Kn Msrk 2 - WordPress.com...w uronto ne” ru tirnen. “Kl l ye” tirnen. Koku kokori kedem nene...
Transcript of Kn Msrk 2 - WordPress.com...w uronto ne” ru tirnen. “Kl l ye” tirnen. Koku kokori kedem nene...
Kana Masarak
Kitab 2
Post-syllabaire en langue massalit
Massalit postprimer
1
2
ABC Masarak Abécédaire en langue massalit / Massalit Alphabet Chart
a A
arko
â Â
âburandi
b B
bere
c C
ceke
ch Ch
chette
d D
dîri
e E
ereŋgi
ê Ê
sîŋgê
f F
fatarŋgi
g G
gaŋgaŋ
h H
halawa
i I
ibirik
î Î
înje
j J
ju
k K
\
kûnduk
l L
leri
m M
maama
mb Mb
mba
n N
nima
nd Nd
ndara
n N
nuguri
nj Nj
njakala
ŋ Ŋ
ŋâwre
ŋg Ŋg
ŋgacire
o O
oda
ô Ô
mûcô
r R
râdiye
s S
sî
t T
taŋi
u U
umura
û Û
ûse
w W
wasi
y Y
yây
z Z
zirar
Kana masarak
Kitab 2
Association SIL
B.P. 4214
N’Djaména
République du Tchad
2011
Langue: massalit, parlée dans la préfecture d’Assoungha à l’est du
Tchad, et au Soudan, surtout dans l’Etat fédéral du Darfour
occidental.
Traduction du titre: La langue massalit, Livre 2
Genre: matériel didactique
Language: Massalit, spoken in the Assoungha préfecture in
Eastern Chad and in Sudan, mainly in the Federal State of
West Darfur.
Translation of the title: Massalit language, Book 2
Genre: didactic materials
Illustrations: Juma Adam Yaya, Mubarak Barka Ismail,
Souleymane Abakar, SIL International Illustrations
2ème édition experimentale, 500 exemplaires
2nd experimental edition, 500 copies
© 2010, 2011 Association SIL Tchad
2
ili ta da suro taka. I waldama ta ili mbo kedem
îniŋa ila njûru kon nan koku azuma îda ta gu
sari usa.
Ishak Kamis Mahamad (Mestere, hille Tirti)
63
awuronto ane” ru tirnen. “Kalla ye” tirnen.
Koku kokori kedem nene ilu kedem molo
nunduraŋ, kedem suraŋ kul, erdim tîŋ, sîŋge
gundo goni ilim yon, sîŋge neteŋ, kurdu ena.
Halas, kedem ila ononona. Waldama tag turuca.
Ti tîle hillem kar kiye tiyen, sey inda-gu
malta indiŋte tûka. Dawiyo malta nanaŋa gi
landir tena. Jî ikana, hâg “Kaŋgi suro nanaŋte
kuyen. Aŋge ŋgur yoŋ? Aŋge ŋgur yoŋ?” irnen.
Warkicinden, halas, “Kake Kadamena nîm”
irnen. Dana Kadamena tindam ko, “Wa
Kadamena” irnen. “Nam” tirnen. “Waldama na
ŋgur yoŋ?” irnen. “Waldama kedem turuca”
tirnen. “Ŋgaram!” irnen. “Ay gundo ay na ilim
kedem turuca.” “Kedem ŋgâri taŋ?” irnen.
“Kedem taŋa” tirnen. Ka dîniyo ajab rînaŋ,
“Mate mîkal” irnen waka.
Waka-gu, waldama tag sîŋgem dole kedem
ruc tinde. “Kedem nuructe gu karki-ken, ti tûsura
suro ta nî. Kedem wo le tusurndiye, surbi
waŋanti” tirnen. I ajab rînaŋ le wara. Kima nate
62
Kana ndaŋin
Kitabta kana masarak nî ndâŋa wi sininta nalGna ilam
wândaŋina. Wândaŋina-ilim, kitab daraŋi gîlaŋ na tu ndîŋar-
kodo, kitab daraŋi mbarlaŋa tu mândaŋina. Mândaŋini-ilim, jo
kâddur tîran kana nandakacirnu mucuŋa. In ken ka kâddusar
mbo kimin mbeli mbo kimin kâli mbo ûyom wagiye. Kitab igu
mîndiŋari-gim nîyembo ndâynjarisin-kodo mîndiŋara. In ken
mîkala-gu nîyembo amba kalla ye, ka kooy nîyembo gudura kul
giraye igeti. Ka masara mbo masara yanda mbo kooy nîyo kul
giraye kana masaraka wo igeti.
Ka kana kitab mbarlaŋa gu wo katab nena wi dûkum
Brejin nuŋ Tiregin nuŋ Gaga nuŋ hille Hadjer Hadid nuŋ Adré
nuŋ ye. Hâgudu ka kana wi nendeleŋa wi mbo norgola wi mbo
nunduŋa wi mbo dûkum Brejin nuŋ Tiregin nuŋ munazama SIL
nuŋ ye. Mirsi îniŋa:
• Juma Ibrahim Harun (Mestere, hille Derende)
• Juma Adam Yaya (Ichbere, hille Doroti Alamarga)
• Abderazik Mahamad Ahmad (Mestere, hille Turju)
• Ilyas Dahiya Ismail (Murne, hille Tulus)
• Matar Mahamad Sileman (Kariye, hille Jiri-jirib)
• Ishak Kamis Mahamad (Mestere, hille Tirti)
• Abdalla Mahamad Ibrahim (Kuŋga, hille Kasarus)
• Mubarak Barka Ismail (Mestere, hille Tirti)
• Eunice Kua (Association SIL Tchad)
• Angela Prinz (Association SIL Tchad)
Suran nena wi Juma Adam Yaya nuŋ Mubarak Barka Ismail nuŋ
Souleymane Abakar nuŋ SIL International Illustrations nuŋ ye.
3
Avant-Propos
Ce livre est une collection de textes écrits par des Massalit du Tchad et du
Soudan, tous résidant actuellement au Tchad dans les camps des réfugiés
de Brédjing, Tréguine et Gaga ainsi qu'à Hadjar Hadid et à Adré.
Les noms de ceux qui ont choisi, édité et saisi ces textes se trouvent à la
page 3. Les illustrations ont été fournies par Juma Adam Yaya, Mubarak
Barka Ismail, Souleymane Abakar et SIL International Illustrations. Les
éditeurs massalit résident actuellement dans les camps de Brédjing et
Tréguine à l'Est du Tchad.
Ce livre est destiné aux classes de post-alphabétisation dans lesquelles
seront abordées la lecture, la discussion, l'orthographe et l'écriture
créative. Une édition incluant des exercises est également prévue.
Foreword
This book is a collection of texts written by Massalit authors from
Chad and Sudan, all currently residing in Chad, in the Bredjing,
Treguine and Gaga refugee camps and in Hadjer Hadid and Adré.
Texts were selected, edited and typed by: (see list of names on page 3).
Illustrations were provided by Juma Adam Yaya, Mubarak Barka
Ismail, Souleymane Abakar and SIL International Illustrations. The
Massalit editors currently reside in the Bredjing and Treguine refugee
camps in eastern Chad.
This book is intended for use in postprimer classes that include
reading, discussion, spelling and creative writing. An edition with
exercises is planned.
4
Giraye 41
Lukkurdi dana Kadamena ta
Dana Kadamena ta jamanko,
mbeli lo inda ilim waldama ta
tu tinden, waldama ta gi mbo
uŋuni-ken injinjirinde, usi-ken
injinjirende.
Sey inda-gu, ida tara dar înim. Îda tara-gu,
lêle tu waldama ta ta daraŋi tuka. Waldama ta
suro tate tûka. “Waldama” tirnen, “Nam” tirnen.
“Âmin ama suro ati” tirnen. “Îda gu?” tirnen,
“He” tirnen. “Gakindiye” ru tirnen. “Ŋgo
mentiyoŋ?” tirnen. “Ka, burtu tu menni” tirnen.
“Kalla ye.”
“Ŋgo menti gosoŋ?” tirnen. “He”. “Maŋ
kokoru kedem nene gu gosendoŋ?” tirnen.
“Awose” tirnen.
“Halas, kedem mula maka, sîŋgem
moyona, kurdu meni-ken, kedem ruc. Kedem
ruci-ken, halas ama mboro mbinnde-ken,
61
aliŋgi to ucuŋo tene. Ili wo kulu, sîŋgee taŋa ila
laŋanu, beru nuŋ muturag ilu dole laminu,
muturagko turana arko dole turnaŋa. Bere mbo
kiyede kiyede, daha kamilko koku, muturag ilu
dole laminu arko dole fur! in tamina.
Hâkuma koy ârabiyeta mbo rucu teserde.
Lamin nelle naŋu muturagko malembo de
diŋgam tendena. Darko le nelle dar tum koku
tusura le talandira.
Kaŋgi ilu hâkuma girista mayyo nda kenu
nunju sene naro koy tûnjin no tindirniye. Arko
asee kaŋgi ili yandir-ken asee dar taŋ kooy
tinantiyere.
Ishak Kamis Mahamad (Mestere, hille Tirti)
60
Giraye 1
Kana makatar to
Gendegu toŋo andede, waldaman mbeŋa kar,
“Tîŋ maye” irnen, “Ŋgur kayoŋ?” arnen, i du
“Tîŋ maye” irnen, njebo bûrtim naŋ, tîrimbilko
nundunuŋ, salamko ken, hâgudu suro ludaŋ kul,
ajab rînaŋ le ara.
Juma Adam Ibrahim (Mestere, hille Kâskidik)
5
Giraye 2
Tusmaye
Âmin madrasam ko arede, Abakar mbo mama ta
mbo waren, mîdirana. “Juma” irnen, “Ya” arnen,
“Kusul” irnen awusula. “Ŋgur lok gareyoŋ?”
irnen, ama du, “Madrasa molok are” arnen.
“Mate, jire mîni ‘Tusmayo ane’ tîrnaŋa, maka
minan!” irnen, ko minana. Le toŋo aka.
Juma Adam Ibrahim (Mestere, hille Kâskidik)
6
Giraye 40
Dumbari
Sene tu, arko kumba kar dar Jinenewo todila.
Inglezi koy Sudan molo wakit ilim ma ta-kede ye.
Jaman ili arko Inglezi tayaro koy nunduraŋ
dawo tarcawen arko tisinden. Arko kumba
nîyembo kâddi ye. Hâkuma tento koy tosenden,
asee tinanin ajab ru tinda-gu, kaŋgi tu Dumbari
arko nenjebe ti maktab hâkuma ta gim koku ŋgo
tire, “Ama arko anjebenti” tirnen.
Hâkuma taŋa ka ŋgo ire, “Arko gu hâkuma
koy saŋan turayinden, maŋ ŋgo ken
njebentiyoŋ?” irnen. “Anjebenti” tirnen. “Ŋgâri
mbo njebentiyoŋ?” irnen. “Ama sîŋgee ane.
Sîŋgee ila mbo kenu, muturag ini ili mbo lamin
anjebenti” tirnen. “Kalla ye, nunduraŋa njeben”
irnen. “Ey, anjebenti” tirnen. “Halas, bero tesko
ambi” ru tirnen. “Kalla ye” ru, hâkuma koku
bero margu kâddu in ronu, nar nucun tuna.
Kulu înim koku muturagko dutom eleleŋ
59
taranni gim mareye” tirnaŋin, “Kalla ye” rînaŋ,
ko kara gu gikawa tam tenjebenin warin
kandasirnin kucaŋan le kalanin, jo ŋganna ŋun
unuteyan efelin, rôgol masik mo tiran, dee
mbara yoŋ kaŋ yoŋ, tice du aya yoŋ, ba aday
yoŋ, hagudu njiŋanta koy, utuk utukata gani
utuk yoŋ nduŋ, ka wo sallu nindige gu njiŋanta
un-ken fato tenin, luko toŋ, ari yoŋ tiban njiŋesin
warcanin, mbelejta du kali mbo sarisin, le
warcanin, hâgu maŋ ko salam kesin, kutuba
ndaŋan lan kar dom no kedel lay, kimin luno
kîndineseye.
Abubakar Aduma Adam (Bede, hille Koŋga Haraza)
58
Giraye 3
Ajab ârnaŋa
Gendegu sûg mo aye-gim, binije mbeŋa kul,
hâgudu njiŋanta mbara kul, sûg mo aka-gim,
binije mbeŋa rekeceŋ ruse awuse-gu, tilo koy
oronnde. Njiŋan tile gi mbo mîyarce mbo chayo
maŋana. Hâgudu si andeni-gu, jubayta du kar
njiŋan tu gu ula! Ajab rînaŋ le hillem ara.
Koris somta nî 2010 (Dûkum Tiregin)
7
Giraye 4
Mba nomone
Abbagu sûg mo aka-gim, habuto ŋundu arka.
Mba tomonen, “Aronti” ru ana. Njiŋanta mbeŋa
baka yen, toŋo ko njiŋanta rok ken are-gu, habi
ilu kaŋgi ron tula. “Hay! Habi ama kîbin le aka
gi ŋgur yoŋ?” arnen. Ti du “Garnden, ndîŋ
arona” tirnen. Ama du aŋoninnden, ti du
toŋoninnden, gulto mena. Ka nurim amba waya,
ndasirnu le aka.
Koris somta nî 2010 (Dûkum Brejin)
8
Giraye 39
Muco gulusa mbo kibin neya mbo
Mûco gultiyan gilaŋko dee mbo tice mbo sey ken,
hagudu njiŋanta koy baka raku, muco gulan koy
ken, gibinto koy ndayŋar, ba goyetiyoŋ, ba
habuto sugmo naŋ ndînju roketiyoŋ, habi yagu
ndânjaŋo gete-gu kosiŋ-kodo kallal
nandadarede, kuri nda tako ba rakan, nikarnin,
“Haywa” tira-ken, baba no înim gayinin ta-ken
uronin, “Munti” ira-ken, le talandirin, maŋ kara
gu nulte gi mbo gikawa na mbo sug mo ko nugi
awa mbo, hagudu boro
kirima mbo kul nerem
tu-ken kara gi ta taŋim
ka-ken, gikawa gi habuto
kanaŋa wi wo naŋ,
munjukulo “Kusa” rînaŋ-
kodo “Gido ka” tirnaŋin
tarin, habutoo ila nu-
kodo “Mi tara dana
57
bis kimin tenen, bis taŋa kimin ila wo tu kîbinu,
mukulam lon kul tiŋara. Kul karu “Make!”
tirnen. Maliyin wi du dee iniŋa wo kulu
waŋgacin, “Make! Mi do do mindiŋara” irnen.
“Fuguran gi habuto koy tenende, manaŋ-ken
tindiŋarndan, sultan tiro tenteg tenin, mela
marni,” in ru sultan mo kulu waka.
“Baba, mara” irnen. “Kare kundumanoŋ?”
tirnen. “He” irnen. “Ŋgo kiroŋ?” tirnen. “Mi do
do ken nda manara” irnen. “Ŋgara yoŋ?” tirnen.
“Wi ye” irnen. “Kalla ye, dee awula” tîrnaŋa.
Fuguran gi “Habi nenda gi dawo koy
tunusende. Ama toŋo habuto koy anenden. Bis gu
wo ne kîbin nda anara” tirnen. “Halas, kanaŋa
kujim loni, juce wayan koy tinjiŋen” tirnaŋa ela.
Ishak Kamis Mahamad (Mestere, hille Tirti)
56
Giraye 5
Kima mbo baba ta mbo
Kima madrasam ko galamko nindiyan loru toŋo
tara. Baba ta du “Hay kima! Ŋgo ru loriyoŋ?” in
tirnen. “Ama galamko nindiyan aworiye” tirnen.
Baba ta du sug mo ko galamko ron nar tuna.
Ŋonin kul madrasam ko gâr ken katab ken le
tara.
Jimiye Harun Yaya (Bede, hille Arara)
9
Giraye 6
Mûco mbo dîri mbo
Lêle tu, Fatime leru nucun nuŋ dîru ciŋge sam
tayin, dîri îya tirnen, Musawo muturagko nû,
“Dîru rucaŋ!” tirnen, turcaŋa. Dîri gi du kûri
tiyen, Musawo kâdino timina. In ken Musa koy
kûri tiyen, ti du Fatimewo rucaŋ le târiŋa.
Souleymane Abakar (Adré)
10
Giraye 38
Fuguran mbo maliyin mbo
Fuguran mbo maliyin mbo asurum tiran usen,
maliyin wi inda-ken, “Ama malta inna ane. Dee
mbeŋa inna ye. Ama saŋga mbem dee inna ane.”
Inko inko ru ure.
Fuguran gi inde wâl de tininarin use. Lêle
tu fuguran gi ŋgo tire, “Hay ka wi” tirnen,
“Nam” irnen. “Ki kare, inde minda molo do do
mena sultanko manaŋa muni” tirnen. Maliyin wi
du “Haywa, kare do do mena manaŋa muni”
irnen. “Kalla ye, ŋgarnam manaŋtiyoŋ?” irnen,
ajalko ena. Ajalko ken, ajal ili tara. Maliyin wi
kaŋgi yagunuŋ saŋga ta molo do do in ken
indiŋara.
Indiŋara,
fuguran gi du
înim kokoru koy
tenennde. Halas,
taŋi înim koku
55
mîkalnde. Kare, margu bût mucuŋa, do du bût
mucuŋa, dakalo mabasiŋi” tirnen. Tira-gi nuŋ
ena-gu, dakala dem taka! Ŋâwre ŋgo tire, “Kalla
ye, gosin sey manarkiye.”
In tirnen, ka hille taŋa du dakalo una.
Dakala gi koy boko kâddi tuka. In ken sey inda-
gu, ŋâwre du suro taka.
Kus-kodo nerem dakalo wardu kujo molok
kuram kayiŋ, dakalo keneŋ rayo kul hillem naru
înim wara. Wara ilim, maama asee tuku tindede,
nelle lo ŋâwre gi maamo ŋgo tire, “Hay maama,
dakala asee tinani” tirnen. Ti du tosiŋ-kede
hamuda mbo dakala ta gu riGl tuya ela.
Adam Abdalla Ismail (Kariye, hille Gûndo)
54
Giraye 7
Wasi taŋu tine
Lêle tu Maryam sûg mo ko tareg, kima ta kibirit
mbo saride, wasu taŋu tînibina. Kima tu kûde
tinden, ka kar lay îndiŋara. Mamunta tinana.
Mâryamko indila tara. Kimo tinanden ŋonin tela.
Mâryamta kimin mbo wasarŋa tiyen, away
ru indede. Ka gember nar Mâryamko taŋu nda
edela toŋonina.
Souleymane Abakar (Adré)
11
Giraye 8
Asta ta dabaro
Asta âsurtu fîlta nu tena. Lêle tu ko taraŋgu
raku, kuran le tara. Ili molok ta-kede, fîlta ude
ûka. Astawo guneti tuya, saŋ ko tudaŋndiyen, G
away ru tindede, Ahmat kar sîkal ko ludaŋ tela.
Uburuŋa ko negeteŋ nda tanara.
Asta kurnaŋ fîlta baka kul naŋ Ahmatko
tûna. Ahmat du “Maŋ mûco jek kalla le, ama
mboro mbulti” tirnen, kûron ela.
Souleymane Abakar (Adré)
12
Giraye 37
Ŋâwre mbo maama mbo
Lele tu ŋâwre maamam ko ŋgo tire,
“Maama, maŋ du do ne, ama du
margu ane. Ka, modorona maŋgacin”
in tirnen. Maama gi ŋgo tire, “Ŋâwre, kana na gi
kalla ye. Haddiye, modorona maŋgacin” in
tirnen. In ken odorona.
Odorona ilim, de maama ta gi
kunu tenere. Sey inda-gu, ŋâwre suro
taka. Lele ilu, de gi tunana. Ŋâwre gi ko
fariŋ de taŋa kul, margi taŋa gonjor mo
kayiŋ, dakalo lamin kul, margi ta gu ŋgacu
tiyen, de gi du nari tûrcin, hillem wara.
Ŋâwre gi ŋgo tire, “Maama, sîkal, margi
mbe tunana!” In tirnen, maama gi du ŋgo tire,
“Hay ka! Margi ŋgo ken tunoŋ?”
In ru, maama gi ko ka hille taŋa toron, ŋgo
tire, “Ŋâwre margi ta tunana tire. Kana igi gani
ta yoŋ?” Ka wi ŋgo ire, “Margi tunano aŋgit
53
In irnaŋa-gu, kâddi wara ta gi noŋ sede tuu
wi noŋ kooy tiran wâci to ganu inndidana. “Wâci
to ganu nos gi ŋgayoŋ?” irnaŋa-gu, tiran ninda
wi kooy wâci to ganu nos gi kuyen, kana gi
uranan koy tûkindiyen, kâddi îni gi ajalko uyom
tena le warcana.
Ishak Kamis Mahamad (Mestere, hille Tirti)
52
Giraye 9
Maama mbo teke mbo
Lêle tu maama teko “Ka micicirnin, ŋga gîlaŋ
madaldim ko fîjilta tinjiŋantiyoŋ?” tirnen
icicirna. Maama gi teke gu sel le taka. Kayin,
“Ama madaldim munje ara molok ânjuro gim
anunarte” ru tunuŋa. Tunuŋa-kunuŋ, maama gu
tani tiyen, larniŋ tindede, teke gi kar sîkal le
madaldim ko fîjilta njiŋan tununara. Maamag
turnaŋig gani nerem tûka. Ajab rînaŋ tela. Ili
molok teke mbo ticicirninde.
Îsob (Yunnan, 600 Sâyyidna Îsawo ma unan-kede),
Souleymane Abakar (Adré)
13
Giraye 10
Munjukula mbo kimin mbo
Lele tu munjukula mbo kimin mbo ayŋge tiliŋe
mbo sey inda-gu, kimin “Ayo sikal, hay aye
tâjiŋa!” in irnaŋa. In irnaŋa-gu, munjukula ŋgo
tire, “Wa kimin mbeŋ, aye ili yaŋ” in tîrnaŋa. In
tîrnaŋa-gu, kima tu ŋgo tire, “Kiki ayo tikala.
Dano jise menti” in tirnaŋa. In tirnaŋa-gu,
munjukula dole koniŋ, si in seynu ŋgo tire, “Wa
kimin mbeŋ, aye tu koy ili yaŋga!” tîrnaŋa cen
ela.
Adam Abdalla Ismail
(Kariye, hille Gûndo)
14
Giraye 36
Lukkurdi sede wara taŋa
Sede wara taŋa maamaje mbo jeri mbo alin mbo
gukije mbo lan mbo tiran, kâddi îni irijim ninda-
gim koku, “Kâddi mîni” irnen, “Nam” tirnen. “Ka
âwiye kira wi mbo ŋâwre kira wi mbo uŋuno koy
kimin mîniŋa injiŋe. Mi kana gi ta kawo
moŋonindiye” irnen.
Kâddi wara ta gi kooy sede ninda wo
kuruŋu, ajalko kenu, “Lêle inna gim midiranti”
tirnen, idirana. Idirana-gim, ŋgo tire, “Ŋgâri
kanda tûkoŋ?” tirnen. “Kimin mîniŋa yi wo
uŋuno koy ka wi amba injiŋe. Kimin injiŋe gi ta
ganim minta wo nîyembo away ambindirnen,
maŋ kâddi mîni len mara” ru irnen.
Kimin kâniŋa ninjiŋe wi wo kâddi înig
tirkarna-gu, âwiye koro lamin kurnaŋ, ŋgo tire,
“Mi hâbuto kânu mukunendiye, yagu ki kara
wâcu ndili. Wâcu kindilin, wâci ka wo liya ba
telan, kaŋgi in hâbuto kaŋgi to nukunaŋte kuye.”
51
narku, kimin taŋa mbo kooy ndor yan, le waram
walana. Ka hille taŋa lêle ilu dîniyo ajab irnaŋa.
Ishak Kamis Mahamad (Mestere, hille Tirti)
50
Giraye 11
Yaya mbo amara mbo
Lêle tu Yaya nori mbo belle mbo kul suro taka.
Amara deem tara. Yaya amaro sîkalu, kâriŋ karu
dee mbo amara mbo olonam noru ludaŋ tusula.
Amara gi kami dol kû, dakalo tôdila,
dakala gi du joro tena. Yaya kar nori mbo koch
tindilina. Tindilina-gim dakala gi kurnaŋ târiŋa.
Dee du kooy kâriŋ hillem waka.
Ka hille molok tîŋar “Hay! Dee wi ŋgo ru
eleleŋ de warayoŋ? Mandamina mîkali” ru
wayin, Yaya taren burtim îdirana. Kana nûka gu
kooy tindila, ka ko amaro ndamin narku uya.
Koris somta nî 2010 (Dûkum Brejin)
15
Giraye 12
Kobolok mo ka as na nîŋa salata
Ka as lo kobolok mo indede “Nugu nani” ru nda
wanara. Kaŋgi kaddi înig “Sallo mena-kodo
minanni” tirnen. Salatam usula, inje du nugim
tara. Kaŋgi tu du, ge usula-gu, “Înje nugim tara”
tirnen. Jire ini kaŋgalaŋa gi “Kûreyan! Sallo
amindigeg turonti” tîrnaŋa. Sallo nindige gi du
“Ama murkuti yoŋ? Salatam sey sey nureteg”
tirnaŋa. Salata îniŋa enina. Înje du nugu tinana
ela.
Sara Ibrahim Isak (Kariye, hille Faŋanta)
16
Giraye 35
Adiŋgije mbo gokorŋgi mbo
Sene tu, hille kâddi yeka masikko
majirinta gâr ige gu kâddu tenen,
kâddu tene-gim, majirinta wi
sîŋgee wasi taŋa eneri ila sîŋgee
kâddur ûka. Sîŋgee kâddur ûka-kunuŋ, sininta
nene ye. Ilam gokorŋgi karu layu, agu kullaŋu,
kimin lunan, sey kusaŋ tu-ken, waram ko
adiŋgije nîŋ kimin kîbin nar, kimin taŋa ila wo
nindino taye-gu, lêle tu adiŋgije wandasirna.
Adiŋgije wandasirna-kunuŋ, jo ndamo
hillem wara. Ka du masik mo inde. Adiŋgije
bûrtu de kîbin karu masik mo usula. Kaŋgi kâddi
ŋgo tire, “Adiŋgije sininta ene hillem waynde.
Nûka tinden hillem waya. Kukunan keseren de
sey, ŋgâru entiyan enin mîkal” ru tirnen.
Ka kogu de ne sero inda-gu, koku sîŋgee
majirinta nîŋa ila malaŋu sîkalu, agu gokorŋgi
taci ilu raku, sîŋgee fît ken racan, gokorŋgu
49
Giraye 34
Makatar malta nî
Jamanmo sî mbo leri mbo înje mbo makatar mo
wayin, lerig ârbiye ta neno kaWu ken gani tam
tunuŋa. Hâgu sî gi riyalta kaWu ten-kede tunuŋa.
Înje gi du gîrista tûna, tu nda walandirnden,
hâgudu gani usurtem waka. Leri ti nuŋ fek koy
tirnde. Sî gi du tîŋar le târiŋa. Ârbiye ta nene gi
du înje gu riyalta taŋa nda talan-kede tayin, înje
gi kâriŋ tûrcuŋa.
In ken ili molok leri ti kaWu nena lo ârbiye
tare-ken tinarinde. Sî gi du kaWu nenda lo ârbiye
taren tîkalan tinari. Înje gi du gîrista nda
walandirnda lo ârbiye tare-ken nari tûrci.
Lukkura gi Burkina Faso ukkurna. Kana masaraka mbo
noŋgoloniŋa gi Souleymane Abakar (Adré)
48
Giraye 13
Lukkurdi diniya waci ta
kul taka-kunuŋ inde, kamba ta gu rayo toro rayo
toro in ken le tara.
Kamba gi du kus neremko away in ru tara.
“Hay! Maŋ ŋgo âmin away ru gareyoŋ?” tirnen.
Ti du “Kaŋgi tu kar ‘Asee awulti’ tirnen.
Musuruna, anurana le taka. Ama lenju are”
tirnen. “Kaŋgi ilu gosiŋoŋ?” tirnen. “Lala
awosiŋnde” rînaŋ tela.
Alfadil Isak Ismail (Terbebe, hille Abbune)
17
Giraye 14
Dar mbe
Ama mba sona ye, dar
mbo aŋone.
Dar mbe ti tindam
uwan mbo baban
mbo unana yen,
in ken aŋone.
Ama kana mîniŋa kana masarak wo aŋone.
Ŋgâri ta jam aŋoneye? Kana dar mîni taŋa yen
aŋone.
Kana numane yen aŋone.
Ama dar mbo aŋone.
Ŋgâri ta jam aŋoneye? Kallaa kâddur tenen
aŋone. Saa taŋa kallaa yen aŋone.
Ama aŋuno koy kanaa kallaa wo ninnde kulusu,
kanaa bîyee wo îya ru, dar mbe ta jam
dargo age.
Abakar Yakub Ismail (Kariye, hille Melebide)
18
landir mîkalan nîyembo wâru kâddu mene.
Hâgudu minta molok uji mana wi nîyembo
ununarti.
Adam Diŋgila Sharara (Kariye, hille Faŋanta)
47
Giraye 33
Uwata alle na
Ka alle na, uwata,
madaldim ko, ganu
rogol, ânari ndisaŋ, sa
njokode, undurnaŋin niŋ
enin, nditaŋ nar wiwitko
cokol, toŋo nar, âniru
wiwit mbo rîn ndîŋ, fitte
mbo koŋŋon, ndîŋ bunugko ken, fafarko nar,
âniru ndîŋu, hâgudu cako nar, tûkuyo san, toron
binu nuntan, kubukko ken waciye.
Mi hagu hasilko tîŋgu ambiyan koy saŋan
binu menndiye. Mi ka hassa na wi, Mula
ambundununara. Ka gudura nene tîŋar, hasilko
amba wanarin sûg mo njiŋanta kul ko ron nar,
binije nunte gim manaŋ-ken tuntanin nar maci.
Mi ka alle na mbo wâru kâddu mene.
Wakit ilim inko jabur nige kuyere. In ninda-gim,
hassa mbo alle mbo wâru menegiye. Kana gu
46
Giraye 15
Hugura jera
Malko nendan hugura jîkalti.
Giraye nendan hugura jîkalti.
Ka mbindiru ginendan hugura jîkalti.
Mbunana wi habbal ge-ken hugura jîkalti.
Habuto ke ndînjaru ina gosendan hugura jîkalti.
Gani no nendan hugura jîkalti.
Mûco ndoŋon-kede gulan hugura jîkalti.
Kidimem nanire-ken hugura jîkalti.
Katir Harun Ismail (Murne, hille Noye)
19
Giraye 16
Habuto njuŋa mûronti
Malak Jibiril Mula kumo timana-gim ajab rînaŋ,
tîrkarna.
He, kuma molok njuŋa rebe ye. Rebe kumo
tarme.
Rebe molok njuŋa du wasi ye. Wasi rebo sîlla
tûsunji.
Wasi molok njuŋa du saa ye. Saa wasu wayawe.
Saa molok njuŋa du âbiyari ye. Âbiyar so êneri.
Âbiyar molok njuŋa du âguri ye. Âguri âbiyar
tinje.
20
“Kalla ye jarbu ken, akalti,” ru ko jarbu
tena.
Jômbiri kaŋ ŋun îdirana. “Bibu ken jarbu
gena, tela sul telnde?” tirnen.
Ti du, “Jek kalla ye, dawe gu, alle
mosenden, kimin tabko mandaŋirniye. Hâgu
mosiŋa. In migeti.”
Souleymane Abakar (Adré)
45
Giraye 32
Kima tiliji
Hawwa “Kima mbeg âni kiliju bere tûka, ŋgo
antiyoŋ koy awosende” tirnen. Kadije du
“Amboro doktor tam lele ilim dawo kûni to
ambindila. Mbindili-ken gena sîkal.” “Aywa
andindil.”
“Kimo kunim tiyen tiliji-ken, saa yoŋ bibi
yoŋ nu-ken taŋen. Bibu calliko ken, aturun mbo
aŋgo mbo, hâgudu sukkarko loyna-kodo nu-ken
taŋen. Kimo bibu nûnji-ken laŋo tîlasin. Îya tiran
koy lebe lebe nûnju. Jômbiri tuŋuna tusulndan,
wala fariŋ tilijin koy kul hakkim mo naŋ. Bibi gi
mbo Milandaras (ORS) hakkim ta gi mbo kooy
sawa ye.”
44
Âguri molok njuŋa du kaŋgi ye. Kaŋgi âguri
taren koy nanjaŋ tike.
Kaŋgi molok njuŋa du tanii ye. Tanii kaŋgu
okokore.
Tanii molok njuŋa du kurim nikiya ye. Kaŋgi
tiniki ken tanii erinde.
Sale Abdal-Jalil (Murne, hille Tunfuga)
21
Giraye 17
Kana nândakacira
Sûg mo kûde
Noroke mbo nda oroke mbo
Norokeg: Sukkar kora ŋganna mbo ye?
Nda orokeg: Kora selteŋta iti mbo ye.
Norokeg: Koran mbara annde, hâgudu sayo
furŋgu kelesko ken.
Nda orokeg: Kalla ye mbiti.
Norokeg: Assu mbirnaŋa, afo de mîdiran.
(Norokeg gani tum taka.)
Norokeg: Kinde tajir, ama birinjalta umuro
annde, ŋganna mbo ye?
Nda orokeg: Umura selteŋta mbara mbo ye.
Norokeg: Selteŋta mbara kaddur ye.
Nda orokeg: Kaddur yande.
Norokeg: Hay! Hâgudu fijilta noŋ alinjii noŋ
annde.
Nda orokeg: Kalla ye mbiti.
Norokeg: Iwi baka ye, rok ken.
22
irnen. Ti du “Âwiye hassa kûde tindede kar
awodila andulunaŋ, kariŋ taka.” Ka jo ikala-
kunuŋ, “Igi dakala ye” irnen, ti du “Lala, awiye
ye” tirnen. Ka du “Ano tamo kosiŋ” le taŋ iniŋam
waka. Ti du lan tibiya.
Nasibi gi ti du kunuŋ iyen, sey tinda-gu koy
“Mm mm awiye jek lirra ye, mm mm awiye jek
lirra ye” ru de tuŋuna. Ajab ajab risin ela.
Charif Adam Abakar (Ichbere, hille Ndita)
43
Giraye 31
Awiye mbo nasibi mbo
Lele tu, awiye hillem
kusaŋko kar saŋga dee nim
lay, dakalo kul taye-gu, ka
hille mana tîŋar rucu waye-gu, nasibi ŋundi, ti
ka wo selu awiyo rayo taye-gu, awiye mbo
dakala mbo agum îliŋana. Nasibi gi, ti koy tara-
kunuŋ, agum ti koy tiliŋana-kunuŋ, awiye gu
laminu sule bir! in tarca, awiye narisin taka.
Ka dummo tela ila wanarka, in ken “Ŋgo
ken agum liŋanayoŋ?” irnen. Ti du “Liŋan awiyo
sule racu ayori-gu taka” tirnen. Ajab ajab risin,
nasibu assu assu risin, dakalo kul hillem waka.
Nasibi inim taye-gu, dakalo kâddu raku, ti
du kuran “Âwiye ye” ru, dakala gu nuŋ kul
tiŋara-kunuŋ, “Hay ka, awiyo awodila! Hay ka,
awiyo awodila!” tirnen, dakala du saŋgam ko
taya.
Ka kinaŋ butasi kul wara. “Ŋgara yoŋ?”
42
Nda orokeg: Rok nda ana.
Norokeg: Kalla ye. Ama aye, si seyn.
HaGs Adam (Jinene)
23
Giraye 18
Kana nandakacira
Kadija mbo Toma mbo
Kadija mbo Toma mbo ko Halime mbo Katir mbo
warka.
Kadija: Amboro mbo Toma mbo lûtim maka.
Ama lûtim saŋ ayosenden.
Toma: Ama yon anjura kul mara.
Kadija: Ama girandu kul ko wasu nar, fu ken,
suto awona-gim sûnu anende.
Halime: Ama sunu ana, su tena minana. Katir
tîkala.
Katir : He, inana akala yagu amboro ambinde.
Kadija Omar Mahamad (Kariye, hille Seretiye)
24
hâyya” ru tigen, gâr nindige gi du “Maŋ ŋgari ye
in riyayoŋ?” tirnen, “Înjo burtim raku baŋ ana
anduraye” tirnen.
“Ama mboro aŋuno koy ‘Dummo de giran!’
ru mbindirin, kujo njuŋa ra gu sikal. Kimin mbo
gê giraye genan akar tandoŋ? Amin na kede
dummo reŋan ya” tirnen, celcelo de “Kalla ye,
kalla ye, haywa” tirnen ela. Dummo tirenji-kede
de kike gâru ken kosiŋ njuŋa ku gâru nendena gu
niyembo assu tîrnaŋa.
Abubakar Aduma Adam (Bede, hille Koŋga Haraza)
41
Giraye 30
Majirin mbo inje mbo
Majirin tu tuŋuno koy nalkut ke tindede,
gikawaa taŋa le gani gâru ige gim wa-ken,
dummo tanarkiceyek. Lêle tu koy “Mate” irnen in
de nalkut ke tinjarinden, ndasirnu le waka.
Ti tindirka kurnaŋ taye-gu, inje mbo burtim
idirana. Majirin kumo kul baŋ ken “Acumaŋte”
ru tenig, inje du tikala-kunuŋ, kano ŋaŋar, kariŋ
tirom Grij! in taya. Ti du kuran kariŋ melle sel
loru “Hâyya hâyya!” ru fit koy ken, tikal-kede
naride taka-kunuŋ, gâr nindige inig gâr nindige
tindede, taka-kunuŋ, rus ken kusul, “Hâyya
40
Giraye 19
Njeba
Âmin lêle 12 aye 3 ida 2010
Mirsi Mula taŋa mbo andaŋinti.
Baba mbe, Adam Abdalla Adam.
Ama kima na lo, Brejin kana masarak gâru ke
andaye. Mîdiran-kede kâddur de muŋuna. Ki
kooy kundumanen kindoŋ? Mi gim nîyembo
kallaa me. Biyo menende. Kâddunjur mîniŋa kul
girayam gani tum ambanaŋ igen, in ken kano
katab ken kanda anjebena. Kûrim âmbibinan
kalla mbo de aka arni. Nenee mbeŋa kooy de
salam ken. Tîlo koy ayneŋo anende. Mula kalla
mbo ambodoron. Ama kima kîni Mahamat Adam
Abdalla.
Koris somta nî 2010 (Dûkum Brejin)
25
Giraye 20
Injela mbo înje kâddi mbo
Lêle tu înjela kiye tayer-kunuŋ, inje kâddi ilim G
tinden raku tena-kunuŋ “Wa uwa” tirnen, “Ya”
tirnen, “Konjo rak nda anara njiŋanan ŋgo yoŋ?”
tirnen. “Kalla ye, kima mbe” tirnen, ili taka.
Hâgudu sey tinda-gu, tu du înjela tara-
kunuŋ, hâkkoy ilim G tinden raku “Wa uwa”
tirnen, “Ya” tirnen, “In de kujo sî to kâk! in kon
ela, nerek! in ken kâsiŋ tindede, nefet! in lamin
nda anara njiŋanan ŋgo yoŋ?” tirnen. “Hay?
Maŋ ŋga ta kima loŋ?” in ru turburaŋa.
“Ama Wasaral Kayla Kamisa tusaŋgi kogu
wari ta kima gi lo ama ye” ru tirnaŋa-gu,
“Wasaral Kayla Kamisa tusaŋgi kogu wari taŋ
26
lamin fasiŋ le wac! in tariŋa, munjukula kabiŋu
tîkalag, habii taŋa kooy kisasin nda ndanan tela.
Ajab rînaŋ “Ŋgo anti?” ru nuŋ tindika,
“Haddiye” ru le inim taka.
Abubakar Aduma Adam (Bede, hille Koŋga Haraza)
39
Giraye 29
Munjukula mbo ŋawre mbo
Lele tu gani duwa tindede, munjukula kurnaŋ
“Aka jagiye molok moŋgeta mbo juwafata mbo
nabasiŋa yan koy, awula anara sug mo anaŋa
arona, faŋgani baka arkan, juju mbo boro kirima
mbo anara anana, hagudu kirimo aŋana, in
anni” ru ko saŋan toyosenden, le ganim mo de
nderesin kabiŋem loynu kul toŋo tareg, burtim
talandiri noŋ, ŋawre ano lamin, tar aya ru ken
tinden, ko raku “Anaŋa,
înjo yan koy anu-ken
tinjiŋanni” ru lamin kul
kabiŋem lon kul tayin,
ti du munjukula taŋa
moŋgeta mbo juwafata
mbo kooy nan, dole
kambure sari tigen,
munjukula du “Ŋgari ye
in nigeg?” rînaŋ, “Anjura akalni” ru, tunjurig
38
kimin in murkuturi mbo nuneyer-kunuŋ mboro
ŋgo ken in nililo mbunanayoŋ?” tirnen ela.
Harun Idriss Yakub (Ichbere, hille Doŋgeta)
27
Giraye 21
Kuno mbo kunoo nuruci mbo
Lele tu kuno kawaa taŋa wo “Ama amin kaŋgi to
nugu inanti noŋ andire” tirnen. Kawaa taŋa du,
“Maŋ murkuti loŋ?” irnen. Ti du “Murkuti yande.
Mula haywa tira-ken, ananti” tirnen. Sey inda-
gu, ka kunoo nuruci wi wara-kunuŋ, malanjo sey
indenig, kaŋgi tu kuno nuruci mana tiya. Lamin
racu, saam uluna.
Kuno tu in nirni gi kar
raku nan kil le kawaa taŋam ko
“Ama arndiyoŋ? Kaŋgi to nugu
raku anana. Gi de yandoŋ”
tirnen. “Ili yan, maŋ koy
nerirniti” irnen. Ti du “Ŋgo ken
anerirnitiyoŋ?” tirnen. “Ili yan
minde-ken mîkal” irnen.
Sey inda-gu “Hakkoy aka
boko ananni” ru tayeg, ruciŋ
indede taka. Tiŋgirima mbo ŋgij! in nîbin ula.
28
Giraye 28
Yây
Yây, ti sede wara ta ye. Yay ti malta tayawe, mal
nîjiri ilu kich kunu fûrtaŋ kûnunaŋa laŋan tilisi.
Hâgudu sedem ti de fayt ninarigiye. Bere mbo
koy wanarkicende. Hâgudu burti tîŋa ilu sininta
ûtuk mbo koy talasirende. Hâgudu ti nugi ta mbo
konjii taŋa mbo isa taŋa mbo ka Sitan tayawe
ilam dawe tûkasi.
Ishak Kamis Mahamad (Mestere, hille Tirti)
37
Giraye 27
Ûsee
Ûsee intawo indiseŋin îŋarin ko koyoŋ orgolin,
hâgudu ômin ko nditaŋ nar fokoniŋ kon inaye.
Hâgudu rogol su ken inaye. Hâgudu ûsee inta
billo ken ŋgâsin sôgu ken, tamiya ken inaye.
Hâgudu usee inta wo ndîŋ ron njiŋanta ulisiye.
Matar Mahamad Sileman (Kaniye, hille Jiri-jirib)
36
Inden terinden, îkalag, “Nibin ulayeka kosiŋ mi
mirde tenag keseroŋ” rînaŋ, ajab ajab risin ela.
Mahamad Babikir (Hadjer Hadid)
29
Giraye 22
Sî mbo âwiye mbo
Awiye tuŋuno koy su tarkan tinanto ndide
tamalanje-ken tarkinda-ken, le landir ke tinda-
gu, lêle tu, kiye taye-gu, sî tile liyan tiyede,
waram âwiye mbo idirana. Awiye gi toŋonina-
kunuŋ, su rikarnu ŋgo tire, “Hay sî! Ama mboro
aŋuno koy mbinnde ayeg, maŋ ŋgur jeyn
midirandayoŋ?” tirnen.
Sî gi du kuran wal! in tininarin inda-gu,
ŋawre du tara-kunuŋ “Hay! Ki ŋgari kigegiye?”
tirnen. Fek koy irnden, ŋawre ti awiyo lin, su naŋ
ninante lo tarbala de kure tigen, awiye du “Alle
de anannde, gi ŋgari ye anayoŋ!” tirnen.
Inda-gu, sî indenig ka morom niye kar
30
Giraye 26
Oda
Odo tiro, ŋgâri mbo igegiye? Odo tiro, wardu
kultuŋ, tubta ludaŋ, ganu njiraŋ, agu kullaŋ,
hâgudu wardu kultuŋ, loyko
loyko tubta ndunju imegiye.
Kîman cukaŋgu ken, dusuŋo
noŋ baraŋ mbara ken,
hâgudu dole ida nduŋ, reben mbo ôrociceye.
Hâgudu kûde kooy norcoŋ, fîttu ken urseye.
Hâgudu sule dol koy, dûduk mbo wardi mbo
kultuŋ onorceye.
Juma Ibrahim Harun (Mestere, hille Derende), Abderazik
Mahamad Ahmad (Mestere, hille Turju), Juma Adam Yaya
(Ichbere, hille Dôroti Alamarga)
35
Giraye 25
Ibirik
Ibirikko tiro ŋgâri mbo igegiye? Tiro tibag mbo
igegiye. Ibirikko ka alle na wardi mbo ige-gu
njoldoŋ uriye. Tiro ŋgâri ta jam igegiye? Tiro saa
loyn uddu ken salata igegiye. Hâgudu koro lukan
hâbuto inegiye. Ibirik ti nîyembo ndaŋ-ndaŋ te!
In ken ti gani kâddur mo tindinasi. In ken tiro ka
jekkoy oŋoneye.
Juma Ibrahim Harun (Mestere, hille Derende), Abderazik
Mahamad Ahmad (Mestere, hille Turju), Juma Adam Yaya
(Ichbere, hille Dôroti Alamarga)
34
warka-kunuŋ, “Hay awiyo, hay awiyo!” irnaŋa-
kunuŋ, kâriŋ mirin melle ka wo esela. Sî gi du
narisin ko kawaa taŋ tarka ajab irnaŋa. “Hâgu,
maŋ tile ginan” ru indila, celcelo de “Haywa
haywa” tirnen ela.
Mahamad Babikir (Hadjer Hadid)
31
Giraye 23
Ceke
Cekee inta ŋgâru nda igegiyoŋ? Bero nda
igegiye. Ŋgâri ta jam nda igegiye? Bere ti
ndokokornito îya ru ceke nda igegiye. Hâgudu
ceke inta berem wandayan ondomonen
wandaciye. Hâgudu rayinan koy awun mbenin
bero nusulteye. Hâgudu ceke inta, rebo kîman
koyoŋan ken de to baro kulal ser ken koyoŋan
mo nîbin igegiye. Hâgudu ceke inta wo suba
reben sâlni înibinin ondomonen igegiye. Bero ne-
ken ceke ndaŋ-ndaŋ ta ye.
Norgoree Kitab 2 nî
32
Giraye 24
Ereŋgi
Ereŋgi ti sede wara ta ye. Tiro
guro nige warkan wayaweye.
Yagunuŋ warkan nîyembo
tinaride, beri mbo rayesin
nendelenju wayaweye. Hâgudu maraŋan koy
sajuran mbo ruciŋ nîbin wayaweye. Hâgudu nugi
ereŋgi ta, tiro ina-ken jekkoy numane yen, ka
kooy ŋono inaye. Hâgudu kamii taŋa ndaŋ-ndaŋ
tayen, bânu igegiye. Ŋgâri ta jam bânu tiro
igegiye? Tiro kaŋgi tiyana mbo guro mbo juri
tuka mbo oseye. Hâgudu bara to koy habuto
igegiye.
Yagu hassa ereŋgu wayawe-ken, hâkuma
îya tire. Ŋgo ru îya tire? Sede baka ûtiyeka îya
tiraye.
Juma Ibrahim Harun (Mestere, hille Derende), Abderazik
Mahamad Ahmad (Mestere, hille Turju), Juma Adam Yaya
(Ichbere, hille Dôroti Alamarga)
33