İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ, DOĞAL KAYNAKLAR, …...Kentleşme Şûrasının önemli ve güncel bir...

1İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ, DOĞAL KAYNAKLAR, EKOLOJİK DENGE, ENERJİ VERİMLİLİĞİ VE KENTLEŞME KOMİSYONU

2

T.C.Bayındırlık ve İskân Bakanlığı

KENTLEŞME ŞÛRASI 2009

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ, DOĞAL KAYNAKLAR, EKOLOJİK DENGE, ENERJİ VERİMLİLİĞİ VE KENTLEŞME KOMİSYONU

ANKARA - Nisan 2009

6


SEKRETERYA BİLGİLERİ

Adres : Bayındırlık ve İskân BakanlığıStrateji Geliştirme Başkanlığı

Kentleşme Şûrası Genel SekreterliğiVekâletler Cad. No : 1 Bakanlıklar / ANKARA

Telefon : (312) 410 14 40 • 410 11 41 - 410 11 42Faks : (312) 410 11 40

E-posta : [email protected]

Şûra Genel Sekreterliği adına iletişim ve koordinasyon:

Biriçim TENİKTelefon : (312) 410 11 42

Her türlü kullanım hakkı Bayındırlık ve İskân Bakanlığı’na aittir.Kaynak gösterilmeden kullanılamaz.

4

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ, DOĞAL KAYNAKLAR, EKOLOJİK DENGE, ENERJİ VERİMLİLİĞİ VE KENTLEŞME KOMİSYONU

İklim Değişikliği, Doğal Kaynaklar, Ekolojik Denge, Enerji Verimliliği ve Kentleşme Komisyonu tarafından hazırlanmış olan rapor ve ekleri komisyonda görüşülmüş ve kabul edilmiştir.

Komisyon üye listesi

BAŞKAN DOÇ. DR. ÇETİN GÖKSU ORTA DOĞU TEKNİK ÜNİVERSİTESİ

BAŞKAN YRD. DR. KUMRU ARAPGİRLİOĞLU BİLKENT ÜNİVERSİTESİ

BAŞKAN YRD. PROF. DR. TULUHAN YILMAZ TMMOB PEYZAJ MİMARLARI ODASI

RAPORTÖR ŞEHİR PLANCISI ZÜMRÜT KAYNAK BAYINDIRLIK VE İSKÂN BAKANLIĞI TEKNİK ARAŞTIRMA VE UYGULAMA GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

RAPORTÖR Y. ŞEHİR PLANCISI GÜLRAN DURUKAN BAYINDIRLIK VE İSKÂN BAKANLIĞI TEKNİK ARAŞTIRMA VE UYGULAMA GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

RAPORTÖR METEOROLOJİ MÜHENDİSİ FIRAT ÇUKURÇAYIR

ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞIDEVLET METEOROLOJİ İŞLERİ GENELMÜDÜRLÜĞÜ

RAPORTÖR ZİRAAT YÜKSEK MÜHENDİSİ NESRİN ÖZCAN ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞI

DEVLET SU İŞLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

ÜYE UZMAN ARAŞTIRMACI ASLI SÜHA DÖNERTAŞ BAŞBAKANLIK TÜBİTAK BAŞKANLIĞI

ÜYE DR. BÜLENT SÖNMEZTARIM VE KÖY İŞLERİ BAKANLIĞITARIMSAL ARAŞTIRMALAR GENELMÜDÜRLÜĞÜ

ÜYE BAŞKAN CELAL ERGÜN TEMA

ÜYE ZİRAAT YÜKSEK MÜHENDİSİ GÖKÇE ERTÜRK

ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞIÇEVRE YÖNETİMİ GENELMÜDÜRLÜĞÜ

ÜYE ŞEHİR PLANCISI GÖKMEN YALÇIN DOĞA DERNEĞİ

ÜYE PROF. DR. / DEKAN İBRAHİM GÜRER GAZİ ÜNİVERSİTESİ MİMARLIK MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ

ÜYE UZMAN İZZET ARIBAŞBAKANLIK DPT SOSYALSEKTÖRLER VE KOORDİNASYONGENEL MÜDÜRLÜĞÜ

ÜYE ÇEVRE MÜHENDİSİ MEHMET GÖLGE TMMOB ÇEVRE MÜHENDİSLERİ ODASI

ÜYE ŞUBE MÜDÜRÜ MUSTAFA KAYAENERJİ VE TABİİ KAYNAKLARBAKANLIĞI ENERJİ İŞLERİ GENELMÜDÜRLÜĞÜ

ÜYE ŞUBE MÜDÜRÜ NESRİN ÖZDEMİR İZMİR BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ

ÜYE ŞEHİR PLANCISI NİHAN ŞAHİN HAMAMCI ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞIÇED VE PLANLAMA GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

ÜYE YRD. DOÇ.DR. NİLGÜN GÖRER TAMER TMMOB ŞEHİR PLANCILARI ODASI

ÜYE DR. NURAN TALU KÜRESEL DENGE DERNEĞİ

ÜYE PROF. DR. SALİHA E. AYDEMİR KARADENİZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ

ÜYE UZMAN SEBAHATTİN DÖKMECİ ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞIÇEVRE YÖNETİMİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

ÜYE DEKAN YRD. SELMA ÇELİKYAY ZONGULDAK KARAELMAS ÜNİVERSİTESİ

ÜYE UZMAN SEMA BAYAZITBAŞBAKANLIK DPT SOSYALSEKTÖRLER VE KOORDİNASYONGENEL MÜDÜRLÜĞÜ

ÜYE Y. MİMAR ŞENOL AYDIN KONYA BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ

ÜYE DAİRE BAŞKANI TAHSİN CENGİZ KAMANÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞIÖZEL ÇEVRE KORUMA KURUMUBAŞKANLIĞI

ÜYE PROF. DR. TUNCAY NEYİŞÇİ ANTALYA KENT KONSEYİ

ÜYE DAİRE BAŞKANI YUSUF YILDIZ BAYINDIRLIK VE İSKÂN BAKANLIĞIYAPI İŞLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

6

İ Ç İ N D E K İ L E R

I. GİRİŞ 61.1 Komisyonun Genel Çerçevesi ve Sorunun Tanımlanması 71.2 Komisyonun Çalışma Yöntemi 101.3 Komisyonun Öncelikleri ve Kararları 10 II. MEVCUT DURUMUN DEĞERLENDİRİLMESİ 132.1 İklim Değişikliği 132.1.a Türkiye İçin İklim Değişikliği Kestirimleri 162.1.b Dünyada İklim Değişikliğini Hafifletme ve Uyum Çalışmaları 18

2.2 Yenilenebilir Enerjiler 222.2.a Türkiye’nin Doğal Enerji Potansiyeli 242.2.b Enerji Verimliliği 26

2.3 Doğal Kaynakların Sürdürülebilirliği 28 2.3.a Mevcut Durum Değerlendirmesi 282.3.b Su Kaynaklarının Kullanımı 30

2.4 Çevre Kirliliği ve Kaynak Yönetimi 322.4.a Mevcut Durum Analizi 33

2.5 İklim Değişikliği, Doğal Kaynaklar, Ekolojik Denge, Enerji Verimliliği ve Kentleşme Komisyonu GZFT Analiz Tablosu 36

III. SORUN ALANLARI, STRATEJİLER, EYLEMLER VE GÖSTERGELER 42Sorun Alanları 42Sorunlar Listesi 48Stratejiler 50Stratejiler Listesi 58Eylemler ve Göstergeler 61Eylemler ve Göstergeler Listesi 76

DEĞERLENDİRME VE SONUÇ 89

RAPOR ÖZETİ 96

SORUN ALANLARI, STRATEJİLER, EYLEMLER VE GÖSTERGELER TABLOSU 99

EK- KÜRESEL ISINMA, ETİK SORUNLAR VE SORUMLULUKLAR 112

KAYNAKLAR 117


GİRİŞI.

Kentleşme Şûrasının iki önemli ve hassas konusu; “iklim değişikliği” ve “çevre kirlenmesidir”. Her iki konu da güncel, yaşamsal aynı zamanda kentlerin sürdürülebilirliği ile yakından ilgilidir. Kentlerdeki yaşamı “sürdürebilir” kılabilmek için ve gelecek nesillere yaşanabilir çevreler, kentler bırakmak için birbirleriyle ilişkili bu iki konu birlikte ve eşzamanlı olarak çözülmek zorundadır.

Bugün modern kentlerde yaşanan sorunların ana kaynaklardan birisi, “çevre kirlenmesi” ve kirlenmenin yaşama yaptığı olumsuz etkilerdir. Nitekim kentlere yakından bakıldığında, hava, su, toprak gibi yaşam için birinci derecede önemli olan kaynakların aşırı ve yaygın biçimde kirlendiği görülmektedir. Bu nedenle, “kentlerin kirli yaşam çevrelerine” dönüştüğü, yaşamın olumsuz etkilendiği, insanların kirli çevrelerde adeta zehir soluyarak yaşadığı, zehirli gıdalar ve içeceklerle, daha çok hastalandığı ve daha çabuk öldüğü görülmektedir. Ülkemizdeki yanlış anlayışlar ve eksik tutumlar nedeniyle, “çevre kirliliğinin” neden olduğu, “hastalık ve ölüm oranlarındaki” artışlar belirsizdir. İstatistikler tutulmadığı için sayılar tam olarak saptanmamaktadır. Ancak gözlemler, artışların ciddi boyutlara ulaştığını göstermektedir.

Kentleşme Şûrasının önemli ve güncel bir diğer konusu şüphesiz ki, “küresel ısınma” ve onun kentlerdeki etkileriyle ilgilidir. Kentlerde, daha iyi yaşam için mücadele sürerken, “Küresel iklim değişikliği” ortaya çıkmış, bütün yaşam dengelerini değiştirmeye başlamıştır. Küresel ısınmanın hızla artışı, modern kentlerin geleceğini tehlikeye sürüklemektedir.

KOMİSYONUN AMACI ve KAPSAMI

Özellikle yerleşme-şehirleşme ekseninde, yasam kalitesi, afetlere duyarlı yerleşme ve şehirleşme, doğal ve kültürel varlıkların korunması, kaçak yapılaşma, kentsel yenileme/dönüşüm, teknik ve sosyal altyapı, yerel kalkınma, kentlilik bilinci, yönetişim ve yerel yönetimler ile sürdürülebilir kentsel gelişme konularında ilke ve stratejiler belirlemek ve bu kapsamda Şûra Komisyonları ve Genel Kurul çalışmaları ile geliştirilen politika, strateji, eylem seçenekleri ve diğer tavsiyeleri Strateji Belgesi ve Eylem Planına yansıtmak amacı ile kurulan Kentleşme Şûrası kapsamında oluşturulan 6 No’lu İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ, DOĞAL KAYNAKLAR, EKOLOJİK DENGE, ENERJİ VERİMLİLİĞİ VE KENTLEŞME KOMİSYONU aşağıda yer alan kapsam çerçevesinde çalışmalarına başlamıştır.Kapsam• Kentleşme Olgusu ve İçinde Yer Aldığı Çevrenin Mikro Klimasıyla Etkileşimi, Ekosistemle Uyumlu Kent Makro Formu• Küresel İklim Değişikliğinin Kentlere Etkisi• Yenilenebilir, Sağlıklı Enerji Kaynaklarının Geliştirilmesi• Katı Atık Yönetimi• Hava Kirletici Kaynakların Yönetimi• Su Kaynaklarının Yönetimi• Enerji Verimliliği ve Sürdürülebilir Kentleşme İlişkisi• Kent İçi Doğal/Ekolojik Veriler• Su Kaynakları, Ormanlar, Sit Alanları, Tarım Alanları Üzerindeki Kentleşme Baskısı• Kentsel Yayılma, Saçaklaşmanın Etkileri• Kıyı Alanları, Ekosistem ve Yerleşmeler• Gıda Temini ve Sürdürülebilirlik (Kent ve Tarım Alanları İlişkisi)• 0 Karbon Kentler / Karbon Sonrası Kentler

8

1.1 Komisyonun Genel Çerçevesi ve Sorunun Tanımlanması

İklim değişikliği nedeniyle, dünya büyük bir kaosa sürüklenmektedir. Son yıllarda yapılan ölçümler, iklim değişikliğinin ve buna bağlı olarak “Küresel Isınmanın” giderek arttığını kanıtlamaktadır. Ülkemizde yapılan ölçümlerde de, iklim değişikliğinin bütün dünyayı olduğu gibi, Türkiye’yi de etkisi altına almaya başladığını göstermektedir.

İklim değişikliği, küresel ısınmanın artışı ile birlikte, dünyadaki yaşamı ilgilendiren hemen bütün alanları olumsuz etkilemektedir. Kısaca özetlenirse, Dünya ortalama sıcaklık artışına bağlı olarak, iklimde görülen dengesizlikler; kutuplarda ve dağlarda buzulların erimesi, denizlerin yükselmesi, doğal afetlerin, aşırı ısınma ve soğumaların, sellerin, kuraklıkların artışı, biyo çeşitliliğin azalması vb şekillerde görülmektedir. İklimdeki bu dengesizlik, bugüne kadar alışık olunmayan yeni durumların ortaya çıkmasına neden olmuş ve dünyadaki yaşamı tehdit etmeye başlamıştır.

İklim değişikliğinin Türkiye’deki etkilerinin de giderek arttığı, iklimde dengesizliklerin başladığı, yer yer yağışların azaldığı, kuraklıkların arttığı buna bağlı olarak su kaynaklarının bazı bölgelerde azaldığı, tarımsal üretimde, yer yer %40-50’lere varan üretim azalmaları olduğu tespit edilmiştir. Büyük kentlerde, biyo çeşitlikte azalmalar ve susuzluk baş göstermiştir. Göstergeler ve iklim değişikliği üzerine yapılan tahminler sayesinde, Türkiye’de, küresel ısınma ile birlikte insan yaşamını olumsuz olarak etkileyecek gelişmeler olacağı görülmektedir. Ülkemizde, Karadeniz bölgesi hariç, genel kuraklığın giderek artacağı ve yaygılaşacağı, nehir ve göllerin kuruyabileceği, denizlerin yükseleceği, buna bağlı olarak tarımsal üretimin azalacağı, kentlerde, susuzluğun ve açlığın baş göstereceği anlaşılmaktadır.

İklim değişikliğinin nedeni, Atmosferin gaz emisyonlarının artışından, başka bir deyişle, atmosfer gaz kompozisyonundaki değişiklikten, Azot ve Karbon gazlarının artışından kaynaklanmaktadır. Atmosferdeki emisyon artışının, Dünya ısısını 0.76 C derece artırdığı, artışın da son yıllarda giderek yükseldiği görülmektedir.

Şüphesiz ki, gaz emisyonlarının artışının ana nedeni, halen geniş şekilde kullanılan, başta petrol ve kömür olmak üzere “fosil yakıtlardır”. İklim değişikliğinin önlenmesi, “küresel ısınmanın durdurulması” fosil yakıtların kullanımının azaltılmasına ve giderek durdurulmasına bağlıdır. Başka bir deyişle, halen geniş bir biçimde kullanılan ve hava kirlenmesine neden olan fosil yakıtlar zamanla, emisyon üretmeyen, temiz enerji türleri ile değiştirilmelidir. Nitekim bu gerçek, uluslararası ortak çalışmalarda kabul edilmiş ve önlemler alınmaya başlamıştır. Türkiye’nin de gecikmeli olarak da olsa katıldığı, “Rio Sözleşmesi, BM İklim Değişikliği Sözleşmesi”, Kyoto Protokolü” imzalanmıştır. Bu sözleşmeler, hem tehlikenin önemini, alınması gereken tedbirlerin zorunluluğunu, hem de ülkemizin tavrını göstermektedir.

Türkiye ne yapmalı?

Türkiye’nin ne yapması gerektiği açık ve net olarak görülmektedir. Öncelikle “iklim değişikliği” ve “küresel ısınma” gerçeği kabul edilmelidir. BM İklim Değişikliği Sözleşmesi ve Kyoto Protokolünün Türkiye tarafından imzalanmış olması olumlu bir adımdır, ancak bu yeterli değildir. Türkiye, uluslararası çalışmalara paralel olarak, kendi halkı ve ülkesi için etkin bir “İklim Politikası” geliştirmeli ve uygulamalıdır.

İklim politikası demek, ülkenin bütün kaynaklarını ve olanaklarını, “İklim değişikliğine” karşı değerlendirmek demektir. Bir anlamda Türk halkının geleceğinin, iklim politikasının


etkinliğine ve başarısına bağlı olacağı dikkate alınmalıdır. İklim politikasının iki ana konusu vardır:

İklim değişikliğinin durdurulmasıa. İklim değişikliğinin yaratacağı olumsuzluklara karşı önlemler alınması.b.

Bütün çalışmaların, paralel yürütülmesi şarttır çünkü iklim değişikliği önlemler alınsa da yaşamı olumsuz etkilemeye devam edecektir. Diğer taraftan küresel iklimin kısa vadede durdurulması söz konusu değildir. Ancak, değişikliğin uzun vadede durdurulması için şimdiden etkin tedbirler alınması ve uygulanması zorunluluğu vardır. Bu nedenle, Türkiye’nin uzun vadeli hedefi, “küresel ısınmanın durdurulması için” bütün dünya ile birlikte ve vakit kaybetmeden etkin önlemler almaya başlamasıdır.

Modern Kentler, Sürdürülebilir Kentler

Bugün dünyada ve Türkiye’de uygulanan kent planlama yaklaşımı, birçok açıdan yanlıştır ve ortaya çıkan kentler, yukarıda belirtilen küresel iklim değişikliğinin ve çevre kirlenmesinin odakları haline gelmişlerdir. Gerçekten de modern dediğimiz kentler “modern” olmaktan uzaktır. Aşırı çevre kirliliğine, doğal varlıkların tahrip ve yok edilmesine, yaşam için çok önemli olan suyun, toprağın, kirletilmesine, biyo-çeşitliliğin, ormanların azalmasına, tarım topraklarının amaç dışı kullanılmasına, hava kirlenmesine, kentlerde zehirli ve “yaşama uygun olmayan ortamların” oluşmasına neden olmaktadır. Yanlış üretim sistemi, yanlış kentleşme, yanlış planlama yöntemleri, yanlış yapılaşma biçimleri kentlerin olumsuz gelişmesine neden olmuştur, olmaktadır. Küresel İklim değişikliğine neden olan gaz emisyonlarından da, ağırlıklı olarak (%70-80 oranında), kentler sorumludur.

Modern kentler tehlikelidir ve kendi ürettiği atıklarla tehlikededir. Çünkü atık üreten, atıklarıyla çevreyi kirleten, kirlettikleriyle de yaşamı olumsuz etkileyen sistemlere dönüşmüşlerdir. Uzun vadede kirletici kentlerden kurtulmak, onları temiz kentlere dönüştürmek zorunluluğu vardır. Kentlerdeki kirletici odakların ortadan kalkması, atık üretmeyen kentler sistemlerine geçilmesi gerekmektedir.

Türkiye’nin ve Bayındırlık ve İskân Bakanlığının uzun vadeli hedefi, kirli modern kentler sisteminden, temiz, doğal, “Sürdürülebilir Kentler” aşamasına geçmek olmalıdır. Bu nedenle de yöneticilere, siyasilere ve devlet kurumlarına önemli görevler ve sorumluluklar düşmektedir.

Neden Sürdürülebilir Kentler?

Olayı daha iyi kavrayabilmek için, bugün geçerli olan Modern kentler sistemi ile, Sürdürülebilir kentler arasındaki farkları daha iyi anlamak gerekmektedir.

Modern kentler, tüketime dayalı sistemlerden oluşur, doğadaki kaynakları tüketir. Daha fazla üretir ve ürettiği sistemlerle, kullandığı kaynaklarla, enerji türleri ile de çevreyi kirletir. Yaşam şekli de, bu üretim ve tüketim sistemine dayanmaktadır. Bu kentlerde hiçbir zaman, doğal kaynaklarla, tüketim arasında denge aranmaz. Pratikte, doğal kaynakların korunması ve gelecek nesillere aktarılması gereği göz ardı edilir.

İklim değişikliği sorunu ortaya çıkınca ve dünyadaki yaşam tehlikeye girince, modern yaşamın, üretimin ve onun oluşturduğu kentlerin tehlikeli olduğu ortaya çıkmıştır. Yeni çareler aranarak, eko-kentler, iklimle dengeli yerleşimler, temiz kentler, sağlıklı kentler,

10

yeşil ve sürdürülebilir kent modelleri geliştirildi. Ancak, bütün bu yeni kent arayışlarında püf noktasının aynı olduğu görülmektedir. Temiz, sağlıklı, insana ve doğaya saygılı Güneş enerjili yaklaşım zorunlulukları ortaya çıkmıştır. “Sürdürülebilir kentler”, adı ne olursa olsun, ortak bir anlayışı ve modern kentten farklı bir yaklaşımı ifade etmektedir. Sürdürülebilir kentlerin de aslında, Güneş enerjisine dayalı olması gerekliliği de giderek önem ve ağırlık kazanmıştır.

Yukarıdaki kısa açıklama bile, artık modern kentlerin zamanının sona erdiğini, yeni kentsel yaklaşımların giderek önem kazandığını göstermektedir. Modern ve kirli kentler değiştirilecek, yaşanabilir temiz ve sağlıklı yeni kentler kurulacaktır. Başka da bir seçenek görülmemektedir.

Modern kentleri değiştirmenin yolu, doğrudan “sürdürülebilir kentler” programını geliştirmek ve uygulamaktan geçmektedir.

Sürdürülebilir Kent Modeli

İklim değişikliğine karşı mücadelenin odak noktalarının kentler, daha geniş anlamda yerleşmeler olduğu yukarıda da belirtilmiştir. Başka bir deyişle, kentlerdeki kirlenmeyi önlemeden, büyük oranda yerleşmelerde ortaya çıkan emisyonları azaltmadan, ne küresel ısınma önlenebilir ne de kentlerde, temiz ve sağlıklı ortamlar kurulabilir. Bu nedenle, Türkiye’de mevcut kent yaklaşımlarının tamamını gözden geçirilmesi zorunluluğu vardır.

“İklim Değişikliği, Doğal Kaynaklar, Ekolojik Denge, Enerji Verimliliği ve Kentleşme Komisyonu”, sözü edilen soruna yönelik olarak mevcut durumu, sorunları, stratejileri geliştirmiş, eylem planları önermiş, göstergeleri belirlemiştir. Şüphesiz ki, bu öneriler gözden geçirilmeli, rafine edilmeli ve toplumsal katkılar sağlanmalıdır. Sürdürülebilir kentlerin ortaya çıkabilmesi, mevcut kentlerin dönüştürülmesini ve yeni kentsel gelişmelerin de sürdürülebilir kent ilkelerine uygun yapılmasını gerektirmektedir.

Sürdürülebilir kentler aşamasına geçebilmek, mevcut sistemlerle pek mümkün görülmemektedir. İmar planları, kirletici bir kent ve yapılaşmaya neden olmaktadır. Mevcut alt yapı sistemleri, yapılaşma koşulları ve pratiği, kullanılan enerji türleri, sanayiler, ulaşım, ısıtma ve soğutma, enerji üretim sistemleri, hemen her şey kentlerin kirlenmesinde etkili olmaktadır. Kirlenmeye neden olan eğitim, planlama ve örgüt yapıları mevcuttur. O halde ne yapmalı, bu devasa sorunları nasıl çözmeli?

Her şeyden önce, kentleşme, yapılaşma ve enerji konuları gözden geçirilmelidir. Kritik nokta ise “örgütlenme ve finansmandır”. Mevcut mevzuat ve finansman yapısı, gerçek bir kentsel dönüşüm için yetersizdir, hatta imkânsızdır. Bu durumu dikkate alan Komisyonumuz, “sürdürülebilir kentler” için yeni stratejileri, yeni yasa ve yönetmeliklerini, yeni finansman sistemlerini geliştirmeyi ve devreye sokmayı önermektedir. Bu konuda somut ve Türkiye şartlarında kolaylıkla uygulanabilir sistemleri ve uygulamaları önermektedir. Bu öneriler, dünyadaki gelişmeler, Avrupa Birliği, uluslararası sözleşmeler ve yükümlülükler dikkate alınarak önerilmiştir. En büyük tehlike ise mevcut bürokrasinin hantal yapısı, direnci ve çıkar çevrelerinin açık ve gizli oyunlarıdır. Bu konularda daha hızlı yol alabilmek ve direnişleri aşabilmek için, üniversitelerle işbirliği yapılması yoluna gidilmelidir.

Diğer önemli bir engel, bir Güneş Ülkesi olan Türkiye’de, yenilenebilir enerjilerin kullanılır hale getirilmemesidir. Enerjide % 75 oranında dışa bağımlılık sürmektedir. Çok yüksek kapasitesi olan temiz ve doğal enerji kaynakları devreye sokulmamış, güneşten, rüzgârdan,


biyoenerjiden yararlanma gelişmemiştir. Yeni teknolojiler geliştirilememiş, yeni sanayiler kurulamamıştır. Sürdürülebilir kentlere geçmenin öncelikle gerekli olan, olmazsa olmaz şartı, “yenilenebilir enerjiler” devreye sokulamamıştır. Bu nedenle çok önemli bir darboğaz söz konusudur.

Bütün bu olumsuz durum ve şartlar içinde dahi, Türkiye’de “Sürdürülebilir Kentler’ aşamasına geçmek mümkündür.

Komisyonumuza göre, mevcut sistemlerle, çok büyük ve geniş etkileri olacak bir çalışmanın başarılması imkânsızdır. Yapılması gereken şey, mevcut sistemlerle uğraşmak yerine, doğrudan İklim Değişikliğini ve Sürdürülebilir Kentleri dikkate alan, yasa ve yönetmelikler çıkarılmalı, yeni örgütler ve alt yapılar kurulmalı yeni finansman sistemleri geliştirilip uygulanmalıdır.

1.2 Komisyonun Çalışma Yöntemi

6. Komisyon ilk toplantısında işbölümü yapmış ve çalışma grubunun yapısını oluşturmuştur. Komisyon kapsamındaki konuların çok geniş olması nedeniyle, alt gruplar oluşturulmuş ve Şûra hazırlık çalışmaları bu gruplar vasıtasıyla gerçekleştirilmiştir. Böylece olabildiğince konunun uzmanları bir araya getirilmiş ve uzmanlık bilgilerinden yararlanılmıştır. Sadeleştirilerek oluşturulan alt komisyonlar şunlardır:

İklim Değişikliği, I. Yenilenebilir Enerjiler, II. Doğal Varlıkların Sürdürülebilirliği, III. Çevre Kirlenmesi ve Kaynak YönetimiIV.

Alt Grup çalışmaları, daha sonra birleştirilmiş, tekrarlar ayıklanmış ve öneriler sadeleştirilmiştir. Alt grupların birbirinden bağımsız geliştirdikleri raporlar, Komisyon yönetimine verilmiştir. Bu raporlara da gerektiği takdirde kaynak olarak başvurulabilecektir. Ancak Grubun ortak çalışması bu raporun içeriğini oluşturmaktadır. Öneriler grubun ortak değerlendirmelerinden oluşturmaktadır ve komisyonlar arası çalışmalarda dikkate alınacaktır.

Çalışma yönteminin belirlenmesinde, kuramsal genellemeler yerine doğrudan “sorunlar” ve “öneri paketleri” dikkate alınmıştır. Bu şekilde bir yaklaşım, daha gerçekçi bir değerlendirmeyi yapabilmek, konular arasında anlaşılırlığı ve açıklığı sağlamak için tercih edilmiştir.

Sorun Alanlarının Belirlenmesi

6. Komisyon, çalışmalar sonunda ortaya çıkan “sorun” alanlarını belirlemiş, önerileri bu sorun alanlarına göre sınıflandırmıştır.

Bu sorun alanları; Politikalar, Yasal ve Kurumsal Çerçeve, Planlama, İklim Değişikliği, Yenilenebilir Enerjiler, Sürdürülebilir Ulaşım, Hava Kirliliği, Doğal Varlıkların Korunması ve Atık Yönetimi’dir.

1.3 Komisyonun Öncelikleri ve Kararları

Komisyon, “İklim Değişikliği ve Küresel Isınma” konusunu, Dünyanın ve Türkiye’nin öncelikli konusu olarak belirlemiştir. Bu çerçevede komisyon, Türkiye’nin küresel iklim değişikliğine önem vermesi gerektiğini, “yaşamın geleceğinin tehlikede” olduğunu ve küresel Isınmanın kaynağının kentler

12

olduğunu, küresel ısınmanın kentlerdeki yaşamı da tehdit ettiğini tespit etmiştir. Komisyon, “fosil enerji kaynaklarının” kentlerde giderek azaltılması gerektiğini, temiz, doğal, güneş enerjili sistemlere geçilmesini, temiz kentler çağının başlatılmasını ve kentlerde Güneş enerjili sistemlere geçilmesini öncelikle önermektedir.

a- Küresel Isınma ve Sürdürülebilir Kentlerde Enerji Sorunu

Komisyonun önceliği, kentlerde temiz enerjiler döneminin başlatılmasıdır. Sürdürülebilir kentlerde önceliğin, temiz enerjilere verilmesi konusunda fikir birliği oluşmuştur. Bu amaçla, yenilenebilir enerjiler konusunda uzun vadeli hedeflerin belirlenmesi, kısa vadeli eylem planları yardımıyla uygulamaların ivedilikle başlatılması önerilmektedir.Bu amaçla, uzun vadeli “Kent Enerji hedeflerinin” belirlenmesinin önemine dikkat çekilmektedir;

Birinci aşama, 2020 yılı hedefleri olarak: Kentlerde sera gazı emisyonlarının % 20 oranında azaltılmasını,•Fosil enerjileri payının aynı sürede % 20 oranında azaltılmasını,•2020 yılında %20 oranında temiz enerjilere geçilmesi,•%20 oranında, Enerjide tasarruf yapılması•

İkinci aşama, 2050 yılına kadar, %50 oranında temiz enerjilere yönelinmesi, Üçüncü aşama, 2100 yılına kadar, sıfır emisyonlu, %100 temiz enerjili kentsel sistemlere geçilmesi önerilmektedir.

b- Kent Planlamada “Paradigma” Değişikliği Kirli kentlerden, temiz kentlere,•Kirli enerjilerden, temiz enerjilere geçi• ş hazırlığı yapılmasını,Ülke, bölge ve havzalar için “Sürdürülebilir Planlama Stratejilerinin” belirlenmesi,•Sürdürülebilir yerle• şme politikalarının bir an önce belirlenmesi veBu politikalara uygun gerekli yeni yasalar• ın çıkarılması ve uygulamaların başlatılması önerilmektedir.

Mevcut sistemlerin sorunları çözemeyeceği, aksine sorunların ağırlaşarak devam edeceği, kentlerde başlayan “paradigma” değişikliğinin dikkate alınması gerektiği, paradigma değişikliğinin gerektirdiği kararların alınması, planlama, alt yapı, örgüt ve mevzuat değişikliği kararlarının cesurca alınması önerilmektedir: Bu amaçla:

c- Yenilenebilir Enerjilerin Kentlerde Üretilmesi Kentlerde do• ğal enerji potansiyelinin belirlenmesi,Güne• şe uygun planlama yapılması,Yenilenebilir enerji santralleri kurulmas• ı,Güne• ş mimarisinin başlatılması,Bireysel enerji üretiminin ba• şlatılması,Yasal alt yap• ının oluşturulması,Çift saat sistemine geçilmesi,•Kw ba• şına teşvik verilmesi, (yaklaşık 0.20 cent/kw) önerilmektedir.

d- “Sürdürülebilir Kentler” İçin Önerilen Yasa ve Yönetmelikler Yasalar

İ• klim Değişikliği Yasası (Karbon ile ilgili konular dahil)Ulusal Sürdürülebilir Mekânsal Stratejiler: milli fiziki plan ve çevre düzeni plan• ı yerine


Sürdürülebilir Yerle• şimler Yasası: çevre duyarlı kent planlama modeli. Anahtar Kavramlar: yaşanabilir yerleşimler, enerji etkin planlama, peyzaj planlaması, doğal kaynaklara/varlıklara duyarlı planlama, güneşe ve iklime duyarlı yaklaşım, biyoçeşitlilik, su ve toprak duyarlı planlamaYenilenebilir Enerji Ara• ştırma, Planlama ve Uygulama Merkezi YasasıGüne• ş Mimarisi Yasası

YönetmeliklerSürdürülebilir Yerle• şimler Planlama YönetmeliğiKentler • İçin Güneş ve Yenilenebilir Enerji YönetmeliğiKentlerde Do• ğal Varlıkları Koruma ve Kullanma Yönetmeliği: Su Toprak, BiyoçeşitlilikKentlerde Çevre Kirlenmesi ve Yönetimi Yönetmeli• ğiKentlerde Yenilenebilir Enerji Üretimi Yönetmeli• ğiTemiz Ula• şım Sistemleri Yönetmeliği

e- Finansman Destekleri ve ÖrgütlenmeSürdürülebilir Yerle• şimler Araştırma, Planlama ve Uygulama Merkezi’nin oluşturulması (konuyla ilgili eşgüdüm ve örgütlenme konularının ele alınacağı, ilkelerin belirleneceği ve Bilgi Bankası’nın yer alacağı bir merkez) Karbon Fonu Kurulmas• ı,Yerle• şimler için Yeşil Fon kurulması,Kamusal te• şvik tedbirleri ve AB fonlarından yararlanılması,Özel sektörün etkin kat• ılımı için gerekli alt yapıların oluşumu,Bireysel enerji üretiminin ve çift saat sistemlerinin te• şvik edilmesi

f- AR-GE ve Eğitim Yenilenebilir Enerji AR-GE ve Uygulama Merkezinin olu• şturulmasıYeni Teknolojilerin geli• ştirilmesi, Yeni sanayilerin kurulmas• ının teşvik edilmesi, (örn. PV, rüzgâr, biyoenerji)Üniversitelerle • İşbirliği ile eğitim programları yapılması,Türkiye için örnek, stratejik projeler yap• ılması,E• ğitim programları (üniversite ve meslek eğitimleri) geliştirilip uygulanması Toplumun farkl• ı katmanlarının konuyla ilgili bilgilendirilmesi ve ilgili kurum ve kuruluşlarda kurum içi bilinçlenmenin artırılması için eğitim programlarının hazırlanması; basın yayın kuruluşları aracılığıyla bilgilendirme yapılması önerilmektedir.

Kaynak: Gülran DURUKAN tarafından tasarlanmıştır

14

II. MEVCUT DURUMUN DEĞERLENDİRİLMESİ

2.1 İklim Değişikliği

Paleoklimatolojik kayıtlar Yerküre’nin yüzey sıcaklığında tüm zaman ölçeklerinde çok belirgin salınımlar gerçekleştiğini açık bir biçimde kanıtlamaktadır. Jeolojik devirlerdeki iklim değişikliklerinde doğal etmenler rol oynamış, yalnızca dünya coğrafyasını değiştirmekle kalmamış, ekolojik sistemlerde de kalıcı değişiklikler oluşturmuştur (Türkeş, 2007).

Sanayi devrimiyle, özellikle 19. yüzyılın ortalarından itibaren, iklimdeki doğal değişebilirliğe ek olarak, insan etkinliklerinin de - normalin üzerinde sera gazı salınımı, toprak, su ve biyolojik kaynakların yanlış ve aşırı kullanımı, vb. olumsuz uygulamalar - iklimi etkilediği bilimsel bir gerçektir (TKİB, 2008).

Bu nedenle günümüzde iklim değişikliği, insan etkinlikleri de dikkate alınarak tanımlanmaktadır. Örneğin, 1994 yılında yürürlüğe giren Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi’nde (BM İDÇS), iklim değişikliği “karşılaştırılabilir bir zaman döneminde gözlenen doğal iklim değişikliğine ek olarak, doğrudan ya da dolaylı olarak küresel atmosferin bileşimini bozan insan etkinlikleri sonucunda iklimde oluşan bir değişiklik” biçiminde tanımlanmıştır (Türkeş, 2007).

İklim değişikliğine sebep olan sera gazlarının azaltılmasını amaçlayan Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesine, ülkemiz 24.05.2004 tarihinde taraf olmuş, 17 Şubat 2009 tarihinde de “Türkiye’nin Kyoto Protokolü’ne katılmasının uygun bulunduğuna dair kanun” Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Türkiye Kyoto Protokolüne taraf olmadığı ve Ek-B listesinde yer almadığı için 2012 sonuna kadar herhangi bir yükümlülük üstlenmeyecektir ancak Protokole taraf olmuş bir Ek-1 ülkesi olarak 2012 sonrasında azaltım taahhüdü yüklenmesi beklenmektedir.

İDÇS ve Kyoto Protokolü’nce denetlenmesi hedeflenen sera gazları [CO2, CH4, N2O, hidrofluorokarbonlar (HFC’ler), perfluorokarbonlar (PFC’ler) ve sülfür heksafluorid (SF6)], arasında, en hızlı artan gaz olan CO2’in önemi büyüktür. Yerküre atmosferindeki CO2 birikimi sanayi öncesinde yaklaşık 280 ppm iken 1958 yılında atmosferdeki yıllık ortalama CO2 birikimi yaklaşık 315 ppm ölçülmüş, 2004’te 377 ppm’e [2005’te 379 ppm’e (TKİB, 2008)] ulaştığı görülmüştür. Atmosferdeki CO2 birikiminin günümüzde eriştiği düzey geçmiş 420 000 yıllık kayıttaki doğal CO2 birikimi değişimlerinin çok üzerindedir (Türkeş, 2007).

Olası iklim değişikliğinin Türkiye’ye etkisini irdelemeden önce genel bir durum değerlendirmesi yapmakta yarar vardır:

1. İklim: Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü’ne ait istasyonlardan elde edilen günlük maksimum, minimum, ortalama sıcaklık ve aylık toplam yağış değerlerine ait güncellenmiş veri seti kullanılarak Türkiye’nin sıcaklık ve yağış dizilerindeki uzun süreli değişiklikler ve eğilimler (Demir ve ark., 2008) değerlendirilmiştir. Saptanan eğilimler Tablo 1’de özetlenmiştir.


Tablo 1. Türkiye’de görülen uzun dönemli sıcaklık ve yağış doğrusal değişim eğilimleri (En Küçük Kareler Regresyon tekniği ile çözümlenmiştir)

Genel Kış İlkbahar Yaz Sonbahar

Sıc

aklık

değ

işim

i (57

ista

syon

un 1

952–

2006

ver

isi)

Orta

lam

a sı

cak. Her on yılda

0.121°C ile 0.312°C arasında

artış olduğu hesaplanmıştır1

Genelde zayıf bir azalma eğilimi

vardır

Isınma eğilimlerinin bir

bölümü istatistik-sel açıdan anlamlıdır

Isınma eğilimi, istasyonların

çoğunda anlamlı pozitif dizisel

ilişki katsayısı ile tanımlanmaktadır

Anlamlı olmayan hafif

soğuma eğilimi görülmektedir

Mak

sim

um s

ıcak

.

Her on yılda 0.102°C ile

0.399°C arasında değişmektedir

Sıcaklık dizileri Güney bölgeleri

hariç zayıf bir azalma eğilimi göstermektedir

Isınma eğilimi Marmara,

Ege, Akdeniz ve Güney-

doğu Anadolu bölgelerinde

anlamlıdır

Sıcaklık dizilerindeki artış

istasyonların %58’inde

istatistiksel olarak anlamlıdır

Anlamlı olmayan zayıf ısınma ve soğuma eğilimi

hâkimdir

Min

imum

sıc

aklık

Her on yılda 0.103°C ile

0.679°C arasında değişmektedir

Anlamlı olmayan azalma eğilimi görülmektedir

Marmara, Ege, Akdeniz ve

Güney-doğu Anadolu’da daha yoğun olmak üzere

32 istasyonda anlamlı artışlar belirlenmiştir

İstasyonların %75’i yıllar

arası değişimler bakımından,

anlamlı artma eğilimi

göstermektedir

İç Anadolu, Akdeniz ve Güneydoğu

Anadolu bölgelerinde

anlamlı ısınmalar (24 istasyonda) bulunmaktadır

Yağı

şlar

(88

ista

syon

un

1940

- 20

06 v

eris

i)

Karadeniz ve Karasal

Doğu Anadolu Bölgelerinde hafif bir artış

eğilimi, Akdeniz bölgelerinde2 ise hafif bir

azalma eğilimi belirlenmiştir

İstasyonların %76 sında yağış

miktarında önemli azalmalar görülmektedir3

Anlamlı olmayan hafif yağış artışları gözlenmiştir3

Anlamlı olmayan zayıf artışlar belirlenmiştir

Türkiye genelinde, yağışlarda az artış beklenmektedir3

1 Kadıoğlu (1997) Türkiye’nin gece ve gündüz sıcaklıkları eğilim analizinde, özellikle gece sıcaklıklarında istatistiksel anlamda önemli artışların olduğunu ifade etmektedir (Kadıoğlu, 2008 içinde).2 Akdeniz, Akdeniz Geçiş ve Karasal Akdeniz bölgelerini kapsar.3 Türkiye’de bölgelere göre farklılık gösteren yıllık toplam yağışın yaklaşık %40’ı kış, %27’si ilkbahar, %10’u yaz ve %23’ü sonbahar mevsiminde gerçekleşmektedir. Bu nedenle ülkede kış ve bahar yağışlarında değişimler, su miktarını oldukça etkilemektedir. Yeraltı ve yer üstü sularının varlığının devamı için bu dönemlerde meydana gelen yağışın miktarı ve şekli oldukça önemlidir (Demir ve ark., 2008a).Kaynak: Demir ve ark., 2008a’dan yararlanılarak düzenlenmiştir.

Su kaynağı: 2. Türkiye’nin yenilenebilir su potansiyeli 234 milyar m3 dür (Tablo 2) (DPT, 2007). Bunun % 48’i teknik ve ekonomik olarak kullanılabilir su kaynağıdır. Günümüzde kişi başına düşen kullanılabilir yıllık ortalama su miktarının yaklaşık 1 500 - 1 735 m³ olduğu dikkate alınırsa, Türkiye “su azlığı”1 yaşayan bir ülkedir. İklim değişikliği nedeniyle ortaya

1 Yıldakişibaşınadüşenortalamakullanılabilirsumiktarı1000m3’tenazolanülkeler“sufakiri”,2000m3’denazolanülkeler“suazlığı”,8000-10000m3’tenfazlaolanülkelerise“su zengini”olarakkabuledilmektedir(DPT,2007)

16

çıkabilecek kaynak azalması, nüfus artışı ve ekonomik gelişme nedeniyle ortaya çıkabilecek talep artışı2 dikkate alındığında yüz yıl ortalarında “su fakiri” ülke olabilir. Nüfusun-ekonomik etkinliklerin ve su kaynaklarının bölgesel ve mevsimsel dağılımındaki dengesizlik nedeniyle bugün bile su fakiri havzalar mevcuttur (Tablo 1).

Tablo 2. Türkiye’nin yenilenebilir su kaynakları

Yenilenebilir su Yerüstü suyu Yeraltı suyu1 Toplam su

Potansiyel (milyar m³/yıl)

193 41 234

Kullanılabilir (milyar m³/yıl) (DSİ-2005)

98 (%51) 14 (%34) 112 (%48)

1 Yıllık yenilenebilir yeraltı suyudur. Bunun Türkiye’nin yeraltı suyu potansiyelinin üçte biri olduğu tahmin edilmektedir. DSİ’nin makro düzeydeki çalışmaları dinamik rezerv (500 milyar m3) ve statik hatta fosil su rezervi (2-3 trilyon m3) bulunduğu ortaya koymuştur (Tuzcu, 1999).

Deniz seviyesinde yükselme:3. Son yüzyıl içinde Akdeniz ve Karadeniz bölgelerinde deniz seviyesindeki yükselme 12 cm civarında (dünya için tahmin 10-20 cm dir). Yerel düzeyde deniz seviyesinin değişimini inceleyen çalışmalar [dört mareografik istasyonda - Antalya-II (Akdeniz), Bodrum-II ve Menteş (Ege). Erdek (Marmara Denizi) - yapılan ölçümlere göre], denizin yılda ortalama 4-8 mm yükseldiğini ortaya koymuştur. Deniz seviyesindeki yükselmenin kıyı bölgelerindeki başlıca etkileri kıyı şeritlerinde su baskınları, aşınmalar, su kaynaklarına tuzlu su girişi ve tuzlanmadır. Büyük ölçekli kıyı dolgularıyla da tetiklenen kıyı hareketleri örneğin Karadeniz kıyılarında hukuksal sorunlara da yol açmakta, özel mülkiyete konu araziler su altında kalmakta, kıyı-kenar çizgisi fiilen değişmektedir (ÇOB, 2007). Öte yandan ülke nüfusunun yarıya yakını kıyı yerleşmelerinde yaşamaktadır. Özellikle alçak kıyı yapısına sahip bölgelerde altyapı ve yerleşim alanları risk taşımaktadır.

Doğal değerler ve kaynaklar:4. Türkiye arazi kullanımı ve arazi yapısı açısından, hâlihazırda, iklim değişikliğine duyarlılığı arttıran yapılara sahiptir:

Ormanlık alanların %49’u (21,2 milyon hektarın 10,6 milyon hektarı) yangın, açma - yerleşme, • usulsüz - kaçak kesim ve aşırı otlatma ile bozulmuş, verimsiz, kendini yeniden üretme özelliğini yitirmiş ağaçlık arazilerden oluşmaktadır (ÇOB, 2005). Ayrıca, ormanların üçte birinin ağaç yoğunluğu azdır [yine de ormanlar ve diğer ağaçlı biokütle stoku tarafından tutulan CO2 oranı 1990 - 2004 arasında devamlı artış göstermiştir. 1990’da Orman ve Diğer Odunsu Biokütle Stoku tarafından yutulan CO2

oranı 1990 da % 42 iken, 2004’de % 68’e yükselmiştir (Ünal, 2006)]. Türkiye’nin fizyografik çevresi, geçmiş kültürel ve ekonomik mirasıyla birlikte • değerlendirildiğinde ve şimdiki toprak kullanıcılarının sosyo-ekonomik durumu göz önüne alındığında toplam toprak alanının %87’sinin çölleşmeye karşı oldukça hassas olduğu söylenebilir (URL 3). Ekilebilir toprakların %73’ü erozyon, toprak bozulması ve çölleşme riski altındadır. • Çölleşmeye yatkın alanlar, iklim faktörleri, seyrek ve hassas bitki örtüsü nedeniyle Güneydoğu Anadolu ve iç bölgelerindeki çorak alanlardır (URL 3). 1998 yılında ‘Birleşmiş Milletler Çölleşmeyle Mücadele Anlaşması’nı (UNCCD) imzalayan Türkiye, bu anlaşma gereğince

2 Türkiye’de,günümüzdekişibaşınagünlükortalamakentselsutüketimi111litredir(41m3/yıl).Dünyaortalamasının150litre(55m3/yıl)olduğu(DPT,2007)dikkatealınırsagelecektekaçınıl mazbirtalepartışıbeklenir.Ancak,bukonudagüvenilirveribulunmamaktadır.


çölleşmeyi azaltma ve toprak bozulması önleme konularında Ulusal Eylem Planı (2005) hazırlamıştır. Bu kapsamda oluşturulan bir dizi proje (Karapınar-Konya, Keskin-Eskişehir gibi il müdürlüklerinin çalışmaları) ile örneğin, TEMA, ÇEKÜL gibi çevre vakıflarının çalışmaları sorunun yaygınlığı yanında “tekil proje”ler niteliğinde kalmaktadır. Türkiye’de su kaynaklarının en büyük tüketicisi tarım sektörüdür. Yakın geçmişe kadar • sulama sistemleri açık sistemler olarak tasarlanmış ve sulama alanlarının büyük bir bölümünde yüzey sulama yöntemleri kullanılmıştır. Günümüzde DSİ’ce borulu sistem geliştirilmekle birlikte bunun toplam sulama sistemi içindeki payı (%7) henüz çok küçüktür3 (TKİB, 2008)

2.1.a Türkiye İçin İklim Değişikliği KestirimleriKüresel iklim değişikliğini Türkiye için uyarlayan araştırmacıların bulgularını birlikte değerlendirildiğinde şöyle bir tablo ortaya çıkmaktadır:

1. Mevsimsel ve bölgesel yağışlarÜlkedeki 88 meteoroloji istasyonun 1940-2006 dönemi toplam yağış verileri kullanılarak, 1961-1990 yılı ortalamalarına göre standardize edilen yağış dizilerinin uzun süreli değişimlerini ve eğilimlerini araştıran Demir ve arkadaşlarına (2008a) göre;

Yıllık standardize yağış dizilerinde çok belirgin bir eğilim bulunmamakla birlikte, alansal • olarak Karadeniz ve Karasal Doğu Anadolu Bölgelerinde hafif bir artış eğilimi, Akdeniz bölgelerinde4 ise hafif bir azalma eğilimi bulunmaktadır. Türkiye genelinde yağışlarda belirgin değişiklikler, özellikle kış mevsiminde kendini • göstermektedir. Azalma yönünde olan bu değişiklikler, 78 istasyondan 24 tanesinde (%31) istatistiksel • açıdan anlamlıdır. Akdeniz, Akdeniz Geçiş, Karasal İç Anadolu ve Karasal Akdeniz bölgeleri kış yağışlarında azalma yaşayacak bölgelerdir.

Ayrıca çeşitli araştırmalarda şu bilgiler de yer almaktadır: Yağışlar kışın az bir artış gösterirken yazın % 5 ila 15 azalacaktır (Kadıoğlu, 2008).• 2070 yılına kadar Türkiye'nin güney bölümünde yıllık yağışların 470 mm'den 360 mm'ye • düşeceğini hesaplanmıştır (ÇOB, 2007). Öngörülen iklim değişikliği senaryolarına dayandırılan su bütçesi modelinin simülasyonundan • elde edilen sonuçlar, 2030 yılına kadar yüzey sularının %20 oranında azalacağını göstermektedir (ÇOB, 2007).Su potansiyeli açısından çok önemli olan karın derinliğinde (kar-su eşdeğerinde), Doğu • Anadolu Bölgesi’nin yüksek bölümlerinde ve Karadeniz dağlarının doğusunda kalan bölümde (Şekil 3), 200 mm’ye ulaşan azalmalar beklenmektedir. Bu, Fırat ve Dicle nehir havzası akışlarında azalma anlamına gelmektedir (ÇOB, 2008). Yağışlar ve sıcaklıktaki değişmeler nedeniyle yaz aylarında toprak neminde %15 ile %25 • arasında azalama olacağı tahmin edilmektedir.

21. yüzyıl sonlarında Türkiye’de yağışlardaki bölgesel farklılıklar ve mevsimsellik durumu Şekil 4’de görülmektedir. Şunun unutulmaması gerekir ki yağışlardaki değişiklik yalnızca azalma-artma ile sınırlı olmayacaktır. Bunun kadar önemli diğer bir değişiklik, taşkınlara ve kent sellerine neden olabilecek olan yağış rejiminde ortaya çıkacak düzensizliktir ki bunun kestirilmesi çok güçtür.

3 Günümüzdesulamasistemlerinin%45’indeklasik,%48’indekanalet,%7’sindeiseborulusistemmevcuttur.Ülkegenelinebakıldığında,sulamasistemlerininyaklaşıkolarak% 94’ününaçıkkanalsistemleri,%6’sınınbasınçlısulamasistemindenoluştuğugörülmektedir.(TKİB,2008)4 Akdeniz,AkdenizGeçişveKarasalAkdenizbölgelerinikapsar.

18

Şekil 3. Türkiye’ye ilişkin iklim değişikliği tahminleri: “kar-su eşdeğeri”ndeki değişiklikler (mm cinsinden)

Kaynak: Onol ve Semazzi, 2006

Şekil 4. Türkiye’ye ilişkin iklim değişikliği tahminleri: yağıştaki mevsimsel değişiklikler Kaynak: Onol ve Semazzi, 2006

2. Sıcaklıklar

2070 yılına kadar Türkiye’nin güney bölümünde, ortalama sıcaklık 2.3°C artacaktır (ÇOB, 2007). Hadley İklim Tahmin ve Araştırma Merkezi’nin 1999 yılında yayımladığı iklim değişikliği ve etkileriyle ilgili “İkinci İklim Modeli”nin sonuçları Türkiye bağlamında değerlendirildiğinde (Türkeş, 2001), 2080 yılın için ülke genelinde ortaya çıkabilecek değişiklikler Tablo 2’de görülmektedir. Sıcaklıklardaki bölgesel farklılıklar Şekil 5’de izlenmektedir.

Tablo 3. İkinci İklim Modeli çerçevesinde Türkiye’de olası iklim değişikliği

Senaryolar (2080 için)

Yıllık ortalama sıcaklık değişimi

(normal: 1961-90)

Yıllık ort. yağışAkarsu havzalarında yıllık akım

CO2 gazı birikimini azaltmak için önlem alınmıyor

3-4 C° yüksek 0 ile 1 mm/gün azalma ~ % 20–50 azalma

CO2 birikimleri 750 ppm’de durduruluyor

2-3 C° yüksek

0 ile 0,5 mm/gün azalma

~ % 5–25 azalma

CO2 birikimleri 550 ppm’de durduruluyor

1-2 C° yüksek ~ % 0–15 azalma

Kaynak: Türkeş, 2001

Şekil 5. Türkiye’ye ilişkin iklim değişikliği tahminleri: mevsimlere göre sıcaklıktaki değişikliklerKaynak: Onol ve Semazzi, 2006


3. Su seviyesiBir yarımada ülkesi olan Türkiye’de deniz suyu seviyesindeki yükselmeden doğrudan ve dolaylı etkilenecek kıyı alanları yaygındır. Öncelikle etkilenecek alanlar;

Doğrudan etkilenecek, kıyı şeridinden 1 km içeride ve yükseltisi 50 m’nin altındaki bölgeler • ve Dolaylı etkilenecek, kıyı şeridinden 10 km’ye kadar olan ve yükseltisi 50 m’nin altındaki • bölgelerdir (Şekil 6).

Her iki alanda 2000 nüfus sayımına göre 8 milyon nüfus yaşamaktadır (Karaca ve diğ, 2004)

Şekil 6. Türkiye’de deniz suyu seviyesindeki yükselmeden etkilenecek alanlar

Kaynak: Karaca ve diğ, 2004

2.1.b Dünyada İklim Değişikliğini Hafifletme ve Uyum Çalışmaları

Küresel iklim sistemini korumaya, değişme eğilim hızını yavaşlatmaya yönelik politika ve önlemler uluslararası düzeyde ortak çabaları gerektirmektedir. 1980’lerde başlayan iklim değişikliği karşısında siyasal seçenekler geliştirilmesi çalışmaları 1992 Rio Zirvesi’nde, “İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi (BMİDÇS)”nin imzaya açılması ile ürününü vermiştir. Sözleşme katılımcı ülkelere “ortak” ama “farklılaştırılmış sorumluluk” ilkesi çerçevesinde, insan kaynaklı sera gazı emisyonlarını azaltıcı sorumluluklar yüklemiştir.

1997 Kyoto Protokolü ise sera gazı emisyonlarının azaltılmasına ilişkin çeşitli hedefler göstermiş, bunların gerçekleştirilmesinde kullanılabilecek çeşitli “esneklik mekanizmaları5” ortaya koymuştur.

BMİDÇS kapsamında yürütülen uluslar arası toplantılara ve müzakerelere katılan Türkiye, Avrupa Birliği’ne aday ülke olarak, Birliğin pozisyonunu ve hedeflerini de dikkate almak zorundadır.

Avrupa Birliği Komisyonunun kısaca “2020 yılına kadar 20/20/20 hedefleri” olarak tanınan, 2020 yılına kadar AB´de yenilenebilir enerji kaynakları kullanım oranının %20´ye yükseltilmesi, sera gazı salımının %20 azaltılması ve enerji verimliliğinde %20 artış sağlanması hedeflerini içeren “Enerji ve İklim Değişikliği Paketi” kabul edilmiştir. Avrupa Birliği, 2012 yılından itibaren yürürlüğe girecek iklim değişikliği ve enerji paketinde bağımsız olarak taahhütte bulunmuş, BM İDÇS kapsamında da %30 indirim taahhüt etmiştir.

5 Esneklikmekanizmaları,“emisyonazaltmakredisi(EmissionReductionUnit)”,“TemizKalkınmaMekanizması”,“SertifikalandırılmışEmisyonAzaltmaKredisi”ve“Emisyon Ticareti”nikapsar.

20

Toplumlar gözlemlenen ve beklenen iklim değişikliğine karşı bir yandan uyum sağlamaya (adaptation) yönelik politikalar ve projeler oluşturulurken bir yandan da uluslararası ortak girişimlerle iklim değişikliğini yavaşlatma-hafifletmeye (mitigation) yönelik politikalar geliştirilmektedir.

Adaptasyon - Uyum

Toplumların iklim değişikliğine kendilerini uyarlama yönünde bireysel ölçekten yerel ve merkezi yönetim ölçeğine, kısa dönemde uygulanabilecek olandan uzun vadeli olana çeşitli içerik ve kapsamda aldıkları önlemler, özellikle kuraklık ve deniz suyu seviyesindeki yükselmelere karşıdır. Örneğin kuraklık durumunda su arzının ve talebinin dengelenebilmesi, yönünde;

Arz açısından, genelde, depolama kapasitelerinin arttırılması ve/veya suyun kaynağından • uzak mesafelere taşınması politikaları izlenmektedir. Suyun kaynağından uzaklaştırılması politikasından, özenli ÇED yapılmadığı durumda, kaynak bölgesinde ekolojik ve ekonomik sorunlara yol açabileceğinden (örneğin Göksu Havzası), ilke olarak, kaçınılması gerekir. Su sorununu azaltmaya yönelik bazı seçenekler de (deniz suyunu tuzdan arındırma, pompalama, vb.) enerji tüketimini arttırarak dolaylı olarak olumsuz çevresel sonuçları (sera gazı üretimine katkı gibi) yaratacaktır.Talep açısından seçenekler arasında en yaygın olanı su kullanımında verimliliğin arttırılması • politikasıdır. Su bilimcilerine göre, bugün, mevcut teknoloji bilgileri ışığında, insan yaşamında önemli bir değişikliğe neden olmaksızın su kullanımı tarımda % 10–15, endüstride % 40–60, şehircilikte ise % 30 oranında azaltılabilir (Tekinel, 2007). Ancak, pratikte etkinliği zayıf kalabilir, çünkü bireylerin katılımını, tutum ve davranışlarını değiştirmelerini gerektirir.

Tablo 4’de günümüzde dünyada iklim değişikliğine karşı gösterilen uyumlanma çabaları (planlanan/uygulanan önlemler) özetlenmiştir. Dünyada uygulanan geniş bir adaptasyon yelpazesi mevcuttur; tabloda görüleceği gibi kıyı koruma gibi teknolojik çözümlerden, tüketim alışkanlıklarının değiştirilmesi gibi davranışsal çözümlere kadar çeşitlenir. Ancak alınan/alınacak önlemler, özellikle kısa ve orta dönemde zararları/duyarlılığı azaltmaktadır.

Tablo 4: Bazı arz ve talep uyarlama (adaptasyon) seçenekleri

Arz yönü Coğrafya1 Talep yönü Coğrafya 1

Ulusal Su Stratejisi benimsenmesiUlusal Su Girişimi

Hepsi6

Yeniden kullanımla (recycling) su kullanım etkililiğinin arttırılması

2, 3, 5, 6

Kurumsal altyapının geliştirilmesi; AR-GE, iklim değişikliği risklerini değerlendirme, karar vericileri uyarma

3, 4, 6Sürdürülebilir su kullanımı için yaratıcı uygulamaların geliştirilmesi

Yeraltı sularının aranması, çıkarılması Hepsi Tüketiciyi eğitimi- tüketimde ekonomi Hepsi

Baraj ve göletler inşası ile depolama kapasitesinin artırılması

1, 2Ekonomik teşviklerin genişletilmesi (sayaç ve su ücretlendirme politikaları, vb)

2, 3, 5, 6

Sulama sistemlerinin modernize edilmesiSulama kanallarının üstünün kapatılması/ boru ile değiştirilmesi

23, 6

Atık suyun ve kaçakların azaltılması, su tüketiminin optimize edilmesi

Hepsi

Deniz suyunun tuzdan arındırılması 3, 6, 7Yağmur sularını toplayarak ve depolama kapasitesini artırarak yeraltı su kaynaklarının korunması

4, 7


Yağmur suyu depolama kapasitesinin genişletilmesi

2, 5, 6, 7

Çatılarda, düzensiz yüzeylerde ve caddelerde biriken yağmur sularını çim yüzeylere yönlendirerek yeraltına süzülmesinin sağlanması

4

Su ihtiyacı olan bölgelere su zengini bölgelerden su transfer edilmesi

1-7Ürün takvimi, ürün karışımı, sulama teknikleri, vb. yollarla sulama suyu talebinin azaltılması

2

Su koruma sistemlerine yatırım, yeni su sağlama ve dağıtım hizmetleri

4

Yapı ölçeğinde taşkın önlemleri geliştirmek (yapılarını son 100 yıllık taşkın seviyesinin 2.5 cm üstünde2 yapılması ya da yeniden yerleştirme gibi)

4

Taşkın alanlarının genişletilmesi, taşkın suyu için rezerv alanların ayrılması, taşkın uyarı sisteminin oluşturulması

3“Kendine yardım” programları ile çok yoksul toplumların su sağlama sistemlerini geliştirmek

5

Bölgesel ve havza gelişme stratejileri ilişkilendirerek iklim değişikliğine uyum sağlayacak su yönetimi planları oluşturulması

3

Yeni teknolojiler hakkında bölgesel, ulusal hatta uluslararası bilgi değişimi yapılması

2

Taşkınlara açık yerleşim alanlarının güvenli bölgelere taşınmasının teşvik edilmesi

5

Ulusal taşkın sigorta politikasında çok yönlü taşkın riskini karşılayacak değişiklikler yapılması 4

Deniz yükselmesi/aşındırmasına ve buzul göllerinde su yükselmesine karşı altyapı projelerinin geliştirilmesi (örneğin kıyı tahkimatları)

3, 7

Kıyı planlamasına ve ilgili mevzuata kısıtlar getirilmesi 6

Ana kanalın, kanalizasyona suyun çok hızlı girişi ile ortaya çıkacak tıkanmaların önlemesi için 100 yıllık zaman standardında ortaya çıkan 5 tekerrürlü taşkına göre boyutlandırılması

Tuzlu suyun damıtılmasında güneş enerjisinden yararlanılması 7

1 Önlemlerin uygulayan ülkeler yerine yer aldıkları kıtalar işaretlenmiştir. Buna göre; 1 Afrika’yı, 2 Asya’yı, 3 Avrupa’yı, 4 Kuzey Amerika’yı, 5 Güney Amerika’yı, 6 Yeni Zelanda ve Avustralya’yı, 7 ise Küçük adaları ifade etmektedir. 2 Değer, çalışma komisyonunca yetersiz bulunmuş, bunun en az 20-25 cm olması gerektiği öngörülmüştür.Kaynak: Bates, vd., 2008: Tablo 3.4, 3.5 ve Bölüm 5’den yararlanılarak düzenlenmiştir.

Sera Gazı Azaltımı (Mitigation)

Uluslararası düzeyde azaltım (mitigation) kapsamında yürütülen çalışmaları ise sera gazları salımının azaltılmasına yöneliktir. Küresel ısınmaya yol açan sera gazları esas olarak; binalardaki kullanım da dahil olmak üzere fosil yakıtların yakılmasından, sanayi üretiminden, ulaştırmadan (kara ve hava taşıtları, deniz taşımacılığı, vb ), arazi kullanımı değişikliği, katı atıklar ve tarımsal etkinliklerden (araç ve makine kullanımı gibi enerjiyle ilişkili, anız yakma, çeltik ekimi, hayvancılık, gübreleme gibi enerji dışı salımlar) kaynaklanmaktadır.

Her yıl insan kaynaklı net 3,2 milyar ton karbon atmosfere katılmaktadır (DPT, 2000). Bunda en büyük pay, enerji üretimi için fosil yakıt tüketimi ve sanayi üretiminindir. Çeşitli ülkelerde izlenen ve/veya önerilen önleme/yavaşlatma-hafifletme/öteleme politikaları ve sınırları, sektörel bazda Tablo 5’de görülmektedir.

22

Tablo 5. Emisyon azaltmaya yönelik sektörel politika, önlem ve uygulama örnekleri,kısıtları

Sektörler Politikalar, araçlar Temel kısıtlar, fırsatlar

Enerji

Fosil yakıtlardaki sübvansiyonu azaltmak Kazanılmış hakkı olanların direnci uygulamayı zorlaştırabilirFosil yakıtlardan “karbon vergisi” almak

Yenilenebilir enerji teknolojileri için tarife uygulamak Düşük emisyonlu teknolojiler için pazar

oluşturmakYenilenebilir enerji için zorunluluk getirmekÜreticilere mali destek vermek

Ulaşım

Petrol ekonomisine gitmek, bioyakıt kullanma, karayolu ulaşımında CO2 standardı getirmek

Araçların bir kısmını kapsaması etkinliği azaltır

Araç satış, kayıt ve kullanımını vergilendirmek; yakıt, yol ve otoparkı ücretlendirmek

Yüksek gelir nedeniyle etkisiz olabilir

Arazi kullanımına getirilecek kurallarla ve altyapı planlaması ile kent içi hareketliliği etkilemek/azaltmak Özellikle ulaşım sistemlerini yeni ya da

yeniden oluşturan ülkeler/kentler için etkinToplu taşımacılığın çekiciliğini arttırmak ve motorsuz taşımacılık türlerine yatırım yapmak

Kentsel yapı1

(enerji etkin ve yaşanabilir kent)

Toplu taşıma uygun kent gelişme formu, arazi kullanımı ve yoğunluk dağılımı

Yeni gelişme alanlarında ve yeni gelişen kasabalarda etkin uygulanılabilir.

Yapılaşma yoğunluğuna, yapılarda yenilenebilir enerjilerin aktif ve pasif kullanımına olanak tanıyan performans standartları getirmek Yerel iklimle ve dengeli kent strüktürüKentlerin, yapay iklimlenme nedeniyle enerji talebini arttıran “kent ısı adası” oluşumunu önleyecek önlemler alınması (“yeşil ağ”, yoğunluk denetimi, açık alanlarda geçirgen zemin kaplaması, vb.)

Yerleşik alanda kentsel dönüşüm, sağlıklılaştırma ve yeniden canlandırma projeleri fırsat olabilir.

Binalar

(enerji etkin yapılar)

Evsel aletlere standartlar getirmek, etiketlemek

Standartların periyodik geliştirilmesi gerekir

Yapı enerji verimliliği standartları getirmek, sertifika koymak

Yeni yapılar için uygun. Mevcut stok için zor

Sıfır enerji tüketimli ve sıfır CO2 emisyonlu binaların teşvik edilmesi (yenilenebilir enerji kaynaklarını kullanarak, binanın ihtiyaç duyacağı enerjiyi kendisinin üretmesi)

Binalarda yenilenebilir enerji kullanımı için mali destekler ve yasal düzenleme gereklidir. Üretilen enerji fazlasının şebekeye aktarılmasının sağlanması için yasal düzenleme gereklidir.

Talep-yönetimi programı hazırlamak Yönetmelik gerekirEnerji etkin projelendirme-yapım-bakım hizmeti veren “enerji servis işletmeleri”ni teşvik etmek

Üçüncü parti finansmana erişmek başarı göstergesi

Sanayi

(elektrik ve enerjinin etkin kullanımı, geri kazanım yöntemlerini içerir)

Referans ölçüm bilgilerini sağlamak Yeni teknolojinin kullanımı teşvik edilebileceği gibi eski teknolojilerde emisyon azaltıcı iyileştirme yapılabilir. Uluslararası rekabet için ulusal güvenilirlik ve kararlılık önemli.

Performans ölçütleri koymakMali politikalar izlemek (sübvansiyon, vergi, kredi)

Ticaret edilebilir permilerİstikrarlı fiyat ve kestirilebilir tahsis mekanizması yatırımcı için önemlidir.

İsteğe bağlı anlaşmalar

Başarı faktörü net hedefleri, başlangıç senaryosunu, tasarım ve gözleme için üçüncü parti katılımını, özel sektör ve kamu arasında yakın işbirliğini içerir.


OrmanlarYeşil alanlar

Orman alanlarının arttırılması, orman tahribinin azaltılması ve ormanların korunması-yönetilmesini teşvik etmek (mali)

Yatırım içi sermaye eksikliği, toprak mülkiyeti konuları sınırlayıcı olabilir. Yoksulluğu hafifletmede yardımcı olabilir.

Arazi kullanım kuralları ve yaptırımlarıToprağın karbon tutumunu arttıran, su talebi az bitki türleri. Gübre ve suyun etkin kullanımı

Atık yönetimi

Katı atık ve atık suyun yönetimini teşvik etmek (mali)

Teknolojinin yayılmasını teşvik edebilir.

Yenilenebilir enerji teşvikleri veya zorunluluğu

Düşük maliyetli yerel yakıt

Atık yönetmeliği Yaptırım stratejileri ulusal ölçekte etkin biçimde uygulanabilir.

Kapasite oluşturma/geliştirme

Kurumsal kapasitenin ve insan kaynaklarının geliştirilmesiTeknoloji geliştirme ve/veya transferiİzleme, kontrol ve uyarı sistemlerinin geliştirilmesiEnerjinin etkin kullanımı için toplum eğitimi, bilinçlendirme

Düşük emisyonlu teknolojilere kamu AR-G yatırımlarının tüm sektörlerde yararlı olduğu görülür

Kaynak: IPCC Climate Change 2007: “Mitigation, Summary for Policymakers”, www.mnp.nl/ipcc/pages_media/FAR4docs/final%20pdfs%20of%20chapters%20WGIII/IPCC%20WGIII_SPM_final.pdf

1 Ulaşımda ve binalarda enerji kullanımını azaltmak kentsel ölçekte önlem alınmasını gerektirir. Özellikle yerleşime açılacak bir alanın (gelişme alanı) doğal özellikleri (iklim, eğim, bakı) ve bununla bağlantılı olarak yapılaşma yoğunluğu yenilenebilir enerji kullanım potansiyelini ve yapının ısıtma, soğutma, iklimlendirme amaçlı enerji talebini doğrudan etkiler. Bu nedenle ayrı bir başlık olarak ele almak gerekir.

Her ne kadar küresel iklim değişimi senaryoları, sera gazı emisyonlarının azaltılmasına yönelik politikalar ile birçok etkinin önlenebileceğini, azaltılabileceğini ya da geciktirilebileceğini ortaya koymakta ise de en sıkı önleme önlemlerinin bile gelecek onlu yıllarda iklimde beklenen değişim eğilimini durduramayacağı görülmektedir (URL 2). Yine hiçbir sektörün ve teknolojinin tek başına küresel iklim sistemini kurtarması olanaksızdır. Etkilere uyumlanma adına alınan/alınacak önlemlerin de bir sınırı vardır. Bu nedenle azaltma ve uyumlanma politikalarını birlikte yürütmek yanında bunların teknolojik gelişme (azaltma ve uyumlanmaya yönelik), araştırma (iklim bilimi, etkiler, etkileri azaltma ve etkilere uyarlama) ve toplumların yaşam biçimleri ile davranışlarında değişimi yönlendirecek kapasite oluşturma çalışmalarıyla desteklenmesi gerekmektedir.

2.2 Yenilenebilir Enerjiler

Dünyada hızla artan Çevre kirlenmesi ve sık sık ortaya çıkmaya başlayan enerji krizleri yeni enerji arayışlarını gündeme getirmiştir. Fosil ve nükleer yakıtlara alternatif doğal enerji kaynakları konusunda yapılan araştırmalar sürdürülebilir ve yenilenebilir enerji kavramlarını da gündeme getirmiştir. Yaşamın sürdürülebilirliği için kaynakların sürdürülebilir olmasının yanı sıra, ekolojik denge için de kaynakların da yenilenebilir olması gerekmektedir.

Ülkemizin en önemli yenilenebilir kaynakları; güneş, rüzgâr ve jeotermaldir. Güneş potansiyeli

24

açısından coğrafi konumu nedeniyle şanslı ülkelerden sayılan ülkemizde Devlet Meteoroloji İsleri Genel Müdürlüğü’nün güneşlenme süresi ve ısınım şiddeti ölçümleri üzerinde EİE tarafından yapılan çalışmaya göre, Türkiye’nin yıllık toplam güneşlenme süresi 2640 saat ve ortalama toplam ısınım şiddeti 1,311 kw-saat/metrekare-yıl olarak hesaplanmıştır.

Ülkemiz rüzgâr potansiyeli açısından da şanslı ülkeler arasındadır. EİE’nin ölçüm istasyonlarından elde edilen ortalama rüzgâr hızlarına göre, özellikle Marmara, Ege, Güneydoğu ve Doğu Akdeniz bölgelerinde yoğun bir potansiyel vardır.

Türkiye’nin yıllık enerji tüketimi yaklaşık 190 Milyar Kws, üretim kapasitesi ise yıllık 40.000 MW düzeyindedir. Tüketilen enerjinin büyük bir bölümü, yaklaşık %65 oranında fosil yakıtlarla sağlanmaktadır. Türkiye enerji açısından yaklaşık % 75 oranında dışa bağımlıdır ve ithal edilen kaynaklara yılda yaklaşık 40 - 50 milyar dolar ödeme yapılmaktadır. Diğer taraftan, fosil yakıtlar nedeniyle Türkiye’de bir yılda 300 milyon ton sera gazı üretilmektedir. Bu emisyonların yaklaşık %70’i de kentlerden kaynaklanmaktadır.

Buna karşılık, Türkiye’nin çok yüksek düzeyde kullanılabilir, yerli, yenilenebilir “Temiz Enerji” potansiyeli vardır. Bu enerji potansiyelini doğru olarak kullanıldığında, enerjide dışa bağımlılık ve havayı kirleten ve emisyon üreten enerji türlerinin kullanımı sona erecektir.

Kentlerimizde güneş, rüzgâr, biokütle, su, jeotermal gibi doğal enerjilerden yararlanılmamaktadır. Bu enerjiler içinde GÜNEŞ enerjisinin çok önemli ve özel bir yeri vardır. Çünkü evrendeki en temiz ve dünyadaki yaşama en uygun enerji biçimidir. Dünyadaki tüm enerjilerinin de kaynağı olan ve her yerde bol ve yaygın olarak bulunan güneş bize, hem enerji alanında, hem de çevre konularında olağanüstü olanaklar sunmaktadır. Buna ilaveten, yaşam güneş enerjisi ortamında ortaya çıktığı için, yaşama koşullarına en uygun enerji biçimidir. Bu nedenle, Güneş Enerjisi sistemlerine geçmek, çevre kirlenmesinin yarattığı tehlikeli sorunları hiçbir iz bırakmadan yok edebilecek, hem de enerji gereksinimlerini en sürdürülebilir şekilde karşılayabilecektir.

Dünyadaki gelişmeler

1992’de Rio de Janerio’da yapılan ve Türkiye’nin de katıldığı dünya zirvesinde çevre kirliliğini önlemek ve doğal kaynakları korumak amacıyla bir dizi anlaşma yapılmıştır. Bu zirve, dünyada Güneş Enerjisi kullanımlarının yeniden ve yaygın biçimde başlatılması açısından bir dönüm noktası niteliğindedir. Bir çok ülke ve Avrupa Birliği ülkeleri konuyu ciddiye almışlar ve gerekli politik kararları alarak araştırma ve alt yapı çalışmalarını başlatmışlar ve hızlı bir uygulama aşamasına gelmişlerdir. Avrupa Birliği üye ülkeleri 1993 yılından itibaren, ulusal planlar hazırlayarak, Alternatif ya da Yenilenebilir Enerjiler adları altında, Güneş Enerjisi uygulamalarına en geniş şekilde başlamışlardır. Bu alandaki araştırma ve uygulama çalışmaları da yoğun bir şekilde sürdürülmektedir.

Türkiye’nin Durumu

Konunun önemini ilk başlarda kavrayamayan Türkiye, gecikmeli de olsa, uluslararası iklim değişikliği sözleşmelerini imzalamıştır. Ancak ilk başlarda, bu antlaşmaları benimsemeyerek, gerekli çalışmaları yapmayarak, dünyadaki gelişmelerin gerisinde kalınmıştır. Bunun nedenleri şu şekilde özetlenebilir:

Türkiye’de, Güneş enerjisinin önemi, gerek yöneticiler ve gerekse halkımız tarafından 1. yeterince anlaşılıp benimsenmemiştir.


Türkiye’de Güneş enerjisine yönelmek, ülkenin geleceği açısından, enerjetik, teknolojik 2. ve kaliteli yaşam çevreleri oluşturmak açısından büyük önem taşımaktadır. Bu önemi ortaya koyacak çalışmalar, yeteri ölçüde yapılamamıştırSınırlı da olsa, bazı üniversitelerimizde konularla ilgili yapılan bilimsel çalışmaların önemi 3. fark edilememiş ve araştırmalar için yeterli destekler verilememiştir.Bir Ulusal Güneş Enerjisi Programı hazırlanarak uygulamalara başlanamamıştır.4. Özel sektör, yetersiz bazı uygulamalar dışında, ciddi bir gelişme ve yaygın bir üretim 5. sistemi (kollektör üretimi hariç) kuramamıştır. Ülkemizde, alternatif enerjilerle ilgili teknoloji yetersizliği ciddi boyutlardadır.6. Ülke çapında etkili olacak yeterli ve etkin Örgütlenme ve alt yapı henüz yoktur.7.

Bu yetersizleri aşabilmek için enerji politikasında yeni yaklaşımlara gerek vardır.

Güneş Enerjisinin Türleri

Türkiye’de Güneş Enerjinin yaygın ve etkin kullanımı için öncelikle yaşanan kavram kargaşasının aşılması gerekmektedir. Güneş odaklı enerjilere, “yenilenebilir enerjiler”, “temiz enerjiler”, “doğal enerjiler” ya da “alternatif enerjiler” gibi çeşitli adlar verilmektedir. Ancak bu tanımların çokluğu kavram kargaşası yaratmakta, yine de hangi türleri kapsadığı tam olarak anlaşılamamaktadır. Bütün bu tanımların bazı küçük farklarla aynı anlama geldiğini ve genel olarak “Güneş odaklı, temiz, yenilenebilir “doğal enerji türlerinin kastedildiği bilinmelidir. Doğal enerjilerin diğer bir adı “doğa dostu” enerjidir. Doğada var olan ve genellikle, rüzgâr, Güneş, toprak, su, bitki, jeotermal gibi adlar alan enerji türleri kastedilmektedir.

Doğal enerjiler genellikle çevreyi kirletmeyen enerjilerdir ve nükleer, fosil vb enerji türlerini kapsamaz. Dolayısıyla Doğa dostu, doğal ya da alternatif enerji dendiğinde kaynağı Güneş olan enerjilerin kastedildiği anlaşılmalıdır.

Türkiye’nin Güneş Enerjisi olanaklarını (potansiyelini) iyi anlayabilmek için: Doğrudan Güneş ışınımı, Rüzgâr Enerjisi, Biokütle (bitkilerde biriken biyoenerji), Akan su (hidrolik) enerjisinin birlikte değerlendirildiğinin bilinmesi gereklidir.

2.2.a Türkiye’nin Doğal Enerji Potansiyeli

Doğrudan Güneş Enerjisi

Ülkemizde, Güneş Enerjisi Potansiyeli çok yüksek değerler içermektedir. Ancak bu potansiyeli saptamak için ciddi araştırmalar henüz yapılmamıştır. Verilen rakamlar genellikle tahminlere dayanmaktadır. Bu araştırmaların biran önce başlatması gereklidir. Daha önce yapılan kısmi araştırmaları dikkate alırsak Türkiye’nin potansiyeli ancak yaklaşık olarak tahmin edebiliriz. Güneş kuşağında bulunan Türkiye Güneşten yararlanma açısından önemli avantajlara sahiptir;

• Türkiye’de güneşlenme süresi oldukça uzundur (yaklaşık 2600 saat) ve her mevsimde • bu enerjiden yararlanma şansı vardır.• Anadolu’da birim alana oldukça önemli miktarlarda ortalama 3.66 kws/gün Güneş • enerjisi düşmektedir. Yıllık tahmini kullanılabilir Güneş enerjisi potansiyeli 380 milyar Kwh’dir. (EİE verileri)

26

Tablo-6 Türkiye’nin Yıllık Toplam Güneş Enerjisi Potansiyelinin Bölgelere Göre Dağılımı

BÖLGETOPLAM GÜNEŞ ENERJİSİ

(kWh/m2-yıl)GÜNEŞLENME SÜRESİ (Saat/yıl)

G.DOĞU ANADOLU 1460 2993

AKDENİZ 1390 2956

DOĞU ANADOLU 1365 2664

İÇ ANADOLU 1314 2628

EGE 1304 2738

MARMARA 1168 2409

KARADENİZ 1120 1971

Kaynak: EİE Genel Müdürlüğü

Rüzgâr Enerjisi Potansiyeli

Resmi ve özel kurumların ilk çalışmaları, Türkiye’nin Rüzgâr enerjisi potansiyelinin yüksek olduğunu göstermektedir. Rüzgâr enerjisi potansiyeli en yüksek olmasına rağmen, kullanım oranı en düşük ülke olan ve Avrupa ülkeleri arasında potansiyel bakımından ikinci sırada olan Türkiye’nin, ilk tahminlere göre en az 48 bin WM ve üstünde elektrik enerjisi için kullanılabilir rüzgâr potansiyeli vardır (EİE verileri).

Hidrolik - Hidroelektrik Potansiyeli

Enerji Bakanlığı açıklamalarına göre Türkiye’de teknik olarak değerlendirilebilir hidroelektrik potansiyelinin 37 bin 94 MW olduğu belirtilmiştir. 2008 Kasım ayı sonu itibariyle işletmede bulunan hidroelektrik santrallerin kurulu gücünün 13 bin 802 MW olduğunu, bunun ise toplam potansiyelin yüzde 37’sine karşılık geldiği açıklanmıştır.

2008 sonu itibariyle Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu’na yapılan HES lisans başvuruları içerisinde toplam 11 bin 944 MW Kurulu gücünde 429 adet üretim lisansı verildiği bildirilmektedir. Bakanlık, ayrıca toplam 3 bin 146 MW Kurulu gücünde 150 adet başvuru için lisans verilmesinin uygun bulunduğunu kaydetmiştir. (07.03.2009 Milliyet İnternet Gazetesi)

Biyo Enerji

Çeşitli kaynaklarda farklı tahminler olmakla birlikte, kullanım potansiyeli oldukça umut verici görünmekte, yaklaşık 50.000 MW potansiyeli olduğu tahmin edilmektedir.Güneş odaklı tüm temiz enerji türleri dikkate alındığında yılda yaklaşık, 200 bin MW kullanılabilir potansiyel olduğunu tahmin edilmektedir. Bu miktar, halen Türkiye’nin bir yıllık toplam enerji tüketiminin dört katı kadardır.

Türkiye için Güneş Enerjisi Politikaları – Ulusal Yararlar

Enerji Üretimini Artırmak: Yukarıda tahminlerde gösterildiği gibi, Türkiye, coğrafi konumu nedeniyle, oldukça yüksek bir Güneş enerjisi potansiyeline sahiptir. Birim alana (metrekareye) düşen Güneş enerjisi miktarı, Avrupa ülkeleri ortalaması ile karşılaştırıldığında yaklaşık iki katı kadardır.


Güneş enerjisinde ki bu özel konum nedeniyle, ülkemiz çok önemli bir enerji potansiyeline sahiptir. Bu zenginlik, hem yerel kaynaklara yönelmek, hem de enerji gereksinmelerini karşılamak için önemli fırsatlar sunmaktadır. Bu doğal kaynakları değerlendirmek için, bugün uygulanan dışa bağımlı enerji politikaları gözden geçirilmelidir ve yerel kaynaklara dayalı gerçekçi, Güneş odaklı, yerel doğal enerji kaynaklarına yönelinmelidir.

Çevre Kirlenmesini önlemek: Bugün ülkemizin en önemli sorunlarından birisi, giderek artan ve yaygınlaşan “çevre kirlenmesidir.” Dünyada bulunan en temiz enerjisi olduğunu dikkate alarak, bu kirlenmenin durdurulması, giderek azaltılması ve zamanla ortadan kaldırılması için Güneş enerjisine yönelmekten başka bir alternatif yoktur. Bu nedenle Türkiye’de, Çevre sorunlarının gözden geçirilmesi ve “Güneş odaklı Çevre Politikaların” geliştirilmesi ve uygulanması gerekmektedir.

Kentlerde Sağlıklı Yaşam Çevreleri Yaratmak

Güneş Enerjisinin, kentleri sağlıklı ve temiz hale getirmek için son derece stratejik önemi vardır. Başka bir deyişle sürdürülebilir kentler oluşturulması isteniyorsa, Güneş odaklı yenilenebilir enerjilerin kentlerde kullanılması gerekmektedir. Sürdürülebilir kent demek, her alanda, kentin bütününde, mimaride, soğutmada ısıtmada, ulaşımda, sanayide, elektrik üretiminde, yenilenebilir enerjileri kullanmak demektir. Başka bir deyişle, sürdürülebilir kent, her alanda Güneşi kullanan ve değerlendiren kent demektir.

Bugün, ülke nüfusun yoğun yaşadığı kentsel alanlarda ve binalarda kullanılan enerji türleri nedeniyle, halkımız sağlıksız koşullar altında yaşamaktadır. Bu sağlıksız ortamlardan kurtulabilmek, yaşam kalitesini artırmak, insanca yaşam çevreleri üretebilmek için en doğru yaklaşım, Güneşin sunduğu basit, kolay ve etkin tasarım ve teknolojik olanaklarını değerlendirmektir.

Bu olanaklardan yararlanmak için, Güneş Mimarisi, Güneş Enerjili Toplu Konutlar, Güneş Kentler Ve Eko Köyler gibi yeni yaklaşımları benimsenmeli ve yaygın üretimi için gereken altyapılar oluşturulmalıdır. Unutulmamalıdır ki, kirlenmeyi önlemek, insan sağlığına uygun ortamlar oluşturmak için, Güneşten daha etkili ve daha ucuz olanaklar henüz keşfedilememiştir.

2.2.b Enerji Verimliliği

Dünya enerji ihtiyacının önemli bir bölümünü karşılayan petrol ve doğal gaz gibi fosil yakıt rezervlerinin hızla tükenmesi, enerji tüketimindeki artışa bağlı olarak ozon tabakasının incelmesi, sera gazı emisyonlarının insanlığın geleceğini tehdit eder duruma gelmesi nedeniyle, enerjinin verimli kullanımını ve alternatif enerji kaynakları kullanımını dünya ve Türkiye gündeminin en önemli başlığı haline getirmiştir.

Enerji verimliliği, tüketilen enerji miktarının, üretimdeki miktar ve kaliteyi düşürmeden iktisadi kalkınmayı ve sosyal refahı engellemeden en aza indirilmesi biçiminde ifade edilmiştir. Enerji verimliliğinde en önemli faktör enerji tasarrufudur. Genel olarak az enerji tüketmek olarak anlaşılan enerji tasarrufu; enerji atıklarının değerlendirilmesi, enerji kayıplarının önlenmesi yoluyla enerji tüketimini en aza indirmektir (Çalıkoğlu, 2004: 59).

Türkiye’de enerjinin etkin kullanılması, israfın önlenmesi, enerji maliyetlerinin ekonomi üzerindeki yükünün hafifletilmesi ve çevrenin korunması için enerji kaynaklarının ve enerjinin kullanımında verimliliğin artırılması amacıyla 18.04.2007 tarihinde “Enerji Verimliliği Kanunu” çıkarılmıştır.

28

Enerji verimliliğini artırmaya yönelik olarak binalarda, ulaştırma, sanayi ve elektrik ve enerji üretimi sektörlerinde çalışmalar yapılmaktadır. Uluslararası Enerji Ajansı (IEA) üyesi ülkelerde nihai enerjinin yaklaşık olarak üçte biri (1/3) konut ve ticari binalarda tüketilmektedir.

Bu nedenle binalarda uygulanacak çeşitli teknik donanım ve alınacak tasarruf önlemlerinin büyük miktarlarda enerji verimliliğini artırabileceği öngörülmüştür. Binalarda enerji verimliliğini artırmanın en önemli yolu ise, bina dış kabuğunun (duvar, çatı, zemin ve çerçeveler) enerji etkinliğinin iyileştirilmesi, yapı elemanlarının ısı geçirme oranlarını düşürerek ısı ve enerjinin ısı direncinin yükseltilmesi, binanın mimari tasarımı ve ev cihazlarında önlemler alınmasıdır. Özellikle konutlarda tüketilen enerjinin %80’i ısınma için kullanıldığından yalıtım önlemleri enerji verimliliğinde en önemli unsur olmaktadır (Dağsöz ve Yüksel, 2000: 97-98).

Binalarda ısı yalıtımı standardını belirleyen TS 825 ve 2000 yılından beri yürürlükte olan “Binalarda Isı Yalıtım Yönetmeliği” yanı sıra, binalarda enerji verimliliğinin sağlanması için önemli bir yasal düzenleme ise, Bayındırlık ve İskan Bakanlığı’nca hazırlanan ve 5 Aralık 2008 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanan “Binalarda Enerji Performansı Yönetmeliğidir”.

Enerji talebinin % 70’ini ithalatla karşılayan Türkiye’de sadece enerjiyi verimli kullanarak yıllık nihai enerji tüketiminin %30’u kadar tasarruf sağlanacağı ifade edilmektedir (Büyükmıhçı, 2004: 2).

Güneş Evler ve Binalardan Sıfır CO2 Hedefi

Dünya ülkeleri yeni binalar için Güneş ev (Pasif sistemler) ve sıfır enerjili evler çalışmalarını başlatmıştır. Pasif evler enerjinin mümkün olan en az derecede kullanılmasını sağlayacak tasarım, yalıtım ve teknolojik uygulamaların birleşmesiyle sağlanmaktadır (birleşik ısı ve güç sistemleri, ısı pompaları). Bu sistemlerin ilk yatırım maliyeti pahalıdır. Ancak, son kullanıcının bu binanın kullanım ömrü boyunca tasarruf ettiği miktar ile ilk yatırım maliyetini karşılanmakta ve tasarruf edilen enerji ile ülkemizin ilerdeki enerji ihtiyacı azaltılacaktır.

Binalarda sıfır enerji kullanımı ütopik bir hedef gibi görünse de, ülkeler bu konuda çalışmaya başlamıştır. Örneğin İngiltere hükümeti 2016’ya kadar, İngiltere’deki bütün evlerin karbon emisyonlarının sıfırlanmasını bir hedef olarak belirlemiştir.Ayrıca, Avrupa Birliği’nin taslak “Yenilenebilir Enerji Direktifi” planlamadan sorumlu kurumların geniş alanlarda yapılacak ısıtma ve soğutma için yenilenebilir enerjiyi kullanması, yeni inşa edilen ve yenilenen binalarda da en az %10 yenilenebilir enerji kullanımının teşvik edilmesini öngörmektedir.Pasif evlerin 5 temel öğesi bulunmaktadır;

Zarflamao ; tüm parçaların yüksek düzeyde yalıtımı, Hava geçirmezliko ; açılabilir parçalar arasından hava akışının durdurulması, Havalandırmao ; sıcak havanın binaya giren havayı ılıttığı mekanik bir havalandırma sistemi, Termal köprülero ; pencereler, kapılar gibi az yalıtılmış noktalardan ısı kaybının önlenmesi, Pencerelero ; kışın ısı kaybını yazın da ısı kazanımını minimize edecek pencereler.

Sıcağı dışarıda tutma, cam yüzeylerin gölgelendirilmesi ve çevreye göre yönlendirme, doğal havalandırma, güneş ile soğutma, kayıp enerjinin azaltılması önemli ilkelerdir.

Güneş enerjisinden elektrik üretimini sağlayan fotovoltaik teknolojisinin (güneş panellerinden yarı iletken teknoloji ile elektrik üretimi) gelişmesi sağlanmalı aydınlatma için enerji tasarrufunu sağlayacak sistemler ve gün ışığından faydalanmayı artıracak tasarımlar uygulanmalıdır.


Enerji verimli yeni binalar veya sıfır CO2 konutlarının ülkemizde yapılabilmesi için, arazi kullanım planlaması, mimari projelendirme, tesisat uygulaması ve yapı malzemesi konularında yasal düzenlemelerin yapılması ve teknik düzeyde enerji verimliliği bakış açısının kazanılması gerekmektedir. Ayrıca, kullanıcı düzeyinde de enerji verimli bir yaşama alışkanlığı kazanılması önemlidir.

2.3 Doğal Kaynakların Sürdürülebilirliği

İklim değişikliği ve çevre kirlenmesi bugün yaşadığımız kentlerin karşı karşıya kaldığı en önemli tehdit unsurlarıdır. Yaşam kalitesini dolayısıyla kentsel kaliteyi önemli ölçüde olumsuzlaştıran iklim değişikliği ve çevre kirlenmesinin başlıca kaynağı ne yazık ki yine yerleşimlerin doğa ile uyumsuz gelişimidir. Kent doğanın süreçlerinden bağımsız bir ortam olarak konumlandırılamaz. Bu nedenle altıncı komisyon doğrudan yer küredeki yaşamın devamını sağlayacak yaşamsal girdilerin korunması ve yerleşmelerin doğa ile uyumunun sağlanmasında en temel politika, strateji ve eylemleri ortaya koyan Kentleşme Şûrasının en önemli komisyonlarından birisidir. Altıncı komisyonun çalışma yöntemi olarak belirlediği alt komisyonlar tarzındaki çalışma süreci içinde “yerleşimler ve doğal varlıkların sürdürülebilirliği” başlığı da dâhil olmak üzere dört alt komisyon tarafından ana başlık detaylı olarak incelenmiştir. Bu alt komisyonun ana konusu, iklim değişikliği ile pekişen kentleşme sürecinin yıkıcı etkileri karşısında toprak ve su kaynakları ile diğer doğal varlıkların nasıl korunacağıdır.

İklim değişikliği ve çevre kirlenmesine neden olan temel unsurlarından birisi tüketim odaklı toplumun belirlediği yaşam tarzıdır. Bu noktada yerleşimler, her iki sorunu da tetikleyen ve bundan etkilenen yerler olarak, insan yaşamını ve doğal yaşamı olumsuz etkileyen sürükleyici bir güç durumundadır. Dolayısıyla çevresel maliyetleri yükselten plansız ve kontrolsüz kentsel gelişmenin başta toprak, su ve tüm doğal değerler üzerinde yarattığı olumsuz etkinin üstesinden gelebilmek için kent planlama ve kent yönetimi politikalarında bir anlayış değişiminin yapılması giderek önem kazanmaktadır.

2.3.a Mevcut Durum Değerlendirmesi

Kontrolsüz ve plansız kentsel yayılma, geri dönülemez çevresel, toplumsal ve ekonomik maliyetleri gizlemektedir. Özellikle toprak ve su kaynaklarının sınırsızmış gibi kullanımı başta gıda güvenliği olmak üzere iklim değişikliğine karşı doğanın savunma sistemlerini de zorlamaktadır.

Kentsel yayılma, bugün, artan nüfusa yeni konut ve iş alanları açmaktan çok tüketim odaklı yaşayan toplum kesimlerinin yeni yaşam tarzının mekâna yansımasının bir sonucu olarak değerlendirilmektedir. Kent dışında artan müstakil bahçeli konut tercihi, artan konut büyüklüğü, küçülen hane halkları, artan bireysel motorlu araç kullanımı, artan yolculuk mesafesi kentlerin altyapı maliyetlerinin yükselmesine, daha fazla enerji tüketilmesine, su ve arazi kullanımında artışa neden olmaktadır.

Kentsel saçaklanma ve kentsel alanların gelişimi toprağın özelliğini de büyük ölçüde değiştirmiş, gerekli kullanımlar açısından toprağın kapasitesi, özellikle su tutma kapasitesi azalmıştır. Bunun yanında toprak içerdiği biyolojik çeşitliliği kaybetmeye başlamış, dolayısıyla karbon yutağı6 olarak davranma kapasitesi de azalmıştır. Ayrıca, toprağın su tutma kapasitesindeki azalma erozyonu güçlendirmiştir. Kentsel saçaklanma ile toprak

6 Karbonuncanlıbiyokütle,çürüyenorganikmaddevetoprakiçindetutulduğukarasalekolojiksistemler,küreselkarbondöngüsündeönemliroloynar.Karbondoğalolarakbusistemler ileatmosferarasındafotosentez,solunum,ayrışmaveyanmaolaylarıvasıtasıylayerdeğiştirir.İnsanfaaliyetleriise,buhavuzlardakikarbonstoklarınındeğişmesinesebepolur(TBMM,2008).

30

yüzeylerin, artan doğal olmayan yüzeyler ile kaplanması, yağışların yeraltı sularına erişimini engellemekte ve yeraltı sularını besleyememektedir.

Yaşam biçiminin değişimi, yeni arayışlara ve dolayısıyla yeni konut alanlarının yapımına, kaynak kullanımını arttıran bir mekânsal değişime yani kentsel saçaklanmaya yol açmaktadır. Tek kişilik hane halklarının sayısındaki artış bireysel konut tüketimini etkilemiştir. Bu yeni yaşam biçimi enerji ve su tüketiminde kalabalık hane halklarına göre kişi başına daha fazla kaynak tüketimine yol açarak daha az verimli olmuştur. Bu kentsel altyapı hizmetlerinin de maliyetini artırmaktadır. Katı atık toplamak için mesafenin artması ve düşük yoğunluk karşısında ulaşımda harcanan enerji kirleticilik düzeyinin artmasında bir etken olarak değerlendirilmektedir7.

Kentsel saçaklanma ile artan yolculuk mesafesi -artan ulaşım talebi- artan enerji tüketimi ile birlikte atmosfere salınan CO2 sürümlerinin (emisyonlarının) da artmasına yol açmaktadır. Bu salınımların düzeylerini özel araç kullanım oranı, sanayi aktiviteleri ve yerel iklim koşulları da etkilemektedir8.

Dolayısıyla, çevresel maliyetleri yükselten kentsel saçaklanmanın denetlenmesi için başta toprak ve su olmak üzere tüm doğal değerlerin akılcı kullanımını gerektiren, kent planlama ve kent yönetimi politikaları giderek önem kazanmaktadır.

DPT IX. Kalkınma Planı kapsamında hazırlanan “Toprak ve Su Kaynaklarının Kullanımı ve Yönetimi İhtisas Komisyonu Raporu’nda ifade edildiği gibi “… sürekli olarak verimli tarım toprakları aleyhine işlemiş ve kontrolsüz yapılaşmalar nedeniyle büyük alanlar elden çıkmıştır. Bunun yanı sıra şehirlerden kaynaklanan kirlilik nedeniyle yakın bölgelerdeki verimli araziler kullanılamaz hale gelmektedir. Tarım alanlarının amacı dışında kullanımı özellikle Trakya, Çukurova, Bursa, Kocaeli, Adapazarı, Gediz, Menemen, Salihli, Kemalpaşa, Tarsus, Düzce gibi verimli tarım alanlarının bulunduğu bölgelerde yoğunlaşmaktadır. Türkiye’de tarım alanı olup da tarım dışı amaçlı kullanılan arazi miktarı, sağlıklı veriler olmamasına karşın, 2004 yılı sonu itibariyle 1,7 milyon ha’dır. Tarım dışı kullanılan I. ve II. sınıf sulu tarım arazisi miktarı ise 50 000 ha’dır. DPT tahminlerine göre, yüksek verimli tarım alanlarının 1.257.000 ha.’ı son 10 yılda tarım dışı amaçlara tahsis edilmiştir”(DPT, 2007).

Dolayısıyla, Tarım Topraklarının, Orman Ve Mera Alanlarının Amaç Dışı Kullanımı Ve Kentsel Gelişme Baskısı Sonucunda Ulusal Gıda Güvenliğimiz Tehdit Altındadır.

Bugün ülkemizde kent toprağından rant elde etmenin bir aracı olarak kullanılan planlama, kent yönetimlerinin elinde, sürekli yapılan plan değişikleri ve mevzi planlar ile kentsel saçaklanmayı teşvik etmektedir. Ve en önemlisi, kentsel rantlardan elde edilen kısa erimli ekonomik faydaların, orta ve uzun erimde doğuracağı çevresel felaketlerin (hassas ekosistemlerin, tarım alanlarının, orman alanlarının ve su havzalarının geri dönülmez bir biçimde yitirilmesi) ve toplumsal kayıpların (hava, su, toprak kirliliği, artan altyapı maliyetleri, verimsiz enerji tüketimi) ülke ekonomisine getireceği maliyetler henüz tartışılmamaktadır. Türkiye kentlerinde yaşanan kentsel saçaklanma olgusunun en temel itici gücü, kentsel rant artışları ve spekülatif baskılar karşısında, planlama aracının ve yasal düzenlemelerin etkisiz kalmasıdır. Bunun yanında emlak yatırımlarının getirisinin diğer yatırım araçlarından daha kısa sürede ve daha yüksek değer yaratması süreçte belirleyici rol oynamaktadır. Bu süreç, özellikle üst gelir grubunun kent dışına yönelmesi ve ikinci konut talebinin etkisiyle hem büyük kentlerin çeperlerinde, hem de kıyı alanlarında mekânsal yayılmayı tetiklemektedir. Sonuçta su havzalarını ve hassas su ekosistemlerini saran yapılaşma hidrolojik döngüyü olumsuz etkilemektedir.

7 TamerG.N.,2009içindeEEAReport20068 a.g.e


1982 yılında çıkartılan Turizmi Teşvik Yasası ile kitle turizmini destekleyici özel önlemler getirilirken aynı zamanda da kıyı alanları, verimli tarım toprakları, tarihi ve doğal miras alanları koruma önlemleri almaksızın yapılaşmaya açılmıştır. İkinci konut yatırımlarının plansız biçimde kıyı alanlarında yoğunlaşması da yerleşim alanlarının kıyı boyunca yayılarak gelişim göstermesi bir diğer önemli sorunu oluşturmaktadır9.

2000’li yılların başında yabancılara mülk satışını serbestleştiren yasal düzenlemeler kıyı alanları üzerindeki yapılaşma baskısını ikinci bir dalga olarak tetiklemiştir. Bu süreci diğer ikinci konut gelişiminden ayıran en önemli unsur, yapılaşma baskının tarımsal faaliyetin devam ettiği iç kesimlerdeki köy yerleşim alanları ve çevresiyle birlikte yaylaları ve orman alanlarını da içine alarak kontrolsüz bir şekilde tüm bölgeye sıçramasıdır. Dolayısıyla artan ikinci konut baskısı bir yandan hassas kıyı eko sistemini tehdit ederken, bir yandan da verimli tarım topraklarının arsaya dönüştürülmesiyle bu alanlarda tarımsal üretime dayalı ekonomik faaliyetin hızla sona ermesine ve kırsal yerleşim peyzajının bozulmasına neden olmaktadır10. Bu süreç özellikle, Akdeniz ve Ege bölgelerindeki önemli tarihi ve doğal miras alanlarını, flora ve fauna kaynaklarını içeren ‘özel çevre koruma alanları’ içerisindeki kırsal yerleşmeleri ve kasabaları, kentlerden daha çok etkilemektedir.

Kentsel saçaklanmanın bir diğer etkilediği ekonomik faaliyet alanı da kaçınılmaz olarak tarımdır. Tarım faaliyetlerinin kentsel yayılma sonucunda daha az verimli / üretken (daha çok gübre ve sulama gerektiren topraklar) ve daha çok erozyon riski taşıyan topraklara doğru itilmesine yol açmaktadır.

2.3.b Su Kaynaklarının Kullanımı

Verimli topraklarının ve sulama yatırımı yapılmış tarım alanlarının kentsel arsaya dönüştürülmesi ise sorunun önemli bir diğer boyutudur. Bu sorun DPT IX. Toprak ve Su Kaynaklarının Kullanımı ve Yönetimi İhtisas Komisyonu Raporu”nda şu şekilde ifade edilmiştir: “…kırsal alanda sulama alanları için yapılan altyapının hızlı nüfus artışı, kırsal nüfusun düzensiz ve denetimsiz olarak kentlere göçü, sanayileşme, tarımsal toprakların yüksek rant beklentisiyle arsaya dönüştürülmesi, turizm ve ikinci konut yatırımlarının değer kazanması, yapay fiyat artışları gibi nedenlerle; çiftçilerin verimli ve iyi nitelikli toprağı elden çıkarması ve tarımda kullanılan arazinin her geçen gün azalmasıdır”. 2005 yılı itibarıyla, DSİ tarafından geliştirilen sulama alanlarının yaklaşık %4’ü sanayi, yerleşim ve turizm alanına dönüşmesinin sonucunda, sulamaya açılan alanlara yapılan yatırımlar atıl kalmış, kaynaklar boşa harcanmıştır11.

Türkiye’de kentsel saçaklanmanın çevre -doğal yaşam- ve kaynak tüketimine olumsuz etkilerinden en önemlisi toprak ve su kaynaklarına yönelik olmasıdır. Plan bütününden uzaklaştırılan / kuralsızlaştırılan kentsel ve sektörel gelişmenin başta su kirliliği olmak üzere su kaynaklarına etkisi öncelikli bir politika alanı olarak ele alınmayı gerektiren bir sorundur.Bugün yaşanan su krizinin en yaygın olarak bilinen ve dile getirilen iki temel yönü bulunmaktadır. İlki sektörel su ihtiyacında artışa neden olan üretim faktörleri, nüfus artış hızı, toplumun değişen tüketim alışkanlıkları ile ilişkili olarak su kaynakları üzerinde ortaya çıkan istem (talep) odaklı baskıdır. İkincisi su kaynaklarının kirlenmesi ve yağışların azalmasına bağlı olarak yaşanan kuraklığın su teminini nitelik ve nicelik açısından etkilemesidir. Su krizinden en çok etkilenen ve bu krizi en çok etkileyen faktör ise içerdikleri kullanımlar ve nüfustan dolayı kentlerdir. Günümüzde özellikle büyük kentsel yerleşmeler, hızlı nüfus

9 DPT,200710 GörerTamer,N.,vediğerleri,2006.11 DPT,2007

32

artışının mekânı olmalarının yanı sıra ekonomik gelişmeye bağlı olarak barındırdıkları nüfusun değişen tüketim alışkanlıklarına dayalı olarak, bir yandan su istemini arttırmaktadırlar. Diğer bir yandan da kentler, kontrolsüz ve doğa ile uyumlu olmayan fiziksel yayılma eğilimleriyle su kaynakları üzerinde kirlilik yaratan ve bunu ekosistemin üzerinde bir baskı unsuru olarak çoğaltan ve yaygınlaştıran bir yapıya da dönüştürmektedirler.

Özellikle büyük kentlerde, su havzalarının yapılaşmaya karşı korunması için Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği” çıkarılmıştır. Yönetmelikte “içme ve kullanma suyu rezervuarları ve benzeri su kaynaklarının korunmasında, kaynağın ve havzasının özellikleri bilimsel çalışmalar ile değerlendirilerek, koruma alanlarının tanımı ve koruma esasları ile ilgili olarak her kaynak ve havzasına ilişkin özel hükümler çerçevesinde su kaynaklarında koruma ilkelerinin belirlenmesinin gereği üzerinde durulmuştur. Bu yönetmelik havzaların korunması konusundaki sorumluluğu Büyükşehir Belediyesi Su ve Kanalizasyon İdaresi Genel Müdürlüklerine vermiştir. Yönetmelik ilkeleri doğrultusunda, havza koruma planlarının yapılması, belirlenecek özel hükümlerin ilgili imar planlarında ve çevre düzeni planında aynen yer alması ve idare tarafından uygulanması esastır” (Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik 13 Şubat 2008 tarih ve R.G. Sayı: 26786). Bu doğrultuda kentin sosyo-ekonomik gelişme yapısını mekâna yansıtarak fiziksel gelişmelere yön veren “çevre düzeni planları” için yerleşmenin su kaynaklarının havza bazında korunması temel politika olarak belirlenmiştir. Ancak, bu politikanın havza sınırı içindeki yapılaşma baskısını önleyemediği, su ve kanal idarelerinin özellikle İstanbul’da İSKİ’nin kentin içme suyu havzalarındaki küçük belediyeler ile kırsal yerleşmelerdeki yapılaşmayı sadece izlediği caydırıcı önlemler almadığı görülmektedir. Bunun yerine İSKİ su temini için yeni bir kaynak olarak kendi il sınırları dışındaki bir başka havzadan / havzalardan Kente su getirmeyi tercih etmektedir. El attığı havzalardaki yerleşmelerin su kaynaklarına ülkenin en büyük kenti adına el koymakta bir sakınca görmemektedir. Kentteki su istemini akılcı planlama ile kaynaklarını korumayı tercih etmediği sürece azman bir su talebinin üstesinden yeni kaynaklardan kente su getirerek çözmenin gerçek bir çözüm olmadığı ortadadır.

Su kaynakları üzerinde tüketim baskısının yanı sıra kaynakların atıklar ile kirletilmesi konusunda kentleşmenin yanı sıra endüstriyel faaliyetlerin kirletici etkileri de oldukça büyüktür12. Sanayilerin atık sularını arıtmadan doğrudan yeraltı ve yüzey sularına deşarj etmeleri başlıca kirletici etkendir.

Sanayi alanlarının su çekimi ve atık sularını alıcı ortamlara deşarjı ile kirletici bir arazi kullanım işlevi olmaları kadar, turizm alanları ve farklı turizm faaliyetleri de hem yeraltı su kaynakları hem de yüzey suları açısından su kaynakları üzerinde aşırı bir tüketim baskısı yaratan mekânsal bir kullanım kararıdır. Gelecekte Ege ve Akdeniz bölgelerini içine alacağı öngörülen çölleşmenin bu bölgelerde aşırı su tüketimine yol açacak kullanımlar açısından alınan kararların duyarsızlığına bir örnektir. Bu kapsamda, Antalya kentinin özellikle golf turizminin merkezi olarak geliştirilmesi yukarıdaki ön görüden yoksunluğun bir göstergesidir13.

Sanayi, enerji, ulaşım (özellikle karayolları) ve madencilik faaliyetlerine başta tarım, orman alanları, su havza alanları içinde rezerv su kaynaklarının kirletilmesi pahasına bu yatırımlar için karar sürecinin önünde engel olarak görülen her türlü plan, yasa ve benzeri düzenlemenin

12 İmalatsanayiişkollarındakullanılansukirletilerekalıcıortamaverilmektedir.Araştırmakapsamındakiişyerleri2004yılındatoplam637milyonm³atıksudeşarjetmişlerdir.Deşarj edilenatıksuyun%36’sıarıtılarak,% 64’ü arıtılmadan alıcı ortama verilmiştir.Alıcıortamlarınagöreincelendiğindearıtılmadandeşarjedilenatıksuyun(409milyonm³)%76,2’si denize,%11’işehirkanalizasyonuna,%9,5’iakarsularave%3,3’üdiğeralıcıortamabırakılmaktadır.Arıtılmadandeşarjedilentoplam409milyonm³atıksuyunsanayiişkollarına göredağılımışöyledir:AnaMetalSanayi%73,6,GıdaÜrünleriveİçecekİmalatı%10,TekstilÜrünleriİmalatı%3,8veKimyasalMaddeÜrünleriİmalatı%5,4’dir.Ayrıcaarıtılan deşarjmiktarıiçindeTekstilÜrünleriİmalatı%26,6ileilksıradayeralmıştır.Busanayikolunu%17,21,GıdaÜrünleriveİçecekİmalatve%15ileKimyasalMaddeÜrünleriİmalatı takipetmiştir.13 “YakıngelecekteaşırıkuraklıkyaşanacağıöngörülenAntalya’da,yeraltısularınıbüyükölçüdetüketecekgolftesislerive334adettatilköyüyapılmasıplanlanıyor.Oysagolfalanları ülkemizgibisukaynaklarıyetersizbirülkeiçinsonderecezararlı.45-60hektarbirgolfalanındakullanılanyıllıksumiktarı,6-8binkişilikbiryerleşmeninbiryıllıksutalebinikarşılı yor.Bunakarşın,buişletmeler,kullandıklarısuiçinhiçbirücretödemiyor.Oysabuyeraltısularıkamununortakkullanımınaaittir”(OrhanKUNTAY27Kasım2008Radikal2)


merkezi yönetim tarafından ortadan kaldırılarak izin verilmesi; Türkiye’nin su kaynakları üzerindeki en büyük risktir.

Su kaynaklarının giderek azaldığı bölgelerde, tarım ve sanayi üretiminin kapasitesi kadar kentsel yaşam kalitesi de etkilendiğinden, kullanımlar arasında suyun paylaşımı bir çatışma unsuru olarak gündeme gelmektedir. Bu çatışmada çoğu zaman göz ardı edilen doğanın su ihtiyacıdır. İnsan faaliyetlerinin hassas ekolojik sistemlere zarar vermemesi için tüm kullanımları ve tarafları içine alan bir su planlaması ile birlikte arazi kullanım kararlarının bütünleştirilmesi gerekir. Aksi durumda, bu çatışma daha da derinleşerek güçlü olan tarafın su kaynaklarına el koyması ile sonuçlanabilir.

Kısaca, su kaynaklarının sürdürülebilirliği ve kentsel gelişme ile uyumlu kullanımı için bölge ve kent ölçeğinde arazi kullanım kararlarının her ölçekte mekânsal planlama eyleminin, su tüketimini kontrol etmede daha güçlü birer araç olarak kullanılması gerekmektedir. Burada önemli olan gelişmenin sürükleyici güçlerinden birinin su kaynağını kullanma olduğu bilincine varmak ve bu sürükleyici gücün kent planlamasında dış bir girdi değil önemli ve öncelikli ele alınması gereken temel sürükleyici bir güç olduğunun kabul edilmesi gerekir.

2.4 Çevre Kirliliği ve Kaynak Yönetimi

Türkiye’de kentleşme olgusu, özellikle 1950’lerden sonra, yaşanan ulusal ve uluslararası siyasal gelişimlerin bir parçası olarak başlayan ve gün geçtikçe ivmelenen kentlere göç ve kentlerde yaşanan nüfus artışı nedeniyle oluşan kentsel büyüme ile, farklı bir boyutta izlenebilir olmuştur.

1970’lerle birlikte kentlerin, sanayileşme ve turizm başta olmak üzere, yeni sektörel gelişmelerin tetiklediği başka büyüme etkileriyle karşı karşıya kalmaları, yerel yönetimlerin ve merkezi yönetimin bu hızlı büyüme karşısında, konut politikalarını da içerecek yeterlilikte politika üretememiş olması, kentlerde çevre sorunlarının hızla artmasına ve kent çevrelerinin bozulmasına yol açmıştır, bu gelişme yakın çevre kaynaklarının da tehdit altına girmesine neden olmuştur.

90’lı yılların ortalarından itibaren ise yeni kalkınma politikaları ve kentlerde yenilenme konularının gündemde olması nedeni ile ortaya çıkan kentsel dönüşüm projeleri, yeni TOKİ uygulamaları, OSB alan seçimleri gibi farklı kurum ve kuruluşların el attığı bölgesel ve yerel girişimler, kentlerde bütünleşik politikalar üretebilme yetisini iyice azaltmıştır. Tüm bunların hepsi kent yakın çevrelerindeki doğal varlıkların yıpratılmasına ve tehdit altında kalmasına, kent yaşamı için gerekli olan kaynakların dengesiz tüketimine ve sağlığa yönelik tehditlerin artmasına; yeterince denetlenemeyen ve yönetilemeyen kentsel atıkların (katı, sıvı, emisyon) çevreyi hızla kirletmesine neden olmuştur.

Bu gelişim eğrisi ülkemiz kentlerinde zaten yeterince olumsuz bir ortam oluştururken, kentsel çevre baskılarına küresel iklim değişikliğinin neden olabileceği varsayılan olumsuz etkenlerde eklenince gerekli önlemlerin alınması kaçınılmaz olmuştur. Küresel iklim değişikliğinin sonuçları arasında sıralanan birçok sorun yanısıra öncelikli olarak çevresel sorunlarının katlanarak artacağı varsayılmaktadır. Özellikle kuraklık yaşanacak bölgelerde bu değişim su kaynaklarına, bitki örtüsüne ve tarım desenine zarar verebilecek ve onların taşıma kapasitelerini zayıflatacak önemli değişikliklere neden olabileceği öngörülmektedir. Bu değişim bir yandan doğal varlıkların ve türlerin yok olmasına yönelik tehditleri artırırken bir yandan da insan sağlığı ve gereksinimlerine yönelik önemli tehditler oluşturmakta ve kaynak alanlarını daraltmaktadır.

34

“Çevre Kirliliği ve Kaynak Yönetimi” adlı 4. alt-komisyon çalışmasını altı ana başlık altında ele almıştır.

Bunlar: Kent ve çevre altyapı politikaları, sürdürülebilir kentsel çevre politikaları, toplumsal ekonomik ve kültürel politikaların etkisi, kentsel yayılma ve saçaklanmanın etkileri, katı atık yönetimi, hava kalitesinin kontrolü ve yönetimi. Doğal varlıklarla ilgili olarak ayrıca bir alt komisyon olduğundan su, toprak, kıyı ve doğal kaynak yönetimleri bu kapsamda ele alınmayarak çalışma dışında tutulmuştur.

III. Alt bölümlemede ilgili açıklamalarını bulacağınız, Sorunlar, Eylemler, Stratejiler, Eylemler ve Göstergeler ortak tablosunun hazırlanmasında ise bu çalışma alt başlıkları diğer çalışmalarla ortak olarak değerlendirilmiştir. Bu nedenle, öncelikle II. Bölümde, 4. Alt-Komisyonda ortak olarak hazırlanmış ön GZTF çalışması ve konuya ilişkin mevcut durum analizine yer verilmiştir.

2.4.a Mevcut Durum Analizi

İklim Değişikliği Komisyonu’nun Şûra takvimine göre gerçekleştirdiği ilk çalışmasında oluşturulan 4. Alt Komisyon öncelikle bir GZTF tablosu hazırlamıştır. Komisyon sorunlar başlığı altında zayıflıklar ve tehditleri sıralarken olanaklar başlığı altında ise güçlü yönleri ve fırsatları ele almıştır.

Yukarıda da belirtildiği gibi alt komisyon bu çalışmayı altı alt başlık altında gerçekleş-tirmiştir.

Kent ve çevre altyapı politikaları, sürdürülebilir kentsel çevre politikaları, toplumsal ekonomik ve kültürel politikaların etkisi, kentsel yayılma ve saçaklanmanın etkileri, katı atık yönetimi, hava kalitesinin kontrolü ve yönetimi.

Kent ve Çevre Altyapı Politikaları• : Ülke düzeyinde çevresel altyapıların çözümlerine yönelik yetersiz ve bütünleşik olmayan politikaların izlenmesi, kurumlar arası yetki karmaşası ve yetki boşluğunun ortaya çıkardığı sorunlar bu alanda yaşanan zayıflıklar olarak; bu zayıflığa bağlı olarak çevre kirliliğinin artması, insan sağlığının bozulması temel tehditler olarak belirlenmiştir. Bu başlığa yönelik olanaklar içinde, ulusal ve uluslararası finansman kaynaklarının çokluğu, uluslararası çevre anlaşmalarına taraf olunması ve uluslararası araştırmalara dâhil olunması, nitelikli insan kaynağının varlığı ve çevreyi korumaya yönelik bazı önemli mevzuatın oluşturulmaya başlanmış olması güçlü yönler olarak ortaya çıkarken; fırsat olarak, mevcut politikaları yönlendirme kapasitesi ve birikim, bir süredir var olan politik süreklilik, ulusal ve uluslararası fonların sürekliliği ve varlığı belirtilmiştir.

Özetle, “kentsel çevre altyapı politikalarını” destekleyen hem ulusal hem de uluslararası finansman kaynaklarının çokluğuna (özellikle atıksu ve atık konularında) ve ulusal düzeyde nitelikli insan kaynaklarının bulunmasına karşın söz konusu politikaların bütünleşik bir yapıya sahip olmamaları ve kurumlar arasındaki yetki karmaşası, dengesiz bir bölgesel dağılıma ve kaynakların verimsiz kullanımına yol açmaktadır. Bu uygulamalar çevre kirliliğinin artmasına ve insan sağlığının olumsuz etkilenmesine neden olmaktadır.

Sürdürülebilir Kentsel Çevre Politikaları: • Ülke düzeyinde politika yokluğu, sürdürülebilir büyüme politikalarının uygulamada ağırlık kazanmış olması zayıflıklar


olarak; doğal varlıkların ve doğal kaynakların israfı, doğal kaynakların kullanımının planlanamaması, rekabet koşullarının zayıflaması tehditler olarak sorun tablosunda yer almıştır. Sürdürülebilir kentsel çevre politikaları bağlamında; konuya ilişkin projelerin ve uygulamaların artması, sürdürülebilir kentsel çevreyle ilgili bilinç ve bilgi birikiminin artması, STK’ların ve özel sektörün ilgili faaliyetlerinin artması, mevzuat ağının bu açıdan genişlemesi güçlü yönler olarak belirirken; ülkemiz doğal varlıklarının çeşitliliği, eğitim politikalarında çevre alanına verilmeye başlanan önem fırsatlar olarak ele alınmıştır.

Özetle, “sürdürülebilir kentsel çevre politikaları”, bu alandaki temel politikaları oluşturmaktadır. Kentleşme ve sürdürülebilirlik kavramları ile bağdaşan politikalara, Dokuzuncu Kalkınma Planında yer verilen tüm gelişme eksenlerinde yer verilmektedir. Bunun yanı sıra, bu konudaki proje ve uygulamalarda son yıllarda artış göze çarpmakta, gerek özel sektörün gerekse STK’ların ilgili faaliyetleri genişlemekte ve sürdürülebilir kentsel çevre bilinci ve bilgi birikimi artmaktadır. Ancak, anılan politikaların ülke düzeyinde yoksunluğu ve ağırlıklı olarak sürdürülebilir büyüme politikalarının uygulanması sonucunda doğal kaynakların kullanımı planlanamamakta, doğal varlıklar ve doğal kaynaklar zarar görmektedir.

Toplumsal Ekonomik ve Kültürel Politikaların Etkisi: • Bu başlık altında, toplumsal bilinç ve bilgi düzeyinin eksikliği, Bilgilerin buluşturulamaması önemli bir zayıflık olarak, toplumun çevresel ihtiyaçlarını göz ardı eden uygulamalar, kentlerde sürdürülebilir büyüme politikalarının başat olması temel tehditler olarak sorunlar altında sıralanmıştır. Bu alandaki olanaklar arasında, ulusal mevzuatın varlığı, toplumun var olan sosyo-kültürel yapısı güçlü yanlar olarak belirlenirken, bunun bir yansıması olan STK’ların ihtisaslaşmalarının güçlenmesi, özel sektörün sosyal sorumluluk faaliyetlerinin artırması fırsatlar olarak sıralanmaktadır.

Özetle, öteki önemli politika alanlarından olan “toplumsal, ekonomik ve kültürel politikalar” kapsamında bazı önemli mevzuat çalışmalarının gerçekleşmesine karşın (Bilgi Edinme Hakkı Kanunu, Kent Konseyleri) toplumsal bilinç ve bilgi düzeyinin yetersiz oluşu kentlerde çevresel sorunlara yol açmaktadır. Özellikle çevresel ihtiyaçların göz ardı edilerek yapılan büyüme odaklı politika ve planlar, kaynakların verimli kullanılmamasına neden olmaktadır.

Kentsel Yayılma ve Saçaklanmanın etkileri: • Bu alanda ortaya çıkan zayıflıklar, sürdürülebilir kentsel büyüme politikalarının olmayışı, kent ulaşım politikalarının ve uygulamalarının çevre duyarlı olmaması, konut edindirme politikalarının kentsel saçaklanmayı engellemek yerine teşvik etmesidir. Olası tehditler ise yapılaşma afları, konut edindirme politikalarının kentsel saçaklanmayı engellemek yerine teşvik etmesi, emlak geliştirme projelerinin sürdürülebilir kentleşme ilkeleriyle uyumsuzluğu, yaşam kalitesinin düşmesi, kentsel alanda TOKİ ve OSB benzeri uygulamaların yer seçimi sorunları, plansız olarak artmaları ve büyümeleridir. Belirlenen bu sorun alanlarına karşın var olan olanaklar, konut edindirme politikalarının uygulanması güçlü yönler olarak, çevre duyarlı ulaşım politikalarının uygulanması ihtiyacı, sosyo-kültürel yapıda olumlu gerçekleşen değişimler fırsatlar olarak ele alınabilir.

Özetle, “kentsel yayılma ve saçaklaşma” konusunda ise, özellikle kentsel ulaşım politikalarının ve uygulamalarının çevre duyarlı olmaması ve sürdürülebilir kentsel büyüme politikalarının olmayışı nedeniyle çevre üzerinde olumsuz etkiler yarattığı göze çarpmaktadır. Bu kapsamda, bütünleşik kent ulaşım plan ve politikalarının oluşturulması ve özellikle kentsel dönüşüm planları, toplu konut plan ve projeleri gibi sektörel planların bu bütünleşik plan kararları çerçevesinde ele alınması önem arz etmektedir.

36

Katı Atık Yönetimi: • Bu alanda ortaya çıkan zayıflıklar, mevzuat karmaşası, yerel yetki karmaşası, ilçe ve belde belediyelerinin kapasite yetersizliği, sanayide katı atık yönetim bilinç ve bilgi eksikliği; tehditler ise, denetim zayıflığı (özellikle lisanslı firmalar için), Mahalli İdare ve Birlikler hakkındaki politikaların uygulama zorlukları, yargı sürecinin uzaması ve alınan kararları uygulamada yaşanan sorunlar ise başlıca sorun alanları olarak belirmektedir. Konuya ilişkin olanaklar açısından, politikada bu konuya öncelik verilmesi, uluslararası finans kaynaklarının bu alana yönlendirilmiş olması güçlü yönler olarak, bu alanda piyasa ortamının gelişmekte olması ise bir fırsat olarak ele alınmıştır.

Özetle, “katı atık yönetimi” konusundaki sorunlar, ilçe ve belde belediyelerinin kapasitelerinin yetersiz oluşu, düzensiz depolama alanlarının çevreye olumsuz etkileri ve düzenli deponi alanlarının ve atık bertaraf tesislerinin yer seçiminde karşılaşılan problemler olarak özetlenebilir. İlçe ve belde belediyelerinin kapasitelerinin arttırılmasına yönelik eleman ve ekipman sağlanması, atık yönetim planlarının hazırlanması çalışmaları gerçekleştirilmelidir. Düzenli deponi alanlarının ve atık bertaraf tesislerinin yer seçiminde karşılaşılan sorunların önlenmesine yönelik olarak tesislerin 1/100.000 ölçekli ÇDP’lere işlenmesi; düzensiz depolama alanlarının çevreye olumsuz etkilerinin önlenmesi amacıyla da denetim ve izleme sisteminin etkinleştirilmesi ve etkin toplama ve ayrıştırma sistemlerinin oluşturulması ve yaygınlaştırılması da önerilmektedir.

Hava Kalitesinin Kontrolü ve Yönetimi: • Zayıflıklar, ölçme ve izleme ağının yetersizliği, yakma sistemlerinin bilinçli kullanılmaması ve kalitesiz yakıt kullanılması, sanayi yer seçimi sorunları, temiz hava planlarının mevzuatta zorunlu olmaması; Tehditler, plansız kentleşme, kent içi yeşil alan ve ormanların yetersizliği, araç trafiğinin yoğunluğu, kent ulaşımı ana planlarının yokluğu olarak sıralanırken; hava kalitesine ilişkin istatistikî bilgilerin yaygınlığı, sürdürülebilir ulaşım politikaları yönünde bilincin artması, yenilenebilir enerji kaynakları ile ilgili mevzuatın gelişmekte olması güçlü yönler, yenilenebilir enerji kaynaklarının potansiyeli, finansman kaynaklarının tahsisinde artma ise fırsatlar olarak sıralanmaktadır.

Özetle, “hava kalitesinin kontrolü ve yönetimi”ndeki en önemli sorunlar, ülke genelinde ölçme ve izleme ağının yetersiz oluşu, yakma sistemlerinin bilinçsiz kullanılması, temiz hava planlarının mevzuatta zorunlu olmaması ve sanayilerin yer seçimindeki sorunlar olarak özetlenebilir. Özellikle ölçüm ve izleme sistemlerindeki yetersizliğin giderilmesine yönelik olarak söz konusu ölçme ve izleme sistemlerinin genişletilmesi önemlidir. Buna yönelik ölçüm istasyonları ve parametrelerin sayıları ve yerleri belirlenmeli, belirlenen sayıdaki istasyonlar kurularak işletilmeli ve bu sonuçlar kamuoyuna duyurularak erişilebilirlikleri sağlanmalıdır. Yakma sistemlerinin iyileştirilmesi amacıyla da yakıt kalitesi standartlarının yükseltilmesi ve kalitesiz yakıt kullanımının önüne geçilmesi gerekmektedir. Bunun yanı sıra, hava kalitesinin iyileştirilmesi için alternatif temiz enerji kaynaklarının yaygınlaştırılması, merkezi ısınma sistemlerinin yaygınlaştırılması, temiz hava planlarının oluşturulması ve güncellenmesi, yeşil alanların artırılması, sanayiden kaynaklanan kirliliğin önlenmesi ve kentsel yerleşim alanlarında kalan sanayilerin plana uygun alanlara taşınmaları sağlanmalıdır. Ayrıca, araç trafiğinin yoğunluğundan kaynaklanan hava kirliliğinin azaltılmasına yönelik, toplu taşımanın yaygınlaştırılması, araç filosunun yenilenmesi, egzoz gazı ölçümlerinin düzenli olarak yaptırılması da önem arz etmektedir. Ancak özellikle ilgili Bakanlık ve birimlerinin ve Yerel yönetimlerin bu uygulamalarda siyasi yaklaşımlara ya da belli başlı bazı çıkar gruplarına kazanç kaynağı oluşturma amacına yönelik değil, belirlenen yasal kurallara bağlı uygulamalarda bulunması insan sağlığının ve doğal varlıkların sürdürülebilirliğinin sağlanması açısından önemlidir.


2.5 İklim Değişikliği, Doğal Kaynaklar, Ekolojik Denge, Enerji Verimliliği ve Kentleşme

Komisyonu GZFT Analiz Tablosu

Tablo-7- 6. Komisyon GZFT Analiz Tablosu

GZFT ANALİZ TABLOSU

GÜÇLÜ ZAYIF FIRSAT TEHDİT

Uluslararası çevre anlaşmalarına taraf olunması ve uluslararası araştırmalara dâhil olunması

Sera gazları arasında önemli yer tutan CO2 salınımının hızlı artması (1995’de dünyada 25’inci sırada olan Türkiye 1999’da 23’üncü sıraya yükselmiştir)

Türkiye’de pek çok bölgenin yenilenebilir enerji kaynakları (özellikle güneş) açısından zengin olması

Sıcaklık artışı, sıcak hava dalga sıklık ve süresinde artış

Türkiye’nin BMİDÇS kapsamında I. Ulusal Bildirimi’ni sunmuş olması ve uluslararası toplantılarda konuyu önemle takip etmesi

Yerel yöneticiler ve siyasiler arasında henüz yeterince farkındalık geliştirilememiş olunması, iklim değişik-liğine ilişkin bilinçli politikaların oluşturulmaması ve uygulanmaması. Dolayısıyla aşağıda sıralanan olgulara Türkiye yerleşmelerinde yaygın olarak karşılaşılır (bu konuların yerel kentsel aktörlerin çoğunun gündeminde yer almaması önemli bir zafiyettir)

Türkiye’nin coğrafi yapısı nedeniyle iklimsel çeşitliliğin olması (iklim değişikliğinden olumlu etkilenen bölgeler de olacaktır)

Denizlerin yükselmesi nedeniyle alçak kıyılarda aşınma ve su baskını ile tatlı su kaynaklarında tuzlanma riski

İlgili Kurum Müsteşarlarınca oluşturulan ‘İklim Değişikliği Koordinasyon Kurulunun’ bulunması

•Su dağıtım sisteminde kaçakların yüksek olması (belediyeler ortalaması %65 dir)

Enerji ormanı geliştirme potansiyelinin olması (fosil yakıtlara seçenek olabilir)

Yağış rejimindeki değişiklik-taşkın, sel ve heyelanda sıklaşma; can ve mal kaybı, doğal kaynakta bozulma

Çevre ve Orman Bakanlığının ve Tarım ve Köy İşleri Bakanlığının iklim değişikliği, kuraklık/çölleşme konularında birimler oluşturmuş, çalışmalara başlamış olmaları

•Belediyelerin büyük çoğunluğunda katı atıkların depolanmasında sera gazı salınımına katkısı olan vahşi depolama yöntemini kullanılıyor olması

Kurumlarımızca oluşturulan bazı uyumlanma ve azaltım programlarının, Birleşmiş Milletler (GEF) ve Avrupa Birliği gibi uluslararası örgütler tarafından projeler aracılığıyla finanse edilebilmesi

Su kaynaklarının azalması ( yer altı ve yerüstü )

Çevre ve enerji verimliliği konularında bazı önemli mevzuatın oluşturulmaya başlanmış olması (Enerji Verimliliği Yasası, Toprak ve Arazi Kullanım Yasası ve Binalarda Enerji Performansı Yönetmeliği gibi)

•Su kaynaklarının kent kaynaklı noktasal kirleticilerin atıklarını taşıyan bir ortam olarak kullanılması

Çevresel öngörüsü olan güçlü kurumların ve STKların olması.

Kuraklığın doğal değerleri (orman, toprak, su, flora, fauna, vd.) tehdit etmesi

1999 sonrası plan yapım sürecine doğal değerlerin korunması yönünde hükümlerin yer alıyor olması, kaçak yapılaşmayı engelleyici mevzuatın varlığı

•Kalitesiz fosil yakıta izin verilmesi

Giderek yaygınlaşan kentsel dönüşüm uygulamalarının mevcut yerleşik alanlarda yeşil alan yaratmak için bir araç oluşturması

Yeni sağlık tehditlerinin ortaya çıkması

38

Kentleşme hızı

•Binalarda yalıtım, enerji kullanım verimliliği gibi hususlarının dikkate alınmaması

İletişim ve bilgi teknolojilerinin büyük ve orta büyüklükteki kent yönetimlerinde yaygınlaşması (kapasite geliştirme, örgün ve yaygın eğitim, katılım için önemli)

Hava sıcaklığındaki artışın enerji tüketimini teşvik etmesi (yapay iklimlendirme, vb. nedenlerle)(bu da karbon salımında artışa yol açacağından sera gazı etkisi körüklenecektir)

Planlama geliştirme potansiyeli

•Belediyelerin hemen hiçbirinde altyapı gözetim/denetim ağının bulunmaması (arızalara müdahale, bakım, vb.)

Yerleşimlerimizde CO2 ve diğer sera gazları kaynaklı hava kirliliğinin artması

Ekolojik ve güneş mimarisindeki gelişmeler

•Çoğu yerleşmede etkin toplu taşım sisteminin bulunmaması (ulaşım amaçlı enerji tüketimi verimsiz)

Sürdürülebilir kentleşme Çarpık kentleşme

Yaygın eğitim ağı

•Yerleşme içi yeşil alanların büyüklük ve dağılımına plan değişiklikleri ile sürekli müdahale edilerek yutak kaynaklarının bozulması

Planlama araçlarının etkin kullanımı Enerjiyi dışlayan bir planlamanın varlığı

Üniversite ve araştırma kurumlarının varlığı

•İmar planlarının ve binaların yerel iklimle uyumlu olmaması, bu konunun yönetimlerin önceliğinde ve ajandasında olmaması

Enerji duyarlı bir mimarinin geliştirme olanağı

Mevcut inşaat sektörü

Yerel kaynak çeşitliliği ve bolluğu

İklim değişikliği ve bu konuda bireyin, toplumun sorumlulukları hakkında farkındalığın ve bilincin eksik/ gelişmemiş olması

Eğitimde AR-GE desteği Çarpık yapı stoğu

Yerel çözümlerin olabilirliği

Ulusal, bölgesel ve yerel ölçekte mekân düzenleme ve arazi kullanımı politikalarının yetersizliği

Yönetim ve uygulamada başarı Bütüncül bir anlayışın eksikliği

Yerel enerji kaynaklarından yararlanma olanağı

Orta ve uzun vadeli olası “su kısıtının” toplum ve siyasilerce henüz bir tehdit olarak algılanmaması, bütüncül bir su politikasının oluşturulamaması

Yerel kaynakların kullanılabilirliği

Bilimsel veriden yoksun planlama ve uygulama

Yeni çıkan yasa ve yönetmelikler

Mevzuatta eksikler, boşluklar, çelişkiler bulunması nedeniyle doğal kaynak ve değerlerin bozulması (örn. Toprak ve Arazi Kullanımı, Maden, Enerji Verimliliği yasalarında olduğu gibi)

Kentsel düzenleme imkanı Toplu taşım, yaya ve bisiklet, vb. olanaklar

Enerjide dışa bağımlılık

Yenilenebilir enerji yasasındaki olanaklar, otoprodüktörlük

Türkiye’nin orman alanlarının %50’ye yakını “bozuk orman”dır. Orijinal yapısı bozulmuş olan bu ormanların iyileştirilmemesi çölleşme riskini artıran bir faktördür

Binalardaki doğal enerji potansiyeli (Güneş, rüzgar, termal, vb.)

Fosil yakıtlara bağımlılık

Enerji verimliliği kanunu

Kurumlar arası eşgüdüm, ortak çalışma iradesinin olmaması

Sanayide Kojenerasyon sistemleri

Fosil yakıt üretim ve dağıtım sistemleri



Sivil toplum hareketlerinin güçlenmesi

Arazi kullanım kararlarına altlık oluşturacak nitelikte standart, doğru ve güncel veri yetersizliği

Eğitim ve kapasite geliştirilmesi

Mevcut binalarda enerji verimliliğine aykırılık

Bütüncül bir yerel yönetim modelinin özellikle büyükşehir idareleri açısından sağlanmış olması

AR-GE merkezleri eksikliğiGenç ve dinamik nüfus ve eğitim altyapısı

Kaynak sorunu ve bilinç eksikliği

Yerel enerji kaynaklarının kullanımında isteksizlik

Mevcut kurumların kullanılabilirliği Bürokratik işlemler ve çok başlılık

Koruma Alanları Yönetimine ilişkin yasal düzenlemelerin mevcut olması

Ulaşım karmaşası

Bölge Planlaması ve İl Çevre Düzeni Planları gibi üst ölçekli planlama araçlarının kullanılabilirliği

Su havzalarında sanayi, turizm, kentsel kullanım ve tarım amaçlı su kullanımında çatışma

Merkezi yönetimin üst ölçekli planlama yetkisinin olması

Bireysel taşımacılık Havzalar arası su aktarımı

Türkiye’nin Avrupa Peyzaj Sözleşmesi’ne (APS) taraf olması

Binalarda enerji israfı

Sivil toplum kuruluşlarının ve halkın birlikte yer aldığı uygulamaların yaygınlaşması

Kirlenme, kuraklık, kentsel gelişme baskısı Kullanmaya uygun su miktarında azalma

İçme suyu Havzaları Koruma ve Kontrol Yönetmeliği

Sanayi sitelerindeki yüksek enerji tüketimi

1Çevre ve Orman Bakanlığı[1] ‘nın çevre düzeni plânlarını onaylama ve uygulanmasını sağlama yetkisinin olması

Yeraltı sularının denetim dışı aşırı kullanımı, su kuyularının çok sayıda açılması ve aşırı su çekimi özellikle kıyı yerleşimleri açısından yeraltı sularında tuzluluk oranının artması ve tatlı su kaynaklarının yenilenememesi

Arazi, toprak, su ve doğal kaynaklar için var olan yasal ve kurumsal yapı, bilgi birikimi

Enerji kullanımında kapasite ve altyapı eksikliği

Biyo-çeşitlilik ve Doğa Koruma Kanunu Taslağının yasalaşma sürecinde olması

Kentsel su fiyatlarında artış

Kentsel Su Döngüsü içinde atıksu arıtma tesislerine öncelik verilmiş olması

Toplumsal farkındalığın eksikliği

Metropollerde Su ve Kanal İdareleri gibi su kaynaklarını ve havzalarını koruma konusunda görev ve yetki alanlarının genişletilebilecek idarelerin bulunması

Mevcut arıtma tesislerinin yetersiz ve verimsiz çalıştırılması

Kentsel su yönetiminin belediyelerin sorumluluğunda ve denetiminde bir kamu hizmeti olması

Sivil, eğitim ve kamu kuruluşları arasındaki iletişimsizlik, katılım eksikliği

AB Su Çerçeve Direktifine uyum sürecinde Bütünleşik Havza Planlaması için model arayışlarının olması

Toprak yüzeylerin azalması ve geçirgen olmayan su yüzeylerin artması sonucunda Kentsel yağışların yer altı suyuna ulaşamaması

Şehir ve Bölge Planlama Meslek Alanında “Planlama Aynı Zamanda Bir SU Tüketim Kararıdır” anlayışının güçlenmesi

Ülke ölçeğinde arazi kullanım planlamasının olmaması

Kentlerde, imar planlama sürecinde suyun bir veri olarak alınmamasından kaynaklanan ekonomik, sosyal ve çevresel maliyetlerin artışı


40

Türkiye’nin sahip olduğu yüksek tarımsal üretim potansiyeli

Planlama sürecinde üst ve alt ölçekli planlar arasında sürekliliğin sağlanamaması

Teknolojik gelişmenin (GIS) veri toplama, izleme, değerlendirme ve müdahale etme açısında hızlı ve güvenilir bilgi oluşturmaya yönelik olanaklar sağlaması

Ülke coğrafyasında nüfusun dengesiz dağılımı

ÇOB’nın doğa koruma faaliyetlerini korunan alanlar dışında, tüm ülke ölçeğine yaygınlaştırma çabası

Doğal varlık alanlarında koruma kullanma dengesinin gözetilmemesi

9.Kalkınma Planında öncelik verilen altyapı alanlarından olması

2023 Uzun Vadeli strateji ve 9. Kalkınma Planındaki Kentleşme Hedefinin %90 olarak belirlenmiş olması

Bayındırlık ve İskân Bakanlığı ile Çevre ve Orman Bakanlığı gibi kurumlarda ekosistem yönetimi ve biyo-çeşitliliğin korunması yönündeki kararlılık

Üst ölçek planlama sürecinde kurumlar arası eşgüdüm olmaması ve yetki karmaşası

3194 sayılı İmar Yasa’sının gözden geçirilmesinin gündemde oluşu

Arsa ve emlak rantının çevre değerlerinin üzerinde yükselmesi

Açık-Yeşil Alan Planlaması konusunda yeterli uzman kapasitesinin bulunması

AB ülkelerinde uygulama alanı bulan Peyzaj Planlamanın ülkemizde halen mekânsal planlama hiyerarşisi içinde yer almaması

AB Su Çerçeve Direktifi

Yerel düzeydeki çevresel altyapı (su, kanalizasyon, arıtma) hizmetlerinin özelleştirilmesi /ticarileştirilmesi eğilimindeki artış

Ulusal ve uluslararası finansman kaynaklarının çokluğu

Çevre düzeni planı hazırlık sürecinde yer alan ilgili kamu kurum ve kuruluşlarının plan onayından sonra kendi plan ve bütçe çalışmalarına bu planın esaslarını yansıtamaması

GAP, DOKAP gibi kırsal kalkınma projeleri

Gıda güvenliğinin tehlikeye düşmesi ve sulama altyapısının atıl kalması

Nitelikli insan kaynağı

Su kaynaklarının korunamaması; Koruma ve kullanma dengesini sağlayacak bir ‘Su Yasası’nın olmaması

Biyo-çeşitlilik ve Doğa Koruma Kanunu Taslağının yasalaşma sürecinde olması

Kentlerin yerel yönetimler tarafından, doğal limitler ve doğal kaynak özellikleri gözetilmeden ekonomik ve mekânsal kararlar ile genişletilmesi/büyütülmesi

Projelerin ve uygulamaların artması

Havzalara göre su planlaması ile yerleşim planlamasının (imar planları) bütünleşik bir planlama anlayışı içinde yapılmaması; sektörler ve su kullanıcıları arasında bölüşüm / denge unsurlarını gözeten bir yaklaşımın olmaması

Toprak Yasasının olması ancak Yasayı uygulayıcı sorumlu kuruluşun olmaması

Kıyı alanları ve orman varlığımız başta olmak üzere, doğal kaynak yönetimi konusunda yürütülen mevzuat değişiklikleri

Sürdürülebilir kentsel çevreyle ilgili bilinç ve bilgi birikiminin artması

Tarım, sanayi, turizm ve kentsel su kullanıcıları ile doğa arasında kaynak paylaşımının bir çatışma alanına dönüşmesi

APS yükümlülükleri konusunda yürütülen çalışmalar.

Kent içi doğal/ekolojik verilere planlamada yeteri kadar yer verilmemesi sonucunda (rüzgar koridorları, topografya, kıyı, akarsu, bitki örtüsü, toprak, kumul, kıyı çizgisi vb.) biyo-çeşitlilik ve rekreasyon potansiyeli kaybı, kentlerde mikro klima değişikliğine bağlı yapılaşan alanlarda ortaya çıkan betonlaşma yeşil yüzeylerin azalması ile kentlerde artan “ısı adaları” nın yarattığı olumsuz sağlık koşulları

STK’ların ve özel sektörün ilgili faaliyetlerinin artması

Suyun döngüsel bütünlüğünü hedef alan araçlar üzerinde uzlaşılmaması

Mevcut politikaları yönlendirme kapasitesi ve birikim

Çevre kirliliğinin artması



Mevzuat ağının genişlemesi

Su kaynakları üzerindeki baskının (yüzey ve özellikle yer altı sularında kirlenme ve aşırı kullanma) artması

Politik süreklilik İnsan sağlığının bozulması

Ulusal mevzuat

Kentsel içme suyu temininde mevcut şebekedeki kayıp-kaçakların azaltılması (talebin yönetilmesi) yerine hidrolojik çözümlere başvurulması (sunumun arttırılması)

Fonların sürekliliği Doğal varlıkların ve doğal kaynakların israfı

Toplumun sosyo-kültürel yapısı

Atığın yerinde azaltılması konusunda altyapı ve teşviklerin olmaması (kara ve gri su ayırımı, yağmur suyunun toplanması, ayrık kanalizasyon şebekesinin yaygınlaştırılması)

Doğal varlıkların çeşitliliği

Doğal kaynakların kullanımının planlanamaması

Politika önceliği

Sel baskınları ve taşkınlara karşı kentsel alanlardan suyun hızla bertarafı için tesislerin eksikliği -yetersizliği

Eğitim politikalarında çevre alanına verilen önem

Rekabet koşullarının zayıflaması

Uluslar arası finans kaynaklarının bu alana yönlendirilmiş olması

Şehir planlama eyleminin bir doğal kaynak kullanım kararı ve özellikle bir su tüketim kararı olduğu konusunda farkındalık eksikliği

STK’ların ihtisaslaşmalarının güçlenmesi

Toplumun çevresel ihtiyaçlarını gözardı eden uygulamalar

Hava kalitesine ilişkin istatistikî bilgilerin yaygınlığı

Çevrenin halen koşulsuz tüketilecek bir üretim girdisi olarak benimsenmiş olması

Özel sektörün sosyal sorumluluk faaliyetlerinin artması

Kentlerde sürdürülebilir büyüme politikalarının başat olması

Sürdürülebilir ulaşım politikaları yönünde bilincin artması

Kentsel ve kırsal nüfus dengesinin hızlı değişimi sonucunda gelişen kentsel nüfus artışı

Bu alanda piyasa ortamının gelişmesi

Denetim zayıflığı (özellikle lisanslı firmalar için)

Yenilenebilir enerji kaynakları ile ilgili mevzuatın gelişmekte olması

Mekânsal planlama hiyerarşisinde doğal kaynak envanterine dayalı alan kullanım planlarının (eşik değer altlığının) olmaması

Yenilenebilir enerji kaynaklarının potansiyeli

Denetim zayıflığı (özellikle lisanslı firmalar için)

Konut edindirme politikalarının uygulanması

Ekosistemin korunması için gerekli en temel çevresel altyapı hizmetleri üzerinde kamu kontrolünün zayıflaması

Finansman kaynaklarının tahsisinde artma

Mahalli İdare Birlikler hakkındaki politikaların uygulama zorlukları

Tarım topraklarının amaç dışı kullanılması

Çevre duyarlı ulaşım politikalarının uygulanması ihtiyacı

Yargı sürecinin uzaması ve kararları uygulamada sorunlar

Planlama Mevzuatında ve uygulama sürecinde yetki çatışmalarının olması

Sosyo-kültürel yapıda olumlu değişimler

Plansız kentleşme

Ketsel ve kırsal peyzajların bütünlük içerisinde planlanması ve yönetimini sağlayacak kurumsal yapının ve mevzuatın bulunmayışı.

Kentiçi yeşil alan ve ormanların yetersizliği


42

Ekolojik değeri olduğu halde herhangi bir koruma statüsü olamayan alanların korunmasına yeterince önem verilmemesi;

Araç trafiğinin yoğunluğu

Bu kapsamda; kentsel biyotop koruma, rekreasyon ve mekân tasarımını içeren Açık-Yeşil Alan Planlamasının imar planlama sürecine dahil edilmeyişi

Kent ulaşımı ana planlarının yokluğu

Ülke düzeyinde yetersiz ve bütünleşik olmayan politikalar

Yapılaşma afları

Kurumlar arası yetki karmaşası ve yetki boşluğu

Emlak geliştirme projelerinin sürdürülebilir kentleşme ilkeleriyle uyumsuzluğu

Ülke düzeyinde politika yokluğu Yaşam kalitesinin düşmesi

Sürdürülebilir büyüme politikalarının uygulamada ağırlık kazanmış olması

Kentsel alanda OSB’lerin yerseçimi sorunu ve plansız olarak artmaları ve büyümeleri

Toplumsal bilinç ve bilgi düzeyinin eksikliği

Bilgilerin buluşturulamaması

Mevzuat karmaşası

Yerel yetki karmaşası

İlçe ve belde Belediyelerinin kapasite yetersizliği

Sanayide katı atık yönetim bilinç ve bilgi eksikliği

Ölçme ve izleme ağının yetersizliği

Yakma sistemlerinin bilinçli kullanılmaması ve kalitesiz yakıt kullanılması

Sanayi yer seçimi sorunları

Temiz hava planlarının mevzuatta zorunlu olmaması

Sürdürülebilir kent yayılma politikalarının olmayışı

Kent ulaşım politikalarının ve uygulamalarının çevre duyarlı olmaması



III. SORUN ALANLARI, STRATEJİLER, EYLEMLER VE GÖSTERGELER

Sorun Alanları

6.1 İklim Değişikliği konusunda ülkemiz stratejilerinin belirlenmemiş olması ve yapılacak eylemler için yasal çerçeve eksikliği 6.2 İklim değişikliği konusunda toplumsal farkındalık ve bilinç yetersizliği

6.3 İklim değişikliğinin neden olabileceği göçler ve kent - kır nüfus dengesizliği İklim değişikliğinin neden olduğu kuraklık hem tarım sektöründe olumsuz etkiler yaratmakta hem de yerleşimlerin ihtiyaç duyduğu suyun teminini güçleştirmektedir. Kırsal alanda kuraklığın neden olduğu ekonomik daralmanın kırdan kente göçü attırabileceği düşünülmektedir. Bunu önleyici tedbirler alınması gerekirken, 9. Kalkınma Planında yer alan “nüfusun % 90’ının kentlerde yaşayacağı kabulü” kentlerimizin mevcut nüfuslarıyla yaşadıkları sorunları ikiye katlayacaktır. Uzun vadeli programlarımızda da kırsal ve kentsel nüfus dengesinin gözetilmesi gerekmektedir.

6.4 Sürdürülebilir ve bütünleşik yerleşme politikalarının olmayışı ve yerleşmelerde çevre değerlerinin dikkate alınmaması

6.5 Planlamada kurumlar arası yetki karmaşası

6.6 Kentlerde çevresel ve doğal veri eksikliği, mevcut bilgilerin buluşturulamamasıÇok sayıda kurumun farklı standart ve ölçeklerde faklı tür veri toplaması, ancak bu bilgilerin planlamaya temel teşkil edecek veriler olarak ortak dilde kullanılabilirliğinin sağlanamaması.

6.7 AR-GE faaliyetleri, bilimsel araştırma ve gelişmenin eksikliği

6.8 Çevreye yönelik suçlarda yargı sürecinin uzaması ve uygulamada yaşanan sorunlar

6.9 Su kaynaklarının korunamaması, Çerçeve Su Yasasının sonuçlandırılamaması

İklim değişikliğinin ülkemiz için en önemli sonucu olan kuraklık, suyun verimli kullanımı, kaynakların korunması ve yönetimi konusunda alınacak tüm tedbirlere bir yasal çerçeve oluşturacak yasal düzenlemeyi gerekli kılmaktadır.

6.10 Tarım topraklarının amaç dışı kullanılması

6.11 Ülke mekânsal stratejilerinin eksikliği

6.12 Alt ve üst ölçekli planlar arasında eşgüdüm ve süreklilik eksikliği ve kurumların koordineli çalışmaması

6.13 İklim değişikliğinin neden olabileceği kuraklık sorunu ve su kaynaklarının etkin ve verimli kullanılmaması

6.14 Planlamada havza bütününün göz önünde bulundurulmaması ve su verimliliğinin gözetilmemesi

44

6.15 Küresel iklim değişikliğinin neden olduğu şehir selleri ve altyapı yetersizliği

6.16 Toprak kaynaklarının yanlış kullanımı

6.17 Kentlerde Yenilenebilir Enerjilerin KullanılamamasıÜlkemizde, enerji tüketiminin yoğun olarak yaşandığı kentlerde, yenilebilir enerjiler yerine, fosil kaynaklı enerjilerden faydalanılmaktadır. Bu durum, hem yerel hem de küresel olarak çevrenin kirlenmesine, doğal varlıkların tahrip olmasına ve ilkim değişikliğine neden olan sera gazı salımlarının artmasına neden olmaktadır.

6.18 Planlamada havza bütününün göz önünde bulundurulmaması ve su verimliliğinin gözetilmemesi Su azlığı yaşayan bir ülke olduğumuz dikkate alınarak suyun verimli kullanılmasını sağlamak, çevre ve ekoloji üzerinde yaratılan etkileri an aza indirmek üzere havza bütününü kapsayacak biçimde su kaynakları yönetilmelidir.

6.19 Küresel iklim değişikliğinin yerleşimler üzerinde olumsuz etkiler yaratması İklim değişikliği yerleşimler üzerinde; ortalama sıcaklık değerlerinin yükselmesi ve buna bağlı şehir ısı adası etkisinin artması, kuraklık, yağış rejiminin bozulması ve ani sel baskınları, deniz seviyesinin yükselmesi ve bunlara bağlı alt ve üstyapının bozulması gibi olumsuz etkileri vardır.

6.20 Binalardan Kaynaklanan Sera Gazı Salımlarının ArtmasıSera gazı salımının % 35’i binaların ısıtma-soğutma ve diğer enerji kullanım aktiviteleriyle oluşmaktadır. Kentsel nüfus artışı ve enerji verimli olmayan yapılaşma bu oranın atışına neden olmaktadır.Gerek ısınmada ve aydınlanmada kullanılan enerji türü, gerek yapı malzemesi seçimi gerekse binaların yer seçim kriterleri açısından konu değerlendirildiğinde, bu gün için içinde yaşadığımız ve çevremizde bulunan yapıların büyük çoğunluğunun iklim değişikliğine olumsuz yönde etkileyen ve hava kirliliğine neden olan sera gazı salımlarının artmasına neden olmaktadır.

6.21 Yerel Yönetimlerin Karbon Ticareti Sistemini KullanamamasıUluslararası İklim Değişikliği Sözleşmesi ile gündeme gelen karbon ticareti, fosil kaynaklı enerji türlerinden kaynaklanan sera gazı salımları nedeni ile ilkim değişikliğine neden olan faktörlerin dışsal maliyetinin karşılanmasına ve yenilebilir enerjilerin kullanımını artırmaya, fosil kaynaklı enerji türlerinin kullanımını ise azaltmaya yönelik geliştirilen bir sistemdir. Fosil kaynaklı enerji tüketimine bağlı ülkelere ekonomik bir yük olan bu sistemin, yerel yönetimler tarafından idrak edilmediği, fosil yakıtlı enerji tüketimini azaltıcı ve yenilebilir enerji tüketimini artıcı önlemler ve uygulamalar paketi halinde, yerel yönetimlerin karbon ticaretine dahil olmadığı görülmektedir.

17 Şubat 2009 tarihinde “Türkiye’nin Kyoto Protokolü’ne katılmasının uygun bulunduğuna dair kanun” Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Karbon ticareti Ek-1 ülkesi olan Türkiye’nin faydalanabileceği tek mekanizmadır. Hazırlanacak iklim değişikliği stratejisi ve yasal çerçevesi kapsamında ülkemiz özel ve kamu sektörünün karbon ticareti sistemine katılması beklenmektedir.

Yerel yönetimlerin, enerji verimli yapılaşma ve ulaşım sistemlerinden kazandıkları CO2 salımı indirimini karbon piyasasında değerlendirerek, kentleri lehine bir finansman aracına çevirmeleri imkânı bulunmaktadır.


6.22 Kıyıların (akarsu kıyıları dâhil) iklim değişikliğinden etkilenme riskinin yüksekliği Deniz kenarındaki kentsel altyapı ve üstyapının deniz seviyesinin yükselmesi ve taşkınlar nedeniyle zarar görmesi iklim değişikliğinin kıyılarda yarattığı en önemli tehditlerdir.

6.23 İklim değişikliğinin neden olabileceği kuraklık sorunu ve su kaynaklarının etkin ve verimli kullanılmaması Türkiye su azlığı yaşayan ve su fakiri bölgeleri bulunan bir ülkedir. İklim değişikliği senaryolarına göre ülkemizde özellikle, Ege, İç Anadolu, Doğu ve Güney-Doğu Anadolu bölgelerinde kuraklık yaşanacaktır. Mevcut su kaynaklarının verimli kullanımı ve alternatif su kaynaklarının araştırılması ülkemiz için önemli bir konu haline gelmiştir.

6.24 Küresel iklim değişikliğinin neden olduğu şehir selleri ve altyapının bu riski karşılayacak yeterlilikte olmamasıYağış rejiminin bozulması nedeniyle sık görülmeye başlanan şehir selleri ve altyapı kapasitesinin yetersizliği kentlerimizde iklim değişikliğinin etkilerini ağırlaştırmaktadır. Seller sonrasında ulaşım altyapısı zarar görmekte ve kanalizasyon şebekesinin de taşması ile sağlık problemleri de yaşanabilmektedir.

6.25 Kentleşmenin / Yerleşmenin Yarattığı Enerji İhtiyacı Planlamasının Yapılmaması ve / veya Göz Ardı EdilmesiÜlkemizde yerleşme planları yapılırken yerleşmenin büyüklüğü ile bağlantılı olarak gerek kentsel gerekse kırsal enerji ihtiyacı planlaması yapılmamakta veya öz ardı edilmektedir. Oysaki planı yapılan alanın ihtiyacı olan enerji ihtiyacı öngörüsü, o alanın planlanmasında önemli etkenlerden biridir. Yaşayanların ne kadar enerji tüketecekleri, bu enerjinin tüketimini nitelik olarak değiştirmeden nicelik olarak minimize etmenin ve enerjiyi etkin ve verimli kullanmanın planlama kriterleri kapsamında değerlendirmesi yapılmamaktadır.

6.26 Kentlerde / Yerleşmelerde Doğal Enerji Üretim ve Kullanımının DesteklenmemesiÜlkemiz doğal enerji potansiyelleri açısından çok zengin ülkeler arasında olmasına rağmen, bu potansiyellerin üretim ve kullanımının yeteri kadar desteklenmediği göze çarpmaktadır. Nüfusun ve teknolojik imkânların artmasıyla hızla artan enerji ihtiyacını karşılamanın ve dışa bağımlı enerji politikalarını terk etmenin tek yolu olan doğal enerjilerin üretim ve kullanımı, ülkemizde yeteri kadar desteklenmemektedir.

6.27 Kentlerde / Yerleşmelerde Doğal Enerji Üretim Sistemlerinin EksikliğiEnerjinin üretildiği yerde kullanımı gerek altyapı maliyetini gerekse toplam enerji maliyetini etkileyen önemli unsurlardan biridir. Söz konusu maliyetleri minimize etmek, özellikle doğal enerji sistemlerinin doğal enerjinin bulunduğu alan içinde değerlendirilmesi ile mümkündür. Bu da, yerleşmelerde doğal enerji sistemlerinin kurulması ile mümkündür. Ancak ülkemizde, yerleşmelerde doğal enerji sistemlerinin kurulmasına ilişkin uygulamanın mevcut olmadığı veya genel olarak çok az olduğu görülmektedir.

6.28 Doğal Enerji Sistemlerinin Örgütlenmesine ve Yönlendirilmesine İlişkin Mevzuat Eksikliği Başta güneş olmak üzere, jeotermal, rüzgâr, su/dalga, biyo-enerji ve diğer doğal enerji sistemleri birbirleri ile ilişkili olan ve birbirini tamamlayan sistemler olmasına rağmen, ülkemizde bu sistemlerin örgütlenmesine, yönlendirilmesine, kullanımına, teşvik edilmesine ve denetlenmesine yönelik mevzuatta bazı eksikliklerin olduğu görülmektedir. Bu eksiklik,

46

enerjinin etkin ve verimli kullanımını olumsuz yönde etkilediği kadar, gerek çevresel, gerek doğal, gerek ekonomik gerekse siyasal olmak üzere çok yönlü olumsuzlukları da beraberinde getirmektedir.

6.29 Yerleşmelerde Güneş Enerjisinin Etkin ve Yaygın Olarak KullanılmamasıDünya var oldukça varlığını sürdürecek olan ve sonsuz enerji kaynağı olarak tüm dünyada benimsenen en etkin en önemli en doğal ve en yerel enerji kaynağı olan güneş enerjisi, ne yazık ki ülkemiz yerleşmelerinde etkin ve yaygın olarak kullanılmamakta, kullanıcılar güneşin ve güneş enerjisinin etkinliği konusunda yeteri kadar bilinçlendirilmemektedirler.

6.30 Çevreye, Güneşe ve Doğal Enerjiye Duyarsız Mimariler ve YapılaşmaBinaların mimari özellikleri, enerjinin etkin ve verimli kullanımının başlangıç noktası konumunda olmalarına ve tek bir binadan, bina gruplarına kadar, binaların kendi içinde ve birbirleri ile olan mimari özelliklerinin enerjinin tüketim miktarında önemli bir unsur olmalarına rağmen, ülkemizdeki binaların mimari projelerinin çevreye, güneşe ve diğer doğal enerji kaynaklarına duyarlı olmak ve enerjinin etkin ve verimli kullanımını ön plana çıkarmak üzere geliştirilmedi ve uygulanamadığı, güneş mimarisi adı altında birçok gelişmiş ülkede geliştirilmiş olan mimari anlayışın ülkemizde henüz benimsenmediği görülmektedir.

6.31 Binalarda Enerjinin Etkin KullanılmamasıBinalarda enerjinin etkin kullanılmasına yönelik yeni yeni geliştirilen bir takım uygulama ve mevzuat düzenlemelerine rağmen, söz konusu uygulama ve düzenlemelerin binalarda enerjinin etkin kullanılmasında yeterli olmadığı düşünülmekte ve sistemin bütün olarak yeniden ele alınmasında fayda görülmektedir.

6.32 Kentlerde Ulaşımdan Kaynaklanan Sera Gazı Salımının Hızla Artması Ulaşımda toplam enerjinin %20’si kullanılmaktadır. Kentsel ulaşımın %75’i özel araba ile gerçekleştirilmekte ve şehrin yayılması sonucu mesafeler uzamakta ve sera gazı salımı da artmaktadır.

6.33 Kent Ulaşım Politikalarının ve Uygulamalarının Çevre Duyarlı OlmamasıKent içi ulaşım politikalarında, planlamasında ve uygulamalarında sera gazının salımlarına yönelik önlemler çok kısıtlı kalmakta, bu sorunun çözümüne yönelik ulaşım politikaları geliştirilmemekte, gerçekleştirilenlerin ise çevre duyarlı yaklaşımlar benimsememektedir.

6.34 Ulaşım Sistemlerinde Yaya Hareketliliğinin Azalması ve Doğal Enerjilerin Kullanılmaması 6.33’te değinildiği gibi kentlerde çevre duyarlı ulaşım politikalarının olmayışı ve bunu destekleyecek uygun toplu taşım araçlarının etkin kullanılmıyor olması, kentsel tasarım ölçeğinde yaya kullanımına uygun düzenlemelerin olmaması yaya hareketliliğini kısıtlamaktadır. Ayrıca, ulaşımda doğal enerjilerin kullanımının gerçekleştirilmesi engellemekte, özel araç sahipliliğini ise teşvik etmektedir; tüm bunların bir bileşeni olarak kentlerde hava kirliliği sorunları katlanarak artmaktadır.

6.35 Araç Trafiğinin Yoğunluğundan Kaynaklanan Hava KirliliğiEtkin, konforlu ve ucuz toplu taşımın yokluğu ve mevcut ulaşım sistemi özel araç trafiği de dâhil olmak üzere kentte ulaşımın yoğunluklu olarak motorlu taşıt trafiğiyle gerçekleştirilmesine neden olmakta bu da hava kirliliğini artırmakta; özellikle Ankara gibi büyük kentlerde yakıt kullanımının hiç olmadığı yaz dönemlerinde dahi araç trafiğine bağlı ciddi hava kirliliği sorunları yaşanmaktadır.


6.36 Hava Kalitesinin Bozulması Kentsel saçaklanma, açık ve yeşil alan ağlarına izin ve olanak vermeyen yoğun yapılaşma, yanlış ısınma yöntemlerinin ve niteliksiz yakıt kullanılması da kentlerde hava kalitesinin bozulmasının başlıca öteki nedenleri arasındadır.

6.37 Yakma Sistemlerinin Bilinçli Kullanılmaması ve Kalitesiz Yakıt KullanımıYukarıda sözü edildiği gibi kentlerde çevre duyarlı toplu taşım uygulamalarına geçilmemiş olması, yaya hareketliliğini destekleyecek planların ve uygulamaların gerçekleştirilmemiş olması, özel araç sahipliliğini teşvik etmekte, tüm bunların bir bileşeni olarak kentlerde hava kirliliği sorunları giderek artmaktadır. Özellikle Ankara gibi büyük kentlerde yakıt kullanımının hiç olmadığı yaz dönemlerinde dahi araç trafiğine bağlı ciddi hava kirliliği sorunları yaşanmaktadır. Bunun yanı sıra kentsel saçaklanma, açık ve yeşil alan ağlarına izin ve olanak vermeyen yoğun yapılaşma, yanlış ısınma yöntemlerinin ve niteliksiz yakıt kullanılması kentlerde hava kalitesinin bozulmasının başlıca nedenleri arasındadır.

6.38 Toprak Kaynaklarının Yanlış Kullanımı

6.39 Yeşil Alanların İşlev Değişiklikleri İle Azalması, Küçülmesi ve Yerleşme İçi Dağılımının Bozulması, Türkiye İklim Değişikliği I. Ulusal Raporda salınan toplam emisyonun ancak %25’inin yutak alanlarca emildiği ifade edilmektedir (ÇOB; 2007) Bu oranı arttırabilmek için orman ve çayırlık alanların korunması ve kent içinde de yeşil alan büyüklüğünün arttırılması gereklidir.

6.40 Kentsel Yeşil Alan Tesisinde Kullanılan Bitki Türlerinin Seçiminde Farkındalık Eksikliği Nedeniyle Oluşan Aşırı Su Tüketimi“Küresel İklim Değişikliği” dikkate alındığında, kent ortamındaki mekânsal planlama uygulamalarının detay düzeyde irdelenmesi zorunluluğu ortaya çıkmaktadır. Buna örnek olarak, kentsel yeşil alan tesisinde kullanılan bitki türlerinin seçimindeki hatalar nedeniyle ortaya çıkan aşırı su tüketimi verilebilir. Özellikle Akdeniz iklim kuşağında yer alan kentlerimizde yaz kuraklığına bağlı olarak ortaya çıkan sulama gereksiniminin artması sonucunda, kentsel kullanma suyu rezervlerinin tüketimi de artmaktadır.

6.41 Ekolojik Değeri Olduğu Halde Herhangi Bir Koruma Statüsü Olamayan Alanların Korunmasına Yeterince Önem VerilmemesiBu kapsamda; kentsel biyotop koruma, rekreasyon ve mekân tasarımını içeren Açık-Yeşil Alan Planlamasının imar planlama sürecine dahil edilmeyişi

6.42 Doğal Varlıkların Koruma Kullanma Dengesinin Gözetilmemesi

6.43 Çevrenin Halen Koşulsuz Tüketilecek Bir Girdi Olarak Benimsenmiş Olması

6.44 Mekânsal Planlama Hiyerarşisinde Doğal Kaynak Envanterine Dayalı Alan Kullanım Planlarının (Eşik Değer Altlığının) OlmamasıHer ölçekteki mekânsal planda, taşıma kapasitelerini göz önüne alarak alan kullanım kararlarını yönlendirecek eşik değerlerin belirlenmesine gereksinim vardır. Bu kapsamdaki eşik değerler, su varlığı, doğal bitki örtüsü ve yaban hayatı üyeleri ile bunları barındıran yaşam ortamlarının korunma gereksinimi gibi sınırlayıcılara göre belirlenmelidir.

6.45 Kentsel ve Kırsal Peyzajların Bütünlük İçerisinde Planlanması ve Yönetimini Sağlayacak Kurumsal Yapının ve Mevzuatın BulunmayışıMevcut imar planlama mevzuatı, kentsel gelişim alanlarını kırsal alanlardan izole ederek planlamayı öngörmektedir. Oysa ki, doğanın kent içerisinde yaşatılması, kırsal alanlar

48

ile kentsel yeşil alanlar arasında kurulacak organik bağ ile olasıdır. Kentleşme açısından temel araç niteliğindeki ÇDP kapsamında “Doğal, tarihsel ve kültürel değerlerin ve ekolojik dengenin korunması” hedefinin yer almasına rağmen, kentleşme sürecinde bu hedefe ulaşmayı sağlayacak olan; kentsel açık-yeşil alan tipleri, bu alanların tesisinde kullanılacak bitkisel materyalin seçimi, bu alanların üstleneceği rekreasyonel aktiviteler, açık yeşil alan sistemini oluşturan peyzaj birimlerinden mutlak korunması gereken alanlar (ekosistem yönünden önemli biyotoplar) gibi temel planlama yaklaşımları ne ÇDP ne de Nazım imar Planlarında kırsal çevreyi de dikkate alan bir bütün halinde yer almamaktadır.

6.46 Su Kaynaklarının Kirletilmesi, Kaynakların Verimli ve Doğru Kullanılmaması Yerleşmelerde kanalizasyon sistemlerinin yetersiz olması, gerekli bakım ve yenilenme çalışmalarının yapılmıyor olması, atık su arıtma sistemlerinin yokluğu varsa işletilmemesi, katı atık depolama alanlarında kirletici etkenlerin yeraltı sularına karışması gibi altyapıdaki yetersizlikler, zaten sınırlı kapasitede olan su kaynaklarının kirletilmesine neden olmaktadır.

6.47 Yetersiz Katı Atık Yönetimine Bağlı Sera Gazı Artışı Kalitesiz fosil yakıtların kullanımı, vahşi depolanan/doğaya terk edilen evsel katı atıklar, etkin olmayan toplu taşım, yalıtımsız yapı stoku nedeniyle ısıtma/soğutma amaçlı enerji talebinin yüksek olması, Kalitesiz fosil yakıtların kullanımı, vahşi depolanan/doğaya terk edilen evsel katı atıklar da en az etkin olmayan toplu taşım, yalıtımsız yapı stoku nedeniyle ısıtma/soğutma amaçlı enerji talebinin yüksek olması kadar sera gazı salımlarının hızla artmasının nedenleri arasındadır.

6.48 Ekosistemin Korunması İçin Gerekli; Su, Atık Su ve Katı Atık Gibi En Temel Çevresel Altyapı Hizmetleri Üzerinde Kamu Kontrolünün Yetersizliği 6.46’da belirtildiği gibi temel çevresel altyapı hizmetlerinin yetersiz oluşu ve bu eksikliği denetlemeye yönelik kamu irade ve örgütlenmesinin yetersizliği yerleşmelerde çevre sorunlarının katlanarak artmasının başlıca nedenleri arasındadır.

6.49 Düzenli Depo Alanlarının, Atık Bertaraf Tesislerinin Yer Seçiminde Karşılaşılan GüçlüklerKaynakta gerçekleşemeyen katı atık ayrışımı, yerel ve bölgesel düzeyde yer seçimi ve hafriyat ve moloz gibi katı atıkların depolanma alanları seçimindeki sorunlar çevre kirliliği yanı sıra bu atıkların rastgele kıyılarda ya da dere yataklarında boşaltılması değerli toprakların kaybına ve önemli çevre kirliliğine yol açmaktadır.

6.50 Düzensiz Depolama Alanlarının Çevreye Olumsuz EtkileriDüzensiz, yetersiz ve denetimsiz katı atık depolama alanları önemli bir çevre sorunu kaynağıdır.

6.51 Atığın Yerinde Azaltılması Konusunda Altyapı ve Teşviklerin Olmaması (kara ve gri su ayırımı, yağmur suyunun toplanması, ayrık kanalizasyon şebekesinin yaygınlaştırılması) Kentlerde atık yönetim ve planlarının eksikliği kent yakın çevrelerini ve doğal varlıkları tehdit etmekte, bu konunun çözümü ve uygulamalarına yönelik yeterli bilincin hem toplumda hem de kimi kamu kurumlarında gelişmemiş olması sorunların katlanarak artmasına neden olmaktadır.


Sorunlar Listesi

NO SORUNLAR

6.1 İklim Değişikliği konusunda ülkemiz stratejilerinin belirlenmemiş olması ve yapılacak eylemler için yasal çerçeve eksikliği

6.2 Toplumsal farkındalık ve bilinç yetersizliği

6.3 İklim değişikliğinin neden olabileceği göçler ve kent-kır nüfus dengesizliği

6.4 Sürdürülebilir ve Bütünleşik yerleşme politikalarının olmayışı ve yerleşmelerde çevre değerlerinin dikkate alınmaması

6.5 Planlamada kurumlar arası yetki karmaşası

6.6 Kentlerde çevresel ve doğal veri eksikliği, mevcut bilgilerin buluşturulamaması

6.7 AR-GE faaliyetleri, bilimsel araştırma ve gelişmenin eksikliği

6.8 Çevreye yönelik suçlarda yargı sürecinin uzaması ve uygulamada yaşanan sorunlar

6.9 Su kaynaklarının korunamaması, Çerçeve Su Yasasının sonuçlandırılamaması

6.10 Tarım topraklarının amaç dışı kullanılması

6.11 Ülke mekânsal stratejilerinin eksikliği

6.12 Alt ve üst ölçekli planlar arasında eşgüdüm ve süreklilik eksikliği ve kurumların koordineli çalışmaması

6.13 Planlama aşamalarında sürdürülebilirlik kavramının eksikliği ve buna bağlı yanlış kaynak kullanım ve denetimsiz, plansız saçaklı kentsel yayılma

6.14 Sürdürülebilir ve Bütünleşik bölge ve yerleşme planlarının eksikliği

6.15 Çevre düzeni planının yetersizliği

6.16 AB ülkelerinde uygulama alanı bulan Peyzaj Planlamanın ülkemizde halen mekânsal planlama hiyerarşisi içinde yer almaması

6.17 Kentlerde yenilenebilir enerjilerin kullanılamaması

6.18 Planlamada havza bütününün göz önünde bulundurulmaması ve su kaynak verimliliğinin gözetilmemesi

6.19 Küresel iklim değişikliğinin yerleşimler üzerinde olumsuz etkiler yaratması

6.20 Binalardan kaynaklanan sera gazı salımlarının artması

6.21 Yerel yönetimlerin karbon ticareti sistemini kullanamaması

6.22 Kıyıların (akarsu kıyıları da dâhil) iklim değişikliğinden etkilenme riskinin yüksekliği

6.23 İklim değişikliğinin neden olabileceği kuraklık sorunu ve su kaynaklarının etkin ve verimli kullanılmaması

6.24 Küresel iklim değişikliğinin neden olduğu şehir selleri ve altyapının bu riski karşılayacak yeterlilikte olmaması

6.25 Kentleşmenin / yerleşmenin yarattığı enerji ihtiyacı planlamasının yapılmaması ve / veya göz ardı edilmesi

6.26 Kentlerde / yerleşmelerde doğal enerji üretim ve kullanımının desteklenmemesi

6.27 Kentlerde/ yerleşmelerde doğal enerji üretim sistemlerinin eksikliği

6.28 Doğal enerji sistemlerinin örgütlenmesine ve yönlendirilmesine ilişkin mevzuat eksikliği

6.29 Yerleşmelerde güneş enerjisinin etkin ve yaygın olarak kullanılmaması

50

6.30 Çevreye, güneşe ve doğal enerjiye duyarsız mimariler ve yapılaşma

6.31 Binalarda enerjinin etkin kullanılmaması

6.32 Kentlerden kaynaklanan sera gazı salımının hızla artması

6.33 Kent ulaşım politikalarının ve uygulamalarının çevre duyarlı olmaması

6.34 Ulaşım sistemlerinde yaya hareketliliğinin azalması ve doğal enerjilerin kullanılmaması

6.35 Araç trafiğinin yoğunluğundan kaynaklanan hava kirliliği

6.36 Hava kalitesinin bozulması

6.37 Yakma sistemlerinin bilinçli kullanılmaması ve kalitesiz yakıt kullanımı

6.38 Toprak kaynaklarının yanlış kullanımı

6.39 Yeşil alanların işlev değişiklikleri ile azalması, küçülmesi ve yerleşme içi dağılımının bozulması

6.40 Kentsel yeşil alan tesisinde kullanılan bitki türlerinin seçiminde farkındalık eksikliği nedeniyle oluşan aşırı su tüketimi

6.41

Ekolojik değeri olduğu halde herhangi bir koruma statüsü olamayan alanların korunmasına yeterince önem verilmemesi;

Bu kapsamda; kentsel biyotop koruma, rekreasyon ve mekân tasarımını içeren Açık-Yeşil Alan Planlamasının imar planlama sürecine dahil edilmeyişi

6.42 Doğal varlıkların koruma kullanma dengesinin gözetilmemesi

6.43 Çevrenin halen koşulsuz tüketilecek bir girdi olarak benimsenmiş olması

6.44 Mekânsal planlama hiyerarşisinde doğal kaynak envanterine dayalı alan kullanım planlarının (eşik değer altlığının) olmaması

6.45 Ketsel ve kırsal peyzajların bütünlük içerisinde planlanması ve yönetimini sağlayacak kurumsal yapının ve mevzuatın bulunmayışı.

6.46 Su kaynaklarının kirletilmesi

6.47 Yetersiz katı atık yönetimine bağlı sera gazı artışı

6.48 Ekosistemin korunması için gerekli; su, atık su ve katı atık gibi en temel çevresel altyapı hizmetleri üzerinde kamu denetiminin yetersizliği

6.49 Düzenli depo alanlarının, atık bertaraf tesislerinin yer seçiminde karşılaşılan güçlükler

6.50 Düzensiz depolama alanlarının çevreye olumsuz etkileri

6.51 Atığın yerinde azaltılması konusunda altyapı ve teşviklerin olmaması (kara ve gri su ayırımı, yağmur suyunun toplanması, ayrık kanalizasyon şebekesinin yaygınlaştırılması)


Stratejiler

6.1.1 İklim Değişikliğine Uyum Ve Önleyici Eylemler İçin Politika ve Stratejilerin Saptanması Ve Temel İlkelerin BelirlenmesiTürkiye’nin iklim değişikliğinin etkilerine uyum ve iklim değişikliğine neden olan sera gazlarının azaltımını belirli bir strateji ve program kapsamında yapması gerekmektedir. Çevre ve Orman Bakanlığı koordinasyonunda tüm ilgili kurumların katılımıyla ülkemizin iklim değişikliği stratejisinin oluşturulma çalışmaları başlamıştır. Azatlım ve uyum eylemlerinin etkinliği bakımından yasal çerçevenin de oluşturulması önemli bulunmaktadır.

6.2.1 İklim Değişikliği, Çevre Kirlenmesi, Doğal Varlıklar, Su Kaynakları ve Yenilenebilir Enerjiler Konularında Toplumsal-Siyasal Bilincin Geliştirilmesi ve Eğitimin Yaygınlaştırılması İklim değişikliğine sebep olan fosil yakıt kullanımı, enerjinin verimli kullanılamaması, sera gazı azaltımında önemli rol oynayan orman ve kırsal alanların kentleşme ve diğer faaliyetler nedeniyle küçülmesi, özelliğini yitirmesinin yanı sıra iklim değişikliğinin ülkemiz açısından en önemli sonucu olan kuraklık ve suyun verimli kullanımı konusunda da toplumsal bilinçlendirmeye ve eğitim faaliyetlerine ihtiyaç bulunmaktadır.

6.3.1 İklim Değişikliğinin Kentler Üzerindeki Etkilerinin Uzun Vadeli Planlarda Dikkate AlınmasıGöçler, kuraklık veya ani sel baskınlarının gerektirdiği su yönetimi, enerji etkin taşımacılığı sağlayacak makroformun belirlenmesi, doğal kaynakların ve yeşil alanların olabildiğince korunması vb.

6.4.1 Kalkınma Planları Kapsamında Konuya İlişkin Bütünleşik Politikaların Geliştirilmesi

6.4.2 Sürdürülebilir Yerleşim Politikalarına Yönelik Alt Yapının Oluşturulması

6.4.3 Sektörel Ve Parçacı Planlarının (OSB, Toplu Konut, Turizm Planları, Kentsel Dönüşüm Vb.) Bütünleşik Plan Kararları Çerçevesinde Ele Alınması

6.5.1 Mevzuattaki Boşlukların ve Çatışan Maddelerin Ele Alınarak Bütüncül Biçimde Düzenlenmesi

6.5.2 Kurumlar Arası Eşgüdüm ve Uyumun Sağlanması

6.6.1 Standart Veri Toplanması ve Bir Mekânsal Veri/Bilgi Veri Tabanı OluşturulmasıHer yerleşmede çevre, doğal varlıklar, hava kirliliği, doğal enerji kullanım potansiyeli, atıklar vb. konularda, varsa mevcut bilgilerin buluşturulması, eksik olan verilerin uzmanlarca belirlenecek belli bir standart içinde toplanarak bir veri tabanı oluşturulması.

6.7.1 Teknoloji Araştırma ve Gelişme (AR-GE) Çalışmalarının Teşviki

6.8.1 Çevreye Yönelik Suçlarda Yargı Sürecinin Hızlandırılması ve Caydırıcı Cezai Yaptırımlarla İle İlgili Çalışmaların Yapılması

6.9.1 Su Kaynaklarının Verimli Kullanımına ve Yönetimine Yönelik Yasal Önlemlerin AlınmasıSu kaynaklarının verimli kullanımı ve doğal ve ekolojik çevreyi koruyarak eşit biçimde sunumunun sağlanması önümüzdeki yılların en önemli konusu haline gelecektir.

52

6.10.1 Tarım Topraklarının Amaç Dışı Kullanımının Önlenmesi

6.11.1 Ülke Mekânsal Politikasının ve Stratejilerinin Belirlenmesi

6.12.1 Plan Kademeleri Arasındaki Eşgüdümün ve Sürekliliğin Sağlanması

6.12.2 Planlama Süreci İçerisindeki Kurumların Yetkilerinin Net Biçimde Tanımlanması ve Kurumlar Arası Eşgüdümün Sağlanması

6.13.1 Çevre Duyarlı Planların Yapılması ve Uygulanması, Mikro Klima ve Yerel Ekosistemle Uyumlu Kent Makro Formlarının Belirlenmesi, Doğal Limitlerin Kent Planlamada Sınır Değer Olarak Yer Alması

6.14.1 Sürdürülebilir ve Bütünleşik Bölge ve Yerleşme Planlarının Hazırlanması

6.15.1 Çevre Düzeni Planının Kaldırılarak, Fiziksel Mekâna Ait İlke ve Stratejilerinin Belirlenmesi

6.16.1 Peyzaj Planlamanın Mekânsal Planlama Sürecine KatılımıAB ülkelerinde etkin bir işleve sahip olan peyzaj planlama sektörünün, ülkemizde mekânsal planlamaya katılımı gecikmiş bir zorunluluktur. Peyzaj planlamanın kapsamı genel başlıkları ile; Açık-yeşil Alan Planlaması, Rekreasyonel Planlama ve Doğa Koruma Planlamasıdır. Bu kapsamda kır-kent bütünlüğünü sağlayacak nitelikte potansiyel gelişme alanları ile birlikte kent ekosisteminin korunması, çağdaş ve sürdürülebilir kentleşme hedefleri açısından temel konuların başında gelmektedir. Ancak ülkemizde yürürlükte olan mekânsal planlama prosedüründe, stratejik kararları içeren üst ölçekli planlardan uygulama imar planlarına kadar, ekolojik altlıklara dayalı peyzaj planlamanın katılımı henüz sağlanamamıştır.

6.17.1 Çevre Duyarlı ve Yenilenebilir Enerji Kullanımını İçeren Mekânsal Stratejilerin BelirlenmesiÇevrenin ve doğal varlıkların korunması, çevre kirliliğinin engellenmesi ve iklim değişikliği ile mücadele için, en küçük yaşam alanlarından en büyük yaşam alanlarına kadar farklı büyüklükteki ve nitelikteki alanları birbiri içine alan mekâna ait mekânsal stratejilerin, çevre duyarlı ve yenilenebilir enerji kullanımını içerecek biçimde tanımlanması ve belirlenmesi gerekmektedir.

6.17.2 Enerji Verimli, İklim-Çevre Duyarlı ve Üretken Yeni Bir Kent ve Kır Planı Modelinin Geliştirilmesi ve Uygulanması (Sürdürülebilir Yerleşmeler Planı)Bu gün için yürürlükte bulunan mevzuat, kent ve kır planlamasında enerjinin verimliliği, iklime ve çevreye duyarlılık ve üretkenlik gibi sürdürülebilir planlama kriterlerini net olarak tanımlar nitelikte değildir. Bir yerleşmenin sürdürülebilir olmasını sağlaya bu kriterlerin, bir model çerçevesinde belirlenmesi ve uygulanması gerekmektedir. Her kent ve kır yerleşmesinin potansiyel enerji kaynakları, coğrafi özellikleri, iklim verileri, çevre değerleri farklı olduğundan, yeni oluşturulacak kent ve kır modelinde tanımlanacak olan bu kriterlerin, sürdürülebilir yerleşmeler planı adı altında tanımlanması ve kentlerde yenilebilir enerjilerin kullanımını sağlaması gerekmektedir.

6.17.3 Örnek Uygulamaların YaygınlaştırılmasıKentlerde yenilebilir enerjilerin kullanımını sağlaması için geliştirilen mekânsal stratejilerin ve sürdürülebilir yerleşmeler planının yaygınlaştırılarak, tüm ülke genelinde enerjinin verimli kullanılması, iklime ve çevreye duyarlılık ve üretkenlik hedeflenmektedir.


6.18.1 Su Kaynaklarının Kullanım Verimliliğinin ArttırılmasıSu verimliliği, su tasarrufu, her aşamada suyun geri kazanımı ve kullanımı, toplumun suyu verimli kullanmasının sağlanması gerekmektedir.

6.19.1 Yerel İklime Uygun Planlama Yapılmasıİklim değişikliğinin olumsuz etkilerini önlemek üzere öncelikle her yerleşmenin iklim verisine ulaşılabilirliği sağlamak, güneş başta olmak üzere yenilenebilir enerji kaynakları kullanımını arttırmak, yerel malzemelerin kullanımı sağlamak ve doğal, topoğrafik verilere duyarlı bir yapılaşmayı sağlayacak bir planlama yapılması hedeflenmelidir.

6.19.2 Yerleşmelerde Isı Adası Oluşumunun Denetim Altına AlınmasıŞehir merkezlerinde ortalama sıcaklık değerlerinden daha yüksek hissedilen sıcaklık, özellikle yaz aylarında ciddi sağlık sorunlarına neden olabilmektedir. Bunu denetim altına alabilmek için açık ve yeşil alanlara sahip ve hava akımını kesmeyecek bir yapılaşmanın gerçekleştirilmesi hedeflenmektedir.

6.20.1 Binalardan Kaynaklanan Sera Gazı Salımlarının AzaltılmasıBinaların enerji kullanımında % 40 seviyesine yakın bir tasarruf sağlanma potansiyeli bulunmaktadır. Binaların toplam enerji tüketimindeki payına göre değerlendirildiğinde ise, sadece binalardan % 10’luk bir enerji tasarrufu sağlama ve dolayısıyla önemli oranda CO2 salım azaltımı imkânı bulunmaktadır.

Binalarda enerjinin verimli kullanımı, bina dış kabuğunun ve çatının yalıtımı, enerji verimli kazanların kullanımı, binalarda yenilenebilir enerji kullanımının desteklenmesi ve binaların enerji performanslarının sertifikalandırılması, binalardan kaynaklanan sera gazının azaltımında etkin rol oynayacaktır.

Gerek ısınmada ve aydınlanmada kullanılan enerji türü, gerek yapı malzemesi seçimi gerekse binaların yer seçim kriterleri açısından, içinde yaşadığımız ve çevremizde bulunan mevcut ve yeni yapılacak yapıların iklim değişikliğine ve hava kirliliğine neden olan sera gazı salımının azaltılması gerekmektedir. Çevre-İklim-Enerji üçgeni içinde izlenmesi gereken yol ve yöntemler ile gerçekleştirilecek olan faaliyetler, binalardan kaynaklanan sera gazı salımlarının azaltılması stratejisi kapsamında değerlendirmeye alınmalıdır.

6.21.1 Karbon Ticaretinin Yasal Çerçevesinin ve Düzenleyici Kurumlarının OluşturulmasıGerek yerel yönetimler gerekse özel sektör yapmış olduğu enerji verimli yapılaşma ve toplu taşım, enerji verimli kentsel dönüşüm uygulamalarında kazanılan sera gazı indirim miktarını karbon piyasasında değerlendirerek yeni bir mali kaynak yaratabilecektir.

Yerel yönetimler ile sera gazı azaltımına katkıda bulunanlar lehine, karbon ticaretinin yeni bir finansal araç olarak kullanılması için, bu konunun yasal çerçevesinin oluşturulması ve düzenleyici kurumların tanımlanması gerekmektedir.

6.21.2 Karbon Ticaretinin (sera gazının azaltılmasıyla kazanılan miktarın) Yerel Yönetimler ve Sera Gazı Azaltımına Katkıda Bulunanlar Lehine Yeni Bir Finansal Araç Olarak TanımlanmasıKüresel ölçekte sera gazı salınımına neden olan faaliyetlerin denetim altında tutularak, sera gazı salımının azaltılmasının sağlanması için gerekli olan altyapının hazırlanmasında yerel idarelerin rolünün, etkinliğinin ve faaliyetlerinin artırılması için yerel yönetimler ile sera

54

gazı azaltımına katkıda bulunanlar lehine, karbon ticaretinin yeni bir finansal araç olarak kullanılması gerekmektedir.

6.22.1 Kıyılarımızda İklim Değişikliği Kapsamında Risk Haritalarının YapılmasıDeniz seviyesinin yükselmesi ile risk altında bulunan kent veya mahallelerin, altyapı yetersizliği nedeniyle ani şehir sellerinin yaşandığı bölgelerin, akarsu kıyılarının belirlenmesi için risk haritaları yapılması ve bu bölgede altyapı kapasitesinin arttırılması, karayolu, köprü vb. üstyapının da güçlendirilmesi gerekmektedir.

6.22.2 Kıyıların İklim Değişikliğinden Kaynaklanan Risklere Göre Yeniden Planlanması ve Yönetimi Gerekli ıslah çalışmalarının ve altyapı inşasının yapılması, riski yüksek bölgelerin iskâna kapatılması, yerleşimlerin taşınması vb.

6.23.1 Potansiyel Su Kaynaklarının AraştırılmasıStatik Su Rezervlerinin Ve Fosil Su Olanaklarının Araştırılması

6.23.2 Yerleşmelerde Su Potansiyelinin Artırılması ve Planlamada Su Kaynakları Potansiyelinin Eşik Değer Olarak Dikkate Alınması

6.24.1 Kentsel Altyapı Çalışmalarında Küresel İklim Değişikliği Göz Önünde Tutularak Kentlerde Altyapı Kapasitesinin Arttırılması

6.25.1 Kentlerde / Yerleşmelerde Enerji Kullanım ve Verimliliği İçin Plan YapılmasıYerleşmelerde tüketilecek olan enerjinin miktarının belirlenesi ve bu enerjinin ne kadarının doğal enerji kaynaklarından sağlanabileceği, ne kadarının enerji etkin planlama ve mimarileşme ile nitelik olarak değil sadece nicelik olarak minimize edilebileceğinin tespit edilmesi açısından, tüm yerleşmelerin planlamasının enerji planı kapsamında değerlendirilmeye alınması gerekmektedir.

6.25.2 Kentin / Yerleşmenin Enerjiyi Tüketen Değil, Aynı Zamanda Üreten Bir Sisteme Dönüştürülmesinin Ele AlınmasıYerleşmenin ihtiyacı olan enerjinin etkin ve verimli kullanımın sağlanması, çevrenin ve doğal değerlerin korunması için, yerleşmelerin enerjiyi sadece tüketen değil aynı zamanda üreten bir sisteme dönüştürülmesine ihtiyaç bulunmaktadır.

6.26.1 Güneş Enerjisinin Değerinin Anlaşılması İçin Program ve Etkinliklerinin YapılmasıSonsuz ve tükenmez bir enerji kaynağı olan güneş enerjisinin değerinin ve sunduğu sonsuz ve çevreye duyarlı imkânların toplumun tüm kademelerinde anlaşılması için, ülkemiz genelinde programların ve etkinliklerin yapılmasına büyük bir ihtiyaç bulunmaktadır.

6.26.2 Kentlerde / Yerleşmelerde Doğal Enerji Üretim Kullanımının Desteklenmesi İçin Yasal ve Standartların Yenilenmesi (Ulusal ve uluslararası fonlardan ve kuruluşlardan yararlanılması)Başta güneş olmak üzere, jeotermal, rüzgâr, su/dalga, biyo enerji ve diğer doğal enerji sistemlerinin kullanılmasının artırılması ve yaygınlaştırılması için yasal düzenlenmemelerin bütüncül ve kapsamlı olarak yeniden ele alınması gerekmekte olup, standartların da bu yasal düzenlemeler içindeki yerinin uygulamayı yaygınlaştırıcı ve kolaylaştırıcı bir nitelik ile yeniden ele alınması, AR-GE çalışmalarının desteklenmesi, halkın ve sanayinin bilinçlendirilmesi ve


teşvik edilmesi, buna yönelik ayrı bir fon kurulması, ulusal ve uluslar arası fonlardan ve kuruluşlardan yararlanılması ve/veya kw. başına getirilen teşvikler gibi uygulamaların, ayrıntılı olarak yasal çerçevesinin çizilmesi ve kapsamlı bir biçimde ele alınması gerekmektedir.

6.27.1 Kentlerde / Yerleşmelerde Doğal Enerji Sistemleri Eksikliğinin Giderilmesi, Yeni Teknolojilerden FaydalanılmasıYerleşmelerde, yerleşmenin ihtiyacı olan enerjinin doğal varlıklardan faydalanılarak giderilmesi ve enerjinin etkin ve verimli planlamasının yapılmasında önemli etkenlerden biri; doğal enerji sistemlerinin kurulması ve yeni teknolojilerden faydalanılmasıdır.

6.28.1 Kentlerde / Yerleşmelerde Doğal Enerjilerin Örgütlenmesine ve Yönlendirilmesine Yönelik Mevzuatın OluşturulmasıÇevrenin ve doğal varlıkların korunmasında, iklim değişikliğine yönelik etkenlerin önüne geçilmesinde; başta güneş olmak üzere, jeotermal, rüzgar, su/dalga, biyo enerji ve diğer doğal enerji sistemlerinin kullanımının yaygınlaştırılması gerekmekte, bunun için de doğal enerji sistemlerinin birbirleri ile, diğer çevresel değerlerle ve yerleşmede yaşayan kişilerin ihtiyaçları ile karşılıklı etkileşimleri çerçevesinde örgütlenmesine ve yönlendirilmesine, bu doğrultuda gerekli mevzuatın oluşturulmasına veya gerekli bulunan hallerde ilgili mevzuatta gerekli değişikliklerin yapılmasına ihtiyaç bulunmaktadır.

6.29.1 Yerleşim Alanlarının Güneş Enerjisini Etkin Kullanabilmesinin Sağlanmasıİklim koşulları nedeni ile güneş enerjisinden faydalanma oranı çok yüksek olan ülkemizde, bu potansiyelin fırsata dönüştürülmesi, mutlak bir zorunluluk olarak karşımıza çıkmaktadır. Güneş enerjisine ait olan bu potansiyelin en küçük yerleşim biriminden büyük yerleşim alanlarına her aşamada etkin ve verimli olarak değerlendirilmesi gerekmektedir.

6.30.1 Kendi Enerjisini Doğal Enerjiden Üreterek Yararlanabilecek Yöresel ve Ekolojik Mimariye/Yapılaşmaya Geçiş - Güneş Mimarlığı1500 yıllık Anadolu uygarlığı geçmişine sahip olan ülkemizdeki yöresel mimari ve yapılaşma özelliklerine bakıldığında, karşımıza çıkan tablonun ekolojik ve enerji verimli olduğu çarpıcı bir şekilde gözler önüne gelmektedir. Bu değerlerin sahip çıkılarak, gerek yöresel değerlerin gerek toplumsal ve sosyolojik değerlerin gerekse enerjinin ve çevrenin korunumu ile iklime duyarlılık kapsamında, mimari ve yapılaşma kriterlerinin, kendi enerjisini doğal enerjiden sağlayacak yöresel ve ekolojik mimari ve yapılaşma özelliklerinin korunması ve dikkate alınması ve bunun Güneş Mimarlığı adı altında ele alınması gerekmektedir.

6.31.1 Binalarda Enerjinin Etkin Kullanılmasının Teşvik EdilmesiEnerjinin ve doğal kaynakların etkin ve verimli kullanılması ve iklim değişikliği etkilerinin minimize edilmesi için, özellikle binalarda enerjinin etkin kullanılmasının teşvik edilmesi gerekmektedir. Söz konusu teşvik, sadece binanın yapı elemanlarını değil, yapı içinde kullanılan her türlü, elektrik ve sıhhi tesisat ile bu tesisat elemanlarının enerji etkin ve çevre duyarlı olacak biçimde tasarlanması, kullanılması ve bunun hem halk tarafından, hem yönetim ve denetim aşamalarında, hem de mühendisliğin her kademesinde teşvik edilmesine ihtiyaç bulunmaktadır.

6.31.2 Mevcut Yapı Stokunun İyileştirilmesinin SağlanmasıEnerjinin ve doğal kaynakların etkin ve verimli kullanılması ve iklim değişikliği etkilerinin minimize edilmesi için, sadece yeni yapılacak olan binalar için strateji geliştirmek ve önlemleri belirlemek yeterli olmayıp, mevcut yapı stokunun enerji ve çevresel değerler açısından ele alınarak, iyileştirilmesi gerekmektedir.

56

6.32.1 Yerleşmelerin Planlarının Hazırlanmasında Enerji Etkin Gelişme Formu ve Strüktürü Geliştirilmesi ve Ulaşımda Yenilenebilir Enerji Kullanımı Mevcut yapı stokunun dönüştürülmesi daha zor olduğundan, özellikle gelişme baskısı yüksek, büyük ve orta ölçek yerleşmelerde konunun önemle ele alınması gereklidir.

6.33.1 Çevre Duyarlı Kent Ulaşım Politikalarının ve Planlarının Oluşturulması“Sürdürülebilir ve bütünleşik kentsel gelişme” kapsamında planların yapılması

6.34.1 Kentlerde Yaya, Bisiklet, Toplu Taşım ve Doğal Enerjili Ulaşım Sistemlerinin Teşvik Edilmesi Ve Yaygınlaştırılması Sera gazı azaltımına destek verecek aynı zamanda da bu alternatif ulaşım araçlarının kolay kullanılabilirliği özel araç kullanımını özellikle kent merkezine yapılan yolculuklarda azaltacaktır.

6.35.1 Toplu Taşımanın Yaygınlaştırılması

6.35.2 Araç Filosunun YenilenmesiÖzel araçların denetimine yönelik önlemler artırılmış olmasına karşın kamu kurumlarının ve yerel yönetimlerin toplu taşımada kullandığı araç filolarının eskiliği ve gerekli bakım ve denetimlerin yapılmıyor olmasının sera gazı salımlarında önemli etkisi vardır. Bu araç filolarında yenilenebilir enerjilerin kullanımına yönelik çalışmaların başlatılması gerekmektedir.

6.35.3 Egzoz Gazı Ölçümlerinin Düzenli Olarak Yaptırılması Hava Kirleten Etkenlerin Azaltılmasına Yönelik Önemli Önlemler Arasındadır 6.35.2 de belirtildiği gibi bu ölçümlerin özel araçlar yanı sıra kamu araçları içinde etkin olarak gerçekleştirilmelidir.

6.36.1 Alternatif Temiz Enerji Kaynaklarının Yaygınlaştırılması Yukarıda yer alan iki stratejiye alternatif olarak bir değişim önerilmektedir, 6.34 ve 6.35’te yer alan sorunların azaltılmasına yönelik önlemler yerine bu strateji doğrudan temiz enerjilere geçilmesi yönünde adımların atılmasını önermektedir.

6.36.2 Merkezi Isınma Sistemlerinin Yaygınlaştırılması 6.36.3 Temiz Hava Planları Oluşturulması ve Güncellenmesi

6.36.4 Yeşil Alanların Arttırılması

6.36.5 Sanayiden Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Önlenmesi Sanayi kaynaklı hava kirliliğine yönelik yeterli verinin olmayışı, yetersiz denetimler, varsa bile filtre sistemlerinin yeterince etkin kullanılmıyor olması, cezai yaptırımların caydırıcı olmaması, sanayi kaynaklı hava kirliliğini saptama ve önlemede önemli açmazlar olarak ortaya çıkarmaktadır, gerekli önlemlerin alınarak bunun önüne geçilmesi gerekmektedir.

6.36.6 Kentsel Yerleşim Alanlarında Kalan Sanayilerin Planlara Uygun Alanlara Taşınmalarının Sağlanması

6.37.1 Yakıt Kalitesi Standartlarının Yükseltilmesi

6.37.2 Kalitesiz Yakıt Kullanımının Engellenmesi


6.38.1 Tarım Topraklarının Korunması ve Etkin KullanımıBugüne kadar doğal kaynak değerlerini ve doğal potansiyeli gözetmeksizin parçacı planlama yaklaşımı ile hazırlanmış olan fiziki planlar, arazilerin yanlış kullanımına neden olmuştur. Bu süreç tarım arazilerinin amaç dışı kullanımı, jeolojik sakıncalı alanların iskâna açılması, yerleşmelerin büyümesi ve kıyı alanlarının betonlaşması ve kirlilik gibi önemli çevresel sorunların ortaya çıkması ile birlikte doğal yapının tahribatı ile sonuçlanmıştır. Kentsel yayılmanın, yerleşim çevrelerindeki tarım alanlarını işgal eden gelişiminin kontrol altına alınması ve verimli tarım topraklarının korunması sağlanmalıdır.

6.38.2 Kent ve Çevresindeki Toprakların Kirlenmesinin Önlenmesi

6.38.3 Erozyon ve Toprak Kaybının Önlenmesi

6.39.1 Yerleşme Yeşil Bütçesinin Oluşturulması ve Bütçenin Dengede TutulmasıYerleşmede atmosfere salınan CO2 in çevreye yükünü dengeleyecek nitelik ve nicelikte yeşil kütle yaratılması ve yalnızca kentsel yeşil alanların oluşturulması ve geliştirilmesi için kullanılmak üzere bir yeşil fon oluşturulması, teşviklerle yeşil alanların ve ormancılığın arttırılması.

6.39.2 Yerleşmede “Yeşil Ağ” Oluşturulması Yerleşmedeki tüm yeşil alanların yeşil ve yeşil eleman içeren açık alanlarla birbirine ve kırsal alana bağlanması.

6.40.1 Kentsel Açık ve Yeşil Alan Planlamasının İmar Mevzuatına Eklenmesi ve İklimle Uyumlu Bitki Materyali Seçiminin Disiplin Altına AlınmasıKentlerde giderek artan su tüketimini azaltmak amacıyla, yerel iklim koşullarını dikkate alan ve yerel flora elemanlarından yararlanan bir yeşil alan tesisi politikasının oluşturulması, bu amaçla imar mevzuatında gerekli düzenlemenin yapılması.

6.41.1 Kent Ekosisteminde Biyolojik Çeşitliliğin Korunması, Rekreasyonel Potansiyel Yaratılması ve Karbon Yutak Alanlarının Oluşturulması Kentlerde; park, koruluk, ağaçlandırma alanı ve bitkilendirilmiş geniş refüjler gibi odunsu bitkisel doku bulunduran yeşil alanların tesisi yoluyla, hem biyo-çeşitliliğin korunması ve kent halkına rekreasyonel potansiyel yaratması, hem de yoğun bitki örtüsünün asimilasyon kapasitesi nedeniyle karbon tüketimini desteklemesi.

6.41.2 İlgili Yönetmelik ve Şartnamelerde Gerekli Değişikliklerin Yapılması

6.42.1 Doğal Varlıkların Kesin Koruma Altına AlınmasıKentsel ortamlarda “Ekoloji Yönünden önemli Biyotoplar” olarak tanımlanan doğal varlık alanlarının haritalama yoluyla belirlenmesi ve koruma altına alınması, yerleşimlerde biyolojik çeşitliliğin sürdürülmesinde önemli bir strateji olarak kabul edilmesi.

6.43.1 Doğal Çevrenin “Miras Değeri” de Dikkate Alınarak Doğal Varlıkların Yeniden TanımlanmasıDoğal varlıkların sadece günümüz toplumunun ihtiyaçlarını karşılamada bir kaynak olarak algılanmasının ötesinde, gelecek kuşakların da kullanımına hizmet edecek bir doğal miras olarak tanımlanması ve tüketiminin sınırlandırılması.

6.44.1 Doğal Varlık Envanterinin Mekânsal Planlamaya Katılımının SağlanmasıGerek kentler çevresindeki potansiyel gelişme alanlarında, gerekse mevcut yerleşimler içerisindeki açık-yeşil alanlarda biyotop haritalama yardımıyla doğal varlık alanlarının belirlenmesi ve her ölçekteki mekânsal planlamaya veri altlığı olarak sunulması.

58

6.45.1 Peyzaj Planlama ve Yönetimi Konusunda Yetkili Kurumsal Yapı ve Mevzuatın OluşturulmasıMekânsal planlama çerçevesinde, planlama ve tasarım meslek disiplinleri içerisinde yer alan ve kentsel-kırsal alanlarda fiziki plan ve projeler üreten peyzaj mimarlığı meslek disiplinin yasal ve yönetsel tanınırlık düzeyindeki sorunlarının çözülmesi.

6.46.1 Yerleşmelerde Kanalizasyon Sisteminin Yenilenmesi, Olmayan Yerlerde İhtiyaca Yönelik Olarak Yapılması ve Atık Su Arıtma Sistemlerinin İşletilmesi, Yağmur Suyu Toplama Sistemlerinin Ayrılması, Deponi Alanlarında Kirletici Etkenlerin Yeraltı Sularına Karışmasının Engellenmesi

6.47.1 Yerel ve Bölgesel Katı Atık Yönetimlerinin Oluşturulması

6.48.1 Su, Atık Su ve Katı Atık Yönetiminde Kamu Denetiminin Arttırılması

6.49.1 Evsel Katı Atık Bertaraf Tesisleri ve Hafriyat Ve Moloz Toplama ve Bertaraf Yöntemleri ile Yer Seçimlerinin Çevre Kirliliğine ve Kaynak Kaybına Yol Açmayacak Biçimde Belirlenmesi Hafriyat ve moloz toplama sistemlerinin yeterli hale getirilmesi.

6.50.1 Depolama Alanlarında İlgili Yönetmelik Standartlarının Uygulanması, Kaynakta Atık Azaltımı”

6.51.1 Atığın Yerinde Azaltılması, Atık Üretmeyen Sistemlere Geçilmesi


Stratejiler Listesi

NO STRATEJİLER

6.1.1 İklim değişikliğine uyum ve önleyici eylemler için politika ve stratejilerin saptanması ve temel ilkelerin belirlenmesi

6.2.1 İklim değişikliği, çevre kirlenmesi, doğal varlıklar, su kaynakları ve yenilenebilir enerjiler konularında toplumsal-siyasal bilincin geliştirilmesi ve eğitimin yaygınlaştırılması

6.3.1 İklim değişikliğinin kentler üzerindeki etkilerinin uzun vadeli planlarda dikkate alınması

6.4.1 Kalkınma planları kapsamında konuya ilişkin bütünleşik politikaların geliştirilmesi

6.4.2 Sürdürülebilir yerleşim politikalarına yönelik alt yapının oluşturulması

6.4.3 Sektörel ve parçacı planlarının (OSB, Toplu Konut, Turizm Planları, Kentsel Dönüşüm vb.) bütünleşik plan kararları çerçevesinde ele alınması

6.5.1 Mevzuattaki boşlukların ve çatışan maddelerin ele alınarak bütüncül biçimde düzenlenmesi

6.5.2 Kurumlar arası eşgüdüm ve uyumun sağlanması

6.6.1Her yerleşmede çevre, doğal varlıklar, hava kirliliği, doğal enerji kullanım potansiyeli, atıklar vb konularda, varsa mevcut bilgilerin buluşturulması, eksik olan verilerin uzmanlarca belirlenecek

belli bir standart içinde toplanarak bir veri tabanı oluşturulması

6.7.1 Teknoloji araştırma ve gelişme (AR-GE) çalışmalarının teşviki

6.8.1 Çevreye yönelik suçlarda yargı sürecinin hızlandırılması ve caydırıcı cezai yaptırımlarla ile ilgili çalışmaların yapılması

6.9.1 Su kaynaklarının verimli kullanımına ve yönetimine yönelik önlemlerin alınması

6.10.1 Tarım topraklarının amaç dışı kullanımının önlenmesi

6.11.1 Ülke Mekânsal Politikasının ve Stratejilerinin belirlenmesi

6.12.1 Plan kademeleri arasındaki eşgüdümün ve sürekliliğin sağlanması

6.12.2 Planlama süreci içerisindeki kurumların yetkilerinin net biçimde tanımlanması ve kurumlar arası eşgüdümün sağlanması

6.13.1 Çevre duyarlı planların yapılması ve uygulanması, mikro klima ve yerel ekosistemle uyumlu kent makro formlarının belirlenmesi, Doğal limitlerin kent planlamada sınır değer olarak yer alması

6.14.1 Sürdürülebilir ve bütünleşik bölge ve yerleşme planlarının hazırlanması

6.15.1 Çevre düzeni planının kaldırılarak, fiziksel mekâna ait ilke ve stratejilerinin belirlenmesi

6.16.1 Peyzaj Planlamanın mekânsal planlama sürecine katılımı

6.17.1 Çevre duyarlı ve yenilenebilir enerji kullanımını içeren mekânsal stratejilerin belirlenmesi

6.17.2 Enerji verimli, iklim-çevre duyarlı ve üretken yeni bir kent ve kır planı modelinin geliştirilmesi ve uygulanması (Sürdürülebilir Yerleşmeler Planı)

6.17.3 Örnek uygulamaların yaygınlaştırılması

6.18.1 Su kaynaklarının kullanım verimliliğinin arttırılması

6.19.1 Yerel iklime uygun planlama yapılması

6.19.2 Yerleşmelerde ısı adası oluşumunun denetim altına alınması

6.20.1 Binalardan kaynaklanan sera gazı salımlarının azaltılması

6.21.1 Karbon Ticaretinin yasal çerçevesinin ve düzenleyici kurumlarının oluşturulması

6.21.2 Karbon Ticaretinin (sera gazının azaltılmasıyla kazanılan miktarın) yerel yönetimler ve sera gazı azaltımın katkıda bulunanlar lehine yeni bir finansal araç olarak tanımlanması

60

6.22.1 Kıyıların iklim değişikliğinden kaynaklanan risklere göre yeniden planlanması ve yönetimi

6.22.2 Kıyılarımızda iklim değişikliği kapsamında risk haritalarının yapılması

6.23.1 Potansiyel su kaynaklarının araştırılması

6.23.2 Yerleşmelerde su potansiyelinin artırılması ve planlamada su kaynakları potansiyelinin eşik değer olarak dikkate alınması

6.24.1 Kentsel altyapı çalışmalarında küresel iklim değişikliği göz önünde tutularak kentlerde altyapı kapasitesinin arttırılması

6.25.1 Kentlerde / yerleşmelerde enerji kullanım ve verimliliği için plan yapılması

6.25.2 Kentin/ yerleşmenin enerjiyi tüketen değil, aynı zamanda üreten bir sisteme dönüştürülmesinin ele alınması

6.26.1 Güneş Enerjisinin değerinin anlaşılması için program ve etkinliklerinin yapılması

6.26.2 Kentlerde / yerleşmelerde doğal enerji üretim kullanımının desteklenmesi için yasa ve standartların yenilenmesi (ulusal ve uluslar arası fonlardan ve kuruluşlardan yararlanılması)

6.27.1 Kentlerde / yerleşmelerde doğal enerji sistemleri eksikliğinin giderilmesi, yeni teknolojilerden faydalanılması

6.28.1 Kentlerde/ yerleşmelerde doğal enerjilerin örgütlenmesine ve yönlendirilmesine yönelik mevzuatın oluşturulması

6.29.1 Yerleşim alanlarının güneş enerjisini etkin kullanabilmesinin sağlanması

6.30.1 Kendi enerjisini doğal enerjiden üreterek yararlanabilecek yöresel ve ekolojik mimariye/yapılaşmaya geçiş - Güneş Mimarlığı

6.31.1 Binalarda enerjinin etkin kullanılmasının teşvik edilmesi

6.31.2 Mevcut yapı stokunun iyileştirilmesinin sağlanması

6.32.1 Yerleşmelerin planlanmasında enerji etkin gelişme formu ve strüktürü geliştirilmesi ve yenilenebilir enerji kullanımını desteklemek

6.33.1 Çevre duyarlı kent ulaşım politikalarının ve planlarının oluşturulması

6.34.1 Yaya, bisiklet, toplu taşım ve doğal enerjili ulaşım sistemlerinin teşvik edilmesi ve yaygınlaştırılması

6.35.1 Toplu taşımanın yaygınlaştırılması

6.35.2 Araç filosunun yenilenmesi

6.35.3 Egzoz gazı ölçümlerinin düzenli olarak yaptırılması

6.36.1 Alternatif temiz enerji kaynaklarının yaygınlaştırılması

6.36.2 Merkezi ısınma sistemlerinin yaygınlaştırılması

6.36.3 Temiz hava planları oluşturulması ve güncellenmesi

6.36.4 Yeşil alanların arttırılması

6.36.5 Sanayiden kaynaklanan hava kirliliğinin önlenmesi

6.36.6 Kentsel yerleşim alanlarında kalan sanayilerin planlara uygun alanlara taşınmalarının sağlanması

6.37.1 Yakıt kalitesi standartlarının yükseltilmesi

6.37.2 Kalitesiz yakıt kullanımının engellenmesi

6.38.1 Tarım topraklarının korunması ve etkin kullanımı

6.38.2 Kent ve çevresindeki toprakların kirlenmesi sorunu


6.38.3 Erozyon ve toprak kaybı

6.39.1 “Yerleşme Yeşil Bütçesi’nde denge oluşturulması”

6.39.2 “Yeşil Ağ” oluşturulması

6.40.1 Kentsel açık ve yeşil alan planlamasının imar mevzuatına eklenmesi ve bitki materyali seçiminin disiplin altına alınması

6.41.1 Kent ekosisteminde biyolojik çeşitliliğin korunması, rekreasyonel potansiyel yaratılması ve karbon yutak alanlarının oluşturulması

6.41.2 İlgili yönetmelik ve şartnamelerde gerekli değişikliklerin yapılması

6.42.1 Doğal varlıkların kesin koruma altına alınması

6.43.1 Doğal çevrenin “miras değeri” de dikkate alınarak doğal varlıkların yeniden tanımlanması

6.44.1 Doğal varlık envanterinin mekânsal planlamaya katılımının sağlanması

6.45.1 Peyzaj planlama ve yönetimi konusunda yetkili kurumsal yapı ve mevzuatın oluşturulması

6.46.1Yerleşmelerde kanalizasyon sisteminin yenilenmesi, olmayan yerlerde ihtiyaca yönelik olarak

yapılması ve atık su arıtma sistemlerinin işletilmesi, yağmur suyu toplama sistemlerinin ayrılması, deponi alanlarında kirletici etkenlerin yeraltı sularına karışmasının engellenmesi

6.47.1 Yerel ve bölgesel katı atık yönetimlerinin oluşturulması

6.48.1 Su, atık su ve katı atık yönetiminde kamu denetiminin arttırılması

6.49.1 Evsel katı atık bertaraf tesisleri ve hafriyat ve moloz toplama ve bertaraf yöntemlerinin ve yer seçimlerinin çevre kirliliğine ve kaynak kaybına yol açmayacak biçimde belirlenmesi

6.49.2 Hafriyat ve moloz toplama sistemlerinin yeterli hale getirilmesi

6.50.1 Depolama alanlarında ilgili yönetmelik standartlarının uygulanması

6.51.1 Atığın yerinde azaltılması

62

Eylemler ve Göstergeler

6.1.1.1 “İklim Değişikliği Yasasının” Çıkarılması ve Uyum ve Önleme Stratejilerinin BelirlenmesiGösterge: İklim Değişikliği Yasasının yürürlüğe girmesi

6.2.1.1 Okul Öncesinden Başlayarak Tüm Eğitim Kademelerinde, Örgün ve Yaygın Eğitim Araçlarıyla Farkındalık ve Bilinç KazandırılmasıGösterge: Çevre duyarlılığı eğitimi verilen okulların ve bu konulara ayrılan saat ve bütçenin yüzdesi

6.2.1.2 Mesleki Eğitim Programlarının Hazırlanması ve YürütülmesiGösterge: Çevre konularında eğitim veren kurum ve STK’ların sayısı ve eğitilen insan sayısı

6.2.1.3 Basın Yayın Kuruluşlarının Özellikle Görsel Medyanın Kullanılması Gösterge: Çevre programlarının günlük dağılım yüzdesi Gösterge: Yazılı basında, çevre konularının işlenme yüzdesi ve önem derecesiGösterge:Kamu kurumlarınca verilen çevre reklamlarının sayısı

6.3.1.1 9. Kalkınma Planındaki %90 Kentleşme Kestiriminin Sürdürülebilirlik Hedefi Doğrultusunda İklim Göçleri de Dikkate Alınarak Gözden GeçirilmesiGösterge: 9. Kalkınma Planı Hedeflerinin yıllık planlarda revize edilmesi

6.4.1.1 Ulusal Çevre Politikasının ve Önceliklerinin Belirlenmesi, Yeni Bir “Çevre Şûrasının” Toplanarak Sonuçlarının Politika ve Uygulamalara YansıtılmasıGösterge: Çevre Şûrası’nın düzenlenmesi ve sonuçlarının politikalara yansıması

6.4.2.1 Kentleşme Şûra Sonuçlarının Yeni Bir “Sürdürülebilir Yerleşme Yasası” İle Politika ve Uygulamalara YansıtılmasıGösterge: “Sürdürülebilir Yerleşim Yasası’nın” yürürlüğe girmesi

6.4.3.1 Sektörel Planların “Sürdürülebilir Yerleşimler Yasası” Bağlamında Ele Alınarak Parçacı Yaklaşımlara Son VerilmesiGösterge: “Sürdürülebilir Yerleşim Yasası’nın” yürürlüğe girmesi

6.4.3.2 Stratejik Çevresel Değerlendirme Yönetmeliği ve Çevresel Etki Değerlendirme Süreçlerinin Bu Yasal Düzenlemeyle İlişkilendirilmesiGösterge: “Stratejik Çevresel Değerlendirme Yönetmeliği”nin yürürlüğe girmesiGösterge: SÇD uygulanan planların yüzdesi

6.5.1.1 Mevzuat Karmaşasının Yeni ‘Sürdürülebilir Yerleşimler Yasasında’ BütünleştirilmesiGösterge: “Ulusal Mekânsal Planlama Politikası” çerçevesinde hazırlanacak Sürdürülebilir Yerleşimler Yasasında yetkilerin düzenlenmesi

6.5.2.1 Denetim İzleme Ve Geri Bildirimi Koordine Edecek Bir Merkezin Oluşturulması (Sürdürülebilir Yerleşimler Araştırma, Planlama ve Uygulama Merkezi)Gösterge: Sürdürülebilir Yerleşimler Araştırma, Planlama ve Uygulama Merkezi’nin kurulması


6.6.1.1 Toplanan Verilerin “Türkiye Çevresel/Mekânsal Veri Bankası”nda Toplanması ve PaylaşılmasıGösterge: Türkiye Çevresel/Mekânsal Veri Bankasının faaliyete geçmesi

6.6.1.2 Kurumların Veri Toplama İlke ve Normlarının Belirlenmesi ve Buna Uyulmasının SağlanmasıGösterge: Sürdürülebilir Yerleşimler Araştırma, Planlama ve Uygulama Merkezinin faaliyete geçmesi

6.7.1.1 Her Kentte Planlamaya Veri Teşkil Edecek Çevre, Doğal Varlıklar, Hava Kirliliği, Atıklar, Yenilenebilir Enerji Kullanımı ve Teknolojilerinin Geliştirilmesi Amacı İle Bilimsel Araştırma Geliştirme Merkezinin KurulmasıGösterge: AR-GE Uygulama Merkezinin faaliyete geçmesi

6.8.1.1 Cezai Yaptırımların Arttırılması ve Uygulamaya Yönelik Alt Yapının GüçlendirilmesiGösterge: Cezai yaptırımı sağlayacak maddelerim mevzuatta yer alması

6.9.1.1 Çerçeve Su Yasasının ÇıkarılmasıGösterge: Su Yasasının uygulamaya konulması

6.10.1.1 Sürdürülebilir Yerleşmeler Yasasında Tarım Topraklarının Korumasının Ele AlınmasıGösterge: Sürdürülebilir yerleşmeler yasasının yürürlüğe girmesi

6.11.1.1 Ülke Mekânsal Strateji Planının YapılmasıGösterge: Ülke mekânsal strateji planının hazırlanması

6.12.1.1 Sürdürülebilir Yerleşmeler Yasasıyla Plan Kademeleri Arasında Eşgüdümün SağlanmasıGösterge: Sürdürülebilir Yerleşim Yasası’nda plan hiyerarşisine uygunluğu sağlayacak bir maddenin yer alması

6.12.2.1 Sürdürülebilir Yerleşmeler Yasasıyla Kurumlar Arasında Eşgüdümün SağlanmasıGösterge: Sürdürülebilir Yerleşim Yasası’nda kurumlar arası koordinasyonu temin edecek maddelerin ve araçların yer alması

6.13.1.1 Çevreye duyarlı Planlama Araçları ve Yöntemlerinin Geliştirilmesi ve Kullanılması, Bu Bağlamda Yutak Alanların Korunması ve GeliştirilmesiGösterge: Geliştirilen ve planlarda kullanılan araç/yöntem sayısı

6.13.1.2 Sürdürülebilir Yerleşmeler Yasası ile Uyumlu Olarak, Plan ve Programlara, Düzenlemeyi Yapan Kurum Tarafından, Stratejik Çevresel Değerlendirmesinin UygulanmasıGösterge: Stratejik Çevresel Değerlendirme Yönetmeliği’nin yürürlüğe girmesi

6.13.1.3 Yerelde Halkın ve Kuruluşların Görüşlerinin AlınmasıGösterge: Yapılan toplantı ve katılımı sağlanan kişi ve/veya kurum sayısı

64

6.13.1.4 Bütünleşik Bir Su ve Kent Planlamasının Yapılması Gösterge: Kullanım kararının talep edeceği su miktarının su bütçesinde karşılığının olması

6.13.1.5 Belediye Düzeyinde Yerleşmelerin Yılık Su Bütçelerinin Kuraklık ve Bolluk Dönemi İçin HazırlanmasıGösterge: Kentin Nazım İmar Planı ölçeğindeki kentsel işlevler, nüfus ve yoğunluk kararları temel alınarak belediyenin potansiyel su bütçesinin kullanım gruplarına göre paylaştırılması ve bunun izlemesi

6.14.1.1 Havzaların Sürdürülebilirlik Açısından Yeniden Değerlendirilmesi ve Yerleşme Ve Bölge Planları ile İlişkilendirilmesi, Su Havzaları da Dikkate Alınarak, Bölge Stratejilerin ve Plan Sınırlarının Belirlenmesi ( DSİ havza sınırları ile gerekli durumlarda NUTS)Gösterge: Sürdürülebilir Yerleşmeler Yasası çerçevesinde bölge ve yerleşim ölçeğinde yapılan çalışma sayısı

6.14.1.2 Sürdürülebilir Bölge ve Yerleşmeler Planlarının Yapılması ve UygulanmasıGösterge: Sürdürülebilir Yerleşmeler Yasası çerçevesinde yapılan plan sayısı

6.15.1.1 Sürdürülebilir Bölgesel ve Yerel Gelişme Stratejilerinin Belirlenmesi ve İlgili Planların Buna Uyumlu Yapılması Gösterge: Strateji belgesinin oluşturulması

6.16.1.1 Peyzaj Mimarlığı Uygulamalarının, Ülke Plan Kademelerinin ve Uygulama Hükümlerinin Bulunduğu Mevzuatta Yer Almasıİlgili yönetmelik ve şartnamelerde gerekli değişikliklerin yapılması:Planlı Alanlar Tip İmar Yönetmeliğinde gerekli düzenlemelerin yapılmasıPlan Yapımına Ait Esaslara Dair Yönetmeliğinde gerekli düzenlemelerin yapılmasıMühendislik ve Mimarlık Hizmetleri Şartnamesinde gerekli düzenlemelerin yapılmasıİlgili mevzuatta “Açık-Yeşil Alan Sistemi” kavramına yer verilmesi için gerekli düzenlemelerin yapılmasıGösterge: Gerçekleşen mevzuat değişiklikleri

6.17.1.1 Belirlenen Stratejilerin Kentlerde Sürdürülebilir Yerleşim Planlarına YansıtılmasıÇevre duyarlı olacak ve yenilenebilir enerji kullanımını içerecek biçimde tanımlanacak olan mekânsal stratejilerin Sürdürülebilir Yerleşim Planlarına nasıl yansıtılacağına ilişkin bir uygulama araştırma faaliyeti olan bu eylemin, Bayındırlık ve İskân Bakanlığı tarafından sorumluluğu üstlenilecek olup, ÇOB, ETKB, STK ve üniversitelerin de desteği alınması öngörülmektedir.Gösterge: Orta vadede gerçekleşmesi öngörülen bu eylemin bütçesi Bakanlık tarafından karşılanacak olup, yapılan sürdürülebilir kent planı sayısı, bu faaliyetin göstergesidir.

6.17.2.1 Yerleşmelerde Yenilebilir Enerji Üretimi ve Uygulama Yönetmeliğinin HazırlanmasıYerleşmelerde yenilebilir enerjinin üretimi ve kullanımına ilişkin usul ve esasları belirlemek amacı ile gerçekleştirilecek olan bu faaliyet, BİB, ETKB tarafından sorumluluğu üstlenilecek ve yerel yönetimler ile işbirliği içinde yürütülecek olan bir mevzuat düzenlemesi eylemidir.Gösterge: Kısa vadede ve ilgili bakanlıkların bütçelerinden yararlanılarak hazırlanacak olan mevzuata yönelik eylemin göstergesi, mevzuatın çıkarılması ve uygulamaya geçirilmesidir.


6.17.2.2 Kentlerde Güneş Planlaması Yönetmeliği Hazırlanması En önemli yenilenebilir enerji kaynağı olan ve ülkemizde kullanma potansiyeli çok yüksek olan güneş enerjisinin, öncelikle enerjinin en çok kullanıldığı kentler olmak üzere her büyüklükteki yerleşme için faydalanılabilir bir temiz ve yenilebilir enerji kaynağı haline getirilmesinin sağlanması için gerçekleştirilecek olan Kentlerde Güneş Planlaması Yönetmeliği, yerleşmelerin güneşe odaklı olarak planlanmasını sağlayacak olan bir mevzuat düzenlemesi faaliyetidir.Gösterge: Sorumluluğu BİB, ETKB ve Üniversiteler tarafından üstlenilmek ve ÇOB ve STK’lar ile işbirliği içinde yürütülmesi gerek faaliyetin, kısa vadede gerçekleştirilmesi gerektiği ve göstergesinin de mevzuatın çıkarılması ve uygulamaya geçirilmesi olduğu değerlendirilmektedir.

6.17.3.1 Doğal Enerjili ve Akıllı Örnek Toplu Konut Projeleri ile Mahalle Uygulamalarının YapılmasıYerleşmelerde enerji planlaması yapılması kapsamında ele alınan bu faaliyetin, toplu konut projeleri ve mahalle ölçeğinde ele alınarak değerlendirilmesinin yapılacağı bu eylem, uygulama ve araştırma faaliyeti olup, sorumluluğunun yerel yönetimler ve TOKİ tarafından üstlenilmesinde fayda görülmektedir.Gösterge: Sürekli gerçekleşmesi gereken ve BİB, ETKB tarafından da desteklenmesi gereken bu eylemin göstergesi, yapılan uygulama sayısıdır.

6.17.3.2 Doğal Enerjili ve Akıllı Kentsel Dönüşüm Projelerinin YapılmasıYerleşmelerde enerji planlaması yapılması kapsamında bir proje ve/veya kentsel ve kırsal düzenlemeler/yatırımlar çerçevesinde gerçekleştirilecek olan bu faaliyetin yerel yönetimler tarafından üstlenilmesi gerekmekte, BİB ve ETKB’nın da yardımcı kuruluş olarak destek vermesi öngörülmektedir.Gösterge: Sürekli olarak gerçekleşmesi gereken bu eylemin göstergesi yapılan uygulama sayısıdır.

6.18.1.1 Bütünleşik Havza Planlaması Yapılarak Su Kullanım Verimliliğinin Artırılması Gösterge: Yapılan bütünleşik havza planı sayısı

6.18.1.2 Her Aşamada, Suyun Yeniden Kullanımının SağlanmasıGösterge: Arıtılan atık su miktarının kentsel amaçlı toplam su kullanım miktarına oranı Gösterge: Kişi başına geri kazanılan su oranı

6.18.1.3 Su Kullanım Verimliliğinin Artırılması Amacıyla Yeni Araçların GeliştirilmesiGösterge: Kişi başına tüketilen su miktarındaki azalma oranıGösterge: Kademeli fiyatlandırmada su tasarrufu teşviki: ayda 30 m3 evsel su tüketim fiyatının 12 m3 evsel su tüketim fiyatına oranı (bu oran 3’ten az olmamalı)

6.18.1.4 Atık Suyun Kentsel Yeşil Alanlarda Etkin Kullanımı Gösterge: Arıtılan atık su miktarının kentsel amaçlı toplam su kullanım miktarına oranı Gösterge: Sulamada kullanılan atık su miktarı (m3)

6.18.1.5 Yerleşmelerde ve Binalarda Yağmur Suyunun Biriktirilmesi ve Değerlendirilmesi (uygun teknolojilerin geliştirilmesi)Gösterge: Yıllık yağış ile elde edilen yağmur suyunun depolanma (sarnıçlarda) miktarının toplam kentsel su kaynakları içindeki oranı ve bunun kullanım oranı (terminal, stadyum vb.

66

yapılarda çatı alanlarında toplanan suyun temizlik ve sulama suyu olarak kullanımı)/ bu amaçla projelendirilen ve ruhsatlandırılan yapı sayısının yapı stokuna oranı

6.18.1.6 Planlama-Su Tüketim İlişkisinin Her Ölçekteki Planlamada Öncelikle Göz Önüne Alınması ve Özellikle Üst Ölçek Planlama (Mekânsal Gelişme) Stratejilerinde Nüfusun Su Kaynaklarıyla Dengeli Dağılımı İlkesinin Benimsenmesi Bu kararlar doğrultusunda su kısıtı olan havzalarda nüfus büyümesinin öngörülmemesi/ kısıtlanmasıGösterge: İlgili mevzuatlarda değişiklik yapılması

6.19.1.1 “Sürdürülebilir Yerleşimler Yasası” Düzenlemelerinde Rio, Johannesburg, Kyoto Uluslararası Sözleşmelerine Uygun Olarak Stratejilere Yer Verilmesi Gösterge: Sürdürülebilir yerleşmeler yasasının ve stratejilerin belirlenmesi

6.19.1.2 Yapılara “Güneşlenme Performans Standardı” GetirilmesiGösterge: Standardın yürürlüğe girmesi

6.19.1.3 Yerel İklime Uygun Mimarinin ve Yapı Malzemesinin Teşvik Edilmesi Gösterge: Ruhsata başvuran yapı oranı

6.19.1.4 Her Yerleşme İçin Sağlıklı İklim Verisi Bulunması ve PaylaşılmasıGösterge: Ülke çapında iklim verilerini daha iyi temsil edebilecek sayıda istasyon kurulması ve iklim verisinin toplanması

6.19.1.5 Yerleşmelerin İklim Haritalarının Hazırlanması ve Güncel TutulmasıGösterge: İklim haritasına sahip yerleşme oranı/sayısı

6.19.2.1 Yerel Meteorolojik Koşullara Uygun Yapılaşma ile Yerleşme İçinde Hava Akımının SağlanmasıGösterge: İklimlendirme (ısıtma-soğutma) için kişi başına tüketilen enerji miktarındaki azalma ve hava kalitesindeki iyileşme

6.19.2.2 Yerleşme İçi Yeşil Alanların Dengeli Dağılması, Korunması, ArttırılmasıGösterge: Mahalle bazında kişi başına düşen yeşil alan miktarı

6.20.1.1 Yayımlanmış Olan Binalarda Enerji Performansı Yönetmeliğinin Etkin Uygulanması (5 Aralık 2008 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir)Yürürlükte olan Binalarda Enerji Performansı Yönetmeliğinin ülkenin her yerinde etkin olarak uygulanmasının sağlanmasını amaçlayan bu faaliyet, bir uygulama araştırma ve proje eylemi olup, Yönetmeliğin aksayan, anlaşılmayan veya eksik kalan kısımlarının revizyonunu da içermektedir.Gösterge: Sorumluğu BİB tarafından yürütülecek olan bu eylemin gerçekleşmesinde ETKB, yerel yönetimler ile ilgili kurum ve kuruluşlar tarafından orta vadede desteklenmesi ve finansmanının da ilgili kurum ve kuruluşların yatırım bütçesinden ve Avrupa Birliği Ulusal Programı (IPA)’ndan sağlanması öngörülmektedir. Anılan eylemin göstergesi sera gazları azaltım oranıdır.

6.20.1.2 Mevcut Yapı Stoğunun Enerji Verimliliğinin ve Sera Gazı Salım Oranlarının Azaltılması İçin Hazırlanan Programın Uygulanması ( AB- 2008 Ulusal Programı/ Enerji Faslı - BİB Programı)AB-2008 Ulusal Programı çerçevesinde mevcut yapı stokunda enerji verimliliğinin artırılması ve binalardan kaynaklanan sera gazı emisyonlarını azaltılması için Bayındırlık ve İskân Bakanlığı tarafından yürütülen programın faaliyete geçmesini içeren bu eylemde, kurumsal


yapılanmaya, uygulama ve araştırmaların yapılmasına ve projelerin üretilmesine ihtiyaç vardır. Gösterge: ETKB ve ÇOB’un da yardımcı kuruluşlar olarak yer alması gerektiği değerlendirilen eylemin göstergesi, bina kaynaklı emisyonlarda sağlanan azaltım oranı olup, finansmanının ilgili kurum ve kuruluşların yatırım bütçelerinden ve Avrupa Birliği Ulusal Programı (IPA)’ndan karşılanması öngörülmektedir.

6.21.1.1 Uluslararası Karbon Ticareti Sistemine Entegre Olmak İçin Gerekli Düzenlemelerin, Yetkilendirmelerin YapılmasıUluslararası Karbon Ticareti Sistemine entegre olmak ve sera gazı salınım oranlarını tüm ülke içinde azaltmak için gerçekleştirilmesi gereken bu faaliyet, bir mevzuat düzenlemesini ve yeni bir kurumsal yapılanmayı gerektirmektedir.Gösterge: SPK ve ÇOB tarafından sorumluluğu üstlenilecek ve BİB, STB. ETKB, UB ve Hazine Müsteşarlığının da desteği ile orta vadede gerçekleştirilmesi öngörülen bu faaliyetin göstergesi Karbon Ticareti Yasal Çerçevesinin yürürlüğe girmesi olup, finansmanının ilgili kurum ve kuruluşların yatırım bütçelerinden karşılanması öngörülmektedir.

6.21.2.1 Yerel Yönetimlerin Karbon Düzeylerinin Belirlenmesi ve Kentsel Dönüşüm vb. Enerji Verimli Yapılaşma Uygulamalarıyla Kazanılacak CO2 Miktarının Ticaretinin Yapılabilmesi Bu faaliyet; küresel ölçekte sera gazı salımına neden olan faaliyetlerin denetim altında tutularak, sera gazı salımının azaltılmasının sağlanması için gerekli olan altyapının hazırlanmasında yerel yönetimlerin karbon düzeylerinin belirlenmesi ve sera gazı azaltımına katkıda bulunacak kentsel dönüşüm, enerji verimli planlama ve yapılaşma gibi uygulamaların gerçekleştirilmesi ve bu sayede kazanılacak CO2 miktarının ticaretinin yapılabilmesine ilişkin bir eylemdir.Kurumsal yapılanmayı da içinde barındıracak olan bu eylemin SPK, ÇOB ve yerel yönetimler tarafından sorumluluğunun üstlenilmesi ve BİB, İller Bankası Genel Müdürlüğü ve Hazine Müsteşarlığı tarafından da desteklenmesi öngörülmektedir.Gösterge: Uzun vadede tamamlanacak olan bu faaliyetin göstergesi yapılacak CO2 ticaretinin miktarı olup, finansmanının ilgili kurum ve kuruşların yatırım bütçelerinden karşılanması öngörülmektedir.

6.22.1.1 Risk Haritalarının Yapımı ve Bu Doğrultuda Kıyılarda Yüksek Risklerde Üstyapı ve Altyapıların GüçlendirilmesiGösterge: Yapılan risk haritaları ve il bazında uygulama sayısı

6.22.2.1 Kıyıların, Bütünleşik Kıyı Yönetimi Kapsamında Doğal ve Kültürel Değerler İle Doğal Eşikler ve İklim Riskleri de Dikkate Alınarak Gelişme Eğiliminin Belirlenmesi, Nüfus ve Ekonomik Etkinlik Planlamasının Bu Yönde YapılmasıGösterge: Yapılan bütünleşik kıyı yönetimi uygulaması sayısı

6.23.1.1 Statik Su Rezervlerinin ve Fosil Su Olanaklarının AraştırılmasıGösterge:Yeni su rezervlerinin miktarı - İncelenen alan sayısının potansiyel alan sayısına oranı

6.23.2.1 Yeraltı ve Yerüstü Barajlarının Yapılarak Kentlerin Su Olanaklarının ArtırılmasıGösterge: Su depolama yapılarının kapasite artış oranı

68

6.23.2.2 Doğal Drenaj Paterninin Haritalandırılması ve Kentsel Açık ve Yeşil Alan Sisteminin Bir Parçası Olarak DeğerlendirilmesiYüzey sularının drenajını sağlayan arazi rölyefi, dere yatakları, vadiler ve eğimli alanları birbirine bağlayarak bir ağ oluşturmaktadır. Bu alanların yapılaşmadan korunması, bir yandan kentsel alanlarda taşkınların önlenmesine, diğer yandan da doğal-yarı doğal nitelikli yaşam ortamlarının korunmasına hizmet edecektir. Bu doğal jeomorfolojik yapının belirlenerek haritalanması ve açık-yeşil alan sisteminin temelini oluşturması sağlanmalıdır.Gösterge: Kentlerde vadi ve dere yataklarının yapılaşma dışında tutulma oranı

6.23.2.3 Doğal Kaynak Taşıma Kapasitelerinin Dikkate Alınması ve Havzalar Arası Su Transferine İzin VerilmemesiGösterge: Havza dışı su kaynaklarından gelen su miktarının tüm su kaynağı içindeki oranı

6.23.2.4 Yerleşimlerde “Bütünleşik Su Yönetimi ve Planlamasının Yapılması”Gösterge: Sürdürülebilir Yerleşmeler Yasasının Yürürlüğe girmesi

6.24.1.1 Bütünleşik Altyapı PlanlamasıGösterge: Sürdürülebilir Yerleşmeler Yasasının Yürürlüğe girmesi

6.24.1.2 Gri Su Sisteminin Yeni Gelişen Konut Alanları İçin Zorunlu Olarak Getirilmesi ve Teşvik EdilmesiMutfak ve banyoda lavabolarda kullanılan suyun ayrı olarak toplanıp, arıtılarak, bahçe sulama vb kullanımlar için biriktirilmesi, bunun için gereken tesisatın yapılması özellikle yeni gelişen alanlarda daha kolaylıkla uygulanabilecektir.Gösterge: Arıtılan atık su miktarının kentsel amaçlı toplam su kullanım miktarına oranı

6.24.1.3 Mevcut Şebekelerdeki Kayıpların AzaltılmasıGösterge: Kaynaktan verilen su ile faturalandırılan su arasındaki azaltılan fark Gösterge: Güncel teknolojilerle su dağıtım sisteminin şebekesinin denetlendiği belediye oranı

6.25.1.1 Her Kent / Yerleşme İçin Enerji Araştırmaları ve Planlarının Yapılması (enerji ihtiyaçlarına ve tüketimine yönelik enerji bütçesi projeksiyonlarının yapılması, yerel sera gazı envanterlerinin hazırlanması ve sera gazı salınım oranlarının azaltılmasına yönelik eylem planlarının yapılması)Yerleşmelerde enerji planı yapılabilmesi için; her yerleşme için enerji araştırmaları ve planlarının yapılması (enerji ihtiyaçlarına ve tüketimine yönelik enerji bütçesi projeksiyonlarının yapılması, yerel sera gazı envanterlerinin hazırlanması ve sera gazı salınım oranlarının azaltılmasına yönelik eylem planlarının yapılması) gerekmektedir. Söz konusu faaliyet, uygulama ve araştırma faaliyeti olup, bu faaliyetin Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı (ETKB) tarafından sorumluluğunun üstlenilmesi, yere yönetimlerin ve valiliklerin de izlenecek yöntem ve yürütülecek iş ve işlemlerde ETKB ile koordineli olarak işbirliği içinde bulunulmasında fayda görülmektedir. Gösterge: Genel ve Yerel Yönetim Bütçelerinden faydalanılarak orta vadede ve 7 yıllık bir süreç içinde gerçekleştirilmesi öngörülen bu faaliyetin işlerliği ve etkinliğinin, her yerleşme için yapılan enerji araştırma sayısı ve yapılan enerji temelli yerleşme planı sayısı ile ölçülebilmesinin mümkün olacağı düşünülmektedir.

6.25.2.1 Kent/Yerleşmenin ve Çevresindeki Yenilenebilir Enerji Potansiyellerinin Tespit Edilmesi Yerleşmenin enerjiyi tüketen değil, aynı zamanda üreten bir sisteme dönüştürülmesinin


ele alınması için bir eylem olarak öngörülen kent ve çevresindeki yenilenebilir enerji potansiyellerinin tespit edilmesi faaliyeti, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı tarafından sorumluluğunun üstlenilmesi öngörülen uygulama ve araştırma faaliyetidir.Gösterge: Anılan faaliyetin; her yerleşmede tespit edilen yenilenebilir enerji potansiyelleri ve bu enerji potansiyellerinin kullanılabilirliliğindeki artış oranı ile ölçümünün yapılacağı değerlendirilmektedir.

6.26.1.1 2010 Yılının “Türkiye Güneş Yılı” İlan EdilmesiGüneş enerjisinin değerinin anlaşılması için yapılması gereken program ve faaliyetlerden olan 2010 yılının “Türkiye Güneş Yılı” ilan edilmesi faaliyeti, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı tarafından sorumluluğu üstlenilecek ancak, Çevre ve Orman Bakanlığı (ÇOB), Bayındırlık ve İskân Bakanlığı (BİB), yerel yönetimler, üniversiteler sivil toplum örgütleri ile sıkı bir işbirliği içinde kısa vadede hatta acil olarak yürütülmesi gereken bir faaliyettir.Gösterge: Uygulama ve araştırma faaliyeti kapsamında yürütülecek olan faaliyetin göstergesi 2010 yılı Türkiye Güneş Yılı İlan Edilmesi olup, maliyetinin ilgili Bakanlığın yatırım bütçesinden karşılanması gerektiği değerlendirilmektedir.

6.26.2.1 Yenilenebilir Enerjiler İçin TSE Standartlarının Belirlenmesi Yenilenebilir enerjiler için TSE standartlarının belirlenmesi faaliyeti, mevzuat düzenlenmesine dair bir faaliyet olup, TSE sorumluluğunda ve ilgili bakanlık ve üniversiteler işbirliği içinde kısa vadede hatta acilen yürütülmesi gereken bir faaliyettir.Gösterge: Standartların yürürlüğe girmesi ile ölçülebilirliği sağlanan bu faaliyetin hemen gerçekleştirilmesi gerektiği düşünülmektedir.

6.26.2.2 Yenilenebilir Enerji Kullanımının İlgili Mevzuatlarda Yerini Alması Yerleşmelerde doğal enerjinin üretim ve kullanımının desteklenmesi için gerçekleştirilmesi öngörülen; yenilenebilir enerji üretim ve kullanımının ilgili mevzuatlarda ilgili mevzuatlarda yerini alması faaliyeti, bir mevzuat düzenlemesi faaliyeti olup, ilgili tüm kurum ve kuruluşların ortalaşa yapacakları toplantılar neticesinde kısa vadede ve 3 yıl içinde yapılması gereken bir faaliyettir.Gösterge: Anılan faaliyetin gerçekleşip gerçekleşmediğine dair gösterge, mevzuatların öngörülen sorun ve strateji kapsamında yenilenmesi ve yürürlüğe girmesidir.

6.26.2.3 Yenilenebilir Enerji Kullanımının Yaygınlaştırılması, Destek ve Teşvikler İçin Bir Fon KurulmasıYerleşmelerde doğal enerjinin üretim ve kullanımının desteklenmesi için gerçekleştirilmesi öngörülen diğer faaliyet; yenilebilir enerjinin kullanımının yaygınlaştırılması, destsek ve teşvikler için bir fon kurulmasıdır.Gösterge: Söz konusu faaliyet; mevzuat düzenlemesi kapsamında kalan ve kısa vadede ve 3 yıl içinde gerçekleşmesi öngörülen, DPT, Maliye Bakanlığı, ETKB/EVKK tarafından sorumluluğu yüklenilen ve ilgili tüm kamu kurum ve kuruluşları ile işbirliğine gereksinim duyulan bir faaliyet olup, bütçeden kaynak ayrılması ve fonun yürürlüğe girmesi, faaliyetin hayata geçtiğine dair bir göstergedir.

6.26.2.4 Yenilenebilir Enerjiler İçin KW Başına Bireysel Teşviklerin Çıkarılması Yerleşmelerde doğal enerjinin üretim ve kullanımının desteklenmesi için gerçekleştirilmesi öngörülen son faaliyet; yenilenebilir enerjiler için Kw başına bireysel teşviklerin çıkarılması faaliyetidir.Gösterge: Söz konusu faaliyetin gerçekleşebilmesi için mevzuat düzenlemesine ihtiyaç olup, ETKB, BİB ve EVKK tarafından sorumluluğunun üstlenilmesi gereken ve ilgili Bakanlıklar ile işbirliği içinde yürütülmesi gerekmektedir. Kısa vadede ve 3 yıl içinde gerçekleştirilmesi gereken bu faaliyetin göstergesi, bireysel teşvikten yararlanan birey sayısıdır.

70

6.26.2.5 Uygun Teknoloji Geliştirmede Sanayinin ve AR-GE Çalışmalarının DesteklenmesiYerleşmelerde doğal enerjinin üretim ve kullanımının desteklenmesi için gerçekleştirilmesinin sağlanması amacıyla öngörülen son faaliyet, Uygun teknoloji geliştirmede sanayinin ve AR-GE çalışmalarının desteklenmesi faaliyetidir.Araştırma ve Geliştirme faaliyeti olan bu eylemin TÜBİTAK ve STB tarafından sorumluluğunun üstlenilmesi ve ilgili kurumlar tarafından desteklenmesi öngörülmekte olup, finansmanının yatırım bütçesinden karşılanması gerektiği değerlendirilmektedir.Gösterge: Söz konusu faaliyetin göstergesi geliştirilen ve halkın kullanımına sunulan yeni teknoloji sayısıdır.

6.27.1.1 Kentlerde / Yerleşmelerde Doğal Enerji (güneş, rüzgar, biyoenerji, çöp enerjisi, su ve jeotermal) Sistemleri, Santrallerinin Kurulması ve Kojenerasyon Sistemlerinden YararlanılmasıYerleşmelerde doğal enerji sistemlerinin eksikliğinin giderilmesi ve yeni teknolojilerden faydalanılması için gerçekleştirilmesi gereken faaliyet; kentlerde doğal enerji (güneş, rüzgâr, biyo enerji, çöp enerjisi, su ve jeotermal) sistemleri, santrallerinin kurulması ve kojenerasyon sistemlerinden yararlanılmasıdır.Söz konusu faaliyetin gerçekleşebilmesi için kurumsal düzenlemeye ve araştırma ve uygulamaya ilişkin çalışmaların Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu tarafından, BİB, ETKB ve yerel yönetim işbirliği içinde sürekli olarak ve özel ve tüzel yatırımcıların desteği ile kısa vadede ve en geç 3 yıl içinde faaliyetine başlanılması gerekmektedir.Gösterge: Anılan faaliyetin göstergesi, kurulan doğal enerjili santral sayısıdır.

6.27.1.2 Kentlerde/ Yerleşmelerde Doğal Enerjili Planlama Tasarım ve Uygulama Merkezinin KurulmasıYerleşmelerde doğal enerji sistemlerinin eksikliğinin giderilmesi ve yeni teknolojilerden faydalanılması için gerçekleştirilmesi gereken diğer önemli faaliyet; kentlerde doğal enerjili planlama tasarım ve uygulama merkezinin kurulmasıdır. Yerel yönetimler, ETKB ve BİB tarafından sorumluluğu üstlenilmesi gereken bu faaliyet, kurumsal bir yapılanmaya gereksinim duyulmaktadır.Gösterge: Kısa vadede ve 3 yıl içinde gerçekleşmesinde fayda görülen bu faaliyetin göstergesi, kurulan merkez sayısı ve çalışan bilim adamı sayısı/ kent içindeki faydalanma oranlarıdır.

6.27.1.3 Doğal Enerjiyle Kentlerin/Yerleşmelerde Aydınlatılması Sistemlerinin Kurulması Yerleşmelerde doğal enerji sistemlerinin eksikliğinin giderilmesi ve yeni teknolojilerden faydalanılması için gerçekleştirilmesi gereken son faaliyet; doğal enerjiyle kentlerin aydınlatılması sistemlerinin kurulması faaliyetidir.Gösterge: Yerel yönetimler, ETKB ve BİB tarafından kısa vadede ve 3 yıl içinde gerçekleştirilmesi öngörülen bu faaliyetin göstergesi, doğal enerjiyle aydınlanan açık mekânların büyüklüğü, miktarı ve oranı olup, bu faaliyetin gerçekleşmesinde yerel yönetimlerin üzerine ciddi sorumluluklar düşmektedir.

6.28.1.1 Kentlerde/Yerleşmelerde Güneş/Doğal Enerji Kullanımı İçin Teşvik Yasası HazırlanmasıYerleşmelerde doğal enerjilerin örgütlenmesine ve yönlendirilmesine yönelik mevzuatın oluşturulması için yerleşmelerde Güneş başta olmak üzere diğer tüm enerjiler için teşvik yasası hazırlanması gerekmektedir. Bu yasal düzenlemenin DPT, Maliye Bakanlığı,


tarafından hazırlanması gerekmekte olup, mevzuat düzenlemesi aşamasında ETKB ve BİB ile de koordinasyon içinde bulunulmasında fayda görülmektedir.Gösterge: Kısa vadede ve 3 yıl içinde, genel bütçe ve fonlardan faydalanılarak hazırlanması öngörülen söz konusu faaliyetin göstergesi, Yerleşmelerde Güneş / Doğal Enerji Teşvik Yasasının çıkması ve yürürlüğe girmesidir.

6.28.1.2 Ulusal Güneş/Doğal Enerjili Planlama ve Tasarım Kriterlerinin HazırlanmasıYerleşmelerde doğal enerjilerin örgütlenmesine ve yönlendirilmesine yönelik mevzuatın oluşturulması için gerçekleştirilmesi öngörülen diğer bir faaliyet olan ulusal güneş/doğal enerjili planlama ve tasarım kriterlerinin hazırlanması faaliyeti, mevzuat düzenlemesi çalışmaları kapsamında kısa vadede ve 3 yıl içinde hazırlanmasında fayda görülen ve BİB tarafından sorumluluğu üstlenilmesi gereke bir faaliyettir.DPT, ETKB ve üniversitelerin de desteği ile sorumlu kuruluşun bütçesinden faydalanılarak hazırlanacak olan yasal düzenlemenin göstergesi, ulusal güneş/doğal enerjili planlama ve tasarım kriterlerinin yürürlüğe girmesidir.

6.29.1.1 Yerleşim Alanlarının Güneşe Uygun Olarak Yer Seçiminin Yapılması ve Uygulanması Yerleşim alanlarının güneş enerjisini etkin kullanabilmesinin sağlanması için yerleşim alanlarının güneşe uygun olarak yer seçiminin yapılması ve uygulanması gerekmektedir.Söz konusu faaliyet BİB tarafından yürütülmesi öngörülen bir mevzuat düzenlemesi olup, ÇOB, Üniversiteler ve Şehir Plancıları Odası ile işbirliği içinde kısa vadede ve 3 yıl içinde gerçekleştirilmesi gereken ve sürekli yeniden değerlendirmeye alınması gereken bir faaliyettir. Gösterge: Anılan faaliyetin göstergesi, güneşe uygun yer seçimi yapılan yerleşmelerin miktarıdır.

6.30.1.1 Güneş Mimarisi Uygulamalarının Yaşama Geçirilmesi (Güneşe uygun mimari tasarım oluşturma ve rehber haline getirme, PV sistemleri, çift saat sistemi, doğal ısıtma, soğutma sistemleri, güneş çatıları ve güneş duvarları, su ısıtma sistemleri vb.)Kendi enerjisini doğal enerjiden üreterek yararlanabilecek yöresel ve ekolojik mimariye/yapılaşmaya geçişin mümkün olabilmesi güneş mimarisi uygulamalarının yaşama geçirilmesine yönelik önerilen bu faaliyetin, yerel yönetimler ve ilgili kamu kurum ve kuruluşları tarafından sorumluluğu üstlenilerek, ilgili biriler ve yatırımcıların maddi desteği ile ve özel ve tüzel tüm kuruluşlar ve bireyleri de içine alacak biçimde kısa vadede ve 3 yıl içinde gerçekleştirilmesi ve sürekli olarak yenilenmesi gerekmektedir.Gösterge: PV sistemleri, çift saat sistemi, doğal ısıtma, soğutma sistemleri, güneş çatıları ve güneş duvarları, su ısıtma sistemleri gibi konuları içine alan Güneş Mimarisi uygulamalarının yaşama geçirilmesi, güneşe uygun mimari tasarım oluşturulması, bu tasarım kriterlerinin rehber haline getirilmesidir.

6.30.1.2 Güneş Mimarisi Yasası Çıkarılması Kendi enerjisini doğal enerjiden üreterek yararlanabilecek yöresel ve ekolojik mimariye/yapılaşmaya geçişin mümkün olabilmesi için diğer faaliyet ise, güneş mimarisi yasası çıkarılmasıdır.Gösterge: Söz konusu mevzuat düzenlemesinin BİB sorumluluğunda ve ETKB ve STKlar ile işbirliği içinde kısa vadede ve 3 yıl içinde, sorumlu bakanlığın genel bütçesinden yararlanılarak hazırlanması öngörülmekte olup, anılan faaliyetin göstergesi yasanın yürürlüğe girmesidir.

72

6.31.1.1 Enerjinin Etkin Kullanımının Sağlayıcı Teşvik Mekanizmalarının Harekete Geçirilmesi Binalarda birim başına düşen enerji tüketim miktarı olan enerjinin etkin kullanımının sağlayıcı teşvik mekanizmalarının harekete geçirilmesi faaliyeti; mevzuat düzenlemesi faaliyeti olup, BİB, ETKB ve DPT sorumluluğunda ve EPDK ile Maliye Bakanlığı işbirliği içinde kısa vadede ve 3 yıl içinde ilgili kurumların bütçelerinden karşılanması öngörülmektedir. Gösterge: Mevzuat düzenlemesinin gerçekleştirilmesi

6.31.2.1 BEP Yönetmeliğinin Uygulanmasının Sağlanması İçin Hazırlanan Programın Uygulanması BEP Yönetmeliğinin uygulanmasının sağlanması için tedbirler alınması faaliyeti; BİB’nın da yardım ve katkıları ile yerel yönetimler ve valiliklerin sorumluluğunda ve yerel yönetimlerin kendi bütçelerinden karşılanmak suretiyle sürekli yenilenmesi öngörülen bir faaliyettir. Gösterge: İyileştirilen mevcut yapı stoku sayısı

6.32.1.1 Etkin Toplu Taşıma Uygun Ulaşım ve Arazi Kullanım Planı Gösterge: Toplu taşımayı kullanan yolcu oranı

6.32.1.2 Yerleşmede Nüfus Yoğunluğuna Uygun Toplu Taşım Planının YapılmasıGösterge: Yapılan toplu taşım uygulama sayısı

6.32.1.3 Yaya/Bisiklet Ulaşımının Teşvik Edilmesi; Konforlu, Güvenli Yaya/Bisiklet Ulaşım Sistemi Gösterge: Toplam trafik içinde yaya trafiğinin payı 2 -Konforlu, güvenli yaya yolu oranı

6.32.1.4 Trafik Yoğunluğu Yüksek Kent Bölgelerinde (özellikle merkezlerde) Yayalaştırma, Trafik Denetimine GidilmesiGösterge: Yayalaştırılan alanın yerleşme merkezi alanına oranı

6.32.1.1 Etkin Toplu Taşıma Uygun Ulaşım ve Arazi Kullanım Planı

6.32.1.2 Yerleşmede Nüfus Yoğunluğuna Uygun Toplu Taşım Planının Yapılması

6.32.1.3 Yaya/Bisiklet Ulaşımının Teşvik Edilmesi; Güvenli Yaya/Bisiklet Ulaşım Sistemi

6.32.1.4 Trafik Yoğunluğu Yüksek Kent Bölgelerinde (özellikle merkezlerde) Yayalaştırma, Trafik Denetimine Gidilmesi

6.33.1.1 Temiz Ulaşım Planlarının YapılmasıGösterge: Yapılan Kent entegre ulaşım planları sayısı

6.34.1.1 Toplu Taşım Sistemlerine Ağırlık Verilmesi, Bireysel Ulaşımın SınırlanmasıGösterge: Toplu taşım kapasitesi (kişi/saat)

6.34.1.2 Yaya Merkezli Ve Bisiklet Ağırlıklı Sistemlerin Geliştirilmesi ve Fiziksel Plana UygulanmasıGösterge: Kişi başına düşen yaya ve bisiklet yolu oranı

6.34.1.3 Ulaşım Planı İle Mekânsal Planlamanın Eşgüdüm İçinde Yürütülmesi İçin Kriterlerin BelirlenmesiGösterge: Bütünleşik altyapı planlama yasasının yürürlüğe girmesi


6.34.1.4 Yeni Enerji Verimli Ulaşım Araçlarının ve Sistemlerinin Geliştirilmesi ve UygulanmasıGösterge: Enerji verimli ulaşım araçları ve sistemlerinin diğerlerine oranı

6.34.1.5 Trafik Durultma Tasarım Öğelerinin Fiziksel Planlama İçinde Yer VerilmesiGösterge: Yapılan trafik durultma tasarım sayısı

6.34.1.6 Yeşil Alanların Desteklenmesi ve ArtırılmasıGösterge: Artan kişi başına düşen yeşil alan miktarı

6.35.1.1 Temiz, Hızlı, Ucuz ve Güvenilir Taşıma Sistemlerinin Hayata Geçirilmesi İle Toplu Taşımanın Teşvik EdilmesiGösterge: Toplu taşım kapasitesi (kişi/saat)

6.35.2.1 Konu İle İlgili Mali Destek ve Teşviklerin SağlanmasıGösterge: Araç filosu ve araç muayene sonuçları

6.35.3.1 Halkın Çevre Duyarlılığı ve Hava Kirliliği Konusunda BilinçlendirilmesiGösterge: Araç muayene sonuçları

6.36.1.1 Alternatif Enerji Kaynaklarının Teşvik Edilmesi ve DesteklenmesiGösterge: Alternatif enerji kullanım oranı

6.36.1.2 Yenilenebilir Enerji Kaynakları Yatırımına Yönelik Yeni Kaynaklar Tespit EdilmesiGösterge: Tespit Edilen yenilenebilir enerji kaynakları ve kapasiteleri

6.36.2.1 Kentsel Dönüşüm Projelerinde Merkezi Isınma Sistemlerine Yer VerilmesiGösterge: Kentsel Dönüşüm Projelerinde yer verilen merkezi ısınma sistemleri

6.36.3.1 Temiz Hava Planlarının Bölgesel Ölçekte Tamamlanması ve Güncellenmesi Eylem Planlarının Oluşturulması Uygulaması ve İzlenmesiGösterge: Temiz Hava Planları

6.36.4.1 Kent Ormanlarının Sayısının ArttırılmasıGösterge: Kent ormanı sayısı (m2/kişi)

6.36.5.1 Sanayicinin Hava Kirliliği Parametrelerinin Azaltılması Adına Yapılacak Yatırımların Teşviklerle DesteklenmesiGösterge: Sanayiden kaynaklanan hava kirliliği sonuçları

6.36.5.2 Cezai Yaptırımların UygulanmasıGösterge: Cezai yaptırımlar, İzinlerini tamamlayan sanayi tesisleri

6.36.5.3 Denetim Ve İzleme Çalışmalarının Etkin Olarak YapılmasıGösterge: Sürdürülebilir Yerleşim Araştırma, Planlama ve Uygulama Merkezinin faaliyete geçmesi

6.36.6.1Gerekli Yasal Düzenlemelerin YapılmasıGösterge: Uygun alanlara taşınan sanayi tesisleri

74

6.36.6.2 Sıfır Atık Yaklaşımlı Organize Sanayi Bölgelerinin KurulmasıGösterge: Kurulan organize sanayi siteleri sayısı

6.36.6.3 Stratejik ÇED Çalışmalarının Uygulamaya KonulmasıGösterge: SÇD uygulanan planların yüzdesi

6.37.1.1 Uzmanlarca Belirlenecek Olan Yakıt Kalite Standartlarının Yasal Olarak Mevzuatlarda Yer AlmasıGösterge: İlgili maddelerin ilgili mevzuatta yer alması

6.37.2.1 Denetim ve Kontrol Sistemlerinin Etkin Olması ve Halkın Bilinçlendirilmesi Gösterge: Kaliteli yakıt kullanım oranı

6.38.1.1 Bütünleşik Su, Toprak ve Kent Planının YapılmasıGösterge: Arazi ve toprak kullanım yasası çerçevesinde amacı dışında kullanıma kayan toprak miktarı Gösterge: İyileştirilen ve tekrar tarıma kazandırılan toprak oranı

6.38.2.1 Her Kent İçin Bir Çevre Kirliliği Yönetim Planı YapılmasıGösterge: Yapılan yönetim planı sayısı

6.38.3.1 Toprak Kaybı Olan Alanlarda Özel ve Uygun Bitkilendirme ve TeraslamaGösterge: Düzenlenen alan miktarı (ha)

6.39.1.1 Yeşil Kütle Standardı Getirilmesi Yerleşmenin CO2 salımını sıfırlayacak “yeşil kütle” yaratılması (yerleşmede atmosfere salınan CO2 in çevreye yükünü dengeleyecek nitelik ve nicelikte yeşil kütle) Bunun için ‘yeşil kütle standardının’ sanayi, ulaşım ve konut sektöründe tüketilen birim enerji başına oluşturulması gerekli yeşil kütle miktarının gerçekleştirilme zorunluluğu getirilmesiGösterge: Birim alana düşen yeşil kütle büyüklüğü ve parçalılık oranı

6.39.1.2 Yerleşimler İçin Yeşil Fon Oluşturulması“Yeşil Fon” oluşturulması, Bu fon yalnızca kentsel yeşil alanların oluşturulması ve geliştirilmesi için kullanılmalıdır. Belediyenin, konutlarda bağımsız birim büyüklüğü, diğer binalarda birim işyeri büyüklüğü bazında bir defa (iskân ruhsatı ile) alınacak harçlardan ve her yıl yeşil alanların doğrudan ve/veya dolaylı yararlanılması nedeniyle alınacak tüketim vergisinden oluşan bir kaynaktır.Gösterge: Fon’un kullanıma açılması

6.39.1.3 Yerleşmenin Yeşil Değerinin Sürekli Geliştirilmesi Kent içi yeşil alan büyüklüğünün arttırılması, standartlar, teşvikler, sertifika, vb. uygulamalarla, kentin sebep olduğu CO2 salımını sıfırlayacak yeşil alana ulaşılmasını sağlamak.Gösterge: Verilen birim sertifika/ teşvik sayısı

6.39.1.4 Kent Ormancılığının GeliştirilmesiGösterge: Kişi başına düşen ağaç sayısındaki artış

6.39.2.1 Mevcut Açık ve Yeşil Alanların Birbirine ve Kırsal Alana Bağlanması Kent içindeki ve çevresindeki flora ve faunanın gelişebilmesi için ve sera gazının azatlımı ve hava akımının sağlanabilmesi için yeşil ve açık alanlardan bir ağ oluşturulmasıGösterge: Kişi başına düşen ağaç sayısındaki artış


6.39.2.2 Mevcut Dokuda, Dönüşüm Alanlarının En Az %40’ının Yeşil/Yeşil İçeren Alan Olarak Düzenlenmesi Gösterge: Birbiriyle bağlantılandırılan yeşil alan oranıGösterge: Mevcut dokuda yeniden yaratılan kişi başına yeşil alan/kütle oranı

6.40.1.1 Kentsel Bitkilendirme Planlarının Uzman Denetiminden Geçirilmesi.Gösterge: Yerleşmelerde yerel iklim koşullarına uygun bitki materyalinin kullanım oranı Gösterge: Kuraklığa dayanıklı bitkilere sahip yeşil alan oranı

6.41.1.1 Kentsel Biyotop Koruma, Rekreasyon ve Mekân Tasarımını İçeren ‘Kentsel Açık ve Yeşil Alan’ Sistemlerinin Planlama Sürecine Katılımının SağlanmasıGösterge: İlgili mevzuat değişikliklerin uygulamaya konulması

6.41.2.1 İlgili Mevzuatta “Açık ve Yeşil Alan Sistemi” Kavramına Yer Verilmesi İçin Gerekli Düzenlemelerin YapılmasıPeyzaj mimarlığı uygulamalarının, ülke plan kademelerinin ve uygulama hükümlerinin yer aldığı İmar Kanunu, Yapı Denetimi Kanunu ve Belediye Kanunu gibi mevzuata eklenmesiGösterge: İmar planlarında kentsel açık yeşil alan sistemlerinin artış oranı

6.42.1.1 Ulusal Doğa Koruma Komisyonun (İlgili Bakanlık, üniversite ve STK) OluşturulmasıGösterge: Ulusal Doğa Koruma Komisyonun faaliyete geçmesi

6.43.1.1 Doğal Miras Konusunda Toplumsal Eğitim Programının Hazırlanması ve UygulanmasıGösterge: Hazırlanan eğitim programı sayısı

6.44.1.1 Doğal Kaynak Envanterlerinin Oluşturularak, Mekânsal Planlamada Altlık OluşturulmasıGösterge: Envanteri çıkarılan il sayısı

6.45.1.1 Peyzaj Projelerinin, “Mimari Proje Eki” Olmaktan Çıkarılarak Zorunluluk Haline Getirilmesi, Böylelikle Bitkilendirme Planlarının İlgili Meslek Odası (PMO) Tarafından Denetiminin Sağlanması İçin İlgili Yönetmelikte Değişiklik Yapılması Gösterge: Değişikliklerin uygulamaya konulması

6.45.1.2 İlgili Planlara Altlık Oluşturacak ve Doğal Kaynakları “Peyzaj” Düzeyinde Tanımlayan Bir Peyzaj Envanterinin Her Ölçekte Planlama Çalışmasına Girdi OluşturmasıGösterge: Mevzuat değişikliklerindeki gerçekleşme oranı

6.45.1.3 Planlı Alanlar Tip İmar Yönetmeliğinde Gerekli Düzenlemelerin YapılmasıGösterge: Değişikliklerin uygulamaya konulması

6.45.1.4 Plan Yapımına Ait Esaslara Dair Yönetmeliğinde Gerekli Düzenlemelerin YapılmasıGösterge: Değişikliklerin uygulamaya konulması

6.45.1.5 Mühendislik ve Mimarlık Hizmetleri Şartnamesinde Gerekli Düzenlemelerin YapılmasıGösterge: Değişikliklerin uygulamaya konulması

76

6.46.1.1 Kanalizasyon ve Deponi Alanlarından Kaynaklanan Kirletici Etmenlerin Gerekli Teknolojilerinin Kullanılarak Kontrol Altına AlınmasıGösterge: Şebeke ve yer altı su kalitesi ölçüm sonuçları

6.46.1.2 Atık Su Arıtma Tesislerinin Kurulması ve Verimli İşletiminin Sağlanması Gösterge: Arıtılmış atık su miktarının kentsel amaçlı toplam kullanılan suya oranı

6.46.1.3 Kanalizasyon ve Yağmur Suyu Toplama Sistemlerinin Ayrı Döşenmesi, Toplanan Suyun Yeniden Kullanımının Sağlanması Gösterge: Yağmur suyunu yeniden kullanım sistemine sahip belediye oranı

6.46.1.4 Ekolojik Yapıların Teşvik EdilmesiGösterge: Yapı stokundaki ruhsat verilen ekolojik yapı oranı

6.47.1.1 Organik Çöplerden Enerji Üretilmesinin Teşvik EdilmesiGösterge: Katı atıktan enerji elde eden belediye oranı

6.47.1.2 Geri Kazanılabilecek Çöplerin AyrıştırılmasıGösterge: Kaynağında ayrıştırılan ve geri kazanılan atık oranı

6.47.1.3 Depolanabilir Katı Atıkların Azaltılması Yönünde Teknoloji Geliştirilmesi (katı atıklar için kullanım alanları yaratılması)Gösterge: Uygulamaya giren patent sayısı

6.48.1.1 Geri Dönüşüm ve Atık Sistemleri İçin Yerel Yönetimlere Yeterli Teşvik VerilmesiGösterge: Teşvik alan belediye sayısı

6.49.1.1 Katı Atık Bertaraf Tesisleri Tesislerin 1/100.000 Çevre Düzeni Planlarına İşlenmesi (Yerlerinin belirlenmesi)Gösterge: Yerleşimler içinde bu tesislere ayrılan yer büyüklüğü (ha)

6.49.2.1 Hafriyat ve Moloz Toplama Sistemlerinin İnşaat Sektöründe Faaliyet Gösteren Firma ve Yerel Yönetimlerin Bu Konuda BilinçlendirilmesiGösterge: Düzenli toplanan atık oranı

6.50.1.1 Düzensiz Depolama Alanlarında Önlemler İçin Gerekli Mali Kaynak SağlanmasıGösterge: Sağlanan mali kaynak yüzdesi

6.50.1.2 Denetim, İzleme Sisteminin EtkinleştirilmesiGösterge: Sürdürülebilir Yerleşimler Araştırma, Planlama ve Uygulama Merkezinin faaliyete geçmesi

6.50.1.3 Etkin Toplama ve Ayrıştırma Sistemlerinin Oluşturulması YaygınlaştırılmasıGösterge: Toplama miktarı (ton / nüfus), Ayrıştırma sistemi kapasitesi (m3)

6.50.1.4 Mevcut Düzensiz Depolama Alanlarının Kapatılması ve RehabilitasyonuGösterge: Kapatılan ve rehabilitasyonu yapılan alanların sayısı

6.51.1.1 Geri Dönüşüm ve Atık Sistemleri İçin Yerel Yönetimlere Yeterli Teşvik VerilmesiGösterge: Kaynağında ayrıştırılan atık oranı


NO

EYL

EM

G

ÖS

TER

GE

LER

Tİ

Pİ

SO

RU

MLU

KU

RU

LUŞ

YAR

DIM

CI

KUR

ULU

ŞS

ÜR

EFİ

NA

NS

MA

NN

O

6.1.

1.1

“İkl

im D

eğiş

ikliğ

i Yas

asın

ın”

çıka

rılm

ası v

e uy

um v

e ön

lem

e st

rate

jiler

inin

bel

irlen

mes

iM

DTB

MM

- Ç

OB

İlgili

Bak

anlık

lar

K

6.1.

1.1.

1İk

lim D

eğiş

ikliğ

i Yas

asın

ın y

ürür

lüğe

gi

rmes

i

6.2.

1.1

Oku

l önc

esin

den

başl

ayar

ak tü

m

eğiti

m k

adem

eler

inde

, örg

ün v

e ya

ygın

eğ

itim

ara

çlar

ıyla

fark

ında

lık v

e bi

linç

kaza

ndırı

lmas

ı

UA

ME

B, M

SB

Bel

ediy

e, S

TK’la

rK

Yatır

ım b

ütçe

si,

STK

kay

nak.

6.2.

1.1.

1

Çev

re d

uyar

lılığ

ı eği

timi v

erile

n ok

ulla

rın v

e bu

kon

ular

a ay

rılan

sa

at v

e bü

tçen

in y

üzde

si

6.2.

1.2

Mes

leki

eği

tim p

rogr

amla

rının

haz

ırlan

mas

ı ve

yür

ütül

mes

i, k

urum

içi e

ğitim

lerin

ve

rilm

esi

UA

İlgili

kam

u ku

rum

ve

kur

uluş

ları

Üni

vers

itele

r ve

Mes

lek

Oda

ları

Sür

ekli

Yatır

ım b

ütçe

si

ve d

iğer

ka

ynak

lar

6.2.

1.2.

1Ç

evre

kon

ular

ında

eği

tim v

eren

ku

rum

ve

STK

’ların

say

ısı v

e eğ

itile

n in

san

sayı

sı

6.2.

1.3

Bas

ın y

ayın

kur

uluş

ların

ın ö

zelli

kle

görs

el

med

yanı

n ku

llanı

lmas

ı U

AYe

rel Y

önet

imle

r

Med

ya (u

lusa

l - y

erel

) / y

erel

yö

netim

ler/

S

TK’la

r

O/U

-

6.2.

1.3.

1Ç

evre

pro

gram

ların

ın

günl

ük d

ağılı

m y

üzde

si

6.2.

1.3.

2Ya

zılı

bası

nda,

çev

re k

onul

arın

ın

işle

nme

yüzd

esi v

e ön

em d

erec

esi

6.2.

1.3.

3K

amu

kuru

mla

rınca

ver

ilen

çevr

e re

klam

ların

ın s

ayıs

ı

6.3.

1.1

9. K

alkı

nma

Pla

nınd

aki %

90 k

entle

şme

kest

irim

inin

sür

dürü

lebi

lirlik

hed

efi

doğr

ultu

sund

a ik

lim g

öçle

ri de

dik

kate

al

ınar

ak g

özde

n ge

çiril

mes

i

DD

PT

Tüm

ilgi

li B

akan

lıkla

rK

_6.

3.1.

1.1

9. K

alkı

nma

Pla

nı H

edef

erin

in y

ıllık

pl

anla

rda

revi

ze e

dilm

esi

6.4.

1.1

Ulu

sal ç

evre

pol

itika

sını

n ve

önc

elik

lerin

in

belir

lenm

esi,

yeni

bir

“çev

re ş

ûras

ının

” to

plan

arak

son

uçla

rının

pol

itika

ve

uygu

lam

alar

a ya

nsıtı

lmas

ı

UA

DP

T/Ç

OB

BİB

/KTB

/ E

nerji

Bak

./TK

B/U

BK

DP

T pr

ogra

mın

a B

akan

lık G

enel

bü

tçes

inde

n6.

4.1.

1.1

Çev

re Ş

ûras

ı’nın

düz

enle

nmes

i ve

sonu

çlar

ının

pol

itika

lara

yan

sım

ası

6.4.

2.1

Ken

tleşm

e şû

ra s

onuç

ların

ın y

eni b

ir “S

ürdü

rüle

bilir

Yer

leşm

e Ya

sası

” ile

pol

itika

ve

uyg

ulam

alar

a ya

nsıtı

lmas

ıM

DB

İBS

TK v

e O

dala

rO

/UB

akan

lık b

ütçe

si6.

4.2.

1.1

“Sür

dürü

lebi

lir Y

erle

şim

Yas

ası’n

ın”

yürü

rlüğe

girm

esi

6.4.

3.1

Sek

töre

l pla

nlar

ın “

Sür

dürü

lebi

lir

Yerle

şim

ler Y

asas

ı” ba

ğlam

ında

ele

alın

arak

pa

rçac

ı yak

laşı

mla

ra s

on v

erilm

esi;

MD

BİB

/ Ç

OB

Yer

el Y

önet

imle

r, ilg

ili k

urum

- ku

rulu

şlar

ve

STK

’lar

O/U

_6.

4.3.

1.1

“Sür

dürü

lebi

lir Y

erle

şim

Yas

ası’n

ın”

yürü

rlüğe

girm

esi

Eylemler ve Göstergeler Listesi

78

6.4.

3.2

Stra

tejik

Çev

rese

l Değ

erle

ndirm

e Yö

netm

eliğ

i ve

Çev

rese

l Etk

i D

eğer

lend

irme

süre

çler

inin

bu

yasa

l dü

zenl

emey

le il

işki

lend

irilm

esi

UA

BİB

/ÇO

B Y

erel

Yön

etim

ler,

ilgili

kur

um-

kuru

luşl

ar v

e S

TK’la

rO

/U_

6.4.

3.2.

1“S

trate

jik Ç

evre

sel D

eğer

lend

irme

Yöne

tmel

iği”n

in y

ürür

lüğe

girm

esi

6.4.

3.2.

2 S

ÇD

uyg

ulan

an p

lanl

arın

yüz

desi

6.5.

1.1

Mev

zuat

kar

maş

asın

ın y

eni ‘

sürd

ürül

ebili

r ye

rleşi

mle

r yas

asın

da’ b

ütün

leşt

irilm

esi

MD

BİB

İlgili

kur

umla

rO

Bak

anlık

büt

çesi

6.5.

1.1.

1

Ulu

sal M

ekân

sal P

lanl

ama

Polit

ikas

ı’ çe

rçev

esin

de h

azırl

anac

ak

Sür

dürü

lebi

lir Y

erle

şim

ler Y

asas

ında

ye

tkile

rin d

üzen

lenm

esi

6.5.

2.1

Den

etim

izle

me

ve g

eri b

ildiri

mi k

oord

ine

edec

ek b

ir m

erke

zin

oluş

turu

lmas

ı (S

ürdü

rüle

bilir

Yer

leşi

mle

r Ara

ştırm

a,

Pla

nlam

a ve

Uyg

ulam

a M

erke

zi)

KYB

aşba

kanl

ıkB

İB -

İlgili

kur

umla

rO

/UB

aşba

kanl

ık

bütç

esi

6.5.

2.1.

1S

ürdü

rüle

bilir

Yer

leşi

mle

r Ara

ştırm

a,

Pla

nlam

a ve

Uyg

ulam

a M

erke

zi’n

in

kuru

lmas

ı

6.6.

1.1

Topl

anan

ver

ilerin

‘Tür

kiye

Çev

rese

l/M

ekân

sal V

eri B

anka

sınd

a’ to

plan

mas

ı ve

payl

aşılm

ası

UA

/ P

ÇO

B,T

ÜİK

BİB

Üni

vers

ite.T

KB

, E

TKB

, STK

lar,

İl Ö

zel

İd.

KYa

tırım

büt

çesi

6.6.

1.1.

1Tü

rkiy

e Ç

evre

sel/M

ekân

sal V

eri

Ban

kası

nın

faal

iyet

e ge

çmes

i

6.6.

1.2

Kur

umla

rın v

eri t

opla

ma

ilke

ve n

orm

ların

ın

belir

lenm

esi v

e bu

na u

yulm

asın

ın

sağl

anm

ası

UA

/ P

ÇO

B,T

ÜİK

BİB

Üni

vers

ite.T

KB

, E

TKB

, STK

lar,

İl Ö

zel

İd.

KYa

tırım

büt

çesi

6.6.

1.2.

1S

ürdü

rüle

bilr

Yerle

şim

ler A

raşt

ırma,

P

lanl

ama

ve U

yugu

lam

a M

erke

zini

n fa

aliy

ete

geçm

esi

6.7.

1.1

Her

ken

tte p

lanl

amay

a ve

ri te

şkil

edec

ek

çevr

e, d

oğal

var

lıkla

r, ha

va k

irlili

ği,

atık

lar,

yeni

lene

bilir

ene

rji k

ulla

nım

ı ve

tekn

oloj

ilerin

in g

eliş

tirilm

esi a

mac

ı ile

bi

limse

l Ara

ştırm

a G

eliş

tirm

e M

erke

zini

n ku

rulm

ası

MD

ve

U

A

AR

-GE

kur

umla

rı Ü

nive

rsite

ler

İlgili

biri

mle

rS

ürek

liA

R-G

E F

onla

rı6.

7.1.

1.1

AR

-GE

Uyg

ulam

a M

erke

zini

n fa

aliy

ete

geçm

esi

6.8.

1.1

Cez

ai y

aptır

ımla

rın a

rttırı

lmas

ı ve

uygu

lam

aya

yöne

lik a

lt ya

pını

n gü

çlen

diril

mes

i

MD

-U

AÇ

OB

, Ada

let

Bak

anlığ

ıİlg

ili b

irim

ler v

e ye

rel

yöne

timle

rK

6.

8.1.

1.1

Cez

ai y

aptır

ımı s

ağla

yaca

k m

adde

lerim

mev

zuat

ta y

er a

lmas

ı

6.9.

1.1

Çer

çeve

Su

Yasa

sını

n’ ç

ıkar

ılmas

ıM

DÇ

evre

ve

Orm

an

Bak

anlığ

ıİlg

ili k

urum

ve

kuru

luşl

arK

6.

9.1.

1.1

Su

yöne

timi y

asas

ının

uyg

ulam

aya

konu

lmas

ı

6.10

.1.1

Sür

dürü

lebi

lir Y

erle

şmel

er Y

asas

ında

tarım

to

prak

ların

ın k

orum

asın

ın e

le a

lınm

ası

MD

BİB

Ç

OB

, TK

B,

Üni

vers

itele

r, ye

rel

yöne

timle

r O

6.

10.1

.1.1

Sür

dürü

lebi

lir y

erle

şmel

er y

asas

ının

yü

rürlü

ğe g

irmes

i

6.11

.1.1

Ülk

e M

ekân

sal S

trate

ji P

lanı

nın

yapı

lmas

ıU

A /

MD

Bak

anlık

lar a

rası

İlgili

kur

um v

e ku

rulu

şlar

OYa

tırım

büt

çesi

6.11

.1.1

.1Ü

lke

mek

ânsa

l stra

teji

plan

ının

ha

zırla

nmas

ı

NO

EYL

EM

G

ÖS

TER

GE

LER


6.12

.1.1

Sür

dürü

lebi

lir Y

erle

şmel

er Y

asas

ıyla

pl

an k

adem

eler

i ara

sınd

a eş

güdü

mün

sa

ğlan

mas

ıM

DB

İBİlg

ili k

urum

ve

kuru

luşl

arO

6.

12.1

.1.1

Sür

dürü

lebi

lir Y

erle

şim

Yas

ası’n

da

plan

hiy

erar

şisi

ne u

ygun

luğu

sa

ğlay

acak

bir

mad

deni

n ye

r alm

ası

6.12

.2.1

Sür

dürü

lebi

lir Y

erle

şmel

er Y

asas

ıyla

ku

rum

lar a

rası

nda

eşgü

düm

ün s

ağla

nmas

ıM

DB

İBİlg

ili B

akan

lıkla

rK

6.

12.1

.2.1

Sür

dürü

lebi

lir Y

erle

şim

Yas

ası’n

da

kuru

mla

r ara

sı k

oord

inas

yonu

tem

in

edec

ek m

adde

lerin

ve

araç

ların

yer

al

mas

ı

6.13

.1.1

Çev

reye

duy

arlı

plan

lam

a ar

açla

rı ve

yö

ntem

lerin

in g

eliş

tirilm

esi v

e ku

llanı

lmas

ı, bu

bağ

lam

da y

utak

ala

nlar

ın k

orun

mas

ı ve

geliş

tirilm

esi

UA

/PÇ

OB

/BİB

DP

T, İl

gili

Kur

umla

r, Va

lilik

ve

B

eled

iyel

erU

Yatır

ım b

ütçe

si6.

13.1

.1.1

Gel

iştir

ilen

ve p

lanl

arda

kul

lanı

lan

araç

/yön

tem

say

ısı

6.13

.1.2

Sür

dürü

lebi

lir Y

erle

şmel

er Y

asas

ı ile

uyu

mlu

ol

arak

, pla

n ve

pro

gram

lara

, düz

enle

mey

i ya

pan

kuru

m ta

rafın

dan,

Stra

tejik

Çev

rese

l D

eğer

lend

irme’

sini

n uy

gula

nmas

ı

MD

BİB

İlgili

Bak

anlık

lar

O/U

Yatır

ım b

ütçe

si6.

13.1

.2.1

Stra

tejik

Çev

rese

l Değ

erle

ndirm

e Yö

netm

eliğ

i’nin

yür

ürlü

ğe g

irmes

i

6.13

.1.3

Yere

lde

halk

ın v

e ku

rulu

şlar

ın g

örüş

lerin

in

alın

mas

ıU

AÇ

OB

DP

T/Ye

rel

Yöne

timle

r/BİB

O/U

Yatır

ım b

ütçe

si6.

13.1

.3.1

Yapı

lan

topl

antı

ve k

atılı

mı s

ağla

nan

kişi

ve/

veya

kur

um s

ayıs

ı

6.13

.1.4

Büt

ünle

şik

bir s

u ve

ken

t pla

nlam

asın

ın

yapı

lmas

ı M

D

İl öz

el id

arel

eri,

Büy

ükşe

hir

Bel

ediy

eler

i, di

ğer b

eled

iyel

er

ÇO

BK

Yatır

ım b

ütçe

si,

Yere

l yön

etim

ler

6.13

.1.4

.1K

ulla

nım

kar

arın

ın ta

lep

edec

eği s

u m

ikta

rının

su

bütç

esin

de k

arşı

lığın

ın

olm

ası

6.13

.1.5

Bel

ediy

e dü

zeyi

nde

yerle

şmel

erin

yılı

k su

bü

tçel

erin

in k

urak

lık v

e bo

lluk

döne

mi i

çin

hazı

rlanm

ası

MD

İl öz

el id

arel

eri,

Büy

ükşe

hir

Bel

ediy

eler

i, di

ğer b

eled

iyel

er

ÇO

BK

Hav

za d

a bu

luna

n tü

m

Yere

l yön

etim

bi

rimle

riyle

bi

rlikt

e

6.13

.1.5

.1

Ken

tin N

azım

İmar

Pla

nı ö

lçeğ

inde

ki

kent

sel i

şlev

ler,

nüfu

s ve

yoğ

unlu

k ka

rarla

rı te

mel

alın

arak

bel

ediy

enin

po

tans

iyel

su

bütç

esin

in k

ulla

nım

gr

upla

rına

göre

pay

laşt

ırılm

ası v

e bu

nun

izle

mes

i

6.14

.1.1

Hav

zala

rın s

ürdü

rüle

birli

k aç

ısın

dan

yeni

den

değe

rlend

irilm

esi v

e ye

rleşm

e ve

böl

ge p

lanl

arı i

le il

işki

lend

irilm

esi,

su h

avza

ları

da d

ikka

te a

lınar

ak, b

ölge

st

rate

jiler

in v

e pl

an s

ınırl

arın

ın b

elirl

enm

esi

( DS

İ hav

za s

ınırl

arı i

le g

erek

li du

rum

lard

a N

UTS

)

UA

/PB

İB, Ç

OB

, Yer

el

yöne

timle

rİlg

ili B

akan

lıkla

rK

Yatır

ım b

ütçe

si6.

14.1

.1.1

Sür

dürü

lebi

lir Y

erle

şmel

er Y

asas

ı çe

rçev

esin

de b

ölge

ve

yerle

şim

öl

çeği

nde

yapı

lan

çalış

ma

sayı

sı

6.14

.1.2

Sür

dürü

lebi

lir v

e B

ütün

leşi

k B

ölge

ve

Yer

leşm

e P

lanl

arın

ın y

apılm

ası v

e uy

gula

nmas

ıU

A/P

BİB

, ÇO

B, Y

erel

yö

netim

ler

İlgi

li B

akan

lıkla

r, Ye

rel y

önet

imle

r Ü

nive

rsite

ler

KYa

tırım

büt

çesi

6.14

.1.2

.1S

ürdü

rüle

bilir

Yer

leşm

eler

Yas

ası

çerç

eves

inde

yap

ılan

plan

say

ısı

NO

EYL

EM

G

ÖS

TER

GE

LER

80

6.15

.1.1

Sür

dürü

lebi

lir B

ölge

sel v

e Ye

rel G

eliş

me

Stra

tejil

erin

in b

elirl

enm

esi v

e ilg

ili p

lanl

arın

bu

na u

yum

lu y

apılm

ası

UA

DP

T, B

İB, Ç

OB

İlgili

kur

um v

e ku

rulu

şlar

OYa

tırım

büt

çesi

6.15

.1.1

.1S

trate

ji be

lges

inin

olu

ştur

ulm

ası

6.16

.1.1

Peyz

aj m

imar

lığı u

ygul

amal

arın

ın, ü

lke

plan

ka

dem

eler

inin

ve

uygu

lam

a hü

küm

lerin

in

bulu

nduğ

u m

evzu

atta

yer

alm

ası

MD

Bay

ındı

rlık

ve

İskâ

n B

akan

lığı

TMM

OB

- PM

OK

Yatır

ım b

ütçe

si6.

16.1

.1.1

Ger

çekl

eşen

mev

zuat

değ

işik

likle

ri

6.17

.1.1

Bel

irlen

en s

trate

jiler

in k

entle

rde

Sür

dürü

lebi

lir Y

erle

şim

Pla

nlar

ına

yans

ıtılm

ası

UA

Bay

ındı

rlık

ve

İskâ

n B

akan

lığı

ÇO

B, E

TKB

, STK

ve

üniv

ersi

tele

rO

Bak

anlık

6.17

.1.1

.1Ya

pıla

n sü

rdür

üleb

ilir k

ent p

lanı

say

ısı

6.17

.2.1

Yerle

şmel

erde

Yen

ilebi

lir E

nerji

Üre

timi v

e U

ygul

ama

Yöne

tmel

iğin

in’ h

azırl

anm

ası

MD

BİB

, ETK

BYe

rel Y

önet

imle

rK

Bak

anlık

6.17

.2.1

.1M

evzu

atın

çık

arılm

ası v

e uy

gula

may

a ge

çiril

mes

i

6.17

.2.2

Ken

tlerd

e G

üneş

Pla

nlam

ası Y

önet

mel

iği’

hazı

rlanm

ası

MD

BİB

, ETK

B,

Üni

vers

itele

rÇ

OB

, STK

K

Bak

anlık

6.17

.2.2

.1M

evzu

atın

çık

arılm

ası v

e uy

gula

may

a ge

çiril

mes

i

6.17

.3.1

Doğ

al e

nerji

li ve

akı

llı ö

rnek

topl

u ko

nut

proj

eler

i ile

mah

alle

uyg

ulam

alar

ının

ya

pılm

ası

UA

, K

DYe

rel Y

önet

imle

r ve

TO

Kİ

BİB

, ETK

BS

ürek

liYe

rel

Yöne

timle

r, TO

Kİ

6.17

.3.1

.1Ya

pıla

n uy

gula

ma

sayı

sı

6.17

.3.2

Doğ

al e

nerji

li ve

akı

llı k

ents

el d

önüş

üm

proj

eler

inin

yap

ılmas

ıP,

K

DYe

rel Y

önet

imle

rB

İB, E

TKB

Sür

ekli

Yere

l Yön

etim

ler

6.17

.3.2

.1Ya

pıla

n uy

gula

ma

sayı

sı

6.18

.1.1

Büt

ünle

şik

havz

a pl

anla

mas

ı yap

ılara

k su

ku

llanı

m v

erim

liliğ

inin

artı

rılm

ası

Pla

n,

MD

BİB

İl Ö

zel İ

d., H

avza

yö

netim

iO

Yatır

ım b

ütçe

si

(Bak

anlık

, il ö

zel

idar

eler

i, 6.

18.1

.1.1

Yapı

lan

bütü

nleş

ik h

avza

pla

nı s

ayıs

ı

6.18

.1.2

Her

aşa

mad

a, s

uyun

yen

iden

kul

lanı

mın

ın

sağl

anm

ası

MD

, U

AB

eled

iye.

İller

Ban

kası

, İl Ö

zel

İd.

OYa

tırım

büt

çesi

, İll

er B

anka

sı6.

18.1

.2.1

Arır

tılan

atık

su

mik

tarın

ın k

ents

el

amaç

lı to

plam

su

kulla

nım

mik

tarın

a or

anı

6.18

.1.2

.2K

işi b

aşın

a ge

ri ka

zanı

lan

su o

ranı

6.18

.1.3

Su

kulla

nım

ver

imlil

iğin

in a

rtırıl

mas

ı am

acıy

la y

eni a

raçl

arın

gel

iştir

ilmes

iU

A/

KYYe

rel y

önet

imle

r, E

TKB

, ÇO

Bİll

er B

anka

sı, İ

l Öze

l İd

.O

Yatır

ım b

ütçe

si

6.18

.1.3

.1K

işi b

aşın

a tü

ketil

en s

u m

ikta

rında

ki

azal

ma

oran

ı

6.18

.1.3

.2

Kad

emel

i fiy

atla

ndırm

ada

su ta

sarr

ufu

teşv

iki:

ayda

30

m3

evse

l su

tüke

tim

fiyat

ının

12

m3

evse

l su

tüke

tim

fiyat

ına

oran

ı (bu

ora

n 3’

ten

az

olm

amal

ı)

6.18

.1.4

Atık

suy

un k

ents

el y

eşil

alan

lard

a et

kin

kulla

nım

ı U

Aye

rel y

önet

imle

rTC

KYK

Yatır

ım b

ütçe

si

Yeşi

l Fon

6.18

.1.4

.1A

rıtıla

n at

ık s

u m

ikta

rının

ken

tsel

am

açlı

topl

am s

u ku

llanı

m m

ikta

rına

oran

ı

6.18

.1.4

.2 S

ulam

ada

kulla

nıla

n at

ık s

u m

ikta

rı (m

3)

NO

EYL

EM

G

ÖS

TER

GE

LER


6.18

.1.5

Yerle

şmel

erde

ve

bina

lard

a ya

ğmur

su

yunu

n bi

riktir

ilmes

i ve

değe

rlend

irilm

esi

(uyg

un te

knol

ojile

rin g

eliş

tirilm

esi)

MD

, U

AB

eled

iye

Em

lak/

İnşa

at s

ektö

rü

Ken

tliO

Yatır

ım b

ütçe

si,

Öze

l sek

tör

6.18

.1.5

.1

Yıllı

k ya

ğış

ile e

lde

edile

n ya

ğmur

su

yunu

n de

pola

nma

(sar

nıçl

arda

) m

ikta

rının

topl

am k

ents

el s

u ka

ynak

ları

için

deki

ora

nı v

e bu

nun

kulla

nım

ora

nı (t

erm

inal

, sta

dyum

vb.

ya

pıla

rda

çatı

alan

ların

da to

plan

an

suyu

n te

miz

lik v

e su

lam

a su

yu o

lara

k ku

llanı

mı)/

bu

am

açla

pro

jele

ndiri

len

ve ru

hsat

land

ırıla

n ya

pı s

ayıs

ı/ora

nı

6.18

.1.6

Pla

nlam

a-su

tüke

tim il

işki

sini

n he

r ölç

ekte

ki

plan

lam

ada

önce

likle

göz

önü

ne a

lınm

ası

ve s

u ka

ynak

ların

ı den

geli

dağı

lımın

a yö

nelik

pla

nlam

a ka

rarla

rı al

ınm

ası i

çin

yasa

l hük

ümle

rin k

onul

mas

ı

MD

İçiş

leri

Bak

anlığ

ıB

ayın

dırlı

k ve

İskâ

n B

akan

lığı

KYe

rel y

önet

imle

r6.

18.1

.6.1

Çer

çeve

Su

Yasa

sı’n

ın y

ürür

lüğe

gi

rmes

i

6.19

.1.1

“S

ürdü

rüle

bilir

Yer

leşm

eler

Yas

ası”

dü

zenl

emel

erin

de R

io, J

ohan

nesb

urg,

Ky

oto

ulus

lara

rası

söz

leşm

eler

ine

uygu

n ol

arak

stra

tejil

ere

yer v

erilm

esi

MD

BİB

SP

O, Ç

OB

, Ü

nive

rsite

ler,

Yere

l Yö

netim

ler

K

Sür

ekli

Yatır

ım b

ütçe

si,

TÜB

İTA

K, Ü

niv.

A

raşt

ırma

Fonu

6.19

.1.1

.1S

ürdü

rüle

bilir

yer

leşm

eler

yas

asın

ın

ve s

trate

jiler

in b

elirl

enm

esi

6.19

.1.2

Yapı

lara

“G

üneş

lenm

e Pe

rform

ans

Sta

ndar

dı”

getir

ilmes

iM

DB

İBE

TKB

, ÇO

B, T

SE

K

6.19

.1.2

.1S

tand

ardı

n yü

rürlü

ğe g

irmes

i

6.19

.1.3

Yere

l ikl

ime

uygu

n m

imar

inin

teşv

ik

edilm

esi

MD

/U

AB

İB /

Yere

l Yö

netim

ler

ŞP

O/ M

imar

lar O

dası

O

Sür

ekli

Bel

ediy

e ge

liri

(öz

kayn

ak

kayb

ı) ,B

eled

iye

bütç

esi,

(per

sone

l gid

eri)

6.19

.1.3

.11

- Ruh

sata

baş

vura

n ya

pı o

ranı

6.19

.1.4

Her

yer

leşm

e iç

in p

lanc

ıların

ku

llana

bile

ceği

iklim

ver

isi b

ulun

mas

ı ve

payl

aşılm

ası

UA

Met

eoro

loji

Gn.

M

d.B

İB, Ç

OB

, Ü

nive

rsite

ler

O

Sür

ekli

Yatır

ım b

ütçe

si6.

19.1

.4.1

Ülk

e ça

pınd

a ik

lim v

erile

rini d

aha

iyi t

emsi

l ede

bile

cek

sayı

da

ista

syon

kur

ulm

ası v

e ik

lim v

eris

inin

to

plan

mas

ı

6.19

.1.5

Yerle

şmel

erin

iklim

har

itala

rının

ha

zırla

nmas

ı ve

günc

el tu

tulm

ası

UA

Met

eoro

loji

Gn.

Md

Bel

ediy

eB

İB, Ç

OB

, Ü

nive

rsite

ler

UYa

tırım

büt

çesi

6.19

.1.5

.1İk

lim h

arita

sına

sah

ip y

erle

şme

oran

ı/sa

yısı

6.19

.2.1

Yere

l met

eoro

lojik

koş

ulla

ra u

ygun

ya

pıla

şma

ile y

erle

şme

için

de h

ava

akım

ının

sa

ğlan

mas

ıU

AYe

rel Y

önet

imle

r, B

İBM

eteo

rolo

ji G

n. M

d.U

Yatır

ım b

ütçe

si6.

19.2

.1.1

İklim

lend

irme

(ısıtm

a-so

ğutm

a)

için

kiş

i baş

ına

tüke

tilen

ene

rji

mik

tarın

daki

aza

lma

ve h

ava

kalit

esin

deki

iyile

şme

6.19

.2.2

Yerle

şme

içi y

eşil

alan

ların

den

geli

dağı

lımı,

koru

nmas

ı ve

arttı

rılm

ası

UA

Yere

l Yön

etim

ler

ÇO

BO

Yere

l yön

etim

bü

tçes

i6.

19.2

.2.1

Mah

alle

baz

ında

kiş

i baş

ına

düşe

n ye

şil a

lan

mik

tarı

NO

EYL

EM

G

ÖS

TER

GE

LER

82

6.20

.1.1

Yayı

mla

nmış

ola

n B

inal

arda

Ene

rji

Perfo

rman

sı Y

önet

mel

iğin

in e

tkin

uy

gula

nmas

ı

UA

, P

ETK

B, B

İB, y

erel

yö

netim

ler,

İlgili

kur

um v

e ku

rulu

şlar

O

Yatır

ım b

ütçe

si,

Avr

upa

Birl

iği

Ulu

sal P

rogr

amı

(IPA

)

6.20

.1.1

.1S

era

gazl

arı a

zaltı

m o

ranı

6.20

.1.2

Mev

cut y

apı s

toku

nun

ener

ji ve

rimlil

iğin

in

ve s

era

gazı

sal

ım o

ranl

arın

ın a

zaltı

lmas

ı iç

in h

azırl

anan

pro

gram

ın u

ygul

anm

ası (

A

B- 2

008

Ulu

sal P

rogr

amı/

Ene

rji F

aslı

- BİB

P

rogr

amı)

KY/

UA

/PB

İBE

TKB

- Ç

OB

O

Yatır

ım b

ütçe

si,

Avr

upa

Birl

iği

Ulu

sal P

rogr

amı

(IPA

)

6.20

.1.2

.1B

ina

kayn

aklı

emis

yonl

arda

sağ

lana

n az

altım

ora

nı

6.21

.1.1

Ulu

slar

aras

ı Kar

bon

Tica

reti

Sis

tem

ine

ente

gre

olm

ak iç

in g

erek

li dü

zenl

emel

erin

, ye

tkile

ndirm

eler

in y

apılm

ası

MD

/KY

SP

K -

ÇO

B

BİB

, STB

. ETK

B,U

B,

Haz

ine

Müs

tO

Yatır

ım B

ütçe

leri

6.21

.1.1

.1K

arbo

n Ti

care

ti Ya

sal Ç

evçe

vesi

nin

yürü

rlüğe

girm

esi

6.21

.2.1

Yere

l yön

etim

lerin

kar

bon

düze

yler

inin

be

lirle

nmes

i ve

kent

sel d

önüş

üm v

b.

ener

ji ve

rimli

yapı

laşm

a uy

gula

mal

arıy

la

kaza

nıla

cak

CO

2 m

ikta

rının

tica

retin

in

yapı

labi

lmes

i

KYS

PK

- Ç

OB

-Y

erel

Yön

etim

ler

BİB

İlle

r Ban

kası

, H

azin

e M

üst.

UYa

tırım

Büt

çele

ri6.

21.2

.1.1

Yapı

laca

k C

O2

ticar

etin

in m

ikta

rı

6.22

.1.1

Kıy

ıların

, büt

ünle

şik

kıyı

yön

etim

i ka

psam

ında

doğ

al v

e kü

ltüre

l değ

erle

r ile

do

ğal e

şikl

er v

e ik

lim ri

skle

ri de

dik

kate

al

ınar

ak g

eliş

me

eğili

min

in b

elirl

enm

esi,

nüfu

s ve

eko

nom

ik e

tkin

lik p

lanl

amas

ının

bu

yön

de y

apılm

ası

UA

BİB

/ Ç

OB

, Yer

el

yöne

timle

rB

akan

lıkla

r ve

bağl

ı ku

r. Ü

nive

rsite

ler

K/O

Yatır

ım b

ütçe

si6.

22.1

.1.1

Yapı

lan

bütü

nleş

ik k

ıyı y

önet

imi

uygu

lam

ası s

ayıs

ı

6.22

.2.1

Ris

k ha

rital

arın

ın y

apım

ı ve

bu d

oğru

ltuda

kı

yıla

rda

yüks

ek ri

skle

rde

üsty

apı v

e al

tyap

ıların

güç

lend

irilm

esi,

UA

ÇO

B, D

Sİ,

Met

eoro

loji

Gn.

M

d.K

TB, B

İBK

Yatır

ım b

ütçe

si6.

22.2

.1.1

Yapı

lan

risk

harit

alar

ı ve

il ba

zınd

a uy

gula

ma

sayı

sı

6.23

.1.1

Sta

tik s

u re

zerv

lerin

in v

e fo

sil s

u ol

anak

ların

ın a

raşt

ırılm

ası

UA

ÇO

BM

TA, Ü

niv.

OYa

tırım

büt

çesi

6.23

.1.1

.1Ye

ni s

u re

zerv

lerin

in m

ikta

rı -

İnce

lene

n al

an s

ayıs

ının

pot

ansi

yel

alan

say

ısın

a or

anı

6.23

.2.1

Yer a

ltı v

e ye

rüst

ü ba

rajla

rının

yap

ılara

k ke

ntle

rin s

u ol

anak

ların

ın a

rtırıl

mas

ıU

AÇ

OB

MTA

, Üni

v.O

Yatır

ım b

ütçe

si6.

23.2

.1.1

Su

depo

lam

a ya

pıla

rının

kap

asite

ar

tış o

ranı

6.23

.2.2

Doğ

al d

rena

j pat

erni

nin

harit

alan

dırıl

mas

ı ve

ken

tsel

açı

k ve

yeş

il al

an s

iste

min

in b

ir pa

rças

ı ola

rak

değe

rlend

irilm

esi

UA

/ P

/ A

r-G

e

Yere

l yön

etim

ler

Üni

vers

itele

rO

Çev

re v

e O

rman

B

akan

lığı

6.23

.2.2

.1K

entle

rde

vadi

ve

dere

yat

akla

rının

ya

pıla

şma

dışı

nda

tutu

lma

oran

ı

6.23

.2.3

Doğ

al k

ayna

k ta

şım

a ka

pasi

tele

rinin

dik

kate

al

ınm

ası v

e ha

vzal

ar a

rası

su

trans

ferin

e iz

in

veril

mem

esi

MD

, U

AB

akan

lar K

urul

uİlg

ili K

urum

lar

O

6.23

.2.3

.1H

avza

dış

ı su

kayn

akla

rında

n ge

len

su m

ikta

rının

tüm

su

kayn

ağı i

çind

eki

oran

ı

NO

EYL

EM

G

ÖS

TER

GE

LER


6.23

.2.4

Yerle

şim

lerd

e “b

ütün

leşi

k su

yön

etim

i ve

plan

lam

asın

ın y

apılm

ası”

MD

, U

AB

İB, Ç

OB

, Yer

el

yöne

timle

rÜ

nive

rsite

ler,

İlgili

K

urum

lar

OYa

tırım

büt

çesi

6.23

.2.4

.1S

ürdü

rüle

bilir

Yer

leşm

eler

Yas

asın

ın

Yürü

rlüğe

girm

esi

6.24

.1.1

Büt

ünle

şik

alty

apı p

lanl

amas

ıM

D/

UA

ÇO

B, B

İBYe

rel y

önet

imle

rO

Yatır

ım B

ütçe

si6.

24.1

.1.1

Sür

dürü

lebi

lir Y

erle

şmel

er Y

asas

ının

Yü

rürlü

ğe g

irmes

i

6.24

.1.2

Gri

su s

iste

min

in y

eni g

eliş

en k

onut

ala

nlar

ı iç

in z

orun

lu o

lara

k ge

tirilm

esi v

e te

şvik

ed

ilmes

iM

DÇ

OB

, BİB

Yere

l yön

etim

ler

OÇ

OB

, Yer

el

Yöne

tim

Büt

çele

ri6.

24.1

.2.1

Arıt

ılan

atık

su

mik

tarın

ın k

ents

el

amaç

lı to

plam

su

kulla

nım

mik

tarın

a or

anı

6.24

.1.3

Mev

cut ş

ebek

eler

deki

kay

ıpla

rın a

zaltı

lmas

ıP,

U

Aİll

er B

anka

sı /

Yere

l yön

etim

ler

İlgili

kur

um v

e ku

rulu

şlar

OÇ

OB

, Yer

el

Yöne

tim

Büt

çele

ri

6.24

.1.3

.1 K

ayna

ktan

ver

ilen

su il

e fa

tura

land

ırıla

n su

ara

sınd

aki a

zaltı

lan

fark

6.24

.1.3

.2G

ünce

l tek

nolo

jiler

le s

u da

ğıtım

si

stem

inin

şeb

ekes

inin

den

etle

ndiğ

i be

ledi

ye o

ranı

6.25

.1.1

Her

ken

t / y

erle

şme

için

ene

rji a

raşt

ırmal

arı

ve p

lanl

arın

ın y

apılm

ası (

ener

ji ih

tiyaç

ların

a ve

tüke

timin

e yö

nelik

ene

rji b

ütçe

si

proj

eksi

yonl

arın

ın y

apılm

ası,

yere

l ser

a ga

zı

enva

nter

lerin

in h

azırl

anm

ası v

e se

ra g

azı

salın

ım o

ranl

arın

ın a

zaltı

lmas

ına

yöne

lik

eyle

m p

lanl

arın

ın y

apılm

ası

UA

ETK

BYe

rel Y

önet

imle

r ve

Valil

ikle

rO

Gen

el v

e Ye

rel Y

önet

im

Büt

çele

ri6.

25.1

.1.1

Her

yer

leşm

e iç

in y

apıla

n en

erji

araş

tırm

a sa

yısı

ve

yapı

lan

ener

ji te

mel

li ye

rleşm

e pl

anı s

ayıs

ı

6.25

.2.1

Ken

t / y

erle

şmen

in v

e çe

vres

inde

ki

yeni

lene

bilir

ene

rji p

otan

siye

llerin

in te

spit

edilm

esi

UA

ETK

BB

İB, Ç

OB

, Yer

el

Yöne

timle

rO

Gen

el v

e Ye

rel Y

önet

im

Büt

çele

ri6.

25.2

.1.1

Her

yer

leşm

ede,

tesp

it ed

ilen

yeni

lene

bilir

ene

rji p

otan

siye

lleri

ve

kulla

nıla

bilir

ilik

artış

ora

nı

6.26

.1.1

2010

yılı

nın

‘Tür

kiye

Gün

eş Y

ılı’ İ

lan

Edi

lmes

iU

AE

TKB

ÇO

B, B

İB, y

erel

yön

, ün

iver

site

ler,

STK

lar

KYa

tırım

büt

çesi

6.26

.1.1

.1Tü

rkiy

e G

üneş

Yılı

Etk

inlik

lerin

in

yapı

lmas

ı

6.26

.2.1

Yeni

lene

bilir

ene

rjile

r içi

n TS

E

stan

dartl

arın

ın b

elirl

enm

esi

MD

TSE

İlgili

Bak

anlık

ve

Üni

vers

itele

rK

TSE

6.26

.2.1

.1S

tand

artla

rın y

ürür

lüğe

girm

esi

6.26

.2.2

Yeni

lebi

lir e

nerji

kul

lanı

mın

ın il

gili

mev

zuat

lard

a ye

rini a

lmas

ıM

Dİlg

ili T

üm

Kur

umla

r-

Kİlg

ili K

urum

lar

6.26

.2.2

.1M

evzu

atla

rın y

enile

nmes

i ve

yürü

rlüğe

girm

iş o

lmas

ı

6.26

.2.3

Yeni

lebi

lir e

nerji

kul

lanı

mın

ın

yayg

ınla

ştırı

lmas

ı, de

stek

ve

teşv

ikle

r içi

n bi

r fo

n ku

rulm

ası

MD

DP

T, M

B, E

VKK

İlgili

Kur

umla

rK

İlgili

Bak

anlık

lar

6.26

.2.3

.1B

ütçe

den

kayn

ak a

yrılm

ası v

e fo

nun

yürü

rlüğe

girm

esi

6.26

.2.4

Yeni

lene

bilir

ene

rjile

r içi

n K

W b

aşın

a bi

reys

el te

şvik

lerin

çık

arılm

ası

MD

ETK

B, B

İB,

EVK

K-

Kİlg

ili B

akan

lıkla

r6.

26.2

.4.1

Bire

ysel

teşv

ikte

n ya

rarla

nan

bire

y sa

yısı

6.26

.2.5

Uyg

un te

knol

oji g

eliş

tirm

ede

sana

yini

n ve

A

R-G

E ç

alış

mal

arın

ın d

este

klen

mes

iA

R_

GE

TÜB

İTA

K, S

TBİlg

ili K

urum

lar

OYa

tırım

Büt

çesi

6.26

.2.5

.1G

eliş

tirile

n ve

hal

kın

kulla

nım

ına

sunu

lan

yeni

tekn

oloj

i say

ısı

NO

EYL

EM

G

ÖS

TER

GE

LER

84

6.27

.1.1

Ken

tlerd

e / y

erle

şmel

erde

doğ

al e

nerji

(g

üneş

, rüz

gâr,

biyo

ener

ji, ç

öp e

nerji

si,

su v

e je

oter

mal

) sis

tem

leri,

san

tralle

rinin

ku

rulm

ası v

e ko

jene

rasy

on s

iste

mle

rinde

n ya

rarla

nılm

ası

KD

, U

AE

PD

KB

İB, E

TKB

, Yer

el

Yöne

timle

rS

ürek

liÖ

zel v

e Tü

zel

yatır

ımcı

lar

6.27

.1.1

.1K

urul

an d

oğal

ene

rjili

sant

ral s

ayıs

ı

6.27

.1.2

Ken

tlerd

e / y

erle

şmel

erde

doğ

al e

nerji

li pl

anla

ma

tasa

rım v

e uy

gula

ma

mer

kezi

nin

kuru

lmas

ıKY

,Ye

rel Y

önet

imle

rE

TKB

, BİB

KYe

rel Y

önet

imle

r6.

27.1

.2.1

Kur

ulan

mer

kez

sayı

sı v

e ça

lışan

bi

lim a

dam

ı say

ısı/

kent

için

deki

fa

ydal

anm

a or

anla

rı

6.27

.1.3

Doğ

al e

nerji

yle

kent

lerin

/ ye

rleşm

eler

de

aydı

nlat

ılmas

ı sis

tem

lerin

in k

urul

mas

ıU

AYe

rel Y

önet

imle

rE

TKB

, BİB

KYe

rel Y

önet

imle

r6.

27.1

.3.1

Doğ

al e

nerji

yle

aydı

nlan

an a

çık

mek

ânla

rın b

üyük

lüğü

, mik

tarı

ve

oran

ı

6.28

.1.1

Ken

tlerd

e/ y

erle

şmel

erde

gün

eş /

doğa

l ene

rji k

ulla

nım

ı içi

n te

şvik

yas

ası

hazı

rlanm

ası

MD

DP

T, M

aliy

e B

akan

lığı

ETK

B, B

İBK

Gen

el B

ütçe

ve

Fonl

ar6.

28.1

.1.1

Ken

tlerd

e G

üneş

/ D

oğal

ene

rji

teşv

ik y

asas

ının

çık

mas

ı ve

yürü

rlüğe

gi

rmes

i

6.28

.1.2

Ulu

sal g

üneş

/doğ

al e

nerji

li pl

anla

ma

ve

tasa

rım k

riter

lerin

in h

azırl

anm

ası

MD

BİB

DP

T, E

TKB

, Ü

nive

rsite

KB

akan

lık6.

28.1

.2.1

Ulu

sal g

üneş

/doğ

al e

nerji

li pl

anla

ma

ve ta

sarım

krit

erle

rinin

yür

ürlü

ğe

girm

esi

6.29

.1.1

Yerle

şim

ala

nlar

ının

gün

eşe

uygu

n ol

arak

ye

r seç

imin

in y

apılm

ası v

e uy

gula

nmas

ıM

D/

UA

BİB

, yer

el

Yöne

timle

rÇ

OB

, ŞP

O

Üni

vers

itele

rK

S,

Sür

ekli

Yere

l Yön

etim

B

ütçe

leri

6.29

.1.1

.1G

üneş

e uy

gun

yer s

eçim

i yap

ılan

yerle

şmel

erin

mik

tarı,

büy

üklü

ğü (h

a)

6.30

.1.1

Gün

eş m

imar

isi u

ygul

amal

arın

ın y

aşam

a ge

çiril

mes

i (G

üneş

e uy

gun

mim

ari t

asar

ım

oluş

turm

a ve

rehb

er h

alin

e ge

tirm

e, P

V

sist

emle

ri, ç

ift s

aat s

iste

mi,

doğa

l ısı

tma,

so

ğutm

a si

stem

leri,

gün

eş ç

atıla

rı ve

gün

eş

duva

rları,

su

ısıtm

a si

stem

leri

vb.)

UA

Yere

l Yön

etim

ler

ve İl

gili

Kam

u K

urum

ları

Öze

l ve

Tüze

l Tüm

K

urul

uşla

r ve

bire

yler

Sür

ekli

İlgili

biri

mle

r ve

yatır

ımcı

lar

6.30

.1.1

.1G

üneş

mim

aris

i uyg

ulam

alar

ı say

ısı

6.30

.1.2

Gün

eş M

imar

isi Y

asas

ı çık

arılm

ası

MD

BİB

, E

TKB

, STK

KB

akan

lık6.

30.1

.2.1

Yasa

nın

yürü

rlüğe

girm

esi

6.31

.1.1

Ene

rjini

n et

kin

kulla

nım

ının

sağ

layı

cı te

şvik

m

ekan

izm

alar

ının

har

eket

e ge

çiril

mes

iM

DB

İB, E

TKB

, DP

TE

PD

K, M

aliy

e B

akan

lığı

Kİlg

ili K

urum

lar

6.31

.1.1

.1B

inal

arda

biri

m b

aşın

a dü

şen

ener

ji tü

ketim

mik

tarı

6.31

.2.1

BE

P Y

önet

mel

iğin

in u

ygul

anm

asın

ın

sağl

anm

ası i

çin

hazı

rlana

n pr

ogra

mın

uy

gula

nmas

ıU

AYe

rel Y

önet

imle

r ve

Val

ilikl

erB

İBS

ürek

liYe

rel Y

önet

imle

r6.

31.2

.1.1

İyile

ştiri

len

mev

cut y

apı s

toku

ora

nı

6.32

.1.1

Etk

in to

plu

taşı

ma

uygu

n ul

aşım

ve

araz

i ku

llanı

m p

lanı

M

DB

İB, B

eled

iye.

ŞP

O, Ü

niv.

K

Sür

ekli

Yere

l Yön

etim

ler

6.32

.1.1

.1To

plu

taşı

may

ı kul

lana

n yo

lcu

oran

ı

6.32

.1.2

Yerle

şmed

e nü

fus

yoğu

nluğ

una

uygu

n to

plu

taşı

m p

lanı

nın

yapl

mas

ıM

D

UA

BİB

ŞP

O, Ü

niv.

K

Sür

ekli

Yere

l Yön

etim

ler

6.32

.1.2

.1Ya

pıla

n to

plu

taşı

m u

ygul

ama

sayı

sı

NO

EYL

EM

G

ÖS

TER

GE

LER


6.32

.1.3

Yaya

/bis

ikle

t ula

şım

ının

teşv

ik e

dilm

esi;

konf

orlu

, güv

enli

yaya

/bis

ikle

t ula

şım

si

stem

i

MD

U

AB

İBB

eled

iyel

er S

PO

, Ü

niv.

K

Sür

ekli

Yere

l Yön

etim

ler

6.32

.1.3

.1To

plam

traf

ik iç

inde

yay

a tra

fiğin

in

payı

2 -K

onfo

rlu, g

üven

li ya

ya y

olu

oran

ı

6.32

.1.4

Traf

ik y

oğun

luğu

yük

sek

kent

böl

gele

rinde

(ö

zelli

kle

mer

kezl

erde

) yay

alaş

tırm

a, tr

afik

de

netim

ine

gidi

lmes

i

MD

/İP

Te

k.B

eled

iye

İl Tr

afik

Kom

. K

S

ürek

liYe

rel Y

önet

imle

r6.

32.1

.4.1

Yaya

laşt

ırıla

n al

anın

yer

leşm

e m

erke

zi

alan

ına

oran

ı

6.33

.1.1

Tem

iz u

laşı

m p

lanl

arın

ın y

apılm

ası

UA

Yere

l Yön

etim

ler

STK

O/U

Yere

l Yön

etim

ler

öz b

ütçe

si6.

33.1

.1.1

yapı

lan

Ken

t ent

egre

ula

şım

pla

nlar

ı sa

yısı

6.34

.1.1

Topl

u ta

şım

sis

tem

lerin

e ağ

ırlık

ver

ilmes

i, bi

reys

el u

laşı

mın

sın

ırlan

mas

ıU

A/

KD

/PYe

rel Y

önet

imle

r-

KA

B F

onla

rı6.

34.1

.1.1

Topl

u ta

şım

kap

asite

si (k

işi/s

aat)

6.34

.1.2

Yaya

mer

kezl

i ve

bisi

klet

ağı

rlıkl

ı sis

tem

lerin

ge

liştir

ilmes

i ve

fizik

sel p

lana

uyg

ulan

mas

ıU

A,

PYe

rel Y

önet

imle

rU

laşt

ırma

Bak

., İç

işle

ri B

ak.,

BİB

, E

TKB

KYe

rel Y

önet

imle

r6.

34.1

.2.1

Kiş

i baş

ına

düşe

n ya

ya v

e bi

sikl

et

yolu

ora

nı

6.34

.1.3

Ula

şım

pla

nı il

e m

ekân

sal p

lanl

aman

ın

eşgü

düm

için

de y

ürüt

ülm

esi i

çin

krite

rlerin

be

lirle

nmes

iM

DYe

rel Y

önet

imle

rU

laşt

ırma

Bak

., İç

işle

ri B

ak.,

BİB

, E

TKB

KYe

rel Y

önet

imle

r6.

34.1

.3.1

Büt

ünle

şik

alty

apı p

lanl

ama

yasa

sını

n yü

rürlü

ğe g

iresi

6.34

.1..4

Yeni

ene

rji v

erim

li ul

aşım

ara

çlar

ının

ve

sist

emle

rinin

gel

iştir

ilmes

i ve

uygu

lanm

ası

PYe

rel Y

önet

imle

rU

laşt

ırma

Bak

., İç

işle

ri B

ak.,

BİB

, E

TKB

KYe

rel Y

önet

imle

r6.

34.1

.4.1

Ene

rji v

erim

li ul

aşım

ara

çlar

ı ve

sist

emle

rinin

diğ

erle

rine

oran

ı

6.34

.1.5

Traf

ik D

urul

tma

Tasa

rım ö

ğele

rinin

fiz

ikse

l pla

nlam

a iç

inde

yer

ver

ilmes

inin

sa

ğlan

mas

ıU

AYe

rel Y

önet

imle

rU

laşt

ırma

Bak

., İç

işle

ri B

ak.,

BİB

, E

TKB

KYe

rel Y

önet

imle

r6.

34.1

.5.1

Yapı

lan

trafik

dur

ultm

a ta

sarım

say

ısı

6.34

.1.6

Yeşi

l ala

nlar

ın d

este

klen

mes

i ve

artır

ılmas

ıP

Yere

l Yön

etim

ler

Ula

ştırm

a B

ak.,

İçiş

leri

Bak

., B

İB,

ETK

BK

Yere

l Yön

etim

ler

6.34

.1.6

.1A

rtan

kişi

baş

ına

düşe

n ye

şil a

lan

mik

tarı

6.35

.1.1

Tem

iz, h

ızlı,

ucu

z ve

güv

enili

r taş

ıma

sist

emle

rinin

hay

ata

geçi

rilm

esi i

le to

plu

taşı

man

ın te

şvik

edi

lmes

i

UA

/K

D/P

Yere

l Yön

etim

ler

-K

AB

Fon

ları

6.35

.1.1

.1To

plu

taşı

m k

apas

itesi

(kiş

i/saa

t)

6.35

.2.1

Kon

u ile

ilgi

li m

ali d

este

k ve

teşv

ikle

rin

sağl

anm

ası

UA

ÇO

B/Y

erel

Yö

netim

ler

-K

/OA

B F

onla

rı6.

35.2

.1.1

Ara

ç fil

osu

ve a

raç

mua

yene

so

nuçl

arı

6.35

.3.1

Hal

kın

çevr

e du

yarlı

lığı v

e ha

va k

irlili

ği

konu

sund

a bi

linçl

endi

rilm

esi

UA

Yere

l Yön

etim

ler,

Em

niye

t M

üdür

lükl

eri

K

Valil

ikle

r6.

35..3

.1.1

Ara

ç m

uaye

ne s

onuç

ları

6.36

.1.1

Alte

rnat

if en

erji

kayn

akla

rının

teşv

ik e

dilm

esi

ve d

este

klen

mes

iM

D/P

EB

/ÇO

B-

OYa

tırım

Büt

çesi

A

B F

onla

rı6.

36.1

.1.1

Alte

rnat

if en

erji

kulla

nım

ora

nı

6.36

.1.2

Yeni

lene

bilir

ene

rji k

ayna

klar

ı yat

ırım

ına

yöne

lik y

eni k

ayna

klar

tesp

it ed

ilmes

iP

EB

ÇO

B/T

ÜB

İTA

K/

Üni

vers

itele

rO

/UYa

tırım

Büt

çesi

A

B F

onla

rı6.

36.1

.2.1

Tesp

it E

dile

n ye

nile

nebi

lir e

nerji

ka

ynak

ları

ve k

apas

itele

ri

NO

EYL

EM

G

ÖS

TER

GE

LER

86

6.36

.2.1

Ken

tsel

dön

üşüm

pro

jele

rinde

mer

kezi

ıs

ınm

a si

stem

lerin

e ye

r ver

ilmes

iK

DYe

rel Y

önet

imle

r-

O/U

Yatır

ım B

ütçe

si6.

36.2

.1.1

Ken

tsel

Dön

üşüm

Pro

jele

rinde

yer

ve

rilen

mer

kezi

ısın

ma

sist

emle

ri

6.36

.3.1

Tem

iz h

ava

plan

ların

ın b

ölge

sel ö

lçek

te

tam

amla

nmas

ı ve

günc

elle

nmes

i eyl

em

plan

ların

ın o

luşt

urul

mas

ı uyg

ulam

ası v

e iz

lenm

esi

MD

ÇO

BYe

rel Y

önet

imle

rO

/UYa

tırım

Büt

çesi

6.36

.3.1

.1Te

miz

Hav

a P

lanl

arı

6.36

.4.1

Ken

t orm

anla

rının

say

ısın

ın a

rttırı

lmas

ıK

D/P

Yere

l Yön

etim

ler

-O

/UYa

tırım

Büt

çesi

6.36

.4.1

.1K

ent o

rman

ı say

ısı (

m2/

kişi

)

6.36

.5.1

San

ayic

inin

hav

a ki

rliliğ

i par

amet

rele

rinin

az

altıl

mas

ı adı

na y

apıla

cak

yatır

ımla

rın

teşv

ikle

rle d

este

klen

mes

iM

DÇ

OB

San

. Tic

. Bak

.O

/UD

ış K

redi

A

B F

onla

rı6.

36.5

.1.1

San

ayid

en k

ayna

klan

an h

ava

kirli

liği

sonu

çlar

ı

6.36

.5.2

Cez

ai y

aptır

ımla

rın u

ygul

anm

ası

MD

ÇO

B-

KYa

tırım

Büt

çesi

6.36

.5.2

.1C

ezai

yap

tırım

lar

İzin

lerin

i tam

amla

yan

sana

yi te

sisl

eri

6.36

.5.3

Den

etim

ve

izle

me

çalış

mal

arın

ın e

tkin

ol

arak

yap

ılmas

ıU

AÇ

OB

, Yer

el

yöne

timle

r

Sür

dürü

lebi

lir

Yerle

şim

Ara

ştırm

a,

Pla

nlam

a ve

U

ygul

am M

erke

zi

O/U

yeşi

l fon

6.36

.5.3

.1S

ürdü

rüle

bilir

Yer

leşi

m A

raşt

ırma,

P

lanl

ama

ve U

ygul

ama

Mer

kezi

nin

faal

iyet

e ge

çmes

i

6.36

.6.1

Ger

ekli

yasa

l düz

enle

mel

erin

yap

ılmas

ıM

DYe

rel Y

önet

imle

r-

O/U

Yatır

ım B

ütçe

si6.

36.6

.1.1

Uyg

un a

lanl

ara

taşı

nan

sana

yi

tesi

sler

i

6.36

.6.2

Sıfı

r atık

yak

laşı

mlı

orga

nize

san

ayi

bölg

eler

inin

kur

ulm

ası

MD

DP

T/B

İB/S

TBYe

rel Y

önet

imle

rU

Dış

Kre

di

AB

Fon

ları

6.36

.6.2

.1K

urul

an o

rgan

ize

sana

yi s

itele

ri sa

yısı

6.36

.6.3

Stra

tejik

ÇE

D ç

alış

mal

arın

ın u

ygul

amay

a ko

nulm

ası

MD

BİB

/ÇO

BYe

rel Y

önet

imle

r/STK

O/U

Yatır

ım B

ütçe

si6.

36.6

.3.1

SÇ

D u

ygul

anan

pla

nlar

ın y

üzde

si

6.37

.1.1

Uzm

anla

rca

belir

lene

cek

olan

yak

ıt ka

lite

stan

dartl

arın

ın y

asal

ola

rak

mev

zuat

lard

a ye

r alm

ası

MD

ETK

B, T

SE

Yere

l Yön

etim

ler

K

6.37

.1.1

.1İlg

ili m

adde

lerin

ilgi

li m

evzu

atta

yer

al

mas

ı

6.37

.2.1

Den

etim

ve

kont

rol s

iste

mle

rinin

etk

in

olm

ası v

e ha

lkın

bili

nçle

ndiri

lmes

i, ka

litel

i ya

kıt k

ulla

nım

ın d

este

klen

mes

iM

DYe

rel Y

önet

imle

rÇ

OB

KYa

tırım

Büt

çesi

6.37

.2.1

.1K

alite

li ya

kıt k

ulla

nım

ora

nı

6.38

.1.1

Büt

ünle

şik

su, t

opra

k ve

ken

t pla

nını

n ya

pılm

ası

UA

, P

Yere

l yön

etim

ler

İlgili

kur

um v

e ku

rulu

şlar

OYa

tırım

büt

çesi

6.38

.1.1

.1A

razi

ve

topr

ak k

ulla

nım

yas

ası

çerç

eves

inde

am

acı d

ışın

da

kulla

nım

a ka

yan

topr

ak m

ikta

rı -

6.38

.1.1

.2İy

ileşt

irile

n ve

tekr

ar ta

rıma

kaza

ndırı

lan

topr

ak o

ranı

NO

EYL

EM

G

ÖS

TER

GE

LER


6.38

.2.1

Her

ken

t içi

n bi

r çev

re k

irlili

ği y

önet

im p

lanı

ya

pılm

ası

UA

Yere

l yön

etim

ler

ilgili

kur

um v

e ku

rulu

şlar

OYa

tırım

büt

çesi

6.38

.2.1

.1Ya

pıla

n yö

netim

pla

nı ta

sarıs

ı

6.38

.3.1

Topr

ak k

aybı

ola

n al

anla

rda

özel

ve

uygu

n bi

tkile

ndirm

e ve

tera

slam

aU

AYe

rel y

önet

imle

rİlg

ili k

urum

ve

kuru

luşl

arO

Yatır

ım b

ütçe

si6.

38.3

.1.1

Düz

enle

nen

alan

mik

tarı

(ha)

6.39

.1.1

Yerle

şmen

in y

eşil

değe

rinin

sür

ekli

geliş

tirilm

esi (

stan

d., t

eşvi

kler

, ser

tifik

a, v

b)U

AYe

rel y

önet

imle

r E

mla

k / İ

nşaa

t se

k. K

entli

ler

ÇO

B, Ç

evre

STK

ları,

(Ç

evre

Müh

. Oda

sı

vd.),

K

Sür

ekli

Yatır

ım b

ütçe

si,

Öze

l ser

may

e,

Bire

ysel

ser

m.,

“Yeş

il Fo

n” 3

6.39

.1.1

.1B

irim

ala

na d

üşen

yeş

il kü

tle

büyü

klüğ

ü ve

par

çalıl

ık o

ranı

6.39

.1.1

.2Ve

rilen

biri

m s

ertif

ika/

teşv

ik s

ayıs

ı

6.39

.1.2

Ken

t orm

ancı

lığın

ın g

eliş

tirilm

esi

MD

, U

A,

KD

Bel

ediy

e.S

TKla

r, E

mla

k/İn

şaat

se

ktör

üK

sü

rekl

i

Yatır

ım

bütç

esi,“

Yeşi

l Fo

n”6.

39.1

.2.1

Kiş

i baş

ına

düşe

n ağ

aç s

ayıs

ında

ki

artış

6.39

.2.1

Mev

cut a

çık

ve y

eşil

alan

ların

birb

irine

ve

kırs

al a

lana

bağ

lanm

ası (

ağ o

luşt

urul

mas

ı)

MD

, U

A,

KD

BİB

, Bel

ediy

e.E

mla

k/İn

şaat

se

ktör

ü, K

entl,

S

TKla

r

K

süre

kli

Yatır

ım b

ütçe

si,

Öze

l ser

may

e,

Bire

ysel

ser

m.,

“Yeş

il Fo

n” 3

6.39

.2.1

.1B

irbiri

yle

bağl

antıl

andı

rılan

yeş

il al

an

oran

ı

6.39

.2.2

Mev

cut d

okud

a, d

önüş

üm a

lanl

arın

ın e

n az

%40

’ının

yeş

il/ y

eşil

içer

en a

lan

olar

ak

düze

nlen

mes

i M

DB

İBYe

rel Y

önet

imle

r, TO

Kİ

K

süre

kli

Öze

l ser

may

e,

Bire

ysel

ser

m.,

“Yeş

il Fo

n” 3

6.39

.2.2

.1M

evcu

t dok

uda

yeni

den

yara

tılan

kiş

i ba

şına

yeş

il al

an/k

ütle

ora

nı

6.40

.1.1

Ken

tsel

bitk

ilend

irme

plan

ların

ın u

zman

de

netim

inde

n ge

çiril

mes

iM

DP

MO

Yere

l yön

etim

ler

Sür

ekli

Öze

l ser

may

e,

Bire

ysel

ser

m.,

“Yeş

il Fo

n” 3

6.40

.1.1

.1Ye

rleşm

eler

de y

erel

iklim

koş

ulla

rına

uygu

n bi

tki m

ater

yalin

in k

ulla

nım

or

anı

6.40

.1.1

.2K

urak

lığa

daya

nıkl

ı bitk

ilere

sah

ip

yeşi

l ala

n or

anı

6.41

.1.1

Ken

tsel

biy

otop

kor

uma,

rek

reas

yon

ve

mek

ân ta

sarım

ını i

çere

n ‘K

ents

el A

çık

ve

Yeşi

l Ala

n’ s

iste

mle

rinin

pla

nlam

a sü

reci

ne

katıl

ımın

ın s

ağla

nmas

ı

MD

BİB

TMM

OB

ŞP

O P

MO

K

6.41

.1.1

.1İlg

ili m

evzu

at d

eğiş

iklik

lerin

uy

gula

may

a ko

nulm

ası

6.41

.2.1

İlgili

mev

zuat

ta “A

çık

ve Y

eşil

Ala

n S

iste

mi”

ka

vram

ına

yer v

erilm

esi i

çin

gere

kli

düze

nlem

eler

in y

apılm

ası

MD

BİB

TMM

OB

/ ŞP

O P

MO

K

6.41

.2.1

.1İm

ar p

lanl

arın

da k

ents

el a

çık

yeşi

l al

an s

iste

mle

rinin

artı

ş or

anı

6.42

.1.1

Ulu

sal D

oğa

Kor

uma

Kom

isyo

nun

(İlgi

li B

akan

lık, ü

nive

rsite

ve

STK

) ol

uştu

rulm

ası

MD

ÇO

BÜ

nive

rsite

ler

KÇ

evre

ve

Orm

an

Bak

anlığ

ı6.

42.1

.1.1

Ulu

sal D

oğa

Kor

uma

Kom

isyo

nun

faal

iyet

e ge

çmes

i

6.43

.1.1

Doğ

al m

iras

konu

sund

a to

plum

sal e

ğitim

pr

ogra

mın

ın h

azırl

anm

ası v

e uy

gula

nmas

ıM

D

UA

ÇO

BK

TB, M

EB

O

6.43

.1.1

.1H

azırl

anan

eği

tim p

rogr

amı s

ayıs

ı

6.44

.1.1

Doğ

al k

ayna

k en

vant

erle

rinin

olu

ştur

ular

ak,

mek

ânsa

l pla

nlam

ada

altlı

k ol

uştu

rulm

ası

UA

, M

D,

ÇO

BB

İB, T

KB

Ya

tırım

Büt

çesi

6.44

.1.1

.1E

nvan

teri

çıka

rılan

il s

ayıs

ı

NO

EYL

EM

G

ÖS

TER

GE

LER

88

6.45

.1.1

Peyz

aj p

roje

lerin

in, “

mim

ari p

roje

eki

” ol

mak

tan

çıka

rılar

ak z

orun

lulu

k ha

line

getir

ilmes

i, bö

ylel

ikle

bitk

ilend

irme

plan

ların

ın il

gili

mes

lek

odas

ı (P

MO

) ta

rafın

dan

dene

timin

in s

ağla

nmas

ı içi

n ilg

ili

yöne

tmel

ikte

değ

işik

lik y

apılm

ası

MD

Bay

ındı

rlık

ve

İskâ

n B

akan

lığı

TMM

OB

ŞP

OO

6.

45.1

.1.1

Değ

işik

likle

rin u

ygul

amay

a ko

nulm

ası

6.45

.1.2

İlgili

pla

nlar

a al

tlık

oluş

tura

cak

ve d

oğal

ka

ynak

ları

“Pey

zaj”

düz

eyin

de ta

nım

laya

n bi

r pey

zaj e

nvan

terin

in h

er ö

lçek

te

plan

lam

a ça

lışm

asın

a gi

rdi o

luşt

urm

ası

P,

UA

Çev

re v

e O

rman

B

akan

lığı v

e ilg

ili

baka

nlık

lar

Üni

vers

itele

rK

Çev

re v

e O

rman

B

akan

lığı

6.45

.1.2

.1M

evzu

at d

eğiş

iklik

lerin

deki

ge

rçek

leşm

e or

anı

6.45

.1.3

Pla

nlı A

lanl

ar T

ip İm

ar Y

önet

mel

iğin

de

gere

kli d

üzen

lem

eler

in y

apılm

ası

MD

BİB

TMM

OB

/ ŞP

O P

MO

K

6.45

.1.3

.1D

eğiş

iklik

lerin

uyg

ulam

aya

konu

lmas

ı

6.45

.1.4

Pla

n Ya

pım

ına

Ait

Esa

slar

a D

air

Yöne

tmel

iğin

de g

erek

li dü

zenl

emel

erin

ya

pılm

ası

MD

BİB

TMM

OB

/ Ş

PO

PM

OK

6.

45.1

.4.1

Değ

işik

likle

rin u

ygul

amay

a ko

nulm

ası

6.45

.1.5

Müh

endi

slik

ve

Mim

arlık

Hiz

met

leri

Şar

tnam

esin

de g

erek

li dü

zenl

emel

erin

ya

pılm

ası

MD

BİB

TMM

OB

/ Ş

PO

PM

OK

6.

45.1

.5.1

Değ

işik

likle

rin u

ygul

amay

a ko

nulm

ası

6.46

.1.1

Kan

aliz

asyo

n ve

dep

oni a

lanl

arın

dan

kayn

akla

nan

kirle

tici e

tmen

lerin

ger

ekli

tekn

oloj

ilerin

in k

ulla

nıla

rak

kont

rol a

ltına

al

ınm

ası

UA

Yere

l Yön

etim

ler

İller

Ban

kası

, ÇO

BO

Yatır

ım b

ütçe

si6.

46.1

.1.1

Şeb

eke

ve y

er a

ltı s

u ka

lites

i ölç

üm

sonu

çlar

ı

6.46

.1.2

Atık

su

arıtm

a te

sisl

erin

in k

urul

mas

ı ve

verim

li iş

letim

inin

sağ

lanm

ası

UA

/P

Yere

l Yön

etim

ler

İller

Ban

kası

, ÇO

BK

Yatır

ım b

ütçe

si6.

46.1

.2.1

Arıt

ılmış

atık

su

mik

tarın

ın k

ents

el

amaç

lı to

plam

kul

lanı

lan

suya

ora

nı

6.46

.1.3

Kan

aliz

asyo

n ve

yağ

mur

suy

u to

plam

a si

stem

lerin

in a

yrı d

öşen

mes

i, to

plan

an

suyu

n ye

nide

n ku

llanı

mın

ın s

ağla

nmas

ı U

AYe

rel Y

önet

imle

rİll

er B

anka

sı, Ç

OB

OYa

tırım

büt

çesi

6.46

.1.3

.1Ya

ğmur

suy

unu

yeni

den

kulla

nım

si

stem

ine

sahi

p be

ledi

ye o

ranı

6.46

.1.4

Eko

lojik

yap

ıların

teşv

ik e

dilm

esi

MD

Yere

l Yön

etim

ler

Mim

arla

r Od.

K

Em

lak/

İnşa

at

sekt

örü,

B

eled

iye

(Teş

vik)

6.46

.1.4

.1Ya

pı s

toku

ndak

i ruh

sat v

erile

n ek

oloj

ik y

apı o

ranı

6.47

.1.1

Org

anik

çöp

lerd

en e

nerji

üre

tilm

esin

in

teşv

ik e

dilm

esi

UA

ÇO

BB

eled

iyel

erO

Yatır

ım

6.47

.1.1

.1K

atı a

tıkta

n en

erji

elde

ede

n be

ledi

ye

oran

ı

6.47

.1.2

Ger

i kaz

anıla

bile

cek

çöpl

erin

ayr

ıştır

ılmas

ıM

DYe

rel Y

önet

imle

rK

entli

KS

S

ürek

liB

eled

iye

bütç

esi

6.47

.1.2

.1K

ayna

ğınd

a ay

rıştır

ılan

ve g

eri

kaza

nıla

n at

ık o

ranı

6.47

.1.3

Dep

olan

abili

r kat

ı atık

ların

aza

ltılm

ası

yönü

nde

tekn

oloj

i gel

iştir

ilmes

i (ka

tı at

ıkla

r iç

in k

ulla

nım

ala

nlar

ı yar

atılm

ası)

AR

-G

ETÜ

BİT

AK

Üni

v., B

eled

iyel

er,

San

ayi

Ç

OB

, TÜ

BİT

AK

, be

ledi

yele

r,

özel

ser

may

e6.

47.1

.3.1

Uyg

ulam

aya

gire

n pa

tent

say

ısı

NO

EYL

EM

G

ÖS

TER

GE

LER


6.48

.1.1

Ger

i dön

üşüm

ve

atık

sis

tem

leri

için

yer

el

yöne

timle

re y

eter

li te

şvik

ver

ilmes

iP

ÇO

B -

Yere

l yö

netim

ler

Üni

vers

itele

rO

Çev

re v

e O

rman

B

akan

lığı

6.48

.1.1

.1Te

şvik

ala

n be

ledi

ye s

ayıs

ı

6.49

.1.1

Bu

tesi

sler

in il

gili

plan

lara

işle

nmes

i (Y

erle

rinin

bel

irlen

mes

i)M

DÇ

OB

/Yer

el

Yöne

timle

rD

PT/

BİB

OYa

tırım

Büt

çesi

6.49

.1.1

.1Ye

rleşi

mle

r içi

nde

bu te

sisl

ere

ayrıl

an

yer b

üyük

lüğü

(ha)

6.49

.2.1

İnşa

at s

ektö

ründ

e fa

aliy

et g

öste

ren

firm

a ve

yer

el y

önet

imle

rin b

u ko

nuda

bi

linçl

endi

rilm

esi

UA

Yere

l Yön

etim

ler

İlgili

STK

’lar

KYe

rel Y

önet

imle

r6.

49.2

.1.1

Düz

enli

topl

anan

atık

ora

nı

6.50

.1.1

Önl

emle

rin a

lınm

asın

da g

erek

li m

ali k

ayna

k sa

ğlan

mas

ıU

A/P

Yere

l Yön

etim

ler

-O

/UYa

tırım

Büt

çesi

6.50

.1.1

.1S

ağla

nan

mal

i kay

nak

yüzd

esi

6.50

.1.2

Den

etim

, izl

eme

sist

emin

in e

tkin

leşt

irilm

esi

UA

yere

l yön

etim

ve

özel

işle

tmel

er

Sür

dürü

lebi

lir

Yerle

şim

Ara

ştırm

a,

Pla

nlam

a ve

U

ygul

ama

Mer

kezi

O/U

yeşi

l fon

6.50

.1.2

.1S

ürdü

rüle

bilir

Yer

leşi

mle

r Ara

ştırm

a,

Pla

nlam

a ve

Uyg

ulam

a M

erke

zini

n fa

aliy

ete

geçm

esi

6.50

.1.3

Etk

in to

plam

a ve

ayr

ıştır

ma

sist

emle

rinin

ol

uştu

rulm

ası y

aygı

nlaş

tırılm

ası

UA

/P/

KD

ÇO

B /

Yer

el

Yöne

timle

rÖ

zel s

ektö

r Ü

nive

rsite

ler

OYa

tırım

Büt

çesi

6.50

.1.3

.1

Topl

ama

mik

tarı

(ton

/ nüf

us)

Ayr

ıştır

ma

sist

emi k

apas

itesi

(m3)

6.50

.1.4

Mev

cut d

üzen

siz

depo

lam

a al

anla

rının

ka

patıl

mas

ı ve

reha

bilit

asyo

nuK

DYe

rel Y

önet

imÇ

OB

KYa

tırım

Büt

çesi

6.50

.1.4

.1K

apat

ılan

ve re

habi

litas

yonu

yap

ılan

alan

ların

say

ısı

6.51

.1.1

Ger

i dön

üşüm

ve

atık

sis

tem

leri

için

yer

el

yöne

timle

re y

eter

li te

şvik

ver

ilmes

iP

Yere

l yön

etim

ler

Üni

vers

itele

rO

Çev

re v

e O

rman

B

akan

lığı

6.51

.1.1

.1K

ayna

ğınd

a ay

rıştır

ılan

atık

ora

nı

NO

EYL

EM

G

ÖS

TER

GE

LER

90

IV. DEĞERLENDİRME VE SONUÇ

Giriş bölümünün başında da belirtildiği gibi Sürdürülebilir Kentler Şûrasının iki önemli hassas konusundan birisi, “İklim değişikliği” diğeri ise “çevre kirlenmesidir”. Her iki konuya yönelik alınacak önlemlerin, kentlerin sürdürülebilirliği ve yaşanabilirliği ile yakından ilgili olduğunu yeniden irdelemek gerekir.

Bu alanda ortaya çıkan sorunların, stratejilerin eylemlerin ve göstergelerin belirlenmesine yönelik oluşturulmuş olan 6. Komisyon, giriş bölümünde de ele alındığı gibi, bu konuları sekiz ana başlık altında toplamış ve değerlendirmiştir. Bunlar: Politikalar yasal ve kurumsal çerçeve, planlama, iklim değişikliği, yenilenebilir enerjiler, sürdürülebilir ulaşım, hava kirliliği, doğal varlıklar ve atık yönetimi konularıdır.

Bu başlıklar genelde çalışmanın gerçekleştiği dört alt komisyonun örtüştüğü konulardan oluşmaktadır. Küresel ısınma ve çevre kirliliğini tetikleyen sorun alanlarının başında denetimsiz büyüyen kentler ve onların yakın çevrelerine verdikleri zararlar gelmektedir. Bunun başlıca nedeni, sorunu önleyici kentsel ve bölgesel politikaların bulunmayışı, mevcut planlama araçlarının ve mevzuatın yetersizliği ve uygulamalardan kaynaklanan hatalardır.

Kentler küresel ısınma baskıları olmadan dahi yeterince kent yakın çevrelerine zarar vermektedir. Küresel ısınma baskısıyla katlanarak artması beklenen sorunların çözümüne yönelik acil olarak gerekli ve yeterli önlemlerin alınması gerekmektedir. Bu bağlamda en üst düzeyden en alt düzeye kadar alınacak bir dizi önlem ve gerçekleştirilmesi gereken eylem bulunmaktadır. Bu eylemlerin yaşama geçirilebilmesinde en üst düzeyde ilgili sorumlu kamu ve kuruluşlardan başlayarak en alt düzeyde tüm bireylere önemli görevler düşmektedir; ancak, özellikle konuya ilişkin sorun ve tehditlerin yakından anlaşılabilmesi ve eyleme yönelik benimsenebilmesi için gerekli bilgilendirme, eğitim ve tanıtım programlarının gerçekleştirilmesi gerekmektedir.

Üst düzeyde eylem programlarının başlatılması ve bunların yaşama geçirilebilmesinin başlıca koşulu ilgili eylemleri gerçekleştirmek üzere gerekli altyapının oluşturulmasıdır. Bunun ilk adımı geçerli ve etkin politikaların oluşturulması, bunların yasa ve yönetmeliklerle uygulanır hale getirilmesidir. Kentlerin sürdürülebilir ve yaşanabilir ortamlara sahip olabilmesi için gelişme dinamiklerini doğru çözümleyerek geleceğe yönelik çevreyle uyumlu planlama ve uygulama araçlarının devreye girmesi gerekmektedir. Bu planlama araçlarının doğru ve eşgüdümlü kullanımları sorunların önüne geçebilmede önem taşıyacaktır. Planlamanın başlıca hedeflerinden biri daha sorunlar ortaya çıkmadan doğru kestirimlerle bunları önlemeye yönelik kullanım kararlarını alabilmektir. Doğru belirlenmiş plan ilkeleri ve hedefleri, küresel ikilim değişikliği, hava kirliliği, atık yönetimi gibi sorunları zamanında ele alırken bunları önlemeye yönelik yenilenebilir enerjilerin kullanımını, sürdürülebilir ulaşım ve doğal varlıkların korunması gibi öncelikli konuları da içinde barındırır.

Kentleşme Şûrası kapsamında gerçekleştirilen komisyon çalışmalarında “İklim Değişikliği, Yenilenebilir Enerjiler, Doğal Varlıklar, Çevre Kirlenmesi ve Yönetimi” Komisyonu oluşturduğu alt komisyonlar aracılığıyla konuyu farklı başlık ve uzmanlık alanlarında ele almıştır. Örneğin 6. Komisyon yasal ve kurumsal genel üst başlıklara değinirken, “Çevre Kirliliği ve Kaynak Yönetimi” alt-komisyonu çalışmasını mevcut durum bölümünde belirtildiği gibi altı ana başlıkta aşağıda özetlendiği biçimiyle ele almıştır.

Bu başlıklardan altı ana başlığından ilk üçü genelde konuya ilişkin üst düzeyde politika


eksikliğinden kaynaklanan sorunlara ve var olan olanaklara odaklanırken, diğerleri yerel düzeyde alınacak önlemlere, sorunlara ve olanaklara odaklanmaktadır. Kent ve çevre altyapı politikaları başlığında ele alınan sorunlar genelde üst düzeyde yaşanan sorunlardır ve çözümleri de yine üst düzeyde gerçekleşmelidir. Sürdürülebilir kentsel çevre politikaları başlığı ise daha alt düzeyde yaşanan altyapı sorunlarına ve bundan kaynaklanan çevre kirlenmesine değinmektedir. Konuya ilişkin toplumsal ekonomik ve kültürel politikaların eksikliği ise üçüncü alt başlıkta vurgulanmaya çalışılmıştır. Bu bağlamda yalnızca çevre kirliliği ve kaynak yönetimi sorunlarına yönelik önlemlerin üst ve alt düzeyde alınmasının yetersiz kalacağı esas alınarak toplumsal yaşam biçimleri ve davranış normlarının yeniden yapılandırılmasına yönelik çalışmaların da önemli bir gereksinim olduğunun altı çizilmek istenmektedir. Toplumda, kurumlarda ve ilgili tüm meslek dallarında kaynakların doğru ve tutumlu kullanımlarına yönelik çalışmaların, eğitimlerin, duyuruların, uyarıların yapılması gerekmektedir.

Merkezi yönetimin desteğine gereksinim duymakla birlikte, “kentsel yayılma ve saçaklanmanın etkileri”, “katı atık yönetimi”, “hava kalitesinin kontrolü ve yönetimi” adlı alt başlıklarda yerel yönetimlere düşen görev ve sorumluluklar üzerinde durulmak istenmiştir. Bu yapılırken yerel yönetimlerin konuların çözümlerine yönelik zayıflıkları, güçlü yönleri ve var olan fırsatlar üzerinde de durulmuştur. Sorunlar, Eylemler, Stratejiler, Eylemler ve Göstergeler ortak tablosunun hazırlanmasında ise bu çalışma alt başlıkları diğer çalışmalarla ortak olarak değerlendirilmiştir. Bu ortak tabloda her altı bölümlemeyi de kapsayacak biçimde sorun, strateji, eylem alanlarına ve beklenen sonuçlara yönelik göstergelere yer verilmiştir. Türkiye’de kentleşme olgusunun çevre kirliliği ve kaynak yönetimi ile olan ilişkisi değerlendirilirken, öncelikle ulusal ve yerel politikaları gözden geçirmekte yarar vardır. Kentlerde çevresel problemler ve kaynak yönetimi konularının doğru ortaya konulabilmesi için var olan “kentsel çevre altyapı politikaları”, “sürdürülebilir kentsel çevre politikaları”, “ekonomik, toplumsal ve kültürel” politikaların bu Şûra bağlamında yeniden irdelenmesi önem taşımaktadır.

Söz konusu politikalardaki eksikliklerin ve yanlış uygulamaların giderilmesi ve doğal kaynakların verimsiz kullanımının önlenmesi amacıyla, planlama çalışmalarında “sürüdürülebilir yerleşim planlama modelinin” desteklenerek, çevre duyarlı planlama araçları ve yöntemlerinin geliştirilmesi ve kullanılması kaçınılmazdır. Söz konusu fiziksel planların sağlıklı uygulamalarının sağlanabilmesi için öncelikle ulusal politikaların ve kalkınma planlarının yansıtıldığı bir ulusal mekânsal strateji ve bölge planlarının hazırlanması; bu planların esas alındığı havza planları ve ilgili plan ve projelerin de benzer yaklaşımlarla hazırlanması öngörülmektedir. Bu doğrultuda, üst ölçekli planlardan alt ölçekli imar planlarına kadar tüm planlama kademelenmesinde plan kararlarının bütünlük sağlaması, alt ölçeklerde çevre kirliliğine yönelik önlemlerin alınabilmesi ve kaynak yönetiminin gerçekleştirilebilmesi için vazgeçilmez önceliklerden biridir. Üst ölçeklerde alınan kararların sağlıklı olması sağlanamadığı sürece alt ölçeklerde alınacak önlemler bir noktadan sonra yetersiz kalacaktır. Aynı biçimde üst ölçeklerde gerçekleştirilmiş olan “sürdürülebilir ve bütünleşik” planlar ve alınan kararların alt ölçeklerde sürekliliği sağlanmayacak olduğunda bölgesel ve ülkesel bir politika ve uygulama bütünlüğü sağlamak olanaklı olamayacaktır.

Söz konusu planlama çalışmalarının olumsuz çevresel etkilerinin en aza indirilmesi amacıyla uygulanması hedeflenen “stratejik çevresel değerlendirme”, “çevresel etki değerlendirme” gibi yöntemler, uluslararası öteki anlaşma ve sözleşmeler gibi tüzel araçlar yürürlüğe konarak, gerek planlama sürecinin niteliğinin arttırılması gerekse çevre duyarlı

92

planlara ulaşılması ve yerelde halkın planlama sürecine etkin olarak katılması sağlanmalıdır. Bu kapsamda, Taslak Stratejik Çevresel Değerlendirme Yönetmeliği’nin kısa dönemde yürürlüğe girmesi hedeflerden biri olabilir.Yukarıda özeti verildiği gibi benzeri ayrıntıda ele alınmış olan alt çalışmalar sonuç ve değerlendirme aşamasında birleştirilerek genelleştirilmiş ve burada ele alınacağı gibi ortak kararlar oluşturulması hedeflenmiştir. Komisyon’un ortaklaşa aldığı hedefler kısaca şöyledir: Kurumlar arası yetki karmaşasının düzenlenmesi amacıyla, mevzuattaki boşlukların ve çatışan maddelerin ele alınması ve kurumlar arası eşgüdümün ve uyumun sağlanması gerekmektedir. Bu amaçla, en pratik yöntem Çevre Yasası’nda ilgili kurumların yasa ve yönetmelikleriyle uyumlu hale getirilmesini öngören düzenlemelerin yapılması olabileceği gibi, daha kökten bir çözüm için “yeni bir yasa” ve ilgili yönetmeliklere ve bu konuda eşgüdümü sağlayacak bir “üst kurula” gereksinim olduğu öngörülmektedir. Oluşturulacak Kurulun etkin izleme ve denetimi sağlamak için ilgili kurumlara destek, eğitim ve danışmanlık hizmeti vermesi de görevleri arasında yer alacaktır. İzleme ve denetim konusunda sağlıklı uygulamaların gerçekleşmesi için Çevre ve Orman Bakanlığı taşra teşkilatlarının güçlendirilmesi de önemlidir. Bunun yanı sıra, izleme ve denetim sonuçlarına ilişkin kamuoyunun bilgilendirilmesinin sağlanacağı iletişim merkezlerinin de taşra teşkilatları kapsamında oluşturulması planlanmaktadır. Şura çalışmaları sürecinde Sürdürülebilir Yerleşimler Araştırma, Planlama ve Uygulama Merkezi üst kurul yerine önerilmiştir. ‘Türkiye Çevresel/Mekânsal Veri Bankası’ oluşturularak bu merkez içinde yer alması önerilmiştir.

Ayrıca, yasalarda belirtilmiş olan doğal kaynakların yanlış kullanımı uygulamalarının önlenmesine yönelik cezai yaptırımların arttırılması ve uygulamaya yönelik altyapının güçlendirilmesi de hedeflenmektedir. Bu doğrultuda, Yasa ve Yönetmeliklerde yaptırımın sağlanması amacıyla gerekli düzenlemelerin yapılması öngörülmektedir.

6. Komisyonun Şûra hazırlığı süresince gerçekleştirdiği ortak çalışmaların bir ürünü olarak ortaya çıkan eylem ve göstergeler tablosu, Komisyon’un belirtilen konu başlıkları bağlamında kapsamlı bir değerlendirmesini ve çözüme yönelik önerilerini içermektedir.

Aşağıda Komisyon’un stratejiler, eylemler ve göstergelere yönelik önerilerinin bir özetini bulacaksınız.

Stratejiler

Belirlenen ana stratejiler arasında, genel olarak politikalar, yasalar, planlama ve •kurumsal yaklaşımı içerecek biçimde:

Ülke genelinde iklim değişikliğine uyumun sağlanması, önleyici eylemler için politika ve stratejilerin saptanması; ülke mekânsal politikasının ve stratejilerinin belirlenmesi; ilgili konularda toplumsal-siyasal bilincin geliştirilmesi, eğitimin yaygınlaştırılması; iklim değişikliğinin kentler üzerindeki etkilerinin uzun vadeli planlarda dikkate alınması; buna yönelik öncelikli olarak kalkınma planları kapsamında bütünleşik politikaların geliştirilmesi; mevzuattaki boşlukların ve çatışan maddelerin ele alınarak ve bütüncül biçimde düzenlenerek plan kademeleri ve kurumlar arası arasındaki eşgüdümün ve sürekliliğin sağlanması; planlama süreci içerisindeki kurumların yetkilerinin net biçimde tanımlanması; çevre düzeni planının kaldırılarak, fiziksel mekâna ait ilke ve stratejilerinin belirlenmesi; bunun yerine sürdürülebilir ve bütünleşik bölge ve yerleşme planlarının hazırlanması; çevre duyarlı planların yapılması ve uygulanması, mikro klima ve yerel ekosistemle uyumlu kent


makroformlarının belirlenmesi, doğal limitlerin kent planlamada sınır değer olarak yer alması; peyzaj planlamanın mekânsal planlama sürecine katılımı; uygulamanın etkinleştirilmesi ve bütünleşik olması; her yerleşmede çevre, doğal varlıklar, hava kirliliği, doğal enerji kullanım potansiyeli, atıklar vb konularda, varsa mevcut bilgilerin buluşturulması, eksik olan verilerin belli standartlar içinde toplanması; bunların oluşturulacak veri bankasında birleştirilmesi; teknoloji araştırma ve gelişme (AR-GE) çalışmalarının teşviki,konuları ele alınmış;

Çevre kirliliğini önlemek ve doğal varlıkları, ülke taşınmaz değerlerini korumaya •yönelik belirlenen temel stratejiler:

Çevreye yönelik suçlarda yargı sürecinin hızlandırılması ve cezai yaptırımların caydırıcı olması; karbon Ticaretinin yasal çerçevesinin ve düzenleyici kurumlarının oluşturulması; Karbon Ticaretinin (sera gazının azaltılmasıyla kazanılan miktarın) yerel yönetimler ve sera gazı azaltımın katkıda bulunanlar lehine yeni bir finansal araç olarak tanımlanması,

Kıyıların iklim değişikliğinden kaynaklanan risklere göre yeniden planlanması ve yönetimi; kıyılarımızda iklim değişikliği kapsamında iklim değişikliği risk haritalarının yapılması,

Yerleşmelerde kanalizasyon sisteminin yenilenmesi, olmayan yerlerde ihtiyaca yönelik olarak yapılması ve atık su arıtma sistemlerinin işletilmesi, yağmur suyu toplama sistemlerinin ayrılması, deponi alanlarında kirletici etkenlerin yeraltı sularına karışmasının engellenmesi; Su, atık su ve katı atık yönetiminde kamu denetiminin arttırılması; evsel katı atık bertaraf tesisleri ve hafriyat ve moloz toplama ve bertaraf yöntemlerinin ve yerlerinin belirlenmesi; hafriyat ve moloz toplama sistemlerinin yeterli hale getirilmesi; ilgili yönetmelik standartlarının uygulanması, kaynakta atık azaltımına gidilmesi,

Potansiyel su kaynaklarının araştırılması su kaynaklarının verimli kullanımına ve yönetimine yönelik önlemlerin alınması; tarım topraklarının amaç dışı kullanımının önlenmesi; yerleşmelerde su potansiyelinin artırılması ve planlamada su kaynakları potansiyelinin eşik değer olarak dikkate alınması,

Çevre duyarlı kent ulaşım politikalarının ve planlarının oluşturulması; yaya, bisiklet, toplu taşım ve doğal enerjili ulaşım sistemlerinin teşvik edilmesi ve yaygınlaştırılması; toplu taşımanın yaygınlaştırılması; araç filosunun yenilenmesi; egzos gazı ölçümlerinin düzenli olarak yaptırılması,

Tarım topraklarının korunması ve etkin kullanımı; Kent ve çevresindeki toprakların kirlenmesi sorunu; Erozyon ve toprak kaybı; “Yerleşme Yeşil Bütçesi”sinde denge oluşturulması” (yeni gelişme alanında hemen uygulamaya geçmeli); “Yeşil Ağ” oluşturulması (yerleşmedeki tüm yeşil alanların yeşil ve yeşil eleman içeren açık alanlarla birbirine ve kırsal alana bağlanması); Kentsel açık ve yeşil alan planlamasının imar mevzuatına eklenmesi ve bitki materyali seçiminin disiplin altına alınması; Kent ekosisteminde biyolojik çeşitliliğin korunması, rekreasyonel potansiyel yaratılması ve karbon yutak alanlarının oluşturulması; İlgili yönetmelik ve şartnamelerde gerekli değişikliklerin yapılması; doğal varlıkların kesin koruma altına alınması; Doğal çevrenin “miras değeri” de dikkate alınarak doğal varlıkların yeniden tanımlanması; Doğal varlık envanterinin mekânsal planlamaya katılımının sağlanması; Peyzaj planlama ve yönetimi konusunda yetkili kurumsal yapı ve mevzuatın oluşturulması,konuları ele alınmış;

94

Yenilenebilir enerji kullanımı, sera gazlarının azaltılmasına ve küresel ısınmaya yönelik •alınacak önlemler açısından belirlenen temel stratejiler:

Çevre duyarlı ve yenilenebilir enerji kullanımını içeren mekânsal stratejilerin belirlenmesi; enerji verimli, iklim-çevre duyarlı ve üretken yeni bir kent ve kır planı modelinin geliştirilmesi ve uygulanması; yerel iklime uygun planlama yapılması; yerleşmelerde ısı adası oluşumunun denetim altına alınması; binalardan kaynaklanan sera gazı salımlarının azaltılması; Kentlerde / yerleşmelerde enerji kullanım ve verimliliği için plan yapılması; kentin/ yerleşmenin enerjiyi tüketen değil, aynı zamanda üreten bir sisteme dönüştürülmesinin ele alınması; güneş Enerjisinin değerinin anlaşılması için program ve etkinliklerinin yapılması; kentlerde/ yerleşmelerde doğal enerji üretim kullanımının desteklenmesi için yasa ve standartların yenilenmesi (ulusal ve uluslararası fonlardan ve kuruluşlardan yararlanılması); Kentsel altyapı çalışmalarında küresel iklim Kentlerde/yerleşmelerde doğal enerji sistemleri eksikliğinin giderilmesi; yeni teknolojilerden faydalanılması; kentlerde/yerleşmelerde doğal enerjilerin örgütlenmesine ve yönlendirilmesine yönelik mevzuatın oluşturulması; yerleşim alanlarının güneş enerjisini etkin kullanabilmesinin sağlanması; Kendi enerjisini doğal enerjiden üreterek yararlanabilecek yöresel ve ekolojik mimariye/yapılaşmaya geçiş - Güneş Mimarlığı;Binalarda enerjinin etkin kullanılmasının teşvik edilmesi; Mevcut yapı stokunun iyileştirilmesinin sağlanması; Yerleşmelerin planlanmasında enerji etkin gelişme formu ve strüktürü geliştirilmesi ve yenilenebilir enerji kullanımını desteklemek (özellikle gelişme baskısı yüksek, büyük ve orta ölçek yerleşmelerde önemli); değişikliği göz önünde tutularak kentlerde altyapı kapasitesinin arttırılması,

Alternatif temiz enerji kaynaklarının yaygınlaştırılması; Merkezi ısınma sistemlerinin yaygınlaştırılması; Temiz hava planları oluşturulması ve güncellenmesi; Yeşil alanların arttırılması; Sanayiden kaynaklanan hava kirliliğinin önlenmesi; Kentsel yerleşim alanlarında kalan sanayilerin planlara uygun alanlara taşınmalarının sağlanması,konuları ele alınmıştır.

Eylemler

6. Komisyon çalışmalarını yürütürken öncelikli olarak mevcut yasaların ve araçların revizyonu yerine, sorunları doğrudan çözmeye yönelik yeni yasa ve yönetmelik önerileri yanı sıra genel ilkeleri belirleyecek, ilgili birimler arası eşgüdümü sağlayacak bir merkez ve ayrıca çalışmaları destekleyecek bir ar-ge merkezi önermiştir. Ayrıca bu kurumları finansal olarak desteklemek ve özerk çalışabilmesini sağlamak için bir fon oluşturulmasını öngörmüştür.Bunlar arasında:

“• İklim Değişikliği Yasasının”, “Sürdürülebilir Yerleşme Yasasının”, “Çerçeve Su Yasasının”, “Güneş Mimarisi Yasasının” çıkarılması,İ• lgili tüm plan proje ve eylemlerin yeni önerilen yasal düzenlemelerle ilişkilendirilmesi ve eşgüdümünün sağlanması,Yerle• şmelerde “Yenilebilir Enerji Üretimi ve Uygulama Yönetmeliği”, Kentlerde “Güneş Planlaması Yönetmeliği”nin hazırlanması; yapılara “Güneşlenme Performans Standardı” getirilmesi,Yay• ımlanmış olan Binalarda Enerji Performansı Yönetmeliğinin etkin uygulanması,E• ğitime ilişkin: Okul öncesinden başlayarak tüm eğitim kademelerinde, örgün ve yaygın eğitim araçlarıyla farkındalık ve bilinç kazandırılması; mesleki eğitim programlarının hazırlanması ve yürütülmesi, kurum içi eğitimlerin verilmesi; basın yayın kuruluşlarının özellikle görsel medyanın kullanılması; yerelde halkın ve


kuruluşların görüşlerinin alınması, katılımının sağlanması,Denetim izleme ve geri bildirimi koordine edecek bir merkezin olu• şturulması Sürdürülebilir Yerleşimler Araştırma, Planlama ve Uygulama Merkezi; toplanan verilerin adı geçen merkezde yer alacak ‘Türkiye Çevresel/Mekânsal Veri Bankasında’ toplanması ve paylaşılması; kurumların veri toplama ilke ve normlarının merkez tarafından belirlenmesi ve buna uyulmasının sağlanması,Ayr• ıca, her kentte planlamaya veri teşkil edecek çevre, doğal varlıklar, hava kirliliği, atıklar, yenilenebilir enerji kullanımı ve teknolojilerinin geliştirilmesi amacı ile bilimsel Araştırma Geliştirme Merkezinin kurulması;Do• ğa Koruma Yasasının yürürlüğe sokulup, Ulusal Doğa Koruma Komisyonun oluşturulması bulunmaktadır.

Planlama ve politikalara ilişkin belirlenen diğer eylemler:

Kalk• ınma Planının iklim göçleri de dikkate alınarak gözden geçirilmesi,Yeni bir • “çevre şûrasının” toplanması, ulusal çevre politikasının ve önceliklerinin belirlenmesi, sonuçlarının politika ve uygulamalara yansıtılması,Kentle• şme şûra sonuçlarının politika ve uygulamalara yansıtılması,Sektörel planlar• ın “Sürdürülebilir Yerleşimler Yasası” bağlamında ele alınarak parçacı yaklaşımlara son verilmesi; Ülke Mekânsal Strateji Plan• ının yapılması, Sürdürülebilir Bölgesel ve Yerel Geli• şme Stratejilerinin belirlenmesi ve ilgili planların buna uyumlu yapılması, Sürdürülebilir ve Bütünle• şik Bölge ve Yerleşme Planlarının yapılması ve uygulanması,Bütünle• şik havza planlaması yapılarak su kullanım verimliliğinin artırılması, Bütünle• şik bir su ve kent planlamasının yapılması,Planlama-su tüketim ili• şkisinin her ölçekteki planlamada öncelikle göz önüne alınması ve su kaynaklarını dengeli dağılımına yönelik planlama kararları alınması için yasal hükümlerin konulmasıYerle• şimlerde “bütünleşik su yönetimi ve planlamasının yapılması”,Bütünle• şik altyapı planlaması,Bütünle• şik su, toprak ve kent planının yapılması,K• ıyıların, bütünleşik kıyı yönetimi kapsamında doğal ve kültürel değerler ile doğal eşikler ve iklim riskleri de dikkate alınarak gelişme eğiliminin belirlenmesi, nüfus ve ekonomik etkinlik planlamasının bu yönde yapılması; risk haritalarının yapımı ve bu doğrultuda kıyılarda yüksek risklerde üstyapı ve altyapıların güçlendirilmesi, Her kent / yerle• şme için enerji araştırmaları ve planlarının yapılması (enerji ihtiyaçlarına ve tüketimine yönelik enerji bütçesi projeksiyonlarının yapılması, yerel sera gazı envanterlerinin hazırlanması ve sera gazı salınım oranlarının azaltılmasına yönelik eylem planlarının yapılması), doğal enerjili ve akıllı örnek toplu konut projeleri ile mahalle uygulamalarının yapılması,Do• ğal enerjili ve akıllı kentsel dönüşüm projelerinin yapılması; Yerel iklime uygun mimarinin teşvik edilmesi; yerleşmelerin iklim haritalarının hazırlanması ve güncel tutulması; ulusal güneş/doğal enerjili planlama ve tasarım kriterlerinin hazırlanması,Temiz hava planlar• ının bölgesel ölçekte tamamlanması ve güncellenmesi temiz, hızlı, ucuz ve güvenilir taşıma sistemlerinin hayata geçirilmesi ile toplu taşımanın teşvik edilmesi,

96

Her kent için bir • çevre kirliliği yönetim planı yapılması,Kentsel biyotop koruma, rekreasyon ve mekân tasar• ımını içeren ‘Kentsel Açık ve Yeşil Alan’ sistemlerinin planlama sürecine katılımının sağlanması,İ• lgili mevzuatta “Açık ve Yeşil Alan Sistemi” kavramına yer verilmesi için gerekli düzenlemelerin yapılması; Peyzaj mimarlığı uygulamalarının, ülke plan kademelerinin ve uygulama hükümlerinin bulunduğu mevzuatta yer alması; ilgili planlara altlık oluşturacak ve doğal kaynakları “Peyzaj” düzeyinde tanımlayan bir peyzaj envanterinin her ölçekte planlama çalışmasına girdi oluşturması.Sürdürülebilir Yerle• şmeler Yasası içeriğinde yer alması önerilenler ise: Mevzuat karma• şasının yeni ‘sürdürülebilir yerleşimler yasasında’ bütünleştirilmesi; plan kademeleri ve kurumlar arası eşgüdümün sağlanması,Tar• ım topraklarının korumasının ele alınması,Belirlenen stratejilerin kentlerde Sürdürülebilir Yerle• şim Planlarına yansıtılması; “Sürdürülebilir Yerleşmeler Yasası” düzenlemelerinde Rio, Johannesburg, Kyoto uluslararası sözleşmelerine uygun olarak stratejilere yer verilmesi ve2010 y• ılının ‘Türkiye Güneş Yılı’ İlan Edilmesi’dir.


RAPOR ÖZETİ

Kentleşme Şûrasının 6. Komisyonu olarak, İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ, YENİLENEBİLİR ENERJİLER, DOĞAL VARLIKLAR, ÇEVRE KİRLENMESİ ve YÖNETİMİ alanlarında, mevcut durumlar incenmiş, sorunları tespit edilmiş, stratejiler geliştirilmiş, eylemler önermiştir.

6. Komisyon: Küresel İklim Değişikliğinin ve Çevresel sorunların giderek arttığını ve yaşam açısından içerdiği sakıncaları dikkate almış, bu konularda,, ülke, bölge ve yerleşmeler düzeyinde neler yapılması gerektiğini araştırmış ve öneriler getirmiştir. Bu öneriler, Türkiye’nin uluslararası sözleşmeler, Avrupa Birliği ve Türkiye’nin ve vatandaşların beklentileri dikkate alınmıştır.

Yapılan incelemede, sorunların ve geleceğe yönelik beklentilerin, mevcut sistemlerle çözülemeyeceği anlaşılmış, bu nedenle grubumuz, mevcut sistemin iyileştirmesi yerine, yasal, örgütsel, finansal yeniliklere yeni öneriler getirmiştir.

Sürdürülebilir Kentler İçin Öneriler:

İklim Değişikliği Yasasının Çıkarılması (6.1.1.1)1. Türkiye’nin, her şeyden önce ve ivedilikle bir “İklim Değişikliği Yasası”na ihtiyacı vardır. Mevcut yasalarla, iklim değişikliğine karşı savaşmak mümkün değildir. İklim değişikliği yeni bir konudur bu konuda ülkemizde bugüne kadar ciddi hiçbir hazırlık yapılmamıştır. Türkiye imzaladığı, BM İklim Değişikliği Sözleşmesi” ve “Kyoto Protokolu” vb. sözleşmelerle uluslararası sorumluluklarını yerine getirmek istiyorsa, Bir “Çerçeve İklim Değişikliği Yasasına” ihtiyacı vardır: Bu yasa ile uzun vadeli hedefler belirlenmeli, politikalar oluşturulmalı, stratejiler saptanmalı, alt yapılar oluşturulmalı, yatırım alanları belirlenmeli ve finansman sistemleri geliştirilmelidir. Bu yasa içinde yer alması gereken konular içinde, özellikle, çevre kirlenmesinin önlenmesi, yenilenebilir enerji politikaların ve kullanım alanlarının belirlenmesi gerekmektedir. Konunun önemi ve çok disiplinli yönü dikkate alınarak yasanın hazırlanmasında, Bakanlıklar arası eşgüdüm sağlanmalı, üniversitelerin ve kamuoyunun katkısı belirlenmelidir. Komisyonumuzun Yasa içinde muhakkak yer almasını gerekli gördüğü konular şunlardır:

Küresel İklim Değişikliğine karşı Türkiye’nin hedefleri ve stratejileri1.1. Yenilenebilir Enerjilerin üretilmesi geliştirilmesi ve kullanımı1.2. Yerleşimlerde ve Mimaride alınacak önlemler1.3. Teşvik ve destek finans sistemleri (Karbon yasası çıkarılması vb.)1.4. Örgütlenme, eğitim ve teknoloji sistemleri1.5.

“Ulusal Mekânsal Politikanın ve Stratejilerinin” Belirlenmesi (6.11.1)2. Komisyonumuz, diğer grupların da onayını alarak, Ülke Mekânsal Stratejisinin belirlenmesini gerekli görmektedir. Özellikle, çevrenin kirlenmesi, toprak, su ve orman ve biyoçeşitlilik zenginliklerinin, kıyıların yağmalanmasını önlemek için ulusal düzeyde, bir anlamda, “Mekânsal Anayasa”nın saptanması gerekliliğine inanmaktadır. Bu yasa ülkemizde var olan kaynakların nasıl korunabileceğini ve nasıl kullanılacağına dair mekânsal kararları kapsayacaktır. Bu konuda grubumuzun somut önerileri şunlardır:

Çerçeve Su Yasası,2.1. Toprak Yönetimi yasası2.2. Biyoçeşitliliği Koruma ve Değerlendirme2.3. Havza Yönetimi (Havzaların yeniden belirlenmesi ve yerleşimlerle ilişkilendirilmesi2.4. Çevre Yönetimi vb.2.5.

98

Sürdürülebilir Bölgesel ve Yerel Gelişme Stratejileri Belirlenme (6.15.1) 3. Her bölgenin, doğal kaynaklarının, gelişme stratejilerinin, yenilenebilir enerji üretim olanaklarının değerlendirme stratejilerinin geliştirildiği, mekânsal olarak belirlendiği bir çalışmaya ihtiyaç vardır. İçeriği ve yöntemi ayrıca belirlenir.

Sürdürülebilir Yerleşimler Yasası4. Mevcut kentler, planlama ve uygulama biçimleri, kentlerin kirlenmesine, doğal varlıkların ve kaynakların yok olmasına neden olmaktadır. Ayrıca kentlerde, korumaya ve başta Güneş olmak üzere Yenilenebilir enerjileri kullanmaya yönelik birçok engel vardır. İmar Planı kapsamında bu devasa sorunları çözmek ve sonuç almak hemen hemen imkânsızdır. Bu nedenle, Komisyonumuz, özellikle küresel ısınmada kentlerin önemini ve Yenilenebilir enerjilerin kullanımını dikkate alarak “Sürdürülebilir Yerleşimler Yasası” çıkarılmasını önermektedir. Bu yasa ile Türkiye’de, kirli kentlerden, temiz, ekolojik, sağlıklı ve Güneş enerjili kentlere geçmek olanaklı hale gelecektir. Bu yasa içinde, planlama koşulları, yeni bir örgütlenme, yeni yöntemleri belirleyen, Araştırma, Planlama ve Uygulama merkezi, Küresel ısınmanın olumsuz etkilerine karşı önlemler, Güneş ve yenilebilir enerjilerin kullanımına yönelik yönetmelikler ve uygulama araçları ve finansman sistemleri, veri bankası olmalıdır. Bu ve benzeri öneriler detaylı olarak Rapor içinde verilmiştir.

Su Yasası5. Küresel İklim değişikliğinden kaynaklanan “kuraklık tehlikesi” dikkate alınarak, Su yönetim yasasının çıkarılması gereklidir. Su kıtlığı ve gelecek nesillerin su ihtiyacı, suların kirlenmesi, kentlerde su tasarrufu programlarını içeren bir su yasası ve ilgili yönetmenlikler önerilmektedir

Yenilenebilir (ya da Güneş) Enerji Araştırma, Planlama Ve Uygulama Merkezi 6. KurulmasıGüneş ülkesi olan Türkiye, çok yüksek ve çeşitli doğal enerji potansiyeline sahiptir. Mevcut “Yenilenebilir Enerji Yasası” değiştirilerek, ya da “Yenilenebilir (Güneş) Enerji Araştırma, Planlama ve Uygulama merkezi kurularak, ülkedeki “doğal ve yerli enerjiler” harekete geçirilmeli, enerjide dışa bağımlılık azaltılmalıdır.

Güneş Mimarisi Yasası 7. Her bina Güneş enerjisi ile enerji üretme potansiyeline sahiptir. Güneş Mimarisi Yasası” çıkarılarak, binaların “Güneş Mimarisine göre tasarlanması” ve “binalarda enerji üretim devri” başlatılmalıdır. Güneş mimarisi, Anadolu’da on bin yılda geliştirilen özgün bir mimarlık akımıdır ve çağdaş teknolojilerde geliştirilip uygulanabilecek ileri bir mimarlık değeridir. Güneş Mimarisi, Isıtma, soğutma, elektrik ihtiyaçlarını karşılayabilecek özellikler içerir. Güneş Mimari uygulaması, Dünyada, mimaride ileri bir aşamayı, küresel ısınmaya karşı en etkin yöntemi ve doğal ekolojik, sağlıklı binalar üretimi sağlayabilecektir. Türkiye Güneş Mimarisi ile ileri bir uygarlık aşamasına geçebilir.

YÖNETMELİKLER Yukarıda önerilen yasalar ya da mevcut yasalar içinde yer alabilecek yönetmelikler:

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ YÖNETMELİĞİSu ve sulak alanlar yönetimi•Kıyı yönetimi•Yeşil alan yönetimi•Yenilenebilir enerjilerin üretimi ve kullanımı•


Sürdürülebilir yerleşmeler•Karbon salımı•

SÜRDÜRÜLEBİLİR YERLEŞMELER YÖNETMELİĞİ1. (Kentlerde Yenilenebilir Enerji Üretimi ve Uygulama Yönetmeliği; Kentlerde Güneş Planlaması Yönetmeliği )

Kentler için Güneş ve Yenilenebilir Enerjilerin kullanımı•Kentlerde Doğal Varlıkları Koruma-Kullanma ve Planlama Entegrasyonu, Su, Toprak, •Biyoçeşitlilik kullanımıKentlerde Çevre Kirlenmesi ve Yönetimi •Yeşil Ulaşım Sistemleri •

‘Kentlerde Yenilebilir Enerji Üretimi ve Uygulama Yönetmeliği’ - 6.17.1.12. ‘Kentlerde Güneş Yönetmeliği’ - 6.17.2.23. Yapılara “Güneşlenme Performans Standardı” getirilmesi - 6.19.1.24.

Henüz yürürlüğe girmemiş ancak biran önce yürürlüğe girmesi ve etkin hale getirilmesi gereken yasa ve yönetmelikler:

DOĞA KORUMA YASASI

Bu yasa bağlamında önerilen Ulusal Doğa Koruma Komisyonu’nun biran önce faaliyete •geçmesi gerekmektedir.

Stratejik Çevresel Değerlendirme YönetmeliğiBinalarda Enerji Performansı Yönetmeliği - 6.20.1.1Uluslararası Karbon Ticaret SistemiBinalarda enerji verimliliğinin etkin kullanımıAvrupa Peyzaj Sözleşmesi

Ayrıca;

2010 yılının “TÜRKİYE GÜNEŞ YILI” ilan edilmesi önerilmektedir.Bir Güneş Ülkesi olan ülkemizde, Güneş enerjisinin etkin kullanımını başlatmak üzere, 2010 yılının Güneş Yılı ilan edilerek çalışmaların şimdiden başlatılmasını öneriyoruz6. Komisyon Yukarıda özet olarak sunduğu öneriler, stratejiler, eylem planları ve göstergeleri detayları ve içerikleri, 6. Komisyon Raporunda Mevcuttur.

100

ANA

SORU

N AL

ANLA

RISTRATEJİLER

EYLE

MLER

GÖST

ERGE

LER

NOSO

RUN

NOSTRATEJİLER

NOEY

LEM

SAHİBİ

ORTA

KLAR

ISÜ

REBÜTÇE

GÖST

ERGE

İKLİ

M D

EĞ

İŞİK

LİĞ

İ, D

OĞ

AL

KA

YN

AK

LAR

, EK

OLO

JİK

DE

NG

E, E

NE

RJİ

VE

RİM

LİLİ

Ğİ V

E K

EN

TLE

ŞM

E K

OM

İSY

ON

U

6.1

İklim

Değiş

ikliği

konu

sund

a ülk

emiz

strate

jilerin

in be

lirlen

memi

ş olm

ası v

e ya

pılac

ak ey

lemler

için

yasa

l çe

rçeve

eksik

liği

6.1.1

İklim

değiş

ikliği

ne uy

um v

e önle

yici

eylem

ler iç

in po

litika

ve st

rateji

lerin

sapta

nmas

ı ve t

emel

ilkele

rin

belirl

enme

si

6.1.1.

1“İk

lim De

ğişikl

iği Ya

sasın

ın” çı

karılm

ası v

e uy

um ve

önlem

e stra

tejile

rinin

belirl

enme

siTB

MM -

ÇOB

İlgili

Baka

nlıkla

rK

İkl

im De

ğişikl

iği Ya

sasın

ın yü

rürlü

ğe gi

rmes

i

6.2İkl

im de

ğiikli

ği ko

nusu

nda

toplum

sal f

arkınd

alık v

e bilin

ç ye

tersiz

liği

6.2.1

İklim

değiş

ikliği

, çev

re kir

lenme

si,

doğa

l varl

ıklar,

su ka

ynak

ları

ve ye

nilen

ebilir

enerj

iler

konu

larınd

a top

lumsa

l-siya

sal

bilinc

in ge

liştiri

lmes

i ve e

ğitim

in ya

ygınl

aştır

ılmas

ı

6.2.1.

1Ok

ul ön

cesin

den b

aşlay

arak t

üm eğ

itim

kade

meler

inde,

örgün

ve ya

ygın

eğitim

ara

çlarıy

la far

kında

lık ve

bilin

ç kaz

andır

ılmas

ıME

B, MS

BBe

lediye

, STK

’lar

KYa

tırım

bütçe

si, ST

K ka

ynak

.

Çevre

duya

rlılığı

eğitim

i veri

len

okull

arın v

e bu k

onula

ra ay

rılan

saat

ve bü

tçenin

yüzd

esi

6.2.1.

2Me

sleki

eğitim

prog

ramlar

ının h

azırla

nmas

ı ve

yürü

tülme

si, k

urum

içi e

ğitim

lerin

verilm

esi

İlgili

kamu

kuru

m ve

ku

ruluş

ları

Ünive

rsitel

er ve

Mes

lek

Odala

rıSü

rekli

Yatır

ım bü

tçesi

ve

diğer

kayn

aklar

Çevre

konu

larınd

a eğit

im ve

ren

kuru

m ve

STK’l

arın s

ayısı

ve

eğitil

en in

san s

ayısı

6.2.1.

3Ba

sın ya

yın ku

ruluş

larını

n öze

llikle

görse

l me

dyan

ın ku

llanıl

ması

Yerel

Yöne

timler

Me

dya (

ulusa

l - ye

rel) /

yerel

yö

netim

ler/

STK’l

arO/

U-

Çevre

prog

ramlar

ının g

ünlük

da

ğılım

yüzd

esi

Yazıl

ı bas

ında,

çevre

konu

larını

n işl

enme

yüzd

esi v

e öne

m

derec

esi

Kamu

kuru

mları

nca v

erilen

çe

vre re

klaml

arının

sayıs

ı

6.3İkl

im de

ğişikl

iğinin

nede

n ola

bilec

eği g

öçler

ve ke

nt-kır

nü

fus de

nges

izliği

6.3

.1İkl

im de

ğişikl

iğinin

kentl

er üz

erind

eki

etkile

rinin

uzun

vade

li plan

larda

dik

kate

alınm

ası

6.3.1.

1

9. Ka

lkınm

a Plan

ındak

i %90

kentl

eşme

ke

stirim

inin s

ürdü

rüleb

ilirlik

hede

fi do

ğrult

usun

da ik

lim gö

çleri d

e dikk

ate

alına

rak gö

zden

geçir

ilmes

i

DPT

Tüm

ilgili

Baka

nlıkla

rK

_9.

Kalkı

nma P

lanı H

edefe

rinin

yıllık

plan

larda

reviz

e edil

mesi

6.4

Sürd

ürüle

bilir v

e Bütü

nleşik

ye

rleşm

e poli

tikala

rının

olmay

ışı ve

yerle

şmele

rde

çevre

değe

rlerin

in dik

kate

alınm

amas

ı

6.4.1

Kalkı

nma p

lanlar

ı kap

samı

nda

konu

ya ili

şkin

bütün

leşik

politi

kalar

ın ge

liştiri

lmes

i6.4

.1.1

Ulus

al çe

vre po

litika

sının

ve ön

celik

lerini

n be

lirlen

mesi,

yeni

bir “Ç

evre

Şûras

ının”

top

lanara

k so

nuçla

rının

politi

ka ve

uy

gulam

alara

yans

ıtılma

sı

DPT/Ç

OBBİB

/KTB

/ En

erji B

ak./T

KB/U

BK

DPT p

rogram

ına

Baka

nlık G

enel

bütçe

sinde

n

Çevre

Şûras

ı’nın

düze

nlenm

esi

ve so

nuçla

rının

politi

kalar

a ya

nsım

ası

6.4.2

Sürd

ürüle

bilir y

erleş

im po

litika

larına

yö

nelik

alt y

apını

n oluş

turulm

ası

6.4.2.

1Ke

ntleş

me Şû

ra so

nuçla

rının

yeni

bir

“Sür

dürü

lebilir

Yerle

şme Y

asas

ı” ile

politi

ka ve

uy

gulam

alara

yans

ıtılma

sıBİB

STK v

e Oda

larO/

UBa

kanlı

k bütç

esi

“Sür

dürü

lebilir

Yerle

şim

Yasa

sı’nın

” yür

ürlüğ

e girm

esi

6.4.3

Sektö

rel ve

parça

cı pla

nların

ın (O

SB,

Toplu

Konu

t, Turi

zm Pl

anlar

ı, Ken

tsel

Dönü

şüm

vb.) b

ütünle

şik pl

an ka

rarlar

ı çe

rçeve

sinde

ele a

lınma

sı

6.4.3.

1Se

ktörel

plan

ların

“Sür

dürü

lebilir

Yerle

şimler

Ya

sası”

bağla

mınd

a ele

alına

rak pa

rçacı

yakla

şımlar

a son

verilm

esi;

BİB /

ÇOB

Yerel

Yöne

timler

, ilgil

i kur

um-

kuru

luşlar

ve ST

K’lar

O/U

_“S

ürdü

rüleb

ilir Ye

rleşim

Ya

sası’

nın” y

ürür

lüğe g

irmes

i

6.4.3.

2St

rateji

k Çev

resel

Değe

rlend

irme Y

önetm

eliği

ve Çe

vrese

l Etki

Değe

rlend

irme s

üreç

lerini

n bu

yasa

l düz

enlem

eyle

ilişkil

endir

ilmes

iBİB

/ÇOB

Yerel

Yöne

timler

, ilgil

i kur

um-

kuru

luşlar

ve ST

K’lar

O/U

_

“Stra

tejik

Çevre

sel

Değe

rlend

irme Y

önetm

eliği”

nin

yürü

rlüğe

girm

esi

SÇD u

ygula

nan p

lanlar

ın yü

zdes

i

SORUN ALANLARI, STATEJİLER, EYLEMLER VE GÖSTERGELER TABLOSU


ANA

SORU

N AL

ANLA

RISTRATEJİLER

EYLE

MLER

GÖST

ERGE

LER

NOSO

RUN

NOSTRATEJİLER

NOEY

LEM

SAHİBİ

ORTA

KLAR

ISÜ

REBÜTÇE

GÖST

ERGE

İKLİ

M D

EĞ

İŞİK

LİĞ

İ, D

OĞ

AL

KA

YN

AK

LAR

, EK

OLO

JİK

DE

NG

E, E

NE

RJİ

VE

RİM

LİLİ

Ğİ V

E K

EN

TLE

ŞM

E K

OM

İSY

ON

U

6.5Pla

nlama

da Ku

ruml

araras

ı ye

tki ka

rmaş

ası

6.5.1

Mev

zuatt

aki b

oşluk

ların

ve ça

tışan

ma

ddele

rin el

e alın

arak b

ütünc

ül biç

imde

düze

nlenm

esi

6.5.1.

1Me

vzua

t karm

aşas

ının y

eni ‘s

ürdü

rüleb

ilir

yerle

şimler

yasa

sında

’ bütü

nleşti

rilmes

iBİB

İlgili

kuru

mlar

OBa

kanlı

k bütç

esi

Ulus

al Me

kâns

al Pla

nlama

Po

litika

sı’ çe

rçeve

sinde

ha

zırlan

acak

Sürd

ürüle

bilir

Yerle

şimler

Yasa

sında

yetki

lerin

düze

nlenm

esi

6.5.2

Kuru

mlara

rası e

şgüd

üm ve

uyum

un

sağla

nmas

ı6.5

.2.1

Dene

tim iz

leme v

e geri

bildi

rimi k

oord

ine

edec

ek bi

r merk

ezin

oluştu

rulm

ası

(Sürd

ürüle

bilir Y

erleş

imler

Araş

tırma,

Planla

ma ve

Uygu

lama M

erkez

i)

Başb

akan

lıkBİB

- İlg

ili ku

ruml

arO/

UBa

şbak

anlık

bütçe

siSü

rdür

ülebil

ir Yerl

eşim

ler

Araş

tırma,

Planla

ma ve

Uy

gulam

a Merk

ezi’n

in ku

rulm

ası

6.6Ke

ntlerd

e çev

resel

ve do

ğal

veri e

ksikl

iği, m

evcu

t bilg

ilerin

bu

luştur

ulama

ması

6.6.1

Stan

dart

veri t

oplan

ması

ve bi

r me

kâns

al ve

ri/bil

gi ve

ri tab

anı

oluştu

rulm

ası

6.6.1.

1To

plana

n veri

lerin

‘Türk

iye Çe

vrese

l/Mek

ânsa

l Ve

ri Ban

kasın

da’ to

planm

ası v

e pay

laşılm

ası

ÇOB,T

ÜİKBİB

Ünive

rsite.

TKB,

ETKB

, ST

Klar, İ

l Öze

l İd.

KYa

tırım

bütçe

siTü

rkiye

Çevre

sel/M

ekân

sal V

eri

Bank

asını

n faa

liyete

gem

esi

6.6.1.

2Ku

ruml

arın v

eri to

plama

ilke v

e norm

larını

n be

lirlen

mesi

ve bu

na uy

ulmas

ının s

ağlan

ması

ÇOB,T

ÜİKBİB

Ünive

rsite.

TKB,

ETKB

, ST

Klar, İ

l Öze

l İd.

KYa

tırım

bütçe

si

Sürd

ürüle

bilir Y

erleş

imler

Ar

aştırm

a, Pla

nlama

ve

Uygu

lama M

erkez

inin f

aaliy

ete

geçm

esi

6.7AR

-GE f

aaliy

etleri

, bilim

sel

araştı

rma v

e geli

şmen

in ek

sikliğ

i6.7

.1Te

knolo

ji araş

tırma v

e geli

şme (

AR-G

E) ça

lışma

larını

n teş

viki

6.7.1.

1

Her k

entte

plan

lamay

a veri

teşk

il ede

cek

çevre

, doğ

al va

rlıklar

, hav

a kirli

liği, a

tıklar

, ye

nilen

ebilir

enerj

i kull

anım

ı ve t

ekno

lojile

rinin

geliş

tirilm

esi a

macı

ile b

ilimse

l Araş

tırma

Geliş

tirme M

erkez

inin k

urulm

ası

AR-G

E kur

umlar

ı Ün

iversi

teler

İlgili

birim

lerSü

rekli

AR-G

E Fon

ları

AR-G

E Uyg

ulama

Merk

ezini

n faa

liyete

geçm

esi

6.8Çe

vreye

yöne

lik su

çlard

a ya

rgı s

ürec

inin u

zama

sı ve

uy

gulam

ada y

aşan

an so

runla

r6.8

.1

Çevre

ye yö

nelik

suçla

rda y

argı

sürec

inin h

ızlan

dırılm

ası v

e cay

dırıcı

ce

zai y

aptır

ımlar

la ile

ilgili

çalış

malar

ın ya

pılma

sı

6.8.1.

1Ce

zai y

aptır

ımlar

ın art

tırılm

ası v

e uyg

ulama

ya

yöne

lik al

t yap

ının g

üçlen

dirilm

esi

ÇOB,

Adale

t Bak

anlığ

ıİlg

ili bir

imler

ve ye

rel

yöne

timler

KCe

zai y

aptır

ımı s

ağlay

acak

ma

ddele

rim m

evzu

atta y

er

almas

ı

6.9

Su ka

ynak

larını

n ko

runa

mama

sı,

Çevç

eve S

u Yas

asını

n so

nuçla

ndırıl

amam

ası

6.9.1

Su ka

ynak

larını

n veri

mli k

ullan

ımına

ve

yöne

timine

yöne

lik ya

sal ö

nleml

erin

alınm

ası

6.9.1.

1“Ç

erçev

e Su Y

asas

ının”

çıka

rılmas

ıÇe

vre ve

Orma

n Ba

kanlı

ğıİlg

ili ku

rum

ve ku

ruluş

larK

Su yö

netim

i yas

asını

n uy

gulam

aya k

onulm

ası

6.10

Tarım

topra

kların

ın am

aç dı

şı ku

llanıl

ması

6.10.1

Tarım

topra

kların

ın am

aç dı

şı ku

llanım

ının ö

nlenm

esi

6.10.1

.1Sü

rdür

ülebil

ir Yerl

eşme

ler Ya

sasın

da ta

rım

toprak

larını

n koru

masın

ın ele

alınm

ası

BİB

ÇOB,

TKB,

Ünive

rsitel

er, ye

rel

yöne

timler

O

Sürd

ürüle

bilir y

erleş

meler

ya

sasın

ın yü

rürlü

ğe gi

rmes

i

6.11

Ülke

mek

ânsa

l stra

tejile

rinin

eksik

liği

6.11.1

Ülke

Mek

ânsa

l Poli

tikas

ının v

e St

rateji

lerini

n beli

rlenm

esi

6.11.1

.1Ül

ke M

ekân

sal S

tratej

i Plan

ının y

apılm

ası

Baka

nlıkla

r aras

ıİlg

ili ku

rum

ve ku

ruluş

larO

Yatır

ım bü

tçesi

Ülke

mek

ânsa

l stra

teji p

lanını

n ha

zırlan

ması

6.12

Alt v

e üst

ölçek

li plan

lar

arasın

da eş

güdü

m ve

sü

reklili

k eks

ikliği

ve

kuru

mları

n koo

rdine

li ça

lışma

ması

6.12.1

Plan k

adem

eleri a

rasınd

aki

eşgü

dümü

n ve s

ürek

liliğin

sağla

nmas

ı6.1

2.1.1

Sürd

ürüle

bilir Y

erleş

meler

Yasa

sıyla

plan

kade

meler

i aras

ında e

şgüd

ümün

sağla

nmas

ıBİB

İlgili

kuru

m ve

kuru

luşlar

O

Sürd

ürüle

bilir Y

erleş

im

Yasa

sı’nd

a plan

hiye

rarşis

ine

uygu

nluğu

sağla

yaca

k bir

madd

enin

yer a

lmas

ı

6.12.2

Planla

ma sü

reci iç

erisin

deki

kuru

mları

n yetk

ilerin

in ne

t biçi

mde

tanım

lanma

sı ve

kuru

mlara

rası

eşgü

dümü

n sağ

lanma

sı

6.12.2

.1Sü

rdür

ülebil

ir Yerl

eşme

ler Ya

sasıy

la ku

ruml

ar

arasın

da eş

güdü

mün s

ağlan

ması

BİBİlg

ili Ba

kanlı

klar

K

Sürd

ürüle

bilir Y

erleş

im

Yasa

sı’nd

a kur

umlar

arası

koord

inasy

onu t

emin

edec

ek

madd

elerin

ve ar

açlar

ın ye

r alm

ası

102

ANA

SORU

N AL

ANLA

RISTRATEJİLER

EYLE

MLER

GÖST

ERGE

LER

NOSO

RUN

NOSTRATEJİLER

NOEY

LEM

SAHİBİ

ORTA

KLAR

ISÜ

REBÜTÇE

GÖST

ERGE

İKLİ

M D

EĞ

İŞİK

LİĞ

İ, D

OĞ

AL

KA

YN

AK

LAR

, EK

OLO

JİK

DE

NG

E, E

NE

RJİ

VE

RİM

LİLİ

Ğİ V

E K

EN

TLE

ŞM

E K

OM

İSY

ON

U

6.13

Planla

ma aş

amala

rında

sü

rdür

ülebil

irlik k

avram

ının

eksik

liği v

e bun

a bağ

lı ya

nlış k

ayna

k kull

anım

ı ve

dene

timsiz

, plan

sız sa

çaklı

ke

ntsel

yayıl

ma

6.13.1

Çevre

duya

rlı pla

nların

yapıl

ması

ve uy

gulan

ması,

mikr

o klim

a ve

yerel

ekos

istem

le uy

umlu

kent

makr

oform

larını

n beli

rlenm

esi, D

oğal

limitle

rin ke

nt pla

nlama

da sı

nır de

ğer

olarak

yer a

lmas

ı

6.13.1

.1

Çevre

ye du

yarlı

planla

ma ar

açlar

ı ve

yönte

mleri

nin ge

liştiri

lmes

i ve k

ullan

ılmas

ı, bu

bağla

mda y

utak a

lanlar

ın ko

runm

ası v

e ge

liştiri

lmes

i

ÇOB/

BİBDP

T, İlg

ili Ku

ruml

ar, Va

lilik v

e Be

lediye

lerU

Yatır

ım bü

tçesi

Geliş

tirilen

ve pl

anlar

da

kulla

nılan

araç

/yönte

m sa

yısı

6.13.1

.2

Sürd

ürüle

bilir Y

erleş

meler

Yasa

sı ile

uyum

lu ola

rak, p

lan ve

prog

ramlar

a, dü

zenle

meyi

yapa

n kur

um ta

rafınd

an, S

tratej

ik Çe

vrese

l De

ğerle

ndirm

e’sini

n uyg

ulanm

ası

BİBİlg

ili Ba

kanlı

klar

O/U

Yatır

ım bü

tçesi

Strat

ejik Ç

evres

el De

ğerle

ndirm

e Yön

etmeli

ği’nin

yü

rürlü

ğe gi

rmes

i

6.13.1

.3Ye

relde

halkı

n ve k

urulu

şların

görü

şlerin

in alı

nmas

ıÇO

BDP

T/Yere

l Yön

etiml

er/BİB

O/U

Yatır

ım bü

tçesi

Yapıl

an to

plantı

ve ka

tılımı

sa

ğlana

n kişi

ve/ve

ya ku

rum

sa

yısı

6.13.1

.4Bü

tünleş

ik bir

su ve

kent

planla

masın

ın ya

pılma

sı

İl öze

l idare

leri,

Büyü

kşeh

ir Be

lediye

leri, d

iğer

beled

iyeler

ÇOB

KYa

tırım

bütçe

si, Ye

rel

yöne

timler

Kulla

nım ka

rarını

n tale

p ede

ceği

su m

iktarı

nın su

bütçe

sinde

ka

rşılığ

ının o

lmas

ı

6.13.1

.5Be

lediye

düze

yinde

yerle

şmele

rin yı

lık su

bü

tçeler

inin k

uraklı

k ve b

olluk

döne

mi iç

in ha

zırlan

ması

İl öze

l idare

leri,

Büyü

kşeh

ir Be

lediye

leri, d

iğer

beled

iyeler

ÇOB

KHa

vza d

a bulu

nan

tüm Ye

rel yö

netim

bir

imler

iyle b

irlikte

Kenti

n Naz

ım İm

ar Pla

nı ölç

eğind

eki k

entse

l işlev

ler,

nüfus

ve yo

ğunlu

k kara

rları

temel

alına

rak be

lediye

nin

potan

siyel

su bü

tçesin

in ku

llanım

grup

larına

göre

pa

ylaştı

rılmas

ı ve b

unun

izl

emes

i

6.14

Sürd

ürüle

bilir v

e Bütü

nleşik

bö

lge ve

yerle

şme p

lanlar

ının

eksik

liği

6.14.1

Sürd

ürüle

bilir v

e bütü

nleşik

bölge

ve

yerle

şme p

lanlar

ının h

azırla

nmas

ı

6.14.1

.1

Havz

aların

sürd

ürüle

bilirli

k açıs

ından

yenid

en

değe

rlend

irilme

si ve

yerle

şme v

e bölg

e pla

nları i

le iliş

kilen

dirilm

esi, s

u hav

zalar

ı da

dikka

te alı

narak

, bölg

e stra

tejile

rin ve

plan

sın

ırların

ın be

lirlen

mesi

( DSİ

havz

a sını

rları

ile ge

rekli d

urum

larda

NUT

S)

BİB, Ç

OB, Y

erel

yöne

timler

İlgili

Baka

nlıkla

rK

Yatır

ım bü

tçesi

Sürd

ürüle

bilir Y

erleş

meler

Ya

sası

çerçe

vesin

de bö

lge ve

ye

rleşim

ölçe

ğinde

yapıl

an

çalış

ma sa

yısı

6.14.1

.2Sü

rdür

ülebil

ir ve B

ütünle

şik Bö

lge

ve Ye

rleşm

e Plan

larını

n yap

ılmas

ı ve

uygu

lanma

sı

BİB, Ç

OB, Y

erel

yöne

timler

İlgili

Baka

nlıkla

r, Yere

l yö

netim

ler Ün

iversi

teler

KYa

tırım

bütçe

siSü

rdür

ülebil

ir Yerl

eşme

ler

Yasa

sı çe

rçeve

sinde

yapıl

an

plan s

ayısı

6.15

Çevre

düze

ni pla

nının

yeter

sizliğ

i6.1

5.1Çe

vre dü

zeni

planın

ın ka

ldırıla

rak,

fiziks

el me

kana

ait il

ke ve

str

atejile

rinin

belirl

enme

si6.1

5.1.1

Sürd

ürüle

bilir B

ölges

el ve

Yerel

Geliş

me

Strat

ejiler

inin

belirl

enme

si ve

ilgili

planla

rın

buna

uyum

lu ya

pılma

sı DP

T, BİB

, ÇOB

İlgili

kuru

m ve

kuru

luşlar

OYa

tırım

bütçe

siSt

rateji

belge

sinin

oluştu

rulm

ası

6.16

AB ül

keler

inde u

ygula

ma al

anı

bulan

Peyz

aj Pla

nlama

nın

ülkem

izde h

alen m

ekân

sal

planla

ma hi

yerar

şisi iç

inde y

er

almam

ası

6.16.1

Peyz

aj Pla

nlama

nın m

ekân

sal

planla

ma sü

recine

katılı

mı6.1

6.1.1

Peyz

aj mi

marlığ

ı uyg

ulama

larını

n, ülk

e plan

ka

deme

lerini

n ve u

ygula

ma hü

küml

erinin

bu

lundu

ğu m

evzu

atta y

er alm

ası

Bayın

dırlık

ve İs

kan

Baka

nlığı

TMMO

B- PM

OK

Yatır

ım bü

tçesi

Gerçe

kleşe

n mev

zuat

değiş

iklikl

eri


ANA

SORU

N AL

ANLA

RISTRATEJİLER

EYLE

MLER

GÖST

ERGE

LER

NOSO

RUN

NOSTRATEJİLER

NOEY

LEM

SAHİBİ

ORTA

KLAR

ISÜ

REBÜTÇE

GÖST

ERGE

İKLİ

M D

EĞ

İŞİK

LİĞ

İ, D

OĞ

AL

KA

YN

AK

LAR

, EK

OLO

JİK

DE

NG

E, E

NE

RJİ

VE

RİM

LİLİ

Ğİ V

E K

EN

TLE

ŞM

E K

OM

İSY

ON

U

6.17

Kentl

erde y

enile

nebil

ir en

erjile

rin ku

llanıl

amam

ası

6.17.1

Çevre

duya

rlı ve

yenil

eneb

ilir

enerj

i kull

anım

ını iç

eren m

ekan

sal

strate

jilerin

belirl

enme

si6.1

7.1.1

Belirl

enen

strat

ejiler

in ke

ntlerd

e Sü

rdür

ülebil

ir Yerl

eşim

Plan

larına

ya

nsıtıl

ması

Bayın

dırlık

ve İs

kan

Baka

nlığı

ÇOB,

ETKB

, STK

ve

ünive

rsitel

erO

Baka

nlık

Yapıl

an sü

rdür

ülebil

ir ken

t pla

nı sa

yısı

6.17.2

Enerj

i veri

mli, i

klim-

çevre

duya

rlı

ve ür

etken

yeni

bir ke

nt ve

kır

planı

mode

linin

geliş

tirilm

esi

ve uy

gulan

ması

(Sürd

ürüle

bilir

Yerle

şmele

r Plan

ı)

6.17.2

.1Ye

rleşm

elerd

e Yen

ilebil

ir Ene

rji Ür

etimi

ve

Uygu

lama Y

önetm

eliğin

in’ ha

zırlan

ması

BİB, E

TKB

Yerel

Yöne

timler

KBa

kanlı

kMe

vzua

tın çı

karılm

ası v

e uy

gulam

aya g

eçiril

mesi

6.17.2

.2Ke

ntlerd

e Gün

eş Pl

anlam

ası Y

önetm

eliği’

ha

zırlan

ması

BİB, E

TKB,

Ün

iversi

teler

ÇOB,

STK

KBa

kanlı

kMe

vzua

tın çı

karılm

ası v

e uy

gulam

aya g

eçiril

mesi

6.17.3

Örne

k uyg

ulama

ların

yayg

ınlaş

tırılm

ası

6.17.3

.1Do

ğal e

nerjil

i ve a

kıllı ö

rnek t

oplu

konu

t pro

jeleri

ile m

ahall

e uyg

ulama

larını

n ya

pılma

sı

Yerel

Yöne

timler

ve

TOKİ

BİB, E

TKB

Sürek

liYe

rel Yö

netim

ler,

TOKİ

Yapıl

an uy

gulam

a say

ısı

6.17.3

.2Do

ğal e

nerjil

i ve a

kıllı k

entse

l dön

üşüm

pro

jeleri

nin ya

pılma

sıYe

rel Yö

netim

lerBİB

, ETK

BSü

rekli

Yerel

Yöne

timler

Yapıl

an uy

gulam

a say

ısı

104

ANA

SORU

N AL

ANLA

RISTRATEJİLER

EYLE

MLER

GÖST

ERGE

LER

NOSO

RUN

NOSTRATEJİLER

NOEY

LEM

SAHİBİ

ORTA

KLAR

ISÜ

REBÜTÇE

GÖST

ERGE

İKLİ

M D

EĞ

İŞİK

LİĞ

İ, D

OĞ

AL

KA

YN

AK

LAR

, EK

OLO

JİK

DE

NG

E, E

NE

RJİ

VE

RİM

LİLİ

Ğİ V

E K

EN

TLE

ŞM

E K

OM

İSY

ON

U

6.18

Planla

mada

havz

a bü

tünün

ün gö

z önü

nde

bulun

duru

lmam

ası v

e su

kayn

ak ve

rimlili

ğinin

göze

tilmem

esi

6.18.1

Su ka

ynak

larını

n kull

anım

ve

rimlili

ğinin

arttır

ılmas

ı

6.18.1

.1Bü

tünleş

ik ha

vza p

lanlam

ası y

apıla

rak su

ku

llanım

verim

liliğin

in art

ırılma

sı BİB

İl Öze

l İd., H

avza

yöne

timi

OYa

tırım

bütçe

si (B

akan

lık, il

özel

idarel

eri,

Yapıl

an bü

tünleş

ik ha

vza p

lanı

sayıs

ı

6.18.1

.2He

r aşa

mada

, suy

un ye

niden

kulla

nımını

n sa

ğlanm

ası

Beled

iye.

İller B

anka

sı, İl

Özel

İd.O

Yatır

ım bü

tçesi,

İller

Ba

nkas

ı

Arırt

ılan a

tık su

mikt

arının

ke

ntsel

amaç

lı top

lam su

ku

llanım

mikt

arına

oran

ı Kiş

i baş

ına ge

ri kaz

anıla

n su

oranı

6.18.1

.3Su

kulla

nım ve

rimlili

ğinin

artırıl

ması

amac

ıyla y

eni a

raçlar

ın ge

liştiri

lmes

iYe

rel yö

netim

ler,

ETKB

, ÇOB

İller B

anka

sı, İl

Özel

İd.O

Yatır

ım bü

tçesi

Kişi b

aşına

tüke

tilen s

u mi

ktarın

daki

azalm

a oran

ıKa

deme

li fiatl

andır

mada

su

tasarr

ufu te

şviki

: ayd

a 30 m

3 ev

sel s

u tük

etim

fiatın

ın 12

m3

evse

l su t

üketi

m fia

tına o

ranı

(bu or

an 3’

ten az

olma

malı)

6.18.1

.4At

ık su

yun k

entse

l yeş

il alan

larda

etkin

ku

llanım

ı ye

rel yö

netim

lerTC

KYK

Yatır

ım bü

tçesi

Yeşil

Fon

Arırt

ılan a

tık su

mikt

arının

ke

ntsel

amaç

lı top

lam su

ku

llanım

mikt

arına

oran

ı Su

lamad

a kull

anıla

n atık

su

mikta

rı (m3

)

6.18.1

.5Ye

rleşm

elerd

e ve b

inalar

da ya

ğmur

suyu

nun

birikt

irilme

si ve

değe

rlend

irilme

si (uy

gun

tekno

lojile

rin ge

liştiri

lmes

i)Be

lediye

Emlak

/İnşa

at se

ktörü

Ken

tliO

Yatır

ım bü

tçesi,

Özel

sektö

r

Yıllık

yağış

ile el

de ed

ilen

yağm

ur su

yunu

n dep

olanm

a (sa

rnıçla

rda)

mikta

rının

toplam

ke

ntsel

su ka

ynak

ları iç

indek

i ora

nı ve

bunu

n kull

anım

ora

nı (te

rmina

l, stad

yum

vb

.yapıl

arda ç

atı al

anlar

ında

toplan

an su

yun t

emizl

ik ve

su

lama s

uyu o

larak

kulla

nımı)/

bu

ama

çla pr

ojelen

dirile

n ve

ruhs

atlan

dırıla

n yap

ı say

ısı/

oranı

6.18.1

.6

Planla

ma-s

u tük

etim

ilişkis

inin h

er

ölçek

teki p

lanlam

ada ö

nceli

kle gö

z önü

ne

alınm

ası v

e öze

llikle

üst ö

lçek p

lanlam

a (m

ekan

sal g

elişm

e) str

atejile

rinde

nüfus

un

su ka

ynak

larıyl

a den

geli d

ağılım

ı ilke

sinin

benim

senm

esi ,

İçişle

ri Bak

anlığ

ıBa

yındır

lık ve

İska

n Bak

anlığ

ı K

Yerel

yöne

timler

Çerçe

ve Su

Yasa

sı’nın

yürü

rlüğe

gir

mesi


ANA

SORU

N AL

ANLA

RISTRATEJİLER

EYLE

MLER

GÖST

ERGE

LER

NOSO

RUN

NOSTRATEJİLER

NOEY

LEM

SAHİBİ

ORTA

KLAR

ISÜ

REBÜTÇE

GÖST

ERGE

İKLİ

M D

EĞ

İŞİK

LİĞ

İ, D

OĞ

AL

KA

YN

AK

LAR

, EK

OLO

JİK

DE

NG

E, E

NE

RJİ

VE

RİM

LİLİ

Ğİ V

E K

EN

TLE

ŞM

E K

OM

İSY

ON

U

6.19

Küres

el ikl

im de

ğişikl

iğinin

ye

rleşim

ler üz

erind

e olum

suz

etkile

r yara

tmas

ı

6.19.1

Yerel

iklim

e uyg

un pl

anlam

a ya

pılma

sı

6.19.1

.1

“Sür

dürü

lebilir

Yerle

şmele

r Yas

ası”

düze

nleme

lerind

e Rio,

Joha

nnes

burg

, Kyo

to ulu

slarar

ası s

özleş

meler

ine uy

gun o

larak

str

atejile

re ye

r veri

lmes

i

BİBSP

O, ÇO

B, Ün

iversi

teler,

Yerel

Yö

netim

lerK Sü

rekli

Yatır

ım bü

tçesi,

TÜ

BİTAK

, Üniv

. Ar

ştırm

a Fon

u

Sürd

ürüle

bilir y

erleş

meler

ya

sasın

ın ve

strat

ejiler

in be

lirlen

mesi

6.19.1

.2Ya

pılara

“Gün

eşlen

me Pe

rform

ans S

tanda

rdı”

getiri

lmes

iBİB

ETKB

, ÇOB

, TSE

KSt

anda

rdın

yürü

rlüğe

girm

esi

6.19.1

.3Ye

rel ik

lime u

ygun

mim

arinin

ve ya

pı ma

lzeme

sinin

teşvik

edilm

esi

BİB /

Yerel

Yö

netim

lerŞP

O/ M

imarl

ar Od

ası

O Sürek

li

Beled

iye ge

liri

(öz ka

ynak

kayb

ı) ,Be

lediye

bütçe

si,

(perso

nel g

ideri)

1 - Ru

hsata

başv

uran y

apı o

ranı

6.19.1

.4He

r yerl

eşme

için

planc

ıların

ku

llanıl

anıla

bilec

eği ik

lim ve

risi b

ulunm

ası v

e pa

ylaşıl

ması

Meteo

roloji

Gn. M

d.BİB

, ÇOB

, Üniv

ersite

lerO

Sü

rekli

Yatır

ım bü

tçesi

Ülke

çapın

da ik

lim ve

rilerin

i da

ha iy

i tems

il ede

bilec

ek

sayıd

a ista

syon

kuru

lmas

ı ve

iklim

veris

inin t

oplan

ması

6.19.1

.5Ye

rleşm

elerin

iklim

harita

larını

n haz

ırlanm

ası

ve gü

ncel

tutulm

ası

Meteo

roloji

Gn.M

d Be

lediye

BİB, Ç

OB, Ü

nivers

iteler

UYa

tırım

bütçe

siİkl

im ha

ritasın

a sah

ip ye

rleşm

e ora

nı/sa

yısı

6.19.2

Yerle

şmele

rde ı

sı ad

ası o

luşum

unun

de

netim

altın

a alın

ması

6.19.2

.1Ye

rel m

eteoro

lojik

koşu

llara

uygu

n yap

ılaşm

a ile

yerle

şme i

çinde

hava

akım

ının s

ağlan

ması

Yerel

Yöne

timler

, BİB

Meteo

roloji

Gn. M

d.U

Yatır

ım bü

tçesi

İklim

lendir

me (ıs

ıtma-

soğu

tma)

için k

işi ba

şına t

üketi

len en

erji

mikta

rında

ki az

alma v

e hav

a ka

litesin

deki

iyileş

me

6.19.2

.2Ye

rleşm

e içi

yeşil

alan

ların

deng

eli da

ğılım

ı, ko

runm

ası v

e artt

ırılma

sıYe

rel Yö

netim

lerÇO

BO

Yerel

yöne

tim bü

tçesi

Maha

lle ba

zında

kişi

başın

a dü

şen y

eşil a

lan m

iktarı

6.20

Binala

rdan

kayn

aklan

an se

ra ga

zı sa

lınım

larını

n artm

ası

6.20.1

Binala

rdan

kayn

aklan

an se

ra ga

zı sa

lımlar

ının a

zaltıl

ması

6.20.1

.1Ya

yımlan

mış o

lan Bi

nalar

da En

erji

Perfo

rman

sı Yö

netm

eliğin

in etk

in uy

gulan

ması

ETKB

, BİB,

yerel

yö

netim

ler,

ilgili

kuru

m ve

kuru

luşlar

OYa

tırım

bütçe

si,

Avru

pa Bi

rliği U

lusal

Prog

ramı (I

PA)

Sera

gazla

rı aza

ltım or

anı

6.20.1

.2

Mevc

ut ya

pı sto

ğunu

n ene

rji ve

rimlili

ğinin

ve se

ra ga

zı sa

lım or

anlar

ının a

zaltıl

ması

için h

azırla

nan p

rogram

ın uy

gulan

ması

( AB

- 200

8 Ulus

al Pr

ogram

ı/ Ene

rji Fa

slı -

BİB

Prog

ramı)

BİBET

KB -

ÇOB

OYa

tırım

bütçe

si,

Avru

pa Bi

rliği U

lusal

Prog

ramı (I

PA)

Bina k

ayna

klı em

isyon

larda

sa

ğlana

n aza

ltım or

anı

6.21

Yerel

yöne

timler

in ka

rbon

ticare

ti sist

emini

ku

llana

mama

sı

6.21.1

Karb

on Ti

caret

inin y

asal

çerçe

vesin

in ve

düze

nleyic

i kur

umlar

ının

oluştu

rulm

ası

6.21.1

.1Ul

uslar

arası

Karb

on Ti

caret

i Sist

emine

en

tegre

olmak

için

gerek

li düz

enlem

elerin

, ye

tkilen

dirme

lerin

yapıl

ması

SPK -

ÇOB

BİB, S

TB. E

TKB,U

B, Ha

zine

Müst

OYa

tırım

Bütçe

leri

Karb

on Ti

caret

i Yas

al Çe

vçev

esini

n yür

ürlüğ

e girm

esi

6.21.2

Karb

on Ti

caret

inin (

sera

gazın

ın az

altılm

asıyl

a kaz

anıla

n mikt

arın)

yerel

yöne

timler

ve se

ra ga

zı az

altım

ın ka

tkıda

bulun

anlar

lehin

e yen

i bir

finan

sal a

raç ol

arak t

anım

lanma

sı

6.21.2

.1

Yerel

yöne

timler

in ka

rbon

düze

ylerin

in be

lirlen

mesi

ve ke

ntsel

dönü

şüm

vb.

enerj

i veri

mli y

apıla

şma u

ygula

malar

ıyla

kaza

nılac

ak CO

2 mikt

arının

ticare

tinin

yapıl

abilm

esi

SPK -

ÇOB -

Yerel

Yö

netim

lerBİB

İller

Bank

ası, H

azine

Mü

st.U

Yatır

ım Bü

tçeler

iYa

pılac

ak CO

2 tica

retini

n mi

ktarı

106

ANA

SORU

N AL

ANLA

RISTRATEJİLER

EYLE

MLER

GÖST

ERGE

LER

NOSO

RUN

NOSTRATEJİLER

NOEY

LEM

SAHİBİ

ORTA

KLAR

ISÜ

REBÜTÇE

GÖST

ERGE

İKLİ

M D

EĞ

İŞİK

LİĞ

İ, D

OĞ

AL

KA

YN

AK

LAR

, EK

OLO

JİK

DE

NG

E, E

NE

RJİ

VE

RİM

LİLİ

Ğİ V

E K

EN

TLE

ŞM

E K

OM

İSY

ON

U

6.22.1

Kıyıla

rımızd

a ikli

m de

ğişkli

ği ka

psam

ında r

isk ha

ritalar

ının

yapıl

ması

6.22.1

.1Ris

k hari

taları

nın ya

pımı v

e bu d

oğru

ltuda

kıy

ılard

a yük

sek r

iskler

de üs

tyapı

ve

altya

pıları

n güç

lendir

ilmes

i,

ÇOB,

DSİ,

Meteo

roloji

Gn. M

d.KT

B, BİB

KYa

tırım

bütçe

siYa

pılan

risk h

arital

arı ve

il ba

zında

uygu

lama s

ayısı

6.22.2

Kıyıla

rın ik

lim de

ğişikl

iğind

en

kayn

aklan

an ris

klere

göre

yenid

en

planla

nmas

ı ve y

öneti

mi

6.22.2

.1

Kıyıla

rın, b

ütünle

şik kı

yı yö

netim

i ka

psam

ında d

oğal

ve kü

ltürel

değe

rler il

e do

ğal e

şikler

ve ik

lim ris

kleri d

e dikk

ate

alına

rak ge

lişme

eğilim

inin b

elirle

nmes

i, nü

fus ve

ekon

omik

etkinl

ik pla

nlama

sının

bu

yönd

e yap

ılmas

ı

BİB /

ÇOB,

Yerel

yö

netim

lerBa

kanlı

klar v

e bağ

lı kur.

Ün

iversi

-teler

K/O

Yatır

ım bü

tçesi

Yapıl

an bü

tünleş

ik kıy

ı yön

etimi

uy

gulam

ası s

ayısı

6.23

İklim

değiş

ikliği

nin ne

den

olabil

eceğ

i kura

klık s

orunu

ve

su ka

ynak

larını

n etki

n ve

verim

li kull

anılm

amas

ı

6.23.1

Potan

siyel

su ka

ynak

larını

n ara

ştırılm

ası

6.23.1

.1St

atik s

u rez

ervler

inin v

e fos

il su

olana

kların

ın ara

ştırılm

ası

ÇOB

MTA,

Üniv.

OYa

tırım

bütçe

siYe

ni su

reze

rvleri

nin m

iktarı

- İ

ncele

nen a

lan sa

yısını

n po

tansiy

el ala

n say

ısına

oran

ı

6.23.2

Yerle

şmele

rde s

u pota

nsiye

linin

artırıl

ması

ve pl

anlam

ada s

u ka

ynak

ları p

otans

iyelin

in eş

ik de

ğer

olarak

dikk

ate al

ınmas

ı

6.23.2

.1Ye

r altı

ve ye

rüstü

baraj

larını

n yap

ılarak

ke

ntleri

n su o

lanak

larını

n artı

rılmas

ıÇO

BMT

A, Ün

iv.O

Yatır

ım bü

tçesi

Su de

polam

a yap

ıların

ın ka

pasit

e artı

ş oran

ı

6.23.2

.2Do

ğal d

renaj

pater

ninin

harita

landır

ılmas

ı ve

kents

el aç

ık ve

yeşil

alan

siste

minin

bir

parça

sı ola

rak de

ğerle

ndiril

mesi

Yerel

yöne

timler

Ünive

rsitel

erO

Çevre

ve Or

man

Baka

nlığı

Kentl

erde v

adi v

e dere

ya

taklar

ının y

apıla

şma d

ışınd

a tut

ulma o

ranı

6.23.2

.3Do

ğal k

ayna

k taş

ıma k

apas

iteler

inin d

ikkate

alı

nmas

ı ve h

avza

lar ar

ası s

u tran

sferin

e izin

ve

rilmem

esi

Baka

nlar K

urulu

İlgili

Kuru

mlar

OHa

vza d

ışı su

kayn

aklar

ından

ge

len su

mikt

arının

tüm

su

kayn

ağı iç

indek

i oran

ı

6.23.2

.4Ye

rleşim

lerde

“bütü

nleşik

su yö

netim

i ve

planla

masın

ın ya

pılma

sı”BİB

, ÇOB

, Yere

l yö

netim

lerÜn

iversi

teler,

İlgili

Kuru

mlar

OYa

tırım

bütçe

siSü

rdür

ülebil

ir Yerl

eşme

ler

Yasa

sınınY

ürür

lüğe g

irmes

i

6.24

Küres

el ikl

im de

ğişikl

iğinin

ne

den o

lduğu

şehir

selle

ri ve

altya

pının

bu ris

ki ka

rşılay

acak

yeter

lilikte

olm

amas

ı

6.24.1

Kents

el alt

yapı

çalış

malar

ında

küres

el ikl

im de

ğişikl

iği gö

z ön

ünde

tutul

arak k

entle

rde a

ltyap

ı ka

pasit

esini

n artt

ırılma

sı

6.24.1

.1Bü

tünleş

ik alt

yapı

planla

ması

ÇOB,

BİBye

rel yö

netim

lerO

Yatır

ım Bü

tçesi

Sürd

ürüle

bilir Y

erleş

meler

Ya

sasın

ınYür

ürlüğ

e girm

esi

6.24.1

.2Gr

i su s

istem

inin y

eni g

elişe

n kon

ut ala

nları

için z

orunlu

olara

k geti

rilmes

i ve t

eşvik

ed

ilmes

iÇO

B, BİB

yerel

yöne

timler

OÇO

B, Ye

rel Yö

netim

Bü

tçeler

i

Arırt

ılan a

tık su

mikt

arının

ke

ntsel

amaç

lı top

lam su

ku

llanım

mikt

arına

oran

ı

6.24.1

.3Me

vcut

şebe

keler

deki

kayıp

ların

azalt

ılmas

ıİlle

r Ban

kası

/ Yere

l yö

netim

lerilg

ili ku

rum

ve ku

ruluş

larO

ÇOB,

Yerel

Yöne

tim

Bütçe

leri

Kayn

aktan

verile

n su i

le fat

uralan

dırıla

n su a

rasınd

aki

azalt

ılan f

ark

Günc

el tek

noloj

ilerle

su

dağıt

ım si

stemi

nin şe

beke

sinin

dene

tlend

iği be

lediye

oran

ı


ANA

SORU

N AL

ANLA

RISTRATEJİLER

EYLE

MLER

GÖST

ERGE

LER

NOSO

RUN

NOSTRATEJİLER

NOEY

LEM

SAHİBİ

ORTA

KLAR

ISÜ

REBÜTÇE

GÖST

ERGE

İKLİ

M D

EĞ

İŞİK

LİĞ

İ, D

OĞ

AL

KA

YN

AK

LAR

, EK

OLO

JİK

DE

NG

E, E

NE

RJİ

VE

RİM

LİLİ

Ğİ V

E K

EN

TLE

ŞM

E K

OM

İSY

ON

U

6.25

Kentl

eşme

nin /

yerle

şmen

in ya

rattığ

ı ene

rji iht

iyacı

planla

masın

ın ya

pılma

ması

ve

/ vey

a göz

ardı

edilm

esi

6.25.1

Kentl

erde /

yerle

şmele

rde e

nerji

kulla

nım ve

verim

liliği

için p

lan

yapıl

ması

6.25.1

.1

Her k

ent /

yerle

şme

için e

nerji

araştı

rmala

rı ve

plan

larını

n yap

ılmas

ı (ene

rji iht

iyaçla

rına

ve tü

ketim

ine yö

nelik

enerj

i bütç

esi

projek

siyon

larını

n yap

ılmas

ı, yere

l sera

gazı

enva

nterle

rinin

hazır

lanma

sı ve

sera

gazı

salın

ım or

anlar

ının a

zaltıl

masın

a yön

elik

eylem

plan

larını

n yap

ılmas

ı

ETKB

Yerel

Yöne

timler

ve Va

lilikle

rO

Gene

l ve Y

erel

Yöne

tim Bü

tçeler

i

Her y

erleş

me iç

in ya

pılan

enerj

i ara

ştırm

a say

ısı ve

yapıl

an en

erji

temell

i yerl

eşme

plan

ı say

ısı

6.25.2

Kenti

n/ ye

rleşm

enin

enerj

iyi tü

keten

de

ğil, a

ynı z

aman

da ür

eten b

ir sist

eme

dönü

ştürü

lmes

inin e

le alı

nmas

ı6.2

5.2.1

Kent

/ yerl

eşme

nin ve

çevre

sinde

ki ye

nilen

ebilir

enerj

i pota

nsiye

llerin

in tes

pit

edilm

esi

ETKB

BİB, Ç

OB, Y

erel Y

öneti

mler

OGe

nel v

e Yere

l Yö

netim

Bütçe

leri

Her y

erleş

mede

, tesp

it edil

en

yenil

eneb

ilir en

erji p

otans

iyelle

ri ve

kulla

nılab

ilirilik

artış

oran

ı

6.26

Kentl

erde /

yerle

şmele

rde

doğa

l ene

rji ür

etim

ve

kulla

nımını

n des

teklen

meme

si

6.26.1

Güne

ş Ene

rjisini

n değ

erinin

anlaş

ılmas

ı içi

n prog

am ve

etkin

likler

inin y

apılm

ası6.2

6.1.1

2010

yılın

ın ‘Tü

rkiye

Güne

ş Yılı’

İlan E

dilme

siET

KBÇO

B, BİB

v ye

rel yö

n, ün

iversi

teler,

STK l

arK

Yatır

ım bü

tçesi

Türk

iye Gü

neş Y

ılı Et

kinlik

lerini

n ya

pılma

sı

6.26.2

Kentl

erde /

yerle

şmele

rde d

oğal

enerj

i ür

etim

kulla

nımını

n des

teklen

mesi

için y

asa v

e stan

dartl

arın y

enile

nmes

i (ul

usal

ve ul

uslar

aras

ı fonla

rdan

ve

kuru

luşlar

dan y

ararla

nılma

sı)

6.26.2

.1Ye

nilen

ebilir

enerj

iler iç

in TS

E stan

dartl

arının

be

lirlen

mesi

TSE

İlgili

Baka

nlık v

e Üniv

eriste

lerK

TSE

Stan

dartl

arın y

ürür

lüğe g

irmes

i

6.26.2

.2Ye

nileb

ilir en

erji k

ullan

ımını

n ilgi

li me

vzua

tlard

a yeri

ni alm

ası

İlgili

Tüm

Kuru

mlar

-K

İlgili

Kuru

mlar

Mevz

uatla

rın ye

nilen

mesi

ve

yürü

rlüğe

girm

iş olm

ası

6.26.2

.3Ye

nileb

ilir en

erji k

ullan

ımını

n ya

ygınl

aştır

ılmas

ı, des

tek ve

teşv

ikler

için b

ir fon

kuru

lmas

ıDP

T, MB

, EVK

Kİlg

ili Ku

ruml

arK

İlgili

Baka

nlıkla

rBü

tçede

n kay

nak a

yrılm

ası v

e fon

un yü

rürlü

ğe gi

rmes

i

6.26.2

.4Ye

nilen

ebilir

enerj

iler iç

in KW

başın

a bire

ysel

teşvik

lerin

çıkarı

lmas

ıET

KB, B

İB, EV

KK-

Kİlg

ili Ba

kanlı

klar

Birey

sel te

şvikt

en ya

rarlan

an

birey

sayıs

ı

6.26.2

.5Uy

gun t

ekno

loji g

elişti

rmed

e san

ayini

n ve

AR-G

E çalı

şmala

rının

deste

klenm

esi

TÜBİT

AK, S

TBilg

ili Ku

ruml

arO

Yatır

ım Bü

tçesi

Geliş

tirilen

ve ha

lkın k

ullan

ımına

su

nulan

yeni

tekno

loji s

ayısı

6.27

Kentl

erde/

yerle

şmele

rde

doğa

l ene

rji ür

etim

sis

temler

inin e

ksikl

iği6.2

7.1Ke

ntlerd

e / ye

rleşm

elerd

e doğ

al en

erji

sistem

leri e

ksikl

iğinin

gide

rilmes

i, yen

i tek

noloj

ilerd

en fa

ydala

nılma

sı

6.27.1

.1

Kentl

erde /

yerle

şmele

rde d

oğal

enerj

i (gü

neş,

rüzg

ar, bi

yoen

erji, ç

öp en

erjisi

, su v

e jeo

terma

l) sist

emler

i, san

tralle

rinin

kuru

lmas

ı ve

kojen

erasy

on si

steml

erind

en ya

rarlan

ılmas

ı EPDK

BİB, E

TKB,

Yerel

Yöne

timler

Sürek

liÖz

el ve

Tüze

l ya

tırım

cılar

Kuru

lan do

ğal e

nerjil

i san

tral

sayıs

ı

6.27.1

.2Ke

ntlerd

e / ye

rleşm

elerd

e doğ

al en

erjili

planla

ma ta

sarım

ve uy

gulam

a merk

ezini

n ku

rulm

ası

Yerel

Yöne

timler

ETKB

, BİB

KYe

rel Yö

netim

lerKu

rulan

merk

ez sa

yısı v

e çalı

şan

bilim

adam

ı say

ısı/ k

ent iç

indek

i fay

dalan

ma or

anlar

ı

6.27.1

.3Do

ğal e

nerjiy

le ke

ntleri

n / ye

rleşm

elerd

e ay

dınlat

ılmas

ı sist

emler

inin k

urulm

ası

Yerel

Yöne

timler

ETKB

, BİB

KYe

rel Yö

netim

lerdo

ğal e

nerjiy

le ay

dınlan

an aç

ık me

kanla

rın bü

yüklü

ğü, m

iktarı

ve

oran

ı

6.28

Doğa

l ene

rji sis

temler

inin

örgütl

enme

sine v

e yö

nlend

irilme

sine i

lişkin

me

vzua

t eks

ikliği

6.28.1

Kentl

erde/

yerle

şmele

rde d

oğal

enerj

ilerin

örgü

tlenm

esine

ve

yönle

ndiril

mesin

e yön

elik m

evzu

atın

oluştu

rulm

ası

6.28.1

.1Ke

ntlerd

e/ ye

rleşm

elerd

e gün

eş /

doğa

l ene

rji ku

llanım

ı için

teşvik

yasa

sı ha

zırlan

ması

DPT,

Maliy

e Bak

anlığ

ıET

KB, B

İBK

Gene

l Bütç

e ve F

onlar

Kentl

erde G

üneş

/ Do

ğal e

nerji

teşvik

yasa

sının

çıkma

sı ve

yü

rürlü

ğe gi

rmes

i

6.28.1

.2Ul

usal

güne

ş/doğ

al en

erjili

planla

ma ve

tas

arım

kriter

lerini

n haz

ırlanm

ası

BİBDP

T, ET

KB, Ü

nivers

iteK

Baka

nlık

Ulus

al gü

neş/d

oğal

enerj

ili pla

nlama

ve ta

sarım

krite

rlerin

in yü

rürlü

ğe gi

rmes

i

108

ANA

SORU

N AL

ANLA

RISTRATEJİLER

EYLE

MLER

GÖST

ERGE

LER

NOSO

RUN

NOSTRATEJİLER

NOEY

LEM

SAHİBİ

ORTA

KLAR

ISÜ

REBÜTÇE

GÖST

ERGE

İKLİ

M D

EĞ

İŞİK

LİĞ

İ, D

OĞ

AL

KA

YN

AK

LAR

, EK

OLO

JİK

DE

NG

E, E

NE

RJİ

VE

RİM

LİLİ

Ğİ V

E K

EN

TLE

ŞM

E K

OM

İSY

ON

U

6.29

Yerle

şmele

rde g

üneş

en

erjisi

nin et

kin ve

yayg

ın ola

rak ku

llanıl

mama

sı6.2

9.1Ye

rleşim

alan

larını

n gün

eş en

erjisi

ni etk

in ku

llana

bilme

sinin

sağla

nmas

ı6.2

9.1.1

Yerle

şim al

anlar

ının g

üneş

e uyg

un ol

arak y

er

seçim

inin y

apılm

ası v

e uyg

ulanm

ası

BİB, y

erel Y

öneti

mler

ÇOB,

ŞPO Ü

nivers

iteler

KS,Sü

rekli

Yerel

Yöne

tim

Bütçe

leri

Güne

şe uy

gun y

er se

çimi

yapıl

an ye

rleşm

elerin

mikt

arı,

büyü

klüğü

(ha)

6.30

Çevre

ye, g

üneş

e ve d

oğal

en

erjiye

duya

rsız m

imari

ler ve

ya

pılaş

ma6.3

0.1

Kend

i ene

rjisini

doğa

l ene

rjiden

ür

eterek

yarar

lanab

ilece

k yöre

sel v

e ek

olojik

mim

ariye

/yapıl

aşma

ya ge

çiş -

Güne

ş Mim

arlığı

6.30.1

.1

Güne

ş mim

arisi

uygu

lamala

rının

yaşa

ma

geçir

ilmes

i (Gün

eşe u

ygun

mim

ari ta

sarım

olu

şturm

a ve r

ehbe

r hali

ne ge

tirme,

PV

sistem

leri, ç

ift sa

at sis

temi, d

oğal

ısıtm

a, so

ğutm

a sist

emler

i, gün

eş ça

tıları v

e gün

eş

duva

rları,

su ıs

ıtma s

istem

leri v

b.)

Yerel

Yöne

timler

ve

İlgili

Kamu

Kuru

mları

Özel

ve Tü

zel T

üm Ku

ruluş

lar

ve bi

reyler

Sürek

liİlg

ili bir

imler

ve

yatır

ımcıl

arGü

neş m

imari

si uy

gulam

aları

sayıs

ı

6.30.1

.2Gü

neş M

imari

si Ya

sası

çıkarı

lmas

ıBİB

, ET

KB, S

TKK

Baka

nlık

Yasa

nın yü

rürlü

ğe gi

rmes

i

6.31

Binala

rda e

nerjin

in etk

in ku

llanıl

mama

sı

6.31.1

Binala

rda e

nerjin

in etk

in ku

llanıl

masın

ın teş

vik ed

ilmes

i6.3

1.1.1

Enerj

inin e

tkin k

ullan

ımını

n sağ

layıcı

teşv

ik me

kaniz

malar

ının h

areke

te ge

çirilm

esi

BİB, E

TKB,

DPT

EPDK

, Mali

ye Ba

kanlı

ğıK

İlgili

Kuru

mlar

Binala

rda b

irim ba

şına d

üşen

en

erji tü

ketim

mikt

arı

6.31.2

Mevc

ut ya

pı sto

kunu

n iyil

eştiri

lmes

inin

sağla

nmas

ı6.3

1.2.1

BEP Y

önetm

eliğin

in uy

gulan

masın

ın sa

ğlanm

ası iç

in ha

zırlan

an pr

ogram

ın uy

gulan

ması

Yerel

Yöne

timler

ve

Valili

kler

BİBSü

rekli

Yerel

Yöne

timler

İyileş

tirilen

mev

cut y

apı s

toku

oranı

6.32

Kentl

erde u

laşım

dan

kayn

aklan

an se

ra ga

zı sa

lınım

ının h

ızla a

rtmas

ı 6.3

2.1

Yerle

şmele

rin pl

anlar

ının

hazır

lanma

sında

enerj

i etki

n geli

şme

formu

ve st

rüktü

rü ge

liştiri

lmes

i ve

ulaşım

da ye

nilen

ebilir

enerj

i kull

anım

ı

6.32.1

.1Etk

in top

lu taş

ıma u

ygun

ulaş

ım ve

araz

i ku

llanım

plan

ı BİB

, Bele

diye.

ŞPO,

Üniv.

K Sürek

liYe

rel Yö

netim

lerTo

plu ta

şımay

ı kull

anan

yolcu

ora

nı

6.32.1

.2Ye

rleşm

ede n

üfus y

oğun

luğun

a uyg

un to

plu

taşım

plan

ının y

aplm

ası

BİBŞP

O, Ün

iv.K Sü

rekli

Yerel

Yöne

timler

yapıl

an to

plu ta

şım uy

gulam

a sa

yısı

6.32.1

.3Ya

ya/b

isikle

t ulaş

ımını

n teş

vik ed

ilmes

i; ko

nforlu

, güv

enli y

aya/b

isikle

t ulaş

ım si

stemi

BİB

Beled

iyeler

SPO,

Üniv.

K Sürek

liYe

rel Yö

netim

lerTo

plam

trafik

içind

e yay

a trafi

-ini

n pay

1 2 -K

onfor

lu, gü

venli

ya

ya yo

lu ora

n1

6.32.1

.4Tra

fik yo

ğunlu

ğu yü

ksek

kent

bölge

lerind

e (öz

ellikl

e merk

ezler

de) y

ayala

ştırm

a, tra

fik

dene

timine

gidil

mesi

Beled

iyeİl T

rafik K

om.

K Sürek

liYe

rel Yö

netim

lerYa

yalaş

tırıla

n alan

ın ye

rleşm

e me

rkez

i alan

ına or

anı

6.33

Kent

ulaşım

politi

kalar

ının v

e uy

gulam

aların

ın çe

vre du

yarlı

olm

amas

ı6.3

3.1Çe

vre du

yarlı

kent

ulaşım

po

litika

larını

n ve p

lanlar

ının

oluştu

rulm

ası

6.33.1

.1Te

miz u

laşım

plan

larını

n yap

ılmas

ıYe

rel Yö

netim

lerST

KO/

UYe

rel Yö

netim

ler öz

bü

tçesi

yapıl

an Ke

nt en

tegre

ulaşım

pla

nları s

ayısı

6.34

Ulaşım

siste

mleri

nde y

aya

harek

etliliğ

inin a

zalm

ası

ve do

ğal e

nerjil

erin

kulla

nılma

ması

6.34.1

Yaya

, bisi

klet, t

oplu

taşım

ve do

ğal

enerj

ili ula

şım si

steml

erinin

teşv

ik ed

ilmes

i ve y

aygın

laştır

ılmas

ı

6.34.1

.1To

plu ta

şım si

steml

erine

ağırlı

k veri

lmes

i, bir

eyse

l ulaş

ımın

sınırla

nmas

ıYe

rel Yö

netim

ler-

KAB

Fonla

rıTo

plu ta

şım ka

pasit

esi (k

işi/

saat)

6.34.1

.2Ya

ya m

erkez

li ve b

isikle

t ağır

lıklı s

istem

lerin

geliş

tirilm

esi v

e fizik

sel p

lana u

ygula

nmas

ıYe

rel Yö

netim

lerUla

ştırm

a Bak

., İçiş

leri B

ak.,

BİB, E

TKB

KYe

rel Yö

netim

lerkiş

i baş

ına dü

şen y

aya v

e bis

iklet

yolu

oranı

6.34.1

.3Ula

şım pl

anı il

e mek

ansa

l plan

laman

ın eş

güdü

m içi

nde y

ürütü

lmes

i için

kriter

lerin

belirl

enme

siYe

rel Yö

netim

lerUla

ştırm

a Bak

., İçiş

leri B

ak.,

BİB, E

TKB

KYe

rel Yö

netim

lerbü

tünleş

ik alt

yapı

planla

ma

yasa

snın

yrürlü

ğe gi

resi

6.34.1

..4Ye

ni en

erji v

eriml

i ulaş

ım ar

açlar

ının v

e sis

temler

inin g

elişti

rilmes

i ve u

ygula

nmas

ıYe

rel Yö

netim

lerUla

ştırm

a Bak

., İçiş

leri B

ak.,

BİB, E

TKB

KYe

rel Yö

netim

leren

erji v

eriml

i ulaş

ım ar

açlar

ı ve

sistem

lerini

n diğr

lerine

oran

ı

6.34.1

.5Tra

fik Du

rultm

a Tas

arım

ögele

rinin

fiziks

el pla

nlama

içind

e yer

verilm

esini

n sağ

lanma

sıYe

rel Yö

netim

lerUla

ştırm

a Bak

., İçiş

leri B

ak.,

BİB, E

TKB

KYe

rel Yö

netim

lerya

pılan

trafik

duru

ltma t

asarı

m

sayıs

ı

6.34.1

.6Ye

şil al

anlar

ın de

stekle

nmes

i ve a

rtırılm

ası

Yerel

Yöne

timler

Ulaştı

rma B

ak., İ

çişler

i Bak

., BİB

, ETK

BK

Yerel

Yöne

timler

artan

kişi

başın

a düş

en ye

şil

alan m

iktarı


ANA

SORU

N AL

ANLA

RISTRATEJİLER

EYLE

MLER

GÖST

ERGE

LER

NOSO

RUN

NOSTRATEJİLER

NOEY

LEM

SAHİBİ

ORTA

KLAR

ISÜ

REBÜTÇE

GÖST

ERGE

İKLİ

M D

EĞ

İŞİK

LİĞ

İ, D

OĞ

AL

KA

YN

AK

LAR

, EK

OLO

JİK

DE

NG

E, E

NE

RJİ

VE

RİM

LİLİ

Ğİ V

E K

EN

TLE

ŞM

E K

OM

İSY

ON

U

6.35

Araç

trafi

ğinin

yoğu

nluğu

ndan

ka

ynak

lanan

hava

kirlil

iği

6.35.1

Toplu

taşım

anın

yayg

ınlaş

tırılm

ası

6.35.1

.1Te

miz,

hızlı,

ucuz

ve gü

venil

ir taş

ıma

sistem

lerini

n hay

ata ge

çirilm

esi il

e top

lu taş

ıman

ın teş

vik ed

ilmes

iYe

rel Yö

netim

ler-

KAB

Fonla

rıTo

plu ta

şım ka

pasit

esi (k

işi/

saat)

6.35.2

Araç

filos

unun

yenil

enme

si6.3

5.2.1

Konu

ile ilg

ili ma

li des

tek ve

teşv

ikleri

n sa

ğlanm

ası

ÇOB/

Yerel

Yöne

timler

-K/

OAB

Fonla

rıAr

aç fil

osu v

e araç

mua

yene

so

nuçla

rı

6.35.3

Egzo

s gaz

ı ölçü

mleri

nin dü

zenli

olara

k ya

ptırılm

ası

6.35.3

.1Ha

lkın ç

evre

duya

rlılığı

ve ha

va ki

rliliği

ko

nusu

nda b

ilinçle

ndiril

mesi

Yerel

Yöne

timler

, Em

niyet

Müdü

rlükle

ri K

Valili

kler

Araç

mua

yene

sonu

çları

6.36

Hava

kalite

sinin

bozu

lmas

ı

6.36.1

Altern

atif t

emiz

enerj

i kay

nakla

rının

yayg

ınlaş

tırılm

ası

6.36.1

.1Alt

ernati

f ene

rji ka

ynak

larını

n teş

vik ed

ilmes

i ve

deste

klenm

esi

EB/Ç

OB-

OYa

tırım

Bütçe

si AB

Fonla

rıAlt

ernati

f ene

rji ku

llanım

oran

ı

6.36.1

.2Ye

nilen

ebilir

enerj

i kay

nakla

rı yatı

rımına

yö

nelik

yeni

kayn

aklar

tesp

it edil

mesi

EBÇO

B/TÜ

BİTAK

/Üniv

ersite

lerO/

UYa

tırım

Bütçe

si AB

Fonla

rıTe

spit E

dilen

yenil

eneb

ilir en

erji

kayn

aklar

ı ve k

apas

iteler

i

6.36.2

Merk

ezi ıs

ınma s

istem

lerini

n ya

ygınl

aştır

ılmas

ı6.3

6.2.1

Kents

el dö

nüşü

m pro

jeleri

nde m

erkez

i ısınm

a sis

temler

ine ye

r veri

lmes

iYe

rel Yö

netim

ler-

O/U

Yatır

ım Bü

tçesi

Kents

el Dö

nüşü

m Pr

ojeler

inde

yer v

erilen

merk

ezi ıs

ınma

sistem

leri

6.36.3

Temi

z hav

a plan

ları o

luştur

ulmas

ı ve

günc

ellen

mesi

6.36.3

.1

Temi

z hav

a plan

larını

n bölg

esel

ölçek

te tam

amlan

ması

ve gü

ncell

enme

si ey

lem

planla

rının

oluştu

rulm

ası u

ygula

ması

ve

izlen

mesi

ÇOB

Yerel

Yöne

timler

O/U

Yatır

ım Bü

tçesi

Temi

z Hav

a Plan

ları

6.36.4

Yeşil

alan

ların

arttır

ılmas

ı6.3

6.4.1

Kent

orman

larını

n say

ısının

arttır

ılmas

ıYe

rel Yö

netim

ler-

O/U

Yatır

ım Bü

tçesi

Kent

orman

ı say

ısı ((m

2/kiş

i)

6.36.5

Sana

yiden

kayn

aklan

an ha

va

kirlili

ğinin

önlen

mesi

6.36.5

.1Sa

nayic

inin h

ava k

irliliğ

i para

metre

lerini

n az

altılm

ası a

dına y

apıla

cak y

atırım

ların

teşvik

lerle

deste

klenm

esi

ÇOB

San.

Tic.Ba

k.O/

UDış

Kred

i AB

Fonla

rıSa

nayid

en ka

ynak

lanan

hava

kir

liliği

sonu

çları

6.36.5

.2Ce

zai y

aptır

ımlar

ın uy

gulan

ması

ÇOB

-K

Yatır

ım Bü

tçesi

Ceza

i yap

tırım

lar

İzinle

rini ta

maml

ayan

sana

yi tes

isleri

6.36.5

.3De

netim

ve iz

leme ç

alışm

aların

ın etk

in ola

rak

yapıl

ması

ÇOB,

Yerel

yöne

timler

Sürd

ürüle

bilir Y

erleş

im

Arştı

rma,

Planla

ma ve

Uy

gulam

Merk

ezi

O/U

yeşil

fon

Sürd

ürüle

bilir Y

erleş

im

Arştı

rma,

Planla

ma ve

Uygu

lam

Merk

ezini

n faa

liyete

geçm

esi

6.36.6

Kents

el ye

rleşim

alan

larınd

a kala

n sa

nayil

erin p

lanlar

a uyg

un al

anlar

a taş

ınmala

rının

sağla

nmas

ı

6.36.6

.1Ge

rekli y

asal

düze

nleme

lerin

yapıl

ması

Yerel

Yöne

timler

-O/

UYa

tırım

Bütçe

siUy

gun a

lanlar

a taş

ınan s

anay

i tes

isleri

6.36.6

.2Sıf

ır atık

yakla

şımlı o

rgan

ize sa

nayi

bölge

lerini

n kur

ulmas

ıDP

T/BİB/

STB

Yerel

Yöne

timler

UDış

Kred

i AB

Fonla

rıKu

rulan

orga

nize s

anay

i site

leri

sayıs

ı

6.36.6

.3St

rateji

k ÇED

çaılş

malar

ının u

ygula

maya

ko

nulm

ası

BİB/Ç

OBYe

rel Yö

netim

ler/S

TKO/

UYa

tırım

Bütçe

siSÇ

D uyg

ulana

n plan

ların

yüzd

esi

6.37

Yakm

a sist

emler

inin b

ilinçli

ku

llanıl

mama

sı ve

kalite

siz

yakıt

kulla

nımı

6.37.1

Yakıt

kalite

si sta

ndart

larını

n yü

kselt

ilmes

i6.3

7.1.1

Uzma

nlarca

belirl

enec

ek ol

an ya

kıt ka

lite

stand

artlar

ının y

asal

olarak

mev

zuatl

arda

yer a

lmas

ıET

KB, T

SEYe

rel Yö

netim

lerK

İlgili

madd

elerin

ilgili

mevz

uatta

ye

r alm

ası

6.37.2

Kalite

siz ya

kıt ku

llanım

ının

enge

llenm

esi

6.37.2

.1De

netim

ve ko

ntrol

sistem

lerini

n etki

n olm

ası

ve ha

lkın b

ilinçle

ndiril

mesi,

kalite

li yak

ıt ku

llanım

ın de

stekle

nmes

iYe

rel Yö

netim

lerÇO

BK

Yatır

ım Bü

tçesi

Kalite

li yak

ıt kull

anım

oran

ı

110

ANA

SORU

N AL

ANLA

RISTRATEJİLER

EYLE

MLER

GÖST

ERGE

LER

NOSO

RUN

NOSTRATEJİLER

NOEY

LEM

SAHİBİ

ORTA

KLAR

ISÜ

REBÜTÇE

GÖST

ERGE

İKLİ

M D

EĞ

İŞİK

LİĞ

İ, D

OĞ

AL

KA

YN

AK

LAR

, EK

OLO

JİK

DE

NG

E, E

NE

RJİ

VE

RİM

LİLİ

Ğİ V

E K

EN

TLE

ŞM

E K

OM

İSY

ON

U

6.38

Topra

k kay

nakla

rının

yanlı

ş ku

llanım

ı

6.38.1

Tarım

topra

kların

ın ko

runm

ası v

e etki

n ku

llanım

ı6.3

8.1.1

Bütün

leşik

su, to

prak v

e ken

t plan

ının

yapıl

ması

Yerel

yöne

timler

ilgili

kuru

m ve

kuru

luşlar

OYa

tırım

bütçe

si

Araz

i ve t

oprak

kulla

nım ya

sası

çerçe

vesin

de am

acı d

ışınd

a ku

llanım

a kay

an to

prak m

iktarı

İyi

leştiri

len ve

tekra

r tarı

ma

kaza

ndırıl

an to

prak o

ranı

6.38.2

Kent

ve çe

vresin

deki

toprak

ların

kirlen

mesi

soru

nu6.3

8.2.1

Her k

ent iç

in bir

çev

re kir

liliği

yöne

tim pl

anı

yapıl

ması

Yerel

yöne

timler

ilgili

kuru

m ve

kuru

luşlar

OYa

tırım

bütçe

siya

pılan

yöne

tim pl

anı s

ayısı

6.38.3

Eroz

yon v

e top

rak ka

ybı

6.38.3

.1To

prak k

aybı

olan a

lanlar

da öz

el ve

uygu

n bit

kilen

dirme

ve te

raslam

aYe

rel yö

netim

lerilg

ili ku

rum

ve ku

ruluş

larO

Yatır

ım bü

tçesi

Düze

nlene

n alan

mikt

arı (h

a)

6.39

Yeşil

alan

ların

işlev

de

ğişikl

ikleri

ile az

almas

ı, kü

çülm

esi v

e yerl

eşme

içi

dağıl

ımını

n boz

ulmas

ı

6.39.1

Yerl

eşme

Yeşil

Bütçe

sinin

oluştu

rulm

ası v

e bütç

enin

deng

ede

tutulm

ası

6.39.1

.1Ye

şil Kü

tle St

anda

rdı G

etirilm

esi

BİB -

ÇOB

ilgili

kuru

m ve

kuru

luşlar

OYa

tırım

bütçe

siBir

im al

ana d

üşen

yeşil

kütle

bü

yüklü

ğü v

e parç

alılık

oran

ı 6.3

9.1.2

Yerle

şimler

için

Yeşil

Fon o

luştur

ulmas

ıMa

liye B

akan

lığı

Yerel

Yöne

timler

KYa

tırım

bütçe

siFo

n’un k

ullan

ıma a

çılma

sı

6.39.1

.3Ye

rleşm

enin

yeşil

değe

rinin

sürek

li ge

liştiri

lmes

i (stan

d., te

şvikl

er, se

rtifik

a, vb

)

Yerel

yöne

timler

Em

lak /

İnşaa

t sek

. Ke

ntlile

r

ÇOB,

Çevre

STKla

rı, (Çe

vre

Müh.

Odas

ı vd.)

, K Sü

rekli

Yatır

ım bü

tçesi,

Özel

serm

aye,

Birey

sel

serm

., “Ye

şil Fo

n” 3

Verile

n birim

serti

fika/

teşvik

sa

yısı

6.39.1

.4Ke

nt orm

ancıl

ığının

geliş

tirilm

esi

Beled

iye.

STKla

r, Eml

ak/İn

şaat

sektö

rüK s

ürek

liYa

tırım

bütçe

si,“Ye

şil

Fon”

Kişi b

aşına

düşe

n ağa

ç sa

yısısı

ndak

i artı

ş

6.39.2

Yerle

şim iç

inde “

Yeşil

Ağ”

oluştu

rulm

ası

6.39.2

.1Me

vcut

açık

ve ye

şil al

anlar

ın bir

birine

ve

kırsa

l alan

a bağ

lanma

sı (ağ

oluş

turulm

ası)

BİB, B

elediy

e.Em

lak/İn

şaat

sektö

rü,Ke

ntl,

STKla

rK s

ürek

liYa

tırım

bütçe

si, Öz

el se

rmay

e, Bir

eyse

l se

rm., “

Yeşil

Fon”

3

Birbir

iyle b

ağlan

tıland

ırılan

yeşil

ala

n oran

ı

6.39.2

.2Me

vcut

doku

da, d

önüş

üm al

anlar

ının e

n az

%40

’ının

yeşil

/ yeş

il içe

ren al

an ol

arak

düze

nlenm

esi

BİBYe

rel Yö

netim

ler, T

OKİ

K sür

ekli

Özel

serm

aye,

Birey

sel s

erm., “

Yeşil

Fo

n” 3

Mevc

ut do

kuda

yenid

en

yarat

ılan k

işi ba

şına y

eşil a

lan/

kütle

oran

ı

6.40

Kents

el ye

şil al

an te

sisind

e ku

llanıl

an bi

tki tü

rlerin

in se

çimind

e fark

ındalı

k eks

ikliği

ne

deniy

le olu

şan a

şırı s

u tük

etimi

6.40.1

Kents

el aç

ık ve

yeşil

alan

pla

nlama

sının

imar

mevz

uatın

a ek

lenme

si ve

bitki

mate

ryali s

eçim

inin

disipl

in alt

ına al

ınmas

ı

6.40.1

.1Ke

ntsel

bitkil

endir

me pl

anlar

ının u

zman

de

netim

inden

geçir

ilmes

iPM

OYe

rel yö

netim

lerSü

rekli

Özel

serm

aye,

Birey

sel s

erm., “

Yeşil

Fo

n” 3

Yerle

şmele

rde y

erel ik

lim

koşu

lların

a uyg

un bi

tki

mater

yalin

in ku

llanım

oran

ı Ku

raklığ

a day

anıkl

ı bitk

ilere

sa

hip ye

şil al

an o

ranı

6.41

Ekolo

jik de

ğeri o

lduğu

ha

lde he

rhan

gi bir

koru

ma

statüs

ü olam

ayan

alan

ların

koru

nmas

ına ye

terinc

e öne

m

verilm

emes

i; Bu

kaps

amda

; ken

tsel

biyoto

p koru

ma, r

ekrea

syon

ve

mek

an ta

sarım

ını iç

eren

Açık-

Yeşil

Alan

Plan

lamas

ının

imar

planla

ma sü

recine

dahil

ed

ilmey

işi

6.41.1

Kent

ekos

istem

inde b

iyoloj

ik çe

şitlili

ğin ko

runm

ası, r

ekrea

syon

el po

tansiy

el ya

ratılm

ası v

e karb

on yu

tak

alanla

rının

oluştu

rulm

ası

6.41.1

.1

Kents

el biy

otop k

oruma

, rek

reasy

on ve

me

kan t

asarı

mını

içeren

‘Ken

tsel A

çık ve

Ye

şil Al

an’ s

istem

lerini

n plan

lama s

ürec

ine

katılı

mının

sağla

nmas

ı

BİBTM

MOB Ş

PO PM

OK

İlgili

mevz

uat d

eğişi

klikle

rin

uygu

lamay

a kon

ulmas

ı

6.41.2

İlgili

yöne

tmeli

k ve ş

artna

meler

de

gerek

li değ

işikli

klerin

yapıl

ması

6.41.2

.1İlg

ili me

vzua

tta “A

çık ve

Yeşil

Alan

Siste

mi”

kavra

mına

yer v

erilm

esi iç

in ge

rekli

düze

nleme

lerin

yapıl

ması

BİBTM

MOB/

ŞPO P

MOK

İmar

planla

rında

kents

el aç

ık ye

şil al

an si

steml

erinin

artış

ora

nı


ANA

SORU

N AL

ANLA

RISTRATEJİLER

EYLE

MLER

GÖST

ERGE

LER

NOSO

RUN

NOSTRATEJİLER

NOEY

LEM

SAHİBİ

ORTA

KLAR

ISÜ

REBÜTÇE

GÖST

ERGE

İKLİ

M D

EĞ

İŞİK

LİĞ

İ, D

OĞ

AL

KA

YN

AK

LAR

, EK

OLO

JİK

DE

NG

E, E

NE

RJİ

VE

RİM

LİLİ

Ğİ V

E K

EN

TLE

ŞM

E K

OM

İSY

ON

U

6.42

Doğa

l varl

ıkları

n koru

ma

kulla

nma d

enge

sinin

göze

tilmem

esi

6.42.1

Doğa

l varl

ıkları

n kes

in ko

ruma

altın

a alı

nmas

ı6.4

2.1.1

Ulus

al Do

ğa Ko

ruma

Komi

syon

un (İl

gili

Baka

nlık,

ünive

rsite

ve ST

K ) ol

uştur

ulmas

ıÇO

BÜn

iversi

teler

KÇe

vre ve

Orma

n Ba

kanlı

ğıUl

usal

Doğa

Koru

ma

Komi

syon

un fa

aliye

te ge

çmes

i

6.43

Çevre

nin ha

len ko

şulsu

z tük

etilec

ek bi

r gird

i olar

ak

benim

senm

iş olm

ası

6.43.1

Doğa

l çev

renin

“mira

s değ

eri” d

e dik

kate

alına

rak do

ğal v

arlıkl

arın

yenid

en ta

nımlan

ması

6.43.1

.1Do

ğal m

iras k

onus

unda

toplu

msal

eğitim

pro

gramı

nın ha

zırlan

ması

ve uy

gulan

ması

ÇOB

KTB,

MEB

OHa

zırlan

an eğ

itim pr

ogrm

ı say

ısı

6.44

Mekâ

nsal

planla

ma

hiyera

rşisin

de do

ğal k

ayna

k en

vante

rine d

ayalı

alan

ku

llanım

plan

larını

n (eş

ik de

ğer a

ltlığı

nın) o

lmam

ası

6.44.1

Doğa

l varl

ık en

vante

rinin

mekâ

nsal

planla

maya

katılı

mının

sağla

nmas

ı6.4

4.1.1

Doğa

l kay

nak e

nvnte

rlerin

in olu

şturu

larak

, me

kans

al pla

nlama

da al

tlık ol

uştur

ulmas

ıÇO

BBİB

, TKB

Yatır

ım Bü

tçesi

Enva

nteri ç

ıkarıla

n il s

ayısı

6.45

Ketse

l ve k

ırsal

peyz

ajları

n bü

tünlük

içeri

sinde

pla

nlanm

ası v

e yön

etimi

ni sa

ğlaya

cak k

urum

sal y

apını

n ve

mev

zuatı

n bulu

nmay

ışı.

6.45.1

Peyz

aj pla

nlama

ve yö

netim

i ko

nusu

nda y

etkili

kuru

msal

yapı

ve

mevz

uatın

oluş

turulm

ası

6.45.1

.1

Peyz

aj pro

jeleri

nin, “

mima

ri proj

e eki”

olm

aktan

çıka

rılarak

zoru

nluluk

halin

e ge

tirilm

esi, b

öylel

ikle b

itkile

ndirm

e plan

larını

n ilg

ili me

slek o

dası

(PMO)

taraf

ından

de

netim

inin s

ağlan

ması

için i

lgili y

önetm

elikte

de

ğişikl

ik ya

pılma

sı

Bayın

dırlık

ve İs

kan

Baka

nlığı

TM

MOB Ş

POO

Değiş

iklikl

erin u

ygula

maya

ko

nulm

ası

6.45.1

.2

İlgili

planla

ra alt

lık ol

uştur

acak

ve do

ğal

kayn

aklar

ı “Pe

yzaj”

düze

yinde

tanım

layan

bir

peyz

aj en

vante

rinin

her ö

lçekte

plan

lama

çalış

masın

a gird

i oluş

turma

sı

Çevre

ve Or

man

Baka

nlığı

ve ilg

ili ba

kanlı

klar

Ünive

rsitel

erK

Çevre

ve Or

man

Baka

nlığı

Mvzu

at de

ğişikl

ikleri

ndek

i ge

rçekle

şme o

ranı

6.45.1

.3Pla

nlı Al

anlar

Tip İ

mar Y

önetm

eliğin

de ge

rekli

düze

nleme

lerin

yapıl

ması

BİBTM

MOB/

ŞPO P

MOK

Değiş

iklikl

erin u

ygula

maya

ko

nulm

ası

6.45.1

.4Pla

n Yap

ımına

Ait E

sasla

ra Da

ir Yö

netm

eliğin

de ge

rekli d

üzen

lemele

rin

yapıl

ması

BİBTM

MOB /

ŞPO P

MOK

Değiş

iklikl

erin u

ygula

maya

ko

nulm

ası

6.45.1

.5Mü

hend

islik

ve M

imarl

ık Hiz

metle

ri Şa

rtnam

esind

e gere

kli dü

zenle

meler

in ya

pılma

sıBİB

TMMO

B / ŞP

O PMO

KDe

ğişikl

ikleri

n uyg

ulama

ya

konu

lmas

ı

6.46

Su ka

ynak

larını

n kirle

tilmes

i6.4

6.1

Yerle

şmele

rde k

anali

zasy

on si

stemi

nin

yenil

enme

si, ol

maya

n yerl

erde i

htiya

ca

yöne

lik ol

arak y

apılm

ası v

e atık

su

arıtm

a sist

emler

inin i

şletilm

esi,

yağm

ur su

yu to

plama

siste

mleri

nin

ayrılm

ası ,

depo

ni ala

nların

da ki

rletic

i etk

enler

in ye

raltı s

uların

a karı

şmas

ının

enge

llenm

esi

6.46.1

.1

Kana

lizas

yon v

e dep

oni a

lanlar

ından

ka

ynak

lanan

kirle

tici e

tmen

lerin

gerek

li tek

noloj

ilerin

in ku

llanıl

arak k

ontro

l altın

a alı

nmas

ı

Yerel

Yöne

timler

İller B

anka

sı, ÇO

BO

Yatır

ım bü

tçesi

Şebe

ke ve

yer a

ltı su

kalite

si ölç

üm so

nuçla

rı

6.46.1

.2At

ıksu a

rıtma

tesis

lerini

n kur

ulmas

ı ve v

eriml

i işl

etimi

nin sa

ğlanm

ası

Yerel

Yöne

timler

İller B

anka

sı, ÇO

BK

Yatır

ım bü

tçesi

Arıtıl

mış a

tıksu

mikt

arının

ke

ntsel

amaç

lı top

lam

kulla

nılan

suya

oran

ı

6.46.1

.3Ka

naliz

asyo

n ve y

ağmu

r suy

u top

lama

sistem

lerini

n ayrı

döşe

nmes

i, top

lanan

suyu

n ye

niden

kulla

nımını

n sağ

lanma

sı

Yerel

Yöne

timler

İller B

anka

sı, ÇO

BO

Yatır

ım bü

tçesi

Yağm

ur su

yunu

yenid

en

kulla

nım si

stemi

ne sa

hip

beled

iye or

anı

6.46.1

.4Ek

olojik

yapıl

arın t

eşvik

edilm

esi

Yerel

Yöne

timler

Mima

rlar O

d.K

Emlak

/İnşa

at se

ktörü

, B

elediy

e (Te

şvik)

Ya

pı sto

kund

aki ru

hsat

verile

n ek

olojik

yapı

oranı

112

ANA

SORU

N AL

ANLA

RISTRATEJİLER

EYLE

MLER

GÖST

ERGE

LER

NOSO

RUN

NOSTRATEJİLER

NOEY

LEM

SAHİBİ

ORTA

KLAR

ISÜ

REBÜTÇE

GÖST

ERGE

İKLİ

M D

EĞ

İŞİK

LİĞ

İ, D

OĞ

AL

KA

YN

AK

LAR

, EK

OLO

JİK

DE

NG

E, E

NE

RJİ

VE

RİM

LİLİ

Ğİ V

E K

EN

TLE

ŞM

E K

OM

İSY

ON

U

6.47

Yeter

siz ka

tı atık

yöne

timine

ba

ğlı se

ra ga

zı art

ışı

6.47.1

Yerel

ve bö

lgese

l katı

atık

yöne

timler

inin o

luştur

ulmas

ı

6.47.1

.1Or

ganik

çöple

rden

enerj

i üret

ilmes

inin t

eşvik

ed

ilmes

iÇO

BBe

lediye

lerO

Yatır

ım

Katı a

tıktan

enerj

i elde

eden

be

lediye

oran

ı

6.47.1

.2Ge

ri kaz

anıla

bilec

ek çö

plerin

ayrış

tırılm

ası

Yerel

Yöne

timler

Kentl

iKS

Sü

rekli

Beled

iye bü

tçesi

Kayn

ağınd

a ayrı

ştırıla

n ve g

eri

kaza

nılan

atık

oranı

6.47.1

.3De

polan

abilir

katı a

tıklar

ın az

altılm

ası

yönü

nde t

ekno

loji g

elişti

rilmes

i (katı

atıkl

ar

için k

ullan

ım al

anlar

ı yara

tılmas

ı)TÜ

BİTAK

Üniv.

, Bele

diyele

r, San

ayi

ÇOB,

TÜBİT

AK,

beled

iyeler

, öze

l se

rmay

eUy

gulam

aya g

iren p

atent

sayıs

ı

6.48

Ekos

istem

in ko

runm

ası iç

in ge

rekli;

su, a

tık su

ve ka

tı atık

gib

i en t

emel

çevre

sel a

ltyap

ı hiz

metle

ri üze

rinde

kamu

de

netim

inin y

etersi

zliği

6.48.1

Su, a

tıksu

ve ka

tı atık

yöne

timind

e ka

mu de

netim

inin a

rttırıl

ması

6.48.1

.1Ge

ri dön

üşüm

ve at

ık sis

temler

i için

yerel

yö

netim

lere y

eterli

teşvik

verilm

esi

ÇOB -

Yerel

yö

netim

lerÜn

iversi

teler

OÇe

vre ve

Orma

n Ba

kanlı

ğıTe

şvik

alan b

elediy

e say

ısı

6.49

Düze

nli de

po al

anlar

ının,

atık b

ertara

f tes

isleri

nin

yerse

çimind

e karş

ılaşıl

an

güçlü

kler

6.49.1

Evse

l katı

atık

berta

raf te

sisler

i ve

hafri

yat v

e molo

z top

lama v

e bert

araf

yönte

mleri

nin ve

yer s

eçim

lerini

n çe

vre ki

rliliği

ne ve

kayn

ak ka

ybına

yol

açma

yaca

k biçi

mde b

elirle

nmes

i

6.49.1

.1Bu

tesis

lerin

ilgili

planla

ra işl

enme

si (Ye

rlerin

in be

lirlen

mesi)

ÇOB/

Yerel

Yöne

timler

DPT/B

İBO

Yatır

ım Bü

tçesi

Yerle

şimler

içind

e bu t

esisl

ere

ayrıla

n yer

büyü

klüğü

(ha)

6.49.2

Hafri

yat v

e molo

z top

lama

sistem

lerini

n yete

rli ha

le ge

tirilm

esi

6.49.2

.1İnş

aat s

ektör

ünde

faali

yet g

öster

en fir

ma ve

ye

rel yö

netim

lerin

bu ko

nuda

bilin

çlend

irilme

siYe

rel Yö

netim

lerİlg

ili ST

K’lar

KYe

rel Yö

netim

lerDü

zenli

topla

nan a

tık or

anı

6.50

Düze

nsiz

depo

lama a

lanlar

ının

çevre

ye ol

umsu

z etki

leri

6.50.1

Depo

lama a

lanlar

ında i

lgili y

önetm

elik

stand

artlar

ının u

ygula

nmas

ı

6.50.1

.1Ön

lemler

in alı

nmas

ında g

erekli

mali

kayn

ak

sağla

nmas

ıYe

rel Yö

netim

ler-

O/U

Yatır

ım Bü

tçesi

Sağla

nan m

ali ka

ynak

yüzd

esi

6.50.1

.2De

netim

, izlem

e sist

emini

n etki

nleşti

rilmes

iye

rel yö

netim

ve öz

el işl

etmele

r

Sürd

ürüle

bilir Y

erleş

im

Arştı

rma,

Planla

ma ve

Uy

gulam

Merk

ezi

O/U

Yeşil

fon

Sürd

ürüle

bilir Y

erleş

imler

Ar

ştırm

a, Pla

nlama

ve Uy

gulam

Me

rkez

inin f

aaliy

ete ge

çmes

i

6.50.1

.3Etk

in top

lama v

e ayrı

ştırm

a sist

emler

inin

oluştu

rulm

ası y

aygın

laştır

ılmas

ıÇO

B / Y

erel

Yöne

timler

Özel

sektö

r Üniv

ersite

lerO

Yatır

ım Bü

tçesi

Topla

ma m

iktarı

(ton /

nüfus

)

Ayrış

tırma s

istem

i kap

asite

si (m

3)

6.50.1

.4Me

vcut

düze

nsiz

depo

lama a

lanlar

ının

kapa

tılmas

ı ve r

ehab

ilitas

yonu

Yerel

Yöne

timÇO

BK

Yatır

ım Bü

tçesi

Kapa

tılan v

e reh

abilit

asyo

nu

yapıl

an al

anlar

ın sa

yısı

6.51

Atığı

n yeri

nde a

zaltıl

ması

konu

sund

a alty

apı v

e teş

vikler

in olm

amas

ı (kara

ve

gri s

u ayır

ımı, y

ağmu

r su

yunu

n top

lanma

sı, ay

rık

kana

lizas

yon ş

ebek

esini

n ya

ygınl

aştır

ılmas

ı)

6.51.1

Atığı

n yeri

nde a

zaltıl

ması

6.51.1

.1Ge

ri dön

üşüm

ve at

ık sis

temler

i için

yerel

yö

netim

lere y

eterli

teşvik

verilm

esi

Yerel

yöne

timler

Ünive

rsitel

erO

Çevre

ve Or

man

Baka

nlığı

Kayn

ağınd

a ayrı

ştırıla

n atık

oran

ı


EK- KÜRESEL ISINMA, ETİK SORUNLAR VE SORUMLULUKLAR14

Dr. Kumru ArapgirlioğluBilkent ÜniversitesiKentsel Tasarım ve Peyzaj Mimarisi Bölümü

Bu yazıda, Kentleşme Şûrası’nda yeterince ele alınma fırsatı olmayan, küresel ısınmanın yol açabileceği tehdidin etik boyutu ele alınacak ve çevre felsefesi ve çevre etiği sorgulamaları yazıya kılavuzluk edecektir. Çevre sorunlarını bilimsel ve teknik yaklaşımlardan farklı bir bakış açısıyla ele alan bu iki alt disiplin, bireylerin, toplumların ve ulusların (ve hatta uluslararası kurumların) doğal çevreye yönelik tavır ve tutumlarını yakından incelemeye alır ve bunların kendilerine yeni sorular sormalarına öncülük eder.

Karşı karşıya olduğumuz, küresel ısınma ve iklim değişikliği olgusuna bağlı olarak ortaya çıkan gelişmeler, bulgular, uzun süredir tartışılmakta olan ve ulusların gündeminde yer alan konular içindedir. Ancak olacaklar hakkında bilim insanları ve uluslararası çevre kuruluşları tarafından yapılan uyarılar, kanıtlanamadığı ve geleceğe yönelik varsayımlardan öteye gitmediği gerekçeleriyle (ya da ekonomik nedenlerle) yakın zamana kadar hafife alınmaktaydı. Son yıllarda bu uyarıları doğrulayacak biçimde yaşanan belirgin değişiklikler, bu çevre sorununun çözümü olarak alışıla gelmiş yaklaşım biçimlerinin terk edilerek, küresel ve uluslararası yeni çözüm araçlarının hızla devreye sokulması gerekliliğini ortaya koymaktadır.

Burada önemli birkaç soru sorulabilir. Bugün anlatılanlardan ve bilinenlerden yola çıkılacak olursa, ekolojik olarak oldukça karmaşık bir yapıya sahip olan ve uluslararası çözümlerine yönelik ciddi belirsizlikler bulunan bu sorunun çözümlenmesi ve buna yönelik bir eylemin gerçekleştirilmesi olanaklı mıdır? Çevre etiği ya da genelde “felsefe” böyle bir sorunu çözebilme gücüne sahip midir? Bu sorulara bir kerede ya da bu kısıtlı çerçevede yanıt vermek olanaklı değildir, ancak bu bağlamda, çevresel sorunlara yol açan yaklaşım biçimlerini sorgulamak, insan davranış ve tutumlarının yeniden nasıl yapılandırılabileceği ya da değişim karşısında yeniden nasıl biçimlendirilebileceği üzerinde durmak olanaklıdır. Bu aşamada hazır yanıtlar aramak yerine, davranışlarımız ve doğal varlıkların değerleri üzerine yeni sorular sorabilmek daha doğru bir yaklaşım olacaktır.

Çevre sorunlarının ortaya çıkışına birçok neden gösterebilir. Bunlar arasında nüfus artışı, kaynakların düşüncesizce yönetimi, kaynakların aşırı tüketimi, düzensiz kentleşme, denetimsiz sanayileşme, teknolojinin gelişi güzel kullanımı ve tüm bunların sonucunda kaynakların aşırı kirletilmesi sayılabilir. Çevre sorunlarının ortaya çıkışına neden olarak sayılan bu insan etkinlikleri ve buna bağlı gelişmeler doğal çevreye geçici zarar vermekle kalmayıp, doğanın süregelen dengesini etkilemekte ve geleceğe yönelik kalıcı sorunların oluşmasına yol açmaktadır. Küresel ısınma, ozon tabakasının incelmesi, çölleşme, türlerin yok olması gibi konularda artık geri döndürülmesi zor noktalara gelindiğinde, daha da çözümsüz bir geleceğe sürüklenme tehlikesi ortaya çıkmaktadır. Bu değişimler ve yol açacağı sorunlar aynı zamanda, bu kaynaklara bağımlı olan insanların yaşam niteliklerini ve alışkanlıklarını da yakından ilgilendirmekte, etkilemekte ve tehdit etmektedir.

60’ların sonu 70’lerin başına gidildiğinde, artık gözle görülebilir ölçekteki çevre sorunlarına yönelik ilk sorgulamaların başladığını ve uluslararası küresel (1972 Stockholm gibi) eylemlerin örgütlendiğini ve çevre konularının gündeme taşındığını görüyoruz. Böylece çevre kirliliği ve sorunlarına yönelik çeşitli yönetsel, yasal, ekonomik önlemler geliştirilmiş,

14 BuyazıUNESCOTürkiyeMilliKomisyonuBiyoetikİhtisasKomitesi’nindüzenlediği“KüreselIsınmaBaskısıAltındaToplumsalveEtikSorunlar”adlısempozyumdaUNESCOBiyo etikKomitesiüyeleriolan,Dr.KumruArapgirlioğluveDoç.Dr.AyhanSoltarafındanaynıbaşlıkla1Kasım2007tarihindesunulmuştur.Yayınlanmamışolanbubildiri“KentleşmeŞurası”için yenidenelealınarakkısaltılmıştır.

114

çevreyi ve doğal varlıkları koruma adına yeni yasa ve yönetmelikler çıkartılmış, yeni kavramlar ve terimler üretilmiştir. Ancak bugün, bu girişimlerin üzerinden neredeyse kırk yıla yakın geçmiş olmasına karşın, özellikle hava, su, toprak gibi kaynaklar ve bunların dünya üzerindeki dağılımına bakıldığında geleceğimizle ilgili olarak daha az endişeli olduğumuz söylenemez.

Birey ve Doğa

Konuya birey ve doğa açısından yaklaşıldığında ve günümüz koşullarında yeniden irdelendiğinde ise doğal kaynaklara yönelik en temel tehlikenin ve en büyük tehdidin, özellikle 20. yüzyılda pompalanan tüketim ekonomisi ve buna bağlı olarak biçimlenen tüketim kalıpları olduğu söylenebilir. Bu yaklaşım yalnızca bireysel alışkanlıkları değil kurumsal harcama ve alışkanlıkları da yeniden biçimlendirmiştir. Bu nedenle, çevre sorunlarının çözümüne yönelik olarak yalnızca yasal, siyasal, ekonomik tartışmaların ve önlemlerin yeterli olmadığını, insanlığın bugün geldiği noktanın ve yaşam biçimlerinin de sorgulanması gerektiğini söyleyebiliriz. İnsanların davranış ve tutumlarında, yaklaşım ve yaşam biçimlerinde gerçekleşen değişimin bu bozulmanın nedenleri arasında yer aldığını söylemek yanlış olmayacaktır. Dünyaya bakılacak olduğunda bunun birçok örneğini görebiliriz, gelişmişlik dereceniz ne kadar elektrik ve su harcadığınızla, kaç bilgisayarınız, arabanız olduğuyla ve ekonomik gücünüzle ölçülmekte; bireysel olarak ise kullandığınız araba, telefon, giydiğiniz markalar sizi belirleyen özellikler arasına girivermektedir.

Dolayısıyla, ne yapılabilir? Sorusunun yanıtını da önce insan davranışlarında aramak gerekir. İnsan davranışları davranış bilimcilere göre iki düzlemde incelenebilir: Kişinin bireysel, öznel olarak toplum ve fiziksel çevresi ile olan birebir ilişkisi; kişinin öteki bireylerle, toplumla ve fiziksel çevresiyle ilişkisi sonucunda ortaya çıkan, hem onlardan etkilenen hem de onları değiştirmek üzere eylem içinde bulunan yönü ile. Fiziksel çevrenin bozulmasına ilişkin duyulan kaygılar ve karşılığında geliştirilen belli başlı davranışlar öncelikle bazı bireysel yaklaşım biçimlerine dönüşmekte daha sonra süreç içerisinde toplumla etkileşim içine girip, alışkanlıkları da etkileyerek değiştirmektedir. Sonuç olarak bir toplumun davranış kalıpları, bu bireysel, ötekilerden farklılaşan yaklaşımlardan etkilenerek değişebiliyorsa toplumsal eyleme dönüşebilmekte, toplumda bir farklılaşmaya, farkındalığa neden olamıyorsa bir eyleme dönüşememektedir (Gifford, 1994).

Dolayısıyla, etkin kişilikler ve kurumlar yalnızca olumsuz değil, olumlu yönde de toplumları ve uluslararası toplumu etkileyebilirler. İçinde bulunduğumuz Kentleşme Şurası gibi ortamlar çevre değerleri gibi kavramları yeniden ve farklı başlıklarda tartışabilme olanağı sağlamaktadır. Bu tartışmalar ve sonuçları, ancak birden çok bireyin öznel ilgi alanına girmeye başladığında, bunun bireyler aracılığıyla toplumun farklı katmanlarına, özellikle bu konularda direnen kurumlara, yönetimlere ve ulusal boyuta taşınabildiğinde anlamlı olacaktır.

Dünya üzerinde doğal kaynakların ve rezerv alanlarının sömürüsü yönünde çaba gösterenler olduğu gibi bunun aksi yönünde de çaba gösteren kişi ve kurumlar da var olacaktır. Doğal kaynakların korunması ve geliştirilmesi yönünde çaba sarf edenler günümüzde alışıla gelmiş olan davranış kalıplarını değiştirmeyi-kırmayı başarabildikleri ölçüde toplumsal ve uluslararası dönüşümü de sağlayarak sağlıklı bir geleceğe adım atmış olacaklardır.

Toplum ve DoğaBugüne kadar insanın doğa ile ilişkisi çeşitli biçimlerde ve boyutlarda gelişmiştir. Bu değişim ve gelişim onun toplumsal örgütlenmesini, yaşam biçimini dolayısıyla çevresiyle nasıl bir ilişki içinde olduğunu da belirlemiştir. İnsanın doğayla olan tarım, hayvancılık, avcılık, teknoloji,


üretim gibi eylemsel, felsefe ve bilim gibi kuramsal; gelenekler, yasalar, ahlaki değerler gibi kural koyucu düzlemlerde gerçekleştirdiği ilişkisini algılayabilmek için teknoloji, kalkınma, bilim ve felsefe gibi alanlarda bunun bugüne taşınan etkilerini anlayabilmek gerekir.

Bu gibi konular, insanın varlık nedenini ve neden olduğu dönüşümlerin sonuçlarını sorgulayan düşünceler her zaman var olmuştur. Örneğin, Sokrates’ın takipçisi olan, Platon ve Aristotales kendi dönemlerine yönelik bir eleştiri olarak, Yunan kentlerinin siyasal durumunu ve insan ahlakını ele almakta ve site kentlerinin önemini vurgulamakta iken, Trakyalı filozof Protagoras, insanı fazlasıyla yücelterek, ‘insan her şeyin ölçüsüdür’ görüşünü öne sürmektedir. Bu ve benzeri karşıtlıklara sayısız örnek verilebilir, ancak genellikle bunlar, toplumların tarihsel konumlarına ve gelişmişliklerine bağlı olarak zaman zaman biçim değiştirmiş, yoğunlaştığı ilgi alanı farklılaşmıştır. Sanırız, bugün de farklı yaklaşım biçimlerinin çeşitliliğini ve görüş farklılıklarını yaşamakta olmamıza karşın, egemen düşünce ve yaşam biçiminin, doğal kaynakların neredeyse tümünün sömürülmesine odaklandığını söylemek yanlış olmayacaktır. Bu bizi insan ahlakını ve yaşam biçimini sorguladığımız noktaya geri götürmektedir.

İnsanlar topluca ve belli bir düzen içinde yaşamaya başladıkları andan itibaren hızla soylarını güvence altına alacak önlemleri almaya çalışmış ve insan türü birkaç bin yıl içinde dünya üzerinde neredeyse en etkin ve egemen tür haline gelmiştir. Bunun en belirgin sonuçları ve nedenleri arasında çeşitli dönemlerde yaşanan (tarım, kentleşme, sanayi, uzay, iletişim vb) teknolojik ve bilimsel devrim niteliğindeki atılımlar ve özellikle tıp alanında yaşanan (aşı, genetik vb) biyo-medikal gelişmeler sayılabilir.

İnsan zekâsı ve kollektif yaşam bilincinin, dünya üzerinde farklı kültürler, yaklaşımlar ve bunların oluşturduğu simgesel parçalanmalar yaratmış olması da doğal kaynak kullanımının biçimlerini belirleyen başka bir unsurdur. Özellikle doğal sınırlarla örtüşmeyen bu somut, siyasal ve idari sınırlar, bir yandan insanın doğa üzerindeki egemenlik sınırlarını belirlerken, öte yandan onun üzerindeki gücünü ve öteki gruplara karşı etkinliğini de artıran bir araç olarak kullanılabilmektedir (Arapkirlioğlu, 2004). Bugün yaşananlar, egemen güçlerin yalnızca kendi sınırları içindeki doğal kaynaklarla yetinmediklerini başka sınırlara taştıklarını gösteren önemli ipuçlarıyla doludur.

Doğada var olma savaşı ve çoğalma dürtüsü ile başlayan çabanın zamanla toplumun öngördüğü kollektif yaşam ve üretim biçimleri doğrultusunda, toplum ve kültürü etkilediği ve buna bağlı olarak doğal ortamların değişim ve dönüşümüne neden olduğu görülür. Sonuç olarak ortaya çıkan yıkımlar gözle görülür, insan yaşamını tehdit eder boyutlara eriştiğinde, toplumlar yeni arayışlarla (örneğin göç gibi) bunu çözmek zorunda kalmışlardır. Yaşananların getirdiği bilinçlenme ile toplumlar, geleceğe yönelik “daha güvenli bir gelecek”, “daha düzenli bir yaşam”, “daha temiz bir çevre” gibi ideallerini hedef olarak önlerine koymak zorunda kalmışlardır (Arapkirlioğlu, 2004).

Felsefe ve Doğa

Çeşitli alanlarda ve boyutlarda yaşanan çevre sorunları yer yer geri dönülemez boyutlara erişene kadar su, toprak, hava gibi doğal kaynaklar insanlar tarafından düşüncesizce (bilgisizce, sorumsuzca) ve sonsuz olduğu varsayılarak tüketilmiş ve kirletilmiştir. Özellikle insan davranışlarına yönelik olarak, başta davranış bilimleri ve felsefenin dalları olmak üzere çeşitli disiplinler bunun nedenlerini ve çözümlerini aramaya yönelik araştırma ve çalışmalar sürdürmüşlerdir. Felsefenin bir alt alanı olarak, kendine yeni bir yer edinen “çevre etiği” ve “çevre felsefesi”, insan davranışları ve çevre sorunları arasındaki ilişkiyi ve sorumluluk alanlarını tartışarak 1970’lerden günümüze önemli bir yol almıştır.

116

Çevre etiği, en önemli tartışmasını ve eleştirisini mevcut tutumlar ve değer atıfları üzerine yapmaktadır. Çevre etiği, çevre sorunlarının en temel nedenlerinden biri olarak, toplumlarca benimsenen ve eğitim sistemleri tarafından da desteklenen, insan merkezci-insanı merkeze alan-düşünceler olduğunu savunmaktadır. Özetle, Özellikle 19. yüzyıl sonlarında Batılı düşünürler tarafından oluşturulmaya başlayan çevre merkezci arayışlar (George Perkins Marsh, Henry David Thoreau, John Muir, Pinchot gibi), dini doktrinler üzerine tartışmalar yürütmüş (Llynn White gibi), yaşam biçiminin değişimi ve insanın doğaya yönelik yanlış tutumu üzerinde durmuştur. Bunun örneklerini çoğaltmak olanaklıdır. 1940’larda, bu ekolden önemli ölçüde etkilenen Aldo Leopold yeni bir etikten, “toprak etiği”’nden söz etmekte ve toprağında içinde olduğu doğal tüm varlıkların insanlarla birlikte bir bütün oluşturduklarını ileri sürmekteydi. 1960’larda Rachel Carson “Sessiz Bahar”, Garret Hardin ise “Meraların –Orta Malın- Trajedisi” gibi, çevre sorunlarının nedenlerini insan davranışları ve değer tartışmaları üzerine temellendiren, çarpıcı makalelerle kamunun görüşüne sunmaktaydı. 1970’lere gelindiğinde iki büyük ve yıkıcı savaş atlatmış olan dünya artık yeni bir düzen oluşturma aşamasında hızlı bir ilerleme, kentleşme ve sanayileşme yaşamakta; dünya kaynakları, 19. yy sonlarında yapılmış öngörülerin çok ötesinde hızlı bir kirlenme ile birlikte petrol krizinin eşiğindeydi. Ayrıca artık Thomas Malthus’un çok önceleri savunduğu, kaynakların sanıldığı gibi sonsuz olmadığı görüşü de yeniden gündeme gelmişti ve geleceğe yönelik karanlık senaryolar konuşulmaktaydı; iddialara göre 65 milyon yıl önce dinozorların dünya üzerinden silinmesinden bugüne türlerin en hızlı yok olduğu bir döneme girilmişti.

Bütün bu gelişmeleri yakından izleyen ve sorgulayan çevre felsefesi, insan merkezci bakış açılarını felsefi ve tarihi açılardan ele alıp tartışmakta, eleştirmekte, bu görüş yerine daha barışçıl olduğu ileri sürülen, doğayı merkeze alan, insanı doğanın bir parçası sayan “çevre merkezci” görüşleri savunmaktadır. Çevre etiği de tartışma ve odak noktası olarak kendine insan ve çevre ilişkilerinin ardında yatan ahlaki değerlerin sorgulanmasını seçmiştir. Ahlaki değerler felsefesi anlamında da kullanılan “etik” sözcüğü ve alanı, doğrudan bireyle bireyin, bireyle toplumun ya da bir toplum ile bir başka toplumun ilişkilerini ele alan, sorgulayan bir disiplin alanı iken; çevre etiği, insanın doğal çevre ve bu çevrede yaşayan canlı (ve hatta cansız) varlıklarla olan ilişkisini ve eylem alanlarını ahlaki açıdan sorgulamaktadır. Bu bağlamda “çevre felsefesi” ve “çevre etiği”, “çevre” ve “değer” tanımlarını yeniden yapmaktadır.

Etik köken olarak Yunanca “ethos” sözcüğünden gelmektedir. Geniş anlamıyla etik, “gelenek” olarak tanımlanabilirken, dar anlamında, “karakter” anlamını da içinde barındırır. Bu yaklaşıma göre etik tanımının alışkanlık, gelenek ve törenin, zamanla karakter anlamını da içererek, erdemli yaşamın temel bir gerçeği olarak ortaya çıktığı söylenebilir. Burada yapılabilecek bir başka yorum ise bireysel karar verebilme gücümüzün, yani eylemlerimizin, bu açıdan özgürlüğümüzü de belirleyen önemli rolüdür (Pieper, 1999, Arapgirlioğlu ,2004).

Çevreyi koruyabilmenin koşullarından biri (özellikle ortak çevre sorunlarının üstesinden gelebilmek için) işbirliği, dayanışma ve ortak çalışmayı başarabilmektir. Bunun için de karşılıklı güvenilir olmak ve paylaşılacak sorumlulukları ve görevleri yerine getirebilmek gerekir. Aristoteles’e göre bir kişinin yalnızca iyi bir karaktere sahip olması yetmez, onu erdemli yapan düşündüklerini alışkanlık haline getirerek eyleme dönüştürebilmesidir. Aristoteles bunu eylemsel bilgelik olarak tanımlar. Bu bireysel bir yaklaşım olarak ele alınacağı gibi toplumlar ya da kurumlar açısından ele alındığında, üzerinde tartışılmış ve düşünce birliğine varılmış kararların doğru eyleme dönüştürülmesi olarak da yorumlanabilir.


Sonuçta...

Tüm bu anlatılanlar ışığında dünyamızın ve doğal kaynakların günümüzde karşı karşıya olduğu tehlike ve tehditler, insan soyunun sonunu da hazırlayan etkenlerdir. Bizim bu aşamada nasıl bir davranış biçimi benimseyeceğimize ve nerede yer alacağımıza, kimin tarafında olacağımıza karar vermemiz gerekmektedir. Bunun insan-merkezci ya da çevre merkezci olmasının da ötesinde “nasıl bir insan” olmak istediğimizle yakından ilgilidir. Zaten buna karar verdiğimizde nasıl davranacağımıza ve kimin yanında olduğumuza da karar vermiş olacağız.

Bu süreç küresel ısınma ve iklim değişikliği açısından değerlendirilecek olduğunda, bu sorunların nedenlerinin neredeyse % 90’nının insan kaynaklı eylemler olduğu kabul edilmiş ve kanıtlanmıştır. O zaman bu sorununun ortaya çıkışında bizlerin de önemli payı olduğunu kabul etmemiz gerekir. Daha önce de belirtildiği gibi bu bağlamda bireysel çabalara gereksinim olduğu kadar kamu kurumlarına, sivil toplum örgütlerine, uluslara ve uluslararası topluma da önemli sorumluluklar ve görevler düşmektedir. Bu paylaşılan bir sorumluluktur, birlikte davranabilmeyi gerektirir, yoksa bu kadar karmaşık ve çözümü zor bir sorunun üstesinden bireysel çabalarla gelebilmek olanaklı değildir.

Örnek vermek gerekirse artık hepimiz çeşitli internet sitelerine girerek neden olduğumuz karbondioksit oranlarını hesaplayabilmekteyiz. Kamu kurumları “kamusal toprakların ve üretim biçimlerinin yönetimlerinde söz ve bilgi sahibi olduğundan” aldığı ve alacak olduğu her kararda çevre sorunlarının da ne yönde ilerleyeceğine karar vermektedir. Devletler taraf oldukları antlaşmalarda yükümlü oldukları konulara yönelik sorumluluk ve görevlerini yerine getirebildikleri ölçekte çevre sorunlarını önlemeye yönelik adımları atmış olacaklardır.

Bunlar hepimizin bildiği gibi çok kolay atılacak adımlar değildir, ancak bugün geldiğimiz aşamada var olan yaklaşım biçimlerinin sorgulanması gerekliliği ve yeni değerler yaratmanın ve bu doğrultuda davranış ve tutumlarımızı değiştirmemizin kaçınılmazlığı ortadadır. Çünkü ya bir an önce sorunların büyümesini engelleyecek biçimde “iyiye”, “doğruya” “olması gerekene” yönelmek ya da bundan sonra yaşanacak olanlara yönelik önlemlerimizi alarak sonuçlarına katlanmak zorundayız. Bu sorunların çözümünü yalnızca bilimsel, teknik ve ekonomik alanlarda aramak yerine öncelikle kendimizde aramak, kendi kendimize (kendi payımıza) ne yapabileceğimizi sormak ve buna yönelik davranış kalıplarını bir alışkanlık haline dönüştürecek biçimde kendimizi eğitmek zorundayız. Gerçekten inandığımız konularda, davranış kalıplarımızı toplumun öteki katmanlarına yayacak biçimde bireylere ve kurumlara usanmadan aktarmak zorundayız. Aranızda bunun nafile bir çaba olduğunu düşünenler olacaktır, ancak biz, insanın işbirliğine, dayanışmaya ve birlikte üretmeye yatkın varlıklar olduğunu düşünüyoruz, eğer böyle olmasaydı bugün eriştiğimiz uygarlık düzeyine erişebilmek hepimiz için bir hayal olurdu. Küresel ısınma, iklim değişikliği gibi yüzleşmek zorunda olduğumuz çevre sorunlarıyla başa çıkabilmenin araçları arasında birlikte hareket edebilmenin, yeni paylaşım yöntemleri bulmanın yanı sıra, bireysel olarak “erdemli” bir yaşam sürmenin de önemli olduğunu düşünüyoruz.

Kaynaklar

Arapkirlioğlu, Kumru (2004) Sınıraşan Suların Kullanımında Uluslararası Çıkarlar ve • Çevre Etiği, yayınlanmamış Doktora tezi, Ankara Üniversitesi, Kamu Yönetimi ve Siyaset Bilimleri Fakültesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kent ve Çevre Bilimleri Ana bilim dalı.Gifford, Robert (1997) Environmental Psychology: Principles and Practice, (Second • Edition), Allyn and Bacon, Boston.Pieper, Annemarie, (1999) Etiğe Giriş, İstanbul Ayrıntı Yayınları. •

118

KAYNAKLAR

Bates, B., Kundzewicz, Z., Wu, S., Palutikof, J. (eds), 2008, Climate Change and Water, • IPCC Technical Report VI, IPCC Secreteriat, Genova.Burak Şen, B., Topçu, S., Gıorgı, F., Bı, X., Kanıt, G., Dalkılıç, T., 2008, “Seyhan Havzasında • İklim Değişikliğinin Tarımsal Su Kullanımına Etkileri”, TMMOB 2. Su Politikaları Kongresi, Ankara, s. 71-81Büyükmıhçı, Mustafa Kemal (2004) “Verimli Kullanılan Enerji: Geleceğimizin Güvencesi”, • Enerji Verimliliği, 1+1=3, Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü, Ulusal Enerji Tasarrufu Merkezi, Ankara.Çevre ve Orman Bak., 2007, Türkiye İklim Değişikliği 1’inci Ulusal Raporu (İngilizce) • Çevre ve Orman Bak., 2008, İklim Değişikliği ve Yapılan Çalışmalar, Ankara, • www.lab-cevreorman.gov.tr/download/iklim.pdf (Erişim 12 Aralık 2008)ÇOB, 2005, Çölleşme ile Mücadele Türkiye Ulusal Eylem Programı, Ankara• ÇOB, 2007, BM İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi Kapsamında Türkiye İklim Değişikliği • Birinci Ulusal Bildirimi, Ankara, www.undp.org.tr/UNDP_prtn_15/tr/globwarm.htmlÇalıkoğlu, Erdal (2004) “Enerji Verimliliği ve EİEİ Tarafından Yürütülen Çalışmalar”, • 23. Ulusal Enerji Verimliliği Kongresi, EİE İşleri Genel Müdürlüğü, Enerji Tasarrufu Koordinasyon Kurulu Yayını, Ankara, ss.59-64.Çelikyay, S., 2005, Arazi Kullanımlarının Ekolojik Eşik Analizi ile Belirlenmesi, Bartın • Örneğinde Bir Deneme, Doktora Tezi, YTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, Şehir ve Bölge Planlama ABD, İstanbul.Dağsöz, Alpin Kemal ve Hüseyin Musa Yüksel (2000) “Yapılarda Isı Yalıtımının Bireylere • ve Ülkemizin Ekonomisine Katkıları”, 19. Enerji Tasarrufu Haftası, Enerji 2000 Ulusal Enerji Verimliliği Kongresi, 26-28 Ocak 2000, ss.97-107.Demir, İ., Kılıç, G., Coşkun, M., SÜMER, U. M., 2008a, “Türkiye’de Maksimum, Minimum • ve Ortalama Hava Sıcaklıkları ile Yağış Dizilerinde Gözlenen Değişiklikler ve Eğilimler, TMMOB İklim Değişimi Sempozyumu, 13-14 Mart 2008, Ankara, Bildiriler Kitabı, 69-84. Demir, İ., Kılıç, G., Coşkun, M., 2008b, PRECIS Bölgesel İklim Modeli ile Türkiye İçin • İklim Öngörüleri: HadAMP3 SRES A2 Senaryosu, IV. Atmosfer Bilimleri Sempozyumu, Bildiriler Kitabı, 365-373. İTÜ 25-28 Mart 2008, İstanbul.DPT, 2000, 8. Beş Yıllık Kalkınma Planı İklim Değişikliği Özel İhtisas Komisyonu Raporu, • DPT, Ankara. DPT, 2007, 9. Kalkınma Planı Toprak ve Su Kaynaklarının Kullanımı ve Yönetimi Özel • İhtisas Komisyonu Raporu, DPT, Ankara. DPT., 2007 IX. Kalkınma Planı, Toprak ve Su kaynaklarının Kullanımı ve Yönetimi İhtisas • Komisyonu RaporuEEA Report, 2006., Urban Sprawl in Europe: the Ignored Challenge, no:10/2006• Göksu, Çetin (2008) Küresel Isınma ve Türkiye’nin Güneş Projeleri, İmaj yayıncılık, • İstanbulGöksu Çetin (1993): Güneş Kent: ODTÜ yayınları, Ankara, ikinci baskı, İmaj Yayınları• Göncü,S., 2005, Değişikliğinin Su Havzalarına Etkisinin İncelenmesi”, Doktora Tezi, • Anadolu Ünv. Fen Bil. Ens. Çevre Müh. A.B.D., Eskişehir.Herrington, P., 1996, Climate Change and the Demand for Water, Dept. Of. Env., HMSO, • LondonIPCC, 2007, Climate Change 2007: Mitigation, Summary for Policymakers, • www.mnp.nl/ipcc/pages_media/FAR4docs/final%20pdfs%20of%20chapters%20WGIII/IPCC%20WGIII_SPM_final.pdf• Kadıoğlu, M., 2008, Küresel İklim Değişikliğine Uyum Stratejileri, Kar Hidrolojisi • Konferansı-Erzurum, Bildiriler Kitabı, 69-94, Çevre ve Orman Bakanlığı, Ankara.


KUNTAY,O., 27 Kasım 2008 Radikal 2• PMO, 2006. Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği Peyzaj Mimarları Odası Serbest • Peyzaj Mimarlık Müşavirlik Hizmetleri Uygulama, Meslekî Denetim, Büroların Tescili ve Asgarî Ücret Yönetmeliği.Sadiq, W. A., 2003, Modelling Water Demand and Considering Climete Change- A • Toronto Case Study, Univ. of Toronto, M.Sc. Thesis.Talu, N., 2007. Sürdürülebilir Kalkınma Durum Değerlendirme Raporu. Sürdürülebilir • Kalkınmanın Sektörel Politikalara Entegrasyonu projesi, TR 0402,11. 273s.Tamer,G. N., “Avrupa’da Bir Mekânsal Gelişme Sorunu Olarak Görülen ‘Kentsel • Saçaklanma’ Olgusu ve Türkiye Kentlerindeki İzdüşümü, 2009., TMMOB Mimarlar Odası Ankara Şubesi, Dosya 09, Bülten no:66.ss:40-44.Tamer,G. N., Özbilen, Vedat., Atik, Saffet., Seyrek, Kemal., 2006., “Küresel Su • Politikalarının Şehir ve Bölge Planlama Disiplini Açısından Değerlendirilmesi” TMMOB Su Politikaları Kongresi, ss:89-104, 21-23 Mart 2006, Ankara.TBMM, 2008, Küresel Isınmanın Etkileri ve Su Kaynaklarının Sürdürülebilir Yönetimi • Konusunda Kurulan (10/1,4,5,7,9,10,11,13,14,15,16,17) Esas Numaralı Meclis Araştırması Komisyonu Raporu, 23.Dönem.TKİB, 2008, Türkiye Tarımsal Kuraklıkla Mücadele Stratejisi ve Eylem Planı (2008-2012), • Ankara. Tuzcu, G., 1999, Gereğince Bilinemeyen ve Korunamayan Yeraltısularımız, DSİ Bülteni • (Temmuz-Ağustos sayısı), Ankara (Hasan Kırmızıtaş, Türkiye’deki Yeraltısularının Araştırılması, İşletilmesi Ve Yönetimi Üzerine Bir Değerlendirme, TMMOB Su Politikaları Kongresi, 2006)Türkeş, M. 2001, Küresel İklim Değişikliği: Tarım ve Su Kaynakları Üzerindeki Olası • Etkiler. İklim Değişikliklerinin Tarım Üzerine Etkileri Paneli, Bildiriler Kitabı, 91-128, Tarım Ve Köy İşleri Bakanlığı, KKGM, Ankara. Türkeş, M., 2007, “Küresel İklim Değişikliği Nedir? Temel Kavramlar, Nedenleri, Gözlenen • ve Öngörülen Değişiklikler”, I. Türkiye İklim Değişikliği Kongresi, TİKDEK 2007, Bildiriler Kitabı (CD-R), 38-53, İstanbul.URL 1. TEKİNEL, O., Dünya Su Günü, • http://www.cine-tarim.com.tr/dergi/arsiv47/sektorel03.htm URL 3,. 2007, “Türkiye İklim Değişikliği Ulusal Bildirim Raporu”, Yeni Ufuklar, UNDP Türkiye • Aylık Haber Bülteni, Sayı 16. www.undp.org.tr/Gozlem3.aspx?WebSayfaNo=876 URL 2, 2007, Scientific Facts on Climate Change-Level 2, • www.greenfacts.org Yılmaz, K.T., 2002. Peyzaj Planlama Kavramının Türkiye’de Mevcut Fiziksel Planlama • Prosedürüne Entegrasyonu. Avrupa Peyzaj Sözleşmesi ve Türkiye Uluslar arası Sempozyumu, 21/22 Ekim, Yıldız Teknik Üniversitesi – Goethe Institut Inter Nationes, İstanbul.Yılmaz, K. T. ve Yalçın, K., 2007. Yasal Yetkilerin Kazanımında Peyzaj Mimarlığı İçin Yeni • Bir Açılım: Biyo-Çeşitlilik ve Doğa Koruma Kanunu Taslağı. TMMOB Peyzaj Mimarları Odası, Peyzaj Mimarlığı 3. Kongresi, Bildiriler Kitabı, s.333–343, Antalya

İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ, DOĞAL KAYNAKLAR, …...Kentleşme Şûrasının önemli ve güncel bir...

Documents

Transcript of İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ, DOĞAL KAYNAKLAR, …...Kentleşme Şûrasının önemli ve güncel bir...