1

BÖLÜM-6

EV TİPİ VE TİCARİ TİP SOĞUTUCULARDA ARIZA BULMA

2

EV TİPİ SOĞUTUCU TİPLERİ

Absorbsiyonlu (Soğurmalı) Soğutma Sistemi (Minibar tipi)

Peltier Elemanlı Soğutma Sistemi (termoelektrik)

Hermetik Kompresör Sıkıştırmalı Kılcal Borulu Soğutma Sistemi

3

Absorbsiyonlu (Soğurmalı) Soğutma Sistemi Küçük büro tipi dolapların absorberli (rezistanslı) yapılanlarında

genelde amonyak gazı kullanılır (Şekil-6.1). Gaz kapalı devre bir boru sistemi içinde dolaşır. Isı kaynağı olarak rezistans kullanılır. Isı sonucu kaynatıcıda suda çözünmüş gaz ayrışırken su absorbere geri döner. Gaz aldığı ısıyı kondenserde vererek sıvılaşır. Gazın geniş hacimli evaporatörde basıncı birden düşer ve gaz haline geçer. Bu esnada ısı çeker ve evaporatörü soğutur. Sıvılaşan gaz suya ilgisinden dolayı absorbere çekilir. Gaz suda çözünür. Suda çözünen gazın oluşturduğu alçak basınç evaporatörden absorber'e doğru bir gaz akımı sağlar. Bu dolaplarda arıza genelde ısıtıcıdan kaynaklanır. Isıtıcıları elektrikli sobalardaki veya saç kurutma makinelerindeki gibi krom-nikel telden yapılır. Güçleri 80-100 Watt civarındadır. Orjinal ısıtıcısı bulunamadığı zaman; havya ısıtıcısı ile tamir yoluna gidilebilir. Dolabın soğutma yapan diğer dolaplarda olduğu gibi termostatla yapılır.

4

5

Absorbsiyonlu soğutuculardaki bir diğer arıza NH3, H2

ve H2O konsantrasyonlarının bozulmasıdır. Bu durumda

çevrim gerçekleşmeyecektir. Soğutucuyu birkaç

dakikalığına ters çevirip bir gün beklettikten sonra tekrar

çalıştırılırsa bu problem giderilir. Şayet arıza devam

ediyorsa muhtemelen çelik borulardaki korozyondan

dolayı bir tıkanma olmuştur. Buna dışarıdan müdahale

etmek mümkün değildir.

6

Peltier Elemanlı Soğutma Sistemi

Temokupl elemanın uçlarına doğru akım uygulandığında iki metalin birleşim yerinde sıcaklık farklılaşır. Birsinde ısı yükselirken diğerinde düşer. Peltier elaman olarak genelde Bizmut-Telleryum yarı iletken malzeme kullanılır. Peltier elamanlar seri bağlanarak soğuk yerleri bir tarata sıcak yerleri bir tarafa gelecek şekilde dizayn edildiğinde, bir blok ısı alırken diğer yönünden verir. Akım yönü değiştiğinde ısıtan taraf bu sefer soğutur. Peltier elamanlar hem ısıtma hem de soğutma için kullanılırlar. Bu elamanlar ile 40 Wattlık bir güç ile -10°C ile +70°C arasında sıcaklık oluşturulabilir

7

8

Hermetik Kompresör Sıkıştırmalı Kılcal Borulu Soğutma Sistemi Kompresör, soğutucudan gaz halindeki soğutkanı emer. Aynı zamanda gazı

kondensere basar. Gazın sıcaklığı ve basıncı artar. Kondenser tarafından gazın sıcaklığı alınır ve gaz sıvılaşır. Sıvılaşan gazı filtre-kurutucu süzerek rutubet ve asitleri emer, toz ve benzeri katı maddeleri tutar. Temizlenen sıvı soğutkan kılcal üzerinden soğutucuya ulaşır. Soğutucuda hacim birden genişlediğinden ve vakumlu olduğundan gazın basıncı düşer. Düşük basınçta soğutkan, sıvı halden gaz haline dönüşür ve bu esnada etrafındaki ısıyı alır Soğutucu ısısının alınması buranın soğuması demektir. Evaporatörde (soğutucu) buharlaşan gaz kompresör tarafından emilerek kondensere basar ve olay tekrarlanmış olur. Prensip şemadan ve yazılanlardan anlaşıldığına göre soğutucudan alınan ısı kondenserden dışarı atılır. Dolap İçerisinde soğutucudaki soğuk havanın dibe çökmesi, alttaki sıcak havanın yükselmesi ve soğutucu tarafından soğutulması ile dolap hacminin soğuması sağlanmış olur.

9

10

Ev tipi soğutucu çeşitleri a) Statik b) Karlanmasız (no-frost)

11

EV TİPİ SOĞUTUCULARIN ARIZA NEDENLERİ Ev tipi soğutucu arızaları genellikle

soğutucunun tipine bağlı olarak kompresörden, defrost sisteminden ve kabin ısıtıcıları gibi aksesuarlardan kaynaklanır.

12

KONDENSER BATARYASININ TEMİZLENMESİ Fanlı kondenserli soğutucularda kondenser bataryasının yılda en az

iki defa temizlenmesi çok önemlidir. Statik lamelli ve pleyt tipi

kondenserlerde yılda iki kez temizlemeye gerek yoktur.

1) Soğutucunun elektrik fişini çıkardıktan sonra duvar kenarından

ortaya çekin.

2) Alttaki batarya muhafazasını sökün. Bir çok modellerde tekmelik

paneli veya üst panel basitçe sökülür. Arka muhafazayı sökmek için

bir kaç vidayı sökmek gerekir.

3) Elektrik süpürgesinin uzun ucuyla tüm toz ve çöplerden

temizleyin.

4) Muhafazayı ve elektrik fişini yerine takın.

13

14

EV TİPİ SOĞUTUCULARDA GENEL ARIZALAR Kompresör Çalışmıyor Bir soğutucunun çalışabilmesi için elektrik enerjisine ihtiyacı vardır. Şayet

elektrik kesikse soğutucu lambası yanmayacak ve kompresör motoru çalışmayacaktır:

1) Enerjiyi kontrol edin. Prizde enerji olup olmadığını bir test lambası veya voltmetre ile kontrol edin. Şayet enerji kesikse atmış devre kesiciyi ve yanmış sigortayı kontrol edin.

2) Termostatın soğutma konumunda olduğundan emin olun. 3) Soğutucu kablo girişinde enerji varsa ve termostat soğutma konumunda

ise buna rağmen soğutucuda hayat belirtisi yoksa soğutucunun elektrik kontrol devresini takip ederek kompresöre ulaşabilirsiniz.

4) Kompresör röle ve termik girişleri arasında 230 V civarında gerilim olup olmadığını kontrol edin. Enerji olduğu halde kompresör çalışmıyorsa termik giriş ve çıkışı arasında gerilim farkı olup olmadığına bakın. Gerilim farkı varsa termik arızalanmış olabilir. Termiği değiştirin.

5) Termik sağlamsa fişi sökerek soğutucuya gelen enerjiyi kesin. Kompresör üzerindeki röle ve termiği sökün. Kompresörün C, S, R uçlarını test edin. Muhtemelen kompresör sargılarında kesik devre oluşmuştur. Bu durumda kompresörü değiştirmek gerekir.

15

Soğutucu Çalışıyor Ancak Soğutmuyor Şayet bir buzdolabı iyi soğutamıyorsa problem sıklıkla elektrik kontrol devresindedir. Genellikle soğutucu akışkan şarjı yapmak gereksizdir. Problemin kompresörle veya kapalı devre sistemle ilgili olduğunu düşünmeyin. Bu tip problemlere çok nadiren rastlanır. Kondenser kirli olabilir, kapı tamamen kapanmıyor olabilir veya termostat arızalı olabilir.1) Termostatı kontrol edin. Normalde soğutma konumunda olduğundan emin olun. Normalde buzdolabının içi +5 °C civarında olmalıdır.2) Derin soğutma kısmındaki fan sesini dinleyin. Fan çalışıyorsa bunun anlamı defrost zamanlayıcısı ve termostat soğutma konumunda demektir.3) Kondenser fanının sesini dinleyin. Evaporatör fanı çalışıyorsa kondenser fanı da çalışmak zorundadır.4) Fanlardan biri çalışmıyorsa buzdolabı yeterli soğutma yapamayacaktır.5) Fan motorlarının elektrik giriş soketlerinden ohmmetre ile sargı direnç kontrollerini yapabilirsiniz. Fanlardan herhangi biri arızalı ise değiştirin.6) Kompresör sesini dinleyin, çalışıyorsa sistemde muhtemelen bir tıkanma veya buzlanma vardır. 7) Kompresör kesintili çalışıyorsa muhtemelen termostat veya termik tarafından durduruluyor demektir. Şayet termostat tarafından yeterli soğutma yapmadan durduruluyorsa termostatı değiştirmek gerekir. Termik tarafından durduruluyorsa kompresör sargılarında kısmi yanık durumu veya mekanik sürtünmeden kaynaklanan aşırı yüklenme durumu olabilir. Bu durumda kompresörü değiştirmek gerekir.

16

Soğutucu Yeterli Soğutmuyor veya Sürekli Çalışıyor

Şayet soğutucu lambası yanıyorsa ve çalışma sesini duyabiliyorsanız ancak soğutma yetersiz ise çeşitli arızalar meydana gelmiş olabilir. İlk olarak soğutucu ile dondurucu bölme arasındaki geçidin tıkalı olmadığından emin olun. Hava akışı herhangi bir nedenle tıkalı olduğunda soğutma bölümü soğutmayacaktır. Soğutucunun içine tıka basa yiyecek doldurulduğunda, kapı çok sık açılıp kapandığında ve oda sıcaklığı çok yüksek olduğunda soğutma işleminin daha uzun süreceğini unutmayın.

Soğutucu ara vermeden çalışmaya devam ediyorsa, soğutucu akışkan şarjı yetersiz olabilir. Yeterli şarj olmaksızın termostatın istediği düşük sıcaklık değerine inemeyecektir. Muhtemelen otomatik defrost sisteminde bir defrost arızası olabilir. Bu bir defrost ısıtıcısı, bir defrost saati veya bir defrost sonlandırıcısı olabilir.

17

Arıza teşhisi için aşağıdaki işlemleri yapın:

1) Soğutucudaki donmuş muhafaza bölmesinin soğuk olup olmadığını belirleyin. Eğer “karlanmasız” soğutucunun üst kısmında kar görürseniz termostat çok düşük değere ayarlanmış olabilir, bunun anlamı soğutucu akışkan şarjı yeterlidir. Bu durumda termostat arızalı veya kalibrasyonu bozuk olabilir.

2) Termostat kadranını ileri geri hareket ettirin. Kompresör durmuyorsa muhtemelen termostat arızalanmış olabilir. Termostatı değiştirin. Bu esnada defrost saatinin ve ısıtıcıların da doğru çalışıp çalışmadıklarını kontrol edin.

3) Kondenser serpantinine bakın, soğutucunun altına veya arkasına yerleştirilmiş olabilir. Bu serpantin soğutucu içinden alınan ısıyı bir fan yardımıyla odaya verir. Şayet serpantin kirli ise soğutucu verimli çalışamayacaktır, temizlenmesi gerekir.

18

Soğutucu Besinleri Donduruyor veya Buz Yapıcı Kapanmıyor Eğer soğutucu içindekileri donduruyorsa termostat çok düşük

değere ayarlanmış olabilir. Termostat muhtemelen arızalıdır, değiştirmek gerekir.

Kural olarak ev tipi soğutucularda soğutma bölmesi 3/5 C ve donmuş muhafaza bölmesi -15 ila -18 C sıcaklıkta olacak şekilde tasarlanır. Her iki bölümü bundan daha düşük değerlere ayarlamak ilave enerji kaybına yol açar.

Şayet buz yapıcı tamamen dolsa bile buz yapmaya devam ediyorsa: 1) Kapatmak için besleme kablosunu sökün. 2) Hazneyi boşaltın, buz yapıcıyı sökün, temizleyin ve tekrar yerine

takın. 3) Problem devam ediyorsa, buz yapıcıyı ve valfin tamamını sökmek

ve değiştirmek gerekir. Bu çözüm, cihazı tamamen değiştirmeye göre daha ekonomiktir

19

Kapı Kapandığında Ev Tipi Soğutucu Lambası Açık Kalıyor

Kapı kapandığında bunu görmek çok zordur, ancak kapı kapanmaya bir parmak kala lamba sönmüş olmalıdır. Ayrıca sabahleyin soğutucuyu açtığınızda ampulü sıcak halde bulabilirsiniz.

Lamba ampulü soğutucunun iç kısmını ılıtacak ve verimi düşürecektir. Lamba anahtarını test etmek için onu ileri ittiğinizde lambanın sönmesi gerekir.

Kapı kapandığında bile lamba açık kalıyorsa lamba anahtarı arızalıdır ve değiştirilmesi gerekir. Anahtarı değiştirmeden önce soğutucu fişini prizden çıkarmalısınız. Anahtarı değiştirmek basit bir işlemdir.

20

Ev Tipi Soğutucu Uygunsuz Defrost Yapıyor

Modern ev tipi soğutucuların bir çoğu otomatik defrostludur. Onlarda bir defrost saati, defrost ısıtıcı ve bir defrost sonlandırıcı bulunur. Karlanmasız soğutucular çalıştığında dondurma bölmesinin arka tarafındaki borularda karlanma oluşur. Normalde defrost saati, soğutucunun her 6-8 saatlik çalışması sonunda serpantini 20 dakika ısıtarak karlanmayı giderir. Doğru çalışmadığında evaporatör boruları üzerinde kar tabakası kalır, böylece soğutucudaki hava akışı kısıtlanmış olur.

Bazı soğutucularda herhangi bir yere, çoğu kez sebze muhafaza bölümünün duvarına yerleştirilen defrost saatini elle ilerletmek mümkündür. Defrost konumuna gelinceye kadar düğmeyi tornavida ile çevirin (Bu durumda ısıtıcı devreye girecektir). Çevirdiğinizde ısıtıcı devreye giriyorsa defrost saati bozulmuş demektir, değiştirilmesi gerekir. Isıtıcı çalışmıyorsa problem muhtemelen ısıtıcı veya sonlandırıcıda olabilir.

21

Soğutucuda Ses Var

Titreşime bağlı gürültüler genelde gevşek parçalardan veya zemine iyi oturmayan ayaklardan kaynaklanır. (Gevşek kondenser ve kompresör boru titreşimine neden olur). Herhangi bir parçanın gevşek olup olmadığına bakın. Sonra soğutucu ayaklarının yere iyi temas edip etmediğini kontrol edin. Gerekiyorsa ayarlı ayakları çevirmek suretiyle dengeyi sağlayın.

Soğutucuda gevşek bağlantılar ve titreşimler varsa yoğuşum suyunun drenaj tavasına düzgün akmasını engeller veya drenaj hattının tıkanmasına neden olabilir.

22

Buz Yapıcı Çalışmıyor

Buz yapıcı ¼” çapında küçük bir su hortumuyla bir giriş vanasından beslenir. Su besleme hattı üzerinde bir solenoid valf bulunur ve suyu mekanik buz yapıcı içine gönderir. Burada su donar ve buz kabı içine düşer. Buz kabı dolduğunda seviye anahtarı buz yapıcıyı durdurur.

Su besleme yolu tıkalı, solenoid vana arızalı veya seviye anahtarı çalışmıyorsa buz yapıcı çalışmayacaktır. Ayrıca evdeki su basıncının buz yapıcı için uygun olup olmadığını kontrol edin. Buz yapıcının çalışması için aşağıdaki adımları takip edin:

23

Buz kabındaki seviye anahtarının aşağıya doğru konumda olduğundan emin olun. 1) Buz yapıcı buz yapmıyor fakat hareket kolunun çalıştığı görülüyor ve 10 saniye boyunca vızıldama sesi duyuluyor sonra duruyorsa su besleme vanası açıyor ancak su ulaşmıyor demektir. Bunun anlamı giriş ve solenoid vanaların iyi durumdadır fakat su girişi yok demektir. Su besleme vanasının soğutucunun arkasından veya altından çıkmış olup olmadığını kontrol edin (Su besleme hattında 1/4” bakır boru plastik borudan daha kullanışlıdır).

2) Mekanizma civarında buzlanma olup olmadığına bakın. Bu durum dolu borunun tamamen donmasına, mekanizmanın tıkanmasına neden olabilir. "Buz Yapıcıdaki Buzlar Nasıl Eritilir?" başlığına bakın. Buz küpleri küçükse ve gitgide küçülüyorsa genellikle borudaki donmayı gösterir.

3) Dondurucunun arkasındaki su hattı girişini tıkanma için kontrol edin. Soğutucunun arkasındaki su kapama vanasını bulun, kapatın. Bakır borunun soğutucuya olan bağlantısını sökün ve bir kovaya uzatın. Vanayı açarak suyun yeterli basınçta akıp akmadığını kontrol edin.

4) Giriş vanasını kontrol edin; arızalı giriş vanası buz yapıcı besleme hattında probleme neden olabilir. Gerekiyorsa besleme ve giriş vanalarını değiştirin.

24

Buz Yapıcıdaki Buzlar Nasıl Eritilir?

Şayet buz yapıcı dondu ise bunu nasıl gidereceğiniz aşağıda açıklanmıştır:

1) Soğutucunun fişini sökün.

2) Buz kabını sökün ve gevşemiş buzları çıkarın.

3) Doldurma hortumunu bulun, buz yapıcıdan çıkarın.

4) Hortum üzerindeki kelepçeyi sökün.

5) Hortumu ve etrafındaki mekanizmayı ısıtın. Bu işlemi saç kurutma makinesi ile yaparak mekanizmayı tıkayan buzları eritin. Damlayan suları bir bez parçası ile kurutun.

25

MEKANİK KONTROLLÜ KARLANMASIZ (NO-FROST) EV TİPİ SOĞUTUCULARDA ARIZA BULMA

Kompresör ve Elektrik Grubu Parçaları

26

27

PTC Röle ve Termik

28

PTC rölenin test edilmesi Termiğin test edilmesi

29

Diğer Elektrikli Elemanlar

30

31

32

33

34

35

Soğutucu Akışkan Kaçaklarının Bulunması

36

ELEKTRONİK KART KONTROLLÜ KARLANMASIZ (NO-FROST) EV TİPİ SOĞUTUCULARDA ARIZA BULMA

Elektronikteki hızlı gelişmelere bağlı olarak ev tipi

soğutucuların kontrol devreleri de elektronik kartlı hale

getirilmiştir. Bu şekilde soğutucuya bir çok işlev eklenmiş

ve arızalarını da bildiren arıza kodları girilmiştir.

Dolayısıyla bu tür cihazlara müdahale için mutlaka ilgili

cihaz ve marka için eğitim almak gereklidir.

Burada örnek olarak Vestel firmasına ait NT540 modeli

verilecektir(Şekil-6.8 ve 6.9).

37

NT540 soğutma devresi

38

39

Arıza kodları

FE:04 Bu uyarı, ortam sensörünün arızalı olduğunu belirtir. Ortam sensörü Güç kartı üzerinde bulunduğundan, güç kartını Komple değiştirin.

40

41

ÜLKEMİZDE ÜRETİLEN BAZI TİCARİ SOĞUTUCULARDAKİ TASARIM HATALARI

Kabin Tasarım Hataları Kabin tasarımlarında çelik profil karkas ve polistren

köpük yalıtım malzemeleri kullanılmaktadır. Ancak iç metal yüzey ile dış metal kaplama yüzey arasında çelik profiller ısı köprüsü oluşturmakta, kabin soğutma verimini düşürmektedir. Isı köprülerinin önlenmesi için sert metal profillerin sert polistren veya poliüretan köpük ile içeriden yalıtılması gereklidir.

Yine kabinlerin nem yalıtımı için aralıkların sızdırmaz silikon ile kaplanması gerekir.

42

Soğutma Sistem Hataları

Küçük ticari tip soğutma sistemlerinde genellikle kılcal borular

kullanılmakta olup evaporatörler seri olarak bağlanmaktadır. Kılcal

borulu sistemde seri evaporatörlerin rejime girmesi zaman almakta

kompresör dönüş gaz sıcaklığı ortam sıcaklığına ulaşarak hermetik

kompresör soğutması sağlanamamaktadır. Bu durumda kompresör

basma supaplarında yüksek sıcaklığa bağlı yağ çökelmesi nedeniyle

kompresör hacimsel verimi düşmekte, aşırı ısınmadan dolayı motor

sargı reçineleri yumuşayarak sargılar zarar görmektedir. Bunu yerine

paralel kılcal kullanılarak evaporatörlerin rejime girmesi hızlanır ve

kompresör giriş gaz sıcaklığı istenen seviyelerde tutulabilir.

1 kW ve üzeri soğutma yüklerinde kılcal boru yerine otomatik (sabit)

valf veya termostatik valf kullanılması faydalı olacaktır. Paralel

evaporatör kullanılması için genleşme valfi çıkışına yönü aşağıya

bakacak şekilde dağıtıcı (distribütör) yerleştirilmesi gerekir.

43

Evaporatör lamel aralıklarının seçiminde hatalar mevcuttur. Genel olarak statik soğutmalı evaporatörlerde lamel aralıkları 10-15 mm civarında olabilir. 0C’nin üzerindeki muhafaza sıcaklıklarındaki ticari kabinlerde cebri (mekanik) havalandırma yapıldığında 3-5 mm lamel aralıklarındaki serpantinler kullanılabilir. Yine donmuş muhafaza kabinlerinde defrost sisteminin etkinliğine bağlı olarak 5-10 mm lamel aralığındaki serpantinler kullanılabilir.

Evaporatörlerde mekanik havalandırma için aksiyal fanlar yerine kaliteli uzun tip radyal fanlar kullanılması, iyi bir soğutma ve sessiz çalışma, düşük enerji tüketimi için avantaj sağlayacaktır.

Kondenser fanlarının yerleşiminde ve seçiminde de hatalar görülmektedir. Genellikle kondenser fanları davlumbazsız olarak yerleştirilmekte, serpantinden yeteri kadar hava çekememektedir. Bu durumda kondenser tarafı basınçları ve sıcaklıkları artmakta sistem verimini olumsuz olarak etkilemektedir

44

Kontrol Devresi Hataları

Ticari kabinlerde genellikle kuyruğu emme hattına veya evaporatör yüzeyine bağlanan ticari tip termostatlar kullanılmaktadır. Halbuki ticari kabinlerde bizim kontrol etmek istediğimiz sıcaklık evaporatör yüzeyi değil kabin iç sıcaklığıdır. Bu durumda dijital göstergeli elektronik oda termostatlarının kullanılması faydalı olacaktır.

Ticari soğutma uygulamalarında önemsenmeyen bir diğer konu buz çözme (defrost) olayıdır. Halbuki belli bir çalışma süresinden sonra evaporatör serpantini karla kaplanacak ve soğutma işlemi durma noktasına gelecektir. Bu durumun kontrol devresinde otomatik olarak elektrikli veya sıcak gazlı yöntemlerle çözülmesi verimli bir çalışma için gereklidir.

45

Yanlış uygulanan bir diğer konu kondenser fanlarının kompresörle

birlikte çalıştırılmasıdır. Bu durum hem yaz aylarında yetersiz

yoğunlaşmaya, hem kış aylarında basma hattı basınçlarının aşırı

düşmesine yol açmaktadır. Kondenser fanını sıvı hattı sıcaklığına ve

basma hattı basıncına bağlı çalıştırmak, sistemin dört mevsim

verimli şekilde çalışmasını sağlayacaktır.

Büyük kapasiteli sistemlerde (4-10 kW) hermetik kompresörün

sadece dışarıdan soğutulması yeterli olamaz. Yaz aylarında yüke

bağlı olarak toplam kızgınlık değerinin çok artması kompresörü zor

duruma sokmaktadır. Dönüş hattı sıcaklığı +18 C’nin üstüne

çıktığında kompresör için ek soğutma gereklidir. Bunu sağlamak

üzere sıvı hattından solenoid valf ile alınan soğutucu akışkan uygun

seçilen bir kılcal boru ile kompresör emiş servis valfine veya emme

hattına bağlanabilir. Bu sistemin kontrolü emme hattının belli bir

mesafesine bağlanan bir mekanik termostatla sağlanabilir. Bu

termostatın solenoidi açma sınır sıcaklığı +15/18 C’ye ayarlanabilir.