KÖKLER - Kapadokyadusuncetarihi.kapadokya.edu.tr/pdf/batiya_yon_veren... · 2019. 4. 4. · 1...

1

KOumlKLER

BATIrsquoYA YOumlN VEREN METİNLER

2

3

I

BATI GELENEKLERİNİN

YAHUDİ-HIRİSTİYAN KAYNAKLARI

Batı duumlnyasının gelenekleri biri Yahudi-Hıristiyan diğeri Yunan-Roma veya Klasik olmak uumlzere başlıca iki kaynağa sahiptir Ccedilok eski değil tarihccedililer bu iki temel kaynağa bir uumlccediluumlncuumlsuumlnuuml Germanik olanı da ekleme eğilimindeydiler Ne var ki Doumlrduumlncuuml yuumlz-yılın başlarından itibaren Batırsquoyı işgal eden cahil kavimlerin -Roma İmparatorluğursquonun sınırlarını aşan barbarların- boumllgede yeşeren medeniyetin uumlstuumlnde mevcut gelenek-lerin derinliği ve kalıcılığıyla kıyaslanabilir nitelikte iz bırakmış olmaları artık muumlmkuumln goumlruumllmemektedir Batı geleneklerindeki Yahudi-Hıristiyan ve Yunan-Roma unsurları-nın derinliği ve kalıcılığı nedeniyledir ki Batı duumlnyasında suumlregelen duumlşuumlnce ve davra-nış alışkanlıkları bin beş yuumlz ila uumlccedil bin yıl oumlnce oumllen insanların entelektuumlel ve ruhani keşiflerinin buguumln bile etkisi altındadır İlk uumlccedil boumlluumlmuuml Antik Ccedilağrsquodan başlayarak Batı geleneğinin iki buumlyuumlk dini yani Yahudilik ve Hıristiyanlık ile Yunan ve Roma medeni-yetlerinin kuumlltuumlrel felsefi ve siyasi kavramlarının ilişkilerini tasvir etmektedir

Dinin geccedilmiş ccedilağlarda insanlar iccedilin temel bir ihtiyaccedil olarak tezahuumlr ettiği malum Nitekim ccedilok ccedileşitli dinlere ibadet edilmiş batıl inanccedilla okuumlltizm karışımı tuhaf din-lerin yanı sıra ateşe guumlneşe hayvanlara tapınma ve bunlara belirli bir tarikat yapısı kazandırma ccedilabaları bile soumlz konusudur

Batırsquoda bu kadim dinlerin ikisi dışında yani Yahudilik ve Hıristiyanlık dışında hiccedil-biri yaşa(n)madı Hıristiyanlık daha baştan itibaren Yahudilik ile yakın ilişki iccedilindeydi Hıristiyanlar Hıristiyanlığın yeni bir vahiy olduğuna inanmakla birlikte İsrailoğulları-nın (Suriyersquonin guumlneyinde yaşayan Yahudiler) dininin devamı olduğuna huumlkmettiler Hz İsarsquonın (Batı duumlşuumlncesine youmln veren metinlerde Hıristiyan peygamberinin adının oumlnuumlnde ldquoHazretrdquo sıfatı yoktur ccedileviride Tuumlrk okurunun hassasiyetleri goumlzoumlnuumlnde bu-lundurularak tarafımızdan eklenmiştir) gelişinin İsrailli kacirchinler tarafından yuumlzlerce yıl oumlnce haber verildiği ve Orsquonun Yahudilere yaklaşık iki bin yıl oumlnce Hz İbrahimrsquoin Kalde Uygarlığırsquonın Ur şehrinden yaptığı ccedilağrıyla başlayan Tanrı tezahuumlruumlnuumln doruk noktası olduğuna inandılar

John W Snyder ldquoAntiquityrdquo Chicago 1967


4

AYAHUDİLER

Yahudilerin koumlkeni tam olarak bilinmiyor İOuml 1400 ila İOuml 1200 arasına tekabuumll

eden bir tarihte bir grup goumlccedilebe kavim Suriyersquonin guumlneyine Kenan diye bildikleri

boumllgeye girdi Kendilerini (Hz) İbrahimrsquoin torunu olan ataları İsrailrsquoin (Yakup) adıyla

tanıttılar Yakuprsquoun on iki oğlunun sulbuumlnden olduklarını soumlylediler Temas kurdukları

insanlar (halklar) zaman iccedilinde onlara İsrailrsquoin on iki oğlundan biri olan Yahudarsquodan

muumllhem Yahudi demeye başladılar Yahudiler Kenanrsquoa Mısırrsquoda birkaccedil yuumlzyıl yaşa-

mış olduklarını anlatan bir de gelenek getirmişlerdi Kadim soumlylencelerinden bazıları

Mısırrsquodan Tanrırsquonın mucizevi muumldahalesi sayesinde ccedilıktıkları Tanrırsquonın Kenanrsquoı Hz

İbrahimrsquoe ve onun meşru soyundan gelenlere anayurt olarak bizzat vaat ettiği hu-

susunda ısrarlıydı

Kenanrsquoda Kuduumls civarındaki dağlık boumllgelere yerleşen Yahudiler İOuml 1000rsquoli yıl-

ların başından itibaren zengin ve etkili bir devlet haline gelmeye başladılar Kralları

Davut ve Solomonrsquoun (Hz Suumlleyman) youmlnetiminde komşularının zayıf devletler ol-

masından ve Fenikelilerin Akdeniz kıyısındaki zengin ticaret imkacircnlarından yararlan-

dılar Ne var ki İOuml Dokuzuncu ve Sekizinci yuumlzyıllarda Orta Doğursquonun buumlyuumlk guumlccedilleri

arasında yeniden başlayan muumlcadelede kendilerini Mezopotamyarsquonın Babillileri ve

Asurluları ile Nil Vadisirsquonin Mısırlıları arasında sıkışmış buldular Soumlz konusu guumlccedilluuml

devletler aralarındaki boumllgenin kontroluuml iccedilin savaşmaktaydı ve Kenan bu boumllgenin

oumlnemli bir parccedilasıydı Orta Doğu siyasetinin bu girdabında kendi iccedil sorunlarıyla da

uğraşan Yahudiler Filistin iccedilin savaşan taraflardan bazen biri bazen de diğeriyle

ittifak yapmayı seccedilti Nitekim Solomonrsquodan sonra krallıkları kuzeyde İsrail guumlneyde

daha kuumlccediluumlk bir krallık olan Yahuda olmak uumlzere ikiye boumlluumlnduuml Bu iki krallık ccediloğu

kez birbirinden bağımsız siyaset izledi Bu tutum İOuml 722rsquode Asurlular İsrail İOuml

586rsquoda da Babilliler Yahuda Krallığırsquonı ele geccedilirinceye kadar artarak devam etti

Sonunda kuzeydeki krallık yani İsrailrsquoin Yahudileri Asurluların geride bıraktığı fakir

halk dışında tarihten silindi Guumlneydeki krallığa Yahudarsquoya gelince halkının buumlyuumlk

bir kısmı İOuml 539rsquoda Perslerin Babilrsquoi fethetmesini muumlteakip Filistinrsquoe doumlnduuml Ancak

bağımsızlıklarını suumlrduumlrmeleri kolay olmadı Perslerden Yunanlılara (İOuml 333-63) ve

Romalılara (İOuml 63-İS 70) kadar bir dizi guumlcuumln fethine boyun eğmek zorunda kal-

dılar Ve Yahudi tarihi -İOuml İkinci yuumlzyılın ortalarında Makabilerin youmlnetimi altındaki

kısa doumlnem hariccedil- bağımlı ve haraccedil oumldeyen bir halkın tarihinden ibaret kaldı Antik

Yahudi devletine İS 70rsquode Kuduumlsrsquoteki buumlyuumlk tapınağı yerle bir eden Romalılar son

verdiler (JS)

BATI GELENEKLERİNİN YAHUDİ-HIRİSTİYAN KAYNAKLARI

5

1 İnsanoğlu ve Dertleri ya da Her Şey İlk Ne Zaman Başladı

Yahudilerin Kutsal Yazıları veya Kutsal Metinleri Hıristiyan İncilirsquonin1 Eski Ahit (Tevrat ve Zebur) olarak bilinen ilk boumlluumlmuumlndeki belgelerde muumlndemiccediltir Eski Ahit esas olarak Yahudilerin ve diğer insanların tuumlmuumlnuumln Yahudilerin Tanrısı ile ilişkileri-ne dairdir Kutsal Kitaprsquoın ilk boumlluumlmleri Yaratılış (Genesis) insanoğlunun kafasını her ccedilağda kurcalayan sorulara cevap mahiyetindedir

Yaratılış (Genesis)

Başlangıccedilta Tanrı goumlğuuml ve yeri yarattı Yer boştu yeryuumlzuuml şekilleri yoktu engin karanlıklarla kaplıydı Tanrırsquonın Ruhu suların uumlzerinde hareket edi-yordu Tanrı ldquoIşık olsunrdquo diye buyurdu ve ışık oldu Tanrı ışığın iyi olduğu-nu goumlrduuml ve onu karanlıktan ayırdı Işığa ldquoguumlnduumlzrdquo karanlığa ldquogecerdquo adını verdi Akşam oldu sabah oldu ve ilk guumln oluştu

Tanrı ldquoSuların ortasında bir kubbe olsun suları birbirinden ayırsınrdquo diye buyurdu Ve oumlyle oldu Tanrı goumlk kubbeyi yarattı Kubbenin altındaki suları uumlstuumlndeki sulardan ayırdı Kubbeye ldquogoumlkrdquo adını verdi Akşam oldu sabah oldu ve ikinci guumln oluştu

Tanrı ldquoGoumlğuumln altındaki sular bir yere toplansın kuru toprak goumlruumlnsuumlnrdquo diye buyurdu ve oumlyle oldu Kuru alana ldquokarardquo toplanan sulara ldquodenizrdquo adını verdi Tanrı bunun iyi olduğunu goumlrduuml Tanrı ldquoYeryuumlzuuml bitkiler tohum ve-ren otlar tuumlruumlne goumlre tohumu meyvesinde bulunan meyve ağaccedilları uumlretsinrdquo diye buyurdu ve oumlyle oldu Yeryuumlzuuml bitkiler tuumlruumlne goumlre tohum veren otlar tohumu meyvesinde bulunan meyve ağaccedilları yetiştirdi Tanrı bunun iyi ol-duğunu goumlrduuml Akşam oldu sabah oldu ve uumlccediluumlncuuml guumln oluştu

Tanrı şoumlyle buyurdu ldquoGoumlk kubbede guumlnduumlzuuml geceden ayıracak yeryuumlzuuml-nuuml aydınlatacak ışıklar olsun Belirtileri mevsimleri guumlnleri yılları goumlster-sinrdquo Ve oumlyle oldu Tanrı buumlyuumlğuuml guumlnduumlze kuumlccediluumlğuuml geceye egemen olacak iki

1 Kutsal Kitap Eski ve Yeni Ahit olmak uumlzere iki boumlluumlmden oluşur Eski Ahit Yahudilerin kutsal kitabıdır İbranice ve Aramice olarak yazılmıştır Uumlccedil boumlluumlme ayrılır 1 Yasa Kitapları (Musarsquonın 5 kitabı olarak bilinir) 2 Peygamberlikler ve tarihsel kitaplar 3 Mezmurlar şiirsel ve duumlz metinler Eski ve Yeni Ahit Hıristiyanların kabul ettiği kutsal yazılardır Yirmi yedi kitaptan oluşan Yeni Ahit (İncil) Grekccedile yazılmıştır İlk doumlrt kitap Hz İsarsquonın yaşamını oumlğretilerini oumlluumlm ve dirilişiyle ilgili bilgileri iccedilermektedir Elccedililerin İşleri Kitabı Hz İsarsquonın oumlluumlmuumlnden sonra elccedililerin bu oumlğ-retiyi yaymak iccedilin yaptıklarını anlatır İncilrsquode yer alan mektuplar Hz İsarsquonın elccedilileri ve yakın izleyicileri tarafından ilk inanlı topluluklarına (kiliselere) yol goumlstermek Orsquonun oumlğretisine uygun bir yaşam suumlrmelerini sağlamak ve karşılaştıkları sorunların uumlstesinden nasıl gelebileceklerini goumlstermek amacıyla Tanrırsquonın esiniyle yazıldı İncilrsquoin son kitabı olan Vahiy inanlıkları sıkıntılar karşısında cesaretlendirir gelecekteki olayları simgelerle accedilıklar


6

buumlyuumlk ışığı ve yıldızları yarattı Yeryuumlzuumlnuuml aydınlatmak guumlnduumlze ve gece-ye egemen olmak ışığı karanlıktan ayırmak iccedilin onları goumlk kubbeye yerleş-tirdi Tanrı bunun iyi olduğunu goumlrduuml Akşam oldu sabah oldu ve doumlrduumln-cuuml guumln oluştu

Tanrı ldquoSular canlı yaratıklarla dolup taşsın yeryuumlzuumlnuumln uumlzerinde goumlk-te kuşlar uccediluşsunrdquo diye buyurdu Tanrı buumlyuumlk deniz canavarlarını sular-da kaynaşan canlıları ve uccedilan ccedileşitli varlıkları yarattı Bunun iyi olduğunu goumlrduuml Tanrı ldquoVerimli olun ccediloğalın denizleri doldurun yeryuumlzuumlnde kuş-lar ccediloğalsınrdquo diyerek onları kutsadı Akşam oldu sabah oldu ve beşinci guumln oluştu

Tanrı ldquoYeryuumlzuuml ccedileşit ccedileşit canlı yaratık evcil ve yabanıl hayvan suumlruumln-gen uumlretsinrdquo diye buyurdu Ve oumlyle oldu Tanrı ccedileşit ccedileşit yabanıl hayvan ev-cil hayvan suumlruumlngen yarattı Bunun iyi olduğunu goumlrduuml

Tanrı ldquoKendi suretimizde kendimize benzer insan yaratalımrdquo dedi ldquode-nizdeki balıklara goumlkteki kuşlara evcil hayvanlara suumlruumlngenlere yeryuumlzuuml-nuumln tuumlmuumlne egemen olsunrdquo

Tanrı insanı kendi suretinde yarattı onu Tanrırsquonın suretinde yarattı Onları erkek ve dişi olarak yarattı Onları kutsayarak ldquoVerimli olun ccediloğa-lınrdquo dedi ldquoYeryuumlzuumlnuuml doldurun ve denetiminize alın denizdeki balıkla-ra goumlkteki kuşlara yeryuumlzuumlnde yaşayan buumltuumln canlılara egemen olun İşte yeryuumlzuumlnde tohum veren her otu tohumu meyvesinde bulunan her meyve ağacını size veriyorum Bunlar size yiyecek olacak Yabanıl hayvanlara goumlkteki kuşlara suumlruumlngenlere -soluk alıp veren buumltuumln hayvanlara- yiyecek olarak yeşil otları veriyorumrdquo Ve boumlyle oldu Tanrı yarattıklarına baktı ve her şeyin ccedilok iyi olduğunu goumlrduuml Akşam oldu sabah oldu ve altıncı guumln oluştu

Goumlk ve yer buumltuumln oumlğeleriyle tamamlandı Yedinci guumlne gelindiğinde Tanrı yapmakta olduğu işi bitirdi Yaptığı işten o guumln dinlendi Yedinci guumlnuuml kut-sadı Onu kutsal bir guumln olarak belirledi Ccediluumlnkuuml Tanrı o guumln yaptığı yarattığı buumltuumln işi bitirip dinlendi

Goumlğuumln yerin yaratılış oumlykuumlsuumlRAB Tanrı goumlğuuml ve yeri yarattığında yeryuumlzuumlnde yabanıl bir fidan bir ot

bile bitmemişti Ccediluumlnkuuml RAB Tanrı henuumlz yeryuumlzuumlne yağmur goumlndermemiş-ti Toprağı işleyecek insan da yoktu Yerden yuumlkselen buhar buumltuumln toprakla-rı suluyordu RAB Tanrı Acircdemrsquoi topraktan yarattı ve burnuna yaşam soluğu uumlfledi Boumlylece Acircdem yaşayan varlık oldu

RAB Tanrı doğuda Adenrsquode bir bahccedile dikti Yarattığı Acircdemrsquoi oraya koy-du Bahccedilede iyi meyve veren tuumlrluuml tuumlrluuml guumlzel ağaccedil yetiştirdi Bahccedilenin orta-sında yaşam ağacıyla iyiyle koumltuumlyuuml bilme ağacı vardı


7

Adenrsquoden bir ırmak doğuyor bahccedileyi sulayıp orada doumlrt kola ayrılıyor-du İlk ırmağın adı Pişonrsquodur Altın kaynakları olan Havila sınırları boyunca akar Orada iyi altın reccediline ve oniks bulunur İkinci ırmağın adı Gihonrsquodur Kuş sınırları boyunca akar Uumlccediluumlncuuml ırmağın adı Diclersquodir Asurrsquoun doğusun-dan akar Doumlrduumlncuuml ırmak ise Fıratrsquotır

RAB Tanrı Aden bahccedilesine bakması onu işlemesi iccedilin Acircdemrsquoi oraya koy-du Ona ldquoBahccedilede istediğin ağacın meyvesini yiyebilirsinrdquo diye buyurdu ldquoama iyiyle koumltuumlyuuml bilme ağacından yeme Ccediluumlnkuuml ondan yediğin guumln kesin-likle oumlluumlrsuumlnrdquo

Sonra ldquoAcircdemrsquoin yalnız kalması iyi değilrdquo dedi ldquoona uygun bir yardım-cı yaratacağımrdquo RAB Tanrı yerdeki hayvanların goumlkteki kuşların tuumlmuumlnuuml topraktan yaratmıştı Onlara ne ad vereceğini goumlrmek iccedilin hepsini Acircdemrsquoe getirdi Acircdem her birine ne ad verdiyse o canlı o adla anıldı Acircdem buuml-tuumln evcil ve yabanıl hayvanlara goumlkte uccedilan kuşlara ad koydu Ama kendisi iccedilin uygun bir yardımcı bulamadı RAB Tanrı Acircdemrsquoe derin bir uyku verdi Acircdem uyurken RAB Tanrı onun kaburga kemiklerinden birini alıp yerini etle kapattı Acircdemrsquoden aldığı kaburga kemiğinden bir kadın yaratarak onu Acircdemrsquoe getirdi Acircdem ldquoİşte bu benim kemiklerimden alınmış kemik etim-den alınmış ettirrdquo dedi ldquoona lsquokadınrsquo denilecek ccediluumlnkuuml o adamdan alındırdquo Bu nedenle adam annesini babasını bırakıp karısına bağlanacak ikisi tek beden olacak Acircdem de karısı da ccedilıplaktılar henuumlz utanccedil nedir bilmiyor-lardı

RAB Tanrırsquonın yarattığı yabanıl hayvanların en kurnazı yılandı Yılan ka-dına ldquoTanrı gerccedilekten lsquoBahccediledeki ağaccedilların hiccedilbirinin meyvesini yemeyinrsquo dedi mirdquo diye sordu Kadın ldquoBahccediledeki ağaccedilların meyvelerinden yiyebi-lirizrdquo diye yanıtladı ldquoAma Tanrı lsquoBahccedilenin ortasındaki ağacın meyvesini yemeyin ona dokunmayın yoksa oumlluumlrsuumlnuumlzrsquo dedirdquo Yılan ldquoKesinlikle oumll-mezsinizrdquo dedi ldquoccediluumlnkuuml Tanrı biliyor ki o ağacın meyvesini yediğinizde goumlzleriniz accedilılacak iyiyle koumltuumlyuuml bilerek Tanrı gibi olacaksınızrdquo

Kadın ağacın guumlzel meyvesinin yemek iccedilin uygun ve bilgelik kazanmak iccedilin ccedilekici olduğunu goumlrduuml Meyveyi koparıp yedi Yanındaki kocasına ver-di o da yedi İkisinin de goumlzleri accedilıldı Ccedilıplak olduklarını anladılar Bu yuumlz-den incir yapraklarını dikip kendilerine oumlnluumlk yaptılar

Derken guumlnuumln serinliğinde bahccedilede yuumlruumlyen RAB Tanrırsquonın sesini duy-dular Orsquondan kaccedilıp ağaccedilların arasına gizlendiler RAB Tanrı Acircdemrsquoe ldquoNe-redesinrdquo diye seslendi Acircdem ldquoBahccedilede sesini duyunca korktum Ccediluumlnkuuml ccedilıplaktım bu yuumlzden gizlendimrdquo dedi RAB Tanrı ldquoCcedilıplak olduğunu sana kim soumlyledirdquo diye sordu ldquosana meyvesini yeme dediğim ağaccediltan mı ye-dinrdquo Acircdem ldquoYanıma koyduğun kadın ağacın meyvesini bana verdi ben

8


de yedimrdquo diye yanıtladı RAB Tanrı kadına ldquoNedir bu yaptığınrdquo diye sor-du Kadın ldquoYılan beni aldattı o yuumlzden yedimrdquo diye karşılık verdi Bunun uumlzerine RAB Tanrı yılana ldquoBu yaptığından oumltuumlruuml buumltuumln evcil ve yabanıl hayvanların en lanetlisi sen olacaksınrdquo dedi ldquokarnının uumlzerinde suumlruumlnecek yaşamın boyunca toprak yiyeceksin Seninle kadını onun soyuyla senin soyunu birbirinize duumlşman edeceğim Onun soyu senin başını ezecek sen onun toprağına saldıracaksınrdquo RAB Tanrı kadına ldquoCcedilocuk doğururken sana ccedilok acı ccedilektireceğimrdquo dedi ldquoağrı ccedilekerek doğum yapacaksın Kocana istek duyacaksın seni o youmlnetecekrdquo RAB Tanrı Acircdemrsquoe ldquoKarının soumlzuumlnuuml dinle-diğin ve sana meyvesini yeme dediğim ağaccediltan yediğin iccedilin toprak senin yuumlzuumlnden lanetlendirdquo dedi ldquoyaşam boyu emek vermeden yiyecek bulama-yacaksın Toprak sana diken ve ccedilalı verecek yaban otu yiyeceksin Toprağa doumlnuumlnceye dek ekmeğini alın teri doumlkerek kazanacaksın Ccediluumlnkuuml topraksın topraktan yaratıldın ve yine toprağa doumlneceksinrdquo

Acircdem karısına Havva adını verdi Ccediluumlnkuuml o buumltuumln insanların annesiydi RAB Tanrı Acircdemrsquole karısı iccedilin deriden giysiler yaptı onları giydirdi Son-ra ldquoAcircdem iyiyle koumltuumlyuuml bilmekle bizlerden biri gibi oldurdquo dedi ldquoartık ya-şam ağacına uzanıp meyve almasına yiyip oumlluumlmsuumlz olmasına izin verilme-melirdquo Boumlylece RAB Tanrı yaratılmış olduğu toprağı işlemek uumlzere Acircdemrsquoi Aden bahccedilesinden ccedilıkardı Onu kovdu Yaşam ağacının yolunu denetlemek iccedilin de Aden bahccedilesinin doğusuna keruvlar ve her yana doumlnen alevli bir kı-lıccedil yerleştirdi

Kutsal Kitap Eski Anlaşma Yaradılış 1-3 Kitab-ı Mukaddes Şirketi Yeni Yaşam Yayınları 2009

2 Yahudilerin Tanrı ile İlişkisinin Temelinde Ne Vardı

Yaratılış Kitabı Tanrırsquonın Hz İbrahimrsquoe Mezopotamyarsquoda -Kalde Medeniyetirsquonin Ur şehrinde- seslenerek uzak bir diyara gelmelerini buyurduğunu ve bunu yaparken kuluna sadece bir anayurt vaat etmekle kalmayıp guumlccedilluuml ve kalabalık bir soy da vaat ettiğini soumlyler Vaat edilen anayurt Kenanrsquodır Hz İbrahim zamanı gelince akrabaları ve uşaklarıyla birlikte buraya gider Ancak henuumlz meşru karısı Sararsquodan olma bir erkek evlat sahibi değildir ve karı koca ccedilok yaşlıdırlar Yahudiler ve daha sonra Hıris-tiyanlar Hz İbrahimrsquoin bu hikacircyesinde Tanrırsquonın tuumlm insanlığı ilgilendiren tebliğini almak uumlzere neden kendilerini seccediltiğinin kısmi accedilıklamasını bulurlar


9


RAB verdiği soumlz uyarınca Sararsquoya iyilik etti ve soumlzuumlnuuml yerine getirdi Sara hamile kaldı İbrahimrsquoin yaşlılık doumlneminde tam Tanrırsquonın belirtti-ği zamanda ona bir erkek ccedilocuk doğurdu İbrahim Sararsquonın doğurduğu ccedilo-cuğa İshak adını verdi Tanrırsquonın kendisine buyurduğu gibi oğlu Hz İshakrsquoı sekiz guumlnluumlkken suumlnnet etti İshak doğduğunda İbrahim yuumlz yaşındaydı Sara ldquoTanrı yuumlzuumlmuuml guumllduumlrduumlrdquo dedi ldquobunu duyan herkes benimle guumlle-cek Kim İbrahimrsquoe Sara ccedilocuk emzirecek derdi Bu yaşında ona bir oğul doğurdumrdquo

Ccedilocuk buumlyuumlduuml Suumltten kesildiği guumln İbrahim buumlyuumlk bir şoumllen verdi

Daha sonra Tanrı İbrahimrsquoi sınadı ldquoİbrahimrdquo diye seslendi İbrahim ldquoBuradayımrdquo dedi Tanrı ldquoİshakrsquoı sevdiğin biricik oğlunu al Moriya2 boumll-gesine gitrdquo dedi ldquoorada sana goumlstereceğim bir dağda oğlunu yakmalık sunu olarak sunrdquo İbrahim sabah erkenden kalktı eşeğine palan vurdu Yanına uşaklarından ikisini ve oğlu İshakrsquoı aldı Yakmalık sunu iccedilin odun yardık-tan sonra Tanrırsquonın kendisine belirttiği yere doğru yola ccedilıktı Uumlccediluumlncuuml guumln gideceği yeri uzaktan goumlrduuml Uşaklarına ldquoSiz burada eşeğin yanında kalınrdquo dedi ldquotapınmak iccedilin oğlumla birlikte oraya gidip doumlneceğizrdquo Yakmalık sunu iccedilin yardığı odunları oğlu İshakrsquoa yuumlkledi Ateşi ve bıccedilağı kendisi aldı Bir-likte giderlerken İshak İbrahimrsquoe ldquoBabardquo dedi İbrahim ldquoEvet oğlumrdquo diye yanıtladı İshak ldquoAteşle odun burada ama yakmalık sunu kuzusu nerederdquo diye sordu İbrahim ldquoOğlum yakmalık sunu iccedilin kuzuyu Tanrı kendisi sağ-layacakrdquo dedi İkisi birlikte yuumlruumlmeye devam ettiler

Tanrırsquonın kendisine belirttiği yere varınca İbrahim bir sunak yaptı uumlze-rine odun dizdi Oğlu İshakrsquoı bağlayıp sunaktaki odunların uumlzerine yatırdı Onu boğazlamak iccedilin uzanıp bıccedilağı aldı Ama RABrsquobin meleği goumlklerden ldquoİbrahim İbrahimrdquo diye seslendi İbrahim ldquoİşte buradayımrdquo diye karşılık verdi Melek ldquoCcedilocuğa dokunmardquo dedi ldquoona bir şey yapma Şimdi Tanrırsquodan korktuğunu anladım biricik oğlunu benden esirgemedinrdquo İbrahim ccedilevresi-ne bakınca boynuzları sık ccedilalılara takılmış bir koccedil goumlrduuml Gidip koccedilu getirdi Oğlunun yerine onu yakmalık sunu olarak sundu Oraya ldquoYahve yirerdquo3 adı-nı verdi ldquoRABrsquoin dağında sağlanacaktırrdquo soumlzuuml bu yuumlzden buguumln de soumlyleni-yor RABrsquoin meleği goumlklerden İbrahimrsquoe ikinci kez seslendi ldquoRAB diyor ki kendi uumlzerime ant iccediliyorum Bunu yaptığın iccedilin biricik oğlunu esirgemedi-ğin iccedilin seni fazlasıyla kutsayacağım soyunu goumlklerin yıldızları kıyıların

2 Bazı bilim insanlarının sonradan Kuduumls şehrinin bir parccedilası olduğuna inandıkları bir tepe3 ldquoRab sağlayacaktırrdquo anlamında


10

kumu kadar ccediloğaltacağım Soyun duumlşmanlarının kentlerini muumllk edinecek Soyunun aracılığıyla yeryuumlzuumlndeki buumltuumln uluslar kutsanacak Ccediluumlnkuuml soumlzuuml-muuml dinledinrdquo

3 Tanrı İnananlara Ne Buyurur

Geleneğe goumlre İshakrsquoın oğlu (Hz) İbrahimrsquoin torunu Yakup Mısırrsquoa gitmek uumlze-re Kenanrsquodan bir kıtlık doumlneminde ayrılmış on bir oğlunu da beraberinde goumltuumlr-muumlştuumlr On ikinci oğlu Yusuf Mısırrsquoda yerleşik olup huumlkuumlmdarın youmlneticilerinden biri olarak servet sahibi olmuştur Yakup Mısırrsquoa vardıktan hemen sonra oumlluumlr On iki oğlu iccedilin işler bir suumlre iyi gider Nil yakınlarında Yehovarsquonın kendilerine ve ccedilocuklarına vaat ettiği topraklardan ccedilok uzak bir boumllgeye yerleşirler Tanrılarının soumlylediği gibi Yakuprsquoun soyu burada birkaccedil yuumlzyıl yaşayıp ccediloğalır devasa bir kalabalık oluştururlar Ne var ki ldquoYakuprsquou tanımayan bir kralrdquo ortaya ccedilıkar ve Yahudileri ezmeye başlar Bunun uumlzerine Tanrı (Hz) Musarsquoyı goumlreve ccedilağırır Yahudileri Mısır esaretinden onun oumlnderliğinde kurtarır Sonra dehşet dolu bir guumlnde ıssız Sina Yarımadasırsquonda bir dağda Hz Musarsquoya seccediltiği bu insanlardan ne beklediğini soumlylemek suretiyle kendi-siyle onlar arasında yeni bir bağ oluşturur

Mısırrsquodan Ccedilıkış (Exodus)

Ve Musa Tanrırsquonın huzuruna ccedilıktı RAB dağdan kendisine seslendi ldquoYa-kup soyuna İsrail halkına şoumlyle diyeceksin Mısırlılara ne yaptığımı sizi na-sıl kartal kanatları uumlzerinde taşıyarak yanıma getirdiğimi goumlrduumlnuumlz Şimdi soumlzuumlmuuml dikkatle dinler anlaşmama uyarsanız buumltuumln uluslar iccedilinde oumlz hal-kım olursunuz Ccediluumlnkuuml yeryuumlzuumlnuumln tuumlmuuml benimdir Siz benim iccedilin kacirchinler krallığı kutsal ulus olacaksınız İsraillilere boumlyle soumlyleyeceksinrdquo

Musa gidip halkın ileri gelenlerini ccedilağırdı ve RABrsquobin kendisine buyur-duğu her şeyi onlara anlattı Buumltuumln halk bir ağızdan ldquoRABrsquobin soumlylediği her şeyi yapacağızrdquo diye yanıtladılar Musa halkın yanıtını RABrsquobe iletti RAB Musarsquoya ldquoSana koyu bir bulut iccedilinde geleceğimrdquo dedi ldquoOumlyle ki seninle ko-nuşurken halk işitsin ve her zaman sana guumlvensinrdquo Musa halkın soumlyledik-lerini RABrsquobe iletti RAB Musarsquoya ldquoGit buguumln ve yarın halkı arındır4rdquo dedi ldquogiysilerini yıkasınlar Uumlccediluumlncuuml guumlne hazır olsunlar Ccediluumlnkuuml uumlccediluumlncuuml guumln buuml-tuumln halkın goumlzuuml oumlnuumlnde ben RAB Sina Dağırsquona ineceğim Dağın ccedilevresine

4 ldquoArındırrdquo soumlzcuumlğuuml insanların guumlnluumlk işlerinden alıkonması yıkanıp temizlenmesi ve guumlnah ccedilı-karması anlamına gelmekte


11

bir sınır ccedilizdi ve ldquohalka de ki lsquoSakın dağa ccedilıkmayın dağın eteğine de yak-laşmayın Kim dağa dokunursa kesinlikle oumllduumlruumllecektir Ya taşlanacak ya da okla vurulacak ona insan eli değmeyecek İster hayvan olsun ister insan yaşamasına izin verilmeyecekrsquo Ancak boru uzun uzun ccedilalınınca dağa ccedilıka-bilirlerrdquo Sonra Musa dağdan halkın yanına inip onları arındırdı Herkes giy-silerini yıkadı Musa halka ldquoUumlccediluumlncuuml guumlne hazır olunrdquo dedi ldquobu suumlre iccedilinde cinsel ilişkide bunmayınrdquo

Uumlccediluumlncuuml guumlnuumln sabahı goumlk guumlrledi şimşekler ccedilaktı Dağın uumlzerinde koyu bir bulut vardı Derken ccedilok guumlccedilluuml bir boru sesi duyuldu Ordugacirchta herkes titremeye başladı Musa halkın Tanrırsquoyla goumlruumlşmek uumlzere ordugacirchtan ccedilıkma-sına oumlncuumlluumlk etti Dağın eteğinde durdular Sina Dağırsquonın her yanından du-man tuumltuumlyordu Ccediluumlnkuuml RAB dağın uumlzerine ateş iccedilinde inmişti Dağdan ocak dumanı gibi duman ccedilıkıyor buumltuumln dağ şiddetle sarsılıyordu Boru sesi gitgide yuumlkselince Musa konuştu ve Tanrı goumlk guumlrlemeleriyle onu yanıtladı RAB Sina Dağırsquonın uumlzerine indi Musarsquoyı dağın tepesine ccedilağırdı Musa tepeye ccedilık-tı RAB ldquoAşağı inip halkı uyarrdquo dedi ldquosakın beni goumlrmek iccedilin sınırı geccedilme-sinler yoksa birccediloğu oumlluumlr Bana yaklaşan kacirchinler de kendilerini kutsasınlar yoksa onları şiddetle cezalandırırımrdquo Musa ldquoHalk Sina Dağırsquona ccedilıkamazrdquo diye karşılık verdi ldquoccediluumlnkuuml sen lsquoDağın ccedilevresine sınır ccediliz onu kutsal kılrsquo di-yerek bizi uyardınrdquo RAB ldquoAşağı inip Harunrsquou5 getirrdquo dedi ldquoama kacirchinlerle halk huzuruma gelmek iccedilin sınırı geccedilmesinler Yoksa onları şiddetle cezalan-dırırımrdquo Bunun uumlzerine Musa aşağı inip durumu halka anlattı

Tanrı şoumlyle konuştu Seni Mısırrsquodan koumlle olduğun uumllkeden ccedilıkaran Tanrı RAB benim

BENDEN BAŞKA TANRIN OLMAYACAK

KENDİNE YUKARIDA GOumlKYUumlZUumlNDE AŞAĞIDA YERYUumlZUumlNDE YA DA YER

ALTINDAKİ SULARDA YAŞAYAN HERHANGİ BİR CANLIYA BENZER PUT YAP-

MAYACAKSIN PUTLARIN OumlNUumlNDE EĞİLMEYECEK ONLARA TAPMAYACAK-

SIN CcedilUumlNKUuml BEN TANRI RAB KISKANCcedil BİR TANRIYIM BENDEN NEFRET EDE-

NİN BABASININ İŞLEDİĞİ SUCcedilUN HESABINI CcedilOCUKLARINDAN UumlCcedilUumlNCUuml DOumlR-

DUumlNCUuml KUŞAKLARDAN SORARIM AMA BENİ SEVEN BUYRUKLARIMA UYAN

BİNLERCE KUŞAĞA SEVGİ GOumlSTERİRİM

TANRI RABrsquoİN ADINI BOŞ YERE6 AĞZINA ALMAYACAKSIN CcedilUumlNKUuml RAB

ADINI BOŞ YERE AĞZINA ALANLARI CEZASIZ BIRAKMAYACAKTIR

ŞABAT GUumlNUumlrsquoNUuml KUTSAL SAYARAK ANIMSA ALTI GUumlN CcedilALIŞACAK BUuml-

TUumlN İŞLERİNİ YAPACAKSIN AMA YEDİNCİ GUumlN BANA TANRI RABrsquoBE ŞABAT

5 Harun Musarsquonın erkek kardeşidir Tanrı onu Yahudilere oumlnderlik ederken Musarsquoya yardımla gouml-revlendirmiştir

6 Olur olmaz anlamında


12

GUumlNUuml OLARAK ADANMIŞTIR O GUumlN SEN OĞLUN KIZIN ERKEK VE KADIN

KOumlLEN HAYVANLARIN ARANIZDAKİ YABANCILAR DAcircHİL HİCcedilBİR İŞ YAPMA-

YACAKSINIZ CcedilUumlNKUuml BEN RAB YERİ GOumlĞUuml DENİZİ VE BUumlTUumlN CANLILARI ALTI

GUumlNDE YARATTIM YEDİNCİ GUumlN DİNLENDİM BU YUumlZDEN ŞABAT GUumlNUumlrsquoNUuml

KUTSADIM VE KUTSAL BİR GUumlN OLARAK BELİRLEDİM

ANNENE BABANA SAYGI GOumlSTER OumlYLE Kİ TANRIN RABrsquoBİN SANA VERE-

CEĞİ UumlLKEDE OumlMRUumlN UZUN OLSUN

ADAM OumlLDUumlRMEYECEKSİN

ZİNA ETMEYECEKSİN

CcedilALMAYACAKSIN

KOMŞUNA KARŞI YALAN YERE TANIKLIK ETMEYECEKSİN

KOMŞUNUN EVİNE KARISINA ERKEK VE KADIN KOumlLESİNE OumlKUumlZUumlNE

EŞEĞİNE HİCcedilBİR ŞEYİNE GOumlZ DİKMEYECEKSİN

Halk goumlk guumlrlemelerini boru sesini duyup şimşekleri ve dağın başındaki dumanı goumlruumlnce korkudan titremeye başladı Uzakta durarak Musarsquoya ldquoBi-zimle sen konuş dinleyelimrdquo dediler ldquoama Tanrı konuşmasın yoksa oumlluuml-ruumlzrdquo Musa ldquoKorkmayınrdquo diye karşılık verdi ldquoTanrı sizi denemek iccedilin geldi Tanrı korkusu uumlzerinizde olsun guumlnah işlemeyesiniz diyerdquo Musa Tanrırsquonın iccedilinde bulunduğu koyu karanlığa yaklaşırken halk uzakta durdu

RAB Musarsquoya şoumlyle dedi ldquoİsraillilere de ki lsquoGoumlklerden sizinle konuştu-ğumu goumlrduumlnuumlz (hellip)rsquordquo

Kutsal Kitap Eski Anlaşma Mısırrsquodan Ccedilıkış 193-2022 Kitab-ı Mukaddes Şirketi Yeni Yaşam Yayınları 2009

On Emirrsquoin yanı sıra Kutsal Kitaprsquoın ilk beş boumlluumlmuuml (kitabı) Tanrırsquonın Ya-hudilerin riayet etmelerini istediğine inandıkları oumlğuumltleri iccedilerir Ortodoks Ya-hudiler bunlardan bazılarını buguumln de yerine getirmektedirler


Tanrı İbrahimrsquoe ldquoSen ve soyun kuşaklar boyu antlaşmama bağlı kalma-lısınızrdquo dedi ldquoSeninle ve soyunla yaptığım antlaşmanın koşulu şudur Ara-nızdaki erkeklerin hepsi suumlnnet edilecek Suumlnnet olmalısınız Suumlnnet ara-mızdaki antlaşmanın belirtisi olacak Evinizde doğmuş ya da soyunuzdan olmayan bir yabancıdan satın alınmış koumlleler dahil sekiz guumlnluumlk her erkek ccedilocuk suumlnnet edilecek Gelecek kuşaklarınız boyunca suumlrecek bu Evinizde doğan ya da satın aldığınız her ccedilocuk kesinlikle suumlnnet edilecek Bedeni-

13


nizdeki bu belirti sonsuza dek suumlrecek antlaşmamın simgesi olacak Suumlnnet edilmemiş her erkek halkının arasından atılacak ccediluumlnkuuml antlaşmamı boz-muş demektirrdquo

İOuml Yedinci yuumlzyılın sonlarındaki kriz yani bir kavim (halk) olarak Yahudi varlığının ciddi tehlike altında olduğu doumlnemde o guumlne kadar bilinmeyen Tesniye7 adlı bir kitabın esrarengiz bir biccedilimde ortaya ccedilıkmaya başlar Tesniye İsrailoğullarıyla Tanrı arasındaki ilişkinin diğer kitaplarda yeterince accedilık olmayan bir boyutunu vurgula-maktadır

Yasarsquonın Tekrarı (Deuteronomy)

Tanrınız RABrsquobin size oumlğretmek iccedilin bana verdiği buyruklar kurallar il-keler bunlardır Muumllk edinmek iccedilin gideceğiniz uumllkede onlara uyun Yaşamı-nız boyunca siz ccedilocuklarınız ve torunlarınız size verdiğim buumltuumln kurallara buyruklara uyarak Tanrınız RABrsquoden korkun ki oumlmruumlnuumlz uzun olsun Ku-lak ver ey İsrail Soumlz dinleyin ki uumlzerinize iyilik gelsin atalarınızın Tanrısı RABrsquobin size verdiği soumlz uyarınca suumlt ve bal akan uumllkede bol bol ccediloğalasınız

Dinle ey İsrail Tanrımız RAB tek RABrsquodir Tanrınız RABrsquobi buumltuumln yuumlreği-nizle buumltuumln canınızla buumltuumln guumlcuumlnuumlzle seveceksiniz Buguumln size verdiğim buyrukları aklınızda tutun Onları ccedilocuklarınıza belletin Evinizde oturur-ken yolda yuumlruumlrken yatarken kalkarken onlardan soumlz edin Bir belirti ola-rak onları ellerinize bağlayın alın sargısı olarak takın Evlerinizin kapı soumlve-lerine kentlerinizin kapılarına yazın

Tanrınız RAB atalarınıza İbrahimrsquoe İshakrsquoa Yakuprsquoa iccediltiği ant uyarınca sizi vereceği uumllkeye -inşa etmediğiniz buumlyuumlk ve guumlzel kentleri biriktirmedi-ğiniz iyi eşyalarla dolu evleri siz emek vermeden kazılmış sarnıccedilları dikme-diğiniz bağları zeytinlikleri olan uumllkeye- goumltuumlrecek Orada yiyip doyacaksı-nız O zaman dikkat edin Sizi Mısırrsquodan koumlle olduğunuz uumllkeden ccedilıkaran RABrsquobi unutmayın Tanrınız RABrsquoden korkacaksınız Orsquona kulluk edecek ve Orsquonun adıyla ant iccedileceksiniz Başka ilahların ccedilevrenizdeki usların taptığı hiccedilbir ilahın ardınca gitmeyeceksiniz Ccediluumlnkuuml aranızda olan Tanrınız RAB kıskanccedil bir tanrıdır Oumlfkelenirse sizi yeryuumlzuumlnden yok eder (hellip)

Kutsal Kitap Eski Anlaşma Yasarsquonın Tekrarı 61-15 Kitab-ı Mukaddes Şirketi Yeni Yaşam Yayın-ları 2009

7 Tesniye (Yasarsquonın Tekrarı) Eski Ahitrsquoin ilk beş kitabı olan Tevratrsquoın 34 baptan oluşan beşinci kitabı


14

4 Tanrırsquonın Seccedililmiş İnsanlarıyla İlişkisinin Boyutları ve Telmihi Tam Olarak Nedir

Kehanet ve falcılık ccediloğu insan topluluğunda var olan kadim bir uğraştır Nite-kim İsrail ve Yahuda krallıkları da bundan paylarını alır Kacirchinlerin ccediloğu unutulmuş olmakla birlikte (bu noktada okurun dikkatini ldquokacirchinrdquo soumlzcuumlğuumlnuumln ldquopeygamber nebi resulrdquo gibi eşanlamlı kullanımlarına ccedilekmek isteriz) Yakuprsquoun suumllbuumlnden olan uumlccedil grup hafızalara silinmeyecek şekilde yerleşmiştir Bunlardan ikisi Yahudi tarihinin kriz doumlnemlerinde İsrail ve Yahuda krallıklarının duumlşuumlşlerinin hemen oumlncesinde or-taya ccedilıkar Tanrırsquonın mesajını iletmek iccedilin seccediltiği insanlara fevkalade kızgın olduğu kendilerine vaat ettiği ve varlık nedenleri olarak bildikleri anayurtlarını ve anayurt-larıyla olan tuumlm bağlantılarını yok etmeye hazırlandığı şeklinde inanılmaz haberler verir Kehanetler doğrulanır Yahudiler suumlrguumlne duumlşer Telafi edilebilecek gibi goumlruumln-meyen suumlrguumln faciasına rağmen Yahudilerin yuumlreklerini cesaret ve inanccedillarını taze-lemenin yollarını arayan kacirchinler uumlccediluumlncuuml grubu oluşturur Soumlz konusu bu kehanetler Eski Ahitrsquote yer aldıkları şekilleriyle kayda geccedilirilmiş guumlnuumlmuumlze kadar gelmişlerdir Seccedililmiş insanların Tanrırsquolarıyla ilişkileri uumlzerinde kafa yoran kacirchinler Yaradanrsquoın ge-nel olarak yarattıklarıyla ve insanlarla oumlzel olarak da İsrail halkıyla muumlnasebetlerine ilişkin yeni ve derinlikli goumlruumlşler ortaya koyar Kuzey Krallığırsquonın yani İsrailrsquoin duuml-şeceği kehanetinde bulunduğu kaydedilen Amos kehanetlerini ldquoyazıyardquo doumlken ilk kacirchinlerdendir

Amos

Ey İsrail halkı kulak ver uumlzerine yakacağım ağıtın soumlzlerine ldquoDuumlştuuml er-den kız İsrail bir daha kalkamaz serilmiş kendi toprağına kaldıran yokrdquo Bu yuumlzden Egemen RAB şoumlyle diyor ldquoBin kişiyle savaşa ccedilıkan kentin yuumlz adamı sağ kalacak yuumlz kişiyle ccedilıkanın on adamı kalacak İsrail halkınardquo

Bu yuumlzden RAB İsrail halkına şoumlyle diyor ldquoBana youmlnelin yaşarsınız (hellip) RABrsquobe youmlnelin yaşarsınız yoksa Yusuf soyunda bir ateş gibi parlar Beytelrsquoi yakıp yok eder yangını soumlnduumlrecek kimse ccedilıkmazhellip Ey adaleti acı pelin otuna ccedilevirenler doğruluğu yere ccedilalanlar Uumllker ve Orion takımyıl-dızlarını yaratan zifiri karanlığı sabaha ccedileviren guumlnduumlzuuml geceyle karartan deniz sularını ccedilağırıp yeryuumlzuumlne doumlkenin adı RABrsquodir Kaleyi ansızın yıkar surlu kenti yerle bir eder

Mahkemede kendilerini azarlayanlardan nefret ediyor doğru konuşan-dan iğreniyorlar Yoksulluğu ezdiğiniz ondan zorla buğday kopardığınız iccedilin yaptığınız yontma taş evlerde oturmayacak diktiğiniz guumlzel bağların şarabını iccedilmeyeceksiniz Ccediluumlnkuuml isyanlarınızın ccedilok guumlnahlarınızın sayısız


15

olduğunu biliyorum En doğru kişiye baskı yapan ruumlşvet alan mahkemede mazlumun hakkını yiyenler Bu yuumlzden susmak duumlşer akıllı insana boumlyle bir zamanda ccediluumlnkuuml zaman koumltuumlduumlr

Koumltuumlluumlğe değil iyiliğe youmlnelin ki yaşayasınız boumlylece dediğiniz gibi RAB Her Şeye Egemen Tanrı sizinle olur Koumltuumlluumlkten nefret edin iyiliği sevin mahkemede adaleti koruyun Belki RAB Her Şeye Egemen Tanrı Yusufrsquoun soyundan sağ kalanlara luumltfeder

Bu yuumlzden RAB Her Şeye Egemen Tanrı RAB şoumlyle diyor ldquoBuumltuumln mey-danlarda ccedilığlık kopacak sokaklarda inim inim inleyecekler ırgatları yas tut-maya ağıtccedilıları feryat etmeye ccedilağıracaklar Buumltuumln bağlarda ccedilığlık kopacak ccediluumlnkuuml ben aranızdan geccedileceğimrdquo RAB boumlyle diyor

Vay başına RABrsquobin guumlnuumlnuuml oumlzlemle bekleyenlerin Niccedilin oumlzluumlyorsunuz RABrsquobin guumlnuumlnuuml O guumln aydınlık değil karanlık olacak Nasıl ki biri asla-nın oumlnuumlnden kaccedilar da karşısına ayı ccedilıkar evine doumlner elini duvara dayar da elini yılan sokar RABrsquobin guumlnuuml aydınlık değil karanlık olmayacak mı Hem de zifiri karanlık bir parıltı bile yok

RAB şoumlyle diyor ldquoİğreniyorum tiksiniyorum bayramlarınızdan hoşlan-mıyorum dinsel toplantılarınızdan Yakmalık ve tahıl sunularınızı bana sun-sanız bile kabul etmeyeceğim besili hayvanlarınızdan sunacağınız esenlik sunularına doumlnuumlp bakmayacağım Uzak tutun benden ezgilerinizin guumlruumll-tuumlsuumlnuuml ccedilenklerinizin sesini dinlemeyeceğim Bunun yerine adalet su gibi doğruluk ırmak gibi suumlrekli aksın

ldquoEy İsrail halkı ccediloumllde kırk yıl boyunca bana mı kurbanlar sunular sun-dunuz Gerccedilekte kralınız Sakkutrsquou putunuz Kayvanrsquoı kendiniz iccedilin yaptı-ğınız ilahın yıldızını taşıdınız Bu yuumlzden sizi Şamrsquoın oumltesine suumlreceğimrdquo RAB boumlyle diyor Orsquonun adı Her Şeye Egemen Tanrırsquodır

Kutsal Kitap Eski Antlaşma Amos 5 Kitab-ı Mukaddes Şirketi Yeni Yaşam Yayınları 2009

Yeşaya Yahuda Krallığırsquonın ve İsraillilerin Tanrısırsquonın yegacircne tapınağının olduğu Kuduumlsrsquouumln (Yeruşalim) duumlşeceği kehanetinde bulunur

Yeşaya

Yahuda kralları Uzziya Yotam Ahaz ve Hizkiya zamanında Amos oğlu Yeşayarsquonın Yahuda ve Yeruşalimrsquole ilgili goumlruumlmuuml

Ey goumlkler dinleyin ey yeryuumlzuuml kulak ver Ccediluumlnkuuml RAB konuşuyor ldquoCcedilo-cuklar yetiştirip buumlyuumlttuumlm ama bana başkaldırdılar Oumlkuumlz sahibini eşek


16

efendisinin yemliğini bilir ama İsrail halkı bu kadarını bile bilmiyor halkım anlamıyorrdquo Guumlnahlı ulusun succedil yuumlkluuml halkın koumltuumlluumlk yapan soyun baş-tan ccedilıkmış ccedilocukların vay haline RABrsquobi terk ettiler İsrailrsquoin kutsalını hor goumlrduumller Orsquona sırt ccedilevirdiler Neden bir daha doumlvuumllesiniz Neden vefasızlığı suumlrduumlruumlyorsunuz Baş buumlsbuumltuumln hasta yuumlrek buumlsbuumltuumln yaralı bedenininiz tepeden tırnağa sağlıksız taze darbe izleriyle yara bereyle dolu temizlen-memiş yağla yumuşatılmamış sarılmamış Uumllkeniz ıssız kentleriniz ateşe verilmiş Yabancılar topraklarınızı goumlzuumlnuumlzuumln oumlnuumlnde yiyip bitiriyor Sanki uumllkenin koumlkuumlnuuml kazımışlar Sion kızı bağdaki ccedilardak salatalık bostanındaki kuluumlbe gibi kuşatılmış bir kent gibi kalakalmış Her Şeye Egemen RAB ba-zılarımızı sağ bırakmamış olsaydı Sodom gibi olur Gomorarsquoya8 benzerdik

Ey Sodom youmlneticileri RABrsquobin soumlylediklerini dinleyin ey Gomora hal-kı Tanrımızrsquoın yasalarına kulak verin ldquoKurbanlarınızın sayısı ccedilokmuş bana nerdquo diyor RAB ldquoyakmalık koccedil sunularına besili hayvanların yağına doy-dum Boğa kuzu teke kanı değil istediğim Huzuruma geldiğinizde avlu-larımı ccediliğnemenizi mi istedim sizden Anlamsız sunular getirmeyin artık Buhurdan iğreniyorum Koumltuumlluumlk dolu toumlrenlere Yeni Ay Şabat Guumlnuuml kutla-malarına ve duumlzenlediğiniz toplantılara dayanamıyorum Yeni Ay toumlrenle-rinizden bayramlarınızdan nefret ediyorum Bunlar bana yuumlk oldu onları taşımaktan yoruldum Ellerinizi accedilıp bana yakardığınızda goumlzlerimi sizden kaccedilıracağım Ne kadar ccedilok dua ederseniz edin dinlemeyeceğim Elleriniz kan dolu Yıkanıp temizlenin koumltuumlluumlk yaptığınızı goumlzuumlm goumlrmesin koumltuumlluumlk etmekten vazgeccedilin İyilik etmeyi oumlğrenin adaleti goumlzetin zorbayı yola geti-rin oumlksuumlzuumln hakkını verin dul kadını savununrdquo

RAB diyor ki ldquoGelin şimdi davamızı goumlrelim Guumlnahlarınız sizi kana bo-yamış bile olsa kar gibi ak pak olacaksınız Elleriniz kırmız boumlceği gibi kızıl olsa da yapağı gibi bembeyaz olacak İstekli olur soumlz dinlerseniz uumllkenin en iyi uumlruumlnlerini yiyeceksiniz Ama direnip başkaldırırsanız kılıccedil sizi yiyip bitirecekrdquo Bunu soumlyleyen RABrsquodir

Sadık kent nasıl da fahişe oldu Adaletle doluydu doğruluğun barınağıy-dı şimdiyse katillerle doldu Guumlmuumlşuuml cuumlruf oldu şarabına su katıldı Youmlne-ticileri asilerle hırsızların işbirlikccedilisi hepsi ruumlşveti seviyor armağan peşine duumlşmuumlş Oumlksuumlzuumln hakkını vermiyor dul kadının davasını goumlrmuumlyorlar

Bu yuumlzden RAB Her Şeye Egemen RAB İsrailrsquoin Guumlccedilluumlsuuml şoumlyle diyor ldquoHasımlarımı cezalandırıp rahata kavuşacağım duumlşmanlarımdan oumlccedil alaca-ğım Sana karşı duracak kuumll suyuyla arıtır gibi seni cuumlruftan arıtıp temiz-leyeceğim Eskiden başlangıccedilta olduğu gibi sana youmlneticiler danışmanlar yetiştireceğim Ondan sonra lsquoDoğruluk Kentirsquo lsquoSadık Kentrsquo diye adlandırıla-

8 Sodom ve Gomora Hz Lucirct doumlneminde Tanrırsquonın gazabına uğramış olan iki şehir


17

caksın Sion adalet sayesinde toumlvbe edenleri de doğruluk sayesinde kurtu-lacak Ama başkaldıranlarla guumlnahlılar birlikte yıkıma uğrayacaklar RABrsquobi terk edenler yok olacak Sevip altında tapındığınız yabanıl fıstık ağaccedilların-dan utanacaksınız putperest toumlrenleriniz iccedilin seccediltiğiniz bahccedilelerden oumltuumlruuml yuumlzuumlnuumlz kızaracak Yaprakları solmuş yabanıl fıstık ağacına susuz bahccedileye doumlneceksiniz Guumlccedilluuml adamlarınız kıtık gibi yaptıkları işler kıvılcım gibi ola-cak ikisi birlikte yanacak ve soumlnduumlren olmayacakrdquo

Amos oğlu Yeşayarsquonın Yahuda ve RABrsquobin tapınağının kurulduğu dağ son guumlnlerde dağların en yuumlcesi tepelerin en yuumlkseği olacak Oraya akın edecek ulusların hepsi Birccedilok halk gelecek ldquoHaydi RABrsquobin Dağırsquona Yakuprsquoun Tanrısırsquonın Tapınağırsquona ccedilıkalımrdquo diyecekler ldquoO bize kendi yolunu oumlğretsin biz de Orsquonun yolundan gidelimrdquo Ccediluumlnkuuml Yasa Sionrsquodan RABrsquobin soumlzuuml Yeruşalimrsquoden ccedilıkacak RAB uluslar arasında yargıccedillık edecek birccedilok halkın arasındaki anlaşmazlıkları ccediloumlzecek İnsanlar kılıccedillarını ccedilekiccedille doumlvuumlp saban demiri mızraklarını bağcı bıccedilağı yapacaklar Ulus ulusa kılıccedil kaldır-mayacak savaş eğitimi yapmayacaklar artık

Ey Yakup soyu gelin RABrsquobin ışığında yuumlruumlyelim Ya RAB halkını Ya-kup soyunu terk ettin ccediluumlnkuuml yuumlrekleri Doğu koumlkenli inanccedillarla dolu Filis-tinliler gibi falcılıkla uğraşıyor yabancılarla el sıkışıyorlar Uumllkeleri altınla guumlmuumlşle dolu hazinelerinin sonu yok sayısız atları savaş arabaları var Uumll-keleri putlarla dolu elleriyle yaptıkları parmaklarıyla biccedilim verdikleri put-ların oumlnuumlnde eğiliyorlar Bu yuumlzden herkes alccedilaltılıp dize getirilecek Onla-rı bağışlama ya RAB RABrsquobin dehşetinden yuumlce goumlrkeminden kaccedilmak iccedilin kayalıklara gidin yerin altına saklanın insanın kuumlstah bakışları alccedilaltılacak gururu kırılacak o guumln yalnız RAB yuumlceltilecek

Ccediluumlnkuuml Her Şeye Egemen RAB o guumln kibirlileri gururluları kendini be-ğenmişleri alccedilaltacak Luumlbnanrsquoın buumltuumln ulu yuumlksek sedir ağaccedillarını Başanrsquoın buumltuumln meşelerini yok edecek buumltuumln ulu dağları yuumlksek tepeleri buumltuumln yuumlk-sek kuleleri guumlccedilluuml surları yerle bir edecek ticaret gemilerinin guumlzel tekne-lerinin hepsini yok edecek İnsanların gururu kibri kırılacak o guumln yalnız RAB yuumlceltilecek putlar tuumlmuumlyle ortadan kalkacak RAB kalkıp yeryuumlzuuml-nuuml sarsmaya başlayınca insanlar Orsquonun dehşetinden ve yuumlce goumlrkeminden kaccedilmak iccedilin mağaralara yeraltı kovuklarına saklanacaklar O guumln insanlar yeryuumlzuumlnuuml sarsmak uumlzere harekete geccedilen RABrsquobin dehşetinden ve yuumlce goumlr-keminden kaccedilmak iccedilin tapmak amacıyla yaptıkları altın guumlmuumlş putları koumls-tebeklere yarasala atıp kaya kovuklarına uccedilurumlardaki yarıklara saklana-caklar Oumlluumlmluuml insana guumlvenmekten vazgeccedilin Onun ne değeri var ki

Kutsal Kitap Eski Antlaşma Yeşaya 1-2 Kitab-ı Mukaddes Şirketi Yeni Yaşam Yayınları 2009


18

Mika İsraillilerin Tanrısı adına konuşarak Yahudalıları Orsquonun soumlzuumlnden ccedilıktıkları iccedilin kınar

Mika

RABrsquobin soumlylediklerine kulak verin Kalkın davanızı dağların oumlnuumlnde dile getirin Tepeler duysun sesinizi Ey dağlar ve yeryuumlzuumlnuumln sarsılmaz temelleri RABrsquobin succedillamasını dinleyin Ccediluumlnkuuml RAB halkından davacı İsrailrsquoden şikacircyetccedili ldquoEy halkım sana ne yaptımrdquo diyor RAB ldquoSana nasıl yuumlk oldum yanıtla Seni Mısırrsquodan ben ccedilıkardım ben kurtardım seni koumllelik diyarından (hellip) RABrsquobin adaletini o zaman anlayacaksınızrdquo

RABrsquobin oumlnuumlne ne ile ccedilıkayım yuumlce Tanrırsquoya nasıl tapınayım Orsquonun oumlnuumlne yakmalık sunuyla mı bir yaşında danaya mı ccedilıkayım Binlerce koccedil sunsam zeytinyağından on binlerce dere akıtsam RAB hoşnut kaldı mı Su-ccediluma karşılık ilk oğlumu işlediğim guumlnah iccedilin bedenimin uumlruumlnuumlnuuml versem olur mu Ey insanlar RAB iyi olanı size bildirdi adil davranmanızdan sada-kati sevmenizden ve alccedilakgoumlnuumllluumlluumlkle yolunda yuumlruumlmenizden başka Tanrı-nız RAB sizden ne istedi

Dinleyin RAB kente sesleniyor Orsquonun adından korkmak bilgeliktir Di-yor ki ldquoEy halk ve kent meclisi dinleyin Koumltuuml adamların evleri haksızca kazanılmış servetlerle dolu bilmiyor muyum sanıyorsunuz Eksik oumllccedilek la-netlidir Hileli terazi kullanan torbasında eksik ağırlıklar olan adamı nasıl aklayayım Kentin zenginleri zorba halkı da yalancıdır Dillerinden aldatı-cı soumlzler doumlkuumlluumlr Guumlnahlarınızdan oumltuumlruuml yıkımınızı mahvınızı hazırladım bile Yiyecek ama doymayacaksınız Accedil kalmayacak karnınız biriktireceksi-niz ama saklayamayacaksınız Koruyabildiğinizi kılıccedilla yok edeceğim Eke-cek ama biccedilemeyeceksiniz Zeytin ezecek ama yağını suumlruumlnemeyeceksiniz Uumlzuumlmuuml sıkacak ama şarabını iccedilemeyeceksiniz Kral Omrirsquonin buyruklarına Ahav9 soyunun koumltuuml acircdetlerine uyduğunuz onların toumlrelerini izlediğiniz iccedilin sizi utanca boğacağım yıkıma uğratacağım Halkım olarak aşağılanma-ya dayanmak zorunda kalacaksınızrdquo

Kutsal Kitap Eski Antlaşma Mika 6 Kitab-ı Mukaddes Şirketi Yeni Yaşam Yayınları 2009

9 Ahav Omrirsquonin oğlu İOuml 722rsquode Asurlular tarafından işgale uğramadan oumlnce kuzey İsrail Krallı-ğırsquonın kralı Yunus Peygambere karşı ccedilıkmasıyla maruftur


19

Ve nihayet suumlrguumlnuumln buumlyuumlk peygamberi Yeşaya geccediltikleri darboğazda in-sanlar iccedilin teselli kaynağı olur onlara umut verir

Yeşaya

Ey Yakup soyu seni yaratan Ey İsrail sana biccedilim veren RAB şimdi şoumly-le diyor ldquoKorkma ccediluumlnkuuml seni kurtardım seni adınla ccedilağırdım sen benim-sin Suların iccedilinden geccedilerken seninle olacağım ırmakların iccedilinden geccediler-ken su boyunu aşmayacak Ateşin iccedilinde yuumlruumlrken yanmayacaksın alevler seni yakmayacak Ccediluumlnkuuml senin Tanrın İsrailrsquoin kutsalı seni kurtaran RAB benim Fidyen olarak Mısırrsquoı sana karşılık Kuş ve Seva diyarlarını verdim Goumlzuumlmde değerli ve saygın olduğun seni sevdiğim iccedilin senin yerine insan-lar canın karşılığında halklar vereceğim Korkma ccediluumlnkuuml seninleyim soyun-dan olanları doğudan getireceğim sizleri de batıdan toplayacağım Kuzeye lsquoVerrsquo guumlneye lsquoAlıkoyma oğullarımı uzaktan kızlarımı duumlnyanın doumlrt buca-ğından getirrsquo diyeceğim lsquoYuumlceliğim iccedilin yaratıp biccedilim verdiğim adımla ccedilağ-rılan herkesi evet oluşturduğum herkesi getirinrsquo diyeceğimrdquo

Goumlzleri olduğu halde koumlr kulakları olduğu halde sağır olan halkı oumlne ge-tir Buumltuumln uluslar bir araya gelsin halklar toplansın İccedillerinden hangisi bun-ları bildirebilir olup bitenleri bize duyurabilir Tanıkları ccedilağırıp haklı ol-duklarını kanıtlasınlar oumltekiler de duyup ldquoDoğrudurrdquo desinler ldquoTanıkla-rım sizlersinizrdquo diyor RAB ldquoseccediltiğim kullar sizsiniz Oumlyle ki beni tanıyıp bana guumlvenesiniz benim O olduğumu anlayasınız Benden oumlnce bir tanrı olmadı benden sonra da olmayacak Ben yalnız ben RABrsquobin benden baş-ka kurtarıcı yoktur Ben bildirdim ben kurtardım ben duyurdum aranız-daki yabancı ilahlar değil Tanıklarım sizsinizrdquo diyor RAB ldquoTanrı benim guumln guumln olalı ben Orsquoyum Elimden kimse kurtaramaz Ben yaparım kim en-gel olabilirrdquo

Dağları aşıp gelen muumljdecinin ayakları ne guumlzeldir O muumljdeci ki esenlik duyuruyor İyilik muumljdesi getiriyor kurtuluş harbi veriyor Sion10 halkına ldquoTanrınız egemenlik suumlruumlyorrdquo diye ilan ediyor Dinleyin Bekccedilileriniz ses-lerini yuumlkseltiyor hep birlikte sevinccedille haykırıyorlar Ccediluumlnkuuml RABrsquobin Sionrsquoa doumlnuumlşuumlnuuml goumlzleriyle goumlrmekteler Ey Yeruşalim yıkıntıları hep birlikte se-

10 Sion aslında Kuduumlsrsquouumln (Yeruşalim) uumlstuumlne inşa edildiği tepelerden sadece biriydi ama zaman iccedilinde şehir bu tepenin adıyla anılmaya başlandı ve şehrin halkına da ldquoJerusalemrdquoden muumllhem Jews (Yahudiler) dendi


20

vinccedille haykırıp bağırın Ccediluumlnkuuml RAB halkını avuttu Yeruşalimrsquoi kurtardı Buumltuumln ulusların goumlzuuml oumlnuumlnde kutsal kolunu sıvadı duumlnyanın doumlrt bucağı Tanrımızrsquoın kurtarışını goumlrecek (hellip)

Bakın kulum başarılı olacak uumlstuumln olacak el uumlstuumlnde tutulup alabildi-ğine yuumlceltilecek Birccedilokları onun karşısında dehşete duumlşuumlyor biccedilimi goumlruuml-nuumlşuuml oumlyle bozuldu ki insana benzer yanı kalmadı pek ccedilok ulus ona şaşacak onun oumlnuumlnde kralların ağızları kapanacak ccediluumlnkuuml kendilerine anlatılmamış olanı goumlrecek duymadıklarını anlayacaklar

Verdiğimiz habere kim inandı RABrsquobin guumlcuuml kime accedilıklandı O11 RABrsquobin oumlnuumlnde bir fidan gibi kurak yerdeki koumlk gibi buumlyuumlduuml Bakılacak biccedilimden guumlzellikten yoksundu Goumlnluumlmuumlzuuml ccedileken bir goumlruumlnuumlşuuml de yoktu İnsanlarca hor goumlruumllduuml yapayalnız bırakıldı Acılar adamıydı hastalığı yakından tanı-dı İnsanların yuumlz ccedilevirdiği biri gibi hor goumlruumllduuml ona değer vermedik

Aslında hastalıklarımızı o uumlstlendi acılarımızı o yuumlklendi Bizse Tanrı tarafından cezalandırıldığını vurulup ezildiğini sandık Oysa bizim isyan-larımız yuumlzuumlnden onun bedeni deşildi bizim succedillarımız yuumlzuumlnden o eziyet ccedilekti Esenliğimiz iccedilin gerekli olan ceza ona verildi Bizler onun yaralarıyla şifa bulduk Hepimiz koyun gibi yoldan sapmıştık her birimiz kendi yoluna doumlnduuml Yine de RAB hepimizin cezasını ona yuumlkledi

O baskı goumlruumlp eziyet ccedilektiyse de ağzını accedilmadı Kesime goumltuumlruumllen kuzu gibi kırkıcıların oumlnuumlnde sessizce duran koyun gibi accedilmadı ağzını Acıma-sızca yargılanıp oumlluumlme goumltuumlruumllduuml Halkımın isyanı ve hak ettiği ceza yuumlzuumln-den yaşayanlar diyarından atıldı Onun kuşağından bunu duumlşuumlnen oldu mu Şiddete başvurmadığı ağzından hileli soumlz ccedilıkmadığı halde ona koumltuumllerin ya-nında bir mezar verildi ama oumllduumlğuumlnde zenginin yanındaydı

Ne var ki RAB onun ezilmesini uygun goumlrduuml Acı ccedilekmesini istedi Canı-nı succedil sunusu olarak sunarsa soyundan gelenleri goumlrecek ve guumlnleri uzaya-cak RABrsquobin istemi onun aracılığıyla gerccedilekleşecek Canını feda ettiği iccedilin goumlrduumlkleriyle hoşnut olacak Doğru kulum kendisini kabul eden birccedilokları-nı aklayacak Ccediluumlnkuuml onların succedillarını o uumlstlendi Bundan dolayı ona uumlnluuml-ler arasında bir pay vereceğim Ganimeti guumlccedilluumllerle paylaşacak Ccediluumlnkuuml ca-nını feda etti başkaldıranlarla bir sayıldı Pek ccediloklarının guumlnahını o uumlzerine aldı başkaldıranlar iccedilin de yalvardı

Kutsal Kitap Eski Antlaşma Yeşaya 431-13 527-5312 Kitab-ı Mukaddes Şirketi Yeni Yaşam Yayınları 2009

11 Bir oumlnceki paragrafta Tanrırsquonın kulu olarak anılmakta bu kul Hıristiyanlar iccedilin Hz İsa Mesih Ya-hudiler iccedilin azap ccedileken Yahudi milleti


21

B HIRİSTİYANLIK

Kadim Orta Doğu halklarından farklı olarak Yahudiler topraklarını Babillilere Perslere Yunanlılara ve Romalılara kaybetmelerine karşın tuumlmuumlyle yok olmaz Ccediloğu Yahudirsquonin guumlnuumlmuumlzde de bağlı kaldığı dini gelenekler Yahudileri bir arada tutar bir halk olarak yaşaya kalmalarını sağlar Dahası Hıristiyanlığın kurucularının hepsi Hz İsa havari ve muumlritleri Yahudirsquodir Boumlylece buumlyuumlk oumllccediluumlde tadil edilmiş olmakla birlikte Yahudilerin dini geleneklerini Hıristiyanlık taşır

İOuml 336 ila 333 yıllarında Makedonyarsquonın Grek eğitimli kralı Buumlyuumlk İskender Ya-hudilerin Pers derebeyliklerini fethederek buumlyuumlk Pers İmparatorluğunu ele geccedilirir Oumlluumlmuumlnden sonra duumlnyaya bıraktığı miras uzun yıllar suumlren uluslararası entrika dip-lomasi ve savaş halidir İskenderrsquoin imparatorluğu boumlluumlnduumlkten sonra ortaya ccedilıkan devletler bir zamanlar uğruna Mısırlılarla Mezopotamyalıların da savaşmış olduğu topraklar iccedilin birbirlerine girer Kendilerini bu ccedilatışmaların ortasında bulan Yahudilerin bir kısmı bir dizi kanlı ccedilatışmadan sonra Romarsquodan yardım ister Romalılar İOuml 63rsquode Filistinrsquoi alır Ne var ki kurtarıcılar beraberlerinde vergi memurlarını da getirmişlerdir Kısa suumlre iccedilinde dost olmaktan ccedilıkıp Celile ve Judea12rsquonın efendileri olurlar Celilersquoyi Herod aracılığıyla denetim altına alıp Judearsquoyı doğrudan youmlnetmeye koyulurlar

Hz İsa bu şartlar altında İOuml 4rsquode13 duumlnyaya gelir Yaşamının ilk yılları hakkında pek az şey bilinmektedir Vaaz vermeye başlayınca oumlylesi buumlyuumlk kalabalıklar top-lar ki Yahudi oumlnderler itibar kaybetmekten korkar olurlar Hz İsarsquonın Romalılar ile ldquouzlaşmardquo ccedilabalarında kendilerinin ve kukla huumlkuumlmetlerinin elini zayıflatacağından endişelenmektedirler Nitekim Hz İsarsquonın kendisini İsraillileri kurtarmak uumlzere Tanrı tarafından goumlnderilen Mesih olduğunu accedilıklamasını fırsat bilip Orsquonu succedillar Romalı vekil ya da Judea valisi Pontius Pilatersquonin14 huzuruna ccedilıkarırlar Hz İsarsquonın İS 30rsquoda ccedilarmıha gerilmek suretiyle oumllduumlruumllmesi Romalılar ve Kuduumls Yahudilerinin oumlnde ge-lenleri iccedilin muumlritlerini bir siyasi tehdit unsuru olmaktan ccedilıkarır

Hz İsarsquonın muumlritlerinin Orsquonun doğumu soumlzleri yaptıkları ccedilektikleri oumlluumlmuuml yeniden dirilişi ve bunların insanlık iccedilin ifade ettiklerine olan inanccedilları yeni bir di-nin temelini oluşturur Duumlnya Hıristiyanlığın sahneye ccedilıktığı doumlnemlerde yeni bir inancı benimsemeye hazırdır Yehovarsquonın seccedililmiş insanları olarak pek ccedilok Yahudi umutlarının gerccedilekleşmesini sağlayacak bir oumlnderin ortaya ccedilıkmasını beklemektedir Bu oumlnderin Romalılarla aralarındaki ciddi siyasi sorunların da uumlstesinden geleceği

12 Romalıların guumlney Suriyersquoyi boumllerek oluşturduğu boumllgelerden ikisi13 Rumi takvim Hz İsarsquonın doğumunu birinci yıl olarak kabul etmiş olsa da ccedilağdaş bilim insanları

bu hesabın doğru olmadığını iddia eder ccediloğu Hz İsarsquonın Juumllyen (Rumi) takvime goumlre İOuml 4rsquote yani Buumlyuumlk Herod Huumlkuumlmdarlığırsquonın son guumlnlerinde doğduğu hususunda birleşir Dolayısıyla Hz İsarsquonın doğumu da İOuml 4 olmalıdır

14 Pontius Pilate Romarsquonın Judearsquoya vali olarak goumlnderdiği vekillerinden beşincisidir Burada İS 26rsquodan 36rsquoya kadar kalır


22

beklentisi iccedilindedirler Ne ki Hz İsa boumlylesi siyasi beklentilere cevap verememiştir İlk Hıristiyanlar Hz İsarsquonın yaşamının ve oumlluumlmuumlnuumln siyasi beklentilerini değil dini umutlarını karşılayacağına inanan Yahudilerin arasından ccedilıkar

Hıristiyanlık iccedilin şartlar İsrailrsquoin dışında da muumlsaittir İskenderrsquoin fethinden sonra Grek kuumlltuumlruuml Orta Doğursquoya yavaş yavaş yayılırken Grekccedile daha hızlı davranmış Hıristiyanlık oumlğretisini duyurmayı muumlmkuumln kılan ortak bir dil oluşturmuştur Dahası Hz İsarsquonın yaşadığı doumlnemde Roma İmparatorluğu Akdeniz havzasını tuumlmuumlyle ele geccedilirmiş ve yer yer kıyıdan iccedileriye nuumlfuz etmiştir Misyonerler bu geniş alanda Roma hukukunun koruması altında ve tek bir huumlkuumlmete muhatap olmanın rahatlığıyla se-yahat etme imkacircnına kavuşurlar Havari Pavlus ve diğer ilk misyonerler en azından dil ve siyaset kurumları itibariyle yekvuumlcut olan bu ortamda bir asır oumlnce muumlmkuumln olamayacak bir hızla Hıristiyanlığı yayar

Ne var ki Hıristiyanlık soumlz konusu Yahudi mirasıyla ilgili sorunlar yaşayacaktır Yeni Ahit doumlneminin başında Yahudiler Yehova ve Orsquonun Yasasırsquonın genel kabuluumlyle ilgili eski sorunu halletmişlerdir ama nazik bir sorun daha vardır Yasarsquoya nasıl uyu-lacağı sorunu Yasa oumlngoumlruumllen birtakım kurallara biccedilimsel olarak uyum meselesi mi yoksa sınırsız ahlaki ve ruhani gelişime uyarlamaya ve tefsire accedilık bir ruh ve niyet midir(PR)

1 Hz İsarsquonın Muumlritleri Nasıl Yaşamalıdır

Hz İsa kendisine Tanrırsquonın tevdi ettiği bir misyonu olduğuna ve Yahudilere Tanrırsquonın kendilerinden ne beklediğini oumlğretmenin bu misyonun bir parccedilası olduğuna inanmaktadır Bunları vaaz vererek kıssalar anlatarak ve kendini oumlrnek goumlstererek nakleder Vazettiklerinin bir boumlluumlmuuml muumlritlerinin Yahudi Yasasırsquoyla ilişkisine dair yar-gılarını ve nasıl bir yaşam suumlrmeleri gerektiğine ilişkin oumlğretilerini iccedileren Dağrsquodaki Konuşma ile nakledilir Hz İsarsquonın en yakınındaki muumlritlerinden Aziz Mattarsquoya goumlre bu konuşma Orsquonun yaşamı ve eylemlerinin kayda geccedilirildiği Gospelrsquode15 yer almak-tadır

Aziz Matta

Hz İsa kalabalıkları goumlruumlnce dağa ccedilıktı Oturunca oumlğrencileri yanına gel-di Hz İsa konuşmaya başlayıp onlara şunları oumlğretti

ldquoNe mutlu ruhta yoksul olanlara Ccediluumlnkuuml Goumlklerin Egemenliği onlarındır

15 Gospel= Muumljde Yeni Ahitrsquoin Hz İsarsquonın yaşamını oumlğretilerini oumlluumlm ve dirilişiyle ilgili bilgileri iccedileren ilk doumlrt kitabından biri


23

Ne mutlu yaslı olanlara Ccediluumlnkuuml onlar teselli edileceklerNe mutlu yumuşak huylu olanlara Ccediluumlnkuuml onlar yeryuumlzuumlnuuml miras ala-

caklarNe mutlu doğruluğa acıkıp susayanlara Ccediluumlnkuuml onlar doyurulacaklarNe mutlu merhametli olanlara Ccediluumlnkuuml onlar merhamet bulacaklarNe mutlu yuumlreği temiz olanlara Ccediluumlnkuuml onlar Tanrırsquoyı goumlreceklerNe mutlu barışı sağlayanlara Ccediluumlnkuuml onlara Tanrı oğulları denecekNe mutlu doğruluk uğruna zuluumlm goumlrenlere Ccediluumlnkuuml Goumlklerin Egemenli-

ği onlarındır Benim yuumlzuumlmden insanlar size soumlvuumlp zulmettikleri yalan yere size karşı

her tuumlrluuml koumltuuml soumlzuuml soumlyledikleri zaman ne mutlu size Sevinin sevinccedille co-şun Ccediluumlnkuuml goumlklerdeki oumlduumlluumlnuumlz buumlyuumlktuumlr Sizden oumlnce yaşayan peygam-berlere de boumlyle zulmettiler

Yeryuumlzuumlnuumln tuzu sizsiniz Ama tuz tadını yitirirse bir daha ona nasıl tuz tadı verilebilir Artık dışarı atılıp ayakaltında ccediliğnenmekten başka işe yara-maz

Duumlnyanın ışığı sizsiniz Tepeye kurulan kent gizlenemez Kimse kandil yakıp tahıl oumllccedileğinin altına koymaz Tersine kandile koyar evdekilerin hep-sine ışık sağlar Sizin ışığınız insanların oumlnuumlnde oumlyle parlasın ki iyi işlerini-zi goumlrerek Babanızı yuumlceltsinler

Kutsal Yasarsquoyı ya da peygamberlerin soumlzlerini geccedilersiz kılmak iccedilin geldi-ğimi sanmayın Ben geccedilersiz kılmaya değil tamamlamaya geldim Size doğ-rusunu soumlyleyeyim yer ve goumlk ortadan kalkmadan her şey gerccedilekleşmeden Kutsal Yasarsquodan ufacık bir harf ya da bir nokta bile yok olmayacak Bu ne-denle bu buyrukların en kuumlccediluumlğuumlnden birini kim ccediliğner ve başkalarına oumlyle oumlğretirse Goumlklerin Egemenliğirsquonde en kuumlccediluumlk sayılacak Ama bu buyrukları kim yerine getirir ve başkalarına oumlğretirse Goumlklerin Egemenliğirsquonde buumlyuumlk sayılacak Size şunu soumlyleyeyim Doğruluğunuz din bilginleriyle Ferisilerin-kini aşmadıkccedila Goumlklerin Egemenliğirsquone asla giremezsiniz

Atalarımıza lsquoAdam oumllduumlrmeyeceksin Oumllduumlren yargılanacakrsquo dendiğini duydunuz Ama ben size diyorum ki kardeşine oumlfkelenen herkes yargıla-nacaktır Kim kardeşine aşağılayıcı bir soumlz soumlylerse Yuumlksek Kurulrsquoda yargı-lanacaktır Kim kardeşine ahmak derse cehennem ateşini hak edecektir Bu yuumlzden sunakta adak sunarken kardeşinin sana karşı bir şikacircyeti olduğunu anımsarsan adağını orada sunağın oumlnuumlnde bırak git oumlnce kardeşinle barış sonra gelip adağını sun Senden davacı olanla daha yoldayken ccedilabucak an-laş Yoksa o seni yargıca yargıccedil da gardiyana teslim edebilir sonunda hapse atılabilirsin Sana doğrusunu soumlyleyeyim borcunun son kuruşunu oumldeme-den oradan asla ccedilıkamazsın


24

lsquoZina etmeyeceksinrsquo dendiğini duydunuz Ama ben size diyorum ki bir kadına şehvetle bakan her adam yuumlreğinde o kadınla zina etmiş olur Eğer sağ goumlzuumln guumlnah işlemene neden olursa onu ccedilıkar at Ccediluumlnkuuml vuumlcudunun bir uumlyesinin yok olması buumltuumln vuumlcudunun cehenneme atılmasından iyidir Eğer sağ elin guumlnah işlemene neden olursa onu kes at Ccediluumlnkuuml vuumlcudunun bir uumlyesinin yok olması buumltuumln vuumlcudunun cehenneme gitmesinden iyidir

lsquoKim karısını boşarsa ona boşanma belgesi versinrsquo denmiştir Ama ben size diyorum ki karısını fuhuş dışında bir nedenle boşayan onu zinaya it-miş olur Boşanmış bir kadınla evlenen de zina etmiş olur

Yine atalarımıza lsquoYalan yere ant iccedilmeyeceksin ama Rabrsquobin oumlnuumlnde iccedilti-ğin antları yerine getireceksinrsquo dendiğini duydunuz Oysa ben size diyorum ki hiccedil ant iccedilmeyin Ne goumlk uumlzerine ccediluumlnkuuml orası Tanrırsquonın tahtıdır ne yer uumlzerine ccediluumlnkuuml orası Orsquonun ayak taburesidir ne de Yeruşalim uumlzerine ccediluumln-kuuml orası Buumlyuumlk Kralrsquoın kentidir Başınızın uumlzerine de ant iccedilmeyin Ccediluumlnkuuml saccedilınızın tek telini ak ya da kara edemezsiniz lsquoEvetrsquoiniz evet lsquohayırrsquo ınız hayır olsun Bundan fazlası Şeytanrsquodandır

lsquoGoumlze goumlz dişe dişrsquo dendiğini duydunuz Ama ben size diyorum ki koumltuuml-ye karşı direnmeyin Sağ yanağınıza bir tokat atana oumlbuumlr yanağınızı da ccedilevi-rin Size karşı davacı olup mintanınızı almak isteyene abanızı da verin Sizi bin adım yol yuumlruumltmeye zorlayanla iki bin adım yuumlruumlyuumln Sizden bir şey di-leyene verin sizden oumlduumlnccedil isteyeni ccedilevirmeyin

lsquoKomşunu seveceksin duumlşmanından nefret edeceksinrsquo dendiğini duydu-nuz Ama ben size diyorum ki duumlşmanlarınızı sevin size zulmedenler iccedilin dua edin Oumlyle ki goumlklerdeki Babanızrsquoın oğulları olasınız Ccediluumlnkuuml O guumlneşi-ni hem koumltuumllerin hem iyilerin uumlzerine doğurur yağmurunu hem doğruların hem eğrilerin uumlzerine yağdırır Eğer yalnız sizi sevenleri severseniz ne oumlduuml-luumlnuumlz olur Vergi goumlrevlileri de oumlyle yapmıyor mu Yalnız kardeşlerinize se-lam verirseniz fazladan ne yapmış olursunuz Putperestler de oumlyle yapmı-yor mu Bu nedenle goumlksel Babanız yetkin olduğu gibi siz de yetkin olunrdquo

Kutsal Kitap Yeni Antlaşma Aziz Matta 51-48 Kitab-ı Mukaddes Şirketi Yeni Yaşam Yayınları 2009

2 Hz İsarsquonın Duumlnyadaki Yaşamı Nasıl Sona Erdi veNasıl Bir Anlam Taşıyordu

Hz İsa oumlğretileri ve hastaları iyileştirme yetisiyle pek ccedilok muumlrit kazanır Bun-lardan bazıları Orsquonun Yahudileri Romalıların boyunduruğundan kurtarmak uumlzere Tanrı tarafından goumlnderildiğine inanır Bu nedenledir ki Hz İsarsquonın Mayasız Ekmek


25

Yortusursquonu kutlamak uumlzere Kutsal Şehirrsquoe (Yeruşalimrsquoe) gelmesi Romalı yetkililer-den ziyade onlarla iyi geccedilinmeye ccedilalışan Yahudi oumlnderleri rahatsız eder Yahudiler iccedilin Mayasız Ekmek Yortusu Tanrırsquonın seccedililmiş insanlarını bir diğer baskıcı youmlne-timden Mısırlılardan Hz Musarsquoyı goumlndermek suretiyle kurtarmasını kutladıkları bir şenliktir İzleyen olaylar Hz İsarsquonın duumlnya uumlzerindeki yaşamının son bulmasıyla noktalanarak bir doruk noktası oluşturur Hz İsarsquonın bu olaylara dair soumlz ve ey-lemlerinin kayıtları Aziz Markosrsquoa goumlre Kutsal Kitaprsquota yer almaktadır Aşağıdaki metin Aziz Matta ile Aziz Lukarsquonın anlatıları itibariyle de accedilıklayıcı bir temel teşkil eder Aziz Matta Aziz Markos ve Aziz Lukarsquonın anlatıları birbirleriyle benzerlikleri nedeniyle sinoptik yani aynı bakış accedilısıyla yazılmıştır (PR)

Aziz Markos

Fısıh ve Mayasız Ekmek Yortusursquona iki guumln kalmıştı Baş kacirchinlerle din bilginleri Hz İsarsquoyı hileyle tutuklayıp oumllduumlrmenin bir yolunu arıyorlardı ldquoBayramda olmasın yoksa halk arasında kargaşalık ccedilıkarrdquo diyorlardı (hellip)

Bu arada Onikilerrsquoden16 biri olan Yahuda İskariot Hz İsarsquoyı ele ver-mek amacıyla baş kacirchinlerin yanına gitti Onlar bunu işitince sevindiler Yahudarsquoya para vermeyi vaat ettiler O da Hz İsarsquoyı ele vermek iccedilin fırsat kollamaya başladı

Fısıh kurbanının kesildiği Mayasız Ekmek Bayramırsquonın ilk guumlnuuml oumlğrenci-leri Hz İsarsquoya ldquoFısıh yemeğini yemen iccedilin nereye gidip hazırlık yapmamızı istersinrdquo diye sordular

O da oumlğrencilerinden ikisini şu soumlzlerle oumlnden goumlnderdi ldquoKente gidin orada su testisi taşıyan bir adam ccedilıkacak karşınıza Onu izleyin Adamın gideceği evin sahibine şoumlyle deyin lsquoOumlğretmen oumlğrencilerimle birlikte Fısıh yemeğini yiyeceğim konuk odası nerede riye soruyorrsquo Ev sahibi size uumlst katta doumlşenmiş hazır buumlyuumlk bir oda goumlsterecek Orada bizim iccedilin hazırlık yapınrdquo Oumlğrenciler yola ccedilıkıp kente gittiler Her şeyi Hz İsarsquonın kendilerine soumlylediği gibi buldular ve Fısıh yemeği iccedilin hazırlık yaptılar

Akşam olunca Hz İsa Onikilerrsquole birlikte geldi Sofraya oturmuş yemek yerlerken Hz İsa ldquoSize doğrusunu soumlyleyeyimrdquo dedi ldquosizden biri benimle yemek yiyen biri bana ihanet edecekrdquo Onlar da kederlenerek birer birer ken-disine ldquoBeni demek istemedin yardquo diye sormaya başladılar Hz İsa onlara ldquoOnikilerrsquoden biridir ekmeğini benimle birlikte sahana batırandırrdquo dedi ldquoEvet insanoğlu kendisi iccedilin yazılmış olduğu gibi gidiyor ama insanoğluna

16 Hz İsa tarafından seccedililerek vaaz vermekle goumlrevlendirilen ilk on iki havari


26

ihanet edenin vay haline O adam hiccedil doğmamış olsaydı kendisi iccedilin daha iyi olurdurdquo

Hz İsa yemek sırasında eline ekmek aldı şuumlkredip ekmeği boumllduuml ve ldquoAlın bu benim bedenimdirrdquo diyerek oumlğrencilerine verdi Sonra bir kacircse alıp şuumlkretti ve bunu oumlğrencilerine verdi Hepsi bundan iccedilti ldquoBu benim ka-nımdırrdquo dedi Hz İsa ldquoBirccedilokları uğruna akıtılan antlaşma kanıdır Size doğ-rusunu soumlyleyeyim Tanrırsquonın Egemenliğirsquonde yenisini iccedileceğim o guumlne dek asmanın uumlruumlnuumlnden bir daha iccedilmeyeceğimrdquo

İlahi soumlyledikten sonra dışarı ccedilıkıp Zeytin Dağırsquona17 doğru gittiler Bu arada Hz İsa oumlğrencilerine ldquoHepiniz sendeleyip duumlşeceksinizrdquo dedi Ccediluumln-kuuml şoumlyle yazılmıştır lsquoCcedilobanı vuracağım koyunlar darmadağın olacakrsquo Ama ben dirildikten sonra sizden oumlnce Celilersquoye gideceğimrdquo Petrus Orsquona ldquoHerkes sendeleyip duumlşse bile ben duumlşmemrdquo dedi ldquoSana doğrusunu soumly-leyeyimrdquo dedi Hz İsa ldquobuguumln bu gece horoz iki kez oumltmeden sen beni uumlccedil kez inkacircr edeceksinrdquo Ama Petrus uumlsteleyerek ldquoSeninle birlikte oumllmem gerekse bile seni asla inkacircr etmemrdquo dedi Oumlğrencilerin hepsi de aynı şeyi soumlyledi

Sonra Getsemani denilen yere geldiler Hz İsa oumlğrencilerine ldquoBen dua ederken siz burada oturunrdquo dedi Petrusrsquou Yakuprsquou ve Yuhannarsquoyı yanına aldı Huumlzuumlnlenmeye ve ağır bir sıkıntı duymaya başlamıştı Onlara ldquoOumllesi-ye kederliyimrdquo dedi ldquoburada kalın uyanık durunrdquo Biraz ilerledi yuumlzuumlstuuml yere kapanıp dua etmeye başladı ldquoMuumlmkuumlnse o saati yaşamayayımrdquo dedi ldquoAbba Baba senin iccedilin her şey muumlmkuumln bu kacircseyi benden uzaklaştır Ama benim değil senin istediğin olsunrdquo

Oumlğrencilerin yanına doumlnduumlğuumlnde onları uyumuş buldu Petrusrsquoa ldquoSinum18rdquo dedi ldquouyuyor musun Bir saat uyanık kalamadın mı Uyanık du-rup dua edin ki ayartılmayasınız Ruh isteklidir ama beden guumlccedilsuumlzduumlrrdquo Yine uzaklaştı aynı soumlzleri tekrarlayarak dua etti Geri geldiğinde oumlğrenci-lerini yine uyumuş buldu Onların goumlz kapaklarına ağırlık ccediloumlkmuumlştuuml Hz İsarsquoya ne diyeceklerini bilemiyorlardı

Hz İsa uumlccediluumlncuuml kez yanlarına doumlnduuml ldquoHacirclacirc uyuyor dinleniyor musu-nuzrdquo dedi ldquoyeter Saat geldi İşte İnsanoğlu guumlnahkacircrların eline veriliyor Kalkın gidelim İşte bana ihanet eden geldirdquo

Tam o anda Hz İsa daha konuşurken Onikilerrsquoden biri olan Yahuda ccedilı-kageldi Yanında baş kacirchinler din bilginleri ve ileri gelenler tarafından goumln-derilmiş kılıccedillı sopalı bir kalabalık vardı Hz İsarsquoya ihanet eden Yahuda

17 Kuduumlsrsquouumln yaklaşık bir kilometre doğusunda Kidron Vadisirsquonin yanındaki tepe 18 Sinum soumlz konusu adamın gerccedilek adıydı ama onunla ilk karşılaştığında Hz İsa ona ldquokayardquo an-

lamına gelen Petrus adını vermişti


27

ldquoKimi oumlpersem Hz İsa Orsquodur Orsquonu tutuklayın guumlvenlik altına alıp goumltuuml-ruumlnrdquo diye onlarla soumlzleşmişti Gelir gelmez Hz İsarsquoya yaklaştı ldquoRabbirdquo di-yerek Orsquonu oumlptuuml Onlar da Hz İsarsquoyı yakalayıp tutukladılar

Hz İsarsquonın yanında bulunanlardan biri kılıcını ccedilekti baş kacirchinin koumllesi-ne vurup kulağını uccedilurdu Hz İsa onlara ldquoNiccedilin bir haydutmuşum gibi beni kılıccedil ve sopalarla yakalamaya geldinizrdquo dedi ldquoher guumln tapınakta yanı başı-nızda oumlğretiyordum beni tutuklamadınız Ama bu Kutsal Yazılar yerine gel-sin diye oldurdquo O zaman oumlğrencilerinin hepsi Orsquonu bırakıp kaccediltı

Hz İsarsquonın ardından sadece keten beze sarılmış bir genccedil gidiyordu Bu genccedil de yakalandı Ama keten bezden sıyrılıp ccedilıplak olarak kaccediltı

Hz İsarsquoyı goumlrevli baş kacirchine goumltuumlrduumller Buumltuumln baş kacirchinler ileri gelen-ler ve din bilginleri de orada toplandı Petrus Hz İsarsquoyı baş kacirchinin avlusu-na kadar uzaktan izledi Avluda noumlbetccedililerle birlikte ateşin başında oturup ısınmaya başladı

Baş kacirchinler ve Yuumlksek Kurul19rsquoun oumlteki uumlyeleri Hz İsarsquoyı oumlluumlm cezası-na ccedilarptırmak iccedilin kendisine karşı tanık arıyor ama bulamıyorlardı Birccedilok kişi Orsquona karşı yalan yere tanıklık ettiyse de tanıklıkları birbirini tutmadı Bazıları kalkıp Orsquona karşı yalan yere şoumlyle tanıklık ettiler ldquoBiz Orsquonun lsquoElle yapılmış bu tapınağı yıkacağım ve uumlccedil guumlnde elle yapılmamış başka bir ta-pınak kuracağımrsquo dediğini işittikrdquo Ama bu noktada bile tanıklıkları birbiri-ni tutmadı

Sonra baş kacirchin topluluğun ortasında ayağa kalkarak Hz İsarsquoya ldquoHiccedil ya-nıt vermeyecek misin Nedir bunların sana karşı ettiği bu tanıklıklarrdquo diye sordu Ne var ki Hz İsa susmaya devam etti hiccedil yanıt vermedi

Baş kacirchin ona yeniden ldquoYuumlce Olanrsquoın Oğlu Mesih sen misinrdquo diye sor-du

Hz İsa ldquoBenimrdquo dedi ldquove sizler İnsanoğlursquonun Kudretli Olanrsquoın sağında oturduğunu ve goumlğuumln bulutlarıyla geldiğini goumlreceksinizrdquo Baş kacirchin giysile-rini yırtarak ldquoArtık tanıklara ne ihtiyacımız varrdquo dedi ldquokuumlfruuml işittiniz Buna ne diyorsunuzrdquo Hepsi Hz İsarsquonın oumlluumlm cezasını hak ettiğine karar verdi

Bazıları Orsquonun uumlzerine tuumlkuumlrmeye goumlzlerini bağlayarak Orsquonu yumruk-lamaya başladı ldquoHaydi peygamberliğini goumlsterrdquo diyorlardı Noumlbetccedililer de Orsquonu aralarına alıp tokatladı

Petrus aşağıda avludayken baş kacirchinin hizmetccedili kızlarından biri gel-di Isınmakta olan Petrusrsquou goumlruumlnce onu dikkatle suumlzuumlp ldquoSen de Nasıralı Hz İsarsquoyla birlikteydinrdquo dedi Petrus ise bunu inkacircr ederek ldquoSenin neden soumlz et-tiğini bilmiyorum anlamıyorumrdquo dedi ve dışarıya dış kapının oumlnuumlne ccedilıktı

19 Yahudilerin ihtiyarlar meclisi Sanhedrin


28

Bu arada horoz oumlttuuml Hizmetccedili kız Petrusrsquou goumlruumlnce ccedilevrede duranlara yine ldquoBu adam onlardan birirdquo demeye başladı Petrus tekrar inkacircr etti

Ccedilevrede duranlar az sonra Petrusrsquoa yine ldquoGerccedilekten onlardansın sen de Celilelisinrdquo dediler Petrus kendine lanet okuyup ant iccedilerek ldquoSoumlzuumlnuuml ettiği-niz o adamı tanımıyorumrdquo dedi Tam o anda horoz ikinci kez oumlttuuml Petrus Hz İsarsquonın kendisine ldquoHoroz iki kez oumltmeden beni uumlccedil kez inkacircr edeceksinrdquo dediğini hatırladı ve huumlnguumlr huumlnguumlr ağlamaya başladı

Sabah olunca baş kacirchinler ileri gelenler din bilginleri ve Yuumlksek Kurulrsquoun oumlteki uumlyeleri bir danışma toplantısı yaptıktan sonra Hz İsarsquoyı bağ-ladılar goumltuumlruumlp Pilatusrsquoa teslim ettiler Pilatus Orsquona ldquoSen Yahudilerin kralı mısınrdquo diye sordu Hz İsa ldquoSoumlylediğin gibidirrdquo yanıtını verdi Başkacirchinler Orsquona karşı birccedilok succedillamada bulundu Pilatus Orsquona yeniden ldquoHiccedil yanıt ver-meyecek misinrdquo diye sordu ldquoBak seni ne ccedilok şeyle succedilluyorlarrdquo Ama Hz İsa artık yanıt vermiyordu Pilatus buna şaştı

Pilatus her Fısıh Bayramırsquonda halkın istediği bir tutukluyu salıverirdi Ayaklanma20 sırasında adam oumllduumlren isyancılarla birlikte Barabba adında bir tutuklu da vardı Halk Pilatusrsquoa gelip her zamanki gibi kendileri iccedilin bi-rini salıvermesini istedi Pilatus onlara ldquoSizin iccedilin Yahudilerin Kralırsquonı sa-lıvermemi ister misinizrdquo dedi Baş kacirchinlerin Hz İsarsquoyı kıskanccedillıktan oumltuuml-ruuml kendisine teslim ettiklerini biliyordu Ne var ki baş kacirchinler Hz İsarsquonın değil Barabbarsquonın salıverilmesini istemeleri iccedilin halkı kışkırttı Pilatus on-lara tekrar seslenerek ldquoOumlyleyse Yahudilerin Kralı dediğiniz adamı ne yapa-yımrdquo diye sordu ldquoOrsquonu ccedilarmıha gerrdquo diye bağırdılar Pilatus onlara ldquoO ne koumltuumlluumlk yaptı kirdquo dedi Onlar ise daha yuumlksek sesle ldquoOrsquonu ccedilarmıha gerrdquo diye bağrıştılar Halkı memnun etmek isteyen Pilatus onlar iccedilin Barabbarsquoyı salıverdi Hz İsarsquoyı ise kamccedilılattıktan sonra ccedilarmıha gerilmek uumlzere asker-lere teslim etti

Askerler Hz İsarsquoyı Pretorium denilen vali konağına goumltuumlruumlp buumltuumln tabu-ru topladılar Orsquona mor bir giysi giydirdiler dikenlerden bir taccedil oumlruumlp başına geccedilirdiler ldquoSelam ey Yahudilerin Kralırdquo diyerek Orsquonu selamlamaya başla-dılar Başına bir kamışla vuruyor uumlzerine tuumlkuumlruumlyor diz ccediloumlkuumlp oumlnuumlnde yere kapanıyorlardı Orsquonunla boumlyle alay ettikten sonra mor giysiyi uumlzerinden ccedilı-karıp kendi giysilerini giydirdiler ve ccedilarmıha germek uumlzere Orsquonu dışarı gouml-tuumlrduumller

Kırdan gelmekte olan Simun adında Kireneli bir adam oradan geccediliyordu İskender ve Rufusrsquoun babası olan bu adama Hz İsarsquonın ccedilarmıhını zorla taşıt-tılar Hz İsarsquoyı Golgota yani Kafatası denilen yere goumltuumlrduumller Orsquona muumlrle ka-

20 Mevcut youmlnetime başkaldırı


29

rışık şarap vermek istediler ama iccedilmedi Sonra Orsquonu ccedilarmıha gerdiler Kim ne alacak diye kura ccedilekerek giysilerini aralarında paylaştılar

Hz İsarsquoyı ccedilarmıha gerdiklerinde saat dokuzdu Uumlzerindeki succedil yaftasın-da lsquoYahudilerin Kralırsquo yazılıydı Hz İsarsquoyla birlikte biri sağında oumlbuumlruuml so-lunda olmak uumlzere iki haydudu da ccedilarmıha gerdiler

Oradan geccedilenler başlarını sallayıp Hz İsarsquoya soumlvuumlyor ldquoHani sen tapınağı yıkıp uumlccedil guumlnde yeniden kuracaktın Ccedilarmıhtan in de kurtar kendinirdquo di-yorlardı Aynı şekilde baş kacirchinler ve din bilginleri de Orsquonunla alay ederek aralarında ldquoBaşkalarını kurtardı kendini kurtaramıyorrdquo diye konuşuyorlar-dı ldquoİsrailrsquoin Kralı Mesih şimdi ccedilarmıhtan insin de goumlruumlp iman edelimrdquo Hz İsarsquoyla birlikte ccedilarmıha gerilenler de Orsquonunla alay ettiler

Oumlğleyin on ikiden uumlccedile kadar buumltuumln uumllkenin uumlzerine karanlık ccediloumlktuuml Saat uumlccedilte Hz İsa yuumlksek sesle ldquoElohi Elohi lema şevaktanirdquo yani ldquoTanrım Tan-rım beni neden terk ettinrdquo diye bağırdı Orada duranların bazıları bunu işitince ldquoBakın İlyas21rsquoı ccedilağırıyorrdquo dediler Ararından biri koşup bir suumlngeri ekşi şaraba batırdı bir kamışın ucuna takarak Hz İsarsquoya iccedilirdi ldquoDur bakalım İlyas gelip Orsquonu indirecek mirdquo dedi Ama Hz İsa yuumlksek sesle bağırarak son nefesini verdi O anda tapınaktaki perde yukarıdan aşağıya yırtılarak ikiye boumlluumlnduuml Hz İsarsquonın karşısında duran yuumlzbaşı Orsquonun bu şekilde son nefesini verdiğini goumlruumlnce ldquoBu adam gerccedilekten Tanrırsquonın Oğlursquoydu22rdquo dedi (hellip)

O guumln Hazırlık Guumlnuuml yani Şabat Guumlnuumlrsquonden oumlnceki guumlnduuml Artık ak-şam oluyordu Bu nedenle Yuumlksek Kurulrsquoun saygın bir uumlyesi olup Tanrırsquonın Egemenliğirsquoni umutla bekleyen Aramatyalı Yusuf geldi cesaretini toplaya-rak Pilatusrsquoun huzuruna ccedilıktı Hz İsarsquonın cesedini istedi Pilatus Hz İsarsquonın bu kadar ccedilabuk oumllmesine şaştı Yuumlzbaşıyı ccedilağırıp ldquoOumlleli ccedilok oldu murdquo diye sordu Yuumlzbaşıdan durumu oumlğrenince Yusufrsquoa cesedi alması iccedilin izin verdi Yusuf keten bez satın aldı cesedi ccedilarmıhtan indirip beze sardı kayaya oyul-muş bir mezara yatırarak mezarın girişine bir taş yuvarladı Mecdelli Mer-yem ile Yusersquonin annesi Meryem Hz İsarsquonın nereye koyulduğunu goumlrduumller

Şabat Guumlnuuml geccedilince Mecdelli Meryem Yakuprsquoun annesi Meryem ve Sa-lome gidip Hz İsarsquonın cesedine suumlrmek uumlzere baharat satın aldılar Haftanın ilk guumlnuuml sabah erkenden guumlneşin doğuşuyla birlikte mezara gittiler Ara-larında ldquoMezarın girişindeki taşı bizim iccedilin kim yana yuvarlayacakrdquo diye konuşuyorlardı Başlarını kaldırıp bakınca o kocaman taşın yana yuvarlan-mış olduğunu goumlrduumller Mezara girip sağ tarafta beyaz kaftan giymiş genccedil bir adamın oturduğunu goumlruumlnce ccedilok şaşırdılar Adam onlara ldquoŞaşırmayınrdquo dedi ldquoccedilarmıha gerilen Nasıralı Hz İsarsquoyı arıyorsunuz O dirildi burada yok

21 Hz İsarsquonın ldquoElohirdquosini Eski Ahitrsquoteki ldquoElijahrdquo (Yusuf) ile karıştırdılar 22 Hz İsarsquonın ccedilektiği acının anlatımını Yeşayarsquonın kehanetiyle kıyaslayın


30

İşte Orsquonu yatırdıkları yer Şimdi oumlğrencilerine ve Petrusrsquoa gidip şoumlyle deyin lsquoHz İsa sizden oumlnce Celilersquoye gidiyor Size bildirdiği gibi kendisini orada goumlreceksinizrsquordquo Kadınlar mezardan ccedilıkıp kaccediltılar Onları bir titreme bir şaş-kınlık almıştı Korkularından kimseye bir şey soumlylemediler

Hz İsa haftanın ilk guumlnuuml sabah erkenden dirildiği zaman oumlnce Mecdelli Meryemrsquoe goumlruumlnduuml Ondan yedi cin kovmuştu Meryem gitti Hz İsarsquoyla bu-lunmuş olan şimdiyse yas tutup goumlzyaşı doumlken oumlğrencilerine haber verdi Ne var ki onlar Hz İsarsquonın yaşadığını Meryemrsquoe goumlruumlnduumlğuumlnuuml duyunca inan-madılar Bundan sonra Hz İsa kırlara doğru yuumlruumlmekte olan oumlğrencilerinden ikisine değişik bir biccedilimde goumlruumlnduuml Bunlar geri doumlnuumlp oumlbuumlrlerine haber ver-diler ama oumlbuumlrleri buna da inanmadı

Hz İsa daha sonra sofrada otururlarken Onbirlerrsquoe goumlruumlnduuml Onları imansızlıklarından ve yuumlreklerinin duygusuzluğundan oumltuumlruuml azarladı Ccediluumln-kuuml kendisini diri goumlrenlere inanmamışlardı Hz İsa onlara şoumlyle buyurdu ldquoDuumlnyanın her yanına gidin Muumljdersquoyi buumltuumln yaratılışa duyurun İman edip vaftiz olan kurtulacak iman etmeyen ise huumlkuumlm giyecek İman edenlerle birlikte goumlruumllecek belirtiler şunlardır Benim adımla cinleri kovacaklar yeni dillerle konuşacaklar yılanları elleriyle tutacaklar Oumllduumlruumlcuuml bir zehir iccedilse-ler bile zarar goumlrmeyecekler Ellerini hastaların uumlzerine koyacaklar ve hasta-lar iyileşecekrdquo

Rab Hz İsa onlara bu soumlzleri soumlyledikten sonra goumlğe alındı ve Tanrırsquonın sağına oturdu Oumlğrencileri de gidip Tanrı soumlzuumlnuuml her yerde yaydı Rab onlar-la birlikte ccedilalışıyor goumlruumllen belirtilerle soumlzuumlnuuml doğruluyordu

Yeni Antlaşma Aziz Markos I4-6 Kitab-ı Mukaddes Şirketi Yeni Yaşam Yayınları 2009

3 Hz İsarsquonın Yaşamı ve Oumlluumlmuuml Muumlritleri Yahudiler ve İnsanlık İccedilin Nasıl Bir Anlam Taşıyordu

Hz İsarsquonın bir Roma ccedilarmıhı uumlstuumlnde oumlluumlmuumlnden sonra dirilişine dair rivayet-ler dolaşmaya başlar Bu rivayetlere inananlar Orsquonun yaşamı oumlğretileri ve oumlluumlmuuml hakkındaki duumlşuumlncelerini değiştirmek zorunda kalırlar Oumlte yandan hikacircyeler ancak iman edenlerce kabul edilebilir şeylerdir ve şimdi olduğu gibi o zaman da Yahudilerin ccediloğu bu hikacircyelere inanmaz Sadık muumlritleri Hz İsarsquoyı yeni İsrailrsquoin beklenen kralı olarak değil ldquoTanrırsquonın ccedilocuklarının ruhani krallığının kralırdquo olarak kabul eder

Hz İsarsquonın muumlritleri ccedilok geccedilmeden Tanrırsquonın Oğlursquonun dirildiği mesajını ya da Gospelrsquoi vaaz etmeye başlar Vaizlerin arasında yaşamı ve ccedilalışmaları (yapıtları) Hı-ristiyanlık tarihini -Hz İsa hariccedil- hiccedil kimsenin etkileyemediği kadar guumlccedilluuml biccedilimde etkilemiş olan bir adam vardır Sonraları Havari Pavlus olarak anılacak olan Tarsuslu


31

Talut Talut Hz İsarsquonın son yıllarında hahamların oumlğretisi ve diliyle ilgili oumlğrenim goumlrmek uumlzere Kuduumlsrsquoe gelmiştir Ccedilalışkan bir oumlğrencidir ve kariyerinin başlangıcında Hz İsarsquonın Yahudi muumlritlerine onları şehir şehir dolaşıp bulmak yargılanmak ve ce-zalandırılmak uumlzere Kuduumlsrsquoe getirmek iccedilin kendisine yetki mektupları temin edecek kadar duumlşmandır

Yine boumlyle bir amaccedilla Şamrsquoa giderken aniden goumlzleri kamaştıran bir ışık parlar ve dirilmiş olan Hz İsarsquonın goumlruumlntuumlsuuml kendisine yol goumlsterip gittiği yerde (Şamrsquoda) emir beklemesini soumlyler Talut o guumlnden itibaren ccediloumlle hep yalnız gidecek ve muumlrit-lerine zulmetmiş olduğu Hz İsarsquoyla baş başa goumlruumlşecektir Bilahare Kuduumlsrsquoe doumlnen Talut uumlccedil buumlyuumlk misyonerlik seferinden ilkine ccedilıkar Bir şehirden diğerine geccedilmekte vaaz vermeye oumlnce Yahudi sinagoglarından başlamakta oradan Yahudi ve Yahu-di olmayan (Gentile) doumlnmelerin toplantılarına katılmaktadır Yeni yeni inanmaya başlayan bu kuumlccediluumlk topluluklarla yoğun bir biccedilimde ilgilenir Onlara Tanrı ile yapılan Yeni Ahitrsquoin buumlyuumlk bir boumlluumlmuumlnuuml oluşturan belgeler tefsirler ve oumlğuumltlerle hitap eder Durumun dayattığı sorunlarla ve bu erken doumlnem Hıristiyan topluluklarının genccedil kiliselerin endişeleriyle uğraşır Talutrsquoun bu ccedilalışmaları Filistin Yahudi toplumunun duumlşmanlığını ccedileker Tutuklandığında bir Roma vatandaşı olarak Romarsquoda yargılanma ayrıcalığı talep eder Oumlyle de olur Romarsquoya goumlnderilir ve muhtemelen İmparator Nerorsquonun Hıristiyanlara yaptığı zuluumlm (İS 64) ortamında katledilir

Galatyalılarrsquoa Mektup

Aziz Pavlus

(hellip) Ne var ki Kefas Antakyarsquoya geldiği zaman succedillu olduğu iccedilin ona accedilıkccedila karşı geldim Ccediluumlnkuuml Yakuprsquoun yanından bazı adamlar gelmeden oumlnce Kefas23 oumlteki uluslardan olanlarla birlikte yemek yerdi Ama o adamlar gelin-ce suumlnnet yanlılarından korkarak suumlnnetsizlerden uzaklaştı Onlarla yemek yemez oldu

Oumlbuumlr Yahudiler de onun gibi ikiyuumlzluumlluumlk ettiler Sonunda Barnaba bile onların ikiyuumlzluumlluumlğuumlne kapıldı Muumljde gerccedileğine uygun olarak davranma-dıklarını goumlruumlnce hepsinin oumlnuumlnde Kefasrsquoa şoumlyle dedim ldquoYahudi olduğun halde Yahudi gibi değil oumlteki uluslardan biri gibi yaşıyorsun nasıl olur da ulusları Yahudi gibi yaşamaya zorlarsınrdquo

Doğuştan Yahudi olan bizler oumlteki uluslardan olan lsquoguumlnahlılarrsquo değiliz Yine de insanın Kutsal Yasarsquonın gereklerini yaparak değil Hz İsa Mesihrsquoe iman ederek aklandığını biliyoruz Bunun iccedilin biz de Yasarsquonın gereklerini

23 O sıralar oumlzellikle Pavlusrsquoun tartıştığı Petrus


32

yaparak değil Mesihrsquoe iman ederek aklanalım diye Hz İsa Mesihrsquoe iman et-tik Ccediluumlnkuuml hiccedil kimse Yasarsquonın gereklerini yaparak aklanmaz

Mesihrsquote aklanmak isterken kendimiz guumlnahlı ccedilıkarsak Mesih guumlnahın yardakccedilısı mı olur Kesinlikle hayır Yıktığımı yeniden kurarsam Yasarsquoyı ccediliğnediğimi kanıtlamış olurum Ccediluumlnkuuml ben Tanrı iccedilin yaşamak uumlzere Yasa aracılığıyla Yasa karşısında oumllduumlm Mesihrsquole birlikte ccedilarmıha gerildim Ar-tık ben yaşamıyorum Mesih bende yaşıyor Şimdi bedende suumlrduumlrduumlğuumlm yaşamı beni seven ve benim iccedilin kendini feda eden Tanrı Oğlursquona imanla suumlrduumlruumlyorum Tanrırsquonın luumltfunu geccedilersiz saymış değilim Ccediluumlnkuuml aklanma Yasa aracılığıyla sağlanabilseydi o zaman Mesih boş yere oumllmuumlş olurdu24

Ey akılsız Galatyalılar Sizi kim buumlyuumlledi Hz İsa Mesih ccedilarmıha gerilmiş olarak goumlzlerinizin oumlnuumlnde tasvir edilmedi mi Sizden yalnız şunu oumlğren-mek istiyorum Kutsal Ruhrsquou Yasarsquonın gereklerini yaparak mı yoksa duy-duklarınıza iman ederek mi aldınız Bu kadar akılsız mısınız Ruhrsquola başla-dıktan sonra şimdi insan ccedilabasıyla mı bitirmeye ccedilalışıyorsunuz Boş yere mi bu kadar acı ccedilektiniz Gerccedilekten boşuna mıydı Size Kutsal Ruhrsquou veren ve aranızda mucizeler yaratan Tanrı bunu Yasarsquonın gereklerini yaptığınız iccedilin mi yoksa duyduklarınıza iman ettiğiniz iccedilin mi yapıyor Oumlrneğin ldquoİbrahim Tanrırsquoya iman etti boumlylece aklanmış sayıldırdquo

Oumlyleyse şunu bilin ki İbrahimrsquoin gerccedilek oğulları iman edenlerdir Kutsal Yazı Tanrırsquonın oumlteki ulusları imanlarına goumlre aklayacağını oumlnceden goumlrerek İbrahimrsquoe ldquoBuumltuumln uluslar senin aracılığınla kutsanacakrdquo muumljdesini oumlnceden haber verdi Boumlylece iman edenler iman etmiş olan İbrahimrsquole birlikte kut-sandılar

Yasarsquonın gereklerini yapmış olmaya guumlvenenlerin hepsi lanet altındadır Ccediluumlnkuuml şoumlyle yazılmıştır ldquoYasa Kitabırsquonda yazılı olan her şeyi suumlrekli yerine getirmeyen herkes lanetlidirrdquo Tanrı katında hiccedil kimsenin Yasarsquoyla aklanma-dığı accedilıktır Ccediluumlnkuuml ldquoİmanla aklanan yaşayacaktırrdquo Yasa imana dayalı değil-dir Tersine ldquoYasarsquonın gereklerini yapan onlar sayesinde yaşayacaktırrdquo

İbrahimrsquoe sağlanan kutsama Hz İsa Mesih aracılığıyla uluslara sağlansın ve bizler vaat edilen Ruhrsquou imanla alalım diye Mesih bizim iccedilin lanetlene-rek bizi Yasarsquonın lanetinden kurtardı Ccediluumlnkuuml ldquoAğaccedil uumlzerine asılan herkes lanetlidirrdquo diye yazılmıştır

Kardeşler insan yaşamından bir oumlrnek vereyim İnsanlar arasında yapıl-mış bile olsa onaylanmış bir antlaşmayı kimse geccedilersiz saymaz ona bir şey eklemez Vaatler İbrahimrsquoe ve soyundan olana verildi Tanrı birccedilok kişiden soumlz ediyormuş gibi ldquoVe soyundan olanlarardquo demiyor ldquosoyundan olanardquo demekle tek bir kişiden yani Mesihrsquoten soumlz ediyor Şunu demek istiyorum

24 Bkz Yasarsquonın Tekrarı (Tesniye) syf 13


33

Doumlrt yuumlz otuz yıl sonra gelen Yasa Tanrırsquonın oumlnceden onayladığı antlaşma-yı geccedilersiz kılmaz vaadi ortadan kaldırmaz Ccediluumlnkuuml miras Yasarsquoya bağlıysa artık vaade bağlı değildir Ama Tanrı mirası İbrahimrsquoe vaatle bağışlamıştır

Oumlyleyse Yasarsquonın amacı neydi Yasa succedilları ortaya ccedilıkarmak iccedilin antlaş-maya eklendi Vaadi alan ve İbrahimrsquoin soyundan olan Kişi gelene dek yuuml-ruumlrluumlkte kalacaktı Melekler yoluyla bir aracı eliyle duumlzenledi Aracı tek bir tarafa ait değildir Tanrı ise birdir

Oumlyleyse Kutsal Yasa Tanrırsquonın vaatlerine aykırı mıdır Kesinlikle hayır Ccediluumlnkuuml yaşam sağlayabilen bir yasa verilseydi elbette insanlar Yasarsquoyla akla-nırdı Oysa Hz İsa Mesihrsquoe olan imana dayanan vaat iman edenlere verilsin diye Kutsal Yazı buumltuumln duumlnyayı guumlnahın tutsağı ilan ediyor

Bu iman gelmeden oumlnce Yasa altında hapsedilmiştik gelecek iman accedilık-lanıncaya dek Yasarsquonın tutuklusuyduk Yani imanla aklanalım diye Mesihrsquoin gelişine dek Yasa eğitmenimiz oldu Ama iman gelmiş olduğundan artık Yasarsquonın denetiminde değiliz (hellip)

Şunu demek istiyorum Mirasccedilı her şeyin sahibiyse de ccedilocuk olduğu suuml-rece koumlleden farksızdır Babasının belirlediği zamana dek vacircrislerin vekille-rin goumlzetimi altındadır (hellip)

Oumlzel guumlnler aylar mevsimler yıllar kutluyorsunuz Sizin iccedilin korkuyo-rum Yoksa uğrunuza boş yere mi emek verdim

Kutsal Yasa altında yaşamak isteyen sizler soumlyleyin bana Yasarsquonın ne de-diğini bilmiyor musunuz İbrahimrsquoin bir koumlle bir de oumlzguumlr kadından iki oğlu olduğu yazılıdır Koumlle kadından olan olağan yoldan oumlzguumlr kadından olansa vaat sonucu doğdu Burada bir benzetme vardır Bu kadınlar iki antlaşmayı simgelemektedir Biri Sina Dağırsquondandır koumlle olacak ccedilocuklar doğurur Bu Hacerrsquodir Hacer Arabistanrsquodaki Sina Dağırsquonı simgeler Şimdiki Yeruşalimrsquoin karşılığıdır Ccediluumlnkuuml ccedilocuklarıyla birlikte koumllelik etmektedir Oysa goumlksel Ye-ruşalim oumlzguumlrduumlr annemiz olur Nitekim şoumlyle yazılmıştır ldquoSevin ccedilocuk doğurmayan ey kısır kadın Doğum ağrısı nedir bilmeyen sen yuumlkselt sesini haykır Ccediluumlnkuuml terk edilmiş kadının kocası olandan daha ccedilok ccedilocuğu varrdquo

Kardeşler İshak gibi sizler de vaat ccedilocuklarısınız Olağan yoldan doğan Kutsal Ruhrsquoa goumlre doğana o zaman nasıl zulmettiyse şimdi de oumlyle oluyor Ama Kutsal Yazı ne diyor ldquoKoumlle kadınla oğlunu kov Ccediluumlnkuuml koumlle kadının oğlu oumlzguumlr kadının oğluyla birlikte asla mirasa ortak olmayacaktır25rdquo İşte boumlyle kardeşler bizler koumlle kadının değil oumlzguumlr kadının ccedilocuklarıyız

Kutsal Kitap Yeni Antlaşma Aziz Pavlus Galatyalılarrsquoa Mektup 214-431 Kitab-ı Mukaddes Şir-keti Yeni Yaşam Yayınları 2009

25 İshakrsquoın doğumundan oumlnce İbrahimrsquoin bir koumlle kadından (Hacer) ccedilocuğu oldu İshakrsquoın doğu-mundan sonra Hacer ile oğlu (İsmail) evden kovuldu


34

Romalılarrsquoa Mektup

Aziz Pavlus

Boumlylece imanla aklandığımıza goumlre Rabbimiz Hz İsa Mesih sayesinde Tanrırsquoyla barışmış oluyoruz İccedilinde bulunduğumuz bu luumltfa Mesih aracılı-ğıyla imanla kavuştuk ve Tanrırsquonın yuumlceliğine erişmek umuduyla oumlvuumlnuuml-yoruz Yalnız bununla değil sıkıntılarla da oumlvuumlnuumlyoruz Ccediluumlnkuuml biliyoruz ki sıkıntı dayanma guumlcuumlnuuml dayanma guumlcuuml Tanrırsquonın beğenisini Tanrırsquonın beğenisi de umudu yaratır Umut duumlş kırıklığına uğratmaz Ccediluumlnkuuml bize ve-rilen Kutsal Ruh aracılığıyla Tanrırsquonın sevgisi yuumlreklerimize doumlkuumllmuumlştuumlr

Evet biz daha ccedilaresizken Mesih belirlenen zamanda tanrısızlar iccedilin oumllduuml Bir kimse doğru insan iccedilin guumlccedil oumlluumlr ama iyi insan iccedilin belki biri oumllmeyi goumlze alabilir Tanrı ise bizi sevdiğini bununla kanıtlıyor Biz daha guumlnahkacircrken Mesih bizim iccedilin oumllduuml Boumlylece şimdi onun kanıyla aklandığımıza goumlre Orsquonun aracılığıyla Tanrırsquonın gazabından kurtulacağımız ccedilok daha kesindir Ccediluumlnkuuml biz Tanrırsquonın duumlşmanlarıyken Oğlursquonun oumlluumlmuuml sayesinde Orsquonunla barıştıksa barışmış olarak Oğlursquonun yaşamıyla kurtulacağımız ccedilok daha ke-sindir Yalnız bu kadar da değil bizi şimdi Tanrırsquoyla barıştırmış olan Rabbi-miz Hz İsa Mesih aracılığıyla Tanrırsquonın kendisiyle de oumlvuumlnuumlyoruz

Guumlnah bir insan aracılığıyla oumlluumlm de guumlnah aracılığıyla duumlnyaya girdi Boumlylece oumlluumlm buumltuumln insanlara yayıldı Ccediluumlnkuuml hepsi guumlnah işledi Kutsal Yasarsquodan oumlnce de duumlnyada guumlnah vardı ama yasa olmayınca guumlnahın hesabı tutulmaz Oysa oumlluumlm Acircdemrsquoden Musarsquoya dek gelecek Kişirsquonin oumlrneği olan Acircdemrsquoin succediluna benzer bir guumlnah işlememiş olanlar uumlzerinde de egemendi

Ne var ki Tanrırsquonın armağanı Acircdemrsquoin succedilu gibi değildir Ccediluumlnkuuml bir ki-şinin succedilu yuumlzuumlnden birccedilokları oumllduumlyse Tanrırsquonın luumltfu ve bir tek adamın yani Hz İsa Mesihrsquoin luumltfuyla verilen bağış birccedilokları yararına daha da ccedilo-ğaldı Tanrırsquonın bağışı o tek adamın guumlnahının sonucu gibi değildir Tek succedil-tan sonra verilen yargı mahkucircmiyet getirdi oysa birccedilok succediltan sonra verilen armağan aklanmayı sağladı Ccediluumlnkuuml oumlluumlm bir tek adamın succedilu yuumlzuumlnden o tek adam aracılığıyla egemenlik suumlrduumlyse Tanrırsquonın bol luumltfunu ve aklanma bağışını alanların bir tek adam yani Hz İsa Mesih sayesinde yaşamda ege-menlik suumlrecekleri ccedilok daha kesindir

İşte tek bir succedilun buumltuumln insanların mahkucircmiyetine yol accediltığı gibi bir doğruluk eylemi de buumltuumln insanlara yaşam veren aklanmayı sağladı Ccediluumlnkuuml bir adamın soumlz dinlemezliği yuumlzuumlnden nasıl birccediloğu guumlnahkacircr kılındıysa bir adamın soumlz dinlemesiyle birccediloğu da doğru kılınacaktır

Kutsal Yasa succedil ccediloğalsın diye araya girdi ama guumlnahın ccediloğalacağı yerde Tanrırsquonın luumltfu daha da ccediloğaldı Oumlyle ki guumlnah nasıl oumlluumlm yoluyla egemen-


35

lik suumlrduumlyse Tanrırsquonın luumltfu da Rabbimiz Hz İsa Mesih aracılığıyla sonsuz yaşam vermek uumlzere doğrulukla egemenlik suumlrsuumln

Oumlyleyse ne diyelim Luumltuf ccediloğalsın diye guumlnah işlemeye devam mı ede-lim Kesinlikle hayır Guumlnah karşısında oumllmuumlş olan bizler artık nasıl guumlnah iccedilinde yaşarız Mesih Hz İsarsquoya vaftiz edildiğimizde hepimizin Orsquonun oumlluuml-muumlne vaftiz edildiğimizi bilmez misiniz Babarsquonın yuumlceliği sayesinde Mesih nasıl oumlluumlmden dirildiyse biz de yeni bir yaşam suumlrmek uumlzere vaftiz yoluyla Orsquonunla birlikte oumlluumlme goumlmuumllduumlk

Eğer Orsquonunkine benzer bir oumlluumlmde Orsquonunla birleştiysek Orsquonunkine ben-zer bir dirilişte de Orsquonunla birleşeceğiz Artık guumlnaha koumllelik etmeyelim diye guumlnahlı varlığımızın ortadan kaldırılması iccedilin eski yaradılışımızın Mesihrsquole birlikte ccedilarmıha gerildiğini biliriz Ccediluumlnkuuml oumllmuumlş kişi guumlnahtan oumlzguumlr kılın-mıştır Mesihrsquole birlikte oumllmuumlşsek Orsquonunla birlikte yaşayacağımıza da inanı-yoruz Ccediluumlnkuuml Mesihrsquoin oumlluumlmden dirilmiş olduğunu ve bir daha oumllmeyeceği-ni oumlluumlmuumln artık Orsquonun uumlzerinde egemenlik suumlrmeyeceğini biliyoruz Orsquonun oumlluumlmuuml guumlnaha karşılık ilk ve son oumlluumlm olmuştur Suumlrmekte olduğu yaşam ise Tanrı iccedilin suumlrmektedir Siz boumlylece kendinizi guumlnah karşısında oumlluuml Mesih Hz İsarsquoda Tanrı karşısında diri sayın

Bu nedenle bedenin tutkularına uymamak iccedilin guumlnahın oumlluumlmluuml bedenle-rimizde egemenlik suumlrmesine izin vermeyin Bedeninizin uumlyelerini haksızlı-ğa araccedil ederek guumlnaha sunmayın Oumlluumlmden dirilenler gibi kendinizi Tanrırsquoya adayın bedeninizin uumlyelerini doğruluk araccedilları olarak Tanrırsquoya sunun Guuml-nah size egemen olmayacaktır Ccediluumlnkuuml Kutsal Yasarsquonın youmlnetimi altında de-ğil Tanrırsquonın luumltfu altındasınız

Kutsal Kitap Yeni Antlaşma Aziz Pavlus Romalılarrsquoa Mektup 5-6 Kitab-ı Mukaddes Şirketi Yeni Yaşam Yayınları 2009

4 Guumlnah Nedir ve Guumlnahtan Nasıl Kurtulunur

Havari Yuhanna Hz İsarsquonın ilk muumlritlerindendir ve Orsquonun duumlnyevi vaizliği sona erinceye kadar yanından ayrılmaz Yuhanna uzun bir oumlmuumlr suumlrmuumlş Hıristiyanlığın kuruluşuna tanıklık edenlerden belki de daha ccedilok yaşamıştır Yeni Ahitrsquoin doumlrduumlncuuml Gospelrsquoi (Hıristiyanlığın esasları) ile son kitabı Vahiyrsquoi onun yazdığı duumlşuumlnuumllmekte-dir Sonraları Vahiyrsquoi yazdığı Patmos Adasırsquona suumlrguumlne goumlnderilmeden oumlnce Pavlus gibi o da bir dizi mektup kaleme alır Bu mektuplar yaşlı bir Hıristiyanrsquoın uzun yıllar boyunca umutla endişeyle izlediği yeni inananlara ve inancı geliştirenlere oumlğuumltleri mahiyetindedir Pavlus gibi Yuhanna da insanoğlunun koumltuumlluumlğuumlnuuml ve bu koumltuumlluumlğe karşın Tanrırsquonın merhametini anlatır


36

Birinci Mektup

Aziz Yuhanna

Bakın Baba bizi o kadar ccedilok seviyor ki bize ldquoTanrırsquonın ccedilocuklarırdquo deni-yor Gerccedilekten de oumlyleyiz Duumlnya Babarsquoyı tanımadığı iccedilin bizi de tanımıyor Sevgili kardeşlerim daha şimdiden Tanrırsquonın ccedilocuklarıyız ama ne olacağı-mız henuumlz bize goumlsterilmedi Ancak Mesih goumlruumlnduumlğuuml zaman Orsquona benzer olacağımızı biliyoruz Ccediluumlnkuuml Orsquonu olduğu gibi goumlreceğiz Mesihrsquote bu umu-da sahip olan Mesih pak olduğu gibi kendini pak kılar

Guumlnah işleyen Yasarsquoya karşı gelmiş olur Ccediluumlnkuuml guumlnah demek Yasarsquoya karşı gelmek demektir Mesihrsquoin guumlnahları kaldırmak iccedilin ortaya ccedilıktığını ve kendisinde guumlnah olmadığını bilirsiniz Mesihrsquote yaşayan guumlnah işlemez Guumlnah işleyen Orsquonu ne goumlrmuumlştuumlr ne de tanımıştır

Yavrularım kimse sizi aldatmasın Mesih doğru olduğu gibi doğru olanı yapan da doğru kişidir Guumlnah işleyen İblisrsquotendir Ccediluumlnkuuml İblis başlangıccediltan beri guumlnah işlemektedir Tanrırsquonın oğlu İblisrsquoin yaptıklarına son vermek iccedilin ortaya ccedilıktı

Tanrırsquodan doğmuş olan guumlnah işlemez Ccediluumlnkuuml Tanrırsquonın tohumu onda yaşar Tanrırsquodan doğmuş olduğu iccedilin guumlnah işleyemez Doğru olanı yapma-yan ve kardeşini sevmeyen kişi Tanrırsquodan değildir İşte Tanrırsquonın ccedilocuklarıy-la İblisrsquoin ccedilocukları boumlyle ayırt edilir Başlangıccediltan beri işittiğimiz buyruk şudur Birbirimizi sevelim (hellip)

Sevgili kardeşlerim birbirimizi sevelim Ccediluumlnkuuml sevgi Tanrırsquodandır Se-ven herkes Tanrırsquodan doğmuştur ve Tanrırsquoyı tanır Sevmeyen kişi Tanrırsquoyı tanımaz Ccediluumlnkuuml Tanrı sevgidir Tanrı biricik oğlu aracılığıyla yaşayalım diye Orsquonu duumlnyaya goumlnderdi boumlylece bizi sevdiğini goumlsterdi Tanrırsquoyı biz sevmiş değildik ama O bizi sevdi ve Oğlursquonu guumlnahlarımızı bağışlatan kurban ola-rak duumlnyaya goumlnderdi İşte sevgi budur Sevgili kardeşlerim Tanrı bizi bu kadar ccedilok sevdiğine goumlre biz de birbirimizi sevmeye borccedilluyuz Hiccedil kimse hiccedilbir zaman Tanrırsquoyı goumlrmuumlş değildir Ama birbirimizi seversek Tanrı iccedili-mizde yaşar ve sevgisi iccedilimizde yetkinleşmiş olur

Tanrırsquoda yaşadığımızı ve Orsquonun bizde yaşadığını bize kendi Ruhursquondan vermiş olmasından anlıyoruz Babarsquonın Oğlursquonu duumlnyanın Kurtarıcısı olarak goumlnderdiğini goumlrduumlk şimdi buna tanıklık ediyoruz Kim Hz İsarsquonın Tanrırsquonın Oğlu olduğunu accedilıkccedila kabul ederse Tanrı onda yaşar o da Tanrırsquoda yaşar Tanrırsquonın bize olan sevgisini tanıdık ve buna inandık

Tanrı sevgidir Sevgide yaşayan Tanrırsquoda yaşar Tanrı da onda yaşar Yargı guumlnuumlnde cesaretimiz olsun diye sevgi boumlylelikle iccedilimizde yetkin kılınmış-tır Ccediluumlnkuuml Mesih nasılsa biz de bu duumlnyada oumlyleyiz Sevgide korku yoktur


37

Tersine yetkin sevgi korkuyu siler atar Ccediluumlnkuuml korku işkencedir Korkan kişi sevgide yetkin kılınmamıştır Bizse seviyoruz ccediluumlnkuuml oumlnce O bizi sevdi ldquoTanrırsquoyı seviyorumrdquo deyip de kardeşinden nefret eden yalancıdır Ccediluumlnkuuml goumlrduumlğuuml kardeşini sevmeyen goumlrmediği Tanrırsquoyı sevemez ldquoTanrırsquoyı seven kardeşini de sevsinrdquo diyen buyruğu Mesihrsquoten aldık

Hz İsarsquonın Mesih olduğuna inanan herkes Tanrırsquodan doğmuştur Babarsquoyı seven Orsquondan doğmuş olanı da sever Tanrırsquoyı sevip buyruklarını yerine ge-tirmekle Tanrırsquonın ccedilocuklarını sevdiğimizi anlarız Tanrırsquoyı sevmek Orsquonun buyruklarını yerine getirmek demektir Orsquonun buyrukları da ağır değildir Ccediluumlnkuuml Tanrırsquodan doğmuş olan herkes duumlnyayı yener Bize duumlnyaya karşı za-fer kazandıran imanımızdır Hz İsarsquonın Tanrı Oğlu olduğuna iman edenden başka duumlnyayı yenen kim

Suyla veya kanla gelen Hz İsa Mesihrsquotir O yalnız suyla değil suyla ve kanla gelmiştir Buna tanıklık eden Ruhrsquotur Ccediluumlnkuuml Ruh gerccedilektir Şoumlyle ki tanıklık edenler uumlccediltuumlr Ruh su ve kan Bunların uumlccediluuml de uyum iccedilinde-dir İnsanların tanıklığını kabul ediyoruz oysa Tanrırsquonın tanıklığı daha uumls-tuumlnduumlr Ccediluumlnkuuml bu Tanrırsquonın tanıklığıdır kendi Oğlursquoyla ilgili olarak yaptı-ğı tanıklıktır Tanrırsquonın oğluna inanan yuumlreğinde Tanrırsquonın tanıklığına sa-hiptir Tanrırsquoyı tanımayansa Orsquonu yalancı durumuna duumlşuumlrmuumlş olur Ccediluumlnkuuml Tanrırsquonın Oğlursquoyla ilgili tanıklığına inanmamıştır Tanıklık da şudur Tan-rı bize sonsuz yaşam verdi bu yaşam Orsquonun Oğlursquondadır Kendisinde Tan-rı Oğlu bulunanda yaşam vardır kendisinde Tanrı Oğlu bulunmayanda ya-şam yoktur

Tanrırsquonın Oğlursquonun adına iman eden sizlere sonsuz yaşama sahip oldu-ğunuzu bilesiniz diye bunları yazdım

Tanrırsquonın oumlnuumlnde guumlvenimiz şu ki Orsquonun isteğine uygun ne dilersek bizi işitir Her ne dilersek bizi işittiğini bildiğimize goumlre Orsquondan dilediklerimizi aldığını da biliriz

Kardeşinin oumlluumlmcuumll olmayan bir guumlnah işlediğini goumlren onun iccedilin dua etsin Duasıyla kardeşine yaşam verecektir Bu oumlluumlmcuumll olmayan guumlnah işle-yenler iccedilin geccedilerlidir Oumlluumlmcuumll guumlnah da vardır bunun iccedilin dua etsin demi-yorum Her koumltuumlluumlk guumlnahtır ama oumlluumlmcuumll olmayan guumlnah da vardır

Tanrırsquodan doğmuş olanın guumlnah işlemediğini biliriz Tanrırsquodan doğmuş olan Hz İsa Mesih onu korur ve koumltuuml olan ona dokunamaz

Biliyoruz ki biz Tanrırsquodanız buumltuumln duumlnya ise koumltuuml olanın denetiminde-dir

Yine biliyoruz ki Tanrırsquonın Oğlu gelmiş ve gerccedilek olanı tanımamız iccedilin bize anlama guumlcuuml vermiştir Biz gerccedilek Olanrsquodayız Orsquonun Oğlu Hz İsa Mesihrsquoteyiz O gerccedilek Tanrı ve sonsuz yaşamdır


38

Yavrularım kendinizi putlardan koruyun

Kutsal Kitap Yeni Antlaşma Aziz Yuhanna Birinci Mektup 31-521 Kitabı Mukaddes Şirketi Yeni Yaşam Yayınları Nisan 2009

5 Hıristiyan Olmak İccedilin Neye İnanmak Lazım

Hz İsarsquonın ccedilarmıha gerilişini izleyen ilk yuumlzyıl iccedilinde dağınık kavimler halinde yaşayan muumlritleri giderek oumlrguumltlendi Dahası gerccedilek Hıristiyanların Tanrırsquonın eserleri Orsquonun doğası ve kendi yazgıları itibariyle neye inanmaları gerektiği hususunda sık sık anlaşmazlığa duumlşuumlp inancın esaslarının kesin olarak ifade bulması ihtiyacını hissetti-ler Bu ihtiyaca cevap veren bildirgelerden biri Elccedililerin İnanccedil Bildirgesi26rsquodir Metin oumlzuuml itibariyle Hıristiyan tarihinin ilk doumlnemine aitmiş gibi goumlruumlnse de Onikilerrsquoden biri tarafından yazıldığı soumlylenemez Metnin aşağıdaki son halini en geccedil İS Beşinci yuumlzyılda almış olduğu soumlylenebileceği gibi Hz İsarsquonın ilk muumlritlerinin neye inanmış olduklarını da accedilıklar Hıristiyanlardan inanccedillarının ikrarı iccedilin boumlylesi bir yeminsiz teyit istenmekteydi nitekim bazı Hıristiyan kiliselerinde buguumln de kullanılmaktadır (PR)

Elccedililerin İnanccedil Bildirgesi

Goumlğuuml ve yeri yaratan Her Şeye Egemen Baba Tanrırsquoya Kutsal Ruhrsquotan gebe kalan Meryemrsquoden doğan Pontuslu Pilatus doumlneminde acı ccedileken ccedilar-mıha gerilen oumllen ve goumlmuumllen biricik Oğul Rabbimiz Hz İsa Mesihrsquoe Orsquonun oumlluumller diyarına inişine uumlccediluumlncuuml guumln oumlluumller arasından dirildiğine goumlğe yuumlk-seldiğine Her Şeye Egemen Baba Tanrırsquonın sağ yanında oturduğuna oradan oumlluumlleri ve dirileri yargılamaya geleceğine inanıyorum Kutsal Ruhrsquoa inanıyo-rum Kutsal evrensel kiliseye kutsalların paydaşlığına guumlnahların bağışına bedenin dirilişine ve sonsuz yaşama inanıyorum Acircmin

The Creeds of Christendom Tuumlrkccedileye ccedileviri Kitab-ı Mukaddes Şirketi ccedilevirmenleri

26 Bir tuumlr amentuuml

39

II


YAKIN DOĞULU KAYNAKLARI

ldquoO guumlnlerde tanrılar bana Hamurabi demişlerdi iyi amellerin sahibihellip İhtiyacı olan insanlara yardım eden bolluk ve bereket getirenhellip Guumlccedilluumlnuumln zayıfı ezmesini oumlnleyen

Uumllkeyi bilgilendiren ve halkın refahını arttıranrdquo İOuml 1793 - İOuml 1750

Hamurabi Yasaları

ldquoBuumlyuumlk medeniyetler kendi kendilerini yok etmedikleri suumlrece fethedilmezlerrdquoWill Durant

Medeniyetin Hikacircyesi Cilt 3 Sonsoumlz

A BATI MEDENİYETİNİN BİYOGRAFİSİ

Tarih yazımında ldquoihtisaslaşmardquo ve dolayısıyla ldquouzman kuumlltlerirdquone itiraz eden Will ve Ariel Durant 1935-1975 yılları arasında yayınladıkları on bir ciltlik Medeniyetin Hikacircyesi (The Story of Civilization) kuumllliyatında ldquoboumlluumlnmemiş buumltuumlnluumlkluumlrdquo anlamında lsquointegralrsquo tarih yazımı kavramını geliştirmişlerdir Amaccedilları bir medeniyetin -burada Batı medeniyetinin- sadece savaşları siyasetleri yiğitliğin ve ihanetin biyografileri ile değil kuumlltuumlruuml sanatları felsefesi dini ve kitle iletişimini de iccedileren bir ldquobiyografirdquosini yazmaktı Batırsquonın iki bin beş yuumlz yıllık hikacircyesini kapsayan kuumllliyatlarının buumlyuumlk bir kısmı sıradan insanların guumlnluumlk yaşam koşullarını ele alır

Anlatımlarını ahlaki bir ccedilerccedileve iccedilinde sunmaktan ccedilekinmeyen Durantlar ldquoguumlccedilluuml-nuumln zayıf kurnazın nahif uumlzerindeki egemenliğirdquoni suumlrgit vurgularlarken insanların birbirlerinin goumlruumlşuumlnuuml anlama zaaf ve inatlarını bağışlama yetilerini guumlccedillendirmeye katkıda bulunmaya ccedilalışmaktadır Oryantal Mirasımız (Our Oriental Heritage) adlı eserinde Avruparsquonın ldquodenize uzanan dağlık bir dilinden ibaretrdquo olduğunu yazan Du-rant guumlnuumlmuumlzde Avromerkeziyetccedililik olarak bilinen muumlreffeh dar goumlruumlşluumlluumlğuumlnden duyduğu memnuniyetsizliği vurgulamış ldquoYunanistanrsquola başlayan Asyarsquoyı bir cuumlmle-


40

de oumlzetleyen geleneksel tarih yazımının dar kafalılığındanrdquo yakınarak ldquooumlluumlmcuumll bir hata ve zekacircrdquo eseri olduklarını soumlylemiştir

Yazı dili ve usluumlbu bakımından da Medeniyetin Hikacircyesirsquonin gelmiş geccedilmiş en başarılı historiografik1 kuumllliyat olduğu kabul edilir Roma ve Roumlnesans yazarlarının vecizelerin serpiştirildiği eserde tarihi kişiliklerin karakterlerine ilişkin ccediloumlzuumlmlemelere de yer verilir Oumlrneğin Botticellirsquonin tutarsızlıklarına değinilen satırlarda2ldquoKuşkusuz o da hepimiz gibi birden fazla insandan oluşmuşturdquo diye yazarlar ldquove duruma goumlre kişiliklerinin birinden birisini ortaya ccedilıkarıyor sahici kendisini duumlnyadan korkan bir sır olarak saklıyordurdquo

Durant bir medeniyetin ccediloumlkuumlşuumlnuuml dini ve duumlnyevi entelektuumlellik arasındaki ccedile-kişmenin son bulması ve dolayısıyla esasen kırılgan olan ananevi ve ahlaki kurumla-rın sarsılmasında goumlruumlr ldquo(hellip) Hangi medeniyet olursa olsun din ve toplum arasında varolan belirli bir gerilim yuumlksek bir duumlzeye işaret eder Din yorgun duumlşmuumlş ser-semlemiş insanlara sihirli yardımlarda bulunarak başlar devlet adamlığı ve sanat iccedilin ccedilok yarayışlı olduğu goumlruumllen ahlak ve inanccedil oumllccediluumlsuuml vererek biter din geccedilmişin kayıp davaları uğruna oumlluumlmuumlne savaşarak son bulur Ccediluumlnkuuml her an artan veya doumlnuumlşen bilgi (hellip) mitoloji ve ilahiyata ters duumlşer ruhbanların denetimindeki sanat ve edebi-yat yara accedilan pranga veya nefret edilesi engelleme olarak algılanırken duumlşuumlnce tarihi lsquobilim ve din arasında muumlcadelersquo huumlviyetine buumlruumlnuumlr Yasa ve cezalandırma eğitim ve ahlak evlilik ve boşanma gibi başlangıccedilta din adamlarının uhdesinde olan kurumlar kitapların denetiminden ccedilıkmaya başlar duumlnyevileşir belki de sıradanlaşır Entelektuumlel sınıflar arkaik ilahiyatı kısa bir ikircikliğin ardından da onunla gelen ah-lakı terk eder edebiyat ve felsefe ruhban-karşıtı olur Bağımsızlık hareketi ccediloşkulu bir mantık tapınmasına doumlnuumlşuumlrken her dogma ve her duumlşuumlnce karşısında elinin kolunun bağlandığı bir duumlş kırıklığıyla duccedilar olur Dini dayanaklarından yoksun kalan davranış biccedilimleri epikuumlryen bir kaosa geriler inancın tesellisinden yoksun kalan hayat bilincinde olunan yoksulluk ve sıkıcı varsıllığa benzer bir biccedilimde ağır gelmeye başlar Toplum ve toplumun dini beden ve ruh gibi birlikte ve ahenk iccedilinde sona erer Bunlar olurken ezilenler arasından yeni bir mit doğar insanoğlunun umuduna yeni bir şekil ccedilabalarına yeni bir cesaret verir asırlar suumlren kaosun ardından bir baş-ka medeniyet inşa edilirrdquo3 Aşağıdaki metinler Medeniyetin Hikacircyesirsquonin ilk cildi olan Oryantal Mirasımızrsquodan4 alınmıştır

1 Tarihyazımı toplumları milletleri kuruluşları etkileyen hareketlerden doğan olayları zaman ve yer goumlstererek anlatan bu olaylar arasındaki ilişkileri daha oumlnceki ve sonraki olaylarla bağlantı-larını karşılıklı etkilenmeleri her milletin kurduğu medeniyetleri kendi iccedil sorunlarını inceleyen bilim

2 The Story of Civilization Renaissance s173 Story of Civilization Cilt 1 s714 Will Durant ldquoThe Story of Civilization Part Irdquo Our Oriental Heritage Simon na Schuster New

York 1954 s 116-

BATI GELENEKLERİNİN YAKIN DOĞULU KAYNAKLARI

41

1 Asıl Kurucular

William James Durant

Yazılı tarih en az altı bin yıllıktır Bildiğimiz kadarıyla bu suumlrecin ilk ya-rısında insan faaliyetlerinin merkezi Yakın Doğursquodur lsquoYakın Doğursquo derken esas itibariyle Asyarsquonın guumlneybatısı Rusya ve Karadenizrsquoin guumlneyi Hindis-tan ve Afganistanrsquoın batısından bahsetmekle birlikte Mısırrsquoı da dahil edi-yoruz ccediluumlnkuuml Mısır antik zamanlardan itibaren Doğu medeniyeti dediğimiz devasa bileşikle bağlantılıdır Bizim Avrupa ve Amerikan kuumlltuumlrlerimizin sırasıyla Girit Yunan ve Roma aracılığıyla istihraccedil ettiğimiz tarım ve ticaret at ve araba madeni para ve akreditif el sanatları ve sanayi yasa ve huumlkuuml-met matematik ve tıp şırınga ve drenaj sistemleri geometri ve astronomi takvim ve saat ve takımyıldızlar alfabe ve yazı kacircğıt ve muumlrekkep kitaplar ve kuumltuumlphaneler ve okullar edebiyat ve muumlzik heykel ve mimari sırlı ccediloumlm-lek ve incelikli eşya tektanrıcılık ve ccedilokeşlilik kozmetik ve ziynet dama ve zar on-kukalı bowling ve gelir vergisi suumlt-annelik ve bira halkların ve ccedile-kişen kuumlltuumlrlerin kaynadığı bu fırtınalı sahnede geliştirilmiştir Medeniyeti ldquoAryanrdquolar kurmadı Babil İmparatorluğursquondan ve Mısırrsquodan aldılar Mede-niyeti Yunanistan başlatmadı ndash başlatmaktan ziyade medeniyetin mirasına kondu ticaret ya da savaşın sitelerine taşıdığı uumlccedil bin yıllık sanat ve bilimin şımartılmış vacircrisiydi Yakın Doğursquoyu inceler ve onurlandırırken Avrupa ve Amerikan medeniyetinin asıl kurucularına gecikmiş bir borcu oumlduumlyor ola-cağız

Tarihccedili yazar ve filozof olan William James Durant 1885rsquode ABDrsquonin Massachusetts eyaletinde doğdu Beş yaşından itibaren Cizvit Tarikatırsquonın okullarında eğitim goumlren Durant kilisede kariyer yapması beklenirken sosya-list felsefede yoğunlaştı Spinoza ve Bakuninrsquoe duyduğu derin ilgiye rağmen anarşizmin ldquokendin gibi olrdquo telkinini disipline sokulmamış bir ldquokendilikrdquoin kişiyi rdquoihtiraslarının koumllesirdquo haline getireceği ldquoahlaki bir davaya cesaretle adanmasınırdquo engelleyeceği gerekccedilesiyle benimsemezken Birinci Duumlnya Sa-vaşı her tuumlrluuml siyasi hareketin altında ldquoguumlce duyulan şehvetrdquoin yattığı şeklin-deki goumlzlemini doğruladıldquoRadikal toplumsal değişimrdquo duumlşuumlncesinden uzak-laşan Durant ldquoinsanlığın gelişimini proletaryanın yuumlkselmesi ile ilişkilendir-mek yerine kuumlccediluumlk bir ccedilocuğun kahkahasına veya evliliklerin dayanıklılığına bağlayanrdquo bir genel felsefe geliştirdi Ariel Durant eşinin otuzlu yaşlarından itibaren manevi kimyasına ldquosevgi felsefe Hıristiyanlık ve sosyalizmrdquoden olu-şan bir bileşimin hacirckim olduğunu yazacaktı


42

1907rsquodeki mezuniyetinden sonra bir suumlre New Yorkrsquota muhtelif dergilerde muhabir olarak ccedilalıştı New Jersey eyaletindeki Seton Hall Uumlniversitesirsquonde Latince Fransızca İngilizce ve Geometri okutmanı oldu 1911rsquode işccedili ccedilocuk-larına eğitim vermek uumlzere kurulan Ferrer Modern Schoolrsquoun muumlduumlrluumlğuumlne gelen Durant sonraki yıllarda eserlerine birlikte imza atacağı oumlğrencisi Cha-ya (Ida) Kaufman (ldquoArielrdquo) ile evlendi 1917rsquode asistan olduğu Columbia Uumlni-versitesirsquondeki doktora ccedilalışmaları suumlrecinde felsefenin gelişmemesinin nede-nini toplumun guumlncel sorunlarını yok sayıyor olmasına bağladığı Felsefe ve Toplumsal Mesele (Philosophy and Social Problem) isimli ilk kitabını yaz-dı 1926rsquoda basılan Felsefenin Hikacircyesi (The Story of Philosophy) felsefe-yi geniş kitlelere sevdiren bir ilk eser olarak buumlyuumlk takdir goumlrduuml ve ccedilok sat-tı 1933rsquodeki Rusyarsquonın Trajedisi Kısa Bir Ziyaretten İzlenimlerrsquoi (Tragedy of Russia Impressions from a Brief Visit) Rusyarsquodan Alınacak Dersler (The Les-son of Russia) izledi

1913rsquoden başlayarak kuumlltuumlrlerin yayılmaları birbirlerinden etkilenmek su-retiyle oluşturdukları yeni biccedilimler uumlzerinde yuumlruumlttuumlğuuml ccedilalışmalar beheri bin sayfayı aşkın on bir ciltten oluşan oluşan Medeniyetin Hikacircyesi (The Story of Civilization) kuumllliyatının ccedilekirdeğini oluşturdu Felsefenin Hikacircyesirsquonin aile-ye sağladığı mali imkacircnları kullanarak evlerine kapanan genccedil ccedilift kırk yıl bo-yunca (1935-1975) devasa eseri uumlzerinde ccedilalışmaya başladı Bu suumlreccedil zarfın-da Will Durant Amerikalıların uumlnluuml Bağımsızlık Bildirgesirsquonden (Declarati-on of Independence) yola ccedilıkarak ldquoKarşılıklı-Bağımlıklık Bildirgesirdquoni (Dec-laration of Interdependence) kaleme aldı 1945rsquode ABD Kongresirsquonin zabıtla-rına geccedilen bu bildirge insanlığın esenliğinin sağlanmasında uluslararası da-yanışmanın yaşamsal oumlnemine işaret eden ilk metinlerdendir

1967rsquode kuumllliyatın onuncu cildi olan Rousseau ve İhtilacircl (Rousseau and Revolution) ile Pulitzer Oumlduumlluuml alan Will ve Ariel Durant 1968rsquode ABD Kong-resi tarafından sivillere verilen en buumlyuumlk nişan olan Oumlzguumlrluumlk Madalyası (Presidential Medal of Freedom) ile onurlandırılır

Will ve Ariel Durant ccediliftinin yaşamı en az eserleri kadar sıradışıdır Ariel Durant 1981rsquode bir daha ccedilıkmamak uumlzere doksan altı yaşındayken hasta-haneye kaldırılan eşinin ardından yemek yemeyi keser on beş guumln arayla yaşama veda ederler

Durantların diğer eserleri Tarihin Dersleri (The Lessons of History) Darwin Ccedilağı (The Age of Dar-win) Einstein Ccedilağı (The Age of Einstein) Ccedilifte Otobiyografi (Dual Autobiography) ile oumlluumlmuumlnden sonra yayınlanan Arkaik Ccedilağlardan Modern Ccedilağın Doğuşuna kadar Medeniyetin Kısa bir Tarihi (A Brief History of Civilization from Ancient Times to the Dawn of the Modern Age 2001 Gelmiş Geccedilmiş En Buumlyuumlk Zekacirclar ve Fikirler (The Greatest Minds and Ideas of All Time 2002) Tarihin Kahramanları (Heroes of History 2002)


43

B SUumlMERYA

1 Elam Susa kuumlltuumlruuml ccediloumlmlekccedili ccedilarkı araba-tekeri

Will Durant

(hellip) Diclersquonin Basra Koumlrfezirsquone doumlkuumllduumlğuuml yerin kuzeyinde Amararsquoya doğru (hellip) Yahudilerin Elam olarak bildikleri boumllgenin merkezinde yeralan Susarsquoda () ırkları ve koumlkenleri bilinmeyen bir halk tarihin ilk medeniyet-lerinden birisini kurdu Burada bizden bir kuşak oumlnce Fransız arkeologlar yirmi bin yıllık insan kalıntıları ve İOuml 4500rsquoe uzanan ileri bir medeniyetin iz-lerini buldu Elamlıların avcılık ve balıkccedilılık yaptıkları goumlccedilebe bir yaşamdan geldikleri anlaşılıyordu ancak daha o zamandan bakırdan mamul silah ve aletlere sahiptiler hububat ekiyor hayvanları evcilleştiriyorlardı hiyeroglif metinleri ve ticari evrakları aynaları ziynet eşyaları ve Mısırrsquodan Hindistanrsquoa ulaşan ticaretleri vardıhellip Sadece ccediloumlmlekccedili ccedilarkının değil araba tekerleğinin de en eski goumlruumlntuumlsuuml buradadır medeniyetin bu muumltevazı ancak yaşamsal aracı sonraki yıllarda Babilrsquode daha sonra da Mısırrsquoda ortaya ccedilıkacaktır

(hellip) Mezopotamyarsquonın erken tarihi bir bakıma Semitik olmayan Suumlmerli-

lerin Kişrsquoden Agadersquoden ve diğer kuzey merkezlerden gelen Semit halklar arasında bağımsızlık muumlcadelelerinin tarihidir Bu muumlcadelelerde taraf olan halklar farkında olmadan hatta belki de istemeden işbirliği yaparak tari-hin bildiği ilk şuumlmuumllluuml aynı zamanda en yaratıcı ve emsalsiz medeniyetini kurdular

Bu unutulmuş kuumlltuumlruumln guumln ışığına ccedilıkarılması arkeolojinin aşk mace-ralarından birisidir Zamanın boyutlarını iyi kavrayamayanlarımızın ldquoarka-ikrdquo dedikleri insanlar -yani Romalılar Yunanlılar ve Yahudiler- Suumlmeryarsquoyı bilmiyorlardı Herodotrsquoun hiccedil duymadığı duyduysa bile kendisi iccedilin fazla arkaik olduğunu duumlşuumlnduumlğuuml iccedilin bilmezlikten geldiği anlaşılıyor İOuml 250rsquode yazan Berosus isimli bir Babilli tarihccedili Suumlmeryarsquoyı soumlylencelerden oluşan bir peccedilenin arkasından goumlruumlyor Basra Koumlrfezirsquonin sularından karaya ccedilıkan Oan-nes adlı birisinin başkanlığındaki bir canavar ırkı tarım metalurji ve yazı sanatını diğer bir deyişle ldquohayatı iyileştiren şeylerin tuumlmuumlrdquo insanoğluna bu Oannesrsquoten miras kalıyor ve ldquoo zamandan sonra yeni buluşlar yapılmıyorrdquo

Onca araştırmaya karşın Suumlmerlilerin hangi ırktan olduklarını soumlyleye-mediğimiz gibi Suumlmeryarsquoya hangi yoldan girdiklerini de bilmiyoruz Belki Orta Asyarsquodan geldiler belki Kafkaslar veya Ermenistanrsquodan Fırat ve Dicle


44

yoluyla Mezopotamyarsquoya indiler (hellip) Hatta belki de Moğol koumlkenliydiler ccediluumlnkuuml dillerinde Moğol lisanını hatırlatan pek ccedilok şey vardır Bilmiyoruzhellip Medeniyetleri kemale erdiğinde -yani İOuml 2300 civarında- Suumlmeryalı şair ve bilginler uumllkelerinin arkaik tarihini yeniden tesis etmeyi denedi Şairler bir yaratılış efsanesi ile arkaik bir kralın işlediği guumlnahın neden olduğu korkunccedil bir selin yıkıp mahvettiği ilkel bir cennet soumlylencesi yazdı Bu sel Babil ve İbrani geleneğine intikal etti ve Hıristiyan itikadının bir parccedilası oldu (hellip) Rahip-tarihccedililer Suumlmer medeniyetinin mucizelerinin gelişimini iccedilere-cek buumlyuumlkluumlkte bir geccedilmiş yaratma gayretiyle Selrsquoden 432000 yıl oumlncesine uzanan bir suumlreci kapsayan hanedan ve krallar listesi oluşturdular Tammuz ve Gılgamış bu kralların en etkileyici olanlarıydı Gılgamış daha sonra Babil edebiyatının en buumlyuumlk şiirlerinden birisinin kahramanı olurken Tammuz oumlnce Babil panteonuna geccedilti oradan da Yunanlıların Adonisrsquoi oldu

Will Durant Our Oriental Heritage s118-136

2 Tammuz Diyonisus Osiris-Horus Hz İsa

ldquoTammuzrdquo Suriye ve Luumlbnanrsquoda tapılan bir ilah olan ldquoDumuzurdquonun İbra-ni dilindeki karşılığıdır (hellip) İncilrsquode (Hezekiel 814) bahsi geccedilen Tammuz İOuml 2000 civarında 25 Aralık guumlnuuml Suriyersquonin Gebal (modern Gebail Yu-nanca Bublos)5 şehrinde Mylitta isimli bir bakireye doğan bir ldquoyaşam-oumlluumlm-yeniden doğuş tanrısırdquodır mağarasından sabah ccedilıkar gece doumlner aradaki suumlrede goumlkyuumlzuumlnuuml tavaf eder

Yunanlılar onu ldquoAdonisrdquo olarak tanır soumlzcuumlk Fenike dilinde ve İbrani-cersquodeki ldquoAdhonrdquodan gelir Babil mitolojisi Dumuzu ya da Tammuzrsquou6 kışı simgeleyen vahşi bir yaban domuzunun katlettiği yakışıklı bir ccediloban olarak anlatır Tammuz mucizeler goumlstermekte hastaları iyileştirmektedir İnsa-noğlunun kurtarıcısı olmak iccedilin meşakkatli bir oumlluumlme katlanmış bir takım beyanlara goumlre uumlccediluumlncuuml guumln yeniden dirilerek ebediyen kutsanmış yeni bir hayata başlamıştır

Tammuzrsquoun oumlluumlmuuml Suriye ve Filistinrsquoin nebatatın telef olduğu uzun kurak yazlarını dirilerek hayata doumlnmesi ise yağmur mevsiminde yeniden canlanan ccedilatlamış toprakların bereketli bitkilerle oumlrtuumllmesini simgeler veya oumlluumlmuuml soğuk sert kışın yani mitolojik yaban domuzunun dirilişi ise yem-yeşil bir baharın anlatımıdırrdquo7

5 Guumlnuumlmuumlzde Beyrutrsquoa 37 km uzaklıkta Byblos6 Yahudi takviminin doumlrduumlncuuml Milacircdi takvimin yedinci ayı temmuz buradan gelir 7 The International Standard Bible Encyclopedia ldquoAdonisrdquo ve ldquoTammuzrdquo maddeleri


45

İnanın azizler Efendiniz geri verildiDirilen Efendinize inanınTammuzrsquoun tahammuumll ettiği acılarla Tedarik edilmiştir bizim kurtuluşumuz

Yukardaki dizenin yazarı Knidoslu Ctesias İOuml 400 civarında Knisdos da [Datccedila] yaşamış hekim ve tarihccedilidir Pers kraliyet arşivlerini temel aldı-ğı soumlylenen Persica isimli yirmi uumlccedil ciltlik Asur ve Pers tarihleri Homerosrsquoun ldquoEpikrdquo veya ldquoHomeros Yunancasırdquo olarak bilinen dilde yazdığı İlyada ve Odi-seyarsquosından farklı olarak İyonya lehccedilesinde kaleme alınmıştır Ctesiasrsquoın ta-rihccedililiği genel kabuluumln dışında bilgiler ihtiva ettiğinden zaman zaman tartış-malı olmakla birlikte Homerosrsquoun inanırlığını yer yer sarsmış olduğu da bir gerccedilektir

Tammuzrsquoun dirilişi her yıl suyla yıkanma ve yağla meshedilme işlemleri-ni iccedileren bir yas ayiniyle anılır Akadlara ait bir metinde ldquoFigan eden erkek-ler ve kadınlar bana Orsquonunla gelinrdquo diye yazar ldquooumlluumller mezarlarından ccedilık-sınlar ve tuumltsuumlyuuml koklasınlarrdquo Arkaik İbraniler Temmuzrsquoun yasının tutul-duğunu Eski Ahitrsquote şoumlyle anlatır ldquoVe Rab evinin şimale doğru olan kapısı-nın girilecek yerine beni getirdi ve işte Tammuz iccedilin ağlayan kadınlar ora-da oturmakta idiler Ve bana dedi goumlrduumln muuml acircdemoğlu Yine bunlardan buumlyuumlk mekruh şeyler goumlreceksinrdquo [Hezekiel 814-15] Tammuzrsquoun dirilişi ile Akat toprakları yeniden bereketlenir mevsimsel ve guumlnluumlk doumlnguuml surer

Diyonisus (ya da Diyonisos) dininin Trakyarsquoda başladığı ve bilinen duumln-yaya yani Yunanistan Mısır ve Bakuumls olarak bilindiği Romarsquoya oradan ya-yıldığı kabul edilir Bununla birlikte Diyonisus isminin eski Yunanistanrsquoın tarih oumlncesi Miken şehrinde bulunan ldquoLinear Brdquo tabletlerinde yer almış ol-ması İlahrsquoın koumlkenlerinin Akdenizrsquode Minos medeniyetinin (İOuml 3000-1000) huumlkuumlm suumlrduumlğuuml Giritrsquote olduğuna işaret etmektedir

Homeros destanlarında adı geccedilen Eski Truva kentini ortaya ccedilıkaran Al-man Arkeolog Heinrich Schliemannrsquoın (1822-1890) bulguları ışığında Miken medeniyetinin izini suumlren İngiliz Arkeolog Soumlr Arthur John Evans (1851-1941) Knosos Giritrsquote farklı bir medeniyetin izlerini bulur Koumlkleri Miken medeniye-tinden ccedilok daha eskilere giden bu goumlrkemli uygarlığa ait yaklaşık 5000 tab-lette kullanıldığı goumlruumllen yazıya ldquoLinear Brdquo yazısı denir İOuml 2000rsquolerden iti-baren kullanıldığı anlaşılan bu yazı yumuşak kil tabletler uumlzerine iğne uccedillu bir stilus ile yazılır Mezopotamyarsquodaki oumlrneklerinin aksine tabletler ateşte


46

pişirilmemiş kendiliklerinden kurumaya bırakılmış olduklarından guumlnuumlmuuml-ze ulaşabilmiş olmaları şans eseridir

Diyonisusrsquoa tapınma İsarsquonın doğumundan birkaccedil yuumlzyıl oumlncesinde baş-lar Romarsquonın ve Roma halkının anıtsal bir tarihini yazan Titus Livius (İOuml 59-İOuml 17) Diyonisus itikadının İOuml 186 yılındaki esaslarını nakleder Julius Cesar (İOuml 100-İOuml 44) doumlneminde resmen tanınmış olan sırları yazar8 Di-yonisus bakire Semelersquoden doğar Babası Zeusrsquotur Bazı kaynaklarda bir hayvan yemliğine yerleştirildiği ve mağarada buumlyuumltuumllduumlğuuml soumlylenir ki baba Zeus da oumlyledir Tammuz gibi Diyonisus da bir ldquoyaşam-oumlluumlm-yeniden doğuş ilahırdquodır Bazı metinlerde ldquokuzurdquo ile oumlzdeşleştirilir diğer isimleri ise Krallar Kralı Biricik Oumlz-oğul Kurtarıcı (Soterios) Kefil Hamil-i Guumlnah Meshedil-miş Olan Alfa ve Omega9 şeklindedir

(hellip)Hıristiyan babalarından Rahip Julius Firmicus Maternus 346rsquoda der-

lediği ve Roma İmparatoru II Constantiusrsquoa (317-361) ithaf ettiği Pagan Dinlerin Yanlışları (De Errore Profanarum Religionum) başlıklı kitabında Diyonisusrsquoun muumlritlerinin Orsquonun ldquoyakalanıp oumllduumlruumllduumlğuumlnerdquo ve katillerinin ldquobedenini kesip parccedilaladıklarına (hellip) ve midelerine indirdiklerinerdquo inan-dıklarını yazar Bu olay her iki yılda bir inananlar tarafından ldquo[Tanrırsquonın yenilip yutulduğu] zalim bir şoumllenlerdquo anılmakta muumlritler ldquocanlı bir boğayı dişleriyle parccedilalayarak yemektedirlerrdquo

İmparatorun paganlara yeterince sert davranmadığını duumlşuumlnduumlğuuml anla-şılan Maternus eski dinleri yeryuumlzuumlnden silmenin Constantiusrsquoa kutsal bir goumlrev olarak tevdi edildiğini hatırlatır

Diyonisusrsquoun sırları arasında bir kutsal yemek Tanrırsquonın oumlluumlmuumlne dair bir sır ve kurtuluş vardır Oumlte yandan Diyonisusrsquoa diğer tanrılarla birlikte guumlnuumlmuumlzde Atinarsquonın bir semti olan Eleusinarsquoda (Eleusis) ldquoEleusina Sırlarırdquo denilen yerde tapınılır

ldquoEleusina Sırlarırdquo Eski Yunanrsquoda Demeter ve Persephone kuumlltlerinin yılda bir kez yapılan uumlyeliğe kabul (initiation) toumlrenlerinin adıdır Batı geleneğinin oumlnemsenen bir parccedilası olan bu uygulamalar Yahudilerin ldquobar mitzvahrdquoı gibi ergenlikten yetişkenliğe geccedilişi Hıristiyanların ldquovaftizrdquoi gibi tanrısal kutsan-mayı veya gizli bir tarikat cemaat veya cemiyete kabul ile orada lsquoyeniden doğuşrsquou simgeler ldquoEleusina Sırlarırdquo İOuml 1600 civarında Miken doumlneminde başlamış daha sonra Romarsquoya yayılmıştır Adayların (initiates) tanrılarla buuml-

8 Yazarın adı İngilizcede ldquoLivyrdquo The Roman History 39 3 69 ldquoAlfardquo herkesten oumlnemli 1-numara ldquoomegardquo super-guumlccedilluuml olduğunu ima eder (ccediln)


47

tuumlnleştiği tanrısal guumlcuumln oumlbuumlr duumlnyaya dair vaad ve oumlduumlllerini ifade ettiğine inanılan etkinliklerde ayinler seremoniler ve inanccedillar gizlidir

Osiris ve oğlu Horusrsquoa (diğer bazı isimleri Har Haroeris Har-pa-khered Harpokrates vb) Mısırrsquoda tapılmakla birlikte kuumllt Yunan Ptolemaic Hanedanırsquondan itibaren Yunanistan ve Roma İmparatorluğursquona (İOuml 3000-400) yayılmıştır

Horus 25 Aralıkrsquota İsis-Meri adında sonsuza dek bakire kalan bir baki-reye bir mağara veya yemlikte doğar İsis analık ve bereket tanrıccedilası olup ldquoCennetin Anasırdquo ldquoCennetin Kraliccedilesi (Regina Coeli)rdquo ve ldquoStella Marisrdquo ad-larıyla anılır Guumlnuumlmuumlzde Roma Katolik Kilisesi de İsarsquonın annesi Meryemrsquoi (Mary) aynı sıfalarla anmaktadır

ldquoBen buumltuumln varlıkların doğal anasıyımrdquo demektedir ldquotuumlm elementlerin hanımı ve muumlrebbiyesi herşeyin ilk atası ilahi guumlccedillerin başkanı cennetin kraliccedilesi semavi tanrıların birincisi tanrıccedilaların ışığı havadaki gezegenler denizlerdeki hasiyetli ruumlzgacircrlar cehennemin sessizliği benim emrimdedir benim adıma benim ilahiyatıma tuumlm duumlnyada ccedileşitli davranış acircdet ve isim-lerle tapınılır ccediluumlnkuuml Firigyalılar bana Tanrıların Anası derlerrdquo10

ldquoİsisrsquoin başlangıccedilta bakire (veya belki de cinsiyetsiz) bir tanrıccedila olduğu bakire olduğuna dair inanccedil Mısır pratiğinin ileriki safhalarında da devam et-mekle birlikte muumlritlerinden oumlduumlnsuumlz zuumlht talep ettiği şeklinde bir itikadın da eklendiği anlaşılmaktadır

ldquoGreko-Roman kuumlltuumlruuml oumlzellikle de İsisrsquoten hayli etkilenmiş ona Stella Maris Deniz Yıldızı ismini vermiş Kutup Yıldızırsquonda simgeleştirmiştir (hellip) [Meryemrsquoin] Mesih ile birlikteki pentuumlrleri İsis ve Horusrsquoun resimleri ile ccedilarpıcı bir benzerlik goumlsterirrdquo11

Osirisrsquoin duumlnyevi babasının adı Sebrsquotir ve soylu bir aileden gelir İsis Osirisrsquoten ilah oumllduumlkten sonra gebe kalır Musarsquonın İncilrsquodeki hikacircyesini anımsatan bir biccedilimde oğlu Horusrsquou Nil Nehrirsquonin deltasındaki papirus ba-taklıklarında saklar (hellip)

Horusrsquoun 25 Aralık civarındaki doğum guumlnuumlnuumln tapınaklarda kutlanma-sına da bu aşamada başlandığı goumlruumlluumlr Macrobius ve Paskalya Vakayıname-sinin12 Hıristiyan yazarının da belirttikleri gibi [kutlamalarda] ldquobir bebek

10 Altın Eşek (The Golden Ass) guumlnuumlmuumlze eksiksiz ulaşan ilk romandır on bir boumlluumlmden oluşan epik romanın yazarı Lucius Apuleius 125 ndash 180 yılları arasında yaşadı

11 Jordan Michael Kyle Cathie Ltd London 199212 Ambrosius Theodosius Macrobius (395ndash423) Romalı dilbilgisi uzmanı ve Yeni Eflacirctuncu (Ne-

oplatonist) filozof Paskalya Vakayınamesi (Paschal Chronicle Chronicon Paschale Chronicum Alexandrinum veya Constantinopolitanum veya Fasti Siculi) Yedinci yuumlzyılda Bizansrsquota derlenen


48

Horus figuumlruuml ahıra benzetilen bir dekorun oumlnuumlne yerleştirilen yemliğe yatırı-lır yanına da İsisrsquoin bir heykeli konurdu Horus bir anlamda insanoğlunun Kurtarıcırsquosıydı Duumlnyanın ışığı olarak karanlık guumlccedillerden insanoğlu adına intikam alırdırdquo

1867 doğumlu Joseph McCabe on dokuz yaşında Fransisken tarikatına in-tisap etmiş yoldaşı olduğu keşişlerden ve Hıristiyan doktrininden soğuyarak 1896rsquoda rahipliği bırakmıştır Kısa suumlre sonra rahiplik kurumunu eleştiren yazılar yazmaya başlayan McCabe Britanya Rasyonalist Basın Derneğirsquonin kurucularındandır Bu boumlluumlmde yukarıda The Story of Religious Contro-versy (Dini İhtilacircfların Hikacircyesi) adlı eserinden (boumlluumlm xıv) alıntılar yap-tığımız McCabe 1955 yılındaki oumlluumlmuumlne kadar ABD Avustralya ve Buumlyuumlk Britanyarsquoda ldquoHıristiyanlığın adaletsizliklerini ve sahtekacircrlıklarını anlattığırdquo doumlrt bin civarında konferans vermiştir

Guumlnuumlmuumlzde Roma katakomblarında13 bulunan ve uzmanların orijinal ldquoMadonna ve Bebekrdquo resimleri olduğunu iddia ettikleri resimler Bakire İsis-Merirsquonin kucağında bebek Horusrsquou taşırken goumlsterdiği resimlerdir

İsa gibi Horusrsquoun doğumu da Doğu semalarında yuumlkselen bir yıldızla ilacircn edilir ve kendisine uumlccedil akil adam refakat eder ldquoOsirisrsquoin avdeti Uumlccedil Bil-ge Adam adam tarafından accedilıklandı bunlar Orionrsquoun kemerindeki Mintıka Anilam ve Alnıtak yıldızlarıydı ve yuumlzleri Osirisrsquoun doğuda yuumlkselen yıldızı Siriusrsquoa (Sothis) doumlnuumlktuuml (hellip) [dahası] İsarsquonın soumlzde avdetinden 1500 guuml-nuumlmuumlzden 3500 yıl oumlnce Luksor Tapınağının duvarlarında Horusrsquoun Tebliğ edildiğini Ana rahmine duumlştuumlğuumlnuuml doğduğunu ve tapınıldığını goumlsteren resimler vardı Bakire İsisrsquoe Horusrsquoa gebe kalacağını soumlyleyen Thoth gebe bırakan lsquoKutsal Ruhrsquo Knephrsquotir (hellip) [astroloji bağlamında] Bakire burcu Vir-go İsisrsquoe Arslan burcu Leo ise kocası Osirisrsquoe tahsislidir Bir aslan ve bir bakireden oluşan Sfenks Nil Nehrirsquonin taşmasını simgeler (hellip) Bakirenin elindeki buğday başağı taşkın aylarına goumlndermedirrdquo14

Goumlk tanrısı Horus ve onun ezeli ve ebedi Babası Osiris tıpkı İsa Tanrı ve onun Babası gibi birbirlerinin yerine geccedilerler İsa gibi Horusrsquoun da ldquoBa-bam ve ben birizrdquo dediği iddia edilir Horusrsquoun kişisel lakabı ldquoİusardquodır ve ldquoBabardquo anlamına gelen ldquoPrsquotahrdquoın ldquoebedi oğlurdquo anlamına gelir On iki yaşında Tapınakrsquota oumlğretim goumlren Horus on sekiz yıl kadar kaybolur otuz yaşında tekrar ortaya ccedilıkar ve [efsanevi] Eridanus Nehrirsquonde daha sonra boynu vuru-

Hıristiyan vakayınamesi Acircdemrsquoden Buumlyuumlk Doğu Roma İmparatoru Heracliusrsquoun (610-642) huuml-kuumlmdarlığının yirminci yılına kadarki doumlnemi kapsar

13 Yeraltında inşa edilmiş koridorları ve odaları olan mezarlık (ccediln)14 de Lalande Joseph Jerome Astronomie par M de la Lande 1731


49

lacak olan ldquoVaftizci Anuprdquo tarafından vaftiz edilir Oumlte yandan vaftizi oumlnem-li bir gelenek olarak benimseyen Hıristiyanlar en az Aziz Pavlusrsquotan itibaren suya batmanın oumlluumlm benzeri bir deneyim olduğunun ayırtındadırlar sudan ccedilıkmak yeni bir hayatın başlangıcı olarak algılanır

İsa gibi su uumlstuumlnde yuumlruumlmek de dahil olmak uumlzere Horusrsquoun da ccedilok sa-yıda mucizesi vardır Bunların arasında El-Azarusrsquou (El-Osiris) diriltmesi İsarsquonın Lazarusrsquou diriltmesini anımsatır

İsarsquonın mucizlerinden biri olarak Batı geleneğinde yerini alan onlar-ca karakterden biri olan Havari Lazarus mezarından dirilerek ccedilıkar ldquoİsa Beytanyarsquoya vardığında Lazar doumlrt guumlnduumlr mezardaydı Mezar bir mağaray-dı oumlnuumlne de bir taş koymuşlardı İsa lsquotaşı kaldırın diyersquo buyurdu İsa goumlz-lerini yukarı kaldırarak lsquoEy baba beni işittiğin iccedilin sana şuumlkrederimrsquo (hellip) Bunları soumlyledikten sonra yuumlksek sesle bağırdı lsquoLazar dışarı gelrsquo Oumlluuml elleri ayakları sargılarla bağlı yuumlzuuml bezle sarılmış olarak dışarı ccedilıktırdquo (Yeni Ahit Yuhanna 11 38-44)

Horusrsquoun on iki talebesi [havarisi] vardır yaşamının bir aşamasında bu havarilerin karşılarına ldquoDağda doumlnuumlşuumlm geccedilirmişrdquo olduğu halde ccedilıkar Yasarsquoyı yuumlruumlrluumlğe koyacak bin yıl yaşayacaktır Havarileri Horusrsquoun vaazını ldquoİusarsquonın vecizelerirdquo olarak kayda geccedilerler bunlardan ikisi ldquoAnuprdquo ve ldquoAanrdquo kendisine ldquoşahitlikrdquo etmiş olduklarından İsarsquonın yaşamında benzer işlevi goumlrmuumlş olan iki Yahyarsquoyı anımsatır

lsquoMeshedilmişrsquo anlamına gelen KRST lakabı İsarsquodan ccedilok oumlnce Horusrsquoa ve-rilmiştir Horusrsquoun diğer isimleri şunlardır Diriltilmiş Olan Prsquotahrsquoın (veya Babarsquonın) Ezeli ve Ebedi Oğlu Tarik Harikat ve Işık Mesih İnsan Oğlu Tanrırsquonın Oğlu Kelam Kelam Uumlruumlnuuml Beden Kutsal Ccedilocuk Tanrırsquonın Mes-hedilmiş Oğlu Hakikat Kelamı Balıkccedilı İyi Ccediloban Tanrırsquonın Kuzusu Baba Osirisrsquoin isimleri Efendilerin Efendisi Kralların Kralı Tanrıların Tanrısı İyi Ccediloban Diriliş ve Hayat Sonsuzluk ve Bekacirc ldquoErkeği ve Kadını Tekrar Doğur-tan Tanrırdquo

Horus ldquolacircnetli bir ağaccedilrdquota iki hırsızın arasında guumlnahlarının kefaretini oumldemek uumlzere asılır Oumllduumlkten sonra goumlmuumllduumlğuuml mezardan İsa gibi kalkar ve lsquoAmen-tirsquo olarak bilinen lsquoCennetrsquoe veya lsquoOumlbuumlr Duumlnyarsquoya yuumlkselir Dualarını lsquoamenrsquo soumlzcuumlğuuml ile bitiren Hıristiyanlar gibi Horusrsquoa tapınanlar da lsquoAmen-tirsquo derlerdi

Yahyarsquonın inananları Uumlrduumlnrsquode vaftiz edilmesinden en az 2500 yıl oumlnce Mısırlılar Nilrsquode veya goumlmuuml odalarında vaftiz ediyorlardı Her iki durumda da vaftizin amacı ister diri ister oumlluuml olsun insanları temizlemek ve yeniden canlandırmak bu surette yeni bir lsquoebedi kutsanmışlıkrsquo doumlnemine kavuşma-


50

larını sağlamaktı Dahası guumlnuumlmuumlzde Hıristiyanların İsa ile vaftiz aracılığı ile buumltuumlnleştikleri gibi arkaik Mısırlılar da Horus ile suda vaftiz edilerek buuml-tuumlnleştiklerine inanıyorlardı İsarsquoyı vaftiz eden Yahya Horusrsquou vaftiz eden-ler de ikincil tanrılardı

Hıristiyanlığın ilk yazarlarından Kartacalı Tertullian (160ndash220) ldquo(hellip) zira yıkanma dile duumlşmuumlş İsisrsquoin gizli ayinlerine katılmanın yoludurrdquo diye ya-zar15 lsquoHakikat bitkisirsquo denilen buğdaydan yapılan ccediloumlrekler Osirisrsquoin bedeni niyetine yenilir16

İsa İOuml 4-30 yılları arasında yaşadı (hellip) İsrailrsquoin Nasıra kentindendir Meryem isimli bir bakireye bir mağara ya da ahırda doğdu Yeni Anlaşmarsquoya goumlre (İncil Luka 126-33) ldquo(hellip) Allah tarafından Cebrail Melek Galilersquode Nasıra denilen şehre Davud evinden Yusuf adındaki adama nişanlı olan bir kıza goumlnderildi kızın adı Meryem idi Melek onun yanına girip dedi selacircm ey nimete eren kız Rab seninledirrsquo Ve Meryem bu soumlzlerden ccedilok şaşırarak lsquoBu nasıl selacircmdırrsquo diye duumlşuumlnuumlyordu Melek ona dedi lsquoKorkma Meryem ccediluumlnkuuml Allah oumlnuumlnde inayet buldun Ve işte gebe kalıp bir oğlan doğuracaksın ve adını İsa koyacaksın O buumlyuumlk olacak ona yuumlce Allahrsquoın oğlu denecekrsquordquo

Apocryphal Protevangelion İncilirsquone goumlre Mağara oumlylesine parlak bir ışıkla aydınlandı ki Yusuf ile Meryemrsquoin ebesi ışığa dayanamadılar

ldquoApocryphal Protevangelionrdquo Batıni ilk-İncil Resmi Kilisersquonin buumltuumlnuumlyle itibar etmediği ezoterik kutsal metinler anlamındadır İlk Hıristiyanlar ta-rafından yazıldığı duumlşuumlnuumllen bu metinler arasında İS 150 civarında ortaya ccedilıkan ve temel kaygısının Meryemrsquoin İsarsquonın doğumundan oumlnce ve doğumu suumlresince bakire olduğunu anlatmak olduğu kabul edilen James İncili (Gospel of James) vardır ldquoJamesrsquoin Ccedilocukluk İncilirdquo (Infancy Gospel of James) veya ldquoJamesrsquoin Batıni İncilirdquo (Protoevangelium of James) olarak da bilinir Oumlte yan-dan Jamesrsquoin İsa Mesihrsquoin duumlnyevi babası Meryemrsquoin nişanlısı Yusufrsquoun bir başka evliliğinden olma oğlu yani İsarsquonın uumlvey kardeşi olan Aziz James (Adil James) ile aynı kişi olduğu soumlylenir

15 Harold R Willoughby Pagan Regenenation ldquoBoumlluumlm VI A Study of Mystery Initiations in the Graeco-Roman Worldrdquo University of Chicago Press 1929

16 Hem bir ilah hem de bir insan olarak kabul edilen ldquoguumlnahsızrdquo İsarsquonın bedeninden ve kanından oluşan Kutsal Yemek yani hamursuz ekmeğin İsarsquonın bedeni şarabın kanı niyetine tuumlketildiği Aşai Rabbani [communion] Eucharist ayinine goumlnderme (ccediln)


51

(hellip) Ccedilobanlar [İsarsquonın] doğumuna hayran kaldılar melekler şarkılar soumly-ledi Bebek İsa doğumun hemen ardından Bakire Meryemrsquole konuşmaya başladı ldquoMeryem ben Tanrırsquonın oğlu İsarsquoyım Cebrail Melekrsquoin sana bildir-diği gibi doğurduğun o MUumlJDE benim ve Babam beni duumlnyanın kurtulması iccedilin yolladırdquo17 İhtiyar dul Anna18 bebek İsarsquoyı kutsadı Duumlnyevi babası ma-rangoz Yusufrsquotu (hellip) Geleneksel doğum guumlnuuml 25 Aralıkrsquotı Melekler yerel Kral Herodrsquoun bebeği oumllduumlrmeyi planladığını infaz edilmesi iccedilin ferman yayınladığını duyurdular

ldquo(hellip) Rabrsquobin meleği Yusufrsquoa ruumlyasında goumlruumlnuumlp dedi lsquoKalk anası ile ccedilo-cuğu al Mısırrsquoa kaccedil ve ben sana soumlyleyinceye kadar orada kal ccediluumlnkuuml Hiro-des (Herod) ccedilocuğu yok etmek iccedilin onu arayacaktırrsquo Yusuf kalktı geceleyin anası ve ccedilocuğu aldı Mısırrsquoa gitti Ve Hirodesrsquoin oumlluumlmuumlne kadar orada kaldırdquo (İncil Yeni Ahit Matta 213)

Kral Herod o gece doğan tuumlm erkek ccedilocukların katledilmelerini emretti Yaklaşık 153rsquouumlncuuml yılda Aziz Justin pagan okurlarına İsa Mesihrsquoin ba-

kire bir anadan doğmuş olmasına şaşırmamaları gerektiğini zira en saygın pagan yazarların Zeusrsquoun bazı oğullarından bahsederlerken ldquoBakire bir ana-dan doğmuşturdquo dediklerini hatırlatır ldquo[buna] Perseusrsquoa inandığınız gibi inanınrdquo19

Peki bakirelerden doğan bu Tanrılar neden İsarsquodan oumlnce de vardılar Aziz Justinrsquoin buna cevabı ldquoŞeytanlarrdquo şeklindedir ldquo[şeytanlar] Minervarsquonın cinsel ilişki olmadan Juumlpiterrsquoin kızı olarak doğduğu yalanını uydurdularrdquo

178 yılında Eflacirctun ekoluumlnden filozof Celsus İsarsquonın bakire doğumu ile alay eder Yunan mitolojisindeki [bakire analar] Danae Melanippe ve Anti-ope hikacircyelerine benzetir

Bir diğer Hıristiyan apolojetiği20 Adamantius Origenrsquoin (185ndash254 civarı) Celsusrsquoa cevabı ldquoBu tuumlr mucizevi hikacircyelere başvuran yegacircne insanlar biz Hıristiyanlar değiliz (hellip) [Celsus] bir filozoftan ziyade soytarı gibi yazıyorrdquo şeklindedir Nitekim İsa yuumlruumlduumlğuuml yolda bu tuumlr engellemelere ccedilatacağını (Korintoslulara Mektup 123 ve Vahiy 214) oumlnceden bildirmiştir

(hellip)İsa oumlluuml olduğu uumlccedil guumln suumlresince cehenneme iner Oumllduumlğuumlnde deprem ol-

muş altıncı ve dokuzuncu saatler arasında goumlkyuumlzuuml ve yeryuumlzuuml kapkara ke-silmiştir Bunu muumlteakip İsa yeniden canlandırılmış ve daha sonra cenne-

17 The Apocryphal Gospel (The First Gospel of the Infancy) Batıni İncil İsa Mesihrsquoin ccedilocukluğunun İlk İncili 13

18 Veya Hannah Meryemrsquoin annesi (ccediln)19 Perseues Yunan mitolojisindeki oumlnemli kahramanlardan biri babası Zeus annesi Akrisios kızı

Danaersquodir (ccediln)20 ldquoApologeticsrdquoten dini inanccedilları savunan ilahiyat dalı (ccediln)


52

te yuumlkselmiştir Mezarının boş olduğu iccedilinde sadece elbiselerinin bulundu-ğu goumlruumlluumlr Bir başka Batıni İncilrsquoe goumlre (Apocryphal Acta Pilati veya Nicode-mus İncili) Orsquonu cehennemden ccedilıkaran iki delikanlı baş kacirchinin oğullarıdır

Aziz Justin ldquoBiz Muumljdersquonin Tanrırsquonın cinsel birleşme olmadan doğan ilk oğlu olduğunu ve Orsquonun bizim Hocamız İsa Mesih olduğunu ccedilarmıha gerildiğini ve oumllduumlğuumlnuuml ve yeniden dirildiğini ve cennete yuumlkseldiğini soumlyle-diğimiz zaman sizin Juumlpiterrsquoin oğulları olarak itibar goumlsterdiklerinize ilişkin inanccedillarınızdan daha farklı bir şey ileri suumlrmuumlyoruzrdquo21 demektedir

İsarsquoın isimleri şunlardır Mesih Krallar Kıralı Başlangıccedil ve Son Alfa ve Omega Biricik Oumlz-oğul Kurtarıcı Kefil Hamil-i Guumlnah Meshedilmiş Olan Tarik Harikat ve Işık Duumlnyanın ışığı İnsan Oğlu Muumljde Kelam Uumlruumlnuuml Be-den Tanrırsquonın Kuzusu Diriltilmiş Olan İyi Ccediloban Efendi Lord Haham [oumlğretmen hoca] En Yuumlce Tanrı Barış Prensi Duumlruumlstluumlğuumln Oğlu Yahuda Kavminin Arslanı Baba Oğul ve Kutsal Ruh şeklindeki Hıristiyan uumlccedilleme-sinin ikinci şahsı Acirclimimutlak kadirimutlak Hazır ve Nasır22

C MISIR

1 Mısırrsquoın Keşfi

Will Durant

Mısırrsquoın hayata doumlnduumlruumllmesi arkeolojinin en parlak bahislerinden biri-sidir Orta Ccedilağrsquoda Roma İmparatorluğursquonun bir soumlmuumlrgesi ve Hıristiyan yer-leşimi olarak bilinirdi Roumlnesans medeniyetin Yunanistanrsquoda başladığını farz ediyordu Ccedilin ve Hint ile dikkatlice ilgilenen Aydınlanmarsquonın bile Mısır hakkında piramitlerin haricinde hiccedil bir bilgisi yoktu Mısıroloji [Egyptology] Napolyon emperyalizminin yan uumlruumlnuumlyduuml 1798rsquode bir Fransız keşif seferi-nin başına geccedilen buumlyuumlk Korsikalı yanında araziyi tanımlamak ve haritala-mak uumlzere teknik ressamlar ve muumlhendisler goumltuumlrduuml tarihi daha iyi anlamak uğruna Mısırrsquoa anlamsız bir ilgi goumlsteren bir takım akademisyenlere de yer accediltı Modern duumlnyaya Luksor ve Karnak tapınaklarını ilk kez accedilıklayanlar bu topluluktu Fransız Akademisi iccedilin hazırladıkları kapsamlı Mısırrsquoın Tanım-lanması 1809ndash1813 (Description de LrsquoEgypte 1809ndash1813) bu unutulmuş me-deniyetin bilimsel araştırmasındaki ilk mihenk taşıdır

21 Jean-Franccedilois Champollion (1790ndash1832) Fransız eski Yunan ve Latin edebiyatı acirclimi filolog doğu bilimci ve Mısırolog

22 Leonardo de Vincirsquonin (1452ndash1519) insan anatomisi uumlzerindeki ccedilalışmalarına goumlnderme yapıyor (ccediln)


53

Ancak uzun yıllar eski eserlerin uumlzerlerindeki yazıları okumayı başara-madılar Bu acirclimler arasında akademisyenlere oumlzguuml sabırlı bir mizaca sahip olan Champollion23 kendisini hiyerogliflerin ccediloumlzuumlmuumlne adadı Uzun ara-malardan sonra uumlzerine Mısır dilinde ldquokutsal yazılarrdquo kazınmış bir dikili-taş (obelisk) bulan Champollion taşın temelinde hiyeroglifin Ptolemy ve Kleopatrarsquoya dair olduğunu goumlsteren Yunanca cuumlmlelerden yola ccedilıkarak Mı-sır alfabesinin on bir harfini soumlkmeyi başardı (hellip) Yirmi yıldan fazla suumlren bir ccedilalışma sonunda Mısır alfabesinin tuumlmuumlnuuml ortaya ccedilıkardı ve kayıp bir duumlnyanın kurtarılmasına giden yolu accediltı (hellip)

2 Matematik Astronomi-Takvim Anatomi-Fizyoloji Tıp

Mısırlı acirclimler ccediloğunlukla rahat ve guumlvenli tapınaklarında hayatın kar-maşasından uzak yaşayan rahiplerdi ve tuumlm batıl inanccedillarına karşın Mısır biliminin temellerini onlar attılar Kendi soumlylencelerine goumlre bilimler İOuml 18000rsquolerde Mısırrsquoın erdem tanrısı Throthrsquoın [eski Yunanlıların ldquoHermes Trismegistusrdquo Merkuumlr dedikleri tanrı Trismegistus ldquouumlccedil defa buumlyuumlkrdquo anla-mında ccediln] yeryuumlzuumlndeki 3000 yıllık huumlkuumlmranlığı sırasında icat edilmiş-ler ve arkaik bilim kitaplarının pek ccediloğu bu acirclim-tanrının derlediği yirmi bin ciltlik (İS 300rsquolerde yaşan tarihccedili Manethorsquoya goumlre bu rakam otuz altı bin olmalı) kuumllliyatın iccedilinde yer almaktaydılar

Yazılı Mısır tarihinin başlarında matematiğin hayli gelişmiş olduğunu piramitlerin tasarım ve inşaatının gerektirdiği dakik oumllccediluumlmler matematik bilgisi olmadan muumlmkuumln olamazdı Yaşamın Nilrsquoin alccedilalıp yuumlkselmesiyle yakından ilişkili olması nehrin hareketinin oumllccediluumllmesini ve kaydedilmesini getirirken kacirctipler ve mesahacılar taşkının kapsadığı toprağın boyutlarını dikkatle ve suumlrgit hesaplamak durumundaydılar nitekim geo-metri soumlzcuuml-ğuumlnuumln buradan geldiği anlaşılmaktadır Arkaik yazarların hemen hepsi geo-metri biliminin keşfini Mısırlılara mal eder (hellip)

Kullandıkları rakamlar işlevsel olmaktan uzaktır 1 yazmak iccedilin bir vu-ruş 2 yazmak iccedilin iki vuruş 9 yazmak iccedilin dokuz vuruş 10 yazmak iccedilin yeni bir şekil (hellip) 90 yazmak iccedilin yan yana yazılmış dokuz adet 10 şekli (hellip) 1000000 yazmak iccedilin boumlyle bir sayının olabileceğine şaşırmış gibi ellerini havaya başının uumlstuumlnde kaldırmış bir adam resmi (hellip) Mısırlılar ondalık sistemi yakalayamadılar ldquosıfırrdquoları yoktu ama bayağı kesirleri icat etmişler-dihellip Ccedilarpma boumllme piramitler kadar eskiydi Ahmes Papirus diye bilinen en

23 Jean Franccedilois Champollion (1790-1832) Fransız eski Yunan ve Latin edebiyatı acirclimi şarkiyatccedilı ve Mısırolog


54

eski bilimsel matematik tezinin tarihi İOuml 2000ndash1700 olmakla birlikte yazıldı-ğı tarihten beş yuumlz yıl oumlncesinin bilgilerini ihtiva eder Ahmes Papirusrsquou bir ahırın ya da tarlanın kapasitesinin nasıl oumllccediluumlleceğini oumlrnek ccedilizimlerle goumlste-rir ve birinci derece denklem oumlğretir Geometride de sadece kare şeklindeki alanların değil dairelerin kuumlplerin yuumlzey ve hacimleri oumllccediluumlluumlr Pi sayısının varlığından da haberdar olan Mısırlılar 316 olarak hesaplamışlardı Bizler doumlrt bin yıl sonra 316rsquodan 31416rsquoya ilerlemiş olmanın onurunu yaşamak-tayız

Fizik ve kimya bilgileri hakkında hiccedilbir fikrimiz yok astronomilerine ilişkin bilgilerimiz de kısıtlı (hellip) [buna karşın] Nilrsquoin hangi guumln kabaracağını doğru tahmin edebilecek tapınaklarını yaz solistisinin sabahında guumlneşin ilk ışıklarının ufukta belirdiği noktaya youmlneltecek kadar bilgiye sahip olduk-larını biliyoruz Gezegenlerin koordinat ve hareketlerine ilişkin oumllccediluumlmleri-nin kayıtları bin yıl geriye gidiyor Gezegenleri yıldızlardan ayırt edebiliyor kataloglarında ccedilıplak goumlzle seccedililmesi neredeyse imkacircnsız olan beşinci kadir-den (ldquomagnituderdquo ccediln) yıldızları işaretliyorlardı Goumlzlemlerine dayanarak oluşturdukları takvim Mısırrsquoın insanlığa en buumlyuumlk hediyelerinden bir diğeri olacaktıhellip Bu takvim binlerce yıl sonra Julius Caesarrsquoın (İOuml 100-İOuml 44) em-riyle İskenderiyersquodeki Yunanlı astronomlar tarafından yeniden duumlzenlene-rek ldquoJulian Takvimirdquo adını aldı Papa XIII Gregory (1582) doumlneminde elden geccedilirildi (hellip) Guumlnuumlmuumlzde kullandığımız ldquoGregorian Takvimrdquo oluşturuldu Takvimimiz aslen arkaik Yakın Doğursquonun yaratısıdır [Klepsidra ya da su-saati de Mısıt icadıdır (hellip) Onuncu Hanedanlık Firavunlarından Thutmose doumlneminden (İOuml 1479ndash1425) kalma en eski saat Berlin Muumlzesirsquondedir]

Mumyalamak konusundaki uzmanlıklarına karşın Mısırlılar insan bede-ni uumlzerindeki ccedilalışmalarında ileri gidemedi (hellip) Kalbin organizmayı yaşa-tan guumlccedil olduğunu dolaşım sisteminin merkezinde yer aldığını biliyorlardı Ebers Papirusunda ldquodamarlar tuumlm uzuvlara ulaşırrdquo yazmaktadır ldquohekim parmağını ister hastanın alnına ister ensesine isterse eline (hellip) isterse aya-ğına dokundursun kalbe ulaşırrdquo Buradan Leonardorsquoya bir adımlık yol kal-mıştı ndash ancak o adımı atmak uumlccedil bin yıl suumlrduuml

Mısır bilminin parladığı alan eczacılıktır Kuumlltuumlrel yaşamlarının hemen her alanında olduğu gibi burada da rahiplerle başlamış olup mistik koumlken-lerinin izlerini taşır Halk arasında hastalıklardan koruyan ya da hastalıkları tedavi eden muskalar (hellip) ilaccedillardan daha popuumllerdi (hellip) Buumlyuumlk hekimler cerrahlar uzmanlar [hurafelerden] doğdu uumlnluuml Hipokrat yeminine intikal eden ahlak yasasını oluşturdular


55

(hellip) Tarihte bilinen en eski bilimsel dokuumlman [Amerikalı koleksiyoncu] Edwin Smithrsquoin (1822ndash1906) adıyla anılan İOuml 1600rsquoden kalma papiruumlstuumlr Edwin Smith papiruumlsuuml kafatası ccedilatlağından omurilik kaymalarına kadar kırk sekiz vakaya yapılan klinik muumldahaleyi belgeler Her vaka ldquoilk tanı muayene semptomlar teşhis ve tedavirdquo şeklinde sıralanmış başlıklar altında sunulmuş ayrıca metinde kullanılan terminolojinin accedilıkladığı bir de boumlluumlm eklenmiştir Papiruumlsuumln edibi bizim ccedilağımızın On Sekizinci yuumlzyılına kadar rastlanmayan bir netlikte bacak kaslarının beyindeki bir merkez tarafından kontrol edildiğini belirtmektedir ndash ldquobeyinrdquo kelimesinin literatuumlrdeki ilk kul-lanımı da budur

Her ne kadar Yunanca isimlerini bilmeseler de Mısırlılar ccedilok ccedileşitli has-talıklardan oumllduumller Papiruumlsler ve mumyalardan omurilik tuumlberkuumllozu arte-riosekleroz safra kesesi taşı ccediliccedilek ccedilocuk felci kansızlık arterit sara gut kemik iltihabı apandisit omurgaların yangıya bağlı hasarı ve cuumlcelik hak-kında bilgi sahibi olduklarını biliyoruz (hellip) Mısırlı hekimler bu hastalıklara karşı bol miktarda ilaccedil ile donanımlıydılar Ebers Papiruumlsuumlrsquonde yılan ısırma-sından doğum sonrası ateşine kadar yedi yuumlz hastalığın tedavisi anlatılır İOuml 1850rsquoden kalan Kahun Papiruumlsuuml doğum kontrol iccedilin kullanıldığı anlaşılan fitillerin reccediletesini verir Bu tedaviler Mısırlılardan Yunanlılara onlardan Romalılara ve bize intikal etmiştir guumlnuumlmuumlzde guumlvenle yuttuğumuz garip karışımlar doumlrt bin yıl oumlnce Nil kıyılarında mayalanmaktaydılar (hellip)

3 Sanat Mimari

Bu medeniyetin en buumlyuumlk unsuru sanatıdır Burada tarihin eşiğin-de bulduğumuz sanat herhangi bir modern milletinkinden uumlstuumln sadece Yunanistanrsquodaki ile kıyaslanabilecek oumllccediluumllerde guumlccedilluuml ve gelişmiştir Oumlnce-leri refah ve barışın sağladığı luumlks ortam daha sonra III Thutmose ve II Ramsesrsquoin huumlkuumlmranlıklarında baskı ve savaştan elde edilen ganimetler Mısırrsquoa devasa mimari eril heykeller muumlkemmele yakın yuumlzlerce tali sanat dalı iccedilin fırsat tanıdı Mısır sanatı ilerlemeye ilişkin tuumlm teorilerin tıkandık-ları noktadır

Hacim ve dayanıklılık ile guumlzellik ve kullanışlılık bileşkesi olduğundan mimari arkaik sanatların en soylusuydu Mezarları ve evlerin dışlarını suumls-leyerek muumltevazı bir başlangıccedil yaptı Ahşap pek az bulunan bir malzemey-di Mısırlılar guumlneşte pişirilmiş kerpiccedil kireccediltaşı ccedilokccedila da granit kullandılar Ev yapımında kullanılan kerpiccedil dayanıksız olduğundan zamanımıza ulaşan sivil mimari oumlrnekleri pek azdır (hellip) Mısır mimarisine ilişkin izlenimimizi


56

meyilli masif duvarların tanımladığı anıtsı dini yapılar oluşturur Mısır-lı mimarlar kemeri Altın Ccedilağ olarak bilinen IV Hanedanlıkrsquotan (İOuml 2613ndash2494) itibaren kullanmaya başlarlar anıtsal binaların tuumlmuuml suumltun ve hatıl tipi inşaatlardır devasa taş bloklardan oluşan tavanlar hiyeroglif yazılar ve freskolar suumlsluuml duvarlar ve aralarına serpiştirilmiş suumltunların uumlzerinde yuumlk-selir Hiyeroglifler suumlsleme dışında tarihi olayların kayıtlarını duumlşmek ve buumlyuuml yapmak iccedilin kullanılmışlardır

Arkaik Mısır tapınakları solistis ve ekinoks gibi oumlnemli oldukları kadar da ince oumllccediluumlm isteyen astronomik olaylarla aynı hizada olacak şekilde yer-leştirilir Oumlnemli tapınakların oumllccediluumlmleri bizzat firavun tarafından merasimle alınır (hellip)

IV Hanedan doumlneminde dinin ve devletin guumlcuumlne tanıklık etmek uumlzere inşa edilen Giza Piramitlerinin en buumlyuumlğuuml ve en eskisi olan Hufu [Buumlyuumlk Pi-ramit Keops] arkaik lsquoDuumlnyanın Yedi Harikasırsquondan ayakta kalan tek yapıttır Firavun Hufursquona mezar olmak uumlzere yirmi yılda tamamlanan yapı 3800 yıl suumlreyle duumlnyanın en yuumlksek yapısıydı (hellip) İnşaat tekniğine ilişkin muhtelif hipotezlerin birleştikleri nokta taş ocağından suumlruumlklenerek getirilen devasa blokların bir mekanizma ile kaldırılarak yerleştirilmiş olmalarıdır

lsquoArkaik Duumlnyanın Yedi Harikasırsquo eski Yunanrsquoda Doğu Akdeniz ve Ege kı-yılarında geziye ccedilıkan turistler iccedilin duumlzenlenmiş popuumller gezi rehberlerinden derlenmiş bir listedir Bu rehberlerin en iyi bilinenlerinden birisi İOuml Birin-ci yuumlzyılın ikinci yarısında yaşamış olan Yunan şairi Saydarsquolı Antipatrosrsquoun (Luumlbnanrsquoın en buumlyuumlk şehri Sidon) diğeri ise Bizanslı Philonrsquoun derlemeleridir Yedi eserden oluşan bu liste yıllar iccedilinde sayısız değişikliğe uğramış (oumlrne-ğin Hıristiyanlığın yayılmasıyla birlikte listeye Romarsquodaki Colesium Nuhrsquoun gemisi ve Suumlleymanrsquoın Tapınağı eklenmişti) olmakla birlikte Hufu Piramiti Babilrsquoin Asma Bahccedileleri Efesrsquoteki Artemis Tapınağı Olympiarsquodaki Zeus Hey-keli Muğla Bodrum civarındaki Halikarnas Mozolesi Helosrsquoun Rodosrsquotaki Heykeli ve İskenderiyersquodeki Deniz Fenerirsquonden oluşur

Eski Yunanlıların gezi heveslerini tetikleyen İOuml Doumlrduumlncuuml yuumlzyılda bi-linen duumlnyanın buumlyuumlk bir kısmını fetheden Buumlyuumlk İskenderrsquoin seferlerinin uyandırdığı ilgidir Boumlylece başlayan gezilerde goumlrduumlklerini yazan seyyahla-rın tuttukları kayıtlar zaman iccedilinde duumlzenlenmiş ilk turist rehberleri oluştu-rulmuştur İlk rehberlerde ldquoharikardquo soumlzcuumlğuumlnuumln yerine Yunancada ldquogoumlruumllecek şeylerrdquo anlamına gelen ldquotheamatardquo kelimesi kullanılırdı


57

Giza Kuumllliyesirsquonin ikinci buumlyuumlk piramitini (Hafra Khafre Chephren) İOuml 2532 yılında tamamladığı duumlşuumlnuumllen Firavun Hafrarsquonın (İOuml 2558ndash2532) bıraktığı bir diğer mirasın da Buumlyuumlk Sfenks olduğu soumlylenir Duumlnyanın en buumlyuumlk yekpare anıtsal heykeli olan Sfenks 735mx6mx2222m boyutların-dadır Yapıta kimin modellik yaptığı ve oumlzguumln adı bilinmemektedir Sfenks kelimesi İngilizceye ldquosorduğu soruya cevap vermeyenleri boğarak oumllduumlrenrdquo birini hikacircye eden eski bir Yunan soumlylencesi lsquoSphinxrsquoten geccedilmiştir Mısır Arapccedilasındaki adı Ebu el-Huumll mealen ldquoDehşet Saccedilan Babardquo şeklindedir

Giza uumlccedilluumlsuumlnuumln Firavun Menkaurersquoye ait olanın yapılış tarihi tam olarak bilinmemekte İOuml Yirmi Altı yuumlzyılda tamamlandığı duumlşuumlnuumllmektedir Menkaurersquonin guumlneyinde yapımları tamamlanmamış uumlccedil piramit daha vardır

Her ne kadar Mısır astronomisine ilişkin bilgilerimiz kısıtlı ise de Orion Ko-relasyon Teorisirsquone goumlre Giza Piramitleri Orion (Cabbar Avcı) takımyıldızının ldquokemerinirdquo oluşturan Alnitak (Zeta Oranis) Alnilam (Epsilon Oranis) ve Mıntıka (Delta Oranis) yıldızlarının bire bir izduumlşuumlmleridir İngiliz Gazeteci-Yazar Graham Hancock (d1950) ile Belccedilikalı İnşaat Muumlhendisi Robert Bau-val (d1948) Giza Piramitlerinin ve Sfenksrsquoin coğrafi konumları itibariyle Leo Orion takımyıldızları ve Samanyolursquona tekabuumll ettiklerini yaygın akademik kabullere ters duumlşen bu gerccedileğin yerleşik arkeologlar tarafından yok sayıldığı veya bastırıldığını iddia etmektedirler

Pek az girişi buna karşın girift tuumlnelleri ve devasa taş yığınlarının ardında saklı odaları olan piramitlerin mezar hırsızlarının talanlarından kurtarılamaması uumlzerine Gizarsquodaki inşaatlar durdurulmuş Vadi el Muluk veya Vadi Biban el Muluk Krallar Vadisi olarak bilinen boumllgeye taşınmış yapım orada devam etmiştir (İOuml 1600ndash1100) Luksorrsquoun (Thebes) 25 km kuzeyindeki Karnak Kuumllliyesi Amon-Re Montu ve Mut mıntıkaları ve halen soumlkuumllmuumlş olan IV Amenhotep Tapınağı olmak uumlzere doumlrt boumllgeden oluşur II Ramses tarafından inşa edilen Buumlyuumlk Luksor Tapınağırsquonın girişinde (pilon) kayıtlı firavunun zaferlerinin arasında 1274 Kadeş Meydan Muharebesirsquonin hikacircyesi yer alır Bu muharebe Anadolu medeniyetlerinden Hititlilere karşıydı


58

D BABİL

1 Babilliler ve Hamurabi

Will Durant

Buguumln Babilrsquoin kalıntılarına bakan hiccedil kimse Fırat boyundaki bu sıcak ve kasvetli ccedilorağın bir zamanlar astronomiyi neredeyse yaratan tıbbın gelişime buumlyuumlk katkılarda bulunan dilbilgisini bilimleştiren ilk buumlyuumlk yasa metinle-rini hazırlayan Yunanlılara matematiğin fiziğin ve felsefenin temel ilkeleri-ni oumlğreten Yahudilere duumlnyaya tevdi edecekleri mitolojiyi veren Arapların Orta Ccedilağ Avrupasırsquonın uykuya yatmış ruhunu ayağa dikmekte kullandıkları bilimsel ve mimari irfanın bir kısmını nakleden zengin ve kudretli medeni-yetin başkenti olduğunu tahmin edemez Sessizce akan Fırat ve Diclersquonin oumlnuumlnde dikilirken bunların Suumlmerya ve Akatrsquoı sulayan Babilrsquoin Asma Bahccedilelerirsquoni yeşerten aynı nehirler olduklarına inanmak zordur [Oysa] Bu nehirlerin bereketi ve nesillerinin emeği ile Babil Yahudi efsanelerinin cenneti24 (Eden) ve batı Asyarsquonın tahıl ambarı olmuştu

(hellip) Akat-Suumlmer ccedilatışması Akatların zaferi ve Babilrsquoin guumlney Mezopotamyarsquonın başkenti olmasıyla sonuccedillandı Bu tarihin başlangıcın-da fatih ve yasa koyucu guumlccedilluuml Hamurabirsquonin (İOuml 2123ndash2081) kırk uumlccedil yıllık huumlkuumlmranlığı yer alır () Onun youmlnetiminde aşağı vadinin savaşccedilı kuumlccediluumlk devletccedilikleri birliğe ve barışa zorlandılar tarihi kanunnamelerle duumlzen ve guumlvenlik iccedilin disipline sokuldular

Hamurabi Kanunnamesi topraktan 1902rsquode Susarsquodan ccedilıkarıldı İOuml 1100 civarında Elamrsquodan savaş ganimeti olarak Babilrsquoe getirilen -halen Louvrersquoda- yeşil diyorit taşından bir silindir uumlzerine kazınmıştı Musarsquonınki gibi bu yasalar da Goumlkyuumlzuumlrsquonden armağandı silindirin bir yuumlzuumlnde emirleri biz-zat Guumlneş-Tanrısı Şamaşrsquotan alan kralın sureti vardı Oumlnsoumlz de neredeyse Goumlkyuumlzuumlrsquonde yazılmıştı

ldquoAnunaki ve Belrsquoin mağrur kralı Goumlk ve Yeryuumlzuumlrsquonuumln Efendisi toprağın kaderini belirleyen Anu tuumlm insanlığın youmlnetimini Mardukrsquoa tevdi ettiğin-de (hellip) Babilrsquoin mağrur adını andıklarında duumlnyanın doumlrt bucağında meş-hur edip ortasında temelleri goumlk ve yeryuumlzuuml kadar sağlam sonsuz bir krallık kurduklarında ndash işte o zaman Anu ve Bel tanrıların kulu yuumlce prens olan beni uumllkede adaleti hacirckim kılmak guumlnahı ve koumltuumlluumlğuuml yok etmek guumlccedilluumlnuumln zayıfı ezmesini oumlnlemek (hellip) uumllkeyi aydınlatmak ve halkın refahını arttırmak iccedilin ccedilağırdı Bel tarafından huumlkuumlmdar tayin edilen bolluk ve bereket ge-

24 Fırat Eski Antlaşmarsquoya goumlre cennette akan doumlrt nehirden birisidir


59

tiren Nippur ve Durllu iccedilin herşeyi eksiksiz kılan ben Hammurabi (hellip) Uruk şehrine hayat veren sakinlerine bol su tedarik edenhellip Borsippa şeh-rini guumlzelleştiren () şanlı Uraş iccedilin tahıl depolayan (hellip) halkına ihtiyaccedil olduğunda yardım eden Babilrsquodeki mallarının guumlvenliğini sağlayan halkın huumlkuumlmdarı hizmetccedilisi amelleri Anunitrsquoin katında kabul goumlrenrdquo [ldquoMusa Kanunnamesirdquonin bundan esinlendiği ya da her ikisinin de bir diğer me-tinden esinlendiği goumlruumllmektedir Yasal bir antlaşmayı resmi bir damga ile muumlhuumlrlemek geleneği de Hammurabirsquoye gider]

(hellip) Tanrıları oumlverek başlayan kanunname onları daha fazla dikkate al-maz ve hayret uyandıracak kadar sekuumllerdir En gelişmiş yasaları en vahşi cezalarla harmanlar ilkel bir lex talionis25 ve işkenceyle yargılama usuluumlnuuml dikkatle işlenmiş dava usulleriyle bir arada yuumlruumltuumlrken evlilik iccedili zorbalığı asgariye indirmek iccedilin oumlzel gayret goumlsterir Toplam 285 yasa bilimsel dene-bilecek bir duumlzenle Oumlzel Muumllk Ticaret ve İş Aile Hasar ve İşccedili başlıkları al-tında bin yıl sonrasının Asurlularından ve pek ccedilok bakımdan modern Avrupa devletlerininkinden daha gelişmiş ve medeni bir hukuk sistemi oluştururlar

ldquoBilge Kral Hammurabirsquonin yerleştirdiği adil yasalar ve (onlar vasıtasıyla) uumllkeye verdiği istikrarlı destek ve temiz huumlkuumlmethellip Ben koruyucu huumlkuumlmda-rımhellip Suumlmer ve Akat uumllkesinin halkını goumlğsuumlmde taşıdım (hellip) Guumlccedilluuml zayıfı ezmesin dula yetime haksızlık etmesinler diye onları bilgece dizginledim

Davası olan herhangi bir mazlum benim adalet kralı suretime gelsin Anıtımdaki yazıları okusun Ağır soumlzlerime kulak versin Ve benim anıtım onu davasına ilişkin olarak aydınlatsın ve davasını anlamasına yardımcı ol-sun Yuumlreğini rahatlatsın lsquoHamurabi gerccedilekten de halkının oumlzbabası gibi bir kralrsquo diye uumlnlesin lsquohalkını her zaman refaha kavuşturdu ve uumllkeye temiz huumlkuumlmet verdirsquo

Gelecek guumlnlerde gelecek zamanın tuumlmuumlnde uumllkenin kralı olacak olan anıtımın uumlzerine yazdığım adil soumlzlere riayet etsinrdquo


2 Babil Tanrıları

Kralın kudreti sadece yasalar ve soylular tarafından değil rahipler tara-fından da kısıtlanmaktaydı Teknik olarak kral tanrının şehrinde bir vekil-

25 Goumlze goumlz dişe diş kuralı (ccediln)


60

den ibaretti Vergi tanrının adına toplanır dolaylı ya da dolaysız olarak ta-pınakların hazinelerine girerdi Halkın goumlzuumlnde kral olması iccedilin rahiplerin kendisine iktidarı teslim etmeleri ldquoBelrsquoin elini vermelerirdquo ve Mardukrsquoun su-retini sokaklarda resmi geccedilit yaparak dolaştırmaları gerekirdi Bu toumlrenlerde monark rahip kıyafeti giyinir boumlylece ldquokilise ve devletinrdquo birliğini ve bel-ki de krallığın ruhban temelini simgelerdi Taht doğauumlstuumlluumlğuumln tuumlm albeni-si ile sarmalanmıştı bu durum isyanı sadece boynun değil ruhun da vu-rulması riskini taşıyan vahim bir kuumlfuumlr yapıyordu Kudretli Hammurabi bile kanunnamesini tanrıdan almıştıhellip Babil fiilen teokratik bir devletti

İsarsquodan oumlnce Dokuzuncu yuumlzyılda yapılan resmi bir sayıma goumlre tanrı sayısı 65000 civarındaydı Her beldenin semtin koumlyuumln kendi hami-tanrısı vardı En Yuumlce Tanrırsquoyı tanımakla birlikte insanlar guumlnluumlk tapınmalarında kendi tanrılarına doumlnerlerdi Larsa Şamaşrsquoa Uruk İştarrsquoa Ur Nannarrsquoa Suuml-mer panteonu Suumlmer devletinden daha uzun yaşadı

Tanrılar insanlara uzak durmazlardı Ccediloğu yeryuumlzuumlnde tapınaklarda ya-şadı midelerine duumlşkuumlnduumller gece ziyaretlerine gittikleri dini buumltuumln kadın-lara beklenmedik ccedilocuklar verdiler ()

En eski tanrılar astronomik olanlarıydı Anu yerinden oynatılamayan goumlkyuumlzuuml Şamaş guumlneş Nannar ay Bel veya Baal Babillilerin oumllduumlklerin-de sinesine doumlnduumlkleri toprak Her ailenin kendisine dua ettikleri sabah-akşam işret ettikleri hane-tanrıları her bireyin kendisini zarardan ve keyif-ten koruyan ilahı (ldquokoruyucu meleğirdquo demek daha doğru olabilir) ve tarlaları goumlzeten bereket cini vardı Yahudiler kendi meleklerini muhtemelen bu ruh-lar kalabalığının arasından seccediltiklerinden oluşturdular

İknaton ve İkinci İşayarsquoda işaretleri goumlruumlnen tektanrıcılığa Babilrsquode rast-lanmaz

Yazarın bahsettiği İknaton (ya da ldquoAtenrsquoin etkin ruhurdquo) Mısırrsquoı on yedi yıl youmlneten IV Amenhoteprsquoin (On Sekizinci Hanedanlık) tahta ccedilıkmadan oumlnce-ki adıdır İOuml 1336-34 yıllarında oumllen İknaton ccediloktanrılığı terk ederek Beşinci Hanedanlıkrsquotan (İOuml 2494ndash2345) kalma Guumlneş Tanrısı Rarsquonın bir ccedileşitlemesi olan Atenrsquode karar kılar ldquoAtenrsquoe Buumlyuumlk İlahirdquo başlıklı bir şiir yazan İknaton Atenrsquoe yaratıcı hayat veren olarak sena ederken yıldızlardan uumlstuumln tutar sı-radan tanrılardan uumlstuumln bir statuuml verir Mısırrsquoda tektanrıcılık İknatonrsquoun oumlluuml-muumlyle sarsılır geleneksel inanccedillara geri doumlnuumlluumlr

İncilrsquode Eski Antlaşmarsquoda yer alan Mezmur 104rsquouumln (Psalm 104) Atenrsquoin Firavun IV Amenhotep tarafından kaleme alınan ilahisine şaşırtıcı biccedilimde benzediği ileri suumlruumlluumlr


61

Mezmur 104 Ey canım RABBİ takdis et Ya RAB Allahım ccedilok buumlyuumlksuumlnCelacircl ve haşmetle giyinmişsinSen ışığı esvap gibi giyenGoumlkleri perde gibi gerenYukarı odalarını sularda ccedilatı kuranBulutları kendine araba edenO ki yelin kanatları uumlstuumlnde gezerO ki ruumlzgacircrları meleklerAteş alevini hademe ederYeri temelleri uumlzerine kurduEbediyen sarsılmayacaktırhellip(hellip)

Kitabı Mukaddes Eski ve Yeni Ahit s601 İbranicirc Kildanicirc ve Yunanicirc dillerinden son tashih edil-miş tercuumlmedir Kitabı Mukaddes Şirketi 1969 s601

Durantrsquoın soumlzuumlnuuml ettiği İkinci İşaya (Isaiah) İOuml Sekizinci yuumlzyılda ya-şadığına inanılan bir elccedilidir Eski Antlaşmarsquonın ilk otuz dokuz boumlluumlmuumlnde guumlnahkacircr Yahuda ve Rabrsquoba karşı ccedilıkan tuumlm ulusların kıyamete uğrayaca-ğı şeklindeki kehanetini tekrarlayan İşayarsquonın soumlyleminin bir yorumu da İsa Mesihrsquoin gelişini muumljdelediğidir

Babilrsquode tektanrıcılığa benzeyen gelişme fetihler sonucunda genişleyen ve gelişen devletin yerel tanrıları kendi aralarından bir tanesinin uumlstuumlnluuml-ğuumlnuuml kabule youmlnlendirmesi yurtsever saiklerle hareket eden bazı şehirlerin sevdikleri tanrıların kadirimutlak dayatmayı kabul etmelerine razı olmaları-dır ldquoNeborsquoya inanrdquo der Nebo ldquobaşka tanrıya inanmardquo bu Yahudilere veri-len emirlerin ilkine benzemez değildir26

Zaman iccedilinde tanrıların sayıları azalır tali tanrıların nitelikleri oumlnem-li olanlarına atfedilir Bu yolla aslında guumlneş ilahı olan Marduk tuumlm diğer tanrılara uumlstuumlnluumlk sağlar Babilrsquoin tanrısı olur Bel-Marduk diye anılmaya başlar ldquoBelrdquo İngilizcedeki ldquotherdquo anlamındadır İştar ve Babilliler en ayrıca-lıklı dualarını ona goumlnderir olurlar

İştar (Yunanlılar iccedilin Astarte Yahudiler iccedilin Aştoret) bizi Mısırrsquoın İsisrsquoi-nin benzeri Yunanrsquoın Afroditrsquoinin ve Romarsquonın Venuumlsrsquouumlnuumln prototipi oldu-ğu kadar Babilrsquoin en acayip acircdetlerinden birisinin resmi mirasccedilısı olması

26 ldquoNebordquo erdem ve yazı tanrısı Nabursquonun İncilrsquodeki adı Nabu tanrı Marduk ve eşi ana tanrıccedila Sarpanitrsquoin ndashveya Eruarsquonın veya İştarrsquoın veveya Beltisrsquoin oğlu (ccediln)


62

bakımından ilgilendirir İştar Afrodit olduğu kadar da Demeterrsquodir ndash sadece fiziki guumlzelliğin ve aşkın değil aynı zamanda analığın bereketi toprağın giz-li emeli ve her şeyin arkasındaki yaratıcı ilkenin ilahesidir Ccedilağdaş bakış accedilısıyla bakıldığında İştarrsquoda ahenk bulmak pek bir imkacircnsızdır Hem sava-şın hem de aşkın tanrıccedilası olduğu gibi fahişelerin ve anaların da tanrıccedilası-dır kendisine ldquomerhametli fahişerdquo der bazen sakallı bir huumlnsa ilah bazen suumlt veren ccedilıplak bir kadın olarak goumlruumlnuumlr Her ne kadar muumlritleri kendisine ldquoBakirerdquo ldquoKutsal Bakirerdquo ldquoKutsal Anardquo diye hitap etmişlerse de bunların anlamı onun aşklarının evliliğin tuumlm işaretlerinden bağımsız olduğu anla-mındadır Gılgamış İştarrsquoın gelgellerini guumlvenilmez olduğunu ileri suumlrerek reddeder nitekim zamanında bir aslana acircşık olmuş ayartmış ve katletmişti İştarrsquoı anlamak istiyorsak ahlaki kurallarımızı bir yana bırakmamız gerektiği accedilıktır (hellip)

Hanımefendilerin hanımefendisi Tanrıccedilaların Tanrıccedilası İştar Tuumlm şehirlerin Kraliccedilesi buumltuumln erkeklerin lider sana yalvarıyorumDuumlnyanın ışığı sensin cennetin ışığı sen Sinrsquoin kızı sen (Sin ay-tanrısı)Kudretin yuumlcedir Hanımım tuumlm tanrılardan yuumlcesin Sen yargıladığında kararın adildirDuumlnyanın ve goumlkyuumlzuumlnuumln ve tapınakların ve tuumlrbelerin ve hanelerin ve

gizli odaların yasaları sana bağlıdırSenin adının olmadığı emirlerinin bilinmediği yer var mıdırAdını duyan yer ve goumlk sallanır tanrılar titrerlerhellipEzilmişlere bakar ayaklar altında kalmışlara herguumln adalet getirirsinDaha ne kadar Goumlkyuumlzuumlnuumln Kraliccedilesi daha ne kadarDaha ne kadar soluk-yuumlzluuml adamların Ccedilobanı daha ne kadar oyalana-

caksınDaha ne kadar ey ayakları yorgun olmayan dizleri hızlı KraliccedileDaha ne kadar Orduların Hanımefendisi Muharebelerin KraliccedilesiGoumlkyuumlzuumlndeki tuumlm ruhların korktuğu oumlfkeli tanrıları sindiren huumlkuumlm-

darların hepsinden yuumlce kralların dizginlerini tutanTuumlm kadınların rahimlerini accedilan senin ışığın muumlkemmeldirGoumlkyuumlzuumlnuumln parlayan ışığı yeryuumlzuumlnuumln ışığı insanoğlunun yaşadığı her

yeri Aydınlatan milletlerin ordularını bir araya getirenErkeklerin Tanrıccedilası kadınların Ilahesi senin oumlğuumltlerin anlaşmazlıkların

uumlstesinden gelirSen baktığında oumlluumller dirilir hastalar kalkar ve yuumlruumlr yuumlzuumlne bakan akıl

hastaları iyileşir Daha ne kadar ey Hanımefendi duumlşmanlarım bana galip geleceklerEmir ver ve oumlfkeli tanrı senin emrin uumlzerine geri doumlnecektir


63

İştar buumlyuumlktuumlr İştar Kraliccediledir Benim Hanımefendim yuumlcedir benim Hanımefendim Kraliccediledir İnnini Sinrsquoin yuumlce kızı O kimselere benzemez

Robert Stephen Briffaultrsquodan (1876ndash1948)

Babilliler bu teatral eşhası kullanarak bize ccediloğunlukla Yahudiler ara-cılığıyla intikal eden dini irfanımızın parccedilası olan efsaneleri oluşturdular Bunlardan ilki yaradılış efsanesidir Başlangıccedilta Kaos vardı

ldquoYukarıda goumlkyuumlzuuml adında bir şeyin olmadığı ve aşağıda yeryuumlzuuml adının henuumlz hiccedilbir şeye verilmemiş olduğu zamanda ilkinde babaları olan Apsu ldquoOkyanusrdquo ve onları doğuran Tiamat ldquoKaosrdquo sularını birbirlerine karıştır-dılarrdquo

Şeyler yavaş yavaş buumlyuumlmeye ve şekillenmeye başladı ancak birdenbi-re canavar-tanrıccedila Tiamat buumltuumln diğer tanrıları mahvetmeye ve kendisini -Kaos- en ulu yapmaya kalktı Bunu buumltuumln duumlzenin yok olduğu guumlccedilluuml bir ih-tilal izledi Sonra bir başka tanrı Marduk onu kendi ilacıyla [Mardukrsquou] yutmak iccedilin accediltığı ağzına hortum fırtınası savurarak katletti ardından Tiamatrsquoın ruumlzgacircrın şişirdiği karnına mızrağını fırlattı Kaos tanrıccedilası patladı

Efsane ldquosuumlkucircnetini toplayan Mardukrdquo diye suumlruumlyor ldquooumlluuml Tiamatrsquoı balık kuruturken yapıldığı gibi uzunlamasına ikiye boumllduuml sonra parccedilalardan biri-ni yukarıya astı bundan goumlkyuumlzuuml oldu ikinci yarıyı ayaklarının altına serdi yeryuumlzuumlnuuml yaptırdquo Yaratılış hakkında bizim bilgimiz de henuumlz bundan fazla değil Belki de [efsanenin yazarı] arkaik şair yaratılış hakkında bilebilece-ğimiz tek şeyin kaosun duumlzene evrilmesi olduğunu ima etmeye ccedilalışıyordu nitekim son tahlilde sanat ve medeniyetin esası budur (hellip)

Goumlk ve yeryuumlzlerini yerleştirdikten sonra Marduk kanıyla toprağı yoğur-maya ve tanrılara hizmet edecek insanlar yapmaya koyuldu (hellip) Ne var ki kısa suumlre iccedilinde tanrılar yarattıkları bu insanlardan tatminsizlik duymaya başladılar onları ve yapıtlarını yok etmek iccedilin buumlyuumlk bir sel goumlnderdiler Erdem tanrısı Ea insanlara acıdı bunlardan hiccedil değilse bir tanesini Şamaşnapiştim ve karısını kurtarmaya karar verdi Sel kabardı insanlar ldquosuya ba-lık yumurtaları gibi doluştularrdquo Sonra birdenbire tanrılar goumlzyaşı doumlkmeye yaptıkları delilik karşısında dişlerini gıcırdatmaya başladılar ldquoŞimdi kim bize alışık olduğumuz sunakları verecekrdquo Oysa Şamaşnapiştim altı duumlz bir mavna inşa etmiş selden kurtulmuş Nisir Dağırsquonda oturmaktaydı olan bi-teni goumlzetlesin diye bir guumlvercin de salmıştı Tanrılara sunak vermeye karar verdi onlar şaşırarak ve şuumlkranla kabul ettiler ldquoTanrılar enfes kokuyu iccedilleri-ne ccedilektiler kurbanın başına sinekler gibi uumlşuumlştuumllerrdquo


64

(hellip) Geccedilmişte olup da guumlnuumlmuumlzde herhangi bir yerde neşvuumlnema bulma-yan bir saccedilmalık hemen hiccedil yok Arkaik veya modern tuumlm medeniyetlerin altında kıpırdanmış olan ve hacirclacirc kıpırdayan o hurafe ve buumlyuuml denizi belki de bizim mantık eseri yapıtlarımız sonsuzluğa intikal ettiklerinde de orada olacak

Will Durant Our Oriental Heritages s232-245

65

III


KLASİK KAYNAKLARI

İOuml Altıncı yuumlzyıla kadar Yunan toplumu ve ondan oumlnceki tuumlm medenileşmiş toplumlar bilincin maddi duumlnyasını tanrılar ve ejderhalara dair hikacircyeler yarı tanrı krallar ve kahramanlar aracılığıyla accedilıklamaya uğraşır Kutsal varlıkların kaprislerine odaklı bu efsaneler insan aklı veya tecruumlbesiyle değerlendirilmeye ve denetlenmeye kapalıdırlar Mitler maddi duumlnyanın doğasının değişim ve sorunlarının ve insanoğ-lunun kaderinin hesabını tanrıların davranışlarına verirdi Dolayısıyla tanrıların insa-noğlunun yararına olabilecek değişiklikleri yapmalarını sağlamak onların arzularınıtutkularını oumlğrenip kurbanla kefaretle buumlyuumlluuml soumlzler şarkılar ilahiler ve dualarla ikna edilmelerine bağlıydı Bunun nasıl yapılacağı bilgisi ise rahip aristokrasisinin te-kelindeydi Bu sınıf elindeki guumlcuuml sahip olduğu sırları kıskanccedillıkla saklayarak ayin-lere dinin amacına ve değerine kendileri kadar inananlardan başkalarını asla kabul etmeyerek korurdu

Yunanca konuşan duumlşuumlnuumlrler İOuml Altıncı yuumlzyılın başından Doumlrduumlncuuml yuumlzyıla ka-dar Orta Doğu efsanelerinin iccedileriğiyleoumlzuumlyle ilgilenmeye başlar Kimileri duumlnyayı kutsal kozmoloji temelinde accedilıklayan eski geleneğe sadık kalırken kimileri de rahip aristokrasisinin entelektuumlel engellemelerine takılmayarak derine iner pragmatik ve ldquodoğalrdquo bir olası accedilıklamanın peşine duumlşer insanoğlunu ilgilendiren her konuyu -be-şerin orijinini fıtratını duumlnyanın insanların ve insan topluluklarının varlık nedenini- geniş bir menzilde ve rasyonel biccedilimde tetkik ile muhakemeye tabi tutarlar Nitekim Yunan spekuumllatif duumlşuumlncesi Doumlrduumlncuuml yuumlzyılın sonlarına doğru bu konularda oumlylesi bilge bir duumlzeye ulaşır ki buguumln bile insanlar iki bin beş yuumlz yıl oumlnce bu konularda sorulan soruları ve bu sorulara Yunan duumlşuumlnuumlrlerin verdiği cevapları en az iki alan-da felsefe ve siyaset alanlarında inceleme ihtiyacı hissetmektedirler

Felsefe ve siyaset sorunlarını Yunanlıların algıladığı biccedilimde formuumlle ederek sis-temleştiren iki buumlyuumlk duumlşuumlnuumlr Atinalı Eflacirctun ve onun bir suumlreliğine oumlğrencisi olan Aristorsquodur Eflacirctunrsquoun Aristorsquonun duumlşuumlnce tarzı ile hocası Sokratrsquoın goumlruumlşlerinden oumlzuuml itibariyle buumlyuumlk oumllccediluumlde etkilendiği ise bir diğer gerccedilektir (JS)


66

A FELSEFE

Yunan spekuumllasyonunun sonraları felsefi olarak tanımlanan konulardaki en ccedilar-pıcı oumlzelliğinin oluşum hızı olduğu soumlylenir Anlaşılan odur ki yeni duumlşuumlncelerin oluşum hızı insanoğlunun girişimlerini ve etkinliğini oyalayan zihin karışıklığı veya kaygılarla başa ccedilıkmanın yeni ve radikal yollarını keşfetmesiyle ilgilidir Ve boumlylesi keşifler insanı geleneksel youmlntemleri bir kenara iterek tuumlm gayretini ldquoyenirdquo olana odaklamaya youmlneltmektedir

Yunan filozoflarının sadece iki yuumlzyıl iccedilinde duumlnyanın ve insanoğlunun doğasını soumlylencelerle değil akıl yoluyla ve geniş bir alanda sorgulayarak muhtemel cevap-ları aramaya koyulmuş olmaları ldquodevrimrdquo sayılmaktadır Her haluumlkacircrda soumlz konusu suumlreccedil fevkalade yoğun bir entelektuumlel faaliyettir Ve bu entelektuumlel faaliyet muta-bakatla değil uumlzerinde uzlaşılamayan birkaccedil cevap nedeniyle ccedilatışmayla ve Beşinci yuumlzyılın ikinci yarısında akılcı yaklaşımın ortaya ccedilıkardığı sorunlara kesindoğru ce-vaplar verme kapasitesinin olup olmadığını sorgulayan Septisizm (Kuşkuculuk) akı-mının doğuşuyla sonuccedillanır (JS)

1 İnsanoğlunun Soru Sormasının GerekccedilesiMazereti ve Sınırı Nedir

Atinalı Sokrat (İOuml 469ndash399) uzlaşmaz karşıtlıklara meydan okumanın spekuumllatif filozoflar iccedilin yarattığı ikilemle başa ccedilıkmanın yolunu ararken Kuumlccediluumlk Asya kıyıla-rından Sicilyarsquoya kadar Grekccedile konuşan duumlnyaya yayılmış olan felsefi hareketlilik Atinarsquoda yoğunlaşarak oumlnderlerinden biri olan Periklesrsquoin ifadesiyle ldquoHellas okulurdquo haline gelir Atinalı bir taş ustasının oğlu olan Sokratrsquoın Atinarsquonın felaketiyle sonuccedil-lanan Sparta Savaşırsquonda -temayuumlz etmese bile- cesaretle savaştığı anlaşılmaktadır Felsefe eğitimi de goumlren Sokrat -spekuumllatif duumlşuumlnceyi uygulamaya koyanları iccediline duumlştuumlkleri tuzaktan kurtarmak uumlzere- belirli bir soru sorma youmlntemini bir diğer ifadeyle ldquoyaygın ve fakat gelişiguumlzel goumlruumlşleri yoğun akılcı sorgulamaya tabi tutma youmlnteminirdquo benimser Zaman iccedilinde hemşerileri onun geleneksel goumlruumlşlere suumlrekli burnunu sokmasını sadece sıkıcı değil tehditkacircr bir tutum olarak goumlrmeye başlarlar ki bu durum Sparta yenilgisi sırasında ve sonrasında siyaseten youmlnuumlnuuml şaşırmış olan şehirde bir tuumlr Atina karşıtlığı olarak algılanmakta gecikmez Sokratrsquoın koumltuuml-luumlğuumlyle uumlnluuml muumlnafık Alcibiades dahil şaibeli bir grup zengin ve genccedil adamla ilişki iccedilinde olması da itibarını zedeler ve sonunda yeni goumlruumlşler ihdas etmek ve Atina genccedilliğini koumltuuml yola sevk etmekle succedillanarak yargılanıp oumlluumlme mahkucircm edilir Du-ruşmanın aşağıda sunulan tasvirini oumlğrencisi Eflacirctun Apologiarsquoda (Savunma) kayda geccedilirir Duruşmanın halka accedilık olarak yapıldığı duumlşuumlnuumlluumlrse Apologiarsquoda Sokratrsquoa

BATI GELENEKLERİNİN KAYNAKLARI

67

atfedilen ifadelerin savunma sırasında Sokrat tarafından gerccedilekten dile getirildiği kabul edilebilir

Sokratrsquoın Savunması

Eflacirctun

Doğrusu Atinalılar Meletosrsquoun bana yuumlklediği koumltuumlluumlklerin succedillusu ol-madığıma inandırmak iccedilin sizi saptamamı uzatmam gerektiğini sanmıyo-rum dediklerim yeter Ama daha oumlnce de soumlylediğim gibi bana karşı bes-lenen duumlşmanlıklar guumlnuumller sayısız iyi bilin doğrudur bunlar Succedillu diye yargılı olursam işte bunlar yuumlzuumlnden olurum bu yuumlzden yitiririm Ne Me-letos ne de Anitos1 yuumlzuumlnden O leke suumlrmeler şu bir yığın adamın ccedileke-mezliği yok mu nice nice kişilerin yok olmalarına yol accediltı daha da accedilar el-bet oumlyle ya bu koumltuumlluumlk gelip bana dayanmakla kalmaz ki

Belki şoumlyle diyecek biri bana ldquoPeki Sokrat seni boumlyle oumlluumlme suumlruumlkle-yecek bir yaşam suumlrmekten utanccedil duymuyor musunrdquo Bu adama şu doğru yanıtla karşılık verebilirim ldquoYanılıyorsun goumlnuumlldeşim Bir adamın değeri ne denli az olursa olsun oumlluumlr muumlyuumlm kalır mıyım diye duumlşuumlnmemelidir o adam Bir iş goumlruumlrken doğru mu eğri mi davrandığını yiğit bir adam gibi mi yoksa oumldlek bir adam gibi mi davrandığını duumlşuumlnmelidir yalnız Sana kalır-sa Troiarsquoda oumllen yarı-tanrıların hepsini bu arada onursuzluğa karşı her tuumlrluuml sakıncayı goumlze aldığı iccedilin oumlzellikle Thetisrsquoin oğlunu2 boumlnluumlkle damgalamak gerekir Onun Hektorrsquou bir ayak oumlnce oumllduumlrmek iccedilin ivecenlik ettiğini gouml-ren anası tanrı kadın yanılmıyorsam aşağı yukarı şu soumlzleri soumlylemişti ona ldquoOğlum arkadaşın Patroklosrsquoun oumlluumlm oumlcuumlnuuml alırsan yok edersin Hektorrsquou şunu bil ki sen de oumlleceksin ccediluumlnkuuml şıpın arkasından yargı bekliyor seni tanrı dileği boumlyle buyuruyorrdquo Bu oumlğuumlt oumlluumlme sakıncaya kulak asmamaktan alıkoymadı onu goumlnuumlldeşlerinin oumlcuumlnuuml almadan alccedilak olarak yaşamaktan daha ccedilok korkuyordu ldquoŞurada şu gibi maskara gibi durmaktansa oumlcuumlmuuml alayım duumlşmanımdan sonra ben de oumlleyimrdquo3 Oumlluumlme sakıncaya bana mısın dedi mi o En doğru davranış Atinalılar bir kimsenin yeri neresi olursa olsun ister kendinin yaraşık bulup seccediltiği ister komutanının goumlsterdiği yer-de sakıncaya karşı dayatmak diretmektir bence oumlluumlmuuml ona benzer daha nice sakıncaları değil ancak onuru goumlz oumlnuumlnde tutmalıdır insan Atinalı-

1 Duruşmada Sokratrsquoı succedillayan taraf2 Achille rakibi Truvarsquonın en buumlyuumlk savaşccedilısı Hektor3 İlyada XVIII96ff


68

lar benim iccedilin de bundan başka tuumlrluuml davranmak ccedilok garip bir ccedilelişmeye duumlşmek olurdu ccediluumlnkuuml Potidearsquoda Amphipolisrsquote Delionrsquoda4 seccediltiğiniz ko-mutanların goumlsterdikleri yerde her tuumlrluuml oumlluumlm sakıncası karşısında buumltuumln goumlzuumlpekliğiyle duran ben şimdi tanrı5 beni kendimi ve başkalarını incele-mek sınamak iccedilin filozoflukla goumlrevlendirdiğinde oumlluumlm ya da başka bir şey korkusuyla işimi bırakıp nasıl kaccedilardım Boumlyle bir tutum gerccedilekten ağır bir succedil olurdu Kendimi bilge sanarak oumlluumlm korkusuyla tanrı buyruğuna baş eğmeseydim o zaman pek haklı olarak yargı yerine ccedilağırılabilir tanrıların varlığını yadsımaktan succedillandırılabilirdim Ccediluumlnkuuml oumlluumlm korkusu Atinalılar kişinin gerccedilekte bilge değilken kendini bilge sanması değil midir Kişinin bilmediğini bilir sanması değil midir Gerccedilekte kimse bilmiyor oumlluumlmuumln ne olduğunu insana vergi en buumlyuumlk iyiliktir belki oumlluumlm ama en buumlyuumlk koumltuuml-luumlkmuumlş gibi korkuluyor ondan Bilmediğimiz bir şeyi bildiğimizi sanmak kınanacak bir bilgisizlik değil midir Birccedilok insanlardan işte bu bakımdan ayrımlıyım yargıccedillar bir takım işlerde başka birinden daha bilge olduğumu demeye dilim varmıyorsa bundandır Oumlyle ya ben oumlteki duumlnyada olup bi-tenleri yeterince bilmeyerek biliyor duumlşuumlncesine kapılmıyorum Ama tan-rı olsun insan olsun kendimden daha iyi birine koumltuumlluumlk yapmanın boyun eğmemenin koumltuuml ve utanılası olduğunu biliyorum Koumltuumlluumlk olduğunu iyice bildiğim şeylerden korkarım ama iyi olmadığını kestirmediğim şeylerden ne korkar ne de ccedilekinirim

Beni koyuverseniz bile beni sizin karşınıza ccedilıkarmamak gerektiğini ya da ccedilıkarılırsam yuumlzde yuumlz oumlluumlme yargılı kılmanız gerektiğini -ccediluumlnkuuml oumlluumlm ceza-sı verilmezse ccedilocuklarınız Sokratrsquoın oumlğuumltlerini dinleyerek buumlsbuumltuumln baştan ccedilıkacak bozulacaklardır- soumlyleyen Anitosrsquou dinlemezseniz bu sav uumlstuumlne bana ldquoSokrat Anitosrsquou dinlemeyerek salıvereceğiz seni ancak bir koşulla artık bundan boumlyle insanları sınamayacak sorguya ccedilekmeyecek filozofluk etmeyeceksin bu koşulu yerine getirmezsen oumlleceksinrdquo deseniz soumlylediğim gibi beni bu koşulla salıverirseniz şoumlyle yanıtlarım sizi ldquoAtinalılar say-gı ve sevgim vardır sizlere ama ben size değil tanrıya boyun eğerim daha ccedilok son soluğuma değin elimden geldiğince felsefe ile uğraşmaktan siz-leri buna youmlneltmekten felsefeyi oumlğretmekten geri durmayacağım Kiminle karşılaşırsam alışkanlığım uumlzere şoumlyle diyeceğim ona lsquoSen ki goumlnuumlldeşim Atinalısın duumlnyanın en buumlyuumlk bilgeliğiyle guumlcuumlyle en ccedilok uumln salmış ken-tin hemşerisisin paraya şana onura bunca oumlnem verirsin sıkılmaz mısın bundan yuumlzuumln kızarmaz mırdquo İccedilinizden biri bana karşı koyup bu saydıkla-

4 Kuzey Yunanistanrsquoda bir site Atina -Sparta savaşının başlarında İOuml 430rsquoda uzun bir kuşatmadan sonra Atina tarafından ele geccedilirildi

5 Apollon


69

rıma oumlnem verdiğini ileri suumlrerse yakasını bırakacağımı onu salıvereceğimi sanmayınız sınayacağım sorguya ccedilekeceğim onu ince eleyip sık dokuya-cağım o ne derse desin erdemli olmadığını anlarsam kendisini değeri ccedilok olana az değer verdiğinden değeri az olana ccedilok değer verdiğinden oumltuumlruuml utandıracağım onu Karşıma ccedilıkan kim olursa olsun boumlyle yapacağım genccedil olsun yaşlı olsun yerli olsun yabancı olsun ama oumlzellikle hemşerilerime boumlyle davranacağım ccediluumlnkuuml sizleri kendime daha yakın duyuyorum Şunu da iyi biliniz ki tanrının buyruğudur bu tanrının buyruğunu yerine getiren benden başka hiccedil kimse şimdiye değin bundan daha buumlyuumlk bir ccedilaba iyilik goumlstermemiştir kentimize

Ccediluumlnkuuml benim sokaklarda dolaşarak genccedil yaşlı hepinizi bedeninize para-ya pula değil her şeyden oumlnce canın tinin eğitimine yetkinliğine oumlnem ver-meniz gerektiğine inandırmaktan başka bir ereğim yok Bakın gene soumlyluumlyo-rum size zenginlikle parayla pulla elde edilmez erdem ama zenginlik ge-nel olsun oumlzel olsun her tuumlrluuml iyilik ancak erdemden gelir Bunları soumlyleye-rek genccedilliği baştan ccedilıkarıyor doğru yoldan ayırıyorsam yukarıda andığım oumlzdeyişlerin dokuncalı olduğunu benimsemek gerekir Ama biri ccedilıkıp da oumlğ-rettiğim şeylerin bunlar olmadığını ileri suumlrerse yalan soumlylemiş olur Bunun burasında şoumlyle diyeceğim size Atinalılar ldquoİster dinleyin ister dinlemeyin Anitosrsquou ister salın ister salıvermeyin beni iyice bilin ki şunu bir değil bin kez oumllmem gerekse bile hiccedil mi hiccedil değiştirmeyeceğim yolumurdquo6

Apologia Sokratrsquoın Savunması Plato Diyaloglar 28a-30b Tuumlrkccedilesi Teoman Aktuumlrel Remzi Kitab-evi 2009

2 Bilginin Doğası ve Bilgi Edinenlerin Sorumluluğu Nedir

İOuml 429 doğumlu Sokratrsquoın oumlğrencisi olan Eflacirctun devlet adamı olmaya niyetlen-mişken hem imparatorluğunu hem de Sparta Savaşırsquonı kaybederek bir iniş doumlnemi-ne geccedilmiş olan Atina siyasetinden Sokratrsquoın da etkisiyle kısa suumlrede nefret eder ldquoFilozoflar youmlnetici youmlneticiler filozof oluncaya kadarrdquo siyaseti meslek edinmeme kararı alır ve arkadaşlarına bildirir Sokratrsquoın İOuml 399rsquoda oumlluumlme mahkucircm edilip cezası-nın infazından sonra Atinarsquodan ayrılan Eflacirctun İOuml 387rsquode geri doumlner kent dışındaki Akademus korusunda bir grup filozofun toplandığı Akademiarsquoyı kurar Eflacirctun oku-lun kuruluşunu izleyen kırk yılı burada ders vererek ve yazarak geccedilirir İOuml 348rsquode oumlluumlr

Eflacirctunrsquoun guumlnuumlmuumlze kalan ccedilalışmaları Devlet de dahil olmak uumlzere bilimsel eserlerden tezlerden ccedilok diyaloglardan ve tartışmalarından ibarettir Devlet bire-

6 Bu pasajı Hz İsarsquonın tutuklanması ve yargılanması ile kıyaslayın


70

yin adalet anlayışının sorgulanmasıyla başlar Tartışmaya katılanlar konuyu temelden ele almaya ccedilalışırken kendilerini sahici bilginin doğası sorunuyla karşı karşıya bulur-lar ccediluumlnkuuml politik bir toplumda bireyin kendisini doğru youmlnetebilmesi iccedilin sahici ve doğru olanın ne olduğuna vakıf olması gerekir

Aşağıdaki diyalog Atinarsquonın liman kentlerinden biri olan Pirersquode geccedilmektedir Bir arkadaş grubu bir festivali takiben zengin bir tuumlccarın evinde toplanmış adaletin sahici anlamını tartışmaya başlamışlardır Tartışmaya Eflacirctunrsquoun ldquokahramanırdquo olarak katılan Sokrat Glaukon ile oumlnceden yaptığı bir tartışmayı anlatırken iccedillerinden biri adalet tanımını birey itibariyle değil devlette nasıl işlediği itibariyle irdeleme niyetini dile getirir Glaukon Sokratrsquoın ideal cumhuriyetin katılımcıları arasında ruumltbe farkı olması ve insanların youmlnetme goumlrevini uumlstlenebilmeleri iccedilin katı bir eğitim ve eleme-ye tabi tutulmaları gerektiği goumlruumlşuumlnuuml benimsemiş olmakla birlikte Cumhuriyetin yurttaşlarının soumlz konusu statuuml farklılıklarını kabule nasıl ikna edileceklerini sorar Konuşmasına insanlar arasında aslında algıidrak farklılıkları olduğunu iddia ederek başlayan Sokrat şoumlyle devam eder

Devlet

Eflacirctun

rdquoŞimdi yaradılışımızın nereye kadar aydınlatılabilmiş ya da aydınlatıla-mamış olduğunu kafanda canlandırayım Yeraltındaki bir mağarada yaşayan insanlar duumlşuumln Yaşadıkları bu mağara ışığa accedilılsın ve mağaranın her yerine ışık girsin Buradaki insanlarının ayaklarının ve boyunlarının ccedilocukluk-larından itibaren zincirle bağlanmış olduğunu bu yuumlzden hareket edeme-diklerini ve kafalarına dolanmış olan zincirlerden dolayı oumlnlerinden başka hiccedilbir yer goumlremediklerini duumlşuumlnelim Arkalarında yukarıda bir yerde ateş yanıyor Ateşle tutsaklar arasında yuumlksekccedile bir yol bu yolun yan tarafların-da da kukla oyuncularının oumlnuumlnde kuklalarını oynattıkları perdeye benzer duumlşuumlk bir duvar varrdquo

ldquoEvetrdquoldquoİnsanlar duvar yapmaya yarayan ccedileşitli aletler tahtadan taştan ve ccedile-

şitli malzemelerden yapılmış heykeller ve hayvan figuumlrlerini ellerine almış duvarın dibinden yuumlruumlyorlar Bu taşıdıklarının goumlruumlntuumlleri duvara yansıyor Yuumlruumlyenlerin bazıları konuşuyor diğerleri ise sessizce yollarına devam edi-yorlarrdquo

ldquoKafamda tuhaf goumlruumlntuumller canlandı Tutsaklar da ccedilok tuhafrdquoldquoBizim gibirdquo dedim ldquoSadece kendi goumllgelerini ya da birbirlerinin ateşin

mağaranın karşı duvarına yansıttığı goumllgelerini goumlruumlyorlarrdquo


71

ldquoDoğrurdquo dedi ldquoKafalarını oynatamadıklarına goumlre bu goumllgelerden başka ne goumlrebilirler kirdquo

ldquoBenzer şekilde taşıdıkları nesnelerin de sadece goumllgelerini goumlrebiliyor-larrdquo

ldquoEvetrdquo dedildquoBu insanlar birbirleriyle konuşacak olsalar taşınan nesneleri adlandıra-

bileceklerini duumlşuumlnuumlrler değil mirdquoldquoCcedilok doğrurdquoldquoBu mağaranın bir yerinden yankı geldiğini duumlşuumln Yoldan geccedilen biri ko-

nuştuğunda bu sesin onun goumllgesinden geldiğini sanmazlar mırdquoldquoZeus adına kesinlikle oumlyle sanırlarrdquo dedildquoOnlara goumlre gerccedilek goumlruumlntuumllerin goumllgesinden başka bir şey değildirrdquoldquoEvetrdquoldquoŞimdi de bunu neyin izlediğini canlandır kafanda Tutsaklar serbest bı-

rakılır yanlışlarını goumlruumlrler İccedillerinden biri oumlzguumlr kalıp ayağa kalktığında ve kafasını oynatıp yuumlruumlyerek ışığa doğru baktığında muumlthiş bir acı duyar Işı-ğın parıltısı goumlzlerini kamaştırır ve daha oumlnce goumllgelerini goumlrduumlğuuml gerccedilek nesneleri goumlremez Daha sonra da ona biri daha oumlnce goumlrduumlklerinin bir ha-yal olduğunu ama şimdi gerccedilek varlığa gittikccedile yakınlaştığını ve ona baktı-ğını boumlylece daha keskin bir goumlruumlntuumlye sahip olduğunu soumlylese vereceği ce-vap ne olabilir Aynı kişi ondan birer birer geccedilmekte olan nesnelerin isim-lerinin ne olduğunu soumlylemesini istese şaşırıp kalmaz mı Daha oumlnce goumlr-duumlğuuml goumllgelerin şu an goumlrmekte olduğu gerccedilek nesnelerden daha gerccedilek ol-duğunu sanmaz mırdquo

ldquoEvet oumlyle olduğunu duumlşuumlnuumlrrdquoldquoIşığa doğrudan bakacak olsa goumlzlerinde bir acı hissetmez mi Bu yuumlz-

den arada bir bakışlarını başka youmlne ccedilevirip sadece goumlrebildiği nesnelerin varlığından haberdar olmaz mı Bu yuumlzden ona goumlsterilen nesnelerin değil de goumlruumlntuumllerini hafızasına aldığı bu nesnelerin daha gerccedilek olduğunu duuml-şuumlnmez mirdquo

ldquoŞuumlphesizrdquo dedildquoBir de şunu duumlşuumln Onu sarp ve engebeli bir yokuştan suumlruumlkleyerek ccedilı-

kartsak ve guumlneşi goumlrene kadar onu bırakmasak canı acımaz mı sinirlen-mez mi bize Işığa yaklaştıkccedila goumlzleri kamaşır ve gerccedilek nesnelerin hiccedilbiri-ni goumlremezrdquo

ldquoEvet bir anda goumlremezrdquo dedildquoBu yukarı duumlnyanın goumlruumlntuumlsuumlne alışması gerekir İlkin en iyi goumllgele-

ri ardından insanların ve diğer nesnelerin sudaki yansımalarını daha sonra da nesnelerin kendilerini goumlruumlr Sonra ayı yıldızları ve parıldayan goumlkyuumlzuuml-


72

nuuml seyre dalar Goumlkyuumlzuumlnuuml ve yıldızları geceleyin yani guumlneş ya da guumln ışı-ğı yokken daha iyi goumlrmez mirdquo

ldquoKesinliklerdquoldquoSon olarak da guumlneşi goumlruumlr Artık sadece sudaki yansımasını değil guuml-

neşin kendisini de goumlruumlr ve onu olduğu gibi seyredebilirrdquoldquoEvet oumlyle olurrdquo dedildquoMevsimleri yılları guumlneşin belirlediğini buumltuumln goumlruumllebilir şeyleri onun

koruduğunu ve arkadaşlarıyla birlikte daha oumlnce mağarada goumlrduumlkleri şey-leri onun sayesinde goumlrduumlklerini anlar değil mirdquo

ldquoElbetterdquo dedirdquo Oumlnce guumlneşi goumlruumlr ardından da boumlyle sonuccedillar ccedilıkarırrdquoldquoEski yaşadığı yeri ve oradaki tutsak arkadaşlarını hatırlayınca yaşadığı

değişiklikten dolayı kendisini mutlu hisseder ve oradaki arkadaşlarına acır değil mirdquo

ldquoKesinlikle acırrdquoldquoPekiyi mağarada yaşarken gelip geccedilmekte olan goumllgeleri en hızlı takip

eden ve hangisinin oumlnce hangisinin sonra hangilerinin birlikte geccediltikleri-ni en hızlı belirleyebilen ve bu yuumlzden geleceğe ilişkin en iyi sonuccedilları ccedilı-karabileceğine inanılan kişinin arkadaşları tarafından onurlandırıldığı aklı-na geldiğinde bu tuumlrden onurlandırılmalarla artık ilgilenir mi boumlyle onur-landırılan kişilere gıpta eder mi O arkadaşları gibi duumlşuumlnuumlp onlar gibi ya-şamaktansa Homerosrsquoun kahramanı gibi lsquoFakir bir efendinin fakir koumllesi ol-mak daha iyidirrsquo7 diyerek her şeye katlanmaz mırdquo

ldquoEvetrdquo dedi ldquoBence o eski sanılarla ve hayatla avunmaktansa her şeye katlanmaya razı olurrdquo

ldquoBir de bu kişinin guumlneşin olduğu yerden alınıp eski hayatına geri doumln-duumlruumllduumlğuumlnuuml duumlşuumln Goumlzlerinin tam bir karanlığa goumlmuumllduumlğuumlnden şuumlphe eder mirdquo

ldquoElbette etmezrdquoldquoGoumlzleri henuumlz zayıfken -ki goumlzleri yeniden karanlığa alıştırmak uzun

bir zaman ister- bu mağaradan daha oumlnce hiccedil ccedilıkmamış tutsaklarla birlikte goumlrduumlkleri goumllgelerin ne olduğunu soumlylemek zorunda olsa guumlluumlnccedil duruma duumlşmez mi Oradakiler onun yukarıya ccedilıktığını ama doumlnduumlğuumlnde goumlzle-rini kaybetmiş olduğunu bu yuumlzden yukarı ccedilıkmayı duumlşuumlnmenin bile iyi bir şey olmadığını soumlylerler Eğer iccedillerinden biri bir diğerinin zincirlerini ccediloumlzuumlp onu yukarıya ışığa doğru goumltuumlrecek olsa yakalayıp oumllduumlrmezler mi bu kişiyirdquo

ldquoEvet yaparlar bunurdquo dedi

7 Homeros Odysseia XI 489


73

ldquoŞimdi bu benzetmeyi biraz oumlnce soumlylediklerimle ilişkilendirebilirsin sevgili Glaukon Hapishane gibi olan bu mağara goumlruumlnen duumlnya bu mağara-yı aydınlatan ateşin ışığı guumlneş olsun Doğru ifade ediyor muyum etmiyor muyum bunu Tanrırsquodan başka kimse bilemez ama benim inancıma goumlre yukarıya yapılan yolculuğu ruhun aklın duumlnyasına yuumlkselişi olarak alırsan yanılmazsın Doğru veya yanlış benim sanıma goumlre bilgi duumlnyasında iyi idearsquosı her şeyden sonra gelir ve bunu goumlrebilmek ccedilaba gerektirir Goumlruumll-duumlğuumlnde de guumlzel ve doğru olan her şeyin evrensel sebebi bu goumlruumllebilir duumlnyadaki ışığın ve bu ışığın efendisi bilgi duumlnyasındaki akıl ile hakikatin idearsquosı en buumlyuumlk kaynağının iyi idearsquosı olduğu anlaşılır Gerek devlet işle-rinde gerekse oumlzel yaşamda bilgece hareket etmek isteyen kişinin goumlrmesi gereken bu iyi idearsquosıdırrdquo

ldquoAnladığım kadarıyla sana katılıyorumrdquo dedildquoBu insanı mutlu kılan goumlrme kuvvetine ulaşanların kendilerini kuumlccediluumll-

terek insan işleriyle ilgilenmek istememeleri seni duumlşuumlnduumlrmesinrdquo dedim ldquoCcediluumlnkuuml onların ruhları hayatlarını geccedilirmek istedikleri yukarı duumlnyaya doğru hızla yol almaktadır Yaptığımız benzetmenin doğru olduğunu duumlşuuml-necek olursak onların bu isteği ccedilok doğadırrdquo

ldquoEvet ccedilok doğaldırrdquoldquoKutsal duumlşuumlncelerden sıradan insanın uğursuz hayatına geccedilen goumlzleri

hacirclacirc yarı kapalıyken ve henuumlz etrafını ccedilevreleyen karanlığa alışmamışken doğruluğun goumlruumlntuumlleri ya da doğruluğun goumlruumlntuumllerinin goumllgeleri hakkında mahkemelerde ve başka yerlerde tartışmaya girmesinin ve daha oumlnce hiccedil mutlak doğruluğu goumlrmeyenlerin sanılarına karşı kendi fikirlerini savunma-ya ccedilalışmasının diğer insanların goumlzuumlnde guumlluumlnccedil olmasında şaşırtıcı bir yan yoktur değil mirdquo

ldquoHayır yokturrdquoldquoGerccedilekten derdquo dedim ldquoaklıselim biri goumlzlerin bulanmasının iki tuumlrluuml

olduğunu ve iki nedenden kaynaklandığını bilir Aydınlık bir yerden karan-lığa geccedilerken ve karanlık bir yerden aydınlık bir yere ccedilıkarken Bu durum goumlzler kadar ruh iccedilin de geccedilerlidir Bu gerccedileği bilen biri goumlzleri bulanık ve zayıf goumlren birini goumlrduumlğuumlnde onunla alay etmez Ona daha aydınlık bir yerden gelip karanlığa alışamadığı iccedilin mi goumlremediğini yoksa karanlık bir yerden ışığın bol olduğu bir yere geldiği iccedilin mi goumlzlerinin kamaştığını sorar Aldığı cevap birincisi olursa onun şanslı olduğunu duumlşuumlnuumlr İkincisi olursa ona acır Aydınlık bir yerden karanlığa doumlnen biriyle değil de karanlık bir yerden aydınlığa ccedilıkan bir ruhla alay edilebilirrdquo

ldquoCcedilok haklısınrdquo dedi ldquoccedilok guumlzelrdquo


74

ldquoEğer ben haklıysam koumlr goumlzlere goumlrme guumlcuuml vermek gibi bilgisiz birine bilgi verebileceklerini soumlyleyen eğitimciler haksızdır sonucuna ulaşabili-rimrdquo

ldquoEvet oumlylerdquoldquoHalbuki bizim soumlylediklerimiz goumlsteriyor ki her insan oumlğrenme guumlcuuml ve

yeteneğine sahiptir Buumltuumln beden kullanılmadan goumlzuumln karanlıktan aydınlı-ğa doumlnememesi gibi aklın goumlzuuml de ancak buumltuumln ruhun varlığın duumlnyasına doumlnmesi ve yavaş yavaş varlığı goumlrmeye başlaması en parlak en iyi varlığı diğer değişle iyiyi goumlrmesiyle gerccedilek duumlnyaya doumlnebilirrdquo

ldquoCcedilok doğrurdquoldquoİnsana goumlrme yeteneği vermeden -ccediluumlnkuuml insan goumlrme yeteneğine zaten

sahiptir- yanlış youmlne hakikate değil de başka yerlere bakan goumlzlerin doğru youmlne en kolay ve en ccedilabuk şekilde ccedilevrilmesini sağlayacak bir sanatın olması gerekmiyor mu Eğitimin amacı da ruhun iyiye youmlnelmesini sağlayan bir sanat olmaktırrdquo

ldquoEvet boumlyle bir sanatın olması gerekiyorrdquo dedildquoRuhun sahip olduğu diğer erdemler bedensel niteliklere benziyor Ccediluumln-

kuuml doğuştan bazı niteliklere sahip olunmasa bile alışkanlık ve deneyim yo-luyla bunlara sahip olunabiliyor Bilgeliğin iccedilinde ise her zaman bir tanrısal-lık bulunmaktadır Bilgelik doğru youmlne youmlnlendirilirse faydalı ve de kazanccedil-lıdır Yanlış youmlne youmlnlendirilirse de faydasız ve zararlıdır Zeki bir dolandı-rıcının keskin goumlzlerinde parlayan ince zekacircyı hiccedil goumlrduumln muuml Ne kadar da isteklidir koumltuuml ruhu hedefine giden yolu nasıl da accedilık seccedilik goumlrebilmekte-dir Boumlyle biri koumlr değildir Ama keskin goumlzleri koumltuumlluumlğuumln hizmetindedir Bu adam zeki olduğu oranda zararlıdırrdquo

ldquoCcedilok doğrurdquo dedildquoBu oumlzellikte olan kişilere daha ccedilocukluk yıllarında iken muumldahale edil-

mesi bu kişilerin doğumlarından itibaren kendilerine ağır bir yuumlk gibi yuumlk-lenen ve onları suumlrekli aşağıya ccedilekerek ruhlarının daha aşağı şeylerle ilgi-lenmesini sağlayan yeme iccedilme gibi duyusal zevklerden arındırılmaları bu tuumlr engellerden kurtarılmaları ve aksi youmlne youmlnlendirilmeleri durumunda ne olur Sahip oldukları goumlrme yetisini kullanarak gerccedileği ve hakikati şu an goumlrduumlkleri şeyler kadar keskin bir şekilde goumlrmezler mirdquo

ldquoBuumlyuumlk olasılıkla goumlruumlrlerrdquo dedildquoEvetrdquo dedim ldquobu soumlylediklerimizden ccedilıkarılabilecek bir sonuccedil daha var

Ne eğitimsiz ve gerccedilekten habersiz olan kişiler ne de araştırmalarına hiccedilbir şekilde son vermeyen kişiler devletin başına geccedilebilirler Birinciler gerek devlet işlerinde gerekse oumlzel yaşamlarında eylemlerini şekillendirecekle-ri tek bir amaca bile sahip olmadıkları iccedilin ikinciler de zaten Kutsanmışlar


75

Adalarında8 yaşadıklarını duumlşuumlnerek bir zorlama olmaksızın harekete geccedil-meyecekleri iccedilin youmlnetici olmaya elverişli değillerdirrdquo

ldquoCcedilok doğrurdquo dedi ldquoOumlyleyse sitenin kurucuları olarak yapacağımız şey en akıllı kişileri

tuumlm bilgilerin en iyisi olan bilgiyi edinmeye zorlamak olacak İyiye ulaşa-na kadar bu bilgi edinme işine devam etmeliler Ancak bu bilgiye ulaştık-ları ve yeteri kadarını da goumlrduumlkleri zaman işlerini buguumlnkuuml gibi yapmala-rına izin vermeyelimrdquo

ldquoNe demek istiyorsunrdquoldquoYukarıda kalmalarına izin verilmemeli demek istiyorum Yine aşağıda-

ki mağarada yaşayan tutsak arkadaşlarının yanına goumlnderilmeleri ve orada-ki işleri yaparak değerli olsun olmasın bir şekilde onurlandırılmaları sağ-lanmalıdırrdquo

ldquoPekiyi ama bu haksızlık değil mi Daha iyisine ulaşabilecekken onlara daha koumltuuml bir hayat mı vermeliyizrdquo

ldquoYasa koyucunun amacını yine unutuyorsun dostum Onun amacı bir sınıfın diğer tuumlm insanlardan daha mutlu olmasını sağlamak değildir aksi-ne tuumlm sitenin mutlu olmasını sağlamaktır Eğer bir mutsuzluk varsa bunu buumltuumln yurttaşlar yaşayacaktır O ikna yoluyla ya da zorla insanları bir ara-da tutar ve gerek site gerekse kendileri iccedilin ccedilalışmalarını sağlar Bu en akıl-lı kişiler bunun iccedilin yaratıldı yoksa mutlu edilmeleri iccedilin değil Onlar site-nin iyi bir duumlzene sahip olmasını sağlayacak kişilerdirrdquo

ldquoDoğru unutmuşum bunurdquo dedildquoUnutma ki Glaukon filozoflarımızı diğer insanlarla ilgilenmeye zorla-

makla onlara haksızlık etmiş olmuyoruz Onlara başka sitelerde yaşayan fi-lozofların politika işleriyle uğraşmak zorunda olmadıklarını bunun da akla uygun olduğunu ccediluumlnkuuml onların kendi kendilerini yetiştirdiklerini bağlı bu-lundukları sitenin de onlarla ccedilalışmayı yeğlediklerini anlatacağız Kendi kendilerine oumlğrenip kendi kendilerini yetiştirdikleri iccedilin hiccedilbir yararını goumlr-medikleri bir kuumlltuumlre karşı minnettarlık duymazlar ama biz sizi arı kova-nın kendinizin ve diğer vatandaşların youmlneticileri olmanız iccedilin yetiştirdik sizi diğer sitelerde yaşayan filozoflardan ccedilok daha iyi eğittik siz onlardan daha fazla sorumluluk alabilirsiniz bundan dolayı her biriniz sırası gelince yeraltında diğer insanların yaşadığı yere gidip karanlıkta da goumlrmeye alışma-lıdır karanlıkta da goumlrmeye alışınca orada yaşayan insanlardan on bin kat daha iyi goumlrecek goumlrduumlğuumlnuumlz goumlruumlntuumllerin neler olduğunu ve neyi temsil et-tiklerini bileceksiniz ccediluumlnkuuml sizler guumlzel doğru ve iyi olan şeylerin gerccedilek-

8 Antik Yunanlılar iccedilin cennet ile eşdeğer


76

liğini goumlrmuumlş olacaksınız boumlylece aynı zamanda sizin olan sitemiz bir ruumlya olmaktan ccedilıkıp gerccedilekleşmiş olacak ve diğer sitelerden daha farklı bir şekil-de youmlnetilecek diğer sitelerden insanlar sırf goumllgelerden dolayı birbirine gi-rip ccedilok iyi bir şey sandıkları youmlnetimi eline alabilmek iccedilin ccedilılgınca bir muumlca-dele vermektedirler Oysa hakikat şudur ki Youmlneticilerin youmlnetmeye istek-li olmadıkları siteler her zaman en iyi ve en kolay youmlnetilen sitelerdir youmlne-ticilerin youmlnetme işini buumlyuumlk bir istekle yaptıkları sitelerse en koumltuumlleridirrdquo

3 Gerccedileklik Aşamaları ve Sahici Bilginin Yani Nihai Gerccedilekliğin Hedefi Nedir

Devletrsquote yer alan tartışmalar suumlrerken Sokrat varoluştan varolmayışa suumlrgit ge-ccediliş halinde olan insanoğlunun hakkında sadece fikir sahibi olabileceği sahte ve tem-sili gerccedilekliklerin değil tam manasıyla vakıf olabileceği temel kalıcı gerccedilekliklerin neler olduğunu belirlemesinin gerektiğine karar verir

Devlet

Eflacirctun

ldquoSitemizinrdquo dedim ldquogerccedilekten doğru kurulduğunu ve birccedilok iyi nitelik-lere sahip olduğunu duumlşuumlnuumlyorum Bu iyi niteliklerden en başta geleni şiir sanatıyla ilgili olarak getirdiğimiz kuraldırrdquo ldquoHangi kuralı kastediyorsunrdquo diye sordu Glaukon ldquoTaklitccedili şiiri reddeden kuralı İnsan ruhunun farklı youmlnlerinin oumlzelliklerini artık biliyor olduğum iccedilin bu kuralın değerini de artık ccedilok daha iyi anlıyorumrdquo ldquoNe demek istiyorsunrdquo ldquoTragedyacılara ve diğer taklitccedili şairlere anlatmayacağını bildiğim iccedilin bunu sana anlatabilirim Bence bu tuumlr şiirlerin hepsi dinleyenlerin akıl guumlcuumlne zarar verir Bunun oumlnuumlne geccedilmenin tek yolu taklidi yapılan şeyin gerccedilek bilgisine ulaşmaktırrdquo ldquoNe soumlylemek istediğini tam anlamadımrdquo dedi ldquoİlkgenccedillik yıllarımdan beri adını soumlylerken bile dilimin suumlrccediltuumlğuuml buumltuumln etkileyici tragedya şiirlerinin en buumlyuumlk ustası ve oumlğreticisi Homerosrsquou ccedilok sevsem de bir insan hakikatten daha uumlstuumln olamayacağı iccedilin duumlşuumlncelerimi soumlyleyeceğimrdquo dedim ldquoSoumlyle tabiirdquo dedi ldquoDinle oumlyleyse Daha doğrusu soracaklarıma cevap verrdquo ldquoPeki-yi sorrdquo ldquoTaklit denen şeyin ne olduğunu soumlyler misin bana Bunun ne anla-ma geldiğini gerccedilekten bilmiyorumrdquo dedi ldquoO halde bunu ben nasıl biliyor olabilirimrdquo diye sordu ldquoNeden olmasın Ccediloğu kez goumlzleri iyi goumlrmeyenler iyi goumlrenlere oranla bir şeyi daha ccedilabuk goumlrebilirlerrdquo diye cevap verdim


77

ldquoCcedilok doğrurdquo dedi ldquoAncak bu konuda biraz olsun kafamda bir fikir uyanmış olsa bile sen varken bunu soumlylemeye cesaret edemem O yuumlzden bunun cevabını sen bulmaya ccedilalışrdquo dedi ldquoPekiyi o zaman araştırmamıza her za-manki gibi başlayalım Aynı adı taşıyan nesnelere ilişkin olarak ortak bir idea form9 oluşturuyoruz Ne soumlylemek istediğimi anlıyor musunrdquo ldquoEvet anlıyorumrdquo ldquoBuna genel bir oumlrnek verelim Duumlnyada ccedilok sayıda yatak ve masa var değil mirdquo ldquoEvetrdquo ldquoAncak bunlara ilişkin sadece iki idea ya da biccedilim var biri yatak diğeri de masa ideasırdquo ldquoDoğrurdquo ldquoBunları yapan bir kişi soumlz konusu idea ccedilerccedilevesinde kullanmamız iccedilin yatak ya da masa yapar -bu ve buna benzer oumlrneklerdeki konuşma biccedilimimiz bu- ancak hiccedilbir zanaatkacircr idea yapamaz değil mirdquo ldquoKesinlikle yapamazrdquo dedi ldquoNe soumlyleyeceğini bil-mek istediğim bir zanaatkacircr daha varrdquo dedim ldquoHangi zanaatkacircrrdquo ldquoDiğer tuumlm zanaatkacircrların işlerini yapan kişirdquo ldquoOlağanuumlstuuml bir insan olmalı bu de-diğinrdquo dedi ldquoBekle biraz Bunu soumlylemek iccedilin daha ccedilok nedenin olacak Ccediluumlnkuuml o sadece her tuumlr tası tabağı değil aynı zamanda bitkileri hayvanları kendisini ve başka her şeyi de yapar Yeryuumlzuumlnuuml goumlkyuumlzuumlnuuml goumlkyuumlzuumlnde ve yerin altında bulunan şeyleri ve ayrıca tanrıları da yaparrdquo dedim ldquoBu adam hiccedil hata yapmayan bir ccedileşit buumlyuumlcuuml olmalı Desene goumlruumllmedik ustalıkta bir sofist burdquo diye cevap verdi ldquoSoumlylediklerime inanmıyorsun değil mi Boumlyle bir yaratıcı olamaz mı diyorsun Buumltuumln bunları senin bile yapmanın bir yolu olduğunu bilmiyor musunrdquo dedim ldquoNasıl bir yol burdquo ldquoKolay bir yolrdquo dedim ldquoDaha doğrusu bunu kısa suumlrede kolaylıkla başarmanın birccedilok yolu var Ama en hızlı yolu bir ayna alıp sağa sola ccedilevirmek Ccedilok geccedilmeden guuml-neşi goumlkyuumlzuumlnuuml yeryuumlzuumlnuuml kendini hayvanları bitkileri ve biraz oumlnce souml-zuumlnuuml ettiğimiz diğer her şeyi aynada yapabilirsinrdquo ldquoEvet ama bunlar sadece goumlruumlntuumlden ibaret olurrdquo diye konuştu ldquoCcedilok guumlzel İşte şimdi asıl noktaya geliyorsun Resim sanatccedilısı da başka bazı sanatccedilılar gibi goumlruumlntuumller yara-tır değil mirdquo ldquoElbetterdquo ldquoSanırım resim sanatccedilısının yaptıklarının gerccedilek olmadığını soumlyleyeceksin Ama resim sanatccedilısı yatak yaparken sonuccedilta bir yatak yapmış olmaz mırdquo ldquoEvet ama yaptığı gerccedilek bir yatak değildirrdquo diye cevap verdi ldquoPekiyi ya yatak yapan marangoz iccedilin ne diyeceksin Onun soumlzuumlnuuml ettiğimiz ideayı yatağın oumlzuumlnuuml değil sadece belirli bir oumlrneğini yap-tığını soumlylememiş miydinrdquo ldquoEvet oumlyle soumlylemiştimrdquo ldquoO halde mevcut bir şeyi yapmadığına goumlre gerccedilek varlığı değil sadece onun bir benzerini yap-mış olur Eğer biri ccedilıkar da yatak ya da başka bir şey yapan marangozun yaptığı şeyin gerccedilekten var olduğunu soumlylerse bu gerccedileklikle bağdaşmazrdquo ldquoFilozoflar da bunun gerccedileklikle bağdaşmadığını soumlylerlerrdquo dedi ldquoOumlyleyse

9 Form Şeyi şey yapan asli oumlzeliklerin buumltuumlnuuml


78

zanaatkacircrın yaptığı şey gerccedileğin bir goumllgesidirrdquo ldquoEvetrdquo ldquoŞimdi verdiği-miz bu oumlrneklerin ışığında taklitccedilinin doğasının ne olduğunu araştıralımrdquo ldquoAraştıralımrdquo ldquoElimizde uumlccedil ccedileşit yatak var Birisi Tanrırsquonın yaptığı doğal yatak Bunu Tanrırsquodan başka kimse yapamaz değil mirdquo ldquoHayır yapamazrdquo ldquoDiğerini ise marangoz yapmıştır oumlyle değil mirdquo ldquoEvetrdquo ldquoUumlccediluumlncuumlsuumlnuuml de resim sanatccedilısı değil mirdquo ldquoEvetrdquo ldquoDemek ki uumlccedil ccedileşit yatak ve bunları ya-pan uumlccedil sanatccedilı var Tanrı marangoz ve resim sanatccedilısırdquo ldquoDoğrurdquo ldquoTanrı ya oumlyle istediğinden ya da zorunlu olarak doğada gerccedilekten var olan bir yatak yapmış bir tek yatak Bir tane daha veya fazla yapmamış yapmayacaktır dardquo ldquoNedenrdquo diye sordu ldquoCcediluumlnkuuml iki tane yapmış olsa bu ikisinin ideasının dayanacağı bir de uumlccediluumlncuuml yatak olacaktı Bu ideal yatak diğer ikisi ise ona benzemeye ccedilalışan yataklar olacaktırrdquo ldquoCcedilok doğrurdquo dedi ldquoTanrı bunu bili-yordu O herhangi bir yatağın herhangi bir marangozu değil gerccedilek bir yata-ğın gerccedilek yaratıcısı olmak istedi ve bu yuumlzden doğada bir tane bulunan ger-ccedilek bir yatak yarattırdquo ldquoEvet boumlyle olduğuna inanıyoruzrdquo ldquoO halde Tanrırsquoya yatağın doğal uumlreticisi gerccedilek yaratıcısı diyelim mirdquo ldquoEvet diyelim Doğal olarak Tanrı yatağın ve başka her şeyin yaratıcısıdırrdquo ldquoPekiyi marangoza ne diyelim O da yatak yapmaz mırdquo ldquoEvet yaparrdquo ldquoRessama yaratıcı ya da ya-pıcı diyebilir miyizrdquo ldquoKesinlikle diyemeyizrdquo ldquoPekiyi resim sanatccedilısına eğer yapmıyorsa yatakla ilişkisi bakımından ne ad verebilirizrdquo ldquoBence diğerleri-nin yaptığı şeyin taklitccedilisi demek en doğrusudur resim sanatccedilısı iccedilinrdquo ldquoGuuml-zelrdquo dedim ldquoO halde doğadaki gerccedileğinin uumlccedil basamak altında şeyler yapan kişi taklitccedilidir diyorsun oumlyle mirdquo diye sordum ldquoElbetterdquo ldquoTragedya şairi de taklitccedilidir Bundan dolayı diğer tuumlm taklitccedililer gibi o da kraldan gerccedilekten uumlccedil basamak aşağıdadırrdquo ldquoOumlyle goumlruumlnuumlyorrdquo ldquoOumlyleyse taklitccedilinin kim olduğu konusunda anlaştık Pekiyi ya resim sanatccedilısı hakkında ne soumlyleyeceksin Doğada oumlzguumln biccedilimleriyle var olan şeyleri mi resmetmektedir yoksa ya-ratımları diğer ustaların yaptıklarına mı dayanmaktadırrdquo ldquoBence ikincisirdquo ldquoYaratımlarını oldukları gibi mi yoksa goumlruumlnduumlkleri gibi mi yaparrdquo ldquoNe de-mek istiyorsunrdquo ldquoBir yatağa yandan karşıdan veya bir başka accedilıdan baktı-ğında yatak farklı goumlruumlnuumlr Ama gerccedilekte aynıdır Bu başka nesneler iccedilin de geccedilerlidirrdquo ldquoEvet farklılık sadece goumlruumlnuumlştedirrdquo dedi ldquoŞimdi de şu soruma cevap ver Resim sanatı gerccedileğe mi goumlruumlntuumlye mi ilişkindir Yani nesnele-rin taklidini gerccedilekte oldukları gibi mi yoksa goumlruumlnduumlkleri gibi mi yaparrdquo ldquoGoumlruumlnduumlkleri gibirdquo ldquoO halde taklitccedili gerccedileğin ccedilok uzağındadır Her nesne-yi taklit edebilir ccediluumlnkuuml her nesnenin kuumlccediluumlk bir boumlluumlmuumlnuuml ele alır ve bu bouml-luumlmuumln goumlruumlntuumlsuumlnuuml yapar Oumlrneğin bir resim sanatccedilısı sanatları hakkında hiccedilbir şey bilmese de bir kunduracının bir marangozun ya da bir başka sa-natccedilının resmini yapabilir Eğer iyi bir resim sanatccedilısıysa yaptığı bir maran-


79

goz resmini uzaktan goumlstererek ccedilocukları ve budala insanları kandırabilir Oumlyle ki gerccedilek bir marangoza baktıklarını sanırlarrdquo ldquoDoğrurdquo ldquoBiri ccedilıkar da bize buumltuumln sanatları ve başkalarının bildiği her şeyi herkesten daha iyi bilen bir adam goumlrduumlğuumlnuuml soumlylerse ona bir ahmak olduğunu ve muhtemelen bir buumlyuumlcuuml ya da oyuncu tarafından kandırıldığını karşılaştığı insanın her şeyi bildiğini duumlşuumlnduumlğuumlnuuml ccediluumlnkuuml kendisinin bilginin bilgisizliğin ve taklidin ne olduğunu bilmediğini soumlylerizrdquo ldquoCcedilok doğrurdquo dedi

ldquoO zamanrdquo dedim ldquobaşta Homeros olmak uumlzere tragedya şairlerinin iyi-nin ve koumltuumlnuumln ne olduğunun yanı sıra buumltuumln sanatları insan ve Tanrırsquoya ilişkin her şeyi bildiklerini ccediluumlnkuuml iyi bir şairin ele aldığı konuyu bilmeden şiir yazamayacağını ve hiccedilbir zaman gerccedilek bir şair olamayacağını soumlyleyen insanlar olursa bunların da benzer şekilde kandırıldıklarını anlayabiliriz Belki karşılarına ccedilıkan birkaccedil taklitccedili kandırmıştır onları Taklitccedililerin ken-dilerine goumlsterdikleri yapıtları goumlruumlnce bunların gerccedileğin uumlccedil basamak al-tında olduğu gerccedilek olmayıp sadece birer goumlruumlntuumlden ibaret oldukları iccedilin gerccedilek hakkında hiccedilbir şey bilmeden de bunların kolaylıkla yapılabileceği hiccedil akıllarına gelmemiştir Beki de haklıdırlar Şairler bu kadar iyi işledikle-ri şeyleri gerccedilekten de biliyor olabilirler değil mirdquo ldquoBunu ccedilok iyi araştırmak gerekirrdquo dedi ldquoSence bir insan bir şeyin hem kendisini hem de goumlruumlntuuml-suumlnuuml yapabiliyor olsa hayatını tamamen bu şeyin goumlruumlntuumlsuumlnuuml yapmaya adar mı Hayatını şekillendiren youmlnuumlnuumln sanki daha iyi bir niteliğe sahip değilmiş gibi sadece taklitccedili youmlnuumlnuumln olmasına izin verir mirdquo ldquoBence ver-mezrdquo ldquoTaklidini yaptığı şeyi gerccedilekten bilen bir sanatccedilının işi gerccedileklerle olur bunların taklitleriyle değil Arkasında birccedilok guumlzel eser bırakmak ister Oumlvguuml şiirleri yazmaktansa bu tuumlr şiirlerin oumlznesi olmayı yeğlerrdquo ldquoEvet bu onun iccedilin ccedilok daha şerefli ve kazanccedillı olurrdquo

Eflacirctun Devlet 595a-c-598e-599d Tuumlrkccedilesi Ersin Uysal Dergah Yayınları 2005

4 İnsanoğlu Eğer En İyiye Ulaşacaksa Hangi Yolu İzlemelidir

Her ne kadar insanların ccediloğu goumllgeleri hakikat olarak kabullenmek suretiyle ha-yatının buumlyuumlk kısmını cehaletin karanlığında geccedilirseler de kendileri iccedilin daha iyi ola-na talip olan diğer bazıları Eflacirctunrsquoun Devletrsquoinin ilk boumlluumlmuumlnuumln sonunda soumlzuumlnuuml ettiği gardiyanlar gibi amaccedillarına şu veya bu şekilde ulaşırlar Eflacirctun insanoğlunun iyiye duyduğu arzuyu ve buna ulaşma yolunu Şoumllenrsquode (Sempozyum) irdeler İzle-yen diyalogda Sokratrsquoın bazı arkadaşları sırayla aşkı tarif etmeye ccedilalışırlar Biri ola-bilecek en yuumlce guumlduuml bir diğeri ise birbiriyle uyumsuz ve rahatsızlık verecek kadar


80

natamamguumlduumlk varlıklar arasında ahenk tesis etmenin bir tuumlr fizyolojik veya meka-nik yolu olarak tanımlar Uumlccediluumlncuumlsuuml Agathon konuyu adı Aşk olan bir tanrı olarak ele almayı seccediler ve bu kutsal varlığı insandaki iyinin genccedil ve adil kaynağı olarak tarif eder Sokrat genccedil dostu Agathonrsquou bir ayna gibi kullanarak Aşkrsquoın kendi tanımını yapmaya koyulur

Şoumllen (Sempozyum)

Eflacirctun

ldquoDostum Agathon gerccedilekten de guumlzel bir başlangıccedil yaptın konuşmana Sevgirsquoyi oumlvmeye başlamadan oumlnce onun kim olduğunu ve neler yaptığını soumlylemek ccedilok yerinde bir seccedilimdi ben de kabul ediyorum Ama eğer onu bu kadar iyi biliyorsan şu sorumu yanıtla Sevgi kendisinden başka bir şeyin sevgisi midir yoksa hiccedilbir şeyin sevgisi değil midir Sorun onun bir anne-den mi yoksa bir babadan mı doğan bir sevgi olduğu değil -ki bu soru ger-ccedilekten de saccedilma olurdu- ama sorumu bir baba iccedilin de duumlşuumlnebilirsin Baba bir şeyin babası mıdır yoksa hiccedilbir şeyin babası değil midir Beni doğru cevaplamak iccedilin bir babanın baba olması iccedilin ondan olan bir kız ya da oğul bulunması gerektiğini soumlylemek zorundasın haksız mıyımrdquo

ldquoElbette haklısınrdquo der AgathonldquoAnne iccedilin de aynı şeyleri soumlylemez miydinrdquoldquoSoumlylerdimrdquoldquoPekacirclacirc şimdi soumlyleyeceklerimle birlikte daha iyi anlayacaksın bunu

Bir Kardeş ona kardeş diyebilmemiz iccedilin birilerinin kardeşi olmak zorun-da değil midirrdquo

ldquoTabiirdquoldquoHatta bir erkek ya da kız kardeşrdquoldquoEvet oumlylerdquoldquoŞimdi de Sevgi iccedilin duumlşuumln aynı sorumu O bir şeyin sevgisi midir yok-

sa değil midirrdquoldquoBir şeyin sevgisi olmalıdır elbetterdquoldquoO zaman aklında tut bunu Sevgi bir şeyin sevgisidir Ve şimdi şunu ya-

nıtla Sevgi sevgisi olduğu şeyi arzular mı arzulamaz mırdquoldquoElbette arzularrdquoldquoBu arzuladığı şey onun sahip olduğu bir şey midir yoksa değil midirrdquoldquoGaliba değildir en azından oumlyle olmaması gerekirrdquoldquoGaliba diyecek yerde arzulamanın ne olduğunu duumlşuumln O bizde olanı

mı istemektir yoksa bizde olmayanı mı Bizde olanı arzular mıyız yoksa ar-


81

zulamaz mıyız Bu beni ne kadar etkiliyor anlatamam Agathon Sen ne duuml-şuumlnuumlyorsunrdquo

ldquoBen de senin gibi duumlşuumlnuumlyorum SokratrdquoldquoGuumlzel Boyu gerccedilekten de uzun olan biri boyunun uzun olmasını ister

mi Yahut guumlccedilluuml olan bir kimse guumlccedilluuml olmayı arzular mırdquoldquoUumlzerinde anlaşmış olduğumuz fikre goumlre bu imkacircnsızrdquoldquoEvet ccediluumlnkuuml hiccedil kimse sahip olduğu şeylere ihtiyaccedil duymazrdquoldquoDoğrurdquoldquoAma belki guumlccedilluuml olan bir adam guumlccedilluuml olmayı arzulayabilir Hızlı olan

hızlı olmayı veya sağlıklı olan da sağlıklı olmayı Bu durumda insanların gerccedilekten de kendilerinde olanı arzuladıklarını duumlşuumlnebilirsin ndash bir hataya duumlşmeyelim diye bu konuyu accediltım Fakat onların bu arzularını bir kenara bı-rakırsak Agathon goumlruumlruumlz ki onlar her ne olmak istiyorlarsa şu anda odurlar Ama bir kişi lsquoBen sağlıklıyım ama sağlıklı olmak istiyorumrsquo veya lsquoBen zengi-nim ve zengin olmak istiyorumrsquo derse yani lsquoŞu anda nelere sahipsem onları arzuluyorumrsquo derse ben de ona şu yanıtı veririm Sen sağlığı da zenginliği de buguumln iccedilin değil geleceğin iccedilin arzu ediyorsun ccediluumlnkuuml buguumln iste ya da iste-me onlar zaten sende var O lsquoŞu anda nelere sahipsem onları arzuluyorumrsquo derken şunu soumlylemek istemiyor mu Şimdi sahip olduğum şeylerin gelecekte de bana ait olmalarını arzuluyorum Bu adam haklı değil midir sencerdquo

ldquoHaklıdırrdquo diye yanıtlar AgathonldquoBu guumlzelliklere ve servete gelecekte de sahip olmayı istemek sahip ol-

madığımız bir şeyi arzulamak değil midirrdquoldquoEvet doğrurdquoldquoOumlyleyse bu adam da tıpkı arzu eden oumltekiler gibi henuumlz sahip olmadığı

bir şeyi istiyor Arzu ve sevginin peşine duumlştuumlğuuml şeyler erişemediğimiz ih-tiyacını hissettiğimiz şeyler değil midirrdquo

ldquoEvet onlardırrdquoldquoO zaman fikir birliğine vardığımız konulara bir bakalım İlki sevginin

bir şeyin sevgisi olup olmadığı ikincisi ise onun henuumlz sahip olmadıkları-mızın sevgisi olup olmadığırdquo

ldquoEvetrdquoldquoŞimdi eğer kabul ediyorsan sana kendi soumlzlerini hatırlatayım Sanırım

şoumlyle dedin Guumlzellik sevgisidir tanrıları bir arada tutan ccedilirkinlik sevgisi diye bir şey olamazrdquo

ldquoEvet tam olarakrdquoldquoGerccedilekten de soumlylenecek bir soumlzduuml dostum Ama bir duumlşuumln eğer dedi-

ğin gibi olsaydı Sevgirsquonin de sevgiyi arzulayan ve ona ulaşmaya ccedilalışan bir tanrı olduğunu kabul etmek zorunda değil miydikrdquo


82

ldquoEvetrdquoldquoO zaman Sevgi guumlzelliğe sahip değildirrdquoldquoGerekli bir kabulrdquo dedi AgathonldquoPekiyi insan guumlzellikten yoksun ve onun peşinde olan bir şeye guumlzel di-

yebilir mirdquoldquoTabii ki diyemezrdquoldquoYa sen Hacirclacirc Sevgirsquonin guumlzel olduğunu duumlşuumlnuumlyor musunrdquoBunun uumlzerine Agathon şoumlyle derldquoOumlyle goumlruumlnuumlyor ki Sokrat az oumlnce konuşurken ne hakkında konuştuğu-

mu tam olarak bilmiyormuşumrdquoldquoOlsun Agathon guumlzel bir konuşmaydı yine de Şimdi bir şey daha sora-

cağım İyi şeylerin aynı zamanda guumlzel olduklarını duumlşuumlnmez misinrdquoldquoDuumlşuumlnuumlruumlmrdquoldquoOumlyleyse Sevgi iyiliğe de sahip değildir ccediluumlnkuuml guumlzellikten yoksun biri

iyilikten de yoksun olurrdquoldquoSana guumlcuumlm yetmiyor Sokrat nasıl diyorsan oumlyle olsunrdquoldquoAma sevgili Agathon asıl senin guumlccedil yetiremediğindir doğru olan Yok-

sa Sokratrsquoı yenmek hiccedil de zor değil Şimdilik seni kendi haline bırakaca-ğım ve bir zamanlar Diotima adındaki Mantinealı10 bir kadınla sevgi uumlze-rine konuştuklarımızı anlatacağım Sadece bu konuda değil başka birccedilok konuda da bilge biriydi o Bir keresinde Atinalılara kestirdiği kurbanlar-la siteyi on yıl boyunca uzak tutmuştu vebadan Bana sevmek sanatını oumlğ-reten de oydu ve şimdi elimden gelenin en iyisini yapıp Agathonrsquola anlaş-tığımız konunun uumlzerinden kadının bana oumlğrettiklerini izleyerek konuşma-mı yapacağım Tıpkı senin yaptığın gibi Agathon oumlnce Sevgirsquonin kim ol-duğunu ve yaptığı işleri bilmemiz gerekiyor Ben kadının sorularını size soumlylemekle en iyisini yaparım sanırım Ccediluumlnkuuml benim kendi fikirlerim az ccedilok Agathonrsquola az oumlnce konuştuklarımıza benziyor sevginin buumlyuumlk bir tan-rı ve guumlzele duyulanın sevgi olduğu Kadın benim soumlzlerimi Agathonrsquoa kar-şı soumlylediğim soumlzlerle ccediluumlruumlttuuml ve benim soumlzlerimden yola ccedilıkarak Sevgirsquonin aslında iyiliğe de guumlzelliğe de sahip olmadığını kanıtladı lsquoNe demek Dio-tima Sevgi ccedilirkin ve koumltuuml bir şey mirsquo diye sorduğumda ise lsquoKonuşurken ayağını sakınrsquo dedi bana lsquoGuumlzelliğe sahip olmayan ccedilirkin olmak zorunda mıdırrsquo lsquoTabii ki oumlyledirrsquo lsquoBilgece olmayan bir şey de cahillik midir İkisi-nin arasında bir yer yok mudur sencersquo lsquoNe olabilir ki o dediğinrsquo lsquoBu insa-nın sebebini bilmeksizin de doğru işler yapabilmesidir Buna bilgelik diye-meyiz ccediluumlnkuuml mantık kullanılmadan bilgiye ulaşılamaz Cahillik de diye-

10 Guumlney Yunanistanrsquoda bir site


83

meyiz ccediluumlnkuuml bilgi tesaduumlfen elde edilse bile cahillik olmaz Demek ki bil-gelikle cahilliğin arasında doğruluk kanısı varrsquo lsquoHaklısınrsquo dedim lsquoDemek ki guumlzel olmayana ccedilirkin iyi olmayana da koumltuuml demek zorunda değiliz Sev-gi iccedilin de aynısı geccedilerlidir Ona iyi veya koumltuuml diyemeyeceğimiz gibi guumlzel veya ccedilirkin de diyemiyoruz O ikisinin arasında bir yerdedir boumlyle anlama-lısınrsquo lsquoEvet ama Sevgi buumlyuumlk bir tanrı olarak kabul ediliyorrsquo diye hatırlat-tım lsquoSadece onu bilmeyenler mi oumlyle kabul ediyor yoksa diğerleri de mirsquo lsquoHepsirsquo lsquoAklım almıyor Onu bir tanrı olarak bile kabul etmeyenler buumlyuumlk bir tanrı olarak nasıl kabul edebiliyorlarrsquo dedi Diotima guumllerek lsquoKim tan-rı olduğunu kabul etmiyor Sevgirsquoninrsquo lsquoBiz sen ve benrsquo lsquoBunu nasıl soumlyle-yebiliyorsunrsquo lsquoCcedilok kolay Buumltuumln tanrılar guumlzel ve mutlu değil midir soumlyle-sene Hangisinin guumlzel ve mutlu olmadığını soumlyleyebilirsinrsquo lsquoAsla soumlyleye-memhellip Yuumlce Zeusrsquo lsquoMutlu kimseler iyilik ve guumlzelliğe zaten sahip değiller midirrsquo lsquoEvet oumlyledirlerrsquo lsquoFakat az oumlnce Sevgirsquonin guumlzellik ve iyiliği arzula-dığını ccediluumlnkuuml onlara sahip olmadığını soumlyledinrsquo lsquoEvet oumlylersquo lsquoOumlyle bir tanrı-nın var olması muumlmkuumln muumlduumlrrsquo lsquoHayır değildirrsquo lsquoGoumlrduumln işte sen de onun tanrılığına inanmıyorsunrsquordquo

ldquoNedir o zaman Sevgi oumlluumlmluumllerden biri mirdquo ldquoAslardquo ldquoNedir o zamanrdquo ldquoAz oumlnce dediğim gibi oumlluumlmluumllerle oumlluumlmsuumlzlerin ortasında bir şeydir ordquo ldquoAma tam olarak nedirrdquo ldquoTanrısal bir nesnedir Sokrat Tanrırsquoyla insan ara-sındaki varlıklardan birirdquo ldquoGoumlrevi nedirrdquo ldquoİnsanlar ve tanrılar arasında haber goumltuumlruumlp getirir dilek ve kurbanlarımızı onlara ulaştırır onlardan da emirleri ve kurbanlarımızın muumlkacircfatını getirir bize Tanrılarla aramızdaki accedilıklığı kapatarak bizi onlara bağlayıp onlarla buumltuumlnleştirir Kacirchinlerin bil-gisi din adamlarının kurban ve toumlren işleri geleceği goumlrmek buumlyuumlcuumlluumlk gibi işlerdeki başarı hep ondan gelir Tanrı hiccedil yormaz kendini Bu şey insanlara uykuda ya da uyanıkken gelir ve onları tanrılarla goumlruumlştuumlruumlr İşte bu insan-lar onlara sahip olanlardır Fakat bu işlerden başka işlerle uğraşanlarınki el işleridir guumlccedille ilgilidir Tanrırsquoyla insan arasındaki varlıklar ccedilok ccedileşitli ve değişiktir onlardan biridir Sevgirdquo

ldquoAnnesi ve babası kimdirrdquo ldquoBu uzun bir hikacircye ama sana olduğu gibi an-latacağım Afrodit11 doğduğunda buumltuumln tanrılar kutlamaya gelmiş Metisrsquoin oğlu Poros da bunların arasındaymış Ziyafet bittikten sonra Penia ccedilıkagel-miş ve onlardan payını isteyerek kapıları tutmuş Bu sırada Poros şerbet iccedilerek sarhoş olmuş (biliyorsun ki o zamanlar şarap yoktu) ve Zeusrsquoun12 bahccedilesinde sızıp kalmış Penia ise yaşadığı fakirlikten bıktığı iccedilin Porosrsquotan bir ccedilocuk yapmaya karar vermiş yanına gidip uzanmış ve Sevgirsquoye gebe

11 Aşk tanrıccedilası12 Baş tanrı


84

kalmış Afroditrsquoin doğduğu guumln o da ana rahmine duumlştuumlğuumlnden adları hep birlikte anılır olmuş Afrodit guumlzel bir tanrıymış ve Sevgi de guumlzelliğe hay-ranmış Poros ve Peniarsquodan olan Sevgirsquonin kaderi de anne ve babasına uygun bir kader olmuş Ccediluumlnkuuml o her zaman yoksuldur ayrıca sanıldığının aksine hassas ve ince de değildir Annesi gibi kaba kirli ve evsizdir Dağlarda uyur ve kapılarda ve yol kenarlarında konaklar Babası gibi hep iyinin ve guumlze-lin peşinde koşar Cesur ccedilevik ve sağlıklıdır avcılıkta ustadır Duumlşuumlnceyi ve bilgeliği ccedilok sever Hayatını duumlşuumlnmekle geccedilirir huumlnerli bir buumlyuumlcuuml bir simyacı ve gerccedilek bir sofisttir13 Ne oumlluumlmluumlduumlr ne oumlluumlmsuumlz Kimi zaman doğduğu guumln refah iccedilinde yaşarken birden oumlluumlverir sonrasında da babası gibi bir yolunu bularak dirilip geri gelir Ne zengin ne fakirdir kazandığı şeyleri hemen kaybeder

ldquoO bilgelikle cehaletin ortasında bir yerdedir Ccediluumlnkuuml tanrılar kendiliğin-den bilge oldukları iccedilin bilgiye hiccedilbir zaman ihtiyaccedil duymazlar bilgeler de bilgiyle meşgul olmazlar Cahiller de bilgiyle ilgilenmez onun peşinden ko-şayım demezler Cahillik neden sevilmez Ccediluumlnkuuml cahil kimseler guumlzellikten iyilikten ve akıldan mahrumken kendilerini bilgeler bilgesi sanırlar Boumlyle-likle de bilgi iccedilin emek vermeye yakın durmazlarrdquo

ldquoOumlyleyse Diotima ne bilgeler ne de cahiller değilse kimdir bilginin peşi-ne duumlşenrdquo ldquoBu bir ccedilocuktan bile oumlğrenebileceğin kadar kolay Ne cahil ne de bilge olanlardır bilginin peşine duumlşenler Sevgi de onlardan biridir işte Bilgelik en guumlzel değerlerden biridir ve Sevgi de guumlzel olana duumlşkuumlnduumlr Bu nedenle bilgiye hayrandır o hep onu arar Bu arayışı da onu bilgelerle cahil-lerin arasında bir yerde tutar Bunlar onun yaradılışından gelir babası her şeyi bilen ve arayıp bulan biridir annesi ise hiccedilbir şey bilmeyen ve arama-yan biri Bu varlık işte boumlyledir Sokrat senin de onun hakkında yanılmış ol-mana şaşmamalı Ccediluumlnkuuml onu seven değil de sevilen sanıyordun Bu nedenle de onun ccedilok guumlzel olduğunu duumlşuumlnuumlyordun Oysa guumlzel zarif yuumlce ve mut-lu olanlar sevilenlerdir sevenler değil Sevenler farklıdır bu anlattığım gi-bidirrdquo

ldquoPekacirclacirc sevgili dostum Sevgi boumlyle bir varlıksa insanlar iccedilin ne yararı var onunrdquo ldquoBen de onu anlatacağım şimdi Anlattıklarımla sevginin nere-den geldiğini ve ne olduğunu biliyoruz artık Tıpkı dediğin gibi guumlzel şey-lerin sevgisidir o Şoumlyle sorsalar bize Soumlyleyin Sokrat ve Diotima guumlzel ola-nı sevmek ne anlama gelir Yani daha accedilıkccedila deseler ki Neyi sevmiş oluruz

13 Sofistler mantıklı tartışma tekniklerini dinleyicilerinin ccediloğunun sezgisel olarak doğru veya gerccedilek olarak algıladıklarını -kişisel uumlstuumlnluumlk sağlamak amacıyla- ccedilarpıtmak uumlzere nasıl kullanacaklarını oumlğrenmişlerdi Nitekim sofistleri tanımlamak iccedilin sıkccedila ldquoiyi bir arguumlmanı beter ederlerdirdquo denir Hilekacircrlıkları felsefenin ve bazı daha duumlruumlst filozofların itibarını sarsmıştır


85

guumlzel şeyleri sevmeklerdquo ldquoOnlara sahip olmayı sevmiş oluruzrdquo ldquoBu cevabı-na karşılık yeni bir soru sorulur Guumlzel şeylere sahip olunca neyi elde etmiş olur bir insanrdquo ldquoDoğrusu bu soruya cevap vermezdimrdquo ldquoO zaman lsquoguumlzelrsquo değil de lsquoiyirsquo olsun soumlzcuumlğuumlmuumlz soumlyle Sokrat iyi şeyleri seven neyi sevmiş olurrdquo ldquoOnlara sahip olmayırdquo ldquoOnlara sahip olunca ne olurrdquo ldquoBunun ceva-bı sanırım daha kolay Mutluluğu elde ederrdquo ldquoDoğru Gerccedilekten de mutlu ki-şiler iyi şeyleri elde ederek mutlu olmuşlardır Artık mutlu olan birinin ne-den mutlu olmak istediğini soramayız Cevabından sevgilerinin nedeni an-laşılabiliyorrdquo ldquoEvetrdquo ldquoPekacirclacirc sence bu arzu herkeste var mı Buumltuumln insanlar da iyi şeyleri daima arzular mırdquo ldquoBence buumltuumln hepsi arzular bunurdquo

ldquoOumlyleyse Sokrat eğer daima aynı şeyi seviyorlarsa neden buumltuumln insan-ların seven olduğunu soumlyleyemiyoruz da bazılarının sevmediğini soumlyluumlyo-ruzrdquo ldquoDoğrusu bunu ben de bilmiyorumrdquo ldquoAnlamayacak bir şey yok Sevgi ccedilok ccedileşitlidir Oysa biz sevgiden yalnızca bir ccedileşit sevgiyi anlıyor ve ona sev-gi diyoruz başka ccedileşitlerini ise başka isimlerle ccedilağırıyoruzrdquo ldquoNe soumlylemek istediğini anlamadımrdquo ldquoŞoumlyle Biliyorsun ki poiesis ccedilok farklı anlamlara ge-len bir kelimedir Oumlnceden var olmayan şeyleri var etme işini her zaman bu şekilde adlandırırız ve boumlylelikle sanatın her alanı poiesis her sanatccedilı poie-tes diye bilinirrdquo ldquoDoğrurdquo ldquoAncak buumltuumln yaratanlara poietes diyebiliyor mu-yuz Oumlrneğin zanaatkacircr kişilere bu adı vermiyoruz Yaratıcı işlerle meşgul her kişinin ayrı bir adı var Fakat yalnızca muumlziğe ve tartıma ilişkin olan ya-ratma işi bu genel soumlzcuumlkle adlandırılmıştır Kısacası poiesis sadece şiire ve poietes de sadece şaire verilen addırrdquo ldquoDoğrurdquo ldquoBu Sevgi iccedilin de geccedilerlidir Sevgirsquonin en gerccedilek anlamı iyi olanı ve mutluluk vereni istemektir O yuumlce ve sayısız yeteneğe sahip olan Sevgi de budur Ama insanlar bu isteği başka başka taraflara ccedilevirir Kimileri para kazanmayı kimileri sağlıklı olmayı ki-mileri de bilgiye sahip olmayı arzular Ama bu arzulara sevgi arzulayanlara da seven denmez Yalnızca bir ccedileşit sevgi ve bu sevgiye sahip olanlar Seven diye ccedilağrılıyor Buumltuumlne ait olan soumlzcuumlk yalnızca onları anarken gerccedilek anla-mıyla kullanılıyorrdquo ldquoGaliba seni anlamaya başladımrdquo ldquoBiliyoruz ki sevme-nin insanın oumlteki yarısını araması olduğunu soumlyleyenler var Ama bana so-racak olursan yarım ve buumltuumlnle anlatılmak istenen iyi şeyler değilse sev-mek yarımı da buumltuumlnuuml de aramak değildir İnsanlar koumltuuml olduklarına ina-nırlarsa ellerini ya da ayaklarını kesmekten sakınırlar mı Demek ki insan yalnız kendi parccedilası olan şeylere bağlı kalmaz ama iyi olanları kendimize ait koumltuuml olanları ise bizden ayrı sayarsak iş değişir Ne olursa olsun sevdi-ğimiz şey mutlaka iyidir Sen farklı mı duumlşuumlnuumlyorsunrdquo ldquoYuumlce Zeus Elbette hayırrdquo ldquoPekacirclacirc basitccedile konuşursak insanlar iyi olanı severler diyebilir mi-yizrdquo ldquoEvetrdquo ldquoGuumlzel Ancak iyi olanı kendileri iccedilin severler dememiz de ge-


86

rekmiyor murdquo ldquoGerekiyorrdquo ldquoYalnız iyiye sahip olalım demekle bitirmezler işi o hep bizim olsun derlerrdquo ldquoEvet oumlylerdquo ldquoOumlyleyse sevmek her zaman iyi-ye sahip olmayı arzulamaktırrdquo ldquoKesinlikle doğrurdquo

ldquoEğer boumlyleyse sevgiye kavuşmak isteyenlerin hangi yolda harcadıkla-rı emeğe ccedilabaya sevgi diyebiliriz Onların hangi uğraşlarının adı olurdu sevgi Soumlyle Sokratrdquo ldquoBu sorunu yanıtlayabilseydim sendeki bilgeliğe boumly-le hayranlık duymaz ve oumlğrencin olmazdım Bunları oumlğrenmek iccedilin senin yanındayımrdquo ldquoO zaman soumlyleyeyim Sevgiyi hem ruhta hem de bedende doğurmakrdquo ldquoBu soumlylediklerini anlamak iccedilin kacirchin olmak gerekiyorrdquo ldquoDaha accedilık soumlyleyeyim o zaman Her insan hem beden hem de ruh olarak gebedir Sokrat ve belirli bir yaşa geldiğimiz anda doğamız gereği doğurmak isteriz Bu doğumun da ccedilirkinlik uumlzerine olması imkacircnsızdır guumlzellik uumlzerine olur Kadınla erkeğin doğurmak iccedilin bir araya gelmesi de tanrısal bir iştir Ccediluumlnkuuml gebelik ve ccediloğalmak oumlluumlmluuml bir varlığın oumlluumlmsuumlz bir iş yapmasıdır Hiccedilbir tanrısal işi duumlzensizlik iccedilinde gerccedilekleştiremeyiz Ccedilirkinlik tanrısal olana aykırıdır ama guumlzellik olana yakındır Guumlzellik tanrısal olanla uyum iccedilin-de olmaktır Bu yuumlzden Moira ve Eileithua diye adlandırdığımız ve ccedilocuk doğurmamıza yardımcı olan tanrıccedila guumlzelliğin kendisidir Bu yuumlzden insan-lar ve hayvanlar guumlzele yaklaştıkccedila rahatlar mutlu olur doğurur ve ccediloğalır Ccedilirkin ise onda can sıkıntısı daralma azalma ve tuumlkenmeye sebep olur acı verici bir iccedilindekini kurtarabilme derdine duumlşuumlruumlr İşte bu yuumlzden doğura-bilen varlıklar iccedilindeki doğum sancısını dindirebilmek iccedilin guumlzelin peşine duumlşerler Goumlruumlyorsun ki Sokrat Sevgirsquonin istediği sandığın gibi guumlzel olan değilrdquo ldquoOumlyleyse nedir onun arzusurdquo ldquoGuumlzellik uumlzerine doğurmak ve ccediloğal-makhelliprdquo ldquoBelki de doğrudur soumlylediğin kim bilirrdquo ldquoDoğrudur ccediluumlnkuuml başka bir yolu yok O doğurmayı arzular ccediluumlnkuuml doğurarak sonsuza eriştirir oumlluumlm-luumlluumlkten kurtarır Bir kimse iyiyi arzuluyorsa oumlluumlmsuumlzluumlğuuml arzuluyordur Sevgi iyiliği bir anlığına değil daima arzular demiştik Bizim soumlzlerimiz soumlyluumlyor bunu Sevgirsquonin zorunlu olarak oumlluumlmsuumlzluumlğuumln sevgisi olduğunurdquo14

ldquoDiotima sevmek hakkında işte bunları oumlğretti bana Bir guumln şoumlyle de-mişti lsquoSence bu arzunun kaynağı nedir Sokrat Hayvanların doğururken ya-şadıkları sıkıntıları goumlrmuumlş olmalısın Kanatlı olsun ayaklı olsun sevgileri iccedilin ne ccedililelere katlanırlarhellip Oumlnce ccediliftleşmek sonra da yavrularını doyur-mak iccedilin sıkıntılara katlanır kendilerinden guumlccedilluumllere meydan okur bazen oumlluumlrler bile Yavrularını yaşatmak iccedilin accedillıktan inlerler İnsanların bunları duumlşuumlnerek yaptıklarını biliyoruz ancak hayvanlara bu sevgi guumlcuuml nereden

14 Eflacirctunrsquoun sevgi kavramıkavrayışıyla Hıristiyanlığın Aziz Yuhanna tarafından accedilıklanan sevgi kavrayışınıanlayışını kıyaslayınız (Birinci Mektup sf36)


87

geliyorrsquo lsquoBilmiyorumrsquo dedim lsquoBunu bilmeden sevgiyi nasıl anlayabileceği-ni duumlşuumlnuumlyorsunrsquo lsquoSoumlylediğim gibi Diotima bunların sebebini bilseydim senin oumlğrencin olmak istemezdim Luumltfen oumlğret bana sevgi uumlzerine bildiğin her şeyi oumlğrenmek istiyorumrdquo

ldquoSevginin ne olduğu konusunda anlaştık Eğer bunları kabul ettiysen sorduğum soru da seni şaşırtmamalıydı Ccediluumlnkuuml bu sorunun cevabı iccedilin de aynı şeyleri soumlyleyeceğiz Oumlluumlmluuml varlıklar oumlluumlmsuumlz olmayı arzular Bunun da bir tek yolu vardır doğurmak ve kendi eskisinin uumlzerine suumlrekli yeniyi uumlretmek Canlıların ccedilocukluktan ileri yaşlara kadar hep kendisi olarak kal-dığını duumlşuumlnuumlruumlz ama yanılırız Onlar hep aynı adla ccedilağırılıyorsa da suumlrek-li değişmektedirler asla aynı kalmazlar Etiyle kemiğiyle kanıyla buumltuumln be-denler suumlrekli değişir bir yandan yenilenirken oumlte yandan oumllmeye yakla-şır Sadece beden değil ruh da değişim yaşar Mizaccedil huy inanccedil ve arzular hazar huumlzuumlnler endişeler asla aynı kalmaz Suumlrekli oumlluumlp suumlrekli doğarlar Daha şaşırtıcı olanıysa bilgilerimizin de doğup oumllduumlğuuml aynı kalmayıp suuml-rekli değiştiğidir Bilgi kaybolan bir şey olmasaydı oumlğrenmek olabilir miy-di Oumlğrenmek kaybolan bilgilerin yerini yenisiyle doldurarak bilgeliği koru-maktır ve boumlylece bilgi hiccedil değişmemiş gibi durur Oumlluumlmluuml bilgi oumlluumlmsuumlzluuml-ğe beden olarak bu şekilde erişebilir başka bir yolu yoktur Artık canlıların yavrularını neden bu kadar sevdiklerine ve onların uumlzerine neden bu kadar titrediklerine şaşırma bunu oumlluumlmsuumlzluumlk iccedilin yaparlarrdquo

ldquoBu soumlzler beni ccedilok şaşırtmıştı lsquoBilgeler bilgesi Diotima bu soumlylediklerin doğru mursquo Bu sorumun uumlzerine Diotima usta bir sofist tavrı takındı lsquoEmin ol Sokrat Eğer soumlylediklerime inanmayacak olursan insanlardaki başkaları tarafından onurlandırılma hırsı sana ne kadar saccedilma gelir lsquooumlluumlmsuumlzluumlk bir guumlzellik bırakmalı sonrakilerersquo soumlzuumlnuuml hiccedil anlayamazsın Ccedilocuklarını bile oumlnemsemezken sadece onurlandırmak iccedilin tehlikelerden sakınmadan buuml-tuumln servetlerini kaybeder sıkıntıları sineye ccedileker ve oumllmeyi bile kabullenir-ler Boumlyle olmasaydı duumlnyada oumlluumlmsuumlz bir onur bırakmayı arzulamasalardı Alkestis Admetos15 iccedilin Akhilleus Patrokles iccedilin oumllebilir miydi Kodros16 krallığın sahibi oğulları olsun diye canını feda edebilir miydi Elbette hayır Bana soracak olursan iyi bir isim edinmek ve kalıcı bir yiğitlik onuru ka-zanmak iccedilin elinden geleni yapmayacak biri bulunmaz Ccediluumlnkuuml oumlluumlmsuumlzluuml-ğuuml arzular Bedenleri verimli olan kişiler sevgilerini kadınlara ccedilevirirler ccedilo-

15 Admetos Yunan mitolojisinde kuzey Yunanistanrsquodaki Pherae kralı Felek tarafından oumlluumlme mahkucircm edilmişti Apollo muumldahil oldu Eğer onun iccedilin oumllmeye razı olacak bir başkası bulunur-sa Admetos kurtulacaktı Uzun araştırmalardan sonra Admetosrsquoun yerine oumllmeyi sadece karısı Alkestisrsquoin kabul ettiği anlaşıldı

16 Kodros erken doumlnem Atina sitesinin işgalini oumlnlemek iccedilin hayatını veren efsanevi kralı


88

cuk sahibi olup soylarını devam ettirmek iccedilin Boumlylece adlarını sonsuz kılıp mutluluğa ulaşacaklarına inanırlar Ama ruhları verimli olanlar boumlyle değil-dir Onların ruhlarının meyvesi bedenlerininkinden ccedilok daha fazladır Ru-hun meyveleri duumlşuumlnce ve duumlşuumlnce gibi olan her şeydir Yaratıcı şairler ve kendi alanlarında keşifler yapan zanaatkacircrlar boumlyledir En uumlstuumln duumlşuumlnce insan yığınlarına duumlzen getiren duumlşuumlncedir oumllccediluuml ve doğruluk Eğer insan ccedilo-cukluğundan itibaren iccedilinde bunların tohumunu tanrılar gibi taşıyorsa ol-gunlaştığında doğurmak arzusu belirir onda İşte bu arzuyu duyunca hangi guumlzellik uumlzerine doğurması gerektiğini duumlşuumlnuumlp karar vermeye ccedilalışır Ama asla ccedilirkinlik uumlzerine doğuramaz Bu arzusu arttıkccedila onu guumlzel olana yak-laştırır ccedilirkinlerden uzak tutar Bu guumlzellerden birinin bedenen de guumlzel ve asil olduğunu goumlruumlrse guumlzellikler bir araya gelmiş olduğundan aklı başın-dan gider onun karşısında ccedilok erdemli bir insan tarafından erdemler ve guuml-zel fikirlerle eğitilmiş gibi olgunlaşır ve gelişir Guumlzel olanla birliktelik onun iccedilindeki bu tohumu canlandırıp buumlyuumltuumlr O hep sevdiğini duumlşuumlnuumlr araların-da anne-babayla ccedilocuk arasında olan sevgiden ccedilok daha buumlyuumlk ve guumlccedilluuml bir sevgi filizlenir Ccediluumlnkuuml bu ikisi tanrısal bir iş iccedilin ccediloğalmak ve oumlluumlmsuumlzleş-mek iccedilin bir araya gelmiştir Boumlyle oumlluumlmsuumlzluumlkler yaratmak elbette herkes iccedilin ccedilocuk buumlyuumltmekten daha uumlstuumlnduumlr Homeros olsun Hesiodos17 olsun diğer buumlyuumlk şairler olsun hepsi boumlyle duumlşuumlnuumlrler Kim istemezdi onların ccedilo-cukları gibi oumlluumlmsuumlz ccedilocuklara sahip olmayı Lykurgosrsquoun18 Spartarsquoda bırak-tığı ccedilocuklar soumlzgelimi Spartarsquoyı hatta buumltuumln Yunanistanrsquoı kurtaran onlar değil miydi Soumlzgelimi Solonrsquou19 sizin iccedilin yuumlce kılan koyduğu yasalardır İster Yunanistan olsun ister barbar uumllkeler duumlnyanın neresinde olursa ol-sun yaratılan guumlzellikler dilden dile dolaşmıştır Boumlyle ccedilocuklardır ki baba-larının adına tapınaklar kurulmasını sağlamışlardır Bedenlerimizden ccedilıkan ccedilocukların boumlyle bir iş başardığı goumlruumllmuumlş muuml hiccedil

Evet Sokrat bunlardır senin de bulabileceğin sevgi sırları Bu sırlarla kendilerinden daha yuumlce ve daha uzak olanına doğru yolun ulaştıracağı son noktaya kadar gidip gidemeyeceğini bilmiyorum Ama bunu başarman iccedilin elimden geleni yapacağım sana buumltuumln bildiklerimi anlatacağım Eğer daya-nabilirsem buna asla peşimi bırakma

17 Hesiodos erken doumlnem Yunanistanrsquoın Homerosrsquoun yanı sıra en buumlyuumlk şairlerinden biri Homerosrsquoun Hesiodosrsquotan oumlnce geldiği ama her iki şairin de İOuml 800 ila 600 yılları arasında yaz-dığı duumlşuumlnuumllmektedir

18 Lykurgos erken doumlnem Spartarsquonın askeri nizamını ve idari sistemini kuran efsanevi kral Re-formlarının Yunanistanrsquoın Pers saldırılarını puumlskuumlrtmesinde buumlyuumlk rol oynadığı goumlruumlşuuml ona ldquoYunanistanrsquoın kurtuluşurdquo ccedilerccedilevesindeki oumlnemli rol biccedililmesinin gerekccedilesidir

19 Solon İOuml Altıncı yuumlzyılda Atinarsquonın yegacircne sulh yargıcı olarak seccedilildi Anayasal ve sosyal re-formları zaman iccedilinde Atina demokrasisinin gelişiminde oumlnemli rol oynadı


89

Bu son noktaya erişmek isteyen kişi henuumlz genccedil yaşındayken en guumlzel bedenleri aramalıdır Eğer onu yola ccedilıkaranın yolu doğruysa tek bir insanı sever ve ona suumlrekli guumlzel laflar eder Bir zaman geccedilince anlar o bedende goumlr-duumlğuuml guumlzelliğin oumltekilerde bulunanla aynı olduğunu Goumlruumlnuumlşteki guumlzelliğin peşinde olanlar iccedilin buumltuumln bedenlerdeki guumlzellik aynı değil midir Bunu an-layınca buumltuumln guumlzel bedenler iccedilinde sevgi uyandırır bir tekine duumlşkuumlnluuml-ğuuml gider Boumlyle bir duumlşkuumlnluumlğuumln ona goumlre anlamı kalmamıştır Artık ruhun guumlzelliği beden guumlzelliğinden uumlstuumlnduumlr onun iccedilin İncelikli bir ruh bedeni guumlzel olmasa bile iccedilindeki sevgiyi kabartmaya yeter Kendisini ona adar ve genccedillerin iyiliği iccedilin soumlyleyebileceği en guumlzel soumlzleri arayıp bulur Boumlylelik-le guumlzelliğin yaşayış ve tavırlarda olduğunu goumlrerek hepsinin aynı guumlzelli-ğe sahip olduğunu ve beden guumlzelliğine kapılmaması gerektiğini anlar Ya-şayış ve tavırlardan sonra da sıra bilgiye gelir Bilgideki guumlzelliği fark eder Onun goumlrduumlğuuml guumlzellik boumlylelikle genişledikccedile bir varlığa bağlı kalmaktan vazgeccediler genccedil bir adamın bir koumllenin bir kadının yahut kim olursa olsun bir kimsenin koumllesi olmaz soumlzlerine değer verilir Goumlrduumlğuuml bu guumlzellik deni-zine hayranlık duyar en guumlzel ve ulu soumlzler sonsuz bilgelik arzusunda do-ğan duumlşuumlnceler taşar iccedilinden O zaman kuvvetinin oumlnuumlne kimse geccedilemez gerccedilek bilgiye guumlzel olanın bilgisine erişir

Bu anlatacaklarımı ccedilok iyi dinle Sevgirsquonin peşinden giderek buraya ka-dar gelen adam buumltuumln guumlzel şeyleri sırasıyla ve duumlzenli bir halde goumlruumlr son-ra yolun en sonuna varır ve birdenbire benzersiz bir guumlzellikle yani kendi doğasında guumlzellik olan muhteşem bir şeyle karşılaşır İşte Sevgirsquonin onu ulaştırmak istediği asıl yer de burasıdır Bu guumlzellik daimidir doğumu oumlluuml-muuml artışı ve eksilişi yoktur Kimi iccedilin guumlzel kimi iccedilin ccedilirkin buguumln guumlzel yarın ccedilirkin şurada guumlzel başka yerde ccedilirkin olan bir guumlzellik değildir bu guumlzellik bedende elde ayakta yuumlzde goumlruumlnmez ne sesi var duyulsun ne bi-linen bir bilgidir ne canlılarda ne yerde ne goumlktedir Sevgirsquonin sırlarına is-ter kendi başına ister biriyle birlikte ulaşmanın tek yoludur bu duumlnyadaki guumlzelliklerden başlayıp adım adım suumlrekli yuumlkseleceksin bir guumlzel beden-den ikisine onlardan buumltuumln guumlzel bedenlere sonra guumlzel eylemlere sonra guumlzel bilgilere oradan da tek bilgiye Bu mutlak guumlzelliğe kendiliğinden var olan oumlz guumlzelliğine ulaşacaksın

Yalnızca onunla karşılaşılan ilk an iccedilin sevgili Sokrat buumltuumln bir hayatı yaşamaya değer Onu goumlrduumlğuumln anda altınları zenginlikleri suumlsuuml puumlsuuml hiccedile sayar ve baştan ccedilıkarıcı ccedilocukları genccedilleri hep arzulayıp yemeden iccedilme-den kesildiğin sevgililerini unutursun Bir goumlrebildiğini duumlşuumln o guumlzelliği her şeyden arınmış bağımsız safhellip Tene bedene renk ve kokuya bulaşmış guumlzelliği değil buumltuumln saflığıyla tanrı guumlzelliğini Bu guumlzelliğe erişmiş bir ki-


90

şinin yaşamını kim hor goumlrebilir ki Oraya vardığında guumlzelliğe sadece onu goumlrebilecek bir goumlzle bakan kişi erdemin goumlruumlntuumlsuumlne değil gerccedileğine eri-şebilecektir Ccediluumlnkuuml o guumlzelliğin goumlruumlntuumllerle bir ilişkisi bulunmaz o gerccedilek guumlzelliğin kendisidir Tanrı sadece gerccedilek erdemleri yaratan ve buumlyuumlten in-sanı sever ve yalnız o insan oumlluumlmsuumlzluumlğuuml bulanlardan olabilirrsquo

İşte boumlyle konuştu Diotima dostum Phaidros ve oumlteki dostlarım Ben ona inandım ve herkesin de inanmasını arzuluyorum ccediluumlnkuuml insanların kendi-sini Sevgirsquoye ulaştırabilecek boumlylesine yardımcı bir bilgiyi bulması o kadar kolay değildir Bunun iccedilin sevgi karşısında ona yakışan saygıyı goumlstermek herkesin goumlrevidir Kendi adıma ccedilok oumlnem veririm ona ilişkin işlerime Baş-kalarının da oumlnem vermesidir istediğim Tıpkı eskiden yapmış olduğum gibi şimdi de onu oumlvmek iccedilin elimden geleni yapıyorum Benim soumlzuumlm bu kadardır Phaidros bilmiyorum konuşmam bir oumlvguuml muuml oldu yoksa başka bir şey mi Sen bilirsin bunurdquo

Eflacirctun Şoumllen Tuumlrkccedilesi Birdal Akar Şule Yayınları 2009

5 Bilmenin Vakıf Olmanın Nazari Ve Ameli Olması Arasındaki Fark Nedir

Eflacirctunrsquoun oumlluumlmuumlnden (İOuml 348) sonra Akademiarsquonın oumlnderliğini matematiğe ilgi-si bazı oumlğrencileri rahatsız eden eski bir oumlğrencisi uumlstlenir Yeni oumlnderin ldquofelsefeyi ma-tematiğe ccedilevirmesinerdquo karşı ccedilıkarak Akademiarsquodan ayrılanlar arasında o sıralar otuz altı yaşında olan Aristo da vardır Aristo izleyen birkaccedil yılı Anadolursquoda (Kuumlccediluumlk Asya) Midilli (Lesbos) Adasırsquonda geccedilirerek zoolojiyle meşgul olur Derken İOuml 343rsquolerde Makedonya Kralı II Philip kendisini oğlu İskenderrsquoe ders vermesi iccedilin saraya davet eder Aristo bu goumlrevi iki yıldan biraz fazla suumlrduumlruumlrken Kral II Philip sefere ccedilıkmak uumlzere Makedonyarsquodan ayrılır Tahtını naip olan oğluna bırakmış naibin resmi işleri de derslerini suumlrduumlremeyecek kadar yoğunlaşmıştır Aristo Atinarsquoya doumlner kentin dışında bir koru ve birtakım binalar kiralayarak kendi okulu Lyceumrsquou (Lise) kurar

Okul hızla her tuumlrluuml el yazması ve bilginin bir araya geldiği ve Aristorsquonun oumlğ-rencilerinin araştırma iccedilin başvurduğu bir merkez haline gelir İOuml 336rsquoda II Philiprsquoin yerine tahta geccedilen İskenderrsquoin bu okulu kaynak aktarmak suretiyle desteklediği ve okula Orta Doğu seferinden doğal yaşama ilişkin sayısız numune goumlnderdiği soumlylenir Aristorsquonun başlıca ilgi alanı ve bilimsel huumlneri biyolojidir ama oumlğrencileri ve oumlğretim uumlyeleri ccedilalışma ve araştırmalarını pek ccedilok farklı alanda suumlrduumlruumlr Bunlardan birisi de Yunan site-devletlerine ait yuumlz elli sekize yakın ldquoanayasa metnirdquonin toplanıp bir araya getirilmesidir Oumlte yandan Aristorsquonun kendi eseri olan hacimli yazmaları da


91

geniş kapsamlı bir felsefe sisteminin oumlzluuml ifadesidir gayet yoğunguumlccedilluuml bir zihniyet değişimini goumlzler oumlnuumlne serer

Aristorsquoya goumlre herhangi bir şeyin anlamı onun en aşikacircr olan guumlndelik anlamıdır Buna karşın Eflacirctun ile olan ilişkisi kendisi uumlzerinde kalıcı bir etki yapmıştır Kendi sıradan merakları ile Eflacirctunrsquoun matematiksel ve neredeyse mistik merakları arasın-daki fark Aristorsquoyu Eflacirctunrsquoun guumlndeme getirdiği pek ccedilok problemi yeniden incele-meye sevk eder Bu temel problemlerle ilgili muumltalaayı Aristorsquonun el yazmalarından ccedilekip ccedilıkarmak muumlmkuumln değildir ama aşağıdaki belge Aristorsquonun kendisini temel sorunlara verme nedenlerine ışık tutar (JS)

Metafizik

Aristo

Buumltuumln insanlar doğal olarak bilmek isterler Duyularımızdan aldığımız zevk bunun bir kanıtıdır Ccediluumlnkuuml onlar oumlzellikle de diğerlerinden (tuumlm diğer duyulardan) fazla olarak goumlrme duyusu faydaları dışında bizzat kendileri bakımından da bize zevk verirler Ccediluumlnkuuml sadece eylemle ilgili olarak değil herhangi bir eylemde bulunmayı duumlşuumlnmediğimizde de goumlrmeyi genel ola-rak buumltuumln diğer her şeye tercih ederiz Bunun nedeni goumlrmenin buumltuumln di-ğer duyularımız iccedilinde bize en fazla bilgi kazandırması ve şeyler arasındaki birccedilok farkı goumlstermesidir20

Hayvanlar21 doğaları gereği duyum yetisine sahiptir Ancak o bazıların-da hafızayı meydana getirdiği halde diğerlerinde meydana getirmez Bun-dan dolayı bu birinciler hatırlama yeteneğine sahip olmayan sonunculardan daha zeki ve oumlğrenmeye daha yeteneklidirler Arılar ve benzeri tuumlrden buumltuumln diğer hayvanlar gibi sesleri işitme yetisine sahip olmayan varlıklar oumlğrenme yeteneğine sahip olmaksızın zekidirler Hafızanın yanında işitme yetisine de sahip olan hayvanlar ise oumlğrenme yeteneğine de sahiptirler

Ne olursa olsun insanın dışındaki hayvanlar sadece imgeler ve hatıralara sahip olarak yaşar Onların deneysel bilgiden ccedilok az bir pay almalarına kar-şılık insan cinsi sanat ve akıl yuumlruumltmeye22 kadar yuumlkselir İnsanlarda deney hafızadan ccedilıkar Ccediluumlnkuuml aynı şeye ilişkin birkaccedil hatıra sonunda tek bir deney

20 Oumlrneğin siyah ile beyaz arasında bulunan ve sıcak ile soğuk kuru ile yaş arasında yer alan aracı-lardan daha fazla sayıdaki renkleri goumlsterir

21 Aristo ldquoArı vb gibi ses duymayan hayvanlar zekacircya sahip oldukları halde oumlğrenemezler Oysa hem duyabilen hem de hafızası olan hayvan oumlğrenebilirrdquo

22 Burada oumlzel olarak belirlenmesi uygun olan uumlccedil oumlnemli kavram vardır Deney (empeiria) Sanat (tekhne) ve Akıl yuumlruumltme (logismos) Aristorsquonun ldquosanatrdquotan kastı guumlzel sanatlar şiir vb değil in-sanoğlunun bir amaca doumlnuumlk olarak bilerek inşa ettiği ve değerli bulunan şeylerdir


92

meydana getirir Ve deney sanat ve bilimle hemen hemen aynı yapıda bir şey gibi goumlruumlnmektedir Ancak arada şu ufak fark vardır ki insanlar bilim ve sanata deney aracılığıyla ulaşır Ccediluumlnkuuml Polosrsquoun haklı olarak dediği gibi ldquode-ney sanatı deneysizlik ise rastlantıyı yaratmıştırrdquo Şimdi deneyle kazanılmış bir dizi kavramdan bir nesneler sınıfına ilişkin tuumlmel bir yargı23 oluşturuldu-ğunda sanat ortaya ccedilıkar Ccediluumlnkuuml filanca ilacın filanca hastalığa yakalanmış Kalliasrsquoa sonra Sokratrsquoa ve diğer birccediloklarına iyi geldiğine ilişkin bir yargının oluşturulması işi deneyim anına aittir Buna karşılık onun bu hastalığa yaka-lanmış olan belli bir yapıya sahip bulunan belli bir sınıfın iccediline giren tuumlm insanlara oumlrneğin flegmatiklere24 bilyoumllere veya fiyevroumllere25 iyi geldiğine ilişkin bir yargının oluşturulması işi sanatın altına giren bir konudur

Pratikle ilgili olarak deney hiccedilbir bakımdan sanattan daha aşağı bir şey olarak goumlruumlnmemektedir Hatta deney sahibi insanların deney olmaksızın kavrama sahip olan insanlardan daha fazla başarıya eriştiklerini goumlruumlruumlruumlz Bunun nedeni deneyin bireysel olanın sanatın ise tuumlmel olanın bilgisi ol-masıdır Her tuumlrluuml eylem ve meydana getirme ise bireysel olanı konu alır Ccediluumlnkuuml tedavi eden hekimin iyileştirdiği ilineksel olarak alınması dışında ldquoinsanrdquo değil Kallias veya Sokratrsquotır veya ilineksel olarak bir insan olma durumunda bulunan26 diğer herhangi bir benzeri ad taşıyan kişidir O halde deney olmaksızın kavrama sahip olan ve tuumlmeli bilen ancak onda iccedilerilmiş bulunan bireyseli bilmeyen27 bir insan sık sık tedavi yanlışları yapacaktır Ccediluumlnkuuml tedavi edilmesi gereken bireydir Bununla birlikte bilgi ve anlama yetisinin deneyden ccedilok sanata ait olduğunu duumlşuumlnuumlr ve sanat erbabının de-ney sahibi kişilerden daha bilge olduğunu kabul ederiz (ki bu Bilgelikrsquoin her tuumlrluuml durumda daha ziyade bilgiye bağlı olduğunu goumlsterir) Bunun nedeni bu birincilerin nedeni bilmeleri diğerlerinin bilmemeleridir Ccediluumlnkuuml deney sahibi insanların bir şeyin olduğunu bilip neden olduğunu bilmemelerine karşılık diğerleri ldquoniccedilinrdquo ve ldquonedenrdquoi bilirler Yine bundan dolayı her mes-lekte ustalara basit işccedililerden daha fazla değer verir ve onların basit işccedili-lerden daha bilgili daha bilge olduklarını duumlşuumlnuumlruumlz Ccediluumlnkuuml onlar yapılan şeylerin nedenlerini bilirler İşccedililer ateşin yakmasında olduğu gibi bir işi iyi yapan ancak ne yaptığını bilmeksizin onu yapan cansız varlıklara benzer-

23 Hypolepsis bir genellik evrensellik karakteri goumlsteren inanccedil yargı kanırsquodır o ccedilıkarsamacı aklın (dianoia) eylemidir

24 Balgamlı Aynı zamanda ağırkanlılık heyecansızlık25 Vereme bağlı kronik iltihaplı hastalık26 Aristo ldquoinsanrdquoın nasıl Kalliasrsquoın bir ilineği olduğunu soumlyleyebilir Rossrsquoa goumlre symbebekos soumlzcuuml-

ğuuml burada hekimin iyileştirdiğinin doğrudan doğruya insan olmayıp Kallias olduğunu Kalliasrsquoın bir insan olduğundan oumltuumlruuml dolaylı olarak ldquoinsanrdquo olduğunu belirtmek iccedilin kullanılmaktadır

27 Herhangi bir oumlzel bireysel duruma uygulanması bilinmeksizin logos bilinebilir


93

ler Yalnız cansız şeylerin işlevlerinden her birini doğal bir eğilimle yerine getirmelerine karşılık işccedililer işlerini alışkanlıkla yaparlar O halde ustaları goumlzuumlmuumlzde daha bilge kılan şey iş yapabilme yetenekleri değildir kavrama sahip olmaları ve nedenlerini bilmeleridir

Ve genel olarak bilen insanı bilmeyen insandan ayırt eden şey birinci-nin oumlğretebilme yeteneğidir Sanatın deneyden daha gerccedilek bilgi olduğuna inanmamızın nedeni de budur Ccediluumlnkuuml sanatkacircrlar oumlğretebilir ama deney sa-hibi insanlar oumlğretemez

Sonra28 bireysel şeylere ilgili olarak bize en guumlvenilir bilgileri verdikleri halde duyularımızdan hiccedilbirine bilgelik olarak bakmayız Ccediluumlnkuuml onlar bize hiccedilbir şeyin nedenini oumlrneğin ateşin neden sıcak olduğunu soumlylemez sade-ce onun sıcak olduğunu soumlylerler

Aristo Metafizik Ccedileviri Prof Dr Ahmet Arslan Sosyal Yayınlar 1996

6 ldquoDeğişimrdquo ile Neyi Kastediyoruz

Felsefi sorgulamanın başlamasıyla tuumlm diğer Yunan duumlşuumlnuumlrleri gibi Aristo da varoluş ve oluş istikrardevamlılıkkalıcılık ve değişim sorununu ccediloumlzuumlmlenmesi gere-ken bir problem olarak goumlrduuml Değişim suumlrekliydi ama şeyler bu değişime dayanıyor var oluyorlardı Değişen ile değişmeyen olmak ile var olmak arasındaki ilişki Yunan spekuumllatif duumlşuumlncesinde tuumlrluuml sorun ve karmaşalar yaratmaktaydı Bu durum Sokrat oumlncesi Yunan felsefesinin accedilmazı olup Aristorsquonun değişim sorununu her youmlnuumlyle ve sistematik olarak irdelemesi hatta tuumlm felsefi ccedilalışmalarının merkezine koymasını getirdi Aristorsquonun Fiziklsquoten alınan aşağıdaki accedilıklama ve yorumları insanoğlunun evren veya duumlnya hakkında ne bildiğinin izahı iccedilin gerekli bir dizi nihai doğunun etrafında yuumlruumltuumllen uzun Yunan tartışmasının sonlandırılması mahiyetindedir

Fizik

Aristo

Bu şekilde ilerleyerek ilkin oluşun (değişimindoumlnuumlşuumlmuumln29) buumltuumlnuuml uumlzerinde konuşalım ccediluumlnkuuml oumlnce genel olanları soumlylemek sonra tekler uumlze-rinde oumlzel durumlara bakmak doğal İster yalın nesnelerden soumlz edelim ister

28 Nedenle bilmenin başka her tuumlrluuml bilmeden uumlstuumln olmasının diğer bir nedeni Kendi alanlarında doğru olabilmelerine rağmen duyumlar nedenleri bilmediklerinden bilim adını alma hakkına sa-hip değildirler

29 Aristorsquonun değişim kaygısını Eflacirctunrsquoun ruhun yuumlkselmesine dair tartışmasıyla kıyaslayınız (sf79)


94

bileşik ldquobir nesne bir başka nesneden bir nesne değişik bir nesneden olu-şuyorrdquo deriz Bununla kastettiğim şu ldquoBir insan eğitimli oluyorrdquo ldquoeğitimli olmayan insan eğitimli oluyorrdquo oumlnermelerini alalım Burada yalın dediğim oluşan accedilısından ldquoinsanrdquo ile ldquoeğitimli olmayanrdquo oluşan nesne accedilısından yalın olan dediğim ise ldquoeğitimlirdquo Bileşik olansa ldquoeğitimli olmayan insan eğitimli oluyorrdquo dediğimizde hem olunan hem de oluşan (yani değişime uğ-rayan30) nesne Bunların bazılarında yalnızca ldquobelli bir nesnenin oluştuğurdquo değil ldquoneden oluştuğurdquo da soumlylenmektedir Soumlzgelişi ldquoeğitimli olmayandan eğitimlirdquo ama bu her durumda soumlylenemez ccediluumlnkuuml ldquobir eğitimlirdquo ldquobir in-sandanrdquo oluşmamıştır bir insan eğitimli olmuştur Yalın olarak oluşturul-duğunu soumlylediğimiz nesneler iccedilinde kimi oluşma suumlrecinde kendini korur kimiyse korumaz Nitekim insan eğitimli insan olunca da yine insan olarak kalıyor ama ldquoeğitimli olmayanrdquo ve ldquoeğitimsizrdquo ne yalın ne de bileşik olarak kalıyor

Bunlar belirlendikten sonra dediğimiz gibi bakılınca buumltuumln oluşanlardan şunu ccedilıkarmak olanaklı Her zaman bir şeyin oluşan (değişendoumlnuumlşen) ola-rak taşıyıcı olması gerekiyor ve bu da sayıca bir olsa bile biccedilimce kesinlikle bir değil ndash ldquobiccedilimcerdquo ve ldquokavramcardquo ile aynı şeyi kastediyorum İnsan olmakla eğitimsiz olmak aynı şey değil biri kalıyor oumlteki kalmıyor Ccedilelişkili olmayan kalıyor (insan kalıyor) ldquoeğitimli olmayanrdquo ile ldquoeğitimsizrdquo ise kalmıyor her ikisinden bileşik olan da yani ldquoeğitimsiz insanrdquo da kalmıyor ldquoBelli bir şeyin bir şey olması değilrdquo ldquobir şeyden bir şey olmasırdquo daha ccedilok (oluşmadeğişme sonrasında) kalmayanlarda soumlz konusu Soumlzgelişi bir eğitimli bir insandan değil bir eğitimsizden olur Ama kimi zaman kalanlarda da boumlyle soumlylenir Nitekim ldquobronzdan bir heykel oldurdquo deriz ama ldquobronz heykel oldurdquo demeyiz Bir karşıtlıktan ve bir kalmayandan bir oluş soumlz konusu olduğunda her iki kullanım da olanaklı hem ldquoşundan şu oldurdquo hem de ldquoşu şu oldurdquo Nitekim hem eğitimsizden eğitimli olur hem de eğitimsiz eğitimli olur Bunun iccedilin bileşikte de boumlyle Hem ldquoeğitimsiz insandan eğitimli oldurdquo hem de ldquoEğitim-siz insan eğitimli oldurdquo denir ldquoOluşmakrdquo (değişmekdoumlnuumlşmek) ccedilok anlam-da kullanıldığına goumlre mutlak anlamda oluşmak (değişmek) sadece toumlzlere oumlzguumlduumlr Oumlteki şeylerde bir şeyin oluşan olarak taşıyıcı olması zorunlu bu accedilık (nitekim bir nicelik bir nitelik bir başka şeyle ilgi bir zaman ve bir yer değişikliği bir taşıyıcıda oluşur ccediluumlnkuuml yalnızca toumlz bir başka taşıyıcıya yuumlk-lenemez buumltuumln oumltekiler toumlze yuumlklenir) İyi bir araştırmacı iccedilin şu da accedilık olsa gerek Toumlzler ve mutlak anlamda var olan buumltuumln oumlteki nesneler bir taşıyıcıdan

30 Aristorsquonun eğitimli olmakla eğitimsiz olmanın aynı anlama geldiğini soumlylemek istemediği accedilık kastettiği değişime uğrayanın adamın eğitim durumu olduğudur


95

oluşur ccediluumlnkuuml her zaman oluşan nesnenin ondan oluştuğu bir şey var Soumlz-gelişi bitkiler hayvanlar tohumdan oluşur Genel olarak oluşanlardan kimi şekil değişikliği ile oluşur soumlzgelişi heykel kimi eklentiyle soumlzgelişi buumlyuuml-yen nesneler kimi eksilmeyle soumlzgelişi taştan Hermes heykeli kimi birleştir-meyle soumlzgelişi bir ev kimi de nitelik değişikliğiyle soumlzgelişi maddelerdeki değişmeler

Dolayısıyla soumlylediklerimizden ccedilıkan şu oluyor Oluşan her şey her za-man bir bileşiktir Bir oluşan bir şey bir de bu oluşan nesne haline gelen bir şey var Bu oluşan da ikili Ya taşıyıcı ya karşıt Karşı olmakla ldquoeğitimsizrdquoi taşıyıcı olmakla ldquoinsanrdquoı kastediyorum şekil almamışlığı biccedilimden bağım-sızlığı duumlzenden bağımsızlığı karşıtlık olarak bronzu taşı ya da altını taşı-yıcı olarak alıyorum

Aristo Fizik ii7 Ccedileviri Saffet Babuumlr Yapı Kredi Yayınları 2005

7 İnsanoğlunun Fiilen Algıladığı Duumlnyanın Nihai Gerccedileklikle İlişkisi Nedir

Eflacirctun varoluşun ve gerccedilekliğin istikrarsız ve belirsiz değişimlere tabi olmayan nihai kaynağını bulmaya ccedilalışırken guumlndelikmutat deneyimin bireysel unsurlarını azımsama ve goumlz ardı etme eğilimindeydi Aristo onun bu tutumunu irdelemek zorunluluğunu hissediyordu

Kategoriler

Aristo

Bir bağlantı iccedilinde soumlylenmeyenlerin her biri varlık nicelik nitelik gouml-relik uzam zaman durum iyelik etkinlik ya da edilginlik belirtir Biccedilimsel olarak soumlylersek ldquoinsanrdquo ve ldquoatrdquo varlık ldquoiki dirsekrdquo veya ldquouumlccedil dirsekrdquo nicelik ldquoakrdquo veya ldquodilbilimcirdquo nitelik ldquoiki mislirdquo ldquoyarımrdquo veya ldquodaha buumlyuumlkrdquo goumlre-lik ldquoLisersquoderdquo veya ldquoccedilarşıdardquo uzam ldquoduumlnrdquo veya ldquogeccedilen yılrdquo zaman ldquouzanmışrdquo veya ldquooturuyorrdquo durum ldquoayakkabılırdquo veya ldquosilahlırdquo iyelik ldquokesmekrdquo veya ldquoyakmakrdquo etkinlik ldquokesilmekrdquo veya ldquoyakılmakrdquo edilginlik belirtirhellip

Soumlylediklerimizden hiccedilbiri tek başına oumlnerme olmaz Oumlnerme bunların birbirine bağlanmasıyla olur ccediluumlnkuuml goumlruumlnen odur ki her oumlnerme doğru ya da yanlış olabilir Oysa bir bağlantı iccedilinde soumlylemediklerimiz -soumlzgelişi ldquoin-sanrdquo ldquoakrdquo ldquokoşuyorrdquo ldquogalip geliyorrdquo- yanlış da doğru da olmuyor İlk başta ve asıl anlamıyla varlık -oumlrneğin belli bir insan ya da belli bir at- ne bir


96

taşıyıcı iccedilin soumlylenen ne de bir taşıyıcının iccedilinde olan varlıktır Tuumlr olarak birincil varlık denilenler ile bu tuumlruumln cinslerinin iccedilinde var olanlara birincil varlıklar denilirken bu tuumlruumln cinslerinden olanlara ikincil varlıklar denir Mesela bir insan tuumlr olarak ldquoinsanrdquo tuumlruumlnuumln cinsi olarak canlırsquodır O halde bunlara insan ve canlırsquoya ikincil varlıklar denirhellip

Soumlylediklerimizden accedilık ki bir taşıyıcıya hem adın hem de tanımın yuumlk-lenmesi zorunludur Soumlzgelişi ldquoinsanrdquo taşıyıcı olarak belli bir insana yuumlkle-nir adı da belli bir insana yuumlklenir ldquoİnsanrdquoı belli bir insana insanın tanı-mını da belli bir insana yuumlkleyeceksiniz ccediluumlnkuuml belli bir insan ldquoinsanrdquodır O halde hem ad hem tanım taşıyıcıya yuumlklenmiş olacaktır Taşıyıcıyı iccedilinde barındıranların ccediloğunda ne ad ne tanım taşıyıcıya yuumlklenir ama kimilerin-de adın taşıyıcıya yuumlklenmesine engel yoktur tanımın yuumlklenmesi ise ola-naksızdır Mesela taşıyıcı olarak cisimde olan ldquoakrdquo taşıyıcıya yuumlklenir ve ldquoak cisimrdquo denir oysa ldquoaklıkrdquo tanımı hiccedilbir zaman cisme yuumlklenmeyecektir Oumlte-kilerin hepsi ya taşıyıcı olarak birincil varlıklara yuumlklenir ya da onların iccedilin-dedir Bu tek tek ele alınınca accedilıktır ldquoCanlırdquo insana yuumlklenir o zaman bel-li bir insana da yuumlklenir ccediluumlnkuuml belli insanlardan hiccedilbirine yuumlklenmeseydi genel anlamda ldquoinsanrdquoa da yuumlklenmezdi Yine renk bir cisim iccedilindedir oumly-leyse belli bir cismin iccedilindedir Tek tek onların hiccedilbirinde olmasaydı genel-de ldquocisimrdquode de olmazdı Demek ki oumltekilerin hepsi ya taşıyıcı olarak birin-cil varlıklara yuumlklenir ya da onların iccedilinde bulunur O halde birincil varlık-lar olmadığında bir başka nesnenin olması olanaksızdırhellip

İkincil varlıklar iccedilinde tuumlr cinsten daha ccedilok varlık olur ccediluumlnkuuml birincil varlığa daha yakındır Birincil varlığın ne olduğu accedilıklanırken cins yerine tuumlr belirtilirse daha bilinir ve yaklaşık bir accedilıklama yapılmış olacaktır Me-sela belli bir insan ldquohayvanrdquo yerine ldquoinsanrdquo adı verilerek daha bilinir bi-ccedilimde accedilıklanabilir Ccediluumlnkuuml ikincisi belli bir insana daha oumlzguuml oumlteki daha ortaktır Yine belli bir ağaccedil iccedilin ldquobitkirdquo yerine ldquoağaccedilrdquo adı verilerek daha bili-nir bir accedilıklama yapılabilir Oumlte yandan birincil varlıklar buumltuumln oumlteki nesne-ler iccedilin taşıyıcı olmaları oumlteki nesnelerin hepsinin onlara yuumlklenmeleri ya da onların iccedilinde bulunmaları nedeniyle asıl varlıklar adını alırlar Birincil varlıkların oumlteki nesnelerle ilişkisi nasılsa tuumlruumln cinsle ilişkisi de oumlyledir ccediluumlnkuuml tuumlr cins iccedilin taşıyıcıdır cinsler tuumlrlere yuumlklenir tuumlrler cinslere yuumlk-lenmez Bu nedenle de tuumlr cinse goumlre daha ccedilok varlık olur Cins olmadığın-da tuumlrlerden biri oumltekinden daha ccedilok varlık olmaz Nitekim ldquoinsanrdquoı belli bir insana goumlre accedilıklayan ldquoatrdquoı belli bir ata goumlre accedilıklayandan hiccedil de daha yak-laşık bir accedilıklama vermiş olmayacaktır Yine birincil varlıklarda da biri oumlte-kinden hiccedil de daha ccedilok varlık olmaz tıpkı belli bir insanın belli bir oumlkuumlz-den hiccedil de daha ccedilok varlık olmadığı gibi


97

Birincil varlıkların dışında kalan nesnelerden yalnızca tuumlrlere ve cinsle-re ikincil varlıklar denmesi usa uygundur ccediluumlnkuuml yuumlklenenler iccedilinde yalnız-ca onlar birincil varlığı ortaya koyar Biri belli bir insanı accedilıklayacak olsa tuuml-ruumlnuuml veya cinsini vererek uygun accedilıklama yapmış olacak ldquocanlırdquo yerine ldquoin-sanrdquo olduğunu soumlyleyerek de daha bilinir kılacaktır Ama ldquoakrdquo ldquokoşuyorrdquo ya da bu tuumlr başka bir şey soumlylese daha uzak bir accedilıklama yapmış olacaktır O halde diğerleri iccedilinde yalnızca bunlara varlık denmesi uygundur

Oumlte yandan birincil varlıklar oumlteki nesnelerin hepsi iccedilin taşıyıcı olmala-rından oumltuumlruuml asıl varlıklar diye belirtilir Birincil varlıkların tuumlrleriyle cins-lerinin buumltuumln geri kalanlar karşısındaki durumu şoumlyle olur geri kalan her nesne bunlara yuumlklenir Belli bir insanın dilbilimci olduğunu soumlylersen dil-bilimcinin ldquoinsanrdquo ve ldquocanlırdquo olduğunu da soumlylemiş olursun Oumlteki durum-larda da bu boumlyledir

Bir taşıyıcı iccedilinde olmamak varlıkların hepsi iccedilin ortak bir nitelik Birincil varlık ne bir taşıyıcı iccedilin soumlylenir ne de bir taşıyıcı iccedilinde olur ikincil varlıkların ise taşıyıcı iccedilinde olmadıkları accedilıktır Şoumlyle ki ldquoinsanrdquo taşıyıcı olarak belli bir insan iccedilin soumlylenir ama bir taşıyıcı iccedilinde değil-dir ccediluumlnkuuml ldquoinsanrdquo belli bir insanın iccedilinde değildir Aynı şekilde ldquocanlırdquo da taşıyıcı olarak belli bir insan iccedilin soumlylenir ama belli bir insanın iccedilinde değildir Oumlte yandan bir taşıyıcı iccedilinde olanların adının kimi zaman taşı-yıcıya yuumlklenmesine engel yoktur ama tanımın taşıyıcıya yuumlklenmesi ola-naksız olur İkincil varlıklarda ise hem tanım hem de ad taşıyıcıya yuumlkle-nir İnsanın tanımını belli bir insana hayvanın tanımını da belli bir insana yuumlkleyeceksin O halde varlık taşıyıcı iccedilinde olanlardan olamaz ancak bu yalnızca varlığın bir niteliği değildir ayırıcı oumlzellikler de bir taşıyıcı iccedilin-de olamazlar Yuumlruumlme iki ayaklı olma taşıyıcı olarak ldquoinsanrdquo iccedilin soumlylenir ama bir taşıyıcı iccedilinde değildir ccediluumlnkuuml yuumlruumlme iki ayaklı olma ldquoinsanrdquoın iccedilinde değildir Ayırıcı oumlzelliğin ifade ettiği şeyi ayırıcı oumlzelliğin kendisi de yuumlklenir soumlzgelişi yuumlruumlme insan iccedilin soumlylenirse yuumlruumlmenin tanımı da insana yuumlklenecektir ve nitekim yuumlruumlyen insandır Varlıkların parccedilalarının buumltuumln olarak taşıyıcı iccedilinde bulunmalarına karşın kimi kez onların varlık olmadıklarını onaylamak zorunda kalmamız bizi şaşırtmasın ccediluumlnkuuml taşıyı-cı iccedilinde olanların bir şeyde parccedila olarak bulunduklarını soumlylerken bunu kastetmiyordukhellip

Her varlığın doğrudan bir nesne belirttiği goumlruumlnuumlyor İlkbirincil varlık-ların doğrudan belli bir nesne belirttikleri tartışma goumltuumlrmeyecek biccedilimde doğrudur ccediluumlnkuuml boumlluumlnmez sayıca tek olan bir şey olarak accedilıklanmıştır İkincil varlıklar adlarının biccedilimi nedeniyle -ldquoinsanrdquo ya da ldquocanlırdquo dendiğin-de- doğrudan belli bir nesne belirtiyormuş gibi olur ama bu doğru değildir


98

daha ccedilok bir nitelik belirtirler ccediluumlnkuuml taşıyıcı ilkbirincil varlıktaki gibi tek değil ldquoinsanrdquo ya da ldquocanlırdquo ccedilok şey iccedilin soumlylenir Oumlte yandan ldquoakrdquo gibi saltık anlamda bir nitelik de belirtmezler ccediluumlnkuuml ak nitelikten başka hiccedilbir şey belirtmez ama tuumlr ile cins bir varlık konusundaki niteliği belirtir belli bir varlığın niteliğini goumlsterir Cins iccedilin yapılan bir belirlemenin kapsamı tuumlr iccedilin yapılanınkinden daha geniştir ccediluumlnkuuml ldquocanlırdquo diyen ldquoinsanrdquo diyenden daha geniş bir kapsamı belirtmiş olurhellip

Varlığın ccedilok belirgin bir oumlzelliği de sayıca bir ve aynı olduğu halde karşıt nesneleri kabul edebilir olması gibi goumlruumlnuumlyor Buumltuumln oumlteki nesnelerde kar-şıtları kabul edebilen hiccedilbir şey goumlsterilemez Mesela sayıca bir ve aynı olan renk hem ak hem kara olmayacak sayıca bir ve aynı olan eylem de hem er-demli hem erdemsiz olmayacaktır Varlık olmayan oumlteki şeylerde de bu boumly-le Oysa varlık sayıca bir ve aynı olmasına karşın kesinlikle karşıt şeyleri kabul eder Mesela bir ve aynı olan belli bir insan kimi zaman ak kimi za-man kara hem sıcak hem soğuk hem erdemli hem erdemsiz olabilir Oumlte-kilerin hiccedilbiri boumlyle goumlruumlnmuumlyorhellip

Aristo Kategoriler Ccedileviri Saffet Babuumlr İmge Kitapevi Yayınları 1996

8 Değişime Yol Accedilan Temel Unsurlar Nelerdir

Aristorsquonun bireysel yaşamımızın suumlrekli değişen unsurları olduğu gerccedileğini kabu-luuml (ve dolayısıyla bu gerccedileğe verdiği oumlnem) onun bizatihi değişim olgusuyla ilgilen-mesini dayattı

Fizik

Aristo

Bunlar belirlendikten sonra ldquonedenlerrdquo (aitial) uumlzerinde araştırma yap-mamız gerekiyor Neler bunlar ve sayıca ne kadar Ccedilalışmamız bilmek ama-cını taşıdığına goumlre ve her bir nesne konusunda ldquone iccedilinrdquoi (dia ti) kavrama-dıkccedila o nesneyi bildiğimizi duumlşuumlnmediğimize goumlre (bu ilk oumlnde gelen nede-ni anlamak demek) şu accedilık biz de oluş yok oluş ve her tuumlr doğal değişme uumlzerine bunu yapmalıyız ki onların ilkelerini bilip araştırdığımız her nesne-yi bu ilkelere goumltuumlrmeyi deneyebilelim

(1Maddi Neden) İmdi bir anlamda şuna neden adı veriliyor Bir nesne-nin onda iccedilkin olup da ondan oluştuğu şey soumlzgelişi bronz heykelin guumlmuumlş kadehin nedeni (bronz ile guumlmuumlş) tuumlrleri de oumlyle


99

(2Biccedilimsel Neden) Bir başka anlamda ldquobiccedilimrdquo (eidos) ile ldquoilk oumlrnekrdquo (pa-radeigma) neden Bu da bir nesnenin ne olduğunun tanımı (ho logos ho tou ti en einail) ve bunun cinsleri (soumlzgelişi diapasonun nedeni iki ile birin ba-ğıntısı genel olarak sayı) ve kavramdaki parccedilalar

(3Devindirici Neden) Yine bir başka anlamda neden değişmenin (me-tabole) ya da durağanlığın ilk başlangıcının kaynağı Soumlzgelişi oumlğuumlt veren bir şeyin nedeni baba da ccedilocuğun Genel anlamda yapılan şeyi yapan ve değiştiren şeyi değiştiren

(4 Ereksel Neden) Yine amaccedil (telos) da bir neden bu ereksel nedendir (to hou heneka) Soumlzgelişi gezintiye ccedilıkmanın nedeni sağlık ldquoNe iccedilin gezin-tiye ccedilıkıyorrdquo ldquoSağlıklı kalmak amacıylardquo diyoruz Boumlyle deyince de nedeni goumlsterdiğimizi duumlşuumlnuumlyoruz Ayrıca devindiren bir başka nesneyle amaccedil arasındaki şeyler de ereksel neden kapsamına giriyor Soumlzgelişi zayıflama banyo ilaccedillar ya da hekim araccedilları sağlığın nedeni Nitekim buumltuumln bunlar ldquoamaccedilrdquo iccedilin ama birbirlerinden şurada ayrılıyorlar Kimi eser kimi araccedilhellip

Demek ki ldquonedenrdquo yaklaşık bunca anlamda kullanılıyor ldquoNedenrdquo ccedilok an-lamda kullanıldığına goumlre aynı nesnenin ilineksel olmayan birccedilok nedeni olması da soumlz konusu Soumlzgelişi bir başka şeyden oumltuumlruuml değil heykel heykel olarak alındıkta hem heykeltıraşlık sanatı hem de bronz bir heykelin nede-ni Ama neden olma tarzı aynı değil biri madde olarak neden oumlteki devi-nimin-değişmenin kaynaklandığı şey olarak Birbirlerinin nedeni olan bazı nesneler var Soumlzgelişi ccedilalışma zindeliğin nedeni zindelik de ccedilalışmanın ama tarz aynı değil Biri amaccedil olarak diğeri devinim-değişme ilkesi olarak Ayrıca karşıtların nedeni aynı oluyor Var olduğunda belli bir nesnenin ne-deni olan bir şey var olmadığında kimi zaman tam karşıtının nedeni goumlruuml-nuumlyor Soumlzgelişi duumlmencinin yokluğu geminin batmasının nedeni varlığı ise selametinin nedeni

Ne ki şimdi soumlzuumlnuuml ettiğimiz nedenlerin tuumlmuuml doumlrt ana tarzda toplanı-yor nitekim harfler hecelerin madde araccedil-gereccedillerin ateş ve bu gibi oumlğeler cisimlerin parccedilalar buumltuumlnuumln varsayımlar sonuccedilların nedeni Buumltuumln bunlar ldquobir şeydenrdquo anlamında neden (Maddi Neden) Ama bunların bir kısmı taşı-yıcı olarak neden soumlzgelişi parccedilacıklar kimi ldquonelikrdquo olarak yani hem buumltuumln hem bileşim hem de biccedilim olarak neden (Biccedilimsel Neden) Oysa tohum hekim oumlğuumlt veren kişi ve genel anlamda etkide bulunan nesne bunların hepsi değişmenin durağanlığın ya da devinimin ilkesinin kaynağı olarak neden (Devindirici Neden) Kimi de ldquoamaccedilrdquo ve başka nesnelerin ldquoiyirdquosi ola-rak neden Nitekim ereksel neden ldquoen iyirdquo ve oumltekilerin amacı olmak demek (Ereksel Neden) ldquoİyirdquonin kendisi ya da ldquoiyi goumlruumlnenrdquo diyerek bir ayırım ya-pılmamalıhellip


100

Nedenler var sayıca da dediğimiz kadar bu accedilık Ccediluumlnkuuml bunca sayıda ldquoNe iccedilinrdquo sorusunu iccedilermiş bulunuyor Nitekim ldquoNe iccedilinrdquo sorusu sonun-da ya ldquoNedirrdquo sorusuna indirgeniyor -bu devinimden bağımsız nesnelerde boumlyle (soumlzgelişi matematik bilimlerde nitekim ldquoNiccedilinrdquo doğrunun simet-rinin ya bir başka şeyin tanımına indirgenir sonunda) ya ilk devindiriciye indirgenir (soumlzgelişi ldquoNiccedilin savaştılarrdquo- ldquoCcediluumlnkuuml saldırıya uğradılarrdquo) yine ldquoNiccedilinrdquo ldquoNe amaccedillardquo sorusu (egemenlik kurmak amacıyla) ya da oluşan nesnelerde madde

İmdi nedenlerin bunlar olduğu bu kadar neden olduğu oldukccedila accedilık Ne-denler doumlrt tane olduğuna goumlre doğa bilimcisine duumlşen bunların hepsi uumlzeri-ne bilgi edinmek ldquoNe iccedilinrdquoi buumltuumln bunlara indirgerse yani (1) maddeye (2) biccedilime (3) devindiriciye ve (4) ereksel nedene indirgerse doğaya uygun ola-rak accedilıklama yapmış olacaktır

Ama ccediloğu kez (son) uumlccediluuml tek bir nedene indirgeniyor ldquoNedirrdquo ile ldquoerek-sel nedenrdquo tek şey ilk devinim kaynağı da bunlarla biccedilimce aynı şey nite-kim bir insandan bir insan doğar Genelde devinip de devindiren buumltuumln nes-nelerde bu boumlyle (boumlyle olmayan buumltuumln nesnelerle de doğa bilimcinin işi yok ccediluumlnkuuml bu nesneler kendilerinde devinme taşıdıkları halde ya da devi-nim ilkesine sahip oldukları halde devinmiyor değiller devinmez oldukla-rından Bundan dolayı yapılacak uumlccedil araştırma var Devinmeyenler uumlzerine devinen-değişen ama yok olmayanlar uumlzerine yok olanlar uumlzerine) Dolayı-sıyla ldquoNe iccedilinrdquo hem maddeye hem nedirrsquoe (kavrama) hem de ilk devindiri-ciye bakarak accedilıklanabilir Nitekim oluş uumlzerine araştırma oumlzellikle şu tarz-da yapılır ldquoNe neden sonra oluşuyorrdquo ldquoİlk etkileyen ya da etkilenen nerdquo bu boumlyle devam eder

Demek doğal devinim ilkleri iki tane bunlardan biri doğa bilimiyle ilgi-li değil ccediluumlnkuuml devinim ilkesini iccedilinde taşımıyor Devindirilmediği halde de-vinen nesne bu tuumlr bir şey Tıpkı tuumlmuumlyle ldquodevinimsiz olanrdquo her şeyin ldquoilk devindiricirdquosi ldquonedir (ti estin)rdquo ve ldquoşekil (morphe)rdquo gibi nitekim bu zaten amaccedil ve ereksel neden Dolayısıyla doğa ldquobir şeyrdquo iccedilin olduğuna goumlre bunu (doğayı) bilmek gerekiyor ve ldquone iccedilinrdquoi buumltuumlnuumlyle accedilıklamak gerekiyor Soumlz-gelişi ldquoşu nesneden zorunlu olarak şu gelirrdquo (yani bundan ya mutlak anlam-da her zaman ya da ccediloğu kez gelir) ldquoburadaki şu nesne olacaksardquo (tıpkı ka-bullenen sonuccedil ccedilıkarırmış gibi) ldquoccediluumlnkuuml bu nelik idirdquo ldquoniccedilin boumlyle mutlak anlamda değil de her nesnenin toumlzuumlyle ilgili olarakrdquo gibi

Aristo Fizik ii3 7 Ccedileviri Saffet Babuumlr Yapı Kredi Yayınları 2005


101

9 Bilge Bir Adam Bu Guumlluumlnccedil Duumlnyada Hangi Kural Ccedilerccedilevesinde Yaşayacaktır

Doumlrduumlncuuml yuumlzyılda Atinarsquoda iki buumlyuumlk felsefe okulu daha kuruldu Adını Epikuumlrrsquoden alan Epikuumlrcuuml okul ile kurucusu Zenorsquonun oumlne ccedilıktığı adı Stoarsquodan (sun-durma) muumllhem Stoacı okul

Ahlak felsefesi itibariyle bunlardan ilki haz arayışında oumllccediluumlluumlluumlkılımlılık vazeden bir doktrini ikincisi ise insanı hazzın ve acının uumlstuumlne ccedilıkaracak olan ussal oumlzde-netimi vazediyordu Roma huumlkuumlmranlığının genişlemesi ve genişlemenin getirdiği refahın sonucu olarak eski normlardan sapış Romalı seccedilkinleri suumlrduumlruumllebilirgeccedilerli bir yaşam tarzının tesisi arayışına youmlneltti ve miladi tarihin başlarında Epikuumlrcuumlluumlğe kıyasla Stoacılığı daha cazip daha kafa dengi buldular Devasa bir imparatorluğu youmlnetmenin ağır yuumlkuumlnuuml taşıyan ve dahası bu goumlrevi ciddiye alan kuşaklara cazip gelen Stoacıların kozmoloji veya metafiziğinden ziyade ahlak oumlğretisi oldu

Oyun yazarı yazar ve devlet adamı olan Lucius Anneus Seneca (İOuml 4 ndash İS 65) Stoacı oumlğretinin ahlakccedilı youmlnuumlnden ccedilok etkilenmişti Senacarsquonın spekuumllatif duumlşuumlnce-den nasibini aldığı soumlylenemese de Stoacı ahlak goumlruumlşuumlnuumln Roma İmparatorluğursquonu youmlnetenlerin neredeyse resmi felsefesi haline gelmesinde oumlnemli rol oynadı İmpara-tor Neronrsquoa hocalık yapan Seneca giderek aklını yitiren huumlkuumlmdar tarafından ken-disine komplo kurduğu gerekccedilesiyle intihara zorlanmak suretiyle oumlluumlme mahkucircm edildi

Mutlu Yaşama Dair

Seneca

Mutlu yaşamayı kardeşim Gallio31 herkes arzular ama yaşamı tam da neyin mutlu kıldığı gayet accedilık olduğu halde zihni buna koumlrduumlr Ve mutlu yaşamı elde etmesi kolay olduğu halde ona ulaşmak iccedilin ne kadar hevesle ccedilabalarsa -ve eğer yolda bir hata da yapmışsa- ondan bir o kadar uzak duumlşer ve aradaki mesafe ccedilabalarının hızı nispetinde ters youmlne doğru artar

Dolayısıyla oumlnce hedefimizin ne olduğunu araştırmak suretiye belirle-meli sonra bizi bu hedefe en ccedilabuk ulaştıracak yolu bulmalıyız Ve bu yolcu-lukta -eğer doğru yoldaysak- her guumln ne kadar yol kat ettiğimizin doğal bir duumlrtuumlyle ulaşmak zorunda olduğumuz hedefe ne kadar yaklaştığımızın idra-kında olmalıyız Ortalıkta rehbersiz ve amaccedilsız dolaşır ve sadece bizi farklı

31 Senecarsquonın ağabeyi Yunanistanrsquoın guumlneyindeki Ahaya (Achaia) vilayetinin valisi (İS 52) Romarsquonın havari Pavlusrsquoun Yahudiler tarafından huzurunda succedillandığı resmi yetkilisidir


102

youmlnlere ccedileken guumlruumlltuumlyuuml ve akortsuz sesleri takip edersek yaptığımız hata-lar yaşamı yiyip bitirir ndash oumlyle bir yaşam ki gece guumlnduumlz aklıselim peşinde koşmuş olsak bile kısacık O halde hem hedefin hem de yolun ne olduğuna karar verelim ve youmlneldiğimiz boumllgeyi araştırıp keşfetmiş olan tecruumlbeli bir rehber bulmayı ihmal etmeyelim ccediluumlnkuuml bu yolculuğun koşulları diğer pek ccedilok yolculuktan farklıdır Yolculukların ccediloğunda iyi bilinen bir yol ve boumllge sakinlerinden edinilen bilgiler sayesinde insan kaybolmaz ama soumlz konusu yolculukta en iyi ve en sık aşındırılmış olan yollar en aldatıcı olanlardır Dolayısıyla hiccedilbir şey şu uyarı kadar vurgulanmaya muhtaccedil değildir Oumlnuuml-muumlzdeki suumlruumlyuuml koyun gibi takip etmemeli yani kendimizin takip etmesi gereken yolu değil herkesin gittiği yolu izlememeliyiz Ne ki hiccedilbir şey ken-dimizi bir rivayete yani en iyi şeylerin genel kabul goumlren şeyler olduğuna dair inanca teslim ettiğimiz gerccedileği kadar başımızı belaya sokamaz ndash gerccedilek şu ki arkasından gidilebilecek kalabalıklar olduğu iccedilin kurala uygun yaşı-yoruz yani akla uyarak değil taklit ederek yaşıyoruz Bunun sonucu olarak insanlar uzun bir kuyruğa girmiş birbiri ardına yok oluşa doğru hızla koşu-yorlar ve bunu yaparken (insanlık) buumlyuumlk baskı altında birbirini itip kakıyor kimse bir diğerini de beraberinde ccedilekip goumltuumlrmeden duumlşemiyor ve oumlndekiler arkadakilerin yok oluş nedeni oluyor Aynı şeyin yaşamın her alanında ce-reyan ettiğini goumlrebilirsin İnsan sadece kendi acısına yanlış yapmaz bir di-ğerinin yanlışının da nedeni ve destekccedilisi olur Ccediluumlnkuuml insanın kendisini oumln-deki kalabalığa bağlaması tehlikelidir Her birimiz kendi değerlendirmemizi kendimiz yapmaktan ziyade bir başkasına inanma eğiliminde olduğumuz iccedilin asla yaşamı yargılamayız ne ki koumlruuml koumlruumlne guumlven ve elden ele geccedilerek bize kadar ulaşmış olan bir yanlış sonunda bizi de iccediline ccedileker ve mahvı-mızı hazırlar Bu mahvoluşumuzun muumlsebbibinin diğer insanlar olduğunu goumlsterir gel kendimizi kalabalıklardan uzak tutalım ki buumltuumln kalabilelim Kendi guumlnahını savunan kalabalıklar (avam) akılla kavgalı Bunu seccedilimler-de yani popuumller oyrsquoun vefasız ruumlzgacircrının doumlnuumlverdiği ve praetor32rsquoları seccedilen insanların bu praetorrsquoların neden seccedilildiğine şaşırdıkları yerde goumlruumlyoruz Her şey bir dakikadan diğerine lehimize veya aleyhimize gerccedilekleşebiliyor Ccediloğunluğun seccedilimi doğrultusunda verilen her kararın sonucu budur

Tartışma konumuz mutlu yaşam olunca bana bu bir oy verme mesele-siymiş gibi ldquoBu taraf ccediloğunluktardquo diye cevap vermenin sana yararı olmaz ccediluumlnkuuml ldquoo tarafrdquo tam da bu nedenle en koumltuumlsuuml olacaktır İnsanlığa dair iş-ler ccediloğunluk daha iyi olanı tercih eder gibi mutlu bir duumlzenlemeye sahip

32 Eski Romarsquoda yurttaşlar arasındaki uyuşmazlıkları ccediloumlzen yargıccedil ve youmlnetici konumunda olan kişi Antik Yunanrsquoda iktidarı kullanma yetkisine sahip yargıccedil ya da bir eyaleti youmlneten en yuumlksek me-mur


103

değildir koumltuuml seccedilimin muumlsebbibi kalabalıkların ta kendisidir Dolayısıyla gel yapılacak en iyi şeyin ne olduğunu bulalım en yaygın olarak yapılanı değil ndash hakikatin olabilecek en koumltuuml yorumcusu olan ayak takımının rağ-bet ettiğini değil kalıcı mutluluk talebimizi neyin ihdas edeceğini bulalım Ama ayaktakımıyla kastettiğim mutfaktaki hizmetccedili kadar mahkeme goumlrev-lileridir ccediluumlnkuuml bedeni saran giysilerin rengi beni ilgilendirmiyor Ben bir insana değer biccedilerken goumlze goumlruumlneni dikkate almıyorum ruh guumlzelliğini se-ccedilebilmem iccedilin daha iyi daha guumlvenilir bir ışığa sahibim Ruh nefes alacak zaman bulup kendi iccediline ccedilekilse ah nasıl da işkence ccedileker ve hakikati itiraf ederek der ki ldquoŞimdiye kadar yaptığım her şeyi bozardım (yapmamış gibi yapardım) neler soumlylediğimi duumlşuumlnuumlnce sağırları kıskanırdım ettiğim dua-ları duumlşuumlnuumlnce bunlar iccedilin duumlşmanlarımın başına derdim hele de endişe-lerimikaygılarımı duumlşuumlnuumlnce -ah siz tanrılar- ne kadar hafiflerdim Nefreti bir yana bırakıp duumlşmanlık beslediğim herkesle dostluk tazeledim -keşke koumltuumller arasında dostluk olabilse- ama kendi kendimle hacirclacirc dostluk kura-madım Kalabalıkların arasından sıyrılıp ccedilıkmak iccedilin elimden gelen ccedilabayı goumlsterip kendimi bir şekilde takdire şayan biri yapmaya ccedilalıştım ama ken-dimi fesat oklarının hedefi yapmak ve beni neremden vurursa inciteceğini goumlstermek dışında neyi başardım dersin Siz belacircgatiyle oumlvuumlnenler serve-tiyle iz bırakanlar ccedilıkarını goumlzetenler guumlcuumlnuuml goumlklere ccedilıkaranlar goumlruumlyor musunuz Buumltuumln bunlar ya şu an duumlşmanınız veya olacaklar -aslında ikisi de aynı yere ccedilıkıyor ya Sizi kaccedil kişinin kıskandığını goumlrmek iccedilin hayranla-rınızı sayın Ben neden bunun yerine biraz iyilik peşinde yani goumlstereceğim değil hissedeceğim şeylerin peşinde olmayayım Bakışları uumlstuumlne ccedileken oumlnuumlnde insanların kalakalıp hayretle birbirlerine goumlsterdikleri dışı pırıl pı-rıl iccedili bomboş olan bu şeylerrdquo

Dış goumlruumlnuumlşuumlnuumln oumltesinde iyi olan bir şey arayalım- somut kalıcı ve gouml-ruumlnmeyen youmlnuumlnden daha guumlzel olan bir şey bunu arayıp tarayalım Uzakta değil elini nereye uzatacağını bilirsen bulacaksın Bu haliyle elimizin al-tındakileri karanlıkta arıyormuşccedilasına ıskalıyor tam da arzu ettiklerimizin uumlstuumlne basıyor toumlkezliyoruz

Seni ccedilapraşık ayrıntılarla sıkmamak adına susup diğer filozofların duuml-şuumlncelerini geccedileceğim ccediluumlnkuuml onları tek tek saymak ve yanlışlarını ortaya koymak sıkıcı olur Bizimkilerin soumlylediklerini dinliyor musun Ama ldquobi-zimkilerrdquo derken kendimi Stoacı uumlstatlardan herhangi birine mecbur etmi-yorum benim de goumlruumlş oluşturma hakkım var Bu yuumlzden şu veya bunu iz-leyeceğim şundan veya bundan sorunu parccedilalarına ayırmasını talep edece-ğim belki de hepsinden sonra bana başvurulunca benden oumlncekilerin hiccedil-birini yalancı ccedilıkarmayacak ve diyeceğim ki ldquoEkleyeceklerim bu kadarrdquo Buuml-


104

tuumln bu arada kılavuzum Doğa yani tuumlm Stoacıların hemfikir olduğu doktrin Gerccedilek bilgelik Orsquondan sapmamak ve kendimizi Orsquonun yasalarına ve oumlruumln-tuumlsuumlne uygun kalıba sokmaktır

Dolayısıyla mutlu yaşam insanın kendi doğasıyla uyum iccedilinde olan bir yaşamdır ve ona sadece bir yolla erişilebilir Her şeyden oumlnce sağlam bir zih-ne ihtiyaccedil var aklıselimini suumlrekli koruyan bir zihin ikincisi bu zihin ce-sur ve enerjik olmalı soylu bir metanete sahip acil durumlara hazır bede-ni ve bedenle ilgili her şeyi korkuya kapılmadan goumlzeten bir zihin olmalı ve son olarak yaşamı suumlsleyen tuumlm fırsatlara hiccedilbirine gereğinden fazla sev-gi beslemeden dikkatli olmalı ve Talihrsquoin koumllesi değil Orsquonun sunduğu arma-ğanlardan yararlanan olmalı Daha fazla konuşmasam da anlıyorsun ki bizi heyecanlandıran uyaran veya korkutan şeyleri başımızdan attığımız zaman kesintisiz bir huzur ve kalıcı oumlzguumlrluumlk başlıyor ccediluumlnkuuml zevk ve korku uzak-laştırılınca koumltuumlluumlğe yol accedilan tuumlm oumlnemsiz kırılgan ve zararlı olanın yeri-ni kesin değişmez ve sınırsız sevinccedil kaplıyor ve sonra da huzurlu ve ahenk-li bir ruhun merhametle birleşmesi ve gerccedilek buumlyuumlkluumlk Ccediluumlnkuuml vahşet za-yıflıktan doğar

Bu iyiliği başka şekillerde tanımlamak da muumlmkuumln ndash yani aynı şey başka dillerle de ifade edilebilir Nasıl ki bir ordu bir zamanlar daha ccedilok asker is-tihdam etmiş olsa da aynı ordu olarak kalır kalabalıklar da hangi şekli almış olurlarsa olsunlar -ister dar alanda ister ortası boş ve kanatları oumlne doğru kıvrılmış olarak veya duumlz bir hatta ayakta ister uzun bir saf olarak- aynı ruhla ve aynı amaccedilları savunmak uumlzere benzer kararlılık sergiler Dolayısıy-la en uumlstuumln iyiliğin tarifi bazen ayrıntılı ve uzun bazen oumllccediluumlluuml oumlzluuml ve kısa olabilir Dolayısıyla sana ldquoUumlstuumln iyilik şans eseri olanı kuumlccediluumlmser sadece erdemden mutluluk duyarrdquo veya ldquoFethedilemezlik tecruumlbeyle bilgelik ka-zanmış olmak eylemde suumlkucircnet ve tuumlm bu suumlre iccedilinde ilişkilerde nezaket ve duumlşuumlnceli olmak zihnin guumlcuumlduumlrrdquo desem ikisi de aynı anlama gelir Mutlu insan iyilik ve koumltuumlluumlğuuml sadece zihne izafe edebilen insandır ndash izzetinef-si (onuru) aziz tutan erdemle yetinen şans eseri olanla oumlvuumlnmeyen veya ezilmeyen kendi kendisine bahşedebileceği iyilikten oumlte iyilik olmayacağını bilen ve gerccedilek zevki kendisi iccedilin bir lanet olarak telakki eden insandır Ko-nudan konuya atlamak gibi olacak ama bu goumlruumlş anlamı zayıflamadan veya bozulmadan ifadenin başka formlarına da aktarılabilir Nedir bizi mutlu ya-şam oumlzguumlr buumllent korkusuz ve kararlı bir zihne sahip olmaktır demekten alıkoyan Oumlyle bir zihin ki korku ve tutkunun erişemediği bir yere konmuş erdemi yegacircne iyilik alccedilaklığı yegacircne koumltuumlluumlk ve geriye kalanın tuumlmuumlnuuml -uumls-tuumln iyiden eksiltip eklemeksizin gidip gelen mutlu yaşama hiccedilbir katkısı olmadığı gibi hiccedilbir şeyi alıp goumltuumlrmeyen- değersiz bir kuumltle addeder


105

Yere boumlylece ccedilakılı kalmış bir insan istese de istemese de iccedilten gelen derin bir hazla suumlrekli neşeli olmalı ccediluumlnkuuml hazzı kendinde (oumlz kaynağında) bulmakta ve bu iccedilsel hazdan daha buumlyuumlk bir mutluluk arzulamamaktadır Boumlylesi mutlulukların sefil bedenin değersiz oumlnemsiz ve geccedilici heyecanla-rıyla karşılaştırılması doğru olmaz mı İnsan hazzı alt edebildiği guumln acıyı da alt edecektir ama goumlrduumlğuumln gibi efendilerin en kaprislisi ve zalimi olan haz ile acının onu (zaman iccedilinde) esir alacağı bu zavallı ve muzır bağımlı-lıkla oyalanmak durumunda Bu yuumlzden kaccedilıp oumlzguumlrluumlğe sığınmalıyız Ama bunu yapmanın tek yolu Talihrsquoe yuumlz vermemektir Boumlyle doğacaktır her tuumlrluuml tahminin (hesabın) oumltesinde bir kutsanış Artık guumlvenli bir biccedilimde demir atmış olan bir zihnin yuumlcelişi ve huzuru ve -tuumlm yanılgılardan kurtulunca- hakikatin keşfinin getireceği buumlyuumlk ve istikrarlı mutluluğun yanı sıra şefkat-li ve neşeli bir zihin ve buumltuumln bunlardan kaynaklanan haz iyi olduğu iccedilin değil kendinden olanın fışkırması

Konuyu işlerken epeyce oumlzguumlr davrandığıma bakarak diyebilirim ki mutlu insan kaygı ve tutkudan akıl yoluyla kurtulmuş insandır taşlar hatta kırdaki hayvanlar bile kaygı ve dertten bağımsız oldukları halde kimse bun-lar iccedilin ldquoccedilok mutlurdquo diyemez ccediluumlnkuuml mutluluk kavramından yoksundurlar Aynı sınıfta muumltalaa edilmeleri doğuştan gabi ve kendinden bihaber olan insanları bunlarla aynı seviyeye hayvan ve cansız şeyler seviyesine indirger Aralarında fark yoktur ccediluumlnkuuml bir itibarla akıldan yoksun bir diğer itibarla yamuk akıllıdırlar yani akılları ters youmlnde ve kendi acıları hilafına ccedilalışır ccediluumlnkuuml hakikatin yetki alanı dışına itilmiş olan hiccedilbir insana mutludur dene-mez Bu nedenle mutlu olan yaşam doğru guumlvenilir ve değişmez bir muha-kemeyle temellenir O zaman zihin derin yaralardan hatta sıyrıklardan bile nasıl kaccedilınacağını bildiğine her ne duruşu benimsemişse bunu sonuna ka-dar suumlrduumlrmekte kararlı olduğuna bu duruşu oumlfkeli Talihrsquoin saldırıları kar-şısında bile muhafaza edebileceğine goumlre sahiden her tuumlrluuml illetten arınmış berrak ve oumlzguumlr muumlduumlr Bedensel zevklere gelince bunlar her yanımızdan akar her delikten sızarken yaltaklanmak suretiyle zihni yumuşatır ve bizi tuumlmuumlyle veya kısmen baştan ccedilıkarmak iccedilin her tuumlrluuml aracı birbiri ardına dev-reye sokarken hangi oumlluumlmluuml iccedilinde kuumlccediluumlcuumlk bir insanlık kırıntısı kalmış olan hangi oumlluumlmluuml sabah akşam duyularının gıdıklanmasını ister ve zihni yuumlzuumlstuuml bırakıp tuumlm dikkatini bedene verir

Ama denebilir ki ldquoAklın da kendi zevkleri (hazları) vardırrdquo Bırak olsun gerccedilekten Bırak luumlksuuml ve zevki yargılamak uumlzere vaziyet alsın bırak duyu-lara haz vermeyi alışkanlık haline getirmiş her şeyi tıka basa yesin ve sonra da geccedilmişe bakıp solan zevkleri hatırlasın bırak kendi planlarını yapsın ve


106

beden tıkınmaktan yorgun duumlşmuumlş yatarken duumlşuumlnceleri olacaklara (gelece-ğe) youmlnlendirsin ndash ne var ki bence zihin buumltuumln bunlardan dolayı hiccedil olma-dığı kadar sefil olacaktır zira iyinin yerine koumltuumlyuuml seccedilmek ccedilılgınlıktır Aklı başında olmayan insan mutlu olamaz en iyi olanın yerine kendisine zarar verecek olanı seccedilenin de aklı başında olmaz Dolayısıyla mutlu insan doğ-ru muhakeme yapabilen insandır mutlu insan her ne olursa olsun kendi payına duumlşenle (nasibiyle) tatmin olan ve iccedilinde bulunduğu şartlarla barışık olan insandır mutlu insan tuumlm varoluş koşullarının değerini aklın biccedilmesi-ne izin veren insandır

Seneca Moral Essays ldquoOn The Happy Liferdquo Harvard University Press 1935

10 Kendine Yabancılaşmış Olan İnsan Yabancılaştığı SahiciAsıl Varlığını Nasıl Geri Kazanabilir

Roma Stoacılığı imparatorluğun zirvede olduğu doumlnemlerde Romarsquonın oumlnde gelen sakinleri iccedilin bir duumlnya goumlruumlşuuml haline geldi İS İkinci yuumlzyılın sonuna ge-lindiğinde o muhteşem guumlnler artık sayılıydı Gerileyenccediluumlruumlyen imparatorlukta birccedilok insan akıl yoluyla yerine getirilen goumlrevin verdiği rasyonel doyumu Stoacı ahlak itibariyle -yani Romarsquonın eski sosyal sorumluluk anlayışının Stoacı versiyonu itibariyle- tatminkacircr bulmaz olmuştu Bir diğer ifadeyle bu insanlar iccedilin duumlnya ve-cibelerinden elini ayağını ccedilekmeyi vazeden felsefeler etkin yaşam vaaz eden fel-sefelerden daha ccedilekici olmaya başlamıştı En geccedilerli geri ccedilekilme (nuumlkul) felsefesi Yeni-Eflacirctunculuk idi

Hıristiyan kutsal yazıları dışında Antikccedilağrsquodan kalan pek az yazma Orta Ccedilağ ya-şamını oumlzellikle de Orta Ccedilağ mistisizmini Yeni-Eflacirctunculuk kadar etkileyebilmiştir Yeni-Eflacirctuncular arasında oumlnde gelen isim Plotinus idi Plotinus 205rsquode Mısırrsquoda doğmuş Romarsquoya giderek bir grup entelektuumlelin merkezinde yer almadan oumlnce İskenderiyersquode okumuş elli yaşına gelinceye kadar hiccedilbir şey yazmamıştır Aşağıdaki metin Plotinusrsquoun Enneadlar olarak bilinen derlemesinden alınmıştır Plotinus bilim insanları tarafından sıkccedila dile getirildiği uumlzere bu ccedilalışma sırasında pagan felsefe ile Hıristiyan ilahiyatı arasındaki tamamlayıcı halkayı bulmuştur Plotinusrsquoun endişeleri Antikccedilağrsquoın son yuumlzyıllarında pek ccedilok insana kaygı ve acı veren derin ve karanlık bir yabancılaşma hissini yansıtır Plotinus doğrudan veya dolaylı olarak işte bu yabancı-laşma sonucu ortaya ccedilıkan sorunlara eğilmiştir (JS)


107

Ennead33

Plotinus

I Ruhlar babaları olan Tanrırsquoyı neden unuturlar Orsquondan gelen ve tuuml-muumlyle Orsquona ait olan parccedilalar oldukları halde ne kendilerini ne de Tanrırsquoyı niccedilin bilmezler

Aşırılık tuumlreme ilk fark ve başına buyruk olmayı isteme bunlar ruh iccedilin koumltuumlluumlğuumln ilkesidir Babalarını unutan ruhlar bağımsızlıklarına sevinirler Tanrırsquonın karşıtına gitmek iccedilin hareketlerinin spontane oluşundan yararla-nırlar Ruhlar en uzak noktaya vardıklarında Tanrırsquodan geldiklerini hatırla-mazlar tıpkı babalarından ayrı ve uzakta buumlyuumltuumllen ccedilocuklara benzerler ne bizzat kendilerini ve ne de babalarını bilirler34 Artık ne Tanrırsquoyı ne de kendi-lerini goumlrmeyen ruhlar kendilerini kuumlccediluumlmserler ccediluumlnkuuml soylarını bilmezler Onlar (Tanrırsquonın dışında) tuumlm geri kalan şeyleri duumlşuumlnuumlrler ve sadece kendi-lerine hayran olurlar her şey onları hayrete duumlşuumlruumlr oyalar onlarda ilgi ve tutku uyandırır kuumlccediluumlmseyerek uzaklaştıkları nesnelerle bozuşurlar

Sonuccedilta ruhların Tanrırsquoya dair tuumlm bilgisizliklerinin nedeni duumlnyanın nesnelerine değer vermeleridir ve kendilerini kuumlccediluumlmsemeleridir Ccediluumlnkuuml in-san bir nesne peşinden koşuyorsa ve ona hayran oluyorsa bu kendini nes-neden aşağı goumlrmesi demektir Bu kişi doğmaya ve oumllmeye mahkucircm tuumlm nesnelerden daha aşağıya yerleştiğinden kendinin bildiği şeylerin en de-ğersizi ve en fanisi olduğuna inandığından Tanrırsquonın guumlcuumlnuuml ve doğasını ru-huna asla yerleştiremez

O yuumlzden eğer bu durumda olanların bu ters youmlne doğru ilk varlıklara doğru doumlnmeleri ve yuumlce terime Birrsquoe İlkrsquoe kadar gitmeleri istenirse onlara hitap etmek iccedilin iki kanıtlama gerekir

Bu iki kanıtlama nedir Bunlardan biri ruhun şimdi saygı goumlsterdiği (ve başka yerde daha ayrıntılı ele alacağımız) şeyin bayağılığını goumlsterir İkinci-si ruhu bilgilendirir ve ona adeta nereden geldiğini ve hangi değeri taşıdığı-nı hatırlatır ruhun değeri konusu diğer konudan oumlnce gelir ve bu konu bir defa aydınlatıldıktan sonra diğerini aydınlatacaktır

Şimdi onu (ruhun değerini) incelemelidir Hem zaten ruh araştırdığı ko-nuya ccedilok yakındır (bu accedilıklama) ona ccedilok yararlı olacaktır ccediluumlnkuuml araştıran şey ruhtur Ruh nasıl bir varlıktır Oumlnce bizzat kendini nasıl tanır Boumly-le bir araştırma yapabilir mi Goumlrebilen bir goumlzuuml var mıdır ve araştırma ona

33 ldquoDokuzluklarrdquo anlamına gelir34 Plotinus ruhun inişirsquone dair yazdığı kitapta Enneadlar IV vii accedilıkladığı konuları burada da ele

alır


108

uygun mudur Buumltuumln bunları bilmek iccedilin ruh araştırma yapar Ccediluumlnkuuml ru-hun araştırdığı şey kendine yabancıysa araştırma neye yarar Fakat araştırı-lan şey ruhla aynı kaynaktan gelen bir objeyse onu araştırmak uygundur ve onu bulmak muumlmkuumlnduumlr

II Her ruh oumlnce şunu duumlşuumlnsuumln Hayat uumlfleyerek buumltuumln canlıları yani yeryuumlzuumlnuumln ve denizin beslediklerini havada ve goumlkyuumlzuumlnde olan hayvan-ları tanrısal yıldızları tuumlm (evrensel) ruh35 nasıl yarattı Tuumlm (evrensel) ruh guumlneşi ve sınırsız goumlkyuumlzuumlnuuml yaratıp duumlzenledi ve onlara duumlzenli bir doumlnuumlş hareketi verdi Tuumlm ruhun duumlzenlediği hareket ettirdiği ve yaşattığı varlık-lardan farklı bir doğası vardır ve zorunlu olarak onlardan daha değerlidir ccediluumlnkuuml varlıklar ruh kendilerine hayat verdiği takdirde doğarlar ya da onları terk ederse oumlluumlrler oysa ruh kendini terk etmediğinden her zaman vardır

Ruhun evrene ve varlıklardan her birine hayat verme tarzına gelince bi-reysel ruh buumlyuumlk evrensel ruhu incelesin bireysel ruh başkalarını kandı-ran ve aldatan şeyden sakin tutumu sayesinde kurtularak bu incelemeye la-yık olmak isterse kuumlccediluumlk bir ruh değildir fakat başka bir ruhtur

Varsayalım ki ruhu kuşatan bedende aynı dinginlik olsun ve bedenin kargaşaları suumlkucircnet bulsun ve hatta bedeni kuşatan toprak su hava goumlk-yuumlzuuml onlardan uumlstuumln diğer oumlğeler dingin olsun (Bu durumda bireysel ruh) bu hareketsiz goumlkte oraya dışarıdan gelen oraya akan ve oraya boşalan ve her yerden giren ve kendini aydınlatan bir (evrensel) ruhu duumlşuumlnsuumln guumlneş ışınları karanlık bir bulutu nasıl aydınlatırsa ve onları yaldızlanmış gibi goumls-terirse goumlkyuumlzuumlnuumln bedenine giren ruh da aynı şekilde ona kendi dingin-liğinden kaynaklanan hayatı oumlluumlmsuumlzluumlğuuml ve kendi dinginliğinin huzuru-nu verir36 Ve goumlkyuumlzuuml ezeli bir harekete sahiptir bu ezeli hareketin nedeni bir ruhtur ruh goumlkyuumlzuumlnuuml zekacirc ile birlikte youmlnetir ezeli olarak hareket etti-rilen goumlkyuumlzuuml mutlu bir hayvan olur değerini kendisinde bulunan ruhtan alır Oumlnceden sadece toprağın ve suyun durgun bir cismi vardı daha doğ-rusu birinin dediği gibi ldquotanrıların kin duyduklarırdquo karanlık bir madde var-lık olmayan bir şey vardı

Burada ruhun kendi isteklerine goumlre goumlkyuumlzuumlnuuml nasıl doumlnduumlrduumlğuumlnuuml ve youmlnettiğini duumlşuumlnuumlrsek ruhun guumlcuuml ve doğası daha netleşir ve daha accedilık olur37 Ccediluumlnkuuml goumlkyuumlzuumlnuumln uzamı ne kadar buumlyuumlk olursa olsun ruh onun

35 Eflacirctunrsquodan Phaidros 245 c aktarım Eflacirctun burada evrensel ruhu duumlnya ruhu duumlzeyine yuumlksel-tir

36 Bu imge Senecarsquoda da bulunur (Eacutepitres agrave Lucilius 414) O ruhu kaynağına bağlı olduğunu goumlstermek iccedilin guumlneş ışınlarına benzetir Animus haeret origini suae Fakat aynı imge Plotinus ccedilağının ldquoguumlneş teolojilerirdquonde yaygındır

37 Bu konuda bkz İkinci Dokuzlukrsquoun İkinci Kitabı


109

tuumlm uzamında vardır buumlyuumlk ya da kuumlccediluumlk olsun tuumlm mesafeler (ruhla dolu oldukları iccedilin) canlandırılmışlardır

Pek ccedilok cisim aynı yerde olamaz biri burada diğeri şuradadır ve karşıt boumllgelerde olsunlar ya da olmasınlar onlar birbirinden ayrıdır (Evrensel) ruh boumlyle değildir o cismin her boumlluumlmuumlnuuml kendi boumlluumlmlerinin her biriyle canlandırmak iccedilin boumlluumlnmez fakat cismin tuumlm boumlluumlmleri buumltuumln halinde ruh tarafından yaşatılır ruh her yerde vardır o birliğinden ve her yerde bulunmasından dolayı kendini tuumlreten babaya [zekacircya) benzer Ccedilok olan ve ccedileşitli boumlluumlmleri bulunan goumlkyuumlzuuml bu ruhun guumlcuumlnden dolayı birdir bu ruhtan dolayı bu duumlnya bir Tanrırsquodır guumlneş de yıldızlar da (ruh tarafın-dan) canlandırıldıkları iccedilin bir Tanrırsquodır Bizde tanrısal bir şey vardır ccediluumlnkuuml ruh bizde de bulunur ldquoCesetleri defnetmek guumlbreyi dışarı atmaktan daha acildirrdquo38

Oysa tanrılardaki tanrısallık nedeni zorunlu olarak tanrılardan oumlncedir Ve ruhumuz tanrılarla aynı tuumlrdendir ve ruhumuzu saf haliyle hiccedilbir şey eklenmemiş biccedilimiyle duumlşuumlnduumlğuumlmuumlzde duumlnya ruhuyla aynı değerde gouml-ruumlruumlz ve cisimli varlıkların tuumlmuumlnden daha değerli buluruz ccediluumlnkuuml cisimli varlıkların hepsi topraktandır ve onlar ateşten midirler onları yakan nedir39 Bu iki oumlğeden bileşenler iccedilin hatta su ve hava da eklendiği takdirde (doumlrt oumlğeden oluşan) nesneler iccedilin aynı şey geccedilerlidir

Eğer varlıkların ardından canlandırıldıkları iccedilin koşarsak kendimizi ni-ccedilin unutalım ve bizden (daha değerli) başka bir varlığın peşinde niye koş-mayalım Eğer bir başkasında olan ruhu seversen kendini sonuccedilta bizzat kendini sev

III Ruh değerli ve tanrısal bir şeydir Boumlyle bir ilkeden yardım al ve guumlvenle Tanrırsquoyı araştır ve Orsquona kadar yuumlksel O hiccedil uzakta değildir Orsquona ulaşacaksın aracılar pek ccedilok değildir40

Bu tanrısal ruhta ruhtan oumlnce ruhun kaynağı olan uumlst varlığa yakın bouml-luumlmuuml en tanrısal boumlluumlm gibi duumlşuumln Ccediluumlnkuuml soumlylemimizin goumlsterdiği gibi uumlst varlığa yakın boumlluumlm zekacircnın bir imgesidir nasıl ki ifade edilen bir soumlz ruh-taki bir kelamın imgesiyse bu boumlluumlm de (evrensel ruh) zekacircnın kelamıdır ve diğer varlıkların varoluşlarını suumlrduumlrmeleri iccedilin zekacircnın (onlara) hayatı

38 Evrensel canlandırma tezi boumlylece Herakleitosrsquoun bildiğimiz cuumlmlesine bağlanır Diels Die Vor-sokratiker fragm 96

39 Bu stoacıların ve Herakleitosrsquoun ateşten oluşan duumlnya ruhuna ilişkin teorilerinin acele yapılmış bir eleştirisidir

40 Plotinus mistisizminin doğasına ilişkin ccedilok oumlnemli accedilıklama bu accedilıklama Plotinus mistisizmini Apuleacuteersquonin Neo-Eflacirctunculuğuna oumlzellikle aracıları ccediloğaltan Gnostisizme karşıt yapar Bkz En-neads II 9


110

vermesini sağlayan aktivitedir ateşte olduğu gibi tanrısal ruhta nesnelere verdiği sıcaklık vardır Sonuccedilta iki ruh vardır biri Zekacircrsquodadır dışarıya ak-maz fakat yukarıda kalır diğeri kendi oumlzel varoluşuna sahiptir Zekacircdan gelen ruh entelektuumlel bir ruhtur onun zekacircsı akıl yuumlruumltmekten ibarettir onun yetkinliği zekacircdan gelir zekacirc bu ruhu besleyen fakat kendisi kadar yetkin bir biccedilimde tuumlretmeyen bir baba gibidir Entelektuumlel ruhun varlığı Zekacircrsquodan gelir ve Zekacircrsquoyı temaşa ettiğinde onun aklı eylem halindedir Ccediluumln-kuuml entelektuumlel ruh Zekacircrsquoda baktığında kendinin iccedilinde kendi duumlşuumlncele-rine sahiptir ve etkindir Ve şunu demelidir ki sadece ruhun eylemleri iccedil entelektuumlel eylemlerdir entelektuumlel ruha başka yerden gelen şey aşağıdır ve ruha dışarıdan bir şeyin gelmesi ruh iccedilin bir pasifliktir Zekacirc ruhun babası olduğu ve ruhta bulunduğu iccedilin onu daha tanrısal kılar ccediluumlnkuuml ruhla zekacirc arasında sadece oumlz farkı vardır ruh (zekacircdan) sonra gelir ve bir toplanma yeri gibidir zekacirc ise bir biccedilime benzer41

Ruh zekacircnın maddesi olduğundan guumlzeldir Zekacirc gibi zekidir ve hatta basittir Boumlylece accedilıktır ki Zekacirc bu şekilde tanımlanan ruhtan uumlstuumlnduumlr

IV Bunu şu şekilde de accedilıklayabiliriz Duyulur duumlnyaya hayran oluruz ccediluumlnkuuml o buumlyuumlktuumlr guumlzeldir onun ezeli hareketi duumlzenlidir aynı şekilde duumlnyada goumlruumlnuumlr ve goumlruumlnmez tanrılar daimonlar hayvanlar ve bitkiler vardır fakat duyulur duumlnyanın modeline ve gerccedilek realitesine yuumlkselelim yukarıda buumltuumln duumlşuumlnuumlluumlrleri goumlrelim bu modelde ezeliliğe kendilerinin iccedil bilgisine ve hayata sahip buumltuumln duumlşuumlnuumlluumlrleri goumlrelim duumlşuumlnuumlluumlrlerin başı olan saf Zekacircrsquoyı goumlrelim coumlmert bilgeliği ve hayatı goumlrelim Kronosrsquoun yani doygunluk ve zekacirc olan Tanrırsquonın42 egemenliğindeki gerccedilek hayatı goumlrelim Ccediluumlnkuuml duumlnyanın modelinde tuumlm oumlluumlmsuumlz varlıklar tuumlm zekacirc tuumlm Tanrı tuumlm ruh ezeli bir hareketsizlik iccedilindedir Eğer model iyiyse niccedilin değiştir-meye ccedilalışmalıdır O her şeye sahip olduğuna goumlre nereye gidecektir Ve o ccedilok yetkinse niccedilin buumlyuumlmeye ccedilalışır Ve onun her bakımdan yetkin olması iccedilin onda bulunan her şey yetkindir onda yetkin olmayan hiccedilbir şey yoktur onda duumlşuumlnmeyen hiccedilbir şey yoktur Zekacirc duumlşuumlnduumlğuuml şeye sahip olduğun-dan araştırmadan duumlşuumlnuumlr Onun mutluluğu kazanılmış bir şey değildir o ezeli olarak tuumlm nesnelerdir ve bu gerccedilek ezeliliktir ruhu kuşatan ve

41 Bu boumlluumlm İkinci Dokuzlukrsquoun iki madde ve duumlşuumlnuumlluumlr madde başlıklı kısımlarını yaklaştırmaya ccedilalışır fakat ruhun maddeyle karşılaştırılması Aristorsquonun Ruh Uumlzerinersquosinin III Kitabının V Kıs-mının uumlnluuml formuumlllerinden esinlenir

42 Tanrı etimolojik olarak χόροςrsquoa (doygunluk) bağlanan Kronosrsquotur bu etimoloji dini ortamlarda ccedilok yaygın duumlşuumlnuumlluumlr sarhoşluk konusunu telkin eder Bunu İskenderiyeli Philonrsquoda buluruz Kşz H Lewy Sobria ebrietas Gissen 1929


111

geleceğe kavuşmak iccedilin geccedilmişi terk eden zamanın taklit ettiği ezeliliktir43 Gerccedilekte ruhta bazı varlıklar (idealar) bulunur sonra (duyusal imgeler gibi) başka yeni varlıklar ruha gelir ruhtaki (imge) bazen Sokrat bazen bir attır her zaman tikel herhangi bir varlıktır44

Fakat zekacirc tuumlm nesnelerdir onda hem hareketsiz hem de aynı yerde ka-lan tuumlm nesneler vardır sadece o vardır ve bu o kelimesi her zaman ona uygundur o hiccedilbir anda olmadığından gelecek değildir ccediluumlnkuuml şu anda bile o vardır o asla geccedilmişte de değildir ccediluumlnkuuml bu boumllgede hiccedilbir şey geccedilmişe karışmaz buumltuumln varlıklar onda ezeli olarak vardırlar onlar kendilerine oumlz-deştirler ccediluumlnkuuml onlar kendilerini bu (ezeli) halleriyle severler

Varlıklardan her biri bir zekacircdır ve bir varlıktır onların buumltuumlnuuml tuumlm Zekacircrsquodır ve tuumlm Varlıkrsquotır Zekacirc Varlıkrsquoı duumlşuumlnerek onun devamını sağlar Varlık da duumlşuumlnme objesi sıfatıyla Zekacircrsquoya duumlşuumlnmeyi ve varoluşu verir Fa-kat duumlşuumlncenin varlığın nedeni de olan kendinden farklı bir nedeni vardır hem duumlşuumlnce hem varlık kendilerinden başka bir nedene sahiptir Ccediluumlnkuuml onlar birlikte vardırlar ve birbirlerini terk etmezler fakat ikisi de birbirine ait olduklarından biricik şeyi Zekacircrsquoyı ve Varlıkrsquoı oluştururlar duumlşuumlnce ve duumlşuumlnuumllen şeyi oluştururlar ccediluumlnkuuml zekacirc duumlşuumlnduumlğuuml iccedilin zekacircyı oluşturur-lar varlık duumlşuumlnuumllduumlğuuml iccedilin varlığı oluştururlar Ccediluumlnkuuml başkalık ve oumlzdeşlik olmadan duumlşuumlnce de olamaz

Sonuccedilta ilk terimler Zekacirc Varlık Başkalık ve Oumlzdeşlikrsquotir Bunlara Hareketrsquoi ve Dinginlikrsquoi de eklemelidir ccediluumlnkuuml duumlşuumlncenin var olması iccedilin Hareket bulunmalıdır duumlşuumlncenin aynı kalması iccedilin Dinginlik olmalıdır duumlşuumlnuumllen objeden ayrı duumlşuumlnen bir şeyin olması iccedilin Başkalık gerekir Başkalıkrsquoı yok ediniz (geriye kalan) belirsiz birliktir ve sessizliktir duumlşuumlnuuml-len nesnelerin birbirinden ayırt edilmeleri iccedilin Başkalık gerekir oumlzuumlnluuml bir birlik oldukları iccedilin ve onların tuumlmuumlnde ortak herhangi bir şey olduğu iccedilin Oumlzdeşlik gerekir onların oumlzguumln farklılığı başkalıktır45 Terimlerin bu ccediloklu-ğundan sayı ve nicelik doğar ve varlıkların her birinin oumlz niteliği kalitersquodir İlkeler olarak alınan bu terimlerden diğer nesneler doğar

İlke Olan Uumlccedil Hipostaz Uumlzerine Fransızcaya Ccedilevirenin Notu

Bu kitabın başlığı (EnneadlarDokuzluklar) yanıltıcıdır kuşkusuz burada uumlccedil hipostaz sorunu Bir Zekacirc ve Ruh sorunu vardır fakat kitabın asıl ama-

43 Bu ezelilik konusunda Eflacirctunrsquoun Timaios 37 d uumlnluuml formuumlluumlduumlr oumlnceki buumltuumln fikirler Ezelilik Uumlzerine Enn III traiteacute VII adlı kitapta ccedilok geliştirilmiştir

44 Plotinus bu Dokuzlukrsquoun VII Kitabırsquondaki (ch I satır 7) başka bir bakış accedilısına yerleşerek ruhun bireyselliğine rağmen her şeyin nedenini iccedilerdiğini kabul eder

45 Tuumlm bu boumlluumlm Eflacirctunrsquoa Sofist 245 d ve Parmenides (145 e 147 c) dayanır


112

cı şudur Ruhumuzun ne olduğunu ve nereden geldiğini duumlşuumlnmesini sağla-mak boumlylece ona iccedil zenginliklerini ve değerini goumlstermek (I 27) Plotinus bu amaca ilk ilkeleri oluşturan uumlccedil hipostazı kendimizde keşfettiğimizi goumlstere-rek ulaşır (X 5- 6)

Kitabın planı ccedilok basittir 1 Oumlnce ruhu hatırasını yitirdiği soyunu hatır-lamaya ccedilağıran (protreptique) bir soumlylem ortaya konur (I kısım) 2 Ardından ruha duumlnyanın ruhuyla yani evrene hayatı ve guumlzelliği getiren bu tanrısal varlıkla aynı doğada olduğu oumlğretilir (II kısım) bunu izleyen satırlarda ru-hun en tanrısal boumlluumlmuumlne ccedilıkılır bu da ruhun tanrısal oumlzelliğini kendindeki zekacircdan ezeli ve yetkin bir varlık olan zekacircdan aldığı goumlsterilerek yapılır (III ve IV kısım) sonunda zekacircda keşfettiğimiz bu ccedilokluğun kaynağı Birrsquode kav-ranır (V VI ve VII kısım) (Burada VIII ve IX kısımlarda tarihsel ve eleştirel bir tuumlr accedilıklama vardır soumlz konusu accedilıklamada Plotinus uumlccedil hipostaz teorisi-nin kaynağının eski filozoflar oumlzellikle Eflacirctun olduğunu ileri suumlrer) 3 Oumlnce uumlccedil hipostaz bu şekilde betimlenir ardından onların bizde de var oldukları goumlsterilir (X ve XI kısım) ve en sonra kitabın başında sorulan ldquoderin duuml-şuumlnmenin yokluğu yukarıdan gelen bu seslerrsquoi (XII kısım) duymamıza niccedilin engeldirrdquo sorusu cevaplandırılır

Bu kitabın tuumlmuumlndeki amaccedil ruhun iccedil hayatı ve metafizik arasında iccedil-ten bir bağ daha doğrusu ayrılmaz bir ilişki olduğunu kanıtlamaktır Bu Plotinusrsquoun ccedilok oumlzsel bir duumlşuumlncesidir bu duumlşuumlncenin ortaya konma biccedilimini uumlccedil ayrı kısımda ve ayrıntılı biccedilimde izlemek zahmetine değer

Birinci Kısım ruhun bedene inişi uumlzerine derin duumlşuumlnmelerin yeni ha-tırasıyla yazılmıştır (bu konudaki kitap IV 8 kronolojik olarak altıncıdır ve bizim sıralamamıza goumlre onuncudur) bu nedenle ilk kısım başlangıccedilta ruha babası gibi olan bir Tanrırsquoyı unutturan nedenleri accedilıklar İS İlk yuumlzyıllardaki ahlak oumlğuumlduumlne başlarken ccediloğunlukla ruhun tanrısal kaynağı hatırlatılır46 fakat herkes tarafından kabul edildiği varsayılan bu başlangıccedil ahlakccedilılarda kurucu ilkelerin hareket noktasıdır Plotinusrsquota ise bu başlangıccedil bir kanıtlama konusudur bu kanıtlama bizzat ruhun değerini yuumlkseltir

Ruh değerlidir ccediluumlnkuuml duyulur duumlnyadaki duumlzenin ve goumlkyuumlzuumlndeki ezeli hareketin nedenidir Evrensel ruh bulutu yaldızlayan guumlneş ışını gibidir ev-renin her yerine yayılarak duumlnyayı aydınlatır birliğini yitirmeden tanrısal-dan sahip olduğu her şeyi evrene verir Oysa bizim ruhumuz Phaidrosrsquoun Timaiosrsquoun goumlsterdikleri gibi bu duumlnya ruhundan başka bir oumlzden gelmez sevgiye ve hayranlığa onun kadar layıktır (II kısım)

Plotinus ruhun duumlzen ve guumlzellik vermek iccedilin duyulur nesnelere yayıldı-ğını goumlsterdikten sonra şunu kanıtlar Ruh ters youmlne bir hareketle entelektuumlel

46 Kşz Epiktetos Dissertations I 3 et I 9 oumlzellikle II 8 1rsquoin Τί ούχ ούδες πόθεν ελήλυθας


113

etkinlikte kendi oumlzuumlne doumlner o zaman kendini uumlst boumlluumlmuumlnuumln bulunduğu Zekacircrsquonın kızı ve imgesi olarak tanır (III kısım) Yine de dikkat etmelidir ki Plotinusrsquota bu derin duumlşuumlnme duyulur nesnelerin II kısımda betimlenen te-maşasına hiccedil de karşıt değildir Tam tersine derin duumlşuumlnme soumlz konusu tema-şayı suumlrduumlruumlr ve IV kısım bunu hayran olunacak biccedilimde goumlsterir bu kısım ayrıca şunu kanıtlar Ruh Zekacircrsquonın uumlst boumlluumlmuumlne geri ccedilekilir ruhun geri ccedile-kildiği bu boumllge (Timaiosrsquoun belirttiği gibi) sadece duyulur duumlnyanın modeli olarak vardır bu model hakiki yetkin değişmez ve ezeli olmasıyla duyulur duumlnyanın bize goumlsterdiği her şeyi iccedilerir İnsanın kendini fark etmesiyle doğan iccedil hayat sonuccedilta ruhun evrensel doğayı ve oumlzuuml keşfetmesini sağlayan hare-ketten ayrılamaz

Daha uzağa gitmeden belirtelim ki IV kısmın sonu Plotinusrsquoun duumlşuumlnuumlluumlr duumlnyanın ldquoilkelerrdquoi dediği şeye ilişkin bir tuumlmdengelim denemesidir Bu ilke-ler Sofistrsquoin beş yuumlce cinsidir (254 d-e) bunlar varlık başkalık oumlzdeşlik ha-reket ve dinginliktir ve ayrıca sayı ve nicelik gibi kategorilerdir Plotinus bu il-kelerin zorunluluğunu entelektuumlel duumlşuumlnce sıfatıyla entelektuumlel duumlşuumlncenin şartlarından ccedilıkarır varlığı duumlşuumlnmezse zekacirc yoktur Aynı şekilde varlık yok-sa başkalık yani duumlşuumlnen ve duumlşuumlnuumllen ayırımı da olmaz sonuccedilta duumlşuumlnce de yoktur oumlzdeşlik duumlşuumlnuumllen her şeyin ortak oumlzelliğidir ve dinginliktir duuml-şuumlnce ise harekettir Biz hareket olan duumlşuumlnceyle oumlzdeşliği yani dinginliği duuml-şuumlnuumlruumlz nihayet bu beş cinsin ccedilokluğu ve onları birbirinden ayıran oumlzel ni-telik sayının niceliğin ve niteliğin doğuşunu bize goumlsterir Sofistrsquoin uumlnluuml bouml-luumlmuumlnuumln bu yorumu accedilıkccedila Parmenidesrsquoin (145 endash147 c) ikinci hipotezinin bir boumlluumlmuumlnden yararlanır burada Eflacirctun şunu kanıtlar Bir varsa onda hareket ve dinginlik oumlzdeşlik ve başkalık vardır Plotinus doumlneminden beri Eflacirctuncu tefsir Zekacircrsquonın hipostazı olan Birrsquoi Parmenidesrsquoin ikinci hipoteziy-le uyuşturuyordu Oysa ilk hipostaz Birrsquoin hipostazı Parmenidesrsquoin ilk hipos-tazıyla bir olan Birrsquole uyuşturuluyordu

Şimdi ruhun oumlzdeşleştiği zekacirc sayesinde gerccedilekleştirdiği yuumlkselmeyi yeni-den ele alalım Zekacirc ldquobu ccedilokluk olan Tanrırdquo Birrsquoden nasıl ccedilıkar İzleyen uumlccedil kısım (V-VII) bunu accedilıklar Bu kısımlar Dokuzluklarrsquoın en zor anlaşılan bouml-luumlmlerindendir ccediluumlnkuuml metin pek ccedilok yerde (V kısmın sonu VII kısım 7-8 sa-tırlar 21 satır) duumlzeltilemeyecek şekilde bozulmuştur ve bu ccedilok oumlnemli soru-nu Plotinus imge oyunuyla accedilıklar

Uumlstelik hepsi bundan ibaret değildir V kısım (ilk beş ve son iki satır hariccedil) stil ve tarz bakımından kitabın buumltuumlnuumlyle de pek uyumlu değildir Bu kısmı ve aynı şekilde VI kısmın ilk iki satırını yok sayalım o zaman Plotinusrsquoun et-kilediği dini tutumla iyice uyumlu bir anlatım biccedilimine sahip oluruz (Ccedilokluk başlangıccedilta var olmadığına goumlre) duumlşuumlnuumlluumlr duumlnyayı oluşturan tinsel ccedilokluk


114

Birrsquoden nasıl doğar İşte (duumlnyanın oluşumunu betimlemeye girişmeden oumlnce Eflacirctunrsquoun Timaiosrsquota 27 c veya Philebosrsquota 25 b yaptığı gibi) sadece Tanrırsquoya başvurarak ccediloumlzuumllebilen bir sorun Oysa yok saymayı duumlşuumlnduumlğuumlmuumlz kısım sayının kaynağı sorununu kesin biccedilimde ccediloumlzer veya bu birbiriyle bağlantı-sı zayıf ve pek dikkat ccedilekmeyen bir accedilıklamalar serisidir 1 Oumlnce Aristorsquonun bize tanıttığı biccedilimiyle ideal sayının oluşumuna ilişkin Eflacirctuncu teori kısaca hatırlatılır Sayı Birrsquoin buumlyuumlğuumln ve kuumlccediluumlğuumln belirsiz dyadına47 uygulanmasın-dan doğmuştur (6ndash9) 2 Sonra (9-13rsquote) bu teorinin ilkesi belirtilir Biccedilim ya da idea aslında sayıdır 3 Son olarak (13-18rsquode) ideal sayılardan oluşturulmuş sıfatıyla duumlşuumlnuumlluumlr duumlnyanın organizasyonuna ilişkin duumlş kırıklığı yaratacak kadar kısa altı satırlık boumlluumlm Duumlşuumlnuumlluumlr duumlnyanın maddesi belirsiz dyaddır biccedilimi Birrsquodir maddeden ve biccedilimden kendi sıralarında duumlşuumlnuumlluumlrlerin geri kalanı hakkında bizi bilgilendiren sayılar doğar oumlyle ki sonuccedilta duumlşuumlnuumlluumlr duumlnya hakkında bilgi verici ilke bir anlamda Birrsquodir diğer anlamda sayıdır

İdeal sayılar teorisine ilişkin hiccedil de beklenmedik ve değersiz oumlzetin ardın-dan accedilıklama hemen altıncı satıra bağlanarak son iki satırdaki duumlşuumlncelere geri doumlner altıncı satırda şoumlyle denir ldquoCcediluumlnkuuml sayı ilk değildir ve Bir dyad-dan oumlncedirrdquo Oysa bu kısmın sonu eylem halinde goumlrmeye benzeyen Zekacircrsquoyı dyad olarak sunar ccediluumlnkuuml goumlrme iki şeyi ldquogoumlruumllen bir şeyrdquoi ve ldquogoumlren bir şeyrdquoi varsayar

VI ve VII kısımlarda incelenen problem Grek felsefesinin şu eski proble-midir Ccedilok Birrsquoden nasıl doğar Plotinusrsquoun bu konudaki duumlşuumlncesinin asıl gelişim biccedilimlerini ortaya koymaya ccedilalışalım 1 (17ndash9) Bir nesnenin Birrsquoden sonra ortaya ccedilıktığını varsayalım bu sadece Birrsquoin ezeli olarak bizzat ken-dine doumlnmesiyle muumlmkuumlnduumlr 2 (19ndash27) Herhangi bir şeyin Birrsquoden geldiğini varsayalım bu Birrsquoin hareket etmediği anlamına gelmez (hareket burada en genel anlamda alınmıştır ve oumlrneğin Birrsquode bir niyeti veya iradeyi belirtebi-lir) ccediluumlnkuuml bu herhangi bir şey Birrsquoden sonraki ikinci terim olamaz fakat Hareketrsquoten sonra olan uumlccediluumlncuuml terimdir bu ise varsayıma karşıttır 3 (27ndash37) Bu şartlardan ikincisi nasıl yerine getirilir Eylemde bulunmayan Birrsquoi ışığın ısının soğuğun veya kokunun kaynaklarından biri gibi duumlşuumlnuumlrsek şart ye-rine gelir 4 (37ndash40) Burada duumlşuumlnce durur eğer Birrsquoden ccedilıkmışsa bir şeyin ne olduğunu bilmek değil fakat bir şeyin niccedilin Birrsquoden geldiğini araştırmak soumlz konusudur Bir tuumlretir ccediluumlnkuuml yetkin bir varlık tuumlretmelidir 5 Art arda iki accedilıklamada Plotinus Birrsquoden sonra gelen terimin niccedilin Zekacirc olduğunu goumlste-rir (VI kısmın sonundaki) ilk accedilıklama sadece ikinci accedilıklamada incelenen temel problemi ccediloumlzuumllmemiş olarak bırakır ccediluumlnkuuml burada Plotinusrsquoun yaptığı gibi Zekacircrsquonın Birrsquoi goumlrduumlğuumlnuuml ve onunla aracısız birleştiğini ruhun sadece

47 Karşılıklı olarak birbirini tamamlayan iki ilkenin birliği (ccediln)


115

Zekacircrsquodan sonra gelebildiğini soumlylemek problemi ortaya koymanın başka bir yoludur 6 (VII satır 1ndash26) daha accedilık biccedilimde ikinci satırda yapılan ikinci accedilıklama VI kısımda belirtilen ilk şartı (VI 17ndash19 A) (5ndash7) izler Bir kendine doumlnduumlğuuml iccedilin goumlruumlr ve bu goumlrme Zekacircrsquodır B) (7ndash26) Bu oumlnemli boumlluumlmuumln te-mel fikri şoumlyledir Eğer Birrsquoden doğan şey Zekacirc ise Birrsquode hiccedil de boumlluumlnmeyen şey Zekacircrsquoda boumlluumlnmelidir Birrsquode her şeyin belirsiz guumlcuuml olan şey Zekacircrsquoda sabit ve belirli oumlzler halinde yoğunlaşmalıdır Entelektuumlel vizyon her şeyden oumlnce boumlluumlnen ve ccediloğalan bir vizyondur bu vizyonun objeleri belirli biccedilim-lerdir (23) (II 8 15 17) Zekacircda oumlzleri ayırma ve sabitleştirme guumlcuuml vardır bu guumlccedil Birrsquoden gelir (12ndash13) 7 (26ndash48) Bu kısmın sonu oumlzellikle şunu kanıt-lamaya youmlnelik gibi goumlruumlnuumlyor Zekacircrsquodaki tuumlremiş biccedilimler onda kalırlar ve duyulur duumlnyayı canlandıracak ldquonedenlerrdquoe hiccedil de oumlzdeş değillerdir Kronos (zekacirc kşz IV 10) sembolik olarak ccedilocuklarını yutar Rearsquonın48 yanında buumlyuuml-melerine izin vermez Bu nedenle ruhu zekacirc meydana getirmelidir

Kitabın tuumlmuumlnde ruhun iccedil zenginliği anlatılır ve uumlccedil hipostaz teorisi ruhun iccedil zenginliğine sıkıca bağlıdır Bu bağlantının ne yolla kurulduğunu goumlrmek iccedilin hipostazlara daha yakından bakalım Hipostazlardan her biri kendi ba-şına nasıl belirlenebilir Bu sorun kitapta ele alınmaz daha ccedilok (oumlrneğin Bir hakkında hemen hemen hiccedilbir şey soumlylenemez) onların her birinde bulunan olumluluğun uumlst hipostazdan geldiği kanıtlanır Uumlstelik (VIII ve IX kısımları bir kenara bırakarak) son uumlccedil kısım şu oumlnemli konuda ısrar eder Hipostaz-lara ilişkin spekuumllasyonlar yuumlzuumlnden kendi dışımıza ccedilıkamayız (ccediluumlnkuuml nes-nelerde doğa ne ise bizim iccedilin de spekuumllasyonlar odur X 5ndash6) diğer deyişle ldquoiccedil insanın hayatırdquo (X 10) metafizik araştırmayla oumlzdeştir (X 10) oumlzellikle XI kısım yargılamayı ve akıl yuumlruumltmeyi (IV Dokuzlukrsquotakine benzer) analiz ederek Zekacircrsquonın bizde olduğunu goumlsterir Nihayet XII kısım ruhlarımızdaki zenginliği niye fark etmediğimizi accedilıklar Olduğumuza inandığımız şey ile gerccedilekten olduğumuz şey arasında bir karşıtlık vardır ccediluumlnkuuml kendimize dik-kat etmeyiz ve kitap başladığı gibi bir oumlğuumltle biter bu oumlğuumlt yukarıdan gelen sesi dinlemek iccedilin duyulur guumlruumlltuumlleri terk etmek gerektiğinde ısrar eder

VIII ve IX kısım klasik Grek felsefesindeki (yani Aristorsquoya kadar giden doumlnem dahil) uumlccedil hipostaz doktrini uumlzerine bir tuumlr doksografik49 eleştirel ve konu dışı accedilıklamadır

48 Yunan mitolojisinde Uranos ile Gaiarsquonın kızı ve Kronosrsquoun karısı Kronos kendi ccedilocuklarını yerdi Zeus doğduğunda Rea Gaiarsquonın yardımıyla Giritrsquoe kaccediltı ve kocasına kundak bezine sarılı bir taş vererek ccedilocuğu kurtardı (ccediln)

49 Doksograf Grekccedile kanı anlamına gelen doxa ve yazmak demek olan grapheinrsquoden bileşiktir Terim ilk defa Alman filolog Hermann Diels tarafından kullanılmıştır Doksograf oumlnceki ya da ccedilağdaş duumlşuumlnuumlrlerin konuşmalarını yazılarını ve goumlruumlşlerini yeniden uumlretmedir ya da genellikle yorumlamadır (ccediln)


116

Bazıları Plotinusrsquou yeni bir doktrin ileri suumlrduumlğuuml gerekccedilesiyle eleştirir O da burada bu kişilere karşı kendini savunur (kşz VIII II) O hipostaz-lar doktrininin gerccedilekte sadece Eflacirctunrsquoun bir yorumu olduğunu soumlyler Ona goumlre Eflacirctunrsquoun Mektuplarrsquoında (312 e) Timaiosrsquota (41 d) Devletrsquote (509 b) uumlccedil hipostazı accedilıkccedila buluruz (VIII 1ndash6) Parmenides50 daha oumlnce duumlşuumlncenin ve varlığın oumlzdeş olduklarını accedilıklayarak ikinci hipostazın doğasını Zekacircrsquoyı keşfetmişti fakat onu Birrsquole karıştırmıştı ve bu durumu Eflacirctun Parmenidesrsquote duumlzeltti ccediluumlnkuuml Plotinus Parmenidesrsquoin ilk uumlccedil hipostazını kendi uumlccedil hiposta-zıyla bir olan Birrsquoi (137 c) Bir ya da İyi ile var olan Birrsquoi (143 a) Zekacirc ile Bir ve ccedilokluk olan Zekacircrsquoyı (156 a) ruhla (VIII 23ndash27) oumlzdeşleştirir

Bu boumlluumlm Yeni-Eflacirctunculuk tarihi accedilısından oumlnemlidir Bu doktrin ar-dında Eflacirctun metinlerinin karmaşık bir yorumunu herkesin kabul edeme-yeceği bir yorumu varsayar Yeni-Eflacirctuncular hipostazları eskiden beri bi-liyorlardı Buna rağmen onlar uumlccedilluuml terimlerin iccedileriklerini ve bu iccedileriklerin Eflacirctun terimlerine uygunluklarını ccedilok farklı biccedilimde kabul ettiler Oumlrneğin Plotinus Timaiosrsquoun Demiurgosrsquounu ona goumlre Zekacirc olan ikinci hipostazla uyuşturur Accedilıktır ki Plotinus (o veya izlediği yorumcu) bu konuda Philebosrsquoa dayanır Plotinus burada nedenin ve Zekacircrsquonın oumlzdeşliğini (26 e 30 c Timaios 28 arsquoda nedenden soumlz ediyordu) ve Zekacirc ile Demiurgosrsquoun oumlzdeşliğini (Phile-bos 28 c) bulur oumlte yandan Demiurgosrsquoun ruhu meydana getirdiğini soumlyleyen Timaiosrsquoa dayanarak Plotinus bu yorumu doğrulanmış kabul eder Sonuccedilta Plotinusrsquota şu uygunluğu buluruz Eflacirctunrsquoda Devletrsquoin İyirsquosi Parmenidesrsquoin bir olan Birrsquoi Mektuplarrsquodaki her şeyin kralı Plotinusrsquoun Birrsquoinin karşılığıdır Timaiosrsquotaki Demiurgosrsquoun Parmenidesrsquoin Birrsquoinin Philebosrsquotaki Nedenrsquoin ve Zekacircrsquonın karşılığı Plotinusrsquota Zekacircrsquodır Timaiosrsquotaki duumlnyanın ruhu Parme-nidesrsquoteki Bir ve ccedilok Ruhrsquoa karşılık gelir

Zekacircrsquoyı Demiurgosrsquoa benzeten bu yorumda guumlccedilluumlkler vardır Ccediluumlnkuuml Timaiosrsquota Demiurgos ldquobu evrenin yapıcısıdır ve babasıdırrdquo (28 c) Plotinusrsquota bu işi ruh yapar Gerccedilekte doumlrduumlncuuml Dokuzlukrsquota (doumlrduumlncuuml kitap kısım X 2ndash3) Demiurgos Zeusrsquotur yani ruh hipostazıdır (kşz kısım X VIII 40) Plotinusrsquotaki bu kararsızlık oumlğreticidir soumlz konusu kararsızlık Yeni-Eflacirctuncu hipostazların Eflacirctuncu diyaloglardaki kavramlarla ne kadar az ilişkili oldu-ğunu goumlsterir

IX kısım Fizyokratlarda Anaxagorasrsquota daha beklenmedik biccedilim-de Herakleitosrsquota hipostazlar teorisinin izlerini ortaya ccedilıkarır Plotinus Herakleitosrsquoun duumlşuumlnuumlluumlr bir realitenin varlığını kabul etmek zorunda kaldı-

50 Buradaki Parmenides Eflacirctunrsquoun Parmenides adlı diyaloğu değil Elea Okulursquonu kuran filozoftur (ccediln)


117

ğını tespit eder fakat bundan ccedilıkarılması gerekenden daha ccediloğunu ccedilıkarır O şoumlyle sorar Duyulur nesnelerin akışı gerccedilekte boumlyle bir realiteyi neden iccediler-mesin Bu kısmın geri kalanı Zekacirc ile Birrsquoi karıştırdığından (7ndash9) her şeyi birbirine katan Aristorsquonun eleştirisine ayrılmıştır fakat Plotinusrsquoun Aristorsquota en ccedilok eleştirdiği şey (Metafizikrsquoi Λ 1072 b 8ndash13 satırlarda oumlzellikle on ikin-ci satırda ortaya konan) goumlklerin hareket ettirici zekacirclarına ilişkin teorinin keyfi oumlzelliğidir Bu zekacircların sayısı herhangi bir iccedil neden tarafından değil fakat hareket ettirilecek kuumlrelerin sayısı tarafından belirlenmiştir (9ndash12) bu ccedilok olan zekacirclar tek bir duumlzen oluşturmak iccedilin neden işbirliği yaparlar Ni-ccedilin her biri sadece bir kuumlreyi hareket ettirir Aristorsquoda her ccedilokluk maddeden geldiği halde cisimsiz olan bu zekacirclar niccedilin ccedilokturlar Bu sorular ve daha pek ccedilok soru cevapsız kalır Plotinusrsquoun duumlşuumlnduumlğuuml şekliyle Aristoculuk so-nuccedilta kozmosun birliğini anlaşılmaz kılan bir ccediloğulculuğa doğru uumlstuumlnuumln nedenini aşağıda bulan bir materyalizme doğru gider

Plotinus Beflinci Ennead I-4 Tuumlrkccedile ccedileviri Prof Dr Zeki Oumlzcan Uludaeuro Uumlniversitesi lsaquolahiyat Fakuumlltesi

B SİYASET

Bir oumlnceki boumlluumlmde Yunanlıların tarihte ilk kez ve mitlerden bağımsız olarak insan aklının tuumlm imkacircnlarını tuumlm rasyonel ve spekuumllatif kapasitesini duumlnyanın ve insanoğlunun yaradılışının keşfine seferber ettiğini goumlrduumlk Aristorsquonun dediği gibi ldquopolitik bir hayvanrdquo olduğuna goumlre insanoğlunun doğasının keşfedilebilmesi iccedilin siyasi oumlrguumltlenmesinin de incelenmesi gerekir

Başlangıccedilta şehir-devletler olarak oumlrguumltlenen Yunanlılar İOuml Beşinci yuumlzyılın baş-larında kendilerini Pers İmparatorluğursquonun saldırısı altında buldular Bu saldırı karşı-sında goumlsterdikleri başarı şehir-devletin ya da polisrsquoin olabilecek en iyi siyasi oumlrguumlt-lenme olduğuna dair varsayımın doğrulanmasına hizmet etti Polis oryantalDoğulu despotizm karşısında sınav vermiş ayakta kalmıştı Nitekim aynı yuumlzyılda boyut kazanan felsefi duumlşuumlnce siyaseti de entelektuumlel spekuumllasyon ve araştırma konusu yaptı ve doğaldır ki siyasal yapı olarak muzaffer polisrsquoe odaklandı

Siyasi spekuumllasyonu teşvik eden bir diğer olgu en guumlccedilluuml iki Yunan şehir-devleti olan Sparta ile Atina arasında İOuml 431rsquode başlayarak yaklaşık otuz yıl suumlren amansız savaştı Sparta disiplinli ve iyi eğitimli piyade askerlerini serfleştirilmiş koumlyluumlleri souml-muumlrmek suretiyle savaş iccedilin alesta tutan aslında fakir bir garnizon devletti Boumlyle bir askeri guumlcuumln oluşturulması ve idamesi Spartarsquonın olası kuumlltuumlrel gelişimini sekteye uğratmıştı Oumlte yandan Atina her birinin site siyasetine aktif biccedilimde katıldığı buuml-yuumlk bir huumlr yurttaş nuumlfusa sahip zengin bir ticaret toplumu ve Yunan sanatı şiiri ve


118

felsefesinin merkeziydi Yurttaşlarından bazıları iccedilin Atina polis deyince akla gelen her şeyi barındıran muumlkemmel bir yerdi (JS)

1 Medeni İnsanlar Neden Siyaseten Bağımsız Bir Toplum Uğruna Oumlzveride Bulunmalıdır

İOuml 455 doğumlu Thukidides Atina ile Sparta arasındaki Peleponnes Savaşı baş-ladığında genccedilti Kariyeri savaş yıllarında şekillendi ve savaş sırasında general oldu İOuml 424 Amfipolis Muharebesirsquonde Spartalı General Brasidasrsquoa yenilince emekliye ayrıldı ve Atinalı kurmaylarla yakın ilişkisi ve titiz araştırmacılığı sayesinde bu savaşın tarihini yazdı

Thukididesrsquoten aşağıdaki ilk seccedilki soumlz konusu savaşın ilk yılının sonlarına ta-rihlenir Savaşın ilk yıllarında Atinarsquonın oumlnderi koumlkluuml bir Atinalı aileden gelen ve Thukididesrsquoin de hayran olduğu Periklesrsquotir Atinalılar seferlerde hayatını kaybeden-lerin cenazesinde konuşma yapmak uumlzere onu seccediler Perikles savaş kayıpları ve duumlş-man tehdidiyle karşı karşıya olan yurttaşlarına yaslı ailelerin akıllarını kurcaladığını duumlşuumlnduumlğuuml sorulara cevap vermek suretiyle moral verir

Peloponnes Savaş Tarihi

Thukidides

Atalarımızdan bahsederek başlayacağım ccediluumlnkuuml onları bu vesileyle yad etmek yaptıklarını hatırlayarak anmak en doğru olanı Bize ait olan bu top-raklarda kuşaklardır aynı insanlar yaşamış bu toprakları bu oumlzguumlr uumllkeyi bize işte bu erdem ve cesaret sahibi insanlar bırakmıştır Onlarla ne kadar oumlvuumlnsek azdır Babalarımız daha da fazlasını hak ediyor ccediluumlnkuuml atalarından devraldıkları mirasa buguumln sahibi olduğumuz imparatorluğu da kattılar Bu alın teri ve kan doumlkerek oldu Buguumln burada toplanan ve ccediloğu genccedilliğinin baharında bizler her bakımdan imparatorluğumuzun guumlcuumlne guumlccedil kattık ve oumlyle bir devlet duumlzeni kurduk ki barışta da savaşta da kendini en muumlkem-mel biccedilimde goumlzetebilmekte

Hepinizin bildiği konularda uzun uzun konuşmak istemiyorum Bu ba-kımdan bu guumlce erişmek iccedilin verdiğimiz muumlcadeleden ya da babalarımızın ve bizim iccedil (Yunan) ve dış duumlşmanlara karşı nasıl kahramanca savaştığımız-dan bahsetmeyeceğim Her şeyden oumlnce zorlu sınavları nasıl bir ruhla gouml-ğuumlslediğimiz ve tabii bizi biz (buumlyuumlk) yapan anayasamız ile yaşam tarzımız uumlstuumlnde durmak istiyorum Ondan sonra oumlluumllerimizi yad edeceğim ccediluumlnkuuml


119

bunu yapmamın bu ortama uygun olacağına ve yurttaşlar ile yabancılardan oluşan bu topluluğun boumlyle bir konuşmadan istifade edeceğine inanıyorum

Şunu belirtmeliyim ki bizim youmlnetim sistemimiz komşularımızın youmlne-tim sistemlerinin (kurumlarının) bir kopyası değil daha ziyade onlar iccedilin bir modeldir Devlet duumlzenimize (anayasamıza) demokrasi denilir ccediluumlnkuuml guumlccedil kuumlccediluumlk bir azınlığın değil halkın elindedir Yurttaşlarımız arasında an-laşmazlıkların soumlz konusu olduğu durumlarda herkes yasalar karşısında eşittir kamu goumlrevini kimin uumlstleneceğinin soumlz konusu olduğu durumlarda belirleyici olan kişinin hangi sınıfa mensup olduğu değil kimin işin hakkını verebileceğidir İccedilinde devlete hizmet etme arzusu olduğu suumlrece kimse fa-kir diye siyasetten dışlanamaz Tıpkı siyasal yaşamımız gibi guumlnluumlk yaşamı-mız birbirimizle ilişkilerimiz de huumlr ve accedilıktır Kendi istediği gibi yaşayan komşumuzla tartışmaz (kavga etmez) ona koumltuuml goumlzle bakmayız bile ccediluumlnkuuml ona koumltuuml goumlzle bakmak zarar vermese bile incitir Oumlzel yaşantımız oumlzguumlr ve hoşgoumlruumlluumlduumlr ama kamu yaşamında yasaya saygılıyız ccediluumlnkuuml kamu yaşamı saygı gerektirir

Yetkili bir makama oturttuğumuz insanlara itaat eder yasalara uyarız oumlzellikle de ezilenlerin korunmasıyla ilgili olanlara ve uymamanın utanccedil teşkil edeceği yazılı olmayan yasalara uyarız

Bir husus daha var İşimiz bitince hoşccedila vakit geccedilirecek keyif yapacak durumdayız Her yıl ve yıl boyunca duumlzenli olarak yapılan tuumlrluuml tuumlrluuml yarış-ma ve toumlren var evlerimiz guumlzel ve zevkli bu durum bize her guumln sevinccedil ve-riyor ve dertlerimizi defediyor Şehrimizin buumlyuumlkluumlğuuml sayesinde bize duumln-yanın her yerinden uumlruumln yağıyor oumlyle ki yabancı uumlruumlnlerin varlığını yerel uumlruumlnlerin varlığı kadar olağan karşılıyor keyfini ccedilıkarıyoruz

Askeri guumlvenliğe bakış accedilımız itibariyle rakiplerimizle aramızda buumlyuumlk fark var İşte bazı oumlrnekler Şehrimiz tuumlm duumlnyaya accedilık insanlar bizi goumlzet-leyecek veya askeri konularda duumlşmanlarımız iccedilin avantaj teşkil edebilecek sırlarımızı oumlğrenecekler diye doumlnemsel suumlrguumlnlere başvurmuyoruz Ccediluumlnkuuml guumlvendiğimiz şey gizli silahlarımız değil kendi cesaret ve sadakatimiz Eği-tim sistemlerimiz arasında da fark var Spartalı erkekler en kuumlccediluumlk yaştan iti-baren zorlu bir cesaret eğitimine tabi tutuluyor bizler boumlylesi sınırlayıcı ko-şullar atında yaşamıyoruz ama tehlikeyle yuumlzleşmeye en az onlar kadar ha-zırız İşte ispatı Spartalılar topraklarımızı işgale tek başına değil tuumlm muumlt-tefikleriyle birlikte geliyorlar oysa biz dış saldırılarımızı kendimiz yapıyor kendi evinin kendi ocağının savunmasını yapan duumlşmanı kendi toprağında yenmekten geri kalmıyoruz Aslında duumlşmanlarımızdan hiccedilbiri bizim ger-ccedilek (tam) guumlcuumlmuumlzle daha karşılaşmadı ccediluumlnkuuml dikkatimiz donanmamız ile seferde olan ccedilok sayıda kara birliklerimiz arasında boumlluumlnmek zorunda Duumlş-


120

man bu guumlccedillerden birini yenilgiye uğratınca buumltuumln orduyu yenilgiye uğrat-tığını sanıp kendisiyle oumlvuumlnuumlyor yenik duumlştuumlğuumlnde ise buumltuumln ordu karşısın-da yenik duumlştuumlğuumlnuuml iddia ediyor Bence tehlikeyi zorlu askeri eğitim suumlre-cinden geccedilerek değil goumlnuumllluuml olarak rahat bir kafayla devletin telkin etti-ği değil doğal bir cesaretle goumlğuumlsluumlyor olmamızın bazı avantajları var Gele-cekteki acıları şimdiden goumlğuumlsleme talimi yaparak zaman kaybetmemiz ge-rekmez bunlar gerccedilekleştikleri zaman kendimizi goumlsterir en az suumlrekli talim yapan diğerleri kadar cesur olduğumuzu ortaya koyarız Bence şehrimiz bu bakımdan da oumlvguumlyuuml hak eder Başka nedenler de var

Guumlzel olana duumlşkuumlnluumlğuumlmuumlz savurganlığa yol accedilmıyor zihne dair olana duumlşkuumlnluumlğuumlmuumlz bizi yumuşatmıyor Bizler iccedilin zenginlik oumlvuumlnuumllecek de-ğil kullanılacakyararlanılacak bir şey Fakirliğe gelince bunun ikrarından kimse utanmasın Utanccedil duyulması gereken fakirlikten kurtulmak iccedilin gere-ken tedbirleri almamaktır Buradaki herkes sadece kendi işiyle değil devlet işleriyle de ilgilenmekte daha ccedilok kendi işleriyle meşgul olanlar bile genel politikalar hakkında bilgi sahibi ve bu bize has bir oumlzellik Kendi işiyle meş-gul olan insan siyasetle ilgilenmez demeyiz boumlyle birinin burada işi olmaz deriz Biz Atinalılar her birimiz siyasi kararlarımızı kendimiz verir veya tartışmaya accedilarız Ccediluumlnkuuml soumlylenen soumlz ile eylem arasında uyumsuzluk oldu-ğuna inanmayız En koumltuumlsuuml muhtemel sonuccedilları iyice tartışılmadan duumlşuumln-cesizce girişilen eylemdir Ve bu bizi diğer insanlardanhalklardan ayıran bir başka oumlzelliktir Oumlnceden tartarak risk almaya da muktediriz Diğerlerininki cahil cesareti durup duumlşuumlnmeye başladıkları zaman korkuya kapılıyorlar Cesaret sahibi olan insan kaderi hayatta neyin tatlı neyin korkunccedil olduğu-nu iyi bilerek azimle goumlğuumlsleyen insandır

Yine genel olarak iyi niyet sahibi olma (geccedilimlilik uysallık) itibariy-le de diğer insanlarınhalkların ccediloğundan farklıyız İyilik yaparak dostluk bağları kurarız iyiliği başkalarından bekleyerek değil Bu dostluklarımızı guumlvenilir kılar ccediluumlnkuuml bize minnet borccedillu olanların minnet duygusunu iyi niyetimizi suumlrduumlrerek canlı tutmak isteriz tersi durum benzer coşkudan mahrumdur ccediluumlnkuuml minnetin karşılığını iccedilinden gelerek değil borccedil oumlder gibi verecektir Bu tutumumuz itibariyle eşsiziz Yaptığımız iyilikte kacircr za-rar hesabı yoktur Hiccedil beklentisiz elimiz accedilık olduğu iccedilin iyilik yaparız Buumltuumln bunlara bakarak şehrimizin Yunanistan51 iccedilin bir eğitim merkezi olduğunu ilan ediyorum ve ilan ediyorum ki bence her bir yurttaşımız kendi kendinin gerccedilekhaklı sahibi ve efendisi olduğunu goumlsterebilecek ve dahası bunu olağanuumlstuuml bir zarafet ve beceriyle yapacaktır Bunun buguumln-

51 Periklesrsquoin Atinarsquoyı ldquoHellas Okulurdquo olarak tanımlayan ve fakat burada tuumlmuumlyle yer almayan uumlnluuml bir soumlzuumlduumlr


121

kuuml toplantı vesilesiyle yapılan boş bir oumlvuumlnme değil elle tutulur bir ger-ccedilek olduğunu anlamak iccedilin tek yapmanız gereken şehrimizin sahip olduğu guumlcuuml soumlzuumlnuuml ettiğim niteliklerimiz sayesinde kazandığımızı hatırlamaktır Bildiğimiz buumltuumln devletlerin arasında Atinarsquonın tek başına Atinarsquonın sa-nılanın oumltesindeki buumlyuumlkluumlğuumlnuuml kanıtlama zamanıdır İşgale girişen duumlş-man sadece Orsquona yenik duumlşmekten utanccedil duymaz ve Orsquonun hiccedilbir yurttaşı sorumluluğunu yerine getiremeyen insanlar tarafından youmlnetiliyorum diye şikacircyet etmez Terk ettiğimiz imparatorluğumuzun bıraktığı izler ve eserler buumlyuumlk ve guumlccedilluumlduumlr Tıpkı bu ccedilağda olduğu gibi gelecek ccedilağlarda da bize hayran olacaklar Homerrsquoin veya bir başkasının şu an iccedilin bize sevinccedil veren oumlvguuml dolu soumlzlerine ihtiyacımız yok ccediluumlnkuuml bu soumlzler gerccedileği yansıtmaya asla yetmeyecek Maceracı ruhumuz her denize her diyara accedilıldı Her yer-de dostlarımıza yaptığımız iyiliklerin veya duumlşmanlarımıza ccedilektirdiğimiz acıların oumlluumlmsuumlz anıtlarını bıraktık

İşte askerlerimizin onu kaybetme duumlşuumlncesine bile dayanamayıp uğru-na kahramanca savaşarak mertccedile canlarını verdikleri şehir budur Sağ ka-lan bizlerin her birimizin onun hizmetinde her tuumlrluuml zorluğa katlanmaya razı olmamız tabiidir Şehrimiz hakkında bu kadar uzun konuştumsa nede-ni budur Kaybedeceklerimizin bizim avantajlarımıza sahip olmayanların kayıplarından ccedilok daha fazla olduğuna accedilıklık getirmesine ve oumlluumllerimizi yadeden oumlvguuml dolu soumlzlerimin buna parlak guumlnışığında tanıklık etmesini istedim Soumlylenecek en oumlnemli şeyler soumlylendi artık Şehrimize methiyeler duumlzduumlm ama Orsquonu harika bir yer yapan askerlerimizin cesareti ve kahra-manlığı ve onlara benzeyen yurttaşlarıydı Soumlylenecek hiccedilbir soumlz yaptıkla-rının (başarı ve kahramanlık) hakkını veremez ve bu gerccedilek hiccedilbir Yunanlı iccedilin Atinalılar iccedilin olduğu kadar geccedilerli değildir

Thucydides The Peloponnesian War The Bodley Head 1954

2 Devletlerarası İlişkiler Hangi Kurala Tabidir

Savaş ilerledikccedile şehir devletler Atina ve Spartarsquonın muumlttefikleri olarak suumlrecin iccediline ccedilekildiler Ege adalarında yerleşik birccedilok şehir-devlet Atinarsquoya tabiydi ve sahip oldukları deniz guumlcuuml Sparta ve Spartarsquonın muumlttefiklerinin sahip olduğu deniz guuml-cuumlnden ccedilok daha uumlstuumlnduuml Ege adalarındaki bu şehir devletlerinden sadece Milos tarafsız kalmıştı Atina Milosrsquou teslim olmaya ccedilağırdı ama Miloslu youmlneticiler bunu kabul etmedi Thukidides bu olayı izleyen muumlzakereleri aşağıdaki şekilde nakleder


122

Peleponnes Savaş Tarihi

Thukidides

hellip Atinalı temsilciler şoumlyle konuşurAtinalılar Muumlzakereler halkın oumlnuumlnde yapılmayacağına goumlre soumlzuumlmuumlz

kesilmeden dosdoğru konuşup kalabalıkları aksi ispat edilemeyecek baştan ccedilıkarıcı arguumlmanlarla kandırmayalım diye -ccediluumlnkuuml birkaccedil kişinin yani azın-lığın oumlnuumlne oturtulmuş olmamızın bu anlama geldiğini biliyoruz- siz orada oturanlar ya daha ihtiyatlı bir youmlntem uygularsanız Sizler de basmakalıp nutuklar atmayın muumlzakereyi istediğinizbeğenmediğiniz yerde kesip o ko-nuyu karara bağladıktan sonra devam edin Oumlnce soumlyleyin bakalım bu oumlne-rimiz sizler iccedilin uygun mu

Meloslu kurul uumlyeleri şoumlyle cevap verirMeloslular Birbirimizi suumlkucircnetle youmlnlendirmenin adaleti adına oumlnerini-

zin karşı ccedilıkılacak bir yanı yok ama askeri hazırlıklar itibariyle oumlylesi ileri bir durumdasınız ki kabul edemeyiz Goumlrduumlğuumlmuumlz kadarıyla kendi davanı-zın yargıccedilları olarak buradasınız ve bu muumlzakereden bekleyebileceğimiz tek şey (anlaşılabileceği uumlzere) ya savaş ya da eğer haklı taraf olduğumuzu ka-nıtlar ve teslim olmayı reddedersek esaret

Atinalılar Geleceği akıldan ziyade oumlnseziyle karşılamak istiyor ya da gouml-zuumlnuumlzuumln oumlnuumlndeki gerccedileklere rağmen devletinizin selametine dair istişare-de bulunmak istemiyorsanız muumlzakereyi keseriz aksi soumlz konusuysa devam ederiz

Meloslular Bizim durumumuzdaki insanlar iccedilin hem duumlşuumlnce hem ifa-dede birden ccedilok yola başvurulması anlaşılabilir ve doğaldır Ne var ki bu gouml-ruumlşmenin konusu dediğiniz gibi uumllkemizin selametidir ve şayet sizin iccedilin de uygunsa tartışma oumlnerdiğiniz şekilde devam edebilir

Atinalılar Bize yanlış yaptığınız iccedilin saldırmak uumlzere olduğumuzu veya Medleri yendiğimize goumlre imparatorluğumuzun buna hakkı olduğunu soumlyle-yerek ki inandırıcı olmayacaktır sizleri tedirgin etmeyeceğiz Karşılığında onların kolonisi olduğunuz halde Lakonyalılara52 katılmadığınızı soumlyleye-rek veya makul olanı hedefleyip karşılıklı hissiyatımızı da dikkate almak suretiyle bize yanlış yaptığınızı ikrar edeceğinizi umuyoruz Sizler de bili-yorsunuz ki bu duumlnya ortamında guumlccedilluumller yaptıklarını yapar guumlccedilsuumlzler acı ccedilekerken hak guumlccedillerin eşit olduğu yerde soumlz konusudur

Meloslular Duumlşuumlnuumlnce yine de doğru olan -haktan soumlz etmemizi men edip sadece ccedilıkardan soumlz etmemizi istediğinize goumlre- savunma ortaklığımızı

52 Spartalılar bir oumlnceki cuumlmlede yer alan ldquoMedrdquoler ise Persler


123

bozmamanız tehlike anında haklı ve doğru olana başvurma hakkımızı ko-rumamız hatta goumlz ardı edilebilir ve ccedilok da katı olmayan arguumlmanlardan kazanccedillı ccedilıkmamıza izin vermenizdir Bu herhangi biri kadar sizleri de il-gilendirmekte ccediluumlnkuuml ccediloumlkuumlşuumlnuumlz ağır bir intikam semboluuml olacak ve tuumlm duumlnya iccedilin uumlstuumlnde duumlşuumlnuumllmesi gereken bir oumlrnek teşkil edecektir

Atinalılar İmparatorluğumuzun ccediloumlkuumlşuuml eğer ccediloumlkecekse bizi korkutmu-yor Gerccedilek hasmımız Lakonya olsaydı bile Lakonya gibi rakip bir huumlkuumlm-darlığın tebaasının yenik duumlşmesi onların kendi youmlneticilerini saldırmak suretiyle devirmelerinden daha koumltuuml olmazdı Ne ki bu bizim goumlze alabi-leceğimiz bir risk Şimdi size imparatorluğumuzun ccedilıkarları adına burada bulunduğumuzu izah etmeye devam edeceğiz Ccediluumlnkuuml imparatorluğunuzu sorunsuz yaşatmak ve onu her iki tarafın da iyiliği iccedilin korumak zorundayız

Meloslular Soumlyleyin luumltfen sizin youmlnetiminiz altında olmak nasıl bizim iyiliğimize olabilir

Atinalılar Sizler iccedilin başınıza en koumltuumlsuuml gelmeden bize teslim olmak su-retiyle bizler iccedilin de sizi yok etmeksizin kazanmak suretiyle

Meloslular Bu demek oluyor ki tarafsız kalmamıza duumlşman yerine dost ama her iki tarafın da muumlttefiki olmamıza razı olmayacaksınız

Atinalılar Hayır ccediluumlnkuuml duumlşmanlığınız bizlere dostluğunuz kadar zarar veremez Bu arguumlman yurttaşlarımız nezdinde bizim zaafımızın sizin husu-metinizin delili olacaktır

Meloslular Tebaanızın hakkaniyet anlayışı bu mu Sizinle hiccedilbir ilgisi olmayan insanları ccediloğu koloniniz olan -bazıları da ele geccedilirilen asiler- in-sanlarla bir tutmak mı

Atinalılar Hak soumlz konusu olunca tebaamız bunun herkeste eşit mik-tarda olduğunu eğer biri oumlzguumlrluumlğuumlnuuml koruyabiliyorsa guumlccedilluuml olduğu iccedilin koruyabildiğini eğer kendimize rağmen ona bir şey yapmıyorsak korktu-ğumuz iccedilin yapmadığımızı duumlşuumlnuumlr Oysa imparatorluğumuzu buumlyuumltuumlrken bize tabi olmanız bizler iccedilin bir guumlvenlik unsuru olabilmelidir Adalı ve herkesten daha zayıf olduğunuz gerccedileği denizlerin efendilerini yanıltacak durumda olmamanızı bunu başaramamanızı icap ettirir

Meloslular Dile getirdiğimiz politikanın size guumlvence vermediğini mi soumlyluumlyorsunuz Siz burada bile bize haktan bahsetmeyi yasaklarken ve bizi ccedilıkarlarınıza hizmet etmeye davet ederken biz de kendi ccedilıkarlarımızı accedilıklayıp şayet oumlrtuumlşuumlyorsa sizi ikna etmeliyiz Bizim durumumuzdan ders ccedilıkarıp bir guumln kendilerine de saldırabileceğinizi duumlşuumlnecek olan tarafsızla-rı kendinize duumlşman etmekten nasıl kaccedilınabilirsiniz Bu mevcut duumlşman-larınıza yenilerini eklemek duumlşmanlık yapmayı aklına getirmeyenleri bile kendinize duumlşman etmek değildir de nedir


124

Atinalılar Acaba neden ana kıtadakiler genellikle bizi korkutmuyor Sa-hip oldukları oumlzguumlrluumlk daha uzun bir suumlre bize karşı tedbirli olmalarını ge-rektirmeyecektir Accedilıktır ki bizleri tehlikeye sokan daha ziyade sizler gibi imparatorluk dışındaki adalıların ve boyunduruk altında acı ccedileken tebaa-nın duumlşuumlncesizce hareket etmeleri ve dolayısıyla kendilerini de tehlikeye at-malarıdır

Meloslular Bunca riski imparatorluğunuzu korumak ve tebaanızın on-dan kurtulması iccedilin goumlze alıyorsanız o zaman buyruğunuz altına girmeden oumlnce yapılabilecek her şeyi yapmayı denemekte hacirclacirc oumlzguumlr olan bizler iccedilin bu buumlyuumlk bir soysuzluk ve korkaklık olurdu

Atinalılar Şayet iyi duumlşuumlnuumlrseniz hayır Oumlduumlluuml şeref cezası utanccedil ama-cı kendinden ccedilok daha guumlccedilluuml olana direnmek değil kendini savunmak olan bu yarışma eşitler arasında yapılmıyor

Meloslular Ama biliyoruz ki savaşta şans bazen duumlşuumlnuumllenin aksine sa-yısal oranlardan bağımsızdır Teslim olmak bizi umutsuzluğa sevk edecektir Oysa savaşmak ayakta kalabileceğimize dair bir umuttur

Atinalılar Umut tehlikenin tesellisidir Umuda kaybetmese bile az zarar-la ccedilıkmak uumlzere bol kaynağa sahip olanlar teslim olur ne ki umudun doğa-sında savurganlık vardır Her şeyini umuda bağlayacak kadar ileri gidenler onun gerccedilek rengini mahvolunca goumlruumlrler bu keşif ancak onları tedbirli ol-maya youmlneltirse bir kusur olarak goumlruumllmez Boumlylesi bir durumun sizler iccedilin soumlz konusu olmasına izin vermeyin zayıfsınız ve kefenin bir goumlzuumlne asılısı-nız Mevcut umutların had safhada umutsuzluğa duumlşuumlrduumlğuuml insanların goumlz-le goumlruumlnmeyene -kehanetlere vahiye ve insanları umutla kandırıp mahva goumltuumlren benzeri icatlara- sarıldığı kaba saba insanlar gibi olmayın

Meloslular Emin olabilirsiniz ki şartlar eşit olmadığına goumlre sizin guuml-cuumlnuumlzle ve servetinizle muumlcadelenin zor olduğunun bizler de farkındayız Ama tanrıların bize de sizler kadar şans bahşedeceğine inanıyoruz ccediluumlnkuuml bizler sadece haksızlık karşısında savaşan insanlarız Muhtaccedil olduğumuz guumlcuuml başka hiccedilbir nedenle olmasa bile utanccediltan yardımımıza koşmak zo-runda olan muumlttefikimiz Lakonyarsquodan alacağız Dolayısıyla kendimize guuml-venimiz o kadar da temelsiz değil

Atinalılar Tanrıların size arka ccedilıkacaklarından iyilik yapacaklarından bahsediyorsunuz biz kendimiz de bunu umut edebiliriz tanrılara inan-cımız ve inancımızın icabını yerine getirişimiz oumlne suumlrduumlğuumlmuumlz iddialar-la ve tutumumuzla ters duumlşmemektedir Tanrılara inanır insanları tanırızbiliriz doğaları gereği huumlkmedicidirler Bu yasayı biz yapmadık ya da bu yasaya goumlre hareket eden ilk biz değiliz onu hazır bulduk bizden oumlnce de vardı bizden sonra da ve sonsuza dek var olacak Bizim buumltuumln yaptığımız


125

bu yasadan yararlanmak ve biliyoruz ki bizimle aynı guumlce sahip olan her-kes boumlyle yapardı Dolayısıyla tanrılardan korkmamız iccedilin bir neden yok Lakonyalılara dair goumlruumlşlerinize gelince Onların size utanccedil saikiyle yardım edeceğine olan inancınızı saflık olarak değerlendiriyor safiyetinizi kutsu-yor ama asla kıskanmıyoruz Lakonyalılar ccedilıkarlarının veya yasalarının soumlz konusu olduğu yerde en değerli insanlardır başkalarına davranışları hakkında ccedilok şey soumlylenebilir ama en net biccedilimde kısaca diyebiliriz ki ta-nıdığımızbildiğimiz insanlar arasında makul şerefli ve sadece menfaatccedili olarak telakki edilen vasıflar itibariyle en dikkat ccedilekici olanlardır Boumlyle bir duumlşuumlnce tarzı halen mantıksızca beklediğiniz korumayıguumlvenliği vaat et-mediği gibi sağlamaz da

Meloslular Zaten tam da bu nedenle ccedilıkarcı olmalarının Meloslulara yani kendi kolonilerine ihanet etmelerini engelleyeceğine duumlşmanla işbir-liği yapmak suretiyle Hellasrsquotaki dostlarının guumlvenini kaybetmek istemeye-ceklerine inanıyoruz

Atinalılar Adalet ve şeref tehlikeden bağımsız olamazken guumlvenlikle ccedilı-karcılığın oumlrtuumlştuumlğuuml goumlruumlşuumlnuuml benimsemiyorsunuz demek Tehlike Lakon-yalıların nadiren goumlze aldıkları bir şeydir

Meloslular Ama diğer kolonilerine kıyasla bizim iccedilin tehlikeyi bile goumlze alabileceklerine inanıyoruz ccediluumlnkuuml Peloponnesrsquoe yakın olmamız harekacirctı kolaylaştıracak aynı kandan olmamız ise sadakatin teminatı olacaktır

Atinalılar Evet ama bir muumlttefikin guumlveneceği şey kendisinden yardım isteyenin iyi niyeti değil harekacirct iccedilin uumlstuumln ve kararlı bir guumlcuumln mevcudi-yetidir ve Lakonyalılar buna herkesten ccedilok oumlnem verir Komşularına birkaccedil muumlttefikle birlikte saldırdıklarına goumlre en azından kendi kaynaklarına guuml-venemedikleri accedilık Uumlstelik denizler bizim hacirckimiyetimizdeyken denizi ge-ccedilip bir adaya ccedilıkacaklar

Meloslular Ama başkalarını da goumlnderebileceklerdir Girit denizi buuml-yuumlkgeniş bir deniz Bu denize hacirckim olanların denizin uumlstuumlndekileri bulup yakalamaları onları guumlvenli bir biccedilimde atlatmak isteyenlerin işinden ccedilok daha zor olacaktır Lakonyalılar bunu başaramazlarsa sizin topraklarınıza ve Brasidasrsquoın erişemediği muumlttefiklerinizden kalan (topraklara) duumlşecek sizler ise size ait olmayan yerler yerine kendi topraklarınız ve kendi konfederas-yonunuz iccedilin savaşmak zorunda kalacaksınız

Atinalılar Bahsettiğiniz tuumlrden bir şaşırtmacayla bir guumln siz de karşıla-şabilir Atinalıların buguumlne kadar hiccedilbir kuşatmadan korku nedeniyle vaz-geccedilmediğini diğerleri gibi siz de oumlğrenirsiniz Ne var ki şoumlyle bir gerccedilekle karşı karşıyayız Uumllkenizin guumlvenliği iccedilin muumlzakereye oturmak istediğinizi soumlylediğiniz halde bu muumlzakere suumlresince insanın guumlvenebileceği ve ko-


126

runursakurtulursa iyi olur diyebileceği hiccedilbir şey soumlylemediniz En guumlccedilluuml arguumlmanlarınız umuda ve geleceğe temelleniyor ve bu savaştan zaferle ccedilı-kabilmeniz iccedilin gereken kendinize ait kaynaklar karşı saftaki kaynakların-dan ccedilok daha az Bu yuumlzden şayet -bizler kalktıktan sonra- daha sağduyulu bir danışman bulmazsanız buumlyuumlk bir muhakeme hatası yapmış olursunuz Kuumlccediluumlk duumlşerek rezil olma duumlşuumlncesine -ki tehlike anında bu bir rezillik ol-duğu kadar kaccedilınılamaz ve oumlluumlmcuumllduumlr- kapılmayacağınız umulur Ccediluumlnkuuml olaylara hiccedil duumlşuumlnmeden aceleyle ve bile goumlre dalan insanlardır ki salt ccedilekici bir ismin etkisiyle kuumlccediluumlk duumlşme veya rezillik denilen şeyin ken-dilerini esir almasına izin vererek talihsizlikten ziyade yapılan yanlışın refakatccedilisi ve sonucu olarak daha da buumlyuumlk bir kuumlccediluumlk duumlşuumlşe rezilliğe ma-ruz kalırlar İyi duumlşuumlnuumlp ihtiyatlı davranmanız halinde kendinizi bundan sakınabilirsiniz Hellas53rsquodaki en buumlyuumlk şehir sizlere size ait olan uumllkeden vazgeccedilmeksizin bağımlı muumlttefiki olmayı oumlnerdiği zaman ona boyun eğ-meyi onursuzluk olarak duumlşuumlnmeyeceksiniz sizlere savaş ile guumlvenlik ara-sında seccedilim yapma şansı verildiği zaman da daha koumltuuml olanı seccedilecek kadar koumlr olmayacaksınız Şu kesin Eşitlerine baş eğmeyenler uumlstleriyle uyumlu ccedilalışıp madunlara iyi davrananlar ccediloğu kez en başarılı olanlardır Bu ba-kımdan bizler kalktıktan sonra tekrar duumlşuumlnuumln ve biricik uumllkeniz iccedilin muuml-zakere ettiğinizi uumllkenizin refahı veya mahvoluşunun buna bağlı olduğunu bir kez daha hatırlayın


3 Toplu Yaşama Doumlnuumlk Hangi Duumlzenlemeler İnsanların Politik Topluma Katılımına En Ccedilok Hizmet Eder

Atinarsquonın Peloponnes Savaşırsquonda yenik duumlşmesi pek ccedilok Atinalıyı hayal kırıklığı-na uğratır Bazıları siyasi kurumların guumlccedilluuml olduğu şeklindeki inanccedillarını ciddi biccedilim-de sorgulamaya başlar Sorgulayanlardan biri de Eflacirctunrsquodur Hocası Sokratrsquoın Atina-lılar tarafından oy ccedilokluğuyla oumlluumlme mahkucircm edilmesi Eflacirctunrsquoun şuumlphelerini daha da arttırır Dolayısıyla duumlşuumlnceleri siyasal yaşamın doğasına ve temeline odaklanır Eflacirctunrsquoun siyaset konusundaki araştırmaları Devletrsquote yer almıştır Aşağıdaki belge-de Adeimantos ile Glaukonrsquoun katıldığı tartışmayı Sokrat youmlnetmektedir tartışma onun konuşmasıyla başlar

53 Yunanistan


127

Devlet

Platon

ldquoBencerdquo dedim ldquosite insanların ihtiyaccedillarından doğar Hiccedil kimse kendi kendine yetemez hepimizin birccedilok gereksinimi vardır Sitenin ortaya ccedilık-masında başka bir şeyin belirleyici olduğu duumlşuumlnuumllebilir mirdquo

ldquoHayır duumlşuumlnuumllemezrdquoldquoBirccedilok gereksinimimiz olduğu ve bunların karşılanması iccedilin kimi insan-

lara gerek duyduğumuzdan bir ihtiyacımız iccedilin birine başka bir ihtiyacımız iccedilin de başka birine başvururuz İhtiyaccedillarımızı karşılayan bu insanlar hep birlikte bir yerde bulunurlar İşte burası sitedirrdquo

ldquoDoğrurdquo dedildquoKendi aralarında değiş tokuş yaparlar Bu değiş tokuşun kendi yararla-

rına olacağını duumlşuumlnerek biri bir diğerine bir şey verir diğeri de bunu alırrdquoldquoCcedilok doğrurdquoldquoO halderdquo dedim ldquobir site kurduğumuzu duumlşuumlnelim Bu sitenin ortaya

ccedilıkışındaki temel etkenin insanların ihtiyaccedilları olduğunu duumlşuumlnelimrdquoldquoPekiyirdquoldquoTemel ve en buumlyuumlk ihtiyacımız yaşamanın ve var olmanın koşulu olan

yiyeceklerdirrdquoldquoElbetterdquoldquoİkinci ihtiyacımız barınma uumlccediluumlncuuml ihtiyacımız da giyecek ve benzeri

şeylerrdquoldquoEvetrdquoldquoŞimdi de yaşadığımız sitede bunların nasıl karşılanacağını goumlrelim Bi-

rinin ccediliftccedili diğerinin inşaatccedilı başka birinin de dokumacı olduğunu farze-delim Bunlara bir de kunduracı ya da fiziksel ihtiyaccedillarımızı karşılayacak başka birini de ekleyelim mirdquo

ldquoOlur tabiirdquoldquoEn yalın haliyle site doumlrt ya da beş kişiden oluşacakrdquoldquoEvetrdquoldquoPekiyi bu insanlar nasıl ccedilalışacaklar Her biri diğerleri iccedilin de uumlretim

yapacak mı Oumlrneğin ccediliftccedili doumlrt kişi iccedilin uumlretim yapıp kendi yiyeceklerini elde etmek iccedilin sarf edeceği emeğin doumlrt mislini sarf ederek kendi ihtiyaccedil-larının yanında diğerlerinin ihtiyacı iccedilin de mi yiyecek sağlayacak Yoksa oumltekilerini hiccedil duumlşuumlnmeyip onlar iccedilin de yiyecek sağlamanın derdine duumlş-meden harcayacağı zamanın doumlrtte birini harcayarak sadece kendisi iccedilin yiyecek sağlayıp zamanının geri kalanını da oumltekilerle hiccedilbir ortaklığa gir-


128

meden diğer ihtiyaccedillarını karşılamak amacıyla ev giysi ve ayakkabı yapmak iccedilin ccedilalışarak mı geccedilirecekrdquo

Adeimantos ccediliftccedilinin sadece yiyecek sağlayıp diğer işlerle ilgilenmemesi gerektiğini soumlyledi

ldquoZeus adına ben de bunun daha iyi olacağını duumlşuumlnuumlyorum Bu soumlyledi-ğin bana insanların birbirlerine benzemediklerini hatırlattı Hepimiz fark-lı zanaatlara uygun olacak şekilde farklı oumlzelliklere sahibiz Sence de oumlyle değil mirdquo

ldquoCcedilok doğrurdquoldquoPekiyi birine bir iş yaptıracağın zaman o kişinin birccedilok uğraşı olmasını

mı yoksa tek bir sanatı olmasını mı istersinrdquoldquoSadece bir sanatı olmasını isterimrdquoldquoAyrıca zamanında yapılmayan bir işin duumlzguumln olması beklenemez de-

ğil mirdquoldquoTabii kirdquoldquoCcediluumlnkuuml iş insanın boş zamanı olmasını beklemez İnsanın yaptığı işi ta-

kip etmesi ve amacının iş olması gerekirrdquoldquoEvet oumlyle olması gerekirrdquoldquoBu durumda şunu anlıyoruz ki insan oumlzelliklerine uygun bir işi diğer

işlerini bir kenara bırakarak zamanında yaparsa hem daha ccedilok daha kolay ve daha iyi uumlretirrdquo

ldquoKesinliklerdquoldquoO halde Adeimantos ihtiyaccedilları karşılayabilmek iccedilin doumlrt şehirden faz-

lasına gerek duyulacak Ccediluumlnkuuml ccediliftccedili gerccedilekten kaliteli olacaklarsa kendi sabanını kendi ccedilapasını ve diğer tarım aletlerini kendisi yapmayacaktır İn-şaatccedilı da kullanacağı aletleri kendisi yapmayacaktır dokumacı ve kundu-racı dardquo

ldquoDoğrurdquoldquoOumlyleyse daha şimdiden şekillenmeye başlayan kuumlccediluumlk sitemizde maran-

gozlar demirciler ve başka zanaat sahipleri de olacaktır değil mirdquoldquoEvetrdquoldquoCcediliftccedililerimize saban suumlrmek iccedilin oumlkuumlz inşaatccedilılarımız ve yine ccediliftccedilileri-

miz iccedilin yuumlk hayvanı kunduracı ve dokumacılara da yuumln ve deri sağlamak iccedilin sığır ccedilobanlarımız koyun ccedilobanlarımız ve başka ccedilobanlarımız da olsa sitemiz yine de ccedilok buumlyuumlk olmazrdquo

ldquoEvet doğru Ancak buumltuumln bu insanların iccedilinde bulunacağı site pek de kuumlccediluumlk olmazrdquo

ldquoBir de sitemizin nerede olacağı sorunu var Hiccedilbir şeyin başka bir yer-den getirilmesine gerek duyulmayacak bir yer bulmak neredeyse imkacircnsızrdquo


129

ldquoEvetrdquoldquoO halde ihtiyaccedil duyulan şeyleri başka bir siteden getirecek insanlar da

olmalırdquoldquoEvet olmalırdquoldquoEğer bu insanlar bir siteye oradakilerin ihtiyacı olan hiccedilbir şey goumltuumlr-

meden giderlerse elleri boş doumlneceklerdirrdquoldquoCcedilok doğrurdquoldquoBundan dolayı daha fazla ccediliftccediliye ve daha fazla zanaatkacircra ihtiyaccedil du-

yulacak oumlyle değil mirdquoldquoEvet oumlyle goumlruumlnuumlyorrdquoldquoBaşka sitede yaşayanlara mal verip onlardan mal alacak insanlara yani

tuumlccarlara da gerek duyulacak oumlyle değil mirdquoldquoEvetrdquoldquoOumlyleyse tuumlccarlarımız da olacakrdquoldquoEvet olacakrdquoldquoEğer deniz yoluyla ticaret yapılacak olursa ccedilok sayıda usta gemiciye de

ihtiyaccedil duyulmayacak mırdquoldquoEvet ccedilok sayıda usta gemici gerekecekrdquoldquoPekiyi bu insanlar uumlrettiklerini site iccedilinde nasıl değiş tokuş edecekler

Hatırlayacağın gibi bunlardan bir toplum yaratıp bir site oluşturduğumuz zaman guumlvence altına almamız gerekecek esaslardan biri bu karşılıklı de-ğişim işi olacaktırrdquo

ldquoTabii ki alışveriş yaparakrdquoldquoO halde bu insanların bir pazaryerine ve alışverişte kullanılmak uumlzere

paraya ihtiyaccedilları olacakrdquoldquoEvetrdquoldquoBir ccediliftccedilinin ya da bir zanaatkacircrın pazara kendi uumlruumlnuumlnuuml getirdiğini ama

pazarda değiş tokuş yapabileceği kimsenin olmadığını farz edelim Bu du-rumda işini guumlcuumlnuuml bir kenara bırakıp pazaryerinde boş boş oturacak mırdquo

ldquoTabii ki hayır Boumlyle bir gereksinim karşısında devreye satıcılar girecek-tir İyi duumlzenlenmiş sitelerde genellikle fiziksel bakımdan guumlccedilsuumlz olan ve bu yuumlzden de kolay kolay bir işe yaramayan insanlar vardır İşte bu insanların işi pazarda bulunup malını satmak isteyenlere para vermek mal satın al-mak isteyenlerden de para almaktırrdquo

ldquoOumlyleyse bu insanlara olan gereksinimden dolayı sitemizde satıcılar da olacaktır lsquoPerakende satıcırsquo soumlzcuumlğuuml pazaryerinde oturup satın alma ve al-dıklarını satma işiyle uğraşan kişiler lsquotuumlccarrsquo soumlzcuumlğuuml de ticaret amacıyla bir şehirden diğerine gidip duran kişiler iccedilin kullanılıyor değil mirdquo

ldquoEvetrdquo dedi


130

ldquoBir de aklın kullanılmasını gerektiren işlerde yeterli olmayan ama be-densel guumlccedilleri oldukccedila fazla olan insanlar vardır Bunlar da bedensel guumlccedille-rini satarlar Bu insanlara guumlndelikccedili emekleri karşılığında aldıkları paraya guumlndelik denirrdquo

ldquoDoğrurdquoldquoO halde guumlndelik ile ccedilalışanların da sitemizde bir yeri olacaktır değil

mirdquoldquoEvetrdquoldquoPekiyi Adeimantos sitemiz yeterince buumlyuumlmedi mirdquoldquoSanırım buumlyuumlduumlrdquoldquoOumlyleyse doğruluk ve yanlışlık nerede sitenin hangi kısmında ortaya

ccedilıkar Ve bunların hangisi sitemize girmiştirrdquoldquoBunu bilmiyorum Sokratrdquo dedildquoMuhtemelen yurttaşların birbirleriyle yapacakları alışverişlerdehellip Doğ-

ruluk ve yanlışın goumlruumlleceği başka bir yer gelmiyor aklımardquoldquoGaliba doğru soumlyluumlyorsunrdquo dedim ldquobu konuyu ciddi ciddi duumlşuumlnuumlp

araştırmamıza devam etsek iyi olurrdquoldquoO zaman oumlncelikle bir araya getirdiğimiz bu insanların yaşam tarzları-

nın nasıl olacağını duumlşuumlnelim Kendileri iccedilin mısır şarap elbise ayakkabı uumlretip ev yapmayacaklar mı Bir evleri olduğunda da yazları genellikle ccedilıp-lak ve yalınayak kışları ise elbise ve ayakkabı giyip ccedilalışacaklardır Arpa unu ve buğday ununu yoğurup pişirerek guumlzel ccediloumlrekler ekmekler yapıp bunlarla besleneceklerdir Porsuk ağacı ya da mersin ağacı odunundan yap-tıkları sedirlerin uumlzerine buğday saplarından yapılmış bir hasır koyup veya temiz yapraklar serip yiyeceklerini ve iccedileceklerini bunların uumlstuumlne koyacak ve arkalarına yaslanacaklardır Başlarına ccedilelenklerini takacaklar ve mutlu bir şekilde sohbet edip tanrıları oumlven soumlzler soumlyleyerek yemeklerini yiyecek-ler kendi yaptıkları şaraptan iccedileceklerdir Yoksulluk ve savaş tehlikelerini de goumlz oumlnuumlnde bulundurarak bakabilecekleri kadar ccedilocuk yapmaya oumlzen goumlstereceklerdirrdquo

ldquoAmardquo dedi Glaukon araya girerek ldquogoumlruumlyorum ki insanlara katıksız ek-mekle ziyafet ccedilekiyorsunrdquo

ldquoDoğrurdquo dedim ldquounutmuşum Tabii ki yemeklerine tuz koyacaklar zey-tin ve peynirleri de olacak Koumlyluumllerin yaptığı gibi sebze yemekleri pişi-recekler Tatlı olarak da onlara incir bezelye ve fasulye vereceğiz Oumllccediluumlyuuml kaccedilırmadan iccedilerken ateşte mersin taneleri ve meşe palamutları pişirecekler Bu şekilde beslenerek barış ve huzur iccedilinde yaşlanıp hayatlarının sonuna gelecek ve ccedilocuklarına da benzer bir hayat bırakacaklarrdquo


131

ldquoEvet Sokratrdquo dedi ldquoeğer domuzlar iccedilin bir site oluşturuyor olsaydın o hayvanları da boumlyle mi beslerdinrdquo

ldquoPekiyi sen ne oumlnerirdin GlaukonrdquoldquoBu insanlara hayatın olağan rahatlıklarını sağlamalısınrdquo dedi ldquorahat ya-

şayan insanlar sedirde yatıp masada yemek yerler ve bizimkiler gibi katık-ları ve tatlılar da olmalıdırrdquo

ldquoEvetrdquo dedim ldquoşimdi anlıyorum Uumlzerinde durmamı istediğin mesele ba-sit bir site değil rahatlık duumlşkuumlnuuml bir sitenin nasıl şekilleneceği Bunun koumltuuml bir tarafı yok belki de Ccediluumlnkuuml boumlyle bir sitede doğruluk ve yanlışlığın nasıl ortaya ccedilıktığını goumlrme şansımız daha yuumlksek olacaktır Benim duumlşuumlnceme goumlre doğru ve sağlıklı site tanımladığım şekilde olan sitedir Sitenin hasta-lıklı halini goumlrmek istiyorsan da buna bir itirazım yok Ccediloğu insan benim basit site tanımımla tatmin olmayacaktır Her tuumlrden sedirler masalar başka eşyalar lezzetli yiyecekler guumlzel kokular tuumltsuumller kadınlar ve ccediloumlrekler iste-yeceklerdir Bu durumda ev elbise ve ayakkabı gibi başta bahsettiğim ya-şam iccedilin zorunlu olan gereksinimlerin oumltesine geccedilmemiz gerekiyor Boyacı ve nakışccedilıların ccedilalışmaya başlamaları altın fildişi ve her tuumlrden malzeme-nin de temin edilmesi gerekecektirrdquo

ldquoDoğrurdquo dedildquoO halde sitemizi daha da buumlyuumltmek zorundayız Ccediluumlnkuuml başta belirttiği-

miz sağlıklı site artık yeterli değildir Pekiyi şimdi sitede temel gereksinim-leri karşılamayan bir suumlruuml uğraş mı olacak Avcılar biccedilim ve renkler uumlze-rinde ccedilalışacak olanlar muumlzik sanatccedilıları şairler ve şairlerle birlikte onların yardımcıları tiyatro oyuncuları rhapsodoslar54 sanatccedilılar oumlzellikle de ka-dın giysileri iccedilin ccedileşit ccedileşit kumaş ve parccedila yapan ustalar gibi oumlyle mi Daha fazla koumlleye de ihtiyacımız olacak Eğiticiler dadılar suumlt analar hizmetccedililer berberler fırıncılar ve aşccedilılar ve hatta domuz ccedilobanları da istemeyecek mi-yiz Daha oumlnce soumlzuumlnuuml ettiğimiz site modelinde gereksinim duyulmayan ve bu yuumlzden sitemizde yer almayan bu insanlara artık ihtiyacımız mı olacak İnsanların etini yiyecekleri ccedileşit ccedileşit hayvanları besleyecekleri iccedilin onlar da unutulmamalı oumlyle değil mirdquo

ldquoTabii kirdquoldquoBu durumda hekimlere ccedilok daha fazla ihtiyacımız olacakrdquoldquoEvet oumlyle olacakrdquoldquoUumlzerinde ilk yerleşenler iccedilin yeterli olan topraklar artık ccedilok kuumlccediluumlk kala-

cak ve yeterli olmayacak değil mirdquoldquoCcedilok doğrurdquo

54 Antik Yunanrsquoda kent kent dolaşarak şiirler oumlzellikle Homerosrsquotan parccedilalar okuyan halk ozanları


132

ldquoOtlak ve ekili arazi haline doumlnuumlştuumlrmek iccedilin komşularımızın toprakla-rının bir boumlluumlmuumlnuuml almak isteyeceğiz Eğer bizim gibi zorunlu gereksinim-lerin oumltesine geccedilip sonsuz bir zenginlik hevesine kendilerini kaptırırlarsa komşularımız da bizim topraklarımızın bir boumlluumlmuumlnuuml almak istemeyecek-ler mirdquo

ldquoSokrat bu kaccedilınılmaz olacakrdquoldquoO halde savaşacağız Glaukon oumlyle mirdquoldquoKesinliklerdquo dedildquoSavaş yararlı bir şey midir zararlı bir şey mi Daha buna karar verme-

den gerek site gerekse bireyler bakımından sitelerin iccedilinde bulunan tuumlm koumltuumlluumlklerin sebeplerinden dolayı savaşın ortaya ccedilıktığını anlamış bulunu-yoruzrdquo

ldquoŞuumlphesiz ki oumlylerdquoldquoSitelerimizin toprakları artık daha da genişlediğine goumlre bu sefer de bi-

raz oumlnce tanımladığımız varlıkların ve insanların yanı sıra tuumlm sahip olduk-larımızın da istilacılara karşı korunması iccedilin eksiksiz bir orduya gerek du-yulacakrdquo

ldquoNedenrdquo dedi ldquobu insanlar kendi kendilerini koruyamayacaklar mırdquoldquoHayırrdquo dedim ldquositenin şekillendirilmesi sırasında hepimiz tarafından

kabul edilen temel duumlşuumlnceye goumlre kendi kendilerini koruyamazlar Hatır-layacağın gibi temel duumlşuumlncemiz bir insanın birden fazla işi başarıyla yapa-mayacağı idirdquo

ldquoCcedilok doğrurdquo dedildquoPekiyi savaş bir sanat değil midirrdquoldquoTabii ki oumlyledirrdquoldquoPekiyi savaş sanatı kunduracılık kadar dikkat gerektiren bir sanattır

oumlyle değil mirdquoldquoEvet oumlylerdquoldquoAyakkabılarımızın iyi bir şekilde yapılması iccedilin kunduracının ccediliftccedili

dokumacı ya da inşaatccedilı olmasına izin vermemiştik Sadece kunduracıya değil herkese oumlzelliklerine uyan bir iş verilmişti ve herkese hayatı boyunca başka bir işle ilgilenmeyip kendi işinde ccedilalışmaya devam edecekti Oumlnuumlne ccedilıkan fırsatları kaccedilırmayıp kendi işinde ustalaşacaktı Hiccedilbir iş goumlrevini iyi yapan bir savaşccedilınınki kadar oumlnemli olamaz Pekiyi savaş sanatı aynı za-manda bir ccediliftccedili kunduracı ya da başka bir zanaatta ccedilalışan insanların da kolaylıkla edinebileceği bir sanat mıdır Hiccedil kimse kuumlccediluumlkluumlğuumlnden itibaren kendini yalnız zar ve dama oyununa adamamış sadece eğlence olsun diye bu oyunu oynamışsa iyi bir zar ve dama oyuncusu olamaz değil mi Hiccedilbir alet nasıl kullanılacağı oumlğrenilmemişse uumlzerinde kafa yorulmamışsa bir


133

insanı usta bir işccedili ya da usta bir savaşccedilı yapmaz O halde bir kalkanı ya da başka bir savaş aletini ilk kez eline alan biri ister ağır silahlarla donanmış bir orduda olsun isterse başka bir orduda nasıl bir guumlnde iyi bir savaşccedilı olacakrdquo

ldquoEvetrdquo dedi ldquonasıl kullanacaklarını kendileri oumlğreten aletler bulunsaydı bunlara paha biccedililmezdirdquo

ldquoToprakları koruyanların yaptıkları işin değeri arttıkccedilardquo dedim ldquodaha fazla zamana ustalığa sanata ve uygulamaya gerek duymayacaklar mıdırrdquo

ldquoBuna şuumlphe yokrdquo dedildquoYapacakları iş iccedilin oumlzel bir yeteneklerinin olması gerekmez mirdquoldquoKesinlikle gerekirrdquoldquoOumlyleyse sitenin korunması goumlrevi iccedilin ne tuumlr oumlzellikler gerektiğini be-

lirleyelimrdquoldquoBelirleyelimrdquo ldquoZeus adına bu kolay olmayacakrdquo dedim ldquoama cesur olup elimizden

gelenin en iyisini yapmalıyızrdquoldquoEvet yapmalıyızrdquoldquoKoruma ve goumlzetleme işinde soylu olan bir gencin yaratılış bakımından

iyi beslenmiş bir koumlpek gibi olması gerekmez mirdquoldquoNe demek istiyorsunrdquoldquoHer ikisi de duumlşmanı hemen goumlrebilmeli ve ona yetişmek iccedilin ccedilevik ha-

reket edebilmeli Duumlşmanı yakaladıktan sonra da onunla doumlvuumlşebilecek ka-dar guumlccedilluuml olmalıdırrdquo

ldquoTuumlm bu niteliklere ihtiyaccedil olacaktırrdquoldquoİyi birer savaşccedilı olacaklarsa da cesur olmalıdırlar değil mirdquoldquoElbetterdquoldquoCesareti olmayan bir atın koumlpeğin ya da başka bir hayvanın cesur hare-

ket edebilmesi muumlmkuumln muumlduumlr Cesaretin nasıl da yenilmez alt edilemez bir şey olduğuna ve varlığının iccedilinde bulunduğu ruhu nasıl da korkusuz ve boyun eğmez kıldığına hiccedil tanıklık ettin mirdquo

ldquoEvet ettimrdquoldquoO halde koruyucuların sahip olmaları gereken bedensel nitelikler hak-

kında bir fikrimiz oluşturdquoldquoEvetrdquoldquoRuhsal nitelikleri de biliyoruz Ruhları cesaretle dolu olmalı değil mirdquo

Sokrat daha sonraları sıradan yurttaşların bilge hamilerin youmlnetimine nasıl razı edilecekleri sorusunu guumlndeme getirir Verdiği cevap onlara ma-salefsane anlatmayı oumlnermektir


134

Bazılarınız youmlnetme guumlcuumlne sahip Tanrı bunları altından yaratmıştır ve onlar en saygıdeğer insanlardır Bazılarınızı yani yardımcıları ise ikinci de-recede oumlnemli oldukları iccedilin guumlmuumlşten yaratmıştır Ccediliftccedili ya da zanaatkacircr olacak diğerlerini de pirinccedil ve demirden yaratmıştır Bunların ccedilocukları da genel olarak aynı oumlzellikleri taşıyacak Ancak sonuccedilta hepsi de aynı soydan geldikleri iccedilin altından yaratılmış bir ananın altın oğlu olabilecektir Tan-rı youmlneticilerden ilk ve en oumlnemli ilke olarak her şeyden oumlnce ırk saflığı-nın korunmasını istemektedir Youmlneticiler yurttaşların ccedilocuklarının hangi maddelerden oluştuklarını goumlzetlemelidirler Ccediluumlnkuuml altın ya da guumlmuumlşten yaratılmış bir anadan doğan ccedilocuk yapısında pirinccedil ve demir taşırsa doğa toplumsal sınıfların duumlzenini değiştirir Bu durumda youmlneticiler daha alt bir sınıfa dahil olduğu iccedilin ccedilocuğa acımazlar ve onu bir ccediliftccedili ya da zanaatkacircr yaparlar Aynı şekilde bazı zanaatkacircr ccedilocuklarının yapılarında altın ve guuml-muumlş bulunabilir Bu yuumlzden daha uumlst bir sınıfa dahil olacaklarından koru-yucu ya da yardımcı olabileceklerdir Bir kacirchinin soumlylediği gibi ne zaman ki pirinccedil ve demirden yaratılmış biri siteyi denetim altında tutmaya kalkar işte o zaman site yıkılır Mitosumuz bu ve bu mitosu sitenin yurttaşlarına inandırma şansımız var mı sencerdquo

ldquoŞimdiki nesli inandırma şansımız yokrdquo dedi ldquoancak bir sonraki ve daha sonraki nesilleri inandırabilirizrdquo

ldquoZor olduğunu biliyorumrdquo dedim ldquoinsanların boumlyle bir şeye inanmala-rını sağlamak onların siteye ve birbirlerine olan sorumluluk duygularını arttırır Bu kadar mitos yeter Biz topraktan doğma kahramanlarımızı silah-landırıp liderlerinin emrine verirken bu mitos da bir rivayet olarak diğer sitelere anlatılsın Kahramanlarımız herhangi bir itaatsizlik halinde isyanı bastırabilecekleri ve kendilerini dışarıdan suumlruumlnuumln uumlstuumlne saldıran kurtlara benzeyen duumlşmanlarından koruyabilecekleri bir yer araştırıp seccedilsinler Bu yere gelip tanrılara kurbanlar kessinler ve oraya yerleşsinler Oumlyle değil mirdquo

ldquoEvetrdquo dedildquoYerleştikleri yerler kışın soğuğundan yazın sıcağından onları koruya-

cak nitelikte olmalırdquoldquoSanırım yerleştikleri yerler derken evleri kastediyorsunrdquoldquoEvetrdquo dedim ldquoama bunlar koruyucuların evleri olsun tuumlccarların de-

ğilrdquoldquoNe fark eder kirdquoldquoAccedilıklamaya ccedilalışayım Bir ccediloban iccedilin disiplinsizlikten accedillıktan veya

herhangi bir koumltuuml alışkanlıktan dolayı koyunlara saldırıp onları rahatsız eden ve koumlpekten ccedilok kurt gibi davranan bekccedili koumlpekleri beslemek ccedilok koumltuuml ve akıl dışı bir şey değil midirrdquo


135

ldquoEvet oumlyledirrdquoldquoO halde yurttaşlarımızdan daha guumlccedilluuml olan yardımcılarımızın onların

dostu olmaları gerekirken birer tiran olup ccedilıkmamalarını sağlamak iccedilin her tuumlrluuml oumlnlem alınmalıdırrdquo

ldquoEvet buna buumlyuumlk oumlzen goumlsterilmelirdquoldquoGerccedilekten nitelikli olan bir eğitim en iyi guumlvence olmaz mırdquoldquoAma zaten iyi eğitilmiş olacaklarrdquo dedildquoBundan o kadar emin değilim sevgili Glaukonrdquo dedim ldquonasıl olursa

olsun doğru bir eğitimin bu kişileri birbirleriyle ve korumaları altında olan-larla iyi ilişkiler geliştireceğine ve daha insani bir hale getireceğine inanıyo-rumrdquo

ldquoCcedilok doğrurdquo dedildquoEğitimleri evleri ve başka her şeyleri koruyucu olarak sahip oldukları

erdemleri zayıflatmayacak ve diğer yurttaşları rahatsız etme isteği uyandır-mayacak şekilde duumlzenlenmelidir Aklı başında herkes bunu kabul etmelirdquo

ldquoEvet kabul etmelirdquoldquoO zaman idealimizdeki koruyucuların yaşam şekillerinin nasıl olaca-

ğına karar verelim İlk olarak hayatını suumlrduumlrmek iccedilin gerekli olanın dı-şında hiccedilbirinin oumlzel muumllkuuml olmamalı Evlerinin ve depolarının kapıları başkaları girmesin diye kapalı tutulmamalı Erzakları oumllccediluumlluuml ve cesur olan eğitilmiş savaşccedilıların gerek duyacağı miktar ve nitelikte olmalı Yurttaşlar-dan alacakları uumlcret sadece o yılın masraflarını karşılayacak sabit bir uumlcret olmalı Savaşccedilılar gibi bir arada yaşamalılar Altın ve guumlmuumlşuumln Tanrırsquonın eseri olduğunu ve kendi iccedillerinde de bu maddelerin bulunduğunu soumlyle-meliyiz ki maden artıklarına ihtiyaccedil duymasınlar ve bu tuumlrden maddesel karışımlarla kutsal olan altın ve guumlmuumlşuuml kirletmesinler Ccediluumlnkuuml sıradan ma-denler koumltuumlluumlklerin kaynağıdır ama onların iccedilindeki madenler katışıksız-dır temizdir Ancak tuumlm vatandaşlar arasında sadece onlar guumlmuumlş ve altına dokunamaz ya da bu madenleri ellerine alamaz evlerinde bulunduramaz giysilerine takamaz altın veya guumlmuumlş kaplardan iccedilemezler İşte bu onların kurtuluşu olacak kendileri de sitenin kurtarıcıları olacaklar Ama ev toprak ya da para sahibi olurlarsa koruyucu olacak yerde ev sahibi ve ccediliftccedili diğer yurttaşların dostu olacak yerde de onların duumlşmanı ve tiran olup ccedilıkarlar Tuumlm hayatlarını nefret eden ya da nefret edilen entrikalar ccedileviren veya ent-rikalara kurban giden kişiler olarak dış duumlşmanlardan ccedilok iccedil duumlşmanlardan korkarak geccedilirirler Bu şartlarda kendilerinin yok olup sitenin yıkılması an meselesidir Bu sebeplerden dolayı sitenin anlattığımız şekilde duumlzenlene-ceğini korucuların evleri ve diğer tuumlm meselelerle ilgili olarak belirlenecek kuralların bunlar olacağını ilan etmemiz gerekmez mirdquo


136

ldquoEvet gerekirrdquo dedi Glaukon

Sokrat devletin adil bir biccedilimde youmlnetilebilmesi iccedilin sahip olunması gere-ken bilginin tabiatı ve oumlnemine dair tespitlerini Devletrsquote daha oumlnce yaptığın-dan bu kez doğru bir youmlnetim oluşturmak iccedilin en hızlı ve kolay yolların ne-ler olabileceğini sorgular

ldquoGerccedilek sitenin kurguladığımız oumlrneğe her youmlnden uyacağını ispatlama-ya zorlamamalısın beni Bir sitenin oumlnerdiğimize yakın bir şekilde nasıl youml-netileceğini bulabilirsek kurguladığımız sitenin gerccedilekleştirilebilirliğini de goumlstermiş oluruz Bu da bize yeter Eminim ki ben bununla da tatmin olu-rum Sen olmaz mısınrdquo

ldquoEvet olurumrdquoldquoŞimdi sana koumltuuml youmlnetilen sitelerdeki eksiklikleri ve onları daha iyi bi-

rer site yapacak kuumlccediluumlk değişiklikleri anlatayım Bu değişiklikler muumlmkuumln ol-duğunca az ve kuumlccediluumlk değişiklikler olsunrdquo

ldquoPekiyi yapalımrdquoldquoSitede kuumlccediluumlk ya da kolay olmayan ama gerccedilekleştirilebilir bir değişiklik-

le duumlzelme sağlanabilirrdquoldquoNedir bu değişiklikrdquoldquoİşte dalgaların en buumlyuumlğuuml dediğim dalga geliyor Bu dalga kırılıp beni

kahkaha ve utanccedil iccedilinde boğsa da duumlşuumlnduumlklerimi anlatacağım Soumlyleyecek-lerimi iyi dinlerdquo

ldquoPekiyi soumlylerdquoldquoFilozoflar kral olmadıkccedila tuumlm duumlnyadaki kral ve mevki sahipleri filozof

ruhuna ve guumlcuumlne sahip olmadıkccedila aynı kişide hem siyasi beceri hem akıl birleşmedikccedile farklı yaratılışta olanlar birbirini dışlamayı bırakmadıkccedila hiccedilbir site hiccedilbir insan dertlerden kurtulamaz Bu duruma sadece bizim sitemizin var olma ve guumln ışığını goumlrme şansı olacaktır İşte sevgili Glaukon fazla oumllccediluumlsuumlz olduğuna inanmasam seve seve dile getireceğim duumlşuumlnce bu olacaktı Ama gerek devlet işlerinde gerekse oumlzel yaşamda bizim sitemiz haricinde hiccedilbir sitede mutluluğun olmayacağına inanmak gerccedilekten guumlccedilrdquo

Platon (Eflacirctun) Devlet Tuumlrkccedilesi Ersin Uysal Dergah Yayrsaquonlarrsaquo 1995

4 İnsanoğlunun İccedilindeki ldquoİyirdquonin Doğası Nedir

Aristorsquonun siyaset konusundaki ccedilalışmaları onu yine ldquobilenlerin efendisirdquo olarak konumlar Ama Aristo iccedilin bilmek (vukuf) diğer konularda olduğu gibi siyaset konu-


137

sunda da Eflacirctunrsquodan farklıdır Ona goumlre siyaseti ve siyasete dair diğer gerccedilekleri bil-meninanlamanın yolu guumlndelik siyasi deneyimin analizinden geccedilmektedir Eflacirctun ideal devlet hakkında yazarken Aristo sokaktaki somut insanı ve somut devleti ince-ler ve onları neyin ldquoiyirdquo neyin ldquokoumltuumlrdquo yaptığı hakkında duumlşuumlnuumlr ccediluumlnkuuml iyi devletlerin iyi insanlara muhtaccedil olduğu accedilıktır

Nikomakhosrsquoa Etik

Aristo

Bunlardan sonra erdemin ne olduğunu araştıralım Ruhta olup bitenler uumlccedil tuumlrluuml -etkilenimler olanaklar ve huylar- olduğuna goumlre erdem bunlardan birisi olsa gerek Arzu oumlfke korku yuumlreklilik kıskanccedillık sevinccedil sevgi kin oumlzlem hırs ve acımanın genel lsquoolarakrsquo da haz ya da acının izlediği şeylere lsquoetkilenimrsquo diyorum bunlardan etkilenebilmemizi sağlayanlara soumlzgelişi oumlf-kelenebilmemizi acı duyabilmemizi ya da acıyabilmemizi sağlayanlara lsquoola-nakrsquo adını veriyorum lsquoHuylarrsquo diye de etkilenimlerle ilgili olarak iyi ya da koumltuuml durumumuza diyorum oumlrneğin oumlfkelenmeyle ilgili olarak aşırı ya da gerekenden az oumlfkeleniyorsak koumltuuml orta şekilde oumlfkeleniyorsak iyi durumda-yız Oumlteki etkilenimlerde de bu boumlyledir Demek ki erdemler de koumltuumlluumlkler de etkilenim değildir ccediluumlnkuuml erdemler ile koumltuumlluumlklere goumlre bize iyi ya da koumltuuml denir ve etkilenimlere goumlre değil erdemler ile koumltuumlluumlklere goumlre oumlvuumlluumlr ya da kınanırız (nitekim korkan ya da oumlfkelenen oumlvuumllmez sırf oumlfkelenen de yerilmez belli bir şekilde oumlfkelenen yerilir) Ayrıca kendi tercihimizle oumlfkelenmez ya da korkmayız oysa erdemler bazı tercihlerdir ya da tercihsiz olmuyorlar Uumlstelik etkilenimlerle ilgili olarak lsquoharekete getirildiğimizrsquo oysa erdemlerle ilgili olarak lsquoharekete getirildiğimizrsquo değil belli bir şeye lsquoyatkın olduğumuzrsquo soumlylenir Bu nedenle erdemler olanak da değildir nitekim sırf etkilenme olanağına sahip olduğumuz iccedilin iyi ya da koumltuuml olmayız oumlvuumllme-yiz de yerilmeyiz de Ayrıca olanaklar bizde doğal olarak var oysa doğal olarak iyi ya da koumltuuml olmayız bundan ise daha oumlnce soumlz etmiştik Oumlyleyse er-demler etkilenim ya da olan değilse geriye onların lsquohuyrsquo olması kalıyor Boumly-lece erdemin cins bakımından ne olduğunu ortaya koymuş bulunuyoruz

Ama bu kadarı yani bir huy olduğunu soumlylemek yetmez nasıl bir huy olduğunu soumlylemek gerek Şoumlyle diyelim Her erdem neyin erdemi ise onun iyi durumda olmasını ve kendi işini iyi gerccedilekleştirmesini sağlar Soumlzgelişi goumlzuumln erdemi goumlzuuml ve onun işini erdemli kılar ccediluumlnkuuml goumlzuumln erdemi saye-sinde iyi goumlruumlruumlz Aynı şekilde atın erdemi atı erdemli kılar iyi koşmasını binicisini iyi taşımasını ve duumlşmanların karşısında kaccedilmamasını sağlar Bu


138

her şeyde boumlyleyse insanın erdemi insanın iyi olmasını ve kendi işini iyi gerccedilekleştirmesini sağlayan huy olmalı Bunun nasıl olacağını soumlylemiştik ama bu erdemin doğal yapısının nasıl olduğunu araştırırsak başka bir yol-dan da accedilıklığa kavuşur Suumlrekli ve boumlluumlnebilir olan her şeyi boumlluumlp daha ccedilo-ğunu bize goumlre yapabiliriz eşit olan ise aşırılık ile eksikliğin bir ortasıdır Bir şeyin ortası iki ucundan eşit uzaklıkta olana diyorum ki bu herkes iccedilin bir ve aynı şeydir bize goumlre orta ise ne fazla ne eksik olana diyorum bu ise tek değildir herkes iccedilin aynı değil Oumlrneğin bir şeyin ccediloğu on azı iki ise şeye goumlre alındığında ortası altı olur ccediluumlnkuuml eşit bir şekilde birini aşıyor diğer tarafından aşılıyor bu ise matematiksel oranlamaya goumlre ortadır Oysa bize goumlre ortayı boumlyle almamak gerekir nitekim biri iccedilin on beş kilo yemek ccedilok uumlccedil kilo yemek az ise beden eğitimcisi dokuz kilo yemeği gerekli bulmaya-caktır ccediluumlnkuuml bu da bunu yiyecek olan iccedilin az da olur ccedilok da Nitekim Milon iccedilin az beden eğitimine yeni başlayan biri iccedilin ccedilok olur Koşu ve guumlreşte de bu boumlyle Demek ki her bilen kişi aşırılık ile eksilikten kaccedilar ortayı arar onu tercih eder bu orta ise şeyin ortası değil bize goumlre orta olandır

Demek ki her bilim kendi işini ortaya bakarak ve işlerine buna goumlre youmln vererek iyi biccedilimde gerccedilekleştiriyorsa (bu nedenle aşırılık ve eksiklik olum-luyu bozduğu lsquoorta olmarsquo ise onu koruduğu iccedilin kendilerine eklenecek ya da onlardan alınacak bir şey olmayan işlere iyi işler deriz dediğimiz gibi iyi sanatccedilılar bunu goumlzeterek ccedilalışır) erdem de eğer doğa gibi her sanattan daha kesin ve iyi ise ortayı hedef edinmek olsa gerek Kastettiğim karakter erde-midir ccediluumlnkuuml o etkilenimlerle ve eylemlerle ilgili aşırılık eksiklik ve orta ise bunlarda olur Oumlrneğin korkma cesaret etme arzu etme oumlfkelenme acıma ve genelde haz alma ya da acı duymada daha az ve daha ccedilok olur her iki-si de iyi değil Oysa gerektiği zaman gereken şeylere gereken kişilere karşı gerektiği iccedilin gerektiği gibi bunları yapmak orta olandır ve en iyidir bu da erdeme oumlzguumlduumlr Aynı biccedilimde eylemlerde de aşırılık eksiklik ve orta soumlz konusudur Erdem ise aşırılığı yanlış olan eksikliği yerilen ortası oumlvuumllen ve isabetli olan etkilenimlerle ve eylemlerle ilgilidir oumlvuumllmek ve isabetli olmak da erdeme oumlzguuml

Demek erdem bir tuumlr orta olmadır ortayı amaccedil edinir Ayrıca yanlışa duumlş-mek pek ccedilok biccedilimde (Pitagorasccedilıların duumlşuumlnduumlğuuml gibi koumltuuml sınırsız iyi ise sınırlının oumlzelliğidir) isabetli olmak ise tek biccedilimde olur (dolayısıyla ilki ko-lay ikincisi zordur hedefe isabet etmemek kolay isabet etmek ise zordur) bu nedenle de aşırılık ve eksiklik koumltuumlluumlğe orta olma ise erdeme oumlzguumlduumlr

ldquoİyiler bir ccedileşittir koumltuumller ise ccedileşit ccedileşitrdquoO halde erdem tercihlere ilişkin bir huy Akıl tarafından insanın belir-

leyeceğiyle belirlenen bizle ilgili olarak orta olan bunma huyudur Bu biri


139

aşırılık oumlteki eksiklik olan iki koumltuumlluumlğuumln ortasıdır koumltuumlluumlk etkilenimlerde ve eylemlerde gerekenden aşırısı ya da eksiğidir erdem ise ortayı bulma ve tercih etmedir Bunun iccedilin varlığı bakımından ve ne olduğunu dile getiren soumlz bakımından erdem orta olmalıdır en iyi ile iyi bakımından ise uccedilta ol-malıdır

Ama her eylem ile her etkilenimin orta olması soumlz konusu değildir ni-tekim bunlardan kimi adlarında koumltuumlluumlğuuml iccedilerir Soumlzgelişi hasetlik arsızlık kıskanccedillık eylemler iccedilinde de zina hırsızlık adam oumllduumlrme Ccediluumlnkuuml buumltuumln bunların ve bu gibi şeylerin aşırılıklarının eksikliklerinin değil kendileri-nin koumltuuml olduğu soumlylenir O halde bunlarda isabetli olmak olanaklı değildir hep yanlışa duumlşmek soumlz konusu Bunların iyi olması olmaması zina konu-sunda olduğu gibi kime ne zaman yapmak gerektiği soumlz konusu değildir bunlardan birini yalnızca yapmak yanlış yapmak olur Aynı şekilde haksız-lık yapmak korkak olmak haz peşinde koşmak konusunda da orta olma ve aşırılık-eksiklik olduğunu ileri suumlrmek soumlz konusu değildir ccediluumlnkuuml bu şekil-de aşırılığın ve eksikliğin ortası diye aşırılığın aşırılığı ile eksikliğin eksikliği olacak Buna karşın orta bir bakıma uccedil olduğu iccedilin oumllccediluumlluumlluumlk ve yiğitlikte nasıl aşırılık ya da eksiklik yoksa onların da ortası aşırılığı-eksikliği yok na-sıl yapılırsa yapılsın yanlışa duumlşuumlluumlr Genel olarak soumlylenirse ne aşırılığın eksikliğin bir ortası ne de ortanın eksikliği ya da aşırılığı vardır

Bunu yalnız genel anlamda soumlylememek tek tek durumlarda da uygu-lamak gerekli ccediluumlnkuuml eylemlerle ilgili soumlylenen soumlzlerden genel konusunda olanlar daha yaygın oumlzel konularda soumlylenenler ise daha doğrudur ccediluumln-kuuml eylemler tek tek durumlarla ilgilidir ve soumlylenenler bunlara uymalıdır Bunları ana ccedilizgileriyle ele alalım Yiğitlik korkular ve cuumlretle ilgili orta ol-madır korkusuzlukta aşırıya kaccedilanların adı yok (nitekim birccediloğu adsızdır) cuumlretlilikte aşırı olan cuumlretli korkmakta aşırıya kaccedilıp yuumlreklilikte yetersiz kalan ise korkaktır Hazlar ile acılar konusunda (hepsinde oumlzellikle acıların hepsinde değilse de) orta olma oumllccediluumlluumlluumlk aşırılık ise kendini tutamamalıktır Haz duymada eksiklik goumlsterenlere pek rastlanmaz bunun iccedilin bunlara ad verilmemiştir biz ldquoduygusuzrdquo diyelim

Para alma ile para verme konusunda orta olma coumlmertlik aşırılığı ile ek-sikliği ise savurganlık ile cimriliktir bunlarda insanlar karşıt youmlnde aşırılık ile eksiklik goumlsterir Savurgan vermekte aşırılık almakta eksiklik cimri ise almakta aşırılık vermekte eksiklik goumlsterir Şimdilik bunlara biccedilimsel ola-rak kısaca değinmekle yetinelim daha sonra bunlar daha kesin belirlene-cektir Para konusunda başka tutumlar da vardır ortası ihtişam (muhteşem coumlmertten farklıdır muhteşem buumlyuumlk şeyler iccedilin coumlmert daha kuumlccediluumlk şey-ler iccedilin para harcar) aşırılılığı goumlsteriş budalalığı ve kaba sabalık eksikliğiy-


140

se eli sıkılık Bunlar coumlmertlikle ilgili olanlardan ayrıdır nerede ayrıldıkla-rı daha sonra soumlylenecek

Onur ile onursuzluk konusunda orta olma yuumlce goumlnuumllluumlluumlktuumlr aşırılığı kendini buumlyuumlk goumlrme diye bir şey eksikliği ise kendini kuumlccediluumlk goumlrmedir Na-sıl kuumlccediluumlk şeylerle ilgili olan coumlmertlik ihtişamdan -dediğimiz gibi- ayrıysa buumlyuumlk bir onurla ilgili olan yuumlce goumlnuumllluumlluumlğuumln karşısında daha kuumlccediluumlk onur-la ilgili bir oumlzellik var onuru gerektiği gibi gerektiğinden ccedilok ve gerektiğin-den az arzu etmek olanaklıdır boumlyle bir arzuda aşırı olana onur duumlşkuumlnuuml eksik kalana ise onuru umursamaz denir orta olanın ise adı yok Bu tutum-ların -onura duumlşkuumln olanınki olan onura duumlşkuumlnluumlk dışında- adları yok Bu nedenle uccedilta olanlar ortanın yerini alma iddiasındadırhellip

Oumlfke konusunda da aşırılık eksiklik orta olma var bunlar hemen hemen adsız olmakla birlikte orta olana sakin diyerek orta olmayı sakinlik diye adlandıralım uccedil noktalardan aşırı olan sinirli olsun -koumltuumlluumlk sinirliliktir- eksiklik goumlsteren oumlfkesiz eksiklik de oumlfkesizlik

Birbirlerine benzemelerine karşın farklı olan uumlccedil orta daha var Hepsi in-sanlar arasındaki ilişkilerdeki konuşmalar ve eylemlerle ilgilidir farkları ise birinin bu konularda samimi olma ile oumltekilerin ise hoşla ilgili olmasıdır Bunun da bir tuumlruuml şakada bir tuumlruuml de yaşamın her durumunda soumlz konusu Her şeyde orta olmanın oumlvuumllmesi gerektiğini uccedilların ise oumlvuumllesi doğru ol-madıklarını yerilmeleri gerektiğini daha iyi goumlrebilmek iccedilin bunlardan da soumlz etmeli Bunların ccediloğu adsızdır oumltekilerde de yaptığımız gibi bunlara da accedilıklık kazandırmak ve kolay izlenebilir hale getirmek iccedilin bunlara biz ad bulmayı deneyelim Samimiyet konusunda orta olan insan bir tuumlr samimidir bu ortaya da samimiyet diyelim Kendini başka tuumlrluuml goumlsterme aşırıya doğru olursa şarlatanlık buna sahip olana da şarlatan eksikliğe doğru olursa istih-za buna sahip olana da muumlstehzi diyelim Şakadaki hoş konusundaysa orta olana şakacı tutumun adına şakacılık aşırılığına şaklabanlık buna sahip olana şaklaban eksiklik goumlsterene yabanıl bu huya da yabanıllık diyelim

Yaşamdaki bir başka hoş konusunda gerektiği gibi hoş olana dost ortası-na dostluk aşırılık goumlsterene bu bir nedenle değilse koltukccedilu bir ccedilıkarı var-sa dalkavuk eksiklik goumlsterene ve hiccedilbir şeyi beğenmeyene kavgacı olana ccediletin adam diyelim Başa gelenlerle ve etkilenenlerle de ilgili ortalar vardır Utanma bir erdem değildir ama utanmayı bilen oumlvuumlluumlr ccediluumlnkuuml bu konularda orta olma soumlz konusudur aşırıya kaccedilıp her şeyden utanan utangaccedil eksiklik goumlsteren ya da hiccedilbir şeyden utanmayan yuumlzsuumlz ortası da utanmayı bilen-dir İnfial kıskanccedillık ile hasedin ortasıdır bunlar da ccedilevremizdekilerin du-rumlarına ilişkin duyulan acı ve hazla ilgilidirler infial duyan haksız yere iyi durumda olanlar karşısında acı duyar kıskanccedil ise bunu aşırıya goumltuumlrerek


141

iyi durumda olan herkes karşısında acı duyar haset duyan ise uumlzuumllmekten oumlylesine uzaktır ki başkasının acı duymasına sevinirhellip

İkisi aşırılık ile eksiklik şeklinde koumltuumlluumlk biri de orta olma erdemi olmak uumlzere (sayısı) uumlccedil olan tutumların hepsi belli bir biccedilimde birbiriyle bir kar-şıtlık iccedilindedir uccedillar hem ortaya hem birbirlerine orta ise uccedillara karşıttır Nasıl eşit daha kuumlccediluumlğe goumlre daha buumlyuumlk daha buumlyuumlğe goumlre daha kuumlccediluumlkse etkilenimlerde ve eylemlerde orta huyla eksikliklere goumlre aşırı aşırılıklara goumlre eksik oluyor Yiğit korkağa goumlre cuumlretli cuumlretliye goumlre korkak goumlruumlnuuml-yor Aynı biccedilimde oumllccediluumlluuml duygusuza goumlre haz duumlşkuumlnuuml haz duumlşkuumlnuumlne goumlre duygusuz coumlmert cimriye goumlre savurgan savurgana goumlre cimri goumlruumlnuumlr Bu nedenle uccedillarda olanların her biri orta olanını oumltekinin tarafına doğru iter Korkak yiğide cuumlretli cuumlretli de korkak der Oumlteki durumlarda da bu boumlyle Bunlar birbirlerine boumlyle karşıt olduklarından uccedillar birbirlerine or-taya ccedilıkan karşıtlıklardan daha karşıttır Nasıl buumlyuumlğuumln kuumlccediluumlkten kuumlccediluumlğuumln buumlyuumlkten uzaklığı her ikisinin eşitten uzaklığından daha ccediloksa bunların da birbirlerine uzaklığı ortaya olan uzaklıklarından daha ccedilok Ayrıca yiğitlik ve ataklıkta coumlmertlik ve savurganlıkta olduğu gibi kimi uccedillarla ortanın bel-li bir benzerliği var oysa birbirlerine goumlre uccedillar arasında ccedilok buumlyuumlk benzer-sizlik var birbirinden en uzak olanlar karşıt olarak tanımlanır dolayısıyla birbirlerine daha uzak olanlar birbirlerine daha karşıttır Orta olan ile kar-şılaştırıldıklarında kimi şeylerin eksiklikleri kimilerinin ise aşırılıkları daha karşıttır soumlzgelimi yiğitliğin karşıtı aşırılık olan ataklık değil eksiklik olan korkaklıktır oumllccediluumlluumlluumlğuumln karşıtı eksiklik olan duygusuzluk değil aşırılık olan haz duumlşkuumlnluumlğuumlduumlr Bunun iki nedeni var Biri o nesnenin kendisinden kaynaklanıyor Bir ucun ortaya daha yakın ve daha benzer oluşundan dola-yı ortanın karşısına onu değil daha ccedilok oumlteki ucu koyarız oumlrneğin yiğitliğe ataklık daha benzer ve daha yakın korkaklık ise daha uzak goumlruumlnduumlğuuml iccedilin yiğitliğin karşısına daha ccedilok korkaklığı koyarız ortadan daha uzakta olan-lar daha karşıt gibi goumlruumlnuumlr Demek ki ilk neden bu nesnenin kendisinden kaynaklanıyor oumlteki nedense doğrudan bizim kendimizden kaynaklanıyor Doğal olan şeyler ortaya daha karşıt gibi goumlruumlnuumlr soumlzgelimi doğal olarak hazlara daha ccedilok meylimiz var bunun iccedilin duumlzenli bir yaşamdan ccedilok haz duumlşkuumlnluumlğuumlne meylederiz Dolayısıyla da kendimizi daha ccedilok verdiğimiz şeylere daha karşıt deriz bu nedenle de aşırılık olan haz duumlşkuumlnluumlğuuml oumllccediluuml-luumlluumlğe daha karşıttır

O halde karakter erdeminin orta olma olduğu ve ne şekilde orta olduğu biri aşırılık oumlteki eksiklik olan iki koumltuumlluumlğuumln ortası olduğu ve etkilenimler-de ve eylemlerde ortayı hedef edinmekle boumlyle olduğu yeterince belirtilmiş oldu Bu nedenle erdemli olmak guumlccedil iştir Her şeyde ortayı bulmak zor iştir


142

soumlzgelişi bir dairenin ortasını bulmak herkesin değil bilenin işidir aynı şe-kilde oumlfkelenmek para vermek ve harcamak herkesin yapabileceği kolay bir şeydir ama bunların kime ne kadar ne zaman niccedilin nasıl yapılacağı ne herkesin bileceği bir şey ne de kolaydır Bunları iyi yapmanın ender oumlvuumllesi guumlzel bir şey olmasının nedeni de bu Bunun iccedilin Kalypsorsquonun oumlğuumltlediği gibi ortayı arayanın oumlnce ona daha karşıt olandan uzak kalması gerekiyor

Aristo Nikomakhosrsquoa Etik ccedileviri Saffet Babuumlr Bilgesu Yayıncılık 2007

5 İnsan Birlikteliğinin Doğal Formları Nelerdir

Aristo insanoğlunun iccedilindeki iyiliğin doğasına dair goumlruumlşlerini Nikomakhosrsquoa Etikrsquote tespit ettikten sonra insanoğlunun oumlzellik arz eden vasıflarına dair bilinme-yenlere youmlnelir ldquoPolitik Hayvanrdquo [zoon politikon] olan insan hep diğer insanlarla birlikte (işbirliğiortaklık iccedilinde) yaşar Ne var ki birlikte yaşamanın birden ccedilok tuumlruuml vardır Bazıları aile gibi evrenseldir diğerleri koumllelik ve polis gibi evrensel değildir Dolayısıyla siyaset konusunu incelerken insani birlikteliklerin şeklini koumlkenini ve ger-ccedilekliğini irdelemek gerektiğini duumlşuumlnuumlr

Politika

Aristo

Kendi goumlzlemlerimiz bize her devletin iyi bir amaccedilla kurulmuş bir top-luluk olduğunu soumlyler ldquoİyirdquo diyorum ccediluumlnkuuml gerccedilekten buumltuumln insanlar ey-lemlerinde iyi sandıkları şeyi elde etmeye ccedilalışır Oumlyleyse buumltuumln topluluklar şu ya da bu iyi şeyi amaccedilladıklarına goumlre toplulukların en uumlstuumlnuuml ve hepsini kapsayanı da en yuumlksek iyirsquoyi amaccedil edinecekti Bu bizim Devlet dediğimiz topluluktur ve o topluluk tuumlruumlne de siyasal diyoruz

Devlet adamıyla devlet kralla uyrukları aile reisiyle ev halkı efendiyle koumlleleri arasındaki ilişkilerin hep aynı olduğunu sanmak yanlıştır Araların-da yalnızca buumlyuumlkluumlk değil nitelik farkı da vardır Buumlyuumlkluumlk ayraccedil değildir bir adamla birkaccedil kişi arasında efendi-koumlle ilişkisi daha ccediloğu arasında aile ilişkisi bundan daha ccediloğu arasında da bir krallık ya da siyasi topluluk iliş-kisi olduğunu soumlyleyemeyiz ndash sanki buumlyuumlk bir aileyle kuumlccediluumlk bir şehir arasın-da hiccedilbir ayrılık yokmuş gibi

Oysa krallıkla siyasal bir topluluk ya da bir yurttaşlar topluluğu arasın-da bile bir nitelik farkı vardır bir kimsenin oumltekilerin uumlstuumlnde youmlnetme guumlcuuml varsa bu krallıktır da ilgili bilimin ilkelerine goumlre yurttaşlar sırayla hem youml-


143

netir hem youmlnetilirse bu siyasal topluluk olur demek doğru değildir Sorunu her zamanki ilkelerimizle yani ccediloumlzuumlmleme youmlntemi (analitik metot) uyarın-ca incelersek bu apaccedilık ortaya ccedilıkacaktır Oumlteki bilim dallarında bileşik şey-leri artık boumlluumlnemeyecek kadar kuumlccediluumlk parccedilalara ayırıyorduk devleti ve dev-letin kurucu oumlğelerini de aynı biccedilimde inceleyelim bunların nasıl birbirin-den ayrıldıklarını ve soumlz konusu parccedilalar hakkında geccedilerli ilkeler ccedilıkarıp ccedilı-karamayacağımızı o zaman daha iyi goumlreceğiz

Sanıyorum ki oumlteki konularda olduğu gibi bunda da şeylerin doğal geli-şimine başından bakarsak sorunu en iyi biccedilimde goumlrmuumlş olacağız İlkin oumlte-ki eşi olmadan etkinlikten yoksun kalacak şeyler ccedilift ccedilift birleştirilmelidir Oumlrneğin uumlreme iccedilin erkekle dişinin birliği zorunludur ccediluumlnkuuml oumlteki olma-dan biri etkisiz kalır Bu duumlşuumlnuumllerek yapılmış bir seccedilme değildir doğanın hayvanlara da bitkilere de verdiği kendi benzerlerini ccediloğaltma isteğinden ileri gelmektedir Youmlneten ile youmlnetilenin birleşmesi de tıpkı bunun kadar gereklidir bunların bir araya gelmelerinden amaccedil ortak guumlvenliklerinin ko-runmasıdır Ccediluumlnkuuml gereken şeyleri zekacircsıyla oumlnceden goumlrebilen bir kimse doğaca youmlnetici ve efendidir oysa beden guumlcuumlyle bunları yapabilen bir kim-se doğaca koumlledir youmlnetilenlerden biridir Bundan oumltuumlruuml efendiyle koumlleyi birleştiren ortak bir ccedilıkar vardır

Doğa kadınla koumlle arasında bir ayrım goumlzetmiştir Kadın ayrı ayrı işlere bakar ve coumlmertlikle başka başka araccedillar sağlar ndash her işe yarayan Delphoi bıccedilağı gibi değildir bir araccedil birccedilok işi goumlrmesi iccedilin değil de yalnız tek bir işi goumlrmesi iccedilin yapılmış olunca en iyi işler Kadınla koumllenin ayrı ayrı iş-levlerinde de durum boumlyledir Bazı Yunanlı olmayan (barbar) topluluklar bunu accedilıklayamazlar kadınla koumlleyi birbirinden ayıramazlar Ccediluumlnkuuml toplu-luklarında doğaca youmlnetecek ya da buyruk verecek bir boumlluumlm yoktur onların toplumu erkek ve kadın koumllelerden oluşmaktadır İşte bundan dolayıdır ki ozanlar barbarla koumlleyi oumlzdeş sayarak ldquoHelenlerin barbarları youmlnetmesi uy-gundurrdquo demişler55

İlk aile erkeklerin bu ikisiyle yani kadınlar ve koumllelerle birleştirilmesin-den meydana gelmiştir ozan Hesiodos ldquoİlkin bir ev ve bir kadın edin ve bir oumlkuumlz sabana koşmak iccedilinrdquo derken haklıdır (Oumlkuumlz yoksul adamın koumllesidir) Doğa yasası uyarınca kurulan ve guumlnbeguumln suumlruumlp giden bu birlik ailedir uumlyelerine Kharondas ldquoEkmek ortaklarırdquo Giritli Epimenides de ldquoAhırdaşlarrdquo demiştir Bundan sonraki aşama koumlyduumlr Guumlnluumlk gereksinmelerin oumltesinde bir amacın karşılanması iccedilin birccedilok evler birleşince koumly meydana gelir Bu ilk birlik genel olarak oğulların ve torunların evlerinin eklenmesiyle doğal bir suumlreccedil sonucunda oluşur Boumlyle bir koumlyuumln uumlyelerine ldquobir suumltten emziri-

55 Euripides Iphigeneca in Aulis 1400


144

lenlerrdquo (homogalaktes) derler Bu yoldan kurulmuş olunca youmlnetimi de ister istemez krallık oluyordu guumlnuumlmuumlzdeki bazı uluslar gibi şehir-devletleri de başlangıccedilta krallıkla youmlnetilmekteydi Her evin en yaşlı uumlyesi adeta bir kral gibi youmlnetiyordu buumltuumln bu evler topluluğu da aralarındaki kan ilişkilerin-den oumltuumlruuml aynı biccedilimde youmlnetiliyordu Homeros bu ataerkil youmlnetimi ldquoHer adamın ccedilocukları ve kadınları uumlstuumlnde yasa koyma yetkisi vardırrdquo diye anlatır Homeros bu soumlzuumlyle koumlylerdeki topluluklara değil dağınık ailelere değinmektedir ccediluumlnkuuml eski zamanlarda dağınık yerleşmeler gerekti İnsanlar başlangıccedilta kendileri kralların youmlnetimi altında yaşadıkları iccedilin -hacirclacirc birccedilok-ları oumlyle ya- tanrıların da bir kralları olduğunu soumlylerlerdi İnsanlar tanrıları insan biccediliminde tasarladıkları gibi onların yaşayışlarının da kendi yaşayış-larına benzediğini sanırlar

Son birlik ccedileşitli koumlylerden oluşan şehir ya da devlettir (polis) Bununla hemen her bakımdan suumlreccedil tamamlanmıştır kendi kendine yeterliğe erişil-miş ve boumlylelikle yaşamın kendisini sağlamak iccedilin başlamışken şimdi iyi yaşamı sağlayabilecek bir duruma gelmiştir Bundan dolayı iccedilinden ccedilıktığı daha eski topluluklar nasıl doğalsa şehir-devleti de oumlylece yetkinlikle do-ğal bir topluluk biccedilimidir Bu birlik oumltekilerin amacıdır ve bunun doğasının kendisi bir amaccediltır ccediluumlnkuuml biz herhangi bir şeyin yetkinleşme suumlrecinin ta-mamlanmış uumlruumlnuumlne o şeyin doğası deriz ndash insan ev aile her şey o olmayı (kendi doğasına erişmeyi) amaccedillar Bundan başka amaccedil ve son (sonul neden) ancak en iyi olandır kendi kendine yeterlik ise hem amaccedil hem yetkinliktir

Bundan devletin doğada var olan şeyler sınıfına girdiği ve insanın doğa-dan siyasal bir hayvan olduğu sonucu ccedilıkar Duumlpeduumlz bahtsızlığından değil de doğası gereği şehri ya fazla iyidir ya fazla koumltuuml ya insanlığın altındadır ya uumlstuumlnde ndash insanlığın altında olmaya bir oumlrnek Homerosrsquoun ldquosaygısızlık eder soyuna duumlzene ocağınardquo diye kınadığı savaş duumlşkuumlnuuml kişidir boumlyle bir kimse doğası gereği savaşa duumlşkuumln olur tek başına kalmış bir dama taşı gibi hiccedilbir işbirliğine girmez Fakat oumlnuumlmuumlzdeki yalnızca bir işbirliği yapıp yapmama sorunu değildir ccediluumlnkuuml besbelli ki insan arının ya da topluluk iccedilinde (suumlruuml halinde) yaşayan başka herhangi bir hayvanın olmadığı anlam-da bir siyasal hayvandır Ccediloğu kez dediğimiz gibi doğa hiccedilbir şeyi boşu-na yapmaz insanı siyasal bir hayvan yapmak amacıyla da buumltuumln hayvanlar arasında yalnız ona dili anlamlı konuşma yetisini vermiştir Konuşmak ses ccedilıkarmaktan oldukccedila ayrı bir şeydir ses ccedilıkarma yetisi oumlteki hayvanlarda da vardır bununla duydukları acı ya da hazzı anlatırlar ccediluumlnkuuml gerccedilekten bazı hayvanların doğal guumlccedilleri onların hem haz ve acı duymalarına hem de bu duygularını birbirlerine aktarmalarına elverişlidir Oysa dil yararlı ve zararlı olanı doğru ve yanlışı bildirmeye yarar Ccediluumlnkuuml insan ve oumlteki hayvanlar


145

arasındaki gerccedilek ayrılık yalnız insanların iyi ile koumltuumlrsquoyuuml doğru ile yanlışrsquoı haklı ile haksızrsquoı sezebilmeleridir İşte bir aile ya da şehri meydana getiren şey de bu konularda ortak bir goumlruumlşuuml paylaşmaktır

Uumlstelik şehir ya da devletin aileden de aramızdaki herhangi bir bireyden de oumlnceliği vardır Ccediluumlnkuuml buumltuumln parccedilalardan oumlnce gelmelidir El ya da ayağı tuumlm bedenden ayırın artık el ya da ayak olmaz (ancak nasıl taştan yontul-muş bir el ya da ayaktan soumlz edebiliyorsak oumlylece adı kalır geriye) Boumlyle bir eylem sonucunda onu o yapan guumlccedil ve işlevi yitirmiş olacağı iccedilin orta-dan kalkacaktır Dolayısıyla bunlar hakkında aynı soumlzcuumlkleri kullanabiliriz ama aynı şeylerin soumlzuumlnuuml ediyoruz diyemeyiz Oumlyleyse devletin hem doğal hem de bireyden oumlnce olduğu apaccedilıktır Ccediluumlnkuuml bir birey nasıl bir parccedilası ayrıldığı zaman tuumlmuumlyle kendine yeterli olmazsa o da tıpkı oumlteki parccedilaları gibi buumltuumlnrsquole aynı ilişki iccedilindedir Devlet dediğimiz birliğe katılma yeteneği bulunmayan herhangi bir varlık oumlrneğin sessiz bir hayvan ya da (eşit ağır-lıkta olmak uumlzere tam karşıtı) yetkinlikle kendi kendine yeten ve devlete hiccedilbir gereksinmesi olmayan bir varlık (oumlrneğin bir tanrı) ndash bunlar devletin birer parccedilası değildir Oumlyleyse tuumlm insanlar arasında onları bu ortaklığa suuml-ruumlkleyen doğal bir iccedilguumlduuml vardır ve bir devleti kuran ilk adam ccedilok buumlyuumlk yararlar sağladığı iccedilin oumlvuumllmeye değer İnsan nasıl tam gelişme durumuna ulaştığı zaman hayvanların en iyisiyse yasa ve kurallardan ayrılınca da en koumltuumlsuuml olur Baş edilmesi en guumlccedil koumltuumlluumlk silahlı olanıdır insan her ne kadar silahlarını elinde tutarken anlayış ve erdeme yatkın olabilirse de bunlara karşıt amaccedillarla silahlarını kullanması ccedilok kolaydır Bu yuumlzden erdemsiz insan varlıkların en vahşisi en adalet bilmeyenidir cinsel tutkunlukları ve oburluğu bakımından da en koumltuumlsuumlduumlr Oysa adalet devletin orta direğidir ccediluumlnkuuml siyasal topluluğun temeli hakrsquotır ve hak neyin adaletli olduğuna karar vermenin ayracıdır ()

Aristo bu noktadan sonra o doumlnemde Yunanlılar arasında yaygın olan bir ilişkibirliktelik biccedilimini ele alır

(hellip) Oumlnce efendi ile koumlleyi tartışalım Ccediloğu kez yapılan varsayımlardan başlamak yerine bu konuyu kavramanın daha iyi bir yolunu bulabiliriz sa-nıyorum Oumlrneğin bazı kimselere goumlre efendilik etmek belli bir ccedileşit bilgiyi gerektirir ve bu bilgi bir evi youmlnetmek ya da bir devlet adamı yahut bir kral olmak iccedilin gerekenle aynıdır ndash başta değindiğim yanlış goumlruumlş Başkaları ise efendinin koumlleyi youmlnetmesinin doğaya aykırı duumlştuumlğuumlnuuml bu ayrımın yalnız-ca uylaşımdan ileri geldiğini ccediluumlnkuuml (efendi ile koumlle arasında) doğadan bir ayrılık bulunmadığını ve bu youmlnetim tuumlruumlnuumln zora dayandığını ve onun iccedilin de haksız bir şey olduğunu soumlylerler


146

Muumllk ailenin muumllk edinme de aile ekonomisinin bir parccedilasıdır ccediluumlnkuuml belli bir duumlzeyde servet olmadan ne yaşamın kendisi ne de iyi yaşam ola-bilir Oumlte yandan herhangi belirli bir sanat accedilısından uygun araccedilların var olması o işi yapmak iccedilin zorunludur Araccedillar cansız olabilecekleri gibi canlı da olabilir bir gemi kaptanı cansız bir duumlmen kullanır ama goumlzcuumlsuuml canlı bir adamdır ccediluumlnkuuml bir sanatta ccedilalışan işccedili o sanat accedilısından işin araccedilla-rından biridir Bunun gibi muumllkiyet konusu olan herhangi bir şey bir kim-senin yaşamasını olanaklı kılan bir araccedil sayılabilir o kimsenin muumllkiyeti (malvarlığı) ise koumlleleri de iccedilinde olmak uumlzere bu gibi araccedilların bir topla-mıdır koumlle ise başka herhangi bir uşak gibi canlı bir yaratık olduğu iccedilin birccedilok araccedil değerinde bir araccediltır Ccediluumlnkuuml her aracımız Daidalosrsquoun yaptığı heykeller ya da ozanın ldquoKendiliklerinden tanrının toplantısına girerlerrdquo de-diği Hephaistosrsquoun tekerlekli sehpaları gibi biz soumlyleyince ya da gerektiğini kendisi goumlrerek işlerini yerine getirebilseydi ndash diyelim dokuma tezgacirchının mekiği kendiliğinden gidip gelse lirin mızrabı kendiliğinden ccedilalsaydı o za-man ne yapımcıların işccediliye gereksinimleri olurdu ne de efendilerin koumlleye

Olağan anlamıyla araccedillar uumlretim araccedillarıdır oysa muumllkiyet kendi başına yararlıdır Demek istiyorum ki oumlrneğin bir mekik kendi kullanımından baş-ka bir şey uumlretir ama bir yatak ya da bir elbise oumlyle değildir Uumlstelik uumlretim ve eylem ayrı nitelikte oldukları ve her ikisi de araccedil kullanılmasını gerek-tirdikleri iccedilin araccedilları arasındaki ayrılık da aynı nitelikte olmalıdır araccedillar uumlretime uygundur muumllkiyet eyleme Yaşam ise uumlretim değil eylemdir onun iccedilindir ki muumllkiyet konusu olarak koumlle eyleme yarayan şeylerden biridir Bazen muumllkiyet konusu olan bir şeye parccedila denir ccediluumlnkuuml parccedila yalnızca efendisinin koumllesi değildir fakat buumltuumlnuumlyle ona bağlıdır muumllkiyet konusu olan bir şey de boumlyledir Dolayısıyla bir koumlle yalnızca efendisinin koumllesi değildir fakat buumltuumlnuumlyle efendisinin muumllkiyeti altındadır da oysa efendi koumllesinin efendisidir fakat ona bağlı değildir Bu goumlzlemler koumllenin doğasını ve işlevini ortaya koymuş olmalı doğadan kendi kendisinin olmayan bir başkasına bağlı olan bir kimse doğadan koumlledir bir kimse bir muumllkiyet ko-nusu olursa yani ayrı bir varlığı olan ve yaşama amaccedillarına yararlı bulunan bir araccedil olursa (o zaman) bir başkasının malı olur

Fakat acaba doğadan bu tanıma uyan bir kimse var mıdır bir kimsenin bir başkasına koumlle olması iyi ve haklı bir şey midir her tuumlrluuml koumlleliği doğaya aykırı saymalı mıyız ndash Şimdi incelememiz gereken sorular bunlar

Bu sorulara karşılık vermekte ne kuramsal tartışmalar ne de deneysel goumlzlemler bir guumlccedilluumlk ccedilıkarıyor Birinin buyruk vermesi bir başkasının ise soumlz dinlemesi ilkece karşı konulamaz bu hem zorunlu hem de faydalıdır Bazıları youmlnetecekler bazıları da youmlnetileceklerdir


147

Bu youmlneten-youmlnetilen ilişkisinin birccedilok ccedileşiti vardır56 ve bu ilişkilere her yerde rastlanır Suumlrekli ya da kesintili oumlğelerden oluşan ve sonuccedilta ortak bir birliği olan her şeyde youmlneten-youmlnetilen ilişkisi ortaya ccedilıkar Bu buumltuumln doğa-ları gereğince oumlzelikle canlı yaratıklarda goumlruumlluumlr canlı yaratık ilk oumlnce zihin ve bedenden oluşur bunlardan birincisi youmlneten ikincisi youmlnetilendir Doğal buumlyuumlmeye bağlı herhangi bir olguda bizim hep doğanın kendi biccedilimlerine bakmamız ve goumlzlemlerimizi yozlaşmış (bozuk) biccedilimlere dayandırmama-mız gerekir Onun iccedilin bu bağlamda da zihince ve bedence iyi durumdadır zihninin bedenini youmlnettiği apaccedilık goumlruumlnen bir insanı duumlşuumlnmeliyiz Karşıt duruma yani bedenin zihni youmlnetmesine ise bu kendi iccedilinde koumltuuml ve doğaya aykırı bir şey olduğu iccedilin koumltuuml insanlarda ya da koumltuuml koşullar iccedilinde bulunan insanlarda rastlanır Bununa birlikte dediğim gibi youmlnetme ya da buyurma guumlcuumlnuumln kullanılmasını bir efendinin mutlak olan veya mutlak olmayan ya da anayasal youmlnetimin her ikisini birden ilkin canlı yaratıklarda goumlruumlruumlz Zihnin beden uumlstuumlndeki youmlnetimi (efendinin koumllesini youmlnetişi gibi) mutlak-tır zekacirc ise tutkuları (devlet adamının yurttaşlarını ya da kralın uyruklarını youmlnetmesi gibi) anayasal olarak ve kralca youmlnetir Buumltuumln bunlarda beden iccedilin zihin tarafından doğalarımızın duygusal boumlluumlmuuml iccedilin de akla sahip olan bouml-luumlmuuml yani zekacirc tarafından youmlnetilmenin hem doğal hem de uygun olduğu accedilıktır Bunun tersinin olması hatta ikisinin eşitliği ise hepsi iccedilin zararlıdır İnsanlarla oumlteki hayvanlar arasında da boumlyle olur ccediluumlnkuuml evcil hayvanlar doğadan vahşi hayvanlara oranla daha iyidir onlar iccedilin de insanlar tarafın-dan youmlnetilmek daha faydalıdır ccediluumlnkuuml boumlylesi hiccedil olmazsa guumlvenliklerini sağlar Yine erkekle dişi arasında oumlnceki doğadan uumlstuumln beriki aşağıda ve uyruktur Bu genel olarak tuumlm insanlık iccedilin de geccedilerlidir Bundan oumltuumlruuml di-yebiliriz ki iki insan topluluğu arasında zihinle beden ya da insanla hayvan arasındaki kadar geniş bir ayrılık olan her yerde işleri bedenlerinin kullanı-mından ibaret kalan ve kendilerinden daha iyi bir şey beklenemeyecek olan-lar bence doğadan koumlledir Soumlzuuml edilen benzerlerinde olduğu gibi onlar iccedilin de boumlylelikle youmlnetilmek ve uyruk olmak daha iyidir onlar iccedilin de insanlar tarafından youmlnetilmek daha faydalıdır ccediluumlnkuuml boumlylesi hiccedil olmazsa guumlvenlik-lerini sağlar Yine erkekle dişi arasında oumlnceki doğadan uumlstuumln beriki aşağı ve uyruktur Bu genel olarak tuumlm insanlık iccedilin de geccedilerlidir Bundan oumltuumlruuml diyebiliriz ki iki insan topluluğu arasında zihinle beden ya da insanla hay-van arasındaki kadar geniş bir ayrılık olan her yerde işleri bedenlerinin kul-

56 Youmlnetmenin (egemen olmanın) niteliği youmlnetilenlerin niteliğine dayanır insanları youmlnetmek hayvanları youmlnetmekten daha yuumlce bir iştir ccediluumlnkuuml daha iyi olanların yaptığı iş ya da daha iyi olanların elinden ccedilıkan iş daha uumlstuumln bir iştir youmlneten-youmlnetilen ilişkisini de bu ilişkiye giren insanlar belirler


148

lanımından ibaret kalan ve kendilerinden daha iyi bir şey beklenemeyecek olanlar bence doğadan koumlledir Soumlzuuml edilen benzerlerinde olduğu gibi onlar iccedilin de boumlylelikle youmlnetilmek ve uyruk olmak daha iyidir

Oumlyleyse ldquodoğadan koumllerdquo bir başkasına bağlı olabilen dolayısıyla da bağlı olan ve akıl yuumlruumltme yetisinden anlayacak kadar pay alan ama ona sahip olacak kadar pay almayan bir kimsedir Oumlteki hayvanlar sahiplerine akılla-rını işleterek değil soumlz dinleyerek hizmet ederler Koumllelerin kullanılması da evcil hayvanlarınkinden hiccedil ayrılmaz bir her ikisinden de bedensel gerek-sinimlerimizin giderilmesinde yararlanırız Bu durumda doğa oumlzguumlr kişi-lerle koumllelerin bedenlerini ayrı ayrı yapmayı amaccedillamıştır Koumlleler zorunlu kol işleri iccedilin yeterince guumlccedilluuml oumlzguumlr kişiler bu ccedileşit işlere yarayamayacak biccedilimde dimdik ama bir devlet yurttaşının yaşamı iccedilin savaşla barış ara-sında boumlluumlnen bir yaşam iccedilin pek uygun olarak yaratılmıştır Fakat doğanın amacı boumlyle olabilirse de tersi sık sık goumlruumllmektedir Oumlzguumlr kişilere yakışır bir bedeni olan ama zihni olmayan yahut zihni uygun olmakla birlikte be-deni uymayan insanlar vardır Şurası kesindir ki bedensel goumlruumlnuumlmleri tan-rı heykellerinin insanuumlstuuml buumlyuumlkluumlklerindeki aynı uumlstuumlnluumlğuuml goumlsteren in-sanlar olsaydı insanlığın geri kalanının onların koumlleleri olması gerekeceğini herkes kabul ederdi Bedensel uumlstuumlnluumlk bakımından bu fark goumlzetme doğru olursa zihin uumlstuumlnluumlğuuml youmlnuumlnden boumlyle bir ayrım haydi haydi geccedilerli olur Fakat zihin niteliğini goumlrmek bedenin niteliğini goumlrmekten ccedilok daha zordur Oumlyleyse apaccedilık doğadan bazıları oumlzguumlr bazılarıysa koumlledir ve bunlar iccedilin koumllelik etmek hem doğru hem de uygundurhellip

Aristo daha ileriki boumlluumlmlerde farklı devlet biccedilimleriniformlarını ve bun-ların doğasını irdelemektedir Yaşadığı doumlnem Yunan şehir-devletlerinin ye-rini oumlğrencisi olan İskenderrsquoin buumlyuumlk imparatorluğunun almakta olduğu douml-nemdir ama o imparatorluk gibi bir siyasal yapının uumlstuumlnde duumlşuumlnmez bile

Şimdi Anayasarsquoyı ccedileşitli tuumlr ve biccedilimleriyle incelerken devlete bakmak-la işe başlamamız ve onun bir tanımını yapmamız gerekiyor Bu konuda genel bir anlaşma yoktur oumlrneğin işleyişi bakımından bazıları (kamusal) eylemi yapan devlettir derler bazılarıysa eylemi yapan devlet değil oligarşi ya da diktatoumlr ya da her neyse o yapar derler Besbelli ki devlet adamının ve yasamacının etkenlikleri devleti yakından ilgilendirmektedir Anayasa bir devlet iccedilinde yaşayanları oumlrguumltlemenin bir yoludur Parccedilalardan oluşan herhangi bir buumltuumln gibi devlet de parccedilalara ayrılarak ccediloumlzuumlmlenmelidir biz oumlnce yurttaşı incelemeliyiz ccediluumlnkuuml devlet yurttaşlarının toplamıdır Oumlyley-se yurttaş kimdir Ve bir kimseye yurttaş demeyi doğru kılan nedir Diye sormamız gerekiyor Burada da genel bir anlaşma yoktur bir yurttaşı neyin


149

meydana getirdiği uumlstuumlnde anlaşılamamaktadır ccediloğu kere bir demokraside yurttaş olan (bir kimse) bir oligarşide yurttaş değildir Oumlnerilen bir tanım şoumlyle ldquoMahkemeye gidebilen dava accedilabilen ya da dava edilebilenlerrdquo Fakat bu ccedilok geniştir bir ticaret soumlzleşmesine (taraf olarak) giren herkes iccedilin mah-kemeye gitme yolu accedilıktır ya da yarı yarıya accedilıktır ccediluumlnkuuml bir uumllkede oturan bir yabancı kendisi adına hareket edecek birini atamak zorunda tutulabilir boumlylelikle devlete katılması eksik olur57

Bence yurttaşı buumltuumln oumltekilerden etkinlikle ayıran Yargırsquoya ve Yetkersquoye katılması yani yasal siyasal ve youmlnetsel goumlrevler almasıdır Bazı goumlrevler suumlreleri bakımından ayrılır bazılarını aynı kimse her ne olursa olsun iki kere yapamaz başkalarına aradan belirli bir suumlre geccedilmedikccedile uumlst uumlste iki kere gelinmez Bir yargıccedillar kurulu ya da bir şehir meclisi uumlyeliği gibi daha başkalarında ise hiccedil boumlyle bir sınırlama yoktur Bu gibi kimselerin gerccedilekten ldquoyoumlnetilmediklerirdquo ve dolayısıyla yetkeye katılmadıkları ileri suumlruumllebilir Fa-kat erkleri vardır ve yetkeye katıldıklarını yadsımak guumlluumlnccedil olur Zaten bu bir şey fark etmez buumltuumln sorun juumlri yargıcı (dikastes58) ile yasama kurulu uumlyesi (ekklesiastes) iccedilin her ikisini de kapsayan ortak bir ad bulunmama-sıdır Tanımlamak amacıyla ldquobelirlenmemiş yetkerdquo dememizi oumlneriyorum Yurttaşları işte buna katılanlar diye tanımlıyoruz Boumlyle bir tanım gerccedilekte yurttaş adı verilenlerin hemen tuumlmuumlne uyar gibi goumlruumlnuumlyor

Oumlte yandan devletin altboumlluumlmleri başka başka tuumlrlerden meydana gelebi-len ve birisinin birincil oumltekinin ikincil vb olabildiği buumltuumln bunlarda onları ne iseler o kılan ortaklaşa hiccedilbir şey ya da hemen hiccedilbir şey bulunmayan şeylerden biri olduğunu unutmamalıyız Bundan oumltuumlruuml ccedileşitli anayasa bi-ccedilimlerinin birbirlerinden tuumlrce ayrıldıklarını mazılarının mantıkccedila oumlteki-lerden oumlnce geldiklerini goumlruumlyoruz ccediluumlnkuuml bozulmuş ya da yoldan ccedilıkmış olanlar yanlışsız olanlardan sonra olmak gerekir59 Onun iccedilindir ki yurt-taşın anlamı da her oumlrnekte soumlz konusu olan anayasaya goumlre değişecektir Bu nedenle bizim yurttaş tanımımız en iyi bir demokrasiye uyar oumlteki anayasalara da uyabilir ama zorunlu olarak uyması gerekmez Oumlrneğin bazı anayasalarda demosrsquoa karşılık bir Kurul uumlyeliği belli bir Meclis yoktur yal-nız zaman zaman bir toplantı olur Sonra adaleti (buumltuumln) yurttaşlar sırasıyla

57 Yeterli yaşta olmayan oğlan ccedilocukları ile emekliye ayrılmış yaşlı kimselere bir anlamda yurttaş denebilir ama ancak bu sıfatın başına ya ldquokuumlccediluumlkrdquo (daha erginleşmemiş) ya da ldquokocamışrdquo (yaşı geccedilmiş) yahut kolayca anlaşılan bu gibi bir başka soumlz ekleyerek Oysa biz boumlyle bir nitelenmesi olmayan mutlak yurttaşı arıyoruz Suumlrguumlne goumlnderilen ya da haklarından yoksun edilen kişilerle ilgili sorular gerccedilekte herhangi bir guumlccedilluumlk ccedilıkarmaz

58 Atina mahkemelerinde modern anlamda yargıccedil ile juumlrinin işlevini yerine getirirler ve yurttaşlar meclisi uumlyeleridir

59 Yoldan ccedilıkmış olmakla ne demek istediğimi daha sonra accedilıklayacağım


150

dağıtmayabilir bu goumlrev bir kesime verilmiştir Oumlrneğin Spartarsquoda soumlzleşme-lerden ccedilıkan davalara ephor60rsquolar bakar aralarından biri ya da oumlteki adam oumllduumlrme davalarına yaşlılar oumlteki davalara da hiccedil kuşkusuz başka kurullar Bunun gibi Kartacarsquoda da buumltuumln davaları resmi kurullar yargılar Fakat bizim yurttaş tanımımızı bırakmamız gerekmez onu demokrasi olmayan anayasa-lara da uyacak biccedilimde duumlzeltebiliriz Yargıcın ya da uumlyenin ldquobelirlenmemiş yetkerdquosi yerine yalnızca ldquoresmen belirlenmişrdquo deyiveririz Ccediluumlnkuuml yasal ya da siyasal kararlar alma oumldevi bunların hepsine ya da bazılarına tuumlmuumlyle ya da kısmen verilmiştir Buumltuumln bu soumlzlerden yurttaşın kim olduğu anlaşıl-mıştır Bir kimse goumlruumlşme (yasama) ya da yargılama yetkesine katılmaya hak kazanır kazanmaz onu bu devletin yurttaşı sayarız merkezi-kendinde bir varlık suumlrduumlrebilecek (kendi kendine yetebilecek) kadar ccedilok sayıda bu gibi kimseler olunca da bunlara aşağı yukarı bir devlet diyebilirizhellip

Bu sorunları ccediloumlzuumlme bağladıktan sonra bir sonrakine geccedilmeli ve tek bir anayasa mı yoksa birden ccedilok anayasa mı kabul edeceğimizi sormalıyız eğer birden ccediloksa o zaman da bunların neler olduğunu sayılarını ve aralarında-ki ayrılıkları sormamız gerekir

ldquoAnayasardquodan biz ccedileşitli yetkelerin ve oumlzellikle buumltuumln oumltekilerin uumlstuumlnde olan egemen yetkenin oumlrguumltlenişini anlıyoruz Yurttaş topluluğu her yerde egemendir anayasa da politeumarsquonın toplamıdır Oumlrneğin demokratik ana-yasalarda en uumlstuumln olan halk ya da demosrsquotur oligarşilerde ise azınlıktır İşte bir anayasayı oumltekinden bu ayırmaktadır ndash yurttaş topluluğunun bileşimi aynı ayraccedil oumltekilere de uygulanabilir

Başlangıccedilta devletin hangi amaccedilla var olduğunu şehrin insanlarını ve ortak bir toplumun uumlyeleri olarak yaşamlarını denetim altında tutan ege-menlik ya da yetke tuumlrlerinin doğasını ve sayısını belirtmeliyiz Bu yapıtın başında bir evin youmlnetilmesiyle despotccedila egemenlik arasında bir ayrım yap-tığımız zaman insanın doğadan siyasal bir hayvan olduğunu da soumlylemiştik İnsanların birbirlerinin yardımını aramaya gerek duymadıkları zaman bile toplumda yaşamak iccedilin doğal bir istekleri vardır Yine de ortak yarar onları bir araya getiren bir etkendir ccediluumlnkuuml hepsinin yararı her birinin iyi yaşamına katkıda bulunur İyi yaşama ise gerccedilekten devletin gerek topluca gerekse bireysel olarak baş amacıdır fakat insanlar bu ccedileşit birlikleri yaşamın ken-disi iccedilin kurmakta ve suumlrduumlrmektedir Belki sıkıntılarla aşırı derecede dolu olmadıkccedila salt yaşamda bile bir değer oumlğesi bulunduğunu soumlyleyebiliriz Hiccedil kuşkusuz ccediloğu insan sağ kalma tutkuları nedeniyle birccedilok acı ccedilekmeye razıdır yaşamın kendisinde belli bir mutluluk ve canlı olmanın iyi bir şey olduğu duygusunu bulurlar

60 Spartarsquoda kamu işlerinin buumlyuumlk bir kısmına bakan beş kişilik kurulun uumlyesi


151

Fakat yetkeye doumlnecek olursak bunun belirli ccedileşitlerini ayrımlamak guumlccedil değildir ndash ben genel konuşmalarımda bu tanımları sık sık yaparım Oumlnce efendinin koumlle uumlstuumlndeki yetkesi bu yetke birinci olarak efendinin yararına ve ancak ikincil olarak koumllenin yararına işler aslını ararsanız doğası koumlle-lik olanın doğadan efendisi olan kimseninkinin dışında (kendine oumlzguuml) bir yararı yoktur Fakat bu ilişkiyi suumlrduumlrmek efendinin yararınadır onun iccedilin koumllenin sağ ve ccedilalışabilir durumda olması gerekir Sonra bir adamın karısı ccedilocukları ve ev halkı uumlstuumlndeki yetkesi vardır bu youmlnetim biccedilimine ldquoev youml-netimirdquo diyoruz Bu ya o yetkeye uyruk olanların faydası iccedilin kullanılır ya da her iki yanın ortak faydası iccedilin Bir hekimin ya da bir atletin yetiştirici-sinin (antrenoumlruumlnuumln) ccedilalışmaları gibi başka ustalık gerektiren etkenliklere benzeme yoluyla goumlrduumlğuumlmuumlz gibi boumlyle bir youmlnetim (yetke kullanışı) doğru olarak ve kendi iccedilinde uyrukların faydasınadır ancak dolaylı (ya da rastlan-tıya bağlı) olarak kendi yararlarınadır61

Uumlccediluumlncuuml olarak siyasal yetke gelir Devlet yurttaşlar arasında eşitlik ve benzerlik temeline dayandırılmış olunca bu yurttaşlar kendilerinin sırayla yetkeyi kullanmak devleti youmlnetmek (huumlkuumlmet etmek) hakları olduğunu id-dia ederler62 Oumlyleyse ortak iyiliği amaccedillayan bu anayasaların mutlak adale-te uygun olmakla doğru oldukları accedilıktır yalnız youmlneticilerin iyiliğini amaccedil-layanlarsa yanlışrsquotır Onların hepsi doğru oumllccediluumltten (oumlrnekten) sapmalarrsquodır Bunlar efendinin yararının en uumlstuumln oumlnemi taşıdığı efendinin koumlle uumlstuumlnde-ki youmlnetimine benzerler Fakat devlet oumlzguumlr adamların bir birliğidir

Bu ayrımı yaptıktan sonra şimdi de kaccedil tuumlrluuml anayasa bulunduğunu ve bunların neler olduğunu inceleyelim ldquoDoğrurdquo dediğimiz herkesin iyiliği-ni sağlamayı amaccedillayanlarla başlıyoruz ccediluumlnkuuml bir kere bunlar tanınınca bunlardan sapan tuumlrleri goumlrmek kolay olacaktır Yukarıda goumlrduumlğuumlmuumlz gibi gerccedilekte anayasa ile politeuma aynı şeydir devletlerde yurttaşlar topluluğu egemen erk olur Egemenlik ya bir adamın ya bir azlığın ya da ccedilokluğun elinde bulunacaktır Bir Kişi Azlık ya da Ccedilokluk ortak yararı sağlama ama-cını guumlderek devleti youmlnettikleri zaman bu anayasalar doğru olmak gerekir

61 Elbette bir yetiştiricinin kendisinin de ara sıra yetiştirdiği takıma katılmasına engel geminin duuml-menini tutan adam da gemi muumlrettebatından biridir Yetiştirici olsun duumlmenci olsun youmln ver-diklerinin iyiliğini sağar fakat kendileri de onlardan biri olunca rastlantısal olarak aynı iyiliği kendileri iccedilin de elde ederler

62 Bu ilke ccedilok eskidir ama eskiden doğal ve uygun bir biccedilimde uygulanıyordu herkes kamu hiz-metinde sırası gelince yer almayı kendine oumldev biliyor ve goumlrev suumlresi boyunca aynı şeyi ileride kendisi iccedilin yapacak olan ya da geccedilmişte yapmış bulunan başkalarının yararlarını goumlzetiyordu Fakat buguumlnlerde kamu hizmet ve goumlrevlerinden sağlanabilecek kazanccedil ccedilok daha buumlyuumlktuumlr bu yuumlzden adamlar sıralaşmayla yetinmek yerine hep işbaşında kalmak istiyorlar Hasta olsalardı da sağılmaları kendilerine bir devlet goumlrevi bulmalarına bağlı olsaydı makam avcılıklarında bun-dan pek daha gayretli olmazlardı


152

fakat yalnız bir kesimin -bu kesim ister Bir Kişi ister Azlık ya da Kitle olsun- ccedilıkarını goumlzetirlerse soumlz konusu anayasa bir sapmadır Ccediluumlnkuuml ya katılanla-rın yurttaş olmadıklarını soumlylememiz ya da bunların ortak iyiliği paylaşma-ları gerekmektedir Doğru anayasalara genellikle verilen adlar şunlardır

(1) Ortak iyiliği amaccedillayan bir kişinin youmlnetimi ndash Krallık(2) Bir kişiden ccediloğunun ama bir azınlığın youmlnetimi ndash Aristokrasi63

(3) Buumltuumln topluluğun iyiliği iccedilin yurttaşların hepsinin uyguladığı youmlne-tim ndash Siyasal Youmlnetim64

Bunlara karşılık olan sapmalar da şunlardır Krallıktan tiranlık aristok-rasiden oligarşi siyasal youmlnetim ya da ccedilokluğun anayasal egemenliğinden demokrasi Ccediluumlnkuuml tiranlık tek youmlneticinin ccedilıkarı iccedilin tekrsquoin youmlnetimidir oli-garşi varlıklı adamların ccedilıkarı iccedilin demokrasi yoksulların ccedilıkarı iccedilin Uumlccediluumln-den hiccedilbiri buumltuumln topluluğun yararını amaccedillamaz

Aristo Politika Tuumlrkccedile ccedileviri Mete Tunccedilay Remzi Kitapevi 2009

6 Roma Devletirsquonin Hangi Oumlzellikleri Ona Direnccedil ve Kalıcılık Sağladı

Romarsquonın İOuml Uumlccediluumlncuuml yuumlzyılın sonlarında duumlnya ccedilapında guumlccedil haline gelmesi Yu-nanlıları Romarsquonın gidişatı ve oumlzelikle de siyasi yapısının olağandışı guumlcuumlyle ciddi bir biccedilimde ilgilenmeye youmlneltir Oumlncelikle iki unsur dikkatlerini ccedileker Birincisi Romarsquonın hızlı ve olağanuumlstuuml askeri zaferleri ikincisi Yunan siteleri arasında sıkccedila goumlruumllen siyasi aşırılıklara yani istibdat ve guumlruh youmlnetimine kaymıyor olmaları Romarsquonın başarısını en iyi anlatanın Polibius olduğu soumlylenir

Polibius (İOuml 203-120) Uumlccediluumlncuuml Makedonya Savaşı sırasında (İOuml 171-168) Roma ile mevcut ittifaka sadık kalmadıkları şuumlphesiyle Romalılar tarafından diğer bin yurt-taşıyla birlikte esir alınan bir Yunanlıdır Romarsquoda birkaccedil uumlst duumlzey Romalı subayla arkadaşlık kurar ve onlarla birlikte askeri seferlere ccedilıkma izni alır Kendisine tanınan bu oumlzguumlrluumlk Polibiusrsquoa Roma resmi kayıtlarını inceleme fırsatı ve Roma tarihini ka-leme alabileceği eşsiz bir ortam sunar İzleyen metin İkinci Kartaca Savaşırsquonda - İOuml 216 Cannae Muharebesi ndash Kartacalı general Anibal karşısında buumlyuumlk bir yenilgiye uğradığı halde kendini hızla toplayarak şaşırtıcı bir zafer kazanan Romarsquonın anaya-sasını inceler

63 En iyi adamlar youmlnettiği ya da devlet ve buumltuumln uumlyeleri en iyi olanı amaccedilladığı iccedilin bu adla anılır 64 Bu soumlz anayasayla aynıdır (politeia) Fakat bu deyimi kullanmak akla yakın olur ccediluumlnkuuml bir kişi-

nin ya da bir azlığın olağanuumlstuuml yetenekli olabilmesine karşılık geniş bir sayının buumltuumln uumlstuumlnluumlk biccedilimlerinde yuumlksek bir oumllccediluumlte (duumlzeye) erişmesi guumlccediltuumlr Boumlyle bir ldquoanayasal anayasardquo da yurttaş ordusunun egemen topluluk olmasının ve yalnız silah taşıyanların uumlye sayılmasının nedeni de budur


153

Tarihler

Polibius

Roma anayasasına gelince her biri egemenlik sahibi uumlccedil unsurdan oluşu-yordu Bu uumlccedil guumlcuumln devlet buumltuumlnuuml iccedilindeki payı eşitlik ve tarafsızlık itiba-riyle titizlikle duumlzenlenmişti oumlyle ki kimse Romarsquonın yerlisi bile bu ana-yasanın aristokratik veya demokratik veya despotik olduğunu soumlyleyemez soumlylese bile bundan emin olamazdı Bu unsurların guumlcuuml tam olarak neydi ve kuumlccediluumlk değişikliklerle hacirclacirc ne durumdadır anlatacağım

Konsuumlller65 lejyonların dışarıya sevki oumlncesi Romarsquoda kalırlar ve youmlneti-min en yuumlksek efendileridir Tuumlm diğer uumlst duumlzey youmlneticiler halk tarafın-dan seccedililen tribunlar66 hariccedil onların buyruğu altındadır ve onlardan emir alır Yabancı elccedilileri senatoya onlar takdim eder muumlzakere konularını onlar belirler ve kararların uygulamaya konmasına onlar muumlzahir olur Yine şayet halkın onayını gerektiren başka hususlar varsa bunlarla ilgilenmek halk meclislerini toplamak oumlnergeleri bu meclislerin değerlendirmesine sunmak ve ccediloğunluk kararının uygulanmasını sağlamak da onların goumlrevidir Savaşa hazırlık sırasında da mutlak guumlccedil onlardadır Muumlttefiklere kendi uygun goumlr-duumlkleri tekacirclifi (vergi salma goumlrev) dayatmak askeri yargıccedilları tayin etmek askeri sicil defterlerini tutmak ve aralarından uygun67 olanları seccedilmek on-ların sorumluluğudur Ayrıca komutaları altındaki muvazzaf askerlere ceza verme ve kendi buyrukları altındaki hazine youmlneticileriyle birlikte kamu buumltccedilesini uygun goumlrduumlkleri biccedilimde kullanma yetkisini de haizdirler Buumltuumln bunlara bakınca anayasayı despotik olarak nitelemek bunun bir kraliyet huumlkuumlmeti olduğunu soumlylemek yanlış olmazhellip

Senato68 her şeyden oumlnce hazineyi ve tuumlm gelirleri oumldemeleri ve harca-maları denetler Ccediluumlnkuuml hazine goumlrevlileri69 konsuumlllerin harcamaları dışında senato kararı olmaksızın devletin hiccedilbir organına para ccedilıkamazlar Olabile-cek en buumlyuumlk ve en oumlnemli masraf da -kamu binalarının onarımı veya inşası iccedilin her lustrumrsquoda beş yılda bir kensorrsquolar70 tarafından yapılan masraf- sena-

65 Konsuumlller uumlst duumlzey youmlnetici olarak bir yıl suumlre iccedilin seccedililirler savaş doumlnemlerinde orduya ve lejyonlara (orduyu oluşturan buumlyuumlk birlikler) komuta ederler

66 Halkın huumlkuumlmetteki temsilcileridir67 Romarsquonın askeri guumlcuuml lejyonlara ek olarak muumlttefiklerin azımsanmayacak sayıdaki birliklerin-

den oluşurdu Herhangi bir askeri sefer iccedilin gereken yardım konsuumlllerin muumlttefiklerle yaptığı anlaşmalarla belliydi Askeri yargıccedillar konsuumlllere bağlı subaylardı

68 Senato bu doumlnemde devlete bağlı en oumlnemli uumlccedil yuumlz aşiretin oumlnderinden oluşmakta ve aristokra-siyi temsil etmekteydi

69 Hazine youmlneticileri devlet memuruydu ve konsuumlllere hizmet ederlerdi70 Kensorlar (censors) eski Romarsquoda nuumlfus ahlak ve emlak işlerine bakan uumlst duumlzey goumlrevlilerdir

Kensorlar her beş yılda bir nuumlfus sayımı ve lustrumrsquou (nuumlfus sayımını takiben devlet iccedilin yapılan


154

to onayına tabidir Benzer biccedilimde İtalyarsquoda işlenen ve vatana ihanet komp-loculuk zehirleme veya taammuumlden adam oumllduumlrme gibi kamu soruşturması gerektiren tuumlm succedillar da senatonun yetki alanına girer Ayrıca İtalyarsquonın muumlttefiklerinden herhangi bir devletin veya bireyin herhangi bir ihtilafının ccediloumlzuumlmuuml gerektiğinde verilecek cezanın yardımın veya korumanın takdiri de senatonun uhdesindedir Yine İtalya dışında savaşan toplulukların ara-sını bulmak uumlzere elccedili goumlndermek veya onları uyarmak veya gerektiğinde haciz işlemi uygulamak veya teslimiyeti kabul etmek veya savaş accedilmak da senatonun işidir Aynı ccedilerccedilevede yabancı elccedililerin Romarsquoya kabuluuml ve on-lara verilecek cevaplar da senatonun inisiyatifindedir Hal boumlyle olunca halka yani sokaktaki insanlara yapacak bir şey kalmıyor Dolayısıyla bir insan konsuumlllerin şehirde olmadıkları bir doumlnemde Romarsquodaysa anayasanın tuumlmuumlyle aristokratik bir anayasa olduğuna huumlkmedebilir Romarsquoda işi olan pek ccedilok Yunanlı ve birccedilok kral da her konuda senatoyla muhatap oldukları gerccedileğinden hareketle boumlyle duumlşuumlnmuumlşlerdir

Buumltuumln bunlardan sonra halk anayasanın neresinde diye duumlşuumlnuumllebilir Senato tuumlm bu işlerin yanı sıra oumlzellikle de kamu gelir-gider ve harcama-larını denetliyor konsuumlller askeri alanda mutlak yetkeyle hareket ediyorsa halka ne kalıyor denebilir ama kalan bir şey var ve bu her şeyden oumlnemli Erdemin ve cezanın tek kaynağı halk Bu iki şey ve sadece bu iki şeydir ki hanedanlar ile anayasaları yani toplumu bir arada tutar Bu ayırımın teo-rik veya pratik olarak keskin biccedilimde yapılmadığı yerde -tıpkı iyi ile koumltuuml-ye aynı saygı goumlsterilmesi halinde bekleyebileceğimiz gibi- hiccedilbir teşebbuumls hakkıyla youmlnetilemez Dolayısıyla halk oumlluumlm kalım meseleleri hatta şayet ciddi bir miktar olarak goumlruumlluumlyorsa yaptırımının para cezası ve oumlzellikle de sanığın yuumlksek duumlzey devlet goumlrevlisi olduğu durumda huumlkmuuml verecek olan tek mahkemedir Bu duumlzenlemenin bir youmlnuuml vardır ki her tuumlrluuml takdire ve kayda değer Seccedilim suumlrecinde Romarsquoda işlenen bir succedil nedeniyle oumlluumlm ce-zasıyla yargılanan biri karar iccedilin oylarına başvurulan aşiretlerden biri bile oylamaya katılmayacak olsa mahkemeyi alenen terk edip kendini goumlnuumllluuml olarak suumlrguumlne71 mahkucircm etme hakkına sahiptir Bu gibi mahkucircmlar Napo-li Palestrina Tibur veya bu duumlzenlemeyi yemin ederek kabul eden başka bir şehir veya kasabanın guumlvencesi altında yaşar

Aynı şekilde hak edenlere makam bahşeden de -ki erdemin en saygın oumlduumlluumlduumlr- halktır Halk yasa koyma ve yasaları yuumlruumlrluumlkten kaldırma guuml-

arınma toumlreni) youmlnetmek uumlzere on sekiz aylığına seccedililirler Bu suumlreccedil iccedilinde nuumlfus sayımı yapar yeni vatandaşların nuumlfusa kaydının yapılmasını sağlar senatoya girmek isteyenlerin uygunluğu-nu değerlendirir ve metinde soumlzuuml edilen kamu ihalelerini youmlnetirler

71 Ağır succedil isnatlarının soumlz konusu olduğu durumlarda bazen temyiz mahkemesi olarak goumlrev yap-mak uumlzere bir araya gelen halk meclislerinde oyu veren aşirettir


155

cuumlnuumln de kayıtsız şartsız sahibidir En oumlnemlisi savaş ve barış meselelerini tartışan da halktır Halk ittifaklar duumlşmanlıkların askıya alınması veya ya-pılacak anlaşmaların oumln şartlarını kabul veya reddetme yetkisini de haizdir

Bunlar goumlz oumlnuumlne alınınca insan esas guumlcuumln halkta ve anayasanın de-mokratik olmasında bulunduğunu duumlşuumlnuumlyor

İşte devletin birbirinden farklı bu uumlccedil organı arasındaki guumlccedil dağılımı boumly-ledir Şimdi de bu organların arzu ederlerse nasıl birbirlerini desteklediği veya karşı ccedilıktığını accedilıklamalıyım

Dediğim gibi konsuumll youmlnetimin elindeki tuumlm işler itibariyle mutlak guumlce sahipmiş gibi goumlruumlnmekle birlikte hem halkın hem de senatonun desteğine muhtaccedil Onlar olmadan elindeki işi başarıyla sonuccedillandıramıyor Zaman za-man lejyonlarının ihtiyaccedillarını ikmal etmek zorunda olduğu accedilık ama sena-to kararı olmaksızın ne mısır ne giysi ne de maaş goumlnderebiliyor Dolayısıy-la senatonun savaştan uzak durma veya komutanı engelleme niyetine bağlı olarak komutanın tuumlm planları altuumlst olabiliyor Aynı şekilde konsuumlluumln herhangi bir başka girişimi sonuccedillandırıp sonuccedillandıramaması da senatoya bağlı Ccediluumlnkuuml senato yılın sonunda onun yerine geccedilecek yeni bir konsuumll ata-ma veya onun emri altındaki bir başka konsuumllle devam etme yetkisini haiz Senato generallerin başarılı oldukları durumlarda bile bu başarıyı şan ve şerefle taltif edebileceği gibi başarının uumlstuumlnuuml oumlrtuumlp soumlz konusu generalin kredisini duumlşuumlrebiliyor Şu anlayışla ki yuumlksek başarı halkın oumlnuumlne somut biccedilimde yani ldquozaferlerlerdquo konur Ne var ki generaller senato oybirliğiyle karar verip gerekli parayı bahşetmezse bu zaferleri hak ettiği gibi şatafatlı bir biccedilimde kutlayamadığı gibi bazı durumlarda hiccedil kutlayamıyorlar Halka gelince konsuumlller merkezden ne kadar uzak olursa olsun her şeyden oumlnce onların goumlzuumlne girmek zorundalar Ccediluumlnkuuml barışın da anlaşmaların da şart-larını kabul veya reddedecek olan halktır ve daha da oumlnemlisi konsuumlller goumlrev suumlreleri (bir yıl) dolup bulundukları makamdan ayrılırken halka hesap vermek zorundalar Buumltuumln bunlardan oumltuumlruuml konsuumlllerin senato ya da halkın hissiyatını goumlz ardı etmesi son derece riskli

Dediğim gibi buumlyuumlk guumlce sahip senatoya gelince kamusal faaliyette oumln-celikle kalabalıkları dikkate almak ve onların isteklerine saygı goumlstermek zorunda Devlete karşı işlenen succedila verilen cezayı -ki oumlluumlm cezasıdır- karar-namesi halkın onayından geccedilmeden infaz edemez Benzer biccedilimde senatoumlr-leri doğrudan ilgilendiren -mesela senatonun geleneksel otoritesini azaltan veya senatoumlrleri işgal ettikleri makam itibariyle saygınlık hatta mal muumllk-ten mahrum eden- olası yasaların kabuluuml veya reddi de halkın inhisarında En oumlnemlisi şayet halkın vetosunu tribunlar da destekliyorsa senato karar-name ccedilıkaramayacağı gibi resmi veya gayriresmi olarak toplanamaz bile


156

Tribunlar her şeyden oumlnce ve her zaman halkın isteklerini ve buyruklarını yerine getirmekle yuumlkuumlmluuml Bu bakımdan kalabalıklar karşısında saygıyla karışık bir korku iccedilinde olan senato halkın hissiyatını goumlzetmek zorunda

Benzer biccedilimde halk da senatodan tuumlmuumlyle bağımsız değil ve senato-nun isteklerini hem bireysel hem toplumsal olarak dikkate almak zorunda Kamu binalarının onarımı veya inşası iccedilin İtalyarsquonın her yerinde accedilılan iha-lelerin -ki sayılamayacak kadar ccediloktur- kensorlar tarafından verilmesine ek olarak nehirler limanlar bağlar bahccedileler madenler arazi oumlzetle Roma huuml-kuumlmetinin denetimindeki her şeyden toplanan gelirler de var Buumltuumln bunlar geniş halk kitlelerini ilgilendiren şeyler zaten ihale almak veya bu işlerde ccedilalışmak istemeyen tek bir insan bile yoktur Bazıları ihaleleri kendileri iccedilin doğrudan kensorlardan satın alır bazıları kensorlarla ortak olur bazıları da bu insanlar iccedilin malını muumllkuumlnuuml hazineye teminat olarak goumlsterir Buumltuumln bu işlerin denetimini senato yapar Mesela bir taahhuumlt iccedilin ek suumlre tanıyabi-lir bir kazanın vuku bulması halinde muumlteahhitin sorumluluğunu hafifle-tebilir veya başarısızlığı halinde onu azledebilir Senatonun muumlteahhitlere buumlyuumlk zorluk ccedilıkarabileceği veya buumlyuumlk muumlsamaha goumlsterebileceği pek ccedilok alan vardır ve bunların her biri iccedilin başvuru mercii senatodur En oumlnemlisi kamu veya oumlzel ağır succedillamanın soumlz konusu olduğu davaların ccediloğuna sena-to uumlyeleri arasından seccedililen yargıccedillar bakar Netice itibariyle tuumlm yurttaşlar senatonun insafındadır ve her an ihtiyaccedilları olabileceği korkusuyla senato iradesine hararetli bir biccedilimde karşı gelmekten ccedilekinirler Benzer bir neden-le konsuumlllerin taleplerine de olur olmaz karşı ccedilıkmazlar zira iccedillerinden biri veya hepsi seferde konsuumlllerin mutlak otoritesi altına girecektir

Devletin birkaccedil organı arasındaki bu guumlccedil dağılımı her tuumlrluuml acil durumla yeterince baş edebilecek bir birliği ve daha iyisi bulunmayacak bir anayasal duumlzeni ifade etmektedir Ccediluumlnkuuml ne zaman bir dış tehlike bu guumlccedillerin bir ara-ya gelerek tek vuumlcut halinde hareket etmesini gerektirse senatoda toplanan guumlccedil oumlylesine olağanuumlstuuml bir guumlccediltuumlr ki yapılması gereken her şey tuumlm sınıf-lar tarafından hevesli bir rekabet ve durumun dayattığı adanma kararlılık ccedilerccedilevesinde başarıyla yuumlruumltuumlluumlrken kamuda veya oumlzel olarak ccedilalışan her birey de elindeki işi başarıyla tamamlamaya odaklanır Dolayısıyla devletin bu kendine has duumlzeni elde edilmek uumlzere kararlılıkla girişilen her şeyin elde edilmesini kesinleştirir ve ccedilok ccedilekici kılar Dahası bu gibi dış tehlike-ler atlatıldıktan sonra bile -insanlar zaferin ve zaferin meyvelerinin keyfini ccedilıkarır ve her zaman olduğu gibi kendini beğenmişlik ve tembellikle yavaş yavaş yozlaşmaya başlayıp saldırganlık eğilimi goumlsterirse- mevcut duumlzenin bu durum istismarını ıslah edecek guumlce her zamankinden ccedilok sahip olduğu goumlruumlluumlr Soumlz konusu uumlccedil sınıftan herhangi birinin kibirlenip haksız yere sal-


157

dırgan bir eğilim sergileme ihtimali uumlccedil sınıfın birbirine karşılıklı bağımlılığı nedeniyle ortadan kalkmakta boumlylelikle tarafların birbirinden ccedilekinip bir-birini denetlemesi suretiyle tam bir denge oluşmaktadır

Polibius Tarihler VI11-18

7 Yasanın Adalet Doğa ve Tanrırsquoyla İlişkisi Nedir

Marcus Tullius Cicero (İOuml 106-43) Romalı olmayan ve siyasi duruşu meccedilhul kısmen varlıklı bir aileden gelir Zamanının olabilecek en iyi eğitimini alır hatta bir suumlre Atinarsquoda da okur Kariyerini hukuk mahkemelerinde yapmayı seccediler ve Roma Cumhuriyetirsquonin son yıllarında belacircgatı sayesinde devlette oumlnemli mevkilere yuumlkselip İOuml 63rsquode konsuumll olur Cicero Cumhuriyetrsquoi tek adam youmlnetimine doumlnuumlştuumlren devri-min kurbanlarındandır Octavianrsquoın imparator olmadan oumlnce halkccedilı partinin başkan-lığı iccedilin ccedilekiştiği Marcus Antoniusrsquoun ajanları tarafından oumllduumlruumllmuumlştuumlr

Cicero sadece velut bir konuşmacı değil uumlretken bir yazar olarak bilinir Yazıla-rı Yunan felsefesi ve siyaset duumlşuumlncesinin Roma Devletirsquonin Latince konuşan Batı boumllgelerinde yayılarak popuumller hale gelmesine hizmet etmiştir Cicerorsquonun hukuk formasyonu siyasi konulardaki yazılarına Yunanistanrsquoın buumlyuumlk siyaset teorisyenlerin kinden daha farklı bir boyut kazandırır Aşağıdaki metin Cicerorsquonun konsuumll olmasın-dan on yıl sonra İOuml 52rsquode yazmaya başladığı Yasalara Dair adlı ccedilalışmasındandır

Yasalara Dair

Cicero

hellip Adalet iccedilin yaratıldığımız ve adaletin insanoğlunun goumlruumlşuumlnde değil Doğarsquoda temellendiği filozofların tartışmalarından ccedilıkan en oumlnemlideğerli gerccedilek olmalı Bu gerccedilek insan insanoğlunun kardeşliği ve birliği hakkında net bir kavrayış edinince apaccedilık ortaya ccedilıkar Ccediluumlnkuuml hiccedilbir şey biz insan-ların birbirine benzediği kadar birbirine benzeyemez Koumltuuml huylar ve batıl inanccedillar bazı daha zayıf zihinleri eğip buumlkmek suretiyle meyilli oldukları bir başka youmlne ccedilevirmese kimse kendisi kadar kendisi ve ldquodiğer herkesle birlikte kendisirdquo olamazdı Dolayısıyla insanoğlunu nasıl tanımlarsak ta-nımlayalım tek bir tanım herkes iccedilin geccedilerli olacaktır Bu insanoğlu ile insanoğlu arasında tuumlr olarak hiccedilbir fark olmadığının yeterli bir kanıtıdır eğer olsaydı tek bir tanım tuumlm insanlar iccedilin geccedilerli olamazdı ve tabii akıl tek başına akıl bizi hayvanların olduğu duumlzeyin uumlstuumlne ccedilıkararak bundan


158

sonuccedillar ccedilıkarmamızı ispatlamamızı veya ispatlayamamamızı tartışmamızı ve sorunları ccediloumlzmemizi ve sonuca varmamızı muumlmkuumln kılan akıl hepimizde var Farklı şeyler oumlğrense de en azından onu oumlğrenme kapasitesi itibariyle değişmez Aynı şeyler istisnasız duyular tarafından da fark ediliyor ve du-yuları uyaran şeyler hepimizin duyularını aynı şekilde uyarıyor ve oumlnceden değindiğim gibi zekacircnın gelişme suumlrecinin başlangıcında birimizin zihnine kazınanlar hepimizin zihnine aynı şekilde kazınıyor ve konuşma zihne ter-cuumlman olan konuşma farklı soumlzcuumlkler seccedilse de duygular itibariyle aynı şeyi anlatıyor Aslında hangi ırktan olursa olsun hiccedilbir insan yok ki bir rehber bulabilse erdemfazilet sahibi olmasın

İnsanlar koumltuumlye veya iyiye olan eğilimleri itibariyle de birbirlerine ben-ziyor Oumlrneğin haz da herkesi cezbeder ve baştan ccedilıkarıp koumltuumlluumlğe davetiye ccedilıkarırsa da iyi olanla doğal bir benzerliği var Ccediluumlnkuuml hafifliği ve hoşluğuyla bize mutluluk verir bu nedenle de -bir duumlşuumlnce hatası olarak- sağlıklı bir şey olarak kabul edilir kucaklanır Benzer bir yanlış algılamayla oumlluumlmden doğanın tasfiyesiymişccedilesine kaccedilıyor yaşama sarılıyoruz ccediluumlnkuuml yaşam bizi doğduğumuz kuumlredealanda tutuyor acıyı da en buumlyuumlk koumltuumlluumlklerden biri olarak goumlruumlyoruz ndash acımasızlığından oumltuumlruuml değil bize doğanın mahvına yol accedilıyormuş gibi geldiği iccedilin Aynı şekilde manevi değer ile şanşoumlhret arasın-daki benzerlikten oumltuumlruuml halkın tanıdığı ve saygı goumlsterdiği insanların mutlu şanşoumlhret sahibi olamayanların mutsuz olduğu duumlşuumlnuumlluumlr Dertler mut-luluklar arzular korkular ve kaygılar istisnasız hepimizin zihnini meşgul eder İnsanların farklı inanccedillara sahip olması oumlrneğin tanrı olarak koumlpek ve kedilere ibadet edenleri kuşatan batıl inanccedilların nitelik itibariyle diğerleri-ni kuşatan batıl inanccedillardan farklı olduğuna işaret etmez Hangi ulushalk kendisine ihsan edilen nezaketin şefkatin minnettarlığın ve yapılan iyiliğin hatırlanmasını istemez Kibri koumltuumlluumlğuuml zulmuuml ve nankoumlrluumlğuuml hangi ulushalk hor goumlrmez Tuumlm bunlar insanlığın bir ve buumltuumln olduğunu kanıtlar ve sonuccedil itibariyle doğru yaşamanın ilkelerine vakıf olmanın insanı daha iyi insan yapacağını goumlsterir

O halde bir sonraki nokta şu Doğa bizi Adalet duygumuzu birbirimizle paylaşacak ve herkese aktaracak şekilde yarattı Bu tartışma boyunca ldquoDoğardquo olarak adlandırdığım şeyin ldquoDoğarsquonın bize aşıladığı telkin ettiği şey olduğu-nun bilinmesini isterim Ne var ki koumltuuml alışkanlıkların yol accediltığı yozlaşmabozulma o kadar buumlyuumlk ki Doğarsquonın iccedilimizde (soumlzgelişi) yaktığı ateşin kıvıl-cımları bu yozlaşmabozulmayla soumlnduuml ve aksine bir koumltuumlluumlk ortaya ccedilıkıp yerleşti Ama insanoğlunun huumlkuumlmleri Doğa ile oumlrtuumlşseydi o zaman Adaletrsquoi herkes goumlzetirdi Nitekim şairin dediği gibi ldquoinsanlığa dair hiccedilbir şey ona ya-


159

bancı değilrdquo Ccediluumlnkuuml Doğa akıl bahşettiği yaratıklara sağduyu yani Hukukrsquou da bahşetti Hukukrsquou yani huumlkmetme ve yasaklama suumlrecinde uygulanan doğru akıl yuumlruumltmeyi de bahşetti İnsanoğluna Hukuk bahşedildiyse Adalet de bahşedildi Nitekim Sokrat yarar ile Adaletrsquoi birbirinden ilk kim ayırdıy-sa ona lanet okurken -ki bunu sık yapardı- haklıydı Sokrat bu ayrışmanın tuumlm koumltuumlluumlğuumlnfesadın72 kaynağı olduğundan yakınırdı () Buradan accedilıkccedila anlaşılıyor ki akıllı bir insan kendisi kadar erdemlifaziletli bir diğer insana sıradan bir iyilik yaparsa -bazıları iccedilin inanması zor ama- bu kaccedilınılmaz ola-rak diğer insanı kendisi kadar ccedilok sevdiğine işaret eder Ccediluumlnkuuml eşitler ara-sında ne fark olabilir ki Dostlukta en ufak bir ayrımcılık yapılırsa dostluk diye bir şey kalmaz ccediluumlnkuuml oumlzuuml oumlyledir ki dostlardan biri kendini kayıracak olsa dostluk biter

Ve boumlylece insanlar ceza ccedileker ama illa mahkeme kararıyla (zaten bir zamanlar hiccedilbir yerde mahkeme diye bir şey yoktu buguumln bile pek az yerde var var oldukları yerde de ccediloğu kez adaletsiz davranıyorlar) veya tragedya-lardaki73 gibi alev alev yanan meşalelerle değil peşlerine duumlşen Furies74rsquoin gazabına uğrayıp vicdan azabı ccedilekmek suretiyle ceza ccedilekerler

İnsanoğlunu haksızlık yapmaktan mezalimden alıkoyan doğası değil de cezalandırılma korkusu olacak olsa cezalandırılma tehlikesi ortadan kalkın-ca koumltuuml olanın endişeleneceği ne kalır Gerccedilek şu ki işlediği succedilu yuumlzsuumlzce inkacircr etmeyen succedillu yoktur ya da bir haklı oumlfke hikacircyesi uydurup işlediği succedilun affı iccedilin doğal bir doğruluk ilkesine sarılmayan Şimdi boumlylesi bir ilkeye koumltuumller bile sarılabiliyorsa onlar iyi olan tarafından gerccedilekten kıs-kanccedillıkla kollanmalıdır Ama insanoğlunu yanlış yapmaktan succedil işlemek-ten alıkoyan koumltuumlluumlğuumln [fikrinin] kendisi değil de yaşam boyu koumltuumlluumlkten ve succedil işlemekten alıkoyacak bir cezalandırılma korkusu ise o zaman kimse basiretsiz olarak goumlruumllemez Dahası iyi insan olmak iccedilin değil bir tuumlr ccedilıkar amacı guumlderek hareket etmişse ona iyi insan değil kurnaz insan denir Bir tanıkla yargıccediltan başka hiccedilbir şeyden korkmayan insan karanlıkta ne kadar uzun yol alabilir ki Eğer ıssız bir yerde tek başına kalmış biccedilare bir adamla karşılaşıp onun her şeyini soyabilecek durumda olsa ne yapacaktır Faziletli olan yani doğası icabı iyi olan insan onunla konuşacak ona yardım edecek ona yol goumlsterecektir başkaları iccedilin hiccedilbir şey yapmayan her şeyi kendi ccedilı-karı itibariyle değerlendiren diğerinin ise ne yapacağı accedilık Bu diğeri adamı

72 Bu ifadenin Stoacı okulun ikinci başkanı olan Cleanthes (İOuml 250) tarafından Sokratrsquoa atfedilmiş olduğu soumlylenir

73 Mesela Aeschylusrsquoun Eumenidesrsquoinde olduğu gibi Furies annesi Clytaemnestrarsquoyı oumllduumlren Orestesrsquoin peşine duumlşer

74 Furies Yunan efsanelerinde succedilluları cezalandırmakla goumlrevli yılan saccedillı uumlccedil tanrıccediladan biri


160

oumllduumlruumlp parasını ccedilaldığını inkacircr ederse bunu yaptığı şeyi doğal olarak koumltuuml addettiği iccedilin değil succedilu ortaya ccedilıkacağı yani başı belaya gireceği iccedilin ya-pacaktır Aman ne gerekccedile Sadece filozofun değil kaba bir koumlyluumlnuumln bile yuumlzuumlnuuml kızartabilir

Milletlerin geleneklerinde veya yasalarında olan her şeyin adil olduğuna inanmak aptallıktır Bu yasalar muumlstebit huumlkuumlmdarlar tarafından yuumlruumlrluumlğe konmuş olsa adil olurlar mıydı Adalet tektir tuumlm insanlığı bağlar ve tek bir Hukukrsquoa temellenir yani huumlkmetme ve yasak koyma suumlrecinde doğru aklınmantığın uygulanmasına Bu Yasarsquoyı bilmeyenler bir yerlerde yazılı olsa da olmasa da Adaletrsquoten yoksundur

Adalet yazılı yasalara ve toplumsal geleneklere uyumuygunluk olsaydı ve aynı insanların iddia ettiği uumlzere eğer her şey yarar terazisine vurulsaydı o zaman herkes kendince yararlıfaydalı goumlrduumlğuuml şeyi elde etmek iccedilin -eğer becerebiliyorsa- yasaları ccediliğnerdi Dolayısıyla Doğarsquoda olmasa Adalet olmaz yararda temellenen bu Adalet tuumlruuml bizatihi yarar tarafından yok edilirdi Ve eğer Doğa Adaletrsquoin temeli olarak goumlruumllmeyecekse bu (toplumun temellen-diği erdeminfaziletin) mahvoluş anlamına gelir Nerde kaldı acirclicenaplık ya da vatan sevgisi ya da sadakat ya da yardımlaşma eğilimi ya da minnet duy-gusu Tuumlm bu erdemler tuumlrdeşlerimizi (diğer insanları) doğal olarak sevme temayuumlluumlmuumlzden kaynaklanır ve Adaletrsquoin temelinde bu yatar Aksi halde sadece tuumlrdeşlerimizi değil tanrılar iccedilin yapılan ayinleri toumlrenleri de unutur gideriz Ben bunların korku saikiyle değil insan ile Tanrı arasında mevcut yakın ilişki nedeniyle suumlrduumlruumllmesi gerektiğini duumlşuumlnuumlyorum Adalet ilke-leri insanların kararına ya da prenslerin fermanına ya da yargıccedilların huumlkmuuml-ne dayandırılsaydı o zaman Adalet -halkın da onayıyla- hırsızlığı zinayı sahteciliği onaylardı Şayet ahmaklar vardıkları huumlkuumlmlerle Doğa yasalarını değiştirilebilecek kadar buumlyuumlk guumlceiktidara sahipse o zaman neden koumltuuml ve muzır olanın iyi ve hayırlı olduğunu buyurmuyorlar Ya da şayet bir ya-sayla Adaletsizliği Adaletli yapabiliyorlarsa koumltuumlyuuml de iyi yapamazlar mı Gelin goumlruumln ki iyi yasalarla koumltuuml yasaları tefrik ediyor ve bunu sadece doğa standartlarına başvurmak suretiyle yapıyoruz Doğarsquonın tefrik edebildiği tek şey Adalet ve Adaletsizlik değildir elbet Doğa istisnasız olarak haysiyetli ve haysiyetsiz olanı da tefrik eder Nasıl ki şeyleri ayırt edip zihnimizde formuuml-le etmemiz her birimizde var olan akılmantık sayesinde muumlmkuumln olmak-taysa haysiyetli davranışı meziyet haysiyetsiz davranışı ahlak bozukluğu olarak tanımlayan da zihnimizdir Bunların Doğa tarafından belirlenen sabit huumlkuumlmler değil birer goumlruumlş meselesi olduğunu ancak bir deli iddia edebi-lir Dili yanlış kullanarak bir ağacın veya bir atın meziyetinden bahsedecek olsak bile bu bir goumlruumlş meselesi değil Doğa huumlkmuumlduumlr Şayet meziyet bir


161

goumlruumlş meselesi olarak değerlendirilecekse o zaman ona dair birkaccedil şey daha dikkate alınıp oumlyle değerlendirilmelidir oumlrneğin kim bir insanı sağduyulu olarak değerlendirip bunun kendi yapısında olmadığını soumlyleyebilir Ccediluumlnkuuml erdem tam anlamıyla gelişmiş bir akılidrak demektir ve bu kesinlikle doğal-dır dolayısıyla haysiyetli olan her şey aynı zamanda doğaldır75

Ve akıl Devlet yaşamında yer almak iccedilin doğduğunu (var olduğunu) id-rak edince sadece alışılmış tartışma youmlntemini değil bunu daha uumlretken kılan suumlreklilik youmlntemini de uygulamak suretiyle oumlrneğin uumllkelerin nasıl youmlnetilmesi yasaların nasıl yapılması koumltuumllerin nasıl cezalandırılması iyi-lerin nasıl korunması başarının nasıl oumlduumlllendirilmesi gerektiğini duumlşuumlne-cek yurttaşlarının onayını alacak şekilde onların iyiliği ve yararına doumlnuumlk youmlnergeler yayınlayacak onları haysiyetli davranmaya youmlnlendirerek yanlış yapmalarını oumlnleyecek zor durumda olanlara destek olacak ve cesaret sahi-bi akıllı insanların davranışları ve oumlğuumltleri kadar koumltuumllerin alccedilaklıklarını da sonsuza dek hafızalarda kalacak şekilde bir kuşaktan diğerine aktaracaktır

Cicero Concerning the Laws Harvard University Press 1918

8 Buumlyuumlk Oumllccediluumlde Medenileşmiş Bir Devletin Yurttaşı İlkel İnsanlar Hakkındaki Ccedilalışmalardan Ne Oumlğrenebilir

Roma devletinin Kartaca Savaşırsquonı takiben buumlyuumlmeye başlaması Cumhuriyetrsquoin duumlnyayı youmlnetmekten ziyade İtalyan şehirlerinden oluşan bir konfederasyonu youml-netmeye uygun kurumlarının bozulup gerilemesine yol accediltı Bu kurumlar yuumlz yıllık bir buhran doumlneminden sonra yeniden yapılanmış Romarsquonın ilk imparatoru olarak Augustus unvanını alan Octavian (İOuml 63ndashİS 14) tarafından bu buumlyuumlk imparatorlu-ğun ihtiyaccedillarına cevap verecek şekilde takviye edilerek yuumlzyıllarca suumlren ccedilekişmeler sonucu hırpalanmış olan Akdeniz havzasında Romarsquonın barışı tesis etmesi ve suumlrduumlr-mesini sağlamıştır

Yazıları ve etkin fikirlerine karşın Cornelius Tacitus (55-120) hakkında pek az şey bilinir İngilterersquodeki askeri başarıları ile uumlnlenen İmparator Domitianrsquoın isteği uumlze-rine Romarsquoya geri doumlnen General Agricolarsquonın damadıdır ve kayınpederine hayran-dır Tacitus 112-113rsquode Asya valisi olarak goumlrev yapmış başarılı bir hatip olarak uumln salmıştır Yazılarında Roma aristokrasisinin Cumhuriyetrsquoe duumlşkuumlnluumlğuumlnuuml ve İmpara-torların otokratikdespot youmlnetimine karşı giderek artan hoşnutsuzluğu dile getirir Bir tarihccedili olarak ccedilalışmalarının buumlyuumlk bir kısmını Pax Romana (Roma Barışı) doumlne-minin sakin ortamında yapmış istikrarlı ve aydınlanmacı Trajan doumlnemini (98-117)

75 Bu yasayı I Boumlluumlmrsquode yer alan Kitab-ı Mukaddes seccedilkileriyle kıyaslayın


162

Trajanrsquoın seleflerinin kararsızlıklarını ve değişkenliklerini sergilemek iccedilin kullanmıştır Tacitusrsquoun De origine et situ Germanorum (Germenlerin Koumlkeni Uumllkesi ve Halkı) adlı ccedilalışmasından alınan aşağıdaki boumlluumlm bu ldquoilkelrdquo toplumdaki yaşamı genellikle olumlu bir ifadeyle tarif eder

Germania76

Cornelius Tacitus

Germenlerin evlilik bağları nedeniyle başka kabilelerle karışmadıklarını ayrı bozulmamış bir halk olarak kaldıklarını soumlyleyenlerin duumlşuumlncelerine katılıyorum Bu nedenle sayılarının ccedilokluğuna karşın Germenler her yerde birbirlerine benzemektedir Keskin mavi goumlzler kızıl saccedillar ve sadece olma-dık işlere yeteneği olan iri vuumlcutlar Germenler ccedilalışmaya bizim kadar katla-namaz Susuzluk ve sıcaktan da hiccedil hoşlanmazlar Aksine toprakları ve ik-limleri onları soğuğa ve accedillığa alıştırmıştır

Germanya birbirinden ccedilok farklı boumllgeleri iccedilermesine karşın genellikle sık ormanlıklarla ve pis bataklıklarla kaplıdır Galliarsquoya komşu olan boumllge-leri daha nemlidir Noricum ve Pannonia tarafı ise daha ruumlzgacircrlıdır Toprak ekime elverişlidir ama meyve ağaccedillarından yoksundur Ccedilok sayıda suumlruumlle-ri vardır ama hayvanlar hep kuumlccediluumlktuumlr Sığırlar bile buumlyuumlduumlkleri zaman iri boynuzlara sahip olamazlar Germenlerin en hoşlandığı şey suumlruumllerindeki hayvan sayısının fazlalığıdır Hayatta servet adına en ccedilok oumlvuumlnduumlkleri şey budur Tanrıların onları hem altın hem de guumlmuumlş varlığından mahrum bı-rakmış olmasının bir ceza mı yoksa ihsan mı olduğuna karar veremedim Gerccedili Germanyarsquoda altın ya da guumlmuumlş madenleri bulunmadığını kesin olarak soumlyleyemem ccediluumlnkuuml kimse araştırmamıştır Madenleri araştırma konusunda bizim gibi davranmazlar Germanyarsquoda tanrılara ya da oumlnderlere hediye ola-rak verilen guumlmuumlş vazolar goumlrebilirsiniz Fakat guumlmuumlşuuml topraktan yapılmış ccedilanak kadar sıradan bir şey sayarlar Ancak bize yakın yerlerde yaşayanlar ticarete alışkın oldukları iccedilin altın ve guumlmuumlşuumln değerini oumlğrenmiştir Parala-rımızdan bazılarını tanıyıp seccedilebilirler İccedil kısımlarda yaşayan halk ise daha ilkeldir ve eski takas youmlntemlerini kullanır Alışık oldukları kenarları ccedilizgili ve uumlzerinde iki atlı savaş arabası figuumlruuml bulunan eski paraları77 ccedilok severler Ayrıca guumlmuumlşuuml altından daha ccedilok severler Aslında bu bir zevk meselesi de-ğil ccediluumlnkuuml sıradan ve kuumlccediluumlk şeyler satın alan insanların işine kuumlccediluumlk guumlmuumlş

76 Almanya77 Denarius Roma para sisteminin temel sikkelerinden biri


163

paralar daha ccedilok yararDemir bol değildir Zaten bu sahip oldukları silahlardan da anlaşılır Kı-

lıccedil ve uzun mızrakları pek kullanmazlar Kargı ya da kendi dillerinde framea adını verdikleri bir silahları vardır Framea kısa dar başlı olmasına rağmen ccedilok keskin ve kullanışlı bir silahtır Hem uzak hem yakın doumlvuumlşte kullanıla-bilir Atlıların kalkanları ve mızrakları piyadelerin ise kargıları vardır Her asker ccedilok sayıda silah taşıyabilir ve bunları uzağa fırlatabilir Nadiren hafif bir ayakkabı kullanırlar ama genelde ccedilıplak ayakla savaşırlar Goumlsterişli suumls-leri de yoktur Sadece birbirlerinden ayırt edilebilmek iccedilin kalkanlarını par-lak renklere boyarlar Ccedilok azı zırh giyer Başlık takanlar ise hemen hemen yok gibidir Atları biccedilimsizdir ve ccedilok hızlı hareket edemezler Atlıları bizim-kiler gibi daireler ccedilizmeyi bilmez Sadece ileriye doğru gitmeyi ve sağa doğ-ru doumlnmeyi bilirler Doumlnuumlş sırasında safları o kadar kalabalık olur ki nere-deyse hiccedilbir asker geride kalmaz Genelde piyadelerinin daha guumlccedilluuml olduk-ları bilinir Bu nedenle atlılar ve piyadeler karışık olarak savaşır Savaş sıra-sında seccedilme bir piyade birliği asıl ordunun oumlnuumlnde yer alır Piyadeler ccedilok hızlı hareket edebildiğinden gerektiğinde atlılarla da savaşabilirler Piyade-lerin sayıları bellidir Her koumlyden yuumlzer kişi alınır Seccedililenler kendi koumlyle-rinde ldquoyuumlzlerrdquo adıyla anılır İlk zamanlar sıradan bir durumu ifade eden bu kavram şimdilerde ccedilok şerefli bir anlam taşımaktadır Germenlerin safları kama şeklindeki birliklerden oluşur Mevzilerinden geri ccedilekilmek ya da tek-rar saldırmak iccedilin biraz gerilemek korku değil tedbir olarak adlandırılır So-nucu belli olmayan savaşlardan sonra bile oumlluumllerini alıp geri goumltuumlruumlrler Kal-kanını kaybetmek en buumlyuumlk şerefsizliktir Kalkanını kaybeden kimse bir top-lantıya ya da kurban kesme toumlrenine giremez Bir savaşta uğranılan yenilgi-den sonra geri kalanların uumlzerindeki lekeyi temizlemek iccedilin kendilerini oumll-duumlrduumlkleri goumlruumllmuumlştuumlr

Krallar ailelerine goumlre komutanlar ise yeteneklerine goumlre seccedililir Kralla-rının sınırsız yetkileri yoktur Komutanlar yetkilerine dayanarak değil yal-nızca cengacircverliklerini ispatlamak suretiyle mevkilerini koruyabilir İdam hapis ve kırbaccedillama iccedilin sadece rahiplere izin verilmektedir Bu cezalar asla komutanlar tarafından verilmez Boumlyle bir cezayı ancak savaşta aralarında bulunduklarına inandıkları kabile tanrıları verebilir Barış zamanı ağaccedilların uumlzerinde bulunan kutsal idol ve alametifarikalarını indirip savaşa giderler Atlı birlikler ve kama şeklinde duumlzenlenmiş olan piyade birlikleri kabilelere goumlre savaş duumlzeni alır Savaşta bu denli cesur olmalarını sağlayan da budur Ccediluumlnkuuml en sevdiği insanlar yakında bulunur kadınların bağrışmalarını be-beklerin ağlamalarını kendi kulaklarıyla duyarlar Tuumlm Germenler kendi ka-bilesindekiler tarafından oumlvuumllmeye bayılır Annelerine ve karılarına yarala-


164

rını goumlsterirler Kadınlar ise erkeklerin yaralarını tedavi etmekten korkmaz Savaş sırasında onlara yiyecek verip cesaretlendirirler

Bazı savaşlarda dağılan ve bozguna uğrayan orduların kadınlar tarafından yeniden bir araya getirildikleri anlatılır Boumlyle durumlarda Germen kadınla-rı hiccedil ara vermeden dua eder goumlğuumlslerini accedilarak esaretin uzak olmadığını anlatmaya ccedilalışırlar Germenler esir duumlşmekten kendileri iccedilin değil kadınla-rı iccedilin korkmaktadır Onların sadık kalmalarını sağlamak iccedilin asil ailelerin kızlarını rehin almak yeterlidir Germenler kadınların geleceği bilme gibi bir yetenekleri olduğuna inanır Onların tavsiyelerine asla boş vermezler ve so-rularını her zaman yanıtlarlar İmparator Vespasianusrsquoun zamanında Veleda adında bir kadın goumlrduumlk Ccediloğu insana goumlre o bir tanrıccedilaydı Daha oumlnce de Aurinia ve başka oumlluumlmluumllere buumlyuumlk ve ilahi bir saygı goumlsterdikleri vakidir Ancak davranışlarının nedeni yaltaklanmak değil onları gerccedilekten tanrıccedila yapmak isteğidir

Oumlnemsiz konularda kabile oumlnderleri kendi başlarına karar verir Daha oumlnemli konularda ise oumlnderler bir araya gelir Halkın karar vermesi gereken durumlarda da oumlnderlerin konuyu oumlnceden aralarında goumlruumlşmeleri gerekir Beklenmedik ve ani bir şey olmadıkccedila ay başlangıccedillarında ya da dolunay zamanında toplanırlar Boumlyle zamanların yeni işlere başlamak iccedilin en uğurlu guumlnler olduğuna inanırlar Zamanı hesaplarken bizim gibi guumlnduumlzleri değil geceleri sayarlar Toplantıların ve anlaşmaların guumlnleri buna goumlre hesapla-nır Germenlere goumlre guumln geceden sonra gelir Oumlzguumlrluumlk aşkı adeta bir kusur sayılabilecek kadar fazladır Gerektiğinde hemen toplanırlar fakat geciken-ler yuumlzuumlnden birkaccedil guumln kaybedilir Toplantı başlayınca herkes silahlı ola-rak oturur Toplantıda sessizliği bu işle goumlrevlendirilmiş olan rahipler sağlar Daha sonra yaşı soyluluğu daha oumlnceki savaşlarda yaptıkları ya da guumlzel konuşması bakımından oumlne ccedilıkan krallar ve oumlnderler konuşur Fakat konuşa-cak kimse konuşma hakkını ancak ikna guumlcuumlyle elde edebilir Soumlylenenler hoşlarına gitmezse homurdanarak reddederler Beğenirlerse kargılarını şa-kırdatırlar Boumlyle bir alkış en buumlyuumlk başarı sayılır

Savaş başladığında bir oumlnderin yanındakilerden geri kalması ve yanında-kilerin de oumlnderden aşağı kalmaları aynı derecede ayıp sayılır Oumlnder oumllduumlk-ten sonra savaş meydanından sağ doumlnmek insanın yaşamının sonuna dek silemeyeceği kara bir lekedir Oumlnderi korumak ve kendi kahramanlıklarını


165

ona mal etmek askerlerin yemin ettikleri bir şeydir Oumlnder zafer iccedilin adam-ları oumlnder iccedilin savaşır Bir yerde uzun yıllar devam eden barış soumlz konusuy-sa o kabiledeki asil ailelerin ccedilocukları savaşmakta olan bir başka kabilenin yanına gider Barış ve sessizlikten hiccedil hoşlanmazlar Tehlikeli zamanlarda uumln daha kolay kazanılır Ayrıca sahip oldukları bu kadar buumlyuumlk ordu savaş olmazsa youmlnetilemez Ccediluumlnkuuml oumlnderleri onlara savaş atlarını ve uumlnluuml yenil-mez kanlı mızraklarını verir Ccedilok lezzetli olmasa da bol olan yemeklerin ve eğlencelerinin masrafını oumlnderler karşılar Bu coumlmertliğin giderleri harp ve yağmadan sağlanır Bu adamlar iccedilin tarlaları suumlrmek bir yılın uumlruumlnuumlnuuml bek-lemek duumlşmanla savaşılarak ele geccedilirilen paralar karşılığında bir şey kazan-maktan ccedilok daha zordur Bir hedefe adam oumllduumlrerek ulaşma şansları varsa aynı şeyi ccedilalışarak elde etmeyi tembellik ve uyuşukluk sayarlar

Savaşmadıkları zaman ccedilok fazla avcılık da yapmazlar Genelde boş boş oturup yemek yer ve uyurlar En cesurları hatta savaşccedilıları bile hiccedilbir şey yapmaz Ccediluumlnkuuml evlerin ve tarlaların bakımları kadınlar yaşlılar ve aile iccedilindeki zayıf kimseler tarafından yapılır Kendileri ise boş boş dolanır Karakterlerinde şaşırılacak bir terslik vardır Tembelliği sever ama barış-tan hoşlanmazlar Kabiledeki her adamın kendi isteğiyle oumlnderlere sığır ve yiyecek vermesi geleneği vardır Onlara goumlre bu bir şereftir Hem de ihti-yaccedillarını karşılar Komşu kabilelerden gelen hediyelerden ccedilok hoşlanırlar Hediyeler sadece kişiler tarafından değil aynı zamanda devlet tarafından goumlnderilir Hediyeler genelde seccedilkin atlar muhteşem zırhlar madeni gouml-ğuumlsluumlkler ve yakalıklardır Daha sonraki yıllarda para almayı da bizden oumlğrenmişlerdir

Germanyarsquoda evlilik bağları ccedilok kuvvetlidir Diğer gelenekleri bunun ka-dar oumlvguumlyuuml hak etmez Barbarlar iccedilinde sadece Germenler tek bir kadınla yaşar Ccedilok az kimse bu kuralın dışına ccedilıkar Onlar da asalet nedeniyle birden fazla kadın almak zorunda bırakılanlardır Drahomayı kadın kocaya değil koca kadına verir Anne baba ve akrabalar duumlğuumlne gelip hediyeleri inceler Hediyeler kadının hoşuna gidebilecek ve saccedilına takabileceği tuumlrden şeyler değildir Genelde bir ccedilift oumlkuumlz gemli bir at ya da kalkan mızrak kılıccedil gibi şeylerdir Kadın da kocasına silah hediye eder Bu toumlren bizim nikacirch toumlre-nimizin goumlreneklerimizin ve evlilik tanrılarımızın yerini tutar Bir kadının kendisini cesaret ve savaştan uzak saymaması gerekir Evlilik hayatının baş-langıcında yapılan toumlrende kadına ccedilalışmada ve tehlikede kocasının ortağı olması barışta ve savaşta da aynı şekilde cesaretle davranması gerekeceği


166

soumlylenir Boyunduruklu oumlkuumlzler gemli atlar ve hediye silahlar bunu accedilık-ccedila goumlsterir Germenlere goumlre bir kadın boumlyle yaşayıp boumlyle oumllmelidir Aldı-ğı emaneti namusuyla koruyup ccedilocuklarına miras bırakmalıdır Bu oumlyle bir emanettir ki zamanı gelince kendi gelinleri de bunu alıp torunlarına miras bırakacaklardır

Bu nedenle ccedilok sakin bir yaşam suumlrerler Tiyatronun rahatsız edici et-kileri veya ziyafetlerin insanı tahrik eden havası onların ahlakını henuumlz bozmamıştır Ne erkekleri ne de kadınları mektuplaşır Sayılarına oranla kocasını aldatan kadın ccedilok azdır Boumlyle bir durum ortaya ccedilıktığında kocası-nın karşılık vermesine izin verilir Karısının saccedillarını keser ailesinin goumlzleri oumlnuumlnde onu soyar ve koumlyuumln ortasında kamccedilılar Namusunu satmış bir kadın affedilmez Boumlyle bir kadın guumlzel genccedil ve zengin bile olsa koca bulamaz Ccediluumlnkuuml Germanyarsquoda kimse namussuzluğa guumllmez ahlak bozukluğunu ldquodev-rin bozulduğunardquo bağlamaz Ren Boumllgesirsquonde yaşayan kabilelerde sadece ba-kirelerin evlenmesine izin verilir Buralarda yaşam daha da iyidir Boumlylece kadın kocasını tek bir vuumlcut tek bir hayat olarak kabul eder Daha sonrasını duumlşuumlnmez daha fazlasını istemez Sanki evlilik hayatını kocasından daha ccedilok seviyor gibidir Ccedilocuklarının sayısını kısıtlamayı veya sonradan olan ccedilocuklarından birini oumllduumlrmeyi cinayet sayarlar Onların iyi ahlakları başka yerlerdeki iyi kanunlardan ccedilok daha etkilidir

Cornelius Tacitus Germania amp Britannia ccedileviren Furkan Akderin Alfa Basım Yayın Dağıtım Ltd 2006

9 Roma Youmlnetiminin İyi Youmlnleri Nelerdi

Aelius Aristides İkinci yuumlzyılda İmparatorluğun doğu sınırlarında gezerek pek ccedilok konuda sanatsal uumlslupla konuşmalar yapan dersler veren gezginci hatiplerden-dir Nutukları arasında en iyi bilinenler Atina İzmir (Smyrna) ve Romarsquoya duumlzduumlğuuml methiyeler ile İmparatora yağdırdığı iltifatlardır Aşağıdaki metin Antonius Piusrsquoun (138-161) coumlmert ve nispeten huzurlu saltanat doumlneminde Romarsquoda yaptığı (156) konuşmadan alınmıştır Aristidesrsquoin bu konuşması fazlasıyla oumlvguuml dolu olsa da Roma İmparatorluğursquonun bu en iyi doumlneminde Romalılar hakkında bilgi veriyor olması ba-kımından dikkate değer bulunur Aristides konuşmasında Romarsquonın oumlnde gelenlerini memnun edeceğini duumlşuumlnduumlğuuml hususların uumlstuumlnde durur Benzeri oumlvguumllere İmpa-ratorluğun diğer birccedilok vilayetinde de ortaya ccedilıkarılan ve aynı doumlneme tarihlenen kitabelerde de rastlanmaktadır


167

Romarsquoya

Aelius Aristides

İmparatorluğunuz uccedilsuz bucaksız ve şamil olmakla birlikte sınırlarının ccedilevrelediği alandan ziyade kusursuzluğuyla buumlyuumlktuumlr İmparatorlukta baş-kalarının elinde olan birilerinin zorla işgal ettiği veya diğerlerinin isyan ccedilı-karmak suretiyle koparıp aldığı zapt edilebilir hiccedilbir boşlukgedik yoktur Ancak kendisine (Roma İmparatorluğu) sahip ccedilıkabilecek olanların diyarı olduğu halde78 Kralrsquoın diyarı olarak anılmasına şaşmamalı Satrapların kral-ları yokmuş gibi birbirleriyle ya da değişik şehirlerin şuna veya buna karşı savaşmasında askeri birliklerin bir şehre goumlnderilip diğerinden kovulma-sında79 da şaşılacak bir şey yoktur Medeni duumlnya sonsuza kadar kaim olacak bu imparatorluğa hep birlikte ve bir korodan ziyade iyice temizlenmiş bir fluumltten ccedilıkarcasına yayılan net bir sesle dua etmektedir komutadaki oumlndere ne kadar da uygun Medeni duumlnya korosu Orsquonun bir soumlzuuml veya işaretiyle tuumlm direktiflerini yerine getirilmekte Yapılacak bir şey varsa Orsquonun tuumlm yapması gereken karar vermek

Şehirlere ve etnik gruplara goumlnderilen valilerin hepsi birer huumlkuumlmdar ama youmlnetilenler kendilerini ilgilendiren konularda ve birbirleriyle ilişki-lerinde eşittir Youmlneticilerin youmlnettikleri insanlardan tek farkı onlara her şeyden oumlnce nasıl iyi birer yurttaş (tebaa) olacaklarını oumlğretmeleridir80 Buuml-yuumlk vali onlara oumlylesine saygı aşılamış ve onların taleplerini oumlylesine yerine getirmiş durumda ki youmlnetilenler onun kendileri iccedilin en iyiyi yaptığından eminler Nitekim onu guumlcendirmekten korkuyor ve -sanki karşılarında dedi-ğim dedik bir despot varmış gibi- ona korkuyla karışık saygı duyuyorlar Hiccedil kimse İmparatorrsquoun adını duyunca etkilenmemezlik edemediği gibi ayağa kalkıp bir nefeste iki dua okuyor birini Orsquonun adına Tanrılar iccedilin diğerini ise kendi adına Orsquonun iccedilin Valiler kamu veya oumlzel davalarda oumlne suumlruumllen iddiaların youmlnetilen itibariyle geccedilerliliğinehaklılığına dair en ufak bir kuşku duyacak olsa Orsquona hemen ne yapmaları gerektiğini soran bir yazı goumlnderi-yor ve Orsquondan cevap gelinceye kadar şefi bekleyen bir koro gibi bekliyorlar Dolayısıyla İmparatorrsquoun vakit buldukccedila imparatorluğun doumlrt bir yanını kendisini şu veya bu insanlara goumlsterdiğinden emin olmak uumlzere şahsen dolaşması gerekmiyor Tuumlm medeni duumlnyayı oturduğu yerden mektuplarla

78 Bir diğer ifadeyle uumllke ismen de olsa sadece huumlkuumlmdara ait değildir 79 Pers İmparatorluğursquonun şehirlerini youmlneten Satraplar eski doumlnemde birbirleriyle suumlrekli muumlcade-

le etmeleriyle uumlnluumlduumlr 80 Bazı valiler şehir-devletlere bazıları ise şehir-devlet olacak kadar gelişmemiş boumllgelere goumlnderilir

Aristides bu boumllgelerdeki insanları ldquoetnik gruplarrdquo olarak niteler


168

youmlnetmesi ccedilok daha kolay ccediluumlnkuuml bu mektuplar kanatlı ulaklarla iletiliyor-muşccedilasına neredeyse yazıldıkları an Orsquonun eline geccediliyor81

Şimdi en ccedilok şaşkınlık hayranlık uyandıran ve minnettarlığın hem soumlz hem davranışla suumlrekli ifade edilmesini gerektiren bir şeyden soumlz edeceğim Bu uccedilsuz bucaksız İmparatorluğun sınırsız guumlccedil sahibi ve guumlccedilluuml youmlneticile-ri olan sizler buumlyuumlk bir başarı kazandınız Bu başarının tuumlmuumlyle size ait olduğu kesin İmparatorluk sahibi olanlar arasında sadece siz huumlr insan-lara huumlkmediyorsunuzhellip (İmparatorluğun şu veya bu boumlluumlmuuml şu veya bu huumlkuumlmdarın youmlnetimine verilmemiştir) Ne halkı şunun veya bunun esareti veya himayesi altına girmiş ne de kendisi kadar huumlr olmayan birine teslim edilmiştir82 Ama nasıl ki tek bir şehir-devletten ibaret olan youmlnetimler youmlne-tilenleri goumlzetmek ve korumak uumlzere bir sulh yargıcı atarlarsa tuumlm medeni duumlnyayı tek bir şehir-devletiymişccedilesine youmlneten sizler de her zaman olduğu gibi seccedilimleri takiben valiler atıyorsunuz ndash koumllelere efendilik yapmak uumlzere değil youmlnetilenleri goumlzetmek ve korumak uumlzere Dolayısıyla bir vali goumlrev suumlresi bitince daha uzun suumlre goumlrevde kalma muumlcadelesi vermeksizin veya toprak kavgası yapmaksızın alccedilakgoumlnuumllluumlluumlkle yeni gelene yol veriyor hatta (makamında) halefini karşılayacak kadar bile beklemiyor

Yuumlksek mahkemeye başvuru kolayca yapılıyorhellip (ve bunu yapanlar) Kendilerini yerel mahkemenin verdiği kararı kabul edenlerden daha faz-la tehdit altında hissetmiyor Dolayısıyla denilebilir ki buguumlnuumln insanları youmlnetiminden mutlu oldukları suumlrece goumlnderilen valiler tarafından youmlneti-liyor Bunlar eski ldquoHuumlr Cumhuriyetrdquoinizin sunduğu avantajların oumltesinde avantajlar değil midir Ccediluumlnkuuml Halk Huumlkuumlmetirsquonin olduğu yerde şehir mah-kemesinde verilen bir kararın hatta başka juumlrilerin verdiği kararın dışına ccedilıkılamaz ama (hellip) ne olursa olsun insan yerel yargıya saygı goumlstermelidir Ama artık bir başka yargıccedil var kavrayışının hiccedilbir adil kararı ıskalamadığı guumlccedilluuml bir yargıccedil

Aelius Aristides To Rome ldquoThe Ruling Powerrdquo Transactions of the American Philosophical Soci-ety 1953

81 Aristides burada imparatorluğun İkinci yuumlzyılda gayet gelişmiş olan buumlrokratik sistemini ima etmektedir Şehir ve boumllgeler oumlnemine goumlre tasnif edilmiş ve yeterli kolluk guumlcuumlyle donatılmıştır İletişim hızlı ve guumlvenlidir Yazılı talimatlar buumlrokrasinin dikkatle izlenmesinden buumlyuumlk kazanccedil elde eden resmi bir teşkilat tarafından harfiyen uygulanırdı

82 Orta Doğursquodaki huumlkuumlmdarlıklar ccediloğu kez huumlkuumlmdarın malıdır ve kişisel muumllkuuml gibi youmlnetilir Aristides burada yerel youmlnetimler benzer bir yetkiyle youmlnetiliyor olsa bile youmlneticinin kendisinin huumlr olmadığını ima eder


169

10 Roma Hukukunun Dayanakları Ve Kaynakları Nelerdir

Bir hukukccedilu olarak İmparatorluk katında herhangi bir makamı işgal etmediği halde ortaya koyduğu muazzam eserler Gaiusrsquou (İkinci yuumlzyıl) Romarsquonın en oumlnde gelen hukuk yazarlarından saydırır Taşra hukuku hakkındaki uzun muumltalaası bazı bilim adamlarının onun taşralı bir hukukccedilu olduğuna huumlkmetmesine yol accedilıtığın-dan ccedilağdaşları tarafından yok sayılmış yaşadığı doumlnemde popuumller olamamıştır Oumlte yandan bu talihsiz durum Gaiusrsquoun Roma hukukunun kodifikasyonu uumlzerindeki etkisi nedeniyle fazlasıyla telafi edilmiş sayılır Institutiones adlı ccedilalışmasından alınan aşağıdaki pasaj Roma hukukunun kaynaklarını diğer bir deyişle belirleyici unsurları itibariyle hukukccedilular tarafından tuumlmuumlyle paylaşılan goumlruumlşlerini oumlzetler (JS)

Institutiones83

Gauis

Belirli bir mevzuat ve gelenekler ccedilerccedilevesinde youmlnetilen her halkmillet kısmen kendine has bir hukuka kısmen de tuumlm insanlığın ortak hukukuna tabidir Halkınmilletin kendisi iccedilin oluşturduğu kendine oumlzguuml hukuka ius civile (medeni hukuk) denir yani civitasrsquoın (Devlet) oumlzel hukukudur İnsan-lığın doğal olarak akıl suumlzgecinden geccedilirmek suretiyle geliştirdiği hukuka ise ius gentium (milletler hukuku veya duumlnya hukuku) denir bu tuumlm insanlığın tabi olduğu hukuktur Nitekim Romalılar da kısmen kendilerine has oumlzel hukuku kısmen de insanlığa has ortak hukuku goumlzetirhellip

Romalıların yasaları legesrsquoler (imparator emirnameleri) plebisitler senatuconsultrsquolar imparatorluk nizamnameleri buna hak kazananların ya-yınladıkları bildiriler ve buumltuumln bunların tuumlmuuml hakkında acirckil adamların muuml-talaalarından oluşur

Plebisit plebsrsquoin huumlkmuuml ve emridir Plebs populusrsquotan farklı bir şeydir Populus soylular dahil tuumlm yurttaşları ima eder oysa plebs soyluları84 dışla-yarak sadece sıradan yurttaşları tanımlar Daha oumlnceleri soylular icazet ver-medikleri plebisitlerin kendilerini bağlamadığını iddia ederdi Ne ki plebi-sitlerin tuumlm populusrsquou bağlamasını sağlayan bir L Hortensia85 geccedilirildikten sonra legesrsquolerle eşitlendi

83 Hukuk kurumları anlamına gelmektedir84 Cumhuriyet doumlneminde uumlst-sınıf soylular (patricians) ile alt-sınıf avam (plebeians) farkı ccedilok be-

lirgindi Gaius alt-sınıfın uumlst-sınıfa karşı verdiği hukuk muumlcadelesi sonunda kazandığı eşitlik sta-tuumlsuumlnden soumlz etmekte

85 Bir yasa teklifi olan Lex Hortensius Hortensius adlı bir resmi goumlrevli tarafından sunulduğu iccedilin bu adı almış İOuml 278rsquode yasalaşmıştır Bu yasanın alt-sınıfın (plebeians) zaferinde oumlnemli bir yeri vardır


170

Senatuconsultrsquolar senatonun talimat ve buyruklarıdır tartışmalı da olsa lex guumlcuumlndedir İmparatorluk nizamnameleri imparatorun emir kararname veya yasa yoluyla verdiği buyruklardır ve imparatorun imperiumrsquouna (em-retme yetkisine) bir lex vasıtasıyla sahip olduğuna bakılırsa bunların da lex guumlcuumlnde olduğuna şuumlphe yoktur

Bildiri yayınlama hakkına sahip olanlar Romalılarca seccedililen sulh yargıccedil-larıdır Yargı yetkisi şehir valileri tarafından benimsenen -biri kentli diğeri peregrine86- iki preator87 tarafından yayınlanan bir bildiri aslında kapsamlı bir kanun mahiyetindedir Aynı şekilde yargı yetkisi Romalıların şehirlerin-deki quaestors88 tarafından benimsenen curule aediles89 bildirileri de kanun mahiyetindedir Curule aediles bildirileri Caesarrsquoın şehirlerinde90 yayınlan-maz ccediluumlnkuuml bu şehirlere quaestor tayin edilmez

Acirckil adamların muumltalaaları yasaların oluşturulması suumlrecinde ileri suumlr-duumlkleri goumlruumlşler ve kararlardır Oluşan fikir birliği lex guumlcuumlndedir Fikir bir-liği oluşmadığı durumda kararı yargıccedil verir Bu İmparator Publius Aelius Hadrianrsquoın (117-138) kanun guumlcuumlndeki tebliğidir

Dr Haluk Emiroğlursquonun ldquoRoma Hukukursquonun Bilgi Kaynaklarından Corpus Iuris Civilis ve Tuumlrkiyersquode Hukuk Resepsiyonurdquo konulu makalesinden alıntı

Hukuk kurumları anlamına gelen Institutiones uygulanan hukukun ana

hatlarını belli bir duumlzen iccedilinde saptamak bir başka deyişle uygulanan hukuk

hakkında genel bilgi vermek amacıyla hazırlanmıştır Bu nedenle Institutio-

nes hukuk bilimine başlangıccedil konusunda bir ders kitabı niteliğindeydi Ger-

ccedili hukuk oumlğretiminin temel konusu Digesta ve Codexrsquode bir araya getirilen

metinlerdi Digesta Cumhuriyet Doumlnemi ve Klasik Doumlnem hukukccedilularının

eserlerinden alınan parccedilaları iccedileriyordu Codex ise imparator emirnamele-

rinin sistematik bir derlemesiydi Ancak her ikisi de ccedilok ağır ve ayrıntılarla

dolu olduğundan uygulanan hukukun temel kavramlarını ve kurallarını an-

lamak oumlğrenmek bakımından elverişli değildi Bu nedenle uygulanan huku-

kun tuumlmuuml hakkında genel bilgi verecek nitelikte bir boumlluumlmuumln hazırlanması

zorunluluğu duyuldu Iustinianus 533 yılında bu boumlluumlmuumln hazırlanması iccedilin

86 Preatorların biri kentteki Romalılara diğeri kentteki yabancılara hizmet ederdi Yabancılara hiz-met edene peregrine denirdi

87 Preator eski Romarsquoda yurttaşlar arasındaki uyuşmazlıkları ccediloumlzen yargıccedil ve youmlnetici konumundaki kişi

88 Eski Romarsquoda hazine youmlneticisi89 Eski Romarsquoda imarbayındırlık memurları90 Buumlyuumlk orduları barındıran dolayısıyla huzursuzluğun hacirckim olduğu şehirler (istismara accedilık ol-

maları itibariyle) imparatorun kişisel denetimi altındaydı yani kamu youmlnetimi itibariyle senatoya bağlı şehirlerden ayrı tutulurdu


171

Tribonianusrsquoun denetimi altında Constantinopolis Hukuk Okulursquonun hoca-

larından Theophilus ile Beyrut Hukuk Okulu hocalarından Dorotheusrsquouuml gouml-

revlendirdi Bu iki hukukccedilu eserin ikişer kitabını yazarak kendilerine verilen

goumlrevi paylaşmıştı İlk iki kitabın anlatım tarzı ile son iki kitabın anlatım tarzı

arasında fark vardır ve hangi kitapların hangi yazara ait olduğuna ilişkin ke-

sin bir bilgi bulunmamaktadır

Imperatoriam Emirnamesi ile yuumlruumlrluumlğe giren ve lsquohukuk oumlğrenme iste-

ği olan genccedilliğersquo ithaf edilen Institutiones doumlrt kitaptan oluşmakta huku-

kun genel kavram ve ilkeleri imparatorun ağzından ders verir gibi konuş-

ma uumlslubu ile anlatılmaktadır Institutionesrsquoi yuumlruumlrluumlğe sokan Imperatoriam

Emirnamesirsquonde soumlz konusu eser duumlzenlenirken hangi kaynaklardan yarar-

lanıldığı konusunda kısa bir accedilıklama vardır Bu accedilıklamadan daha oumlnce ya-

zılan Klasik Doumlnem hukukccedilularının Institutionesrsquolerinden oumlzellikle Gaiusrsquoun

Institutiones ve Res Cottidianae adlı eserlerinden ve diğer şerhlerden yararla-

nılmış olduğunu oumlğreniyoruz

Şekli bakımdan incelendiğinde Institutiones klasik eserlerden parccedilalar

alınarak duumlzenlenmiş bir lsquomozaikrsquoten ccedilok oumlzguumln bir eser gibi hazırlandığı

izlenimini uyandırmaktadır Aslında bu kitap da Digesta gibi klasik hukuk-

ccediluların eserlerinden alınan parccedilaların birbirine eklenmesiyle oluşmuştu

Ancak ekleme yapılırken parccedilalar bir inscriptio ile birbirinden ayrılmamış

oldukları iccedilin bunların hangi yazara ait olduklarını belirlemek muumlmkuumln

olmadığı gibi suumlrekli bir konuşma haline getirilmiş olan ifade sanki bizzat

imparatorun ağzından ccedilıkıyor ve genccedilliğe sesleniyormuş gibi bir izlenim taşı-

maktadır Hukukta yapılan yenilikler accedilıkccedila beyan edilmiş bazı metinler ar-

tık kullanılmadıklarının anlaşılması iccedilin geccedilmiş zaman kipiyle ifade edilmiş

kurumların tarihccedilesi anlatıldıktan sonra yuumlruumlrluumlkte olan hukuk kurallarının

belirtilmesi iccedilin ise şimdiki zaman kipi kullanılarak hukukun genel kavram

ve ilkeleri bir imparatorun uumlslubuna yakışan suumlsluuml ifadelerle aktarılmıştır

Eserin planı İmparatorun da soumlylediği gibi Gaiusrsquoun Institutionesrsquoi esas alı-

narak hazırlanmıştır Bu model iccedilinde kalınmakla birlikte Digesta aracılığı ile

varlıklarını oumlğrendiğimiz diğer Institutionesrsquolerden de yararlanılmış olduğu-

nu goumlruumlyoruz Digesta ile yapılan karşılaştırmalar sonucunda Gaius dışında

Ulpinianus Fiorentinus ve Marcianusrsquoun da institutiorsquolarından faydalanıldığı

anlaşılmaktadır

Iustinianusrsquoun Institutionesrsquoi de Gaiusrsquoun Institutionesrsquoi gibi doumlrt kitaptan

oluşmuştur Her kitap fasıllara fasıllar da paragraflara ayrılır Her faslın ba-

şında principium denen bir boumlluumlm vardır Bunu birinci paragraf izler Institu-

tionesrsquoteki herhangi bir parccedilaya atıf yapmak ya da herhangi bir parccediladan soumlz

edilmek istendiğinde Institutiones buumlyuumlk harfle ya da Ins harfleriyle belirti-

lir Sonra da sırasıyla kitap fasıl ve paragraf numaraları goumlsterilir Gaiusrsquoun


172

aynı adlı eserini Corpus Iuris Civilisrsquoin birinci boumlluumlmuuml olan Institutionesrsquoden

ayırmak iccedilin genellikle Gai Ins kısaltması kullanılır Corpus Iuris Civilisrsquode

yer alan Institutionesrsquoin sistematiği Gaiusrsquoun Institutionesrsquoinde olduğu gibi

kişilere (personae) eşyaya (res) ve davalara (actiones) ilişkin olmak uumlzere uumlccedil

boumlluumlmduumlr Birinci kitap şahıslara ikinci kitap muumllkiyete ve vasiyet yoluyla

mirasa uumlccediluumlncuuml kitap vasiyetsiz miras ile soumlzleşmeden doğan borccedillara doumlr-

duumlncuuml kitap ise haksız fiilden doğan borccedil ve davalara ayrılmıştır Medeni

Hukuka ilişkin ccedilağdaş hukuk eserlerine de kişilerin tarifi ve incelenmesiyle

başlanmaktadır Bu plan Gaiusrsquoun felsefe kitaplarından esinlenerek Institu-

tiones adlı eserinde lsquoHukuk eğitiminin iki youmlnuuml vardır kamu hukuku oumlzel

hukuk Kamu hukuku Roma Devletirsquonin teşkilatına ait kuralları duumlzenler

oumlzel hukuk ise kişilerin menfaatlerine ilişkin kurallardan oluşur Oumlnce oumlzel

hukuktan bahsedelim bu tabii hukuk (ius naturale) kavimler hukuku (ius

gentium) ve vatandaşlar hukuku (ius civile) kuralları olmak uumlzere uumlccedil boumlluumlmuuml

iccedilermektedirrsquo

173

IV

YAHUDİ-HIRİSTİYAN GELENEĞİ İLE

YUNAN-ROMA GELENEĞİNİN CcedilATIŞMASI

Hıristiyanlığın Hz İsarsquonın oumlluumlmuumlnuuml izleyen uumlccedil yuumlzyıl iccedilinde zulme uğrayan bir din olmaktan ccedilıkıp Roma İmparatorluğursquonun resmi dini haline gelmiş olması Kilisersquonin sorunlarının ccediloumlzuumllduumlğuuml anlamına gelmeyecektir zira hem Hıristiyanlara zulmedenler klasik kuumlltuumlrde yetişmiş insanlardır hem de Hıristiyanlığı kabul edenlerin belirleyici ccediloğunluğu aynı geleneklerle yoğrulmuş Yunanca ve Latince konuşan halklardır Da-hası Hıristiyanlığın manevi sorumluluğunu uumlstlenmek durumunda olan İmparatorluk da klasik kuumlltuumlruumln uumlruumlnuumlduumlr Hal boumlyle olunca zalimler mazlumlar İmparatorluk ve İmparatorluğun resmi dinini dayattığı topluluklar karşı karşıya gelir İzleyen uumlccedil yuumlzyıl boyunca insanlar bu ccedilok farklı geleneklerin birbirleriyle nasıl uzlaştırılabileceği tam uzlaşmanın muumlmkuumln olamaması halinde birlikte yaşama koşullarının nasıl sağlana-bileceği hususlarında duumlşuumlnce geliştirir Aşağıda Hıristiyanların kendi kurumsal ve oumlrguumltsel sorunlarını duumlzene sokmaya ccedilalışırken dış duumlşmanlarıyla (yani gelenekle) nasıl baş ettiklerine dair ipuccedilları iccedileren metinler goumlreceksiniz Bu metinler 1 Cildin başından itibaren sunduğumuz metinlerden farklı olarak birbirleriyle ilgilibağlantılı olmayan bağımsız belgelerdir

1 Roma Devleti İmparatorun Resmen Sahip Olduğu DinselToumlrenleri İcra Etme Hakkına Karşı Gelenlerle Nasıl Anlaşacak

Oumlnce ldquoimparatora tapınmardquo kuumlltuumlnuumln doğuşu ile Hıristiyanlığın doğuşunun eş-zamanlı olduğunu tapınma acircdetinin Roma vatandaşları iccedilin zaman iccedilinde yasal bir gereklilik haline geldiğini hatırlatalım Her ne kadar Hıristiyanlar boumlylesi bir geleneği reddetmişlerse de yaygın inanccedil İmparatorluğun guumlvenliğinin ve dolayısıyla halkın refah ve huzurunun dini ayinlerin imparator tarafından youmlnetilmesine bağlı olduğu şeklindedir Romalı youmlneticilerden Pliny (62-113) bu oumlnemli sorunu İmparator Trajan (98-117) nezdinde şoumlyle guumlndeme getirir


174

Mektuplar

Genccedil Pliny

PLINYrsquoDEN TRAJANrsquoA MEKTUP

Efendim emin olmadığım her konuda size başvurma alışkanlığında-yım ccediluumlnkuuml sizden başka kim kuşkularımı giderip bana salık verebilir ya da bilmediklerim konusunda beni bilgilendirebilir Yasal olarak sorguya ccedilekilen Hıristiyanların sorgusunda hiccedil bulunmadım dolayısıyla genellikle ne ceza verildiğini bu cezaların sınırını veya ne denli sıkı bir soruşturma yapılması gerektiğini bilmiyorum Zanlıların arasında yaşa goumlre bir ayırım yapılıp yapılmaması zayıf olanın da sağlıklı olan kadar şiddetli bir cezaya ccedilarptırılıp ccedilarptırılmaması eğer dininden doumlnerse affedilip affedilmemesi veya bir zamanlar Hıristiyan olanın boumlyle bir vazgeccedilişten yararlandırılıp yararlandırılmaması masum olduğu halde sırf bu adı taşıdığı iccedilin cezalan-dırılıp cezalandırılmaması ya da sadece bu ad ccedilerccedilevesinde işlediği succediltan dolayı mı cezalandırılması gerektiği konularında duumlşuumlnuumlrken kararsız ka-lıyorum

Bu arada zanlıların benim huzuruma ccedilıkarılmaları halinde nasıl dav-ranmam gerektiği hususunda şoumlyle bir plan geliştirdim Hıristiyan olup ol-madıklarını soruyorum evet derlerse iki defa daha soruyor ısrar ederlerse uyarıp bunun nasıl bir succedil oluşturduğunu anlatıyor yine ısrar ederlerse hap-se atılmalarını emrediyorum Ccediluumlnkuuml itiraf ettikleri succedilun niteliği bir yana cezalandırılması gerekenin (sergiledikleri) muumlzmin inatccedilılık ve azim olduğu hususunda kuşkum yok Boumlyle aptalca davranan ve Romalı oldukları iccedilin Romarsquoya goumlndermek uumlzere bir yana ayırdıklarım da oldu Konuyu boumlyle ele almam her zaman olduğu gibi dava sayısında buumlyuumlk artışa yol accediltı ve benim oumlnuumlme de ccedileşitli vakalar getirildi İccedilinde bir dizi insanın adı olan anonim bir risale yayınlanmış Hıristiyan olduklarını veya bir zamanlar Hıristiyan ol-duklarını inkacircr eden ve tanrılara alışılagelmiş usulde benim soumlylediklerimi tekrar ederek seslenenlerin ve sizin tasvirinize şarap ve buhur sunanların -ki bu amaccedilla tanrıların heykellerinin yanı sıra buhur da bulundurulmasını istemiştim- oumlzellikle Hz İsarsquoyı lanetledikleri iccedilin salıverilmeleri gerektiğini duumlşuumlnduumlm ccediluumlnkuuml gerccedilek Hıristiyanların buna zorlanamayacağı soumlyleniyor İsimleri bana bir muhbir tarafından bildirilen diğerleri oumlnce Hıristiyan ol-duklarını soumlyleyip sonra inkacircr ederek eskiden hatta bazıları yirmi yıl oumln-cesine kadar Hıristiyan olduklarını beyan etti Hepsi tasvirinize ve tanrıla-rın heykellerine tapınarak Hz İsarsquoyı lanetledi ve succedillarının ya da yaptıkları

YAHUDİ-HIRİSTİYAN GELENEĞİ İLE YUNAN-ROMA GELENEĞİNİN CcedilATIŞMASI

175

hatanın sadece şundan ibaret olduğunu soumlylediler Belirli guumlnlerde guumlneş doğmadan oumlnce bir araya gelerek bir tanrıymış gibi Hz İsarsquoya ilahi soumlyle-diklerini succedil işlememek iccedilin yemin ettiklerini bu yeminin hırsızlık ve zina yapmama inanccedillarına bağlı kalma ve kendilerine emanet edilen parayı iste-nince iade etme olduğunu beyan ettiler Bu seremoni bittikten sonra dağılıp yiyecek goumltuumlrmek uumlzere sonra tekrar bir araya geliyorlarmış ama bunun oumlzel bir anlamı yokmuş zararsızmış ve zaten emrettiğiniz uumlzere ben gizli cema-atleri yasaklayınca bu alışkanlıklarından vazgeccedilmişler Soumlylediklerinin ne oumllccediluumlde doğru olduğunu araştırmam gerektiğini duumlşuumlnuumlp diyakoz1 dedikle-ri iki kadını işkenceye goumlnderdim ama aşağılık bir batıl inancı gereğinden fazla oumlnemsediğimiz ccedilok uzattığımız kanısına vararak sorguyu erteledim ve hemen size başvurdum Konu oumlzellikle ccedilok sayıda insanı tehdit ediyor olması nedeniyle bence tarafınızca dikkate alınmalı Her yaştan pek ccedilok kadın ve erkek succedillanıp yaşam korkusu ccedilekiyor ve bu devam edecek Ccediluumlnkuuml bu batıl inanccedil yayılmakta ve sadece oumlzguumlr şehirlere değil koumlylere ve kırsal alanlara da bulaşmakta oysa kontrol altına alınıp duumlzene sokulabilir bence Şu bir gerccedilek ki neredeyse terk edilmiş durumdaki ibadethaneler hızla dol-maya başladı uzun suumlredir ihmaline goumlz yumulmuş olan ayinler yapılıyor ve kurbanlıklar iccedilin yiyecek satışları yeniden arttı oysa duumlne kadar alıcısı yoktu Buumltuumln bunlardan kolayca anlaşılıyor ki toumlvbe imkacircnı verilirse ccedilok sayıda insan geri kazanılabilir

TRAJANrsquoDAN PLINYrsquoE MEKTUP

Sana ihbar edilen Hıristiyanları sorgularken benimsediğin yol doğru sevgili Pliny ccediluumlnkuuml boumlylesi ccedilok youmlnluuml bir sorunun uumlstesinden katı ve anlık kurallar uygulayarak gelinemez Hıristiyan avcılığı yapılmamalı huzuru-na ccedilıkarılanlar ancak succedilları sabit bulunursa cezalandırılmalı İccedillerinden herhangi biri Hıristiyan olduğunu inkacircr eder ve bunu tanrılarımıza yakar-mak suretiyle kanıtlarsa geccedilmişi ne kadar şaibeli olursa olsun affedilmeli Yayınlanan anonim risaleler insanları neyle succedilluyor olursa olsun dikkate alınmamalı Ccediluumlnkuuml bunlar koumltuuml birer oumlrnek oldukları gibi zamanın ruhuna da ters duumlşmekteler

Documents Illustrative of the History of the Church Letters

1 Kilisenin hayır işlerinde goumlrevlendirdiği kadın


176

2 Roma ile Kilisenin Hıristiyanlık ile Klasik Kuumlltuumlruumln Uyum Sağlaması Muumlmkuumln Muuml

Roma İmparatorluğunun youmlneticilerinin ve halkının -yani klasik Yunan-Roma geleneğinin benzeş vacircrislerinin- goumlzlerinde Hıristiyanlığın belirleyici unsurlarından birisi de İsevileri tanrıtanımazlıktan oumlluumlmsuumlzluumlğe kadar bir suumlruuml nedenle succedillanıyor olmalarıdır 155 doğumlu uumlnluuml bir hukukccedilu olan Tertullianusrsquoun 180rsquode Hıristiyan-lığı kabul etmesiyle birlikte Kilis bir buumlyuumlk apolojist2 kazanacak yeni inancı iccedilin azimle ccedilalışan Tertullianus Kartacarsquodaki kilisenin ldquoacirckil ihtiyarırdquo mevkiine yuumlksele-cektir

Soumlz konusu succedillamaları cevaplayan metinler kaleme almaya girişen Tertullianus insanlık iccedilin daha da buumlyuumlk bir tehlike oluşturduğuna inandığı muumlnafıklar yani Hıristiyan olduklarını ikrar ettikleri halde gereklerini yerine getirmeyenler sorunu ile de yuumlzleşir hukuk eğitimine ve tecruumlbelerine dayanarak ccediloumlzuumlmler uumlretmeye ccedilalı-şır Akranları klasik duumlnya felsefesinin kazanımlarına tecavuumlz etmemek kaygısıyla senkretizme3 youmlnelir Hıristiyanlığın ve Antik Ccedilağ felsefesinin irdelediği meseleleri senkretik youmlntemle cevaplamaya ccedilalışırken Tertullianus daha uzlaşmaz bir tutum sergiler

Apoloji

Tertullianus

O zaman sadece biz (Hıristiyanlar) succedilsuzuz Eğer bu bizler iccedilin bir ge-reklilik idiyse bunun ne kadar guumlzel olduğu umurumda değil Tanrı duumlşuumln-cesi iyiliğin ta kendisidir ve bizler bunu ccedilok iyi biliriz ccediluumlnkuuml hem kusursuz Efendimiz (Hz İsa Mesih) tarafından vahiy edilmiştir hem de bize bir Ege-men tarafından buyrulduğu uumlzere Orsquonun iradesine tabiyiz Ama sizin erdem

2 Apoloji Kelime anlamı ldquosavunmardquo ldquosavunma amacıyla yapılan konuşmardquo olan apoloji terim ola-rak belli bir saldırı veya succedillama karşısında Hıristiyanlığı savunmayı ifade etmektedir Bu keli-meden tuumlretilen Apolojetik ise sistematik bir şekilde Hıristiyanlığı savunma yollarını ve araccedillarını araştıran bilim kısaca soumlylenecek olursa apoloji bilimi olarak tanımlanmaktadır Belirli bir saldırı karşısında Hıristiyanlığı savunmak iccedilin yazılan eserler apoloji kapsamına girerken Hıristiyanlığın oumlzuumlnden kaynaklanan Apolojetik Hıristiyanlığa karşı ne tuumlr saldırıların yapılabileceğini Hıristi-yanlığın saldırıya accedilık youmlnlerini mevcut veya olası saldırıların eksik ve yanlış youmlnlerini ele alan bilim dalıdır Bu durumda her Apolojetik bir apolojidir ancak her apoloji Apolojetik değildir Hıristiyanlığın ilk doumlnemlerinde apolojiler genellikle Yahudilere ve kacircfirlere (Gentiles) karşı Hı-ristiyan inancını korumaya youmlnelikti Bu anlamda ilk Hıristiyan apolojistlerin Havariler olduğu soumlylenebilir (Havarilerrsquoi takip eden doumlnemde apoloji yazarları arasında Tertullianus belirgin bir yer işgal etmektedir) Alıntı Uludağ Uumlniversitesi İlahiyat Fakuumlltesi Dergisi Cilt 14 Sayı 2 2005

3 Senkretizm Birbirinden ayrı duumlşuumlnce inanış veya oumlğretileri kaynaştırmaya ccedilalışan felsefe sistemi


177

anlayışınız insanidir sorumluluğunu da insani bir otorite uumlstlenmiştir Do-layısıyla tatbik ettiğiniz moralite4 hem buumltuumlnluumlğuuml itibariyle hem de erdemli bir yaşama ulaşmanın gereği olarak eksiktiryetersizdir İnsanoğlunun neyin iyi olduğuna işaret edebilecek akli kapasitesi onu sahiplenme yetisinden daha fazla değildir biri ne kadar kolay aldanabilirse diğeri bir o kadar kolay kuumlccediluumlmseyebilir Dolayısıyla hangisi daha yeterli bir kuraldır ldquoOumllduumlrmeye-ceksinrdquo demek mi yoksa ldquoOumlfkelenmeyeceksin bilerdquoyi oumlğretmek mi Muumlkem-mel olan hangisidir Zinayı yasaklamak mı yoksa tek bir şehvetli bakışa bile gem vurmak mı Koumltuuml davranışı mı yoksa koumltuuml soumlzuuml muuml yasaklamak daha yuumlksek bir zekacircya işaret eder Hangisi daha doğrudur Eziyete izin ver-memek mi yoksa size yapılan eziyetin eziyet ccedilekmeden karşılığını vermek mi İnsanoğlunun koyduğu yasaların gerccedilek yetkisi nedir Hele de bu yasa-lardan -genellikle succedilu goumlzden uzak işleyip saklayarak- kaccedilabilmek insanın kendi elindeyse ve eğer succedila eğilimli olduğu bazen de zorunlu olarak succedil işlediği iccedilin yasayı kuumlccediluumlmsuumlyors Tuumlm bunlara verebileceğiniz herhangi bir cezanın ne denli kısa oumlmuumlrluuml olduğunu oumlluumlmden oumlte olamayacağı ger-ccedileğinin ışığında duumlşuumlnuumln Epikuumlr ccedilekilen acıları ve eziyeti şoumlyle kuumlccediluumlmser Verilen kuumlccediluumlk bir ceza ise alccedilakccediladır buumlyuumlk bir ceza ise zaten uzun suumlrmez Şuumlphesiz oumlduumlluumlnuuml Her Şeyi Goumlren Tanrırsquonın yargısıyla alan ve işlediğimiz guumlnahlar iccedilin Orsquonun tarafından sonsuza dek cezalandırılmayı doumlrt goumlzle bekleyen bizler ve sadece bizler bol bilgi guumlnahı gizlemenin imkacircnsızlığı ve salt uzun suumlreli değil sonsuza dek ccedilekilecek eziyetin buumlyuumlkluumlğuuml karşısında kusursuz bir yaşam suumlrmek iccedilin gayret ediyoruzhellip

Bence ccedileşitli succedil isnatlarıyla Hıristiyan kanına olan bu şiddetli talebi yeterince goumlğuumlsledik Davamızı olduğu gibi sunduk ve size -guumlvenilirliği ba-kımından kutsal yazılarımızın ne kadar eski olduğunu goumlstererek ve bizzat ruhani koumltuumlluumlklerin guumlcuumlnuuml itiraf ederek- soumlylediklerimizin doğru olduğunu nasıl kanıtladığımız ortada Bizi kelime oyunlarıyla değil tıpkı bizim yaptı-ğımız gibi gerccedileğe dayanarak yalanlamaya kim cuumlret edecektir Sahip oldu-ğumuz hakikat herkese accedilıklandı yararları ve yaşamla bağlantısı itibariyle iyice anlaşıldı herkes Hıristiyanlığın değerine ikna oldu ama inanccedilsızlar bunun ilahi bir şey değil bir tuumlr felsefe olduğunu soumlyledi Dediler ki bun-lar filozofların masumiyet adalet sabır itidal iffet oumlğuumltleyen oumlğretilerinden başka bir şey değildir O halde neden bizler de (onlar gibi) savunduğumuz doktrinler itibariyle kıyaslandığımız halde eşit muamele goumlrmuumlyor cezadan muaf tutulmuyoruz Ya da neden onlar bizlerin yaşamını tehlikeye attıkları iccedilin (bizler gibi) baskı goumlrmuumlyor Bir filozofu adanmaya veya yemin etmeye

4 Ahlaklılık


178

veya guumlnuumln ortasında boş yere yanan lambaları soumlnduumlrmeye kim zorlayabi-lir Hayır onlar tanrılarınızı accedilıkccedila alaşağı ediyor batıl inanccedillarınıza yazıla-rıyla karşı ccedilıkıyorlar ve (karşılığında) sizler onları alkışlıyorsunuz Ccediloğu youml-neticiniz yuumlzuumlnuumlze karşı yuumlksek sesle soumlylendikleri halde yırtıcı hayvanlara yem edileceklerine heykellerle maaşlarla oumlduumlllendiriliyorlar (hellip)

Tertullianus uumlnluuml filozofların davranışlarına dair eleştirilerini sıradan Hı-ristiyanlarla kıyaslayarak suumlrduumlruumlr aşağıdaki gibi toparlar

Duumlşmanca amaccedillara hizmet ederek felsefeyle alay eden felsefeyi yozlaş-tıran ve bunu yaparken hakikati tahrif eden filozofların tutundukları şey hakikat değil şan ve şoumlhrettir (onlar) şan ve şoumlhretten başka hiccedilbir şeyi oumlnemsemez (Oysa) Hıristiyanlar tıpkı guumlnahlarından kurtulma endişesi taşıyan diğerleri gibi iccediltenlikle hakikatin peşindedir Netice olarak ne bil-diklerimiz ne de youmlntemlerimiz itibariyle birbirimize benziyoruzhellip Ne var ki bazılarımız yoldan ccedilıkabiliyor Bu durumda olanları Hıristiyan addet-miyoruz ama aynı şeyi yapan filozoflar hacirclacirc bilge olarak anılıp bilgeliğin onurunu taşıyor O halde bir Hıristiyan ile bir filozof arasındaki benzerlik nerde Ya Yunanistanrsquoın muumlridi ile goumlklerin muumlridi arasındaki benzerlik Ya hedefi şan ve şoumlhret olanla şan ve şoumlhreti hor goumlrenin arasındaki benzerlik Ya konuşanla iş yapan arasında ya inşa edenle inşa edileni yıkan arasında ya yanlışı sevenle sevmeyen arasındaki benzerlik Ya hakikati yozlaştıranla hakikati yuumlcelten arasındaki benzerlik nerde

A Roberts amp J Donaldson The Antenicene Fathers The Christion Literature Publishing Co 1885

Dalalet İccedilinde Olanlar İccedilin Duumlstur Hakkında

Tertullianus

Tertullianus aşağıdaki yazısında hakiki Hıristiyanlık ile soumlzde felsefe arasında var saydığı gerccedilek ilişkiyi daha da guumlccedilluuml bir biccedilimde vurgular

İnsanoğlunun ve ldquoşeytanlarınrdquo duumlnyevi bilgeliğin ruhunun kaşınan ku-lakları iccedilin (duymasını istediği şey iccedilin) uumlrettikleri ldquooumlğretilerrdquo şunlardır Tanrı bunu ldquobudalalıkrdquo olarak niteledi ve -felsefenin bile aklını karıştırmak (şaşırtmak utandırmak) uumlzere- ldquoduumlnyadaki budala şeyleri seccediltirdquo Ccediluumlnkuuml duumlnyevi bilgeliğinin araccedilları olarak doğanın ve Tanrırsquonın duumlzeninin5 sabırsız

5 İngilizcesi dispensation İlahi iradenin yeryuumlzuumlnde tecelli edebilmesi iccedilin gereken Berat Bkz Aytunccedil Altındal Kilise Babalarına (İgnatius Irenaeus Tertullianus) Goumlre Ekuumlmenik Kavramı


179

yorumcusu olan tam da bu (felsefe) Nitekim dalaleti kışkırtan da felsefehellip Aynı konu dalalet iccedilinde olanlarla filozoflar tarafından aynı arguumlmanlarla tekrar tekrar tartışılmakta Koumltuuml nereden gelir neden izin verilir İnsanoğlu-nun orijini (doğuşu başlangıcı) nedir ve (duumlnyaya) nasıl gelmiştir Bu soru-nun yanı sıra ve son zamanlarda Tanrı nereden gelir Bu insanlar iccedilin diya-lektiği ve inşa edip yıkma sanatını icat eden talihsiz Aristo Oumlyle bir sanat ki oumlnermeleri itibariyle kaypak varsayımları itibariyle zorlama arguumlmanları itibariyle haşin tartışmalı goumlruumlşleri itibariyle uumlretken ndash kendisini bile utan-dıracak kadar doumlnek (soumlzuumlnden cayan) ve aslında hiccedilbir derde deva olmayan bir sanat O ldquomasallar ve bitmez tuumlkenmez soy araştırmalarırdquo ve ldquoyararsız sorularrdquo ve ldquokanser gibi yayılan soumlzcuumlklerrdquo nerden ccedilıkıyor Buumltuumln bunlara bakarak Havari6 bizi oumlzellikle felsefeye karşı uyarır ve Koloselilere7 yazarak der ki ldquoKimsenin insanoğlunun geleneği icabı ve Kutsal Ruhrsquoun bilgeliği hilafına felsefeyle ve boş yalanlarla aklınızı ccedilelmesine sizi aldatmasına izin vermeyinrdquo O Atinarsquoda bulunmuş oradakilerle (filozoflarla) goumlruumlşmelerin-den hakikate vakıf olduğunu sananların insani bilgeliğiyle tanışıp aslında hakikati tahrif ettiklerini ve birbirinden ccedilirkin hizipler aracılığıyla ccedileşitli sapkın mezheplere boumlluumlnduumlklerini goumlrmuumlştuuml Atinarsquonın Kuduumls ile gerccedilekten ne ilgisi olabilir Akademi ile Kilise arasında ya da dalalet iccedilinde olanlar ile Hıristiyanlar arasında nasıl bir mutabakat olabilir Bize verilen talimat biz-lere ldquoTanrı kalbin sadeliğinde aranmalıdırrdquo diye oumlğretmiş olan ldquoSolomonrsquoun sundurmasırdquondan gelir Stoacı Eflacirctuncu ve diyalektik alaşımı alacalı Hı-rıstiyanlık bizden uzak olsun Hz İsa Mesihrsquoe sahip olduktan sonra tuhaf tartışmalara girmek Muumljde8rsquoyi tattıktan sonra sorguya ccedilekilmek istemiyoruz Ccediluumlnkuuml bu bizim temel inancımız Onun yanı sıra inanmak zorunda olduğu-muz başka bir şey yok

A Roberts amp J Donaldson The Antenicene Fathers The Christian Literature Publishing Co 1885

3 Tanrı Hıristiyanlıkta Birlik ve Buumltuumlnluumlğuuml Nasıl Sağladı

Başlangıccediltan itibaren ccedileşitli pagan toplumlarının ve Roma youmlnetiminin zulmuumlne uğrayan Hıristiyanlık kilisenin kendi iccedil ccedilekişmeleri ve anlaşmazlıklarıyla da ccedilalkalana-cak birlik-beraberlik duygusunu kaybetmenin eşiğine gelecektir Kilise iccedilin muumlcadele veren cemaatin dağılma ihtimali oumlluumlm kalım meselesi halini alır Hıristiyanların birlik olup duumlnyaya karşı bir cephe oluşturmaları şart olurken baskı altında din değiştiren-

6 Aziz Pavlus7 Kolosel Frigyarsquoda bir şehir 8 Gospel Hazreti Hz İsarsquonın oumlğretisi Hıristiyanlığın esasları İncil


180

lerin Kilisersquoye kabul edilmelerinin doğru olup olmayacağı şeklindeki itikadi sorun da oumlnem kazanır

Tertullianus gibi Cyprian9 da Afrikarsquoda ihtimaldir ki Kartacarsquoda doğmuş (200) hukuk eğitimi almış bir hitabet hocasıdır Hıristiyan olduktan hemen sonra Karta-ca Başpiskoposluğursquona atanacak ancak hızlı yuumlkselişi bu mevki iccedilin yeterince ehil olmadığını duumlşuumlnen piskoposları rahatsız edecektir Piskoposlar Cyprianrsquoı yerinden etmek uumlzere başlattıkları muumlcadeleyi oumlzellikle de vaftiz toumlrenlerinin youmlnetimi uumlzerin-den suumlrduumlruumlr Doumlnem tarihe ldquoVahşi Tiranrdquo olarak geccedilen İmparator Decius (249-251) doumlnemi olup Hıristiyanlara youmlnelik zuluumlm ve baskılar Kuzey Afrika Kilisesirsquoni de teh-dit etmektedir Roma huumlkuumlmeti Hıristiyan olduğundan şuumlphe edilenleri Kartacarsquoda oumlzel bir komisyona ccedilıkarıp Kilisersquoye mensup olmadıklarını beyana zorlamaktadır So-nunda Cyprian Kartacarsquodan kaccedilar Kilisersquonin birlik ve buumltuumlnluumlğuumlne ilişkin duumlşuumlnce-lerini kacircğıda doumlker

Katolik Kilisesirsquonin Birlik Ve Beraberliği

Cyprian

Accedilık tehditler kadar fesat ve el altından yapılan duumlzenbazlığa karşı da tetikte olmalıyız Bundan daha kurnazca hareket edilebilir miydi Hz İsarsquonın gelişiyle duumlşman belli olmuş bir kenara itilmiş halklar ışığa boğul-muş ebedi kurtuluşun guumlneşi insanlığı korumak iccedilin parlamıştı ki sağır olanlar şuumlkran duasını duyabilsin koumlrler Tanrırsquoyı (Rab) goumlrebilsin guumlccedilsuumlz-ler ebediyen sağlığa kavuşabilsin topallar kiliseye koşabilsin ve budalalar yuumlksek sesle dua edebilsin Lakin duumlşmanımız putlarının ve tapınaklarının inananları ağırlamak uumlzere terk edildiğini goumlruumlnce Hıristiyalığa sığınan ga-filleri kandırmak iccedilin yeni bir kurnazlık duumlşuumlnduuml İnancın altını oymak hakikati saptırmak birlik ve buumltuumlnluumlğuuml bozmak iccedilin aykırı duumlşuumlnceler ve hizipler icat etti Bizleri oumlnceki hatanın karanlığında tutamayınca yeni bir aldatmacanın labirentine ccedilekmeye ccedilalışıyor İnsanları Kilisersquoden koparıp tam da duumlnyanın karanlığından kurtularak ışığa yaklaştıkları bir anda on-ları kandırarak yeni bir karanlığın iccediline atıyor Onlar Muumljdersquoyi bilmeseler Hz İsarsquonın oumlğreti ve yasalarına sadık olmasalar da kendilerini Hıristiyan addediyor (Bunlar) Karanlıkta yuumlruumlmekte oldukları halde hasmın oumlvguumlsuuml-ne kanarak -ki o (hasım) Havarirsquonin dediği gibi bir ışık meleğine doumlnuumlşuumlp kendine elccedili suumlsuuml vererek doğruluk adı altında geceye guumlnduumlz oumlluumlme kur-tuluş umutsuzluğa umut vefasızlığa iman deccale Hz İsa diyerek yalancı

9 Kıbrıslı


181

goumlsterilerle hakikati kurnazca tahrif eder- ışıkta yol aldıklarını duumlşuumlnuumlrler Hakikatin pınarına doumlnmez başı goumlzetmez ve goumlklerin oumlğretisine sadık kal-mazsak olacak olan budur dostlarım

Bu hususların dikkate alınması uzun tartışmaları gereksiz kılar Haki-katin oumlzluuml ifadesidir inancıimanı peşinen kanıtlayan Tanrı Petrusrsquoa der ki ldquoBen sana şunu soumlyleyeyim sen Petrus10rsquosun ve ben kilisemi bu kayanın uumlze-rine kuracağım Oumlluumller diyarının kapıları ona karşı direnemeyecek Goumlklerin Egemenliğirsquonin anahtarlarını sana vereceğim Yeryuumlzuumlnde bağlayacağın her şey goumlklerde de bağlanmış olacak yeryuumlzuumlnde ccediloumlzeceğin her şey goumlklerde de ccediloumlzuumllmuumlş olacakrdquo11 O Kilisersquoyi tek bir adamın uumlstuumlne inşa ediyor Diri-lişinden sonra tuumlm havarilerini benzer bir yetkiyle goumlrevlendirirken şoumlyle dedi ldquoSize esenlik olsun Baba beni goumlnderdiği gibi ben de sizi goumlnderiyo-rum Kutsal Ruhrsquou alın Kimin guumlnahlarını bağışlarsanız bağışlanmış olur kimin guumlnahlarını bağışlamazsanız bağışlanmamış kalırrdquo12 Buna rağmen birlik ve buumltuumlnluumlğuumln tecellisi iccedilin (kendi) yetkisini kullanarak bu birlik ve buumltuumlnluumlğuumln baştan itibaren tek bir insanla başlatılması gerektiğini buyurdu Tabii diğer havariler de Petrus neyse oydu onlara da aynı goumlrev ve yetki bahşedilmişti Hz İsarsquonın Kilisesirsquonin bir ve tek olduğunu goumlsteren birlik ve buumltuumlnluumlk daha hiccedilbir gelişme yokken (bile) huumlkuumlm suumlruumlyordu Bir ve tek bir Kilisersquonin amaccedillandığı Ezgilerin Ezgisirsquoden13 de anlaşıldığı gibi Kutsal Ruh şoumlyle der ldquoSadece bir tanedir benim eşsiz guumlvercinim biricik kızıdır anne-sinin goumlzbebeği kendisini doğuranınrdquo Kilisersquonin birlik ve beraberlik ilkesi-ne sadık olmayanın inanca bağlı kaldığı soumlylenebilir mi Kilisersquoye direnen onunla muumlcadele edenin Kilise mensubu olduğundan emin olunabilir mi Nitekim kutlu havari Pavlus da birlik ve beraberliğin gizemine dair şoumlyle buyurur ldquoBeden bir Ruh bir Rab bir iman bir vaftiz bir her şeyden uumlstuumln her şeyle ve her şeyde olan herkesin Tanrısı ve Babası birdirrdquo14

Bizler gibi Kilisersquoye nezaret eden piskoposların oumlzellikle bu birlik ve buuml-tuumlnluumlğuuml sıkıca muhafaza etmeleri ve bu anlayışın başını ccedilekmeleri pisko-posluğun bir ve buumltuumlnluumlğuuml anlamına gelmez mi Kimsenin yalanlarla veya ihanetle inancı yozlaştırarak kardeşliğimizi yanıltmasına izin vermeyin Pis-koposluk bir buumltuumlnduumlr Buumlnyesindeki her piskoposun bu buumltuumlne karşı so-rumluluğu ve (bunu koruma) hakkı vardır Dolayısıyla verimliliği arttıkccedila ccedilok geniş bir alanda ccedilok sayıda kiliseye yayılıyor olsa da Kilise tek bir buuml-

10 Petrus aynı zamanda ldquokayardquo anlamına gelir 11 Aziz Matta 1618-1912 Aziz Yuhanna 2021-2313 Suumlleymanrsquoın Ezgilerin Ezgisi 6914 Pavlusrsquotan Efeslilere Mektup 44-6


182

tuumlnduumlr (onu) ccedilok sayıda ışık huzmesi ama tek bir ışığı olan guumlneş veya ccedilok sayıda dal ama tek bir koumlkuuml olan ağaca benzetebiliriz (kıyaslayabiliriz) Tek bir kaynaktan ccedilok sayıda ırmağın ccedilıkması suyun bolluğuna suyun ccedilokluğu-na işaret etse de kaynak tektir Guumlneşten tek bir huzme koparıp alsanız ver-diği ışık boumlluumlnuumlr muuml Ağacın tek bir dalını kırıp alsanız kırıp alınan dal to-murcuklanır mı Akarsuyu kaynağından kesin kuruyup gider Aynı şekilde Kilise de Tanrırsquonın ışığıyla yıkanarak bu ışığı tuumlm duumlnyaya yayar ama ya-yılan ışık tektir ve kaynağın buumltuumlnluumlğuuml bozulmaz (Kilise) Bolluğunun bere-ketinde kollarını tuumlm duumlnyaya accedilar ve coumlmertccedile akan ırmaklarını uzak ya-kın her yere akıtır Tek bir baş tek bir kaynak sınırsız bereketiyle tek bir ana vardır Onun rahminden doğduk onun suumltuumlyle beslendik onun nefesiyle se-vindik (canlandık)

Early Latin Theology lsquoThe Unity of the Catholic Churchrsquo Student Christian Movement Press 1956

4 Hıristiyan Huumlkuumlmdarlığında Hıristiyanlık Duumlşmanlarıyla Nasıl Baş Edilecek

Kilise İmparator Konstantinrsquoin 312rsquolerde Hıristiyanlığı kabuluumlnuuml takiben ccediloğun-luğu Hıristiyan olmayan halkını yeni dini benimsemeye teşvik etmekle birlikte yuumlruumlt-me erkinin sınırlanmasına hemen hiccedilbir alanda razı olmayan devlet youmlneticileriyle uğraşmak zorunda kalır Aşağıdaki belge kendisi de bir Hıristiyan olan İmparator Theodosiusrsquoun (379-395) pagan tebaasıyla baş etmek uumlzere yayınladığı kararna-medir

Theodosıus Kodeksi15

Hangi ırkın mensubu veya hangi mevkiin sahibi olursa olsun ister ha-len goumlrevde ister o goumlrevden şerefiyle azledilmiş ister doğuştan guumlccedil sahibi ister bulunduğu durum ve serveti itibariyle daha muumltevazı bundan boumlyle herhangi bir yer veya şehirdeki hiccedil kimse masum bir kurbanı anlamsız bir hayale (tasvire) feda etmeyecek hanenin dahileriymişccedilesine kişisel sunular sunmak suretiyle ateşle lambalarla buhurlarla veya ccedilelenkler asarak evde-ki tanrılara veya Penates16rsquoe tapınmayacaktır

15 Codex Bizans imparatorluk emirnamesi veya bir ccedileşit yasa16 Eski Romarsquoda evin kilerini koruduğuna inanılan ruhlar Bu ruhlara tapınma kişisel ya da ailevi bir

alışkanlık acircdetti


183

Her kim kurban kesmek suretiyle bir hayvanı katleder ve (hacirclacirc) tuumlten iccedil organlarına17 danışırsa ihanet etmiş sayılacak prenslerin guumlvenliği veya on-ların iyi haline kastetmemiş olsa da yasal bir iddianameyle yargılanarak uy-gun biccedilimde cezalandırılacaktır Kanunlara karşı gelmek casusluk yapmak sırları accedilık etmek veya yasakları delmeye teşebbuumls etmek bir başkasının refah ve huzuruna kastetmek veya bir başkasının mahvı iccedilin ant iccedilmek de benzer succedillardandır

Her kim oumlluumlmluuml eller tarafından yapılan tasvirlere veya var olanlara buhur sunmak veya bunların temsil ettiği şeylere ağaccedillara veya ccedilimden sunaklara ccedilelenk sarmak suretiyle -ki hizmetin yararı kuumlccediluumlk olsa da dine verdiği zarar buumlyuumlktuumlr- ccedilekinmeden tapınırsa bu guumlluumlnccedil putperest hurafeye uyarak dine saygısızlık ettiği iccedilin bırakın ibadet ettiği evi veya muumllkuuml yakılarak cezalan-dırılsın Zira buhur tuumlten her yere şayet buhur yakana aitse el konacaktır

Her kim bunları bir başkasına ait tapınaklarda veya halka accedilık mabetler-de ve alanlarda sahibinin bilgisi dışında yapmaya kalkışırsa bırakın yirmi beş pound altın oumldemeye mahkucircm edilsin ve bu ceza succedila ortaklık edenle-re de uygulansın

Bu emre yargıccedilların savunma makamındakilerin ve her şehrin yargıdan ve yasamadan sorumlu goumlrevlilerinin de mahkemelere bildirmek ve succedillu-ları cezalandırmak suretiyle riayeti beklenir Herhangi bir olayı iltimas ne-deniyle goumlz ardı eder veya ihmal nedeniyle goumlzden kaccedilırırlarsa adli makam-lar tarafından uyarılacaklardır Uyarıldıkları halde ceza vermemeleri halin-de otuz pound altın oumldemeye mahkucircm edilecek bu ceza (soumlz konusu) adli makam uumlyeleri iccedilin de geccedilerli olacaktır

Codex Theodosius lsquoThe Suppression of Pagan Worshiprsquo A Source-Book for Ancient Church His-tory

5 Kilise Teşkilatında Nihai Yetkili Kimdir

Doumlrduumlncuuml yuumlzyılın ortalarında Kilise teşkilatı oumlnemli bir değişim suumlrecine girer İmparatorluk merkezinin Romarsquodan İstanbulrsquoa (Konstantinapol) taşınmasıyla Batı Roma youmlnetimi zayıflar piskoposlar arasında Aryanizm18 denilen ldquosapkın bir inanccedilrdquo taraftar bulmaya başlar 344rsquote Sardica19 Konseyi ile Roma Başpiskoposu Julius (337-

17 Pagan duumlnyada kurban kesmenin en oumlnemli parccedilası kesilen hayvanın iccedil organlarını incelemek suretiyle geleceğe dair kehanette bulunmaktı

18 Doumlrduumlncuuml yuumlzyılda İskenderiyersquode yaşamış olan Ariusrsquoun geliştirdiği teolojik doktrin Hz İsarsquonın tanrısallığının inkacircrı

19 Guumlnuumlmuumlzde Sofya


184

352) tarafından ele alınan bu durum Kilisersquode nihai yetkiyi kimin haiz olduğu soru-nunu guumlndeme taşır

Sardica Konseyi

(hellip) Ama herhangi bir şehirdeki bir piskoposun diğer bir piskopos kar-deşiyle arasında anlaşmazlık varsa anlaşmazlığı gidermek iccedilin ne biri ne de diğeri bir başka şehirdeki piskoposun hakemliğine başvurabilir Ama şa-yet (verilen) huumlkuumlm bir piskoposun amacına ters duumlşmuumlşse ve o piskopos (aslında) bunun iyi bir amaccedil olduğunu duumlşuumlnuumlyorsa konunun havari Aziz Petrusrsquoun anısına huumlrmeten goumlruumlşuumllmesi iccedilin -şayet sizi mutlu edecekse- bı-rakın davayı ele alanlar Roma Başpiskoposu Juliusrsquoa yazsınlar ve yargıccedilları o seccedilsin Ve eğer o boumlyle bir davada verilmiş olan ilk karara dokunulmaması gerektiğini buyuruyorsa dediği gibi olsun Bu herkesi mutlu ediyor mu

Kilise meclisi yanıtladı Evet ediyor

The Select Library of Nicene and Post-Nicene Fathers of the Christian Church Seven Ecumenical Councils p 417

Papa Julius

(hellip) Mektupta yazdığın gibi Athanasius ile Marcellusrsquou20 ldquogoumlrevden al-dıkrdquo diyelim diğer piskoposlarla başpiskoposları ne yapacağız Oumlnceden soumlylediğim gibi bunların hepsi bulundukları yerlerden ayrılmaya zorlan-dıklarından şikacircyetle benzer bir mağduriyete uğramış Ah aziz dost Kili-se kararları artık Hıristiyanlığın esaslarıyla uyuşmaz oldu afaroza ve oumlluumlme eğilimli Eğer bu şahıslara ileri suumlrduumlğuumln gibi bir succedil isnat ediliyorsa bu bir dava konusu olmalı ve yargılama Kilise yasalarına goumlre yapılmalıydı Bu şe-kilde değil Adil bir huumlkme varmak iccedilin hepimize yazıyla haber verilmeliy-di ccediluumlnkuuml mağdurlar birer piskopos (uumlstelik) sıradan kiliselerin değil bir za-manlar bizzat havariler tarafından youmlnetilen kiliselerin piskoposları

Pekiyi neden oumlzellikle de İskenderiye Kilisesi hakkında bize bir şey soumly-lenmemişti Geleneğin oumlnce bize haber vermek olduğunu ve adil bir huumlk-muumln burada verileceğini bilmez misin Oradaki piskoposlarla ilgili olarak

20 Aryan sorunu tartışılırken goumlrevden alınan iki piskopos Soumlz konusu mektuptan anlaşıldığı gibi sorun Antakya Konseyi (ki mektup oraya yazılmıştı) veya herhangi bir diğer kilise meclisinin im-paratora boyun eğip eğmeyeceği ve imparatorun anlaşmazlığa duumlşen taraflardan herhangi birini sekuumller kınamaya maruz bırakıp bırakmayacağıydı


185

boumlyle bir şuumlphe var idiyse o zaman buradaki kilise haberdar edilmeliydi Bunu yapmayıp kendi yetkileri ccedilerccedilevesinde istedikleri gibi hareket ettikten sonra ve succedillayan biz olmadığımız halde bizden muvafakat bekleniyor Ne Pavlusrsquoun yasaları ne de bize yol goumlsteren Babalarrsquoın geleneği buydu Kutlu Havari Petrusrsquotan teslim aldığımızın (emanetinin) ne anlama geldiğini sana bırakıyorum

Documents Illustrative of the History of the Church

6 İnsanoğlunun Oumlzguumlrluumlğuuml İle Tanrırsquonın Her Şeyi Oumlnceden Bilmesi İnsanoğlunun Guumlnahları Nedeniyle Cezalandırılması İle

Tanrısal Sevgi ve Merhamet Birbirleriyle Nasıl Bağdaşır

İmparator Konstantinrsquoin Hıristiyan olduktan sonra Kilisersquoye goumlsterdiği teveccuumlh uzun suumlren bir zuluumlm doumlnemini sonlandırarak Hıristiyanlar iccedilin daha guumlvenli olma-sa da nispeten daha sakin bir doumlnemin başlangıcı olur Ne ki İmparatorlukla barış iccedilinde olmaları Hıristiyanların duumlnyayla da barışık oldukları anlamına gelmeyecektir Theodosiusrsquoun emirnamesine21 rağmen halkın buumlyuumlk ccediloğunluğu pagandır dahası Hıristiyanlığı benimsememiş olan bu insanlar devlet ve toplumu ccediloumlkerttiğini goumlzle-dikleri sorunların hesabını İmparatorrsquodan sormaktadır Succedillamalardan birisi orduyu Romarsquonın Alaric22 ve Vizigot ordusu tarafından yağmalanmasına (410) seyirci bırak-mak zorunda kalan dağınıklığıydı Kilise karşıtı paganlar felaketin nedenini Romarsquoyı buumlyuumlk Roma yapan kadim Roma tanrılarının inkacircr edilmiş olmasına verip soumlz konusu yağmayı iki inanccedil sisteminin goumlreli meşruiyet sınavına doumlnuumlştuumlruumlp Hıristiyanları it-hamlar karşısında kapsamlı savunmaya zorlarlar Aşağıdaki savunma Kilise babala-rından Kuzey Afrika Hippo23 Başpiskoposu Augustinrsquoin en buumlyuumlk ccedilalışmalarından biri sayılan Tanrırsquonın Şehri (De Civitate Dei) adlı metindir

Aurelius Augustin375rsquote Kuzey Afrikarsquoda Numidyarsquoda doğar Babası pagan an-nesi Hıristiyandır Kuzey Afrikarsquoda Hıristiyanlığın oumlncuumlluumlğuumlnuuml yapanların ccediloğu gibi o da hitabet eğitimi almış daha otuz yaşına gelmeden Roma ve Milanorsquoda hitabet dersi vererek oldukccedila zengin olmuştur Genccedilliğinde hayli hoppa bir yaşam suumlren Augustin ldquoannesinin duaları sayesinderdquo ve Milano Başpiskoposu Ambrosersquoun et-kisiyle duumlzensiz hayatından vazgeccedilip Hıristiyan olur 387rsquode Ambrose tarafından vaftiz edildiğinde tuumlm mal varlığını satıp elde ettiği geliri fakir fukaraya dağıtacak-tır Bir suumlre daha kaldığı İtalyarsquoda kendisini Kilise işlerine adayan Augustin Kuzey

21 Bkz Theodosius Kodeksi (sf182)22 Alaric Vizigotların Kralı23 Buguumlnkuuml Annabarsquonın (Cezayir) kuzey doğusundaki antik kent


186

Afrikarsquoya doumlnmek uumlzere ccedilıktığı seyahatte annesini kaybeder İzleyen travma artan bir iştiyakla dine bağlanmasını getirir Nitekim Afrikarsquoya vardıktan kısa bir suumlre sonra Hipporsquodaki kilisenin ldquoacirckil yaşlırdquosı seccedililecektir 390rsquoda başpiskopos olur Oumlmruumlnuumln geri kalanını kilise işleriyle uğraşarak riyazet ilahiyat apolojetik ibadet ve enduumlljans ko-nularında ccedilok sayıda yazı yazarak geccedilirecektir Augustin antik duumlnyanın Eflacirctunrsquodan sonra gelen en parlak beyni olarak anılır yapıtlarının devrin tuumlm felsefi akımlarına ve edebiyatına tam anlamıyla vakıf olduğunu goumlsterdiği soumlylenir Tecruumlbesi kavrayışı ve sezgisi insan doğasına derinlemesine nuumlfuz edebilmesini sağlamış ilk bakışta bir genccedillik hatasının oumltesine geccedilmeyen oumlnemsiz bir anısı bile İtiraflarrsquoda ccedilarpıcı biccedilimde yer almıştır (JS)

İtiraflar

Aziz Augustin

Kusursuz yasaların hırsızlık yapmayı yasaklıyor Bunu insan yuumlreğine işledin guumlnahlar onu oradan silip atamazlar Hangi hırsız soyulmaya katla-nır Zengin bile yoksulluktan ccedilalmak zorunda kalanı bağışlamaz Ben hır-sızlık yapmak istedim ve yaptım yoksul değildim ihtiyacım da yoktu sırf can sıkıntısından ve koumltuumlluumlk olsun diye ccedilaldım Hem de bende en iyisi bol-ca bulunan bir şeyi ccedilaldım Ccedilaldığım şeyden değil de ccedilalmaktan ve guumlnah-tan zevk almak istiyordum Bağımızın yakınlarında bir armut ağacı vardı Armutlar oumlyle iştah accedilıcı da değillerdi Gecenin karanlığından yararlanarak armut ağacının yanına gittik ve ağacı silkeledik ve duumlşen armutları topladık Armutlarla oradan uzaklaştık Kendimize ziyafet bile ccedilekmedik Birkaccedil tane yedikten sonra kalanını domuzlara attık Armutlar oumlnemli değildi oumlnem-li olan yasak bir şeyi yapmaktı İşte goumlruumlyorsun Tanrım sonradan acıdığın batağın dibindeki yuumlreğimin halini Yuumlreğim şimdi sana orada ne aradığını soumlylesin Sana bunu sırf koumltuumlluumlk olsun diye hiccedilbir neden olmadan yaptığını soumlylesin Bu koumltuumlluumlk iğrenccedilti ve ben onu seviyordum Kendimi mahvetme-yi seviyordum Senin bulunmadığın yuumlkseklikten aşağılara yuvarlanan bir şeyi utanma pahasına arzu etmeyi değil de utancı arzulayan ruhun rezilliği

Aziz Augustin İtiraflar Serisi 3 Kaktuumls Yayınları 2007 Tuumlrkccedile ccedileviri Dominik Pamir

Augustin Tanrırsquonın Şehrirsquonde sadece paganların Hıristiyanlığa youmlnelttikleri eleş-tirileri cevaplamakla kalmaz Tanrı gerccedileğini ve Orsquonun tuumlm insanları goumlzettiğini Aziz Pavlusrsquoun Atina ihtiyar meclisinde yaptığı konuşmaya24 goumlnderme yaparak anlatır

24 Kutsal Kitap Yeni Antlaşma Elccedililerin Kitabı 17


187

Augustinrsquoe goumlre inanmayanların hiccedil bilmeden tapındıkları Meccedilhul Tanrı onların me-seleleriyle de ilgilidir ldquoBir yanda inananlar bir yanda inanmayanlarrdquo ikiliğin duumlnyada-ki tuumlm toplumlarda var olduğunu hep olmuş olduğunu soumlyler

Augustin ikinci ve onuncu kitabında ldquoTanrırsquonın Şehrirsquonin Kurucu Hz İsa ye-rine kendi tanrılarını tercih eden ve Orsquonun muumlritlerinden oumllduumlresiye nefret eden duumlşmanlarırdquonın arguumlmanlarını ccediluumlruumltuumlr Tartışma sırasında konu Tanrırsquonın buumltuumln bu suumlreccedilteki roluumlne ve ilahi iradenin Orsquonu bilmeyenlerintanımayanların uumlzerindeki de-netiminin tezahuumlruumlne gelince şoumlyle soumlyler

Tanrırsquonın Şehri

Aziz Augustin

Kaderi ana rahmine duumlşuumlş doğum veya herhangi bir başka başlamabaş-langıccedil esnasında goumlkyuumlzuumlndeki yıldızların duumlzenine değil olayların oluş nedenlerine bağlayanlar var Bunlarla soumlzcuumlkleri nasıl kullandıklarına ba-karak uzun uzun tartışmanın anlamı yok zira soumlz konusu nedenlerin sıra-sını ve birbirleriyle ilişkisini Tanrırsquonın iradesine ve guumlcuumlne atfetmekteler Tanrırsquonın hiccedilbir şeyin duumlzenden yoksun olmasına izin vermediğine ve ola-cakları oumlnceden bildiğine inanmakta haklıdırlar Ccediluumlnkuuml Tanrı yapılan se-ccedilimlerin değilse bile her nedenin nedenidir

Kader soumlzcuumlğuumlyle ifade etmek istedikleri oumlncelikle guumlcuuml her şeye yeten Yuumlce Tanrırsquonın iradesidir Şu dizeler sanırım Annaeus Senacarsquonın

Evrenin sahibi Baba Tanrı nerede veya nereye olursa olsunGecikmeden yuumlreğimi korkusuzca iradene itaate youmlnlendirEğer doğruya ve iyiye (yine de) direnirse iradem(Başıma gelebilecek) Her tuumlrluuml bela yaşlı goumlzlerle kabuluumlm Kader insanoğlunu -ister istemez- youmlnetir veya suumlruumlkler

Goumlruumllduumlğuuml uumlzere son satırdaki kader soumlzcuumlğuumlyle adını ilk satırda andığı lsquoBaba Tanrırsquonın iradesini kastetmektedir Bu iradeye tabi olmaya hazırdır youmlnlendirilmeye gerekiyorsa istemeyerek suumlruumlklenmeye razıdır Gerccedilek şu-dur ki ldquoKader insanoğlunu -ister istemez- youmlnetir veya suumlruumlklerrdquo

Aynı fikir Cicero tarafından Latinceye ccedilevrilen Homerrsquoin satırlarında da yansır

İnsanoğlunun aklı duumlnyevi yoluna (hallerine) yansıyanYuumlce Juumlpiter tarafından yansıtılan her parıltıyla youmlnlenir


188

Cicero şairin bu konularda yetkin olduğunu duumlşuumlnmemiştir elbet ama Stoacı filozofların -kaderin guumlcuumlnuuml savunurlarken- Homerrsquoin soumlz konusu di-zelerinden alıntı yaptıklarına işaret etmek ister Dolayısıyla burada bir so-run var şairin ne duumlşuumlnduumlğuuml sorunu değil filozofların ne duumlşuumlnduumlğuuml soru-nu Bu satırlardan accedilıkccedila anlaşılıyor ki kader derken adına Juumlpiter dedikleri ve her tuumlrluuml kadere huumlkmeden en yuumlce ilahi vasfı kastetmekteler

Cicero Stoacıların yanlışını kanıtlamaya yeltenir ama bunu kehaneti ber-taraf etmeden yapmanın yolunu bulamaz yerine geleceğe dair tuumlm oumlngoumlruuml-yuumlkehaneti inkacircra youmlnelir Geleceği ne insanoğlunun ne de Tanrırsquonın oumlngouml-rebileceğini yani kehanet diye bir şey olmadığını ispat etmek iccedilin elinden geleni yaparken kendini fikir ccediluumlruumltmek gibi kolaycı keramete hapsedip en accedilık kehanet vakalarını bile temelsiz arguumlmanlarla yadsır Cicero aslında bunu da yapamamış ama astrologların oumlngoumlruumllerini -zaten ccedilelişkili olduğu iccedilin- ustaca ccediluumlruumltmuumlştuumlr

Oysa yıldızlara bakarak kehanette bulunan astrologlar geleceğe dair oumln-goumlruumlyuumlkehaneti inkacircr eden Cicerorsquoya kıyasla hakikate ccedilok daha yakındır zira Tanrırsquonın varlığını kabul eden bir insanın Orsquonun geleceği bildiğini ka-bul etmemesi abestir Cicero bunun farkına varmıştır ama Kutsal Yazırsquonın ldquoAkılsız iccedilinden lsquoTanrı yokrsquo derrdquo25 soumlzlerini kanıtlarcasına aceleci (duumlşuumln-cesiz) davranmıştır Bunu bizzat yapmadığı doğru ccediluumlnkuuml ccedilok riskli olaca-ğının farkındaydı Yerine İlahların Doğasına Dair adlı ccedilalışmasında bu gouml-revi -Stoacılarla tartışarak ilahi varlığı inkacircr etme roluumlnuuml- Cottarsquoya26 verdi Kendisi iccedilin de Stoacı duruşu savunan Lucilius Balbus roluumlnuuml seccedilti ne ki Kehanete Dair adlı ccedilalışmasında kehanete bizzat ve accedilıkccedila saldırdı

Cicerorsquonun kader kavramını reddederek sanki oumlzguumlr iradeyi savunuyor-muş gibi yaptığı da doğru İşaret ettiği husus geleceğe dair bilgiye sahip olunabileceğinin kabuluuml halinde kaderin -mantıken- inkacircr edilemeyeceği gerccedileğiydi

Ne var ki filozofların soumlz konusu ccediletrefil anlaşmazlıkları ve tartışma-lar bir yana Yuumlce Tanrırsquoya inandığını itiraf eden bizler Orsquonun iradesine Orsquonun yuumlce guumlcuumlne inandığımız gibi Orsquonun her şeyi oumlnceden bildiğine de inanıyoruz Ve seccedilimlerimizi oumlzguumlrce yapmaktan korkmuyoruz ccediluumlnkuuml buna mecburuz ama O -ki her şeyi bilen olarak kandırılamaz- seccedilimimizin ne ola-cağını oumlnceden biliyor Cicerorsquonun karşı ccedilıkışının ardında işte bu korku var Her şeyi kadere bağlamalarına rağmen Stoacıların her şeyin olması gerektiği iccedilin olduğunu kabul etmelerinin ardında da bu korku vardı

25 Kutsal Kitap Mezmurlar 14126 Daius Aurelius Cotta İOuml 75rsquode konsuumllluumlk yapmış accedilık ve keskin konuşma uumlslubuyla uumlnluuml hatip

Cicerorsquonun İlahların Doğasına Dair adlı ccedilalışmasında Atina Akademisirsquonin felsefesini savunur


189

O halde şimdi geleceği bilmeye dair bu muumlnasebetsiz tartışmada Cicerorsquoyu inkacircra youmlnelten korkuyu inceleyelim Şoumlyle karşı ccedilıkıyor Şayet geleceği bilecek olsaydık her olay oumlnceden tahmin edildiği sıralamada (duuml-zen iccedilinde) vuku bulurdu Oumlyle olsaydı bu olayların tam da bu sırayla (bu duumlzenleme ccedilerccedilevesinde) vuku bulacağı bilgisinin Tanrı katında kesin ol-duğu anlamı ccedilıkardı Olayların hangi sırayla (duumlzen iccedilinde) vuku bulacağı-nın kesin olarak bilinmesi nedenlerinin de kesin olarak bilinmesi demektir zira hiccedilbir olay oumlncesinde vuku bulan etkin bir neden yok ise vuku bulmaz Olaylara yol accedilan nedenler silsilesi kesin olarak bilinseydi diyor Cicero o zaman vuku bulan her şey kaderde var demektir Bu doğruysa bu her şeyin bize rağmen vuku bulduğu yani iradi olarak seccedilim yapamayacağımız anla-mına gelir Ama bu durumu kabullenmemiz halinde diye devam ediyor Ci-cero insan yaşamı altuumlst olur Yasalar boşuna yapılmış yermenin veya oumlv-menin azarlamanın veya oumlğuumlt vermenin anlamı kalmamış iyi olanı oumlduumll-lendiren koumltuuml olanı cezalandıran adalet temelsiz kalmış demektir

Cicerorsquonun geleceğin oumlnceden bilinebileceği iddialarına karşı ccedilıkmaktaki amacı toplumu aksi durumun ima ettiği liyakatsızlık akılsızlık ve tehlike-den korumaktı Cicero inanccedillı bir zihnin yaptığı (olası) seccedilimleri şu iki al-ternatifle sınırlar ya iradi seccedilim ya oumlnbilgikehanet Her ikisinin de var ola-bilmesi imkacircnsızdır sanki Biri geccedilerliyse diğeri değildir Birini seccedilersek di-ğerini kaybederiz

Cicero tuumlm yuumlce goumlnuumllluumlluumlğuuml ve bilgeliğiyle ve aklında insan doğasını elinden geldiğince korumaktan başka bir şey olmaksızın kendi seccedilimini oumlz-guumlr (iradi) seccedilimden yana yaptı Oumlnceden bilmeyi bu tercihini kesinleştir-mek iccedilin reddedip insanları oumlzguumlrleştirmek adına onların Tanrırsquodan vazgeccedil-melerine yol accediltı

İnanccedillı bir insan ikisine de muhtaccediltır ikisini de arzular İkisine de inan-dığını itirafla ikisine de sıkı sıkıya sarılır Ama nasıl diye soruyor insan Geleceği oumlnceden bilebiliyorsak mantıklı adımlar ata ata oumlzguumlr iradeye yer olmayan bir noktaya ulaşırız Oumlte yandan irade guumlcuumlnden hareket eder-sek adımlarımız bizi tersi youmlne yani oumlnceden bilmenin var olmadığı yere goumltuumlruumlr Tersten bakalım Eğer oumlzguumlr seccedilim varsa her şey kader tarafından belirlenmiyor demektir Her şey kader tarafından belirlenmiyorsa o zaman olayların nedenleri belirli bir duumlzenden (sıralanmadan) yoksun demektir Eğer olayların nedenleri belirli bir duumlzenden (sıralanmadan) yoksunsa ve hiccedilbir olay oumlnceden vuku bulan etkin bir neden olmaksızın vuku bulama-yacağına goumlre olaylar Tanrı katında da belirli bir duumlzenden (sıralanmadan) yoksun demektir Olaylar Tanrı katında belirli bir duumlzenden (sıralanmadan) yoksunsa o zaman her şey Orsquonun bilgisi dahilinde olmuyor demektir Her


190

şey Orsquonun bilgisi dahilinde olmuyorsa o zaman diyor Cicero vuku bulan olaylar Tanrı katında oumlnbilgiden yoksundur

Tanrırsquoya boumlylesi accedilık (cuumlretkacircr) ve saygısız bir saldırı karşısında tavrı-mız Tanrırsquonın her olayı vuku bulmadan oumlnce bildiğini başka tuumlrluuml hareket edemeyeceğimizi hissettiğimiz ve bildiğimiz her yerde kendi irademizle seccedilim yaptığımızı soumlylemektir Biz her şeyin kadere bağlı olduğunu soumly-lemediğimiz gibi ldquokaderrdquo soumlzcuumlğuumlnuumln hiccedilbir anlam taşımadığını dolayı-sıyla hiccedilbir şeyin kadere bağlı olamayacağını soumlyluumlyoruz ldquoKaderrdquo soumlzcuumlğuuml anlamsızdır ccediluumlnkuuml bu soumlzcuumlğuuml kullananların zihnindeki (soumlzde) gerccedileklik -yani ana rahmine duumlşuumlş ya da doğum anında yıldızların duumlzeni- tam bir yanılsamadır

Nedenlerin duumlzenindeki (sıralanmasındaki) Tanrısal irade guumlcuumlnuuml elbet inkacircr etmiyor ama bu duumlzene ldquokaderrdquo adını -ldquofaterdquo27 soumlzcuumlğuumlnuumln ldquofarirdquo28den tuumlrediğini de unutmayarak- vermiyoruz ccediluumlnkuuml Kutsal Yazılarrsquoı inkacircr edeme-yiz ldquoTanrı bir şey soumlyledi ben iki şey duydum Guumlccedil Tanrırsquonındır sevgi de senin ya Rab Ccediluumlnkuuml sen herkese yaptığının karşılığını verirsinrdquo29 Buradaki lsquobir şeyrsquo ifadesi lsquoilk ve son olarakrsquo anlamına gelir Tanrı ilk ve son olarak ko-nuşmuştur ccediluumlnkuuml yapacaklarını değişmez bir biccedilimde bilir

Ne var ki burada işaret etmek istediğimiz husus şu ki nedenlerin duumlze-ninin (sıralamasının) Tanrı tarafından kesin olarak bilinmesi iradi seccedilim-lerimizin guumlccedilsuumlz olduğunu goumlstermez Aslında yaptığımız seccedilimler Tanrı katında kesin olarak bilinen nedenlerin duumlzenine (sıralanmasına) uygundur ccediluumlnkuuml insanoğlunun yaptığı seccedilimin belirleyicisi onun kendi davranışıdır Dolayısıyla her şeyin nedenini oumlnceden bilen Tanrı yaptığımız seccedilimlerin nedenlerinin de bu nedenlerin arasında ve davranışlarımızın nedeni olarak bulunduğunu bilmemezlik edemez

Bu manada hiccedilbir olayın oumlnceden vuku bulan etkin bir neden olmaksı-zın vuku bulamayacağını soumlyleyen Cicerorsquonun yanlışını tam da bu soumlzlerle kendi soumlzleriyle kanıtlamak kolay Hiccedilbir olayın nedensiz vuku bulamayaca-ğını soumlyleyip sonra da her nedenin kaderde olmadığını iddia etmek onu kur-tarmaz ccediluumlnkuuml bazı nedenler rastlantısal veya doğal veya iradi olabilir Ci-cero hiccedilbir olayın nedensiz olmadığını kabul etmiş durumda tek başına bu bile onun yanlışını kanıtlamaya yeter

Rastlantısal denilen nedenlere gelince bunlar gerccedilekdışıdır diyeme-yiz Ama şunu diyebiliriz ki bunlar kuluccedilkadadır yani bir anlamda sahici Tanrırsquonın veya Orsquonun meleklerinin iradesinde saklıdır Ve tabii Cicerorsquonun

27 Fate Kader28 Fari En uzak her yerde ileride29 Kutsal Kitap Mezmurlar 6211


191

ldquodoğalrdquo dediği nedenlerle doğanın (kacircinatın) Muumlellifi ve Muumlteahhitrsquoi olan Tanrırsquonın iradesinden buumlsbuumltuumln kopamayız Geriye iradi nedenler kalıyor Bunlar Tanrırsquonın veya meleklerin veya insanların veya bazı hayvanların se-ccedilimleridir tabii eğer ldquoseccedilimrdquoden kastımız mantıksız hayvanların kendileri iccedilin neyin iyi neyin koumltuuml olduğunu bulmak veya bunlardan sakınmak iccedilin başvurdukları iccedilguumlduumlsel hareketleri kastetmiyorsak Meleklerin seccedilimleri derken Tanrırsquonın melekleri olarak nitelediğimiz iyi olanlardan veya şeytani ya da Şeytanrsquoın melekleri olarak nitelediğimiz koumltuuml olanlardan bahsediyo-rum İnsanlara gelincehellip İyi insanların yaptığı seccedilimler de var koumltuuml insanla-rın yaptığı seccedilimler de

Buumltuumln bunlardan anlaşılıyor ki olayların etkin nedenleri iradi olanlardır bir diğer ifadeyle ruh veya nefesle aynı tuumlrdendir Havanın veya ruumlzgacircrın ne-fes aldığı soumlylenebilir elbet ama bu bedene can veya ruh veren nefesle aynı şey değildir Her şeye can veren her şeyi ve yaratılmış olan her ruhu Yara-dan Tanrırsquodır Tanrı elbette bir Ruh ama yaradanı olmayan Ruhrsquotur Orsquonun irade guumlcuuml yaratılmış olan ruhların iyi seccedilim yapmalarına yardımcı olurken koumltuuml seccedilim yapanları yargılar bazılarına guumlccedil verir bazılarına vermez ve hep-sine buyurur

Tuumlm yaradılışın Yaradanrsquoı olarak -her seccedilimi O yapmadığı halde- her tuumlr-luuml guumlcuuml bahşeden Orsquodur Koumltuuml seccedilim Orsquondan değildir ccediluumlnkuuml Orsquonun yarattı-ğına ters duumlşer Bedenler de irade guumlcuumlne tabidir Bazı bedenler bizim irade-mize tuumlm oumlluumlmluuml hayvanların iradesine ama daha ziyade insan iradesine tabidir Bazı bedenler ise meleklerin iradesine tabidir ama şurası muhakkak ki tıpkı tuumlm iradeler gibi her beden de Tanrırsquonın iradesine tabidir ve Orsquonun bahşettiği guumlccedil kadar guumlccedilluumlduumlr

Boumlylece her şeyin nedeni Tanrırsquodır O yapılış nedenidir ama (kendisi) yapılmamıştır Başka nedenler de yapar ama yaratılan tuumlm ruhlar ve oumlzel-likle de akıl sahibi olan ruhlar gibi kendileri yapılmıştır Etkenden ziyade edilgen olan maddi nedenler etkin nedenlerden sayılmaz ccediluumlnkuuml (onlara youmln veren) iccedilsel ruhun irade guumlcuumlyle sınırlıdır

Nedenlerin duumlzeninin (sıralanmasının) Tanrı katında oumlnceden biliniyor olması irade guumlcuumlne sahip olmadığımız anlamına gelmez ccediluumlnkuuml yaptığı-mız seccedilimlerin soumlz konusu nedenlerin duumlzeninde (sıralamasında) oumlnemli bir yeri vardır

Dolayısıyla bırakın Cicero bu duumlzenin (değişmez) kader ya da kader ola-rak adlandırdıkları gerccedileklik olduğunu iddia edenlerle tartışadursun Bizim itirazımız genellikle yanlış anlam yuumlkledikleri ldquokaderrdquo soumlzcuumlğuumlne Cicerorsquoya gelince nedenlerin duumlzeninin (sıralamasının) değişmez olduğunu ve Tanrı katında accedilıkccedila bilindiğini kabul etmediği iccedilin ona Stoacılardan da ccedilok itira-


192

zımız var Cicero ya Tanrırsquonın varlığını inkacircr etmeli -ki Tanrıların Doğasına Dair adlı ccedilalışmasında buna Cottarsquoya yaptırmak suretiyle cuumlret etti- veya Tanrırsquonın varlığını kabul ettiği halde Orsquonun her şeyi oumlnceden bildiğini kabul etmiyorsa soumlzleri ldquoAkılsız iccedilinden Tanrırsquoyı yok derrdquoe ccedilıkar Gerccedilek şu ki geleceği bilmeyen varsa o kesinlikle Tanrı değildir

Vardığımız sonuccedil Tanrırsquonın bizden istediği ve yapabileceğimizi oumlnceden bildiği her şeyi yapacak irade guumlcuumlne sahip olduğumuzdur Bu guumlccedil gerccedilek bir guumlccediltuumlr (İnsanlar) Yapabileceklerini mutlaka yapacaklardır ccediluumlnkuuml Tanrı onların ne yapacaklarını oumlnceden bildiği gibi tam da oumlyle yapacaklarını bi-lir ve yanılmaz Dolayısıyla şayet ldquokaderrdquo soumlzcuumlğuumlnuuml herhangi bir şey iccedilin kullanacak olsaydım Stoacıların keyfi olarak ldquokaderrdquo dedikleri nedenler duuml-zeninin (sıralamasının) iradi seccedilimi elimizden aldığını kabul etmektense ldquokaderrdquoi zayıf insanlar ldquoseccedilimrdquoi -zayıf insanları elinde tutan- daha guumlccedilluuml olanlar iccedilin kullanırdım

Demek oluyor ki Stoacıları olayların nedenlerini ayırıma tabi tutacak kadar uumlrkuumlten bir ihtiyaccediltan korkmamıza gerek yok Onlar birtakım neden-leri zorunlu nedenler olmaktan ccedilıkarırken bazılarını bunun dışında tuttu-lar bunların arasında irademiz de var Oysa ihtiyaca (zorunluluğa) tabi olan irade oumlzguumlr olamaz

Şimdi şayet ihtiyaccediltan (zorunluluktan) kastımız hiccedilbir şekilde guumlcuumlmuumlz dahilinde olmayan bir şey ise yani oumlluumlm gibi iradi olarak karşı ccedilıksak da olan bir şey ise iyi veya koumltuuml bir yaşam suumlrme seccediliminin boumlylesi bir ihtiyaca (zorunluluğa) tabi olmadığı accedilıktır Yapmayı seccedilmediğimiz iccedilin yapmayaca-ğımız pek ccedilok şey olduğu bir gerccedilek Tek başına istiyor olmak bile buna bir oumlrnek Ccediluumlnkuuml eğer istek var ise isteklilik de vardır yoksa yoktur Seccedilmek istemiyorsak seccedilim olmayacaktır Oumlte yandan şayet ihtiyacı (zorunluluğu) ldquobir şey şoumlyle olmalı veya şu veya bu şekilde gerccedilekleşmelirdquo olarak algılıyor-sak boumlyle bir ihtiyacın (zorunluluğun) oumlzguumlr irademize ipotek koyduğun-dan korkmamız iccedilin bir neden goumlrmuumlyorum Tanrı ebedi ve ezeli olmalı ve her şeyi oumlnceden bilmeli derken Orsquonun yaşamını ve her şeyi oumlnceden biliyor olmasını ihtiyaca (zorunluluğa) bağlamıyoruz Oumlluumlmsuumlzduumlr veya yanılmaz derken de Orsquonun (teslim ettiğimiz) guumlcuumlnuuml azaltmıyoruz Bunlar bertaraf edilmesi halinde Tanrırsquoyı olduğundan daha guumlccedilsuumlz goumlsterir ve imkacircnsızdır Oumlluumlmsuumlzse de yanıltılamaz (kandırılamaz) olsa da Tanrırsquonın guumlcuuml her şeye yeter bu doğru Tanrı her şeye kadirdir diyoruz ccediluumlnkuuml istediği her şeyi ya-par ve katlanmak istemediği hiccedilbir şeye katlanmaz Kendine rağmen katla-nıyor olsaydı Orsquonun her şeye kadir olduğunu soumlyleyemezdik elbet Zaten her şeye kadir olduğu iccedilindir ki Orsquonun soumlz konusu olduğu yerde bazı şeyler imkacircnsızdır


193

Bize gelince herhangi bir seccedilim yapacaksak oumlzguumlrce yapmamız lazım derken doğruyu soumlyluumlyoruz ama bu oumlzguumlr seccedilimi oumlzguumlrluumlğuumlmuumlzuuml ortadan kaldıracak bir ihtiyaca (zorunluluğa) tabi kılmıyoruz Dolayısıyla seccedilimle-rimiz kendimizin ve yaptığımız her seccedilim eğer yapmasaydık seccedilmediğimiz bir şeyin vuku bulmasına yol accedilacaktı Bir insanın (bazı şeylere) başkaları istediği iccedilin katlanması kendi isteğine rağmen katlanması bile -katlananın iradesiyle olmasa da- goumlnuumllluuml bir tutumdur İnsanoğlunun iradesi bu guumlccedil Tanrırsquonın izniyle verilmiş olsa da daima uumlstuumln gelecektir (Ccediluumlnkuuml nerede yaptığı seccedilimin icabını yerine getiremeyecek kadar guumlccedilsuumlz bir irade varsa bu onun daha buumlyuumlk bir iradenin guumlcuumlyle engellendiğinegeciktirildiğine işaret eder Bir başka irade olmasa boumlyle bir durum iccedilin iradeden yoksun-dur diyebilirdik ama sadece bir başkasının iradesinden değil seccedilim yaptığı halde icabını yerine getiremeyenin iradesinden) Dolayısıyla insanoğlunun kendi iradesi dışında acı ccedilekmesi onun veya meleklerin veya yaratılmış olan herhangi bir başka ruhun seccedilimine değil iradeye istediği guumlcuuml veren Tanrırsquonın seccedilimine atfedilmelidir

Bu demek değildir ki Tanrı iradi seccedilimimizin ne olacağını oumlnceden bil-diği iccedilin guumlccedil vermedi ccediluumlnkuuml O oumlnbilgiye sahipti Dahası neye iradi olarak niyet edeceğimizi oumlngoumlrmuumlş olan Tanrı hiccedilbir şeyi değil bir şeyi oumlngoumlrduuml dolayısıyla O oumlngoumlruumlyor olsa da irade guumlcuumlnden yoksun değiliz

Sonuccedil olarak oumlzguumlr seccedilimden vazgeccedilip ilahi oumlnbilgiye sığınmak zorunda olmadığımız gibi Tanrırsquonın oumlnbilgisinin oumlzguumlr iradenin şartı olduğunu -Tan-rı korusun- inkacircra kalkışmamalıyız Bizler her ikisini de kabul ediyoruz Gerek Hıristiyan gerekse filozof olarak bizler Tanrırsquonın oumlnbilgisini inancımı-zın bir parccedilası oumlzguumlr seccedilimi sorumlu yaşamın şartı olarak -yani her ikisini de- itiraf ediyoruz Tanrırsquoya duyulan inanccedilta yanlış yapılırsa doğru yaşamak kolay olmaz

Tanrırsquonın guumlcuuml sayesinde oumlzguumlrce var olan ve var olacak bizler Orsquonun oumlnceden bildiğini oumlzguumlrluumlğuumlmuumlz yuumlzuumlnden inkacircr edemeyiz Nitekim yasalar boşuna değil paylamalar ve cesaretlendirmeler oumlvguuml ve succedillama da oumlyle O bunları oumlngoumlrduuml ccediluumlnkuuml oumlyle gerekiyordu Orsquonun luumltfuna nail olmak iccedilin ettiğimiz dualar da yararlı ccediluumlnkuuml duaları da dua edenlere istediklerini bah-şetmek uumlzere oumlngoumlrmuumlştuuml Yapılan iyi şeyleri oumlduumlllendirmek koumltuuml şeyleri cezalandırmak iccedilin ihdas ettiği duumlzen adildi Ccediluumlnkuuml kimse Tanrı oumlnceden biliyordu zaten diye guumlnah işlemez Aslında insanoğlunun kendi guumlnahın-dan kendisinin sorumlu olmasının nedeni de Orsquonun oumlnbilgisi olduğundan ve yanıltılamayacağındandır İşlenen guumlnahın sorumlusu kader şans ve ben-zeri değil bizzat insanoğludur Guumlnah işlemek insanoğlunun kendi seccedilimi-dir Tanrı boumlyle bir seccedilim yapmayanı da oumlngoumlruumlrbilir


194

Augustin Antik Ccedilağ filozoflarının ortaya attığı Hıristiyanlığa dair sorularla yuumlzleşip bunların yol accediltığı sorunların uumlstesinden gelme ihtiyacındadır ldquoDini ibadetinde felsefe goumlzetmeyen veya iman edercesine felsefe yapmayanlarrdquo30ın kabuluuml olmayacağını soumlyleyen Tertullianusrsquoun accedilıkccedila dile getirdiği ldquoya Atina ya Yaruşalem (Kuduumls)rdquo ikilemi onu tatmin etmemiştir Augustin Tanrırsquonın Şehrirsquonin sekizinci kitabında bu inkacircrın kendinden oumlnceki paganların felsefi yazılarına aşina olan bir Hıristiyan iccedilin ne anlama geldiğini tartışır

Sokratrsquoın oumlğrencileri arasında Eflacirctun diğerlerini haklı olarak goumllgele-yen en parlak oumlğrenciydi Atinarsquoda doğmuştu iyi bir ailedendi Rahatlıkla denebilir ki olağanuumlstuuml yeteneğiyle kendi muumlritlerinden uumlstuumlnduuml Nitekim ne kendi dehasının ne de Sokrat eğitiminin muumlkemmel bir felsefe sistemi ge-liştirmeye yetmeyeceğini goumlruumlp bilgisini arttırmak umuduyla yakın uzak her yeri gezdi Mısırrsquoa gidip burada itibar goumlren kadim kuumlltuumlr ve inanccedilları oumlğren-di Oradan Pisagor Akademisirsquoyle uumlnluuml guumlney İtalyarsquoya geccedilti ve buradaki seccedil-kin hocalardan İtalyan felsefesine dair muteber her şeyi başarıyla soğurdu

Eflacirctun hocası Sokratrsquoa bambaşka bir sevgi beslerdi Oumlyle ki Diyaloglarrsquoın neredeyse tuumlmuumlnde Sokratrsquoı -tuumlm ccedilekiciliğiyle- kendine soumlzcuuml yaptı sadece ahlaki konulara dair duumlşuumlncelerini değil tuumlm oumlğrendiklerini veya bizzat keş-fedebildiklerini ona soumlyletti

Bilgeliğe iki yoldan varılır Eylem ve tefekkuumlr Dolayısıyla felsefenin bir yarısı eylemsel diğer yarısı duumlşuumlnseldir diyebiliriz Eylemsel olan kısım yaşamın nasıl yaşandığıyla yani ahlaki değerlerin nasıl işlenip geliştirile-ceğiyle ilgilidir Duumlşuumlnsel felsefe doğal nedenselliği ve bu itibarla hakikati goumlz oumlnuumlnde bulundurur Tatbiki bilgelikte Sokratrsquoın uumlstuumlne yoktu Pisagor tefekkuumlrden yanaydı ve tuumlm dehasını buna adadı

Eflacirctunrsquoun uumlstuumlnluumlğuuml bu ikisini daha da muumlkemmel bir felsefede birleş-tirip ortaya ccedilıkan buumltuumlnuuml uumlccedile ayırmaktır Bunlardan birincisi eyleme dair olan ahlak felsefesi ikincisi amacı doğal felsefe olan tefekkuumlr uumlccediluumlncuumlsuuml ise hakikat ile yanılgının ayrımını yapan rasyonel (akılcı) felsefedir Bunlardan sonuncusu hem eylemsel hem duumlşuumlnsel olmak zorundaysa da bir hakikat tasavvuruna ulaşma iddiasında olan tefekkuumlrduumlr Dolayısıyla bu uumlccedile boumlluumln-muumlşluumlk eylemsellik ve duumlşuumlnsellik ayırımını felsefe buumltuumlnuumlnuumln bileşenleri olmaları itibariyle huumlkuumlmsuumlz kılmaz Soumlz konusu her uumlccedil boumlluumlmuumln her biri itibariyle Eflacirctunrsquoun duruşunun ne olduğunu soumlylemek -yani eylemlerin sonucuna doğadaki nedenselliğe mantığın (zihnin) ışığına dair ne biliyor veya neye inanıyordu- acelecilik olur burada yeterince tartışmak ise uzun suumlrer

30 De Vera Religion Sahici Dine Dair


195

Eflacirctun hocası Sokratrsquoın herkesce bilinen bir huyuna bilgisini ve duumlşuumln-cesini kendine saklama huyuna hayrandı ve buna oumlykuumlnuumlrduuml Sokratrsquoın soumlz-cuuml olarak yer aldığı ccedilalışmalarında oumlnemli konularda bile kendi goumlruumlşlerinin ne olduğunu tam olarak tespit etmek zordur Bununla beraber yazılarında ileri suumlrduumlğuuml -kendisine veya başkalarına ait olmakla birlikte hoşuna giden- goumlruumlşlerinin birkaccedilı burada hatırlanıp anılmalıdır inancındayım Eflacirctun yazılarında yer yer bizlerin inandığı ve savunduğu sahici dinden yanadır ama bazen de -mesela monoteizm ile politeizmin oumlluumlmden sonra gelen saf sonsuz mutluluk itibariyle goumlreli değeri- karşıymış gibi goumlruumlnuumlr Eflacirctunrsquoun en iyi muumlritleri hakkında yani saygınlığıyla diğer tuumlm pagan filozofların oumltesindeuumlstuumlnde olan bir hocanın oumlğretilerini en yakından izleyip en iyi anlayanlar iccedilin diyebiliriz ki hiccedil değilse Tanrırsquoya dair gerccedilekleri Orsquonun tuumlm varlığın tuumlm duumlşuumlncenin nedeni ve yaşayan her şeye huumlkmedeni olduğunu kavramışlardır Bu doğruların birincisi doğaya ikincisi akla uumlccediluumlncuumlsuuml ah-lak felsefesine dairdirhellip

Augustin On Bir ila On Doumlrduumlncuuml kitaplarında ldquoiki şehrinrdquo orijinini (oumlzuuml-nuuml) ele almıştır Tanrırsquodan kopuk insanların Duumlnyevi Şehir ile insanlık tari-hinin herhangi bir ccedilağında doğrusahici Tanrırsquoya inanan insanların Semavi Şehri Bu tartışmayı şoumlyle sonlandırır

(hellip) Her şeye kadir Yuumlce Tanrı tuumlm mahlucirckatın Yaratıcısı ve Huumlkuumlmdarı tuumlm iyi niyetleri kutsayan ve merhamet bahşeden ve tuumlm koumltuuml niyetleri hak ettikleri mahvoluşa terk eden Tanrı Tanrırsquonın Şehrirsquoni belirli sayıda azizle meskucircn kılacak muumlspet bir plandan yoksun değildi Şehrin insan soyunun duumlşkuumlnleri arasından seccedililenlerle doldurulması gerekiyordu Orsquonun ilahi aklı boumlyle buyurmaktaydı Tabii bir zamanlar insanlığın buumlyuumlk bir kısmı ta-bir yerindeyse koumlkten bozulmuştu dolayısıyla Orsquonun oumlngoumlrduumlğuuml şehre layık olanlar şuumlphesiz vardı Bu insanlar diğerlerinden ancak Orsquonun mağfiretiyle belirlenip ayrılabilirdi (Bu insanlar) Orsquonun mağfiretinin ne kadar buumlyuumlk ol-duğuna sadece kendi kurtuluşlarıyla değil lanetten kurtarılmayanlara veri-len oumlluumlm cezasıyla tanık oldular Ccediluumlnkuuml kimse kendi ayrıcalıklı masuniyeti ile cezalandırılan halkın haklı olarak paylaşmış olduğu kaderi arasındaki farkı accedilıkccedila goumlruumlp Orsquonun kendisini kurtaran mağfiretinin ne denli buumlyuumlk olduğunu inkacircr edemez

Şimdi Tanrırsquonın guumlnah işleyeceğini oumlnceden bildiği insanları neden ya-rattığı sorusuna cevap verelim Yarattı ccediluumlnkuuml işlenen succedil karşılığında nasıl bir cezayı hak ettiklerini ve Orsquonun mağfiretiyle nasıl bağışlanacaklarını on-lar nedeniyle ve onlar vasıtasıyla goumlstermek istedi Zira Orsquonun yarattığı ve


196

huumlkmettiği buumltuumln bir gerccedilekliğin ahengi guumlnahkacircrların sapkınlığı yuumlzuumlnden bozulamazdı

Soumlylediklerim guumlnah işleyen insanlar kadar guumlnah işleyen melekler iccedilin de geccedilerli Onlar ldquoTanrırsquonın kendi iradesiyle gerccedilekleştirdiği buumlyuumlk mucize-lere karışamazlarrdquo31 Yarattığı şeylere uygun yetenekler dağıtırken o her şeyi oumlnceden bilen ve goumlren Tanrı iyiyi ve koumltuumlyuuml hayra doumlnuumlştuumlrmeyi de bilir Bu yuumlzden inatccedilılığa mahkucircm ettiği koumltuuml meleği -ki onun ilk koumltuumlden kay-naklanan guumlnahını bir daha (iyiye) doumlnemeyecek biccedilimde cezalandırmıştı- iyi bir amaccedilla kullanmaması iccedilin bir neden yoktu Tanrı bunu koumltuuml meleğin ilk insanı (Acircdem) baştan ccedilıkarmasına izin vererek yaptı Oysa ilk insan ya-radılışı itibariyle iyiydi yani doğuştan iyi niyetliydi

Burada işaret etmek istediğim şudur ki ilk insan (Acircdem) iyi bir insan ola-rak Tanrırsquoya sığınabilseydi veya Yaradanrsquoın bilgeliğinin yanı sıra kendi ira-desine guumlvenebilseydi koumltuuml meleğe mutlaka direnebilir bu iradeyi Tanrırsquonın yardımıyla sağlam tutabilseydi Orsquonun tarafından oumlduumlllendirilmeye hak ka-zanır veya Tanrırsquodan ayrı duumlştuumlğuuml iccedilin iradesi sarsılır ve bir o kadar hak et-tiği sona mahkucircm olurdu Dikkat ederseniz insanın Tanrırsquoya guumlven duyma-sı sadece Orsquonun yardımıyla muumlmkuumlnduumlr ve bu olumlu bir tutumdur İnsa-nın sadece kendi iradesine guumlvenmesi ise olumsuzdur ccediluumlnkuuml ilahi iradenin sunduğu luumltuftan uzak duumlşmuumlş olur ve oumlz iradesiyle yaptığı seccedilimin olası so-nuccedillarından birine katlanmak zorunda kalır

Bu yaşam iccedilin de geccedilerlidir Bir bedende yaşıyor olmak seccedilime tabi olmayan olumlu bir durum olmakla birlikte ancak gıda almak suretiyle muumlmkuumlnduumlr Oysa bir bedende yaşamayı seccedilmemek intihar vakalarında olduğu gibi kendi irademiz dahilindedir ve olumsuzdur Dolayısıyla gerek-tiği biccedilimde yaşaya kalmak Cennetrsquoin Bahccedilesirsquonde bile bir seccedilim meselesi değildir Tanrırsquonın yardımına muhtaccediltır Oysa koumltuuml yaşamak ki boumlyle ya-şanmamalıdır insanın elindedir Bu yuumlzden mutluluğu uzatmak veya kısa kesmek bizim sorumluluğumuz olduğu gibi kısa kesmenin cezası da bizim sorumluluğumuzdur

Bu durumda insanın gelecekteki duumlşuumlşuumlnuumlccediloumlkuumlşuumlnuuml oumlnceden bilen Tanrı insanı kıskanan ondan nefret eden meleğin onu baştan ccedilıkarmasına izin vermiş olabilir Tanrı insanoğlunun ona acı ccedilektirecek zaaflarını gayet iyi biliyordu ama daha da oumlnemlisi bir acircdemoğlunun Şeytanrsquoı -Orsquonun yardı-mıyla- nasıl alt edebileceğini ki azizler daha da buumlyuumlk bir zafer kazansın bi-liyordu Buumltuumln bunlar oumlylesine başarılı bir biccedilimde kotarılmıştı ki gelecekte hiccedilbir şey Tanrırsquodan habersiz vuku bulmayacak ve fakat bu oumlnbilgi hiccedilbir

31 Kutsal Kitap Mezmurlar 3 Kitap


197

şekilde insanı guumlnah işlemek zorunda bırakmayacaktı Tanrırsquonın amacı me-lek veya insan tuumlm rasyonel mahlucirckata nedenlerin doğurabileceği sonuccedillar ile Tanrırsquonın himayesi altında olmanın farkını kendi yaşam tecruumlbelerinin ışığında goumlstermekti Tabii hiccedil kimse meleklerin veya insanların duumlşuumlşuumlnuumlccediloumlkuumlşuumlnuuml oumlnlemeye Tanrırsquonın guumlcuumlnuumln yetmeyeceğini soumlylemeye veya buna inanmaya cesaret edemezdi Ama Tanrı kendi guumlcuumlnuuml kullanmamayı seccedilti ve başarıyı da başarısızlığı da yarattığı mahlucirckatın seccedilimine bıraktı Boumlyle-likle kibrin ne buumlyuumlk koumltuumlluumlklere gebe olduğunu oysa Tanrırsquonın inayetin-den iyilik doğacağını goumlstermiş olacaktı

Anlaşıldığı gibi iki ayrı sevgiden iki ayrı toplum neşet etti Duumlnyevi top-lum Tanrırsquodan bile nefret etmeye cuumlret eden bencil bir sevgiyle gelişirken azizlerin benliği ayaklar altına almaya hazır cemaatinde Tanrı sevgisi koumlkleş-ti Kısacası ilk toplum kendi kendine yetmekle oumlvuumlnuumlrken ikincisi Tanrırsquoya inanıyor ve guumlveniyor Duumlnyevi Şehirrsquoin insanları insanlara sena ederken diğeri iccedilin en buumlyuumlk mutluluk (zafer) Tanrırsquonın sesini vicdanın tanıklığında duymak Biri başını kendisiyle oumlvuumlnerek kaldırıyor diğeri Tanrırsquoya ldquoya Rab ccedilevremde kalkansın onurum başımı yukarı kaldıran sensinrdquo32 diyor

Duumlnyevi Şehirrsquode hem huumlkuumlmdarlara hem de huumlkmettikleri insanlara huumlkmetmeye duyulan ihtiras huumlkmeder oysa Tanrırsquonın Şehrirsquonde insanlar goumlrev sorumluluğu veya emre itaat saikiyle hizmet ediyor olsalar da bunu hayırseverlik duygusuyla yapar Şehirlerden biri liderini kendi guumlcuumlnuumln semboluuml olarak sever diğeri Tanrırsquosına ldquoSeni seviyorum guumlcuumlm sensin ya Rab benim kayam sığınağım kurtarıcımsınrdquo33 der Bunun sonucu olarak Duumlnyevi Şehirrsquodeki en akıllı insan bile insana goumlre yaşar ve buumltuumln amacı bedenin iyiliği veya aklın iyiliği veya ikisinin de iyiliğidir Burada yaşayan-ların bazıları Tanrı bilgisine sahip olsalar da ldquoonu Tanrı olarak ululamamış ya da Orsquona şuumlkran sunmamış akılcı olmakla boşuna oumlvuumlnuumlp şuursuz akılla-rını karartmışlardır Ccediluumlnkuuml akıllı olduklarını iddia ederlerken -yani kibrin tahakkuumlmuumlnde kendi ferasetleriyle oumlvuumlnuumlrken- ldquoduumlşuumlncelerinde budalalığa duumlştuumller anlayışsız yuumlreklerini karanlık buumlruumlduuml Akıllı olduklarını ileri suuml-rerken akılsız olup ccedilıktılar Oumlluumlmsuumlz Tanrırsquonın yuumlceliği yerine oumlluumlmluuml insa-na kuşlara doumlrt ayaklılara suumlruumlngenlere benzeyen putları yeğlediler yani kendi halklarını ya boumlylesi putlara tapınarak youmlnettiler ya da onları taklit ettiler Tanrırsquoyla ilgili gerccedileğin yerine yalanı koydular Yaradanrsquoın yerine ya-ratığa tapıp ona kulluk ettiler Oysa Tanrı sonsuza dek oumlvuumllmeye layıktırrdquo34 Buna karşın Tanrırsquonın Şehrirsquonde sadece insani akıl değil sahici Tanrırsquoya

32 Kutsal Kitap Mezmurlar 3333 Kutsal Kitap Mezmurlar 18134 Kitab-ı Mukaddes Yeni Ahit Pavlusrsquotan Romalılarrsquoa Mektup I21-25


198

ibadet edilmesi gerektiği şekilde ibadet eden iman ve muradı yeryuumlzuumlnde-ki azizler veya goumlkyuumlzuumlndeki melekler topluluğunda oumlduumlllendirilmek olan kutsiyet vardır ki ldquoTanrı her şeyde her şey olsunrdquo35

Augustin on beşinci kitabından on dokuzuncu kitabının ilk boumlluumlmuumlne ka-dar iki şehrin eşzamanlı tarihlerinin gelişimini tartışır ve bunu yaparken Eski Ahitrsquoten hareketle ağırlıklı olarak ilk Yahudilerin yaşamlarında vuku bu-lan olayları anlatır Bu tartışmayı inananlara dair oumlzel bir accedilıklamayla son-landırmış sonra da şoumlyle devam etmiştir

Aziz babalarımızın koumlleleri vardı muhakkak ama aileye hizmet eden bu koumlleleri geccedilici haller dışında kendi ccedilocuklarından ayrı tutmadılar Tanrırsquoya ibadete gelince -ki herkesin emeli Orsquonun tarafından kutsanmak olmalıdır- onlara da istisnasız sevgi ve ilgi goumlsterdiler Doğanın talebi buydu ldquoAile ba-basırdquo teriminin yayılarak kabuluumlne bu tutum yol accedilmış ve en koumltuuml en otori-terbaskıcı erkek bile boumlyle anılmak istemiştir

Sahici babalar yuvadaki herkesin tıpkı ccedilocukları gibi Tanrırsquoya ibadet et-melerini ve Orsquona layık olmalarını ister Buumltuumln arzu ve umutları başka insan-lara emir vermek veya başka insanların emrini yerine getirmek zorunda kal-mayacakları o semavi haneyeyuvaya ulaşmaktır ccediluumlnkuuml orada herkes oumlluumlm-suumlz ve mutludur Bu arada babalar emir vermenin bir koumllenin bu emre ria-yet etmesi kadar zor olduğunu bilmelidir

Yine bu arada eğer ev halkından biri evin huzurunu bozacak olursa onu soumlzle veya kırbaccedillamak suretiyle veya toplumca kabul edilir kanunen meşru herhangi bir başka yolla cezalandırmalı onu kendi iyiliği iccedilin huzura kavuş-turmalıdır Ccediluumlnkuuml merhamet succedillunun koumltuumlyken daha da koumltuuml olmasına yol accedilarak iyiliğe vesile olmadığı gibi (umut edilenden) daha da buumlyuumlk bir iyili-ğin kaybına yol accedilar Succedilsuz bir insanın goumlrevi sadece hata yapmamak değil başkalarını da hata yapmaktan alıkoymak hata yaparsa cezalandırmaktır ki succedillu bu tecruumlbeyle ıslah olsun ve bu herkese ders olsun

Şimdi her hane medeni toplumun kuumlccediluumlk bir parccedilası veya medeni top-luma giden yolun başlangıccedil noktası olduğuna ve her başlangıcın belirli bir sonu olduğuna ve her şey parccedilası olduğu buumltuumlnuumln her parccedilasının bir par-ccedilası olduğuna goumlre hanedeki barış ve huzur siyasi barış ve huzurla alaka-lı demektir Bir diğer ifadeyle birlikte yaşayanlar itibariyle otorite ile itaatin ahengi şehirde yaşayanlar itibariyle oumlngoumlruumllen otorite ve itaatin ahengiyle doğrudan ilgilidir Bu nedenle bir baba evini youmlnetirken medeni kanunun bazı kurallarını uygulamak zorundadır ki toplum buumltuumlnuumlyle uyum iccedilinde

35 Kitab-ı Mukaddes Yeni Ahit Pavlusrsquotan Korintlilere 1 Mektup 1528


199

olabilsin İnanccedillı olmayan erkekler evlerinde duumlnyevi yaşama dair mal-muumllk ve konforla geccedilici huzur tesis etmeyi umarken inanccedil sahibi olan ve buna goumlre yaşayan aileler yuumlzlerini cennetin vaat ettiği oumlluumlmsuumlz guumlzel şeylere ccedile-virirler Onlar tıpkı seyyahlar (hacılar) gibi geccedilici şeyleri Tanrırsquoya giden yo-lun uumlstuumlndeki tuzaklar olarak değil ruha ağırlık veren oumlluumlmluuml bedenin yuuml-kuumlnuuml hafifletmek (kolaylaştırmak) uumlzere kullanır Bu iki ayrı ev tuumlruuml ve hane reisinin ortak youmlnuuml bu oumlluumlmluuml yaşamın idamesi iccedilin vazgeccedililemez nitelik-li şeyleri kullanma (bunlardan yararlanma) zorunluluğudur ama ne amaccedil-la kullandıkları hususunda farklılaşırlar ve her biri kendine has oumlzellikle-re sahiptir

İnanccedil sahibi olmayan Duumlnyevi Şehir de duumlnyevi huzur peşinde ama bu huzuru otorite ile itaatin ahengini ve oumlluumlmluuml yaşamın dayattığı ortak hedef-leri gerccedilekleştirmekle sınırlıyor Oysa Semavi Şehir -ya da oumlluumlmluuml yaşamı bir seyyah gibi (hac yolcusuymuşccedilasına) yaşayan inanccedil sahibi bizler- bu ba-rış ve huzur halinden buna ihtiyaccedil duymayıncaya kadar (oumlluumlnceye kadar) yararlanır dolayısıyla Duumlnyevi Şehirrsquodeki yaşamı bir tutsak bir yabancı gibi suumlrduumlrerek -sonunda kurtuluş vaadi ve Ruh tarafından bağışlanma ta-ahhuumlduuml olsa da- burada aşağıda olan biz insanların yaşamına huumlkmeden ka-nunlara ayak uydurmakta teredduumlt etmeyiz Zira oumlluumlmluuml yaşam herkes iccedilin bir olduğuna goumlre iki şehrin arasında en azından yaşamaya (bu duumlnyada var olmaya) doumlnuumlk mutabakat olmalıdır

Zorluk şimdi başlıyor Oumlncelikle Duumlnyevi Şehir kendi yoğurduğu birta-kım ldquoacirckil insanlarardquo sahip olageldi Sahici din bu insanları reddetmelidir ccediluumlnkuuml bu insanlar -ya hayal goumlrduumlkleri ya da Şeytan tarafından kandırıl-dıkları iccedilin- insan yaşamının farklı oumldev ve goumlrevleri olan ccedilok sayıda ilahi guumlccedil tarafından tuhaf bir duumlzen iccedilinde youmlnetildiğine inanıyorlardı Bedenin ve zihnin bedende ayrıca baş boyun vb vuumlcut kesimlerinin organların zihinde zekacircnın oumlğrenmenin huyun tutkuların duumlnyevi yaşamda suumlruumlle-rin buğdayın şarabın yağın ormanların paranın denizcililiğin savaşın ve zaferin evliliğin doğurganlığın ve doğumun vb her şeyin bir tanrısı vardı

Buna karşın Semavi Şehir tek bir Tanrırsquoya inanır ve bunun gereği olarak sadece Orsquonu yuumlceltir ve Orsquona Greklerin latreia dedikleri tam bir adanmışlıkla hizmet eder ccediluumlnkuuml bu Orsquona hastır Semavi Şehir bu yuumlzden Duumlnyevi Şehir ile ortak bir dinsel dilde (yasada) buluşamamış muhalefet etmek zorunda kalınca da farklı duumlşuumlnenlerin başına bela olup Duumlnyevi Şehrrsquoin oumlfkesi nef-reti ve şiddetine maruz kalmıştır Karşıtlarını korkutup kaccedilırdıysa Esirgeyen Tanrırsquonın yardımı ve kalabalık olmalarındandır

Hal boumlyle iken Semavi Şehir bu duumlnyadaki yolculuğu sırasında her soy ve dilden insanı tek bir hac birliğine davet eder İnsanların arasında barış ve


200

barışın devamlılığının soumlz konusu olduğu yerde oumlrf yasa ve gelenek farklı-lıklarını mesele olarak goumlrmez Ccedileşitli soyların başkalıklarını yerle bir etmek veya huumlkuumlmsuumlz kılmak değil -tek ve yuumlce Tanrırsquoya inanccedil ve ibadeti engel-lenmediği suumlrece- insanın barış ve huzurunu amaccedillayan ne varsa korur ve benimser

Boumlylelikle Semavi Şehir bu duumlnyadaki yolculuğu (hac) boyunca soumlz ko-nusu duumlnyevi barış ve huzurdan yararlanmakla kalmayıp diğer insanlarla birlikte sadece yaşamı ilgilendiren inanccedil ve ibadete muumldahale etmeyen or-tak bir platformun oluşumunu teşvik ve takip eder Tanrırsquonın Şehri elbet Duumlnyevi barış ve huzura oumlncelik tanır36 Ccediluumlnkuuml semavi barış ve huzur sahici olmakla kalmayıp mantıklı bir yaratık iccedilin -kesinlikle- tek gerccedilektir ccediluumln-kuuml dediğim gibi ldquomutluluğu Tanrırsquoda ve Tanrırsquonın huzurunda birbirlerinde bulanların muumlkemmel duumlzeninin ve ahenginin birlikteliğidir (buumltuumlnuumlduumlr)rdquo

İnsan boumlylesi barış ve huzura ulaşınca oumlluumlm korkusundan kurtulduğu gibi hep yaşam dolu olacaktır Gittikccedile yıpranarak ruha ağırlık veren beden hayvani olmaktan ccedilıkıp ruhani olacak ve hiccedilbir şeye ihtiyaccedil duymaksızın tuuml-muumlyle kendi oumlz iradesine tabi olacaktır

Bu Hac Şehri iman yoluyla zaten barış ve huzur iccedilinde kutsal bir yaşam suumlrmektedir İnanccedilları uyarınca ilahi tamamlanmaya ermek iccedilin Tanrırsquoya veya diğer insanlara iyilik yapmayı duumlstur edinecektir

City of God Fathers of the Church The Writings of Saint Augustin

36 Augustinrsquoun burada kullandığı Latince cuumlmle -eamque terrenam pacem refert ad caelestem pa-cem- anlam itibariyle gayet karmaşık bir cuumlmledir Cuumlmlenin iccedilindeki refert soumlzcuumlğuumlnden hare-ketle şoumlyle tefsir edilir Gerccedilek barış ve huzur insanların birbirleri ve Tanrırsquoyla iyimutlu ilişki iccedilinde olmalarıdır ve dolayısıyla duumlnya barışı iccedilin oumlnce semavi barışın tesisi gerekir

201

ORTA CcedilAĞLAR


202

203

OumlZDEYİŞLER

İnancın oumlduumlluuml anlamaktır Bu yuumlzden inanabileceğiniz şeyleri anlamaya

ccedilalışmayın anlayabileceğiniz şeylere inanın

Aziz Augustine Yuhanna İncili Uumlzerine

İnsanoğlunun nihai mutluluğu hakikatin tefekkuumlruumlnde yatar () Bunu

kendi iyiliği iccedilin yapmalıdır ve bunun kendinden oumlte bir sonucu yoktur

Aziz Thomas Aquinas Summa Contra Gentiles

Ruhum meleklere ait oumlluumlmle oumllsuumln boumlylece mevcut şeyleri hatırlamaktan

uzak olsun ve hem maddi ve bayağı olan şeylere dair akıldan ccedilıkmayan fikir-

lerden ve goumlruumlntuumllerden uzaklaşsın hem de bunlara dair arzulardan kurtul-

sun - belki boumlylelikle saflığın imgesi ve temsili olanların bizzat kendisiyle saf

ilişkiye geccedilebilir

Clairvauxlu Bernard Duumlşuumlnce Denen Heyecana Dair Vaaz

Bu duumlnyayı youmlneten iki guumlccedil vardır Rahiplerin kutsal otoritesi ve asillerin

guumlcuuml Bunların iccedilinde rahiplerin guumlcuuml daha ağır basar ccediluumlnkuuml krallar bile ilahi

huumlkuumlm karşısında hesap vermek zorundadır

Papa I Gelasius İmparator Anastasiusrsquoa Mektup

İnsan soyu olarak iki gruba ayrıldık İnsanoğluna goumlre yaşayanlar ve

Tanrırsquoya goumlre yaşayanlar Biz bunları mistik accedilıdan iki şehir olarak adlandı-

rıyoruz veya onlara iki insan cemaati diyoruz birinin kaderi Tanrı ile birlik-

te sonsuza kadar huumlkmetmek ve diğerininki Şeytanrsquola birlikte sonsuz cezayı

ccedilekmek

Aziz Augustine Tanrırsquonın Şehri


204

205

I

ORTA CcedilAĞ HIRİSTİYANLIĞININ

DUumlNYA GOumlRUumlŞUuml

Orta Ccedilağ denilen suumlreccedile dair değerlendirmeler doumlnemi yargılayanların bakış accedilılarına bağlıdır Bir kavram olarak Orta Ccedilağ On Doumlrduumlncuuml yuumlzyıl İtalyan insancıla-rından1 On Sekizinci yuumlzyıl Fransız rasyonalistlerine kadar uzanan bir dizi putkırıcının duumlşuumlncelerinden kaynaklanır Romarsquonın duumlşuumlşuumlnden sonraki bin yıllık tarih doumlnemini ldquokaranlıkrdquo olarak tanımlayan ilk kişi Petrarch olsa da tarihi ldquoAntik Ccedilağ Orta Ccedilağ Modern Ccedilağrdquo olmak uumlzere uumlccedil kısma ayırmasına alışık olduğumuz tarih anlayışı mo-dern bilimin ilk buumlyuumlk yuumlzyılına yani On Yedinci yuumlzyıla kadar netleşmez Fikir buumlyuumlk oranda Aydınlanma doumlneminde kabul goumlruumlr

Voltaire iccedilin ldquotarihin doumlrt mutlu ccedilağınırdquo meydana getirenlerden biri olmaktan ccedilok uzak olan Orta Ccedilağ barbarlık akıldışılık (irrasyonalite) ve batıl inanccedillardan oluşan bir doumlnemi ifade eder Genel inanış Orta Ccedilağı incelemenin insanlara aptallıklarını hatırlatmaktan başka bir faydası olmayacağı youmlnuumlndedir Geleneklere İlişkin Dene-me adlı eserinde Voltaire ldquoO ccedilağın tarihini bilmek sadece aşağılamak iccedilin gerekli-dirrdquo demektedir 1735 yılında yazan Bolingbroke şoumlyle soumlyler ldquoGuumlnuumlmuumlzde faydalı olabilir diye [Orta Ccedilağı] oumlğrenmek saccedilma bir oumlzentidir Bu doumlnemden sonraki tarihi okumalı ve ccedilağımıza kadar olan doumlnemi incelemeliyizrdquo2

Bu asılsız gelenek Orta Ccedilağ duumlşuumlncesi ve kuumlltuumlruuml hakkında ccediloğu haksız ve aşıl-ması guumlccedil bir dizi yargı oluşturur Oumlrneğin Roumlnesans oumlncesinde aklın ldquohapisterdquo ol-duğu iddia edilmektedir Orta Ccedilağ entelektuumlellerinin antik klasiklerdeki ilimle veya bilgilerle ilgilenmedikleri Orta Ccedilağ medeniyetinin aslında devasa bir sahtekacircrlık ol-duğu anlatılır

Bu yargıları Aydınlanmanın aşırı akılcılığına (rasyonalizm) tepki olarak tersine ccedile-virenler On Dokuzuncu yuumlzyılın Romantikleridir Romantikler Orta Ccedilağı kahraman

1 ldquoHuumlmanistrdquo kelimesinin guumlnuumlmuumlz Tuumlrkccedilesindeki ldquoiyiliksever merhametlirdquo şeklindeki algısından uzaklaşarak ldquodeistrdquo yani ldquotanrıcırdquo kelimesinin karşıtı olarak kullanıyoruz

2 Tarih Bilimi Uumlzerine Mektuplar Ccedilalışmalar II cilt Dublin 1793 s 343


206

şoumlvalyeler dindar keşişler şarkı soumlyleyip gezen halk ozanları yetenekli zanaatkacircrlar ve bahar bayramında neşeyle dans eden koumlyluumllerle doldurur Oumlrneğin Geccedilmiş ve Şimdi adlı eserinde Thomas Carlylersquoın modern İngilterersquonin ldquoİhtirasa Oumlvguumlrdquosuumlnuuml (Mammon-Gospel) On İkinci yuumlzyılın toplumsal goumlruumlntuumlsuumlnden ayırırken sergilediği tavır olumsuzdur John Ruskin gotik mimari hakkında sanatsal zevklerde bir devrim yaşandığını kaydeder Yunan ve Roma mimarisinin aksine gotik mimariyi ldquoen guumlccedilluuml olanları bile huşuya sevk eden bir guumlce sahipti en mağrur ruhlarda bile buumlyuumlk bir heyecana neden oluyordu İşccedililerin tuumlm yeteneğinin parıldamasını sağlayan ve sahi-binin tuumlm coşkun hislerine hitap eden bir mimariydirdquo3 soumlzleriyle ulular

Orta Ccedilağın Romantik doumlnemdeki idealleştirilmesinin tarihsel gerccedilekleri abartılı aşağılamalar kadar saptırmış olduğu da kuşkusuzdur Ancak aşağılayanlar ve Ro-mantikler arasında bir seccedilim yapmamız gerekirse Romantikleri seccedilmemiz uygun olur ccediluumlnkuuml onlar abartmalarına rağmen en azından Orta Ccedilağ teriminin ne kadar uygunsuz olduğunu takdir etmiş kullanılmaya devam ediliyor olmasının yegacircne ma-zeretinin ldquogelenekrdquo olduğunun ayırdına varmışlardır Kısmen onların iştiyakları kıs-men de Orta Ccedilağ acirclimlerinin ccedilalışmaları sayesinde şimdi artık On İki ve On Uumlccediluumlncuuml yuumlzyıllardaki ldquoyuumlksekliğirdquo olduğu gibi goumlrebiliyoruz ldquoYuumlkseklikrdquo yani uumlniversiteleri skolastisizmi şoumlvalyelik idealini gotik sanatı ile insan ruhunun en yuumlce eserlerinden bazılarını ortaya ccedilıkaran buumlyuumlk bir medeniyet

Buna karşın Henry Osborn Taylorrsquoun ldquolekeli gerccedileklikrdquo (spotted actuality) olarak adlandırdığı bir durumun varolduğunu da inkacircr edecek değiliz Son tahlilde hangi ccedilağ en yuumlksek ideallere uymayı başarabilmiştir ki Ama buguumln (umarım) artık kimse Orta Ccedilağın ldquoantikrdquo ile ldquomodernrdquo arasında kısır bir geccediliş doumlnemi değil entelektuumlel ve kuumlltuumlrel accedilıdan bir başlangıccedil olduğunu inkacircr edemeyecektir Orta Ccedilağ tarihccedilileri modern sekuumller medeniyetin tohumlarının tarihin bu doumlneminde atıldığını keşfetmiş bulunmaktadır Ancak bizim amacımız accedilısından daha da oumlnemlisi Orta Ccedilağın Aydınlanma doumlnemine kadar guumlcuumlnuuml kaybetmeyen Hıristiyan duumlnya goumlruumlşuumlnuuml ya-ratmış olmasıdır Bu olgu -bakış accedilısına bağlı iyi veya koumltuuml biccedilimde- Batı duumlşuumlncesini ve davranış biccedilimini etkilemiştir

Yuumlksek Orta Ccedilağ doumlnemini anlayabilmek iccedilin onun toplumsal muhtevasını bil-memiz gerekir On iki ve On Uumlccediluumlncuuml yuumlzyıllar bir sosyal devrimin başlangıcına şahit oldu Yuumlzyıllar suumlren durgunluktan sonra şehir hayatı diriliyor nuumlfus suumlrekli artıyor siyasi ittifaklar oluşuyor (oumlzellikle Fransa İngiltere ve İspanyarsquoda) tarımda ve uumlretim biccedilimlerinde teknolojik gelişmeler goumlruumlluumlyordu Yine de J H Randallrsquoın bu doumlnem toplumunu ldquoacı ve uzun bir zahmet doumlneminden sonra basit bir geccedilim sağlamayı beceren oumlncuuml bir toplumrdquo4 olarak karakterize edişi halen geccedilerlidir Ekonomi hacirclacirc temelde tarıma dayanıyordu Yarı kırsal şehirler engin bir tarım denizinin ortasındaki

3 Venedikrsquoin Taşları (New York 1860) III cilt s 215 4 Modern Aklın Oluşumu (Cambridge Mass 1940) s 13

ORTA CcedilAĞ HIRİSTİYANLIĞININ DUumlNYA GOumlRUumlŞUuml

207

adalar gibiydiler ve malikacircnelere bağlı mevcudiyetin guumlnluumlk rutini dikkate değer bir değişime uğramamıştı Ccedilok az şehirde kapitalist anlamdaki uumlretim ve muumlbadele lonca sisteminin yerini alabilmişti Ortalama yaşam suumlresi kısaydı ve bilim accedillıkla ve salgın hastalıklarla nasıl baş edeceğini bilmiyordu Bu koşulların Hıristiyan Kilisesinin o guumlnlerdeki guumlcuumlne sebebiyet verdiğini goumlrmek iccedilin hayal guumlcuumlnuuml fazla zorlamaya gerek yoktur Bir zamanlar Francis Bacon ldquosorunlar ve sıkıntılar insanların zihnini dine karşı daha itaatkacircr hale getirdiği iccedilin ateizmin insanların daha bilgili olduğu zamanlarda oumlzellikle barış ve refahın var olduğu doumlnemlerde geliştiğinirdquo5 goumlzlem-lemişti Bunlara Kilisenin kuumlltuumlrel accedilıdan hacirckim konuma yuumlkselişinin kısmen On İki ve On Uumlccediluumlncuuml yuumlzyıllardaki olumsuz yaşam şartlarına siyasi ademimerkeziyet eko-nomik ccediloumlkuumlş ve nuumlfus azalmasına sahne olan ldquoKaranlık Ccedilağlarrdquoa rastladığını da ekleyebilirdi

Yuumlksek Orta Ccedilağ duumlşuumlncesi hem henuumlz olgunlaşmamış sosyal devrim fikirlerini hem de tarımsal-dini medeniyeti yansıtıyordu Aristo felsefesinin Yunan-Arap bilimi-nin ve Roma hukukunun canlanışını skolastik tartışmalar sonucunda oluşmuş yeni merakları ve entelektuumlel inceliği temsil eden ldquoOn İkinci yuumlzyıl Roumlnesansırdquo kırsal alan-da canlanma gerccedilekleşmeden duumlşuumlnuumllemezdi Diğer yandan Hildebrand Kilisesirsquonin ve Papa III Innocentrsquoin entelektuumlel ve ruhani itibarı sayesinde duumlşuumlncenin ccediloğun-lukla dini bir ccedilerccedilevede kalması ve tuumlm bilgileri dini bir sentezle accedilıklamak iccedilin ciddi bir ccedilaba goumlsterilmesi (bkz Aziz Thomas Aquinas ve Dante) sağlanıyordu Şehirler ve saraylar ruhban sınıfının eğitimdeki tekelini yeni yeni tehdit etmeye başlamıştı ve manastırlar entelektuumlel guumlccedillerinin bir kısmından vazgeccedilmeye başlasalar bile bun-ların yerini oumlncelikle katedral okulları ve uumlniversiteler (en azından Paris oumlrneğinde uumlniversite ruhban sınıfı tarafından kontrol edilen bir kurumdu) dolduruyordu Ccedilok az kişinin okuma yazma bildiği bir doumlnemde hiccedil de kalabalık olmayan entelektuumlel sı-nıf ccediloğunlukla rahiplerden oluşuyordu ancak rahiplerin hepsi de aynı duumlzeyde zihin yapısına sahip değildi Bu nedenle Ernst Troeltsch sanat ve bilimin uzun bir zaman boyunca ldquoKilise ile bağlantılırdquo olduğunu soumlylerken ccedilok da fazla abartmıyordu ldquoAslın-da Kilisersquoden ve ideallerinden bağımsız olarak tanrısal bir hakka sahip olunduğunu hissedecek ve iddia edecek bağımsız sekuumller medeniyetin değerleri mevcut değildi Varolan tek bağımsızlık Kilisersquonin bağımsızlığıydı ne devlet ne iktisadi uumlretim ne bilim ne de sanat bağımsızdırdquo6

Bundan yola ccedilıkarak Orta Ccedilağ duumlşuumlncesinin goumlvdesinin oumlncesinde ve sonrasın-da neredeyse benzeri olmayan şekilde otoriter ilahiyat merkezli ve teokratik olduğu soumlylenebilir Kullanılabilecek diğer tanımlayıcı terimler ise mutlaka ldquodinirdquo ldquoduumlalistrdquo (Kartezyen anlamda değil Eflacirctunrsquoun kullandığı anlamda) ldquoorganikrdquo ve ldquohiyerarşikrdquo olurdu Bu kelimelerin anlamlarını ayrıntılı olarak inceleyelim

5 Denemeler ldquoAteizm Hakkındardquo6 Hıristiyan Kiliselerinin Sosyal Oumlğretileri (Londra 1931) I cilt s 252


208

Orta Ccedilağ duumlşuumlncesi otoritesini evren ve insan hakkındaki temel oumlnermelerini Kilisersquonin tekelinde olan ilahiyat ile iccedilinde Eflacirctunrsquoun ve Aristorsquonun (sapkınlıkları ayık-landıktan sonra) metinlerinin de yer aldığı seccedililmiş kitap listesinin uumlstuumlne bina etti Orta Ccedilağ rasyonalizminin tarihi hiccedil kuşkusuz kalın bir cildi doldurabilir ve akıl bazen otoriteyle ters duumlşer Nitekimldquoaşikacircr olanlar veya aşikacircr oumlnermelerden ccedilıkarsana-bilenler dışında hiccedilbir şeye inanılmamalıdırrdquo ldquoilahiyat masallara dayanırrdquo şeklinde oumlnermeler vardı ve bunlar 1277 tarihinde Paris Uumlniversitesirsquonde İbn-i Ruumlştccediluuml fikirlerin yayıldığından haberdar olan Paris Piskoposu tarafından yasaklanan iki yuumlz on do-kuz oumlnermeden ikisiydi Bununla birlikte akıl genellikle otoriteyle ccedilatışmıyor tarafsız konular uumlzerine fikir yuumlruumltmek veya merkezi inancı izah etmekle ve desteklemekle yetiniyordu Aslında Aziz Thomas Aquinas Okulursquonun duumlşuumlncesinin ana noktası da aklın ve vahyin neticede aynı noktaya varmak zorunda olduğu varsayımına dayanı-yordu Orta Ccedilağ filozoflarının en buumlyuumlğuuml Aristoculuğu Hıristiyan teolojisi ile uyumlu hale getirmeyi ve boumlylece ldquoYahudi olmayanlarardquo7 ve şuumlphe edenlere aklın otoriter geleneği desteklediğini goumlstermeyi iş edinmişti Aziz Thomas Aquinasrsquoa goumlre duumlz-guumln işleyen bir akıl kutsal şeylere ilişkin bilgi duumlzeyine ulaşacak ve gizlenmiş olan (guumlya ldquomantık uumlstuumlrdquo) gerccedileğin ne mantık ne de ihtimal dışı olduğunu goumlsterecek-ti Bilgiyi modern anlamda yani genişleyen ve kuramsal bir şey olarak hayal eden entelektuumleller pek azdı Tuumlm gerccedileklerin zaten muumllkiyetlerinde olduğuna inanıyor bu inanccedillarını da geccedilmiş ve geleceğin nihai otoritesine dayandırıyorlardı Onlara bu kadar haz veren ldquooumlzrdquolerin ldquoaynardquoların gerccedilek oumlnemi buradaydı Oumlrneğin Aquinas Summa Theologica (Teolojinin Oumlzuuml) ve Beauvaisli Vincent Speculum Majus (Sihirli Ayna) adlı eserlerinde evrensel bilgiyi tek bir kitaba sığdırıyordu Nitekim felsefenin goumlrduumlğuuml itibarın nedeni de muumlnferit bilimlerden farklı olarak insanoğlunun bildiği her şeyi incelemeye ve koordine etmeye ccedilalışmasındandır

Orta Ccedilağ duumlşuumlncesinin ilahiyat odaklı olduğu şeklindeki tespitin gerekccedileleri te-olojinin itibarı ccediloğu acirclimin ldquogerccedilekccedilirdquo (Eflacirctunrsquoun kullandığı anlamda) itikadı te-fekkuumlr hayatının herkesce kabul goumlren uumlstuumlnluumlğuumlduumlr İlahiyat veya kutsal doktrin oumlğrenim hiyerarşisinde ilk sıradadır ldquoİlahiyatrdquo der Aziz Thomas Aquinas ldquobuumltuumln diğer bilimlerden uumlstuumlnduumlrrdquo Bir nazari bilimin diğerine kıyasla daha kesin olmasına dayanarak veya konusunun itibarına bakarak diğerinden daha değerli olduğu soumlyle-nir Oysa ilahiyat her iki accedilıdan da diğer nazari bilimlerden uumlstuumlnduumlr ccediluumlnkuuml diğer-leri insan mantığının doğal ışığından kaynaklanan bir kesinliğe sahip oldukları iccedilin

7 Aziz Thomas Aquinas Summa Contra Gentiles adlı eserinde Hıristiyanlık dışındakilere arguuml-manlarını kabul ettirmeye ccedilalışırken ateistleri paganları ve Muumlsluumlmanları lsquoYahudi olmayanrsquo an-lamındaki lsquogentilersquo tabiri ile anar Yahudilerle tartışılacak teolojik meselede lsquoEski Ahitrsquo temel alı-nabileceği iccedilin Hıristiyanlık ve Yahudilik ortak bir tartışma zemini bulabilecektir Ancak ateistler paganlar ve Muumlsluumlmanlar iccedilin bu muumlmkuumln olmadığından onları lsquogentilersquo olarak tanımlar ve onlara aklın din ile oumlrtuumlştuumlğuuml arguumlmanlardan oluşan bir savunmayla karşılık verir (yn)


209

yanılabilirler ama ilahiyat kesinliğini yanılmaz ilahi bilginin ışığından ve konusunun saygınlığından alırrdquo

Orta Ccedilağın sanatını ve tarihini neredeyse tamamen ilahiyat dayatmıştır Felse-fe teolojinin koumllesi olmamakla birlikte ccediloğunlukla onunla kaynaşmış olup ldquoikinci kemanrdquo olmakla yetinmek zorundadır Oumlte yandan ilahiyatın ilk sırada olmasının nedeni ldquoilk ve son olanrdquola yani Tanrı yaratılışın amacı insanın kaderi gibi normal aklın haklarında asla yeterli bilgiye sahip olamayacağı konularla ilgilenmesiydi İlahi-yat odaklılık insan ve doğaya olan diğer konuları da asla ihmal etmiyordu Orta Ccedilağ duumlşuumlncesi insanı evrenin merkezine yerleştirmişti tuumlm yaratılış suumlrecini insanın kur-tuluş muumlcadelesiyle ilişkilendirmeye ccedilalışıyordu Doğa bilimlerinin gelişmesini engel-lemek şoumlyle dursun Hıristiyan Aristocular akla uygun olan şeylere ilişkin bilgiyi fel-sefi sentezin oumln şartı olarak goumlrduuml On İki ve On Uumlccediluumlncuuml yuumlzyıldan itibaren suumlsleme sanatı da dahil olmak uumlzere doğadaki nesnelere bariz bir ilgi goumlsterilir oldu Bununla beraber Orta Ccedilağ huumlmanizminde insan ancak Tanrırsquoyla olan ilişkisi sayesinde say-gınlık kazanıyordu Ccedilok az sayıda oumlrneğin haricinde asıl bilimsel ilginin ldquoikincilrdquo değil ldquonihairdquo olana odaklandığı muhakkaktır Doğanın ldquonasılrdquo değil ldquonedenrdquo boumlyle olduğu inceleniyordu Hal boumlyle olunca bilimin modern kavramlarına giden yol uzadı

Orta Ccedilağ duumlşuumlncesindeki guumlccedilluuml ldquogerccedilekccedililikrdquo izi ilahiyat odaklılığı daha da belir-gin biccedilimde goumlsterir Burada ldquogerccedilekccedililikrdquo ile kastedilen modern değil Eflacirctuncu (ve aynı zamanda Aristocu) doktrindir Duyu algılarının nesneleri daha yuumlce gerccedileklik-lerde bulunurlar Skolastikler bilinen duumlnyamızın ardında (nominalistler hariccedil) ide-alardan ve biccedilimlerden oluşan bir duyu-oumltesi duumlnya algılıyordu ndash bu duumlnya sadece nesnelerde potansiyel olarak mevcut olanlara anlam veriyor ve onlara mevcudiyet kazandırıyordu Bu goumlruumlşe goumlre duyularla algılanabilen nesneler sadece goumlruumlnduumlk-leri şeyler değildi bu nesneler ilk oumlrneğini Tanrırsquodan alan idealar ve biccedilimlerden oluşan ccedilok daha gerccedilek bir duumlnyanın sembolleriydi Bu nedenle ldquoKutsal Kitaprsquotaki soumlzler Aziz Jeromersquoa goumlre lacircfzicirc anlamlarından fazlasını ifade ediyordurdquo diyor Willi-am Durandus ldquoKutsal Kitaprsquoı uumlccedil biccedilimde incelemeliyiz oumlncelikle accedilık anlamına goumlre ikinci olarak mecazi yani ruhani anlamına goumlre uumlccediluumlncuuml olarak geleceğin kutluluğu-na goumlrerdquo Benzer biccedilimde 1215 tarihli ldquogerccedilekliğin aktarılmasırdquo (transubstantiation) yani şarap ve ekmeği oluşturan maddelerin Hz İsarsquonın kanına ve etine doumlnuumlşmesi doktrini ile ekmeği Hz İsarsquonın kutsal bedeni şarabı ise kanı olarak tuumlketmek suretiy-le Tanrı ile irtibat kurulduğu Aşai Rabbani ayinindeki besinlerin ldquoilinekrdquolerden ibaret olmadıkları Hz İsarsquonın gerccedilek bedenini ve kanını insan duyularının algılayamayaca-ğı biccedilimde iccedilerdiği soumlylenmiştir

Orta Ccedilağ insanları baktıkları her yerde goumlruumlnmez bir duumlzenin aşikacircr işaretlerini goumlrmuumlştuumlr Papalık ve imparatorluk duumlnyadaki kutsal birliği temsil eder Şoumlvalye-lik geleneğinde şoumlvalyenin kılıcı haccedilı mızrağı gerccedileği simgeler ve buna benzer sembolik ilişkilendirmeler suumlrer gider William Durandusrsquoun Rationale Divinorum


210

Officiorumrsquou gibi bir kitap karmaşık semboller ve figuumlrlerle doludur katedrallerin bezemeleri de oumlyle Durandus ldquoKiliserdquo demişti ldquodoumlrt duvardan oluşur bu duvarlar doumlrt İncili yazanların doktrini uumlzerine bina edilmiştir temeli gayba aşina olan iman-dır kapısı Hz İsarsquodır şamdanı ve mihrabı da oumlylerdquo Modern bir sanat tarihccedilisi Orta Ccedilağ sanatı iccedilin ldquoevren şemasına dair tamamen idealist bir bakışı ve tarih ile doğanın engin semboller olarak goumlruumllmesi gerektiği kanaatini dile getiriyorrdquo8 demektedir

Aynı metafizik zuumlhduuml ve mucize hissini destekliyordu bu durum Orta Ccedilağ en-telektuumlellerinin tefekkuumlr hayatını neden yuumlcelttiğini accedilıklar Luka İncili 1038-42rsquodeki Meryem ve Martarsquonın hikacircyesi Orta Ccedilağ yazarlarının en sevdiği hikacircyelerden biriydi ve hep bu iki kız kardeşten muumltefekkir olan Meryemrsquoi cevval olan Martarsquoya tercih ediyorlardı Nitekim Hz İsa da Meryemrsquoin en iyi olanı seccediltiğini soumlyler Bakışlarını Hz İsarsquonın yuumlzuumlne kilitleyen Meryem goumlruumlnuumlşuumln ardındaki ebedi gerccedileği tefekkuumlr ediyordu Hem Aristo da Etikrsquoin (On Uumlccediluumlncuuml yuumlzyılda ccedilok alıntılanan bir ccedilalışma) onuncu boumlluumlmuumlnde mutluluğun ldquotam bir suumlkucircnetrdquote olduğunu ldquokendi kendisinden başka bir amacı olmadığırdquo iccedilin tefekkuumlre dalmanın iffetli hareketlerden bile daha değerli olduğunu soumlylemiyor muydu Statik ve oumlluumlmden ileri bir gerccedileğe ilişkin tefek-kuumlr ndash bu hem mistiklerin hem de filozofların idealiydi ve bu durum onların bilginin bir kontrol ve guumlccedil aracı olarak algılandığı modern anlayışı ne kadar az kavradıklarını goumlsteriyordu

On İki ve On Uumlccediluumlncuuml yuumlzyıllarda Aristocu metafiziğin okulları ele geccedilirmesiyle aşırı ldquogerccedilekccedililikrdquoin goumlzden duumlşmeye başladığı doğrudur Bilindiği gibi Aristo ide-aları (veya biccedilimleri) gerccedilek duumlnyaya dahil etmiş ve onları maddi fenomenlerle bir-likte ve maddi fenomenlerin iccedilinde kullanmaya başlamıştır Bundan oumltuumlruuml Aristocu skolastikler biccedilimle maddeyi ilişkilendirmiş ve bilgiyi duyusal algıya hapsetmişlerdir Ancak asla tuumlm entelektuumleller Aristocu olmamıştır ve daha oumlnemlisi Aristorsquonun sis-temi teleolojik ve teolojiktir Hıristiyan Aristocuların tasavvur ettiği biccedilimiyle evren maddi olmayan bir sebebe dayanıyordu Tanrı ilk maddeyi ve formları ldquoex nihilordquo yani hiccedillikten yaratmıştı (burada Kutsal Kitaprsquoın Tekvin boumlluumlmuumlnde yer alan accedilıklama Aristorsquonunkine tercih edilmiştir) ldquoHer şeyin etken asıl ve nihai sebebirdquo olan Tanrı yarattıklarını kendilerine uygun farklı amaccedil ve goumlrevlere youmlnlendirmişti Tanrı evreni demokratik olmaktan ccedilok hiyerarşik bir modele goumlre inşa etmişti Evrenin tuumlmuuml iccedilin aynı kanunlar geccedilerli değildi Evrenin iki boumlluumlmuuml arasında niteliksel farklar mevcuttu Doumlrt elementin duumlnyası yani bu duumlnya duumlmduumlz bir ccedilizgi uumlzerinde hareket ediyordu bu nedenle değişime ve ccediluumlruumlmeye accedilıktı yıldızların goumlksel duumlnyası ise dairesel bir hareket iccedilindeydi ve bu nedenle değişmezdi Kozmik hiyerarşi psikolojik bir hiyerar-şiyi de oumlngoumlruumlyordu Tanrırsquodan meleklere ve insana oradan hayvanlara ve sonra da cansız doğaya uzanan buumlyuumlk bir ldquovarlık zincirirdquo mevcuttu İnsan bu zincirin duumlğuuml-

8 Eacutemile Macircle Fransarsquoda Dinsel Sanat XIII Yuumlzyıl (Londra 1913) s 15


211

muumlnuuml oluşturan halkaydı hem meleklerin hem de hayvanların doğasından parccedilalar iccedileren bir ldquokuumlccediluumlk evrenrdquo (acirclem-i suğra) idi ve yaratılışın geri kalanı onun iccedilin halk edilmişti Ancak şuumlphesiz mevcudiyet sadece yaratılanlarla sınırlı değildi Yaratılan-ların oumltesinde gerccedilek duumlnya vardı Tanrırsquonın duyular-oumltesi duumlnyası tuumlm yaratılanlar oumlzellikle insan bu duumlnyaya doğru ccedilekiliyordu ve tuumlmuumlnuumln mevcudiyeti ve anlamı bu duumlnyadaydı

Tanrı merkezli duumlşuumlnme biccedilimi teokrasi ile ccedilatışmak zorunda değildir ama Yuumlk-sek Orta Ccedilağda9 genelde ccedilatışıyordu Teokrasi lacircfzicirc olarak topluma Tanrırsquonın ve vekillerinin huumlkmetmesi demektir Daha genel biccedilimde ifade edersek teolojik oumln-cuumlller uumlzerine inşa edilen bir sosyal felsefeyi ifade eder bu felsefede din insan faali-yetlerinin tuumlm youmlnlerini kapsar ve bağımsız sekuumller değerlerin varlığına izin vermez Teokratik ideal geniş oranda kabul goumlrmesini fiilicirc sosyal durumu yani feodal sınıf yapısını oumlrguumltluuml bir milliyetccedililiğin yokluğunu ccediloğu şehirdeki oumln-kapitalist ekonomiyi ve oumlzellikle ayine dayalı Kilise anlayışının giderek guumlccedil sahibi olmasını belirli oranda rasyonalize etmesi gerccedileğine borccedilludur Ancak Kilise her zaman bu ideale sahip değildi Orta Ccedilağın başlarında ccediloğunlukla Hz İsarsquonın krallığının bu duumlnyada olma-dığı ve kurtuluşun mutlak biccedilimde koumltuuml olan bu duumlnyadan kurtulmaya bağlı olduğu youmlnuumlndeki zahit bakış accedilısını tercih ediyordu Ancak Kilise misyonerlik ccedilabalarını genişlettiğinde feodal muumllklerini arttırdığında ve Hildebrand doumlneminde devletten oumlzguumlrluumlğuumlnuuml başarıyla ilan ettiğinde ldquobir tarikat değil bir medeniyetrdquo olmaya talip oldu10 Artık Tanrı tarafından yaratıldığına goumlre duumlnyanın tamamen koumltuuml bir yer olamayacağını iddia ediyordu ve Kilise toplumun Hıristiyan prensiplerine goumlre yaşa-masını sağlamak iccedilin ne gerekiyorsa yapmalıydı Kilisenin teokratik guumlccedil iddiası ilahi inayete bu amaccedilla duumlzenlenen ayinlerle ulaşılabileceğini soumlyleyen yeni ayin teorisine dayanıyordu ldquoaslında ex opere operantis (ayini yuumlruumlten sayesinde) değilrdquo demişti Aziz Thomas Aquinas ldquoex opere operato (yuumlruumltuumllen ayinden dolayı) inayete kavu-şuluyordurdquo ve ayin usuluumlne uygun biccedilimde bu ruumltbeyi kazanmış bir rahip tarafından yuumlruumltuumllmeliydi ldquoİnanccedillılar iccedilin sadece bir evrensel Kilise vardır ve onun dışında ka-lanlardan hiccedilbiri kurtuluşa eremezrdquo Kilise kurtuluş iccedilin aracılık ediyordu Bu durum-da kurtuluşu neyin sağladığını belirlemek ve tuumlm toplumu buna youmlnlendirmek ona duumlşmez miydi

Orta Ccedilağın toplum teorisyenleri yaygın biccedilimde toplumu insan vuumlcuduna benze-tir Toplumun da insan vuumlcudu gibi ccedileşitli organ veya parccedilalardan (ruhbanlar asiller ccedilalışanlar) oluştuğunu ve buumltuumln vuumlcudun hayatta kalması iccedilin bunlardan herbirinin kendi goumlrevini yapması gerektiğini soumlylerler Bu teoriye goumlre toplum parccedilaların top-lamından fazlasıdır Birey ancak sosyal bir sınıfın parccedilası olarak mevcuttur sosyal sınıf ise daha buumlyuumlk bir organizmanın Corpus Christianum (Hıristiyan Birlik)rsquoun bir

9 Avrupa tarihinde 11ndash13 yuumlzyıllara karşılık gelen doumlnem (yn)10 R H Tawney Kapitalizmin Yuumlkselişi ve Din Londra 1933 s 19


212

parccedilasıdır Bu sistemde tek eşitlik dini eşitliktir Hiyerarşi veya toplumdaki ldquoseviyerdquo evrendeki hiyerarşiye karşılık gelir Organik benzetmeye uygun biccedilimde elbette bazı organların fonksiyonları niteliksel olarak diğerlerinden uumlstuumlnduumlr Ayrıca bu hiyerarşi guumlnahı duumlnyaya getiren ve insanların buumlyuumlk kısmını sabırla ve tevazuyla dayanma-ları gereken aşağılık bir varoluşla lanetleyen Acircdemrsquoin Cennetten Kovulması ile de accedilıklanır Yeni burjuvalar bu sıkı yapıya uymakta zorlansa da teokratlar onlar iccedilin de kurallar oluşturmuştur İktisadi ahlak kişisel ahlakın bir veccedilhesi olarak ilan edilmiş ve Hıristiyan ahlakına tabi olduğu bildirilmiştir Tamahkacircrlık oumlluumlmcuumll bir guumlnahtır Bu nedenle tacir uumlruumlnuuml iccedilin kendisinin aynı sosyal durumda insanca yaşamasına yetecek ldquoadil bir fiyatrdquo belirlemelidir Bir ccedilift ayakkabının değeri oumlznel değil (muumlnferit olarak satıcı tarafından belirlenemez) nesneldir (devlet şehir veya lonca tarafından Hıristiyan prensiplerine goumlre belirlenir)

Orta Ccedilağ teorisi ccedilatışmadan ccedilok sosyal uyum uumlzerinde durur Ccedilağdaş sosyal reformcular bu teorinin var olan durumu Tanrırsquonın değişmez iradesiymiş gibi goumlster-mek yoluyla status quorsquoyu (statuumlko) korumaya ccedilalıştığını soumlyleyebilir Her ne kadar boumlyle olabilirse de beyan edilen amaccedil Tanrırsquoyı aramada muumlşterek olma durumuna vurgu yapmak suretiyle bireyler sınıflar ve devletler arasındaki rekabeti ortadan kal-dırmaktı Buradaki ideal Hıristiyan bir Pax Romana (Roma Barışı) sağlamaktı Bu ide-al sacerdotium (papanın ruhani otoritesi) ve regnum (geccediliciduumlnyevi huumlkuumlmdarlar oumlzellikle Kutsal Roma İmparatoru) arasında ruhun bedenden uumlstuumln olması gibi ilki ikincisinden uumlstuumln olmak kaydıyla Tanrırsquonınkine benzer bir birlik goumlruumlntuumlsuumlne duumlnya uumlzerinde ulaşabilmek iccedilin işbirliği yapmaktı

Orta Ccedilağ Hıristiyanlığı felsefesini Aziz Augustinersquoden almıştır Tanrırsquonın Şehri [De Civitate Dei] eserinde -ve ayrıca Caesarealı Eusebiusrsquoun Dini Tarih [Ekklesiastike Historia] ve Orosiusrsquoun Paganlara Karşı Doumlnemin Tarihi [Historiarum Adversum Pa-ganos] eserlerinde- tarihin ilahi bir plana goumlre yuumlruumlduumlğuumlnuuml goumlruumlruumlz Aziz Augustine zamanın başı sonu olmayan doumlnguumlsel bir tekerruumlrden ibaret olduğu youmlnuumlndeki klasik tanımı reddeder ldquoDuumlnyaya ilişkin klasik goumlruumlş goumlzle goumlruumlluumlr olanlara dairdir Hıristiyanların duumlnya lsquogoumlruumlşuumlrsquo ise bir goumlruumlş değil goumlruumlnuumlr olmayan şeylere dair bir uumlmit ve iman meselesidirrdquo11 Aziz Augustinersquoe goumlre Tanrı zamanı duumlnya ile eşzaman-lı olarak yaratmıştır (Eusebiusrsquoun hesabına goumlre Romarsquonın Gotlar tarafından ele geccedili-rilmesinden 5611 yıl oumlnce) ve kıyamet guumlnuumlnde yok edecektir Bu doumlnemleştirmenin farklı şemaları mevcuttu Eusebius tarihi uumlccedil ccedilağa ayırıyordu Augustine ise yaratılışın altı guumlnuumlne dayanarak altı doumlnem oumlne suumlrmuumlştuuml yedinci ise ebedi Sebtrsquoti12 Ama

11 Karl Loumlwith Tarihte Anlam (Chicago 1949) s 165-166 12 Augustinersquoin yedi kısımdan oluşan tarih boumlluumlmlemesinde Acircdemrsquoin doğumundan başlayarak

Vahiylerrsquode geccedilen olayları da kapsayan altı doumlnem oumlngoumlruumllmuumlştuumlr Yedinci kısım ise haftanın altı guumlnuuml ccedilalışıp yedinci guumlnuuml dinlenilmesine istinaden Son Yargırsquodan sonraki ebedi istirahata karşılık gelir (yn)


213

hepsi zamanın bir anlamı olduğu konusunda hemfikirdi Yaratılan diğer her şey gibi insan tarihinin de belirli bir amacı veya hedefi vardı

Oumlte yandan hiccedil kimse cennetin ve Golgotharsquonın (İsarsquonın ccedilarmıha gerildiği yer) mutlak kesinliğini sorgulamadı Acircdem cennette tuumlm insan soyunu azap ccedilekmeye mahkucircm eden ilk guumlnahı13işledi Hz İsarsquonın ccedilarmıhta insanoğlunun guumlnahlarının kefaretini oumldemesi ve sonrasında Kilisersquonin kurulması Tanrırsquonın merhametinin kaza-nılmasını ve insanoğluna ikinci bir şans verilmesini sağladı

İnsanın doğasına ilişkin Orta Ccedilağ doktrini accedilıktır ancak ne Acircdem ne de Hz İsa insanın kaderini tam anlamıyla belirlememiştir Aksine protestolara rağmen 529 yılında toplanan yetkili Orange Konsili Agustinci bir tutum değil yarı Pelagiusccedilu bir tutum benimsemiştir Acircdemrsquoin guumlnahıyla insanoğlunun oumlzguumlr iradesinin ldquoazaldığırdquo ama tamamen yok olmadığı ilan edilmiştir ldquoKatolik inancına goumlre vaftizin yardımı ve işbirliği sayesinde bize sunulan luumltuf ile Hz İsarsquonın yolunda vaftiz olanların inanccedillı biccedilimde gayret goumlsterdikleri takdirde ruhlarını kurtarmak iccedilin gerekeni yapmış ola-cağına inanıyoruzrdquo Diğer bir deyişle tarihsel kurtuluş dramında insanların seccedilimleri de dikkate alınıyordu Oumlzetlemek gerekirse Orta Ccedilağ tarih felsefesi Takdir-i İlahirsquoye ve insanoğlunun nihai amaca (telos) doğru yaptığı hacca odaklanıyordu ve ldquoikin-cil nedenlererdquo veya benzeri sekuumller olaylara ccedilok az ilgi goumlsteriyordu Tarih duumlnyevi mutluluğun gelişiminin değil insanoğlunun şeytanı yenmek ve Tanrırsquoya ulaşmak iccedilin verdiği kaccedilınılmaz olarak acı iccedileren muumlcadelesinin kaydını tutuyordu

Ancak Orta Ccedilağ dinicirc duumlşuumlncesinin sadece korku ve kasvetle uğraştığı da duumlşuuml-nuumllmemelidir Korkunun varlığını sorgulamak bile gereksiz Bunu goumlrmek iccedilin sadece katedrallerdeki uumlrkuumltuumlcuuml Mahşer ve Kıyamet Guumlnuuml tasvirlerine bakmak bile yeter Ama oumlzellikle Hıristiyan dualarında ve teolojisinde bolca ldquoHıristiyan iyimserliğirdquo de mevcuttur Erken Orta Ccedilağ dualarında pişmanlıktan doğan korkunun oumlnemi o kadar belirgindir ki bu durum Clairvauxlu Bernardrsquoın ve Assisili Aziz Francisrsquoin dualarında neşeli bir şuumlkran ve mistik bir Tanrı sevgisini goumlsteren bir ruh haline yol accedilar Ayrıca ilahiyat Manişeizmin duumlnyayı Karanlıklar Kralırsquonın bir eseri ve tarihi de karanlığın ve ışığın guumlccedilleri arasındaki ccedilatışma olarak goumlsteren karamsar oumlğretisini reddetmek-tedir Hıristiyan teolojisindeki Tanrı duumlnyayı iyi bir yer olarak yaratmakla kalmamış Aristorsquonun bu duumlnyaya ve oumlzellikle insanoğluna ne olacağını umursamayan tanrısı-nın aksine umursadığı bu duumlnyayı youmlnetmiştir de

Franklin Le Van Baumer ldquoMain Currents of Western Thoughtrdquo Alfred A Knopf publishers 1964 New York

13 Hıristiyan inancına goumlre Acircdemrsquoin cennette yasak meyveyi yiyerek işlediği Havvarsquoyla birlikte cen-netten kovularak duumlnyaya atılmalarına neden olan ve buumltuumln insanlığa intikal eden ilk guumlnah (yn)


214

A TEMEL VARSAYIMLAR

1 Tefekkuumlr Hayatına Dair

Aziz Thomas Aquinas

(hellip) Şimdi şu doumlrt sorgulama noktasına goumlre ameli hayatı tefekkuumlr hayatı ile karşılaştırmalıyız (1) Hangisi daha oumlnemli veya daha uumlstuumlnduumlr (2) Han-gisi daha erdemlidir (3) Ameli hayat tefekkuumlr hayatına engel olur mu (4) Aralarındaki sıralama nasıldır

() Efendimiz der ki (Luka İncili 1042) Meryem iyi olanı seccedilti ve bu kendisinden alınmayacak Burada Meryem tefekkuumlr hayatını temsil eder Bu nedenle tefekkuumlr hayatı ameli hayattan daha uumlstuumlnduumlr

Cevabım şudur Belli şeylerin kendi iccedillerinde daha uumlstuumln olmalarına hiccedil-bir şey mani olamaz ancak onlar da bazı hususlarda bir başkası tarafından aşılabilirler Dolayısıyla buna tefekkuumlr hayatının ameli hayattan accedilıkccedila daha uumlstuumln olduğunu soumlyleyerek cevap vermeliyiz Filozof (Aristo)14 bunun boumly-le olduğunu sekiz sebep goumlstererek ispat etmiştir (Etik X7-8) İlkine goumlre tefekkuumlr hayatında insan iccedilindeki en iyi şeye yani zekacircya ve uygun amaca yani idrak edilebilen şeylere youmlnelir oysa ameli hayatta harici şeylerle meş-gul olur Bu nedenle tefekkuumlr hayatını temsil eden Raşel bu prensibin gouml-ren goumlzuuml olarak yorumlanmıştır Gregoriusrsquoun15 dediği gibi (Magna Moralia VI37) ameli hayat da mahmur Lia tarafından temsil edilmiştir İkinci sebep yukarıda accedilıklandığı uumlzere (Q 180 A 8 ad 2 Q 181 A 4 ad 3) en uumlst dere-cede tefekkuumlr soumlz konusu olmasa bile tefekkuumlr hayatının daha suumlrekli olma-sıdır bu nedenle tefekkuumlr hayatını temsil eden Meryem suumlrekli Efendimizin ayaklarının dibinde oturur biccedilimde tasvir edilmektedir Uumlccediluumlncuumlsuuml tefekkuumlr hayatı ameli hayattan daha latiftir Augustine bu sebeple (De Verb Dom Serm CIII) Martarsquonın dertli olduğunu ama Meryemrsquoin bayram ettiğini soumlyle-miştir Doumlrduumlncuumlsuuml tefekkuumlr hayatında kişi kendi kendine yetme accedilısından daha uumlstuumln durumdadır ccediluumlnkuuml bu amaccedil iccedilin daha az şeye ihtiyaccedil duyar bu nedenle şoumlyle soumlylenmiştir (Luka İncili 1041) Marta Marta sen ccedilok şey iccedilin kaygılanıp telaşlanıyorsun Beşincisi tefekkuumlr hayatı daha ccedilok kendisi iccedilin sevilir ama ameli hayat başka bir şeye youmlnelmiştir Bu nedenle şoumlyle denmiştir Rabrsquoden tek dileğim tek isteğim şu Rabrsquobin guumlzelliğini seyretmek tapınağında Orsquona hayran olmak iccedilin oumlmruumlmuumln buumltuumln guumlnlerini onun evinde geccedilirmek (Mezmurlar 274) Altıncısı tefekkuumlr hayatı zevkten ve dinlenme-

14 Aziz Augustinersquoin eserlerinde ldquoFilozofrdquo olarak goumlnderme yaptığı kişi Aristorsquodur (yn)15 590-604 yılları arasında papalık makamında bulunmuştur Servus servorum Dei ve Pontifex Maxi-

mus unvanlarını yaşıyan ilk papadır (yn)


215

den oluşur denir ki Sakin olun ve bilin ki Tanrı benim (Mezmurlar 4610) Yedincisi tefekkuumlr hayatı ilahi şeylere uygundur diğer yandan ameli hayat insani şeylere youmlneliktir bu nedenle Augustine (De Verb Dom Serm XIV) ldquoBaşlangıccedilta Soumlz vardı (Yuhanna İncili 11) demiştir Meryem ona kulak ve-riyordu Soumlz beden olup aramızda yaşadırdquo (Yuhanna İncili 114) Marta ona hizmet ediyordu Sekizincisi tefekkuumlr hayatı insana en uygun olan şeye yani zekacircya youmlneliktir oysa ameli hayatın işlerinde hem bizde hem de hay-vanlarda mevcut olan daha aşağı kabiliyetler rol oynar bu nedenle ldquoİnsanı da hayvanı da koruyan sensin ya Rab (Mezmurlar 366) soumlzleri uyarınca insanoğluna oumlzguuml olan eklenmiştir Senin ışığınla aydınlanırız (Mezmurlar 369)

Efendimiz Meryem iyi olanı seccedilti ve bu kendisinden alınmayacak (Luka İncili 1042) diyerek dokuzuncu bir sebep daha eklemiştir bu soumlzleri Au-gustine (De Verb Dom Serm CIII) şoumlyle izah eder Sen koumltuuml bir seccedilim yap-madın ama o daha iyi bir seccedilim yaptı Neden daha iyi Ccediluumlnkuuml bu kendi-sinden alınmayacak Ancak ihtiyaccedilların yarattığı zahmet ortadan kalkacak Ama gerccedileğin letafeti sonsuzdur ()

2 İtiraza Cevap Tefekkuumlr hayatı belirli bir zihin oumlzguumlrluumlğuuml iccedilerir Grego-rius (Hezekiel Uumlzerine Vaazlar III) geccedilici şeylerin değil ebedi şeylerin duumlşuuml-nuumllmesi sebebiyle tefekkuumlr hayatının belirli bir zihin oumlzguumlrluumlğuuml sağladığını soumlyler Ve Boeumlthius der ki (De Consolatione Philosophiae VII) İnsanoğlunun ruhu ilahi aklı izlerken daha fazla oumlzguumlrluumlğe ihtiyaccedil duyar bedensel şeylere tenezzuumll ettiğinde ise daha azına Bu nedenle ameli hayatın tefekkuumlr hayatı-na doğrudan huumlkmetmediği accedilıktır ama ameli hayatın bazı işlerini tefekkuumlr hayatına hazırlık olarak oumlngoumlruumlr dolayısıyla da hizmet edendir huumlkmeden değil Gregorius ameli hayatın tutsaklık tefekkuumlr hayatının ise oumlzguumlrluumlk ol-duğunu soumlylerken buna işaret eder

3 İtiraza Cevap Bazen insanoğlu guumlncel hayatın ihtiyaccedilları nedeniyle tefekkuumlr hayatından ameli hayatın işlerine ccedilağrılır ancak tefekkuumlruuml tama-men terk etmeye mecbur olacak kadar değil Bu durumda Augustine şoumlyle der (Tanrırsquonın Şehri XIX19) Hakikate duyulan aşk kutsal bir boş zaman gerektirir hayır işlerine youmlnelik talepler ise sıkı bir ccedilalışma altına girmeyi gerektirir bunlar ameli hayatın işleridir Kimse bu yuumlkleri omzumuza yuumlk-lemezse kendimizi hakikat konusunda araştırmaya ve tefekkuumlre vermemiz gerekir ama bu yuumlkler bize verilirse onlara dayanmamız gerekir ccediluumlnkuuml hayır işleri bizden bunu talep eder Yine de bu durumda bile hakikatın zevklerini tamamen terk etmemeliyiz bu lezzetten kendimizi uzak tutarsak bu yuumlk bizi boğar Bu yuumlzden accedilıktır ki bir kişi tefekkuumlr hayatından ameli hayata ccedilağrı-lırsa bu bir eksilme biccediliminde değil artış biccediliminde olmalıdır ()


216

Boumlylece ikinci bahse geccediliyoruz1 İtiraz Ameli hayat tefekkuumlr hayatından daha erdemli gibi goumlruumllebilir

Erdem hak edilmiş oumlduumlluuml ifade eder ve oumlduumll emeğin karşılığıdır 1 Korintli-ler 38 der ki Herkes kendi emeğinin karşılığını alacaktır Emek ameli haya-ta aittir ve gerisi tefekkuumlr hayatına aittir Gregorius der ki (Hezekiel Uumlzerine Vaazlar XIV) Tanrı yoluna doumlnen kimse ilk oumlnce verdiği emekten dolayı ter-lemelidir yani Liarsquoyı alsın ki boumlylece sonradan Raşelrsquoin kollarında dinlene-bilsin ve prensibi anlayabilsin Bu nedenle ameli hayat tefekkuumlr hayatından daha erdemlidir ()

1 İtiraza Cevap Zahiri emek tesaduumlfi oumlduumlllerin artışına yol accedilar ama esas oumlduumll goumlz oumlnuumlne alındığında erdemin artışı asıl hayır işindedir Hz İsa aşkına harcanan zahiri emek bunun bir işaretidir Ama bir kişinin bu haya-ta ilişkin her şeyden vazgeccedilmesi kendini ilahi tefekkuumlrle meşgul etmekten zevk duyması buna ilişkin ccedilok daha anlamlı bir işarettir ()

() Gregorius der ki (Magna Moralia VI37) Tefekkuumlr kalesini korumak isteyenler oumlnce ccedilalışma kampında eğitim goumlrmelidir

Buna benim cevabım ameli hayatın iki ayrı bakış accedilısından değerlendi-rilebileceğidir İlki zahiri ccedilalışmanın pratiği ve bu konudaki ilgi accedilısından Accedilıktır ki ameli hayat tefekkuumlruuml engellemektedir oumlyle ki zahiri işlerle meş-gul iken kişinin kendini ilahi tefekkuumlre vermesi muumlmkuumln değildir İkinci olarak ameli hayatın ruhun iccedilindeki tutkuları susturduğu ve youmlnlendirdiği duumlşuumlnuumllebilir ki bu bakış accedilısından ameli hayat tefekkuumlr hayatına yardım-cı olmaktadır ccediluumlnkuuml insanın iccedilindeki tutkuların aşırılığı tefekkuumlr hayatı-nı engelleyebilir Bu nedenle Gregorius der ki (Magne Moralia) Tefekkuumlr kalesini korumak isteyenler oumlnce ccedilalışma kampında eğitim goumlrmelidir Bu nedenle dikkatlice inceleyenler komşularına haksızlık yapıp yapmadıklarını komşularının onlara yaptığı haksızlıklara temkinli biccedilimde goumlğuumls gerip gere-mediklerini ruhlarının geccedilici nesnelerin varlığıyla mutlu olup olmadığını ve bu nesneler yok olduğunda buumlyuumlk acı ccedilekip ccedilekmediklerini oumlğreneceklerdir Boumlylece ruhani şeyleri keşfetmek iccedilin kendi kendileriyle baş başa kaldıkların-da maddi şeylerin goumllgelerini hacirclacirc yanlarında taşıyıp taşımadıklarını veya bu goumllgeler tarafından takip ediliyorlarsa goumllgeleri ihtiyatlı biccedilimde kendile-rinden uzak tutup tutamadıklarını bilirler Boumlylece ameli hayatın işleri te-fekkuumlruuml engelleyen ve hayalleri artıran iccedilsel tutkuları susturarak tefekkuumlre vesile olur

(hellip) Dolayısıyla eğer insanoğlunun nihai mutluluğu tesaduumlfuumln eserleri denen zahiri şeylerde bedenin niteliklerinde his melekesi olarak ruhun niteliklerinde akli meleke olarak ahlak erdemlerinin icrasında zihinsel er-dem olarak huumlner ve basiret gibi eylemlerle ilgili olanlarda bunların hiccedilbi-


217

rinde değilse elimizde kalan sonuccedil şudur İnsanoğlunun nihai mutluluğu gerccedileğin tefekkuumlruumlndedir

Bu faaliyet sadece insana oumlzguuml olduğu iccedilin diğer hayvanların hiccedilbiri onunla o noktada iletişim kuramaz

Tekrarlayalım Bu durumun kendisinden başka hiccedilbir amacı yoktur Ccediluumlnkuuml hakikat uumlzerine tefekkuumlr bu faaliyetin bizatihi kendisi iccedilin gerccedilek-leştirilir

Tekrarlayalım Bu faaliyetle insanoğlu kendinden yuumlce olanlarla bir olur onlar gibi olarak Ccediluumlnkuuml buumltuumln insan edimleri iccedilinde yalnızca bu edim hem Tanrırsquoda hem farklı toumlzlerde gerccedilekleşir Ayrıca bu faaliyet sırasında insan kendisinden yuumlksek varlıklarla temas kurar muumlmkuumln olan her biccedilimde

Bunların yanı sıra insanoğlu bu faaliyet iccedilin kendi kendine daha fazla yeterlidir bu faaliyeti yuumlruumltmek iccedilin zahiri nesnelerin yardımına ne kadar az ihtiyaccedil duyduğunu goumlruumlr

İlave edelim Diğer tuumlm insan faaliyetleri neticede bu faaliyete youmlnlen-dirilmiş goumlzuumlkmektedir Muumlkemmel tefekkuumlr iccedilin vuumlcudun tuumlm yuumlklerden kurtulması gereklidir ve hayat iccedilin gerekli olan tuumlm ustalık uumlruumlnleri bu ama-ca youmlneliktir Ayrıca tefekkuumlr iccedilin tutkulardan kaynaklanan tuumlm kargaşadan kurtulmak gerekir bu ise ahlaki meziyetler ve basiret ile başarılabilir ve uumls-telik medeni hayatın tuumlm duumlzenlemelerinin sebebi olan zahiri karışıklıklar-dan da kurtulmak gerekir Yani meseleyi doğru biccedilimde ele alırsak insana dair meşgalelerin tamamının gerccedilek konusunda tefekkuumlr edenlerin hizmeti-ne sunulduğunu goumlruumlruumlz

Şimdi insanoğlunun nihai mutluluğunun ilk prensipleri anlamayı temel alan bir tefekkuumlrde olması muumlmkuumln değildir Ccediluumlnkuuml evrensel olması ve nes-nelerin eyleme geccedilmemiş hallerindeki yani henuumlz kuvvedeki bilgisini iccediler-mesi nedeniyle eksiktir Ayrıca insanoğluna ilişkin araştırmaların başlangı-cıdır ama sonu değildir ve hakikatin araştırılması yoluyla elde edilmez bize doğadan gelir Nesnesi en alt seviyedeki mevcudiyetler olan bilimlere daya-lı tefekkuumlrde de bulunmaz Mutluluk aklın en yuumlksek nesneleriyle ilişkili bir zihin faaliyetinden oluşmalıdır Sonuccedilta insanoğlunun nihai mutluluğu ilahi şeylerin duumlşuumlnuumllmesini temel alan bilgeliktedir Bu nedenle accedilıktır ki insanoğlunun nihai mutluluğu yukarıdaki arguumlmanlarla da kanıtlandığı uumlzere sadece Tanrırsquoya ilişkin tefekkuumlrdedir

Dominiken mezhebine mensup olan Aziz Thomas Aquinas (1225ndash1274) Orta Ccedilağ Kilisesirsquonin en buumlyuumlk filozof ve teoloğuydu 1323 yılında Aziz ilan edildi ve Papa V Pius tarafından 1567 yılında ldquoMelek Acirclimirdquo (Angelic Doctor)16 ilan edildi Summa Theologica ve Summa Contra Gentiles en

16 Roma Katolik Kilisesi tarafından aynı zamanda teolog olan bazı azizlere ve skolastik oumlğretinin bazı teologlarına ldquoacirclim-muallimrdquo anlamına gelen ldquodoktorrdquo uumlnvanı verilmiştir (yn)


218

oumlnemli iki eseri sayılır Aziz Thomas Aquinasrsquoın Summa Theologica eserinin İngilizce ccedileviri-sinden yapılan alıntılar yayımcı ve telif hakkı sahibi Benziger Brothers Inc şirketinin izniyle yapılmıştır II cilt s 1942-5

Aziz Thomas Aquinasrsquotan Summa Contra Gentiles ccedileviren İngiliz Dominiken Rahipler III cilt I boumlluumlm s 78-9 Telif hakkı 1928 Burns Oates amp Washbourne Ltd Burns Oates amp Washbourne Ltd izniyle yeniden basılmıştır

2 Oxford New College Nizamı

Kutsal ve Boumlluumlnmez Teslis (Baba Oğul ve Kutsal Ruh) ve ayrıca goumlrkem-li bakire Kutsal Meryem ve Tanrırsquonın tuumlm azizleri adına Ben Wykehamlı William Winchester piskoposunun ilahi hoşgoumlruumlsuuml sayesinde () Orsquonun [Tanrırsquonın ccediln] tamlığının inayetinin bu hayatta bize dolu dolu bahşettiği hazinelerin luumltfuyla papanın ve krallık otoritesinin takdiriyle iki oumlluumlmsuumlz kolej kurduk oluşturduk ve tesis ettik Biri fakir ve ihtiyaccedil iccedilinde olan ra-hiplerin ccedilalışabileceği ve farklı ilimlerde ve melekelerde uzmanlaşabileceği Lincoln piskoposluk boumllgesi iccedilindeki Oxford Uumlniversitesirsquonde bulunan ve ldquoOxenfordrsquodaki Wynchestre Azize Meryem Kolejirdquo olarak bilinen okuldur ve diğer oumlluumlmsuumlz kolej ise Winchester şehri yakınında fakir ve ihtiyaccedil iccedilinde olan rahiplerin gramer ccedilalışabileceği ve diğeri gibi ldquoWynchestre Azize Mer-yem Kolejirdquo olarak adlandırılan okuldur ndash Ccedilarmıha Gerilen ve Orsquonun annesi goumlrkemli Meryemrsquoin adının methedilmesi şereflendirilmesi ve onurlandı-rılması iccedilin Hıristiyan inancının muhafazası ve yuumlceltilmesi iccedilin Kutsal Kilisersquonin menfaati iccedilin ilahi ibadetin yuumlce bilimlerin ve yetkinliklerin ge-lişmesi iccedilin işlerimizde ve yazılarımızda istediğimiz uumlzere benzer kolejlerin duumlzenlenmesi ve kurulması iccedilin imtiyaz bahşedildi

Ve bu muumlnasebetle bahsi geccedilen Oxfordrsquotaki kolejimizde bulunan acirclim rahiplerin ve diğer kişilerin eğitimi ccediloğalması ve menfaati iccedilin kolejin di-ğer muumllklerinin ve mallarının sağlıklı biccedilimde duumlzenlenmesi iccedilin gerekli ve faydalı olabileceğini duumlşuumlnduumlğuumlmuumlz bazı şeyleri gelecekte ve sonsuza dek hatırlansınlar diye Hz İsarsquonın adıyla tesis etmek ve mukadder kılmak istiyoruz

1 Boumlluumlm Oxfordrsquotaki bahsi geccedilen kolejin acirclim rahiplerinin papazlarının ve şapel rahiplerinin toplam sayısı ve muhtelif ilimlerde ve ihtisaslarda ben-zeri tahsil goumlrenlerin muayyen sayısı hakkında

Oxfordrsquotaki bahsi geccedilen kolejimizin bir kolej muumlduumlruumlnden ve oumlncelikle tuumlm bilimlerin anası ve sahibesi olan otağı diğerlerinden buumlyuumlk olası Kutsal Kitap ardından barış iccedilinde onun (Kutsal Kitaprsquoın) yanında muumlcadele edesi o iki nizam yani kilise hukuku ve medeni hukuk ve boyasını diğerlerine


219

geccedilirmeyesi felsefe uumlzerine ccedilalışacak yetmiş adet ihtiyaccedil iccedilinde olan yok-sul rahipten oluşmasını ve bunların bahsi geccedilen ilimlerde ve ihtisaslarda eğitim goumlrmesini uygun goumlrduumlk ve kolej farklı kişileri tek bir kişiye doumlnuumlş-tuumlreceği iccedilin aynı kolejde Tanrırsquonın inayetiyle farklı ilimlerin ve ihtisasların gelişmesini istedik bu ihtisaslar felsefe kilise hukuku ve medeni hukuk ve hepsinden oumlnemlisi Hz İsarsquonın soumlzlerinin daha coşkulu ve daha sık vaaz edilebilmesi iccedilin imanın ve Tanrırsquonın adıyla ibadetin artması ve daha guumlccedil-luuml biccedilimde desteklenmesi iccedilin tuumlmuumlnden oumlncelikli olan kutsal teolojidir Tanrırsquoya şuumlkredenlerin sayısı artsın diye Kilise idare edilebilsin diye Hı-ristiyan dininin guumlcuuml ve coşkusu ccediloğalsın diye bilginin ve erdemin guumlcuuml fazlalaşsın diye ayrıca sıkıntısını kısmen giderebileceğimiz ama duumlruumlstccedile soumlylemek gerekirse tamamen iyileştiremeyeceğimiz vebanın savaşların ve duumlnyanın diğer ıstıraplarının ruhban sınıfında yol accediltığı eksiklik ve ihtiyaccedil-ların neden olduğu yaraların uumlzuumlntuumlsuumlnuuml hafifletmek iccedilin bu uumlzuumlcuuml peri-şanlığa duyduğumuz merhamet nedeniyle biz de kendimizce ve goumlnuumllden emek vermek istiyoruz ()

Bu nedenle bahsi geccedilen acirclim rahiplerin on tanesini medeni hukuk ders-lerini vermekle goumlrevlendirdik başka on rahibin de kilise hukuku dersleri-ni vermesine ve aşağıdaki nedenlerden dolayı muumlmkuumln olmadığı durumlar haricinde uumlccedil ayrı hukuk fakuumlltesinde etkin biccedilimde ders verilmesine karar verdik ()

Aynı koşullarla kilise hukuku oumlğretmenlerinin sayısı yeterli olmazsa me-deni hukukccedilularla tamamlanabilir ama her iki hukuktaki toplam oumlğretmen sayısı yirmiyi aşamaz

Kalan elli kişi farklı derslere gayretli biccedilimde katılmalı ve zanaat veya fel-sefe ve ilahiyat oumlğrenmelidir Ancak bunlardan ikisinin fakuumlltede bilfiil ve-kil doktor olarak kalmak kaydıyla tıp bilimi derslerine katılmasına ve iki ki-şinin de astronomi bilimi derslerine girmesine izin verdik

Ancak kimsenin kolej muumlduumlruumlnuumln ve ilahiyat fakuumlltesi dekanının iradesi ve izni olmadan tıp fakuumlltesine gitmesini istemiyoruz ve ayrıca bu kişi mut-laka Oxford Uumlniversitesirsquonde oumlngoumlruumllen kursu bitirip ilk oumlnce fen bilimle-ri dalında doccedilentliğini vermek zorundadır Ayrıca tıp fakuumlltesindeki bu oumlğ-rencilerin aynı fakuumlltede bilfiil vekil doktor değillerse ilahiyat derslerinden geccedilmesini ve bu konuda yetkin olmasını da istiyoruz

Ayrıca oumlnceden bahsi geccedilen kolej muumlduumlruuml ve yetmiş acirclimin haricinde di-ğer nizamnamelerde tamamen accedilıklandığı biccedilimde her zaman ve suumlrekli on papaz ve uumlccedil rahibin bulunmasını bahsi geccedilen şapelde uumlcretli hizmetliler bu-lunmasını her guumln ibadet etmelerini iyi eğitimli iyi duruşlu ve duumlzguumln bir hayata sahip olmalarını iyi bir sese sahip olup okuma ve şarkı soumlylemede


220

iyi eğitimli olmalarını ayrıca okumak ve şarkı soumlylemek uumlzere yetiştirilmiş on altı oğlan ccedilocuğunun bulunmasını uygun goumlrduumlk

Ccediloğunlukla ldquoNew Collegerdquo olarak bilinen Oxford Winchesterrsquoda bulunan Kutsal Meryem Kolejirsquonin Nizam Kitabı

1400 tarihli Oxford New College Nizamı Orta Ccedilağrsquoda kabul goumlren normal bilgi hiyerarşisini goumls-terir Yetmiş akademi uumlyesinden on ikisi medeni hukuk astronomi ve tıp konularında ccedilalışma-sına rağmen kutsal ccedilalışmaların bariz uumlstuumlnluumlğuuml ortadadır Uumlstelik tuumlm akademi uumlyeleri on beş yaşında rahip olmak uumlzere kafasını kazıtan ldquoacirclim rahiplerrdquodir Bu ldquoyenirdquo kolejin nizamı Reform doumlnemine kadar İngiliz kolejlerine model oluşturdu

3 Enchiridion

Aziz Augustine

IV Boumlluumlm Laurentius tarafından ortaya atılan sorularİnsanoğlu iccedilin hayatın gerccedilek sonu nedir ccedileşitli sapkınlıkların hangile-

rinden uzak durmak gerekir din ne dereceye kadar akıl tarafından destek-lenir sadece inanccedil mevcutsa aklın hangi youmlnleri inancı desteklemez dinin amacı nedir doktrinin tuumlmuumlnden ne sonuccedil ccedilıkartılır Katolik inancının emin ve doğru temeli nedir gibisinden soruların cevabını iccedileren ve her zaman ya-nında bulundurabileceğin bir el kitabı yazmam konusunda sabırsız olduğu-nu soumlyluumlyorsun

Aslında inancın uumlmidin ve sevginin doğru nesnelerini ayrıntılı biccedilim-de bilsen bu soruların tuumlmuumlnuumln cevabını da şuumlphesiz bilirdin Ccediluumlnkuuml bun-lar dini kaygıların temel hatta yegacircne nesneleridir Bunların aleyhine konu-şan ya Hz İsarsquonın adına tamamen yabancıdır veya kacircfirdir Bunlar başlan-gıccedil noktası bedensel duyular veya aklın sezişleri olan bir akıl tarafından sa-vunulmalıdır Tecruumlbe etmediğimiz veya bedensel duyularla hissetmediği-miz akıl yoluyla da erişemediğimiz şeyler konusunda da şuumlphesiz maddi duyular veya zihinsel sezgi sayesinde ve ilahi yardımın inayetiyle sorgula-nan konuları bilen veya oumlngoumlren Kutsal Kitap yazarlarının şahadetine ina-nılmalıdır

V Boumlluumlm Bu sorulara kısa cevaplarAyrıca akıl sevgiden kaynaklanan inancın ilk oumlğeleri ile doldurulunca

hayatın saflığı ile o fikre ulaşmaya ccedilabalar ndash kalbi saf ve muumlkemmel olanlar tamamı goumlruumllse uumlstuumln bir mutluluk verecek olan o soumlylenemeyen guumlzelliği bilir Burada elbette başlangıccedil noktası ve amaccedil ne olmalıdır hakkındaki so-runa bir cevap vardır İnanccedilla başlarız ve fikir ile muumlkemmelleşiriz Bu aynı zamanda doktrinin tuumlmuumlduumlr Ancak Katolik inancın emin ve doğru temeli


221

Hz İsarsquodır Havarilerden biri şoumlyle der ldquoCcediluumlnkuuml hiccedil kimse atılan temelden yani Hz İsa Mesihrsquoten başka temel atamazrdquo (1 Korintliler 311)

VII Boumlluumlm İnanccedil umut ve sevgiyle hareket etmeyi talep eden Efendimi-zin Duası ve İtikat

İtikadınız var ve Efendimizin duasını biliyorsunuz Duyduklarınız veya okuduklarınız iccedilinde daha oumlzet olan ne var Daha kolay akılda tutulacak ne var Eğer bir guumlnah neticesinde insan ırkı buumlyuumlk bir ıstırap altında inli-yorsa ve acilen kutsal merhamete ihtiyaccedil duyuluyorsa Tanrırsquonın inayetini oumlnceden goumlren peygamberlerden biri şunu bildirir ldquoO zaman Rabbrsquoe yaka-ran herkes kurtulacakrdquo (Yoel 232) Efendimizin duası bu yuumlzden oumlnemli-dir Ama bu inayeti oumlvmek iccedilin Kutsal Kitaprsquotan alıntı yapan havari hemen eklemiştir ldquoAma iman etmedikleri kişiye nasıl yakaracaklarrdquo (Romalılar 1014) İtikat bu yuumlzden oumlnemlidir Burada şu uumlccedil luumltuf oumlrneklendirilmiştir İman itikat eder uumlmit ve sevgi dua eder Ama iman olmadan son ikisi mev-cut olamaz bu yuumlzden imanın da dua ettiğini soumlyleyebiliriz Bu yuumlzden şu yazılmıştır ldquoAma iman etmedikleri kişiye nasıl yakaracaklarrdquo (Romalılar 1014)

IX Boumlluumlm Neye inanmalıyız Doğa soumlz konusu olduğunda Hıristiyan-ların her şeyin sebebinin Yaratıcırsquonın iyiliği olduğunu bilmekten fazlasını bilmeye ihtiyacı yoktur

Din soumlz konusu olduğunda neye inanmamız gerektiği sorulduğunda Greklerin ldquophysicirdquo dediği eşyanın tabiatını incelemek gerekli değildir Hı-ristiyanların elementlerin guumlcuuml ve sayısı hakkında ilgisiz olması ihtimaline karşı tetikte durmanız gerekmez ndash goumlk cisimlerinin hareketi duumlzeni ve youml-ruumlngeleri goumlğuumln biccedilimi hayvanların bitkilerin taşların kaynakların nehir-lerin ve dağların tuumlrleri ve doğaları kronoloji ve mesafeler yaklaşan fırtına-ların işaretleri ve o filozofların buldukları veya bulduklarını duumlşuumlnduumlkleri binlerce diğer şey Bu adamlar bile bunca zekacircyla donatıldıkları hevesle dolu oldukları bolca boş zamana sahip oldukları insani akıl yuumlruumltmelerin yardımıyla bazı şeylerin izini suumlruumlp bazılarını da tarih ve tecruumlbe yardımıyla buldukları halde her şeyi bulamadılar ve abartılan keşiflerinin ccediloğu kesin bilgiler olmaktan ccedilok tahmindir Bir Hıristiyan iccedilin ilahi veya duumlnyevi gouml-ruumlnuumlr veya goumlruumlnmez yaratılan her şeyin tek yaradılış sebebinin Yaratıcının yani tek gerccedilek Tanrırsquonın iyiliği olduğuna inanmak yeterlidir varlığı Orsquondan tuumlrememiş kendisinden başka hiccedilbir şey yoktur yani o Uumlccedillemersquodir Babarsquodır Babarsquodan olan Oğulrsquodur ve aynı Babarsquodan gelen ama Babarsquonın ve Oğlrsquoun or-tak ruhu olan Kutsal Ruhrsquotur


222

XXVL Boumlluumlm Acircdemrsquoin guumlnahı yuumlzuumlnden tuumlm gelecek nesiller yozlaştı ve onun maruz kaldığı oumlluumlm cezasıyla doğdular

Bu yuumlzden guumlnahından sonra Acircdem suumlrguumlne goumlnderildi ve bu guumlnah nedeniyle koumlkuuml ondan gelen buumltuumln bir soy yozlaştı ve oumlluumlm cezasına ccedilarptı-rıldı Boumlylece onun ve onu guumlnaha iten kadının soyundan gelenler onunla birlikte mahkucircm olanlar -hayvani şehvetin ccedilocukları olarak itaatsizliğin ce-zasını ccedilekenler- da o ilk guumlnahla lekelendi ve tuumlrluuml hata ve elemler vasıta-sıyla duumlşmuumlş meleklerle onları yozlaştıranlarla ve onların efendileriyle ve bu feci akibetin iştirakccedilileriyle birlikte ccedilekecekleri nihai ve sonsuz cezaya suumlruumlklendiler Boumlylece ldquoGuumlnah bir insan aracılığıyla oumlluumlm de guumlnah aracı-lığıyla duumlnyaya girdi Boumlylece oumlluumlm buumltuumln insanlara yayıldı Ccediluumlnkuuml hepsi guuml-nah işledirdquo (Romalılar 512) Şuumlphe yok ki Havari burada ldquoduumlnyardquo derken tuumlm insan soyunu kastediyor

XXVII Boumlluumlm Acircdemrsquoin guumlnahının insanoğlunu duumlşuumlrduumlğuuml sefil durum ve Tanrırsquonın merhameti sayesinde durumun duumlzelmesi

Bu sebeple sorun devam ediyordu İnsan soyunun tuumlmuuml mahkucircm edil-mişti sefalet iccedilinde ccedilırpınıyorlardı bir koumltuumlluumlkten diğerine suumlruumlkleniyor-lardı ve duumlşmuumlş meleklerin tarafında olduklarından o guumlnahkacircr isyan yuuml-zuumlnden hak ettikleri cezayı ccedilekiyorlardı Koumltuumllerin hangi sebeple olursa olsun serbestccedile koumlr ve azgın heveslerini takip etmesi ve aksi youmlndeki ira-delerine rağmen bu accedilık ceza yuumlzuumlnden acı ccedilekmeleri accedilıkccedila Tanrırsquonın adil gazabının sonucuydu Ancak Yaratıcırsquonın iyiliği koumltuuml meleklere yaşam ve yaşama guumlcuuml vermekten (bu guumlccedil olmadan varlıkları kısa suumlrede sona erer-di) veya huumlkuumlm giymiş ve yozlaşmış bir soydan gelen insanlık soumlz konusu olduğunda onların tohumlarına biccedilim ve hayat vermekten o soydan gelen-leri biccedilimlendirmekten duumlnyanın farklı yerlerinde ve hayatlarının farklı doumlnemlerinde onları mutlu etmekten ve ihtiyaccedil duydukları gıdaları ihsan etmekten asla vazgeccedilmedi Ccediluumlnkuuml koumltuumlluumlğuumln iccedilinden iyiliği ccedilıkarmanın ve sonra hiccedilbir koumltuumlluumlğuumln var olmasına izin vermemenin daha iyi olacağına huumlkmetti

XXXIII Boumlluumlm Doğaları gereği gazabın ccedilocukları olan insanlar bir arabu-lucuya ihtiyaccedil duydular Tanrı ne anlamda oumlfkelidir

() Şimdi insanlar ilk guumlnah yuumlzuumlnden bu gazabın etkisi altındayken ve bu ilk guumlnah uumlzerine eklenen fiili guumlnahların sayısından ve buumlyuumlkluumlğuumlnden oran olarak ccedilok daha ağır ve oumlluumlmcuumll olduğundan bir arabulucuya ihtiyaccedil vardı yani tuumlm kanunların ve peygamberlerin kurbanlarına benzer bu ga-zabı kaldıracak bir kurban oumlnererek barışma sağlayacak birine Bu yuumlzden havari şoumlyle demiştir ldquoCcediluumlnkuuml biz Tanrırsquonın duumlşmanlarıyken Oğlunun oumlluuml-


223

muuml sayesinde Orsquonunla barıştıysak barışmış olduğumuz iccedilin Oğlunun yaşamı sayesinde kurtulacağımız ccedilok daha kesindirrdquo (Romalılar 510) Eğer Tanrı kızgınsa ona kızgın bir adamın zihnindekine benzer hastalıklı bir duygu at-fedemeyiz ama Orsquonun guumlnah karşısındaki memnuniyetsizliğini insan duy-gularına benzetmek suretiyle aktararak ldquokızgınlıkrdquo olarak adlandırırız Ama bir arabulucu sayesinde Tanrı ile barışmış ve Kutsal Ruhrsquou almış olmamız ve duumlşmanken oğullar olarak kabul edilmemiz (ldquoTanrırsquonın Ruhursquoyla youmlne-tilenlerin hepsi Tanrırsquonın oğullarıdırrdquo) (Romalılar 814) İşte bu Tanrırsquonın Efendimiz Hazreti Hz İsa vasıtasıyla inayetidir

LVI Boumlluumlm Kutsal Ruh ve Kilise Kilise Tanrırsquonın mabedidirŞimdi Hz İsarsquodan Efendimizden Tanrırsquonın tek oğlundan bahsetmişken

inancımıza dair itiraflara uygun bir kısalıkta şunu soumlyleyerek devam etme-liyiz Kutsal Ruhrsquoa da inanıyoruz ndash boumlylece Tanrırsquoyı meydana getiren Kutsal Uumlccedillemersquoyi tamamlıyoruz Sonrasında Kutsal Kilisersquoden bahsetmeliyiz Ba-ğımsız Kuduumlsrsquouuml teşkil eden maharetli hilkatin konuşma sırasında Yaratıcırsquodan ve Kutsal Uumlccedillemersquoden sonra gelmesi gerektiğini anlıyoruz Ccediluumlnkuuml Hz İsa hakkında tuumlm soumlylenenler elbette tek başına yaratılmış olan kişinin birliğine goumlndermede bulunur Bu yuumlzden Orsquonun evi olan ve Orsquonun iccedilinde oturduğu sahibi olan Tanrırsquonın mabedi ve inşa edenin evi olan Kilise itikadın doğ-ru sıralamasında Uumlccedillemersquoden sonra gelmelidir Burada Kilisersquonin tuumlmuumlnuuml yani sadece duumlnyada bir yabancı olan yolcuların guumlneşin doğuşundan ba-tışına kadar Tanrırsquonın adını oumlvduumlkleri ve o eski esaretten kurtuluşu anlatan şarkılar soumlyledikleri kısmını değil yaratılıştan itibaren cennetteki Tanrırsquonın yanında duran ve bir duumlşuumlş neticesinde sefaleti yaşamamış olan kısmını da anlamalıyız Bu ikinci kısım kesintisiz mutluluğun keyfini ccedilıkaran kutsal meleklerden oluşur ve (goumlrevlendirildiği uumlzere) yabancılar arasında gezinen kısma yardım eder ccediluumlnkuuml bu iki kısım ebediyet yoldaşlığında bir olacaktır ve şimdi de sevgi bağı sayesinde birdir ikisi de Tanrırsquoya ibadet uumlzere mukad-der kılınmıştır

LXIV Boumlluumlm Guumlnahların affı succediltan azade olmalarına rağmen guumlnahtan azade olmayan azizlerin oumlluumlmluuml hayatlarının tamamını kapsar

Ama melekler guumlnahlarımız bağışlandığı iccedilin şimdi bile bizimle barış iccedilindedir Bu yuumlzden itikat sırasına goumlre Kutsal Kilisersquonin zikredilmesinin ardından guumlnahların affı gelir Kilise bunun iccedilin duumlnyadadır Bu sayede oumlnce kaybettiğimiz ve sonra bulduğumuzun bir kez daha kaybolması en-gellenmiştir Ccediluumlnkuuml doğumumuzla bize gelen ve yeniden doğum sayesinde kurtulduğumuz ilk guumlnahın panzehiri olan vaftizin inayeti (ama bu inayet duumlşuumlncelerle soumlzlerle ve amellerle işlenen tuumlm fiili guumlnahları da temizler)


224

yani asli veya fiili tuumlm succedillarımızın temizlendiği ve insanoğlunun yenilen-mesinin sağlandığı bu buumlyuumlk luumltuf bir kenara bırakılırsa akıl baliğ olduktan sonra hayatımızın geri kalanında guumlnahların affedilmesi iccedilin suumlrekli farklı durumlar ortaya ccedilıkar ancak duumlruumlst olursak ilerleyebiliriz Ccediluumlnkuuml bu oumlluumlm-luuml bedende yaşadıkları suumlrece Tanrırsquonın oğulları oumlluumlmle ccedilatışma halindedir Onlar hakkında soumlylenen ldquoTanrırsquonın Ruhursquoyla youmlnetilenlerin hepsi Tanrırsquonın oğullarıdırrdquo (Romalılar 814) soumlzuuml doğru olsa da Tanrırsquonın Ruhu tarafın-dan youmlnetilseler de Tanrırsquonın oğulları kısmen kendi ruhları ve ayartılabilir bedenleri tarafından youmlnetilme kusuruna da sahiptir Bu nedenle Tanrırsquonın oğulları olarak insani duygularının etkisinde eski duumlzeylerine duumlşer ve guuml-nah işlerler Ama bir fark vardır Her succedil guumlnah olsa da her guumlnah succedil değil-dir Bu nedenle kutsal adamların bu oumlluumlmluuml bedenin iccedilindeki hayatlarında succedil olmayabilir ama havari Yuhannarsquonın dediği gibi ldquoGuumlnahımız yok der-sek kendimizi aldatırız iccedilimizde gerccedilek olmazrdquo (1 Yuhanna 118)

LXV Boumlluumlm Tanrı pişmanlık duyma koşuluyla Kilise kanunu tarafın-dan belirlenen bazı zamanlarda guumlnahları affeder

Ama ne kadar buumlyuumlk olurlarsa olsunlar succedillar da Kutsal Kilise tarafından affedilebilir ve guumlnahının buumlyuumlkluumlğuumlne uygun biccedilimde iccediltenlikle toumlvbe eden hiccedil kimse Tanrırsquonın merhametinden şuumlphe duymamalıdır Guumlnahkacircrı Hz İsarsquonın vuumlcudundan (Kilise ccediln) koparacak bir succedil işlenmiş olsa da eğer piş-man olunmuşsa duyulan kederin miktarı geccedilen zamandan daha oumlnemlidir Tanrı kırgın ve pişman bir kalbi hakir goumlrmez Ancak bir kalbin ccedilektiği acı sıklıkla diğer kalplerden saklandığından ve soumlzlerle veya diğer işaretlerle diğer insanlara bildirilmediğinden guumlnahların affedildiği Kilise iccedilin ldquoİnilti-lerim senden gizli değilrdquo (Mezmurlar 389) diyenlerin sesinin Orsquona ulaşma-sı Kilisersquoyi youmlnetenlerin pişmanlık anlarını tespit etmesi durumunda ye-terlidir Kilisenin dışında guumlnahlar affedilmez Ccediluumlnkuuml sadece Kilise Kutsal Ruhrsquoun taahhuumlduumlne sahiptir bu taahhuumlt olmadan guumlnahlar affedilmez en azından affedilenlere ebedi hayat sağlamaz

LXXXIV Boumlluumlm Bedenin dirilişi birccedilok soruya neden olurBedenin dirilişine gelirsek burada soumlz konusu olan diriliş bazılarının

tecruumlbe ettiği gibi bir suumlreliğine hayata doumlnmek ve yeniden oumllmek değildir Hz İsarsquonın bedeninin dirilişi gibi ebedi hayata dirilmekten bahsedilmekte-dir bu konuyu hem kısaca accedilıklayıp hem de bu konudaki tuumlm sorulara nasıl tatmin edici yanıtlar verebilirim bilmiyorum Yine de doğmuş ve doğacak oumllmuumlş ve oumllecek tuumlm insanların bedenleri dirilecektir hiccedilbir Hıristiyanın zihninde bu konuda şuumlphe olmamalıdır


225

XCIX Boumlluumlm Tanrırsquonın merhameti karşılıksız olduğundan huumlkuumlmleri de adildir ve reddedilemez

Havari Tanrırsquonın merhametini oumlvduumlkten sonra lsquoDemek ki bu insanın isteğine ya da ccedilabasına değil Tanrırsquonın merhametine bağlıdırrdquo (Romalılar 916) diyerek adaletini de oumlver (merhamete mazhar olmayan kişi dahi koumltuuml-luumlk değil adalet goumlruumlr ccediluumlnkuuml Tanrı koumltuumlluumlk yapmaz) ve şunu ekler ldquoTanrı Kutsal Kitaprsquota firavuna şoumlyle der Guumlcuumlmuuml senin aracılığınla goumlstermek ve adımı buumltuumln duumlnyaya duyurmak iccedilin seni yuumlkselttimrdquo (Romalılar 917) Ar-dından hem merhameti hem de adaleti iccedilin geccedilerli bir sonuca varır ldquoDemek ki Tanrı dilediğine merhamet eder dilediğinin yuumlreğini nasırlaştırırrdquo (Roma-lılar 919) Merhametinin sebebi yuumlce iyiliğidir yuumlrekleri nasırlaştırmayı ise adaletsiz biccedilimde yapmaz bu yuumlzden ne affedilen kendi erdemleriyle onurlanır ne de succedillu bulunan kendi hatalarından başka bir sebep bulabilir Bu nedenle aynı soydan gelen ve aynı azaba mahkucircm olanlardan borcunu oumldeyenleri kayıp ruhlardan ayıran sadece Orsquonun merhametidir

CXI Boumlluumlm Dirilişten sonra birbirinden bariz biccedilimde ayrılan iki krallık olacaktır Biri ebedi mutluluğun diğeri de ebedi ıstırabın krallığı

Ancak dirilişten sonra nihai ve evrensel huumlkuumlm verildiğinde sınırları ba-riz biccedilimde ccedilizilmiş iki ayrı krallık olacaktır biri iyilerden oluşan Hz İsarsquonın krallığı diğeri de koumltuumllerden oluşan Şeytanrsquoın krallığı her ikisinde de hem insanlar hem de melekler olacaktır İlkinin guumlnah işleme isteği ikincisinin ise guumlnah işleme guumlcuuml olmayacaktır ve her ikisi de oumlluumlmuuml seccedilemeyecektir ancak ilki duumlruumlstccedile ve mutlu biccedilimde bir ebedi hayat suumlrerken ikincisi oumllme guumlcuumlne sahip olmaksızın sonsuz oumlluumlm iccedilinde ıstıraplı bir varoluş iccedilinde ola-caktır ndash ne oumlluumlmuumln ne de yaşamın sonu olmayacaktır Ancak ilk gruptaki-lerin mutluluğu arasında derece farkı olacaktır bazıları diğerlerinden daha mutlu olacaktır ikinci gruptakilerde ise ıstırap dereceleri farklı olacaktır bazıları diğerlerinden daha fazla ıstırap ccedilekecektir

CXVIII Boumlluumlm Hıristiyan hayatının doumlrt aşaması ve Kilise tarihinde buna karşılık gelen doumlrt aşama

Cehaletin en karanlık derinliklerine batmışken insanlar bedensel istekle-rine goumlre akıllarıyla veya vicdanlarıyla muumlcadele etmeksizin rahat yaşıyor-lardı bu ilk aşamaydı Ardından yasalar sayesinde guumlnahı oumlğrendiler ancak Tanrırsquonın Ruhu yardım etmediğinden insanoğlu yasaya uygun yaşamak iccedilin gayret etmeye başladı ccedilabalarında engellerle karşılaştı ve bilinccedilli biccedilimde guumlnah işlemeye başladı ve guumlnahlarına yenilip onların koumllesi oldu (Ccediluumlnkuuml insan neye yenilirse onun koumllesi olur (Petrus 219)) Ve emirleri bilmenin et-kisi şu oldu guumlnahları insanoğlunu bedensel arzulara suumlruumlkledi ve insanoğ-


226

lu kasıtlı olarak guumlnah işlediği iccedilin buna ilaveten bir de succedilluluk duygusuna maruz kaldı ve Kutsal Yasa succedil ccediloğalsın diye araya girdi (Romalılar 520) ayetinin kehaneti doğrulandı Bu insanoğlunun ikinci aşamasıydı Ama eğer Tanrı insanoğlunu dikkate alıyorsa ve ona Tanrırsquonın yardımına iman etmesini telkin ediyorsa ve Tanrırsquonın Ruhu insanın iccedilinde etkili oluyorsa sevginin daha kudretli olan guumlcuuml bedensel arzuların guumlcuumlyle ccedilatışmalıydı ve insanoğlunun doğasındaki bir guumlccedil ona karşı koysa da (ccediluumlnkuuml bu hastalık tamamen iyileştirilmemişti) imanı sayesinde hayatı doğru ve -şeytani arzu-lara boyun eğmeyip kutsal olana duyduğu sevgiyle bunlara galip gelebildiği suumlrece- duumlruumlst biccedilimde yaşıyordu Bu uumlmitli insanın uumlccediluumlncuuml aşamasıydı ve dindarlıklarını kaybetmeden yollarında ilerleyenler sonunda selamete ka-vuşacaklardı bu hayat sona erdiğinde ruhun dinlenmesi ve bedenin dirilişi ile bu selamet muumlkemmelleşecekti Bu doumlrt aşamadan ilki yasadan oumlnceki doumlnemdi ikincisi yasanın huumlkmuuml altındaki doumlnemdi uumlccediluumlncuumlsuuml inayet douml-nemiydi ve doumlrduumlncuumlsuuml tam ve muumlkemmel selamet doumlnemiydi Bu nedenle Orsquonun insanlarının tarihi de her şeyi sayılara oumllccediluumllere ve ağırlıklara goumlre duumlzenleyen Tanrırsquonın isteğine goumlre duumlzenlenmişti

Aziz Augustine Eserleri Peder Marcus Dods (ed) (Edinburgh T amp T Clark 1871-7) IX cilt s 177-81 194-5 200 214-15 220-1 235 244 253 257-8

Aziz Augustine (354-430) Ambrose Hieronymus ve Papa ldquoBuumlyuumlkrdquo Gregorius ile birlikte Katolik Hıristiyanlığın doumlrt buumlyuumlk hocasından veya kilise babasından biri olarak tanınır Yazdığı ciltler dolusu eserle Orta Ccedilağ duumlşuumlncesi uumlzerinde ccedilok buumlyuumlk etkisi olmuştur Latince retorik oumlğretmen-liği kariyerinden Hıristiyanlığa doumlnuumlşuumlnuuml uumlnluuml eseri İtiraflarrsquoda anlatmıştır Tanrırsquonın Şehri adlı eserinin de aralarında bulunduğu ccedilok sayıda eser vermiştir 421 yılında yazılan ve Orta Ccedilağ doumlne-minde geniş bir okuyucu kitlesi bulan Enchiridion adlı eseri Hıristiyan doktrininin ldquoel kitabırdquodır ve Hıristiyan epiğinin oumlzuuml sayılır

4 Ayinler ve Rahiplik Hakkında

Aziz Thomas Aquinas

() Augustine der ki (Contra Faust XIX) Doğru veya yanlış goumlruumlnuumlr işa-retlerle ve ayinlerle birleştirmek haricinde insanları tek bir dini mezhep al-tında birleştirmeye imkacircn yoktur Ancak kurtuluş iccedilin tuumlm insanların tek gerccedilek dinde birleşmesi gerekir Bu nedenle ayinler insanoğlunun kurtulu-şu iccedilin gereklidir

Benim buna cevabım insanoğlunun kurtuluşu iccedilin ayinlerin uumlccedil neden-den dolayı gerekli olduğudur İlk neden maddi unsurlar tarafından youmlnlen-dirilen ve ruhsal ve sezgisel unsurlara duyarlı insan doğasının durumudur Herkese durumuna uygun olanı vermek Tanrırsquonın takdirine bağlıdır Bu ne-


227

denle ilahi bilgelik insanoğluna ldquoayinrdquo olarak adlandırılan maddi ve sezgisel işaretler biccediliminde uygun kurtuluş yolları sunar

İkinci neden maddi unsurlara bağlılığı nedeniyle kendisini guumlnah nes-nesi haline getiren insanın durumudur İyileşme iccedilin gerekli olan ilaccedil hasta-lıktan etkilenen boumlluumlme ulaşacak biccedilimde verilmelidir Bu nedenle Tanrırsquonın insanoğluna belirli maddi işaretler yoluyla ruhsal bir ilaccedil vermesi uygundur ccediluumlnkuuml insanlara ruhsal unsurlar uumlzeri oumlrtuumllmeden verilirse maddi duumlnyada-ki unsurlarla dolu aklı bu ruhani unsurları kendisine uygulayamaz

Uumlccediluumlncuuml neden insanoğlunun faaliyetlerini genelde maddi hususlara youml-neltmeye eğilimli olmasıdır Bu nedenle insanları bedensel faaliyetlerden ta-mamen uzaklaştırmak ccedilok zor olduğundan ayinlerde insanlara bedensel ha-reket fırsatı da sunulmaktadır boumlylece iblislere ibadet etmeye youmlnelik batıl inanış pratiklerinden ve guumlnahkacircr fiiller iccedileren zararlı faaliyetlerden uzak durma youmlnuumlnde eğitilebilirler

() Şoumlyle yazılmıştır (Matta 1619) Goumlklerin Krallığının anahtarlarını sana vereceğim

Ayrıca her dağıtıcı dağıttığı şeylerin anahtarına sahip olmalıdır Kilise-nin papazları 1 Korintliler 41rsquode soumlylendiği uumlzere ilahi sırların dağıtıcısı-dır Bu nedenle anahtarlar onlarda olmalıdır

Benim buna cevabım şudur Maddi duumlnyada anahtar bir kapıyı accedilmak iccedilin kullanılan bir alettir Krallığın kapıları hem lekeleyen hem de ceza bor-cuna neden olan guumlnahlar nedeniyle bize kapalıdır Burada bu engeli kal-dırma guumlcuumlne anahtar adı verilmektedir Bu guumlccedil Kutsal Uumlccedillemersquonin huumlkmuuml altındadır bu nedenle bazıları anahtarın Tanrırsquonın huumlkmuuml altında olduğunu soumlyler Ancak Hz İsa Ccedililersquosindeki erdem sayesinde bu engeli kaldırma ve kapıyı accedilma guumlcuumlne sahipti bu yuumlzden bazıları muumlkemmeliyetin anahta-rının Orsquonda olduğunu soumlylerler Kiliseyi oluşturan ayinler Hz İsa ccedilarmıhta uyurken17 Orsquondan gelmiş olduğu iccedilin Pasyonrsquoun [Hz İsarsquonın ccedililesi] faydası Kilise ayinlerine dayanır Bu yuumlzden yukarıda bahsedilen engellerin kal-dırılması konusunda ayinleri yuumlruumlten Kilise papazlarına da belirli bir guumlccedil bahşedilmiştir bu guumlccedil kendi guumlccedilleri olmayıp ilahi bir guumlccediltuumlr ve Hz İsarsquonın Ccedililersquosine dayanır Bu guumlce mecazen ldquoKilisenin anahtarırdquo denir ve bu guumlccedil pa-pazların elindeki anahtardır

() Ambrose der ki (De Poenit I) Bu hak yani bağlama ve ccediloumlzme hakkı sadece rahiplere verilmiştir

Ayrıca anahtarın guumlcuumlnuuml alan kişi insan ile Tanrı arasına yerleşir Ama bu hak sadece rahiplere verilmiştir onlar Tanrırsquoya ait olan şeyler uumlzerinde

17 Hıristiyan inancında inananlar oumllmez ebedi istirahata ccedilekilir (yn)


228

takdir yetkisine sahiptir guumlnahlar iccedilin hediyeler ve kurbanlar sunabilirler (İbraniler 51) Bu nedenle sadece rahipler anahtara sahip olabilir

Benim buna cevabım şudur İki ccedileşit anahtar vardır Biri guumlnahları affe-derek ve cennetin girişindeki engelleri kaldırarak doğrudan cennete ulaşır buna ldquoilahi buyruğun anahtarırdquo denir Bu anahtar sadece rahiplerde mev-cuttur ccediluumlnkuuml sadece onlar doğrudan Tanrırsquoya ait şeyler uumlzerinde takdir yet-kisine sahiptir Diğer anahtar doğrudan değil Kilisersquonin Askerleri [yaşayan tuumlm Hıristiyanlar] aracılığıyla cennete ulaşır Bu anahtarla kişi Kilisersquonin Askerleri kardeşliğine kabul edilirse beraat eder ve cennete ulaşır yahut kar-deşlikten uzaklaştırılır ve afaroz edilir Bu zahiri mahkemedeki yargı anah-tarıdır bu nedenle bu anahtar başdiyakozlar seccedililmiş piskoposlar ve afaroz etme yetkisine sahip olan ancak rahip olmayan diğer kişilere de verilir Bu doğrudan cennetin anahtarı değildir yine de aynı guumlce sahiptir

Summa Theologica adlı eserinin İngilizce ccedilevirisinden II cilt s 2352 III cilt s2626 2635

5 Kiliselerin ve Kilise Bezemelerinin Sembolizmi

William Durandus

Dini goumlrevlere ve konulara mahsus olan tuumlm şeyler ilahi anlamlarla ve hikmetlerle doludur ve kutsal guumlzellikle dolup taşarlar () Kutsal Kitaprsquota farklı anlamlar vardır tarihsel anlam alegorik anlam tropolojik (mecazi) anlam ve anagojik (goumlksel) anlam ()

Tarih kelimelerle temsil edilen şeylerdir Belirli olayların nasıl gerccedilek-leştiğine dair basit bir ilişki kurulduğunda olduğu gibi İsrailrsquoin ccedilocukları Mısırrsquodan kurtarıldıklarında Tanrı iccedilin bir Tapınak yaptı ()

Bir şey soumlylemek ama başka bir şey kastetmek alegoridir Bir iş yapılırken başka bir işe niyet eder gibi Bu diğer şey goumlruumlnuumlr ise tuumlmuuml bir alegoridir goumlruumlnmez ve kutsal ise anagojidir Ayrıca bir şeyin durumu başka bir şeyle anlatılırsa bu da alegoridir Hz İsarsquonın sabrının ve Kilise ayinlerinin mistik soumlzler veya fiillerle sergilenmesi gibi Oumlrneğin YEŞAYArsquoNIN KUumlTUumlĞUumlN-DEN YENİ BİR FİLİZ CcedilIKACAK KOumlKUumlNDEN BİR FİDAN MEYVE VERECEK (Yeşeya 111) basit bir dille soumlylersek Yeşayarsquonın oğlu Davutrsquoun ailesinden Bakire Meryem doğacak ()

Tropoloji ahlak konusunda bir emirdir Yahut davranışlarımızı belirle-mek veya bize yol goumlstermek amacıyla verilen ya sembolik ya da bariz bir ilişkiye sahip bir ahlak vaazıdır Semboliktir oumlrneğin ldquoGİYSİLERİN HEP AK OLSUN BAŞINDAN ZEYTİNYAĞI EKSİLMESİNrdquo (Vaiz 98)


229

Yani yaptığın her iş saf olsun ve aklında hep hayır işleri bulunsun Ayrı-ca iccedilimizdeki Davut iccedilimizdeki Golyatrsquoı oumllduumlrmelidir Yani alccedilakgoumlnuumllluumlluumlk gururumuza galip gelmelidir ldquoYİYECEĞİNİZİ ACcedilLARLA PAYLAŞINrdquo (Yeşe-ya 587) soumlzuumlnde olduğu gibi yeterince accedilık ()

Anagoji kelimesinin koumlkleri ldquoyukarırdquo anlamına gelen ldquoanardquo ve ldquoyol goumls-termekrdquo anlamına gelen ldquogogerdquodir Yani yukarı doğru yol goumlsterme Yani anagojik anlam goumlruumlnuumlr olandan yola ccedilıkarak goumlruumlnmez olanı goumlstermektir Aynen ilk guumln yaratılan ışığın başlangıccedilta yaratılmış olan meleksi doğayı gouml-ruumlnuumlr kılması gibi Bu nedenle anagoji aklı semavi şeylere yani UumlCcedilLEMErsquoye ve Meleklerin Duumlzenine youmlnlendiren ve gelecekteki oumlduumlllerden ve cennette-ki gelecek yaşamdan bahseden anlamdır Anagojik anlam hem accedilık hem de mistik ifadeler kullanır oumlrneğin ldquoNE MUTLU YUumlREĞİ TEMİZ OLANLARA CcedilUumlNKUuml ONLAR TANRIrsquoYI GOumlRECEKLERrdquo (Matta 58) ayetinde olduğu gibi accedilık veya ldquoKAFTANLARINI YIKAYAN BOumlYLELİKLE YAŞAM AĞACINDAN YEMEYE HAK KAZANARAK KAPILARDAN GECcedilİP KENTE GİRENLERE NE MUTLUrdquo (Vahiy 2214) ayetinde olduğu gibi mistik ifadeler mevcuttur Bu-rada ifade edilen duumlşuumlncelerini saflaştıranların kutsanacağı ldquoYOL GERCcedilEK VE YAŞAMrdquo (Yuhanna 146) olan TANRIrsquoyı goumlrme hakkına sahip olabile-cekleri ve Babanın oumlrneğini izleyerek Cennetin Krallığırsquona girebilecekleridir

() Maddi kilisenin duumlzenlenmesi insan vuumlcudunu andırır Altarın bu-lunduğu yer (bema) başı simgeler haccedilı simgeleyen transept eller ve kollar-dır ve batıya uzanan kısım (naos) da vuumlcudun gerisidir Sunaktaki kurban kalbin adağını temsil eder Dahası Richard de Sancto Victorersquoye goumlre kili-senin duumlzeni Kilisersquonin uumlccedil aşamasını goumlsterir bakireleri iffetli olanı ve evli olanı Bema apsisten kuumlccediluumlktuumlr apsis de naostan kuumlccediluumlktuumlr ccediluumlnkuuml bakireler iffetli olanlardan iffetli olanlar da evlilerden daha azdır Bema apsisten ap-sis ise naostan daha kutsaldır ccediluumlnkuuml bakirelerin duumlzeni iffetlilerinkinden iffetlilerin duumlzeni de evlilerinkinden daha değerlidir

Ayrıca kilise İncili yazan doumlrt azizin doktrinlerini temsil eden doumlrt du-vardan oluşur ve bu duvarların uzunluğu genişliği ve yuumlksekliği de anlam-lıdır yuumlkseklik cesareti uzunluk cennetteki yuvaya ulaşana kadar sabırlı biccedilimde dayanmayı yani dayanıklılığı genişlik ise dostlarını TANRIrsquoda se-ven duumlşmanlarını ise TANRI iccedilin sevenlerin uzun suumlre ccedilekecekleri acıla-rın neden olduğu fedakacircrlığı temsil eder Yine yuumlksekliği bu duumlnyadaki re-fahı ve guumlccedilluumlkleri kuumlccediluumlmseyerek gelecekteki oumlduumlle dair umudu yani ldquoYA-ŞAM DİYARINDA RABBİN İYİLİĞİNİ GOumlRMErdquo (Mezmurlar 2713) umudu-nu goumlsterir

Yineleyelim TANRIrsquonın tapınağında goumlruumlnmeyen şeylere aşina olan iman binanın temelidir ldquoGUumlNAHLARI OumlRTENrdquo (Pavlus 48) ccedilatı fedakacircrlıktır


230

kapı ise itaattir ccediluumlnkuuml TANRI şoumlyle demiştir ldquoYAŞAMA KAVUŞMAK İSTİ-YORSAN ONUN BUYRUKLARINI YERİNE GETİRrdquo (Matta 1917) Mezmur-larda ldquoTOZA TOPRAĞA SERİLDİMrdquo (Mezmurlar 11925) ifadesiyle işaret edilen zemin ise alccedilakgoumlnuumllluumlluumlktuumlr

() Kiliselerdeki resimler ve suumlslemeler ise rahip olmayanlar iccedilin dersle-rin ve kutsal yazıların yerini tutar Gregorius şoumlyle demiştir ldquoBir resme hay-ran olmak başka şeydir o tarihi resim sayesinde neye hayran olunacağını oumlğrenmek başka şey Bir resim cahil ve sadece bakmayı bilen birine yazılı metinlerin okuma bilen birine sunduklarını sunabilir Eğitimi olmayan biri uyması gereken kuralları ancak goumlrerek oumlğrenir harfleri değilse de goumlrduumlğuuml şeyleri okurrdquo ()

Hz İsarsquoyı beşiğinde tasvir eden sanatccedilı Onun ldquoDoğuşurdquonu anmaktadır Annesinin kucağında ldquoCcedilocukluğurdquonu goumlsterir ldquoCcedilarmıhırdquonı goumlsteren tasvir Onun ldquoCcedililesirdquoni temsil eder (Ve bazen ccedilarmıhın uumlzerinde tutulmaya maruz kalan guumlneş ve ay goumlsterilir) Merdivenleri ccedilıkarken goumlsterildiğinde ldquoGoumlğe Yuumlkselişirdquo temsil edilmektedir ldquoGOumlRDUumlM Kİ RABB TAHTINDA OTURU-YORrdquo (2 Tarihler 1818) ifadesine uygun olarak goumlrkemli veya mağrur bir tahttaysa bize Orsquonun guumlcuuml oumlğretilir ldquoGOumlKTE VE YERDE BUumlTUumlN YETKİ BANA VERİLDİrdquo (Matta 2818) Metinde dendiği uumlzere ldquoKERUBİMLER18 ARASINDA TAHT KURDUrdquo (Mezmurlar 801)

Bazen Kurtarıcımızın etrafında Yuhannarsquonın goumlruumlşuumlne goumlre BEYAZ GİY-SİLERE BUumlRUumlNMUumlŞ BAŞLARINDA ALTIN TACcedilLAR OLAN yirmi doumlrt ihti-yar tasvir edilirdi Bu yirmi doumlrt ihtiyar Eski ve Yeni Ahitrsquoteki kilise babala-rını temsil ediyordu Kutsal Uumlccedillemersquoye iman adına duumlnyanın doumlrt bir yanın-da vaaz veren on iki kişi (havariler) veya iyi ameller ve İncilleri muhafaza etmek iccedilin yirmi doumlrt

Duyulduğunda insanların kilisede toplandığı ve rahiplerin SABAHLARI TANRIrsquoNIN MERHAMETİ VE AKŞAMLARI OrsquoNUN GUumlCUuml hakkında vaaz verdiği ccedilanların sesinin Eski Ahitrsquote kurban iccedilin insanları sesiyle bir araya toplayan guumlmuumlş trompetleri sembolize ettiğini bilmelisiniz ()

Ayrıca ccedilanlar aşağıda accedilıklanacağı gibi kafile halinde yuumlruumlnuumlrken şeyta-ni ruhlar bu sesi duysun ve kaccedilsın diye de ccedilalınırdı Ccediluumlnkuuml bir tiran duumlşma-nı olan guumlccedilluuml bir kralın trompetlerinin kendi topraklarında ccedilalındığını duy-duğunda nasıl korkarsa şeytani ruhlar da Kilise Askerlerinin trompeti olan ccedilanlardan oumlyle korkar

Azizlerin kutsal emanetleri olmadan yahut bunlar yoksa Hz İsarsquonın Vuuml-cudu olmadan sabit bir sunağın takdis edilmesi olanaksızdır ancak taşına-

18 Kanatlı doğauumlstuuml varlıklar (ccediln)


231

bilir bir sunak takdis edilebilir Her iki Ahitrsquote de oumlrnekleri olduğu uumlzere kut-sal emanetler gerccedilekte şehitlerin ccedilektikleri acıların ve guumlnah ccedilıkartanların hayatlarının delilleridir ve bize ibret olması iccedilin bırakılmış şeylerdir Bunla-rı bir kutuda saklarız ccediluumlnkuuml kalbimizde onları taklit etmek isteriz ()

Ancak kutsal emanetlerin dinsel biccedilimde taşınması Mısırrsquodan Ccedilıkış ki-tabının 25 boumlluumlmuumlnde okuduklarımızın bir taklididir Akasya ağacından yapılmış olan Ahit Sandığırsquonın iki yanında iki altın halka mevcuttu bunla-rın iccedilinden altınla kaplanmış akasya ccedilubukları geccediliyordu Piskopos kiliseye girmeden oumlnce kutsal emanetlerin kiliseyi koruması iccedilin onlarla birlikte ki-lisenin etrafında doumlnuumlyordu

William Durandus (~1220ndash1296) kendi doumlneminin şoumlhretli ruhbanlarından biridir kilise kanunu konusunda yazılar yazmış ve dersler vermiş iki papanın emri altında makam sahibi olmuş 1286 yılında Mende Piskoposu olmuştur Hayatının son doumlnemlerinde yazdığı Rationale Divinorum Officiorum adlı eseri Orta Ccedilağ sembolik duumlşuumlncesini oumlzetler

William Durandus Kiliselerin ve Kilise Bezemelerinin Sembolizmi ccedilev J M Neale ve B Webb (Leeds T W Green 1843 s 3 8-10 24-5 53 58-60 87-8 96 149)

B ORTA CcedilAĞ FELSEFESİNİN VE KOZMONOJİSİNİN UNSURLARI

1 Agustincilik

Orta Ccedilağ duumlşuumlncesine Eflacirctuncu duumlşuumlnce hacirckimdir İtiraflarrsquodan alınan aşağıdaki boumlluumlmler Aziz Augustinersquoin Hıristiyanlığa Yeni-Eflacirctuncu yaklaşımını goumlstermektedir Metinlerin ayrıca onun aydınlanma doktrinine yani ruhun geccedilici şeylere ait bilgiden Eflacirctuncu formların tefekkuumlruumlne doğru psikolojik yuumlkselişine oumlrnek teşkil ettiği kabul edilir

İtiraflar

Aziz Augustine

ldquoİnanccedil insan hayatının temelidir insan Kutsal Kitap tarafından accedilıkla-nan gerccedileği kendi başına keşfedemezldquo Katolik doktrinini tercih etmeye bu nedenle youmlnlendirilmiş de olsam bu soumlylemin ispat edilmeyen şeylere (bu şeyler ispat edilebilir olduğu halde ispat edilmiyor veyahut ispat edilemiyor olabilirler) hacirckimiyetinin -saflığımızla dalga geccedilen bilgi vaadiyle bizi birccedilok masalsı ve saccedilma şeylere inanmaya zorlayan Manişeistlerin cuumlretkacircr youmlnte-mine goumlre- daha ılımlı ve daha duumlruumlst olduğunu hissettim Bunun ardından


232

Sen Tanrım yuumlreğimi nazik ve şefkatli elinle yavaş yavaş suumlruumlkleyerek ve sakinleştirerek beni ikna ettin -duumlnya tarihindeki şeylerin pek ccediloğu gibi hiccedil goumlrmediğim zuhur ettiklerinde orada olmadığım onca şeye rağmen hiccedil bu-lunmadığım şehirlere ve yerlere dair anlatılanlara rağmen onca eşin dostun hekimin onca insanın şimdiki zamanlarına inanmıyor olsak bu hayatta hiccedil-bir şey yapmıyor olmamız gerekmesine rağmen ve nihayet bana oumlyle soumlylen-memiş olsa kim olduklarını asla bilemeyeceğim ebeveynlerimin kimliklerine duyduğum sarsılmaz guumlvene rağmen- buumltuumln bunlara rağmen Sen beni kaba-hatin Senin kitaplarına (ki Sen onları hemen tuumlm milletler nezdinde buumlyuumlk bir yetkinlikle tesis ettin) inananlarda değil inanmayanlarda olduğuna ve bana ldquoO kitabın tek gerccedilek ve en gerccedilek Tanrırsquonın ruhu tarafından insanoğlu-na verildiğini nasıl biliyorsunrdquo diyenleri dinlememem gerektiğine ikna ettin -ccediluumlnkuuml her şeyden oumlnce inanılması gereken şey buydu kendi kendisiyle ccedile-lişen filozofların oumlne suumlrduumlğuuml hiccedilbir ccedilelişki ve kacircfirce soru Senin ne olduğu-na veya benim bilmediğim başka oumlzelliklerine- ve insan ilişkileri uumlzerindeki huumlkmuumln sana ait olduğuna dair inancımı ccedilarpıtamazdı

Bu nedenle hem O oumlz hakkında ne duumlşuumlnuumllmesi gerektiği hem de hangi yolun Orsquona ulaştırdığı veya Orsquona geri doumlnduumlrduumlğuuml konularında cahil olsam da her defasında Senin bize huumlkmetmiş ve huumlkmetmekte olduğuna daha guumlccedilluuml biccedilimde inanmaya başladım Sonra yardım almadığı suumlrece aklımı-zın gerccedileği bulmak iccedilin ccedilok zayıf kaldığını ve bu sebeple kutsal metinlerin huumlkmuumlne ihtiyaccedil duyduğunu goumlruumlnce Senin peşine duumlşuumllmeyecek ve ina-nılmayacak olsa tuumlm uumllkelere dağılmış bu kitaplara asla boumlylesi muumlkemmel huumlkuumlmler koymayacağına inanmaya başladım ()

İlahi şeyler kalbinin en derinlerini accedilan kişiye daha accedilık biccedilimde goumlsteri-lir Bu yuumlzden kendime doumlnmek iccedilin uyarıldığımdan Senin yol goumlstermen-le kendi iccedilime youmlneldim Sen yardımcı olduğun iccedilin bunu başardım İccedile-ri girdiğimde ruh goumlzuumlmle (olduğu gibi) ruhumun goumlzuumlnuumln uumlzerinde zih-nimin uumlzerinde o Değişmez Işığı goumlrduumlm Herkesin bakabileceği alelacircde bir ışık veya onun daha guumlccedilluuml bir tuumlruuml değildi elbette diğerlerinden ccedilok daha parlaktı ve goumlrkemiyle her şeyi aydınlatıyordu Bu ışık diğerleri gibi değil-di evet diğerlerinden ccedilok farklıydı Yağın suyun uumlzerinde cennetin duumlnya-nın uumlzerinde durduğu gibi zihnimin uumlzerinde durmuyordu O yukarıdaydı ccediluumlnkuuml beni yaratmıştı ve ben aşağıdaydım ccediluumlnkuuml Orsquonun tarafından yaratıl-mıştım Gerccedileği bilen Işığı da bilir ve bunu bilen sonsuzluğu da bilir Sev-gi bunu bilir ()

Artık bir hayali değil Orsquonu sevmeme hayret ediyordum Tanrımı sevmeyi henuumlz hak etmiyordum ama Orsquonun tarafından Orsquonun guumlzelliğine goumltuumlruumll-muumlştuumlm o anda kendi ağırlığımdan kurtulmuştum ve kederli biccedilimde bu


233

bayağı şeylerin iccediline batıyordum Bu ağırlık bedensel alışkanlıklardı Ama Orsquonun bir hatırası benimleydi ne birine sadık olmam gerektiği konusunda şuumlphem vardı ne de henuumlz Orsquona sadık olabiliyordum ccediluumlnkuuml yozlaşmış be-den ruhu aşağı itiyordu ve duumlnyevi mesken (beden) birccedilok şeyi duumlşuumlnen zih-ne ağır basıyordu Neredeyse kesinlikle biliyordum ki Tanrırsquonın goumlruumlnmeyen nitelikleri -sonsuz guumlcuuml ve Tanrılığı- Duumlnya yaratılalı beri Orsquonun yaptıklarıy-la anlaşılmakta accedilıkccedila goumlruumllmektedir (Romalılar 120) Ccediluumlnkuuml guumlzelliğine hayran olduğum goumlvdelerin semavi mi duumlnyevi mi olduğunu sorguladığı ldquobu boumlyle olmalı şu olmamalırdquo diyerek değişebilir şeyler hakkında doğru huumlkuumlm vermekte bana yardımcı olduğu iccedilin huumlkuumlm verdim ve huumlkuumlm ver-diğimde değişken zihnimin uumlzerinde Gerccedileğin değişmez ve gerccedilek sonsuz-luğunu buldum Ve boumlylece derece derece bedenlerden bedenin hislerini algılamamızı sağlayan ruhlara geccediltim ardından maddi hislerin zahiri şeyleri goumlsterdiği iccedilsel melekelere geccediltim ve hayvanların yetenek duumlzeyine eriştim daha sonra bedensel hislerle edinilenler konusunda huumlkuumlm veren ama aynı zamanda benim iccedilimde değişken olan kendi zekacirc seviyesine kadar yuumlkse-lebilen ve alışkanlıkla duumlşuumlncelerimi dağıtarak kendi kalabalık ccedilelişkili ha-yallerine ccedileken akıl yuumlruumltme melekesine geccediltim bu meleke ışığın kaynağını goumlrduumlğuumlnde ldquodeğişmez olan değişken olana tercih edilmelidirrdquo diye şuumlpheye yer bırakmayacak biccedilimde haykırdı bu nedenle değişken olanı değişmez olana tercih etmek iccedilin bildiği hiccedilbir sebep olmadığını bildi Boumlylece titrek bir parıltının ışığında olduğu yere ulaştı O zaman yaratılmış olan şeyler sayesinde o goumlruumlnmez şeyleri goumlrduumlm Ancak bakışlarımı uumlzerinde sabitle-yemedim zafiyetim nedeniyle iccedili boş ama sevgi dolu bir hatırayla ve orada olan kokusunu aldığım ama yiyemediğim şeye olan iştahımla yeniden alış-tığım huylarıma geri doumlnduumlm ()

Eflacirctuncuların kitaplarını okuduğum ve bu kitaplar tarafından manevi gerccedilekleri aramam oumlğuumltlendiği iccedilin yaratılan şeyler sayesinde anlaşılan o goumlruumlnmez şeyleri goumlrduumlm bana itici gelse de zihnimin karanlığı yuumlzuumlnden tefekkuumlre dalamasam da Senin sonsuz olduğunu ama sonluluk veya son-suzluk alanına nuumlfuz etmediğini Senin ne kısmen ne de tamamen hareket ederek değişmediğini ve hep olduğun gibi kaldığını ve diğer tuumlm şeylerin Orsquondan sadece bu en sağlam zeminden geldiğini anladım Bunlardan emin-dim ama Orsquondan zevk alamayacak kadar zayıftım Ccedilok yetenekli biriymiş gibi gevezelik ediyordum ama Kurtarıcımız Hz İsarsquonın O yolunu aramasay-dım yeteneksiz olduğumu ve mahvolacağımı kanıtlamış olurdum Şimdi ce-zamı ccedilekerken bilge goumlruumlnme arzusu duymaya başladım ama şimdi keder-lenmiyorum bilgiyle doluyum Tevazuun ldquotemelirdquo Hz İsa Mesihrsquoin uumlzerine kurulmuş olan merhamet neredeydi Veya bu kitaplar bunu bana ne zaman


234

oumlğretecekti Bu nedenle inanıyorum ki Kutsal Kitapları incelemeden oumlnce aldığım zevk ve onların hafızamda yer eden etkisi ve daha sonra O kitapla-rın bana verdiği hafiflik ve O iyileştirici parmakların yaralarıma dokunma-sı sayesinde kuumlstahlık ve guumlnah ccedilıkartma arasında ve nereye gitmeleri ge-rektiğini goumlren ama yolu goumlrmeyenlerle kutsal toprakları goumlstermekle kalma-yıp orada oturmayı sağlayan yol arasında nasıl bir fark olduğunu sezebildim Eğer oumlnce Kutsal Kitaplarla haşır neşir olsaydım ve onlarda olduğu gibi Seni sevmeye başlasaydım ve daha sonra o ciltleri okusaydım beni belki dindar-lığın bu sağlam zemininden ccedilekebilirdi o ciltler veya onları okumamla olu-şabilecek bir istekle sağlam dursaydım yine bu hissin sadece o kitaplar uumlze-rinde ccedilalışmaktan kaynaklandığını duumlşuumlnebilirdim

O zaman buumlyuumlk bir hevesle O Kutsal Ruhun saygıdeğer yazılarını ama daha da oumlnemlisi Havari Pavlusrsquoun yazılarını ele geccedilirdiğimde o zorluklar yok olup gitti Eflacirctunrsquoun kendisiyle ccedileliştiğini duumlşuumlnduumlğuumlm durumlarda konuşma metninin Kanunların ve Peygamberlerin tanıklıklarıyla da uyuş-madığını goumlrduumlm O zaman o saf konuşmanın yuumlzuuml bana tek ve aynı gouml-ruumlnduuml ve ben ldquosevinccedilten yerinde duramamayırdquo oumlğrendim Boumlylece kapılar accedilıldı ve orada okuduğum her gerccedileğin O luumltfun oumlnerisi ile burada da beyan edildiğini goumlrduumlm goumlren kişinin goumlrduumlklerini almakla kalmayıp goumlrebile-ceklerini de alan kişi (almadığı şeye nasıl sahip olabilir ki) kadar muzaffer olmadığını kişiye sadece hep aynı kalan Orsquonu goumlrmek iccedilin değil Orsquona sahip olarak iyileşmek iccedilin de nasihat edildiğini Orsquonu goumlrmekten ccedilok uzak olan-ların bile Orsquona ulaşabilecek kavuşabilecek ve sahip olabilecek yolda yuumlruuml-yebileceklerini anladım ldquoBatıni kişiye goumlre Tanrırsquonın kanunundan alınacak zevkrdquoi alan kişi zihnindeki kanuna karşı gelen ve diğer organlarında bulu-nan onu diğer organlarındaki guumlnahın kanununa esir eden diğer kanunu ne yapacaktır Ey adil olan Tanrım guumlnah işledik ve adaletsiz işler yaptık koumltuumlluumlğe kapıldık senin O elin uumlzerimizde guumlcuumlnuuml hissettirdi ve adil biccedilim-de o eski guumlnahkacircra oumlluumlm valisine suumlruumlklendik bizim irademizi kandırarak kendi iradesine benzetti ve bu sırada O gerccedileğin dışına ccedilıktı ldquoSefil adamrdquo ne yapmalıdır O yolların başlangıcında yarattığın ve ebedilik bahşettiğin bize ccedilelişkili gelen el yazısının gizlendiği bu duumlnyanın prensinin oumlluumlmuumlnde hiccedilbir fayda goumlrmediği ama yine de oumllduumlrduumlğuuml ldquoEfendimiz Hz İsa Mesih yardımıylardquo Orsquonun merhametinden başka ldquokim onu bu oumlluumlnuumln cesedinden ccedilıkartacakrdquo Bu yazılar bunları iccedilermez O sayfalar bu dindarlığın ifadesini itiraf goumlzyaşlarını O kurbanı o huzursuz ruhu ldquokırık ve pişman kalbirdquo in-sanların kurtuluşunu desteklenen şehri Kutsal Ruhun iccediltenliğini kefareti-mizin kadehini iccedilermez Orada hiccedil kimse ldquoRuhum Tanrının kulu olmayacak mırdquo diye şarkı soumlylemez benim kurtuluşum Orsquondan gelir O benim Tanrım


235

ve kurtuluşum olduğundan daha fazla yer değiştirmem Orada kimse Orsquonun ldquoEy buumltuumln yorgunlar ve yuumlkuuml ağır olanlar bana gelinrdquo (Matta 1128) dediği-ni duymaz O alccedilakgoumlnuumllluuml ve muumltevazı bir kalbe sahip olduğundan Orsquonun hakkında bir şeyler oumlğrenmeyi kuumlccediluumlmserler ccediluumlnkuuml O ldquobu gerccedilekleri bilge ve akıllı kişilerden gizleyip kuumlccediluumlk ccedilocuklarardquo (Matta 1125) accedilmıştır Ccediluumlnkuuml dağların ormanlık zirvelerinden barış uumllkesini goumlrmek ve oraya giden yolu bulamamak geccedililemez yolları acı iccedilinde geccedilmeye ccedilalışmak ldquoaslanrdquo ve ldquoej-derhardquo komutasındaki kaccedilaklara ve kaccedilkınlara takılmak başka şeydir oraya giden ve cennetin komutanlarının ev sahipleri tarafından korunan işkence gibi goumlruumlnduumlğuumlnden cennetin ordusundan ayrılmayanların soyulduğu yol-da kalmak başka ldquoElccedililerin en oumlnemsizirdquoni (1Korintliler 159) okuduğumda bunlar muumlkemmelen iccedilime işledi ve Orsquonun işlerindeki yansımasını goumlrduuml-ğuumlmde buumlyuumlk korkuya kapıldım

2 Hıristiyan Aristoculuğu

Aristo kuumllliyatı On Uumlccediluumlncuuml yuumlzyılın ortasından itibaren Batırsquoda gayet iyi bilinmek-teydi ve Aziz Thomas Aquinas eğitimli sınıfların guumlvenini yitirmek istemiyorsa Hıris-tiyanlığın Aristo ile uzlaşması gerektiğini anlamıştır Tuumlm itirazlara rağmen en buumlyuumlk iki eseri olan Summa Contra Gentiles ve Summa Theologicarsquoda Aristo ile Hıristiyan ilahiyatını sentezlemeyi dener

Summa Contra Gentiles ve Summa Theologica

Aziz Thomas Aquinas

Akıl ve İnanccedil Hakkında Tanrırsquoyla ilişkili goumlrduumlğuumlmuumlz şeylerdeki gerccedilek iki biccedilimdedir Tanrırsquonın birliği ve teslis gibi Tanrırsquoya ilişkin bazı gerccedilekler insan aklının yeteneklerini aşar ancak Tanrırsquonın birliği ve doğal aklın ışı-ğında filozofların bile accedilıklamalarla ispat ettiği gibi akıl bazı şeylere doğal yollardan da varabilir

Bazı ilahi gerccedileklerin insan aklının yeteneklerini aştığı ccedilok accedilıktır Filozofrsquoun oumlğretisine goumlre bir şeyin kanıtı o şeyin oumlzuuml olduğundan bir nesne hakkında akılla elde edilebilecek tuumlm bilgilere ilişkin prensip o şeyin oumlzuumlnuuml anlamak ise bir şey hakkındaki bilgimiz onun oumlzuumlnuuml anlamamızla orantı-lıdır Bu nedenle insan zekacircsı belirli bir şeyi oumlrneğin bir taşı veya uumlccedilgeni anlıyorsa o şey hakkındaki hiccedilbir gerccedilek insan aklının yeteneklerini aşamaz Ama Tanrı soumlz konusu olduğunda bu olmaz ccediluumlnkuuml insan zekacircsı doğal guumlccedil-


236

leriyle Orsquonun oumlzuumlnuuml anlama guumlcuumlne sahip değildir Mevcut yaşam kipinde aklımızın elde ettiği bilgilerin kaynağı duyular olduğuna goumlre duyumsa-namayan şeyler duyumsamalar ile toplanabilen bilgi haricinde insan aklı tarafından anlaşılamaz Duyumsamalarımız Tanrırsquonın ne olduğu konusunda aklımıza yol goumlsteremez ccediluumlnkuuml bazı sebeplerin guumlcuuml etkisine eşit değildir Ancak aklımız Tanrırsquoyı olduğu gibi anlamak ve ilk prensibe uygun bu gibi diğer gerccedilekler iccedilin gereken ilahi bilgiye duyumsamalar ile ulaşmaya ccedilalışır Bu yuumlzden bazı ilahi gerccedilekler insan aklı tarafından anlaşılabilirken bazıları insan aklının guumlcuumlnuuml aşar

Bazıları akıl ile incelenemeyen şeylerin insanoğluna inanccedil nesnesi ola-rak oumlnerilmemesi gerektiğini duumlşuumlnebilir her şey iccedilin doğasına uygun bir ilahi bilgelik verilmiştir Bu sebeple akıl sınırlarını aşan şeylerin de Tanrı ta-rafından insanoğluna inanccedil nesnesi olarak oumlnerilebileceğini ispatlamak du-rumundayız

Ccediluumlnkuuml hiccedil kimse daha oumlnce bildiği şeyler haricinde kendi arzusuyla ve gayretiyle bir şey yapmaya niyetlenmez Aşağıda goumlstereceğimiz gibi insa-noğlu ilahi takdir tarafından insani zaafların buguumlnkuuml hayatında erişebilece-ğinden daha yuumlksek bir iyiliğe youmlnlendirildiğinden insan zihninin buguumlnkuuml hayatta aklın erişebileceklerinden daha yuumlksek şeylere davet edilmesi gerek-lidir insanoğlu boumlylece talip olmayı oumlğrenebilir ve ccedilabalarıyla buguumlnkuuml ha-yatının uumlzerinde bir duruma ulaşmaya eğilim goumlsterebilir Oumlzellikle ruhani ve ebedi iyilikler vaat eden Hıristiyan dini bu konuda ehildir ccediluumlnkuuml insan duumlşuumlncesini aşan birccedilok şey oumlnermektedir oysa (Eski Ahit) geccedilici şeylere ilişkin vaatler iccedileriyordu ve insanoğlunun sorgulayamayacağı ccedilok az şey vadediyordu Bu amaccedilla filozoflar insanoğlunu duyumsanabilir zevklerden uzaklaştırıp erdeme youmlnlendirmek iccedilin duyularla anlaşılmayacak daha buuml-yuumlk iyilikler olduğunu goumlstermeye ccedilalışıyordu kendilerini amele veya tefek-kuumlre dayalı erdemlere adayanların bunlardan ccedilok daha buumlyuumlk zevk alacağı iddia ediliyordu Yineleyelim insanoğlunun daha gerccedilekccedili bir Tanrı bilgi-sine sahip olabilmesi iccedilin bu gerccedileğin insanoğluna bir inanccedil nesnesi olarak oumlnerilmesi gerekir Ancak boumlylece Tanrırsquonın insanoğlunun Tanrı hakkında duumlşuumlnebileceği her şeyden daha buumlyuumlk olduğuna inanırsak Tanrırsquoyı gerccedilek-ten tanıyabiliriz ccediluumlnkuuml yukarıda da ifade edildiği gibi ilahi oumlz insanoğlu-nun doğal bilgisini aşar İnsanoğluna Tanrı hakkında onun aklının alamaya-cağı şeyler anlatıldığı gerccedileği insanın Tanrırsquonın kendi duumlşuumlnebileceğinden ccedilok daha buumlyuumlk olduğu konusundaki fikrini sağlamlaştırır

Bunun sonucunda bir avantaj daha sağlanır hataların anası olan kuumlstah-lık kontrol altına alınmış olur Tuumlm şeylerin doğasını kendi zekacirclarıyla oumll-ccedilebileceklerine inanacak kadar akıllarına guumlvenme kuumlstahlığını goumlsterenler


237

goumlrduumlkleri her şeyin doğru goumlrmedikleri her şeyin ise yanlış olduğunu duuml-şuumlnuumlr Bu sebeple insan zihninin bu kuumlstahlıktan kurtulması ve alccedilakgoumlnuumll-luuml biccedilimde doğruyu araması iccedilin onun zekacircsını aşan bazı şeylerin Tanrı ta-rafından anlatılması gereklidir

Filozofrsquoun soumlzleri bir başka avantajı daha goumlzler oumlnuumlne serer (Etik X) Simonides insanoğlunun Tanrı hakkındaki bilgiyi goumlz ardı etmesi ve insani işlerle uğraşması gerektiğini savunup insanın insani şeylerden zevk alması gerektiğini soumlyleyince Filozof ona karşı ccedilıkmıştır ve kişinin kendini muumlm-kuumln olduğunca oumlluumlmsuumlz ve ebedi şeylere adaması gerektiğini belirtmiştir Daha sonra (De Animal II) daha yuumlksek oumlzleri ccedilok az anlayabildiğimizi ama bu az bilginin daha duumlşuumlk oumlzlerden aldığımız bilgilere goumlre daha ccedilok sevil-diğini ve arzulandığını soumlylemiştir

() Hıristiyan inancının daha oumlnce bahsedilen gerccedileği insan aklını aş-maktadır yine de insan aklına doğal olarak telkin edilmiş bazı şeyler bu gerccedileğe karşı ccedilıkmaz Doğa tarafından aklın iccediline yerleştirilmiş bu şeylerin yanlış olması muumlmkuumln olmayan ccediloğunluğu doğrudur Ayrıca Tanrı tarafın-dan accedilıkccedila teyit edilen inanca ilişkin şeylerin yanlış olduğunu farz etmek de uygun değildir Sadece yanlışın doğrunun zıddı olduğunu duumlşuumlnuumlrsek ve tanımlarını incelersek daha oumlnce bahsedilen inanca ilişkin doğruların aklın doğal olarak bildiği prensiplerin zıddı olmasının imkacircnsızlığını gouml-ruumlruumlz

Yineleyelim Oumlğrencinin zihninin hocasından aldıkları hocanın bilgi-sinin bir parccedilasıdır elbette hoca duumlruumlst bir biccedilimde oumlğretiyorsa (Tanrırsquonın duumlruumlstluumlğuumlnuuml sorgulamak ise koumltuumlluumlk olur) Doğal olarak bilinen prensiplere ilişkin bilgi bize Tanrı tarafından ihsan edilmiştir ccediluumlnkuuml Tanrı doğanın da yaratıcısıdır Bu yuumlzden ilahi bilgelik bu prensipleri de iccedilerir Neticede bu prensiplere zıt olan şey ilahi bilgeliğe de zıddır ve bu yuumlzden Tanrırsquodan ge-liyor olamaz İşte bu sebeple ilahi vahye inanccedil sayesinde elde edilen şeyler bizim doğal bilgimizle ccedilelişemez

Tanrı Hakkında Tanrırsquonın varlığını ispat etmek iccedilin ccedilabalamanın yarar-sız olmadığını goumlsterdikten sonra hem filozofların hem de Katolik acirclimlerin Tanrırsquonın varlığını ispat iccedilin oumlne suumlrduumlkleri sebepleri inceleyelim İlk olarak Filozofrsquoun Tanrırsquonın varlığını ispatlamak iccedilin kullandığı kanıtları accedilıklaya-cağız O Tanrırsquonın varlığını hareketten yola ccedilıkarak iki yoldan ispatlamayı denemiştir

İlk yolu accedilıklayalım Hareket eden her şey birisi veya bir şey tarafından hareket ettirilmektedir ve duyularımızla accedilıkccedila goumlrmekteyiz ki oumlrneğin guuml-neş hareket etmektedir Bu yuumlzden birileri onu hareket ettirmiş olmalıdır


238

Onu hareket ettiren şey de ya hareket etmiş ya da etmemiştir Eğer hare-ket ettirilmemişse bu durumda hareket ettirilemeyen bir hareket ettiricinin mevcut olduğunu varsaymalıyız Bu Tanrırsquodır Ama eğer hareket ettirildiyse onu hareket ettiren başka bir şey var olmalıdır Bu sebeple ya sonsuza kadar devam etmemiz ya da eninde sonunda hareket ettirilemeyen bir hareket et-tiriciye ulaşmamız gerekir Bu nedenle hareket ettirilemeyen bir hareket et-tiriciyi varsaymalıyız

() Filozof ikinci metaforda farklı bir youmlntem izleyerek etken sebeplerle sonsuza kadar devam etmenin imkacircnsız olduğunu ve Tanrı olarak adlandırı-lan ilk sebebe gitmemiz gerektiğini goumlsterir Bunu aşağıdaki gibi accedilıklar Bir-birini takip eden tuumlm etken sebeplerden ilki ara sebeptir ara sebep bir tane veya birden ccedilok olabilir ve ara sebep de nihai sebebe bağlıdır Sebep ortadan kaldırılırsa sebep olduğu şey de kaldırılır Bu yuumlzden ilk sebebi kaldırırsak ara sebep bir sebep olmaktan ccedilıkar Ama etken sebeplerde sonsuza kadar git-sek bile hiccedilbiri ilk sebep olmaz bu yuumlzden tuumlm ara sebeplerin kaldırılma-sı gerekir Bu accedilıkccedila yanlış olur Bu yuumlzden ilk etken sebebin varlığına yani Tanrırsquoya inanmamız gerekir

Bu ccedilıkarsamayı destekleyen başka bir delil de Damascuslu (Şamlı Yahya) tarafından şeylerin idaresi uumlzerinden verilir Aynı akıl yuumlruumltme Fizikrsquoin 2 kitabında yorumcu tarafından da oumlne suumlruumlluumlr Birisi tarafından youmlnetilme-dikccedile her biri ve tuumlmuuml belirli bir amaca varma eğiliminde olan zıt ve ccedilelişen şeylerin tek bir duumlzen iccedilinde suumlrekli olarak veya sık sık uzlaşması muumlmkuumln değildir Duumlnya uumlzerinde farklı doğalara sahip nesnelerin nadiren ve tesa-duumlfen değil her zaman veya ccediloğunlukla bir duumlzen iccedilinde uzlaştığını goumlruumlruumlz Bu yuumlzden takdiri ile duumlnyayı youmlneten biri vardır ve bu Tanrırsquodır

İlave edelim Mutlaka amaca ermeye eğilimli her şey ya kendi amacı-nı belirler ya da amacı bir başka şey tarafından belirlenir Aksi takdirde bu amaca ulaşmaya eğilimli olmaz Doğal şeyler belirli amaccedillara eğilimli olurlar ccediluumlnkuuml doğal amaccedillarını rastlantısal biccedilimde takip etmezler rastlantısal ol-duğu takdirde amaccedillarını her zaman veya ccediloğu zaman başarmak yerine na-diren başarabilirler Amaccedil kavramını anlayamayacakları iccedilin kendi amaccedilla-rını belirleyemezler onların amacı doğanın yaratıcısı tarafından belirlenir Bu yaratıcı kendi başına varolmuş olmalı her şeyi yaratmış olmalı ve yuka-rıda anlatıldığı gibi Tanrı olmalıdır Zeki olmadığı takdirde doğanın amacı-nı belirlemiş olamaz Bu yuumlzden O zeki olmalıdır Yani Tanrı zeki olmalıdır

İlave edelim Muumlkemmel olmayan her şeyin kaynağı muumlkemmel olandır ccediluumlnkuuml muumlkemmel olan muumlkemmel olmayandan oumlncedir aynı eylemin ola-sı eylem duumlşuumlncesinden oumlnce olması gibi Belirli nesnelerde mevcut olan bi-ccedilimler muumlkemmel değildir ccediluumlnkuuml varlıkları sınırlıdır ve doğalarının tuumlm ev-


239

renselliğine genişletilemez Bu sebeple belirli bazı muumlkemmel ve sınırsız bi-ccedilimlerden kaynaklanıyor olmaları gerekir Boumlylesi biccedilimler bir duumlşuumlnce nes-nesi olmak dışında mevcut olamazlar ccediluumlnkuuml hiccedilbir biccedilim akıldaki hali dı-şında evrensellik durumunda bulunamaz Bu durumda bu biccedilimler mevcut iseler akıllı olmalıdırlar aksi takdirde işlevsel olamazlar Bu yuumlzden tuumlm di-ğerlerinin kendisinden tuumlrediği mevcut ilk fiil olan Tanrı akıllıdır ()

Benzer biccedilimde sevgi de Orsquonun iradesinin neticesi olarak Tanrırsquodandır Ccediluumlnkuuml sevenin sevdiğinin iyiliğini istemesi tamamen sevginin doğasından oumltuumlruumlduumlr Tanrı yukarıda belirtildiği gibi hem kendisinin hem de diğerleri-nin iyiliğini ister Yani Tanrı hem kendisini hem de diğer şeyleri sever

Yineleyelim Gerccedilek sevgi birinin kendi iyiliğini istediği kadar diğerinin de iyiliğini istemesidir Başka birinin iyiliğine vesile olacağı iccedilin iyiliği iste-nen şey tesaduumlfen sevilmiştir ccediluumlnkuuml iccedilebileceği iccedilin şarabı saklamak ve ko-rumak isteyen veya kendisine faydalı olan ya da kendisini mutlu eden ada-mı seven kişi kendisini sevmekte ama şarabı veya bu adamı tesaduumlfen sev-mektedir Tanrı bir şeyi başka bir şeyin faydasına sunsa da her şeyi o şeyin iyiliği iccedilin sever ccediluumlnkuuml o şeyin iyi olmasını ister Bu yuumlzden Tanrı kendisini ve diğer şeyleri gerccedilekten sever

İlahi Yaratılış ve İdare Hakkında() Tanrı her şeyin ilk ve oumlrnek sebebi-dir Bunun kanıtı herhangi bir şeyin uumlretilmesi iccedilin bir oumlrneğin gerekli ol-masıdır boumlylece etki belirli bir biccedilim alabilir Ccediluumlnkuuml bir sanatccedilı belirli bir biccedilimdeki bir nesneyi oumlnuumlndeki oumlrneğe goumlre uumlretir oumlrnek harici olarak mev-cut olabileceği gibi zihninin iccedilinde canlandırılmış da olabilir Doğa tarafın-dan yapılan şeyler de belirli biccedilimler alırlar Bu biccedilimlerin belirlenmesi ilk prensip olarak ilahi bilgeliğe indirgenmelidir ccediluumlnkuuml ilahi bilgelik ccedilok ccedileşitli şeyler iccedileren evrenin duumlzenini tasarlamıştır Bu yuumlzden ilahi bilgeliğin iccedilin-de her tuumlr şey mevcuttur bunlara ldquoidealarrdquo deriz yani ilahi zihindeki oumlrnek formlar (Soru 15 Cevap 1) Bu idealar şeylerle olan ilişkileriyle ccedilarpılsalar da gerccedilekte ilahi oumlzden uzak değillerdir bu oumlze benzerliklerine bağlı olarak birccedilok farklı şey tarafından paylaşılabilirler Bu anlamda Tanrı her şeyin ilk oumlrneğidir

Şeylerin ayırt edilmesi farklı sebeplere bağlıdır Bazıları ayrımı madde-nin kendisine veya maddeyle birlikte vasıtaya yuumlkler Oumlrneğin Democritus ve Antik doumlnemin diğer tuumlm doğacı filozofları sebepleri değil maddeyi kabul etmiş ve ayrımı sadece maddeye yuumlklemişlerdir onların fikrine goumlre şeylerin ayrımı maddenin hareketine bağlı olarak rastlantısaldı Ancak Anaxagoras şeylerin ayrımını ve ccedileşitliliğini hem maddeye hem de vasıtaya yuumlkluumlyordu ve aklın maddeye karıştırılmış şeyleri ayırt edebileceğini soumlyluumlyordu


240

Ancak bu iki sebeple muumlmkuumln değildir Oumlncelikle yukarıda (Soru 44 Ce-vap 2) goumlsterildiği gibi madde de Tanrı tarafından yaratılmıştır bu yuumlzden maddeden daha yuumlksek bir sebebe her ne fark varsa bunu azaltmalıyız İkin-cisi biccedilimin madde iccedilin değil maddenin biccedilim iccedilin olmasından dolayı şeyle-rin ayrımı onların kendilerine mahsus biccedilimlerinden gelir Bu nedenle şey-lerin ayrımı maddeye goumlre yapılmaz aksine yaratılan madde farklı biccedilimle-re girebilsin diye biccedilimsizdir

İbn-i Sina gibi bazıları da ayrımı ikincil faillere goumlre yapmıştır İbn-i Sina Tanrırsquonın kendisini anlayarak İlk Aklı uumlrettiğini soumlylemiştir ccediluumlnkuuml daha sonra accedilıklanacağı uumlzere (Soru 50 Cevap 3) kendi varlığı olmasa da bu Akıl kuvve ile eylemden oluşan bileşimi gerektiriyordu Boumlylece İlk Akıl İlk Se-bebi anlayınca İkinci Aklı uumlretti Ayrıca kendisindeki potansiyeli anladığın-da harekete sebep olan felekleri eylem guumlcuumlne sahip olduğunu anladığında ise feleklerin toumlzuumlnuuml yarattı

Ancak bu goumlruumlş iki sebeple muumlmkuumln değildir Birincisi yukarıda da goumls-terildiği gibi (Soru 45 Cevap 5) yaratma sadece Tanrırsquoya mahsustur ve bu yuumlzden sadece yaratma ile oluşabilecek şeyler yani uumlretilemeyecek ve bo-zulamayacak her şey sadece Tanrı tarafından yaratılmış olabilir İkincisi bu fikre goumlre şeylerin evrenselliği ilk failin niyetinden değil birccedilok etken sebe-bin birliğinden ortaya ccedilıkar ve boumlylesi bir etkiyi sadece rastlantısal olarak ta-nımlayabiliriz Bu durumda evrenin şeylerin ccedileşitliliğine dayanan muumlkem-melliği bir rastlantıdır ve bu imkacircnsızdır

Bu yuumlzden şeylerin ayrımı ve ccedilokluğu ilk sebebe yani Tanrırsquonın niyetine bağlıdır İyiliğinin yaratıklara iletilmesi ve onlar tarafından temsil edilmesi iccedilin Tanrı şeyleri duumlzenlemiştir tek bir yaratık onun iyiliğini yeterince tem-sil edemeyeceğinden ccedilok sayıda ve farklı şeyler yaratmıştır boumlylece ilahi iyi-liği temsil eden bir şey diğerleri tarafından beslenebilir İyilik Tanrırsquoda basit ve duumlzguumln yaratıklarda ise dağıtılmış ve boumlluumlnmuumlş olduğundan tuumlm evren ilahi iyiliğe muumlkemmel biccedilimde katılır ve yaratılmış tek bir şeyden ccedilok daha muumlkemmel biccedilimde onu temsil eder

() Herhangi bir buumltuumlne veya bir buumltuumlnuumln bir parccedilasına bir amaccedil tayin et-mek istersek şunları buluruz Birincisi her bir parccedila doğru işlevi yuumlruumltmek iccedilin oradadır goumlzuumln goumlrme işlevi iccedilin yaratılmış olması gibi ikincisi daha az saygıdeğer parccedilalar daha saygıdeğer parccedilalar iccedilindir duyuların akıl ciğerle-rin kalp iccedilin olduğu gibi ve uumlccediluumlncuumlsuuml tuumlm parccedilalar buumltuumlnuumln muumlkemmeliyeti iccedilindir maddenin biccedilim iccedilin olması gibi parccedilalar da buumltuumln iccedilindir

Ayrıca tuumlm insanlık harici bir amaca bağlıdır bu amaccedil ise Tanrırsquonın ira-desidir Bu yuumlzden evrenin parccedilalarındaki her bir yaratık kendi işlevini yuuml-ruumltmek ve muumlkemmelliği sağlamak iccedilin oradadır ve daha az asil olan daha


241

fazla asil olan iccedilin oradadır insandan daha az asil olan yaratıklar insan iccedilin her bir yaratık da tuumlm evrenin muumlkemmel olması iccedilin oradadır Ayrıca tuumlm parccedilalarıyla birlikte buumltuumln evrenin amacı Tanrırsquonın takdirine bağlıdır buumltuumln evren Orsquonu taklit eder ve ilahi iyiliği Tanrırsquonın goumlrkemini goumlsterir Ancak akıllı yaratıkların amacı daha oumlzel ve daha yuumlksek bir biccedilimde Tanrırsquoya bağ-lıdır ccediluumlnkuuml onlar kendi fiilleriyle de yani Orsquonu bilerek ve severek de Orsquona ulaşırlar Yani ilahi iyiliğin tuumlm maddi şeylerin amacı olduğu accedilıktır

() Aynı sebepten dolayı Tanrı her şeyin sebebi ve huumlkuumlmdarıdır ccediluumlnkuuml onlara varlık ve muumlkemmellik bahşetmiştir ve bu huumlkmetmeye dair bir ko-nudur Tanrı belirli bazı varlıkların değil yukarıda ispatlandığı uumlzere (Cevap 44 Cevap 1 2) tuumlm evrensel varlığın sebebidir Tanrı tarafından yaratılma-mış hiccedilbir şey mevcut olmadığından Orsquonun huumlkmuumlne ve idaresine tabi ol-mayan hiccedilbir şey olamaz ()

Bu nedenle bozulmaya accedilık alt seviyedeki duumlnyanın veya muumlnferit şey-lerin veya insan ilişkilerinin ilahi huumlkme tabi olmadığını soumlyleyenlerin fik-ri aptalcadır Bu fikir ldquoTanrı duumlnyayı terk ettirdquo (Hezekiel 99) ayetiyle des-teklenir

Birinci İtiraza Cevap Bu şeylerin guumlneşin altında guumlneşin hareketleri-ne goumlre oluşan ve bozulan şeyler olduğu soumlylenmektedir Bunların tuumlmuumlnde bir rastlantı unsuru buluruz bu şeylerde oluşan her şey rastlantısal değildir ama her birinde bir rastlantı oumlğesi mevcuttur Bu şeylerde bir rastlantı oumlğe-sinin mevcut olması onların bir tuumlr huumlkme tabi olduklarını gerccedileğini goumlste-rir Ccediluumlnkuuml bozulabilir şeyler daha uumlstuumln bir varlık tarafından idare edilmi-yorsa belirli bir şey olma eğiliminde olmazlar oumlzellikle de bilginin hiccedilbir tuuml-ruumlne sahip olmayanlar ()

İkinci İtiraza Cevap İdare (huumlkuumlm) idare edilen (huumlkmedilen) şeyler uumlzerinde idare edenin (huumlkmedenin) etkisiyle oluşan belirli bir değişime işaret eder Her hareket Fizik III3rsquode goumlsterildiği gibi hareket prensibi se-bebiyle hareket edebilir bir şeyin eylemidir ve her eylem eylemi yaratan-la orantılıdır Buna bağlı olarak ccedileşitli hareket edebilir şeyler aynı hareket ettirici tarafından hareket ettirilseler bile farklı biccedilimlerde hareket ederler Boumlylece tek bir ilahi idareci tarafından ccedileşitli şeyler ccedileşitli biccedilimlerde idare edilirler Bazıları doğaları gereği kendileri hareket eder ve kendi hareketleri-ne hacirckimdirler ve bu şeyler de Tanrı tarafından idare edilirler sadece onla-rın iccediline huumlkuumlmleriyle işleyen Tanrı tarafından şahsen hareket ettirilmekle kalmazlar ayrıca emirler ve yasaklarla oumlduumlller ve cezalarla da Orsquonun tara-fından iyi şeyler yapmaya ve koumltuumlden uzaklaşmaya youmlnlendirilirler Ancak eylemde bulunmayan ve tesir edilemeyen akılsız yaratıklar Tanrı tarafından


242

idare edilmez mi Havarinin soumlylediği gibi ldquoTanrı oumlkuumlzler iccedilin kaygılanmazrdquo (1 Korintliler 99) ama onları ilahi idarenin tamamen dışında da tutmaz ancak onları akıllı yaratıkları idare ettiği gibi idare etmez ()

Aziz Augustine der ki (Contra Faust XXVI) Tanrı bazen doğanın alışıl-mış akışına zıt şeyler yapar

Benim buna cevabım şudur Her sebep belirli bir duumlzene sebep olur ccediluumln-kuuml her sebep bir prensiptir boumlylece sebeplerin ccedilokluğuna bağlı olarak duuml-zenler de ccediloktur ve sebeplerin birbirine tabi olması gibi duumlzenler de birbir-lerine tabidir Uumlst duumlzey bir sebep daha alt duumlzey bir duumlzene tabi olmaz bu-nun tam tersi geccedilerlidir İnsan ilişkilerinde bunun oumlrneklerini goumlrebiliriz Bir ailenin geccedilimi babaya bağlıdır bu duumlzen bir şehir duumlzenine bağlıdır bu duumlzen şehrin huumlkuumlmdarına bağlıdır bu son duumlzen ise tuumlm kraliyete huumlkme-den krala bağlıdır

Bu yuumlzden eğer şeylerin duumlzeninin ilk sebebe bağlı olduğunu duumlşuumlnuumlr-sek Tanrı bu duumlzene ters duumlşecek bir şey yapamaz ccediluumlnkuuml boumlyle yaparsa oumlnceden sahip olduğu kendi bilgisine kendi iradesine veya kendi iyiliğine ters bir şey yapmış olur Ama şeylerin duumlzeninin ikincil sebeplere bağlı ol-duğunu duumlşuumlnduumlğuumlmuumlzde Tanrı bu duumlzenin dışına ccedilıkabilir O kendini ikin-cil sebeplere bağlı hissetmez aksine bu duumlzen Orsquonun huumlkmuuml altındadır ve Orsquondan kaynaklanır doğal bir gereklilikten değil kendi iradesinden dolayı boumlyledir ccediluumlnkuuml şeylerin duumlzenini isterse başka biccedilimde de yaratabilir Tanrı istediği zaman kendisi tarafından yaratılan duumlzenin dışında şeyler yapabilir yani oumlrneğin ikincil sebepler olmadan bunların etkilerini yaratabilir veya ikincil sebeplerin yeterli olmayacağı bazı etkiler yaratabilir Yani Augusti-ne şoumlyle demektedir (Contra Faust XXVI) Tanrı doğanın alışılmış akışının aksine hareket eder ama asla en yuumlksek kanuna aykırı hareket etmez ccediluumlnkuuml kendisine karşı hareket etmez ()

() İlahi Guumlccedil ile karşılaştırıldığında hiccedilbir şey mucize değildir ccediluumlnkuuml hiccedilbir fiil Tanrırsquonın guumlcuumlyle karşılaştırılamaz Yeşeya 4015 der ki ldquoTanrı iccedilin uluslar kovada bir damla su terazideki toz zerreciği gibidirrdquo Ama bir şey doğanın guumlcuumlyle karşılaştırıldığında onu aşarsa mucize olarak adlandı-rılır Yani doğanın guumlcuuml ne kadar aşılırsa mucize o kadar buumlyuumlktuumlr Doğanın guumlcuuml uumlccedil biccedilimde aşılabilir İlki fiilin oumlzuumlne bağlıdır oumlrneğin aynı yerde iki farklı nesnenin olması veya guumlneşin tersine doumlnmesi ya da insan vuumlcudunun goumlklere ccedilıkarılması gibi doğanın asla yapamayacağı şeylerdir bunlar muci-zeler iccedilinde en uumlst sıradadır İkincisi eğer bir şey fiilde değil de gerccedilekleşti-ği durum accedilısından doğanın guumlcuumlnuuml aşıyorsa oumlrneğin oumlluumllerin canlanması koumlrlerin goumlrmeye başlaması ve benzerleri gibiyse ikinci duumlzey bir mucizedir


243

ccediluumlnkuuml doğa can verebilir ama oumlluumllere değil Uumlccediluumlncuumlsuuml eğer bir şey oumllccediluuml ve duumlzen accedilısından doğanın guumlcuumlnuuml aşıyorsa oumlrneğin bir insan tedavi olmak-sızın ve doğal suumlreccedil devam ederken birden iyileşiyorsa veya ateşleniyorsa veya doğal bir sebep olmaksızın Samuel ve Eliavrsquoın dualarındaki gibi hava aniden yoğunlaşıp yağmura doumlnuumlşuumlyorsa bunlar en duumlşuumlk duumlzeyde mucize-lerdir Ayrıca bu uumlccedil tuumlr doğanın guumlcuumlnuumln nasıl aşıldığına bağlı olarak kendi iccedilinde derecelendirilir

İnsan Hakkında Şoumlyle yazılmıştır (Ecclus 1514) ldquoTanrı insanı baştan yarattı ve onu kendi oumlğuumltlerine teslim ettirdquo ve bir şerh şunu ekler ldquoBu onun kendi oumlzguumlr iradesidirrdquo

Benim buna cevabım şoumlyledir İnsan oumlzguumlr iradeye sahiptir Aksi takdir-de oumlğuumltler teşvikler emirler yasaklar oumlduumlller ve cezalar boşuna olurdu Bu durumu accedilıkccedila anlamak iccedilin bazı şeylerin huumlkuumlm olmaksızın hareket ettik-lerini goumlrmemiz gerekir bir taş aşağı doğru hareket eder bunun gibi bilgiden yoksun tuumlm şeyler de aynı biccedilimde hareket eder Vahşi hayvanlar gibi bazı şeyler ise bir huumlkuumlm doğrultusunda hareket eder ama bu oumlzguumlr bir huumlkuumlm değildir Bir koyun bir kurt goumlrduumlğuumlnde onun sakınılması gereken bir şey olduğuna huumlkmeder ama bu huumlkmuuml aklıyla değil iccedilguumlduumlleriyle verir Vahşi hayvanların huumlkuumlmleri iccedilin de aynısı soumlylenebilir Ama insan huumlkuumlm ve-rirken anlama guumlcuuml sayesinde bir şeyden uzak durur veya onu arar Ancak bu huumlkuumlm bazı belirli fiillerde doğal bir iccedilguumlduumlden değil akıl ile yapılan bir kıyaslamadan geldiği iccedilin insan oumlzguumlr bir huumlkuumlmle hareket eder ve ccedileşitli şeylere eğilim goumlsterme guumlcuumlnuuml elinde tutar Ccediluumlnkuuml akıl sebebi belirsiz bazı durumlarda zıt yolları takip edebilir bunun oumlrneğini diyalektik kıyaslarda ve retorik arguumlmanlarda goumlrebiliriz Belirli bazı işlerin sebebi belli değildir bu yuumlzden boumlylesi sorunlarda aklın verdiği huumlkuumlm tek ve belirli bir yolu değil zıt yolları takip edebilir

() İnsanoğlunun doğası iki farklı youmln barındırır İlki ilk ebeveynleri-mizin (Acircdem ve Havva) guumlnah işlemeden oumlnceki durumlarında olduğu gibi doğruluk ikincisi ise ilk ebeveynlerimizin işledikleri guumlnah sonrasındaki ccediluumlruumlmuumlşluumlk Her iki durumda da insan doğası yukarıda işaret edildiği gibi (Cevap I) İlk Hareket Ettirici olan Tanrırsquonın yardımına ihtiyaccedil duyar Ancak doğruluk durumunda iken kendi etkin guumlcuumlnuumln yeterliliğine bağlı olarak insan Tanrı vergisi iyiliğine ve doğasına uygun biccedilimde kazanılmış erdem-lerine uygun iyilikler yapmayı ister ve gerccedilekleştirir ancak doğasına ekle-nen iyiliği aşamaz Ama insan ccediluumlruumlmuumlş doğasının etkisi altındayken doğası gereği yapabildiklerinin tuumlmuumlnuuml yapmayı başaramaz yani isteklerini kendi doğal guumlccedilleriyle başaramaz Ancak insan doğası guumlnah ile tamamen kirlen-mediğinden ccediluumlruumlmuumlş doğasının etkisindeyken bile doğal iyilikleri kırpılmış


244

olsa da Tanrı vergisi iyiliğiyle bazı iyi şeyler yapabilir oumlrneğin ev yapabilir bağ dikebilir ancak doğal olarak yapabildiği tuumlm iyilikleri yapamaz birccedilok şeyde eksik kalır hasta bir insanın ilaccedil yardımıyla iyileşmediği suumlrece sağ-lıklı bir insanın muumlkemmel hareketlerine nazaran sadece bazı hareketleri yapabilmesi gibi

Boumlylece insan muumlkemmel doğanın etkisindeyken doğauumlstuuml bir iyilik yapmak gibi tek bir sebeple doğal guumlccedillerine sebepsiz bir ilave guumlccedil eklemeye ihtiyaccedil duyar ancak ccediluumlruumlmuumlş doğanın etkisindeyken iki sebeple bu ihtiyacı hisseder yani iyileşmek iccedilin ve sevap olan doğauumlstuuml erdemler gerektiren işler yapmak iccedilin Bunlar dışında her iki etki altında da hem hareket etmek hem de eylemde bulunmak iccedilin ilahi yardıma ihtiyaccedil duyar

() Havari şoumlyle demiştir (Romalılar 623) ldquoTanrırsquonın armağanı sonsuz yaşamdırrdquo Buna ilişkin bir şerh der ki ldquoBurada anlatılan şey Tanrırsquonın kendi merhametiyle bizi sonsuz yaşama kavuşturduğudurrdquo

Benim buna cevabım şudur Bir amaca youmlnelik eylemler o amaccedilla orantılı olmalıdır Ancak hiccedilbir eylem kendi etkin prensibinin oranını aşamaz ve doğal şeylerde goumlrduumlğuumlmuumlz gibi hiccedilbir şey kendi etkin guumlcuumlnuuml guumlcuumlnuuml aşan bir etki yaratamaz sadece guumlcuumlyle orantılı bir etki yaratır Yukarıda da an-lattığımız gibi sonsuz yaşam insan doğasını aşan bir amaccediltır (Soru 5 Cevap 5) Bu nedenle insanoğlu Tanrı vergisi yetenekleriyle sonsuz yaşama denk sevap işleyemez bu nedenle daha buumlyuumlk bir guumlce yani merhametin guumlcuumlne ihtiyaccedil vardır Bu nedenle merhamet edilmediği suumlrece insanoğlu sonsuz yaşama kavuşamaz ancak insan iccedilin doğal olan miktarda iyilik yapabilir yani tarlada yorulabilir yiyebilir iccedilebilir arkadaş edinebilir ve Augustinersquoin Pelagianlara Uumlccediluumlncuuml Cevaprsquoındaki şeyleri yapabilir

1 İtiraza Cevap İnsan kendi iradesiyle sonsuz yaşamı hak edecek sevap-lar işleyebilir ama Augustinersquoin aynı kitapta dediği gibi bunun iccedilin insanın iradesinin Tanrırsquonın merhametiyle hazırlanması gerekir

Şoumlyle yazılmıştır (Yeremya 3116) ldquoVerdiğin emek oumlduumlllendirilecekrdquo Burada bahsi geccedilen oumlduumll hak edildiği iccedilin ihsan edilen bir şeydir Bu neden-le bir insanın Tanrırsquodan hak iddia edebileceği duumlşuumlnuumllebilir

Benim buna cevabım şudur Hak ve oumlduumll aynı şeyi ima eder bir oumlduumll bir kişiye ccedilalışması veya yorulması karşılığında bir bedel olarak verilen bir şey-dir Bu nedenle alınan bir şeye adil bir bedel oumldemek adaletin tecellisi ise ccedilalışma veya yorulma iccedilin bir karşılık vermek adil bir harekettir Filozofrsquoun da accedilıkccedila belirttiği uumlzere (Etik 53) adalet bir nevi eşitliktir ve adalet basitccedile eşitler arasında olur oysa taraflar arasında mutlak bir eşitlik olmadığından


245

mutlak bir adalet de muumlmkuumln değildir -Filozofrsquoa goumlre ancak babanın veya efendinin hakkından bahsettiğimizdekine benzer belirli bir adalet biccedilimi mevcut olabilir Bu yuumlzden basit anlamda adalet olan yerde yine basit an-lamda erdem ve oumlduumll oumlzelliği de mevcuttur Ancak basit anlamda hak yoksa ve sadece goumlreceli hak varsa basit anlamda erdem oumlzelliği de yoktur ancak goumlreceli erdem vardır- ccedilocuğun babadan koumllenin efendiden aldığı kadar adalet oumlzelliği vardır

Accedilıktır ki Tanrı ve insan arasında en buumlyuumlk eşitsizlik vardır ccediluumlnkuuml on-lar sonsuza dek ayrıdır ve insanın iyiliği Tanrırsquodan gelir Bu yuumlzden insan ile Tanrı arasında mutlak eşitliğe dayanan bir adalet mevcut olamaz sadece ikisinin de kendilerine oumlzguuml eylemleriyle orantılı bir adalet mevcuttur İnsa-noğlunun erdeminin biccedilimi ve oumllccediluumlsuuml insanın iccediline Tanrı tarafından yerleş-tirilmiştir İnsanın Tanrırsquodan aldığı erdemler ancak ilahi tayinin oumlnceden be-lirlemesi sayesinde mevcuttur boumlylece insana Tanrırsquonın eylem guumlcuuml verdi-ği amaccedilla yaptığı eylemlerinin oumlduumlluuml olarak Tanrı tarafından erdem bahşe-dilir Tanrı tarafından takdir edilen doğru hareketler ve eylemler iccedilin de er-dem bahşedilir ancak bu kendi oumlzguumlr iradesine sahip akıllı yaratıklara bah-şedilenden farklıdır ccediluumlnkuuml onların eylemlerinde erdem oumlzelliği vardır diğer yaratıklarda ise yoktur

1 İtiraza Cevap İnsan oumlzguumlr iradesinin muumlmkuumln kıldığı kadar erdeme sa-hiptir aksi takdirde birinin bir borcu oumldemesinde adaletin tecellisi erdem-li bir şey olmaz

2 İtiraza Cevap Tanrı bizim iyiliğimiz sayesinde bir fayda sağlamaz sa-dece goumlrkemi artar oumlrneğin Orsquonun iyiliği ilan edilmiş olur O zaten buna kendi işlerinde de dikkat eder Hiccedilbir şey onu ccediloğaltmaz ancak Orsquona ibadet ederek kendimizi ccediloğaltabiliriz Erdemlerimizi Tanrırsquodan aldığımıza goumlre bi-zim yaptığımız işler Orsquonu ccediloğaltmaz ancak goumlrkemini artırır

3 Deneysel Bilim

Acirclim bir Fransisken keşişi ve ilahiyatccedilı olan Roger Bacon (1212-1292) ccedilalışmaları-nın ccediloğunu Oxfordrsquota gerccedilekleştirmiştir Doğa bilimlerine ilişkin yazılarıyla ve deney-sel youmlntemi kullanmasıyla tanınır Yakın arkadaşı Papa IV Clementrsquoin ricası uumlzerine astronomi fizik ve optik konularında bir dizi eser vermiştir Bunlardan en oumlnemlisi sayılan Opus Majusrsquotan seccedililen bazı boumlluumlmler aşağıdadır Bacon daha sonraki yıl-larda Romarsquoya ccedilağrılmış anlaşıldığı kadarıyla skolastisizme youmlnelik oumlrtuumlluuml eleştirileri nedeniyle muhtemelen hapsedilmiştir


246

Opus Majus

Roger Bacon

Ne kadar eğitimli olursa olsun her insanın gerccedileği kavramasının oumlnuumlnde doumlrt buumlyuumlk engel vardır ve bu engeller ccedilok az insanın accedilık bilgiler edin-mesine izin verir bu engeller hatalı ve değersiz otoritelere boyun eğmek geleneklerin etkisi popuumller oumlnyargılar ve kendi bilgilerimizi goumlstererek caka satarken cahilliğimizi gizlemektir () Bu nedenle bu doumlrt hatanın bilge adamların reddedilemezliği kanıtlanan seccedililmiş arguumlmanlarıyla mahkucircm edilmesinden daha oumlnemli bir şey yoktur Her ne kadar bilge adamlar ilk uumlccediluumlnuuml birleştiriyor ve mahkucircm ediyorsa da doumlrduumlncuumlsuumlnuumln istisnai bir ah-maklık olması ve oumlzel ilgiyi hak etmesi yuumlzuumlnden oumlncelikle ilk uumlccediluumlnuumln ne kadar zehirleyici olduğunu goumlstermeyi deneyeceğim Ancak bunlardan biri otorite olmasına karşın benim soumlzuumlnuuml ettiğim Tanrırsquonın takdiriyle Orsquonun kilisesine ihsan edilen yahut azizler muumlkemmel filozoflar ve insanoğlunun sınırlarını zorlayacak biccedilimde bilimle uğraşan diğer bilim adamları gibi bi-reylerin erdeminden ve itibarından kaynaklanan sağlam ve emin bir otorite değildir benim bahsettiğim bu duumlnyada ilahi onay olmadan kanunsuzca ele geccedilirilmiş bilgeliğin erdemiyle değil cuumlret ve şoumlhret arzusuyla cahil ka-labalıklardan alınan otoritedir ve Tanrırsquonın adil yargısıyla onların mahvı-na sebep olacaktır Kutsal Kitaprsquota ldquoİnsanların guumlnahları yuumlzuumlnden sıklıkla riyakacircrlar huumlkmederrdquo der benim burada bahsettiklerim birccedilok akıldışı fikre sahip sofistike otoritelerdir şuumlpheli bir otoriteye sahiptirler taşa kazınan veya tuvale ccedilizilenin de adı goumlzduumlr ama bu gerccedilek bir goumlzuumln niteliğine sahip değildir

() İnsana ait yanılgıların doumlrt umumi sebebi daha aşağı kısımlara suuml-ruumllduumlğuumlne ve bu iddiadan tamamen ccedilıkarıldığına goumlre bu ikinci kısımda tek bir bilgelik olduğunu ve bunun Kutsal Kitaprsquota mevcut olduğunu goumls-termek istiyorum Tuumlm gerccedilekler bu bilgeliğin koumlklerinden fışkırmıştır Bu nedenle diyorum ki bir bilim diğerlerinin efendisidir bu da teolojidir tuumlm bilimler onun iccedilin gereklidir ve o olmadan diğer bilimler amacına ulaşamaz Tuumlm diğer bilimlerin onayına ve otoritesine itaat ettiği ilahiyat kendi yasası iccedilin bu bilimlerin muumlkemmelliğini talep eder Yahut daha iyisi sadece bir muumlkemmel bilgelik vardır ve bu tamamen Kutsal Kitaprsquoın iccedilindedir ve onu accedilıklamak iccedilin kilise hukuku ve felsefe gereklidir Boumlyle bir ifade kullanıyo-rum ccediluumlnkuuml ilahi gerccedileğin accedilıklanması ancak bu bilimler aracılığıyla olur Bu diğer bilimlerin avucundaymış gibi katlanmış olsa da ilahiyat tuumlm bilgeliği iccedilinde taşır ccediluumlnkuuml tuumlm bilgelik tek duumlnya iccedilin ve tek amaccedilla Tanrı tarafın-dan verilmiştir Bu yuumlzden bu bilgelik kendi uumlccedilluuml duumlzenlemesinden birlik


247

elde eder Ancak birccedilok adımdan oluşmasına rağmen kurtuluşun yolu tek-tir kurtuluşun yolu bilgeliktir Ccediluumlnkuuml bir kişinin kurtuluşuna dair olmayan her duumlşuumlncesi koumlrluumlkle doludur ve onu cehennemin karanlığına suumlruumlkler bu nedenle bu duumlnyada uumlnluuml olmuş birccedilok bilge kişi kendilerini bilge zan-nederken Kutsal Kitaprsquoa goumlre aptal durumuna duumlştuumlkleri gerccedilek bilgeliğe sahip olmak yerine zahiri ve yanlış bir bilgeliğe sahip oldukları iccedilin lanet-lenmiştir Ancak Augustine Hıristiyan doktrinine ilişkin ikinci kitabında Kutsal Kitaprsquotan bahsederken şoumlyle der ldquoBaşka bir yerde bir gerccedilek varsa o bu kitapta da vardır zararlı bir şey varsa bu kitapta lanetlenmiştirrdquo

() Latinlerin dil matematik ve optik konularındaki bilgeliklerinin te-mel prensiplerini belirledikten sonra şimdi deneysel bilimin prensiplerini accedilıklamak istiyorum ccediluumlnkuuml deney olmadan hiccedilbir şey yeterince bilinemez Bilgi elde etmenin iki youmlntemi vardır bunlar akıl yuumlruumltme ve deneydir Akıl yuumlruumltme bir kanaate varır ve bize bu kanaati verir ama akıl bu bilgiyi deney yoluyla oumlğrenmediği suumlrece ne bu kanaati kesinleştirebilir ne de şuumlpheleri ortadan kaldırarak aklın gerccedileğe ilişkin sezgiyle tatmin olmasını sağlayabi-lir ccediluumlnkuuml birccedilok kişi nelerin bilineceğine dair arguumlmanlara sahiptir ama de-neysel bilgi eksikliği yuumlzuumlnden bu arguumlmanları ihmal eder ndash ne zararlı şey-lerden kaccedilınır ne de iyi olanı takip ederler Hayatı boyunca ateş goumlrmemiş bir adam akıl yuumlruumltme yoluyla ateşin yandığını ve şeylere zarar verdiğini ve onları imha ettiğini ispatlarsa ne aklı tatmin olur ne de ateşten uzak durur ne zaman ki elini veya yanar bir nesneyi ateşe tutar o zaman deney ile akıl yuumlruumltmenin oumlğrettiği şeyi ispat etmiş olur Ama yanmaya ilişkin gerccedilek bir deneyin bilgisi olsaydı aklı emin olacak ve gerccedileğin ışığında durabilecekti Bu sebeple akıl yuumlruumltme yeterli değildir ama deney yeterlidir ()

Gerccedileklerin altında yatan fenomenleri hiccedilbir kuşku duymaksızın bilmek isteyen kişi kendisini deneylere adamak zorunda olduğunu bilmelidir Ya-zarlar bir suumlruuml oumlnerme yazar ve bir suumlruuml insan deneysiz biccedilimde oluştur-dukları akıl yuumlruumltmelerle bu oumlnermelere inanır Bu akıl yuumlruumltme tamamen yanlıştır Genel olarak elmasın keccedili kanı dışında hiccedilbir şeyle kırılamayacağı duumlşuumlnuumlluumlr ve filozoflar ile teologlar bu fikri yanlış kullanır19 Ancak ne kadar ccedilabalanılırsa ccedilabalansın bu goumlruumlş asla deneyle doğrulanamamıştır ayrıca boumlyle bir şeye kalkışmadan da elmas kolayca kırılabilir Bunu kendi goumlzle-rimle goumlrduumlm uumlstelik bu gerekli bir bilgi ccediluumlnkuuml değerli taşlar elmas parccedilala-rı olmadan işlenemez () Ayrıca yine kap iccedilindeki sıcak suyun soğuk sudan

19 Tarih boyunca bilinen en sert madde olan ve bu nedenle Antik doumlnemde yenilmezlik simgesi olarak kabul edilen elması -taze keccedili kanında bekletmek dışında- kırmanın muumlmkuumln olmadığı duuml-şuumlnuumlluumlrduuml Bazı kilise babaları ccedilarmıhtaki Hz İsarsquonın kanının benzer şekilde insanların kalbini yumuşattığı benzetmesini kullanmıştır (yn)


248

daha ccedilabuk donduğuna da inanılır bunu destekleyen arguumlmanlar karşılaşan duumlşmanlar oumlrneğinde olduğu gibi zıtlığın harekete geccedilirdiği zıtlığa dayan-maktadır Ancak bu konuda deney yapan herkes soğuk suyun daha ccedilabuk donduğunu bilir ()

Ancak deneysel bilgi iki tuumlrluumlduumlr biri harici duyularımızla elde edilir ve boumlylece goumlklerdeki şeylere ilişkin deneysel bilgi oumlzel aletlerle edinilirken bu-rada aşağıda olan şeylere ilişkin bilgileri de kendimiz goumlrerek sınarız Duumln-yanın bizim yaşadığımız kısmına ait olmayan şeylere ilişkin bilgileri de o ko-nuda deney yapan diğer bilim adamları sayesinde elde ederiz Oumlrneğin Aris-to Buumlyuumlk İskenderrsquoin otoritesi altında ccedilalışırken duumlnya yuumlzeyindeki tuumlm şeylere ilişkin deneysel bilgi edinmek iccedilin yeryuumlzuumlnuumln ccedileşitli boumllgelerine iki bin adam goumlndermiştir Plinius Doğa Tarihi adlı eserinde buna tanıklık et-mektedir Bu deneysel bilgiler insana bahşedilen yetenekle sınırlıdır ve hem insani hem de felsefidir ancak bu deneysel bilgi insan iccedilin yeterli değildir ccediluumlnkuuml işin zorluğu nedeniyle maddi şeylerin tuumlmuuml test edilemez ve ruhani şeylerin hepsine erişilemez Bu yuumlzden insanın zekacircsına başka biccedilimlerde yardım edilmelidir ve bu yuumlzden duumlnyaya bilimi ilk sunan kutsal atalara ve peygamberlere iccedilsel bir aydınlanma verilmiş ve boumlylelikle sadece duyularla sınırlı kalmaları engellenmiştir Bu Hz İsarsquonın doumlneminden bu yana birccedilok inanan iccedilin de geccedilerlidir İnancın faziletleri buumlyuumlk bir aydınlanma sağlar ve sadece ruhsal şeylere ilişkin değil maddi şeylere ve felsefe ilmine de ilişkin ilahi ilhamlar verir Batlamyus Centilogium adlı eserinde gerccedileklere ilişkin bilgilere iki yoldan ulaşabileceğimizi soumlylemiştir bu yollardan biri felsefi de-neyim diğeri ise kesinlikle daha iyi bir yol olan ilahi ilhamdır

Ayrıca bu iccedilsel deneyimin yedi aşaması mevcuttur bunların ilkine tama-men bilimlerle ilgili aydınlanmalarla erişilebilir İkinci aşama erdemlerde gizlidir Ccediluumlnkuuml Aristorsquonun Etikrsquoin ikinci kitabında dediği gibi koumltuuml adam ca-hildir Gazali ise Mantık adlı eserinde guumlnahlarla sakatlanmış ruhun nesne-lerin farklı tuumlrlerinin net biccedilimde goumlruumllmediği paslı bir aynaya benzediğini soumlylemiştir ancak erdemlerle suumlslenmiş ruh iyi parlatılmış bir ayna gibidir nesnelerin biccedilimlerini net biccedilimde yansıtır ()

Uumlccediluumlncuuml aşama İşaya tarafından accedilıklanan Kutsal Ruhrsquoun yedi hediye-sinden oluşur Doumlrduumlncuumlsuuml Tanrırsquonın İncillerde tanımladığı kesin mutluluk halleridir Beşinci aşama ruhani duyulardır Altıncısı tuumlm kavrayışları aşan ilahi huzurun meyveleridir Yedincisi insanın bahsetmesinin yasak olduğu birccedilok şeyi goumlrmek iccedilin kapıldığı ccedileşitli youmlntemlerle ulaşılan coşkular ve bunların durumlarıdır

Bu deneyimlerin hepsinde veya bir kısmında oumlzenli eğitim alan biri hem kendine hem de diğer insanlara sadece ruhani şeyler konusunda değil tuumlm


249

insani bilimlerde de guumlven verir Spekuumllatif felsefenin benim şu anda ince-lediğim kısmı hariccedil tuumlm boumlluumlmleri ya bir otorite noktasını ya da tartışma-nın diğer noktalarını temel alan arguumlmanlarla yuumlruumltuumllduumlğuumlnden deneysel olarak adlandırılan bilimi gerekli goumlruumlyoruz Sadece felsefe konusunda de-ğil Tanrı bilgisi iccedilin ve tuumlm duumlnyanın gidişatı konusunda da faydalı oldu-ğundan bu bilimi accedilıklamak istiyorum aynen oumlnceki boumlluumlmlerde dillerin ve bilimlerin ilişkisini ve amacını yani tuumlm şeylerin tabi olduğu ilahi bilgeli-ği anlattığım gibi

4 Mistisizm

Hıristiyan mistik ilahiyatı ilahi olanla insanoğlunun ruhu arasındaki olağanuumls-tuuml ilişkilerin ilmi olarak Hıristiyan muumlkemmeliyetine ulaşmayı sağlayan erdemleri edinme youmlntemlerini ele alır Riyazet ilahiyatının tamamlayıcısı olarak sıradışı ibadet geleneklerini tefekkuumlr youmlntemlerini kişiye oumlzel vahiyleri oumlnsezileri ve tuumlm bu gele-nekler aracılığıyla Tanrı ve insanoğlunun ruhu arasında gelişen buumltuumlnleşmeyi kapsar

Beşinci yuumlzyılda Suriyersquode yaşamış bir rahip olduğu tahmin edilen Dionysius Hıristiyan mistik teolojisinin oumlncuumllerinden sayılır Filozof Scotus Erigena tarafından Latinceye ccedilevrilmiş olan İlahi İsimlere Dair adlı risalesinin Batıya Dokuzuncu yuumlz-yılda ulaşmış olduğu duumlşuumlnuumllmektedir Boethius ve Aziz Augustine gibi Orta Ccedilağ duumlşuumlncesini derinden etkileyen erken doumlnem yazarlardan biri olan Dionysiusrsquotan Aziz Thomas Aquinas da sık sık alıntı yapmaktadır

Mistik İlahiyat

Dionysius Pseudo-Areopagite

Tuumlm varlıkları aşan Teslis Tanrı ve İyilik Hıristiyanlara ilahi bilgeliği sen oumlğrettin İlahi Gerccedileğin basit mutlak ve değişmez gizemlerinin gizli sessizliğin goumlz alıcı karanlığında gizlendiği karanlığının yoğunluğu ile tuumlm parlaklıklardan daha parlak olan ve koumlrleşmiş zekacirclarımızı tuumlm guumlzellikle-rin oumltesindeki goumlrkeminin tamamen anlaşılmaz ve goumlruumlnmez doğruluğuyla dolduran ışığı ve bilgiyi aşan mistik ilmin en yuumlksek noktasına doğru kıla-vuzumuz ol Duam boumlyleydi ve sevgili Timotheus sana şunu oumlğuumltluumlyorum en samimi mistik tefekkuumlr iccedilin duyularını ve aklın faaliyetlerini ve duyula-rın ve zekacircnın algıladığı her şeyi bu yokluk duumlnyasındaki şeyleri veya bu varlık duumlnyasını terk etmelisin ve kendi anlayışını bir kenara bırakmalısın ne varlığa ne de kavrayışa sığmayanla Orsquonunla bir olmak iccedilin (elinden gel-


250

diğince) ccedilabalamalısın Kendinden ve diğer her şeyden suumlrekli ve mutlak biccedilimde vazgeccedilmelisin saf biccedilimde her şeyi bir kenara koymalısın ve tuuml-muumlnden kendini azat etmelisin boumlylece tuumlm varlıkları aşan o İlahi Karanlı-ğın ışığına ulaşabilirsin

Bu şeyleri bu yola kabul edilmeyenlere yani insan duumlşuumlncesinin nes-nelerine sıkıca tutunanlara ve bunu aşan bir oumlte-gerccedileklik olmadığını ha-yal edenlere ve karanlığı kendi gizli yeri yapan Tanrırsquoyı insani kavrayış ile bildiğini duumlşuumlnenlere anlatmamalısın Eğer İlahi Kabul boumlylesi insanları aşıyorsa her şeyi iccedileren o Uumlstuumln Sebebi en duumlşuumlk varlıktan başlayarak ni-teliğe goumlre tanımlayan ve gerccedileği bilmeden kendi beğenileriyle uumlrettikleri Tanrırsquodan uzak ccedileşitli vehimlerinden daha yuumlksek bir şeyin olabileceğini reddeden o yeteneksizlere ne demeli Evrenin buumltuumln olumlu oumlzelliklerine (Evrensel Sebep olması hasebiyle) sahipken daha sıkı incelendiğinde bun-ların hepsini aştığı iccedilin bu oumlzelliklere sahip değildir bu nedenle tuumlm pozitif ve negatif ayrımların oumltesinde tuumlm ihtiyaccedilların oumlnuumlnde ve tuumlm ihtiyaccedilları aşmış olduğundan bunu onaylamak veya reddetmek arasında ccedilelişki yoktur

En azından kutlu Bartholomeosrsquoun oumlğretisi boumlyledir İlahi bilimin ko-nusunun uccedilsuz bucaksız ancak farkedilemeyecek kadar kuumlccediluumlk olduğunu ve İncilrsquoin hem genişlik hem de darlığı buumlnyesinde birleştirdiğini soumlyler Muh-temelen bu soumlzlerle her şeyin o İyi Sebebinin guumlzel ancak az konuştuğunu hatta hiccedil konuşmadığını en temel anlamda her şeyin uumlstuumlnde olduğundan ne konuşmaya ne de anlayışa sahip olduğunu adil ile bozuk arasındaki zıt-lığın iccedilinden geccedilerek gelmiş kutsal yuumlkselişin en yuumlksek irtifasını aşan ve tuumlm ilahi aydınlanmaları ve sesleri ve ilahi ifadeleri ardında bırakarak Kut-sal Kitaprsquota yazıldığı gibi her şeyin uumlzerinde olanın bulunduğu Karanlığa ulaşmış olanlara ccedilıplak gerccedileğin goumlruumlnuumlr hale geldiğini ne muumlkemmel bi-ccedilimde anladığını goumlstermiştir Kutlu Musarsquonın oumlnce kendisinin arınmış ve sonra arınmamış olanlardan kendisini ayırmış olmasının tuumlm arındırma-lardan sonra ccedilok sesli borazanları duymasının ve birccedilok ışığın saf ve farklı youmlnlere giden ışınlarını goumlrmesinin ve sonra kalabalıktan uzaklaşarak se-ccedililmiş rahiplerle birlikte İlahi Yuumlkselişin zirvesinin yakınında durmasının bir sebebi vardır Yine de (Musa) Tanrırsquoyla şahsen karşılaşmamış kendisini goumlrmemiş (ccediluumlnkuuml goumlruumlnmezdir) ama Orsquonun makamını goumlrmuumlştuumlr Ben bunu vuumlcuda bağlı goumlzlerin veya aklın algıladığı en ilahi ve en yuumlksek şeylerin Orsquona tabi olan şeylerin sembolik dili olduğunun işareti sayıyorum ccediluumlnkuuml O bunların hepsini aşar Bu şeyler aracılığıyla Orsquonun anlaşılamaz varlığı-nın akıl tarafından algılanan kendi kutsal mekacircnlarının yuumlksek yerlerinde yuumlruumlduumlğuuml goumlsterilmiştir daha sonra ortaya ccedilıkar hatta goumlruumlnen şeylerde ve onları goumlrenlerde bile ortaya ccedilıkar ve ldquoBilinmeyenin Karanlığırdquonın gerccedilek


251

kabuluumlnde kaybolur kendi aklının tuumlm anlayışlarını reddeder ve tamamen soyut ve goumlruumlnmez olan tarafından kuşatılır tamamen Orsquona her şeyin ve herkesin (kendisinin veya başkalarının) uumlzerinde olana ait olur en yuumlksek yetenekleriyle birleştirilmiş tuumlm akıl yuumlruumltme guumlcuumlnuumln pasif sessizliğiyle tamamen Bilinemez Olan Orsquona teslim olur tuumlm bilgilerini reddederek kendi kavrayış guumlcuumlnuuml aşan bir bilgiye sahip olur

Biz ışığın oumltesindeki bu karanlığa dua ederiz isteriz ki gelelim goumlrme guuml-cuumlmuumlzuuml ve bilgilerimizi kaybederek boumlylece neler oumlğrenebileceğimizi goumlr-mekten ve bilmekten vazgeccedilerek tuumlm algıların ve kavrayışların oumltesinde ola-na ilişkin o goumlruumlş guumlcuumlne ulaşalım (yeteneklerimizden feragat etmek gerccedilek bir goumlruumlş guumlcuuml ve bilgi getirsin) ()

5 Batlamyusrsquoun Evreni

İlk oumlğrenimini Santa Croce papaz Okulursquonda bitirdiği sanılan Dante Alighieri (1265-1321) İtalyan Roumlnesansının babası olarak bilinir Latin ve Yunan eserlerine olan derin vukufundan başka astronomi felsefe ve plastik sanatlarda tebaruumlz et-miştir En ccedilok bilinen eseri ahirete yapılan bir yolculuğu anlattığı İlahi Komedya (La Divina Commedia) Orta Ccedilağ duumlnya goumlruumlşuumlnuumln klasik bir ifadesi sayılır İzleyen metin Dantersquonin evrensel bilgileri oumlzetlemek niyetiyle başladığı ancak tamamlanamış Şouml-len (Convivio) adlı eserinden alınmıştır

Şoumllen

Dante Alighieri

Diyorum ki goumlklerin sayısı ve konumu konusunda ccedilok farklı fikirler mev-cuttur ama sonunda doğrusu bulunmuştur Aristo (astrologların antik ceha-letini izleyerek) sadece sekiz goumlk olduğuna inanırdı En dıştaki tuumlm diğer-lerini iccedilerirdi ve Sabit Yıldızların goumlğuumlyduuml yani sekizinci kuumlreydi ve onun oumltesinde başka kuumlre yoktu ()

Daha sonra Batlamyus sekizinci kuumlrenin birden fazla devinimi olduğunu (doumlnuumlşuumlnuumln doğru daireden saptığını goumlrmuumlştuumlr doğudan batıya doumlnmekte-dir) algılamış ve felsefenin prensipleri uyarınca [bu prensipler muumlkemmel basitlikte bir Primum Mobile20 gerektirir] Sabit Yıldızların oumltesinde doğudan batıya doumlnen başka bir goumlk olması gerektiğini tahmin etmiştir Bu doumlnuumlş

20 İlk hareket ettirici (ccediln)


252

bence yaklaşık yirmi doumlrt saatte kabaca hesaplandığında yirmi uumlccedil saat ve bir saatin on beşte on doumlrduuml kadar bir suumlrede tamamlanmaktadır Bu yuumlzden ona goumlre ve bu hareketler goumlruumlnduumlğuumlnden bu yana astroloji ve felsefenin gelişimine goumlre hareketli goumlkler dokuz tanedir ve perspektif aritmetik ve geometri sanatlarının duyularımızı ve akıl yuumlruumltmemizi doğruladığı uumlzere konumları basit ve belirlidir duyularımız ise aksine şahitlik eder ()

[Goumlklerin] Konumlarının duumlzeni şoumlyledir Birincisi Ayrsquoın bulunduğu goumlk-tuumlr ikincisinde Merkuumlr vardır uumlccediluumlncuumlsuumlnde Venuumls vardır doumlrduumlncuumlsuumln-de Guumlneş vardır beşincisinde Mars vardır altıncısı Juumlpiterrsquoin bulunduğu goumlktuumlr yedincisi Satuumlrnrsquouumln bulunduğu goumlktuumlr sekizincisi Sabit Yıldızların bulunduğu goumlktuumlr ve dokuzuncusu duyularımız tarafından algılanamaz (yu-karıda bahsedilen devinim hariccedil) ve ccediloğu kişi Kristal olarak adlandırır yarı saydam ya da tamamen saydam olduğu soumlylenir Ancak Katolikler tuumlm bun-ların oumltesine Tanrı katını barındıran goumlğuuml yani diğer adıyla ateşin goumlğuumlnuuml yahut parlak goumlğuuml koyar ve bu goumlğuumln hareket ettirilemediğini kabul eder ccediluumlnkuuml her parccedilası oumlzuumlnuumln gerektirdiği şeyleri iccedilerir Bu yuumlzden Primum Mo-bile yuumlksek bir hızla hareket eder ccediluumlnkuuml tuumlm parccedilaların bu [onuncu ve] en kutsal ve sessiz goumlkte bir araya gelmek iccedilin duydukları o coşkulu arzu onun neredeyse anlaşılamayacak kadar yuumlksek bir hızla doumlnmek istemesi-ne neden olur Asla yalan soumlylemeyen Kutsal Kilisersquoye goumlre bu goumlk huzurlu ruhların meskenidir Aristo da eğer doğru anlıyorsak Goumlkler (Felekler) ve Duumlnya adlı eserinde boumlyle duumlşuumlnmektedir Bu goumlk tuumlm diğer duumlnyaları iccediler-diğinden evrenin en uumlstuumln yapısıdır ve onun oumltesinde hiccedilbir şey yoktur ay-rıca uzayda değildir Yunanlıların Protonoe olarak adlandırdıkları İlk Zihin iccedilinde biccedilimlendirilmiştir Mezmurların yazarının Tanrırsquoya seslenirken bah-settiği goumlrkem budur ldquoGoumlkyuumlzuumlnuuml goumlrkeminle kapladınrdquo (Mezmurlar 81) Buradaki tartışmayı oumlzetlersek on goumlk olduğu sonucuna varırız Venuumlsrsquouumln bulunduğu goumlk uumlccediluumlncuumlsuumlduumlr accedilıklamaya ccedilalıştığım yerde bundan bahsedi-lecektir ()

Oumlnceki boumlluumlmde uumlccediluumlncuuml goumlğuumln ne olduğu ve kendi iccedilinde nasıl duumlzen-lendiği accedilıklanmıştı bize onu hareket ettirenin kim olduğunu goumlstermek ka-lıyor Bu yuumlzden oumlnce şunun bilinmesi gerekiyor buradaki Toumlzler maddeden farklıdırlar ccediluumlnkuuml bunlar Akıllardır sıradan insanlar tarafından Melekler olarak adlandırılır Bu yaratıklar ve goumlkler hakkında [yazarlarca] farklı farklı goumlruumlşler oumlne suumlruumllmuumlştuumlr ancak gerccedilek şimdi bilinmektedir Metafizik adlı kitabında (Goumlkler (Felekler) ve Duumlnya adlı eserinde farklı duumlşuumlnse de) konu-dan bahseden Aristorsquonun da aralarında bulunduğu bazı filozoflar bunların [Akılların] ancak goumlklerin doumlnuumlş sayısı kadar olduğuna daha fazla olma-dığına inanmaktadır bunların dışındakilerin ebediyen gereksiz ve etkisiz


253

olacağını ve bu durumun imkacircnsız olduğunu ccediluumlnkuuml onların varlığının etki-lerinde olduğunu soumlylemişlerdir

Muumlkemmel bir adam olan Eflacirctun ve onun gibi duumlşuumlnen diğerleri ise sa-dece goumlklerin devinim sayısı kadar değil kaccedil tuumlr şey varsa o kadar Akıl oldu-ğunu iddia etmiştir oumlrneğin tuumlm insanlar iccedilin bir tane altın iccedilin bir tane ha-zineler iccedilin bir tane gibi ve ayrıca [Akıllar] bu şeylerin hareketini sağlar ve her bir tuumlr iccedilin oumlrnek teşkil ederler Eflacirctun bunlara İdealar demiştir bunlar biccedilimler ve evrensel doğalardır Putperestler (Eflacirctun kadar felsefi kavrayış-ları olmasa da) onları tanrılar ve tanrıccedilalar olarak adlandırmış onların tas-virlerine tapmış ve guumlccedil tanrıccedilası Juno ateş tanrısı Vulcan bilgelik tanrıccedilası Pallas veya Minerva tahıl tanrıccedilası Ceres iccedilin olduğu gibi onlar adına buumlyuumlk tapınaklar inşa etmişlerdir ()

Yukarıdaki fikirler deneyim olmaksızın insan aklına goumlre sağlam biccedilimde temellendirilmiş olsa da hem akıl yuumlruumltme hatası hem de oumlğreti hatası yuuml-zuumlnden onlar [putperestler] gerccedileği goumlrememiştir ccediluumlnkuuml sadece akıl yuumlruumlt-me sayesinde bile yukarıda bahsedilen yaratıkların sayısının insanoğlunun etkilerinden yola ccedilıkarak anlayabileceklerinden ccedilok daha fazla olduğunu gouml-rebiliriz Bir sebep de şudur Ne filozoflar ne putperestler ne Yahudiler ne Hıristiyanlar ne de diğer dinlere mensup olanlar bunların [bu yaratıkların] tamamen veya buumlyuumlk oranda kutsanmış olduğundan ve bu kutsanmışların tamamen muumlkemmel durumda olduğundan şuumlphe ederler [Bu duumlnyada] İn-san doğası bir değil iki nihai mutluluk haline yani sosyal [veya ameli] ha-yata ve tefekkuumlr hayatına sahip olduğuna goumlre bunların [ilahi yaratıkların] duumlnyanın idaresinde ameli yani sosyal hayatın kutsallığına sahip olup daha muumlkemmel ve daha ilahi tefekkuumlr hayatının kutsallığına sahip olmadığını duumlşuumlnmemiz akıllıca olmaz Akılları tek ve ebedi olan bu yaratıkların ida-renin mutlak mutluluk haline sahipken diğerine de sahip olması muumlmkuumln olmadığına goumlre bu goumlrevi yapanların dışında sadece tefekkuumlrle yaşayanlar da olmalıdır Bu hayat daha ilahi olduğundan ve daha ilahi olan şey Tanrırsquoya daha fazla benzediğinden bu hayatın Tanrı tarafından daha ccedilok sevileceği accedilıktır ve daha ccedilok sevildiğine goumlre Orsquonun verdiği oumlduumll de daha buumlyuumlk ola-caktır oumlduumll daha buumlyuumlk olduğuna goumlre bu hayata diğerinden daha ccedilok canlı bahşedecektir Bu sebeple etkileri aşikacircr olmayanların sayısının ccedilok daha fazla olduğuna huumlkmedebiliriz ()

Kurtarıcımız kendi ağzıyla Babasının ona birccedilok melek ordusu verebile-ceğini soumlylemiştir Babasının Orsquona vekalet etmek ve hizmet etmek iccedilin me-leklere emir verdiği soumlylendiğinde bunu inkacircr da etmemiştir Boumlylece bi-zim accedilımızdan bu yaratıkların sayısının ccedilok olduğu ispat edilmiştir ccediluumln-kuuml Orsquonun Eşi ve Soumlzcuumlsuuml olan Kutsal Kilise [Suumlleyman ondan bahsederken


254

ldquoKim bu sevgilisine yaslanarak ccediloumllden ccedilıkanrdquo (Ezgiler Ezgisi 85) der] bu en asil yaratıkların sayılamaz olduğunu soumlyler buna inanır ve bunu telkin eder Kilise onları hiyerarşik olarak uumlccedile ayırır uumlccedil kutsal ya da daha doğrusu ila-hi prensibe goumlre gruplandırır her hiyerarşinin uumlccedil duumlzeni vardır yani Kilise ruhani yaratıkları dokuz duumlzene boumller () Yineleyelim tuumlm bu goumlkler ha-reket ederler ve her guumln bir defa merkezi bir daire ccedilevresinde doğudan batı-ya doğru doumlnerler bu hareketin sebebinin Akıllardan biri mi yoksa Primum Mobilersquonin acelesi mi olduğunu Tanrı bilir benim bu konuda huumlkuumlm ver-mem kuumlstahlık olacaktır Bu guumlduumlleyici guumlccediller idare ettikleri her bir goumlğuumln doumlnuumlşuumlne kılavuzluk ederler Pasiflik prensibini kendi iccedilinde taşıyan goumlğuumln bu en asil biccedilimi boumlyle hareket etmek istediği iccedilin guumlduumlleyici guumlcuumln doku-nuşuyla hareket eder burada dokunmak maddi anlamda kullanılmamıştır kendisine dayanmak uumlzere goumlrevlendirilen guumlcuumln dokunuşudur Bu guumlduumlle-yici guumlccediller kendilerine hitap edildiğini ve kiminle konuşulduğunu anlarlar

() Burada goumlklerin duumlzeniyle diğer bilimlerin duumlzenini karşılaştırma-lıyız Yukarıda bahsettiğimiz gibi bize en yakın yedi goumlk gezegenlere aittir bunların uumlzerinde iki hareketli goumlk daha vardır ve tuumlm diğerlerinin uumlzerin-deki goumlk hareketsizdir Bu ilk yedi goumlğe karşılık gelen bilimler Trivium21 ve Quadrivium22 bilimleridir bunlar Gramer Diyalektik Retorik Aritmetik Muumlzik Geometri ve Astrolojidir Yıldızlı Goumlğe yani sekizincisine Doğa Bi-limi yani Fizik ve bilimlerin birincisi olan Metafizik karşılık gelir doku-zuncu kuumlre Ahlak Bilimine karşılık gelir Sessiz Kuumlre ise İlahi Bilime yani Teolojiye karşılık gelir

Yineleyelim Tanrı Katırsquonı temsil eden goumlk barındırdığı huzur sebebiyle tamamen huzurla dolu olan nesnesi olan Tanrırsquonın o en muumlkemmel kesinli-ği sayesinde hiccedilbir fikir ccedilatışmasıyla veya sofistik arguumlmanlarla zarar goumlrme-yen İlahi Bilime benzer O havarilerine ldquoSize esenlik bırakıyorum size ken-di esenliğimi veriyorumrdquo (Yuhanna 1427) demiş ve bu bahsettiğim bilimi kendi doktrinini miras bırakmıştır Suumlleyman ldquoAltmış kraliccedile seksen cariye ve sayısız bakire kız olabilir ama bir tanedir benim eşsiz guumlvercinimrdquo (Ezgiler Ezgisi 68) derken tuumlm [diğer] bilimleri kraliccedilelere inanccedillı hizmetkacircrlara ve bakirelere benzetmiştir bu bilimi ise guumlvercine benzetir ccediluumlnkuuml onda bir ni-fak lekesi yoktur muumlkemmel olduğunu soumlyler ccediluumlnkuuml o ruhlarımızı dinlen-direcek gerccedileği muumlkemmel biccedilimde kavramamızı sağlar

() Diyorum ki ldquoGuumlneş Duumlnyanın etrafında her guumln doumlnerrdquo burada Guumlneşrsquoin Duumlnyarsquonın etrafında nasıl doumlnduumlğuumlnuuml muumlkemmel biccedilimde anla-

21 Latince uumlccedil yol ağzıUumlccedil bilimi temsil eder (ccediln)22 Latince doumlrt yol ağzı Doumlrt bilimi temsil eder (ccediln)


255

yabileceğimizi bilmeliyiz Ancak soumlylemeliyim ki Duumlnya dediğimde tuumlm ev-renden bahsetmiyorum kelimenin genellikle kullanıldığı ve işaret ettiği gibi sadece karalardan ve sulardan bahsediyorum Birisi ldquoBu adam tuumlm Duumlnyayı goumlrduumlrdquo dediğinde bahsettiği şey karalar ve denizlerdir

Pisagor ve takipccedilileri bu Duumlnyanın yıldızlardan biri olduğunu ileri suuml-rer ve onun tam karşısında ona muumlkemmel biccedilimde denk gelen bir Duumlnya daha olduğuna inanır ve bu diğer duumlnyaya Antictona adını verir her ikisi-nin birden doğudan batıya doumlnen tek bir kuumlrenin iccedilinde bulunduğunu bu doumlnuumlş neticesinde Guumlneşrsquoin etrafımızda doumlnduumlğuumlnuuml bir goumlruumlnuumlp bir goumlruumln-mediğini soumlylerler Pisagor bu ikisinin [yıldızlar] arasında ateş bulunduğu-nu ateşin [bu iki duumlnyayı oluşturan] sudan ve topraktan daha asil bir oumlğe olduğunu ve doumlrt temel cismin [veya oumlğenin] tam ortasında en asil olanın bulunduğunu soumlyler Bu yuumlzden yanan bir ateşin gerccedilekte bu merkeze eriş-mek istediğini iddia eder

Ancak Eflacirctun farklı bir fikre sahiptir ve Timaeus adlı kitabında bu fikri-ni şoumlyle accedilıklamıştır Toprak denizle birlikte her şeyin [evrenin] merkezidir ama bu dairenin ccedilevresi goumlklerin ilk hareketini takip ederek kendi merkezi etrafında doumlner ancak Primum Mobilersquoye ccedilok uzak olması ve cisminin buuml-yuumlkluumlğuuml nedeniyle ccedilok yavaş doumlner

Doğanın kendi sırlarının neredeyse tamamını bahşettiği o goumlrkemli Fi-lozof Goumlkler (Felekler) ve Duumlnya adlı eserinde bu fikirlerin yanlış olduğu bu Duumlnyarsquonın hareketsiz durduğu ve ebediyen sabitlendiği ispat edilmiştir Filozofrsquoun bu fikirlere itiraz etmesinin ve doğruyu teyit etmesinin sebepleri benim buradaki amacımla ilişkili değildir ccediluumlnkuuml konuştuğum kişiler iccedilin onun buumlyuumlk otoritesine dayanarak karaların hareket ettirilemez olduğunu ve denizlerle birlikte goumlklerin merkezinde olduğunu bilmek yeterlidir

Goumlrduumlğuumlnuumlz gibi felekler suumlrekli bu merkez etrafında doumlner ()

C HIRİSTİYAN BİR TOPLUM TASAVVURU

1 Huumlkuumlmdarların Youmlnetimine Dair

Aziz Thomas Aquinas

Aziz Thomas Aquinasrsquoın 1260rsquolarda kaleme aldığı sanılan De Regimine Princi-pum adlı eserindeki bu metin huumlkuumlmdarlara tavsiyelerde bulunan ccedilok sayıdaki Orta Ccedilağ risalesinin tipik bir oumlrneğidir Kıbrıs Kralırsquona yazılmış olan metinde youmlnetimin gerekliliğini ve monarşinin uumlstuumlnluumlğuumlnuuml anlattıktan sonra Aziz Thomas Aquinas huumlkuumlmdarın goumlrevleri konusunu ele alır


256

(hellip) Duumlşuumlnuumllmesi gereken bir sonraki nokta kralın goumlrevleri ve hangi ni-teliklere sahip olması gerektiğidir Sanat ile ilişkili şeyler doğa ile ilişkili şeylerin taklidiyse (akla uygun hareket etmek iccedilin gerekli kuralları doğadan alırız) krallık goumlrevinin yapısını oumlğrenmek iccedilin kullanılabilecek en iyi yol doğadaki duumlzeni incelemektir

Doğadaki şeyler hem genel hem de oumlzel bir youmlnetime tabidir Genel olanı her şeyi kapsayan Tanrırsquonın youmlnetimidir ve Orsquonun basireti bunların hepsini youmlnetir Oumlzel youmlnetim ise insana mahsustur ve ilahi youmlnetime ccedilok benzer Ccediluumlnkuuml insan mikrokozmos olarak adlandırılmıştır Her iki youmlnetim de bi-ccedilimsel accedilıdan benzerlik taşır nasıl ki maddi yaratıklar ve tuumlm ruhani guumlccediller ilahi youmlnetime tabiyse insan goumlvdesinin tuumlm parccedilaları ve ruhun tuumlm guumlccedil-leri de akıl tarafından youmlnetilir Bu yuumlzden karşılaştırmalı olarak bakarsak Duumlnya iccedilin Tanrı neyse insan iccedilin akıl odur Ancak insan doğası gereği ka-labalıklarla yaşayan sosyal bir hayvandır ve yukarıda da işaret edildiği gibi ilahi youmlnetim ile arasındaki benzerlik sadece insanın kendi kendisini akılla youmlnetmesini değil bir insanın aklıyla ccedilok sayıda insanı youmlnetmesini de kap-sar Kralın goumlrevlerini oluşturan şeylerin ilki budur

() Bu yuumlzden kral uumlstlendiği goumlrevin bu olduğunu bilmelidir Tanrı Duumlnya iccedilin neyse ve ruh goumlvde iccedilin neyse kral da krallık iccedilin odur Bunu ciddi biccedilimde duumlşuumlnduumlğuumlnde tefekkuumlrle Tanrı konumuna getirildiğini anlar ve krallığına adalet getirmek iccedilin iccedilinde coşkulu bir adalet ateşi yanar ayrıca insanların kendi huumlkmuumlne tabi olduğunu duumlşuumlnuumlnce yumuşak ve şefkatli bir nezakete kavuşur

() Bir şehir veya krallık kurmak iccedilin Duumlnyarsquonın yaratılışı bunu youmlnet-mek iccedilin de ilahi youmlnetimin Duumlnyarsquoyı nasıl youmlnettiği oumlrnek alınabilir

Ama buna geccedilmeden oumlnce youmlnetmenin doğru amaca ulaşmak iccedilin youmlne-tilen şeylere uygun bir yolda riyaset demek olduğunu anlamalıyız

Bir gemi yetenekli bir kaptan tarafından zarar goumlrmeden ve doğruca li-manına ulaşırsa bu gemi iccedilin youmlnetilmiştir diyebiliriz Yani bir şey kendi amacı (oumlrneğin geminin limana gidişi) dışında bir amaca youmlnlendiriliyorsa youmlneticinin goumlrevi sadece o şeyin zarar goumlrmesini engellemek değil aynı za-manda onu amacına ulaştırmaktır ()

Ancak insanın oumlluumlmluuml hayatı sona erdiğinde onun iccedilin harici bir iyilik mevcuttur yani oumlluumlmden sonra Tanrırsquonın huumlkmuuml altındaki nihai ve mutlak mutluluk ccediluumlnkuuml Havari şoumlyle demiştir ldquoBu bedende yaşadıkccedila Tanrırsquodan uzaktayızrdquo (2 Korintliler 56) Hz İsarsquonın kanı ile kendisi iccedilin nihai mutlu-luğun satın alındığı ve bunu elde etmek iccedilin Kutsal Ruhrsquoun ciddiyetine nail olan Hıristiyan onu ebedi kurtuluş limanına youmlnlendirecek farklı ve ruhani


257

bir ihtimama ihtiyaccedil duyar bu ihtimam Hz İsarsquonın Kilisesirsquonin sadık rahip-leri tarafından sağlanır

İnsanın amacı iccedilin oluşturulan bu huumlkuumlm bir buumltuumln olarak toplumun amacı iccedilin de oluşturulmalıdır Bu yuumlzden insanın nihai amacı kendi iccedilinde mevcut olan bir iyilik ise youmlnetilecek kalabalıkların amacı da bu kalabalık iccedilin boumlylesi iyilikleri elde etmek ve korumak olmalıdır Bir bireyin veya kala-balıkların nihai amacı maddi bir amaccedil yani goumlvdenin hayatı ve sağlığı olsay-dı youmlnetmek bir doktorun goumlrevi olurdu Nihai amaccedil bereketli bir zenginlik olsaydı toplumun youmlnetiminde son soumlzuuml iktisat bilgisi soumlylerdi Kalabalık-ların istediği gerccedileğe ilişkin iyi ve doğru bilgi olsaydı kralın bir oumlğretmen olması gerekirdi Ama bir araya gelen bu insanların amacı erdemli yaşamak-tır Ccediluumlnkuuml iyi yaşamak iccedilin bir araya gelerek bir grup oluşturan insanlar bir insanın tek başına yapamayacağı bir şeyi yapar ve iyi yaşam erdemli yaşam demektir Bu yuumlzden insanların bir araya gelme amacı erdemli bir hayattır Bunun delili sadece iyi yaşamak iccedilin birbirlerine karşılıklı olarak yardım edenlerin birleşmiş bir topluluğun gerccedilek bir parccedilasını oluşturabilmesidir Eğer insanlar sadece yaşamak iccedilin bir araya gelseydi hayvanlar ve koumlleler de bir sivil topluluk oluşturmuş olurdu Veya insanlar sadece zenginleşmek iccedilin bir araya gelseydi birbiriyle ticaret yapan herkes tek bir şehre ait olur-du Ancak goumlruumlyoruz ki ancak iyi yaşamak iccedilin aynı kanun ve aynı youmlnetim-le youmlnetilenler bir topluluk oluşturuyor

Yine de erdemli yaşayan insanlar daha da yuumlksek bir amaca youmlnlendiri-lir bu da yukarıda soumlylediğimiz gibi Tanrırsquonın huumlkmuumlnde yaşamaktır Top-lumun da birey ile aynı amaca sahip olması gerektiğinden bir araya gelen bir topluluğun nihai amacı erdemli bir yaşam değil erdemli bir yaşam suumlre-rek Tanrırsquonın huumlkmuumlne girmektir

Eğer bu amaca insan doğasının guumlcuumlyle erişmek muumlmkuumln olsaydı in-sanları boumlyle youmlnlendirmek kralın goumlrevlerine dahil olurdu Elbette burada insan ilişkilerinin youmlnetimi iccedilin uumlstuumln bir guumlccedil verilmiş kişiye kral denebi-leceğini kabul ediyoruz Bir youmlnetimin takdir ettiği amaccedil ne kadar yuumlksek-se youmlnetim de o kadar muazzam olmalıdır Goumlruumlyoruz ki nihai amacı ger-ccedilekleştirmesi gereken kişi kimse bu amaca youmlnelik şeyleri yapanları da her zaman o youmlnetir Oumlrneğin işi geminin seyrini youmlnetmek olan kaptan gemi inşa edenlere seyre uygun olabilmesi iccedilin ne tuumlr bir gemi inşa etmeleri ge-rektiğini soumlyler şehrin huumlkuumlmdarı ise silahların kullanımını youmlnettiğinden demirciye nasıl silahlar uumlreteceğini soumlyler Ancak bir kişi insani guumlccedille değil ilahi guumlccedille nihai amacına yani Tanrırsquonın huumlkmuumlnde yaşamaya Havarirsquonin kelimeleriyle soumlylersek ldquoTanrırsquonın armağanı Hz İsarsquoda sonsuz yaşamrdquoa (Ro-


258

malılar 623) ulaşacağından onu bu nihai amaca ulaştırmak iccedilin liderlik etmek insani youmlnetime değil ilahi youmlnetime duumlşer

Sonuccedil olarak bu tuumlrden bir youmlnetim sadece bir insan değil bir Tanrı ge-rektirir bu kişi insanları Tanrırsquonın ccedilocukları haline getirerek onlara cenne-tin goumlrkemini bahşeden Efendimiz Hz İsa Mesihrsquotir Bu Orsquona teslim edilecek youmlnetimdir ve o ldquokrallık yıkılmayacaktırrdquo (Daniel 626) Kutsal İrade onu sadece Rahip değil Kral olarak da adlandırır Yeremya ise şoumlyle der ldquoBu kral bilgece egemenlik suumlrecekrdquo (Yeremya 235) Boumlylece Orsquondan asil bir ruh-banlık tuumlremiştir ve dahası Hz İsarsquoya inanan herkes Orsquonun dininin uumlyesi olduğu suumlrece kral ve rahip olarak adlandırılacaktır

Boumlylece ruhani şeyleri duumlnyevi şeylerden ayırmak iccedilin bu krallığın vekacircleti duumlnyevi krallara değil rahiplere verilmiştir ama hepsinden ccedilok Aziz Petrusrsquoun halefi olan başrahibe yani Hz İsarsquonın Vekili olan Romarsquodaki Paparsquoya Hıristiyanları youmlneten tuumlm krallar Efendimiz Hz İsa Mesihrsquoe tabi oldukları gibi ona da tabidir Ara amaccedilların yerine getirilmesiyle ilgilenen herkes nihai amaccedilla ilgilenen kişiye tabidir ve onun huumlkmuumlyle youmlnetilir

() Accedilıkccedila bellidir ki kralın ruhban sınıfı tarafından yuumlruumltuumllen ilahi youml-netime tabi olması gibi tuumlm insani goumlrevler de krala tabi olmalı ve onun ta-rafından youmlnetilmelidir

Bir şeyin amacına bağlı olan başka bir şeyi yapma goumlrevinin teslim edil-diği her kişi ccedilalışmasının bu amaca uygun olup olmadığını goumlrmek duru-mundadır bu yuumlzden oumlrneğin silah uumlreticisi kılıcı savaşmaya uygun biccedilim-lendirmelidir inşaatccedilı bir ev yaparken bu evi yaşamaya uygun tasarlamalı-dır Buguumln yaşadığımız erdemli hayatın amacı cennetin mutlak mutluluğu olduğuna goumlre kralın goumlrevi de topluluğun yaşamını cennetin mutluluğuna ulaşmaya uygun hale getirecek biccedilimde yani cennetin mutluluğuna goumltuumlre-cek şeyleri emrederek ve tersini yasaklayarak iyileştirmektir () Bu yuumlzden Tanrırsquonın kanunuyla eğitilmiş olan kralın ilk işi kendisine tabi topluluğun iyi yaşamasını sağlayacak vasıtaları bulmak olmalıdır

Bu işin uumlccedil aşaması vardır birincisi ve en oumlnemlisi kendisine tabi olan topluluk iccedilin erdemli bir yaşam oluşturmak ikincisi bu hayatı oluşturduk-tan sonra korumak ve uumlccediluumlncuumlsuuml korurken giderek muumlkemmelleştirmektir

Bir bireyin iyi bir yaşam suumlrmesi iccedilin iki şey gereklidir Bunlardan ilki ve en oumlnemlisi erdemli yaşamaktır (ccediluumlnkuuml erdem insanın iyi yaşamasını sağ-lar) tali ve yardımcı konumda olan ikincisi ise erdemli bir hayat suumlrmek iccedilin gerekli maddi şeylerin yeterliliğidir İnsanın birliği doğa tarafından sağ-lanır barış olarak adlandırdığımız topluluğun birliği ise huumlkuumlmdarın ccedilaba-larıyla sağlanır Bu yuumlzden bir topluluğun erdemli yaşaması iccedilin uumlccedil şey ge-reklidir İlki bu topluluğun barış iccedilinde birleşmesidir İkincisi barış bağıyla


259

bağlı bu toplululuğun iyi şeyler yapacak biccedilimde youmlnlendirilmesidir Bir in-sanın topluluğun diğer uumlyeleriyle birleşmeden iyi bir şey yapamayacağı ka-bul edilirse barış iccedilinde birleşmemiş bir insan topluluğu kendi iccedilinde savaş-tığından erdemli bir eylemde bulunamaz Uumlccediluumlncuumlsuuml ise duumlzguumln bir yaşam suumlrebilmek iccedilin gerekli şeylerin kralın ccedilabalarıyla tedarikidir

3 Sapkınlık Uumlzerine

Aziz Thomas Aquinas

İzleyen boumlluumlmler Aziz Thomasrsquoın Summa Theologica adlı eserinde yer alan ldquoSap-

kınlık Uumlzerinerdquo başlıklı yazısından alınmıştır Aquinasrsquoın bu konudaki bakış accedilısı ldquoOn-

ları gelmeye zorlardquo (Luka 1421-23) ayetiyle vaaz veren Aziz Augustine ile temelde

aynıdır Ne var ki On Uumlccediluumlncuuml yuumlzyıl Augustinersquoin karşı ccedilıktığı oumlluumlm cezasını berabe-

rinde getirir

Sapkın kişi yanlış veya yeni fikirleri tasarlayan veya takip eden kişidir Bu yuumlzden sapkınlık inancın uumlzerine bina edildiği gerccedileğin karşısındadır ve sonuccedil olarak bir tuumlr inanccedilsızlıktır

Benim buna cevabım şudur Sapkın kelimesi ilk itirazda belirtildiği gibi bir seccedilim yapıldığını goumlsterir Yukarıda accedilıklandığı uumlzere (Soru 13 Cevap 3) seccedilim oumlnceden varsayılmış belirli bir amaca youmlnelen şeylere ilişkindir İnanccedilla ilgili meselelerde yukarıda goumlsterildiği gibi (Soru 4 Cevap 3) irade kendisi iccedilin iyi ve hayırlı bazı gerccedilekleri kabullenir Bu yuumlzden esas gerccedilek nihai amaccedil olma oumlzelliğine sahiptir ikincil gerccedilekler ise bu amaca youmlnlen-dirme oumlzelliğine sahiptir

İnanan kişi birinin soumlzlerini kabullenir oumlyle ki her inanış biccediliminde soumlzleri kabullenilen kişi esas yeri ele geccedilirir ve esas amaccedil gibi goumlruumlnuumlr o kişiye inananın inandığı şeyler ikincil bir yere sahip olur Bunun sonucunda doğru bir Hıristiyan inancına sahip olan kişi kendi iradesiyle Hz İsarsquoyı ve gerccedilekten Orsquonun doktrinine ait olan şeyleri kabul eder

Buna goumlre insanın Hıristiyan inancının doğruluğundan sapmasının iki yolu vardır Birinci yol insanın Hz İsarsquoyı kabul etmeye isteksiz olmasıdır boumlylesi bir insan nihai amaccedil youmlnuumlnden incelendiğinde şeytani bir iradeye sahiptir denebilir Bu paganların ve Yahudilerin inanccedilsızlık biccedilimidir İkin-ci yol Hz İsarsquoyı kabul etmek istese de Hz İsarsquoyı kabul etmesinin gerektirdiği şeyleri seccedilmekte başarısız olan kişinin yoludur o Hz İsarsquonın gerccedilekten oumlğ-rettiklerini değil kendi aklının oumlnerilerini seccediler


260

Bu sebeple sapkınlık Hıristiyan inancını kabul eden ancak dogmalarını ccedilarpıtan kişilerin de dahil olduğu bir inanccedilsızlık tuumlruumlduumlr

() Havari der ki ldquoBirinci ve ikinci uyarıdan sonra boumlluumlcuuml kişiyle ilişki-ni kes Boumlyle birinin sapmış olduğundan ve guumlnah işlediğinden emin olabilir-sinrdquo (Titus 310-11)

Benim buna cevabım şoumlyledir Sapkınlara ilişkin iki nokta incelenme-lidir birincisi onların ikincisi Kilisersquonin tarafı Onların tarafında guumlnah vardır bu yuumlzden sadece afaroz yoluyla Kilisersquoden uzaklaştırılmayı hak etmezler ayrıca oumllduumlruumllerek yok edilmeleri gerekir Ccediluumlnkuuml ruhu harekete geccediliren inancı yozlaştırmak duumlnyevi hayatı destekleyen paranın sahtesini uumlretmekten ccedilok daha affedilmez bir meseledir Sahte para basanlar ve diğer koumltuumlluumlkleri yapanlar sekuumller otorite tarafından oumlluumlme mahkucircm ediliyorsa sapkınlıktan dolayı huumlkuumlm giyenlerin de sadece aforoz değil idam da edil-meleri ccedilok daha akıllıcadır

Ancak Kilise tarafından bakarsak Kilise youmlnuumlnuuml bilmeyen kişinin dine doumlnduumlruumllmesini goumlzetir ve ona merhamet eder onu hemen mahkucircm etmez ancak Havarirsquonin emrine uygun olarak yapılacak birinci ve ikinci uyarıdan sonra hacirclacirc inatccedilılık ederse ve Kilise onun dine doumlneceğinden uumlmidi keserse diğerlerinin kurtuluşu iccedilin onu afaroz eder ve Kilisersquoden uzaklaştırır ay-rıca oumllduumlruumllerek yok edilmesi iccedilin sekuumller mahkemeye goumlnderir Hierony-mus23 Galatyalılar 59 ayetinde bahsi geccedilen mayayı (ldquoAzıcık maya buumltuumln hamuru kabartırrdquo) yorumlarken şoumlyle der ldquoCcediluumlruumlmuumlş eti kesin uyuz olan koyunu ağıldan uzaklaştırın tuumlm evin tuumlm meranın tuumlm goumlvdenin tuumlm suuml-ruumlnuumln yanmasını yok olmasını ccediluumlruumlmesini ve oumllmesini engelleyin Arius24 İskenderiyersquode bir kıvılcımdı ama kıvılcım soumlnduumlruumllmeyince tuumlm Duumlnyayı alevleriyle mahvettirdquo

İtiraz 1rsquoe cevap Sapkına birinci ve ikinci uyarıyı yapmaya soumlzuumlnuuml geri almaya yanaşmazsa onu sapmış olarak kabul etmeye ilişkin bu ccedilok muumltevazı talebi Havarirsquonin yukarıda alıntılanan soumlzlerinden ccedilıkarsayabiliriz

23 Beşinci yuumlzyılda İncilrsquoin oumlnceki doumlnemlere ait ccedileşitli dillerdeki ccedilevirilerini yeniden goumlzden ge-ccedilirerek sonrasında yaygın olarak kabul goumlrecek yeni Latince versiyonunu hazırlayan din adamı ve aziz Sonrasında duumlnyanın doumlrt bir yanına yayılması nedeniyle ldquoVulgata İncilirdquo (Avami İncil) olarak anılan metin On Altıncı yuumlzyılda Katolik Kilisesi tarafından İncilrsquoin resmi tercuumlmesi ola-rak kabul edilmiştir (yn)

24 Baba Oğul ve Kutsal Ruhun bir ve aynı olduğunu savunan Teslis oumlğretisini kabul etmeyerek yaratılmış olması hasebiyle Oğlun (Hz İsa) Babadan (Tanrı) daha alt derecede yer aldığını ileri suumlren ve bu yuumlzden sapkınlıkla succedillanan Doumlrduumlncuuml yuumlzyılda yaşamış İskenderiyeli din adamı (yn)


261

4 Monarşi Uumlzerine

Dante Alighieri

Dantersquonin De Monarchia (Monarşi Uumlzerine) adlı eseri kendi doumlneminin izlerini suumlrebileceğimiz politik bir uumltopyadır 1302rsquode Floransarsquonın kontroluumlnuuml ele geccediliren Papa VIII Boniface taraftarları tarafından suumlrguumlne goumlnderilen Dante bu eserini kıs-men de Papalıkrsquoın duumlnyevi guumlccedil uumlzerindeki iddialarını protesto etmek iccedilin yazmıştır Buna karşın kitabın aynı zamanda Hıristiyan evrenselciliğinin Orta Ccedilağ hayallerinin muumlkemmel bir ifadesi ve politika hakkındaki skolastik tartışmaların en guumlzel oumlrnek-lerinden biri olduğu kabul edilir

(hellip) Oumlncelikle ldquoduumlnyevi monarşirdquo olarak adlandırılan şeyi fikir olarak ve amaccedilları accedilısından incelemeliyiz Duumlnyevi monarşi veya insanların verdiği adıyla ldquoimparatorlukrdquo belirli bir zamandaki tuumlm insanların uumlzerinde yahut zamanla oumllccediluumllen tuumlm şeylerin uumlzerinde tek bir prensin youmlnetim guumlcuumlne sa-hip olmasıdır Bu konuya ilişkin uumlccedil buumlyuumlk soru mevcuttur Birincisi hem bir şuumlphe hem de bir sorudur Bu youmlnetim duumlnyanın refahı iccedilin gerekli midir İkincisi Romalıların monarşi makamını uumlstlenmesi haklı mıdır Uumlccediluumlncuumlsuuml Monarşi yetkisi doğrudan Tanrırsquodan mı yoksa onun bazı vekillerinden ve temsilcilerinden mi gelir

Her gerccedilek kendisi ilk prensip olmadığı suumlrece ilk prensibin gerccedilekliğin-den kaynaklandığına goumlre her sorgulamada ilgili ilk prensibin ne olduğunu bilmek gerekir daha sonra kabul edilen tuumlm oumlnermelerden emin olabilmek iccedilin ilk prensibin analiz edilmesi gereklidir ()

Bu yuumlzden insanlara ait medeni duumlzenin buumltuumlnuumlnuumln amacının ne oldu-ğunu incelememiz gerekir bunun cevabını bulduğumuzda Filozofrsquoun Niko-makhos adlı eserinde dediği gibi işin yarısı halledilmiş olur Soruyu daha net biccedilimde ortaya koymak iccedilin doğanın başparmağı yaratmakta kesin bir amacı olduğunu ve bu amacın elin tuumlmuumlnuumln amacından farklı elin amacı-nın kolun amacından farklı kolun amacının ise insanın amacından farklı ol-ması gibi doğanın duumlzeninde tek bir adam iccedilin oumlngoumlruumllen amacın farklı aile iccedilin oumlngoumlruumllen amacın farklı şehrin amacının ve krallığın amacının farklı ve tuumlm insan soyu iccedilin Ebedi Tanrı tarafından oumlngoumlruumllen ve kendi eseri olan doğa ile gerccedilekleştirdiği nihai amacın farklı olduğunu goumlrmek gerekir Bizim de tuumlm sorgulamamıza kılavuz olarak aradığımız ilk prensip budur ()

Bir buumltuumln olarak ele alındığında insan soyunun duumlzguumln ccedilalışarak ge-lişmeye muumlsait olan anlayış kapasitesini harekete geccedilirebileceği ortaya ko-nulmuştur Oumlnce kurgusal biccedilimde sonra da kurgunun bir uzantısı olarak eylem biccediliminde Bir parccedila iccedilin doğru olan buumltuumln iccedilin de doğru olduğuna


262

goumlre rahat ve sakin biri bilgelik ve basiret konusunda muumlkemmelliği ya-kalayabildiğine goumlre suumlkucircnet ve barış iccedilinde yaşayan insan soyu da yap-ması gereken işlere kendisini oumlzguumlrce ve kolayca verebilir bu işler ldquoOrsquonu meleklerden biraz aşağı kıldınrdquo (İbraniler 27) ayetine goumlre neredeyse ilahi işlerdir İnsanoğluna verilen nimetleri korumak iccedilin duumlzenlenen tuumlm şeyler iccedilinde en iyisi barıştır ()

Bu sorunları accedilıkladığımıza goumlre neyin daha iyi neyin de en iyi olduğu doğru biccedilimde ccedilalışmak iccedilin insanın nasıl ccedilalışması gerektiği accedilıktır Goumlrduumlk ki nihai amaccedil olan tuumlm işlerimizin ulaşması gereken o noktaya ulaşmak iccedilin en iyi vasıta ccedilıkarımlarımızın ilk prensibi olarak oumlngoumlruumllmesi gereken ev-rensel barıştır Daha oumlnce soumlylediğimiz gibi bu oumlngoumlruuml ccedilok gereklidir ccediluumlnkuuml bizim iccedilin bir işaret levhası gibidir en accedilık gerccedilek o olduğu iccedilin ispatlanması gereken her şeyi ona goumlre ccediloumlzuumlmleriz

Daha oumlnce soumlylediğimiz gibi guumlndelik dilde daha ccedilok imparatorluk de-nen duumlnyevi monarşiye ilişkin uumlccedil şuumlphe ve bu uumlccedil şuumlpheyi ifade eden uumlccedil soru mevcuttur ve yine daha oumlnce accedilıkladığımız gibi amacımız az oumlnce belirle-diğimiz ilk prensibi temel alarak belirlenen bu sıraya goumlre soruların cevap-larını araştırmaktır Bu durumda duumlnyanın refahı iccedilin duumlnyevi monarşinin gerekli olup olmadığı youmlnuumlndeki ilk soruya cevabım gerekli olduğudur ve sanırım bu durum en guumlccedilluuml ve en accedilık arguumlmanlarla goumlsterilmiştir bu ne-denle kimse ne akla ne de otoriteye dayanarak bana karşı ccedilıkacaktır Oumlnce Filozofrsquoun Politika adlı kitabındaki otoritesine başvuralım Orada Filozof saygıdeğer otoritesiyle birkaccedil şey bir amaccedil iccedilin bir araya geldiğinde bu şey-lerden birinin diğerlerini duumlzenlemesinin veya youmlnetmesinin diğerlerinin de ona boyun eğmesinin gerekli olduğunu yazar Ayrıca bu tezi inanılmaya değer kılan sadece onun şanlı adının sağladığı otorite değildir belirli oumlrnek-leri goumlren akıl da bunu destekler ()

Ayrıca buumltuumln insan soyu da belirli parccedilalardan oluşan bir buumltuumlnduumlr ve başka bir buumltuumlnuumln de parccedilasıdır Belirli krallıklara ve milletlere goumlre bir buuml-tuumln olsa da arguumlmanımızda accedilıkccedila goumlruumllduumlğuuml uumlzere tuumlm evrenin bir parccedila-sıdır Bu nedenle insanlığın buumltuumln sisteminin alt parccedilaları nasıl buumltuumlne iyi uyum sağlıyorsa o buumltuumln de kendisinin uumlzerindeki buumltuumlne iyi biccedilimde uyum sağlamalıdır Soumlylediklerimizden de anlaşılacağı uumlzere insanlığın parccedilala-rı ancak bir prensin huumlkuumlmdarlığında buumltuumlne iyi uyum sağlayabilir bu yuumlz-den insanlık sadece bir prensliğe ya da bir prensin huumlkmuuml altındaki evrene ya da onun prensi olan Tek Tanrırsquoya iyi uyum sağlayabilir Buna dayanarak diyebiliriz ki monarşi duumlnyanın refahı iccedilin gereklidir

İlk vasıta olan Tanrırsquonın iradesi doğrultusunda her şey olabileceği kadar iyidir İlahi iyiliğin mutlak muumlkemmellik sağladığını inkacircr edenler dışında


263

herkes iccedilin bu durum ccedilok accedilıktır Tanrırsquonın niyeti yaratılan her şeyin do-ğaları elverdiği oumllccediluumlde Tanrırsquoya benzer olmasıdır Bu yuumlzden ldquoİnsanı kendi suretimizde kendimize benzer yaratalımrdquo (Yaratılış 126) dendi Her şeyin ona benzediği soumlylense ancak yaratılan alt duumlzey parccedilanın Tanrırsquonın sureti olduğu soumlylenemese de buumltuumln evren ilahi iyiliğin ayak izinden başka nedir ki Bu yuumlzden insan soyu iyidir ve olabileceği en iyi durumdadır ccediluumlnkuuml ola-bildiğince Tanrırsquoya benzer yaratılmıştır Ancak insan soyu en ccedilok tek oldu-ğunda Tanrırsquoya benzer ccediluumlnkuuml tekliğin gerccedilek prensibi bir tek Orsquona aittir Bu yuumlzden kitap şoumlyle der ldquoDinle ey İsrail Efendimiz Tanrı tek Tanrırsquodırrdquo (Mar-kos 1229) İnsan soyu ancak tek vuumlcut olarak birleşirse tekliğe yaklaşabilir accedilıktır ki bu da bir prensin tebaası olmadan muumlmkuumln değildir İnsanoğlunun Tanrırsquoya en fazla benzemesi boumlylesi bir bağlılıkla muumlmkuumlnduumlr ve bunun so-nucunda boumlylesi bir bağlılığın ilahi niyete en uygun durum olduğu anlaşılır bu boumlluumlmuumln başında accedilıkladığımız gibi insan iccedilin en iyi olan budur

Yineleyelim her oğul doğasının izin verdiği kadarıyla muumlkemmel bir babanın ayak izlerini takip ettiği suumlrece her şey olabilecek en iyi durum-dadır İnsanoğlu her işinde en muumlkemmeli yapan cennetin oğludur ccediluumlnkuuml Doğal Oumlğrenmersquonin ikinci kitabına goumlre ldquoinsan ve insanı oluşturan guumlneşrdquoi O yapmıştır Bu yuumlzden insan soyu doğasının izin verdiği oumllccediluumlde cennetin hareketlerini taklit ettiğinde ulaşabileceği en iyi duumlzeye ulaşır Tuumlm cennet de tek bir hareketle yani primum mobile ile ve tuumlm parccedilaları ile tuumlm ha-reket ettiricileri tek hareket ettirici olan Tanrı tarafından youmlnetildiğinden (ve insan aklı bu hareketi bilim sayesinde anlayabildiğinden) dolayı arguuml-manımız doğruysa insan soyu hem hareketleri hem de hareket ettirenleri cennetin hareketi gibi tek bir prens tarafından tek bir kanuna goumlre ve tek bir devinimle youmlnetildiğinde en iyi durumdadır Bu arguumlman ışığında duumlnya-nın refahı iccedilin insanlar tarafından imparatorluk denilen bir monarşinin veya tek bir prensliğin varlığı accedilıkccedila gereklidir Boethius ldquoEy insan ırkı cennete huumlkmeden sevgi kalbinize de huumlkmediyorsa ne mutlu sizerdquo derken bunu duumlşuumlnmektedir

Nerede bir ihtilaf varsa orada bir huumlkuumlm olmalıdır aksi takdirde telafisi olmayan bir kusur var demektir ve bu (kusur) imkacircnsızdır ccediluumlnkuuml Tanrı da doğa da gerekli şeyleri tedarik etme konusunda başarısız olmaz Ancak biri diğerine tabi iki prens arasında bir ihtilaf olabileceği accedilıktır bu durum hem kendi hatalarından hem de tebaalarının hatalarından dolayı ortaya ccedilıkabi-lir Bu yuumlzden bu ikisinin arasında huumlkuumlm vermenin bir yolu olmalıdır Ay-rıca biri diğerine tabi olmadığından birbirleri hakkında huumlkuumlm de veremez-ler (ccediluumlnkuuml eşitleri birbirinden uumlstuumln kılan bir kural yoktur) bu nedenle yargı yetkisi bu iki prensten de yuumlksek olan ve her ikisini de kendi kanunları ccediler-


264

ccedilevesinde yargılayabilecek başka bir prense ihtiyaccedil vardır Bu prens monar-şik bir huumlkuumlmdar olabilir ama olmaması da muumlmkuumlnduumlr Bir huumlkuumlmdarsa aradığımızı bulmuş oluruz değilse onun da kendi yargı yetkisine tabi olma-yan bir eşiti olabilir o zaman yeniden bir uumlccediluumlncuuml aramamız gerekir Bu şe-kilde ya sonsuza kadar gitmemiz gerekir ki bu imkacircnsızdır ya da huumlkuumlmle-riyle doğrudan veya dolaylı olarak tuumlm ihtilafları ccediloumlzebilecek olan ilk ve en yuumlksek yargıca bir monarşik huumlkuumlmdara ya da imparatora ulaşırız

() Onlar [papalık monarşisini savunanlar] Matta İncilinde Hz İsarsquonın Petrusrsquoa soumlylediği bir soumlzuuml de oumlne suumlrer ldquoYeryuumlzuumlnde bağlayacağın her şey goumlklerde de bağlanmış olacak yeryuumlzuumlnde ccediloumlzeceğin her şey goumlklerde de ccediloumlzuumllmuumlş olacakrdquo (Matta 1619) Matta ve Yuhanna İncillerinde geccedilenler tuumlm Havarilere soumlylenmiş gibi de duumlşuumlnuumllebilir Buna dayanarak Tanrırsquonın Petrusrsquoa her şeyi bağlama ve ccediloumlzme guumlcuumlnuuml verdiğini iddia ediyorlar ccedilıkar-samalarına goumlre imparatorluğun kanun ve emirlerini ccediloumlzme yetkisi olduğu gibi duumlnyevi guumlcuumln kanun ve emirlerini de bağlayabileceğini duumlşuumlnuumlyorlar durum boumlyle olsaydı bu sonuccedil haklı olurdu

Ancak onların ana oumlncuumlluumlnuuml etkileyen bir ayrım yapmamız gerekiyor Kullandıkları kıyas şu biccedilimdedir Petrus her şeyi ccediloumlzebilir ve bağlayabi-lir Petrusrsquoun halefleri Petrusrsquoun yapabildiği her şeyi yapabilir bu sebep-le Petrusrsquoun halefleri de her şeyi bağlayabilir ve ccediloumlzebilir bundan impara-torluğun emirlerini ve otoritesini bağlayıp ccediloumlzebilecekleri sonucu ccedilıkarırlar

İkincil oumlncuumlluuml kabul ediyorum ancak ana oumlncuumlle değinerek bir ayrım yapmam gerekiyor ldquoNe olursa olsunrdquoun iccedilindeki lsquoher şeyrsquo tuumlmeli terimin kapsamını aşacak biccedilimde genelleştirilmemiştir ldquoTuumlm hayvanlar koşarrdquo dersem lsquotuumlmrsquo terimi lsquohayvanlarrsquo sınıfı altındaki her şeyi kapsayacak biccedilim-de genelleştirilir Ancak ldquotuumlm insanlar koşarrdquo dersem lsquotuumlmrsquo terimi sadece lsquoinsanrsquo sınıfındaki her kişiyi kapsar ldquoher gramerci koşarrdquo dersem genelleme iyice sınırlanmış olur

Bu sebeple lsquotuumlmrsquo kelimesine dahil edilecek şeyin ne olduğunu dikkatle incelemeliyiz genelleştirilen terimin doğasını ve kapsamını anladığımızda genellemenin kapsamını da kolayca anlamış oluruz ldquoBağlayacağın her şeyrdquo dendiğinde buradaki lsquoher şeyrsquo sınırsız bir anlamda kullanılmış olsaydı soumlyle-dikleri doğru olurdu ve Papa onların soumlylediğinden fazlasını bile yapabilirdi kadını kocasından boşayabilir ilk kocası henuumlz hayattayken kadını başka bi-riyle evlendirebilirdi ancak bunu hiccedilbir biccedilimde yapamaz Pişman olmadı-ğım halde beni affetmesi de muumlmkuumln olurdu ancak bunu Tanrı bile yapamaz

Bu sebeple sorguladığımız terimin mutlak olmadığı bir şeye ilişkin ola-rak soumlylendiği accedilıktır Petrusrsquoa verilen guumlcuuml goumlzden geccedilirirsek yeterince accedilık bir cevap bulabiliriz Hz İsa Petrusrsquoa ldquoGoumlklerin Egemenliğirsquonin anahtarını


265

sana vereceğimrdquo (Matta 1619) yani ldquoSeni Goumlklerin Krallığırsquonın kapıcısı ya-pacağımrdquo demiştir Bunun ardından ldquoher şeyrdquo der burada bu kelime lsquobunun-la ilgilirsquo yani lsquobağlama ve ccediloumlzme guumlcuumlne sahip olmakrsquo goumlrevine atıfta bulun-maktadır Bu yuumlzden lsquoher şeyrsquo burada genel değil sınırlı biccedilimde dağıtılır goumlklerin krallığının anahtarı ile ilgili goumlrevi işaret eder

() Bu yuumlzden duumlnyevi monarşi otoritesinin bir aracı olmaksızın doğru-dan evrensel otoritenin kaynağından geldiği accedilıktır bu kaynaktan ccedilıkanlar bir olup Tanrırsquonın iyiliğinin bereketinin kanallarından akar

Şimdi artık oumlnuumlme koyduğum hedefe ulaştığımı duumlşuumlnuumlyorum Soru-larımın cevabını accedilığa ccedilıkardım Duumlnyanın refahı iccedilin monarşi makamı ge-rekli midir Romalılar monarşi makamını uumlstlenmekte haklı mıdır Ve son olarak monarşi otoritesi doğrudan Tanrırsquodan mı yoksa başkasından mı kay-naklanır Ancak bu son sorunun cevabı dar biccedilimde verilerek belirli bazı meselelerde Roma Prensinin Roma Papalığına tabi olduğu inkacircr edilmeme-lidir Ccediluumlnkuuml oumlluumlmluumllere oumlzguuml olan mutluluk bir anlamda oumlluumlmuuml tatmayacak olanlara oumlzguuml mutluluğa benzer biccedilimde duumlzenlenmiştir Bu sebeple tıpkı ilk erkek ccedilocuğun babasına saygılı olduğu gibi Caesar da Petrusrsquoa saygılı davranmalıdır boumlylece babasının inayetinin ışığıyla aydınlanabilir ve hem ruhani hem de duumlnyevi tuumlm şeylerin huumlkuumlmdarı olan Orsquonun tarafından yer-leştirildiği duumlnyayı daha guumlccedilluuml biccedilimde aydınlatabilir

5 Şoumlvalyelik Duumlzeni Kitabı

Ramoacuten Lull

Mallorcalı seccedilkin bir askerin oğlu olan Ramoacuten Lull (1235-1315) Katalan edebi-yatının oumlncuumlsuuml sayılmaktadır Yakın zamanda keşfedilen el yazmaları Lullrsquoın seccedilim sistemlerini inceleyen siyasi bilimler iktisat ve matematiğin alt accedilılımı olduğu kabul edilen seccedilim teorisinin kurucularından olduğuna işaret etmektedir Roma yasalarının muhakkiklerinden olan Lull 1266rsquoda ccedilarmıhtaki Hz İsarsquoya dair bir ruumlya goumlruumlr O guumlne kadar Aragonlu II Jamesrsquoin sarayında hayli serazat bir hayat suumlren Lull bu ruuml-yadan sonra kendisini ccediloğunluğu Arap olan Batı Afrikalı Muumlsluumlmanları (Sarazenler) Hıristiyanlaştırmaya adar Sık sık Afrikarsquoya gider ve ldquopagan inanışı reddedenrdquo risa-leler kaleme alır Sarazenler tarafından recmedilen Lullrsquoın Şoumlvalyelik Duumlzeni Kitabı (1276-1286) adlı eserini keşişlere Arapccedila oumlğretmek iccedilin Mallorcarsquodaki Kutsal Teslis Kolejirsquonde kalırken yazdığı sanılmaktadır

Semavi ve duumlnyevi her şeyin uumlzerindeki efendimiz ve egemen kralımız olan Tanrırsquonın oumlvuumllmuumlş ve ilahi goumlrkemi sayesinde goumlksel ve duumlnyevi tuumlm


266

nesneleri youmlnetme ve takdir etmeye has guumlce ve muumllkiyete sahip olan ve goumlkte doumlnen yedi gezegene huumlkmeden her şeye kadir prensimiz Tanrı gibi kralların prenslerin ve buumlyuumlk lortların da şoumlvalyeler uumlzerinde guumlce ve muumll-kiyet hakkına sahip olduğunu goumlstermek iccedilin şoumlvalyelik duumlzenini anlatan bu kitaba başladık Şoumlvalyeler de orta sınıftaki insanlar uumlzerinde benzer bir guumlce ve egemenliğe sahiptir

Şoumlvalyenin goumlrevleri hakkında Şoumlvalyenin goumlrevi hem sonuccedil hem baş-langıccediltır bu yuumlzden şoumlvalyelik duumlzeninin niccedilin başladığına bakalım Ccediluumln-kuuml eğer bir şoumlvalye goumlrevini yerine getirmezse kendi duumlzenine ve şoumlvalyeli-ğin başlangıcına ters duumlşmuumlş olur gerccedilek bir şoumlvalyenin tam tersidir nasıl olur da bu isimle anılabilir Boumlylesi bir şoumlvalye yapması gereken goumlrevi oumlğ-rendiği gibi ve hakkıyla yapan bir demirciden veya marangozdan daha aşa-ğıdır Bir şoumlvalyenin goumlrevi Baba olan Tanrırsquonın oğlunu insan etine buumlruumln-mek uumlzere goumlrkemli bakire Azize Meryemrsquoe goumlndermesine vesile olan kutsal Katolik inancını devam ettirmek ve korumaktır () Nasıl ki Efendimiz olan Tanrı Kutsal Kitap sayesinde kutsal Katolik inancını koruyup kacircfirler ve inanmayanlara karşı savunsunlar diye ruhbanları seccediltiyse Kutsal Kilisersquoyi yok etmek iccedilin her guumln uğraş veren kacircfirleri silahla ortadan kaldırsınlar diye de şoumlvalyeleri seccedilmiştir Ayrıca Tanrı bizi kurtaracağını umduğumuz inanccedil-larını korudukları suumlrece bu şoumlvalyeleri bu duumlnyada onurlandırarak arka-daş edinmiştir () Duumlnyadaki birccedilok kişi Tanrırsquonın onlara verdiği goumlrevle-ri amaccedil edinerek hizmet verir ve onurlandırılırlar ancak en onurlu goumlrevler ruhbanların ve şoumlvalyelerindir ()

Şoumlvalyelik o kadar onurludur ki aslında her şoumlvalyenin buumlyuumlk bir uumllke veya boumllgeye vali olması gerekir Ancak ccedilok sayıda şoumlvalye olduğunda onla-rın her şeye huumlkmeden efendiler olduğunu goumlstermeye yetecek kadar toprak mevcut olmayabilir İmparator da bir şoumlvalye olmalı ve şoumlvalyelere liderlik etmelidir ancak imparator tuumlm şoumlvalyeleri youmlnetemeyeceğinden emrinde aynı zamanda şoumlvalye olan krallar bulundurmalıdır bu krallar ona yardım edebilir ve şoumlvalyelik duumlzenini koruyabilir Kralların altında da duumlkler kont-lar vikontlar ve başka efendiler (lortlar) olmalıdır Baronların da altında şouml-valyeler olmalıdır ()

Bir şoumlvalyenin goumlrevi efendisini duumlnyevi olarak desteklemek ve koru-maktır ccediluumlnkuuml hiccedilbir kral ya da yuumlksek dereceli baron yardım almaksızın kendisine bağlı insanlar arasında adaleti sağlama guumlcuumlne sahip değildir Bu yuumlzden eğer biri kralının veya prensinin emirlerine uymazsa şoumlvalyenin kra-lına yardım etmesi gerekir () Bu yuumlzden kendisi uumlzerinde egemen olması gereken efendisini alaşağı etmek isteyene yardım eden koumltuuml şoumlvalye şoumlval-


267

yelik goumlrevini yerine getirmiyor demektir Şoumlvalyelerin adaleti sağlaması ve koruması gerekir () Şoumlvalyeler duumlello ve turnuvalara katılmak iccedilin savaş atlarına sahip olmalı sofralarını herkese accedilık tutmalı geyik yaban domuzu ve benzer yabani hayvanlar avlamalıdır Bunları yaparak şoumlvalyelik duumlzeni-ni korudukları silahlarıyla talim yapmış olurlar () Tuumlm bunlar şoumlvalyenin bedenine ilişkin gerekliliklerdir benzer biccedilimde adalet bilgelik yardımse-verlik sadakat duumlruumlstluumlk tevazu guumlccedil uumlmit tezcanlılık ve benzeri erdem-ler de onun ruhu iccedilin gereklidir bu yuumlzden şoumlvalyelik duumlzeninin gerektirdi-ği şeyleri kullanan ama şoumlvalyeliğin gerektirdiği bu ruhsal erdemleri taşıma-yan kişi şoumlvalyelik duumlzeninin koruyucusu değildir ()

Şoumlvalyenin goumlrevi toprağı korumaktır ccediluumlnkuuml sıradan insanların şoumlvalye-lere ilişkin korkusu budur onlar ccedilalışıp toprağı işlerler aksi takdirde oumllduuml-ruumlleceklerinden korkarlar Şoumlvalyeler ise guumlccedillerinin kaynağı olan krallardan prenslerden ve lordlardan korkar ()

Bir şoumlvalyenin goumlrevi kadınları dulları ve yetimleri hasta veya guumlccedilsuumlz erkekleri korumak ve kollamaktır En buumlyuumlk ve en kudretli olanların zayıf-lara ve acizlere yardım etmesi onların da buumlyuumlklerine itaat etmesi hem bir gelenektir hem de aklın gereğidir şoumlvalyeliğin duumlzeni budur Kendisi guumlccedil-luuml onurlu ve kudretli olduğu iccedilin bir şoumlvalyenin kendi himayesindeki guumlccedil-suumlzlere ve ihmal edilmiş olanlara imdada yetişmesi ve yardım etmesi gere-kir ()

Yolları koruyup kollamak ve tarlalarda emek verenleri savunmak iccedilin bir şatoya ve ata sahip olmak insanlara hakkın [adaletin tecellisi] goumltuumlruumllebil-mesi adına ve kadın ile erkeğin hayatı korunup devam edebilsin diye bu duumlnyanın duumlzenine gerekli şeylerin tedariki iccedilin farklı meslekten insanların bir araya geldiği şehirlere ve koumlylere hacirckim olmak bir şoumlvalyenin goumlrevidir

Bir silahtar şoumlvalyelik duumlzenine ne şekilde kabul edilmelidir Bir silah-tarın (şoumlvalye yardımcısı) başlangıccedilta şoumlvalyelik duumlzenine girebilmesi iccedilin Tanrırsquoya karşı işlediği guumlnahları itiraf etmesi ve goumlrkemli Efendimizin Tanrırsquoya hizmet ettiği gibi şoumlvalyeliğe hizmet etmeye niyetli olması gere-kir Guumlnahlardan arınırsa bir kurtarıcıya sahip olur Onu şoumlvalye yapmak ve bunu ilan etmek iccedilin buumlyuumlk bayramlardan biri seccedililmelidir oumlrneğin Noel Paskalya Hamsin Yortusu25 gibi kutsal bir guumln olmalıdır ccediluumlnkuuml bu bayram sebebiyle ccedilok daha fazla kişi şoumlvalyeliğin ilan edileceği yerde bir araya ge-lebilir şoumlvalye adayına şoumlvalyelik duumlzenine girdikten sonra iyi bir hayat luumltfetmesi iccedilin Tanrırsquoya ibadet ve dua edilmelidir Silahtar bu yortunun ari-

25 Hz İsarsquonın oumlluumlp dirilerek goumlğe yuumlkselişinden sonra Kutsal Ruhun havarilerin uumlzerine ccediloumlktuumlğuuml guumln


268

fesinde o guumln kendisi iccedilin oruccedil tutulan aziz adına oruccedil tutmalı ve kiliseye giderek buumltuumln gece uyumadan Tanrırsquoya dua etmeli ve Tanrırsquonın soumlzlerine kulak vermelidir () Şoumlvalye ilan edileceği yortudan sonraki sabah adak olarak soumlylenecek ilahiyi soumlyleyerek yemin etmeli ve sunağın oumlnuumlne gelerek onuru iccedilin boyun eğdiğimiz ve kendisine teslim olduğumuz Efendimizin ye-rini tutan rahiprsquoe şoumlvalyelik onurunu tuumlm guumlcuumlyle koruyacağına dair soumlz vermelidir Aynı guumln şoumlvalye ilan edileceği bir toumlren yapılarak kendisine kutsal Katolik inancını oluşturan on iki oumlğreti on emir yedi ayin ve amen-tuumlyuuml oluşturan diğer şeyler anlatılmalıdır

[Daha sonra] Silahtar sunağın oumlnuumlnde eğilmeli duumlnyevi ve ruhani goumlzle-rini Tanrırsquoya ellerini goumlklere youmlneltmelidir şoumlvalye ise onu iffetin adaletin ve hayırseverliğin işareti olarak kılıcıyla kutsamalıdır Şoumlvalye silahtarı oumlp-meli ve neler aldığını ve neler iccedilin soumlz verdiğini kendisini bağlayan ve yuuml-kuumlmluuml kılan goumlrevini ve şoumlvalyelik duumlzenine dahil olarak kazandığı buumlyuumlk onuru hatırlatmak uumlzere avuccedil iccedilini goumlstermelidir Ruhani şoumlvalye yani rahip ve duumlnyevi şoumlvalye yeni bir şoumlvalye ilan etmek iccedilin uumlzerlerine duumlşeni yap-tıktan sonra yeni şoumlvalye şehirde gezmeli ve tuumlm şehirliler bu yeni şoumlvalyeyi bilmeli ve goumlrmelidir

Şoumlvalyenin silahlarının anlamına dair Nasıl ilahi soumlyleyen rahibin cuumlp-pesi goumlreviyle ilgili bir anlam ifade ediyorsa rahiplik ve şoumlvalyeliğin buumlyuumlk benzerliğinden dolayı şoumlvalyelik duumlzeni de şoumlvalyenin goumlrevini yerine ge-tirmesi iccedilin faydalı her şeyin bir anlamı olmasını gerektirir boumlylece şoumlvalye-liğin ve duumlzeninin asaletini simgeler

Şoumlvalyeye verilen kılıccedil Efendimizin insan soyunun oumlluumlmuumlne karşı ccedilar-mıhta nasıl zafer kazandığını ve ilk babamız olan Acircdemrsquoin guumlnahı iccedilin yar-gılanmasını simgelemek iccedilin ccedilarmıha benzer Aynı şekilde şoumlvalye de haccedilın duumlşmanlarına karşı galip gelmek ve onları oumllduumlrmek iccedilin kılıcını kullanmalı-dır Ccediluumlnkuuml şoumlvalyelik adaleti korumak iccedilindir Bu yuumlzden kılıcın iki yanı da keskindir bu iki yanlılık şoumlvalyenin kılıcıyla şoumlvalyeliği ve adaleti koruması gerektiğini simgeler Şoumlvalyeye verilen mızrak doğruluğun simgesidir Ccediluumln-kuuml doğruluk duumlz ve duumlzguumlnduumlr Ccediluumlnkuuml doğruluk yanlışın oumlnuumlnde gitmelidir Mızrağın demiri veya ucu doğruluğun yanlış karşısında sahip olması gere-ken guumlcuuml simgeler Sancak ise doğruluğun sahip olduğu inancı yanlışlık ve ihanet gibi şeylerden korkusu olmadığını goumlsterir

Ramoacuten Lull Şoumlvalyelik Duumlzeni Kitabı ccedilev William Caxton s 1-2 24-32 38-39 41 66-68 74-77 Telif hakkı 1926 Erken Doumlnem İngilizce Metinler Derneği Oxford University Pressrsquoin izniyle basılmıştır


269

6 Ticaret Ahlakına Dair

Aziz Thomas Aquinas

Aziz Aquinas izleyen pasajlarda diğer insani uğraşlar gibi ticaretin de dini ahlaka tabi olduğunu goumlsterir Yahudilerin yabancılardan faiz alınmasına izin verip aynı ka-bileden gelen kan kardeşlerinden faiz alınmasını yasaklayan yasaya (Tevrat Yasanın Tekrarı Kitabı 2319-20) ilişkin yorumu oumlzellikle dikkate değerdir

Alışveriş sırasında aldatma Şimdi goumlnuumllluuml değiş tokuş ile ilişkili guumlnah-ları incelemeliyiz İlk oumlnce alışveriş sırasında aldatmayı incelemeliyiz ikin-ci olarak ise borccedillardan doğan faizi goumlzden geccedilirmeliyiz ()

Boumlylece ilk bahse geccedilelim1 İtiraz Bir şeyi değerinden daha yuumlksek bir fiyata satmak yasa dışı goumlruuml-

nebilir Duumlnyevi hayatın değiş tokuşlarında neyin adil olduğunu sivil yasa-lar belirler Bu yasalara goumlre (Cod IV XLIV De Rescind Vend 8 15) satıcının ve alıcının birbirini kandırması adildir yani satıcı sattığı şeyi değerinden yuumlkseğe satabilir ve alıcı bir şeyi değerinin altında satın alabilir Bu nedenle bir şeyi değerinden yuumlksek fiyata satmak yasa dışı değildir ()

Buna karşın şoumlyle yazılmıştır (Matta 712) ldquoİnsanların size nasıl dav-ranmasını istiyorsanız siz de onlara oumlyle davranınrdquo Ama hiccedil kimse bir şeyi değerinden pahalıya satın almak istemez Bu yuumlzden hiccedil kimse bir şeyi de-ğerinden pahalıya satmamalıdır

Benim buna cevabım şudur Bir şeyi adil fiyatından daha pahalıya satmak iccedilin hile yapmaya ccedilalışmak accedilıkccedila guumlnahtır ccediluumlnkuuml bu komşunu yaralayacak biccedilimde aldatmak demektir Bu yuumlzden Marcus Tullius Cicero şoumlyle der (De Officiis III15) ldquoSoumlzleşmelerin hilekacircrlıktan tamamen uzak olması gerekir Satıcı teklif sahibinin iyiliğini koumltuumlye kullanmamalıdır alıcı da diğer teklif verenleri kandırmamalıdırrdquo

Ancak sahtekacircrlık dışında iki tuumlr alışverişten soumlzedebiliriz Oumlncelikle alı-cı ve satıcının bakış accedilısıyla incelersek alışveriş her iki tarafın da ortak fay-dası iccedilin oluşturulmuştur Filozofrsquoun dediği gibi (Politika I3) biri diğerinde olana diğeri de oumlbuumlruumlnde olana ihtiyaccedil duyar Bu durumda ortak fayda iccedilin oluşturulmuş bir şey bir tarafa diğerine olduğundan daha buumlyuumlk bir yuumlk ge-tirmemelidir ve bunun sonucunda iki taraf arasındaki tuumlm soumlzleşmeler eşit-liği goumlzetmelidir İnsanların kullanımına sunulan bir şeyin kalitesi onun iccedilin belirlenen fiyat ile oumllccediluumlluumlr Etik V5rsquote de ifade edildiği gibi para bu amaccedilla icat edilmiştir Bu yuumlzden bir şeyin fiyatı o şeyin kalitesinden yuumlksekse ya da şeyin kalitesi fiyatı aşıyorsa artık adil bir eşitlik mevcut değildir Bir şeyi


270

değerinden pahalıya satmak veya değerinden ucuza almak adil olmadığı gibi yasal da değildir ()

1 İtiraza cevap Yukarıda accedilıklandığı gibi (I-II Soru 96 Cevap 2) duumlnye-vi yasalar erdem accedilısından fakir olan insanlara verilmiştir erdemlilere değil Duumlnyevi yasalar erdemlerle ccedilelişen her şeyi yasaklayamaz ve sadece insani ilişkilerde yıkıcı olan hususları yasaklar onaylandıkları iccedilin değil cezalan-dırılmadıkları iccedilin diğer hususlar yasal olarak kabul edilir Buna goumlre satıcı hile yapmadan mallarını değerlerinden yuumlksek fiyata satarsa ya da alıcı de-ğerlerinin altında satın alırsa yasa bu durumu meşru goumlruumlr ve aradaki fark ccedilok fazla olmadığı suumlrece boumlylesi davranışları cezalandırmaz ancak fark ccediloksa oumlrneğin bir insan bir şeyin adil fiyatının yarısından fazla zarar goumlruumlr-se duumlnyevi yasalar bile zararın tazmin edilmesini ister

Diğer yandan ilahi yasa erdemlerle ccedilelişen hiccedilbir şeyi cezasız bırakmaz Bu yuumlzden ilahi yasaya goumlre alışverişte adil bir eşitlik yoksa bu durum yasal değildir hak ettiğinden fazlasını alan ortada buumlyuumlk bir zarar varsa zarar gouml-renin kaybını telafi etmelidir Ben şu koşulu ekliyorum malların adil fiyatla-rı matematiksel bir kesinlikle belirlenemediğinden tahmine dayanır bu yuumlz-den ufak bir artma veya azalma adaleti ve eşitliği bozmayacaktır ()

Boumlylece doumlrduumlncuuml bahse geccedilelim1 İtiraz Bir şeyi onu almak iccedilin verdiğimiz fiyattan daha fazlasına sat-

mak ticarette yasal goumlruumlnmemektedirTersine Augustine Psalter IXX15rsquoe ilişkin yorumunda ldquoBilmiyordum kirdquo

der ldquoAccedilgoumlzluuml tuumlccar ettiği zarara soumlvuumlp sayar mallarının değeri konusunda yalan soumlyler ve yalan yere yemin eder Ancak bunlar ahlaksız insanlardır bu ahlaksızlıklar olmadan işlerini yuumlruumltebilecek zanaatkacircrlar değillerdir Bu yuumlzden ticaret yapmanın kendisi yasa dışı değildirrdquo

Benim buna cevabım şudur Tuumlccarın işi şeylerin değiş tokuşudur Filozofrsquoa goumlre (Politika I 3) şeylerin değiş tokuşu iki tuumlrluumlduumlr biri doğal ve gerekli olan değiş tokuştur ve hayati ihtiyaccedilları doyurmak iccedilin yapılır ya bir mala karşılık diğeri verilir ya da mala karşılık para verilir Doğru konuşmak gerekirse boumlylesi bir ticaret tuumlccarların değil evine gerekli şeyleri almak ya da hayati gereksinimleri tedarik etmek zorunda olan uşakların ve memurla-rın işidir Diğer tuumlruuml ise parayla paranın malla paranın değiş tokuşudur ve hayati gereksinimler iccedilin değil kacircr amacıyla yapılır Filozofrsquoa goumlre (Politika I 3) bu tuumlr bir değiş tokuş tuumlccarların işidir İlk tuumlr değiş tokuş oumlvuumllmeye değerdir ccediluumlnkuuml doğal ihtiyaccedilları karşılar ikincisi ise adil biccedilimde soumlylemek gerekirse succedillanmayı hak eder ccediluumlnkuuml sınır tanımayan ve sonsuza kadar suumlrmeye eğilimli olan kazanccedil hırsını tatmin etmeye youmlneliktir Bu yuumlzden


271

ticaret erdemli veya gerekli bir amaccedil iccedilin yapılmadığı suumlrece doğası gere-ği paranın değerini de duumlşuumlruumlr Ancak ticaretin amacı olan kazanccedil doğası gereği erdemli veya gerekli goumlruumlnmese de guumlnahkacircr veya erdemlere zıt bir anlam da ifade etmez Kazancın gerekli hatta erdemli bir amaccedil iccedilin youmlnlen-dirilmesini ve boumlylece ticaretin yasal olmasını engelleyen hiccedilbir şey yoktur Bu yuumlzden bir insan evini geccedilindirmek ya da ihtiyaccedil sahiplerine yardım etmek iccedilin ortalama bir gelir kazanmak amacıyla ticarete niyetlenebilir ya da bir kişi kamunun faydası iccedilin oumlrneğin uumllkesinin hayati gereksinimlerini sağlamak iccedilin ticaret yapabilir ve bir amaccedil olarak değil ccedilalışmasının karşılığı olarak gelir elde edebilir

Faizin Guumlnahlarına Dair İlk bahisle başlayalım1 İtiraz Borccedil verilen para iccedilin faiz almak bir guumlnah değilmiş gibi goumlruumln-

mektedir Ccediluumlnkuuml Hz İsarsquonın izinden giden kişi guumlnah işlemiş olmaz Efen-dimiz verilen borccedil hakkında konuşurken (Luka 1923) ldquoBen de geldiğimde onu faiziyle geri alırdımrdquo demiştir Bu yuumlzden borccedil verilen para iccedilin faiz al-mak guumlnah değildir

2 İtiraz Ayrıca Mezmurlar 197 ayeti der ki ldquoTanrırsquonın yasası yetkindirrdquo yani guumlnahları yasaklar İlahi yasada faizin bir tuumlruumlne izin verilmiştir Yasa-nın Tekrarı 2319-20 ayetleri der ki ldquoKardeşinize para yiyecek ya da faiz getiren başka bir şey oumlduumlnccedil verdiğinizde ondan faiz almayacaksınız Yaban-cıdan faiz alabilirsiniz ama kardeşinizden almayacaksınızrdquo hatta Yasanın Tekrarı 2812 ayetinde ldquoBirccedilok ulusa oumlduumlnccedil vereceksiniz siz oumlduumlnccedil almaya-caksınızrdquo denir Yasaya uyumun oumlduumlluuml olarak gelir vaat edilmiştir Bu yuumlz-den faiz almak guumlnah değildir

3 İtiraz Ayrıca insan ilişkilerinde adalet sivil yasalar tarafından duumlzen-lenir Sivil yasalar faiz alınmasına izin verir Bu yuumlzden yasal goumlruumlnmek-tedir

Aksine şoumlyle soumlylenmiştir (Mısırrsquodan Ccedilıkış 2225) ldquoHalkıma aranızda yaşayan bir yoksula oumlduumlnccedil para verirseniz ona tefeci gibi davranmayacaksı-nız Uumlzerine faiz eklemeyeceksinizrdquo

Benim buna cevabım şudur Borccedil para iccedilin alınan faizin kendisi adil de-ğildir ccediluumlnkuuml bu mevcut olmayan bir şeyi satmaktır ve bu adalete uygun ol-mayan bir eşitsizliğe neden olur ()

2 İtiraza cevap Yahudilerin kardeşlerinden yani diğer Yahudilerden faiz alması yasaktır Buradan şunu accedilıkccedila anlıyoruz herhangi bir insandan faiz almak koumltuumlduumlr ccediluumlnkuuml herkese kendi komşumuz ve kardeşimizmiş gibi davranmamız gerekir en azından İncilrsquoin hacirckim olduğu topraklarda herkes kardeşimizdir Herhangi bir ayrım goumlzetmeden herkes iccedilin Mezmurlar 155


272

ayetinde ldquoParasını faize vermezrdquo ve Hezekiel 188 ayetinde ldquoFaizle para ver-mezrdquo denmiştir Ancak yabancılardan faiz alınmasına izin verilmiştir ama bunun sebebi yasal olması değil daha buumlyuumlk bir koumltuumlluumlğuuml engellemektir yani Is LVI11 uyarınca yabancıların Tanrırsquoya tapan Yahudilerden accedilgoumlzluuml-luumlğe eğilimleri nedeniyle faiz almalarını engellemektir ()

Borccedil veren kişi borccedil alan kişiyle bir anlaşma yaparak sahip olması gere-ken bir şey nedeniyle ortaya ccedilıkan zararın guumlnaha girmeden telafi edilme-sini isteyebilir ccediluumlnkuuml burada paranın kullanım hakkı satılmış olmaz amaccedil bir zararı engellemektir Ayrıca borccedil alanın borccedil verenin iccediline duumlşeceğin-den daha buumlyuumlk bir zarardan kurtuluyor olması da muumlmkuumlnduumlr bu durum-da borccedil alan borccedil verene kazandıklarını verebilir Ancak borccedil veren para-sından kacircr edemeyeceğini oumlne suumlrerek bir tazmin anlaşması yapamaz Ccediluumln-kuuml henuumlz sahip olmadığı ve birccedilok nedenle belki de sahip olamayacağı bir şeyi satamaz ()

Borccedil veren kişi paranın muumllkiyetini borccedil alana devretmiş olur Bu yuumlzden borccedil alan parayı alırken riski de uumlstlenmiş olur ve geri oumldemesi gerekir Bu nedenle borccedil veren daha fazlasını zorla isteyemez Diğer yandan bir tuumlr şir-ket kurmak amacıyla parasını bir tuumlccara veya zanaatkacircra veren kişi paranın muumllkiyetini devretmiş olmaz tuumlccarın bu parayla yapacağı spekuumllasyonla-rın veya zanaatkacircrın işlerinin riskine dahil olur ve neticede yasal olarak pa-rasından kazanılan kacircrın kendisine ait olan kısmını isteyebilir

D TARİH İLAHİYATI

Piskopos Otto von Freising (1114-1158) Avusturyarsquonın koruyucu azizi (patron saint) III Leopold ile Alman İmparatoru IV Henryrsquonin kızı Agnesrsquoin oğlu bir diğer Alman İmparatoru III Conradrsquoın uumlvey kardeşi olup doumlneminin en buumlyuumlk Alman din adamlarından biri sayılır Paris Uumlniversitesinrsquode okumuş Morimontrsquotaki Cistercian Manastırının başkeşişi ve Freising Piskoposu olmuş uumlvey kardeşinin kumandasında Selahattin Eyyubirsquonin Kuduumlsrsquouuml almasıyla sonuccedillanan İkinci Haccedillı Seferine katılmış Eskişehir yakınlarında (Dorylaeum) Selccediluklu orduları karşısında yaşanan hezimete tanık olmuştur Evrensel Tarihin 1146 Yılına Kadar Kaydı (veya kendi tercih ettiği adıyla İki Şehrin Tarihi) adlı eserinde ortaya koyduğu kendi tarih felsefesinin ana hat-larını buumlyuumlk oumllccediluumlde Aziz Augustinersquoin Tanrırsquonın Şehri ve Paulus Orosiusrsquoun pagan-ları hedef alarak yazdığı Acircdemrsquoden 417 yılına kadarki tarihi oumlzetleyen Tarihin Yedi Kitabı adlı eserlerine borccedilludur Ailevi bağlantıları Piskoposrsquoun başlıca enformasyon kaynakları olup tarihi ayrıntılarda guumlvenilirliği tam olmamakla birlikte betimleme-lerinin canlı ve renkli olduğu kabul edilir Hıristiyan ilahiyatının ccedilekişmeli konularını


273

ldquoşerrdquo olarak nitelendiren yazarın ccediloumlzuumlmleme hususunda gayretli olmadığı duumlşuumlnuumll-mektedir

1 İki Şehir

Piskopos Otto Von Freising

İlk Kitaba Oumlnsoumlz Duumlnyevi ilişkilerin değişime tabi olmalarını ve raslan-tısallıklarını ve bunların duumlzensiz ve değişik meselelerini kalbimde uzun suumlre ve sıklıkla tarttıktan sonra bilge bir kişinin zamana ait şeylere hiccedilbir şekilde bağlanmaması gerektiğini bildiğim halde sadece akıl yuumlruumltme yete-neğiyle onlardan kaccedilmak ve kurtulmak gerektiğini anladım Ccediluumlnkuuml bilge bir kişi olmak kısmen doumlnen bir tekerlek gibi doumlnuumlp durmak değil kendi guumlccedil-leri sayesinde sağlam ve kararlı durmaktır Şeyler suumlrekli değiştiğine ve hiccedil durmadığına goumlre akıllı hangi adam bilge kişinin onlardan ayrılıp o sakin ve ebediyete kadar yerinde duracak şehre gitmesi gerektiğini inkacircr edebilir ki Bu şehir Tanrırsquonın şehridir cennet Kuduumlsrsquotuumlr Tanrırsquonın ccedilocuklarının misa-fir oldukları bu uumllkede zamanın getirdiği ccedilalkantıların zulmuuml altındayken Babillilerin esareti altındaymış gibi iccedil ccedilekerek hatırladıkları yerdir Aslında iki şehir vardır -biri zamanın diğeri sonsuzluğun biri duumlnyevi diğeri ilahi biri Şeytanrsquoın diğeri Mesihrsquoin- dini yazarlar ilkinin Babil ikincinin Kuduumls olduğunu ilan etmiştir

Ama Yahudi olmayan (Gentile) birccedilok yazar eski adamların buumlyuumlk kah-ramanlıklarını (ve onların beğenilen bu erdemlerinin birccedilok delilini) gelecek nesillere aktarmak iccedilin bu iki şehir hakkında bu kadar ccedilok şey yazmışken insanoğlunun sefaletini anlatmayı bizlere yazarlarımızın huumlkmuumlne bırak-mışlardır Bu alanda Pompeius Trogus Justinus Cornelius [Tacitus] Var-ro Eusebius Hieronymus Orosius Jordanes ve ccedilok sayıda benzerinin uumlnluuml eserleri mevcuttur uumlstelik sayması ccedilok uzun suumlrecek kadar fazla takipccedilileri vardır akıllı bir okuyucu tuumlm bunların yazdıklarında beşeri felaketlerden oluşan yuumlrekler acısı trajedilerin tarihccedilesini pek fazla bulamaz Bu duru-mun kesinlikle Yaratıcırsquonın bilgece ve doğru bir takdirine uygun olarak oluştuğuna inanıyoruz ccediluumlnkuuml insanlar duumlnyevi ve geccedilici şeylere bağlanmak iccedilin aptalca bir tutku hissettiklerinden kendilerinin değişmesinden ccedilok kor-kar hiccedilbir şeyden olmasa bile yaratıkların bu geccedilici hayatın sefaletinden Yaratıcırsquonın bilgisine youmlnlendirilmesinden korkarlar Ama biz kendimizi sanki zamanın sonu gelmiş gibi konuşlandırmış fanilerin sefaletini yukarda adı geccedilen yazarların kitaplarından okumaktansa kendi doumlnemimizi yaşadı-ğımız tecruumlbelerin sonuccedilları olarak goumlrmekteyiz Diğer şeyleri goumlz ardı etsek


274

bile Danielrsquoin Yunanlıların deyimiyle savaşla boyun eğdirilmiş buumltuumln bir Duumlnya uumlzerinde tek egemenliğe dayalı monarşisine bakarak demirle karşı-laştırdığı Roma İmparatorluğu yaşadığı birccedilok dalgalanma ve değişim neti-cesinde oumlzellikle buguumln en asil ve en oumlnemli değildir neredeyse en sonda-dır Şairin dediği gibi ldquoGoumlrkemli adının bir goumllgesi kaldı geriyerdquo

Şehirden [Roma] Yunanlılara [Bizans İmparatorluğu] Yunanlılardan Franklara Franklardan Lombardlara Lombardlardan Alman Franklarına geccedilen imparatorluk zamanaşımı neticesinde sadece yıpranıp yaşlanmakla kalmadı ayrıca bir zamanlar puumlruumlzsuumlz bir ccedilakıl taşı gibiyken suyun iccedilinde bir o yana bir bu yana yuvarlanarak kirlendi ve hasar goumlrduuml Bu yuumlzden ba-his konusu duumlnyanın en buumlyuumlk guumlcuuml bile olsa duumlnyanın sefaleti ortaya ccedilıkar Romarsquonın yıkılışı buumltuumln yapının ccediloumlkuumlşuumlnuumln belirtisidir

Ama insan guumlcuuml değişebiliyorsa insani bilgeliğin bile yanılmaya meyil-li olduğunu goumlrmek neden şaşırtıcı olsun Eflacirctunrsquoun da ifade ettiği gibi Mısırrsquoda Yunan filozoflarını bile ccedilocuksu ve olgunlaşmamış goumlren buumlyuumlk bir bilgelik olduğunu okuyoruz Kanun Koyucu Yehovarsquonın ldquoiki arkadaş gibi yuumlz yuumlze konuştuğurdquo (Mısırrsquodan Ccedilıkış 3311) ve ilahi bilgelik ile doldurdu-ğu Musa bile Mısır bilgeliğini oumlğrenmekten utanmamıştı Tanrı tarafından ldquomilletlerin babasırdquo olarak belirlenmiş o buumlyuumlk atamız Keldanilerin oumlğretisi ile eğitilmiş ve bilgelikle donatılmış İbrahim bile Tanrı tarafından ccedilağrıldı-ğında eski yaşam biccedilimini [oumlrneğin Mısırrsquoa gitmek] terk etmesine rağmen bilgeliğini terk etmemiştir O buumlyuumlk sadece bilgeliğiyle değil Yeşeyarsquonın soumlz-leriyle ldquoKeldanilerin yuumlce gururu krallıkların en guumlzelirdquo (Yeşeya 1319) olan Babil de baykuşların mihrabına yılanların ve devekuşlarının evine suumlruumln-genlerin pusu mekacircnına onarılması muumlmkuumln olmayan bir yere doumlnuumlştuuml Mısırrsquoın da buumlyuumlk oranda yaşanmaz ve geccedililmez bir yer olduğu soumlyleniyor Dikkatli bir tarih oumlğrencisi oumlğretinin Mısırrsquodan Yunanlılara sonra Romalıla-ra ve neticede Galyalılara ve İspanyollara geccediltiğini goumlruumlr Boumlylece tuumlm insani kabiliyet veya oumlğretilerin Doğursquodan kaynaklanıp Batırsquoda son bulduğu goumlz-lendiğinde insanoğluna dair her şeyin geccedilici ve fani olduğu anlaşılacaktır Bunu Tanrırsquonın inayetiyle aşağıda daha ayrıntılı accedilıklayacağız

Madem duumlnyanın değişken doğası boumlylece ispatlandı ve bir delil haline geldi Tanrırsquonın inayetiyle Babil halkının sefaletini Kuduumls halkının uumlmit-le beklediği ve bu hayatta da biraz zevkini suumlrmeyi hak ettikleri Mesihrsquoin Krallığırsquonın goumlrkemini de anlatabileceğim bir tarih kitabı yazmanın gerekli olduğunu duumlşuumlnduumlm Bu yuumlzden Tanrırsquonın bana bahşettiği yetenekler doğ-rultusunda Babil şehrinin muumlcadelelerini ve sefaletini kendi zamanımız-daymış gibi kaydetmek istiyorum Ayrıca diğer şehre ilişkin uumlmitlerimiz konusunda da sessiz kalmayacağım Kutsal Kitaprsquotan alabildiğim ipuccedillarını


275

anlatacağım ve duumlnyevi şehirde kalanlardan da bahsedeceğim Bu ccedilalışma-da Kilisersquonin Augustinersquoin ve Orosiusrsquoun şerefli ışıklarını takip edeceğim onların ccedileşmesinden benim konuma ve amacıma uygun ne varsa almayı planladım Bunlardan biri [Augustine] o goumlrkemli Tanrırsquonın Şehrirsquonin kay-nağını ve gelişimini guumlccedilluuml ve etkili biccedilimde anlatmış ve sınırlarını ccedilizmiştir duumlnya vatandaşlarına nasıl dağıldığını accedilıklamıştır ve duumlnya vatandaşları-nın ve prenslerinin farklı doumlnemlerinde hangi vatandaşların veya prensle-rin egemen olduğunu goumlstermiştir Diğeri [Orosius] kibirli mırıltılara cevap vermek iccedilin Hıristiyanlıktan oumlnceki zamanları tercih etmiştir ve duumlnyanın yaratılışından kendi zamanına kadar yaşanan dalgalanmaları ve insanın yuumlceliğinin sefil sorunlarını savaşları ve savaşların risklerini tahtların el değiştirmelerini anlatan ccedilok değerli bir tarih yazmıştır Onların adımlarını izleyerek tarihin izini kaybetmeyecek biccedilimde İki Şehirrsquoden bahsedeceğim boumlylece ciddi okuyucu dengesiz karakterlerin sebep olduğu sayısız sefalet sebebiyle duumlnyevi olaylarda nelerden uzak durmak gerektiğini goumlzlemleye-bilir ccedilalışkan ve oumlzenli bir araştırmacı tuumlm muğlaklıklardan uzak biccedilimde geccedilmişte olmuşların kayıtlarını bulabilir

Bu kadar buumlyuumlk bilge ve yetenekli adamın ardından yazma konusundaki cehaletime rağmen bu işi yaptığım iccedilin eleştirilmemem gerektiğini duumlşuumlnuuml-yorum ccediluumlnkuuml hem uzun uzun ve ccedilok ayrıntılı olarak yazdıkları şeyleri oumlzet-ledim ve kaba bir biccedilimde de olsa onların zamanından bu yana duumlnya vatan-daşlarının Tanrırsquonın Kilisesirsquonin yararına yahut zararına gerccedilekleştirdiği iş-leri ayrıntılı olarak anlattım Hiciv yazarının aşağıdaki mısrasına dayanarak bana saldırılmasını hak ettiğimi de sanmıyorum

Eğitimli ya da eğitimsiz hepimiz her yerde yazar veya şairiz

Ccediluumlnkuuml duumlşuumlncesizlik veya havailik sebebiyle değil cahilliği her zaman affettiren adanmışlık yuumlzuumlnden uygun eğitim almamış olmama rağmen boumly-lesine ccediletin bir goumlrevi uumlstlenmeyi kabul ettim Ayrıca kimse beni buguumlnkuuml acircdetlerle karşılaştırıldığında inanılmaz goumlruumllen bazı meselelerde yanlışa duumlşmekle succedillamakta haklı olmaz ccediluumlnkuuml hafızamızda hacirclacirc taze olan olay-lar iccedilin bile guumlvenilir kişilerin yazdıkları dışında hiccedilbir şey kaydetmedim kaydettiklerim ise birccedilok bilginin sadece bir kısmıdır Bu kişilerden bazıları eserlerinde havarilere oumlzguuml sadeliğe ilişkin fikirlerini korumuş olsalar bile onları hor goumlren bir bakış accedilısını benimsememeliyim ccediluumlnkuuml taşkın bir zekacirc bazen hatalara neden olabilir ve bu yuumlzden iccedilten bir nezaketsizlik her zaman gerccedileğin arkadaşıdır

Madem bir şehrin tekinsizliğindeki keder yuumlkluuml insanlardan ve diğe-rindekilerin kutlu bekasından bahsedeceğiz bu duumlnyanın ccedilalkantısına ve


276

karmaşasına sabırla katlanan ve kendi goumlruumlntuumlsuumlyle diğer şehrin keyifli hu-zurunu ccediloğaltan ve yuumlcelten Tanrırsquoyı memnun edecek şeyler soumlyleyebilmek amacıyla yardımına mazhar olmak iccedilin Tanrırsquoya yalvaralım

Uumlccediluumlncuuml Kitabın Oumlnsoumlzuuml Soumlzuumlmuuml unutmadım sevgili biraderim bece-rebildiğim kadarıyla Caesar Octavianus doumlnemine kadar getirdiğimiz İki Şehirrsquoe ilişkin tartışmayı tamamlamakta teredduumlt etmeyeceğim oumlzellikle şimdi Hıristiyanlık doumlnemine geldiğimize goumlre Tanrırsquonın inayetiyle daha is-tekli olarak anlatacağım ccediluumlnkuuml artan inanccedillılar sayesinde Tanrırsquonın Şehri hakkında daha fazla konuşabileceğim Şimdiye kadar elimde daha ccedilok duumln-ya halkları hakkında bilgi olduğundan Mesihrsquoin halkı hakkında soumlyleyecek ccedilok az şeyim vardı ccediluumlnkuuml ilk insandan Mesihrsquoe kadar neredeyse tuumlm duumln-ya (bazı İsrailoğlu kabileleri hariccedil) hatalar yuumlzuumlnden yoldan ccedilıkmış boş ve batıl inanccedillara teslim olmuş iblisin taklitccedili marifetleriyle tuzağa duumlşmuumlştuuml ve insanlar duumlnyanın zahmetleriyle uğraşıyor bu duumlnyanın prensine karşı şeytanın liderliğinde savaşıyorlardı ldquoAma zaman dolunca Tanrı oumlz Oğlursquonu goumlnderdirdquo (Galatyalılar 44) O hayvanlar gibi yolu izi belirsiz dolambaccedillı yerlerde dolanan oumlluumlmluuml insanları yeniden doğru yola sokacaktı Kendisi in-san biccedilimine girerek oumlluumlmluuml insanları doğru yola ccedilağırdı O tamamen yanlış yola girenleri aklın ışığına ccedilağırmak iccedilin kendini gerccedilek olarak goumlsterdi O mahvolmakta olanları değiştirmek iccedilin kendisini gerccedilek yaşam olarak bildir-di ve ldquoYol gerccedilek ve yaşam Benrsquoimrdquo (Yuhanna 146) dedi aslında şoumlyle di-yordu ldquoYoldan ccedilıkmış biccedilimde yuumlruumlyorsunuz bana gelin ccediluumlnkuuml yol Benrsquoim Bu yola korkusuzca girebilirsiniz anlayın ki gerccedilek Benrsquoim Yolculuk iccedilin tedariğiniz yoksa fark etmelisiniz ki yaşam Benrsquoimrdquo ()

Ancak şu soruyu sormak da muumlmkuumlnduumlr Tuumlm insanlığın Kurtarıcısı neden Pavlusrsquoun ldquozaman doluncardquo (Galatyalılar 44) dediği ccedilağın sonun-da doğdu ve buumltuumln Yahudi olmayan duumlnyanın ccedilağlar boyunca inanccedilsızlık guumlnahıyla mahvolmasına izin verdi Oumlluumlmluumllerin ccediluumlruumlyebilir etiyle kap-lanmış olanlardan hangisi bu duumlzenin Tanrırsquonın huumlkuumlmlerinin en derin ve adil hazinelerinde gizli olan sebebini sorgulamaya cuumlret edebilir Havarinin ldquoTanrırsquonın zenginliği ne buumlyuumlk bilgeliği ve bilgisi ne derindir Orsquonun yargıları ne akıl ermez yolları ne anlaşılmazdırrdquo (Romalılar 1133) dediğini bildi-ği halde kim buna cuumlret edebilir O zaman ne yapmalıyız Anlamıyorsak sessiz durmamız gerekir mi Bu durumda iftiracılara kim cevap verecek saldırganların karşısında kim duracak ve her şeyden oumlnemlisi tartışmayla ve kelimelerin guumlcuumlyle iccedilimizdeki inancı yok etmek isteyenleri kim yalan-layacak Ayrıca Tanrırsquonın gizli oumlğuumltlerini anlayamıyoruz ancak suumlrekli bu oumlğuumltleri accedilıklamayı deniyoruz Anlayamadığımız şeyleri accedilıklamaya mı ccedila-


277

lışıyoruz Accedilıklamalar oluşturmaya ccedilalışıyoruz insani accedilıklamalar elbet-te yine de Tanrırsquonın kendi accedilıklamasını hacirclacirc anlayamayabiliriz Teolojik meselelerden bahsederken bir karar vermemiz gerektiğinde bu meselelere uygun bir dilimiz olmadığından sadece insan olduğumuz iccedilin kendi te-rimlerimizi kullanıyoruz ve oumlluumlmluuml ifadelerle Yuumlce Tanrırsquodan bahsediyoruz ccediluumlnkuuml Orsquonun bizim oluşturduğumuz formuumllleri anladığından kuşkumuz yok Ccediluumlnkuuml Orsquondan Yaratanrsquodan daha iyi kim anlayabilir ki Neticede Tan-rı tarif edilemez ama Orsquonu oumlvmemizi arzular Tarif edilemez olduğundan ancak belirli bir uumlslupla Orsquonu tarif etmek muumlmkuumlnduumlr Augustinersquoin dediği gibi terimlerdeki bu ccedilelişki soumlzluuml tartışmalarla değil sessiz bir inanccedilla daha kolay ccediloumlzuumlluumlr Bir başkası da şoumlyle demiştir ldquoSoumlzlerin oumltesindekine sessizlik vasıtasıyla huumlrmet edelimrdquo

Havarinin dediği gibi eğer ldquoTanrı gazabına hedef olup mahvolmaya ha-zırlananlara buumlyuumlk sabırla katlandırdquoysa (Romalılar 922) eğer Kilisesinde kendi iyiliğinin zenginliğini accedilığa vurmayı arzuluyorsa duumlnya şehrinin ken-di iradesiyle istediği gibi kullanabileceği upuzun fani bir zenginliğe sahip olmasına izin vermesi dolayısıyla Orsquonu kınayamayız ccediluumlnkuuml ya o şehri kendi youmlntemlerine terk etmiştir ya da kendi seccediltiği insanları o duumlnya şehrinin farkıyla cezalandırarak kendi iyiliğinin zenginliğini accedilığa vurmaktadır Bir yandan eğer O tuumlm insanların her olayda istedikleri gibi davranmalarına izin verirse Orsquonu succedillamaları adil olmaz diğer yandan kendilerine zarar verecek şeyler yapmalarına izin vermeyerek ve boumlylesi niyetlerin gerccedilekleş-mesini engelleyerek paha biccedililemez luumltfunu bahşettiği kişilerin Orsquona şuumlkret-mesi ve saygı goumlstermesi gerekir O eğer luumltfunu adilce bahşetmiyorsa Orsquonun adil olmadığı soumlylenemez o paha biccedililemez luumltfunu istediği kişiye verdiğin-de bile sadece Orsquonun merhametli biccedilimde hareket ettiğine inanmak gerekir Bu yuumlzden geccedilmişte onları guumlnaha zorlayarak değil ama onlara bu amaccedilla kendisinin olanı vermeyerek insanlığı terk ettiyse oumlrneğin nelerden uzak durmaları gerektiğini anlatan Kurtarıcılarına şuumlkretmeleri gereken sonraki nesillerden oumlnce geccedilip gidenleri hem kendi başlarına O olmadan neler ya-pabileceklerini hem de Kurtarıcılarının merhameti sayesinde nelere sahip olduklarını oumlğrenmeleri iccedilin kendi iradelerine terk ettiyse sonrakilere Orsquonu sevmeleri iccedilin yeterince sebep vermesine rağmen oumlncekiler tarafından succedil-lanması muumlmkuumln değildir

Mesihrsquoin diğer ccedilağlarda değil de bu ccedilağda yani altıncı ccedilağda doğmak istemesinin bir sebebi daha vardır Bu ccedilağda duumlnya Romarsquonın huumlkmuuml al-tında birleşmiş ve Augustus Ceasar tarafından bir buumltuumln olarak organize edilmiştir İlk ebeveynlerimizin cennetin keyiflerini bizden uzaklaştıran guuml-nahının kefaretini oumldemek iccedilin ete kemiğe buumlruumlnmeyi istemiş olsa da kuumlfuumlr


278

topraklarında yaşamayı tercih etmesi kendi iradesiyledir bunun altıncı ccedilağ-da gerccedilekleşmesi en uygunu olmuştur ccediluumlnkuuml O ilk insanı da altıncı guumlnde yaratmıştır İnsanlığın daha oumlnceki ccedilağlarında ete kemiğe buumlruumlnmesi de uy-gun olmazdı Ccediluumlnkuuml bu guumlnahkacircr ebeveynlerden olma insanlar itaatsizlikle sakatlanmış doğaları sebebiyle koumltuumlluumlğe daha eğilimliydi ve akıl yuumlruumltme guumlccedillerini henuumlz kullanamıyorlardı ve vahşi hayvanlar gibi dolanıyorlardı -onların iccedilindeki doğal iyilik gizlenmişti- bu insanlara birbirleriyle dost-ccedila yaşamayı oumlğretmek kanunlarla kalıba doumlkmek erdemlerle suumlslemek ve aklın ışığıyla aydınlatıp onlara gerccedileğin bilgisini vermek muumlmkuumln değildi Bu yuumlzden en utanccedil verici hikacircyelere ve daha da utanccedil verici hareketlere en gaddarca ifadelere ve daha da gaddarca fiillere sahibiz tuumlm bu oumlnce-ki doumlnemlere ait şeylere ldquoyeterrdquo diyorum İnsanlar akıldan yoksun gerccedileği anlamaları olanaksız kanunla ve adaletle tanışmamış bir halde iken Hz İsa tarafından sunulan hayata ilişkin yasaları ve yuumlce huumlkuumlmleri nasıl an-layacaklardı Bu yuumlzden onların zekacirclarını beslemek iccedilin oumlnce daha uygun olan Yasa verildi daha bebek olan duumlnyayı katı yemekle değil suumltle bes-lemek gerekiyordu Daha sonra yaşı buumlyuumlduumlkccedile ve kısmen insanların bir arada yaşamaları kısmen yasa oluşturmak iccedilin kendi bilgeliklerini bir araya getirmeleri kısmen de filozofların oumlğretileri ve bilgeliği sayesinde ilerleme kaydedildikccedile herkesin Kurtarıcısının vuumlcuda gelmesi ve duumlnya iccedilin yeni bir yasa oluşturması iccedilin uygun zaman geldi daha oumlnce soumlylediğim gibi tuumlm duumlnya Romalıların guumlcuumlne boyun eğmişti filozofların bilgeliği ile şekillen-dirilmişti ve insanların zihinleri doğru yaşamaya ilişkin yuumlce huumlkuumlmleri anlamaya daha uygundu

Sekizinci Kitap Bu sekizinci kitapta uumlccediluumlncuuml aşamayı anlatmak kaldı En adil Yargıcın huumlkuumlm guumlnuumlnde her iki şehrin de davasını goumlreceği zaman bir şehrin en yuumlksek kutsallığa sahipken diğerinin nasıl başarısız olacağı ve en buumlyuumlk sefalete duumlşeceği aşama Ccediluumlnkuuml Suumlleymanrsquoın da dediği gibi ldquoYuumlrek-teki gururu duumlşuumlş alccedilakgoumlnuumllluumlluumlğuuml ise onur izlerrdquo (Suumlleymanrsquoın Oumlzdeyişle-ri 1812) bu yuumlzden bir oumlnsoumlzle Orsquonun şehrinin goumlrkeminden oumlnce hangi utanccedilları yaşayacağını koumltuuml şehrin yıkılmadan oumlnce Deccalrsquoin emrinde nasıl geccedilici bir yuumlceliğe sahip olacağını anlatmalıyım ndash muumlmkuumln olduğunca guuml-venilir kitaplar sayesinde bazı sonuccedillara varmaya ccedilalışacağım Bu yuumlzden zulmuumln yoğun karanlığından sonra ebedi huzurun ebedi guumlnduumlzuuml ccedilok keyif-li gelecektir ve bu duumlnyanın onaylayan guumlluumlşuumlnden sonra gelecek acı veren cezalar fırtınası ve ebedi gece ccedilok korkunccedil olacaktır o goumlrkeme ilişkin umut buguumlnkuuml acıları hafifletirken kıyamet korkusu kayıp giden duumlnyevi zevkle-rin (eğer boumlyle bir şey varsa) değerini duumlşuumlrecektir


279

() Zuluumlm uumlccedil buccediluk yıl suumlrecek -Tanrırsquonın vekillerine goumlre tam olarak bu kadar- ve oumlrtuumlluuml biccedilimde yuumlruumltuumllecek tam da peygamberin dediği gibi ldquoBir vakte vakitlere yarım vakte kadarrdquo (Daniel 725) Vahyin otoritesinde daha da accedilık biccedilimde bildirilmiştir ldquoKutsal kenti kırk iki ay boyunca ayaklarıyla ccediliğneyecek olan uluslara verildirdquo (Vahiy 112) Efendimiz zulmuumln buumlyuumlkluuml-ğuuml nedeniyle seccedililmiş olanların iyiliği iccedilin en merhametli yargıccedil tarafından bu kısa zamanın verildiğini soumlyler ldquoO guumlnler kısaltılmamış olsaydı hiccedil kimse kurtulamazdırdquo (Matta 2422 Markos 1320)

O dinsiz şehrin başı vurulduğunda Yahudilerin o inanmayanların ira-delerinin kandırıldığını goumlreceklerine ve dine doumlneceklerine inanılır pey-gamberin aşağıdaki soumlzleri de buna işaret eder ldquoİsrailoğullarının sayısı de-nizin kumu kadar ccedilok olsa da ancak pek azı kurtulacakrdquo (Romalılar 927) Bunun ardından bir pişmanlık zamanı gelecektir -bu zamanın uzunluğu tuumlm oumlluumlmluumllerden saklanmıştır Daha sonra oumlnceden soumlylenen tuumlm şeyler tamamlandığında ve guumlneşte ayda yıldızlarda ve denizde acayip işaretler ortaya ccedilıktığında- tuumlm insanlar tuumlm duumlnyanın başına bundan sonra gele-ceklerin beklentisiyle korkudan bayıldığında ndash koumltuuml şehrin yıkımı Mesihrsquoin şehrinin yuumlkselişi ve Tanrırsquonın guumlnuuml yakındır Tanrırsquonın kullarını tatlılıkla teselli eden gerccedilek haber şoumlyle der ldquoBu olayların gerccedilekleştiğini goumlrduumlğuumlnuumlz-de bilin ki Tanrırsquonın Krallığı yakındırrdquo (Luka 2131) Şuumlphesiz Krallık ldquohırsız gece nasıl gelirse oumlyle gelecektirrdquo (yani goumlruumlnmeden) (1Selanikliler 52) yine Efendimizin soumlzlerine goumlre insanlar yiyecek iccedilecek evlenecek ve evlendiri-leceklerdir (Matta 2438) Bu sorunların Yaratıcırsquonın bilgelikle dolu basireti sayesinde zalimce değil bilgece boumlyle duumlzenlendiğine ve Yargıcın gelişinden dolayı dehşet iccedilinde olacağımıza ve hesap vereceğimize inanmamız gerekir

() Bu şeyler gerccedilekleştiğinde Efendimiz kuşkusuz yargılamak ve iki şeh-rin nihai değerlendirmesi iccedilin gelecektir Ayrıca yargılamak iccedilin daha oumlnce yargılanmak uumlzere geldiği biccedilimde gelecektir alccedilakgoumlnuumllluuml biccedilimde canlı bir insan olarak geldiğinde kibirli bir kafayla onu kuumlccediluumlmseyenler adil ol-masına karşın Orsquonu sert bir yargıccedil olarak goumlreceklerdir Elimizde bu konuda bir de kehanet vardır ldquoBedenini deştiklerine bakacaklarrdquo (Yuhanna 1937 Zekeriya 1210) Ccediluumlnkuuml ldquoBabardquo şahsen yargılamayacaktır ldquoBuumltuumln yargılama işini Oğulrsquoa vermiştirrdquo (Yuhanna 522) boumlylece (masum olmasına rağmen) her tuumlrluuml hakarete maruz kalan ve ccedilarmıha gerilen Oğlursquonu ldquogoumlkteki yerdeki ve yer altındaki her şeyinrdquo (Filippililer 210) Efendisi yapmış ve Orsquonu ldquooumlluumlle-rin ve dirilerin yargıcı olarak atamıştırrdquo (Elccedililerin İşleri 1042) Orsquonun insan biccedilimindeki vuumlcudu duumlruumlst olanlara merhametli goumlruumlnuumlrken koumltuuml olanlara o daha oumlnce muğlak ve hor goumlrmeyi hak edermiş gibi goumlruumlnen halinin aksine daha parlak ve korkunccedil goumlruumlnecektir


280

() Şimdi o uumllkenin kutsallığının ne olduğunu sorgulamalıyız Ruhla-rın bedenlerden sıyrıldıktan sonra veya ruhani bedenler elde ettiklerinde ve meleksi ruhlardan ne saflık ne de derece bakımından duumlşuumlk olmadıklarında insanların yaşarken zevk aldığı harici şeylerden zevk alacaklarını duumlşuumlnme-meliyiz Buna goumlre Kutsal Kitap onların ruhlarının ccediliccedileklerden veya yeşil ccedilayırlardan keyifli yerlerden kuşların oumltuumlşuumlnden guumlzel kokulu şeylerden (tarccedilın ve sakız gibi) etkilendiğini ve bunlarla yenilendiğini soumlylediğinde boumlylesi bir ifade accedilıkccedilası duumlnyevi değil ruhani olarak yorumlanmalıdır Ama yine de sert değil yumuşak besinlerle beslenmesi gereken anlama guumlcuuml za-yıf ve ruhani zevkleri anlayamayacak basit insanların iyiliği iccedilin bu şeyler bazı oumlğretmenler tarafından basit insanların goumlruumlnuumlr şeyler yoluyla goumlruumln-meyen şeyleri keşfetmesi iccedilin kullanılır Azizlerin kutsanmışlığı da bu du-rumda Yaratıcılarının elindedir Efendimizin soumlylediğine goumlre ldquoSonsuz ya-şam tek gerccedilek Tanrı olan Seni ve goumlnderdiğin Hz İsa Mesihi tanımalarıdırrdquo (Yuhanna 173) elbette buna ikisinden [Baba ve Oğul] gelen ldquoKutsal Ruhurdquo ifadesini de eklemeliyiz Bu yaşam ebedidir O en saf kutsanmışlık dışında hangi sebeple yaşam ebedi olacaktır Hayat geccedilici olsa kutsanmazdı ccediluumln-kuuml nihayetlenecek olması nedeniyle endişeye sebep olurdu Yineleyelim ne kadar uzun suumlrerse suumlrsuumln hayat her tuumlr ıstıraptan uzak ve mutlulukla dopdolu değilse ya da herhangi bir kusurla bozulmuşsa kutsal sayılamaz Bu yuumlzden bu hayat ebedi ve kutsanmıştır kutsanmış ve ebedidir ldquoTek ger-ccedilek Tanrı olan Seni ve goumlnderdiğin Hz İsa Mesihi tanımalarıdırrdquo (Yuhanna 173) Kutsanmışlığın mutluluğunun ebediyet bilgisi olduğunu soumlylediğine dikkat edelim Bu hayatta azizlerin zorlukla ldquobir aynadanrdquo ve ldquobir bulma-cadanrdquo algılayarak goumlrduumlğuuml ilahi doğayı anlamak iccedilin bazı kişilerin gayret etmesi boşunadır ccediluumlnkuuml bu doğanın ancak gelecek yaşamda goumlruumllebilece-ği ve tamamen anlaşılabileceği vaat edilmiştir Bu yuumlzden azizler Tanrırsquonın insanı tamamen kendinden geccediliren ebedi olarak kutsanmış goumlruumlntuumlsuumlnden zevk alır vaizin dediği gibi ldquoYasayı koyan onları kutsar gittikccedile guumlccedillenirler Sionrsquoda26 Tanrırsquonın huzuruna ccedilıkarlarrdquo (Mezmurlar 847)

26 Vaat edilmiş uumllke veya Kuduumls anlamında kullanılan bir yer adı (ccediln)

281

II

ORTA CcedilAĞ DUumlŞUumlNCE VE PRATİĞİ

A ERKEN ORTA CcedilAĞ

Batı Avruparsquoda 400 ila 1100 yılları arasında yaşananlar tek bir olumsuz tamlama ile yani ldquoKaranlık Ccedilağrdquo olarak adlandırılamaz Hiccedil kuşkusuz bu doumlnemde yaşamı sadeleştirmeye basitleştirmeye doumlnuumlk birccedilok değişim de yaşandı Bazı Roma şehir-leri terk edildi şehirlerde yaşamayı suumlrduumlrenler guumlvenliği guumlccedilluuml geccedilmişlerinin taş duvarları arasında aradı imparatorluğun bir zamanlar işlek olan ticaret yolları kulla-nılmaz oldu ve Avrupalıların oumlnemli bir boumlluumlmuuml kırsalda yaşamaya başlayıp toprağın (doğanın) yasalarına tabi oldu Ve buumltuumln bunların vuku bulduğu yuumlzyıllar boyunca eşdeğer oumlnemi haiz iki siyasi gelişmedeğişim gerccedilekleşti 1) Oumlrguumltccediluuml ve merkeziyet-ccedili Roma buumlrokrasisinin yerini iptidai yerel youmlnetimler aldı 2) Kilise yetkilileri veya piskoposlar pek ccedilok yerde youmlnetim sorumluluğu uumlstlendi

Kilise doumlnemin uumlretici guumlcuumlyduuml Nitekim Batı duumlnyasının belli başlı tuumlm kurumla-rı Kilisersquoden neşet etti Roma Başpiskoposu kendini tuumlm Hıristiyanların ruhani lideri ilan etmiş Papalığı On Birinci yuumlzyılın sonlarında Orta ve Batı Avrupa genelinde de kabul goumlruumlr olmuştu Piskoposlar yuumlzlerce yıl boyunca pek ccedilok boumllgede yerel halka hem vali hem rahip olarak hizmet etmiş sevgi ve saygı odağı haline gelmişlerdi Her yerde manastırlar accedilılmıştı Şiddetin huumlkuumlm suumlrduumlğuuml yuumlzyıllar boyunca keşişler bu manastırlarda fakir fukarayı himaye etmiş muhteşem kiliseler kurmuş ve ilmi (dinsel oumlğretiyi) koruyarak suumlrduumlrmuumlşlerdi Aynı suumlreccedilte daha sofu olanları Almanya İngil-tere İrlanda ve İskandinavyarsquonın vahşi doğasına girip buralarda yaşayan dinsizleri barışccedilıl mesajlarla Hıristiyanlığa kazandırma gayretine duumlşmuumlştuuml Bu Hıristiyanlar ki ccediloğu Alman koumlkenliydi daha baştan itibaren Akdeniz havzasındaki Roma medeni-yetinin ldquoAvruparsquoya yayılmasında oumlncuuml rol oynadılarrdquo Ccedilalışmaları medeniyetin barbar halklara nuumlfuz etmesinde o kadar başarılı oldu ki soumlz konusu doumlnemi ldquoKaranlık Ccedilağrdquo olarak adlandırmak kanaatimce haksızlık olur

Kilise mensupları huumlkuumlmet etme ve soumlmuumlrgeleştirme faaliyetlerinin yanı sıra eği-tim sorunuyla da uğraştı Bunlar Beşinci yuumlzyılın sonlarında Batırsquodaki Roma koumlkenli


282

youmlneticilerin ccediloğunun yerini alan savaşccedilı Almanları ıslah edip onlara soumlz geccedilirmeye ccedilalıştılar Doumlnemin Almanlar tarafından itibar goumlren değerler sistemi Nibelungen veya Rolandrsquoın Şarkısı gibi epik şiirlerde goumlzlenir Bu şiirler vuku bulduğunu iddia ettikleri olaylardan yuumlzlerce yıl sonra yazılmış olsa da soumlz konusu değerler sisteminin baskın biccedilimde savaşccedilı olduğuna işaret ediyor olmaları itibariyle değer taşır Nitekim Hıristiyanlığın barış ahlakınınilkesinin accedilıkccedila anlaşılması iccedilin -eğer anlaşıldıysa- ara-dan yuumlzyıllar geccedilmesi gerekmiştir

Her şeye rağmen Rolandrsquoın oumlnderi Charlemagne (742-814) bir cihanşuumlmul Hı-ristiyan krallığı kurma girişiminde bulundu Kilisersquonin etkisiyle şekillenen politikaları ve tutumu Hıristiyan yaşamının birlik ve beraberlik anlayışını benimsediğinin goumlster-gesidir Charlemagne tebaasının zihinsel potansiyelinin geliştirilmesini amaccedillayan temel bir eğitim emretti hiccedilbir Hıristiyanın mağduriyet iccedilindeki bir diğer Hıristiyanı istismar etmesine imkacircn vermeyecek nitelikte ve sağlıklı bir ekonominin maddi oumln şartı olan yatırımlar yaptı yollar ve koumlpruumller inşa ettirdi Charlamagnersquoın huumlkuumlmet etme anlayışı halkın selameti iccedilin ccedilalışmak olsa da ona ve onun kadar başarılı olma-yan haleflerinin hizmetindeki toprak duumlşkuumlnuuml suumlvarilerişoumlvalyeleri iccedilin aynı şey soumlz konusu değildi Ne ki imparatorluk hayalinden hiccedil vazgeccedililmedi

Charlamagnersquonın oumlluumlmuumlnden iki yuumlz elli yıl sonra Avrupa dikkate değer bir ge-lişim suumlrecine girdi On Birinci yuumlzyılın son ccedileyreğinde birkaccedil asırlık feodal muuml-cadeleden sonra Fransa ve Almanyarsquonın buumlyuumlk bir kısmında barış ve bu barışı koruyabilecek nitelikte youmlneticiler baş goumlsterdi Aynı suumlreccedilte Kilise de telkinlerini ve dolayısıyla etkinliğini suumlrduumlrmuumlştuuml Bunun sonucu olarak Birinci yuumlzyılın ikinci yarısında Avrupa buumlyuumlk bir dinsel canlanışa sahne oldu Buna katılanlar kendilerini Kilisersquoye adayıp kiliseler manastırlar yaptırdılar din uğruna savaştılar ve Romarsquodaki papanın soumlzuumlnuuml dinlediler

Ne var ki Roma İmparatorluğu doumlneminden beri ilk kez bu kadar barışccedilıl bir suumlreccedil yaşayan Avruparsquoda Kilisersquonin yuumlksek idealler olarak telkin ettiği iccedil goumlzlem tes-limiyet ve tefekkuumlr oumlğretisiyle duumlnyevi (sekuumller) toplum oumlnderlerinin savaşccedilı soylu-ların tuumlccarların ve prensin ululadığı guumlccedilluuml olmak ccedilalışkanlık gibi erdemler arasında muumlthiş bir gerilim yaşanacaktı

Peter Reisenberg The Traditions of the Western World Rand McNallyampCo Chicago 1967

1 İnsanoğlu Tanrırsquoya Nasıl Hizmet Etmelidir

Erken doumlnemin Batılı Kilise babalarından Buumlyuumlk Gregorius (540-604) etkinliği itibariyle Augustinrsquoten hemen sonra gelir Zengin ve uumlnluuml Romalı bir ailenin ccedilocu-ğudur Babası senatoumlr buumlyuumlk dedesi Paparsquodır (III Felix) Gregorius devlete hizmet etmek uumlzere eğitilir Nitekim 572rsquode Roma valisi (praefectus) yani şehrin en buumlyuumlk


283

memuru ve senato başkanı olur Uumlccedil yıl geccedilmeden buumltuumln bu goumlrevleri bırakır malla-rını dağıtıp evini manastır haline getirir ve altı manastır daha kurarak bir keşiş gibi yaşamaya başlar 579rsquoda diyakoz1 olarak atanır ve Papa II Pelagius tarafından pa-palık elccedilisi (apocrisarius) olarak İstanbulrsquoa goumlnderilir Burada altı yıl kaldıktan sonra İtalyarsquoya daki manastırına doumlner 590rsquoda Papa Pelagiusrsquoun Romarsquoda başgoumlsteren veba salgını nedeniyle oumlluumlmuumlnuuml takiben Papa (I Gregorius) seccedililir Gregoriusrsquoun bu-guumlne ulaşan yazılı eserleri arasında Moral Teşvikler Piskoposluk Hizmetlerine Dair El Kitabı İncil Hakkında Soumlyleşiler Diyaloglar ve olağanuumlstuuml insani ve edebi iccedileriğe sahip olduğu ifade edilen sekiz yuumlz altmış sekiz mektup vardır Bunların arasında kendi devrinde en ccedilok Goumlreve Dair Ahlaki Davranış Kurallarırsquonın okunduğu bilinir Gregoriusrsquoun sadece goumlruumlşleriyle değil Kutsal Yazılarrsquoın tefsiriyle de Kilisersquode bin yıl boyunca kabul goumlrmuumlş bir din adamı olduğu ifade edilir Aşağıdaki belgeden de anlaşılacağı uumlzere duumlnyevi yaşam ile riyazetccedili yaşam ccedilelişkisi Hıristiyanlıkla başlama-dığı gibi bu ccedilelişkinin uumlstesinden gelmeye ccedilalışanlar da sadece Hırıstiyanlar değildir Buna karşın Gregoriusrsquoun riyazet meselesine getirdiği entelektuumlel ccediloumlzuumlm Hıristiyan akidesine uygun olup insanların davranışları uumlzerindeki etkisini Orta Ccedilağ suumlresince suumlrduumlrebilmiştir

Goumlreve Dair Ahlaki Davranış Kuralları

Aziz Gregorius

Aziz Gregorius (540ndash604) kendisinden iki yuumlz yıl oumlnce yaşamış olan Augustin (354ndash430) gibi bir piskopos (daha sonra Papa I Gregorious) ve ilahiyatccedilıdır bu mev-kii durmaksızın muumllke siyasete ve hukuka ilişkin sorunlarla uğraşması gerektiği an-lamına gelmektedir 590rsquoa kadar papalığın idare meclisinde olduğundan İtalyarsquonın buumltuumlnuuml kendisinin yetki alanındaydı ayrıca Bizans ile ilişkiler de kendisinden sorul-maktaydı Papalığın Batı Avruparsquoda yuumlkseldiği bu doumlnemde ruhani bir oumlnder ola-rak kiliseye duumlzenli olarak giden Romalılar ve genel olarak Hıristiyanlığın selameti emniyet altına alınmalıydı Piskoposluk Hizmetlerine Dair El Kitabı Gregoriusrsquoun derin tecruumlbelerinin uumlruumlnuuml olarak ortaya ccedilıktı ve asırlar boyunca piskoposların dav-ranışlarına youmln verdi Oumlylesine oumlnemsendi ki Kral Alfred tarafından Eski İngilizceye dahi ccedilevrildi

Mezar dediğimiz nedir ki Tefekkuumlrle geccedilen bir yaşamda da goumlzlerimiz dış duumlnyaya kapanmıyor mu Boumlyle bir yaşam bizi her tuumlrluuml duumlnyevi arzu-dan saklı tutmuyor mu Onlar dış duumlnyaya goumlzlerini kapamakla tefekkuumlre

1 Papazın yardımcısı olan din adamı


284

goumlmuumllmuumlştuuml Pavlus bu yuumlzden onlara dedi ki ldquoTıpkı bir oumlluuml gibi hayatın Tanrırsquodaki Hz İsarsquoda saklırdquo Duumlnyevi işlere doumlnuumlk aktif yaşam da bir mezar-dır bizi koumltuuml işlerden alıkoymak iccedilin oumlluumlnuumln uumlstuumlnuuml oumlrter gibi oumlrter uumlstuuml-muumlzuuml ama tefekkuumlrle geccedilen muumlnzevi bir yaşam bizi duumlnyevi suumlreccedillerden kopararak daha da iyisini yapar O halde bedenin arsızlığını denetim altına alanlara duumlşen goumlrev bu ilahi youmlntemle zihni terbiye etmektir Bu suumlreccedilte zihni accedilan her ne olursa olsun iccedile doumlnuumlk tefekkuumlruumln uumlstuumlnde ve oumltesinde saklı olana uzanmalıdır Kendini tefekkuumlre vererek yapılması gereken işleri ihmal eden veya elindeki işlerin aciliyeti nedeniyle tefekkuumlruuml bir yana bıra-kan insan iyi bir vaizhatip değildir Bundan dolayıdır ki İbrahim oumllen ka-rısını duumlnyevi yaşama goumlzlerini kapayabilen her iyi vaizinhatibin ruhunu goumlmduumlğuuml gibi ccedilift katlı bir mezara goumlmer Oumlnceden suumlrduumlğuuml yaşamın duumlnye-vi arzularına duyarlı o ruhtur ki nefsaniyetten uzak ama duyarlılığını kay-betmeden oumlluumlmde yaşar Mesih zaten bu nedenle Orsquonun mucizelerini guumln-duumlz vakti şehirde sergileyip gecelerini dağda dua ederek geccedilirir ki iyi vaizler hareketli şehir yaşamını terk etmemeyi tefekkuumlruumln verdiği hazla şehirde ccedilalışma azminden vazgeccedilmemeyi oumlğrenip tefekkuumlr yoluyla soğurduklarını komşularına aktarsın Ccediluumlnkuuml tefekkuumlr yoluyla Tanrırsquoya yuumlkselecek geri douml-nuumlnce vaaz vererek insanlara hizmet edeceklerdir Nitekim Musa kurbanlık bir buzağı kesilirken ona iki kez boyanmış mor yuumln bağlayıp yanına ccediloumlr-duumlk otu ve erz ağacı koyar ve boumlylelikle bedene eziyet ederken inanccedil umut ve iyilik buhuru solumuş olur Ccediloumlrduumlk otu iccedil organlarımızı arındırır Petrus buna kalbi imanla arındırmak der Erz ağacı ise asla ccediluumlruumlmez ve bu nedenle hiccedilbir sonun goumlksel umutları tuumlketemeyeceğine işaret eder Petrus bir defa-sında şunu da soumlylemiştir Hz İsa Mesihrsquoin oumlluumller arasından ccedilıkıp dirilme-siyle O bizi lekesiz hiccedil bozulmayacak ve solmayacak bir mirasla yeniden yaratıp umutlandırmıştı Mor yuumlnuumln kırmızı alevi iccedilini iyiliğin doldurduğu kalbi ateşe verir ldquoHakikatrdquo de Gospelrsquode ldquoBuraya duumlnyayı ateşe vermek uumlze-re geldimrdquo der İki kez boyanmış mor yuumln sunulur ki yaptığımız iyilik iccedilsel Yargıccedilrsquoın nezdinde Tanrırsquonın ve komşularımızın sevgisiyle renklensin inan-cını kaybetmiş olan ruh Tanrı aşkına ne komşularımızı ihmal etsin ne de onlarla huzuru kaccedilıp iccedilindeki En Yuumlce sevgiyi soumlnduumlruumlnceye kadar uğraşıp onları sevindirsin O halde kim kendini Tanrırsquoya adamışsa ibadet etmekle kalmayıp tefekkuumlruumln doruğuna ccedilıksın

Her şeyden oumlnce şunu bilmelidir ki ruhlar ccedileşit ccedileşittir Bazılarının zihni tembeldir bunlar iş yapmak zorunda kalınca daha baştan vazgeccediler Bazıla-rı o kadar huzursuzdur ki işlerine ara vererek daha ccedilok ccedilalışmak zorunda kalır duumlşuumlnmek iccedilin daha ccedilok zamana ve oumlzguumlrluumlğe sahip oldukları halde duumlşuumlnemez olurlar Demek ki ne huzur iccedilindeki zihin aşırıya kaccedilıp kendini


285

tamamen işe vermeli ne de huzursuz olan zihin kendini tefekkuumlrle sınırla-malıdır Tefekkuumlr ettikleri halde işe boğuldukları iccedilin toumlkezleyenler ccedilalışarak diğer insanlara hizmet ediyor olmanın avantajına sahip olarak yaşadıklarını soumlyler ama bu gibiler uyuşukluğun kılıcıyla oumllduumlruumllmuumlştuumlr Bazı huzursuz ruhlar tefekkuumlr ederken akıllarının ermediği şeylere takılıp yanlış doktrinle-re sapar ve belirli bir tevazu iccedilinde Hakikatrsquoin muumlridi olacak kadar kafaları yokken muvazaa ustası olup ccedilıkarlar Bundan dolayıdır ki O kendi ağzıyla ldquoSağ goumlzuumln seni rahatsız ediyorsa ccedilıkarıp at ccediluumlnkuuml tek goumlzle yaşamak iki goumlzle cehennem ateşinde yanmaktan iyidirrdquo der Duumlnyevi yaşam ile tefekkuuml-re doumlnuumlk yaşamın ruhen birlikte yaşanması yuumlzuumlmuumlzdeki iki goumlz gibidir Sağ goumlz tefekkuumlrle geccedilen yaşam sol goumlz duumlnyevi yaşamdır Ne var ki yukarıdaki duumlnyayı ve ruhani şeyleri sezgi goumlzuumlyle goumlremedikleri halde tefekkuumlruumln do-ruklarına dalan ve bir anlayış hatası yaparak inanccedilsızlık ccedilukuruna duumlşenler de var Demek ki tefekkuumlre doumlnuumlk bir yaşamı benimsemek insanın guumlcuumlnuuml aşabilir ve onu hakikatten uzaklaşmak zorunda bırakabilir Bu zihinsel zaaf-la duumlnyevi yaşamı iffetli bir şekilde yaşayarak guumlvende olmak muumlmkuumlnduumlr Dediğimiz gibi ldquoHakikatrdquo bu gibi insanları şoumlyle uyarıyor ldquoSağ goumlzuumln seni rahatsız ediyorsa ccedilıkarıp at ccediluumlnkuuml tek goumlzle yaşamak iki goumlzle cehennem ateşinde yanmaktan daha iyidirrdquo O accedilıkccedila şoumlyle diyor ldquoŞayet tefekkuumlre yat-kın değilsen sağduyulu davran ve guumlvenliği duumlnyevi yaşamda ara En iyisidir diye yaptığın seccedilimde başarısız olursan elindekiyle yetin Tefekkuumlre doumlnuumlk yaşamda hakikat bilgisinden sapmak zorunda kalırsan duumlnyevi yaşamda kal ki goumlkyuumlzuuml krallığına bari tek goumlzle girebilesinhelliprdquo

Şunu anlamak lazım Ccediloğu kez bir ve aynı anda sevgiaşk hareketsiz ruhları harekete geccedilirirken korkukaygı huzursuz ruhları tefekkuumlrden alıko-yarhellip Kim ki hevesle tefekkuumlr idmanı yapar ben ne kadar seviyorum diye oumlnce kendini sorgulasın Ccediluumlnkuuml sevgiaşk ruhun motor guumlcuumlduumlr İnsanı bir yandan bu duumlnyadan ccedilekip ccedilıkarır bir yandan da yuumlceltiryuumlkseltir İnsan ister en ccedilok sevdiği şeyleri araştırıyor ister korkularkaygılar besliyor olsun bilinmeyen gerccedilekleri sevgiyle nasıl kavrayacağını biliyor mu yoksa kor-kularınakaygılarına mı yeniliyor oumlnce bunu incelesin Ccediluumlnkuuml şayet zihin tefekkuumlr sırasında sevgiyleaşkla harekete geccedilmemişse bu duygusuzluk onu koumlreltirhellip O halde ruh oumlncelikle duumlnyevi olan şeylere duyduğu sevgiden bedenicirc (cinsel) tatminden arınmalı tefekkuumlr bilgisine sonra yuumlkselmelidir Bu yuumlzden bir Yasa indi ve Dağ2 insanlara yasaklandı ccediluumlnkuuml o kuumlccediluumlcuumlk akılları hacirclacirc duumlnyevi şeylerde olan insanlar yukarıdakileri goumlrmeye taham-muumll edemeyebilirdi Hayvan dağa dokunursa taş olur soumlzuuml doğrudur ccediluumlnkuuml

2 Musarsquonın dağa ccedilıkışı


286

anlamsızmantıksız arzulara kapılmış olan zihin ldquohayvan dağa dokununcardquo kendini tefekkuumlruumln doruklarına ccedilıkarırhellip

O halde tefekkuumlr kalesini fethetmek isteyen muumlkemmeliyetin doruğu-na ccedilıkmaya gayret ederken oumlnce kendini sınayıp komşularına zarar verip vermediğini komşularının zarar vermesi halinde aklıselimle hareket edip etmediğini oumlnuumlne ccedilıkan fırsatlardan olunca -ccediluumlnkuuml haz zihni asla dağıt-maz- pişmanlık duyup duymadığını duumlşuumlnsuumln ve eğer tekrar ruhani şeyleri keşfetmeye yani kendi iccedil duumlnyasına doumlnerse maddi şeylerin goumllgesini be-raberlerinde getirip getirmediğini o her şeyi kapsayan ışığı goumlruumlnce kendi ccedilevresindeki tuumlm imgeleri yok edip etmediğini veya kendi dışına ccedilıkıp varlı-ğını fethedip edemediğini goumlrsuumln Burada ldquoMezarına bollukbereket iccedilinde gireceksinrdquo dersek doğru soumlylemiş oluruz Ccediluumlnkuuml muumlkemmel insan mezara gerccedilekten ldquobollukbereket iccedilinde girerrdquo oumlnce duumlnyevi yaşamın gereklerini yerine getirmiş sonra da bedenini o duumlnyadan saklayıp tefekkuumlr yolunda oumllmuumlştuumlr Boumlylece her şey yerli yerine oturur

Tıpkı ambara mevsiminde giren mısır hasılatı gibi Ccediluumlnkuuml eylem mevsimi oumlnce gelir tefekkuumlr en son Muumlkemmel insan oumlnce ccedilalışıp iyi alışkanlıklar edinerek zihnini terbiye etmeli ambarını doldurduktan sonra dinlenme-ye ccedilekilmelidir Tanrırsquoyı beklerken şeytan alayına terk edilmiş olan insan Orsquonun Kurtarıcısırsquonın ayaklarının dibine boumlylece oturup talimat alabilir ve kurtuluşunun Muumlellifi eşliğinde boumlylece uumllkesinden hevesle ayrılır Ama ldquoHakikatrdquoin Kendisi olan Orsquodur ki ona iyileşme ihsan etmiş ona ldquoOumlnce kendi evine doumln ve Tanrırsquonın sana ne buumlyuumlk şeyler yaptığını goumlsterrdquo demiş-tir Ccediluumlnkuuml bizler bahşedilen en kuumlccediluumlk Tanrı bilgisine sahip olunca insaniduumlnyevi işlere doumlnmek istemez komşularımızın ihtiyaccedillarıyla dertlenmek-ten kaccedilınır huzuru tefekkuumlrde bulup bizi emek harcamadan tazeleyecek şeyleri severiz Ama Tanrı bizi iyileştikten sonra eve goumlnderip bizlere ya-pılanları anlatmamızı emreder ki ruh oumlnce ccedilalışsın tefekkuumlrle tazelenmeyi sonraya bıraksın

Bu nedenledir ki Yakup Rahelrsquoe hizmet ettikten sonra Leahrsquoa sahip olur Ona ldquoBizim uumllkemizde en genccedil olanı ilk doğandan oumlnce vermek acircdet de-ğildirrdquo denmiştir Ccediluumlnkuuml Rahel ldquogoumlruumlnen başlangıccedilrdquotır ldquoLeahrdquo ise ldquozahmet ccedilekenrdquo Rahel tefekkuumlre doumlnuumlk yaşamdan başka bir şeyi sembolize ediyor olabilir mi Ya da Leah duumlnyevi yaşamdan ldquoBaşlangıccedilrdquo tefekkuumlr yoluyla ulaşmaya ccedilalıştığımız Tanrırsquodır ldquozahmetrdquo ise bir yığın ihtiyacı karşılamak iccedilin harcanan emek Rahel ccedilok guumlzel ama kısır Leah guumlccedilsuumlz ama bereketli-dir Zihin huzuru tefekkuumlrde ararken daha ccedilok goumlruumlr ama Tanrırsquonın ccedilocuk-larına doumlnuumlk olarak daha az uumlretkendir kendini vaaz verme işine adayınca daha ccedilok yuumlklenir ama daha az goumlrmeye başlar Nitekim Yakup Leahrsquoyı ku-


287

cakladıktan sonra Rahelrsquoi kazanır Boumlylelikle herkes oumlnce uumlretken bir yaşam-da el ele vermiş sonra da huzurlu bir tefekkuumlr yaşamında birleşmiştir Te-fekkuumlre doumlnuumlk yaşam daha kısa olsa bile duumlnyevi yaşamdan daha değerlidir Kutsal Gospelrsquoden anlıyoruz ki bu iki kadın farklı şekillerde hareket etmek uumlzere tavsif edilmiştir Meryem Kurtarıcırsquonın soumlzlerini duymak iccedilin onun ayaklarının dibinde otururken Marta Orsquona bedenen hizmet etmekte Mar-ta Meryemrsquoin hareketsizliğinden (tembelliğinden) yakınınca şunu duydu ldquoMarta Marta sen dikkatlioumlzenli birisin ve seni birccedilok şey rahatsız etmekte ama bunlardan biri oumlnemli Meryem oumlnemliguumlzel olanı seccedilti kendisinden koparıp alınamayacak olanırdquo Oturduğu yerde Tanrırsquonın soumlzlerine kulak ka-bartan Meryemrsquode ifade bulan tefekkuumlr değil de nedir Ya da duumlnyevi yaşam gereği duumlnyevi hizmetlerle meşgul olan Martarsquonınki Martarsquonın yaptığı ayıp değildir elbet ama Meryemrsquoinki oumlvguumlye değer Hareketli duumlnyevi yaşamının pek ccedilok yararı var ama tefekkuumlre doumlnuumlk yaşamınki ccedilok daha iyi Meryemrsquoin-ki ldquoondan koparıp alınamayacakrdquo değerde Tefekkuumlre doumlnuumlk yaşamın verdiği haz sonunda ccedilok daha canlı ccedilok daha hayat dolu olacakken duumlnyevi işler bu duumlnyadan bedenle birlikte gelip geccedilecek

Gregory I The Great Morals on the Book of Job Oxford 1844-1850

Piskoposluk Hizmetlerine Dair El Kitabı

Aziz Gregorius

Youmlneticiler3 Her Tuumlrluuml Oumlnyargının Uumlstuumlnde Olmalı Ve Herkese Şefkatli Davranmalıdır

Youmlnetici her tuumlrluuml oumlnyargının uumlstuumlnde olmalı ve herkese şefkatli davran-malıdır ki iccedilindeki sevgiyle yanındakilerin (diğer insanların) zaaflarınaku-surlarına anlayış goumlsterebilsin ve goumlruumlnmeyene duyduğu oumlzlemi duumlşuumlnce (tefekkuumlr) guumlcuumlyle aşsın Aksi takdirde yuumlce emeller guumlderken kibre yenik duumlşecek yukarıdakine ulaşamaz olacaktır

(hellip) Bu yuumlzden Musa Mabetrsquoi (Tabernacle4) sık sık ziyaret eder iccediler-deyken tefekkuumlre dalar dışarıdayken kendini fakir fukaraya adar İccedilinden Tanrırsquonın gizemlerini duumlşuumlnuumlr dışından şehevi insanın yuumlkuumlnuuml omuzlar

3 Burada ldquoyoumlneticilerrdquo ile kastedilen rahiplerpiskoposlardır 4 Tabernacle Mabet yanı sıra sığınak ccediladır Eski Ahitrsquoe goumlre Yahudilerin Mısırrsquodan ccedilıkıp mevut

topraklara gelinceye kadar her yere beraberlerinde taşıdıkları ve Tanrırsquonın ikameti iccedilin oumlzel olarak hazırlanmış tapınak


288

Bilmediği kuşku duyduğu konuları Mabetrsquoteki Ahit Sandığı5rsquonın oumlnuumlnde durarak Tanrırsquoya danışır Boumlylelikle youmlneticilere oumlrnek olmakta duumlnyevi ko-nularda nasıl bir eğilim iccedilinde olmaları gerektiği hususunda şuumlpheye duumlşuumln-ce duumlşuumlncelerini derinleştirmeleri Ahit Sandığırsquonın oumlnuumlndeymişccedilesine hep Tanrırsquoya danışmaları gerektiğine işaret etmektedir

Hakikat insanın nezdinde Kendisirsquoni dağda dua ederek şehirde mucize-ler yaratarak goumlsterdi Boumlylece en yuumlce şeylere tefekkuumlr yoluyla ulaşılabile-ceğini sanan iyi youmlneticilere yol goumlsterip zayıf ve guumlccedilsuumlz olanların sorunları-nı da paylaşmak zorunda olduklarına işaret etti O halde hayırseverlik ulvi bir meşgaledir yakınlarımızın (komşularımızın) zavallılığının uyandırdığı acıma duygusunu ve tenezzuumlluuml aşarak merhamete doumlnuumlştuumlğuuml oranda artıp en yuumlksek seviyeye ccedilıkar

Youmlneticiler youmlnettikleri insanların sırlarını paylaşabilmeli youmlnetilenler sırlarını onlara accedilmaktan korkmamalıdır Boumlylelikle bu kuumlccediluumlk şeyler (insan-lar) kendilerini baştan ccedilıkaran dalgalara karşı durmaya ccedilalışırken rahibin anlayışına bir annenin goumlğsuumlne sığınırcasına başvurabilecek ve onun ra-hatlatıcı soumlzlerinde iman dolu goumlzyaşlarında teselli bulup helak edici kirli guumlnahlarından arınacaklardır

Mabetrsquoin oumln kapısından iccedileri girmek isteyenler girmeden oumlnce ellerini yıkasın diye buumlyuumlk ve taştan bir havuz vardır Bunu taşıyan on iki oumlkuumlzuumln yuumlzleri accedilıktır ama tersleri goumlruumlnmez Bu on iki oumlkuumlz piskoposluk duumlzenin-den başka neyi simgeliyor olabilir ki Pavlusrsquoun işaret ettiği gibi Yasa der ki ldquoMısırı ezerek geccedilen oumlkuumlzuumln ağzını bağlamayacaksınrdquo Yaptıkları işi accedilıkccedila goumlruumlr ama bunun oumltesini yani mutlak Yargıccedilrsquoın (onları bekleyen) saklı yar-gısını goumlremeyiz Oysa yakınındakileri (komşularını) itiraf ettikleri guumlnah-larından arındırmak uumlzere sabırla alccedilakgoumlnuumllluumlluumlkle noumlbet tutanlar tabir yerindeyse Mabetrsquoin kapısındaki leğeni taşıyanlardır O halde sonsuzluk kapısından girmek isteyen herkes guumlnahlarını rahibepapaza accedilıklayabilme-li o da kulak vermelidir Aynı durum leğen iccedilin de soumlz konusudur ccediluumlnkuuml kirli olan kalabalıkların temizlenmesine yarar Su kendisinde yıkananların kiriyle berraklığını kaybeder ama rahibinpapazın bundan korkmasına hiccedil gerek yoktur ccediluumlnkuuml o diğerlerinin guumlnahlarıyla dertlendiği iccedilin Tanrırsquonın şaşmaz terazisinde (kendi) guumlnahlarından daha kolay arınır

5 Ahit Sandığı Uumlzerinde on emirin yazılı olduğu taş tabletlerin bulunduğu sandık


289

Youmlnetici Belirli Bir Tevazu İccedilinde İyiDoğru Yaşayanlarla Dost Ahlaksız ve Guumlnahkacircrlar Karşısında Amansız Olmalıdır

Youmlnetici belirli bir tevazu iccedilinde iyidoğru yaşayanlarla dost ahlaksız ve guumlnahkacircrlar karşısında doğruluk adına amansız olmalıdır İyidoğru ya-şayanlarla hiccedilbir şekilde uğraşmamalı koumltuumllere karşı guumlcuumlnuuml gerektiğinde hemen kullanmalıdır Kendini -mevki ve makamı bir yana bırakıp- iyidoğru yaşam suumlrenlerin eşiti olarak goumlrmeli sapkın insanlar karşısında ahlak ya-salarını devreye sokmaktan kaccedilınmamalıdır Ahlaki Kurallarrsquoda soumlylediğim gibi doğa herkesi eşit yarattı Ne ki kabahatler duumlzeni ccedilerccedilevesinde işlenen succedil bazılarını daha aşağı bir yere itip eşitliği bozdu Bu farklılık ki koumltuumlluumlk-ten kaynaklanır ve tıpkı birinin bir diğeri tarafından youmlnetilmesi gibi ilahi adaletin takdirindedir

O halde uumlstuumln durumda olanlar kendilerini mevki ve makamın verdiği guumlccedil itibariyle değil doğanın eşitlik ilkesi itibariyle değerlendirmeli mutlu-luğu insanları youmlnetmede değil onlara hizmet etmede aramalıdır Ccediluumlnkuuml ka-dim babalarımız kayıtlara krallar olarak değil suumlruuml ccedilobanları olarak geccedilmiş-tir Tanrı Nuhrsquoa ve oğullarına ldquoCcediloğalın ve yeryuumlzuumlnuuml doldurunrdquo dedikten sonra hemen şoumlyle eklemiştir ldquoYeryuumlzuumlndeki tuumlm hayvanlar sizden uumlrksuumln ve korksunrdquo Korku kaygı ve dehşet hayvanlara mahsustur ama insanlara karşı kullanımı yasaklanmıştır İnsan doğası itibariyle diğer insandan değil hayvandan uumlstuumlnduumlr Dolayısıyla ona insanlardan değil hayvanlardan kork-ması gerektiği bildirilmiştir Buradan anlıyoruz ki eşiti nezdinde korkulur olmak uumlstuumlnluumlk taslamaktır ve doğanın duumlzenine ters duumlşer

Ne var ki tebaa Tanrı korkusundan yoksun ise youmlneticilerinden korkma-lıdır İlahi adaletten korkmayanlar hiccedil olmazsa insana karşı guumlnah işlemek-ten korkmalıdır Youmlneticilerin korku salması kendini beğenmişliklerinden kişisel tatmin peşinde olduklarından değil tebaalarının iyiliği iccedilindir As-lında koumltuuml yaşam suumlrenlere korku salmak tabir yerindeyse insanlara değil hayvanlara uumlstuumlnluumlk taslamaktır ccediluumlnkuuml tebaa hayvan gibi davrandığı oumllccediluuml-de korkutulmaya muumlstahaktır

Hal boumlyle iken youmlneticilerin diğerlerinden uumlstuumln seccedilkin olması sık sık kibre yol verir ccediluumlnkuuml kendisine hizmet edilmektedir ccediluumlnkuuml istediği her şey hemen yerine getirilmektedir ccediluumlnkuuml kendisini eleştirme hakkından yoksun olan tebaası yaptığı koumltuuml şeyleri bile goumlklere ccedilıkarır Youmlnetici youmlnettiği in-sanlar tarafından işte boumlyle yoldan ccedilıkarılıp kendini kaybeder Ccedilevresindeki-lerce kayırılıp iltifata boğuldukccedila gerccedileklik duygusunu yitirir ne olduğunu unutur ve başkaları tarafından youmlnlendirilmeye başlar Kendisini sorgulaya-cağı yerde kendisi hakkında başkalarının soumlylediklerine inanır Tebaasını


290

hor goumlruumlr onları doğanın duumlzeninin oumlngoumlrduumlğuuml biccedilimde eşitleri olarak goumlr-memeye ve şans eseri sahip olduğu guumlcuuml hak ettiğine inanmaya başlar Her-kesten daha akıllı olduğunu duumlşuumlnerek kendini uumlstuumln goumlruumlr ve kendisinin de eksikleri olmasına rağmen ccedilevresindekilerle eşit olduğunu kabul etmek-ten kaccedilınır Kutsal Yazırsquonın dediği gibi ldquoGoumlzuuml yuumlkseklerde kibrin ccedilocukları-nın kralı olurrdquo Muumlnferit uumlstuumlnluumlğe heves eden ve meleklerle birlikte (ortak) yaşamayı kuumlccediluumlmseyen insan şoumlyle der ldquoKendimi Kuzeyrsquoe konuşlandırıp En Yuumlce olan gibi olacağımrdquo Ne var ki tam da bu nedenle ve muumlkemmel bir iradenin eseri olarak kendini guumlcuumln şahikasına yuumlkseltirken iccedilsel olarak kazdığı ccedilukura duumlşer İnsanoğlu diğer insanlar gibi olduğu halde onları hor goumlruumlp aşağıladığı zaman yoldan sapmış melekler gibi olur

Talut6 alccedilakgoumlnuumllluumlluumlğuumlyle uumln yaptığı halde işte boumlyle yoldan ccedilıkmış sahip olduğu guumlccedil onun gururunu şişirmişti Tanrı tanıktır alccedilakgoumlnuumllluumlluumlk-le yol almış kibriyle geriye duumlşuumlp reddedilmiştir ldquoSen kendi goumlzuumlnde bile kuumlccediluumlcuumlkken seni İsrailrsquodeki kavimlerin başı yapmadım mırdquo Talut kendi goumlzuumlnde bile kuumlccediluumlcuumlkken gelip geccedilici bir guumlce dayanarak buumlyuumlkluumlk tasladı Kendini herkesten uumlstuumln goumlrduuml Ve muhteşem bir şekilde kendi goumlzuumlnde kuumlccediluumlcuumlkken Tanrırsquonın goumlzuumlnde buumlyuumlk kendi goumlzuumlnde buumlyuumlkken Tanrırsquonın goumlzuumlnde kuumlccediluumlcuumlk oldu

O halde bir insan zihni kalabalıkları youmlnettiği iccedilin şişerse yozlaşır ve kib-re kapılır Kibir zihni ayartır Oysa boumlyle bir guumlccedil onu nasıl kullanacağı ona nasıl karşı duracağını bilen biri tarafından pekacirclacirc denetim altında tutulabi-lir Onu (guumlcuuml) iyi denetleyebilen youmlnetici onun sayesinde guumlnahlarla başa ccedilıkabilen ve onun sayesinde başkalarıyla eşitlik ccedilerccedilevesinde ilişki kurabi-lendir Ccediluumlnkuuml insan zihni guumlce sahip olmadığı zaman bile kibre eğilimlidir guumlccedil sahibi olunca ne hale gelebileceği accedilık Ama o hem ondan yararlana-bilmek hem baştan ccedilıkarmasına izin vermemek iccedilin guumlcuumlnuuml bilerek oumlzenle ve doğru kullanandır guumlccedilluuml olduğu halde kendini diğerleriyle eşit tutarken guumlnahkacircrları cezalandırma azmiyle uumlstuumlnluumlğuumlnuuml koruyandır

Bu ayrımı ilk Rahip (Papaz) oumlrneğinden hareketle daha iyi yapabili-riz Kutsal Kilisersquonin başrahipliğini Tanrırsquonın luumltfuyla uumlstlenen Petrus Kornelius7rsquoun goumlsterdiği ihtirama -oysa secde etmekle doğru olanı yapmıştı- karşı gelmiş ldquoBoumlyle davranma kalk ben de bir insanımrdquo deyip onun eşiti olduğunu goumlstermiş ama Kornelius Annanias ile Sapphira8rsquonın yaptıklarını

6 Talut (Saul) ilk İsrail kralı (İOuml 1021 -1000)7 Kornelius Hıristiyanlığa geccedilmiş Yahudi olmayan ilk kişidir Ailesi ve arkadaşlarıyla birlikte Aziz

Petrusrsquou dinledikten sonra vaftiz edilmiştir 8 Ananias ile karısı Sapphira Kuduumlsrsquoteki ilkel kiliseye mensuptu Annanias cemaat hazinesine

yaptığı bağış soumlylediğinden az ccedilıkınca duumlşuumlp oumllduuml


291

ortaya ccedilıkarınca yetkisiniguumlcuumlnuuml kullanarak onu diğerlerinden uumlstuumln bir konuma getirirken Annanias ile Sapphirarsquoyı soumlzleriyle mahvetmiştir Pet-rus Kilisersquonin başrahibi olarak guumlnahla muumlcadelenin kendi goumlrevi olduğu-nu yani guumlcuumlnuuml hatırlamıştır oysa iccedilsel olarak guumlccedil mevhumundan uzak namuslu kardeşlerinin nezdinde itibarlıdır Onun ilahi youmlnetimi soumlz konu-su olayların birinde eşitlik diğerinde otoritenin cezalandırma yetkisihakkı olarak tezahuumlr etmiştirhellip

Dolayısıyla yuumlksek makam insanlarla (kardeşlerle) değil koumltuumlluumlkle muuml-cadeleye doumlnuumlkse iyi kullanılmış demektir Youmlneticiler kusurlu tebaanın ku-surlarını ihya etmek uumlzere ceza uygularken ccedilok dikkatli olmak ve karşısın-dakini eşiti olarak goumlruumlp alccedilakgoumlnuumllluuml davranmakla yuumlkuumlmluumlduumlr Ccedilalışırken bilinccedilli bir suskunluk iccedilinde olmayı alışkanlık haline getirmeli tercihleri-mizi kusurlarını tesviye edebildiklerimizden yana yapmalıyız ccediluumlnkuuml bu in-sanlar kusurlarından bizim sert disiplinimiz sayesinde kurtulmuştur oysa bizim kusurlarımız soumlzle bile cezalandırılmamaktadır Bu yuumlzden Tanrırsquonın huzurunda daha da sorumluyuz ccediluumlnkuuml işlediğimiz guumlnahlar ccediloğu kez ce-zadan muaftır Oumlte yandan uyguladığımız disiplin insanları işledikleri guuml-nahlar nedeniyle cezalandırılmaktan burada (duumlnyada) muaf tutmasa bile ilahi yargıdan azade değildir

Sonuccedil olarak kalpte tevazu işte disiplin şarttır ve korunmalıdır Bunla-rı yaparken youmlnetme hakkını alccedilakgoumlnuumllluumlluumlk erdemine feda etmemelidir ccediluumlnkuuml youmlnetici değerinden gereksiz yere kaybederse tebaasının yaşamını disiplinle dahi dizginleyemez9 Bu yuumlzden bırakın youmlneticiler hizmet ettik-leri insanlar nezdinde dışsal olarak gerektiği gibi dik dursun iccedilsel olarak kendi kendilerine hesap verme korkusu yaşasın Bununla beraber bırakın tebaa youmlneticilerinin -onlara yakışır işaretlerin tezahuumlruumlyle- alccedilakgoumlnuumllluuml-luumlğuumlne şahit olsun ve boumlylelikle neden otoriteden korkmaları ve tevazu bağ-lamında neye oumlzenmeleri gerektiğini kendileri kavrasın

hellip (Diyelim) toplumdan dışlanmış guumlnahkacircr biri piskoposluğun yardı-mıyla salah bulmuş bu arada vuumlcudundaki bir kırıkccedilatlak da kanamadan oumllmesin diye telle yerine raptedilmiştir Ne ki bu gibi kırıklarccedilatlaklar tec-ruumlbesiz birinin elinde genellikle iyileşmez ve sıkı bağlandığı iccedilin ccedilok acı verir

Bu nedenle bir tebaanın guumlnah yarası salah bulsun diye baskı yapılırken ccedilok dikkat edilmelidir ki uygulanan disiplin şefkatten yoksun kalmasın Youml-netici tebaasına bir anne gibi sevgiyle ve şefkatle yaklaşmalı ancak bir baba gibi disiplin uygulamalıdır Boumlylesi durumların hepsinde tedavi sıkı bir di-

9 Bkz Aristo Nikomakhosrsquoa Etik (sf137)


292

siplin iccedilinde ya da sevgi ve şefkatten yoksun bir biccedilimde değil ihtiyatlı bir biccedilimde oumlzenle yapılmalıdır

(hellip) Bunların birlikte goumlzetilmemesi ya biri ya diğerinin eksikliği anla-mına gelir Oysa youmlneticiler tebaalarıyla ilişkilerinde ne kadar şefkatli dav-ranırsa sert bir disiplini de bir o kadar sevgiyle uygulayabilirhellip Bir diğer ifadeyle yumuşaklık ve sertlik bir arada olmalı birbirini tamamlamalıdır ki tebaa gereğinden fazla sertlik ya da gereğinden fazla şefkate boğulup helak olmasın

Demek oluyor ki sevgi guumlccedilten duumlşmemeli gayret kızdırmamalı azim aşırılığa kaccedilmamalı şefkat esirgenmeyip yeterince verilmelidir Youmlnetimde adalet ve merhamet boumlylece harmanlanırken youmlnetici korku saldığı zaman bile kalplere huzur verecek ama bunu yaparken onları kendisine karşı huşu iccedilinde tutmuş olacaktır

Youmlnetici Duumlnyevi İşlerle Uğraşırken Manevi Yaşamını İhmal Etmemeli Manevi Yaşamına Goumlsterdiği Oumlzen de Duumlnyevi Goumlrevlerinin İhmaline Yol Accedilmamalıdır

Youmlnetici duumlnyevi işlerle uğraşırken manevi yaşamını asla ihmal etme-meli manevi yaşama goumlsterdiği oumlzen de duumlnyevi goumlrevlerinin ihmaline yol accedilmamalıdır Ccediluumlnkuuml kendini dışa doumlnuumlk işlere verirse manen boşluğa duuml-şer sadece kendi manevi yaşamıyla ilgilenirse ccedilevresindekilere (komşula-rına) gereken oumlzeni goumlsteremez olur Bazılarının kendi ruhları pahasına tuumlm benlikleriyle cismaniduumlnyevi olana adandıkları bir vakıadır Bunu gerektiği zaman memnuniyetle yapacaklardır elbet ama bunu gerekmediği halde ya-pıyorlarsa onları gece guumlnduumlz uyarmalıdır Bunlar yaptıkları işlere ara verip soluklandıklarında soluklandıkları iccedilin kendilerini daha da yorgun hisse-derler ccediluumlnkuuml hareketlilikten zevk alırlar ve duumlnyevi işlerle meşgul olmama-yı yorucu bulurlar Bunlar zahmetli duumlnyevi işleri uumlstlenmekle iccedilsel olanı goumlz ardı etmişlerdir ki başkalarına oumlğretmeleri gereken aslında tam da bu-dur Sonuccedilta tebaaları ruhsuzlaşır zira bu insanlar manen gelişmeyi arzular-ken youmlneticilerini taklit ederek tabir yerindeyse kuumltuumlklere takılıp toumlkezler

Baştaki ruhsuzlaşınca tebaa canlılığını kaybeder Savaşa giden askerle-rin yolunu kaybetmiş bir komutanın ardından koşmaları boşunadır Hiccedilbir teşvik onları canlandıramaz hiccedilbir kınama onları hatalarından vazgeccedilire-mez Ccediluumlnkuuml ruhani oumlnderler duumlnyanın yargıccedilları olarak hizmet veremezler-se ccediloban suumlruumlsuumlne hacirckim olamaz tebaa hakikatin ışığını goumlremez Rahibin zihnini duumlnyevi işler işgal etmişse kışkırtıcı ruumlzgacircrların tozu Kilisersquonin goumlz-lerini koumlr ederhellip


293

O halde adisuumlfli işleri tebaa yerine getirmeli youmlneticiler en yuumlce olana hizmet etmelidir ki adımlara youmln vermek uumlzere yukarıdan bakan goumlzuumln o tozdan rahatsız olup goumlruumlşuuml kararmasın Her youmlnetici tebaasının başı ol-duğu suumlrece yukarıdan bakarak yol almalıdır ki ayaklar duumlz yolda ilerleye-bilsin Dik duran beden eğilir ve baş oumlne duumlşuumlp toprağa bakmaya başlarsa gelişme ayak suumlrer Ruhların youmlneticisi hangi vicdanla diğerleri nezdinde işgal ettiği piskoposluk makamını eleştirdiği şeyi yaparak yani duumlnyevi iş-lerle meşgul olarak istismar edebilir Tanrı ldquoVe insanlar gibi rahipler ola-cak ldquoderken Peygamber aracılığıyla tam da bunu cezalandırmakla tehdit etmektedir Rahip ruhani bir makamı işgal ederken şehevi şeylerin peşinde olduğuna huumlkmedilenler gibi davranırsa gerccedilekten diğer insanlar gibi olur Peygamber Yeremya yaptığı bağışın buumlyuumlk uumlzuumlntuumlsuuml iccedilinde -ki Mabetrsquoin yerle bir edilmesinde ifade bulur- bunu duumlşuumlnuumlr ve kınayarak şoumlyle der ldquoAltın nasıl paslanır en guumlzel renk nasıl değişir tapınağınsığınağın taşları dağılıp her sokağayola yayılmışrdquo Tuumlm madenlerin en değerlisi olan altın-dan kastı kutsiyet değil de nedir En guumlzel renkten kastı insanlığın sevdiği dine goumlsterdiği derin saygı değil de nedir Tapınağınsığınağın taşlarından kastı Kutsal Duumlzenrsquoin mensupları değil de nedir Sokaklarlayolla kastettiği bu engin yaşam değil de nedir Hakikatrsquoin Kendisi der ki ldquoTahribata giden yol geniştirrdquo

(hellip) Bazıları suumlruumlyuuml guumltme işini uumlstlenir ama ruhani işler oumlylesine ser-bestiyet gerektirmektedir ki duumlnyevi işlere zaman ayırmaz Boumlylesi insanlar bedene dair (duumlnyevi) işleri tamamen ihmal edince tebaalarına yardım ede-mez Verdikleri vaazın buumlyuumlk oumllccediluumlde dikkate alınmamasında şaşılacak bir şey yoktur ccediluumlnkuuml guumlnahkacircrları azarlar onların yaşamsal ihtiyaccedillarını goumlz ardı ederken soumlzlerine kim kulak verir Tebliğ yoksul ve muhtaccedil insanla-rın kafalarına girmez ta ki kalplere seslenen yuumlrek merhametli olsun Oysa vaizin merhametle suladığı kalplerde soumlzuumln oumlzuuml (tohum) hemen filizlenir Dolayısıyla youmlnetici kalplere tohum ekerken duumlnyevi olanın tedbirini ku-sursuz bir biccedilimde almalı rahipler kendilerini tebaalarının manevi yaşamı-na adarken duumlnyevi yaşamlarıyla ilgilenmeyi ihmal etmemelidir

(hellip) Eğer rahip duumlnyevi hizmetyardım sunmaktan imtina ediyorsa suuml-ruumlnuumln aklı vaizin soumlzlerine karşı gelmekte ona kulak asmamakta haklıdır Nitekim ilk Rahip (Papaz) şoumlyle tembihlemişti ldquoAranızda eski olanlar ki ben de eskilerdenim Hz İsarsquonın ccedilektiği acılara şahit oldum ve zaman iccedilinde tezahuumlr edecek olan o mutluluğun parccedilasıyım Tanrırsquonın aranızda bulunan suumlruumlsuumlnuuml guumlduumlnbesleyinrdquo Burada guumltmekbeslemekle kastettiği kalp miy-di beden miydi Hemen accedilıkladı ldquoZorla değil hevesle ve kirli akccedilersquonin ha-tırına değil Tanrı aşkına goumlnuumllluuml olarakrdquo


294

Anlaşılacağı uumlzere bu soumlzler rahiplere tebaalarının ihtiyaccedillarını karşılar-ken ihtiras bıccedilağını kendilerine saplamamaları iccedilin uyarı mahiyetindedir Tebaa bedenselduumlnyevi ihtiyaccedillarının karşılanması suretiyle tazelenirken rahipler doğruluk lokmasından yoksun kalmamalıdır

Gregory I The Great Pastoral Care The Newman Press 1950

2 Hıristiyanın En Buumlyuumlk Kahramanı Kimdir

Yuumlzyıllar boyunca savaşı ululamış olan Alman kavimlerini barışccedilıl ve daha hu-zurlu bir yaşam iccedilin dine davet etmeye ccedilalışan misyonerler bu amaccedilla Hıristiyan oumlğretisi kadar Latin dili ve edebiyatına da başvurmuştur Nitekim keşişler Hz İsarsquonın ya da Orsquonun seccediltiklerinin guumlcuumlnuuml tasvir etmek veya Hıristiyanlığın ilkelerini kolay anlaşılabilir bir dille aktarmak iccedilin binlerce azizin oumlrnek alınacak yaşamlarını ka-leme almıştır Hıristiyan azizlerinin Alman efsanelerindeki kahramanların muadili olduğu soumlylenir Hıristiyanların vermek istedikleri mesajları basit bir dille yazılan biyografiler aracılığıyla yaymalarının nedeni hedefledikleri okurların sade insanlar olmalarıdır

Batı manastır sisteminin kurucusu Aziz Benedikt (480-543) iyilik ve fedakacircrlığa dayalı oumlrnek yaşamıyla hatırlanır Hayırsever kişiliğinin insanları zor manastır koşulla-rında yaşamaya teşvik ettiği anlatılır Aziz Benediktrsquoin yaşam hikacircyesinin oumlluumlmuumlnden yaklaşık yuumlz yıl sonra Aziz Gregorius tarafından kaleme alınmış olmasının bir nedeni yazarın kendisine duyulan saygı diğeri de Benediktrsquoin manastır yaşamının Hıristiyan-lığa geccedilmeyi duumlşuumlnenlere oumlrnek teşkil edebileceğine dair inancıdır

Aziz Gregorius gibi Aziz Benedikt de iyi bir ailenin ccedilocuğu olarak zamanının muumlmkuumln olan en iyi eğitimini almış olmasına rağmen Beşinci yuumlzyılda onun sınıfın-dan biri iccedilin hacirclacirc iyi bir kariyer olarak goumlruumllen devlet memuriyetini reddedip erken yaşta Alp Dağlarırsquonda Subiako yakınlarındaki bir mağaraya ccedilekilir Burada iffet ve liderlik yetisiyle tebaruumlz eden Aziz Benedikt cezbettiği muumlritlerini on iki cemaat ha-linde oumlrguumltler Benediktrsquoin cemaatleri iccedilin kaleme aldığı Kural10 ibadete ve ccedilalışmaya adanmış keşişler iccedilin guumlnuumlmuumlzde bile rehber niteliğindedir (PR)

10 Rule Kitapccedilık ruhani ve youmlnetimsel olarak nitelenebilecek iki konu etrafında yetmiş uumlccedil kısa boumlluumlmden oluşur Boumlluumlmlerin yarısından ccediloğu itaat ve tevazu kurallarını doumlrtte biri Tanrırsquonın işinin (Opus Dei) nasıl duumlzene sokulacağını onda birlik boumlluumlmuuml manastırın kim tarafından nasıl youmlnetileceğini iki boumlluumlm ise baş keşişin goumlrevlerini anlatır


295

Aziz Benediktrsquoin Yaşamı

Aziz Gregorius

Bir zamanlar Benedictus veya Bennet adında biri ve Tanrırsquonın luumltfuyla kutsanmış saygıdeğer bir yaşamı vardı Ona genccedilliğinden itibaren yaşlı bir adamın aklı bahşedilmişti sahip olduğu erdemler itibariyle hep yaşından buumlyuumlktuuml Bu duumlnyada yaşadığı ve oumlnuumlne ccedilıkan fırsatlardan oumlzguumlrce nasibini alabileceği halde bunlara itibar etmedi hep kuumlccediluumlmsedi Nursiarsquoda saygın bir aileye doğdu Romarsquoda beşeri bilimler eğitimi alarak yetişti Bu suumlreccedil-te uccediları sefih bir yaşam suumlren insanları goumlrduumlkccedile geri ccedilekildi ccediluumlnkuuml o da duumlnyevi yaşama adım atmak uumlzereydi ve onlarla ilişki kurarsa onlar gibi Tanrısız tehlikeli bir girdaba kapılmaktan korktu Bu nedenle kitaplarını ka-payıp baba evine ve aile servetine sırt ccedilevirerek kararlılıkla sadece Tanrırsquoya hizmet etmek uumlzere ilahi amacına uygun bir yer aramaya başladı Oumlğrenil-miş cehalet ve eğitimsiz bilgelikle11 donanımlı olarak yola ccedilıkmıştı Hayatına dair kayda değer her olayı oumlğrenemedim ama doumlrt muumlridinden oumlğrenebil-diklerimi burada anlatmak isterim

Kırık Kevgiri Nasıl Eski Haline Getirdi

Bennet okulunu bırakıp vahşi doğada yaşamak uumlzere ayrılırken kendi-sine onu asla yalnız bırakmayacak kadar ccedilok seven dadısı eşlik etti Oumlnce Enside adlı bir yere geldi ve burada kendisi gibi hayırsever bir adamla bir-likte Aziz Petrus Kilisesirsquonde kaldı Oumlylesine yokluk iccedilindeydiler ki dadı masanın uumlstuumlndeki buğday artıklarını toplayıp yıkamak uumlzere komşudan bir kevgir oumlduumlnccedil aldı Kevgir kazaen kırılınca dadı ağlamaya başladı ccediluumlnkuuml oumlduumlnccedil almıştı Dadısının ağlaması takva sahibi Bennetrsquoin iccediline dokundu Kevgirin kırık parccedilalarını aldı ve yaşlı goumlzlerle dua etmeye başladı Duadan kalktığında kevgirin parccedilaları kırık belli olmayacak şekilde bir araya gel-mişti Dadısına koştu Kevgiri verip onu guumlzel soumlzlerle teselli etti Bu muci-zevi olayı ccedilevredeki herkes duydu O kadar etkilenmişlerdi ki sonsuza dek unutulmasın ve oumlluumlnce Tanrı tarafından nasıl oumlduumlllendirildiği bilinsin diye kevgiri kilisenin kapısına astılar Kevgir yıllarca kilise kapısına asılı kaldı

Ne var ki Bennet insanların oumlvguumlsuumlnden ziyade onların ccedilektikleri ıstıra-bın peşinde gelip geccedilici saygınlık yerine Tanrırsquoya hizmet yolunda yorulmayı seccedilti ve dadısından habersiz kaccedilıp Romarsquodan yaklaşık altmış beş kilometre uzaklıkta Subiacum adlı ıssız bir yere gitti Burada serin sularının oumlnce bir

11 Aziz Gregoriusrsquoun oumlrnek yaşam anlayışını Aristo ve Tertullianus ile karşılaştırınız


296

goumll oradan da guumlruumll guumlruumll akan bir nehir oluşturduğu tertemiz bir kaynak vardı Yolda Romanus adlı bir keşişle karşılaşmıştı Keşiş nereye gittiğini sordu Bennetrsquoin amacını anlayınca ona yaklaştı ve alışkanlık icabı onu ilahi soumlzlerle donatıp yuumlreklendirerek ona hizmet edebileceğini soumlyledi

Tanrırsquonın adamı Bennet soumlz konusu yere varınca yerini Romanusrsquotan başka kimsenin bilmediği dar bir mağaraya ccedilekildi ve burada uumlccedil yıl yaşa-dı Romanus biraz oumltedeki erkekler manastırının başkeşişi Theodakusrsquoun yanında yaşamaktaydı Dolayısıyla erdem sahibi bir insan olarak icabın-da buradaki mesaisinden ccedilalıp ekmeğini Bennet ile paylaştı Bennetrsquoin ya-şadığı mağaraya -uumlstuumlnde yuumlksek bir kaya vardı- girmek muumlmkuumln değildi Romanus getirdiği ekmeği uzun bir ipin ucuna bağlayıp yukarıdan sarkıtır Tanrırsquonın adamını uyarmak iccedilin ipin ucuna ekmeğin yanı sıra bir de ccedilıngırak bağlardı Ne var ki birinin iyiliğinin diğerinin iyileşmesine yol accediltığı bu du-rumu kıskanan insanlık duumlşmanları ekmeğin belirli guumlnlerde sarkıtıldığını goumlruumlp ccedilıngırağı kırdılar Romanus vazgeccedilmedi ve Bennetrsquoe elinden geldiğin-ce hizmet etmeyi suumlrduumlrduuml

Bedensel Arzularla Nasıl Baş Etti

Bir guumln Bennet yine yalnızken kara tavuk veya ardıccedilkuşu denilen kuuml-ccediluumlk siyah bir kuş etrafında uccedilmaya başladı O kadar yakından uccediluyordu ki elini uzatsa tutabilirdi Ama Bennet haccedil ccedilıkartmak suretiyle onu takdis etti ve kuş uccedilup gitti oysa hayatında hiccedil ccedilekmediği kadar buumlyuumlk bir accedillık ccedilekiyordu Derken ccedilevrede zaman zaman goumlrduumlğuuml bir kadın koumltuuml ruhlar aracılığıyla aklına duumlştuuml ve giderek artan oumlylesi bir bedensel arzuya kapıldı ki bulunduğu ortamı bile terk edebilirdi Derken Tanrırsquonın yardımıyla bir-den kendine geldi Uumlstuumlndekileri ccedilıkarıp ccedilevresini kaplayan ısırgan otu ve dikenli ccedilalıların ortasına kendini attı Ve o kadar uzun bir suumlre bu otların arasında yuvarlanıp debelendi ki ayağa kalktığında vuumlcudu paramparccedilay-dı Tanrırsquonın adamı boumlylece ruh yarasını vuumlcudunda accediltığı yaralarla iyileş-tirmiş hazzı (cefa ccedilekerek) acıya doumlnuumlştuumlrmuumlş şehveti koumlruumlkleyen yangını (duumlşuumlnce) ruhuna sıccedilratmadan bedeniyle soumlnduumlrmuumlştuuml Bu guumlnahla yangın yerini değiştirmek suretiyle baş ettiği anlamına gelir Daha sonraları muumlrit-lerine de aktardığı uumlzere bedensel arzularını o guumlnden itibaren baskı altına alıp hissetmez olmuştu Bu olaydan sonra pek ccedilok muumlridi oldu Bennet baş-tan ccedilıkarılmanın yol accediltığı koumltuumlluumlklerden arınmış bir insan olarak erdemin efendisi olmayı hak eder ccediluumlnkuuml buna değerdir


297

Bennet Haccedil İşareti Yapmak Suretiyle İccedilki Bardağını Nasıl Kırdı

(hellip) Tanrırsquonın adamı kendisini baştan ccedilıkarmak uumlzere olan bu buumlyuumlk ola-yı atlattıktan sonra iffet tohumu iyi suumlruumllmuumlş toprağa ekilmişccedilesine buumlyuuml-duuml ve bol meyve verdi ve bu harikulade ilahi yaşam ccedilevrede duyuldukccedila uumlnlendi Yaşadığı mağaranın yakınlarındaki manastırın başkeşişi oumlluumlnce keşişler bu muhterem insandan luumltfedip oumllen başkeşişin yerine geccedilmesini istedi Bennet onlara hal ve hareket tarzlarının kendisinden farklı olduğu-nu dolayısıyla anlaşamayacaklarını soumlyleyip teklifi uzun suumlre kabul etmedi ama o kadar uumlstelediler ki sonunda kabul etmek zorunda kaldı Manastırın sorumluluğunu uumlstlenince duumlzguumln duumlzenli bir yaşam suumlruumllmesini oumlnceden olduğu gibi yasaya uymayan davranışlarla ilahi soumlzden şu veya bu şekilde ccedilıkmamalarını emretti Bunu duyan bazı keşişler ccedilok oumlfkelendi ve onu baş-keşiş yaptıklarına pişman olup kendilerini succedilladılar ccediluumlnkuuml boumlylesi erdemli bir youmlnetime tahammuumll edemeyeceklerdi Onun youmlnetimi altında yasadışı şeyler yapamayacaklarını anlayıp eski hal ve hareket tarzlarından vazgeccedil-mek kafalarını yeni şeylerle yormak istemediler Ccediluumlnkuuml erdemli bir insanın yaşamı koumltuumlluumlk peşinde olanlara acıağır gelir Nitekim iccedillerinden bazıları ondan nasıl kurtulabileceklerini duumlşuumlnmeye başlayıp şarabına zehir koy-maya karar verdi Zehirli şarap bardağa kondu ve geleneğe uygun bir şekil-de kutsanmak uumlzere başkeşişe sunuldu Bennet daha bardağı almadan elini uzatıp haccedil işareti yapınca bardak bir taş atılmışccedilasına paramparccedila oldu Tanrırsquonın adamı bardağın iccedilindekinin yaşam işaretine (haccedil) dayanamayan bir oumlluumlm iccedilkisi olduğunu anladı Yerinden kalktı keşişleri toplayıp sakin bir zihin ve huzurlu bir yuumlz ifadesiyle şoumlyle konuştu ldquoYuumlce Tanrı sizi affet-sin merhameti uumlstuumlnuumlzde olsun bana neden boumlyle davrandınız Size yaşam tarzlarımızın asla uyuşmayacağını soumlylememiş miydim Gidip kendinize uygun bir baba bulun ccediluumlnkuuml artık aranızda kalmayacağımrdquo Boumlylece Ben-net tekrar o ccedilok sevdiği mağaranın ıssız doğasına doumlnduuml ve herkesi goumlzeten Yaradanrsquonın goumlzetiminde yalnız yaşadı (hellip)

Bennet Duaya Katılmayan Keşişi Nasıl Islah Etti

Oralarda inşa ettiği manastırlardan birinde duaya katılamayan bir keşiş vardı Diğer keşişler diz ccediloumlkuumlp otururken o kafası bir karış havada gelip geccedilici duumlnyevi işlerle oyalanırdı Başkeşiş tarafından sık sık uyarılmış so-nunda Tanrırsquonın adamına goumlnderilmişti O da uyardı azarladı ama keşiş daha uumlccedil guumln geccedilmeden eski haline doumlnmuumlş yine duaya katılmaz olmuştu Manastırın babası -Tanrırsquonın adamı onu bu goumlreve atamıştı- tekrar haber


298

goumlnderdi Tanrırsquonın adamı keşişi bizzat ıslah edeceğini bildirdi ve oumlyle yaptı Sena sona erip keşişler dua etmeye başlayınca Tanrırsquonın adamı soumlz konu-su keşişin eteği sıyrıldığı iccedilin onun kuumlccediluumlk bir siyahi ccedilocuk olduğunu fark etti ve Maurus ile manastırın babası Pompeianus ile gizlice konuşup sordu ldquoOnu duadan alıkoyanın ne olduğunu goumlrduumlnuumlz muumlrdquo Goumlrmediklerini soumlyle-diler ldquoO halde dua edelimrdquo dedi Tanrırsquonın adamı ldquodua edelim ki sizler de bu keşişin kim olduğunu goumlruumlnrdquo Maurus iki guumln sonra goumlrmuumlş ama Pom-peianus goumlrememişti Tanrırsquonın adamı bir başka guumln ibadetini bitirdikten sonra kuumlccediluumlk mabede gitti ve soumlz konusu keşişin orada boş boş oturmakta olduğunu goumlruumlnce goumlzuumlnuuml karartıp ona değneğiyle vurdu O guumlnden sonra kuumlccediluumlk siyahinin cazibesinden oumlylesine kurtulmuştu ki kuumlccediluumlk siyahi keşiş tıpkı diğerleri gibi onun da dualarından eksik olmadı Ccediluumlnkuuml o eski duumlşman korkmuş boumlylesi duumlşuumlnceler sanki keşişe değil de kendisine indirdiği dar-beyle yok olmuştu

Apollo Sunağırsquonın Yıkımına Dair

(hellip) Tanrırsquonın adamı yer değiştirse bile duumlşmanı değişmedi Ccediluumlnkuuml son-raları ccedilok daha acı muumlcadelelerde kendisine accedilıkccedila meydan okuyan koumltuumlluuml-ğuumln efendisiyle tuumlm varlığıyla savaştı Cassino şehri yuumlksek bir dağın etek-lerinde tabir yerindeyse kucağında kuruluydu Mezkur şehir zamanla beş kilometre yuumlkseldi ve başı goumlğe değer gibi oldu Bu şehirde yaşayan birtakım akılsız ve basit koumlyluumllerin eski dinsizler gibi Apollo adlı bir ilaha tapındığı eski bir tapınak vardı Tapınağın etrafında iccedilinde şeytana hizmet eden ve inanccedilsız kalabalıkların en koumltuumlsuumlnden kurbanlar sunduğu bir koruluk vardı Bunları goumlren Tanrırsquonın adamı putları kırdı sunağı devirdi koruluğu ate-şe verdi ve Apollo tapınağını Aziz Martin Apollo sunağını Aziz John (Hz Yahya) mabedi haline getirip vaazlarıyla ccedilevre halkının Hz İsarsquonın inancını benimsemesini sağladı Bu insanlığın o eski duumlşmanın hoşuna gitmedi Ve Tanrırsquonın adamına bu kez gizlice veya bir duumlş aracılığıyla değil accedilıkccedila gouml-ruumlnerek vahşete maruz kaldığını haykırdı Keşişler sesi duymuş ama sesin sahibini goumlrmemişlerdi Tanrırsquonın adamı onlara onun kendisine goumlruumlnduuml-ğuumlnuuml ağzından ve goumlzlerinden ateş fışkıran acımasız aşağılık biri olduğunu ve kendisini yok etmek istediğini soumlyledi Keşişler şeytanın ona neler soumlyle-diğini oumlğrendi Tanrırsquonın adamına oumlnce adıyla hitap etmiş ondan cevap ala-mayınca soumlvuumlp saymış sonra ldquoKutsal Bennetrdquo diye seslenmiş ve yine cevap alamayınca ldquoLanet olası adam benden ne istiyorsun Neden benden dava-cısınldquo diye bağırmıştı Eski duumlşmanın Tanrırsquonın hizmetkacircrına yeni savaşlar


299

accedilacağı boumlylece belli olmuş ama savaşacağı şey onun iradesi olduğu iccedilin kayda değer bir zafer beklenmemişti

Muhterem Bennet Yıkılan Bir Duvarın Altında Kalarak Ezilen Ccedilocuğu Nasıl Hayata Doumlnduumlrduuml

Keşişler ihtiyaccedil hasıl olduğu iccedilin her zamankinden yuumlksek bir duvar inşa etmekteydi Huumlcresinde dua etmekte olan Tanrırsquonın adamına goumlruumlnen eski duumlşman hakaretamiz bir uumlslupla ona keşişlerin yanına gideceğini bildirdi Tanrırsquonın adamı keşişlerini uyarmak şeytanın aralarında olduğunu soumlylemek iccedilin davrandı ama koumltuuml ruh duvarı yerle bir etmişti bile Saray mensubu bir adamın oğlu olan ccedilocuk yaşta bir keşiş duvarın altında kalıp ezildi Keşiş-ler duvarın yıkılmış olması bir yana genccedil biraderlerinin oumlluumlmuumlne fazlasıyla uumlzuumllduuml ve hemen Bennetrsquoe haber verdiler Bennet ccedilocuğun kendisinin getiril-mesini emretti Ccedilocuk oumlylesine ezilmiş ve sakatlanmıştı ki onu torbayla taşı-mak zorunda kaldılar ccediluumlnkuuml kemikleri de kırılmıştı Tanrırsquonın adamı ccedilocu-ğun huumlcrenin zeminine duaya durduğu yere yatırılmasını soumlyledikten sonra herkesi huumlcreden ccedilıkardı ve kapıyı arkalarından kapattı Ah o tuhaf mucize Onun bir saat iccedilinde kendine gelip sağ salim işine doumlnmesini sağlamıştı ki duvar inşaatı tamamlansın ve eski yılan Bennetrsquoe karşı muzaffer olmasın

Bennet Keşişler İccedilin Kuralrsquoı Nasıl Yazdı

(hellip) Bu muhterem baba hakkında sizlere daha pek ccedilok şey anlatmak ister-dim ama diğer kutsal şahsiyetlerden de bahsetmeliyim Şunu da bilmenizi isterim ki mucizeleriyle maruf bu insan (Tanrırsquonın adamı) ilahiyat konusu-na da vakıftı Nitekim keşişleri iccedilin yazdığı Kural sağduyulu olduğu kadar yazım dili itibariyle de etkileyici ve guumlzeldir Onu daha iyi tanımak isteyen-ler bu kitapccedilıktan yararlanabilir ccediluumlnkuuml nasıl yaşamışsa oumlyle oumlğretmektedir

Gregory I The Great The Dialogues PL Warner 1911

Rolandrsquoın Şarkısı

Her ne kadar şimdiye dek sunulan belgeler aksini ima ediyor olsa da Erken Orta Ccedilağ herkesin sevip saydığı kilise adamlarının Avruparsquoda Hıristiyanlığı Hıristiyan oumlğretisini ve adaleti tesis etmiş oldukları aydınlık ve huzur dolu bir doumlnem değildi Savaş ve vahşetin olağan olduğu gibi pek ccedilok misyonerin vahşice katledikleri de doğrudur


300

Erken Orta Ccedilağrsquoın Batı Avrupalı savaşccedilı oumlnderleri okuryazarlıkları olmayan mu-harebe meydanlarından ya da avlanmaktan aldıkları zevki hiccedilbir iyi kitabın karşılaya-mayacağı bir guumlruhtu Guumlya Hıristiyandılar ama Hıristiyanlığın barış mesajını anlam-landırmaları asırlar suumlrer 1100rsquoluuml yıllar itibariyle Avrupa genelinde huumlkuumlm suumlrmeye başlayan kısmi huzur ccedilok sayıda etmenin bileşkesi olup Kilisersquonin kardeşlik oumlğretisi bu etmenlerden sadece birisiydi

Aynı yıllarda bir takım anonim kalemlerin feodal doumlneme dair epik şiirler (chan-sons de geste) yazdıkları da goumlruumllduuml Charlamagne (742-814) ve onun buumlyuumlk şoumlval-yeleri bu şiirlerin asli temalarıydı Kacircğıda doumlkuumllmuumlş olan ilk şiirlerden ve bunların arasında en iyi olanlarından biri de Rolandrsquoın Şarkısırsquodır Sekizinci yuumlzyıldan ccedilok On İkinci yuumlzyılın başlarına dair ipuccedilları veriyor olması ve feodal Avruparsquonın ahlak an-layışını yansıtması itibariyle Rolandrsquoın Şarkısırsquonın tarihsel belge niteliği taşıdığı kabul edilir

Şarkının ilk dizelerinden anlaşılacağı gibi Muumlsluumlmanlar ordusu İspanyarsquodaki Muumlsluumlman yerleşimlerini talan eden Charlamagnersquoı kandırmaya karar verir Muumls-luumlmanların elccedilisi Blanchandrin oumlnderliğinde Charlamagnersquoa ateşkese razı olması halinde Marsilya Kralırsquonın kendisini Fransarsquoya kadar izleyeceğini orada vaftiz olaca-ğına dair soumlz verir Charlamagnersquoın şuumlphelenmesini oumlnlemek iccedilin de kendisine yirmi tane soylu rehine teslim eder Peter Reisenberg The Traditions of the Western World Rand McNallyampCo Chicago 1967

Ccedilam ağacının altında altın tahtta oturmuşEn cesur şoumlvalyelerini yanına ccedilağırmıştı İlkin Başpiskopos Turpin geldi ve sonraGerin ile Gerier ve Rheimslı Tybalt Sonra daOnlar kadar akıllı ve cesur diğerleri ve tabii Roland yanında can dostu Oliver Hey Diğerleriyle birlikte Ganelon da geldi o hain Ve boumlylece başladı Fransa iccedilinEndişe yuumlkluuml o meşum şura

Ve Kral konuştu Dedi ki ldquoAdil beylerPaynim12 bize Arabistanrsquodan elli yuumlk arabasıylaBile taşıyamayacağımız kadar ccedilok Değerli hediyeler aslanlar kaba tuumlyluuml ayılar Develer ve şahinler altın yuumlkluuml katırlarlaHaberciler goumlnderiyor Ama bizim tekrarKendi uumllkemize doumlnmemizi talep ediyor

12 Kacircfir veya putperest kimse Hıristiyan olmayan


301

Doumlnersek bizi hemen takip edeceğini veOrada yasalarımıza ve muhteşem dinimizeHıristiyanlığa doumlneceğini benim koumllem Olacağını soumlyluumlyor Gelin goumlruumln ki Niyetinden kuşkum varrdquo Franklar hep birağızdan bağırdı ldquoDikkat Bu bir tuzakrdquo

Soylular ayağa fırlayıp Kralrsquoa duumlşuumlncelerini soumlyler Charlamagnersquonın ye-ğeni Roland savaşı suumlrduumlrmek ister ama Ganelon yaşlı Naimon ve diğerleri barıştan yanadır Ccediloğu Ganelonrsquoa katılır Konuyu değiştirip Marsilya Kralırsquona goumlnderilecek olan Frank elccedilisinin kim olacağını tartışmaya başlarlar

Ama Başpiskopos Rheimslı Turpin Ayağa kalktı ve ldquoAkranlarınızdan biri olsunCcediluumlnkuuml lanetli topraklarda yeterince ccedilalışıpYoruldular Bana maiyetinizi ve eldiveninizi Verin ki Paynim Kralırsquona gideyim BelkiKurnazca kalbini okuyabilir niyetini anlarımrdquo Dedi ama Charles yeniden oumlfkelenipKarşılık verdi ldquoHayır gitmeyeceksinrdquo

ldquoBeylerrdquo dedi Kral ldquobana aranızdan korkusuz Ve sadık birini seccedilinrdquo Ve Roland uumlnledildquoGanelon gitsin O yiğittir ve evet sadıkrdquoTuumlm Franklar bağrışıp anında onayladı ama Ganelon oumlfkeyle ayağa fırlamıştıUumlstuumlndeki pelerinini ccedilıkarıp attı ipek Goumlmleğiyle bir adım oumlne ccedilıkıp guumlzel gri goumlzleri Nefret saccedilarak Rolandrsquoa bağırdı ldquoAhmak Amacını saklayabileceğini sanma Buradaki Herkes senin uumlvey kardeşin olduğumu sırf Bu yuumlzden benden nefret ettiğin iccedilin İspanyarsquoya Gitmemi istediğini bilir Doumlnmek nasip olursaSeni o suumlfli hayatın boyunca bedbaht edeceğime Yemin ederimrdquo Roland şoumlyle cevap verdi ldquoSen ccedilıldırmışsın Buradakiler esas şunu bilir ki Ben tehdide gelmem Ama dur hele Kral akıllı Basiretli birini goumlndermeli Geri bas Bırak da Kral maiyetiyle eldivenini bana versinrdquo


302

Ve Ganelon konuştu ldquoBunlar boş soumlzler RolandNe ben sana efendi ne de sen bana koumllesinMarsilyarsquonın o iğrenccedil sarayına benim yerime Sen gidemezsin Charles soumlyleyeceğini soumlyledi Zaragozarsquoya ben gitmeliyim Evet doğru oumlfkemi Dindirmek iccedilin seve seve bu ccedilılgınlığı yapacağımrdquoBunları duyan Roland kahkahayla guumllduuml

O guumlledursun Ganelonrsquoun goumlğsuumlndeki kalpAni bir oumlfkeyle parladı Kendini oumlylesine kaybetti kiYerinde duramaz oldu ve haykırdı ldquoSenden nefret Ediyorum Roland nefret ediyorum Bu zalim seccedilimiSen sadece sen oumlnuumlme koydunFrankların KralıEmrinizdeyimrdquo

Blanchadrin Muumlsluumlman huumlkuumlmdara gitmek uumlzere yola ccedilıkılınca Ganelonrsquoun Rolandrsquoa duyduğu bu nefretten yararlanır Onu oumllduumlrmek iccedilin bir komplo kurarlar Komplorsquoya Marsilya da katılır ve Charlamagnersquonın artccedilı muumlfrezesine -ki Ganelon Rolandrsquoın komuta etmesini istemektedir- saldırmayı kabul eder Hainin komplosu başarılı olur Muumlsluumlman guumlccediller saldırmak uumlzere toplanırken Roland ile sadık dostu Oliver ve Başpiskopos Turpin yirmi bin kişilik artccedilı muumlfrezenin komutasını uumlstlenir

Kacircfirler halkalı zırhlarını omuzlarına geccedilirdiBaşlarında suumlsluuml Zaragoza miğferleri İki yanlarında altın kaplı Viyanarsquoda su verilmiş Pırıl pırıl ccedilelik kılıccedilları vardı Derken kalkanlarınıSonra da Valencia mamuluuml mızraklarını alıp Mavi ve beyaz ve kırmızı bayraklarla akıp Savaş naralarıyla kuumlheylanlara atlayıp korkunccedil Bir guumlruh halinde saf tuttular Berrak bir guumlnduuml Guumlneşin parıltısı zırhları ateşe verdi Duumlşman borazanları ccedilaldı borazanların sesiBatı ruumlzgacircrına binip Roncevalrsquoin tek sıra halindekiAtlılarını bulduhellip Ve Oliver konuştu dedi ki ldquoRoland dostum bu sesleri biliriz Sarazenler13 Yakındardquo Ama Roland guumllduuml ve şoumlyle cevap

13 Orta Ccedilağrsquoda Muumlsluumlmanlara Avrupa Hıristiyanlarının verdikleri bir ad


303

Verdi ldquoTanrı seni doğrulasın O halde burada beklerKralımız iccedilin kahramanca savaşırız ccediluumlnkuuml OrsquonunMaiyetindeki bir şoumlvalye yakıcı guumlneşe veya Kışın soğuğuna bakmadan oumlluumlm kalım demeden Seve seve acıya katlanmalıdır Fransız askerleri Savaşccedilıdır Dolayısıyla şarkı başladığında buguumlnBurada olacakları kuumlccediluumlmsemeyeceğiz BizlerHak iccedilin savaşırız paynimler ise yanlışa hizmet ederNe olursa olsun baş eğmeyeceğizrdquo

Yine de Oliver yuumlksekccedile bir tepeye tırmanıpOradan İspanyarsquoya baktı Uzaklarda ccedilok uzaklardaAtlı paynim ordusunu goumlrduuml Rolandrsquoa seslenipldquoİşte korkunccedil bir parıltı yaklaşıyor İspanyarsquodan Goumlz kamaştırıcı bir parıltı Beyaz yelekler guumlneştePırıl pırıl yanan miğferler Heyhat Ganelon Hepimize ihanet etti Bizi burada bıraksın diyeKralrsquoa yalvardırdquo dedi ama Roland şoumlyle cevap verdi ldquoBudalaca konuşuyorsun dostum olamazrdquo

Ama Oliver İspanyarsquoya bakan daha da yuumlksekBir kayaya ccedilıktı İşte oradaydı paynim ordusuUzakta altın ve muumlcevher kakmalı sayısız miğferParlak kalkanlar halkalı zırhlar dizi dizi titreşen Uumlccedil dilli mızraklar goumlrduuml Duumlşman sayısızdı Safları Saymaya ccedilalıştı ama sayamadı Kayaların arasından Aceleyle aşağı inip arkadaşlarına katıldı

Ve haykırdı ldquoŞuradaki sivri kayalıklardan goumlrduumlmPaynimler at uumlstuumlnde yaklaşmakta Kimse bu kadar Ccediloğunu goumlrmemiştir Keşif kolunda bile en az Yuumlz bin atlı var Kalkanlar goumlz alabildiğine Dalga dalga kabarıyor Uumlstlerinde zırh başlarında Miğfer var ve uccedilları pırıl pırıl parlayan mızrakları Goumlğuuml deliyor Fransarsquonın Frankları goumlruumllmemiş bir Savaş yaşayacaksınız İmanınızı kaybetmeyin Mızrakların boyuna bakıp yılmayınrdquo Ve Franklar Hep bir ağızdan haykırdı ldquoKaccedilana lanet olsun Bu saatten sonra iccedilimizden kimse seniHayal kırıklığına uğratmayacaktırrdquo


304

Ve Oliver Rolandrsquoa feryat etti ldquoSiyah ordu sayısızOysa biz az sayıdayız Dostum borazanı uumlfle kiKral duysun ve İspanyarsquoya doumlnuumlp bize yardım etsinrdquoRoland ona cevap verdi ldquoDostum sana Kulak asmayarak hata ettim Guumlzel Fransarsquodaki itibarımı Sonsuza dek kaybedeceğimYo hayır kılıcımı ccedilekip Sapına kadar paynim kanına daldıracağım İleri İleriPaynimler Ronceval kanıyla beslenmeyecek Sana soumlz veriyorum dostum buguumln hepsi oumllecekrdquo

ldquoRoland sevgili yoldaşım fildişi boynuzuna (borazan)Uumlfle Uzakta Fransarsquoda Charles bu sesi duyacak Ordusuyla yardımımıza koşacaktırrdquo Ama Roland Şoumlyle cevap verdi ldquoTanrı beni soyumu kuumlccediluumlk Duumlşuumlrmek veya sevgili uumllkemin şerefini lekelemekten Korusun Kılıcımı ccedilektiğimde kanla kaplı Olduğunu goumlreceksin benim guumlvenilir dostum Durendal Paynimlerin sonu burada Ronceval ile gelecekrdquo

ldquoRoland sevgili yoldaşım uumlfle boynuzuna uumlfleKral duyacak sana soumlz veriyorum kalkıp gelecektirrdquoAma Roland şoumlyle cevap verir ldquoTanrı korusun KimseBenim iccedilin paynimler yuumlzuumlnde boynuza uumlfledi diyemez Boumlylesi onur kırıcı bir davranışla yakınlarıma saygısızlık Edemem Hayır savaş başlayınca yorgunluk nedir Bilmeyeceğim Durendal ccedileliğinden kan damladığını Goumlreceksin Franklar iyi ve sadık askerlerdir Duumlşmanlarının vay haline Evet buradaRoncevalrsquode oumlleceklerrdquo

Ama Oliver bir kez daha uyardı ldquoOumlyle olsun dostumAma ben paynimleri goumlrduumlm Tepenin ardındaki Duumlzluumlkte arı kovanı gibi kaynıyorlar Duumlşman ordusu Ccedilok buumlyuumlk bizimki ise kuumlccediluumlkrdquo Roland cevap verdi ldquoBu durum iştihamı iyice kabartıyor Fransa benim Yuumlzuumlmden itibar (toprak) kaybetmesin diye dua ediyorum Evet oumlluumlm bile Kralrsquoın sevgisinden yoksun utanccedil iccedilinde Uzun yaşamaktan iyidir O (Kral) kavi darbeler İndirenleri severrdquo


305

Roland cesurdur Dostu cesurdur ve akıllı İkisi deİyi birer şoumlvalyedir duumlruumlst ve sadık Oliver dostuna Karşı koymayacak oumllse de savaşacaktır Boumlyle Konuşurlarken iki dost paynim ordusununSaldırıya geccediltiği duyulur Savaş naraları ccedilok yakından Gelmektedir Oliver ldquoİşte mağrur dostum buradalar Ama Charles ccedilok uzaklarda Dualarımızı duyup Borazanı ccedilalmadın yalnız kaldık oumlleceğiz Adamlarımız biraz oumltedeki geccedilitte savaşa hazır ama Bir daha savaşamayacakları iccedilin uumlzuumlntuuml iccedilindelerrdquo Roland cevap verdi ldquoYeter Korkuya kapılmadığını Biliyorum Yan yana olalım Kılıccedillarımızı iyi kullanalım Bırak ne olursa olsunrdquo14

Ve Roland bir aslan veya koumlşeye sıkıştırılmışBir pars gibi korkusuz Fransız askerlerineCesaretlendirici soumlzlerle hitap etti Sonra doumlnuumlpOliverrsquoa ldquoDostum artık yeter Burada RoncevalrsquodeYirmi bin Frank var ama tek bir korkak yok Frank Yasalarıİyi guumlnde koumltuuml guumlnde karda kışta veya ateşteBey (derebeyi) uğruna muumlcadeleyi her şeye Katlanmayı evet oumllmekten veya yaralanmaktan Kaccedilınmamayı emreder Hadi yoldaş mızrağını alBu goumlrev bana Kral tarafından bahşedildi sevgili dostumBu eldiveni benden sonra her kim takarsaldquoBu oumlluumlmuumlne savaşan birinin kılıcıydırdquo diyecek

Bu arada Rheimslı Başpiskopos Turpin atınıMahmuzlayarak tepeye bir kayanın uumlstuumlne ccedilıkıpMinberden konuşurcasına Franklara seslendildquoFransarsquonın askerleri Kral Charles bizi burada Bırakırken sonuna kadar seve seve savaşacağımızı Gerekirse onun uğruna oumlleceğimizi biliyordu Dahası Bizlerin Tanrı uğruna oumllmeye hazır Hıristiyan Askerleri olduğumuzu varsaydı İspat etme zamanıdır Charles ve Tanrırsquonın duumlşmanları işte tam karşınızda Şimdi guumlnah ccedilıkarın ve Tanrırsquonın merhametine Sığının ki sizleri bağışlayabileyim Oumllecek olursanız

14 Alman savaşccedilılarının ideallerini Tacitusrsquoun anlatısıyla kıyaslayınız (sf162)


306

Şehitlik tacı ve Cennet sizlerin olacaktırrdquoFranklar atlarından inip yere diz ccediloumlktuuml TurpinHaccedil ccedilıkararak onları kutsadı ve guumlnahlarınınKefaretini (duumlşmana) sağlam darbeler indirmek Suretiyle oumldeyeceklerini bildirdi

Franklar yuumlreklenmişti ayağa kalktılar Turpinrsquoin Hakiki haccedilıyla guumlnahları aklanmıştı Savaş atlarınaBindiler İyi huylu şoumlvalyelerdi Bir şoumlvalyeninTeccedilhiz olması gerektiği gibi silahlandırılmışlardı veSavaşa susamıştılar Derken Roland sevgili arkadaşınaDoumlnuumlp dedi ki ldquoAh yoldaş şu bir gerccedilek ki Uumlvey kardeşim artccedilı muumlfrezeyi altın ve guumlmuumlşe sattı Evetİspanya Kralıyla bizim kanımız uumlzerinden pazarlık yaptı Gel Bunu onlara kılıcımızla oumldetelim Oumllecek olursakCharles intikamımızı alacaktırrdquo

Ve Ronad kuumlheylanını mahmuzlayıp Ronceval safları Boyunca doumlrtnala at suumlrduuml Uumlstuumlndeki zırh bedenineİyi oturmuştu Demir penccedilesinde goumlkyuumlzuumlne uzananMuhteşem bir mızrak vardı Bembeyaz bayrağın Mızrağın sapından aşağıya doğru sarkan altın puumlskuumlluuml Elinin uumlstuumlne duumlşmuumlştuuml Sanki oumlluumlme değil de Dansa gidiyormuş gibi guumlluumlyordu yuumlzuuml Ve FranklarOumlnderlerini coşkuyla selamladı Roland da onları Selamladı ve paynimlere duyduğu korkunccedil nefret İyilik dolu bakışlarında parlayıp soumlnerek dedi ki ldquoYavaş ilerleyin ccediluumlnkuuml duumlşman yeterince hızla koşuyor Oumlluumlme Mızraklarından tırsmayın ccediluumlnkuuml birazdan hepsi sizin olacakrdquo Tam da bu sırada duumlşman ordusuOumlluumlmcuumll bir darbe indirmek uumlzereydi

Oliver dedi ki ldquoBoynuzuna uumlflemedin ccedilaresiz sonKez savaşacağız ama bu ne Kralrsquoın ne de onunla birlikte Fransarsquoya giden maiyetinin succedilu İleri beyler Ccedilaresizliğin verdiği guumlccedille savaşın ve savaşın Darbelerine cesaretle karşı durup buumlyuumlkFransa Kralırsquonın sloganını haykırınrdquo Ve haykırdılar ldquoMontjoyrdquoAh keşke duyabilseydiniz Duyabilseydiniz deKahramanlığın ne olduğunu goumlruumlp unutmasaydınız


307

Ve saldırıya geccediltiler Tanrım Nasıl da mağrur ve hiddetli Atların boumlğruumlne ccedilılgınca vurarak oumlluumlme koşmaktalar Kahraman şoumlvalyeler başka nasıl davranabilir ki Paynim ordusu da hız kesmiyor Paynimler ve Franklarhellip İşte savaşmaktalar

Şair bu noktadan itibaren Frenk savaşccedilılarının yiğitliğinden bahseder

Franklar yuumlz bin duumlşmanın saldırısına uğramışTuumlm guumlccedilleriyle dayanmışlardı Yuumlz bin duumlşmanınİki bini kaccediltı Roland dedi ki ldquoBu muumlcadeleyi Savaşarak verenler iyi ve sadık adamlarDuumlnyada hiccedilbir kral boumlyle askerlere sahip değildir Tarih bu yuumlzden Kralımızın en buumlyuumlk olduğunu yazmaktardquo O konuşur Franklar savaş alanında Goumlzyaşları iccedilinde oumlluumllerini veya oumllmek uumlzere olan Askerleri ararken paynim kralının komutasında Yeni bir paynim guumlruhu goumlruumlnduuml

Paynim kralı askerlerinin katledildiğini goumlrmuumlş veİntikam almak uumlzere hızla yeni bir ordunun başına Geccedilip davul ve zurna eşliğinde gelmişti OumlnceZifir gibi bir siyahi uumlstuumlnde bir suumlruuml işaret Doumlrtnala yaklaştı en az diğerleri kadar meşumdu Ne Tanrırsquoya ne de Meryemrsquoin Oğlursquona inancı vardı Onun iccedilin vatana ihanet ve insanoğlunun katli Galiccedilya altınından bile daha değerliydi Kimse onu Guumllerken veya eğlenirken goumlrmemişti ama goumlzuuml pek Olduğu iccedilin Marsila tarafından seviliyordu ki Elindeki ejderha nakışlı bayrak onun bayrağıydı Onu goumlren başpiskopos onu Hıristiyanca birSevgiyle sevemedi onu yakalayıp yok etmek iccedilinCan atıyor iccedilinden şoumlyle diyordu ldquoKacircfirin en koumltuumlsuumlccedilaresiz olanıdır Evet Onu katledersem yanlış olmazNe olursa olsun korkakları hiccedil sevmemrdquo

Başpiskopos Turpin Frankları paynim ordusunun Uumlstuumlne işte boumlyle goumlnderdi Altında bir zamanlar Danimarkarsquoda katletmiş olduğu buumlyuumlk bir kralın Atı vardı Ruumlzgacircr gibi koşan bu atın ayakları kuumlccediluumlk


308

Bacakları ince ama kalccedilaları dar ve guumlccedilluumlSağrısı geniş sırtı yuumlksek yelesi sarıydı Başının Uumlstuumlnde iki kuumlccediluumlk kulak arsızca oturuyorduBaşpiskopos işte bu atın uumlstuumlnde gitti paynimKralı ile goumlruumlşmeye Kralın kolunda uzaklarda Kim bilir hangi şeytanın ıssız karanlık Bir mağarada şekil verdiği muumlcevherle bezeliPırıl pırıl parlayan yuvarlak bir kalkan vardıAma Turpin onu bir darbede indirdi Muhteşem Kalkan parccedilalanarak değerini kaybetti esmer Paynim ise duumlşuumlp oumllduuml Franklar haykırdı ldquoİşte gerccedilek bir şoumlvalye Elindeki Haccedil guumlvenderdquo

Ama ccedilevredeki otların arasına saklanmışOlan paynim ordusunu goumlren Franklar dehşetle Roland Oliver ve Peersrsquoe nefret kustu Turpin onlara korkmamalarını kıpkırmızı savaş alanındanUtanccedil verici şarkılar yuumlkselmediği suumlrece bir adım bile Uzaklaşmamalarını soumlyledi Dedi ki ldquoSavaşarak oumllmek Daha iyidir gerekirse oumlleceğiz Buguumln son guumlnuumlmuumlzOlabilir ama Cennetrsquoe gideceğizCennetrsquoin kapıları sizler iccedilin sonuna kadar accedilık Orada azizlerle birlikte guumlneş battı diye şarkıSoumlyleyeceksinizrdquo Bu soumlzleri duyan FrenklerdeOumlluumlm korkusu kalmadı ldquoMontjoyrdquo diye haykırdılar

Ve Roland Oliverrsquoa seslendi ldquoBaksana Başpiskopos Kılıccedilla kalkanı iccedili boş bir asa gibi kullanmaktardquoDostu cevap verdi ldquoTanrırsquonın adamı savaşın adamlarınıYatıştırıyorrdquo Ve Franklar yaralı oldukları haldeSavaşı suumlrduumlrduuml Goumlrmeliydiniz Kont Roland veArkadaşının kılıccedilları ve mızraklarının ucuyla Duumlşmanı nasıl katlettiklerini goumlrmeliydinizŞerefli Başpiskopos Binlercesini katlettiler diye yazıyor Fransarsquonın Kitabı Doumlrt mukateleyi kazandılar Ama beşincisi o kadar iyi gitmedi Heyhat Onca Askerden Tanrırsquonın inayetiyle Sadece altmışı hayatta kaldı


309

Roland Oliverrsquoın isteğini sonunda kabul edip Frankların neredeyse tuumlmuuml oumllduumlkten sonra Charlamagnersquoı ccedilağırmak uumlzere meşhur borazanını uumlfledi

ldquoNeden bana kızgınsınrdquo diye sordu Roland DiğeriCevap verdi ldquoYoldaş hepsi senin hatan ŞoumlvalyeliğiSağduyuyla ıslah etmek yanlış değildir yiğitlik İtidalle değer kazanır Senin budalaca kibrin nedeniyle Franklar oumllduuml Bir daha asla Charles iccedilin savaşamayacaklar Beni dinleseydin Kral ccediloktan buradaydı Savaşmalı Kazanmalıydık Marsila ccediloktan katledilmiş olurdu Roland senin duumlşuumlncesiz inatccedilılığın bizlere acı verdi Kral seni de kaybetmiş olacak ve senin gibiler bir daha Asla olamayacak Oumlleceksin ve Fransa sahipsiz Umutsuz kalacak Dostluğumuz bu korkunccedil guumlnleSon bulacak ve karanlık gece bizi sonsuza dek ayıracakrdquo

Onları duyan Başpiskopos som altından mahmuzlarınıKuumlheylanının boumlğruumlne vura vura bulundukları yereGeldi ve onları kınayıp azarladı ldquoSoumlr Roland ve sen Rolandrsquoın yoldaşı tartışmayın Tanrı aşkına Doğru boruyu uumlflemek bizi kurtaramaz ccediluumlnkuumlArtık ccedilok geccedil ama yine de iyi olur Kral gelir veİntikamımızı alır Paynim ordusunun İspanyarsquoya Sevinccedille doumlnmesine izin vermez Franklarımız buraya Gelince bizi paramparccedila bulacak ama kurda Kuşa yem olmayalım diye şefkatle kaldırıp Adımızı anarak yuumlk beygirleriyle eve goumltuumlrecek Fransız kiliselerinden birinde goumlmecekrdquo

Yaralı olan Roland sonunda borazanı ccedilalar Charlamagnersquonın ordusu Oli-ver oumllmek uumlzereyken yardıma gelir

Yaralı şoumlvalye oumlluumlmuumln yaklaştığını hissederGoumlrmuumlyor duymuyordur Başpiskopos attan inerVe yanına diz ccediloumlkerek yuumlksek sesle onun adınaGuumlnah ccedilıkarır ellerini birleştirip Cennetrsquole Oumlduumlllendirilmesi iccedilin Tanrırsquoya yakarır şanlı Kral CharlesVe Guumlzel Fransa iccedilin en ccedilok da dostu Roland iccedilin dua ederOliverrsquoın kalbi tekler miğferli başı goumlğsuumlne goumlmuumlluumlrBedeni usulca ruhunu teslim ederken Kutsal Ruh


310

Oyalanmaz Bunu goumlren Roland haykıra haykıra ağlar Bir faninin kalbinden boumlylesi korkunccedil bir feryadın Koptuğu duyulmamıştır

Onları kurtarmak uumlzere yaklaşan Fransız ordusunun sesini duyan pay-nimler kaccedilar Roland oumlluumlme hazırlanır

Rolandrsquoın yaraları kıpkırmızı kanamakta oumlluumlmuumlnYakın olduğunu bildirmektedir Buumlyuumlk Peers iccedilinTanrırsquoya kendi ruhu iccedilin Cebrailrsquoe ve baş meleğeDua eder Sonra sol elinde borusu sağ elinde kılıcı Olduğu halde ki kimse onu sonradan succedillamasın Yeşil tarlayı aşıp kacircfir İspanyarsquoya doğru bir ok mesafesi kadarYuumlruumlyerek bir tepeye tırmanır tepede İki ağacın goumlkyuumlzuumlne uzanan dallarının goumllgelediğiDoumlrt mermer parccedilasının dibine yumuşak ccedilimenlerinUumlstuumlnde duumlşuumlp uzanır Oumllmek uumlzeredir

Tepe yuumlksek doumlrt beyaz taşı ve yeşil otları goumllgeleyenİki ağaccedil daha da yuumlksektir Derken yuumlzuuml goumlzuuml kan iccedilindeBir ceset yığınının uumlstuumlne atılmış oumlluuml taklidi yapanBir kacircfir tuumlm heybetiyle dikilir ve ona doğru koşarakHaykırır ldquoBuumlyuumlk Charlesrsquoın yeğeni işte şimdi teslim olacak Kılıcını alıp eve Arabistanrsquoa goumltuumlreceğimrdquo Elini uzatıp kılıca dokunur dokunmaz Roland kendine gelir

Roland yabancı bir elin Durendalrsquoına uzandığınıHisseder etmez goumlzlerini accedilmış ldquoDur Dost değilsin senrdquoDiye bağırarak elinin altındaki borazanı kacircfirin miğferliBaşına indirip miğferi de başını da ezer ldquoSeni korkak Doğru veya yanlış bana dokunmaya nasıl cuumlret edersin Zavallı şey Duyanlar delirmiş olduğuna huumlkmedecek ama fildişi boynuzum paramparccedila oldu altın ağızlığı kırıldırdquo

Oumllmek uumlzere olan Rolandrsquoın goumlzleri kararmıştı amaGuumlcuumlnuuml toplayıp tekrar ayağa kalktı Korkunccedil bir oumlfkeyle pırıl pırıl parlayan Durendalrsquoini oumlnuumlndekiTaşa vurdu Titreşen ccedilelikten buumlyuumlk ses ccedilıktı ama Ne kırıldı ne ccedilizildi Roland haykırdı ldquoAziz Meryem yardım et bana Kılıcım Durendal senin ccedileliğin


311

Uğursuz bir saatte ccedilekilmiş Senden vazgeccedilmek seni Aziz bilmemek zorundayım Oysa ne ccedilok savaşmış Artık o beyaz sakallıya ait olan ne ccedilok yer fethetmiştik Tanrı seni korku nedir bilmeyene bahşetsin Guumlzel kılıccedil Seni cesur ve gerccedilek bir şoumlvalye kullandı Belki de Fransarsquonın en iyisirdquo

Ve Roland kılıcını tekrar mermere vurdu Ccedilelik ccedilınladıAma kırılmadı Roland ccedileliği kıramayacağını anlayıncaHaykırdı ldquoAh Durendal parlak guumlneşin altında ne kadar Parlak ne kadar aksın Diyorlar ki Kral maiyetini Moriannersquode toplamış Tanrı muumljdeledi seni buumlyuumlk Komutanlarından birine verecekmiş O halde beni ışığınla sar Britanyarsquoyı seninle birlikte Kral iccedilin fethettim veNormandiyarsquoyı ve Akitanyarsquoyı ve Lombardiyarsquoyı veRomanyarsquoyı Bavyera buumlyuumlk Flander Burgonya Polonya veEfendime daima hizmet edeceğine yemin edip onun İradesinin sarışın Saksonlar iccedilin kanun olduğunu teslim edenUzak İstanbulrsquou da seninle birlikte kazandık İskoccedilyarsquoyı vahşi Gallerrsquoi ve İrlandarsquoyı da onun iccedilin seninle birlikteAldık İngiltere de onun nuumlfuzu altında Beyaz sakallı Charlesrsquoın elindeki tuumlm diyarların uumlstesindenSeninle birlikte geldik ama senin iccedilin uumlzuumlluumlyorumSevgili Durendal Senin İspanyarsquoda Sarazenlerin eline Duumlşmenden korkuyorum Buna izin verme Tanrımrdquo

Roland kılıcını tekrar mermere vurdu ve bu kez kuumlccediluumlkBir parccedilasını yonttu Ccedilelik ccedilın ccedilın ccedilınladı ama kırılmadı Goumlkyuumlzuumlne fırladı Roland ne kadar uğraşırsa uğraşsın Onu kıramayacağını anlayıp ona şefkatle hitap etti ldquoAh Durendal ne kadar guumlzelsin ve kutsal Kabzanda kutsal emanetler saklı evet Petrusrsquoun dişi şehit Basilrsquoin kanıAziz Dennisrsquoin saccedilı ve Kutsal Meryemrsquoin giysisindenBir parccedila saklı Seni bir Hıristiyan kullanmalı TanrıSeni Sarazenlerin eline duumlşmekten korusun Ah tatlıDurendal Roland seninle ne ccedilok diyar fethetti ArtıkHepsi sakalı beyazlaşmış olan Frankların huumlkuumlmdarı Buumlyuumlk Charlesrsquoın emrinderdquo


312

Derken oumlluumlmuumln bedenini baştan kalbe ele geccedilirmek uumlzereOlduğunu hissetti Onu (bedenini) yere yatırıp borazanıyla Kılıcını altına yerleştirdi yuumlzuumlnuuml korkak kacircfirlerin kaccediltığıCihete ccedilevirdi ki Kral onun bir fatih olarak oumllduumlğuumlnuuml anlasın Sonra sesini goumlkyuumlzuumlne ccedilevirip onun sadık kulu olduğunu Teyit ederek sağ elindeki eldivenle ona sevgisini sundu

Evet Roland oumllmek uumlzere olduğunu biliyordu Yuumlksek bir tepede kacircfir İspanyarsquoya bakarak uzanmış yatıyorduGoumlğsuumlne vurup haykırdı ldquoAffet Tanrım Hatalarımı bağışla Doğduğum guumlnden buguumlne işlediğim guumlnahları bağışlardquo Ccedilelik eldivenini yukarıya mavi goumlkyuumlzuumlne kaldırdı ki Altın kanatlı melekler gelip ruhunu Tanrı katına goumltuumlrsuumlnler

Yuumlksek bir ccedilamın altında uzanmış yatıyordu Yuumlzuumlnuumlİspanyarsquoya doumlnuumlp anılarını yad etti Fethettiği diyarlarıGuumlzel Fransarsquoyı akrabalarını onu kendi oğlu gibi seven Buumlyuumlk Charlesrsquoı Tuumlm uumlzuumlntuumlsuumlne rağmen bir şoumlvalyeninNasıl dua etmesi gerektiğini hatırlayıp dedi ki ldquoSoumlzuumlHakikatin kendisi olan Baba sen ki Lazarusrsquou fidye Karşılığı mezarından Danielrsquoi yırtıcı aslanlardan kurtardın ruhumu hayatım boyunca işlediğim guumlnahlardan kurtarrdquo Ve Başı usulca omzuna duumlştuuml Ellerini birleştirip dua ederkenoumllduuml Ve altın kanatlı bir ruh yanında Aziz Michael15 ve Cebrail olduğu halde gelip ruhunu goumlkyuumlzuumlne Tanrı katına taşıdı

The Song of Roland The Macmillen Company 1952

B GECcedil ORTA CcedilAĞ

Roma idaresinin ccediloumlkuumlşuumlnuumln uumlstuumlnden pek de yaratıcı ve verimli olmayan yuumlzyıllar geccediltikten sonra 1100rsquode kurumsal yapılanma idealler ve uumlslup itibariyle genellikle ldquoOrta Ccedilağrdquo olarak tanımladığımız doumlnem başlar Sicilya-Palermorsquodan Kuzey İngiltere-Durhamrsquoa kadar her yerde oumlnce Romanesk sonra da Gotik tarzında kiliseler inşa edilir Bolonya ve Parisrsquote hukuk ve ilahiyatta uzmanlaşan On Uumlccediluumlncuuml yuumlzyıldan itibaren uluslararası uumlniversiteler olarak hizmet vermeye başlayacak yuumlksekokullar accedilılır Sicilya Roma ve İngilterersquode akılcılığa youmlnelen huumlkuumlmetler vergi tahsil etmeye

15 St Michael gerek Yahudi gerek Hıristiyan gerekse İslam geleneğinde (Mikail Kuran-ı Kerim 298) Tanrırsquonın Ordusursquona komuta eden baş melektir


313

başlarken youmlnetimde adil olmayı goumlrev bildiklerini resmen ilan ederler On İkinci yuumlzyıl Avrupa medeniyetini şekillendirecek olan kurum ve değerleri yaratan buumlyuumlk gelişimlere sahne oldu

Hıristiyan Avrupanın On Birinci yuumlzyılın son ccedileyreğine kadar siyaset teorisi uumlret-tiği soumlylenemez Buna karşın Kutsal Roma İmparatoru IV Henry ile Papa VII Gre-gorius ccedilekişmelerinin16 yuumlze yakın toumlrel risale (tract) tez ve ccediloumlzuumlmleme doğurmak suretiyle siyasal duumlşuumlncede bir buumlyuumlk geleneğin yolunu accediltığı da doğrudur Ne var ki daha en başından itibaren Orta Ccedilağın birey ve topluma ilişkin kuramlarının doğ-ruyu ararken yanlışa duumlşen kişinin kuumllliyen ve sonsuza dek lacircnetlenme tehlikesiyle karşı karşıya olduğu şeklinde klasik duumlşuumlncede rastlanmayan bir telmihi vardı Hal boumlyle olunca Orta Ccedilağda siyasi tartışmalar eninde sonunda dini tartışmalara doumlnuumlş-mekteydi Aynı durum iktisat teorisi iccedilin de soumlz konusuydu

Atama yetkisinin kimde olduğu meselesi Orta Ccedilağ suumlresince ccediloumlzuumlmlenemez-ken Kilise ile Devlet Papa ile İmparator arasındaki ilişkilerin nasıl tanzim edilmeleri gerektiği siyasi otoritenin kaynağı bu otoritenin kilise ya da krallık iccedilindeki yapılan-ma biccedilimi tartışılmaya devam edildi On İkinci yuumlzyılda Roma kanunlarının yeniden guumlndeme alınmasıyla başlayan suumlreccedil insanları hukuk ve adalet konularında daha buumltuumlnluumlkluuml ve tutarlı bir ccedilerccedilevede duumlşuumlnmeye youmlneltti Nitekim izleyen yıllarda yapılan araştırmalar daha teknik ve ayrıntılıydı ancak tartışmaların sonu gelmiyor bildik konular uumlzerinde tekrar ve tekrar konuşuluyordu Buna karşın yuumlzlerce yıl oumlnce soumlylenen soumlzlerin bambaşka ortamlarda tekrarlanmaları durumunda yarattık-ları algı ve etkinin farklılaştığı da goumlruumllmekteydi

Orta Ccedilağ hukuk anlayışının doumlnemin adli muumlesseseleri uumlzerindeki belirleyici et-kisi teori-kurum ilişkisinde duumlnyanın en iyi oumlrneğini teşkil eder Doğru olanı yapma-ya verilen oumlnem siyasal olduğu kadar dinsel bir goumlrev addedildiğinden oumlnderler o guumlne dek rastlanmayan bilinccedilli bir tutumla ayrıntılı hukuk sistemleri geliştirmeye youmlnelmiştir Bu youmlneliş kral baron veya şehir baronları kadar papalar ve piskoposlar iccedilin de geccedilerlidir Nitekim Avruparsquonın gelişmesinin temelini gerek Kilisersquonin gerek-se sekuumller devlet youmlnetimi ve meclisparlamento17 aygıtının ldquoanayasacılıkrdquo olarak tanımlanabilecek hukukun uumlstuumlnluumlğuuml kavramına bireyin ve topluluğun haklarına duyulan ilgi oluşturur İtalyan şehirlerinin yurttaş meclislerini saymazsak genelliklle kral ya da prensin adamlarından oluşan Orta Ccedilağ meclisparlamentoları demokratik değillerdir ama yine de anlaşmazlıkları ldquoparlamentordquo soumlzcuumlğuumlnuumln ruhu uyarınca konuşup tartışmak suretiyle gidermeye ccedilalışırlardı

16 İngilizce investiture controversy olarak tabir edilen bu ihtilaf 1070rsquoden 1122rsquoye kadar piskopos-ların atanmasından ruhban sınıfın yapılanmasına kadar pek ccedilok konuda kilise ile sekuumller youmlne-timin arasını accediltı Soumlz konusu ihtilaf İmparator ile Papa arasında kalmayıp Kilisersquonin reformu konusunda Papalığın sonunda Fransa ve İngiltere krallarıyla anlaşmasına kadar uzandı

17 İngilizce parliament (parlamento meclis) soumlzcuumlğuuml Fransızca parler yani konuşmak anlamına gelen soumlzcuumlkten tuumlretilmiştir


314

Cicero tarafından sıkccedila ldquoher insanın hakkını vermekrdquo olarak tanımlanan adalet kaygısı mali ve ticari alanlarda da hissedilmeye başladı Para On İkinci yuumlzyıldan itibaren giderek oumlnem kazandı Kilise artan maddi ihtiyaccedillarını karşılamak uumlzere finansman mekanizmaları oluşturdu Buumlyuumlk şehirlerde kurulan panayırlar dağıtım teşkilatlarına doumlnuumlşuumlrken uumlretim bazı şehirlerde uluslararası ihracat yapılabilecek boyutlara ulaştı Ticaret ve sanayi yarattığı buumlyuumlk zenginliğin yanısıra cahil ve zayı-fın istismarı sahtekacircrlık gibi iş hayatının girift yapılanmasında muumlndemiccedil olan bildik sorunlarını da getirdi Hıristiyan oumlğretisinde boumlylesi zenginlik ve istismara yer yoktu Dahası ccedilağ huumlkuumlmranlığın başlıca amacının adalet dağıtmak olarak algılandığı bir ccedilağdı İlahiyatccedilılar kadar teorisyenler de ekonomide sosyal adalet sağlamanın yolları uumlzerinde kafa yormaya yazmaya koyuldu

Bu yıllar aynı zamanda kentli girişimcilerin kurdukları kumaş borsalarının guumlnde-lik işleyişi ile geleneksel doğrular arasında baş goumlsteren ccedilelişkileri anlatan hikacircyelerin kaleme alındığı yıllardır Chaucer Langland gibi yazarlar Orta Ccedilağın sonlarına doğru daha da sertleştiğine tanık oldukları ccedilelişkileri eleştirir

Hıristiyan toplumunun kimi mensupları Paris Oxford Bolonya Salamanca daha sonra da Koumlln Prag ve Karakov tuumlccarlarıyla dirsek teması iccedilinde olan Avrupalı aka-demisyenlere iyi goumlzle bakmazken teknik alanlardakiler hariccedil hemen hiccedilbir başa-rıları takdir goumlrmez Hal boumlyle olunca eğitim-oumlğretim ne gerekli ne de muteber sayılacaktır Oysa Hıristiyan toplumunda bilime kuramsal ccedilerccedilevede yer vardı On Uumlccediluumlncuuml yuumlzyılın sonlarında meslek sahibi (ldquomekteplirdquo) olmanın değerini sorgulayan duumlşuumlnuumlr sayısı da yok denecek kadar azdı ve hukukccedilular vatandaşların yaşamlarını hakkaniyetle duumlzenlemek huzur sağlamak iccedilin uğraşan huumlkuumlmetler iccedilin ccedilalışmakta hekimler bedenleri onarmakta bilim adamları ve matematikccedililer Tanrı yarattığı iccedilin araştırmaya değer bulunan kacircinatın maddi koşullarını keşfetmeye ccedilalışmak cesare-tini goumlstermekteydiler


1 Hıristiyan Ortak Pazarını18 Kim Youmlnetmektedir

Batı Avrupa Kilisesi Papa VII Gregoriusrsquodan (1073-1085) oumlnceki bin yıl boyun-ca genellikle ldquoalaylılarınrdquo elindeydi ldquoAlaylılarrdquo sayesinde kaim olarak Charlamagne gibi Kilise idealini benimseyen kralimparatorlar tarafından korundu sahip oldukları topraklar Hıristiyan ilkeleri doğrultusunda youmlnetildi Buna karşın vaftiz edilmiş ol-malarına rağmen dini ve Kilisersquoyi kişisel ccedilıkarları iccedilin kullanıp piskoposları pek de oumlnemsemeyen huumlkuumlmranlar da vardı

18 Commonwealth Kamu yararına olan durum


315

On Birinci yuumlzyılın ikinci yarısında Romarsquoda amacı kabaca Kilisersquoyi arındırmak insanlığı kurtuluşa sevk etmek olan bir reform hareketi baş vererek aralarında ilahi-yat ve Hıristiyan hukuku araştırmalarını manastırlarda kurumsallaşan din ve riyazet ruhunun guumlccedillendirilmesini ldquoalaylılarınrdquo da din işlerine muumldahale edebileceğini hu-susları guumlndeme getirdi

ldquoAlaylırdquo olduğu halde Kilisersquoyedine muumldahale edenlerden biri de İmparator III Henryrsquoydi Henry 1055rsquode Romarsquoya giderek papalık tahtı iccedilin muumlcadele eden uumlccedil aday arasındaki rekabete son veren makama kendi adamını nasp etmiştir Henry muumldahaleyi konumunun geleneksel sorumluluğu olarak goumlrmuumlş iyi bir seccedilim yap-mak suretiyle de ağırlığını reformdan yana koyduğunu goumlstermiştir Ancak bir yıl sonra oumlluumlr yerine geccedilen oğlunun kuumlccediluumlk yaşta olmasından istifade eden itibar sa-hibi ve becerikli bir dizi papa izleyen iki yuumlz yıl boyunca Avrupa yaşamına her youmlnuumlyle huumlkmedecek olan papalık kurumlarını oluşturur Roma Kilisesirsquoni inşa ve ihya ederler

Hanedanların egemenliğinden zaman iccedilinde kurtulan Papalık kendi buumlrokrasi-sini kurumsallaştırmak suretiyle işlevselliğini arttıracak ardından asırlardır verilen vaazların ve tedrisin en sonunda uyandırabildiği dini bilincin avantajını da kullanarak amaccedillarını gerccedilekleştirecek huumlkuumlmetini kurar Batı toplumunun oumlnderliğinin kendi-sinde olduğunu ilanla gereklerini yerine getirmeye girişir ldquoGregoryan Devrimirdquo diye bilinen bu devasa hareket adını VII Gregoriusrsquodan alır ancak hareketi başlattığı iccedilin değil ldquobuumlyuumlk krizrdquo olarak anılan doumlnemde İmparator IV Henry ile muumlcadele ettiği papalığa asırlarca hizmet verecek olan ideolojik ve kurumsal gelişimi buumltuumln-leştirdiği iccedilin

Derin inanccedil sahibi papalar kendilerini ve Alman piskoposlarını İmparatorluğun vesayetinden kurtarmaya ccedilalışadursun genccedil İmparator IV Henry (1056-1106) Almanyarsquoda ldquomodernrdquo merkezi bir monarşinin kurumlarını oluşturma peşindedir IV Gregoriusrsquoa ccedilattığı 1070rsquolerde Henryrsquonin ordusu piskoposlara bağışladığı buumlyuumlk araziler karşılığında emrine tahsis edilen suumlvarilerden oluşmaya devam etmektedir Ne ki aslında geleneksel bir durum olan hatta tarih boyunca Kilise ile Devlet ilişkile-rinin saygın bir goumlstergesi sayılan bu uygulamaya Papalık Kilisersquonin bu şekilde kulla-nılmasına son verilmesi gerektiği şeklinde bir arguumlmanla karşı ccedilıkar İzleyen belgeler On Birinci yuumlzyıldan On Doumlrduumlncuuml yuumlzyılın başlarına kadarki suumlreccedilte tarafların siyasi otoritenin niteliğine dair duumlşuumlnce goumlruumlş ve iddialarının nasıl geliştiğini goumlstermekte-dir Papalığın yasalara Kutsal Yazılarrsquoa ve temayuumlllere dair oumlne suumlrduumlğuuml kuramların sekuumller imparatorluk tarafından da dayanak alınıyor olması dikkat ccedilekicidir


316

Papa VII Gregoryrsquonin IV Henry Nezdinde Papalık Politikasını Savunmak Uumlzere Metzli Hermannrsquoa

Yazdığı Mektup

Gregoryrsquoden sevgili Hıristiyan kardeşi Metz19 Başpiskoposu Hermannrsquoa selam

Hz İsarsquonın yasasını goumlz ardı eden kiliseleri ve imparatorluğu tahrip eden dalalet iccedilindeki Kral Henryrsquoyi aforoz edemediğiniz gibi ona olan bağlılık yemininizden de vazgeccedilemediğinizden sizleri Kutsal Papalık Makamırsquonın yetkisi hakkında iğrenccedil bir dille konuşarak saccedilmalayanların budalalığından korumamızı talep ediyorsun Bunun Kutsal Yazılarrsquoda o kadar ccedilok ve inan-dırıcı oumlrneği var ki talebine cevap vermek abestir Hakikati tahrif eden ha-kikate lanetlenme pahasına ters duumlşenlerin bunu akılsızlıktan ccedilaresizlikten veya cehaletten yaptıklarına inanmıyoruz Hiccedil şaşırmadım Bu koumltuumllerin kendi adaletsizliklerini oumlrtbas etmek iccedilin başvurdukları yoldur zira yalan soumlylemenin bedelini hiccedil dikkate almazlar

Mevcut bir suumlruuml kanıttan birkaccedilını anmak adına ldquoSen Petrusrsquosun ve ben kilisemi bu kayanın uumlstuumlne kuracağım Oumlluumller diyarının kapıları ona kar-şı direnemeyecek Goumlklerin Egemenliğirsquonin anahtarlarını sana vereceğim Yeryuumlzuumlnde bağlayacağın her şey goumlklerde de bağlanmış olacak yeryuumlzuumln-de ccediloumlzeceğin her şey goumlklerde de ccediloumlzuumllmuumlş olacakrdquo Yoksa krallar bundan muaf mı Tanrırsquonın Oğlursquona merbut Aziz Petrusrsquoun suumlruumlsuumlnden değiller mi yoksa Sorarım sana ta ki Tanrırsquoya kulluk etmenin ağırlığına dayanamayıp Şeytanrsquola muhatap olsun ve Hz İsarsquonın suumlruumlsuumlnden sayılmak istemesin ken-dini kacircinatın bahşettiği bu bağlayıcı guumlcuumln ışında goumlren kim Aziz Petrusrsquotan kopabilir Zavallı oumlzguumlrluumlğuuml ona hiccedilbir şey kazandırmayacak Petrusrsquoa bah-şedilen guumlcuuml o mağrur boynundan ccedilıkarıp atması halinde Tanrırsquonın huzuru-na ccedilıktığında yuumlkuuml daha da ağırlaşmış olacaktır

İlahi iradenin temsilcisi Kilise egemenliğinin temelibelkemiği olan bu kurum oumlzellikle Havarilerin başı Aziz Petrusrsquoa bildirilen semavi huumlkmuumln bahşettiği ve muumlhuumlrlediği bu imtiyaz kutsal babalar tarafından minnet-le karşılanıp korunmuş hem Kutsal Roma Kilisesirsquone hem de genel olarak onun yasaları ve yazılarına ldquoevrensel anardquo adı verilmiştir Kutsal babalar Kilisersquonin kutsal dinimize dair eğitim ve oumlğretimini benimsemekle kalmaz adlicirc kararlarını da kabul eder Nitekim belli başlı tuumlm davaların kiliselerin alacağı tuumlm oumlnemli kararların Baş ve Ana olarak Kutsal Roma Kilisesirsquonin

19 Metzli başpiskopos Hermann Gregoryrsquonin kendi yanına ccedilekmek istediği oumlnemli Alman papaz-lardan biridir Gregoryrsquonin bu mektupta dile getirdiği goumlruumlşleri biraz olağan dışı bulunduğu iccedilin accedilıklanmaya muhtaccediltır


317

hukuku ccedilerccedilevesinde ele alınması gerektiği Kilisersquonin hiccedilbir kararının tem-yiz edilemeyeceği verdiği huumlkmuumln hiccedil kimse tarafından eleştirilemeyeceği ve iptal edilemeyeceği hususlarında tek ruh ve tek sesle anlaşmışlardır

İmparator Anastasius20rsquoa yazan Papa Gelasius Kutsal Papalık Makamırsquonın ilahi huumlkme dayalı yetkilerini şoumlyle accedilıklar

ldquoİnananlar kutsal goumlrevlerini hakkıyla yerine getiren din adamlarına tes-

lim olmalıdır elbet ama ilahi huumlkuumlmdarın daha sonraları tuumlm piskoposla-

rın en uumlst duumlzey amiri tayin ettiği ve Kilisersquonin sadakatini kazanan patriğin

huumlkmuumlne teslim olmak daha da oumlnemlidir Tuumlm ferasetiniz ile siz de kabul

etmelisiniz ki idraki itibariyle hiccedil kimse Hz İsarsquonın soumlzuumlyle diğerlerinin uumls-

tuumlnde tutulan (konumlanmış olan) ve saygıdeğer Kilisersquonin (bu soumlzleri) teyidi

suretiyle hacirclacirc sadakatle Baş kabul ettiği biriyle eş tutulamazrdquo

Benzer bir biccedilimde Papa Julius21 da doğudaki piskoposlara yazmış ve Kutsal Papalık Makamırsquonın ilahi huumlkme dayalı yetkilerini şoumlyle accedilıklamıştır

ldquoKardeşlerim Kutsal Papalık Makamırsquonın ilahi huumlkme dayalı yetkileri

hakkında konuşurken daha dikkatli olmalı Hz İsa Mesihrsquoin goumlksel krallığın

kapılarını accedilıp kapama guumlcuuml bahşetmek suretiyle (Kilisersquoye) goumlsterdiği ihtima-

ma işaret eden şu soumlzlerini hatırlamalıydınız lsquoSen Petrusrsquosun ve ben kilisemi

bu kayanın uumlstuumlne kuracağım Oumlluumller diyarının kapıları ona karşı direneme-

yecek Goumlklerin Egemenliğirsquonin anahtarlarını sana vereceğimrsquo

Cennetin kapılarını accedilıp kapama guumlcuumlne sahip olan (Kilise) nasıl olur da yeryuumlzuumlnuuml yargılayamaz Tanrı korusun Kutsal Havari Pavlusrsquoun şu soumlz-lerini hatırlayın ldquoMelekleri yargılayacağımızı bilmez misin Ve bu yaşama dair daha nicelerinirdquo

Keza Papa Gregorius22 Kutsal Papalık Makamırsquonın ilahi huumlkme dayalı buyruklarına karşı gelmeye cesaret eden kralların tahttan indirilmek sure-tiyle cezalandırılmaları gerektiğini beyanla bazı senatoumlrlerle keşişlere şoumlyle yazmıştı

20 I Anastasisus 491-518 yılları arasında Doğu Roma imparatorudur Kutsal Roma Kilisesirsquonin pa-palarından biri olan Gelasius (492-496) Kilise-Devlet ilişkisinin nasıl olması gerektiğine dair ku-ramıyla uumlnluumlduumlr ve şoumlyle der Bu duumlnya iki belli başlı guumlccedil tarafından youmlnetilir papalık ve krallar Gelasiusrsquoun bu soumlzlerle her iki guumlcuumln ilahi ve fakat birbirinden bağımsız farklı faaliyet alanları olduğunu ima ettiği soumlylenir

21 337-352 arasında papalık yaptı Paparsquonın tek başına tuumlm kiliselerin uumlstuumlnde temyiz hakkı oldu-ğunu savunurdu

22 590-604 arasında papalık yaptı Romarsquodaki piskoposluğu suumlresince atılganlık timsaliydi Romarsquoyı tehdit etmek suretiyle kutsal şehri korumakla yuumlkuumlmluuml olan Roma imparatorunun şerefiyle oy-nayan Lombardiyalılar ile muumlzakereye oturdu oysa kuramsal olarak iki guumlcuumln (papalık ve impa-ratorluk) ayrılmasından yanaydı


318

ldquoBir kral piskopos rahip yargıccedil veya herhangi sekuumller biri goumlz ardı et-

mek suretiyle buyruklarımıza karşı gelirse makamından olacak bu yanlışı

nedeniyle Tanrırsquonın adaleti nezdinde huumlkuumlm giydiğini boumlylece oumlğrenecektir

Ve yanlışını duumlzeltmediği takdirde yasaya uymayan davranışlarının kefareti-

ni Babamız ve Kurtarıcımız Hz İsa Mesihrsquoin kanından ve kutsal bedeninden

dışlanarak Tanrırsquonın huzuruna ccedilıktığı guumln oumldeyecek muumlstahak olduğu ceza-

yı boumlyle ccedilekecektirrdquo

O halde oumlğreticilerin en şefkatlisi kutlu Gregoriusrsquoun buyruklarına karşı gelen krallar tahttan indirilmekle kalmayıp aforoz edilmeli ve Tanrı katında yargılanmak uumlzere huumlkuumlm giymelidir Buna kim karşı ccedilıkıp bizi succedillayabi-lir Henry Kutsal Papalık Makamırsquonın huumlkmuumlnuuml hiccedile saydığı gibi ayaklar altına almakta ve boumlylelikle kiliselerini de yok etmektedir

Aziz Petrusrsquoun Clementrsquoin papazlığa atanmasına değinen mektubundan biliyoruz ki ldquoOnun (Clement) konuşmadığı biriyle dost olan insan Tanrırsquonın Kilisesirsquoni ortadan kaldırmak isteyenlerdendir bedenen bizimle olduğu hal-de kalbiyle ve aklıyla bize karşıdır Boumlyle bir insan bize accedilıkccedila duumlşmanlık edenlerden ccedilok daha koumltuumlduumlr ccediluumlnkuuml dostluk kisvesi altında duumlşmanca dav-ranmakta kiliseyi tahrip etmektedirrdquo Pek aziz [bildiğim] Aziz Petrus davra-nışlarına karşı olduğu insanlarla ilişki kuranlar hakkında boumlyle sert bir huumlk-me varmışsa papanın karşı olduğu biri hakkında nasıl bir huumlkuumlm verirdi bir duumlşuumln

Şimdi konuya doumlnelim Tanrı nedir bilmeyen insanların icadı olan duumln-yevi saltanat Her Şeye Kadir Tanrırsquonın tasarrufuyla bu duumlnyaya bahşedil-miş olana (Kilisersquoye) tabi değil midir Tanrı ve insan olduğuna inandığımız Tanrırsquonın Oğlu Babarsquonın sağ tarafında oturan Başrahip olarak bizlere şefaat etmekte O (Hz İsa) bu duumlnyada şişine şişine gezen beşeri saltanata tenez-zuumll etmediği iccedilin kendini kurban etti

Tanrı nedir bilmeyenlerden tuumlreyip bu duumlnyanın prensi olan Şeytanrsquoa uyarak kibirle talanla fesatla ihanetle -oumlzetle her tuumlrluuml succedilu işleyerek- ken-dini diğer insanların uumlstuumlnde tutan kral ve prenslerin goumlzuuml doumlnmuumlş arsız-lıklarının ne denli ccedilekilmez olduğunu bilmeyen var mı O halde Tanrırsquonın vekillerine boyun eğdirmeye ccedilalışanlar kibrin elebaşları değil de nedir En Yuumlce Olanın Oğlu Başrahibimiz duumlnya nimetleri sunmak suretiyle kendisi-ni ayartmak isteyenlere şoumlyle der ldquoBana secde ederseniz buumltuumln bunları ben size vereceğimrdquo

Hz İsarsquonın rahiplerinin kral ve prenslerin ve tuumlm inananların efendileri ve babaları olduğundan kuşku duyan var mı Evladın babasını veya tale-benin hocasını youmlnetmesi veya bağlanması beklenirken (onun) elini haksız


319

yere bağlaması ya da gevşetip salıvermesi acınası bir budalalık değil midir Anlaşılan duumlnyanın tuumlm kralları ve prenslerinin efendisi Buumlyuumlk Konstan-tin23 buumltuumln bunların idrakiyle -Aziz Gregoriusrsquoun imparator Mauritius24rsquoa yazdığı mektupta belirttiği uumlzere- İznikrsquote kutsal kilise meclisinde toplanan piskoposlara uumlstuumlnluumlk taslamadığı gibi onlara tanrılar diye hitap ederek al-dıkları tuumlm kararlara saygı goumlstermiştir

Papa Gelasius ise İmparator Anastasiusrsquoun dikkatine sunulan hakikati vurgulayarak bunu kendisine yapılan bir haksızlık olarak goumlrmemesi iccedilin şoumlyle der

ldquoAh yuumlce imparator soumlz sahibi iki guumlccedil vardır bunlardan biri kutsal rahip-

liğin diğeri kralların guumlcuumlduumlr Kutsal rahipliğin guumlcuuml o kadar buumlyuumlktuumlr ki kı-

yamet guumlnuumlnde kralların hesabı ondan sorulacaktır Bilin ki onlar size değil

siz onların huumlkmuumlne tabisinizrdquo

Nitekim bu gibi tebliğ ve beyanlara dayanarak imparatorları ve kralları aforoz eden birccedilok piskopos vardır

Uhuvvetiniz şunu da unutmamalıdır ki şeytanları kovmak uumlzere ruha-ni imparatorlara (yani) uumlfuumlruumlkccediluumllere25 bahşedilen guumlccedil daha da buumlyuumlktuumlr ve duumlnyevi ikbal peşinde olan herhangi bir insan onlara danışabilir Takva ehli olmayan Tanrı korkusu bilmeyen tuumlm kral ve prensler şeytanlar tara-fından youmlnetilerek sefalete duumlşer Bu insanlar insan ruhunun iyiliği yararı iccedilin rahipler gibi Tanrı aşkına değil kendi ihtiraslarını tatmin etmek uumlzere youmlneterek dayanılmaz bir kibir sergiler Aziz Augustin Hıristiyan oumlğretisine dair ilk kitabında bunlar iccedilin şoumlyle der ldquoKendisinin doğal eşiti olan insan-ları youmlnetmeye kalkışanların kibri her tuumlrluuml tahammuumlluumln uumlstuumlndedirrdquo Eğer uumlfuumlruumlkccediluumllerin guumlcuuml dediğimiz gibi şeytana yetiyorsa şeytana tabi olanların ve onların bir uzvu gibi davrananların vay haline Ve eğer uumlfuumlruumlkccediluumller bun-lardan uumlstuumlnse rahiplerin ccedilok daha uumlstuumln olduğu aşikacircr

Dahası sonu yaklaşan her Hıristiyan kral cehenneme gitmemek karan-lıktan aydınlığa ccedilıkmak ve Tanrırsquonın huzuruna guumlnahlarından arınmış ola-rak ccedilıkabilmek iccedilin rahiplerden ricacı olur Sıradan bir insan veya din ada-mı oumllmek uumlzere olan kim ruhunun selameti iccedilin bir kraldan yardım ister Ve

23 I Konstantin (288-337) Batı tarihinde ldquoBuumlyuumlkrdquo olarak anılır ccediluumlnkuuml Hıristiyanlığı kabul eden ve Kilisersquonin iccedil işleyişiyle meşgul olan ilk imparatordur 325rsquote İznik Konseyirsquoni toplamıştır

24 Bizans imparatoru olan Maritius (539-602) Persler ile Avarlara karşı savaşmıştı25 İngilizce exorcist uumlfuumlruumlkccediluumlluumlk dua okuyarak koumltuuml ruhları kovan kişi Uumlfuumlruumlkccediluumlluumlk kilise yasa-

larınca sıkı bir duumlzenlemeye tabi olmakla birlikte Katolik Kilisesi bu guumlce sahip olduğunu iddia eder Erken doumlnemde bu guumlce sahip olan kişilere exorcist adı verilmiştir Orta Ccedilağda din adamları hiyerarşisinin alt basamaklarında yer alırlardı


320

hangi kral veya imparator bir Hıristiyanı kutsal suyla vaftiz etmek suretiyle Tanrırsquonın oğlu olarak takdis edip Şeytanrsquoın elinden alabilir Ya da iccedillerinden hangisi -ki bu Hıristiyanlığın en guumlzel yanıdır- tek bir soumlzuumlyle Tanrırsquonın ka-nına ve bedenine vuumlcut verebilir Ve iccedillerinden hangisine goumlkyuumlzuumlnde ve duumlnyada bağlama ve ccediloumlzme guumlcuuml bahşedilmiştir Buumltuumln bunlar piskoposlu-ğun buumlyuumlk bir uumlstuumlnluumlğe sahip olduğunun goumlstergesidir

İccedillerinden hangisi bırak goumlrevden almayı din adamlarından birine ruumlt-be takdir edebilir Ccediluumlnkuuml papazlar bir diğer papazı goumlrevden alırken akıllı davranıp sadece Papalık Makamırsquona danışır Papazların krallardan daha uumls-tuumln olduğundan en cahilin bile şuumlphesi yoktur Eğer kralların guumlnahları pis-koposlar tarafından yargılanacaksa bunu Romarsquonın ruhani liderinden daha iyi kim yapabilir

Kısacası kim olursa olsun tuumlm iyi Hıristiyanlar koumltuuml bir prens değil bir kraldır denebilir ccediluumlnkuuml krallar Tanrı aşkına oumlzenli davranırken prens-ler -kendi kendilerinin duumlşmanı olduklarından- Tanrı aşkına değil kendi ihtiraslarını tatmin etmek iccedilin youmlneterek acımasız davranır Kralınki sahici Mesih bedeni prenslerinki ise sahici Şeytan bedenidir Krallar sonsuza dek youmlnetebilecek şekilde hareket eder Prenslerin guumlcuuml ise onların -kibrin ccedilo-cuklarının kralıyla (yani) karanlıklar prensiyle birlikte- sonsuza dek lanet-lenip yok olmalarına hizmet eder

Koumltuuml din adamlarının sevip saydıkları krallarından yana olmalarının ne-deni onlar tarafından onurlandırılıyor olmalarıdır dolayısıyla bunda şaşı-lacak bir şey yok Ne var ki her kim tarafından onurlandırılmış olursa olsun bu Tanrırsquoyı ucuz bir fiyata satmak anlamına gelir Ccediluumlnkuuml seccedililen kişiler ay-rılmaz bir biccedilimde Baş ile buumltuumlnleşirken koumltuumller de -iyiye karşı- koumltuumlluumlğuumln başıyla bağlanmış demektir Bunlarla tartışmaktansa (bari) İblisrsquoin elinden kurtulup Tanrı katında yargılandıktan sonra hakikati goumlrebilsinler diye yaş-lı goumlzlerle dua etmelidir

Tanrı aşkına değil kendi ihtiraslarını tatmin etmek iccedilin youmlneten kibirli kral ve imparatorlardan bahsettiğimiz yeter Ne var ki herkesi konumuna goumlre uyarmak goumlrevimiz olduğuna goumlre kralları imparatorları ve prensleri -Tanrırsquonın yardımıyla- kibirle baş edebilecek şekilde guumlccedillendirmeli onları tevazu silahıyla donatmalıdır Biliyoruz ki şan şoumlhret ve oumlzellikle de bu duumlnyaya dair alışkanlıklar youmlneticilerin başını doumlnduumlrerek tevazuu unuttu-rur diğerlerine uumlstuumlnluumlk taslamalarına neden olur Dolayısıyla oumlyle goumlruumlnuuml-yor ki şan ve şoumlhret peşinde koşan imparator ve kralların alccedilakgoumlnuumllluuml ol-mayı ve hazdan ziyade korkuyu oumlğrenmelerinde fayda vardır Bu durumda imparator ve kralların tahtın ne kadar uumlrkuumltuumlcuuml hatta tehlikeli olduğunu o makamda pek az insanın mağfiret bulduğunu ve Tanrırsquonın merhametine


321

sığınmak suretiyle kurtulanların Kilisersquonin ilahi adaletinde birccedilok tevazu sahibi insandan daha az tanınırbilinir olduğu gerccedileğini iyi duumlşuumlnmeleri la-zım Duumlnyanın başlangıcından buguumlne kadar imparator veya kralların şef-katli olduğuna duumlnyevi yaşamı kuumlccediluumlmseyen diğer pek ccedilok insan gibi inanccedil-lı ve erdemli bir yaşam suumlrduumlklerine dair hiccedilbir kayda rastlanmamaktadır ama bizler bunların ccediloğunun Tanrırsquonın merhametine sığınarak kurtuldukla-rına inanıyoruz İmparator ve krallar arasında mucizeleriyle maruf Havariler ve Şehitler bir yana Aziz Martin Aziz Antony ve Aziz Benediktusrsquoa26 ne de-meli Hangi imparator veya kral oumlluumlyuuml diriltmiş cuumlzamlıyı iyileştirmiş veya koumlruumln goumlzlerini accedilmıştır Doğru Kutsal Kilise İmparator Konstantinrsquoi din-darlığıyla Theodosius ve Honoriusrsquou Charles ve Louis27rsquoi adaletli olmalarıy-la oumlvguuml ve saygıyla anar bunlar Hıristiyanlığın savunuculuğunu kiliselerin hamiliğini yapmıştır ama yaptıkları bu muhteşem işlerle uumln kazandıkları soumlylenemez Kutsal Kilise kaccedil kral veya imparatorun adını kiliselere vermek suretiyle uumlnlenmesine hizmet etmiştir ki

Krallar ve prensler duumlnyevi yaşamda yuumlkseldikleri oumllccediluumlde derin ve son-suz bir ateşin iccediline duumlşmekten korkmalıdır Nitekim şoumlyle denir ldquoBuumlyuumlk guumlccedil sahibi olanlar buumlyuumlk acı ccedilekeceklerdirrdquo Youmlnettikleri insanların hesa-bını Tanrırsquoya onlar verecektir Tek bir insanın bile ruhuna sahip ccedilıkıp onu korumak kolay değilken binlerce ruhun sorumluluğunu taşıyan prensin vay haline Eğer Kutsal Kilise tek bir insanın yaşamına kastedeni en ağır biccedilimde cezalandırıyorsa şan ve şeref uğruna binlercesini oumlluumlme goumlndere-ne ne yapmalıdır Bu insanlar (katledilenler) iccedilin kusura bakmayın benim hatamdı (mea culpa) deseler bile sanmayın ki kardeşlerini aşağı duumlnyaya goumlnderdiklerine pişmandır Tersine uumlnlerine uumln katıkları iccedilin iccedilten iccedile sevi-nirler Yaptıklarından iccediltenlikle pişman olmadıkları ve insan kanı akıtmak

26 Tourslu Aziz Martin (316-397) hayırseverliğiyle uumlnluuml bir piskopostu nitekim genellikle uumlstuumlnde-ki pelerini bir fukaraya verirken resmedilmiştir Piskopos olduğu halde manastır yaşamını seccedilmiş Tours yakınlarında bir manastıra ccedilekilerek misyoner yetiştirmiştir Aziz Antony (251-350) Hıris-tiyan manastırcılığının banilerindendir Keşiş toplulukları oluşturmak suretiyle yaptığı yenilikle uumlnluumlduumlr zira ondan oumlnce kutsal yaşam demek inzivaya ccedilekilmek demektir Aziz Benediktus Be-nediktin tarikatı ve Avrupa manastırcılığının kurucusudur

27 Kilise tarafından ldquoBuumlyuumlkrdquo olarak anılan Roma imparatoru Theodosius (346-395) bu unvanı Ar-yanların Teslis goumlruumlşuumlnuuml sapkın bir goumlruumlş olarak kınadığı iccedilin almış İznik Mezhebirsquoni kurmuş yeni Ortodoksluğa muhalefeti devlet guumlcuumlyle bastırmıştır Honorius (384-423) Theodosiusrsquoun ha-lefidir Saltanat doumlneminde Roma ordularının barbar generalleri oumlnemli guumlccedil kazanır ve Romarsquonın Alarik emrindeki Vizigotlar tarafından yağmalamasından sonra imparatorluğun doğusuyla ba-tısının arası yaşam tarzı itibariyle accedilılır Honorius Hıristiyan oumlğretisi uyarınca paganizmin en accedilık goumlstergesi olan gladyatoumlr goumlsterilerineoyunlarına son verir Charles yani Charlamagne ise maiyetindeki Kilise danışmanlarının oumlğuumltlerini yasama ve diğer her tuumlrluuml youmlnetim faaliyetine yansıyacak biccedilimde yorumlar Charlamagnersquonın oğlu ve halefi olan Louis the Pious Dindar Louis (778-840) Frank soyluları savaşccedilı bir lider istedikleri halde piskoposlara teslim olur


322

suretiyle yaptıkları yanlışı duumlzeltemeyeceklerine goumlre toumlvbekacircr olmalarının Tanrı nezdinde değeri yokturhellip28

Bu nedenle saltanatlarını Hz İsa Mesihrsquoin ışığında suumlrduumlrmek isteyen Hristiyanları duumlnyevi ihtiraslara yenik duumlşmemeleri tamahkacircr olmamaları iccedilin uyarmalı kutluların kutlusu Papa Gregoriusrsquoun piskoposluk goumlrevine dair kitabında soumlylediği şu soumlzleri unutmamalıdır ldquoİzlenmesiuyulması ge-reken buumltuumln bu şeylerin arasında en oumlnemlisi erdemli insanların bu ma-kama kendi arzularıyla gelmeleridir Erdem sahibi olmayan teşvik edilse bile gelmesin daha iyirdquo O halde eğer iccedilinde Tanrı korkusu olan bir insan bile Papalık Makamırsquona dayanılmaz bir arzuyla ve fakat korkudan titreye-rek geliyorsa -ki orada kutlu Havari Petrusrsquoa liyakatle guumlccedil kazanacaktır- Talut ve Davut gibi iyi ve alccedilakgoumlnuumllluuml insanları beter eden krallık tahtına duumlşuumln nasıl bir korku ve kararsızlık iccedilinde uzanacaktır Bizler bu doğruları tecruumlbeyle oumlğrenmiş olsak da kutlu Papa Symmachus29 buyruklarıyla teyit eder ldquoO yani Aziz Petrus kendinden sonra gelenlere sonsuz bir erdem ve masumiyet mirası bırakmıştır nitekim kendi yeteneğiyle edindiği meziyet-ler yetersiz olsa da seleflerinden devraldıklarının yeterli olduğu boumlyle bir makama yuumlkselmiş olanın kutsallığından kim kuşku duyabilir O (Petrus) sorumluluğu temayuumlz edenlere yuumlkler veya onları oumlnce yetiştirir sonra ulu-larrdquo

Kutsal Kilisersquonin krallık veya imparatorluk makamına ccedilağırdıkları geccedilici şan ve şoumlhret iccedilin değil istekli ve kararlı olmak bir yana bırakın insanlı-ğın selametini goumlzetmek iccedilin gelsinler ve kutlu Gregoriusrsquoun piskoposluk goumlrevine dair kitabındaki beyanlarını hatırlayıp onlara riayet etsinler ldquoİnsa-noğlu diğer insanlar gibi olduğu halde onları hor goumlruumlp aşağıladığı zaman yoldan sapmış melekler gibi olur Talut alccedilakgoumlnuumllluumlluumlğuumlyle tanındığı halde işte boumlyle yoldan ccedilıkmış sahip olduğu guumlccedil gururunu şişirmişti Tanrı tanık-tır ki alccedilakgoumlnuumllluumlluumlkle yol almış ama kibirle geriye duumlşuumlp reddedilmiştir lsquoSen kendi goumlzuumlnde bile kuumlccediluumlcuumlkken seni ben İsrailrsquodeki kavimlerin başı yapmadım mırsquo Talut kendi goumlzuumlnde bile kuumlccediluumlcuumlkken gelip geccedilici bir guumlce yaslanarak buumlyuumlkluumlk tasladı Kendini herkesten uumlstuumln goumlrduuml Ve muhteşem bir şekilde kendi goumlzuumlnde kuumlccediluumlcuumlkken Tanrırsquonın goumlzuumlnde buumlyuumlk kendi goumlzuumlnde buumlyuumlkken Tanrırsquonın goumlzuumlnde kuumlccediluumlcuumlk oldu Tanrırsquoyı her zaman kendilerinden uumlstuumln tutsunlar adalete sarılıp onu herkesin hakkını vermek suretiyle korusunlar dine saygı goumlstermeyenlerle (kacircfirlerle) meşveret kur-

28 Bkz Rolandrsquoın Şarkısı (sf299)29 Papalığa seccedilimi Theodorik tarafından teyit edilen Papa Symmachusrsquoun (498-514) sorunlarından

biri İtalyarsquodaki Ortodoks ccediloğunluk ile youmlnetimdeki Ostrogotlar (Aryan) arasında doğru duumlruumlst bir ilişki tesis etmekti


323

masınlar Kutsal Kilisersquoyi hizmetkacircrları veya tebaaları haline getirmesin Tanrırsquonın goumlzleri olan piskoposları efendileri ve babaları olarak goumlruumlp onlara hak ettikleri saygıyı goumlstersinler

Eğer ana-babalarımıza saygı duymamız buyrulmaktaysa ruhani ebe-veynimize daha da ccedilok saygı duymalıyız Babasına veya annesine beddua eden oumlluumlmle cezalandırılacaksa ruhani babası veya annesine beddua eden nasıl cezalandırılmalıdır dersin Bedensel arzulara kapılıp koumltuuml yola duumlşen prenslerin kendi oğullarını -daha iyi ve daha uygun biri bulunabilirse- Hz İsa Mesihrsquoin uğruna kan doumlktuumlğuuml suumlruumlden uumlstuumln goumlrmesine izin verilmesin Ccediluumlnkuuml kendi oğullarını Tanrırsquodan daha ccedilok sevmek suretiyle Kilisersquoye en buumlyuumlk koumltuumlluumlğuuml yapmış olurlar Kutsal anamıza (yani) Kilisersquoye en buumlyuumlk ve elzem yararıkatkıyı elinden geldiğince sağlayamayanın Tanrırsquoyı ve komşu-larını bir Hıristiyan gibi sevmediği accedilıktır İnsanoğlu hayırseverlik meziye-tinden yoksunsa yapacağı her tuumlrluuml iyiliğin bağışlatıcı oumlzelliğinden mahrum olacaktır

Tuumlm bunları alccedilakgoumlnuumllluumlluumlkle iccedillerindeki sevgiyi Tanrırsquoya ve komşula-rına saklayarakayırarak yaparlarsa ancak o zaman onun merhametine bel bağlayabilirler ldquoBenden oumlğren ccediluumlnkuuml ben uysal ve alccedilakgoumlnuumllluumlyuumlmrdquo Onu oumlrnek alırlarsa o zaman bu aşağılık ve geccedilici saltanatı unutup ebedi oumlzguumlr-luumlk30 krallığına nail olacaklardır

The Correspondence of Pope Gregory VII Columbia University Press 1932

İmparator IV Henryrsquoden Papa VII Gregoriusrsquoa

Gasp yoluyla değil Tanrırsquonın takdiri ve buyruğuyla Kral olan Henryrsquoden şu an Papa değil sahte bir keşiş olan Heldebrandrsquoa

Boumlyle selamlanmayı yol accediltığın karışıklık nedeniyle hak ettin ccediluumlnkuuml ih-timamla takdis edip onurlandırmak yerine ve hiccedilbir makamını esirgemeksi-zin bu karışıklığa ortak etmek suretiyle Kilisersquonin kutsanmak yerine lanet-lenmesine sebep olmaktasın

Mektubunda oumlne ccedilıkan pek ccedilok husustan birkaccedilını ele alırsak Kutsal Kilisersquonin rektoumlrlerine -başpiskoposlarına piskoposlarına papazlarına- mesh31 edilmişleri oldukları halde değinmeye cuumlret ediyor efendilerinin nelere kadir olduğunu bilmeyen koumlleler gibi onları ayaklar altına alıyor-sun Onları ezmek suretiyle kalabalıkların ağzına duumlşuumlp beğeni kazandın

30 Bu iddiaları Aziz Gregoriusrsquoun Piskoposluk Hizmetlerine Dair Elkitabı ile Sofya Konseyi bildirileri ve Papa Julius ile kıyaslayınız

31 Mesh etmek İngilizcersquode anointed yani kutsal yağ suumlruumlnmuumlş olan


324

Her şeyi bildiğini onların hiccedilbir şey bilmediğini sandın Azimle ve ısrarla sahip olduğun bilgiyi aydınlatmak ve ihya etmek iccedilin değil yıkıp yok et-mek iccedilin kullandın Oumlyle ki bizleri adını adeta kendine mal ettiğin Aziz Gregoriusrsquoun şu kehanetinde senden soumlz etmekte olduğuna inandırmak is-tedin ldquoPiskoposun zihni tebaası kalabalık olduğundan sık sık aşka gelir ve herkesten daha guumlccedilluuml olduğunu goumlruumlp her şeyi herkesten daha iyi bildiğini sanmaya başlarrdquo

Ve bizler Papalık Makamırsquonın saygınlığını korumaya niyetli olduğumuz iccedilindir ki tuumlm bu istismara tahammuumll ettik Ne var ki sen bu alccedilakgoumlnuumll-luuml tavrımızı korkaklık olarak yorumladın ve bizlere Tanrı tarafından bahşe-dilen kraliyet guumlcuumlne kafa tutabilecek kadar kendini kaybettin Sanki impa-ratorluk ve krallık Tanrırsquonın değil de senin elindeymiş gibi taht sanki senin tarafından bahşedilmiş gibi bizleri kraliyetimizi elimizden almakla tehdit etmeye kalktın

Oysa bizlere bu kraliyeti bahşeden Babamız Hz İsa Mesih sana ruha-niyet bahşetmedi Ccediluumlnkuuml sen tam da şu basamakları ccedilıkarak yuumlkseldin Kilisersquode manastır duumlzeninin nefretle karşıladığı kurnazlıktan paraya para-dan iltimasa iltimastan kılıca Barış tahtına kılıccedilla gelip o tahtta barışı yok ettin Piskoposlarına karşı (muumlcadeleye hazır) silahlı tebaan var Tanrı sana bahşetmediği halde piskoposluk bahşettiklerini (bizim piskoposlarımızı) goumlrevden almaya kalkıyorsun Meslekten olmayanları piskoposluğa getirip zorla kilisenin hizmetine verdin Sonuccedil Meslekten olmayanlar kendilerine Tanrırsquonın eliyle hoca olarak goumlnderilenleri -piskoposlar32 aracılığıyla olsa da- kınayıp goumlrevden almakta

Mesh edilmiş olanlar tarafından mesh edilerek krallık makamına geti-rilmiş olan birine (yani) bana da değinmektesin Hata yapıyorsun ccediluumlnkuuml Kutsal Babaların geleneksel oumlğretisi uyarınca ta ki İnanccedilrsquotan doumlneyim hiccedil-bir succedil nedeniyle -Tanrı korusun- tahttan indirilmem soumlz konusu değildir ve hakkımda sadece Tanrı huumlkuumlm verir Basiretli hakiki rahipler Havari Juli-an33 hakkındaki huumlkmuuml bile kendileri değil Tanrırsquonın vereceğini beyan etti Nitekim hakiki papa Aziz Petrus şoumlyle der ldquoTanrırsquodan korkmalı krala saygı goumlstermelisinrdquo Oysa sen Tanrırsquodan korkmadığın iccedilindir ki Orsquonun tarafın-dan goumlrevlendirilmiş olan bana saygısızlık etmektesin

32 Henry Paparsquonın tam da o sıralarda birkaccedil Alman piskoposla bir başpiskoposu aforoz ettiğini bildiren mektubuna değinmektedir İmparatorrsquoa ve Alman kilisesindeki din adamlarına goumlre Paparsquonın aşırı sert ve keyfi uygulamaları mevcut duumlzeni altuumlst etmektedir

33 Roma imparatoru (360-363) Tahtta kaldığı kısacık doumlnemde Hıristiyanlığın giderek artan siyasi guumlcuumlnuuml engellemeye kalkışmış oumlzellikle eğitim alanında Hıristiyanlara ve paganlara karşı yasalar ccedilıkarmıştı


325

Nitekim Aziz Petrus aykırılık34 telkin etmek isteyen goumlksel bir meleğe bile aman vermeyip duumlnyanın her yerinde aykırılık telkin etmekte olan seni ka-bul etmedi Şoumlyle der ldquoHerhangi biri bu ben veya goumlksel bir melek bile olsa sizlere oumlğrettiklerimizin dışında bir telkinde bulunursa onu lanetleyinrdquo Dolayısıyla bu lanetlenmişlikle rahiplerimizin ve bizlerin ortak huumlkmuumlne tenezzuumll buyur ve in aşağı Haksız iddialar atfettiğin Papalık Makamırsquonı terk et Bırak Aziz Petrusrsquoun tahtına vahşetin uumlstuumlnuuml dinle oumlrtmeyecek Aziz Petrusrsquoun safarı doktrinini oumlğretecek biri ccedilıksın35

Ben Henry Tanrırsquonın inayetiyle Kral [olan] tuumlm piskoposlarımla birlikte sana diyoruz ki in aşağı in aşağı

Imperial Lives and Letters of the Eleventh Century Columbia University Press 1962

İmparator IV Henryrsquoden Alman Papazlara

Henry Tanrırsquonın inayetiyle Kral A36rsquoya selam saygı ve sevgi goumlnderiyor ki az sayıda insan goumlnderir

En buumlyuumlk sorunlar en iyi muumlşavirliği yapacak en buumlyuumlk insanları gerek-tirir Bu insanlar haricen guumlccedilluuml kalben iyi niyetli olmalıdır ki soumlz konusu meselenin iyi sonuccedillanması iccedilin istişareye istekli olsunlar Ccediluumlnkuuml herhangi bir girişimde ne sadece guumlccedil ne de sadece iyi niyet işe yarar Ah sadık tebaam biz duumlşuumlnuumlyoruz ki bu niteliklerin ikisi de sende eşit miktarda var Doğrusu en buumlyuumlklerden birisin ve buumlyuumlk guumlccedil sahibisin ve -şayet seni ve bize olan sa-dakatini iyi bellemişsek- bize ve krallığımıza beslediğin iyi niyet sahip oldu-ğun guumlccedilten de buumlyuumlktuumlr Sadakatle yerine getirdiğin hizmetleri hatırlayarak bundan sonraki hizmetleri de aynı sadakatle yerine getireceğini bilerek sev-gine guumlveniyor ama sadakatinin bu sevgiyi aratmayacağını umuyoruz Ccediluumln-kuuml senden kraliyet prenslerinden beklediğimiz sadakatten ccedilok daha fazlasını beklemekteyiz Nitekim şu ana kadar sadece geccedilmişte olanlara sevinmekle kalmayıp geleceğin vaat ettikleriyle de umutlanmak ve sevinmek istiyoruz

İyi niyetin bizimle olsun ki sahip olduğun guumlccedille -fırsattan istifade- sa-dece bizim değil tuumlm din kardeşlerinin hatta baskı altındaki Kilisersquonin oumlzlemini ccedilektiği ihtiyaccedillar karşılansın Bu baskıdan elbet senin de haberin

34 Heterodox Resmi veya geleneksel tutumla uyuşmayan oumlğreti veya goumlruumlş aykırı 35 Bu mektup İmparatorrsquoa ulaştığı zaman imparator laik ve kilise mensubu soylularla Wormsrsquode

toplantı halindedir Sakson asilere karşı henuumlz verdiği savaştan zaferle ccedilıkmış olduğu iccedilin Alman piskoposların desteğinden emindir ve dolayısıyla Papa Gregorius ile uzlaşmaya yanaşmaz

36 Bu mektup imparatorun bir genelge olarak tuumlm piskoposlarına goumlnderdiği bir mektuptu Dolayı-sıyla ldquoArdquo belirli bir forma uygun olarak yazıcının mektubun muhatabının adını ekleyeceği yeri goumlsterir


326

var Baskı altındaki Kilisersquoden yardımını esirgeme ama şefkatin daha ziyade krallıktan ve din kardeşlerinden yana olsun Kilise şimdiye kadar bu ikisi tarafından yuumlceltildi ama heyhat buguumln ikisinden de yoksun ccediluumlnkuuml bir adam haksız iddialarıyla hem kendisine hem de (soumlz konusu) diğer ikisine zarar verdi Bu adam ikisine de yararlı olmadığı ve yararlı olmak istemediği gibi ikisi iccedilin de zararlı oldu

Seni soumlz konusu adamın kimliği hakkında daha fazla karanlıkta tutma-mak iccedilin soumlyleyeyim Keşiş Hildebrand (ccediluumlnkuuml alışkanlıkları itibariyle ger-ccedilekten bir keşiş) yani soumlzde Papa Sen de gayet iyi biliyorsun ki Papalık Makamırsquonı bir din adamı şefkatiyle değil bir gaspccedilı zorbalığıyla işgal ederek barışı yok edip Katolik birliğini bozmaktaccediloumlzmekte Yaptıklarından sade-ce birkaccedilını anmak gerekirse Krallığı ve Kilisersquoyi Tanrırsquonın izni olmaksızın gasp ederek ilahi nizamı kuumlccediluumlmsedi Oysa Tanrı soumlz konusu iki kurumun -krallığın ve Kilisersquonin- tek değil iki ayrı birim olarak kalmasını buyurmuş iki kılıcın yeterli olacağını soumlylerken mecazen bunu kastetmişti ldquoBaba bak burada iki kılıccedil varrdquo denilince Tanrı ldquoBu yeterlidirrdquo diye cevap verir Kilise de ruhani ve duumlnyevi kılıccedilların birlikte kullanılacağını ve her tuumlrluuml koumltuuml-luumlğuumln bu suretle kesilip atılacağını belirtmiştir Bir diğer ifadeyle herkesin Tanrırsquonın temsilcisi olan kralın ruhani kılıcına itaatle yuumlkuumlmluuml olduğunu soumlylerken duumlnyevi kılıcın iccedilerideki (bu) ruhaniyete sadakatle dışarıdaki Hı-ristiyanlık duumlşmanlarını puumlskuumlrtmekle yuumlkuumlmluuml olduğunu soumlyluumlyordu ki sorumlulukları iccedil iccedile olan bu iki kurum birbirine saygıda kusur etmeksizin el ele versin Eğer istersen Hildebrandrsquoın budalalığıylaccedilılgınlığıyla bu ilahi nizamı nasıl bozduğunu bizzat goumlr Orsquona goumlre kendisine yalvarıp yakarma-yan hiccedil kimse papazlık onuruna nail olamaz (yani) kibri bu denli buumlyuumlk Beni de krallığımdan etmeye ccedilalışıyor Tanrırsquonın luumltfuyla sahip olduğum krallığımdan Dahası beni tahttan indirmekle ve oumlluumlmle tehdit etmekte

Senin de bildiğin gibi bize sık sık benzer biccedilimde hakaret ede geldi ama tatmin olamamış ki her guumln yeni bir şey icat edip hoyratccedila bela ccedilıkartıyorhellip

Dolayısıyla utanma aziz dostum istirham ederim diğer din kardeşlerinle birlikte yaptığım bu talebi kabul etmekten utanma ve Wormsrsquodeki Hamsin Yortusu37rsquona katıl Katıl ki bu mektubumda birkaccedilını andığım prensle birlik-te olanları bizzat dinleyebilesin ve ne yapmamız gerektiği hususunda bizle-re akıl ver Ccediluumlnkuuml Kilise tarafından kulakları ccedilekilerek uyarılan sevgili din kardeşlerin de sana şerefimiz ve krallığımız adına yalvarıyor


37 Pantekost Hıristiyanlığın en oumlnemli bayramlarından biridir Hıristiyanlığın duumlnyaya karşı vazife-lerinin başladığı guumln olarak kabul edilir Tarihi yıllara goumlre farklılık goumlsterip genelde Mayıs veya Haziran aylarına denk gelir Paskalya Bayramırsquondan yedi hafta sonra ellinci guumlnde kutlanır


327

İmparator IV Henryrsquoden Roma Kilisesirsquonin Kardinallerine

Dikkat buyurun kararlaştırılan tarihte Tanrırsquonın izniyle Romarsquoda olaca-ğız Eğer o oumlyle istiyorsa dediği gibi olsun ve her şeyi orada yapalım Ora-daki elccedililerimizle birlikte gelme oumlnerinizi şayet daha uygun olacaksa ka-bul ediyoruz bizleri onlar karşılasın Kaccedil kişi olursa olsun sizler de onunla birlikte gelin ve dinleyip huumlkuumlm verin Papa gibi davranmayı becerebilirse ona itaat eder aksi takdirde -şayet sizler de bizimle aynı fikirde olursanız- Kilisersquonin ihtiyaccedil goumlsterdiğini nasp ederiz38

Bu oumlnerimizi reddetmemelisiniz Eğer ona kulak verilecekse krala da itaat edilmelidir Hildebrand ilahi takdiri yok saymaktadır Neden Neden buna karşı ccedilıkmamaktasınız Tanrı bir değil iki kılıccedil gerektiğini buyurma-dı mı Ama Hildebrand tek bir kılıccedilta ısrarlı ve Tanrırsquonın daha beşikteyken bize bahşettiği krallığı yok etme peşinde Tanrı buyruğunun her guumln nasıl te-zahuumlr ettiğini Orsquonun bizleri Hildebrand ve yandaşlarının kurduğu tuzaklar-dan nasıl koruduğunu iyi niyetli olan herkes goumlruumlyor Hildebrand istemese de bizler krallığımızı youmlnetmeye devam etmekteyiz onun tahta geccedilsin diye yerimize atadığı şoumlvalyeyi o yalancıyı Babamız ortadan kaldırdı

Buumlyuumlkbabamız ve babamız Henryrsquoye (III Henry) olan inancınızimanınız aşkına -ki buna sadık kalmalısınız ve Hildebrand gelinceye kadar sadık kal-dınız- bize Efendimizin inayetiyle bahşedilen bu mirası inkacircr etmemenizi istiyoruz Oumlte yandan şayet inkacircr etmekse niyetiniz nedenini accedilıklamalı-sınız ccediluumlnkuuml sizlere adil davranmaya hakkınızı vermeye kim olursa olsun Aziz Petrusrsquoa huumlrmeten hak eden herkesi oumlduumlllendirmeye hazırız Biz siz-lere değil size saldıranlara saldırmaya geldik

Hildebrand yuumlzuumlnden Kilisersquoyi baskı altında tutmaktan vazgeccedilin adil olun Bırakalım Kilise adaleti yargılasın onu Papalığını suumlrduumlrmesine razıy-sanız savunun savunun ama yalancı şahit olarak değil

Adaleti guumlce kurban etmekle eline ne geccediliyor acaba Yuumlceldikccedile daha da adaletsiz davranabilir zulmedebilirim diye duumlşuumlnuumlyor olmalı Bu mu istedi-ği ldquoHiccedil kimse tarafından yargılanamayacak biri olmalırdquo diyen kendisi ama aslında ldquoBildiğini okusunrdquo demeye getiriyor Ne ki Hz İsa Mesih boumlyle bu-yurmuyor ve diyor ki ldquoAranızda en soyluyuumlce olan diğerlerinin hizmetinde olacakrdquo Kendisini Tanrırsquonın kullarının da kulu addetmesi gereken birinin sahip olduğu guumlccedille Tanrırsquonın kullarına zulmetmesi adil değildir Daha duuml-

38 Bu mektubun yazıldığı 1082rsquode Henry resmen goumlrevden alınmış olsa da Romarsquoya egemendir Papa Gregorius ise (ki mektupta ondan soumlz edilmektedir) Normandiyalı taraftarlarıyla birlikte suumlrguumlndedir Toplantıyı İmparator talep etmiştir Gregoryrsquonin papalık makamına uygun olup ol-madığına karar verecek olan da odur


328

şuumlk bir mertebede olmak onu utandırmamalıdır ccediluumlnkuuml bu suretle tuumlm takva ehlini ilgilendiren bir skandala son vermiş olur ldquoKim kirdquo der Efendimiz ldquobana iman eden kuumlccediluumlklerden birine yanlış yapar boynuna değirmen taşı geccedilirilsin daha iyirdquo Heyhat kuumlccediluumlkler de buumlyuumlkler de onun yol accediltığı skan-dala karşı ccedilıkarak giderilmesini istemekte

Bunlardan dolayı bırakın kahramanca gelsin Vicdanı rahatsa burada ol-duğumuza sevinecek buumltuumln bu iddiaların aksinin ispatlanması halinde za-fer kazanmış olacaktır Kilise yasaları uyarınca ve sizlerin huumlkmuumlyle haksız yere işgal ettiği papalık makamının şerefinden mahrum kalacak olsa bile hayatının tehlikede olmadığından emin olmalıdır Her şeyi sizlerle birlikte yapmaya ve şayet bize direnmezseniz sizler olmadan hiccedilbir şey yapmama-ya hazırız

Son olarak tek isteğimiz adalet ve adaletin ona en yakışan yerde huuml-kuumlm suumlrmesidir Adil olmanızı umuyor ve adaleti aranızda bulmamız halin-de Tanrırsquonın inayetiyle bunu oumlduumlllendirmeye kararlı olduğumuzu bildiri-yorum


Novit Ille39

Papa III Innocent40

1198rsquoden 1216rsquoya kadar Papa III Innocent tarafından youmlnetilen Kilise VII Gregoriusrsquoun kilisesinden daha farklı bir yerdi Bu iki papa arasında geccedilen suumlrede Kilise ile ilgilenen devlet adamları Batı tarihinin en buumlyuumlk gelişmelerinden birine aracılık etti ve İlk Ccedilağ felsefesi edebiyatı ve yasalarının geri kazanımına tanıklık eden bir entelektuumlel canlanma yaşandı VII Gregorius yuumlksek eğitim goumlrmemiş hatta pek az eğitim goumlrmuumlştuuml III Innocent ise Paris Uumlniversitesirsquonde ilahiyat Bo-logna Uumlniversitesirsquonde Roma ve Kilise hukuku okumuştu Kilise işleri artık boumlylesi yuumlksek eğitim gerektirmekteydi Nitekim On Uumlccediluumlncuuml yuumlzyılın sonuna geldiğimizde Papa ve Hıristiyanlık acircleminin tuumlm din adamları mevcut krallıkların ve bu krallıkların ileri gelenlerinin yaşamlarını etkileyen tuumlm maddi ve manevi sorunlarıyla goumlruumllme-miş oumllccediluumlde ilgilenmekteydi III Innocentrsquoın icraatı papalığı suumlresince tuumlm Avruparsquoyı etkiledi Guumlney Fransarsquodaki ldquokacircfirrdquolere ve Orta Doğursquodaki Muumlsluumlmanlara karşı birer haccedillı seferi duumlzenledi Avruparsquonın en can alıcı işlerini goumlruumlşmek uumlzere binden fazla

39 Novit Ille Tanrı Bilir Paparsquoya ratio pecatti yani sekuumller meselelere guumlnah saikiyle muumldahil olma yetkisi veren ve yuumlzlerce yıl Kilise Yasalarırsquonda kalan huumlkuumlm

40 On Uumlccediluumlncuuml yuumlzyılda ldquoHz İsarsquonın Vekilirdquo sıfatını almıştır


329

oumlnemli kilise adamını Romarsquoda bir araya getiren bir konsey toplayarak İmparator-luğun ve İngiltere Fransa gibi oumlnde gelen uumllkelerin youmlneticileriyle siyasi ve dini tar-tışmalara girmek suretiyle muumlcadele etti Papalığa goumlre Hıristiyan duumlnyasının lider-lik sorunu vardı ve bu yuumlzden tehlike altındaydı Ve Innocentrsquoin cephaneliğindeki başlıca silah iyi bir Hıristiyanrsquoın goumlrevlerinin ne olduğunu binbir tuumlrluuml tanımlayarak resmiyete doumlkmuumlş olan Kilise yasalarıydı Nitekim Kutsal Yazılarrsquoın Kilise yasaları-nın temellendiği unsurlardan biri olduğu gerccedileğinden hareketle krallardan birine ccedilok da otoriter bir uumlslupla hitap ederek Novit Ille gibi bir huumlkmuuml bildirmekten geri kalmadı

Fransa başpiskoposu ve piskoposlarınaO ki her şeyi bilir kalpleri yoklar ve sırları muumlkemmelen sezer Fransarsquonın

şanlı kralı Hz İsa Mesihrsquoten iccedilre sevgili oğlumuz Philip41rsquoi tertemiz bir kalp tertemiz bir vicdan ve iccedilten bir inanccedilla sevdiğimizi Fransız krallığının ve Papalık Makamırsquonın (daha da) yuumlkselip yuumlcelmesi iccedilin başarılı olmasını ar-zuladığımızı da bilir Ccediluumlnkuuml Tanrı tarafından kutsanmış olan krallığı Orsquona hep sadık kalmış ve bu sadakatten bize goumlre hiccedil sapmamıştır Koumltuuml melek-lerin bazen şu veya bu şekilde baskın yaptıklarını ya da hepimizin bazen Şeytanrsquoın oyununa gelebileceğimizi biliriz ama kralın Şeytanrsquoın tuzağına duumlşmeyeceğinden eminiz

Dolayısıyla kimse kralın yargı yetkisine ve guumlcuumlne -o bizim yargı yetki-mize ve guumlcuumlmuumlze mecburken- karışmak istediğimizi sanmasın (Zaten) Biz-ler kendi yargı yetkimizi tam manasıyla kullanamazken bir başkasınınkini gasp etmek niye Ne ki Efendimiz İncilrsquode ldquoEğer kardeşin sana karşı guumlnah işlerse gidip onu payla seni duyarsa kardeşini kazanmış olursun Ama seni duymazsa yanında bir iki kişi daha goumltuumlr ki tanıklık etsinler ve ağızların-dan ccedilıkan soumlzler sabitleşsin Onları da dinlemezse git kiliseye soumlyle Kili-seyi de dinlemeyecek olursa bırak senin iccedilin bir kafir olarak kalsınrdquo der Ne var ki İngiltere42 kralı -elindeki kanıtları ibraz etmeye hazır olduğunu beyanla- muumllkuumlnuuml ihlal ettiğini iddia ettiği Fransa Kralırsquonı İncilrsquode belirtil-diği gibi uyardığı ve fakat bir yere varamadığı iccedilin Kilisersquoye başvurduğuna goumlre evrensel kiliseyi youmlnetmekle goumlrevlendirilmiş olan bizler ta ki delegas-yondan biri olarak burada bulunan Kral Philip tersini ispat etsin Tanrırsquonın

41 Philip Augustus (1180-1230) Orta Ccedilağın oumlnde gelen krallarından biridir İngilterersquoye karşı as-keri zaferleri ve Flandersrsquodaki diplomatik başarısıyla maruftur Gerccedilekleştirdiği youmlnetimsel re-formlar sayesinde Fransa On Uumlccediluumlncuuml yuumlzyılın başlarında Avruparsquonın en guumlccedilluuml krallığı haline gelmiştir

42 John (1199-1216) İngilterersquodeki piskoposların atanması konusunda Innocent ile anlaşmazlığa duuml-şuumlp afaroz edilmiştir


330

buyruğuna goumlre hareket etmekten başka ne yapabiliriz Bizler muumllke dair bir yargılama yapmaya niyetlenmiyoruz ccediluumlnkuuml ortak hukukun uygulanma-sının geleneğe aykırı olarak veya oumlzel imtiyazla sınırlandığı durumlar hariccedil bu onların meselesidir Ne var ki guumlnah succedilunu yargılamak şuumlphesiz bizim işimizdir ve bu succedilu kim işlemiş olursa olsun yargılamalıyız ve yargılaya-bilirizhellip

Bu nedenle Majesteleri bu konuyu Papalık Makamırsquona taşımak sure-tiyle yanlış yaptıklarını duumlşuumlnmesin Okuduklarımızdan anlıyoruz ki uumlnluuml İmparator Valentinian43 Milano Kilisesirsquonin yardımcı piskoposlarına şoumlyle der ldquoPapalık Makamırsquona İmparatorluğu youmlneten bizlerin bile iccediltenlikle baş eğeceği birer insan olarak işleyebileceğimiz guumlnahlara dair nasihatini he-kimin verdiği ilaccedil gibi sorgusuz kabul edeceğimiz birini getirmeye gayret edinrdquo İmparator Theodosiusrsquoun -Kral Philip ahfadından Charlesrsquoın yeniden yayınlamış olduğu- bir kararnamesi vardır ldquoBir insanın mahkemeye başvu-rarak accediltığı davanın kabul edilmesi halinde yargılama suumlrecinin herhan-gi bir aşamasında (soumlz konusu şahıs şikacircyetini davanın başında veya daha sonra veya dava kapanırken veya karar aşamasında dile getirirken) Kutsal Papalık Makamı tarafından yargılanmak istediğini bildirirse karşı taraf iti-raz da etse davacı ifadeleriyle birlikte piskoposluk mahkemesine goumlnderi-lecektirrdquo Bizler bunun uumlstuumlnde durmayız ccediluumlnkuuml aslolan ilahi yasalardır ve bizler yetkimizi insanoğlundan değil Tanrırsquodan alırız Aklı başında herkes bilir ki herhangi bir Hıristiyanı işlediği duumlnyevi succedil nedeniyle kınamakuyarmak ve bize karşı ccedilıkması halinde cezalandırmak goumlrevimizdir Bunun boumlyle olduğu hem Eski hem Yeni Ahitrsquote yazılıdır Efendimiz peygamberi aracılığıyla der ki ldquoCcedilekinme haykır sesin bir trompet gibi yuumlksek ccedilıksın ki kullarıma hadlerini aştıklarını duyurabilesinrdquo Ve Eski Ahitrsquote ekler ldquoKoumltuuml olana koumltuumlluumlk yaptığını soumlylemezsen işlediği guumlnahla oumllecektir ama Ben onun kanını senin elinde goumlrmek istiyorumrdquo Havari bizleri ldquoitaatsizlikrdquo ile ilgili olarak da uyarır ve bir başka yerde der ki ldquoBuumltuumln cefakacircrlığın ve oumlğ-retiye olan inancınla kına payla ve uyararak oumlğuumlt verrdquo Bunun goumlrevimiz olduğu ve bu guumlceyetkiye sahip olduğumuz Efendimizin Anathothrsquoda ra-hip olan peygamberimize soumlylediği şu soumlzlerden bellidir ldquoBak buguumln sana tuumlm ulusların ve krallıkların koumlkuumlnuuml soumlkme onları alaşağı etme tahrip etme imha etme ve (sonra) yeniden inşa edip tohum ekme sorumluluğu verdimrdquo Anlaşılabileceği uumlzere tuumlm fani guumlnahlar koumlkuumlnden soumlkuumlluumlp imha edilme-lidir Dahası Efendimiz Cennetrsquoin anahtarlarını Aziz Petrusrsquoa verirken şoumlyle

43 Roma İmparatoru Valentinian (365-375) Konstantinrsquoin iki kuşak oumlnce başlattığı geleneğe sahip ccedilıkarak Hıristiyan doktrini etrafında doumlnen uyuşmazlığa muumldahil olmuştur


331

der ldquoYeryuumlzuumlnde bağladığın her şey goumlkyuumlzuumlnde de bağlanacak ve yeryuuml-zuumlnde ccediloumlzuumllen her şey goumlkyuumlzuumlnde de ccediloumlzuumllecektirrdquo İşlediği fani guumlnahın Tanrı katında bağlayıcı olduğunu herkes bilir bundan şuumlphe etmez Nitekim Petrus Tanrı katında bağlı olacağından şuumlphe etmediklerini ilahi huumlkuumlm uyarınca yeryuumlzuumlnde bağlayacaktır

Kralların diğer insanlardan farklı bir muameleye tabi olmaları gerektiği soumlylenebilir belki ama Tanrırsquonın yasasında ldquoBuumlyuumlğuuml kuumlccediluumlğuuml yargıladığın gibi yargılayacak yargıladıklarını kayırmayacaksınrdquo yazılıdır ldquoİnsanları ka-yırmakrdquo der Aziz James ldquobirinin iyi giyimli bir diğerine lsquoiyi bir yere oturrsquo fakir fukaraya lsquoorda ayakta dur veya ayağımın dibine oturrsquo demesi gibi bir şeydirrdquo

Bizler her bir guumlnahkacircrı yanlış yapmaktan alıkoyup hakikate ccedilağırmak uumlzere yargılamakla yuumlkuumlmluumlyuumlz ve bu guumlce sahibiz ama aynı yetki ve guumlcuuml kullanabileceğimiz bir diğer alan barışa karşı işlenen guumlnahlardır Barış sev-giaşk bağıdır oumlyle ki Hz İsa Mesih bu konuda havarilere şoumlyle diyerek yol goumlsterir ldquoGirdiğiniz herhangi bir evde oumlnce lsquoBarış sizinle olsunrsquo deyin ve eğer barışın oğlu oradaysa ona guumlveninrdquo Ve bir başka zaman ldquoKim sizi (evi-ne) buyur etmez ve soumlzlerinizi duymazdan gelirse ondan ayrılırken ayakla-rınızın tozunu silkerek ona karşı tanıklık etmeye hazır olunrdquo Havariler iccedilin bu gibi insanlardan ldquoayrılmanınrdquo anlamı bu insanları havarilerin sohbetin-den mahrum bırakmak değil de nedir ldquoAyakların tozunu silkmekrdquo dinen cezalandırmak değil de nedir Ccediluumlnkuuml ldquotozrdquo Musarsquonın ocaktaki kuumlluuml etrafa saccedilmak suretiyle Mısır diyarında yol accediltığı irinli yara salgınının (ahlak bo-zukluğunun) tozudur Barış mesajını almayan ve duymayanları Mahşerrsquode bekleyen ağır huumlkuumlm ve ceza Hakikatrsquoin şu sade ama bir o kadar guumlccedilluuml soumlzlerinde saklıdır ldquoDoğrusu şehir iccedilin Mahşer Sodom ve Gomorra diyarı iccedilin olduğundan ccedilok daha dayanılmaz olacaktırrdquo Şehirle kastedilen krallar dahil orada yaşayan tuumlm insanlardır

Dahası ldquoyasanın kuralları uyarıncardquo44 bir adamın kendisini bir diğeri karşısında haklı goumlruumlyor olması keyfiyeti bir başkası tarafından ona karşı kullanılabileceğine goumlre ve acirckil Cato45 ldquoYaptığınız yasalara teslim olunrdquo de-diğine goumlre ve Fransa Kralı hafızasıyla uumlnluuml eski İngiliz kralı Richardrsquoa karşı -ki statuumlsuuml Kral Philiprsquoten aşağı değildi- savaş zamanı Kilise ve Kilisersquonin iyi niyetinden yararlanmış olduğuna goumlre Kral Richardrsquodan esirgenmeyen hakkın Kral Johnrsquoa tanınması talebini nasıl savunacaktır Son olarak (soumlz konusu) iki kralın arasında barış antlaşması yapılarak taraflarca ant iccedilmek

44 Bu klasik Roma hukukunda yargılama usuluumlnuumln yasayla uyum iccedilinde olması anlamına gelmek-tedir

45 Cato Romalı moralist Geleneğe Dair adlı tezi Orta Ccedilağ boyunca buumlyuumlk ilgi goumlrmuumlştuumlr


332

suretiyle teyit edilmiş olduğu halde Kral Philiprsquoin antlaşmaya sadık kal-mamış olmasını dikkate almamazlık edemeyiz ccediluumlnkuuml yeminli muumlkellefiyet şuumlphesiz Kilisersquonin yargılama alanına girer ki bozulan barış antlaşması tek-rar tesis edilebilsin

Bu ciddi hukuk ihlaline goumlz yummak suretiyle kiliselerimizin tahrip edilmesine ya da Hıristiyanların katledilmesine razı olamayacağımıza goumlre sevgili oğlumuz Casamari46 başrahibini -Kral Philip Kral John ile sağlam bir barış antlaşması veya ateşkes yapmadığı veya alccedilakgoumlnuumllluumlluumlkle adı geccedilen başrahip ve muhterem kardeşimiz Bourges başpiskoposuyla konuşup İngi-liz kralı hakkında Kilisersquoye ilettiği şikacircyetin meşru bir şikacircyet mi yoksa bir istisna mı olduğunu gayrı resmi olarak tahkik etmediği suumlrece- kendisine verdiğimiz talimat ccedilerccedilevesinde hareket etmesini emrettik Dolayısıyla sa-dakatınıza guumlvenle Papalık Makamırsquonın buyruğuyla başrahibin talimatlarını alccedilakgoumlnuumllluumlkle karşılamanızı daha doğrusu bizim vereceğimiz huumlkme ria-yet etmenizi ve riayet edilmesini sağlamanızı emrediyor aksi halde itaatsiz-liğinizin cezalandırılacağını bildiriyorum

Select Letters of Pope III Innocent Oxford University Press 1953

III Innocentrsquoın Fransız kralının işlerine başarıyla muumldahil olması ve aynı suumlre iccedilinde lort payesi vermek suretiyle İngiliz Johnrsquou kendi feodal duumlzenine tabi kılmasının uumlstuumlnden yaklaşık yuumlz yıl geccediltikten sonra bir dizi olay ve sorun Papa İngiltere ve Fransarsquonın arasını accediltı 1290rsquolarda Fransa Kralı IV Philip ile İngiltere Kralı I Edward uumllkelerinin savaş halinde olması nedeniyle din adamlarını vergilendirme yoluna gidip onları da bu milli olayın iccediline ccedilek-meye ccedilalıştı Katı bir hukukccedilu ve youmlnetici olan yaşlı Papa VIII Boniface bu duruma saldırgan bir biccedilimde tepki verdi ve din adamlarının sekuumller otorite tarafından papalık izni olmaksızın vergilendirilmesini yasakladı Ne ki iş bununla bitmedi Ccediloğunluk Bonifacersquoin yeni doğan krallıklara huumlkuumlmranlık dayattığı kanısındaydı nitekim bu iddialar On Uumlccediluumlncuuml yuumlzyıl boyunca -ccediloğu kilise hukukunda uzman- papa yanlılarının ağzından duumlşmedi Oysa aynı yuumlzyıl sadece mahkeme ordu ve parlamento gibi etkin kraliyet kurumlarının inşasına değil monarşinin saygınlığını ululayan kralla imparatoru eşitleyen ve toplum yararını ilgilendiren konularda krala neredeyse sınırsız idari yetki veren kuramların geliştirilmesine tanıklık etmekteydi

46 Casamari başrahibi Paparsquonın guumlvenilir bir elccedilisiydi ve Fransız din adamlarına Philiprsquoe dini baskı yapmalarını telkin etmekle goumlrevlendirilmişti Başrahip barışın tesisi iccedilin Philip ile John arasın-da ccedilok gitti geldi


333

Kraliyet kurumlarının guumlcuuml hemen hissedilmişti I Edward yasaların kra-la tanıdığı korumayı reddetti ve İngiliz din adamlarına polis yoluyla sağla-nan guumlvenliği kaldırdı IV Philip Fransarsquodan Romarsquoya akan buumltccedileyi keserek Fransarsquodaki Kilisersquonin işleyişini birccedilok bakımdan oumlrseledi 1301rsquoe geldiği-mizde yaşlı Papa ccedilok oumlfkeli ve buruktu ama 1300rsquode duumlzenlenen Juumlbile47 iccedilin Romarsquoyı ziyaret eden binlerce hacı tarafından kendisine goumlsterilen sevgi onu muhalifleriyle baş edebileceğine inandırdı 1301rsquode Fransız Kilisesirsquonin yeniden yapılanmasını planlamak uumlzere Fransız din adamlarını Romarsquoda topladı Ve bir sonraki yıl Unam Sanctam fermanını yayınladı ki bu ferman papalık otoritesini tesis etmek uumlzere III Innocentrsquoin yayınladığı en radikal bildiriydi

Unam Sanctam48

Papa VIII Boniface

İnancımız tek bir kutsal ve apostolik49 Katolik kilisesi olduğunu kurtu-luşu ve bağışlanmayı başka bir yerde bulamayacağımızı teyit ederek bizleri buna imana mecbur kılarhellip Bu kilisede tek bir Tanrı tek inanccedil ve tek vaftiz vardır Nitekim tufanda da bu tek kiliseyi temsil eden tek bir gemi tek bir duumlmenci ve tek bir komutan vardı bir diğer ifadeyle sadece Nuh ve gemisi vardı Okuduklarımızdan anlıyoruz ki tufanda bu gemi hariccedil duumlnyada-ki her şey yerle bir oldu Biz işte bu tek kiliseye buumlyuumlk saygı goumlsteririzhellip Tanrırsquonın kusursuz kumaşından biccedililmiş olan bu tufanı hak etmekle birlik-te payımıza duumlşeni aldık Bu nedenle bu bir ve tek kilisede iki başlı bir hil-kat garibesi değil tek bir beden ve tek bir baş var Hz İsa Mesih vekili Aziz Petrus ve halefleri Nitekim Petrusrsquoa ldquokoyunlarımı doyurrdquo diyen Tanrırsquonın Kendisiydi Oumlzel olarak şu veya bu koyunları işaret etmeksizin genel bir ifade kullanıp ldquokoyunlarımrdquo dedi ve ona buumltuumln koyunlarını teslim etti O halde şayet Yunanlılar veya başkaları Tanrı tarafından Petrus ve halefle-rine teslim edilmediklerini soumlyluumlyorsa Mesihrsquoin suumlruumlsuumlnden olmadıklarını itiraf ediyorlar demektir ccediluumlnkuuml Yuhannarsquoda Tanrı sadece tek bir ağıl ve tek bir ccediloban vardır diyor İncil bize bu ağılda iki kılıccedil olduğunu soumlyluumlyor biri ruhani diğeri duumlnyevi (zamansal) Nitekim kilisede konuşmakta olan

47 Juumlbile Bir olayın ellinci yıldoumlnuumlmuuml Eski Musevi yasalarına goumlre elli yılda bir yapılması gereken genel serbest bırakma yılı

48 Tek Kutsal Unam Sanctam fermanı Kilisersquonin ldquoevrensel huumlkuumlmdarlığınırdquo yani Kilisersquonin ve Paparsquonın tuumlm imparatorların uumlstuumlnde goumlrduumlğuumlnuuml ilan eden bildiri

49 Apostolic Havarilerle ilgili Paparsquoya ait


334

havariler ldquoBak iki kılıccedil varrdquo dediklerinde Tanrı bu ccedilok fazla diye cevap vermedi yani bu yeterlidir dedi Duumlnyevi kılıcın Petrusrsquoun sorumluluğunda olduğunu inkacircr eden Tanrırsquonın şu soumlzuumlnuuml de yanlış tefsir ediyor demektir ldquoKılıcını kınına sokrdquo Dolayısıyla iki kılıccedil da kilisenin sorumluluğundadır biri piskoposların elinde kilise tarafından diğeri kralların ve şoumlvalyelerin elinde ama piskoposların rızasıyla kilise iccedilin kullanılmak uumlzere elbet Da-hası biri diğerine uumlstuumln (yani) duumlnyevi kılıccedil ruhani kılıca tabi olmalıdır Havari ldquoguumlccedil Tanrırsquonındır ve bu guumlcuuml kullananlar Tanrı tarafından goumlrev-lendirilirrdquo dediğine goumlre (soumlz konusu) iki kılıccedil birbiriyle eşit değildir Oumlyle olsaydı goumlrevlendirme gerekmez daha guumlccedilsuumlz olan guumlccedilluumlye tabi olurdu ki buumlyuumlk işler yapabilsin Kacircinat yasaları uyarınca her şey hemen eşitlenmez en aşağıdan ortaya ortadan en yukarıya doğru giden bir duumlzen iccedilinde yer alır Ruhani guumlcuumln saygınlık ve asalet itibariyle her tuumlrluuml duumlnyevi guumlccedilten uumlstuumln olduğuna gelince itiraf etmeliyiz ki ruhani olan şeyler duumlnyevi olan-lardan uumlstuumlnduumlr Bu gerccedilek kiliseye oumldenen aşardan50 ve bağışlardan bellidir ve tuumlm bunlar bizim denetimimizdedir Şurası muhakkak ki ruhani guumlccedil duumlnyevi guumlcuumlnuuml kanıtlamalı ve bunun ne derece iyi olduğuna karar verme-lidir Yeremyarsquonın şu soumlzleri bunu doğrular ldquoSeni buguumln tuumlm milletlerin ve krallıkların uumlstuumlne koydumhelliprdquo Bu nedenle şayet duumlnyevi guumlccedil guumlnah işlerse ruhani guumlccedil tarafından yargılanacak alt duumlzeydeki ruhani guumlccedil hata yaparsa bu daha yukarıdaki bir guumlccedil tarafından yargılanacaktır Ama en buumlyuumlk olan hata yapıp guumlnah işlerse havarilerin tanıklığında sadece Tanrı tarafından yargılanır insanlar tarafından değil Ruhani biri her şeyi yargılar ama kim-se tarafından yargılanamaz Bu yetke bir insana bahşedilmiş ve bir insan tarafından kullanılıyor da olsa insani değil ilahidir ccediluumlnkuuml Petrusrsquoa ilahi bir ses tarafından bahşedilmiş bizzat Hz İsa Mesih vasıtasıyla o ve tuumlm halef-leri iccedilin bir kayanın uumlstuumlne kurulmuşturhellip Burada şunu beyan ve ilan ede-riz ki herkesin kurtuluşu Katolik Roma Kilisesirsquonin dini liderine51 tabidir Bu hususun suumlrekli olarak goumlzetilmesi iccedilin bir muhtıra olarak Lateran52 8 yılımızda 14 Kasım

Select Historical Documents of the Middle Ages George Bell amp Sons 1892

III Innocentrsquoin oumlluumlmuuml ile Padovalı Marsiliusrsquoun (1270-1342) Defensor Pa-cis53rsquoinin ilanı arasında geccedilen yuumlz yıl boyunca Kilise ve oumlzellikle de papalık

50 Tithe Gelirin yuumlzde onunun kiliseye bağışlanması51 Pontiff Papa52 Lateran Mealen Roma Kilisesi Katedrali (sarayı) Katolik duumlnyasındaki kiliselerin en uumlst duumlzey-

de olanı53 Barışın Savunucusu


335

kurumsal olarak guumlccedillenmekle birlikte Hıristiyanlık acircleminin manevi rehberi olarak etkinliğini kaybetti Papalar iyice uzmanlaşmış bir Kilise buumlrokrasisi ve yargı sistemine huumlkmederken bir dizi yeni yasa ccedilıkardılar ve iccedillerinden biri de Kutsal Roma İmparatoruna karşı başarılı bir haccedillı seferi duumlzenledi Ne var ki milli monarşiler hem Kilise hem de kendi uumllkelerindeki ruhban sınıfın uumlstuumlndeki egemenlik haklarını korumada kararlıydı nitekim bir de-fasında krallardan birinin ajanı papaya karşı kaba kuvvet bile kullanmıştı Bilim adamlarının sabırlı ccedilabaları sayesindedir ki sonunda Aristorsquonun Etik ve Siyasetrsquoinin sekuumller ve doğacı kuramı ve değerleri prenslere papalara ve onların teorisyenlerine teslim edildi

Marsilius oumlnce Padovarsquoda tıp eğitimi sonra da Parisrsquote fen bilimleri ve ilahiyat eğitimi goumlrmuumlştuuml Zaman iccedilinde Papa XXII John ile seccedililmiş impa-rator Bavyeralı Louis -ki John tanımayı reddetmişti- arasındaki bir ihtilafın iccediline duumlştuuml 1323rsquode Papa kendisine biat etmesi şartıyla Louisrsquonin impa-ratorluğunu kabul edeceğini soumlyledi Defensor Pacis papalık guumlcuumlnuumln teorik temellerine felsefi bir saldırı ve reddiye olarak 1324rsquode ccedilıktı Marsilius Orta Ccedilağın uumlniter Hıristiyanlık kavramına guumlccedilluuml bir biccedilimde karşı ccedilıkmakta Batı Avruparsquonın her yanında Papa veya Kilisersquonin rehberlikyoumlnetim talep ve id-dialarına karşı akılcı bir accedilıklama geliştirmeye ccedilalışan sekuumller milli devletle-ri yepyeni tezler ileri suumlrmek suretiyle desteklemekteydi Marsiliusrsquoun 1324 yılında yayınlanan Defensor Pacis adlı kitabı bir bakıma yeni tip barışccedilıl toplum uumltopyalarına geccedilişi simgeler Marsiliusrsquoa goumlre barış ve huzur insan-lar arasındaki ilişkilerin meyvelerini koruma ve onlardan yararlanmanın en iyi yoludur Bundan dolayı ldquoher uygarlığa halkların saccedilılıp serpildiği insan yararının korunduğu bir huzur ortamı dilenmelidirrdquo diyor Bu ccedilağrıcı gelene-ğin On Sekiz ve On Dokuzuncu yuumlzyılı aşan etkisinin buguumln bile goumlruumllmekte olduğu soumlylenir

Defensor Pacis

Padovalı Marsilius

(hellip) Dikkate alınıp uumlstuumlnde duumlşuumlnuumllmesi gereken zor bir mesele var ccediluumln-kuuml diyoruz ki (hellip) beşeri yasa koyucu54 ya doğrudan ya da youmlneticileri ara-cılığıyla devlet kurumunun her parccedilası ve her makamının etkin (varoluş) nedenidir Şunu da soumlylediğimizi hatırlıyor ve diyoruz ki Yeni Yasarsquodaki pis-

54 Marsilius beşeri yasa koyucu tabiriyle halkı veya yurttaşları veya onların seccedililmiş temsilcilerini kastetmektedir


336

koposluk ya da rahiplik kurumu ilk kez ve tek başına Hz İsa Mesih tarafın-dan ihdas edilmişti ve belirttiğimiz gibi (hellip) O her tuumlrluuml sekuumller ve duumlnyevi (zamansal) uumlstuumlnluumlk payesine (egemenliğine) sırt ccedilevirmişti (hellip) Dolayısıyla sormak lazım -oumlzellikle de artık muumlkemmel muumlmin cemaatleri oluşturdu-ğumuza goumlre- bir ruhban sınıf ihdas etme yetkisini kim haizdir Şu noktaya kadar işaret ettiklerimizin birbiriyle ccedileliştiği accedilık değil mi

O halde bu ccedilelişkiyi giderelimhellip Bu Kutsal Yazıları oumlğreten hocaların ldquoruhbanlıkrdquo olarak tanımladıkları bir kişilik ldquooumlzelliğirdquo gerektirdiğine goumlre ruhbanlığın etkin nedeni onun yaratanı yani ruhunu (bu oumlzellikle) oumlnceden muumlhuumlrlemek suretiyle davranışına youmln veren yani Tanrırsquodır Yeni Yasarsquoda bu Hz İsa Mesih ile başlar Ccediluumlnkuuml O ki hakiki Tanrı ve hakiki İnsanrsquodır bir ruhban ldquoinsanrdquo olarak hizmeti kendisinden sonra gelen ve buguumlnkuuml ruhban insanlar gibi yerine getirirken ldquoTanrırdquo olarak ruhban tayin ettiklerinin ru-hunu (soumlz konusu oumlzellikle) muumlhuumlrlemiş boumlylelikle oumlnce haleflerini yani kendi havarilerini ve havarileri aracılığıyla diğer rahipleri ve onların halef-lerini oluşturmuştur Nitekim bu havariler veya rahipler insanlara elleriyle dokunup uygun soumlzcuumlklerle dua ettiklerinde Tanrı olarak Hz İsa Mesih bu insanlar arasında layık bulduklarının ve buna istekli olanların ruhlarınakişiliklerine ruhbanlık oumlzelliği kazandırmaktaydı

Bu insan ruhuna belirli bir oumlzellik kazandırmak uumlzere tevdi edilen buy-ruklar iccedilin de boumlyledir Bu rahiplik oumlzelliğidir ki (hellip) belirli soumlzler soumlylemek suretiyle rahibe ekmekle şarabı Hz İsa Mesihrsquoin kutlu bedeni ve kanı olarak takdis etme ve kilisenin diğer ayinlerini youmlnetme insanları guumlnahlarından arındırma guumlcuumlyetkisi verirhellip

Şimdi bence muhtemeldir ki bu ruhbanlık oumlzelliği ki bundan boumlyle bir rahip iccedilin olmazsa olmaz ya da asli olarak tanımlayacağız tuumlm rahipler iccedilin geccedilerlidir ve ne Roma piskoposu ne bir başkası bu oumlzelliğe sıradan bir ra-hipten daha fazla sahip değildirhellip

Bunun boumlyle olduğunu daha da iyi accedilıklayabilmek iccedilin rahip55 ve pis-kopos56 soumlzcuumlklerinin -farklı oumlzellikleri tanımlasa da- ilk kilisede eşanlamlı olarak kullanıldıklarını soumlyleyemeyiz Ccediluumlnkuuml rahip soumlzcuumlğuuml yaşı yani kı-demli olmayı piskopos soumlzcuumlğuuml ise ldquonezaretirdquo yani saygınlık ya da diğerle-rinin sorumluluğunu uumlstlenmiş olmayı ima ediyorduhellip

Ama havarilerden sonra yani rahip sayısı artınca rahipler kilisede gouml-rev dağılımı yapmak ve olası skandalları veya hizipleşmeleri oumlnlemek uumlzere kendi aralarından birini seccediltiler ki kilisenin işleyişi yapılan bağışların pay-laşımı ve benzeri hizmetler en iyi şekilde yapılsınyoumlnetilsin ve herkes bildi-

55 Presbyter56 Episcope episcopus


337

ği gibi davranıp karmaşa yaratmasın Diğerlerini youmlnetmek uumlzere seccedililen bu rahip ve sadece bu rahip piskopos ya da nezaretccedili adını aldı ccediluumlnkuuml sadece insanlara nezaret etmekle kalmıyor (nitekim eski kilisede herkese piskopos denirdi) diğer rahiplere de nezaret ediyorduhellip

Bu beşeri seccedilim ya da atama seccedililen rahibin daha fazla ruhbanlık oumlzelli-ği taşıdığı ya da daha fazla yetki sahibi olduğu anlamına gelmiyor Tanrırsquonın mabedinde belirli idari işlere nezaret etmek suretiyle diğer rahipleri ve gouml-nuumllluumlleri goumlrevlendiriyor ve o zamanki keşişlerin terfi koşullarını duumlzenli-yordu Eminim ki beşeri yasa koyucu tarafından bahşedilen hariccedil bu pisko-posun (youmlnetirken) ne yaptırım guumlcuumlyetkisi vardır (hellip) ne de kendine has iccedil-kin saygınlığıhellip Anlaşılabileceği uumlzere tıpkı kutlu Petrusrsquoun diğer havariler-den farkı olmadığı gibi Roma başpiskoposunun da bu anlamda diğer rahip-lerden farkı yoktur Ccediluumlnkuuml her biri guumlcuumlnuumlyetkisini doğrudan ve eşit oran-da Hz İsa Mesihrsquoten almıştır

Rahiplik kurumunun bazı geleneklerialışkanlıkları asli niteliklere sahip değildir Bu ibadete dair şeylerin bir rahibin diğerlerini goumlrevlendirmesi ve youmlnetmesi suretiyle yerine getiriliyor olması iccedilin soumlz konusu olduğu gibi Yeni Yasarsquonın oumlngoumlrduumlğuuml ayinlerin nasıl yapılacağını belirli rahiplerin belir-li insanlara hizmet vermek uumlzere seccedililmesi veya şu veya bu şehirde şu veya bu cemaate İncil oumlğretmekte olan fakir kilise mensuplarına yardım amacıyla -yasa koyucu veya birtakım eşhas tarafından oumlngoumlruumllen- bazı duumlnyevi hiz-metlerin yine belirli rahipler tarafından kuumlccediluumlk veya buumlyuumlk ama belirli bir yerde yapılması iccedilin de soumlz konusudurhellip İncilrsquoi oumlğretenlere sağlanan des-tekten artık geriye ne kalırsa Bu gibi din dışı faaliyetler aynı amaccedilla ma-betlere nezaret edenlere havale edilmiş olduğuna goumlre bazı boumllgelere veya şehirlere seccedililerek atananlar ki ruhban olmaları itibariyle Hz İsa Mesihrsquoin halefleridir tıpkı havariler gibi tek bir yer veya cemaate hizmet vermekle sınırlandırılamaz Mattarsquonın son boumlluumlmuuml şoumlyle der ldquoBu nedenle gidin buumltuumln ulusları talebelerim olarak yetiştirinrdquo57 Hz İsa Mesih onları belirli yerlere atamamış onlar kendilerine vahiy yoluyla malum olan İncil yasalarını ve Tanrırsquonın kelamını oumlğretmek uumlzere belirli boumllgelere ayrılarak insanları da ayırmışlardır Nitekim Aziz Pavlus Galatyalılarrsquoa Mektuprsquounda şoumlyle der ldquoBana ve Barnabarsquoya sağ ellerini uzattılarhellip Ve benim oumlteki uluslara onun suumlnnetsizlere gitmesini uygun goumlrduumllerrdquo58

Ruhbanlık kurumunun ve diğer kutsal yapılanmaların Tanrırsquodan ya da Hz İsa Mesihrsquoten kaynaklanan etkin unsurunun nekim olduğuna insan-

57 Yeni Ahit Matta 281958 Yeni Ahit Pavlusrsquotan Galatyalılara Mektup 29


338

lara elle dokunarak ruhukişiliği uygun soumlzler ve duayla tabir yerindeyse oumlnceden hazırlamak suretiyle de olsa ki belki de bunun hiccedilbir etkisi yoktur ccediluumlnkuuml zaten Tanrırsquonın takdiridir bir yere kadar accedilıklık kazandırdık Bu accedilık-lamadan şunu anlıyoruz ki soumlz konusu olan rahiplerin hiyerarşik bir sistem iccedilinde birbirine uumlstuumln gelebilecek şekilde hizmet goumlrduumlğuuml ilahi yasayı be-lirli insanlara oumlğretmek ve ayin yapmak uumlzere belirli boumllgelere atandığı ve kilise yararına olduğu soumlylenen duumlnyevi (zamansal) işlerle meşgul oldukları beşeri bir kurumsal yapıdır

(hellip) Kutlu Petrusrsquoun her bir halefi bir diğerinden belki bir bakıma uumls-tuumlnduumlr ya da oumlyle goumlruumlnebilir ama bu demek değildir ki diğer havarilerin haleflerinin halefleri Petrusrsquoun haleflerinin haleflerine biat edecek Kutsal Yazılarrsquoda bu youmlnde hiccedilbir işaret yoktur Havarilerin aynı oranda yetke sa-hibi olmadığını kabul etsek bile bu durum kutlu Petrusrsquoun veya herhangi bir diğer havarinin fıtratı veya muumlesses guumlcuuml itibariyle diğerlerinden uumls-tuumln olduğunu goumlstermediği gibi onu ne asli ruhbanlık haysiyeti ne Kutsal Yazılarrsquoı tefsir yoluyla vardığı iman guumlcuuml itibariyle farklı kılmaz ve tabi ona zor kullanmak suretiyle uumlstuumlnluumlk sağlama hakkı vermez Tam tersine Ne-tice itibariyle herhangi bir havarinin halefi bir diğer havarinin halefinden guumlccedilyetke itibariyle uumlstuumln değildir

(hellip) Bazı rahipler vahiyle veya bir insan tarafından atandıkları iccedilin belirli yerlerde belirli insanlara hizmet veriyor olsa da aslında bir rahip sahip ol-duğu ruhbanlık guumlcuuml ya da kişilik oumlzellikleri nedeniyle oumlzellikle şu sıralarda her yerde ve herkese hizmet edebilirhellip

(hellip) Havariler ve onları takiben goumlrevi devralan Babalar doumlneminden son-ra oumlzellikle de artık muumlkemmelliğe erişmiş olan Hıristiyan toplumlarında ilk iş ya adı piskopos olan buumlyuumlk bir rahip ya da daha alt duumlzeyden bir piskopos ile altındaki ruhban kadroyu nasp etmek oluyor Oysa bu işlem o toplumun Hıristiyan unsurlarının rızası veya seccedilimiyle gerccedilekleşerek muumles-ses hale gelmeli verilen yetki yine soumlz konusu unsurlar tarafından belirle-nebilmelidir

Ne var ki bir rahip goumlrev suumlresini buna istekli olan bir diğer Hıristiyanı ruhbanlığa terfi ettirmek suretiyle uzatabilse de derim ki ne ilahi yasa ne de beşeri yasa o rahibe sahip olduğu ruhbanlık guumlcuumlnuumlyetkisini keyfi ola-rak bir başkasına tevdi etme hakkı vermez Ccediluumlnkuuml diyelim succedila yatkın veya vasıfsız birine tevdi etmek suretiyle hem ilahi hem de beşeri yasaya karşı gelmiş guumlnah işlemiş olurhellip

Buumltuumln bunları goumlz oumlnuumlnde bulundurarak bir diğer sonuca varmak iste-rim Muumlkemmel denilebilecek Hıristiyan toplumlarda ruhbanlık hizmetinin


339

nasıl muumlesses hale geleceğine kimin seccedililip buna kimin karar vereceğine ve ruhbanlığa terfi ettirilmek uumlzere kimlerin oumlnerileceğine beşeri yargı karar verir ve tek başına hiccedilbir piskoposun veya heyetinkurulun beşeri yargıdan veya bu yetkiye sahip youmlnetimden icazet almaksızın karar vermesine izin verilmez Bunu oumlnce Kutsal Yazılarrsquodan hareketle sonra da akıl yuumlruumlterek doğrulayacağım

Kutsal Yazılar der ki ldquoHz İsarsquonın oumlğrencilerinin sayıca ccediloğaldığı o guumlnlerde Grekccedile konuşan Yahudiler guumlnluumlk yardım dağıtımında kendi dullarına gereken ilginin goumlsterilmediğini ileri suumlrerek İbranice konuşan Yahudilerrsquoden yakınmaya başladı Bunun uumlzerine Onikiler buumltuumln oumlğrencile-ri bir araya toplayıp şoumlyle dedi lsquoTanrırsquonın soumlzuumlnuuml yayma işini bırakıp maddi işlerle uğraşmamız doğru olmaz Bu nedenle kardeşler aranızdan Ruhrsquola ve bilgelikle dolu yedi saygın kişi seccedilin Onları bu iş iccedilin goumlrevlendirelim Biz ise kendimizi duaya ve Tanrırsquonın soumlzuumlnuuml yaymaya adayalımrsquo Bu oumlneri buumltuumln topluluğu hoşnut etti Boumlylece iman ve Kutsal Ruhrsquola dolu biri olan Stefanosrsquoun yanısıra Filipus Prohoros Nikanor Timon Parmenas ve Yahu-diliğe doumlnen Antakyalı Nikolasrsquoı seccedilip elccedililerin oumlnuumlne ccedilıkardılar Elccedililer de dua edip ellerini onların uumlzerine koydularrdquo59 Eğer en ehliyetli olanların se-ccedilimi havarilerin huzurunda daha az ehliyetli olan ccediloğunluğa yaptırıldıysa (ccediluumlnkuuml ccediloğunluk eğitimli azınlığa kıyasla bir insanın oumlzellikle de ahlakına nasıl yaşadığına dair daha ccedilok bilgi sahibidir) diyakozlardan daha erdemli ve akil olmaları beklenen piskoposların da -havarilerin yokluğunda ve muuml-kemmel bir Hıristiyan toplumunda- onlara dair daha ccedilok bilgi sahibi olan bir heyet tarafından seccedililmesi gerekirhellip

Akla yatkın olana gelince (hellip) ruhbanlığa aday olan birinin adaylığının onaylanması ve seccedilimi tıpkı belirli bir yerde Hıristiyanlara nezaret etmek uumlzere piskoposluğa terfi etmesi işgal ettiği makamdan alınması veya mah-rum bırakılması gerekiyorsa aynı konumda kalmaya icbar edilmesi gibi be-şeri yargıccedilların kararına bağlıdır Şimdi de kilise yararına denilen geccedilici din dışı hizmet dağılımının kimin goumlrevi olduğunu anlatacağım

(hellip) Bu işlerin yasa koyucu veya halk ccediloğunluğu tarafından yapılması piskoposluğa veya bir başka konuma yanlış birinin getirilmesini oumlnler zira bu konuda yapılacak bir hata beşeri yasada veya oradan hareketle youmlneti-ci seccediliminde yapılacak bir hatadan ccedilok daha vahim sonuccedillar doğurabilir Ahlaksız sapkın veya cahil bir adamın Hıristiyanlara yol goumlstermek uumlzere piskoposluğa terfi ettirilmesi demek bir suumlruuml dezavantajının yanı sıra ebe-

59 Eski Ahit Elccedililerin İşleri 61-6


340

diyen yok olmak demektir (hellip) Bu konuda tuumlm Hıristiyanlar tedbir ve takdir hakkına sahiptir ve sahip olmalıdırhellip

(hellip) O halde ebediyen yok olma tehlikesi karşısında Kilise youmlnetimi kut-sal varlıklarımızı korumak uumlzere ve kurtuluşumuz iccedilin beşeri yasa koyucu veya prens tarafından zorlanmalıdır ki bu akla yatkındır Buna Kilisersquonin karşı ccedilıkması halinde (hellip)

Piskoposların veya piskoposlardan oluşan bir heyetin piskopos adayla-rının ehliyetini daha iyi değerlendirebileceği duumlşuumlnuumllebilirhellip Bu işleri pis-koposların halk ccediloğunluğundan daha iyi bilebileceğini kabul etsek bile -ki buguumlnlerde bu muumlmkuumln değildir- sadece piskoposların veya bir piskopos heyetinin daha doğru değerlendirebileceğini soumlylenemez ccediluumlnkuuml onlar da soumlz konusu ccediloğunluğun parccedilasıdır Dolayısıyla bu konuda halkın kararı pis-koposların kararıyla birleşince daha doğru bir değerlendirme yapılmış ola-caktır zira ldquobuumltuumln parccedilalarından buumlyuumlktuumlrrdquo

İlahi yasayla uyumlu bir beşeri yasanın yuumlruumlrluumlğe konulması bu ve diğer konularda youmlneticinin piskoposların ve diğer saygıdeğer insanların goumlruumlş ve değerlendirmelerine itimat etmesi şarttırhellip

Boumlylece kilise duumlzeninde goumlrev almak isteyen ruhbanlık adayları her ne duumlzeyde olursa olsun yetke sahibi yasa koyucu veya yasama yetkisini haiz60 prens tarafından onaylanmış veya reddedilmiş ve benzer biccedilimde terfi etti-rilmiş bir başka goumlreve atanmış goumlrevden alınmış goumlrevden men edilmiş vb olacaktır (hellip) ve tabii tuumlm bunların muumlkemmel Hıristiyan toplulukları iccedilin geccedilerli olduğu unutulmamalıdır Ccediluumlnkuuml yasa koyucunun ve youmlneticinin kacircfir olduğu yerlerde ki ilkel kilise doumlneminde hemen hemen tuumlm toplum-lar boumlyleydi bu goumlrevin oralardaki Hıristiyan cemaatinin piskoposları tara-fından uumlstlenmesi kaccedilınılmazdırhellip Hazreti Hz İsa kilisesinin ilk yıllarında havariler de boumlyle yapmış ilahi yasa uyarınca kendilerinden sonra gelecek olanları kendileri belirlemişlerdihellip

Şimdi bağış toplamaya gelince ki genellikle kilise yararına olarak bili-nir bu bağışlar yoksullara veya İncil vaizlerine dağıtılmak uumlzere kabul edilir (hellip) Yasa koyucu veya kiliseden biri ya da bir heyet tarafından Bu bağışların dağıtımı ilahi yasa uyarınca yasa koyucunun takdiriyle yapılıyor olsaydı yasal olarak kim tarafından nasıl ne zaman yapıldığı oumlnemli değildir der-dim Ccediluumlnkuuml yasa koyucu Hıristiyanlar ilahi yasa uyarınca İncil vaizlerini gıda ve giyecek yardımı yapmak suretiyle desteklemekle yuumlkuumlmluuml olduğuna goumlre soumlz konusu kişi veya heyete verdiği yetkiyi iyi bir nedeni varsa iptal

60 Marsiliusrsquoun siyaset teorisinde yasama herhangi bir siyasi faaliyetin temeli etkin nedenidir


341

edebilir goumlrevi kendi uumlstlenebilir veya bir başkasına devredebilirdihellip Ne var ki şayet bağış bir veya birden ccedilok kişi tarafından dini amaccedilla kullanılmak uumlzere verilmiş veya vasiyet edilmişse bağış yapanın veya vasiyet edenin isteği doğrultusunda harcanmalı veya dağıtılmalı şayet harcamayı veya da-ğıtımı yapan kişiheyet hata yaparsa bu hata beşeri yasa koyucu veya prens tarafından duumlzeltilmelidir derim

Şunu da belirtmek isterim ki Fransarsquonın Katolik krallarının kilisenin iş-leyişine ve kiliseye yapılan bağışların dağıtımına veya harcanmasına muuml-dahalesi kuumlccediluumlmsenmemeli aksine oumlnemsenmelidir ccediluumlnkuuml bu yetkileri dahilindedir Nitekim buguumlne kadar kilise duumlzeni iccedilinde elindeki bağışları yetkilendirilmeksizin dağıtan veya harcayan bazı makamlara muumldahil olup yeni bir duumlzen tesis etmiştir İlahi yasa yasa koyucuyu veya kralı bu işleri yerine getirmekten men etmez tersine muumlkemmel toplumlarda iman sahibi olanlar yasa koyucu veya kralın bu youmlndeki otoritesine saygı goumlsterir

Yukarıda anılan ilkeler ccedilerccedilevesinde şunu da eklemeliyim ki beşeri yasa koyucu veya prens kiliseye yapılan bağışlar ve oumlzellikle de gayrımenkuller uumlzerinden ilahi yasa uyarınca İncil vaizlerini destekleyecek kadar para kal-dığı suumlrece din hizmetindeyken rehin alınanların fidyelerini oumldemek iccedilin veya yasa koyucu tarafından belirlenen herhangi bir başka nedenle vergi alabilirhellip

Ewart Lewis Medieval Political Ideas Alfred Knopf Inc 1954

2 Siyasi Toplum Nedir Adil Youmlnetişim Ne Anlama Gelir

Salisburyli Johnrsquoun (1115-1180) kariyerinde On İkinci yuumlzyılın hemen hemen tuumlm oumlnemli ve yapıcı akımlarının izi olduğu kabul edilir Genccedil bir oumlğrenci olarak hocaların hocası Peter Aberland61rsquoın derslerine katılmış Paris ve Chartres Katedral Okulursquonda devrin en iyi hocalarıyla ccedilalışmış ve bir youmlnetici olarak kariyer yapmak uumlzere hukuk eğitimine ek olarak mantık oumlzellikle de pagan edebiyatı okumuştur Johnrsquoun yaşamı buumlyuumlk oumllccediluumlde Kilisersquode youmlneticilik yapmakla geccediler İngiliz Papa IV Hadrianrsquoın dert ortağı ve muumlşaviri olarak hem Roma hem İngilterersquode ccedilalışır ama hepsi Kilise mensubu (ruhban) oldukları halde Başpiskopos Theobald ile Başpisko-pos Becket kendisinden uumlstuumln mevkilerdedir John buna rağmen Becket ile İngiltere

61 Aberlandrsquoın (1070-1142) eylemleri On İkinci yuumlzyıl entelektuumlel yaşamının canlanmasında oumlnem-li rol oynamıştır Felsefe ve ilahiyat konularında yaptığı ccedilalışmalar binlerce oumlğrenciyi Parisrsquoe cezp etmiş Paris bu sayede kuzey Avruparsquonın yuumlksek oumlğrenim merkezi olmuştur Abelardrsquoın en uumlnluuml kitapları birbiriyle ccedilelişen teolojik metinleri tartışmaya accedilan Sic et Non ve Orta Ccedilağrsquoın hakkında en ccedilok konuşulan otobiyografisidir


342

kralı II Henry arasında buumlyuumlk bir kavga ccedilıkıncaya kadar kralın ve uumllkenin iyiliği iccedilin her ikisiyle de sorunsuz ccedilalışır

Orta Ccedilağda acircdet yetenekli kilise adamlarının papa başpiskopos kral veya şehir konseyinin hizmetinde doumlnuumlşuumlmluuml olarak ccedilalışmaları şeklindedir Salisburylirsquonin bir tuumlr goumlccedilebelik şeklinde suumlrduumlrduumlğuuml kariyeri Chartres62 Başpiskoposluğu ile nokta-lanır

Gelmiş geccedilmiş buumlyuumlk Latince uzmanlarından olan duumlşuumlnuumlruumln guumlnuumlmuumlze ulaşan tuumlm eserlerinde kadim yazarların ccedilalışmalarını hatmettiğine işaret eden bir uumlslup kaygısı goumlze ccedilarpar Aşağıdaki seccedilki onun Plutarkhos63 adlı eserinden alınmıştır ki On İkinci yuumlzyılın hukuk toplum huumlkuumlmet ve adalet anlayışını herhalde en buuml-tuumlnluumlkluuml biccedilimde ortaya koyan eserdir Orta Ccedilağda yazılan birccedilok buumlyuumlk eser gibi bu ccedilalışma da sorduğu temel soruları ve bunlara verdiği cevapları klasik modellere dayandırır

Plutarkhos

Salisburyli John

Plutarkhos64rsquoa goumlre devlet65 Tanrırsquonın inayetiyle hayat bulan en yuumlksek oumlz sermayeyi youmlnlendirmek uumlzere hareket eden ve tabir yerindeyse aklıse-limle youmlnetilen bir organdır İccedilimize din ve inanccedil duygusu yerleştirip bizi imana youmlnelten şey neyse devletin bedeni itibariyle de ruhtur Dolayısıyla dini ibadete nezaret edenlere saygı duymalı onları bedendeki ruh gibi ulu-lamalıdır Kutsiyete hizmet ve nezaret edenlerin Orsquonun vekilleri olduğundan şuumlphesi olan var mıdır Dahası ruh tabir yerindeyse bedenin prensi oldu-ğuna ve buumltuumlnuuml youmlnettiğine goumlre yazarımızın ldquodinin muumlmessillerirdquo olarak adlandırdıkları tuumlm bedene nezaret ediyorlar demektirhellip Devletin bedenin-de başın bulunduğu yeri -tıpkı insan bedeninde başa ruhun huumlkmedip onu canlı tuttuğu gibi- sadece Tanrırsquoya kulluk eden Orsquonun yeryuumlzuumlndeki vekili olan ve Orsquona inanlara hizmet eden prens işgal etmektedirhellip Kalbin bulundu-ğu yerde iyiliğin ve koumltuumlluumlğuumln neşet ettiği senato vardır Goumlzuumln kulağın ve dilin işini yargıccedillarla boumllge valileri yapmaktadır Memurlarla askerleri eller

62 Kuzey-batı Fransarsquoda bir şehir63 Devlet Adamırsquonın El Kitabı olarak ccedilevrilmiştir64 Plutarkhos (46-120) Yunan asıllı Romalı biyografi yazarı oumlzellikle Paralel Yaşamlar adlı eseriyle

uumlnluuml65 Commonwealth mealen ortak ccedilıkar anlamında kullanılmaktadır Commonwealth tabirinin dili-

mizde milletler topluluğu veya ortak pazar olarak kullanıldığı malum ancak İngilizcede şu an-lamlarda da kullanılmakta devlet millet ulus kamu ve bazen cumhuriyet vb


343

temsil eder ve prensin maiyetindeki askerlerin elleri iki yanlarına yapışık olarak durur Mali işler ve muhasebe memurları (hellip) mideyle bağırsaklara benzetilebilirhellip Ayaklar ccediliftccedililere tekabuumll eder ccediluumlnkuuml toprağa bağlıdırlar Toprakla uğraşırken sık sık taşa takılıp toumlkezledikleri iccedilin yardımı ve korun-mayı hak ederler ccediluumlnkuuml bedenin yuumlkuumlnuuml taşıyan da onu ayakta tutup ona hareket kabiliyeti kazandıran da onlardır

Devlet ancak ve ancak yukarıdaki uzuvların aşağıdakileri koruduğu aşa-ğıdaki uzuvların sadakatle mukabele edip yukarıdakilerin taleplerini tam anlamıyla yerine getirdikleri her birinin diğeriyle muumltekabiliyet ilişkisi iccedilinde olduğu ve her birinin kendi ccedilıkarının diğerinin ccedilıkarına hizmet ede-ceğini idrak etmesiyle sağlıklı olur gelişir

Prens İle Tiran Arasındaki Fark ve Prens ile Ne Kastedildiğine Dair

Tiran ile prens arasındaki tek ya da en oumlnemli fark prensin kendisini in-sanların hizmetkacircrı addederek onları yasalar uyarınca youmlnetmesidir66 Ccediluumln-kuuml devlet işlerini youmlnetmek uumlzere talep ettiği en uumlst makamın yuumlkuumlnuuml kal-dırıp başarılı olması yasalarla muumlmkuumlnduumlr Presin herkesin uumlstuumlnde olması keyfiyeti tıpkı sıradan bir insanın kendi oumlzel işlerinden sorumlu tutulması gibi ona buumltuumln bir toplumun sorumluluğunu yuumlkler Dolayısıyla elindeki guumlcuuml yani ona haklı olarak tevdi edilmiş olan tebaasını youmlnetme guumlcuumlnuuml -toplumun ortak ccedilıkarlarına hizmet edecek biccedilimde ve insanların birbirinin birer uzvu olduğunu kabulle- her bir insanın ve bir buumltuumln olarak toplumun yararını goumlzetmek suretiyle kullanmalıdır Hepimiz doğaya yaşamın en iyi kılavuzu olan doğaya tabiyiz ccediluumlnkuuml doğa mikrokozmun ya da kuumlccediluumlk duumln-yanın tuumlm sansrsquolarını insanda insan beyninde toplamış ve tuumlm diğer uzuv-ları ona oumlylesine tabi kılmıştır ki ona uydukları suumlrece her şey gerektiği gibi işlesin ve akıl kendi sağlığını koruyabilsin Dolayısıyla prens ululanan onun iccedilin gerekli olduğu varsayılan ayrıcalıklarla donatılarak yuumlceltilmiş bir zirvede oturur İnsanlar iccedilin hiccedilbir şey prensin ihtiyaccedillarının tam ma-nasıyla karşılanması kadar oumlnemli değildir ccediluumlnkuuml asla adaletsiz davranma-yacaktır Prens alışılagelmiş tabirle kamusal guumlccedil ve duumlnya uumlzerinde bir tuumlr tanrısalilahi ihtişamdır Kuşkusuz prensler bu ilahi guumlcuumln oumlnemli bir kıs-mına sahiptir ccediluumlnkuuml onun kuumlccediluumlcuumlk bir hareketiyle başlar eğilir boyunlar buumlkuumlluumlr kafalar kesilir ve sanki ilahi bir duumlrtuumlyle nezdinde bir korku unsu-ru olarak konumlandığı herkes ondan korkar Tanrı boumlyle istememiş olsay-dı bu olamazdı diye duumlşuumlnuumlyorum Zira tuumlm guumlccedil evvel ezel Efendimizrsquoin olmuştur dolayısıyla prensin guumlcuuml de Orsquondan kaynaklanır Tanrı guumlcuumlnuuml

66 Bunu Aristorsquonun devlet youmlnetim biccedilimleriyle kıyaslayınız


344

kaybetmeyeceği gibi guumlcuumlnden alınamaz O bu guumlcuuml sadece emrindekilerin eliyle kullanır ki rahmeti ve adaleti herkesccedile bilinsin Dolayısıyla youmlnetici guumlce direnen Tanrırsquonın yazgısına da karşı ccedilıkmış olur ccediluumlnkuuml guumlcuuml O tevdi eder istediğine verir istediğinden alır Prens tebaasına acımasızca davra-nıyorsa bu onun değil cezalandırmak veya ıslah etmek isteyen Tanrırsquonın takdiri ve emridir Nitekim Hun mezalimi sırasında Atilla kendisine say-gın bir piskopos tarafından sorulunca ldquoBen Atillarsquoyım Tanrırsquonın belası-yımrdquo diye cevap vermiş bunu duyan piskopos ilahi haşmeti temsil ettiği iccedilin ona perestiş edip ldquoTanrırsquonın elccedilisi hoş geldin Efendimiz namına gelen muumlbarektirrdquo demiş ve inleye inleye kilisenin demir ccedilubuklu kapısını accedilıp zalimi iccedileri alarak onun sayesinde şehitlik mertebesine ermiştir Tanrırsquonın hışmına karşı ccedilıkıp onu dışarıda bırakmaya cesaret edemezdi ccediluumlnkuuml aynı hışmın Orsquonun Oğlursquonun da başına geldiğini ve kendi başına gelen bu fela-ketin Tanrırsquonın takdiri olduğunu biliyordu Eğer iyi insanlar guumlce -seccedililmiş-leriseccedilkinleri vuran bir salgın hastalık olarak kendini goumlsterse bile- boumlyle saygı duymayacaksa Tanrırsquonın yasaya uymalarını sağlamak uumlzere koumltuumlleri cezalandırmak iyileri oumlduumlllendirmek iccedilin kullandığı guumlce nasıl saygı duy-mazlar İmparator67rsquoun dediği gibi ldquokraliyete yakışan prensin yaslara bağlı olduğunu kabul ederek bunu accedilıklamasıdırrdquo Zira prensin otoritesi adalet ve yasadan kaynaklanır yasalar ccedilerccedilevesinde huumlkuumlmet etmesi ona imparator-luk guumlcuumlnden de buumlyuumlk bir guumlccedil verir ki bu hakkaniyetten uzaklaşmayacağı anlamına gelir

AdaletYasa Şudur Prens Yasayla Sınırlı Olmasa da Ona Bağlıdır ve Hakkaniyetten Yanadır Sıradan İnsanların Sorumluluğunu Taşımakla Birlikte Kan Doumlker Ama Succedillanmaz Masumdur

Prens Tanrırsquonın ebedi adalet ve hakkaniyetini kendi yasalarına tercihle saygınlığından kaybedeceğini duumlşuumlnmemelidir Hakkaniyet hukukccediluların dediği gibi her şeyi akılcı bir biccedilimde kıyaslamanıntartmanın yerindeli-ğidir benzer davalarda benzer doğru-yanlış kurallarını uygulamak taraf-lara eşit mesafede durarak huumlkuumlm vermektir Yasa işte bu hakkaniyetin yorumlayıcısıdırmuumltercimidir irade ve niyet bildirir Chryippus68 yasa guuml-cuumlnuumln ilahi veya beşeri her şeyin uumlstuumlnde olduğunu bu ccedilerccedilevede buumltuumln koumltuumlluumlk ve iyilikleri youmlnettiğini insanlar kadar maddi şeylerin de kılavuzu ve youmlneticisi olduğunu ileri suumlrmuumlştuuml Buna karşın uumlnluuml Romalı hukukccedilu

67 Justinyan (527-565) Roma yasalarını belirli bir sistem iccedilinde derleyip kodlamıştır68 İOuml Uumlccediluumlncuuml yuumlzyılın oumlnde gelen Yunan filozoflarından Eflacirctunculara karşı ccedilıkıp Stoacı duumlşuumlnceyi

sistematize etmek iccedilin ccedilalışmıştır


345

Papinianus ve buumlyuumlk hatip Demosthenes69 yasaya herkesin itaat etmesi ge-rektiğine yasa Tanrırsquonın luumltfu akil adamın emri aşırılıkların toumlrpuumlleyici-si devlet kumaşının dokuyucusu ve succedilun defedicisi olduğu iccedilin razıymış gibi goumlruumlnuumlrler ve politik bir yapıda birlikte yaşayan insanların bu yuumlzden yasa uyarınca davranmalarının uygun olduğunu savunurlar Herkes yasaya uymak zorundadır ta ki iccedillerinden biri şans eseri yanlış davranma hata yapma ehliyetini haiz olsun Prensin yasanın bağlayıcı yuumlkuumlmluumlluumlğuumlnden azade olduğu soumlylenir ama bu doğru değildir Şoumlyle ki prens yasal olarak hakkaniyet goumlzetmeme hakkını haizdir ama ancak ve ancak hakkaniyet goumlzeten bir kişiliğe sahip olması ve hakkaniyeti yasanın oumlngoumlrduumlğuuml ceza-dan korktuğu iccedilin değil sevdiğibenimsediği iccedilin seccedilen biri olması halinde Prens devletin ccedilıkarlarını da bu anlayışla koruyup geliştirmeli her şeyde kendi istek ve ccedilıkarlarından oumlnce tebaasının yararını goumlzetmelidir Zaten kamunun soumlz konusu olduğu yerde kim prensin kendi istek ve ccedilıkarların-dan bahsedebilir ki Ta ki yasayla tanımlanmış veya ortak ccedilıkara da hizmet edecek olsun bu yasal olarak muumlmkuumln değildir Bu gibi şeyler soumlz konusu olduğunda (prensin) sergilediği irade huumlkuumlm guumlcuumlnde aynı konuda onu hakkıyla hoşnut eden hususlar ise yasa guumlcuumlnde olmalıdır70 ccediluumlnkuuml bu ko-şullar altında verdiği karar hakkaniyeten uzak olmayabilir ldquoYuumlzuumlndenrdquo der Efendimiz ldquobenim huumlkmuumlm olduğu belli olsun goumlzlerin yalnız hakkaniyet goumlzetsinrdquo ccediluumlnkuuml o safbozulmamış yargıcın adaletli kararı en doğru olandır Dolayısıyla prens ortak ccedilıkarların goumlzeticisi ve adaletin esiridir sıradan in-san adına uumlstlendiği sorumlulukla yanlış yapan zarar veren herkesi adale-tiyle cezalandırır İtidalle youmlnettiği maiyeti gibi değneği de hakkaniyetten sapanları doğru yola sokar ki Kutsal Ruh onu kutlayıp ldquoAsan da maiyetin de beni rahatlattırdquo desin Prensin kalkanı da guumlccedilluumlduumlr ama bu kalkan zayıf olanları koumltuumllerin youmlnelttiği oklardan koruyan bir kalkandır İcraatından en buumlyuumlk faydayı sağlayanlar aciz olanlardır ccediluumlnkuuml prens sahip olduğu guumlcuuml oumlncelikle onlara zarar verenlere karşı kullanır Kılıccedil taşıması kana susamış biri olmaksızın kan doumlkmesi ve sık sık insanları oumlluumlme mahkucircm ettiği hal-de bir cani olarak vasıflandırılmaması bundandır Şayet buumlyuumlk Augustinrsquoe inanıyorsak Davut Peygamber ccedilok savaştığı iccedilin değil Uriya uğruna kan doumlktuumlğuuml iccedilin kana susamış biri olarak anılır Oysa Samuel Amalechrsquoin şiş-man kralı Agagrsquoı katlettiği halde hiccedilbir yerde kana susamış bir cani olarak anılmaz Gerccedilekten de prenslik kılıcı bir guumlvercinin kılıcı gibidir hasmıyla

69 Demosthenes (İOuml 384-322) Atinalı uumlnluuml politikacı kekemeliğini ağzına ccedilakıl taşları koymak su-retiyle gideren uumlnluuml hatip

70 Burada Justinian Kodursquonun Orta Ccedilağda huumlkuumlmdar ile yasa ilişkisine dair kritik nitelikli bir pasajı olan Digna vox C 1144rsquoe goumlnderme yapmaktadır


346

yaralamaksızın muumlcadele eder oumlfkelenmeksizin darbe indirir ve savaştığı zaman bile acı vermeyi duumlşuumlnmez Nasıl ki yasa succedilun peşinde insanlara nefret beslemeksizin duumlşer prens de succedil işleyeni oumlfkeyle değil soğukkanlı yasa uyarınca emre binaen cezalandırır Prensin maiyetinde lictor71rsquolar da vardır ama baş ya da tek lictor kendisidir bunu boumlyle goumlrmeliyiz ccediluumlnkuuml yasa ona lictorrsquoun eliyle vurup oumllduumlrme ayrıcalığı tanır Stoacı goumlruumlşuuml be-nimseyecek olursak ki suumlrekli belirli soumlzcuumlklerin ardındaki anlamları araş-tırırlar legis lictor ldquoadaletin tokmağırdquo anlamına gelir Nitekim yasanın oumln-goumlrduumlğuuml succedilu infaz etmek lictorrsquoun goumlrevidir Antik doumlnemde bu goumlrevlinin kılıcıbaltası succedillunun başının uumlstuumlnde asılı beklerken vur emrini yargıcın vermesi adettendi Yargıcın ldquoyasanın huumlkmuumlnuuml yerine getirrdquo veya ldquoyasaya uyrdquo emrini duyan kurbanın ıstırabı bu makul soumlzcuumlklerin serinkanlılığıyla hafifletilmeye ccedilalışılırdı

Hiyerarşik Olarak Rahiplerin Prensten Daha Alt Duumlzeyde Olmaları ve Prensin İman Sahibi Bir İnsan Olarak Youmlnetmesinin Neye Yaradığına Dair

O halde prens bu kılıca Kilise eliyle sahip olur O Kilise ki kendi buumln-yesinde kanlı bir kılıccedil barındırmaz ama yine de bu kılıcın sahibidir Onu kendisine fiziksel cebir uygulama guumlcuuml tevdi ettiği prensin eliyle kullanır-ken rahipler eliyle kullandığı ruhani otoritesini saklı tutar Dolayısıyla prens bir bakıma ruhani guumlcuumln icra vekilidir ve kilisenin rahipler eliyle ye-rine getirmekten imtina ettiği bir goumlrevi yapar Kutsal yasaları uygulamakla goumlrevli her makam aslında dinsel bir makamdır ama succedilu cezalandıran makam daha aşağı seviyededir ccediluumlnkuuml bu makamı işgal eden kişi cellatla oumlzdeşleştirilir Nitekim Romalıların takva sahibi imparatoru olan Konstan-tin tuumlm piskoposları davet etmek suretiyle topladığı İznik Konsilirsquonde baş-koumlşede değil en arka sırada oturmuş dahası piskoposların onayladıkları kararnameleri ilahi huumlkuumlmdarın ağzından ccedilıkmışccedilasına saygıyla karşıla-mış kendisine sunulan sayısız şikacircyet dilekccedilesini (piskoposların birbirini succedillayan dilekccedileleri) accedilıp okumamıştır bile İmparator soumlz konusu dilekccedile-leri goumlğsuumlne yerleştirip herkesi suumlkucircnete davet ettikten sonra piskoposla-rın huumlkmuumlne tabi bir insan olarak tanrılarla ilgili davalara bakamayacağını beyan etmiştirhellip72

71 Antik Romarsquoda yargıcın yanında elinde devlet otoritesini temsil eden bir baltayla bekleyen gardi-yan

72 Bu pasajı VII Gregoriusrsquoun mektubuyla kıyaslayınız (sf287)


347

Silahlı Askerlerin de Ruhban Sınıf Mensupları Gibi Tanrırsquonın Hizme-tinde Olmalarına ve Askerliğin Onur ve Zorluk Anlamına Geldiğine Dair

Edilen yemini hatırlarsanız silahlı askerliğin en az ldquoruhani askerlerrdquo ka-dar kutsal kilisenin gereksinimlerine hizmetle yuumlkuumlmluuml olduklarını anlar-sınız zira kamunun ortak ccedilıkarlarını sadakatla ve Tanrırsquonın huumlkmuuml uyarın-ca goumlzeten prensin emrindedirler Dolayısıyla yukarıda ifade ettiğim gibi seccedilime tabi tutulmamış ve ant iccedilmemiş olanlara ldquoaskerrdquo dense de bunlar Kilise tarafından goumlrevlendirilmeyen rahiplerden farklı değildirler Ccediluumlnkuuml askerlik onur demektir meşakkat demektir ve Tanrırsquodan başka kimse onur tevdi edemez

Musa ve iman sahibi diğer oumlnderler ne zaman savaşmak zorunda kalsa savaşmak uumlzere aralarından en cesur ve en talimli olanları seccedilerlerdi Bu ni-telikleri haiz olmak seccedililmenin oumln şartıydı Ne ki seccedililmemiş olduğu halde kendini zorla kabul ettirenler duumlşuumlncesizce gasp ettikleri kılıcın kendile-rine karşı kullanılmasına yol accedilar ldquokılıca sarılanı kılıccedil katlederrdquo huumlkmuumlnuuml doğrulamış olurlar Cicerorsquoya soracak olursak boumlyle bir adam asker değil katildir Nitekim eskiden yasal olmayan silahın yasaya karşı kullanılacağı duumlşuumlnuumllerek yasa dışı silah kullananlara katil veya haydut denirmiş

Kutsal İncil Hıristiyan egemenliğinin tesisi iccedilin iki kılıcın yeterli oldu-ğunu soumlyler diğer tuumlm kılıccedil sahipleri Hz İsa Mesihrsquoi esir alıp Orsquonun adını yok etmeye hazırdır Yasa uyarınca goumlrevlendirilmiş olsalar bile yeminleri-ne sadık kalmayan askerlik hizmetinin ruhbanlığı aşağılamak ve Kilisersquonin otoritesini sarsmak suretiyle zafer kazanmak olduğunu sanan beşeri krallığı buumlyuumltuumlrken Hz İsa Mesihrsquoin imparatorluğunu daraltan kendilerine methi-yeler duumlzerek boş yere oumlvuumlnen haydut gibi davranıp herkesi kendilerine guumllduumlrenlere sahi asker demek muumlmkuumln muumlduumlr Buumltuumln yaptıkları kilise-ye ve onun silahsız askerlerine kılıccedil ccedilekmek veya dil uzatmaktır Askerlik Kilisersquoyi savunarak hıyanete aman vermeyerek ruhbanlığa saygı goumlstererek fakir fukarayı goumlzeterek asayiş sağlayarak edilen yemine sadık kalıp kar-deşler iccedilin kan doumlkerek ve gereğinde can vererek yapılırsa layıkıyla yapılmış olur73 Diğerleri ise ellerinde iki ucu keskin kılıccedil dilerinde Tanrırsquoya oumlvguuml insanları cezalandırır krallarına zincir soylulara demir kelepccedile vururlar Neye hizmetle Budalalığa ccedilılgınlığa kibre tamah veya oumlz ccedilıkara hizmet-le Olmaz Amaccedil oumlz ccedilıkara hizmet değil Tanrırsquonın meleklerin ve insanların kararlarını hakkaniyetle goumlzetmek suretiyle yargı huumlkmuumlnuuml toplum yararı-na yerine getirmek olmalıdır Onlardan yargıccedilların verdiği huumlkmuuml hakkıyla

73 Feodal bir duumlzende karşılıklı sadakat ve yardımlaşma iccedilin ant iccedililir Nitekim iyi bir şoumlvalye efen-disi iccedilin canını verebilir efendisinin başlıca goumlrevi ise onu koruması altında tutmaktır


348

yerine getirmeleri beklenir Gerccedilekten de ldquobu şeref Orsquonun azizlerine aittirrdquo ccediluumlnkuuml boumlyle davranan askerler birer ldquoazizrdquo dir ve prenslerine olan sadakat-leri Tanrırsquoya iman ettikleri oranda artarhellip

The Statesmanrsquos Book of John Salisbury Alfred A Knopf Inc 1927 Tuumlrkccedile ccedileviri Şuumlkran Uumlnser

3 Kilise Insanoğlunun Davranışlarını Ne Oumllccediluumlde Şekillendirebildi

Tarihccedililer Orta Ccedilağ insanının devrin ahlaki davranış kuralları uyarınca kendisinden beklenenlere ne oumllccediluumlde riayet ettiği hususunda epey kafa yormuştur Aklı kurcalayan soru şudur İnsan davranışını ilgilendiren her konuda tabiatıyla goumlruumlş sahibi olan Kilise acaba ahlaki davranışları ne oumllccediluumlde şekillendirebildi Kimileri teoriyle pratik arasında herhangi anlamlı bir alışverişin bulunmadığını duumlşuumlnse de aksini savunanlar iddialarına kanıt olarak Fransa Kralı IX Louisrsquonin yaşamını goumlsterir

IX Louis ya da Aziz Louis Fransarsquoyı 1224ndash1270 yılları arasında youmlnetir Zaman iccedilinde Avrupalı krallar arasında en ccedilok sevilen hatta hayranlık duyulan huumlkuumlmdar olur Louis sıradan birisi veya bir kral kiminle muhatap olursa olsun insan haklarına oumlylesi saygılıydı ki yargısına herkesin başvurduğu bir şahsiyet olur ccedilıkar Oumlrneğin İngiltere Kralı III Henry onunla kendisi arasındaki bir sınır anlaşmazlığının ccediloumlzuumlmuuml iccedilin yine ona başvurmuş ve verdiği karara uyacağına soumlz vermişti Louisrsquonin oumlzenli ve adil youmlnetimi Fransarsquonın itibarını arttırır Duumlzenlediği iki haccedillı seferi de uumllke dışında uumln kazandırır Buna karşın meseleleri ondan daha gerccedilekccedili bir biccedilimde değerlen-diren akil adamlar Louisrsquoyi duumlnyevi konular itibariyle yetersiz bulmakta gecikmez Nitekim Louisrsquonin Mısır merkezli Muumlsluumlman guumlcuumlnuuml yok etmek suretiyle Kuduumlsrsquouuml yeniden ele geccedilirmeye youmlnelik ilk haccedillı seferi (1248ndash1254) binlerce şoumlvalyenin esir duumlşmesi maktul mecruh veya telef olmalarıyla sonuccedillanır Esirler Doğu Akde-nizrsquodeki kamplardan birkaccedil yıl sonra ve kefaret karşılığı serbest bırakılır Louisrsquonin 1270rsquote duumlzenlediği ikinci haccedillı seferi de tam bir felaketle sonuccedillanıp kendisi de Tunusrsquota oumlluumlnce ldquoaklıselim sahibi insanlar onunla birlikte haccedillı seferi tutkusunu da goumlmduumllerrdquo

Louisrsquonin biyografisini yakın dostu Champagnelı seccedilkin bir savaşccedilı olan Jean -Sire de Joinville- yazmıştır Bu biyografi Orta Ccedilağın en buumlyuumlk edebi eserlerinden biri olmasının oumltesinde gelmiş geccedilmiş en renkli biyografilerden biri sayılmaktadır Kitap Kralrsquoın şahsında yani en uumlst duumlzeyde Fransarsquoda huumlkuumlm suumlren feodal ve şoumlvalye geleneklerine de ışık tutar


349

Aziz Louisrsquonin Yaşamı

Champagnelı Jean

Bu uumllke muumlziğin youmlnettiği bir uumllkeydi saat başı muumlzik ccedilalardı Requiem Mass74 guumlftesi duyulurdu Ardından guumlnuumln ya da yortunun (o yortununki hangisi ise) ezgisi ccedilalınırdı Guumlnler muumlzikle geccedilerdi Her guumln yemekten son-ra odasında uyuyup dinlenir sonra kalkıp oumllenlerin ayinleriyle ilgili vaizle-rinden biriyle akşam duasından oumlnce oumlzel olarak goumlruumlşuumlr ve akşam duasını dinlerdi

Krala yol goumlstermek uumlzere Hyeres Şatosursquona deniz yoluyla bir keşiş gel-di Kutsal Kitaprsquoın haricinde dinsiz prenslerden bahseden başka kitapları da okuduğunu inanccedillı veya inanccedilsız ta ki adaleti goumlzetmiyor olsun hiccedilbir krallığın el değiştirmediği veya yok olmadığını goumlzlemlediğini soumlyledi ldquoBu yuumlzdenrdquo dedi ldquoFransa Kralı tebaasına hızlı ve gerccedilek adalet sağlamaya oumlzen goumlstersin ki yaşamı boyunca uumllkesi Efendimizrsquoin inayetiyle barış ve huzur iccedilinde olsunrdquo

Krala oumlğuumlt veren bu muhteremin Marsilyarsquoda Efendimizrsquoin birccedilok muci-zesine mazhar olduğu ve bunları hiccedil gecikmeden Kralrsquoa anlatmak uumlzere gel-diği soumlylendi

Kral keşişin verdiği oumlğuumlduuml unutmadı ve uumllkesini Tanrırsquonın yasasına tam bir sadakatle youmlnetti Oumlyle bir duumlzen kurdu ki Nesle lordu Soissons Kontu75 ve ben dahil maiyetindeki herkes Mass76rsquoı duyar duymaz kapıya koşup rica-cıları dinler olduk Buguumln bu geleneğe Petition77 deniyor

Kiliseden ccedilıkınca bizi yanına ccedilağırır kendisi yatağın ayakucunda oturdu-ğu halde bizleri etrafına toplar ve onsuz halledemeyeceğimiz davalar olup olmadığını sorardı Bizi dinledikten sonra tarafları yanına ccedilağırır ldquoTeklif edileni neden kabul etmiyorsunuzrdquo diye sorar ldquoCcediluumlnkuuml teklif edilen ccedilok az efendimrdquo cevabını alınca bilgeliğini konuşturarak ldquoTeklif edileni kabul et-seniz iyi edersinizrdquo der ve onlara doğru olanı telkin ederdi

Yazları Massrsquodan sonra ccediloğu kez Vincennes Ormanırsquona gider bir ağacın dibine oturup bizi de etrafına toplardı Onunla işi olanlar da oraya gelirdi ki rahatsız edilmeksizin Kral ile goumlruumlşebilsinler Bu insanlara oumlnce kendi ağzıyla ldquoBurada davası olan herhangi biri var mırdquo diye sorar davası olanlar oumlne ccedilıkınca ldquoŞimdi sakin olun her birinizin davası sırasıyla goumlruumllecekrdquo

74 Katoliklerin oumlluumller iccedilin yaptığı muumlzikli ayin requiem bu ayin iccedilin yazılmış muumlzik parccedilası 75 Yazar anlatımında saraydaki birccedilok soyluya atıf yapmaktadır ama bu şahısların metnin anlatmak

istediği şey itibariyle herhangi bir değeri yoktur 76 Toplu ayin77 Arzuhal yazılı veya soumlzluuml talep niyaz


350

der sonra da Fontainesli Peter ile Villetteli Geoffreyrsquoi yanına ccedilağırıp birine veya diğerine davayı ldquokendisi adınardquo halletmesini soumlylerdi

Kendisi veya bir başkası hakkında konuşanların soumlzlerinde duumlzeltilmesi gerektiğini duumlşuumlnduumlğuuml bir şey varsa bizzat duumlzeltirdi

Bir yaz onu tebaasının sorunlarını dinlemek ve ccediloumlzmek uumlzere geldiği Pa-ris Bahccedilesirsquonde goumlrmuumlştuumlm Uumlstuumlnde ipek veya deve tuumlyuumlnden bir pelerin kaba kumaştan yapılmış kolsuz bir yelek78 ve siyah ipek goumlmlek muntazam taralı saccedillarının uumlstuumlnde ise tavus kuşu tuumlyuumlnden beyaz bir taccedil vardı Yanına oturabilmemiz iccedilin ccedilevresine halı serdirmişti İş iccedilin gelenler ayakta duru-yordu Vincennes Ormanırsquonda yaptığı gibi hepsinin sorununa ccedilare buldu

Bir başka zaman onu yine Parisrsquote goumlrduumlm Fransız piskoposların kendi-siyle goumlruumlşme talebi uumlzerine Sarayrsquoa gelmişti Auxerreli Piskopos Guy diğer-leri adına konuşup dedi ki ldquoEfendim buradaki başpiskopos ve piskoposlar benden tarafınızca savunulması gereken Hıristiyanlığın elinizde can verdi-ğini soumlylememi istedirdquo

Bunu duyan Kral haccedil ccedilıkardı ve ldquoSoumlyle bana bu nasıl olurrdquo diye sorduldquoEfendimrdquo dedi piskopos ldquoİnsanlar şu sıralar aforozu oumlylesine hafife alı-

yor ki guumlnahlarının bağışlanmamasına (guumlnah ccedilıkarmamaya) razılar Sizden Tanrı ve goumlreviniz aşkına ricamız şu ki efendim yargıccedillarınız bir yıl ve bir guumlnduumlr aforoz edilmiş olanlara guumlnah ccedilıkarma zorunluluğu getirsin aksi halde muumllklerini haczetsinlerrdquo

Kral bunu memnuniyetle yapacağını ancak bu insanların aforoz edilme-lerine yol accedilan succedilları işlediklerinin ispat edilmesi gerektiğini soumlyledi Pis-koposlar bunu asla yapamayacaklarını ccediluumlnkuuml boumlyle hareket ederlerse ona (krala) kendilerini ilgilendiren konularda yargı yetkisi vermiş olacaklarını bildirdiler Kral başka tuumlrluuml hareket etmeyeceğini ccediluumlnkuuml kilisenin yanlış yapmış olabileceğini aforoz edilmiş birini succedilu ispatlanmadan guumlnah ccedilı-karmaya zorlamanın Tanrırsquoya da akla da ters duumlşeceğini soumlyledi Ve bir de oumlrnek verdi ldquoBritanya Kontu aforoz edildikten sonra Britanya piskoposla-rından davacı oldu ve bu davayla yedi yıl boyunca oumlyle uğraştı ki sonunda Papalık Makamı topunu birden cezalandırdı O halde eğer ben Britanya Kontursquonu aforoz edildikten bir yıl sonra guumlnah ccedilıkarmaya zorlasaydım ona da Tanrırsquoya da yanlış yapmış olurdumrdquo Bunun uumlzerine piskoposlar taleple-rinden vazgeccedilti ve soumlz konusu talep bir daha guumlndeme gelmedi

Kendi danışma konseyine rağmen İngiltere Kralı ile barış yapmıştı Kon-sey ldquoEfendim bize oumlyle geliyor ki İngiltere Kralırsquona tarafınızca verilmiş olan bir topraktan vazgeccedilmektesiniz Oysa Kralrsquoın (zaten) bu topraklar uumlzerinde hakkı yok ccediluumlnkuuml soumlz konusu topraklar bir kararnameyle babasından alın-

78 Zırh uumlzerine giyilen bir tuumlr cuumlppe


351

mıştırdquo Kral Louis İngiltere Kralırsquonın soumlz konusu topraklar uumlzerinde hakkı olmadığı bildiğini zaten tam da bu nedenle verdiğini soumlyledi ldquoEşlerimiz kardeş ccedilocuklarımız kuzen dolayısıyla barış iccedilinde olmalıyız İngiltere Kralı ile barış yapmak suretiyle onu derebeyim yapma şerefine nail oldum Oysa eskiden oumlyle miydirdquo

Kralın ne denli namuslu olduğunu bu aziz insana bir soumlzleşme getiren Trieli Renauld anlatır Soumlzleşmede Goullersquodeki Dammartin boumllgesinin Kral tarafından kısa bir suumlre oumlnce oumllen Bolonya Kontesirsquonin vacircrislerine verildiği beyan edilmekteydi Soumlzleşmenin uumlstuumlndeki muumlhuumlr kırıktı Oumlyle ki muumlhruumln uumlstuumlndeki Kral figuumlruuml ve ayağının altındaki taburenin yarısı yoktu Kral bu konuda doğru bir karar vermesine yardımcı olmamız iccedilin muumlhruumln durumu-nu hepimize goumlsterdi

Oy birliğiyle soumlzleşmeyi yuumlruumlrluumlğe koymamasını salık verdik Kral saray nazırı John Sarrasinrsquoe doumlnuumlp ondaki soumlzleşmeyi istedi Soumlzleşmeyi alınca bizlere ldquoLortlarım bakın bu benim denizaşırı diyarlara gitmeden oumlnce muuml-huumlr bastığım soumlzleşme Goumlrduumlğuumlnuumlz gibi kırık muumlhruumln uumlstuumlndeki figuumlr bu-nun uumlstuumlndekiyle aynı Dolayısıyla soumlz konusu boumllgeyi geri istemek vicdan-sızlık olurrdquo dedi ve Trieli Renaudrsquoyu yanına ccedilağırıp ona ldquoSizindirrdquo dedi

(hellip) Bana Maundy Thursday79rsquode yoksulların ayaklarını yıkamak isteyip istemediğimi sormuştu İstemediğimi bunun iyi bir fikir olmadığını soumly-lemiştim Karşı koymamamı ccediluumlnkuuml bunu Tanrırsquonın da yaptığını soumlylemiş ldquoDemek cuumlzamlıların ayaklarını yıkayıp oumlpen İngiliz Kralırsquonın yaptığını yap-mak istemiyorsunrdquo demişti

Yatmadan oumlnce ccedilocuklarını yanına ccedilağırır onlara iyi krallarla iyi impa-ratorların yaptıklarını anlatarak bu insanları oumlrnek almalarını oumlğuumltler ccedilalıp ccedilırpmak suretiyle zengin olan ihtiraslı ve tamahkacircr adamların sonunda sa-hip oldukları her şeyi nasıl kaybettiklerini de anlatırdı ldquoBuumltuumln bunlardan uzak durun derim ccediluumlnkuuml durmadığınız takdirde Tanrı sizinle olmayacak-tırrdquo Ccedilocuklarına Meryem Anarsquomızın Saatlerini de oumlğretip belletmişti ki ken-di uumllkelerine sahip ccedilıkarlarken kendi Saatlerinin sesini duymaya alışsınlar

Sadaka vermeyi ccedilok severdi Her nerede olursa olsun uumllkesindeki yoksul kiliselere cuumlzamlı barınaklarına duumlşkuumlnlerin barındığı evlere imarethane-lere hastanelere yoksul kadınlara ve erkeklere sadaka dağıtırdı Sarayda yi-yenlere ek olarak ccedilok sayıda yoksulu doyurduğuna onlarla kendi ekmeğiy-le suyunu paylaştığına birccedilok kez bizzat şahit oldum

İktidarı boyunca Royaumont Paris yakınlarında Aziz Anthony Manas-tırı Lily Manastırı Maubuisson Manastırı gibi pek ccedilok manastır ve Friars

79 Katoliklerin paskalyadan oumlnceki Perşembe guumlnuuml fakirlerin ayaklarını yıkama ayini


352

Preachers ve Grey Friars80 iccedilin cemaat merkezleri inşa ettirmişti Pontoise Vernon hastaneleri Parisrsquoteki koumlrler hastanesi bizzat kendisi Frey Sisters of Saint-Cloud kadınlar manastırı ise kız kardeşi Lady Isabel tarafından yaptı-rılmıştı

Kutsal Kilisersquoye yardım yapmak Kralrsquoa duumlştuumlğuuml iccedilin bu yardımı yapma-dan oumlnce din adamları ve diğer iyi insanlara danışır ancak bundan sonra huumlsniniyet ve sadakatle Tanrırsquonın uygun goumlrduumlğuuml şekilde davranır ta ki di-ğer kiliselerin yardımlarını reddetmiş olsun hiccedilbir kilise goumlrevlisine yar-dım yapmazdı Krallığının oumlnceden hiccedil gitmediği boumllgelerine gittiği zaman Friars Preachers ile Grey Friars cemaatlerini mutlaka ziyaret eder onlardan kendisi iccedilin dua etmelerini isterdi

Kral denizaşırı diyarlardan doumlnduumlkten sonra kendini dine ve doğal olarak tebaasına verdi Bunun Fransarsquonın yararına olacağına inanırdı Nitekim her şeyden oumlnce şoumlyle bir ferman yayınladı

ldquoBiz Tanrırsquonın inayetiyle Fransa Kralı Fransarsquonın acircli menfaati iccedilin tuumlm yargıccedillarımızın kale komutanlarımız ve muhafızlarımızın inzibatımızın belediye başkanlarımızın ve tuumlm diğer (kamu) goumlrevlilerimizin goumlrevde kal-dıkları suumlrece tebaamıza yoksul veya zengin yurttaş veya yabancı ayrımı goumlzetmeksizin iyi ve adil davranacaklarına ve bunu iyiyararlı bir gelenek olarak suumlrduumlreceklerine yemin etmelerini buyuruyoruz81

ldquoYargıccedillar veya kale komutanları veya diğerleri şayet bu yemine sadık kalmaz ve bu durum tespit edilirse yargıccedillar tarafımızca diğerleri yargıccedillar tarafından cezalandırılacaktır

ldquoBundan boumlyle zabıta yargıccedillar ve tuumlm diğer goumlrevliler iradımıza sahip ccedilıkarak hakkımızı koruyacaklarına iradımızın hırsızlanmasına veya alıp gouml-tuumlruumllmesine veya azalmasına izin vermeyeceklerine yemin edecek kendileri veya bir başkası iccedilin meyve ekmek şarap veya değeri bir şilini aşmayan di-ğer hediyeler dışında altın guumlmuumlş ve diğer dolaylı dolaysız hediyeler (ruumlş-vet) almayacaklardır

ldquoAynı şekilde eşleri ccedilocukları erkek veya kız kardeşleri veya diğer ya-kınlarının da her ne olursa olsun hediye kabul etmeyeceklerine kabul et-tiklerinin tespiti halinde hemen iade edeceklerine ve kendi yetki alanlarında yaşayan veya davalı veya davacı oldukları herhangi birinden bir daha hedi-ye kabul etmeyeceklerine yemin edeceklerdir

ldquoAynı şekilde kraliyet muumlşavirlerine onların eşlerine ccedilocuklarına veya yakınlarına veya kraliyet adına hesaplarını denetleyenlere veya kraliyet ta-

80 Reform oumlncesi Katolik cemaatleri81 Bu pasajı Salisburyli Johnrsquoun prens tanımıyla kıyaslayınız (sf 342)


353

rafından herhangi bir tahkikat veya soruşturma iccedilin kendi yetki alanlarına veya mahkemelerine goumlnderilenlere her ne olursa olsun hediye vermeyecek ve goumlndermeyeceklerine yemin edeceklerdir

ldquoEmirleri altındaki herhangi bir goumlrevlinin veya zabıtanın sadakatsizliği hırsızlığı zorbalığı ve benzeri koumltuuml davranışını tespit ederlerse onu goumlrev-den alacaklarına soumlz verdiği veya hediye verdiği veya sevdiği iccedilin veya bir başka nedenle affetmeyip cezalandıracaklarına yemin edeceklerdir Bundan boumlyle zabıtamız kale komutanları ve muhafızlarımız belediye başkanları-mız korucularımız ve diğer piyade veya suumlvarilerimiz efendilerine (derebe-yi) onların eşlerine ccedilocuklarına veya yakınlarına hediye vermeyeceklerine yemin edeceklerdir

ldquoVe bu yeminlere resmiyet kazandırmak istediğimize goumlre buumlyuumlk kuumlccediluumlk tuumlm goumlrevlilerin ve oumlnceden huzurumuzda ant iccedilmiş olsalar da tuumlm şoumlvalye-lerin asker ve suumlvarilerin bir halk juumlrisi oumlnuumlnde yemin etmeleri buyrulmak-tadır ki sadece Tanrı veya bizim korkumuzla değil herkese rezil olacakları iccedilin yalan yere yemin etmesinler

ldquoYargıccedillarımızın ve zabıta memurlarımızın Tanrırsquoya veya Meryem Ana-mıza veya azizlere kuumlfuumlrden kaccedilınmalarını kumardan ve hanlardan uzak durmalarını buyuruyoruz Kumarın tuumlm uumllkede yasaklanmasından hafif-meşrep kadınların evlere alınmamasından yanayız Kim hafifmeşrep bir ka-dın iccedilin ev kiralarsa zabıtaya veya yargıca evin bir yıllık kira bedeli tutarın-da ceza oumldeyecektir

ldquoYargıccedillarımızı goumlrevde oldukları suumlrece kendi goumlrev boumllgelerinde veya bir başka yargıcın goumlrev boumllgesinde kendileri veya başkası iccedilin ev satın al-maktan menediyoruz Satın alacak olurlarsa evin muumllkiyeti bize devredile-cektir

ldquoGoumlrevde oldukları suumlrece yargıccedillarımızın oğullarını kızlarını veya ai-leden bir başkasını kendi goumlrev boumllgelerinde yaşayan biriyle oumlzel izin al-maksızın evlendirmelerini onları kendi goumlrev boumllgelerindeki bir ibadetha-neye yerleştirmelerini veya dindar insanların sırtından onları kilisenin diğer imkacircnlarından yararlandırmalarını menediyoruz Evlilik ve muumllk edinmeye dair bu emir zabıta belediye başkanları veya daha alt duumlzeydeki goumlrevlileri bağlamamaktadır

ldquoYargıccedilların zabıta amirlerinin veya diğer goumlrevlilerin yanlarında halkın uumlstuumlnde baskı yaratacak şekilde gereğinden fazla sayıda ccedilavuş veya bedel82 bulundurmalarını yasaklıyor bedelrsquolerin bir halk juumlrisi tarafından seccedililme-sini emrediyor aksi halde bedel sayılamayacaklarını bildiriyoruz Ayrıca

82 Bedel Yanında bulunduğu resmi goumlrevliye saygınlık kazandıran teşrifatccedilı


354

uzak veya yabancı bir diyara goumlnderilen memurlarımızın bağlı oldukları boumllgenin en uumlst yetkilisinden itimatname alarak gitmesini emrediyoruz

ldquoYargıccedillarımızla zabıta amirlerimizin adil olmayan huumlkuumlmler vermek suretiyle iyi insanlarımıza baskı yapmamalarını ta ki bize borccedillu olsunlar borccedilları nedeniyle hapse atılmamalarını emrediyoruz

ldquoYargıccedillarımıza tebaamızdan borccedillu veya herhangi bir succedil işleyeni para cezası vermek suretiyle değil accedilık duruşmayla yargıladıktan sonra cezalan-dırılmasını veya bu para cezasının iyi ve ahlaklı insanların oluşturduğu bir kurulda goumlruumlşuumllduumlkten sonra ve uygun bulunması halinde aynı kurulun huzurunda oumldetilmesini veya haczedilmesini emrediyoruz

ldquoŞayet oumlnemli bir succedilu olmayan biri mahkemeye duumlşer ve yargı kararı-nı beklemek yerine para cezası oumldemeyi teklif ederse ki olmuştur oumlnerdi-ği miktar uygunsa bunun mahkeme tarafından kabul edilmesini değilse soumlz konusu miktarın zanlı bu değerlendirmeyi yargıya bırakmış olsa da mahke-me tarafından yukarıda ifade edilen anlayışla belirlenmesini emrediyoruz Yargıccedillarımızın zabıta memurlarımızın veya belediye başkanlarımızın hal-kımızı tehditle korkutarak veya bir başka yolla baskılamalarını onlardan gizlice ve alenen para cezası (ruumlşvet) almalarını ve onları makul bir neden olmaksızın succedillamalarını menediyoruz

ldquoBelediye başkanlığı kale komutanlığı veya yargı yetkisini haiz diğer (yetkili) makamlarda bulunanları bu makamları iznimiz olmaksızın satmak-tan menediyor bir makamı birden ccedilok insanın birlikte satın almaları halin-de at sayımı vergi toplama ve diğer ruumlsumların tahsili gibi işler anlaşılabi-leceği uumlzere hariccedil iccedillerinden sadece birinin (diğerleri namına) sorumlu ol-masını emrediyoruz

ldquoSoumlz konusu makamları satın alanların bu makamları bizden satın aldık-tan sonra kardeşlerine kuzen veya yeğenlerine satmalarını bu insanların makama olan borcu kendilerine oumldenmesini talep etmelerini kendi borccedilla-rını ise mahkeme yoluyla tahsil etmelerini emrediyoruz

ldquoGoumlrev yeri sık sık değişen yargıccedil veya zabıtanın tebaamızı davalar accedil-mak suretiyle uumlzmesini menediyor oumlnuumlndeki işi bulunduğu yerde bizzat ccediloumlzmesini bekliyor tebaamızı adaleti mahkemede aramak zorunda bırak-mak suretiyle madden ve manen yormamasını emrediyoruz

ldquoBundan boumlyle kimsenin muumllkuumlne bizden oumlzel izin almaksızın neden-siz yere el konulmasını keyfi vergiler koymak suretiyle halkımıza baskı ya-pılmasını para tahsilacirctı iccedilin silaha başvurulmasını menediyoruz istiyoruz ki hizmete ihtiyacı olan hiccedil kimse hizmet veren tarafından nedensiz yere celp edilmesin oraya kendi isteğiyle gitsin ama kefaret oumldemeye gidercesi-ne gitmesin


355

ldquoYargıccedilların veya zabıtanın iyi bir neden olmaksızın uumllkemizin mısır şa-rap ve benzeri diğer uumlruumlnlerini yurtdışına goumltuumlrmelerini yasaklıyoruz Bun-dan amacımız her tuumlrluuml sahtekacircrlık ve hile şuumlphesini izale edecek biccedilimde bu işlerin şerif konseyiyle ortaklaşa yapılmasını uygun goumlrmemizdir

ldquoEski yargıccedilların kale komutanlarının zabıtanın ve belediye başkanları-nın goumlrevleri sona erdikten sonra kendiliğinden veya vekacircleten kırk guumln suuml-reyle goumlrev boumllgelerinde kalmalarını emrediyoruz ki kendileriyle ilgili olası şikacircyetlere cevap verebilsinler

ldquoTebaamızın ve uumllkemizin yararı iccedilin yaptığımız tuumlm bu duumlzenlemelerin tarafımızca ve istişare edilmek suretiyle accedilıklığa kavuşturulması yeniden duumlzenlenmesi değiştirilmesi veya hafifleştirilmesi hakkı mahfuzdurrdquo

Aziz Louis tuumlm akil insanların tanıklık ettiği uumlzere bu fermanla Fransarsquoyı ccedilok daha ileri bir uumllke yapmıştır

Joinville The History of St Louis Oxford University Press 1938

4 İnsanların Uymak Zorunda Oldukları Yasalar Hangileridir

On İkinci yuumlzyılda baş veren yeni oumlğretilerin Kilise muumlfredatını da etkiliyor olma-

sı bir takım kuşkular doğurmakta gecikmedi Kimi Hıristiyan acirclimler Aristorsquonun La-

tinceye ccedilevrilen eserlerinin elden ele dolaşmasını tehlikeli bulmaktaydı Aristo oumlrne-

ğin Fizik adlı kitabında fenomenleri doğa yasalarıyla accedilıklamakta Etik adlı kitabında

hakikatin tezahuumlruumlne değil duumlnyevi deneyime itibar etmekteydi Diğer bazı acirclimler

de Aristorsquonun bilim teorisinin Aziz Augustinrsquonin goumlruumlşlerinden ccedilok farklı olduğunu

tespit etti Oysa Hıristiyanlığın gayri resmi ve fakat hacirckim kuramı Aziz Augustinrsquonin

ruha dair varsayımları temelinde aydınlanma ve Tanrırsquoya bağımlılıktı Aristorsquoya iti-

razların guumlccedillenmesi uumlzerine papalık Filozofrsquoun Paris Uumlniversitesirsquonde okutulmasını

yasakladı eserlerini incelemek uumlzere bir de kurul oluşturdu Ne var ki Aristo ken-

dinden oumlnceki tuumlm deneysel araştırmaları ve Yunan kurgusal duumlşuumlncesinin en iyi

uumlruumlnlerini ccedilok geniş bir yelpazede sistemleşmiş bulunuyordu Hal boumlyle olunca hiccedil-

bir itiraz bilim adamlarını Aristorsquonun eserlerinde yansıyan fikiranlayış zenginliğini

ve duumlşuumlnce tekniklerini keşfetmekten alıkoyamadı Dominikan tarikatı acirclimlerinden

Aziz Buumlyuumlk Albert (1206ndash1280) ve oumlğrencisi Aziz Thomas Aquinas (1225ndash1274) bir

yandan Aristorsquoyu savunurlarken diğer yandan da ccedilalışmalarını doumlnemin entelektuumlel

gereksinimlerini karşılayacak şekilde youmlnlendirmek suretiyle geccedilici bir suumlre iccedilin de

olsa Katolik doktrinini desteklemeyi suumlrduumlrduuml İtalyan asıllı Aziz Thomas Aquinas

Napoli Paris ve Koumlln uumlniversitelerinde okumuş Koumlln Uumlniversitesirsquonde kendi kurdu-

ğu ilahiyat okulunda hocalık yapmış yaşamının son yıllarını Fransa ve İtalyarsquodaki


356

manastırlarda geccedilirmişti Onun Aristo kuumllliyatını geleneksel Kilise eğitimiyle sentez-

leme gayreti Summa Theologica83 ve Summa Contra Gentiles84 adlı ccedilalışmalarında

cismanileşir

Aziz Thomas Aquinasrsquoın yazdığı doumlnemde eski Roma hukuku ve ilahi yasalara

ilişkin sistematik araştırmaların yuumlz elli yıllık geccedilmişi vardı Hukuk eğitiminin merke-

zi hacirclacirc Bolognarsquoydı ve gerek o okuldan gerekse daha az tanınan uumlniversitelerden

mezun olan yuumlzlerce hukukccedilu krallara prenslere piskoposlara hizmet vermekteydi

Boumlylece yasalara ve adalete duyulan inanccedil kaynaklı ilgiye duumlnyevi pratik de eklen-

mişti Kilise ile uumlniversitenin birlikte oluşturdukları ağırlık huumlkuumlmdarları oumlylesine et-

kiledi ki istisnasız hepsi taccedil giyerken yasalara sadık kalacaklarına yemin ederken

huumlkuumlmranlığın yegacircne amacının adaletin tesisi olduğu şeklindeki kuramı da kabul-

lendiler Peki hukuk neydi adalet neydi

Hukuk ve adalet konularında İncilrsquoin yani Hıristiyan geleneğinin ve kadim Kilise

babalarının soumlyleyeceği ccedilok soumlz vardı Aynı şekilde Cicero ve Aristo gibi bilgelikleri

Orta Ccedilağ insanın saygısına mazhar olmuş Hıristiyanlık oumlncesi filozofların da Ne var

ki her şey gibi bu konuda da birden fazla doğru olamayacağına goumlre Roma huku-

ku Kutsal Metinler ve antik ccedilağın sevilen putperestlerinin (kacircfirlerinin) goumlruumlşlerini

bağdaştırmak Aquinas gibi filozoflara duumlştuuml (PR)

Summa Theologica

Aziz Thomas Aquinas

Yasanın Oumlzuumlne Dair

(hellip) Yasa insanoğlunun davranışsal olarak eyleme geccedilme veya eylemini dizginleme kuralı ve oumllccediluumltuumlduumlr İnsan davranışının kuralı ve oumllccediluumltuuml itibariy-le akıl eylemin birincil şartıdır (hellip) ccediluumlnkuuml Filozofrsquoa goumlre aklın niyetten ayrı bir guumlcuuml vardırhellip İnsanoğlunun belirli bir amacı hedefleyen eylemine emir veren akıldır

Bu emrin yasa niteliği taşıyabilmesi iccedilin akla yatkın (makul) olması gere-kir Şoumlyle ki huumlkuumlmdarın soumlzuuml (isteği) yasadır ccediluumlnkuuml aksi halde adalet değil adaletsizlikten muzdarip olur

83 Ahmet Cevizci Ortaccedilağ Felsefesi Tarihi ldquoTeoloji Uumlzerine Bir Deneme veya Teoloji Oumlzetirdquo Asa Kitapevi 2001

84 Ortaccedilağ Felsefesi Tarihi Ahmet Cevizci Kafirlere Karşı Asa Kitapevi 2001


357

Soru 91 Ccedileşitli Yasa Tuumlrlerine Dair (Altı Madde Olarak)

Şimdi ccedileşitli yasa tuumlrlerine değinmeliyiz ki bu başlık altında altı soru yer alır (1)Ezeli ve ebedi yasa85 var mıdır (2) Doğal ahlak yasası86 var mıdır (3) Beşeri yasa87 var mıdır (4) İlahi yasaya88 ihtiyaccedil var mıydı (5) İlahi yasa tek midir yoksa birden ccedilok mu (6) Guumlnahın yasası var mıdır

Madde Bir Ebedi ve ezeli yasa var mıdır

Karşıt goumlruumlş 1 Ebedi ve ezeli bir yasa yok gibi goumlruumlnuumlyor ccediluumlnkuuml yasalar insanlara doumlnuumlktuumlr (duumlnyevidir) ebedi ve ezeli olan Tanrı olduğuna goumlre hiccedilbir yasa ebedi ve ezeli olamaz

Karşıt goumlruumlş 2 Dahası yasanın ilanıduyurusu gerekir ama ebedi ve ezeli olan bunu yapamaz Dolayısıyla hiccedilbir yasa ebedi ve ezeli değildir

Karşıt goumlruumlş 3 Dahası yasa oumlluumlm dışında belirli bir sona (amaca) doumlnuumlk bir duumlzenleme ima eder Dolayısıyla hiccedilbir yasal duumlzenleme ebedi ve eze-li olamaz

Derim ki (hellip) yasa muumlkemmel bir topluma huumlkmeden youmlneticinin pratik nedenlerle dikte ettiği bir kuraldan başka bir şey değildir Duumlnya Tanrırsquonın inayetiyle youmlnetildiğine goumlre (hellip) kacircinata ilahi aklın huumlkmettiği accedilıktır Do-layısıyla kacircinatın Huumlkuumlmdarı olan Tanrırsquonın huumlkmuuml yasa niteliğindedir ve ilahi aklın şeylere dair tasavvuru zamana tabi olmadığına goumlre bu ldquoebedi ve ezelirdquo olarak adlandırabileceğimiz yasadır

Karşıt goumlruumlş 1rsquoe cevap İccedilinde Tanrı olmayan şeyler ldquovar olmayanı buy-ruğuyla var ettikleridirrdquo89 ki bu kehanet sahibi olan Orsquonun takdiridir Dola-yısıyla ebedi ve ezeli yasanın ilahi tasavvuru ebedi ve ezeli bir yasa mahi-yetindedir ccediluumlnkuuml Orsquonun oumlnceden bildiği şeylerin youmlnetimine taalluk eder

Karşıt goumlruumlş 2rsquoye cevap Ebedi ve ezeli yasa yazıyla veya kulaktan kulağa yayılarak duyurulur hem ilahi Soumlz hem Yaşam Kitabı90 ebedi ve ezelidir Ama bu duyan veya okuyan bir yaratığa ebediyetten geliyor gibi gelmez

Karşıt goumlruumlş 3rsquoe cevap Yasa sona (akıbete) etkin bir biccedilimde hizmet eder ccediluumlnkuuml eyleme pasif değil aktif bir biccedilimde youmln verir Bir diğer ifadeyle ken-di iccedilinde sonu mukadder kılmaz ta ki youmlneticinin herhangi tali bir amacını kazara mukadder kılmış olsun

85 Lex Aeterna İlahi akıl86 Lex Naturalis İlahi aklın Tanrırsquonın tuumlm yarattıklarında yansıması87 Lex Humana Tanrısal Yasarsquonın insan aklı yoluyla uygulaması88 Lex Divina İlahi aklın vahiy yoluyla accedilınlaması89 Kitab-ı Mukaddes Yeni Ahit Pavlusrsquotan Romalılara Mektup 41790 İbranicesi Sefer HaChaim


358

Madde İki Doğal (ahlaki) yasa var mıdır

Karşıt goumlruumlş 1 İnsanoğlu ebedi ve ezeli yasa tarafından layıkıyla youmlnetil-diğine goumlre doğal (ahlaki) yasa yok gibi goumlruumlnuumlyor Nitekim Augustin der ki ldquoHer şey en doğru biccedilimde ebedi ve ezeli yasa tarafından duumlzenlenirrdquo Doğa aşırı bolluk sunmadığı gibi gereksinim duyulanı da esirgemez Dolayısıyla hiccedilbir yasa insanoğlu iccedilin doğal değildir

Karşıt goumlruumlş 2 Dahası insanoğlunu ilk ve son gerccedilek arasında yasa youmln-lendirir (hellip) ama bu doğal duumlrtuumlyle hareket eden irrasyonel yaratıklar iccedilin soumlz konusu olduğu uumlzere doğanın işlevi değildir İnsanoğlunun davranışları-nı aklı ve iradesi belirlediğine goumlre hiccedilbir yasa insanoğlu iccedilin doğal olamaz

Karşıt goumlruumlş 3 Dahası insanoğlu oumlzguumlr olduğu oranda yasadan azadedir Ve kendisine bahşedilen akıl ve irade sayesinde hayvandan daha oumlzguumlr oldu-ğuna goumlre tıpkı hayvanlar gibi o da tabiidoğal yasaya tabi değildir

Aksine (hellip) ldquoKutsal yasadan yoksun uluslar Yasarsquonın gereklerini kendilik-lerinden yaptıkccedilahelliprdquo der Kutsal Kitap ve şoumlyle devam eder ldquoYasarsquodan haber-siz olsalar bile kendi yasalarını koymuş olurlar Boumlylelikle Kutsal Yasarsquonın getirdiklerinin yuumlreklerinde yazılı olduğunu goumlsterirler Vicdanları buna ta-nıklık eder Duumlşuumlnceleriyse onları ya succedillar ya da savunurrdquo91

Derim ki (hellip) bir kural ve oumllccediluumlt olan yasa insanoğlu iccedilin iki şekilde var olabilir birincisi kuralı ve oumllccediluumltuuml insanoğlunun kendisi koyar ikincisi ko-nulmuş olan kural ve oumllccediluumlye tabi olur Dolayısıyla her şey Tanrırsquonın takdi-rinde olduğu iccedilin ebedi ve ezeli yasa tarafında youmlnetilir (hellip) ve accedilıktır ki her şey bir şekilde ilahi yasaya tabidir ve insanoğlu bu yasaya vicdanına yazıldığı oranda uyarak iyidoğru davranma eğiliminde olur Tuumlm yaratıklar iccedilinde aklıyla oumlne ccedilıkan insan takdiri ilahiye kendi ve diğerlerinin tasarru-fuyla teslim olduğu oumllccediluumlde buna muumlkemmelen tabi olandır Nitekim ilahi aklı paylaştığı iccedilin iyidoğru davranışa youmlnelebilir İşte rasyonel yaratıkların ebedi ve ezeli yasaya bu katılımına doğal (ahlaki) yasa diyoruz Zebur ya-zarı kendisine adaletin ne olduğu sorulmuşccedilasına ldquoDoğruluk kurbanlarını sunun Rabrsquoberdquo dedikten sonra ekler ldquoKim bize iyilik yapacak diyen ccedilokrdquo ve bir soruya cevaben suumlrduumlruumlr ldquoYa Rab yuumlzuumlnuumln ışığıyla bizi aydınlatrdquo92 Bu-rada ima edilen doğal (ahlaki) yasanın bir işlevi olarak iyiyle koumltuumlyuuml tefrik edebilen akıl yani ilahi ışıktır

Karşıt goumlruumlş 1rsquoe cevap Bu tez eğer doğal (ahlaki) yasa ebedi ve ezeli ya-sadan farklı olsaydı doğru olabilirdi Oysa yukarıda belirtildiği uumlzere onun bir parccedilasıdır

91 Kitab-ı Mukaddes Yeni Ahit Pavlusrsquotan Romalılara mektup 214-1592 Kitab-ı Mukaddes Eski Ahit Mezmurlar 45-6


359

Karşıt goumlruumlş 2rsquoye cevap Aklın ve iradenin tetiklediği her eylem yukarıda değinildiği uumlzere doğaya temellenir ccediluumlnkuuml doğal olarak bilgimiz dahilinde olan ilkeler ccedilerccedilevesinde akıl yuumlruumltuumlruumlz ve sahip olunan imkacircnlar itibariy-le arzunun tetiklediği her eylem belirli bir sonu hedefliyor olması itibariy-le doğaldır Dolayısıyla belirli bir sonu hedefleyen davranışlarımız oumlncelikle doğal (ahlak) yasasının erdemi istikametinde olmalıdır

Karşıt goumlruumlş 3rsquoe cevap Tıpkı rasyonel yaratıklar gibi irrasyonel hayvanlar da ilahi akıldan nasiplerini alır Ne var ki rasyonel yaratıklar ebedi ve eze-li yasaya zihinsel olarak yani rasyonel bir biccedilimde katıldıklarından bu ka-tılımı yasa olarak adlandırmak doğru olur ccediluumlnkuuml yasa akılla ilgili bir şeydir (hellip) İrrasyonel yaratıklar ebedi ve ezeli yasaya akılcı bir biccedilimde katılama-dıkları iccedilin bu katılım sadece bir benzerlik bir teşbihtir

Madde Uumlccedil Beşeri yasa var mıdır

Karşıt goumlruumlş 1 Doğal yasa ebedi ve ezeli yasanın parccedilası olduğuna goumlre beşeri yasa yok gibi goumlruumlnuumlyor Şimdi her şey ebedi ve ezeli yasa tarafından Augustinrsquonin dediği gibi ldquoen iyi biccedilimde duumlzenleniyorrdquo ise bu yeterli olma-lıdır Beşeri yasaya gerek yoktur

Karşıt goumlruumlş 2 Dahası yasa dediğimiz şeyin bir oumllccediluumltuuml varhellip Ama insan aklı şeylerin oumllccediluumltuuml olmadığı gibi Metafizik X Kitap 5 Boumlluumlmrsquode93 ifade edildiği uumlzere durum bunun tersidir Dolayısıyla insan zihni yasa koyamaz

Karşıt goumlruumlş 3 Dahası Metafizik X Kitap 3 Boumlluumlmrsquode ifade edildiği uumlze-re oumllccediluumlt kesin olmalıdır Ne ki oumlyle değil ldquoOumlluumlmluuml insanın duumlşuumlnceleri kor-kutucu oumlğuumltleri muğlaktırrdquo

Aksine Augustin biri ebedi ve ezeli diğeri geccedilici (zamansal) iki ayrı ya-sadan soumlz eder

Derim ki (hellip) yasa aklın emridir Ne var ki akıl yuumlruumltme youmlntemi itiba-riyle tatbikipratik duumlşuumlnce ile kurgusal duumlşuumlnce arasında ayrım yapmaz her iki youmlntem de ilkeden hareketle sonuca varır () Dolayısıyla nasıl ki fen ilminde doğanın bize accedilık etmediği bilgiye accedilıklanamayan (saklı) esaslardan hareketle ve kurgusal duumlşuumlnce yoluyla ulaşmaya ccedilalışıyoruz doğanın accedilık etmediği (saklı) bazı daha oumlzel meseleleri kavramak iccedilin de aklın yine ka-nıtlanamayan esaslardan hareketle daha da iyi duumlşuumlnmeye ihtiyacı vardır

93 Aristoteles Metafizik Sosyal Yayınları Tuumlrkccedile ccedileviri Prof Dr Ahmet Arslan 1996 Eşit sadece olanlardan birinin karşıtı olamaz ama her ikisinin birlikte karşıtı da olamaz Ccediluumlnkuuml neden daha kuumlccediluumlğuumln değil de daha buumlyuumlğuumln karşıtı olacaktır Sonra eşit eşit olmayana karşıttır oumlyle ki bu durumda o birden fazla şeyin karşıtı olacaktır Ancak eşit olmayan eğer aynı zamanda hem daha buumlyuumlk hem daha kuumlccediluumlk anlamına gelmekteyse eşit olan her ikisinin de karşıtı olacaktır (o zaman bu guumlccedilluumlk eşit olmayanın iki olduğunu soumlyleyenlerin goumlruumlşuumlnuuml destekleyecektir)


360

İnsan aklının sezgisel olarak keşfetmiş olduğu bu daha oumlzel meselelere -ya-sanın diğer asli şartlarının goumlzetilmesi şartıyla- doğal (ahlaki) yasa diyoruz Nitekim Cicero Retorik adlı ccedilalışmasında der ki ldquoadaletin kaynağı doğadır bazı şeyler yararlı olduğu iccedilin alışkanlık haline gelmiştir ama bu şeylerin doğadan kaynaklandığı halde alışkanlık olacak kadar benimsenmesi yasaya duyulan saygıdandırrdquo

Karşıt goumlruumlş 1rsquoe cevap İnsan aklı ilahi aklın hikmetine tam anlamıyla vakıf olamaz Ne var ki ilahi aklın doğal bir parccedilası olduğumuza goumlre -kur-gusal duumlşuumlnce itibariyle- ebedi ve ezeli yasanın genel ilkelerin bazılarının bilgisi her birimizin iccedilinde (doğasında) saklıdır Oumlte yandan tatbiki duumlşuumlnce itibariyle insanoğlu şeyleriolayları onların belirleyici vasıflarını kavrayarak değil ebedi ve ezeli yasanın genel ilkeleri ccedilerccedilevesinde algılayarak kavrar ccediluumlnkuuml soumlz konusu bilgi ilahi yasada saklıdır

Karşıt goumlruumlş 2rsquoye cevap İnsan aklı kural koymaz Ebedi ve ezeli yasanın bir parccedilası olması nedeniyle doğal olarak genel kurallar ve oumllccediluumller ccedilerccedileve-sinde hareket eder doğadan edinilmemiş olsak da kural ve oumllccediluumlt doğal man-tıktır

Karşıt goumlruumlş 3rsquoe cevap Tatbiki akıl kurgusal duumlşuumlncenin ilgilendiği za-ruri şeylerleolaylarla değil şartlara bağlı olarak gelişen muumlnferit şeylerleolaylarla ilgilenir Bu nedenle beşeri yasalarda yanılmazlık diye bir şey olamaz yanılmazlık bilmin kanıtlamak suretiyle ortaya koyduğu sonuccedillar iccedilin geccedilerlidir Oumlte yandan her oumllccediluumltuumln isabetli ve kesin olması da gerek-mez

Madde Doumlrt İlahi yasaya ihtiyaccedil var mıydı

Karşıt goumlruumlş 1 Oumlyle goumlruumlnuumlyor ki doğal (ahlaki) yasa ebedi ve ezeli yasa-nın bir parccedilası olduğuna goumlre bir ilahi yasaya gerek yoktu Ccediluumlnkuuml () iccedili-mizde saklı (vicdanımıza yazılı) doğal (ahlaki) yasa vasıtasıyla ebedi ve ezeli olan yasanın birer parccedilasıyız Ama ebedi ve ezeli olan yasa ilahi yasadır () dolayısıyla doğal ve beşeri yasalara ilaveten ilahi bir yasaya ihtiyaccedil yoktur

Karşıt goumlruumlş 2 Dahası ldquoTanrı insanoğlunu kendi sağduyusuna emanet ettirdquo diye yazılmış Sağduyu yukarıda ifade edildiği uumlzere zihinsel bir ey-lemi ifade eder Bu demektir ki insanoğlu kendi aklı doğrultusunda hareket edecektir İnsan aklının dikte ettiği şey beşeri yasadır () dolayısıyla insa-noğlunun ilahi yasa tarafından youmlnetilmesine ihtiyaccedil yoktur

Tersine Davut Tanrırsquoya kendi yasasını koyması iccedilin yalvarmıştı ldquoAda-letini savunabilmem (gerekccedilelendirebilmem) iccedilin oumlnuumlme bir yasa koy Rabrsquobimrdquo


361

Derim ki insanoğlunun davranışlarını iyiyedoğruya youmlnlendirebilmek iccedilin doğal ve beşeri yasalara ilaveten bir ilahi yasa gerekliydi Bunun doumlrt nedeni var

Birincisi insanların kendilerini bekleyen son (akıbet) itibariyle nasıl davranmaları gerektiğini dikte eden yasalara ihtiyaccedil duymaktadırlar Eğer insanoğlu kendisine takdir edilmiş sonu (akıbeti) doğal oumlzellikleriyle accedilık-layabilseydi zihinsel olarak bununla yetinirdi Oysa insanoğluna ebedi mutluluk takdir edilmiştir ve Tanrı bu nedenle ona kendi yasasını da ver-miştir

İkincisi insan oumlzellikle de koşullara bağlı konularda şuumlpheci bir akla sahip olması nedeniyle davranışlarına dair birbirinden farklı huumlkuumlmlere varır ki bu birbirinden farklı veya birbiriyle ccedilelişen yasalara yol verir Bu nedenle insanoğlunun ne yapması neden kaccedilınması gerektiğini vaaz eden yasanın Tanrı tarafından konulması gerekiyordu Nitekim Tanrırsquonın koydu-ğu yasa yanılmazdır

Uumlccediluumlncuumlsuuml insanoğlu değerlendirebildiği (huumlkuumlm verebildiği) dışsal ko-nularda kural koyabilir ama saklıoumlrtuumlluuml iccedilsel hareketlere dair huumlkuumlm ver-meye ehil değildir Oysa kendini geliştirip erdem sahibi olabilmesi iccedilin dav-ranışlarının hem dışsal hem iccedilsel olarak hatasız olması gerekir İnsan beşeri olanı layıkıyla youmlnlendirip şekillendiremez ilahi yasa bu yuumlzden gereklidir

Doumlrduumlncuumlsuuml Augustinrsquonin dediği gibi beşeri yasa koumltuuml eylemi cezalan-dıramaz veya yasaklayamaz ccediluumlnkuuml her tuumlrluuml koumltuumlluumlğuuml bertaraf etmeye ccedilalı-şırken iyi olanları da yok eder ve insanların birbirleriyle olan ilişkisine ve dolayısıyla ortak ccedilıkarların gelişimine engel olur Guumlnahın yasaklanması ve hiccedilbir koumltuumlluumlğuumln cezasız kalmaması iccedilin ilahi yasanın huumlkuumlm suumlrmesi ge-rekir

Bu doumlrt nedene yani ldquoTanrırsquonın yasasının kusursuz olduğurdquo yani guumlnah iğrenccedilliğine izin vermediği ldquoTanrırsquonın ruhları doumlnuumlştuumlrduumlğuumlrdquo yani hem dış-sal hem iccedilsel davranışa youmln verdiği ldquoTanrırsquonın şahadetinin sadık olduğurdquo yani neyin doğru neyin yanlış olduğunun kesinliği ldquoTanrırsquonın kuumlccediluumlk şeyle-re akıl bahşettiğirdquo yani insanlara doğauumlstuuml ilahi bir sona (akıbete) youmlneltti-ğine Mezmurlarrsquoda değinilir

Karşı goumlruumlş 1rsquoe cevap İnsanoğlu ebedi ve ezeli yasaya doğal (ahlaki) yasa yoluyla ve kendi kapasitesi oranında katılır Ne var ki doğauumlstuuml akıbetinin (sonun) daha uumlstuumln bir elle youmlnlendirilmeye ihtiyacı vardır Dolayısıyla in-san Tanrırsquonın sunduğu bu ilave yasa sayesinde ebedi ve ezeli yasanın kural-larına daha da buumltuumlnluumlkluuml bir biccedilimde katılır

Karşı goumlruumlş 2rsquoye cevap Nasihat bir tuumlr sorgulamadır dolayısıyla belirli il-kelerden hareket etmek zorundadır Yukarıda izah edildiği uumlzere doğal (ah-


362

laki) yasanın ilkeleri yetmez ilahi yasanın ilaveten sunduğu ahlaki kuralla-ra ihtiyaccedil vardır

Karşı goumlruumlş 3rsquoe cevap İrrasyonel yaratıklara takdir edilen son sahip ol-dukları doğal guumlccedille doğru orantılıdır

Madde Beş İlahi yasa tek midir yoksa birden ccedilok mu

Karşıt goumlruumlş 1 Oumlyle goumlruumlnuumlyor ki sadece tek bir ilahi yasa var ccediluumlnkuuml tek bir kral tarafından youmlnetilen krallıkta tek bir yasa olur Nitekim Mezmur ldquoTanrı kacircinatın Kralırsquodırrdquo der Dolayısıyla tek bir ilahi yasa olmalı

Karşıt goumlruumlş 2 Dahası her yasa yasa koyucusunun soumlz konusu yasayla hedef aldıklarının akıbetiyle ilgilidir Ne var ki Tanrırsquonın yasası herkes iccedilin bir ve tek ldquoTanrı herkesi hakikatin bilgisine ccedilağırmak suretiyle onları kurta-rırrdquo Bu yuumlzden ilahi yasa tektir

Karşıt goumlruumlş 3 Dahası ilahi yasa doğal (ahlaki) yasadan daha ccedilok ebedi ve ezeli yasaya benziyor Dolayısıyla sadece tek bir ilahi yasa olduğu doğru

Tersine (hellip) Havari der ki ldquoEğer rahipliği yorumlayacaksak yasanın da yeniden yorumlanması gerekirrdquo Oysa aynı pasajda ifade edildiği uumlzere ra-hiplik muzaaftır levi94 rahipliği Hz İsa Mesih rahipliği Nitekim ilahi yasa da muzaaftır Eski Yasa Yeni Yasa

Derim ki (hellip) farklılıkayrım sayısal bir meseledir Şimdi şeyler iki şe-kilde tefrik edilir Birincisi buumltuumlnuuml itibariyle diğerlerinden belirgin biccedilim-de farklı şeyler olarak oumlrneğin at veya oumlkuumlz İkincisi belirli bir tuumlruumln eksik-li olanı ve eksikli olmayanı olarak oumlrneğin bir erkek ccedilocuk ve bir adam ki ilahi yasa bu anlamda Yeni ve Eski olarak ikiye ayrılmıştır Havari Eski Yasa altında yaşayan insanı ldquobir pedagogun himayesindeki ccedilocukrdquo Yeni Yasa al-tında yaşayan insanı ldquopedagogun himayesinden ccedilıkmış olan erişkin bir er-kekrdquo olarak tanımlar

Bu iki yasanın ne oumllccediluumlde muumlkemmel olduğu yukarıda değinildiği uumlzere yasanın ne olduğuna dair uumlccedil koşulla izah edilebilir

Oumlncelikle bir yasa ortak ccedilıkar ortak yarar hedeflemelidir (hellip) ve bu yarar muzaaf olabilir Şoumlyle ki hem makul ve imkacircn dahilinde olanı hedefler -ki Eski Yasa ile hedeflenen budur ve insanlar daha ilk baştan itibaren Kenanlı-ların95 duumlnyevi krallığına davet edilmişlerdir- hem de Yeni Yasa gibi semavi ve anlaşılabilir bir yarar guumldebilir Nitekim Hz İsa Mesih vaaz vermeye baş-

94 Kitab-ı Mukaddes Eski Ahit (Tevrat) Levililer Kitabı eski İsrailrsquodeki tapınma duumlzeni ve bunu youmlneten Levi oymağından gelen kacirchinlerle ilgili kuralları iccedilerir Levi adı bu kacirchinlere tapınakta yardım eden goumlrevliler tarafından kullanılırdı

95 Kitab-ı Mukaddes Eski Ahit Mısırrsquodan Ccedilıkış 38-17


363

ladığından andan itibaren insanları semavi krallığa ccedilağırarak şoumlyle demiş-tir ldquoGuumlnah ccedilıkarıp kefaretini oumldeyin ccediluumlnkuuml semavi krallık elinizin altındardquo Augustin bu yuumlzden ldquoEski Ahit akla hitap ederek duumlnyevi (zamansal) vaatle-ri iccedilerir ama ebedi yaşam vaat eden Yeni Ahittirrdquo der

İkincisi insanoğlunu doğru davranışa yasa youmlneltir (hellip) bu bağlamda Yeni Yasa Eski Yasarsquodan uumlstuumlnduumlr ccediluumlnkuuml iccedil duumlnyamıza Mattarsquoya goumlre youmln verir ldquoSize şunu soumlyleyeyim Doğruluğunuz din bilginleriyle Ferisilerinkini aşmadıkccedila Goumlklerin Egemenliğirsquone asla giremezsinizrdquo96 Dolayısıyla ldquoEski Yasa eli bağlar Yeni Yasa aklı denetlerrdquo soumlzuuml doğrudur

Uumlccediluumlncuumlsuuml yasa insanları verilen emre itaate sevk eder Eski Yasa bunu iccedilimize ceza korkusu salarak yaparken Yeni Yasa Hz İsa Mesihrsquoin inayetiyle kalplerimizi dolduran sevgiaşk yoluyla yapar ki Eski Yasa (bunu) goumllgele-miştir Augustin bu yuumlzden ldquoYasa ile Muumljde (İncil) arasında az bir fark var ndash korku ve sevgiaşkrdquo der

Karşıt goumlruumlş 1rsquoe cevap Tıpkı bir babanın ccedilocuklarına ve ev halkının eriş-kin fertlerine farklı emirler buyurması gibi o tek Kral da Krallığında yaşayan insanlara ccedilocukken (eksikliyken) bir yasa biraz daha buumlyuumlyuumlnce (daha az eksikli olduklarında) daha muumlkemmel ikinci bir yasa bahşetmiştir ki daha buumlyuumlk bir ilahi kapasiteye kucak accedilabilsinler

Karşıt goumlruumlş 2rsquoye cevap İncil ldquo(Hz İsa Mesihrsquoten) Başka hiccedil kimsede kurtuluş yoktur Bu goumlğuumln altında insanlara bağışlanmış bizi kurtarabile-cek başka hiccedilbir ad yokturrdquo97 der Anlaşılabileceği uumlzere insanlığa kurtuluş vaat eden yasa Hz İsa Mesihrsquoten oumlnce bahşedilemezdi Ne ki insanların O gelmeden oumlnce kurtuluş yolunda ilk adımları atıp Orsquonun oumlğretisine hazır olabilmeleri iccedilin doğruluk kuralların iccedileren bir yasa gerekmekteydi

Karşıt goumlruumlş 3rsquoe cevap Doğal (ahlaki) yasa insanları genel ahlaki kurallar itibariyle youmlnlendirir ve kuumlccediluumlk buumlyuumlk herkes iccedilin birdir Ne ki ilahi yasa kuuml-ccediluumlk ve buumlyuumlk (eksikli ile az eksikli) ayrımı yapar İlahi yasa bu yuumlzden mu-zaaftır

Madde Altı Guumlnahın yasası var mıdır

Karşıt goumlruumlş 1 Guumlnahın fomes98rsquouna dair bir yasa yok gibi goumlruumlnuumlyor ccediluumln-kuuml Isidorus99 ldquoyasa mantığa temellenirrdquo der Ne ki fomesrsquoun mantığı yoktur dolayısıyla yasanın tabiatına aykırıdır

96 Kitab-ı Mukaddes Yeni Ahit Matta 52097 Kitab-ı Mukaddes Yeni Ahit 41298 Fomes Aquinasrsquoun bedensel zevklere duumlşkuumlnluumlk iccedilin kullandığı tabir 99 Sevilla (İspanya) Başpiskoposu (560-636) ldquoantik duumlnyanın son acirclimirdquo olarak anılır


364

Karşıt goumlruumlş 2 Dahası her yasa bağlayıcıdır ki itaat etmeyenlere succedillu denilebilsin Ne var ki insanoğlu fomesrsquoun tahrikine uymadığı iccedilin değil uy-duğu iccedilin succedillu addediliyor Dolayısıyla fomes yasanın tabiatına aykırıdır

Karşıt goumlruumlş 3 Havari der ki ldquoUzuvlarımın aklımın yasasıyla muumlcadele eden bir diğer yasası olduğunu goumlruumlyorumrdquo

Derim ki (hellip) yasa oumlzuuml itibariyle youmlneten ve oumllccediluumlt koyanındır Yasa youml-netilen ve oumllccediluumllenin yasaya tabi olan şeylerekonulara katıldığı oranda ldquoka-tılım yoluyla yasarsquo adını alır (hellip) Şimdi yasa koyucu yasaya tabi olanların oumlnuumlne muzaaf bir yasa koyabilir Birincisi yasaya tabi olan tebaasını farklı youmlnlere doğrudan youmlnlendirmek uumlzere farklı kurallaryasalar koyarak farklı biccedilimlerde youmlnetebilir oumlrneğin askerler iccedilin ayrı bir yasa esnaf iccedilin ayrı bir yasa soumlz konusudur İkincisi dolaylı bir yoldur yasa koyucusu tebaasını itibardan duumlşuumlrmek suretiyle bir başka yasaya tabi kılıp bir başka duumlzenin parccedilası haline getirebilir Oumlrneğin bir şoumlvalyeyi yiğitliğinden mahrum ede-rek onu esnaf yasasına tabi kılabilir

İlahi yasa koyucunun youmlnetimi altındaki yaratıkların farklı doğal eğilim-leri vardır oumlyle ki biri iccedilin geccedilerli olan yasa diğeri iccedilin geccedilerli olmayabilir Şoumlyle soumlyleyeyim mesela kurdun bir anlamda yasası olan vahşet kuzunun veya bir diğer uysal hayvanın yasasına aykırıdır Nitekim ilahi takdirle insa-na doğasına uygun bir biccedilimde bahşedilen insan yasası akıllı davranmasını oumlngoumlruumlr Ve bu yasa en ilkel şekliyle bile oumlylesine etkilidir ki akla yatkın olmayan veya akıldışı hiccedilbir şey insanoğlunu gafil avlayamaz Ama insan Tanrırsquoya sırt ccedilevirince hayvani duumlrtuumllerinin etkisinde kalarak -ki bu du-rum aklın yolundan sapan herkesin başına gelir- Mezmurlar XVIIIrsquode ifade edildiği uumlzere ldquoİnsan şerefliyken anlamadı oysa duyarsız hayvanlarla bir tutulmuştu ccediluumlnkuuml onlara benziyordurdquo

O halde bedensel zevklere duumlşkuumlnluumlk ki fomes adı verilir diğer hay-vanların eğilimleduumlrtuumlyle accedilıklanan doğal yasasıdır ndash boumlyle şeyler iccedilin yasa tabiri kullanılabilirse elbet Ama insanlar iccedilin bu aklın yasasından sapma anlamına gelir Tanrırsquonın bir takdiri olarak insan aklı Orsquonun guumlcuumlndencan-lılığından ve asli adaletinden yoksun olduğu iccedilin insanın bedensel duumlrtuumlle-re kapılması doğal yasa oumlzelliği taşır ama ilahi yasa itibariyle yaptırımı olan insanın saygınlığından alan bir durumdur

Karşıt goumlruumlş 1rsquoe cevap İşbu goumlruumlş fomesrsquou başlı başına bir koumltuumlluumlk olarak değerlendirmektedir Doğal bir yasa olduğu iccedilin değil ama yukarıda belirtil-diği uumlzere ilahi yasanın adaletinden alaneksilten sonuccedilları nedeniyle boumlyle değerlendirir

Karşıt goumlruumlş 2rsquoye cevap İşbu goumlruumlş yasayı youmlnetim veya oumllccediluumlt itibariyle değerlendirir ccediluumlnkuuml yasadan sapanlar birer succedilludur Ne var ki bu bağ-


365

lamda fomes bir yasa değil en yukarda belirttiğimiz gibi bir katılım ko-nusudur

Karşıt goumlruumlş 3rsquoe cevap Bu goumlruumlş fomesrsquou orijini itibariyle değil youmlnelimi itibariyle değerlendirir Ama insanoğlunun bedensel zevklere eğilimi yine de diğer hayvanlarınki gibi değerlendirilecekse bu ancak ortak bir yarara hizmet etmek uumlzere yani bir tuumlruumln veya insan neslinin devamı iccedilin takdir edilmiştir Bedensel zevk akla tabi olmak şartıyla insanoğluna bahşedilmiş-tir Fomes tabiri akıldan uzaklaşılan durumlar iccedilin geccedilerlidir

St Thomas Aquinas Summa Theologica I-II qq 90-91 Benziger Brothers Inc Washburn Ltd 1920

5 İnsan Haklarının Doğası Temeli ve Oumlzuuml Nedir

Orta Ccedilağ siyaset teorisi monarşiyi ideal bir huumlkuumlmet modeli olarak ulular Nite-kim din adamları bu bağlamda Eski Ahitrsquoten oumlrnekler vermiş klasik Roma hukuku oumlğrencileri On İkinci yuumlzyılın sonunda Roma İmparatorluğunun yuumlkluuml hukuk metin-lerinden hem imparator hem de ulusal monarşilerin lehine alıntılar yapmaya koyul-muşlardır Aşiret youmlnetiminin egemen olduğu Alman geleneği bile oumlnce tanrılardan birinin işaret ettiği aşiret tarafından seccedililen tek bir savaşccedilı sonra da -Hıristiyanlık doumlneminde- Kilisersquonin seccediltiği biri tarafından youmlnetilmeye razıdır

Ne var ki sınırsız yasama ve yargı yetkisi feodal Avruparsquoda bir başka meseledir Fransa ve İngilterersquonin becerikli kralları 1100rsquolerden başlayarak sadece kendi irade-lerine tabi olan merkezi huumlkuumlmet kurumları oluştururken yerel youmlnetimler yuumlzyıllar boyunca soyluların (derebeylerinin) ellerindedir Feodal yasalar uyarınca ldquokullanım hakkırdquo olarak uumlstlenilen bu yetki oumlzel muumllkiyet addedilir Bu gelenek bir diğer Roma yasasıyla kralı da bağlayacak biccedilimde desteklenmekte muumltecaviz bir kralın bu hakkı gasp etme olasılığı da bu yolla izale edilmektedir Nitekim krallar feodal muhtariyete muumldahil olmanın ters tepeceğinin her zaman bilincinde olmuştur Şunu da bilirler ki savaşta askeri teknoloji savunmadan yanadır ve savaşın monarşiye maliyeti paranın oumltesinde merkezi youmlnetime destek veren yerel youmlnetimlere yeni hak ve imtiyazlar tanınmasını getirir

Sonuccedil olarak taraflar arasında gergin bir denge soumlz konusudur Derebeyinin hiz-metindeki kraliyet tebaası askerlik ve merkezi huumlkuumlmet organlarındaki diğer goumlrev-lerini hakkıyla yerine getirirken yerel youmlnetim gelirinin belirli (sabit) bir boumlluumlmuumlnuuml Kralrsquoa bağışlamaktan geri kalmaz ama kraliyet taleplerinin her an artabileceğinin bilinciyle hep endişe iccedilindedir Anlaşmazlık halinde genellikle her iki taraf da haklıdır lakin boumlyle durumlarda yargılayarak huumlkuumlm verme yetkisini haiz herhangi bir merci yoktur Bu işlevi uumlstlenebilecek tek kurum belki kraliyet konseyidir ccediluumlnkuuml anlaşmaz-


366

lıklar uzlaşmayla sonuccedillanacak biccedilimde burada tartışılır ve bağlayıcı huumlkuumlmler bir soumlzleşmeyle tevsik edilerek Kral tarafından ilgili taraflara verilir Bu soumlzleşmeler Orta Ccedilağ hukukunun oumlzuumlne buumlyuumlk katkıda bulunmuştur ve Orta Ccedilağın siyasi toplumu-mun yapı taşlarıdır

Soumlz konusu soumlzleşmeler tarafların uygulanabilir ve bağlayıcı olarak kabul ettiği yasalar tevsik edilmiş kanıtlar ve mevcut siyasi ve askeri koşullar goumlz oumlnuumlne alına-rak yapılır İngiltere Kralı I Henryrsquonin taccedil giyme beratını accedilıklarken amacı soyluların desteğini almaktır Kral II William yani kardeşi bundan uumlccedil guumln oumlnce avlanırken oumllduumlruumllmuumlştuumlr Haberi alan Henry kardeşinin yanına gitmek yerine hazinenin yolunu tutar ccediluumlnkuuml soyluların beğenisi kazanmak ve desteğini almak iccedilin coumlmert davran-mak zorundadır Nitekim saltanatı boyunca derebeylerinin geleneksel muhtariyeti-ne saygılı olur ve onlara para karşılığı da olsa yeni imtiyazlar tanır Avruparsquonın zen-ginleşmeye başlamasından yararlanan Newcastle gibi kasabalar bunun iccedilin belirli bir bedel oumldemeye razı Henry ise onların gelişip zenginleşmesine yardımcı olmaya hazırdır

Magna Carta bu siyasal suumlrecin ccediloumlkmesinin sonucudur Kral Johnrsquoun sadık ge-neralleri ve guumlvenilir muumlşavirleri olması gereken baronlarla ilişkisi 1210rsquodan itibaren bozulmaya başlar John fazlasıyla kurnaz başarısız bir savaşccedilıdır Koyduğu vergiler yuumlksek vergi memurları bu vergileri toplamada gayet becerikli mahkemeler ise yeni davalar icat etmekte ustadır Dahası John Papa III Innocentrsquoa kafa tutmaktan da geri kalmamış bu hareketi İngilterersquonin ayinlere katılmaktan menedilmesiyle sonuccedil-lanınca yasağı kaldırmak iccedilin Paparsquonın ayağına gitmek zorunda kalmış bu defa da Fransa kralının karşısında buumlyuumlk bir askeri yenilgiye (1214) uğramıştır Hal boumlyle olunca Johnrsquoun daha iyi youmlnetim vaatleri ciddiye alınmaz olur Baronlar sahip olduk-ları askeri guumlce dayanarak tazminat talep eder Kral Johnrsquou monarşinin yasaları hiccedile sayan despotik bir duumlzen olmadığını ikrara zorlarlar Bundan yuumlzyıl sonra da Fransız soylularının oumlrguumltlenerek boumllgesel ittifaklar oluşturdukları X Louisrsquoe kendi şartlarını dayattıkları goumlruumlluumlr

1314rsquode oumllen ldquoYakışıklırdquo Philip (IV Philip) doumlneminde Fransız monarşisi merkezi youmlnetimi vergi tahsilacirctını yargı buumlrokrasisini hayli buumlyuumltmuumlştuumlr Ancak krala goumln-derilen arzuhaller buumlyuumlmenin hayli suiistimal edildiğini de soumlyler Nitekim kraliyet politikalarına muhalif ittifaklar Philiprsquoin oumlluumlmuumlnden oumlnce oluşmaya başlamışlardır Aşağıdaki bir dizi kaynakccedila Orta Ccedilağda krallarla buumlyuumlk iş adamları ve baronlar ara-sındaki gerilim ile gerilimin uumlstesinden gelmek uumlzere yapılan girişimleri yansıtmak-tadır İzleyen metinler youmlneticilerle youmlnetilenler arasındaki muumlteakip gerginlikleri de bir oumllccediluumlde ve genel hatlarıyla oumlrnekler mahiyettedir


367

Kral I Henryrsquonin Taccedil Giyme Bildirgesi

İngiltere Kralı Henryrsquoden piskopos Samson ve Worcestershirersquodaki Fran-sız ve İngiliz baronları ve sadık tebaasıyla birlikte Abetotlu Urse100rsquoa selam

Biliniz ki Tanrırsquonın inayeti ve İngiltere krallığının tuumlm baronlarının or-tak iradesiyle bu uumllkenin kralı olarak taccedillandırıldım Bir suumlredir oumllccediluumlsuumlz vergiler altında ezilen krallığımın selameti iccedilin size duyduğum sevgiyle ve Tanrı aşkına bundan boumlyle Orsquonun Kilisesirsquoni azat ediyor kilisenin muumllkuuml-nuuml satmayacağımı ve kiralamayacağımı bir piskopos veya başpiskoposun oumlluumlmuuml halinde kilise arazisine ve halefi tayin edilinceye kadar geccedilen suumlrede hizmetlilerine dokunmayacağımı teyit ediyor İngiltere krallığını haksız yere baskı altında tutan tuumlm koumltuumluğursuz gelenekleri yuumlruumlrluumlkten kaldırdığımı bildiriyorum Bunlardan bazıları şunlardır

1 Bir baronumun veya kontumun veya herhangi bir diğer kiracımın oumlluuml-muuml halinde elindeki toprak kardeşimin zamanında olduğu gibi miras yo-luyla değil bir ldquohuzur hakkırdquo mahiyetinde adil ve yasal bir bedel oumldenmesi kaydıyla vacircrislerine terk edilecektir

2 Baronlarım veya diğer kiracılarımın topraklarını evlilik yoluyla kız ev-latlarına veya kız kardeşlerine ve yeğen veya kuzenlerine vermek istemeleri halinde oumlnce bana danışılacak evlilik yoluyla da olsa toprağı herhangi bir duumlşmanıma vermek istemedikleri suumlrece bu da kabuluumlm olacaktır Ve eğer oumllen bir baronum veya kiracımın vacircrisi kız evladıysa kızının evliliği ve mi-rasccedilısı olduğu toprağa dair tasarruf hakkı baronlarımın tavsiyeleri uyarınca bana ait olacaktır Ve kiracılarımdan biri karısından oumlnce oumlluumlrse ve ccedilocukları da yok ise oumllen kocasının muumllkuumlnden evlilik payı alacak kendi rızası olma-dıkccedila tarafımca yeniden evlendirilmeyecektir

3 Eğer soumlz konusu dul kadının kuumlccediluumlk ccedilocukları varsa bedenini temiz tuttuğu (iffetli olduğu) suumlrece yine oumllen kocasının muumllkuumlnden evlilik payı alacak kendi rızası olmadıkccedila tarafımdan yeniden evlendirilmeyecektir Ba-ronlarımın kendi maiyetlerinde olan erkeklerin erkek ve kız evlatları ve dul-ları iccedilin de benzer biccedilimde hareket etmelerini buyuruyorum

4 Kasaba ve eyaletlerden alınan alışılagelmiş para basma veya damgala-ma uumlcretini101 kesinlikle yasaklıyor ve bu uygulamayı kaldırdığımı ilan edi-yorum nitekim boumlyle bir uygulama Kral Edward zamanında da yoktu Para basanın veya herhangi bir başkasının sahte parayla yakalanması halinde en ağır biccedilimde cezalandırılmasını buyuruyorum

100 Urse of Abetot (1040ndash1108) İngiliz kralları I William II Willam ve I Henryrsquoye hizmet vermiş olan Normandiyalı Worcester Şerifi Şerif zabıta amiri kraliccedileyi temsil eden youmlnetici anlamındadır

101 Mintage Darp edilen para anlamına gelen bu soumlzcuumlk burada paranın değerini duumlşuumlrmek sure-tiyle kral iccedilin kayba yol accedilan bir tuumlr zorunlu vergi anlamında kullanılmaktadır (ccediln)


368

5 Kardeşime olan tuumlm borccedilları bana duumlşen ve miras hakkı tanınan veya başkalarına ait olan topraklar uumlzerindeki hakkı teslim edilmiş olan diğer ki-şilerinki hariccedil siliyorum Herhangi bir miras soumlzuuml vermiş olanları ve doğ-rudan miras olarak vasiyet edilmiş olan ldquohuzur haklarınırdquo da affediyorum

6 Baronlarımdan veya adamlarımdan biri menkullerini hastalık nede-niyle başkalarına vermek veya vasiyet etmek isterse istediği şekilde vasi-yet etmesine izin veriyorum Ne ki hastalık nedeniyle veya şiddete maruz kaldığı iccedilin bunu yapamayacak olursa menkulleri itibariyle vasiyetnamesiz oumllmuumlş sayılacak menkullerin paylaşımı dul eşi veya ccedilocukları veya akraba-ları veya yakın arkadaşlarından biri tarafından vacircrislere en uygun gelecek bir biccedilimde yapılacaktır

7 Eğer baronlarım veya adamlarımdan biri dolandırıcılık yaparsa ba-bamın ve kardeşimin doumlneminde olduğu gibi menkulleri itibariyle sınırsız teminat goumlstermek zorunda kalmayacak mahkucircmiyet suumlresine bağlı olarak geri oumldeme yapacaktır ki babamdan oumlnceki uygulama da boumlyledir

8 Ben taccedil giymeden oumlnce işledikleri cinayet nedeniyle huumlkuumlm giyen tuumlm succedilluları affediyor tekrar cinayet işlemeleri halinde Kral Edwardrsquoın yasala-rınca huumlkuumlm giymelerini buyuruyorum

9 Baronlarımın ortak tavsiyesine uyarak babamın da yaptığı gibi or-manlarımı elden ccedilıkarmıyorum

10 Malikaneleri karşılığında zırhlı askerlik yapmak isteyen şoumlvalyeler topraklarını işlemeyecektir Bu oumlduumlnuuml onlara bir hediye gibi veriyorum ki bu yuumlkten kurtulup atlar ve silahlarla donanıp krallığımı korumak uumlzere bana layıkıyla hizmet etmeye hazır olsunlar

11 Krallığımda kalıcı barış tesis ediyor bu barışın korunmasını emredi-yorum

12 Babamın baronlarının tavsiyesiyle yaptığı iyileştirmelerle birlikte Kral Edward yasasını yeniden yuumlruumlrluumlğe koyuyorum

13 Kardeşim Kral Edwardrsquoın oumlluumlmuumlnden bu yana muumllkuumlm veya adamla-rımdan herhangi birinin muumllkuuml gasp edilmişse hemen iade edilmesini emre-diyorum Bu emre uyarak soumlz konusu muumllkuuml iade edenler herhangi bir ceza-ya ccedilarptırılmayacak muumllkuumln bir boumlluumlmuumlnuuml bile elinde tutan bunun ortaya ccedilıkması halinde (bana) ağır bir bedel oumldemek suretiyle cezalandırılacaktır

Tanıklar Londra piskoposu Maurice Kont Henry Kont Simon Wal-ter Giffard Montfort-sur-Rislersquoli Robert Roger Bigot idare memuru Eudo Haimorsquonun oğlu Robert ve Robert Malet

Londrarsquoda taccedil giydiğim zaman Elveda

English Historical Documents Vol II 1042-1189 Oxford University Press 1953


369

Tyne102 Nehri Uumlzerindeki Newcastle Kasabasının Gelenekleri

İngiltere Kralı Henry doumlneminde Tyne Nehri uumlzerindeki Newcastle Kasabasırsquonda yaşayan halkın buguumln bile korudukları yasa oumlrf ve acircdetler şunlardır

Kasabalılar kendi pazar yerleri evleri kasabaları dahilinde veya dışındaki yabancıları mahkeme kasabada goumlruumllmuumlyor veya yetkililer askerlik veya kale koruculuğu yapıyor veya kırsalda bulunuyorlarsa reeve103rsquoin iznini almaksı-zın tutuklayabilir104 ama bir kasabalı diğer bir kasabalıyı tutuklayamaz

Eğer bir kasabalı herhangi birine herhangi bir şeyi kasaba dışında oumlduumlnccedil olarak verir ve geri alamazsa oumlduumlnccedil alan (soumlz konusu şeyi) oumlduumlnccedil aldığını kabul ederse iade edecek aksi halde kasaba mahkemesinde yargılanacaktır

Kraliyet tacını ilgilendirenler hariccedil tuumlm dava savunmaları kasabada din-lenerek sonuccedillandırılacaktır

Eğer bir kasabalı herhangi bir dava nedeniyle savunma yapmak duru-munda kalırsa mahkemeden kaynaklanan bir aksaklık olmadıkccedila veya dava kraliyeti ilgilendiren bir dava değilse veya (soumlz konusu kasabalı) oumlnceden aptalca bir cevap vermemişse bu savunma kasaba mahkemesinde belirli bir tarih ve saatte dinlenecektir

Tynersquoa gelen bir teknegemi yuumlk boşaltmak ister ve boşaltırsa kasaba hal-kı istediğini satın alabilecektir Tuumlccar ile kasabalı arasında anlaşmazlık ccedilı-karsa bu anlaşmazlık uumlccediluumlncuuml gelgitten oumlnce ccediloumlzuumlme kavuşturulmuş olacak-tır

Bir tekneningeminin deniz yoluyla getirdiği tuumlm ticari mallar tuz ve ringa balığı hariccedil -ccediluumlnkuuml bunlar teknegemide satılmak zorundadır- karaya ccedilıkartılacaktır

Kasabadaki toprağının en az bir yıl ve bir guumlnduumlr haklı sahibi olan biri bu toprak uumlstuumlnde hak talep edeni ta ki İngiltere dışından biri veya savun-ma guumlcuumlnden yoksun kuumlccediluumlk bir ccedilocuk olsun muhatap almayacaktır

Bir kasabalının evinde ve sofrasında bir erkek evlat varsa bu erkek evlat babasıyla aynı oumllccediluumlde oumlzguumlr olacaktır

Kasabaya bir serf olarak gelip en az bir yıl ve bir guumln boyunca kasabalı olarak kalırsa ve lorduyla arasında başka bir antlaşma yok ise kasabada suuml-rekli olarak kalabilir

102 İngilterersquonin kuzeyinde Newcastlersquodan geccedilerek Kuzey Denizirsquone doumlkuumllen bir nehir103 Reeve Sulh yargıcı kraliyet resmi goumlrevlisi104 Burada distrain soumlzcuumlğuuml kullanılmaktadır ki tutuklamanın oumltesinde rehin alma hapsetme hac-

zetme anlamına da gelir


370

Bir kasabalı herhangi bir konuda bir diğer kasabalıdan davacı olursa davalıyla doumlvuumlşemez vatan hainliği ile succedillamadığı suumlrece -ki o zaman ken-dini savunmak iccedilin doumlvuumlşecektir- davalı savunmasını yemin etmek suretiyle yapar Bir kasabalı muumllkiyet haklarından vazgeccedilmediği suumlrece bir serf ile doumlvuumlşemez

Sadece kasabalı tuumlccarlar kasaba dışından yuumln veya hayvan postu veya diğer ticari mallar satın alabilir Kasaba iccedilinde ise sadece kasabalılardan sa-tın alabilir

Kazıklayan dolandırıcılık succedilu işleyen bir kasabalı sulh mahkemesine 6 ora105 para cezası oumlder

Kasabada merchet106 heriot107 stengesdint108 ve lsquokan parasırsquo yokturHer kasabalı kralın fırını hariccedil kendine ait bir fırın ve el değirmenine

sahip olabilirEğer bir kadın ekmek veya ale109 ile ilgili olarak dolandırıcılık yaparsa

(bir diğerini kazıklarsa) bu succedilla sadece sulh yargıcı ilgilenir Bu succedilu ikinci kez işlerse dolandırdığı oranda para cezasına ccedilarptırılır Uumlccediluumlncuuml kez işlerse mahkemelik olur

Kasabalılardan başka kimse boyamak uumlzere kumaş satın alamaz aldığı kumaşı biccedilip dikemez

Bir kasabalı kendi muumllkiyetindeki toprak uumlzerinde hak iddia eden yok ise bu toprağı satıp istediği bir başka yere oumlzguumlrce gidebilir


Magna Carta

Tanrırsquonın inayetiyle İngiltere Kralı İrlanda Lordu Normandiya Duumlkuuml ve Anjou Kontu Johnrsquodan Başpiskopos Piskopos Başrahip Kont Baron Yar-gıccedil Şerif Vali Subay ve tuumlm resmi nezaretccedili ve idarecilere ve sadık tebaama selam

Biliniz ki bizler Tanrırsquonın huzurunda vacircris ve atalarımızın ruhlarının selameti Kutsal Kilisemizin tekamuumlluuml Krallığımızın ıslahı iccedilin muhterem babalarımız Canterbury Başpiskoposu Stephan Kutsal Roma Kilisesirsquonin

105 İngilterersquoye Danimarkalılar tarafından getirilmiş olan bir para birimidir 1086 Kıyamet Guumlnuuml Kitabırsquonda (Domesday Book) bir orarsquonın 20 penilik guumlmuumlşe tekabuumll ettiği yazılır

106 Bir serfin kızını evlendirebilmek iccedilin lorduna vermek zorunda olduğu para bir tuumlr başlık107 Serfi oumllen bir lorda oumldenen oumlluuml parası108 Birine sopayla vurmanın onu kan akıtmaksızın yaralamanın cezası olarak oumldenen para109 Ale Bir ccedileşit bira


371

Kardinali ve tuumlm İngilterersquonin Başpiskoposursquonun (hellip) nasihat ve tavsiyeleri uyarınca işbu soumlzleşmeyle Kilisersquoyi ilelebet yaşatmak uumlzere tasdik ve kabul ettik

1 İngiltere Kilisesirsquonin oumlzguumlr hak ve imtiyazları itibariyle dokunulmaz olduğunu teyit ediyoruz Bu taahhuumlde oumlylesine sadık kalınacaktır ki baron-larla aramızda ccedilıkan ihtilaftan oumlnce ve Efendimiz Papa III Innocentrsquoın ona-yına sunmak suretiyle oumlzguumlr irademizle bahşettiğimiz bu soumlzleşme İngiltere Kilisesi iccedilin birincil oumlnemi haiz ve vazgeccedililmez olduğu anlaşılan seccedilim oumlz-guumlrluumlğuumlnuumln Kilisersquonin oumlzguumlr iradesiyle alındığı intibaını yaratacaktır

2 İşbu soumlzleşmeyle Krallığımızın oumlzguumlr insanlarına kendimize vacircris-lerimize ve onların vacircrislerine sonsuza dek sahip olacakları şu imtiyazları bahşediyoruz Kontlarımız baronlarımız veya diğerlerinden herhangi biri komutamızda askerlik yaptığı suumlre iccedilinde oumlluumlrse ve mirasccedilısı reşit yaştaysa eski ldquohuzur hakkırdquo yasasına tabi olacak bir diğer ifadeyle kontun vacircrisi veya vacircrisleri tuumlm kontluk suumlresi iccedilin yuumlz pound baronun vacircrisi veya vacircrisleri tuumlm baronluk suumlresi iccedilin yuumlz pound şoumlvalyenin vacircrisi veya vacircrisleri tuumlm şoumlvalyelik suumlresi iccedilin en ccedilok yuumlz şilin borcu daha az olan diğerleri ise (tara-fımıza) daha az ldquohuzur hakkırdquo oumldeyeceklerdir

3 Soumlz konusu vacircris reşit olmayıp koruma altındaysa mirası reşit olunca alacak ve ldquohuzur hakkırdquo oumldemeyecektir

4 Reşit olmayan mirasccedilının topraklarıyla ilgilenen vasisi bu topraklara iyi bakacak elde edilen uumlruumlnlere ve ccedilalışanlara zarar vermeyecek ve bu top-raklardan makul oranda yararlanacaktır Şayet soumlz konusu toprak tarafımız-ca bir şerifin veya muhatap olarak kabul edebileceğimiz bir başkasının gouml-zetimine emanet edilecek olursa ve bu şahıs emanete zarar verirse (ondan) zararı tazmin etmesi istenecek ve bu tazminat toprağa nezaret etmek uumlzere seccediltiğimiz (başka) iki duumlruumlst ve basiretli adama verilecektir Eğer bu gibi ara-zileri satar veya bir başkasının goumlzetimine verirsek ve o da toprağa zarar ve-rirse yukarıda belirtildiği uumlzere karşısında muhatap olarak bizi bulacaktır

5Soumlz konusu vasi arazideki evlere parklara ağıllara goumlletlere değir-menlere ve araziyle ilgili tuumlm diğer şeylere vesayeti suumlresince ve vesayetin bir parccedilası olarak iyi bakacak vasisi olduğu mirasccedilı reşit olunca toprağı pulluk ve uumlruumln nakli iccedilin gerekli arabalar ve toprağın kaldırabileceği makucircl miktarda araccedil gereccedille birlikte teslim edecektir

6 Mirasccedilının (olası) evliliği aleyhine konuşulmayacak evlilik kuumlccediluumlm-senmeyecek evlenecek olması halinde bu durum evlilik akdi gerccedilekleşme-den oumlnce mirasccedilının tuumlm akrabalarına duyurulmuş olacaktır

7 Kocası oumllduumlğuuml iccedilin dul kalan kadın kendisine evlilik nedeniyle duumlşen mirası gecikmeksizin ve zahmetsiz alacak kocasının oumllduumlğuuml guumln kocasıyla


372

birlikte sahip olduğu menkul ve gayrimenkul varlığı uumlzerinden (kraliyete) hiccedilbir oumldeme yapmayacaktır Dul kadın kocasının malikanesinde kocasının oumlluumlmuumlnuuml takiben kırk guumln suumlreyle kalabilir Mirastan kendisine duumlşen payı bu suumlre iccedilinde almış olacaktır

8 Dul kadın şayet yeniden evlenmek istemiyorsa evlenmeye zorlanma-yacak ama evlenmeye niyetlenirse bizim veya guumlvendiği lordunun veya var-sa guumlvendiği bir başkasının onayını alacağına dair (bize) guumlvence verecektir

9 Borccedillunun yeterli menkuluuml olduğu suumlrece borcu karşılığında arazisi-ne veya kira gelirine tarafımızca veya icra memuru tarafından el konmaya-cak asıl borccedillu borcu oumldeyebilecek durumda olduğu suumlrece verdiği teminat haczedilmeyecektir Teminatlar eğer asıl borccedillu borcu oumldeyebilecek durum-da değilse devreye sokulacak borcu veren bunun yeterli olmaması halinde borccedillunun toprağına ve kira gelirine sahip olabilecektir

10 Her kim Yahudilerden borccedil alır ve borcunu oumldeyemeden oumlluumlrse ve mi-rasccedilısı reşit değilse soumlz konusu meblağ uumlzerinden faiz tahakkuk ettirilmeye-cektir Borccedil bize ait ise yukarıda ifade edildiği uumlzere borccedillunun sadece taşı-nabilir muumllkuumlne el konulacaktır

11 Bir Yahudirsquoye borccedillu olan biri borcunu oumldemeden oumlluumlrse bu borccedil mi-ras sahibi karısı tarafından oumldenmeyecektir Oumllen kişi ardında reşit olmayan ccedilocuklar bırakmışsa sahip olduğu taşınmazların kira gelirleriyle oumlnce ccedilo-cuklarının ihtiyaccedilları karşılanacak soumlz konusu borccedil lordun payı hariccedil bu-radan arta kalan miktarla oumldenecektir Bu alacaklının Yahudi olmadığı du-rumlar iccedilin de geccedilerlidir

12 Fiziksel varlığımızın kefaret oumldenmek suretiyle esaretten kurtarılma-sı en buumlyuumlk oğlumuzun şoumlvalyeliğe kabul toumlreni ve en buumlyuumlk kızımızın ilk evliliği hariccedil krallığımızda Genel Meclis onayı olmadıkccedila şoumlvalyelerimiz-den askerlik hizmeti karşılığı vergi ya da katkı parası alınmayacak soumlz konu-su uumlccedil durum iccedilin sadece makul bir katkı payı talep edilecektir Londra (şeh-ri) iccedilin oumldenen paylar da bu ccedilerccedilevede değerlendirilmelidir

13 Londra (şehri) karada ve denizde sahip olduğu tuumlm imtiyazlara sahip olmaya devam edecektir Dahası tuumlm kentlere arazilere ccediliftliklere ve liman-lara da kendilerine has imtiyazlar bahşedilecektir

14 Krallığımız Genel Meclisirsquonin yukarıda anılan uumlccedil durum dışında şoumlvalyelerimizden askerlik hizmeti karşılığı alınacak olan verginin mikta-rını belirlemek uumlzere toplanması gerekirse meclisin belirli bir guumln ve yerde toplanabilmesi iccedilin en az kırk guumln oumlnceden tuumlm başpikoposlar piskoposlar manastır başrahipleri kontlar ve buumlyuumlk baronlar muumlhuumlrluuml mektubumuzla yuumlksek mevki sahibi diğer eşhas şeriflerimiz ve diğer goumlrevlilerimiz aracılı-ğıyla davet edileceklerdir Soumlz konusu toplantının gerekccedilesi soumlz konusu ccedilağrı


373

mektuplarında accedilıklanacak toplantı ccedilağrılanların hepsi gelmemiş olsa bile katılanların goumlruumlş ve oumlnerileri dikkate alınmak suretiyle gerccedilekleştirilecektir

15 Bundan boumlyle kimseye oturduğu muumllkuuml kullanma hakkına sahip olan kiracısından110 fiziksel varlığını kefaret oumldemek suretiyle kurtarma dışında en buumlyuumlk oğlunu şoumlvalye yapmak ve en buumlyuumlk kızını bir kez evlendirmek uumlzere ki kendisine bu amaccedilla makul bir yardım yapılabilir (parasal) yardım bahşetmeyeceğiz

16 Hiccedil kimse şoumlvalye uumlcreti ya da herhangi bir arazinin kirası karşılığın-da gereğinden fazla hizmet vermeye zorlanamaz

17 Medeni hukuk davaları bizim mahkememizde değil muayyen bir mahkemede goumlruumllecektir

18 Writs of Novel Disseisin111 Mort drsquoancestor112 ve Darrein Presentment113 davalarına ilgili uumllkelerin mahkemelerinde bakılacaktır Şoumlyle ki eğer biz uumllkemiz toprakları dışındaysak adli yargıdan sorumlu en uumlst duumlzey yargıcı-mız her uumllkeye yılda doumlrt kez yargıccedil goumlnderecek bu yargıccedillar her uumllkenin bu iş iccedilin seccedililmiş doumlrt şoumlvalyesiyle birlikte bir juumlri oluşturacak yargılamalar o uumllkede belirli bir yer ve guumlnde bu juumlri tarafından yapılacaktır

19 Davayla ilgili olarak belirlenen guumlnde sonuccedil alınamazsa soumlz konusu juumlri sonuccedil alıncaya kadar o uumllkede kalacaktır

20 Oumlzguumlr bir insan işlediği kuumlccediluumlk bir succedil iccedilin para cezasına ccedilarptırıla-mayacak cezası succedilun buumlyuumlkluumlğuumlne goumlre belirlenecektir Buumlyuumlk succedil işle-yen biri succedilun vahameti (iğrenccedilliği) oranında ve (mevcut) imkacircnları dikka-te alınmak suretiyle buumlyuumlk para cezasına ccedilarptırılacaktır tuumlccar veya esnaf da malları (imkacircnları) goumlzetilerek para cezasına ccedilarptırılabilir Merhameti-mize mazhar olmuş biri de yol parası hariccedil aynı şekilde para cezasına ccedilarp-tırılabilir Soumlz konusu para cezaları ccedilevredeki duumlruumlst insanlar (sanık lehine) aksi youmlnde yeminli ifade vermedikccedile affedilmeyecektir

21 Kontlarla baronlar succedilun vahametine bağlı olarak sadece kendileriy-le eş duumlzeydeki insanlar tarafından para cezasına ccedilarptırılabilir

22 Bir din adamı ikametgacirchı veya sahip olduğu herhangi bir muumllk ne-deniyle para cezasına ccedilarptırılamaz işlediği herhangi bir succedilun vahametine goumlre ve bir din adamı olarak değeri goumlzetilmek suretiyle para cezasına ccedilarp-tırılabilir

23 Bir kasaba veya kasabalının yaptığı koumlpruumller veya başka yatırımlar haklı bir nedenle zorunlu olmadıkccedila haczedilemez

110 Tenant Mutasarrıf anlamında kullanılmakta 111 Tahliye evden ccedilıkarma mal muumllke el konması ilamı 112 Ecdadın oumlluumlmuuml halinde toprak sahipliği vb konusunda anlaşmazlık113 Yasal olarak bahşedilen imtiyaz


374

24 Hiccedilbir şerif polis memuru sorgu yargıcı veya icra memurumuz Taccedilrsquotan davacı olamaz

25 Tuumlm ilccedileler hundredrsquolar wapentakersquoler ve trething114rsquoler kraliyete ait araziler dışında eski kira bedellerini aynen koruyacak kira artışı yapmaya-caklardır

26 Oumllen birinin bize olan borcunun şeriflerimiz veya icra memurlarımız tarafından tevsik edilmesi kaydıyla oumllen kişinin mal varlığı itibariyle borccedillu hanesine yazılması yasaldır Soumlz konusu mal varlığı borccedil oumldeninceye kadar hukukccediluların goumlzetiminde olduğu gibi korunacak vasiyet bu borcun tahsi-lini takiben kalan mal varlığı uumlzerinden gerccedilekleştirilecektir

27 Şayet oumlzguumlr bir insan vasiyetname bırakmadan oumllecek olursa mal varlığı kilise goumlzetiminde ve borccedilları dikkate alınmak suretiyle en yakınları ve dostları tarafından paylaştırılacaktır

28 Hiccedilbir polis veya icra memurumuz mal sahibinin oumldemeyi erteleme youmlnuumlnde iyi niyetli bir tutum iccedilinde değilse kimsenin hububatını veya her-hangi bir malını parasını oumldemeksizin alamaz

29 Hiccedilbir polis memuru bu işi bizzat kendisi yapmayacak veya becerikli bir diğer adama yatırmayacaksa ki şu veya bu nedenle yapamayabilir kale koruculuğu uumlcretini oumldemediği iccedilin bir şoumlvalyeyi tutuklayamayacaktır Şa-yet (kendisi) tarafımızca askere alınacak olursa komutamızda olduğu suumlrece kale koruculuğundan azat edilmiş sayılacaktır

30 Hiccedilbir polis veya icra memurumuz veya bir diğer memur kendi ihti-yacı iccedilin oumlzguumlr bir insanın arabasını veya atını sahibinin onayı olmaksızın almayacaktır

31 Ne biz ne de icra memurları kendi kullanımımız iccedilin veya bir başka nedenle başkasına ait keresteyi sahibinin onayı olmaksızın almayacağız

32 Ağır succedil nedeniyle huumlkuumlm giyenlerin topraklarına tarafımızca sa-dece bir yıl ve bir guumln suumlreyle el konacak bu suumlre sonunda toprak uumlcret karşılığında lorda devredilecektir

33 Şimdilik tuumlm dalyanlar deniz kıyısında değil Thames ile Medway ve İngilterersquonin tuumlm diğer nehirleri uumlzerine inşa edilecektir

34 Proecipe adı verilen ve oumlzguumlr bir insanın davayı kaybetmesine yol accedilabilecek ileriye doumlnuumlk mahkeme ilamları bundan boumlyle kimseye verilme-yecektir

35 Uumllkemizin her yerinde şarap ve ale iccedilin tek bir oumllccediluuml hububat iccedilin de tek bir oumllccediluuml yani Londra quarter115rsquoı kullanılacaktır Boyalı bez diyelim kızıl

114 Ccedileşitli idari boumllge isimleri115 Quarter 1134 kg


375

kahve rengi bez iccedilin iki arşına tekabuumll eden oumllccediluuml kullanılacak yani ağırlık kadar uzunluk oumllccediluumlleri de kullanılacaktır

36 Bundan boumlyle yaşama veya bedene dair engizisyon ilamı iccedilin hiccedilbir uumlcret verilmeyecek ve alınmayacak bu ilam inkacircr edilmeksizin uumlcretsiz bahşedilecektir

37 Eğer biri bizim desteğimizle derebeylik arazisi uumlstuumlnde tasarruf hak-kına sahipse veya birkaccedil tuumlr gayrimenkuluuml varsa ve bir diğer şoumlvalyenin arazisine de bakıyorsa soumlz konusu şoumlvalyenin şoumlvalyelik hizmet bedenlinin buradan tahsil ediliyor olması durumu hariccedil mirasccedilısı veya arazisi himaye-miz altında olmayacaktır

38 Bundan boumlyle hiccedilbir icra memuru inandırıcı bir tanık olmaksızın her-hangi birini dava edemeyecektir

39 Hiccedil kimse oumlnce kraliyet yasaları veya lordunun adil yargısına muha-tap olmadan tutuklanmayacak hapse atılmayacak malına el konmayacak succedillu ilan edilmeyecek suumlrguumlne goumlnderilmeyecek veya herhangi bir başka biccedilimde helak edilmeyecektir

40 Hak ve adalet kimseden esirgenmeyecek adalet geciktirilmeyecektir41 Tuumlm tuumlccarlar ticaret yapmak uumlzere kara veya deniz yoluyla guumlvenli

bir şekilde İngiltere dışına ccedilıkabilir İngilterersquoye girebilir İngilterersquode vakit geccedilirebilir veya İngilterersquoden transit geccediliş yapabilir ve savaş hali veya bizim-le savaşan bir uumllkenin tuumlccarı olmadığı suumlrece vergilerden muaf olarak yer-leşik gelenekler uyarınca alışveriş yapabilir Bizimle savaşan uumllkenin savaş başladığında uumllkemizde bulunan tuumlccarı İngilterersquonin o uumllkedeki tuumlccarına nasıl muamele edildiği tam olarak oumlğrenilinceye kadar goumlzaltına alınıp can ve mal guumlvenlikleri sağlanacak tuumlccarlarımızın soumlz konusu uumllkede koumltuuml mu-amele goumlrmediği anlaşılırsa onlar da uumllkemizde koumltuuml muamele goumlrmeyecek guumlvende olacaklardır

42 Gelecek doumlnemlerde herkes bize olan bağlılığını koruması şartıyla kara veya su yoluyla ve guumlvenli bir biccedilimde yurtdışına gidip gelebilecek bu durum savaş hali uumllke ccedilıkarlarının soumlz konusu olduğu kısa suumlreler mahkucircmlar ve succedillular ve bizimle savaşan uumllkenin yurttaşları dışında her-kes iccedilin serbestyasal olacaktır Tuumlccarlarla ilgili durum yukarıda accedilıklan-mıştır

43 Eğer bir kimse mahlul116 sahibiyse ve bu tıpkı Wallingford Notting-ham Boulogne Lancester ve elimizdeki diğerleri gibi bir baronluksa ve mahlul sahibi bu kişi oumlluumlrse vacircrisi bize ldquohuzur hakkırdquo mahiyetinde hiccedilbir şey oumldemeyeceği gibi barona verdiği hizmetin oumltesinde bir hizmette de bu-

116 Mahlul Mirasccedilısı olmayan kimsenin devlete kalacak olan malı


376

lunmayacak ve biz soumlz konusu mahlule baronun sahip ccedilıktığı gibi sahip ccedilı-kacağız

44 Ormancı olmayanlar ormanla ilgili hukuki davalara bakan mahkeme-lerimize bundan boumlyle sadece ccedilağırılırlarsa veya (kendisiyle ilgili) teminat kefaret gibi bir durum soumlz konusuysa katılacaklardır

45 Krallığın yasalarını bilmeyen ve bu yasalara tam anlamıyla uyaca-ğı kanısında olmadığımız kişileri yargıccedil vali şerif veya icra memuru olarak atamayacağız

46 İngiltere krallarıyla soumlzleşme yapmak suretiyle veya sahip olageldik-leri imtiyazla manastır kurmuş olan tuumlm baronlarımız bu manastırları boş-ken kullanabileceklerdir

47 Bizim doumlnemimizde orman haline getirilmiş olan topraklar bundan boumlyle ağaccedillandırılmayacak bizim doumlnemimizde ccedilit ccedilevrilerek korumaya alınmış olan su havzaları bundan boumlyle ccedilitle ccedilevrilmeyecektir

48 Bundan boumlyle eyaletlerdeki ormanlar ormancılar avlaklar ve avlak bakıcılar şerifler ve şeriflerin altında goumlrev yapan memurlar su havzaları ve su havzası bakıcıları itibariyle koumltuuml alışkanlıklaruygulamalar (gelenekler) o eyaletin guumlvenilir insanları tarafından seccedililen on iki yeminli şoumlvalye tarafın-dan behemehal tespit edilecek ve bunu takip eden kırk guumln iccedilinde bir daha eski haline doumlnmeyecek şekilde yuumlruumlrluumlkten kaldırılacaktır ve durum bize biz yurtdışındaysak yargı makamına bildirilecektir

49 Bize İngiliz yurttaşlarımız tarafından teslim edilmiş olan tuumlm rehine-lerin soumlzleşmelerini bize sadakatle hizmet etmelerini sağlamak ve barışı ko-rumak iccedilin feshedeceğiz

50 Gerard de Atheyesrsquoin yetki alanındaki boumllgeden akrabalarını ccedilıkar-tacağız ki bundan boumlyle İngilterersquode boumlyle bir boumllge kalmasın Aynı şekil-de Engelard de Cygony Andrew Peter ve Gyonrsquou Chancery117rsquodeki goumlrevle-rinden alacak Gyon de Cygony Geofrey de Martyn ile erkek kardeşlerini Philip Mark ile erkek kardeşi ve kuzeni Geofreyrsquoi beraberindekilerle birlikte işten uzaklaştıracağız

51 Uumllkemize tebaamızı taciz etmek uumlzere atlı ve silahlı giriş yapmış olan tuumlm yabancı koumlkenli şoumlvalyeleri okccediluları kiralık askerleri ve koumlleleri-ni barış tesis edilir edilmez krallığımızdan kovacağız

52 Eğer bir kimse kendisiyle yasal olarak aynı hak ve imtiyazlara sahip olanlar tarafından toprağından şatosundan oumlzguumlrluumlğuumlnden ve haklarından tarafımızca yargılanmaksızın mahrum edilmişse bu durum derhal duumlzelti-lecek şayet soumlz konusu şahsın aklını kurcalayan bir şey kalmışsa veya bir

117 Adalet ve eşitlik kurallarını uygulayan mahkeme


377

itirazı varsa konu bundan boumlyle ldquoyirmi beşlerrdquo olarak anılacak olan yirmi beş baron tarafından ccediloumlzuumlme kavuşturulacaktır Babamız Kral Henry veya kardeşimiz Kral Richard doumlneminde aynı biccedilimde haksızlığa uğramış olan-ların durumunu duumlzeltmek de bize duumlşer Kendimize bu konudaki dilekccedile-leri incelemek ve soruşturma yapmak uumlzere haccedillı seferine ccedilıkmadan oumlnce haccedillı askerlerine tanıdığımız kadar suumlre tanıyor eğer haccedillı seferine ccedilıkmış-sak doumlner doumlnmez ccedilıkmamışsak behemehal adaleti yerine getireceğimizi bildiriyoruz

53 Adli tedbirler almak babamız Henry ve kardeşimiz Richard doumlne-minde orman vasfını kaybeden toprakları ağaccedillandırmak veya mevcut or-manlara ağaccedil dikme işlemini durdurmak vesayetimize tevdi ettikleri kira-lık arazilerin bakımıyla ilgili hususları duumlzene koymak lordlar uumlzerinde hak iddia ettiği iccedilin tarafımıza oumldenmeyen manastır uumlcretleri sorununu ccediloumlzmek iccedilin kendimize yukarıda anılan (aynı) suumlreyi tanıyoruz Tuumlm bu sorunları eğer haccedillı seferine ccedilıkarsak doumlner doumlnmez ccedilıkmazsak behemehal adil bir biccedilimde ccediloumlzuumlmleyeceğiz

54 Bir kadın kocası hariccedil hiccedilbir erkeğin oumlluumlmuuml nedeniyle davacı ola-maz

55 Tarafımızca uygulanan tuumlm haksız ve yasadışı para cezaları ile dava kaybedenlere uumllke yasalarına uygun olmayan bir biccedilimde haksız yere veri-len para cezaları kaldırılacak veya yukarıda değinilen ldquoyirmi beşlikrdquolerin veya bunların oumlnemli bir kısmının kararına bırakılacaktır Bu amaccedilla yapıla-cak toplantıya eğer katılabilirse Canterbury Başpiskoposu Stephen ile onun uygun buldukları ccedilağrılacak katılamazsa toplantı onsuz yapılacak ama soumlz konusu yirmi beş baronun bir veya birden fazlası goumlruumllecek olan davada davacı konumundaysa bunlar devre dışı kalacaktır dava yeminli olarak di-ğerlerince goumlruumllecektir

56 Şayet Galliler yasal olarak aynı hak ve imtiyazlara sahip olanlar ta-rafından yargılamaksızın İngiltere ve Gallerrsquode mallarına el koymak sure-tiyle tarafımızca muumllksuumlzleştirmiş ve imtiyazlarından mahrum edilmişlerse bu durum derhal duumlzeltilecektir Doğabilecek anlaşmazlıklar Marchesrsquode mukim ve yasal olarak aynı hak ve imtiyazlara sahip olanlarca soumlz konusu muumllk İngilterersquode ise İngiltere yasaları uyarınca Gallerrsquode ise onların yasala-rı uyarınca karara bağlanacaktır Aynı durum tebaamızın Gallerrsquodeki benzer davaları iccedilin de soumlz konusudur

57 Şayet Galliler yasal olarak aynı hak ve imtiyazlara sahip olanlar ta-rafından yargılamaksızın İngiltere ve Gallerrsquode mallarına el koymak suretiy-le babamız Kral Henry ve kardeşimiz Kral Richard tarafından muumllksuumlzleş-tirmiş imtiyazlarından mahrum edilmişse ve soumlz konusu mallar şayet bizim


378

veya başkalarının elindeyse bu durumu duumlzeltmek de bize duumlşer Kendimi-ze bu konudaki dilekccedileleri incelemek ve soruşturma yapmak uumlzere haccedillı se-ferine ccedilıkmadan oumlnce haccedillı askerlerine tanıdığımız kadar suumlre tanıyor eğer haccedillı seferine ccedilıkmışsak doumlner doumlnmez ccedilıkmamışsak behemehal adaleti ye-rine getireceğimizi bildiriyoruz

58 Llewellinrsquoin oğlunu ve tuumlm Galli rehineleri behemehal azat edecek barışı suumlrduumlrme amacıyla bizlere verdikleri taahhuumltleri yok sayacağız

59 İskoccedilya Kralı Alexander ile kız kardeşleri ve rehinelerin iadesi ve kendi hak ve imtiyazlarının İngiltere baronlarına bahşedildiği biccedilimde ele alınması iccedilin İskoccedilyarsquonın muumlteveffa kralı Williamrsquoın bize verdiği imtiyazla-ra ters duumlşmemesi halinde anlaşma yapacağız Bu konuda karar yasal ola-rak kendisiyle aynı hak ve imtiyazlara sahip olanlar tarafından bizim mah-kemelerimizce verilecektir

60 Krallığımızda geccedilerli kılmak uumlzere bahşettiğimiz yukarıdaki imtiyaz-lar goumlzetilmek ve yerine getirilmek uumlzere sadece bize değil meslekten olma-yan tuumlm din adamları dahil tebaamıza aittir

61 Krallığımızın ıslahı baronlarımızla aramızdaki geccedilimsizliğin en iyi şekilde giderilmesi ve bunun sağlayacağı guumlven ve istikrar ortamından teba-amızın ilelebet yararlanabilmesi iccedilin Tanrırsquonın rızasıyla aşağıdaki guumlvence-leri bahşediyoruz Krallığımız baronları kendi aralarından uygun goumlrduumlkleri yirmi beş kişi seccedilecek ve bu yirmi beş baron işbu ferman uyarınca barışı suumlrduumlrmek ve korumak uumlzere tuumlm guumlccedilleriyle kendilerine bahşedilen imti-yazlara riayet edecek ve herkes tarafından riayet edilmesini sağlayacaklar-dır bir diğer ifadeyle eğer biz veya yargıccedillarımız veya icra memurlarımız veya diğer memurlarımız veya emrimizdeki herhangi bir kimse herhangi bir durumda (bu bağlamda) ihmalkacircr davranır veya işbu guumlvenlik ve barış kararlarının herhangi birini ihlal eder ve bu durum soumlz konusu yirmi beş ba-rondan doumlrduuml tarafından tespit edilirse (şoumlvalyeler) bize gelmek veya yurt-dışında bulunuyorsak başyargıcımıza gitmek suretiyle durumu bildirecek ve behemehal duumlzeltilmesini talep edeceklerdir Bu durum kırk guumln iccedilinde tarafımızca duumlzeltilmezse soumlz konusu doumlrt baron vakayı diğer yirmi bir ba-rona goumltuumlrecek ve ldquoyirmi beşlerrdquo tuumlm uumllkeyi de arkalarına alarak mağduri-yet ortadan kalkıncaya dek bize kraliccedileye ve ccedilocuklarına ve halkımıza zarar vermemek kaydıyla gerekiyorsa kalelerimizi topraklarımızı ve muumllkuumlmuumlzuuml elimizden almak suretiyle bize baskı dahil ellerinden geleni yapacaklar durum duumlzeltildikten sonra bize karşı yine eskisi gibi davranacaklardır Her kim soumlz konusu yirmi beş barona itaat yemini etmek ister ve onlarla birlikte hareket edip kendi guumlcuuml oranında hizmet ederse bunu yapmakta serbesttir ve engellenmeyecektir


379

62 ldquoYirmi beşlerrdquoe katılmak uumlzere yemin etmek istemeyen tebaamız mensuplarının (soumlz konusu) ant iccedilmelerini sağlamak uumlzere yasa ccedilıkaraca-ğız Yirmi beş barondan biri oumlluumlr veya yurtdışına ccedilıkar veya bize karşı soumlz konusu sorumluluklarını yerine getiremeyecek olursa ldquoyirmi beşlerrdquo onun yerine yeni birini seccedilerek ant iccedilmesi sağlayacaktır ldquoYirmi beşlerrdquo yerine ge-tirmekle yuumlkuumlmluuml oldukları işleri goumlruumlşmek uumlzere toplandıklarında kendi aralarında anlaşmazlığa duumlşerlerse ve bazıları ccedilağırıldıkları halde toplan-tıya katılmaz veya katılamazsa toplantıya katılanların verdiği karar hepsi katılmışccedilasına sağlam ve geccedilerli addedilecektir ldquoYirmi beşlerrdquoe bahşedilen oumlduumln ve imtiyazları azaltmak veya geri almak anlamına gelebilecek her-hangi bir başka şeye (youmlnteme) bizzat veya bir başkası aracılığıyla tevessuumll edilmeyecek boumlyle bir şeye tevessuumll edilmişse onu yok sayıp ondan yarar-lanmayacağız Tabiyetimizdeki din adamlarıyla anlaşmazlığa duumlştuumlğuumlmuumlz ilk guumlnden itibaren aramızda gelişen husumet kin ve garezi tuumlmuumlyle affe-diyor saltanatımızın on altıncı yılının Paskalya guumlnuumlnden barış ve huzuru tesis ettiğimiz buguumlne kadar vuku bulan tuumlm ihlaller iccedilin din adamlarını bağışlıyor bunu teyiden Canterbury Başpiskoposu Stephen Efendimiz Dublin Başpiskoposu Lord Henry ve oumlnceden adı geccedilen piskoposlarımız ile Master Pandulphrsquoa guumlvence vermek uumlzere hazırlanan icazet mektupları sunuyoruz

63 Binaenaleyh vasiyetimiz ve buyruğumuz İngiliz Kilisesirsquonin oumlzguumlr olması bizlerin ve tebaamızın her yerde ve her konuda yukarıda anılan tuumlm hak ve imtiyazlara barış iccedilinde tam anlamıyla ilelebet sahip olmasıdır Ba-ronlarımız gibi bizler de işbu Fermanrsquoda anılan hususlara art niyet besle-meksizin iyi niyetle riayet edeceğimize yemin ettik

Saltanatımızın 17 yılında Haziranrsquoın 15 guumlnuumlnde Windsor ve Stains arasında Runingmede adlı ccedilayır yukarıda anılan ve diğer pek ccedilok tanığın huzurunda tevdi edildi

Magna Carta or the Great Charter of King John Directors of the Old South Work 1896

Kral X Louıs Yasaları

Louis Tanrırsquonın inayetiyle Fransa ve Navarre118 Kralı Herkes şunu bilsin ki tebaamızın huzur ve barış iccedilinde olmasını mutlaka olmasını istiyoruz ve istiyoruz ki onları koumltuumlluumlklerden baskıdan ve gereksiz acılardan uzak tu-tacak kendilerine tanınmış olan oumlzguumlrluumlkleri yasal imtiyazları ve geccedilmişte

118 Kuzey Bask Uumllkesirsquonin Fransarsquoda genellikle Basse olarak anılan bir boumlluumlmuuml


380

oumlnyargısız biccedilimde tadını ccedilıkardıkları oumlrf acircdet ve gelenekleri koruyup suumlr-duumlrecek bir duumlzen tesis edelim119

Amiens ve Vermandois boumllgelerinin (bailwick) soyluları Aziz Louis douml-neminden beri seleflerimizin maiyetinden koumltuuml muamele goumlrduumlklerinden şikacircyetle buguumln de sıkıntı ccedilektiklerini soumlylemekte (hellip) geccedilmişte tadını ccedilı-kardıkları oumlrf acircdet ve geleneklerin yeniden tesisini iccedilin ricacı olmaktadırlar Bize sundukları dilekccedile ve yazıları goumlren sadık dostlarımız erkek kardeşle-rimiz amcalarımız ve krallığımızın piskoposları ve baronları ve meclisleri-miz Aziz Louisrsquoin tebaaları olarak gerccedileği oumlğrendi ve soumlz konusu boumllgelerde eskiden resmen uygulandığını bildiğimiz youmlntemlerin ne kadar iyi olduğu-nu anladı Soumlz konusu soylulara ilan ederiz ki

1 Vaki şikacircyetlerden hareketle oumlncelikle teyit ederiz ki anılan boumllgele-rin oumlrf acircdet ve geleneksel uygulamaları itibariyle adaleti tesis etme hakkını lord haizdir Seargentrsquolarımız belirli davalar iccedilin bizden aksi youmlnde emir almadıkları suumlrece bu hakka saygı goumlsterecek adalet dağıtmaya tevessuumll et-meyecek bu emre uymamaları halinde cezalandırılacaklardır Seargentrsquola-rımız ayrıca goumlrevlendirilmeksizin lordun boumllgesinde gereğinde dava accedilma yetkisini haizdir hatta accedilmakla yuumlkuumlmluumlduumlr Tarafların celbi davanın so-nuccedillanması gibi şeylere nezaret etmeye devam edecekler (hellip) Celbe icabet etmeyenlere mahkemeye olan sorumlulukları oranında ve yukarıda anılan oumlrf acircdet ve gelenekleri dikkate alarak para cezası vereceklerdir Bunun boumly-le yapılmasını buyuruyor boumlylelikle soumlz konusu geleneklerin korunmasını istiyoruz Aksi youmlnde davrananlar cezalandırılacaktır Şayet mal ve muumllke dair anlaşmazlıkların giderilmesinde yeni şikacircyetler soumlz konusu olursa bu davalara bizzat lordun bakmasını bu hakkın kendisine teslim edilmesini ve geccedilerli bir neden olmaksızın geri alınmamasını emrediyoruz

2 Lordun veya tebaasının aleyhine doğrudan veya dolaylı yeni deliller sunulursa bunları yargılama hakkının lorda bahşedilmesini emrediyoruz

3 Şayet bir lord tebaasını yargılamadan oumlnce ve fakat yargılama niyetiy-le tutuklayıp hapse atarsa (hellip) bu tutukluluk halinin kefalete imkacircn verme-mesi halinde (tutuklu) provost tarafından lordun elinden alınamaz Şayet lord adil bir yargılama yapma niyetinde değilse tutukluyu kefalet karşılığın-da salıvermekle yuumlkuumlmluumlduumlr

119 Bu metinde adı geccedilen kraliyet goumlrevlileri ve bunların goumlrev alanları şoumlyledir Bailiff belirli bir boumllgede yani bailiwickrsquote oumlncelikle adli sonra parasal ve idari konularla iştigal etmek uumlzere kraliyet tarafından atanan resmi goumlrevlidir Buna karşın provost adli ve idari işlerle ilgilenmek uumlzere işgal ettiği makamı kraldan satın alan dolayısıyla makamın sunduğu imkacircnları sık sık istismar eden goumlrevlidir Sergeant kralın askeri veya idari işleriyle ilgilenen ama zaman zaman yargılama da yapabilen daha alt duumlzey bir goumlrevlidir Castellanrsquolar kraliyet kaleleri veya şatoları-nın youmlnetimiyle ilgili goumlrevlilerdir ve ihtimaldir ki yargısal ve askeri yetkiyi de haizdir


381

4 Soumlz konusu boumllgelerde provost mahkemeleriyle kaleşato mahkeme-lerine sergeant atama ve bu goumlrevlilerin herkesin oumlnuumlnde yemin etmesini sağlama ve kendilerine itaat edilmesini talep etme hakkı bailiffrsquolerindir Ne var ki yasalarla oumlngoumlruumllenden daha fazla sayıda sergeant olduğu halde pro-vostrsquolarımız daha fazla sayıda sergeant goumlrevlendirmeye ccedilalışacak ve yine bir suumlruuml değersiz ve guumlvenilmez insanın kafasının uccedilurulmasına yol accedilacaklar-dırhellip120

5 Şayet bailiff provost castellian ve diğer yargıccedillarımız adamlarını (yar-gılayacakları insanları) birleşik mahkemeye ccedilağırır ve bu adamlar hakların-daki yargı kararı accedilıklanmadan mahkemeden ayrılırlarsa gıyaben aleyhle-rinde verilebilecek olan karar geccedilerli olacaktır

6 Soylularımız provost olarak iyi insanlar atamamızı provost makamını satmamamızı satacak olursak goumlrevin en ccedilok uumlccedil yılla sınırlandırılmasını uumlccedil yılın sonunda tekrar aynı insanlara satılmamasını istediklerine goumlre her şeyden oumlnce tarafımızca goumlrevlendirilecek olan iki duumlruumlst adamın boumllgenin iki duumlruumlst adamıyla birlikte provostrsquoluk muumlessesine dair tahkikat yapmasını emrediyoruz ccediluumlnkuuml şayet uumlccedil yıldır provostrsquoluk yapan biri kayda değer koumltuuml-luumlk yaptığı halde hacirclacirc bu makamı işgal etmekteyse ki durumun boumlyle oldu-ğu iddia edilmektedir bunun nedeni saygıdeğer insanların şikacircyetccedili olma-malarıdır Soumlz konusu soruşturmanın genel olarak bu ve (diğer) makamları işgal edenler itibariyle de yapılmasını emrediyoruz Ve bunun provostrsquoluk-ları satmaya devam etmemiz halinde yapılmasını satmamaya karar verirsek (muumlessesenin) soyluların dediği gibi yapılandırılmasını buyuruyoruz

7 Şayet herhangi bir bailiff provost veya castellian veya sergeant herhan-gi bir davada herhangi birini mal veya muumllkuumlnuuml elinden almak uumlzere veya husumet beslediği iccedilin hapse atar veya hapse atılmasına neden olur ve bu succedilu koumltuuml niyetle işlediği tespit edilirse soumlz konusu mal veya muumllkuuml iade edecek hapse attığı insana ve mahkemeye verdiği maddi zararın bedelini oumldeyecek ve işlediği succedilun vahameti oranında cezaya ccedilarptırılacaktır

8 Soylular yasa bu hakkı tanıdığına goumlre insanların bir dava vekiline (avukata) başvurmaksızın dava accedilabilmesini ve davacı veya davalı olarak kendi savunmasını kendisinin yapabilmesini talep etmektedirler Yerleşik duumlzen korunacaktır

9 Soylular provost harccedillarının ccedilok yuumlksek olduğundan şikacircyetle provost sergeant ve adli soruşturma yapan diğer goumlrevlilerin hizmet uumlcretlerinin ta-rafımızca tarifeye bağlanmasını talep ettiklerine goumlre soumlz konusu boumllgelere huumlkuumlmet temsilcilerinin goumlnderilmesini emrediyor (hellip) bunun talep edildiği şekilde yapılmasını buyuruyoruz

120 Bu satırların koumltuuml bir metnin koumltuuml meali olduğu accedilıktır


382

10 Soylular seleflerimiz tarafından basılan eski paralara el konulmama-sını yeni paralarla birlikte kullanılmasını talep etmektedirler Bizim veya seleflerimizin bastığı paralara değer takdir edenlerin kınanmasını emrediyo-ruz zira bu aşırılıklarının bedeli halkımızın sırtına yuumlklenecektir

11 Şayet herhangi birinin elinde bizim goumlnderdiğimiz veya bizim mah-kememizce verilmiş bir mahkeme emri varsa bu emir (uygundoğru) bir yar-gılama ortamı tesis edilmeksizin yerine getirilmeyecek soumlz konusu mahke-me emrinin gereği aklıselimle yerine getirilecektir

12 Kimsenin yatıp kalktığı evin dışında mahkemeye celp edilememesini istiyor bunu emrediyoruz

Yukarıdaki hususların her birinin yazıldığı şekil ve tarzda (hellip) bizim ve haleflerimiz ve adı geccedilen soylular ile halefleri kiliseler ve din adamları ve soumlz konusu bailiwick sakinleri iccedilin tam anlamıyla goumlzetilmesini harfiyen uygulamaya konmasını ve suumlrduumlruumllmesini ve bundan boumlyle en ufak biccedilimde yozlaştırılmamasını emrediyoruz Buguumlnden itibaren Amiens ile Vermando-is bailiffrsquolerimize ve bu boumllgelerdeki tuumlm provostrsquolarımız ve diğer memurları-mıza yukarıda yazılı talimatlara kayıtsız şartsız ve etkin biccedilimde uymalarını bu konularla ilgileneceklerine ve sorunların uumlstesinden geleceklerine diğer sorumlularca da goumlzetilmesini sağlayacaklarına haklı şikacircyetler soumlz konusu olunca şikacircyetccedilinin kaybını tazmin edeceklerine ve yol accediltıkları tuumlm hasarın maliyetini oumldeme pahasına ccedilalışacaklarına dair her goumlreve atandıklarında halkın oumlnuumlnde ant iccedilmelerini emrediyoruz

Bu fermanımızı tuumlm diğer haklarımız mahfuz kalmak koşulu ve başkala-rının haklarını korumak kaydıyla sorunun sonsuza dek ccediloumlzuumllduumlğuumlnuuml teyi-den kendi muumlhruumlmuumlzle muumlhuumlrluumlyoruz

Parisrsquode Tanrırsquonın 1315 yılının Mayıs ayında

Andre Artonne Le mouvement de 1314 et les chartes provanciales de 1315 pp171-175 Paris 1912

6 İnsan Aklının Keşfettiği Hakikatler ile Tanrırsquonın Goumlsterdiği Hakikatler Arasında Nasıl Bir İlişki Vardır

Aristorsquonun akıllı insanlara cazip gelen youmlnuuml felsefenin teknik nitelikli sorularına verdiği cevapların birbiriyle bağlantılı olmasıydı Mesela doğaya dair goumlruumlşlerini bi-lim kuramına dayandırmakta ahlak ve siyaset konularındaki goumlruumlşlerini bile mantık ve genel bilim teorisiyle ilişkilendirmekteydi Aziz Thomas Aquinas bu sistematik duumlşuumlnce tarzının Yeni Ahitrsquote doğa ve insanoğluna dair ima edilen sonsuz sayıda


383

soruya da uygulanabileceğini goumlrduuml ve pagan Aristoculuğu Hıristiyan duumlşuumlncesiyle sentezleyerek buguumln Thomizm olarak adlandırılan sistemi geliştirdi

Pagan duumlşuumlncesini Hıristiyan inancıyla uzlaştırmaya ccedilalışan her Hıristiyan duumlşuumlnuuml-ruumln karşılaştığı temel sorun insan aklının keşfettiği hakikatler ile Tanrırsquonın goumlsterdiği hakikatler arasındaki ilişki sorunuydu Aziz Thomas Aquinas Summa Contra Gen-tiles adlı eserinden alınan aşağıdaki pasajda bu konuyu irdeler Ccediloumlzuumlmuuml bilimsel ccedilalışmanın dinen kabul edilir bir uğraş olmasını sağlamıştır

Summa Contra Gentiles

Aziz Thomas Aquinas

İlahi Hakikat Hangi Yolla Bilinir Anlaşılır Hale Gelir

Hakikatler farklı youmlntemlerle bilinir anlaşılır hale getirildiğine ve eğitim-li bir insan her konuda ancak konunun niteliği izin verdiği oumllccediluumlde kanaat geliştirebildiğine goumlre -Boetius121rsquoun kaydettiği uumlzere- Filozofrsquoun dediği gibi soumlz konusu hakikatlerin bilinir anlaşılır kılınabilmesi iccedilin oumlncelikle bunun hangi youmlntemle yapılabileceğinin tespiti gerekir

Şimdi Tanrırsquoya olan inancımız ccedilerccedilevesinde iki tuumlr hakikat var Tanrırsquonın varlığı ve tek olduğu gibi bazı şeyler doğal mantıkla kavranabiliyor -ki bunu filozoflar da accedilıkccedila kanıtlamıştır- bazı şeyler ise mesela Tanrırsquonın uumlccedil ve bir olduğu insan idrakinin oumltesinde

Oumlzellikle belirli bir ilahi hakikatin insanoğlunun zihinsel kapasitesini aştığı ccedilok accedilık Aklın şeylere dair edindiği tuumlm bilgi ilkesel olarak o şeyin oumlzuumlnuuml bildiğikavradığı anlamına gelir Filozof bir şeyin ne olduğunun kanıt-lanabilmesi gerektiğini soumlylediğine goumlre bir şeyi ne kadar bildiğimiz onun oumlzuumlnuuml ne kadar kavrayabildiğimizle doğru orantılıdır Dolayısıyla şayet in-san aklı belirli bir şeyin mesela bir taşın veya uumlccedilgenin oumlzuumlnuuml kavramışsa o şeye dair hiccedilbir hakikat aklın kapasitesi dışında değil demektir Ne var ki Tanrı ile ilgili olarak aynı durum soumlz konusu olamıyor ccediluumlnkuuml insanoğlunun akli kapasitesi doğası icabı Orsquonun oumlzuumlnuuml kavramakta yetersiz ccediluumlnkuuml bu ya-şamda akıl yoluyla edindiğimiz bilgileri duyularımızla vasıtasıyla ediniyo-ruz ve duyularla algılanamayan şeylerin ne olduğunu kavrayamıyor bunları daha akıllıduyarlı insanlardan oumlğreniyoruz Bize Tanrırsquonın ve Tanrırsquoya dair diğer hakikatlerin ne olduğunu oumlğretenler işte bu akıllıduyarlı insanlardır

121 Boetius (475-525) Antik Ccedilağ duumlşuumlncesine dair ders kitabı niteliğinde ccedilalışmalarıyla Orta Ccedilağın felsefi gelişimine buumlyuumlk katkı yapmış bir duumlşuumlnuumlr


384

ki bu da yukarıda anılan ilkeye atfedilmelidir Sonuccedil olarak insanoğlunun aklı bazı ilahi hakikatleri kavrayabilirken bazılarını kavrayamaz122

İnsanların zihinsel kapasitelerinin birbirinden farklı olduğu bir gerccedilektir Nitekim zihinsel olarak daha yuumlksek algılama guumlcuumlne sahip olanlar zihinsel olarak daha az algılama guumlcuuml olanların -tıpkı taşradan gelen bir houmlduumlğuumln felsefeyi kavrayamadığı gibi- asla algılayamadıklarını algılayıp kavrayabilir Meleklerin akli kapasitesi insanoğlunun akli kapasitesine kıyasla en akıl-lı filozofun en eğitimsiz insanınkinden yuumlksek olduğundan da yuumlksektir Bir meleğin Tanrırsquoya dair bilgisi ccedilok daha muumlkemmel bir nedene dayanır ccediluumlnkuuml bu melek iccedilin doğal bir bilgidir Kapasitesi itibariyle ilahi akıl me-leksi aklın kapasitesini aşar ccediluumlnkuuml ilahi aklın kapasitesi ilahi olanın oumlzuumlyle eşdeğerdir Nitekim Kendirsquonin ne olduğunu ve Kendirsquone dair nelerin bili-nebileceğini (anlaşılıp kavranabileceğini) en iyi Tanrı bilir Dolayısıyla bir melek Tanrırsquonın Kendirsquone dair bildiklerini bilemediği kavrayamadığı gibi insanoğlu da meleğin bildiklerini bilemez Bir insan tezleriniiddialarını kavrayamadığı bir filozofu yalancı ilan etmek suretiyle nasıl kendini aptal yerine koymuş olursa Tanrırsquonın melekleri aracılığıyla tezahuumlr ettirdiklerin-den kuşku duymak suretiyle kendisini bir o kadar aptal yerine koymuş olur ccediluumlnkuuml Tanrırsquonın tezahuumlruuml aklın oumltesinde bir olgudur

Oumlte yandan ne ccedilok şeyi bilmediğimizi bildiklerimizin ne kadar yetersiz olduğunu her guumln yaşayarak goumlruumlyoruz Duyularımızla algılayabildiğimiz pek ccedilok şeyin oumlzelliklerini bilmiyor keşfedemiyoruz Dolayısıyla insanoğ-lunun zihinsel kapasitesi ulvi oumlze dair hakikatleri kavramakta ccedilok yetersiz

Filozof da aynı goumlruumlşte ve diyor ki ldquoyarasanın goumlzlerinin guumln ışığı karşı-sındaki durumu neyse ruhumuzdaki aklımızın şeyler iccedilinde doğaları gereği en apaccedilık olanları karşısındaki durumu odurrdquo123

Bu gerccedileğe Kutsal Yazılar da tanıklık eder Tanrırsquonın derin sırlarını an-layabilir misin Her Şeye Guumlcuuml Yetenrsquoin sınırlarına ulaşabilir misin 124 Ve Tanrı oumlyle buumlyuumlktuumlr ki Orsquonu anlayamayız125 Ve Bilgimiz de peygamberliği-miz de sınırlıdır 126

Dolayısıyla aklımız almasa da Tanrırsquoya dair soumlylenen her şeye Manichean127rsquolar ve diğer imansızlar gibi hemen yalandır dememek gerekir

122 Bu paragrafı Eflacirctunrsquoun goumlruumlşleriyle kıyaslayınız123 Aristo Metafizik Kitap 2124 Kitab-ı Mukaddes Eski Ahit Eyuumlp 117125 Kitab-ı Mukaddes Eski Ahit Eyuumlp 3626126 Kitab-ı Mukaddes Yeni Ahit 1 Korintler 139127 Uumlccediluumlncuuml ve Beşinci yuumlzyıllar arasında rağbet bulan ve Zerduumlştluumlkrsquoten esinlenip hem Allahrsquoa hem

Şeytanrsquoa inanan bir mezhep mensupları


385

İlahi Şeylerin Akıl Yoluyla Ulaşılabilecek Gerccedileklerinin İnsanoğluna Bir İnanccedil Unsuru Olarak Sunulmasına Dair

O halde Tanrırsquoya dair kavranabilir anlaşılabilir şeyler muzaaftır Biri akıl yoluyla kavranıp anlaşılabilenler diğeri her tuumlrluuml zihinsel kapasitenin oumlte-sinde olup kavranamayanlar ki her ikisi de birer inanccedil sorunu olarak insa-noğlunun oumlnuumlne Tanrı tarafından konulmuştur Ola ki bunu birileri goumlruumlyor ve akıl yoluyla erişilebilir olana olağanuumlstuuml oumlzellikler atfedip inanccedil nesnesi yapmanın yararsız olduğunu duumlşuumlnuumlyordur oumlnce akıl yoluyla ulaşılabilir olan hakikatleri goumlstermeliyiz Şimdi hakikati sadece akıl yoluyla araştır-manın sonuccedilları itibariyle uumlccedil sakıncası vardır Biri ccedilok az sayıda insanın bu amaca ulaşabilecek olmasıdır zira titiz ve iyi bir araştırmanın meyvelerini toplamaları uumlccedil nedenle engellenir Bazıları mizaccedilları elvermediği iccedilin bazı-ları hatta ccediloğu doğuştan hevessizdir ve ne yapsalar insanoğlunun ulaşabi-leceği en yuumlksek bilgi seviyesine yani Tanrı bilgisine ulaşamazlar Bazıları duumlnyevi (zamansal) işlerle de meşgulduumlr oysa duumlşuumlnsel uğraş adanmayı gerektirir Bazıları da tembeldir Oysa aklın izin verdiği oranda Tanrı bil-gisine ulaşabilmek iccedilin pek ccedilok şey hakkında oumlnceden bilgi sahibi olmak gerekir Nitekim neredeyse tuumlmuumlyle Tanrırsquoyı anlamaya doumlnuumlk olan felsefede ilgi alanı ilahi şeyler olan metafizik uumlzerinde ccedilalışılması gereken son konu-dur Netice itibariyle soumlz konusu hakikate ulaşmak zahmetli bir ccedilalışmayı gerektirir ve pek az insan bilgi aşkına ki bu aşk insanoğlunun zihnine Tanrı tarafından işlenmiştir buna katlanmaya razıdır

İkinci dezavantaj hakikati keşfetmek uumlzere ccedilok uzun suumlre ccedilalıştıktan sonra bile yapılan keşfin ne denli doğru bir keşif olacağının meccedilhul olması-dır Ccediluumlnkuuml bu hakikat oumlylesine derin bir hakikattir ki insanoğlu akıl yoluyla bunu ancak uzun bir alıştırma suumlrecinden sonra kavrayabilir ve yukarıda belirtildiği gibi bu da ccedilok iyi bir oumln hazırlığın yapılmasını gerektirir Oumlte yandan genccedilken tutkuyla oradan oraya savrulan aklın boumlylesi ulvi bir haki-kat bilgisini kavramaya uygun olmamasıdır zira Filozofrsquoun belirtildiği uumlze-re ldquoruh doğal sarsıntıdan (sonra) kendine geldiğinden (dinginlik kazandı-ğından) oumltuumlruuml kişi lsquoduumlşuumlnceli-aklı başındarsquo ve lsquobilgilirsquo olurrdquo128 İlahi hakikate ulaşmanın tek yolu akıl yuumlruumltmek olsaydı insanoğlu karanlıktan ccedilıkamazdı ccediluumlnkuuml insanı muumlkemmel bir varlık yapan ilahi bilgi sadece birkaccedil kişiye o da ccedilok sonra nasip olurdu

Uumlccediluumlncuuml dezavantaj insan aklının yaptığı araştırmanın pek ccedilok gerccedilek dışı (yalan) bilgiye accedilık olmasıdır Şu nedenle ki insan aklı fantezilerden ku-runtulardan muzdariptir oumlzellikle de bilge olarak vasıflandırılan insanların

128 Aristo Fizik 7 Kitap


386

birbirinden farklı şeyleri savunduklarını duyunca goumlz oumlnuumlndeki (tezahuumlr et-miş bulunan) gerccedileklerden bile kuşku duymaya başlar Dolayısıyla ilahi şey-lere dair hakikat insanoğluna inanccedil yoluyla sunulmalıdır

Nitekim ilahi akıl aklın araştırıp bulabileceği şeyler bile birer inanccedil un-suru olmalıdır ki Tanrı bilgisi kolayca paylaşılabilsin kimse şuumlpheye duumlş-mesin diye buyurur

ldquoBunun iccedilin şunu soumlyluumlyor ve Rab adına sizi uyarıyorum Artık oumlteki uluslar gibi boş duumlşuumlncelerle yaşamayın Onların zihinleri karardı Bilgi-sizlikleri ve yuumlreklerinin duygusuzluğu yuumlzuumlnden Tanrırsquonın yaşamına yabancılaştılarrdquo129

Aklın Araştırma Yoluyla Ulaşamayacağı Hakikatlerin Birer İnanccedil So-runu Olarak İnsanoğlunun Oumlnuumlne Tanrı Tarafından Konulmuş Olmasına Dair

Bazılarımız aklın keşfedemeyeceği şeylerin insanoğlunun oumlnuumlne birer inanccedil unsurusorunu olarak Tanrı tarafından konulmuş olmasını yadırga-yabilir zira ilahi akıl her şeye doğasının kaldırabileceği kadarını verir Dola-yısıyla akıl yoluyla kavrayamadığımız halde Tanrırsquonın bize sunduğu şeyleri birer inanccedil unsuru olarak kabul etmeliyiz

Zira kimse oumlnceden bilmediği bir şeyi oumlğrenme isteği duymaz Tanrı insanoğluna insani zaaflarını yenerek bu yaşamda daha iyiye youmlnelmeyi buyurduğu iccedilindir ki bazı şeyleri onun daha uumlstuumln bir yaşama heves edip kendini aşabilmesini sağlamak uumlzere saklar Bu ruhsal ve ebedi salah vade-den Hıristiyan dini iccedilin oumlzellikle soumlz konusudur Nitekim Hıristiyanlık her tuumlrluuml tahayyuumlluuml aşan guumlzellikler oumlnerirken eski yasa daha ziyade duumlnyevi (zamansal) vaatlerde bulunmaktadır Oumlte yandan insanoğlunun duumlnyevi hazlardan uzaklaşarak erdemli bir yaşama youmlnelmesi iccedilindir ki filozoflar duyusal hazdan daha değerli şeylerin olduğunu goumlstermek uumlzere kendilerini derin duumlşuumlnceye adar

Bu hakikatin bir inanccedil unsurusorunu olarak insanoğlunun oumlnuumlne kon-muş olması Tanrırsquoyı daha iyi tanıması iccedilin (de) olsa gerek Ccediluumlnkuuml ilahi oumlzuumln insanoğlunun doğal bilgi kapasitesi ve tahayyuumlluumlnuumln oumltesinde olduğunu an-cak bu şekilde anlayarak Tanrırsquoyı gerccedilekten tanır ve Orsquona inanabiliriz

Bunun bir diğer avantajı da hatanın muumlsebbibi olan varsayımların geccediler-liliğini tartabilmektir Zira bazı insanlar akıl yoluyla her şeyin doğasını bi-lebileceklerini oumlne suumlrerek goumlzle goumlruumlnen şeylerin doğrugerccedilek goumlrmedik-

129 Yeni Ahit Pavlusrsquotan Efeslilere Mektup 417-18


387

lerinin yanlışgerccedilekdışı olduğunu iddia etmektedir Tanrırsquonın insan aklını aşan hakikatleri birer inanccedil unsurusorunu olarak oumlnuumlmuumlze koymasının bir diğer nedeni de insan aklının boumlylesi varsayımlardan kurtulması ve hakikati alccedilakgoumlnuumllluumlluumlkle araştırabilmesi iccedilin olsa gerek

Aynı durumun bir başka avantajını da şu soumlzlerde buluruz Simonides130 adlı biri ldquoinsan insani şeylerin tadını ccedilıkarmalı oumlluumlmluuml şeylerinrdquo diyerek insanoğlunun aklını duumlnyevi işlere verip Tanrırsquoya aldırış etmemesi gerek-tiğini soumlyleyince Filozof karşı ccedilıkar ve der ki ldquoinsan elinden geldiğince oumlluumlmsuumlz ve ilahi olan şeylere adanmalıdırrdquo Filozof şunları da soumlyler ldquoDaha yuumlksek varlıkları ccedilok az algılayabilsek de onlar algıladığımız kadarıyla bile bizler iccedilin daha aşağı varlıklara dair bildiklerimizin tuumlmuumlnden daha değerli ve geccedilerlidir131 goumlksel varlıklar hakkındaki sorulara olası ccediloumlzuumlmlerle kısacık cevaplar verilince duyanlar he nedense pek sevinirrdquo132 Buumltuumln bunlar şunu goumlsterir ki yuumlksek varlıklar hakkındaki bilgimiz ne kadar yetersiz olsa da ruha buumlyuumlk muumlkemmeliyet kazandırır

Nitekim kayıtlıdır ki ldquoTanrırsquonın kendisini sevenler iccedilin hazırladıklarını hiccedilbir goumlz goumlrmedi hiccedilbir kulak durmadı hiccedilbir insan yuumlreği kavrama-dırsquo Oysa Tanrı Ruh aracılığıyla bunları bize accedilıkladı Ccediluumlnkuuml Ruh her şeyi Tanrırsquonın derin duumlşuumlncelerini bile araştırır İnsanın duumlşuumlncelerini insanın iccedilindeki ruhundan başka kim bilebilirrdquo133(hellip)

Aklın Ulaştığı Hakikatin Hıristiyan İnancının Hakikati İle Ccedilelişmedi-ğine Dair

Hıristiyan inancına dair soumlz konusu hakikat insanın zihinsel kapasitesini aşar ama insanoğlunun iccediline doğal olarak nakşedilmiş olan sağduyu bu hakikate karşı koyamaz Doğanın bu hikmeti o kadar sahicidir ki yanıldığını soumlylemek imkacircnsızdır İnancı yok saymak yasalara da uymaz ccediluumlnkuuml Tanrı tarafından doğrulandığı gayet accedilıktır

Aynı şekilde muumlridin aklına hocası tarafından nakşedilmiş olan bilgi hocanın aklındaki (ilahi) bilgidir doğru olmadığını iddia etmek bu yuumlzden yanlıştır Doğal olarak bilinen ilkeler iccedilimize Tanrı tarafından nakşedilmiş-tir ccediluumlnkuuml doğanın muumlellifi Tanrırsquonın ta Kendisidir Bu ilkeler ilahi Aklın da bir parccedilasıdır Dolayısıyla iman yoluyla edinilen şeyler doğal olarak bildik-lerimizle ters duumlşmez

130 Simonides ( MOuml 556-469 ) Eski Yunanrsquoda genccedillik doumlnemlerinden başlayarak muumlzik ve şiir ile ilgilenmiş bir şair

131 Aristo De Animal II132 Aristo De Caelo et Mundo II133 Yeni Ahit Pavlusrsquotan Korintlilere 1 Mektup 210-11


388

Dahası karşıt goumlruumlşler hakikat bilgisine ulaşma ccedilabamızı oumlrseler Şayet Tanrı zihnimize birbirine zıt fikirler nakşetmiş olsaydı hakikat bilgisine ulaşmakta zorlanırdık Nitekim boumlyle bir tutum Tanrırsquoya atfedilemez

Doğal olan şeyler doğa var olduğu suumlrece değiştirilemez Dolayısıyla Tanrı insanoğlunun iccediline doğal bilgiye ters duumlşen bir fikri veya inancı nak-şetmiş olamaz

Nitekim Havari şoumlyle der ldquoTanrı soumlzuuml sana yakındır ağzında ve yuumlreğin-dedirrsquo İşte duyurduğumuz iman soumlzuuml budurrdquo134

Bu Augustin tarafından da doğrulanmıştır ldquoTezahuumlr eden hakikat Eski veya Yeni Ahit kutsal kitaplara asla aykırı olamazrdquo

Buumltuumln bunlardan şu sonuca varabiliriz ki din oumlğretisine ters duumlştuumlğuuml id-dia edilen arguumlmanlar doğanın apaccedilık ilkelerini goumlrmezden gelen arguumlman-lardır Bu arguumlmanların kanıtlanamıyor olması afakicirc olduklarına işarettir ve dolayısıyla ccediluumlruumltuumllebilir

Aklın Dinsel İnanccedilla İlişkisine Dair

İnsan aklının bilgi kaynağının duyusal olarak algıladığı şeyler olduğunu -ki bunlar Tanrırsquonın izini taşır- tekrar hatırlamakta yarar var Ne ki bu bil-gi Tanrırsquonın oumlzuumlnuuml accedilıkccedila goumlsteremeyecek kadar yetersizdir ve kusurludur Tıpkı hareketi bir başka hareketin muumlmkuumln kıldığı gibi sonuccedillar biccedilimeusule bağlı olarak nedenlerini andırır ve sonuccedil her zaman nedenle bire bir benzeşmez Dolayısıyla akıl hakikat bilgisine dinle adapte olur ki bunu en iyi ilahi oumlzuuml goumlrebilenler bilir ama onu soumlz konusu hakikat kanıtlanmışccedila-sına anlamakta yine de yetersiz kalır Arguumlmanlar akıl iccedilin ne kadar yeter-siz olursa olsun kavradığını iddia etmediği bundan dolayı kibre duumlşmediği suumlrece bunlarla uğraşmasında yarar vardır zira en yuumlce şeyleri goumlrebilme kapasitemiz zayıf ve yetersiz olduğuna goumlre soumlylenenlerden hareketle bir an iccedilin bile goumlrsek iyidir

Nitekim bu goumlruumlşuuml destekle ve soumlz konusu hakikatle ilgili olarak Hilary135 şoumlyle der ldquoBuumltuumln bunlara inanarak yola ccedilık azimle devam et ve aşama kay-det oraya ulaşamayacağını bildiğim halde kaydettiğin aşama beni sevindi-recektir Zira kim ki kendini sonsuzluğa adar asla bulamayacak olsa da onu zikrederek ilerlemiş olacaktır O sırra burnunu sokma sonsuzun doğuşuna dair sırla uğraşma anlamanın en uumlst noktası olanı kavradığını sanma ama bazı şeyleri anlayamayacağını anlardquo

134 Yeni Ahit Pavlusrsquotan Romalılara Mektup 108135 Hilary of Poitiers De Trinitate


389

7 Devinim Nedir

Bilimsel araştırmanın felsefi temelleri Buumlyuumlk Albert ile Aziz Thomas Aquinas tara-fından atılmış olsa da doğa olaylarına duyulan ilgi ccedilok daha eskilere dayanır 1000 yıl kuşağının mensuplarından Gerbert (sonradan Papa II Sylvester) Arap matematiği ve astronomisi oumlğrenmek iccedilin İspanyarsquoya gider On İkinci yuumlzyılda Chartes Kated-ral Okulursquonun bilim adamları Yaratılışı daha iyi anlayabilmek iccedilin Eflacirctunrsquoun Timae-us136rsquounu ve Arapların ccedilalışmalarını incelerler Yine On İkinci yuumlzyılda ccedilok sayıda Yu-nanca ve Arapccedila eser Latinceye ccedilevrilirken bilim adamları Batı Avruparsquoda Latinceye ccedilevrilmemiş kitaplara erişebilmek uumlzere Sicilya İspanya ve İstanbulrsquoun yolunu tutar On Uumlccediluumlncuuml yuumlzyılın başlarında Yunan duumlşuumlnuumlrlerinin mantık fizik tıp astronomi ve matematik alanında yaptığı belli başlı iki yuumlzuuml aşkın ccedilalışma Latinceye ccedilevrilmiş durumdadır ve uumlniversitede okutulmaktadır Bin yıllık nispi ataletten sonra Paris ve Oxford uumlniversiteleri bilimi Antik Ccedilağrsquoın bıraktığı yerden alıp doğanın sırlarını keşfet-mek uumlzere adeta yeni bir saldırı başlatırlar

Batı tarihinin kaydettiği en buumlyuumlk başarılarından biri olarak oumlne ccedilıkan bu girişim Antik Ccedilağrsquoda yazılmış eserlerin incelenmesiyle sınırlı kalmayacaktır Bilim adamları-nın ccediloğu Aristorsquonun Fizikrsquoine eleştiriler yazmakla yetinseler de oumlzguumln ccedilalışmalar da yapılacaktır Nitekim Maricourtlu Peter On Uumlccediluumlncuuml yuumlzyılda manyetizmaya dair deneye dayalı bir kitap yazmış aynı yıllarda Freidburglu Dietrich goumlkkuşağına dair bilimsel değeri haiz bir kuram geliştirmeyi başarmıştır Doğayı keşfetmeye ccedilalışan bu insanlar bir yandan da kendi bilimsel youmlntemlerini geliştirir Buguumln ldquobilimsel youmln-temrdquo olarak tanımladığımız ve İngiliz piskopos Robert Grosseteste tarafından geliş-tirilmiş olan metodoloji Orta Ccedilağrsquoın en buumlyuumlk bilimsel keşiflerinden biri sayılır Orta Ccedilağ bilim adamları deneyselcilik (ampirisizm) ve oumlzeleştirinin oumltesinde matematik alanında da gelişme kaydeder On Uumlccediluumlncuuml yuumlzyılda Arap rakamları artık epey yaygın biccedilimde kullanılmaktadır ve hesap yapmak kolaylaşmıştır oumlzellikle Paris Oxford ve Cambridgersquodeki bilim adamları doğanın goumlruumlnuumlr gerccedileklerini matematiksel terim-lerle accedilıklamaya ccedilalışır

On Uumlccediluumlncuuml yuumlzyılın matematiksel fizikccedililerinden biri olan John Buridan (1296ndash1366) aşağıdaki anlaması zor metinde Antik ve Orta Ccedilağ fiziğinin geleneksel ilgi alanlarından olan hareket sorununu tartışmaktadır Soruyu guumlndeme getiren ilk bil-

136 Eflacirctunrsquoun Timaeus ve Critias adlı dialogları Atlantisrsquoin mevcudiyetinden kesin olarak bahse-dilen tek yazılı kayıtlardır Diyaloglar Sokrat Hermo Crates Timaeus ve Critias arasında geccediler Timaeus ve Critias Sokratrsquoın ideal toplumlar hakkında yapmış olduğu bir konuşmaya ldquohayal uumlruumlnuuml olmayan gerccedilek bir hikacircyerdquo ile katılmaya karar verirler Hikacircye Eflacirctunrsquoun 9000 yıl oumlnce-sinde Antik Atina ve Atlantis arasındaki savaş hakkındadır Uzak geccedilmişe ait bilgiler Eflacirctunrsquoun Atinarsquoda yaşadığı zamana kadar unutulmuş Atlantisrsquoin hikacircyesi Solonrsquoa Mısırlı rahipler tara-fından aktarılmıştır Solon hikacircyeyi Dropesrsquoe yani Ciritiasrsquoın buumlyuumlk buumlyuumlk babasına aktarmıştır Critias hikacircyeyi kendisiyle aynı ismi taşıyan buumlyuumlkbabasından oumlğrenmiştir


390

gin aslında Aristorsquodur Aristorsquodan sonra gelen acirclimler ya onunla hemfikir olmuş -ki genellikle boumlyledir- veya karşıt kuramlar geliştirmişlerdir Buridan Aristo ile aynı goumlruumlşte olmayanlardandır ve sorunu ele alış tarzıyla kendisinden doumlrt yuumlz yıl sonra bu alanda matematiksel formuumlller geliştirecek olan Newtonrsquoa giden yolu accedilar

Aristo Fiziğinin Sekiz Kitabına Dair Sorular

John Buridan

1 KİTAP VIII SORU 12 Elin fırlattığı bir cismi fırlatanın elinden ccedilıktık-tan sonra devindiren hava mıdır değilse nedir diye soruluyor

Hava tarafından devindirilmediği ccediluumlnkuuml havanın boumlluumlnmek suretiyle devindirmekten ziyade direnccedil oluşturduğu iddia ediliyor Cisme ilk hare-keti verenin cismin ccedilevresindeki havayı da harekete geccedilirdiğini cismin bu sayede belirli bir mesafeyi kat ettiğini yani devindiricinin hava olduğunu iddia ederseniz cismin neden bir noktada devinimsiz kaldığını accedilıklaya-mazsınız

Aristo Fizik adlı ccedilalışmasının IV Kitabırsquonda bunun tersini iddia ediyor ve diyor ki ldquoAtılan nesneler atan ona dokunmadığı halde devinmeyi suumlr-duumlruumlyor Bu ya kimilerinin oumlne suumlrduumlğuuml gibi bir tepki yuumlzuumlnden ya da hava itildiği iccedilin atılan cismi kendi doğal yerine goumltuumlren devinimden daha hızlı bir devinimle itiyor bundanrdquo137 Aynı iddia yedinci ve sekizinci kitaplar ile De caelorsquonun (Goumlkyuumlzuuml Uumlzerine) uumlccediluumlncuuml kitabında da var

2 Bunun ccedilok zor bir soru olduğunu duumlşuumlnuumlyorum ve bana sanki Aristo tarafından da iyi ccediloumlzuumlmlenmemiş gibi geliyor Ccediluumlnkuuml şu iki fikri oumlne suumlrmek-te Bunlardan antiperistatis olarak adlandırdığı birincisi cismin bulunduğu yerden hızla ayrıldığını ve ardında bıraktığı boşluğu boşluğa izin vermeyen doğanın aynı hızla havayla doldurduğunu ve cismi bir yerden diğerine bu suumlreci tekrarlamak suretiyle devindirenin hava olduğunu ima ediyorhellip Ama sorunun ccediloumlzuumlmuuml bir yana bu accedilıklamayı birccedilok deneysel ccedilalışmadan hare-ketle kayda değer bulmuyorumhellip

Soumlz konusu deneylerin ilki smithrsquos mill ve toprsquoa138 (oumlrn tekerlek) dair Her ikisi de uzun suumlre doumlner ama olduğu yerden ayrılmaz yani olduğu yerden uzaklaşmaz Dolayısıyla bunların hava tarafından devindirildiği soumlylenemez

137 Aristo Fizik Kitap IV Yapı Kredi Yayınları 2005 s169 ccedileviri Saffet Babuumlr138 Burada metal işccedililiğinde kullanılan smithrsquos mill adlı bir alete ve uumlstuumlnde yer aldığı anlaşılan top

adlı topaccedil diyebileceğimiz bir parccedilasından soumlz edilmekte (ccediln)


391

İkinci deney şoumlyle Koni şeklindeki arka ucu oumlnuuml kadar keskin olan bir mızrak arka ucu keskin olmasa da atıldığında hızla yol alır Anlaşılabileceği uumlzere havanın mızrağın keskin arka ucunu boumlylesine hızlı yol alabilecek şekilde itmesi muumlmkuumln değildir

Uumlccediluumlncuuml deney şoumlyle Nehrin akıntısına karşı hızla yol alan bir tekne akın-tı kesildikten sonra bile hemen durmadığı gibi uzun suumlre yol almaya devam eder dahası teknenin uumlstuumlnde duran bir denizci kendisini arkadan itiliyor gibi hissetmez Diyelim ki tekne hububat veya kereste yuumlkluuml ve denizciler de bu yuumlkuumln arka kısmında durmakta Şayet tekneyi iten yani hareket etti-ren guumlccedil hava olsaydı denizcilerin de soumlz konusu yuumlke doğru itilmeleri gere-kirdi Yapılan deneyler bunun boumlyle olmadığını goumlstermekte

3 Aristorsquonun bir başka goumlruumlşuuml devindiricinin devindirdiği cisimle bir-likte (aynı anda) ccedilevresindeki havayı da harekete geccedilirdiği ve cismi onun-la birlikte hızla hareket eden bu havanın hareket ettirdiği Aristorsquoya goumlre cis-mi atıldığı yerden durduğu yere kadar iten hava aynı hava değildir cisim yol alırken harekete geccedilen hava yol boyunca ccedilevresindeki havayı da hareke-te geccedilirir ve cisim boumlylece ilerler Yani birinci hava cismi ikinci havaya ikin-ci hava uumlccediluumlncuumlye iter vb Aristo şunu demek istemektedir Devindirici tek değildir birden ccediloktur hareket devamlıkesintisiz değildir birbirini izleyen veya bitişik etkenlerden oluşur

Bu goumlruumlş de bana aynı derecede imkacircnsız goumlruumlnuumlyor ccediluumlnkuuml smithrsquos mill veya toprsquoun onları harekete geccediliren el geri ccedilekildikten sonra neden doumlnme-ye devam ettiğini accedilıklayamıyor Smithrsquos mill ccedilevresindeki havayı diyelim bir bezle kesseniz bile uzun suumlre doumlnuumlyor Dolayısıyla devindiricinin hava olduğunu soumlyleyemeyiz

Aynı şekilde bir tekne ccedilekiciler ccedilekmeyi bıraktıktan sonra uzun suumlre yol almaya devam ediyor Onu hareket ettiren hava olamaz ccediluumlnkuuml tekneyi bezle sarsanız ve ccedilevresindeki havayı kesseniz bile hareketine devam eder Hare-ket ettiren hava olsaydı teknenin uumlstuumlndeki yuumlk de oumlne doğru hareket eder-di Oysa bunun tersi soumlz konusu yuumlk ccedilevredeki hava direnccedil goumlsterdiği iccedilin teknenin arka kısmına kayar

Aynı şekilde ne kadar hızlı hareket ederse etsin hava boumlluumlnuumlryarılır Ni-tekim havanın bir makine veya mancınık tarafından fırlatılan beş yuumlz kilo-luk bir kayayı hareket ettiremeyeceği de accedilıktır

Elinizde bir taş olmasa da bir el hareketiyle ccedilevredeki havayı belirli bir hızla belirli bir mesafeye kadar hareket ettirebilirsiniz Hava kendi vektoumlrel hızı nedeniyle bir taşa hız kazandırabilseydi o zaman ben diyelim havayı size doğru hızla itsem siz de tıpkı bir taş gibi harekete geccedilebilirdiniz Ama bu muumlmkuumln değil


392

Bu muumlmkuumln olsaydı bir kuş tuumlyuumlnuuml bir ccedilakıl taşına kıyasla ccedilok daha uzak bir mesafeye fırlatabilir veya aynı buumlyuumlkluumlk ve şekilde olması kaydıy-la daha hafif olan bir şeyi daha ağır olandan daha uzağa atabilirdik Yapı-lan deneyler bunun boumlyle olmadığını goumlsteriyor Hava hareketinin bir kuş tuumlyuumlnuuml daha ağır bir şeye kıyasla daha uzak mesafeye taşıyamadığı accedilıkhellip

4 Dolayısıyla diyebiliriz ki taşın veya fırlatılan herhangi bir cismin iccedilin-de onun hareket etmesini sağlayan bir başka etken var Bunu boumlyle goumlrme-nin cismi havanın hareket ettirdiği goumlruumlşuumlne doumlnmekten ccedilok daha doğru olduğu kanısındayım zira hava devindirmekten ziyade devinime direnccedil goumlsterir gibi duruyor Bana oumlyle geliyor ki hareket eden bir cismi hareket ettiren guumlccedil cismin iccedilindeki bir etken veya onu hareket ettiren itici guumlce bağlı olarak cismi aşağı yukarı veya bir yandan diğerine veya dairesel olarak ha-reket ettirebiliyor Hız devindirenin guumlcuuml ve devinen cismin iccedilindeki itici guumlce bağlı Devindirici hareketsiz kalsa bile cismin devinmeye devam et-mesinin nedeni cismin iccedilindeki itici guumlccedil Ne ki bu itici guumlccedil cisim hareket halindeyken hava ve yer ccedilekiminin etkisiyle azalıp hız kesiyor ve cismi oumly-lesine yavaşlatıyor ki cisim yer ccedilekimine kapılıp duumlşuumlyor

5 Neden bir taşı bir kuş tuumlyuumlnden ya da bir avuccedil dolusu demiri bir avuccedil dolusu yuumlnden daha uzağa fırlatabileceğimi bilmek isteyen varsa bunun ne-deninin maddenin oumlzelliği olduğunu soumlyleyebilirim Yapısal olarak yoğun ve ağır bir cismin ivmesi eşit şartlar altında yapısal olarak yoğunluğu duumlşuumlk ve hafif bir cismin ivmesinden daha buumlyuumlk Mesela bir kuş tuumlyuumlnuumln ivmesi o kadar az ki yer ccedilekimine yenik duumlşuumlyor Aynı ebat ve biccedilimdeki bir odun parccedilası ile demir eşit guumlccedille fırlatıldığında demir daha uzun bir mesafe kat ediyor ccediluumlnkuuml kuumltlesi daha yoğun Benzer bir biccedilimde yarım kiloluk veya bir kiloluk bir taş yuumlz gramlık bir taştan daha uzak bir mesafeye fırlatılabiliyor ccediluumlnkuuml yuumlz gramlık taşın kuumltlesi o kadar kuumlccediluumlk ki kısa suumlrede yer ccedilekimine yenik duumlşuumlyor

6 Bu kuram belirli bir yuumlkseklikten serbestccedile aşağıya doğru duumlşen bir cismin neden hız kazandığını da izah eder Cisim daha baştan itibaren sade-ce yer ccedilekiminin etkisiyle hareket etmektedir Dolayısıyla başlangıccedilta hızı daha duumlşuumlktuumlr ama duumlştuumlkccedile kuumltlesel oumlzelliği ve yer ccedilekimi guumlcuumlyle duumlşme hızı artar

Bu bize uzun mesafe atlamak iccedilin neden oumlnce koştuğumuzu da accedilıklar Atlamadan oumlnce koşmak suretiyle kazandığımız ivme daha uzun mesafe at-lamamızı sağlar Nitekim bu suumlre iccedilinde koşucu bir itici guumlccedil olarak havayı sırtında hissetmediği gibi bir direnccedil unsuru olarak goumlğsuumlnde hisseder

İncil goumlksel cisimleri aklın hareket ettirdiğini soumlylemediğine goumlre diye-biliriz ki bu youmlnde akıl yuumlruumltmenin anlamı yoktur ccediluumlnkuuml duumlnyayı yaratan


393

Tanrı kacircinattaki cisimlerikuumlreleri istediği şekilde yerleştirmiş ve bunu ya-parken onlara oumlyle bir ivme bahşetmiştir ki ancak birbirleriyle etkileşim yoluyla ve Orsquonun uygun goumlrduumlğuuml biccedilimde hareket ederler ldquoTanrı yedinci guumlne gelindiğinde yapmakta olduğu işi bitirdi Yaptığı işten o guumln dinlendi Yaptığı işi kutsadı ve onu kutsal bir guumln olarak belirledi Tanrı o guumln yaptığı yarattığı buumltuumln işi bitirip dinlendirdquo139 Ve goumlksel cisimlerekuumlrelere verdiği bu ivme sonradan azalmadı bozulmadı ccediluumlnkuuml buna yol accedilacak bir eğilim veya karşı duracak bir başka guumlccedil yoktu

Pek emin değilim ama ben yine de bu konuda ilahiyatccedilılara danışıp buuml-tuumln bunların nasıl gerccedilekleştiğini onlardan oumlğrenmeye ccedilalışacağım (hellip)

() Tıpkı bir ışık kaynağından yayılan ışığın engelle karşılaşınca geri yansıması gibi engelle karşılaşan ivme de geri yansırtepkir Ancak daha buumlyuumlk ve daha uzun suumlreli tepkimelerin başka nedenlere de bağlı olduğu bir gerccedilektir Mesela elimizle yerde sektirdiğimiz bir top bir taşa kıyasla yere ccedilarptıktan sonra daha yuumlkseğe tepkirzıplar oysa yuumlksekten duumlşen bir taş topa kıyasla daha hızlı duumlşer Bunun nedeni birccedilok şeyin zorlamayla kıvrıla-bilir veya iccedilsel olarak sıkıştırılabilir olmasıdır ve bu nedenle doğal olarak ve hızla başladıkları yerenoktaya doumlnerler Bu geri doumlnuumlş sırasında ok ve yay oumlrneğinde olduğu gibi bitişik oldukları bir başka şeyi (yayı) hızla itebilirler Sektirme sırasında yere ccedilarpan top da iccedilsel olarak sıkıştığı iccedilin tepkir ve tek-rar yukarı sıccedilrar Yukarıdan aşağı doğru hareket ederken ivme kazanmıştır ve bu ivmeyle yukarı tepkirsıccedilrar

Aynı şekilde gergin bir cider140 teli de perkuumlsyon etkisiyle uzun suumlre tit-reşir Bu şoumlyle gerccedilekleşir Tele hızla ve ardı ardına aynı youmlnde vurulun-ca tel her defasında hızla normal pozisyonuna doumlner ama kazandığı ivme nedeniyle normal pozisyonunu geccedilip ters youmlne gider ve yine geri doumlner ve bunu birccedilok kez tekrarlar Bu ccedilıngırak iccedilin de soumlz konusudur

O halde sorunun izahı budur Daha akla yatkın bir accedilıklamanın keşfi beni ancak mutlu edecektir İşte bu kadar

Marshall Clagett The Science of Mechnics in the Middle Ages University of Wisconsin Pres 1959 pp 532-538

139 Kitab-ı Mukaddes Yaratılış 22140 Kanun benzeri bir ccedilalgı


394

Summa Theologica

Aziz Thomas Aquinas

Tanrırsquonın varlığı beş yoldan kanıtlanabilir Bunlardan ilk ve en belirgin olanı hareketten kaynaklanan yoldur

Duyuların doğruladığı uumlzere duumlnyada hareket vardır Oysa hareket ha-linde olan her şey başka bir şey tarafından hareket ettirilmiştir Aslında bir şey ancak youmlneldiği şeyin guumlcuuml iccedilinde hareket halindedir buna karşın bir şey eylemde olduğu suumlrece hareketi sağlar Hareketlendirmek aslında bir şeyi guumlccedilten eyleme geccedilirmekten başka bir şey değildir Ama bir şey guumlccedilten eyleme ancak hareket halinde olan bir varlık tarafından geccedilirilebilir Oysa aynı şeyin aynı anda ve aynı ilişki iccedilinde hem eylem hem de guumlccedil olması olanaksızdır bu ancak farklı ilişkiler iccedilinde olanaklıdır eylemde sıcak olan şey aynı anda guumlccedil olarak sıcak olamaz ama guumlccedil olarak soğuk olabilir O halde aynı ilişki iccedilinde ve aynı şekilde bir şeyin hem devindiren hem de devindirilen olması kendi kendini hareketlendirmesi olanaksızdır O hal-de hareket halindeki her şeyin başka bir şey tarafından hareketlendirilmesi gerekir Ama burada sonsuza kadar gitmek olanaksızdır ccediluumlnkuuml boumlylece ilk devindirici guumlccedil olmayacaktır ve bundan dolayı başka şeyler de olmayacaktır ccediluumlnkuuml tıpkı bir ccedilubuğun ancak elle hareket ettirildiği zaman hareket etmesi gibi ikinci devindirici guumlccediller ancak birinci devindirici guumlccedil tarafından hare-ketlendirilirse hareket hasıl edeceklerdir O halde başka hiccedilbir guumlccedil tarafın-dan hareketlendirilmemiş birinci devindirici guumlce varmak zorunludur ve bu ilk devindirici guumlccedil herkesin anladığı gibi Tanrırsquodır

İkinci yol etkin neden141 kavramından kaynaklanmaktadır Aslında bizi ccedilevreleyen duyarlı varlıkların arasında etkin nedenlerin bir duumlzeni oldu-ğunu goumlruumlyoruz bununla birlikte bir şeyin kendiliğinden etkin neden ol-duğu goumlruumllmemektedir ve bu olanaksızdır Etkin nedenlerde sonsuza kadar gitmek olanaksızdır ccediluumlnkuuml tuumlm etkin nedenlerin art arda gelişi iccedilinde ilk terim aradaki terimin nedenidir ve aradaki terim sondakinin nedenidir Bu aradakiler ccedilok da olsa tek de olsa doğrudur Oysa nedeni yok edersek so-nucu da yok ederiz O halde etkin nedenler silsilesi iccedilinde birinci neden ol-masaydı ne sonuncu terim ne de aracı terim olmayacaktı Ancak bu silsile iccedilinde sonsuza kadar gidilirse ilk etkin neden olmayacaktır ve boumlylece hem nihai sonuccedil hem de aracı etkin nedenler de olmayacaktır O halde ilk etkin nedeni koymak zorunludur bu neden herkesin Tanrı olarak adlandırdığıdır

Uumlccediluumlncuumlsuuml olabilirlikten ve zorunluluktan alınmıştır Gerccedilekte var olma-ları veya var olmamaları muumlmkuumln olan bazı şeyler goumlruumlyoruz Bazı şeylerin

141 Bkz Aquinasrsquoın oumlnceki metinlerindeki Aristo referansı


395

doğduklarını ve yok olduklarını goumlrmuumlyor muyuz O halde var olmaları veya var olmamaları muumlmkuumlnduumlr Bu tuumlr şeylerin her zaman var olmaları olanak-sızdır ccediluumlnkuuml var olmayabilen şey bazen yoktur O halde her şey var olmaya-biliyorsa evrende hiccedilbir şeyin olmadığı bir an olmuştur ama bu doğruysa şu an hiccedilbir şey var olmayacaktı ccediluumlnkuuml olmayan şey var olmaya ancak var olan bir şey sayesinde başlayabilir O halde eğer hiccedilbir şey var olmadıysa bir şeyin var olmaya başlaması imkacircnsızdı ve boumlylece şimdi hiccedilbir şey olma-yacaktı ki bu kuşkusuz yanlıştır O halde varlıklar yalın olabilirlikler değil-dirler evrene gerekli olan bir şeyin var olması zorunludur Ancak zorunlu olan her şeyin ya kendi dışında bir nedeni vardır ya da bu şey zaten yoktur oysa tıpkı etkin nedenlerde olduğu gibi zorunluluklarının bir nedenine sa-hip olan zorunlu varlıklar arasından sonsuza kadar gitmek olanaksızdır O halde kendi kendine zorunlu olan zorunluluğunun nedeni kendi dışında olmayan diğerleri iccedilin zorunluluk nedeni olan bir varlığı ortaya koymak gereklidir bu varlığı herkes Tanrı olarak adlandırmaktadır

Doumlrduumlncuuml yol şeylerde bulduğumuz derecelerden alınmıştır Şeylerin iccedilinde az iyi veya ccedilok iyi az doğru veya ccedilok doğru az saygın veya ccedilok say-gın vb şeyler bulunur Ancak ldquoazrdquo veya ldquoccedilokrdquo soumlzcuumlkleri bu niteliklere bas-kın olarak sahip olan bir şeye farklı biccedilimlerde yaklaşan farklı şeyler hak-kında kullanılıyor oumlrneğin en sıcak olan şey egemen olarak sıcak olan şeye en ccedilok yaklaşan şeydir O halde egemen olarak doğru olan egemen olarak iyi olan egemen olarak asil olan ve bunun sonucu egemen olarak var olan bir şey vardır Metafizikrsquoin (Aristo) ikinci kitabında soumlylendiği gibi baskın olarak doğru olan şey baskın bir varlığa sahiptir ve bir cinste baskın olarak boumlyle olduğu soumlylenen şey bu cinse ait olan tuumlm şeylerin nedenidir Boumlylece baskın olarak sıcak olan ateş sıcak olan her şeyin nedenidir O halde tuumlm varlıklar iccedilin varlıklarının iyiliklerinin ve her muumlkemmelliğin nedeni olan bir varlık vardır ve bu varlığı Tanrı olarak adlandırıyoruz

Beşinci yol şeylerin youmlnetimiyle ilgilidir Aslında doğadaki cisimler gibi bilgi sahibi olmayan varlıklar amaca youmlnelik davranırlar Bu her zaman veya ccediloğu zaman bu cisimlerin en iyi olanı gerccedilekleştirecek şekilde dav-ranmalarından ileri gelmektedir Bundan bu cisimlerin rastlantıyla değil bir eğilim nedeniyle amaccedillarına ulaştığı sonucu ccedilıkmaktadır Oysa bilgisi olmayan varlıklar bir amaca ancak bilgili ve zeki bir varlık tarafından youmln-lendirilirse youmlnelirler tıpkı okun okccedilu tarafından youmlnlendirilmesi gibi O halde tuumlm doğal şeylerin bir amaccedil doğrultusunda duumlzenlenmesini sağlayan akıllı bir varlık var ve biz bu varlığı Tanrı olarak adlandırıyoruz

St Thomas Aquinas Summa Theologica Benziger Brothers Inc Washburn Ltd 1920


396

8 Tuumlccar Ne Yapar Yaptığı İş İlahi Yasayla Ne Oumllccediluumlde Uyumludur

500rsquoden 1100rsquoe kadar geccedilen altı yuumlz yıl boyunca Avruparsquonın oumlzellikle de orta ve kuzey İtalya Renanya142 ve Flamanya143rsquonın ekonomik ve sosyal kurumları belirgin bir değişime uğradı Halkın buumlyuumlk bir ccediloğunluğu hacirclacirc kırsalda yaşıyordu ama artık her yeni kuşak eski olandan yeninin doğmakta olduğuna yeni şehir ve kasabaların kurulduğuna şahit olmaktaydı Şehirlerde yaşayanların sayısı kırsalda yaşayanlara kıyasla ccedilok azdı ama zenginleştikccedile nuumlfuz sahibi olmaktaydılar Soumlz konusu zenginlik kaynağı ve boyutları itibariyle Batı Roma İmparatorluğu ekono-misinin ccediloumlkuumlşuumlnden beri Batı duumlnyasının goumlrmediği oumllccediluumlde buumlyuumlk ve şaşırtıcıydı Zenginliğin kaynağı ticari mal uumlretimi ve bu malların yerli ve yabancı pazarlarda satışı Hıristiyanlar kadar Muumlsluumlmanları da kapsayan denizaşırı taşımacılık sigorta-cılık ve bankacılık faaliyetleri ve kamu youmlnetimi ile oumlzel finans arasındaki geniş ccedilaplı ilişki ağıydı En buumlyuumlk servet sahipleri elbette toprakla uğraşanlardı ama imalat ve ticaretle iştigal edenler de gerek sayısal olarak gerekse sahip oldukları servetin bo-yutları itibariyle bir kuşaktan diğerine belirgin biccedilimde artıyordu

Bu ortam modern iş duumlnyasının gereksinim duyduğu iş youmlnetim biccedilimleri kredi enstruumlmanları ticaret hukuku muhasebede ccedilift kayıt sistemi ve akılcı uumlretim pro-seduumlrleri gibi kurumsal ve teknik duumlzenlemelerin gelişimine yol accediltı Mensuplarının dar goumlruumlşluuml ccediloğunluktan ccedilok farklı bir yaşam suumlrduumlğuuml uluslararası bir iş duumlnyasının oluştuğu su goumltuumlrmez bir gerccedilekti Dahası bu insanlar paraya ve parasal kazanca kuşkuyla bakan Hıristiyan Batırsquonın kadim gelenekleriyle uyum iccedilinde olmadıklarını kendileri de biliyorlardı

Aşağıdaki uumlccedil seccedilki Orta Ccedilağrsquoda ticaret ve ticaret ahlakının bazı youmlnleri itibariyle nasıl geliştiğini goumlstermektedir Bunlardan ilki Sienalı144 bir tuumlccar ndash banker şirketinin merkezinden para ve ticari mal iccedilin iyi bir pazar olan Champagne-Fairsrsquodeki temsil-cisineacentasına goumlnderdiği mektuptur İkincisi Aziz Thomas Aquinasrsquoın Summa Theologica adlı eserinden uumlccediluumlncuumlsuuml ise doumlnemin ticaret yaşamına dair az sayıda kitaptan biri olarak 1450rsquolerde İtalyan Benedetto Cotrugli tarafından yazılan Ticaret ve Muumlkemmel Tuumlccara Dair145 adlı kitaptan alınmıştır Cotrugli bir tuumlr savunma nite-liği taşıyan bu kitabını yazmadan ccedilok oumlnce de sorulan bir soru vardır ki Aziz Thomas Aquinas buna tek bir cevap vermiş kendisinden oumlncekiler gibi kendisinden sonra gelen moralistler (ahlakccedilılar) bunu yuumlzleşmek zorunda kaldıkları en can alıcı sorun olarak değerlendirmişlerdir Ccediluumlnkuuml bu sorunun ardında yoksulları fakr-u zaruretin

142 Ren Nehrirsquonin batısındaki (Alman) topraklar143 Belccedilika Fransa ve Hollanda topraklarının bazı boumllgeleri Felemenklerin yaşadığı boumllge144 İtalyarsquoda bir şehir145 On Commerce and Perfect Merchant


397

had safhada olduğu zamanlarda bile ezip geccedilen ve İncilrsquoe goumlre Hz İsa Mesih tara-fından lanetlenmiş olan zenginlere duyulan bin yıllık guumlvensizlik vardır Soru şudur Ticaret ve bankacılık sayesinde para bollaştığına goumlre toplum zenginlere ne oumllccediluumlde değer vermelidir (PR)

Tuumlccar-Bankerden Mektup

Siena 5 Temmuz 1260

Tanrı adına Amin Fransa Provincersquoin 1260 Mayıs Panayırırsquondan ilk kur-yenin getirdiği mektuplara cevap

Sevgili Giacomo di Guido Cacciaconti

Giacomo Giovanni ve diğer ortaklar sana selamlarını goumlnderiyor ve bu yılın Province Mayıs Panayırırsquondan gild merchant146 kuryesiyle goumlnderdiğin mektupları aldığını bildiriyorlar Verdiğin talimatı muumlkemmelen anlıyoruz Burada yapılması gerekenleri yapmak uumlzere hemen harekete geccedileceğiz Yal-varırız sen de uyanık ol ve yapılması gerekeni yap Yatırım yapar veya borccedil verirken luumltfen ihtiyatlı ol ki ihtiyacımız olduğunda veya istediğimiz an pa-ramızı geri alabilelim Bunu en iyi şekilde yapmak suretiyle saygınlık kazan ki ortaklığımızın da itibarı artsın Tanrı seni kutsasın merhameti uumlstuumlnde olsun Amin

Biliyorsun ki Giacomo sana her şeyi olduğu gibi yazacak oumlzellikle de accediltığın krediler yaptığın tahsilat ve harcamalarla ilgili olarak her panayırda olduğu gibi bu panayırda da talimatın doğrultusunda defter tutacak accediltı-ğın kredileri kredilere yaptığın tahsilatı tahsilata yaptığın harcamaları har-camalara kaydedeceğiz Dolayısıyla eline geccedilen veya tahsil ettiğin paraları bize mektupla bir kez bildirmen yeter İkinci bir kez bildirme ccediluumlnkuuml bunları senden haber alır almaz guumlnluumlk defterden ana deftere geccediliriyoruz Aynı şeyi birden fazla mektupta bildirmen iyi olmaz ccediluumlnkuuml deftere birkaccedil kez işlemiş oluruz Dikkat et emi Buna değinmemizin nedeni Testa Tebaldirsquonin aldığı ve Tegerigo Leirsquonin verdiği 3 Poundrsquoluk Provisine147 Onlardan 34 soldirsquoden 4

146 Panayır katipleri147 Bir tuumlr ticari enstruumlman bkz Ortaccedilağ Avrupasırsquonın Ekonomik ve Sosyal Tarihi Henri Pirene

İletişim Yayınları Champagne panayırlarına insanları ccedileken sadece eşya ticareti değildi Bura-larda yer alan hesapların tutarı o kadar ccedilok ve oumlylesine oumlnemliydi ki bu panayırlar kısa suumlrede neredeyse Avruparsquonın para piyasası haline geldiler Her panayırda accedilılış doumlneminden hemen sonra bir oumldemeler doumlnemi başlar bu oumldemeler yalnızca panayırda taahhuumlt edilen edilen borccedil-ları temizlemekle sınırlı kalmaz ccediloğu kez oumlnceki panayırlarda yuumlkuumlmlenilen borccedilları da karara


398

denier eksik almıştın bunu bize birden ccedilok mektupla bildirdin148 Kayda ge-ccedilirdiğimizi unutmuş olsaydık ikinci bir kez daha geccedilirebilirdik Dolayısıyla luumltfen dikkat et bize verdiğin talimatları tekrarlama

Sana bir başka mektupla da bildirdiğimiz bir hususu şaşırmayasın diye tekrarlamak isteriz Biz de Provisine sattık ve satmaya devam ediyoruz ccediluumln-kuuml Giacomo Floransa ile savaş nedeniyle masraflarımız buumlyuumlk ve ccedilok hare-ketli paraya ihtiyaccedil var Bu bakımdan kaynak yaratabilmenin en avantajlı yolu Provisine satmak Kredi alın borccedil bulun diyebilirsin ama bu iyi olmaz ccediluumlnkuuml aynı eyalet iccedilinde olsa bile paranın bir tuumlccardan diğerine maliye-ti paund başına 5 ila 6 denier tuumlccar olmayanlar iccedilin corsa149rsquoda 10 ila 12 denierrsquoye kadar ccedilıkıyor Burada şartlar boumlyle Dolayısıyla Provisine sattığı-mıza uumlzuumllme ccediluumlnkuuml burada sterlin satmak veya sterlinle borccedillanmaktan-sa Fransarsquoda borccedillanalım daha iyi Zira buguumlnkuuml fiyatlarla Provisine almak sterlinle borccedillanmaktan daha kacircrlı ccediluumlnkuuml İngilterersquode Fransarsquoya kıyasla daha yuumlksek faiz alıyoruz Dolayısıyla hiccedil merak etme Şunu da bilmelisin ki Giacomo eğer Fransarsquoda buraya kıyasla daha fazla kacircr edebiliyorsak her şey yolunda demektir Elinde ccedilok Provisine olacağına goumlre istediğin duumlzenle-meyi yapabilirsin ve orada (Fransarsquoda) elde edeceğin kacircrdan elbet bizler de payımıza duumlşeni alacağız

Mektubundan anlıyoruz ki Lyons-on-the-Rhone150rsquodaki işle ilgili olarak Saint Etienne de Troyes dekanını goumlrmeye hem tek başına hem de Tolo-meo Pelacane ile birlikte gitmişsin Ama başpiskopos vekiliyle uzun uzun konuşup tartıştığın halde işimize yarar bir anlaşma yapamadığın gibi ta ki soumlz konusu piskopos vekili aleyhine papalık divanından bir mektup temin ederek eline verelim onu ikna edememişsin Bu konuda şunu bilmeni iste-riz ki savaş nedeniyle o kadar sıkıntı ccedilektik ve ccedilekmekteyiz ki soumlz konusu

bağlardı On İkinci yuumlzyıldan başlayarak bu uygulama kredi işlemlerinin oumlrguumltlenmesine yol accediltı ki herhalde policcedilelerin koumlkenini burada aramalıyız Ticari uygulamalar konusunda kıtalı-lardan daha ileri olan İtalyanlar bu işte inisiyatifi ele aldılar Borccedil senetleri belirli bir miktar parayı borccedil altına girilen yerden başka bir yerde oumldemeyi oumlngoumlren basit yazılı bir taahhuumlt yani lsquobelirtilen yerde hamiline oumldenecek senetrsquoten başka bir şey değildi Aslında imza eden başka bir yerde alacaklıya veya onun temsilcisine oumldeme yapmayı yuumlkuumlmleniyorduhellip Bu durum yalnızca ticari borccedillar iccedilin değil kişiler buumlyuumlk lordlar ya da dinsel kurumlarca akdedilen basit borccedillar iccedilin de geccedilerliydi Avruparsquonın tuumlm pazarlarının Champagne panayırlarıyla ilişki iccedilinde olması durumu On Uumlccediluumlncuuml yuumlzyılda bu panayırlarda lsquodenkleştirmersquo yani takas duumlzenlemeleriyle borccedil-ların oumldenmesi uygulamasını ortaya ccedilıkardı Boumlylece doumlnemin Avrupasında panayırlar ilkel bir kliring buumlrosu roluuml oynamaktaydılarhellip

148 1 Pound=20 soldi (şilin)=240 denari (peni) 149 Borccedillanmada uygulanan faiz oranının kur iniş ccedilıkışlarına maruz kalmamak uumlzere baştan belir-

lendiği kontrat150 Ren Nehri uumlzerindeki Lyon şehri


399

mektubu temin edecek vaktimiz olmadı Bu işle nefes alacak zaman bulur bulmaz meşgul olacağımızı ve mektubu temin eder etmez sana goumlndereceği-mizi bilmeni isterizhellip

Yine mektubundan anlıyoruz ki Orlando Bonsignorrsquoa yalvarıp Fran-sarsquodaki ortaklarına sana istediğin zaman borccedil vermeleri iccedilin talimat verme-sini sağlamamızı istiyor bunun bizim iccedilin muumlthiş bir ccedilıkış olacağını soumly-luumlyorsun Bu mektubu kaleme aldığımız şu sıralarda Orlando Bonsignore Sienarsquoda değil askerle birlikte Montepulcianorsquoda Doumlnduumlğuumlnde kendisiyle temasa geccedilip soumlyleriz İsteğimizi yerine getireceğinden eminizhellip

Simsar Giacomo Ubertinirsquoye 1260 yılının Aziz John Panayırırsquonda geri oumldenmek uumlzere 106 Poundrsquoluk Provisine sattığımızı de bilmeni isteriz Duumlzinesi s33rsquoten sattık ve oumldemeyi aldık Dolayısıyla sen de ne zaman is-terse Rimbotto Buonattirsquoye oumldeme yapacaksın Oumldemeyi yaptığın zaman Loncarsquoya151 kaydettirmeyi unutmahellip

Oumlte yandan Tuscanyrsquodeki gelişmeleri de bilmeni isteriz Dediğimiz gibi Giacomo savaş nedeniyle masraflarımız buumlyuumlk ve ccedilok iş var Cebimizden ccedilok para ccedilıkacak ama Floransarsquoya oumlyle bir yenilgi yaşatacağız ki bir daha korkmamıza gerek kalmayacak Tanrı Kral Manfredrsquoi kem goumlzlerden korusun ve ona uzun bir yaşam bahşetsin Aminhellip

Medieval Trade in the Mediterranean World pp 388-391 Columbia University Press 1955

Summa Theologica

Aziz Thomas Aquinas

Ticarette Bir Şeyi Satın Aldığından Daha Fazlasına Satmak YasayaUygun Mudur

Şimdi doumlrduumlncuuml boumlluumlme geccedilelimhellip

Karşıt goumlruumlş 1 Ticarette bir şeyi satın aldığından fazlasına satmak ya-saya aykırı değil gibi goumlruumlnuumlyor Ccediluumlnkuuml Chrysostum152 der ki ldquoBir şeyi kacircr yapmak uumlzere satın alan ve aldığı şekilde koruyarak satana tuumlccar denir ve Tanrırsquonın mabedinden kovulmuşturrdquo Cassiodorus153 da muumltalaasında aynı şeyi soumlyler ldquoOumlğrenmek nedir veya ticaret yapmanın bir başka şekli nedir

151 Officials of Merchants152 Aziz John Chrysostom (345ndash407) hitabetiyle uumlnluuml Konstantiniye Başpiskoposu153 Cassiodorus Altıncı yuumlzyıl keşişlerinin Yunanca eserleri Latinceye ccedilevirdiği birkaccedil manastır

kurmuş olan Romalı devlet adamı ve yazar


400

bilmediğim iccedilin ticaret daha pahalıya satmak uumlzere ucuza almaktan başka nedir kirdquo der ve ekler ldquoEfendimizin mabetten kovduğu tuumlccarlar boumlyle in-sanlardı Şimdi insanlar mabetten sadece guumlnah işledikleri iccedilin kovulduk-larına goumlre bu tuumlr ticaret guumlnahtır

Karşıt goumlruumlş 2 Dahası ticari malları satın alınan fiyatın uumlstuumlnde satmak yasaya da aykırıdırhellip Şimdi şayet satın aldığınız bir şeyi satın aldığınızdan daha yuumlksek bir fiyata satmışsanız onu ya gerccedilek değerinin altında bir fiyata satın almışsınızdır ya da değerinden dazla bir fiyata satmışsınızdır Bu guuml-nah işlemeksizin yapılamaz

Karşıt goumlruumlş 3 Jerome der ki ldquofakirken zengin olan din adamından ve bir hiccedilken uumlnlenenden vebadan kaccedilar gibi kaccedilrdquo Şimdi oumlyle goumlruumlnuumlyor ki guumlnah olması dışında din adamlarını ticaretten meneden bir şey yok Dola-yısıyla ucuza alıp pahallıya satmak guumlnahtır

Ben diyorum ki tacirin işi alıp satmak veya değiş tokuştur Filozof154rsquoa goumlre takas muzaaftır biri doğaldır yani malın gerekli olduğu iccedilin bir başka malla takas edilmesi veya yaşamsal bir ihtiyacı karşılamak uumlzere para karşı-lığı satın alınmasıdır Boumlyle bir takas aslıda tacirin işi değil evinin gereksi-nimlerini karşılamakla yuumlkuumlmluuml bir babanın veya devletin yaşamsal ihtiyaccedil-larının tedarikinden sorumlu bir memurun işidir Diğer takas tuumlruuml yaşamsal ihtiyaccedillar iccedilin değil kacircr yapmak uumlzere paraya karşı para veya herhangi bir mala karşı para değiş tokuşudur ki Filozofrsquoa goumlre tacirin işidir Makbucircl olan birinci değiş tokuş tuumlruumlduumlr ccediluumlnkuuml doğal ihtiyaccedilları karşılamaya doumlnuumlktuumlr ama ikincisi değil ccediluumlnkuuml sınırsız sonsuz bir kazanma hırsına accedilgoumlzluumlluuml-ğe hizmet eder Dolayısıyla ticaretin itibarına halel getiren bir youmlnuuml vardır Doğası gereği erdemli veya zaruri bir amaca hizmet etmez Bununla beraber ticaretin amacı olan kazanccedil doğası gereği erdemli ve zaruri bir sonu amaccedil-lamasa da aslında bu guumlnahkacircrlığa ya da ahlaksızlığa delalet etmez ccediluumlnkuuml zaruri hatta ahlaklı bir amaca hizmet etmek suretiyle yasaya uymaması iccedilin bir neden yoktur Mesela bir adam evini geccedilindirmek veya muhtaccedil olanlara yardım iccedilin ticaret yoluyla makul bir kazanccedil elde etmeyi hedefleyebilir ya da bir başkası ticareti kamuya hizmet etmek iccedilin hedefleyebilir ve kazandığı parayı uumllkesinin yaşamsal ihtiyaccedillarını karşılamak uumlzere mesela istihdam iccedilin kullanabilir

Karşıt goumlruumlş 1rsquoe cevap Chrysostom kazancın nihai amaccedil olduğu bir tica-ret tuumlruumlnden bahsediyor Bu bir adamın elindeki malı uumlstuumlnde hiccedilbir iyileş-tirme yapmaksızın değerinden daha yuumlksek fiyata sattığı durum Malı uumls-tuumlnde iyileştirme yaptıktan sonra daha yuumlksek fiyata satacak olsa elde ettiği

154 Aristo Politika Kitap 1 Bl 8-9


401

kazancı emeğinin karşılığı olarak değerlendirebilecektir Kazancın (kacircrın) yasal addedilebilmesi iccedilin yegacircne amaccedil olmaması gerekir ve yukarıda deği-nildiği uumlzere erdemli ve zaruri bir başka amaca da hizmet etmelidir

Karşıt goumlruumlş 2rsquoye cevap Bir malı satın aldığından daha yuumlksek fiyata sa-tanların hepsi tuumlccar değildir Tuumlccar bir malı daha yuumlksek fiyata satmak uumlzere alandır Şayet malı satmak iccedilin değil de kendisi iccedilin alırsa ve şu veya bu nedenle sonradan satmak ister ve satarsa bu işlem adam kar etmiş olsa bile ticari bir işlem sayılmaz Soumlz konusu malı iyileştirdiği veya malın değe-ri zaman ve mekacircna bağlı olarak değiştiği veya malı bir yerden diğeri nakle-derken meydana gelebilecek hasarı goumlze almadığı veya bir başkası tarafın-dan nakledilmesini istemediği iccedilin satmış olabilir Boumlyle bir durumda ne sa-tın almış olmak ne de satmak yasaya aykırıdır

Karşıt goumlruumlş 3rsquoe cevap Din adamları koumltuuml şeylerden imtina etmekle kal-mayıp goumlruumlnuumlşte koumltuuml olan şeylerden de uzak durmalıdır Bu ticaret iccedilin soumlz konusudur ccediluumlnkuuml ticaret hem duumlnyevi kazancı oumlngoumlruumlr ki din adamları buna tenezzuumll etmemelidir hem de her tuumlrluuml koumltuumlluumlğe accedilıktır Bir diğer teh-like ticaretin kafayı duumlnyevi kaygılarla meşgul ederek insanı maneviyattan uzaklaştırmasıdır Nitekim Havari der ki ldquoTanrırsquonın askerleri duumlnyevi işlerle uğraşmazrdquo Bununla beraber din adamlarının yukarıda soumlzuuml edilen birinci tuumlr alışverişle iştigal etmeleri yasaldır ccediluumlnkuuml bu tuumlr alışveriş yaşamsal ihti-yaccedilları karşılamaya doumlnuumlktuumlr


Tuumlccarın Goumlrevi Ve Saygınlığına Dair

Benedetto Cotrugli

Tuumlccarlar yaptıkları iş ve saygınlık itibariyle oumlzellikle de şu doumlrt neden-le takdir edilmelidir

Birincisi kamu yararına ccedilalışıyor olmalıdır Cicerorsquonun dediği gibi hal-kın refahına hizmet en şerefli iştir ve bu uğruda can verilebilirhellip Cumhuri-yetlerin gelişmesine refah ve huzuruna en buumlyuumlk katkıyı yapan tuumlccarlar-dır burada kastettiklerimiz elbet sıradan ve aşağılık tuumlccarlar değil saygı duyduğumuz yuumlcelttiğimiz şerefli tuumlccarlardır Ticari faaliyetler iccedilin de şunu soumlyleyebiliriz Cumhuriyetlerin gelişmesine hizmet eden ve hepimiz iccedilin gurur kaynağı olan ticaret sayesindedir ki verimsizkıraccedil uumllkeler gıda ve diğer malzemelere kavuşmakta ithacirclacirct yoluyla hiccedil bilmedikleri ccedileşit ccedileşit malların keyfini ccedilıkartmaktadırlar Tuumlccarlar paranın değerli taş ve altının


402

guumlmuumlşuumln ve diğer pek ccedilok değerli madenin de bollaşmasını sağlamakta bir suumlruuml el yapımı suumls eşyası getirmektedir Nitekim şehirler ve uumllkeler toprağı bu sayede işleyebilmekte suumlruumller bu sayede buumlyuumlmekte kira uumlcretleri ve gelirler bu sayede artmaktadır Tuumlccarların ticari faaliyetleri nedeniyle yok-sullar yaşaya kalmakta oumldedikleri vergiler nedeniyle kamu youmlnetimi des-teklenmekte lortların ve cumhuriyetlerin vergi ve ruumlsum gelirleri ihracat ve ithalat sayesinde artarak hazineyi doldurmakta ve dolayısıyla halkın refahı artmaktadır

İkincisi ben tuumlccarları kendi mal varlıklarını saygın bir biccedilimde youmlne-tiyor olmaları itibariyle de takdir ediyorum Nitekim tedbirli itidalli guumlve-nilir ve duumlruumlst tuumlccarların hepsi servetlerini buumlyuumltmekte geliştirmektedir Bu nedenledir ki tuumlccarların ccedilok sayıda menkul ve gayrimenkul sahibi ol-duklarına şahit oluruz Sahip oldukları servet evlerinde ev eşyalarında aile fertlerinin uumlst baş ve takılarında oğullarının başlık kızlarının ccedileyiz paralarında ve sonuccedil olarak kendilerinden daha da zengin ailelerle evlilik yapmalarında yansır Bu olağanuumlstuuml girişim insiyatifine sahip olmayan-lar bu durumun tam tersini yaşamaktadırlar Nitekim ldquoticaretle (hiccedil) iştigal etmemiş olanın vay halinerdquo der yaşlılarımız sıkccedila kullandıkları bir atasouml-zuumlduumlr Bir ccediliftccedili veya herhangi başka biri mevcut geliriyle yetinip bu geli-ri artırmak iccedilin ticaret yapmazsa soumlz konusu gelir buumlyuumlk de olsa asla bir tuumlccarın elinde değerlenebileceği gibi değerlenemezhellip Bu adam kızlarını evlendirmek isteyecek olsa gayrı menkuluumlnuuml satmak zorunda kalacak veya kendi boğazından kesecektir Yaşarken servetini ticaretle buumlyuumltemeyen bir ccediliftccedilinin ardında oumlluumlnce ne kalır kihellip Oğulları yoksullar evine duumlşmese bile torunları duumlşecektir

Uumlccediluumlncuumlsuuml tuumlccarlar hem oumlzel hem kamu ilişkileri itibariyle de takdire şayandır Oumlzel ilişkilerden kasıt kendisi ve ailesinin yakın ccedilevreyle olan saygın ve erdemli ilişkileridir Anlaşılabileceği uumlzere guumlmuumlş altın para ve benzeri değerli şeylere huumlkmedilen bir ortamda prenslerle kodamanlarla ve lordlarla birlikte olmayı alışkanlık haline getirmiş işe yaramaz insanlara ccedilıkarcılara partizanlara hırsızlara kaccedilaklara ve kumarbazlara yer yokturhellip Tuumlccarlar dışarıda kendilerine muhtaccedil olan zanaatkacircrlarla beyefendilerle lordlarla prenslerle ve her duumlzeyden din adamıyla birlikte olur Bilim adam-ları da onları sık sık evlerinde ziyaret ederhellip Zira iyi ve eğitimli bir tuumlccar-dan başka kimse para youmlnetimi konusunda monarşilerin veya devletlerin tutumunu anlayamaz anlamış değildirhellip

Doumlrduumlncuuml nedeni tuumlccarın dini inanccedilları itibariyle saygınlığı konusuna ayırdıkhellip Deniyor ki buguumln asıl iman sahibi olanlar tuumlccar ve askerlerdirhellip Ne krallar ne prensler ne de mevki sahibi diğer insanlar iyi bir tuumlccar kadar


403

itibarlı ve guumlvenilir değildir Nitekim tuumlccara para kazandıran tam da bu guuml-venilirlik ve itibardır Diğerlerinin itibarı ve guumlvenilirliğinin maliyeti (halka) buumlyuumlktuumlr Bir tuumlccarın verdiği en basit en sade alındı makbuzu tanığı olma-sa bile geccedilerliyken youmlneticilerin veya diğerlerininkine ek bir tedbir almak-sızın guumlvenilemez Tuumlccarlar buumltuumln bu nedenlerden oumltuumlruuml sahip oldukları saygınlıkla gurur duymalıdır

Tuumlccar bu saygınlığını korumak iccedilin ruhunu ve bedenini kendisine ya-kışmayan şeylerden uzak tutmalıdır Ve tuumlccarlar davranışları itibariyle ne askerler gibi sert ve kaba saba ne de soytarılar gibi yumuşak olmalıdır İster yuumlruumlrken ister konuşurken tuumlm hareketlerinde ciddiyet olmalı saygınlıkla-rını boumlylece korumalıdırlar

Medieval Trade in the Mediterranean World Columbia University Press 1955

9 İnsanoğlu Tanrırsquoya En İyi Ne Şekilde Hizmet Edebilir

Orta Ccedilağın renkli şahsiyetlerinden biri de Assisili Aziz Francisrsquodir 1182rsquode tuumlccar bir babanın oğlu olarak duumlnyaya gelmiş babasıyla birlikte ccedilalıştığı iccedilin ldquodoumlnuumlşuumlmrdquouuml kemiklerine kadar bire bir yaşamıştır Aziz Francis duumlnya nimetlerine sırt ccedilevirmek su-retiyle bir yandan bir dilenci misali yoksulluk iccedilinde yaşamış bir yandan da Tanrırsquonın yarattığı her şeye ve insanlığa duyduğu sevgiyle gayet hareketli bir yaşam suumlrmuumlştuumlr On Uumlccediluumlncuuml yuumlzyılın başlarında Kilise yaşam biccedilimleri vaazları ve muumlritleri itibariyle tanrısal kurumlardan fiilen uzak duranlara şuumlpheyle yaklaşırdı Francisrsquoin ilk vaazla-rı da Papa III Innocentrsquoın Guumlney Fransarsquodaki kacircfirlere karşı savaş ccedilağrılarına denk gelir Buna karşın Francisrsquoin sadakati kanıtlanmış yoksulluk sevgi ve Hıristiyan kar-deşliğini temelinde birleşen cemaati 1215rsquode resmen tanınmıştır Her ne kadar bu cemaatin iccedilinde de kuumlfuumlr sayılan ve ruhban sınıfını hedef alan başkaldırılar olduysa da Fransiskenlerin hayırseverlik ve sevgi soumlylemleri Orta Ccedilağ ve sonrasına uzanan suumlreccedilte oumlzellikle de kriz doumlnemlerinde Kilisersquoye guumlccedil kaynağı oldu (PR)

İbadete Dair

Assisili Aziz Francis

Birader Nrsquoyehellip Rahip Tanrı seni kutsasınİccedilinde bulunduğun ruh haline dair nasihatim şudur Bana bir iyilik yap

ve bunun sorumlusu keşişler veya başka birileri olsa bile sana fiziksel ola-rak eziyet ccedilektirecek kadar ileri gitseler bile Tanrırsquoyı sevmeni zorlaştıran


404

şeyleri duumlşuumln Boumlyle olmak istemelisin Bunu benim ve Tanrırsquonın emri telak-ki edebilirsin Gerccedilek itaatin bu olduğundan eminim Sana karşı boumlyle dav-ranan insanları sevmeli onlardan sana Tanrırsquonın takdir ettiği şekilde dav-ranmaları dışında hiccedilbir şey istememelisin Onlara olan sevgini daha iyi Hı-ristiyanlar olmalarını dileyerek goumlsterebilirsin Bu senin iccedilin inzivaya ccedilekil-mekten daha iyi olacaktır

Tanrırsquoyı ve hem Orsquonun hem de senin hizmetkacircrın olan beni sevdiğini sana şoumlyle ispatlamak isterdim Duumlnyada hiccedilbir keşiş guumlnah işlememeli guumlnah işlemiş olsa bile goumlzlerinin iccediline bakarak af dilerse bağışlanmalıdır Bağışlanmak istemiyorsa ona bağışlanmak isteyip istemediğini sormalısın Oumlnuumlne bin kere gelmiş olsa bile onu benden daha ccedilok sevmelisin ki Tanrırsquoya yakınlaşsın Bu gibi keşişlere acımalısın Bunu bir kural olarak benimse ve hamilerinin de benimsemesini sağla

Hamsin Yortusu toplantısında Tanrırsquonın inayeti ve keşişlerin tavsiyesiy-le Yasarsquonın affedilmez guumlnaha dair tuumlm boumlluumlmlerini tek boumlluumlm haline geti-receğiz Şoumlyle olacak

Şayet bir keşiş baştan ccedilıkar ve guumlnah işlerse hamisine başvurmak zo-rundadır Onun guumlnah işlediğini bilen diğer keşişler hakkında konuşmak suretiyle onu utandırmamalı ona karşı anlayışlı olmalı ve bu kardeşle-rinin iccediline duumlştuumlğuuml zaafı bir sır olarak saklamalıdır ldquoSağlamların değil hastaların hekime ihtiyacı varrdquo155 Onların goumlrevi soumlz konusu keşişi bir keşiş eşliğinde uumlstlerine goumlndermektir Uumlstuumln goumlrevi ona sevgi ve anlayışla yaklaşmaktır tıpkı onun yerinde olsaydı kendisine davranılmasını isteye-bileceği gibi Şayet bir keşiş affedilebilir nitelikte kuumlccediluumlk bir guumlnah işle-mişse bunu birader rahibe itiraf etmeli eğer rahip yok ise kendisini guuml-nah ccedilıkarmak suretiyle kutsiyet iccedilinde aklayıp bağışlayacak olan bir rahip buluncaya dek bir diğer keşişe itiraf etmelidir Keşişlerin kefaret oumldetme yetkisi yoktur nasihat etmekle yetinmelidirler ldquoGit artık bundan sonra guumlnah işlemerdquo156

Bu mektubu Hamsin Yortusursquona kadar sakla ki bunlara riayet edebile-sin Toplantıya diğer keşişlerle birlikte katılacak Tanrırsquonın inayetiyle bu ve Yasarsquoda yer almayan diğer hususların goumlzetilmesini sağlayacaksın

155 Kitab-ı Mukaddes Yeni Ahit Matta 912156 Kitab-ı Mukaddes Yeni Ahit Yuhanna 811


405

TANRIrsquoYA OumlVGUuml

Tanrım sen tek ve kutsalsın yaptıkların harikuladeGuumlccedilluumlsuumln Buumlyuumlksuumln Ulusun Her şeye kadirsin Sen Kutsal Babamız Goumlkyuumlzuumlnuumln ve yeryuumlzuumlnuumln kralısınSen Uumlccedil ve Birsin Rabrsquobim sen kerimsin Tanrım sen yaşamsın ve hakikatsinSen sevgisin Sen bilgeliksin Sen tevazusun Sen sabırsın Sen huzursun Sen barışsın Sen mutluluksun Sen adalet ve itidalsin Sen tuumlm servetimizin Ve hepimize yetensinSen guumlzelliksin Sen koruyucumuzsun Sen hamimiz ve savunucumuzsun Sen bize cesaret verensin Sen cennetimiz ve umudumuzsunSen inacımızsın Sen bizi teselli edensin Sen sonsuz yaşamsın Ulu Tanrım Her şeye kadir Tanrım Merhametli Tanrım Kurtarıcımız


406

BİRADER LEOrsquoYA DUA

Tanrı seni sakınsın ve kutsasınYuumlzuumlne guumllsuumln ve sana merhamet etsinTanrı sana huzur versinTanrı seni kutsasın Birader Leo

The Writing of St Francis of Asisi Franciscan Herald Press 1964

10 Orta Ccedilağ Sosyal Adaleti Nasıl Bir Şeydi

Piers Plowmanrsquoin yazarı bazı bilim adamlarının ileri suumlrduumlğuuml gibi eserleri beş ayrı insan tarafından kaleme alınmış hayali bir yazar değil 1332 ila 1400 arasında yaşa-mış olan William Langlandrsquodir Langland İngilterersquonin Great Malvern Manastırırsquonda eğitim goumlrduumlkten sonra muhtelif dini cemaatlere gi rmiş ama kilise rahipliği yap-mamış bir ldquodin emekccedilisirdquo olarak kalmıştır Yaşamı boyunca Londra şehri ve kırsalı-nın yoksullarıyla ilgilenmiş ailesini varlıklı kesime dini toumlrenler duumlzenlemek suretiyle geccedilindirmiştir

Piers Plowman muumlthiş bir şiirdir ve sadece sergilediği geniş vizyon itibariyle de değil Her sınıftan kadın ve erkeği son derece canlı bir biccedilimde tasvir etmesi in-sanların geleneksel değerler ve beklentiler itibariyle verdikleri hayat muumlcadelesini değerlendiriş biccedilimiyle şiir ccediloğu kez Chaucerrsquoın Canterbury Hikacircyeleri ile kıyaslanır Langlandrsquoin dindar bir insan ve guumlccedilluuml bir şair olarak Reformasyonrsquodan yuumlzyılı aşkın bir suumlre oumlnce Kilisersquoyi yuumlksek sesle eleştirmiş olması oumlnemlidir Şiirin ilk guumlnden itiba-ren popuumller olması ise sosyal adaletsizlik karşısında dile getirdiklerinin halk tarafın-dan da benimsendiğine işaret eder Ne var ki guumlccedilluuml bir duygudaşlık iccedilinde yoksullara zulmedenleri kınayan bu şiir devrimci bir belge niteliği taşımaz ccediluumlnkuuml Langlandrsquoin toplumsal ayaklanmadan beklentisi bambaşka bir şeydir

Piers Plowman

William Langland

OumlNSOumlZ

Bir yaz mevsimi guumlneş yumuşacıkkenSırtıma pelerinimi attım zira ccedilobandımVe bir keşiş gibi ccedilalışırken guumlnahkacircr


407

Merakla duumlnyayı duymaya kalktımAma bir Mayıs sabahı Malvern TepelerirsquondeBir mucize oldu buumlyuumlduumlr dedim kendimeGezinmekten yorgundum dinlenmeye ccedilekildimBir derenin yanına geniş bir bankın altınaUzanıp suyun derinliğine daldımUyumuşum zira keyif vericiydi sesiDerken bir ruumlya goumlrduumlm harikuladeydiHiccedil goumlrmediğim bakir bir yerdeydimDoumlnuumlp doğuya baktım guumlneşin tam iccedilineGuumlzel bir ccediliftlik evi goumlrduumlm uumlstuumlnde kuleAşağıda derin bir vadi vardı sanki zindan Ccedilukurlarla dolu ve karanlık korkunccedil bir goumlruumlntuumlArada bir panayır var herkes doluşmuşKadın erkek zengin fakir ccedilalışanı aylağı Bazıları sabanda ekip dikmekte Pek az eğlenip ccedilok terleyerekMuumlsrifin tamahla yok ettiğini kazanmaktaBazıları goumlsterişte giyinip kuşanmışlar Sergiledikleri giysinin iccediline saklanmışlarCcediloğu ibadete kefarete vermiş kendiniGoumlksel mutluluk beklentisiyle Tanrı aşkına ama pek zor şartlar altındaNe gezilecek bir uumllke ne luumlks bir yaşamMuumlnzevi bir keşiş gibi huumlcrelere kapanmışlar Bazısı ticarette daha iyi geccedilinmek iccedilinBize oumlyle geldi ki zaten buymuş niyetiBazısı şenlik yapıp halk ozanları bilirUmarım masumiyetle neşe verip altın kazanırAma Yahuda ccedilocukları guumlruumlltuumlcuuml soytarılarHalkı aptal yerine koyup onlarla eğlenirlerOysa kıvraktır zekacircları istese ccedilalışırlarŞimdi ispatlayamam ama Şeytanrsquoın kıccedilıdırAğzı bozuklar157 Berduşlar dilenciler ccedilevrede hızla dolaşıp Ccedilanta ve midelerini ekmekle doldurdularYemek iccedilin dilenip ale iccedilin dalaşarak

157 Qui turpiloquium loquitur Aziz Pavlusrsquotan


408

Tanrı bilir kendilerini yataklarına attılar Acınası bir tembellikle uykudan uyanıncaEdepsizce davranıp uşakları soydularHacılar ve palmiyeciler158 soumlz vermişccedilesineRomarsquodaki azizlerle Aziz Jamesrsquoin peşindeBilge hikacircyelerle yola koyularakHayat boyu yalan soumlyleme izni aldılar- Azizlerin izindeyiz diyenlerini goumlrduumlmAma ağızlarından ccedilıkan her şey Doğrudan ziyade yalandıWalsinghamrsquoa giden keşişler goumlrduumlm Bir yığın boylu poslu aylakKeşiş gibi giyinip rahat etsinler diye Ve fark edilmek iccedilin pelerinler iccedilindeEllerinde kancalı sopa yanlarında fahişeRahipler de goumlrduumlm doumlrt ayrı cemaatteİncilrsquoi istedikleri gibi tefsir edip vaaz vererek Kendilerine goumlsterişli uumlst baş satın alan Kıdemli rahiplerin ccediloğu istediği gibi giyinirBoumlylece parayla vaaz birlikte tuumlketilirHayırseverlik işportada lordlar guumlnah ccedilıkarıyorSon birkaccedil yıldır sanki bir mucize yaşanıyorKutsal Kilise olmasa hepsi iyi geccedilinecekİşte bir af satıcısı159 dersin ki bir rahip Ccedilıkarmış piskopos muumlhruuml taşıyan bir belgeSoumlzuumlnuuml tutmayana yalan yere oruccedil tutanahellipSizi guumlnahlarınızdan arındıracağım diyor herkeseHalk ona inanıyor minnettarVe oumlnuumlnde diz ccediloumlkerek elindeki muumlhruuml oumlpuumlyor Adam elindeki parşoumlmen ve broumlvesiyle aldatıpParmağında yuumlzuumlk ve uumlstuumlnde takılar Goumlzleri kamaştırıp herkesi kandırıyorVe halkın altınlarına işte boumlyle tamah ediyor Hoyratccedila harcayıp zamparalık yapsın diyeEğer kutsal olsa ve kulakları duysaydı piskoposunİnsanları aldatmak iccedilin verir miydi muumlhruumlnuuml

158 Palmer Hacrsquodan elinde palmiye yapraklarıyla doumlnenler159 Pardoner Orta Ccedilağrsquoda guumlnahları para karşılığı affeden kimse


409

Piskoposa bir soumlzuumlm var Hilekacircr vaaz vermezGuumlmuumlşuuml af satıcıları ile kilise rahipleri paylaşırOysa o para yoksul rahiplerin hakkıdır Vaizler ve kilise rahipleri yakınmış piskoposaCemaatin salgından160 beri yoksul duumlştuumlğuumlnden Ve Londrarsquoda yaşamak iccedilin izin istemişler kiGeccedilim iccedilin ağıt161 yakarak tatlı para kazansınlar162

Hz İsa Mesihrsquoin yolunda goumlrevlendirilmiş olan Piskoposlar ve okumuşlar hem uumlstat hem tabip olanlar Saccedilını tıraş163 etme hakkı bahşedilip guumlnah ccedilıkarmakVaaz vermek dua etmek fakiri doyurmak zorunda olanlarLondrarsquoda Lentrsquoe ikamet edip krala hizmetle para sayıyorlarChequer ve Chancery164rsquoin semt mahkemelerindeKimsesiz veya evden kaccedilan ccedilocukların paralarınınUumlstuumlnde hak iddia ediyorlarBazıları da lortların leydilerin hizmetindeAdli duruşmalarda idare memurunun yerine oturuyorYaptıkları ayinlerin Kilise yasalarına uygun olmadığıSabah saatlerinin layıkıyla değerlendirilmediği soumlyleniyor Korkarım Hz İsa Mesihrsquoin laneti hepsinin uumlstuumlnde olacakhellip

William Langland The Book Concerning Piers the Plowman ldquoEverymanrsquos Library Editionrdquo JM Dent amp Sons EP Dutton amp Co 1957

160 1348rsquode tuumlm Avruparsquoyı kasıp kavuran bir hıyarcıklı salgın161 Requiem Katoliklerde oumlluumllerin ruhu iccedilin dua162 Gezici rahipler kasaba kasaba gezip uumlcret karşılığı ayin duumlzenlerlerdi163 Tonsure Katolik piskoposların başın tepe kısmı tıraş etmesi164 Kraliyet huumlkuumlmetinin Londrarsquoda işgal ettiği iki ayrı mekacircn Exchequerrsquoda vergi Chaceryrsquode kra-

liyet belgeleri yazışmalar vb işler yapılmaktaydı


410

411

Abraham LincolnAdam SmithAdolf HitlerAelius AristidesAlbert CamusAlexander IIAlexis de TocquevilleAlfred North WhiteheadAlfred RosenbergAlfred Russel WallaceAlfredo RoccoAntoine de MontchretienAristoArnold ToynbeeArthur KoestlerArthur M Schlesinger JrAuguste ComteAziz Asisili FrancisAziz AugustineAziz GregoryAziz Ignatius LoyolaAziz Thomas AquinasBaron DrsquoHolbachBaron de MontesquieuBart KoskoBartolome de las CasasBasil WilleyBenedetto CotrugliBenedict de Spinoza Benito MussoliniBishop EossuetBishop Otto of FreisingBishop SpratBlaise PascalC E M Joad

C Wright MillsCP SnowCVirgil GheorghiuCarl JungCesare de BeccariaCharles DarwinCharles FourierCharles KingsleyCharles Secondat de Mon-tesquieuCiceroClaude-Adrien Helvetius Coluccio SalutatiCyprianCzeslaw MiloszDante AlighieriDavid Friedrich StraussDavid HumeDavid RicardoDenis DiderotDesiderius ErasmusDupont de NemoursEdmund BurkeEduard BernsteinEflacirctunErich FrommErnst CassirerErnst HaeckelFontenelleFrancesco PetrarchFrancis BaconFranccedilois de ChateaubriandFranklin D RooseveltFranz AlexanderFrederic Bastiat

Fredrick IIFriedrich A HayekFriedrich EngelsFriedrich Karl von SavignyFriedrich ListFriedrich NietzscheFriedrich SchleiermacherFriedrich von BernhardiFyodor DostoyevskiG H LewesGaiusGalileo GalileiGeorg Wilhelm Friedrich HegelGeorges SorelGiorgio VasariGiovanni Battista VicoGomes Eannes de AzuraraGotthold Ephraim LessingHG WellsHeinrich von Treitschke Henri BergsonHenry PeachamHerbert SpencerHouston Stewart Chamber-lainIgnatius LoyolaImmanuel KantJSHaldaneJacques Benigne BossuetJacques MaritainJames Fitzjames StephenJean BodinJean Jacques RousseauJean-Paul Sartre

Batırsquoya Youmln Verenler


412

Jeremy BenthamJohann Wolfgang von Go-etheJohn AdamsJohn BuridanJohn CalvinJohn Henry NewmanJohn LockeJohn Maynard KeynesJohn MiltonJohn StracheyJohn Stuart MillJoseph de MaistreJoseph GlanvilleJoseph MaziniJoseph PriestleyJoseph StalinJulien BendaKarl EarthKarl JaspersKarl MarxKarl PearsonKlemens MetternichLT HobhouseLa ChalotaisLeo Battista AlbertiLeonard BuskerLeonardo da VinciLionardo BruniLorenzo VallaLudwig FeuerbachMadame de StaelMagna CartaMarie Jean de CondorcetMarquis de Condorcet Martin LutherMatthew ArnoldMax PlanckMichel de MontaigneMilovan DjilasNiccolo MachiavelliNicholas CopernicusNicolas BerdyaevNovalis

Ortega y GassetOswald SpenglerPapa AlexanderPapa Boniface VIIIPapa Innocent IIIPapa JuliusPapa Leo XIIIPapa Paul IIIPapa Pius IXPaul TillichPercy Bysshe ShelleyPeter Paul VergerioPhilip MelanchthonPhilipp FrankPico della MirandolaPierre BaylePliny the YoungerPlotinusPolybiusPseudo-Areopagite Diony-sius Ralph Waldo EmersonRamon LullRene DescartesRichard BaxterRichard CobdenRichard HookerRobert BarclayRobert BoyleRobert MichelsRobert OwenRoger BaconRoger CotesSalisburyli JohnSamuel SmilesSamuel WilberforceSenecaSidney WebbSigmund FreudSire de JoinvilleSoumlr Francis BaconSoumlr Humphrey GilbertSoumlr Isaac NewtonSoumlr James Jeans

Soumlr Joshua ReynoldsSoumlr Leslie StephenSoumlr Thomas ElyotSoumlr Walter RaleighSoumlr William HarveySoumlr William PettyTacitusTeilhard de ChardinTertullianTevratTheodore BezaThomas Babington Maca-ulayThomas CarlyleThomas Henry HuxleyThomas HobbesThomas MalthusThomas PaineThomas SpratThomas WilsonThucydidesVespasiano da BisticciViconte de ChateaubriandVladimir LeninVoltaireWRIngeWalter BagehotWalter TraversWilliam BlakeWilliam DurandusWilliam HarveyWilliam LanglandWilliam LeckyWilliam ShakespeareWilliam WordsworthWinston S ChurchillZebur


2

3

I


YAHUDİ-HIRİSTİYAN KAYNAKLARI

Batı duumlnyasının gelenekleri biri Yahudi-Hıristiyan diğeri Yunan-Roma veya Klasik olmak uumlzere başlıca iki kaynağa sahiptir Ccedilok eski değil tarihccedililer bu iki temel kaynağa bir uumlccediluumlncuumlsuumlnuuml Germanik olanı da ekleme eğilimindeydiler Ne var ki Doumlrduumlncuuml yuumlz-yılın başlarından itibaren Batırsquoyı işgal eden cahil kavimlerin -Roma İmparatorluğursquonun sınırlarını aşan barbarların- boumllgede yeşeren medeniyetin uumlstuumlnde mevcut gelenek-lerin derinliği ve kalıcılığıyla kıyaslanabilir nitelikte iz bırakmış olmaları artık muumlmkuumln goumlruumllmemektedir Batı geleneklerindeki Yahudi-Hıristiyan ve Yunan-Roma unsurları-nın derinliği ve kalıcılığı nedeniyledir ki Batı duumlnyasında suumlregelen duumlşuumlnce ve davra-nış alışkanlıkları bin beş yuumlz ila uumlccedil bin yıl oumlnce oumllen insanların entelektuumlel ve ruhani keşiflerinin buguumln bile etkisi altındadır İlk uumlccedil boumlluumlmuuml Antik Ccedilağrsquodan başlayarak Batı geleneğinin iki buumlyuumlk dini yani Yahudilik ve Hıristiyanlık ile Yunan ve Roma medeni-yetlerinin kuumlltuumlrel felsefi ve siyasi kavramlarının ilişkilerini tasvir etmektedir

Dinin geccedilmiş ccedilağlarda insanlar iccedilin temel bir ihtiyaccedil olarak tezahuumlr ettiği malum Nitekim ccedilok ccedileşitli dinlere ibadet edilmiş batıl inanccedilla okuumlltizm karışımı tuhaf din-lerin yanı sıra ateşe guumlneşe hayvanlara tapınma ve bunlara belirli bir tarikat yapısı kazandırma ccedilabaları bile soumlz konusudur

Batırsquoda bu kadim dinlerin ikisi dışında yani Yahudilik ve Hıristiyanlık dışında hiccedil-biri yaşa(n)madı Hıristiyanlık daha baştan itibaren Yahudilik ile yakın ilişki iccedilindeydi Hıristiyanlar Hıristiyanlığın yeni bir vahiy olduğuna inanmakla birlikte İsrailoğulları-nın (Suriyersquonin guumlneyinde yaşayan Yahudiler) dininin devamı olduğuna huumlkmettiler Hz İsarsquonın (Batı duumlşuumlncesine youmln veren metinlerde Hıristiyan peygamberinin adının oumlnuumlnde ldquoHazretrdquo sıfatı yoktur ccedileviride Tuumlrk okurunun hassasiyetleri goumlzoumlnuumlnde bu-lundurularak tarafımızdan eklenmiştir) gelişinin İsrailli kacirchinler tarafından yuumlzlerce yıl oumlnce haber verildiği ve Orsquonun Yahudilere yaklaşık iki bin yıl oumlnce Hz İbrahimrsquoin Kalde Uygarlığırsquonın Ur şehrinden yaptığı ccedilağrıyla başlayan Tanrı tezahuumlruumlnuumln doruk noktası olduğuna inandılar

John W Snyder ldquoAntiquityrdquo Chicago 1967


4

AYAHUDİLER

Yahudilerin koumlkeni tam olarak bilinmiyor İOuml 1400 ila İOuml 1200 arasına tekabuumll

eden bir tarihte bir grup goumlccedilebe kavim Suriyersquonin guumlneyine Kenan diye bildikleri

boumllgeye girdi Kendilerini (Hz) İbrahimrsquoin torunu olan ataları İsrailrsquoin (Yakup) adıyla

tanıttılar Yakuprsquoun on iki oğlunun sulbuumlnden olduklarını soumlylediler Temas kurdukları

insanlar (halklar) zaman iccedilinde onlara İsrailrsquoin on iki oğlundan biri olan Yahudarsquodan

muumllhem Yahudi demeye başladılar Yahudiler Kenanrsquoa Mısırrsquoda birkaccedil yuumlzyıl yaşa-

mış olduklarını anlatan bir de gelenek getirmişlerdi Kadim soumlylencelerinden bazıları

Mısırrsquodan Tanrırsquonın mucizevi muumldahalesi sayesinde ccedilıktıkları Tanrırsquonın Kenanrsquoı Hz

İbrahimrsquoe ve onun meşru soyundan gelenlere anayurt olarak bizzat vaat ettiği hu-

susunda ısrarlıydı

Kenanrsquoda Kuduumls civarındaki dağlık boumllgelere yerleşen Yahudiler İOuml 1000rsquoli yıl-

ların başından itibaren zengin ve etkili bir devlet haline gelmeye başladılar Kralları

Davut ve Solomonrsquoun (Hz Suumlleyman) youmlnetiminde komşularının zayıf devletler ol-

masından ve Fenikelilerin Akdeniz kıyısındaki zengin ticaret imkacircnlarından yararlan-

dılar Ne var ki İOuml Dokuzuncu ve Sekizinci yuumlzyıllarda Orta Doğursquonun buumlyuumlk guumlccedilleri

arasında yeniden başlayan muumlcadelede kendilerini Mezopotamyarsquonın Babillileri ve

Asurluları ile Nil Vadisirsquonin Mısırlıları arasında sıkışmış buldular Soumlz konusu guumlccedilluuml

devletler aralarındaki boumllgenin kontroluuml iccedilin savaşmaktaydı ve Kenan bu boumllgenin

oumlnemli bir parccedilasıydı Orta Doğu siyasetinin bu girdabında kendi iccedil sorunlarıyla da

uğraşan Yahudiler Filistin iccedilin savaşan taraflardan bazen biri bazen de diğeriyle

ittifak yapmayı seccedilti Nitekim Solomonrsquodan sonra krallıkları kuzeyde İsrail guumlneyde

daha kuumlccediluumlk bir krallık olan Yahuda olmak uumlzere ikiye boumlluumlnduuml Bu iki krallık ccediloğu

kez birbirinden bağımsız siyaset izledi Bu tutum İOuml 722rsquode Asurlular İsrail İOuml

586rsquoda da Babilliler Yahuda Krallığırsquonı ele geccedilirinceye kadar artarak devam etti

Sonunda kuzeydeki krallık yani İsrailrsquoin Yahudileri Asurluların geride bıraktığı fakir

halk dışında tarihten silindi Guumlneydeki krallığa Yahudarsquoya gelince halkının buumlyuumlk

bir kısmı İOuml 539rsquoda Perslerin Babilrsquoi fethetmesini muumlteakip Filistinrsquoe doumlnduuml Ancak

bağımsızlıklarını suumlrduumlrmeleri kolay olmadı Perslerden Yunanlılara (İOuml 333-63) ve

Romalılara (İOuml 63-İS 70) kadar bir dizi guumlcuumln fethine boyun eğmek zorunda kal-

dılar Ve Yahudi tarihi -İOuml İkinci yuumlzyılın ortalarında Makabilerin youmlnetimi altındaki

kısa doumlnem hariccedil- bağımlı ve haraccedil oumldeyen bir halkın tarihinden ibaret kaldı Antik

Yahudi devletine İS 70rsquode Kuduumlsrsquoteki buumlyuumlk tapınağı yerle bir eden Romalılar son

verdiler (JS)


5

1 İnsanoğlu ve Dertleri ya da Her Şey İlk Ne Zaman Başladı

Yahudilerin Kutsal Yazıları veya Kutsal Metinleri Hıristiyan İncilirsquonin1 Eski Ahit (Tevrat ve Zebur) olarak bilinen ilk boumlluumlmuumlndeki belgelerde muumlndemiccediltir Eski Ahit esas olarak Yahudilerin ve diğer insanların tuumlmuumlnuumln Yahudilerin Tanrısı ile ilişkileri-ne dairdir Kutsal Kitaprsquoın ilk boumlluumlmleri Yaratılış (Genesis) insanoğlunun kafasını her ccedilağda kurcalayan sorulara cevap mahiyetindedir


Başlangıccedilta Tanrı goumlğuuml ve yeri yarattı Yer boştu yeryuumlzuuml şekilleri yoktu engin karanlıklarla kaplıydı Tanrırsquonın Ruhu suların uumlzerinde hareket edi-yordu Tanrı ldquoIşık olsunrdquo diye buyurdu ve ışık oldu Tanrı ışığın iyi olduğu-nu goumlrduuml ve onu karanlıktan ayırdı Işığa ldquoguumlnduumlzrdquo karanlığa ldquogecerdquo adını verdi Akşam oldu sabah oldu ve ilk guumln oluştu

Tanrı ldquoSuların ortasında bir kubbe olsun suları birbirinden ayırsınrdquo diye buyurdu Ve oumlyle oldu Tanrı goumlk kubbeyi yarattı Kubbenin altındaki suları uumlstuumlndeki sulardan ayırdı Kubbeye ldquogoumlkrdquo adını verdi Akşam oldu sabah oldu ve ikinci guumln oluştu

Tanrı ldquoGoumlğuumln altındaki sular bir yere toplansın kuru toprak goumlruumlnsuumlnrdquo diye buyurdu ve oumlyle oldu Kuru alana ldquokarardquo toplanan sulara ldquodenizrdquo adını verdi Tanrı bunun iyi olduğunu goumlrduuml Tanrı ldquoYeryuumlzuuml bitkiler tohum ve-ren otlar tuumlruumlne goumlre tohumu meyvesinde bulunan meyve ağaccedilları uumlretsinrdquo diye buyurdu ve oumlyle oldu Yeryuumlzuuml bitkiler tuumlruumlne goumlre tohum veren otlar tohumu meyvesinde bulunan meyve ağaccedilları yetiştirdi Tanrı bunun iyi ol-duğunu goumlrduuml Akşam oldu sabah oldu ve uumlccediluumlncuuml guumln oluştu

Tanrı şoumlyle buyurdu ldquoGoumlk kubbede guumlnduumlzuuml geceden ayıracak yeryuumlzuuml-nuuml aydınlatacak ışıklar olsun Belirtileri mevsimleri guumlnleri yılları goumlster-sinrdquo Ve oumlyle oldu Tanrı buumlyuumlğuuml guumlnduumlze kuumlccediluumlğuuml geceye egemen olacak iki

1 Kutsal Kitap Eski ve Yeni Ahit olmak uumlzere iki boumlluumlmden oluşur Eski Ahit Yahudilerin kutsal kitabıdır İbranice ve Aramice olarak yazılmıştır Uumlccedil boumlluumlme ayrılır 1 Yasa Kitapları (Musarsquonın 5 kitabı olarak bilinir) 2 Peygamberlikler ve tarihsel kitaplar 3 Mezmurlar şiirsel ve duumlz metinler Eski ve Yeni Ahit Hıristiyanların kabul ettiği kutsal yazılardır Yirmi yedi kitaptan oluşan Yeni Ahit (İncil) Grekccedile yazılmıştır İlk doumlrt kitap Hz İsarsquonın yaşamını oumlğretilerini oumlluumlm ve dirilişiyle ilgili bilgileri iccedilermektedir Elccedililerin İşleri Kitabı Hz İsarsquonın oumlluumlmuumlnden sonra elccedililerin bu oumlğ-retiyi yaymak iccedilin yaptıklarını anlatır İncilrsquode yer alan mektuplar Hz İsarsquonın elccedilileri ve yakın izleyicileri tarafından ilk inanlı topluluklarına (kiliselere) yol goumlstermek Orsquonun oumlğretisine uygun bir yaşam suumlrmelerini sağlamak ve karşılaştıkları sorunların uumlstesinden nasıl gelebileceklerini goumlstermek amacıyla Tanrırsquonın esiniyle yazıldı İncilrsquoin son kitabı olan Vahiy inanlıkları sıkıntılar karşısında cesaretlendirir gelecekteki olayları simgelerle accedilıklar


6

buumlyuumlk ışığı ve yıldızları yarattı Yeryuumlzuumlnuuml aydınlatmak guumlnduumlze ve gece-ye egemen olmak ışığı karanlıktan ayırmak iccedilin onları goumlk kubbeye yerleş-tirdi Tanrı bunun iyi olduğunu goumlrduuml Akşam oldu sabah oldu ve doumlrduumln-cuuml guumln oluştu

Tanrı ldquoSular canlı yaratıklarla dolup taşsın yeryuumlzuumlnuumln uumlzerinde goumlk-te kuşlar uccediluşsunrdquo diye buyurdu Tanrı buumlyuumlk deniz canavarlarını sular-da kaynaşan canlıları ve uccedilan ccedileşitli varlıkları yarattı Bunun iyi olduğunu goumlrduuml Tanrı ldquoVerimli olun ccediloğalın denizleri doldurun yeryuumlzuumlnde kuş-lar ccediloğalsınrdquo diyerek onları kutsadı Akşam oldu sabah oldu ve beşinci guumln oluştu

Tanrı ldquoYeryuumlzuuml ccedileşit ccedileşit canlı yaratık evcil ve yabanıl hayvan suumlruumln-gen uumlretsinrdquo diye buyurdu Ve oumlyle oldu Tanrı ccedileşit ccedileşit yabanıl hayvan ev-cil hayvan suumlruumlngen yarattı Bunun iyi olduğunu goumlrduuml

Tanrı ldquoKendi suretimizde kendimize benzer insan yaratalımrdquo dedi ldquode-nizdeki balıklara goumlkteki kuşlara evcil hayvanlara suumlruumlngenlere yeryuumlzuuml-nuumln tuumlmuumlne egemen olsunrdquo

Tanrı insanı kendi suretinde yarattı onu Tanrırsquonın suretinde yarattı Onları erkek ve dişi olarak yarattı Onları kutsayarak ldquoVerimli olun ccediloğa-lınrdquo dedi ldquoYeryuumlzuumlnuuml doldurun ve denetiminize alın denizdeki balıkla-ra goumlkteki kuşlara yeryuumlzuumlnde yaşayan buumltuumln canlılara egemen olun İşte yeryuumlzuumlnde tohum veren her otu tohumu meyvesinde bulunan her meyve ağacını size veriyorum Bunlar size yiyecek olacak Yabanıl hayvanlara goumlkteki kuşlara suumlruumlngenlere -soluk alıp veren buumltuumln hayvanlara- yiyecek olarak yeşil otları veriyorumrdquo Ve boumlyle oldu Tanrı yarattıklarına baktı ve her şeyin ccedilok iyi olduğunu goumlrduuml Akşam oldu sabah oldu ve altıncı guumln oluştu

Goumlk ve yer buumltuumln oumlğeleriyle tamamlandı Yedinci guumlne gelindiğinde Tanrı yapmakta olduğu işi bitirdi Yaptığı işten o guumln dinlendi Yedinci guumlnuuml kut-sadı Onu kutsal bir guumln olarak belirledi Ccediluumlnkuuml Tanrı o guumln yaptığı yarattığı buumltuumln işi bitirip dinlendi

Goumlğuumln yerin yaratılış oumlykuumlsuumlRAB Tanrı goumlğuuml ve yeri yarattığında yeryuumlzuumlnde yabanıl bir fidan bir ot

bile bitmemişti Ccediluumlnkuuml RAB Tanrı henuumlz yeryuumlzuumlne yağmur goumlndermemiş-ti Toprağı işleyecek insan da yoktu Yerden yuumlkselen buhar buumltuumln toprakla-rı suluyordu RAB Tanrı Acircdemrsquoi topraktan yarattı ve burnuna yaşam soluğu uumlfledi Boumlylece Acircdem yaşayan varlık oldu

RAB Tanrı doğuda Adenrsquode bir bahccedile dikti Yarattığı Acircdemrsquoi oraya koy-du Bahccedilede iyi meyve veren tuumlrluuml tuumlrluuml guumlzel ağaccedil yetiştirdi Bahccedilenin orta-sında yaşam ağacıyla iyiyle koumltuumlyuuml bilme ağacı vardı


7

Adenrsquoden bir ırmak doğuyor bahccedileyi sulayıp orada doumlrt kola ayrılıyor-du İlk ırmağın adı Pişonrsquodur Altın kaynakları olan Havila sınırları boyunca akar Orada iyi altın reccediline ve oniks bulunur İkinci ırmağın adı Gihonrsquodur Kuş sınırları boyunca akar Uumlccediluumlncuuml ırmağın adı Diclersquodir Asurrsquoun doğusun-dan akar Doumlrduumlncuuml ırmak ise Fıratrsquotır

RAB Tanrı Aden bahccedilesine bakması onu işlemesi iccedilin Acircdemrsquoi oraya koy-du Ona ldquoBahccedilede istediğin ağacın meyvesini yiyebilirsinrdquo diye buyurdu ldquoama iyiyle koumltuumlyuuml bilme ağacından yeme Ccediluumlnkuuml ondan yediğin guumln kesin-likle oumlluumlrsuumlnrdquo

Sonra ldquoAcircdemrsquoin yalnız kalması iyi değilrdquo dedi ldquoona uygun bir yardım-cı yaratacağımrdquo RAB Tanrı yerdeki hayvanların goumlkteki kuşların tuumlmuumlnuuml topraktan yaratmıştı Onlara ne ad vereceğini goumlrmek iccedilin hepsini Acircdemrsquoe getirdi Acircdem her birine ne ad verdiyse o canlı o adla anıldı Acircdem buuml-tuumln evcil ve yabanıl hayvanlara goumlkte uccedilan kuşlara ad koydu Ama kendisi iccedilin uygun bir yardımcı bulamadı RAB Tanrı Acircdemrsquoe derin bir uyku verdi Acircdem uyurken RAB Tanrı onun kaburga kemiklerinden birini alıp yerini etle kapattı Acircdemrsquoden aldığı kaburga kemiğinden bir kadın yaratarak onu Acircdemrsquoe getirdi Acircdem ldquoİşte bu benim kemiklerimden alınmış kemik etim-den alınmış ettirrdquo dedi ldquoona lsquokadınrsquo denilecek ccediluumlnkuuml o adamdan alındırdquo Bu nedenle adam annesini babasını bırakıp karısına bağlanacak ikisi tek beden olacak Acircdem de karısı da ccedilıplaktılar henuumlz utanccedil nedir bilmiyor-lardı

RAB Tanrırsquonın yarattığı yabanıl hayvanların en kurnazı yılandı Yılan ka-dına ldquoTanrı gerccedilekten lsquoBahccediledeki ağaccedilların hiccedilbirinin meyvesini yemeyinrsquo dedi mirdquo diye sordu Kadın ldquoBahccediledeki ağaccedilların meyvelerinden yiyebi-lirizrdquo diye yanıtladı ldquoAma Tanrı lsquoBahccedilenin ortasındaki ağacın meyvesini yemeyin ona dokunmayın yoksa oumlluumlrsuumlnuumlzrsquo dedirdquo Yılan ldquoKesinlikle oumll-mezsinizrdquo dedi ldquoccediluumlnkuuml Tanrı biliyor ki o ağacın meyvesini yediğinizde goumlzleriniz accedilılacak iyiyle koumltuumlyuuml bilerek Tanrı gibi olacaksınızrdquo

Kadın ağacın guumlzel meyvesinin yemek iccedilin uygun ve bilgelik kazanmak iccedilin ccedilekici olduğunu goumlrduuml Meyveyi koparıp yedi Yanındaki kocasına ver-di o da yedi İkisinin de goumlzleri accedilıldı Ccedilıplak olduklarını anladılar Bu yuumlz-den incir yapraklarını dikip kendilerine oumlnluumlk yaptılar

Derken guumlnuumln serinliğinde bahccedilede yuumlruumlyen RAB Tanrırsquonın sesini duy-dular Orsquondan kaccedilıp ağaccedilların arasına gizlendiler RAB Tanrı Acircdemrsquoe ldquoNe-redesinrdquo diye seslendi Acircdem ldquoBahccedilede sesini duyunca korktum Ccediluumlnkuuml ccedilıplaktım bu yuumlzden gizlendimrdquo dedi RAB Tanrı ldquoCcedilıplak olduğunu sana kim soumlyledirdquo diye sordu ldquosana meyvesini yeme dediğim ağaccediltan mı ye-dinrdquo Acircdem ldquoYanıma koyduğun kadın ağacın meyvesini bana verdi ben

8


de yedimrdquo diye yanıtladı RAB Tanrı kadına ldquoNedir bu yaptığınrdquo diye sor-du Kadın ldquoYılan beni aldattı o yuumlzden yedimrdquo diye karşılık verdi Bunun uumlzerine RAB Tanrı yılana ldquoBu yaptığından oumltuumlruuml buumltuumln evcil ve yabanıl hayvanların en lanetlisi sen olacaksınrdquo dedi ldquokarnının uumlzerinde suumlruumlnecek yaşamın boyunca toprak yiyeceksin Seninle kadını onun soyuyla senin soyunu birbirinize duumlşman edeceğim Onun soyu senin başını ezecek sen onun toprağına saldıracaksınrdquo RAB Tanrı kadına ldquoCcedilocuk doğururken sana ccedilok acı ccedilektireceğimrdquo dedi ldquoağrı ccedilekerek doğum yapacaksın Kocana istek duyacaksın seni o youmlnetecekrdquo RAB Tanrı Acircdemrsquoe ldquoKarının soumlzuumlnuuml dinle-diğin ve sana meyvesini yeme dediğim ağaccediltan yediğin iccedilin toprak senin yuumlzuumlnden lanetlendirdquo dedi ldquoyaşam boyu emek vermeden yiyecek bulama-yacaksın Toprak sana diken ve ccedilalı verecek yaban otu yiyeceksin Toprağa doumlnuumlnceye dek ekmeğini alın teri doumlkerek kazanacaksın Ccediluumlnkuuml topraksın topraktan yaratıldın ve yine toprağa doumlneceksinrdquo

Acircdem karısına Havva adını verdi Ccediluumlnkuuml o buumltuumln insanların annesiydi RAB Tanrı Acircdemrsquole karısı iccedilin deriden giysiler yaptı onları giydirdi Son-ra ldquoAcircdem iyiyle koumltuumlyuuml bilmekle bizlerden biri gibi oldurdquo dedi ldquoartık ya-şam ağacına uzanıp meyve almasına yiyip oumlluumlmsuumlz olmasına izin verilme-melirdquo Boumlylece RAB Tanrı yaratılmış olduğu toprağı işlemek uumlzere Acircdemrsquoi Aden bahccedilesinden ccedilıkardı Onu kovdu Yaşam ağacının yolunu denetlemek iccedilin de Aden bahccedilesinin doğusuna keruvlar ve her yana doumlnen alevli bir kı-lıccedil yerleştirdi

Kutsal Kitap Eski Anlaşma Yaradılış 1-3 Kitab-ı Mukaddes Şirketi Yeni Yaşam Yayınları 2009

2 Yahudilerin Tanrı ile İlişkisinin Temelinde Ne Vardı

Yaratılış Kitabı Tanrırsquonın Hz İbrahimrsquoe Mezopotamyarsquoda -Kalde Medeniyetirsquonin Ur şehrinde- seslenerek uzak bir diyara gelmelerini buyurduğunu ve bunu yaparken kuluna sadece bir anayurt vaat etmekle kalmayıp guumlccedilluuml ve kalabalık bir soy da vaat ettiğini soumlyler Vaat edilen anayurt Kenanrsquodır Hz İbrahim zamanı gelince akrabaları ve uşaklarıyla birlikte buraya gider Ancak henuumlz meşru karısı Sararsquodan olma bir erkek evlat sahibi değildir ve karı koca ccedilok yaşlıdırlar Yahudiler ve daha sonra Hıris-tiyanlar Hz İbrahimrsquoin bu hikacircyesinde Tanrırsquonın tuumlm insanlığı ilgilendiren tebliğini almak uumlzere neden kendilerini seccediltiğinin kısmi accedilıklamasını bulurlar


9


RAB verdiği soumlz uyarınca Sararsquoya iyilik etti ve soumlzuumlnuuml yerine getirdi Sara hamile kaldı İbrahimrsquoin yaşlılık doumlneminde tam Tanrırsquonın belirtti-ği zamanda ona bir erkek ccedilocuk doğurdu İbrahim Sararsquonın doğurduğu ccedilo-cuğa İshak adını verdi Tanrırsquonın kendisine buyurduğu gibi oğlu Hz İshakrsquoı sekiz guumlnluumlkken suumlnnet etti İshak doğduğunda İbrahim yuumlz yaşındaydı Sara ldquoTanrı yuumlzuumlmuuml guumllduumlrduumlrdquo dedi ldquobunu duyan herkes benimle guumlle-cek Kim İbrahimrsquoe Sara ccedilocuk emzirecek derdi Bu yaşında ona bir oğul doğurdumrdquo

Ccedilocuk buumlyuumlduuml Suumltten kesildiği guumln İbrahim buumlyuumlk bir şoumllen verdi

Daha sonra Tanrı İbrahimrsquoi sınadı ldquoİbrahimrdquo diye seslendi İbrahim ldquoBuradayımrdquo dedi Tanrı ldquoİshakrsquoı sevdiğin biricik oğlunu al Moriya2 boumll-gesine gitrdquo dedi ldquoorada sana goumlstereceğim bir dağda oğlunu yakmalık sunu olarak sunrdquo İbrahim sabah erkenden kalktı eşeğine palan vurdu Yanına uşaklarından ikisini ve oğlu İshakrsquoı aldı Yakmalık sunu iccedilin odun yardık-tan sonra Tanrırsquonın kendisine belirttiği yere doğru yola ccedilıktı Uumlccediluumlncuuml guumln gideceği yeri uzaktan goumlrduuml Uşaklarına ldquoSiz burada eşeğin yanında kalınrdquo dedi ldquotapınmak iccedilin oğlumla birlikte oraya gidip doumlneceğizrdquo Yakmalık sunu iccedilin yardığı odunları oğlu İshakrsquoa yuumlkledi Ateşi ve bıccedilağı kendisi aldı Bir-likte giderlerken İshak İbrahimrsquoe ldquoBabardquo dedi İbrahim ldquoEvet oğlumrdquo diye yanıtladı İshak ldquoAteşle odun burada ama yakmalık sunu kuzusu nerederdquo diye sordu İbrahim ldquoOğlum yakmalık sunu iccedilin kuzuyu Tanrı kendisi sağ-layacakrdquo dedi İkisi birlikte yuumlruumlmeye devam ettiler

Tanrırsquonın kendisine belirttiği yere varınca İbrahim bir sunak yaptı uumlze-rine odun dizdi Oğlu İshakrsquoı bağlayıp sunaktaki odunların uumlzerine yatırdı Onu boğazlamak iccedilin uzanıp bıccedilağı aldı Ama RABrsquobin meleği goumlklerden ldquoİbrahim İbrahimrdquo diye seslendi İbrahim ldquoİşte buradayımrdquo diye karşılık verdi Melek ldquoCcedilocuğa dokunmardquo dedi ldquoona bir şey yapma Şimdi Tanrırsquodan korktuğunu anladım biricik oğlunu benden esirgemedinrdquo İbrahim ccedilevresi-ne bakınca boynuzları sık ccedilalılara takılmış bir koccedil goumlrduuml Gidip koccedilu getirdi Oğlunun yerine onu yakmalık sunu olarak sundu Oraya ldquoYahve yirerdquo3 adı-nı verdi ldquoRABrsquoin dağında sağlanacaktırrdquo soumlzuuml bu yuumlzden buguumln de soumlyleni-yor RABrsquoin meleği goumlklerden İbrahimrsquoe ikinci kez seslendi ldquoRAB diyor ki kendi uumlzerime ant iccediliyorum Bunu yaptığın iccedilin biricik oğlunu esirgemedi-ğin iccedilin seni fazlasıyla kutsayacağım soyunu goumlklerin yıldızları kıyıların

2 Bazı bilim insanlarının sonradan Kuduumls şehrinin bir parccedilası olduğuna inandıkları bir tepe3 ldquoRab sağlayacaktırrdquo anlamında


10

kumu kadar ccediloğaltacağım Soyun duumlşmanlarının kentlerini muumllk edinecek Soyunun aracılığıyla yeryuumlzuumlndeki buumltuumln uluslar kutsanacak Ccediluumlnkuuml soumlzuuml-muuml dinledinrdquo

3 Tanrı İnananlara Ne Buyurur

Geleneğe goumlre İshakrsquoın oğlu (Hz) İbrahimrsquoin torunu Yakup Mısırrsquoa gitmek uumlze-re Kenanrsquodan bir kıtlık doumlneminde ayrılmış on bir oğlunu da beraberinde goumltuumlr-muumlştuumlr On ikinci oğlu Yusuf Mısırrsquoda yerleşik olup huumlkuumlmdarın youmlneticilerinden biri olarak servet sahibi olmuştur Yakup Mısırrsquoa vardıktan hemen sonra oumlluumlr On iki oğlu iccedilin işler bir suumlre iyi gider Nil yakınlarında Yehovarsquonın kendilerine ve ccedilocuklarına vaat ettiği topraklardan ccedilok uzak bir boumllgeye yerleşirler Tanrılarının soumlylediği gibi Yakuprsquoun soyu burada birkaccedil yuumlzyıl yaşayıp ccediloğalır devasa bir kalabalık oluştururlar Ne var ki ldquoYakuprsquou tanımayan bir kralrdquo ortaya ccedilıkar ve Yahudileri ezmeye başlar Bunun uumlzerine Tanrı (Hz) Musarsquoyı goumlreve ccedilağırır Yahudileri Mısır esaretinden onun oumlnderliğinde kurtarır Sonra dehşet dolu bir guumlnde ıssız Sina Yarımadasırsquonda bir dağda Hz Musarsquoya seccediltiği bu insanlardan ne beklediğini soumlylemek suretiyle kendi-siyle onlar arasında yeni bir bağ oluşturur

Mısırrsquodan Ccedilıkış (Exodus)

Ve Musa Tanrırsquonın huzuruna ccedilıktı RAB dağdan kendisine seslendi ldquoYa-kup soyuna İsrail halkına şoumlyle diyeceksin Mısırlılara ne yaptığımı sizi na-sıl kartal kanatları uumlzerinde taşıyarak yanıma getirdiğimi goumlrduumlnuumlz Şimdi soumlzuumlmuuml dikkatle dinler anlaşmama uyarsanız buumltuumln uluslar iccedilinde oumlz hal-kım olursunuz Ccediluumlnkuuml yeryuumlzuumlnuumln tuumlmuuml benimdir Siz benim iccedilin kacirchinler krallığı kutsal ulus olacaksınız İsraillilere boumlyle soumlyleyeceksinrdquo

Musa gidip halkın ileri gelenlerini ccedilağırdı ve RABrsquobin kendisine buyur-duğu her şeyi onlara anlattı Buumltuumln halk bir ağızdan ldquoRABrsquobin soumlylediği her şeyi yapacağızrdquo diye yanıtladılar Musa halkın yanıtını RABrsquobe iletti RAB Musarsquoya ldquoSana koyu bir bulut iccedilinde geleceğimrdquo dedi ldquoOumlyle ki seninle ko-nuşurken halk işitsin ve her zaman sana guumlvensinrdquo Musa halkın soumlyledik-lerini RABrsquobe iletti RAB Musarsquoya ldquoGit buguumln ve yarın halkı arındır4rdquo dedi ldquogiysilerini yıkasınlar Uumlccediluumlncuuml guumlne hazır olsunlar Ccediluumlnkuuml uumlccediluumlncuuml guumln buuml-tuumln halkın goumlzuuml oumlnuumlnde ben RAB Sina Dağırsquona ineceğim Dağın ccedilevresine

4 ldquoArındırrdquo soumlzcuumlğuuml insanların guumlnluumlk işlerinden alıkonması yıkanıp temizlenmesi ve guumlnah ccedilı-karması anlamına gelmekte


11

bir sınır ccedilizdi ve ldquohalka de ki lsquoSakın dağa ccedilıkmayın dağın eteğine de yak-laşmayın Kim dağa dokunursa kesinlikle oumllduumlruumllecektir Ya taşlanacak ya da okla vurulacak ona insan eli değmeyecek İster hayvan olsun ister insan yaşamasına izin verilmeyecekrsquo Ancak boru uzun uzun ccedilalınınca dağa ccedilıka-bilirlerrdquo Sonra Musa dağdan halkın yanına inip onları arındırdı Herkes giy-silerini yıkadı Musa halka ldquoUumlccediluumlncuuml guumlne hazır olunrdquo dedi ldquobu suumlre iccedilinde cinsel ilişkide bunmayınrdquo

Uumlccediluumlncuuml guumlnuumln sabahı goumlk guumlrledi şimşekler ccedilaktı Dağın uumlzerinde koyu bir bulut vardı Derken ccedilok guumlccedilluuml bir boru sesi duyuldu Ordugacirchta herkes titremeye başladı Musa halkın Tanrırsquoyla goumlruumlşmek uumlzere ordugacirchtan ccedilıkma-sına oumlncuumlluumlk etti Dağın eteğinde durdular Sina Dağırsquonın her yanından du-man tuumltuumlyordu Ccediluumlnkuuml RAB dağın uumlzerine ateş iccedilinde inmişti Dağdan ocak dumanı gibi duman ccedilıkıyor buumltuumln dağ şiddetle sarsılıyordu Boru sesi gitgide yuumlkselince Musa konuştu ve Tanrı goumlk guumlrlemeleriyle onu yanıtladı RAB Sina Dağırsquonın uumlzerine indi Musarsquoyı dağın tepesine ccedilağırdı Musa tepeye ccedilık-tı RAB ldquoAşağı inip halkı uyarrdquo dedi ldquosakın beni goumlrmek iccedilin sınırı geccedilme-sinler yoksa birccediloğu oumlluumlr Bana yaklaşan kacirchinler de kendilerini kutsasınlar yoksa onları şiddetle cezalandırırımrdquo Musa ldquoHalk Sina Dağırsquona ccedilıkamazrdquo diye karşılık verdi ldquoccediluumlnkuuml sen lsquoDağın ccedilevresine sınır ccediliz onu kutsal kılrsquo di-yerek bizi uyardınrdquo RAB ldquoAşağı inip Harunrsquou5 getirrdquo dedi ldquoama kacirchinlerle halk huzuruma gelmek iccedilin sınırı geccedilmesinler Yoksa onları şiddetle cezalan-dırırımrdquo Bunun uumlzerine Musa aşağı inip durumu halka anlattı

Tanrı şoumlyle konuştu Seni Mısırrsquodan koumlle olduğun uumllkeden ccedilıkaran Tanrı RAB benim

BENDEN BAŞKA TANRIN OLMAYACAK

KENDİNE YUKARIDA GOumlKYUumlZUumlNDE AŞAĞIDA YERYUumlZUumlNDE YA DA YER

ALTINDAKİ SULARDA YAŞAYAN HERHANGİ BİR CANLIYA BENZER PUT YAP-

MAYACAKSIN PUTLARIN OumlNUumlNDE EĞİLMEYECEK ONLARA TAPMAYACAK-

SIN CcedilUumlNKUuml BEN TANRI RAB KISKANCcedil BİR TANRIYIM BENDEN NEFRET EDE-

NİN BABASININ İŞLEDİĞİ SUCcedilUN HESABINI CcedilOCUKLARINDAN UumlCcedilUumlNCUuml DOumlR-

DUumlNCUuml KUŞAKLARDAN SORARIM AMA BENİ SEVEN BUYRUKLARIMA UYAN

BİNLERCE KUŞAĞA SEVGİ GOumlSTERİRİM

TANRI RABrsquoİN ADINI BOŞ YERE6 AĞZINA ALMAYACAKSIN CcedilUumlNKUuml RAB

ADINI BOŞ YERE AĞZINA ALANLARI CEZASIZ BIRAKMAYACAKTIR

ŞABAT GUumlNUumlrsquoNUuml KUTSAL SAYARAK ANIMSA ALTI GUumlN CcedilALIŞACAK BUuml-

TUumlN İŞLERİNİ YAPACAKSIN AMA YEDİNCİ GUumlN BANA TANRI RABrsquoBE ŞABAT

5 Harun Musarsquonın erkek kardeşidir Tanrı onu Yahudilere oumlnderlik ederken Musarsquoya yardımla gouml-revlendirmiştir

6 Olur olmaz anlamında


12

GUumlNUuml OLARAK ADANMIŞTIR O GUumlN SEN OĞLUN KIZIN ERKEK VE KADIN

KOumlLEN HAYVANLARIN ARANIZDAKİ YABANCILAR DAcircHİL HİCcedilBİR İŞ YAPMA-

YACAKSINIZ CcedilUumlNKUuml BEN RAB YERİ GOumlĞUuml DENİZİ VE BUumlTUumlN CANLILARI ALTI

GUumlNDE YARATTIM YEDİNCİ GUumlN DİNLENDİM BU YUumlZDEN ŞABAT GUumlNUumlrsquoNUuml

KUTSADIM VE KUTSAL BİR GUumlN OLARAK BELİRLEDİM

ANNENE BABANA SAYGI GOumlSTER OumlYLE Kİ TANRIN RABrsquoBİN SANA VERE-

CEĞİ UumlLKEDE OumlMRUumlN UZUN OLSUN

ADAM OumlLDUumlRMEYECEKSİN

ZİNA ETMEYECEKSİN

CcedilALMAYACAKSIN

KOMŞUNA KARŞI YALAN YERE TANIKLIK ETMEYECEKSİN

KOMŞUNUN EVİNE KARISINA ERKEK VE KADIN KOumlLESİNE OumlKUumlZUumlNE

EŞEĞİNE HİCcedilBİR ŞEYİNE GOumlZ DİKMEYECEKSİN

Halk goumlk guumlrlemelerini boru sesini duyup şimşekleri ve dağın başındaki dumanı goumlruumlnce korkudan titremeye başladı Uzakta durarak Musarsquoya ldquoBi-zimle sen konuş dinleyelimrdquo dediler ldquoama Tanrı konuşmasın yoksa oumlluuml-ruumlzrdquo Musa ldquoKorkmayınrdquo diye karşılık verdi ldquoTanrı sizi denemek iccedilin geldi Tanrı korkusu uumlzerinizde olsun guumlnah işlemeyesiniz diyerdquo Musa Tanrırsquonın iccedilinde bulunduğu koyu karanlığa yaklaşırken halk uzakta durdu

RAB Musarsquoya şoumlyle dedi ldquoİsraillilere de ki lsquoGoumlklerden sizinle konuştu-ğumu goumlrduumlnuumlz (hellip)rsquordquo

Kutsal Kitap Eski Anlaşma Mısırrsquodan Ccedilıkış 193-2022 Kitab-ı Mukaddes Şirketi Yeni Yaşam Yayınları 2009

On Emirrsquoin yanı sıra Kutsal Kitaprsquoın ilk beş boumlluumlmuuml (kitabı) Tanrırsquonın Ya-hudilerin riayet etmelerini istediğine inandıkları oumlğuumltleri iccedilerir Ortodoks Ya-hudiler bunlardan bazılarını buguumln de yerine getirmektedirler


Tanrı İbrahimrsquoe ldquoSen ve soyun kuşaklar boyu antlaşmama bağlı kalma-lısınızrdquo dedi ldquoSeninle ve soyunla yaptığım antlaşmanın koşulu şudur Ara-nızdaki erkeklerin hepsi suumlnnet edilecek Suumlnnet olmalısınız Suumlnnet ara-mızdaki antlaşmanın belirtisi olacak Evinizde doğmuş ya da soyunuzdan olmayan bir yabancıdan satın alınmış koumlleler dahil sekiz guumlnluumlk her erkek ccedilocuk suumlnnet edilecek Gelecek kuşaklarınız boyunca suumlrecek bu Evinizde doğan ya da satın aldığınız her ccedilocuk kesinlikle suumlnnet edilecek Bedeni-

13


nizdeki bu belirti sonsuza dek suumlrecek antlaşmamın simgesi olacak Suumlnnet edilmemiş her erkek halkının arasından atılacak ccediluumlnkuuml antlaşmamı boz-muş demektirrdquo

İOuml Yedinci yuumlzyılın sonlarındaki kriz yani bir kavim (halk) olarak Yahudi varlığının ciddi tehlike altında olduğu doumlnemde o guumlne kadar bilinmeyen Tesniye7 adlı bir kitabın esrarengiz bir biccedilimde ortaya ccedilıkmaya başlar Tesniye İsrailoğullarıyla Tanrı arasındaki ilişkinin diğer kitaplarda yeterince accedilık olmayan bir boyutunu vurgula-maktadır

Yasarsquonın Tekrarı (Deuteronomy)

Tanrınız RABrsquobin size oumlğretmek iccedilin bana verdiği buyruklar kurallar il-keler bunlardır Muumllk edinmek iccedilin gideceğiniz uumllkede onlara uyun Yaşamı-nız boyunca siz ccedilocuklarınız ve torunlarınız size verdiğim buumltuumln kurallara buyruklara uyarak Tanrınız RABrsquoden korkun ki oumlmruumlnuumlz uzun olsun Ku-lak ver ey İsrail Soumlz dinleyin ki uumlzerinize iyilik gelsin atalarınızın Tanrısı RABrsquobin size verdiği soumlz uyarınca suumlt ve bal akan uumllkede bol bol ccediloğalasınız

Dinle ey İsrail Tanrımız RAB tek RABrsquodir Tanrınız RABrsquobi buumltuumln yuumlreği-nizle buumltuumln canınızla buumltuumln guumlcuumlnuumlzle seveceksiniz Buguumln size verdiğim buyrukları aklınızda tutun Onları ccedilocuklarınıza belletin Evinizde oturur-ken yolda yuumlruumlrken yatarken kalkarken onlardan soumlz edin Bir belirti ola-rak onları ellerinize bağlayın alın sargısı olarak takın Evlerinizin kapı soumlve-lerine kentlerinizin kapılarına yazın

Tanrınız RAB atalarınıza İbrahimrsquoe İshakrsquoa Yakuprsquoa iccediltiği ant uyarınca sizi vereceği uumllkeye -inşa etmediğiniz buumlyuumlk ve guumlzel kentleri biriktirmedi-ğiniz iyi eşyalarla dolu evleri siz emek vermeden kazılmış sarnıccedilları dikme-diğiniz bağları zeytinlikleri olan uumllkeye- goumltuumlrecek Orada yiyip doyacaksı-nız O zaman dikkat edin Sizi Mısırrsquodan koumlle olduğunuz uumllkeden ccedilıkaran RABrsquobi unutmayın Tanrınız RABrsquoden korkacaksınız Orsquona kulluk edecek ve Orsquonun adıyla ant iccedileceksiniz Başka ilahların ccedilevrenizdeki usların taptığı hiccedilbir ilahın ardınca gitmeyeceksiniz Ccediluumlnkuuml aranızda olan Tanrınız RAB kıskanccedil bir tanrıdır Oumlfkelenirse sizi yeryuumlzuumlnden yok eder (hellip)

Kutsal Kitap Eski Anlaşma Yasarsquonın Tekrarı 61-15 Kitab-ı Mukaddes Şirketi Yeni Yaşam Yayın-ları 2009

7 Tesniye (Yasarsquonın Tekrarı) Eski Ahitrsquoin ilk beş kitabı olan Tevratrsquoın 34 baptan oluşan beşinci kitabı


14

4 Tanrırsquonın Seccedililmiş İnsanlarıyla İlişkisinin Boyutları ve Telmihi Tam Olarak Nedir

Kehanet ve falcılık ccediloğu insan topluluğunda var olan kadim bir uğraştır Nite-kim İsrail ve Yahuda krallıkları da bundan paylarını alır Kacirchinlerin ccediloğu unutulmuş olmakla birlikte (bu noktada okurun dikkatini ldquokacirchinrdquo soumlzcuumlğuumlnuumln ldquopeygamber nebi resulrdquo gibi eşanlamlı kullanımlarına ccedilekmek isteriz) Yakuprsquoun suumllbuumlnden olan uumlccedil grup hafızalara silinmeyecek şekilde yerleşmiştir Bunlardan ikisi Yahudi tarihinin kriz doumlnemlerinde İsrail ve Yahuda krallıklarının duumlşuumlşlerinin hemen oumlncesinde or-taya ccedilıkar Tanrırsquonın mesajını iletmek iccedilin seccediltiği insanlara fevkalade kızgın olduğu kendilerine vaat ettiği ve varlık nedenleri olarak bildikleri anayurtlarını ve anayurt-larıyla olan tuumlm bağlantılarını yok etmeye hazırlandığı şeklinde inanılmaz haberler verir Kehanetler doğrulanır Yahudiler suumlrguumlne duumlşer Telafi edilebilecek gibi goumlruumln-meyen suumlrguumln faciasına rağmen Yahudilerin yuumlreklerini cesaret ve inanccedillarını taze-lemenin yollarını arayan kacirchinler uumlccediluumlncuuml grubu oluşturur Soumlz konusu bu kehanetler Eski Ahitrsquote yer aldıkları şekilleriyle kayda geccedilirilmiş guumlnuumlmuumlze kadar gelmişlerdir Seccedililmiş insanların Tanrırsquolarıyla ilişkileri uumlzerinde kafa yoran kacirchinler Yaradanrsquoın ge-nel olarak yarattıklarıyla ve insanlarla oumlzel olarak da İsrail halkıyla muumlnasebetlerine ilişkin yeni ve derinlikli goumlruumlşler ortaya koyar Kuzey Krallığırsquonın yani İsrailrsquoin duuml-şeceği kehanetinde bulunduğu kaydedilen Amos kehanetlerini ldquoyazıyardquo doumlken ilk kacirchinlerdendir

Amos

Ey İsrail halkı kulak ver uumlzerine yakacağım ağıtın soumlzlerine ldquoDuumlştuuml er-den kız İsrail bir daha kalkamaz serilmiş kendi toprağına kaldıran yokrdquo Bu yuumlzden Egemen RAB şoumlyle diyor ldquoBin kişiyle savaşa ccedilıkan kentin yuumlz adamı sağ kalacak yuumlz kişiyle ccedilıkanın on adamı kalacak İsrail halkınardquo

Bu yuumlzden RAB İsrail halkına şoumlyle diyor ldquoBana youmlnelin yaşarsınız (hellip) RABrsquobe youmlnelin yaşarsınız yoksa Yusuf soyunda bir ateş gibi parlar Beytelrsquoi yakıp yok eder yangını soumlnduumlrecek kimse ccedilıkmazhellip Ey adaleti acı pelin otuna ccedilevirenler doğruluğu yere ccedilalanlar Uumllker ve Orion takımyıl-dızlarını yaratan zifiri karanlığı sabaha ccedileviren guumlnduumlzuuml geceyle karartan deniz sularını ccedilağırıp yeryuumlzuumlne doumlkenin adı RABrsquodir Kaleyi ansızın yıkar surlu kenti yerle bir eder

Mahkemede kendilerini azarlayanlardan nefret ediyor doğru konuşan-dan iğreniyorlar Yoksulluğu ezdiğiniz ondan zorla buğday kopardığınız iccedilin yaptığınız yontma taş evlerde oturmayacak diktiğiniz guumlzel bağların şarabını iccedilmeyeceksiniz Ccediluumlnkuuml isyanlarınızın ccedilok guumlnahlarınızın sayısız


15

olduğunu biliyorum En doğru kişiye baskı yapan ruumlşvet alan mahkemede mazlumun hakkını yiyenler Bu yuumlzden susmak duumlşer akıllı insana boumlyle bir zamanda ccediluumlnkuuml zaman koumltuumlduumlr

Koumltuumlluumlğe değil iyiliğe youmlnelin ki yaşayasınız boumlylece dediğiniz gibi RAB Her Şeye Egemen Tanrı sizinle olur Koumltuumlluumlkten nefret edin iyiliği sevin mahkemede adaleti koruyun Belki RAB Her Şeye Egemen Tanrı Yusufrsquoun soyundan sağ kalanlara luumltfeder

Bu yuumlzden RAB Her Şeye Egemen Tanrı RAB şoumlyle diyor ldquoBuumltuumln mey-danlarda ccedilığlık kopacak sokaklarda inim inim inleyecekler ırgatları yas tut-maya ağıtccedilıları feryat etmeye ccedilağıracaklar Buumltuumln bağlarda ccedilığlık kopacak ccediluumlnkuuml ben aranızdan geccedileceğimrdquo RAB boumlyle diyor

Vay başına RABrsquobin guumlnuumlnuuml oumlzlemle bekleyenlerin Niccedilin oumlzluumlyorsunuz RABrsquobin guumlnuumlnuuml O guumln aydınlık değil karanlık olacak Nasıl ki biri asla-nın oumlnuumlnden kaccedilar da karşısına ayı ccedilıkar evine doumlner elini duvara dayar da elini yılan sokar RABrsquobin guumlnuuml aydınlık değil karanlık olmayacak mı Hem de zifiri karanlık bir parıltı bile yok

RAB şoumlyle diyor ldquoİğreniyorum tiksiniyorum bayramlarınızdan hoşlan-mıyorum dinsel toplantılarınızdan Yakmalık ve tahıl sunularınızı bana sun-sanız bile kabul etmeyeceğim besili hayvanlarınızdan sunacağınız esenlik sunularına doumlnuumlp bakmayacağım Uzak tutun benden ezgilerinizin guumlruumll-tuumlsuumlnuuml ccedilenklerinizin sesini dinlemeyeceğim Bunun yerine adalet su gibi doğruluk ırmak gibi suumlrekli aksın

ldquoEy İsrail halkı ccediloumllde kırk yıl boyunca bana mı kurbanlar sunular sun-dunuz Gerccedilekte kralınız Sakkutrsquou putunuz Kayvanrsquoı kendiniz iccedilin yaptı-ğınız ilahın yıldızını taşıdınız Bu yuumlzden sizi Şamrsquoın oumltesine suumlreceğimrdquo RAB boumlyle diyor Orsquonun adı Her Şeye Egemen Tanrırsquodır

Kutsal Kitap Eski Antlaşma Amos 5 Kitab-ı Mukaddes Şirketi Yeni Yaşam Yayınları 2009

Yeşaya Yahuda Krallığırsquonın ve İsraillilerin Tanrısırsquonın yegacircne tapınağının olduğu Kuduumlsrsquouumln (Yeruşalim) duumlşeceği kehanetinde bulunur

Yeşaya

Yahuda kralları Uzziya Yotam Ahaz ve Hizkiya zamanında Amos oğlu Yeşayarsquonın Yahuda ve Yeruşalimrsquole ilgili goumlruumlmuuml

Ey goumlkler dinleyin ey yeryuumlzuuml kulak ver Ccediluumlnkuuml RAB konuşuyor ldquoCcedilo-cuklar yetiştirip buumlyuumlttuumlm ama bana başkaldırdılar Oumlkuumlz sahibini eşek


16

efendisinin yemliğini bilir ama İsrail halkı bu kadarını bile bilmiyor halkım anlamıyorrdquo Guumlnahlı ulusun succedil yuumlkluuml halkın koumltuumlluumlk yapan soyun baş-tan ccedilıkmış ccedilocukların vay haline RABrsquobi terk ettiler İsrailrsquoin kutsalını hor goumlrduumller Orsquona sırt ccedilevirdiler Neden bir daha doumlvuumllesiniz Neden vefasızlığı suumlrduumlruumlyorsunuz Baş buumlsbuumltuumln hasta yuumlrek buumlsbuumltuumln yaralı bedenininiz tepeden tırnağa sağlıksız taze darbe izleriyle yara bereyle dolu temizlen-memiş yağla yumuşatılmamış sarılmamış Uumllkeniz ıssız kentleriniz ateşe verilmiş Yabancılar topraklarınızı goumlzuumlnuumlzuumln oumlnuumlnde yiyip bitiriyor Sanki uumllkenin koumlkuumlnuuml kazımışlar Sion kızı bağdaki ccedilardak salatalık bostanındaki kuluumlbe gibi kuşatılmış bir kent gibi kalakalmış Her Şeye Egemen RAB ba-zılarımızı sağ bırakmamış olsaydı Sodom gibi olur Gomorarsquoya8 benzerdik

Ey Sodom youmlneticileri RABrsquobin soumlylediklerini dinleyin ey Gomora hal-kı Tanrımızrsquoın yasalarına kulak verin ldquoKurbanlarınızın sayısı ccedilokmuş bana nerdquo diyor RAB ldquoyakmalık koccedil sunularına besili hayvanların yağına doy-dum Boğa kuzu teke kanı değil istediğim Huzuruma geldiğinizde avlu-larımı ccediliğnemenizi mi istedim sizden Anlamsız sunular getirmeyin artık Buhurdan iğreniyorum Koumltuumlluumlk dolu toumlrenlere Yeni Ay Şabat Guumlnuuml kutla-malarına ve duumlzenlediğiniz toplantılara dayanamıyorum Yeni Ay toumlrenle-rinizden bayramlarınızdan nefret ediyorum Bunlar bana yuumlk oldu onları taşımaktan yoruldum Ellerinizi accedilıp bana yakardığınızda goumlzlerimi sizden kaccedilıracağım Ne kadar ccedilok dua ederseniz edin dinlemeyeceğim Elleriniz kan dolu Yıkanıp temizlenin koumltuumlluumlk yaptığınızı goumlzuumlm goumlrmesin koumltuumlluumlk etmekten vazgeccedilin İyilik etmeyi oumlğrenin adaleti goumlzetin zorbayı yola geti-rin oumlksuumlzuumln hakkını verin dul kadını savununrdquo

RAB diyor ki ldquoGelin şimdi davamızı goumlrelim Guumlnahlarınız sizi kana bo-yamış bile olsa kar gibi ak pak olacaksınız Elleriniz kırmız boumlceği gibi kızıl olsa da yapağı gibi bembeyaz olacak İstekli olur soumlz dinlerseniz uumllkenin en iyi uumlruumlnlerini yiyeceksiniz Ama direnip başkaldırırsanız kılıccedil sizi yiyip bitirecekrdquo Bunu soumlyleyen RABrsquodir

Sadık kent nasıl da fahişe oldu Adaletle doluydu doğruluğun barınağıy-dı şimdiyse katillerle doldu Guumlmuumlşuuml cuumlruf oldu şarabına su katıldı Youmlne-ticileri asilerle hırsızların işbirlikccedilisi hepsi ruumlşveti seviyor armağan peşine duumlşmuumlş Oumlksuumlzuumln hakkını vermiyor dul kadının davasını goumlrmuumlyorlar

Bu yuumlzden RAB Her Şeye Egemen RAB İsrailrsquoin Guumlccedilluumlsuuml şoumlyle diyor ldquoHasımlarımı cezalandırıp rahata kavuşacağım duumlşmanlarımdan oumlccedil alaca-ğım Sana karşı duracak kuumll suyuyla arıtır gibi seni cuumlruftan arıtıp temiz-leyeceğim Eskiden başlangıccedilta olduğu gibi sana youmlneticiler danışmanlar yetiştireceğim Ondan sonra lsquoDoğruluk Kentirsquo lsquoSadık Kentrsquo diye adlandırıla-

8 Sodom ve Gomora Hz Lucirct doumlneminde Tanrırsquonın gazabına uğramış olan iki şehir


17

caksın Sion adalet sayesinde toumlvbe edenleri de doğruluk sayesinde kurtu-lacak Ama başkaldıranlarla guumlnahlılar birlikte yıkıma uğrayacaklar RABrsquobi terk edenler yok olacak Sevip altında tapındığınız yabanıl fıstık ağaccedilların-dan utanacaksınız putperest toumlrenleriniz iccedilin seccediltiğiniz bahccedilelerden oumltuumlruuml yuumlzuumlnuumlz kızaracak Yaprakları solmuş yabanıl fıstık ağacına susuz bahccedileye doumlneceksiniz Guumlccedilluuml adamlarınız kıtık gibi yaptıkları işler kıvılcım gibi ola-cak ikisi birlikte yanacak ve soumlnduumlren olmayacakrdquo

Amos oğlu Yeşayarsquonın Yahuda ve RABrsquobin tapınağının kurulduğu dağ son guumlnlerde dağların en yuumlcesi tepelerin en yuumlkseği olacak Oraya akın edecek ulusların hepsi Birccedilok halk gelecek ldquoHaydi RABrsquobin Dağırsquona Yakuprsquoun Tanrısırsquonın Tapınağırsquona ccedilıkalımrdquo diyecekler ldquoO bize kendi yolunu oumlğretsin biz de Orsquonun yolundan gidelimrdquo Ccediluumlnkuuml Yasa Sionrsquodan RABrsquobin soumlzuuml Yeruşalimrsquoden ccedilıkacak RAB uluslar arasında yargıccedillık edecek birccedilok halkın arasındaki anlaşmazlıkları ccediloumlzecek İnsanlar kılıccedillarını ccedilekiccedille doumlvuumlp saban demiri mızraklarını bağcı bıccedilağı yapacaklar Ulus ulusa kılıccedil kaldır-mayacak savaş eğitimi yapmayacaklar artık

Ey Yakup soyu gelin RABrsquobin ışığında yuumlruumlyelim Ya RAB halkını Ya-kup soyunu terk ettin ccediluumlnkuuml yuumlrekleri Doğu koumlkenli inanccedillarla dolu Filis-tinliler gibi falcılıkla uğraşıyor yabancılarla el sıkışıyorlar Uumllkeleri altınla guumlmuumlşle dolu hazinelerinin sonu yok sayısız atları savaş arabaları var Uumll-keleri putlarla dolu elleriyle yaptıkları parmaklarıyla biccedilim verdikleri put-ların oumlnuumlnde eğiliyorlar Bu yuumlzden herkes alccedilaltılıp dize getirilecek Onla-rı bağışlama ya RAB RABrsquobin dehşetinden yuumlce goumlrkeminden kaccedilmak iccedilin kayalıklara gidin yerin altına saklanın insanın kuumlstah bakışları alccedilaltılacak gururu kırılacak o guumln yalnız RAB yuumlceltilecek

Ccediluumlnkuuml Her Şeye Egemen RAB o guumln kibirlileri gururluları kendini be-ğenmişleri alccedilaltacak Luumlbnanrsquoın buumltuumln ulu yuumlksek sedir ağaccedillarını Başanrsquoın buumltuumln meşelerini yok edecek buumltuumln ulu dağları yuumlksek tepeleri buumltuumln yuumlk-sek kuleleri guumlccedilluuml surları yerle bir edecek ticaret gemilerinin guumlzel tekne-lerinin hepsini yok edecek İnsanların gururu kibri kırılacak o guumln yalnız RAB yuumlceltilecek putlar tuumlmuumlyle ortadan kalkacak RAB kalkıp yeryuumlzuuml-nuuml sarsmaya başlayınca insanlar Orsquonun dehşetinden ve yuumlce goumlrkeminden kaccedilmak iccedilin mağaralara yeraltı kovuklarına saklanacaklar O guumln insanlar yeryuumlzuumlnuuml sarsmak uumlzere harekete geccedilen RABrsquobin dehşetinden ve yuumlce goumlr-keminden kaccedilmak iccedilin tapmak amacıyla yaptıkları altın guumlmuumlş putları koumls-tebeklere yarasala atıp kaya kovuklarına uccedilurumlardaki yarıklara saklana-caklar Oumlluumlmluuml insana guumlvenmekten vazgeccedilin Onun ne değeri var ki

Kutsal Kitap Eski Antlaşma Yeşaya 1-2 Kitab-ı Mukaddes Şirketi Yeni Yaşam Yayınları 2009


18

Mika İsraillilerin Tanrısı adına konuşarak Yahudalıları Orsquonun soumlzuumlnden ccedilıktıkları iccedilin kınar

Mika

RABrsquobin soumlylediklerine kulak verin Kalkın davanızı dağların oumlnuumlnde dile getirin Tepeler duysun sesinizi Ey dağlar ve yeryuumlzuumlnuumln sarsılmaz temelleri RABrsquobin succedillamasını dinleyin Ccediluumlnkuuml RAB halkından davacı İsrailrsquoden şikacircyetccedili ldquoEy halkım sana ne yaptımrdquo diyor RAB ldquoSana nasıl yuumlk oldum yanıtla Seni Mısırrsquodan ben ccedilıkardım ben kurtardım seni koumllelik diyarından (hellip) RABrsquobin adaletini o zaman anlayacaksınızrdquo

RABrsquobin oumlnuumlne ne ile ccedilıkayım yuumlce Tanrırsquoya nasıl tapınayım Orsquonun oumlnuumlne yakmalık sunuyla mı bir yaşında danaya mı ccedilıkayım Binlerce koccedil sunsam zeytinyağından on binlerce dere akıtsam RAB hoşnut kaldı mı Su-ccediluma karşılık ilk oğlumu işlediğim guumlnah iccedilin bedenimin uumlruumlnuumlnuuml versem olur mu Ey insanlar RAB iyi olanı size bildirdi adil davranmanızdan sada-kati sevmenizden ve alccedilakgoumlnuumllluumlluumlkle yolunda yuumlruumlmenizden başka Tanrı-nız RAB sizden ne istedi

Dinleyin RAB kente sesleniyor Orsquonun adından korkmak bilgeliktir Di-yor ki ldquoEy halk ve kent meclisi dinleyin Koumltuuml adamların evleri haksızca kazanılmış servetlerle dolu bilmiyor muyum sanıyorsunuz Eksik oumllccedilek la-netlidir Hileli terazi kullanan torbasında eksik ağırlıklar olan adamı nasıl aklayayım Kentin zenginleri zorba halkı da yalancıdır Dillerinden aldatı-cı soumlzler doumlkuumlluumlr Guumlnahlarınızdan oumltuumlruuml yıkımınızı mahvınızı hazırladım bile Yiyecek ama doymayacaksınız Accedil kalmayacak karnınız biriktireceksi-niz ama saklayamayacaksınız Koruyabildiğinizi kılıccedilla yok edeceğim Eke-cek ama biccedilemeyeceksiniz Zeytin ezecek ama yağını suumlruumlnemeyeceksiniz Uumlzuumlmuuml sıkacak ama şarabını iccedilemeyeceksiniz Kral Omrirsquonin buyruklarına Ahav9 soyunun koumltuuml acircdetlerine uyduğunuz onların toumlrelerini izlediğiniz iccedilin sizi utanca boğacağım yıkıma uğratacağım Halkım olarak aşağılanma-ya dayanmak zorunda kalacaksınızrdquo

Kutsal Kitap Eski Antlaşma Mika 6 Kitab-ı Mukaddes Şirketi Yeni Yaşam Yayınları 2009

9 Ahav Omrirsquonin oğlu İOuml 722rsquode Asurlular tarafından işgale uğramadan oumlnce kuzey İsrail Krallı-ğırsquonın kralı Yunus Peygambere karşı ccedilıkmasıyla maruftur


19

Ve nihayet suumlrguumlnuumln buumlyuumlk peygamberi Yeşaya geccediltikleri darboğazda in-sanlar iccedilin teselli kaynağı olur onlara umut verir

Yeşaya

Ey Yakup soyu seni yaratan Ey İsrail sana biccedilim veren RAB şimdi şoumly-le diyor ldquoKorkma ccediluumlnkuuml seni kurtardım seni adınla ccedilağırdım sen benim-sin Suların iccedilinden geccedilerken seninle olacağım ırmakların iccedilinden geccediler-ken su boyunu aşmayacak Ateşin iccedilinde yuumlruumlrken yanmayacaksın alevler seni yakmayacak Ccediluumlnkuuml senin Tanrın İsrailrsquoin kutsalı seni kurtaran RAB benim Fidyen olarak Mısırrsquoı sana karşılık Kuş ve Seva diyarlarını verdim Goumlzuumlmde değerli ve saygın olduğun seni sevdiğim iccedilin senin yerine insan-lar canın karşılığında halklar vereceğim Korkma ccediluumlnkuuml seninleyim soyun-dan olanları doğudan getireceğim sizleri de batıdan toplayacağım Kuzeye lsquoVerrsquo guumlneye lsquoAlıkoyma oğullarımı uzaktan kızlarımı duumlnyanın doumlrt buca-ğından getirrsquo diyeceğim lsquoYuumlceliğim iccedilin yaratıp biccedilim verdiğim adımla ccedilağ-rılan herkesi evet oluşturduğum herkesi getirinrsquo diyeceğimrdquo

Goumlzleri olduğu halde koumlr kulakları olduğu halde sağır olan halkı oumlne ge-tir Buumltuumln uluslar bir araya gelsin halklar toplansın İccedillerinden hangisi bun-ları bildirebilir olup bitenleri bize duyurabilir Tanıkları ccedilağırıp haklı ol-duklarını kanıtlasınlar oumltekiler de duyup ldquoDoğrudurrdquo desinler ldquoTanıkla-rım sizlersinizrdquo diyor RAB ldquoseccediltiğim kullar sizsiniz Oumlyle ki beni tanıyıp bana guumlvenesiniz benim O olduğumu anlayasınız Benden oumlnce bir tanrı olmadı benden sonra da olmayacak Ben yalnız ben RABrsquobin benden baş-ka kurtarıcı yoktur Ben bildirdim ben kurtardım ben duyurdum aranız-daki yabancı ilahlar değil Tanıklarım sizsinizrdquo diyor RAB ldquoTanrı benim guumln guumln olalı ben Orsquoyum Elimden kimse kurtaramaz Ben yaparım kim en-gel olabilirrdquo

Dağları aşıp gelen muumljdecinin ayakları ne guumlzeldir O muumljdeci ki esenlik duyuruyor İyilik muumljdesi getiriyor kurtuluş harbi veriyor Sion10 halkına ldquoTanrınız egemenlik suumlruumlyorrdquo diye ilan ediyor Dinleyin Bekccedilileriniz ses-lerini yuumlkseltiyor hep birlikte sevinccedille haykırıyorlar Ccediluumlnkuuml RABrsquobin Sionrsquoa doumlnuumlşuumlnuuml goumlzleriyle goumlrmekteler Ey Yeruşalim yıkıntıları hep birlikte se-

10 Sion aslında Kuduumlsrsquouumln (Yeruşalim) uumlstuumlne inşa edildiği tepelerden sadece biriydi ama zaman iccedilinde şehir bu tepenin adıyla anılmaya başlandı ve şehrin halkına da ldquoJerusalemrdquoden muumllhem Jews (Yahudiler) dendi


20

vinccedille haykırıp bağırın Ccediluumlnkuuml RAB halkını avuttu Yeruşalimrsquoi kurtardı Buumltuumln ulusların goumlzuuml oumlnuumlnde kutsal kolunu sıvadı duumlnyanın doumlrt bucağı Tanrımızrsquoın kurtarışını goumlrecek (hellip)

Bakın kulum başarılı olacak uumlstuumln olacak el uumlstuumlnde tutulup alabildi-ğine yuumlceltilecek Birccedilokları onun karşısında dehşete duumlşuumlyor biccedilimi goumlruuml-nuumlşuuml oumlyle bozuldu ki insana benzer yanı kalmadı pek ccedilok ulus ona şaşacak onun oumlnuumlnde kralların ağızları kapanacak ccediluumlnkuuml kendilerine anlatılmamış olanı goumlrecek duymadıklarını anlayacaklar

Verdiğimiz habere kim inandı RABrsquobin guumlcuuml kime accedilıklandı O11 RABrsquobin oumlnuumlnde bir fidan gibi kurak yerdeki koumlk gibi buumlyuumlduuml Bakılacak biccedilimden guumlzellikten yoksundu Goumlnluumlmuumlzuuml ccedileken bir goumlruumlnuumlşuuml de yoktu İnsanlarca hor goumlruumllduuml yapayalnız bırakıldı Acılar adamıydı hastalığı yakından tanı-dı İnsanların yuumlz ccedilevirdiği biri gibi hor goumlruumllduuml ona değer vermedik

Aslında hastalıklarımızı o uumlstlendi acılarımızı o yuumlklendi Bizse Tanrı tarafından cezalandırıldığını vurulup ezildiğini sandık Oysa bizim isyan-larımız yuumlzuumlnden onun bedeni deşildi bizim succedillarımız yuumlzuumlnden o eziyet ccedilekti Esenliğimiz iccedilin gerekli olan ceza ona verildi Bizler onun yaralarıyla şifa bulduk Hepimiz koyun gibi yoldan sapmıştık her birimiz kendi yoluna doumlnduuml Yine de RAB hepimizin cezasını ona yuumlkledi

O baskı goumlruumlp eziyet ccedilektiyse de ağzını accedilmadı Kesime goumltuumlruumllen kuzu gibi kırkıcıların oumlnuumlnde sessizce duran koyun gibi accedilmadı ağzını Acıma-sızca yargılanıp oumlluumlme goumltuumlruumllduuml Halkımın isyanı ve hak ettiği ceza yuumlzuumln-den yaşayanlar diyarından atıldı Onun kuşağından bunu duumlşuumlnen oldu mu Şiddete başvurmadığı ağzından hileli soumlz ccedilıkmadığı halde ona koumltuumllerin ya-nında bir mezar verildi ama oumllduumlğuumlnde zenginin yanındaydı

Ne var ki RAB onun ezilmesini uygun goumlrduuml Acı ccedilekmesini istedi Canı-nı succedil sunusu olarak sunarsa soyundan gelenleri goumlrecek ve guumlnleri uzaya-cak RABrsquobin istemi onun aracılığıyla gerccedilekleşecek Canını feda ettiği iccedilin goumlrduumlkleriyle hoşnut olacak Doğru kulum kendisini kabul eden birccedilokları-nı aklayacak Ccediluumlnkuuml onların succedillarını o uumlstlendi Bundan dolayı ona uumlnluuml-ler arasında bir pay vereceğim Ganimeti guumlccedilluumllerle paylaşacak Ccediluumlnkuuml ca-nını feda etti başkaldıranlarla bir sayıldı Pek ccediloklarının guumlnahını o uumlzerine aldı başkaldıranlar iccedilin de yalvardı

Kutsal Kitap Eski Antlaşma Yeşaya 431-13 527-5312 Kitab-ı Mukaddes Şirketi Yeni Yaşam Yayınları 2009

11 Bir oumlnceki paragrafta Tanrırsquonın kulu olarak anılmakta bu kul Hıristiyanlar iccedilin Hz İsa Mesih Ya-hudiler iccedilin azap ccedileken Yahudi milleti


21

B HIRİSTİYANLIK

Kadim Orta Doğu halklarından farklı olarak Yahudiler topraklarını Babillilere Perslere Yunanlılara ve Romalılara kaybetmelerine karşın tuumlmuumlyle yok olmaz Ccediloğu Yahudirsquonin guumlnuumlmuumlzde de bağlı kaldığı dini gelenekler Yahudileri bir arada tutar bir halk olarak yaşaya kalmalarını sağlar Dahası Hıristiyanlığın kurucularının hepsi Hz İsa havari ve muumlritleri Yahudirsquodir Boumlylece buumlyuumlk oumllccediluumlde tadil edilmiş olmakla birlikte Yahudilerin dini geleneklerini Hıristiyanlık taşır

İOuml 336 ila 333 yıllarında Makedonyarsquonın Grek eğitimli kralı Buumlyuumlk İskender Ya-hudilerin Pers derebeyliklerini fethederek buumlyuumlk Pers İmparatorluğunu ele geccedilirir Oumlluumlmuumlnden sonra duumlnyaya bıraktığı miras uzun yıllar suumlren uluslararası entrika dip-lomasi ve savaş halidir İskenderrsquoin imparatorluğu boumlluumlnduumlkten sonra ortaya ccedilıkan devletler bir zamanlar uğruna Mısırlılarla Mezopotamyalıların da savaşmış olduğu topraklar iccedilin birbirlerine girer Kendilerini bu ccedilatışmaların ortasında bulan Yahudilerin bir kısmı bir dizi kanlı ccedilatışmadan sonra Romarsquodan yardım ister Romalılar İOuml 63rsquode Filistinrsquoi alır Ne var ki kurtarıcılar beraberlerinde vergi memurlarını da getirmişlerdir Kısa suumlre iccedilinde dost olmaktan ccedilıkıp Celile ve Judea12rsquonın efendileri olurlar Celilersquoyi Herod aracılığıyla denetim altına alıp Judearsquoyı doğrudan youmlnetmeye koyulurlar

Hz İsa bu şartlar altında İOuml 4rsquode13 duumlnyaya gelir Yaşamının ilk yılları hakkında pek az şey bilinmektedir Vaaz vermeye başlayınca oumlylesi buumlyuumlk kalabalıklar top-lar ki Yahudi oumlnderler itibar kaybetmekten korkar olurlar Hz İsarsquonın Romalılar ile ldquouzlaşmardquo ccedilabalarında kendilerinin ve kukla huumlkuumlmetlerinin elini zayıflatacağından endişelenmektedirler Nitekim Hz İsarsquonın kendisini İsraillileri kurtarmak uumlzere Tanrı tarafından goumlnderilen Mesih olduğunu accedilıklamasını fırsat bilip Orsquonu succedillar Romalı vekil ya da Judea valisi Pontius Pilatersquonin14 huzuruna ccedilıkarırlar Hz İsarsquonın İS 30rsquoda ccedilarmıha gerilmek suretiyle oumllduumlruumllmesi Romalılar ve Kuduumls Yahudilerinin oumlnde ge-lenleri iccedilin muumlritlerini bir siyasi tehdit unsuru olmaktan ccedilıkarır

Hz İsarsquonın muumlritlerinin Orsquonun doğumu soumlzleri yaptıkları ccedilektikleri oumlluumlmuuml yeniden dirilişi ve bunların insanlık iccedilin ifade ettiklerine olan inanccedilları yeni bir di-nin temelini oluşturur Duumlnya Hıristiyanlığın sahneye ccedilıktığı doumlnemlerde yeni bir inancı benimsemeye hazırdır Yehovarsquonın seccedililmiş insanları olarak pek ccedilok Yahudi umutlarının gerccedilekleşmesini sağlayacak bir oumlnderin ortaya ccedilıkmasını beklemektedir Bu oumlnderin Romalılarla aralarındaki ciddi siyasi sorunların da uumlstesinden geleceği

12 Romalıların guumlney Suriyersquoyi boumllerek oluşturduğu boumllgelerden ikisi13 Rumi takvim Hz İsarsquonın doğumunu birinci yıl olarak kabul etmiş olsa da ccedilağdaş bilim insanları

bu hesabın doğru olmadığını iddia eder ccediloğu Hz İsarsquonın Juumllyen (Rumi) takvime goumlre İOuml 4rsquote yani Buumlyuumlk Herod Huumlkuumlmdarlığırsquonın son guumlnlerinde doğduğu hususunda birleşir Dolayısıyla Hz İsarsquonın doğumu da İOuml 4 olmalıdır

14 Pontius Pilate Romarsquonın Judearsquoya vali olarak goumlnderdiği vekillerinden beşincisidir Burada İS 26rsquodan 36rsquoya kadar kalır


22

beklentisi iccedilindedirler Ne ki Hz İsa boumlylesi siyasi beklentilere cevap verememiştir İlk Hıristiyanlar Hz İsarsquonın yaşamının ve oumlluumlmuumlnuumln siyasi beklentilerini değil dini umutlarını karşılayacağına inanan Yahudilerin arasından ccedilıkar

Hıristiyanlık iccedilin şartlar İsrailrsquoin dışında da muumlsaittir İskenderrsquoin fethinden sonra Grek kuumlltuumlruuml Orta Doğursquoya yavaş yavaş yayılırken Grekccedile daha hızlı davranmış Hıristiyanlık oumlğretisini duyurmayı muumlmkuumln kılan ortak bir dil oluşturmuştur Dahası Hz İsarsquonın yaşadığı doumlnemde Roma İmparatorluğu Akdeniz havzasını tuumlmuumlyle ele geccedilirmiş ve yer yer kıyıdan iccedileriye nuumlfuz etmiştir Misyonerler bu geniş alanda Roma hukukunun koruması altında ve tek bir huumlkuumlmete muhatap olmanın rahatlığıyla se-yahat etme imkacircnına kavuşurlar Havari Pavlus ve diğer ilk misyonerler en azından dil ve siyaset kurumları itibariyle yekvuumlcut olan bu ortamda bir asır oumlnce muumlmkuumln olamayacak bir hızla Hıristiyanlığı yayar

Ne var ki Hıristiyanlık soumlz konusu Yahudi mirasıyla ilgili sorunlar yaşayacaktır Yeni Ahit doumlneminin başında Yahudiler Yehova ve Orsquonun Yasasırsquonın genel kabuluumlyle ilgili eski sorunu halletmişlerdir ama nazik bir sorun daha vardır Yasarsquoya nasıl uyu-lacağı sorunu Yasa oumlngoumlruumllen birtakım kurallara biccedilimsel olarak uyum meselesi mi yoksa sınırsız ahlaki ve ruhani gelişime uyarlamaya ve tefsire accedilık bir ruh ve niyet midir(PR)

1 Hz İsarsquonın Muumlritleri Nasıl Yaşamalıdır

Hz İsa kendisine Tanrırsquonın tevdi ettiği bir misyonu olduğuna ve Yahudilere Tanrırsquonın kendilerinden ne beklediğini oumlğretmenin bu misyonun bir parccedilası olduğuna inanmaktadır Bunları vaaz vererek kıssalar anlatarak ve kendini oumlrnek goumlstererek nakleder Vazettiklerinin bir boumlluumlmuuml muumlritlerinin Yahudi Yasasırsquoyla ilişkisine dair yar-gılarını ve nasıl bir yaşam suumlrmeleri gerektiğine ilişkin oumlğretilerini iccedileren Dağrsquodaki Konuşma ile nakledilir Hz İsarsquonın en yakınındaki muumlritlerinden Aziz Mattarsquoya goumlre bu konuşma Orsquonun yaşamı ve eylemlerinin kayda geccedilirildiği Gospelrsquode15 yer almak-tadır

Aziz Matta

Hz İsa kalabalıkları goumlruumlnce dağa ccedilıktı Oturunca oumlğrencileri yanına gel-di Hz İsa konuşmaya başlayıp onlara şunları oumlğretti

ldquoNe mutlu ruhta yoksul olanlara Ccediluumlnkuuml Goumlklerin Egemenliği onlarındır

15 Gospel= Muumljde Yeni Ahitrsquoin Hz İsarsquonın yaşamını oumlğretilerini oumlluumlm ve dirilişiyle ilgili bilgileri iccedileren ilk doumlrt kitabından biri


23

Ne mutlu yaslı olanlara Ccediluumlnkuuml onlar teselli edileceklerNe mutlu yumuşak huylu olanlara Ccediluumlnkuuml onlar yeryuumlzuumlnuuml miras ala-

caklarNe mutlu doğruluğa acıkıp susayanlara Ccediluumlnkuuml onlar doyurulacaklarNe mutlu merhametli olanlara Ccediluumlnkuuml onlar merhamet bulacaklarNe mutlu yuumlreği temiz olanlara Ccediluumlnkuuml onlar Tanrırsquoyı goumlreceklerNe mutlu barışı sağlayanlara Ccediluumlnkuuml onlara Tanrı oğulları denecekNe mutlu doğruluk uğruna zuluumlm goumlrenlere Ccediluumlnkuuml Goumlklerin Egemenli-

ği onlarındır Benim yuumlzuumlmden insanlar size soumlvuumlp zulmettikleri yalan yere size karşı

her tuumlrluuml koumltuuml soumlzuuml soumlyledikleri zaman ne mutlu size Sevinin sevinccedille co-şun Ccediluumlnkuuml goumlklerdeki oumlduumlluumlnuumlz buumlyuumlktuumlr Sizden oumlnce yaşayan peygam-berlere de boumlyle zulmettiler

Yeryuumlzuumlnuumln tuzu sizsiniz Ama tuz tadını yitirirse bir daha ona nasıl tuz tadı verilebilir Artık dışarı atılıp ayakaltında ccediliğnenmekten başka işe yara-maz

Duumlnyanın ışığı sizsiniz Tepeye kurulan kent gizlenemez Kimse kandil yakıp tahıl oumllccedileğinin altına koymaz Tersine kandile koyar evdekilerin hep-sine ışık sağlar Sizin ışığınız insanların oumlnuumlnde oumlyle parlasın ki iyi işlerini-zi goumlrerek Babanızı yuumlceltsinler

Kutsal Yasarsquoyı ya da peygamberlerin soumlzlerini geccedilersiz kılmak iccedilin geldi-ğimi sanmayın Ben geccedilersiz kılmaya değil tamamlamaya geldim Size doğ-rusunu soumlyleyeyim yer ve goumlk ortadan kalkmadan her şey gerccedilekleşmeden Kutsal Yasarsquodan ufacık bir harf ya da bir nokta bile yok olmayacak Bu ne-denle bu buyrukların en kuumlccediluumlğuumlnden birini kim ccediliğner ve başkalarına oumlyle oumlğretirse Goumlklerin Egemenliğirsquonde en kuumlccediluumlk sayılacak Ama bu buyrukları kim yerine getirir ve başkalarına oumlğretirse Goumlklerin Egemenliğirsquonde buumlyuumlk sayılacak Size şunu soumlyleyeyim Doğruluğunuz din bilginleriyle Ferisilerin-kini aşmadıkccedila Goumlklerin Egemenliğirsquone asla giremezsiniz

Atalarımıza lsquoAdam oumllduumlrmeyeceksin Oumllduumlren yargılanacakrsquo dendiğini duydunuz Ama ben size diyorum ki kardeşine oumlfkelenen herkes yargıla-nacaktır Kim kardeşine aşağılayıcı bir soumlz soumlylerse Yuumlksek Kurulrsquoda yargı-lanacaktır Kim kardeşine ahmak derse cehennem ateşini hak edecektir Bu yuumlzden sunakta adak sunarken kardeşinin sana karşı bir şikacircyeti olduğunu anımsarsan adağını orada sunağın oumlnuumlnde bırak git oumlnce kardeşinle barış sonra gelip adağını sun Senden davacı olanla daha yoldayken ccedilabucak an-laş Yoksa o seni yargıca yargıccedil da gardiyana teslim edebilir sonunda hapse atılabilirsin Sana doğrusunu soumlyleyeyim borcunun son kuruşunu oumldeme-den oradan asla ccedilıkamazsın


24

lsquoZina etmeyeceksinrsquo dendiğini duydunuz Ama ben size diyorum ki bir kadına şehvetle bakan her adam yuumlreğinde o kadınla zina etmiş olur Eğer sağ goumlzuumln guumlnah işlemene neden olursa onu ccedilıkar at Ccediluumlnkuuml vuumlcudunun bir uumlyesinin yok olması buumltuumln vuumlcudunun cehenneme atılmasından iyidir Eğer sağ elin guumlnah işlemene neden olursa onu kes at Ccediluumlnkuuml vuumlcudunun bir uumlyesinin yok olması buumltuumln vuumlcudunun cehenneme gitmesinden iyidir

lsquoKim karısını boşarsa ona boşanma belgesi versinrsquo denmiştir Ama ben size diyorum ki karısını fuhuş dışında bir nedenle boşayan onu zinaya it-miş olur Boşanmış bir kadınla evlenen de zina etmiş olur

Yine atalarımıza lsquoYalan yere ant iccedilmeyeceksin ama Rabrsquobin oumlnuumlnde iccedilti-ğin antları yerine getireceksinrsquo dendiğini duydunuz Oysa ben size diyorum ki hiccedil ant iccedilmeyin Ne goumlk uumlzerine ccediluumlnkuuml orası Tanrırsquonın tahtıdır ne yer uumlzerine ccediluumlnkuuml orası Orsquonun ayak taburesidir ne de Yeruşalim uumlzerine ccediluumln-kuuml orası Buumlyuumlk Kralrsquoın kentidir Başınızın uumlzerine de ant iccedilmeyin Ccediluumlnkuuml saccedilınızın tek telini ak ya da kara edemezsiniz lsquoEvetrsquoiniz evet lsquohayırrsquo ınız hayır olsun Bundan fazlası Şeytanrsquodandır

lsquoGoumlze goumlz dişe dişrsquo dendiğini duydunuz Ama ben size diyorum ki koumltuuml-ye karşı direnmeyin Sağ yanağınıza bir tokat atana oumlbuumlr yanağınızı da ccedilevi-rin Size karşı davacı olup mintanınızı almak isteyene abanızı da verin Sizi bin adım yol yuumlruumltmeye zorlayanla iki bin adım yuumlruumlyuumln Sizden bir şey di-leyene verin sizden oumlduumlnccedil isteyeni ccedilevirmeyin

lsquoKomşunu seveceksin duumlşmanından nefret edeceksinrsquo dendiğini duydu-nuz Ama ben size diyorum ki duumlşmanlarınızı sevin size zulmedenler iccedilin dua edin Oumlyle ki goumlklerdeki Babanızrsquoın oğulları olasınız Ccediluumlnkuuml O guumlneşi-ni hem koumltuumllerin hem iyilerin uumlzerine doğurur yağmurunu hem doğruların hem eğrilerin uumlzerine yağdırır Eğer yalnız sizi sevenleri severseniz ne oumlduuml-luumlnuumlz olur Vergi goumlrevlileri de oumlyle yapmıyor mu Yalnız kardeşlerinize se-lam verirseniz fazladan ne yapmış olursunuz Putperestler de oumlyle yapmı-yor mu Bu nedenle goumlksel Babanız yetkin olduğu gibi siz de yetkin olunrdquo

Kutsal Kitap Yeni Antlaşma Aziz Matta 51-48 Kitab-ı Mukaddes Şirketi Yeni Yaşam Yayınları 2009

2 Hz İsarsquonın Duumlnyadaki Yaşamı Nasıl Sona Erdi veNasıl Bir Anlam Taşıyordu

Hz İsa oumlğretileri ve hastaları iyileştirme yetisiyle pek ccedilok muumlrit kazanır Bun-lardan bazıları Orsquonun Yahudileri Romalıların boyunduruğundan kurtarmak uumlzere Tanrı tarafından goumlnderildiğine inanır Bu nedenledir ki Hz İsarsquonın Mayasız Ekmek


25

Yortusursquonu kutlamak uumlzere Kutsal Şehirrsquoe (Yeruşalimrsquoe) gelmesi Romalı yetkililer-den ziyade onlarla iyi geccedilinmeye ccedilalışan Yahudi oumlnderleri rahatsız eder Yahudiler iccedilin Mayasız Ekmek Yortusu Tanrırsquonın seccedililmiş insanlarını bir diğer baskıcı youmlne-timden Mısırlılardan Hz Musarsquoyı goumlndermek suretiyle kurtarmasını kutladıkları bir şenliktir İzleyen olaylar Hz İsarsquonın duumlnya uumlzerindeki yaşamının son bulmasıyla noktalanarak bir doruk noktası oluşturur Hz İsarsquonın bu olaylara dair soumlz ve ey-lemlerinin kayıtları Aziz Markosrsquoa goumlre Kutsal Kitaprsquota yer almaktadır Aşağıdaki metin Aziz Matta ile Aziz Lukarsquonın anlatıları itibariyle de accedilıklayıcı bir temel teşkil eder Aziz Matta Aziz Markos ve Aziz Lukarsquonın anlatıları birbirleriyle benzerlikleri nedeniyle sinoptik yani aynı bakış accedilısıyla yazılmıştır (PR)

Aziz Markos

Fısıh ve Mayasız Ekmek Yortusursquona iki guumln kalmıştı Baş kacirchinlerle din bilginleri Hz İsarsquoyı hileyle tutuklayıp oumllduumlrmenin bir yolunu arıyorlardı ldquoBayramda olmasın yoksa halk arasında kargaşalık ccedilıkarrdquo diyorlardı (hellip)

Bu arada Onikilerrsquoden16 biri olan Yahuda İskariot Hz İsarsquoyı ele ver-mek amacıyla baş kacirchinlerin yanına gitti Onlar bunu işitince sevindiler Yahudarsquoya para vermeyi vaat ettiler O da Hz İsarsquoyı ele vermek iccedilin fırsat kollamaya başladı

Fısıh kurbanının kesildiği Mayasız Ekmek Bayramırsquonın ilk guumlnuuml oumlğrenci-leri Hz İsarsquoya ldquoFısıh yemeğini yemen iccedilin nereye gidip hazırlık yapmamızı istersinrdquo diye sordular

O da oumlğrencilerinden ikisini şu soumlzlerle oumlnden goumlnderdi ldquoKente gidin orada su testisi taşıyan bir adam ccedilıkacak karşınıza Onu izleyin Adamın gideceği evin sahibine şoumlyle deyin lsquoOumlğretmen oumlğrencilerimle birlikte Fısıh yemeğini yiyeceğim konuk odası nerede riye soruyorrsquo Ev sahibi size uumlst katta doumlşenmiş hazır buumlyuumlk bir oda goumlsterecek Orada bizim iccedilin hazırlık yapınrdquo Oumlğrenciler yola ccedilıkıp kente gittiler Her şeyi Hz İsarsquonın kendilerine soumlylediği gibi buldular ve Fısıh yemeği iccedilin hazırlık yaptılar

Akşam olunca Hz İsa Onikilerrsquole birlikte geldi Sofraya oturmuş yemek yerlerken Hz İsa ldquoSize doğrusunu soumlyleyeyimrdquo dedi ldquosizden biri benimle yemek yiyen biri bana ihanet edecekrdquo Onlar da kederlenerek birer birer ken-disine ldquoBeni demek istemedin yardquo diye sormaya başladılar Hz İsa onlara ldquoOnikilerrsquoden biridir ekmeğini benimle birlikte sahana batırandırrdquo dedi ldquoEvet insanoğlu kendisi iccedilin yazılmış olduğu gibi gidiyor ama insanoğluna

16 Hz İsa tarafından seccedililerek vaaz vermekle goumlrevlendirilen ilk on iki havari


26

ihanet edenin vay haline O adam hiccedil doğmamış olsaydı kendisi iccedilin daha iyi olurdurdquo

Hz İsa yemek sırasında eline ekmek aldı şuumlkredip ekmeği boumllduuml ve ldquoAlın bu benim bedenimdirrdquo diyerek oumlğrencilerine verdi Sonra bir kacircse alıp şuumlkretti ve bunu oumlğrencilerine verdi Hepsi bundan iccedilti ldquoBu benim ka-nımdırrdquo dedi Hz İsa ldquoBirccedilokları uğruna akıtılan antlaşma kanıdır Size doğ-rusunu soumlyleyeyim Tanrırsquonın Egemenliğirsquonde yenisini iccedileceğim o guumlne dek asmanın uumlruumlnuumlnden bir daha iccedilmeyeceğimrdquo

İlahi soumlyledikten sonra dışarı ccedilıkıp Zeytin Dağırsquona17 doğru gittiler Bu arada Hz İsa oumlğrencilerine ldquoHepiniz sendeleyip duumlşeceksinizrdquo dedi Ccediluumln-kuuml şoumlyle yazılmıştır lsquoCcedilobanı vuracağım koyunlar darmadağın olacakrsquo Ama ben dirildikten sonra sizden oumlnce Celilersquoye gideceğimrdquo Petrus Orsquona ldquoHerkes sendeleyip duumlşse bile ben duumlşmemrdquo dedi ldquoSana doğrusunu soumly-leyeyimrdquo dedi Hz İsa ldquobuguumln bu gece horoz iki kez oumltmeden sen beni uumlccedil kez inkacircr edeceksinrdquo Ama Petrus uumlsteleyerek ldquoSeninle birlikte oumllmem gerekse bile seni asla inkacircr etmemrdquo dedi Oumlğrencilerin hepsi de aynı şeyi soumlyledi

Sonra Getsemani denilen yere geldiler Hz İsa oumlğrencilerine ldquoBen dua ederken siz burada oturunrdquo dedi Petrusrsquou Yakuprsquou ve Yuhannarsquoyı yanına aldı Huumlzuumlnlenmeye ve ağır bir sıkıntı duymaya başlamıştı Onlara ldquoOumllesi-ye kederliyimrdquo dedi ldquoburada kalın uyanık durunrdquo Biraz ilerledi yuumlzuumlstuuml yere kapanıp dua etmeye başladı ldquoMuumlmkuumlnse o saati yaşamayayımrdquo dedi ldquoAbba Baba senin iccedilin her şey muumlmkuumln bu kacircseyi benden uzaklaştır Ama benim değil senin istediğin olsunrdquo

Oumlğrencilerin yanına doumlnduumlğuumlnde onları uyumuş buldu Petrusrsquoa ldquoSinum18rdquo dedi ldquouyuyor musun Bir saat uyanık kalamadın mı Uyanık du-rup dua edin ki ayartılmayasınız Ruh isteklidir ama beden guumlccedilsuumlzduumlrrdquo Yine uzaklaştı aynı soumlzleri tekrarlayarak dua etti Geri geldiğinde oumlğrenci-lerini yine uyumuş buldu Onların goumlz kapaklarına ağırlık ccediloumlkmuumlştuuml Hz İsarsquoya ne diyeceklerini bilemiyorlardı

Hz İsa uumlccediluumlncuuml kez yanlarına doumlnduuml ldquoHacirclacirc uyuyor dinleniyor musu-nuzrdquo dedi ldquoyeter Saat geldi İşte İnsanoğlu guumlnahkacircrların eline veriliyor Kalkın gidelim İşte bana ihanet eden geldirdquo

Tam o anda Hz İsa daha konuşurken Onikilerrsquoden biri olan Yahuda ccedilı-kageldi Yanında baş kacirchinler din bilginleri ve ileri gelenler tarafından goumln-derilmiş kılıccedillı sopalı bir kalabalık vardı Hz İsarsquoya ihanet eden Yahuda

17 Kuduumlsrsquouumln yaklaşık bir kilometre doğusunda Kidron Vadisirsquonin yanındaki tepe 18 Sinum soumlz konusu adamın gerccedilek adıydı ama onunla ilk karşılaştığında Hz İsa ona ldquokayardquo an-

lamına gelen Petrus adını vermişti


27

ldquoKimi oumlpersem Hz İsa Orsquodur Orsquonu tutuklayın guumlvenlik altına alıp goumltuuml-ruumlnrdquo diye onlarla soumlzleşmişti Gelir gelmez Hz İsarsquoya yaklaştı ldquoRabbirdquo di-yerek Orsquonu oumlptuuml Onlar da Hz İsarsquoyı yakalayıp tutukladılar

Hz İsarsquonın yanında bulunanlardan biri kılıcını ccedilekti baş kacirchinin koumllesi-ne vurup kulağını uccedilurdu Hz İsa onlara ldquoNiccedilin bir haydutmuşum gibi beni kılıccedil ve sopalarla yakalamaya geldinizrdquo dedi ldquoher guumln tapınakta yanı başı-nızda oumlğretiyordum beni tutuklamadınız Ama bu Kutsal Yazılar yerine gel-sin diye oldurdquo O zaman oumlğrencilerinin hepsi Orsquonu bırakıp kaccediltı

Hz İsarsquonın ardından sadece keten beze sarılmış bir genccedil gidiyordu Bu genccedil de yakalandı Ama keten bezden sıyrılıp ccedilıplak olarak kaccediltı

Hz İsarsquoyı goumlrevli baş kacirchine goumltuumlrduumller Buumltuumln baş kacirchinler ileri gelen-ler ve din bilginleri de orada toplandı Petrus Hz İsarsquoyı baş kacirchinin avlusu-na kadar uzaktan izledi Avluda noumlbetccedililerle birlikte ateşin başında oturup ısınmaya başladı

Baş kacirchinler ve Yuumlksek Kurul19rsquoun oumlteki uumlyeleri Hz İsarsquoyı oumlluumlm cezası-na ccedilarptırmak iccedilin kendisine karşı tanık arıyor ama bulamıyorlardı Birccedilok kişi Orsquona karşı yalan yere tanıklık ettiyse de tanıklıkları birbirini tutmadı Bazıları kalkıp Orsquona karşı yalan yere şoumlyle tanıklık ettiler ldquoBiz Orsquonun lsquoElle yapılmış bu tapınağı yıkacağım ve uumlccedil guumlnde elle yapılmamış başka bir ta-pınak kuracağımrsquo dediğini işittikrdquo Ama bu noktada bile tanıklıkları birbiri-ni tutmadı

Sonra baş kacirchin topluluğun ortasında ayağa kalkarak Hz İsarsquoya ldquoHiccedil ya-nıt vermeyecek misin Nedir bunların sana karşı ettiği bu tanıklıklarrdquo diye sordu Ne var ki Hz İsa susmaya devam etti hiccedil yanıt vermedi

Baş kacirchin ona yeniden ldquoYuumlce Olanrsquoın Oğlu Mesih sen misinrdquo diye sor-du

Hz İsa ldquoBenimrdquo dedi ldquove sizler İnsanoğlursquonun Kudretli Olanrsquoın sağında oturduğunu ve goumlğuumln bulutlarıyla geldiğini goumlreceksinizrdquo Baş kacirchin giysile-rini yırtarak ldquoArtık tanıklara ne ihtiyacımız varrdquo dedi ldquokuumlfruuml işittiniz Buna ne diyorsunuzrdquo Hepsi Hz İsarsquonın oumlluumlm cezasını hak ettiğine karar verdi

Bazıları Orsquonun uumlzerine tuumlkuumlrmeye goumlzlerini bağlayarak Orsquonu yumruk-lamaya başladı ldquoHaydi peygamberliğini goumlsterrdquo diyorlardı Noumlbetccedililer de Orsquonu aralarına alıp tokatladı

Petrus aşağıda avludayken baş kacirchinin hizmetccedili kızlarından biri gel-di Isınmakta olan Petrusrsquou goumlruumlnce onu dikkatle suumlzuumlp ldquoSen de Nasıralı Hz İsarsquoyla birlikteydinrdquo dedi Petrus ise bunu inkacircr ederek ldquoSenin neden soumlz et-tiğini bilmiyorum anlamıyorumrdquo dedi ve dışarıya dış kapının oumlnuumlne ccedilıktı

19 Yahudilerin ihtiyarlar meclisi Sanhedrin


28

Bu arada horoz oumlttuuml Hizmetccedili kız Petrusrsquou goumlruumlnce ccedilevrede duranlara yine ldquoBu adam onlardan birirdquo demeye başladı Petrus tekrar inkacircr etti

Ccedilevrede duranlar az sonra Petrusrsquoa yine ldquoGerccedilekten onlardansın sen de Celilelisinrdquo dediler Petrus kendine lanet okuyup ant iccedilerek ldquoSoumlzuumlnuuml ettiği-niz o adamı tanımıyorumrdquo dedi Tam o anda horoz ikinci kez oumlttuuml Petrus Hz İsarsquonın kendisine ldquoHoroz iki kez oumltmeden beni uumlccedil kez inkacircr edeceksinrdquo dediğini hatırladı ve huumlnguumlr huumlnguumlr ağlamaya başladı

Sabah olunca baş kacirchinler ileri gelenler din bilginleri ve Yuumlksek Kurulrsquoun oumlteki uumlyeleri bir danışma toplantısı yaptıktan sonra Hz İsarsquoyı bağ-ladılar goumltuumlruumlp Pilatusrsquoa teslim ettiler Pilatus Orsquona ldquoSen Yahudilerin kralı mısınrdquo diye sordu Hz İsa ldquoSoumlylediğin gibidirrdquo yanıtını verdi Başkacirchinler Orsquona karşı birccedilok succedillamada bulundu Pilatus Orsquona yeniden ldquoHiccedil yanıt ver-meyecek misinrdquo diye sordu ldquoBak seni ne ccedilok şeyle succedilluyorlarrdquo Ama Hz İsa artık yanıt vermiyordu Pilatus buna şaştı

Pilatus her Fısıh Bayramırsquonda halkın istediği bir tutukluyu salıverirdi Ayaklanma20 sırasında adam oumllduumlren isyancılarla birlikte Barabba adında bir tutuklu da vardı Halk Pilatusrsquoa gelip her zamanki gibi kendileri iccedilin bi-rini salıvermesini istedi Pilatus onlara ldquoSizin iccedilin Yahudilerin Kralırsquonı sa-lıvermemi ister misinizrdquo dedi Baş kacirchinlerin Hz İsarsquoyı kıskanccedillıktan oumltuuml-ruuml kendisine teslim ettiklerini biliyordu Ne var ki baş kacirchinler Hz İsarsquonın değil Barabbarsquonın salıverilmesini istemeleri iccedilin halkı kışkırttı Pilatus on-lara tekrar seslenerek ldquoOumlyleyse Yahudilerin Kralı dediğiniz adamı ne yapa-yımrdquo diye sordu ldquoOrsquonu ccedilarmıha gerrdquo diye bağırdılar Pilatus onlara ldquoO ne koumltuumlluumlk yaptı kirdquo dedi Onlar ise daha yuumlksek sesle ldquoOrsquonu ccedilarmıha gerrdquo diye bağrıştılar Halkı memnun etmek isteyen Pilatus onlar iccedilin Barabbarsquoyı salıverdi Hz İsarsquoyı ise kamccedilılattıktan sonra ccedilarmıha gerilmek uumlzere asker-lere teslim etti

Askerler Hz İsarsquoyı Pretorium denilen vali konağına goumltuumlruumlp buumltuumln tabu-ru topladılar Orsquona mor bir giysi giydirdiler dikenlerden bir taccedil oumlruumlp başına geccedilirdiler ldquoSelam ey Yahudilerin Kralırdquo diyerek Orsquonu selamlamaya başla-dılar Başına bir kamışla vuruyor uumlzerine tuumlkuumlruumlyor diz ccediloumlkuumlp oumlnuumlnde yere kapanıyorlardı Orsquonunla boumlyle alay ettikten sonra mor giysiyi uumlzerinden ccedilı-karıp kendi giysilerini giydirdiler ve ccedilarmıha germek uumlzere Orsquonu dışarı gouml-tuumlrduumller

Kırdan gelmekte olan Simun adında Kireneli bir adam oradan geccediliyordu İskender ve Rufusrsquoun babası olan bu adama Hz İsarsquonın ccedilarmıhını zorla taşıt-tılar Hz İsarsquoyı Golgota yani Kafatası denilen yere goumltuumlrduumller Orsquona muumlrle ka-

20 Mevcut youmlnetime başkaldırı


29

rışık şarap vermek istediler ama iccedilmedi Sonra Orsquonu ccedilarmıha gerdiler Kim ne alacak diye kura ccedilekerek giysilerini aralarında paylaştılar

Hz İsarsquoyı ccedilarmıha gerdiklerinde saat dokuzdu Uumlzerindeki succedil yaftasın-da lsquoYahudilerin Kralırsquo yazılıydı Hz İsarsquoyla birlikte biri sağında oumlbuumlruuml so-lunda olmak uumlzere iki haydudu da ccedilarmıha gerdiler

Oradan geccedilenler başlarını sallayıp Hz İsarsquoya soumlvuumlyor ldquoHani sen tapınağı yıkıp uumlccedil guumlnde yeniden kuracaktın Ccedilarmıhtan in de kurtar kendinirdquo di-yorlardı Aynı şekilde baş kacirchinler ve din bilginleri de Orsquonunla alay ederek aralarında ldquoBaşkalarını kurtardı kendini kurtaramıyorrdquo diye konuşuyorlar-dı ldquoİsrailrsquoin Kralı Mesih şimdi ccedilarmıhtan insin de goumlruumlp iman edelimrdquo Hz İsarsquoyla birlikte ccedilarmıha gerilenler de Orsquonunla alay ettiler

Oumlğleyin on ikiden uumlccedile kadar buumltuumln uumllkenin uumlzerine karanlık ccediloumlktuuml Saat uumlccedilte Hz İsa yuumlksek sesle ldquoElohi Elohi lema şevaktanirdquo yani ldquoTanrım Tan-rım beni neden terk ettinrdquo diye bağırdı Orada duranların bazıları bunu işitince ldquoBakın İlyas21rsquoı ccedilağırıyorrdquo dediler Ararından biri koşup bir suumlngeri ekşi şaraba batırdı bir kamışın ucuna takarak Hz İsarsquoya iccedilirdi ldquoDur bakalım İlyas gelip Orsquonu indirecek mirdquo dedi Ama Hz İsa yuumlksek sesle bağırarak son nefesini verdi O anda tapınaktaki perde yukarıdan aşağıya yırtılarak ikiye boumlluumlnduuml Hz İsarsquonın karşısında duran yuumlzbaşı Orsquonun bu şekilde son nefesini verdiğini goumlruumlnce ldquoBu adam gerccedilekten Tanrırsquonın Oğlursquoydu22rdquo dedi (hellip)

O guumln Hazırlık Guumlnuuml yani Şabat Guumlnuumlrsquonden oumlnceki guumlnduuml Artık ak-şam oluyordu Bu nedenle Yuumlksek Kurulrsquoun saygın bir uumlyesi olup Tanrırsquonın Egemenliğirsquoni umutla bekleyen Aramatyalı Yusuf geldi cesaretini toplaya-rak Pilatusrsquoun huzuruna ccedilıktı Hz İsarsquonın cesedini istedi Pilatus Hz İsarsquonın bu kadar ccedilabuk oumllmesine şaştı Yuumlzbaşıyı ccedilağırıp ldquoOumlleli ccedilok oldu murdquo diye sordu Yuumlzbaşıdan durumu oumlğrenince Yusufrsquoa cesedi alması iccedilin izin verdi Yusuf keten bez satın aldı cesedi ccedilarmıhtan indirip beze sardı kayaya oyul-muş bir mezara yatırarak mezarın girişine bir taş yuvarladı Mecdelli Mer-yem ile Yusersquonin annesi Meryem Hz İsarsquonın nereye koyulduğunu goumlrduumller

Şabat Guumlnuuml geccedilince Mecdelli Meryem Yakuprsquoun annesi Meryem ve Sa-lome gidip Hz İsarsquonın cesedine suumlrmek uumlzere baharat satın aldılar Haftanın ilk guumlnuuml sabah erkenden guumlneşin doğuşuyla birlikte mezara gittiler Ara-larında ldquoMezarın girişindeki taşı bizim iccedilin kim yana yuvarlayacakrdquo diye konuşuyorlardı Başlarını kaldırıp bakınca o kocaman taşın yana yuvarlan-mış olduğunu goumlrduumller Mezara girip sağ tarafta beyaz kaftan giymiş genccedil bir adamın oturduğunu goumlruumlnce ccedilok şaşırdılar Adam onlara ldquoŞaşırmayınrdquo dedi ldquoccedilarmıha gerilen Nasıralı Hz İsarsquoyı arıyorsunuz O dirildi burada yok

21 Hz İsarsquonın ldquoElohirdquosini Eski Ahitrsquoteki ldquoElijahrdquo (Yusuf) ile karıştırdılar 22 Hz İsarsquonın ccedilektiği acının anlatımını Yeşayarsquonın kehanetiyle kıyaslayın


30

İşte Orsquonu yatırdıkları yer Şimdi oumlğrencilerine ve Petrusrsquoa gidip şoumlyle deyin lsquoHz İsa sizden oumlnce Celilersquoye gidiyor Size bildirdiği gibi kendisini orada goumlreceksinizrsquordquo Kadınlar mezardan ccedilıkıp kaccediltılar Onları bir titreme bir şaş-kınlık almıştı Korkularından kimseye bir şey soumlylemediler

Hz İsa haftanın ilk guumlnuuml sabah erkenden dirildiği zaman oumlnce Mecdelli Meryemrsquoe goumlruumlnduuml Ondan yedi cin kovmuştu Meryem gitti Hz İsarsquoyla bu-lunmuş olan şimdiyse yas tutup goumlzyaşı doumlken oumlğrencilerine haber verdi Ne var ki onlar Hz İsarsquonın yaşadığını Meryemrsquoe goumlruumlnduumlğuumlnuuml duyunca inan-madılar Bundan sonra Hz İsa kırlara doğru yuumlruumlmekte olan oumlğrencilerinden ikisine değişik bir biccedilimde goumlruumlnduuml Bunlar geri doumlnuumlp oumlbuumlrlerine haber ver-diler ama oumlbuumlrleri buna da inanmadı

Hz İsa daha sonra sofrada otururlarken Onbirlerrsquoe goumlruumlnduuml Onları imansızlıklarından ve yuumlreklerinin duygusuzluğundan oumltuumlruuml azarladı Ccediluumln-kuuml kendisini diri goumlrenlere inanmamışlardı Hz İsa onlara şoumlyle buyurdu ldquoDuumlnyanın her yanına gidin Muumljdersquoyi buumltuumln yaratılışa duyurun İman edip vaftiz olan kurtulacak iman etmeyen ise huumlkuumlm giyecek İman edenlerle birlikte goumlruumllecek belirtiler şunlardır Benim adımla cinleri kovacaklar yeni dillerle konuşacaklar yılanları elleriyle tutacaklar Oumllduumlruumlcuuml bir zehir iccedilse-ler bile zarar goumlrmeyecekler Ellerini hastaların uumlzerine koyacaklar ve hasta-lar iyileşecekrdquo

Rab Hz İsa onlara bu soumlzleri soumlyledikten sonra goumlğe alındı ve Tanrırsquonın sağına oturdu Oumlğrencileri de gidip Tanrı soumlzuumlnuuml her yerde yaydı Rab onlar-la birlikte ccedilalışıyor goumlruumllen belirtilerle soumlzuumlnuuml doğruluyordu

Yeni Antlaşma Aziz Markos I4-6 Kitab-ı Mukaddes Şirketi Yeni Yaşam Yayınları 2009

3 Hz İsarsquonın Yaşamı ve Oumlluumlmuuml Muumlritleri Yahudiler ve İnsanlık İccedilin Nasıl Bir Anlam Taşıyordu

Hz İsarsquonın bir Roma ccedilarmıhı uumlstuumlnde oumlluumlmuumlnden sonra dirilişine dair rivayet-ler dolaşmaya başlar Bu rivayetlere inananlar Orsquonun yaşamı oumlğretileri ve oumlluumlmuuml hakkındaki duumlşuumlncelerini değiştirmek zorunda kalırlar Oumlte yandan hikacircyeler ancak iman edenlerce kabul edilebilir şeylerdir ve şimdi olduğu gibi o zaman da Yahudilerin ccediloğu bu hikacircyelere inanmaz Sadık muumlritleri Hz İsarsquoyı yeni İsrailrsquoin beklenen kralı olarak değil ldquoTanrırsquonın ccedilocuklarının ruhani krallığının kralırdquo olarak kabul eder

Hz İsarsquonın muumlritleri ccedilok geccedilmeden Tanrırsquonın Oğlursquonun dirildiği mesajını ya da Gospelrsquoi vaaz etmeye başlar Vaizlerin arasında yaşamı ve ccedilalışmaları (yapıtları) Hı-ristiyanlık tarihini -Hz İsa hariccedil- hiccedil kimsenin etkileyemediği kadar guumlccedilluuml biccedilimde etkilemiş olan bir adam vardır Sonraları Havari Pavlus olarak anılacak olan Tarsuslu


31

Talut Talut Hz İsarsquonın son yıllarında hahamların oumlğretisi ve diliyle ilgili oumlğrenim goumlrmek uumlzere Kuduumlsrsquoe gelmiştir Ccedilalışkan bir oumlğrencidir ve kariyerinin başlangıcında Hz İsarsquonın Yahudi muumlritlerine onları şehir şehir dolaşıp bulmak yargılanmak ve ce-zalandırılmak uumlzere Kuduumlsrsquoe getirmek iccedilin kendisine yetki mektupları temin edecek kadar duumlşmandır

Yine boumlyle bir amaccedilla Şamrsquoa giderken aniden goumlzleri kamaştıran bir ışık parlar ve dirilmiş olan Hz İsarsquonın goumlruumlntuumlsuuml kendisine yol goumlsterip gittiği yerde (Şamrsquoda) emir beklemesini soumlyler Talut o guumlnden itibaren ccediloumlle hep yalnız gidecek ve muumlrit-lerine zulmetmiş olduğu Hz İsarsquoyla baş başa goumlruumlşecektir Bilahare Kuduumlsrsquoe doumlnen Talut uumlccedil buumlyuumlk misyonerlik seferinden ilkine ccedilıkar Bir şehirden diğerine geccedilmekte vaaz vermeye oumlnce Yahudi sinagoglarından başlamakta oradan Yahudi ve Yahu-di olmayan (Gentile) doumlnmelerin toplantılarına katılmaktadır Yeni yeni inanmaya başlayan bu kuumlccediluumlk topluluklarla yoğun bir biccedilimde ilgilenir Onlara Tanrı ile yapılan Yeni Ahitrsquoin buumlyuumlk bir boumlluumlmuumlnuuml oluşturan belgeler tefsirler ve oumlğuumltlerle hitap eder Durumun dayattığı sorunlarla ve bu erken doumlnem Hıristiyan topluluklarının genccedil kiliselerin endişeleriyle uğraşır Talutrsquoun bu ccedilalışmaları Filistin Yahudi toplumunun duumlşmanlığını ccedileker Tutuklandığında bir Roma vatandaşı olarak Romarsquoda yargılanma ayrıcalığı talep eder Oumlyle de olur Romarsquoya goumlnderilir ve muhtemelen İmparator Nerorsquonun Hıristiyanlara yaptığı zuluumlm (İS 64) ortamında katledilir

Galatyalılarrsquoa Mektup

Aziz Pavlus

(hellip) Ne var ki Kefas Antakyarsquoya geldiği zaman succedillu olduğu iccedilin ona accedilıkccedila karşı geldim Ccediluumlnkuuml Yakuprsquoun yanından bazı adamlar gelmeden oumlnce Kefas23 oumlteki uluslardan olanlarla birlikte yemek yerdi Ama o adamlar gelin-ce suumlnnet yanlılarından korkarak suumlnnetsizlerden uzaklaştı Onlarla yemek yemez oldu

Oumlbuumlr Yahudiler de onun gibi ikiyuumlzluumlluumlk ettiler Sonunda Barnaba bile onların ikiyuumlzluumlluumlğuumlne kapıldı Muumljde gerccedileğine uygun olarak davranma-dıklarını goumlruumlnce hepsinin oumlnuumlnde Kefasrsquoa şoumlyle dedim ldquoYahudi olduğun halde Yahudi gibi değil oumlteki uluslardan biri gibi yaşıyorsun nasıl olur da ulusları Yahudi gibi yaşamaya zorlarsınrdquo

Doğuştan Yahudi olan bizler oumlteki uluslardan olan lsquoguumlnahlılarrsquo değiliz Yine de insanın Kutsal Yasarsquonın gereklerini yaparak değil Hz İsa Mesihrsquoe iman ederek aklandığını biliyoruz Bunun iccedilin biz de Yasarsquonın gereklerini

23 O sıralar oumlzellikle Pavlusrsquoun tartıştığı Petrus


32

yaparak değil Mesihrsquoe iman ederek aklanalım diye Hz İsa Mesihrsquoe iman et-tik Ccediluumlnkuuml hiccedil kimse Yasarsquonın gereklerini yaparak aklanmaz

Mesihrsquote aklanmak isterken kendimiz guumlnahlı ccedilıkarsak Mesih guumlnahın yardakccedilısı mı olur Kesinlikle hayır Yıktığımı yeniden kurarsam Yasarsquoyı ccediliğnediğimi kanıtlamış olurum Ccediluumlnkuuml ben Tanrı iccedilin yaşamak uumlzere Yasa aracılığıyla Yasa karşısında oumllduumlm Mesihrsquole birlikte ccedilarmıha gerildim Ar-tık ben yaşamıyorum Mesih bende yaşıyor Şimdi bedende suumlrduumlrduumlğuumlm yaşamı beni seven ve benim iccedilin kendini feda eden Tanrı Oğlursquona imanla suumlrduumlruumlyorum Tanrırsquonın luumltfunu geccedilersiz saymış değilim Ccediluumlnkuuml aklanma Yasa aracılığıyla sağlanabilseydi o zaman Mesih boş yere oumllmuumlş olurdu24

Ey akılsız Galatyalılar Sizi kim buumlyuumlledi Hz İsa Mesih ccedilarmıha gerilmiş olarak goumlzlerinizin oumlnuumlnde tasvir edilmedi mi Sizden yalnız şunu oumlğren-mek istiyorum Kutsal Ruhrsquou Yasarsquonın gereklerini yaparak mı yoksa duy-duklarınıza iman ederek mi aldınız Bu kadar akılsız mısınız Ruhrsquola başla-dıktan sonra şimdi insan ccedilabasıyla mı bitirmeye ccedilalışıyorsunuz Boş yere mi bu kadar acı ccedilektiniz Gerccedilekten boşuna mıydı Size Kutsal Ruhrsquou veren ve aranızda mucizeler yaratan Tanrı bunu Yasarsquonın gereklerini yaptığınız iccedilin mi yoksa duyduklarınıza iman ettiğiniz iccedilin mi yapıyor Oumlrneğin ldquoİbrahim Tanrırsquoya iman etti boumlylece aklanmış sayıldırdquo

Oumlyleyse şunu bilin ki İbrahimrsquoin gerccedilek oğulları iman edenlerdir Kutsal Yazı Tanrırsquonın oumlteki ulusları imanlarına goumlre aklayacağını oumlnceden goumlrerek İbrahimrsquoe ldquoBuumltuumln uluslar senin aracılığınla kutsanacakrdquo muumljdesini oumlnceden haber verdi Boumlylece iman edenler iman etmiş olan İbrahimrsquole birlikte kut-sandılar

Yasarsquonın gereklerini yapmış olmaya guumlvenenlerin hepsi lanet altındadır Ccediluumlnkuuml şoumlyle yazılmıştır ldquoYasa Kitabırsquonda yazılı olan her şeyi suumlrekli yerine getirmeyen herkes lanetlidirrdquo Tanrı katında hiccedil kimsenin Yasarsquoyla aklanma-dığı accedilıktır Ccediluumlnkuuml ldquoİmanla aklanan yaşayacaktırrdquo Yasa imana dayalı değil-dir Tersine ldquoYasarsquonın gereklerini yapan onlar sayesinde yaşayacaktırrdquo

İbrahimrsquoe sağlanan kutsama Hz İsa Mesih aracılığıyla uluslara sağlansın ve bizler vaat edilen Ruhrsquou imanla alalım diye Mesih bizim iccedilin lanetlene-rek bizi Yasarsquonın lanetinden kurtardı Ccediluumlnkuuml ldquoAğaccedil uumlzerine asılan herkes lanetlidirrdquo diye yazılmıştır

Kardeşler insan yaşamından bir oumlrnek vereyim İnsanlar arasında yapıl-mış bile olsa onaylanmış bir antlaşmayı kimse geccedilersiz saymaz ona bir şey eklemez Vaatler İbrahimrsquoe ve soyundan olana verildi Tanrı birccedilok kişiden soumlz ediyormuş gibi ldquoVe soyundan olanlarardquo demiyor ldquosoyundan olanardquo demekle tek bir kişiden yani Mesihrsquoten soumlz ediyor Şunu demek istiyorum

24 Bkz Yasarsquonın Tekrarı (Tesniye) syf 13


33

Doumlrt yuumlz otuz yıl sonra gelen Yasa Tanrırsquonın oumlnceden onayladığı antlaşma-yı geccedilersiz kılmaz vaadi ortadan kaldırmaz Ccediluumlnkuuml miras Yasarsquoya bağlıysa artık vaade bağlı değildir Ama Tanrı mirası İbrahimrsquoe vaatle bağışlamıştır

Oumlyleyse Yasarsquonın amacı neydi Yasa succedilları ortaya ccedilıkarmak iccedilin antlaş-maya eklendi Vaadi alan ve İbrahimrsquoin soyundan olan Kişi gelene dek yuuml-ruumlrluumlkte kalacaktı Melekler yoluyla bir aracı eliyle duumlzenledi Aracı tek bir tarafa ait değildir Tanrı ise birdir

Oumlyleyse Kutsal Yasa Tanrırsquonın vaatlerine aykırı mıdır Kesinlikle hayır Ccediluumlnkuuml yaşam sağlayabilen bir yasa verilseydi elbette insanlar Yasarsquoyla akla-nırdı Oysa Hz İsa Mesihrsquoe olan imana dayanan vaat iman edenlere verilsin diye Kutsal Yazı buumltuumln duumlnyayı guumlnahın tutsağı ilan ediyor

Bu iman gelmeden oumlnce Yasa altında hapsedilmiştik gelecek iman accedilık-lanıncaya dek Yasarsquonın tutuklusuyduk Yani imanla aklanalım diye Mesihrsquoin gelişine dek Yasa eğitmenimiz oldu Ama iman gelmiş olduğundan artık Yasarsquonın denetiminde değiliz (hellip)

Şunu demek istiyorum Mirasccedilı her şeyin sahibiyse de ccedilocuk olduğu suuml-rece koumlleden farksızdır Babasının belirlediği zamana dek vacircrislerin vekille-rin goumlzetimi altındadır (hellip)

Oumlzel guumlnler aylar mevsimler yıllar kutluyorsunuz Sizin iccedilin korkuyo-rum Yoksa uğrunuza boş yere mi emek verdim

Kutsal Yasa altında yaşamak isteyen sizler soumlyleyin bana Yasarsquonın ne de-diğini bilmiyor musunuz İbrahimrsquoin bir koumlle bir de oumlzguumlr kadından iki oğlu olduğu yazılıdır Koumlle kadından olan olağan yoldan oumlzguumlr kadından olansa vaat sonucu doğdu Burada bir benzetme vardır Bu kadınlar iki antlaşmayı simgelemektedir Biri Sina Dağırsquondandır koumlle olacak ccedilocuklar doğurur Bu Hacerrsquodir Hacer Arabistanrsquodaki Sina Dağırsquonı simgeler Şimdiki Yeruşalimrsquoin karşılığıdır Ccediluumlnkuuml ccedilocuklarıyla birlikte koumllelik etmektedir Oysa goumlksel Ye-ruşalim oumlzguumlrduumlr annemiz olur Nitekim şoumlyle yazılmıştır ldquoSevin ccedilocuk doğurmayan ey kısır kadın Doğum ağrısı nedir bilmeyen sen yuumlkselt sesini haykır Ccediluumlnkuuml terk edilmiş kadının kocası olandan daha ccedilok ccedilocuğu varrdquo

Kardeşler İshak gibi sizler de vaat ccedilocuklarısınız Olağan yoldan doğan Kutsal Ruhrsquoa goumlre doğana o zaman nasıl zulmettiyse şimdi de oumlyle oluyor Ama Kutsal Yazı ne diyor ldquoKoumlle kadınla oğlunu kov Ccediluumlnkuuml koumlle kadının oğlu oumlzguumlr kadının oğluyla birlikte asla mirasa ortak olmayacaktır25rdquo İşte boumlyle kardeşler bizler koumlle kadının değil oumlzguumlr kadının ccedilocuklarıyız

Kutsal Kitap Yeni Antlaşma Aziz Pavlus Galatyalılarrsquoa Mektup 214-431 Kitab-ı Mukaddes Şir-keti Yeni Yaşam Yayınları 2009

25 İshakrsquoın doğumundan oumlnce İbrahimrsquoin bir koumlle kadından (Hacer) ccedilocuğu oldu İshakrsquoın doğu-mundan sonra Hacer ile oğlu (İsmail) evden kovuldu


34

Romalılarrsquoa Mektup

Aziz Pavlus

Boumlylece imanla aklandığımıza goumlre Rabbimiz Hz İsa Mesih sayesinde Tanrırsquoyla barışmış oluyoruz İccedilinde bulunduğumuz bu luumltfa Mesih aracılı-ğıyla imanla kavuştuk ve Tanrırsquonın yuumlceliğine erişmek umuduyla oumlvuumlnuuml-yoruz Yalnız bununla değil sıkıntılarla da oumlvuumlnuumlyoruz Ccediluumlnkuuml biliyoruz ki sıkıntı dayanma guumlcuumlnuuml dayanma guumlcuuml Tanrırsquonın beğenisini Tanrırsquonın beğenisi de umudu yaratır Umut duumlş kırıklığına uğratmaz Ccediluumlnkuuml bize ve-rilen Kutsal Ruh aracılığıyla Tanrırsquonın sevgisi yuumlreklerimize doumlkuumllmuumlştuumlr

Evet biz daha ccedilaresizken Mesih belirlenen zamanda tanrısızlar iccedilin oumllduuml Bir kimse doğru insan iccedilin guumlccedil oumlluumlr ama iyi insan iccedilin belki biri oumllmeyi goumlze alabilir Tanrı ise bizi sevdiğini bununla kanıtlıyor Biz daha guumlnahkacircrken Mesih bizim iccedilin oumllduuml Boumlylece şimdi onun kanıyla aklandığımıza goumlre Orsquonun aracılığıyla Tanrırsquonın gazabından kurtulacağımız ccedilok daha kesindir Ccediluumlnkuuml biz Tanrırsquonın duumlşmanlarıyken Oğlursquonun oumlluumlmuuml sayesinde Orsquonunla barıştıksa barışmış olarak Oğlursquonun yaşamıyla kurtulacağımız ccedilok daha ke-sindir Yalnız bu kadar da değil bizi şimdi Tanrırsquoyla barıştırmış olan Rabbi-miz Hz İsa Mesih aracılığıyla Tanrırsquonın kendisiyle de oumlvuumlnuumlyoruz

Guumlnah bir insan aracılığıyla oumlluumlm de guumlnah aracılığıyla duumlnyaya girdi Boumlylece oumlluumlm buumltuumln insanlara yayıldı Ccediluumlnkuuml hepsi guumlnah işledi Kutsal Yasarsquodan oumlnce de duumlnyada guumlnah vardı ama yasa olmayınca guumlnahın hesabı tutulmaz Oysa oumlluumlm Acircdemrsquoden Musarsquoya dek gelecek Kişirsquonin oumlrneği olan Acircdemrsquoin succediluna benzer bir guumlnah işlememiş olanlar uumlzerinde de egemendi

Ne var ki Tanrırsquonın armağanı Acircdemrsquoin succedilu gibi değildir Ccediluumlnkuuml bir ki-şinin succedilu yuumlzuumlnden birccedilokları oumllduumlyse Tanrırsquonın luumltfu ve bir tek adamın yani Hz İsa Mesihrsquoin luumltfuyla verilen bağış birccedilokları yararına daha da ccedilo-ğaldı Tanrırsquonın bağışı o tek adamın guumlnahının sonucu gibi değildir Tek succedil-tan sonra verilen yargı mahkucircmiyet getirdi oysa birccedilok succediltan sonra verilen armağan aklanmayı sağladı Ccediluumlnkuuml oumlluumlm bir tek adamın succedilu yuumlzuumlnden o tek adam aracılığıyla egemenlik suumlrduumlyse Tanrırsquonın bol luumltfunu ve aklanma bağışını alanların bir tek adam yani Hz İsa Mesih sayesinde yaşamda ege-menlik suumlrecekleri ccedilok daha kesindir

İşte tek bir succedilun buumltuumln insanların mahkucircmiyetine yol accediltığı gibi bir doğruluk eylemi de buumltuumln insanlara yaşam veren aklanmayı sağladı Ccediluumlnkuuml bir adamın soumlz dinlemezliği yuumlzuumlnden nasıl birccediloğu guumlnahkacircr kılındıysa bir adamın soumlz dinlemesiyle birccediloğu da doğru kılınacaktır

Kutsal Yasa succedil ccediloğalsın diye araya girdi ama guumlnahın ccediloğalacağı yerde Tanrırsquonın luumltfu daha da ccediloğaldı Oumlyle ki guumlnah nasıl oumlluumlm yoluyla egemen-


35

lik suumlrduumlyse Tanrırsquonın luumltfu da Rabbimiz Hz İsa Mesih aracılığıyla sonsuz yaşam vermek uumlzere doğrulukla egemenlik suumlrsuumln

Oumlyleyse ne diyelim Luumltuf ccediloğalsın diye guumlnah işlemeye devam mı ede-lim Kesinlikle hayır Guumlnah karşısında oumllmuumlş olan bizler artık nasıl guumlnah iccedilinde yaşarız Mesih Hz İsarsquoya vaftiz edildiğimizde hepimizin Orsquonun oumlluuml-muumlne vaftiz edildiğimizi bilmez misiniz Babarsquonın yuumlceliği sayesinde Mesih nasıl oumlluumlmden dirildiyse biz de yeni bir yaşam suumlrmek uumlzere vaftiz yoluyla Orsquonunla birlikte oumlluumlme goumlmuumllduumlk

Eğer Orsquonunkine benzer bir oumlluumlmde Orsquonunla birleştiysek Orsquonunkine ben-zer bir dirilişte de Orsquonunla birleşeceğiz Artık guumlnaha koumllelik etmeyelim diye guumlnahlı varlığımızın ortadan kaldırılması iccedilin eski yaradılışımızın Mesihrsquole birlikte ccedilarmıha gerildiğini biliriz Ccediluumlnkuuml oumllmuumlş kişi guumlnahtan oumlzguumlr kılın-mıştır Mesihrsquole birlikte oumllmuumlşsek Orsquonunla birlikte yaşayacağımıza da inanı-yoruz Ccediluumlnkuuml Mesihrsquoin oumlluumlmden dirilmiş olduğunu ve bir daha oumllmeyeceği-ni oumlluumlmuumln artık Orsquonun uumlzerinde egemenlik suumlrmeyeceğini biliyoruz Orsquonun oumlluumlmuuml guumlnaha karşılık ilk ve son oumlluumlm olmuştur Suumlrmekte olduğu yaşam ise Tanrı iccedilin suumlrmektedir Siz boumlylece kendinizi guumlnah karşısında oumlluuml Mesih Hz İsarsquoda Tanrı karşısında diri sayın

Bu nedenle bedenin tutkularına uymamak iccedilin guumlnahın oumlluumlmluuml bedenle-rimizde egemenlik suumlrmesine izin vermeyin Bedeninizin uumlyelerini haksızlı-ğa araccedil ederek guumlnaha sunmayın Oumlluumlmden dirilenler gibi kendinizi Tanrırsquoya adayın bedeninizin uumlyelerini doğruluk araccedilları olarak Tanrırsquoya sunun Guuml-nah size egemen olmayacaktır Ccediluumlnkuuml Kutsal Yasarsquonın youmlnetimi altında de-ğil Tanrırsquonın luumltfu altındasınız

Kutsal Kitap Yeni Antlaşma Aziz Pavlus Romalılarrsquoa Mektup 5-6 Kitab-ı Mukaddes Şirketi Yeni Yaşam Yayınları 2009

4 Guumlnah Nedir ve Guumlnahtan Nasıl Kurtulunur

Havari Yuhanna Hz İsarsquonın ilk muumlritlerindendir ve Orsquonun duumlnyevi vaizliği sona erinceye kadar yanından ayrılmaz Yuhanna uzun bir oumlmuumlr suumlrmuumlş Hıristiyanlığın kuruluşuna tanıklık edenlerden belki de daha ccedilok yaşamıştır Yeni Ahitrsquoin doumlrduumlncuuml Gospelrsquoi (Hıristiyanlığın esasları) ile son kitabı Vahiyrsquoi onun yazdığı duumlşuumlnuumllmekte-dir Sonraları Vahiyrsquoi yazdığı Patmos Adasırsquona suumlrguumlne goumlnderilmeden oumlnce Pavlus gibi o da bir dizi mektup kaleme alır Bu mektuplar yaşlı bir Hıristiyanrsquoın uzun yıllar boyunca umutla endişeyle izlediği yeni inananlara ve inancı geliştirenlere oumlğuumltleri mahiyetindedir Pavlus gibi Yuhanna da insanoğlunun koumltuumlluumlğuumlnuuml ve bu koumltuumlluumlğe karşın Tanrırsquonın merhametini anlatır


36

Birinci Mektup

Aziz Yuhanna

Bakın Baba bizi o kadar ccedilok seviyor ki bize ldquoTanrırsquonın ccedilocuklarırdquo deni-yor Gerccedilekten de oumlyleyiz Duumlnya Babarsquoyı tanımadığı iccedilin bizi de tanımıyor Sevgili kardeşlerim daha şimdiden Tanrırsquonın ccedilocuklarıyız ama ne olacağı-mız henuumlz bize goumlsterilmedi Ancak Mesih goumlruumlnduumlğuuml zaman Orsquona benzer olacağımızı biliyoruz Ccediluumlnkuuml Orsquonu olduğu gibi goumlreceğiz Mesihrsquote bu umu-da sahip olan Mesih pak olduğu gibi kendini pak kılar

Guumlnah işleyen Yasarsquoya karşı gelmiş olur Ccediluumlnkuuml guumlnah demek Yasarsquoya karşı gelmek demektir Mesihrsquoin guumlnahları kaldırmak iccedilin ortaya ccedilıktığını ve kendisinde guumlnah olmadığını bilirsiniz Mesihrsquote yaşayan guumlnah işlemez Guumlnah işleyen Orsquonu ne goumlrmuumlştuumlr ne de tanımıştır

Yavrularım kimse sizi aldatmasın Mesih doğru olduğu gibi doğru olanı yapan da doğru kişidir Guumlnah işleyen İblisrsquotendir Ccediluumlnkuuml İblis başlangıccediltan beri guumlnah işlemektedir Tanrırsquonın oğlu İblisrsquoin yaptıklarına son vermek iccedilin ortaya ccedilıktı

Tanrırsquodan doğmuş olan guumlnah işlemez Ccediluumlnkuuml Tanrırsquonın tohumu onda yaşar Tanrırsquodan doğmuş olduğu iccedilin guumlnah işleyemez Doğru olanı yapma-yan ve kardeşini sevmeyen kişi Tanrırsquodan değildir İşte Tanrırsquonın ccedilocuklarıy-la İblisrsquoin ccedilocukları boumlyle ayırt edilir Başlangıccediltan beri işittiğimiz buyruk şudur Birbirimizi sevelim (hellip)

Sevgili kardeşlerim birbirimizi sevelim Ccediluumlnkuuml sevgi Tanrırsquodandır Se-ven herkes Tanrırsquodan doğmuştur ve Tanrırsquoyı tanır Sevmeyen kişi Tanrırsquoyı tanımaz Ccediluumlnkuuml Tanrı sevgidir Tanrı biricik oğlu aracılığıyla yaşayalım diye Orsquonu duumlnyaya goumlnderdi boumlylece bizi sevdiğini goumlsterdi Tanrırsquoyı biz sevmiş değildik ama O bizi sevdi ve Oğlursquonu guumlnahlarımızı bağışlatan kurban ola-rak duumlnyaya goumlnderdi İşte sevgi budur Sevgili kardeşlerim Tanrı bizi bu kadar ccedilok sevdiğine goumlre biz de birbirimizi sevmeye borccedilluyuz Hiccedil kimse hiccedilbir zaman Tanrırsquoyı goumlrmuumlş değildir Ama birbirimizi seversek Tanrı iccedili-mizde yaşar ve sevgisi iccedilimizde yetkinleşmiş olur

Tanrırsquoda yaşadığımızı ve Orsquonun bizde yaşadığını bize kendi Ruhursquondan vermiş olmasından anlıyoruz Babarsquonın Oğlursquonu duumlnyanın Kurtarıcısı olarak goumlnderdiğini goumlrduumlk şimdi buna tanıklık ediyoruz Kim Hz İsarsquonın Tanrırsquonın Oğlu olduğunu accedilıkccedila kabul ederse Tanrı onda yaşar o da Tanrırsquoda yaşar Tanrırsquonın bize olan sevgisini tanıdık ve buna inandık

Tanrı sevgidir Sevgide yaşayan Tanrırsquoda yaşar Tanrı da onda yaşar Yargı guumlnuumlnde cesaretimiz olsun diye sevgi boumlylelikle iccedilimizde yetkin kılınmış-tır Ccediluumlnkuuml Mesih nasılsa biz de bu duumlnyada oumlyleyiz Sevgide korku yoktur


37

Tersine yetkin sevgi korkuyu siler atar Ccediluumlnkuuml korku işkencedir Korkan kişi sevgide yetkin kılınmamıştır Bizse seviyoruz ccediluumlnkuuml oumlnce O bizi sevdi ldquoTanrırsquoyı seviyorumrdquo deyip de kardeşinden nefret eden yalancıdır Ccediluumlnkuuml goumlrduumlğuuml kardeşini sevmeyen goumlrmediği Tanrırsquoyı sevemez ldquoTanrırsquoyı seven kardeşini de sevsinrdquo diyen buyruğu Mesihrsquoten aldık

Hz İsarsquonın Mesih olduğuna inanan herkes Tanrırsquodan doğmuştur Babarsquoyı seven Orsquondan doğmuş olanı da sever Tanrırsquoyı sevip buyruklarını yerine ge-tirmekle Tanrırsquonın ccedilocuklarını sevdiğimizi anlarız Tanrırsquoyı sevmek Orsquonun buyruklarını yerine getirmek demektir Orsquonun buyrukları da ağır değildir Ccediluumlnkuuml Tanrırsquodan doğmuş olan herkes duumlnyayı yener Bize duumlnyaya karşı za-fer kazandıran imanımızdır Hz İsarsquonın Tanrı Oğlu olduğuna iman edenden başka duumlnyayı yenen kim

Suyla veya kanla gelen Hz İsa Mesihrsquotir O yalnız suyla değil suyla ve kanla gelmiştir Buna tanıklık eden Ruhrsquotur Ccediluumlnkuuml Ruh gerccedilektir Şoumlyle ki tanıklık edenler uumlccediltuumlr Ruh su ve kan Bunların uumlccediluuml de uyum iccedilinde-dir İnsanların tanıklığını kabul ediyoruz oysa Tanrırsquonın tanıklığı daha uumls-tuumlnduumlr Ccediluumlnkuuml bu Tanrırsquonın tanıklığıdır kendi Oğlursquoyla ilgili olarak yaptı-ğı tanıklıktır Tanrırsquonın oğluna inanan yuumlreğinde Tanrırsquonın tanıklığına sa-hiptir Tanrırsquoyı tanımayansa Orsquonu yalancı durumuna duumlşuumlrmuumlş olur Ccediluumlnkuuml Tanrırsquonın Oğlursquoyla ilgili tanıklığına inanmamıştır Tanıklık da şudur Tan-rı bize sonsuz yaşam verdi bu yaşam Orsquonun Oğlursquondadır Kendisinde Tan-rı Oğlu bulunanda yaşam vardır kendisinde Tanrı Oğlu bulunmayanda ya-şam yoktur

Tanrırsquonın Oğlursquonun adına iman eden sizlere sonsuz yaşama sahip oldu-ğunuzu bilesiniz diye bunları yazdım

Tanrırsquonın oumlnuumlnde guumlvenimiz şu ki Orsquonun isteğine uygun ne dilersek bizi işitir Her ne dilersek bizi işittiğini bildiğimize goumlre Orsquondan dilediklerimizi aldığını da biliriz

Kardeşinin oumlluumlmcuumll olmayan bir guumlnah işlediğini goumlren onun iccedilin dua etsin Duasıyla kardeşine yaşam verecektir Bu oumlluumlmcuumll olmayan guumlnah işle-yenler iccedilin geccedilerlidir Oumlluumlmcuumll guumlnah da vardır bunun iccedilin dua etsin demi-yorum Her koumltuumlluumlk guumlnahtır ama oumlluumlmcuumll olmayan guumlnah da vardır

Tanrırsquodan doğmuş olanın guumlnah işlemediğini biliriz Tanrırsquodan doğmuş olan Hz İsa Mesih onu korur ve koumltuuml olan ona dokunamaz

Biliyoruz ki biz Tanrırsquodanız buumltuumln duumlnya ise koumltuuml olanın denetiminde-dir

Yine biliyoruz ki Tanrırsquonın Oğlu gelmiş ve gerccedilek olanı tanımamız iccedilin bize anlama guumlcuuml vermiştir Biz gerccedilek Olanrsquodayız Orsquonun Oğlu Hz İsa Mesihrsquoteyiz O gerccedilek Tanrı ve sonsuz yaşamdır


38

Yavrularım kendinizi putlardan koruyun

Kutsal Kitap Yeni Antlaşma Aziz Yuhanna Birinci Mektup 31-521 Kitabı Mukaddes Şirketi Yeni Yaşam Yayınları Nisan 2009

5 Hıristiyan Olmak İccedilin Neye İnanmak Lazım

Hz İsarsquonın ccedilarmıha gerilişini izleyen ilk yuumlzyıl iccedilinde dağınık kavimler halinde yaşayan muumlritleri giderek oumlrguumltlendi Dahası gerccedilek Hıristiyanların Tanrırsquonın eserleri Orsquonun doğası ve kendi yazgıları itibariyle neye inanmaları gerektiği hususunda sık sık anlaşmazlığa duumlşuumlp inancın esaslarının kesin olarak ifade bulması ihtiyacını hissetti-ler Bu ihtiyaca cevap veren bildirgelerden biri Elccedililerin İnanccedil Bildirgesi26rsquodir Metin oumlzuuml itibariyle Hıristiyan tarihinin ilk doumlnemine aitmiş gibi goumlruumlnse de Onikilerrsquoden biri tarafından yazıldığı soumlylenemez Metnin aşağıdaki son halini en geccedil İS Beşinci yuumlzyılda almış olduğu soumlylenebileceği gibi Hz İsarsquonın ilk muumlritlerinin neye inanmış olduklarını da accedilıklar Hıristiyanlardan inanccedillarının ikrarı iccedilin boumlylesi bir yeminsiz teyit istenmekteydi nitekim bazı Hıristiyan kiliselerinde buguumln de kullanılmaktadır (PR)

Elccedililerin İnanccedil Bildirgesi

Goumlğuuml ve yeri yaratan Her Şeye Egemen Baba Tanrırsquoya Kutsal Ruhrsquotan gebe kalan Meryemrsquoden doğan Pontuslu Pilatus doumlneminde acı ccedileken ccedilar-mıha gerilen oumllen ve goumlmuumllen biricik Oğul Rabbimiz Hz İsa Mesihrsquoe Orsquonun oumlluumller diyarına inişine uumlccediluumlncuuml guumln oumlluumller arasından dirildiğine goumlğe yuumlk-seldiğine Her Şeye Egemen Baba Tanrırsquonın sağ yanında oturduğuna oradan oumlluumlleri ve dirileri yargılamaya geleceğine inanıyorum Kutsal Ruhrsquoa inanıyo-rum Kutsal evrensel kiliseye kutsalların paydaşlığına guumlnahların bağışına bedenin dirilişine ve sonsuz yaşama inanıyorum Acircmin

The Creeds of Christendom Tuumlrkccedileye ccedileviri Kitab-ı Mukaddes Şirketi ccedilevirmenleri

26 Bir tuumlr amentuuml

39

II


YAKIN DOĞULU KAYNAKLARI

ldquoO guumlnlerde tanrılar bana Hamurabi demişlerdi iyi amellerin sahibihellip İhtiyacı olan insanlara yardım eden bolluk ve bereket getirenhellip Guumlccedilluumlnuumln zayıfı ezmesini oumlnleyen

Uumllkeyi bilgilendiren ve halkın refahını arttıranrdquo İOuml 1793 - İOuml 1750

Hamurabi Yasaları

ldquoBuumlyuumlk medeniyetler kendi kendilerini yok etmedikleri suumlrece fethedilmezlerrdquoWill Durant

Medeniyetin Hikacircyesi Cilt 3 Sonsoumlz

A BATI MEDENİYETİNİN BİYOGRAFİSİ

Tarih yazımında ldquoihtisaslaşmardquo ve dolayısıyla ldquouzman kuumlltlerirdquone itiraz eden Will ve Ariel Durant 1935-1975 yılları arasında yayınladıkları on bir ciltlik Medeniyetin Hikacircyesi (The Story of Civilization) kuumllliyatında ldquoboumlluumlnmemiş buumltuumlnluumlkluumlrdquo anlamında lsquointegralrsquo tarih yazımı kavramını geliştirmişlerdir Amaccedilları bir medeniyetin -burada Batı medeniyetinin- sadece savaşları siyasetleri yiğitliğin ve ihanetin biyografileri ile değil kuumlltuumlruuml sanatları felsefesi dini ve kitle iletişimini de iccedileren bir ldquobiyografirdquosini yazmaktı Batırsquonın iki bin beş yuumlz yıllık hikacircyesini kapsayan kuumllliyatlarının buumlyuumlk bir kısmı sıradan insanların guumlnluumlk yaşam koşullarını ele alır

Anlatımlarını ahlaki bir ccedilerccedileve iccedilinde sunmaktan ccedilekinmeyen Durantlar ldquoguumlccedilluuml-nuumln zayıf kurnazın nahif uumlzerindeki egemenliğirdquoni suumlrgit vurgularlarken insanların birbirlerinin goumlruumlşuumlnuuml anlama zaaf ve inatlarını bağışlama yetilerini guumlccedillendirmeye katkıda bulunmaya ccedilalışmaktadır Oryantal Mirasımız (Our Oriental Heritage) adlı eserinde Avruparsquonın ldquodenize uzanan dağlık bir dilinden ibaretrdquo olduğunu yazan Du-rant guumlnuumlmuumlzde Avromerkeziyetccedililik olarak bilinen muumlreffeh dar goumlruumlşluumlluumlğuumlnden duyduğu memnuniyetsizliği vurgulamış ldquoYunanistanrsquola başlayan Asyarsquoyı bir cuumlmle-


40

de oumlzetleyen geleneksel tarih yazımının dar kafalılığındanrdquo yakınarak ldquooumlluumlmcuumll bir hata ve zekacircrdquo eseri olduklarını soumlylemiştir

Yazı dili ve usluumlbu bakımından da Medeniyetin Hikacircyesirsquonin gelmiş geccedilmiş en başarılı historiografik1 kuumllliyat olduğu kabul edilir Roma ve Roumlnesans yazarlarının vecizelerin serpiştirildiği eserde tarihi kişiliklerin karakterlerine ilişkin ccediloumlzuumlmlemelere de yer verilir Oumlrneğin Botticellirsquonin tutarsızlıklarına değinilen satırlarda2ldquoKuşkusuz o da hepimiz gibi birden fazla insandan oluşmuşturdquo diye yazarlar ldquove duruma goumlre kişiliklerinin birinden birisini ortaya ccedilıkarıyor sahici kendisini duumlnyadan korkan bir sır olarak saklıyordurdquo

Durant bir medeniyetin ccediloumlkuumlşuumlnuuml dini ve duumlnyevi entelektuumlellik arasındaki ccedile-kişmenin son bulması ve dolayısıyla esasen kırılgan olan ananevi ve ahlaki kurumla-rın sarsılmasında goumlruumlr ldquo(hellip) Hangi medeniyet olursa olsun din ve toplum arasında varolan belirli bir gerilim yuumlksek bir duumlzeye işaret eder Din yorgun duumlşmuumlş ser-semlemiş insanlara sihirli yardımlarda bulunarak başlar devlet adamlığı ve sanat iccedilin ccedilok yarayışlı olduğu goumlruumllen ahlak ve inanccedil oumllccediluumlsuuml vererek biter din geccedilmişin kayıp davaları uğruna oumlluumlmuumlne savaşarak son bulur Ccediluumlnkuuml her an artan veya doumlnuumlşen bilgi (hellip) mitoloji ve ilahiyata ters duumlşer ruhbanların denetimindeki sanat ve edebi-yat yara accedilan pranga veya nefret edilesi engelleme olarak algılanırken duumlşuumlnce tarihi lsquobilim ve din arasında muumlcadelersquo huumlviyetine buumlruumlnuumlr Yasa ve cezalandırma eğitim ve ahlak evlilik ve boşanma gibi başlangıccedilta din adamlarının uhdesinde olan kurumlar kitapların denetiminden ccedilıkmaya başlar duumlnyevileşir belki de sıradanlaşır Entelektuumlel sınıflar arkaik ilahiyatı kısa bir ikircikliğin ardından da onunla gelen ah-lakı terk eder edebiyat ve felsefe ruhban-karşıtı olur Bağımsızlık hareketi ccediloşkulu bir mantık tapınmasına doumlnuumlşuumlrken her dogma ve her duumlşuumlnce karşısında elinin kolunun bağlandığı bir duumlş kırıklığıyla duccedilar olur Dini dayanaklarından yoksun kalan davranış biccedilimleri epikuumlryen bir kaosa geriler inancın tesellisinden yoksun kalan hayat bilincinde olunan yoksulluk ve sıkıcı varsıllığa benzer bir biccedilimde ağır gelmeye başlar Toplum ve toplumun dini beden ve ruh gibi birlikte ve ahenk iccedilinde sona erer Bunlar olurken ezilenler arasından yeni bir mit doğar insanoğlunun umuduna yeni bir şekil ccedilabalarına yeni bir cesaret verir asırlar suumlren kaosun ardından bir baş-ka medeniyet inşa edilirrdquo3 Aşağıdaki metinler Medeniyetin Hikacircyesirsquonin ilk cildi olan Oryantal Mirasımızrsquodan4 alınmıştır

1 Tarihyazımı toplumları milletleri kuruluşları etkileyen hareketlerden doğan olayları zaman ve yer goumlstererek anlatan bu olaylar arasındaki ilişkileri daha oumlnceki ve sonraki olaylarla bağlantı-larını karşılıklı etkilenmeleri her milletin kurduğu medeniyetleri kendi iccedil sorunlarını inceleyen bilim

2 The Story of Civilization Renaissance s173 Story of Civilization Cilt 1 s714 Will Durant ldquoThe Story of Civilization Part Irdquo Our Oriental Heritage Simon na Schuster New

York 1954 s 116-


41

1 Asıl Kurucular

William James Durant

Yazılı tarih en az altı bin yıllıktır Bildiğimiz kadarıyla bu suumlrecin ilk ya-rısında insan faaliyetlerinin merkezi Yakın Doğursquodur lsquoYakın Doğursquo derken esas itibariyle Asyarsquonın guumlneybatısı Rusya ve Karadenizrsquoin guumlneyi Hindis-tan ve Afganistanrsquoın batısından bahsetmekle birlikte Mısırrsquoı da dahil edi-yoruz ccediluumlnkuuml Mısır antik zamanlardan itibaren Doğu medeniyeti dediğimiz devasa bileşikle bağlantılıdır Bizim Avrupa ve Amerikan kuumlltuumlrlerimizin sırasıyla Girit Yunan ve Roma aracılığıyla istihraccedil ettiğimiz tarım ve ticaret at ve araba madeni para ve akreditif el sanatları ve sanayi yasa ve huumlkuuml-met matematik ve tıp şırınga ve drenaj sistemleri geometri ve astronomi takvim ve saat ve takımyıldızlar alfabe ve yazı kacircğıt ve muumlrekkep kitaplar ve kuumltuumlphaneler ve okullar edebiyat ve muumlzik heykel ve mimari sırlı ccediloumlm-lek ve incelikli eşya tektanrıcılık ve ccedilokeşlilik kozmetik ve ziynet dama ve zar on-kukalı bowling ve gelir vergisi suumlt-annelik ve bira halkların ve ccedile-kişen kuumlltuumlrlerin kaynadığı bu fırtınalı sahnede geliştirilmiştir Medeniyeti ldquoAryanrdquolar kurmadı Babil İmparatorluğursquondan ve Mısırrsquodan aldılar Mede-niyeti Yunanistan başlatmadı ndash başlatmaktan ziyade medeniyetin mirasına kondu ticaret ya da savaşın sitelerine taşıdığı uumlccedil bin yıllık sanat ve bilimin şımartılmış vacircrisiydi Yakın Doğursquoyu inceler ve onurlandırırken Avrupa ve Amerikan medeniyetinin asıl kurucularına gecikmiş bir borcu oumlduumlyor ola-cağız

Tarihccedili yazar ve filozof olan William James Durant 1885rsquode ABDrsquonin Massachusetts eyaletinde doğdu Beş yaşından itibaren Cizvit Tarikatırsquonın okullarında eğitim goumlren Durant kilisede kariyer yapması beklenirken sosya-list felsefede yoğunlaştı Spinoza ve Bakuninrsquoe duyduğu derin ilgiye rağmen anarşizmin ldquokendin gibi olrdquo telkinini disipline sokulmamış bir ldquokendilikrdquoin kişiyi rdquoihtiraslarının koumllesirdquo haline getireceği ldquoahlaki bir davaya cesaretle adanmasınırdquo engelleyeceği gerekccedilesiyle benimsemezken Birinci Duumlnya Sa-vaşı her tuumlrluuml siyasi hareketin altında ldquoguumlce duyulan şehvetrdquoin yattığı şeklin-deki goumlzlemini doğruladıldquoRadikal toplumsal değişimrdquo duumlşuumlncesinden uzak-laşan Durant ldquoinsanlığın gelişimini proletaryanın yuumlkselmesi ile ilişkilendir-mek yerine kuumlccediluumlk bir ccedilocuğun kahkahasına veya evliliklerin dayanıklılığına bağlayanrdquo bir genel felsefe geliştirdi Ariel Durant eşinin otuzlu yaşlarından itibaren manevi kimyasına ldquosevgi felsefe Hıristiyanlık ve sosyalizmrdquoden olu-şan bir bileşimin hacirckim olduğunu yazacaktı


42

1907rsquodeki mezuniyetinden sonra bir suumlre New Yorkrsquota muhtelif dergilerde muhabir olarak ccedilalıştı New Jersey eyaletindeki Seton Hall Uumlniversitesirsquonde Latince Fransızca İngilizce ve Geometri okutmanı oldu 1911rsquode işccedili ccedilocuk-larına eğitim vermek uumlzere kurulan Ferrer Modern Schoolrsquoun muumlduumlrluumlğuumlne gelen Durant sonraki yıllarda eserlerine birlikte imza atacağı oumlğrencisi Cha-ya (Ida) Kaufman (ldquoArielrdquo) ile evlendi 1917rsquode asistan olduğu Columbia Uumlni-versitesirsquondeki doktora ccedilalışmaları suumlrecinde felsefenin gelişmemesinin nede-nini toplumun guumlncel sorunlarını yok sayıyor olmasına bağladığı Felsefe ve Toplumsal Mesele (Philosophy and Social Problem) isimli ilk kitabını yaz-dı 1926rsquoda basılan Felsefenin Hikacircyesi (The Story of Philosophy) felsefe-yi geniş kitlelere sevdiren bir ilk eser olarak buumlyuumlk takdir goumlrduuml ve ccedilok sat-tı 1933rsquodeki Rusyarsquonın Trajedisi Kısa Bir Ziyaretten İzlenimlerrsquoi (Tragedy of Russia Impressions from a Brief Visit) Rusyarsquodan Alınacak Dersler (The Les-son of Russia) izledi

1913rsquoden başlayarak kuumlltuumlrlerin yayılmaları birbirlerinden etkilenmek su-retiyle oluşturdukları yeni biccedilimler uumlzerinde yuumlruumlttuumlğuuml ccedilalışmalar beheri bin sayfayı aşkın on bir ciltten oluşan oluşan Medeniyetin Hikacircyesi (The Story of Civilization) kuumllliyatının ccedilekirdeğini oluşturdu Felsefenin Hikacircyesirsquonin aile-ye sağladığı mali imkacircnları kullanarak evlerine kapanan genccedil ccedilift kırk yıl bo-yunca (1935-1975) devasa eseri uumlzerinde ccedilalışmaya başladı Bu suumlreccedil zarfın-da Will Durant Amerikalıların uumlnluuml Bağımsızlık Bildirgesirsquonden (Declarati-on of Independence) yola ccedilıkarak ldquoKarşılıklı-Bağımlıklık Bildirgesirdquoni (Dec-laration of Interdependence) kaleme aldı 1945rsquode ABD Kongresirsquonin zabıtla-rına geccedilen bu bildirge insanlığın esenliğinin sağlanmasında uluslararası da-yanışmanın yaşamsal oumlnemine işaret eden ilk metinlerdendir

1967rsquode kuumllliyatın onuncu cildi olan Rousseau ve İhtilacircl (Rousseau and Revolution) ile Pulitzer Oumlduumlluuml alan Will ve Ariel Durant 1968rsquode ABD Kong-resi tarafından sivillere verilen en buumlyuumlk nişan olan Oumlzguumlrluumlk Madalyası (Presidential Medal of Freedom) ile onurlandırılır

Will ve Ariel Durant ccediliftinin yaşamı en az eserleri kadar sıradışıdır Ariel Durant 1981rsquode bir daha ccedilıkmamak uumlzere doksan altı yaşındayken hasta-haneye kaldırılan eşinin ardından yemek yemeyi keser on beş guumln arayla yaşama veda ederler

Durantların diğer eserleri Tarihin Dersleri (The Lessons of History) Darwin Ccedilağı (The Age of Dar-win) Einstein Ccedilağı (The Age of Einstein) Ccedilifte Otobiyografi (Dual Autobiography) ile oumlluumlmuumlnden sonra yayınlanan Arkaik Ccedilağlardan Modern Ccedilağın Doğuşuna kadar Medeniyetin Kısa bir Tarihi (A Brief History of Civilization from Ancient Times to the Dawn of the Modern Age 2001 Gelmiş Geccedilmiş En Buumlyuumlk Zekacirclar ve Fikirler (The Greatest Minds and Ideas of All Time 2002) Tarihin Kahramanları (Heroes of History 2002)


43

B SUumlMERYA

1 Elam Susa kuumlltuumlruuml ccediloumlmlekccedili ccedilarkı araba-tekeri

Will Durant

(hellip) Diclersquonin Basra Koumlrfezirsquone doumlkuumllduumlğuuml yerin kuzeyinde Amararsquoya doğru (hellip) Yahudilerin Elam olarak bildikleri boumllgenin merkezinde yeralan Susarsquoda () ırkları ve koumlkenleri bilinmeyen bir halk tarihin ilk medeniyet-lerinden birisini kurdu Burada bizden bir kuşak oumlnce Fransız arkeologlar yirmi bin yıllık insan kalıntıları ve İOuml 4500rsquoe uzanan ileri bir medeniyetin iz-lerini buldu Elamlıların avcılık ve balıkccedilılık yaptıkları goumlccedilebe bir yaşamdan geldikleri anlaşılıyordu ancak daha o zamandan bakırdan mamul silah ve aletlere sahiptiler hububat ekiyor hayvanları evcilleştiriyorlardı hiyeroglif metinleri ve ticari evrakları aynaları ziynet eşyaları ve Mısırrsquodan Hindistanrsquoa ulaşan ticaretleri vardıhellip Sadece ccediloumlmlekccedili ccedilarkının değil araba tekerleğinin de en eski goumlruumlntuumlsuuml buradadır medeniyetin bu muumltevazı ancak yaşamsal aracı sonraki yıllarda Babilrsquode daha sonra da Mısırrsquoda ortaya ccedilıkacaktır

(hellip) Mezopotamyarsquonın erken tarihi bir bakıma Semitik olmayan Suumlmerli-

lerin Kişrsquoden Agadersquoden ve diğer kuzey merkezlerden gelen Semit halklar arasında bağımsızlık muumlcadelelerinin tarihidir Bu muumlcadelelerde taraf olan halklar farkında olmadan hatta belki de istemeden işbirliği yaparak tari-hin bildiği ilk şuumlmuumllluuml aynı zamanda en yaratıcı ve emsalsiz medeniyetini kurdular

Bu unutulmuş kuumlltuumlruumln guumln ışığına ccedilıkarılması arkeolojinin aşk mace-ralarından birisidir Zamanın boyutlarını iyi kavrayamayanlarımızın ldquoarka-ikrdquo dedikleri insanlar -yani Romalılar Yunanlılar ve Yahudiler- Suumlmeryarsquoyı bilmiyorlardı Herodotrsquoun hiccedil duymadığı duyduysa bile kendisi iccedilin fazla arkaik olduğunu duumlşuumlnduumlğuuml iccedilin bilmezlikten geldiği anlaşılıyor İOuml 250rsquode yazan Berosus isimli bir Babilli tarihccedili Suumlmeryarsquoyı soumlylencelerden oluşan bir peccedilenin arkasından goumlruumlyor Basra Koumlrfezirsquonin sularından karaya ccedilıkan Oan-nes adlı birisinin başkanlığındaki bir canavar ırkı tarım metalurji ve yazı sanatını diğer bir deyişle ldquohayatı iyileştiren şeylerin tuumlmuumlrdquo insanoğluna bu Oannesrsquoten miras kalıyor ve ldquoo zamandan sonra yeni buluşlar yapılmıyorrdquo

Onca araştırmaya karşın Suumlmerlilerin hangi ırktan olduklarını soumlyleye-mediğimiz gibi Suumlmeryarsquoya hangi yoldan girdiklerini de bilmiyoruz Belki Orta Asyarsquodan geldiler belki Kafkaslar veya Ermenistanrsquodan Fırat ve Dicle


44

yoluyla Mezopotamyarsquoya indiler (hellip) Hatta belki de Moğol koumlkenliydiler ccediluumlnkuuml dillerinde Moğol lisanını hatırlatan pek ccedilok şey vardır Bilmiyoruzhellip Medeniyetleri kemale erdiğinde -yani İOuml 2300 civarında- Suumlmeryalı şair ve bilginler uumllkelerinin arkaik tarihini yeniden tesis etmeyi denedi Şairler bir yaratılış efsanesi ile arkaik bir kralın işlediği guumlnahın neden olduğu korkunccedil bir selin yıkıp mahvettiği ilkel bir cennet soumlylencesi yazdı Bu sel Babil ve İbrani geleneğine intikal etti ve Hıristiyan itikadının bir parccedilası oldu (hellip) Rahip-tarihccedililer Suumlmer medeniyetinin mucizelerinin gelişimini iccedilere-cek buumlyuumlkluumlkte bir geccedilmiş yaratma gayretiyle Selrsquoden 432000 yıl oumlncesine uzanan bir suumlreci kapsayan hanedan ve krallar listesi oluşturdular Tammuz ve Gılgamış bu kralların en etkileyici olanlarıydı Gılgamış daha sonra Babil edebiyatının en buumlyuumlk şiirlerinden birisinin kahramanı olurken Tammuz oumlnce Babil panteonuna geccedilti oradan da Yunanlıların Adonisrsquoi oldu


2 Tammuz Diyonisus Osiris-Horus Hz İsa

ldquoTammuzrdquo Suriye ve Luumlbnanrsquoda tapılan bir ilah olan ldquoDumuzurdquonun İbra-ni dilindeki karşılığıdır (hellip) İncilrsquode (Hezekiel 814) bahsi geccedilen Tammuz İOuml 2000 civarında 25 Aralık guumlnuuml Suriyersquonin Gebal (modern Gebail Yu-nanca Bublos)5 şehrinde Mylitta isimli bir bakireye doğan bir ldquoyaşam-oumlluumlm-yeniden doğuş tanrısırdquodır mağarasından sabah ccedilıkar gece doumlner aradaki suumlrede goumlkyuumlzuumlnuuml tavaf eder

Yunanlılar onu ldquoAdonisrdquo olarak tanır soumlzcuumlk Fenike dilinde ve İbrani-cersquodeki ldquoAdhonrdquodan gelir Babil mitolojisi Dumuzu ya da Tammuzrsquou6 kışı simgeleyen vahşi bir yaban domuzunun katlettiği yakışıklı bir ccediloban olarak anlatır Tammuz mucizeler goumlstermekte hastaları iyileştirmektedir İnsa-noğlunun kurtarıcısı olmak iccedilin meşakkatli bir oumlluumlme katlanmış bir takım beyanlara goumlre uumlccediluumlncuuml guumln yeniden dirilerek ebediyen kutsanmış yeni bir hayata başlamıştır

Tammuzrsquoun oumlluumlmuuml Suriye ve Filistinrsquoin nebatatın telef olduğu uzun kurak yazlarını dirilerek hayata doumlnmesi ise yağmur mevsiminde yeniden canlanan ccedilatlamış toprakların bereketli bitkilerle oumlrtuumllmesini simgeler veya oumlluumlmuuml soğuk sert kışın yani mitolojik yaban domuzunun dirilişi ise yem-yeşil bir baharın anlatımıdırrdquo7

5 Guumlnuumlmuumlzde Beyrutrsquoa 37 km uzaklıkta Byblos6 Yahudi takviminin doumlrduumlncuuml Milacircdi takvimin yedinci ayı temmuz buradan gelir 7 The International Standard Bible Encyclopedia ldquoAdonisrdquo ve ldquoTammuzrdquo maddeleri


45

İnanın azizler Efendiniz geri verildiDirilen Efendinize inanınTammuzrsquoun tahammuumll ettiği acılarla Tedarik edilmiştir bizim kurtuluşumuz

Yukardaki dizenin yazarı Knidoslu Ctesias İOuml 400 civarında Knisdos da [Datccedila] yaşamış hekim ve tarihccedilidir Pers kraliyet arşivlerini temel aldı-ğı soumlylenen Persica isimli yirmi uumlccedil ciltlik Asur ve Pers tarihleri Homerosrsquoun ldquoEpikrdquo veya ldquoHomeros Yunancasırdquo olarak bilinen dilde yazdığı İlyada ve Odi-seyarsquosından farklı olarak İyonya lehccedilesinde kaleme alınmıştır Ctesiasrsquoın ta-rihccedililiği genel kabuluumln dışında bilgiler ihtiva ettiğinden zaman zaman tartış-malı olmakla birlikte Homerosrsquoun inanırlığını yer yer sarsmış olduğu da bir gerccedilektir

Tammuzrsquoun dirilişi her yıl suyla yıkanma ve yağla meshedilme işlemleri-ni iccedileren bir yas ayiniyle anılır Akadlara ait bir metinde ldquoFigan eden erkek-ler ve kadınlar bana Orsquonunla gelinrdquo diye yazar ldquooumlluumller mezarlarından ccedilık-sınlar ve tuumltsuumlyuuml koklasınlarrdquo Arkaik İbraniler Temmuzrsquoun yasının tutul-duğunu Eski Ahitrsquote şoumlyle anlatır ldquoVe Rab evinin şimale doğru olan kapısı-nın girilecek yerine beni getirdi ve işte Tammuz iccedilin ağlayan kadınlar ora-da oturmakta idiler Ve bana dedi goumlrduumln muuml acircdemoğlu Yine bunlardan buumlyuumlk mekruh şeyler goumlreceksinrdquo [Hezekiel 814-15] Tammuzrsquoun dirilişi ile Akat toprakları yeniden bereketlenir mevsimsel ve guumlnluumlk doumlnguuml surer

Diyonisus (ya da Diyonisos) dininin Trakyarsquoda başladığı ve bilinen duumln-yaya yani Yunanistan Mısır ve Bakuumls olarak bilindiği Romarsquoya oradan ya-yıldığı kabul edilir Bununla birlikte Diyonisus isminin eski Yunanistanrsquoın tarih oumlncesi Miken şehrinde bulunan ldquoLinear Brdquo tabletlerinde yer almış ol-ması İlahrsquoın koumlkenlerinin Akdenizrsquode Minos medeniyetinin (İOuml 3000-1000) huumlkuumlm suumlrduumlğuuml Giritrsquote olduğuna işaret etmektedir

Homeros destanlarında adı geccedilen Eski Truva kentini ortaya ccedilıkaran Al-man Arkeolog Heinrich Schliemannrsquoın (1822-1890) bulguları ışığında Miken medeniyetinin izini suumlren İngiliz Arkeolog Soumlr Arthur John Evans (1851-1941) Knosos Giritrsquote farklı bir medeniyetin izlerini bulur Koumlkleri Miken medeniye-tinden ccedilok daha eskilere giden bu goumlrkemli uygarlığa ait yaklaşık 5000 tab-lette kullanıldığı goumlruumllen yazıya ldquoLinear Brdquo yazısı denir İOuml 2000rsquolerden iti-baren kullanıldığı anlaşılan bu yazı yumuşak kil tabletler uumlzerine iğne uccedillu bir stilus ile yazılır Mezopotamyarsquodaki oumlrneklerinin aksine tabletler ateşte


46

pişirilmemiş kendiliklerinden kurumaya bırakılmış olduklarından guumlnuumlmuuml-ze ulaşabilmiş olmaları şans eseridir

Diyonisusrsquoa tapınma İsarsquonın doğumundan birkaccedil yuumlzyıl oumlncesinde baş-lar Romarsquonın ve Roma halkının anıtsal bir tarihini yazan Titus Livius (İOuml 59-İOuml 17) Diyonisus itikadının İOuml 186 yılındaki esaslarını nakleder Julius Cesar (İOuml 100-İOuml 44) doumlneminde resmen tanınmış olan sırları yazar8 Di-yonisus bakire Semelersquoden doğar Babası Zeusrsquotur Bazı kaynaklarda bir hayvan yemliğine yerleştirildiği ve mağarada buumlyuumltuumllduumlğuuml soumlylenir ki baba Zeus da oumlyledir Tammuz gibi Diyonisus da bir ldquoyaşam-oumlluumlm-yeniden doğuş ilahırdquodır Bazı metinlerde ldquokuzurdquo ile oumlzdeşleştirilir diğer isimleri ise Krallar Kralı Biricik Oumlz-oğul Kurtarıcı (Soterios) Kefil Hamil-i Guumlnah Meshedil-miş Olan Alfa ve Omega9 şeklindedir

(hellip)Hıristiyan babalarından Rahip Julius Firmicus Maternus 346rsquoda der-

lediği ve Roma İmparatoru II Constantiusrsquoa (317-361) ithaf ettiği Pagan Dinlerin Yanlışları (De Errore Profanarum Religionum) başlıklı kitabında Diyonisusrsquoun muumlritlerinin Orsquonun ldquoyakalanıp oumllduumlruumllduumlğuumlnerdquo ve katillerinin ldquobedenini kesip parccedilaladıklarına (hellip) ve midelerine indirdiklerinerdquo inan-dıklarını yazar Bu olay her iki yılda bir inananlar tarafından ldquo[Tanrırsquonın yenilip yutulduğu] zalim bir şoumllenlerdquo anılmakta muumlritler ldquocanlı bir boğayı dişleriyle parccedilalayarak yemektedirlerrdquo

İmparatorun paganlara yeterince sert davranmadığını duumlşuumlnduumlğuuml anla-şılan Maternus eski dinleri yeryuumlzuumlnden silmenin Constantiusrsquoa kutsal bir goumlrev olarak tevdi edildiğini hatırlatır

Diyonisusrsquoun sırları arasında bir kutsal yemek Tanrırsquonın oumlluumlmuumlne dair bir sır ve kurtuluş vardır Oumlte yandan Diyonisusrsquoa diğer tanrılarla birlikte guumlnuumlmuumlzde Atinarsquonın bir semti olan Eleusinarsquoda (Eleusis) ldquoEleusina Sırlarırdquo denilen yerde tapınılır

ldquoEleusina Sırlarırdquo Eski Yunanrsquoda Demeter ve Persephone kuumlltlerinin yılda bir kez yapılan uumlyeliğe kabul (initiation) toumlrenlerinin adıdır Batı geleneğinin oumlnemsenen bir parccedilası olan bu uygulamalar Yahudilerin ldquobar mitzvahrdquoı gibi ergenlikten yetişkenliğe geccedilişi Hıristiyanların ldquovaftizrdquoi gibi tanrısal kutsan-mayı veya gizli bir tarikat cemaat veya cemiyete kabul ile orada lsquoyeniden doğuşrsquou simgeler ldquoEleusina Sırlarırdquo İOuml 1600 civarında Miken doumlneminde başlamış daha sonra Romarsquoya yayılmıştır Adayların (initiates) tanrılarla buuml-

8 Yazarın adı İngilizcede ldquoLivyrdquo The Roman History 39 3 69 ldquoAlfardquo herkesten oumlnemli 1-numara ldquoomegardquo super-guumlccedilluuml olduğunu ima eder (ccediln)


47

tuumlnleştiği tanrısal guumlcuumln oumlbuumlr duumlnyaya dair vaad ve oumlduumlllerini ifade ettiğine inanılan etkinliklerde ayinler seremoniler ve inanccedillar gizlidir

Osiris ve oğlu Horusrsquoa (diğer bazı isimleri Har Haroeris Har-pa-khered Harpokrates vb) Mısırrsquoda tapılmakla birlikte kuumllt Yunan Ptolemaic Hanedanırsquondan itibaren Yunanistan ve Roma İmparatorluğursquona (İOuml 3000-400) yayılmıştır

Horus 25 Aralıkrsquota İsis-Meri adında sonsuza dek bakire kalan bir baki-reye bir mağara veya yemlikte doğar İsis analık ve bereket tanrıccedilası olup ldquoCennetin Anasırdquo ldquoCennetin Kraliccedilesi (Regina Coeli)rdquo ve ldquoStella Marisrdquo ad-larıyla anılır Guumlnuumlmuumlzde Roma Katolik Kilisesi de İsarsquonın annesi Meryemrsquoi (Mary) aynı sıfalarla anmaktadır

ldquoBen buumltuumln varlıkların doğal anasıyımrdquo demektedir ldquotuumlm elementlerin hanımı ve muumlrebbiyesi herşeyin ilk atası ilahi guumlccedillerin başkanı cennetin kraliccedilesi semavi tanrıların birincisi tanrıccedilaların ışığı havadaki gezegenler denizlerdeki hasiyetli ruumlzgacircrlar cehennemin sessizliği benim emrimdedir benim adıma benim ilahiyatıma tuumlm duumlnyada ccedileşitli davranış acircdet ve isim-lerle tapınılır ccediluumlnkuuml Firigyalılar bana Tanrıların Anası derlerrdquo10

ldquoİsisrsquoin başlangıccedilta bakire (veya belki de cinsiyetsiz) bir tanrıccedila olduğu bakire olduğuna dair inanccedil Mısır pratiğinin ileriki safhalarında da devam et-mekle birlikte muumlritlerinden oumlduumlnsuumlz zuumlht talep ettiği şeklinde bir itikadın da eklendiği anlaşılmaktadır

ldquoGreko-Roman kuumlltuumlruuml oumlzellikle de İsisrsquoten hayli etkilenmiş ona Stella Maris Deniz Yıldızı ismini vermiş Kutup Yıldızırsquonda simgeleştirmiştir (hellip) [Meryemrsquoin] Mesih ile birlikteki pentuumlrleri İsis ve Horusrsquoun resimleri ile ccedilarpıcı bir benzerlik goumlsterirrdquo11

Osirisrsquoin duumlnyevi babasının adı Sebrsquotir ve soylu bir aileden gelir İsis Osirisrsquoten ilah oumllduumlkten sonra gebe kalır Musarsquonın İncilrsquodeki hikacircyesini anımsatan bir biccedilimde oğlu Horusrsquou Nil Nehrirsquonin deltasındaki papirus ba-taklıklarında saklar (hellip)

Horusrsquoun 25 Aralık civarındaki doğum guumlnuumlnuumln tapınaklarda kutlanma-sına da bu aşamada başlandığı goumlruumlluumlr Macrobius ve Paskalya Vakayıname-sinin12 Hıristiyan yazarının da belirttikleri gibi [kutlamalarda] ldquobir bebek

10 Altın Eşek (The Golden Ass) guumlnuumlmuumlze eksiksiz ulaşan ilk romandır on bir boumlluumlmden oluşan epik romanın yazarı Lucius Apuleius 125 ndash 180 yılları arasında yaşadı

11 Jordan Michael Kyle Cathie Ltd London 199212 Ambrosius Theodosius Macrobius (395ndash423) Romalı dilbilgisi uzmanı ve Yeni Eflacirctuncu (Ne-

oplatonist) filozof Paskalya Vakayınamesi (Paschal Chronicle Chronicon Paschale Chronicum Alexandrinum veya Constantinopolitanum veya Fasti Siculi) Yedinci yuumlzyılda Bizansrsquota derlenen


48

Horus figuumlruuml ahıra benzetilen bir dekorun oumlnuumlne yerleştirilen yemliğe yatırı-lır yanına da İsisrsquoin bir heykeli konurdu Horus bir anlamda insanoğlunun Kurtarıcırsquosıydı Duumlnyanın ışığı olarak karanlık guumlccedillerden insanoğlu adına intikam alırdırdquo

1867 doğumlu Joseph McCabe on dokuz yaşında Fransisken tarikatına in-tisap etmiş yoldaşı olduğu keşişlerden ve Hıristiyan doktrininden soğuyarak 1896rsquoda rahipliği bırakmıştır Kısa suumlre sonra rahiplik kurumunu eleştiren yazılar yazmaya başlayan McCabe Britanya Rasyonalist Basın Derneğirsquonin kurucularındandır Bu boumlluumlmde yukarıda The Story of Religious Contro-versy (Dini İhtilacircfların Hikacircyesi) adlı eserinden (boumlluumlm xıv) alıntılar yap-tığımız McCabe 1955 yılındaki oumlluumlmuumlne kadar ABD Avustralya ve Buumlyuumlk Britanyarsquoda ldquoHıristiyanlığın adaletsizliklerini ve sahtekacircrlıklarını anlattığırdquo doumlrt bin civarında konferans vermiştir

Guumlnuumlmuumlzde Roma katakomblarında13 bulunan ve uzmanların orijinal ldquoMadonna ve Bebekrdquo resimleri olduğunu iddia ettikleri resimler Bakire İsis-Merirsquonin kucağında bebek Horusrsquou taşırken goumlsterdiği resimlerdir

İsa gibi Horusrsquoun doğumu da Doğu semalarında yuumlkselen bir yıldızla ilacircn edilir ve kendisine uumlccedil akil adam refakat eder ldquoOsirisrsquoin avdeti Uumlccedil Bil-ge Adam adam tarafından accedilıklandı bunlar Orionrsquoun kemerindeki Mintıka Anilam ve Alnıtak yıldızlarıydı ve yuumlzleri Osirisrsquoun doğuda yuumlkselen yıldızı Siriusrsquoa (Sothis) doumlnuumlktuuml (hellip) [dahası] İsarsquonın soumlzde avdetinden 1500 guuml-nuumlmuumlzden 3500 yıl oumlnce Luksor Tapınağının duvarlarında Horusrsquoun Tebliğ edildiğini Ana rahmine duumlştuumlğuumlnuuml doğduğunu ve tapınıldığını goumlsteren resimler vardı Bakire İsisrsquoe Horusrsquoa gebe kalacağını soumlyleyen Thoth gebe bırakan lsquoKutsal Ruhrsquo Knephrsquotir (hellip) [astroloji bağlamında] Bakire burcu Vir-go İsisrsquoe Arslan burcu Leo ise kocası Osirisrsquoe tahsislidir Bir aslan ve bir bakireden oluşan Sfenks Nil Nehrirsquonin taşmasını simgeler (hellip) Bakirenin elindeki buğday başağı taşkın aylarına goumlndermedirrdquo14

Goumlk tanrısı Horus ve onun ezeli ve ebedi Babası Osiris tıpkı İsa Tanrı ve onun Babası gibi birbirlerinin yerine geccedilerler İsa gibi Horusrsquoun da ldquoBa-bam ve ben birizrdquo dediği iddia edilir Horusrsquoun kişisel lakabı ldquoİusardquodır ve ldquoBabardquo anlamına gelen ldquoPrsquotahrdquoın ldquoebedi oğlurdquo anlamına gelir On iki yaşında Tapınakrsquota oumlğretim goumlren Horus on sekiz yıl kadar kaybolur otuz yaşında tekrar ortaya ccedilıkar ve [efsanevi] Eridanus Nehrirsquonde daha sonra boynu vuru-

Hıristiyan vakayınamesi Acircdemrsquoden Buumlyuumlk Doğu Roma İmparatoru Heracliusrsquoun (610-642) huuml-kuumlmdarlığının yirminci yılına kadarki doumlnemi kapsar

13 Yeraltında inşa edilmiş koridorları ve odaları olan mezarlık (ccediln)14 de Lalande Joseph Jerome Astronomie par M de la Lande 1731


49

lacak olan ldquoVaftizci Anuprdquo tarafından vaftiz edilir Oumlte yandan vaftizi oumlnem-li bir gelenek olarak benimseyen Hıristiyanlar en az Aziz Pavlusrsquotan itibaren suya batmanın oumlluumlm benzeri bir deneyim olduğunun ayırtındadırlar sudan ccedilıkmak yeni bir hayatın başlangıcı olarak algılanır

İsa gibi su uumlstuumlnde yuumlruumlmek de dahil olmak uumlzere Horusrsquoun da ccedilok sa-yıda mucizesi vardır Bunların arasında El-Azarusrsquou (El-Osiris) diriltmesi İsarsquonın Lazarusrsquou diriltmesini anımsatır

İsarsquonın mucizlerinden biri olarak Batı geleneğinde yerini alan onlar-ca karakterden biri olan Havari Lazarus mezarından dirilerek ccedilıkar ldquoİsa Beytanyarsquoya vardığında Lazar doumlrt guumlnduumlr mezardaydı Mezar bir mağaray-dı oumlnuumlne de bir taş koymuşlardı İsa lsquotaşı kaldırın diyersquo buyurdu İsa goumlz-lerini yukarı kaldırarak lsquoEy baba beni işittiğin iccedilin sana şuumlkrederimrsquo (hellip) Bunları soumlyledikten sonra yuumlksek sesle bağırdı lsquoLazar dışarı gelrsquo Oumlluuml elleri ayakları sargılarla bağlı yuumlzuuml bezle sarılmış olarak dışarı ccedilıktırdquo (Yeni Ahit Yuhanna 11 38-44)

Horusrsquoun on iki talebesi [havarisi] vardır yaşamının bir aşamasında bu havarilerin karşılarına ldquoDağda doumlnuumlşuumlm geccedilirmişrdquo olduğu halde ccedilıkar Yasarsquoyı yuumlruumlrluumlğe koyacak bin yıl yaşayacaktır Havarileri Horusrsquoun vaazını ldquoİusarsquonın vecizelerirdquo olarak kayda geccedilerler bunlardan ikisi ldquoAnuprdquo ve ldquoAanrdquo kendisine ldquoşahitlikrdquo etmiş olduklarından İsarsquonın yaşamında benzer işlevi goumlrmuumlş olan iki Yahyarsquoyı anımsatır

lsquoMeshedilmişrsquo anlamına gelen KRST lakabı İsarsquodan ccedilok oumlnce Horusrsquoa ve-rilmiştir Horusrsquoun diğer isimleri şunlardır Diriltilmiş Olan Prsquotahrsquoın (veya Babarsquonın) Ezeli ve Ebedi Oğlu Tarik Harikat ve Işık Mesih İnsan Oğlu Tanrırsquonın Oğlu Kelam Kelam Uumlruumlnuuml Beden Kutsal Ccedilocuk Tanrırsquonın Mes-hedilmiş Oğlu Hakikat Kelamı Balıkccedilı İyi Ccediloban Tanrırsquonın Kuzusu Baba Osirisrsquoin isimleri Efendilerin Efendisi Kralların Kralı Tanrıların Tanrısı İyi Ccediloban Diriliş ve Hayat Sonsuzluk ve Bekacirc ldquoErkeği ve Kadını Tekrar Doğur-tan Tanrırdquo

Horus ldquolacircnetli bir ağaccedilrdquota iki hırsızın arasında guumlnahlarının kefaretini oumldemek uumlzere asılır Oumllduumlkten sonra goumlmuumllduumlğuuml mezardan İsa gibi kalkar ve lsquoAmen-tirsquo olarak bilinen lsquoCennetrsquoe veya lsquoOumlbuumlr Duumlnyarsquoya yuumlkselir Dualarını lsquoamenrsquo soumlzcuumlğuuml ile bitiren Hıristiyanlar gibi Horusrsquoa tapınanlar da lsquoAmen-tirsquo derlerdi

Yahyarsquonın inananları Uumlrduumlnrsquode vaftiz edilmesinden en az 2500 yıl oumlnce Mısırlılar Nilrsquode veya goumlmuuml odalarında vaftiz ediyorlardı Her iki durumda da vaftizin amacı ister diri ister oumlluuml olsun insanları temizlemek ve yeniden canlandırmak bu surette yeni bir lsquoebedi kutsanmışlıkrsquo doumlnemine kavuşma-


50

larını sağlamaktı Dahası guumlnuumlmuumlzde Hıristiyanların İsa ile vaftiz aracılığı ile buumltuumlnleştikleri gibi arkaik Mısırlılar da Horus ile suda vaftiz edilerek buuml-tuumlnleştiklerine inanıyorlardı İsarsquoyı vaftiz eden Yahya Horusrsquou vaftiz eden-ler de ikincil tanrılardı

Hıristiyanlığın ilk yazarlarından Kartacalı Tertullian (160ndash220) ldquo(hellip) zira yıkanma dile duumlşmuumlş İsisrsquoin gizli ayinlerine katılmanın yoludurrdquo diye ya-zar15 lsquoHakikat bitkisirsquo denilen buğdaydan yapılan ccediloumlrekler Osirisrsquoin bedeni niyetine yenilir16

İsa İOuml 4-30 yılları arasında yaşadı (hellip) İsrailrsquoin Nasıra kentindendir Meryem isimli bir bakireye bir mağara ya da ahırda doğdu Yeni Anlaşmarsquoya goumlre (İncil Luka 126-33) ldquo(hellip) Allah tarafından Cebrail Melek Galilersquode Nasıra denilen şehre Davud evinden Yusuf adındaki adama nişanlı olan bir kıza goumlnderildi kızın adı Meryem idi Melek onun yanına girip dedi selacircm ey nimete eren kız Rab seninledirrsquo Ve Meryem bu soumlzlerden ccedilok şaşırarak lsquoBu nasıl selacircmdırrsquo diye duumlşuumlnuumlyordu Melek ona dedi lsquoKorkma Meryem ccediluumlnkuuml Allah oumlnuumlnde inayet buldun Ve işte gebe kalıp bir oğlan doğuracaksın ve adını İsa koyacaksın O buumlyuumlk olacak ona yuumlce Allahrsquoın oğlu denecekrsquordquo

Apocryphal Protevangelion İncilirsquone goumlre Mağara oumlylesine parlak bir ışıkla aydınlandı ki Yusuf ile Meryemrsquoin ebesi ışığa dayanamadılar

ldquoApocryphal Protevangelionrdquo Batıni ilk-İncil Resmi Kilisersquonin buumltuumlnuumlyle itibar etmediği ezoterik kutsal metinler anlamındadır İlk Hıristiyanlar ta-rafından yazıldığı duumlşuumlnuumllen bu metinler arasında İS 150 civarında ortaya ccedilıkan ve temel kaygısının Meryemrsquoin İsarsquonın doğumundan oumlnce ve doğumu suumlresince bakire olduğunu anlatmak olduğu kabul edilen James İncili (Gospel of James) vardır ldquoJamesrsquoin Ccedilocukluk İncilirdquo (Infancy Gospel of James) veya ldquoJamesrsquoin Batıni İncilirdquo (Protoevangelium of James) olarak da bilinir Oumlte yan-dan Jamesrsquoin İsa Mesihrsquoin duumlnyevi babası Meryemrsquoin nişanlısı Yusufrsquoun bir başka evliliğinden olma oğlu yani İsarsquonın uumlvey kardeşi olan Aziz James (Adil James) ile aynı kişi olduğu soumlylenir

15 Harold R Willoughby Pagan Regenenation ldquoBoumlluumlm VI A Study of Mystery Initiations in the Graeco-Roman Worldrdquo University of Chicago Press 1929

16 Hem bir ilah hem de bir insan olarak kabul edilen ldquoguumlnahsızrdquo İsarsquonın bedeninden ve kanından oluşan Kutsal Yemek yani hamursuz ekmeğin İsarsquonın bedeni şarabın kanı niyetine tuumlketildiği Aşai Rabbani [communion] Eucharist ayinine goumlnderme (ccediln)


51

(hellip) Ccedilobanlar [İsarsquonın] doğumuna hayran kaldılar melekler şarkılar soumly-ledi Bebek İsa doğumun hemen ardından Bakire Meryemrsquole konuşmaya başladı ldquoMeryem ben Tanrırsquonın oğlu İsarsquoyım Cebrail Melekrsquoin sana bildir-diği gibi doğurduğun o MUumlJDE benim ve Babam beni duumlnyanın kurtulması iccedilin yolladırdquo17 İhtiyar dul Anna18 bebek İsarsquoyı kutsadı Duumlnyevi babası ma-rangoz Yusufrsquotu (hellip) Geleneksel doğum guumlnuuml 25 Aralıkrsquotı Melekler yerel Kral Herodrsquoun bebeği oumllduumlrmeyi planladığını infaz edilmesi iccedilin ferman yayınladığını duyurdular

ldquo(hellip) Rabrsquobin meleği Yusufrsquoa ruumlyasında goumlruumlnuumlp dedi lsquoKalk anası ile ccedilo-cuğu al Mısırrsquoa kaccedil ve ben sana soumlyleyinceye kadar orada kal ccediluumlnkuuml Hiro-des (Herod) ccedilocuğu yok etmek iccedilin onu arayacaktırrsquo Yusuf kalktı geceleyin anası ve ccedilocuğu aldı Mısırrsquoa gitti Ve Hirodesrsquoin oumlluumlmuumlne kadar orada kaldırdquo (İncil Yeni Ahit Matta 213)

Kral Herod o gece doğan tuumlm erkek ccedilocukların katledilmelerini emretti Yaklaşık 153rsquouumlncuuml yılda Aziz Justin pagan okurlarına İsa Mesihrsquoin ba-

kire bir anadan doğmuş olmasına şaşırmamaları gerektiğini zira en saygın pagan yazarların Zeusrsquoun bazı oğullarından bahsederlerken ldquoBakire bir ana-dan doğmuşturdquo dediklerini hatırlatır ldquo[buna] Perseusrsquoa inandığınız gibi inanınrdquo19

Peki bakirelerden doğan bu Tanrılar neden İsarsquodan oumlnce de vardılar Aziz Justinrsquoin buna cevabı ldquoŞeytanlarrdquo şeklindedir ldquo[şeytanlar] Minervarsquonın cinsel ilişki olmadan Juumlpiterrsquoin kızı olarak doğduğu yalanını uydurdularrdquo

178 yılında Eflacirctun ekoluumlnden filozof Celsus İsarsquonın bakire doğumu ile alay eder Yunan mitolojisindeki [bakire analar] Danae Melanippe ve Anti-ope hikacircyelerine benzetir

Bir diğer Hıristiyan apolojetiği20 Adamantius Origenrsquoin (185ndash254 civarı) Celsusrsquoa cevabı ldquoBu tuumlr mucizevi hikacircyelere başvuran yegacircne insanlar biz Hıristiyanlar değiliz (hellip) [Celsus] bir filozoftan ziyade soytarı gibi yazıyorrdquo şeklindedir Nitekim İsa yuumlruumlduumlğuuml yolda bu tuumlr engellemelere ccedilatacağını (Korintoslulara Mektup 123 ve Vahiy 214) oumlnceden bildirmiştir

(hellip)İsa oumlluuml olduğu uumlccedil guumln suumlresince cehenneme iner Oumllduumlğuumlnde deprem ol-

muş altıncı ve dokuzuncu saatler arasında goumlkyuumlzuuml ve yeryuumlzuuml kapkara ke-silmiştir Bunu muumlteakip İsa yeniden canlandırılmış ve daha sonra cenne-

17 The Apocryphal Gospel (The First Gospel of the Infancy) Batıni İncil İsa Mesihrsquoin ccedilocukluğunun İlk İncili 13

18 Veya Hannah Meryemrsquoin annesi (ccediln)19 Perseues Yunan mitolojisindeki oumlnemli kahramanlardan biri babası Zeus annesi Akrisios kızı

Danaersquodir (ccediln)20 ldquoApologeticsrdquoten dini inanccedilları savunan ilahiyat dalı (ccediln)


52

te yuumlkselmiştir Mezarının boş olduğu iccedilinde sadece elbiselerinin bulundu-ğu goumlruumlluumlr Bir başka Batıni İncilrsquoe goumlre (Apocryphal Acta Pilati veya Nicode-mus İncili) Orsquonu cehennemden ccedilıkaran iki delikanlı baş kacirchinin oğullarıdır

Aziz Justin ldquoBiz Muumljdersquonin Tanrırsquonın cinsel birleşme olmadan doğan ilk oğlu olduğunu ve Orsquonun bizim Hocamız İsa Mesih olduğunu ccedilarmıha gerildiğini ve oumllduumlğuumlnuuml ve yeniden dirildiğini ve cennete yuumlkseldiğini soumlyle-diğimiz zaman sizin Juumlpiterrsquoin oğulları olarak itibar goumlsterdiklerinize ilişkin inanccedillarınızdan daha farklı bir şey ileri suumlrmuumlyoruzrdquo21 demektedir

İsarsquoın isimleri şunlardır Mesih Krallar Kıralı Başlangıccedil ve Son Alfa ve Omega Biricik Oumlz-oğul Kurtarıcı Kefil Hamil-i Guumlnah Meshedilmiş Olan Tarik Harikat ve Işık Duumlnyanın ışığı İnsan Oğlu Muumljde Kelam Uumlruumlnuuml Be-den Tanrırsquonın Kuzusu Diriltilmiş Olan İyi Ccediloban Efendi Lord Haham [oumlğretmen hoca] En Yuumlce Tanrı Barış Prensi Duumlruumlstluumlğuumln Oğlu Yahuda Kavminin Arslanı Baba Oğul ve Kutsal Ruh şeklindeki Hıristiyan uumlccedilleme-sinin ikinci şahsı Acirclimimutlak kadirimutlak Hazır ve Nasır22

C MISIR

1 Mısırrsquoın Keşfi

Will Durant

Mısırrsquoın hayata doumlnduumlruumllmesi arkeolojinin en parlak bahislerinden biri-sidir Orta Ccedilağrsquoda Roma İmparatorluğursquonun bir soumlmuumlrgesi ve Hıristiyan yer-leşimi olarak bilinirdi Roumlnesans medeniyetin Yunanistanrsquoda başladığını farz ediyordu Ccedilin ve Hint ile dikkatlice ilgilenen Aydınlanmarsquonın bile Mısır hakkında piramitlerin haricinde hiccedil bir bilgisi yoktu Mısıroloji [Egyptology] Napolyon emperyalizminin yan uumlruumlnuumlyduuml 1798rsquode bir Fransız keşif seferi-nin başına geccedilen buumlyuumlk Korsikalı yanında araziyi tanımlamak ve haritala-mak uumlzere teknik ressamlar ve muumlhendisler goumltuumlrduuml tarihi daha iyi anlamak uğruna Mısırrsquoa anlamsız bir ilgi goumlsteren bir takım akademisyenlere de yer accediltı Modern duumlnyaya Luksor ve Karnak tapınaklarını ilk kez accedilıklayanlar bu topluluktu Fransız Akademisi iccedilin hazırladıkları kapsamlı Mısırrsquoın Tanım-lanması 1809ndash1813 (Description de LrsquoEgypte 1809ndash1813) bu unutulmuş me-deniyetin bilimsel araştırmasındaki ilk mihenk taşıdır

21 Jean-Franccedilois Champollion (1790ndash1832) Fransız eski Yunan ve Latin edebiyatı acirclimi filolog doğu bilimci ve Mısırolog

22 Leonardo de Vincirsquonin (1452ndash1519) insan anatomisi uumlzerindeki ccedilalışmalarına goumlnderme yapıyor (ccediln)


53

Ancak uzun yıllar eski eserlerin uumlzerlerindeki yazıları okumayı başara-madılar Bu acirclimler arasında akademisyenlere oumlzguuml sabırlı bir mizaca sahip olan Champollion23 kendisini hiyerogliflerin ccediloumlzuumlmuumlne adadı Uzun ara-malardan sonra uumlzerine Mısır dilinde ldquokutsal yazılarrdquo kazınmış bir dikili-taş (obelisk) bulan Champollion taşın temelinde hiyeroglifin Ptolemy ve Kleopatrarsquoya dair olduğunu goumlsteren Yunanca cuumlmlelerden yola ccedilıkarak Mı-sır alfabesinin on bir harfini soumlkmeyi başardı (hellip) Yirmi yıldan fazla suumlren bir ccedilalışma sonunda Mısır alfabesinin tuumlmuumlnuuml ortaya ccedilıkardı ve kayıp bir duumlnyanın kurtarılmasına giden yolu accediltı (hellip)

2 Matematik Astronomi-Takvim Anatomi-Fizyoloji Tıp

Mısırlı acirclimler ccediloğunlukla rahat ve guumlvenli tapınaklarında hayatın kar-maşasından uzak yaşayan rahiplerdi ve tuumlm batıl inanccedillarına karşın Mısır biliminin temellerini onlar attılar Kendi soumlylencelerine goumlre bilimler İOuml 18000rsquolerde Mısırrsquoın erdem tanrısı Throthrsquoın [eski Yunanlıların ldquoHermes Trismegistusrdquo Merkuumlr dedikleri tanrı Trismegistus ldquouumlccedil defa buumlyuumlkrdquo anla-mında ccediln] yeryuumlzuumlndeki 3000 yıllık huumlkuumlmranlığı sırasında icat edilmiş-ler ve arkaik bilim kitaplarının pek ccediloğu bu acirclim-tanrının derlediği yirmi bin ciltlik (İS 300rsquolerde yaşan tarihccedili Manethorsquoya goumlre bu rakam otuz altı bin olmalı) kuumllliyatın iccedilinde yer almaktaydılar

Yazılı Mısır tarihinin başlarında matematiğin hayli gelişmiş olduğunu piramitlerin tasarım ve inşaatının gerektirdiği dakik oumllccediluumlmler matematik bilgisi olmadan muumlmkuumln olamazdı Yaşamın Nilrsquoin alccedilalıp yuumlkselmesiyle yakından ilişkili olması nehrin hareketinin oumllccediluumllmesini ve kaydedilmesini getirirken kacirctipler ve mesahacılar taşkının kapsadığı toprağın boyutlarını dikkatle ve suumlrgit hesaplamak durumundaydılar nitekim geo-metri soumlzcuuml-ğuumlnuumln buradan geldiği anlaşılmaktadır Arkaik yazarların hemen hepsi geo-metri biliminin keşfini Mısırlılara mal eder (hellip)

Kullandıkları rakamlar işlevsel olmaktan uzaktır 1 yazmak iccedilin bir vu-ruş 2 yazmak iccedilin iki vuruş 9 yazmak iccedilin dokuz vuruş 10 yazmak iccedilin yeni bir şekil (hellip) 90 yazmak iccedilin yan yana yazılmış dokuz adet 10 şekli (hellip) 1000000 yazmak iccedilin boumlyle bir sayının olabileceğine şaşırmış gibi ellerini havaya başının uumlstuumlnde kaldırmış bir adam resmi (hellip) Mısırlılar ondalık sistemi yakalayamadılar ldquosıfırrdquoları yoktu ama bayağı kesirleri icat etmişler-dihellip Ccedilarpma boumllme piramitler kadar eskiydi Ahmes Papirus diye bilinen en

23 Jean Franccedilois Champollion (1790-1832) Fransız eski Yunan ve Latin edebiyatı acirclimi şarkiyatccedilı ve Mısırolog


54

eski bilimsel matematik tezinin tarihi İOuml 2000ndash1700 olmakla birlikte yazıldı-ğı tarihten beş yuumlz yıl oumlncesinin bilgilerini ihtiva eder Ahmes Papirusrsquou bir ahırın ya da tarlanın kapasitesinin nasıl oumllccediluumlleceğini oumlrnek ccedilizimlerle goumlste-rir ve birinci derece denklem oumlğretir Geometride de sadece kare şeklindeki alanların değil dairelerin kuumlplerin yuumlzey ve hacimleri oumllccediluumlluumlr Pi sayısının varlığından da haberdar olan Mısırlılar 316 olarak hesaplamışlardı Bizler doumlrt bin yıl sonra 316rsquodan 31416rsquoya ilerlemiş olmanın onurunu yaşamak-tayız

Fizik ve kimya bilgileri hakkında hiccedilbir fikrimiz yok astronomilerine ilişkin bilgilerimiz de kısıtlı (hellip) [buna karşın] Nilrsquoin hangi guumln kabaracağını doğru tahmin edebilecek tapınaklarını yaz solistisinin sabahında guumlneşin ilk ışıklarının ufukta belirdiği noktaya youmlneltecek kadar bilgiye sahip olduk-larını biliyoruz Gezegenlerin koordinat ve hareketlerine ilişkin oumllccediluumlmleri-nin kayıtları bin yıl geriye gidiyor Gezegenleri yıldızlardan ayırt edebiliyor kataloglarında ccedilıplak goumlzle seccedililmesi neredeyse imkacircnsız olan beşinci kadir-den (ldquomagnituderdquo ccediln) yıldızları işaretliyorlardı Goumlzlemlerine dayanarak oluşturdukları takvim Mısırrsquoın insanlığa en buumlyuumlk hediyelerinden bir diğeri olacaktıhellip Bu takvim binlerce yıl sonra Julius Caesarrsquoın (İOuml 100-İOuml 44) em-riyle İskenderiyersquodeki Yunanlı astronomlar tarafından yeniden duumlzenlene-rek ldquoJulian Takvimirdquo adını aldı Papa XIII Gregory (1582) doumlneminde elden geccedilirildi (hellip) Guumlnuumlmuumlzde kullandığımız ldquoGregorian Takvimrdquo oluşturuldu Takvimimiz aslen arkaik Yakın Doğursquonun yaratısıdır [Klepsidra ya da su-saati de Mısıt icadıdır (hellip) Onuncu Hanedanlık Firavunlarından Thutmose doumlneminden (İOuml 1479ndash1425) kalma en eski saat Berlin Muumlzesirsquondedir]

Mumyalamak konusundaki uzmanlıklarına karşın Mısırlılar insan bede-ni uumlzerindeki ccedilalışmalarında ileri gidemedi (hellip) Kalbin organizmayı yaşa-tan guumlccedil olduğunu dolaşım sisteminin merkezinde yer aldığını biliyorlardı Ebers Papirusunda ldquodamarlar tuumlm uzuvlara ulaşırrdquo yazmaktadır ldquohekim parmağını ister hastanın alnına ister ensesine isterse eline (hellip) isterse aya-ğına dokundursun kalbe ulaşırrdquo Buradan Leonardorsquoya bir adımlık yol kal-mıştı ndash ancak o adımı atmak uumlccedil bin yıl suumlrduuml

Mısır bilminin parladığı alan eczacılıktır Kuumlltuumlrel yaşamlarının hemen her alanında olduğu gibi burada da rahiplerle başlamış olup mistik koumlken-lerinin izlerini taşır Halk arasında hastalıklardan koruyan ya da hastalıkları tedavi eden muskalar (hellip) ilaccedillardan daha popuumllerdi (hellip) Buumlyuumlk hekimler cerrahlar uzmanlar [hurafelerden] doğdu uumlnluuml Hipokrat yeminine intikal eden ahlak yasasını oluşturdular


55

(hellip) Tarihte bilinen en eski bilimsel dokuumlman [Amerikalı koleksiyoncu] Edwin Smithrsquoin (1822ndash1906) adıyla anılan İOuml 1600rsquoden kalma papiruumlstuumlr Edwin Smith papiruumlsuuml kafatası ccedilatlağından omurilik kaymalarına kadar kırk sekiz vakaya yapılan klinik muumldahaleyi belgeler Her vaka ldquoilk tanı muayene semptomlar teşhis ve tedavirdquo şeklinde sıralanmış başlıklar altında sunulmuş ayrıca metinde kullanılan terminolojinin accedilıkladığı bir de boumlluumlm eklenmiştir Papiruumlsuumln edibi bizim ccedilağımızın On Sekizinci yuumlzyılına kadar rastlanmayan bir netlikte bacak kaslarının beyindeki bir merkez tarafından kontrol edildiğini belirtmektedir ndash ldquobeyinrdquo kelimesinin literatuumlrdeki ilk kul-lanımı da budur

Her ne kadar Yunanca isimlerini bilmeseler de Mısırlılar ccedilok ccedileşitli has-talıklardan oumllduumller Papiruumlsler ve mumyalardan omurilik tuumlberkuumllozu arte-riosekleroz safra kesesi taşı ccediliccedilek ccedilocuk felci kansızlık arterit sara gut kemik iltihabı apandisit omurgaların yangıya bağlı hasarı ve cuumlcelik hak-kında bilgi sahibi olduklarını biliyoruz (hellip) Mısırlı hekimler bu hastalıklara karşı bol miktarda ilaccedil ile donanımlıydılar Ebers Papiruumlsuumlrsquonde yılan ısırma-sından doğum sonrası ateşine kadar yedi yuumlz hastalığın tedavisi anlatılır İOuml 1850rsquoden kalan Kahun Papiruumlsuuml doğum kontrol iccedilin kullanıldığı anlaşılan fitillerin reccediletesini verir Bu tedaviler Mısırlılardan Yunanlılara onlardan Romalılara ve bize intikal etmiştir guumlnuumlmuumlzde guumlvenle yuttuğumuz garip karışımlar doumlrt bin yıl oumlnce Nil kıyılarında mayalanmaktaydılar (hellip)

3 Sanat Mimari

Bu medeniyetin en buumlyuumlk unsuru sanatıdır Burada tarihin eşiğin-de bulduğumuz sanat herhangi bir modern milletinkinden uumlstuumln sadece Yunanistanrsquodaki ile kıyaslanabilecek oumllccediluumllerde guumlccedilluuml ve gelişmiştir Oumlnce-leri refah ve barışın sağladığı luumlks ortam daha sonra III Thutmose ve II Ramsesrsquoin huumlkuumlmranlıklarında baskı ve savaştan elde edilen ganimetler Mısırrsquoa devasa mimari eril heykeller muumlkemmele yakın yuumlzlerce tali sanat dalı iccedilin fırsat tanıdı Mısır sanatı ilerlemeye ilişkin tuumlm teorilerin tıkandık-ları noktadır

Hacim ve dayanıklılık ile guumlzellik ve kullanışlılık bileşkesi olduğundan mimari arkaik sanatların en soylusuydu Mezarları ve evlerin dışlarını suumls-leyerek muumltevazı bir başlangıccedil yaptı Ahşap pek az bulunan bir malzemey-di Mısırlılar guumlneşte pişirilmiş kerpiccedil kireccediltaşı ccedilokccedila da granit kullandılar Ev yapımında kullanılan kerpiccedil dayanıksız olduğundan zamanımıza ulaşan sivil mimari oumlrnekleri pek azdır (hellip) Mısır mimarisine ilişkin izlenimimizi


56

meyilli masif duvarların tanımladığı anıtsı dini yapılar oluşturur Mısır-lı mimarlar kemeri Altın Ccedilağ olarak bilinen IV Hanedanlıkrsquotan (İOuml 2613ndash2494) itibaren kullanmaya başlarlar anıtsal binaların tuumlmuuml suumltun ve hatıl tipi inşaatlardır devasa taş bloklardan oluşan tavanlar hiyeroglif yazılar ve freskolar suumlsluuml duvarlar ve aralarına serpiştirilmiş suumltunların uumlzerinde yuumlk-selir Hiyeroglifler suumlsleme dışında tarihi olayların kayıtlarını duumlşmek ve buumlyuuml yapmak iccedilin kullanılmışlardır

Arkaik Mısır tapınakları solistis ve ekinoks gibi oumlnemli oldukları kadar da ince oumllccediluumlm isteyen astronomik olaylarla aynı hizada olacak şekilde yer-leştirilir Oumlnemli tapınakların oumllccediluumlmleri bizzat firavun tarafından merasimle alınır (hellip)

IV Hanedan doumlneminde dinin ve devletin guumlcuumlne tanıklık etmek uumlzere inşa edilen Giza Piramitlerinin en buumlyuumlğuuml ve en eskisi olan Hufu [Buumlyuumlk Pi-ramit Keops] arkaik lsquoDuumlnyanın Yedi Harikasırsquondan ayakta kalan tek yapıttır Firavun Hufursquona mezar olmak uumlzere yirmi yılda tamamlanan yapı 3800 yıl suumlreyle duumlnyanın en yuumlksek yapısıydı (hellip) İnşaat tekniğine ilişkin muhtelif hipotezlerin birleştikleri nokta taş ocağından suumlruumlklenerek getirilen devasa blokların bir mekanizma ile kaldırılarak yerleştirilmiş olmalarıdır

lsquoArkaik Duumlnyanın Yedi Harikasırsquo eski Yunanrsquoda Doğu Akdeniz ve Ege kı-yılarında geziye ccedilıkan turistler iccedilin duumlzenlenmiş popuumller gezi rehberlerinden derlenmiş bir listedir Bu rehberlerin en iyi bilinenlerinden birisi İOuml Birin-ci yuumlzyılın ikinci yarısında yaşamış olan Yunan şairi Saydarsquolı Antipatrosrsquoun (Luumlbnanrsquoın en buumlyuumlk şehri Sidon) diğeri ise Bizanslı Philonrsquoun derlemeleridir Yedi eserden oluşan bu liste yıllar iccedilinde sayısız değişikliğe uğramış (oumlrne-ğin Hıristiyanlığın yayılmasıyla birlikte listeye Romarsquodaki Colesium Nuhrsquoun gemisi ve Suumlleymanrsquoın Tapınağı eklenmişti) olmakla birlikte Hufu Piramiti Babilrsquoin Asma Bahccedileleri Efesrsquoteki Artemis Tapınağı Olympiarsquodaki Zeus Hey-keli Muğla Bodrum civarındaki Halikarnas Mozolesi Helosrsquoun Rodosrsquotaki Heykeli ve İskenderiyersquodeki Deniz Fenerirsquonden oluşur

Eski Yunanlıların gezi heveslerini tetikleyen İOuml Doumlrduumlncuuml yuumlzyılda bi-linen duumlnyanın buumlyuumlk bir kısmını fetheden Buumlyuumlk İskenderrsquoin seferlerinin uyandırdığı ilgidir Boumlylece başlayan gezilerde goumlrduumlklerini yazan seyyahla-rın tuttukları kayıtlar zaman iccedilinde duumlzenlenmiş ilk turist rehberleri oluştu-rulmuştur İlk rehberlerde ldquoharikardquo soumlzcuumlğuumlnuumln yerine Yunancada ldquogoumlruumllecek şeylerrdquo anlamına gelen ldquotheamatardquo kelimesi kullanılırdı


57

Giza Kuumllliyesirsquonin ikinci buumlyuumlk piramitini (Hafra Khafre Chephren) İOuml 2532 yılında tamamladığı duumlşuumlnuumllen Firavun Hafrarsquonın (İOuml 2558ndash2532) bıraktığı bir diğer mirasın da Buumlyuumlk Sfenks olduğu soumlylenir Duumlnyanın en buumlyuumlk yekpare anıtsal heykeli olan Sfenks 735mx6mx2222m boyutların-dadır Yapıta kimin modellik yaptığı ve oumlzguumln adı bilinmemektedir Sfenks kelimesi İngilizceye ldquosorduğu soruya cevap vermeyenleri boğarak oumllduumlrenrdquo birini hikacircye eden eski bir Yunan soumlylencesi lsquoSphinxrsquoten geccedilmiştir Mısır Arapccedilasındaki adı Ebu el-Huumll mealen ldquoDehşet Saccedilan Babardquo şeklindedir

Giza uumlccedilluumlsuumlnuumln Firavun Menkaurersquoye ait olanın yapılış tarihi tam olarak bilinmemekte İOuml Yirmi Altı yuumlzyılda tamamlandığı duumlşuumlnuumllmektedir Menkaurersquonin guumlneyinde yapımları tamamlanmamış uumlccedil piramit daha vardır

Her ne kadar Mısır astronomisine ilişkin bilgilerimiz kısıtlı ise de Orion Ko-relasyon Teorisirsquone goumlre Giza Piramitleri Orion (Cabbar Avcı) takımyıldızının ldquokemerinirdquo oluşturan Alnitak (Zeta Oranis) Alnilam (Epsilon Oranis) ve Mıntıka (Delta Oranis) yıldızlarının bire bir izduumlşuumlmleridir İngiliz Gazeteci-Yazar Graham Hancock (d1950) ile Belccedilikalı İnşaat Muumlhendisi Robert Bau-val (d1948) Giza Piramitlerinin ve Sfenksrsquoin coğrafi konumları itibariyle Leo Orion takımyıldızları ve Samanyolursquona tekabuumll ettiklerini yaygın akademik kabullere ters duumlşen bu gerccedileğin yerleşik arkeologlar tarafından yok sayıldığı veya bastırıldığını iddia etmektedirler

Pek az girişi buna karşın girift tuumlnelleri ve devasa taş yığınlarının ardında saklı odaları olan piramitlerin mezar hırsızlarının talanlarından kurtarılamaması uumlzerine Gizarsquodaki inşaatlar durdurulmuş Vadi el Muluk veya Vadi Biban el Muluk Krallar Vadisi olarak bilinen boumllgeye taşınmış yapım orada devam etmiştir (İOuml 1600ndash1100) Luksorrsquoun (Thebes) 25 km kuzeyindeki Karnak Kuumllliyesi Amon-Re Montu ve Mut mıntıkaları ve halen soumlkuumllmuumlş olan IV Amenhotep Tapınağı olmak uumlzere doumlrt boumllgeden oluşur II Ramses tarafından inşa edilen Buumlyuumlk Luksor Tapınağırsquonın girişinde (pilon) kayıtlı firavunun zaferlerinin arasında 1274 Kadeş Meydan Muharebesirsquonin hikacircyesi yer alır Bu muharebe Anadolu medeniyetlerinden Hititlilere karşıydı


58

D BABİL

1 Babilliler ve Hamurabi

Will Durant

Buguumln Babilrsquoin kalıntılarına bakan hiccedil kimse Fırat boyundaki bu sıcak ve kasvetli ccedilorağın bir zamanlar astronomiyi neredeyse yaratan tıbbın gelişime buumlyuumlk katkılarda bulunan dilbilgisini bilimleştiren ilk buumlyuumlk yasa metinle-rini hazırlayan Yunanlılara matematiğin fiziğin ve felsefenin temel ilkeleri-ni oumlğreten Yahudilere duumlnyaya tevdi edecekleri mitolojiyi veren Arapların Orta Ccedilağ Avrupasırsquonın uykuya yatmış ruhunu ayağa dikmekte kullandıkları bilimsel ve mimari irfanın bir kısmını nakleden zengin ve kudretli medeni-yetin başkenti olduğunu tahmin edemez Sessizce akan Fırat ve Diclersquonin oumlnuumlnde dikilirken bunların Suumlmerya ve Akatrsquoı sulayan Babilrsquoin Asma Bahccedilelerirsquoni yeşerten aynı nehirler olduklarına inanmak zordur [Oysa] Bu nehirlerin bereketi ve nesillerinin emeği ile Babil Yahudi efsanelerinin cenneti24 (Eden) ve batı Asyarsquonın tahıl ambarı olmuştu

(hellip) Akat-Suumlmer ccedilatışması Akatların zaferi ve Babilrsquoin guumlney Mezopotamyarsquonın başkenti olmasıyla sonuccedillandı Bu tarihin başlangıcın-da fatih ve yasa koyucu guumlccedilluuml Hamurabirsquonin (İOuml 2123ndash2081) kırk uumlccedil yıllık huumlkuumlmranlığı yer alır () Onun youmlnetiminde aşağı vadinin savaşccedilı kuumlccediluumlk devletccedilikleri birliğe ve barışa zorlandılar tarihi kanunnamelerle duumlzen ve guumlvenlik iccedilin disipline sokuldular

Hamurabi Kanunnamesi topraktan 1902rsquode Susarsquodan ccedilıkarıldı İOuml 1100 civarında Elamrsquodan savaş ganimeti olarak Babilrsquoe getirilen -halen Louvrersquoda- yeşil diyorit taşından bir silindir uumlzerine kazınmıştı Musarsquonınki gibi bu yasalar da Goumlkyuumlzuumlrsquonden armağandı silindirin bir yuumlzuumlnde emirleri biz-zat Guumlneş-Tanrısı Şamaşrsquotan alan kralın sureti vardı Oumlnsoumlz de neredeyse Goumlkyuumlzuumlrsquonde yazılmıştı

ldquoAnunaki ve Belrsquoin mağrur kralı Goumlk ve Yeryuumlzuumlrsquonuumln Efendisi toprağın kaderini belirleyen Anu tuumlm insanlığın youmlnetimini Mardukrsquoa tevdi ettiğin-de (hellip) Babilrsquoin mağrur adını andıklarında duumlnyanın doumlrt bucağında meş-hur edip ortasında temelleri goumlk ve yeryuumlzuuml kadar sağlam sonsuz bir krallık kurduklarında ndash işte o zaman Anu ve Bel tanrıların kulu yuumlce prens olan beni uumllkede adaleti hacirckim kılmak guumlnahı ve koumltuumlluumlğuuml yok etmek guumlccedilluumlnuumln zayıfı ezmesini oumlnlemek (hellip) uumllkeyi aydınlatmak ve halkın refahını arttırmak iccedilin ccedilağırdı Bel tarafından huumlkuumlmdar tayin edilen bolluk ve bereket ge-

24 Fırat Eski Antlaşmarsquoya goumlre cennette akan doumlrt nehirden birisidir


59

tiren Nippur ve Durllu iccedilin herşeyi eksiksiz kılan ben Hammurabi (hellip) Uruk şehrine hayat veren sakinlerine bol su tedarik edenhellip Borsippa şeh-rini guumlzelleştiren () şanlı Uraş iccedilin tahıl depolayan (hellip) halkına ihtiyaccedil olduğunda yardım eden Babilrsquodeki mallarının guumlvenliğini sağlayan halkın huumlkuumlmdarı hizmetccedilisi amelleri Anunitrsquoin katında kabul goumlrenrdquo [ldquoMusa Kanunnamesirdquonin bundan esinlendiği ya da her ikisinin de bir diğer me-tinden esinlendiği goumlruumllmektedir Yasal bir antlaşmayı resmi bir damga ile muumlhuumlrlemek geleneği de Hammurabirsquoye gider]

(hellip) Tanrıları oumlverek başlayan kanunname onları daha fazla dikkate al-maz ve hayret uyandıracak kadar sekuumllerdir En gelişmiş yasaları en vahşi cezalarla harmanlar ilkel bir lex talionis25 ve işkenceyle yargılama usuluumlnuuml dikkatle işlenmiş dava usulleriyle bir arada yuumlruumltuumlrken evlilik iccedili zorbalığı asgariye indirmek iccedilin oumlzel gayret goumlsterir Toplam 285 yasa bilimsel dene-bilecek bir duumlzenle Oumlzel Muumllk Ticaret ve İş Aile Hasar ve İşccedili başlıkları al-tında bin yıl sonrasının Asurlularından ve pek ccedilok bakımdan modern Avrupa devletlerininkinden daha gelişmiş ve medeni bir hukuk sistemi oluştururlar

ldquoBilge Kral Hammurabirsquonin yerleştirdiği adil yasalar ve (onlar vasıtasıyla) uumllkeye verdiği istikrarlı destek ve temiz huumlkuumlmethellip Ben koruyucu huumlkuumlmda-rımhellip Suumlmer ve Akat uumllkesinin halkını goumlğsuumlmde taşıdım (hellip) Guumlccedilluuml zayıfı ezmesin dula yetime haksızlık etmesinler diye onları bilgece dizginledim

Davası olan herhangi bir mazlum benim adalet kralı suretime gelsin Anıtımdaki yazıları okusun Ağır soumlzlerime kulak versin Ve benim anıtım onu davasına ilişkin olarak aydınlatsın ve davasını anlamasına yardımcı ol-sun Yuumlreğini rahatlatsın lsquoHamurabi gerccedilekten de halkının oumlzbabası gibi bir kralrsquo diye uumlnlesin lsquohalkını her zaman refaha kavuşturdu ve uumllkeye temiz huumlkuumlmet verdirsquo

Gelecek guumlnlerde gelecek zamanın tuumlmuumlnde uumllkenin kralı olacak olan anıtımın uumlzerine yazdığım adil soumlzlere riayet etsinrdquo


2 Babil Tanrıları

Kralın kudreti sadece yasalar ve soylular tarafından değil rahipler tara-fından da kısıtlanmaktaydı Teknik olarak kral tanrının şehrinde bir vekil-

25 Goumlze goumlz dişe diş kuralı (ccediln)


60

den ibaretti Vergi tanrının adına toplanır dolaylı ya da dolaysız olarak ta-pınakların hazinelerine girerdi Halkın goumlzuumlnde kral olması iccedilin rahiplerin kendisine iktidarı teslim etmeleri ldquoBelrsquoin elini vermelerirdquo ve Mardukrsquoun su-retini sokaklarda resmi geccedilit yaparak dolaştırmaları gerekirdi Bu toumlrenlerde monark rahip kıyafeti giyinir boumlylece ldquokilise ve devletinrdquo birliğini ve bel-ki de krallığın ruhban temelini simgelerdi Taht doğauumlstuumlluumlğuumln tuumlm albeni-si ile sarmalanmıştı bu durum isyanı sadece boynun değil ruhun da vu-rulması riskini taşıyan vahim bir kuumlfuumlr yapıyordu Kudretli Hammurabi bile kanunnamesini tanrıdan almıştıhellip Babil fiilen teokratik bir devletti

İsarsquodan oumlnce Dokuzuncu yuumlzyılda yapılan resmi bir sayıma goumlre tanrı sayısı 65000 civarındaydı Her beldenin semtin koumlyuumln kendi hami-tanrısı vardı En Yuumlce Tanrırsquoyı tanımakla birlikte insanlar guumlnluumlk tapınmalarında kendi tanrılarına doumlnerlerdi Larsa Şamaşrsquoa Uruk İştarrsquoa Ur Nannarrsquoa Suuml-mer panteonu Suumlmer devletinden daha uzun yaşadı

Tanrılar insanlara uzak durmazlardı Ccediloğu yeryuumlzuumlnde tapınaklarda ya-şadı midelerine duumlşkuumlnduumller gece ziyaretlerine gittikleri dini buumltuumln kadın-lara beklenmedik ccedilocuklar verdiler ()

En eski tanrılar astronomik olanlarıydı Anu yerinden oynatılamayan goumlkyuumlzuuml Şamaş guumlneş Nannar ay Bel veya Baal Babillilerin oumllduumlklerin-de sinesine doumlnduumlkleri toprak Her ailenin kendisine dua ettikleri sabah-akşam işret ettikleri hane-tanrıları her bireyin kendisini zarardan ve keyif-ten koruyan ilahı (ldquokoruyucu meleğirdquo demek daha doğru olabilir) ve tarlaları goumlzeten bereket cini vardı Yahudiler kendi meleklerini muhtemelen bu ruh-lar kalabalığının arasından seccediltiklerinden oluşturdular

İknaton ve İkinci İşayarsquoda işaretleri goumlruumlnen tektanrıcılığa Babilrsquode rast-lanmaz

Yazarın bahsettiği İknaton (ya da ldquoAtenrsquoin etkin ruhurdquo) Mısırrsquoı on yedi yıl youmlneten IV Amenhoteprsquoin (On Sekizinci Hanedanlık) tahta ccedilıkmadan oumlnce-ki adıdır İOuml 1336-34 yıllarında oumllen İknaton ccediloktanrılığı terk ederek Beşinci Hanedanlıkrsquotan (İOuml 2494ndash2345) kalma Guumlneş Tanrısı Rarsquonın bir ccedileşitlemesi olan Atenrsquode karar kılar ldquoAtenrsquoe Buumlyuumlk İlahirdquo başlıklı bir şiir yazan İknaton Atenrsquoe yaratıcı hayat veren olarak sena ederken yıldızlardan uumlstuumln tutar sı-radan tanrılardan uumlstuumln bir statuuml verir Mısırrsquoda tektanrıcılık İknatonrsquoun oumlluuml-muumlyle sarsılır geleneksel inanccedillara geri doumlnuumlluumlr

İncilrsquode Eski Antlaşmarsquoda yer alan Mezmur 104rsquouumln (Psalm 104) Atenrsquoin Firavun IV Amenhotep tarafından kaleme alınan ilahisine şaşırtıcı biccedilimde benzediği ileri suumlruumlluumlr


61

Mezmur 104 Ey canım RABBİ takdis et Ya RAB Allahım ccedilok buumlyuumlksuumlnCelacircl ve haşmetle giyinmişsinSen ışığı esvap gibi giyenGoumlkleri perde gibi gerenYukarı odalarını sularda ccedilatı kuranBulutları kendine araba edenO ki yelin kanatları uumlstuumlnde gezerO ki ruumlzgacircrları meleklerAteş alevini hademe ederYeri temelleri uumlzerine kurduEbediyen sarsılmayacaktırhellip(hellip)

Kitabı Mukaddes Eski ve Yeni Ahit s601 İbranicirc Kildanicirc ve Yunanicirc dillerinden son tashih edil-miş tercuumlmedir Kitabı Mukaddes Şirketi 1969 s601

Durantrsquoın soumlzuumlnuuml ettiği İkinci İşaya (Isaiah) İOuml Sekizinci yuumlzyılda ya-şadığına inanılan bir elccedilidir Eski Antlaşmarsquonın ilk otuz dokuz boumlluumlmuumlnde guumlnahkacircr Yahuda ve Rabrsquoba karşı ccedilıkan tuumlm ulusların kıyamete uğrayaca-ğı şeklindeki kehanetini tekrarlayan İşayarsquonın soumlyleminin bir yorumu da İsa Mesihrsquoin gelişini muumljdelediğidir

Babilrsquode tektanrıcılığa benzeyen gelişme fetihler sonucunda genişleyen ve gelişen devletin yerel tanrıları kendi aralarından bir tanesinin uumlstuumlnluuml-ğuumlnuuml kabule youmlnlendirmesi yurtsever saiklerle hareket eden bazı şehirlerin sevdikleri tanrıların kadirimutlak dayatmayı kabul etmelerine razı olmaları-dır ldquoNeborsquoya inanrdquo der Nebo ldquobaşka tanrıya inanmardquo bu Yahudilere veri-len emirlerin ilkine benzemez değildir26

Zaman iccedilinde tanrıların sayıları azalır tali tanrıların nitelikleri oumlnem-li olanlarına atfedilir Bu yolla aslında guumlneş ilahı olan Marduk tuumlm diğer tanrılara uumlstuumlnluumlk sağlar Babilrsquoin tanrısı olur Bel-Marduk diye anılmaya başlar ldquoBelrdquo İngilizcedeki ldquotherdquo anlamındadır İştar ve Babilliler en ayrıca-lıklı dualarını ona goumlnderir olurlar

İştar (Yunanlılar iccedilin Astarte Yahudiler iccedilin Aştoret) bizi Mısırrsquoın İsisrsquoi-nin benzeri Yunanrsquoın Afroditrsquoinin ve Romarsquonın Venuumlsrsquouumlnuumln prototipi oldu-ğu kadar Babilrsquoin en acayip acircdetlerinden birisinin resmi mirasccedilısı olması

26 ldquoNebordquo erdem ve yazı tanrısı Nabursquonun İncilrsquodeki adı Nabu tanrı Marduk ve eşi ana tanrıccedila Sarpanitrsquoin ndashveya Eruarsquonın veya İştarrsquoın veveya Beltisrsquoin oğlu (ccediln)


62

bakımından ilgilendirir İştar Afrodit olduğu kadar da Demeterrsquodir ndash sadece fiziki guumlzelliğin ve aşkın değil aynı zamanda analığın bereketi toprağın giz-li emeli ve her şeyin arkasındaki yaratıcı ilkenin ilahesidir Ccedilağdaş bakış accedilısıyla bakıldığında İştarrsquoda ahenk bulmak pek bir imkacircnsızdır Hem sava-şın hem de aşkın tanrıccedilası olduğu gibi fahişelerin ve anaların da tanrıccedilası-dır kendisine ldquomerhametli fahişerdquo der bazen sakallı bir huumlnsa ilah bazen suumlt veren ccedilıplak bir kadın olarak goumlruumlnuumlr Her ne kadar muumlritleri kendisine ldquoBakirerdquo ldquoKutsal Bakirerdquo ldquoKutsal Anardquo diye hitap etmişlerse de bunların anlamı onun aşklarının evliliğin tuumlm işaretlerinden bağımsız olduğu anla-mındadır Gılgamış İştarrsquoın gelgellerini guumlvenilmez olduğunu ileri suumlrerek reddeder nitekim zamanında bir aslana acircşık olmuş ayartmış ve katletmişti İştarrsquoı anlamak istiyorsak ahlaki kurallarımızı bir yana bırakmamız gerektiği accedilıktır (hellip)

Hanımefendilerin hanımefendisi Tanrıccedilaların Tanrıccedilası İştar Tuumlm şehirlerin Kraliccedilesi buumltuumln erkeklerin lider sana yalvarıyorumDuumlnyanın ışığı sensin cennetin ışığı sen Sinrsquoin kızı sen (Sin ay-tanrısı)Kudretin yuumlcedir Hanımım tuumlm tanrılardan yuumlcesin Sen yargıladığında kararın adildirDuumlnyanın ve goumlkyuumlzuumlnuumln ve tapınakların ve tuumlrbelerin ve hanelerin ve

gizli odaların yasaları sana bağlıdırSenin adının olmadığı emirlerinin bilinmediği yer var mıdırAdını duyan yer ve goumlk sallanır tanrılar titrerlerhellipEzilmişlere bakar ayaklar altında kalmışlara herguumln adalet getirirsinDaha ne kadar Goumlkyuumlzuumlnuumln Kraliccedilesi daha ne kadarDaha ne kadar soluk-yuumlzluuml adamların Ccedilobanı daha ne kadar oyalana-

caksınDaha ne kadar ey ayakları yorgun olmayan dizleri hızlı KraliccedileDaha ne kadar Orduların Hanımefendisi Muharebelerin KraliccedilesiGoumlkyuumlzuumlndeki tuumlm ruhların korktuğu oumlfkeli tanrıları sindiren huumlkuumlm-

darların hepsinden yuumlce kralların dizginlerini tutanTuumlm kadınların rahimlerini accedilan senin ışığın muumlkemmeldirGoumlkyuumlzuumlnuumln parlayan ışığı yeryuumlzuumlnuumln ışığı insanoğlunun yaşadığı her

yeri Aydınlatan milletlerin ordularını bir araya getirenErkeklerin Tanrıccedilası kadınların Ilahesi senin oumlğuumltlerin anlaşmazlıkların

uumlstesinden gelirSen baktığında oumlluumller dirilir hastalar kalkar ve yuumlruumlr yuumlzuumlne bakan akıl

hastaları iyileşir Daha ne kadar ey Hanımefendi duumlşmanlarım bana galip geleceklerEmir ver ve oumlfkeli tanrı senin emrin uumlzerine geri doumlnecektir


63

İştar buumlyuumlktuumlr İştar Kraliccediledir Benim Hanımefendim yuumlcedir benim Hanımefendim Kraliccediledir İnnini Sinrsquoin yuumlce kızı O kimselere benzemez

Robert Stephen Briffaultrsquodan (1876ndash1948)

Babilliler bu teatral eşhası kullanarak bize ccediloğunlukla Yahudiler ara-cılığıyla intikal eden dini irfanımızın parccedilası olan efsaneleri oluşturdular Bunlardan ilki yaradılış efsanesidir Başlangıccedilta Kaos vardı

ldquoYukarıda goumlkyuumlzuuml adında bir şeyin olmadığı ve aşağıda yeryuumlzuuml adının henuumlz hiccedilbir şeye verilmemiş olduğu zamanda ilkinde babaları olan Apsu ldquoOkyanusrdquo ve onları doğuran Tiamat ldquoKaosrdquo sularını birbirlerine karıştır-dılarrdquo

Şeyler yavaş yavaş buumlyuumlmeye ve şekillenmeye başladı ancak birdenbi-re canavar-tanrıccedila Tiamat buumltuumln diğer tanrıları mahvetmeye ve kendisini -Kaos- en ulu yapmaya kalktı Bunu buumltuumln duumlzenin yok olduğu guumlccedilluuml bir ih-tilal izledi Sonra bir başka tanrı Marduk onu kendi ilacıyla [Mardukrsquou] yutmak iccedilin accediltığı ağzına hortum fırtınası savurarak katletti ardından Tiamatrsquoın ruumlzgacircrın şişirdiği karnına mızrağını fırlattı Kaos tanrıccedilası patladı

Efsane ldquosuumlkucircnetini toplayan Mardukrdquo diye suumlruumlyor ldquooumlluuml Tiamatrsquoı balık kuruturken yapıldığı gibi uzunlamasına ikiye boumllduuml sonra parccedilalardan biri-ni yukarıya astı bundan goumlkyuumlzuuml oldu ikinci yarıyı ayaklarının altına serdi yeryuumlzuumlnuuml yaptırdquo Yaratılış hakkında bizim bilgimiz de henuumlz bundan fazla değil Belki de [efsanenin yazarı] arkaik şair yaratılış hakkında bilebilece-ğimiz tek şeyin kaosun duumlzene evrilmesi olduğunu ima etmeye ccedilalışıyordu nitekim son tahlilde sanat ve medeniyetin esası budur (hellip)

Goumlk ve yeryuumlzlerini yerleştirdikten sonra Marduk kanıyla toprağı yoğur-maya ve tanrılara hizmet edecek insanlar yapmaya koyuldu (hellip) Ne var ki kısa suumlre iccedilinde tanrılar yarattıkları bu insanlardan tatminsizlik duymaya başladılar onları ve yapıtlarını yok etmek iccedilin buumlyuumlk bir sel goumlnderdiler Erdem tanrısı Ea insanlara acıdı bunlardan hiccedil değilse bir tanesini Şamaşnapiştim ve karısını kurtarmaya karar verdi Sel kabardı insanlar ldquosuya ba-lık yumurtaları gibi doluştularrdquo Sonra birdenbire tanrılar goumlzyaşı doumlkmeye yaptıkları delilik karşısında dişlerini gıcırdatmaya başladılar ldquoŞimdi kim bize alışık olduğumuz sunakları verecekrdquo Oysa Şamaşnapiştim altı duumlz bir mavna inşa etmiş selden kurtulmuş Nisir Dağırsquonda oturmaktaydı olan bi-teni goumlzetlesin diye bir guumlvercin de salmıştı Tanrılara sunak vermeye karar verdi onlar şaşırarak ve şuumlkranla kabul ettiler ldquoTanrılar enfes kokuyu iccedilleri-ne ccedilektiler kurbanın başına sinekler gibi uumlşuumlştuumllerrdquo


64

(hellip) Geccedilmişte olup da guumlnuumlmuumlzde herhangi bir yerde neşvuumlnema bulma-yan bir saccedilmalık hemen hiccedil yok Arkaik veya modern tuumlm medeniyetlerin altında kıpırdanmış olan ve hacirclacirc kıpırdayan o hurafe ve buumlyuuml denizi belki de bizim mantık eseri yapıtlarımız sonsuzluğa intikal ettiklerinde de orada olacak

Will Durant Our Oriental Heritages s232-245

65

III


KLASİK KAYNAKLARI

İOuml Altıncı yuumlzyıla kadar Yunan toplumu ve ondan oumlnceki tuumlm medenileşmiş toplumlar bilincin maddi duumlnyasını tanrılar ve ejderhalara dair hikacircyeler yarı tanrı krallar ve kahramanlar aracılığıyla accedilıklamaya uğraşır Kutsal varlıkların kaprislerine odaklı bu efsaneler insan aklı veya tecruumlbesiyle değerlendirilmeye ve denetlenmeye kapalıdırlar Mitler maddi duumlnyanın doğasının değişim ve sorunlarının ve insanoğ-lunun kaderinin hesabını tanrıların davranışlarına verirdi Dolayısıyla tanrıların insa-noğlunun yararına olabilecek değişiklikleri yapmalarını sağlamak onların arzularınıtutkularını oumlğrenip kurbanla kefaretle buumlyuumlluuml soumlzler şarkılar ilahiler ve dualarla ikna edilmelerine bağlıydı Bunun nasıl yapılacağı bilgisi ise rahip aristokrasisinin te-kelindeydi Bu sınıf elindeki guumlcuuml sahip olduğu sırları kıskanccedillıkla saklayarak ayin-lere dinin amacına ve değerine kendileri kadar inananlardan başkalarını asla kabul etmeyerek korurdu

Yunanca konuşan duumlşuumlnuumlrler İOuml Altıncı yuumlzyılın başından Doumlrduumlncuuml yuumlzyıla ka-dar Orta Doğu efsanelerinin iccedileriğiyleoumlzuumlyle ilgilenmeye başlar Kimileri duumlnyayı kutsal kozmoloji temelinde accedilıklayan eski geleneğe sadık kalırken kimileri de rahip aristokrasisinin entelektuumlel engellemelerine takılmayarak derine iner pragmatik ve ldquodoğalrdquo bir olası accedilıklamanın peşine duumlşer insanoğlunu ilgilendiren her konuyu -be-şerin orijinini fıtratını duumlnyanın insanların ve insan topluluklarının varlık nedenini- geniş bir menzilde ve rasyonel biccedilimde tetkik ile muhakemeye tabi tutarlar Nitekim Yunan spekuumllatif duumlşuumlncesi Doumlrduumlncuuml yuumlzyılın sonlarına doğru bu konularda oumlylesi bilge bir duumlzeye ulaşır ki buguumln bile insanlar iki bin beş yuumlz yıl oumlnce bu konularda sorulan soruları ve bu sorulara Yunan duumlşuumlnuumlrlerin verdiği cevapları en az iki alan-da felsefe ve siyaset alanlarında inceleme ihtiyacı hissetmektedirler

Felsefe ve siyaset sorunlarını Yunanlıların algıladığı biccedilimde formuumlle ederek sis-temleştiren iki buumlyuumlk duumlşuumlnuumlr Atinalı Eflacirctun ve onun bir suumlreliğine oumlğrencisi olan Aristorsquodur Eflacirctunrsquoun Aristorsquonun duumlşuumlnce tarzı ile hocası Sokratrsquoın goumlruumlşlerinden oumlzuuml itibariyle buumlyuumlk oumllccediluumlde etkilendiği ise bir diğer gerccedilektir (JS)


66

A FELSEFE

Yunan spekuumllasyonunun sonraları felsefi olarak tanımlanan konulardaki en ccedilar-pıcı oumlzelliğinin oluşum hızı olduğu soumlylenir Anlaşılan odur ki yeni duumlşuumlncelerin oluşum hızı insanoğlunun girişimlerini ve etkinliğini oyalayan zihin karışıklığı veya kaygılarla başa ccedilıkmanın yeni ve radikal yollarını keşfetmesiyle ilgilidir Ve boumlylesi keşifler insanı geleneksel youmlntemleri bir kenara iterek tuumlm gayretini ldquoyenirdquo olana odaklamaya youmlneltmektedir

Yunan filozoflarının sadece iki yuumlzyıl iccedilinde duumlnyanın ve insanoğlunun doğasını soumlylencelerle değil akıl yoluyla ve geniş bir alanda sorgulayarak muhtemel cevap-ları aramaya koyulmuş olmaları ldquodevrimrdquo sayılmaktadır Her haluumlkacircrda soumlz konusu suumlreccedil fevkalade yoğun bir entelektuumlel faaliyettir Ve bu entelektuumlel faaliyet muta-bakatla değil uumlzerinde uzlaşılamayan birkaccedil cevap nedeniyle ccedilatışmayla ve Beşinci yuumlzyılın ikinci yarısında akılcı yaklaşımın ortaya ccedilıkardığı sorunlara kesindoğru ce-vaplar verme kapasitesinin olup olmadığını sorgulayan Septisizm (Kuşkuculuk) akı-mının doğuşuyla sonuccedillanır (JS)

1 İnsanoğlunun Soru Sormasının GerekccedilesiMazereti ve Sınırı Nedir

Atinalı Sokrat (İOuml 469ndash399) uzlaşmaz karşıtlıklara meydan okumanın spekuumllatif filozoflar iccedilin yarattığı ikilemle başa ccedilıkmanın yolunu ararken Kuumlccediluumlk Asya kıyıla-rından Sicilyarsquoya kadar Grekccedile konuşan duumlnyaya yayılmış olan felsefi hareketlilik Atinarsquoda yoğunlaşarak oumlnderlerinden biri olan Periklesrsquoin ifadesiyle ldquoHellas okulurdquo haline gelir Atinalı bir taş ustasının oğlu olan Sokratrsquoın Atinarsquonın felaketiyle sonuccedil-lanan Sparta Savaşırsquonda -temayuumlz etmese bile- cesaretle savaştığı anlaşılmaktadır Felsefe eğitimi de goumlren Sokrat -spekuumllatif duumlşuumlnceyi uygulamaya koyanları iccediline duumlştuumlkleri tuzaktan kurtarmak uumlzere- belirli bir soru sorma youmlntemini bir diğer ifadeyle ldquoyaygın ve fakat gelişiguumlzel goumlruumlşleri yoğun akılcı sorgulamaya tabi tutma youmlnteminirdquo benimser Zaman iccedilinde hemşerileri onun geleneksel goumlruumlşlere suumlrekli burnunu sokmasını sadece sıkıcı değil tehditkacircr bir tutum olarak goumlrmeye başlarlar ki bu durum Sparta yenilgisi sırasında ve sonrasında siyaseten youmlnuumlnuuml şaşırmış olan şehirde bir tuumlr Atina karşıtlığı olarak algılanmakta gecikmez Sokratrsquoın koumltuuml-luumlğuumlyle uumlnluuml muumlnafık Alcibiades dahil şaibeli bir grup zengin ve genccedil adamla ilişki iccedilinde olması da itibarını zedeler ve sonunda yeni goumlruumlşler ihdas etmek ve Atina genccedilliğini koumltuuml yola sevk etmekle succedillanarak yargılanıp oumlluumlme mahkucircm edilir Du-ruşmanın aşağıda sunulan tasvirini oumlğrencisi Eflacirctun Apologiarsquoda (Savunma) kayda geccedilirir Duruşmanın halka accedilık olarak yapıldığı duumlşuumlnuumlluumlrse Apologiarsquoda Sokratrsquoa


67

atfedilen ifadelerin savunma sırasında Sokrat tarafından gerccedilekten dile getirildiği kabul edilebilir

Sokratrsquoın Savunması

Eflacirctun

Doğrusu Atinalılar Meletosrsquoun bana yuumlklediği koumltuumlluumlklerin succedillusu ol-madığıma inandırmak iccedilin sizi saptamamı uzatmam gerektiğini sanmıyo-rum dediklerim yeter Ama daha oumlnce de soumlylediğim gibi bana karşı bes-lenen duumlşmanlıklar guumlnuumller sayısız iyi bilin doğrudur bunlar Succedillu diye yargılı olursam işte bunlar yuumlzuumlnden olurum bu yuumlzden yitiririm Ne Me-letos ne de Anitos1 yuumlzuumlnden O leke suumlrmeler şu bir yığın adamın ccedileke-mezliği yok mu nice nice kişilerin yok olmalarına yol accediltı daha da accedilar el-bet oumlyle ya bu koumltuumlluumlk gelip bana dayanmakla kalmaz ki

Belki şoumlyle diyecek biri bana ldquoPeki Sokrat seni boumlyle oumlluumlme suumlruumlkle-yecek bir yaşam suumlrmekten utanccedil duymuyor musunrdquo Bu adama şu doğru yanıtla karşılık verebilirim ldquoYanılıyorsun goumlnuumlldeşim Bir adamın değeri ne denli az olursa olsun oumlluumlr muumlyuumlm kalır mıyım diye duumlşuumlnmemelidir o adam Bir iş goumlruumlrken doğru mu eğri mi davrandığını yiğit bir adam gibi mi yoksa oumldlek bir adam gibi mi davrandığını duumlşuumlnmelidir yalnız Sana kalır-sa Troiarsquoda oumllen yarı-tanrıların hepsini bu arada onursuzluğa karşı her tuumlrluuml sakıncayı goumlze aldığı iccedilin oumlzellikle Thetisrsquoin oğlunu2 boumlnluumlkle damgalamak gerekir Onun Hektorrsquou bir ayak oumlnce oumllduumlrmek iccedilin ivecenlik ettiğini gouml-ren anası tanrı kadın yanılmıyorsam aşağı yukarı şu soumlzleri soumlylemişti ona ldquoOğlum arkadaşın Patroklosrsquoun oumlluumlm oumlcuumlnuuml alırsan yok edersin Hektorrsquou şunu bil ki sen de oumlleceksin ccediluumlnkuuml şıpın arkasından yargı bekliyor seni tanrı dileği boumlyle buyuruyorrdquo Bu oumlğuumlt oumlluumlme sakıncaya kulak asmamaktan alıkoymadı onu goumlnuumlldeşlerinin oumlcuumlnuuml almadan alccedilak olarak yaşamaktan daha ccedilok korkuyordu ldquoŞurada şu gibi maskara gibi durmaktansa oumlcuumlmuuml alayım duumlşmanımdan sonra ben de oumlleyimrdquo3 Oumlluumlme sakıncaya bana mısın dedi mi o En doğru davranış Atinalılar bir kimsenin yeri neresi olursa olsun ister kendinin yaraşık bulup seccediltiği ister komutanının goumlsterdiği yer-de sakıncaya karşı dayatmak diretmektir bence oumlluumlmuuml ona benzer daha nice sakıncaları değil ancak onuru goumlz oumlnuumlnde tutmalıdır insan Atinalı-

1 Duruşmada Sokratrsquoı succedillayan taraf2 Achille rakibi Truvarsquonın en buumlyuumlk savaşccedilısı Hektor3 İlyada XVIII96ff


68

lar benim iccedilin de bundan başka tuumlrluuml davranmak ccedilok garip bir ccedilelişmeye duumlşmek olurdu ccediluumlnkuuml Potidearsquoda Amphipolisrsquote Delionrsquoda4 seccediltiğiniz ko-mutanların goumlsterdikleri yerde her tuumlrluuml oumlluumlm sakıncası karşısında buumltuumln goumlzuumlpekliğiyle duran ben şimdi tanrı5 beni kendimi ve başkalarını incele-mek sınamak iccedilin filozoflukla goumlrevlendirdiğinde oumlluumlm ya da başka bir şey korkusuyla işimi bırakıp nasıl kaccedilardım Boumlyle bir tutum gerccedilekten ağır bir succedil olurdu Kendimi bilge sanarak oumlluumlm korkusuyla tanrı buyruğuna baş eğmeseydim o zaman pek haklı olarak yargı yerine ccedilağırılabilir tanrıların varlığını yadsımaktan succedillandırılabilirdim Ccediluumlnkuuml oumlluumlm korkusu Atinalılar kişinin gerccedilekte bilge değilken kendini bilge sanması değil midir Kişinin bilmediğini bilir sanması değil midir Gerccedilekte kimse bilmiyor oumlluumlmuumln ne olduğunu insana vergi en buumlyuumlk iyiliktir belki oumlluumlm ama en buumlyuumlk koumltuuml-luumlkmuumlş gibi korkuluyor ondan Bilmediğimiz bir şeyi bildiğimizi sanmak kınanacak bir bilgisizlik değil midir Birccedilok insanlardan işte bu bakımdan ayrımlıyım yargıccedillar bir takım işlerde başka birinden daha bilge olduğumu demeye dilim varmıyorsa bundandır Oumlyle ya ben oumlteki duumlnyada olup bi-tenleri yeterince bilmeyerek biliyor duumlşuumlncesine kapılmıyorum Ama tan-rı olsun insan olsun kendimden daha iyi birine koumltuumlluumlk yapmanın boyun eğmemenin koumltuuml ve utanılası olduğunu biliyorum Koumltuumlluumlk olduğunu iyice bildiğim şeylerden korkarım ama iyi olmadığını kestirmediğim şeylerden ne korkar ne de ccedilekinirim

Beni koyuverseniz bile beni sizin karşınıza ccedilıkarmamak gerektiğini ya da ccedilıkarılırsam yuumlzde yuumlz oumlluumlme yargılı kılmanız gerektiğini -ccediluumlnkuuml oumlluumlm ceza-sı verilmezse ccedilocuklarınız Sokratrsquoın oumlğuumltlerini dinleyerek buumlsbuumltuumln baştan ccedilıkacak bozulacaklardır- soumlyleyen Anitosrsquou dinlemezseniz bu sav uumlstuumlne bana ldquoSokrat Anitosrsquou dinlemeyerek salıvereceğiz seni ancak bir koşulla artık bundan boumlyle insanları sınamayacak sorguya ccedilekmeyecek filozofluk etmeyeceksin bu koşulu yerine getirmezsen oumlleceksinrdquo deseniz soumlylediğim gibi beni bu koşulla salıverirseniz şoumlyle yanıtlarım sizi ldquoAtinalılar say-gı ve sevgim vardır sizlere ama ben size değil tanrıya boyun eğerim daha ccedilok son soluğuma değin elimden geldiğince felsefe ile uğraşmaktan siz-leri buna youmlneltmekten felsefeyi oumlğretmekten geri durmayacağım Kiminle karşılaşırsam alışkanlığım uumlzere şoumlyle diyeceğim ona lsquoSen ki goumlnuumlldeşim Atinalısın duumlnyanın en buumlyuumlk bilgeliğiyle guumlcuumlyle en ccedilok uumln salmış ken-tin hemşerisisin paraya şana onura bunca oumlnem verirsin sıkılmaz mısın bundan yuumlzuumln kızarmaz mırdquo İccedilinizden biri bana karşı koyup bu saydıkla-

4 Kuzey Yunanistanrsquoda bir site Atina -Sparta savaşının başlarında İOuml 430rsquoda uzun bir kuşatmadan sonra Atina tarafından ele geccedilirildi

5 Apollon


69

rıma oumlnem verdiğini ileri suumlrerse yakasını bırakacağımı onu salıvereceğimi sanmayınız sınayacağım sorguya ccedilekeceğim onu ince eleyip sık dokuya-cağım o ne derse desin erdemli olmadığını anlarsam kendisini değeri ccedilok olana az değer verdiğinden değeri az olana ccedilok değer verdiğinden oumltuumlruuml utandıracağım onu Karşıma ccedilıkan kim olursa olsun boumlyle yapacağım genccedil olsun yaşlı olsun yerli olsun yabancı olsun ama oumlzellikle hemşerilerime boumlyle davranacağım ccediluumlnkuuml sizleri kendime daha yakın duyuyorum Şunu da iyi biliniz ki tanrının buyruğudur bu tanrının buyruğunu yerine getiren benden başka hiccedil kimse şimdiye değin bundan daha buumlyuumlk bir ccedilaba iyilik goumlstermemiştir kentimize

Ccediluumlnkuuml benim sokaklarda dolaşarak genccedil yaşlı hepinizi bedeninize para-ya pula değil her şeyden oumlnce canın tinin eğitimine yetkinliğine oumlnem ver-meniz gerektiğine inandırmaktan başka bir ereğim yok Bakın gene soumlyluumlyo-rum size zenginlikle parayla pulla elde edilmez erdem ama zenginlik ge-nel olsun oumlzel olsun her tuumlrluuml iyilik ancak erdemden gelir Bunları soumlyleye-rek genccedilliği baştan ccedilıkarıyor doğru yoldan ayırıyorsam yukarıda andığım oumlzdeyişlerin dokuncalı olduğunu benimsemek gerekir Ama biri ccedilıkıp da oumlğ-rettiğim şeylerin bunlar olmadığını ileri suumlrerse yalan soumlylemiş olur Bunun burasında şoumlyle diyeceğim size Atinalılar ldquoİster dinleyin ister dinlemeyin Anitosrsquou ister salın ister salıvermeyin beni iyice bilin ki şunu bir değil bin kez oumllmem gerekse bile hiccedil mi hiccedil değiştirmeyeceğim yolumurdquo6

Apologia Sokratrsquoın Savunması Plato Diyaloglar 28a-30b Tuumlrkccedilesi Teoman Aktuumlrel Remzi Kitab-evi 2009

2 Bilginin Doğası ve Bilgi Edinenlerin Sorumluluğu Nedir

İOuml 429 doğumlu Sokratrsquoın oumlğrencisi olan Eflacirctun devlet adamı olmaya niyetlen-mişken hem imparatorluğunu hem de Sparta Savaşırsquonı kaybederek bir iniş doumlnemi-ne geccedilmiş olan Atina siyasetinden Sokratrsquoın da etkisiyle kısa suumlrede nefret eder ldquoFilozoflar youmlnetici youmlneticiler filozof oluncaya kadarrdquo siyaseti meslek edinmeme kararı alır ve arkadaşlarına bildirir Sokratrsquoın İOuml 399rsquoda oumlluumlme mahkucircm edilip cezası-nın infazından sonra Atinarsquodan ayrılan Eflacirctun İOuml 387rsquode geri doumlner kent dışındaki Akademus korusunda bir grup filozofun toplandığı Akademiarsquoyı kurar Eflacirctun oku-lun kuruluşunu izleyen kırk yılı burada ders vererek ve yazarak geccedilirir İOuml 348rsquode oumlluumlr

Eflacirctunrsquoun guumlnuumlmuumlze kalan ccedilalışmaları Devlet de dahil olmak uumlzere bilimsel eserlerden tezlerden ccedilok diyaloglardan ve tartışmalarından ibarettir Devlet bire-

6 Bu pasajı Hz İsarsquonın tutuklanması ve yargılanması ile kıyaslayın


70

yin adalet anlayışının sorgulanmasıyla başlar Tartışmaya katılanlar konuyu temelden ele almaya ccedilalışırken kendilerini sahici bilginin doğası sorunuyla karşı karşıya bulur-lar ccediluumlnkuuml politik bir toplumda bireyin kendisini doğru youmlnetebilmesi iccedilin sahici ve doğru olanın ne olduğuna vakıf olması gerekir

Aşağıdaki diyalog Atinarsquonın liman kentlerinden biri olan Pirersquode geccedilmektedir Bir arkadaş grubu bir festivali takiben zengin bir tuumlccarın evinde toplanmış adaletin sahici anlamını tartışmaya başlamışlardır Tartışmaya Eflacirctunrsquoun ldquokahramanırdquo olarak katılan Sokrat Glaukon ile oumlnceden yaptığı bir tartışmayı anlatırken iccedillerinden biri adalet tanımını birey itibariyle değil devlette nasıl işlediği itibariyle irdeleme niyetini dile getirir Glaukon Sokratrsquoın ideal cumhuriyetin katılımcıları arasında ruumltbe farkı olması ve insanların youmlnetme goumlrevini uumlstlenebilmeleri iccedilin katı bir eğitim ve eleme-ye tabi tutulmaları gerektiği goumlruumlşuumlnuuml benimsemiş olmakla birlikte Cumhuriyetin yurttaşlarının soumlz konusu statuuml farklılıklarını kabule nasıl ikna edileceklerini sorar Konuşmasına insanlar arasında aslında algıidrak farklılıkları olduğunu iddia ederek başlayan Sokrat şoumlyle devam eder

Devlet

Eflacirctun

rdquoŞimdi yaradılışımızın nereye kadar aydınlatılabilmiş ya da aydınlatıla-mamış olduğunu kafanda canlandırayım Yeraltındaki bir mağarada yaşayan insanlar duumlşuumln Yaşadıkları bu mağara ışığa accedilılsın ve mağaranın her yerine ışık girsin Buradaki insanlarının ayaklarının ve boyunlarının ccedilocukluk-larından itibaren zincirle bağlanmış olduğunu bu yuumlzden hareket edeme-diklerini ve kafalarına dolanmış olan zincirlerden dolayı oumlnlerinden başka hiccedilbir yer goumlremediklerini duumlşuumlnelim Arkalarında yukarıda bir yerde ateş yanıyor Ateşle tutsaklar arasında yuumlksekccedile bir yol bu yolun yan tarafların-da da kukla oyuncularının oumlnuumlnde kuklalarını oynattıkları perdeye benzer duumlşuumlk bir duvar varrdquo

ldquoEvetrdquoldquoİnsanlar duvar yapmaya yarayan ccedileşitli aletler tahtadan taştan ve ccedile-

şitli malzemelerden yapılmış heykeller ve hayvan figuumlrlerini ellerine almış duvarın dibinden yuumlruumlyorlar Bu taşıdıklarının goumlruumlntuumlleri duvara yansıyor Yuumlruumlyenlerin bazıları konuşuyor diğerleri ise sessizce yollarına devam edi-yorlarrdquo

ldquoKafamda tuhaf goumlruumlntuumller canlandı Tutsaklar da ccedilok tuhafrdquoldquoBizim gibirdquo dedim ldquoSadece kendi goumllgelerini ya da birbirlerinin ateşin

mağaranın karşı duvarına yansıttığı goumllgelerini goumlruumlyorlarrdquo


71

ldquoDoğrurdquo dedi ldquoKafalarını oynatamadıklarına goumlre bu goumllgelerden başka ne goumlrebilirler kirdquo

ldquoBenzer şekilde taşıdıkları nesnelerin de sadece goumllgelerini goumlrebiliyor-larrdquo

ldquoEvetrdquo dedildquoBu insanlar birbirleriyle konuşacak olsalar taşınan nesneleri adlandıra-

bileceklerini duumlşuumlnuumlrler değil mirdquoldquoCcedilok doğrurdquoldquoBu mağaranın bir yerinden yankı geldiğini duumlşuumln Yoldan geccedilen biri ko-

nuştuğunda bu sesin onun goumllgesinden geldiğini sanmazlar mırdquoldquoZeus adına kesinlikle oumlyle sanırlarrdquo dedildquoOnlara goumlre gerccedilek goumlruumlntuumllerin goumllgesinden başka bir şey değildirrdquoldquoEvetrdquoldquoŞimdi de bunu neyin izlediğini canlandır kafanda Tutsaklar serbest bı-

rakılır yanlışlarını goumlruumlrler İccedillerinden biri oumlzguumlr kalıp ayağa kalktığında ve kafasını oynatıp yuumlruumlyerek ışığa doğru baktığında muumlthiş bir acı duyar Işı-ğın parıltısı goumlzlerini kamaştırır ve daha oumlnce goumllgelerini goumlrduumlğuuml gerccedilek nesneleri goumlremez Daha sonra da ona biri daha oumlnce goumlrduumlklerinin bir ha-yal olduğunu ama şimdi gerccedilek varlığa gittikccedile yakınlaştığını ve ona baktı-ğını boumlylece daha keskin bir goumlruumlntuumlye sahip olduğunu soumlylese vereceği ce-vap ne olabilir Aynı kişi ondan birer birer geccedilmekte olan nesnelerin isim-lerinin ne olduğunu soumlylemesini istese şaşırıp kalmaz mı Daha oumlnce goumlr-duumlğuuml goumllgelerin şu an goumlrmekte olduğu gerccedilek nesnelerden daha gerccedilek ol-duğunu sanmaz mırdquo

ldquoEvet oumlyle olduğunu duumlşuumlnuumlrrdquoldquoIşığa doğrudan bakacak olsa goumlzlerinde bir acı hissetmez mi Bu yuumlz-

den arada bir bakışlarını başka youmlne ccedilevirip sadece goumlrebildiği nesnelerin varlığından haberdar olmaz mı Bu yuumlzden ona goumlsterilen nesnelerin değil de goumlruumlntuumllerini hafızasına aldığı bu nesnelerin daha gerccedilek olduğunu duuml-şuumlnmez mirdquo

ldquoŞuumlphesizrdquo dedildquoBir de şunu duumlşuumln Onu sarp ve engebeli bir yokuştan suumlruumlkleyerek ccedilı-

kartsak ve guumlneşi goumlrene kadar onu bırakmasak canı acımaz mı sinirlen-mez mi bize Işığa yaklaştıkccedila goumlzleri kamaşır ve gerccedilek nesnelerin hiccedilbiri-ni goumlremezrdquo

ldquoEvet bir anda goumlremezrdquo dedildquoBu yukarı duumlnyanın goumlruumlntuumlsuumlne alışması gerekir İlkin en iyi goumllgele-

ri ardından insanların ve diğer nesnelerin sudaki yansımalarını daha sonra da nesnelerin kendilerini goumlruumlr Sonra ayı yıldızları ve parıldayan goumlkyuumlzuuml-


72

nuuml seyre dalar Goumlkyuumlzuumlnuuml ve yıldızları geceleyin yani guumlneş ya da guumln ışı-ğı yokken daha iyi goumlrmez mirdquo

ldquoKesinliklerdquoldquoSon olarak da guumlneşi goumlruumlr Artık sadece sudaki yansımasını değil guuml-

neşin kendisini de goumlruumlr ve onu olduğu gibi seyredebilirrdquoldquoEvet oumlyle olurrdquo dedildquoMevsimleri yılları guumlneşin belirlediğini buumltuumln goumlruumllebilir şeyleri onun

koruduğunu ve arkadaşlarıyla birlikte daha oumlnce mağarada goumlrduumlkleri şey-leri onun sayesinde goumlrduumlklerini anlar değil mirdquo

ldquoElbetterdquo dedirdquo Oumlnce guumlneşi goumlruumlr ardından da boumlyle sonuccedillar ccedilıkarırrdquoldquoEski yaşadığı yeri ve oradaki tutsak arkadaşlarını hatırlayınca yaşadığı

değişiklikten dolayı kendisini mutlu hisseder ve oradaki arkadaşlarına acır değil mirdquo

ldquoKesinlikle acırrdquoldquoPekiyi mağarada yaşarken gelip geccedilmekte olan goumllgeleri en hızlı takip

eden ve hangisinin oumlnce hangisinin sonra hangilerinin birlikte geccediltikleri-ni en hızlı belirleyebilen ve bu yuumlzden geleceğe ilişkin en iyi sonuccedilları ccedilı-karabileceğine inanılan kişinin arkadaşları tarafından onurlandırıldığı aklı-na geldiğinde bu tuumlrden onurlandırılmalarla artık ilgilenir mi boumlyle onur-landırılan kişilere gıpta eder mi O arkadaşları gibi duumlşuumlnuumlp onlar gibi ya-şamaktansa Homerosrsquoun kahramanı gibi lsquoFakir bir efendinin fakir koumllesi ol-mak daha iyidirrsquo7 diyerek her şeye katlanmaz mırdquo

ldquoEvetrdquo dedi ldquoBence o eski sanılarla ve hayatla avunmaktansa her şeye katlanmaya razı olurrdquo

ldquoBir de bu kişinin guumlneşin olduğu yerden alınıp eski hayatına geri doumln-duumlruumllduumlğuumlnuuml duumlşuumln Goumlzlerinin tam bir karanlığa goumlmuumllduumlğuumlnden şuumlphe eder mirdquo

ldquoElbette etmezrdquoldquoGoumlzleri henuumlz zayıfken -ki goumlzleri yeniden karanlığa alıştırmak uzun

bir zaman ister- bu mağaradan daha oumlnce hiccedil ccedilıkmamış tutsaklarla birlikte goumlrduumlkleri goumllgelerin ne olduğunu soumlylemek zorunda olsa guumlluumlnccedil duruma duumlşmez mi Oradakiler onun yukarıya ccedilıktığını ama doumlnduumlğuumlnde goumlzle-rini kaybetmiş olduğunu bu yuumlzden yukarı ccedilıkmayı duumlşuumlnmenin bile iyi bir şey olmadığını soumlylerler Eğer iccedillerinden biri bir diğerinin zincirlerini ccediloumlzuumlp onu yukarıya ışığa doğru goumltuumlrecek olsa yakalayıp oumllduumlrmezler mi bu kişiyirdquo

ldquoEvet yaparlar bunurdquo dedi

7 Homeros Odysseia XI 489


73

ldquoŞimdi bu benzetmeyi biraz oumlnce soumlylediklerimle ilişkilendirebilirsin sevgili Glaukon Hapishane gibi olan bu mağara goumlruumlnen duumlnya bu mağara-yı aydınlatan ateşin ışığı guumlneş olsun Doğru ifade ediyor muyum etmiyor muyum bunu Tanrırsquodan başka kimse bilemez ama benim inancıma goumlre yukarıya yapılan yolculuğu ruhun aklın duumlnyasına yuumlkselişi olarak alırsan yanılmazsın Doğru veya yanlış benim sanıma goumlre bilgi duumlnyasında iyi idearsquosı her şeyden sonra gelir ve bunu goumlrebilmek ccedilaba gerektirir Goumlruumll-duumlğuumlnde de guumlzel ve doğru olan her şeyin evrensel sebebi bu goumlruumllebilir duumlnyadaki ışığın ve bu ışığın efendisi bilgi duumlnyasındaki akıl ile hakikatin idearsquosı en buumlyuumlk kaynağının iyi idearsquosı olduğu anlaşılır Gerek devlet işle-rinde gerekse oumlzel yaşamda bilgece hareket etmek isteyen kişinin goumlrmesi gereken bu iyi idearsquosıdırrdquo

ldquoAnladığım kadarıyla sana katılıyorumrdquo dedildquoBu insanı mutlu kılan goumlrme kuvvetine ulaşanların kendilerini kuumlccediluumll-

terek insan işleriyle ilgilenmek istememeleri seni duumlşuumlnduumlrmesinrdquo dedim ldquoCcediluumlnkuuml onların ruhları hayatlarını geccedilirmek istedikleri yukarı duumlnyaya doğru hızla yol almaktadır Yaptığımız benzetmenin doğru olduğunu duumlşuuml-necek olursak onların bu isteği ccedilok doğadırrdquo

ldquoEvet ccedilok doğaldırrdquoldquoKutsal duumlşuumlncelerden sıradan insanın uğursuz hayatına geccedilen goumlzleri

hacirclacirc yarı kapalıyken ve henuumlz etrafını ccedilevreleyen karanlığa alışmamışken doğruluğun goumlruumlntuumlleri ya da doğruluğun goumlruumlntuumllerinin goumllgeleri hakkında mahkemelerde ve başka yerlerde tartışmaya girmesinin ve daha oumlnce hiccedil mutlak doğruluğu goumlrmeyenlerin sanılarına karşı kendi fikirlerini savunma-ya ccedilalışmasının diğer insanların goumlzuumlnde guumlluumlnccedil olmasında şaşırtıcı bir yan yoktur değil mirdquo

ldquoHayır yokturrdquoldquoGerccedilekten derdquo dedim ldquoaklıselim biri goumlzlerin bulanmasının iki tuumlrluuml

olduğunu ve iki nedenden kaynaklandığını bilir Aydınlık bir yerden karan-lığa geccedilerken ve karanlık bir yerden aydınlık bir yere ccedilıkarken Bu durum goumlzler kadar ruh iccedilin de geccedilerlidir Bu gerccedileği bilen biri goumlzleri bulanık ve zayıf goumlren birini goumlrduumlğuumlnde onunla alay etmez Ona daha aydınlık bir yerden gelip karanlığa alışamadığı iccedilin mi goumlremediğini yoksa karanlık bir yerden ışığın bol olduğu bir yere geldiği iccedilin mi goumlzlerinin kamaştığını sorar Aldığı cevap birincisi olursa onun şanslı olduğunu duumlşuumlnuumlr İkincisi olursa ona acır Aydınlık bir yerden karanlığa doumlnen biriyle değil de karanlık bir yerden aydınlığa ccedilıkan bir ruhla alay edilebilirrdquo

ldquoCcedilok haklısınrdquo dedi ldquoccedilok guumlzelrdquo


74

ldquoEğer ben haklıysam koumlr goumlzlere goumlrme guumlcuuml vermek gibi bilgisiz birine bilgi verebileceklerini soumlyleyen eğitimciler haksızdır sonucuna ulaşabili-rimrdquo

ldquoEvet oumlylerdquoldquoHalbuki bizim soumlylediklerimiz goumlsteriyor ki her insan oumlğrenme guumlcuuml ve

yeteneğine sahiptir Buumltuumln beden kullanılmadan goumlzuumln karanlıktan aydınlı-ğa doumlnememesi gibi aklın goumlzuuml de ancak buumltuumln ruhun varlığın duumlnyasına doumlnmesi ve yavaş yavaş varlığı goumlrmeye başlaması en parlak en iyi varlığı diğer değişle iyiyi goumlrmesiyle gerccedilek duumlnyaya doumlnebilirrdquo

ldquoCcedilok doğrurdquoldquoİnsana goumlrme yeteneği vermeden -ccediluumlnkuuml insan goumlrme yeteneğine zaten

sahiptir- yanlış youmlne hakikate değil de başka yerlere bakan goumlzlerin doğru youmlne en kolay ve en ccedilabuk şekilde ccedilevrilmesini sağlayacak bir sanatın olması gerekmiyor mu Eğitimin amacı da ruhun iyiye youmlnelmesini sağlayan bir sanat olmaktırrdquo

ldquoEvet boumlyle bir sanatın olması gerekiyorrdquo dedildquoRuhun sahip olduğu diğer erdemler bedensel niteliklere benziyor Ccediluumln-

kuuml doğuştan bazı niteliklere sahip olunmasa bile alışkanlık ve deneyim yo-luyla bunlara sahip olunabiliyor Bilgeliğin iccedilinde ise her zaman bir tanrısal-lık bulunmaktadır Bilgelik doğru youmlne youmlnlendirilirse faydalı ve de kazanccedil-lıdır Yanlış youmlne youmlnlendirilirse de faydasız ve zararlıdır Zeki bir dolandı-rıcının keskin goumlzlerinde parlayan ince zekacircyı hiccedil goumlrduumln muuml Ne kadar da isteklidir koumltuuml ruhu hedefine giden yolu nasıl da accedilık seccedilik goumlrebilmekte-dir Boumlyle biri koumlr değildir Ama keskin goumlzleri koumltuumlluumlğuumln hizmetindedir Bu adam zeki olduğu oranda zararlıdırrdquo

ldquoCcedilok doğrurdquo dedildquoBu oumlzellikte olan kişilere daha ccedilocukluk yıllarında iken muumldahale edil-

mesi bu kişilerin doğumlarından itibaren kendilerine ağır bir yuumlk gibi yuumlk-lenen ve onları suumlrekli aşağıya ccedilekerek ruhlarının daha aşağı şeylerle ilgi-lenmesini sağlayan yeme iccedilme gibi duyusal zevklerden arındırılmaları bu tuumlr engellerden kurtarılmaları ve aksi youmlne youmlnlendirilmeleri durumunda ne olur Sahip oldukları goumlrme yetisini kullanarak gerccedileği ve hakikati şu an goumlrduumlkleri şeyler kadar keskin bir şekilde goumlrmezler mirdquo

ldquoBuumlyuumlk olasılıkla goumlruumlrlerrdquo dedildquoEvetrdquo dedim ldquobu soumlylediklerimizden ccedilıkarılabilecek bir sonuccedil daha var

Ne eğitimsiz ve gerccedilekten habersiz olan kişiler ne de araştırmalarına hiccedilbir şekilde son vermeyen kişiler devletin başına geccedilebilirler Birinciler gerek devlet işlerinde gerekse oumlzel yaşamlarında eylemlerini şekillendirecekle-ri tek bir amaca bile sahip olmadıkları iccedilin ikinciler de zaten Kutsanmışlar


75

Adalarında8 yaşadıklarını duumlşuumlnerek bir zorlama olmaksızın harekete geccedil-meyecekleri iccedilin youmlnetici olmaya elverişli değillerdirrdquo

ldquoCcedilok doğrurdquo dedi ldquoOumlyleyse sitenin kurucuları olarak yapacağımız şey en akıllı kişileri

tuumlm bilgilerin en iyisi olan bilgiyi edinmeye zorlamak olacak İyiye ulaşa-na kadar bu bilgi edinme işine devam etmeliler Ancak bu bilgiye ulaştık-ları ve yeteri kadarını da goumlrduumlkleri zaman işlerini buguumlnkuuml gibi yapmala-rına izin vermeyelimrdquo

ldquoNe demek istiyorsunrdquoldquoYukarıda kalmalarına izin verilmemeli demek istiyorum Yine aşağıda-

ki mağarada yaşayan tutsak arkadaşlarının yanına goumlnderilmeleri ve orada-ki işleri yaparak değerli olsun olmasın bir şekilde onurlandırılmaları sağ-lanmalıdırrdquo

ldquoPekiyi ama bu haksızlık değil mi Daha iyisine ulaşabilecekken onlara daha koumltuuml bir hayat mı vermeliyizrdquo

ldquoYasa koyucunun amacını yine unutuyorsun dostum Onun amacı bir sınıfın diğer tuumlm insanlardan daha mutlu olmasını sağlamak değildir aksi-ne tuumlm sitenin mutlu olmasını sağlamaktır Eğer bir mutsuzluk varsa bunu buumltuumln yurttaşlar yaşayacaktır O ikna yoluyla ya da zorla insanları bir ara-da tutar ve gerek site gerekse kendileri iccedilin ccedilalışmalarını sağlar Bu en akıl-lı kişiler bunun iccedilin yaratıldı yoksa mutlu edilmeleri iccedilin değil Onlar site-nin iyi bir duumlzene sahip olmasını sağlayacak kişilerdirrdquo

ldquoDoğru unutmuşum bunurdquo dedildquoUnutma ki Glaukon filozoflarımızı diğer insanlarla ilgilenmeye zorla-

makla onlara haksızlık etmiş olmuyoruz Onlara başka sitelerde yaşayan fi-lozofların politika işleriyle uğraşmak zorunda olmadıklarını bunun da akla uygun olduğunu ccediluumlnkuuml onların kendi kendilerini yetiştirdiklerini bağlı bu-lundukları sitenin de onlarla ccedilalışmayı yeğlediklerini anlatacağız Kendi kendilerine oumlğrenip kendi kendilerini yetiştirdikleri iccedilin hiccedilbir yararını goumlr-medikleri bir kuumlltuumlre karşı minnettarlık duymazlar ama biz sizi arı kova-nın kendinizin ve diğer vatandaşların youmlneticileri olmanız iccedilin yetiştirdik sizi diğer sitelerde yaşayan filozoflardan ccedilok daha iyi eğittik siz onlardan daha fazla sorumluluk alabilirsiniz bundan dolayı her biriniz sırası gelince yeraltında diğer insanların yaşadığı yere gidip karanlıkta da goumlrmeye alışma-lıdır karanlıkta da goumlrmeye alışınca orada yaşayan insanlardan on bin kat daha iyi goumlrecek goumlrduumlğuumlnuumlz goumlruumlntuumllerin neler olduğunu ve neyi temsil et-tiklerini bileceksiniz ccediluumlnkuuml sizler guumlzel doğru ve iyi olan şeylerin gerccedilek-

8 Antik Yunanlılar iccedilin cennet ile eşdeğer


76

liğini goumlrmuumlş olacaksınız boumlylece aynı zamanda sizin olan sitemiz bir ruumlya olmaktan ccedilıkıp gerccedilekleşmiş olacak ve diğer sitelerden daha farklı bir şekil-de youmlnetilecek diğer sitelerden insanlar sırf goumllgelerden dolayı birbirine gi-rip ccedilok iyi bir şey sandıkları youmlnetimi eline alabilmek iccedilin ccedilılgınca bir muumlca-dele vermektedirler Oysa hakikat şudur ki Youmlneticilerin youmlnetmeye istek-li olmadıkları siteler her zaman en iyi ve en kolay youmlnetilen sitelerdir youmlne-ticilerin youmlnetme işini buumlyuumlk bir istekle yaptıkları sitelerse en koumltuumlleridirrdquo

3 Gerccedileklik Aşamaları ve Sahici Bilginin Yani Nihai Gerccedilekliğin Hedefi Nedir

Devletrsquote yer alan tartışmalar suumlrerken Sokrat varoluştan varolmayışa suumlrgit ge-ccediliş halinde olan insanoğlunun hakkında sadece fikir sahibi olabileceği sahte ve tem-sili gerccedilekliklerin değil tam manasıyla vakıf olabileceği temel kalıcı gerccedilekliklerin neler olduğunu belirlemesinin gerektiğine karar verir

Devlet

Eflacirctun

ldquoSitemizinrdquo dedim ldquogerccedilekten doğru kurulduğunu ve birccedilok iyi nitelik-lere sahip olduğunu duumlşuumlnuumlyorum Bu iyi niteliklerden en başta geleni şiir sanatıyla ilgili olarak getirdiğimiz kuraldırrdquo ldquoHangi kuralı kastediyorsunrdquo diye sordu Glaukon ldquoTaklitccedili şiiri reddeden kuralı İnsan ruhunun farklı youmlnlerinin oumlzelliklerini artık biliyor olduğum iccedilin bu kuralın değerini de artık ccedilok daha iyi anlıyorumrdquo ldquoNe demek istiyorsunrdquo ldquoTragedyacılara ve diğer taklitccedili şairlere anlatmayacağını bildiğim iccedilin bunu sana anlatabilirim Bence bu tuumlr şiirlerin hepsi dinleyenlerin akıl guumlcuumlne zarar verir Bunun oumlnuumlne geccedilmenin tek yolu taklidi yapılan şeyin gerccedilek bilgisine ulaşmaktırrdquo ldquoNe soumlylemek istediğini tam anlamadımrdquo dedi ldquoİlkgenccedillik yıllarımdan beri adını soumlylerken bile dilimin suumlrccediltuumlğuuml buumltuumln etkileyici tragedya şiirlerinin en buumlyuumlk ustası ve oumlğreticisi Homerosrsquou ccedilok sevsem de bir insan hakikatten daha uumlstuumln olamayacağı iccedilin duumlşuumlncelerimi soumlyleyeceğimrdquo dedim ldquoSoumlyle tabiirdquo dedi ldquoDinle oumlyleyse Daha doğrusu soracaklarıma cevap verrdquo ldquoPeki-yi sorrdquo ldquoTaklit denen şeyin ne olduğunu soumlyler misin bana Bunun ne anla-ma geldiğini gerccedilekten bilmiyorumrdquo dedi ldquoO halde bunu ben nasıl biliyor olabilirimrdquo diye sordu ldquoNeden olmasın Ccediloğu kez goumlzleri iyi goumlrmeyenler iyi goumlrenlere oranla bir şeyi daha ccedilabuk goumlrebilirlerrdquo diye cevap verdim


77

ldquoCcedilok doğrurdquo dedi ldquoAncak bu konuda biraz olsun kafamda bir fikir uyanmış olsa bile sen varken bunu soumlylemeye cesaret edemem O yuumlzden bunun cevabını sen bulmaya ccedilalışrdquo dedi ldquoPekiyi o zaman araştırmamıza her za-manki gibi başlayalım Aynı adı taşıyan nesnelere ilişkin olarak ortak bir idea form9 oluşturuyoruz Ne soumlylemek istediğimi anlıyor musunrdquo ldquoEvet anlıyorumrdquo ldquoBuna genel bir oumlrnek verelim Duumlnyada ccedilok sayıda yatak ve masa var değil mirdquo ldquoEvetrdquo ldquoAncak bunlara ilişkin sadece iki idea ya da biccedilim var biri yatak diğeri de masa ideasırdquo ldquoDoğrurdquo ldquoBunları yapan bir kişi soumlz konusu idea ccedilerccedilevesinde kullanmamız iccedilin yatak ya da masa yapar -bu ve buna benzer oumlrneklerdeki konuşma biccedilimimiz bu- ancak hiccedilbir zanaatkacircr idea yapamaz değil mirdquo ldquoKesinlikle yapamazrdquo dedi ldquoNe soumlyleyeceğini bil-mek istediğim bir zanaatkacircr daha varrdquo dedim ldquoHangi zanaatkacircrrdquo ldquoDiğer tuumlm zanaatkacircrların işlerini yapan kişirdquo ldquoOlağanuumlstuuml bir insan olmalı bu de-diğinrdquo dedi ldquoBekle biraz Bunu soumlylemek iccedilin daha ccedilok nedenin olacak Ccediluumlnkuuml o sadece her tuumlr tası tabağı değil aynı zamanda bitkileri hayvanları kendisini ve başka her şeyi de yapar Yeryuumlzuumlnuuml goumlkyuumlzuumlnuuml goumlkyuumlzuumlnde ve yerin altında bulunan şeyleri ve ayrıca tanrıları da yaparrdquo dedim ldquoBu adam hiccedil hata yapmayan bir ccedileşit buumlyuumlcuuml olmalı Desene goumlruumllmedik ustalıkta bir sofist burdquo diye cevap verdi ldquoSoumlylediklerime inanmıyorsun değil mi Boumlyle bir yaratıcı olamaz mı diyorsun Buumltuumln bunları senin bile yapmanın bir yolu olduğunu bilmiyor musunrdquo dedim ldquoNasıl bir yol burdquo ldquoKolay bir yolrdquo dedim ldquoDaha doğrusu bunu kısa suumlrede kolaylıkla başarmanın birccedilok yolu var Ama en hızlı yolu bir ayna alıp sağa sola ccedilevirmek Ccedilok geccedilmeden guuml-neşi goumlkyuumlzuumlnuuml yeryuumlzuumlnuuml kendini hayvanları bitkileri ve biraz oumlnce souml-zuumlnuuml ettiğimiz diğer her şeyi aynada yapabilirsinrdquo ldquoEvet ama bunlar sadece goumlruumlntuumlden ibaret olurrdquo diye konuştu ldquoCcedilok guumlzel İşte şimdi asıl noktaya geliyorsun Resim sanatccedilısı da başka bazı sanatccedilılar gibi goumlruumlntuumller yara-tır değil mirdquo ldquoElbetterdquo ldquoSanırım resim sanatccedilısının yaptıklarının gerccedilek olmadığını soumlyleyeceksin Ama resim sanatccedilısı yatak yaparken sonuccedilta bir yatak yapmış olmaz mırdquo ldquoEvet ama yaptığı gerccedilek bir yatak değildirrdquo diye cevap verdi ldquoPekiyi ya yatak yapan marangoz iccedilin ne diyeceksin Onun soumlzuumlnuuml ettiğimiz ideayı yatağın oumlzuumlnuuml değil sadece belirli bir oumlrneğini yap-tığını soumlylememiş miydinrdquo ldquoEvet oumlyle soumlylemiştimrdquo ldquoO halde mevcut bir şeyi yapmadığına goumlre gerccedilek varlığı değil sadece onun bir benzerini yap-mış olur Eğer biri ccedilıkar da yatak ya da başka bir şey yapan marangozun yaptığı şeyin gerccedilekten var olduğunu soumlylerse bu gerccedileklikle bağdaşmazrdquo ldquoFilozoflar da bunun gerccedileklikle bağdaşmadığını soumlylerlerrdquo dedi ldquoOumlyleyse

9 Form Şeyi şey yapan asli oumlzeliklerin buumltuumlnuuml


78

zanaatkacircrın yaptığı şey gerccedileğin bir goumllgesidirrdquo ldquoEvetrdquo ldquoŞimdi verdiği-miz bu oumlrneklerin ışığında taklitccedilinin doğasının ne olduğunu araştıralımrdquo ldquoAraştıralımrdquo ldquoElimizde uumlccedil ccedileşit yatak var Birisi Tanrırsquonın yaptığı doğal yatak Bunu Tanrırsquodan başka kimse yapamaz değil mirdquo ldquoHayır yapamazrdquo ldquoDiğerini ise marangoz yapmıştır oumlyle değil mirdquo ldquoEvetrdquo ldquoUumlccediluumlncuumlsuumlnuuml de resim sanatccedilısı değil mirdquo ldquoEvetrdquo ldquoDemek ki uumlccedil ccedileşit yatak ve bunları ya-pan uumlccedil sanatccedilı var Tanrı marangoz ve resim sanatccedilısırdquo ldquoDoğrurdquo ldquoTanrı ya oumlyle istediğinden ya da zorunlu olarak doğada gerccedilekten var olan bir yatak yapmış bir tek yatak Bir tane daha veya fazla yapmamış yapmayacaktır dardquo ldquoNedenrdquo diye sordu ldquoCcediluumlnkuuml iki tane yapmış olsa bu ikisinin ideasının dayanacağı bir de uumlccediluumlncuuml yatak olacaktı Bu ideal yatak diğer ikisi ise ona benzemeye ccedilalışan yataklar olacaktırrdquo ldquoCcedilok doğrurdquo dedi ldquoTanrı bunu bili-yordu O herhangi bir yatağın herhangi bir marangozu değil gerccedilek bir yata-ğın gerccedilek yaratıcısı olmak istedi ve bu yuumlzden doğada bir tane bulunan ger-ccedilek bir yatak yarattırdquo ldquoEvet boumlyle olduğuna inanıyoruzrdquo ldquoO halde Tanrırsquoya yatağın doğal uumlreticisi gerccedilek yaratıcısı diyelim mirdquo ldquoEvet diyelim Doğal olarak Tanrı yatağın ve başka her şeyin yaratıcısıdırrdquo ldquoPekiyi marangoza ne diyelim O da yatak yapmaz mırdquo ldquoEvet yaparrdquo ldquoRessama yaratıcı ya da ya-pıcı diyebilir miyizrdquo ldquoKesinlikle diyemeyizrdquo ldquoPekiyi resim sanatccedilısına eğer yapmıyorsa yatakla ilişkisi bakımından ne ad verebilirizrdquo ldquoBence diğerleri-nin yaptığı şeyin taklitccedilisi demek en doğrusudur resim sanatccedilısı iccedilinrdquo ldquoGuuml-zelrdquo dedim ldquoO halde doğadaki gerccedileğinin uumlccedil basamak altında şeyler yapan kişi taklitccedilidir diyorsun oumlyle mirdquo diye sordum ldquoElbetterdquo ldquoTragedya şairi de taklitccedilidir Bundan dolayı diğer tuumlm taklitccedililer gibi o da kraldan gerccedilekten uumlccedil basamak aşağıdadırrdquo ldquoOumlyle goumlruumlnuumlyorrdquo ldquoOumlyleyse taklitccedilinin kim olduğu konusunda anlaştık Pekiyi ya resim sanatccedilısı hakkında ne soumlyleyeceksin Doğada oumlzguumln biccedilimleriyle var olan şeyleri mi resmetmektedir yoksa ya-ratımları diğer ustaların yaptıklarına mı dayanmaktadırrdquo ldquoBence ikincisirdquo ldquoYaratımlarını oldukları gibi mi yoksa goumlruumlnduumlkleri gibi mi yaparrdquo ldquoNe de-mek istiyorsunrdquo ldquoBir yatağa yandan karşıdan veya bir başka accedilıdan baktı-ğında yatak farklı goumlruumlnuumlr Ama gerccedilekte aynıdır Bu başka nesneler iccedilin de geccedilerlidirrdquo ldquoEvet farklılık sadece goumlruumlnuumlştedirrdquo dedi ldquoŞimdi de şu soruma cevap ver Resim sanatı gerccedileğe mi goumlruumlntuumlye mi ilişkindir Yani nesnele-rin taklidini gerccedilekte oldukları gibi mi yoksa goumlruumlnduumlkleri gibi mi yaparrdquo ldquoGoumlruumlnduumlkleri gibirdquo ldquoO halde taklitccedili gerccedileğin ccedilok uzağındadır Her nesne-yi taklit edebilir ccediluumlnkuuml her nesnenin kuumlccediluumlk bir boumlluumlmuumlnuuml ele alır ve bu bouml-luumlmuumln goumlruumlntuumlsuumlnuuml yapar Oumlrneğin bir resim sanatccedilısı sanatları hakkında hiccedilbir şey bilmese de bir kunduracının bir marangozun ya da bir başka sa-natccedilının resmini yapabilir Eğer iyi bir resim sanatccedilısıysa yaptığı bir maran-


79

goz resmini uzaktan goumlstererek ccedilocukları ve budala insanları kandırabilir Oumlyle ki gerccedilek bir marangoza baktıklarını sanırlarrdquo ldquoDoğrurdquo ldquoBiri ccedilıkar da bize buumltuumln sanatları ve başkalarının bildiği her şeyi herkesten daha iyi bilen bir adam goumlrduumlğuumlnuuml soumlylerse ona bir ahmak olduğunu ve muhtemelen bir buumlyuumlcuuml ya da oyuncu tarafından kandırıldığını karşılaştığı insanın her şeyi bildiğini duumlşuumlnduumlğuumlnuuml ccediluumlnkuuml kendisinin bilginin bilgisizliğin ve taklidin ne olduğunu bilmediğini soumlylerizrdquo ldquoCcedilok doğrurdquo dedi

ldquoO zamanrdquo dedim ldquobaşta Homeros olmak uumlzere tragedya şairlerinin iyi-nin ve koumltuumlnuumln ne olduğunun yanı sıra buumltuumln sanatları insan ve Tanrırsquoya ilişkin her şeyi bildiklerini ccediluumlnkuuml iyi bir şairin ele aldığı konuyu bilmeden şiir yazamayacağını ve hiccedilbir zaman gerccedilek bir şair olamayacağını soumlyleyen insanlar olursa bunların da benzer şekilde kandırıldıklarını anlayabiliriz Belki karşılarına ccedilıkan birkaccedil taklitccedili kandırmıştır onları Taklitccedililerin ken-dilerine goumlsterdikleri yapıtları goumlruumlnce bunların gerccedileğin uumlccedil basamak al-tında olduğu gerccedilek olmayıp sadece birer goumlruumlntuumlden ibaret oldukları iccedilin gerccedilek hakkında hiccedilbir şey bilmeden de bunların kolaylıkla yapılabileceği hiccedil akıllarına gelmemiştir Beki de haklıdırlar Şairler bu kadar iyi işledikle-ri şeyleri gerccedilekten de biliyor olabilirler değil mirdquo ldquoBunu ccedilok iyi araştırmak gerekirrdquo dedi ldquoSence bir insan bir şeyin hem kendisini hem de goumlruumlntuuml-suumlnuuml yapabiliyor olsa hayatını tamamen bu şeyin goumlruumlntuumlsuumlnuuml yapmaya adar mı Hayatını şekillendiren youmlnuumlnuumln sanki daha iyi bir niteliğe sahip değilmiş gibi sadece taklitccedili youmlnuumlnuumln olmasına izin verir mirdquo ldquoBence ver-mezrdquo ldquoTaklidini yaptığı şeyi gerccedilekten bilen bir sanatccedilının işi gerccedileklerle olur bunların taklitleriyle değil Arkasında birccedilok guumlzel eser bırakmak ister Oumlvguuml şiirleri yazmaktansa bu tuumlr şiirlerin oumlznesi olmayı yeğlerrdquo ldquoEvet bu onun iccedilin ccedilok daha şerefli ve kazanccedillı olurrdquo

Eflacirctun Devlet 595a-c-598e-599d Tuumlrkccedilesi Ersin Uysal Dergah Yayınları 2005

4 İnsanoğlu Eğer En İyiye Ulaşacaksa Hangi Yolu İzlemelidir

Her ne kadar insanların ccediloğu goumllgeleri hakikat olarak kabullenmek suretiyle ha-yatının buumlyuumlk kısmını cehaletin karanlığında geccedilirseler de kendileri iccedilin daha iyi ola-na talip olan diğer bazıları Eflacirctunrsquoun Devletrsquoinin ilk boumlluumlmuumlnuumln sonunda soumlzuumlnuuml ettiği gardiyanlar gibi amaccedillarına şu veya bu şekilde ulaşırlar Eflacirctun insanoğlunun iyiye duyduğu arzuyu ve buna ulaşma yolunu Şoumllenrsquode (Sempozyum) irdeler İzle-yen diyalogda Sokratrsquoın bazı arkadaşları sırayla aşkı tarif etmeye ccedilalışırlar Biri ola-bilecek en yuumlce guumlduuml bir diğeri ise birbiriyle uyumsuz ve rahatsızlık verecek kadar


80

natamamguumlduumlk varlıklar arasında ahenk tesis etmenin bir tuumlr fizyolojik veya meka-nik yolu olarak tanımlar Uumlccediluumlncuumlsuuml Agathon konuyu adı Aşk olan bir tanrı olarak ele almayı seccediler ve bu kutsal varlığı insandaki iyinin genccedil ve adil kaynağı olarak tarif eder Sokrat genccedil dostu Agathonrsquou bir ayna gibi kullanarak Aşkrsquoın kendi tanımını yapmaya koyulur

Şoumllen (Sempozyum)

Eflacirctun

ldquoDostum Agathon gerccedilekten de guumlzel bir başlangıccedil yaptın konuşmana Sevgirsquoyi oumlvmeye başlamadan oumlnce onun kim olduğunu ve neler yaptığını soumlylemek ccedilok yerinde bir seccedilimdi ben de kabul ediyorum Ama eğer onu bu kadar iyi biliyorsan şu sorumu yanıtla Sevgi kendisinden başka bir şeyin sevgisi midir yoksa hiccedilbir şeyin sevgisi değil midir Sorun onun bir anne-den mi yoksa bir babadan mı doğan bir sevgi olduğu değil -ki bu soru ger-ccedilekten de saccedilma olurdu- ama sorumu bir baba iccedilin de duumlşuumlnebilirsin Baba bir şeyin babası mıdır yoksa hiccedilbir şeyin babası değil midir Beni doğru cevaplamak iccedilin bir babanın baba olması iccedilin ondan olan bir kız ya da oğul bulunması gerektiğini soumlylemek zorundasın haksız mıyımrdquo

ldquoElbette haklısınrdquo der AgathonldquoAnne iccedilin de aynı şeyleri soumlylemez miydinrdquoldquoSoumlylerdimrdquoldquoPekacirclacirc şimdi soumlyleyeceklerimle birlikte daha iyi anlayacaksın bunu

Bir Kardeş ona kardeş diyebilmemiz iccedilin birilerinin kardeşi olmak zorun-da değil midirrdquo

ldquoTabiirdquoldquoHatta bir erkek ya da kız kardeşrdquoldquoEvet oumlylerdquoldquoŞimdi de Sevgi iccedilin duumlşuumln aynı sorumu O bir şeyin sevgisi midir yok-

sa değil midirrdquoldquoBir şeyin sevgisi olmalıdır elbetterdquoldquoO zaman aklında tut bunu Sevgi bir şeyin sevgisidir Ve şimdi şunu ya-

nıtla Sevgi sevgisi olduğu şeyi arzular mı arzulamaz mırdquoldquoElbette arzularrdquoldquoBu arzuladığı şey onun sahip olduğu bir şey midir yoksa değil midirrdquoldquoGaliba değildir en azından oumlyle olmaması gerekirrdquoldquoGaliba diyecek yerde arzulamanın ne olduğunu duumlşuumln O bizde olanı

mı istemektir yoksa bizde olmayanı mı Bizde olanı arzular mıyız yoksa ar-


81

zulamaz mıyız Bu beni ne kadar etkiliyor anlatamam Agathon Sen ne duuml-şuumlnuumlyorsunrdquo

ldquoBen de senin gibi duumlşuumlnuumlyorum SokratrdquoldquoGuumlzel Boyu gerccedilekten de uzun olan biri boyunun uzun olmasını ister

mi Yahut guumlccedilluuml olan bir kimse guumlccedilluuml olmayı arzular mırdquoldquoUumlzerinde anlaşmış olduğumuz fikre goumlre bu imkacircnsızrdquoldquoEvet ccediluumlnkuuml hiccedil kimse sahip olduğu şeylere ihtiyaccedil duymazrdquoldquoDoğrurdquoldquoAma belki guumlccedilluuml olan bir adam guumlccedilluuml olmayı arzulayabilir Hızlı olan

hızlı olmayı veya sağlıklı olan da sağlıklı olmayı Bu durumda insanların gerccedilekten de kendilerinde olanı arzuladıklarını duumlşuumlnebilirsin ndash bir hataya duumlşmeyelim diye bu konuyu accediltım Fakat onların bu arzularını bir kenara bı-rakırsak Agathon goumlruumlruumlz ki onlar her ne olmak istiyorlarsa şu anda odurlar Ama bir kişi lsquoBen sağlıklıyım ama sağlıklı olmak istiyorumrsquo veya lsquoBen zengi-nim ve zengin olmak istiyorumrsquo derse yani lsquoŞu anda nelere sahipsem onları arzuluyorumrsquo derse ben de ona şu yanıtı veririm Sen sağlığı da zenginliği de buguumln iccedilin değil geleceğin iccedilin arzu ediyorsun ccediluumlnkuuml buguumln iste ya da iste-me onlar zaten sende var O lsquoŞu anda nelere sahipsem onları arzuluyorumrsquo derken şunu soumlylemek istemiyor mu Şimdi sahip olduğum şeylerin gelecekte de bana ait olmalarını arzuluyorum Bu adam haklı değil midir sencerdquo

ldquoHaklıdırrdquo diye yanıtlar AgathonldquoBu guumlzelliklere ve servete gelecekte de sahip olmayı istemek sahip ol-

madığımız bir şeyi arzulamak değil midirrdquoldquoEvet doğrurdquoldquoOumlyleyse bu adam da tıpkı arzu eden oumltekiler gibi henuumlz sahip olmadığı

bir şeyi istiyor Arzu ve sevginin peşine duumlştuumlğuuml şeyler erişemediğimiz ih-tiyacını hissettiğimiz şeyler değil midirrdquo

ldquoEvet onlardırrdquoldquoO zaman fikir birliğine vardığımız konulara bir bakalım İlki sevginin

bir şeyin sevgisi olup olmadığı ikincisi ise onun henuumlz sahip olmadıkları-mızın sevgisi olup olmadığırdquo

ldquoEvetrdquoldquoŞimdi eğer kabul ediyorsan sana kendi soumlzlerini hatırlatayım Sanırım

şoumlyle dedin Guumlzellik sevgisidir tanrıları bir arada tutan ccedilirkinlik sevgisi diye bir şey olamazrdquo

ldquoEvet tam olarakrdquoldquoGerccedilekten de soumlylenecek bir soumlzduuml dostum Ama bir duumlşuumln eğer dedi-

ğin gibi olsaydı Sevgirsquonin de sevgiyi arzulayan ve ona ulaşmaya ccedilalışan bir tanrı olduğunu kabul etmek zorunda değil miydikrdquo


82

ldquoEvetrdquoldquoO zaman Sevgi guumlzelliğe sahip değildirrdquoldquoGerekli bir kabulrdquo dedi AgathonldquoPekiyi insan guumlzellikten yoksun ve onun peşinde olan bir şeye guumlzel di-

yebilir mirdquoldquoTabii ki diyemezrdquoldquoYa sen Hacirclacirc Sevgirsquonin guumlzel olduğunu duumlşuumlnuumlyor musunrdquoBunun uumlzerine Agathon şoumlyle derldquoOumlyle goumlruumlnuumlyor ki Sokrat az oumlnce konuşurken ne hakkında konuştuğu-

mu tam olarak bilmiyormuşumrdquoldquoOlsun Agathon guumlzel bir konuşmaydı yine de Şimdi bir şey daha sora-

cağım İyi şeylerin aynı zamanda guumlzel olduklarını duumlşuumlnmez misinrdquoldquoDuumlşuumlnuumlruumlmrdquoldquoOumlyleyse Sevgi iyiliğe de sahip değildir ccediluumlnkuuml guumlzellikten yoksun biri

iyilikten de yoksun olurrdquoldquoSana guumlcuumlm yetmiyor Sokrat nasıl diyorsan oumlyle olsunrdquoldquoAma sevgili Agathon asıl senin guumlccedil yetiremediğindir doğru olan Yok-

sa Sokratrsquoı yenmek hiccedil de zor değil Şimdilik seni kendi haline bırakaca-ğım ve bir zamanlar Diotima adındaki Mantinealı10 bir kadınla sevgi uumlze-rine konuştuklarımızı anlatacağım Sadece bu konuda değil başka birccedilok konuda da bilge biriydi o Bir keresinde Atinalılara kestirdiği kurbanlar-la siteyi on yıl boyunca uzak tutmuştu vebadan Bana sevmek sanatını oumlğ-reten de oydu ve şimdi elimden gelenin en iyisini yapıp Agathonrsquola anlaş-tığımız konunun uumlzerinden kadının bana oumlğrettiklerini izleyerek konuşma-mı yapacağım Tıpkı senin yaptığın gibi Agathon oumlnce Sevgirsquonin kim ol-duğunu ve yaptığı işleri bilmemiz gerekiyor Ben kadının sorularını size soumlylemekle en iyisini yaparım sanırım Ccediluumlnkuuml benim kendi fikirlerim az ccedilok Agathonrsquola az oumlnce konuştuklarımıza benziyor sevginin buumlyuumlk bir tan-rı ve guumlzele duyulanın sevgi olduğu Kadın benim soumlzlerimi Agathonrsquoa kar-şı soumlylediğim soumlzlerle ccediluumlruumlttuuml ve benim soumlzlerimden yola ccedilıkarak Sevgirsquonin aslında iyiliğe de guumlzelliğe de sahip olmadığını kanıtladı lsquoNe demek Dio-tima Sevgi ccedilirkin ve koumltuuml bir şey mirsquo diye sorduğumda ise lsquoKonuşurken ayağını sakınrsquo dedi bana lsquoGuumlzelliğe sahip olmayan ccedilirkin olmak zorunda mıdırrsquo lsquoTabii ki oumlyledirrsquo lsquoBilgece olmayan bir şey de cahillik midir İkisi-nin arasında bir yer yok mudur sencersquo lsquoNe olabilir ki o dediğinrsquo lsquoBu insa-nın sebebini bilmeksizin de doğru işler yapabilmesidir Buna bilgelik diye-meyiz ccediluumlnkuuml mantık kullanılmadan bilgiye ulaşılamaz Cahillik de diye-

10 Guumlney Yunanistanrsquoda bir site


83

meyiz ccediluumlnkuuml bilgi tesaduumlfen elde edilse bile cahillik olmaz Demek ki bil-gelikle cahilliğin arasında doğruluk kanısı varrsquo lsquoHaklısınrsquo dedim lsquoDemek ki guumlzel olmayana ccedilirkin iyi olmayana da koumltuuml demek zorunda değiliz Sev-gi iccedilin de aynısı geccedilerlidir Ona iyi veya koumltuuml diyemeyeceğimiz gibi guumlzel veya ccedilirkin de diyemiyoruz O ikisinin arasında bir yerdedir boumlyle anlama-lısınrsquo lsquoEvet ama Sevgi buumlyuumlk bir tanrı olarak kabul ediliyorrsquo diye hatırlat-tım lsquoSadece onu bilmeyenler mi oumlyle kabul ediyor yoksa diğerleri de mirsquo lsquoHepsirsquo lsquoAklım almıyor Onu bir tanrı olarak bile kabul etmeyenler buumlyuumlk bir tanrı olarak nasıl kabul edebiliyorlarrsquo dedi Diotima guumllerek lsquoKim tan-rı olduğunu kabul etmiyor Sevgirsquoninrsquo lsquoBiz sen ve benrsquo lsquoBunu nasıl soumlyle-yebiliyorsunrsquo lsquoCcedilok kolay Buumltuumln tanrılar guumlzel ve mutlu değil midir soumlyle-sene Hangisinin guumlzel ve mutlu olmadığını soumlyleyebilirsinrsquo lsquoAsla soumlyleye-memhellip Yuumlce Zeusrsquo lsquoMutlu kimseler iyilik ve guumlzelliğe zaten sahip değiller midirrsquo lsquoEvet oumlyledirlerrsquo lsquoFakat az oumlnce Sevgirsquonin guumlzellik ve iyiliği arzula-dığını ccediluumlnkuuml onlara sahip olmadığını soumlyledinrsquo lsquoEvet oumlylersquo lsquoOumlyle bir tanrı-nın var olması muumlmkuumln muumlduumlrrsquo lsquoHayır değildirrsquo lsquoGoumlrduumln işte sen de onun tanrılığına inanmıyorsunrsquordquo

ldquoNedir o zaman Sevgi oumlluumlmluumllerden biri mirdquo ldquoAslardquo ldquoNedir o zamanrdquo ldquoAz oumlnce dediğim gibi oumlluumlmluumllerle oumlluumlmsuumlzlerin ortasında bir şeydir ordquo ldquoAma tam olarak nedirrdquo ldquoTanrısal bir nesnedir Sokrat Tanrırsquoyla insan ara-sındaki varlıklardan birirdquo ldquoGoumlrevi nedirrdquo ldquoİnsanlar ve tanrılar arasında haber goumltuumlruumlp getirir dilek ve kurbanlarımızı onlara ulaştırır onlardan da emirleri ve kurbanlarımızın muumlkacircfatını getirir bize Tanrılarla aramızdaki accedilıklığı kapatarak bizi onlara bağlayıp onlarla buumltuumlnleştirir Kacirchinlerin bil-gisi din adamlarının kurban ve toumlren işleri geleceği goumlrmek buumlyuumlcuumlluumlk gibi işlerdeki başarı hep ondan gelir Tanrı hiccedil yormaz kendini Bu şey insanlara uykuda ya da uyanıkken gelir ve onları tanrılarla goumlruumlştuumlruumlr İşte bu insan-lar onlara sahip olanlardır Fakat bu işlerden başka işlerle uğraşanlarınki el işleridir guumlccedille ilgilidir Tanrırsquoyla insan arasındaki varlıklar ccedilok ccedileşitli ve değişiktir onlardan biridir Sevgirdquo

ldquoAnnesi ve babası kimdirrdquo ldquoBu uzun bir hikacircye ama sana olduğu gibi an-latacağım Afrodit11 doğduğunda buumltuumln tanrılar kutlamaya gelmiş Metisrsquoin oğlu Poros da bunların arasındaymış Ziyafet bittikten sonra Penia ccedilıkagel-miş ve onlardan payını isteyerek kapıları tutmuş Bu sırada Poros şerbet iccedilerek sarhoş olmuş (biliyorsun ki o zamanlar şarap yoktu) ve Zeusrsquoun12 bahccedilesinde sızıp kalmış Penia ise yaşadığı fakirlikten bıktığı iccedilin Porosrsquotan bir ccedilocuk yapmaya karar vermiş yanına gidip uzanmış ve Sevgirsquoye gebe

11 Aşk tanrıccedilası12 Baş tanrı


84

kalmış Afroditrsquoin doğduğu guumln o da ana rahmine duumlştuumlğuumlnden adları hep birlikte anılır olmuş Afrodit guumlzel bir tanrıymış ve Sevgi de guumlzelliğe hay-ranmış Poros ve Peniarsquodan olan Sevgirsquonin kaderi de anne ve babasına uygun bir kader olmuş Ccediluumlnkuuml o her zaman yoksuldur ayrıca sanıldığının aksine hassas ve ince de değildir Annesi gibi kaba kirli ve evsizdir Dağlarda uyur ve kapılarda ve yol kenarlarında konaklar Babası gibi hep iyinin ve guumlze-lin peşinde koşar Cesur ccedilevik ve sağlıklıdır avcılıkta ustadır Duumlşuumlnceyi ve bilgeliği ccedilok sever Hayatını duumlşuumlnmekle geccedilirir huumlnerli bir buumlyuumlcuuml bir simyacı ve gerccedilek bir sofisttir13 Ne oumlluumlmluumlduumlr ne oumlluumlmsuumlz Kimi zaman doğduğu guumln refah iccedilinde yaşarken birden oumlluumlverir sonrasında da babası gibi bir yolunu bularak dirilip geri gelir Ne zengin ne fakirdir kazandığı şeyleri hemen kaybeder

ldquoO bilgelikle cehaletin ortasında bir yerdedir Ccediluumlnkuuml tanrılar kendiliğin-den bilge oldukları iccedilin bilgiye hiccedilbir zaman ihtiyaccedil duymazlar bilgeler de bilgiyle meşgul olmazlar Cahiller de bilgiyle ilgilenmez onun peşinden ko-şayım demezler Cahillik neden sevilmez Ccediluumlnkuuml cahil kimseler guumlzellikten iyilikten ve akıldan mahrumken kendilerini bilgeler bilgesi sanırlar Boumlyle-likle de bilgi iccedilin emek vermeye yakın durmazlarrdquo

ldquoOumlyleyse Diotima ne bilgeler ne de cahiller değilse kimdir bilginin peşi-ne duumlşenrdquo ldquoBu bir ccedilocuktan bile oumlğrenebileceğin kadar kolay Ne cahil ne de bilge olanlardır bilginin peşine duumlşenler Sevgi de onlardan biridir işte Bilgelik en guumlzel değerlerden biridir ve Sevgi de guumlzel olana duumlşkuumlnduumlr Bu nedenle bilgiye hayrandır o hep onu arar Bu arayışı da onu bilgelerle cahil-lerin arasında bir yerde tutar Bunlar onun yaradılışından gelir babası her şeyi bilen ve arayıp bulan biridir annesi ise hiccedilbir şey bilmeyen ve arama-yan biri Bu varlık işte boumlyledir Sokrat senin de onun hakkında yanılmış ol-mana şaşmamalı Ccediluumlnkuuml onu seven değil de sevilen sanıyordun Bu nedenle de onun ccedilok guumlzel olduğunu duumlşuumlnuumlyordun Oysa guumlzel zarif yuumlce ve mut-lu olanlar sevilenlerdir sevenler değil Sevenler farklıdır bu anlattığım gi-bidirrdquo

ldquoPekacirclacirc sevgili dostum Sevgi boumlyle bir varlıksa insanlar iccedilin ne yararı var onunrdquo ldquoBen de onu anlatacağım şimdi Anlattıklarımla sevginin nere-den geldiğini ve ne olduğunu biliyoruz artık Tıpkı dediğin gibi guumlzel şey-lerin sevgisidir o Şoumlyle sorsalar bize Soumlyleyin Sokrat ve Diotima guumlzel ola-nı sevmek ne anlama gelir Yani daha accedilıkccedila deseler ki Neyi sevmiş oluruz

13 Sofistler mantıklı tartışma tekniklerini dinleyicilerinin ccediloğunun sezgisel olarak doğru veya gerccedilek olarak algıladıklarını -kişisel uumlstuumlnluumlk sağlamak amacıyla- ccedilarpıtmak uumlzere nasıl kullanacaklarını oumlğrenmişlerdi Nitekim sofistleri tanımlamak iccedilin sıkccedila ldquoiyi bir arguumlmanı beter ederlerdirdquo denir Hilekacircrlıkları felsefenin ve bazı daha duumlruumlst filozofların itibarını sarsmıştır


85

guumlzel şeyleri sevmeklerdquo ldquoOnlara sahip olmayı sevmiş oluruzrdquo ldquoBu cevabı-na karşılık yeni bir soru sorulur Guumlzel şeylere sahip olunca neyi elde etmiş olur bir insanrdquo ldquoDoğrusu bu soruya cevap vermezdimrdquo ldquoO zaman lsquoguumlzelrsquo değil de lsquoiyirsquo olsun soumlzcuumlğuumlmuumlz soumlyle Sokrat iyi şeyleri seven neyi sevmiş olurrdquo ldquoOnlara sahip olmayırdquo ldquoOnlara sahip olunca ne olurrdquo ldquoBunun ceva-bı sanırım daha kolay Mutluluğu elde ederrdquo ldquoDoğru Gerccedilekten de mutlu ki-şiler iyi şeyleri elde ederek mutlu olmuşlardır Artık mutlu olan birinin ne-den mutlu olmak istediğini soramayız Cevabından sevgilerinin nedeni an-laşılabiliyorrdquo ldquoEvetrdquo ldquoPekacirclacirc sence bu arzu herkeste var mı Buumltuumln insanlar da iyi şeyleri daima arzular mırdquo ldquoBence buumltuumln hepsi arzular bunurdquo

ldquoOumlyleyse Sokrat eğer daima aynı şeyi seviyorlarsa neden buumltuumln insan-ların seven olduğunu soumlyleyemiyoruz da bazılarının sevmediğini soumlyluumlyo-ruzrdquo ldquoDoğrusu bunu ben de bilmiyorumrdquo ldquoAnlamayacak bir şey yok Sevgi ccedilok ccedileşitlidir Oysa biz sevgiden yalnızca bir ccedileşit sevgiyi anlıyor ve ona sev-gi diyoruz başka ccedileşitlerini ise başka isimlerle ccedilağırıyoruzrdquo ldquoNe soumlylemek istediğini anlamadımrdquo ldquoŞoumlyle Biliyorsun ki poiesis ccedilok farklı anlamlara ge-len bir kelimedir Oumlnceden var olmayan şeyleri var etme işini her zaman bu şekilde adlandırırız ve boumlylelikle sanatın her alanı poiesis her sanatccedilı poie-tes diye bilinirrdquo ldquoDoğrurdquo ldquoAncak buumltuumln yaratanlara poietes diyebiliyor mu-yuz Oumlrneğin zanaatkacircr kişilere bu adı vermiyoruz Yaratıcı işlerle meşgul her kişinin ayrı bir adı var Fakat yalnızca muumlziğe ve tartıma ilişkin olan ya-ratma işi bu genel soumlzcuumlkle adlandırılmıştır Kısacası poiesis sadece şiire ve poietes de sadece şaire verilen addırrdquo ldquoDoğrurdquo ldquoBu Sevgi iccedilin de geccedilerlidir Sevgirsquonin en gerccedilek anlamı iyi olanı ve mutluluk vereni istemektir O yuumlce ve sayısız yeteneğe sahip olan Sevgi de budur Ama insanlar bu isteği başka başka taraflara ccedilevirir Kimileri para kazanmayı kimileri sağlıklı olmayı ki-mileri de bilgiye sahip olmayı arzular Ama bu arzulara sevgi arzulayanlara da seven denmez Yalnızca bir ccedileşit sevgi ve bu sevgiye sahip olanlar Seven diye ccedilağrılıyor Buumltuumlne ait olan soumlzcuumlk yalnızca onları anarken gerccedilek anla-mıyla kullanılıyorrdquo ldquoGaliba seni anlamaya başladımrdquo ldquoBiliyoruz ki sevme-nin insanın oumlteki yarısını araması olduğunu soumlyleyenler var Ama bana so-racak olursan yarım ve buumltuumlnle anlatılmak istenen iyi şeyler değilse sev-mek yarımı da buumltuumlnuuml de aramak değildir İnsanlar koumltuuml olduklarına ina-nırlarsa ellerini ya da ayaklarını kesmekten sakınırlar mı Demek ki insan yalnız kendi parccedilası olan şeylere bağlı kalmaz ama iyi olanları kendimize ait koumltuuml olanları ise bizden ayrı sayarsak iş değişir Ne olursa olsun sevdi-ğimiz şey mutlaka iyidir Sen farklı mı duumlşuumlnuumlyorsunrdquo ldquoYuumlce Zeus Elbette hayırrdquo ldquoPekacirclacirc basitccedile konuşursak insanlar iyi olanı severler diyebilir mi-yizrdquo ldquoEvetrdquo ldquoGuumlzel Ancak iyi olanı kendileri iccedilin severler dememiz de ge-


86

rekmiyor murdquo ldquoGerekiyorrdquo ldquoYalnız iyiye sahip olalım demekle bitirmezler işi o hep bizim olsun derlerrdquo ldquoEvet oumlylerdquo ldquoOumlyleyse sevmek her zaman iyi-ye sahip olmayı arzulamaktırrdquo ldquoKesinlikle doğrurdquo

ldquoEğer boumlyleyse sevgiye kavuşmak isteyenlerin hangi yolda harcadıkla-rı emeğe ccedilabaya sevgi diyebiliriz Onların hangi uğraşlarının adı olurdu sevgi Soumlyle Sokratrdquo ldquoBu sorunu yanıtlayabilseydim sendeki bilgeliğe boumly-le hayranlık duymaz ve oumlğrencin olmazdım Bunları oumlğrenmek iccedilin senin yanındayımrdquo ldquoO zaman soumlyleyeyim Sevgiyi hem ruhta hem de bedende doğurmakrdquo ldquoBu soumlylediklerini anlamak iccedilin kacirchin olmak gerekiyorrdquo ldquoDaha accedilık soumlyleyeyim o zaman Her insan hem beden hem de ruh olarak gebedir Sokrat ve belirli bir yaşa geldiğimiz anda doğamız gereği doğurmak isteriz Bu doğumun da ccedilirkinlik uumlzerine olması imkacircnsızdır guumlzellik uumlzerine olur Kadınla erkeğin doğurmak iccedilin bir araya gelmesi de tanrısal bir iştir Ccediluumlnkuuml gebelik ve ccediloğalmak oumlluumlmluuml bir varlığın oumlluumlmsuumlz bir iş yapmasıdır Hiccedilbir tanrısal işi duumlzensizlik iccedilinde gerccedilekleştiremeyiz Ccedilirkinlik tanrısal olana aykırıdır ama guumlzellik olana yakındır Guumlzellik tanrısal olanla uyum iccedilin-de olmaktır Bu yuumlzden Moira ve Eileithua diye adlandırdığımız ve ccedilocuk doğurmamıza yardımcı olan tanrıccedila guumlzelliğin kendisidir Bu yuumlzden insan-lar ve hayvanlar guumlzele yaklaştıkccedila rahatlar mutlu olur doğurur ve ccediloğalır Ccedilirkin ise onda can sıkıntısı daralma azalma ve tuumlkenmeye sebep olur acı verici bir iccedilindekini kurtarabilme derdine duumlşuumlruumlr İşte bu yuumlzden doğura-bilen varlıklar iccedilindeki doğum sancısını dindirebilmek iccedilin guumlzelin peşine duumlşerler Goumlruumlyorsun ki Sokrat Sevgirsquonin istediği sandığın gibi guumlzel olan değilrdquo ldquoOumlyleyse nedir onun arzusurdquo ldquoGuumlzellik uumlzerine doğurmak ve ccediloğal-makhelliprdquo ldquoBelki de doğrudur soumlylediğin kim bilirrdquo ldquoDoğrudur ccediluumlnkuuml başka bir yolu yok O doğurmayı arzular ccediluumlnkuuml doğurarak sonsuza eriştirir oumlluumlm-luumlluumlkten kurtarır Bir kimse iyiyi arzuluyorsa oumlluumlmsuumlzluumlğuuml arzuluyordur Sevgi iyiliği bir anlığına değil daima arzular demiştik Bizim soumlzlerimiz soumlyluumlyor bunu Sevgirsquonin zorunlu olarak oumlluumlmsuumlzluumlğuumln sevgisi olduğunurdquo14

ldquoDiotima sevmek hakkında işte bunları oumlğretti bana Bir guumln şoumlyle de-mişti lsquoSence bu arzunun kaynağı nedir Sokrat Hayvanların doğururken ya-şadıkları sıkıntıları goumlrmuumlş olmalısın Kanatlı olsun ayaklı olsun sevgileri iccedilin ne ccedililelere katlanırlarhellip Oumlnce ccediliftleşmek sonra da yavrularını doyur-mak iccedilin sıkıntılara katlanır kendilerinden guumlccedilluumllere meydan okur bazen oumlluumlrler bile Yavrularını yaşatmak iccedilin accedillıktan inlerler İnsanların bunları duumlşuumlnerek yaptıklarını biliyoruz ancak hayvanlara bu sevgi guumlcuuml nereden

14 Eflacirctunrsquoun sevgi kavramıkavrayışıyla Hıristiyanlığın Aziz Yuhanna tarafından accedilıklanan sevgi kavrayışınıanlayışını kıyaslayınız (Birinci Mektup sf36)


87

geliyorrsquo lsquoBilmiyorumrsquo dedim lsquoBunu bilmeden sevgiyi nasıl anlayabileceği-ni duumlşuumlnuumlyorsunrsquo lsquoSoumlylediğim gibi Diotima bunların sebebini bilseydim senin oumlğrencin olmak istemezdim Luumltfen oumlğret bana sevgi uumlzerine bildiğin her şeyi oumlğrenmek istiyorumrdquo

ldquoSevginin ne olduğu konusunda anlaştık Eğer bunları kabul ettiysen sorduğum soru da seni şaşırtmamalıydı Ccediluumlnkuuml bu sorunun cevabı iccedilin de aynı şeyleri soumlyleyeceğiz Oumlluumlmluuml varlıklar oumlluumlmsuumlz olmayı arzular Bunun da bir tek yolu vardır doğurmak ve kendi eskisinin uumlzerine suumlrekli yeniyi uumlretmek Canlıların ccedilocukluktan ileri yaşlara kadar hep kendisi olarak kal-dığını duumlşuumlnuumlruumlz ama yanılırız Onlar hep aynı adla ccedilağırılıyorsa da suumlrek-li değişmektedirler asla aynı kalmazlar Etiyle kemiğiyle kanıyla buumltuumln be-denler suumlrekli değişir bir yandan yenilenirken oumlte yandan oumllmeye yakla-şır Sadece beden değil ruh da değişim yaşar Mizaccedil huy inanccedil ve arzular hazar huumlzuumlnler endişeler asla aynı kalmaz Suumlrekli oumlluumlp suumlrekli doğarlar Daha şaşırtıcı olanıysa bilgilerimizin de doğup oumllduumlğuuml aynı kalmayıp suuml-rekli değiştiğidir Bilgi kaybolan bir şey olmasaydı oumlğrenmek olabilir miy-di Oumlğrenmek kaybolan bilgilerin yerini yenisiyle doldurarak bilgeliği koru-maktır ve boumlylece bilgi hiccedil değişmemiş gibi durur Oumlluumlmluuml bilgi oumlluumlmsuumlzluuml-ğe beden olarak bu şekilde erişebilir başka bir yolu yoktur Artık canlıların yavrularını neden bu kadar sevdiklerine ve onların uumlzerine neden bu kadar titrediklerine şaşırma bunu oumlluumlmsuumlzluumlk iccedilin yaparlarrdquo

ldquoBu soumlzler beni ccedilok şaşırtmıştı lsquoBilgeler bilgesi Diotima bu soumlylediklerin doğru mursquo Bu sorumun uumlzerine Diotima usta bir sofist tavrı takındı lsquoEmin ol Sokrat Eğer soumlylediklerime inanmayacak olursan insanlardaki başkaları tarafından onurlandırılma hırsı sana ne kadar saccedilma gelir lsquooumlluumlmsuumlzluumlk bir guumlzellik bırakmalı sonrakilerersquo soumlzuumlnuuml hiccedil anlayamazsın Ccedilocuklarını bile oumlnemsemezken sadece onurlandırmak iccedilin tehlikelerden sakınmadan buuml-tuumln servetlerini kaybeder sıkıntıları sineye ccedileker ve oumllmeyi bile kabullenir-ler Boumlyle olmasaydı duumlnyada oumlluumlmsuumlz bir onur bırakmayı arzulamasalardı Alkestis Admetos15 iccedilin Akhilleus Patrokles iccedilin oumllebilir miydi Kodros16 krallığın sahibi oğulları olsun diye canını feda edebilir miydi Elbette hayır Bana soracak olursan iyi bir isim edinmek ve kalıcı bir yiğitlik onuru ka-zanmak iccedilin elinden geleni yapmayacak biri bulunmaz Ccediluumlnkuuml oumlluumlmsuumlzluuml-ğuuml arzular Bedenleri verimli olan kişiler sevgilerini kadınlara ccedilevirirler ccedilo-

15 Admetos Yunan mitolojisinde kuzey Yunanistanrsquodaki Pherae kralı Felek tarafından oumlluumlme mahkucircm edilmişti Apollo muumldahil oldu Eğer onun iccedilin oumllmeye razı olacak bir başkası bulunur-sa Admetos kurtulacaktı Uzun araştırmalardan sonra Admetosrsquoun yerine oumllmeyi sadece karısı Alkestisrsquoin kabul ettiği anlaşıldı

16 Kodros erken doumlnem Atina sitesinin işgalini oumlnlemek iccedilin hayatını veren efsanevi kralı


88

cuk sahibi olup soylarını devam ettirmek iccedilin Boumlylece adlarını sonsuz kılıp mutluluğa ulaşacaklarına inanırlar Ama ruhları verimli olanlar boumlyle değil-dir Onların ruhlarının meyvesi bedenlerininkinden ccedilok daha fazladır Ru-hun meyveleri duumlşuumlnce ve duumlşuumlnce gibi olan her şeydir Yaratıcı şairler ve kendi alanlarında keşifler yapan zanaatkacircrlar boumlyledir En uumlstuumln duumlşuumlnce insan yığınlarına duumlzen getiren duumlşuumlncedir oumllccediluuml ve doğruluk Eğer insan ccedilo-cukluğundan itibaren iccedilinde bunların tohumunu tanrılar gibi taşıyorsa ol-gunlaştığında doğurmak arzusu belirir onda İşte bu arzuyu duyunca hangi guumlzellik uumlzerine doğurması gerektiğini duumlşuumlnuumlp karar vermeye ccedilalışır Ama asla ccedilirkinlik uumlzerine doğuramaz Bu arzusu arttıkccedila onu guumlzel olana yak-laştırır ccedilirkinlerden uzak tutar Bu guumlzellerden birinin bedenen de guumlzel ve asil olduğunu goumlruumlrse guumlzellikler bir araya gelmiş olduğundan aklı başın-dan gider onun karşısında ccedilok erdemli bir insan tarafından erdemler ve guuml-zel fikirlerle eğitilmiş gibi olgunlaşır ve gelişir Guumlzel olanla birliktelik onun iccedilindeki bu tohumu canlandırıp buumlyuumltuumlr O hep sevdiğini duumlşuumlnuumlr araların-da anne-babayla ccedilocuk arasında olan sevgiden ccedilok daha buumlyuumlk ve guumlccedilluuml bir sevgi filizlenir Ccediluumlnkuuml bu ikisi tanrısal bir iş iccedilin ccediloğalmak ve oumlluumlmsuumlzleş-mek iccedilin bir araya gelmiştir Boumlyle oumlluumlmsuumlzluumlkler yaratmak elbette herkes iccedilin ccedilocuk buumlyuumltmekten daha uumlstuumlnduumlr Homeros olsun Hesiodos17 olsun diğer buumlyuumlk şairler olsun hepsi boumlyle duumlşuumlnuumlrler Kim istemezdi onların ccedilo-cukları gibi oumlluumlmsuumlz ccedilocuklara sahip olmayı Lykurgosrsquoun18 Spartarsquoda bırak-tığı ccedilocuklar soumlzgelimi Spartarsquoyı hatta buumltuumln Yunanistanrsquoı kurtaran onlar değil miydi Soumlzgelimi Solonrsquou19 sizin iccedilin yuumlce kılan koyduğu yasalardır İster Yunanistan olsun ister barbar uumllkeler duumlnyanın neresinde olursa ol-sun yaratılan guumlzellikler dilden dile dolaşmıştır Boumlyle ccedilocuklardır ki baba-larının adına tapınaklar kurulmasını sağlamışlardır Bedenlerimizden ccedilıkan ccedilocukların boumlyle bir iş başardığı goumlruumllmuumlş muuml hiccedil

Evet Sokrat bunlardır senin de bulabileceğin sevgi sırları Bu sırlarla kendilerinden daha yuumlce ve daha uzak olanına doğru yolun ulaştıracağı son noktaya kadar gidip gidemeyeceğini bilmiyorum Ama bunu başarman iccedilin elimden geleni yapacağım sana buumltuumln bildiklerimi anlatacağım Eğer daya-nabilirsem buna asla peşimi bırakma

17 Hesiodos erken doumlnem Yunanistanrsquoın Homerosrsquoun yanı sıra en buumlyuumlk şairlerinden biri Homerosrsquoun Hesiodosrsquotan oumlnce geldiği ama her iki şairin de İOuml 800 ila 600 yılları arasında yaz-dığı duumlşuumlnuumllmektedir

18 Lykurgos erken doumlnem Spartarsquonın askeri nizamını ve idari sistemini kuran efsanevi kral Re-formlarının Yunanistanrsquoın Pers saldırılarını puumlskuumlrtmesinde buumlyuumlk rol oynadığı goumlruumlşuuml ona ldquoYunanistanrsquoın kurtuluşurdquo ccedilerccedilevesindeki oumlnemli rol biccedililmesinin gerekccedilesidir

19 Solon İOuml Altıncı yuumlzyılda Atinarsquonın yegacircne sulh yargıcı olarak seccedilildi Anayasal ve sosyal re-formları zaman iccedilinde Atina demokrasisinin gelişiminde oumlnemli rol oynadı


89

Bu son noktaya erişmek isteyen kişi henuumlz genccedil yaşındayken en guumlzel bedenleri aramalıdır Eğer onu yola ccedilıkaranın yolu doğruysa tek bir insanı sever ve ona suumlrekli guumlzel laflar eder Bir zaman geccedilince anlar o bedende goumlr-duumlğuuml guumlzelliğin oumltekilerde bulunanla aynı olduğunu Goumlruumlnuumlşteki guumlzelliğin peşinde olanlar iccedilin buumltuumln bedenlerdeki guumlzellik aynı değil midir Bunu an-layınca buumltuumln guumlzel bedenler iccedilinde sevgi uyandırır bir tekine duumlşkuumlnluuml-ğuuml gider Boumlyle bir duumlşkuumlnluumlğuumln ona goumlre anlamı kalmamıştır Artık ruhun guumlzelliği beden guumlzelliğinden uumlstuumlnduumlr onun iccedilin İncelikli bir ruh bedeni guumlzel olmasa bile iccedilindeki sevgiyi kabartmaya yeter Kendisini ona adar ve genccedillerin iyiliği iccedilin soumlyleyebileceği en guumlzel soumlzleri arayıp bulur Boumlylelik-le guumlzelliğin yaşayış ve tavırlarda olduğunu goumlrerek hepsinin aynı guumlzelli-ğe sahip olduğunu ve beden guumlzelliğine kapılmaması gerektiğini anlar Ya-şayış ve tavırlardan sonra da sıra bilgiye gelir Bilgideki guumlzelliği fark eder Onun goumlrduumlğuuml guumlzellik boumlylelikle genişledikccedile bir varlığa bağlı kalmaktan vazgeccediler genccedil bir adamın bir koumllenin bir kadının yahut kim olursa olsun bir kimsenin koumllesi olmaz soumlzlerine değer verilir Goumlrduumlğuuml bu guumlzellik deni-zine hayranlık duyar en guumlzel ve ulu soumlzler sonsuz bilgelik arzusunda do-ğan duumlşuumlnceler taşar iccedilinden O zaman kuvvetinin oumlnuumlne kimse geccedilemez gerccedilek bilgiye guumlzel olanın bilgisine erişir

Bu anlatacaklarımı ccedilok iyi dinle Sevgirsquonin peşinden giderek buraya ka-dar gelen adam buumltuumln guumlzel şeyleri sırasıyla ve duumlzenli bir halde goumlruumlr son-ra yolun en sonuna varır ve birdenbire benzersiz bir guumlzellikle yani kendi doğasında guumlzellik olan muhteşem bir şeyle karşılaşır İşte Sevgirsquonin onu ulaştırmak istediği asıl yer de burasıdır Bu guumlzellik daimidir doğumu oumlluuml-muuml artışı ve eksilişi yoktur Kimi iccedilin guumlzel kimi iccedilin ccedilirkin buguumln guumlzel yarın ccedilirkin şurada guumlzel başka yerde ccedilirkin olan bir guumlzellik değildir bu guumlzellik bedende elde ayakta yuumlzde goumlruumlnmez ne sesi var duyulsun ne bi-linen bir bilgidir ne canlılarda ne yerde ne goumlktedir Sevgirsquonin sırlarına is-ter kendi başına ister biriyle birlikte ulaşmanın tek yoludur bu duumlnyadaki guumlzelliklerden başlayıp adım adım suumlrekli yuumlkseleceksin bir guumlzel beden-den ikisine onlardan buumltuumln guumlzel bedenlere sonra guumlzel eylemlere sonra guumlzel bilgilere oradan da tek bilgiye Bu mutlak guumlzelliğe kendiliğinden var olan oumlz guumlzelliğine ulaşacaksın

Yalnızca onunla karşılaşılan ilk an iccedilin sevgili Sokrat buumltuumln bir hayatı yaşamaya değer Onu goumlrduumlğuumln anda altınları zenginlikleri suumlsuuml puumlsuuml hiccedile sayar ve baştan ccedilıkarıcı ccedilocukları genccedilleri hep arzulayıp yemeden iccedilme-den kesildiğin sevgililerini unutursun Bir goumlrebildiğini duumlşuumln o guumlzelliği her şeyden arınmış bağımsız safhellip Tene bedene renk ve kokuya bulaşmış guumlzelliği değil buumltuumln saflığıyla tanrı guumlzelliğini Bu guumlzelliğe erişmiş bir ki-


90

şinin yaşamını kim hor goumlrebilir ki Oraya vardığında guumlzelliğe sadece onu goumlrebilecek bir goumlzle bakan kişi erdemin goumlruumlntuumlsuumlne değil gerccedileğine eri-şebilecektir Ccediluumlnkuuml o guumlzelliğin goumlruumlntuumllerle bir ilişkisi bulunmaz o gerccedilek guumlzelliğin kendisidir Tanrı sadece gerccedilek erdemleri yaratan ve buumlyuumlten in-sanı sever ve yalnız o insan oumlluumlmsuumlzluumlğuuml bulanlardan olabilirrsquo

İşte boumlyle konuştu Diotima dostum Phaidros ve oumlteki dostlarım Ben ona inandım ve herkesin de inanmasını arzuluyorum ccediluumlnkuuml insanların kendi-sini Sevgirsquoye ulaştırabilecek boumlylesine yardımcı bir bilgiyi bulması o kadar kolay değildir Bunun iccedilin sevgi karşısında ona yakışan saygıyı goumlstermek herkesin goumlrevidir Kendi adıma ccedilok oumlnem veririm ona ilişkin işlerime Baş-kalarının da oumlnem vermesidir istediğim Tıpkı eskiden yapmış olduğum gibi şimdi de onu oumlvmek iccedilin elimden geleni yapıyorum Benim soumlzuumlm bu kadardır Phaidros bilmiyorum konuşmam bir oumlvguuml muuml oldu yoksa başka bir şey mi Sen bilirsin bunurdquo

Eflacirctun Şoumllen Tuumlrkccedilesi Birdal Akar Şule Yayınları 2009

5 Bilmenin Vakıf Olmanın Nazari Ve Ameli Olması Arasındaki Fark Nedir

Eflacirctunrsquoun oumlluumlmuumlnden (İOuml 348) sonra Akademiarsquonın oumlnderliğini matematiğe ilgi-si bazı oumlğrencileri rahatsız eden eski bir oumlğrencisi uumlstlenir Yeni oumlnderin ldquofelsefeyi ma-tematiğe ccedilevirmesinerdquo karşı ccedilıkarak Akademiarsquodan ayrılanlar arasında o sıralar otuz altı yaşında olan Aristo da vardır Aristo izleyen birkaccedil yılı Anadolursquoda (Kuumlccediluumlk Asya) Midilli (Lesbos) Adasırsquonda geccedilirerek zoolojiyle meşgul olur Derken İOuml 343rsquolerde Makedonya Kralı II Philip kendisini oğlu İskenderrsquoe ders vermesi iccedilin saraya davet eder Aristo bu goumlrevi iki yıldan biraz fazla suumlrduumlruumlrken Kral II Philip sefere ccedilıkmak uumlzere Makedonyarsquodan ayrılır Tahtını naip olan oğluna bırakmış naibin resmi işleri de derslerini suumlrduumlremeyecek kadar yoğunlaşmıştır Aristo Atinarsquoya doumlner kentin dışında bir koru ve birtakım binalar kiralayarak kendi okulu Lyceumrsquou (Lise) kurar

Okul hızla her tuumlrluuml el yazması ve bilginin bir araya geldiği ve Aristorsquonun oumlğ-rencilerinin araştırma iccedilin başvurduğu bir merkez haline gelir İOuml 336rsquoda II Philiprsquoin yerine tahta geccedilen İskenderrsquoin bu okulu kaynak aktarmak suretiyle desteklediği ve okula Orta Doğu seferinden doğal yaşama ilişkin sayısız numune goumlnderdiği soumlylenir Aristorsquonun başlıca ilgi alanı ve bilimsel huumlneri biyolojidir ama oumlğrencileri ve oumlğretim uumlyeleri ccedilalışma ve araştırmalarını pek ccedilok farklı alanda suumlrduumlruumlr Bunlardan birisi de Yunan site-devletlerine ait yuumlz elli sekize yakın ldquoanayasa metnirdquonin toplanıp bir araya getirilmesidir Oumlte yandan Aristorsquonun kendi eseri olan hacimli yazmaları da


91

geniş kapsamlı bir felsefe sisteminin oumlzluuml ifadesidir gayet yoğunguumlccedilluuml bir zihniyet değişimini goumlzler oumlnuumlne serer

Aristorsquoya goumlre herhangi bir şeyin anlamı onun en aşikacircr olan guumlndelik anlamıdır Buna karşın Eflacirctun ile olan ilişkisi kendisi uumlzerinde kalıcı bir etki yapmıştır Kendi sıradan merakları ile Eflacirctunrsquoun matematiksel ve neredeyse mistik merakları arasın-daki fark Aristorsquoyu Eflacirctunrsquoun guumlndeme getirdiği pek ccedilok problemi yeniden incele-meye sevk eder Bu temel problemlerle ilgili muumltalaayı Aristorsquonun el yazmalarından ccedilekip ccedilıkarmak muumlmkuumln değildir ama aşağıdaki belge Aristorsquonun kendisini temel sorunlara verme nedenlerine ışık tutar (JS)

Metafizik

Aristo

Buumltuumln insanlar doğal olarak bilmek isterler Duyularımızdan aldığımız zevk bunun bir kanıtıdır Ccediluumlnkuuml onlar oumlzellikle de diğerlerinden (tuumlm diğer duyulardan) fazla olarak goumlrme duyusu faydaları dışında bizzat kendileri bakımından da bize zevk verirler Ccediluumlnkuuml sadece eylemle ilgili olarak değil herhangi bir eylemde bulunmayı duumlşuumlnmediğimizde de goumlrmeyi genel ola-rak buumltuumln diğer her şeye tercih ederiz Bunun nedeni goumlrmenin buumltuumln di-ğer duyularımız iccedilinde bize en fazla bilgi kazandırması ve şeyler arasındaki birccedilok farkı goumlstermesidir20

Hayvanlar21 doğaları gereği duyum yetisine sahiptir Ancak o bazıların-da hafızayı meydana getirdiği halde diğerlerinde meydana getirmez Bun-dan dolayı bu birinciler hatırlama yeteneğine sahip olmayan sonunculardan daha zeki ve oumlğrenmeye daha yeteneklidirler Arılar ve benzeri tuumlrden buumltuumln diğer hayvanlar gibi sesleri işitme yetisine sahip olmayan varlıklar oumlğrenme yeteneğine sahip olmaksızın zekidirler Hafızanın yanında işitme yetisine de sahip olan hayvanlar ise oumlğrenme yeteneğine de sahiptirler

Ne olursa olsun insanın dışındaki hayvanlar sadece imgeler ve hatıralara sahip olarak yaşar Onların deneysel bilgiden ccedilok az bir pay almalarına kar-şılık insan cinsi sanat ve akıl yuumlruumltmeye22 kadar yuumlkselir İnsanlarda deney hafızadan ccedilıkar Ccediluumlnkuuml aynı şeye ilişkin birkaccedil hatıra sonunda tek bir deney

20 Oumlrneğin siyah ile beyaz arasında bulunan ve sıcak ile soğuk kuru ile yaş arasında yer alan aracı-lardan daha fazla sayıdaki renkleri goumlsterir

21 Aristo ldquoArı vb gibi ses duymayan hayvanlar zekacircya sahip oldukları halde oumlğrenemezler Oysa hem duyabilen hem de hafızası olan hayvan oumlğrenebilirrdquo

22 Burada oumlzel olarak belirlenmesi uygun olan uumlccedil oumlnemli kavram vardır Deney (empeiria) Sanat (tekhne) ve Akıl yuumlruumltme (logismos) Aristorsquonun ldquosanatrdquotan kastı guumlzel sanatlar şiir vb değil in-sanoğlunun bir amaca doumlnuumlk olarak bilerek inşa ettiği ve değerli bulunan şeylerdir


92

meydana getirir Ve deney sanat ve bilimle hemen hemen aynı yapıda bir şey gibi goumlruumlnmektedir Ancak arada şu ufak fark vardır ki insanlar bilim ve sanata deney aracılığıyla ulaşır Ccediluumlnkuuml Polosrsquoun haklı olarak dediği gibi ldquode-ney sanatı deneysizlik ise rastlantıyı yaratmıştırrdquo Şimdi deneyle kazanılmış bir dizi kavramdan bir nesneler sınıfına ilişkin tuumlmel bir yargı23 oluşturuldu-ğunda sanat ortaya ccedilıkar Ccediluumlnkuuml filanca ilacın filanca hastalığa yakalanmış Kalliasrsquoa sonra Sokratrsquoa ve diğer birccediloklarına iyi geldiğine ilişkin bir yargının oluşturulması işi deneyim anına aittir Buna karşılık onun bu hastalığa yaka-lanmış olan belli bir yapıya sahip bulunan belli bir sınıfın iccediline giren tuumlm insanlara oumlrneğin flegmatiklere24 bilyoumllere veya fiyevroumllere25 iyi geldiğine ilişkin bir yargının oluşturulması işi sanatın altına giren bir konudur

Pratikle ilgili olarak deney hiccedilbir bakımdan sanattan daha aşağı bir şey olarak goumlruumlnmemektedir Hatta deney sahibi insanların deney olmaksızın kavrama sahip olan insanlardan daha fazla başarıya eriştiklerini goumlruumlruumlruumlz Bunun nedeni deneyin bireysel olanın sanatın ise tuumlmel olanın bilgisi ol-masıdır Her tuumlrluuml eylem ve meydana getirme ise bireysel olanı konu alır Ccediluumlnkuuml tedavi eden hekimin iyileştirdiği ilineksel olarak alınması dışında ldquoinsanrdquo değil Kallias veya Sokratrsquotır veya ilineksel olarak bir insan olma durumunda bulunan26 diğer herhangi bir benzeri ad taşıyan kişidir O halde deney olmaksızın kavrama sahip olan ve tuumlmeli bilen ancak onda iccedilerilmiş bulunan bireyseli bilmeyen27 bir insan sık sık tedavi yanlışları yapacaktır Ccediluumlnkuuml tedavi edilmesi gereken bireydir Bununla birlikte bilgi ve anlama yetisinin deneyden ccedilok sanata ait olduğunu duumlşuumlnuumlr ve sanat erbabının de-ney sahibi kişilerden daha bilge olduğunu kabul ederiz (ki bu Bilgelikrsquoin her tuumlrluuml durumda daha ziyade bilgiye bağlı olduğunu goumlsterir) Bunun nedeni bu birincilerin nedeni bilmeleri diğerlerinin bilmemeleridir Ccediluumlnkuuml deney sahibi insanların bir şeyin olduğunu bilip neden olduğunu bilmemelerine karşılık diğerleri ldquoniccedilinrdquo ve ldquonedenrdquoi bilirler Yine bundan dolayı her mes-lekte ustalara basit işccedililerden daha fazla değer verir ve onların basit işccedili-lerden daha bilgili daha bilge olduklarını duumlşuumlnuumlruumlz Ccediluumlnkuuml onlar yapılan şeylerin nedenlerini bilirler İşccedililer ateşin yakmasında olduğu gibi bir işi iyi yapan ancak ne yaptığını bilmeksizin onu yapan cansız varlıklara benzer-

23 Hypolepsis bir genellik evrensellik karakteri goumlsteren inanccedil yargı kanırsquodır o ccedilıkarsamacı aklın (dianoia) eylemidir

24 Balgamlı Aynı zamanda ağırkanlılık heyecansızlık25 Vereme bağlı kronik iltihaplı hastalık26 Aristo ldquoinsanrdquoın nasıl Kalliasrsquoın bir ilineği olduğunu soumlyleyebilir Rossrsquoa goumlre symbebekos soumlzcuuml-

ğuuml burada hekimin iyileştirdiğinin doğrudan doğruya insan olmayıp Kallias olduğunu Kalliasrsquoın bir insan olduğundan oumltuumlruuml dolaylı olarak ldquoinsanrdquo olduğunu belirtmek iccedilin kullanılmaktadır

27 Herhangi bir oumlzel bireysel duruma uygulanması bilinmeksizin logos bilinebilir


93

ler Yalnız cansız şeylerin işlevlerinden her birini doğal bir eğilimle yerine getirmelerine karşılık işccedililer işlerini alışkanlıkla yaparlar O halde ustaları goumlzuumlmuumlzde daha bilge kılan şey iş yapabilme yetenekleri değildir kavrama sahip olmaları ve nedenlerini bilmeleridir

Ve genel olarak bilen insanı bilmeyen insandan ayırt eden şey birinci-nin oumlğretebilme yeteneğidir Sanatın deneyden daha gerccedilek bilgi olduğuna inanmamızın nedeni de budur Ccediluumlnkuuml sanatkacircrlar oumlğretebilir ama deney sa-hibi insanlar oumlğretemez

Sonra28 bireysel şeylere ilgili olarak bize en guumlvenilir bilgileri verdikleri halde duyularımızdan hiccedilbirine bilgelik olarak bakmayız Ccediluumlnkuuml onlar bize hiccedilbir şeyin nedenini oumlrneğin ateşin neden sıcak olduğunu soumlylemez sade-ce onun sıcak olduğunu soumlylerler

Aristo Metafizik Ccedileviri Prof Dr Ahmet Arslan Sosyal Yayınlar 1996

6 ldquoDeğişimrdquo ile Neyi Kastediyoruz

Felsefi sorgulamanın başlamasıyla tuumlm diğer Yunan duumlşuumlnuumlrleri gibi Aristo da varoluş ve oluş istikrardevamlılıkkalıcılık ve değişim sorununu ccediloumlzuumlmlenmesi gere-ken bir problem olarak goumlrduuml Değişim suumlrekliydi ama şeyler bu değişime dayanıyor var oluyorlardı Değişen ile değişmeyen olmak ile var olmak arasındaki ilişki Yunan spekuumllatif duumlşuumlncesinde tuumlrluuml sorun ve karmaşalar yaratmaktaydı Bu durum Sokrat oumlncesi Yunan felsefesinin accedilmazı olup Aristorsquonun değişim sorununu her youmlnuumlyle ve sistematik olarak irdelemesi hatta tuumlm felsefi ccedilalışmalarının merkezine koymasını getirdi Aristorsquonun Fiziklsquoten alınan aşağıdaki accedilıklama ve yorumları insanoğlunun evren veya duumlnya hakkında ne bildiğinin izahı iccedilin gerekli bir dizi nihai doğunun etrafında yuumlruumltuumllen uzun Yunan tartışmasının sonlandırılması mahiyetindedir

Fizik

Aristo

Bu şekilde ilerleyerek ilkin oluşun (değişimindoumlnuumlşuumlmuumln29) buumltuumlnuuml uumlzerinde konuşalım ccediluumlnkuuml oumlnce genel olanları soumlylemek sonra tekler uumlze-rinde oumlzel durumlara bakmak doğal İster yalın nesnelerden soumlz edelim ister

28 Nedenle bilmenin başka her tuumlrluuml bilmeden uumlstuumln olmasının diğer bir nedeni Kendi alanlarında doğru olabilmelerine rağmen duyumlar nedenleri bilmediklerinden bilim adını alma hakkına sa-hip değildirler

29 Aristorsquonun değişim kaygısını Eflacirctunrsquoun ruhun yuumlkselmesine dair tartışmasıyla kıyaslayınız (sf79)


94

bileşik ldquobir nesne bir başka nesneden bir nesne değişik bir nesneden olu-şuyorrdquo deriz Bununla kastettiğim şu ldquoBir insan eğitimli oluyorrdquo ldquoeğitimli olmayan insan eğitimli oluyorrdquo oumlnermelerini alalım Burada yalın dediğim oluşan accedilısından ldquoinsanrdquo ile ldquoeğitimli olmayanrdquo oluşan nesne accedilısından yalın olan dediğim ise ldquoeğitimlirdquo Bileşik olansa ldquoeğitimli olmayan insan eğitimli oluyorrdquo dediğimizde hem olunan hem de oluşan (yani değişime uğ-rayan30) nesne Bunların bazılarında yalnızca ldquobelli bir nesnenin oluştuğurdquo değil ldquoneden oluştuğurdquo da soumlylenmektedir Soumlzgelişi ldquoeğitimli olmayandan eğitimlirdquo ama bu her durumda soumlylenemez ccediluumlnkuuml ldquobir eğitimlirdquo ldquobir in-sandanrdquo oluşmamıştır bir insan eğitimli olmuştur Yalın olarak oluşturul-duğunu soumlylediğimiz nesneler iccedilinde kimi oluşma suumlrecinde kendini korur kimiyse korumaz Nitekim insan eğitimli insan olunca da yine insan olarak kalıyor ama ldquoeğitimli olmayanrdquo ve ldquoeğitimsizrdquo ne yalın ne de bileşik olarak kalıyor

Bunlar belirlendikten sonra dediğimiz gibi bakılınca buumltuumln oluşanlardan şunu ccedilıkarmak olanaklı Her zaman bir şeyin oluşan (değişendoumlnuumlşen) ola-rak taşıyıcı olması gerekiyor ve bu da sayıca bir olsa bile biccedilimce kesinlikle bir değil ndash ldquobiccedilimcerdquo ve ldquokavramcardquo ile aynı şeyi kastediyorum İnsan olmakla eğitimsiz olmak aynı şey değil biri kalıyor oumlteki kalmıyor Ccedilelişkili olmayan kalıyor (insan kalıyor) ldquoeğitimli olmayanrdquo ile ldquoeğitimsizrdquo ise kalmıyor her ikisinden bileşik olan da yani ldquoeğitimsiz insanrdquo da kalmıyor ldquoBelli bir şeyin bir şey olması değilrdquo ldquobir şeyden bir şey olmasırdquo daha ccedilok (oluşmadeğişme sonrasında) kalmayanlarda soumlz konusu Soumlzgelişi bir eğitimli bir insandan değil bir eğitimsizden olur Ama kimi zaman kalanlarda da boumlyle soumlylenir Nitekim ldquobronzdan bir heykel oldurdquo deriz ama ldquobronz heykel oldurdquo demeyiz Bir karşıtlıktan ve bir kalmayandan bir oluş soumlz konusu olduğunda her iki kullanım da olanaklı hem ldquoşundan şu oldurdquo hem de ldquoşu şu oldurdquo Nitekim hem eğitimsizden eğitimli olur hem de eğitimsiz eğitimli olur Bunun iccedilin bileşikte de boumlyle Hem ldquoeğitimsiz insandan eğitimli oldurdquo hem de ldquoEğitim-siz insan eğitimli oldurdquo denir ldquoOluşmakrdquo (değişmekdoumlnuumlşmek) ccedilok anlam-da kullanıldığına goumlre mutlak anlamda oluşmak (değişmek) sadece toumlzlere oumlzguumlduumlr Oumlteki şeylerde bir şeyin oluşan olarak taşıyıcı olması zorunlu bu accedilık (nitekim bir nicelik bir nitelik bir başka şeyle ilgi bir zaman ve bir yer değişikliği bir taşıyıcıda oluşur ccediluumlnkuuml yalnızca toumlz bir başka taşıyıcıya yuumlk-lenemez buumltuumln oumltekiler toumlze yuumlklenir) İyi bir araştırmacı iccedilin şu da accedilık olsa gerek Toumlzler ve mutlak anlamda var olan buumltuumln oumlteki nesneler bir taşıyıcıdan

30 Aristorsquonun eğitimli olmakla eğitimsiz olmanın aynı anlama geldiğini soumlylemek istemediği accedilık kastettiği değişime uğrayanın adamın eğitim durumu olduğudur


95

oluşur ccediluumlnkuuml her zaman oluşan nesnenin ondan oluştuğu bir şey var Soumlz-gelişi bitkiler hayvanlar tohumdan oluşur Genel olarak oluşanlardan kimi şekil değişikliği ile oluşur soumlzgelişi heykel kimi eklentiyle soumlzgelişi buumlyuuml-yen nesneler kimi eksilmeyle soumlzgelişi taştan Hermes heykeli kimi birleştir-meyle soumlzgelişi bir ev kimi de nitelik değişikliğiyle soumlzgelişi maddelerdeki değişmeler

Dolayısıyla soumlylediklerimizden ccedilıkan şu oluyor Oluşan her şey her za-man bir bileşiktir Bir oluşan bir şey bir de bu oluşan nesne haline gelen bir şey var Bu oluşan da ikili Ya taşıyıcı ya karşıt Karşı olmakla ldquoeğitimsizrdquoi taşıyıcı olmakla ldquoinsanrdquoı kastediyorum şekil almamışlığı biccedilimden bağım-sızlığı duumlzenden bağımsızlığı karşıtlık olarak bronzu taşı ya da altını taşı-yıcı olarak alıyorum

Aristo Fizik ii7 Ccedileviri Saffet Babuumlr Yapı Kredi Yayınları 2005

7 İnsanoğlunun Fiilen Algıladığı Duumlnyanın Nihai Gerccedileklikle İlişkisi Nedir

Eflacirctun varoluşun ve gerccedilekliğin istikrarsız ve belirsiz değişimlere tabi olmayan nihai kaynağını bulmaya ccedilalışırken guumlndelikmutat deneyimin bireysel unsurlarını azımsama ve goumlz ardı etme eğilimindeydi Aristo onun bu tutumunu irdelemek zorunluluğunu hissediyordu

Kategoriler

Aristo

Bir bağlantı iccedilinde soumlylenmeyenlerin her biri varlık nicelik nitelik gouml-relik uzam zaman durum iyelik etkinlik ya da edilginlik belirtir Biccedilimsel olarak soumlylersek ldquoinsanrdquo ve ldquoatrdquo varlık ldquoiki dirsekrdquo veya ldquouumlccedil dirsekrdquo nicelik ldquoakrdquo veya ldquodilbilimcirdquo nitelik ldquoiki mislirdquo ldquoyarımrdquo veya ldquodaha buumlyuumlkrdquo goumlre-lik ldquoLisersquoderdquo veya ldquoccedilarşıdardquo uzam ldquoduumlnrdquo veya ldquogeccedilen yılrdquo zaman ldquouzanmışrdquo veya ldquooturuyorrdquo durum ldquoayakkabılırdquo veya ldquosilahlırdquo iyelik ldquokesmekrdquo veya ldquoyakmakrdquo etkinlik ldquokesilmekrdquo veya ldquoyakılmakrdquo edilginlik belirtirhellip

Soumlylediklerimizden hiccedilbiri tek başına oumlnerme olmaz Oumlnerme bunların birbirine bağlanmasıyla olur ccediluumlnkuuml goumlruumlnen odur ki her oumlnerme doğru ya da yanlış olabilir Oysa bir bağlantı iccedilinde soumlylemediklerimiz -soumlzgelişi ldquoin-sanrdquo ldquoakrdquo ldquokoşuyorrdquo ldquogalip geliyorrdquo- yanlış da doğru da olmuyor İlk başta ve asıl anlamıyla varlık -oumlrneğin belli bir insan ya da belli bir at- ne bir


96

taşıyıcı iccedilin soumlylenen ne de bir taşıyıcının iccedilinde olan varlıktır Tuumlr olarak birincil varlık denilenler ile bu tuumlruumln cinslerinin iccedilinde var olanlara birincil varlıklar denilirken bu tuumlruumln cinslerinden olanlara ikincil varlıklar denir Mesela bir insan tuumlr olarak ldquoinsanrdquo tuumlruumlnuumln cinsi olarak canlırsquodır O halde bunlara insan ve canlırsquoya ikincil varlıklar denirhellip

Soumlylediklerimizden accedilık ki bir taşıyıcıya hem adın hem de tanımın yuumlk-lenmesi zorunludur Soumlzgelişi ldquoinsanrdquo taşıyıcı olarak belli bir insana yuumlkle-nir adı da belli bir insana yuumlklenir ldquoİnsanrdquoı belli bir insana insanın tanı-mını da belli bir insana yuumlkleyeceksiniz ccediluumlnkuuml belli bir insan ldquoinsanrdquodır O halde hem ad hem tanım taşıyıcıya yuumlklenmiş olacaktır Taşıyıcıyı iccedilinde barındıranların ccediloğunda ne ad ne tanım taşıyıcıya yuumlklenir ama kimilerin-de adın taşıyıcıya yuumlklenmesine engel yoktur tanımın yuumlklenmesi ise ola-naksızdır Mesela taşıyıcı olarak cisimde olan ldquoakrdquo taşıyıcıya yuumlklenir ve ldquoak cisimrdquo denir oysa ldquoaklıkrdquo tanımı hiccedilbir zaman cisme yuumlklenmeyecektir Oumlte-kilerin hepsi ya taşıyıcı olarak birincil varlıklara yuumlklenir ya da onların iccedilin-dedir Bu tek tek ele alınınca accedilıktır ldquoCanlırdquo insana yuumlklenir o zaman bel-li bir insana da yuumlklenir ccediluumlnkuuml belli insanlardan hiccedilbirine yuumlklenmeseydi genel anlamda ldquoinsanrdquoa da yuumlklenmezdi Yine renk bir cisim iccedilindedir oumly-leyse belli bir cismin iccedilindedir Tek tek onların hiccedilbirinde olmasaydı genel-de ldquocisimrdquode de olmazdı Demek ki oumltekilerin hepsi ya taşıyıcı olarak birin-cil varlıklara yuumlklenir ya da onların iccedilinde bulunur O halde birincil varlık-lar olmadığında bir başka nesnenin olması olanaksızdırhellip

İkincil varlıklar iccedilinde tuumlr cinsten daha ccedilok varlık olur ccediluumlnkuuml birincil varlığa daha yakındır Birincil varlığın ne olduğu accedilıklanırken cins yerine tuumlr belirtilirse daha bilinir ve yaklaşık bir accedilıklama yapılmış olacaktır Me-sela belli bir insan ldquohayvanrdquo yerine ldquoinsanrdquo adı verilerek daha bilinir bi-ccedilimde accedilıklanabilir Ccediluumlnkuuml ikincisi belli bir insana daha oumlzguuml oumlteki daha ortaktır Yine belli bir ağaccedil iccedilin ldquobitkirdquo yerine ldquoağaccedilrdquo adı verilerek daha bili-nir bir accedilıklama yapılabilir Oumlte yandan birincil varlıklar buumltuumln oumlteki nesne-ler iccedilin taşıyıcı olmaları oumlteki nesnelerin hepsinin onlara yuumlklenmeleri ya da onların iccedilinde bulunmaları nedeniyle asıl varlıklar adını alırlar Birincil varlıkların oumlteki nesnelerle ilişkisi nasılsa tuumlruumln cinsle ilişkisi de oumlyledir ccediluumlnkuuml tuumlr cins iccedilin taşıyıcıdır cinsler tuumlrlere yuumlklenir tuumlrler cinslere yuumlk-lenmez Bu nedenle de tuumlr cinse goumlre daha ccedilok varlık olur Cins olmadığın-da tuumlrlerden biri oumltekinden daha ccedilok varlık olmaz Nitekim ldquoinsanrdquoı belli bir insana goumlre accedilıklayan ldquoatrdquoı belli bir ata goumlre accedilıklayandan hiccedil de daha yak-laşık bir accedilıklama vermiş olmayacaktır Yine birincil varlıklarda da biri oumlte-kinden hiccedil de daha ccedilok varlık olmaz tıpkı belli bir insanın belli bir oumlkuumlz-den hiccedil de daha ccedilok varlık olmadığı gibi


97

Birincil varlıkların dışında kalan nesnelerden yalnızca tuumlrlere ve cinsle-re ikincil varlıklar denmesi usa uygundur ccediluumlnkuuml yuumlklenenler iccedilinde yalnız-ca onlar birincil varlığı ortaya koyar Biri belli bir insanı accedilıklayacak olsa tuuml-ruumlnuuml veya cinsini vererek uygun accedilıklama yapmış olacak ldquocanlırdquo yerine ldquoin-sanrdquo olduğunu soumlyleyerek de daha bilinir kılacaktır Ama ldquoakrdquo ldquokoşuyorrdquo ya da bu tuumlr başka bir şey soumlylese daha uzak bir accedilıklama yapmış olacaktır O halde diğerleri iccedilinde yalnızca bunlara varlık denmesi uygundur

Oumlte yandan birincil varlıklar oumlteki nesnelerin hepsi iccedilin taşıyıcı olmala-rından oumltuumlruuml asıl varlıklar diye belirtilir Birincil varlıkların tuumlrleriyle cins-lerinin buumltuumln geri kalanlar karşısındaki durumu şoumlyle olur geri kalan her nesne bunlara yuumlklenir Belli bir insanın dilbilimci olduğunu soumlylersen dil-bilimcinin ldquoinsanrdquo ve ldquocanlırdquo olduğunu da soumlylemiş olursun Oumlteki durum-larda da bu boumlyledir

Bir taşıyıcı iccedilinde olmamak varlıkların hepsi iccedilin ortak bir nitelik Birincil varlık ne bir taşıyıcı iccedilin soumlylenir ne de bir taşıyıcı iccedilinde olur ikincil varlıkların ise taşıyıcı iccedilinde olmadıkları accedilıktır Şoumlyle ki ldquoinsanrdquo taşıyıcı olarak belli bir insan iccedilin soumlylenir ama bir taşıyıcı iccedilinde değil-dir ccediluumlnkuuml ldquoinsanrdquo belli bir insanın iccedilinde değildir Aynı şekilde ldquocanlırdquo da taşıyıcı olarak belli bir insan iccedilin soumlylenir ama belli bir insanın iccedilinde değildir Oumlte yandan bir taşıyıcı iccedilinde olanların adının kimi zaman taşı-yıcıya yuumlklenmesine engel yoktur ama tanımın taşıyıcıya yuumlklenmesi ola-naksız olur İkincil varlıklarda ise hem tanım hem de ad taşıyıcıya yuumlkle-nir İnsanın tanımını belli bir insana hayvanın tanımını da belli bir insana yuumlkleyeceksin O halde varlık taşıyıcı iccedilinde olanlardan olamaz ancak bu yalnızca varlığın bir niteliği değildir ayırıcı oumlzellikler de bir taşıyıcı iccedilin-de olamazlar Yuumlruumlme iki ayaklı olma taşıyıcı olarak ldquoinsanrdquo iccedilin soumlylenir ama bir taşıyıcı iccedilinde değildir ccediluumlnkuuml yuumlruumlme iki ayaklı olma ldquoinsanrdquoın iccedilinde değildir Ayırıcı oumlzelliğin ifade ettiği şeyi ayırıcı oumlzelliğin kendisi de yuumlklenir soumlzgelişi yuumlruumlme insan iccedilin soumlylenirse yuumlruumlmenin tanımı da insana yuumlklenecektir ve nitekim yuumlruumlyen insandır Varlıkların parccedilalarının buumltuumln olarak taşıyıcı iccedilinde bulunmalarına karşın kimi kez onların varlık olmadıklarını onaylamak zorunda kalmamız bizi şaşırtmasın ccediluumlnkuuml taşıyı-cı iccedilinde olanların bir şeyde parccedila olarak bulunduklarını soumlylerken bunu kastetmiyordukhellip

Her varlığın doğrudan bir nesne belirttiği goumlruumlnuumlyor İlkbirincil varlık-ların doğrudan belli bir nesne belirttikleri tartışma goumltuumlrmeyecek biccedilimde doğrudur ccediluumlnkuuml boumlluumlnmez sayıca tek olan bir şey olarak accedilıklanmıştır İkincil varlıklar adlarının biccedilimi nedeniyle -ldquoinsanrdquo ya da ldquocanlırdquo dendiğin-de- doğrudan belli bir nesne belirtiyormuş gibi olur ama bu doğru değildir


98

daha ccedilok bir nitelik belirtirler ccediluumlnkuuml taşıyıcı ilkbirincil varlıktaki gibi tek değil ldquoinsanrdquo ya da ldquocanlırdquo ccedilok şey iccedilin soumlylenir Oumlte yandan ldquoakrdquo gibi saltık anlamda bir nitelik de belirtmezler ccediluumlnkuuml ak nitelikten başka hiccedilbir şey belirtmez ama tuumlr ile cins bir varlık konusundaki niteliği belirtir belli bir varlığın niteliğini goumlsterir Cins iccedilin yapılan bir belirlemenin kapsamı tuumlr iccedilin yapılanınkinden daha geniştir ccediluumlnkuuml ldquocanlırdquo diyen ldquoinsanrdquo diyenden daha geniş bir kapsamı belirtmiş olurhellip

Varlığın ccedilok belirgin bir oumlzelliği de sayıca bir ve aynı olduğu halde karşıt nesneleri kabul edebilir olması gibi goumlruumlnuumlyor Buumltuumln oumlteki nesnelerde kar-şıtları kabul edebilen hiccedilbir şey goumlsterilemez Mesela sayıca bir ve aynı olan renk hem ak hem kara olmayacak sayıca bir ve aynı olan eylem de hem er-demli hem erdemsiz olmayacaktır Varlık olmayan oumlteki şeylerde de bu boumly-le Oysa varlık sayıca bir ve aynı olmasına karşın kesinlikle karşıt şeyleri kabul eder Mesela bir ve aynı olan belli bir insan kimi zaman ak kimi za-man kara hem sıcak hem soğuk hem erdemli hem erdemsiz olabilir Oumlte-kilerin hiccedilbiri boumlyle goumlruumlnmuumlyorhellip

Aristo Kategoriler Ccedileviri Saffet Babuumlr İmge Kitapevi Yayınları 1996

8 Değişime Yol Accedilan Temel Unsurlar Nelerdir

Aristorsquonun bireysel yaşamımızın suumlrekli değişen unsurları olduğu gerccedileğini kabu-luuml (ve dolayısıyla bu gerccedileğe verdiği oumlnem) onun bizatihi değişim olgusuyla ilgilen-mesini dayattı

Fizik

Aristo

Bunlar belirlendikten sonra ldquonedenlerrdquo (aitial) uumlzerinde araştırma yap-mamız gerekiyor Neler bunlar ve sayıca ne kadar Ccedilalışmamız bilmek ama-cını taşıdığına goumlre ve her bir nesne konusunda ldquone iccedilinrdquoi (dia ti) kavrama-dıkccedila o nesneyi bildiğimizi duumlşuumlnmediğimize goumlre (bu ilk oumlnde gelen nede-ni anlamak demek) şu accedilık biz de oluş yok oluş ve her tuumlr doğal değişme uumlzerine bunu yapmalıyız ki onların ilkelerini bilip araştırdığımız her nesne-yi bu ilkelere goumltuumlrmeyi deneyebilelim

(1Maddi Neden) İmdi bir anlamda şuna neden adı veriliyor Bir nesne-nin onda iccedilkin olup da ondan oluştuğu şey soumlzgelişi bronz heykelin guumlmuumlş kadehin nedeni (bronz ile guumlmuumlş) tuumlrleri de oumlyle


99

(2Biccedilimsel Neden) Bir başka anlamda ldquobiccedilimrdquo (eidos) ile ldquoilk oumlrnekrdquo (pa-radeigma) neden Bu da bir nesnenin ne olduğunun tanımı (ho logos ho tou ti en einail) ve bunun cinsleri (soumlzgelişi diapasonun nedeni iki ile birin ba-ğıntısı genel olarak sayı) ve kavramdaki parccedilalar

(3Devindirici Neden) Yine bir başka anlamda neden değişmenin (me-tabole) ya da durağanlığın ilk başlangıcının kaynağı Soumlzgelişi oumlğuumlt veren bir şeyin nedeni baba da ccedilocuğun Genel anlamda yapılan şeyi yapan ve değiştiren şeyi değiştiren

(4 Ereksel Neden) Yine amaccedil (telos) da bir neden bu ereksel nedendir (to hou heneka) Soumlzgelişi gezintiye ccedilıkmanın nedeni sağlık ldquoNe iccedilin gezin-tiye ccedilıkıyorrdquo ldquoSağlıklı kalmak amacıylardquo diyoruz Boumlyle deyince de nedeni goumlsterdiğimizi duumlşuumlnuumlyoruz Ayrıca devindiren bir başka nesneyle amaccedil arasındaki şeyler de ereksel neden kapsamına giriyor Soumlzgelişi zayıflama banyo ilaccedillar ya da hekim araccedilları sağlığın nedeni Nitekim buumltuumln bunlar ldquoamaccedilrdquo iccedilin ama birbirlerinden şurada ayrılıyorlar Kimi eser kimi araccedilhellip

Demek ki ldquonedenrdquo yaklaşık bunca anlamda kullanılıyor ldquoNedenrdquo ccedilok an-lamda kullanıldığına goumlre aynı nesnenin ilineksel olmayan birccedilok nedeni olması da soumlz konusu Soumlzgelişi bir başka şeyden oumltuumlruuml değil heykel heykel olarak alındıkta hem heykeltıraşlık sanatı hem de bronz bir heykelin nede-ni Ama neden olma tarzı aynı değil biri madde olarak neden oumlteki devi-nimin-değişmenin kaynaklandığı şey olarak Birbirlerinin nedeni olan bazı nesneler var Soumlzgelişi ccedilalışma zindeliğin nedeni zindelik de ccedilalışmanın ama tarz aynı değil Biri amaccedil olarak diğeri devinim-değişme ilkesi olarak Ayrıca karşıtların nedeni aynı oluyor Var olduğunda belli bir nesnenin ne-deni olan bir şey var olmadığında kimi zaman tam karşıtının nedeni goumlruuml-nuumlyor Soumlzgelişi duumlmencinin yokluğu geminin batmasının nedeni varlığı ise selametinin nedeni

Ne ki şimdi soumlzuumlnuuml ettiğimiz nedenlerin tuumlmuuml doumlrt ana tarzda toplanı-yor nitekim harfler hecelerin madde araccedil-gereccedillerin ateş ve bu gibi oumlğeler cisimlerin parccedilalar buumltuumlnuumln varsayımlar sonuccedilların nedeni Buumltuumln bunlar ldquobir şeydenrdquo anlamında neden (Maddi Neden) Ama bunların bir kısmı taşı-yıcı olarak neden soumlzgelişi parccedilacıklar kimi ldquonelikrdquo olarak yani hem buumltuumln hem bileşim hem de biccedilim olarak neden (Biccedilimsel Neden) Oysa tohum hekim oumlğuumlt veren kişi ve genel anlamda etkide bulunan nesne bunların hepsi değişmenin durağanlığın ya da devinimin ilkesinin kaynağı olarak neden (Devindirici Neden) Kimi de ldquoamaccedilrdquo ve başka nesnelerin ldquoiyirdquosi ola-rak neden Nitekim ereksel neden ldquoen iyirdquo ve oumltekilerin amacı olmak demek (Ereksel Neden) ldquoİyirdquonin kendisi ya da ldquoiyi goumlruumlnenrdquo diyerek bir ayırım ya-pılmamalıhellip


100

Nedenler var sayıca da dediğimiz kadar bu accedilık Ccediluumlnkuuml bunca sayıda ldquoNe iccedilinrdquo sorusunu iccedilermiş bulunuyor Nitekim ldquoNe iccedilinrdquo sorusu sonun-da ya ldquoNedirrdquo sorusuna indirgeniyor -bu devinimden bağımsız nesnelerde boumlyle (soumlzgelişi matematik bilimlerde nitekim ldquoNiccedilinrdquo doğrunun simet-rinin ya bir başka şeyin tanımına indirgenir sonunda) ya ilk devindiriciye indirgenir (soumlzgelişi ldquoNiccedilin savaştılarrdquo- ldquoCcediluumlnkuuml saldırıya uğradılarrdquo) yine ldquoNiccedilinrdquo ldquoNe amaccedillardquo sorusu (egemenlik kurmak amacıyla) ya da oluşan nesnelerde madde

İmdi nedenlerin bunlar olduğu bu kadar neden olduğu oldukccedila accedilık Ne-denler doumlrt tane olduğuna goumlre doğa bilimcisine duumlşen bunların hepsi uumlzeri-ne bilgi edinmek ldquoNe iccedilinrdquoi buumltuumln bunlara indirgerse yani (1) maddeye (2) biccedilime (3) devindiriciye ve (4) ereksel nedene indirgerse doğaya uygun ola-rak accedilıklama yapmış olacaktır

Ama ccediloğu kez (son) uumlccediluuml tek bir nedene indirgeniyor ldquoNedirrdquo ile ldquoerek-sel nedenrdquo tek şey ilk devinim kaynağı da bunlarla biccedilimce aynı şey nite-kim bir insandan bir insan doğar Genelde devinip de devindiren buumltuumln nes-nelerde bu boumlyle (boumlyle olmayan buumltuumln nesnelerle de doğa bilimcinin işi yok ccediluumlnkuuml bu nesneler kendilerinde devinme taşıdıkları halde ya da devi-nim ilkesine sahip oldukları halde devinmiyor değiller devinmez oldukla-rından Bundan dolayı yapılacak uumlccedil araştırma var Devinmeyenler uumlzerine devinen-değişen ama yok olmayanlar uumlzerine yok olanlar uumlzerine) Dolayı-sıyla ldquoNe iccedilinrdquo hem maddeye hem nedirrsquoe (kavrama) hem de ilk devindiri-ciye bakarak accedilıklanabilir Nitekim oluş uumlzerine araştırma oumlzellikle şu tarz-da yapılır ldquoNe neden sonra oluşuyorrdquo ldquoİlk etkileyen ya da etkilenen nerdquo bu boumlyle devam eder

Demek doğal devinim ilkleri iki tane bunlardan biri doğa bilimiyle ilgi-li değil ccediluumlnkuuml devinim ilkesini iccedilinde taşımıyor Devindirilmediği halde de-vinen nesne bu tuumlr bir şey Tıpkı tuumlmuumlyle ldquodevinimsiz olanrdquo her şeyin ldquoilk devindiricirdquosi ldquonedir (ti estin)rdquo ve ldquoşekil (morphe)rdquo gibi nitekim bu zaten amaccedil ve ereksel neden Dolayısıyla doğa ldquobir şeyrdquo iccedilin olduğuna goumlre bunu (doğayı) bilmek gerekiyor ve ldquone iccedilinrdquoi buumltuumlnuumlyle accedilıklamak gerekiyor Soumlz-gelişi ldquoşu nesneden zorunlu olarak şu gelirrdquo (yani bundan ya mutlak anlam-da her zaman ya da ccediloğu kez gelir) ldquoburadaki şu nesne olacaksardquo (tıpkı ka-bullenen sonuccedil ccedilıkarırmış gibi) ldquoccediluumlnkuuml bu nelik idirdquo ldquoniccedilin boumlyle mutlak anlamda değil de her nesnenin toumlzuumlyle ilgili olarakrdquo gibi

Aristo Fizik ii3 7 Ccedileviri Saffet Babuumlr Yapı Kredi Yayınları 2005


101

9 Bilge Bir Adam Bu Guumlluumlnccedil Duumlnyada Hangi Kural Ccedilerccedilevesinde Yaşayacaktır

Doumlrduumlncuuml yuumlzyılda Atinarsquoda iki buumlyuumlk felsefe okulu daha kuruldu Adını Epikuumlrrsquoden alan Epikuumlrcuuml okul ile kurucusu Zenorsquonun oumlne ccedilıktığı adı Stoarsquodan (sun-durma) muumllhem Stoacı okul

Ahlak felsefesi itibariyle bunlardan ilki haz arayışında oumllccediluumlluumlluumlkılımlılık vazeden bir doktrini ikincisi ise insanı hazzın ve acının uumlstuumlne ccedilıkaracak olan ussal oumlzde-netimi vazediyordu Roma huumlkuumlmranlığının genişlemesi ve genişlemenin getirdiği refahın sonucu olarak eski normlardan sapış Romalı seccedilkinleri suumlrduumlruumllebilirgeccedilerli bir yaşam tarzının tesisi arayışına youmlneltti ve miladi tarihin başlarında Epikuumlrcuumlluumlğe kıyasla Stoacılığı daha cazip daha kafa dengi buldular Devasa bir imparatorluğu youmlnetmenin ağır yuumlkuumlnuuml taşıyan ve dahası bu goumlrevi ciddiye alan kuşaklara cazip gelen Stoacıların kozmoloji veya metafiziğinden ziyade ahlak oumlğretisi oldu

Oyun yazarı yazar ve devlet adamı olan Lucius Anneus Seneca (İOuml 4 ndash İS 65) Stoacı oumlğretinin ahlakccedilı youmlnuumlnden ccedilok etkilenmişti Senacarsquonın spekuumllatif duumlşuumlnce-den nasibini aldığı soumlylenemese de Stoacı ahlak goumlruumlşuumlnuumln Roma İmparatorluğursquonu youmlnetenlerin neredeyse resmi felsefesi haline gelmesinde oumlnemli rol oynadı İmpara-tor Neronrsquoa hocalık yapan Seneca giderek aklını yitiren huumlkuumlmdar tarafından ken-disine komplo kurduğu gerekccedilesiyle intihara zorlanmak suretiyle oumlluumlme mahkucircm edildi

Mutlu Yaşama Dair

Seneca

Mutlu yaşamayı kardeşim Gallio31 herkes arzular ama yaşamı tam da neyin mutlu kıldığı gayet accedilık olduğu halde zihni buna koumlrduumlr Ve mutlu yaşamı elde etmesi kolay olduğu halde ona ulaşmak iccedilin ne kadar hevesle ccedilabalarsa -ve eğer yolda bir hata da yapmışsa- ondan bir o kadar uzak duumlşer ve aradaki mesafe ccedilabalarının hızı nispetinde ters youmlne doğru artar

Dolayısıyla oumlnce hedefimizin ne olduğunu araştırmak suretiye belirle-meli sonra bizi bu hedefe en ccedilabuk ulaştıracak yolu bulmalıyız Ve bu yolcu-lukta -eğer doğru yoldaysak- her guumln ne kadar yol kat ettiğimizin doğal bir duumlrtuumlyle ulaşmak zorunda olduğumuz hedefe ne kadar yaklaştığımızın idra-kında olmalıyız Ortalıkta rehbersiz ve amaccedilsız dolaşır ve sadece bizi farklı

31 Senecarsquonın ağabeyi Yunanistanrsquoın guumlneyindeki Ahaya (Achaia) vilayetinin valisi (İS 52) Romarsquonın havari Pavlusrsquoun Yahudiler tarafından huzurunda succedillandığı resmi yetkilisidir


102

youmlnlere ccedileken guumlruumlltuumlyuuml ve akortsuz sesleri takip edersek yaptığımız hata-lar yaşamı yiyip bitirir ndash oumlyle bir yaşam ki gece guumlnduumlz aklıselim peşinde koşmuş olsak bile kısacık O halde hem hedefin hem de yolun ne olduğuna karar verelim ve youmlneldiğimiz boumllgeyi araştırıp keşfetmiş olan tecruumlbeli bir rehber bulmayı ihmal etmeyelim ccediluumlnkuuml bu yolculuğun koşulları diğer pek ccedilok yolculuktan farklıdır Yolculukların ccediloğunda iyi bilinen bir yol ve boumllge sakinlerinden edinilen bilgiler sayesinde insan kaybolmaz ama soumlz konusu yolculukta en iyi ve en sık aşındırılmış olan yollar en aldatıcı olanlardır Dolayısıyla hiccedilbir şey şu uyarı kadar vurgulanmaya muhtaccedil değildir Oumlnuuml-muumlzdeki suumlruumlyuuml koyun gibi takip etmemeli yani kendimizin takip etmesi gereken yolu değil herkesin gittiği yolu izlememeliyiz Ne ki hiccedilbir şey ken-dimizi bir rivayete yani en iyi şeylerin genel kabul goumlren şeyler olduğuna dair inanca teslim ettiğimiz gerccedileği kadar başımızı belaya sokamaz ndash gerccedilek şu ki arkasından gidilebilecek kalabalıklar olduğu iccedilin kurala uygun yaşı-yoruz yani akla uyarak değil taklit ederek yaşıyoruz Bunun sonucu olarak insanlar uzun bir kuyruğa girmiş birbiri ardına yok oluşa doğru hızla koşu-yorlar ve bunu yaparken (insanlık) buumlyuumlk baskı altında birbirini itip kakıyor kimse bir diğerini de beraberinde ccedilekip goumltuumlrmeden duumlşemiyor ve oumlndekiler arkadakilerin yok oluş nedeni oluyor Aynı şeyin yaşamın her alanında ce-reyan ettiğini goumlrebilirsin İnsan sadece kendi acısına yanlış yapmaz bir di-ğerinin yanlışının da nedeni ve destekccedilisi olur Ccediluumlnkuuml insanın kendisini oumln-deki kalabalığa bağlaması tehlikelidir Her birimiz kendi değerlendirmemizi kendimiz yapmaktan ziyade bir başkasına inanma eğiliminde olduğumuz iccedilin asla yaşamı yargılamayız ne ki koumlruuml koumlruumlne guumlven ve elden ele geccedilerek bize kadar ulaşmış olan bir yanlış sonunda bizi de iccediline ccedileker ve mahvı-mızı hazırlar Bu mahvoluşumuzun muumlsebbibinin diğer insanlar olduğunu goumlsterir gel kendimizi kalabalıklardan uzak tutalım ki buumltuumln kalabilelim Kendi guumlnahını savunan kalabalıklar (avam) akılla kavgalı Bunu seccedilimler-de yani popuumller oyrsquoun vefasız ruumlzgacircrının doumlnuumlverdiği ve praetor32rsquoları seccedilen insanların bu praetorrsquoların neden seccedilildiğine şaşırdıkları yerde goumlruumlyoruz Her şey bir dakikadan diğerine lehimize veya aleyhimize gerccedilekleşebiliyor Ccediloğunluğun seccedilimi doğrultusunda verilen her kararın sonucu budur

Tartışma konumuz mutlu yaşam olunca bana bu bir oy verme mesele-siymiş gibi ldquoBu taraf ccediloğunluktardquo diye cevap vermenin sana yararı olmaz ccediluumlnkuuml ldquoo tarafrdquo tam da bu nedenle en koumltuumlsuuml olacaktır İnsanlığa dair iş-ler ccediloğunluk daha iyi olanı tercih eder gibi mutlu bir duumlzenlemeye sahip

32 Eski Romarsquoda yurttaşlar arasındaki uyuşmazlıkları ccediloumlzen yargıccedil ve youmlnetici konumunda olan kişi Antik Yunanrsquoda iktidarı kullanma yetkisine sahip yargıccedil ya da bir eyaleti youmlneten en yuumlksek me-mur


103

değildir koumltuuml seccedilimin muumlsebbibi kalabalıkların ta kendisidir Dolayısıyla gel yapılacak en iyi şeyin ne olduğunu bulalım en yaygın olarak yapılanı değil ndash hakikatin olabilecek en koumltuuml yorumcusu olan ayak takımının rağ-bet ettiğini değil kalıcı mutluluk talebimizi neyin ihdas edeceğini bulalım Ama ayaktakımıyla kastettiğim mutfaktaki hizmetccedili kadar mahkeme goumlrev-lileridir ccediluumlnkuuml bedeni saran giysilerin rengi beni ilgilendirmiyor Ben bir insana değer biccedilerken goumlze goumlruumlneni dikkate almıyorum ruh guumlzelliğini se-ccedilebilmem iccedilin daha iyi daha guumlvenilir bir ışığa sahibim Ruh nefes alacak zaman bulup kendi iccediline ccedilekilse ah nasıl da işkence ccedileker ve hakikati itiraf ederek der ki ldquoŞimdiye kadar yaptığım her şeyi bozardım (yapmamış gibi yapardım) neler soumlylediğimi duumlşuumlnuumlnce sağırları kıskanırdım ettiğim dua-ları duumlşuumlnuumlnce bunlar iccedilin duumlşmanlarımın başına derdim hele de endişe-lerimikaygılarımı duumlşuumlnuumlnce -ah siz tanrılar- ne kadar hafiflerdim Nefreti bir yana bırakıp duumlşmanlık beslediğim herkesle dostluk tazeledim -keşke koumltuumller arasında dostluk olabilse- ama kendi kendimle hacirclacirc dostluk kura-madım Kalabalıkların arasından sıyrılıp ccedilıkmak iccedilin elimden gelen ccedilabayı goumlsterip kendimi bir şekilde takdire şayan biri yapmaya ccedilalıştım ama ken-dimi fesat oklarının hedefi yapmak ve beni neremden vurursa inciteceğini goumlstermek dışında neyi başardım dersin Siz belacircgatiyle oumlvuumlnenler serve-tiyle iz bırakanlar ccedilıkarını goumlzetenler guumlcuumlnuuml goumlklere ccedilıkaranlar goumlruumlyor musunuz Buumltuumln bunlar ya şu an duumlşmanınız veya olacaklar -aslında ikisi de aynı yere ccedilıkıyor ya Sizi kaccedil kişinin kıskandığını goumlrmek iccedilin hayranla-rınızı sayın Ben neden bunun yerine biraz iyilik peşinde yani goumlstereceğim değil hissedeceğim şeylerin peşinde olmayayım Bakışları uumlstuumlne ccedileken oumlnuumlnde insanların kalakalıp hayretle birbirlerine goumlsterdikleri dışı pırıl pı-rıl iccedili bomboş olan bu şeylerrdquo

Dış goumlruumlnuumlşuumlnuumln oumltesinde iyi olan bir şey arayalım- somut kalıcı ve gouml-ruumlnmeyen youmlnuumlnden daha guumlzel olan bir şey bunu arayıp tarayalım Uzakta değil elini nereye uzatacağını bilirsen bulacaksın Bu haliyle elimizin al-tındakileri karanlıkta arıyormuşccedilasına ıskalıyor tam da arzu ettiklerimizin uumlstuumlne basıyor toumlkezliyoruz

Seni ccedilapraşık ayrıntılarla sıkmamak adına susup diğer filozofların duuml-şuumlncelerini geccedileceğim ccediluumlnkuuml onları tek tek saymak ve yanlışlarını ortaya koymak sıkıcı olur Bizimkilerin soumlylediklerini dinliyor musun Ama ldquobi-zimkilerrdquo derken kendimi Stoacı uumlstatlardan herhangi birine mecbur etmi-yorum benim de goumlruumlş oluşturma hakkım var Bu yuumlzden şu veya bunu iz-leyeceğim şundan veya bundan sorunu parccedilalarına ayırmasını talep edece-ğim belki de hepsinden sonra bana başvurulunca benden oumlncekilerin hiccedil-birini yalancı ccedilıkarmayacak ve diyeceğim ki ldquoEkleyeceklerim bu kadarrdquo Buuml-


104

tuumln bu arada kılavuzum Doğa yani tuumlm Stoacıların hemfikir olduğu doktrin Gerccedilek bilgelik Orsquondan sapmamak ve kendimizi Orsquonun yasalarına ve oumlruumln-tuumlsuumlne uygun kalıba sokmaktır

Dolayısıyla mutlu yaşam insanın kendi doğasıyla uyum iccedilinde olan bir yaşamdır ve ona sadece bir yolla erişilebilir Her şeyden oumlnce sağlam bir zih-ne ihtiyaccedil var aklıselimini suumlrekli koruyan bir zihin ikincisi bu zihin ce-sur ve enerjik olmalı soylu bir metanete sahip acil durumlara hazır bede-ni ve bedenle ilgili her şeyi korkuya kapılmadan goumlzeten bir zihin olmalı ve son olarak yaşamı suumlsleyen tuumlm fırsatlara hiccedilbirine gereğinden fazla sev-gi beslemeden dikkatli olmalı ve Talihrsquoin koumllesi değil Orsquonun sunduğu arma-ğanlardan yararlanan olmalı Daha fazla konuşmasam da anlıyorsun ki bizi heyecanlandıran uyaran veya korkutan şeyleri başımızdan attığımız zaman kesintisiz bir huzur ve kalıcı oumlzguumlrluumlk başlıyor ccediluumlnkuuml zevk ve korku uzak-laştırılınca koumltuumlluumlğe yol accedilan tuumlm oumlnemsiz kırılgan ve zararlı olanın yeri-ni kesin değişmez ve sınırsız sevinccedil kaplıyor ve sonra da huzurlu ve ahenk-li bir ruhun merhametle birleşmesi ve gerccedilek buumlyuumlkluumlk Ccediluumlnkuuml vahşet za-yıflıktan doğar

Bu iyiliği başka şekillerde tanımlamak da muumlmkuumln ndash yani aynı şey başka dillerle de ifade edilebilir Nasıl ki bir ordu bir zamanlar daha ccedilok asker is-tihdam etmiş olsa da aynı ordu olarak kalır kalabalıklar da hangi şekli almış olurlarsa olsunlar -ister dar alanda ister ortası boş ve kanatları oumlne doğru kıvrılmış olarak veya duumlz bir hatta ayakta ister uzun bir saf olarak- aynı ruhla ve aynı amaccedilları savunmak uumlzere benzer kararlılık sergiler Dolayısıy-la en uumlstuumln iyiliğin tarifi bazen ayrıntılı ve uzun bazen oumllccediluumlluuml oumlzluuml ve kısa olabilir Dolayısıyla sana ldquoUumlstuumln iyilik şans eseri olanı kuumlccediluumlmser sadece erdemden mutluluk duyarrdquo veya ldquoFethedilemezlik tecruumlbeyle bilgelik ka-zanmış olmak eylemde suumlkucircnet ve tuumlm bu suumlre iccedilinde ilişkilerde nezaket ve duumlşuumlnceli olmak zihnin guumlcuumlduumlrrdquo desem ikisi de aynı anlama gelir Mutlu insan iyilik ve koumltuumlluumlğuuml sadece zihne izafe edebilen insandır ndash izzetinef-si (onuru) aziz tutan erdemle yetinen şans eseri olanla oumlvuumlnmeyen veya ezilmeyen kendi kendisine bahşedebileceği iyilikten oumlte iyilik olmayacağını bilen ve gerccedilek zevki kendisi iccedilin bir lanet olarak telakki eden insandır Ko-nudan konuya atlamak gibi olacak ama bu goumlruumlş anlamı zayıflamadan veya bozulmadan ifadenin başka formlarına da aktarılabilir Nedir bizi mutlu ya-şam oumlzguumlr buumllent korkusuz ve kararlı bir zihne sahip olmaktır demekten alıkoyan Oumlyle bir zihin ki korku ve tutkunun erişemediği bir yere konmuş erdemi yegacircne iyilik alccedilaklığı yegacircne koumltuumlluumlk ve geriye kalanın tuumlmuumlnuuml -uumls-tuumln iyiden eksiltip eklemeksizin gidip gelen mutlu yaşama hiccedilbir katkısı olmadığı gibi hiccedilbir şeyi alıp goumltuumlrmeyen- değersiz bir kuumltle addeder


105

Yere boumlylece ccedilakılı kalmış bir insan istese de istemese de iccedilten gelen derin bir hazla suumlrekli neşeli olmalı ccediluumlnkuuml hazzı kendinde (oumlz kaynağında) bulmakta ve bu iccedilsel hazdan daha buumlyuumlk bir mutluluk arzulamamaktadır Boumlylesi mutlulukların sefil bedenin değersiz oumlnemsiz ve geccedilici heyecanla-rıyla karşılaştırılması doğru olmaz mı İnsan hazzı alt edebildiği guumln acıyı da alt edecektir ama goumlrduumlğuumln gibi efendilerin en kaprislisi ve zalimi olan haz ile acının onu (zaman iccedilinde) esir alacağı bu zavallı ve muzır bağımlı-lıkla oyalanmak durumunda Bu yuumlzden kaccedilıp oumlzguumlrluumlğe sığınmalıyız Ama bunu yapmanın tek yolu Talihrsquoe yuumlz vermemektir Boumlyle doğacaktır her tuumlrluuml tahminin (hesabın) oumltesinde bir kutsanış Artık guumlvenli bir biccedilimde demir atmış olan bir zihnin yuumlcelişi ve huzuru ve -tuumlm yanılgılardan kurtulunca- hakikatin keşfinin getireceği buumlyuumlk ve istikrarlı mutluluğun yanı sıra şefkat-li ve neşeli bir zihin ve buumltuumln bunlardan kaynaklanan haz iyi olduğu iccedilin değil kendinden olanın fışkırması

Konuyu işlerken epeyce oumlzguumlr davrandığıma bakarak diyebilirim ki mutlu insan kaygı ve tutkudan akıl yoluyla kurtulmuş insandır taşlar hatta kırdaki hayvanlar bile kaygı ve dertten bağımsız oldukları halde kimse bun-lar iccedilin ldquoccedilok mutlurdquo diyemez ccediluumlnkuuml mutluluk kavramından yoksundurlar Aynı sınıfta muumltalaa edilmeleri doğuştan gabi ve kendinden bihaber olan insanları bunlarla aynı seviyeye hayvan ve cansız şeyler seviyesine indirger Aralarında fark yoktur ccediluumlnkuuml bir itibarla akıldan yoksun bir diğer itibarla yamuk akıllıdırlar yani akılları ters youmlnde ve kendi acıları hilafına ccedilalışır ccediluumlnkuuml hakikatin yetki alanı dışına itilmiş olan hiccedilbir insana mutludur dene-mez Bu nedenle mutlu olan yaşam doğru guumlvenilir ve değişmez bir muha-kemeyle temellenir O zaman zihin derin yaralardan hatta sıyrıklardan bile nasıl kaccedilınacağını bildiğine her ne duruşu benimsemişse bunu sonuna ka-dar suumlrduumlrmekte kararlı olduğuna bu duruşu oumlfkeli Talihrsquoin saldırıları kar-şısında bile muhafaza edebileceğine goumlre sahiden her tuumlrluuml illetten arınmış berrak ve oumlzguumlr muumlduumlr Bedensel zevklere gelince bunlar her yanımızdan akar her delikten sızarken yaltaklanmak suretiyle zihni yumuşatır ve bizi tuumlmuumlyle veya kısmen baştan ccedilıkarmak iccedilin her tuumlrluuml aracı birbiri ardına dev-reye sokarken hangi oumlluumlmluuml iccedilinde kuumlccediluumlcuumlk bir insanlık kırıntısı kalmış olan hangi oumlluumlmluuml sabah akşam duyularının gıdıklanmasını ister ve zihni yuumlzuumlstuuml bırakıp tuumlm dikkatini bedene verir

Ama denebilir ki ldquoAklın da kendi zevkleri (hazları) vardırrdquo Bırak olsun gerccedilekten Bırak luumlksuuml ve zevki yargılamak uumlzere vaziyet alsın bırak duyu-lara haz vermeyi alışkanlık haline getirmiş her şeyi tıka basa yesin ve sonra da geccedilmişe bakıp solan zevkleri hatırlasın bırak kendi planlarını yapsın ve


106

beden tıkınmaktan yorgun duumlşmuumlş yatarken duumlşuumlnceleri olacaklara (gelece-ğe) youmlnlendirsin ndash ne var ki bence zihin buumltuumln bunlardan dolayı hiccedil olma-dığı kadar sefil olacaktır zira iyinin yerine koumltuumlyuuml seccedilmek ccedilılgınlıktır Aklı başında olmayan insan mutlu olamaz en iyi olanın yerine kendisine zarar verecek olanı seccedilenin de aklı başında olmaz Dolayısıyla mutlu insan doğ-ru muhakeme yapabilen insandır mutlu insan her ne olursa olsun kendi payına duumlşenle (nasibiyle) tatmin olan ve iccedilinde bulunduğu şartlarla barışık olan insandır mutlu insan tuumlm varoluş koşullarının değerini aklın biccedilmesi-ne izin veren insandır

Seneca Moral Essays ldquoOn The Happy Liferdquo Harvard University Press 1935

10 Kendine Yabancılaşmış Olan İnsan Yabancılaştığı SahiciAsıl Varlığını Nasıl Geri Kazanabilir

Roma Stoacılığı imparatorluğun zirvede olduğu doumlnemlerde Romarsquonın oumlnde gelen sakinleri iccedilin bir duumlnya goumlruumlşuuml haline geldi İS İkinci yuumlzyılın sonuna ge-lindiğinde o muhteşem guumlnler artık sayılıydı Gerileyenccediluumlruumlyen imparatorlukta birccedilok insan akıl yoluyla yerine getirilen goumlrevin verdiği rasyonel doyumu Stoacı ahlak itibariyle -yani Romarsquonın eski sosyal sorumluluk anlayışının Stoacı versiyonu itibariyle- tatminkacircr bulmaz olmuştu Bir diğer ifadeyle bu insanlar iccedilin duumlnya ve-cibelerinden elini ayağını ccedilekmeyi vazeden felsefeler etkin yaşam vaaz eden fel-sefelerden daha ccedilekici olmaya başlamıştı En geccedilerli geri ccedilekilme (nuumlkul) felsefesi Yeni-Eflacirctunculuk idi

Hıristiyan kutsal yazıları dışında Antikccedilağrsquodan kalan pek az yazma Orta Ccedilağ ya-şamını oumlzellikle de Orta Ccedilağ mistisizmini Yeni-Eflacirctunculuk kadar etkileyebilmiştir Yeni-Eflacirctuncular arasında oumlnde gelen isim Plotinus idi Plotinus 205rsquode Mısırrsquoda doğmuş Romarsquoya giderek bir grup entelektuumlelin merkezinde yer almadan oumlnce İskenderiyersquode okumuş elli yaşına gelinceye kadar hiccedilbir şey yazmamıştır Aşağıdaki metin Plotinusrsquoun Enneadlar olarak bilinen derlemesinden alınmıştır Plotinus bilim insanları tarafından sıkccedila dile getirildiği uumlzere bu ccedilalışma sırasında pagan felsefe ile Hıristiyan ilahiyatı arasındaki tamamlayıcı halkayı bulmuştur Plotinusrsquoun endişeleri Antikccedilağrsquoın son yuumlzyıllarında pek ccedilok insana kaygı ve acı veren derin ve karanlık bir yabancılaşma hissini yansıtır Plotinus doğrudan veya dolaylı olarak işte bu yabancı-laşma sonucu ortaya ccedilıkan sorunlara eğilmiştir (JS)


107

Ennead33

Plotinus

I Ruhlar babaları olan Tanrırsquoyı neden unuturlar Orsquondan gelen ve tuuml-muumlyle Orsquona ait olan parccedilalar oldukları halde ne kendilerini ne de Tanrırsquoyı niccedilin bilmezler

Aşırılık tuumlreme ilk fark ve başına buyruk olmayı isteme bunlar ruh iccedilin koumltuumlluumlğuumln ilkesidir Babalarını unutan ruhlar bağımsızlıklarına sevinirler Tanrırsquonın karşıtına gitmek iccedilin hareketlerinin spontane oluşundan yararla-nırlar Ruhlar en uzak noktaya vardıklarında Tanrırsquodan geldiklerini hatırla-mazlar tıpkı babalarından ayrı ve uzakta buumlyuumltuumllen ccedilocuklara benzerler ne bizzat kendilerini ve ne de babalarını bilirler34 Artık ne Tanrırsquoyı ne de kendi-lerini goumlrmeyen ruhlar kendilerini kuumlccediluumlmserler ccediluumlnkuuml soylarını bilmezler Onlar (Tanrırsquonın dışında) tuumlm geri kalan şeyleri duumlşuumlnuumlrler ve sadece kendi-lerine hayran olurlar her şey onları hayrete duumlşuumlruumlr oyalar onlarda ilgi ve tutku uyandırır kuumlccediluumlmseyerek uzaklaştıkları nesnelerle bozuşurlar

Sonuccedilta ruhların Tanrırsquoya dair tuumlm bilgisizliklerinin nedeni duumlnyanın nesnelerine değer vermeleridir ve kendilerini kuumlccediluumlmsemeleridir Ccediluumlnkuuml in-san bir nesne peşinden koşuyorsa ve ona hayran oluyorsa bu kendini nes-neden aşağı goumlrmesi demektir Bu kişi doğmaya ve oumllmeye mahkucircm tuumlm nesnelerden daha aşağıya yerleştiğinden kendinin bildiği şeylerin en de-ğersizi ve en fanisi olduğuna inandığından Tanrırsquonın guumlcuumlnuuml ve doğasını ru-huna asla yerleştiremez

O yuumlzden eğer bu durumda olanların bu ters youmlne doğru ilk varlıklara doğru doumlnmeleri ve yuumlce terime Birrsquoe İlkrsquoe kadar gitmeleri istenirse onlara hitap etmek iccedilin iki kanıtlama gerekir

Bu iki kanıtlama nedir Bunlardan biri ruhun şimdi saygı goumlsterdiği (ve başka yerde daha ayrıntılı ele alacağımız) şeyin bayağılığını goumlsterir İkinci-si ruhu bilgilendirir ve ona adeta nereden geldiğini ve hangi değeri taşıdığı-nı hatırlatır ruhun değeri konusu diğer konudan oumlnce gelir ve bu konu bir defa aydınlatıldıktan sonra diğerini aydınlatacaktır

Şimdi onu (ruhun değerini) incelemelidir Hem zaten ruh araştırdığı ko-nuya ccedilok yakındır (bu accedilıklama) ona ccedilok yararlı olacaktır ccediluumlnkuuml araştıran şey ruhtur Ruh nasıl bir varlıktır Oumlnce bizzat kendini nasıl tanır Boumly-le bir araştırma yapabilir mi Goumlrebilen bir goumlzuuml var mıdır ve araştırma ona

33 ldquoDokuzluklarrdquo anlamına gelir34 Plotinus ruhun inişirsquone dair yazdığı kitapta Enneadlar IV vii accedilıkladığı konuları burada da ele

alır


108

uygun mudur Buumltuumln bunları bilmek iccedilin ruh araştırma yapar Ccediluumlnkuuml ru-hun araştırdığı şey kendine yabancıysa araştırma neye yarar Fakat araştırı-lan şey ruhla aynı kaynaktan gelen bir objeyse onu araştırmak uygundur ve onu bulmak muumlmkuumlnduumlr

II Her ruh oumlnce şunu duumlşuumlnsuumln Hayat uumlfleyerek buumltuumln canlıları yani yeryuumlzuumlnuumln ve denizin beslediklerini havada ve goumlkyuumlzuumlnde olan hayvan-ları tanrısal yıldızları tuumlm (evrensel) ruh35 nasıl yarattı Tuumlm (evrensel) ruh guumlneşi ve sınırsız goumlkyuumlzuumlnuuml yaratıp duumlzenledi ve onlara duumlzenli bir doumlnuumlş hareketi verdi Tuumlm ruhun duumlzenlediği hareket ettirdiği ve yaşattığı varlık-lardan farklı bir doğası vardır ve zorunlu olarak onlardan daha değerlidir ccediluumlnkuuml varlıklar ruh kendilerine hayat verdiği takdirde doğarlar ya da onları terk ederse oumlluumlrler oysa ruh kendini terk etmediğinden her zaman vardır

Ruhun evrene ve varlıklardan her birine hayat verme tarzına gelince bi-reysel ruh buumlyuumlk evrensel ruhu incelesin bireysel ruh başkalarını kandı-ran ve aldatan şeyden sakin tutumu sayesinde kurtularak bu incelemeye la-yık olmak isterse kuumlccediluumlk bir ruh değildir fakat başka bir ruhtur

Varsayalım ki ruhu kuşatan bedende aynı dinginlik olsun ve bedenin kargaşaları suumlkucircnet bulsun ve hatta bedeni kuşatan toprak su hava goumlk-yuumlzuuml onlardan uumlstuumln diğer oumlğeler dingin olsun (Bu durumda bireysel ruh) bu hareketsiz goumlkte oraya dışarıdan gelen oraya akan ve oraya boşalan ve her yerden giren ve kendini aydınlatan bir (evrensel) ruhu duumlşuumlnsuumln guumlneş ışınları karanlık bir bulutu nasıl aydınlatırsa ve onları yaldızlanmış gibi goumls-terirse goumlkyuumlzuumlnuumln bedenine giren ruh da aynı şekilde ona kendi dingin-liğinden kaynaklanan hayatı oumlluumlmsuumlzluumlğuuml ve kendi dinginliğinin huzuru-nu verir36 Ve goumlkyuumlzuuml ezeli bir harekete sahiptir bu ezeli hareketin nedeni bir ruhtur ruh goumlkyuumlzuumlnuuml zekacirc ile birlikte youmlnetir ezeli olarak hareket etti-rilen goumlkyuumlzuuml mutlu bir hayvan olur değerini kendisinde bulunan ruhtan alır Oumlnceden sadece toprağın ve suyun durgun bir cismi vardı daha doğ-rusu birinin dediği gibi ldquotanrıların kin duyduklarırdquo karanlık bir madde var-lık olmayan bir şey vardı

Burada ruhun kendi isteklerine goumlre goumlkyuumlzuumlnuuml nasıl doumlnduumlrduumlğuumlnuuml ve youmlnettiğini duumlşuumlnuumlrsek ruhun guumlcuuml ve doğası daha netleşir ve daha accedilık olur37 Ccediluumlnkuuml goumlkyuumlzuumlnuumln uzamı ne kadar buumlyuumlk olursa olsun ruh onun

35 Eflacirctunrsquodan Phaidros 245 c aktarım Eflacirctun burada evrensel ruhu duumlnya ruhu duumlzeyine yuumlksel-tir

36 Bu imge Senecarsquoda da bulunur (Eacutepitres agrave Lucilius 414) O ruhu kaynağına bağlı olduğunu goumlstermek iccedilin guumlneş ışınlarına benzetir Animus haeret origini suae Fakat aynı imge Plotinus ccedilağının ldquoguumlneş teolojilerirdquonde yaygındır

37 Bu konuda bkz İkinci Dokuzlukrsquoun İkinci Kitabı


109

tuumlm uzamında vardır buumlyuumlk ya da kuumlccediluumlk olsun tuumlm mesafeler (ruhla dolu oldukları iccedilin) canlandırılmışlardır

Pek ccedilok cisim aynı yerde olamaz biri burada diğeri şuradadır ve karşıt boumllgelerde olsunlar ya da olmasınlar onlar birbirinden ayrıdır (Evrensel) ruh boumlyle değildir o cismin her boumlluumlmuumlnuuml kendi boumlluumlmlerinin her biriyle canlandırmak iccedilin boumlluumlnmez fakat cismin tuumlm boumlluumlmleri buumltuumln halinde ruh tarafından yaşatılır ruh her yerde vardır o birliğinden ve her yerde bulunmasından dolayı kendini tuumlreten babaya [zekacircya) benzer Ccedilok olan ve ccedileşitli boumlluumlmleri bulunan goumlkyuumlzuuml bu ruhun guumlcuumlnden dolayı birdir bu ruhtan dolayı bu duumlnya bir Tanrırsquodır guumlneş de yıldızlar da (ruh tarafın-dan) canlandırıldıkları iccedilin bir Tanrırsquodır Bizde tanrısal bir şey vardır ccediluumlnkuuml ruh bizde de bulunur ldquoCesetleri defnetmek guumlbreyi dışarı atmaktan daha acildirrdquo38

Oysa tanrılardaki tanrısallık nedeni zorunlu olarak tanrılardan oumlncedir Ve ruhumuz tanrılarla aynı tuumlrdendir ve ruhumuzu saf haliyle hiccedilbir şey eklenmemiş biccedilimiyle duumlşuumlnduumlğuumlmuumlzde duumlnya ruhuyla aynı değerde gouml-ruumlruumlz ve cisimli varlıkların tuumlmuumlnden daha değerli buluruz ccediluumlnkuuml cisimli varlıkların hepsi topraktandır ve onlar ateşten midirler onları yakan nedir39 Bu iki oumlğeden bileşenler iccedilin hatta su ve hava da eklendiği takdirde (doumlrt oumlğeden oluşan) nesneler iccedilin aynı şey geccedilerlidir

Eğer varlıkların ardından canlandırıldıkları iccedilin koşarsak kendimizi ni-ccedilin unutalım ve bizden (daha değerli) başka bir varlığın peşinde niye koş-mayalım Eğer bir başkasında olan ruhu seversen kendini sonuccedilta bizzat kendini sev

III Ruh değerli ve tanrısal bir şeydir Boumlyle bir ilkeden yardım al ve guumlvenle Tanrırsquoyı araştır ve Orsquona kadar yuumlksel O hiccedil uzakta değildir Orsquona ulaşacaksın aracılar pek ccedilok değildir40

Bu tanrısal ruhta ruhtan oumlnce ruhun kaynağı olan uumlst varlığa yakın bouml-luumlmuuml en tanrısal boumlluumlm gibi duumlşuumln Ccediluumlnkuuml soumlylemimizin goumlsterdiği gibi uumlst varlığa yakın boumlluumlm zekacircnın bir imgesidir nasıl ki ifade edilen bir soumlz ruh-taki bir kelamın imgesiyse bu boumlluumlm de (evrensel ruh) zekacircnın kelamıdır ve diğer varlıkların varoluşlarını suumlrduumlrmeleri iccedilin zekacircnın (onlara) hayatı

38 Evrensel canlandırma tezi boumlylece Herakleitosrsquoun bildiğimiz cuumlmlesine bağlanır Diels Die Vor-sokratiker fragm 96

39 Bu stoacıların ve Herakleitosrsquoun ateşten oluşan duumlnya ruhuna ilişkin teorilerinin acele yapılmış bir eleştirisidir

40 Plotinus mistisizminin doğasına ilişkin ccedilok oumlnemli accedilıklama bu accedilıklama Plotinus mistisizmini Apuleacuteersquonin Neo-Eflacirctunculuğuna oumlzellikle aracıları ccediloğaltan Gnostisizme karşıt yapar Bkz En-neads II 9


110

vermesini sağlayan aktivitedir ateşte olduğu gibi tanrısal ruhta nesnelere verdiği sıcaklık vardır Sonuccedilta iki ruh vardır biri Zekacircrsquodadır dışarıya ak-maz fakat yukarıda kalır diğeri kendi oumlzel varoluşuna sahiptir Zekacircdan gelen ruh entelektuumlel bir ruhtur onun zekacircsı akıl yuumlruumltmekten ibarettir onun yetkinliği zekacircdan gelir zekacirc bu ruhu besleyen fakat kendisi kadar yetkin bir biccedilimde tuumlretmeyen bir baba gibidir Entelektuumlel ruhun varlığı Zekacircrsquodan gelir ve Zekacircrsquoyı temaşa ettiğinde onun aklı eylem halindedir Ccediluumln-kuuml entelektuumlel ruh Zekacircrsquoda baktığında kendinin iccedilinde kendi duumlşuumlncele-rine sahiptir ve etkindir Ve şunu demelidir ki sadece ruhun eylemleri iccedil entelektuumlel eylemlerdir entelektuumlel ruha başka yerden gelen şey aşağıdır ve ruha dışarıdan bir şeyin gelmesi ruh iccedilin bir pasifliktir Zekacirc ruhun babası olduğu ve ruhta bulunduğu iccedilin onu daha tanrısal kılar ccediluumlnkuuml ruhla zekacirc arasında sadece oumlz farkı vardır ruh (zekacircdan) sonra gelir ve bir toplanma yeri gibidir zekacirc ise bir biccedilime benzer41

Ruh zekacircnın maddesi olduğundan guumlzeldir Zekacirc gibi zekidir ve hatta basittir Boumlylece accedilıktır ki Zekacirc bu şekilde tanımlanan ruhtan uumlstuumlnduumlr

IV Bunu şu şekilde de accedilıklayabiliriz Duyulur duumlnyaya hayran oluruz ccediluumlnkuuml o buumlyuumlktuumlr guumlzeldir onun ezeli hareketi duumlzenlidir aynı şekilde duumlnyada goumlruumlnuumlr ve goumlruumlnmez tanrılar daimonlar hayvanlar ve bitkiler vardır fakat duyulur duumlnyanın modeline ve gerccedilek realitesine yuumlkselelim yukarıda buumltuumln duumlşuumlnuumlluumlrleri goumlrelim bu modelde ezeliliğe kendilerinin iccedil bilgisine ve hayata sahip buumltuumln duumlşuumlnuumlluumlrleri goumlrelim duumlşuumlnuumlluumlrlerin başı olan saf Zekacircrsquoyı goumlrelim coumlmert bilgeliği ve hayatı goumlrelim Kronosrsquoun yani doygunluk ve zekacirc olan Tanrırsquonın42 egemenliğindeki gerccedilek hayatı goumlrelim Ccediluumlnkuuml duumlnyanın modelinde tuumlm oumlluumlmsuumlz varlıklar tuumlm zekacirc tuumlm Tanrı tuumlm ruh ezeli bir hareketsizlik iccedilindedir Eğer model iyiyse niccedilin değiştir-meye ccedilalışmalıdır O her şeye sahip olduğuna goumlre nereye gidecektir Ve o ccedilok yetkinse niccedilin buumlyuumlmeye ccedilalışır Ve onun her bakımdan yetkin olması iccedilin onda bulunan her şey yetkindir onda yetkin olmayan hiccedilbir şey yoktur onda duumlşuumlnmeyen hiccedilbir şey yoktur Zekacirc duumlşuumlnduumlğuuml şeye sahip olduğun-dan araştırmadan duumlşuumlnuumlr Onun mutluluğu kazanılmış bir şey değildir o ezeli olarak tuumlm nesnelerdir ve bu gerccedilek ezeliliktir ruhu kuşatan ve

41 Bu boumlluumlm İkinci Dokuzlukrsquoun iki madde ve duumlşuumlnuumlluumlr madde başlıklı kısımlarını yaklaştırmaya ccedilalışır fakat ruhun maddeyle karşılaştırılması Aristorsquonun Ruh Uumlzerinersquosinin III Kitabının V Kıs-mının uumlnluuml formuumlllerinden esinlenir

42 Tanrı etimolojik olarak χόροςrsquoa (doygunluk) bağlanan Kronosrsquotur bu etimoloji dini ortamlarda ccedilok yaygın duumlşuumlnuumlluumlr sarhoşluk konusunu telkin eder Bunu İskenderiyeli Philonrsquoda buluruz Kşz H Lewy Sobria ebrietas Gissen 1929


111

geleceğe kavuşmak iccedilin geccedilmişi terk eden zamanın taklit ettiği ezeliliktir43 Gerccedilekte ruhta bazı varlıklar (idealar) bulunur sonra (duyusal imgeler gibi) başka yeni varlıklar ruha gelir ruhtaki (imge) bazen Sokrat bazen bir attır her zaman tikel herhangi bir varlıktır44

Fakat zekacirc tuumlm nesnelerdir onda hem hareketsiz hem de aynı yerde ka-lan tuumlm nesneler vardır sadece o vardır ve bu o kelimesi her zaman ona uygundur o hiccedilbir anda olmadığından gelecek değildir ccediluumlnkuuml şu anda bile o vardır o asla geccedilmişte de değildir ccediluumlnkuuml bu boumllgede hiccedilbir şey geccedilmişe karışmaz buumltuumln varlıklar onda ezeli olarak vardırlar onlar kendilerine oumlz-deştirler ccediluumlnkuuml onlar kendilerini bu (ezeli) halleriyle severler

Varlıklardan her biri bir zekacircdır ve bir varlıktır onların buumltuumlnuuml tuumlm Zekacircrsquodır ve tuumlm Varlıkrsquotır Zekacirc Varlıkrsquoı duumlşuumlnerek onun devamını sağlar Varlık da duumlşuumlnme objesi sıfatıyla Zekacircrsquoya duumlşuumlnmeyi ve varoluşu verir Fa-kat duumlşuumlncenin varlığın nedeni de olan kendinden farklı bir nedeni vardır hem duumlşuumlnce hem varlık kendilerinden başka bir nedene sahiptir Ccediluumlnkuuml onlar birlikte vardırlar ve birbirlerini terk etmezler fakat ikisi de birbirine ait olduklarından biricik şeyi Zekacircrsquoyı ve Varlıkrsquoı oluştururlar duumlşuumlnce ve duumlşuumlnuumllen şeyi oluştururlar ccediluumlnkuuml zekacirc duumlşuumlnduumlğuuml iccedilin zekacircyı oluşturur-lar varlık duumlşuumlnuumllduumlğuuml iccedilin varlığı oluştururlar Ccediluumlnkuuml başkalık ve oumlzdeşlik olmadan duumlşuumlnce de olamaz

Sonuccedilta ilk terimler Zekacirc Varlık Başkalık ve Oumlzdeşlikrsquotir Bunlara Hareketrsquoi ve Dinginlikrsquoi de eklemelidir ccediluumlnkuuml duumlşuumlncenin var olması iccedilin Hareket bulunmalıdır duumlşuumlncenin aynı kalması iccedilin Dinginlik olmalıdır duumlşuumlnuumllen objeden ayrı duumlşuumlnen bir şeyin olması iccedilin Başkalık gerekir Başkalıkrsquoı yok ediniz (geriye kalan) belirsiz birliktir ve sessizliktir duumlşuumlnuuml-len nesnelerin birbirinden ayırt edilmeleri iccedilin Başkalık gerekir oumlzuumlnluuml bir birlik oldukları iccedilin ve onların tuumlmuumlnde ortak herhangi bir şey olduğu iccedilin Oumlzdeşlik gerekir onların oumlzguumln farklılığı başkalıktır45 Terimlerin bu ccediloklu-ğundan sayı ve nicelik doğar ve varlıkların her birinin oumlz niteliği kalitersquodir İlkeler olarak alınan bu terimlerden diğer nesneler doğar

İlke Olan Uumlccedil Hipostaz Uumlzerine Fransızcaya Ccedilevirenin Notu

Bu kitabın başlığı (EnneadlarDokuzluklar) yanıltıcıdır kuşkusuz burada uumlccedil hipostaz sorunu Bir Zekacirc ve Ruh sorunu vardır fakat kitabın asıl ama-

43 Bu ezelilik konusunda Eflacirctunrsquoun Timaios 37 d uumlnluuml formuumlluumlduumlr oumlnceki buumltuumln fikirler Ezelilik Uumlzerine Enn III traiteacute VII adlı kitapta ccedilok geliştirilmiştir

44 Plotinus bu Dokuzlukrsquoun VII Kitabırsquondaki (ch I satır 7) başka bir bakış accedilısına yerleşerek ruhun bireyselliğine rağmen her şeyin nedenini iccedilerdiğini kabul eder

45 Tuumlm bu boumlluumlm Eflacirctunrsquoa Sofist 245 d ve Parmenides (145 e 147 c) dayanır


112

cı şudur Ruhumuzun ne olduğunu ve nereden geldiğini duumlşuumlnmesini sağla-mak boumlylece ona iccedil zenginliklerini ve değerini goumlstermek (I 27) Plotinus bu amaca ilk ilkeleri oluşturan uumlccedil hipostazı kendimizde keşfettiğimizi goumlstere-rek ulaşır (X 5- 6)

Kitabın planı ccedilok basittir 1 Oumlnce ruhu hatırasını yitirdiği soyunu hatır-lamaya ccedilağıran (protreptique) bir soumlylem ortaya konur (I kısım) 2 Ardından ruha duumlnyanın ruhuyla yani evrene hayatı ve guumlzelliği getiren bu tanrısal varlıkla aynı doğada olduğu oumlğretilir (II kısım) bunu izleyen satırlarda ru-hun en tanrısal boumlluumlmuumlne ccedilıkılır bu da ruhun tanrısal oumlzelliğini kendindeki zekacircdan ezeli ve yetkin bir varlık olan zekacircdan aldığı goumlsterilerek yapılır (III ve IV kısım) sonunda zekacircda keşfettiğimiz bu ccedilokluğun kaynağı Birrsquode kav-ranır (V VI ve VII kısım) (Burada VIII ve IX kısımlarda tarihsel ve eleştirel bir tuumlr accedilıklama vardır soumlz konusu accedilıklamada Plotinus uumlccedil hipostaz teorisi-nin kaynağının eski filozoflar oumlzellikle Eflacirctun olduğunu ileri suumlrer) 3 Oumlnce uumlccedil hipostaz bu şekilde betimlenir ardından onların bizde de var oldukları goumlsterilir (X ve XI kısım) ve en sonra kitabın başında sorulan ldquoderin duuml-şuumlnmenin yokluğu yukarıdan gelen bu seslerrsquoi (XII kısım) duymamıza niccedilin engeldirrdquo sorusu cevaplandırılır

Bu kitabın tuumlmuumlndeki amaccedil ruhun iccedil hayatı ve metafizik arasında iccedil-ten bir bağ daha doğrusu ayrılmaz bir ilişki olduğunu kanıtlamaktır Bu Plotinusrsquoun ccedilok oumlzsel bir duumlşuumlncesidir bu duumlşuumlncenin ortaya konma biccedilimini uumlccedil ayrı kısımda ve ayrıntılı biccedilimde izlemek zahmetine değer

Birinci Kısım ruhun bedene inişi uumlzerine derin duumlşuumlnmelerin yeni ha-tırasıyla yazılmıştır (bu konudaki kitap IV 8 kronolojik olarak altıncıdır ve bizim sıralamamıza goumlre onuncudur) bu nedenle ilk kısım başlangıccedilta ruha babası gibi olan bir Tanrırsquoyı unutturan nedenleri accedilıklar İS İlk yuumlzyıllardaki ahlak oumlğuumlduumlne başlarken ccediloğunlukla ruhun tanrısal kaynağı hatırlatılır46 fakat herkes tarafından kabul edildiği varsayılan bu başlangıccedil ahlakccedilılarda kurucu ilkelerin hareket noktasıdır Plotinusrsquota ise bu başlangıccedil bir kanıtlama konusudur bu kanıtlama bizzat ruhun değerini yuumlkseltir

Ruh değerlidir ccediluumlnkuuml duyulur duumlnyadaki duumlzenin ve goumlkyuumlzuumlndeki ezeli hareketin nedenidir Evrensel ruh bulutu yaldızlayan guumlneş ışını gibidir ev-renin her yerine yayılarak duumlnyayı aydınlatır birliğini yitirmeden tanrısal-dan sahip olduğu her şeyi evrene verir Oysa bizim ruhumuz Phaidrosrsquoun Timaiosrsquoun goumlsterdikleri gibi bu duumlnya ruhundan başka bir oumlzden gelmez sevgiye ve hayranlığa onun kadar layıktır (II kısım)

Plotinus ruhun duumlzen ve guumlzellik vermek iccedilin duyulur nesnelere yayıldı-ğını goumlsterdikten sonra şunu kanıtlar Ruh ters youmlne bir hareketle entelektuumlel

46 Kşz Epiktetos Dissertations I 3 et I 9 oumlzellikle II 8 1rsquoin Τί ούχ ούδες πόθεν ελήλυθας


113

etkinlikte kendi oumlzuumlne doumlner o zaman kendini uumlst boumlluumlmuumlnuumln bulunduğu Zekacircrsquonın kızı ve imgesi olarak tanır (III kısım) Yine de dikkat etmelidir ki Plotinusrsquota bu derin duumlşuumlnme duyulur nesnelerin II kısımda betimlenen te-maşasına hiccedil de karşıt değildir Tam tersine derin duumlşuumlnme soumlz konusu tema-şayı suumlrduumlruumlr ve IV kısım bunu hayran olunacak biccedilimde goumlsterir bu kısım ayrıca şunu kanıtlar Ruh Zekacircrsquonın uumlst boumlluumlmuumlne geri ccedilekilir ruhun geri ccedile-kildiği bu boumllge (Timaiosrsquoun belirttiği gibi) sadece duyulur duumlnyanın modeli olarak vardır bu model hakiki yetkin değişmez ve ezeli olmasıyla duyulur duumlnyanın bize goumlsterdiği her şeyi iccedilerir İnsanın kendini fark etmesiyle doğan iccedil hayat sonuccedilta ruhun evrensel doğayı ve oumlzuuml keşfetmesini sağlayan hare-ketten ayrılamaz

Daha uzağa gitmeden belirtelim ki IV kısmın sonu Plotinusrsquoun duumlşuumlnuumlluumlr duumlnyanın ldquoilkelerrdquoi dediği şeye ilişkin bir tuumlmdengelim denemesidir Bu ilke-ler Sofistrsquoin beş yuumlce cinsidir (254 d-e) bunlar varlık başkalık oumlzdeşlik ha-reket ve dinginliktir ve ayrıca sayı ve nicelik gibi kategorilerdir Plotinus bu il-kelerin zorunluluğunu entelektuumlel duumlşuumlnce sıfatıyla entelektuumlel duumlşuumlncenin şartlarından ccedilıkarır varlığı duumlşuumlnmezse zekacirc yoktur Aynı şekilde varlık yok-sa başkalık yani duumlşuumlnen ve duumlşuumlnuumllen ayırımı da olmaz sonuccedilta duumlşuumlnce de yoktur oumlzdeşlik duumlşuumlnuumllen her şeyin ortak oumlzelliğidir ve dinginliktir duuml-şuumlnce ise harekettir Biz hareket olan duumlşuumlnceyle oumlzdeşliği yani dinginliği duuml-şuumlnuumlruumlz nihayet bu beş cinsin ccedilokluğu ve onları birbirinden ayıran oumlzel ni-telik sayının niceliğin ve niteliğin doğuşunu bize goumlsterir Sofistrsquoin uumlnluuml bouml-luumlmuumlnuumln bu yorumu accedilıkccedila Parmenidesrsquoin (145 endash147 c) ikinci hipotezinin bir boumlluumlmuumlnden yararlanır burada Eflacirctun şunu kanıtlar Bir varsa onda hareket ve dinginlik oumlzdeşlik ve başkalık vardır Plotinus doumlneminden beri Eflacirctuncu tefsir Zekacircrsquonın hipostazı olan Birrsquoi Parmenidesrsquoin ikinci hipoteziy-le uyuşturuyordu Oysa ilk hipostaz Birrsquoin hipostazı Parmenidesrsquoin ilk hipos-tazıyla bir olan Birrsquole uyuşturuluyordu

Şimdi ruhun oumlzdeşleştiği zekacirc sayesinde gerccedilekleştirdiği yuumlkselmeyi yeni-den ele alalım Zekacirc ldquobu ccedilokluk olan Tanrırdquo Birrsquoden nasıl ccedilıkar İzleyen uumlccedil kısım (V-VII) bunu accedilıklar Bu kısımlar Dokuzluklarrsquoın en zor anlaşılan bouml-luumlmlerindendir ccediluumlnkuuml metin pek ccedilok yerde (V kısmın sonu VII kısım 7-8 sa-tırlar 21 satır) duumlzeltilemeyecek şekilde bozulmuştur ve bu ccedilok oumlnemli soru-nu Plotinus imge oyunuyla accedilıklar

Uumlstelik hepsi bundan ibaret değildir V kısım (ilk beş ve son iki satır hariccedil) stil ve tarz bakımından kitabın buumltuumlnuumlyle de pek uyumlu değildir Bu kısmı ve aynı şekilde VI kısmın ilk iki satırını yok sayalım o zaman Plotinusrsquoun et-kilediği dini tutumla iyice uyumlu bir anlatım biccedilimine sahip oluruz (Ccedilokluk başlangıccedilta var olmadığına goumlre) duumlşuumlnuumlluumlr duumlnyayı oluşturan tinsel ccedilokluk


114

Birrsquoden nasıl doğar İşte (duumlnyanın oluşumunu betimlemeye girişmeden oumlnce Eflacirctunrsquoun Timaiosrsquota 27 c veya Philebosrsquota 25 b yaptığı gibi) sadece Tanrırsquoya başvurarak ccediloumlzuumllebilen bir sorun Oysa yok saymayı duumlşuumlnduumlğuumlmuumlz kısım sayının kaynağı sorununu kesin biccedilimde ccediloumlzer veya bu birbiriyle bağlantı-sı zayıf ve pek dikkat ccedilekmeyen bir accedilıklamalar serisidir 1 Oumlnce Aristorsquonun bize tanıttığı biccedilimiyle ideal sayının oluşumuna ilişkin Eflacirctuncu teori kısaca hatırlatılır Sayı Birrsquoin buumlyuumlğuumln ve kuumlccediluumlğuumln belirsiz dyadına47 uygulanmasın-dan doğmuştur (6ndash9) 2 Sonra (9-13rsquote) bu teorinin ilkesi belirtilir Biccedilim ya da idea aslında sayıdır 3 Son olarak (13-18rsquode) ideal sayılardan oluşturulmuş sıfatıyla duumlşuumlnuumlluumlr duumlnyanın organizasyonuna ilişkin duumlş kırıklığı yaratacak kadar kısa altı satırlık boumlluumlm Duumlşuumlnuumlluumlr duumlnyanın maddesi belirsiz dyaddır biccedilimi Birrsquodir maddeden ve biccedilimden kendi sıralarında duumlşuumlnuumlluumlrlerin geri kalanı hakkında bizi bilgilendiren sayılar doğar oumlyle ki sonuccedilta duumlşuumlnuumlluumlr duumlnya hakkında bilgi verici ilke bir anlamda Birrsquodir diğer anlamda sayıdır

İdeal sayılar teorisine ilişkin hiccedil de beklenmedik ve değersiz oumlzetin ardın-dan accedilıklama hemen altıncı satıra bağlanarak son iki satırdaki duumlşuumlncelere geri doumlner altıncı satırda şoumlyle denir ldquoCcediluumlnkuuml sayı ilk değildir ve Bir dyad-dan oumlncedirrdquo Oysa bu kısmın sonu eylem halinde goumlrmeye benzeyen Zekacircrsquoyı dyad olarak sunar ccediluumlnkuuml goumlrme iki şeyi ldquogoumlruumllen bir şeyrdquoi ve ldquogoumlren bir şeyrdquoi varsayar

VI ve VII kısımlarda incelenen problem Grek felsefesinin şu eski proble-midir Ccedilok Birrsquoden nasıl doğar Plotinusrsquoun bu konudaki duumlşuumlncesinin asıl gelişim biccedilimlerini ortaya koymaya ccedilalışalım 1 (17ndash9) Bir nesnenin Birrsquoden sonra ortaya ccedilıktığını varsayalım bu sadece Birrsquoin ezeli olarak bizzat ken-dine doumlnmesiyle muumlmkuumlnduumlr 2 (19ndash27) Herhangi bir şeyin Birrsquoden geldiğini varsayalım bu Birrsquoin hareket etmediği anlamına gelmez (hareket burada en genel anlamda alınmıştır ve oumlrneğin Birrsquode bir niyeti veya iradeyi belirtebi-lir) ccediluumlnkuuml bu herhangi bir şey Birrsquoden sonraki ikinci terim olamaz fakat Hareketrsquoten sonra olan uumlccediluumlncuuml terimdir bu ise varsayıma karşıttır 3 (27ndash37) Bu şartlardan ikincisi nasıl yerine getirilir Eylemde bulunmayan Birrsquoi ışığın ısının soğuğun veya kokunun kaynaklarından biri gibi duumlşuumlnuumlrsek şart ye-rine gelir 4 (37ndash40) Burada duumlşuumlnce durur eğer Birrsquoden ccedilıkmışsa bir şeyin ne olduğunu bilmek değil fakat bir şeyin niccedilin Birrsquoden geldiğini araştırmak soumlz konusudur Bir tuumlretir ccediluumlnkuuml yetkin bir varlık tuumlretmelidir 5 Art arda iki accedilıklamada Plotinus Birrsquoden sonra gelen terimin niccedilin Zekacirc olduğunu goumlste-rir (VI kısmın sonundaki) ilk accedilıklama sadece ikinci accedilıklamada incelenen temel problemi ccediloumlzuumllmemiş olarak bırakır ccediluumlnkuuml burada Plotinusrsquoun yaptığı gibi Zekacircrsquonın Birrsquoi goumlrduumlğuumlnuuml ve onunla aracısız birleştiğini ruhun sadece

47 Karşılıklı olarak birbirini tamamlayan iki ilkenin birliği (ccediln)


115

Zekacircrsquodan sonra gelebildiğini soumlylemek problemi ortaya koymanın başka bir yoludur 6 (VII satır 1ndash26) daha accedilık biccedilimde ikinci satırda yapılan ikinci accedilıklama VI kısımda belirtilen ilk şartı (VI 17ndash19 A) (5ndash7) izler Bir kendine doumlnduumlğuuml iccedilin goumlruumlr ve bu goumlrme Zekacircrsquodır B) (7ndash26) Bu oumlnemli boumlluumlmuumln te-mel fikri şoumlyledir Eğer Birrsquoden doğan şey Zekacirc ise Birrsquode hiccedil de boumlluumlnmeyen şey Zekacircrsquoda boumlluumlnmelidir Birrsquode her şeyin belirsiz guumlcuuml olan şey Zekacircrsquoda sabit ve belirli oumlzler halinde yoğunlaşmalıdır Entelektuumlel vizyon her şeyden oumlnce boumlluumlnen ve ccediloğalan bir vizyondur bu vizyonun objeleri belirli biccedilim-lerdir (23) (II 8 15 17) Zekacircda oumlzleri ayırma ve sabitleştirme guumlcuuml vardır bu guumlccedil Birrsquoden gelir (12ndash13) 7 (26ndash48) Bu kısmın sonu oumlzellikle şunu kanıt-lamaya youmlnelik gibi goumlruumlnuumlyor Zekacircrsquodaki tuumlremiş biccedilimler onda kalırlar ve duyulur duumlnyayı canlandıracak ldquonedenlerrdquoe hiccedil de oumlzdeş değillerdir Kronos (zekacirc kşz IV 10) sembolik olarak ccedilocuklarını yutar Rearsquonın48 yanında buumlyuuml-melerine izin vermez Bu nedenle ruhu zekacirc meydana getirmelidir

Kitabın tuumlmuumlnde ruhun iccedil zenginliği anlatılır ve uumlccedil hipostaz teorisi ruhun iccedil zenginliğine sıkıca bağlıdır Bu bağlantının ne yolla kurulduğunu goumlrmek iccedilin hipostazlara daha yakından bakalım Hipostazlardan her biri kendi ba-şına nasıl belirlenebilir Bu sorun kitapta ele alınmaz daha ccedilok (oumlrneğin Bir hakkında hemen hemen hiccedilbir şey soumlylenemez) onların her birinde bulunan olumluluğun uumlst hipostazdan geldiği kanıtlanır Uumlstelik (VIII ve IX kısımları bir kenara bırakarak) son uumlccedil kısım şu oumlnemli konuda ısrar eder Hipostaz-lara ilişkin spekuumllasyonlar yuumlzuumlnden kendi dışımıza ccedilıkamayız (ccediluumlnkuuml nes-nelerde doğa ne ise bizim iccedilin de spekuumllasyonlar odur X 5ndash6) diğer deyişle ldquoiccedil insanın hayatırdquo (X 10) metafizik araştırmayla oumlzdeştir (X 10) oumlzellikle XI kısım yargılamayı ve akıl yuumlruumltmeyi (IV Dokuzlukrsquotakine benzer) analiz ederek Zekacircrsquonın bizde olduğunu goumlsterir Nihayet XII kısım ruhlarımızdaki zenginliği niye fark etmediğimizi accedilıklar Olduğumuza inandığımız şey ile gerccedilekten olduğumuz şey arasında bir karşıtlık vardır ccediluumlnkuuml kendimize dik-kat etmeyiz ve kitap başladığı gibi bir oumlğuumltle biter bu oumlğuumlt yukarıdan gelen sesi dinlemek iccedilin duyulur guumlruumlltuumlleri terk etmek gerektiğinde ısrar eder

VIII ve IX kısım klasik Grek felsefesindeki (yani Aristorsquoya kadar giden doumlnem dahil) uumlccedil hipostaz doktrini uumlzerine bir tuumlr doksografik49 eleştirel ve konu dışı accedilıklamadır

48 Yunan mitolojisinde Uranos ile Gaiarsquonın kızı ve Kronosrsquoun karısı Kronos kendi ccedilocuklarını yerdi Zeus doğduğunda Rea Gaiarsquonın yardımıyla Giritrsquoe kaccediltı ve kocasına kundak bezine sarılı bir taş vererek ccedilocuğu kurtardı (ccediln)

49 Doksograf Grekccedile kanı anlamına gelen doxa ve yazmak demek olan grapheinrsquoden bileşiktir Terim ilk defa Alman filolog Hermann Diels tarafından kullanılmıştır Doksograf oumlnceki ya da ccedilağdaş duumlşuumlnuumlrlerin konuşmalarını yazılarını ve goumlruumlşlerini yeniden uumlretmedir ya da genellikle yorumlamadır (ccediln)


116

Bazıları Plotinusrsquou yeni bir doktrin ileri suumlrduumlğuuml gerekccedilesiyle eleştirir O da burada bu kişilere karşı kendini savunur (kşz VIII II) O hipostaz-lar doktrininin gerccedilekte sadece Eflacirctunrsquoun bir yorumu olduğunu soumlyler Ona goumlre Eflacirctunrsquoun Mektuplarrsquoında (312 e) Timaiosrsquota (41 d) Devletrsquote (509 b) uumlccedil hipostazı accedilıkccedila buluruz (VIII 1ndash6) Parmenides50 daha oumlnce duumlşuumlncenin ve varlığın oumlzdeş olduklarını accedilıklayarak ikinci hipostazın doğasını Zekacircrsquoyı keşfetmişti fakat onu Birrsquole karıştırmıştı ve bu durumu Eflacirctun Parmenidesrsquote duumlzeltti ccediluumlnkuuml Plotinus Parmenidesrsquoin ilk uumlccedil hipostazını kendi uumlccedil hiposta-zıyla bir olan Birrsquoi (137 c) Bir ya da İyi ile var olan Birrsquoi (143 a) Zekacirc ile Bir ve ccedilokluk olan Zekacircrsquoyı (156 a) ruhla (VIII 23ndash27) oumlzdeşleştirir

Bu boumlluumlm Yeni-Eflacirctunculuk tarihi accedilısından oumlnemlidir Bu doktrin ar-dında Eflacirctun metinlerinin karmaşık bir yorumunu herkesin kabul edeme-yeceği bir yorumu varsayar Yeni-Eflacirctuncular hipostazları eskiden beri bi-liyorlardı Buna rağmen onlar uumlccedilluuml terimlerin iccedileriklerini ve bu iccedileriklerin Eflacirctun terimlerine uygunluklarını ccedilok farklı biccedilimde kabul ettiler Oumlrneğin Plotinus Timaiosrsquoun Demiurgosrsquounu ona goumlre Zekacirc olan ikinci hipostazla uyuşturur Accedilıktır ki Plotinus (o veya izlediği yorumcu) bu konuda Philebosrsquoa dayanır Plotinus burada nedenin ve Zekacircrsquonın oumlzdeşliğini (26 e 30 c Timaios 28 arsquoda nedenden soumlz ediyordu) ve Zekacirc ile Demiurgosrsquoun oumlzdeşliğini (Phile-bos 28 c) bulur oumlte yandan Demiurgosrsquoun ruhu meydana getirdiğini soumlyleyen Timaiosrsquoa dayanarak Plotinus bu yorumu doğrulanmış kabul eder Sonuccedilta Plotinusrsquota şu uygunluğu buluruz Eflacirctunrsquoda Devletrsquoin İyirsquosi Parmenidesrsquoin bir olan Birrsquoi Mektuplarrsquodaki her şeyin kralı Plotinusrsquoun Birrsquoinin karşılığıdır Timaiosrsquotaki Demiurgosrsquoun Parmenidesrsquoin Birrsquoinin Philebosrsquotaki Nedenrsquoin ve Zekacircrsquonın karşılığı Plotinusrsquota Zekacircrsquodır Timaiosrsquotaki duumlnyanın ruhu Parme-nidesrsquoteki Bir ve ccedilok Ruhrsquoa karşılık gelir

Zekacircrsquoyı Demiurgosrsquoa benzeten bu yorumda guumlccedilluumlkler vardır Ccediluumlnkuuml Timaiosrsquota Demiurgos ldquobu evrenin yapıcısıdır ve babasıdırrdquo (28 c) Plotinusrsquota bu işi ruh yapar Gerccedilekte doumlrduumlncuuml Dokuzlukrsquota (doumlrduumlncuuml kitap kısım X 2ndash3) Demiurgos Zeusrsquotur yani ruh hipostazıdır (kşz kısım X VIII 40) Plotinusrsquotaki bu kararsızlık oumlğreticidir soumlz konusu kararsızlık Yeni-Eflacirctuncu hipostazların Eflacirctuncu diyaloglardaki kavramlarla ne kadar az ilişkili oldu-ğunu goumlsterir

IX kısım Fizyokratlarda Anaxagorasrsquota daha beklenmedik biccedilim-de Herakleitosrsquota hipostazlar teorisinin izlerini ortaya ccedilıkarır Plotinus Herakleitosrsquoun duumlşuumlnuumlluumlr bir realitenin varlığını kabul etmek zorunda kaldı-

50 Buradaki Parmenides Eflacirctunrsquoun Parmenides adlı diyaloğu değil Elea Okulursquonu kuran filozoftur (ccediln)


117

ğını tespit eder fakat bundan ccedilıkarılması gerekenden daha ccediloğunu ccedilıkarır O şoumlyle sorar Duyulur nesnelerin akışı gerccedilekte boumlyle bir realiteyi neden iccediler-mesin Bu kısmın geri kalanı Zekacirc ile Birrsquoi karıştırdığından (7ndash9) her şeyi birbirine katan Aristorsquonun eleştirisine ayrılmıştır fakat Plotinusrsquoun Aristorsquota en ccedilok eleştirdiği şey (Metafizikrsquoi Λ 1072 b 8ndash13 satırlarda oumlzellikle on ikin-ci satırda ortaya konan) goumlklerin hareket ettirici zekacirclarına ilişkin teorinin keyfi oumlzelliğidir Bu zekacircların sayısı herhangi bir iccedil neden tarafından değil fakat hareket ettirilecek kuumlrelerin sayısı tarafından belirlenmiştir (9ndash12) bu ccedilok olan zekacirclar tek bir duumlzen oluşturmak iccedilin neden işbirliği yaparlar Ni-ccedilin her biri sadece bir kuumlreyi hareket ettirir Aristorsquoda her ccedilokluk maddeden geldiği halde cisimsiz olan bu zekacirclar niccedilin ccedilokturlar Bu sorular ve daha pek ccedilok soru cevapsız kalır Plotinusrsquoun duumlşuumlnduumlğuuml şekliyle Aristoculuk so-nuccedilta kozmosun birliğini anlaşılmaz kılan bir ccediloğulculuğa doğru uumlstuumlnuumln nedenini aşağıda bulan bir materyalizme doğru gider

Plotinus Beflinci Ennead I-4 Tuumlrkccedile ccedileviri Prof Dr Zeki Oumlzcan Uludaeuro Uumlniversitesi lsaquolahiyat Fakuumlltesi

B SİYASET

Bir oumlnceki boumlluumlmde Yunanlıların tarihte ilk kez ve mitlerden bağımsız olarak insan aklının tuumlm imkacircnlarını tuumlm rasyonel ve spekuumllatif kapasitesini duumlnyanın ve insanoğlunun yaradılışının keşfine seferber ettiğini goumlrduumlk Aristorsquonun dediği gibi ldquopolitik bir hayvanrdquo olduğuna goumlre insanoğlunun doğasının keşfedilebilmesi iccedilin siyasi oumlrguumltlenmesinin de incelenmesi gerekir

Başlangıccedilta şehir-devletler olarak oumlrguumltlenen Yunanlılar İOuml Beşinci yuumlzyılın baş-larında kendilerini Pers İmparatorluğursquonun saldırısı altında buldular Bu saldırı karşı-sında goumlsterdikleri başarı şehir-devletin ya da polisrsquoin olabilecek en iyi siyasi oumlrguumlt-lenme olduğuna dair varsayımın doğrulanmasına hizmet etti Polis oryantalDoğulu despotizm karşısında sınav vermiş ayakta kalmıştı Nitekim aynı yuumlzyılda boyut kazanan felsefi duumlşuumlnce siyaseti de entelektuumlel spekuumllasyon ve araştırma konusu yaptı ve doğaldır ki siyasal yapı olarak muzaffer polisrsquoe odaklandı

Siyasi spekuumllasyonu teşvik eden bir diğer olgu en guumlccedilluuml iki Yunan şehir-devleti olan Sparta ile Atina arasında İOuml 431rsquode başlayarak yaklaşık otuz yıl suumlren amansız savaştı Sparta disiplinli ve iyi eğitimli piyade askerlerini serfleştirilmiş koumlyluumlleri souml-muumlrmek suretiyle savaş iccedilin alesta tutan aslında fakir bir garnizon devletti Boumlyle bir askeri guumlcuumln oluşturulması ve idamesi Spartarsquonın olası kuumlltuumlrel gelişimini sekteye uğratmıştı Oumlte yandan Atina her birinin site siyasetine aktif biccedilimde katıldığı buuml-yuumlk bir huumlr yurttaş nuumlfusa sahip zengin bir ticaret toplumu ve Yunan sanatı şiiri ve


118

felsefesinin merkeziydi Yurttaşlarından bazıları iccedilin Atina polis deyince akla gelen her şeyi barındıran muumlkemmel bir yerdi (JS)

1 Medeni İnsanlar Neden Siyaseten Bağımsız Bir Toplum Uğruna Oumlzveride Bulunmalıdır

İOuml 455 doğumlu Thukidides Atina ile Sparta arasındaki Peleponnes Savaşı baş-ladığında genccedilti Kariyeri savaş yıllarında şekillendi ve savaş sırasında general oldu İOuml 424 Amfipolis Muharebesirsquonde Spartalı General Brasidasrsquoa yenilince emekliye ayrıldı ve Atinalı kurmaylarla yakın ilişkisi ve titiz araştırmacılığı sayesinde bu savaşın tarihini yazdı

Thukididesrsquoten aşağıdaki ilk seccedilki soumlz konusu savaşın ilk yılının sonlarına ta-rihlenir Savaşın ilk yıllarında Atinarsquonın oumlnderi koumlkluuml bir Atinalı aileden gelen ve Thukididesrsquoin de hayran olduğu Periklesrsquotir Atinalılar seferlerde hayatını kaybeden-lerin cenazesinde konuşma yapmak uumlzere onu seccediler Perikles savaş kayıpları ve duumlş-man tehdidiyle karşı karşıya olan yurttaşlarına yaslı ailelerin akıllarını kurcaladığını duumlşuumlnduumlğuuml sorulara cevap vermek suretiyle moral verir

Peloponnes Savaş Tarihi

Thukidides

Atalarımızdan bahsederek başlayacağım ccediluumlnkuuml onları bu vesileyle yad etmek yaptıklarını hatırlayarak anmak en doğru olanı Bize ait olan bu top-raklarda kuşaklardır aynı insanlar yaşamış bu toprakları bu oumlzguumlr uumllkeyi bize işte bu erdem ve cesaret sahibi insanlar bırakmıştır Onlarla ne kadar oumlvuumlnsek azdır Babalarımız daha da fazlasını hak ediyor ccediluumlnkuuml atalarından devraldıkları mirasa buguumln sahibi olduğumuz imparatorluğu da kattılar Bu alın teri ve kan doumlkerek oldu Buguumln burada toplanan ve ccediloğu genccedilliğinin baharında bizler her bakımdan imparatorluğumuzun guumlcuumlne guumlccedil kattık ve oumlyle bir devlet duumlzeni kurduk ki barışta da savaşta da kendini en muumlkem-mel biccedilimde goumlzetebilmekte

Hepinizin bildiği konularda uzun uzun konuşmak istemiyorum Bu ba-kımdan bu guumlce erişmek iccedilin verdiğimiz muumlcadeleden ya da babalarımızın ve bizim iccedil (Yunan) ve dış duumlşmanlara karşı nasıl kahramanca savaştığımız-dan bahsetmeyeceğim Her şeyden oumlnce zorlu sınavları nasıl bir ruhla gouml-ğuumlslediğimiz ve tabii bizi biz (buumlyuumlk) yapan anayasamız ile yaşam tarzımız uumlstuumlnde durmak istiyorum Ondan sonra oumlluumllerimizi yad edeceğim ccediluumlnkuuml


119

bunu yapmamın bu ortama uygun olacağına ve yurttaşlar ile yabancılardan oluşan bu topluluğun boumlyle bir konuşmadan istifade edeceğine inanıyorum

Şunu belirtmeliyim ki bizim youmlnetim sistemimiz komşularımızın youmlne-tim sistemlerinin (kurumlarının) bir kopyası değil daha ziyade onlar iccedilin bir modeldir Devlet duumlzenimize (anayasamıza) demokrasi denilir ccediluumlnkuuml guumlccedil kuumlccediluumlk bir azınlığın değil halkın elindedir Yurttaşlarımız arasında an-laşmazlıkların soumlz konusu olduğu durumlarda herkes yasalar karşısında eşittir kamu goumlrevini kimin uumlstleneceğinin soumlz konusu olduğu durumlarda belirleyici olan kişinin hangi sınıfa mensup olduğu değil kimin işin hakkını verebileceğidir İccedilinde devlete hizmet etme arzusu olduğu suumlrece kimse fa-kir diye siyasetten dışlanamaz Tıpkı siyasal yaşamımız gibi guumlnluumlk yaşamı-mız birbirimizle ilişkilerimiz de huumlr ve accedilıktır Kendi istediği gibi yaşayan komşumuzla tartışmaz (kavga etmez) ona koumltuuml goumlzle bakmayız bile ccediluumlnkuuml ona koumltuuml goumlzle bakmak zarar vermese bile incitir Oumlzel yaşantımız oumlzguumlr ve hoşgoumlruumlluumlduumlr ama kamu yaşamında yasaya saygılıyız ccediluumlnkuuml kamu yaşamı saygı gerektirir

Yetkili bir makama oturttuğumuz insanlara itaat eder yasalara uyarız oumlzellikle de ezilenlerin korunmasıyla ilgili olanlara ve uymamanın utanccedil teşkil edeceği yazılı olmayan yasalara uyarız

Bir husus daha var İşimiz bitince hoşccedila vakit geccedilirecek keyif yapacak durumdayız Her yıl ve yıl boyunca duumlzenli olarak yapılan tuumlrluuml tuumlrluuml yarış-ma ve toumlren var evlerimiz guumlzel ve zevkli bu durum bize her guumln sevinccedil ve-riyor ve dertlerimizi defediyor Şehrimizin buumlyuumlkluumlğuuml sayesinde bize duumln-yanın her yerinden uumlruumln yağıyor oumlyle ki yabancı uumlruumlnlerin varlığını yerel uumlruumlnlerin varlığı kadar olağan karşılıyor keyfini ccedilıkarıyoruz

Askeri guumlvenliğe bakış accedilımız itibariyle rakiplerimizle aramızda buumlyuumlk fark var İşte bazı oumlrnekler Şehrimiz tuumlm duumlnyaya accedilık insanlar bizi goumlzet-leyecek veya askeri konularda duumlşmanlarımız iccedilin avantaj teşkil edebilecek sırlarımızı oumlğrenecekler diye doumlnemsel suumlrguumlnlere başvurmuyoruz Ccediluumlnkuuml guumlvendiğimiz şey gizli silahlarımız değil kendi cesaret ve sadakatimiz Eği-tim sistemlerimiz arasında da fark var Spartalı erkekler en kuumlccediluumlk yaştan iti-baren zorlu bir cesaret eğitimine tabi tutuluyor bizler boumlylesi sınırlayıcı ko-şullar atında yaşamıyoruz ama tehlikeyle yuumlzleşmeye en az onlar kadar ha-zırız İşte ispatı Spartalılar topraklarımızı işgale tek başına değil tuumlm muumlt-tefikleriyle birlikte geliyorlar oysa biz dış saldırılarımızı kendimiz yapıyor kendi evinin kendi ocağının savunmasını yapan duumlşmanı kendi toprağında yenmekten geri kalmıyoruz Aslında duumlşmanlarımızdan hiccedilbiri bizim ger-ccedilek (tam) guumlcuumlmuumlzle daha karşılaşmadı ccediluumlnkuuml dikkatimiz donanmamız ile seferde olan ccedilok sayıda kara birliklerimiz arasında boumlluumlnmek zorunda Duumlş-


120

man bu guumlccedillerden birini yenilgiye uğratınca buumltuumln orduyu yenilgiye uğrat-tığını sanıp kendisiyle oumlvuumlnuumlyor yenik duumlştuumlğuumlnde ise buumltuumln ordu karşısın-da yenik duumlştuumlğuumlnuuml iddia ediyor Bence tehlikeyi zorlu askeri eğitim suumlre-cinden geccedilerek değil goumlnuumllluuml olarak rahat bir kafayla devletin telkin etti-ği değil doğal bir cesaretle goumlğuumlsluumlyor olmamızın bazı avantajları var Gele-cekteki acıları şimdiden goumlğuumlsleme talimi yaparak zaman kaybetmemiz ge-rekmez bunlar gerccedilekleştikleri zaman kendimizi goumlsterir en az suumlrekli talim yapan diğerleri kadar cesur olduğumuzu ortaya koyarız Bence şehrimiz bu bakımdan da oumlvguumlyuuml hak eder Başka nedenler de var

Guumlzel olana duumlşkuumlnluumlğuumlmuumlz savurganlığa yol accedilmıyor zihne dair olana duumlşkuumlnluumlğuumlmuumlz bizi yumuşatmıyor Bizler iccedilin zenginlik oumlvuumlnuumllecek de-ğil kullanılacakyararlanılacak bir şey Fakirliğe gelince bunun ikrarından kimse utanmasın Utanccedil duyulması gereken fakirlikten kurtulmak iccedilin gere-ken tedbirleri almamaktır Buradaki herkes sadece kendi işiyle değil devlet işleriyle de ilgilenmekte daha ccedilok kendi işleriyle meşgul olanlar bile genel politikalar hakkında bilgi sahibi ve bu bize has bir oumlzellik Kendi işiyle meş-gul olan insan siyasetle ilgilenmez demeyiz boumlyle birinin burada işi olmaz deriz Biz Atinalılar her birimiz siyasi kararlarımızı kendimiz verir veya tartışmaya accedilarız Ccediluumlnkuuml soumlylenen soumlz ile eylem arasında uyumsuzluk oldu-ğuna inanmayız En koumltuumlsuuml muhtemel sonuccedilları iyice tartışılmadan duumlşuumln-cesizce girişilen eylemdir Ve bu bizi diğer insanlardanhalklardan ayıran bir başka oumlzelliktir Oumlnceden tartarak risk almaya da muktediriz Diğerlerininki cahil cesareti durup duumlşuumlnmeye başladıkları zaman korkuya kapılıyorlar Cesaret sahibi olan insan kaderi hayatta neyin tatlı neyin korkunccedil olduğu-nu iyi bilerek azimle goumlğuumlsleyen insandır

Yine genel olarak iyi niyet sahibi olma (geccedilimlilik uysallık) itibariy-le de diğer insanlarınhalkların ccediloğundan farklıyız İyilik yaparak dostluk bağları kurarız iyiliği başkalarından bekleyerek değil Bu dostluklarımızı guumlvenilir kılar ccediluumlnkuuml bize minnet borccedillu olanların minnet duygusunu iyi niyetimizi suumlrduumlrerek canlı tutmak isteriz tersi durum benzer coşkudan mahrumdur ccediluumlnkuuml minnetin karşılığını iccedilinden gelerek değil borccedil oumlder gibi verecektir Bu tutumumuz itibariyle eşsiziz Yaptığımız iyilikte kacircr za-rar hesabı yoktur Hiccedil beklentisiz elimiz accedilık olduğu iccedilin iyilik yaparız Buumltuumln bunlara bakarak şehrimizin Yunanistan51 iccedilin bir eğitim merkezi olduğunu ilan ediyorum ve ilan ediyorum ki bence her bir yurttaşımız kendi kendinin gerccedilekhaklı sahibi ve efendisi olduğunu goumlsterebilecek ve dahası bunu olağanuumlstuuml bir zarafet ve beceriyle yapacaktır Bunun buguumln-

51 Periklesrsquoin Atinarsquoyı ldquoHellas Okulurdquo olarak tanımlayan ve fakat burada tuumlmuumlyle yer almayan uumlnluuml bir soumlzuumlduumlr


121

kuuml toplantı vesilesiyle yapılan boş bir oumlvuumlnme değil elle tutulur bir ger-ccedilek olduğunu anlamak iccedilin tek yapmanız gereken şehrimizin sahip olduğu guumlcuuml soumlzuumlnuuml ettiğim niteliklerimiz sayesinde kazandığımızı hatırlamaktır Bildiğimiz buumltuumln devletlerin arasında Atinarsquonın tek başına Atinarsquonın sa-nılanın oumltesindeki buumlyuumlkluumlğuumlnuuml kanıtlama zamanıdır İşgale girişen duumlş-man sadece Orsquona yenik duumlşmekten utanccedil duymaz ve Orsquonun hiccedilbir yurttaşı sorumluluğunu yerine getiremeyen insanlar tarafından youmlnetiliyorum diye şikacircyet etmez Terk ettiğimiz imparatorluğumuzun bıraktığı izler ve eserler buumlyuumlk ve guumlccedilluumlduumlr Tıpkı bu ccedilağda olduğu gibi gelecek ccedilağlarda da bize hayran olacaklar Homerrsquoin veya bir başkasının şu an iccedilin bize sevinccedil veren oumlvguuml dolu soumlzlerine ihtiyacımız yok ccediluumlnkuuml bu soumlzler gerccedileği yansıtmaya asla yetmeyecek Maceracı ruhumuz her denize her diyara accedilıldı Her yer-de dostlarımıza yaptığımız iyiliklerin veya duumlşmanlarımıza ccedilektirdiğimiz acıların oumlluumlmsuumlz anıtlarını bıraktık

İşte askerlerimizin onu kaybetme duumlşuumlncesine bile dayanamayıp uğru-na kahramanca savaşarak mertccedile canlarını verdikleri şehir budur Sağ ka-lan bizlerin her birimizin onun hizmetinde her tuumlrluuml zorluğa katlanmaya razı olmamız tabiidir Şehrimiz hakkında bu kadar uzun konuştumsa nede-ni budur Kaybedeceklerimizin bizim avantajlarımıza sahip olmayanların kayıplarından ccedilok daha fazla olduğuna accedilıklık getirmesine ve oumlluumllerimizi yadeden oumlvguuml dolu soumlzlerimin buna parlak guumlnışığında tanıklık etmesini istedim Soumlylenecek en oumlnemli şeyler soumlylendi artık Şehrimize methiyeler duumlzduumlm ama Orsquonu harika bir yer yapan askerlerimizin cesareti ve kahra-manlığı ve onlara benzeyen yurttaşlarıydı Soumlylenecek hiccedilbir soumlz yaptıkla-rının (başarı ve kahramanlık) hakkını veremez ve bu gerccedilek hiccedilbir Yunanlı iccedilin Atinalılar iccedilin olduğu kadar geccedilerli değildir


2 Devletlerarası İlişkiler Hangi Kurala Tabidir

Savaş ilerledikccedile şehir devletler Atina ve Spartarsquonın muumlttefikleri olarak suumlrecin iccediline ccedilekildiler Ege adalarında yerleşik birccedilok şehir-devlet Atinarsquoya tabiydi ve sahip oldukları deniz guumlcuuml Sparta ve Spartarsquonın muumlttefiklerinin sahip olduğu deniz guuml-cuumlnden ccedilok daha uumlstuumlnduuml Ege adalarındaki bu şehir devletlerinden sadece Milos tarafsız kalmıştı Atina Milosrsquou teslim olmaya ccedilağırdı ama Miloslu youmlneticiler bunu kabul etmedi Thukidides bu olayı izleyen muumlzakereleri aşağıdaki şekilde nakleder


122

Peleponnes Savaş Tarihi

Thukidides

hellip Atinalı temsilciler şoumlyle konuşurAtinalılar Muumlzakereler halkın oumlnuumlnde yapılmayacağına goumlre soumlzuumlmuumlz

kesilmeden dosdoğru konuşup kalabalıkları aksi ispat edilemeyecek baştan ccedilıkarıcı arguumlmanlarla kandırmayalım diye -ccediluumlnkuuml birkaccedil kişinin yani azın-lığın oumlnuumlne oturtulmuş olmamızın bu anlama geldiğini biliyoruz- siz orada oturanlar ya daha ihtiyatlı bir youmlntem uygularsanız Sizler de basmakalıp nutuklar atmayın muumlzakereyi istediğinizbeğenmediğiniz yerde kesip o ko-nuyu karara bağladıktan sonra devam edin Oumlnce soumlyleyin bakalım bu oumlne-rimiz sizler iccedilin uygun mu

Meloslu kurul uumlyeleri şoumlyle cevap verirMeloslular Birbirimizi suumlkucircnetle youmlnlendirmenin adaleti adına oumlnerini-

zin karşı ccedilıkılacak bir yanı yok ama askeri hazırlıklar itibariyle oumlylesi ileri bir durumdasınız ki kabul edemeyiz Goumlrduumlğuumlmuumlz kadarıyla kendi davanı-zın yargıccedilları olarak buradasınız ve bu muumlzakereden bekleyebileceğimiz tek şey (anlaşılabileceği uumlzere) ya savaş ya da eğer haklı taraf olduğumuzu ka-nıtlar ve teslim olmayı reddedersek esaret

Atinalılar Geleceği akıldan ziyade oumlnseziyle karşılamak istiyor ya da gouml-zuumlnuumlzuumln oumlnuumlndeki gerccedileklere rağmen devletinizin selametine dair istişare-de bulunmak istemiyorsanız muumlzakereyi keseriz aksi soumlz konusuysa devam ederiz

Meloslular Bizim durumumuzdaki insanlar iccedilin hem duumlşuumlnce hem ifa-dede birden ccedilok yola başvurulması anlaşılabilir ve doğaldır Ne var ki bu gouml-ruumlşmenin konusu dediğiniz gibi uumllkemizin selametidir ve şayet sizin iccedilin de uygunsa tartışma oumlnerdiğiniz şekilde devam edebilir

Atinalılar Bize yanlış yaptığınız iccedilin saldırmak uumlzere olduğumuzu veya Medleri yendiğimize goumlre imparatorluğumuzun buna hakkı olduğunu soumlyle-yerek ki inandırıcı olmayacaktır sizleri tedirgin etmeyeceğiz Karşılığında onların kolonisi olduğunuz halde Lakonyalılara52 katılmadığınızı soumlyleye-rek veya makul olanı hedefleyip karşılıklı hissiyatımızı da dikkate almak suretiyle bize yanlış yaptığınızı ikrar edeceğinizi umuyoruz Sizler de bili-yorsunuz ki bu duumlnya ortamında guumlccedilluumller yaptıklarını yapar guumlccedilsuumlzler acı ccedilekerken hak guumlccedillerin eşit olduğu yerde soumlz konusudur

Meloslular Duumlşuumlnuumlnce yine de doğru olan -haktan soumlz etmemizi men edip sadece ccedilıkardan soumlz etmemizi istediğinize goumlre- savunma ortaklığımızı

52 Spartalılar bir oumlnceki cuumlmlede yer alan ldquoMedrdquoler ise Persler


123

bozmamanız tehlike anında haklı ve doğru olana başvurma hakkımızı ko-rumamız hatta goumlz ardı edilebilir ve ccedilok da katı olmayan arguumlmanlardan kazanccedillı ccedilıkmamıza izin vermenizdir Bu herhangi biri kadar sizleri de il-gilendirmekte ccediluumlnkuuml ccediloumlkuumlşuumlnuumlz ağır bir intikam semboluuml olacak ve tuumlm duumlnya iccedilin uumlstuumlnde duumlşuumlnuumllmesi gereken bir oumlrnek teşkil edecektir

Atinalılar İmparatorluğumuzun ccediloumlkuumlşuuml eğer ccediloumlkecekse bizi korkutmu-yor Gerccedilek hasmımız Lakonya olsaydı bile Lakonya gibi rakip bir huumlkuumlm-darlığın tebaasının yenik duumlşmesi onların kendi youmlneticilerini saldırmak suretiyle devirmelerinden daha koumltuuml olmazdı Ne ki bu bizim goumlze alabi-leceğimiz bir risk Şimdi size imparatorluğumuzun ccedilıkarları adına burada bulunduğumuzu izah etmeye devam edeceğiz Ccediluumlnkuuml imparatorluğunuzu sorunsuz yaşatmak ve onu her iki tarafın da iyiliği iccedilin korumak zorundayız

Meloslular Soumlyleyin luumltfen sizin youmlnetiminiz altında olmak nasıl bizim iyiliğimize olabilir

Atinalılar Sizler iccedilin başınıza en koumltuumlsuuml gelmeden bize teslim olmak su-retiyle bizler iccedilin de sizi yok etmeksizin kazanmak suretiyle

Meloslular Bu demek oluyor ki tarafsız kalmamıza duumlşman yerine dost ama her iki tarafın da muumlttefiki olmamıza razı olmayacaksınız

Atinalılar Hayır ccediluumlnkuuml duumlşmanlığınız bizlere dostluğunuz kadar zarar veremez Bu arguumlman yurttaşlarımız nezdinde bizim zaafımızın sizin husu-metinizin delili olacaktır

Meloslular Tebaanızın hakkaniyet anlayışı bu mu Sizinle hiccedilbir ilgisi olmayan insanları ccediloğu koloniniz olan -bazıları da ele geccedilirilen asiler- in-sanlarla bir tutmak mı

Atinalılar Hak soumlz konusu olunca tebaamız bunun herkeste eşit mik-tarda olduğunu eğer biri oumlzguumlrluumlğuumlnuuml koruyabiliyorsa guumlccedilluuml olduğu iccedilin koruyabildiğini eğer kendimize rağmen ona bir şey yapmıyorsak korktu-ğumuz iccedilin yapmadığımızı duumlşuumlnuumlr Oysa imparatorluğumuzu buumlyuumltuumlrken bize tabi olmanız bizler iccedilin bir guumlvenlik unsuru olabilmelidir Adalı ve herkesten daha zayıf olduğunuz gerccedileği denizlerin efendilerini yanıltacak durumda olmamanızı bunu başaramamanızı icap ettirir

Meloslular Dile getirdiğimiz politikanın size guumlvence vermediğini mi soumlyluumlyorsunuz Siz burada bile bize haktan bahsetmeyi yasaklarken ve bizi ccedilıkarlarınıza hizmet etmeye davet ederken biz de kendi ccedilıkarlarımızı accedilıklayıp şayet oumlrtuumlşuumlyorsa sizi ikna etmeliyiz Bizim durumumuzdan ders ccedilıkarıp bir guumln kendilerine de saldırabileceğinizi duumlşuumlnecek olan tarafsızla-rı kendinize duumlşman etmekten nasıl kaccedilınabilirsiniz Bu mevcut duumlşman-larınıza yenilerini eklemek duumlşmanlık yapmayı aklına getirmeyenleri bile kendinize duumlşman etmek değildir de nedir


124

Atinalılar Acaba neden ana kıtadakiler genellikle bizi korkutmuyor Sa-hip oldukları oumlzguumlrluumlk daha uzun bir suumlre bize karşı tedbirli olmalarını ge-rektirmeyecektir Accedilıktır ki bizleri tehlikeye sokan daha ziyade sizler gibi imparatorluk dışındaki adalıların ve boyunduruk altında acı ccedileken tebaa-nın duumlşuumlncesizce hareket etmeleri ve dolayısıyla kendilerini de tehlikeye at-malarıdır

Meloslular Bunca riski imparatorluğunuzu korumak ve tebaanızın on-dan kurtulması iccedilin goumlze alıyorsanız o zaman buyruğunuz altına girmeden oumlnce yapılabilecek her şeyi yapmayı denemekte hacirclacirc oumlzguumlr olan bizler iccedilin bu buumlyuumlk bir soysuzluk ve korkaklık olurdu

Atinalılar Şayet iyi duumlşuumlnuumlrseniz hayır Oumlduumlluuml şeref cezası utanccedil ama-cı kendinden ccedilok daha guumlccedilluuml olana direnmek değil kendini savunmak olan bu yarışma eşitler arasında yapılmıyor

Meloslular Ama biliyoruz ki savaşta şans bazen duumlşuumlnuumllenin aksine sa-yısal oranlardan bağımsızdır Teslim olmak bizi umutsuzluğa sevk edecektir Oysa savaşmak ayakta kalabileceğimize dair bir umuttur

Atinalılar Umut tehlikenin tesellisidir Umuda kaybetmese bile az zarar-la ccedilıkmak uumlzere bol kaynağa sahip olanlar teslim olur ne ki umudun doğa-sında savurganlık vardır Her şeyini umuda bağlayacak kadar ileri gidenler onun gerccedilek rengini mahvolunca goumlruumlrler bu keşif ancak onları tedbirli ol-maya youmlneltirse bir kusur olarak goumlruumllmez Boumlylesi bir durumun sizler iccedilin soumlz konusu olmasına izin vermeyin zayıfsınız ve kefenin bir goumlzuumlne asılısı-nız Mevcut umutların had safhada umutsuzluğa duumlşuumlrduumlğuuml insanların goumlz-le goumlruumlnmeyene -kehanetlere vahiye ve insanları umutla kandırıp mahva goumltuumlren benzeri icatlara- sarıldığı kaba saba insanlar gibi olmayın

Meloslular Emin olabilirsiniz ki şartlar eşit olmadığına goumlre sizin guuml-cuumlnuumlzle ve servetinizle muumlcadelenin zor olduğunun bizler de farkındayız Ama tanrıların bize de sizler kadar şans bahşedeceğine inanıyoruz ccediluumlnkuuml bizler sadece haksızlık karşısında savaşan insanlarız Muhtaccedil olduğumuz guumlcuuml başka hiccedilbir nedenle olmasa bile utanccediltan yardımımıza koşmak zo-runda olan muumlttefikimiz Lakonyarsquodan alacağız Dolayısıyla kendimize guuml-venimiz o kadar da temelsiz değil

Atinalılar Tanrıların size arka ccedilıkacaklarından iyilik yapacaklarından bahsediyorsunuz biz kendimiz de bunu umut edebiliriz tanrılara inan-cımız ve inancımızın icabını yerine getirişimiz oumlne suumlrduumlğuumlmuumlz iddialar-la ve tutumumuzla ters duumlşmemektedir Tanrılara inanır insanları tanırızbiliriz doğaları gereği huumlkmedicidirler Bu yasayı biz yapmadık ya da bu yasaya goumlre hareket eden ilk biz değiliz onu hazır bulduk bizden oumlnce de vardı bizden sonra da ve sonsuza dek var olacak Bizim buumltuumln yaptığımız


125

bu yasadan yararlanmak ve biliyoruz ki bizimle aynı guumlce sahip olan her-kes boumlyle yapardı Dolayısıyla tanrılardan korkmamız iccedilin bir neden yok Lakonyalılara dair goumlruumlşlerinize gelince Onların size utanccedil saikiyle yardım edeceğine olan inancınızı saflık olarak değerlendiriyor safiyetinizi kutsu-yor ama asla kıskanmıyoruz Lakonyalılar ccedilıkarlarının veya yasalarının soumlz konusu olduğu yerde en değerli insanlardır başkalarına davranışları hakkında ccedilok şey soumlylenebilir ama en net biccedilimde kısaca diyebiliriz ki ta-nıdığımızbildiğimiz insanlar arasında makul şerefli ve sadece menfaatccedili olarak telakki edilen vasıflar itibariyle en dikkat ccedilekici olanlardır Boumlyle bir duumlşuumlnce tarzı halen mantıksızca beklediğiniz korumayıguumlvenliği vaat et-mediği gibi sağlamaz da

Meloslular Zaten tam da bu nedenle ccedilıkarcı olmalarının Meloslulara yani kendi kolonilerine ihanet etmelerini engelleyeceğine duumlşmanla işbir-liği yapmak suretiyle Hellasrsquotaki dostlarının guumlvenini kaybetmek istemeye-ceklerine inanıyoruz

Atinalılar Adalet ve şeref tehlikeden bağımsız olamazken guumlvenlikle ccedilı-karcılığın oumlrtuumlştuumlğuuml goumlruumlşuumlnuuml benimsemiyorsunuz demek Tehlike Lakon-yalıların nadiren goumlze aldıkları bir şeydir

Meloslular Ama diğer kolonilerine kıyasla bizim iccedilin tehlikeyi bile goumlze alabileceklerine inanıyoruz ccediluumlnkuuml Peloponnesrsquoe yakın olmamız harekacirctı kolaylaştıracak aynı kandan olmamız ise sadakatin teminatı olacaktır

Atinalılar Evet ama bir muumlttefikin guumlveneceği şey kendisinden yardım isteyenin iyi niyeti değil harekacirct iccedilin uumlstuumln ve kararlı bir guumlcuumln mevcudi-yetidir ve Lakonyalılar buna herkesten ccedilok oumlnem verir Komşularına birkaccedil muumlttefikle birlikte saldırdıklarına goumlre en azından kendi kaynaklarına guuml-venemedikleri accedilık Uumlstelik denizler bizim hacirckimiyetimizdeyken denizi ge-ccedilip bir adaya ccedilıkacaklar

Meloslular Ama başkalarını da goumlnderebileceklerdir Girit denizi buuml-yuumlkgeniş bir deniz Bu denize hacirckim olanların denizin uumlstuumlndekileri bulup yakalamaları onları guumlvenli bir biccedilimde atlatmak isteyenlerin işinden ccedilok daha zor olacaktır Lakonyalılar bunu başaramazlarsa sizin topraklarınıza ve Brasidasrsquoın erişemediği muumlttefiklerinizden kalan (topraklara) duumlşecek sizler ise size ait olmayan yerler yerine kendi topraklarınız ve kendi konfederas-yonunuz iccedilin savaşmak zorunda kalacaksınız

Atinalılar Bahsettiğiniz tuumlrden bir şaşırtmacayla bir guumln siz de karşıla-şabilir Atinalıların buguumlne kadar hiccedilbir kuşatmadan korku nedeniyle vaz-geccedilmediğini diğerleri gibi siz de oumlğrenirsiniz Ne var ki şoumlyle bir gerccedilekle karşı karşıyayız Uumllkenizin guumlvenliği iccedilin muumlzakereye oturmak istediğinizi soumlylediğiniz halde bu muumlzakere suumlresince insanın guumlvenebileceği ve ko-


126

runursakurtulursa iyi olur diyebileceği hiccedilbir şey soumlylemediniz En guumlccedilluuml arguumlmanlarınız umuda ve geleceğe temelleniyor ve bu savaştan zaferle ccedilı-kabilmeniz iccedilin gereken kendinize ait kaynaklar karşı saftaki kaynakların-dan ccedilok daha az Bu yuumlzden şayet -bizler kalktıktan sonra- daha sağduyulu bir danışman bulmazsanız buumlyuumlk bir muhakeme hatası yapmış olursunuz Kuumlccediluumlk duumlşerek rezil olma duumlşuumlncesine -ki tehlike anında bu bir rezillik ol-duğu kadar kaccedilınılamaz ve oumlluumlmcuumllduumlr- kapılmayacağınız umulur Ccediluumlnkuuml olaylara hiccedil duumlşuumlnmeden aceleyle ve bile goumlre dalan insanlardır ki salt ccedilekici bir ismin etkisiyle kuumlccediluumlk duumlşme veya rezillik denilen şeyin ken-dilerini esir almasına izin vererek talihsizlikten ziyade yapılan yanlışın refakatccedilisi ve sonucu olarak daha da buumlyuumlk bir kuumlccediluumlk duumlşuumlşe rezilliğe ma-ruz kalırlar İyi duumlşuumlnuumlp ihtiyatlı davranmanız halinde kendinizi bundan sakınabilirsiniz Hellas53rsquodaki en buumlyuumlk şehir sizlere size ait olan uumllkeden vazgeccedilmeksizin bağımlı muumlttefiki olmayı oumlnerdiği zaman ona boyun eğ-meyi onursuzluk olarak duumlşuumlnmeyeceksiniz sizlere savaş ile guumlvenlik ara-sında seccedilim yapma şansı verildiği zaman da daha koumltuuml olanı seccedilecek kadar koumlr olmayacaksınız Şu kesin Eşitlerine baş eğmeyenler uumlstleriyle uyumlu ccedilalışıp madunlara iyi davrananlar ccediloğu kez en başarılı olanlardır Bu ba-kımdan bizler kalktıktan sonra tekrar duumlşuumlnuumln ve biricik uumllkeniz iccedilin muuml-zakere ettiğinizi uumllkenizin refahı veya mahvoluşunun buna bağlı olduğunu bir kez daha hatırlayın


3 Toplu Yaşama Doumlnuumlk Hangi Duumlzenlemeler İnsanların Politik Topluma Katılımına En Ccedilok Hizmet Eder

Atinarsquonın Peloponnes Savaşırsquonda yenik duumlşmesi pek ccedilok Atinalıyı hayal kırıklığı-na uğratır Bazıları siyasi kurumların guumlccedilluuml olduğu şeklindeki inanccedillarını ciddi biccedilim-de sorgulamaya başlar Sorgulayanlardan biri de Eflacirctunrsquodur Hocası Sokratrsquoın Atina-lılar tarafından oy ccedilokluğuyla oumlluumlme mahkucircm edilmesi Eflacirctunrsquoun şuumlphelerini daha da arttırır Dolayısıyla duumlşuumlnceleri siyasal yaşamın doğasına ve temeline odaklanır Eflacirctunrsquoun siyaset konusundaki araştırmaları Devletrsquote yer almıştır Aşağıdaki belge-de Adeimantos ile Glaukonrsquoun katıldığı tartışmayı Sokrat youmlnetmektedir tartışma onun konuşmasıyla başlar

53 Yunanistan


127

Devlet

Platon

ldquoBencerdquo dedim ldquosite insanların ihtiyaccedillarından doğar Hiccedil kimse kendi kendine yetemez hepimizin birccedilok gereksinimi vardır Sitenin ortaya ccedilık-masında başka bir şeyin belirleyici olduğu duumlşuumlnuumllebilir mirdquo

ldquoHayır duumlşuumlnuumllemezrdquoldquoBirccedilok gereksinimimiz olduğu ve bunların karşılanması iccedilin kimi insan-

lara gerek duyduğumuzdan bir ihtiyacımız iccedilin birine başka bir ihtiyacımız iccedilin de başka birine başvururuz İhtiyaccedillarımızı karşılayan bu insanlar hep birlikte bir yerde bulunurlar İşte burası sitedirrdquo

ldquoDoğrurdquo dedildquoKendi aralarında değiş tokuş yaparlar Bu değiş tokuşun kendi yararla-

rına olacağını duumlşuumlnerek biri bir diğerine bir şey verir diğeri de bunu alırrdquoldquoCcedilok doğrurdquoldquoO halderdquo dedim ldquobir site kurduğumuzu duumlşuumlnelim Bu sitenin ortaya

ccedilıkışındaki temel etkenin insanların ihtiyaccedilları olduğunu duumlşuumlnelimrdquoldquoPekiyirdquoldquoTemel ve en buumlyuumlk ihtiyacımız yaşamanın ve var olmanın koşulu olan

yiyeceklerdirrdquoldquoElbetterdquoldquoİkinci ihtiyacımız barınma uumlccediluumlncuuml ihtiyacımız da giyecek ve benzeri

şeylerrdquoldquoEvetrdquoldquoŞimdi de yaşadığımız sitede bunların nasıl karşılanacağını goumlrelim Bi-

rinin ccediliftccedili diğerinin inşaatccedilı başka birinin de dokumacı olduğunu farze-delim Bunlara bir de kunduracı ya da fiziksel ihtiyaccedillarımızı karşılayacak başka birini de ekleyelim mirdquo

ldquoOlur tabiirdquoldquoEn yalın haliyle site doumlrt ya da beş kişiden oluşacakrdquoldquoEvetrdquoldquoPekiyi bu insanlar nasıl ccedilalışacaklar Her biri diğerleri iccedilin de uumlretim

yapacak mı Oumlrneğin ccediliftccedili doumlrt kişi iccedilin uumlretim yapıp kendi yiyeceklerini elde etmek iccedilin sarf edeceği emeğin doumlrt mislini sarf ederek kendi ihtiyaccedil-larının yanında diğerlerinin ihtiyacı iccedilin de mi yiyecek sağlayacak Yoksa oumltekilerini hiccedil duumlşuumlnmeyip onlar iccedilin de yiyecek sağlamanın derdine duumlş-meden harcayacağı zamanın doumlrtte birini harcayarak sadece kendisi iccedilin yiyecek sağlayıp zamanının geri kalanını da oumltekilerle hiccedilbir ortaklığa gir-


128

meden diğer ihtiyaccedillarını karşılamak amacıyla ev giysi ve ayakkabı yapmak iccedilin ccedilalışarak mı geccedilirecekrdquo

Adeimantos ccediliftccedilinin sadece yiyecek sağlayıp diğer işlerle ilgilenmemesi gerektiğini soumlyledi

ldquoZeus adına ben de bunun daha iyi olacağını duumlşuumlnuumlyorum Bu soumlyledi-ğin bana insanların birbirlerine benzemediklerini hatırlattı Hepimiz fark-lı zanaatlara uygun olacak şekilde farklı oumlzelliklere sahibiz Sence de oumlyle değil mirdquo

ldquoCcedilok doğrurdquoldquoPekiyi birine bir iş yaptıracağın zaman o kişinin birccedilok uğraşı olmasını

mı yoksa tek bir sanatı olmasını mı istersinrdquoldquoSadece bir sanatı olmasını isterimrdquoldquoAyrıca zamanında yapılmayan bir işin duumlzguumln olması beklenemez de-

ğil mirdquoldquoTabii kirdquoldquoCcediluumlnkuuml iş insanın boş zamanı olmasını beklemez İnsanın yaptığı işi ta-

kip etmesi ve amacının iş olması gerekirrdquoldquoEvet oumlyle olması gerekirrdquoldquoBu durumda şunu anlıyoruz ki insan oumlzelliklerine uygun bir işi diğer

işlerini bir kenara bırakarak zamanında yaparsa hem daha ccedilok daha kolay ve daha iyi uumlretirrdquo

ldquoKesinliklerdquoldquoO halde Adeimantos ihtiyaccedilları karşılayabilmek iccedilin doumlrt şehirden faz-

lasına gerek duyulacak Ccediluumlnkuuml ccediliftccedili gerccedilekten kaliteli olacaklarsa kendi sabanını kendi ccedilapasını ve diğer tarım aletlerini kendisi yapmayacaktır İn-şaatccedilı da kullanacağı aletleri kendisi yapmayacaktır dokumacı ve kundu-racı dardquo

ldquoDoğrurdquoldquoOumlyleyse daha şimdiden şekillenmeye başlayan kuumlccediluumlk sitemizde maran-

gozlar demirciler ve başka zanaat sahipleri de olacaktır değil mirdquoldquoEvetrdquoldquoCcediliftccedililerimize saban suumlrmek iccedilin oumlkuumlz inşaatccedilılarımız ve yine ccediliftccedilileri-

miz iccedilin yuumlk hayvanı kunduracı ve dokumacılara da yuumln ve deri sağlamak iccedilin sığır ccedilobanlarımız koyun ccedilobanlarımız ve başka ccedilobanlarımız da olsa sitemiz yine de ccedilok buumlyuumlk olmazrdquo

ldquoEvet doğru Ancak buumltuumln bu insanların iccedilinde bulunacağı site pek de kuumlccediluumlk olmazrdquo

ldquoBir de sitemizin nerede olacağı sorunu var Hiccedilbir şeyin başka bir yer-den getirilmesine gerek duyulmayacak bir yer bulmak neredeyse imkacircnsızrdquo


129

ldquoEvetrdquoldquoO halde ihtiyaccedil duyulan şeyleri başka bir siteden getirecek insanlar da

olmalırdquoldquoEvet olmalırdquoldquoEğer bu insanlar bir siteye oradakilerin ihtiyacı olan hiccedilbir şey goumltuumlr-

meden giderlerse elleri boş doumlneceklerdirrdquoldquoCcedilok doğrurdquoldquoBundan dolayı daha fazla ccediliftccediliye ve daha fazla zanaatkacircra ihtiyaccedil du-

yulacak oumlyle değil mirdquoldquoEvet oumlyle goumlruumlnuumlyorrdquoldquoBaşka sitede yaşayanlara mal verip onlardan mal alacak insanlara yani

tuumlccarlara da gerek duyulacak oumlyle değil mirdquoldquoEvetrdquoldquoOumlyleyse tuumlccarlarımız da olacakrdquoldquoEvet olacakrdquoldquoEğer deniz yoluyla ticaret yapılacak olursa ccedilok sayıda usta gemiciye de

ihtiyaccedil duyulmayacak mırdquoldquoEvet ccedilok sayıda usta gemici gerekecekrdquoldquoPekiyi bu insanlar uumlrettiklerini site iccedilinde nasıl değiş tokuş edecekler

Hatırlayacağın gibi bunlardan bir toplum yaratıp bir site oluşturduğumuz zaman guumlvence altına almamız gerekecek esaslardan biri bu karşılıklı de-ğişim işi olacaktırrdquo

ldquoTabii ki alışveriş yaparakrdquoldquoO halde bu insanların bir pazaryerine ve alışverişte kullanılmak uumlzere

paraya ihtiyaccedilları olacakrdquoldquoEvetrdquoldquoBir ccediliftccedilinin ya da bir zanaatkacircrın pazara kendi uumlruumlnuumlnuuml getirdiğini ama

pazarda değiş tokuş yapabileceği kimsenin olmadığını farz edelim Bu du-rumda işini guumlcuumlnuuml bir kenara bırakıp pazaryerinde boş boş oturacak mırdquo

ldquoTabii ki hayır Boumlyle bir gereksinim karşısında devreye satıcılar girecek-tir İyi duumlzenlenmiş sitelerde genellikle fiziksel bakımdan guumlccedilsuumlz olan ve bu yuumlzden de kolay kolay bir işe yaramayan insanlar vardır İşte bu insanların işi pazarda bulunup malını satmak isteyenlere para vermek mal satın al-mak isteyenlerden de para almaktırrdquo

ldquoOumlyleyse bu insanlara olan gereksinimden dolayı sitemizde satıcılar da olacaktır lsquoPerakende satıcırsquo soumlzcuumlğuuml pazaryerinde oturup satın alma ve al-dıklarını satma işiyle uğraşan kişiler lsquotuumlccarrsquo soumlzcuumlğuuml de ticaret amacıyla bir şehirden diğerine gidip duran kişiler iccedilin kullanılıyor değil mirdquo

ldquoEvetrdquo dedi


130

ldquoBir de aklın kullanılmasını gerektiren işlerde yeterli olmayan ama be-densel guumlccedilleri oldukccedila fazla olan insanlar vardır Bunlar da bedensel guumlccedille-rini satarlar Bu insanlara guumlndelikccedili emekleri karşılığında aldıkları paraya guumlndelik denirrdquo

ldquoDoğrurdquoldquoO halde guumlndelik ile ccedilalışanların da sitemizde bir yeri olacaktır değil

mirdquoldquoEvetrdquoldquoPekiyi Adeimantos sitemiz yeterince buumlyuumlmedi mirdquoldquoSanırım buumlyuumlduumlrdquoldquoOumlyleyse doğruluk ve yanlışlık nerede sitenin hangi kısmında ortaya

ccedilıkar Ve bunların hangisi sitemize girmiştirrdquoldquoBunu bilmiyorum Sokratrdquo dedildquoMuhtemelen yurttaşların birbirleriyle yapacakları alışverişlerdehellip Doğ-

ruluk ve yanlışın goumlruumlleceği başka bir yer gelmiyor aklımardquoldquoGaliba doğru soumlyluumlyorsunrdquo dedim ldquobu konuyu ciddi ciddi duumlşuumlnuumlp

araştırmamıza devam etsek iyi olurrdquoldquoO zaman oumlncelikle bir araya getirdiğimiz bu insanların yaşam tarzları-

nın nasıl olacağını duumlşuumlnelim Kendileri iccedilin mısır şarap elbise ayakkabı uumlretip ev yapmayacaklar mı Bir evleri olduğunda da yazları genellikle ccedilıp-lak ve yalınayak kışları ise elbise ve ayakkabı giyip ccedilalışacaklardır Arpa unu ve buğday ununu yoğurup pişirerek guumlzel ccediloumlrekler ekmekler yapıp bunlarla besleneceklerdir Porsuk ağacı ya da mersin ağacı odunundan yap-tıkları sedirlerin uumlzerine buğday saplarından yapılmış bir hasır koyup veya temiz yapraklar serip yiyeceklerini ve iccedileceklerini bunların uumlstuumlne koyacak ve arkalarına yaslanacaklardır Başlarına ccedilelenklerini takacaklar ve mutlu bir şekilde sohbet edip tanrıları oumlven soumlzler soumlyleyerek yemeklerini yiyecek-ler kendi yaptıkları şaraptan iccedileceklerdir Yoksulluk ve savaş tehlikelerini de goumlz oumlnuumlnde bulundurarak bakabilecekleri kadar ccedilocuk yapmaya oumlzen goumlstereceklerdirrdquo

ldquoAmardquo dedi Glaukon araya girerek ldquogoumlruumlyorum ki insanlara katıksız ek-mekle ziyafet ccedilekiyorsunrdquo

ldquoDoğrurdquo dedim ldquounutmuşum Tabii ki yemeklerine tuz koyacaklar zey-tin ve peynirleri de olacak Koumlyluumllerin yaptığı gibi sebze yemekleri pişi-recekler Tatlı olarak da onlara incir bezelye ve fasulye vereceğiz Oumllccediluumlyuuml kaccedilırmadan iccedilerken ateşte mersin taneleri ve meşe palamutları pişirecekler Bu şekilde beslenerek barış ve huzur iccedilinde yaşlanıp hayatlarının sonuna gelecek ve ccedilocuklarına da benzer bir hayat bırakacaklarrdquo


131

ldquoEvet Sokratrdquo dedi ldquoeğer domuzlar iccedilin bir site oluşturuyor olsaydın o hayvanları da boumlyle mi beslerdinrdquo

ldquoPekiyi sen ne oumlnerirdin GlaukonrdquoldquoBu insanlara hayatın olağan rahatlıklarını sağlamalısınrdquo dedi ldquorahat ya-

şayan insanlar sedirde yatıp masada yemek yerler ve bizimkiler gibi katık-ları ve tatlılar da olmalıdırrdquo

ldquoEvetrdquo dedim ldquoşimdi anlıyorum Uumlzerinde durmamı istediğin mesele ba-sit bir site değil rahatlık duumlşkuumlnuuml bir sitenin nasıl şekilleneceği Bunun koumltuuml bir tarafı yok belki de Ccediluumlnkuuml boumlyle bir sitede doğruluk ve yanlışlığın nasıl ortaya ccedilıktığını goumlrme şansımız daha yuumlksek olacaktır Benim duumlşuumlnceme goumlre doğru ve sağlıklı site tanımladığım şekilde olan sitedir Sitenin hasta-lıklı halini goumlrmek istiyorsan da buna bir itirazım yok Ccediloğu insan benim basit site tanımımla tatmin olmayacaktır Her tuumlrden sedirler masalar başka eşyalar lezzetli yiyecekler guumlzel kokular tuumltsuumller kadınlar ve ccediloumlrekler iste-yeceklerdir Bu durumda ev elbise ve ayakkabı gibi başta bahsettiğim ya-şam iccedilin zorunlu olan gereksinimlerin oumltesine geccedilmemiz gerekiyor Boyacı ve nakışccedilıların ccedilalışmaya başlamaları altın fildişi ve her tuumlrden malzeme-nin de temin edilmesi gerekecektirrdquo

ldquoDoğrurdquo dedildquoO halde sitemizi daha da buumlyuumltmek zorundayız Ccediluumlnkuuml başta belirttiği-

miz sağlıklı site artık yeterli değildir Pekiyi şimdi sitede temel gereksinim-leri karşılamayan bir suumlruuml uğraş mı olacak Avcılar biccedilim ve renkler uumlze-rinde ccedilalışacak olanlar muumlzik sanatccedilıları şairler ve şairlerle birlikte onların yardımcıları tiyatro oyuncuları rhapsodoslar54 sanatccedilılar oumlzellikle de ka-dın giysileri iccedilin ccedileşit ccedileşit kumaş ve parccedila yapan ustalar gibi oumlyle mi Daha fazla koumlleye de ihtiyacımız olacak Eğiticiler dadılar suumlt analar hizmetccedililer berberler fırıncılar ve aşccedilılar ve hatta domuz ccedilobanları da istemeyecek mi-yiz Daha oumlnce soumlzuumlnuuml ettiğimiz site modelinde gereksinim duyulmayan ve bu yuumlzden sitemizde yer almayan bu insanlara artık ihtiyacımız mı olacak İnsanların etini yiyecekleri ccedileşit ccedileşit hayvanları besleyecekleri iccedilin onlar da unutulmamalı oumlyle değil mirdquo

ldquoTabii kirdquoldquoBu durumda hekimlere ccedilok daha fazla ihtiyacımız olacakrdquoldquoEvet oumlyle olacakrdquoldquoUumlzerinde ilk yerleşenler iccedilin yeterli olan topraklar artık ccedilok kuumlccediluumlk kala-

cak ve yeterli olmayacak değil mirdquoldquoCcedilok doğrurdquo

54 Antik Yunanrsquoda kent kent dolaşarak şiirler oumlzellikle Homerosrsquotan parccedilalar okuyan halk ozanları


132

ldquoOtlak ve ekili arazi haline doumlnuumlştuumlrmek iccedilin komşularımızın toprakla-rının bir boumlluumlmuumlnuuml almak isteyeceğiz Eğer bizim gibi zorunlu gereksinim-lerin oumltesine geccedilip sonsuz bir zenginlik hevesine kendilerini kaptırırlarsa komşularımız da bizim topraklarımızın bir boumlluumlmuumlnuuml almak istemeyecek-ler mirdquo

ldquoSokrat bu kaccedilınılmaz olacakrdquoldquoO halde savaşacağız Glaukon oumlyle mirdquoldquoKesinliklerdquo dedildquoSavaş yararlı bir şey midir zararlı bir şey mi Daha buna karar verme-

den gerek site gerekse bireyler bakımından sitelerin iccedilinde bulunan tuumlm koumltuumlluumlklerin sebeplerinden dolayı savaşın ortaya ccedilıktığını anlamış bulunu-yoruzrdquo

ldquoŞuumlphesiz ki oumlylerdquoldquoSitelerimizin toprakları artık daha da genişlediğine goumlre bu sefer de bi-

raz oumlnce tanımladığımız varlıkların ve insanların yanı sıra tuumlm sahip olduk-larımızın da istilacılara karşı korunması iccedilin eksiksiz bir orduya gerek du-yulacakrdquo

ldquoNedenrdquo dedi ldquobu insanlar kendi kendilerini koruyamayacaklar mırdquoldquoHayırrdquo dedim ldquositenin şekillendirilmesi sırasında hepimiz tarafından

kabul edilen temel duumlşuumlnceye goumlre kendi kendilerini koruyamazlar Hatır-layacağın gibi temel duumlşuumlncemiz bir insanın birden fazla işi başarıyla yapa-mayacağı idirdquo

ldquoCcedilok doğrurdquo dedildquoPekiyi savaş bir sanat değil midirrdquoldquoTabii ki oumlyledirrdquoldquoPekiyi savaş sanatı kunduracılık kadar dikkat gerektiren bir sanattır

oumlyle değil mirdquoldquoEvet oumlylerdquoldquoAyakkabılarımızın iyi bir şekilde yapılması iccedilin kunduracının ccediliftccedili

dokumacı ya da inşaatccedilı olmasına izin vermemiştik Sadece kunduracıya değil herkese oumlzelliklerine uyan bir iş verilmişti ve herkese hayatı boyunca başka bir işle ilgilenmeyip kendi işinde ccedilalışmaya devam edecekti Oumlnuumlne ccedilıkan fırsatları kaccedilırmayıp kendi işinde ustalaşacaktı Hiccedilbir iş goumlrevini iyi yapan bir savaşccedilınınki kadar oumlnemli olamaz Pekiyi savaş sanatı aynı za-manda bir ccediliftccedili kunduracı ya da başka bir zanaatta ccedilalışan insanların da kolaylıkla edinebileceği bir sanat mıdır Hiccedil kimse kuumlccediluumlkluumlğuumlnden itibaren kendini yalnız zar ve dama oyununa adamamış sadece eğlence olsun diye bu oyunu oynamışsa iyi bir zar ve dama oyuncusu olamaz değil mi Hiccedilbir alet nasıl kullanılacağı oumlğrenilmemişse uumlzerinde kafa yorulmamışsa bir


133

insanı usta bir işccedili ya da usta bir savaşccedilı yapmaz O halde bir kalkanı ya da başka bir savaş aletini ilk kez eline alan biri ister ağır silahlarla donanmış bir orduda olsun isterse başka bir orduda nasıl bir guumlnde iyi bir savaşccedilı olacakrdquo

ldquoEvetrdquo dedi ldquonasıl kullanacaklarını kendileri oumlğreten aletler bulunsaydı bunlara paha biccedililmezdirdquo

ldquoToprakları koruyanların yaptıkları işin değeri arttıkccedilardquo dedim ldquodaha fazla zamana ustalığa sanata ve uygulamaya gerek duymayacaklar mıdırrdquo

ldquoBuna şuumlphe yokrdquo dedildquoYapacakları iş iccedilin oumlzel bir yeteneklerinin olması gerekmez mirdquoldquoKesinlikle gerekirrdquoldquoOumlyleyse sitenin korunması goumlrevi iccedilin ne tuumlr oumlzellikler gerektiğini be-

lirleyelimrdquoldquoBelirleyelimrdquo ldquoZeus adına bu kolay olmayacakrdquo dedim ldquoama cesur olup elimizden

gelenin en iyisini yapmalıyızrdquoldquoEvet yapmalıyızrdquoldquoKoruma ve goumlzetleme işinde soylu olan bir gencin yaratılış bakımından

iyi beslenmiş bir koumlpek gibi olması gerekmez mirdquoldquoNe demek istiyorsunrdquoldquoHer ikisi de duumlşmanı hemen goumlrebilmeli ve ona yetişmek iccedilin ccedilevik ha-

reket edebilmeli Duumlşmanı yakaladıktan sonra da onunla doumlvuumlşebilecek ka-dar guumlccedilluuml olmalıdırrdquo

ldquoTuumlm bu niteliklere ihtiyaccedil olacaktırrdquoldquoİyi birer savaşccedilı olacaklarsa da cesur olmalıdırlar değil mirdquoldquoElbetterdquoldquoCesareti olmayan bir atın koumlpeğin ya da başka bir hayvanın cesur hare-

ket edebilmesi muumlmkuumln muumlduumlr Cesaretin nasıl da yenilmez alt edilemez bir şey olduğuna ve varlığının iccedilinde bulunduğu ruhu nasıl da korkusuz ve boyun eğmez kıldığına hiccedil tanıklık ettin mirdquo

ldquoEvet ettimrdquoldquoO halde koruyucuların sahip olmaları gereken bedensel nitelikler hak-

kında bir fikrimiz oluşturdquoldquoEvetrdquoldquoRuhsal nitelikleri de biliyoruz Ruhları cesaretle dolu olmalı değil mirdquo

Sokrat daha sonraları sıradan yurttaşların bilge hamilerin youmlnetimine nasıl razı edilecekleri sorusunu guumlndeme getirir Verdiği cevap onlara ma-salefsane anlatmayı oumlnermektir


134

Bazılarınız youmlnetme guumlcuumlne sahip Tanrı bunları altından yaratmıştır ve onlar en saygıdeğer insanlardır Bazılarınızı yani yardımcıları ise ikinci de-recede oumlnemli oldukları iccedilin guumlmuumlşten yaratmıştır Ccediliftccedili ya da zanaatkacircr olacak diğerlerini de pirinccedil ve demirden yaratmıştır Bunların ccedilocukları da genel olarak aynı oumlzellikleri taşıyacak Ancak sonuccedilta hepsi de aynı soydan geldikleri iccedilin altından yaratılmış bir ananın altın oğlu olabilecektir Tan-rı youmlneticilerden ilk ve en oumlnemli ilke olarak her şeyden oumlnce ırk saflığı-nın korunmasını istemektedir Youmlneticiler yurttaşların ccedilocuklarının hangi maddelerden oluştuklarını goumlzetlemelidirler Ccediluumlnkuuml altın ya da guumlmuumlşten yaratılmış bir anadan doğan ccedilocuk yapısında pirinccedil ve demir taşırsa doğa toplumsal sınıfların duumlzenini değiştirir Bu durumda youmlneticiler daha alt bir sınıfa dahil olduğu iccedilin ccedilocuğa acımazlar ve onu bir ccediliftccedili ya da zanaatkacircr yaparlar Aynı şekilde bazı zanaatkacircr ccedilocuklarının yapılarında altın ve guuml-muumlş bulunabilir Bu yuumlzden daha uumlst bir sınıfa dahil olacaklarından koru-yucu ya da yardımcı olabileceklerdir Bir kacirchinin soumlylediği gibi ne zaman ki pirinccedil ve demirden yaratılmış biri siteyi denetim altında tutmaya kalkar işte o zaman site yıkılır Mitosumuz bu ve bu mitosu sitenin yurttaşlarına inandırma şansımız var mı sencerdquo

ldquoŞimdiki nesli inandırma şansımız yokrdquo dedi ldquoancak bir sonraki ve daha sonraki nesilleri inandırabilirizrdquo

ldquoZor olduğunu biliyorumrdquo dedim ldquoinsanların boumlyle bir şeye inanmala-rını sağlamak onların siteye ve birbirlerine olan sorumluluk duygularını arttırır Bu kadar mitos yeter Biz topraktan doğma kahramanlarımızı silah-landırıp liderlerinin emrine verirken bu mitos da bir rivayet olarak diğer sitelere anlatılsın Kahramanlarımız herhangi bir itaatsizlik halinde isyanı bastırabilecekleri ve kendilerini dışarıdan suumlruumlnuumln uumlstuumlne saldıran kurtlara benzeyen duumlşmanlarından koruyabilecekleri bir yer araştırıp seccedilsinler Bu yere gelip tanrılara kurbanlar kessinler ve oraya yerleşsinler Oumlyle değil mirdquo

ldquoEvetrdquo dedildquoYerleştikleri yerler kışın soğuğundan yazın sıcağından onları koruya-

cak nitelikte olmalırdquoldquoSanırım yerleştikleri yerler derken evleri kastediyorsunrdquoldquoEvetrdquo dedim ldquoama bunlar koruyucuların evleri olsun tuumlccarların de-

ğilrdquoldquoNe fark eder kirdquoldquoAccedilıklamaya ccedilalışayım Bir ccediloban iccedilin disiplinsizlikten accedillıktan veya

herhangi bir koumltuuml alışkanlıktan dolayı koyunlara saldırıp onları rahatsız eden ve koumlpekten ccedilok kurt gibi davranan bekccedili koumlpekleri beslemek ccedilok koumltuuml ve akıl dışı bir şey değil midirrdquo


135

ldquoEvet oumlyledirrdquoldquoO halde yurttaşlarımızdan daha guumlccedilluuml olan yardımcılarımızın onların

dostu olmaları gerekirken birer tiran olup ccedilıkmamalarını sağlamak iccedilin her tuumlrluuml oumlnlem alınmalıdırrdquo

ldquoEvet buna buumlyuumlk oumlzen goumlsterilmelirdquoldquoGerccedilekten nitelikli olan bir eğitim en iyi guumlvence olmaz mırdquoldquoAma zaten iyi eğitilmiş olacaklarrdquo dedildquoBundan o kadar emin değilim sevgili Glaukonrdquo dedim ldquonasıl olursa

olsun doğru bir eğitimin bu kişileri birbirleriyle ve korumaları altında olan-larla iyi ilişkiler geliştireceğine ve daha insani bir hale getireceğine inanıyo-rumrdquo

ldquoCcedilok doğrurdquo dedildquoEğitimleri evleri ve başka her şeyleri koruyucu olarak sahip oldukları

erdemleri zayıflatmayacak ve diğer yurttaşları rahatsız etme isteği uyandır-mayacak şekilde duumlzenlenmelidir Aklı başında herkes bunu kabul etmelirdquo

ldquoEvet kabul etmelirdquoldquoO zaman idealimizdeki koruyucuların yaşam şekillerinin nasıl olaca-

ğına karar verelim İlk olarak hayatını suumlrduumlrmek iccedilin gerekli olanın dı-şında hiccedilbirinin oumlzel muumllkuuml olmamalı Evlerinin ve depolarının kapıları başkaları girmesin diye kapalı tutulmamalı Erzakları oumllccediluumlluuml ve cesur olan eğitilmiş savaşccedilıların gerek duyacağı miktar ve nitelikte olmalı Yurttaşlar-dan alacakları uumlcret sadece o yılın masraflarını karşılayacak sabit bir uumlcret olmalı Savaşccedilılar gibi bir arada yaşamalılar Altın ve guumlmuumlşuumln Tanrırsquonın eseri olduğunu ve kendi iccedillerinde de bu maddelerin bulunduğunu soumlyle-meliyiz ki maden artıklarına ihtiyaccedil duymasınlar ve bu tuumlrden maddesel karışımlarla kutsal olan altın ve guumlmuumlşuuml kirletmesinler Ccediluumlnkuuml sıradan ma-denler koumltuumlluumlklerin kaynağıdır ama onların iccedilindeki madenler katışıksız-dır temizdir Ancak tuumlm vatandaşlar arasında sadece onlar guumlmuumlş ve altına dokunamaz ya da bu madenleri ellerine alamaz evlerinde bulunduramaz giysilerine takamaz altın veya guumlmuumlş kaplardan iccedilemezler İşte bu onların kurtuluşu olacak kendileri de sitenin kurtarıcıları olacaklar Ama ev toprak ya da para sahibi olurlarsa koruyucu olacak yerde ev sahibi ve ccediliftccedili diğer yurttaşların dostu olacak yerde de onların duumlşmanı ve tiran olup ccedilıkarlar Tuumlm hayatlarını nefret eden ya da nefret edilen entrikalar ccedileviren veya ent-rikalara kurban giden kişiler olarak dış duumlşmanlardan ccedilok iccedil duumlşmanlardan korkarak geccedilirirler Bu şartlarda kendilerinin yok olup sitenin yıkılması an meselesidir Bu sebeplerden dolayı sitenin anlattığımız şekilde duumlzenlene-ceğini korucuların evleri ve diğer tuumlm meselelerle ilgili olarak belirlenecek kuralların bunlar olacağını ilan etmemiz gerekmez mirdquo


136

ldquoEvet gerekirrdquo dedi Glaukon

Sokrat devletin adil bir biccedilimde youmlnetilebilmesi iccedilin sahip olunması gere-ken bilginin tabiatı ve oumlnemine dair tespitlerini Devletrsquote daha oumlnce yaptığın-dan bu kez doğru bir youmlnetim oluşturmak iccedilin en hızlı ve kolay yolların ne-ler olabileceğini sorgular

ldquoGerccedilek sitenin kurguladığımız oumlrneğe her youmlnden uyacağını ispatlama-ya zorlamamalısın beni Bir sitenin oumlnerdiğimize yakın bir şekilde nasıl youml-netileceğini bulabilirsek kurguladığımız sitenin gerccedilekleştirilebilirliğini de goumlstermiş oluruz Bu da bize yeter Eminim ki ben bununla da tatmin olu-rum Sen olmaz mısınrdquo

ldquoEvet olurumrdquoldquoŞimdi sana koumltuuml youmlnetilen sitelerdeki eksiklikleri ve onları daha iyi bi-

rer site yapacak kuumlccediluumlk değişiklikleri anlatayım Bu değişiklikler muumlmkuumln ol-duğunca az ve kuumlccediluumlk değişiklikler olsunrdquo

ldquoPekiyi yapalımrdquoldquoSitede kuumlccediluumlk ya da kolay olmayan ama gerccedilekleştirilebilir bir değişiklik-

le duumlzelme sağlanabilirrdquoldquoNedir bu değişiklikrdquoldquoİşte dalgaların en buumlyuumlğuuml dediğim dalga geliyor Bu dalga kırılıp beni

kahkaha ve utanccedil iccedilinde boğsa da duumlşuumlnduumlklerimi anlatacağım Soumlyleyecek-lerimi iyi dinlerdquo

ldquoPekiyi soumlylerdquoldquoFilozoflar kral olmadıkccedila tuumlm duumlnyadaki kral ve mevki sahipleri filozof

ruhuna ve guumlcuumlne sahip olmadıkccedila aynı kişide hem siyasi beceri hem akıl birleşmedikccedile farklı yaratılışta olanlar birbirini dışlamayı bırakmadıkccedila hiccedilbir site hiccedilbir insan dertlerden kurtulamaz Bu duruma sadece bizim sitemizin var olma ve guumln ışığını goumlrme şansı olacaktır İşte sevgili Glaukon fazla oumllccediluumlsuumlz olduğuna inanmasam seve seve dile getireceğim duumlşuumlnce bu olacaktı Ama gerek devlet işlerinde gerekse oumlzel yaşamda bizim sitemiz haricinde hiccedilbir sitede mutluluğun olmayacağına inanmak gerccedilekten guumlccedilrdquo

Platon (Eflacirctun) Devlet Tuumlrkccedilesi Ersin Uysal Dergah Yayrsaquonlarrsaquo 1995

4 İnsanoğlunun İccedilindeki ldquoİyirdquonin Doğası Nedir

Aristorsquonun siyaset konusundaki ccedilalışmaları onu yine ldquobilenlerin efendisirdquo olarak konumlar Ama Aristo iccedilin bilmek (vukuf) diğer konularda olduğu gibi siyaset konu-


137

sunda da Eflacirctunrsquodan farklıdır Ona goumlre siyaseti ve siyasete dair diğer gerccedilekleri bil-meninanlamanın yolu guumlndelik siyasi deneyimin analizinden geccedilmektedir Eflacirctun ideal devlet hakkında yazarken Aristo sokaktaki somut insanı ve somut devleti ince-ler ve onları neyin ldquoiyirdquo neyin ldquokoumltuumlrdquo yaptığı hakkında duumlşuumlnuumlr ccediluumlnkuuml iyi devletlerin iyi insanlara muhtaccedil olduğu accedilıktır

Nikomakhosrsquoa Etik

Aristo

Bunlardan sonra erdemin ne olduğunu araştıralım Ruhta olup bitenler uumlccedil tuumlrluuml -etkilenimler olanaklar ve huylar- olduğuna goumlre erdem bunlardan birisi olsa gerek Arzu oumlfke korku yuumlreklilik kıskanccedillık sevinccedil sevgi kin oumlzlem hırs ve acımanın genel lsquoolarakrsquo da haz ya da acının izlediği şeylere lsquoetkilenimrsquo diyorum bunlardan etkilenebilmemizi sağlayanlara soumlzgelişi oumlf-kelenebilmemizi acı duyabilmemizi ya da acıyabilmemizi sağlayanlara lsquoola-nakrsquo adını veriyorum lsquoHuylarrsquo diye de etkilenimlerle ilgili olarak iyi ya da koumltuuml durumumuza diyorum oumlrneğin oumlfkelenmeyle ilgili olarak aşırı ya da gerekenden az oumlfkeleniyorsak koumltuuml orta şekilde oumlfkeleniyorsak iyi durumda-yız Oumlteki etkilenimlerde de bu boumlyledir Demek ki erdemler de koumltuumlluumlkler de etkilenim değildir ccediluumlnkuuml erdemler ile koumltuumlluumlklere goumlre bize iyi ya da koumltuuml denir ve etkilenimlere goumlre değil erdemler ile koumltuumlluumlklere goumlre oumlvuumlluumlr ya da kınanırız (nitekim korkan ya da oumlfkelenen oumlvuumllmez sırf oumlfkelenen de yerilmez belli bir şekilde oumlfkelenen yerilir) Ayrıca kendi tercihimizle oumlfkelenmez ya da korkmayız oysa erdemler bazı tercihlerdir ya da tercihsiz olmuyorlar Uumlstelik etkilenimlerle ilgili olarak lsquoharekete getirildiğimizrsquo oysa erdemlerle ilgili olarak lsquoharekete getirildiğimizrsquo değil belli bir şeye lsquoyatkın olduğumuzrsquo soumlylenir Bu nedenle erdemler olanak da değildir nitekim sırf etkilenme olanağına sahip olduğumuz iccedilin iyi ya da koumltuuml olmayız oumlvuumllme-yiz de yerilmeyiz de Ayrıca olanaklar bizde doğal olarak var oysa doğal olarak iyi ya da koumltuuml olmayız bundan ise daha oumlnce soumlz etmiştik Oumlyleyse er-demler etkilenim ya da olan değilse geriye onların lsquohuyrsquo olması kalıyor Boumly-lece erdemin cins bakımından ne olduğunu ortaya koymuş bulunuyoruz

Ama bu kadarı yani bir huy olduğunu soumlylemek yetmez nasıl bir huy olduğunu soumlylemek gerek Şoumlyle diyelim Her erdem neyin erdemi ise onun iyi durumda olmasını ve kendi işini iyi gerccedilekleştirmesini sağlar Soumlzgelişi goumlzuumln erdemi goumlzuuml ve onun işini erdemli kılar ccediluumlnkuuml goumlzuumln erdemi saye-sinde iyi goumlruumlruumlz Aynı şekilde atın erdemi atı erdemli kılar iyi koşmasını binicisini iyi taşımasını ve duumlşmanların karşısında kaccedilmamasını sağlar Bu


138

her şeyde boumlyleyse insanın erdemi insanın iyi olmasını ve kendi işini iyi gerccedilekleştirmesini sağlayan huy olmalı Bunun nasıl olacağını soumlylemiştik ama bu erdemin doğal yapısının nasıl olduğunu araştırırsak başka bir yol-dan da accedilıklığa kavuşur Suumlrekli ve boumlluumlnebilir olan her şeyi boumlluumlp daha ccedilo-ğunu bize goumlre yapabiliriz eşit olan ise aşırılık ile eksikliğin bir ortasıdır Bir şeyin ortası iki ucundan eşit uzaklıkta olana diyorum ki bu herkes iccedilin bir ve aynı şeydir bize goumlre orta ise ne fazla ne eksik olana diyorum bu ise tek değildir herkes iccedilin aynı değil Oumlrneğin bir şeyin ccediloğu on azı iki ise şeye goumlre alındığında ortası altı olur ccediluumlnkuuml eşit bir şekilde birini aşıyor diğer tarafından aşılıyor bu ise matematiksel oranlamaya goumlre ortadır Oysa bize goumlre ortayı boumlyle almamak gerekir nitekim biri iccedilin on beş kilo yemek ccedilok uumlccedil kilo yemek az ise beden eğitimcisi dokuz kilo yemeği gerekli bulmaya-caktır ccediluumlnkuuml bu da bunu yiyecek olan iccedilin az da olur ccedilok da Nitekim Milon iccedilin az beden eğitimine yeni başlayan biri iccedilin ccedilok olur Koşu ve guumlreşte de bu boumlyle Demek ki her bilen kişi aşırılık ile eksilikten kaccedilar ortayı arar onu tercih eder bu orta ise şeyin ortası değil bize goumlre orta olandır

Demek ki her bilim kendi işini ortaya bakarak ve işlerine buna goumlre youmln vererek iyi biccedilimde gerccedilekleştiriyorsa (bu nedenle aşırılık ve eksiklik olum-luyu bozduğu lsquoorta olmarsquo ise onu koruduğu iccedilin kendilerine eklenecek ya da onlardan alınacak bir şey olmayan işlere iyi işler deriz dediğimiz gibi iyi sanatccedilılar bunu goumlzeterek ccedilalışır) erdem de eğer doğa gibi her sanattan daha kesin ve iyi ise ortayı hedef edinmek olsa gerek Kastettiğim karakter erde-midir ccediluumlnkuuml o etkilenimlerle ve eylemlerle ilgili aşırılık eksiklik ve orta ise bunlarda olur Oumlrneğin korkma cesaret etme arzu etme oumlfkelenme acıma ve genelde haz alma ya da acı duymada daha az ve daha ccedilok olur her iki-si de iyi değil Oysa gerektiği zaman gereken şeylere gereken kişilere karşı gerektiği iccedilin gerektiği gibi bunları yapmak orta olandır ve en iyidir bu da erdeme oumlzguumlduumlr Aynı biccedilimde eylemlerde de aşırılık eksiklik ve orta soumlz konusudur Erdem ise aşırılığı yanlış olan eksikliği yerilen ortası oumlvuumllen ve isabetli olan etkilenimlerle ve eylemlerle ilgilidir oumlvuumllmek ve isabetli olmak da erdeme oumlzguuml

Demek erdem bir tuumlr orta olmadır ortayı amaccedil edinir Ayrıca yanlışa duumlş-mek pek ccedilok biccedilimde (Pitagorasccedilıların duumlşuumlnduumlğuuml gibi koumltuuml sınırsız iyi ise sınırlının oumlzelliğidir) isabetli olmak ise tek biccedilimde olur (dolayısıyla ilki ko-lay ikincisi zordur hedefe isabet etmemek kolay isabet etmek ise zordur) bu nedenle de aşırılık ve eksiklik koumltuumlluumlğe orta olma ise erdeme oumlzguumlduumlr

ldquoİyiler bir ccedileşittir koumltuumller ise ccedileşit ccedileşitrdquoO halde erdem tercihlere ilişkin bir huy Akıl tarafından insanın belir-

leyeceğiyle belirlenen bizle ilgili olarak orta olan bunma huyudur Bu biri


139

aşırılık oumlteki eksiklik olan iki koumltuumlluumlğuumln ortasıdır koumltuumlluumlk etkilenimlerde ve eylemlerde gerekenden aşırısı ya da eksiğidir erdem ise ortayı bulma ve tercih etmedir Bunun iccedilin varlığı bakımından ve ne olduğunu dile getiren soumlz bakımından erdem orta olmalıdır en iyi ile iyi bakımından ise uccedilta ol-malıdır

Ama her eylem ile her etkilenimin orta olması soumlz konusu değildir ni-tekim bunlardan kimi adlarında koumltuumlluumlğuuml iccedilerir Soumlzgelişi hasetlik arsızlık kıskanccedillık eylemler iccedilinde de zina hırsızlık adam oumllduumlrme Ccediluumlnkuuml buumltuumln bunların ve bu gibi şeylerin aşırılıklarının eksikliklerinin değil kendileri-nin koumltuuml olduğu soumlylenir O halde bunlarda isabetli olmak olanaklı değildir hep yanlışa duumlşmek soumlz konusu Bunların iyi olması olmaması zina konu-sunda olduğu gibi kime ne zaman yapmak gerektiği soumlz konusu değildir bunlardan birini yalnızca yapmak yanlış yapmak olur Aynı şekilde haksız-lık yapmak korkak olmak haz peşinde koşmak konusunda da orta olma ve aşırılık-eksiklik olduğunu ileri suumlrmek soumlz konusu değildir ccediluumlnkuuml bu şekil-de aşırılığın ve eksikliğin ortası diye aşırılığın aşırılığı ile eksikliğin eksikliği olacak Buna karşın orta bir bakıma uccedil olduğu iccedilin oumllccediluumlluumlluumlk ve yiğitlikte nasıl aşırılık ya da eksiklik yoksa onların da ortası aşırılığı-eksikliği yok na-sıl yapılırsa yapılsın yanlışa duumlşuumlluumlr Genel olarak soumlylenirse ne aşırılığın eksikliğin bir ortası ne de ortanın eksikliği ya da aşırılığı vardır

Bunu yalnız genel anlamda soumlylememek tek tek durumlarda da uygu-lamak gerekli ccediluumlnkuuml eylemlerle ilgili soumlylenen soumlzlerden genel konusunda olanlar daha yaygın oumlzel konularda soumlylenenler ise daha doğrudur ccediluumln-kuuml eylemler tek tek durumlarla ilgilidir ve soumlylenenler bunlara uymalıdır Bunları ana ccedilizgileriyle ele alalım Yiğitlik korkular ve cuumlretle ilgili orta ol-madır korkusuzlukta aşırıya kaccedilanların adı yok (nitekim birccediloğu adsızdır) cuumlretlilikte aşırı olan cuumlretli korkmakta aşırıya kaccedilıp yuumlreklilikte yetersiz kalan ise korkaktır Hazlar ile acılar konusunda (hepsinde oumlzellikle acıların hepsinde değilse de) orta olma oumllccediluumlluumlluumlk aşırılık ise kendini tutamamalıktır Haz duymada eksiklik goumlsterenlere pek rastlanmaz bunun iccedilin bunlara ad verilmemiştir biz ldquoduygusuzrdquo diyelim

Para alma ile para verme konusunda orta olma coumlmertlik aşırılığı ile ek-sikliği ise savurganlık ile cimriliktir bunlarda insanlar karşıt youmlnde aşırılık ile eksiklik goumlsterir Savurgan vermekte aşırılık almakta eksiklik cimri ise almakta aşırılık vermekte eksiklik goumlsterir Şimdilik bunlara biccedilimsel ola-rak kısaca değinmekle yetinelim daha sonra bunlar daha kesin belirlene-cektir Para konusunda başka tutumlar da vardır ortası ihtişam (muhteşem coumlmertten farklıdır muhteşem buumlyuumlk şeyler iccedilin coumlmert daha kuumlccediluumlk şey-ler iccedilin para harcar) aşırılılığı goumlsteriş budalalığı ve kaba sabalık eksikliğiy-


140

se eli sıkılık Bunlar coumlmertlikle ilgili olanlardan ayrıdır nerede ayrıldıkla-rı daha sonra soumlylenecek

Onur ile onursuzluk konusunda orta olma yuumlce goumlnuumllluumlluumlktuumlr aşırılığı kendini buumlyuumlk goumlrme diye bir şey eksikliği ise kendini kuumlccediluumlk goumlrmedir Na-sıl kuumlccediluumlk şeylerle ilgili olan coumlmertlik ihtişamdan -dediğimiz gibi- ayrıysa buumlyuumlk bir onurla ilgili olan yuumlce goumlnuumllluumlluumlğuumln karşısında daha kuumlccediluumlk onur-la ilgili bir oumlzellik var onuru gerektiği gibi gerektiğinden ccedilok ve gerektiğin-den az arzu etmek olanaklıdır boumlyle bir arzuda aşırı olana onur duumlşkuumlnuuml eksik kalana ise onuru umursamaz denir orta olanın ise adı yok Bu tutum-ların -onura duumlşkuumln olanınki olan onura duumlşkuumlnluumlk dışında- adları yok Bu nedenle uccedilta olanlar ortanın yerini alma iddiasındadırhellip

Oumlfke konusunda da aşırılık eksiklik orta olma var bunlar hemen hemen adsız olmakla birlikte orta olana sakin diyerek orta olmayı sakinlik diye adlandıralım uccedil noktalardan aşırı olan sinirli olsun -koumltuumlluumlk sinirliliktir- eksiklik goumlsteren oumlfkesiz eksiklik de oumlfkesizlik

Birbirlerine benzemelerine karşın farklı olan uumlccedil orta daha var Hepsi in-sanlar arasındaki ilişkilerdeki konuşmalar ve eylemlerle ilgilidir farkları ise birinin bu konularda samimi olma ile oumltekilerin ise hoşla ilgili olmasıdır Bunun da bir tuumlruuml şakada bir tuumlruuml de yaşamın her durumunda soumlz konusu Her şeyde orta olmanın oumlvuumllmesi gerektiğini uccedilların ise oumlvuumllesi doğru ol-madıklarını yerilmeleri gerektiğini daha iyi goumlrebilmek iccedilin bunlardan da soumlz etmeli Bunların ccediloğu adsızdır oumltekilerde de yaptığımız gibi bunlara da accedilıklık kazandırmak ve kolay izlenebilir hale getirmek iccedilin bunlara biz ad bulmayı deneyelim Samimiyet konusunda orta olan insan bir tuumlr samimidir bu ortaya da samimiyet diyelim Kendini başka tuumlrluuml goumlsterme aşırıya doğru olursa şarlatanlık buna sahip olana da şarlatan eksikliğe doğru olursa istih-za buna sahip olana da muumlstehzi diyelim Şakadaki hoş konusundaysa orta olana şakacı tutumun adına şakacılık aşırılığına şaklabanlık buna sahip olana şaklaban eksiklik goumlsterene yabanıl bu huya da yabanıllık diyelim

Yaşamdaki bir başka hoş konusunda gerektiği gibi hoş olana dost ortası-na dostluk aşırılık goumlsterene bu bir nedenle değilse koltukccedilu bir ccedilıkarı var-sa dalkavuk eksiklik goumlsterene ve hiccedilbir şeyi beğenmeyene kavgacı olana ccediletin adam diyelim Başa gelenlerle ve etkilenenlerle de ilgili ortalar vardır Utanma bir erdem değildir ama utanmayı bilen oumlvuumlluumlr ccediluumlnkuuml bu konularda orta olma soumlz konusudur aşırıya kaccedilıp her şeyden utanan utangaccedil eksiklik goumlsteren ya da hiccedilbir şeyden utanmayan yuumlzsuumlz ortası da utanmayı bilen-dir İnfial kıskanccedillık ile hasedin ortasıdır bunlar da ccedilevremizdekilerin du-rumlarına ilişkin duyulan acı ve hazla ilgilidirler infial duyan haksız yere iyi durumda olanlar karşısında acı duyar kıskanccedil ise bunu aşırıya goumltuumlrerek


141

iyi durumda olan herkes karşısında acı duyar haset duyan ise uumlzuumllmekten oumlylesine uzaktır ki başkasının acı duymasına sevinirhellip

İkisi aşırılık ile eksiklik şeklinde koumltuumlluumlk biri de orta olma erdemi olmak uumlzere (sayısı) uumlccedil olan tutumların hepsi belli bir biccedilimde birbiriyle bir kar-şıtlık iccedilindedir uccedillar hem ortaya hem birbirlerine orta ise uccedillara karşıttır Nasıl eşit daha kuumlccediluumlğe goumlre daha buumlyuumlk daha buumlyuumlğe goumlre daha kuumlccediluumlkse etkilenimlerde ve eylemlerde orta huyla eksikliklere goumlre aşırı aşırılıklara goumlre eksik oluyor Yiğit korkağa goumlre cuumlretli cuumlretliye goumlre korkak goumlruumlnuuml-yor Aynı biccedilimde oumllccediluumlluuml duygusuza goumlre haz duumlşkuumlnuuml haz duumlşkuumlnuumlne goumlre duygusuz coumlmert cimriye goumlre savurgan savurgana goumlre cimri goumlruumlnuumlr Bu nedenle uccedillarda olanların her biri orta olanını oumltekinin tarafına doğru iter Korkak yiğide cuumlretli cuumlretli de korkak der Oumlteki durumlarda da bu boumlyle Bunlar birbirlerine boumlyle karşıt olduklarından uccedillar birbirlerine or-taya ccedilıkan karşıtlıklardan daha karşıttır Nasıl buumlyuumlğuumln kuumlccediluumlkten kuumlccediluumlğuumln buumlyuumlkten uzaklığı her ikisinin eşitten uzaklığından daha ccediloksa bunların da birbirlerine uzaklığı ortaya olan uzaklıklarından daha ccedilok Ayrıca yiğitlik ve ataklıkta coumlmertlik ve savurganlıkta olduğu gibi kimi uccedillarla ortanın bel-li bir benzerliği var oysa birbirlerine goumlre uccedillar arasında ccedilok buumlyuumlk benzer-sizlik var birbirinden en uzak olanlar karşıt olarak tanımlanır dolayısıyla birbirlerine daha uzak olanlar birbirlerine daha karşıttır Orta olan ile kar-şılaştırıldıklarında kimi şeylerin eksiklikleri kimilerinin ise aşırılıkları daha karşıttır soumlzgelimi yiğitliğin karşıtı aşırılık olan ataklık değil eksiklik olan korkaklıktır oumllccediluumlluumlluumlğuumln karşıtı eksiklik olan duygusuzluk değil aşırılık olan haz duumlşkuumlnluumlğuumlduumlr Bunun iki nedeni var Biri o nesnenin kendisinden kaynaklanıyor Bir ucun ortaya daha yakın ve daha benzer oluşundan dola-yı ortanın karşısına onu değil daha ccedilok oumlteki ucu koyarız oumlrneğin yiğitliğe ataklık daha benzer ve daha yakın korkaklık ise daha uzak goumlruumlnduumlğuuml iccedilin yiğitliğin karşısına daha ccedilok korkaklığı koyarız ortadan daha uzakta olan-lar daha karşıt gibi goumlruumlnuumlr Demek ki ilk neden bu nesnenin kendisinden kaynaklanıyor oumlteki nedense doğrudan bizim kendimizden kaynaklanıyor Doğal olan şeyler ortaya daha karşıt gibi goumlruumlnuumlr soumlzgelimi doğal olarak hazlara daha ccedilok meylimiz var bunun iccedilin duumlzenli bir yaşamdan ccedilok haz duumlşkuumlnluumlğuumlne meylederiz Dolayısıyla da kendimizi daha ccedilok verdiğimiz şeylere daha karşıt deriz bu nedenle de aşırılık olan haz duumlşkuumlnluumlğuuml oumllccediluuml-luumlluumlğe daha karşıttır

O halde karakter erdeminin orta olma olduğu ve ne şekilde orta olduğu biri aşırılık oumlteki eksiklik olan iki koumltuumlluumlğuumln ortası olduğu ve etkilenimler-de ve eylemlerde ortayı hedef edinmekle boumlyle olduğu yeterince belirtilmiş oldu Bu nedenle erdemli olmak guumlccedil iştir Her şeyde ortayı bulmak zor iştir


142

soumlzgelişi bir dairenin ortasını bulmak herkesin değil bilenin işidir aynı şe-kilde oumlfkelenmek para vermek ve harcamak herkesin yapabileceği kolay bir şeydir ama bunların kime ne kadar ne zaman niccedilin nasıl yapılacağı ne herkesin bileceği bir şey ne de kolaydır Bunları iyi yapmanın ender oumlvuumllesi guumlzel bir şey olmasının nedeni de bu Bunun iccedilin Kalypsorsquonun oumlğuumltlediği gibi ortayı arayanın oumlnce ona daha karşıt olandan uzak kalması gerekiyor

Aristo Nikomakhosrsquoa Etik ccedileviri Saffet Babuumlr Bilgesu Yayıncılık 2007

5 İnsan Birlikteliğinin Doğal Formları Nelerdir

Aristo insanoğlunun iccedilindeki iyiliğin doğasına dair goumlruumlşlerini Nikomakhosrsquoa Etikrsquote tespit ettikten sonra insanoğlunun oumlzellik arz eden vasıflarına dair bilinme-yenlere youmlnelir ldquoPolitik Hayvanrdquo [zoon politikon] olan insan hep diğer insanlarla birlikte (işbirliğiortaklık iccedilinde) yaşar Ne var ki birlikte yaşamanın birden ccedilok tuumlruuml vardır Bazıları aile gibi evrenseldir diğerleri koumllelik ve polis gibi evrensel değildir Dolayısıyla siyaset konusunu incelerken insani birlikteliklerin şeklini koumlkenini ve ger-ccedilekliğini irdelemek gerektiğini duumlşuumlnuumlr

Politika

Aristo

Kendi goumlzlemlerimiz bize her devletin iyi bir amaccedilla kurulmuş bir top-luluk olduğunu soumlyler ldquoİyirdquo diyorum ccediluumlnkuuml gerccedilekten buumltuumln insanlar ey-lemlerinde iyi sandıkları şeyi elde etmeye ccedilalışır Oumlyleyse buumltuumln topluluklar şu ya da bu iyi şeyi amaccedilladıklarına goumlre toplulukların en uumlstuumlnuuml ve hepsini kapsayanı da en yuumlksek iyirsquoyi amaccedil edinecekti Bu bizim Devlet dediğimiz topluluktur ve o topluluk tuumlruumlne de siyasal diyoruz

Devlet adamıyla devlet kralla uyrukları aile reisiyle ev halkı efendiyle koumlleleri arasındaki ilişkilerin hep aynı olduğunu sanmak yanlıştır Araların-da yalnızca buumlyuumlkluumlk değil nitelik farkı da vardır Buumlyuumlkluumlk ayraccedil değildir bir adamla birkaccedil kişi arasında efendi-koumlle ilişkisi daha ccediloğu arasında aile ilişkisi bundan daha ccediloğu arasında da bir krallık ya da siyasi topluluk iliş-kisi olduğunu soumlyleyemeyiz ndash sanki buumlyuumlk bir aileyle kuumlccediluumlk bir şehir arasın-da hiccedilbir ayrılık yokmuş gibi

Oysa krallıkla siyasal bir topluluk ya da bir yurttaşlar topluluğu arasın-da bile bir nitelik farkı vardır bir kimsenin oumltekilerin uumlstuumlnde youmlnetme guumlcuuml varsa bu krallıktır da ilgili bilimin ilkelerine goumlre yurttaşlar sırayla hem youml-


143

netir hem youmlnetilirse bu siyasal topluluk olur demek doğru değildir Sorunu her zamanki ilkelerimizle yani ccediloumlzuumlmleme youmlntemi (analitik metot) uyarın-ca incelersek bu apaccedilık ortaya ccedilıkacaktır Oumlteki bilim dallarında bileşik şey-leri artık boumlluumlnemeyecek kadar kuumlccediluumlk parccedilalara ayırıyorduk devleti ve dev-letin kurucu oumlğelerini de aynı biccedilimde inceleyelim bunların nasıl birbirin-den ayrıldıklarını ve soumlz konusu parccedilalar hakkında geccedilerli ilkeler ccedilıkarıp ccedilı-karamayacağımızı o zaman daha iyi goumlreceğiz

Sanıyorum ki oumlteki konularda olduğu gibi bunda da şeylerin doğal geli-şimine başından bakarsak sorunu en iyi biccedilimde goumlrmuumlş olacağız İlkin oumlte-ki eşi olmadan etkinlikten yoksun kalacak şeyler ccedilift ccedilift birleştirilmelidir Oumlrneğin uumlreme iccedilin erkekle dişinin birliği zorunludur ccediluumlnkuuml oumlteki olma-dan biri etkisiz kalır Bu duumlşuumlnuumllerek yapılmış bir seccedilme değildir doğanın hayvanlara da bitkilere de verdiği kendi benzerlerini ccediloğaltma isteğinden ileri gelmektedir Youmlneten ile youmlnetilenin birleşmesi de tıpkı bunun kadar gereklidir bunların bir araya gelmelerinden amaccedil ortak guumlvenliklerinin ko-runmasıdır Ccediluumlnkuuml gereken şeyleri zekacircsıyla oumlnceden goumlrebilen bir kimse doğaca youmlnetici ve efendidir oysa beden guumlcuumlyle bunları yapabilen bir kim-se doğaca koumlledir youmlnetilenlerden biridir Bundan oumltuumlruuml efendiyle koumlleyi birleştiren ortak bir ccedilıkar vardır

Doğa kadınla koumlle arasında bir ayrım goumlzetmiştir Kadın ayrı ayrı işlere bakar ve coumlmertlikle başka başka araccedillar sağlar ndash her işe yarayan Delphoi bıccedilağı gibi değildir bir araccedil birccedilok işi goumlrmesi iccedilin değil de yalnız tek bir işi goumlrmesi iccedilin yapılmış olunca en iyi işler Kadınla koumllenin ayrı ayrı iş-levlerinde de durum boumlyledir Bazı Yunanlı olmayan (barbar) topluluklar bunu accedilıklayamazlar kadınla koumlleyi birbirinden ayıramazlar Ccediluumlnkuuml toplu-luklarında doğaca youmlnetecek ya da buyruk verecek bir boumlluumlm yoktur onların toplumu erkek ve kadın koumllelerden oluşmaktadır İşte bundan dolayıdır ki ozanlar barbarla koumlleyi oumlzdeş sayarak ldquoHelenlerin barbarları youmlnetmesi uy-gundurrdquo demişler55

İlk aile erkeklerin bu ikisiyle yani kadınlar ve koumllelerle birleştirilmesin-den meydana gelmiştir ozan Hesiodos ldquoİlkin bir ev ve bir kadın edin ve bir oumlkuumlz sabana koşmak iccedilinrdquo derken haklıdır (Oumlkuumlz yoksul adamın koumllesidir) Doğa yasası uyarınca kurulan ve guumlnbeguumln suumlruumlp giden bu birlik ailedir uumlyelerine Kharondas ldquoEkmek ortaklarırdquo Giritli Epimenides de ldquoAhırdaşlarrdquo demiştir Bundan sonraki aşama koumlyduumlr Guumlnluumlk gereksinmelerin oumltesinde bir amacın karşılanması iccedilin birccedilok evler birleşince koumly meydana gelir Bu ilk birlik genel olarak oğulların ve torunların evlerinin eklenmesiyle doğal bir suumlreccedil sonucunda oluşur Boumlyle bir koumlyuumln uumlyelerine ldquobir suumltten emziri-

55 Euripides Iphigeneca in Aulis 1400


144

lenlerrdquo (homogalaktes) derler Bu yoldan kurulmuş olunca youmlnetimi de ister istemez krallık oluyordu guumlnuumlmuumlzdeki bazı uluslar gibi şehir-devletleri de başlangıccedilta krallıkla youmlnetilmekteydi Her evin en yaşlı uumlyesi adeta bir kral gibi youmlnetiyordu buumltuumln bu evler topluluğu da aralarındaki kan ilişkilerin-den oumltuumlruuml aynı biccedilimde youmlnetiliyordu Homeros bu ataerkil youmlnetimi ldquoHer adamın ccedilocukları ve kadınları uumlstuumlnde yasa koyma yetkisi vardırrdquo diye anlatır Homeros bu soumlzuumlyle koumlylerdeki topluluklara değil dağınık ailelere değinmektedir ccediluumlnkuuml eski zamanlarda dağınık yerleşmeler gerekti İnsanlar başlangıccedilta kendileri kralların youmlnetimi altında yaşadıkları iccedilin -hacirclacirc birccedilok-ları oumlyle ya- tanrıların da bir kralları olduğunu soumlylerlerdi İnsanlar tanrıları insan biccediliminde tasarladıkları gibi onların yaşayışlarının da kendi yaşayış-larına benzediğini sanırlar

Son birlik ccedileşitli koumlylerden oluşan şehir ya da devlettir (polis) Bununla hemen her bakımdan suumlreccedil tamamlanmıştır kendi kendine yeterliğe erişil-miş ve boumlylelikle yaşamın kendisini sağlamak iccedilin başlamışken şimdi iyi yaşamı sağlayabilecek bir duruma gelmiştir Bundan dolayı iccedilinden ccedilıktığı daha eski topluluklar nasıl doğalsa şehir-devleti de oumlylece yetkinlikle do-ğal bir topluluk biccedilimidir Bu birlik oumltekilerin amacıdır ve bunun doğasının kendisi bir amaccediltır ccediluumlnkuuml biz herhangi bir şeyin yetkinleşme suumlrecinin ta-mamlanmış uumlruumlnuumlne o şeyin doğası deriz ndash insan ev aile her şey o olmayı (kendi doğasına erişmeyi) amaccedillar Bundan başka amaccedil ve son (sonul neden) ancak en iyi olandır kendi kendine yeterlik ise hem amaccedil hem yetkinliktir

Bundan devletin doğada var olan şeyler sınıfına girdiği ve insanın doğa-dan siyasal bir hayvan olduğu sonucu ccedilıkar Duumlpeduumlz bahtsızlığından değil de doğası gereği şehri ya fazla iyidir ya fazla koumltuuml ya insanlığın altındadır ya uumlstuumlnde ndash insanlığın altında olmaya bir oumlrnek Homerosrsquoun ldquosaygısızlık eder soyuna duumlzene ocağınardquo diye kınadığı savaş duumlşkuumlnuuml kişidir boumlyle bir kimse doğası gereği savaşa duumlşkuumln olur tek başına kalmış bir dama taşı gibi hiccedilbir işbirliğine girmez Fakat oumlnuumlmuumlzdeki yalnızca bir işbirliği yapıp yapmama sorunu değildir ccediluumlnkuuml besbelli ki insan arının ya da topluluk iccedilinde (suumlruuml halinde) yaşayan başka herhangi bir hayvanın olmadığı anlam-da bir siyasal hayvandır Ccediloğu kez dediğimiz gibi doğa hiccedilbir şeyi boşu-na yapmaz insanı siyasal bir hayvan yapmak amacıyla da buumltuumln hayvanlar arasında yalnız ona dili anlamlı konuşma yetisini vermiştir Konuşmak ses ccedilıkarmaktan oldukccedila ayrı bir şeydir ses ccedilıkarma yetisi oumlteki hayvanlarda da vardır bununla duydukları acı ya da hazzı anlatırlar ccediluumlnkuuml gerccedilekten bazı hayvanların doğal guumlccedilleri onların hem haz ve acı duymalarına hem de bu duygularını birbirlerine aktarmalarına elverişlidir Oysa dil yararlı ve zararlı olanı doğru ve yanlışı bildirmeye yarar Ccediluumlnkuuml insan ve oumlteki hayvanlar


145

arasındaki gerccedilek ayrılık yalnız insanların iyi ile koumltuumlrsquoyuuml doğru ile yanlışrsquoı haklı ile haksızrsquoı sezebilmeleridir İşte bir aile ya da şehri meydana getiren şey de bu konularda ortak bir goumlruumlşuuml paylaşmaktır

Uumlstelik şehir ya da devletin aileden de aramızdaki herhangi bir bireyden de oumlnceliği vardır Ccediluumlnkuuml buumltuumln parccedilalardan oumlnce gelmelidir El ya da ayağı tuumlm bedenden ayırın artık el ya da ayak olmaz (ancak nasıl taştan yontul-muş bir el ya da ayaktan soumlz edebiliyorsak oumlylece adı kalır geriye) Boumlyle bir eylem sonucunda onu o yapan guumlccedil ve işlevi yitirmiş olacağı iccedilin orta-dan kalkacaktır Dolayısıyla bunlar hakkında aynı soumlzcuumlkleri kullanabiliriz ama aynı şeylerin soumlzuumlnuuml ediyoruz diyemeyiz Oumlyleyse devletin hem doğal hem de bireyden oumlnce olduğu apaccedilıktır Ccediluumlnkuuml bir birey nasıl bir parccedilası ayrıldığı zaman tuumlmuumlyle kendine yeterli olmazsa o da tıpkı oumlteki parccedilaları gibi buumltuumlnrsquole aynı ilişki iccedilindedir Devlet dediğimiz birliğe katılma yeteneği bulunmayan herhangi bir varlık oumlrneğin sessiz bir hayvan ya da (eşit ağır-lıkta olmak uumlzere tam karşıtı) yetkinlikle kendi kendine yeten ve devlete hiccedilbir gereksinmesi olmayan bir varlık (oumlrneğin bir tanrı) ndash bunlar devletin birer parccedilası değildir Oumlyleyse tuumlm insanlar arasında onları bu ortaklığa suuml-ruumlkleyen doğal bir iccedilguumlduuml vardır ve bir devleti kuran ilk adam ccedilok buumlyuumlk yararlar sağladığı iccedilin oumlvuumllmeye değer İnsan nasıl tam gelişme durumuna ulaştığı zaman hayvanların en iyisiyse yasa ve kurallardan ayrılınca da en koumltuumlsuuml olur Baş edilmesi en guumlccedil koumltuumlluumlk silahlı olanıdır insan her ne kadar silahlarını elinde tutarken anlayış ve erdeme yatkın olabilirse de bunlara karşıt amaccedillarla silahlarını kullanması ccedilok kolaydır Bu yuumlzden erdemsiz insan varlıkların en vahşisi en adalet bilmeyenidir cinsel tutkunlukları ve oburluğu bakımından da en koumltuumlsuumlduumlr Oysa adalet devletin orta direğidir ccediluumlnkuuml siyasal topluluğun temeli hakrsquotır ve hak neyin adaletli olduğuna karar vermenin ayracıdır ()

Aristo bu noktadan sonra o doumlnemde Yunanlılar arasında yaygın olan bir ilişkibirliktelik biccedilimini ele alır

(hellip) Oumlnce efendi ile koumlleyi tartışalım Ccediloğu kez yapılan varsayımlardan başlamak yerine bu konuyu kavramanın daha iyi bir yolunu bulabiliriz sa-nıyorum Oumlrneğin bazı kimselere goumlre efendilik etmek belli bir ccedileşit bilgiyi gerektirir ve bu bilgi bir evi youmlnetmek ya da bir devlet adamı yahut bir kral olmak iccedilin gerekenle aynıdır ndash başta değindiğim yanlış goumlruumlş Başkaları ise efendinin koumlleyi youmlnetmesinin doğaya aykırı duumlştuumlğuumlnuuml bu ayrımın yalnız-ca uylaşımdan ileri geldiğini ccediluumlnkuuml (efendi ile koumlle arasında) doğadan bir ayrılık bulunmadığını ve bu youmlnetim tuumlruumlnuumln zora dayandığını ve onun iccedilin de haksız bir şey olduğunu soumlylerler


146

Muumllk ailenin muumllk edinme de aile ekonomisinin bir parccedilasıdır ccediluumlnkuuml belli bir duumlzeyde servet olmadan ne yaşamın kendisi ne de iyi yaşam ola-bilir Oumlte yandan herhangi belirli bir sanat accedilısından uygun araccedilların var olması o işi yapmak iccedilin zorunludur Araccedillar cansız olabilecekleri gibi canlı da olabilir bir gemi kaptanı cansız bir duumlmen kullanır ama goumlzcuumlsuuml canlı bir adamdır ccediluumlnkuuml bir sanatta ccedilalışan işccedili o sanat accedilısından işin araccedilla-rından biridir Bunun gibi muumllkiyet konusu olan herhangi bir şey bir kim-senin yaşamasını olanaklı kılan bir araccedil sayılabilir o kimsenin muumllkiyeti (malvarlığı) ise koumlleleri de iccedilinde olmak uumlzere bu gibi araccedilların bir topla-mıdır koumlle ise başka herhangi bir uşak gibi canlı bir yaratık olduğu iccedilin birccedilok araccedil değerinde bir araccediltır Ccediluumlnkuuml her aracımız Daidalosrsquoun yaptığı heykeller ya da ozanın ldquoKendiliklerinden tanrının toplantısına girerlerrdquo de-diği Hephaistosrsquoun tekerlekli sehpaları gibi biz soumlyleyince ya da gerektiğini kendisi goumlrerek işlerini yerine getirebilseydi ndash diyelim dokuma tezgacirchının mekiği kendiliğinden gidip gelse lirin mızrabı kendiliğinden ccedilalsaydı o za-man ne yapımcıların işccediliye gereksinimleri olurdu ne de efendilerin koumlleye

Olağan anlamıyla araccedillar uumlretim araccedillarıdır oysa muumllkiyet kendi başına yararlıdır Demek istiyorum ki oumlrneğin bir mekik kendi kullanımından baş-ka bir şey uumlretir ama bir yatak ya da bir elbise oumlyle değildir Uumlstelik uumlretim ve eylem ayrı nitelikte oldukları ve her ikisi de araccedil kullanılmasını gerek-tirdikleri iccedilin araccedilları arasındaki ayrılık da aynı nitelikte olmalıdır araccedillar uumlretime uygundur muumllkiyet eyleme Yaşam ise uumlretim değil eylemdir onun iccedilindir ki muumllkiyet konusu olarak koumlle eyleme yarayan şeylerden biridir Bazen muumllkiyet konusu olan bir şeye parccedila denir ccediluumlnkuuml parccedila yalnızca efendisinin koumllesi değildir fakat buumltuumlnuumlyle ona bağlıdır muumllkiyet konusu olan bir şey de boumlyledir Dolayısıyla bir koumlle yalnızca efendisinin koumllesi değildir fakat buumltuumlnuumlyle efendisinin muumllkiyeti altındadır da oysa efendi koumllesinin efendisidir fakat ona bağlı değildir Bu goumlzlemler koumllenin doğasını ve işlevini ortaya koymuş olmalı doğadan kendi kendisinin olmayan bir başkasına bağlı olan bir kimse doğadan koumlledir bir kimse bir muumllkiyet ko-nusu olursa yani ayrı bir varlığı olan ve yaşama amaccedillarına yararlı bulunan bir araccedil olursa (o zaman) bir başkasının malı olur

Fakat acaba doğadan bu tanıma uyan bir kimse var mıdır bir kimsenin bir başkasına koumlle olması iyi ve haklı bir şey midir her tuumlrluuml koumlleliği doğaya aykırı saymalı mıyız ndash Şimdi incelememiz gereken sorular bunlar

Bu sorulara karşılık vermekte ne kuramsal tartışmalar ne de deneysel goumlzlemler bir guumlccedilluumlk ccedilıkarıyor Birinin buyruk vermesi bir başkasının ise soumlz dinlemesi ilkece karşı konulamaz bu hem zorunlu hem de faydalıdır Bazıları youmlnetecekler bazıları da youmlnetileceklerdir


147

Bu youmlneten-youmlnetilen ilişkisinin birccedilok ccedileşiti vardır56 ve bu ilişkilere her yerde rastlanır Suumlrekli ya da kesintili oumlğelerden oluşan ve sonuccedilta ortak bir birliği olan her şeyde youmlneten-youmlnetilen ilişkisi ortaya ccedilıkar Bu buumltuumln doğa-ları gereğince oumlzelikle canlı yaratıklarda goumlruumlluumlr canlı yaratık ilk oumlnce zihin ve bedenden oluşur bunlardan birincisi youmlneten ikincisi youmlnetilendir Doğal buumlyuumlmeye bağlı herhangi bir olguda bizim hep doğanın kendi biccedilimlerine bakmamız ve goumlzlemlerimizi yozlaşmış (bozuk) biccedilimlere dayandırmama-mız gerekir Onun iccedilin bu bağlamda da zihince ve bedence iyi durumdadır zihninin bedenini youmlnettiği apaccedilık goumlruumlnen bir insanı duumlşuumlnmeliyiz Karşıt duruma yani bedenin zihni youmlnetmesine ise bu kendi iccedilinde koumltuuml ve doğaya aykırı bir şey olduğu iccedilin koumltuuml insanlarda ya da koumltuuml koşullar iccedilinde bulunan insanlarda rastlanır Bununa birlikte dediğim gibi youmlnetme ya da buyurma guumlcuumlnuumln kullanılmasını bir efendinin mutlak olan veya mutlak olmayan ya da anayasal youmlnetimin her ikisini birden ilkin canlı yaratıklarda goumlruumlruumlz Zihnin beden uumlstuumlndeki youmlnetimi (efendinin koumllesini youmlnetişi gibi) mutlak-tır zekacirc ise tutkuları (devlet adamının yurttaşlarını ya da kralın uyruklarını youmlnetmesi gibi) anayasal olarak ve kralca youmlnetir Buumltuumln bunlarda beden iccedilin zihin tarafından doğalarımızın duygusal boumlluumlmuuml iccedilin de akla sahip olan bouml-luumlmuuml yani zekacirc tarafından youmlnetilmenin hem doğal hem de uygun olduğu accedilıktır Bunun tersinin olması hatta ikisinin eşitliği ise hepsi iccedilin zararlıdır İnsanlarla oumlteki hayvanlar arasında da boumlyle olur ccediluumlnkuuml evcil hayvanlar doğadan vahşi hayvanlara oranla daha iyidir onlar iccedilin de insanlar tarafın-dan youmlnetilmek daha faydalıdır ccediluumlnkuuml boumlylesi hiccedil olmazsa guumlvenliklerini sağlar Yine erkekle dişi arasında oumlnceki doğadan uumlstuumln beriki aşağıda ve uyruktur Bu genel olarak tuumlm insanlık iccedilin de geccedilerlidir Bundan oumltuumlruuml di-yebiliriz ki iki insan topluluğu arasında zihinle beden ya da insanla hayvan arasındaki kadar geniş bir ayrılık olan her yerde işleri bedenlerinin kullanı-mından ibaret kalan ve kendilerinden daha iyi bir şey beklenemeyecek olan-lar bence doğadan koumlledir Soumlzuuml edilen benzerlerinde olduğu gibi onlar iccedilin de boumlylelikle youmlnetilmek ve uyruk olmak daha iyidir onlar iccedilin de insanlar tarafından youmlnetilmek daha faydalıdır ccediluumlnkuuml boumlylesi hiccedil olmazsa guumlvenlik-lerini sağlar Yine erkekle dişi arasında oumlnceki doğadan uumlstuumln beriki aşağı ve uyruktur Bu genel olarak tuumlm insanlık iccedilin de geccedilerlidir Bundan oumltuumlruuml diyebiliriz ki iki insan topluluğu arasında zihinle beden ya da insanla hay-van arasındaki kadar geniş bir ayrılık olan her yerde işleri bedenlerinin kul-

56 Youmlnetmenin (egemen olmanın) niteliği youmlnetilenlerin niteliğine dayanır insanları youmlnetmek hayvanları youmlnetmekten daha yuumlce bir iştir ccediluumlnkuuml daha iyi olanların yaptığı iş ya da daha iyi olanların elinden ccedilıkan iş daha uumlstuumln bir iştir youmlneten-youmlnetilen ilişkisini de bu ilişkiye giren insanlar belirler


148

lanımından ibaret kalan ve kendilerinden daha iyi bir şey beklenemeyecek olanlar bence doğadan koumlledir Soumlzuuml edilen benzerlerinde olduğu gibi onlar iccedilin de boumlylelikle youmlnetilmek ve uyruk olmak daha iyidir

Oumlyleyse ldquodoğadan koumllerdquo bir başkasına bağlı olabilen dolayısıyla da bağlı olan ve akıl yuumlruumltme yetisinden anlayacak kadar pay alan ama ona sahip olacak kadar pay almayan bir kimsedir Oumlteki hayvanlar sahiplerine akılla-rını işleterek değil soumlz dinleyerek hizmet ederler Koumllelerin kullanılması da evcil hayvanlarınkinden hiccedil ayrılmaz bir her ikisinden de bedensel gerek-sinimlerimizin giderilmesinde yararlanırız Bu durumda doğa oumlzguumlr kişi-lerle koumllelerin bedenlerini ayrı ayrı yapmayı amaccedillamıştır Koumlleler zorunlu kol işleri iccedilin yeterince guumlccedilluuml oumlzguumlr kişiler bu ccedileşit işlere yarayamayacak biccedilimde dimdik ama bir devlet yurttaşının yaşamı iccedilin savaşla barış ara-sında boumlluumlnen bir yaşam iccedilin pek uygun olarak yaratılmıştır Fakat doğanın amacı boumlyle olabilirse de tersi sık sık goumlruumllmektedir Oumlzguumlr kişilere yakışır bir bedeni olan ama zihni olmayan yahut zihni uygun olmakla birlikte be-deni uymayan insanlar vardır Şurası kesindir ki bedensel goumlruumlnuumlmleri tan-rı heykellerinin insanuumlstuuml buumlyuumlkluumlklerindeki aynı uumlstuumlnluumlğuuml goumlsteren in-sanlar olsaydı insanlığın geri kalanının onların koumlleleri olması gerekeceğini herkes kabul ederdi Bedensel uumlstuumlnluumlk bakımından bu fark goumlzetme doğru olursa zihin uumlstuumlnluumlğuuml youmlnuumlnden boumlyle bir ayrım haydi haydi geccedilerli olur Fakat zihin niteliğini goumlrmek bedenin niteliğini goumlrmekten ccedilok daha zordur Oumlyleyse apaccedilık doğadan bazıları oumlzguumlr bazılarıysa koumlledir ve bunlar iccedilin koumllelik etmek hem doğru hem de uygundurhellip

Aristo daha ileriki boumlluumlmlerde farklı devlet biccedilimleriniformlarını ve bun-ların doğasını irdelemektedir Yaşadığı doumlnem Yunan şehir-devletlerinin ye-rini oumlğrencisi olan İskenderrsquoin buumlyuumlk imparatorluğunun almakta olduğu douml-nemdir ama o imparatorluk gibi bir siyasal yapının uumlstuumlnde duumlşuumlnmez bile

Şimdi Anayasarsquoyı ccedileşitli tuumlr ve biccedilimleriyle incelerken devlete bakmak-la işe başlamamız ve onun bir tanımını yapmamız gerekiyor Bu konuda genel bir anlaşma yoktur oumlrneğin işleyişi bakımından bazıları (kamusal) eylemi yapan devlettir derler bazılarıysa eylemi yapan devlet değil oligarşi ya da diktatoumlr ya da her neyse o yapar derler Besbelli ki devlet adamının ve yasamacının etkenlikleri devleti yakından ilgilendirmektedir Anayasa bir devlet iccedilinde yaşayanları oumlrguumltlemenin bir yoludur Parccedilalardan oluşan herhangi bir buumltuumln gibi devlet de parccedilalara ayrılarak ccediloumlzuumlmlenmelidir biz oumlnce yurttaşı incelemeliyiz ccediluumlnkuuml devlet yurttaşlarının toplamıdır Oumlyley-se yurttaş kimdir Ve bir kimseye yurttaş demeyi doğru kılan nedir Diye sormamız gerekiyor Burada da genel bir anlaşma yoktur bir yurttaşı neyin


149

meydana getirdiği uumlstuumlnde anlaşılamamaktadır ccediloğu kere bir demokraside yurttaş olan (bir kimse) bir oligarşide yurttaş değildir Oumlnerilen bir tanım şoumlyle ldquoMahkemeye gidebilen dava accedilabilen ya da dava edilebilenlerrdquo Fakat bu ccedilok geniştir bir ticaret soumlzleşmesine (taraf olarak) giren herkes iccedilin mah-kemeye gitme yolu accedilıktır ya da yarı yarıya accedilıktır ccediluumlnkuuml bir uumllkede oturan bir yabancı kendisi adına hareket edecek birini atamak zorunda tutulabilir boumlylelikle devlete katılması eksik olur57

Bence yurttaşı buumltuumln oumltekilerden etkinlikle ayıran Yargırsquoya ve Yetkersquoye katılması yani yasal siyasal ve youmlnetsel goumlrevler almasıdır Bazı goumlrevler suumlreleri bakımından ayrılır bazılarını aynı kimse her ne olursa olsun iki kere yapamaz başkalarına aradan belirli bir suumlre geccedilmedikccedile uumlst uumlste iki kere gelinmez Bir yargıccedillar kurulu ya da bir şehir meclisi uumlyeliği gibi daha başkalarında ise hiccedil boumlyle bir sınırlama yoktur Bu gibi kimselerin gerccedilekten ldquoyoumlnetilmediklerirdquo ve dolayısıyla yetkeye katılmadıkları ileri suumlruumllebilir Fa-kat erkleri vardır ve yetkeye katıldıklarını yadsımak guumlluumlnccedil olur Zaten bu bir şey fark etmez buumltuumln sorun juumlri yargıcı (dikastes58) ile yasama kurulu uumlyesi (ekklesiastes) iccedilin her ikisini de kapsayan ortak bir ad bulunmama-sıdır Tanımlamak amacıyla ldquobelirlenmemiş yetkerdquo dememizi oumlneriyorum Yurttaşları işte buna katılanlar diye tanımlıyoruz Boumlyle bir tanım gerccedilekte yurttaş adı verilenlerin hemen tuumlmuumlne uyar gibi goumlruumlnuumlyor

Oumlte yandan devletin altboumlluumlmleri başka başka tuumlrlerden meydana gelebi-len ve birisinin birincil oumltekinin ikincil vb olabildiği buumltuumln bunlarda onları ne iseler o kılan ortaklaşa hiccedilbir şey ya da hemen hiccedilbir şey bulunmayan şeylerden biri olduğunu unutmamalıyız Bundan oumltuumlruuml ccedileşitli anayasa bi-ccedilimlerinin birbirlerinden tuumlrce ayrıldıklarını mazılarının mantıkccedila oumlteki-lerden oumlnce geldiklerini goumlruumlyoruz ccediluumlnkuuml bozulmuş ya da yoldan ccedilıkmış olanlar yanlışsız olanlardan sonra olmak gerekir59 Onun iccedilindir ki yurt-taşın anlamı da her oumlrnekte soumlz konusu olan anayasaya goumlre değişecektir Bu nedenle bizim yurttaş tanımımız en iyi bir demokrasiye uyar oumlteki anayasalara da uyabilir ama zorunlu olarak uyması gerekmez Oumlrneğin bazı anayasalarda demosrsquoa karşılık bir Kurul uumlyeliği belli bir Meclis yoktur yal-nız zaman zaman bir toplantı olur Sonra adaleti (buumltuumln) yurttaşlar sırasıyla

57 Yeterli yaşta olmayan oğlan ccedilocukları ile emekliye ayrılmış yaşlı kimselere bir anlamda yurttaş denebilir ama ancak bu sıfatın başına ya ldquokuumlccediluumlkrdquo (daha erginleşmemiş) ya da ldquokocamışrdquo (yaşı geccedilmiş) yahut kolayca anlaşılan bu gibi bir başka soumlz ekleyerek Oysa biz boumlyle bir nitelenmesi olmayan mutlak yurttaşı arıyoruz Suumlrguumlne goumlnderilen ya da haklarından yoksun edilen kişilerle ilgili sorular gerccedilekte herhangi bir guumlccedilluumlk ccedilıkarmaz

58 Atina mahkemelerinde modern anlamda yargıccedil ile juumlrinin işlevini yerine getirirler ve yurttaşlar meclisi uumlyeleridir

59 Yoldan ccedilıkmış olmakla ne demek istediğimi daha sonra accedilıklayacağım


150

dağıtmayabilir bu goumlrev bir kesime verilmiştir Oumlrneğin Spartarsquoda soumlzleşme-lerden ccedilıkan davalara ephor60rsquolar bakar aralarından biri ya da oumlteki adam oumllduumlrme davalarına yaşlılar oumlteki davalara da hiccedil kuşkusuz başka kurullar Bunun gibi Kartacarsquoda da buumltuumln davaları resmi kurullar yargılar Fakat bizim yurttaş tanımımızı bırakmamız gerekmez onu demokrasi olmayan anayasa-lara da uyacak biccedilimde duumlzeltebiliriz Yargıcın ya da uumlyenin ldquobelirlenmemiş yetkerdquosi yerine yalnızca ldquoresmen belirlenmişrdquo deyiveririz Ccediluumlnkuuml yasal ya da siyasal kararlar alma oumldevi bunların hepsine ya da bazılarına tuumlmuumlyle ya da kısmen verilmiştir Buumltuumln bu soumlzlerden yurttaşın kim olduğu anlaşıl-mıştır Bir kimse goumlruumlşme (yasama) ya da yargılama yetkesine katılmaya hak kazanır kazanmaz onu bu devletin yurttaşı sayarız merkezi-kendinde bir varlık suumlrduumlrebilecek (kendi kendine yetebilecek) kadar ccedilok sayıda bu gibi kimseler olunca da bunlara aşağı yukarı bir devlet diyebilirizhellip

Bu sorunları ccediloumlzuumlme bağladıktan sonra bir sonrakine geccedilmeli ve tek bir anayasa mı yoksa birden ccedilok anayasa mı kabul edeceğimizi sormalıyız eğer birden ccediloksa o zaman da bunların neler olduğunu sayılarını ve aralarında-ki ayrılıkları sormamız gerekir

ldquoAnayasardquodan biz ccedileşitli yetkelerin ve oumlzellikle buumltuumln oumltekilerin uumlstuumlnde olan egemen yetkenin oumlrguumltlenişini anlıyoruz Yurttaş topluluğu her yerde egemendir anayasa da politeumarsquonın toplamıdır Oumlrneğin demokratik ana-yasalarda en uumlstuumln olan halk ya da demosrsquotur oligarşilerde ise azınlıktır İşte bir anayasayı oumltekinden bu ayırmaktadır ndash yurttaş topluluğunun bileşimi aynı ayraccedil oumltekilere de uygulanabilir

Başlangıccedilta devletin hangi amaccedilla var olduğunu şehrin insanlarını ve ortak bir toplumun uumlyeleri olarak yaşamlarını denetim altında tutan ege-menlik ya da yetke tuumlrlerinin doğasını ve sayısını belirtmeliyiz Bu yapıtın başında bir evin youmlnetilmesiyle despotccedila egemenlik arasında bir ayrım yap-tığımız zaman insanın doğadan siyasal bir hayvan olduğunu da soumlylemiştik İnsanların birbirlerinin yardımını aramaya gerek duymadıkları zaman bile toplumda yaşamak iccedilin doğal bir istekleri vardır Yine de ortak yarar onları bir araya getiren bir etkendir ccediluumlnkuuml hepsinin yararı her birinin iyi yaşamına katkıda bulunur İyi yaşama ise gerccedilekten devletin gerek topluca gerekse bireysel olarak baş amacıdır fakat insanlar bu ccedileşit birlikleri yaşamın ken-disi iccedilin kurmakta ve suumlrduumlrmektedir Belki sıkıntılarla aşırı derecede dolu olmadıkccedila salt yaşamda bile bir değer oumlğesi bulunduğunu soumlyleyebiliriz Hiccedil kuşkusuz ccediloğu insan sağ kalma tutkuları nedeniyle birccedilok acı ccedilekmeye razıdır yaşamın kendisinde belli bir mutluluk ve canlı olmanın iyi bir şey olduğu duygusunu bulurlar

60 Spartarsquoda kamu işlerinin buumlyuumlk bir kısmına bakan beş kişilik kurulun uumlyesi


151

Fakat yetkeye doumlnecek olursak bunun belirli ccedileşitlerini ayrımlamak guumlccedil değildir ndash ben genel konuşmalarımda bu tanımları sık sık yaparım Oumlnce efendinin koumlle uumlstuumlndeki yetkesi bu yetke birinci olarak efendinin yararına ve ancak ikincil olarak koumllenin yararına işler aslını ararsanız doğası koumlle-lik olanın doğadan efendisi olan kimseninkinin dışında (kendine oumlzguuml) bir yararı yoktur Fakat bu ilişkiyi suumlrduumlrmek efendinin yararınadır onun iccedilin koumllenin sağ ve ccedilalışabilir durumda olması gerekir Sonra bir adamın karısı ccedilocukları ve ev halkı uumlstuumlndeki yetkesi vardır bu youmlnetim biccedilimine ldquoev youml-netimirdquo diyoruz Bu ya o yetkeye uyruk olanların faydası iccedilin kullanılır ya da her iki yanın ortak faydası iccedilin Bir hekimin ya da bir atletin yetiştirici-sinin (antrenoumlruumlnuumln) ccedilalışmaları gibi başka ustalık gerektiren etkenliklere benzeme yoluyla goumlrduumlğuumlmuumlz gibi boumlyle bir youmlnetim (yetke kullanışı) doğru olarak ve kendi iccedilinde uyrukların faydasınadır ancak dolaylı (ya da rastlan-tıya bağlı) olarak kendi yararlarınadır61

Uumlccediluumlncuuml olarak siyasal yetke gelir Devlet yurttaşlar arasında eşitlik ve benzerlik temeline dayandırılmış olunca bu yurttaşlar kendilerinin sırayla yetkeyi kullanmak devleti youmlnetmek (huumlkuumlmet etmek) hakları olduğunu id-dia ederler62 Oumlyleyse ortak iyiliği amaccedillayan bu anayasaların mutlak adale-te uygun olmakla doğru oldukları accedilıktır yalnız youmlneticilerin iyiliğini amaccedil-layanlarsa yanlışrsquotır Onların hepsi doğru oumllccediluumltten (oumlrnekten) sapmalarrsquodır Bunlar efendinin yararının en uumlstuumln oumlnemi taşıdığı efendinin koumlle uumlstuumlnde-ki youmlnetimine benzerler Fakat devlet oumlzguumlr adamların bir birliğidir

Bu ayrımı yaptıktan sonra şimdi de kaccedil tuumlrluuml anayasa bulunduğunu ve bunların neler olduğunu inceleyelim ldquoDoğrurdquo dediğimiz herkesin iyiliği-ni sağlamayı amaccedillayanlarla başlıyoruz ccediluumlnkuuml bir kere bunlar tanınınca bunlardan sapan tuumlrleri goumlrmek kolay olacaktır Yukarıda goumlrduumlğuumlmuumlz gibi gerccedilekte anayasa ile politeuma aynı şeydir devletlerde yurttaşlar topluluğu egemen erk olur Egemenlik ya bir adamın ya bir azlığın ya da ccedilokluğun elinde bulunacaktır Bir Kişi Azlık ya da Ccedilokluk ortak yararı sağlama ama-cını guumlderek devleti youmlnettikleri zaman bu anayasalar doğru olmak gerekir

61 Elbette bir yetiştiricinin kendisinin de ara sıra yetiştirdiği takıma katılmasına engel geminin duuml-menini tutan adam da gemi muumlrettebatından biridir Yetiştirici olsun duumlmenci olsun youmln ver-diklerinin iyiliğini sağar fakat kendileri de onlardan biri olunca rastlantısal olarak aynı iyiliği kendileri iccedilin de elde ederler

62 Bu ilke ccedilok eskidir ama eskiden doğal ve uygun bir biccedilimde uygulanıyordu herkes kamu hiz-metinde sırası gelince yer almayı kendine oumldev biliyor ve goumlrev suumlresi boyunca aynı şeyi ileride kendisi iccedilin yapacak olan ya da geccedilmişte yapmış bulunan başkalarının yararlarını goumlzetiyordu Fakat buguumlnlerde kamu hizmet ve goumlrevlerinden sağlanabilecek kazanccedil ccedilok daha buumlyuumlktuumlr bu yuumlzden adamlar sıralaşmayla yetinmek yerine hep işbaşında kalmak istiyorlar Hasta olsalardı da sağılmaları kendilerine bir devlet goumlrevi bulmalarına bağlı olsaydı makam avcılıklarında bun-dan pek daha gayretli olmazlardı


152

fakat yalnız bir kesimin -bu kesim ister Bir Kişi ister Azlık ya da Kitle olsun- ccedilıkarını goumlzetirlerse soumlz konusu anayasa bir sapmadır Ccediluumlnkuuml ya katılanla-rın yurttaş olmadıklarını soumlylememiz ya da bunların ortak iyiliği paylaşma-ları gerekmektedir Doğru anayasalara genellikle verilen adlar şunlardır

(1) Ortak iyiliği amaccedillayan bir kişinin youmlnetimi ndash Krallık(2) Bir kişiden ccediloğunun ama bir azınlığın youmlnetimi ndash Aristokrasi63

(3) Buumltuumln topluluğun iyiliği iccedilin yurttaşların hepsinin uyguladığı youmlne-tim ndash Siyasal Youmlnetim64

Bunlara karşılık olan sapmalar da şunlardır Krallıktan tiranlık aristok-rasiden oligarşi siyasal youmlnetim ya da ccedilokluğun anayasal egemenliğinden demokrasi Ccediluumlnkuuml tiranlık tek youmlneticinin ccedilıkarı iccedilin tekrsquoin youmlnetimidir oli-garşi varlıklı adamların ccedilıkarı iccedilin demokrasi yoksulların ccedilıkarı iccedilin Uumlccediluumln-den hiccedilbiri buumltuumln topluluğun yararını amaccedillamaz

Aristo Politika Tuumlrkccedile ccedileviri Mete Tunccedilay Remzi Kitapevi 2009

6 Roma Devletirsquonin Hangi Oumlzellikleri Ona Direnccedil ve Kalıcılık Sağladı

Romarsquonın İOuml Uumlccediluumlncuuml yuumlzyılın sonlarında duumlnya ccedilapında guumlccedil haline gelmesi Yu-nanlıları Romarsquonın gidişatı ve oumlzelikle de siyasi yapısının olağandışı guumlcuumlyle ciddi bir biccedilimde ilgilenmeye youmlneltir Oumlncelikle iki unsur dikkatlerini ccedileker Birincisi Romarsquonın hızlı ve olağanuumlstuuml askeri zaferleri ikincisi Yunan siteleri arasında sıkccedila goumlruumllen siyasi aşırılıklara yani istibdat ve guumlruh youmlnetimine kaymıyor olmaları Romarsquonın başarısını en iyi anlatanın Polibius olduğu soumlylenir

Polibius (İOuml 203-120) Uumlccediluumlncuuml Makedonya Savaşı sırasında (İOuml 171-168) Roma ile mevcut ittifaka sadık kalmadıkları şuumlphesiyle Romalılar tarafından diğer bin yurt-taşıyla birlikte esir alınan bir Yunanlıdır Romarsquoda birkaccedil uumlst duumlzey Romalı subayla arkadaşlık kurar ve onlarla birlikte askeri seferlere ccedilıkma izni alır Kendisine tanınan bu oumlzguumlrluumlk Polibiusrsquoa Roma resmi kayıtlarını inceleme fırsatı ve Roma tarihini ka-leme alabileceği eşsiz bir ortam sunar İzleyen metin İkinci Kartaca Savaşırsquonda - İOuml 216 Cannae Muharebesi ndash Kartacalı general Anibal karşısında buumlyuumlk bir yenilgiye uğradığı halde kendini hızla toplayarak şaşırtıcı bir zafer kazanan Romarsquonın anaya-sasını inceler

63 En iyi adamlar youmlnettiği ya da devlet ve buumltuumln uumlyeleri en iyi olanı amaccedilladığı iccedilin bu adla anılır 64 Bu soumlz anayasayla aynıdır (politeia) Fakat bu deyimi kullanmak akla yakın olur ccediluumlnkuuml bir kişi-

nin ya da bir azlığın olağanuumlstuuml yetenekli olabilmesine karşılık geniş bir sayının buumltuumln uumlstuumlnluumlk biccedilimlerinde yuumlksek bir oumllccediluumlte (duumlzeye) erişmesi guumlccediltuumlr Boumlyle bir ldquoanayasal anayasardquo da yurttaş ordusunun egemen topluluk olmasının ve yalnız silah taşıyanların uumlye sayılmasının nedeni de budur


153

Tarihler

Polibius

Roma anayasasına gelince her biri egemenlik sahibi uumlccedil unsurdan oluşu-yordu Bu uumlccedil guumlcuumln devlet buumltuumlnuuml iccedilindeki payı eşitlik ve tarafsızlık itiba-riyle titizlikle duumlzenlenmişti oumlyle ki kimse Romarsquonın yerlisi bile bu ana-yasanın aristokratik veya demokratik veya despotik olduğunu soumlyleyemez soumlylese bile bundan emin olamazdı Bu unsurların guumlcuuml tam olarak neydi ve kuumlccediluumlk değişikliklerle hacirclacirc ne durumdadır anlatacağım

Konsuumlller65 lejyonların dışarıya sevki oumlncesi Romarsquoda kalırlar ve youmlneti-min en yuumlksek efendileridir Tuumlm diğer uumlst duumlzey youmlneticiler halk tarafın-dan seccedililen tribunlar66 hariccedil onların buyruğu altındadır ve onlardan emir alır Yabancı elccedilileri senatoya onlar takdim eder muumlzakere konularını onlar belirler ve kararların uygulamaya konmasına onlar muumlzahir olur Yine şayet halkın onayını gerektiren başka hususlar varsa bunlarla ilgilenmek halk meclislerini toplamak oumlnergeleri bu meclislerin değerlendirmesine sunmak ve ccediloğunluk kararının uygulanmasını sağlamak da onların goumlrevidir Savaşa hazırlık sırasında da mutlak guumlccedil onlardadır Muumlttefiklere kendi uygun goumlr-duumlkleri tekacirclifi (vergi salma goumlrev) dayatmak askeri yargıccedilları tayin etmek askeri sicil defterlerini tutmak ve aralarından uygun67 olanları seccedilmek on-ların sorumluluğudur Ayrıca komutaları altındaki muvazzaf askerlere ceza verme ve kendi buyrukları altındaki hazine youmlneticileriyle birlikte kamu buumltccedilesini uygun goumlrduumlkleri biccedilimde kullanma yetkisini de haizdirler Buumltuumln bunlara bakınca anayasayı despotik olarak nitelemek bunun bir kraliyet huumlkuumlmeti olduğunu soumlylemek yanlış olmazhellip

Senato68 her şeyden oumlnce hazineyi ve tuumlm gelirleri oumldemeleri ve harca-maları denetler Ccediluumlnkuuml hazine goumlrevlileri69 konsuumlllerin harcamaları dışında senato kararı olmaksızın devletin hiccedilbir organına para ccedilıkamazlar Olabile-cek en buumlyuumlk ve en oumlnemli masraf da -kamu binalarının onarımı veya inşası iccedilin her lustrumrsquoda beş yılda bir kensorrsquolar70 tarafından yapılan masraf- sena-

65 Konsuumlller uumlst duumlzey youmlnetici olarak bir yıl suumlre iccedilin seccedililirler savaş doumlnemlerinde orduya ve lejyonlara (orduyu oluşturan buumlyuumlk birlikler) komuta ederler

66 Halkın huumlkuumlmetteki temsilcileridir67 Romarsquonın askeri guumlcuuml lejyonlara ek olarak muumlttefiklerin azımsanmayacak sayıdaki birliklerin-

den oluşurdu Herhangi bir askeri sefer iccedilin gereken yardım konsuumlllerin muumlttefiklerle yaptığı anlaşmalarla belliydi Askeri yargıccedillar konsuumlllere bağlı subaylardı

68 Senato bu doumlnemde devlete bağlı en oumlnemli uumlccedil yuumlz aşiretin oumlnderinden oluşmakta ve aristokra-siyi temsil etmekteydi

69 Hazine youmlneticileri devlet memuruydu ve konsuumlllere hizmet ederlerdi70 Kensorlar (censors) eski Romarsquoda nuumlfus ahlak ve emlak işlerine bakan uumlst duumlzey goumlrevlilerdir

Kensorlar her beş yılda bir nuumlfus sayımı ve lustrumrsquou (nuumlfus sayımını takiben devlet iccedilin yapılan


154

to onayına tabidir Benzer biccedilimde İtalyarsquoda işlenen ve vatana ihanet komp-loculuk zehirleme veya taammuumlden adam oumllduumlrme gibi kamu soruşturması gerektiren tuumlm succedillar da senatonun yetki alanına girer Ayrıca İtalyarsquonın muumlttefiklerinden herhangi bir devletin veya bireyin herhangi bir ihtilafının ccediloumlzuumlmuuml gerektiğinde verilecek cezanın yardımın veya korumanın takdiri de senatonun uhdesindedir Yine İtalya dışında savaşan toplulukların ara-sını bulmak uumlzere elccedili goumlndermek veya onları uyarmak veya gerektiğinde haciz işlemi uygulamak veya teslimiyeti kabul etmek veya savaş accedilmak da senatonun işidir Aynı ccedilerccedilevede yabancı elccedililerin Romarsquoya kabuluuml ve on-lara verilecek cevaplar da senatonun inisiyatifindedir Hal boumlyle olunca halka yani sokaktaki insanlara yapacak bir şey kalmıyor Dolayısıyla bir insan konsuumlllerin şehirde olmadıkları bir doumlnemde Romarsquodaysa anayasanın tuumlmuumlyle aristokratik bir anayasa olduğuna huumlkmedebilir Romarsquoda işi olan pek ccedilok Yunanlı ve birccedilok kral da her konuda senatoyla muhatap oldukları gerccedileğinden hareketle boumlyle duumlşuumlnmuumlşlerdir

Buumltuumln bunlardan sonra halk anayasanın neresinde diye duumlşuumlnuumllebilir Senato tuumlm bu işlerin yanı sıra oumlzellikle de kamu gelir-gider ve harcama-larını denetliyor konsuumlller askeri alanda mutlak yetkeyle hareket ediyorsa halka ne kalıyor denebilir ama kalan bir şey var ve bu her şeyden oumlnemli Erdemin ve cezanın tek kaynağı halk Bu iki şey ve sadece bu iki şeydir ki hanedanlar ile anayasaları yani toplumu bir arada tutar Bu ayırımın teo-rik veya pratik olarak keskin biccedilimde yapılmadığı yerde -tıpkı iyi ile koumltuuml-ye aynı saygı goumlsterilmesi halinde bekleyebileceğimiz gibi- hiccedilbir teşebbuumls hakkıyla youmlnetilemez Dolayısıyla halk oumlluumlm kalım meseleleri hatta şayet ciddi bir miktar olarak goumlruumlluumlyorsa yaptırımının para cezası ve oumlzellikle de sanığın yuumlksek duumlzey devlet goumlrevlisi olduğu durumda huumlkmuuml verecek olan tek mahkemedir Bu duumlzenlemenin bir youmlnuuml vardır ki her tuumlrluuml takdire ve kayda değer Seccedilim suumlrecinde Romarsquoda işlenen bir succedil nedeniyle oumlluumlm ce-zasıyla yargılanan biri karar iccedilin oylarına başvurulan aşiretlerden biri bile oylamaya katılmayacak olsa mahkemeyi alenen terk edip kendini goumlnuumllluuml olarak suumlrguumlne71 mahkucircm etme hakkına sahiptir Bu gibi mahkucircmlar Napo-li Palestrina Tibur veya bu duumlzenlemeyi yemin ederek kabul eden başka bir şehir veya kasabanın guumlvencesi altında yaşar

Aynı şekilde hak edenlere makam bahşeden de -ki erdemin en saygın oumlduumlluumlduumlr- halktır Halk yasa koyma ve yasaları yuumlruumlrluumlkten kaldırma guuml-

arınma toumlreni) youmlnetmek uumlzere on sekiz aylığına seccedililirler Bu suumlreccedil iccedilinde nuumlfus sayımı yapar yeni vatandaşların nuumlfusa kaydının yapılmasını sağlar senatoya girmek isteyenlerin uygunluğu-nu değerlendirir ve metinde soumlzuuml edilen kamu ihalelerini youmlnetirler

71 Ağır succedil isnatlarının soumlz konusu olduğu durumlarda bazen temyiz mahkemesi olarak goumlrev yap-mak uumlzere bir araya gelen halk meclislerinde oyu veren aşirettir


155

cuumlnuumln de kayıtsız şartsız sahibidir En oumlnemlisi savaş ve barış meselelerini tartışan da halktır Halk ittifaklar duumlşmanlıkların askıya alınması veya ya-pılacak anlaşmaların oumln şartlarını kabul veya reddetme yetkisini de haizdir

Bunlar goumlz oumlnuumlne alınınca insan esas guumlcuumln halkta ve anayasanın de-mokratik olmasında bulunduğunu duumlşuumlnuumlyor

İşte devletin birbirinden farklı bu uumlccedil organı arasındaki guumlccedil dağılımı boumly-ledir Şimdi de bu organların arzu ederlerse nasıl birbirlerini desteklediği veya karşı ccedilıktığını accedilıklamalıyım

Dediğim gibi konsuumll youmlnetimin elindeki tuumlm işler itibariyle mutlak guumlce sahipmiş gibi goumlruumlnmekle birlikte hem halkın hem de senatonun desteğine muhtaccedil Onlar olmadan elindeki işi başarıyla sonuccedillandıramıyor Zaman za-man lejyonlarının ihtiyaccedillarını ikmal etmek zorunda olduğu accedilık ama sena-to kararı olmaksızın ne mısır ne giysi ne de maaş goumlnderebiliyor Dolayısıy-la senatonun savaştan uzak durma veya komutanı engelleme niyetine bağlı olarak komutanın tuumlm planları altuumlst olabiliyor Aynı şekilde konsuumlluumln herhangi bir başka girişimi sonuccedillandırıp sonuccedillandıramaması da senatoya bağlı Ccediluumlnkuuml senato yılın sonunda onun yerine geccedilecek yeni bir konsuumll ata-ma veya onun emri altındaki bir başka konsuumllle devam etme yetkisini haiz Senato generallerin başarılı oldukları durumlarda bile bu başarıyı şan ve şerefle taltif edebileceği gibi başarının uumlstuumlnuuml oumlrtuumlp soumlz konusu generalin kredisini duumlşuumlrebiliyor Şu anlayışla ki yuumlksek başarı halkın oumlnuumlne somut biccedilimde yani ldquozaferlerlerdquo konur Ne var ki generaller senato oybirliğiyle karar verip gerekli parayı bahşetmezse bu zaferleri hak ettiği gibi şatafatlı bir biccedilimde kutlayamadığı gibi bazı durumlarda hiccedil kutlayamıyorlar Halka gelince konsuumlller merkezden ne kadar uzak olursa olsun her şeyden oumlnce onların goumlzuumlne girmek zorundalar Ccediluumlnkuuml barışın da anlaşmaların da şart-larını kabul veya reddedecek olan halktır ve daha da oumlnemlisi konsuumlller goumlrev suumlreleri (bir yıl) dolup bulundukları makamdan ayrılırken halka hesap vermek zorundalar Buumltuumln bunlardan oumltuumlruuml konsuumlllerin senato ya da halkın hissiyatını goumlz ardı etmesi son derece riskli

Dediğim gibi buumlyuumlk guumlce sahip senatoya gelince kamusal faaliyette oumln-celikle kalabalıkları dikkate almak ve onların isteklerine saygı goumlstermek zorunda Devlete karşı işlenen succedila verilen cezayı -ki oumlluumlm cezasıdır- karar-namesi halkın onayından geccedilmeden infaz edemez Benzer biccedilimde senatoumlr-leri doğrudan ilgilendiren -mesela senatonun geleneksel otoritesini azaltan veya senatoumlrleri işgal ettikleri makam itibariyle saygınlık hatta mal muumllk-ten mahrum eden- olası yasaların kabuluuml veya reddi de halkın inhisarında En oumlnemlisi şayet halkın vetosunu tribunlar da destekliyorsa senato karar-name ccedilıkaramayacağı gibi resmi veya gayriresmi olarak toplanamaz bile


156

Tribunlar her şeyden oumlnce ve her zaman halkın isteklerini ve buyruklarını yerine getirmekle yuumlkuumlmluuml Bu bakımdan kalabalıklar karşısında saygıyla karışık bir korku iccedilinde olan senato halkın hissiyatını goumlzetmek zorunda

Benzer biccedilimde halk da senatodan tuumlmuumlyle bağımsız değil ve senato-nun isteklerini hem bireysel hem toplumsal olarak dikkate almak zorunda Kamu binalarının onarımı veya inşası iccedilin İtalyarsquonın her yerinde accedilılan iha-lelerin -ki sayılamayacak kadar ccediloktur- kensorlar tarafından verilmesine ek olarak nehirler limanlar bağlar bahccedileler madenler arazi oumlzetle Roma huuml-kuumlmetinin denetimindeki her şeyden toplanan gelirler de var Buumltuumln bunlar geniş halk kitlelerini ilgilendiren şeyler zaten ihale almak veya bu işlerde ccedilalışmak istemeyen tek bir insan bile yoktur Bazıları ihaleleri kendileri iccedilin doğrudan kensorlardan satın alır bazıları kensorlarla ortak olur bazıları da bu insanlar iccedilin malını muumllkuumlnuuml hazineye teminat olarak goumlsterir Buumltuumln bu işlerin denetimini senato yapar Mesela bir taahhuumlt iccedilin ek suumlre tanıyabi-lir bir kazanın vuku bulması halinde muumlteahhitin sorumluluğunu hafifle-tebilir veya başarısızlığı halinde onu azledebilir Senatonun muumlteahhitlere buumlyuumlk zorluk ccedilıkarabileceği veya buumlyuumlk muumlsamaha goumlsterebileceği pek ccedilok alan vardır ve bunların her biri iccedilin başvuru mercii senatodur En oumlnemlisi kamu veya oumlzel ağır succedillamanın soumlz konusu olduğu davaların ccediloğuna sena-to uumlyeleri arasından seccedililen yargıccedillar bakar Netice itibariyle tuumlm yurttaşlar senatonun insafındadır ve her an ihtiyaccedilları olabileceği korkusuyla senato iradesine hararetli bir biccedilimde karşı gelmekten ccedilekinirler Benzer bir neden-le konsuumlllerin taleplerine de olur olmaz karşı ccedilıkmazlar zira iccedillerinden biri veya hepsi seferde konsuumlllerin mutlak otoritesi altına girecektir

Devletin birkaccedil organı arasındaki bu guumlccedil dağılımı her tuumlrluuml acil durumla yeterince baş edebilecek bir birliği ve daha iyisi bulunmayacak bir anayasal duumlzeni ifade etmektedir Ccediluumlnkuuml ne zaman bir dış tehlike bu guumlccedillerin bir ara-ya gelerek tek vuumlcut halinde hareket etmesini gerektirse senatoda toplanan guumlccedil oumlylesine olağanuumlstuuml bir guumlccediltuumlr ki yapılması gereken her şey tuumlm sınıf-lar tarafından hevesli bir rekabet ve durumun dayattığı adanma kararlılık ccedilerccedilevesinde başarıyla yuumlruumltuumlluumlrken kamuda veya oumlzel olarak ccedilalışan her birey de elindeki işi başarıyla tamamlamaya odaklanır Dolayısıyla devletin bu kendine has duumlzeni elde edilmek uumlzere kararlılıkla girişilen her şeyin elde edilmesini kesinleştirir ve ccedilok ccedilekici kılar Dahası bu gibi dış tehlike-ler atlatıldıktan sonra bile -insanlar zaferin ve zaferin meyvelerinin keyfini ccedilıkarır ve her zaman olduğu gibi kendini beğenmişlik ve tembellikle yavaş yavaş yozlaşmaya başlayıp saldırganlık eğilimi goumlsterirse- mevcut duumlzenin bu durum istismarını ıslah edecek guumlce her zamankinden ccedilok sahip olduğu goumlruumlluumlr Soumlz konusu uumlccedil sınıftan herhangi birinin kibirlenip haksız yere sal-


157

dırgan bir eğilim sergileme ihtimali uumlccedil sınıfın birbirine karşılıklı bağımlılığı nedeniyle ortadan kalkmakta boumlylelikle tarafların birbirinden ccedilekinip bir-birini denetlemesi suretiyle tam bir denge oluşmaktadır

Polibius Tarihler VI11-18

7 Yasanın Adalet Doğa ve Tanrırsquoyla İlişkisi Nedir

Marcus Tullius Cicero (İOuml 106-43) Romalı olmayan ve siyasi duruşu meccedilhul kısmen varlıklı bir aileden gelir Zamanının olabilecek en iyi eğitimini alır hatta bir suumlre Atinarsquoda da okur Kariyerini hukuk mahkemelerinde yapmayı seccediler ve Roma Cumhuriyetirsquonin son yıllarında belacircgatı sayesinde devlette oumlnemli mevkilere yuumlkselip İOuml 63rsquode konsuumll olur Cicero Cumhuriyetrsquoi tek adam youmlnetimine doumlnuumlştuumlren devri-min kurbanlarındandır Octavianrsquoın imparator olmadan oumlnce halkccedilı partinin başkan-lığı iccedilin ccedilekiştiği Marcus Antoniusrsquoun ajanları tarafından oumllduumlruumllmuumlştuumlr

Cicero sadece velut bir konuşmacı değil uumlretken bir yazar olarak bilinir Yazıla-rı Yunan felsefesi ve siyaset duumlşuumlncesinin Roma Devletirsquonin Latince konuşan Batı boumllgelerinde yayılarak popuumller hale gelmesine hizmet etmiştir Cicerorsquonun hukuk formasyonu siyasi konulardaki yazılarına Yunanistanrsquoın buumlyuumlk siyaset teorisyenlerin kinden daha farklı bir boyut kazandırır Aşağıdaki metin Cicerorsquonun konsuumll olmasın-dan on yıl sonra İOuml 52rsquode yazmaya başladığı Yasalara Dair adlı ccedilalışmasındandır

Yasalara Dair

Cicero

hellip Adalet iccedilin yaratıldığımız ve adaletin insanoğlunun goumlruumlşuumlnde değil Doğarsquoda temellendiği filozofların tartışmalarından ccedilıkan en oumlnemlideğerli gerccedilek olmalı Bu gerccedilek insan insanoğlunun kardeşliği ve birliği hakkında net bir kavrayış edinince apaccedilık ortaya ccedilıkar Ccediluumlnkuuml hiccedilbir şey biz insan-ların birbirine benzediği kadar birbirine benzeyemez Koumltuuml huylar ve batıl inanccedillar bazı daha zayıf zihinleri eğip buumlkmek suretiyle meyilli oldukları bir başka youmlne ccedilevirmese kimse kendisi kadar kendisi ve ldquodiğer herkesle birlikte kendisirdquo olamazdı Dolayısıyla insanoğlunu nasıl tanımlarsak ta-nımlayalım tek bir tanım herkes iccedilin geccedilerli olacaktır Bu insanoğlu ile insanoğlu arasında tuumlr olarak hiccedilbir fark olmadığının yeterli bir kanıtıdır eğer olsaydı tek bir tanım tuumlm insanlar iccedilin geccedilerli olamazdı ve tabii akıl tek başına akıl bizi hayvanların olduğu duumlzeyin uumlstuumlne ccedilıkararak bundan


158

sonuccedillar ccedilıkarmamızı ispatlamamızı veya ispatlayamamamızı tartışmamızı ve sorunları ccediloumlzmemizi ve sonuca varmamızı muumlmkuumln kılan akıl hepimizde var Farklı şeyler oumlğrense de en azından onu oumlğrenme kapasitesi itibariyle değişmez Aynı şeyler istisnasız duyular tarafından da fark ediliyor ve du-yuları uyaran şeyler hepimizin duyularını aynı şekilde uyarıyor ve oumlnceden değindiğim gibi zekacircnın gelişme suumlrecinin başlangıcında birimizin zihnine kazınanlar hepimizin zihnine aynı şekilde kazınıyor ve konuşma zihne ter-cuumlman olan konuşma farklı soumlzcuumlkler seccedilse de duygular itibariyle aynı şeyi anlatıyor Aslında hangi ırktan olursa olsun hiccedilbir insan yok ki bir rehber bulabilse erdemfazilet sahibi olmasın

İnsanlar koumltuumlye veya iyiye olan eğilimleri itibariyle de birbirlerine ben-ziyor Oumlrneğin haz da herkesi cezbeder ve baştan ccedilıkarıp koumltuumlluumlğe davetiye ccedilıkarırsa da iyi olanla doğal bir benzerliği var Ccediluumlnkuuml hafifliği ve hoşluğuyla bize mutluluk verir bu nedenle de -bir duumlşuumlnce hatası olarak- sağlıklı bir şey olarak kabul edilir kucaklanır Benzer bir yanlış algılamayla oumlluumlmden doğanın tasfiyesiymişccedilesine kaccedilıyor yaşama sarılıyoruz ccediluumlnkuuml yaşam bizi doğduğumuz kuumlredealanda tutuyor acıyı da en buumlyuumlk koumltuumlluumlklerden biri olarak goumlruumlyoruz ndash acımasızlığından oumltuumlruuml değil bize doğanın mahvına yol accedilıyormuş gibi geldiği iccedilin Aynı şekilde manevi değer ile şanşoumlhret arasın-daki benzerlikten oumltuumlruuml halkın tanıdığı ve saygı goumlsterdiği insanların mutlu şanşoumlhret sahibi olamayanların mutsuz olduğu duumlşuumlnuumlluumlr Dertler mut-luluklar arzular korkular ve kaygılar istisnasız hepimizin zihnini meşgul eder İnsanların farklı inanccedillara sahip olması oumlrneğin tanrı olarak koumlpek ve kedilere ibadet edenleri kuşatan batıl inanccedilların nitelik itibariyle diğerleri-ni kuşatan batıl inanccedillardan farklı olduğuna işaret etmez Hangi ulushalk kendisine ihsan edilen nezaketin şefkatin minnettarlığın ve yapılan iyiliğin hatırlanmasını istemez Kibri koumltuumlluumlğuuml zulmuuml ve nankoumlrluumlğuuml hangi ulushalk hor goumlrmez Tuumlm bunlar insanlığın bir ve buumltuumln olduğunu kanıtlar ve sonuccedil itibariyle doğru yaşamanın ilkelerine vakıf olmanın insanı daha iyi insan yapacağını goumlsterir

O halde bir sonraki nokta şu Doğa bizi Adalet duygumuzu birbirimizle paylaşacak ve herkese aktaracak şekilde yarattı Bu tartışma boyunca ldquoDoğardquo olarak adlandırdığım şeyin ldquoDoğarsquonın bize aşıladığı telkin ettiği şey olduğu-nun bilinmesini isterim Ne var ki koumltuuml alışkanlıkların yol accediltığı yozlaşmabozulma o kadar buumlyuumlk ki Doğarsquonın iccedilimizde (soumlzgelişi) yaktığı ateşin kıvıl-cımları bu yozlaşmabozulmayla soumlnduuml ve aksine bir koumltuumlluumlk ortaya ccedilıkıp yerleşti Ama insanoğlunun huumlkuumlmleri Doğa ile oumlrtuumlşseydi o zaman Adaletrsquoi herkes goumlzetirdi Nitekim şairin dediği gibi ldquoinsanlığa dair hiccedilbir şey ona ya-


159

bancı değilrdquo Ccediluumlnkuuml Doğa akıl bahşettiği yaratıklara sağduyu yani Hukukrsquou da bahşetti Hukukrsquou yani huumlkmetme ve yasaklama suumlrecinde uygulanan doğru akıl yuumlruumltmeyi de bahşetti İnsanoğluna Hukuk bahşedildiyse Adalet de bahşedildi Nitekim Sokrat yarar ile Adaletrsquoi birbirinden ilk kim ayırdıy-sa ona lanet okurken -ki bunu sık yapardı- haklıydı Sokrat bu ayrışmanın tuumlm koumltuumlluumlğuumlnfesadın72 kaynağı olduğundan yakınırdı () Buradan accedilıkccedila anlaşılıyor ki akıllı bir insan kendisi kadar erdemlifaziletli bir diğer insana sıradan bir iyilik yaparsa -bazıları iccedilin inanması zor ama- bu kaccedilınılmaz ola-rak diğer insanı kendisi kadar ccedilok sevdiğine işaret eder Ccediluumlnkuuml eşitler ara-sında ne fark olabilir ki Dostlukta en ufak bir ayrımcılık yapılırsa dostluk diye bir şey kalmaz ccediluumlnkuuml oumlzuuml oumlyledir ki dostlardan biri kendini kayıracak olsa dostluk biter

Ve boumlylece insanlar ceza ccedileker ama illa mahkeme kararıyla (zaten bir zamanlar hiccedilbir yerde mahkeme diye bir şey yoktu buguumln bile pek az yerde var var oldukları yerde de ccediloğu kez adaletsiz davranıyorlar) veya tragedya-lardaki73 gibi alev alev yanan meşalelerle değil peşlerine duumlşen Furies74rsquoin gazabına uğrayıp vicdan azabı ccedilekmek suretiyle ceza ccedilekerler

İnsanoğlunu haksızlık yapmaktan mezalimden alıkoyan doğası değil de cezalandırılma korkusu olacak olsa cezalandırılma tehlikesi ortadan kalkın-ca koumltuuml olanın endişeleneceği ne kalır Gerccedilek şu ki işlediği succedilu yuumlzsuumlzce inkacircr etmeyen succedillu yoktur ya da bir haklı oumlfke hikacircyesi uydurup işlediği succedilun affı iccedilin doğal bir doğruluk ilkesine sarılmayan Şimdi boumlylesi bir ilkeye koumltuumller bile sarılabiliyorsa onlar iyi olan tarafından gerccedilekten kıs-kanccedillıkla kollanmalıdır Ama insanoğlunu yanlış yapmaktan succedil işlemek-ten alıkoyan koumltuumlluumlğuumln [fikrinin] kendisi değil de yaşam boyu koumltuumlluumlkten ve succedil işlemekten alıkoyacak bir cezalandırılma korkusu ise o zaman kimse basiretsiz olarak goumlruumllemez Dahası iyi insan olmak iccedilin değil bir tuumlr ccedilıkar amacı guumlderek hareket etmişse ona iyi insan değil kurnaz insan denir Bir tanıkla yargıccediltan başka hiccedilbir şeyden korkmayan insan karanlıkta ne kadar uzun yol alabilir ki Eğer ıssız bir yerde tek başına kalmış biccedilare bir adamla karşılaşıp onun her şeyini soyabilecek durumda olsa ne yapacaktır Faziletli olan yani doğası icabı iyi olan insan onunla konuşacak ona yardım edecek ona yol goumlsterecektir başkaları iccedilin hiccedilbir şey yapmayan her şeyi kendi ccedilı-karı itibariyle değerlendiren diğerinin ise ne yapacağı accedilık Bu diğeri adamı

72 Bu ifadenin Stoacı okulun ikinci başkanı olan Cleanthes (İOuml 250) tarafından Sokratrsquoa atfedilmiş olduğu soumlylenir

73 Mesela Aeschylusrsquoun Eumenidesrsquoinde olduğu gibi Furies annesi Clytaemnestrarsquoyı oumllduumlren Orestesrsquoin peşine duumlşer

74 Furies Yunan efsanelerinde succedilluları cezalandırmakla goumlrevli yılan saccedillı uumlccedil tanrıccediladan biri


160

oumllduumlruumlp parasını ccedilaldığını inkacircr ederse bunu yaptığı şeyi doğal olarak koumltuuml addettiği iccedilin değil succedilu ortaya ccedilıkacağı yani başı belaya gireceği iccedilin ya-pacaktır Aman ne gerekccedile Sadece filozofun değil kaba bir koumlyluumlnuumln bile yuumlzuumlnuuml kızartabilir

Milletlerin geleneklerinde veya yasalarında olan her şeyin adil olduğuna inanmak aptallıktır Bu yasalar muumlstebit huumlkuumlmdarlar tarafından yuumlruumlrluumlğe konmuş olsa adil olurlar mıydı Adalet tektir tuumlm insanlığı bağlar ve tek bir Hukukrsquoa temellenir yani huumlkmetme ve yasak koyma suumlrecinde doğru aklınmantığın uygulanmasına Bu Yasarsquoyı bilmeyenler bir yerlerde yazılı olsa da olmasa da Adaletrsquoten yoksundur

Adalet yazılı yasalara ve toplumsal geleneklere uyumuygunluk olsaydı ve aynı insanların iddia ettiği uumlzere eğer her şey yarar terazisine vurulsaydı o zaman herkes kendince yararlıfaydalı goumlrduumlğuuml şeyi elde etmek iccedilin -eğer becerebiliyorsa- yasaları ccediliğnerdi Dolayısıyla Doğarsquoda olmasa Adalet olmaz yararda temellenen bu Adalet tuumlruuml bizatihi yarar tarafından yok edilirdi Ve eğer Doğa Adaletrsquoin temeli olarak goumlruumllmeyecekse bu (toplumun temellen-diği erdeminfaziletin) mahvoluş anlamına gelir Nerde kaldı acirclicenaplık ya da vatan sevgisi ya da sadakat ya da yardımlaşma eğilimi ya da minnet duy-gusu Tuumlm bu erdemler tuumlrdeşlerimizi (diğer insanları) doğal olarak sevme temayuumlluumlmuumlzden kaynaklanır ve Adaletrsquoin temelinde bu yatar Aksi halde sadece tuumlrdeşlerimizi değil tanrılar iccedilin yapılan ayinleri toumlrenleri de unutur gideriz Ben bunların korku saikiyle değil insan ile Tanrı arasında mevcut yakın ilişki nedeniyle suumlrduumlruumllmesi gerektiğini duumlşuumlnuumlyorum Adalet ilke-leri insanların kararına ya da prenslerin fermanına ya da yargıccedilların huumlkmuuml-ne dayandırılsaydı o zaman Adalet -halkın da onayıyla- hırsızlığı zinayı sahteciliği onaylardı Şayet ahmaklar vardıkları huumlkuumlmlerle Doğa yasalarını değiştirilebilecek kadar buumlyuumlk guumlceiktidara sahipse o zaman neden koumltuuml ve muzır olanın iyi ve hayırlı olduğunu buyurmuyorlar Ya da şayet bir ya-sayla Adaletsizliği Adaletli yapabiliyorlarsa koumltuumlyuuml de iyi yapamazlar mı Gelin goumlruumln ki iyi yasalarla koumltuuml yasaları tefrik ediyor ve bunu sadece doğa standartlarına başvurmak suretiyle yapıyoruz Doğarsquonın tefrik edebildiği tek şey Adalet ve Adaletsizlik değildir elbet Doğa istisnasız olarak haysiyetli ve haysiyetsiz olanı da tefrik eder Nasıl ki şeyleri ayırt edip zihnimizde formuuml-le etmemiz her birimizde var olan akılmantık sayesinde muumlmkuumln olmak-taysa haysiyetli davranışı meziyet haysiyetsiz davranışı ahlak bozukluğu olarak tanımlayan da zihnimizdir Bunların Doğa tarafından belirlenen sabit huumlkuumlmler değil birer goumlruumlş meselesi olduğunu ancak bir deli iddia edebi-lir Dili yanlış kullanarak bir ağacın veya bir atın meziyetinden bahsedecek olsak bile bu bir goumlruumlş meselesi değil Doğa huumlkmuumlduumlr Şayet meziyet bir


161

goumlruumlş meselesi olarak değerlendirilecekse o zaman ona dair birkaccedil şey daha dikkate alınıp oumlyle değerlendirilmelidir oumlrneğin kim bir insanı sağduyulu olarak değerlendirip bunun kendi yapısında olmadığını soumlyleyebilir Ccediluumlnkuuml erdem tam anlamıyla gelişmiş bir akılidrak demektir ve bu kesinlikle doğal-dır dolayısıyla haysiyetli olan her şey aynı zamanda doğaldır75

Ve akıl Devlet yaşamında yer almak iccedilin doğduğunu (var olduğunu) id-rak edince sadece alışılmış tartışma youmlntemini değil bunu daha uumlretken kılan suumlreklilik youmlntemini de uygulamak suretiyle oumlrneğin uumllkelerin nasıl youmlnetilmesi yasaların nasıl yapılması koumltuumllerin nasıl cezalandırılması iyi-lerin nasıl korunması başarının nasıl oumlduumlllendirilmesi gerektiğini duumlşuumlne-cek yurttaşlarının onayını alacak şekilde onların iyiliği ve yararına doumlnuumlk youmlnergeler yayınlayacak onları haysiyetli davranmaya youmlnlendirerek yanlış yapmalarını oumlnleyecek zor durumda olanlara destek olacak ve cesaret sahi-bi akıllı insanların davranışları ve oumlğuumltleri kadar koumltuumllerin alccedilaklıklarını da sonsuza dek hafızalarda kalacak şekilde bir kuşaktan diğerine aktaracaktır

Cicero Concerning the Laws Harvard University Press 1918

8 Buumlyuumlk Oumllccediluumlde Medenileşmiş Bir Devletin Yurttaşı İlkel İnsanlar Hakkındaki Ccedilalışmalardan Ne Oumlğrenebilir

Roma devletinin Kartaca Savaşırsquonı takiben buumlyuumlmeye başlaması Cumhuriyetrsquoin duumlnyayı youmlnetmekten ziyade İtalyan şehirlerinden oluşan bir konfederasyonu youml-netmeye uygun kurumlarının bozulup gerilemesine yol accediltı Bu kurumlar yuumlz yıllık bir buhran doumlneminden sonra yeniden yapılanmış Romarsquonın ilk imparatoru olarak Augustus unvanını alan Octavian (İOuml 63ndashİS 14) tarafından bu buumlyuumlk imparatorlu-ğun ihtiyaccedillarına cevap verecek şekilde takviye edilerek yuumlzyıllarca suumlren ccedilekişmeler sonucu hırpalanmış olan Akdeniz havzasında Romarsquonın barışı tesis etmesi ve suumlrduumlr-mesini sağlamıştır

Yazıları ve etkin fikirlerine karşın Cornelius Tacitus (55-120) hakkında pek az şey bilinir İngilterersquodeki askeri başarıları ile uumlnlenen İmparator Domitianrsquoın isteği uumlze-rine Romarsquoya geri doumlnen General Agricolarsquonın damadıdır ve kayınpederine hayran-dır Tacitus 112-113rsquode Asya valisi olarak goumlrev yapmış başarılı bir hatip olarak uumln salmıştır Yazılarında Roma aristokrasisinin Cumhuriyetrsquoe duumlşkuumlnluumlğuumlnuuml ve İmpara-torların otokratikdespot youmlnetimine karşı giderek artan hoşnutsuzluğu dile getirir Bir tarihccedili olarak ccedilalışmalarının buumlyuumlk bir kısmını Pax Romana (Roma Barışı) doumlne-minin sakin ortamında yapmış istikrarlı ve aydınlanmacı Trajan doumlnemini (98-117)

75 Bu yasayı I Boumlluumlmrsquode yer alan Kitab-ı Mukaddes seccedilkileriyle kıyaslayın


162

Trajanrsquoın seleflerinin kararsızlıklarını ve değişkenliklerini sergilemek iccedilin kullanmıştır Tacitusrsquoun De origine et situ Germanorum (Germenlerin Koumlkeni Uumllkesi ve Halkı) adlı ccedilalışmasından alınan aşağıdaki boumlluumlm bu ldquoilkelrdquo toplumdaki yaşamı genellikle olumlu bir ifadeyle tarif eder

Germania76

Cornelius Tacitus

Germenlerin evlilik bağları nedeniyle başka kabilelerle karışmadıklarını ayrı bozulmamış bir halk olarak kaldıklarını soumlyleyenlerin duumlşuumlncelerine katılıyorum Bu nedenle sayılarının ccedilokluğuna karşın Germenler her yerde birbirlerine benzemektedir Keskin mavi goumlzler kızıl saccedillar ve sadece olma-dık işlere yeteneği olan iri vuumlcutlar Germenler ccedilalışmaya bizim kadar katla-namaz Susuzluk ve sıcaktan da hiccedil hoşlanmazlar Aksine toprakları ve ik-limleri onları soğuğa ve accedillığa alıştırmıştır

Germanya birbirinden ccedilok farklı boumllgeleri iccedilermesine karşın genellikle sık ormanlıklarla ve pis bataklıklarla kaplıdır Galliarsquoya komşu olan boumllge-leri daha nemlidir Noricum ve Pannonia tarafı ise daha ruumlzgacircrlıdır Toprak ekime elverişlidir ama meyve ağaccedillarından yoksundur Ccedilok sayıda suumlruumlle-ri vardır ama hayvanlar hep kuumlccediluumlktuumlr Sığırlar bile buumlyuumlduumlkleri zaman iri boynuzlara sahip olamazlar Germenlerin en hoşlandığı şey suumlruumllerindeki hayvan sayısının fazlalığıdır Hayatta servet adına en ccedilok oumlvuumlnduumlkleri şey budur Tanrıların onları hem altın hem de guumlmuumlş varlığından mahrum bı-rakmış olmasının bir ceza mı yoksa ihsan mı olduğuna karar veremedim Gerccedili Germanyarsquoda altın ya da guumlmuumlş madenleri bulunmadığını kesin olarak soumlyleyemem ccediluumlnkuuml kimse araştırmamıştır Madenleri araştırma konusunda bizim gibi davranmazlar Germanyarsquoda tanrılara ya da oumlnderlere hediye ola-rak verilen guumlmuumlş vazolar goumlrebilirsiniz Fakat guumlmuumlşuuml topraktan yapılmış ccedilanak kadar sıradan bir şey sayarlar Ancak bize yakın yerlerde yaşayanlar ticarete alışkın oldukları iccedilin altın ve guumlmuumlşuumln değerini oumlğrenmiştir Parala-rımızdan bazılarını tanıyıp seccedilebilirler İccedil kısımlarda yaşayan halk ise daha ilkeldir ve eski takas youmlntemlerini kullanır Alışık oldukları kenarları ccedilizgili ve uumlzerinde iki atlı savaş arabası figuumlruuml bulunan eski paraları77 ccedilok severler Ayrıca guumlmuumlşuuml altından daha ccedilok severler Aslında bu bir zevk meselesi de-ğil ccediluumlnkuuml sıradan ve kuumlccediluumlk şeyler satın alan insanların işine kuumlccediluumlk guumlmuumlş

76 Almanya77 Denarius Roma para sisteminin temel sikkelerinden biri


163

paralar daha ccedilok yararDemir bol değildir Zaten bu sahip oldukları silahlardan da anlaşılır Kı-

lıccedil ve uzun mızrakları pek kullanmazlar Kargı ya da kendi dillerinde framea adını verdikleri bir silahları vardır Framea kısa dar başlı olmasına rağmen ccedilok keskin ve kullanışlı bir silahtır Hem uzak hem yakın doumlvuumlşte kullanıla-bilir Atlıların kalkanları ve mızrakları piyadelerin ise kargıları vardır Her asker ccedilok sayıda silah taşıyabilir ve bunları uzağa fırlatabilir Nadiren hafif bir ayakkabı kullanırlar ama genelde ccedilıplak ayakla savaşırlar Goumlsterişli suumls-leri de yoktur Sadece birbirlerinden ayırt edilebilmek iccedilin kalkanlarını par-lak renklere boyarlar Ccedilok azı zırh giyer Başlık takanlar ise hemen hemen yok gibidir Atları biccedilimsizdir ve ccedilok hızlı hareket edemezler Atlıları bizim-kiler gibi daireler ccedilizmeyi bilmez Sadece ileriye doğru gitmeyi ve sağa doğ-ru doumlnmeyi bilirler Doumlnuumlş sırasında safları o kadar kalabalık olur ki nere-deyse hiccedilbir asker geride kalmaz Genelde piyadelerinin daha guumlccedilluuml olduk-ları bilinir Bu nedenle atlılar ve piyadeler karışık olarak savaşır Savaş sıra-sında seccedilme bir piyade birliği asıl ordunun oumlnuumlnde yer alır Piyadeler ccedilok hızlı hareket edebildiğinden gerektiğinde atlılarla da savaşabilirler Piyade-lerin sayıları bellidir Her koumlyden yuumlzer kişi alınır Seccedililenler kendi koumlyle-rinde ldquoyuumlzlerrdquo adıyla anılır İlk zamanlar sıradan bir durumu ifade eden bu kavram şimdilerde ccedilok şerefli bir anlam taşımaktadır Germenlerin safları kama şeklindeki birliklerden oluşur Mevzilerinden geri ccedilekilmek ya da tek-rar saldırmak iccedilin biraz gerilemek korku değil tedbir olarak adlandırılır So-nucu belli olmayan savaşlardan sonra bile oumlluumllerini alıp geri goumltuumlruumlrler Kal-kanını kaybetmek en buumlyuumlk şerefsizliktir Kalkanını kaybeden kimse bir top-lantıya ya da kurban kesme toumlrenine giremez Bir savaşta uğranılan yenilgi-den sonra geri kalanların uumlzerindeki lekeyi temizlemek iccedilin kendilerini oumll-duumlrduumlkleri goumlruumllmuumlştuumlr

Krallar ailelerine goumlre komutanlar ise yeteneklerine goumlre seccedililir Kralla-rının sınırsız yetkileri yoktur Komutanlar yetkilerine dayanarak değil yal-nızca cengacircverliklerini ispatlamak suretiyle mevkilerini koruyabilir İdam hapis ve kırbaccedillama iccedilin sadece rahiplere izin verilmektedir Bu cezalar asla komutanlar tarafından verilmez Boumlyle bir cezayı ancak savaşta aralarında bulunduklarına inandıkları kabile tanrıları verebilir Barış zamanı ağaccedilların uumlzerinde bulunan kutsal idol ve alametifarikalarını indirip savaşa giderler Atlı birlikler ve kama şeklinde duumlzenlenmiş olan piyade birlikleri kabilelere goumlre savaş duumlzeni alır Savaşta bu denli cesur olmalarını sağlayan da budur Ccediluumlnkuuml en sevdiği insanlar yakında bulunur kadınların bağrışmalarını be-beklerin ağlamalarını kendi kulaklarıyla duyarlar Tuumlm Germenler kendi ka-bilesindekiler tarafından oumlvuumllmeye bayılır Annelerine ve karılarına yarala-


164

rını goumlsterirler Kadınlar ise erkeklerin yaralarını tedavi etmekten korkmaz Savaş sırasında onlara yiyecek verip cesaretlendirirler

Bazı savaşlarda dağılan ve bozguna uğrayan orduların kadınlar tarafından yeniden bir araya getirildikleri anlatılır Boumlyle durumlarda Germen kadınla-rı hiccedil ara vermeden dua eder goumlğuumlslerini accedilarak esaretin uzak olmadığını anlatmaya ccedilalışırlar Germenler esir duumlşmekten kendileri iccedilin değil kadınla-rı iccedilin korkmaktadır Onların sadık kalmalarını sağlamak iccedilin asil ailelerin kızlarını rehin almak yeterlidir Germenler kadınların geleceği bilme gibi bir yetenekleri olduğuna inanır Onların tavsiyelerine asla boş vermezler ve so-rularını her zaman yanıtlarlar İmparator Vespasianusrsquoun zamanında Veleda adında bir kadın goumlrduumlk Ccediloğu insana goumlre o bir tanrıccedilaydı Daha oumlnce de Aurinia ve başka oumlluumlmluumllere buumlyuumlk ve ilahi bir saygı goumlsterdikleri vakidir Ancak davranışlarının nedeni yaltaklanmak değil onları gerccedilekten tanrıccedila yapmak isteğidir

Oumlnemsiz konularda kabile oumlnderleri kendi başlarına karar verir Daha oumlnemli konularda ise oumlnderler bir araya gelir Halkın karar vermesi gereken durumlarda da oumlnderlerin konuyu oumlnceden aralarında goumlruumlşmeleri gerekir Beklenmedik ve ani bir şey olmadıkccedila ay başlangıccedillarında ya da dolunay zamanında toplanırlar Boumlyle zamanların yeni işlere başlamak iccedilin en uğurlu guumlnler olduğuna inanırlar Zamanı hesaplarken bizim gibi guumlnduumlzleri değil geceleri sayarlar Toplantıların ve anlaşmaların guumlnleri buna goumlre hesapla-nır Germenlere goumlre guumln geceden sonra gelir Oumlzguumlrluumlk aşkı adeta bir kusur sayılabilecek kadar fazladır Gerektiğinde hemen toplanırlar fakat geciken-ler yuumlzuumlnden birkaccedil guumln kaybedilir Toplantı başlayınca herkes silahlı ola-rak oturur Toplantıda sessizliği bu işle goumlrevlendirilmiş olan rahipler sağlar Daha sonra yaşı soyluluğu daha oumlnceki savaşlarda yaptıkları ya da guumlzel konuşması bakımından oumlne ccedilıkan krallar ve oumlnderler konuşur Fakat konuşa-cak kimse konuşma hakkını ancak ikna guumlcuumlyle elde edebilir Soumlylenenler hoşlarına gitmezse homurdanarak reddederler Beğenirlerse kargılarını şa-kırdatırlar Boumlyle bir alkış en buumlyuumlk başarı sayılır

Savaş başladığında bir oumlnderin yanındakilerden geri kalması ve yanında-kilerin de oumlnderden aşağı kalmaları aynı derecede ayıp sayılır Oumlnder oumllduumlk-ten sonra savaş meydanından sağ doumlnmek insanın yaşamının sonuna dek silemeyeceği kara bir lekedir Oumlnderi korumak ve kendi kahramanlıklarını


165

ona mal etmek askerlerin yemin ettikleri bir şeydir Oumlnder zafer iccedilin adam-ları oumlnder iccedilin savaşır Bir yerde uzun yıllar devam eden barış soumlz konusuy-sa o kabiledeki asil ailelerin ccedilocukları savaşmakta olan bir başka kabilenin yanına gider Barış ve sessizlikten hiccedil hoşlanmazlar Tehlikeli zamanlarda uumln daha kolay kazanılır Ayrıca sahip oldukları bu kadar buumlyuumlk ordu savaş olmazsa youmlnetilemez Ccediluumlnkuuml oumlnderleri onlara savaş atlarını ve uumlnluuml yenil-mez kanlı mızraklarını verir Ccedilok lezzetli olmasa da bol olan yemeklerin ve eğlencelerinin masrafını oumlnderler karşılar Bu coumlmertliğin giderleri harp ve yağmadan sağlanır Bu adamlar iccedilin tarlaları suumlrmek bir yılın uumlruumlnuumlnuuml bek-lemek duumlşmanla savaşılarak ele geccedilirilen paralar karşılığında bir şey kazan-maktan ccedilok daha zordur Bir hedefe adam oumllduumlrerek ulaşma şansları varsa aynı şeyi ccedilalışarak elde etmeyi tembellik ve uyuşukluk sayarlar

Savaşmadıkları zaman ccedilok fazla avcılık da yapmazlar Genelde boş boş oturup yemek yer ve uyurlar En cesurları hatta savaşccedilıları bile hiccedilbir şey yapmaz Ccediluumlnkuuml evlerin ve tarlaların bakımları kadınlar yaşlılar ve aile iccedilindeki zayıf kimseler tarafından yapılır Kendileri ise boş boş dolanır Karakterlerinde şaşırılacak bir terslik vardır Tembelliği sever ama barış-tan hoşlanmazlar Kabiledeki her adamın kendi isteğiyle oumlnderlere sığır ve yiyecek vermesi geleneği vardır Onlara goumlre bu bir şereftir Hem de ihti-yaccedillarını karşılar Komşu kabilelerden gelen hediyelerden ccedilok hoşlanırlar Hediyeler sadece kişiler tarafından değil aynı zamanda devlet tarafından goumlnderilir Hediyeler genelde seccedilkin atlar muhteşem zırhlar madeni gouml-ğuumlsluumlkler ve yakalıklardır Daha sonraki yıllarda para almayı da bizden oumlğrenmişlerdir

Germanyarsquoda evlilik bağları ccedilok kuvvetlidir Diğer gelenekleri bunun ka-dar oumlvguumlyuuml hak etmez Barbarlar iccedilinde sadece Germenler tek bir kadınla yaşar Ccedilok az kimse bu kuralın dışına ccedilıkar Onlar da asalet nedeniyle birden fazla kadın almak zorunda bırakılanlardır Drahomayı kadın kocaya değil koca kadına verir Anne baba ve akrabalar duumlğuumlne gelip hediyeleri inceler Hediyeler kadının hoşuna gidebilecek ve saccedilına takabileceği tuumlrden şeyler değildir Genelde bir ccedilift oumlkuumlz gemli bir at ya da kalkan mızrak kılıccedil gibi şeylerdir Kadın da kocasına silah hediye eder Bu toumlren bizim nikacirch toumlre-nimizin goumlreneklerimizin ve evlilik tanrılarımızın yerini tutar Bir kadının kendisini cesaret ve savaştan uzak saymaması gerekir Evlilik hayatının baş-langıcında yapılan toumlrende kadına ccedilalışmada ve tehlikede kocasının ortağı olması barışta ve savaşta da aynı şekilde cesaretle davranması gerekeceği


166

soumlylenir Boyunduruklu oumlkuumlzler gemli atlar ve hediye silahlar bunu accedilık-ccedila goumlsterir Germenlere goumlre bir kadın boumlyle yaşayıp boumlyle oumllmelidir Aldı-ğı emaneti namusuyla koruyup ccedilocuklarına miras bırakmalıdır Bu oumlyle bir emanettir ki zamanı gelince kendi gelinleri de bunu alıp torunlarına miras bırakacaklardır

Bu nedenle ccedilok sakin bir yaşam suumlrerler Tiyatronun rahatsız edici et-kileri veya ziyafetlerin insanı tahrik eden havası onların ahlakını henuumlz bozmamıştır Ne erkekleri ne de kadınları mektuplaşır Sayılarına oranla kocasını aldatan kadın ccedilok azdır Boumlyle bir durum ortaya ccedilıktığında kocası-nın karşılık vermesine izin verilir Karısının saccedillarını keser ailesinin goumlzleri oumlnuumlnde onu soyar ve koumlyuumln ortasında kamccedilılar Namusunu satmış bir kadın affedilmez Boumlyle bir kadın guumlzel genccedil ve zengin bile olsa koca bulamaz Ccediluumlnkuuml Germanyarsquoda kimse namussuzluğa guumllmez ahlak bozukluğunu ldquodev-rin bozulduğunardquo bağlamaz Ren Boumllgesirsquonde yaşayan kabilelerde sadece ba-kirelerin evlenmesine izin verilir Buralarda yaşam daha da iyidir Boumlylece kadın kocasını tek bir vuumlcut tek bir hayat olarak kabul eder Daha sonrasını duumlşuumlnmez daha fazlasını istemez Sanki evlilik hayatını kocasından daha ccedilok seviyor gibidir Ccedilocuklarının sayısını kısıtlamayı veya sonradan olan ccedilocuklarından birini oumllduumlrmeyi cinayet sayarlar Onların iyi ahlakları başka yerlerdeki iyi kanunlardan ccedilok daha etkilidir

Cornelius Tacitus Germania amp Britannia ccedileviren Furkan Akderin Alfa Basım Yayın Dağıtım Ltd 2006

9 Roma Youmlnetiminin İyi Youmlnleri Nelerdi

Aelius Aristides İkinci yuumlzyılda İmparatorluğun doğu sınırlarında gezerek pek ccedilok konuda sanatsal uumlslupla konuşmalar yapan dersler veren gezginci hatiplerden-dir Nutukları arasında en iyi bilinenler Atina İzmir (Smyrna) ve Romarsquoya duumlzduumlğuuml methiyeler ile İmparatora yağdırdığı iltifatlardır Aşağıdaki metin Antonius Piusrsquoun (138-161) coumlmert ve nispeten huzurlu saltanat doumlneminde Romarsquoda yaptığı (156) konuşmadan alınmıştır Aristidesrsquoin bu konuşması fazlasıyla oumlvguuml dolu olsa da Roma İmparatorluğursquonun bu en iyi doumlneminde Romalılar hakkında bilgi veriyor olması ba-kımından dikkate değer bulunur Aristides konuşmasında Romarsquonın oumlnde gelenlerini memnun edeceğini duumlşuumlnduumlğuuml hususların uumlstuumlnde durur Benzeri oumlvguumllere İmpa-ratorluğun diğer birccedilok vilayetinde de ortaya ccedilıkarılan ve aynı doumlneme tarihlenen kitabelerde de rastlanmaktadır


167

Romarsquoya

Aelius Aristides

İmparatorluğunuz uccedilsuz bucaksız ve şamil olmakla birlikte sınırlarının ccedilevrelediği alandan ziyade kusursuzluğuyla buumlyuumlktuumlr İmparatorlukta baş-kalarının elinde olan birilerinin zorla işgal ettiği veya diğerlerinin isyan ccedilı-karmak suretiyle koparıp aldığı zapt edilebilir hiccedilbir boşlukgedik yoktur Ancak kendisine (Roma İmparatorluğu) sahip ccedilıkabilecek olanların diyarı olduğu halde78 Kralrsquoın diyarı olarak anılmasına şaşmamalı Satrapların kral-ları yokmuş gibi birbirleriyle ya da değişik şehirlerin şuna veya buna karşı savaşmasında askeri birliklerin bir şehre goumlnderilip diğerinden kovulma-sında79 da şaşılacak bir şey yoktur Medeni duumlnya sonsuza kadar kaim olacak bu imparatorluğa hep birlikte ve bir korodan ziyade iyice temizlenmiş bir fluumltten ccedilıkarcasına yayılan net bir sesle dua etmektedir komutadaki oumlndere ne kadar da uygun Medeni duumlnya korosu Orsquonun bir soumlzuuml veya işaretiyle tuumlm direktiflerini yerine getirilmekte Yapılacak bir şey varsa Orsquonun tuumlm yapması gereken karar vermek

Şehirlere ve etnik gruplara goumlnderilen valilerin hepsi birer huumlkuumlmdar ama youmlnetilenler kendilerini ilgilendiren konularda ve birbirleriyle ilişki-lerinde eşittir Youmlneticilerin youmlnettikleri insanlardan tek farkı onlara her şeyden oumlnce nasıl iyi birer yurttaş (tebaa) olacaklarını oumlğretmeleridir80 Buuml-yuumlk vali onlara oumlylesine saygı aşılamış ve onların taleplerini oumlylesine yerine getirmiş durumda ki youmlnetilenler onun kendileri iccedilin en iyiyi yaptığından eminler Nitekim onu guumlcendirmekten korkuyor ve -sanki karşılarında dedi-ğim dedik bir despot varmış gibi- ona korkuyla karışık saygı duyuyorlar Hiccedil kimse İmparatorrsquoun adını duyunca etkilenmemezlik edemediği gibi ayağa kalkıp bir nefeste iki dua okuyor birini Orsquonun adına Tanrılar iccedilin diğerini ise kendi adına Orsquonun iccedilin Valiler kamu veya oumlzel davalarda oumlne suumlruumllen iddiaların youmlnetilen itibariyle geccedilerliliğinehaklılığına dair en ufak bir kuşku duyacak olsa Orsquona hemen ne yapmaları gerektiğini soran bir yazı goumlnderi-yor ve Orsquondan cevap gelinceye kadar şefi bekleyen bir koro gibi bekliyorlar Dolayısıyla İmparatorrsquoun vakit buldukccedila imparatorluğun doumlrt bir yanını kendisini şu veya bu insanlara goumlsterdiğinden emin olmak uumlzere şahsen dolaşması gerekmiyor Tuumlm medeni duumlnyayı oturduğu yerden mektuplarla

78 Bir diğer ifadeyle uumllke ismen de olsa sadece huumlkuumlmdara ait değildir 79 Pers İmparatorluğursquonun şehirlerini youmlneten Satraplar eski doumlnemde birbirleriyle suumlrekli muumlcade-

le etmeleriyle uumlnluumlduumlr 80 Bazı valiler şehir-devletlere bazıları ise şehir-devlet olacak kadar gelişmemiş boumllgelere goumlnderilir

Aristides bu boumllgelerdeki insanları ldquoetnik gruplarrdquo olarak niteler


168

youmlnetmesi ccedilok daha kolay ccediluumlnkuuml bu mektuplar kanatlı ulaklarla iletiliyor-muşccedilasına neredeyse yazıldıkları an Orsquonun eline geccediliyor81

Şimdi en ccedilok şaşkınlık hayranlık uyandıran ve minnettarlığın hem soumlz hem davranışla suumlrekli ifade edilmesini gerektiren bir şeyden soumlz edeceğim Bu uccedilsuz bucaksız İmparatorluğun sınırsız guumlccedil sahibi ve guumlccedilluuml youmlneticile-ri olan sizler buumlyuumlk bir başarı kazandınız Bu başarının tuumlmuumlyle size ait olduğu kesin İmparatorluk sahibi olanlar arasında sadece siz huumlr insan-lara huumlkmediyorsunuzhellip (İmparatorluğun şu veya bu boumlluumlmuuml şu veya bu huumlkuumlmdarın youmlnetimine verilmemiştir) Ne halkı şunun veya bunun esareti veya himayesi altına girmiş ne de kendisi kadar huumlr olmayan birine teslim edilmiştir82 Ama nasıl ki tek bir şehir-devletten ibaret olan youmlnetimler youmlne-tilenleri goumlzetmek ve korumak uumlzere bir sulh yargıcı atarlarsa tuumlm medeni duumlnyayı tek bir şehir-devletiymişccedilesine youmlneten sizler de her zaman olduğu gibi seccedilimleri takiben valiler atıyorsunuz ndash koumllelere efendilik yapmak uumlzere değil youmlnetilenleri goumlzetmek ve korumak uumlzere Dolayısıyla bir vali goumlrev suumlresi bitince daha uzun suumlre goumlrevde kalma muumlcadelesi vermeksizin veya toprak kavgası yapmaksızın alccedilakgoumlnuumllluumlluumlkle yeni gelene yol veriyor hatta (makamında) halefini karşılayacak kadar bile beklemiyor

Yuumlksek mahkemeye başvuru kolayca yapılıyorhellip (ve bunu yapanlar) Kendilerini yerel mahkemenin verdiği kararı kabul edenlerden daha faz-la tehdit altında hissetmiyor Dolayısıyla denilebilir ki buguumlnuumln insanları youmlnetiminden mutlu oldukları suumlrece goumlnderilen valiler tarafından youmlneti-liyor Bunlar eski ldquoHuumlr Cumhuriyetrdquoinizin sunduğu avantajların oumltesinde avantajlar değil midir Ccediluumlnkuuml Halk Huumlkuumlmetirsquonin olduğu yerde şehir mah-kemesinde verilen bir kararın hatta başka juumlrilerin verdiği kararın dışına ccedilıkılamaz ama (hellip) ne olursa olsun insan yerel yargıya saygı goumlstermelidir Ama artık bir başka yargıccedil var kavrayışının hiccedilbir adil kararı ıskalamadığı guumlccedilluuml bir yargıccedil

Aelius Aristides To Rome ldquoThe Ruling Powerrdquo Transactions of the American Philosophical Soci-ety 1953

81 Aristides burada imparatorluğun İkinci yuumlzyılda gayet gelişmiş olan buumlrokratik sistemini ima etmektedir Şehir ve boumllgeler oumlnemine goumlre tasnif edilmiş ve yeterli kolluk guumlcuumlyle donatılmıştır İletişim hızlı ve guumlvenlidir Yazılı talimatlar buumlrokrasinin dikkatle izlenmesinden buumlyuumlk kazanccedil elde eden resmi bir teşkilat tarafından harfiyen uygulanırdı

82 Orta Doğursquodaki huumlkuumlmdarlıklar ccediloğu kez huumlkuumlmdarın malıdır ve kişisel muumllkuuml gibi youmlnetilir Aristides burada yerel youmlnetimler benzer bir yetkiyle youmlnetiliyor olsa bile youmlneticinin kendisinin huumlr olmadığını ima eder


169

10 Roma Hukukunun Dayanakları Ve Kaynakları Nelerdir

Bir hukukccedilu olarak İmparatorluk katında herhangi bir makamı işgal etmediği halde ortaya koyduğu muazzam eserler Gaiusrsquou (İkinci yuumlzyıl) Romarsquonın en oumlnde gelen hukuk yazarlarından saydırır Taşra hukuku hakkındaki uzun muumltalaası bazı bilim adamlarının onun taşralı bir hukukccedilu olduğuna huumlkmetmesine yol accedilıtığın-dan ccedilağdaşları tarafından yok sayılmış yaşadığı doumlnemde popuumller olamamıştır Oumlte yandan bu talihsiz durum Gaiusrsquoun Roma hukukunun kodifikasyonu uumlzerindeki etkisi nedeniyle fazlasıyla telafi edilmiş sayılır Institutiones adlı ccedilalışmasından alınan aşağıdaki pasaj Roma hukukunun kaynaklarını diğer bir deyişle belirleyici unsurları itibariyle hukukccedilular tarafından tuumlmuumlyle paylaşılan goumlruumlşlerini oumlzetler (JS)

Institutiones83

Gauis

Belirli bir mevzuat ve gelenekler ccedilerccedilevesinde youmlnetilen her halkmillet kısmen kendine has bir hukuka kısmen de tuumlm insanlığın ortak hukukuna tabidir Halkınmilletin kendisi iccedilin oluşturduğu kendine oumlzguuml hukuka ius civile (medeni hukuk) denir yani civitasrsquoın (Devlet) oumlzel hukukudur İnsan-lığın doğal olarak akıl suumlzgecinden geccedilirmek suretiyle geliştirdiği hukuka ise ius gentium (milletler hukuku veya duumlnya hukuku) denir bu tuumlm insanlığın tabi olduğu hukuktur Nitekim Romalılar da kısmen kendilerine has oumlzel hukuku kısmen de insanlığa has ortak hukuku goumlzetirhellip

Romalıların yasaları legesrsquoler (imparator emirnameleri) plebisitler senatuconsultrsquolar imparatorluk nizamnameleri buna hak kazananların ya-yınladıkları bildiriler ve buumltuumln bunların tuumlmuuml hakkında acirckil adamların muuml-talaalarından oluşur

Plebisit plebsrsquoin huumlkmuuml ve emridir Plebs populusrsquotan farklı bir şeydir Populus soylular dahil tuumlm yurttaşları ima eder oysa plebs soyluları84 dışla-yarak sadece sıradan yurttaşları tanımlar Daha oumlnceleri soylular icazet ver-medikleri plebisitlerin kendilerini bağlamadığını iddia ederdi Ne ki plebi-sitlerin tuumlm populusrsquou bağlamasını sağlayan bir L Hortensia85 geccedilirildikten sonra legesrsquolerle eşitlendi

83 Hukuk kurumları anlamına gelmektedir84 Cumhuriyet doumlneminde uumlst-sınıf soylular (patricians) ile alt-sınıf avam (plebeians) farkı ccedilok be-

lirgindi Gaius alt-sınıfın uumlst-sınıfa karşı verdiği hukuk muumlcadelesi sonunda kazandığı eşitlik sta-tuumlsuumlnden soumlz etmekte

85 Bir yasa teklifi olan Lex Hortensius Hortensius adlı bir resmi goumlrevli tarafından sunulduğu iccedilin bu adı almış İOuml 278rsquode yasalaşmıştır Bu yasanın alt-sınıfın (plebeians) zaferinde oumlnemli bir yeri vardır


170

Senatuconsultrsquolar senatonun talimat ve buyruklarıdır tartışmalı da olsa lex guumlcuumlndedir İmparatorluk nizamnameleri imparatorun emir kararname veya yasa yoluyla verdiği buyruklardır ve imparatorun imperiumrsquouna (em-retme yetkisine) bir lex vasıtasıyla sahip olduğuna bakılırsa bunların da lex guumlcuumlnde olduğuna şuumlphe yoktur

Bildiri yayınlama hakkına sahip olanlar Romalılarca seccedililen sulh yargıccedil-larıdır Yargı yetkisi şehir valileri tarafından benimsenen -biri kentli diğeri peregrine86- iki preator87 tarafından yayınlanan bir bildiri aslında kapsamlı bir kanun mahiyetindedir Aynı şekilde yargı yetkisi Romalıların şehirlerin-deki quaestors88 tarafından benimsenen curule aediles89 bildirileri de kanun mahiyetindedir Curule aediles bildirileri Caesarrsquoın şehirlerinde90 yayınlan-maz ccediluumlnkuuml bu şehirlere quaestor tayin edilmez

Acirckil adamların muumltalaaları yasaların oluşturulması suumlrecinde ileri suumlr-duumlkleri goumlruumlşler ve kararlardır Oluşan fikir birliği lex guumlcuumlndedir Fikir bir-liği oluşmadığı durumda kararı yargıccedil verir Bu İmparator Publius Aelius Hadrianrsquoın (117-138) kanun guumlcuumlndeki tebliğidir

Dr Haluk Emiroğlursquonun ldquoRoma Hukukursquonun Bilgi Kaynaklarından Corpus Iuris Civilis ve Tuumlrkiyersquode Hukuk Resepsiyonurdquo konulu makalesinden alıntı

Hukuk kurumları anlamına gelen Institutiones uygulanan hukukun ana

hatlarını belli bir duumlzen iccedilinde saptamak bir başka deyişle uygulanan hukuk

hakkında genel bilgi vermek amacıyla hazırlanmıştır Bu nedenle Institutio-

nes hukuk bilimine başlangıccedil konusunda bir ders kitabı niteliğindeydi Ger-

ccedili hukuk oumlğretiminin temel konusu Digesta ve Codexrsquode bir araya getirilen

metinlerdi Digesta Cumhuriyet Doumlnemi ve Klasik Doumlnem hukukccedilularının

eserlerinden alınan parccedilaları iccedileriyordu Codex ise imparator emirnamele-

rinin sistematik bir derlemesiydi Ancak her ikisi de ccedilok ağır ve ayrıntılarla

dolu olduğundan uygulanan hukukun temel kavramlarını ve kurallarını an-

lamak oumlğrenmek bakımından elverişli değildi Bu nedenle uygulanan huku-

kun tuumlmuuml hakkında genel bilgi verecek nitelikte bir boumlluumlmuumln hazırlanması

zorunluluğu duyuldu Iustinianus 533 yılında bu boumlluumlmuumln hazırlanması iccedilin

86 Preatorların biri kentteki Romalılara diğeri kentteki yabancılara hizmet ederdi Yabancılara hiz-met edene peregrine denirdi

87 Preator eski Romarsquoda yurttaşlar arasındaki uyuşmazlıkları ccediloumlzen yargıccedil ve youmlnetici konumundaki kişi

88 Eski Romarsquoda hazine youmlneticisi89 Eski Romarsquoda imarbayındırlık memurları90 Buumlyuumlk orduları barındıran dolayısıyla huzursuzluğun hacirckim olduğu şehirler (istismara accedilık ol-

maları itibariyle) imparatorun kişisel denetimi altındaydı yani kamu youmlnetimi itibariyle senatoya bağlı şehirlerden ayrı tutulurdu


171

Tribonianusrsquoun denetimi altında Constantinopolis Hukuk Okulursquonun hoca-

larından Theophilus ile Beyrut Hukuk Okulu hocalarından Dorotheusrsquouuml gouml-

revlendirdi Bu iki hukukccedilu eserin ikişer kitabını yazarak kendilerine verilen

goumlrevi paylaşmıştı İlk iki kitabın anlatım tarzı ile son iki kitabın anlatım tarzı

arasında fark vardır ve hangi kitapların hangi yazara ait olduğuna ilişkin ke-

sin bir bilgi bulunmamaktadır

Imperatoriam Emirnamesi ile yuumlruumlrluumlğe giren ve lsquohukuk oumlğrenme iste-

ği olan genccedilliğersquo ithaf edilen Institutiones doumlrt kitaptan oluşmakta huku-

kun genel kavram ve ilkeleri imparatorun ağzından ders verir gibi konuş-

ma uumlslubu ile anlatılmaktadır Institutionesrsquoi yuumlruumlrluumlğe sokan Imperatoriam

Emirnamesirsquonde soumlz konusu eser duumlzenlenirken hangi kaynaklardan yarar-

lanıldığı konusunda kısa bir accedilıklama vardır Bu accedilıklamadan daha oumlnce ya-

zılan Klasik Doumlnem hukukccedilularının Institutionesrsquolerinden oumlzellikle Gaiusrsquoun

Institutiones ve Res Cottidianae adlı eserlerinden ve diğer şerhlerden yararla-

nılmış olduğunu oumlğreniyoruz

Şekli bakımdan incelendiğinde Institutiones klasik eserlerden parccedilalar

alınarak duumlzenlenmiş bir lsquomozaikrsquoten ccedilok oumlzguumln bir eser gibi hazırlandığı

izlenimini uyandırmaktadır Aslında bu kitap da Digesta gibi klasik hukuk-

ccediluların eserlerinden alınan parccedilaların birbirine eklenmesiyle oluşmuştu

Ancak ekleme yapılırken parccedilalar bir inscriptio ile birbirinden ayrılmamış

oldukları iccedilin bunların hangi yazara ait olduklarını belirlemek muumlmkuumln

olmadığı gibi suumlrekli bir konuşma haline getirilmiş olan ifade sanki bizzat

imparatorun ağzından ccedilıkıyor ve genccedilliğe sesleniyormuş gibi bir izlenim taşı-

maktadır Hukukta yapılan yenilikler accedilıkccedila beyan edilmiş bazı metinler ar-

tık kullanılmadıklarının anlaşılması iccedilin geccedilmiş zaman kipiyle ifade edilmiş

kurumların tarihccedilesi anlatıldıktan sonra yuumlruumlrluumlkte olan hukuk kurallarının

belirtilmesi iccedilin ise şimdiki zaman kipi kullanılarak hukukun genel kavram

ve ilkeleri bir imparatorun uumlslubuna yakışan suumlsluuml ifadelerle aktarılmıştır

Eserin planı İmparatorun da soumlylediği gibi Gaiusrsquoun Institutionesrsquoi esas alı-

narak hazırlanmıştır Bu model iccedilinde kalınmakla birlikte Digesta aracılığı ile

varlıklarını oumlğrendiğimiz diğer Institutionesrsquolerden de yararlanılmış olduğu-

nu goumlruumlyoruz Digesta ile yapılan karşılaştırmalar sonucunda Gaius dışında

Ulpinianus Fiorentinus ve Marcianusrsquoun da institutiorsquolarından faydalanıldığı

anlaşılmaktadır

Iustinianusrsquoun Institutionesrsquoi de Gaiusrsquoun Institutionesrsquoi gibi doumlrt kitaptan

oluşmuştur Her kitap fasıllara fasıllar da paragraflara ayrılır Her faslın ba-

şında principium denen bir boumlluumlm vardır Bunu birinci paragraf izler Institu-

tionesrsquoteki herhangi bir parccedilaya atıf yapmak ya da herhangi bir parccediladan soumlz

edilmek istendiğinde Institutiones buumlyuumlk harfle ya da Ins harfleriyle belirti-

lir Sonra da sırasıyla kitap fasıl ve paragraf numaraları goumlsterilir Gaiusrsquoun


172

aynı adlı eserini Corpus Iuris Civilisrsquoin birinci boumlluumlmuuml olan Institutionesrsquoden

ayırmak iccedilin genellikle Gai Ins kısaltması kullanılır Corpus Iuris Civilisrsquode

yer alan Institutionesrsquoin sistematiği Gaiusrsquoun Institutionesrsquoinde olduğu gibi

kişilere (personae) eşyaya (res) ve davalara (actiones) ilişkin olmak uumlzere uumlccedil

boumlluumlmduumlr Birinci kitap şahıslara ikinci kitap muumllkiyete ve vasiyet yoluyla

mirasa uumlccediluumlncuuml kitap vasiyetsiz miras ile soumlzleşmeden doğan borccedillara doumlr-

duumlncuuml kitap ise haksız fiilden doğan borccedil ve davalara ayrılmıştır Medeni

Hukuka ilişkin ccedilağdaş hukuk eserlerine de kişilerin tarifi ve incelenmesiyle

başlanmaktadır Bu plan Gaiusrsquoun felsefe kitaplarından esinlenerek Institu-

tiones adlı eserinde lsquoHukuk eğitiminin iki youmlnuuml vardır kamu hukuku oumlzel

hukuk Kamu hukuku Roma Devletirsquonin teşkilatına ait kuralları duumlzenler

oumlzel hukuk ise kişilerin menfaatlerine ilişkin kurallardan oluşur Oumlnce oumlzel

hukuktan bahsedelim bu tabii hukuk (ius naturale) kavimler hukuku (ius

gentium) ve vatandaşlar hukuku (ius civile) kuralları olmak uumlzere uumlccedil boumlluumlmuuml

iccedilermektedirrsquo

173

IV

YAHUDİ-HIRİSTİYAN GELENEĞİ İLE

YUNAN-ROMA GELENEĞİNİN CcedilATIŞMASI

Hıristiyanlığın Hz İsarsquonın oumlluumlmuumlnuuml izleyen uumlccedil yuumlzyıl iccedilinde zulme uğrayan bir din olmaktan ccedilıkıp Roma İmparatorluğursquonun resmi dini haline gelmiş olması Kilisersquonin sorunlarının ccediloumlzuumllduumlğuuml anlamına gelmeyecektir zira hem Hıristiyanlara zulmedenler klasik kuumlltuumlrde yetişmiş insanlardır hem de Hıristiyanlığı kabul edenlerin belirleyici ccediloğunluğu aynı geleneklerle yoğrulmuş Yunanca ve Latince konuşan halklardır Da-hası Hıristiyanlığın manevi sorumluluğunu uumlstlenmek durumunda olan İmparatorluk da klasik kuumlltuumlruumln uumlruumlnuumlduumlr Hal boumlyle olunca zalimler mazlumlar İmparatorluk ve İmparatorluğun resmi dinini dayattığı topluluklar karşı karşıya gelir İzleyen uumlccedil yuumlzyıl boyunca insanlar bu ccedilok farklı geleneklerin birbirleriyle nasıl uzlaştırılabileceği tam uzlaşmanın muumlmkuumln olamaması halinde birlikte yaşama koşullarının nasıl sağlana-bileceği hususlarında duumlşuumlnce geliştirir Aşağıda Hıristiyanların kendi kurumsal ve oumlrguumltsel sorunlarını duumlzene sokmaya ccedilalışırken dış duumlşmanlarıyla (yani gelenekle) nasıl baş ettiklerine dair ipuccedilları iccedileren metinler goumlreceksiniz Bu metinler 1 Cildin başından itibaren sunduğumuz metinlerden farklı olarak birbirleriyle ilgilibağlantılı olmayan bağımsız belgelerdir

1 Roma Devleti İmparatorun Resmen Sahip Olduğu DinselToumlrenleri İcra Etme Hakkına Karşı Gelenlerle Nasıl Anlaşacak

Oumlnce ldquoimparatora tapınmardquo kuumlltuumlnuumln doğuşu ile Hıristiyanlığın doğuşunun eş-zamanlı olduğunu tapınma acircdetinin Roma vatandaşları iccedilin zaman iccedilinde yasal bir gereklilik haline geldiğini hatırlatalım Her ne kadar Hıristiyanlar boumlylesi bir geleneği reddetmişlerse de yaygın inanccedil İmparatorluğun guumlvenliğinin ve dolayısıyla halkın refah ve huzurunun dini ayinlerin imparator tarafından youmlnetilmesine bağlı olduğu şeklindedir Romalı youmlneticilerden Pliny (62-113) bu oumlnemli sorunu İmparator Trajan (98-117) nezdinde şoumlyle guumlndeme getirir


174

Mektuplar

Genccedil Pliny

PLINYrsquoDEN TRAJANrsquoA MEKTUP

Efendim emin olmadığım her konuda size başvurma alışkanlığında-yım ccediluumlnkuuml sizden başka kim kuşkularımı giderip bana salık verebilir ya da bilmediklerim konusunda beni bilgilendirebilir Yasal olarak sorguya ccedilekilen Hıristiyanların sorgusunda hiccedil bulunmadım dolayısıyla genellikle ne ceza verildiğini bu cezaların sınırını veya ne denli sıkı bir soruşturma yapılması gerektiğini bilmiyorum Zanlıların arasında yaşa goumlre bir ayırım yapılıp yapılmaması zayıf olanın da sağlıklı olan kadar şiddetli bir cezaya ccedilarptırılıp ccedilarptırılmaması eğer dininden doumlnerse affedilip affedilmemesi veya bir zamanlar Hıristiyan olanın boumlyle bir vazgeccedilişten yararlandırılıp yararlandırılmaması masum olduğu halde sırf bu adı taşıdığı iccedilin cezalan-dırılıp cezalandırılmaması ya da sadece bu ad ccedilerccedilevesinde işlediği succediltan dolayı mı cezalandırılması gerektiği konularında duumlşuumlnuumlrken kararsız ka-lıyorum

Bu arada zanlıların benim huzuruma ccedilıkarılmaları halinde nasıl dav-ranmam gerektiği hususunda şoumlyle bir plan geliştirdim Hıristiyan olup ol-madıklarını soruyorum evet derlerse iki defa daha soruyor ısrar ederlerse uyarıp bunun nasıl bir succedil oluşturduğunu anlatıyor yine ısrar ederlerse hap-se atılmalarını emrediyorum Ccediluumlnkuuml itiraf ettikleri succedilun niteliği bir yana cezalandırılması gerekenin (sergiledikleri) muumlzmin inatccedilılık ve azim olduğu hususunda kuşkum yok Boumlyle aptalca davranan ve Romalı oldukları iccedilin Romarsquoya goumlndermek uumlzere bir yana ayırdıklarım da oldu Konuyu boumlyle ele almam her zaman olduğu gibi dava sayısında buumlyuumlk artışa yol accediltı ve benim oumlnuumlme de ccedileşitli vakalar getirildi İccedilinde bir dizi insanın adı olan anonim bir risale yayınlanmış Hıristiyan olduklarını veya bir zamanlar Hıristiyan ol-duklarını inkacircr eden ve tanrılara alışılagelmiş usulde benim soumlylediklerimi tekrar ederek seslenenlerin ve sizin tasvirinize şarap ve buhur sunanların -ki bu amaccedilla tanrıların heykellerinin yanı sıra buhur da bulundurulmasını istemiştim- oumlzellikle Hz İsarsquoyı lanetledikleri iccedilin salıverilmeleri gerektiğini duumlşuumlnduumlm ccediluumlnkuuml gerccedilek Hıristiyanların buna zorlanamayacağı soumlyleniyor İsimleri bana bir muhbir tarafından bildirilen diğerleri oumlnce Hıristiyan ol-duklarını soumlyleyip sonra inkacircr ederek eskiden hatta bazıları yirmi yıl oumln-cesine kadar Hıristiyan olduklarını beyan etti Hepsi tasvirinize ve tanrıla-rın heykellerine tapınarak Hz İsarsquoyı lanetledi ve succedillarının ya da yaptıkları


175

hatanın sadece şundan ibaret olduğunu soumlylediler Belirli guumlnlerde guumlneş doğmadan oumlnce bir araya gelerek bir tanrıymış gibi Hz İsarsquoya ilahi soumlyle-diklerini succedil işlememek iccedilin yemin ettiklerini bu yeminin hırsızlık ve zina yapmama inanccedillarına bağlı kalma ve kendilerine emanet edilen parayı iste-nince iade etme olduğunu beyan ettiler Bu seremoni bittikten sonra dağılıp yiyecek goumltuumlrmek uumlzere sonra tekrar bir araya geliyorlarmış ama bunun oumlzel bir anlamı yokmuş zararsızmış ve zaten emrettiğiniz uumlzere ben gizli cema-atleri yasaklayınca bu alışkanlıklarından vazgeccedilmişler Soumlylediklerinin ne oumllccediluumlde doğru olduğunu araştırmam gerektiğini duumlşuumlnuumlp diyakoz1 dedikle-ri iki kadını işkenceye goumlnderdim ama aşağılık bir batıl inancı gereğinden fazla oumlnemsediğimiz ccedilok uzattığımız kanısına vararak sorguyu erteledim ve hemen size başvurdum Konu oumlzellikle ccedilok sayıda insanı tehdit ediyor olması nedeniyle bence tarafınızca dikkate alınmalı Her yaştan pek ccedilok kadın ve erkek succedillanıp yaşam korkusu ccedilekiyor ve bu devam edecek Ccediluumlnkuuml bu batıl inanccedil yayılmakta ve sadece oumlzguumlr şehirlere değil koumlylere ve kırsal alanlara da bulaşmakta oysa kontrol altına alınıp duumlzene sokulabilir bence Şu bir gerccedilek ki neredeyse terk edilmiş durumdaki ibadethaneler hızla dol-maya başladı uzun suumlredir ihmaline goumlz yumulmuş olan ayinler yapılıyor ve kurbanlıklar iccedilin yiyecek satışları yeniden arttı oysa duumlne kadar alıcısı yoktu Buumltuumln bunlardan kolayca anlaşılıyor ki toumlvbe imkacircnı verilirse ccedilok sayıda insan geri kazanılabilir

TRAJANrsquoDAN PLINYrsquoE MEKTUP

Sana ihbar edilen Hıristiyanları sorgularken benimsediğin yol doğru sevgili Pliny ccediluumlnkuuml boumlylesi ccedilok youmlnluuml bir sorunun uumlstesinden katı ve anlık kurallar uygulayarak gelinemez Hıristiyan avcılığı yapılmamalı huzuru-na ccedilıkarılanlar ancak succedilları sabit bulunursa cezalandırılmalı İccedillerinden herhangi biri Hıristiyan olduğunu inkacircr eder ve bunu tanrılarımıza yakar-mak suretiyle kanıtlarsa geccedilmişi ne kadar şaibeli olursa olsun affedilmeli Yayınlanan anonim risaleler insanları neyle succedilluyor olursa olsun dikkate alınmamalı Ccediluumlnkuuml bunlar koumltuuml birer oumlrnek oldukları gibi zamanın ruhuna da ters duumlşmekteler

Documents Illustrative of the History of the Church Letters

1 Kilisenin hayır işlerinde goumlrevlendirdiği kadın


176

2 Roma ile Kilisenin Hıristiyanlık ile Klasik Kuumlltuumlruumln Uyum Sağlaması Muumlmkuumln Muuml

Roma İmparatorluğunun youmlneticilerinin ve halkının -yani klasik Yunan-Roma geleneğinin benzeş vacircrislerinin- goumlzlerinde Hıristiyanlığın belirleyici unsurlarından birisi de İsevileri tanrıtanımazlıktan oumlluumlmsuumlzluumlğe kadar bir suumlruuml nedenle succedillanıyor olmalarıdır 155 doğumlu uumlnluuml bir hukukccedilu olan Tertullianusrsquoun 180rsquode Hıristiyan-lığı kabul etmesiyle birlikte Kilis bir buumlyuumlk apolojist2 kazanacak yeni inancı iccedilin azimle ccedilalışan Tertullianus Kartacarsquodaki kilisenin ldquoacirckil ihtiyarırdquo mevkiine yuumlksele-cektir

Soumlz konusu succedillamaları cevaplayan metinler kaleme almaya girişen Tertullianus insanlık iccedilin daha da buumlyuumlk bir tehlike oluşturduğuna inandığı muumlnafıklar yani Hıristiyan olduklarını ikrar ettikleri halde gereklerini yerine getirmeyenler sorunu ile de yuumlzleşir hukuk eğitimine ve tecruumlbelerine dayanarak ccediloumlzuumlmler uumlretmeye ccedilalı-şır Akranları klasik duumlnya felsefesinin kazanımlarına tecavuumlz etmemek kaygısıyla senkretizme3 youmlnelir Hıristiyanlığın ve Antik Ccedilağ felsefesinin irdelediği meseleleri senkretik youmlntemle cevaplamaya ccedilalışırken Tertullianus daha uzlaşmaz bir tutum sergiler

Apoloji

Tertullianus

O zaman sadece biz (Hıristiyanlar) succedilsuzuz Eğer bu bizler iccedilin bir ge-reklilik idiyse bunun ne kadar guumlzel olduğu umurumda değil Tanrı duumlşuumln-cesi iyiliğin ta kendisidir ve bizler bunu ccedilok iyi biliriz ccediluumlnkuuml hem kusursuz Efendimiz (Hz İsa Mesih) tarafından vahiy edilmiştir hem de bize bir Ege-men tarafından buyrulduğu uumlzere Orsquonun iradesine tabiyiz Ama sizin erdem

2 Apoloji Kelime anlamı ldquosavunmardquo ldquosavunma amacıyla yapılan konuşmardquo olan apoloji terim ola-rak belli bir saldırı veya succedillama karşısında Hıristiyanlığı savunmayı ifade etmektedir Bu keli-meden tuumlretilen Apolojetik ise sistematik bir şekilde Hıristiyanlığı savunma yollarını ve araccedillarını araştıran bilim kısaca soumlylenecek olursa apoloji bilimi olarak tanımlanmaktadır Belirli bir saldırı karşısında Hıristiyanlığı savunmak iccedilin yazılan eserler apoloji kapsamına girerken Hıristiyanlığın oumlzuumlnden kaynaklanan Apolojetik Hıristiyanlığa karşı ne tuumlr saldırıların yapılabileceğini Hıristi-yanlığın saldırıya accedilık youmlnlerini mevcut veya olası saldırıların eksik ve yanlış youmlnlerini ele alan bilim dalıdır Bu durumda her Apolojetik bir apolojidir ancak her apoloji Apolojetik değildir Hıristiyanlığın ilk doumlnemlerinde apolojiler genellikle Yahudilere ve kacircfirlere (Gentiles) karşı Hı-ristiyan inancını korumaya youmlnelikti Bu anlamda ilk Hıristiyan apolojistlerin Havariler olduğu soumlylenebilir (Havarilerrsquoi takip eden doumlnemde apoloji yazarları arasında Tertullianus belirgin bir yer işgal etmektedir) Alıntı Uludağ Uumlniversitesi İlahiyat Fakuumlltesi Dergisi Cilt 14 Sayı 2 2005

3 Senkretizm Birbirinden ayrı duumlşuumlnce inanış veya oumlğretileri kaynaştırmaya ccedilalışan felsefe sistemi


177

anlayışınız insanidir sorumluluğunu da insani bir otorite uumlstlenmiştir Do-layısıyla tatbik ettiğiniz moralite4 hem buumltuumlnluumlğuuml itibariyle hem de erdemli bir yaşama ulaşmanın gereği olarak eksiktiryetersizdir İnsanoğlunun neyin iyi olduğuna işaret edebilecek akli kapasitesi onu sahiplenme yetisinden daha fazla değildir biri ne kadar kolay aldanabilirse diğeri bir o kadar kolay kuumlccediluumlmseyebilir Dolayısıyla hangisi daha yeterli bir kuraldır ldquoOumllduumlrmeye-ceksinrdquo demek mi yoksa ldquoOumlfkelenmeyeceksin bilerdquoyi oumlğretmek mi Muumlkem-mel olan hangisidir Zinayı yasaklamak mı yoksa tek bir şehvetli bakışa bile gem vurmak mı Koumltuuml davranışı mı yoksa koumltuuml soumlzuuml muuml yasaklamak daha yuumlksek bir zekacircya işaret eder Hangisi daha doğrudur Eziyete izin ver-memek mi yoksa size yapılan eziyetin eziyet ccedilekmeden karşılığını vermek mi İnsanoğlunun koyduğu yasaların gerccedilek yetkisi nedir Hele de bu yasa-lardan -genellikle succedilu goumlzden uzak işleyip saklayarak- kaccedilabilmek insanın kendi elindeyse ve eğer succedila eğilimli olduğu bazen de zorunlu olarak succedil işlediği iccedilin yasayı kuumlccediluumlmsuumlyors Tuumlm bunlara verebileceğiniz herhangi bir cezanın ne denli kısa oumlmuumlrluuml olduğunu oumlluumlmden oumlte olamayacağı ger-ccedileğinin ışığında duumlşuumlnuumln Epikuumlr ccedilekilen acıları ve eziyeti şoumlyle kuumlccediluumlmser Verilen kuumlccediluumlk bir ceza ise alccedilakccediladır buumlyuumlk bir ceza ise zaten uzun suumlrmez Şuumlphesiz oumlduumlluumlnuuml Her Şeyi Goumlren Tanrırsquonın yargısıyla alan ve işlediğimiz guumlnahlar iccedilin Orsquonun tarafından sonsuza dek cezalandırılmayı doumlrt goumlzle bekleyen bizler ve sadece bizler bol bilgi guumlnahı gizlemenin imkacircnsızlığı ve salt uzun suumlreli değil sonsuza dek ccedilekilecek eziyetin buumlyuumlkluumlğuuml karşısında kusursuz bir yaşam suumlrmek iccedilin gayret ediyoruzhellip

Bence ccedileşitli succedil isnatlarıyla Hıristiyan kanına olan bu şiddetli talebi yeterince goumlğuumlsledik Davamızı olduğu gibi sunduk ve size -guumlvenilirliği ba-kımından kutsal yazılarımızın ne kadar eski olduğunu goumlstererek ve bizzat ruhani koumltuumlluumlklerin guumlcuumlnuuml itiraf ederek- soumlylediklerimizin doğru olduğunu nasıl kanıtladığımız ortada Bizi kelime oyunlarıyla değil tıpkı bizim yaptı-ğımız gibi gerccedileğe dayanarak yalanlamaya kim cuumlret edecektir Sahip oldu-ğumuz hakikat herkese accedilıklandı yararları ve yaşamla bağlantısı itibariyle iyice anlaşıldı herkes Hıristiyanlığın değerine ikna oldu ama inanccedilsızlar bunun ilahi bir şey değil bir tuumlr felsefe olduğunu soumlyledi Dediler ki bun-lar filozofların masumiyet adalet sabır itidal iffet oumlğuumltleyen oumlğretilerinden başka bir şey değildir O halde neden bizler de (onlar gibi) savunduğumuz doktrinler itibariyle kıyaslandığımız halde eşit muamele goumlrmuumlyor cezadan muaf tutulmuyoruz Ya da neden onlar bizlerin yaşamını tehlikeye attıkları iccedilin (bizler gibi) baskı goumlrmuumlyor Bir filozofu adanmaya veya yemin etmeye

4 Ahlaklılık


178

veya guumlnuumln ortasında boş yere yanan lambaları soumlnduumlrmeye kim zorlayabi-lir Hayır onlar tanrılarınızı accedilıkccedila alaşağı ediyor batıl inanccedillarınıza yazıla-rıyla karşı ccedilıkıyorlar ve (karşılığında) sizler onları alkışlıyorsunuz Ccediloğu youml-neticiniz yuumlzuumlnuumlze karşı yuumlksek sesle soumlylendikleri halde yırtıcı hayvanlara yem edileceklerine heykellerle maaşlarla oumlduumlllendiriliyorlar (hellip)

Tertullianus uumlnluuml filozofların davranışlarına dair eleştirilerini sıradan Hı-ristiyanlarla kıyaslayarak suumlrduumlruumlr aşağıdaki gibi toparlar

Duumlşmanca amaccedillara hizmet ederek felsefeyle alay eden felsefeyi yozlaş-tıran ve bunu yaparken hakikati tahrif eden filozofların tutundukları şey hakikat değil şan ve şoumlhrettir (onlar) şan ve şoumlhretten başka hiccedilbir şeyi oumlnemsemez (Oysa) Hıristiyanlar tıpkı guumlnahlarından kurtulma endişesi taşıyan diğerleri gibi iccediltenlikle hakikatin peşindedir Netice olarak ne bil-diklerimiz ne de youmlntemlerimiz itibariyle birbirimize benziyoruzhellip Ne var ki bazılarımız yoldan ccedilıkabiliyor Bu durumda olanları Hıristiyan addet-miyoruz ama aynı şeyi yapan filozoflar hacirclacirc bilge olarak anılıp bilgeliğin onurunu taşıyor O halde bir Hıristiyan ile bir filozof arasındaki benzerlik nerde Ya Yunanistanrsquoın muumlridi ile goumlklerin muumlridi arasındaki benzerlik Ya hedefi şan ve şoumlhret olanla şan ve şoumlhreti hor goumlrenin arasındaki benzerlik Ya konuşanla iş yapan arasında ya inşa edenle inşa edileni yıkan arasında ya yanlışı sevenle sevmeyen arasındaki benzerlik Ya hakikati yozlaştıranla hakikati yuumlcelten arasındaki benzerlik nerde

A Roberts amp J Donaldson The Antenicene Fathers The Christion Literature Publishing Co 1885

Dalalet İccedilinde Olanlar İccedilin Duumlstur Hakkında

Tertullianus

Tertullianus aşağıdaki yazısında hakiki Hıristiyanlık ile soumlzde felsefe arasında var saydığı gerccedilek ilişkiyi daha da guumlccedilluuml bir biccedilimde vurgular

İnsanoğlunun ve ldquoşeytanlarınrdquo duumlnyevi bilgeliğin ruhunun kaşınan ku-lakları iccedilin (duymasını istediği şey iccedilin) uumlrettikleri ldquooumlğretilerrdquo şunlardır Tanrı bunu ldquobudalalıkrdquo olarak niteledi ve -felsefenin bile aklını karıştırmak (şaşırtmak utandırmak) uumlzere- ldquoduumlnyadaki budala şeyleri seccediltirdquo Ccediluumlnkuuml duumlnyevi bilgeliğinin araccedilları olarak doğanın ve Tanrırsquonın duumlzeninin5 sabırsız

5 İngilizcesi dispensation İlahi iradenin yeryuumlzuumlnde tecelli edebilmesi iccedilin gereken Berat Bkz Aytunccedil Altındal Kilise Babalarına (İgnatius Irenaeus Tertullianus) Goumlre Ekuumlmenik Kavramı


179

yorumcusu olan tam da bu (felsefe) Nitekim dalaleti kışkırtan da felsefehellip Aynı konu dalalet iccedilinde olanlarla filozoflar tarafından aynı arguumlmanlarla tekrar tekrar tartışılmakta Koumltuuml nereden gelir neden izin verilir İnsanoğlu-nun orijini (doğuşu başlangıcı) nedir ve (duumlnyaya) nasıl gelmiştir Bu soru-nun yanı sıra ve son zamanlarda Tanrı nereden gelir Bu insanlar iccedilin diya-lektiği ve inşa edip yıkma sanatını icat eden talihsiz Aristo Oumlyle bir sanat ki oumlnermeleri itibariyle kaypak varsayımları itibariyle zorlama arguumlmanları itibariyle haşin tartışmalı goumlruumlşleri itibariyle uumlretken ndash kendisini bile utan-dıracak kadar doumlnek (soumlzuumlnden cayan) ve aslında hiccedilbir derde deva olmayan bir sanat O ldquomasallar ve bitmez tuumlkenmez soy araştırmalarırdquo ve ldquoyararsız sorularrdquo ve ldquokanser gibi yayılan soumlzcuumlklerrdquo nerden ccedilıkıyor Buumltuumln bunlara bakarak Havari6 bizi oumlzellikle felsefeye karşı uyarır ve Koloselilere7 yazarak der ki ldquoKimsenin insanoğlunun geleneği icabı ve Kutsal Ruhrsquoun bilgeliği hilafına felsefeyle ve boş yalanlarla aklınızı ccedilelmesine sizi aldatmasına izin vermeyinrdquo O Atinarsquoda bulunmuş oradakilerle (filozoflarla) goumlruumlşmelerin-den hakikate vakıf olduğunu sananların insani bilgeliğiyle tanışıp aslında hakikati tahrif ettiklerini ve birbirinden ccedilirkin hizipler aracılığıyla ccedileşitli sapkın mezheplere boumlluumlnduumlklerini goumlrmuumlştuuml Atinarsquonın Kuduumls ile gerccedilekten ne ilgisi olabilir Akademi ile Kilise arasında ya da dalalet iccedilinde olanlar ile Hıristiyanlar arasında nasıl bir mutabakat olabilir Bize verilen talimat biz-lere ldquoTanrı kalbin sadeliğinde aranmalıdırrdquo diye oumlğretmiş olan ldquoSolomonrsquoun sundurmasırdquondan gelir Stoacı Eflacirctuncu ve diyalektik alaşımı alacalı Hı-rıstiyanlık bizden uzak olsun Hz İsa Mesihrsquoe sahip olduktan sonra tuhaf tartışmalara girmek Muumljde8rsquoyi tattıktan sonra sorguya ccedilekilmek istemiyoruz Ccediluumlnkuuml bu bizim temel inancımız Onun yanı sıra inanmak zorunda olduğu-muz başka bir şey yok

A Roberts amp J Donaldson The Antenicene Fathers The Christian Literature Publishing Co 1885

3 Tanrı Hıristiyanlıkta Birlik ve Buumltuumlnluumlğuuml Nasıl Sağladı

Başlangıccediltan itibaren ccedileşitli pagan toplumlarının ve Roma youmlnetiminin zulmuumlne uğrayan Hıristiyanlık kilisenin kendi iccedil ccedilekişmeleri ve anlaşmazlıklarıyla da ccedilalkalana-cak birlik-beraberlik duygusunu kaybetmenin eşiğine gelecektir Kilise iccedilin muumlcadele veren cemaatin dağılma ihtimali oumlluumlm kalım meselesi halini alır Hıristiyanların birlik olup duumlnyaya karşı bir cephe oluşturmaları şart olurken baskı altında din değiştiren-

6 Aziz Pavlus7 Kolosel Frigyarsquoda bir şehir 8 Gospel Hazreti Hz İsarsquonın oumlğretisi Hıristiyanlığın esasları İncil


180

lerin Kilisersquoye kabul edilmelerinin doğru olup olmayacağı şeklindeki itikadi sorun da oumlnem kazanır

Tertullianus gibi Cyprian9 da Afrikarsquoda ihtimaldir ki Kartacarsquoda doğmuş (200) hukuk eğitimi almış bir hitabet hocasıdır Hıristiyan olduktan hemen sonra Karta-ca Başpiskoposluğursquona atanacak ancak hızlı yuumlkselişi bu mevki iccedilin yeterince ehil olmadığını duumlşuumlnen piskoposları rahatsız edecektir Piskoposlar Cyprianrsquoı yerinden etmek uumlzere başlattıkları muumlcadeleyi oumlzellikle de vaftiz toumlrenlerinin youmlnetimi uumlzerin-den suumlrduumlruumlr Doumlnem tarihe ldquoVahşi Tiranrdquo olarak geccedilen İmparator Decius (249-251) doumlnemi olup Hıristiyanlara youmlnelik zuluumlm ve baskılar Kuzey Afrika Kilisesirsquoni de teh-dit etmektedir Roma huumlkuumlmeti Hıristiyan olduğundan şuumlphe edilenleri Kartacarsquoda oumlzel bir komisyona ccedilıkarıp Kilisersquoye mensup olmadıklarını beyana zorlamaktadır So-nunda Cyprian Kartacarsquodan kaccedilar Kilisersquonin birlik ve buumltuumlnluumlğuumlne ilişkin duumlşuumlnce-lerini kacircğıda doumlker

Katolik Kilisesirsquonin Birlik Ve Beraberliği

Cyprian

Accedilık tehditler kadar fesat ve el altından yapılan duumlzenbazlığa karşı da tetikte olmalıyız Bundan daha kurnazca hareket edilebilir miydi Hz İsarsquonın gelişiyle duumlşman belli olmuş bir kenara itilmiş halklar ışığa boğul-muş ebedi kurtuluşun guumlneşi insanlığı korumak iccedilin parlamıştı ki sağır olanlar şuumlkran duasını duyabilsin koumlrler Tanrırsquoyı (Rab) goumlrebilsin guumlccedilsuumlz-ler ebediyen sağlığa kavuşabilsin topallar kiliseye koşabilsin ve budalalar yuumlksek sesle dua edebilsin Lakin duumlşmanımız putlarının ve tapınaklarının inananları ağırlamak uumlzere terk edildiğini goumlruumlnce Hıristiyalığa sığınan ga-filleri kandırmak iccedilin yeni bir kurnazlık duumlşuumlnduuml İnancın altını oymak hakikati saptırmak birlik ve buumltuumlnluumlğuuml bozmak iccedilin aykırı duumlşuumlnceler ve hizipler icat etti Bizleri oumlnceki hatanın karanlığında tutamayınca yeni bir aldatmacanın labirentine ccedilekmeye ccedilalışıyor İnsanları Kilisersquoden koparıp tam da duumlnyanın karanlığından kurtularak ışığa yaklaştıkları bir anda on-ları kandırarak yeni bir karanlığın iccediline atıyor Onlar Muumljdersquoyi bilmeseler Hz İsarsquonın oumlğreti ve yasalarına sadık olmasalar da kendilerini Hıristiyan addediyor (Bunlar) Karanlıkta yuumlruumlmekte oldukları halde hasmın oumlvguumlsuuml-ne kanarak -ki o (hasım) Havarirsquonin dediği gibi bir ışık meleğine doumlnuumlşuumlp kendine elccedili suumlsuuml vererek doğruluk adı altında geceye guumlnduumlz oumlluumlme kur-tuluş umutsuzluğa umut vefasızlığa iman deccale Hz İsa diyerek yalancı

9 Kıbrıslı


181

goumlsterilerle hakikati kurnazca tahrif eder- ışıkta yol aldıklarını duumlşuumlnuumlrler Hakikatin pınarına doumlnmez başı goumlzetmez ve goumlklerin oumlğretisine sadık kal-mazsak olacak olan budur dostlarım

Bu hususların dikkate alınması uzun tartışmaları gereksiz kılar Haki-katin oumlzluuml ifadesidir inancıimanı peşinen kanıtlayan Tanrı Petrusrsquoa der ki ldquoBen sana şunu soumlyleyeyim sen Petrus10rsquosun ve ben kilisemi bu kayanın uumlze-rine kuracağım Oumlluumller diyarının kapıları ona karşı direnemeyecek Goumlklerin Egemenliğirsquonin anahtarlarını sana vereceğim Yeryuumlzuumlnde bağlayacağın her şey goumlklerde de bağlanmış olacak yeryuumlzuumlnde ccediloumlzeceğin her şey goumlklerde de ccediloumlzuumllmuumlş olacakrdquo11 O Kilisersquoyi tek bir adamın uumlstuumlne inşa ediyor Diri-lişinden sonra tuumlm havarilerini benzer bir yetkiyle goumlrevlendirirken şoumlyle dedi ldquoSize esenlik olsun Baba beni goumlnderdiği gibi ben de sizi goumlnderiyo-rum Kutsal Ruhrsquou alın Kimin guumlnahlarını bağışlarsanız bağışlanmış olur kimin guumlnahlarını bağışlamazsanız bağışlanmamış kalırrdquo12 Buna rağmen birlik ve buumltuumlnluumlğuumln tecellisi iccedilin (kendi) yetkisini kullanarak bu birlik ve buumltuumlnluumlğuumln baştan itibaren tek bir insanla başlatılması gerektiğini buyurdu Tabii diğer havariler de Petrus neyse oydu onlara da aynı goumlrev ve yetki bahşedilmişti Hz İsarsquonın Kilisesirsquonin bir ve tek olduğunu goumlsteren birlik ve buumltuumlnluumlk daha hiccedilbir gelişme yokken (bile) huumlkuumlm suumlruumlyordu Bir ve tek bir Kilisersquonin amaccedillandığı Ezgilerin Ezgisirsquoden13 de anlaşıldığı gibi Kutsal Ruh şoumlyle der ldquoSadece bir tanedir benim eşsiz guumlvercinim biricik kızıdır anne-sinin goumlzbebeği kendisini doğuranınrdquo Kilisersquonin birlik ve beraberlik ilkesi-ne sadık olmayanın inanca bağlı kaldığı soumlylenebilir mi Kilisersquoye direnen onunla muumlcadele edenin Kilise mensubu olduğundan emin olunabilir mi Nitekim kutlu havari Pavlus da birlik ve beraberliğin gizemine dair şoumlyle buyurur ldquoBeden bir Ruh bir Rab bir iman bir vaftiz bir her şeyden uumlstuumln her şeyle ve her şeyde olan herkesin Tanrısı ve Babası birdirrdquo14

Bizler gibi Kilisersquoye nezaret eden piskoposların oumlzellikle bu birlik ve buuml-tuumlnluumlğuuml sıkıca muhafaza etmeleri ve bu anlayışın başını ccedilekmeleri pisko-posluğun bir ve buumltuumlnluumlğuuml anlamına gelmez mi Kimsenin yalanlarla veya ihanetle inancı yozlaştırarak kardeşliğimizi yanıltmasına izin vermeyin Pis-koposluk bir buumltuumlnduumlr Buumlnyesindeki her piskoposun bu buumltuumlne karşı so-rumluluğu ve (bunu koruma) hakkı vardır Dolayısıyla verimliliği arttıkccedila ccedilok geniş bir alanda ccedilok sayıda kiliseye yayılıyor olsa da Kilise tek bir buuml-

10 Petrus aynı zamanda ldquokayardquo anlamına gelir 11 Aziz Matta 1618-1912 Aziz Yuhanna 2021-2313 Suumlleymanrsquoın Ezgilerin Ezgisi 6914 Pavlusrsquotan Efeslilere Mektup 44-6


182

tuumlnduumlr (onu) ccedilok sayıda ışık huzmesi ama tek bir ışığı olan guumlneş veya ccedilok sayıda dal ama tek bir koumlkuuml olan ağaca benzetebiliriz (kıyaslayabiliriz) Tek bir kaynaktan ccedilok sayıda ırmağın ccedilıkması suyun bolluğuna suyun ccedilokluğu-na işaret etse de kaynak tektir Guumlneşten tek bir huzme koparıp alsanız ver-diği ışık boumlluumlnuumlr muuml Ağacın tek bir dalını kırıp alsanız kırıp alınan dal to-murcuklanır mı Akarsuyu kaynağından kesin kuruyup gider Aynı şekilde Kilise de Tanrırsquonın ışığıyla yıkanarak bu ışığı tuumlm duumlnyaya yayar ama ya-yılan ışık tektir ve kaynağın buumltuumlnluumlğuuml bozulmaz (Kilise) Bolluğunun bere-ketinde kollarını tuumlm duumlnyaya accedilar ve coumlmertccedile akan ırmaklarını uzak ya-kın her yere akıtır Tek bir baş tek bir kaynak sınırsız bereketiyle tek bir ana vardır Onun rahminden doğduk onun suumltuumlyle beslendik onun nefesiyle se-vindik (canlandık)

Early Latin Theology lsquoThe Unity of the Catholic Churchrsquo Student Christian Movement Press 1956

4 Hıristiyan Huumlkuumlmdarlığında Hıristiyanlık Duumlşmanlarıyla Nasıl Baş Edilecek

Kilise İmparator Konstantinrsquoin 312rsquolerde Hıristiyanlığı kabuluumlnuuml takiben ccediloğun-luğu Hıristiyan olmayan halkını yeni dini benimsemeye teşvik etmekle birlikte yuumlruumlt-me erkinin sınırlanmasına hemen hiccedilbir alanda razı olmayan devlet youmlneticileriyle uğraşmak zorunda kalır Aşağıdaki belge kendisi de bir Hıristiyan olan İmparator Theodosiusrsquoun (379-395) pagan tebaasıyla baş etmek uumlzere yayınladığı kararna-medir

Theodosıus Kodeksi15

Hangi ırkın mensubu veya hangi mevkiin sahibi olursa olsun ister ha-len goumlrevde ister o goumlrevden şerefiyle azledilmiş ister doğuştan guumlccedil sahibi ister bulunduğu durum ve serveti itibariyle daha muumltevazı bundan boumlyle herhangi bir yer veya şehirdeki hiccedil kimse masum bir kurbanı anlamsız bir hayale (tasvire) feda etmeyecek hanenin dahileriymişccedilesine kişisel sunular sunmak suretiyle ateşle lambalarla buhurlarla veya ccedilelenkler asarak evde-ki tanrılara veya Penates16rsquoe tapınmayacaktır

15 Codex Bizans imparatorluk emirnamesi veya bir ccedileşit yasa16 Eski Romarsquoda evin kilerini koruduğuna inanılan ruhlar Bu ruhlara tapınma kişisel ya da ailevi bir

alışkanlık acircdetti


183

Her kim kurban kesmek suretiyle bir hayvanı katleder ve (hacirclacirc) tuumlten iccedil organlarına17 danışırsa ihanet etmiş sayılacak prenslerin guumlvenliği veya on-ların iyi haline kastetmemiş olsa da yasal bir iddianameyle yargılanarak uy-gun biccedilimde cezalandırılacaktır Kanunlara karşı gelmek casusluk yapmak sırları accedilık etmek veya yasakları delmeye teşebbuumls etmek bir başkasının refah ve huzuruna kastetmek veya bir başkasının mahvı iccedilin ant iccedilmek de benzer succedillardandır

Her kim oumlluumlmluuml eller tarafından yapılan tasvirlere veya var olanlara buhur sunmak veya bunların temsil ettiği şeylere ağaccedillara veya ccedilimden sunaklara ccedilelenk sarmak suretiyle -ki hizmetin yararı kuumlccediluumlk olsa da dine verdiği zarar buumlyuumlktuumlr- ccedilekinmeden tapınırsa bu guumlluumlnccedil putperest hurafeye uyarak dine saygısızlık ettiği iccedilin bırakın ibadet ettiği evi veya muumllkuuml yakılarak cezalan-dırılsın Zira buhur tuumlten her yere şayet buhur yakana aitse el konacaktır

Her kim bunları bir başkasına ait tapınaklarda veya halka accedilık mabetler-de ve alanlarda sahibinin bilgisi dışında yapmaya kalkışırsa bırakın yirmi beş pound altın oumldemeye mahkucircm edilsin ve bu ceza succedila ortaklık edenle-re de uygulansın

Bu emre yargıccedilların savunma makamındakilerin ve her şehrin yargıdan ve yasamadan sorumlu goumlrevlilerinin de mahkemelere bildirmek ve succedillu-ları cezalandırmak suretiyle riayeti beklenir Herhangi bir olayı iltimas ne-deniyle goumlz ardı eder veya ihmal nedeniyle goumlzden kaccedilırırlarsa adli makam-lar tarafından uyarılacaklardır Uyarıldıkları halde ceza vermemeleri halin-de otuz pound altın oumldemeye mahkucircm edilecek bu ceza (soumlz konusu) adli makam uumlyeleri iccedilin de geccedilerli olacaktır

Codex Theodosius lsquoThe Suppression of Pagan Worshiprsquo A Source-Book for Ancient Church His-tory

5 Kilise Teşkilatında Nihai Yetkili Kimdir

Doumlrduumlncuuml yuumlzyılın ortalarında Kilise teşkilatı oumlnemli bir değişim suumlrecine girer İmparatorluk merkezinin Romarsquodan İstanbulrsquoa (Konstantinapol) taşınmasıyla Batı Roma youmlnetimi zayıflar piskoposlar arasında Aryanizm18 denilen ldquosapkın bir inanccedilrdquo taraftar bulmaya başlar 344rsquote Sardica19 Konseyi ile Roma Başpiskoposu Julius (337-

17 Pagan duumlnyada kurban kesmenin en oumlnemli parccedilası kesilen hayvanın iccedil organlarını incelemek suretiyle geleceğe dair kehanette bulunmaktı

18 Doumlrduumlncuuml yuumlzyılda İskenderiyersquode yaşamış olan Ariusrsquoun geliştirdiği teolojik doktrin Hz İsarsquonın tanrısallığının inkacircrı

19 Guumlnuumlmuumlzde Sofya


184

352) tarafından ele alınan bu durum Kilisersquode nihai yetkiyi kimin haiz olduğu soru-nunu guumlndeme taşır

Sardica Konseyi

(hellip) Ama herhangi bir şehirdeki bir piskoposun diğer bir piskopos kar-deşiyle arasında anlaşmazlık varsa anlaşmazlığı gidermek iccedilin ne biri ne de diğeri bir başka şehirdeki piskoposun hakemliğine başvurabilir Ama şa-yet (verilen) huumlkuumlm bir piskoposun amacına ters duumlşmuumlşse ve o piskopos (aslında) bunun iyi bir amaccedil olduğunu duumlşuumlnuumlyorsa konunun havari Aziz Petrusrsquoun anısına huumlrmeten goumlruumlşuumllmesi iccedilin -şayet sizi mutlu edecekse- bı-rakın davayı ele alanlar Roma Başpiskoposu Juliusrsquoa yazsınlar ve yargıccedilları o seccedilsin Ve eğer o boumlyle bir davada verilmiş olan ilk karara dokunulmaması gerektiğini buyuruyorsa dediği gibi olsun Bu herkesi mutlu ediyor mu

Kilise meclisi yanıtladı Evet ediyor

The Select Library of Nicene and Post-Nicene Fathers of the Christian Church Seven Ecumenical Councils p 417

Papa Julius

(hellip) Mektupta yazdığın gibi Athanasius ile Marcellusrsquou20 ldquogoumlrevden al-dıkrdquo diyelim diğer piskoposlarla başpiskoposları ne yapacağız Oumlnceden soumlylediğim gibi bunların hepsi bulundukları yerlerden ayrılmaya zorlan-dıklarından şikacircyetle benzer bir mağduriyete uğramış Ah aziz dost Kili-se kararları artık Hıristiyanlığın esaslarıyla uyuşmaz oldu afaroza ve oumlluumlme eğilimli Eğer bu şahıslara ileri suumlrduumlğuumln gibi bir succedil isnat ediliyorsa bu bir dava konusu olmalı ve yargılama Kilise yasalarına goumlre yapılmalıydı Bu şe-kilde değil Adil bir huumlkme varmak iccedilin hepimize yazıyla haber verilmeliy-di ccediluumlnkuuml mağdurlar birer piskopos (uumlstelik) sıradan kiliselerin değil bir za-manlar bizzat havariler tarafından youmlnetilen kiliselerin piskoposları

Pekiyi neden oumlzellikle de İskenderiye Kilisesi hakkında bize bir şey soumly-lenmemişti Geleneğin oumlnce bize haber vermek olduğunu ve adil bir huumlk-muumln burada verileceğini bilmez misin Oradaki piskoposlarla ilgili olarak

20 Aryan sorunu tartışılırken goumlrevden alınan iki piskopos Soumlz konusu mektuptan anlaşıldığı gibi sorun Antakya Konseyi (ki mektup oraya yazılmıştı) veya herhangi bir diğer kilise meclisinin im-paratora boyun eğip eğmeyeceği ve imparatorun anlaşmazlığa duumlşen taraflardan herhangi birini sekuumller kınamaya maruz bırakıp bırakmayacağıydı


185

boumlyle bir şuumlphe var idiyse o zaman buradaki kilise haberdar edilmeliydi Bunu yapmayıp kendi yetkileri ccedilerccedilevesinde istedikleri gibi hareket ettikten sonra ve succedillayan biz olmadığımız halde bizden muvafakat bekleniyor Ne Pavlusrsquoun yasaları ne de bize yol goumlsteren Babalarrsquoın geleneği buydu Kutlu Havari Petrusrsquotan teslim aldığımızın (emanetinin) ne anlama geldiğini sana bırakıyorum

Documents Illustrative of the History of the Church

6 İnsanoğlunun Oumlzguumlrluumlğuuml İle Tanrırsquonın Her Şeyi Oumlnceden Bilmesi İnsanoğlunun Guumlnahları Nedeniyle Cezalandırılması İle

Tanrısal Sevgi ve Merhamet Birbirleriyle Nasıl Bağdaşır

İmparator Konstantinrsquoin Hıristiyan olduktan sonra Kilisersquoye goumlsterdiği teveccuumlh uzun suumlren bir zuluumlm doumlnemini sonlandırarak Hıristiyanlar iccedilin daha guumlvenli olma-sa da nispeten daha sakin bir doumlnemin başlangıcı olur Ne ki İmparatorlukla barış iccedilinde olmaları Hıristiyanların duumlnyayla da barışık oldukları anlamına gelmeyecektir Theodosiusrsquoun emirnamesine21 rağmen halkın buumlyuumlk ccediloğunluğu pagandır dahası Hıristiyanlığı benimsememiş olan bu insanlar devlet ve toplumu ccediloumlkerttiğini goumlzle-dikleri sorunların hesabını İmparatorrsquodan sormaktadır Succedillamalardan birisi orduyu Romarsquonın Alaric22 ve Vizigot ordusu tarafından yağmalanmasına (410) seyirci bırak-mak zorunda kalan dağınıklığıydı Kilise karşıtı paganlar felaketin nedenini Romarsquoyı buumlyuumlk Roma yapan kadim Roma tanrılarının inkacircr edilmiş olmasına verip soumlz konusu yağmayı iki inanccedil sisteminin goumlreli meşruiyet sınavına doumlnuumlştuumlruumlp Hıristiyanları it-hamlar karşısında kapsamlı savunmaya zorlarlar Aşağıdaki savunma Kilise babala-rından Kuzey Afrika Hippo23 Başpiskoposu Augustinrsquoin en buumlyuumlk ccedilalışmalarından biri sayılan Tanrırsquonın Şehri (De Civitate Dei) adlı metindir

Aurelius Augustin375rsquote Kuzey Afrikarsquoda Numidyarsquoda doğar Babası pagan an-nesi Hıristiyandır Kuzey Afrikarsquoda Hıristiyanlığın oumlncuumlluumlğuumlnuuml yapanların ccediloğu gibi o da hitabet eğitimi almış daha otuz yaşına gelmeden Roma ve Milanorsquoda hitabet dersi vererek oldukccedila zengin olmuştur Genccedilliğinde hayli hoppa bir yaşam suumlren Augustin ldquoannesinin duaları sayesinderdquo ve Milano Başpiskoposu Ambrosersquoun et-kisiyle duumlzensiz hayatından vazgeccedilip Hıristiyan olur 387rsquode Ambrose tarafından vaftiz edildiğinde tuumlm mal varlığını satıp elde ettiği geliri fakir fukaraya dağıtacak-tır Bir suumlre daha kaldığı İtalyarsquoda kendisini Kilise işlerine adayan Augustin Kuzey

21 Bkz Theodosius Kodeksi (sf182)22 Alaric Vizigotların Kralı23 Buguumlnkuuml Annabarsquonın (Cezayir) kuzey doğusundaki antik kent


186

Afrikarsquoya doumlnmek uumlzere ccedilıktığı seyahatte annesini kaybeder İzleyen travma artan bir iştiyakla dine bağlanmasını getirir Nitekim Afrikarsquoya vardıktan kısa bir suumlre sonra Hipporsquodaki kilisenin ldquoacirckil yaşlırdquosı seccedililecektir 390rsquoda başpiskopos olur Oumlmruumlnuumln geri kalanını kilise işleriyle uğraşarak riyazet ilahiyat apolojetik ibadet ve enduumlljans ko-nularında ccedilok sayıda yazı yazarak geccedilirecektir Augustin antik duumlnyanın Eflacirctunrsquodan sonra gelen en parlak beyni olarak anılır yapıtlarının devrin tuumlm felsefi akımlarına ve edebiyatına tam anlamıyla vakıf olduğunu goumlsterdiği soumlylenir Tecruumlbesi kavrayışı ve sezgisi insan doğasına derinlemesine nuumlfuz edebilmesini sağlamış ilk bakışta bir genccedillik hatasının oumltesine geccedilmeyen oumlnemsiz bir anısı bile İtiraflarrsquoda ccedilarpıcı biccedilimde yer almıştır (JS)

İtiraflar

Aziz Augustin

Kusursuz yasaların hırsızlık yapmayı yasaklıyor Bunu insan yuumlreğine işledin guumlnahlar onu oradan silip atamazlar Hangi hırsız soyulmaya katla-nır Zengin bile yoksulluktan ccedilalmak zorunda kalanı bağışlamaz Ben hır-sızlık yapmak istedim ve yaptım yoksul değildim ihtiyacım da yoktu sırf can sıkıntısından ve koumltuumlluumlk olsun diye ccedilaldım Hem de bende en iyisi bol-ca bulunan bir şeyi ccedilaldım Ccedilaldığım şeyden değil de ccedilalmaktan ve guumlnah-tan zevk almak istiyordum Bağımızın yakınlarında bir armut ağacı vardı Armutlar oumlyle iştah accedilıcı da değillerdi Gecenin karanlığından yararlanarak armut ağacının yanına gittik ve ağacı silkeledik ve duumlşen armutları topladık Armutlarla oradan uzaklaştık Kendimize ziyafet bile ccedilekmedik Birkaccedil tane yedikten sonra kalanını domuzlara attık Armutlar oumlnemli değildi oumlnem-li olan yasak bir şeyi yapmaktı İşte goumlruumlyorsun Tanrım sonradan acıdığın batağın dibindeki yuumlreğimin halini Yuumlreğim şimdi sana orada ne aradığını soumlylesin Sana bunu sırf koumltuumlluumlk olsun diye hiccedilbir neden olmadan yaptığını soumlylesin Bu koumltuumlluumlk iğrenccedilti ve ben onu seviyordum Kendimi mahvetme-yi seviyordum Senin bulunmadığın yuumlkseklikten aşağılara yuvarlanan bir şeyi utanma pahasına arzu etmeyi değil de utancı arzulayan ruhun rezilliği

Aziz Augustin İtiraflar Serisi 3 Kaktuumls Yayınları 2007 Tuumlrkccedile ccedileviri Dominik Pamir

Augustin Tanrırsquonın Şehrirsquonde sadece paganların Hıristiyanlığa youmlnelttikleri eleş-tirileri cevaplamakla kalmaz Tanrı gerccedileğini ve Orsquonun tuumlm insanları goumlzettiğini Aziz Pavlusrsquoun Atina ihtiyar meclisinde yaptığı konuşmaya24 goumlnderme yaparak anlatır

24 Kutsal Kitap Yeni Antlaşma Elccedililerin Kitabı 17


187

Augustinrsquoe goumlre inanmayanların hiccedil bilmeden tapındıkları Meccedilhul Tanrı onların me-seleleriyle de ilgilidir ldquoBir yanda inananlar bir yanda inanmayanlarrdquo ikiliğin duumlnyada-ki tuumlm toplumlarda var olduğunu hep olmuş olduğunu soumlyler

Augustin ikinci ve onuncu kitabında ldquoTanrırsquonın Şehrirsquonin Kurucu Hz İsa ye-rine kendi tanrılarını tercih eden ve Orsquonun muumlritlerinden oumllduumlresiye nefret eden duumlşmanlarırdquonın arguumlmanlarını ccediluumlruumltuumlr Tartışma sırasında konu Tanrırsquonın buumltuumln bu suumlreccedilteki roluumlne ve ilahi iradenin Orsquonu bilmeyenlerintanımayanların uumlzerindeki de-netiminin tezahuumlruumlne gelince şoumlyle soumlyler

Tanrırsquonın Şehri

Aziz Augustin

Kaderi ana rahmine duumlşuumlş doğum veya herhangi bir başka başlamabaş-langıccedil esnasında goumlkyuumlzuumlndeki yıldızların duumlzenine değil olayların oluş nedenlerine bağlayanlar var Bunlarla soumlzcuumlkleri nasıl kullandıklarına ba-karak uzun uzun tartışmanın anlamı yok zira soumlz konusu nedenlerin sıra-sını ve birbirleriyle ilişkisini Tanrırsquonın iradesine ve guumlcuumlne atfetmekteler Tanrırsquonın hiccedilbir şeyin duumlzenden yoksun olmasına izin vermediğine ve ola-cakları oumlnceden bildiğine inanmakta haklıdırlar Ccediluumlnkuuml Tanrı yapılan se-ccedilimlerin değilse bile her nedenin nedenidir

Kader soumlzcuumlğuumlyle ifade etmek istedikleri oumlncelikle guumlcuuml her şeye yeten Yuumlce Tanrırsquonın iradesidir Şu dizeler sanırım Annaeus Senacarsquonın

Evrenin sahibi Baba Tanrı nerede veya nereye olursa olsunGecikmeden yuumlreğimi korkusuzca iradene itaate youmlnlendirEğer doğruya ve iyiye (yine de) direnirse iradem(Başıma gelebilecek) Her tuumlrluuml bela yaşlı goumlzlerle kabuluumlm Kader insanoğlunu -ister istemez- youmlnetir veya suumlruumlkler

Goumlruumllduumlğuuml uumlzere son satırdaki kader soumlzcuumlğuumlyle adını ilk satırda andığı lsquoBaba Tanrırsquonın iradesini kastetmektedir Bu iradeye tabi olmaya hazırdır youmlnlendirilmeye gerekiyorsa istemeyerek suumlruumlklenmeye razıdır Gerccedilek şu-dur ki ldquoKader insanoğlunu -ister istemez- youmlnetir veya suumlruumlklerrdquo

Aynı fikir Cicero tarafından Latinceye ccedilevrilen Homerrsquoin satırlarında da yansır

İnsanoğlunun aklı duumlnyevi yoluna (hallerine) yansıyanYuumlce Juumlpiter tarafından yansıtılan her parıltıyla youmlnlenir


188

Cicero şairin bu konularda yetkin olduğunu duumlşuumlnmemiştir elbet ama Stoacı filozofların -kaderin guumlcuumlnuuml savunurlarken- Homerrsquoin soumlz konusu di-zelerinden alıntı yaptıklarına işaret etmek ister Dolayısıyla burada bir so-run var şairin ne duumlşuumlnduumlğuuml sorunu değil filozofların ne duumlşuumlnduumlğuuml soru-nu Bu satırlardan accedilıkccedila anlaşılıyor ki kader derken adına Juumlpiter dedikleri ve her tuumlrluuml kadere huumlkmeden en yuumlce ilahi vasfı kastetmekteler

Cicero Stoacıların yanlışını kanıtlamaya yeltenir ama bunu kehaneti ber-taraf etmeden yapmanın yolunu bulamaz yerine geleceğe dair tuumlm oumlngoumlruuml-yuumlkehaneti inkacircra youmlnelir Geleceği ne insanoğlunun ne de Tanrırsquonın oumlngouml-rebileceğini yani kehanet diye bir şey olmadığını ispat etmek iccedilin elinden geleni yaparken kendini fikir ccediluumlruumltmek gibi kolaycı keramete hapsedip en accedilık kehanet vakalarını bile temelsiz arguumlmanlarla yadsır Cicero aslında bunu da yapamamış ama astrologların oumlngoumlruumllerini -zaten ccedilelişkili olduğu iccedilin- ustaca ccediluumlruumltmuumlştuumlr

Oysa yıldızlara bakarak kehanette bulunan astrologlar geleceğe dair oumln-goumlruumlyuumlkehaneti inkacircr eden Cicerorsquoya kıyasla hakikate ccedilok daha yakındır zira Tanrırsquonın varlığını kabul eden bir insanın Orsquonun geleceği bildiğini ka-bul etmemesi abestir Cicero bunun farkına varmıştır ama Kutsal Yazırsquonın ldquoAkılsız iccedilinden lsquoTanrı yokrsquo derrdquo25 soumlzlerini kanıtlarcasına aceleci (duumlşuumln-cesiz) davranmıştır Bunu bizzat yapmadığı doğru ccediluumlnkuuml ccedilok riskli olaca-ğının farkındaydı Yerine İlahların Doğasına Dair adlı ccedilalışmasında bu gouml-revi -Stoacılarla tartışarak ilahi varlığı inkacircr etme roluumlnuuml- Cottarsquoya26 verdi Kendisi iccedilin de Stoacı duruşu savunan Lucilius Balbus roluumlnuuml seccedilti ne ki Kehanete Dair adlı ccedilalışmasında kehanete bizzat ve accedilıkccedila saldırdı

Cicerorsquonun kader kavramını reddederek sanki oumlzguumlr iradeyi savunuyor-muş gibi yaptığı da doğru İşaret ettiği husus geleceğe dair bilgiye sahip olunabileceğinin kabuluuml halinde kaderin -mantıken- inkacircr edilemeyeceği gerccedileğiydi

Ne var ki filozofların soumlz konusu ccediletrefil anlaşmazlıkları ve tartışma-lar bir yana Yuumlce Tanrırsquoya inandığını itiraf eden bizler Orsquonun iradesine Orsquonun yuumlce guumlcuumlne inandığımız gibi Orsquonun her şeyi oumlnceden bildiğine de inanıyoruz Ve seccedilimlerimizi oumlzguumlrce yapmaktan korkmuyoruz ccediluumlnkuuml buna mecburuz ama O -ki her şeyi bilen olarak kandırılamaz- seccedilimimizin ne ola-cağını oumlnceden biliyor Cicerorsquonun karşı ccedilıkışının ardında işte bu korku var Her şeyi kadere bağlamalarına rağmen Stoacıların her şeyin olması gerektiği iccedilin olduğunu kabul etmelerinin ardında da bu korku vardı

25 Kutsal Kitap Mezmurlar 14126 Daius Aurelius Cotta İOuml 75rsquode konsuumllluumlk yapmış accedilık ve keskin konuşma uumlslubuyla uumlnluuml hatip

Cicerorsquonun İlahların Doğasına Dair adlı ccedilalışmasında Atina Akademisirsquonin felsefesini savunur


189

O halde şimdi geleceği bilmeye dair bu muumlnasebetsiz tartışmada Cicerorsquoyu inkacircra youmlnelten korkuyu inceleyelim Şoumlyle karşı ccedilıkıyor Şayet geleceği bilecek olsaydık her olay oumlnceden tahmin edildiği sıralamada (duuml-zen iccedilinde) vuku bulurdu Oumlyle olsaydı bu olayların tam da bu sırayla (bu duumlzenleme ccedilerccedilevesinde) vuku bulacağı bilgisinin Tanrı katında kesin ol-duğu anlamı ccedilıkardı Olayların hangi sırayla (duumlzen iccedilinde) vuku bulacağı-nın kesin olarak bilinmesi nedenlerinin de kesin olarak bilinmesi demektir zira hiccedilbir olay oumlncesinde vuku bulan etkin bir neden yok ise vuku bulmaz Olaylara yol accedilan nedenler silsilesi kesin olarak bilinseydi diyor Cicero o zaman vuku bulan her şey kaderde var demektir Bu doğruysa bu her şeyin bize rağmen vuku bulduğu yani iradi olarak seccedilim yapamayacağımız anla-mına gelir Ama bu durumu kabullenmemiz halinde diye devam ediyor Ci-cero insan yaşamı altuumlst olur Yasalar boşuna yapılmış yermenin veya oumlv-menin azarlamanın veya oumlğuumlt vermenin anlamı kalmamış iyi olanı oumlduumll-lendiren koumltuuml olanı cezalandıran adalet temelsiz kalmış demektir

Cicerorsquonun geleceğin oumlnceden bilinebileceği iddialarına karşı ccedilıkmaktaki amacı toplumu aksi durumun ima ettiği liyakatsızlık akılsızlık ve tehlike-den korumaktı Cicero inanccedillı bir zihnin yaptığı (olası) seccedilimleri şu iki al-ternatifle sınırlar ya iradi seccedilim ya oumlnbilgikehanet Her ikisinin de var ola-bilmesi imkacircnsızdır sanki Biri geccedilerliyse diğeri değildir Birini seccedilersek di-ğerini kaybederiz

Cicero tuumlm yuumlce goumlnuumllluumlluumlğuuml ve bilgeliğiyle ve aklında insan doğasını elinden geldiğince korumaktan başka bir şey olmaksızın kendi seccedilimini oumlz-guumlr (iradi) seccedilimden yana yaptı Oumlnceden bilmeyi bu tercihini kesinleştir-mek iccedilin reddedip insanları oumlzguumlrleştirmek adına onların Tanrırsquodan vazgeccedil-melerine yol accediltı

İnanccedillı bir insan ikisine de muhtaccediltır ikisini de arzular İkisine de inan-dığını itirafla ikisine de sıkı sıkıya sarılır Ama nasıl diye soruyor insan Geleceği oumlnceden bilebiliyorsak mantıklı adımlar ata ata oumlzguumlr iradeye yer olmayan bir noktaya ulaşırız Oumlte yandan irade guumlcuumlnden hareket eder-sek adımlarımız bizi tersi youmlne yani oumlnceden bilmenin var olmadığı yere goumltuumlruumlr Tersten bakalım Eğer oumlzguumlr seccedilim varsa her şey kader tarafından belirlenmiyor demektir Her şey kader tarafından belirlenmiyorsa o zaman olayların nedenleri belirli bir duumlzenden (sıralanmadan) yoksun demektir Eğer olayların nedenleri belirli bir duumlzenden (sıralanmadan) yoksunsa ve hiccedilbir olay oumlnceden vuku bulan etkin bir neden olmaksızın vuku bulama-yacağına goumlre olaylar Tanrı katında da belirli bir duumlzenden (sıralanmadan) yoksun demektir Olaylar Tanrı katında belirli bir duumlzenden (sıralanmadan) yoksunsa o zaman her şey Orsquonun bilgisi dahilinde olmuyor demektir Her


190

şey Orsquonun bilgisi dahilinde olmuyorsa o zaman diyor Cicero vuku bulan olaylar Tanrı katında oumlnbilgiden yoksundur

Tanrırsquoya boumlylesi accedilık (cuumlretkacircr) ve saygısız bir saldırı karşısında tavrı-mız Tanrırsquonın her olayı vuku bulmadan oumlnce bildiğini başka tuumlrluuml hareket edemeyeceğimizi hissettiğimiz ve bildiğimiz her yerde kendi irademizle seccedilim yaptığımızı soumlylemektir Biz her şeyin kadere bağlı olduğunu soumly-lemediğimiz gibi ldquokaderrdquo soumlzcuumlğuumlnuumln hiccedilbir anlam taşımadığını dolayı-sıyla hiccedilbir şeyin kadere bağlı olamayacağını soumlyluumlyoruz ldquoKaderrdquo soumlzcuumlğuuml anlamsızdır ccediluumlnkuuml bu soumlzcuumlğuuml kullananların zihnindeki (soumlzde) gerccedileklik -yani ana rahmine duumlşuumlş ya da doğum anında yıldızların duumlzeni- tam bir yanılsamadır

Nedenlerin duumlzenindeki (sıralanmasındaki) Tanrısal irade guumlcuumlnuuml elbet inkacircr etmiyor ama bu duumlzene ldquokaderrdquo adını -ldquofaterdquo27 soumlzcuumlğuumlnuumln ldquofarirdquo28den tuumlrediğini de unutmayarak- vermiyoruz ccediluumlnkuuml Kutsal Yazılarrsquoı inkacircr edeme-yiz ldquoTanrı bir şey soumlyledi ben iki şey duydum Guumlccedil Tanrırsquonındır sevgi de senin ya Rab Ccediluumlnkuuml sen herkese yaptığının karşılığını verirsinrdquo29 Buradaki lsquobir şeyrsquo ifadesi lsquoilk ve son olarakrsquo anlamına gelir Tanrı ilk ve son olarak ko-nuşmuştur ccediluumlnkuuml yapacaklarını değişmez bir biccedilimde bilir

Ne var ki burada işaret etmek istediğimiz husus şu ki nedenlerin duumlze-ninin (sıralamasının) Tanrı tarafından kesin olarak bilinmesi iradi seccedilim-lerimizin guumlccedilsuumlz olduğunu goumlstermez Aslında yaptığımız seccedilimler Tanrı katında kesin olarak bilinen nedenlerin duumlzenine (sıralanmasına) uygundur ccediluumlnkuuml insanoğlunun yaptığı seccedilimin belirleyicisi onun kendi davranışıdır Dolayısıyla her şeyin nedenini oumlnceden bilen Tanrı yaptığımız seccedilimlerin nedenlerinin de bu nedenlerin arasında ve davranışlarımızın nedeni olarak bulunduğunu bilmemezlik edemez

Bu manada hiccedilbir olayın oumlnceden vuku bulan etkin bir neden olmaksı-zın vuku bulamayacağını soumlyleyen Cicerorsquonun yanlışını tam da bu soumlzlerle kendi soumlzleriyle kanıtlamak kolay Hiccedilbir olayın nedensiz vuku bulamayaca-ğını soumlyleyip sonra da her nedenin kaderde olmadığını iddia etmek onu kur-tarmaz ccediluumlnkuuml bazı nedenler rastlantısal veya doğal veya iradi olabilir Ci-cero hiccedilbir olayın nedensiz olmadığını kabul etmiş durumda tek başına bu bile onun yanlışını kanıtlamaya yeter

Rastlantısal denilen nedenlere gelince bunlar gerccedilekdışıdır diyeme-yiz Ama şunu diyebiliriz ki bunlar kuluccedilkadadır yani bir anlamda sahici Tanrırsquonın veya Orsquonun meleklerinin iradesinde saklıdır Ve tabii Cicerorsquonun

27 Fate Kader28 Fari En uzak her yerde ileride29 Kutsal Kitap Mezmurlar 6211


191

ldquodoğalrdquo dediği nedenlerle doğanın (kacircinatın) Muumlellifi ve Muumlteahhitrsquoi olan Tanrırsquonın iradesinden buumlsbuumltuumln kopamayız Geriye iradi nedenler kalıyor Bunlar Tanrırsquonın veya meleklerin veya insanların veya bazı hayvanların se-ccedilimleridir tabii eğer ldquoseccedilimrdquoden kastımız mantıksız hayvanların kendileri iccedilin neyin iyi neyin koumltuuml olduğunu bulmak veya bunlardan sakınmak iccedilin başvurdukları iccedilguumlduumlsel hareketleri kastetmiyorsak Meleklerin seccedilimleri derken Tanrırsquonın melekleri olarak nitelediğimiz iyi olanlardan veya şeytani ya da Şeytanrsquoın melekleri olarak nitelediğimiz koumltuuml olanlardan bahsediyo-rum İnsanlara gelincehellip İyi insanların yaptığı seccedilimler de var koumltuuml insanla-rın yaptığı seccedilimler de

Buumltuumln bunlardan anlaşılıyor ki olayların etkin nedenleri iradi olanlardır bir diğer ifadeyle ruh veya nefesle aynı tuumlrdendir Havanın veya ruumlzgacircrın ne-fes aldığı soumlylenebilir elbet ama bu bedene can veya ruh veren nefesle aynı şey değildir Her şeye can veren her şeyi ve yaratılmış olan her ruhu Yara-dan Tanrırsquodır Tanrı elbette bir Ruh ama yaradanı olmayan Ruhrsquotur Orsquonun irade guumlcuuml yaratılmış olan ruhların iyi seccedilim yapmalarına yardımcı olurken koumltuuml seccedilim yapanları yargılar bazılarına guumlccedil verir bazılarına vermez ve hep-sine buyurur

Tuumlm yaradılışın Yaradanrsquoı olarak -her seccedilimi O yapmadığı halde- her tuumlr-luuml guumlcuuml bahşeden Orsquodur Koumltuuml seccedilim Orsquondan değildir ccediluumlnkuuml Orsquonun yarattı-ğına ters duumlşer Bedenler de irade guumlcuumlne tabidir Bazı bedenler bizim irade-mize tuumlm oumlluumlmluuml hayvanların iradesine ama daha ziyade insan iradesine tabidir Bazı bedenler ise meleklerin iradesine tabidir ama şurası muhakkak ki tıpkı tuumlm iradeler gibi her beden de Tanrırsquonın iradesine tabidir ve Orsquonun bahşettiği guumlccedil kadar guumlccedilluumlduumlr

Boumlylece her şeyin nedeni Tanrırsquodır O yapılış nedenidir ama (kendisi) yapılmamıştır Başka nedenler de yapar ama yaratılan tuumlm ruhlar ve oumlzel-likle de akıl sahibi olan ruhlar gibi kendileri yapılmıştır Etkenden ziyade edilgen olan maddi nedenler etkin nedenlerden sayılmaz ccediluumlnkuuml (onlara youmln veren) iccedilsel ruhun irade guumlcuumlyle sınırlıdır

Nedenlerin duumlzeninin (sıralanmasının) Tanrı katında oumlnceden biliniyor olması irade guumlcuumlne sahip olmadığımız anlamına gelmez ccediluumlnkuuml yaptığı-mız seccedilimlerin soumlz konusu nedenlerin duumlzeninde (sıralamasında) oumlnemli bir yeri vardır

Dolayısıyla bırakın Cicero bu duumlzenin (değişmez) kader ya da kader ola-rak adlandırdıkları gerccedileklik olduğunu iddia edenlerle tartışadursun Bizim itirazımız genellikle yanlış anlam yuumlkledikleri ldquokaderrdquo soumlzcuumlğuumlne Cicerorsquoya gelince nedenlerin duumlzeninin (sıralamasının) değişmez olduğunu ve Tanrı katında accedilıkccedila bilindiğini kabul etmediği iccedilin ona Stoacılardan da ccedilok itira-


192

zımız var Cicero ya Tanrırsquonın varlığını inkacircr etmeli -ki Tanrıların Doğasına Dair adlı ccedilalışmasında buna Cottarsquoya yaptırmak suretiyle cuumlret etti- veya Tanrırsquonın varlığını kabul ettiği halde Orsquonun her şeyi oumlnceden bildiğini kabul etmiyorsa soumlzleri ldquoAkılsız iccedilinden Tanrırsquoyı yok derrdquoe ccedilıkar Gerccedilek şu ki geleceği bilmeyen varsa o kesinlikle Tanrı değildir

Vardığımız sonuccedil Tanrırsquonın bizden istediği ve yapabileceğimizi oumlnceden bildiği her şeyi yapacak irade guumlcuumlne sahip olduğumuzdur Bu guumlccedil gerccedilek bir guumlccediltuumlr (İnsanlar) Yapabileceklerini mutlaka yapacaklardır ccediluumlnkuuml Tanrı onların ne yapacaklarını oumlnceden bildiği gibi tam da oumlyle yapacaklarını bi-lir ve yanılmaz Dolayısıyla şayet ldquokaderrdquo soumlzcuumlğuumlnuuml herhangi bir şey iccedilin kullanacak olsaydım Stoacıların keyfi olarak ldquokaderrdquo dedikleri nedenler duuml-zeninin (sıralamasının) iradi seccedilimi elimizden aldığını kabul etmektense ldquokaderrdquoi zayıf insanlar ldquoseccedilimrdquoi -zayıf insanları elinde tutan- daha guumlccedilluuml olanlar iccedilin kullanırdım

Demek oluyor ki Stoacıları olayların nedenlerini ayırıma tabi tutacak kadar uumlrkuumlten bir ihtiyaccediltan korkmamıza gerek yok Onlar birtakım neden-leri zorunlu nedenler olmaktan ccedilıkarırken bazılarını bunun dışında tuttu-lar bunların arasında irademiz de var Oysa ihtiyaca (zorunluluğa) tabi olan irade oumlzguumlr olamaz

Şimdi şayet ihtiyaccediltan (zorunluluktan) kastımız hiccedilbir şekilde guumlcuumlmuumlz dahilinde olmayan bir şey ise yani oumlluumlm gibi iradi olarak karşı ccedilıksak da olan bir şey ise iyi veya koumltuuml bir yaşam suumlrme seccediliminin boumlylesi bir ihtiyaca (zorunluluğa) tabi olmadığı accedilıktır Yapmayı seccedilmediğimiz iccedilin yapmayaca-ğımız pek ccedilok şey olduğu bir gerccedilek Tek başına istiyor olmak bile buna bir oumlrnek Ccediluumlnkuuml eğer istek var ise isteklilik de vardır yoksa yoktur Seccedilmek istemiyorsak seccedilim olmayacaktır Oumlte yandan şayet ihtiyacı (zorunluluğu) ldquobir şey şoumlyle olmalı veya şu veya bu şekilde gerccedilekleşmelirdquo olarak algılıyor-sak boumlyle bir ihtiyacın (zorunluluğun) oumlzguumlr irademize ipotek koyduğun-dan korkmamız iccedilin bir neden goumlrmuumlyorum Tanrı ebedi ve ezeli olmalı ve her şeyi oumlnceden bilmeli derken Orsquonun yaşamını ve her şeyi oumlnceden biliyor olmasını ihtiyaca (zorunluluğa) bağlamıyoruz Oumlluumlmsuumlzduumlr veya yanılmaz derken de Orsquonun (teslim ettiğimiz) guumlcuumlnuuml azaltmıyoruz Bunlar bertaraf edilmesi halinde Tanrırsquoyı olduğundan daha guumlccedilsuumlz goumlsterir ve imkacircnsızdır Oumlluumlmsuumlzse de yanıltılamaz (kandırılamaz) olsa da Tanrırsquonın guumlcuuml her şeye yeter bu doğru Tanrı her şeye kadirdir diyoruz ccediluumlnkuuml istediği her şeyi ya-par ve katlanmak istemediği hiccedilbir şeye katlanmaz Kendine rağmen katla-nıyor olsaydı Orsquonun her şeye kadir olduğunu soumlyleyemezdik elbet Zaten her şeye kadir olduğu iccedilindir ki Orsquonun soumlz konusu olduğu yerde bazı şeyler imkacircnsızdır


193

Bize gelince herhangi bir seccedilim yapacaksak oumlzguumlrce yapmamız lazım derken doğruyu soumlyluumlyoruz ama bu oumlzguumlr seccedilimi oumlzguumlrluumlğuumlmuumlzuuml ortadan kaldıracak bir ihtiyaca (zorunluluğa) tabi kılmıyoruz Dolayısıyla seccedilimle-rimiz kendimizin ve yaptığımız her seccedilim eğer yapmasaydık seccedilmediğimiz bir şeyin vuku bulmasına yol accedilacaktı Bir insanın (bazı şeylere) başkaları istediği iccedilin katlanması kendi isteğine rağmen katlanması bile -katlananın iradesiyle olmasa da- goumlnuumllluuml bir tutumdur İnsanoğlunun iradesi bu guumlccedil Tanrırsquonın izniyle verilmiş olsa da daima uumlstuumln gelecektir (Ccediluumlnkuuml nerede yaptığı seccedilimin icabını yerine getiremeyecek kadar guumlccedilsuumlz bir irade varsa bu onun daha buumlyuumlk bir iradenin guumlcuumlyle engellendiğinegeciktirildiğine işaret eder Bir başka irade olmasa boumlyle bir durum iccedilin iradeden yoksun-dur diyebilirdik ama sadece bir başkasının iradesinden değil seccedilim yaptığı halde icabını yerine getiremeyenin iradesinden) Dolayısıyla insanoğlunun kendi iradesi dışında acı ccedilekmesi onun veya meleklerin veya yaratılmış olan herhangi bir başka ruhun seccedilimine değil iradeye istediği guumlcuuml veren Tanrırsquonın seccedilimine atfedilmelidir

Bu demek değildir ki Tanrı iradi seccedilimimizin ne olacağını oumlnceden bil-diği iccedilin guumlccedil vermedi ccediluumlnkuuml O oumlnbilgiye sahipti Dahası neye iradi olarak niyet edeceğimizi oumlngoumlrmuumlş olan Tanrı hiccedilbir şeyi değil bir şeyi oumlngoumlrduuml dolayısıyla O oumlngoumlruumlyor olsa da irade guumlcuumlnden yoksun değiliz

Sonuccedil olarak oumlzguumlr seccedilimden vazgeccedilip ilahi oumlnbilgiye sığınmak zorunda olmadığımız gibi Tanrırsquonın oumlnbilgisinin oumlzguumlr iradenin şartı olduğunu -Tan-rı korusun- inkacircra kalkışmamalıyız Bizler her ikisini de kabul ediyoruz Gerek Hıristiyan gerekse filozof olarak bizler Tanrırsquonın oumlnbilgisini inancımı-zın bir parccedilası oumlzguumlr seccedilimi sorumlu yaşamın şartı olarak -yani her ikisini de- itiraf ediyoruz Tanrırsquoya duyulan inanccedilta yanlış yapılırsa doğru yaşamak kolay olmaz

Tanrırsquonın guumlcuuml sayesinde oumlzguumlrce var olan ve var olacak bizler Orsquonun oumlnceden bildiğini oumlzguumlrluumlğuumlmuumlz yuumlzuumlnden inkacircr edemeyiz Nitekim yasalar boşuna değil paylamalar ve cesaretlendirmeler oumlvguuml ve succedillama da oumlyle O bunları oumlngoumlrduuml ccediluumlnkuuml oumlyle gerekiyordu Orsquonun luumltfuna nail olmak iccedilin ettiğimiz dualar da yararlı ccediluumlnkuuml duaları da dua edenlere istediklerini bah-şetmek uumlzere oumlngoumlrmuumlştuuml Yapılan iyi şeyleri oumlduumlllendirmek koumltuuml şeyleri cezalandırmak iccedilin ihdas ettiği duumlzen adildi Ccediluumlnkuuml kimse Tanrı oumlnceden biliyordu zaten diye guumlnah işlemez Aslında insanoğlunun kendi guumlnahın-dan kendisinin sorumlu olmasının nedeni de Orsquonun oumlnbilgisi olduğundan ve yanıltılamayacağındandır İşlenen guumlnahın sorumlusu kader şans ve ben-zeri değil bizzat insanoğludur Guumlnah işlemek insanoğlunun kendi seccedilimi-dir Tanrı boumlyle bir seccedilim yapmayanı da oumlngoumlruumlrbilir


194

Augustin Antik Ccedilağ filozoflarının ortaya attığı Hıristiyanlığa dair sorularla yuumlzleşip bunların yol accediltığı sorunların uumlstesinden gelme ihtiyacındadır ldquoDini ibadetinde felsefe goumlzetmeyen veya iman edercesine felsefe yapmayanlarrdquo30ın kabuluuml olmayacağını soumlyleyen Tertullianusrsquoun accedilıkccedila dile getirdiği ldquoya Atina ya Yaruşalem (Kuduumls)rdquo ikilemi onu tatmin etmemiştir Augustin Tanrırsquonın Şehrirsquonin sekizinci kitabında bu inkacircrın kendinden oumlnceki paganların felsefi yazılarına aşina olan bir Hıristiyan iccedilin ne anlama geldiğini tartışır

Sokratrsquoın oumlğrencileri arasında Eflacirctun diğerlerini haklı olarak goumllgele-yen en parlak oumlğrenciydi Atinarsquoda doğmuştu iyi bir ailedendi Rahatlıkla denebilir ki olağanuumlstuuml yeteneğiyle kendi muumlritlerinden uumlstuumlnduuml Nitekim ne kendi dehasının ne de Sokrat eğitiminin muumlkemmel bir felsefe sistemi ge-liştirmeye yetmeyeceğini goumlruumlp bilgisini arttırmak umuduyla yakın uzak her yeri gezdi Mısırrsquoa gidip burada itibar goumlren kadim kuumlltuumlr ve inanccedilları oumlğren-di Oradan Pisagor Akademisirsquoyle uumlnluuml guumlney İtalyarsquoya geccedilti ve buradaki seccedil-kin hocalardan İtalyan felsefesine dair muteber her şeyi başarıyla soğurdu

Eflacirctun hocası Sokratrsquoa bambaşka bir sevgi beslerdi Oumlyle ki Diyaloglarrsquoın neredeyse tuumlmuumlnde Sokratrsquoı -tuumlm ccedilekiciliğiyle- kendine soumlzcuuml yaptı sadece ahlaki konulara dair duumlşuumlncelerini değil tuumlm oumlğrendiklerini veya bizzat keş-fedebildiklerini ona soumlyletti

Bilgeliğe iki yoldan varılır Eylem ve tefekkuumlr Dolayısıyla felsefenin bir yarısı eylemsel diğer yarısı duumlşuumlnseldir diyebiliriz Eylemsel olan kısım yaşamın nasıl yaşandığıyla yani ahlaki değerlerin nasıl işlenip geliştirile-ceğiyle ilgilidir Duumlşuumlnsel felsefe doğal nedenselliği ve bu itibarla hakikati goumlz oumlnuumlnde bulundurur Tatbiki bilgelikte Sokratrsquoın uumlstuumlne yoktu Pisagor tefekkuumlrden yanaydı ve tuumlm dehasını buna adadı

Eflacirctunrsquoun uumlstuumlnluumlğuuml bu ikisini daha da muumlkemmel bir felsefede birleş-tirip ortaya ccedilıkan buumltuumlnuuml uumlccedile ayırmaktır Bunlardan birincisi eyleme dair olan ahlak felsefesi ikincisi amacı doğal felsefe olan tefekkuumlr uumlccediluumlncuumlsuuml ise hakikat ile yanılgının ayrımını yapan rasyonel (akılcı) felsefedir Bunlardan sonuncusu hem eylemsel hem duumlşuumlnsel olmak zorundaysa da bir hakikat tasavvuruna ulaşma iddiasında olan tefekkuumlrduumlr Dolayısıyla bu uumlccedile boumlluumln-muumlşluumlk eylemsellik ve duumlşuumlnsellik ayırımını felsefe buumltuumlnuumlnuumln bileşenleri olmaları itibariyle huumlkuumlmsuumlz kılmaz Soumlz konusu her uumlccedil boumlluumlmuumln her biri itibariyle Eflacirctunrsquoun duruşunun ne olduğunu soumlylemek -yani eylemlerin sonucuna doğadaki nedenselliğe mantığın (zihnin) ışığına dair ne biliyor veya neye inanıyordu- acelecilik olur burada yeterince tartışmak ise uzun suumlrer

30 De Vera Religion Sahici Dine Dair


195

Eflacirctun hocası Sokratrsquoın herkesce bilinen bir huyuna bilgisini ve duumlşuumln-cesini kendine saklama huyuna hayrandı ve buna oumlykuumlnuumlrduuml Sokratrsquoın soumlz-cuuml olarak yer aldığı ccedilalışmalarında oumlnemli konularda bile kendi goumlruumlşlerinin ne olduğunu tam olarak tespit etmek zordur Bununla beraber yazılarında ileri suumlrduumlğuuml -kendisine veya başkalarına ait olmakla birlikte hoşuna giden- goumlruumlşlerinin birkaccedilı burada hatırlanıp anılmalıdır inancındayım Eflacirctun yazılarında yer yer bizlerin inandığı ve savunduğu sahici dinden yanadır ama bazen de -mesela monoteizm ile politeizmin oumlluumlmden sonra gelen saf sonsuz mutluluk itibariyle goumlreli değeri- karşıymış gibi goumlruumlnuumlr Eflacirctunrsquoun en iyi muumlritleri hakkında yani saygınlığıyla diğer tuumlm pagan filozofların oumltesindeuumlstuumlnde olan bir hocanın oumlğretilerini en yakından izleyip en iyi anlayanlar iccedilin diyebiliriz ki hiccedil değilse Tanrırsquoya dair gerccedilekleri Orsquonun tuumlm varlığın tuumlm duumlşuumlncenin nedeni ve yaşayan her şeye huumlkmedeni olduğunu kavramışlardır Bu doğruların birincisi doğaya ikincisi akla uumlccediluumlncuumlsuuml ah-lak felsefesine dairdirhellip

Augustin On Bir ila On Doumlrduumlncuuml kitaplarında ldquoiki şehrinrdquo orijinini (oumlzuuml-nuuml) ele almıştır Tanrırsquodan kopuk insanların Duumlnyevi Şehir ile insanlık tari-hinin herhangi bir ccedilağında doğrusahici Tanrırsquoya inanan insanların Semavi Şehri Bu tartışmayı şoumlyle sonlandırır

(hellip) Her şeye kadir Yuumlce Tanrı tuumlm mahlucirckatın Yaratıcısı ve Huumlkuumlmdarı tuumlm iyi niyetleri kutsayan ve merhamet bahşeden ve tuumlm koumltuuml niyetleri hak ettikleri mahvoluşa terk eden Tanrı Tanrırsquonın Şehrirsquoni belirli sayıda azizle meskucircn kılacak muumlspet bir plandan yoksun değildi Şehrin insan soyunun duumlşkuumlnleri arasından seccedililenlerle doldurulması gerekiyordu Orsquonun ilahi aklı boumlyle buyurmaktaydı Tabii bir zamanlar insanlığın buumlyuumlk bir kısmı ta-bir yerindeyse koumlkten bozulmuştu dolayısıyla Orsquonun oumlngoumlrduumlğuuml şehre layık olanlar şuumlphesiz vardı Bu insanlar diğerlerinden ancak Orsquonun mağfiretiyle belirlenip ayrılabilirdi (Bu insanlar) Orsquonun mağfiretinin ne kadar buumlyuumlk ol-duğuna sadece kendi kurtuluşlarıyla değil lanetten kurtarılmayanlara veri-len oumlluumlm cezasıyla tanık oldular Ccediluumlnkuuml kimse kendi ayrıcalıklı masuniyeti ile cezalandırılan halkın haklı olarak paylaşmış olduğu kaderi arasındaki farkı accedilıkccedila goumlruumlp Orsquonun kendisini kurtaran mağfiretinin ne denli buumlyuumlk olduğunu inkacircr edemez

Şimdi Tanrırsquonın guumlnah işleyeceğini oumlnceden bildiği insanları neden ya-rattığı sorusuna cevap verelim Yarattı ccediluumlnkuuml işlenen succedil karşılığında nasıl bir cezayı hak ettiklerini ve Orsquonun mağfiretiyle nasıl bağışlanacaklarını on-lar nedeniyle ve onlar vasıtasıyla goumlstermek istedi Zira Orsquonun yarattığı ve


196

huumlkmettiği buumltuumln bir gerccedilekliğin ahengi guumlnahkacircrların sapkınlığı yuumlzuumlnden bozulamazdı

Soumlylediklerim guumlnah işleyen insanlar kadar guumlnah işleyen melekler iccedilin de geccedilerli Onlar ldquoTanrırsquonın kendi iradesiyle gerccedilekleştirdiği buumlyuumlk mucize-lere karışamazlarrdquo31 Yarattığı şeylere uygun yetenekler dağıtırken o her şeyi oumlnceden bilen ve goumlren Tanrı iyiyi ve koumltuumlyuuml hayra doumlnuumlştuumlrmeyi de bilir Bu yuumlzden inatccedilılığa mahkucircm ettiği koumltuuml meleği -ki onun ilk koumltuumlden kay-naklanan guumlnahını bir daha (iyiye) doumlnemeyecek biccedilimde cezalandırmıştı- iyi bir amaccedilla kullanmaması iccedilin bir neden yoktu Tanrı bunu koumltuuml meleğin ilk insanı (Acircdem) baştan ccedilıkarmasına izin vererek yaptı Oysa ilk insan ya-radılışı itibariyle iyiydi yani doğuştan iyi niyetliydi

Burada işaret etmek istediğim şudur ki ilk insan (Acircdem) iyi bir insan ola-rak Tanrırsquoya sığınabilseydi veya Yaradanrsquoın bilgeliğinin yanı sıra kendi ira-desine guumlvenebilseydi koumltuuml meleğe mutlaka direnebilir bu iradeyi Tanrırsquonın yardımıyla sağlam tutabilseydi Orsquonun tarafından oumlduumlllendirilmeye hak ka-zanır veya Tanrırsquodan ayrı duumlştuumlğuuml iccedilin iradesi sarsılır ve bir o kadar hak et-tiği sona mahkucircm olurdu Dikkat ederseniz insanın Tanrırsquoya guumlven duyma-sı sadece Orsquonun yardımıyla muumlmkuumlnduumlr ve bu olumlu bir tutumdur İnsa-nın sadece kendi iradesine guumlvenmesi ise olumsuzdur ccediluumlnkuuml ilahi iradenin sunduğu luumltuftan uzak duumlşmuumlş olur ve oumlz iradesiyle yaptığı seccedilimin olası so-nuccedillarından birine katlanmak zorunda kalır

Bu yaşam iccedilin de geccedilerlidir Bir bedende yaşıyor olmak seccedilime tabi olmayan olumlu bir durum olmakla birlikte ancak gıda almak suretiyle muumlmkuumlnduumlr Oysa bir bedende yaşamayı seccedilmemek intihar vakalarında olduğu gibi kendi irademiz dahilindedir ve olumsuzdur Dolayısıyla gerek-tiği biccedilimde yaşaya kalmak Cennetrsquoin Bahccedilesirsquonde bile bir seccedilim meselesi değildir Tanrırsquonın yardımına muhtaccediltır Oysa koumltuuml yaşamak ki boumlyle ya-şanmamalıdır insanın elindedir Bu yuumlzden mutluluğu uzatmak veya kısa kesmek bizim sorumluluğumuz olduğu gibi kısa kesmenin cezası da bizim sorumluluğumuzdur

Bu durumda insanın gelecekteki duumlşuumlşuumlnuumlccediloumlkuumlşuumlnuuml oumlnceden bilen Tanrı insanı kıskanan ondan nefret eden meleğin onu baştan ccedilıkarmasına izin vermiş olabilir Tanrı insanoğlunun ona acı ccedilektirecek zaaflarını gayet iyi biliyordu ama daha da oumlnemlisi bir acircdemoğlunun Şeytanrsquoı -Orsquonun yardı-mıyla- nasıl alt edebileceğini ki azizler daha da buumlyuumlk bir zafer kazansın bi-liyordu Buumltuumln bunlar oumlylesine başarılı bir biccedilimde kotarılmıştı ki gelecekte hiccedilbir şey Tanrırsquodan habersiz vuku bulmayacak ve fakat bu oumlnbilgi hiccedilbir

31 Kutsal Kitap Mezmurlar 3 Kitap


197

şekilde insanı guumlnah işlemek zorunda bırakmayacaktı Tanrırsquonın amacı me-lek veya insan tuumlm rasyonel mahlucirckata nedenlerin doğurabileceği sonuccedillar ile Tanrırsquonın himayesi altında olmanın farkını kendi yaşam tecruumlbelerinin ışığında goumlstermekti Tabii hiccedil kimse meleklerin veya insanların duumlşuumlşuumlnuumlccediloumlkuumlşuumlnuuml oumlnlemeye Tanrırsquonın guumlcuumlnuumln yetmeyeceğini soumlylemeye veya buna inanmaya cesaret edemezdi Ama Tanrı kendi guumlcuumlnuuml kullanmamayı seccedilti ve başarıyı da başarısızlığı da yarattığı mahlucirckatın seccedilimine bıraktı Boumlyle-likle kibrin ne buumlyuumlk koumltuumlluumlklere gebe olduğunu oysa Tanrırsquonın inayetin-den iyilik doğacağını goumlstermiş olacaktı

Anlaşıldığı gibi iki ayrı sevgiden iki ayrı toplum neşet etti Duumlnyevi top-lum Tanrırsquodan bile nefret etmeye cuumlret eden bencil bir sevgiyle gelişirken azizlerin benliği ayaklar altına almaya hazır cemaatinde Tanrı sevgisi koumlkleş-ti Kısacası ilk toplum kendi kendine yetmekle oumlvuumlnuumlrken ikincisi Tanrırsquoya inanıyor ve guumlveniyor Duumlnyevi Şehirrsquoin insanları insanlara sena ederken diğeri iccedilin en buumlyuumlk mutluluk (zafer) Tanrırsquonın sesini vicdanın tanıklığında duymak Biri başını kendisiyle oumlvuumlnerek kaldırıyor diğeri Tanrırsquoya ldquoya Rab ccedilevremde kalkansın onurum başımı yukarı kaldıran sensinrdquo32 diyor

Duumlnyevi Şehirrsquode hem huumlkuumlmdarlara hem de huumlkmettikleri insanlara huumlkmetmeye duyulan ihtiras huumlkmeder oysa Tanrırsquonın Şehrirsquonde insanlar goumlrev sorumluluğu veya emre itaat saikiyle hizmet ediyor olsalar da bunu hayırseverlik duygusuyla yapar Şehirlerden biri liderini kendi guumlcuumlnuumln semboluuml olarak sever diğeri Tanrırsquosına ldquoSeni seviyorum guumlcuumlm sensin ya Rab benim kayam sığınağım kurtarıcımsınrdquo33 der Bunun sonucu olarak Duumlnyevi Şehirrsquodeki en akıllı insan bile insana goumlre yaşar ve buumltuumln amacı bedenin iyiliği veya aklın iyiliği veya ikisinin de iyiliğidir Burada yaşayan-ların bazıları Tanrı bilgisine sahip olsalar da ldquoonu Tanrı olarak ululamamış ya da Orsquona şuumlkran sunmamış akılcı olmakla boşuna oumlvuumlnuumlp şuursuz akılla-rını karartmışlardır Ccediluumlnkuuml akıllı olduklarını iddia ederlerken -yani kibrin tahakkuumlmuumlnde kendi ferasetleriyle oumlvuumlnuumlrken- ldquoduumlşuumlncelerinde budalalığa duumlştuumller anlayışsız yuumlreklerini karanlık buumlruumlduuml Akıllı olduklarını ileri suuml-rerken akılsız olup ccedilıktılar Oumlluumlmsuumlz Tanrırsquonın yuumlceliği yerine oumlluumlmluuml insa-na kuşlara doumlrt ayaklılara suumlruumlngenlere benzeyen putları yeğlediler yani kendi halklarını ya boumlylesi putlara tapınarak youmlnettiler ya da onları taklit ettiler Tanrırsquoyla ilgili gerccedileğin yerine yalanı koydular Yaradanrsquoın yerine ya-ratığa tapıp ona kulluk ettiler Oysa Tanrı sonsuza dek oumlvuumllmeye layıktırrdquo34 Buna karşın Tanrırsquonın Şehrirsquonde sadece insani akıl değil sahici Tanrırsquoya

32 Kutsal Kitap Mezmurlar 3333 Kutsal Kitap Mezmurlar 18134 Kitab-ı Mukaddes Yeni Ahit Pavlusrsquotan Romalılarrsquoa Mektup I21-25


198

ibadet edilmesi gerektiği şekilde ibadet eden iman ve muradı yeryuumlzuumlnde-ki azizler veya goumlkyuumlzuumlndeki melekler topluluğunda oumlduumlllendirilmek olan kutsiyet vardır ki ldquoTanrı her şeyde her şey olsunrdquo35

Augustin on beşinci kitabından on dokuzuncu kitabının ilk boumlluumlmuumlne ka-dar iki şehrin eşzamanlı tarihlerinin gelişimini tartışır ve bunu yaparken Eski Ahitrsquoten hareketle ağırlıklı olarak ilk Yahudilerin yaşamlarında vuku bu-lan olayları anlatır Bu tartışmayı inananlara dair oumlzel bir accedilıklamayla son-landırmış sonra da şoumlyle devam etmiştir

Aziz babalarımızın koumlleleri vardı muhakkak ama aileye hizmet eden bu koumlleleri geccedilici haller dışında kendi ccedilocuklarından ayrı tutmadılar Tanrırsquoya ibadete gelince -ki herkesin emeli Orsquonun tarafından kutsanmak olmalıdır- onlara da istisnasız sevgi ve ilgi goumlsterdiler Doğanın talebi buydu ldquoAile ba-basırdquo teriminin yayılarak kabuluumlne bu tutum yol accedilmış ve en koumltuuml en otori-terbaskıcı erkek bile boumlyle anılmak istemiştir

Sahici babalar yuvadaki herkesin tıpkı ccedilocukları gibi Tanrırsquoya ibadet et-melerini ve Orsquona layık olmalarını ister Buumltuumln arzu ve umutları başka insan-lara emir vermek veya başka insanların emrini yerine getirmek zorunda kal-mayacakları o semavi haneyeyuvaya ulaşmaktır ccediluumlnkuuml orada herkes oumlluumlm-suumlz ve mutludur Bu arada babalar emir vermenin bir koumllenin bu emre ria-yet etmesi kadar zor olduğunu bilmelidir

Yine bu arada eğer ev halkından biri evin huzurunu bozacak olursa onu soumlzle veya kırbaccedillamak suretiyle veya toplumca kabul edilir kanunen meşru herhangi bir başka yolla cezalandırmalı onu kendi iyiliği iccedilin huzura kavuş-turmalıdır Ccediluumlnkuuml merhamet succedillunun koumltuumlyken daha da koumltuuml olmasına yol accedilarak iyiliğe vesile olmadığı gibi (umut edilenden) daha da buumlyuumlk bir iyili-ğin kaybına yol accedilar Succedilsuz bir insanın goumlrevi sadece hata yapmamak değil başkalarını da hata yapmaktan alıkoymak hata yaparsa cezalandırmaktır ki succedillu bu tecruumlbeyle ıslah olsun ve bu herkese ders olsun

Şimdi her hane medeni toplumun kuumlccediluumlk bir parccedilası veya medeni top-luma giden yolun başlangıccedil noktası olduğuna ve her başlangıcın belirli bir sonu olduğuna ve her şey parccedilası olduğu buumltuumlnuumln her parccedilasının bir par-ccedilası olduğuna goumlre hanedeki barış ve huzur siyasi barış ve huzurla alaka-lı demektir Bir diğer ifadeyle birlikte yaşayanlar itibariyle otorite ile itaatin ahengi şehirde yaşayanlar itibariyle oumlngoumlruumllen otorite ve itaatin ahengiyle doğrudan ilgilidir Bu nedenle bir baba evini youmlnetirken medeni kanunun bazı kurallarını uygulamak zorundadır ki toplum buumltuumlnuumlyle uyum iccedilinde

35 Kitab-ı Mukaddes Yeni Ahit Pavlusrsquotan Korintlilere 1 Mektup 1528


199

olabilsin İnanccedillı olmayan erkekler evlerinde duumlnyevi yaşama dair mal-muumllk ve konforla geccedilici huzur tesis etmeyi umarken inanccedil sahibi olan ve buna goumlre yaşayan aileler yuumlzlerini cennetin vaat ettiği oumlluumlmsuumlz guumlzel şeylere ccedile-virirler Onlar tıpkı seyyahlar (hacılar) gibi geccedilici şeyleri Tanrırsquoya giden yo-lun uumlstuumlndeki tuzaklar olarak değil ruha ağırlık veren oumlluumlmluuml bedenin yuuml-kuumlnuuml hafifletmek (kolaylaştırmak) uumlzere kullanır Bu iki ayrı ev tuumlruuml ve hane reisinin ortak youmlnuuml bu oumlluumlmluuml yaşamın idamesi iccedilin vazgeccedililemez nitelik-li şeyleri kullanma (bunlardan yararlanma) zorunluluğudur ama ne amaccedil-la kullandıkları hususunda farklılaşırlar ve her biri kendine has oumlzellikle-re sahiptir

İnanccedil sahibi olmayan Duumlnyevi Şehir de duumlnyevi huzur peşinde ama bu huzuru otorite ile itaatin ahengini ve oumlluumlmluuml yaşamın dayattığı ortak hedef-leri gerccedilekleştirmekle sınırlıyor Oysa Semavi Şehir -ya da oumlluumlmluuml yaşamı bir seyyah gibi (hac yolcusuymuşccedilasına) yaşayan inanccedil sahibi bizler- bu ba-rış ve huzur halinden buna ihtiyaccedil duymayıncaya kadar (oumlluumlnceye kadar) yararlanır dolayısıyla Duumlnyevi Şehirrsquodeki yaşamı bir tutsak bir yabancı gibi suumlrduumlrerek -sonunda kurtuluş vaadi ve Ruh tarafından bağışlanma ta-ahhuumlduuml olsa da- burada aşağıda olan biz insanların yaşamına huumlkmeden ka-nunlara ayak uydurmakta teredduumlt etmeyiz Zira oumlluumlmluuml yaşam herkes iccedilin bir olduğuna goumlre iki şehrin arasında en azından yaşamaya (bu duumlnyada var olmaya) doumlnuumlk mutabakat olmalıdır

Zorluk şimdi başlıyor Oumlncelikle Duumlnyevi Şehir kendi yoğurduğu birta-kım ldquoacirckil insanlarardquo sahip olageldi Sahici din bu insanları reddetmelidir ccediluumlnkuuml bu insanlar -ya hayal goumlrduumlkleri ya da Şeytan tarafından kandırıl-dıkları iccedilin- insan yaşamının farklı oumldev ve goumlrevleri olan ccedilok sayıda ilahi guumlccedil tarafından tuhaf bir duumlzen iccedilinde youmlnetildiğine inanıyorlardı Bedenin ve zihnin bedende ayrıca baş boyun vb vuumlcut kesimlerinin organların zihinde zekacircnın oumlğrenmenin huyun tutkuların duumlnyevi yaşamda suumlruumlle-rin buğdayın şarabın yağın ormanların paranın denizcililiğin savaşın ve zaferin evliliğin doğurganlığın ve doğumun vb her şeyin bir tanrısı vardı

Buna karşın Semavi Şehir tek bir Tanrırsquoya inanır ve bunun gereği olarak sadece Orsquonu yuumlceltir ve Orsquona Greklerin latreia dedikleri tam bir adanmışlıkla hizmet eder ccediluumlnkuuml bu Orsquona hastır Semavi Şehir bu yuumlzden Duumlnyevi Şehir ile ortak bir dinsel dilde (yasada) buluşamamış muhalefet etmek zorunda kalınca da farklı duumlşuumlnenlerin başına bela olup Duumlnyevi Şehrrsquoin oumlfkesi nef-reti ve şiddetine maruz kalmıştır Karşıtlarını korkutup kaccedilırdıysa Esirgeyen Tanrırsquonın yardımı ve kalabalık olmalarındandır

Hal boumlyle iken Semavi Şehir bu duumlnyadaki yolculuğu sırasında her soy ve dilden insanı tek bir hac birliğine davet eder İnsanların arasında barış ve


200

barışın devamlılığının soumlz konusu olduğu yerde oumlrf yasa ve gelenek farklı-lıklarını mesele olarak goumlrmez Ccedileşitli soyların başkalıklarını yerle bir etmek veya huumlkuumlmsuumlz kılmak değil -tek ve yuumlce Tanrırsquoya inanccedil ve ibadeti engel-lenmediği suumlrece- insanın barış ve huzurunu amaccedillayan ne varsa korur ve benimser

Boumlylelikle Semavi Şehir bu duumlnyadaki yolculuğu (hac) boyunca soumlz ko-nusu duumlnyevi barış ve huzurdan yararlanmakla kalmayıp diğer insanlarla birlikte sadece yaşamı ilgilendiren inanccedil ve ibadete muumldahale etmeyen or-tak bir platformun oluşumunu teşvik ve takip eder Tanrırsquonın Şehri elbet Duumlnyevi barış ve huzura oumlncelik tanır36 Ccediluumlnkuuml semavi barış ve huzur sahici olmakla kalmayıp mantıklı bir yaratık iccedilin -kesinlikle- tek gerccedilektir ccediluumln-kuuml dediğim gibi ldquomutluluğu Tanrırsquoda ve Tanrırsquonın huzurunda birbirlerinde bulanların muumlkemmel duumlzeninin ve ahenginin birlikteliğidir (buumltuumlnuumlduumlr)rdquo

İnsan boumlylesi barış ve huzura ulaşınca oumlluumlm korkusundan kurtulduğu gibi hep yaşam dolu olacaktır Gittikccedile yıpranarak ruha ağırlık veren beden hayvani olmaktan ccedilıkıp ruhani olacak ve hiccedilbir şeye ihtiyaccedil duymaksızın tuuml-muumlyle kendi oumlz iradesine tabi olacaktır

Bu Hac Şehri iman yoluyla zaten barış ve huzur iccedilinde kutsal bir yaşam suumlrmektedir İnanccedilları uyarınca ilahi tamamlanmaya ermek iccedilin Tanrırsquoya veya diğer insanlara iyilik yapmayı duumlstur edinecektir

City of God Fathers of the Church The Writings of Saint Augustin

36 Augustinrsquoun burada kullandığı Latince cuumlmle -eamque terrenam pacem refert ad caelestem pa-cem- anlam itibariyle gayet karmaşık bir cuumlmledir Cuumlmlenin iccedilindeki refert soumlzcuumlğuumlnden hare-ketle şoumlyle tefsir edilir Gerccedilek barış ve huzur insanların birbirleri ve Tanrırsquoyla iyimutlu ilişki iccedilinde olmalarıdır ve dolayısıyla duumlnya barışı iccedilin oumlnce semavi barışın tesisi gerekir

201

ORTA CcedilAĞLAR


202

203

OumlZDEYİŞLER

İnancın oumlduumlluuml anlamaktır Bu yuumlzden inanabileceğiniz şeyleri anlamaya

ccedilalışmayın anlayabileceğiniz şeylere inanın

Aziz Augustine Yuhanna İncili Uumlzerine

İnsanoğlunun nihai mutluluğu hakikatin tefekkuumlruumlnde yatar () Bunu

kendi iyiliği iccedilin yapmalıdır ve bunun kendinden oumlte bir sonucu yoktur

Aziz Thomas Aquinas Summa Contra Gentiles

Ruhum meleklere ait oumlluumlmle oumllsuumln boumlylece mevcut şeyleri hatırlamaktan

uzak olsun ve hem maddi ve bayağı olan şeylere dair akıldan ccedilıkmayan fikir-

lerden ve goumlruumlntuumllerden uzaklaşsın hem de bunlara dair arzulardan kurtul-

sun - belki boumlylelikle saflığın imgesi ve temsili olanların bizzat kendisiyle saf

ilişkiye geccedilebilir

Clairvauxlu Bernard Duumlşuumlnce Denen Heyecana Dair Vaaz

Bu duumlnyayı youmlneten iki guumlccedil vardır Rahiplerin kutsal otoritesi ve asillerin

guumlcuuml Bunların iccedilinde rahiplerin guumlcuuml daha ağır basar ccediluumlnkuuml krallar bile ilahi

huumlkuumlm karşısında hesap vermek zorundadır

Papa I Gelasius İmparator Anastasiusrsquoa Mektup

İnsan soyu olarak iki gruba ayrıldık İnsanoğluna goumlre yaşayanlar ve

Tanrırsquoya goumlre yaşayanlar Biz bunları mistik accedilıdan iki şehir olarak adlandı-

rıyoruz veya onlara iki insan cemaati diyoruz birinin kaderi Tanrı ile birlik-

te sonsuza kadar huumlkmetmek ve diğerininki Şeytanrsquola birlikte sonsuz cezayı

ccedilekmek

Aziz Augustine Tanrırsquonın Şehri


204

205

I

ORTA CcedilAĞ HIRİSTİYANLIĞININ

DUumlNYA GOumlRUumlŞUuml

Orta Ccedilağ denilen suumlreccedile dair değerlendirmeler doumlnemi yargılayanların bakış accedilılarına bağlıdır Bir kavram olarak Orta Ccedilağ On Doumlrduumlncuuml yuumlzyıl İtalyan insancıla-rından1 On Sekizinci yuumlzyıl Fransız rasyonalistlerine kadar uzanan bir dizi putkırıcının duumlşuumlncelerinden kaynaklanır Romarsquonın duumlşuumlşuumlnden sonraki bin yıllık tarih doumlnemini ldquokaranlıkrdquo olarak tanımlayan ilk kişi Petrarch olsa da tarihi ldquoAntik Ccedilağ Orta Ccedilağ Modern Ccedilağrdquo olmak uumlzere uumlccedil kısma ayırmasına alışık olduğumuz tarih anlayışı mo-dern bilimin ilk buumlyuumlk yuumlzyılına yani On Yedinci yuumlzyıla kadar netleşmez Fikir buumlyuumlk oranda Aydınlanma doumlneminde kabul goumlruumlr

Voltaire iccedilin ldquotarihin doumlrt mutlu ccedilağınırdquo meydana getirenlerden biri olmaktan ccedilok uzak olan Orta Ccedilağ barbarlık akıldışılık (irrasyonalite) ve batıl inanccedillardan oluşan bir doumlnemi ifade eder Genel inanış Orta Ccedilağı incelemenin insanlara aptallıklarını hatırlatmaktan başka bir faydası olmayacağı youmlnuumlndedir Geleneklere İlişkin Dene-me adlı eserinde Voltaire ldquoO ccedilağın tarihini bilmek sadece aşağılamak iccedilin gerekli-dirrdquo demektedir 1735 yılında yazan Bolingbroke şoumlyle soumlyler ldquoGuumlnuumlmuumlzde faydalı olabilir diye [Orta Ccedilağı] oumlğrenmek saccedilma bir oumlzentidir Bu doumlnemden sonraki tarihi okumalı ve ccedilağımıza kadar olan doumlnemi incelemeliyizrdquo2

Bu asılsız gelenek Orta Ccedilağ duumlşuumlncesi ve kuumlltuumlruuml hakkında ccediloğu haksız ve aşıl-ması guumlccedil bir dizi yargı oluşturur Oumlrneğin Roumlnesans oumlncesinde aklın ldquohapisterdquo ol-duğu iddia edilmektedir Orta Ccedilağ entelektuumlellerinin antik klasiklerdeki ilimle veya bilgilerle ilgilenmedikleri Orta Ccedilağ medeniyetinin aslında devasa bir sahtekacircrlık ol-duğu anlatılır

Bu yargıları Aydınlanmanın aşırı akılcılığına (rasyonalizm) tepki olarak tersine ccedile-virenler On Dokuzuncu yuumlzyılın Romantikleridir Romantikler Orta Ccedilağı kahraman

1 ldquoHuumlmanistrdquo kelimesinin guumlnuumlmuumlz Tuumlrkccedilesindeki ldquoiyiliksever merhametlirdquo şeklindeki algısından uzaklaşarak ldquodeistrdquo yani ldquotanrıcırdquo kelimesinin karşıtı olarak kullanıyoruz

2 Tarih Bilimi Uumlzerine Mektuplar Ccedilalışmalar II cilt Dublin 1793 s 343


206

şoumlvalyeler dindar keşişler şarkı soumlyleyip gezen halk ozanları yetenekli zanaatkacircrlar ve bahar bayramında neşeyle dans eden koumlyluumllerle doldurur Oumlrneğin Geccedilmiş ve Şimdi adlı eserinde Thomas Carlylersquoın modern İngilterersquonin ldquoİhtirasa Oumlvguumlrdquosuumlnuuml (Mammon-Gospel) On İkinci yuumlzyılın toplumsal goumlruumlntuumlsuumlnden ayırırken sergilediği tavır olumsuzdur John Ruskin gotik mimari hakkında sanatsal zevklerde bir devrim yaşandığını kaydeder Yunan ve Roma mimarisinin aksine gotik mimariyi ldquoen guumlccedilluuml olanları bile huşuya sevk eden bir guumlce sahipti en mağrur ruhlarda bile buumlyuumlk bir heyecana neden oluyordu İşccedililerin tuumlm yeteneğinin parıldamasını sağlayan ve sahi-binin tuumlm coşkun hislerine hitap eden bir mimariydirdquo3 soumlzleriyle ulular

Orta Ccedilağın Romantik doumlnemdeki idealleştirilmesinin tarihsel gerccedilekleri abartılı aşağılamalar kadar saptırmış olduğu da kuşkusuzdur Ancak aşağılayanlar ve Ro-mantikler arasında bir seccedilim yapmamız gerekirse Romantikleri seccedilmemiz uygun olur ccediluumlnkuuml onlar abartmalarına rağmen en azından Orta Ccedilağ teriminin ne kadar uygunsuz olduğunu takdir etmiş kullanılmaya devam ediliyor olmasının yegacircne ma-zeretinin ldquogelenekrdquo olduğunun ayırdına varmışlardır Kısmen onların iştiyakları kıs-men de Orta Ccedilağ acirclimlerinin ccedilalışmaları sayesinde şimdi artık On İki ve On Uumlccediluumlncuuml yuumlzyıllardaki ldquoyuumlksekliğirdquo olduğu gibi goumlrebiliyoruz ldquoYuumlkseklikrdquo yani uumlniversiteleri skolastisizmi şoumlvalyelik idealini gotik sanatı ile insan ruhunun en yuumlce eserlerinden bazılarını ortaya ccedilıkaran buumlyuumlk bir medeniyet

Buna karşın Henry Osborn Taylorrsquoun ldquolekeli gerccedileklikrdquo (spotted actuality) olarak adlandırdığı bir durumun varolduğunu da inkacircr edecek değiliz Son tahlilde hangi ccedilağ en yuumlksek ideallere uymayı başarabilmiştir ki Ama buguumln (umarım) artık kimse Orta Ccedilağın ldquoantikrdquo ile ldquomodernrdquo arasında kısır bir geccediliş doumlnemi değil entelektuumlel ve kuumlltuumlrel accedilıdan bir başlangıccedil olduğunu inkacircr edemeyecektir Orta Ccedilağ tarihccedilileri modern sekuumller medeniyetin tohumlarının tarihin bu doumlneminde atıldığını keşfetmiş bulunmaktadır Ancak bizim amacımız accedilısından daha da oumlnemlisi Orta Ccedilağın Aydınlanma doumlnemine kadar guumlcuumlnuuml kaybetmeyen Hıristiyan duumlnya goumlruumlşuumlnuuml ya-ratmış olmasıdır Bu olgu -bakış accedilısına bağlı iyi veya koumltuuml biccedilimde- Batı duumlşuumlncesini ve davranış biccedilimini etkilemiştir

Yuumlksek Orta Ccedilağ doumlnemini anlayabilmek iccedilin onun toplumsal muhtevasını bil-memiz gerekir On iki ve On Uumlccediluumlncuuml yuumlzyıllar bir sosyal devrimin başlangıcına şahit oldu Yuumlzyıllar suumlren durgunluktan sonra şehir hayatı diriliyor nuumlfus suumlrekli artıyor siyasi ittifaklar oluşuyor (oumlzellikle Fransa İngiltere ve İspanyarsquoda) tarımda ve uumlretim biccedilimlerinde teknolojik gelişmeler goumlruumlluumlyordu Yine de J H Randallrsquoın bu doumlnem toplumunu ldquoacı ve uzun bir zahmet doumlneminden sonra basit bir geccedilim sağlamayı beceren oumlncuuml bir toplumrdquo4 olarak karakterize edişi halen geccedilerlidir Ekonomi hacirclacirc temelde tarıma dayanıyordu Yarı kırsal şehirler engin bir tarım denizinin ortasındaki

3 Venedikrsquoin Taşları (New York 1860) III cilt s 215 4 Modern Aklın Oluşumu (Cambridge Mass 1940) s 13


207

adalar gibiydiler ve malikacircnelere bağlı mevcudiyetin guumlnluumlk rutini dikkate değer bir değişime uğramamıştı Ccedilok az şehirde kapitalist anlamdaki uumlretim ve muumlbadele lonca sisteminin yerini alabilmişti Ortalama yaşam suumlresi kısaydı ve bilim accedillıkla ve salgın hastalıklarla nasıl baş edeceğini bilmiyordu Bu koşulların Hıristiyan Kilisesinin o guumlnlerdeki guumlcuumlne sebebiyet verdiğini goumlrmek iccedilin hayal guumlcuumlnuuml fazla zorlamaya gerek yoktur Bir zamanlar Francis Bacon ldquosorunlar ve sıkıntılar insanların zihnini dine karşı daha itaatkacircr hale getirdiği iccedilin ateizmin insanların daha bilgili olduğu zamanlarda oumlzellikle barış ve refahın var olduğu doumlnemlerde geliştiğinirdquo5 goumlzlem-lemişti Bunlara Kilisenin kuumlltuumlrel accedilıdan hacirckim konuma yuumlkselişinin kısmen On İki ve On Uumlccediluumlncuuml yuumlzyıllardaki olumsuz yaşam şartlarına siyasi ademimerkeziyet eko-nomik ccediloumlkuumlş ve nuumlfus azalmasına sahne olan ldquoKaranlık Ccedilağlarrdquoa rastladığını da ekleyebilirdi

Yuumlksek Orta Ccedilağ duumlşuumlncesi hem henuumlz olgunlaşmamış sosyal devrim fikirlerini hem de tarımsal-dini medeniyeti yansıtıyordu Aristo felsefesinin Yunan-Arap bilimi-nin ve Roma hukukunun canlanışını skolastik tartışmalar sonucunda oluşmuş yeni merakları ve entelektuumlel inceliği temsil eden ldquoOn İkinci yuumlzyıl Roumlnesansırdquo kırsal alan-da canlanma gerccedilekleşmeden duumlşuumlnuumllemezdi Diğer yandan Hildebrand Kilisesirsquonin ve Papa III Innocentrsquoin entelektuumlel ve ruhani itibarı sayesinde duumlşuumlncenin ccediloğun-lukla dini bir ccedilerccedilevede kalması ve tuumlm bilgileri dini bir sentezle accedilıklamak iccedilin ciddi bir ccedilaba goumlsterilmesi (bkz Aziz Thomas Aquinas ve Dante) sağlanıyordu Şehirler ve saraylar ruhban sınıfının eğitimdeki tekelini yeni yeni tehdit etmeye başlamıştı ve manastırlar entelektuumlel guumlccedillerinin bir kısmından vazgeccedilmeye başlasalar bile bun-ların yerini oumlncelikle katedral okulları ve uumlniversiteler (en azından Paris oumlrneğinde uumlniversite ruhban sınıfı tarafından kontrol edilen bir kurumdu) dolduruyordu Ccedilok az kişinin okuma yazma bildiği bir doumlnemde hiccedil de kalabalık olmayan entelektuumlel sı-nıf ccediloğunlukla rahiplerden oluşuyordu ancak rahiplerin hepsi de aynı duumlzeyde zihin yapısına sahip değildi Bu nedenle Ernst Troeltsch sanat ve bilimin uzun bir zaman boyunca ldquoKilise ile bağlantılırdquo olduğunu soumlylerken ccedilok da fazla abartmıyordu ldquoAslın-da Kilisersquoden ve ideallerinden bağımsız olarak tanrısal bir hakka sahip olunduğunu hissedecek ve iddia edecek bağımsız sekuumller medeniyetin değerleri mevcut değildi Varolan tek bağımsızlık Kilisersquonin bağımsızlığıydı ne devlet ne iktisadi uumlretim ne bilim ne de sanat bağımsızdırdquo6

Bundan yola ccedilıkarak Orta Ccedilağ duumlşuumlncesinin goumlvdesinin oumlncesinde ve sonrasın-da neredeyse benzeri olmayan şekilde otoriter ilahiyat merkezli ve teokratik olduğu soumlylenebilir Kullanılabilecek diğer tanımlayıcı terimler ise mutlaka ldquodinirdquo ldquoduumlalistrdquo (Kartezyen anlamda değil Eflacirctunrsquoun kullandığı anlamda) ldquoorganikrdquo ve ldquohiyerarşikrdquo olurdu Bu kelimelerin anlamlarını ayrıntılı olarak inceleyelim

5 Denemeler ldquoAteizm Hakkındardquo6 Hıristiyan Kiliselerinin Sosyal Oumlğretileri (Londra 1931) I cilt s 252


208

Orta Ccedilağ duumlşuumlncesi otoritesini evren ve insan hakkındaki temel oumlnermelerini Kilisersquonin tekelinde olan ilahiyat ile iccedilinde Eflacirctunrsquoun ve Aristorsquonun (sapkınlıkları ayık-landıktan sonra) metinlerinin de yer aldığı seccedililmiş kitap listesinin uumlstuumlne bina etti Orta Ccedilağ rasyonalizminin tarihi hiccedil kuşkusuz kalın bir cildi doldurabilir ve akıl bazen otoriteyle ters duumlşer Nitekimldquoaşikacircr olanlar veya aşikacircr oumlnermelerden ccedilıkarsana-bilenler dışında hiccedilbir şeye inanılmamalıdırrdquo ldquoilahiyat masallara dayanırrdquo şeklinde oumlnermeler vardı ve bunlar 1277 tarihinde Paris Uumlniversitesirsquonde İbn-i Ruumlştccediluuml fikirlerin yayıldığından haberdar olan Paris Piskoposu tarafından yasaklanan iki yuumlz on do-kuz oumlnermeden ikisiydi Bununla birlikte akıl genellikle otoriteyle ccedilatışmıyor tarafsız konular uumlzerine fikir yuumlruumltmek veya merkezi inancı izah etmekle ve desteklemekle yetiniyordu Aslında Aziz Thomas Aquinas Okulursquonun duumlşuumlncesinin ana noktası da aklın ve vahyin neticede aynı noktaya varmak zorunda olduğu varsayımına dayanı-yordu Orta Ccedilağ filozoflarının en buumlyuumlğuuml Aristoculuğu Hıristiyan teolojisi ile uyumlu hale getirmeyi ve boumlylece ldquoYahudi olmayanlarardquo7 ve şuumlphe edenlere aklın otoriter geleneği desteklediğini goumlstermeyi iş edinmişti Aziz Thomas Aquinasrsquoa goumlre duumlz-guumln işleyen bir akıl kutsal şeylere ilişkin bilgi duumlzeyine ulaşacak ve gizlenmiş olan (guumlya ldquomantık uumlstuumlrdquo) gerccedileğin ne mantık ne de ihtimal dışı olduğunu goumlsterecek-ti Bilgiyi modern anlamda yani genişleyen ve kuramsal bir şey olarak hayal eden entelektuumleller pek azdı Tuumlm gerccedileklerin zaten muumllkiyetlerinde olduğuna inanıyor bu inanccedillarını da geccedilmiş ve geleceğin nihai otoritesine dayandırıyorlardı Onlara bu kadar haz veren ldquooumlzrdquolerin ldquoaynardquoların gerccedilek oumlnemi buradaydı Oumlrneğin Aquinas Summa Theologica (Teolojinin Oumlzuuml) ve Beauvaisli Vincent Speculum Majus (Sihirli Ayna) adlı eserlerinde evrensel bilgiyi tek bir kitaba sığdırıyordu Nitekim felsefenin goumlrduumlğuuml itibarın nedeni de muumlnferit bilimlerden farklı olarak insanoğlunun bildiği her şeyi incelemeye ve koordine etmeye ccedilalışmasındandır

Orta Ccedilağ duumlşuumlncesinin ilahiyat odaklı olduğu şeklindeki tespitin gerekccedileleri te-olojinin itibarı ccediloğu acirclimin ldquogerccedilekccedilirdquo (Eflacirctunrsquoun kullandığı anlamda) itikadı te-fekkuumlr hayatının herkesce kabul goumlren uumlstuumlnluumlğuumlduumlr İlahiyat veya kutsal doktrin oumlğrenim hiyerarşisinde ilk sıradadır ldquoİlahiyatrdquo der Aziz Thomas Aquinas ldquobuumltuumln diğer bilimlerden uumlstuumlnduumlrrdquo Bir nazari bilimin diğerine kıyasla daha kesin olmasına dayanarak veya konusunun itibarına bakarak diğerinden daha değerli olduğu soumlyle-nir Oysa ilahiyat her iki accedilıdan da diğer nazari bilimlerden uumlstuumlnduumlr ccediluumlnkuuml diğer-leri insan mantığının doğal ışığından kaynaklanan bir kesinliğe sahip oldukları iccedilin

7 Aziz Thomas Aquinas Summa Contra Gentiles adlı eserinde Hıristiyanlık dışındakilere arguuml-manlarını kabul ettirmeye ccedilalışırken ateistleri paganları ve Muumlsluumlmanları lsquoYahudi olmayanrsquo an-lamındaki lsquogentilersquo tabiri ile anar Yahudilerle tartışılacak teolojik meselede lsquoEski Ahitrsquo temel alı-nabileceği iccedilin Hıristiyanlık ve Yahudilik ortak bir tartışma zemini bulabilecektir Ancak ateistler paganlar ve Muumlsluumlmanlar iccedilin bu muumlmkuumln olmadığından onları lsquogentilersquo olarak tanımlar ve onlara aklın din ile oumlrtuumlştuumlğuuml arguumlmanlardan oluşan bir savunmayla karşılık verir (yn)


209

yanılabilirler ama ilahiyat kesinliğini yanılmaz ilahi bilginin ışığından ve konusunun saygınlığından alırrdquo

Orta Ccedilağın sanatını ve tarihini neredeyse tamamen ilahiyat dayatmıştır Felse-fe teolojinin koumllesi olmamakla birlikte ccediloğunlukla onunla kaynaşmış olup ldquoikinci kemanrdquo olmakla yetinmek zorundadır Oumlte yandan ilahiyatın ilk sırada olmasının nedeni ldquoilk ve son olanrdquola yani Tanrı yaratılışın amacı insanın kaderi gibi normal aklın haklarında asla yeterli bilgiye sahip olamayacağı konularla ilgilenmesiydi İlahi-yat odaklılık insan ve doğaya olan diğer konuları da asla ihmal etmiyordu Orta Ccedilağ duumlşuumlncesi insanı evrenin merkezine yerleştirmişti tuumlm yaratılış suumlrecini insanın kur-tuluş muumlcadelesiyle ilişkilendirmeye ccedilalışıyordu Doğa bilimlerinin gelişmesini engel-lemek şoumlyle dursun Hıristiyan Aristocular akla uygun olan şeylere ilişkin bilgiyi fel-sefi sentezin oumln şartı olarak goumlrduuml On İki ve On Uumlccediluumlncuuml yuumlzyıldan itibaren suumlsleme sanatı da dahil olmak uumlzere doğadaki nesnelere bariz bir ilgi goumlsterilir oldu Bununla beraber Orta Ccedilağ huumlmanizminde insan ancak Tanrırsquoyla olan ilişkisi sayesinde say-gınlık kazanıyordu Ccedilok az sayıda oumlrneğin haricinde asıl bilimsel ilginin ldquoikincilrdquo değil ldquonihairdquo olana odaklandığı muhakkaktır Doğanın ldquonasılrdquo değil ldquonedenrdquo boumlyle olduğu inceleniyordu Hal boumlyle olunca bilimin modern kavramlarına giden yol uzadı

Orta Ccedilağ duumlşuumlncesindeki guumlccedilluuml ldquogerccedilekccedililikrdquo izi ilahiyat odaklılığı daha da belir-gin biccedilimde goumlsterir Burada ldquogerccedilekccedililikrdquo ile kastedilen modern değil Eflacirctuncu (ve aynı zamanda Aristocu) doktrindir Duyu algılarının nesneleri daha yuumlce gerccedileklik-lerde bulunurlar Skolastikler bilinen duumlnyamızın ardında (nominalistler hariccedil) ide-alardan ve biccedilimlerden oluşan bir duyu-oumltesi duumlnya algılıyordu ndash bu duumlnya sadece nesnelerde potansiyel olarak mevcut olanlara anlam veriyor ve onlara mevcudiyet kazandırıyordu Bu goumlruumlşe goumlre duyularla algılanabilen nesneler sadece goumlruumlnduumlk-leri şeyler değildi bu nesneler ilk oumlrneğini Tanrırsquodan alan idealar ve biccedilimlerden oluşan ccedilok daha gerccedilek bir duumlnyanın sembolleriydi Bu nedenle ldquoKutsal Kitaprsquotaki soumlzler Aziz Jeromersquoa goumlre lacircfzicirc anlamlarından fazlasını ifade ediyordurdquo diyor Willi-am Durandus ldquoKutsal Kitaprsquoı uumlccedil biccedilimde incelemeliyiz oumlncelikle accedilık anlamına goumlre ikinci olarak mecazi yani ruhani anlamına goumlre uumlccediluumlncuuml olarak geleceğin kutluluğu-na goumlrerdquo Benzer biccedilimde 1215 tarihli ldquogerccedilekliğin aktarılmasırdquo (transubstantiation) yani şarap ve ekmeği oluşturan maddelerin Hz İsarsquonın kanına ve etine doumlnuumlşmesi doktrini ile ekmeği Hz İsarsquonın kutsal bedeni şarabı ise kanı olarak tuumlketmek suretiy-le Tanrı ile irtibat kurulduğu Aşai Rabbani ayinindeki besinlerin ldquoilinekrdquolerden ibaret olmadıkları Hz İsarsquonın gerccedilek bedenini ve kanını insan duyularının algılayamayaca-ğı biccedilimde iccedilerdiği soumlylenmiştir

Orta Ccedilağ insanları baktıkları her yerde goumlruumlnmez bir duumlzenin aşikacircr işaretlerini goumlrmuumlştuumlr Papalık ve imparatorluk duumlnyadaki kutsal birliği temsil eder Şoumlvalye-lik geleneğinde şoumlvalyenin kılıcı haccedilı mızrağı gerccedileği simgeler ve buna benzer sembolik ilişkilendirmeler suumlrer gider William Durandusrsquoun Rationale Divinorum


210

Officiorumrsquou gibi bir kitap karmaşık semboller ve figuumlrlerle doludur katedrallerin bezemeleri de oumlyle Durandus ldquoKiliserdquo demişti ldquodoumlrt duvardan oluşur bu duvarlar doumlrt İncili yazanların doktrini uumlzerine bina edilmiştir temeli gayba aşina olan iman-dır kapısı Hz İsarsquodır şamdanı ve mihrabı da oumlylerdquo Modern bir sanat tarihccedilisi Orta Ccedilağ sanatı iccedilin ldquoevren şemasına dair tamamen idealist bir bakışı ve tarih ile doğanın engin semboller olarak goumlruumllmesi gerektiği kanaatini dile getiriyorrdquo8 demektedir

Aynı metafizik zuumlhduuml ve mucize hissini destekliyordu bu durum Orta Ccedilağ en-telektuumlellerinin tefekkuumlr hayatını neden yuumlcelttiğini accedilıklar Luka İncili 1038-42rsquodeki Meryem ve Martarsquonın hikacircyesi Orta Ccedilağ yazarlarının en sevdiği hikacircyelerden biriydi ve hep bu iki kız kardeşten muumltefekkir olan Meryemrsquoi cevval olan Martarsquoya tercih ediyorlardı Nitekim Hz İsa da Meryemrsquoin en iyi olanı seccediltiğini soumlyler Bakışlarını Hz İsarsquonın yuumlzuumlne kilitleyen Meryem goumlruumlnuumlşuumln ardındaki ebedi gerccedileği tefekkuumlr ediyordu Hem Aristo da Etikrsquoin (On Uumlccediluumlncuuml yuumlzyılda ccedilok alıntılanan bir ccedilalışma) onuncu boumlluumlmuumlnde mutluluğun ldquotam bir suumlkucircnetrdquote olduğunu ldquokendi kendisinden başka bir amacı olmadığırdquo iccedilin tefekkuumlre dalmanın iffetli hareketlerden bile daha değerli olduğunu soumlylemiyor muydu Statik ve oumlluumlmden ileri bir gerccedileğe ilişkin tefek-kuumlr ndash bu hem mistiklerin hem de filozofların idealiydi ve bu durum onların bilginin bir kontrol ve guumlccedil aracı olarak algılandığı modern anlayışı ne kadar az kavradıklarını goumlsteriyordu

On İki ve On Uumlccediluumlncuuml yuumlzyıllarda Aristocu metafiziğin okulları ele geccedilirmesiyle aşırı ldquogerccedilekccedililikrdquoin goumlzden duumlşmeye başladığı doğrudur Bilindiği gibi Aristo ide-aları (veya biccedilimleri) gerccedilek duumlnyaya dahil etmiş ve onları maddi fenomenlerle bir-likte ve maddi fenomenlerin iccedilinde kullanmaya başlamıştır Bundan oumltuumlruuml Aristocu skolastikler biccedilimle maddeyi ilişkilendirmiş ve bilgiyi duyusal algıya hapsetmişlerdir Ancak asla tuumlm entelektuumleller Aristocu olmamıştır ve daha oumlnemlisi Aristorsquonun sis-temi teleolojik ve teolojiktir Hıristiyan Aristocuların tasavvur ettiği biccedilimiyle evren maddi olmayan bir sebebe dayanıyordu Tanrı ilk maddeyi ve formları ldquoex nihilordquo yani hiccedillikten yaratmıştı (burada Kutsal Kitaprsquoın Tekvin boumlluumlmuumlnde yer alan accedilıklama Aristorsquonunkine tercih edilmiştir) ldquoHer şeyin etken asıl ve nihai sebebirdquo olan Tanrı yarattıklarını kendilerine uygun farklı amaccedil ve goumlrevlere youmlnlendirmişti Tanrı evreni demokratik olmaktan ccedilok hiyerarşik bir modele goumlre inşa etmişti Evrenin tuumlmuuml iccedilin aynı kanunlar geccedilerli değildi Evrenin iki boumlluumlmuuml arasında niteliksel farklar mevcuttu Doumlrt elementin duumlnyası yani bu duumlnya duumlmduumlz bir ccedilizgi uumlzerinde hareket ediyordu bu nedenle değişime ve ccediluumlruumlmeye accedilıktı yıldızların goumlksel duumlnyası ise dairesel bir hareket iccedilindeydi ve bu nedenle değişmezdi Kozmik hiyerarşi psikolojik bir hiyerar-şiyi de oumlngoumlruumlyordu Tanrırsquodan meleklere ve insana oradan hayvanlara ve sonra da cansız doğaya uzanan buumlyuumlk bir ldquovarlık zincirirdquo mevcuttu İnsan bu zincirin duumlğuuml-

8 Eacutemile Macircle Fransarsquoda Dinsel Sanat XIII Yuumlzyıl (Londra 1913) s 15


211

muumlnuuml oluşturan halkaydı hem meleklerin hem de hayvanların doğasından parccedilalar iccedileren bir ldquokuumlccediluumlk evrenrdquo (acirclem-i suğra) idi ve yaratılışın geri kalanı onun iccedilin halk edilmişti Ancak şuumlphesiz mevcudiyet sadece yaratılanlarla sınırlı değildi Yaratılan-ların oumltesinde gerccedilek duumlnya vardı Tanrırsquonın duyular-oumltesi duumlnyası tuumlm yaratılanlar oumlzellikle insan bu duumlnyaya doğru ccedilekiliyordu ve tuumlmuumlnuumln mevcudiyeti ve anlamı bu duumlnyadaydı

Tanrı merkezli duumlşuumlnme biccedilimi teokrasi ile ccedilatışmak zorunda değildir ama Yuumlk-sek Orta Ccedilağda9 genelde ccedilatışıyordu Teokrasi lacircfzicirc olarak topluma Tanrırsquonın ve vekillerinin huumlkmetmesi demektir Daha genel biccedilimde ifade edersek teolojik oumln-cuumlller uumlzerine inşa edilen bir sosyal felsefeyi ifade eder bu felsefede din insan faali-yetlerinin tuumlm youmlnlerini kapsar ve bağımsız sekuumller değerlerin varlığına izin vermez Teokratik ideal geniş oranda kabul goumlrmesini fiilicirc sosyal durumu yani feodal sınıf yapısını oumlrguumltluuml bir milliyetccedililiğin yokluğunu ccediloğu şehirdeki oumln-kapitalist ekonomiyi ve oumlzellikle ayine dayalı Kilise anlayışının giderek guumlccedil sahibi olmasını belirli oranda rasyonalize etmesi gerccedileğine borccedilludur Ancak Kilise her zaman bu ideale sahip değildi Orta Ccedilağın başlarında ccediloğunlukla Hz İsarsquonın krallığının bu duumlnyada olma-dığı ve kurtuluşun mutlak biccedilimde koumltuuml olan bu duumlnyadan kurtulmaya bağlı olduğu youmlnuumlndeki zahit bakış accedilısını tercih ediyordu Ancak Kilise misyonerlik ccedilabalarını genişlettiğinde feodal muumllklerini arttırdığında ve Hildebrand doumlneminde devletten oumlzguumlrluumlğuumlnuuml başarıyla ilan ettiğinde ldquobir tarikat değil bir medeniyetrdquo olmaya talip oldu10 Artık Tanrı tarafından yaratıldığına goumlre duumlnyanın tamamen koumltuuml bir yer olamayacağını iddia ediyordu ve Kilise toplumun Hıristiyan prensiplerine goumlre yaşa-masını sağlamak iccedilin ne gerekiyorsa yapmalıydı Kilisenin teokratik guumlccedil iddiası ilahi inayete bu amaccedilla duumlzenlenen ayinlerle ulaşılabileceğini soumlyleyen yeni ayin teorisine dayanıyordu ldquoaslında ex opere operantis (ayini yuumlruumlten sayesinde) değilrdquo demişti Aziz Thomas Aquinas ldquoex opere operato (yuumlruumltuumllen ayinden dolayı) inayete kavu-şuluyordurdquo ve ayin usuluumlne uygun biccedilimde bu ruumltbeyi kazanmış bir rahip tarafından yuumlruumltuumllmeliydi ldquoİnanccedillılar iccedilin sadece bir evrensel Kilise vardır ve onun dışında ka-lanlardan hiccedilbiri kurtuluşa eremezrdquo Kilise kurtuluş iccedilin aracılık ediyordu Bu durum-da kurtuluşu neyin sağladığını belirlemek ve tuumlm toplumu buna youmlnlendirmek ona duumlşmez miydi

Orta Ccedilağın toplum teorisyenleri yaygın biccedilimde toplumu insan vuumlcuduna benze-tir Toplumun da insan vuumlcudu gibi ccedileşitli organ veya parccedilalardan (ruhbanlar asiller ccedilalışanlar) oluştuğunu ve buumltuumln vuumlcudun hayatta kalması iccedilin bunlardan herbirinin kendi goumlrevini yapması gerektiğini soumlylerler Bu teoriye goumlre toplum parccedilaların top-lamından fazlasıdır Birey ancak sosyal bir sınıfın parccedilası olarak mevcuttur sosyal sınıf ise daha buumlyuumlk bir organizmanın Corpus Christianum (Hıristiyan Birlik)rsquoun bir

9 Avrupa tarihinde 11ndash13 yuumlzyıllara karşılık gelen doumlnem (yn)10 R H Tawney Kapitalizmin Yuumlkselişi ve Din Londra 1933 s 19


212

parccedilasıdır Bu sistemde tek eşitlik dini eşitliktir Hiyerarşi veya toplumdaki ldquoseviyerdquo evrendeki hiyerarşiye karşılık gelir Organik benzetmeye uygun biccedilimde elbette bazı organların fonksiyonları niteliksel olarak diğerlerinden uumlstuumlnduumlr Ayrıca bu hiyerarşi guumlnahı duumlnyaya getiren ve insanların buumlyuumlk kısmını sabırla ve tevazuyla dayanma-ları gereken aşağılık bir varoluşla lanetleyen Acircdemrsquoin Cennetten Kovulması ile de accedilıklanır Yeni burjuvalar bu sıkı yapıya uymakta zorlansa da teokratlar onlar iccedilin de kurallar oluşturmuştur İktisadi ahlak kişisel ahlakın bir veccedilhesi olarak ilan edilmiş ve Hıristiyan ahlakına tabi olduğu bildirilmiştir Tamahkacircrlık oumlluumlmcuumll bir guumlnahtır Bu nedenle tacir uumlruumlnuuml iccedilin kendisinin aynı sosyal durumda insanca yaşamasına yetecek ldquoadil bir fiyatrdquo belirlemelidir Bir ccedilift ayakkabının değeri oumlznel değil (muumlnferit olarak satıcı tarafından belirlenemez) nesneldir (devlet şehir veya lonca tarafından Hıristiyan prensiplerine goumlre belirlenir)

Orta Ccedilağ teorisi ccedilatışmadan ccedilok sosyal uyum uumlzerinde durur Ccedilağdaş sosyal reformcular bu teorinin var olan durumu Tanrırsquonın değişmez iradesiymiş gibi goumlster-mek yoluyla status quorsquoyu (statuumlko) korumaya ccedilalıştığını soumlyleyebilir Her ne kadar boumlyle olabilirse de beyan edilen amaccedil Tanrırsquoyı aramada muumlşterek olma durumuna vurgu yapmak suretiyle bireyler sınıflar ve devletler arasındaki rekabeti ortadan kal-dırmaktı Buradaki ideal Hıristiyan bir Pax Romana (Roma Barışı) sağlamaktı Bu ide-al sacerdotium (papanın ruhani otoritesi) ve regnum (geccediliciduumlnyevi huumlkuumlmdarlar oumlzellikle Kutsal Roma İmparatoru) arasında ruhun bedenden uumlstuumln olması gibi ilki ikincisinden uumlstuumln olmak kaydıyla Tanrırsquonınkine benzer bir birlik goumlruumlntuumlsuumlne duumlnya uumlzerinde ulaşabilmek iccedilin işbirliği yapmaktı

Orta Ccedilağ Hıristiyanlığı felsefesini Aziz Augustinersquoden almıştır Tanrırsquonın Şehri [De Civitate Dei] eserinde -ve ayrıca Caesarealı Eusebiusrsquoun Dini Tarih [Ekklesiastike Historia] ve Orosiusrsquoun Paganlara Karşı Doumlnemin Tarihi [Historiarum Adversum Pa-ganos] eserlerinde- tarihin ilahi bir plana goumlre yuumlruumlduumlğuumlnuuml goumlruumlruumlz Aziz Augustine zamanın başı sonu olmayan doumlnguumlsel bir tekerruumlrden ibaret olduğu youmlnuumlndeki klasik tanımı reddeder ldquoDuumlnyaya ilişkin klasik goumlruumlş goumlzle goumlruumlluumlr olanlara dairdir Hıristiyanların duumlnya lsquogoumlruumlşuumlrsquo ise bir goumlruumlş değil goumlruumlnuumlr olmayan şeylere dair bir uumlmit ve iman meselesidirrdquo11 Aziz Augustinersquoe goumlre Tanrı zamanı duumlnya ile eşzaman-lı olarak yaratmıştır (Eusebiusrsquoun hesabına goumlre Romarsquonın Gotlar tarafından ele geccedili-rilmesinden 5611 yıl oumlnce) ve kıyamet guumlnuumlnde yok edecektir Bu doumlnemleştirmenin farklı şemaları mevcuttu Eusebius tarihi uumlccedil ccedilağa ayırıyordu Augustine ise yaratılışın altı guumlnuumlne dayanarak altı doumlnem oumlne suumlrmuumlştuuml yedinci ise ebedi Sebtrsquoti12 Ama

11 Karl Loumlwith Tarihte Anlam (Chicago 1949) s 165-166 12 Augustinersquoin yedi kısımdan oluşan tarih boumlluumlmlemesinde Acircdemrsquoin doğumundan başlayarak

Vahiylerrsquode geccedilen olayları da kapsayan altı doumlnem oumlngoumlruumllmuumlştuumlr Yedinci kısım ise haftanın altı guumlnuuml ccedilalışıp yedinci guumlnuuml dinlenilmesine istinaden Son Yargırsquodan sonraki ebedi istirahata karşılık gelir (yn)


213

hepsi zamanın bir anlamı olduğu konusunda hemfikirdi Yaratılan diğer her şey gibi insan tarihinin de belirli bir amacı veya hedefi vardı

Oumlte yandan hiccedil kimse cennetin ve Golgotharsquonın (İsarsquonın ccedilarmıha gerildiği yer) mutlak kesinliğini sorgulamadı Acircdem cennette tuumlm insan soyunu azap ccedilekmeye mahkucircm eden ilk guumlnahı13işledi Hz İsarsquonın ccedilarmıhta insanoğlunun guumlnahlarının kefaretini oumldemesi ve sonrasında Kilisersquonin kurulması Tanrırsquonın merhametinin kaza-nılmasını ve insanoğluna ikinci bir şans verilmesini sağladı

İnsanın doğasına ilişkin Orta Ccedilağ doktrini accedilıktır ancak ne Acircdem ne de Hz İsa insanın kaderini tam anlamıyla belirlememiştir Aksine protestolara rağmen 529 yılında toplanan yetkili Orange Konsili Agustinci bir tutum değil yarı Pelagiusccedilu bir tutum benimsemiştir Acircdemrsquoin guumlnahıyla insanoğlunun oumlzguumlr iradesinin ldquoazaldığırdquo ama tamamen yok olmadığı ilan edilmiştir ldquoKatolik inancına goumlre vaftizin yardımı ve işbirliği sayesinde bize sunulan luumltuf ile Hz İsarsquonın yolunda vaftiz olanların inanccedillı biccedilimde gayret goumlsterdikleri takdirde ruhlarını kurtarmak iccedilin gerekeni yapmış ola-cağına inanıyoruzrdquo Diğer bir deyişle tarihsel kurtuluş dramında insanların seccedilimleri de dikkate alınıyordu Oumlzetlemek gerekirse Orta Ccedilağ tarih felsefesi Takdir-i İlahirsquoye ve insanoğlunun nihai amaca (telos) doğru yaptığı hacca odaklanıyordu ve ldquoikin-cil nedenlererdquo veya benzeri sekuumller olaylara ccedilok az ilgi goumlsteriyordu Tarih duumlnyevi mutluluğun gelişiminin değil insanoğlunun şeytanı yenmek ve Tanrırsquoya ulaşmak iccedilin verdiği kaccedilınılmaz olarak acı iccedileren muumlcadelesinin kaydını tutuyordu

Ancak Orta Ccedilağ dinicirc duumlşuumlncesinin sadece korku ve kasvetle uğraştığı da duumlşuuml-nuumllmemelidir Korkunun varlığını sorgulamak bile gereksiz Bunu goumlrmek iccedilin sadece katedrallerdeki uumlrkuumltuumlcuuml Mahşer ve Kıyamet Guumlnuuml tasvirlerine bakmak bile yeter Ama oumlzellikle Hıristiyan dualarında ve teolojisinde bolca ldquoHıristiyan iyimserliğirdquo de mevcuttur Erken Orta Ccedilağ dualarında pişmanlıktan doğan korkunun oumlnemi o kadar belirgindir ki bu durum Clairvauxlu Bernardrsquoın ve Assisili Aziz Francisrsquoin dualarında neşeli bir şuumlkran ve mistik bir Tanrı sevgisini goumlsteren bir ruh haline yol accedilar Ayrıca ilahiyat Manişeizmin duumlnyayı Karanlıklar Kralırsquonın bir eseri ve tarihi de karanlığın ve ışığın guumlccedilleri arasındaki ccedilatışma olarak goumlsteren karamsar oumlğretisini reddetmek-tedir Hıristiyan teolojisindeki Tanrı duumlnyayı iyi bir yer olarak yaratmakla kalmamış Aristorsquonun bu duumlnyaya ve oumlzellikle insanoğluna ne olacağını umursamayan tanrısı-nın aksine umursadığı bu duumlnyayı youmlnetmiştir de

Franklin Le Van Baumer ldquoMain Currents of Western Thoughtrdquo Alfred A Knopf publishers 1964 New York

13 Hıristiyan inancına goumlre Acircdemrsquoin cennette yasak meyveyi yiyerek işlediği Havvarsquoyla birlikte cen-netten kovularak duumlnyaya atılmalarına neden olan ve buumltuumln insanlığa intikal eden ilk guumlnah (yn)


214

A TEMEL VARSAYIMLAR

1 Tefekkuumlr Hayatına Dair

Aziz Thomas Aquinas

(hellip) Şimdi şu doumlrt sorgulama noktasına goumlre ameli hayatı tefekkuumlr hayatı ile karşılaştırmalıyız (1) Hangisi daha oumlnemli veya daha uumlstuumlnduumlr (2) Han-gisi daha erdemlidir (3) Ameli hayat tefekkuumlr hayatına engel olur mu (4) Aralarındaki sıralama nasıldır

() Efendimiz der ki (Luka İncili 1042) Meryem iyi olanı seccedilti ve bu kendisinden alınmayacak Burada Meryem tefekkuumlr hayatını temsil eder Bu nedenle tefekkuumlr hayatı ameli hayattan daha uumlstuumlnduumlr

Cevabım şudur Belli şeylerin kendi iccedillerinde daha uumlstuumln olmalarına hiccedil-bir şey mani olamaz ancak onlar da bazı hususlarda bir başkası tarafından aşılabilirler Dolayısıyla buna tefekkuumlr hayatının ameli hayattan accedilıkccedila daha uumlstuumln olduğunu soumlyleyerek cevap vermeliyiz Filozof (Aristo)14 bunun boumly-le olduğunu sekiz sebep goumlstererek ispat etmiştir (Etik X7-8) İlkine goumlre tefekkuumlr hayatında insan iccedilindeki en iyi şeye yani zekacircya ve uygun amaca yani idrak edilebilen şeylere youmlnelir oysa ameli hayatta harici şeylerle meş-gul olur Bu nedenle tefekkuumlr hayatını temsil eden Raşel bu prensibin gouml-ren goumlzuuml olarak yorumlanmıştır Gregoriusrsquoun15 dediği gibi (Magna Moralia VI37) ameli hayat da mahmur Lia tarafından temsil edilmiştir İkinci sebep yukarıda accedilıklandığı uumlzere (Q 180 A 8 ad 2 Q 181 A 4 ad 3) en uumlst dere-cede tefekkuumlr soumlz konusu olmasa bile tefekkuumlr hayatının daha suumlrekli olma-sıdır bu nedenle tefekkuumlr hayatını temsil eden Meryem suumlrekli Efendimizin ayaklarının dibinde oturur biccedilimde tasvir edilmektedir Uumlccediluumlncuumlsuuml tefekkuumlr hayatı ameli hayattan daha latiftir Augustine bu sebeple (De Verb Dom Serm CIII) Martarsquonın dertli olduğunu ama Meryemrsquoin bayram ettiğini soumlyle-miştir Doumlrduumlncuumlsuuml tefekkuumlr hayatında kişi kendi kendine yetme accedilısından daha uumlstuumln durumdadır ccediluumlnkuuml bu amaccedil iccedilin daha az şeye ihtiyaccedil duyar bu nedenle şoumlyle soumlylenmiştir (Luka İncili 1041) Marta Marta sen ccedilok şey iccedilin kaygılanıp telaşlanıyorsun Beşincisi tefekkuumlr hayatı daha ccedilok kendisi iccedilin sevilir ama ameli hayat başka bir şeye youmlnelmiştir Bu nedenle şoumlyle denmiştir Rabrsquoden tek dileğim tek isteğim şu Rabrsquobin guumlzelliğini seyretmek tapınağında Orsquona hayran olmak iccedilin oumlmruumlmuumln buumltuumln guumlnlerini onun evinde geccedilirmek (Mezmurlar 274) Altıncısı tefekkuumlr hayatı zevkten ve dinlenme-

14 Aziz Augustinersquoin eserlerinde ldquoFilozofrdquo olarak goumlnderme yaptığı kişi Aristorsquodur (yn)15 590-604 yılları arasında papalık makamında bulunmuştur Servus servorum Dei ve Pontifex Maxi-

mus unvanlarını yaşıyan ilk papadır (yn)


215

den oluşur denir ki Sakin olun ve bilin ki Tanrı benim (Mezmurlar 4610) Yedincisi tefekkuumlr hayatı ilahi şeylere uygundur diğer yandan ameli hayat insani şeylere youmlneliktir bu nedenle Augustine (De Verb Dom Serm XIV) ldquoBaşlangıccedilta Soumlz vardı (Yuhanna İncili 11) demiştir Meryem ona kulak ve-riyordu Soumlz beden olup aramızda yaşadırdquo (Yuhanna İncili 114) Marta ona hizmet ediyordu Sekizincisi tefekkuumlr hayatı insana en uygun olan şeye yani zekacircya youmlneliktir oysa ameli hayatın işlerinde hem bizde hem de hay-vanlarda mevcut olan daha aşağı kabiliyetler rol oynar bu nedenle ldquoİnsanı da hayvanı da koruyan sensin ya Rab (Mezmurlar 366) soumlzleri uyarınca insanoğluna oumlzguuml olan eklenmiştir Senin ışığınla aydınlanırız (Mezmurlar 369)

Efendimiz Meryem iyi olanı seccedilti ve bu kendisinden alınmayacak (Luka İncili 1042) diyerek dokuzuncu bir sebep daha eklemiştir bu soumlzleri Au-gustine (De Verb Dom Serm CIII) şoumlyle izah eder Sen koumltuuml bir seccedilim yap-madın ama o daha iyi bir seccedilim yaptı Neden daha iyi Ccediluumlnkuuml bu kendi-sinden alınmayacak Ancak ihtiyaccedilların yarattığı zahmet ortadan kalkacak Ama gerccedileğin letafeti sonsuzdur ()

2 İtiraza Cevap Tefekkuumlr hayatı belirli bir zihin oumlzguumlrluumlğuuml iccedilerir Grego-rius (Hezekiel Uumlzerine Vaazlar III) geccedilici şeylerin değil ebedi şeylerin duumlşuuml-nuumllmesi sebebiyle tefekkuumlr hayatının belirli bir zihin oumlzguumlrluumlğuuml sağladığını soumlyler Ve Boeumlthius der ki (De Consolatione Philosophiae VII) İnsanoğlunun ruhu ilahi aklı izlerken daha fazla oumlzguumlrluumlğe ihtiyaccedil duyar bedensel şeylere tenezzuumll ettiğinde ise daha azına Bu nedenle ameli hayatın tefekkuumlr hayatı-na doğrudan huumlkmetmediği accedilıktır ama ameli hayatın bazı işlerini tefekkuumlr hayatına hazırlık olarak oumlngoumlruumlr dolayısıyla da hizmet edendir huumlkmeden değil Gregorius ameli hayatın tutsaklık tefekkuumlr hayatının ise oumlzguumlrluumlk ol-duğunu soumlylerken buna işaret eder

3 İtiraza Cevap Bazen insanoğlu guumlncel hayatın ihtiyaccedilları nedeniyle tefekkuumlr hayatından ameli hayatın işlerine ccedilağrılır ancak tefekkuumlruuml tama-men terk etmeye mecbur olacak kadar değil Bu durumda Augustine şoumlyle der (Tanrırsquonın Şehri XIX19) Hakikate duyulan aşk kutsal bir boş zaman gerektirir hayır işlerine youmlnelik talepler ise sıkı bir ccedilalışma altına girmeyi gerektirir bunlar ameli hayatın işleridir Kimse bu yuumlkleri omzumuza yuumlk-lemezse kendimizi hakikat konusunda araştırmaya ve tefekkuumlre vermemiz gerekir ama bu yuumlkler bize verilirse onlara dayanmamız gerekir ccediluumlnkuuml hayır işleri bizden bunu talep eder Yine de bu durumda bile hakikatın zevklerini tamamen terk etmemeliyiz bu lezzetten kendimizi uzak tutarsak bu yuumlk bizi boğar Bu yuumlzden accedilıktır ki bir kişi tefekkuumlr hayatından ameli hayata ccedilağrı-lırsa bu bir eksilme biccediliminde değil artış biccediliminde olmalıdır ()


216

Boumlylece ikinci bahse geccediliyoruz1 İtiraz Ameli hayat tefekkuumlr hayatından daha erdemli gibi goumlruumllebilir

Erdem hak edilmiş oumlduumlluuml ifade eder ve oumlduumll emeğin karşılığıdır 1 Korintli-ler 38 der ki Herkes kendi emeğinin karşılığını alacaktır Emek ameli haya-ta aittir ve gerisi tefekkuumlr hayatına aittir Gregorius der ki (Hezekiel Uumlzerine Vaazlar XIV) Tanrı yoluna doumlnen kimse ilk oumlnce verdiği emekten dolayı ter-lemelidir yani Liarsquoyı alsın ki boumlylece sonradan Raşelrsquoin kollarında dinlene-bilsin ve prensibi anlayabilsin Bu nedenle ameli hayat tefekkuumlr hayatından daha erdemlidir ()

1 İtiraza Cevap Zahiri emek tesaduumlfi oumlduumlllerin artışına yol accedilar ama esas oumlduumll goumlz oumlnuumlne alındığında erdemin artışı asıl hayır işindedir Hz İsa aşkına harcanan zahiri emek bunun bir işaretidir Ama bir kişinin bu haya-ta ilişkin her şeyden vazgeccedilmesi kendini ilahi tefekkuumlrle meşgul etmekten zevk duyması buna ilişkin ccedilok daha anlamlı bir işarettir ()

() Gregorius der ki (Magna Moralia VI37) Tefekkuumlr kalesini korumak isteyenler oumlnce ccedilalışma kampında eğitim goumlrmelidir

Buna benim cevabım ameli hayatın iki ayrı bakış accedilısından değerlendi-rilebileceğidir İlki zahiri ccedilalışmanın pratiği ve bu konudaki ilgi accedilısından Accedilıktır ki ameli hayat tefekkuumlruuml engellemektedir oumlyle ki zahiri işlerle meş-gul iken kişinin kendini ilahi tefekkuumlre vermesi muumlmkuumln değildir İkinci olarak ameli hayatın ruhun iccedilindeki tutkuları susturduğu ve youmlnlendirdiği duumlşuumlnuumllebilir ki bu bakış accedilısından ameli hayat tefekkuumlr hayatına yardım-cı olmaktadır ccediluumlnkuuml insanın iccedilindeki tutkuların aşırılığı tefekkuumlr hayatı-nı engelleyebilir Bu nedenle Gregorius der ki (Magne Moralia) Tefekkuumlr kalesini korumak isteyenler oumlnce ccedilalışma kampında eğitim goumlrmelidir Bu nedenle dikkatlice inceleyenler komşularına haksızlık yapıp yapmadıklarını komşularının onlara yaptığı haksızlıklara temkinli biccedilimde goumlğuumls gerip gere-mediklerini ruhlarının geccedilici nesnelerin varlığıyla mutlu olup olmadığını ve bu nesneler yok olduğunda buumlyuumlk acı ccedilekip ccedilekmediklerini oumlğreneceklerdir Boumlylece ruhani şeyleri keşfetmek iccedilin kendi kendileriyle baş başa kaldıkların-da maddi şeylerin goumllgelerini hacirclacirc yanlarında taşıyıp taşımadıklarını veya bu goumllgeler tarafından takip ediliyorlarsa goumllgeleri ihtiyatlı biccedilimde kendile-rinden uzak tutup tutamadıklarını bilirler Boumlylece ameli hayatın işleri te-fekkuumlruuml engelleyen ve hayalleri artıran iccedilsel tutkuları susturarak tefekkuumlre vesile olur

(hellip) Dolayısıyla eğer insanoğlunun nihai mutluluğu tesaduumlfuumln eserleri denen zahiri şeylerde bedenin niteliklerinde his melekesi olarak ruhun niteliklerinde akli meleke olarak ahlak erdemlerinin icrasında zihinsel er-dem olarak huumlner ve basiret gibi eylemlerle ilgili olanlarda bunların hiccedilbi-


217

rinde değilse elimizde kalan sonuccedil şudur İnsanoğlunun nihai mutluluğu gerccedileğin tefekkuumlruumlndedir

Bu faaliyet sadece insana oumlzguuml olduğu iccedilin diğer hayvanların hiccedilbiri onunla o noktada iletişim kuramaz

Tekrarlayalım Bu durumun kendisinden başka hiccedilbir amacı yoktur Ccediluumlnkuuml hakikat uumlzerine tefekkuumlr bu faaliyetin bizatihi kendisi iccedilin gerccedilek-leştirilir

Tekrarlayalım Bu faaliyetle insanoğlu kendinden yuumlce olanlarla bir olur onlar gibi olarak Ccediluumlnkuuml buumltuumln insan edimleri iccedilinde yalnızca bu edim hem Tanrırsquoda hem farklı toumlzlerde gerccedilekleşir Ayrıca bu faaliyet sırasında insan kendisinden yuumlksek varlıklarla temas kurar muumlmkuumln olan her biccedilimde

Bunların yanı sıra insanoğlu bu faaliyet iccedilin kendi kendine daha fazla yeterlidir bu faaliyeti yuumlruumltmek iccedilin zahiri nesnelerin yardımına ne kadar az ihtiyaccedil duyduğunu goumlruumlr

İlave edelim Diğer tuumlm insan faaliyetleri neticede bu faaliyete youmlnlen-dirilmiş goumlzuumlkmektedir Muumlkemmel tefekkuumlr iccedilin vuumlcudun tuumlm yuumlklerden kurtulması gereklidir ve hayat iccedilin gerekli olan tuumlm ustalık uumlruumlnleri bu ama-ca youmlneliktir Ayrıca tefekkuumlr iccedilin tutkulardan kaynaklanan tuumlm kargaşadan kurtulmak gerekir bu ise ahlaki meziyetler ve basiret ile başarılabilir ve uumls-telik medeni hayatın tuumlm duumlzenlemelerinin sebebi olan zahiri karışıklıklar-dan da kurtulmak gerekir Yani meseleyi doğru biccedilimde ele alırsak insana dair meşgalelerin tamamının gerccedilek konusunda tefekkuumlr edenlerin hizmeti-ne sunulduğunu goumlruumlruumlz

Şimdi insanoğlunun nihai mutluluğunun ilk prensipleri anlamayı temel alan bir tefekkuumlrde olması muumlmkuumln değildir Ccediluumlnkuuml evrensel olması ve nes-nelerin eyleme geccedilmemiş hallerindeki yani henuumlz kuvvedeki bilgisini iccediler-mesi nedeniyle eksiktir Ayrıca insanoğluna ilişkin araştırmaların başlangı-cıdır ama sonu değildir ve hakikatin araştırılması yoluyla elde edilmez bize doğadan gelir Nesnesi en alt seviyedeki mevcudiyetler olan bilimlere daya-lı tefekkuumlrde de bulunmaz Mutluluk aklın en yuumlksek nesneleriyle ilişkili bir zihin faaliyetinden oluşmalıdır Sonuccedilta insanoğlunun nihai mutluluğu ilahi şeylerin duumlşuumlnuumllmesini temel alan bilgeliktedir Bu nedenle accedilıktır ki insanoğlunun nihai mutluluğu yukarıdaki arguumlmanlarla da kanıtlandığı uumlzere sadece Tanrırsquoya ilişkin tefekkuumlrdedir

Dominiken mezhebine mensup olan Aziz Thomas Aquinas (1225ndash1274) Orta Ccedilağ Kilisesirsquonin en buumlyuumlk filozof ve teoloğuydu 1323 yılında Aziz ilan edildi ve Papa V Pius tarafından 1567 yılında ldquoMelek Acirclimirdquo (Angelic Doctor)16 ilan edildi Summa Theologica ve Summa Contra Gentiles en

16 Roma Katolik Kilisesi tarafından aynı zamanda teolog olan bazı azizlere ve skolastik oumlğretinin bazı teologlarına ldquoacirclim-muallimrdquo anlamına gelen ldquodoktorrdquo uumlnvanı verilmiştir (yn)


218

oumlnemli iki eseri sayılır Aziz Thomas Aquinasrsquoın Summa Theologica eserinin İngilizce ccedileviri-sinden yapılan alıntılar yayımcı ve telif hakkı sahibi Benziger Brothers Inc şirketinin izniyle yapılmıştır II cilt s 1942-5

Aziz Thomas Aquinasrsquotan Summa Contra Gentiles ccedileviren İngiliz Dominiken Rahipler III cilt I boumlluumlm s 78-9 Telif hakkı 1928 Burns Oates amp Washbourne Ltd Burns Oates amp Washbourne Ltd izniyle yeniden basılmıştır

2 Oxford New College Nizamı

Kutsal ve Boumlluumlnmez Teslis (Baba Oğul ve Kutsal Ruh) ve ayrıca goumlrkem-li bakire Kutsal Meryem ve Tanrırsquonın tuumlm azizleri adına Ben Wykehamlı William Winchester piskoposunun ilahi hoşgoumlruumlsuuml sayesinde () Orsquonun [Tanrırsquonın ccediln] tamlığının inayetinin bu hayatta bize dolu dolu bahşettiği hazinelerin luumltfuyla papanın ve krallık otoritesinin takdiriyle iki oumlluumlmsuumlz kolej kurduk oluşturduk ve tesis ettik Biri fakir ve ihtiyaccedil iccedilinde olan ra-hiplerin ccedilalışabileceği ve farklı ilimlerde ve melekelerde uzmanlaşabileceği Lincoln piskoposluk boumllgesi iccedilindeki Oxford Uumlniversitesirsquonde bulunan ve ldquoOxenfordrsquodaki Wynchestre Azize Meryem Kolejirdquo olarak bilinen okuldur ve diğer oumlluumlmsuumlz kolej ise Winchester şehri yakınında fakir ve ihtiyaccedil iccedilinde olan rahiplerin gramer ccedilalışabileceği ve diğeri gibi ldquoWynchestre Azize Mer-yem Kolejirdquo olarak adlandırılan okuldur ndash Ccedilarmıha Gerilen ve Orsquonun annesi goumlrkemli Meryemrsquoin adının methedilmesi şereflendirilmesi ve onurlandı-rılması iccedilin Hıristiyan inancının muhafazası ve yuumlceltilmesi iccedilin Kutsal Kilisersquonin menfaati iccedilin ilahi ibadetin yuumlce bilimlerin ve yetkinliklerin ge-lişmesi iccedilin işlerimizde ve yazılarımızda istediğimiz uumlzere benzer kolejlerin duumlzenlenmesi ve kurulması iccedilin imtiyaz bahşedildi

Ve bu muumlnasebetle bahsi geccedilen Oxfordrsquotaki kolejimizde bulunan acirclim rahiplerin ve diğer kişilerin eğitimi ccediloğalması ve menfaati iccedilin kolejin di-ğer muumllklerinin ve mallarının sağlıklı biccedilimde duumlzenlenmesi iccedilin gerekli ve faydalı olabileceğini duumlşuumlnduumlğuumlmuumlz bazı şeyleri gelecekte ve sonsuza dek hatırlansınlar diye Hz İsarsquonın adıyla tesis etmek ve mukadder kılmak istiyoruz

1 Boumlluumlm Oxfordrsquotaki bahsi geccedilen kolejin acirclim rahiplerinin papazlarının ve şapel rahiplerinin toplam sayısı ve muhtelif ilimlerde ve ihtisaslarda ben-zeri tahsil goumlrenlerin muayyen sayısı hakkında

Oxfordrsquotaki bahsi geccedilen kolejimizin bir kolej muumlduumlruumlnden ve oumlncelikle tuumlm bilimlerin anası ve sahibesi olan otağı diğerlerinden buumlyuumlk olası Kutsal Kitap ardından barış iccedilinde onun (Kutsal Kitaprsquoın) yanında muumlcadele edesi o iki nizam yani kilise hukuku ve medeni hukuk ve boyasını diğerlerine


219

geccedilirmeyesi felsefe uumlzerine ccedilalışacak yetmiş adet ihtiyaccedil iccedilinde olan yok-sul rahipten oluşmasını ve bunların bahsi geccedilen ilimlerde ve ihtisaslarda eğitim goumlrmesini uygun goumlrduumlk ve kolej farklı kişileri tek bir kişiye doumlnuumlş-tuumlreceği iccedilin aynı kolejde Tanrırsquonın inayetiyle farklı ilimlerin ve ihtisasların gelişmesini istedik bu ihtisaslar felsefe kilise hukuku ve medeni hukuk ve hepsinden oumlnemlisi Hz İsarsquonın soumlzlerinin daha coşkulu ve daha sık vaaz edilebilmesi iccedilin imanın ve Tanrırsquonın adıyla ibadetin artması ve daha guumlccedil-luuml biccedilimde desteklenmesi iccedilin tuumlmuumlnden oumlncelikli olan kutsal teolojidir Tanrırsquoya şuumlkredenlerin sayısı artsın diye Kilise idare edilebilsin diye Hı-ristiyan dininin guumlcuuml ve coşkusu ccediloğalsın diye bilginin ve erdemin guumlcuuml fazlalaşsın diye ayrıca sıkıntısını kısmen giderebileceğimiz ama duumlruumlstccedile soumlylemek gerekirse tamamen iyileştiremeyeceğimiz vebanın savaşların ve duumlnyanın diğer ıstıraplarının ruhban sınıfında yol accediltığı eksiklik ve ihtiyaccedil-ların neden olduğu yaraların uumlzuumlntuumlsuumlnuuml hafifletmek iccedilin bu uumlzuumlcuuml peri-şanlığa duyduğumuz merhamet nedeniyle biz de kendimizce ve goumlnuumllden emek vermek istiyoruz ()

Bu nedenle bahsi geccedilen acirclim rahiplerin on tanesini medeni hukuk ders-lerini vermekle goumlrevlendirdik başka on rahibin de kilise hukuku dersleri-ni vermesine ve aşağıdaki nedenlerden dolayı muumlmkuumln olmadığı durumlar haricinde uumlccedil ayrı hukuk fakuumlltesinde etkin biccedilimde ders verilmesine karar verdik ()

Aynı koşullarla kilise hukuku oumlğretmenlerinin sayısı yeterli olmazsa me-deni hukukccedilularla tamamlanabilir ama her iki hukuktaki toplam oumlğretmen sayısı yirmiyi aşamaz

Kalan elli kişi farklı derslere gayretli biccedilimde katılmalı ve zanaat veya fel-sefe ve ilahiyat oumlğrenmelidir Ancak bunlardan ikisinin fakuumlltede bilfiil ve-kil doktor olarak kalmak kaydıyla tıp bilimi derslerine katılmasına ve iki ki-şinin de astronomi bilimi derslerine girmesine izin verdik

Ancak kimsenin kolej muumlduumlruumlnuumln ve ilahiyat fakuumlltesi dekanının iradesi ve izni olmadan tıp fakuumlltesine gitmesini istemiyoruz ve ayrıca bu kişi mut-laka Oxford Uumlniversitesirsquonde oumlngoumlruumllen kursu bitirip ilk oumlnce fen bilimle-ri dalında doccedilentliğini vermek zorundadır Ayrıca tıp fakuumlltesindeki bu oumlğ-rencilerin aynı fakuumlltede bilfiil vekil doktor değillerse ilahiyat derslerinden geccedilmesini ve bu konuda yetkin olmasını da istiyoruz

Ayrıca oumlnceden bahsi geccedilen kolej muumlduumlruuml ve yetmiş acirclimin haricinde di-ğer nizamnamelerde tamamen accedilıklandığı biccedilimde her zaman ve suumlrekli on papaz ve uumlccedil rahibin bulunmasını bahsi geccedilen şapelde uumlcretli hizmetliler bu-lunmasını her guumln ibadet etmelerini iyi eğitimli iyi duruşlu ve duumlzguumln bir hayata sahip olmalarını iyi bir sese sahip olup okuma ve şarkı soumlylemede


220

iyi eğitimli olmalarını ayrıca okumak ve şarkı soumlylemek uumlzere yetiştirilmiş on altı oğlan ccedilocuğunun bulunmasını uygun goumlrduumlk

Ccediloğunlukla ldquoNew Collegerdquo olarak bilinen Oxford Winchesterrsquoda bulunan Kutsal Meryem Kolejirsquonin Nizam Kitabı

1400 tarihli Oxford New College Nizamı Orta Ccedilağrsquoda kabul goumlren normal bilgi hiyerarşisini goumls-terir Yetmiş akademi uumlyesinden on ikisi medeni hukuk astronomi ve tıp konularında ccedilalışma-sına rağmen kutsal ccedilalışmaların bariz uumlstuumlnluumlğuuml ortadadır Uumlstelik tuumlm akademi uumlyeleri on beş yaşında rahip olmak uumlzere kafasını kazıtan ldquoacirclim rahiplerrdquodir Bu ldquoyenirdquo kolejin nizamı Reform doumlnemine kadar İngiliz kolejlerine model oluşturdu

3 Enchiridion

Aziz Augustine

IV Boumlluumlm Laurentius tarafından ortaya atılan sorularİnsanoğlu iccedilin hayatın gerccedilek sonu nedir ccedileşitli sapkınlıkların hangile-

rinden uzak durmak gerekir din ne dereceye kadar akıl tarafından destek-lenir sadece inanccedil mevcutsa aklın hangi youmlnleri inancı desteklemez dinin amacı nedir doktrinin tuumlmuumlnden ne sonuccedil ccedilıkartılır Katolik inancının emin ve doğru temeli nedir gibisinden soruların cevabını iccedileren ve her zaman ya-nında bulundurabileceğin bir el kitabı yazmam konusunda sabırsız olduğu-nu soumlyluumlyorsun

Aslında inancın uumlmidin ve sevginin doğru nesnelerini ayrıntılı biccedilim-de bilsen bu soruların tuumlmuumlnuumln cevabını da şuumlphesiz bilirdin Ccediluumlnkuuml bun-lar dini kaygıların temel hatta yegacircne nesneleridir Bunların aleyhine konu-şan ya Hz İsarsquonın adına tamamen yabancıdır veya kacircfirdir Bunlar başlan-gıccedil noktası bedensel duyular veya aklın sezişleri olan bir akıl tarafından sa-vunulmalıdır Tecruumlbe etmediğimiz veya bedensel duyularla hissetmediği-miz akıl yoluyla da erişemediğimiz şeyler konusunda da şuumlphesiz maddi duyular veya zihinsel sezgi sayesinde ve ilahi yardımın inayetiyle sorgula-nan konuları bilen veya oumlngoumlren Kutsal Kitap yazarlarının şahadetine ina-nılmalıdır

V Boumlluumlm Bu sorulara kısa cevaplarAyrıca akıl sevgiden kaynaklanan inancın ilk oumlğeleri ile doldurulunca

hayatın saflığı ile o fikre ulaşmaya ccedilabalar ndash kalbi saf ve muumlkemmel olanlar tamamı goumlruumllse uumlstuumln bir mutluluk verecek olan o soumlylenemeyen guumlzelliği bilir Burada elbette başlangıccedil noktası ve amaccedil ne olmalıdır hakkındaki so-runa bir cevap vardır İnanccedilla başlarız ve fikir ile muumlkemmelleşiriz Bu aynı zamanda doktrinin tuumlmuumlduumlr Ancak Katolik inancın emin ve doğru temeli


221

Hz İsarsquodır Havarilerden biri şoumlyle der ldquoCcediluumlnkuuml hiccedil kimse atılan temelden yani Hz İsa Mesihrsquoten başka temel atamazrdquo (1 Korintliler 311)

VII Boumlluumlm İnanccedil umut ve sevgiyle hareket etmeyi talep eden Efendimi-zin Duası ve İtikat

İtikadınız var ve Efendimizin duasını biliyorsunuz Duyduklarınız veya okuduklarınız iccedilinde daha oumlzet olan ne var Daha kolay akılda tutulacak ne var Eğer bir guumlnah neticesinde insan ırkı buumlyuumlk bir ıstırap altında inli-yorsa ve acilen kutsal merhamete ihtiyaccedil duyuluyorsa Tanrırsquonın inayetini oumlnceden goumlren peygamberlerden biri şunu bildirir ldquoO zaman Rabbrsquoe yaka-ran herkes kurtulacakrdquo (Yoel 232) Efendimizin duası bu yuumlzden oumlnemli-dir Ama bu inayeti oumlvmek iccedilin Kutsal Kitaprsquotan alıntı yapan havari hemen eklemiştir ldquoAma iman etmedikleri kişiye nasıl yakaracaklarrdquo (Romalılar 1014) İtikat bu yuumlzden oumlnemlidir Burada şu uumlccedil luumltuf oumlrneklendirilmiştir İman itikat eder uumlmit ve sevgi dua eder Ama iman olmadan son ikisi mev-cut olamaz bu yuumlzden imanın da dua ettiğini soumlyleyebiliriz Bu yuumlzden şu yazılmıştır ldquoAma iman etmedikleri kişiye nasıl yakaracaklarrdquo (Romalılar 1014)

IX Boumlluumlm Neye inanmalıyız Doğa soumlz konusu olduğunda Hıristiyan-ların her şeyin sebebinin Yaratıcırsquonın iyiliği olduğunu bilmekten fazlasını bilmeye ihtiyacı yoktur

Din soumlz konusu olduğunda neye inanmamız gerektiği sorulduğunda Greklerin ldquophysicirdquo dediği eşyanın tabiatını incelemek gerekli değildir Hı-ristiyanların elementlerin guumlcuuml ve sayısı hakkında ilgisiz olması ihtimaline karşı tetikte durmanız gerekmez ndash goumlk cisimlerinin hareketi duumlzeni ve youml-ruumlngeleri goumlğuumln biccedilimi hayvanların bitkilerin taşların kaynakların nehir-lerin ve dağların tuumlrleri ve doğaları kronoloji ve mesafeler yaklaşan fırtına-ların işaretleri ve o filozofların buldukları veya bulduklarını duumlşuumlnduumlkleri binlerce diğer şey Bu adamlar bile bunca zekacircyla donatıldıkları hevesle dolu oldukları bolca boş zamana sahip oldukları insani akıl yuumlruumltmelerin yardımıyla bazı şeylerin izini suumlruumlp bazılarını da tarih ve tecruumlbe yardımıyla buldukları halde her şeyi bulamadılar ve abartılan keşiflerinin ccediloğu kesin bilgiler olmaktan ccedilok tahmindir Bir Hıristiyan iccedilin ilahi veya duumlnyevi gouml-ruumlnuumlr veya goumlruumlnmez yaratılan her şeyin tek yaradılış sebebinin Yaratıcının yani tek gerccedilek Tanrırsquonın iyiliği olduğuna inanmak yeterlidir varlığı Orsquondan tuumlrememiş kendisinden başka hiccedilbir şey yoktur yani o Uumlccedillemersquodir Babarsquodır Babarsquodan olan Oğulrsquodur ve aynı Babarsquodan gelen ama Babarsquonın ve Oğlrsquoun or-tak ruhu olan Kutsal Ruhrsquotur


222

XXVL Boumlluumlm Acircdemrsquoin guumlnahı yuumlzuumlnden tuumlm gelecek nesiller yozlaştı ve onun maruz kaldığı oumlluumlm cezasıyla doğdular

Bu yuumlzden guumlnahından sonra Acircdem suumlrguumlne goumlnderildi ve bu guumlnah nedeniyle koumlkuuml ondan gelen buumltuumln bir soy yozlaştı ve oumlluumlm cezasına ccedilarptı-rıldı Boumlylece onun ve onu guumlnaha iten kadının soyundan gelenler onunla birlikte mahkucircm olanlar -hayvani şehvetin ccedilocukları olarak itaatsizliğin ce-zasını ccedilekenler- da o ilk guumlnahla lekelendi ve tuumlrluuml hata ve elemler vasıta-sıyla duumlşmuumlş meleklerle onları yozlaştıranlarla ve onların efendileriyle ve bu feci akibetin iştirakccedilileriyle birlikte ccedilekecekleri nihai ve sonsuz cezaya suumlruumlklendiler Boumlylece ldquoGuumlnah bir insan aracılığıyla oumlluumlm de guumlnah aracı-lığıyla duumlnyaya girdi Boumlylece oumlluumlm buumltuumln insanlara yayıldı Ccediluumlnkuuml hepsi guuml-nah işledirdquo (Romalılar 512) Şuumlphe yok ki Havari burada ldquoduumlnyardquo derken tuumlm insan soyunu kastediyor

XXVII Boumlluumlm Acircdemrsquoin guumlnahının insanoğlunu duumlşuumlrduumlğuuml sefil durum ve Tanrırsquonın merhameti sayesinde durumun duumlzelmesi

Bu sebeple sorun devam ediyordu İnsan soyunun tuumlmuuml mahkucircm edil-mişti sefalet iccedilinde ccedilırpınıyorlardı bir koumltuumlluumlkten diğerine suumlruumlkleniyor-lardı ve duumlşmuumlş meleklerin tarafında olduklarından o guumlnahkacircr isyan yuuml-zuumlnden hak ettikleri cezayı ccedilekiyorlardı Koumltuumllerin hangi sebeple olursa olsun serbestccedile koumlr ve azgın heveslerini takip etmesi ve aksi youmlndeki ira-delerine rağmen bu accedilık ceza yuumlzuumlnden acı ccedilekmeleri accedilıkccedila Tanrırsquonın adil gazabının sonucuydu Ancak Yaratıcırsquonın iyiliği koumltuuml meleklere yaşam ve yaşama guumlcuuml vermekten (bu guumlccedil olmadan varlıkları kısa suumlrede sona erer-di) veya huumlkuumlm giymiş ve yozlaşmış bir soydan gelen insanlık soumlz konusu olduğunda onların tohumlarına biccedilim ve hayat vermekten o soydan gelen-leri biccedilimlendirmekten duumlnyanın farklı yerlerinde ve hayatlarının farklı doumlnemlerinde onları mutlu etmekten ve ihtiyaccedil duydukları gıdaları ihsan etmekten asla vazgeccedilmedi Ccediluumlnkuuml koumltuumlluumlğuumln iccedilinden iyiliği ccedilıkarmanın ve sonra hiccedilbir koumltuumlluumlğuumln var olmasına izin vermemenin daha iyi olacağına huumlkmetti

XXXIII Boumlluumlm Doğaları gereği gazabın ccedilocukları olan insanlar bir arabu-lucuya ihtiyaccedil duydular Tanrı ne anlamda oumlfkelidir

() Şimdi insanlar ilk guumlnah yuumlzuumlnden bu gazabın etkisi altındayken ve bu ilk guumlnah uumlzerine eklenen fiili guumlnahların sayısından ve buumlyuumlkluumlğuumlnden oran olarak ccedilok daha ağır ve oumlluumlmcuumll olduğundan bir arabulucuya ihtiyaccedil vardı yani tuumlm kanunların ve peygamberlerin kurbanlarına benzer bu ga-zabı kaldıracak bir kurban oumlnererek barışma sağlayacak birine Bu yuumlzden havari şoumlyle demiştir ldquoCcediluumlnkuuml biz Tanrırsquonın duumlşmanlarıyken Oğlunun oumlluuml-


223

muuml sayesinde Orsquonunla barıştıysak barışmış olduğumuz iccedilin Oğlunun yaşamı sayesinde kurtulacağımız ccedilok daha kesindirrdquo (Romalılar 510) Eğer Tanrı kızgınsa ona kızgın bir adamın zihnindekine benzer hastalıklı bir duygu at-fedemeyiz ama Orsquonun guumlnah karşısındaki memnuniyetsizliğini insan duy-gularına benzetmek suretiyle aktararak ldquokızgınlıkrdquo olarak adlandırırız Ama bir arabulucu sayesinde Tanrı ile barışmış ve Kutsal Ruhrsquou almış olmamız ve duumlşmanken oğullar olarak kabul edilmemiz (ldquoTanrırsquonın Ruhursquoyla youmlne-tilenlerin hepsi Tanrırsquonın oğullarıdırrdquo) (Romalılar 814) İşte bu Tanrırsquonın Efendimiz Hazreti Hz İsa vasıtasıyla inayetidir

LVI Boumlluumlm Kutsal Ruh ve Kilise Kilise Tanrırsquonın mabedidirŞimdi Hz İsarsquodan Efendimizden Tanrırsquonın tek oğlundan bahsetmişken

inancımıza dair itiraflara uygun bir kısalıkta şunu soumlyleyerek devam etme-liyiz Kutsal Ruhrsquoa da inanıyoruz ndash boumlylece Tanrırsquoyı meydana getiren Kutsal Uumlccedillemersquoyi tamamlıyoruz Sonrasında Kutsal Kilisersquoden bahsetmeliyiz Ba-ğımsız Kuduumlsrsquouuml teşkil eden maharetli hilkatin konuşma sırasında Yaratıcırsquodan ve Kutsal Uumlccedillemersquoden sonra gelmesi gerektiğini anlıyoruz Ccediluumlnkuuml Hz İsa hakkında tuumlm soumlylenenler elbette tek başına yaratılmış olan kişinin birliğine goumlndermede bulunur Bu yuumlzden Orsquonun evi olan ve Orsquonun iccedilinde oturduğu sahibi olan Tanrırsquonın mabedi ve inşa edenin evi olan Kilise itikadın doğ-ru sıralamasında Uumlccedillemersquoden sonra gelmelidir Burada Kilisersquonin tuumlmuumlnuuml yani sadece duumlnyada bir yabancı olan yolcuların guumlneşin doğuşundan ba-tışına kadar Tanrırsquonın adını oumlvduumlkleri ve o eski esaretten kurtuluşu anlatan şarkılar soumlyledikleri kısmını değil yaratılıştan itibaren cennetteki Tanrırsquonın yanında duran ve bir duumlşuumlş neticesinde sefaleti yaşamamış olan kısmını da anlamalıyız Bu ikinci kısım kesintisiz mutluluğun keyfini ccedilıkaran kutsal meleklerden oluşur ve (goumlrevlendirildiği uumlzere) yabancılar arasında gezinen kısma yardım eder ccediluumlnkuuml bu iki kısım ebediyet yoldaşlığında bir olacaktır ve şimdi de sevgi bağı sayesinde birdir ikisi de Tanrırsquoya ibadet uumlzere mukad-der kılınmıştır

LXIV Boumlluumlm Guumlnahların affı succediltan azade olmalarına rağmen guumlnahtan azade olmayan azizlerin oumlluumlmluuml hayatlarının tamamını kapsar

Ama melekler guumlnahlarımız bağışlandığı iccedilin şimdi bile bizimle barış iccedilindedir Bu yuumlzden itikat sırasına goumlre Kutsal Kilisersquonin zikredilmesinin ardından guumlnahların affı gelir Kilise bunun iccedilin duumlnyadadır Bu sayede oumlnce kaybettiğimiz ve sonra bulduğumuzun bir kez daha kaybolması en-gellenmiştir Ccediluumlnkuuml doğumumuzla bize gelen ve yeniden doğum sayesinde kurtulduğumuz ilk guumlnahın panzehiri olan vaftizin inayeti (ama bu inayet duumlşuumlncelerle soumlzlerle ve amellerle işlenen tuumlm fiili guumlnahları da temizler)


224

yani asli veya fiili tuumlm succedillarımızın temizlendiği ve insanoğlunun yenilen-mesinin sağlandığı bu buumlyuumlk luumltuf bir kenara bırakılırsa akıl baliğ olduktan sonra hayatımızın geri kalanında guumlnahların affedilmesi iccedilin suumlrekli farklı durumlar ortaya ccedilıkar ancak duumlruumlst olursak ilerleyebiliriz Ccediluumlnkuuml bu oumlluumlm-luuml bedende yaşadıkları suumlrece Tanrırsquonın oğulları oumlluumlmle ccedilatışma halindedir Onlar hakkında soumlylenen ldquoTanrırsquonın Ruhursquoyla youmlnetilenlerin hepsi Tanrırsquonın oğullarıdırrdquo (Romalılar 814) soumlzuuml doğru olsa da Tanrırsquonın Ruhu tarafın-dan youmlnetilseler de Tanrırsquonın oğulları kısmen kendi ruhları ve ayartılabilir bedenleri tarafından youmlnetilme kusuruna da sahiptir Bu nedenle Tanrırsquonın oğulları olarak insani duygularının etkisinde eski duumlzeylerine duumlşer ve guuml-nah işlerler Ama bir fark vardır Her succedil guumlnah olsa da her guumlnah succedil değil-dir Bu nedenle kutsal adamların bu oumlluumlmluuml bedenin iccedilindeki hayatlarında succedil olmayabilir ama havari Yuhannarsquonın dediği gibi ldquoGuumlnahımız yok der-sek kendimizi aldatırız iccedilimizde gerccedilek olmazrdquo (1 Yuhanna 118)

LXV Boumlluumlm Tanrı pişmanlık duyma koşuluyla Kilise kanunu tarafın-dan belirlenen bazı zamanlarda guumlnahları affeder

Ama ne kadar buumlyuumlk olurlarsa olsunlar succedillar da Kutsal Kilise tarafından affedilebilir ve guumlnahının buumlyuumlkluumlğuumlne uygun biccedilimde iccediltenlikle toumlvbe eden hiccedil kimse Tanrırsquonın merhametinden şuumlphe duymamalıdır Guumlnahkacircrı Hz İsarsquonın vuumlcudundan (Kilise ccediln) koparacak bir succedil işlenmiş olsa da eğer piş-man olunmuşsa duyulan kederin miktarı geccedilen zamandan daha oumlnemlidir Tanrı kırgın ve pişman bir kalbi hakir goumlrmez Ancak bir kalbin ccedilektiği acı sıklıkla diğer kalplerden saklandığından ve soumlzlerle veya diğer işaretlerle diğer insanlara bildirilmediğinden guumlnahların affedildiği Kilise iccedilin ldquoİnilti-lerim senden gizli değilrdquo (Mezmurlar 389) diyenlerin sesinin Orsquona ulaşma-sı Kilisersquoyi youmlnetenlerin pişmanlık anlarını tespit etmesi durumunda ye-terlidir Kilisenin dışında guumlnahlar affedilmez Ccediluumlnkuuml sadece Kilise Kutsal Ruhrsquoun taahhuumlduumlne sahiptir bu taahhuumlt olmadan guumlnahlar affedilmez en azından affedilenlere ebedi hayat sağlamaz

LXXXIV Boumlluumlm Bedenin dirilişi birccedilok soruya neden olurBedenin dirilişine gelirsek burada soumlz konusu olan diriliş bazılarının

tecruumlbe ettiği gibi bir suumlreliğine hayata doumlnmek ve yeniden oumllmek değildir Hz İsarsquonın bedeninin dirilişi gibi ebedi hayata dirilmekten bahsedilmekte-dir bu konuyu hem kısaca accedilıklayıp hem de bu konudaki tuumlm sorulara nasıl tatmin edici yanıtlar verebilirim bilmiyorum Yine de doğmuş ve doğacak oumllmuumlş ve oumllecek tuumlm insanların bedenleri dirilecektir hiccedilbir Hıristiyanın zihninde bu konuda şuumlphe olmamalıdır


225

XCIX Boumlluumlm Tanrırsquonın merhameti karşılıksız olduğundan huumlkuumlmleri de adildir ve reddedilemez

Havari Tanrırsquonın merhametini oumlvduumlkten sonra lsquoDemek ki bu insanın isteğine ya da ccedilabasına değil Tanrırsquonın merhametine bağlıdırrdquo (Romalılar 916) diyerek adaletini de oumlver (merhamete mazhar olmayan kişi dahi koumltuuml-luumlk değil adalet goumlruumlr ccediluumlnkuuml Tanrı koumltuumlluumlk yapmaz) ve şunu ekler ldquoTanrı Kutsal Kitaprsquota firavuna şoumlyle der Guumlcuumlmuuml senin aracılığınla goumlstermek ve adımı buumltuumln duumlnyaya duyurmak iccedilin seni yuumlkselttimrdquo (Romalılar 917) Ar-dından hem merhameti hem de adaleti iccedilin geccedilerli bir sonuca varır ldquoDemek ki Tanrı dilediğine merhamet eder dilediğinin yuumlreğini nasırlaştırırrdquo (Roma-lılar 919) Merhametinin sebebi yuumlce iyiliğidir yuumlrekleri nasırlaştırmayı ise adaletsiz biccedilimde yapmaz bu yuumlzden ne affedilen kendi erdemleriyle onurlanır ne de succedillu bulunan kendi hatalarından başka bir sebep bulabilir Bu nedenle aynı soydan gelen ve aynı azaba mahkucircm olanlardan borcunu oumldeyenleri kayıp ruhlardan ayıran sadece Orsquonun merhametidir

CXI Boumlluumlm Dirilişten sonra birbirinden bariz biccedilimde ayrılan iki krallık olacaktır Biri ebedi mutluluğun diğeri de ebedi ıstırabın krallığı

Ancak dirilişten sonra nihai ve evrensel huumlkuumlm verildiğinde sınırları ba-riz biccedilimde ccedilizilmiş iki ayrı krallık olacaktır biri iyilerden oluşan Hz İsarsquonın krallığı diğeri de koumltuumllerden oluşan Şeytanrsquoın krallığı her ikisinde de hem insanlar hem de melekler olacaktır İlkinin guumlnah işleme isteği ikincisinin ise guumlnah işleme guumlcuuml olmayacaktır ve her ikisi de oumlluumlmuuml seccedilemeyecektir ancak ilki duumlruumlstccedile ve mutlu biccedilimde bir ebedi hayat suumlrerken ikincisi oumllme guumlcuumlne sahip olmaksızın sonsuz oumlluumlm iccedilinde ıstıraplı bir varoluş iccedilinde ola-caktır ndash ne oumlluumlmuumln ne de yaşamın sonu olmayacaktır Ancak ilk gruptaki-lerin mutluluğu arasında derece farkı olacaktır bazıları diğerlerinden daha mutlu olacaktır ikinci gruptakilerde ise ıstırap dereceleri farklı olacaktır bazıları diğerlerinden daha fazla ıstırap ccedilekecektir

CXVIII Boumlluumlm Hıristiyan hayatının doumlrt aşaması ve Kilise tarihinde buna karşılık gelen doumlrt aşama

Cehaletin en karanlık derinliklerine batmışken insanlar bedensel istekle-rine goumlre akıllarıyla veya vicdanlarıyla muumlcadele etmeksizin rahat yaşıyor-lardı bu ilk aşamaydı Ardından yasalar sayesinde guumlnahı oumlğrendiler ancak Tanrırsquonın Ruhu yardım etmediğinden insanoğlu yasaya uygun yaşamak iccedilin gayret etmeye başladı ccedilabalarında engellerle karşılaştı ve bilinccedilli biccedilimde guumlnah işlemeye başladı ve guumlnahlarına yenilip onların koumllesi oldu (Ccediluumlnkuuml insan neye yenilirse onun koumllesi olur (Petrus 219)) Ve emirleri bilmenin et-kisi şu oldu guumlnahları insanoğlunu bedensel arzulara suumlruumlkledi ve insanoğ-


226

lu kasıtlı olarak guumlnah işlediği iccedilin buna ilaveten bir de succedilluluk duygusuna maruz kaldı ve Kutsal Yasa succedil ccediloğalsın diye araya girdi (Romalılar 520) ayetinin kehaneti doğrulandı Bu insanoğlunun ikinci aşamasıydı Ama eğer Tanrı insanoğlunu dikkate alıyorsa ve ona Tanrırsquonın yardımına iman etmesini telkin ediyorsa ve Tanrırsquonın Ruhu insanın iccedilinde etkili oluyorsa sevginin daha kudretli olan guumlcuuml bedensel arzuların guumlcuumlyle ccedilatışmalıydı ve insanoğlunun doğasındaki bir guumlccedil ona karşı koysa da (ccediluumlnkuuml bu hastalık tamamen iyileştirilmemişti) imanı sayesinde hayatı doğru ve -şeytani arzu-lara boyun eğmeyip kutsal olana duyduğu sevgiyle bunlara galip gelebildiği suumlrece- duumlruumlst biccedilimde yaşıyordu Bu uumlmitli insanın uumlccediluumlncuuml aşamasıydı ve dindarlıklarını kaybetmeden yollarında ilerleyenler sonunda selamete ka-vuşacaklardı bu hayat sona erdiğinde ruhun dinlenmesi ve bedenin dirilişi ile bu selamet muumlkemmelleşecekti Bu doumlrt aşamadan ilki yasadan oumlnceki doumlnemdi ikincisi yasanın huumlkmuuml altındaki doumlnemdi uumlccediluumlncuumlsuuml inayet douml-nemiydi ve doumlrduumlncuumlsuuml tam ve muumlkemmel selamet doumlnemiydi Bu nedenle Orsquonun insanlarının tarihi de her şeyi sayılara oumllccediluumllere ve ağırlıklara goumlre duumlzenleyen Tanrırsquonın isteğine goumlre duumlzenlenmişti

Aziz Augustine Eserleri Peder Marcus Dods (ed) (Edinburgh T amp T Clark 1871-7) IX cilt s 177-81 194-5 200 214-15 220-1 235 244 253 257-8

Aziz Augustine (354-430) Ambrose Hieronymus ve Papa ldquoBuumlyuumlkrdquo Gregorius ile birlikte Katolik Hıristiyanlığın doumlrt buumlyuumlk hocasından veya kilise babasından biri olarak tanınır Yazdığı ciltler dolusu eserle Orta Ccedilağ duumlşuumlncesi uumlzerinde ccedilok buumlyuumlk etkisi olmuştur Latince retorik oumlğretmen-liği kariyerinden Hıristiyanlığa doumlnuumlşuumlnuuml uumlnluuml eseri İtiraflarrsquoda anlatmıştır Tanrırsquonın Şehri adlı eserinin de aralarında bulunduğu ccedilok sayıda eser vermiştir 421 yılında yazılan ve Orta Ccedilağ doumlne-minde geniş bir okuyucu kitlesi bulan Enchiridion adlı eseri Hıristiyan doktrininin ldquoel kitabırdquodır ve Hıristiyan epiğinin oumlzuuml sayılır

4 Ayinler ve Rahiplik Hakkında

Aziz Thomas Aquinas

() Augustine der ki (Contra Faust XIX) Doğru veya yanlış goumlruumlnuumlr işa-retlerle ve ayinlerle birleştirmek haricinde insanları tek bir dini mezhep al-tında birleştirmeye imkacircn yoktur Ancak kurtuluş iccedilin tuumlm insanların tek gerccedilek dinde birleşmesi gerekir Bu nedenle ayinler insanoğlunun kurtulu-şu iccedilin gereklidir

Benim buna cevabım insanoğlunun kurtuluşu iccedilin ayinlerin uumlccedil neden-den dolayı gerekli olduğudur İlk neden maddi unsurlar tarafından youmlnlen-dirilen ve ruhsal ve sezgisel unsurlara duyarlı insan doğasının durumudur Herkese durumuna uygun olanı vermek Tanrırsquonın takdirine bağlıdır Bu ne-


227

denle ilahi bilgelik insanoğluna ldquoayinrdquo olarak adlandırılan maddi ve sezgisel işaretler biccediliminde uygun kurtuluş yolları sunar

İkinci neden maddi unsurlara bağlılığı nedeniyle kendisini guumlnah nes-nesi haline getiren insanın durumudur İyileşme iccedilin gerekli olan ilaccedil hasta-lıktan etkilenen boumlluumlme ulaşacak biccedilimde verilmelidir Bu nedenle Tanrırsquonın insanoğluna belirli maddi işaretler yoluyla ruhsal bir ilaccedil vermesi uygundur ccediluumlnkuuml insanlara ruhsal unsurlar uumlzeri oumlrtuumllmeden verilirse maddi duumlnyada-ki unsurlarla dolu aklı bu ruhani unsurları kendisine uygulayamaz

Uumlccediluumlncuuml neden insanoğlunun faaliyetlerini genelde maddi hususlara youml-neltmeye eğilimli olmasıdır Bu nedenle insanları bedensel faaliyetlerden ta-mamen uzaklaştırmak ccedilok zor olduğundan ayinlerde insanlara bedensel ha-reket fırsatı da sunulmaktadır boumlylece iblislere ibadet etmeye youmlnelik batıl inanış pratiklerinden ve guumlnahkacircr fiiller iccedileren zararlı faaliyetlerden uzak durma youmlnuumlnde eğitilebilirler

() Şoumlyle yazılmıştır (Matta 1619) Goumlklerin Krallığının anahtarlarını sana vereceğim

Ayrıca her dağıtıcı dağıttığı şeylerin anahtarına sahip olmalıdır Kilise-nin papazları 1 Korintliler 41rsquode soumlylendiği uumlzere ilahi sırların dağıtıcısı-dır Bu nedenle anahtarlar onlarda olmalıdır

Benim buna cevabım şudur Maddi duumlnyada anahtar bir kapıyı accedilmak iccedilin kullanılan bir alettir Krallığın kapıları hem lekeleyen hem de ceza bor-cuna neden olan guumlnahlar nedeniyle bize kapalıdır Burada bu engeli kal-dırma guumlcuumlne anahtar adı verilmektedir Bu guumlccedil Kutsal Uumlccedillemersquonin huumlkmuuml altındadır bu nedenle bazıları anahtarın Tanrırsquonın huumlkmuuml altında olduğunu soumlyler Ancak Hz İsa Ccedililersquosindeki erdem sayesinde bu engeli kaldırma ve kapıyı accedilma guumlcuumlne sahipti bu yuumlzden bazıları muumlkemmeliyetin anahta-rının Orsquonda olduğunu soumlylerler Kiliseyi oluşturan ayinler Hz İsa ccedilarmıhta uyurken17 Orsquondan gelmiş olduğu iccedilin Pasyonrsquoun [Hz İsarsquonın ccedililesi] faydası Kilise ayinlerine dayanır Bu yuumlzden yukarıda bahsedilen engellerin kal-dırılması konusunda ayinleri yuumlruumlten Kilise papazlarına da belirli bir guumlccedil bahşedilmiştir bu guumlccedil kendi guumlccedilleri olmayıp ilahi bir guumlccediltuumlr ve Hz İsarsquonın Ccedililersquosine dayanır Bu guumlce mecazen ldquoKilisenin anahtarırdquo denir ve bu guumlccedil pa-pazların elindeki anahtardır

() Ambrose der ki (De Poenit I) Bu hak yani bağlama ve ccediloumlzme hakkı sadece rahiplere verilmiştir

Ayrıca anahtarın guumlcuumlnuuml alan kişi insan ile Tanrı arasına yerleşir Ama bu hak sadece rahiplere verilmiştir onlar Tanrırsquoya ait olan şeyler uumlzerinde

17 Hıristiyan inancında inananlar oumllmez ebedi istirahata ccedilekilir (yn)


228

takdir yetkisine sahiptir guumlnahlar iccedilin hediyeler ve kurbanlar sunabilirler (İbraniler 51) Bu nedenle sadece rahipler anahtara sahip olabilir

Benim buna cevabım şudur İki ccedileşit anahtar vardır Biri guumlnahları affe-derek ve cennetin girişindeki engelleri kaldırarak doğrudan cennete ulaşır buna ldquoilahi buyruğun anahtarırdquo denir Bu anahtar sadece rahiplerde mev-cuttur ccediluumlnkuuml sadece onlar doğrudan Tanrırsquoya ait şeyler uumlzerinde takdir yet-kisine sahiptir Diğer anahtar doğrudan değil Kilisersquonin Askerleri [yaşayan tuumlm Hıristiyanlar] aracılığıyla cennete ulaşır Bu anahtarla kişi Kilisersquonin Askerleri kardeşliğine kabul edilirse beraat eder ve cennete ulaşır yahut kar-deşlikten uzaklaştırılır ve afaroz edilir Bu zahiri mahkemedeki yargı anah-tarıdır bu nedenle bu anahtar başdiyakozlar seccedililmiş piskoposlar ve afaroz etme yetkisine sahip olan ancak rahip olmayan diğer kişilere de verilir Bu doğrudan cennetin anahtarı değildir yine de aynı guumlce sahiptir

Summa Theologica adlı eserinin İngilizce ccedilevirisinden II cilt s 2352 III cilt s2626 2635

5 Kiliselerin ve Kilise Bezemelerinin Sembolizmi

William Durandus

Dini goumlrevlere ve konulara mahsus olan tuumlm şeyler ilahi anlamlarla ve hikmetlerle doludur ve kutsal guumlzellikle dolup taşarlar () Kutsal Kitaprsquota farklı anlamlar vardır tarihsel anlam alegorik anlam tropolojik (mecazi) anlam ve anagojik (goumlksel) anlam ()

Tarih kelimelerle temsil edilen şeylerdir Belirli olayların nasıl gerccedilek-leştiğine dair basit bir ilişki kurulduğunda olduğu gibi İsrailrsquoin ccedilocukları Mısırrsquodan kurtarıldıklarında Tanrı iccedilin bir Tapınak yaptı ()

Bir şey soumlylemek ama başka bir şey kastetmek alegoridir Bir iş yapılırken başka bir işe niyet eder gibi Bu diğer şey goumlruumlnuumlr ise tuumlmuuml bir alegoridir goumlruumlnmez ve kutsal ise anagojidir Ayrıca bir şeyin durumu başka bir şeyle anlatılırsa bu da alegoridir Hz İsarsquonın sabrının ve Kilise ayinlerinin mistik soumlzler veya fiillerle sergilenmesi gibi Oumlrneğin YEŞAYArsquoNIN KUumlTUumlĞUumlN-DEN YENİ BİR FİLİZ CcedilIKACAK KOumlKUumlNDEN BİR FİDAN MEYVE VERECEK (Yeşeya 111) basit bir dille soumlylersek Yeşayarsquonın oğlu Davutrsquoun ailesinden Bakire Meryem doğacak ()

Tropoloji ahlak konusunda bir emirdir Yahut davranışlarımızı belirle-mek veya bize yol goumlstermek amacıyla verilen ya sembolik ya da bariz bir ilişkiye sahip bir ahlak vaazıdır Semboliktir oumlrneğin ldquoGİYSİLERİN HEP AK OLSUN BAŞINDAN ZEYTİNYAĞI EKSİLMESİNrdquo (Vaiz 98)


229

Yani yaptığın her iş saf olsun ve aklında hep hayır işleri bulunsun Ayrı-ca iccedilimizdeki Davut iccedilimizdeki Golyatrsquoı oumllduumlrmelidir Yani alccedilakgoumlnuumllluumlluumlk gururumuza galip gelmelidir ldquoYİYECEĞİNİZİ ACcedilLARLA PAYLAŞINrdquo (Yeşe-ya 587) soumlzuumlnde olduğu gibi yeterince accedilık ()

Anagoji kelimesinin koumlkleri ldquoyukarırdquo anlamına gelen ldquoanardquo ve ldquoyol goumls-termekrdquo anlamına gelen ldquogogerdquodir Yani yukarı doğru yol goumlsterme Yani anagojik anlam goumlruumlnuumlr olandan yola ccedilıkarak goumlruumlnmez olanı goumlstermektir Aynen ilk guumln yaratılan ışığın başlangıccedilta yaratılmış olan meleksi doğayı gouml-ruumlnuumlr kılması gibi Bu nedenle anagoji aklı semavi şeylere yani UumlCcedilLEMErsquoye ve Meleklerin Duumlzenine youmlnlendiren ve gelecekteki oumlduumlllerden ve cennette-ki gelecek yaşamdan bahseden anlamdır Anagojik anlam hem accedilık hem de mistik ifadeler kullanır oumlrneğin ldquoNE MUTLU YUumlREĞİ TEMİZ OLANLARA CcedilUumlNKUuml ONLAR TANRIrsquoYI GOumlRECEKLERrdquo (Matta 58) ayetinde olduğu gibi accedilık veya ldquoKAFTANLARINI YIKAYAN BOumlYLELİKLE YAŞAM AĞACINDAN YEMEYE HAK KAZANARAK KAPILARDAN GECcedilİP KENTE GİRENLERE NE MUTLUrdquo (Vahiy 2214) ayetinde olduğu gibi mistik ifadeler mevcuttur Bu-rada ifade edilen duumlşuumlncelerini saflaştıranların kutsanacağı ldquoYOL GERCcedilEK VE YAŞAMrdquo (Yuhanna 146) olan TANRIrsquoyı goumlrme hakkına sahip olabile-cekleri ve Babanın oumlrneğini izleyerek Cennetin Krallığırsquona girebilecekleridir

() Maddi kilisenin duumlzenlenmesi insan vuumlcudunu andırır Altarın bu-lunduğu yer (bema) başı simgeler haccedilı simgeleyen transept eller ve kollar-dır ve batıya uzanan kısım (naos) da vuumlcudun gerisidir Sunaktaki kurban kalbin adağını temsil eder Dahası Richard de Sancto Victorersquoye goumlre kili-senin duumlzeni Kilisersquonin uumlccedil aşamasını goumlsterir bakireleri iffetli olanı ve evli olanı Bema apsisten kuumlccediluumlktuumlr apsis de naostan kuumlccediluumlktuumlr ccediluumlnkuuml bakireler iffetli olanlardan iffetli olanlar da evlilerden daha azdır Bema apsisten ap-sis ise naostan daha kutsaldır ccediluumlnkuuml bakirelerin duumlzeni iffetlilerinkinden iffetlilerin duumlzeni de evlilerinkinden daha değerlidir

Ayrıca kilise İncili yazan doumlrt azizin doktrinlerini temsil eden doumlrt du-vardan oluşur ve bu duvarların uzunluğu genişliği ve yuumlksekliği de anlam-lıdır yuumlkseklik cesareti uzunluk cennetteki yuvaya ulaşana kadar sabırlı biccedilimde dayanmayı yani dayanıklılığı genişlik ise dostlarını TANRIrsquoda se-ven duumlşmanlarını ise TANRI iccedilin sevenlerin uzun suumlre ccedilekecekleri acıla-rın neden olduğu fedakacircrlığı temsil eder Yine yuumlksekliği bu duumlnyadaki re-fahı ve guumlccedilluumlkleri kuumlccediluumlmseyerek gelecekteki oumlduumlle dair umudu yani ldquoYA-ŞAM DİYARINDA RABBİN İYİLİĞİNİ GOumlRMErdquo (Mezmurlar 2713) umudu-nu goumlsterir

Yineleyelim TANRIrsquonın tapınağında goumlruumlnmeyen şeylere aşina olan iman binanın temelidir ldquoGUumlNAHLARI OumlRTENrdquo (Pavlus 48) ccedilatı fedakacircrlıktır


230

kapı ise itaattir ccediluumlnkuuml TANRI şoumlyle demiştir ldquoYAŞAMA KAVUŞMAK İSTİ-YORSAN ONUN BUYRUKLARINI YERİNE GETİRrdquo (Matta 1917) Mezmur-larda ldquoTOZA TOPRAĞA SERİLDİMrdquo (Mezmurlar 11925) ifadesiyle işaret edilen zemin ise alccedilakgoumlnuumllluumlluumlktuumlr

() Kiliselerdeki resimler ve suumlslemeler ise rahip olmayanlar iccedilin dersle-rin ve kutsal yazıların yerini tutar Gregorius şoumlyle demiştir ldquoBir resme hay-ran olmak başka şeydir o tarihi resim sayesinde neye hayran olunacağını oumlğrenmek başka şey Bir resim cahil ve sadece bakmayı bilen birine yazılı metinlerin okuma bilen birine sunduklarını sunabilir Eğitimi olmayan biri uyması gereken kuralları ancak goumlrerek oumlğrenir harfleri değilse de goumlrduumlğuuml şeyleri okurrdquo ()

Hz İsarsquoyı beşiğinde tasvir eden sanatccedilı Onun ldquoDoğuşurdquonu anmaktadır Annesinin kucağında ldquoCcedilocukluğurdquonu goumlsterir ldquoCcedilarmıhırdquonı goumlsteren tasvir Onun ldquoCcedililesirdquoni temsil eder (Ve bazen ccedilarmıhın uumlzerinde tutulmaya maruz kalan guumlneş ve ay goumlsterilir) Merdivenleri ccedilıkarken goumlsterildiğinde ldquoGoumlğe Yuumlkselişirdquo temsil edilmektedir ldquoGOumlRDUumlM Kİ RABB TAHTINDA OTURU-YORrdquo (2 Tarihler 1818) ifadesine uygun olarak goumlrkemli veya mağrur bir tahttaysa bize Orsquonun guumlcuuml oumlğretilir ldquoGOumlKTE VE YERDE BUumlTUumlN YETKİ BANA VERİLDİrdquo (Matta 2818) Metinde dendiği uumlzere ldquoKERUBİMLER18 ARASINDA TAHT KURDUrdquo (Mezmurlar 801)

Bazen Kurtarıcımızın etrafında Yuhannarsquonın goumlruumlşuumlne goumlre BEYAZ GİY-SİLERE BUumlRUumlNMUumlŞ BAŞLARINDA ALTIN TACcedilLAR OLAN yirmi doumlrt ihti-yar tasvir edilirdi Bu yirmi doumlrt ihtiyar Eski ve Yeni Ahitrsquoteki kilise babala-rını temsil ediyordu Kutsal Uumlccedillemersquoye iman adına duumlnyanın doumlrt bir yanın-da vaaz veren on iki kişi (havariler) veya iyi ameller ve İncilleri muhafaza etmek iccedilin yirmi doumlrt

Duyulduğunda insanların kilisede toplandığı ve rahiplerin SABAHLARI TANRIrsquoNIN MERHAMETİ VE AKŞAMLARI OrsquoNUN GUumlCUuml hakkında vaaz verdiği ccedilanların sesinin Eski Ahitrsquote kurban iccedilin insanları sesiyle bir araya toplayan guumlmuumlş trompetleri sembolize ettiğini bilmelisiniz ()

Ayrıca ccedilanlar aşağıda accedilıklanacağı gibi kafile halinde yuumlruumlnuumlrken şeyta-ni ruhlar bu sesi duysun ve kaccedilsın diye de ccedilalınırdı Ccediluumlnkuuml bir tiran duumlşma-nı olan guumlccedilluuml bir kralın trompetlerinin kendi topraklarında ccedilalındığını duy-duğunda nasıl korkarsa şeytani ruhlar da Kilise Askerlerinin trompeti olan ccedilanlardan oumlyle korkar

Azizlerin kutsal emanetleri olmadan yahut bunlar yoksa Hz İsarsquonın Vuuml-cudu olmadan sabit bir sunağın takdis edilmesi olanaksızdır ancak taşına-

18 Kanatlı doğauumlstuuml varlıklar (ccediln)


231

bilir bir sunak takdis edilebilir Her iki Ahitrsquote de oumlrnekleri olduğu uumlzere kut-sal emanetler gerccedilekte şehitlerin ccedilektikleri acıların ve guumlnah ccedilıkartanların hayatlarının delilleridir ve bize ibret olması iccedilin bırakılmış şeylerdir Bunla-rı bir kutuda saklarız ccediluumlnkuuml kalbimizde onları taklit etmek isteriz ()

Ancak kutsal emanetlerin dinsel biccedilimde taşınması Mısırrsquodan Ccedilıkış ki-tabının 25 boumlluumlmuumlnde okuduklarımızın bir taklididir Akasya ağacından yapılmış olan Ahit Sandığırsquonın iki yanında iki altın halka mevcuttu bunla-rın iccedilinden altınla kaplanmış akasya ccedilubukları geccediliyordu Piskopos kiliseye girmeden oumlnce kutsal emanetlerin kiliseyi koruması iccedilin onlarla birlikte ki-lisenin etrafında doumlnuumlyordu

William Durandus (~1220ndash1296) kendi doumlneminin şoumlhretli ruhbanlarından biridir kilise kanunu konusunda yazılar yazmış ve dersler vermiş iki papanın emri altında makam sahibi olmuş 1286 yılında Mende Piskoposu olmuştur Hayatının son doumlnemlerinde yazdığı Rationale Divinorum Officiorum adlı eseri Orta Ccedilağ sembolik duumlşuumlncesini oumlzetler

William Durandus Kiliselerin ve Kilise Bezemelerinin Sembolizmi ccedilev J M Neale ve B Webb (Leeds T W Green 1843 s 3 8-10 24-5 53 58-60 87-8 96 149)

B ORTA CcedilAĞ FELSEFESİNİN VE KOZMONOJİSİNİN UNSURLARI

1 Agustincilik

Orta Ccedilağ duumlşuumlncesine Eflacirctuncu duumlşuumlnce hacirckimdir İtiraflarrsquodan alınan aşağıdaki boumlluumlmler Aziz Augustinersquoin Hıristiyanlığa Yeni-Eflacirctuncu yaklaşımını goumlstermektedir Metinlerin ayrıca onun aydınlanma doktrinine yani ruhun geccedilici şeylere ait bilgiden Eflacirctuncu formların tefekkuumlruumlne doğru psikolojik yuumlkselişine oumlrnek teşkil ettiği kabul edilir

İtiraflar

Aziz Augustine

ldquoİnanccedil insan hayatının temelidir insan Kutsal Kitap tarafından accedilıkla-nan gerccedileği kendi başına keşfedemezldquo Katolik doktrinini tercih etmeye bu nedenle youmlnlendirilmiş de olsam bu soumlylemin ispat edilmeyen şeylere (bu şeyler ispat edilebilir olduğu halde ispat edilmiyor veyahut ispat edilemiyor olabilirler) hacirckimiyetinin -saflığımızla dalga geccedilen bilgi vaadiyle bizi birccedilok masalsı ve saccedilma şeylere inanmaya zorlayan Manişeistlerin cuumlretkacircr youmlnte-mine goumlre- daha ılımlı ve daha duumlruumlst olduğunu hissettim Bunun ardından


232

Sen Tanrım yuumlreğimi nazik ve şefkatli elinle yavaş yavaş suumlruumlkleyerek ve sakinleştirerek beni ikna ettin -duumlnya tarihindeki şeylerin pek ccediloğu gibi hiccedil goumlrmediğim zuhur ettiklerinde orada olmadığım onca şeye rağmen hiccedil bu-lunmadığım şehirlere ve yerlere dair anlatılanlara rağmen onca eşin dostun hekimin onca insanın şimdiki zamanlarına inanmıyor olsak bu hayatta hiccedil-bir şey yapmıyor olmamız gerekmesine rağmen ve nihayet bana oumlyle soumlylen-memiş olsa kim olduklarını asla bilemeyeceğim ebeveynlerimin kimliklerine duyduğum sarsılmaz guumlvene rağmen- buumltuumln bunlara rağmen Sen beni kaba-hatin Senin kitaplarına (ki Sen onları hemen tuumlm milletler nezdinde buumlyuumlk bir yetkinlikle tesis ettin) inananlarda değil inanmayanlarda olduğuna ve bana ldquoO kitabın tek gerccedilek ve en gerccedilek Tanrırsquonın ruhu tarafından insanoğlu-na verildiğini nasıl biliyorsunrdquo diyenleri dinlememem gerektiğine ikna ettin -ccediluumlnkuuml her şeyden oumlnce inanılması gereken şey buydu kendi kendisiyle ccedile-lişen filozofların oumlne suumlrduumlğuuml hiccedilbir ccedilelişki ve kacircfirce soru Senin ne olduğu-na veya benim bilmediğim başka oumlzelliklerine- ve insan ilişkileri uumlzerindeki huumlkmuumln sana ait olduğuna dair inancımı ccedilarpıtamazdı

Bu nedenle hem O oumlz hakkında ne duumlşuumlnuumllmesi gerektiği hem de hangi yolun Orsquona ulaştırdığı veya Orsquona geri doumlnduumlrduumlğuuml konularında cahil olsam da her defasında Senin bize huumlkmetmiş ve huumlkmetmekte olduğuna daha guumlccedilluuml biccedilimde inanmaya başladım Sonra yardım almadığı suumlrece aklımı-zın gerccedileği bulmak iccedilin ccedilok zayıf kaldığını ve bu sebeple kutsal metinlerin huumlkmuumlne ihtiyaccedil duyduğunu goumlruumlnce Senin peşine duumlşuumllmeyecek ve ina-nılmayacak olsa tuumlm uumllkelere dağılmış bu kitaplara asla boumlylesi muumlkemmel huumlkuumlmler koymayacağına inanmaya başladım ()

İlahi şeyler kalbinin en derinlerini accedilan kişiye daha accedilık biccedilimde goumlsteri-lir Bu yuumlzden kendime doumlnmek iccedilin uyarıldığımdan Senin yol goumlstermen-le kendi iccedilime youmlneldim Sen yardımcı olduğun iccedilin bunu başardım İccedile-ri girdiğimde ruh goumlzuumlmle (olduğu gibi) ruhumun goumlzuumlnuumln uumlzerinde zih-nimin uumlzerinde o Değişmez Işığı goumlrduumlm Herkesin bakabileceği alelacircde bir ışık veya onun daha guumlccedilluuml bir tuumlruuml değildi elbette diğerlerinden ccedilok daha parlaktı ve goumlrkemiyle her şeyi aydınlatıyordu Bu ışık diğerleri gibi değil-di evet diğerlerinden ccedilok farklıydı Yağın suyun uumlzerinde cennetin duumlnya-nın uumlzerinde durduğu gibi zihnimin uumlzerinde durmuyordu O yukarıdaydı ccediluumlnkuuml beni yaratmıştı ve ben aşağıdaydım ccediluumlnkuuml Orsquonun tarafından yaratıl-mıştım Gerccedileği bilen Işığı da bilir ve bunu bilen sonsuzluğu da bilir Sev-gi bunu bilir ()

Artık bir hayali değil Orsquonu sevmeme hayret ediyordum Tanrımı sevmeyi henuumlz hak etmiyordum ama Orsquonun tarafından Orsquonun guumlzelliğine goumltuumlruumll-muumlştuumlm o anda kendi ağırlığımdan kurtulmuştum ve kederli biccedilimde bu


233

bayağı şeylerin iccediline batıyordum Bu ağırlık bedensel alışkanlıklardı Ama Orsquonun bir hatırası benimleydi ne birine sadık olmam gerektiği konusunda şuumlphem vardı ne de henuumlz Orsquona sadık olabiliyordum ccediluumlnkuuml yozlaşmış be-den ruhu aşağı itiyordu ve duumlnyevi mesken (beden) birccedilok şeyi duumlşuumlnen zih-ne ağır basıyordu Neredeyse kesinlikle biliyordum ki Tanrırsquonın goumlruumlnmeyen nitelikleri -sonsuz guumlcuuml ve Tanrılığı- Duumlnya yaratılalı beri Orsquonun yaptıklarıy-la anlaşılmakta accedilıkccedila goumlruumllmektedir (Romalılar 120) Ccediluumlnkuuml guumlzelliğine hayran olduğum goumlvdelerin semavi mi duumlnyevi mi olduğunu sorguladığı ldquobu boumlyle olmalı şu olmamalırdquo diyerek değişebilir şeyler hakkında doğru huumlkuumlm vermekte bana yardımcı olduğu iccedilin huumlkuumlm verdim ve huumlkuumlm ver-diğimde değişken zihnimin uumlzerinde Gerccedileğin değişmez ve gerccedilek sonsuz-luğunu buldum Ve boumlylece derece derece bedenlerden bedenin hislerini algılamamızı sağlayan ruhlara geccediltim ardından maddi hislerin zahiri şeyleri goumlsterdiği iccedilsel melekelere geccediltim ve hayvanların yetenek duumlzeyine eriştim daha sonra bedensel hislerle edinilenler konusunda huumlkuumlm veren ama aynı zamanda benim iccedilimde değişken olan kendi zekacirc seviyesine kadar yuumlkse-lebilen ve alışkanlıkla duumlşuumlncelerimi dağıtarak kendi kalabalık ccedilelişkili ha-yallerine ccedileken akıl yuumlruumltme melekesine geccediltim bu meleke ışığın kaynağını goumlrduumlğuumlnde ldquodeğişmez olan değişken olana tercih edilmelidirrdquo diye şuumlpheye yer bırakmayacak biccedilimde haykırdı bu nedenle değişken olanı değişmez olana tercih etmek iccedilin bildiği hiccedilbir sebep olmadığını bildi Boumlylece titrek bir parıltının ışığında olduğu yere ulaştı O zaman yaratılmış olan şeyler sayesinde o goumlruumlnmez şeyleri goumlrduumlm Ancak bakışlarımı uumlzerinde sabitle-yemedim zafiyetim nedeniyle iccedili boş ama sevgi dolu bir hatırayla ve orada olan kokusunu aldığım ama yiyemediğim şeye olan iştahımla yeniden alış-tığım huylarıma geri doumlnduumlm ()

Eflacirctuncuların kitaplarını okuduğum ve bu kitaplar tarafından manevi gerccedilekleri aramam oumlğuumltlendiği iccedilin yaratılan şeyler sayesinde anlaşılan o goumlruumlnmez şeyleri goumlrduumlm bana itici gelse de zihnimin karanlığı yuumlzuumlnden tefekkuumlre dalamasam da Senin sonsuz olduğunu ama sonluluk veya son-suzluk alanına nuumlfuz etmediğini Senin ne kısmen ne de tamamen hareket ederek değişmediğini ve hep olduğun gibi kaldığını ve diğer tuumlm şeylerin Orsquondan sadece bu en sağlam zeminden geldiğini anladım Bunlardan emin-dim ama Orsquondan zevk alamayacak kadar zayıftım Ccedilok yetenekli biriymiş gibi gevezelik ediyordum ama Kurtarıcımız Hz İsarsquonın O yolunu aramasay-dım yeteneksiz olduğumu ve mahvolacağımı kanıtlamış olurdum Şimdi ce-zamı ccedilekerken bilge goumlruumlnme arzusu duymaya başladım ama şimdi keder-lenmiyorum bilgiyle doluyum Tevazuun ldquotemelirdquo Hz İsa Mesihrsquoin uumlzerine kurulmuş olan merhamet neredeydi Veya bu kitaplar bunu bana ne zaman


234

oumlğretecekti Bu nedenle inanıyorum ki Kutsal Kitapları incelemeden oumlnce aldığım zevk ve onların hafızamda yer eden etkisi ve daha sonra O kitapla-rın bana verdiği hafiflik ve O iyileştirici parmakların yaralarıma dokunma-sı sayesinde kuumlstahlık ve guumlnah ccedilıkartma arasında ve nereye gitmeleri ge-rektiğini goumlren ama yolu goumlrmeyenlerle kutsal toprakları goumlstermekle kalma-yıp orada oturmayı sağlayan yol arasında nasıl bir fark olduğunu sezebildim Eğer oumlnce Kutsal Kitaplarla haşır neşir olsaydım ve onlarda olduğu gibi Seni sevmeye başlasaydım ve daha sonra o ciltleri okusaydım beni belki dindar-lığın bu sağlam zemininden ccedilekebilirdi o ciltler veya onları okumamla olu-şabilecek bir istekle sağlam dursaydım yine bu hissin sadece o kitaplar uumlze-rinde ccedilalışmaktan kaynaklandığını duumlşuumlnebilirdim

O zaman buumlyuumlk bir hevesle O Kutsal Ruhun saygıdeğer yazılarını ama daha da oumlnemlisi Havari Pavlusrsquoun yazılarını ele geccedilirdiğimde o zorluklar yok olup gitti Eflacirctunrsquoun kendisiyle ccedileliştiğini duumlşuumlnduumlğuumlm durumlarda konuşma metninin Kanunların ve Peygamberlerin tanıklıklarıyla da uyuş-madığını goumlrduumlm O zaman o saf konuşmanın yuumlzuuml bana tek ve aynı gouml-ruumlnduuml ve ben ldquosevinccedilten yerinde duramamayırdquo oumlğrendim Boumlylece kapılar accedilıldı ve orada okuduğum her gerccedileğin O luumltfun oumlnerisi ile burada da beyan edildiğini goumlrduumlm goumlren kişinin goumlrduumlklerini almakla kalmayıp goumlrebile-ceklerini de alan kişi (almadığı şeye nasıl sahip olabilir ki) kadar muzaffer olmadığını kişiye sadece hep aynı kalan Orsquonu goumlrmek iccedilin değil Orsquona sahip olarak iyileşmek iccedilin de nasihat edildiğini Orsquonu goumlrmekten ccedilok uzak olan-ların bile Orsquona ulaşabilecek kavuşabilecek ve sahip olabilecek yolda yuumlruuml-yebileceklerini anladım ldquoBatıni kişiye goumlre Tanrırsquonın kanunundan alınacak zevkrdquoi alan kişi zihnindeki kanuna karşı gelen ve diğer organlarında bulu-nan onu diğer organlarındaki guumlnahın kanununa esir eden diğer kanunu ne yapacaktır Ey adil olan Tanrım guumlnah işledik ve adaletsiz işler yaptık koumltuumlluumlğe kapıldık senin O elin uumlzerimizde guumlcuumlnuuml hissettirdi ve adil biccedilim-de o eski guumlnahkacircra oumlluumlm valisine suumlruumlklendik bizim irademizi kandırarak kendi iradesine benzetti ve bu sırada O gerccedileğin dışına ccedilıktı ldquoSefil adamrdquo ne yapmalıdır O yolların başlangıcında yarattığın ve ebedilik bahşettiğin bize ccedilelişkili gelen el yazısının gizlendiği bu duumlnyanın prensinin oumlluumlmuumlnde hiccedilbir fayda goumlrmediği ama yine de oumllduumlrduumlğuuml ldquoEfendimiz Hz İsa Mesih yardımıylardquo Orsquonun merhametinden başka ldquokim onu bu oumlluumlnuumln cesedinden ccedilıkartacakrdquo Bu yazılar bunları iccedilermez O sayfalar bu dindarlığın ifadesini itiraf goumlzyaşlarını O kurbanı o huzursuz ruhu ldquokırık ve pişman kalbirdquo in-sanların kurtuluşunu desteklenen şehri Kutsal Ruhun iccediltenliğini kefareti-mizin kadehini iccedilermez Orada hiccedil kimse ldquoRuhum Tanrının kulu olmayacak mırdquo diye şarkı soumlylemez benim kurtuluşum Orsquondan gelir O benim Tanrım


235

ve kurtuluşum olduğundan daha fazla yer değiştirmem Orada kimse Orsquonun ldquoEy buumltuumln yorgunlar ve yuumlkuuml ağır olanlar bana gelinrdquo (Matta 1128) dediği-ni duymaz O alccedilakgoumlnuumllluuml ve muumltevazı bir kalbe sahip olduğundan Orsquonun hakkında bir şeyler oumlğrenmeyi kuumlccediluumlmserler ccediluumlnkuuml O ldquobu gerccedilekleri bilge ve akıllı kişilerden gizleyip kuumlccediluumlk ccedilocuklarardquo (Matta 1125) accedilmıştır Ccediluumlnkuuml dağların ormanlık zirvelerinden barış uumllkesini goumlrmek ve oraya giden yolu bulamamak geccedililemez yolları acı iccedilinde geccedilmeye ccedilalışmak ldquoaslanrdquo ve ldquoej-derhardquo komutasındaki kaccedilaklara ve kaccedilkınlara takılmak başka şeydir oraya giden ve cennetin komutanlarının ev sahipleri tarafından korunan işkence gibi goumlruumlnduumlğuumlnden cennetin ordusundan ayrılmayanların soyulduğu yol-da kalmak başka ldquoElccedililerin en oumlnemsizirdquoni (1Korintliler 159) okuduğumda bunlar muumlkemmelen iccedilime işledi ve Orsquonun işlerindeki yansımasını goumlrduuml-ğuumlmde buumlyuumlk korkuya kapıldım

2 Hıristiyan Aristoculuğu

Aristo kuumllliyatı On Uumlccediluumlncuuml yuumlzyılın ortasından itibaren Batırsquoda gayet iyi bilinmek-teydi ve Aziz Thomas Aquinas eğitimli sınıfların guumlvenini yitirmek istemiyorsa Hıris-tiyanlığın Aristo ile uzlaşması gerektiğini anlamıştır Tuumlm itirazlara rağmen en buumlyuumlk iki eseri olan Summa Contra Gentiles ve Summa Theologicarsquoda Aristo ile Hıristiyan ilahiyatını sentezlemeyi dener

Summa Contra Gentiles ve Summa Theologica

Aziz Thomas Aquinas

Akıl ve İnanccedil Hakkında Tanrırsquoyla ilişkili goumlrduumlğuumlmuumlz şeylerdeki gerccedilek iki biccedilimdedir Tanrırsquonın birliği ve teslis gibi Tanrırsquoya ilişkin bazı gerccedilekler insan aklının yeteneklerini aşar ancak Tanrırsquonın birliği ve doğal aklın ışı-ğında filozofların bile accedilıklamalarla ispat ettiği gibi akıl bazı şeylere doğal yollardan da varabilir

Bazı ilahi gerccedileklerin insan aklının yeteneklerini aştığı ccedilok accedilıktır Filozofrsquoun oumlğretisine goumlre bir şeyin kanıtı o şeyin oumlzuuml olduğundan bir nesne hakkında akılla elde edilebilecek tuumlm bilgilere ilişkin prensip o şeyin oumlzuumlnuuml anlamak ise bir şey hakkındaki bilgimiz onun oumlzuumlnuuml anlamamızla orantı-lıdır Bu nedenle insan zekacircsı belirli bir şeyi oumlrneğin bir taşı veya uumlccedilgeni anlıyorsa o şey hakkındaki hiccedilbir gerccedilek insan aklının yeteneklerini aşamaz Ama Tanrı soumlz konusu olduğunda bu olmaz ccediluumlnkuuml insan zekacircsı doğal guumlccedil-


236

leriyle Orsquonun oumlzuumlnuuml anlama guumlcuumlne sahip değildir Mevcut yaşam kipinde aklımızın elde ettiği bilgilerin kaynağı duyular olduğuna goumlre duyumsa-namayan şeyler duyumsamalar ile toplanabilen bilgi haricinde insan aklı tarafından anlaşılamaz Duyumsamalarımız Tanrırsquonın ne olduğu konusunda aklımıza yol goumlsteremez ccediluumlnkuuml bazı sebeplerin guumlcuuml etkisine eşit değildir Ancak aklımız Tanrırsquoyı olduğu gibi anlamak ve ilk prensibe uygun bu gibi diğer gerccedilekler iccedilin gereken ilahi bilgiye duyumsamalar ile ulaşmaya ccedilalışır Bu yuumlzden bazı ilahi gerccedilekler insan aklı tarafından anlaşılabilirken bazıları insan aklının guumlcuumlnuuml aşar

Bazıları akıl ile incelenemeyen şeylerin insanoğluna inanccedil nesnesi ola-rak oumlnerilmemesi gerektiğini duumlşuumlnebilir her şey iccedilin doğasına uygun bir ilahi bilgelik verilmiştir Bu sebeple akıl sınırlarını aşan şeylerin de Tanrı ta-rafından insanoğluna inanccedil nesnesi olarak oumlnerilebileceğini ispatlamak du-rumundayız

Ccediluumlnkuuml hiccedil kimse daha oumlnce bildiği şeyler haricinde kendi arzusuyla ve gayretiyle bir şey yapmaya niyetlenmez Aşağıda goumlstereceğimiz gibi insa-noğlu ilahi takdir tarafından insani zaafların buguumlnkuuml hayatında erişebilece-ğinden daha yuumlksek bir iyiliğe youmlnlendirildiğinden insan zihninin buguumlnkuuml hayatta aklın erişebileceklerinden daha yuumlksek şeylere davet edilmesi gerek-lidir insanoğlu boumlylece talip olmayı oumlğrenebilir ve ccedilabalarıyla buguumlnkuuml ha-yatının uumlzerinde bir duruma ulaşmaya eğilim goumlsterebilir Oumlzellikle ruhani ve ebedi iyilikler vaat eden Hıristiyan dini bu konuda ehildir ccediluumlnkuuml insan duumlşuumlncesini aşan birccedilok şey oumlnermektedir oysa (Eski Ahit) geccedilici şeylere ilişkin vaatler iccedileriyordu ve insanoğlunun sorgulayamayacağı ccedilok az şey vadediyordu Bu amaccedilla filozoflar insanoğlunu duyumsanabilir zevklerden uzaklaştırıp erdeme youmlnlendirmek iccedilin duyularla anlaşılmayacak daha buuml-yuumlk iyilikler olduğunu goumlstermeye ccedilalışıyordu kendilerini amele veya tefek-kuumlre dayalı erdemlere adayanların bunlardan ccedilok daha buumlyuumlk zevk alacağı iddia ediliyordu Yineleyelim insanoğlunun daha gerccedilekccedili bir Tanrı bilgi-sine sahip olabilmesi iccedilin bu gerccedileğin insanoğluna bir inanccedil nesnesi olarak oumlnerilmesi gerekir Ancak boumlylece Tanrırsquonın insanoğlunun Tanrı hakkında duumlşuumlnebileceği her şeyden daha buumlyuumlk olduğuna inanırsak Tanrırsquoyı gerccedilek-ten tanıyabiliriz ccediluumlnkuuml yukarıda da ifade edildiği gibi ilahi oumlz insanoğlu-nun doğal bilgisini aşar İnsanoğluna Tanrı hakkında onun aklının alamaya-cağı şeyler anlatıldığı gerccedileği insanın Tanrırsquonın kendi duumlşuumlnebileceğinden ccedilok daha buumlyuumlk olduğu konusundaki fikrini sağlamlaştırır

Bunun sonucunda bir avantaj daha sağlanır hataların anası olan kuumlstah-lık kontrol altına alınmış olur Tuumlm şeylerin doğasını kendi zekacirclarıyla oumll-ccedilebileceklerine inanacak kadar akıllarına guumlvenme kuumlstahlığını goumlsterenler


237

goumlrduumlkleri her şeyin doğru goumlrmedikleri her şeyin ise yanlış olduğunu duuml-şuumlnuumlr Bu sebeple insan zihninin bu kuumlstahlıktan kurtulması ve alccedilakgoumlnuumll-luuml biccedilimde doğruyu araması iccedilin onun zekacircsını aşan bazı şeylerin Tanrı ta-rafından anlatılması gereklidir

Filozofrsquoun soumlzleri bir başka avantajı daha goumlzler oumlnuumlne serer (Etik X) Simonides insanoğlunun Tanrı hakkındaki bilgiyi goumlz ardı etmesi ve insani işlerle uğraşması gerektiğini savunup insanın insani şeylerden zevk alması gerektiğini soumlyleyince Filozof ona karşı ccedilıkmıştır ve kişinin kendini muumlm-kuumln olduğunca oumlluumlmsuumlz ve ebedi şeylere adaması gerektiğini belirtmiştir Daha sonra (De Animal II) daha yuumlksek oumlzleri ccedilok az anlayabildiğimizi ama bu az bilginin daha duumlşuumlk oumlzlerden aldığımız bilgilere goumlre daha ccedilok sevil-diğini ve arzulandığını soumlylemiştir

() Hıristiyan inancının daha oumlnce bahsedilen gerccedileği insan aklını aş-maktadır yine de insan aklına doğal olarak telkin edilmiş bazı şeyler bu gerccedileğe karşı ccedilıkmaz Doğa tarafından aklın iccediline yerleştirilmiş bu şeylerin yanlış olması muumlmkuumln olmayan ccediloğunluğu doğrudur Ayrıca Tanrı tarafın-dan accedilıkccedila teyit edilen inanca ilişkin şeylerin yanlış olduğunu farz etmek de uygun değildir Sadece yanlışın doğrunun zıddı olduğunu duumlşuumlnuumlrsek ve tanımlarını incelersek daha oumlnce bahsedilen inanca ilişkin doğruların aklın doğal olarak bildiği prensiplerin zıddı olmasının imkacircnsızlığını gouml-ruumlruumlz

Yineleyelim Oumlğrencinin zihninin hocasından aldıkları hocanın bilgi-sinin bir parccedilasıdır elbette hoca duumlruumlst bir biccedilimde oumlğretiyorsa (Tanrırsquonın duumlruumlstluumlğuumlnuuml sorgulamak ise koumltuumlluumlk olur) Doğal olarak bilinen prensiplere ilişkin bilgi bize Tanrı tarafından ihsan edilmiştir ccediluumlnkuuml Tanrı doğanın da yaratıcısıdır Bu yuumlzden ilahi bilgelik bu prensipleri de iccedilerir Neticede bu prensiplere zıt olan şey ilahi bilgeliğe de zıddır ve bu yuumlzden Tanrırsquodan ge-liyor olamaz İşte bu sebeple ilahi vahye inanccedil sayesinde elde edilen şeyler bizim doğal bilgimizle ccedilelişemez

Tanrı Hakkında Tanrırsquonın varlığını ispat etmek iccedilin ccedilabalamanın yarar-sız olmadığını goumlsterdikten sonra hem filozofların hem de Katolik acirclimlerin Tanrırsquonın varlığını ispat iccedilin oumlne suumlrduumlkleri sebepleri inceleyelim İlk olarak Filozofrsquoun Tanrırsquonın varlığını ispatlamak iccedilin kullandığı kanıtları accedilıklaya-cağız O Tanrırsquonın varlığını hareketten yola ccedilıkarak iki yoldan ispatlamayı denemiştir

İlk yolu accedilıklayalım Hareket eden her şey birisi veya bir şey tarafından hareket ettirilmektedir ve duyularımızla accedilıkccedila goumlrmekteyiz ki oumlrneğin guuml-neş hareket etmektedir Bu yuumlzden birileri onu hareket ettirmiş olmalıdır


238

Onu hareket ettiren şey de ya hareket etmiş ya da etmemiştir Eğer hare-ket ettirilmemişse bu durumda hareket ettirilemeyen bir hareket ettiricinin mevcut olduğunu varsaymalıyız Bu Tanrırsquodır Ama eğer hareket ettirildiyse onu hareket ettiren başka bir şey var olmalıdır Bu sebeple ya sonsuza kadar devam etmemiz ya da eninde sonunda hareket ettirilemeyen bir hareket et-tiriciye ulaşmamız gerekir Bu nedenle hareket ettirilemeyen bir hareket et-tiriciyi varsaymalıyız

() Filozof ikinci metaforda farklı bir youmlntem izleyerek etken sebeplerle sonsuza kadar devam etmenin imkacircnsız olduğunu ve Tanrı olarak adlandırı-lan ilk sebebe gitmemiz gerektiğini goumlsterir Bunu aşağıdaki gibi accedilıklar Bir-birini takip eden tuumlm etken sebeplerden ilki ara sebeptir ara sebep bir tane veya birden ccedilok olabilir ve ara sebep de nihai sebebe bağlıdır Sebep ortadan kaldırılırsa sebep olduğu şey de kaldırılır Bu yuumlzden ilk sebebi kaldırırsak ara sebep bir sebep olmaktan ccedilıkar Ama etken sebeplerde sonsuza kadar git-sek bile hiccedilbiri ilk sebep olmaz bu yuumlzden tuumlm ara sebeplerin kaldırılma-sı gerekir Bu accedilıkccedila yanlış olur Bu yuumlzden ilk etken sebebin varlığına yani Tanrırsquoya inanmamız gerekir

Bu ccedilıkarsamayı destekleyen başka bir delil de Damascuslu (Şamlı Yahya) tarafından şeylerin idaresi uumlzerinden verilir Aynı akıl yuumlruumltme Fizikrsquoin 2 kitabında yorumcu tarafından da oumlne suumlruumlluumlr Birisi tarafından youmlnetilme-dikccedile her biri ve tuumlmuuml belirli bir amaca varma eğiliminde olan zıt ve ccedilelişen şeylerin tek bir duumlzen iccedilinde suumlrekli olarak veya sık sık uzlaşması muumlmkuumln değildir Duumlnya uumlzerinde farklı doğalara sahip nesnelerin nadiren ve tesa-duumlfen değil her zaman veya ccediloğunlukla bir duumlzen iccedilinde uzlaştığını goumlruumlruumlz Bu yuumlzden takdiri ile duumlnyayı youmlneten biri vardır ve bu Tanrırsquodır

İlave edelim Mutlaka amaca ermeye eğilimli her şey ya kendi amacı-nı belirler ya da amacı bir başka şey tarafından belirlenir Aksi takdirde bu amaca ulaşmaya eğilimli olmaz Doğal şeyler belirli amaccedillara eğilimli olurlar ccediluumlnkuuml doğal amaccedillarını rastlantısal biccedilimde takip etmezler rastlantısal ol-duğu takdirde amaccedillarını her zaman veya ccediloğu zaman başarmak yerine na-diren başarabilirler Amaccedil kavramını anlayamayacakları iccedilin kendi amaccedilla-rını belirleyemezler onların amacı doğanın yaratıcısı tarafından belirlenir Bu yaratıcı kendi başına varolmuş olmalı her şeyi yaratmış olmalı ve yuka-rıda anlatıldığı gibi Tanrı olmalıdır Zeki olmadığı takdirde doğanın amacı-nı belirlemiş olamaz Bu yuumlzden O zeki olmalıdır Yani Tanrı zeki olmalıdır

İlave edelim Muumlkemmel olmayan her şeyin kaynağı muumlkemmel olandır ccediluumlnkuuml muumlkemmel olan muumlkemmel olmayandan oumlncedir aynı eylemin ola-sı eylem duumlşuumlncesinden oumlnce olması gibi Belirli nesnelerde mevcut olan bi-ccedilimler muumlkemmel değildir ccediluumlnkuuml varlıkları sınırlıdır ve doğalarının tuumlm ev-


239

renselliğine genişletilemez Bu sebeple belirli bazı muumlkemmel ve sınırsız bi-ccedilimlerden kaynaklanıyor olmaları gerekir Boumlylesi biccedilimler bir duumlşuumlnce nes-nesi olmak dışında mevcut olamazlar ccediluumlnkuuml hiccedilbir biccedilim akıldaki hali dı-şında evrensellik durumunda bulunamaz Bu durumda bu biccedilimler mevcut iseler akıllı olmalıdırlar aksi takdirde işlevsel olamazlar Bu yuumlzden tuumlm di-ğerlerinin kendisinden tuumlrediği mevcut ilk fiil olan Tanrı akıllıdır ()

Benzer biccedilimde sevgi de Orsquonun iradesinin neticesi olarak Tanrırsquodandır Ccediluumlnkuuml sevenin sevdiğinin iyiliğini istemesi tamamen sevginin doğasından oumltuumlruumlduumlr Tanrı yukarıda belirtildiği gibi hem kendisinin hem de diğerleri-nin iyiliğini ister Yani Tanrı hem kendisini hem de diğer şeyleri sever

Yineleyelim Gerccedilek sevgi birinin kendi iyiliğini istediği kadar diğerinin de iyiliğini istemesidir Başka birinin iyiliğine vesile olacağı iccedilin iyiliği iste-nen şey tesaduumlfen sevilmiştir ccediluumlnkuuml iccedilebileceği iccedilin şarabı saklamak ve ko-rumak isteyen veya kendisine faydalı olan ya da kendisini mutlu eden ada-mı seven kişi kendisini sevmekte ama şarabı veya bu adamı tesaduumlfen sev-mektedir Tanrı bir şeyi başka bir şeyin faydasına sunsa da her şeyi o şeyin iyiliği iccedilin sever ccediluumlnkuuml o şeyin iyi olmasını ister Bu yuumlzden Tanrı kendisini ve diğer şeyleri gerccedilekten sever

İlahi Yaratılış ve İdare Hakkında() Tanrı her şeyin ilk ve oumlrnek sebebi-dir Bunun kanıtı herhangi bir şeyin uumlretilmesi iccedilin bir oumlrneğin gerekli ol-masıdır boumlylece etki belirli bir biccedilim alabilir Ccediluumlnkuuml bir sanatccedilı belirli bir biccedilimdeki bir nesneyi oumlnuumlndeki oumlrneğe goumlre uumlretir oumlrnek harici olarak mev-cut olabileceği gibi zihninin iccedilinde canlandırılmış da olabilir Doğa tarafın-dan yapılan şeyler de belirli biccedilimler alırlar Bu biccedilimlerin belirlenmesi ilk prensip olarak ilahi bilgeliğe indirgenmelidir ccediluumlnkuuml ilahi bilgelik ccedilok ccedileşitli şeyler iccedileren evrenin duumlzenini tasarlamıştır Bu yuumlzden ilahi bilgeliğin iccedilin-de her tuumlr şey mevcuttur bunlara ldquoidealarrdquo deriz yani ilahi zihindeki oumlrnek formlar (Soru 15 Cevap 1) Bu idealar şeylerle olan ilişkileriyle ccedilarpılsalar da gerccedilekte ilahi oumlzden uzak değillerdir bu oumlze benzerliklerine bağlı olarak birccedilok farklı şey tarafından paylaşılabilirler Bu anlamda Tanrı her şeyin ilk oumlrneğidir

Şeylerin ayırt edilmesi farklı sebeplere bağlıdır Bazıları ayrımı madde-nin kendisine veya maddeyle birlikte vasıtaya yuumlkler Oumlrneğin Democritus ve Antik doumlnemin diğer tuumlm doğacı filozofları sebepleri değil maddeyi kabul etmiş ve ayrımı sadece maddeye yuumlklemişlerdir onların fikrine goumlre şeylerin ayrımı maddenin hareketine bağlı olarak rastlantısaldı Ancak Anaxagoras şeylerin ayrımını ve ccedileşitliliğini hem maddeye hem de vasıtaya yuumlkluumlyordu ve aklın maddeye karıştırılmış şeyleri ayırt edebileceğini soumlyluumlyordu


240

Ancak bu iki sebeple muumlmkuumln değildir Oumlncelikle yukarıda (Soru 44 Ce-vap 2) goumlsterildiği gibi madde de Tanrı tarafından yaratılmıştır bu yuumlzden maddeden daha yuumlksek bir sebebe her ne fark varsa bunu azaltmalıyız İkin-cisi biccedilimin madde iccedilin değil maddenin biccedilim iccedilin olmasından dolayı şeyle-rin ayrımı onların kendilerine mahsus biccedilimlerinden gelir Bu nedenle şey-lerin ayrımı maddeye goumlre yapılmaz aksine yaratılan madde farklı biccedilimle-re girebilsin diye biccedilimsizdir

İbn-i Sina gibi bazıları da ayrımı ikincil faillere goumlre yapmıştır İbn-i Sina Tanrırsquonın kendisini anlayarak İlk Aklı uumlrettiğini soumlylemiştir ccediluumlnkuuml daha sonra accedilıklanacağı uumlzere (Soru 50 Cevap 3) kendi varlığı olmasa da bu Akıl kuvve ile eylemden oluşan bileşimi gerektiriyordu Boumlylece İlk Akıl İlk Se-bebi anlayınca İkinci Aklı uumlretti Ayrıca kendisindeki potansiyeli anladığın-da harekete sebep olan felekleri eylem guumlcuumlne sahip olduğunu anladığında ise feleklerin toumlzuumlnuuml yarattı

Ancak bu goumlruumlş iki sebeple muumlmkuumln değildir Birincisi yukarıda da goumls-terildiği gibi (Soru 45 Cevap 5) yaratma sadece Tanrırsquoya mahsustur ve bu yuumlzden sadece yaratma ile oluşabilecek şeyler yani uumlretilemeyecek ve bo-zulamayacak her şey sadece Tanrı tarafından yaratılmış olabilir İkincisi bu fikre goumlre şeylerin evrenselliği ilk failin niyetinden değil birccedilok etken sebe-bin birliğinden ortaya ccedilıkar ve boumlylesi bir etkiyi sadece rastlantısal olarak ta-nımlayabiliriz Bu durumda evrenin şeylerin ccedileşitliliğine dayanan muumlkem-melliği bir rastlantıdır ve bu imkacircnsızdır

Bu yuumlzden şeylerin ayrımı ve ccedilokluğu ilk sebebe yani Tanrırsquonın niyetine bağlıdır İyiliğinin yaratıklara iletilmesi ve onlar tarafından temsil edilmesi iccedilin Tanrı şeyleri duumlzenlemiştir tek bir yaratık onun iyiliğini yeterince tem-sil edemeyeceğinden ccedilok sayıda ve farklı şeyler yaratmıştır boumlylece ilahi iyi-liği temsil eden bir şey diğerleri tarafından beslenebilir İyilik Tanrırsquoda basit ve duumlzguumln yaratıklarda ise dağıtılmış ve boumlluumlnmuumlş olduğundan tuumlm evren ilahi iyiliğe muumlkemmel biccedilimde katılır ve yaratılmış tek bir şeyden ccedilok daha muumlkemmel biccedilimde onu temsil eder

() Herhangi bir buumltuumlne veya bir buumltuumlnuumln bir parccedilasına bir amaccedil tayin et-mek istersek şunları buluruz Birincisi her bir parccedila doğru işlevi yuumlruumltmek iccedilin oradadır goumlzuumln goumlrme işlevi iccedilin yaratılmış olması gibi ikincisi daha az saygıdeğer parccedilalar daha saygıdeğer parccedilalar iccedilindir duyuların akıl ciğerle-rin kalp iccedilin olduğu gibi ve uumlccediluumlncuumlsuuml tuumlm parccedilalar buumltuumlnuumln muumlkemmeliyeti iccedilindir maddenin biccedilim iccedilin olması gibi parccedilalar da buumltuumln iccedilindir

Ayrıca tuumlm insanlık harici bir amaca bağlıdır bu amaccedil ise Tanrırsquonın ira-desidir Bu yuumlzden evrenin parccedilalarındaki her bir yaratık kendi işlevini yuuml-ruumltmek ve muumlkemmelliği sağlamak iccedilin oradadır ve daha az asil olan daha


241

fazla asil olan iccedilin oradadır insandan daha az asil olan yaratıklar insan iccedilin her bir yaratık da tuumlm evrenin muumlkemmel olması iccedilin oradadır Ayrıca tuumlm parccedilalarıyla birlikte buumltuumln evrenin amacı Tanrırsquonın takdirine bağlıdır buumltuumln evren Orsquonu taklit eder ve ilahi iyiliği Tanrırsquonın goumlrkemini goumlsterir Ancak akıllı yaratıkların amacı daha oumlzel ve daha yuumlksek bir biccedilimde Tanrırsquoya bağ-lıdır ccediluumlnkuuml onlar kendi fiilleriyle de yani Orsquonu bilerek ve severek de Orsquona ulaşırlar Yani ilahi iyiliğin tuumlm maddi şeylerin amacı olduğu accedilıktır

() Aynı sebepten dolayı Tanrı her şeyin sebebi ve huumlkuumlmdarıdır ccediluumlnkuuml onlara varlık ve muumlkemmellik bahşetmiştir ve bu huumlkmetmeye dair bir ko-nudur Tanrı belirli bazı varlıkların değil yukarıda ispatlandığı uumlzere (Cevap 44 Cevap 1 2) tuumlm evrensel varlığın sebebidir Tanrı tarafından yaratılma-mış hiccedilbir şey mevcut olmadığından Orsquonun huumlkmuumlne ve idaresine tabi ol-mayan hiccedilbir şey olamaz ()

Bu nedenle bozulmaya accedilık alt seviyedeki duumlnyanın veya muumlnferit şey-lerin veya insan ilişkilerinin ilahi huumlkme tabi olmadığını soumlyleyenlerin fik-ri aptalcadır Bu fikir ldquoTanrı duumlnyayı terk ettirdquo (Hezekiel 99) ayetiyle des-teklenir

Birinci İtiraza Cevap Bu şeylerin guumlneşin altında guumlneşin hareketleri-ne goumlre oluşan ve bozulan şeyler olduğu soumlylenmektedir Bunların tuumlmuumlnde bir rastlantı unsuru buluruz bu şeylerde oluşan her şey rastlantısal değildir ama her birinde bir rastlantı oumlğesi mevcuttur Bu şeylerde bir rastlantı oumlğe-sinin mevcut olması onların bir tuumlr huumlkme tabi olduklarını gerccedileğini goumlste-rir Ccediluumlnkuuml bozulabilir şeyler daha uumlstuumln bir varlık tarafından idare edilmi-yorsa belirli bir şey olma eğiliminde olmazlar oumlzellikle de bilginin hiccedilbir tuuml-ruumlne sahip olmayanlar ()

İkinci İtiraza Cevap İdare (huumlkuumlm) idare edilen (huumlkmedilen) şeyler uumlzerinde idare edenin (huumlkmedenin) etkisiyle oluşan belirli bir değişime işaret eder Her hareket Fizik III3rsquode goumlsterildiği gibi hareket prensibi se-bebiyle hareket edebilir bir şeyin eylemidir ve her eylem eylemi yaratan-la orantılıdır Buna bağlı olarak ccedileşitli hareket edebilir şeyler aynı hareket ettirici tarafından hareket ettirilseler bile farklı biccedilimlerde hareket ederler Boumlylece tek bir ilahi idareci tarafından ccedileşitli şeyler ccedileşitli biccedilimlerde idare edilirler Bazıları doğaları gereği kendileri hareket eder ve kendi hareketleri-ne hacirckimdirler ve bu şeyler de Tanrı tarafından idare edilirler sadece onla-rın iccediline huumlkuumlmleriyle işleyen Tanrı tarafından şahsen hareket ettirilmekle kalmazlar ayrıca emirler ve yasaklarla oumlduumlller ve cezalarla da Orsquonun tara-fından iyi şeyler yapmaya ve koumltuumlden uzaklaşmaya youmlnlendirilirler Ancak eylemde bulunmayan ve tesir edilemeyen akılsız yaratıklar Tanrı tarafından


242

idare edilmez mi Havarinin soumlylediği gibi ldquoTanrı oumlkuumlzler iccedilin kaygılanmazrdquo (1 Korintliler 99) ama onları ilahi idarenin tamamen dışında da tutmaz ancak onları akıllı yaratıkları idare ettiği gibi idare etmez ()

Aziz Augustine der ki (Contra Faust XXVI) Tanrı bazen doğanın alışıl-mış akışına zıt şeyler yapar

Benim buna cevabım şudur Her sebep belirli bir duumlzene sebep olur ccediluumln-kuuml her sebep bir prensiptir boumlylece sebeplerin ccedilokluğuna bağlı olarak duuml-zenler de ccediloktur ve sebeplerin birbirine tabi olması gibi duumlzenler de birbir-lerine tabidir Uumlst duumlzey bir sebep daha alt duumlzey bir duumlzene tabi olmaz bu-nun tam tersi geccedilerlidir İnsan ilişkilerinde bunun oumlrneklerini goumlrebiliriz Bir ailenin geccedilimi babaya bağlıdır bu duumlzen bir şehir duumlzenine bağlıdır bu duumlzen şehrin huumlkuumlmdarına bağlıdır bu son duumlzen ise tuumlm kraliyete huumlkme-den krala bağlıdır

Bu yuumlzden eğer şeylerin duumlzeninin ilk sebebe bağlı olduğunu duumlşuumlnuumlr-sek Tanrı bu duumlzene ters duumlşecek bir şey yapamaz ccediluumlnkuuml boumlyle yaparsa oumlnceden sahip olduğu kendi bilgisine kendi iradesine veya kendi iyiliğine ters bir şey yapmış olur Ama şeylerin duumlzeninin ikincil sebeplere bağlı ol-duğunu duumlşuumlnduumlğuumlmuumlzde Tanrı bu duumlzenin dışına ccedilıkabilir O kendini ikin-cil sebeplere bağlı hissetmez aksine bu duumlzen Orsquonun huumlkmuuml altındadır ve Orsquondan kaynaklanır doğal bir gereklilikten değil kendi iradesinden dolayı boumlyledir ccediluumlnkuuml şeylerin duumlzenini isterse başka biccedilimde de yaratabilir Tanrı istediği zaman kendisi tarafından yaratılan duumlzenin dışında şeyler yapabilir yani oumlrneğin ikincil sebepler olmadan bunların etkilerini yaratabilir veya ikincil sebeplerin yeterli olmayacağı bazı etkiler yaratabilir Yani Augusti-ne şoumlyle demektedir (Contra Faust XXVI) Tanrı doğanın alışılmış akışının aksine hareket eder ama asla en yuumlksek kanuna aykırı hareket etmez ccediluumlnkuuml kendisine karşı hareket etmez ()

() İlahi Guumlccedil ile karşılaştırıldığında hiccedilbir şey mucize değildir ccediluumlnkuuml hiccedilbir fiil Tanrırsquonın guumlcuumlyle karşılaştırılamaz Yeşeya 4015 der ki ldquoTanrı iccedilin uluslar kovada bir damla su terazideki toz zerreciği gibidirrdquo Ama bir şey doğanın guumlcuumlyle karşılaştırıldığında onu aşarsa mucize olarak adlandı-rılır Yani doğanın guumlcuuml ne kadar aşılırsa mucize o kadar buumlyuumlktuumlr Doğanın guumlcuuml uumlccedil biccedilimde aşılabilir İlki fiilin oumlzuumlne bağlıdır oumlrneğin aynı yerde iki farklı nesnenin olması veya guumlneşin tersine doumlnmesi ya da insan vuumlcudunun goumlklere ccedilıkarılması gibi doğanın asla yapamayacağı şeylerdir bunlar muci-zeler iccedilinde en uumlst sıradadır İkincisi eğer bir şey fiilde değil de gerccedilekleşti-ği durum accedilısından doğanın guumlcuumlnuuml aşıyorsa oumlrneğin oumlluumllerin canlanması koumlrlerin goumlrmeye başlaması ve benzerleri gibiyse ikinci duumlzey bir mucizedir


243

ccediluumlnkuuml doğa can verebilir ama oumlluumllere değil Uumlccediluumlncuumlsuuml eğer bir şey oumllccediluuml ve duumlzen accedilısından doğanın guumlcuumlnuuml aşıyorsa oumlrneğin bir insan tedavi olmak-sızın ve doğal suumlreccedil devam ederken birden iyileşiyorsa veya ateşleniyorsa veya doğal bir sebep olmaksızın Samuel ve Eliavrsquoın dualarındaki gibi hava aniden yoğunlaşıp yağmura doumlnuumlşuumlyorsa bunlar en duumlşuumlk duumlzeyde mucize-lerdir Ayrıca bu uumlccedil tuumlr doğanın guumlcuumlnuumln nasıl aşıldığına bağlı olarak kendi iccedilinde derecelendirilir

İnsan Hakkında Şoumlyle yazılmıştır (Ecclus 1514) ldquoTanrı insanı baştan yarattı ve onu kendi oumlğuumltlerine teslim ettirdquo ve bir şerh şunu ekler ldquoBu onun kendi oumlzguumlr iradesidirrdquo

Benim buna cevabım şoumlyledir İnsan oumlzguumlr iradeye sahiptir Aksi takdir-de oumlğuumltler teşvikler emirler yasaklar oumlduumlller ve cezalar boşuna olurdu Bu durumu accedilıkccedila anlamak iccedilin bazı şeylerin huumlkuumlm olmaksızın hareket ettik-lerini goumlrmemiz gerekir bir taş aşağı doğru hareket eder bunun gibi bilgiden yoksun tuumlm şeyler de aynı biccedilimde hareket eder Vahşi hayvanlar gibi bazı şeyler ise bir huumlkuumlm doğrultusunda hareket eder ama bu oumlzguumlr bir huumlkuumlm değildir Bir koyun bir kurt goumlrduumlğuumlnde onun sakınılması gereken bir şey olduğuna huumlkmeder ama bu huumlkmuuml aklıyla değil iccedilguumlduumlleriyle verir Vahşi hayvanların huumlkuumlmleri iccedilin de aynısı soumlylenebilir Ama insan huumlkuumlm ve-rirken anlama guumlcuuml sayesinde bir şeyden uzak durur veya onu arar Ancak bu huumlkuumlm bazı belirli fiillerde doğal bir iccedilguumlduumlden değil akıl ile yapılan bir kıyaslamadan geldiği iccedilin insan oumlzguumlr bir huumlkuumlmle hareket eder ve ccedileşitli şeylere eğilim goumlsterme guumlcuumlnuuml elinde tutar Ccediluumlnkuuml akıl sebebi belirsiz bazı durumlarda zıt yolları takip edebilir bunun oumlrneğini diyalektik kıyaslarda ve retorik arguumlmanlarda goumlrebiliriz Belirli bazı işlerin sebebi belli değildir bu yuumlzden boumlylesi sorunlarda aklın verdiği huumlkuumlm tek ve belirli bir yolu değil zıt yolları takip edebilir

() İnsanoğlunun doğası iki farklı youmln barındırır İlki ilk ebeveynleri-mizin (Acircdem ve Havva) guumlnah işlemeden oumlnceki durumlarında olduğu gibi doğruluk ikincisi ise ilk ebeveynlerimizin işledikleri guumlnah sonrasındaki ccediluumlruumlmuumlşluumlk Her iki durumda da insan doğası yukarıda işaret edildiği gibi (Cevap I) İlk Hareket Ettirici olan Tanrırsquonın yardımına ihtiyaccedil duyar Ancak doğruluk durumunda iken kendi etkin guumlcuumlnuumln yeterliliğine bağlı olarak insan Tanrı vergisi iyiliğine ve doğasına uygun biccedilimde kazanılmış erdem-lerine uygun iyilikler yapmayı ister ve gerccedilekleştirir ancak doğasına ekle-nen iyiliği aşamaz Ama insan ccediluumlruumlmuumlş doğasının etkisi altındayken doğası gereği yapabildiklerinin tuumlmuumlnuuml yapmayı başaramaz yani isteklerini kendi doğal guumlccedilleriyle başaramaz Ancak insan doğası guumlnah ile tamamen kirlen-mediğinden ccediluumlruumlmuumlş doğasının etkisindeyken bile doğal iyilikleri kırpılmış


244

olsa da Tanrı vergisi iyiliğiyle bazı iyi şeyler yapabilir oumlrneğin ev yapabilir bağ dikebilir ancak doğal olarak yapabildiği tuumlm iyilikleri yapamaz birccedilok şeyde eksik kalır hasta bir insanın ilaccedil yardımıyla iyileşmediği suumlrece sağ-lıklı bir insanın muumlkemmel hareketlerine nazaran sadece bazı hareketleri yapabilmesi gibi

Boumlylece insan muumlkemmel doğanın etkisindeyken doğauumlstuuml bir iyilik yapmak gibi tek bir sebeple doğal guumlccedillerine sebepsiz bir ilave guumlccedil eklemeye ihtiyaccedil duyar ancak ccediluumlruumlmuumlş doğanın etkisindeyken iki sebeple bu ihtiyacı hisseder yani iyileşmek iccedilin ve sevap olan doğauumlstuuml erdemler gerektiren işler yapmak iccedilin Bunlar dışında her iki etki altında da hem hareket etmek hem de eylemde bulunmak iccedilin ilahi yardıma ihtiyaccedil duyar

() Havari şoumlyle demiştir (Romalılar 623) ldquoTanrırsquonın armağanı sonsuz yaşamdırrdquo Buna ilişkin bir şerh der ki ldquoBurada anlatılan şey Tanrırsquonın kendi merhametiyle bizi sonsuz yaşama kavuşturduğudurrdquo

Benim buna cevabım şudur Bir amaca youmlnelik eylemler o amaccedilla orantılı olmalıdır Ancak hiccedilbir eylem kendi etkin prensibinin oranını aşamaz ve doğal şeylerde goumlrduumlğuumlmuumlz gibi hiccedilbir şey kendi etkin guumlcuumlnuuml guumlcuumlnuuml aşan bir etki yaratamaz sadece guumlcuumlyle orantılı bir etki yaratır Yukarıda da an-lattığımız gibi sonsuz yaşam insan doğasını aşan bir amaccediltır (Soru 5 Cevap 5) Bu nedenle insanoğlu Tanrı vergisi yetenekleriyle sonsuz yaşama denk sevap işleyemez bu nedenle daha buumlyuumlk bir guumlce yani merhametin guumlcuumlne ihtiyaccedil vardır Bu nedenle merhamet edilmediği suumlrece insanoğlu sonsuz yaşama kavuşamaz ancak insan iccedilin doğal olan miktarda iyilik yapabilir yani tarlada yorulabilir yiyebilir iccedilebilir arkadaş edinebilir ve Augustinersquoin Pelagianlara Uumlccediluumlncuuml Cevaprsquoındaki şeyleri yapabilir

1 İtiraza Cevap İnsan kendi iradesiyle sonsuz yaşamı hak edecek sevap-lar işleyebilir ama Augustinersquoin aynı kitapta dediği gibi bunun iccedilin insanın iradesinin Tanrırsquonın merhametiyle hazırlanması gerekir

Şoumlyle yazılmıştır (Yeremya 3116) ldquoVerdiğin emek oumlduumlllendirilecekrdquo Burada bahsi geccedilen oumlduumll hak edildiği iccedilin ihsan edilen bir şeydir Bu neden-le bir insanın Tanrırsquodan hak iddia edebileceği duumlşuumlnuumllebilir

Benim buna cevabım şudur Hak ve oumlduumll aynı şeyi ima eder bir oumlduumll bir kişiye ccedilalışması veya yorulması karşılığında bir bedel olarak verilen bir şey-dir Bu nedenle alınan bir şeye adil bir bedel oumldemek adaletin tecellisi ise ccedilalışma veya yorulma iccedilin bir karşılık vermek adil bir harekettir Filozofrsquoun da accedilıkccedila belirttiği uumlzere (Etik 53) adalet bir nevi eşitliktir ve adalet basitccedile eşitler arasında olur oysa taraflar arasında mutlak bir eşitlik olmadığından


245

mutlak bir adalet de muumlmkuumln değildir -Filozofrsquoa goumlre ancak babanın veya efendinin hakkından bahsettiğimizdekine benzer belirli bir adalet biccedilimi mevcut olabilir Bu yuumlzden basit anlamda adalet olan yerde yine basit an-lamda erdem ve oumlduumll oumlzelliği de mevcuttur Ancak basit anlamda hak yoksa ve sadece goumlreceli hak varsa basit anlamda erdem oumlzelliği de yoktur ancak goumlreceli erdem vardır- ccedilocuğun babadan koumllenin efendiden aldığı kadar adalet oumlzelliği vardır

Accedilıktır ki Tanrı ve insan arasında en buumlyuumlk eşitsizlik vardır ccediluumlnkuuml on-lar sonsuza dek ayrıdır ve insanın iyiliği Tanrırsquodan gelir Bu yuumlzden insan ile Tanrı arasında mutlak eşitliğe dayanan bir adalet mevcut olamaz sadece ikisinin de kendilerine oumlzguuml eylemleriyle orantılı bir adalet mevcuttur İnsa-noğlunun erdeminin biccedilimi ve oumllccediluumlsuuml insanın iccediline Tanrı tarafından yerleş-tirilmiştir İnsanın Tanrırsquodan aldığı erdemler ancak ilahi tayinin oumlnceden be-lirlemesi sayesinde mevcuttur boumlylece insana Tanrırsquonın eylem guumlcuuml verdi-ği amaccedilla yaptığı eylemlerinin oumlduumlluuml olarak Tanrı tarafından erdem bahşe-dilir Tanrı tarafından takdir edilen doğru hareketler ve eylemler iccedilin de er-dem bahşedilir ancak bu kendi oumlzguumlr iradesine sahip akıllı yaratıklara bah-şedilenden farklıdır ccediluumlnkuuml onların eylemlerinde erdem oumlzelliği vardır diğer yaratıklarda ise yoktur

1 İtiraza Cevap İnsan oumlzguumlr iradesinin muumlmkuumln kıldığı kadar erdeme sa-hiptir aksi takdirde birinin bir borcu oumldemesinde adaletin tecellisi erdem-li bir şey olmaz

2 İtiraza Cevap Tanrı bizim iyiliğimiz sayesinde bir fayda sağlamaz sa-dece goumlrkemi artar oumlrneğin Orsquonun iyiliği ilan edilmiş olur O zaten buna kendi işlerinde de dikkat eder Hiccedilbir şey onu ccediloğaltmaz ancak Orsquona ibadet ederek kendimizi ccediloğaltabiliriz Erdemlerimizi Tanrırsquodan aldığımıza goumlre bi-zim yaptığımız işler Orsquonu ccediloğaltmaz ancak goumlrkemini artırır

3 Deneysel Bilim

Acirclim bir Fransisken keşişi ve ilahiyatccedilı olan Roger Bacon (1212-1292) ccedilalışmaları-nın ccediloğunu Oxfordrsquota gerccedilekleştirmiştir Doğa bilimlerine ilişkin yazılarıyla ve deney-sel youmlntemi kullanmasıyla tanınır Yakın arkadaşı Papa IV Clementrsquoin ricası uumlzerine astronomi fizik ve optik konularında bir dizi eser vermiştir Bunlardan en oumlnemlisi sayılan Opus Majusrsquotan seccedililen bazı boumlluumlmler aşağıdadır Bacon daha sonraki yıl-larda Romarsquoya ccedilağrılmış anlaşıldığı kadarıyla skolastisizme youmlnelik oumlrtuumlluuml eleştirileri nedeniyle muhtemelen hapsedilmiştir


246

Opus Majus

Roger Bacon

Ne kadar eğitimli olursa olsun her insanın gerccedileği kavramasının oumlnuumlnde doumlrt buumlyuumlk engel vardır ve bu engeller ccedilok az insanın accedilık bilgiler edin-mesine izin verir bu engeller hatalı ve değersiz otoritelere boyun eğmek geleneklerin etkisi popuumller oumlnyargılar ve kendi bilgilerimizi goumlstererek caka satarken cahilliğimizi gizlemektir () Bu nedenle bu doumlrt hatanın bilge adamların reddedilemezliği kanıtlanan seccedililmiş arguumlmanlarıyla mahkucircm edilmesinden daha oumlnemli bir şey yoktur Her ne kadar bilge adamlar ilk uumlccediluumlnuuml birleştiriyor ve mahkucircm ediyorsa da doumlrduumlncuumlsuumlnuumln istisnai bir ah-maklık olması ve oumlzel ilgiyi hak etmesi yuumlzuumlnden oumlncelikle ilk uumlccediluumlnuumln ne kadar zehirleyici olduğunu goumlstermeyi deneyeceğim Ancak bunlardan biri otorite olmasına karşın benim soumlzuumlnuuml ettiğim Tanrırsquonın takdiriyle Orsquonun kilisesine ihsan edilen yahut azizler muumlkemmel filozoflar ve insanoğlunun sınırlarını zorlayacak biccedilimde bilimle uğraşan diğer bilim adamları gibi bi-reylerin erdeminden ve itibarından kaynaklanan sağlam ve emin bir otorite değildir benim bahsettiğim bu duumlnyada ilahi onay olmadan kanunsuzca ele geccedilirilmiş bilgeliğin erdemiyle değil cuumlret ve şoumlhret arzusuyla cahil ka-labalıklardan alınan otoritedir ve Tanrırsquonın adil yargısıyla onların mahvı-na sebep olacaktır Kutsal Kitaprsquota ldquoİnsanların guumlnahları yuumlzuumlnden sıklıkla riyakacircrlar huumlkmederrdquo der benim burada bahsettiklerim birccedilok akıldışı fikre sahip sofistike otoritelerdir şuumlpheli bir otoriteye sahiptirler taşa kazınan veya tuvale ccedilizilenin de adı goumlzduumlr ama bu gerccedilek bir goumlzuumln niteliğine sahip değildir

() İnsana ait yanılgıların doumlrt umumi sebebi daha aşağı kısımlara suuml-ruumllduumlğuumlne ve bu iddiadan tamamen ccedilıkarıldığına goumlre bu ikinci kısımda tek bir bilgelik olduğunu ve bunun Kutsal Kitaprsquota mevcut olduğunu goumls-termek istiyorum Tuumlm gerccedilekler bu bilgeliğin koumlklerinden fışkırmıştır Bu nedenle diyorum ki bir bilim diğerlerinin efendisidir bu da teolojidir tuumlm bilimler onun iccedilin gereklidir ve o olmadan diğer bilimler amacına ulaşamaz Tuumlm diğer bilimlerin onayına ve otoritesine itaat ettiği ilahiyat kendi yasası iccedilin bu bilimlerin muumlkemmelliğini talep eder Yahut daha iyisi sadece bir muumlkemmel bilgelik vardır ve bu tamamen Kutsal Kitaprsquoın iccedilindedir ve onu accedilıklamak iccedilin kilise hukuku ve felsefe gereklidir Boumlyle bir ifade kullanıyo-rum ccediluumlnkuuml ilahi gerccedileğin accedilıklanması ancak bu bilimler aracılığıyla olur Bu diğer bilimlerin avucundaymış gibi katlanmış olsa da ilahiyat tuumlm bilgeliği iccedilinde taşır ccediluumlnkuuml tuumlm bilgelik tek duumlnya iccedilin ve tek amaccedilla Tanrı tarafın-dan verilmiştir Bu yuumlzden bu bilgelik kendi uumlccedilluuml duumlzenlemesinden birlik


247

elde eder Ancak birccedilok adımdan oluşmasına rağmen kurtuluşun yolu tek-tir kurtuluşun yolu bilgeliktir Ccediluumlnkuuml bir kişinin kurtuluşuna dair olmayan her duumlşuumlncesi koumlrluumlkle doludur ve onu cehennemin karanlığına suumlruumlkler bu nedenle bu duumlnyada uumlnluuml olmuş birccedilok bilge kişi kendilerini bilge zan-nederken Kutsal Kitaprsquoa goumlre aptal durumuna duumlştuumlkleri gerccedilek bilgeliğe sahip olmak yerine zahiri ve yanlış bir bilgeliğe sahip oldukları iccedilin lanet-lenmiştir Ancak Augustine Hıristiyan doktrinine ilişkin ikinci kitabında Kutsal Kitaprsquotan bahsederken şoumlyle der ldquoBaşka bir yerde bir gerccedilek varsa o bu kitapta da vardır zararlı bir şey varsa bu kitapta lanetlenmiştirrdquo

() Latinlerin dil matematik ve optik konularındaki bilgeliklerinin te-mel prensiplerini belirledikten sonra şimdi deneysel bilimin prensiplerini accedilıklamak istiyorum ccediluumlnkuuml deney olmadan hiccedilbir şey yeterince bilinemez Bilgi elde etmenin iki youmlntemi vardır bunlar akıl yuumlruumltme ve deneydir Akıl yuumlruumltme bir kanaate varır ve bize bu kanaati verir ama akıl bu bilgiyi deney yoluyla oumlğrenmediği suumlrece ne bu kanaati kesinleştirebilir ne de şuumlpheleri ortadan kaldırarak aklın gerccedileğe ilişkin sezgiyle tatmin olmasını sağlayabi-lir ccediluumlnkuuml birccedilok kişi nelerin bilineceğine dair arguumlmanlara sahiptir ama de-neysel bilgi eksikliği yuumlzuumlnden bu arguumlmanları ihmal eder ndash ne zararlı şey-lerden kaccedilınır ne de iyi olanı takip ederler Hayatı boyunca ateş goumlrmemiş bir adam akıl yuumlruumltme yoluyla ateşin yandığını ve şeylere zarar verdiğini ve onları imha ettiğini ispatlarsa ne aklı tatmin olur ne de ateşten uzak durur ne zaman ki elini veya yanar bir nesneyi ateşe tutar o zaman deney ile akıl yuumlruumltmenin oumlğrettiği şeyi ispat etmiş olur Ama yanmaya ilişkin gerccedilek bir deneyin bilgisi olsaydı aklı emin olacak ve gerccedileğin ışığında durabilecekti Bu sebeple akıl yuumlruumltme yeterli değildir ama deney yeterlidir ()

Gerccedileklerin altında yatan fenomenleri hiccedilbir kuşku duymaksızın bilmek isteyen kişi kendisini deneylere adamak zorunda olduğunu bilmelidir Ya-zarlar bir suumlruuml oumlnerme yazar ve bir suumlruuml insan deneysiz biccedilimde oluştur-dukları akıl yuumlruumltmelerle bu oumlnermelere inanır Bu akıl yuumlruumltme tamamen yanlıştır Genel olarak elmasın keccedili kanı dışında hiccedilbir şeyle kırılamayacağı duumlşuumlnuumlluumlr ve filozoflar ile teologlar bu fikri yanlış kullanır19 Ancak ne kadar ccedilabalanılırsa ccedilabalansın bu goumlruumlş asla deneyle doğrulanamamıştır ayrıca boumlyle bir şeye kalkışmadan da elmas kolayca kırılabilir Bunu kendi goumlzle-rimle goumlrduumlm uumlstelik bu gerekli bir bilgi ccediluumlnkuuml değerli taşlar elmas parccedilala-rı olmadan işlenemez () Ayrıca yine kap iccedilindeki sıcak suyun soğuk sudan

19 Tarih boyunca bilinen en sert madde olan ve bu nedenle Antik doumlnemde yenilmezlik simgesi olarak kabul edilen elması -taze keccedili kanında bekletmek dışında- kırmanın muumlmkuumln olmadığı duuml-şuumlnuumlluumlrduuml Bazı kilise babaları ccedilarmıhtaki Hz İsarsquonın kanının benzer şekilde insanların kalbini yumuşattığı benzetmesini kullanmıştır (yn)


248

daha ccedilabuk donduğuna da inanılır bunu destekleyen arguumlmanlar karşılaşan duumlşmanlar oumlrneğinde olduğu gibi zıtlığın harekete geccedilirdiği zıtlığa dayan-maktadır Ancak bu konuda deney yapan herkes soğuk suyun daha ccedilabuk donduğunu bilir ()

Ancak deneysel bilgi iki tuumlrluumlduumlr biri harici duyularımızla elde edilir ve boumlylece goumlklerdeki şeylere ilişkin deneysel bilgi oumlzel aletlerle edinilirken bu-rada aşağıda olan şeylere ilişkin bilgileri de kendimiz goumlrerek sınarız Duumln-yanın bizim yaşadığımız kısmına ait olmayan şeylere ilişkin bilgileri de o ko-nuda deney yapan diğer bilim adamları sayesinde elde ederiz Oumlrneğin Aris-to Buumlyuumlk İskenderrsquoin otoritesi altında ccedilalışırken duumlnya yuumlzeyindeki tuumlm şeylere ilişkin deneysel bilgi edinmek iccedilin yeryuumlzuumlnuumln ccedileşitli boumllgelerine iki bin adam goumlndermiştir Plinius Doğa Tarihi adlı eserinde buna tanıklık et-mektedir Bu deneysel bilgiler insana bahşedilen yetenekle sınırlıdır ve hem insani hem de felsefidir ancak bu deneysel bilgi insan iccedilin yeterli değildir ccediluumlnkuuml işin zorluğu nedeniyle maddi şeylerin tuumlmuuml test edilemez ve ruhani şeylerin hepsine erişilemez Bu yuumlzden insanın zekacircsına başka biccedilimlerde yardım edilmelidir ve bu yuumlzden duumlnyaya bilimi ilk sunan kutsal atalara ve peygamberlere iccedilsel bir aydınlanma verilmiş ve boumlylelikle sadece duyularla sınırlı kalmaları engellenmiştir Bu Hz İsarsquonın doumlneminden bu yana birccedilok inanan iccedilin de geccedilerlidir İnancın faziletleri buumlyuumlk bir aydınlanma sağlar ve sadece ruhsal şeylere ilişkin değil maddi şeylere ve felsefe ilmine de ilişkin ilahi ilhamlar verir Batlamyus Centilogium adlı eserinde gerccedileklere ilişkin bilgilere iki yoldan ulaşabileceğimizi soumlylemiştir bu yollardan biri felsefi de-neyim diğeri ise kesinlikle daha iyi bir yol olan ilahi ilhamdır

Ayrıca bu iccedilsel deneyimin yedi aşaması mevcuttur bunların ilkine tama-men bilimlerle ilgili aydınlanmalarla erişilebilir İkinci aşama erdemlerde gizlidir Ccediluumlnkuuml Aristorsquonun Etikrsquoin ikinci kitabında dediği gibi koumltuuml adam ca-hildir Gazali ise Mantık adlı eserinde guumlnahlarla sakatlanmış ruhun nesne-lerin farklı tuumlrlerinin net biccedilimde goumlruumllmediği paslı bir aynaya benzediğini soumlylemiştir ancak erdemlerle suumlslenmiş ruh iyi parlatılmış bir ayna gibidir nesnelerin biccedilimlerini net biccedilimde yansıtır ()

Uumlccediluumlncuuml aşama İşaya tarafından accedilıklanan Kutsal Ruhrsquoun yedi hediye-sinden oluşur Doumlrduumlncuumlsuuml Tanrırsquonın İncillerde tanımladığı kesin mutluluk halleridir Beşinci aşama ruhani duyulardır Altıncısı tuumlm kavrayışları aşan ilahi huzurun meyveleridir Yedincisi insanın bahsetmesinin yasak olduğu birccedilok şeyi goumlrmek iccedilin kapıldığı ccedileşitli youmlntemlerle ulaşılan coşkular ve bunların durumlarıdır

Bu deneyimlerin hepsinde veya bir kısmında oumlzenli eğitim alan biri hem kendine hem de diğer insanlara sadece ruhani şeyler konusunda değil tuumlm


249

insani bilimlerde de guumlven verir Spekuumllatif felsefenin benim şu anda ince-lediğim kısmı hariccedil tuumlm boumlluumlmleri ya bir otorite noktasını ya da tartışma-nın diğer noktalarını temel alan arguumlmanlarla yuumlruumltuumllduumlğuumlnden deneysel olarak adlandırılan bilimi gerekli goumlruumlyoruz Sadece felsefe konusunda de-ğil Tanrı bilgisi iccedilin ve tuumlm duumlnyanın gidişatı konusunda da faydalı oldu-ğundan bu bilimi accedilıklamak istiyorum aynen oumlnceki boumlluumlmlerde dillerin ve bilimlerin ilişkisini ve amacını yani tuumlm şeylerin tabi olduğu ilahi bilgeli-ği anlattığım gibi

4 Mistisizm

Hıristiyan mistik ilahiyatı ilahi olanla insanoğlunun ruhu arasındaki olağanuumls-tuuml ilişkilerin ilmi olarak Hıristiyan muumlkemmeliyetine ulaşmayı sağlayan erdemleri edinme youmlntemlerini ele alır Riyazet ilahiyatının tamamlayıcısı olarak sıradışı ibadet geleneklerini tefekkuumlr youmlntemlerini kişiye oumlzel vahiyleri oumlnsezileri ve tuumlm bu gele-nekler aracılığıyla Tanrı ve insanoğlunun ruhu arasında gelişen buumltuumlnleşmeyi kapsar

Beşinci yuumlzyılda Suriyersquode yaşamış bir rahip olduğu tahmin edilen Dionysius Hıristiyan mistik teolojisinin oumlncuumllerinden sayılır Filozof Scotus Erigena tarafından Latinceye ccedilevrilmiş olan İlahi İsimlere Dair adlı risalesinin Batıya Dokuzuncu yuumlz-yılda ulaşmış olduğu duumlşuumlnuumllmektedir Boethius ve Aziz Augustine gibi Orta Ccedilağ duumlşuumlncesini derinden etkileyen erken doumlnem yazarlardan biri olan Dionysiusrsquotan Aziz Thomas Aquinas da sık sık alıntı yapmaktadır

Mistik İlahiyat

Dionysius Pseudo-Areopagite

Tuumlm varlıkları aşan Teslis Tanrı ve İyilik Hıristiyanlara ilahi bilgeliği sen oumlğrettin İlahi Gerccedileğin basit mutlak ve değişmez gizemlerinin gizli sessizliğin goumlz alıcı karanlığında gizlendiği karanlığının yoğunluğu ile tuumlm parlaklıklardan daha parlak olan ve koumlrleşmiş zekacirclarımızı tuumlm guumlzellikle-rin oumltesindeki goumlrkeminin tamamen anlaşılmaz ve goumlruumlnmez doğruluğuyla dolduran ışığı ve bilgiyi aşan mistik ilmin en yuumlksek noktasına doğru kıla-vuzumuz ol Duam boumlyleydi ve sevgili Timotheus sana şunu oumlğuumltluumlyorum en samimi mistik tefekkuumlr iccedilin duyularını ve aklın faaliyetlerini ve duyula-rın ve zekacircnın algıladığı her şeyi bu yokluk duumlnyasındaki şeyleri veya bu varlık duumlnyasını terk etmelisin ve kendi anlayışını bir kenara bırakmalısın ne varlığa ne de kavrayışa sığmayanla Orsquonunla bir olmak iccedilin (elinden gel-


250

diğince) ccedilabalamalısın Kendinden ve diğer her şeyden suumlrekli ve mutlak biccedilimde vazgeccedilmelisin saf biccedilimde her şeyi bir kenara koymalısın ve tuuml-muumlnden kendini azat etmelisin boumlylece tuumlm varlıkları aşan o İlahi Karanlı-ğın ışığına ulaşabilirsin

Bu şeyleri bu yola kabul edilmeyenlere yani insan duumlşuumlncesinin nes-nelerine sıkıca tutunanlara ve bunu aşan bir oumlte-gerccedileklik olmadığını ha-yal edenlere ve karanlığı kendi gizli yeri yapan Tanrırsquoyı insani kavrayış ile bildiğini duumlşuumlnenlere anlatmamalısın Eğer İlahi Kabul boumlylesi insanları aşıyorsa her şeyi iccedileren o Uumlstuumln Sebebi en duumlşuumlk varlıktan başlayarak ni-teliğe goumlre tanımlayan ve gerccedileği bilmeden kendi beğenileriyle uumlrettikleri Tanrırsquodan uzak ccedileşitli vehimlerinden daha yuumlksek bir şeyin olabileceğini reddeden o yeteneksizlere ne demeli Evrenin buumltuumln olumlu oumlzelliklerine (Evrensel Sebep olması hasebiyle) sahipken daha sıkı incelendiğinde bun-ların hepsini aştığı iccedilin bu oumlzelliklere sahip değildir bu nedenle tuumlm pozitif ve negatif ayrımların oumltesinde tuumlm ihtiyaccedilların oumlnuumlnde ve tuumlm ihtiyaccedilları aşmış olduğundan bunu onaylamak veya reddetmek arasında ccedilelişki yoktur

En azından kutlu Bartholomeosrsquoun oumlğretisi boumlyledir İlahi bilimin ko-nusunun uccedilsuz bucaksız ancak farkedilemeyecek kadar kuumlccediluumlk olduğunu ve İncilrsquoin hem genişlik hem de darlığı buumlnyesinde birleştirdiğini soumlyler Muh-temelen bu soumlzlerle her şeyin o İyi Sebebinin guumlzel ancak az konuştuğunu hatta hiccedil konuşmadığını en temel anlamda her şeyin uumlstuumlnde olduğundan ne konuşmaya ne de anlayışa sahip olduğunu adil ile bozuk arasındaki zıt-lığın iccedilinden geccedilerek gelmiş kutsal yuumlkselişin en yuumlksek irtifasını aşan ve tuumlm ilahi aydınlanmaları ve sesleri ve ilahi ifadeleri ardında bırakarak Kut-sal Kitaprsquota yazıldığı gibi her şeyin uumlzerinde olanın bulunduğu Karanlığa ulaşmış olanlara ccedilıplak gerccedileğin goumlruumlnuumlr hale geldiğini ne muumlkemmel bi-ccedilimde anladığını goumlstermiştir Kutlu Musarsquonın oumlnce kendisinin arınmış ve sonra arınmamış olanlardan kendisini ayırmış olmasının tuumlm arındırma-lardan sonra ccedilok sesli borazanları duymasının ve birccedilok ışığın saf ve farklı youmlnlere giden ışınlarını goumlrmesinin ve sonra kalabalıktan uzaklaşarak se-ccedililmiş rahiplerle birlikte İlahi Yuumlkselişin zirvesinin yakınında durmasının bir sebebi vardır Yine de (Musa) Tanrırsquoyla şahsen karşılaşmamış kendisini goumlrmemiş (ccediluumlnkuuml goumlruumlnmezdir) ama Orsquonun makamını goumlrmuumlştuumlr Ben bunu vuumlcuda bağlı goumlzlerin veya aklın algıladığı en ilahi ve en yuumlksek şeylerin Orsquona tabi olan şeylerin sembolik dili olduğunun işareti sayıyorum ccediluumlnkuuml O bunların hepsini aşar Bu şeyler aracılığıyla Orsquonun anlaşılamaz varlığı-nın akıl tarafından algılanan kendi kutsal mekacircnlarının yuumlksek yerlerinde yuumlruumlduumlğuuml goumlsterilmiştir daha sonra ortaya ccedilıkar hatta goumlruumlnen şeylerde ve onları goumlrenlerde bile ortaya ccedilıkar ve ldquoBilinmeyenin Karanlığırdquonın gerccedilek


251

kabuluumlnde kaybolur kendi aklının tuumlm anlayışlarını reddeder ve tamamen soyut ve goumlruumlnmez olan tarafından kuşatılır tamamen Orsquona her şeyin ve herkesin (kendisinin veya başkalarının) uumlzerinde olana ait olur en yuumlksek yetenekleriyle birleştirilmiş tuumlm akıl yuumlruumltme guumlcuumlnuumln pasif sessizliğiyle tamamen Bilinemez Olan Orsquona teslim olur tuumlm bilgilerini reddederek kendi kavrayış guumlcuumlnuuml aşan bir bilgiye sahip olur

Biz ışığın oumltesindeki bu karanlığa dua ederiz isteriz ki gelelim goumlrme guuml-cuumlmuumlzuuml ve bilgilerimizi kaybederek boumlylece neler oumlğrenebileceğimizi goumlr-mekten ve bilmekten vazgeccedilerek tuumlm algıların ve kavrayışların oumltesinde ola-na ilişkin o goumlruumlş guumlcuumlne ulaşalım (yeteneklerimizden feragat etmek gerccedilek bir goumlruumlş guumlcuuml ve bilgi getirsin) ()

5 Batlamyusrsquoun Evreni

İlk oumlğrenimini Santa Croce papaz Okulursquonda bitirdiği sanılan Dante Alighieri (1265-1321) İtalyan Roumlnesansının babası olarak bilinir Latin ve Yunan eserlerine olan derin vukufundan başka astronomi felsefe ve plastik sanatlarda tebaruumlz et-miştir En ccedilok bilinen eseri ahirete yapılan bir yolculuğu anlattığı İlahi Komedya (La Divina Commedia) Orta Ccedilağ duumlnya goumlruumlşuumlnuumln klasik bir ifadesi sayılır İzleyen metin Dantersquonin evrensel bilgileri oumlzetlemek niyetiyle başladığı ancak tamamlanamış Şouml-len (Convivio) adlı eserinden alınmıştır

Şoumllen

Dante Alighieri

Diyorum ki goumlklerin sayısı ve konumu konusunda ccedilok farklı fikirler mev-cuttur ama sonunda doğrusu bulunmuştur Aristo (astrologların antik ceha-letini izleyerek) sadece sekiz goumlk olduğuna inanırdı En dıştaki tuumlm diğer-lerini iccedilerirdi ve Sabit Yıldızların goumlğuumlyduuml yani sekizinci kuumlreydi ve onun oumltesinde başka kuumlre yoktu ()

Daha sonra Batlamyus sekizinci kuumlrenin birden fazla devinimi olduğunu (doumlnuumlşuumlnuumln doğru daireden saptığını goumlrmuumlştuumlr doğudan batıya doumlnmekte-dir) algılamış ve felsefenin prensipleri uyarınca [bu prensipler muumlkemmel basitlikte bir Primum Mobile20 gerektirir] Sabit Yıldızların oumltesinde doğudan batıya doumlnen başka bir goumlk olması gerektiğini tahmin etmiştir Bu doumlnuumlş

20 İlk hareket ettirici (ccediln)


252

bence yaklaşık yirmi doumlrt saatte kabaca hesaplandığında yirmi uumlccedil saat ve bir saatin on beşte on doumlrduuml kadar bir suumlrede tamamlanmaktadır Bu yuumlzden ona goumlre ve bu hareketler goumlruumlnduumlğuumlnden bu yana astroloji ve felsefenin gelişimine goumlre hareketli goumlkler dokuz tanedir ve perspektif aritmetik ve geometri sanatlarının duyularımızı ve akıl yuumlruumltmemizi doğruladığı uumlzere konumları basit ve belirlidir duyularımız ise aksine şahitlik eder ()

[Goumlklerin] Konumlarının duumlzeni şoumlyledir Birincisi Ayrsquoın bulunduğu goumlk-tuumlr ikincisinde Merkuumlr vardır uumlccediluumlncuumlsuumlnde Venuumls vardır doumlrduumlncuumlsuumln-de Guumlneş vardır beşincisinde Mars vardır altıncısı Juumlpiterrsquoin bulunduğu goumlktuumlr yedincisi Satuumlrnrsquouumln bulunduğu goumlktuumlr sekizincisi Sabit Yıldızların bulunduğu goumlktuumlr ve dokuzuncusu duyularımız tarafından algılanamaz (yu-karıda bahsedilen devinim hariccedil) ve ccediloğu kişi Kristal olarak adlandırır yarı saydam ya da tamamen saydam olduğu soumlylenir Ancak Katolikler tuumlm bun-ların oumltesine Tanrı katını barındıran goumlğuuml yani diğer adıyla ateşin goumlğuumlnuuml yahut parlak goumlğuuml koyar ve bu goumlğuumln hareket ettirilemediğini kabul eder ccediluumlnkuuml her parccedilası oumlzuumlnuumln gerektirdiği şeyleri iccedilerir Bu yuumlzden Primum Mo-bile yuumlksek bir hızla hareket eder ccediluumlnkuuml tuumlm parccedilaların bu [onuncu ve] en kutsal ve sessiz goumlkte bir araya gelmek iccedilin duydukları o coşkulu arzu onun neredeyse anlaşılamayacak kadar yuumlksek bir hızla doumlnmek istemesi-ne neden olur Asla yalan soumlylemeyen Kutsal Kilisersquoye goumlre bu goumlk huzurlu ruhların meskenidir Aristo da eğer doğru anlıyorsak Goumlkler (Felekler) ve Duumlnya adlı eserinde boumlyle duumlşuumlnmektedir Bu goumlk tuumlm diğer duumlnyaları iccediler-diğinden evrenin en uumlstuumln yapısıdır ve onun oumltesinde hiccedilbir şey yoktur ay-rıca uzayda değildir Yunanlıların Protonoe olarak adlandırdıkları İlk Zihin iccedilinde biccedilimlendirilmiştir Mezmurların yazarının Tanrırsquoya seslenirken bah-settiği goumlrkem budur ldquoGoumlkyuumlzuumlnuuml goumlrkeminle kapladınrdquo (Mezmurlar 81) Buradaki tartışmayı oumlzetlersek on goumlk olduğu sonucuna varırız Venuumlsrsquouumln bulunduğu goumlk uumlccediluumlncuumlsuumlduumlr accedilıklamaya ccedilalıştığım yerde bundan bahsedi-lecektir ()

Oumlnceki boumlluumlmde uumlccediluumlncuuml goumlğuumln ne olduğu ve kendi iccedilinde nasıl duumlzen-lendiği accedilıklanmıştı bize onu hareket ettirenin kim olduğunu goumlstermek ka-lıyor Bu yuumlzden oumlnce şunun bilinmesi gerekiyor buradaki Toumlzler maddeden farklıdırlar ccediluumlnkuuml bunlar Akıllardır sıradan insanlar tarafından Melekler olarak adlandırılır Bu yaratıklar ve goumlkler hakkında [yazarlarca] farklı farklı goumlruumlşler oumlne suumlruumllmuumlştuumlr ancak gerccedilek şimdi bilinmektedir Metafizik adlı kitabında (Goumlkler (Felekler) ve Duumlnya adlı eserinde farklı duumlşuumlnse de) konu-dan bahseden Aristorsquonun da aralarında bulunduğu bazı filozoflar bunların [Akılların] ancak goumlklerin doumlnuumlş sayısı kadar olduğuna daha fazla olma-dığına inanmaktadır bunların dışındakilerin ebediyen gereksiz ve etkisiz


253

olacağını ve bu durumun imkacircnsız olduğunu ccediluumlnkuuml onların varlığının etki-lerinde olduğunu soumlylemişlerdir

Muumlkemmel bir adam olan Eflacirctun ve onun gibi duumlşuumlnen diğerleri ise sa-dece goumlklerin devinim sayısı kadar değil kaccedil tuumlr şey varsa o kadar Akıl oldu-ğunu iddia etmiştir oumlrneğin tuumlm insanlar iccedilin bir tane altın iccedilin bir tane ha-zineler iccedilin bir tane gibi ve ayrıca [Akıllar] bu şeylerin hareketini sağlar ve her bir tuumlr iccedilin oumlrnek teşkil ederler Eflacirctun bunlara İdealar demiştir bunlar biccedilimler ve evrensel doğalardır Putperestler (Eflacirctun kadar felsefi kavrayış-ları olmasa da) onları tanrılar ve tanrıccedilalar olarak adlandırmış onların tas-virlerine tapmış ve guumlccedil tanrıccedilası Juno ateş tanrısı Vulcan bilgelik tanrıccedilası Pallas veya Minerva tahıl tanrıccedilası Ceres iccedilin olduğu gibi onlar adına buumlyuumlk tapınaklar inşa etmişlerdir ()

Yukarıdaki fikirler deneyim olmaksızın insan aklına goumlre sağlam biccedilimde temellendirilmiş olsa da hem akıl yuumlruumltme hatası hem de oumlğreti hatası yuuml-zuumlnden onlar [putperestler] gerccedileği goumlrememiştir ccediluumlnkuuml sadece akıl yuumlruumlt-me sayesinde bile yukarıda bahsedilen yaratıkların sayısının insanoğlunun etkilerinden yola ccedilıkarak anlayabileceklerinden ccedilok daha fazla olduğunu gouml-rebiliriz Bir sebep de şudur Ne filozoflar ne putperestler ne Yahudiler ne Hıristiyanlar ne de diğer dinlere mensup olanlar bunların [bu yaratıkların] tamamen veya buumlyuumlk oranda kutsanmış olduğundan ve bu kutsanmışların tamamen muumlkemmel durumda olduğundan şuumlphe ederler [Bu duumlnyada] İn-san doğası bir değil iki nihai mutluluk haline yani sosyal [veya ameli] ha-yata ve tefekkuumlr hayatına sahip olduğuna goumlre bunların [ilahi yaratıkların] duumlnyanın idaresinde ameli yani sosyal hayatın kutsallığına sahip olup daha muumlkemmel ve daha ilahi tefekkuumlr hayatının kutsallığına sahip olmadığını duumlşuumlnmemiz akıllıca olmaz Akılları tek ve ebedi olan bu yaratıkların ida-renin mutlak mutluluk haline sahipken diğerine de sahip olması muumlmkuumln olmadığına goumlre bu goumlrevi yapanların dışında sadece tefekkuumlrle yaşayanlar da olmalıdır Bu hayat daha ilahi olduğundan ve daha ilahi olan şey Tanrırsquoya daha fazla benzediğinden bu hayatın Tanrı tarafından daha ccedilok sevileceği accedilıktır ve daha ccedilok sevildiğine goumlre Orsquonun verdiği oumlduumll de daha buumlyuumlk ola-caktır oumlduumll daha buumlyuumlk olduğuna goumlre bu hayata diğerinden daha ccedilok canlı bahşedecektir Bu sebeple etkileri aşikacircr olmayanların sayısının ccedilok daha fazla olduğuna huumlkmedebiliriz ()

Kurtarıcımız kendi ağzıyla Babasının ona birccedilok melek ordusu verebile-ceğini soumlylemiştir Babasının Orsquona vekalet etmek ve hizmet etmek iccedilin me-leklere emir verdiği soumlylendiğinde bunu inkacircr da etmemiştir Boumlylece bi-zim accedilımızdan bu yaratıkların sayısının ccedilok olduğu ispat edilmiştir ccediluumln-kuuml Orsquonun Eşi ve Soumlzcuumlsuuml olan Kutsal Kilise [Suumlleyman ondan bahsederken


254

ldquoKim bu sevgilisine yaslanarak ccediloumllden ccedilıkanrdquo (Ezgiler Ezgisi 85) der] bu en asil yaratıkların sayılamaz olduğunu soumlyler buna inanır ve bunu telkin eder Kilise onları hiyerarşik olarak uumlccedile ayırır uumlccedil kutsal ya da daha doğrusu ila-hi prensibe goumlre gruplandırır her hiyerarşinin uumlccedil duumlzeni vardır yani Kilise ruhani yaratıkları dokuz duumlzene boumller () Yineleyelim tuumlm bu goumlkler ha-reket ederler ve her guumln bir defa merkezi bir daire ccedilevresinde doğudan batı-ya doğru doumlnerler bu hareketin sebebinin Akıllardan biri mi yoksa Primum Mobilersquonin acelesi mi olduğunu Tanrı bilir benim bu konuda huumlkuumlm ver-mem kuumlstahlık olacaktır Bu guumlduumlleyici guumlccediller idare ettikleri her bir goumlğuumln doumlnuumlşuumlne kılavuzluk ederler Pasiflik prensibini kendi iccedilinde taşıyan goumlğuumln bu en asil biccedilimi boumlyle hareket etmek istediği iccedilin guumlduumlleyici guumlcuumln doku-nuşuyla hareket eder burada dokunmak maddi anlamda kullanılmamıştır kendisine dayanmak uumlzere goumlrevlendirilen guumlcuumln dokunuşudur Bu guumlduumlle-yici guumlccediller kendilerine hitap edildiğini ve kiminle konuşulduğunu anlarlar

() Burada goumlklerin duumlzeniyle diğer bilimlerin duumlzenini karşılaştırma-lıyız Yukarıda bahsettiğimiz gibi bize en yakın yedi goumlk gezegenlere aittir bunların uumlzerinde iki hareketli goumlk daha vardır ve tuumlm diğerlerinin uumlzerin-deki goumlk hareketsizdir Bu ilk yedi goumlğe karşılık gelen bilimler Trivium21 ve Quadrivium22 bilimleridir bunlar Gramer Diyalektik Retorik Aritmetik Muumlzik Geometri ve Astrolojidir Yıldızlı Goumlğe yani sekizincisine Doğa Bi-limi yani Fizik ve bilimlerin birincisi olan Metafizik karşılık gelir doku-zuncu kuumlre Ahlak Bilimine karşılık gelir Sessiz Kuumlre ise İlahi Bilime yani Teolojiye karşılık gelir

Yineleyelim Tanrı Katırsquonı temsil eden goumlk barındırdığı huzur sebebiyle tamamen huzurla dolu olan nesnesi olan Tanrırsquonın o en muumlkemmel kesinli-ği sayesinde hiccedilbir fikir ccedilatışmasıyla veya sofistik arguumlmanlarla zarar goumlrme-yen İlahi Bilime benzer O havarilerine ldquoSize esenlik bırakıyorum size ken-di esenliğimi veriyorumrdquo (Yuhanna 1427) demiş ve bu bahsettiğim bilimi kendi doktrinini miras bırakmıştır Suumlleyman ldquoAltmış kraliccedile seksen cariye ve sayısız bakire kız olabilir ama bir tanedir benim eşsiz guumlvercinimrdquo (Ezgiler Ezgisi 68) derken tuumlm [diğer] bilimleri kraliccedilelere inanccedillı hizmetkacircrlara ve bakirelere benzetmiştir bu bilimi ise guumlvercine benzetir ccediluumlnkuuml onda bir ni-fak lekesi yoktur muumlkemmel olduğunu soumlyler ccediluumlnkuuml o ruhlarımızı dinlen-direcek gerccedileği muumlkemmel biccedilimde kavramamızı sağlar

() Diyorum ki ldquoGuumlneş Duumlnyanın etrafında her guumln doumlnerrdquo burada Guumlneşrsquoin Duumlnyarsquonın etrafında nasıl doumlnduumlğuumlnuuml muumlkemmel biccedilimde anla-

21 Latince uumlccedil yol ağzıUumlccedil bilimi temsil eder (ccediln)22 Latince doumlrt yol ağzı Doumlrt bilimi temsil eder (ccediln)


255

yabileceğimizi bilmeliyiz Ancak soumlylemeliyim ki Duumlnya dediğimde tuumlm ev-renden bahsetmiyorum kelimenin genellikle kullanıldığı ve işaret ettiği gibi sadece karalardan ve sulardan bahsediyorum Birisi ldquoBu adam tuumlm Duumlnyayı goumlrduumlrdquo dediğinde bahsettiği şey karalar ve denizlerdir

Pisagor ve takipccedilileri bu Duumlnyanın yıldızlardan biri olduğunu ileri suuml-rer ve onun tam karşısında ona muumlkemmel biccedilimde denk gelen bir Duumlnya daha olduğuna inanır ve bu diğer duumlnyaya Antictona adını verir her ikisi-nin birden doğudan batıya doumlnen tek bir kuumlrenin iccedilinde bulunduğunu bu doumlnuumlş neticesinde Guumlneşrsquoin etrafımızda doumlnduumlğuumlnuuml bir goumlruumlnuumlp bir goumlruumln-mediğini soumlylerler Pisagor bu ikisinin [yıldızlar] arasında ateş bulunduğu-nu ateşin [bu iki duumlnyayı oluşturan] sudan ve topraktan daha asil bir oumlğe olduğunu ve doumlrt temel cismin [veya oumlğenin] tam ortasında en asil olanın bulunduğunu soumlyler Bu yuumlzden yanan bir ateşin gerccedilekte bu merkeze eriş-mek istediğini iddia eder

Ancak Eflacirctun farklı bir fikre sahiptir ve Timaeus adlı kitabında bu fikri-ni şoumlyle accedilıklamıştır Toprak denizle birlikte her şeyin [evrenin] merkezidir ama bu dairenin ccedilevresi goumlklerin ilk hareketini takip ederek kendi merkezi etrafında doumlner ancak Primum Mobilersquoye ccedilok uzak olması ve cisminin buuml-yuumlkluumlğuuml nedeniyle ccedilok yavaş doumlner

Doğanın kendi sırlarının neredeyse tamamını bahşettiği o goumlrkemli Fi-lozof Goumlkler (Felekler) ve Duumlnya adlı eserinde bu fikirlerin yanlış olduğu bu Duumlnyarsquonın hareketsiz durduğu ve ebediyen sabitlendiği ispat edilmiştir Filozofrsquoun bu fikirlere itiraz etmesinin ve doğruyu teyit etmesinin sebepleri benim buradaki amacımla ilişkili değildir ccediluumlnkuuml konuştuğum kişiler iccedilin onun buumlyuumlk otoritesine dayanarak karaların hareket ettirilemez olduğunu ve denizlerle birlikte goumlklerin merkezinde olduğunu bilmek yeterlidir

Goumlrduumlğuumlnuumlz gibi felekler suumlrekli bu merkez etrafında doumlner ()

C HIRİSTİYAN BİR TOPLUM TASAVVURU

1 Huumlkuumlmdarların Youmlnetimine Dair

Aziz Thomas Aquinas

Aziz Thomas Aquinasrsquoın 1260rsquolarda kaleme aldığı sanılan De Regimine Princi-pum adlı eserindeki bu metin huumlkuumlmdarlara tavsiyelerde bulunan ccedilok sayıdaki Orta Ccedilağ risalesinin tipik bir oumlrneğidir Kıbrıs Kralırsquona yazılmış olan metinde youmlnetimin gerekliliğini ve monarşinin uumlstuumlnluumlğuumlnuuml anlattıktan sonra Aziz Thomas Aquinas huumlkuumlmdarın goumlrevleri konusunu ele alır


256

(hellip) Duumlşuumlnuumllmesi gereken bir sonraki nokta kralın goumlrevleri ve hangi ni-teliklere sahip olması gerektiğidir Sanat ile ilişkili şeyler doğa ile ilişkili şeylerin taklidiyse (akla uygun hareket etmek iccedilin gerekli kuralları doğadan alırız) krallık goumlrevinin yapısını oumlğrenmek iccedilin kullanılabilecek en iyi yol doğadaki duumlzeni incelemektir

Doğadaki şeyler hem genel hem de oumlzel bir youmlnetime tabidir Genel olanı her şeyi kapsayan Tanrırsquonın youmlnetimidir ve Orsquonun basireti bunların hepsini youmlnetir Oumlzel youmlnetim ise insana mahsustur ve ilahi youmlnetime ccedilok benzer Ccediluumlnkuuml insan mikrokozmos olarak adlandırılmıştır Her iki youmlnetim de bi-ccedilimsel accedilıdan benzerlik taşır nasıl ki maddi yaratıklar ve tuumlm ruhani guumlccediller ilahi youmlnetime tabiyse insan goumlvdesinin tuumlm parccedilaları ve ruhun tuumlm guumlccedil-leri de akıl tarafından youmlnetilir Bu yuumlzden karşılaştırmalı olarak bakarsak Duumlnya iccedilin Tanrı neyse insan iccedilin akıl odur Ancak insan doğası gereği ka-labalıklarla yaşayan sosyal bir hayvandır ve yukarıda da işaret edildiği gibi ilahi youmlnetim ile arasındaki benzerlik sadece insanın kendi kendisini akılla youmlnetmesini değil bir insanın aklıyla ccedilok sayıda insanı youmlnetmesini de kap-sar Kralın goumlrevlerini oluşturan şeylerin ilki budur

() Bu yuumlzden kral uumlstlendiği goumlrevin bu olduğunu bilmelidir Tanrı Duumlnya iccedilin neyse ve ruh goumlvde iccedilin neyse kral da krallık iccedilin odur Bunu ciddi biccedilimde duumlşuumlnduumlğuumlnde tefekkuumlrle Tanrı konumuna getirildiğini anlar ve krallığına adalet getirmek iccedilin iccedilinde coşkulu bir adalet ateşi yanar ayrıca insanların kendi huumlkmuumlne tabi olduğunu duumlşuumlnuumlnce yumuşak ve şefkatli bir nezakete kavuşur

() Bir şehir veya krallık kurmak iccedilin Duumlnyarsquonın yaratılışı bunu youmlnet-mek iccedilin de ilahi youmlnetimin Duumlnyarsquoyı nasıl youmlnettiği oumlrnek alınabilir

Ama buna geccedilmeden oumlnce youmlnetmenin doğru amaca ulaşmak iccedilin youmlne-tilen şeylere uygun bir yolda riyaset demek olduğunu anlamalıyız

Bir gemi yetenekli bir kaptan tarafından zarar goumlrmeden ve doğruca li-manına ulaşırsa bu gemi iccedilin youmlnetilmiştir diyebiliriz Yani bir şey kendi amacı (oumlrneğin geminin limana gidişi) dışında bir amaca youmlnlendiriliyorsa youmlneticinin goumlrevi sadece o şeyin zarar goumlrmesini engellemek değil aynı za-manda onu amacına ulaştırmaktır ()

Ancak insanın oumlluumlmluuml hayatı sona erdiğinde onun iccedilin harici bir iyilik mevcuttur yani oumlluumlmden sonra Tanrırsquonın huumlkmuuml altındaki nihai ve mutlak mutluluk ccediluumlnkuuml Havari şoumlyle demiştir ldquoBu bedende yaşadıkccedila Tanrırsquodan uzaktayızrdquo (2 Korintliler 56) Hz İsarsquonın kanı ile kendisi iccedilin nihai mutlu-luğun satın alındığı ve bunu elde etmek iccedilin Kutsal Ruhrsquoun ciddiyetine nail olan Hıristiyan onu ebedi kurtuluş limanına youmlnlendirecek farklı ve ruhani


257

bir ihtimama ihtiyaccedil duyar bu ihtimam Hz İsarsquonın Kilisesirsquonin sadık rahip-leri tarafından sağlanır

İnsanın amacı iccedilin oluşturulan bu huumlkuumlm bir buumltuumln olarak toplumun amacı iccedilin de oluşturulmalıdır Bu yuumlzden insanın nihai amacı kendi iccedilinde mevcut olan bir iyilik ise youmlnetilecek kalabalıkların amacı da bu kalabalık iccedilin boumlylesi iyilikleri elde etmek ve korumak olmalıdır Bir bireyin veya kala-balıkların nihai amacı maddi bir amaccedil yani goumlvdenin hayatı ve sağlığı olsay-dı youmlnetmek bir doktorun goumlrevi olurdu Nihai amaccedil bereketli bir zenginlik olsaydı toplumun youmlnetiminde son soumlzuuml iktisat bilgisi soumlylerdi Kalabalık-ların istediği gerccedileğe ilişkin iyi ve doğru bilgi olsaydı kralın bir oumlğretmen olması gerekirdi Ama bir araya gelen bu insanların amacı erdemli yaşamak-tır Ccediluumlnkuuml iyi yaşamak iccedilin bir araya gelerek bir grup oluşturan insanlar bir insanın tek başına yapamayacağı bir şeyi yapar ve iyi yaşam erdemli yaşam demektir Bu yuumlzden insanların bir araya gelme amacı erdemli bir hayattır Bunun delili sadece iyi yaşamak iccedilin birbirlerine karşılıklı olarak yardım edenlerin birleşmiş bir topluluğun gerccedilek bir parccedilasını oluşturabilmesidir Eğer insanlar sadece yaşamak iccedilin bir araya gelseydi hayvanlar ve koumlleler de bir sivil topluluk oluşturmuş olurdu Veya insanlar sadece zenginleşmek iccedilin bir araya gelseydi birbiriyle ticaret yapan herkes tek bir şehre ait olur-du Ancak goumlruumlyoruz ki ancak iyi yaşamak iccedilin aynı kanun ve aynı youmlnetim-le youmlnetilenler bir topluluk oluşturuyor

Yine de erdemli yaşayan insanlar daha da yuumlksek bir amaca youmlnlendiri-lir bu da yukarıda soumlylediğimiz gibi Tanrırsquonın huumlkmuumlnde yaşamaktır Top-lumun da birey ile aynı amaca sahip olması gerektiğinden bir araya gelen bir topluluğun nihai amacı erdemli bir yaşam değil erdemli bir yaşam suumlre-rek Tanrırsquonın huumlkmuumlne girmektir

Eğer bu amaca insan doğasının guumlcuumlyle erişmek muumlmkuumln olsaydı in-sanları boumlyle youmlnlendirmek kralın goumlrevlerine dahil olurdu Elbette burada insan ilişkilerinin youmlnetimi iccedilin uumlstuumln bir guumlccedil verilmiş kişiye kral denebi-leceğini kabul ediyoruz Bir youmlnetimin takdir ettiği amaccedil ne kadar yuumlksek-se youmlnetim de o kadar muazzam olmalıdır Goumlruumlyoruz ki nihai amacı ger-ccedilekleştirmesi gereken kişi kimse bu amaca youmlnelik şeyleri yapanları da her zaman o youmlnetir Oumlrneğin işi geminin seyrini youmlnetmek olan kaptan gemi inşa edenlere seyre uygun olabilmesi iccedilin ne tuumlr bir gemi inşa etmeleri ge-rektiğini soumlyler şehrin huumlkuumlmdarı ise silahların kullanımını youmlnettiğinden demirciye nasıl silahlar uumlreteceğini soumlyler Ancak bir kişi insani guumlccedille değil ilahi guumlccedille nihai amacına yani Tanrırsquonın huumlkmuumlnde yaşamaya Havarirsquonin kelimeleriyle soumlylersek ldquoTanrırsquonın armağanı Hz İsarsquoda sonsuz yaşamrdquoa (Ro-


258

malılar 623) ulaşacağından onu bu nihai amaca ulaştırmak iccedilin liderlik etmek insani youmlnetime değil ilahi youmlnetime duumlşer

Sonuccedil olarak bu tuumlrden bir youmlnetim sadece bir insan değil bir Tanrı ge-rektirir bu kişi insanları Tanrırsquonın ccedilocukları haline getirerek onlara cenne-tin goumlrkemini bahşeden Efendimiz Hz İsa Mesihrsquotir Bu Orsquona teslim edilecek youmlnetimdir ve o ldquokrallık yıkılmayacaktırrdquo (Daniel 626) Kutsal İrade onu sadece Rahip değil Kral olarak da adlandırır Yeremya ise şoumlyle der ldquoBu kral bilgece egemenlik suumlrecekrdquo (Yeremya 235) Boumlylece Orsquondan asil bir ruh-banlık tuumlremiştir ve dahası Hz İsarsquoya inanan herkes Orsquonun dininin uumlyesi olduğu suumlrece kral ve rahip olarak adlandırılacaktır

Boumlylece ruhani şeyleri duumlnyevi şeylerden ayırmak iccedilin bu krallığın vekacircleti duumlnyevi krallara değil rahiplere verilmiştir ama hepsinden ccedilok Aziz Petrusrsquoun halefi olan başrahibe yani Hz İsarsquonın Vekili olan Romarsquodaki Paparsquoya Hıristiyanları youmlneten tuumlm krallar Efendimiz Hz İsa Mesihrsquoe tabi oldukları gibi ona da tabidir Ara amaccedilların yerine getirilmesiyle ilgilenen herkes nihai amaccedilla ilgilenen kişiye tabidir ve onun huumlkmuumlyle youmlnetilir

() Accedilıkccedila bellidir ki kralın ruhban sınıfı tarafından yuumlruumltuumllen ilahi youml-netime tabi olması gibi tuumlm insani goumlrevler de krala tabi olmalı ve onun ta-rafından youmlnetilmelidir

Bir şeyin amacına bağlı olan başka bir şeyi yapma goumlrevinin teslim edil-diği her kişi ccedilalışmasının bu amaca uygun olup olmadığını goumlrmek duru-mundadır bu yuumlzden oumlrneğin silah uumlreticisi kılıcı savaşmaya uygun biccedilim-lendirmelidir inşaatccedilı bir ev yaparken bu evi yaşamaya uygun tasarlamalı-dır Buguumln yaşadığımız erdemli hayatın amacı cennetin mutlak mutluluğu olduğuna goumlre kralın goumlrevi de topluluğun yaşamını cennetin mutluluğuna ulaşmaya uygun hale getirecek biccedilimde yani cennetin mutluluğuna goumltuumlre-cek şeyleri emrederek ve tersini yasaklayarak iyileştirmektir () Bu yuumlzden Tanrırsquonın kanunuyla eğitilmiş olan kralın ilk işi kendisine tabi topluluğun iyi yaşamasını sağlayacak vasıtaları bulmak olmalıdır

Bu işin uumlccedil aşaması vardır birincisi ve en oumlnemlisi kendisine tabi olan topluluk iccedilin erdemli bir yaşam oluşturmak ikincisi bu hayatı oluşturduk-tan sonra korumak ve uumlccediluumlncuumlsuuml korurken giderek muumlkemmelleştirmektir

Bir bireyin iyi bir yaşam suumlrmesi iccedilin iki şey gereklidir Bunlardan ilki ve en oumlnemlisi erdemli yaşamaktır (ccediluumlnkuuml erdem insanın iyi yaşamasını sağ-lar) tali ve yardımcı konumda olan ikincisi ise erdemli bir hayat suumlrmek iccedilin gerekli maddi şeylerin yeterliliğidir İnsanın birliği doğa tarafından sağ-lanır barış olarak adlandırdığımız topluluğun birliği ise huumlkuumlmdarın ccedilaba-larıyla sağlanır Bu yuumlzden bir topluluğun erdemli yaşaması iccedilin uumlccedil şey ge-reklidir İlki bu topluluğun barış iccedilinde birleşmesidir İkincisi barış bağıyla


259

bağlı bu toplululuğun iyi şeyler yapacak biccedilimde youmlnlendirilmesidir Bir in-sanın topluluğun diğer uumlyeleriyle birleşmeden iyi bir şey yapamayacağı ka-bul edilirse barış iccedilinde birleşmemiş bir insan topluluğu kendi iccedilinde savaş-tığından erdemli bir eylemde bulunamaz Uumlccediluumlncuumlsuuml ise duumlzguumln bir yaşam suumlrebilmek iccedilin gerekli şeylerin kralın ccedilabalarıyla tedarikidir

3 Sapkınlık Uumlzerine

Aziz Thomas Aquinas

İzleyen boumlluumlmler Aziz Thomasrsquoın Summa Theologica adlı eserinde yer alan ldquoSap-

kınlık Uumlzerinerdquo başlıklı yazısından alınmıştır Aquinasrsquoın bu konudaki bakış accedilısı ldquoOn-

ları gelmeye zorlardquo (Luka 1421-23) ayetiyle vaaz veren Aziz Augustine ile temelde

aynıdır Ne var ki On Uumlccediluumlncuuml yuumlzyıl Augustinersquoin karşı ccedilıktığı oumlluumlm cezasını berabe-

rinde getirir

Sapkın kişi yanlış veya yeni fikirleri tasarlayan veya takip eden kişidir Bu yuumlzden sapkınlık inancın uumlzerine bina edildiği gerccedileğin karşısındadır ve sonuccedil olarak bir tuumlr inanccedilsızlıktır

Benim buna cevabım şudur Sapkın kelimesi ilk itirazda belirtildiği gibi bir seccedilim yapıldığını goumlsterir Yukarıda accedilıklandığı uumlzere (Soru 13 Cevap 3) seccedilim oumlnceden varsayılmış belirli bir amaca youmlnelen şeylere ilişkindir İnanccedilla ilgili meselelerde yukarıda goumlsterildiği gibi (Soru 4 Cevap 3) irade kendisi iccedilin iyi ve hayırlı bazı gerccedilekleri kabullenir Bu yuumlzden esas gerccedilek nihai amaccedil olma oumlzelliğine sahiptir ikincil gerccedilekler ise bu amaca youmlnlen-dirme oumlzelliğine sahiptir

İnanan kişi birinin soumlzlerini kabullenir oumlyle ki her inanış biccediliminde soumlzleri kabullenilen kişi esas yeri ele geccedilirir ve esas amaccedil gibi goumlruumlnuumlr o kişiye inananın inandığı şeyler ikincil bir yere sahip olur Bunun sonucunda doğru bir Hıristiyan inancına sahip olan kişi kendi iradesiyle Hz İsarsquoyı ve gerccedilekten Orsquonun doktrinine ait olan şeyleri kabul eder

Buna goumlre insanın Hıristiyan inancının doğruluğundan sapmasının iki yolu vardır Birinci yol insanın Hz İsarsquoyı kabul etmeye isteksiz olmasıdır boumlylesi bir insan nihai amaccedil youmlnuumlnden incelendiğinde şeytani bir iradeye sahiptir denebilir Bu paganların ve Yahudilerin inanccedilsızlık biccedilimidir İkin-ci yol Hz İsarsquoyı kabul etmek istese de Hz İsarsquoyı kabul etmesinin gerektirdiği şeyleri seccedilmekte başarısız olan kişinin yoludur o Hz İsarsquonın gerccedilekten oumlğ-rettiklerini değil kendi aklının oumlnerilerini seccediler


260

Bu sebeple sapkınlık Hıristiyan inancını kabul eden ancak dogmalarını ccedilarpıtan kişilerin de dahil olduğu bir inanccedilsızlık tuumlruumlduumlr

() Havari der ki ldquoBirinci ve ikinci uyarıdan sonra boumlluumlcuuml kişiyle ilişki-ni kes Boumlyle birinin sapmış olduğundan ve guumlnah işlediğinden emin olabilir-sinrdquo (Titus 310-11)

Benim buna cevabım şoumlyledir Sapkınlara ilişkin iki nokta incelenme-lidir birincisi onların ikincisi Kilisersquonin tarafı Onların tarafında guumlnah vardır bu yuumlzden sadece afaroz yoluyla Kilisersquoden uzaklaştırılmayı hak etmezler ayrıca oumllduumlruumllerek yok edilmeleri gerekir Ccediluumlnkuuml ruhu harekete geccediliren inancı yozlaştırmak duumlnyevi hayatı destekleyen paranın sahtesini uumlretmekten ccedilok daha affedilmez bir meseledir Sahte para basanlar ve diğer koumltuumlluumlkleri yapanlar sekuumller otorite tarafından oumlluumlme mahkucircm ediliyorsa sapkınlıktan dolayı huumlkuumlm giyenlerin de sadece aforoz değil idam da edil-meleri ccedilok daha akıllıcadır

Ancak Kilise tarafından bakarsak Kilise youmlnuumlnuuml bilmeyen kişinin dine doumlnduumlruumllmesini goumlzetir ve ona merhamet eder onu hemen mahkucircm etmez ancak Havarirsquonin emrine uygun olarak yapılacak birinci ve ikinci uyarıdan sonra hacirclacirc inatccedilılık ederse ve Kilise onun dine doumlneceğinden uumlmidi keserse diğerlerinin kurtuluşu iccedilin onu afaroz eder ve Kilisersquoden uzaklaştırır ay-rıca oumllduumlruumllerek yok edilmesi iccedilin sekuumller mahkemeye goumlnderir Hierony-mus23 Galatyalılar 59 ayetinde bahsi geccedilen mayayı (ldquoAzıcık maya buumltuumln hamuru kabartırrdquo) yorumlarken şoumlyle der ldquoCcediluumlruumlmuumlş eti kesin uyuz olan koyunu ağıldan uzaklaştırın tuumlm evin tuumlm meranın tuumlm goumlvdenin tuumlm suuml-ruumlnuumln yanmasını yok olmasını ccediluumlruumlmesini ve oumllmesini engelleyin Arius24 İskenderiyersquode bir kıvılcımdı ama kıvılcım soumlnduumlruumllmeyince tuumlm Duumlnyayı alevleriyle mahvettirdquo

İtiraz 1rsquoe cevap Sapkına birinci ve ikinci uyarıyı yapmaya soumlzuumlnuuml geri almaya yanaşmazsa onu sapmış olarak kabul etmeye ilişkin bu ccedilok muumltevazı talebi Havarirsquonin yukarıda alıntılanan soumlzlerinden ccedilıkarsayabiliriz

23 Beşinci yuumlzyılda İncilrsquoin oumlnceki doumlnemlere ait ccedileşitli dillerdeki ccedilevirilerini yeniden goumlzden ge-ccedilirerek sonrasında yaygın olarak kabul goumlrecek yeni Latince versiyonunu hazırlayan din adamı ve aziz Sonrasında duumlnyanın doumlrt bir yanına yayılması nedeniyle ldquoVulgata İncilirdquo (Avami İncil) olarak anılan metin On Altıncı yuumlzyılda Katolik Kilisesi tarafından İncilrsquoin resmi tercuumlmesi ola-rak kabul edilmiştir (yn)

24 Baba Oğul ve Kutsal Ruhun bir ve aynı olduğunu savunan Teslis oumlğretisini kabul etmeyerek yaratılmış olması hasebiyle Oğlun (Hz İsa) Babadan (Tanrı) daha alt derecede yer aldığını ileri suumlren ve bu yuumlzden sapkınlıkla succedillanan Doumlrduumlncuuml yuumlzyılda yaşamış İskenderiyeli din adamı (yn)


261

4 Monarşi Uumlzerine

Dante Alighieri

Dantersquonin De Monarchia (Monarşi Uumlzerine) adlı eseri kendi doumlneminin izlerini suumlrebileceğimiz politik bir uumltopyadır 1302rsquode Floransarsquonın kontroluumlnuuml ele geccediliren Papa VIII Boniface taraftarları tarafından suumlrguumlne goumlnderilen Dante bu eserini kıs-men de Papalıkrsquoın duumlnyevi guumlccedil uumlzerindeki iddialarını protesto etmek iccedilin yazmıştır Buna karşın kitabın aynı zamanda Hıristiyan evrenselciliğinin Orta Ccedilağ hayallerinin muumlkemmel bir ifadesi ve politika hakkındaki skolastik tartışmaların en guumlzel oumlrnek-lerinden biri olduğu kabul edilir

(hellip) Oumlncelikle ldquoduumlnyevi monarşirdquo olarak adlandırılan şeyi fikir olarak ve amaccedilları accedilısından incelemeliyiz Duumlnyevi monarşi veya insanların verdiği adıyla ldquoimparatorlukrdquo belirli bir zamandaki tuumlm insanların uumlzerinde yahut zamanla oumllccediluumllen tuumlm şeylerin uumlzerinde tek bir prensin youmlnetim guumlcuumlne sa-hip olmasıdır Bu konuya ilişkin uumlccedil buumlyuumlk soru mevcuttur Birincisi hem bir şuumlphe hem de bir sorudur Bu youmlnetim duumlnyanın refahı iccedilin gerekli midir İkincisi Romalıların monarşi makamını uumlstlenmesi haklı mıdır Uumlccediluumlncuumlsuuml Monarşi yetkisi doğrudan Tanrırsquodan mı yoksa onun bazı vekillerinden ve temsilcilerinden mi gelir

Her gerccedilek kendisi ilk prensip olmadığı suumlrece ilk prensibin gerccedilekliğin-den kaynaklandığına goumlre her sorgulamada ilgili ilk prensibin ne olduğunu bilmek gerekir daha sonra kabul edilen tuumlm oumlnermelerden emin olabilmek iccedilin ilk prensibin analiz edilmesi gereklidir ()

Bu yuumlzden insanlara ait medeni duumlzenin buumltuumlnuumlnuumln amacının ne oldu-ğunu incelememiz gerekir bunun cevabını bulduğumuzda Filozofrsquoun Niko-makhos adlı eserinde dediği gibi işin yarısı halledilmiş olur Soruyu daha net biccedilimde ortaya koymak iccedilin doğanın başparmağı yaratmakta kesin bir amacı olduğunu ve bu amacın elin tuumlmuumlnuumln amacından farklı elin amacı-nın kolun amacından farklı kolun amacının ise insanın amacından farklı ol-ması gibi doğanın duumlzeninde tek bir adam iccedilin oumlngoumlruumllen amacın farklı aile iccedilin oumlngoumlruumllen amacın farklı şehrin amacının ve krallığın amacının farklı ve tuumlm insan soyu iccedilin Ebedi Tanrı tarafından oumlngoumlruumllen ve kendi eseri olan doğa ile gerccedilekleştirdiği nihai amacın farklı olduğunu goumlrmek gerekir Bizim de tuumlm sorgulamamıza kılavuz olarak aradığımız ilk prensip budur ()

Bir buumltuumln olarak ele alındığında insan soyunun duumlzguumln ccedilalışarak ge-lişmeye muumlsait olan anlayış kapasitesini harekete geccedilirebileceği ortaya ko-nulmuştur Oumlnce kurgusal biccedilimde sonra da kurgunun bir uzantısı olarak eylem biccediliminde Bir parccedila iccedilin doğru olan buumltuumln iccedilin de doğru olduğuna


262

goumlre rahat ve sakin biri bilgelik ve basiret konusunda muumlkemmelliği ya-kalayabildiğine goumlre suumlkucircnet ve barış iccedilinde yaşayan insan soyu da yap-ması gereken işlere kendisini oumlzguumlrce ve kolayca verebilir bu işler ldquoOrsquonu meleklerden biraz aşağı kıldınrdquo (İbraniler 27) ayetine goumlre neredeyse ilahi işlerdir İnsanoğluna verilen nimetleri korumak iccedilin duumlzenlenen tuumlm şeyler iccedilinde en iyisi barıştır ()

Bu sorunları accedilıkladığımıza goumlre neyin daha iyi neyin de en iyi olduğu doğru biccedilimde ccedilalışmak iccedilin insanın nasıl ccedilalışması gerektiği accedilıktır Goumlrduumlk ki nihai amaccedil olan tuumlm işlerimizin ulaşması gereken o noktaya ulaşmak iccedilin en iyi vasıta ccedilıkarımlarımızın ilk prensibi olarak oumlngoumlruumllmesi gereken ev-rensel barıştır Daha oumlnce soumlylediğimiz gibi bu oumlngoumlruuml ccedilok gereklidir ccediluumlnkuuml bizim iccedilin bir işaret levhası gibidir en accedilık gerccedilek o olduğu iccedilin ispatlanması gereken her şeyi ona goumlre ccediloumlzuumlmleriz

Daha oumlnce soumlylediğimiz gibi guumlndelik dilde daha ccedilok imparatorluk de-nen duumlnyevi monarşiye ilişkin uumlccedil şuumlphe ve bu uumlccedil şuumlpheyi ifade eden uumlccedil soru mevcuttur ve yine daha oumlnce accedilıkladığımız gibi amacımız az oumlnce belirle-diğimiz ilk prensibi temel alarak belirlenen bu sıraya goumlre soruların cevap-larını araştırmaktır Bu durumda duumlnyanın refahı iccedilin duumlnyevi monarşinin gerekli olup olmadığı youmlnuumlndeki ilk soruya cevabım gerekli olduğudur ve sanırım bu durum en guumlccedilluuml ve en accedilık arguumlmanlarla goumlsterilmiştir bu ne-denle kimse ne akla ne de otoriteye dayanarak bana karşı ccedilıkacaktır Oumlnce Filozofrsquoun Politika adlı kitabındaki otoritesine başvuralım Orada Filozof saygıdeğer otoritesiyle birkaccedil şey bir amaccedil iccedilin bir araya geldiğinde bu şey-lerden birinin diğerlerini duumlzenlemesinin veya youmlnetmesinin diğerlerinin de ona boyun eğmesinin gerekli olduğunu yazar Ayrıca bu tezi inanılmaya değer kılan sadece onun şanlı adının sağladığı otorite değildir belirli oumlrnek-leri goumlren akıl da bunu destekler ()

Ayrıca buumltuumln insan soyu da belirli parccedilalardan oluşan bir buumltuumlnduumlr ve başka bir buumltuumlnuumln de parccedilasıdır Belirli krallıklara ve milletlere goumlre bir buuml-tuumln olsa da arguumlmanımızda accedilıkccedila goumlruumllduumlğuuml uumlzere tuumlm evrenin bir parccedila-sıdır Bu nedenle insanlığın buumltuumln sisteminin alt parccedilaları nasıl buumltuumlne iyi uyum sağlıyorsa o buumltuumln de kendisinin uumlzerindeki buumltuumlne iyi biccedilimde uyum sağlamalıdır Soumlylediklerimizden de anlaşılacağı uumlzere insanlığın parccedilala-rı ancak bir prensin huumlkuumlmdarlığında buumltuumlne iyi uyum sağlayabilir bu yuumlz-den insanlık sadece bir prensliğe ya da bir prensin huumlkmuuml altındaki evrene ya da onun prensi olan Tek Tanrırsquoya iyi uyum sağlayabilir Buna dayanarak diyebiliriz ki monarşi duumlnyanın refahı iccedilin gereklidir

İlk vasıta olan Tanrırsquonın iradesi doğrultusunda her şey olabileceği kadar iyidir İlahi iyiliğin mutlak muumlkemmellik sağladığını inkacircr edenler dışında


263

herkes iccedilin bu durum ccedilok accedilıktır Tanrırsquonın niyeti yaratılan her şeyin do-ğaları elverdiği oumllccediluumlde Tanrırsquoya benzer olmasıdır Bu yuumlzden ldquoİnsanı kendi suretimizde kendimize benzer yaratalımrdquo (Yaratılış 126) dendi Her şeyin ona benzediği soumlylense ancak yaratılan alt duumlzey parccedilanın Tanrırsquonın sureti olduğu soumlylenemese de buumltuumln evren ilahi iyiliğin ayak izinden başka nedir ki Bu yuumlzden insan soyu iyidir ve olabileceği en iyi durumdadır ccediluumlnkuuml ola-bildiğince Tanrırsquoya benzer yaratılmıştır Ancak insan soyu en ccedilok tek oldu-ğunda Tanrırsquoya benzer ccediluumlnkuuml tekliğin gerccedilek prensibi bir tek Orsquona aittir Bu yuumlzden kitap şoumlyle der ldquoDinle ey İsrail Efendimiz Tanrı tek Tanrırsquodırrdquo (Mar-kos 1229) İnsan soyu ancak tek vuumlcut olarak birleşirse tekliğe yaklaşabilir accedilıktır ki bu da bir prensin tebaası olmadan muumlmkuumln değildir İnsanoğlunun Tanrırsquoya en fazla benzemesi boumlylesi bir bağlılıkla muumlmkuumlnduumlr ve bunun so-nucunda boumlylesi bir bağlılığın ilahi niyete en uygun durum olduğu anlaşılır bu boumlluumlmuumln başında accedilıkladığımız gibi insan iccedilin en iyi olan budur

Yineleyelim her oğul doğasının izin verdiği kadarıyla muumlkemmel bir babanın ayak izlerini takip ettiği suumlrece her şey olabilecek en iyi durum-dadır İnsanoğlu her işinde en muumlkemmeli yapan cennetin oğludur ccediluumlnkuuml Doğal Oumlğrenmersquonin ikinci kitabına goumlre ldquoinsan ve insanı oluşturan guumlneşrdquoi O yapmıştır Bu yuumlzden insan soyu doğasının izin verdiği oumllccediluumlde cennetin hareketlerini taklit ettiğinde ulaşabileceği en iyi duumlzeye ulaşır Tuumlm cennet de tek bir hareketle yani primum mobile ile ve tuumlm parccedilaları ile tuumlm ha-reket ettiricileri tek hareket ettirici olan Tanrı tarafından youmlnetildiğinden (ve insan aklı bu hareketi bilim sayesinde anlayabildiğinden) dolayı arguuml-manımız doğruysa insan soyu hem hareketleri hem de hareket ettirenleri cennetin hareketi gibi tek bir prens tarafından tek bir kanuna goumlre ve tek bir devinimle youmlnetildiğinde en iyi durumdadır Bu arguumlman ışığında duumlnya-nın refahı iccedilin insanlar tarafından imparatorluk denilen bir monarşinin veya tek bir prensliğin varlığı accedilıkccedila gereklidir Boethius ldquoEy insan ırkı cennete huumlkmeden sevgi kalbinize de huumlkmediyorsa ne mutlu sizerdquo derken bunu duumlşuumlnmektedir

Nerede bir ihtilaf varsa orada bir huumlkuumlm olmalıdır aksi takdirde telafisi olmayan bir kusur var demektir ve bu (kusur) imkacircnsızdır ccediluumlnkuuml Tanrı da doğa da gerekli şeyleri tedarik etme konusunda başarısız olmaz Ancak biri diğerine tabi iki prens arasında bir ihtilaf olabileceği accedilıktır bu durum hem kendi hatalarından hem de tebaalarının hatalarından dolayı ortaya ccedilıkabi-lir Bu yuumlzden bu ikisinin arasında huumlkuumlm vermenin bir yolu olmalıdır Ay-rıca biri diğerine tabi olmadığından birbirleri hakkında huumlkuumlm de veremez-ler (ccediluumlnkuuml eşitleri birbirinden uumlstuumln kılan bir kural yoktur) bu nedenle yargı yetkisi bu iki prensten de yuumlksek olan ve her ikisini de kendi kanunları ccediler-


264

ccedilevesinde yargılayabilecek başka bir prense ihtiyaccedil vardır Bu prens monar-şik bir huumlkuumlmdar olabilir ama olmaması da muumlmkuumlnduumlr Bir huumlkuumlmdarsa aradığımızı bulmuş oluruz değilse onun da kendi yargı yetkisine tabi olma-yan bir eşiti olabilir o zaman yeniden bir uumlccediluumlncuuml aramamız gerekir Bu şe-kilde ya sonsuza kadar gitmemiz gerekir ki bu imkacircnsızdır ya da huumlkuumlmle-riyle doğrudan veya dolaylı olarak tuumlm ihtilafları ccediloumlzebilecek olan ilk ve en yuumlksek yargıca bir monarşik huumlkuumlmdara ya da imparatora ulaşırız

() Onlar [papalık monarşisini savunanlar] Matta İncilinde Hz İsarsquonın Petrusrsquoa soumlylediği bir soumlzuuml de oumlne suumlrer ldquoYeryuumlzuumlnde bağlayacağın her şey goumlklerde de bağlanmış olacak yeryuumlzuumlnde ccediloumlzeceğin her şey goumlklerde de ccediloumlzuumllmuumlş olacakrdquo (Matta 1619) Matta ve Yuhanna İncillerinde geccedilenler tuumlm Havarilere soumlylenmiş gibi de duumlşuumlnuumllebilir Buna dayanarak Tanrırsquonın Petrusrsquoa her şeyi bağlama ve ccediloumlzme guumlcuumlnuuml verdiğini iddia ediyorlar ccedilıkar-samalarına goumlre imparatorluğun kanun ve emirlerini ccediloumlzme yetkisi olduğu gibi duumlnyevi guumlcuumln kanun ve emirlerini de bağlayabileceğini duumlşuumlnuumlyorlar durum boumlyle olsaydı bu sonuccedil haklı olurdu

Ancak onların ana oumlncuumlluumlnuuml etkileyen bir ayrım yapmamız gerekiyor Kullandıkları kıyas şu biccedilimdedir Petrus her şeyi ccediloumlzebilir ve bağlayabi-lir Petrusrsquoun halefleri Petrusrsquoun yapabildiği her şeyi yapabilir bu sebep-le Petrusrsquoun halefleri de her şeyi bağlayabilir ve ccediloumlzebilir bundan impara-torluğun emirlerini ve otoritesini bağlayıp ccediloumlzebilecekleri sonucu ccedilıkarırlar

İkincil oumlncuumlluuml kabul ediyorum ancak ana oumlncuumlle değinerek bir ayrım yapmam gerekiyor ldquoNe olursa olsunrdquoun iccedilindeki lsquoher şeyrsquo tuumlmeli terimin kapsamını aşacak biccedilimde genelleştirilmemiştir ldquoTuumlm hayvanlar koşarrdquo dersem lsquotuumlmrsquo terimi lsquohayvanlarrsquo sınıfı altındaki her şeyi kapsayacak biccedilim-de genelleştirilir Ancak ldquotuumlm insanlar koşarrdquo dersem lsquotuumlmrsquo terimi sadece lsquoinsanrsquo sınıfındaki her kişiyi kapsar ldquoher gramerci koşarrdquo dersem genelleme iyice sınırlanmış olur

Bu sebeple lsquotuumlmrsquo kelimesine dahil edilecek şeyin ne olduğunu dikkatle incelemeliyiz genelleştirilen terimin doğasını ve kapsamını anladığımızda genellemenin kapsamını da kolayca anlamış oluruz ldquoBağlayacağın her şeyrdquo dendiğinde buradaki lsquoher şeyrsquo sınırsız bir anlamda kullanılmış olsaydı soumlyle-dikleri doğru olurdu ve Papa onların soumlylediğinden fazlasını bile yapabilirdi kadını kocasından boşayabilir ilk kocası henuumlz hayattayken kadını başka bi-riyle evlendirebilirdi ancak bunu hiccedilbir biccedilimde yapamaz Pişman olmadı-ğım halde beni affetmesi de muumlmkuumln olurdu ancak bunu Tanrı bile yapamaz

Bu sebeple sorguladığımız terimin mutlak olmadığı bir şeye ilişkin ola-rak soumlylendiği accedilıktır Petrusrsquoa verilen guumlcuuml goumlzden geccedilirirsek yeterince accedilık bir cevap bulabiliriz Hz İsa Petrusrsquoa ldquoGoumlklerin Egemenliğirsquonin anahtarını


265

sana vereceğimrdquo (Matta 1619) yani ldquoSeni Goumlklerin Krallığırsquonın kapıcısı ya-pacağımrdquo demiştir Bunun ardından ldquoher şeyrdquo der burada bu kelime lsquobunun-la ilgilirsquo yani lsquobağlama ve ccediloumlzme guumlcuumlne sahip olmakrsquo goumlrevine atıfta bulun-maktadır Bu yuumlzden lsquoher şeyrsquo burada genel değil sınırlı biccedilimde dağıtılır goumlklerin krallığının anahtarı ile ilgili goumlrevi işaret eder

() Bu yuumlzden duumlnyevi monarşi otoritesinin bir aracı olmaksızın doğru-dan evrensel otoritenin kaynağından geldiği accedilıktır bu kaynaktan ccedilıkanlar bir olup Tanrırsquonın iyiliğinin bereketinin kanallarından akar

Şimdi artık oumlnuumlme koyduğum hedefe ulaştığımı duumlşuumlnuumlyorum Soru-larımın cevabını accedilığa ccedilıkardım Duumlnyanın refahı iccedilin monarşi makamı ge-rekli midir Romalılar monarşi makamını uumlstlenmekte haklı mıdır Ve son olarak monarşi otoritesi doğrudan Tanrırsquodan mı yoksa başkasından mı kay-naklanır Ancak bu son sorunun cevabı dar biccedilimde verilerek belirli bazı meselelerde Roma Prensinin Roma Papalığına tabi olduğu inkacircr edilmeme-lidir Ccediluumlnkuuml oumlluumlmluumllere oumlzguuml olan mutluluk bir anlamda oumlluumlmuuml tatmayacak olanlara oumlzguuml mutluluğa benzer biccedilimde duumlzenlenmiştir Bu sebeple tıpkı ilk erkek ccedilocuğun babasına saygılı olduğu gibi Caesar da Petrusrsquoa saygılı davranmalıdır boumlylece babasının inayetinin ışığıyla aydınlanabilir ve hem ruhani hem de duumlnyevi tuumlm şeylerin huumlkuumlmdarı olan Orsquonun tarafından yer-leştirildiği duumlnyayı daha guumlccedilluuml biccedilimde aydınlatabilir

5 Şoumlvalyelik Duumlzeni Kitabı

Ramoacuten Lull

Mallorcalı seccedilkin bir askerin oğlu olan Ramoacuten Lull (1235-1315) Katalan edebi-yatının oumlncuumlsuuml sayılmaktadır Yakın zamanda keşfedilen el yazmaları Lullrsquoın seccedilim sistemlerini inceleyen siyasi bilimler iktisat ve matematiğin alt accedilılımı olduğu kabul edilen seccedilim teorisinin kurucularından olduğuna işaret etmektedir Roma yasalarının muhakkiklerinden olan Lull 1266rsquoda ccedilarmıhtaki Hz İsarsquoya dair bir ruumlya goumlruumlr O guumlne kadar Aragonlu II Jamesrsquoin sarayında hayli serazat bir hayat suumlren Lull bu ruuml-yadan sonra kendisini ccediloğunluğu Arap olan Batı Afrikalı Muumlsluumlmanları (Sarazenler) Hıristiyanlaştırmaya adar Sık sık Afrikarsquoya gider ve ldquopagan inanışı reddedenrdquo risa-leler kaleme alır Sarazenler tarafından recmedilen Lullrsquoın Şoumlvalyelik Duumlzeni Kitabı (1276-1286) adlı eserini keşişlere Arapccedila oumlğretmek iccedilin Mallorcarsquodaki Kutsal Teslis Kolejirsquonde kalırken yazdığı sanılmaktadır

Semavi ve duumlnyevi her şeyin uumlzerindeki efendimiz ve egemen kralımız olan Tanrırsquonın oumlvuumllmuumlş ve ilahi goumlrkemi sayesinde goumlksel ve duumlnyevi tuumlm


266

nesneleri youmlnetme ve takdir etmeye has guumlce ve muumllkiyete sahip olan ve goumlkte doumlnen yedi gezegene huumlkmeden her şeye kadir prensimiz Tanrı gibi kralların prenslerin ve buumlyuumlk lortların da şoumlvalyeler uumlzerinde guumlce ve muumll-kiyet hakkına sahip olduğunu goumlstermek iccedilin şoumlvalyelik duumlzenini anlatan bu kitaba başladık Şoumlvalyeler de orta sınıftaki insanlar uumlzerinde benzer bir guumlce ve egemenliğe sahiptir

Şoumlvalyenin goumlrevleri hakkında Şoumlvalyenin goumlrevi hem sonuccedil hem baş-langıccediltır bu yuumlzden şoumlvalyelik duumlzeninin niccedilin başladığına bakalım Ccediluumln-kuuml eğer bir şoumlvalye goumlrevini yerine getirmezse kendi duumlzenine ve şoumlvalyeli-ğin başlangıcına ters duumlşmuumlş olur gerccedilek bir şoumlvalyenin tam tersidir nasıl olur da bu isimle anılabilir Boumlylesi bir şoumlvalye yapması gereken goumlrevi oumlğ-rendiği gibi ve hakkıyla yapan bir demirciden veya marangozdan daha aşa-ğıdır Bir şoumlvalyenin goumlrevi Baba olan Tanrırsquonın oğlunu insan etine buumlruumln-mek uumlzere goumlrkemli bakire Azize Meryemrsquoe goumlndermesine vesile olan kutsal Katolik inancını devam ettirmek ve korumaktır () Nasıl ki Efendimiz olan Tanrı Kutsal Kitap sayesinde kutsal Katolik inancını koruyup kacircfirler ve inanmayanlara karşı savunsunlar diye ruhbanları seccediltiyse Kutsal Kilisersquoyi yok etmek iccedilin her guumln uğraş veren kacircfirleri silahla ortadan kaldırsınlar diye de şoumlvalyeleri seccedilmiştir Ayrıca Tanrı bizi kurtaracağını umduğumuz inanccedil-larını korudukları suumlrece bu şoumlvalyeleri bu duumlnyada onurlandırarak arka-daş edinmiştir () Duumlnyadaki birccedilok kişi Tanrırsquonın onlara verdiği goumlrevle-ri amaccedil edinerek hizmet verir ve onurlandırılırlar ancak en onurlu goumlrevler ruhbanların ve şoumlvalyelerindir ()

Şoumlvalyelik o kadar onurludur ki aslında her şoumlvalyenin buumlyuumlk bir uumllke veya boumllgeye vali olması gerekir Ancak ccedilok sayıda şoumlvalye olduğunda onla-rın her şeye huumlkmeden efendiler olduğunu goumlstermeye yetecek kadar toprak mevcut olmayabilir İmparator da bir şoumlvalye olmalı ve şoumlvalyelere liderlik etmelidir ancak imparator tuumlm şoumlvalyeleri youmlnetemeyeceğinden emrinde aynı zamanda şoumlvalye olan krallar bulundurmalıdır bu krallar ona yardım edebilir ve şoumlvalyelik duumlzenini koruyabilir Kralların altında da duumlkler kont-lar vikontlar ve başka efendiler (lortlar) olmalıdır Baronların da altında şouml-valyeler olmalıdır ()

Bir şoumlvalyenin goumlrevi efendisini duumlnyevi olarak desteklemek ve koru-maktır ccediluumlnkuuml hiccedilbir kral ya da yuumlksek dereceli baron yardım almaksızın kendisine bağlı insanlar arasında adaleti sağlama guumlcuumlne sahip değildir Bu yuumlzden eğer biri kralının veya prensinin emirlerine uymazsa şoumlvalyenin kra-lına yardım etmesi gerekir () Bu yuumlzden kendisi uumlzerinde egemen olması gereken efendisini alaşağı etmek isteyene yardım eden koumltuuml şoumlvalye şoumlval-


267

yelik goumlrevini yerine getirmiyor demektir Şoumlvalyelerin adaleti sağlaması ve koruması gerekir () Şoumlvalyeler duumlello ve turnuvalara katılmak iccedilin savaş atlarına sahip olmalı sofralarını herkese accedilık tutmalı geyik yaban domuzu ve benzer yabani hayvanlar avlamalıdır Bunları yaparak şoumlvalyelik duumlzeni-ni korudukları silahlarıyla talim yapmış olurlar () Tuumlm bunlar şoumlvalyenin bedenine ilişkin gerekliliklerdir benzer biccedilimde adalet bilgelik yardımse-verlik sadakat duumlruumlstluumlk tevazu guumlccedil uumlmit tezcanlılık ve benzeri erdem-ler de onun ruhu iccedilin gereklidir bu yuumlzden şoumlvalyelik duumlzeninin gerektirdi-ği şeyleri kullanan ama şoumlvalyeliğin gerektirdiği bu ruhsal erdemleri taşıma-yan kişi şoumlvalyelik duumlzeninin koruyucusu değildir ()

Şoumlvalyenin goumlrevi toprağı korumaktır ccediluumlnkuuml sıradan insanların şoumlvalye-lere ilişkin korkusu budur onlar ccedilalışıp toprağı işlerler aksi takdirde oumllduuml-ruumlleceklerinden korkarlar Şoumlvalyeler ise guumlccedillerinin kaynağı olan krallardan prenslerden ve lordlardan korkar ()

Bir şoumlvalyenin goumlrevi kadınları dulları ve yetimleri hasta veya guumlccedilsuumlz erkekleri korumak ve kollamaktır En buumlyuumlk ve en kudretli olanların zayıf-lara ve acizlere yardım etmesi onların da buumlyuumlklerine itaat etmesi hem bir gelenektir hem de aklın gereğidir şoumlvalyeliğin duumlzeni budur Kendisi guumlccedil-luuml onurlu ve kudretli olduğu iccedilin bir şoumlvalyenin kendi himayesindeki guumlccedil-suumlzlere ve ihmal edilmiş olanlara imdada yetişmesi ve yardım etmesi gere-kir ()

Yolları koruyup kollamak ve tarlalarda emek verenleri savunmak iccedilin bir şatoya ve ata sahip olmak insanlara hakkın [adaletin tecellisi] goumltuumlruumllebil-mesi adına ve kadın ile erkeğin hayatı korunup devam edebilsin diye bu duumlnyanın duumlzenine gerekli şeylerin tedariki iccedilin farklı meslekten insanların bir araya geldiği şehirlere ve koumlylere hacirckim olmak bir şoumlvalyenin goumlrevidir

Bir silahtar şoumlvalyelik duumlzenine ne şekilde kabul edilmelidir Bir silah-tarın (şoumlvalye yardımcısı) başlangıccedilta şoumlvalyelik duumlzenine girebilmesi iccedilin Tanrırsquoya karşı işlediği guumlnahları itiraf etmesi ve goumlrkemli Efendimizin Tanrırsquoya hizmet ettiği gibi şoumlvalyeliğe hizmet etmeye niyetli olması gere-kir Guumlnahlardan arınırsa bir kurtarıcıya sahip olur Onu şoumlvalye yapmak ve bunu ilan etmek iccedilin buumlyuumlk bayramlardan biri seccedililmelidir oumlrneğin Noel Paskalya Hamsin Yortusu25 gibi kutsal bir guumln olmalıdır ccediluumlnkuuml bu bayram sebebiyle ccedilok daha fazla kişi şoumlvalyeliğin ilan edileceği yerde bir araya ge-lebilir şoumlvalye adayına şoumlvalyelik duumlzenine girdikten sonra iyi bir hayat luumltfetmesi iccedilin Tanrırsquoya ibadet ve dua edilmelidir Silahtar bu yortunun ari-

25 Hz İsarsquonın oumlluumlp dirilerek goumlğe yuumlkselişinden sonra Kutsal Ruhun havarilerin uumlzerine ccediloumlktuumlğuuml guumln


268

fesinde o guumln kendisi iccedilin oruccedil tutulan aziz adına oruccedil tutmalı ve kiliseye giderek buumltuumln gece uyumadan Tanrırsquoya dua etmeli ve Tanrırsquonın soumlzlerine kulak vermelidir () Şoumlvalye ilan edileceği yortudan sonraki sabah adak olarak soumlylenecek ilahiyi soumlyleyerek yemin etmeli ve sunağın oumlnuumlne gelerek onuru iccedilin boyun eğdiğimiz ve kendisine teslim olduğumuz Efendimizin ye-rini tutan rahiprsquoe şoumlvalyelik onurunu tuumlm guumlcuumlyle koruyacağına dair soumlz vermelidir Aynı guumln şoumlvalye ilan edileceği bir toumlren yapılarak kendisine kutsal Katolik inancını oluşturan on iki oumlğreti on emir yedi ayin ve amen-tuumlyuuml oluşturan diğer şeyler anlatılmalıdır

[Daha sonra] Silahtar sunağın oumlnuumlnde eğilmeli duumlnyevi ve ruhani goumlzle-rini Tanrırsquoya ellerini goumlklere youmlneltmelidir şoumlvalye ise onu iffetin adaletin ve hayırseverliğin işareti olarak kılıcıyla kutsamalıdır Şoumlvalye silahtarı oumlp-meli ve neler aldığını ve neler iccedilin soumlz verdiğini kendisini bağlayan ve yuuml-kuumlmluuml kılan goumlrevini ve şoumlvalyelik duumlzenine dahil olarak kazandığı buumlyuumlk onuru hatırlatmak uumlzere avuccedil iccedilini goumlstermelidir Ruhani şoumlvalye yani rahip ve duumlnyevi şoumlvalye yeni bir şoumlvalye ilan etmek iccedilin uumlzerlerine duumlşeni yap-tıktan sonra yeni şoumlvalye şehirde gezmeli ve tuumlm şehirliler bu yeni şoumlvalyeyi bilmeli ve goumlrmelidir

Şoumlvalyenin silahlarının anlamına dair Nasıl ilahi soumlyleyen rahibin cuumlp-pesi goumlreviyle ilgili bir anlam ifade ediyorsa rahiplik ve şoumlvalyeliğin buumlyuumlk benzerliğinden dolayı şoumlvalyelik duumlzeni de şoumlvalyenin goumlrevini yerine ge-tirmesi iccedilin faydalı her şeyin bir anlamı olmasını gerektirir boumlylece şoumlvalye-liğin ve duumlzeninin asaletini simgeler

Şoumlvalyeye verilen kılıccedil Efendimizin insan soyunun oumlluumlmuumlne karşı ccedilar-mıhta nasıl zafer kazandığını ve ilk babamız olan Acircdemrsquoin guumlnahı iccedilin yar-gılanmasını simgelemek iccedilin ccedilarmıha benzer Aynı şekilde şoumlvalye de haccedilın duumlşmanlarına karşı galip gelmek ve onları oumllduumlrmek iccedilin kılıcını kullanmalı-dır Ccediluumlnkuuml şoumlvalyelik adaleti korumak iccedilindir Bu yuumlzden kılıcın iki yanı da keskindir bu iki yanlılık şoumlvalyenin kılıcıyla şoumlvalyeliği ve adaleti koruması gerektiğini simgeler Şoumlvalyeye verilen mızrak doğruluğun simgesidir Ccediluumln-kuuml doğruluk duumlz ve duumlzguumlnduumlr Ccediluumlnkuuml doğruluk yanlışın oumlnuumlnde gitmelidir Mızrağın demiri veya ucu doğruluğun yanlış karşısında sahip olması gere-ken guumlcuuml simgeler Sancak ise doğruluğun sahip olduğu inancı yanlışlık ve ihanet gibi şeylerden korkusu olmadığını goumlsterir

Ramoacuten Lull Şoumlvalyelik Duumlzeni Kitabı ccedilev William Caxton s 1-2 24-32 38-39 41 66-68 74-77 Telif hakkı 1926 Erken Doumlnem İngilizce Metinler Derneği Oxford University Pressrsquoin izniyle basılmıştır


269

6 Ticaret Ahlakına Dair

Aziz Thomas Aquinas

Aziz Aquinas izleyen pasajlarda diğer insani uğraşlar gibi ticaretin de dini ahlaka tabi olduğunu goumlsterir Yahudilerin yabancılardan faiz alınmasına izin verip aynı ka-bileden gelen kan kardeşlerinden faiz alınmasını yasaklayan yasaya (Tevrat Yasanın Tekrarı Kitabı 2319-20) ilişkin yorumu oumlzellikle dikkate değerdir

Alışveriş sırasında aldatma Şimdi goumlnuumllluuml değiş tokuş ile ilişkili guumlnah-ları incelemeliyiz İlk oumlnce alışveriş sırasında aldatmayı incelemeliyiz ikin-ci olarak ise borccedillardan doğan faizi goumlzden geccedilirmeliyiz ()

Boumlylece ilk bahse geccedilelim1 İtiraz Bir şeyi değerinden daha yuumlksek bir fiyata satmak yasa dışı goumlruuml-

nebilir Duumlnyevi hayatın değiş tokuşlarında neyin adil olduğunu sivil yasa-lar belirler Bu yasalara goumlre (Cod IV XLIV De Rescind Vend 8 15) satıcının ve alıcının birbirini kandırması adildir yani satıcı sattığı şeyi değerinden yuumlkseğe satabilir ve alıcı bir şeyi değerinin altında satın alabilir Bu nedenle bir şeyi değerinden yuumlksek fiyata satmak yasa dışı değildir ()

Buna karşın şoumlyle yazılmıştır (Matta 712) ldquoİnsanların size nasıl dav-ranmasını istiyorsanız siz de onlara oumlyle davranınrdquo Ama hiccedil kimse bir şeyi değerinden pahalıya satın almak istemez Bu yuumlzden hiccedil kimse bir şeyi de-ğerinden pahalıya satmamalıdır

Benim buna cevabım şudur Bir şeyi adil fiyatından daha pahalıya satmak iccedilin hile yapmaya ccedilalışmak accedilıkccedila guumlnahtır ccediluumlnkuuml bu komşunu yaralayacak biccedilimde aldatmak demektir Bu yuumlzden Marcus Tullius Cicero şoumlyle der (De Officiis III15) ldquoSoumlzleşmelerin hilekacircrlıktan tamamen uzak olması gerekir Satıcı teklif sahibinin iyiliğini koumltuumlye kullanmamalıdır alıcı da diğer teklif verenleri kandırmamalıdırrdquo

Ancak sahtekacircrlık dışında iki tuumlr alışverişten soumlzedebiliriz Oumlncelikle alı-cı ve satıcının bakış accedilısıyla incelersek alışveriş her iki tarafın da ortak fay-dası iccedilin oluşturulmuştur Filozofrsquoun dediği gibi (Politika I3) biri diğerinde olana diğeri de oumlbuumlruumlnde olana ihtiyaccedil duyar Bu durumda ortak fayda iccedilin oluşturulmuş bir şey bir tarafa diğerine olduğundan daha buumlyuumlk bir yuumlk ge-tirmemelidir ve bunun sonucunda iki taraf arasındaki tuumlm soumlzleşmeler eşit-liği goumlzetmelidir İnsanların kullanımına sunulan bir şeyin kalitesi onun iccedilin belirlenen fiyat ile oumllccediluumlluumlr Etik V5rsquote de ifade edildiği gibi para bu amaccedilla icat edilmiştir Bu yuumlzden bir şeyin fiyatı o şeyin kalitesinden yuumlksekse ya da şeyin kalitesi fiyatı aşıyorsa artık adil bir eşitlik mevcut değildir Bir şeyi


270

değerinden pahalıya satmak veya değerinden ucuza almak adil olmadığı gibi yasal da değildir ()

1 İtiraza cevap Yukarıda accedilıklandığı gibi (I-II Soru 96 Cevap 2) duumlnye-vi yasalar erdem accedilısından fakir olan insanlara verilmiştir erdemlilere değil Duumlnyevi yasalar erdemlerle ccedilelişen her şeyi yasaklayamaz ve sadece insani ilişkilerde yıkıcı olan hususları yasaklar onaylandıkları iccedilin değil cezalan-dırılmadıkları iccedilin diğer hususlar yasal olarak kabul edilir Buna goumlre satıcı hile yapmadan mallarını değerlerinden yuumlksek fiyata satarsa ya da alıcı de-ğerlerinin altında satın alırsa yasa bu durumu meşru goumlruumlr ve aradaki fark ccedilok fazla olmadığı suumlrece boumlylesi davranışları cezalandırmaz ancak fark ccediloksa oumlrneğin bir insan bir şeyin adil fiyatının yarısından fazla zarar goumlruumlr-se duumlnyevi yasalar bile zararın tazmin edilmesini ister

Diğer yandan ilahi yasa erdemlerle ccedilelişen hiccedilbir şeyi cezasız bırakmaz Bu yuumlzden ilahi yasaya goumlre alışverişte adil bir eşitlik yoksa bu durum yasal değildir hak ettiğinden fazlasını alan ortada buumlyuumlk bir zarar varsa zarar gouml-renin kaybını telafi etmelidir Ben şu koşulu ekliyorum malların adil fiyatla-rı matematiksel bir kesinlikle belirlenemediğinden tahmine dayanır bu yuumlz-den ufak bir artma veya azalma adaleti ve eşitliği bozmayacaktır ()

Boumlylece doumlrduumlncuuml bahse geccedilelim1 İtiraz Bir şeyi onu almak iccedilin verdiğimiz fiyattan daha fazlasına sat-

mak ticarette yasal goumlruumlnmemektedirTersine Augustine Psalter IXX15rsquoe ilişkin yorumunda ldquoBilmiyordum kirdquo

der ldquoAccedilgoumlzluuml tuumlccar ettiği zarara soumlvuumlp sayar mallarının değeri konusunda yalan soumlyler ve yalan yere yemin eder Ancak bunlar ahlaksız insanlardır bu ahlaksızlıklar olmadan işlerini yuumlruumltebilecek zanaatkacircrlar değillerdir Bu yuumlzden ticaret yapmanın kendisi yasa dışı değildirrdquo

Benim buna cevabım şudur Tuumlccarın işi şeylerin değiş tokuşudur Filozofrsquoa goumlre (Politika I 3) şeylerin değiş tokuşu iki tuumlrluumlduumlr biri doğal ve gerekli olan değiş tokuştur ve hayati ihtiyaccedilları doyurmak iccedilin yapılır ya bir mala karşılık diğeri verilir ya da mala karşılık para verilir Doğru konuşmak gerekirse boumlylesi bir ticaret tuumlccarların değil evine gerekli şeyleri almak ya da hayati gereksinimleri tedarik etmek zorunda olan uşakların ve memurla-rın işidir Diğer tuumlruuml ise parayla paranın malla paranın değiş tokuşudur ve hayati gereksinimler iccedilin değil kacircr amacıyla yapılır Filozofrsquoa goumlre (Politika I 3) bu tuumlr bir değiş tokuş tuumlccarların işidir İlk tuumlr değiş tokuş oumlvuumllmeye değerdir ccediluumlnkuuml doğal ihtiyaccedilları karşılar ikincisi ise adil biccedilimde soumlylemek gerekirse succedillanmayı hak eder ccediluumlnkuuml sınır tanımayan ve sonsuza kadar suumlrmeye eğilimli olan kazanccedil hırsını tatmin etmeye youmlneliktir Bu yuumlzden


271

ticaret erdemli veya gerekli bir amaccedil iccedilin yapılmadığı suumlrece doğası gere-ği paranın değerini de duumlşuumlruumlr Ancak ticaretin amacı olan kazanccedil doğası gereği erdemli veya gerekli goumlruumlnmese de guumlnahkacircr veya erdemlere zıt bir anlam da ifade etmez Kazancın gerekli hatta erdemli bir amaccedil iccedilin youmlnlen-dirilmesini ve boumlylece ticaretin yasal olmasını engelleyen hiccedilbir şey yoktur Bu yuumlzden bir insan evini geccedilindirmek ya da ihtiyaccedil sahiplerine yardım etmek iccedilin ortalama bir gelir kazanmak amacıyla ticarete niyetlenebilir ya da bir kişi kamunun faydası iccedilin oumlrneğin uumllkesinin hayati gereksinimlerini sağlamak iccedilin ticaret yapabilir ve bir amaccedil olarak değil ccedilalışmasının karşılığı olarak gelir elde edebilir

Faizin Guumlnahlarına Dair İlk bahisle başlayalım1 İtiraz Borccedil verilen para iccedilin faiz almak bir guumlnah değilmiş gibi goumlruumln-

mektedir Ccediluumlnkuuml Hz İsarsquonın izinden giden kişi guumlnah işlemiş olmaz Efen-dimiz verilen borccedil hakkında konuşurken (Luka 1923) ldquoBen de geldiğimde onu faiziyle geri alırdımrdquo demiştir Bu yuumlzden borccedil verilen para iccedilin faiz al-mak guumlnah değildir

2 İtiraz Ayrıca Mezmurlar 197 ayeti der ki ldquoTanrırsquonın yasası yetkindirrdquo yani guumlnahları yasaklar İlahi yasada faizin bir tuumlruumlne izin verilmiştir Yasa-nın Tekrarı 2319-20 ayetleri der ki ldquoKardeşinize para yiyecek ya da faiz getiren başka bir şey oumlduumlnccedil verdiğinizde ondan faiz almayacaksınız Yaban-cıdan faiz alabilirsiniz ama kardeşinizden almayacaksınızrdquo hatta Yasanın Tekrarı 2812 ayetinde ldquoBirccedilok ulusa oumlduumlnccedil vereceksiniz siz oumlduumlnccedil almaya-caksınızrdquo denir Yasaya uyumun oumlduumlluuml olarak gelir vaat edilmiştir Bu yuumlz-den faiz almak guumlnah değildir

3 İtiraz Ayrıca insan ilişkilerinde adalet sivil yasalar tarafından duumlzen-lenir Sivil yasalar faiz alınmasına izin verir Bu yuumlzden yasal goumlruumlnmek-tedir

Aksine şoumlyle soumlylenmiştir (Mısırrsquodan Ccedilıkış 2225) ldquoHalkıma aranızda yaşayan bir yoksula oumlduumlnccedil para verirseniz ona tefeci gibi davranmayacaksı-nız Uumlzerine faiz eklemeyeceksinizrdquo

Benim buna cevabım şudur Borccedil para iccedilin alınan faizin kendisi adil de-ğildir ccediluumlnkuuml bu mevcut olmayan bir şeyi satmaktır ve bu adalete uygun ol-mayan bir eşitsizliğe neden olur ()

2 İtiraza cevap Yahudilerin kardeşlerinden yani diğer Yahudilerden faiz alması yasaktır Buradan şunu accedilıkccedila anlıyoruz herhangi bir insandan faiz almak koumltuumlduumlr ccediluumlnkuuml herkese kendi komşumuz ve kardeşimizmiş gibi davranmamız gerekir en azından İncilrsquoin hacirckim olduğu topraklarda herkes kardeşimizdir Herhangi bir ayrım goumlzetmeden herkes iccedilin Mezmurlar 155


272

ayetinde ldquoParasını faize vermezrdquo ve Hezekiel 188 ayetinde ldquoFaizle para ver-mezrdquo denmiştir Ancak yabancılardan faiz alınmasına izin verilmiştir ama bunun sebebi yasal olması değil daha buumlyuumlk bir koumltuumlluumlğuuml engellemektir yani Is LVI11 uyarınca yabancıların Tanrırsquoya tapan Yahudilerden accedilgoumlzluuml-luumlğe eğilimleri nedeniyle faiz almalarını engellemektir ()

Borccedil veren kişi borccedil alan kişiyle bir anlaşma yaparak sahip olması gere-ken bir şey nedeniyle ortaya ccedilıkan zararın guumlnaha girmeden telafi edilme-sini isteyebilir ccediluumlnkuuml burada paranın kullanım hakkı satılmış olmaz amaccedil bir zararı engellemektir Ayrıca borccedil alanın borccedil verenin iccediline duumlşeceğin-den daha buumlyuumlk bir zarardan kurtuluyor olması da muumlmkuumlnduumlr bu durum-da borccedil alan borccedil verene kazandıklarını verebilir Ancak borccedil veren para-sından kacircr edemeyeceğini oumlne suumlrerek bir tazmin anlaşması yapamaz Ccediluumln-kuuml henuumlz sahip olmadığı ve birccedilok nedenle belki de sahip olamayacağı bir şeyi satamaz ()

Borccedil veren kişi paranın muumllkiyetini borccedil alana devretmiş olur Bu yuumlzden borccedil alan parayı alırken riski de uumlstlenmiş olur ve geri oumldemesi gerekir Bu nedenle borccedil veren daha fazlasını zorla isteyemez Diğer yandan bir tuumlr şir-ket kurmak amacıyla parasını bir tuumlccara veya zanaatkacircra veren kişi paranın muumllkiyetini devretmiş olmaz tuumlccarın bu parayla yapacağı spekuumllasyonla-rın veya zanaatkacircrın işlerinin riskine dahil olur ve neticede yasal olarak pa-rasından kazanılan kacircrın kendisine ait olan kısmını isteyebilir

D TARİH İLAHİYATI

Piskopos Otto von Freising (1114-1158) Avusturyarsquonın koruyucu azizi (patron saint) III Leopold ile Alman İmparatoru IV Henryrsquonin kızı Agnesrsquoin oğlu bir diğer Alman İmparatoru III Conradrsquoın uumlvey kardeşi olup doumlneminin en buumlyuumlk Alman din adamlarından biri sayılır Paris Uumlniversitesinrsquode okumuş Morimontrsquotaki Cistercian Manastırının başkeşişi ve Freising Piskoposu olmuş uumlvey kardeşinin kumandasında Selahattin Eyyubirsquonin Kuduumlsrsquouuml almasıyla sonuccedillanan İkinci Haccedillı Seferine katılmış Eskişehir yakınlarında (Dorylaeum) Selccediluklu orduları karşısında yaşanan hezimete tanık olmuştur Evrensel Tarihin 1146 Yılına Kadar Kaydı (veya kendi tercih ettiği adıyla İki Şehrin Tarihi) adlı eserinde ortaya koyduğu kendi tarih felsefesinin ana hat-larını buumlyuumlk oumllccediluumlde Aziz Augustinersquoin Tanrırsquonın Şehri ve Paulus Orosiusrsquoun pagan-ları hedef alarak yazdığı Acircdemrsquoden 417 yılına kadarki tarihi oumlzetleyen Tarihin Yedi Kitabı adlı eserlerine borccedilludur Ailevi bağlantıları Piskoposrsquoun başlıca enformasyon kaynakları olup tarihi ayrıntılarda guumlvenilirliği tam olmamakla birlikte betimleme-lerinin canlı ve renkli olduğu kabul edilir Hıristiyan ilahiyatının ccedilekişmeli konularını


273

ldquoşerrdquo olarak nitelendiren yazarın ccediloumlzuumlmleme hususunda gayretli olmadığı duumlşuumlnuumll-mektedir

1 İki Şehir

Piskopos Otto Von Freising

İlk Kitaba Oumlnsoumlz Duumlnyevi ilişkilerin değişime tabi olmalarını ve raslan-tısallıklarını ve bunların duumlzensiz ve değişik meselelerini kalbimde uzun suumlre ve sıklıkla tarttıktan sonra bilge bir kişinin zamana ait şeylere hiccedilbir şekilde bağlanmaması gerektiğini bildiğim halde sadece akıl yuumlruumltme yete-neğiyle onlardan kaccedilmak ve kurtulmak gerektiğini anladım Ccediluumlnkuuml bilge bir kişi olmak kısmen doumlnen bir tekerlek gibi doumlnuumlp durmak değil kendi guumlccedil-leri sayesinde sağlam ve kararlı durmaktır Şeyler suumlrekli değiştiğine ve hiccedil durmadığına goumlre akıllı hangi adam bilge kişinin onlardan ayrılıp o sakin ve ebediyete kadar yerinde duracak şehre gitmesi gerektiğini inkacircr edebilir ki Bu şehir Tanrırsquonın şehridir cennet Kuduumlsrsquotuumlr Tanrırsquonın ccedilocuklarının misa-fir oldukları bu uumllkede zamanın getirdiği ccedilalkantıların zulmuuml altındayken Babillilerin esareti altındaymış gibi iccedil ccedilekerek hatırladıkları yerdir Aslında iki şehir vardır -biri zamanın diğeri sonsuzluğun biri duumlnyevi diğeri ilahi biri Şeytanrsquoın diğeri Mesihrsquoin- dini yazarlar ilkinin Babil ikincinin Kuduumls olduğunu ilan etmiştir

Ama Yahudi olmayan (Gentile) birccedilok yazar eski adamların buumlyuumlk kah-ramanlıklarını (ve onların beğenilen bu erdemlerinin birccedilok delilini) gelecek nesillere aktarmak iccedilin bu iki şehir hakkında bu kadar ccedilok şey yazmışken insanoğlunun sefaletini anlatmayı bizlere yazarlarımızın huumlkmuumlne bırak-mışlardır Bu alanda Pompeius Trogus Justinus Cornelius [Tacitus] Var-ro Eusebius Hieronymus Orosius Jordanes ve ccedilok sayıda benzerinin uumlnluuml eserleri mevcuttur uumlstelik sayması ccedilok uzun suumlrecek kadar fazla takipccedilileri vardır akıllı bir okuyucu tuumlm bunların yazdıklarında beşeri felaketlerden oluşan yuumlrekler acısı trajedilerin tarihccedilesini pek fazla bulamaz Bu duru-mun kesinlikle Yaratıcırsquonın bilgece ve doğru bir takdirine uygun olarak oluştuğuna inanıyoruz ccediluumlnkuuml insanlar duumlnyevi ve geccedilici şeylere bağlanmak iccedilin aptalca bir tutku hissettiklerinden kendilerinin değişmesinden ccedilok kor-kar hiccedilbir şeyden olmasa bile yaratıkların bu geccedilici hayatın sefaletinden Yaratıcırsquonın bilgisine youmlnlendirilmesinden korkarlar Ama biz kendimizi sanki zamanın sonu gelmiş gibi konuşlandırmış fanilerin sefaletini yukarda adı geccedilen yazarların kitaplarından okumaktansa kendi doumlnemimizi yaşadı-ğımız tecruumlbelerin sonuccedilları olarak goumlrmekteyiz Diğer şeyleri goumlz ardı etsek


274

bile Danielrsquoin Yunanlıların deyimiyle savaşla boyun eğdirilmiş buumltuumln bir Duumlnya uumlzerinde tek egemenliğe dayalı monarşisine bakarak demirle karşı-laştırdığı Roma İmparatorluğu yaşadığı birccedilok dalgalanma ve değişim neti-cesinde oumlzellikle buguumln en asil ve en oumlnemli değildir neredeyse en sonda-dır Şairin dediği gibi ldquoGoumlrkemli adının bir goumllgesi kaldı geriyerdquo

Şehirden [Roma] Yunanlılara [Bizans İmparatorluğu] Yunanlılardan Franklara Franklardan Lombardlara Lombardlardan Alman Franklarına geccedilen imparatorluk zamanaşımı neticesinde sadece yıpranıp yaşlanmakla kalmadı ayrıca bir zamanlar puumlruumlzsuumlz bir ccedilakıl taşı gibiyken suyun iccedilinde bir o yana bir bu yana yuvarlanarak kirlendi ve hasar goumlrduuml Bu yuumlzden ba-his konusu duumlnyanın en buumlyuumlk guumlcuuml bile olsa duumlnyanın sefaleti ortaya ccedilıkar Romarsquonın yıkılışı buumltuumln yapının ccediloumlkuumlşuumlnuumln belirtisidir

Ama insan guumlcuuml değişebiliyorsa insani bilgeliğin bile yanılmaya meyil-li olduğunu goumlrmek neden şaşırtıcı olsun Eflacirctunrsquoun da ifade ettiği gibi Mısırrsquoda Yunan filozoflarını bile ccedilocuksu ve olgunlaşmamış goumlren buumlyuumlk bir bilgelik olduğunu okuyoruz Kanun Koyucu Yehovarsquonın ldquoiki arkadaş gibi yuumlz yuumlze konuştuğurdquo (Mısırrsquodan Ccedilıkış 3311) ve ilahi bilgelik ile doldurdu-ğu Musa bile Mısır bilgeliğini oumlğrenmekten utanmamıştı Tanrı tarafından ldquomilletlerin babasırdquo olarak belirlenmiş o buumlyuumlk atamız Keldanilerin oumlğretisi ile eğitilmiş ve bilgelikle donatılmış İbrahim bile Tanrı tarafından ccedilağrıldı-ğında eski yaşam biccedilimini [oumlrneğin Mısırrsquoa gitmek] terk etmesine rağmen bilgeliğini terk etmemiştir O buumlyuumlk sadece bilgeliğiyle değil Yeşeyarsquonın soumlz-leriyle ldquoKeldanilerin yuumlce gururu krallıkların en guumlzelirdquo (Yeşeya 1319) olan Babil de baykuşların mihrabına yılanların ve devekuşlarının evine suumlruumln-genlerin pusu mekacircnına onarılması muumlmkuumln olmayan bir yere doumlnuumlştuuml Mısırrsquoın da buumlyuumlk oranda yaşanmaz ve geccedililmez bir yer olduğu soumlyleniyor Dikkatli bir tarih oumlğrencisi oumlğretinin Mısırrsquodan Yunanlılara sonra Romalıla-ra ve neticede Galyalılara ve İspanyollara geccediltiğini goumlruumlr Boumlylece tuumlm insani kabiliyet veya oumlğretilerin Doğursquodan kaynaklanıp Batırsquoda son bulduğu goumlz-lendiğinde insanoğluna dair her şeyin geccedilici ve fani olduğu anlaşılacaktır Bunu Tanrırsquonın inayetiyle aşağıda daha ayrıntılı accedilıklayacağız

Madem duumlnyanın değişken doğası boumlylece ispatlandı ve bir delil haline geldi Tanrırsquonın inayetiyle Babil halkının sefaletini Kuduumls halkının uumlmit-le beklediği ve bu hayatta da biraz zevkini suumlrmeyi hak ettikleri Mesihrsquoin Krallığırsquonın goumlrkemini de anlatabileceğim bir tarih kitabı yazmanın gerekli olduğunu duumlşuumlnduumlm Bu yuumlzden Tanrırsquonın bana bahşettiği yetenekler doğ-rultusunda Babil şehrinin muumlcadelelerini ve sefaletini kendi zamanımız-daymış gibi kaydetmek istiyorum Ayrıca diğer şehre ilişkin uumlmitlerimiz konusunda da sessiz kalmayacağım Kutsal Kitaprsquotan alabildiğim ipuccedillarını


275

anlatacağım ve duumlnyevi şehirde kalanlardan da bahsedeceğim Bu ccedilalışma-da Kilisersquonin Augustinersquoin ve Orosiusrsquoun şerefli ışıklarını takip edeceğim onların ccedileşmesinden benim konuma ve amacıma uygun ne varsa almayı planladım Bunlardan biri [Augustine] o goumlrkemli Tanrırsquonın Şehrirsquonin kay-nağını ve gelişimini guumlccedilluuml ve etkili biccedilimde anlatmış ve sınırlarını ccedilizmiştir duumlnya vatandaşlarına nasıl dağıldığını accedilıklamıştır ve duumlnya vatandaşları-nın ve prenslerinin farklı doumlnemlerinde hangi vatandaşların veya prensle-rin egemen olduğunu goumlstermiştir Diğeri [Orosius] kibirli mırıltılara cevap vermek iccedilin Hıristiyanlıktan oumlnceki zamanları tercih etmiştir ve duumlnyanın yaratılışından kendi zamanına kadar yaşanan dalgalanmaları ve insanın yuumlceliğinin sefil sorunlarını savaşları ve savaşların risklerini tahtların el değiştirmelerini anlatan ccedilok değerli bir tarih yazmıştır Onların adımlarını izleyerek tarihin izini kaybetmeyecek biccedilimde İki Şehirrsquoden bahsedeceğim boumlylece ciddi okuyucu dengesiz karakterlerin sebep olduğu sayısız sefalet sebebiyle duumlnyevi olaylarda nelerden uzak durmak gerektiğini goumlzlemleye-bilir ccedilalışkan ve oumlzenli bir araştırmacı tuumlm muğlaklıklardan uzak biccedilimde geccedilmişte olmuşların kayıtlarını bulabilir

Bu kadar buumlyuumlk bilge ve yetenekli adamın ardından yazma konusundaki cehaletime rağmen bu işi yaptığım iccedilin eleştirilmemem gerektiğini duumlşuumlnuuml-yorum ccediluumlnkuuml hem uzun uzun ve ccedilok ayrıntılı olarak yazdıkları şeyleri oumlzet-ledim ve kaba bir biccedilimde de olsa onların zamanından bu yana duumlnya vatan-daşlarının Tanrırsquonın Kilisesirsquonin yararına yahut zararına gerccedilekleştirdiği iş-leri ayrıntılı olarak anlattım Hiciv yazarının aşağıdaki mısrasına dayanarak bana saldırılmasını hak ettiğimi de sanmıyorum

Eğitimli ya da eğitimsiz hepimiz her yerde yazar veya şairiz

Ccediluumlnkuuml duumlşuumlncesizlik veya havailik sebebiyle değil cahilliği her zaman affettiren adanmışlık yuumlzuumlnden uygun eğitim almamış olmama rağmen boumly-lesine ccediletin bir goumlrevi uumlstlenmeyi kabul ettim Ayrıca kimse beni buguumlnkuuml acircdetlerle karşılaştırıldığında inanılmaz goumlruumllen bazı meselelerde yanlışa duumlşmekle succedillamakta haklı olmaz ccediluumlnkuuml hafızamızda hacirclacirc taze olan olay-lar iccedilin bile guumlvenilir kişilerin yazdıkları dışında hiccedilbir şey kaydetmedim kaydettiklerim ise birccedilok bilginin sadece bir kısmıdır Bu kişilerden bazıları eserlerinde havarilere oumlzguuml sadeliğe ilişkin fikirlerini korumuş olsalar bile onları hor goumlren bir bakış accedilısını benimsememeliyim ccediluumlnkuuml taşkın bir zekacirc bazen hatalara neden olabilir ve bu yuumlzden iccedilten bir nezaketsizlik her zaman gerccedileğin arkadaşıdır

Madem bir şehrin tekinsizliğindeki keder yuumlkluuml insanlardan ve diğe-rindekilerin kutlu bekasından bahsedeceğiz bu duumlnyanın ccedilalkantısına ve


276

karmaşasına sabırla katlanan ve kendi goumlruumlntuumlsuumlyle diğer şehrin keyifli hu-zurunu ccediloğaltan ve yuumlcelten Tanrırsquoyı memnun edecek şeyler soumlyleyebilmek amacıyla yardımına mazhar olmak iccedilin Tanrırsquoya yalvaralım

Uumlccediluumlncuuml Kitabın Oumlnsoumlzuuml Soumlzuumlmuuml unutmadım sevgili biraderim bece-rebildiğim kadarıyla Caesar Octavianus doumlnemine kadar getirdiğimiz İki Şehirrsquoe ilişkin tartışmayı tamamlamakta teredduumlt etmeyeceğim oumlzellikle şimdi Hıristiyanlık doumlnemine geldiğimize goumlre Tanrırsquonın inayetiyle daha is-tekli olarak anlatacağım ccediluumlnkuuml artan inanccedillılar sayesinde Tanrırsquonın Şehri hakkında daha fazla konuşabileceğim Şimdiye kadar elimde daha ccedilok duumln-ya halkları hakkında bilgi olduğundan Mesihrsquoin halkı hakkında soumlyleyecek ccedilok az şeyim vardı ccediluumlnkuuml ilk insandan Mesihrsquoe kadar neredeyse tuumlm duumln-ya (bazı İsrailoğlu kabileleri hariccedil) hatalar yuumlzuumlnden yoldan ccedilıkmış boş ve batıl inanccedillara teslim olmuş iblisin taklitccedili marifetleriyle tuzağa duumlşmuumlştuuml ve insanlar duumlnyanın zahmetleriyle uğraşıyor bu duumlnyanın prensine karşı şeytanın liderliğinde savaşıyorlardı ldquoAma zaman dolunca Tanrı oumlz Oğlursquonu goumlnderdirdquo (Galatyalılar 44) O hayvanlar gibi yolu izi belirsiz dolambaccedillı yerlerde dolanan oumlluumlmluuml insanları yeniden doğru yola sokacaktı Kendisi in-san biccedilimine girerek oumlluumlmluuml insanları doğru yola ccedilağırdı O tamamen yanlış yola girenleri aklın ışığına ccedilağırmak iccedilin kendini gerccedilek olarak goumlsterdi O mahvolmakta olanları değiştirmek iccedilin kendisini gerccedilek yaşam olarak bildir-di ve ldquoYol gerccedilek ve yaşam Benrsquoimrdquo (Yuhanna 146) dedi aslında şoumlyle di-yordu ldquoYoldan ccedilıkmış biccedilimde yuumlruumlyorsunuz bana gelin ccediluumlnkuuml yol Benrsquoim Bu yola korkusuzca girebilirsiniz anlayın ki gerccedilek Benrsquoim Yolculuk iccedilin tedariğiniz yoksa fark etmelisiniz ki yaşam Benrsquoimrdquo ()

Ancak şu soruyu sormak da muumlmkuumlnduumlr Tuumlm insanlığın Kurtarıcısı neden Pavlusrsquoun ldquozaman doluncardquo (Galatyalılar 44) dediği ccedilağın sonun-da doğdu ve buumltuumln Yahudi olmayan duumlnyanın ccedilağlar boyunca inanccedilsızlık guumlnahıyla mahvolmasına izin verdi Oumlluumlmluumllerin ccediluumlruumlyebilir etiyle kap-lanmış olanlardan hangisi bu duumlzenin Tanrırsquonın huumlkuumlmlerinin en derin ve adil hazinelerinde gizli olan sebebini sorgulamaya cuumlret edebilir Havarinin ldquoTanrırsquonın zenginliği ne buumlyuumlk bilgeliği ve bilgisi ne derindir Orsquonun yargıları ne akıl ermez yolları ne anlaşılmazdırrdquo (Romalılar 1133) dediğini bildi-ği halde kim buna cuumlret edebilir O zaman ne yapmalıyız Anlamıyorsak sessiz durmamız gerekir mi Bu durumda iftiracılara kim cevap verecek saldırganların karşısında kim duracak ve her şeyden oumlnemlisi tartışmayla ve kelimelerin guumlcuumlyle iccedilimizdeki inancı yok etmek isteyenleri kim yalan-layacak Ayrıca Tanrırsquonın gizli oumlğuumltlerini anlayamıyoruz ancak suumlrekli bu oumlğuumltleri accedilıklamayı deniyoruz Anlayamadığımız şeyleri accedilıklamaya mı ccedila-


277

lışıyoruz Accedilıklamalar oluşturmaya ccedilalışıyoruz insani accedilıklamalar elbet-te yine de Tanrırsquonın kendi accedilıklamasını hacirclacirc anlayamayabiliriz Teolojik meselelerden bahsederken bir karar vermemiz gerektiğinde bu meselelere uygun bir dilimiz olmadığından sadece insan olduğumuz iccedilin kendi te-rimlerimizi kullanıyoruz ve oumlluumlmluuml ifadelerle Yuumlce Tanrırsquodan bahsediyoruz ccediluumlnkuuml Orsquonun bizim oluşturduğumuz formuumllleri anladığından kuşkumuz yok Ccediluumlnkuuml Orsquondan Yaratanrsquodan daha iyi kim anlayabilir ki Neticede Tan-rı tarif edilemez ama Orsquonu oumlvmemizi arzular Tarif edilemez olduğundan ancak belirli bir uumlslupla Orsquonu tarif etmek muumlmkuumlnduumlr Augustinersquoin dediği gibi terimlerdeki bu ccedilelişki soumlzluuml tartışmalarla değil sessiz bir inanccedilla daha kolay ccediloumlzuumlluumlr Bir başkası da şoumlyle demiştir ldquoSoumlzlerin oumltesindekine sessizlik vasıtasıyla huumlrmet edelimrdquo

Havarinin dediği gibi eğer ldquoTanrı gazabına hedef olup mahvolmaya ha-zırlananlara buumlyuumlk sabırla katlandırdquoysa (Romalılar 922) eğer Kilisesinde kendi iyiliğinin zenginliğini accedilığa vurmayı arzuluyorsa duumlnya şehrinin ken-di iradesiyle istediği gibi kullanabileceği upuzun fani bir zenginliğe sahip olmasına izin vermesi dolayısıyla Orsquonu kınayamayız ccediluumlnkuuml ya o şehri kendi youmlntemlerine terk etmiştir ya da kendi seccediltiği insanları o duumlnya şehrinin farkıyla cezalandırarak kendi iyiliğinin zenginliğini accedilığa vurmaktadır Bir yandan eğer O tuumlm insanların her olayda istedikleri gibi davranmalarına izin verirse Orsquonu succedillamaları adil olmaz diğer yandan kendilerine zarar verecek şeyler yapmalarına izin vermeyerek ve boumlylesi niyetlerin gerccedilekleş-mesini engelleyerek paha biccedililemez luumltfunu bahşettiği kişilerin Orsquona şuumlkret-mesi ve saygı goumlstermesi gerekir O eğer luumltfunu adilce bahşetmiyorsa Orsquonun adil olmadığı soumlylenemez o paha biccedililemez luumltfunu istediği kişiye verdiğin-de bile sadece Orsquonun merhametli biccedilimde hareket ettiğine inanmak gerekir Bu yuumlzden geccedilmişte onları guumlnaha zorlayarak değil ama onlara bu amaccedilla kendisinin olanı vermeyerek insanlığı terk ettiyse oumlrneğin nelerden uzak durmaları gerektiğini anlatan Kurtarıcılarına şuumlkretmeleri gereken sonraki nesillerden oumlnce geccedilip gidenleri hem kendi başlarına O olmadan neler ya-pabileceklerini hem de Kurtarıcılarının merhameti sayesinde nelere sahip olduklarını oumlğrenmeleri iccedilin kendi iradelerine terk ettiyse sonrakilere Orsquonu sevmeleri iccedilin yeterince sebep vermesine rağmen oumlncekiler tarafından succedil-lanması muumlmkuumln değildir

Mesihrsquoin diğer ccedilağlarda değil de bu ccedilağda yani altıncı ccedilağda doğmak istemesinin bir sebebi daha vardır Bu ccedilağda duumlnya Romarsquonın huumlkmuuml al-tında birleşmiş ve Augustus Ceasar tarafından bir buumltuumln olarak organize edilmiştir İlk ebeveynlerimizin cennetin keyiflerini bizden uzaklaştıran guuml-nahının kefaretini oumldemek iccedilin ete kemiğe buumlruumlnmeyi istemiş olsa da kuumlfuumlr


278

topraklarında yaşamayı tercih etmesi kendi iradesiyledir bunun altıncı ccedilağ-da gerccedilekleşmesi en uygunu olmuştur ccediluumlnkuuml O ilk insanı da altıncı guumlnde yaratmıştır İnsanlığın daha oumlnceki ccedilağlarında ete kemiğe buumlruumlnmesi de uy-gun olmazdı Ccediluumlnkuuml bu guumlnahkacircr ebeveynlerden olma insanlar itaatsizlikle sakatlanmış doğaları sebebiyle koumltuumlluumlğe daha eğilimliydi ve akıl yuumlruumltme guumlccedillerini henuumlz kullanamıyorlardı ve vahşi hayvanlar gibi dolanıyorlardı -onların iccedilindeki doğal iyilik gizlenmişti- bu insanlara birbirleriyle dost-ccedila yaşamayı oumlğretmek kanunlarla kalıba doumlkmek erdemlerle suumlslemek ve aklın ışığıyla aydınlatıp onlara gerccedileğin bilgisini vermek muumlmkuumln değildi Bu yuumlzden en utanccedil verici hikacircyelere ve daha da utanccedil verici hareketlere en gaddarca ifadelere ve daha da gaddarca fiillere sahibiz tuumlm bu oumlnce-ki doumlnemlere ait şeylere ldquoyeterrdquo diyorum İnsanlar akıldan yoksun gerccedileği anlamaları olanaksız kanunla ve adaletle tanışmamış bir halde iken Hz İsa tarafından sunulan hayata ilişkin yasaları ve yuumlce huumlkuumlmleri nasıl an-layacaklardı Bu yuumlzden onların zekacirclarını beslemek iccedilin oumlnce daha uygun olan Yasa verildi daha bebek olan duumlnyayı katı yemekle değil suumltle bes-lemek gerekiyordu Daha sonra yaşı buumlyuumlduumlkccedile ve kısmen insanların bir arada yaşamaları kısmen yasa oluşturmak iccedilin kendi bilgeliklerini bir araya getirmeleri kısmen de filozofların oumlğretileri ve bilgeliği sayesinde ilerleme kaydedildikccedile herkesin Kurtarıcısının vuumlcuda gelmesi ve duumlnya iccedilin yeni bir yasa oluşturması iccedilin uygun zaman geldi daha oumlnce soumlylediğim gibi tuumlm duumlnya Romalıların guumlcuumlne boyun eğmişti filozofların bilgeliği ile şekillen-dirilmişti ve insanların zihinleri doğru yaşamaya ilişkin yuumlce huumlkuumlmleri anlamaya daha uygundu

Sekizinci Kitap Bu sekizinci kitapta uumlccediluumlncuuml aşamayı anlatmak kaldı En adil Yargıcın huumlkuumlm guumlnuumlnde her iki şehrin de davasını goumlreceği zaman bir şehrin en yuumlksek kutsallığa sahipken diğerinin nasıl başarısız olacağı ve en buumlyuumlk sefalete duumlşeceği aşama Ccediluumlnkuuml Suumlleymanrsquoın da dediği gibi ldquoYuumlrek-teki gururu duumlşuumlş alccedilakgoumlnuumllluumlluumlğuuml ise onur izlerrdquo (Suumlleymanrsquoın Oumlzdeyişle-ri 1812) bu yuumlzden bir oumlnsoumlzle Orsquonun şehrinin goumlrkeminden oumlnce hangi utanccedilları yaşayacağını koumltuuml şehrin yıkılmadan oumlnce Deccalrsquoin emrinde nasıl geccedilici bir yuumlceliğe sahip olacağını anlatmalıyım ndash muumlmkuumln olduğunca guuml-venilir kitaplar sayesinde bazı sonuccedillara varmaya ccedilalışacağım Bu yuumlzden zulmuumln yoğun karanlığından sonra ebedi huzurun ebedi guumlnduumlzuuml ccedilok keyif-li gelecektir ve bu duumlnyanın onaylayan guumlluumlşuumlnden sonra gelecek acı veren cezalar fırtınası ve ebedi gece ccedilok korkunccedil olacaktır o goumlrkeme ilişkin umut buguumlnkuuml acıları hafifletirken kıyamet korkusu kayıp giden duumlnyevi zevkle-rin (eğer boumlyle bir şey varsa) değerini duumlşuumlrecektir


279

() Zuluumlm uumlccedil buccediluk yıl suumlrecek -Tanrırsquonın vekillerine goumlre tam olarak bu kadar- ve oumlrtuumlluuml biccedilimde yuumlruumltuumllecek tam da peygamberin dediği gibi ldquoBir vakte vakitlere yarım vakte kadarrdquo (Daniel 725) Vahyin otoritesinde daha da accedilık biccedilimde bildirilmiştir ldquoKutsal kenti kırk iki ay boyunca ayaklarıyla ccediliğneyecek olan uluslara verildirdquo (Vahiy 112) Efendimiz zulmuumln buumlyuumlkluuml-ğuuml nedeniyle seccedililmiş olanların iyiliği iccedilin en merhametli yargıccedil tarafından bu kısa zamanın verildiğini soumlyler ldquoO guumlnler kısaltılmamış olsaydı hiccedil kimse kurtulamazdırdquo (Matta 2422 Markos 1320)

O dinsiz şehrin başı vurulduğunda Yahudilerin o inanmayanların ira-delerinin kandırıldığını goumlreceklerine ve dine doumlneceklerine inanılır pey-gamberin aşağıdaki soumlzleri de buna işaret eder ldquoİsrailoğullarının sayısı de-nizin kumu kadar ccedilok olsa da ancak pek azı kurtulacakrdquo (Romalılar 927) Bunun ardından bir pişmanlık zamanı gelecektir -bu zamanın uzunluğu tuumlm oumlluumlmluumllerden saklanmıştır Daha sonra oumlnceden soumlylenen tuumlm şeyler tamamlandığında ve guumlneşte ayda yıldızlarda ve denizde acayip işaretler ortaya ccedilıktığında- tuumlm insanlar tuumlm duumlnyanın başına bundan sonra gele-ceklerin beklentisiyle korkudan bayıldığında ndash koumltuuml şehrin yıkımı Mesihrsquoin şehrinin yuumlkselişi ve Tanrırsquonın guumlnuuml yakındır Tanrırsquonın kullarını tatlılıkla teselli eden gerccedilek haber şoumlyle der ldquoBu olayların gerccedilekleştiğini goumlrduumlğuumlnuumlz-de bilin ki Tanrırsquonın Krallığı yakındırrdquo (Luka 2131) Şuumlphesiz Krallık ldquohırsız gece nasıl gelirse oumlyle gelecektirrdquo (yani goumlruumlnmeden) (1Selanikliler 52) yine Efendimizin soumlzlerine goumlre insanlar yiyecek iccedilecek evlenecek ve evlendiri-leceklerdir (Matta 2438) Bu sorunların Yaratıcırsquonın bilgelikle dolu basireti sayesinde zalimce değil bilgece boumlyle duumlzenlendiğine ve Yargıcın gelişinden dolayı dehşet iccedilinde olacağımıza ve hesap vereceğimize inanmamız gerekir

() Bu şeyler gerccedilekleştiğinde Efendimiz kuşkusuz yargılamak ve iki şeh-rin nihai değerlendirmesi iccedilin gelecektir Ayrıca yargılamak iccedilin daha oumlnce yargılanmak uumlzere geldiği biccedilimde gelecektir alccedilakgoumlnuumllluuml biccedilimde canlı bir insan olarak geldiğinde kibirli bir kafayla onu kuumlccediluumlmseyenler adil ol-masına karşın Orsquonu sert bir yargıccedil olarak goumlreceklerdir Elimizde bu konuda bir de kehanet vardır ldquoBedenini deştiklerine bakacaklarrdquo (Yuhanna 1937 Zekeriya 1210) Ccediluumlnkuuml ldquoBabardquo şahsen yargılamayacaktır ldquoBuumltuumln yargılama işini Oğulrsquoa vermiştirrdquo (Yuhanna 522) boumlylece (masum olmasına rağmen) her tuumlrluuml hakarete maruz kalan ve ccedilarmıha gerilen Oğlursquonu ldquogoumlkteki yerdeki ve yer altındaki her şeyinrdquo (Filippililer 210) Efendisi yapmış ve Orsquonu ldquooumlluumlle-rin ve dirilerin yargıcı olarak atamıştırrdquo (Elccedililerin İşleri 1042) Orsquonun insan biccedilimindeki vuumlcudu duumlruumlst olanlara merhametli goumlruumlnuumlrken koumltuuml olanlara o daha oumlnce muğlak ve hor goumlrmeyi hak edermiş gibi goumlruumlnen halinin aksine daha parlak ve korkunccedil goumlruumlnecektir


280

() Şimdi o uumllkenin kutsallığının ne olduğunu sorgulamalıyız Ruhla-rın bedenlerden sıyrıldıktan sonra veya ruhani bedenler elde ettiklerinde ve meleksi ruhlardan ne saflık ne de derece bakımından duumlşuumlk olmadıklarında insanların yaşarken zevk aldığı harici şeylerden zevk alacaklarını duumlşuumlnme-meliyiz Buna goumlre Kutsal Kitap onların ruhlarının ccediliccedileklerden veya yeşil ccedilayırlardan keyifli yerlerden kuşların oumltuumlşuumlnden guumlzel kokulu şeylerden (tarccedilın ve sakız gibi) etkilendiğini ve bunlarla yenilendiğini soumlylediğinde boumlylesi bir ifade accedilıkccedilası duumlnyevi değil ruhani olarak yorumlanmalıdır Ama yine de sert değil yumuşak besinlerle beslenmesi gereken anlama guumlcuuml za-yıf ve ruhani zevkleri anlayamayacak basit insanların iyiliği iccedilin bu şeyler bazı oumlğretmenler tarafından basit insanların goumlruumlnuumlr şeyler yoluyla goumlruumln-meyen şeyleri keşfetmesi iccedilin kullanılır Azizlerin kutsanmışlığı da bu du-rumda Yaratıcılarının elindedir Efendimizin soumlylediğine goumlre ldquoSonsuz ya-şam tek gerccedilek Tanrı olan Seni ve goumlnderdiğin Hz İsa Mesihi tanımalarıdırrdquo (Yuhanna 173) elbette buna ikisinden [Baba ve Oğul] gelen ldquoKutsal Ruhurdquo ifadesini de eklemeliyiz Bu yaşam ebedidir O en saf kutsanmışlık dışında hangi sebeple yaşam ebedi olacaktır Hayat geccedilici olsa kutsanmazdı ccediluumln-kuuml nihayetlenecek olması nedeniyle endişeye sebep olurdu Yineleyelim ne kadar uzun suumlrerse suumlrsuumln hayat her tuumlr ıstıraptan uzak ve mutlulukla dopdolu değilse ya da herhangi bir kusurla bozulmuşsa kutsal sayılamaz Bu yuumlzden bu hayat ebedi ve kutsanmıştır kutsanmış ve ebedidir ldquoTek ger-ccedilek Tanrı olan Seni ve goumlnderdiğin Hz İsa Mesihi tanımalarıdırrdquo (Yuhanna 173) Kutsanmışlığın mutluluğunun ebediyet bilgisi olduğunu soumlylediğine dikkat edelim Bu hayatta azizlerin zorlukla ldquobir aynadanrdquo ve ldquobir bulma-cadanrdquo algılayarak goumlrduumlğuuml ilahi doğayı anlamak iccedilin bazı kişilerin gayret etmesi boşunadır ccediluumlnkuuml bu doğanın ancak gelecek yaşamda goumlruumllebilece-ği ve tamamen anlaşılabileceği vaat edilmiştir Bu yuumlzden azizler Tanrırsquonın insanı tamamen kendinden geccediliren ebedi olarak kutsanmış goumlruumlntuumlsuumlnden zevk alır vaizin dediği gibi ldquoYasayı koyan onları kutsar gittikccedile guumlccedillenirler Sionrsquoda26 Tanrırsquonın huzuruna ccedilıkarlarrdquo (Mezmurlar 847)

26 Vaat edilmiş uumllke veya Kuduumls anlamında kullanılan bir yer adı (ccediln)

281

II


A ERKEN ORTA CcedilAĞ

Batı Avruparsquoda 400 ila 1100 yılları arasında yaşananlar tek bir olumsuz tamlama ile yani ldquoKaranlık Ccedilağrdquo olarak adlandırılamaz Hiccedil kuşkusuz bu doumlnemde yaşamı sadeleştirmeye basitleştirmeye doumlnuumlk birccedilok değişim de yaşandı Bazı Roma şehir-leri terk edildi şehirlerde yaşamayı suumlrduumlrenler guumlvenliği guumlccedilluuml geccedilmişlerinin taş duvarları arasında aradı imparatorluğun bir zamanlar işlek olan ticaret yolları kulla-nılmaz oldu ve Avrupalıların oumlnemli bir boumlluumlmuuml kırsalda yaşamaya başlayıp toprağın (doğanın) yasalarına tabi oldu Ve buumltuumln bunların vuku bulduğu yuumlzyıllar boyunca eşdeğer oumlnemi haiz iki siyasi gelişmedeğişim gerccedilekleşti 1) Oumlrguumltccediluuml ve merkeziyet-ccedili Roma buumlrokrasisinin yerini iptidai yerel youmlnetimler aldı 2) Kilise yetkilileri veya piskoposlar pek ccedilok yerde youmlnetim sorumluluğu uumlstlendi

Kilise doumlnemin uumlretici guumlcuumlyduuml Nitekim Batı duumlnyasının belli başlı tuumlm kurumla-rı Kilisersquoden neşet etti Roma Başpiskoposu kendini tuumlm Hıristiyanların ruhani lideri ilan etmiş Papalığı On Birinci yuumlzyılın sonlarında Orta ve Batı Avrupa genelinde de kabul goumlruumlr olmuştu Piskoposlar yuumlzlerce yıl boyunca pek ccedilok boumllgede yerel halka hem vali hem rahip olarak hizmet etmiş sevgi ve saygı odağı haline gelmişlerdi Her yerde manastırlar accedilılmıştı Şiddetin huumlkuumlm suumlrduumlğuuml yuumlzyıllar boyunca keşişler bu manastırlarda fakir fukarayı himaye etmiş muhteşem kiliseler kurmuş ve ilmi (dinsel oumlğretiyi) koruyarak suumlrduumlrmuumlşlerdi Aynı suumlreccedilte daha sofu olanları Almanya İngil-tere İrlanda ve İskandinavyarsquonın vahşi doğasına girip buralarda yaşayan dinsizleri barışccedilıl mesajlarla Hıristiyanlığa kazandırma gayretine duumlşmuumlştuuml Bu Hıristiyanlar ki ccediloğu Alman koumlkenliydi daha baştan itibaren Akdeniz havzasındaki Roma medeni-yetinin ldquoAvruparsquoya yayılmasında oumlncuuml rol oynadılarrdquo Ccedilalışmaları medeniyetin barbar halklara nuumlfuz etmesinde o kadar başarılı oldu ki soumlz konusu doumlnemi ldquoKaranlık Ccedilağrdquo olarak adlandırmak kanaatimce haksızlık olur

Kilise mensupları huumlkuumlmet etme ve soumlmuumlrgeleştirme faaliyetlerinin yanı sıra eği-tim sorunuyla da uğraştı Bunlar Beşinci yuumlzyılın sonlarında Batırsquodaki Roma koumlkenli


282

youmlneticilerin ccediloğunun yerini alan savaşccedilı Almanları ıslah edip onlara soumlz geccedilirmeye ccedilalıştılar Doumlnemin Almanlar tarafından itibar goumlren değerler sistemi Nibelungen veya Rolandrsquoın Şarkısı gibi epik şiirlerde goumlzlenir Bu şiirler vuku bulduğunu iddia ettikleri olaylardan yuumlzlerce yıl sonra yazılmış olsa da soumlz konusu değerler sisteminin baskın biccedilimde savaşccedilı olduğuna işaret ediyor olmaları itibariyle değer taşır Nitekim Hıristiyanlığın barış ahlakınınilkesinin accedilıkccedila anlaşılması iccedilin -eğer anlaşıldıysa- ara-dan yuumlzyıllar geccedilmesi gerekmiştir

Her şeye rağmen Rolandrsquoın oumlnderi Charlemagne (742-814) bir cihanşuumlmul Hı-ristiyan krallığı kurma girişiminde bulundu Kilisersquonin etkisiyle şekillenen politikaları ve tutumu Hıristiyan yaşamının birlik ve beraberlik anlayışını benimsediğinin goumlster-gesidir Charlemagne tebaasının zihinsel potansiyelinin geliştirilmesini amaccedillayan temel bir eğitim emretti hiccedilbir Hıristiyanın mağduriyet iccedilindeki bir diğer Hıristiyanı istismar etmesine imkacircn vermeyecek nitelikte ve sağlıklı bir ekonominin maddi oumln şartı olan yatırımlar yaptı yollar ve koumlpruumller inşa ettirdi Charlamagnersquoın huumlkuumlmet etme anlayışı halkın selameti iccedilin ccedilalışmak olsa da ona ve onun kadar başarılı olma-yan haleflerinin hizmetindeki toprak duumlşkuumlnuuml suumlvarilerişoumlvalyeleri iccedilin aynı şey soumlz konusu değildi Ne ki imparatorluk hayalinden hiccedil vazgeccedililmedi

Charlamagnersquonın oumlluumlmuumlnden iki yuumlz elli yıl sonra Avrupa dikkate değer bir ge-lişim suumlrecine girdi On Birinci yuumlzyılın son ccedileyreğinde birkaccedil asırlık feodal muuml-cadeleden sonra Fransa ve Almanyarsquonın buumlyuumlk bir kısmında barış ve bu barışı koruyabilecek nitelikte youmlneticiler baş goumlsterdi Aynı suumlreccedilte Kilise de telkinlerini ve dolayısıyla etkinliğini suumlrduumlrmuumlştuuml Bunun sonucu olarak Birinci yuumlzyılın ikinci yarısında Avrupa buumlyuumlk bir dinsel canlanışa sahne oldu Buna katılanlar kendilerini Kilisersquoye adayıp kiliseler manastırlar yaptırdılar din uğruna savaştılar ve Romarsquodaki papanın soumlzuumlnuuml dinlediler

Ne var ki Roma İmparatorluğu doumlneminden beri ilk kez bu kadar barışccedilıl bir suumlreccedil yaşayan Avruparsquoda Kilisersquonin yuumlksek idealler olarak telkin ettiği iccedil goumlzlem tes-limiyet ve tefekkuumlr oumlğretisiyle duumlnyevi (sekuumller) toplum oumlnderlerinin savaşccedilı soylu-ların tuumlccarların ve prensin ululadığı guumlccedilluuml olmak ccedilalışkanlık gibi erdemler arasında muumlthiş bir gerilim yaşanacaktı


1 İnsanoğlu Tanrırsquoya Nasıl Hizmet Etmelidir

Erken doumlnemin Batılı Kilise babalarından Buumlyuumlk Gregorius (540-604) etkinliği itibariyle Augustinrsquoten hemen sonra gelir Zengin ve uumlnluuml Romalı bir ailenin ccedilocu-ğudur Babası senatoumlr buumlyuumlk dedesi Paparsquodır (III Felix) Gregorius devlete hizmet etmek uumlzere eğitilir Nitekim 572rsquode Roma valisi (praefectus) yani şehrin en buumlyuumlk


283

memuru ve senato başkanı olur Uumlccedil yıl geccedilmeden buumltuumln bu goumlrevleri bırakır malla-rını dağıtıp evini manastır haline getirir ve altı manastır daha kurarak bir keşiş gibi yaşamaya başlar 579rsquoda diyakoz1 olarak atanır ve Papa II Pelagius tarafından pa-palık elccedilisi (apocrisarius) olarak İstanbulrsquoa goumlnderilir Burada altı yıl kaldıktan sonra İtalyarsquoya daki manastırına doumlner 590rsquoda Papa Pelagiusrsquoun Romarsquoda başgoumlsteren veba salgını nedeniyle oumlluumlmuumlnuuml takiben Papa (I Gregorius) seccedililir Gregoriusrsquoun bu-guumlne ulaşan yazılı eserleri arasında Moral Teşvikler Piskoposluk Hizmetlerine Dair El Kitabı İncil Hakkında Soumlyleşiler Diyaloglar ve olağanuumlstuuml insani ve edebi iccedileriğe sahip olduğu ifade edilen sekiz yuumlz altmış sekiz mektup vardır Bunların arasında kendi devrinde en ccedilok Goumlreve Dair Ahlaki Davranış Kurallarırsquonın okunduğu bilinir Gregoriusrsquoun sadece goumlruumlşleriyle değil Kutsal Yazılarrsquoın tefsiriyle de Kilisersquode bin yıl boyunca kabul goumlrmuumlş bir din adamı olduğu ifade edilir Aşağıdaki belgeden de anlaşılacağı uumlzere duumlnyevi yaşam ile riyazetccedili yaşam ccedilelişkisi Hıristiyanlıkla başlama-dığı gibi bu ccedilelişkinin uumlstesinden gelmeye ccedilalışanlar da sadece Hırıstiyanlar değildir Buna karşın Gregoriusrsquoun riyazet meselesine getirdiği entelektuumlel ccediloumlzuumlm Hıristiyan akidesine uygun olup insanların davranışları uumlzerindeki etkisini Orta Ccedilağ suumlresince suumlrduumlrebilmiştir

Goumlreve Dair Ahlaki Davranış Kuralları

Aziz Gregorius

Aziz Gregorius (540ndash604) kendisinden iki yuumlz yıl oumlnce yaşamış olan Augustin (354ndash430) gibi bir piskopos (daha sonra Papa I Gregorious) ve ilahiyatccedilıdır bu mev-kii durmaksızın muumllke siyasete ve hukuka ilişkin sorunlarla uğraşması gerektiği an-lamına gelmektedir 590rsquoa kadar papalığın idare meclisinde olduğundan İtalyarsquonın buumltuumlnuuml kendisinin yetki alanındaydı ayrıca Bizans ile ilişkiler de kendisinden sorul-maktaydı Papalığın Batı Avruparsquoda yuumlkseldiği bu doumlnemde ruhani bir oumlnder ola-rak kiliseye duumlzenli olarak giden Romalılar ve genel olarak Hıristiyanlığın selameti emniyet altına alınmalıydı Piskoposluk Hizmetlerine Dair El Kitabı Gregoriusrsquoun derin tecruumlbelerinin uumlruumlnuuml olarak ortaya ccedilıktı ve asırlar boyunca piskoposların dav-ranışlarına youmln verdi Oumlylesine oumlnemsendi ki Kral Alfred tarafından Eski İngilizceye dahi ccedilevrildi

Mezar dediğimiz nedir ki Tefekkuumlrle geccedilen bir yaşamda da goumlzlerimiz dış duumlnyaya kapanmıyor mu Boumlyle bir yaşam bizi her tuumlrluuml duumlnyevi arzu-dan saklı tutmuyor mu Onlar dış duumlnyaya goumlzlerini kapamakla tefekkuumlre

1 Papazın yardımcısı olan din adamı


284

goumlmuumllmuumlştuuml Pavlus bu yuumlzden onlara dedi ki ldquoTıpkı bir oumlluuml gibi hayatın Tanrırsquodaki Hz İsarsquoda saklırdquo Duumlnyevi işlere doumlnuumlk aktif yaşam da bir mezar-dır bizi koumltuuml işlerden alıkoymak iccedilin oumlluumlnuumln uumlstuumlnuuml oumlrter gibi oumlrter uumlstuuml-muumlzuuml ama tefekkuumlrle geccedilen muumlnzevi bir yaşam bizi duumlnyevi suumlreccedillerden kopararak daha da iyisini yapar O halde bedenin arsızlığını denetim altına alanlara duumlşen goumlrev bu ilahi youmlntemle zihni terbiye etmektir Bu suumlreccedilte zihni accedilan her ne olursa olsun iccedile doumlnuumlk tefekkuumlruumln uumlstuumlnde ve oumltesinde saklı olana uzanmalıdır Kendini tefekkuumlre vererek yapılması gereken işleri ihmal eden veya elindeki işlerin aciliyeti nedeniyle tefekkuumlruuml bir yana bıra-kan insan iyi bir vaizhatip değildir Bundan dolayıdır ki İbrahim oumllen ka-rısını duumlnyevi yaşama goumlzlerini kapayabilen her iyi vaizinhatibin ruhunu goumlmduumlğuuml gibi ccedilift katlı bir mezara goumlmer Oumlnceden suumlrduumlğuuml yaşamın duumlnye-vi arzularına duyarlı o ruhtur ki nefsaniyetten uzak ama duyarlılığını kay-betmeden oumlluumlmde yaşar Mesih zaten bu nedenle Orsquonun mucizelerini guumln-duumlz vakti şehirde sergileyip gecelerini dağda dua ederek geccedilirir ki iyi vaizler hareketli şehir yaşamını terk etmemeyi tefekkuumlruumln verdiği hazla şehirde ccedilalışma azminden vazgeccedilmemeyi oumlğrenip tefekkuumlr yoluyla soğurduklarını komşularına aktarsın Ccediluumlnkuuml tefekkuumlr yoluyla Tanrırsquoya yuumlkselecek geri douml-nuumlnce vaaz vererek insanlara hizmet edeceklerdir Nitekim Musa kurbanlık bir buzağı kesilirken ona iki kez boyanmış mor yuumln bağlayıp yanına ccediloumlr-duumlk otu ve erz ağacı koyar ve boumlylelikle bedene eziyet ederken inanccedil umut ve iyilik buhuru solumuş olur Ccediloumlrduumlk otu iccedil organlarımızı arındırır Petrus buna kalbi imanla arındırmak der Erz ağacı ise asla ccediluumlruumlmez ve bu nedenle hiccedilbir sonun goumlksel umutları tuumlketemeyeceğine işaret eder Petrus bir defa-sında şunu da soumlylemiştir Hz İsa Mesihrsquoin oumlluumller arasından ccedilıkıp dirilme-siyle O bizi lekesiz hiccedil bozulmayacak ve solmayacak bir mirasla yeniden yaratıp umutlandırmıştı Mor yuumlnuumln kırmızı alevi iccedilini iyiliğin doldurduğu kalbi ateşe verir ldquoHakikatrdquo de Gospelrsquode ldquoBuraya duumlnyayı ateşe vermek uumlze-re geldimrdquo der İki kez boyanmış mor yuumln sunulur ki yaptığımız iyilik iccedilsel Yargıccedilrsquoın nezdinde Tanrırsquonın ve komşularımızın sevgisiyle renklensin inan-cını kaybetmiş olan ruh Tanrı aşkına ne komşularımızı ihmal etsin ne de onlarla huzuru kaccedilıp iccedilindeki En Yuumlce sevgiyi soumlnduumlruumlnceye kadar uğraşıp onları sevindirsin O halde kim kendini Tanrırsquoya adamışsa ibadet etmekle kalmayıp tefekkuumlruumln doruğuna ccedilıksın

Her şeyden oumlnce şunu bilmelidir ki ruhlar ccedileşit ccedileşittir Bazılarının zihni tembeldir bunlar iş yapmak zorunda kalınca daha baştan vazgeccediler Bazıla-rı o kadar huzursuzdur ki işlerine ara vererek daha ccedilok ccedilalışmak zorunda kalır duumlşuumlnmek iccedilin daha ccedilok zamana ve oumlzguumlrluumlğe sahip oldukları halde duumlşuumlnemez olurlar Demek ki ne huzur iccedilindeki zihin aşırıya kaccedilıp kendini


285

tamamen işe vermeli ne de huzursuz olan zihin kendini tefekkuumlrle sınırla-malıdır Tefekkuumlr ettikleri halde işe boğuldukları iccedilin toumlkezleyenler ccedilalışarak diğer insanlara hizmet ediyor olmanın avantajına sahip olarak yaşadıklarını soumlyler ama bu gibiler uyuşukluğun kılıcıyla oumllduumlruumllmuumlştuumlr Bazı huzursuz ruhlar tefekkuumlr ederken akıllarının ermediği şeylere takılıp yanlış doktrinle-re sapar ve belirli bir tevazu iccedilinde Hakikatrsquoin muumlridi olacak kadar kafaları yokken muvazaa ustası olup ccedilıkarlar Bundan dolayıdır ki O kendi ağzıyla ldquoSağ goumlzuumln seni rahatsız ediyorsa ccedilıkarıp at ccediluumlnkuuml tek goumlzle yaşamak iki goumlzle cehennem ateşinde yanmaktan iyidirrdquo der Duumlnyevi yaşam ile tefekkuuml-re doumlnuumlk yaşamın ruhen birlikte yaşanması yuumlzuumlmuumlzdeki iki goumlz gibidir Sağ goumlz tefekkuumlrle geccedilen yaşam sol goumlz duumlnyevi yaşamdır Ne var ki yukarıdaki duumlnyayı ve ruhani şeyleri sezgi goumlzuumlyle goumlremedikleri halde tefekkuumlruumln do-ruklarına dalan ve bir anlayış hatası yaparak inanccedilsızlık ccedilukuruna duumlşenler de var Demek ki tefekkuumlre doumlnuumlk bir yaşamı benimsemek insanın guumlcuumlnuuml aşabilir ve onu hakikatten uzaklaşmak zorunda bırakabilir Bu zihinsel zaaf-la duumlnyevi yaşamı iffetli bir şekilde yaşayarak guumlvende olmak muumlmkuumlnduumlr Dediğimiz gibi ldquoHakikatrdquo bu gibi insanları şoumlyle uyarıyor ldquoSağ goumlzuumln seni rahatsız ediyorsa ccedilıkarıp at ccediluumlnkuuml tek goumlzle yaşamak iki goumlzle cehennem ateşinde yanmaktan daha iyidirrdquo O accedilıkccedila şoumlyle diyor ldquoŞayet tefekkuumlre yat-kın değilsen sağduyulu davran ve guumlvenliği duumlnyevi yaşamda ara En iyisidir diye yaptığın seccedilimde başarısız olursan elindekiyle yetin Tefekkuumlre doumlnuumlk yaşamda hakikat bilgisinden sapmak zorunda kalırsan duumlnyevi yaşamda kal ki goumlkyuumlzuuml krallığına bari tek goumlzle girebilesinhelliprdquo

Şunu anlamak lazım Ccediloğu kez bir ve aynı anda sevgiaşk hareketsiz ruhları harekete geccedilirirken korkukaygı huzursuz ruhları tefekkuumlrden alıko-yarhellip Kim ki hevesle tefekkuumlr idmanı yapar ben ne kadar seviyorum diye oumlnce kendini sorgulasın Ccediluumlnkuuml sevgiaşk ruhun motor guumlcuumlduumlr İnsanı bir yandan bu duumlnyadan ccedilekip ccedilıkarır bir yandan da yuumlceltiryuumlkseltir İnsan ister en ccedilok sevdiği şeyleri araştırıyor ister korkularkaygılar besliyor olsun bilinmeyen gerccedilekleri sevgiyle nasıl kavrayacağını biliyor mu yoksa kor-kularınakaygılarına mı yeniliyor oumlnce bunu incelesin Ccediluumlnkuuml şayet zihin tefekkuumlr sırasında sevgiyleaşkla harekete geccedilmemişse bu duygusuzluk onu koumlreltirhellip O halde ruh oumlncelikle duumlnyevi olan şeylere duyduğu sevgiden bedenicirc (cinsel) tatminden arınmalı tefekkuumlr bilgisine sonra yuumlkselmelidir Bu yuumlzden bir Yasa indi ve Dağ2 insanlara yasaklandı ccediluumlnkuuml o kuumlccediluumlcuumlk akılları hacirclacirc duumlnyevi şeylerde olan insanlar yukarıdakileri goumlrmeye taham-muumll edemeyebilirdi Hayvan dağa dokunursa taş olur soumlzuuml doğrudur ccediluumlnkuuml

2 Musarsquonın dağa ccedilıkışı


286

anlamsızmantıksız arzulara kapılmış olan zihin ldquohayvan dağa dokununcardquo kendini tefekkuumlruumln doruklarına ccedilıkarırhellip

O halde tefekkuumlr kalesini fethetmek isteyen muumlkemmeliyetin doruğu-na ccedilıkmaya gayret ederken oumlnce kendini sınayıp komşularına zarar verip vermediğini komşularının zarar vermesi halinde aklıselimle hareket edip etmediğini oumlnuumlne ccedilıkan fırsatlardan olunca -ccediluumlnkuuml haz zihni asla dağıt-maz- pişmanlık duyup duymadığını duumlşuumlnsuumln ve eğer tekrar ruhani şeyleri keşfetmeye yani kendi iccedil duumlnyasına doumlnerse maddi şeylerin goumllgesini be-raberlerinde getirip getirmediğini o her şeyi kapsayan ışığı goumlruumlnce kendi ccedilevresindeki tuumlm imgeleri yok edip etmediğini veya kendi dışına ccedilıkıp varlı-ğını fethedip edemediğini goumlrsuumln Burada ldquoMezarına bollukbereket iccedilinde gireceksinrdquo dersek doğru soumlylemiş oluruz Ccediluumlnkuuml muumlkemmel insan mezara gerccedilekten ldquobollukbereket iccedilinde girerrdquo oumlnce duumlnyevi yaşamın gereklerini yerine getirmiş sonra da bedenini o duumlnyadan saklayıp tefekkuumlr yolunda oumllmuumlştuumlr Boumlylece her şey yerli yerine oturur

Tıpkı ambara mevsiminde giren mısır hasılatı gibi Ccediluumlnkuuml eylem mevsimi oumlnce gelir tefekkuumlr en son Muumlkemmel insan oumlnce ccedilalışıp iyi alışkanlıklar edinerek zihnini terbiye etmeli ambarını doldurduktan sonra dinlenme-ye ccedilekilmelidir Tanrırsquoyı beklerken şeytan alayına terk edilmiş olan insan Orsquonun Kurtarıcısırsquonın ayaklarının dibine boumlylece oturup talimat alabilir ve kurtuluşunun Muumlellifi eşliğinde boumlylece uumllkesinden hevesle ayrılır Ama ldquoHakikatrdquoin Kendisi olan Orsquodur ki ona iyileşme ihsan etmiş ona ldquoOumlnce kendi evine doumln ve Tanrırsquonın sana ne buumlyuumlk şeyler yaptığını goumlsterrdquo demiş-tir Ccediluumlnkuuml bizler bahşedilen en kuumlccediluumlk Tanrı bilgisine sahip olunca insaniduumlnyevi işlere doumlnmek istemez komşularımızın ihtiyaccedillarıyla dertlenmek-ten kaccedilınır huzuru tefekkuumlrde bulup bizi emek harcamadan tazeleyecek şeyleri severiz Ama Tanrı bizi iyileştikten sonra eve goumlnderip bizlere ya-pılanları anlatmamızı emreder ki ruh oumlnce ccedilalışsın tefekkuumlrle tazelenmeyi sonraya bıraksın

Bu nedenledir ki Yakup Rahelrsquoe hizmet ettikten sonra Leahrsquoa sahip olur Ona ldquoBizim uumllkemizde en genccedil olanı ilk doğandan oumlnce vermek acircdet de-ğildirrdquo denmiştir Ccediluumlnkuuml Rahel ldquogoumlruumlnen başlangıccedilrdquotır ldquoLeahrdquo ise ldquozahmet ccedilekenrdquo Rahel tefekkuumlre doumlnuumlk yaşamdan başka bir şeyi sembolize ediyor olabilir mi Ya da Leah duumlnyevi yaşamdan ldquoBaşlangıccedilrdquo tefekkuumlr yoluyla ulaşmaya ccedilalıştığımız Tanrırsquodır ldquozahmetrdquo ise bir yığın ihtiyacı karşılamak iccedilin harcanan emek Rahel ccedilok guumlzel ama kısır Leah guumlccedilsuumlz ama bereketli-dir Zihin huzuru tefekkuumlrde ararken daha ccedilok goumlruumlr ama Tanrırsquonın ccedilocuk-larına doumlnuumlk olarak daha az uumlretkendir kendini vaaz verme işine adayınca daha ccedilok yuumlklenir ama daha az goumlrmeye başlar Nitekim Yakup Leahrsquoyı ku-


287

cakladıktan sonra Rahelrsquoi kazanır Boumlylelikle herkes oumlnce uumlretken bir yaşam-da el ele vermiş sonra da huzurlu bir tefekkuumlr yaşamında birleşmiştir Te-fekkuumlre doumlnuumlk yaşam daha kısa olsa bile duumlnyevi yaşamdan daha değerlidir Kutsal Gospelrsquoden anlıyoruz ki bu iki kadın farklı şekillerde hareket etmek uumlzere tavsif edilmiştir Meryem Kurtarıcırsquonın soumlzlerini duymak iccedilin onun ayaklarının dibinde otururken Marta Orsquona bedenen hizmet etmekte Mar-ta Meryemrsquoin hareketsizliğinden (tembelliğinden) yakınınca şunu duydu ldquoMarta Marta sen dikkatlioumlzenli birisin ve seni birccedilok şey rahatsız etmekte ama bunlardan biri oumlnemli Meryem oumlnemliguumlzel olanı seccedilti kendisinden koparıp alınamayacak olanırdquo Oturduğu yerde Tanrırsquonın soumlzlerine kulak ka-bartan Meryemrsquode ifade bulan tefekkuumlr değil de nedir Ya da duumlnyevi yaşam gereği duumlnyevi hizmetlerle meşgul olan Martarsquonınki Martarsquonın yaptığı ayıp değildir elbet ama Meryemrsquoinki oumlvguumlye değer Hareketli duumlnyevi yaşamının pek ccedilok yararı var ama tefekkuumlre doumlnuumlk yaşamınki ccedilok daha iyi Meryemrsquoin-ki ldquoondan koparıp alınamayacakrdquo değerde Tefekkuumlre doumlnuumlk yaşamın verdiği haz sonunda ccedilok daha canlı ccedilok daha hayat dolu olacakken duumlnyevi işler bu duumlnyadan bedenle birlikte gelip geccedilecek

Gregory I The Great Morals on the Book of Job Oxford 1844-1850

Piskoposluk Hizmetlerine Dair El Kitabı

Aziz Gregorius

Youmlneticiler3 Her Tuumlrluuml Oumlnyargının Uumlstuumlnde Olmalı Ve Herkese Şefkatli Davranmalıdır

Youmlnetici her tuumlrluuml oumlnyargının uumlstuumlnde olmalı ve herkese şefkatli davran-malıdır ki iccedilindeki sevgiyle yanındakilerin (diğer insanların) zaaflarınaku-surlarına anlayış goumlsterebilsin ve goumlruumlnmeyene duyduğu oumlzlemi duumlşuumlnce (tefekkuumlr) guumlcuumlyle aşsın Aksi takdirde yuumlce emeller guumlderken kibre yenik duumlşecek yukarıdakine ulaşamaz olacaktır

(hellip) Bu yuumlzden Musa Mabetrsquoi (Tabernacle4) sık sık ziyaret eder iccediler-deyken tefekkuumlre dalar dışarıdayken kendini fakir fukaraya adar İccedilinden Tanrırsquonın gizemlerini duumlşuumlnuumlr dışından şehevi insanın yuumlkuumlnuuml omuzlar

3 Burada ldquoyoumlneticilerrdquo ile kastedilen rahiplerpiskoposlardır 4 Tabernacle Mabet yanı sıra sığınak ccediladır Eski Ahitrsquoe goumlre Yahudilerin Mısırrsquodan ccedilıkıp mevut

topraklara gelinceye kadar her yere beraberlerinde taşıdıkları ve Tanrırsquonın ikameti iccedilin oumlzel olarak hazırlanmış tapınak


288

Bilmediği kuşku duyduğu konuları Mabetrsquoteki Ahit Sandığı5rsquonın oumlnuumlnde durarak Tanrırsquoya danışır Boumlylelikle youmlneticilere oumlrnek olmakta duumlnyevi ko-nularda nasıl bir eğilim iccedilinde olmaları gerektiği hususunda şuumlpheye duumlşuumln-ce duumlşuumlncelerini derinleştirmeleri Ahit Sandığırsquonın oumlnuumlndeymişccedilesine hep Tanrırsquoya danışmaları gerektiğine işaret etmektedir

Hakikat insanın nezdinde Kendisirsquoni dağda dua ederek şehirde mucize-ler yaratarak goumlsterdi Boumlylece en yuumlce şeylere tefekkuumlr yoluyla ulaşılabile-ceğini sanan iyi youmlneticilere yol goumlsterip zayıf ve guumlccedilsuumlz olanların sorunları-nı da paylaşmak zorunda olduklarına işaret etti O halde hayırseverlik ulvi bir meşgaledir yakınlarımızın (komşularımızın) zavallılığının uyandırdığı acıma duygusunu ve tenezzuumlluuml aşarak merhamete doumlnuumlştuumlğuuml oranda artıp en yuumlksek seviyeye ccedilıkar

Youmlneticiler youmlnettikleri insanların sırlarını paylaşabilmeli youmlnetilenler sırlarını onlara accedilmaktan korkmamalıdır Boumlylelikle bu kuumlccediluumlk şeyler (insan-lar) kendilerini baştan ccedilıkaran dalgalara karşı durmaya ccedilalışırken rahibin anlayışına bir annenin goumlğsuumlne sığınırcasına başvurabilecek ve onun ra-hatlatıcı soumlzlerinde iman dolu goumlzyaşlarında teselli bulup helak edici kirli guumlnahlarından arınacaklardır

Mabetrsquoin oumln kapısından iccedileri girmek isteyenler girmeden oumlnce ellerini yıkasın diye buumlyuumlk ve taştan bir havuz vardır Bunu taşıyan on iki oumlkuumlzuumln yuumlzleri accedilıktır ama tersleri goumlruumlnmez Bu on iki oumlkuumlz piskoposluk duumlzenin-den başka neyi simgeliyor olabilir ki Pavlusrsquoun işaret ettiği gibi Yasa der ki ldquoMısırı ezerek geccedilen oumlkuumlzuumln ağzını bağlamayacaksınrdquo Yaptıkları işi accedilıkccedila goumlruumlr ama bunun oumltesini yani mutlak Yargıccedilrsquoın (onları bekleyen) saklı yar-gısını goumlremeyiz Oysa yakınındakileri (komşularını) itiraf ettikleri guumlnah-larından arındırmak uumlzere sabırla alccedilakgoumlnuumllluumlluumlkle noumlbet tutanlar tabir yerindeyse Mabetrsquoin kapısındaki leğeni taşıyanlardır O halde sonsuzluk kapısından girmek isteyen herkes guumlnahlarını rahibepapaza accedilıklayabilme-li o da kulak vermelidir Aynı durum leğen iccedilin de soumlz konusudur ccediluumlnkuuml kirli olan kalabalıkların temizlenmesine yarar Su kendisinde yıkananların kiriyle berraklığını kaybeder ama rahibinpapazın bundan korkmasına hiccedil gerek yoktur ccediluumlnkuuml o diğerlerinin guumlnahlarıyla dertlendiği iccedilin Tanrırsquonın şaşmaz terazisinde (kendi) guumlnahlarından daha kolay arınır

5 Ahit Sandığı Uumlzerinde on emirin yazılı olduğu taş tabletlerin bulunduğu sandık


289

Youmlnetici Belirli Bir Tevazu İccedilinde İyiDoğru Yaşayanlarla Dost Ahlaksız ve Guumlnahkacircrlar Karşısında Amansız Olmalıdır

Youmlnetici belirli bir tevazu iccedilinde iyidoğru yaşayanlarla dost ahlaksız ve guumlnahkacircrlar karşısında doğruluk adına amansız olmalıdır İyidoğru ya-şayanlarla hiccedilbir şekilde uğraşmamalı koumltuumllere karşı guumlcuumlnuuml gerektiğinde hemen kullanmalıdır Kendini -mevki ve makamı bir yana bırakıp- iyidoğru yaşam suumlrenlerin eşiti olarak goumlrmeli sapkın insanlar karşısında ahlak ya-salarını devreye sokmaktan kaccedilınmamalıdır Ahlaki Kurallarrsquoda soumlylediğim gibi doğa herkesi eşit yarattı Ne ki kabahatler duumlzeni ccedilerccedilevesinde işlenen succedil bazılarını daha aşağı bir yere itip eşitliği bozdu Bu farklılık ki koumltuumlluumlk-ten kaynaklanır ve tıpkı birinin bir diğeri tarafından youmlnetilmesi gibi ilahi adaletin takdirindedir

O halde uumlstuumln durumda olanlar kendilerini mevki ve makamın verdiği guumlccedil itibariyle değil doğanın eşitlik ilkesi itibariyle değerlendirmeli mutlu-luğu insanları youmlnetmede değil onlara hizmet etmede aramalıdır Ccediluumlnkuuml ka-dim babalarımız kayıtlara krallar olarak değil suumlruuml ccedilobanları olarak geccedilmiş-tir Tanrı Nuhrsquoa ve oğullarına ldquoCcediloğalın ve yeryuumlzuumlnuuml doldurunrdquo dedikten sonra hemen şoumlyle eklemiştir ldquoYeryuumlzuumlndeki tuumlm hayvanlar sizden uumlrksuumln ve korksunrdquo Korku kaygı ve dehşet hayvanlara mahsustur ama insanlara karşı kullanımı yasaklanmıştır İnsan doğası itibariyle diğer insandan değil hayvandan uumlstuumlnduumlr Dolayısıyla ona insanlardan değil hayvanlardan kork-ması gerektiği bildirilmiştir Buradan anlıyoruz ki eşiti nezdinde korkulur olmak uumlstuumlnluumlk taslamaktır ve doğanın duumlzenine ters duumlşer

Ne var ki tebaa Tanrı korkusundan yoksun ise youmlneticilerinden korkma-lıdır İlahi adaletten korkmayanlar hiccedil olmazsa insana karşı guumlnah işlemek-ten korkmalıdır Youmlneticilerin korku salması kendini beğenmişliklerinden kişisel tatmin peşinde olduklarından değil tebaalarının iyiliği iccedilindir As-lında koumltuuml yaşam suumlrenlere korku salmak tabir yerindeyse insanlara değil hayvanlara uumlstuumlnluumlk taslamaktır ccediluumlnkuuml tebaa hayvan gibi davrandığı oumllccediluuml-de korkutulmaya muumlstahaktır

Hal boumlyle iken youmlneticilerin diğerlerinden uumlstuumln seccedilkin olması sık sık kibre yol verir ccediluumlnkuuml kendisine hizmet edilmektedir ccediluumlnkuuml istediği her şey hemen yerine getirilmektedir ccediluumlnkuuml kendisini eleştirme hakkından yoksun olan tebaası yaptığı koumltuuml şeyleri bile goumlklere ccedilıkarır Youmlnetici youmlnettiği in-sanlar tarafından işte boumlyle yoldan ccedilıkarılıp kendini kaybeder Ccedilevresindeki-lerce kayırılıp iltifata boğuldukccedila gerccedileklik duygusunu yitirir ne olduğunu unutur ve başkaları tarafından youmlnlendirilmeye başlar Kendisini sorgulaya-cağı yerde kendisi hakkında başkalarının soumlylediklerine inanır Tebaasını


290

hor goumlruumlr onları doğanın duumlzeninin oumlngoumlrduumlğuuml biccedilimde eşitleri olarak goumlr-memeye ve şans eseri sahip olduğu guumlcuuml hak ettiğine inanmaya başlar Her-kesten daha akıllı olduğunu duumlşuumlnerek kendini uumlstuumln goumlruumlr ve kendisinin de eksikleri olmasına rağmen ccedilevresindekilerle eşit olduğunu kabul etmek-ten kaccedilınır Kutsal Yazırsquonın dediği gibi ldquoGoumlzuuml yuumlkseklerde kibrin ccedilocukları-nın kralı olurrdquo Muumlnferit uumlstuumlnluumlğe heves eden ve meleklerle birlikte (ortak) yaşamayı kuumlccediluumlmseyen insan şoumlyle der ldquoKendimi Kuzeyrsquoe konuşlandırıp En Yuumlce olan gibi olacağımrdquo Ne var ki tam da bu nedenle ve muumlkemmel bir iradenin eseri olarak kendini guumlcuumln şahikasına yuumlkseltirken iccedilsel olarak kazdığı ccedilukura duumlşer İnsanoğlu diğer insanlar gibi olduğu halde onları hor goumlruumlp aşağıladığı zaman yoldan sapmış melekler gibi olur

Talut6 alccedilakgoumlnuumllluumlluumlğuumlyle uumln yaptığı halde işte boumlyle yoldan ccedilıkmış sahip olduğu guumlccedil onun gururunu şişirmişti Tanrı tanıktır alccedilakgoumlnuumllluumlluumlk-le yol almış kibriyle geriye duumlşuumlp reddedilmiştir ldquoSen kendi goumlzuumlnde bile kuumlccediluumlcuumlkken seni İsrailrsquodeki kavimlerin başı yapmadım mırdquo Talut kendi goumlzuumlnde bile kuumlccediluumlcuumlkken gelip geccedilici bir guumlce dayanarak buumlyuumlkluumlk tasladı Kendini herkesten uumlstuumln goumlrduuml Ve muhteşem bir şekilde kendi goumlzuumlnde kuumlccediluumlcuumlkken Tanrırsquonın goumlzuumlnde buumlyuumlk kendi goumlzuumlnde buumlyuumlkken Tanrırsquonın goumlzuumlnde kuumlccediluumlcuumlk oldu

O halde bir insan zihni kalabalıkları youmlnettiği iccedilin şişerse yozlaşır ve kib-re kapılır Kibir zihni ayartır Oysa boumlyle bir guumlccedil onu nasıl kullanacağı ona nasıl karşı duracağını bilen biri tarafından pekacirclacirc denetim altında tutulabi-lir Onu (guumlcuuml) iyi denetleyebilen youmlnetici onun sayesinde guumlnahlarla başa ccedilıkabilen ve onun sayesinde başkalarıyla eşitlik ccedilerccedilevesinde ilişki kurabi-lendir Ccediluumlnkuuml insan zihni guumlce sahip olmadığı zaman bile kibre eğilimlidir guumlccedil sahibi olunca ne hale gelebileceği accedilık Ama o hem ondan yararlana-bilmek hem baştan ccedilıkarmasına izin vermemek iccedilin guumlcuumlnuuml bilerek oumlzenle ve doğru kullanandır guumlccedilluuml olduğu halde kendini diğerleriyle eşit tutarken guumlnahkacircrları cezalandırma azmiyle uumlstuumlnluumlğuumlnuuml koruyandır

Bu ayrımı ilk Rahip (Papaz) oumlrneğinden hareketle daha iyi yapabili-riz Kutsal Kilisersquonin başrahipliğini Tanrırsquonın luumltfuyla uumlstlenen Petrus Kornelius7rsquoun goumlsterdiği ihtirama -oysa secde etmekle doğru olanı yapmıştı- karşı gelmiş ldquoBoumlyle davranma kalk ben de bir insanımrdquo deyip onun eşiti olduğunu goumlstermiş ama Kornelius Annanias ile Sapphira8rsquonın yaptıklarını

6 Talut (Saul) ilk İsrail kralı (İOuml 1021 -1000)7 Kornelius Hıristiyanlığa geccedilmiş Yahudi olmayan ilk kişidir Ailesi ve arkadaşlarıyla birlikte Aziz

Petrusrsquou dinledikten sonra vaftiz edilmiştir 8 Ananias ile karısı Sapphira Kuduumlsrsquoteki ilkel kiliseye mensuptu Annanias cemaat hazinesine

yaptığı bağış soumlylediğinden az ccedilıkınca duumlşuumlp oumllduuml


291

ortaya ccedilıkarınca yetkisiniguumlcuumlnuuml kullanarak onu diğerlerinden uumlstuumln bir konuma getirirken Annanias ile Sapphirarsquoyı soumlzleriyle mahvetmiştir Pet-rus Kilisersquonin başrahibi olarak guumlnahla muumlcadelenin kendi goumlrevi olduğu-nu yani guumlcuumlnuuml hatırlamıştır oysa iccedilsel olarak guumlccedil mevhumundan uzak namuslu kardeşlerinin nezdinde itibarlıdır Onun ilahi youmlnetimi soumlz konu-su olayların birinde eşitlik diğerinde otoritenin cezalandırma yetkisihakkı olarak tezahuumlr etmiştirhellip

Dolayısıyla yuumlksek makam insanlarla (kardeşlerle) değil koumltuumlluumlkle muuml-cadeleye doumlnuumlkse iyi kullanılmış demektir Youmlneticiler kusurlu tebaanın ku-surlarını ihya etmek uumlzere ceza uygularken ccedilok dikkatli olmak ve karşısın-dakini eşiti olarak goumlruumlp alccedilakgoumlnuumllluuml davranmakla yuumlkuumlmluumlduumlr Ccedilalışırken bilinccedilli bir suskunluk iccedilinde olmayı alışkanlık haline getirmeli tercihleri-mizi kusurlarını tesviye edebildiklerimizden yana yapmalıyız ccediluumlnkuuml bu in-sanlar kusurlarından bizim sert disiplinimiz sayesinde kurtulmuştur oysa bizim kusurlarımız soumlzle bile cezalandırılmamaktadır Bu yuumlzden Tanrırsquonın huzurunda daha da sorumluyuz ccediluumlnkuuml işlediğimiz guumlnahlar ccediloğu kez ce-zadan muaftır Oumlte yandan uyguladığımız disiplin insanları işledikleri guuml-nahlar nedeniyle cezalandırılmaktan burada (duumlnyada) muaf tutmasa bile ilahi yargıdan azade değildir

Sonuccedil olarak kalpte tevazu işte disiplin şarttır ve korunmalıdır Bunla-rı yaparken youmlnetme hakkını alccedilakgoumlnuumllluumlluumlk erdemine feda etmemelidir ccediluumlnkuuml youmlnetici değerinden gereksiz yere kaybederse tebaasının yaşamını disiplinle dahi dizginleyemez9 Bu yuumlzden bırakın youmlneticiler hizmet ettik-leri insanlar nezdinde dışsal olarak gerektiği gibi dik dursun iccedilsel olarak kendi kendilerine hesap verme korkusu yaşasın Bununla beraber bırakın tebaa youmlneticilerinin -onlara yakışır işaretlerin tezahuumlruumlyle- alccedilakgoumlnuumllluuml-luumlğuumlne şahit olsun ve boumlylelikle neden otoriteden korkmaları ve tevazu bağ-lamında neye oumlzenmeleri gerektiğini kendileri kavrasın

hellip (Diyelim) toplumdan dışlanmış guumlnahkacircr biri piskoposluğun yardı-mıyla salah bulmuş bu arada vuumlcudundaki bir kırıkccedilatlak da kanamadan oumllmesin diye telle yerine raptedilmiştir Ne ki bu gibi kırıklarccedilatlaklar tec-ruumlbesiz birinin elinde genellikle iyileşmez ve sıkı bağlandığı iccedilin ccedilok acı verir

Bu nedenle bir tebaanın guumlnah yarası salah bulsun diye baskı yapılırken ccedilok dikkat edilmelidir ki uygulanan disiplin şefkatten yoksun kalmasın Youml-netici tebaasına bir anne gibi sevgiyle ve şefkatle yaklaşmalı ancak bir baba gibi disiplin uygulamalıdır Boumlylesi durumların hepsinde tedavi sıkı bir di-

9 Bkz Aristo Nikomakhosrsquoa Etik (sf137)


292

siplin iccedilinde ya da sevgi ve şefkatten yoksun bir biccedilimde değil ihtiyatlı bir biccedilimde oumlzenle yapılmalıdır

(hellip) Bunların birlikte goumlzetilmemesi ya biri ya diğerinin eksikliği anla-mına gelir Oysa youmlneticiler tebaalarıyla ilişkilerinde ne kadar şefkatli dav-ranırsa sert bir disiplini de bir o kadar sevgiyle uygulayabilirhellip Bir diğer ifadeyle yumuşaklık ve sertlik bir arada olmalı birbirini tamamlamalıdır ki tebaa gereğinden fazla sertlik ya da gereğinden fazla şefkate boğulup helak olmasın

Demek oluyor ki sevgi guumlccedilten duumlşmemeli gayret kızdırmamalı azim aşırılığa kaccedilmamalı şefkat esirgenmeyip yeterince verilmelidir Youmlnetimde adalet ve merhamet boumlylece harmanlanırken youmlnetici korku saldığı zaman bile kalplere huzur verecek ama bunu yaparken onları kendisine karşı huşu iccedilinde tutmuş olacaktır

Youmlnetici Duumlnyevi İşlerle Uğraşırken Manevi Yaşamını İhmal Etmemeli Manevi Yaşamına Goumlsterdiği Oumlzen de Duumlnyevi Goumlrevlerinin İhmaline Yol Accedilmamalıdır

Youmlnetici duumlnyevi işlerle uğraşırken manevi yaşamını asla ihmal etme-meli manevi yaşama goumlsterdiği oumlzen de duumlnyevi goumlrevlerinin ihmaline yol accedilmamalıdır Ccediluumlnkuuml kendini dışa doumlnuumlk işlere verirse manen boşluğa duuml-şer sadece kendi manevi yaşamıyla ilgilenirse ccedilevresindekilere (komşula-rına) gereken oumlzeni goumlsteremez olur Bazılarının kendi ruhları pahasına tuumlm benlikleriyle cismaniduumlnyevi olana adandıkları bir vakıadır Bunu gerektiği zaman memnuniyetle yapacaklardır elbet ama bunu gerekmediği halde ya-pıyorlarsa onları gece guumlnduumlz uyarmalıdır Bunlar yaptıkları işlere ara verip soluklandıklarında soluklandıkları iccedilin kendilerini daha da yorgun hisse-derler ccediluumlnkuuml hareketlilikten zevk alırlar ve duumlnyevi işlerle meşgul olmama-yı yorucu bulurlar Bunlar zahmetli duumlnyevi işleri uumlstlenmekle iccedilsel olanı goumlz ardı etmişlerdir ki başkalarına oumlğretmeleri gereken aslında tam da bu-dur Sonuccedilta tebaaları ruhsuzlaşır zira bu insanlar manen gelişmeyi arzular-ken youmlneticilerini taklit ederek tabir yerindeyse kuumltuumlklere takılıp toumlkezler

Baştaki ruhsuzlaşınca tebaa canlılığını kaybeder Savaşa giden askerle-rin yolunu kaybetmiş bir komutanın ardından koşmaları boşunadır Hiccedilbir teşvik onları canlandıramaz hiccedilbir kınama onları hatalarından vazgeccedilire-mez Ccediluumlnkuuml ruhani oumlnderler duumlnyanın yargıccedilları olarak hizmet veremezler-se ccediloban suumlruumlsuumlne hacirckim olamaz tebaa hakikatin ışığını goumlremez Rahibin zihnini duumlnyevi işler işgal etmişse kışkırtıcı ruumlzgacircrların tozu Kilisersquonin goumlz-lerini koumlr ederhellip


293

O halde adisuumlfli işleri tebaa yerine getirmeli youmlneticiler en yuumlce olana hizmet etmelidir ki adımlara youmln vermek uumlzere yukarıdan bakan goumlzuumln o tozdan rahatsız olup goumlruumlşuuml kararmasın Her youmlnetici tebaasının başı ol-duğu suumlrece yukarıdan bakarak yol almalıdır ki ayaklar duumlz yolda ilerleye-bilsin Dik duran beden eğilir ve baş oumlne duumlşuumlp toprağa bakmaya başlarsa gelişme ayak suumlrer Ruhların youmlneticisi hangi vicdanla diğerleri nezdinde işgal ettiği piskoposluk makamını eleştirdiği şeyi yaparak yani duumlnyevi iş-lerle meşgul olarak istismar edebilir Tanrı ldquoVe insanlar gibi rahipler ola-cak ldquoderken Peygamber aracılığıyla tam da bunu cezalandırmakla tehdit etmektedir Rahip ruhani bir makamı işgal ederken şehevi şeylerin peşinde olduğuna huumlkmedilenler gibi davranırsa gerccedilekten diğer insanlar gibi olur Peygamber Yeremya yaptığı bağışın buumlyuumlk uumlzuumlntuumlsuuml iccedilinde -ki Mabetrsquoin yerle bir edilmesinde ifade bulur- bunu duumlşuumlnuumlr ve kınayarak şoumlyle der ldquoAltın nasıl paslanır en guumlzel renk nasıl değişir tapınağınsığınağın taşları dağılıp her sokağayola yayılmışrdquo Tuumlm madenlerin en değerlisi olan altın-dan kastı kutsiyet değil de nedir En guumlzel renkten kastı insanlığın sevdiği dine goumlsterdiği derin saygı değil de nedir Tapınağınsığınağın taşlarından kastı Kutsal Duumlzenrsquoin mensupları değil de nedir Sokaklarlayolla kastettiği bu engin yaşam değil de nedir Hakikatrsquoin Kendisi der ki ldquoTahribata giden yol geniştirrdquo

(hellip) Bazıları suumlruumlyuuml guumltme işini uumlstlenir ama ruhani işler oumlylesine ser-bestiyet gerektirmektedir ki duumlnyevi işlere zaman ayırmaz Boumlylesi insanlar bedene dair (duumlnyevi) işleri tamamen ihmal edince tebaalarına yardım ede-mez Verdikleri vaazın buumlyuumlk oumllccediluumlde dikkate alınmamasında şaşılacak bir şey yoktur ccediluumlnkuuml guumlnahkacircrları azarlar onların yaşamsal ihtiyaccedillarını goumlz ardı ederken soumlzlerine kim kulak verir Tebliğ yoksul ve muhtaccedil insanla-rın kafalarına girmez ta ki kalplere seslenen yuumlrek merhametli olsun Oysa vaizin merhametle suladığı kalplerde soumlzuumln oumlzuuml (tohum) hemen filizlenir Dolayısıyla youmlnetici kalplere tohum ekerken duumlnyevi olanın tedbirini ku-sursuz bir biccedilimde almalı rahipler kendilerini tebaalarının manevi yaşamı-na adarken duumlnyevi yaşamlarıyla ilgilenmeyi ihmal etmemelidir

(hellip) Eğer rahip duumlnyevi hizmetyardım sunmaktan imtina ediyorsa suuml-ruumlnuumln aklı vaizin soumlzlerine karşı gelmekte ona kulak asmamakta haklıdır Nitekim ilk Rahip (Papaz) şoumlyle tembihlemişti ldquoAranızda eski olanlar ki ben de eskilerdenim Hz İsarsquonın ccedilektiği acılara şahit oldum ve zaman iccedilinde tezahuumlr edecek olan o mutluluğun parccedilasıyım Tanrırsquonın aranızda bulunan suumlruumlsuumlnuuml guumlduumlnbesleyinrdquo Burada guumltmekbeslemekle kastettiği kalp miy-di beden miydi Hemen accedilıkladı ldquoZorla değil hevesle ve kirli akccedilersquonin ha-tırına değil Tanrı aşkına goumlnuumllluuml olarakrdquo


294

Anlaşılacağı uumlzere bu soumlzler rahiplere tebaalarının ihtiyaccedillarını karşılar-ken ihtiras bıccedilağını kendilerine saplamamaları iccedilin uyarı mahiyetindedir Tebaa bedenselduumlnyevi ihtiyaccedillarının karşılanması suretiyle tazelenirken rahipler doğruluk lokmasından yoksun kalmamalıdır

Gregory I The Great Pastoral Care The Newman Press 1950

2 Hıristiyanın En Buumlyuumlk Kahramanı Kimdir

Yuumlzyıllar boyunca savaşı ululamış olan Alman kavimlerini barışccedilıl ve daha hu-zurlu bir yaşam iccedilin dine davet etmeye ccedilalışan misyonerler bu amaccedilla Hıristiyan oumlğretisi kadar Latin dili ve edebiyatına da başvurmuştur Nitekim keşişler Hz İsarsquonın ya da Orsquonun seccediltiklerinin guumlcuumlnuuml tasvir etmek veya Hıristiyanlığın ilkelerini kolay anlaşılabilir bir dille aktarmak iccedilin binlerce azizin oumlrnek alınacak yaşamlarını ka-leme almıştır Hıristiyan azizlerinin Alman efsanelerindeki kahramanların muadili olduğu soumlylenir Hıristiyanların vermek istedikleri mesajları basit bir dille yazılan biyografiler aracılığıyla yaymalarının nedeni hedefledikleri okurların sade insanlar olmalarıdır

Batı manastır sisteminin kurucusu Aziz Benedikt (480-543) iyilik ve fedakacircrlığa dayalı oumlrnek yaşamıyla hatırlanır Hayırsever kişiliğinin insanları zor manastır koşulla-rında yaşamaya teşvik ettiği anlatılır Aziz Benediktrsquoin yaşam hikacircyesinin oumlluumlmuumlnden yaklaşık yuumlz yıl sonra Aziz Gregorius tarafından kaleme alınmış olmasının bir nedeni yazarın kendisine duyulan saygı diğeri de Benediktrsquoin manastır yaşamının Hıristiyan-lığa geccedilmeyi duumlşuumlnenlere oumlrnek teşkil edebileceğine dair inancıdır

Aziz Gregorius gibi Aziz Benedikt de iyi bir ailenin ccedilocuğu olarak zamanının muumlmkuumln olan en iyi eğitimini almış olmasına rağmen Beşinci yuumlzyılda onun sınıfın-dan biri iccedilin hacirclacirc iyi bir kariyer olarak goumlruumllen devlet memuriyetini reddedip erken yaşta Alp Dağlarırsquonda Subiako yakınlarındaki bir mağaraya ccedilekilir Burada iffet ve liderlik yetisiyle tebaruumlz eden Aziz Benedikt cezbettiği muumlritlerini on iki cemaat ha-linde oumlrguumltler Benediktrsquoin cemaatleri iccedilin kaleme aldığı Kural10 ibadete ve ccedilalışmaya adanmış keşişler iccedilin guumlnuumlmuumlzde bile rehber niteliğindedir (PR)

10 Rule Kitapccedilık ruhani ve youmlnetimsel olarak nitelenebilecek iki konu etrafında yetmiş uumlccedil kısa boumlluumlmden oluşur Boumlluumlmlerin yarısından ccediloğu itaat ve tevazu kurallarını doumlrtte biri Tanrırsquonın işinin (Opus Dei) nasıl duumlzene sokulacağını onda birlik boumlluumlmuuml manastırın kim tarafından nasıl youmlnetileceğini iki boumlluumlm ise baş keşişin goumlrevlerini anlatır


295

Aziz Benediktrsquoin Yaşamı

Aziz Gregorius

Bir zamanlar Benedictus veya Bennet adında biri ve Tanrırsquonın luumltfuyla kutsanmış saygıdeğer bir yaşamı vardı Ona genccedilliğinden itibaren yaşlı bir adamın aklı bahşedilmişti sahip olduğu erdemler itibariyle hep yaşından buumlyuumlktuuml Bu duumlnyada yaşadığı ve oumlnuumlne ccedilıkan fırsatlardan oumlzguumlrce nasibini alabileceği halde bunlara itibar etmedi hep kuumlccediluumlmsedi Nursiarsquoda saygın bir aileye doğdu Romarsquoda beşeri bilimler eğitimi alarak yetişti Bu suumlreccedil-te uccediları sefih bir yaşam suumlren insanları goumlrduumlkccedile geri ccedilekildi ccediluumlnkuuml o da duumlnyevi yaşama adım atmak uumlzereydi ve onlarla ilişki kurarsa onlar gibi Tanrısız tehlikeli bir girdaba kapılmaktan korktu Bu nedenle kitaplarını ka-payıp baba evine ve aile servetine sırt ccedilevirerek kararlılıkla sadece Tanrırsquoya hizmet etmek uumlzere ilahi amacına uygun bir yer aramaya başladı Oumlğrenil-miş cehalet ve eğitimsiz bilgelikle11 donanımlı olarak yola ccedilıkmıştı Hayatına dair kayda değer her olayı oumlğrenemedim ama doumlrt muumlridinden oumlğrenebil-diklerimi burada anlatmak isterim

Kırık Kevgiri Nasıl Eski Haline Getirdi

Bennet okulunu bırakıp vahşi doğada yaşamak uumlzere ayrılırken kendi-sine onu asla yalnız bırakmayacak kadar ccedilok seven dadısı eşlik etti Oumlnce Enside adlı bir yere geldi ve burada kendisi gibi hayırsever bir adamla bir-likte Aziz Petrus Kilisesirsquonde kaldı Oumlylesine yokluk iccedilindeydiler ki dadı masanın uumlstuumlndeki buğday artıklarını toplayıp yıkamak uumlzere komşudan bir kevgir oumlduumlnccedil aldı Kevgir kazaen kırılınca dadı ağlamaya başladı ccediluumlnkuuml oumlduumlnccedil almıştı Dadısının ağlaması takva sahibi Bennetrsquoin iccediline dokundu Kevgirin kırık parccedilalarını aldı ve yaşlı goumlzlerle dua etmeye başladı Duadan kalktığında kevgirin parccedilaları kırık belli olmayacak şekilde bir araya gel-mişti Dadısına koştu Kevgiri verip onu guumlzel soumlzlerle teselli etti Bu muci-zevi olayı ccedilevredeki herkes duydu O kadar etkilenmişlerdi ki sonsuza dek unutulmasın ve oumlluumlnce Tanrı tarafından nasıl oumlduumlllendirildiği bilinsin diye kevgiri kilisenin kapısına astılar Kevgir yıllarca kilise kapısına asılı kaldı

Ne var ki Bennet insanların oumlvguumlsuumlnden ziyade onların ccedilektikleri ıstıra-bın peşinde gelip geccedilici saygınlık yerine Tanrırsquoya hizmet yolunda yorulmayı seccedilti ve dadısından habersiz kaccedilıp Romarsquodan yaklaşık altmış beş kilometre uzaklıkta Subiacum adlı ıssız bir yere gitti Burada serin sularının oumlnce bir

11 Aziz Gregoriusrsquoun oumlrnek yaşam anlayışını Aristo ve Tertullianus ile karşılaştırınız


296

goumll oradan da guumlruumll guumlruumll akan bir nehir oluşturduğu tertemiz bir kaynak vardı Yolda Romanus adlı bir keşişle karşılaşmıştı Keşiş nereye gittiğini sordu Bennetrsquoin amacını anlayınca ona yaklaştı ve alışkanlık icabı onu ilahi soumlzlerle donatıp yuumlreklendirerek ona hizmet edebileceğini soumlyledi

Tanrırsquonın adamı Bennet soumlz konusu yere varınca yerini Romanusrsquotan başka kimsenin bilmediği dar bir mağaraya ccedilekildi ve burada uumlccedil yıl yaşa-dı Romanus biraz oumltedeki erkekler manastırının başkeşişi Theodakusrsquoun yanında yaşamaktaydı Dolayısıyla erdem sahibi bir insan olarak icabın-da buradaki mesaisinden ccedilalıp ekmeğini Bennet ile paylaştı Bennetrsquoin ya-şadığı mağaraya -uumlstuumlnde yuumlksek bir kaya vardı- girmek muumlmkuumln değildi Romanus getirdiği ekmeği uzun bir ipin ucuna bağlayıp yukarıdan sarkıtır Tanrırsquonın adamını uyarmak iccedilin ipin ucuna ekmeğin yanı sıra bir de ccedilıngırak bağlardı Ne var ki birinin iyiliğinin diğerinin iyileşmesine yol accediltığı bu du-rumu kıskanan insanlık duumlşmanları ekmeğin belirli guumlnlerde sarkıtıldığını goumlruumlp ccedilıngırağı kırdılar Romanus vazgeccedilmedi ve Bennetrsquoe elinden geldiğin-ce hizmet etmeyi suumlrduumlrduuml

Bedensel Arzularla Nasıl Baş Etti

Bir guumln Bennet yine yalnızken kara tavuk veya ardıccedilkuşu denilen kuuml-ccediluumlk siyah bir kuş etrafında uccedilmaya başladı O kadar yakından uccediluyordu ki elini uzatsa tutabilirdi Ama Bennet haccedil ccedilıkartmak suretiyle onu takdis etti ve kuş uccedilup gitti oysa hayatında hiccedil ccedilekmediği kadar buumlyuumlk bir accedillık ccedilekiyordu Derken ccedilevrede zaman zaman goumlrduumlğuuml bir kadın koumltuuml ruhlar aracılığıyla aklına duumlştuuml ve giderek artan oumlylesi bir bedensel arzuya kapıldı ki bulunduğu ortamı bile terk edebilirdi Derken Tanrırsquonın yardımıyla bir-den kendine geldi Uumlstuumlndekileri ccedilıkarıp ccedilevresini kaplayan ısırgan otu ve dikenli ccedilalıların ortasına kendini attı Ve o kadar uzun bir suumlre bu otların arasında yuvarlanıp debelendi ki ayağa kalktığında vuumlcudu paramparccedilay-dı Tanrırsquonın adamı boumlylece ruh yarasını vuumlcudunda accediltığı yaralarla iyileş-tirmiş hazzı (cefa ccedilekerek) acıya doumlnuumlştuumlrmuumlş şehveti koumlruumlkleyen yangını (duumlşuumlnce) ruhuna sıccedilratmadan bedeniyle soumlnduumlrmuumlştuuml Bu guumlnahla yangın yerini değiştirmek suretiyle baş ettiği anlamına gelir Daha sonraları muumlrit-lerine de aktardığı uumlzere bedensel arzularını o guumlnden itibaren baskı altına alıp hissetmez olmuştu Bu olaydan sonra pek ccedilok muumlridi oldu Bennet baş-tan ccedilıkarılmanın yol accediltığı koumltuumlluumlklerden arınmış bir insan olarak erdemin efendisi olmayı hak eder ccediluumlnkuuml buna değerdir


297

Bennet Haccedil İşareti Yapmak Suretiyle İccedilki Bardağını Nasıl Kırdı

(hellip) Tanrırsquonın adamı kendisini baştan ccedilıkarmak uumlzere olan bu buumlyuumlk ola-yı atlattıktan sonra iffet tohumu iyi suumlruumllmuumlş toprağa ekilmişccedilesine buumlyuuml-duuml ve bol meyve verdi ve bu harikulade ilahi yaşam ccedilevrede duyuldukccedila uumlnlendi Yaşadığı mağaranın yakınlarındaki manastırın başkeşişi oumlluumlnce keşişler bu muhterem insandan luumltfedip oumllen başkeşişin yerine geccedilmesini istedi Bennet onlara hal ve hareket tarzlarının kendisinden farklı olduğu-nu dolayısıyla anlaşamayacaklarını soumlyleyip teklifi uzun suumlre kabul etmedi ama o kadar uumlstelediler ki sonunda kabul etmek zorunda kaldı Manastırın sorumluluğunu uumlstlenince duumlzguumln duumlzenli bir yaşam suumlruumllmesini oumlnceden olduğu gibi yasaya uymayan davranışlarla ilahi soumlzden şu veya bu şekilde ccedilıkmamalarını emretti Bunu duyan bazı keşişler ccedilok oumlfkelendi ve onu baş-keşiş yaptıklarına pişman olup kendilerini succedilladılar ccediluumlnkuuml boumlylesi erdemli bir youmlnetime tahammuumll edemeyeceklerdi Onun youmlnetimi altında yasadışı şeyler yapamayacaklarını anlayıp eski hal ve hareket tarzlarından vazgeccedil-mek kafalarını yeni şeylerle yormak istemediler Ccediluumlnkuuml erdemli bir insanın yaşamı koumltuumlluumlk peşinde olanlara acıağır gelir Nitekim iccedillerinden bazıları ondan nasıl kurtulabileceklerini duumlşuumlnmeye başlayıp şarabına zehir koy-maya karar verdi Zehirli şarap bardağa kondu ve geleneğe uygun bir şekil-de kutsanmak uumlzere başkeşişe sunuldu Bennet daha bardağı almadan elini uzatıp haccedil işareti yapınca bardak bir taş atılmışccedilasına paramparccedila oldu Tanrırsquonın adamı bardağın iccedilindekinin yaşam işaretine (haccedil) dayanamayan bir oumlluumlm iccedilkisi olduğunu anladı Yerinden kalktı keşişleri toplayıp sakin bir zihin ve huzurlu bir yuumlz ifadesiyle şoumlyle konuştu ldquoYuumlce Tanrı sizi affet-sin merhameti uumlstuumlnuumlzde olsun bana neden boumlyle davrandınız Size yaşam tarzlarımızın asla uyuşmayacağını soumlylememiş miydim Gidip kendinize uygun bir baba bulun ccediluumlnkuuml artık aranızda kalmayacağımrdquo Boumlylece Ben-net tekrar o ccedilok sevdiği mağaranın ıssız doğasına doumlnduuml ve herkesi goumlzeten Yaradanrsquonın goumlzetiminde yalnız yaşadı (hellip)

Bennet Duaya Katılmayan Keşişi Nasıl Islah Etti

Oralarda inşa ettiği manastırlardan birinde duaya katılamayan bir keşiş vardı Diğer keşişler diz ccediloumlkuumlp otururken o kafası bir karış havada gelip geccedilici duumlnyevi işlerle oyalanırdı Başkeşiş tarafından sık sık uyarılmış so-nunda Tanrırsquonın adamına goumlnderilmişti O da uyardı azarladı ama keşiş daha uumlccedil guumln geccedilmeden eski haline doumlnmuumlş yine duaya katılmaz olmuştu Manastırın babası -Tanrırsquonın adamı onu bu goumlreve atamıştı- tekrar haber


298

goumlnderdi Tanrırsquonın adamı keşişi bizzat ıslah edeceğini bildirdi ve oumlyle yaptı Sena sona erip keşişler dua etmeye başlayınca Tanrırsquonın adamı soumlz konu-su keşişin eteği sıyrıldığı iccedilin onun kuumlccediluumlk bir siyahi ccedilocuk olduğunu fark etti ve Maurus ile manastırın babası Pompeianus ile gizlice konuşup sordu ldquoOnu duadan alıkoyanın ne olduğunu goumlrduumlnuumlz muumlrdquo Goumlrmediklerini soumlyle-diler ldquoO halde dua edelimrdquo dedi Tanrırsquonın adamı ldquodua edelim ki sizler de bu keşişin kim olduğunu goumlruumlnrdquo Maurus iki guumln sonra goumlrmuumlş ama Pom-peianus goumlrememişti Tanrırsquonın adamı bir başka guumln ibadetini bitirdikten sonra kuumlccediluumlk mabede gitti ve soumlz konusu keşişin orada boş boş oturmakta olduğunu goumlruumlnce goumlzuumlnuuml karartıp ona değneğiyle vurdu O guumlnden sonra kuumlccediluumlk siyahinin cazibesinden oumlylesine kurtulmuştu ki kuumlccediluumlk siyahi keşiş tıpkı diğerleri gibi onun da dualarından eksik olmadı Ccediluumlnkuuml o eski duumlşman korkmuş boumlylesi duumlşuumlnceler sanki keşişe değil de kendisine indirdiği dar-beyle yok olmuştu

Apollo Sunağırsquonın Yıkımına Dair

(hellip) Tanrırsquonın adamı yer değiştirse bile duumlşmanı değişmedi Ccediluumlnkuuml son-raları ccedilok daha acı muumlcadelelerde kendisine accedilıkccedila meydan okuyan koumltuumlluuml-ğuumln efendisiyle tuumlm varlığıyla savaştı Cassino şehri yuumlksek bir dağın etek-lerinde tabir yerindeyse kucağında kuruluydu Mezkur şehir zamanla beş kilometre yuumlkseldi ve başı goumlğe değer gibi oldu Bu şehirde yaşayan birtakım akılsız ve basit koumlyluumllerin eski dinsizler gibi Apollo adlı bir ilaha tapındığı eski bir tapınak vardı Tapınağın etrafında iccedilinde şeytana hizmet eden ve inanccedilsız kalabalıkların en koumltuumlsuumlnden kurbanlar sunduğu bir koruluk vardı Bunları goumlren Tanrırsquonın adamı putları kırdı sunağı devirdi koruluğu ate-şe verdi ve Apollo tapınağını Aziz Martin Apollo sunağını Aziz John (Hz Yahya) mabedi haline getirip vaazlarıyla ccedilevre halkının Hz İsarsquonın inancını benimsemesini sağladı Bu insanlığın o eski duumlşmanın hoşuna gitmedi Ve Tanrırsquonın adamına bu kez gizlice veya bir duumlş aracılığıyla değil accedilıkccedila gouml-ruumlnerek vahşete maruz kaldığını haykırdı Keşişler sesi duymuş ama sesin sahibini goumlrmemişlerdi Tanrırsquonın adamı onlara onun kendisine goumlruumlnduuml-ğuumlnuuml ağzından ve goumlzlerinden ateş fışkıran acımasız aşağılık biri olduğunu ve kendisini yok etmek istediğini soumlyledi Keşişler şeytanın ona neler soumlyle-diğini oumlğrendi Tanrırsquonın adamına oumlnce adıyla hitap etmiş ondan cevap ala-mayınca soumlvuumlp saymış sonra ldquoKutsal Bennetrdquo diye seslenmiş ve yine cevap alamayınca ldquoLanet olası adam benden ne istiyorsun Neden benden dava-cısınldquo diye bağırmıştı Eski duumlşmanın Tanrırsquonın hizmetkacircrına yeni savaşlar


299

accedilacağı boumlylece belli olmuş ama savaşacağı şey onun iradesi olduğu iccedilin kayda değer bir zafer beklenmemişti

Muhterem Bennet Yıkılan Bir Duvarın Altında Kalarak Ezilen Ccedilocuğu Nasıl Hayata Doumlnduumlrduuml

Keşişler ihtiyaccedil hasıl olduğu iccedilin her zamankinden yuumlksek bir duvar inşa etmekteydi Huumlcresinde dua etmekte olan Tanrırsquonın adamına goumlruumlnen eski duumlşman hakaretamiz bir uumlslupla ona keşişlerin yanına gideceğini bildirdi Tanrırsquonın adamı keşişlerini uyarmak şeytanın aralarında olduğunu soumlylemek iccedilin davrandı ama koumltuuml ruh duvarı yerle bir etmişti bile Saray mensubu bir adamın oğlu olan ccedilocuk yaşta bir keşiş duvarın altında kalıp ezildi Keşiş-ler duvarın yıkılmış olması bir yana genccedil biraderlerinin oumlluumlmuumlne fazlasıyla uumlzuumllduuml ve hemen Bennetrsquoe haber verdiler Bennet ccedilocuğun kendisinin getiril-mesini emretti Ccedilocuk oumlylesine ezilmiş ve sakatlanmıştı ki onu torbayla taşı-mak zorunda kaldılar ccediluumlnkuuml kemikleri de kırılmıştı Tanrırsquonın adamı ccedilocu-ğun huumlcrenin zeminine duaya durduğu yere yatırılmasını soumlyledikten sonra herkesi huumlcreden ccedilıkardı ve kapıyı arkalarından kapattı Ah o tuhaf mucize Onun bir saat iccedilinde kendine gelip sağ salim işine doumlnmesini sağlamıştı ki duvar inşaatı tamamlansın ve eski yılan Bennetrsquoe karşı muzaffer olmasın

Bennet Keşişler İccedilin Kuralrsquoı Nasıl Yazdı

(hellip) Bu muhterem baba hakkında sizlere daha pek ccedilok şey anlatmak ister-dim ama diğer kutsal şahsiyetlerden de bahsetmeliyim Şunu da bilmenizi isterim ki mucizeleriyle maruf bu insan (Tanrırsquonın adamı) ilahiyat konusu-na da vakıftı Nitekim keşişleri iccedilin yazdığı Kural sağduyulu olduğu kadar yazım dili itibariyle de etkileyici ve guumlzeldir Onu daha iyi tanımak isteyen-ler bu kitapccedilıktan yararlanabilir ccediluumlnkuuml nasıl yaşamışsa oumlyle oumlğretmektedir

Gregory I The Great The Dialogues PL Warner 1911

Rolandrsquoın Şarkısı

Her ne kadar şimdiye dek sunulan belgeler aksini ima ediyor olsa da Erken Orta Ccedilağ herkesin sevip saydığı kilise adamlarının Avruparsquoda Hıristiyanlığı Hıristiyan oumlğretisini ve adaleti tesis etmiş oldukları aydınlık ve huzur dolu bir doumlnem değildi Savaş ve vahşetin olağan olduğu gibi pek ccedilok misyonerin vahşice katledikleri de doğrudur


300

Erken Orta Ccedilağrsquoın Batı Avrupalı savaşccedilı oumlnderleri okuryazarlıkları olmayan mu-harebe meydanlarından ya da avlanmaktan aldıkları zevki hiccedilbir iyi kitabın karşılaya-mayacağı bir guumlruhtu Guumlya Hıristiyandılar ama Hıristiyanlığın barış mesajını anlam-landırmaları asırlar suumlrer 1100rsquoluuml yıllar itibariyle Avrupa genelinde huumlkuumlm suumlrmeye başlayan kısmi huzur ccedilok sayıda etmenin bileşkesi olup Kilisersquonin kardeşlik oumlğretisi bu etmenlerden sadece birisiydi

Aynı yıllarda bir takım anonim kalemlerin feodal doumlneme dair epik şiirler (chan-sons de geste) yazdıkları da goumlruumllduuml Charlamagne (742-814) ve onun buumlyuumlk şoumlval-yeleri bu şiirlerin asli temalarıydı Kacircğıda doumlkuumllmuumlş olan ilk şiirlerden ve bunların arasında en iyi olanlarından biri de Rolandrsquoın Şarkısırsquodır Sekizinci yuumlzyıldan ccedilok On İkinci yuumlzyılın başlarına dair ipuccedilları veriyor olması ve feodal Avruparsquonın ahlak an-layışını yansıtması itibariyle Rolandrsquoın Şarkısırsquonın tarihsel belge niteliği taşıdığı kabul edilir

Şarkının ilk dizelerinden anlaşılacağı gibi Muumlsluumlmanlar ordusu İspanyarsquodaki Muumlsluumlman yerleşimlerini talan eden Charlamagnersquoı kandırmaya karar verir Muumls-luumlmanların elccedilisi Blanchandrin oumlnderliğinde Charlamagnersquoa ateşkese razı olması halinde Marsilya Kralırsquonın kendisini Fransarsquoya kadar izleyeceğini orada vaftiz olaca-ğına dair soumlz verir Charlamagnersquoın şuumlphelenmesini oumlnlemek iccedilin de kendisine yirmi tane soylu rehine teslim eder Peter Reisenberg The Traditions of the Western World Rand McNallyampCo Chicago 1967

Ccedilam ağacının altında altın tahtta oturmuşEn cesur şoumlvalyelerini yanına ccedilağırmıştı İlkin Başpiskopos Turpin geldi ve sonraGerin ile Gerier ve Rheimslı Tybalt Sonra daOnlar kadar akıllı ve cesur diğerleri ve tabii Roland yanında can dostu Oliver Hey Diğerleriyle birlikte Ganelon da geldi o hain Ve boumlylece başladı Fransa iccedilinEndişe yuumlkluuml o meşum şura

Ve Kral konuştu Dedi ki ldquoAdil beylerPaynim12 bize Arabistanrsquodan elli yuumlk arabasıylaBile taşıyamayacağımız kadar ccedilok Değerli hediyeler aslanlar kaba tuumlyluuml ayılar Develer ve şahinler altın yuumlkluuml katırlarlaHaberciler goumlnderiyor Ama bizim tekrarKendi uumllkemize doumlnmemizi talep ediyor

12 Kacircfir veya putperest kimse Hıristiyan olmayan


301

Doumlnersek bizi hemen takip edeceğini veOrada yasalarımıza ve muhteşem dinimizeHıristiyanlığa doumlneceğini benim koumllem Olacağını soumlyluumlyor Gelin goumlruumln ki Niyetinden kuşkum varrdquo Franklar hep birağızdan bağırdı ldquoDikkat Bu bir tuzakrdquo

Soylular ayağa fırlayıp Kralrsquoa duumlşuumlncelerini soumlyler Charlamagnersquonın ye-ğeni Roland savaşı suumlrduumlrmek ister ama Ganelon yaşlı Naimon ve diğerleri barıştan yanadır Ccediloğu Ganelonrsquoa katılır Konuyu değiştirip Marsilya Kralırsquona goumlnderilecek olan Frank elccedilisinin kim olacağını tartışmaya başlarlar

Ama Başpiskopos Rheimslı Turpin Ayağa kalktı ve ldquoAkranlarınızdan biri olsunCcediluumlnkuuml lanetli topraklarda yeterince ccedilalışıpYoruldular Bana maiyetinizi ve eldiveninizi Verin ki Paynim Kralırsquona gideyim BelkiKurnazca kalbini okuyabilir niyetini anlarımrdquo Dedi ama Charles yeniden oumlfkelenipKarşılık verdi ldquoHayır gitmeyeceksinrdquo

ldquoBeylerrdquo dedi Kral ldquobana aranızdan korkusuz Ve sadık birini seccedilinrdquo Ve Roland uumlnledildquoGanelon gitsin O yiğittir ve evet sadıkrdquoTuumlm Franklar bağrışıp anında onayladı ama Ganelon oumlfkeyle ayağa fırlamıştıUumlstuumlndeki pelerinini ccedilıkarıp attı ipek Goumlmleğiyle bir adım oumlne ccedilıkıp guumlzel gri goumlzleri Nefret saccedilarak Rolandrsquoa bağırdı ldquoAhmak Amacını saklayabileceğini sanma Buradaki Herkes senin uumlvey kardeşin olduğumu sırf Bu yuumlzden benden nefret ettiğin iccedilin İspanyarsquoya Gitmemi istediğini bilir Doumlnmek nasip olursaSeni o suumlfli hayatın boyunca bedbaht edeceğime Yemin ederimrdquo Roland şoumlyle cevap verdi ldquoSen ccedilıldırmışsın Buradakiler esas şunu bilir ki Ben tehdide gelmem Ama dur hele Kral akıllı Basiretli birini goumlndermeli Geri bas Bırak da Kral maiyetiyle eldivenini bana versinrdquo


302

Ve Ganelon konuştu ldquoBunlar boş soumlzler RolandNe ben sana efendi ne de sen bana koumllesinMarsilyarsquonın o iğrenccedil sarayına benim yerime Sen gidemezsin Charles soumlyleyeceğini soumlyledi Zaragozarsquoya ben gitmeliyim Evet doğru oumlfkemi Dindirmek iccedilin seve seve bu ccedilılgınlığı yapacağımrdquoBunları duyan Roland kahkahayla guumllduuml

O guumlledursun Ganelonrsquoun goumlğsuumlndeki kalpAni bir oumlfkeyle parladı Kendini oumlylesine kaybetti kiYerinde duramaz oldu ve haykırdı ldquoSenden nefret Ediyorum Roland nefret ediyorum Bu zalim seccedilimiSen sadece sen oumlnuumlme koydunFrankların KralıEmrinizdeyimrdquo

Blanchadrin Muumlsluumlman huumlkuumlmdara gitmek uumlzere yola ccedilıkılınca Ganelonrsquoun Rolandrsquoa duyduğu bu nefretten yararlanır Onu oumllduumlrmek iccedilin bir komplo kurarlar Komplorsquoya Marsilya da katılır ve Charlamagnersquonın artccedilı muumlfrezesine -ki Ganelon Rolandrsquoın komuta etmesini istemektedir- saldırmayı kabul eder Hainin komplosu başarılı olur Muumlsluumlman guumlccediller saldırmak uumlzere toplanırken Roland ile sadık dostu Oliver ve Başpiskopos Turpin yirmi bin kişilik artccedilı muumlfrezenin komutasını uumlstlenir

Kacircfirler halkalı zırhlarını omuzlarına geccedilirdiBaşlarında suumlsluuml Zaragoza miğferleri İki yanlarında altın kaplı Viyanarsquoda su verilmiş Pırıl pırıl ccedilelik kılıccedilları vardı Derken kalkanlarınıSonra da Valencia mamuluuml mızraklarını alıp Mavi ve beyaz ve kırmızı bayraklarla akıp Savaş naralarıyla kuumlheylanlara atlayıp korkunccedil Bir guumlruh halinde saf tuttular Berrak bir guumlnduuml Guumlneşin parıltısı zırhları ateşe verdi Duumlşman borazanları ccedilaldı borazanların sesiBatı ruumlzgacircrına binip Roncevalrsquoin tek sıra halindekiAtlılarını bulduhellip Ve Oliver konuştu dedi ki ldquoRoland dostum bu sesleri biliriz Sarazenler13 Yakındardquo Ama Roland guumllduuml ve şoumlyle cevap

13 Orta Ccedilağrsquoda Muumlsluumlmanlara Avrupa Hıristiyanlarının verdikleri bir ad


303

Verdi ldquoTanrı seni doğrulasın O halde burada beklerKralımız iccedilin kahramanca savaşırız ccediluumlnkuuml OrsquonunMaiyetindeki bir şoumlvalye yakıcı guumlneşe veya Kışın soğuğuna bakmadan oumlluumlm kalım demeden Seve seve acıya katlanmalıdır Fransız askerleri Savaşccedilıdır Dolayısıyla şarkı başladığında buguumlnBurada olacakları kuumlccediluumlmsemeyeceğiz BizlerHak iccedilin savaşırız paynimler ise yanlışa hizmet ederNe olursa olsun baş eğmeyeceğizrdquo

Yine de Oliver yuumlksekccedile bir tepeye tırmanıpOradan İspanyarsquoya baktı Uzaklarda ccedilok uzaklardaAtlı paynim ordusunu goumlrduuml Rolandrsquoa seslenipldquoİşte korkunccedil bir parıltı yaklaşıyor İspanyarsquodan Goumlz kamaştırıcı bir parıltı Beyaz yelekler guumlneştePırıl pırıl yanan miğferler Heyhat Ganelon Hepimize ihanet etti Bizi burada bıraksın diyeKralrsquoa yalvardırdquo dedi ama Roland şoumlyle cevap verdi ldquoBudalaca konuşuyorsun dostum olamazrdquo

Ama Oliver İspanyarsquoya bakan daha da yuumlksekBir kayaya ccedilıktı İşte oradaydı paynim ordusuUzakta altın ve muumlcevher kakmalı sayısız miğferParlak kalkanlar halkalı zırhlar dizi dizi titreşen Uumlccedil dilli mızraklar goumlrduuml Duumlşman sayısızdı Safları Saymaya ccedilalıştı ama sayamadı Kayaların arasından Aceleyle aşağı inip arkadaşlarına katıldı

Ve haykırdı ldquoŞuradaki sivri kayalıklardan goumlrduumlmPaynimler at uumlstuumlnde yaklaşmakta Kimse bu kadar Ccediloğunu goumlrmemiştir Keşif kolunda bile en az Yuumlz bin atlı var Kalkanlar goumlz alabildiğine Dalga dalga kabarıyor Uumlstlerinde zırh başlarında Miğfer var ve uccedilları pırıl pırıl parlayan mızrakları Goumlğuuml deliyor Fransarsquonın Frankları goumlruumllmemiş bir Savaş yaşayacaksınız İmanınızı kaybetmeyin Mızrakların boyuna bakıp yılmayınrdquo Ve Franklar Hep bir ağızdan haykırdı ldquoKaccedilana lanet olsun Bu saatten sonra iccedilimizden kimse seniHayal kırıklığına uğratmayacaktırrdquo


304

Ve Oliver Rolandrsquoa feryat etti ldquoSiyah ordu sayısızOysa biz az sayıdayız Dostum borazanı uumlfle kiKral duysun ve İspanyarsquoya doumlnuumlp bize yardım etsinrdquoRoland ona cevap verdi ldquoDostum sana Kulak asmayarak hata ettim Guumlzel Fransarsquodaki itibarımı Sonsuza dek kaybedeceğimYo hayır kılıcımı ccedilekip Sapına kadar paynim kanına daldıracağım İleri İleriPaynimler Ronceval kanıyla beslenmeyecek Sana soumlz veriyorum dostum buguumln hepsi oumllecekrdquo

ldquoRoland sevgili yoldaşım fildişi boynuzuna (borazan)Uumlfle Uzakta Fransarsquoda Charles bu sesi duyacak Ordusuyla yardımımıza koşacaktırrdquo Ama Roland Şoumlyle cevap verdi ldquoTanrı beni soyumu kuumlccediluumlk Duumlşuumlrmek veya sevgili uumllkemin şerefini lekelemekten Korusun Kılıcımı ccedilektiğimde kanla kaplı Olduğunu goumlreceksin benim guumlvenilir dostum Durendal Paynimlerin sonu burada Ronceval ile gelecekrdquo

ldquoRoland sevgili yoldaşım uumlfle boynuzuna uumlfleKral duyacak sana soumlz veriyorum kalkıp gelecektirrdquoAma Roland şoumlyle cevap verir ldquoTanrı korusun KimseBenim iccedilin paynimler yuumlzuumlnde boynuza uumlfledi diyemez Boumlylesi onur kırıcı bir davranışla yakınlarıma saygısızlık Edemem Hayır savaş başlayınca yorgunluk nedir Bilmeyeceğim Durendal ccedileliğinden kan damladığını Goumlreceksin Franklar iyi ve sadık askerlerdir Duumlşmanlarının vay haline Evet buradaRoncevalrsquode oumlleceklerrdquo

Ama Oliver bir kez daha uyardı ldquoOumlyle olsun dostumAma ben paynimleri goumlrduumlm Tepenin ardındaki Duumlzluumlkte arı kovanı gibi kaynıyorlar Duumlşman ordusu Ccedilok buumlyuumlk bizimki ise kuumlccediluumlkrdquo Roland cevap verdi ldquoBu durum iştihamı iyice kabartıyor Fransa benim Yuumlzuumlmden itibar (toprak) kaybetmesin diye dua ediyorum Evet oumlluumlm bile Kralrsquoın sevgisinden yoksun utanccedil iccedilinde Uzun yaşamaktan iyidir O (Kral) kavi darbeler İndirenleri severrdquo


305

Roland cesurdur Dostu cesurdur ve akıllı İkisi deİyi birer şoumlvalyedir duumlruumlst ve sadık Oliver dostuna Karşı koymayacak oumllse de savaşacaktır Boumlyle Konuşurlarken iki dost paynim ordusununSaldırıya geccediltiği duyulur Savaş naraları ccedilok yakından Gelmektedir Oliver ldquoİşte mağrur dostum buradalar Ama Charles ccedilok uzaklarda Dualarımızı duyup Borazanı ccedilalmadın yalnız kaldık oumlleceğiz Adamlarımız biraz oumltedeki geccedilitte savaşa hazır ama Bir daha savaşamayacakları iccedilin uumlzuumlntuuml iccedilindelerrdquo Roland cevap verdi ldquoYeter Korkuya kapılmadığını Biliyorum Yan yana olalım Kılıccedillarımızı iyi kullanalım Bırak ne olursa olsunrdquo14

Ve Roland bir aslan veya koumlşeye sıkıştırılmışBir pars gibi korkusuz Fransız askerlerineCesaretlendirici soumlzlerle hitap etti Sonra doumlnuumlpOliverrsquoa ldquoDostum artık yeter Burada RoncevalrsquodeYirmi bin Frank var ama tek bir korkak yok Frank Yasalarıİyi guumlnde koumltuuml guumlnde karda kışta veya ateşteBey (derebeyi) uğruna muumlcadeleyi her şeye Katlanmayı evet oumllmekten veya yaralanmaktan Kaccedilınmamayı emreder Hadi yoldaş mızrağını alBu goumlrev bana Kral tarafından bahşedildi sevgili dostumBu eldiveni benden sonra her kim takarsaldquoBu oumlluumlmuumlne savaşan birinin kılıcıydırdquo diyecek

Bu arada Rheimslı Başpiskopos Turpin atınıMahmuzlayarak tepeye bir kayanın uumlstuumlne ccedilıkıpMinberden konuşurcasına Franklara seslendildquoFransarsquonın askerleri Kral Charles bizi burada Bırakırken sonuna kadar seve seve savaşacağımızı Gerekirse onun uğruna oumlleceğimizi biliyordu Dahası Bizlerin Tanrı uğruna oumllmeye hazır Hıristiyan Askerleri olduğumuzu varsaydı İspat etme zamanıdır Charles ve Tanrırsquonın duumlşmanları işte tam karşınızda Şimdi guumlnah ccedilıkarın ve Tanrırsquonın merhametine Sığının ki sizleri bağışlayabileyim Oumllecek olursanız

14 Alman savaşccedilılarının ideallerini Tacitusrsquoun anlatısıyla kıyaslayınız (sf162)


306

Şehitlik tacı ve Cennet sizlerin olacaktırrdquoFranklar atlarından inip yere diz ccediloumlktuuml TurpinHaccedil ccedilıkararak onları kutsadı ve guumlnahlarınınKefaretini (duumlşmana) sağlam darbeler indirmek Suretiyle oumldeyeceklerini bildirdi

Franklar yuumlreklenmişti ayağa kalktılar Turpinrsquoin Hakiki haccedilıyla guumlnahları aklanmıştı Savaş atlarınaBindiler İyi huylu şoumlvalyelerdi Bir şoumlvalyeninTeccedilhiz olması gerektiği gibi silahlandırılmışlardı veSavaşa susamıştılar Derken Roland sevgili arkadaşınaDoumlnuumlp dedi ki ldquoAh yoldaş şu bir gerccedilek ki Uumlvey kardeşim artccedilı muumlfrezeyi altın ve guumlmuumlşe sattı Evetİspanya Kralıyla bizim kanımız uumlzerinden pazarlık yaptı Gel Bunu onlara kılıcımızla oumldetelim Oumllecek olursakCharles intikamımızı alacaktırrdquo

Ve Ronad kuumlheylanını mahmuzlayıp Ronceval safları Boyunca doumlrtnala at suumlrduuml Uumlstuumlndeki zırh bedenineİyi oturmuştu Demir penccedilesinde goumlkyuumlzuumlne uzananMuhteşem bir mızrak vardı Bembeyaz bayrağın Mızrağın sapından aşağıya doğru sarkan altın puumlskuumlluuml Elinin uumlstuumlne duumlşmuumlştuuml Sanki oumlluumlme değil de Dansa gidiyormuş gibi guumlluumlyordu yuumlzuuml Ve FranklarOumlnderlerini coşkuyla selamladı Roland da onları Selamladı ve paynimlere duyduğu korkunccedil nefret İyilik dolu bakışlarında parlayıp soumlnerek dedi ki ldquoYavaş ilerleyin ccediluumlnkuuml duumlşman yeterince hızla koşuyor Oumlluumlme Mızraklarından tırsmayın ccediluumlnkuuml birazdan hepsi sizin olacakrdquo Tam da bu sırada duumlşman ordusuOumlluumlmcuumll bir darbe indirmek uumlzereydi

Oliver dedi ki ldquoBoynuzuna uumlflemedin ccedilaresiz sonKez savaşacağız ama bu ne Kralrsquoın ne de onunla birlikte Fransarsquoya giden maiyetinin succedilu İleri beyler Ccedilaresizliğin verdiği guumlccedille savaşın ve savaşın Darbelerine cesaretle karşı durup buumlyuumlkFransa Kralırsquonın sloganını haykırınrdquo Ve haykırdılar ldquoMontjoyrdquoAh keşke duyabilseydiniz Duyabilseydiniz deKahramanlığın ne olduğunu goumlruumlp unutmasaydınız


307

Ve saldırıya geccediltiler Tanrım Nasıl da mağrur ve hiddetli Atların boumlğruumlne ccedilılgınca vurarak oumlluumlme koşmaktalar Kahraman şoumlvalyeler başka nasıl davranabilir ki Paynim ordusu da hız kesmiyor Paynimler ve Franklarhellip İşte savaşmaktalar

Şair bu noktadan itibaren Frenk savaşccedilılarının yiğitliğinden bahseder

Franklar yuumlz bin duumlşmanın saldırısına uğramışTuumlm guumlccedilleriyle dayanmışlardı Yuumlz bin duumlşmanınİki bini kaccediltı Roland dedi ki ldquoBu muumlcadeleyi Savaşarak verenler iyi ve sadık adamlarDuumlnyada hiccedilbir kral boumlyle askerlere sahip değildir Tarih bu yuumlzden Kralımızın en buumlyuumlk olduğunu yazmaktardquo O konuşur Franklar savaş alanında Goumlzyaşları iccedilinde oumlluumllerini veya oumllmek uumlzere olan Askerleri ararken paynim kralının komutasında Yeni bir paynim guumlruhu goumlruumlnduuml

Paynim kralı askerlerinin katledildiğini goumlrmuumlş veİntikam almak uumlzere hızla yeni bir ordunun başına Geccedilip davul ve zurna eşliğinde gelmişti OumlnceZifir gibi bir siyahi uumlstuumlnde bir suumlruuml işaret Doumlrtnala yaklaştı en az diğerleri kadar meşumdu Ne Tanrırsquoya ne de Meryemrsquoin Oğlursquona inancı vardı Onun iccedilin vatana ihanet ve insanoğlunun katli Galiccedilya altınından bile daha değerliydi Kimse onu Guumllerken veya eğlenirken goumlrmemişti ama goumlzuuml pek Olduğu iccedilin Marsila tarafından seviliyordu ki Elindeki ejderha nakışlı bayrak onun bayrağıydı Onu goumlren başpiskopos onu Hıristiyanca birSevgiyle sevemedi onu yakalayıp yok etmek iccedilinCan atıyor iccedilinden şoumlyle diyordu ldquoKacircfirin en koumltuumlsuumlccedilaresiz olanıdır Evet Onu katledersem yanlış olmazNe olursa olsun korkakları hiccedil sevmemrdquo

Başpiskopos Turpin Frankları paynim ordusunun Uumlstuumlne işte boumlyle goumlnderdi Altında bir zamanlar Danimarkarsquoda katletmiş olduğu buumlyuumlk bir kralın Atı vardı Ruumlzgacircr gibi koşan bu atın ayakları kuumlccediluumlk


308

Bacakları ince ama kalccedilaları dar ve guumlccedilluumlSağrısı geniş sırtı yuumlksek yelesi sarıydı Başının Uumlstuumlnde iki kuumlccediluumlk kulak arsızca oturuyorduBaşpiskopos işte bu atın uumlstuumlnde gitti paynimKralı ile goumlruumlşmeye Kralın kolunda uzaklarda Kim bilir hangi şeytanın ıssız karanlık Bir mağarada şekil verdiği muumlcevherle bezeliPırıl pırıl parlayan yuvarlak bir kalkan vardıAma Turpin onu bir darbede indirdi Muhteşem Kalkan parccedilalanarak değerini kaybetti esmer Paynim ise duumlşuumlp oumllduuml Franklar haykırdı ldquoİşte gerccedilek bir şoumlvalye Elindeki Haccedil guumlvenderdquo

Ama ccedilevredeki otların arasına saklanmışOlan paynim ordusunu goumlren Franklar dehşetle Roland Oliver ve Peersrsquoe nefret kustu Turpin onlara korkmamalarını kıpkırmızı savaş alanındanUtanccedil verici şarkılar yuumlkselmediği suumlrece bir adım bile Uzaklaşmamalarını soumlyledi Dedi ki ldquoSavaşarak oumllmek Daha iyidir gerekirse oumlleceğiz Buguumln son guumlnuumlmuumlzOlabilir ama Cennetrsquoe gideceğizCennetrsquoin kapıları sizler iccedilin sonuna kadar accedilık Orada azizlerle birlikte guumlneş battı diye şarkıSoumlyleyeceksinizrdquo Bu soumlzleri duyan FrenklerdeOumlluumlm korkusu kalmadı ldquoMontjoyrdquo diye haykırdılar

Ve Roland Oliverrsquoa seslendi ldquoBaksana Başpiskopos Kılıccedilla kalkanı iccedili boş bir asa gibi kullanmaktardquoDostu cevap verdi ldquoTanrırsquonın adamı savaşın adamlarınıYatıştırıyorrdquo Ve Franklar yaralı oldukları haldeSavaşı suumlrduumlrduuml Goumlrmeliydiniz Kont Roland veArkadaşının kılıccedilları ve mızraklarının ucuyla Duumlşmanı nasıl katlettiklerini goumlrmeliydinizŞerefli Başpiskopos Binlercesini katlettiler diye yazıyor Fransarsquonın Kitabı Doumlrt mukateleyi kazandılar Ama beşincisi o kadar iyi gitmedi Heyhat Onca Askerden Tanrırsquonın inayetiyle Sadece altmışı hayatta kaldı


309

Roland Oliverrsquoın isteğini sonunda kabul edip Frankların neredeyse tuumlmuuml oumllduumlkten sonra Charlamagnersquoı ccedilağırmak uumlzere meşhur borazanını uumlfledi

ldquoNeden bana kızgınsınrdquo diye sordu Roland DiğeriCevap verdi ldquoYoldaş hepsi senin hatan ŞoumlvalyeliğiSağduyuyla ıslah etmek yanlış değildir yiğitlik İtidalle değer kazanır Senin budalaca kibrin nedeniyle Franklar oumllduuml Bir daha asla Charles iccedilin savaşamayacaklar Beni dinleseydin Kral ccediloktan buradaydı Savaşmalı Kazanmalıydık Marsila ccediloktan katledilmiş olurdu Roland senin duumlşuumlncesiz inatccedilılığın bizlere acı verdi Kral seni de kaybetmiş olacak ve senin gibiler bir daha Asla olamayacak Oumlleceksin ve Fransa sahipsiz Umutsuz kalacak Dostluğumuz bu korkunccedil guumlnleSon bulacak ve karanlık gece bizi sonsuza dek ayıracakrdquo

Onları duyan Başpiskopos som altından mahmuzlarınıKuumlheylanının boumlğruumlne vura vura bulundukları yereGeldi ve onları kınayıp azarladı ldquoSoumlr Roland ve sen Rolandrsquoın yoldaşı tartışmayın Tanrı aşkına Doğru boruyu uumlflemek bizi kurtaramaz ccediluumlnkuumlArtık ccedilok geccedil ama yine de iyi olur Kral gelir veİntikamımızı alır Paynim ordusunun İspanyarsquoya Sevinccedille doumlnmesine izin vermez Franklarımız buraya Gelince bizi paramparccedila bulacak ama kurda Kuşa yem olmayalım diye şefkatle kaldırıp Adımızı anarak yuumlk beygirleriyle eve goumltuumlrecek Fransız kiliselerinden birinde goumlmecekrdquo

Yaralı olan Roland sonunda borazanı ccedilalar Charlamagnersquonın ordusu Oli-ver oumllmek uumlzereyken yardıma gelir

Yaralı şoumlvalye oumlluumlmuumln yaklaştığını hissederGoumlrmuumlyor duymuyordur Başpiskopos attan inerVe yanına diz ccediloumlkerek yuumlksek sesle onun adınaGuumlnah ccedilıkarır ellerini birleştirip Cennetrsquole Oumlduumlllendirilmesi iccedilin Tanrırsquoya yakarır şanlı Kral CharlesVe Guumlzel Fransa iccedilin en ccedilok da dostu Roland iccedilin dua ederOliverrsquoın kalbi tekler miğferli başı goumlğsuumlne goumlmuumlluumlrBedeni usulca ruhunu teslim ederken Kutsal Ruh


310

Oyalanmaz Bunu goumlren Roland haykıra haykıra ağlar Bir faninin kalbinden boumlylesi korkunccedil bir feryadın Koptuğu duyulmamıştır

Onları kurtarmak uumlzere yaklaşan Fransız ordusunun sesini duyan pay-nimler kaccedilar Roland oumlluumlme hazırlanır

Rolandrsquoın yaraları kıpkırmızı kanamakta oumlluumlmuumlnYakın olduğunu bildirmektedir Buumlyuumlk Peers iccedilinTanrırsquoya kendi ruhu iccedilin Cebrailrsquoe ve baş meleğeDua eder Sonra sol elinde borusu sağ elinde kılıcı Olduğu halde ki kimse onu sonradan succedillamasın Yeşil tarlayı aşıp kacircfir İspanyarsquoya doğru bir ok mesafesi kadarYuumlruumlyerek bir tepeye tırmanır tepede İki ağacın goumlkyuumlzuumlne uzanan dallarının goumllgelediğiDoumlrt mermer parccedilasının dibine yumuşak ccedilimenlerinUumlstuumlnde duumlşuumlp uzanır Oumllmek uumlzeredir

Tepe yuumlksek doumlrt beyaz taşı ve yeşil otları goumllgeleyenİki ağaccedil daha da yuumlksektir Derken yuumlzuuml goumlzuuml kan iccedilindeBir ceset yığınının uumlstuumlne atılmış oumlluuml taklidi yapanBir kacircfir tuumlm heybetiyle dikilir ve ona doğru koşarakHaykırır ldquoBuumlyuumlk Charlesrsquoın yeğeni işte şimdi teslim olacak Kılıcını alıp eve Arabistanrsquoa goumltuumlreceğimrdquo Elini uzatıp kılıca dokunur dokunmaz Roland kendine gelir

Roland yabancı bir elin Durendalrsquoına uzandığınıHisseder etmez goumlzlerini accedilmış ldquoDur Dost değilsin senrdquoDiye bağırarak elinin altındaki borazanı kacircfirin miğferliBaşına indirip miğferi de başını da ezer ldquoSeni korkak Doğru veya yanlış bana dokunmaya nasıl cuumlret edersin Zavallı şey Duyanlar delirmiş olduğuna huumlkmedecek ama fildişi boynuzum paramparccedila oldu altın ağızlığı kırıldırdquo

Oumllmek uumlzere olan Rolandrsquoın goumlzleri kararmıştı amaGuumlcuumlnuuml toplayıp tekrar ayağa kalktı Korkunccedil bir oumlfkeyle pırıl pırıl parlayan Durendalrsquoini oumlnuumlndekiTaşa vurdu Titreşen ccedilelikten buumlyuumlk ses ccedilıktı ama Ne kırıldı ne ccedilizildi Roland haykırdı ldquoAziz Meryem yardım et bana Kılıcım Durendal senin ccedileliğin


311

Uğursuz bir saatte ccedilekilmiş Senden vazgeccedilmek seni Aziz bilmemek zorundayım Oysa ne ccedilok savaşmış Artık o beyaz sakallıya ait olan ne ccedilok yer fethetmiştik Tanrı seni korku nedir bilmeyene bahşetsin Guumlzel kılıccedil Seni cesur ve gerccedilek bir şoumlvalye kullandı Belki de Fransarsquonın en iyisirdquo

Ve Roland kılıcını tekrar mermere vurdu Ccedilelik ccedilınladıAma kırılmadı Roland ccedileliği kıramayacağını anlayıncaHaykırdı ldquoAh Durendal parlak guumlneşin altında ne kadar Parlak ne kadar aksın Diyorlar ki Kral maiyetini Moriannersquode toplamış Tanrı muumljdeledi seni buumlyuumlk Komutanlarından birine verecekmiş O halde beni ışığınla sar Britanyarsquoyı seninle birlikte Kral iccedilin fethettim veNormandiyarsquoyı ve Akitanyarsquoyı ve Lombardiyarsquoyı veRomanyarsquoyı Bavyera buumlyuumlk Flander Burgonya Polonya veEfendime daima hizmet edeceğine yemin edip onun İradesinin sarışın Saksonlar iccedilin kanun olduğunu teslim edenUzak İstanbulrsquou da seninle birlikte kazandık İskoccedilyarsquoyı vahşi Gallerrsquoi ve İrlandarsquoyı da onun iccedilin seninle birlikteAldık İngiltere de onun nuumlfuzu altında Beyaz sakallı Charlesrsquoın elindeki tuumlm diyarların uumlstesindenSeninle birlikte geldik ama senin iccedilin uumlzuumlluumlyorumSevgili Durendal Senin İspanyarsquoda Sarazenlerin eline Duumlşmenden korkuyorum Buna izin verme Tanrımrdquo

Roland kılıcını tekrar mermere vurdu ve bu kez kuumlccediluumlkBir parccedilasını yonttu Ccedilelik ccedilın ccedilın ccedilınladı ama kırılmadı Goumlkyuumlzuumlne fırladı Roland ne kadar uğraşırsa uğraşsın Onu kıramayacağını anlayıp ona şefkatle hitap etti ldquoAh Durendal ne kadar guumlzelsin ve kutsal Kabzanda kutsal emanetler saklı evet Petrusrsquoun dişi şehit Basilrsquoin kanıAziz Dennisrsquoin saccedilı ve Kutsal Meryemrsquoin giysisindenBir parccedila saklı Seni bir Hıristiyan kullanmalı TanrıSeni Sarazenlerin eline duumlşmekten korusun Ah tatlıDurendal Roland seninle ne ccedilok diyar fethetti ArtıkHepsi sakalı beyazlaşmış olan Frankların huumlkuumlmdarı Buumlyuumlk Charlesrsquoın emrinderdquo


312

Derken oumlluumlmuumln bedenini baştan kalbe ele geccedilirmek uumlzereOlduğunu hissetti Onu (bedenini) yere yatırıp borazanıyla Kılıcını altına yerleştirdi yuumlzuumlnuuml korkak kacircfirlerin kaccediltığıCihete ccedilevirdi ki Kral onun bir fatih olarak oumllduumlğuumlnuuml anlasın Sonra sesini goumlkyuumlzuumlne ccedilevirip onun sadık kulu olduğunu Teyit ederek sağ elindeki eldivenle ona sevgisini sundu

Evet Roland oumllmek uumlzere olduğunu biliyordu Yuumlksek bir tepede kacircfir İspanyarsquoya bakarak uzanmış yatıyorduGoumlğsuumlne vurup haykırdı ldquoAffet Tanrım Hatalarımı bağışla Doğduğum guumlnden buguumlne işlediğim guumlnahları bağışlardquo Ccedilelik eldivenini yukarıya mavi goumlkyuumlzuumlne kaldırdı ki Altın kanatlı melekler gelip ruhunu Tanrı katına goumltuumlrsuumlnler

Yuumlksek bir ccedilamın altında uzanmış yatıyordu Yuumlzuumlnuumlİspanyarsquoya doumlnuumlp anılarını yad etti Fethettiği diyarlarıGuumlzel Fransarsquoyı akrabalarını onu kendi oğlu gibi seven Buumlyuumlk Charlesrsquoı Tuumlm uumlzuumlntuumlsuumlne rağmen bir şoumlvalyeninNasıl dua etmesi gerektiğini hatırlayıp dedi ki ldquoSoumlzuumlHakikatin kendisi olan Baba sen ki Lazarusrsquou fidye Karşılığı mezarından Danielrsquoi yırtıcı aslanlardan kurtardın ruhumu hayatım boyunca işlediğim guumlnahlardan kurtarrdquo Ve Başı usulca omzuna duumlştuuml Ellerini birleştirip dua ederkenoumllduuml Ve altın kanatlı bir ruh yanında Aziz Michael15 ve Cebrail olduğu halde gelip ruhunu goumlkyuumlzuumlne Tanrı katına taşıdı

The Song of Roland The Macmillen Company 1952

B GECcedil ORTA CcedilAĞ

Roma idaresinin ccediloumlkuumlşuumlnuumln uumlstuumlnden pek de yaratıcı ve verimli olmayan yuumlzyıllar geccediltikten sonra 1100rsquode kurumsal yapılanma idealler ve uumlslup itibariyle genellikle ldquoOrta Ccedilağrdquo olarak tanımladığımız doumlnem başlar Sicilya-Palermorsquodan Kuzey İngiltere-Durhamrsquoa kadar her yerde oumlnce Romanesk sonra da Gotik tarzında kiliseler inşa edilir Bolonya ve Parisrsquote hukuk ve ilahiyatta uzmanlaşan On Uumlccediluumlncuuml yuumlzyıldan itibaren uluslararası uumlniversiteler olarak hizmet vermeye başlayacak yuumlksekokullar accedilılır Sicilya Roma ve İngilterersquode akılcılığa youmlnelen huumlkuumlmetler vergi tahsil etmeye

15 St Michael gerek Yahudi gerek Hıristiyan gerekse İslam geleneğinde (Mikail Kuran-ı Kerim 298) Tanrırsquonın Ordusursquona komuta eden baş melektir


313

başlarken youmlnetimde adil olmayı goumlrev bildiklerini resmen ilan ederler On İkinci yuumlzyıl Avrupa medeniyetini şekillendirecek olan kurum ve değerleri yaratan buumlyuumlk gelişimlere sahne oldu

Hıristiyan Avrupanın On Birinci yuumlzyılın son ccedileyreğine kadar siyaset teorisi uumlret-tiği soumlylenemez Buna karşın Kutsal Roma İmparatoru IV Henry ile Papa VII Gre-gorius ccedilekişmelerinin16 yuumlze yakın toumlrel risale (tract) tez ve ccediloumlzuumlmleme doğurmak suretiyle siyasal duumlşuumlncede bir buumlyuumlk geleneğin yolunu accediltığı da doğrudur Ne var ki daha en başından itibaren Orta Ccedilağın birey ve topluma ilişkin kuramlarının doğ-ruyu ararken yanlışa duumlşen kişinin kuumllliyen ve sonsuza dek lacircnetlenme tehlikesiyle karşı karşıya olduğu şeklinde klasik duumlşuumlncede rastlanmayan bir telmihi vardı Hal boumlyle olunca Orta Ccedilağda siyasi tartışmalar eninde sonunda dini tartışmalara doumlnuumlş-mekteydi Aynı durum iktisat teorisi iccedilin de soumlz konusuydu

Atama yetkisinin kimde olduğu meselesi Orta Ccedilağ suumlresince ccediloumlzuumlmlenemez-ken Kilise ile Devlet Papa ile İmparator arasındaki ilişkilerin nasıl tanzim edilmeleri gerektiği siyasi otoritenin kaynağı bu otoritenin kilise ya da krallık iccedilindeki yapılan-ma biccedilimi tartışılmaya devam edildi On İkinci yuumlzyılda Roma kanunlarının yeniden guumlndeme alınmasıyla başlayan suumlreccedil insanları hukuk ve adalet konularında daha buumltuumlnluumlkluuml ve tutarlı bir ccedilerccedilevede duumlşuumlnmeye youmlneltti Nitekim izleyen yıllarda yapılan araştırmalar daha teknik ve ayrıntılıydı ancak tartışmaların sonu gelmiyor bildik konular uumlzerinde tekrar ve tekrar konuşuluyordu Buna karşın yuumlzlerce yıl oumlnce soumlylenen soumlzlerin bambaşka ortamlarda tekrarlanmaları durumunda yarattık-ları algı ve etkinin farklılaştığı da goumlruumllmekteydi

Orta Ccedilağ hukuk anlayışının doumlnemin adli muumlesseseleri uumlzerindeki belirleyici et-kisi teori-kurum ilişkisinde duumlnyanın en iyi oumlrneğini teşkil eder Doğru olanı yapma-ya verilen oumlnem siyasal olduğu kadar dinsel bir goumlrev addedildiğinden oumlnderler o guumlne dek rastlanmayan bilinccedilli bir tutumla ayrıntılı hukuk sistemleri geliştirmeye youmlnelmiştir Bu youmlneliş kral baron veya şehir baronları kadar papalar ve piskoposlar iccedilin de geccedilerlidir Nitekim Avruparsquonın gelişmesinin temelini gerek Kilisersquonin gerek-se sekuumller devlet youmlnetimi ve meclisparlamento17 aygıtının ldquoanayasacılıkrdquo olarak tanımlanabilecek hukukun uumlstuumlnluumlğuuml kavramına bireyin ve topluluğun haklarına duyulan ilgi oluşturur İtalyan şehirlerinin yurttaş meclislerini saymazsak genelliklle kral ya da prensin adamlarından oluşan Orta Ccedilağ meclisparlamentoları demokratik değillerdir ama yine de anlaşmazlıkları ldquoparlamentordquo soumlzcuumlğuumlnuumln ruhu uyarınca konuşup tartışmak suretiyle gidermeye ccedilalışırlardı

16 İngilizce investiture controversy olarak tabir edilen bu ihtilaf 1070rsquoden 1122rsquoye kadar piskopos-ların atanmasından ruhban sınıfın yapılanmasına kadar pek ccedilok konuda kilise ile sekuumller youmlne-timin arasını accediltı Soumlz konusu ihtilaf İmparator ile Papa arasında kalmayıp Kilisersquonin reformu konusunda Papalığın sonunda Fransa ve İngiltere krallarıyla anlaşmasına kadar uzandı

17 İngilizce parliament (parlamento meclis) soumlzcuumlğuuml Fransızca parler yani konuşmak anlamına gelen soumlzcuumlkten tuumlretilmiştir


314

Cicero tarafından sıkccedila ldquoher insanın hakkını vermekrdquo olarak tanımlanan adalet kaygısı mali ve ticari alanlarda da hissedilmeye başladı Para On İkinci yuumlzyıldan itibaren giderek oumlnem kazandı Kilise artan maddi ihtiyaccedillarını karşılamak uumlzere finansman mekanizmaları oluşturdu Buumlyuumlk şehirlerde kurulan panayırlar dağıtım teşkilatlarına doumlnuumlşuumlrken uumlretim bazı şehirlerde uluslararası ihracat yapılabilecek boyutlara ulaştı Ticaret ve sanayi yarattığı buumlyuumlk zenginliğin yanısıra cahil ve zayı-fın istismarı sahtekacircrlık gibi iş hayatının girift yapılanmasında muumlndemiccedil olan bildik sorunlarını da getirdi Hıristiyan oumlğretisinde boumlylesi zenginlik ve istismara yer yoktu Dahası ccedilağ huumlkuumlmranlığın başlıca amacının adalet dağıtmak olarak algılandığı bir ccedilağdı İlahiyatccedilılar kadar teorisyenler de ekonomide sosyal adalet sağlamanın yolları uumlzerinde kafa yormaya yazmaya koyuldu

Bu yıllar aynı zamanda kentli girişimcilerin kurdukları kumaş borsalarının guumlnde-lik işleyişi ile geleneksel doğrular arasında baş goumlsteren ccedilelişkileri anlatan hikacircyelerin kaleme alındığı yıllardır Chaucer Langland gibi yazarlar Orta Ccedilağın sonlarına doğru daha da sertleştiğine tanık oldukları ccedilelişkileri eleştirir

Hıristiyan toplumunun kimi mensupları Paris Oxford Bolonya Salamanca daha sonra da Koumlln Prag ve Karakov tuumlccarlarıyla dirsek teması iccedilinde olan Avrupalı aka-demisyenlere iyi goumlzle bakmazken teknik alanlardakiler hariccedil hemen hiccedilbir başa-rıları takdir goumlrmez Hal boumlyle olunca eğitim-oumlğretim ne gerekli ne de muteber sayılacaktır Oysa Hıristiyan toplumunda bilime kuramsal ccedilerccedilevede yer vardı On Uumlccediluumlncuuml yuumlzyılın sonlarında meslek sahibi (ldquomekteplirdquo) olmanın değerini sorgulayan duumlşuumlnuumlr sayısı da yok denecek kadar azdı ve hukukccedilular vatandaşların yaşamlarını hakkaniyetle duumlzenlemek huzur sağlamak iccedilin uğraşan huumlkuumlmetler iccedilin ccedilalışmakta hekimler bedenleri onarmakta bilim adamları ve matematikccedililer Tanrı yarattığı iccedilin araştırmaya değer bulunan kacircinatın maddi koşullarını keşfetmeye ccedilalışmak cesare-tini goumlstermekteydiler


1 Hıristiyan Ortak Pazarını18 Kim Youmlnetmektedir

Batı Avrupa Kilisesi Papa VII Gregoriusrsquodan (1073-1085) oumlnceki bin yıl boyun-ca genellikle ldquoalaylılarınrdquo elindeydi ldquoAlaylılarrdquo sayesinde kaim olarak Charlamagne gibi Kilise idealini benimseyen kralimparatorlar tarafından korundu sahip oldukları topraklar Hıristiyan ilkeleri doğrultusunda youmlnetildi Buna karşın vaftiz edilmiş ol-malarına rağmen dini ve Kilisersquoyi kişisel ccedilıkarları iccedilin kullanıp piskoposları pek de oumlnemsemeyen huumlkuumlmranlar da vardı

18 Commonwealth Kamu yararına olan durum


315

On Birinci yuumlzyılın ikinci yarısında Romarsquoda amacı kabaca Kilisersquoyi arındırmak insanlığı kurtuluşa sevk etmek olan bir reform hareketi baş vererek aralarında ilahi-yat ve Hıristiyan hukuku araştırmalarını manastırlarda kurumsallaşan din ve riyazet ruhunun guumlccedillendirilmesini ldquoalaylılarınrdquo da din işlerine muumldahale edebileceğini hu-susları guumlndeme getirdi

ldquoAlaylırdquo olduğu halde Kilisersquoyedine muumldahale edenlerden biri de İmparator III Henryrsquoydi Henry 1055rsquode Romarsquoya giderek papalık tahtı iccedilin muumlcadele eden uumlccedil aday arasındaki rekabete son veren makama kendi adamını nasp etmiştir Henry muumldahaleyi konumunun geleneksel sorumluluğu olarak goumlrmuumlş iyi bir seccedilim yap-mak suretiyle de ağırlığını reformdan yana koyduğunu goumlstermiştir Ancak bir yıl sonra oumlluumlr yerine geccedilen oğlunun kuumlccediluumlk yaşta olmasından istifade eden itibar sa-hibi ve becerikli bir dizi papa izleyen iki yuumlz yıl boyunca Avrupa yaşamına her youmlnuumlyle huumlkmedecek olan papalık kurumlarını oluşturur Roma Kilisesirsquoni inşa ve ihya ederler

Hanedanların egemenliğinden zaman iccedilinde kurtulan Papalık kendi buumlrokrasi-sini kurumsallaştırmak suretiyle işlevselliğini arttıracak ardından asırlardır verilen vaazların ve tedrisin en sonunda uyandırabildiği dini bilincin avantajını da kullanarak amaccedillarını gerccedilekleştirecek huumlkuumlmetini kurar Batı toplumunun oumlnderliğinin kendi-sinde olduğunu ilanla gereklerini yerine getirmeye girişir ldquoGregoryan Devrimirdquo diye bilinen bu devasa hareket adını VII Gregoriusrsquodan alır ancak hareketi başlattığı iccedilin değil ldquobuumlyuumlk krizrdquo olarak anılan doumlnemde İmparator IV Henry ile muumlcadele ettiği papalığa asırlarca hizmet verecek olan ideolojik ve kurumsal gelişimi buumltuumln-leştirdiği iccedilin

Derin inanccedil sahibi papalar kendilerini ve Alman piskoposlarını İmparatorluğun vesayetinden kurtarmaya ccedilalışadursun genccedil İmparator IV Henry (1056-1106) Almanyarsquoda ldquomodernrdquo merkezi bir monarşinin kurumlarını oluşturma peşindedir IV Gregoriusrsquoa ccedilattığı 1070rsquolerde Henryrsquonin ordusu piskoposlara bağışladığı buumlyuumlk araziler karşılığında emrine tahsis edilen suumlvarilerden oluşmaya devam etmektedir Ne ki aslında geleneksel bir durum olan hatta tarih boyunca Kilise ile Devlet ilişkile-rinin saygın bir goumlstergesi sayılan bu uygulamaya Papalık Kilisersquonin bu şekilde kulla-nılmasına son verilmesi gerektiği şeklinde bir arguumlmanla karşı ccedilıkar İzleyen belgeler On Birinci yuumlzyıldan On Doumlrduumlncuuml yuumlzyılın başlarına kadarki suumlreccedilte tarafların siyasi otoritenin niteliğine dair duumlşuumlnce goumlruumlş ve iddialarının nasıl geliştiğini goumlstermekte-dir Papalığın yasalara Kutsal Yazılarrsquoa ve temayuumlllere dair oumlne suumlrduumlğuuml kuramların sekuumller imparatorluk tarafından da dayanak alınıyor olması dikkat ccedilekicidir


316

Papa VII Gregoryrsquonin IV Henry Nezdinde Papalık Politikasını Savunmak Uumlzere Metzli Hermannrsquoa

Yazdığı Mektup

Gregoryrsquoden sevgili Hıristiyan kardeşi Metz19 Başpiskoposu Hermannrsquoa selam

Hz İsarsquonın yasasını goumlz ardı eden kiliseleri ve imparatorluğu tahrip eden dalalet iccedilindeki Kral Henryrsquoyi aforoz edemediğiniz gibi ona olan bağlılık yemininizden de vazgeccedilemediğinizden sizleri Kutsal Papalık Makamırsquonın yetkisi hakkında iğrenccedil bir dille konuşarak saccedilmalayanların budalalığından korumamızı talep ediyorsun Bunun Kutsal Yazılarrsquoda o kadar ccedilok ve inan-dırıcı oumlrneği var ki talebine cevap vermek abestir Hakikati tahrif eden ha-kikate lanetlenme pahasına ters duumlşenlerin bunu akılsızlıktan ccedilaresizlikten veya cehaletten yaptıklarına inanmıyoruz Hiccedil şaşırmadım Bu koumltuumllerin kendi adaletsizliklerini oumlrtbas etmek iccedilin başvurdukları yoldur zira yalan soumlylemenin bedelini hiccedil dikkate almazlar

Mevcut bir suumlruuml kanıttan birkaccedilını anmak adına ldquoSen Petrusrsquosun ve ben kilisemi bu kayanın uumlstuumlne kuracağım Oumlluumller diyarının kapıları ona kar-şı direnemeyecek Goumlklerin Egemenliğirsquonin anahtarlarını sana vereceğim Yeryuumlzuumlnde bağlayacağın her şey goumlklerde de bağlanmış olacak yeryuumlzuumln-de ccediloumlzeceğin her şey goumlklerde de ccediloumlzuumllmuumlş olacakrdquo Yoksa krallar bundan muaf mı Tanrırsquonın Oğlursquona merbut Aziz Petrusrsquoun suumlruumlsuumlnden değiller mi yoksa Sorarım sana ta ki Tanrırsquoya kulluk etmenin ağırlığına dayanamayıp Şeytanrsquola muhatap olsun ve Hz İsarsquonın suumlruumlsuumlnden sayılmak istemesin ken-dini kacircinatın bahşettiği bu bağlayıcı guumlcuumln ışında goumlren kim Aziz Petrusrsquotan kopabilir Zavallı oumlzguumlrluumlğuuml ona hiccedilbir şey kazandırmayacak Petrusrsquoa bah-şedilen guumlcuuml o mağrur boynundan ccedilıkarıp atması halinde Tanrırsquonın huzuru-na ccedilıktığında yuumlkuuml daha da ağırlaşmış olacaktır

İlahi iradenin temsilcisi Kilise egemenliğinin temelibelkemiği olan bu kurum oumlzellikle Havarilerin başı Aziz Petrusrsquoa bildirilen semavi huumlkmuumln bahşettiği ve muumlhuumlrlediği bu imtiyaz kutsal babalar tarafından minnet-le karşılanıp korunmuş hem Kutsal Roma Kilisesirsquone hem de genel olarak onun yasaları ve yazılarına ldquoevrensel anardquo adı verilmiştir Kutsal babalar Kilisersquonin kutsal dinimize dair eğitim ve oumlğretimini benimsemekle kalmaz adlicirc kararlarını da kabul eder Nitekim belli başlı tuumlm davaların kiliselerin alacağı tuumlm oumlnemli kararların Baş ve Ana olarak Kutsal Roma Kilisesirsquonin

19 Metzli başpiskopos Hermann Gregoryrsquonin kendi yanına ccedilekmek istediği oumlnemli Alman papaz-lardan biridir Gregoryrsquonin bu mektupta dile getirdiği goumlruumlşleri biraz olağan dışı bulunduğu iccedilin accedilıklanmaya muhtaccediltır


317

hukuku ccedilerccedilevesinde ele alınması gerektiği Kilisersquonin hiccedilbir kararının tem-yiz edilemeyeceği verdiği huumlkmuumln hiccedil kimse tarafından eleştirilemeyeceği ve iptal edilemeyeceği hususlarında tek ruh ve tek sesle anlaşmışlardır

İmparator Anastasius20rsquoa yazan Papa Gelasius Kutsal Papalık Makamırsquonın ilahi huumlkme dayalı yetkilerini şoumlyle accedilıklar

ldquoİnananlar kutsal goumlrevlerini hakkıyla yerine getiren din adamlarına tes-

lim olmalıdır elbet ama ilahi huumlkuumlmdarın daha sonraları tuumlm piskoposla-

rın en uumlst duumlzey amiri tayin ettiği ve Kilisersquonin sadakatini kazanan patriğin

huumlkmuumlne teslim olmak daha da oumlnemlidir Tuumlm ferasetiniz ile siz de kabul

etmelisiniz ki idraki itibariyle hiccedil kimse Hz İsarsquonın soumlzuumlyle diğerlerinin uumls-

tuumlnde tutulan (konumlanmış olan) ve saygıdeğer Kilisersquonin (bu soumlzleri) teyidi

suretiyle hacirclacirc sadakatle Baş kabul ettiği biriyle eş tutulamazrdquo

Benzer bir biccedilimde Papa Julius21 da doğudaki piskoposlara yazmış ve Kutsal Papalık Makamırsquonın ilahi huumlkme dayalı yetkilerini şoumlyle accedilıklamıştır

ldquoKardeşlerim Kutsal Papalık Makamırsquonın ilahi huumlkme dayalı yetkileri

hakkında konuşurken daha dikkatli olmalı Hz İsa Mesihrsquoin goumlksel krallığın

kapılarını accedilıp kapama guumlcuuml bahşetmek suretiyle (Kilisersquoye) goumlsterdiği ihtima-

ma işaret eden şu soumlzlerini hatırlamalıydınız lsquoSen Petrusrsquosun ve ben kilisemi

bu kayanın uumlstuumlne kuracağım Oumlluumller diyarının kapıları ona karşı direneme-

yecek Goumlklerin Egemenliğirsquonin anahtarlarını sana vereceğimrsquo

Cennetin kapılarını accedilıp kapama guumlcuumlne sahip olan (Kilise) nasıl olur da yeryuumlzuumlnuuml yargılayamaz Tanrı korusun Kutsal Havari Pavlusrsquoun şu soumlz-lerini hatırlayın ldquoMelekleri yargılayacağımızı bilmez misin Ve bu yaşama dair daha nicelerinirdquo

Keza Papa Gregorius22 Kutsal Papalık Makamırsquonın ilahi huumlkme dayalı buyruklarına karşı gelmeye cesaret eden kralların tahttan indirilmek sure-tiyle cezalandırılmaları gerektiğini beyanla bazı senatoumlrlerle keşişlere şoumlyle yazmıştı

20 I Anastasisus 491-518 yılları arasında Doğu Roma imparatorudur Kutsal Roma Kilisesirsquonin pa-palarından biri olan Gelasius (492-496) Kilise-Devlet ilişkisinin nasıl olması gerektiğine dair ku-ramıyla uumlnluumlduumlr ve şoumlyle der Bu duumlnya iki belli başlı guumlccedil tarafından youmlnetilir papalık ve krallar Gelasiusrsquoun bu soumlzlerle her iki guumlcuumln ilahi ve fakat birbirinden bağımsız farklı faaliyet alanları olduğunu ima ettiği soumlylenir

21 337-352 arasında papalık yaptı Paparsquonın tek başına tuumlm kiliselerin uumlstuumlnde temyiz hakkı oldu-ğunu savunurdu

22 590-604 arasında papalık yaptı Romarsquodaki piskoposluğu suumlresince atılganlık timsaliydi Romarsquoyı tehdit etmek suretiyle kutsal şehri korumakla yuumlkuumlmluuml olan Roma imparatorunun şerefiyle oy-nayan Lombardiyalılar ile muumlzakereye oturdu oysa kuramsal olarak iki guumlcuumln (papalık ve impa-ratorluk) ayrılmasından yanaydı


318

ldquoBir kral piskopos rahip yargıccedil veya herhangi sekuumller biri goumlz ardı et-

mek suretiyle buyruklarımıza karşı gelirse makamından olacak bu yanlışı

nedeniyle Tanrırsquonın adaleti nezdinde huumlkuumlm giydiğini boumlylece oumlğrenecektir

Ve yanlışını duumlzeltmediği takdirde yasaya uymayan davranışlarının kefareti-

ni Babamız ve Kurtarıcımız Hz İsa Mesihrsquoin kanından ve kutsal bedeninden

dışlanarak Tanrırsquonın huzuruna ccedilıktığı guumln oumldeyecek muumlstahak olduğu ceza-

yı boumlyle ccedilekecektirrdquo

O halde oumlğreticilerin en şefkatlisi kutlu Gregoriusrsquoun buyruklarına karşı gelen krallar tahttan indirilmekle kalmayıp aforoz edilmeli ve Tanrı katında yargılanmak uumlzere huumlkuumlm giymelidir Buna kim karşı ccedilıkıp bizi succedillayabi-lir Henry Kutsal Papalık Makamırsquonın huumlkmuumlnuuml hiccedile saydığı gibi ayaklar altına almakta ve boumlylelikle kiliselerini de yok etmektedir

Aziz Petrusrsquoun Clementrsquoin papazlığa atanmasına değinen mektubundan biliyoruz ki ldquoOnun (Clement) konuşmadığı biriyle dost olan insan Tanrırsquonın Kilisesirsquoni ortadan kaldırmak isteyenlerdendir bedenen bizimle olduğu hal-de kalbiyle ve aklıyla bize karşıdır Boumlyle bir insan bize accedilıkccedila duumlşmanlık edenlerden ccedilok daha koumltuumlduumlr ccediluumlnkuuml dostluk kisvesi altında duumlşmanca dav-ranmakta kiliseyi tahrip etmektedirrdquo Pek aziz [bildiğim] Aziz Petrus davra-nışlarına karşı olduğu insanlarla ilişki kuranlar hakkında boumlyle sert bir huumlk-me varmışsa papanın karşı olduğu biri hakkında nasıl bir huumlkuumlm verirdi bir duumlşuumln

Şimdi konuya doumlnelim Tanrı nedir bilmeyen insanların icadı olan duumln-yevi saltanat Her Şeye Kadir Tanrırsquonın tasarrufuyla bu duumlnyaya bahşedil-miş olana (Kilisersquoye) tabi değil midir Tanrı ve insan olduğuna inandığımız Tanrırsquonın Oğlu Babarsquonın sağ tarafında oturan Başrahip olarak bizlere şefaat etmekte O (Hz İsa) bu duumlnyada şişine şişine gezen beşeri saltanata tenez-zuumll etmediği iccedilin kendini kurban etti

Tanrı nedir bilmeyenlerden tuumlreyip bu duumlnyanın prensi olan Şeytanrsquoa uyarak kibirle talanla fesatla ihanetle -oumlzetle her tuumlrluuml succedilu işleyerek- ken-dini diğer insanların uumlstuumlnde tutan kral ve prenslerin goumlzuuml doumlnmuumlş arsız-lıklarının ne denli ccedilekilmez olduğunu bilmeyen var mı O halde Tanrırsquonın vekillerine boyun eğdirmeye ccedilalışanlar kibrin elebaşları değil de nedir En Yuumlce Olanın Oğlu Başrahibimiz duumlnya nimetleri sunmak suretiyle kendisi-ni ayartmak isteyenlere şoumlyle der ldquoBana secde ederseniz buumltuumln bunları ben size vereceğimrdquo

Hz İsarsquonın rahiplerinin kral ve prenslerin ve tuumlm inananların efendileri ve babaları olduğundan kuşku duyan var mı Evladın babasını veya tale-benin hocasını youmlnetmesi veya bağlanması beklenirken (onun) elini haksız


319

yere bağlaması ya da gevşetip salıvermesi acınası bir budalalık değil midir Anlaşılan duumlnyanın tuumlm kralları ve prenslerinin efendisi Buumlyuumlk Konstan-tin23 buumltuumln bunların idrakiyle -Aziz Gregoriusrsquoun imparator Mauritius24rsquoa yazdığı mektupta belirttiği uumlzere- İznikrsquote kutsal kilise meclisinde toplanan piskoposlara uumlstuumlnluumlk taslamadığı gibi onlara tanrılar diye hitap ederek al-dıkları tuumlm kararlara saygı goumlstermiştir

Papa Gelasius ise İmparator Anastasiusrsquoun dikkatine sunulan hakikati vurgulayarak bunu kendisine yapılan bir haksızlık olarak goumlrmemesi iccedilin şoumlyle der

ldquoAh yuumlce imparator soumlz sahibi iki guumlccedil vardır bunlardan biri kutsal rahip-

liğin diğeri kralların guumlcuumlduumlr Kutsal rahipliğin guumlcuuml o kadar buumlyuumlktuumlr ki kı-

yamet guumlnuumlnde kralların hesabı ondan sorulacaktır Bilin ki onlar size değil

siz onların huumlkmuumlne tabisinizrdquo

Nitekim bu gibi tebliğ ve beyanlara dayanarak imparatorları ve kralları aforoz eden birccedilok piskopos vardır

Uhuvvetiniz şunu da unutmamalıdır ki şeytanları kovmak uumlzere ruha-ni imparatorlara (yani) uumlfuumlruumlkccediluumllere25 bahşedilen guumlccedil daha da buumlyuumlktuumlr ve duumlnyevi ikbal peşinde olan herhangi bir insan onlara danışabilir Takva ehli olmayan Tanrı korkusu bilmeyen tuumlm kral ve prensler şeytanlar tara-fından youmlnetilerek sefalete duumlşer Bu insanlar insan ruhunun iyiliği yararı iccedilin rahipler gibi Tanrı aşkına değil kendi ihtiraslarını tatmin etmek uumlzere youmlneterek dayanılmaz bir kibir sergiler Aziz Augustin Hıristiyan oumlğretisine dair ilk kitabında bunlar iccedilin şoumlyle der ldquoKendisinin doğal eşiti olan insan-ları youmlnetmeye kalkışanların kibri her tuumlrluuml tahammuumlluumln uumlstuumlndedirrdquo Eğer uumlfuumlruumlkccediluumllerin guumlcuuml dediğimiz gibi şeytana yetiyorsa şeytana tabi olanların ve onların bir uzvu gibi davrananların vay haline Ve eğer uumlfuumlruumlkccediluumller bun-lardan uumlstuumlnse rahiplerin ccedilok daha uumlstuumln olduğu aşikacircr

Dahası sonu yaklaşan her Hıristiyan kral cehenneme gitmemek karan-lıktan aydınlığa ccedilıkmak ve Tanrırsquonın huzuruna guumlnahlarından arınmış ola-rak ccedilıkabilmek iccedilin rahiplerden ricacı olur Sıradan bir insan veya din ada-mı oumllmek uumlzere olan kim ruhunun selameti iccedilin bir kraldan yardım ister Ve

23 I Konstantin (288-337) Batı tarihinde ldquoBuumlyuumlkrdquo olarak anılır ccediluumlnkuuml Hıristiyanlığı kabul eden ve Kilisersquonin iccedil işleyişiyle meşgul olan ilk imparatordur 325rsquote İznik Konseyirsquoni toplamıştır

24 Bizans imparatoru olan Maritius (539-602) Persler ile Avarlara karşı savaşmıştı25 İngilizce exorcist uumlfuumlruumlkccediluumlluumlk dua okuyarak koumltuuml ruhları kovan kişi Uumlfuumlruumlkccediluumlluumlk kilise yasa-

larınca sıkı bir duumlzenlemeye tabi olmakla birlikte Katolik Kilisesi bu guumlce sahip olduğunu iddia eder Erken doumlnemde bu guumlce sahip olan kişilere exorcist adı verilmiştir Orta Ccedilağda din adamları hiyerarşisinin alt basamaklarında yer alırlardı


320

hangi kral veya imparator bir Hıristiyanı kutsal suyla vaftiz etmek suretiyle Tanrırsquonın oğlu olarak takdis edip Şeytanrsquoın elinden alabilir Ya da iccedillerinden hangisi -ki bu Hıristiyanlığın en guumlzel yanıdır- tek bir soumlzuumlyle Tanrırsquonın ka-nına ve bedenine vuumlcut verebilir Ve iccedillerinden hangisine goumlkyuumlzuumlnde ve duumlnyada bağlama ve ccediloumlzme guumlcuuml bahşedilmiştir Buumltuumln bunlar piskoposlu-ğun buumlyuumlk bir uumlstuumlnluumlğe sahip olduğunun goumlstergesidir

İccedillerinden hangisi bırak goumlrevden almayı din adamlarından birine ruumlt-be takdir edebilir Ccediluumlnkuuml papazlar bir diğer papazı goumlrevden alırken akıllı davranıp sadece Papalık Makamırsquona danışır Papazların krallardan daha uumls-tuumln olduğundan en cahilin bile şuumlphesi yoktur Eğer kralların guumlnahları pis-koposlar tarafından yargılanacaksa bunu Romarsquonın ruhani liderinden daha iyi kim yapabilir

Kısacası kim olursa olsun tuumlm iyi Hıristiyanlar koumltuuml bir prens değil bir kraldır denebilir ccediluumlnkuuml krallar Tanrı aşkına oumlzenli davranırken prens-ler -kendi kendilerinin duumlşmanı olduklarından- Tanrı aşkına değil kendi ihtiraslarını tatmin etmek iccedilin youmlneterek acımasız davranır Kralınki sahici Mesih bedeni prenslerinki ise sahici Şeytan bedenidir Krallar sonsuza dek youmlnetebilecek şekilde hareket eder Prenslerin guumlcuuml ise onların -kibrin ccedilo-cuklarının kralıyla (yani) karanlıklar prensiyle birlikte- sonsuza dek lanet-lenip yok olmalarına hizmet eder

Koumltuuml din adamlarının sevip saydıkları krallarından yana olmalarının ne-deni onlar tarafından onurlandırılıyor olmalarıdır dolayısıyla bunda şaşı-lacak bir şey yok Ne var ki her kim tarafından onurlandırılmış olursa olsun bu Tanrırsquoyı ucuz bir fiyata satmak anlamına gelir Ccediluumlnkuuml seccedililen kişiler ay-rılmaz bir biccedilimde Baş ile buumltuumlnleşirken koumltuumller de -iyiye karşı- koumltuumlluumlğuumln başıyla bağlanmış demektir Bunlarla tartışmaktansa (bari) İblisrsquoin elinden kurtulup Tanrı katında yargılandıktan sonra hakikati goumlrebilsinler diye yaş-lı goumlzlerle dua etmelidir

Tanrı aşkına değil kendi ihtiraslarını tatmin etmek iccedilin youmlneten kibirli kral ve imparatorlardan bahsettiğimiz yeter Ne var ki herkesi konumuna goumlre uyarmak goumlrevimiz olduğuna goumlre kralları imparatorları ve prensleri -Tanrırsquonın yardımıyla- kibirle baş edebilecek şekilde guumlccedillendirmeli onları tevazu silahıyla donatmalıdır Biliyoruz ki şan şoumlhret ve oumlzellikle de bu duumlnyaya dair alışkanlıklar youmlneticilerin başını doumlnduumlrerek tevazuu unuttu-rur diğerlerine uumlstuumlnluumlk taslamalarına neden olur Dolayısıyla oumlyle goumlruumlnuuml-yor ki şan ve şoumlhret peşinde koşan imparator ve kralların alccedilakgoumlnuumllluuml ol-mayı ve hazdan ziyade korkuyu oumlğrenmelerinde fayda vardır Bu durumda imparator ve kralların tahtın ne kadar uumlrkuumltuumlcuuml hatta tehlikeli olduğunu o makamda pek az insanın mağfiret bulduğunu ve Tanrırsquonın merhametine


321

sığınmak suretiyle kurtulanların Kilisersquonin ilahi adaletinde birccedilok tevazu sahibi insandan daha az tanınırbilinir olduğu gerccedileğini iyi duumlşuumlnmeleri la-zım Duumlnyanın başlangıcından buguumlne kadar imparator veya kralların şef-katli olduğuna duumlnyevi yaşamı kuumlccediluumlmseyen diğer pek ccedilok insan gibi inanccedil-lı ve erdemli bir yaşam suumlrduumlklerine dair hiccedilbir kayda rastlanmamaktadır ama bizler bunların ccediloğunun Tanrırsquonın merhametine sığınarak kurtuldukla-rına inanıyoruz İmparator ve krallar arasında mucizeleriyle maruf Havariler ve Şehitler bir yana Aziz Martin Aziz Antony ve Aziz Benediktusrsquoa26 ne de-meli Hangi imparator veya kral oumlluumlyuuml diriltmiş cuumlzamlıyı iyileştirmiş veya koumlruumln goumlzlerini accedilmıştır Doğru Kutsal Kilise İmparator Konstantinrsquoi din-darlığıyla Theodosius ve Honoriusrsquou Charles ve Louis27rsquoi adaletli olmalarıy-la oumlvguuml ve saygıyla anar bunlar Hıristiyanlığın savunuculuğunu kiliselerin hamiliğini yapmıştır ama yaptıkları bu muhteşem işlerle uumln kazandıkları soumlylenemez Kutsal Kilise kaccedil kral veya imparatorun adını kiliselere vermek suretiyle uumlnlenmesine hizmet etmiştir ki

Krallar ve prensler duumlnyevi yaşamda yuumlkseldikleri oumllccediluumlde derin ve son-suz bir ateşin iccediline duumlşmekten korkmalıdır Nitekim şoumlyle denir ldquoBuumlyuumlk guumlccedil sahibi olanlar buumlyuumlk acı ccedilekeceklerdirrdquo Youmlnettikleri insanların hesa-bını Tanrırsquoya onlar verecektir Tek bir insanın bile ruhuna sahip ccedilıkıp onu korumak kolay değilken binlerce ruhun sorumluluğunu taşıyan prensin vay haline Eğer Kutsal Kilise tek bir insanın yaşamına kastedeni en ağır biccedilimde cezalandırıyorsa şan ve şeref uğruna binlercesini oumlluumlme goumlndere-ne ne yapmalıdır Bu insanlar (katledilenler) iccedilin kusura bakmayın benim hatamdı (mea culpa) deseler bile sanmayın ki kardeşlerini aşağı duumlnyaya goumlnderdiklerine pişmandır Tersine uumlnlerine uumln katıkları iccedilin iccedilten iccedile sevi-nirler Yaptıklarından iccediltenlikle pişman olmadıkları ve insan kanı akıtmak

26 Tourslu Aziz Martin (316-397) hayırseverliğiyle uumlnluuml bir piskopostu nitekim genellikle uumlstuumlnde-ki pelerini bir fukaraya verirken resmedilmiştir Piskopos olduğu halde manastır yaşamını seccedilmiş Tours yakınlarında bir manastıra ccedilekilerek misyoner yetiştirmiştir Aziz Antony (251-350) Hıris-tiyan manastırcılığının banilerindendir Keşiş toplulukları oluşturmak suretiyle yaptığı yenilikle uumlnluumlduumlr zira ondan oumlnce kutsal yaşam demek inzivaya ccedilekilmek demektir Aziz Benediktus Be-nediktin tarikatı ve Avrupa manastırcılığının kurucusudur

27 Kilise tarafından ldquoBuumlyuumlkrdquo olarak anılan Roma imparatoru Theodosius (346-395) bu unvanı Ar-yanların Teslis goumlruumlşuumlnuuml sapkın bir goumlruumlş olarak kınadığı iccedilin almış İznik Mezhebirsquoni kurmuş yeni Ortodoksluğa muhalefeti devlet guumlcuumlyle bastırmıştır Honorius (384-423) Theodosiusrsquoun ha-lefidir Saltanat doumlneminde Roma ordularının barbar generalleri oumlnemli guumlccedil kazanır ve Romarsquonın Alarik emrindeki Vizigotlar tarafından yağmalamasından sonra imparatorluğun doğusuyla ba-tısının arası yaşam tarzı itibariyle accedilılır Honorius Hıristiyan oumlğretisi uyarınca paganizmin en accedilık goumlstergesi olan gladyatoumlr goumlsterilerineoyunlarına son verir Charles yani Charlamagne ise maiyetindeki Kilise danışmanlarının oumlğuumltlerini yasama ve diğer her tuumlrluuml youmlnetim faaliyetine yansıyacak biccedilimde yorumlar Charlamagnersquonın oğlu ve halefi olan Louis the Pious Dindar Louis (778-840) Frank soyluları savaşccedilı bir lider istedikleri halde piskoposlara teslim olur


322

suretiyle yaptıkları yanlışı duumlzeltemeyeceklerine goumlre toumlvbekacircr olmalarının Tanrı nezdinde değeri yokturhellip28

Bu nedenle saltanatlarını Hz İsa Mesihrsquoin ışığında suumlrduumlrmek isteyen Hristiyanları duumlnyevi ihtiraslara yenik duumlşmemeleri tamahkacircr olmamaları iccedilin uyarmalı kutluların kutlusu Papa Gregoriusrsquoun piskoposluk goumlrevine dair kitabında soumlylediği şu soumlzleri unutmamalıdır ldquoİzlenmesiuyulması ge-reken buumltuumln bu şeylerin arasında en oumlnemlisi erdemli insanların bu ma-kama kendi arzularıyla gelmeleridir Erdem sahibi olmayan teşvik edilse bile gelmesin daha iyirdquo O halde eğer iccedilinde Tanrı korkusu olan bir insan bile Papalık Makamırsquona dayanılmaz bir arzuyla ve fakat korkudan titreye-rek geliyorsa -ki orada kutlu Havari Petrusrsquoa liyakatle guumlccedil kazanacaktır- Talut ve Davut gibi iyi ve alccedilakgoumlnuumllluuml insanları beter eden krallık tahtına duumlşuumln nasıl bir korku ve kararsızlık iccedilinde uzanacaktır Bizler bu doğruları tecruumlbeyle oumlğrenmiş olsak da kutlu Papa Symmachus29 buyruklarıyla teyit eder ldquoO yani Aziz Petrus kendinden sonra gelenlere sonsuz bir erdem ve masumiyet mirası bırakmıştır nitekim kendi yeteneğiyle edindiği meziyet-ler yetersiz olsa da seleflerinden devraldıklarının yeterli olduğu boumlyle bir makama yuumlkselmiş olanın kutsallığından kim kuşku duyabilir O (Petrus) sorumluluğu temayuumlz edenlere yuumlkler veya onları oumlnce yetiştirir sonra ulu-larrdquo

Kutsal Kilisersquonin krallık veya imparatorluk makamına ccedilağırdıkları geccedilici şan ve şoumlhret iccedilin değil istekli ve kararlı olmak bir yana bırakın insanlı-ğın selametini goumlzetmek iccedilin gelsinler ve kutlu Gregoriusrsquoun piskoposluk goumlrevine dair kitabındaki beyanlarını hatırlayıp onlara riayet etsinler ldquoİnsa-noğlu diğer insanlar gibi olduğu halde onları hor goumlruumlp aşağıladığı zaman yoldan sapmış melekler gibi olur Talut alccedilakgoumlnuumllluumlluumlğuumlyle tanındığı halde işte boumlyle yoldan ccedilıkmış sahip olduğu guumlccedil gururunu şişirmişti Tanrı tanık-tır ki alccedilakgoumlnuumllluumlluumlkle yol almış ama kibirle geriye duumlşuumlp reddedilmiştir lsquoSen kendi goumlzuumlnde bile kuumlccediluumlcuumlkken seni ben İsrailrsquodeki kavimlerin başı yapmadım mırsquo Talut kendi goumlzuumlnde bile kuumlccediluumlcuumlkken gelip geccedilici bir guumlce yaslanarak buumlyuumlkluumlk tasladı Kendini herkesten uumlstuumln goumlrduuml Ve muhteşem bir şekilde kendi goumlzuumlnde kuumlccediluumlcuumlkken Tanrırsquonın goumlzuumlnde buumlyuumlk kendi goumlzuumlnde buumlyuumlkken Tanrırsquonın goumlzuumlnde kuumlccediluumlcuumlk oldu Tanrırsquoyı her zaman kendilerinden uumlstuumln tutsunlar adalete sarılıp onu herkesin hakkını vermek suretiyle korusunlar dine saygı goumlstermeyenlerle (kacircfirlerle) meşveret kur-

28 Bkz Rolandrsquoın Şarkısı (sf299)29 Papalığa seccedilimi Theodorik tarafından teyit edilen Papa Symmachusrsquoun (498-514) sorunlarından

biri İtalyarsquodaki Ortodoks ccediloğunluk ile youmlnetimdeki Ostrogotlar (Aryan) arasında doğru duumlruumlst bir ilişki tesis etmekti


323

masınlar Kutsal Kilisersquoyi hizmetkacircrları veya tebaaları haline getirmesin Tanrırsquonın goumlzleri olan piskoposları efendileri ve babaları olarak goumlruumlp onlara hak ettikleri saygıyı goumlstersinler

Eğer ana-babalarımıza saygı duymamız buyrulmaktaysa ruhani ebe-veynimize daha da ccedilok saygı duymalıyız Babasına veya annesine beddua eden oumlluumlmle cezalandırılacaksa ruhani babası veya annesine beddua eden nasıl cezalandırılmalıdır dersin Bedensel arzulara kapılıp koumltuuml yola duumlşen prenslerin kendi oğullarını -daha iyi ve daha uygun biri bulunabilirse- Hz İsa Mesihrsquoin uğruna kan doumlktuumlğuuml suumlruumlden uumlstuumln goumlrmesine izin verilmesin Ccediluumlnkuuml kendi oğullarını Tanrırsquodan daha ccedilok sevmek suretiyle Kilisersquoye en buumlyuumlk koumltuumlluumlğuuml yapmış olurlar Kutsal anamıza (yani) Kilisersquoye en buumlyuumlk ve elzem yararıkatkıyı elinden geldiğince sağlayamayanın Tanrırsquoyı ve komşu-larını bir Hıristiyan gibi sevmediği accedilıktır İnsanoğlu hayırseverlik meziye-tinden yoksunsa yapacağı her tuumlrluuml iyiliğin bağışlatıcı oumlzelliğinden mahrum olacaktır

Tuumlm bunları alccedilakgoumlnuumllluumlluumlkle iccedillerindeki sevgiyi Tanrırsquoya ve komşula-rına saklayarakayırarak yaparlarsa ancak o zaman onun merhametine bel bağlayabilirler ldquoBenden oumlğren ccediluumlnkuuml ben uysal ve alccedilakgoumlnuumllluumlyuumlmrdquo Onu oumlrnek alırlarsa o zaman bu aşağılık ve geccedilici saltanatı unutup ebedi oumlzguumlr-luumlk30 krallığına nail olacaklardır

The Correspondence of Pope Gregory VII Columbia University Press 1932

İmparator IV Henryrsquoden Papa VII Gregoriusrsquoa

Gasp yoluyla değil Tanrırsquonın takdiri ve buyruğuyla Kral olan Henryrsquoden şu an Papa değil sahte bir keşiş olan Heldebrandrsquoa

Boumlyle selamlanmayı yol accediltığın karışıklık nedeniyle hak ettin ccediluumlnkuuml ih-timamla takdis edip onurlandırmak yerine ve hiccedilbir makamını esirgemeksi-zin bu karışıklığa ortak etmek suretiyle Kilisersquonin kutsanmak yerine lanet-lenmesine sebep olmaktasın

Mektubunda oumlne ccedilıkan pek ccedilok husustan birkaccedilını ele alırsak Kutsal Kilisersquonin rektoumlrlerine -başpiskoposlarına piskoposlarına papazlarına- mesh31 edilmişleri oldukları halde değinmeye cuumlret ediyor efendilerinin nelere kadir olduğunu bilmeyen koumlleler gibi onları ayaklar altına alıyor-sun Onları ezmek suretiyle kalabalıkların ağzına duumlşuumlp beğeni kazandın

30 Bu iddiaları Aziz Gregoriusrsquoun Piskoposluk Hizmetlerine Dair Elkitabı ile Sofya Konseyi bildirileri ve Papa Julius ile kıyaslayınız

31 Mesh etmek İngilizcersquode anointed yani kutsal yağ suumlruumlnmuumlş olan


324

Her şeyi bildiğini onların hiccedilbir şey bilmediğini sandın Azimle ve ısrarla sahip olduğun bilgiyi aydınlatmak ve ihya etmek iccedilin değil yıkıp yok et-mek iccedilin kullandın Oumlyle ki bizleri adını adeta kendine mal ettiğin Aziz Gregoriusrsquoun şu kehanetinde senden soumlz etmekte olduğuna inandırmak is-tedin ldquoPiskoposun zihni tebaası kalabalık olduğundan sık sık aşka gelir ve herkesten daha guumlccedilluuml olduğunu goumlruumlp her şeyi herkesten daha iyi bildiğini sanmaya başlarrdquo

Ve bizler Papalık Makamırsquonın saygınlığını korumaya niyetli olduğumuz iccedilindir ki tuumlm bu istismara tahammuumll ettik Ne var ki sen bu alccedilakgoumlnuumll-luuml tavrımızı korkaklık olarak yorumladın ve bizlere Tanrı tarafından bahşe-dilen kraliyet guumlcuumlne kafa tutabilecek kadar kendini kaybettin Sanki impa-ratorluk ve krallık Tanrırsquonın değil de senin elindeymiş gibi taht sanki senin tarafından bahşedilmiş gibi bizleri kraliyetimizi elimizden almakla tehdit etmeye kalktın

Oysa bizlere bu kraliyeti bahşeden Babamız Hz İsa Mesih sana ruha-niyet bahşetmedi Ccediluumlnkuuml sen tam da şu basamakları ccedilıkarak yuumlkseldin Kilisersquode manastır duumlzeninin nefretle karşıladığı kurnazlıktan paraya para-dan iltimasa iltimastan kılıca Barış tahtına kılıccedilla gelip o tahtta barışı yok ettin Piskoposlarına karşı (muumlcadeleye hazır) silahlı tebaan var Tanrı sana bahşetmediği halde piskoposluk bahşettiklerini (bizim piskoposlarımızı) goumlrevden almaya kalkıyorsun Meslekten olmayanları piskoposluğa getirip zorla kilisenin hizmetine verdin Sonuccedil Meslekten olmayanlar kendilerine Tanrırsquonın eliyle hoca olarak goumlnderilenleri -piskoposlar32 aracılığıyla olsa da- kınayıp goumlrevden almakta

Mesh edilmiş olanlar tarafından mesh edilerek krallık makamına geti-rilmiş olan birine (yani) bana da değinmektesin Hata yapıyorsun ccediluumlnkuuml Kutsal Babaların geleneksel oumlğretisi uyarınca ta ki İnanccedilrsquotan doumlneyim hiccedil-bir succedil nedeniyle -Tanrı korusun- tahttan indirilmem soumlz konusu değildir ve hakkımda sadece Tanrı huumlkuumlm verir Basiretli hakiki rahipler Havari Juli-an33 hakkındaki huumlkmuuml bile kendileri değil Tanrırsquonın vereceğini beyan etti Nitekim hakiki papa Aziz Petrus şoumlyle der ldquoTanrırsquodan korkmalı krala saygı goumlstermelisinrdquo Oysa sen Tanrırsquodan korkmadığın iccedilindir ki Orsquonun tarafın-dan goumlrevlendirilmiş olan bana saygısızlık etmektesin

32 Henry Paparsquonın tam da o sıralarda birkaccedil Alman piskoposla bir başpiskoposu aforoz ettiğini bildiren mektubuna değinmektedir İmparatorrsquoa ve Alman kilisesindeki din adamlarına goumlre Paparsquonın aşırı sert ve keyfi uygulamaları mevcut duumlzeni altuumlst etmektedir

33 Roma imparatoru (360-363) Tahtta kaldığı kısacık doumlnemde Hıristiyanlığın giderek artan siyasi guumlcuumlnuuml engellemeye kalkışmış oumlzellikle eğitim alanında Hıristiyanlara ve paganlara karşı yasalar ccedilıkarmıştı


325

Nitekim Aziz Petrus aykırılık34 telkin etmek isteyen goumlksel bir meleğe bile aman vermeyip duumlnyanın her yerinde aykırılık telkin etmekte olan seni ka-bul etmedi Şoumlyle der ldquoHerhangi biri bu ben veya goumlksel bir melek bile olsa sizlere oumlğrettiklerimizin dışında bir telkinde bulunursa onu lanetleyinrdquo Dolayısıyla bu lanetlenmişlikle rahiplerimizin ve bizlerin ortak huumlkmuumlne tenezzuumll buyur ve in aşağı Haksız iddialar atfettiğin Papalık Makamırsquonı terk et Bırak Aziz Petrusrsquoun tahtına vahşetin uumlstuumlnuuml dinle oumlrtmeyecek Aziz Petrusrsquoun safarı doktrinini oumlğretecek biri ccedilıksın35

Ben Henry Tanrırsquonın inayetiyle Kral [olan] tuumlm piskoposlarımla birlikte sana diyoruz ki in aşağı in aşağı


İmparator IV Henryrsquoden Alman Papazlara

Henry Tanrırsquonın inayetiyle Kral A36rsquoya selam saygı ve sevgi goumlnderiyor ki az sayıda insan goumlnderir

En buumlyuumlk sorunlar en iyi muumlşavirliği yapacak en buumlyuumlk insanları gerek-tirir Bu insanlar haricen guumlccedilluuml kalben iyi niyetli olmalıdır ki soumlz konusu meselenin iyi sonuccedillanması iccedilin istişareye istekli olsunlar Ccediluumlnkuuml herhangi bir girişimde ne sadece guumlccedil ne de sadece iyi niyet işe yarar Ah sadık tebaam biz duumlşuumlnuumlyoruz ki bu niteliklerin ikisi de sende eşit miktarda var Doğrusu en buumlyuumlklerden birisin ve buumlyuumlk guumlccedil sahibisin ve -şayet seni ve bize olan sa-dakatini iyi bellemişsek- bize ve krallığımıza beslediğin iyi niyet sahip oldu-ğun guumlccedilten de buumlyuumlktuumlr Sadakatle yerine getirdiğin hizmetleri hatırlayarak bundan sonraki hizmetleri de aynı sadakatle yerine getireceğini bilerek sev-gine guumlveniyor ama sadakatinin bu sevgiyi aratmayacağını umuyoruz Ccediluumln-kuuml senden kraliyet prenslerinden beklediğimiz sadakatten ccedilok daha fazlasını beklemekteyiz Nitekim şu ana kadar sadece geccedilmişte olanlara sevinmekle kalmayıp geleceğin vaat ettikleriyle de umutlanmak ve sevinmek istiyoruz

İyi niyetin bizimle olsun ki sahip olduğun guumlccedille -fırsattan istifade- sa-dece bizim değil tuumlm din kardeşlerinin hatta baskı altındaki Kilisersquonin oumlzlemini ccedilektiği ihtiyaccedillar karşılansın Bu baskıdan elbet senin de haberin

34 Heterodox Resmi veya geleneksel tutumla uyuşmayan oumlğreti veya goumlruumlş aykırı 35 Bu mektup İmparatorrsquoa ulaştığı zaman imparator laik ve kilise mensubu soylularla Wormsrsquode

toplantı halindedir Sakson asilere karşı henuumlz verdiği savaştan zaferle ccedilıkmış olduğu iccedilin Alman piskoposların desteğinden emindir ve dolayısıyla Papa Gregorius ile uzlaşmaya yanaşmaz

36 Bu mektup imparatorun bir genelge olarak tuumlm piskoposlarına goumlnderdiği bir mektuptu Dolayı-sıyla ldquoArdquo belirli bir forma uygun olarak yazıcının mektubun muhatabının adını ekleyeceği yeri goumlsterir


326

var Baskı altındaki Kilisersquoden yardımını esirgeme ama şefkatin daha ziyade krallıktan ve din kardeşlerinden yana olsun Kilise şimdiye kadar bu ikisi tarafından yuumlceltildi ama heyhat buguumln ikisinden de yoksun ccediluumlnkuuml bir adam haksız iddialarıyla hem kendisine hem de (soumlz konusu) diğer ikisine zarar verdi Bu adam ikisine de yararlı olmadığı ve yararlı olmak istemediği gibi ikisi iccedilin de zararlı oldu

Seni soumlz konusu adamın kimliği hakkında daha fazla karanlıkta tutma-mak iccedilin soumlyleyeyim Keşiş Hildebrand (ccediluumlnkuuml alışkanlıkları itibariyle ger-ccedilekten bir keşiş) yani soumlzde Papa Sen de gayet iyi biliyorsun ki Papalık Makamırsquonı bir din adamı şefkatiyle değil bir gaspccedilı zorbalığıyla işgal ederek barışı yok edip Katolik birliğini bozmaktaccediloumlzmekte Yaptıklarından sade-ce birkaccedilını anmak gerekirse Krallığı ve Kilisersquoyi Tanrırsquonın izni olmaksızın gasp ederek ilahi nizamı kuumlccediluumlmsedi Oysa Tanrı soumlz konusu iki kurumun -krallığın ve Kilisersquonin- tek değil iki ayrı birim olarak kalmasını buyurmuş iki kılıcın yeterli olacağını soumlylerken mecazen bunu kastetmişti ldquoBaba bak burada iki kılıccedil varrdquo denilince Tanrı ldquoBu yeterlidirrdquo diye cevap verir Kilise de ruhani ve duumlnyevi kılıccedilların birlikte kullanılacağını ve her tuumlrluuml koumltuuml-luumlğuumln bu suretle kesilip atılacağını belirtmiştir Bir diğer ifadeyle herkesin Tanrırsquonın temsilcisi olan kralın ruhani kılıcına itaatle yuumlkuumlmluuml olduğunu soumlylerken duumlnyevi kılıcın iccedilerideki (bu) ruhaniyete sadakatle dışarıdaki Hı-ristiyanlık duumlşmanlarını puumlskuumlrtmekle yuumlkuumlmluuml olduğunu soumlyluumlyordu ki sorumlulukları iccedil iccedile olan bu iki kurum birbirine saygıda kusur etmeksizin el ele versin Eğer istersen Hildebrandrsquoın budalalığıylaccedilılgınlığıyla bu ilahi nizamı nasıl bozduğunu bizzat goumlr Orsquona goumlre kendisine yalvarıp yakarma-yan hiccedil kimse papazlık onuruna nail olamaz (yani) kibri bu denli buumlyuumlk Beni de krallığımdan etmeye ccedilalışıyor Tanrırsquonın luumltfuyla sahip olduğum krallığımdan Dahası beni tahttan indirmekle ve oumlluumlmle tehdit etmekte

Senin de bildiğin gibi bize sık sık benzer biccedilimde hakaret ede geldi ama tatmin olamamış ki her guumln yeni bir şey icat edip hoyratccedila bela ccedilıkartıyorhellip

Dolayısıyla utanma aziz dostum istirham ederim diğer din kardeşlerinle birlikte yaptığım bu talebi kabul etmekten utanma ve Wormsrsquodeki Hamsin Yortusu37rsquona katıl Katıl ki bu mektubumda birkaccedilını andığım prensle birlik-te olanları bizzat dinleyebilesin ve ne yapmamız gerektiği hususunda bizle-re akıl ver Ccediluumlnkuuml Kilise tarafından kulakları ccedilekilerek uyarılan sevgili din kardeşlerin de sana şerefimiz ve krallığımız adına yalvarıyor


37 Pantekost Hıristiyanlığın en oumlnemli bayramlarından biridir Hıristiyanlığın duumlnyaya karşı vazife-lerinin başladığı guumln olarak kabul edilir Tarihi yıllara goumlre farklılık goumlsterip genelde Mayıs veya Haziran aylarına denk gelir Paskalya Bayramırsquondan yedi hafta sonra ellinci guumlnde kutlanır


327

İmparator IV Henryrsquoden Roma Kilisesirsquonin Kardinallerine

Dikkat buyurun kararlaştırılan tarihte Tanrırsquonın izniyle Romarsquoda olaca-ğız Eğer o oumlyle istiyorsa dediği gibi olsun ve her şeyi orada yapalım Ora-daki elccedililerimizle birlikte gelme oumlnerinizi şayet daha uygun olacaksa ka-bul ediyoruz bizleri onlar karşılasın Kaccedil kişi olursa olsun sizler de onunla birlikte gelin ve dinleyip huumlkuumlm verin Papa gibi davranmayı becerebilirse ona itaat eder aksi takdirde -şayet sizler de bizimle aynı fikirde olursanız- Kilisersquonin ihtiyaccedil goumlsterdiğini nasp ederiz38

Bu oumlnerimizi reddetmemelisiniz Eğer ona kulak verilecekse krala da itaat edilmelidir Hildebrand ilahi takdiri yok saymaktadır Neden Neden buna karşı ccedilıkmamaktasınız Tanrı bir değil iki kılıccedil gerektiğini buyurma-dı mı Ama Hildebrand tek bir kılıccedilta ısrarlı ve Tanrırsquonın daha beşikteyken bize bahşettiği krallığı yok etme peşinde Tanrı buyruğunun her guumln nasıl te-zahuumlr ettiğini Orsquonun bizleri Hildebrand ve yandaşlarının kurduğu tuzaklar-dan nasıl koruduğunu iyi niyetli olan herkes goumlruumlyor Hildebrand istemese de bizler krallığımızı youmlnetmeye devam etmekteyiz onun tahta geccedilsin diye yerimize atadığı şoumlvalyeyi o yalancıyı Babamız ortadan kaldırdı

Buumlyuumlkbabamız ve babamız Henryrsquoye (III Henry) olan inancınızimanınız aşkına -ki buna sadık kalmalısınız ve Hildebrand gelinceye kadar sadık kal-dınız- bize Efendimizin inayetiyle bahşedilen bu mirası inkacircr etmemenizi istiyoruz Oumlte yandan şayet inkacircr etmekse niyetiniz nedenini accedilıklamalı-sınız ccediluumlnkuuml sizlere adil davranmaya hakkınızı vermeye kim olursa olsun Aziz Petrusrsquoa huumlrmeten hak eden herkesi oumlduumlllendirmeye hazırız Biz siz-lere değil size saldıranlara saldırmaya geldik

Hildebrand yuumlzuumlnden Kilisersquoyi baskı altında tutmaktan vazgeccedilin adil olun Bırakalım Kilise adaleti yargılasın onu Papalığını suumlrduumlrmesine razıy-sanız savunun savunun ama yalancı şahit olarak değil

Adaleti guumlce kurban etmekle eline ne geccediliyor acaba Yuumlceldikccedile daha da adaletsiz davranabilir zulmedebilirim diye duumlşuumlnuumlyor olmalı Bu mu istedi-ği ldquoHiccedil kimse tarafından yargılanamayacak biri olmalırdquo diyen kendisi ama aslında ldquoBildiğini okusunrdquo demeye getiriyor Ne ki Hz İsa Mesih boumlyle bu-yurmuyor ve diyor ki ldquoAranızda en soyluyuumlce olan diğerlerinin hizmetinde olacakrdquo Kendisini Tanrırsquonın kullarının da kulu addetmesi gereken birinin sahip olduğu guumlccedille Tanrırsquonın kullarına zulmetmesi adil değildir Daha duuml-

38 Bu mektubun yazıldığı 1082rsquode Henry resmen goumlrevden alınmış olsa da Romarsquoya egemendir Papa Gregorius ise (ki mektupta ondan soumlz edilmektedir) Normandiyalı taraftarlarıyla birlikte suumlrguumlndedir Toplantıyı İmparator talep etmiştir Gregoryrsquonin papalık makamına uygun olup ol-madığına karar verecek olan da odur


328

şuumlk bir mertebede olmak onu utandırmamalıdır ccediluumlnkuuml bu suretle tuumlm takva ehlini ilgilendiren bir skandala son vermiş olur ldquoKim kirdquo der Efendimiz ldquobana iman eden kuumlccediluumlklerden birine yanlış yapar boynuna değirmen taşı geccedilirilsin daha iyirdquo Heyhat kuumlccediluumlkler de buumlyuumlkler de onun yol accediltığı skan-dala karşı ccedilıkarak giderilmesini istemekte

Bunlardan dolayı bırakın kahramanca gelsin Vicdanı rahatsa burada ol-duğumuza sevinecek buumltuumln bu iddiaların aksinin ispatlanması halinde za-fer kazanmış olacaktır Kilise yasaları uyarınca ve sizlerin huumlkmuumlyle haksız yere işgal ettiği papalık makamının şerefinden mahrum kalacak olsa bile hayatının tehlikede olmadığından emin olmalıdır Her şeyi sizlerle birlikte yapmaya ve şayet bize direnmezseniz sizler olmadan hiccedilbir şey yapmama-ya hazırız

Son olarak tek isteğimiz adalet ve adaletin ona en yakışan yerde huuml-kuumlm suumlrmesidir Adil olmanızı umuyor ve adaleti aranızda bulmamız halin-de Tanrırsquonın inayetiyle bunu oumlduumlllendirmeye kararlı olduğumuzu bildiri-yorum


Novit Ille39

Papa III Innocent40

1198rsquoden 1216rsquoya kadar Papa III Innocent tarafından youmlnetilen Kilise VII Gregoriusrsquoun kilisesinden daha farklı bir yerdi Bu iki papa arasında geccedilen suumlrede Kilise ile ilgilenen devlet adamları Batı tarihinin en buumlyuumlk gelişmelerinden birine aracılık etti ve İlk Ccedilağ felsefesi edebiyatı ve yasalarının geri kazanımına tanıklık eden bir entelektuumlel canlanma yaşandı VII Gregorius yuumlksek eğitim goumlrmemiş hatta pek az eğitim goumlrmuumlştuuml III Innocent ise Paris Uumlniversitesirsquonde ilahiyat Bo-logna Uumlniversitesirsquonde Roma ve Kilise hukuku okumuştu Kilise işleri artık boumlylesi yuumlksek eğitim gerektirmekteydi Nitekim On Uumlccediluumlncuuml yuumlzyılın sonuna geldiğimizde Papa ve Hıristiyanlık acircleminin tuumlm din adamları mevcut krallıkların ve bu krallıkların ileri gelenlerinin yaşamlarını etkileyen tuumlm maddi ve manevi sorunlarıyla goumlruumllme-miş oumllccediluumlde ilgilenmekteydi III Innocentrsquoın icraatı papalığı suumlresince tuumlm Avruparsquoyı etkiledi Guumlney Fransarsquodaki ldquokacircfirrdquolere ve Orta Doğursquodaki Muumlsluumlmanlara karşı birer haccedillı seferi duumlzenledi Avruparsquonın en can alıcı işlerini goumlruumlşmek uumlzere binden fazla

39 Novit Ille Tanrı Bilir Paparsquoya ratio pecatti yani sekuumller meselelere guumlnah saikiyle muumldahil olma yetkisi veren ve yuumlzlerce yıl Kilise Yasalarırsquonda kalan huumlkuumlm

40 On Uumlccediluumlncuuml yuumlzyılda ldquoHz İsarsquonın Vekilirdquo sıfatını almıştır


329

oumlnemli kilise adamını Romarsquoda bir araya getiren bir konsey toplayarak İmparator-luğun ve İngiltere Fransa gibi oumlnde gelen uumllkelerin youmlneticileriyle siyasi ve dini tar-tışmalara girmek suretiyle muumlcadele etti Papalığa goumlre Hıristiyan duumlnyasının lider-lik sorunu vardı ve bu yuumlzden tehlike altındaydı Ve Innocentrsquoin cephaneliğindeki başlıca silah iyi bir Hıristiyanrsquoın goumlrevlerinin ne olduğunu binbir tuumlrluuml tanımlayarak resmiyete doumlkmuumlş olan Kilise yasalarıydı Nitekim Kutsal Yazılarrsquoın Kilise yasaları-nın temellendiği unsurlardan biri olduğu gerccedileğinden hareketle krallardan birine ccedilok da otoriter bir uumlslupla hitap ederek Novit Ille gibi bir huumlkmuuml bildirmekten geri kalmadı

Fransa başpiskoposu ve piskoposlarınaO ki her şeyi bilir kalpleri yoklar ve sırları muumlkemmelen sezer Fransarsquonın

şanlı kralı Hz İsa Mesihrsquoten iccedilre sevgili oğlumuz Philip41rsquoi tertemiz bir kalp tertemiz bir vicdan ve iccedilten bir inanccedilla sevdiğimizi Fransız krallığının ve Papalık Makamırsquonın (daha da) yuumlkselip yuumlcelmesi iccedilin başarılı olmasını ar-zuladığımızı da bilir Ccediluumlnkuuml Tanrı tarafından kutsanmış olan krallığı Orsquona hep sadık kalmış ve bu sadakatten bize goumlre hiccedil sapmamıştır Koumltuuml melek-lerin bazen şu veya bu şekilde baskın yaptıklarını ya da hepimizin bazen Şeytanrsquoın oyununa gelebileceğimizi biliriz ama kralın Şeytanrsquoın tuzağına duumlşmeyeceğinden eminiz

Dolayısıyla kimse kralın yargı yetkisine ve guumlcuumlne -o bizim yargı yetki-mize ve guumlcuumlmuumlze mecburken- karışmak istediğimizi sanmasın (Zaten) Biz-ler kendi yargı yetkimizi tam manasıyla kullanamazken bir başkasınınkini gasp etmek niye Ne ki Efendimiz İncilrsquode ldquoEğer kardeşin sana karşı guumlnah işlerse gidip onu payla seni duyarsa kardeşini kazanmış olursun Ama seni duymazsa yanında bir iki kişi daha goumltuumlr ki tanıklık etsinler ve ağızların-dan ccedilıkan soumlzler sabitleşsin Onları da dinlemezse git kiliseye soumlyle Kili-seyi de dinlemeyecek olursa bırak senin iccedilin bir kafir olarak kalsınrdquo der Ne var ki İngiltere42 kralı -elindeki kanıtları ibraz etmeye hazır olduğunu beyanla- muumllkuumlnuuml ihlal ettiğini iddia ettiği Fransa Kralırsquonı İncilrsquode belirtil-diği gibi uyardığı ve fakat bir yere varamadığı iccedilin Kilisersquoye başvurduğuna goumlre evrensel kiliseyi youmlnetmekle goumlrevlendirilmiş olan bizler ta ki delegas-yondan biri olarak burada bulunan Kral Philip tersini ispat etsin Tanrırsquonın

41 Philip Augustus (1180-1230) Orta Ccedilağın oumlnde gelen krallarından biridir İngilterersquoye karşı as-keri zaferleri ve Flandersrsquodaki diplomatik başarısıyla maruftur Gerccedilekleştirdiği youmlnetimsel re-formlar sayesinde Fransa On Uumlccediluumlncuuml yuumlzyılın başlarında Avruparsquonın en guumlccedilluuml krallığı haline gelmiştir

42 John (1199-1216) İngilterersquodeki piskoposların atanması konusunda Innocent ile anlaşmazlığa duuml-şuumlp afaroz edilmiştir


330

buyruğuna goumlre hareket etmekten başka ne yapabiliriz Bizler muumllke dair bir yargılama yapmaya niyetlenmiyoruz ccediluumlnkuuml ortak hukukun uygulanma-sının geleneğe aykırı olarak veya oumlzel imtiyazla sınırlandığı durumlar hariccedil bu onların meselesidir Ne var ki guumlnah succedilunu yargılamak şuumlphesiz bizim işimizdir ve bu succedilu kim işlemiş olursa olsun yargılamalıyız ve yargılaya-bilirizhellip

Bu nedenle Majesteleri bu konuyu Papalık Makamırsquona taşımak sure-tiyle yanlış yaptıklarını duumlşuumlnmesin Okuduklarımızdan anlıyoruz ki uumlnluuml İmparator Valentinian43 Milano Kilisesirsquonin yardımcı piskoposlarına şoumlyle der ldquoPapalık Makamırsquona İmparatorluğu youmlneten bizlerin bile iccediltenlikle baş eğeceği birer insan olarak işleyebileceğimiz guumlnahlara dair nasihatini he-kimin verdiği ilaccedil gibi sorgusuz kabul edeceğimiz birini getirmeye gayret edinrdquo İmparator Theodosiusrsquoun -Kral Philip ahfadından Charlesrsquoın yeniden yayınlamış olduğu- bir kararnamesi vardır ldquoBir insanın mahkemeye başvu-rarak accediltığı davanın kabul edilmesi halinde yargılama suumlrecinin herhan-gi bir aşamasında (soumlz konusu şahıs şikacircyetini davanın başında veya daha sonra veya dava kapanırken veya karar aşamasında dile getirirken) Kutsal Papalık Makamı tarafından yargılanmak istediğini bildirirse karşı taraf iti-raz da etse davacı ifadeleriyle birlikte piskoposluk mahkemesine goumlnderi-lecektirrdquo Bizler bunun uumlstuumlnde durmayız ccediluumlnkuuml aslolan ilahi yasalardır ve bizler yetkimizi insanoğlundan değil Tanrırsquodan alırız Aklı başında herkes bilir ki herhangi bir Hıristiyanı işlediği duumlnyevi succedil nedeniyle kınamakuyarmak ve bize karşı ccedilıkması halinde cezalandırmak goumlrevimizdir Bunun boumlyle olduğu hem Eski hem Yeni Ahitrsquote yazılıdır Efendimiz peygamberi aracılığıyla der ki ldquoCcedilekinme haykır sesin bir trompet gibi yuumlksek ccedilıksın ki kullarıma hadlerini aştıklarını duyurabilesinrdquo Ve Eski Ahitrsquote ekler ldquoKoumltuuml olana koumltuumlluumlk yaptığını soumlylemezsen işlediği guumlnahla oumllecektir ama Ben onun kanını senin elinde goumlrmek istiyorumrdquo Havari bizleri ldquoitaatsizlikrdquo ile ilgili olarak da uyarır ve bir başka yerde der ki ldquoBuumltuumln cefakacircrlığın ve oumlğ-retiye olan inancınla kına payla ve uyararak oumlğuumlt verrdquo Bunun goumlrevimiz olduğu ve bu guumlceyetkiye sahip olduğumuz Efendimizin Anathothrsquoda ra-hip olan peygamberimize soumlylediği şu soumlzlerden bellidir ldquoBak buguumln sana tuumlm ulusların ve krallıkların koumlkuumlnuuml soumlkme onları alaşağı etme tahrip etme imha etme ve (sonra) yeniden inşa edip tohum ekme sorumluluğu verdimrdquo Anlaşılabileceği uumlzere tuumlm fani guumlnahlar koumlkuumlnden soumlkuumlluumlp imha edilme-lidir Dahası Efendimiz Cennetrsquoin anahtarlarını Aziz Petrusrsquoa verirken şoumlyle

43 Roma İmparatoru Valentinian (365-375) Konstantinrsquoin iki kuşak oumlnce başlattığı geleneğe sahip ccedilıkarak Hıristiyan doktrini etrafında doumlnen uyuşmazlığa muumldahil olmuştur


331

der ldquoYeryuumlzuumlnde bağladığın her şey goumlkyuumlzuumlnde de bağlanacak ve yeryuuml-zuumlnde ccediloumlzuumllen her şey goumlkyuumlzuumlnde de ccediloumlzuumllecektirrdquo İşlediği fani guumlnahın Tanrı katında bağlayıcı olduğunu herkes bilir bundan şuumlphe etmez Nitekim Petrus Tanrı katında bağlı olacağından şuumlphe etmediklerini ilahi huumlkuumlm uyarınca yeryuumlzuumlnde bağlayacaktır

Kralların diğer insanlardan farklı bir muameleye tabi olmaları gerektiği soumlylenebilir belki ama Tanrırsquonın yasasında ldquoBuumlyuumlğuuml kuumlccediluumlğuuml yargıladığın gibi yargılayacak yargıladıklarını kayırmayacaksınrdquo yazılıdır ldquoİnsanları ka-yırmakrdquo der Aziz James ldquobirinin iyi giyimli bir diğerine lsquoiyi bir yere oturrsquo fakir fukaraya lsquoorda ayakta dur veya ayağımın dibine oturrsquo demesi gibi bir şeydirrdquo

Bizler her bir guumlnahkacircrı yanlış yapmaktan alıkoyup hakikate ccedilağırmak uumlzere yargılamakla yuumlkuumlmluumlyuumlz ve bu guumlce sahibiz ama aynı yetki ve guumlcuuml kullanabileceğimiz bir diğer alan barışa karşı işlenen guumlnahlardır Barış sev-giaşk bağıdır oumlyle ki Hz İsa Mesih bu konuda havarilere şoumlyle diyerek yol goumlsterir ldquoGirdiğiniz herhangi bir evde oumlnce lsquoBarış sizinle olsunrsquo deyin ve eğer barışın oğlu oradaysa ona guumlveninrdquo Ve bir başka zaman ldquoKim sizi (evi-ne) buyur etmez ve soumlzlerinizi duymazdan gelirse ondan ayrılırken ayakla-rınızın tozunu silkerek ona karşı tanıklık etmeye hazır olunrdquo Havariler iccedilin bu gibi insanlardan ldquoayrılmanınrdquo anlamı bu insanları havarilerin sohbetin-den mahrum bırakmak değil de nedir ldquoAyakların tozunu silkmekrdquo dinen cezalandırmak değil de nedir Ccediluumlnkuuml ldquotozrdquo Musarsquonın ocaktaki kuumlluuml etrafa saccedilmak suretiyle Mısır diyarında yol accediltığı irinli yara salgınının (ahlak bo-zukluğunun) tozudur Barış mesajını almayan ve duymayanları Mahşerrsquode bekleyen ağır huumlkuumlm ve ceza Hakikatrsquoin şu sade ama bir o kadar guumlccedilluuml soumlzlerinde saklıdır ldquoDoğrusu şehir iccedilin Mahşer Sodom ve Gomorra diyarı iccedilin olduğundan ccedilok daha dayanılmaz olacaktırrdquo Şehirle kastedilen krallar dahil orada yaşayan tuumlm insanlardır

Dahası ldquoyasanın kuralları uyarıncardquo44 bir adamın kendisini bir diğeri karşısında haklı goumlruumlyor olması keyfiyeti bir başkası tarafından ona karşı kullanılabileceğine goumlre ve acirckil Cato45 ldquoYaptığınız yasalara teslim olunrdquo de-diğine goumlre ve Fransa Kralı hafızasıyla uumlnluuml eski İngiliz kralı Richardrsquoa karşı -ki statuumlsuuml Kral Philiprsquoten aşağı değildi- savaş zamanı Kilise ve Kilisersquonin iyi niyetinden yararlanmış olduğuna goumlre Kral Richardrsquodan esirgenmeyen hakkın Kral Johnrsquoa tanınması talebini nasıl savunacaktır Son olarak (soumlz konusu) iki kralın arasında barış antlaşması yapılarak taraflarca ant iccedilmek

44 Bu klasik Roma hukukunda yargılama usuluumlnuumln yasayla uyum iccedilinde olması anlamına gelmek-tedir

45 Cato Romalı moralist Geleneğe Dair adlı tezi Orta Ccedilağ boyunca buumlyuumlk ilgi goumlrmuumlştuumlr


332

suretiyle teyit edilmiş olduğu halde Kral Philiprsquoin antlaşmaya sadık kal-mamış olmasını dikkate almamazlık edemeyiz ccediluumlnkuuml yeminli muumlkellefiyet şuumlphesiz Kilisersquonin yargılama alanına girer ki bozulan barış antlaşması tek-rar tesis edilebilsin

Bu ciddi hukuk ihlaline goumlz yummak suretiyle kiliselerimizin tahrip edilmesine ya da Hıristiyanların katledilmesine razı olamayacağımıza goumlre sevgili oğlumuz Casamari46 başrahibini -Kral Philip Kral John ile sağlam bir barış antlaşması veya ateşkes yapmadığı veya alccedilakgoumlnuumllluumlluumlkle adı geccedilen başrahip ve muhterem kardeşimiz Bourges başpiskoposuyla konuşup İngi-liz kralı hakkında Kilisersquoye ilettiği şikacircyetin meşru bir şikacircyet mi yoksa bir istisna mı olduğunu gayrı resmi olarak tahkik etmediği suumlrece- kendisine verdiğimiz talimat ccedilerccedilevesinde hareket etmesini emrettik Dolayısıyla sa-dakatınıza guumlvenle Papalık Makamırsquonın buyruğuyla başrahibin talimatlarını alccedilakgoumlnuumllluumlkle karşılamanızı daha doğrusu bizim vereceğimiz huumlkme ria-yet etmenizi ve riayet edilmesini sağlamanızı emrediyor aksi halde itaatsiz-liğinizin cezalandırılacağını bildiriyorum

Select Letters of Pope III Innocent Oxford University Press 1953

III Innocentrsquoın Fransız kralının işlerine başarıyla muumldahil olması ve aynı suumlre iccedilinde lort payesi vermek suretiyle İngiliz Johnrsquou kendi feodal duumlzenine tabi kılmasının uumlstuumlnden yaklaşık yuumlz yıl geccediltikten sonra bir dizi olay ve sorun Papa İngiltere ve Fransarsquonın arasını accediltı 1290rsquolarda Fransa Kralı IV Philip ile İngiltere Kralı I Edward uumllkelerinin savaş halinde olması nedeniyle din adamlarını vergilendirme yoluna gidip onları da bu milli olayın iccediline ccedilek-meye ccedilalıştı Katı bir hukukccedilu ve youmlnetici olan yaşlı Papa VIII Boniface bu duruma saldırgan bir biccedilimde tepki verdi ve din adamlarının sekuumller otorite tarafından papalık izni olmaksızın vergilendirilmesini yasakladı Ne ki iş bununla bitmedi Ccediloğunluk Bonifacersquoin yeni doğan krallıklara huumlkuumlmranlık dayattığı kanısındaydı nitekim bu iddialar On Uumlccediluumlncuuml yuumlzyıl boyunca -ccediloğu kilise hukukunda uzman- papa yanlılarının ağzından duumlşmedi Oysa aynı yuumlzyıl sadece mahkeme ordu ve parlamento gibi etkin kraliyet kurumlarının inşasına değil monarşinin saygınlığını ululayan kralla imparatoru eşitleyen ve toplum yararını ilgilendiren konularda krala neredeyse sınırsız idari yetki veren kuramların geliştirilmesine tanıklık etmekteydi

46 Casamari başrahibi Paparsquonın guumlvenilir bir elccedilisiydi ve Fransız din adamlarına Philiprsquoe dini baskı yapmalarını telkin etmekle goumlrevlendirilmişti Başrahip barışın tesisi iccedilin Philip ile John arasın-da ccedilok gitti geldi


333

Kraliyet kurumlarının guumlcuuml hemen hissedilmişti I Edward yasaların kra-la tanıdığı korumayı reddetti ve İngiliz din adamlarına polis yoluyla sağla-nan guumlvenliği kaldırdı IV Philip Fransarsquodan Romarsquoya akan buumltccedileyi keserek Fransarsquodaki Kilisersquonin işleyişini birccedilok bakımdan oumlrseledi 1301rsquoe geldiği-mizde yaşlı Papa ccedilok oumlfkeli ve buruktu ama 1300rsquode duumlzenlenen Juumlbile47 iccedilin Romarsquoyı ziyaret eden binlerce hacı tarafından kendisine goumlsterilen sevgi onu muhalifleriyle baş edebileceğine inandırdı 1301rsquode Fransız Kilisesirsquonin yeniden yapılanmasını planlamak uumlzere Fransız din adamlarını Romarsquoda topladı Ve bir sonraki yıl Unam Sanctam fermanını yayınladı ki bu ferman papalık otoritesini tesis etmek uumlzere III Innocentrsquoin yayınladığı en radikal bildiriydi

Unam Sanctam48

Papa VIII Boniface

İnancımız tek bir kutsal ve apostolik49 Katolik kilisesi olduğunu kurtu-luşu ve bağışlanmayı başka bir yerde bulamayacağımızı teyit ederek bizleri buna imana mecbur kılarhellip Bu kilisede tek bir Tanrı tek inanccedil ve tek vaftiz vardır Nitekim tufanda da bu tek kiliseyi temsil eden tek bir gemi tek bir duumlmenci ve tek bir komutan vardı bir diğer ifadeyle sadece Nuh ve gemisi vardı Okuduklarımızdan anlıyoruz ki tufanda bu gemi hariccedil duumlnyada-ki her şey yerle bir oldu Biz işte bu tek kiliseye buumlyuumlk saygı goumlsteririzhellip Tanrırsquonın kusursuz kumaşından biccedililmiş olan bu tufanı hak etmekle birlik-te payımıza duumlşeni aldık Bu nedenle bu bir ve tek kilisede iki başlı bir hil-kat garibesi değil tek bir beden ve tek bir baş var Hz İsa Mesih vekili Aziz Petrus ve halefleri Nitekim Petrusrsquoa ldquokoyunlarımı doyurrdquo diyen Tanrırsquonın Kendisiydi Oumlzel olarak şu veya bu koyunları işaret etmeksizin genel bir ifade kullanıp ldquokoyunlarımrdquo dedi ve ona buumltuumln koyunlarını teslim etti O halde şayet Yunanlılar veya başkaları Tanrı tarafından Petrus ve halefle-rine teslim edilmediklerini soumlyluumlyorsa Mesihrsquoin suumlruumlsuumlnden olmadıklarını itiraf ediyorlar demektir ccediluumlnkuuml Yuhannarsquoda Tanrı sadece tek bir ağıl ve tek bir ccediloban vardır diyor İncil bize bu ağılda iki kılıccedil olduğunu soumlyluumlyor biri ruhani diğeri duumlnyevi (zamansal) Nitekim kilisede konuşmakta olan

47 Juumlbile Bir olayın ellinci yıldoumlnuumlmuuml Eski Musevi yasalarına goumlre elli yılda bir yapılması gereken genel serbest bırakma yılı

48 Tek Kutsal Unam Sanctam fermanı Kilisersquonin ldquoevrensel huumlkuumlmdarlığınırdquo yani Kilisersquonin ve Paparsquonın tuumlm imparatorların uumlstuumlnde goumlrduumlğuumlnuuml ilan eden bildiri

49 Apostolic Havarilerle ilgili Paparsquoya ait


334

havariler ldquoBak iki kılıccedil varrdquo dediklerinde Tanrı bu ccedilok fazla diye cevap vermedi yani bu yeterlidir dedi Duumlnyevi kılıcın Petrusrsquoun sorumluluğunda olduğunu inkacircr eden Tanrırsquonın şu soumlzuumlnuuml de yanlış tefsir ediyor demektir ldquoKılıcını kınına sokrdquo Dolayısıyla iki kılıccedil da kilisenin sorumluluğundadır biri piskoposların elinde kilise tarafından diğeri kralların ve şoumlvalyelerin elinde ama piskoposların rızasıyla kilise iccedilin kullanılmak uumlzere elbet Da-hası biri diğerine uumlstuumln (yani) duumlnyevi kılıccedil ruhani kılıca tabi olmalıdır Havari ldquoguumlccedil Tanrırsquonındır ve bu guumlcuuml kullananlar Tanrı tarafından goumlrev-lendirilirrdquo dediğine goumlre (soumlz konusu) iki kılıccedil birbiriyle eşit değildir Oumlyle olsaydı goumlrevlendirme gerekmez daha guumlccedilsuumlz olan guumlccedilluumlye tabi olurdu ki buumlyuumlk işler yapabilsin Kacircinat yasaları uyarınca her şey hemen eşitlenmez en aşağıdan ortaya ortadan en yukarıya doğru giden bir duumlzen iccedilinde yer alır Ruhani guumlcuumln saygınlık ve asalet itibariyle her tuumlrluuml duumlnyevi guumlccedilten uumlstuumln olduğuna gelince itiraf etmeliyiz ki ruhani olan şeyler duumlnyevi olan-lardan uumlstuumlnduumlr Bu gerccedilek kiliseye oumldenen aşardan50 ve bağışlardan bellidir ve tuumlm bunlar bizim denetimimizdedir Şurası muhakkak ki ruhani guumlccedil duumlnyevi guumlcuumlnuuml kanıtlamalı ve bunun ne derece iyi olduğuna karar verme-lidir Yeremyarsquonın şu soumlzleri bunu doğrular ldquoSeni buguumln tuumlm milletlerin ve krallıkların uumlstuumlne koydumhelliprdquo Bu nedenle şayet duumlnyevi guumlccedil guumlnah işlerse ruhani guumlccedil tarafından yargılanacak alt duumlzeydeki ruhani guumlccedil hata yaparsa bu daha yukarıdaki bir guumlccedil tarafından yargılanacaktır Ama en buumlyuumlk olan hata yapıp guumlnah işlerse havarilerin tanıklığında sadece Tanrı tarafından yargılanır insanlar tarafından değil Ruhani biri her şeyi yargılar ama kim-se tarafından yargılanamaz Bu yetke bir insana bahşedilmiş ve bir insan tarafından kullanılıyor da olsa insani değil ilahidir ccediluumlnkuuml Petrusrsquoa ilahi bir ses tarafından bahşedilmiş bizzat Hz İsa Mesih vasıtasıyla o ve tuumlm halef-leri iccedilin bir kayanın uumlstuumlne kurulmuşturhellip Burada şunu beyan ve ilan ede-riz ki herkesin kurtuluşu Katolik Roma Kilisesirsquonin dini liderine51 tabidir Bu hususun suumlrekli olarak goumlzetilmesi iccedilin bir muhtıra olarak Lateran52 8 yılımızda 14 Kasım

Select Historical Documents of the Middle Ages George Bell amp Sons 1892

III Innocentrsquoin oumlluumlmuuml ile Padovalı Marsiliusrsquoun (1270-1342) Defensor Pa-cis53rsquoinin ilanı arasında geccedilen yuumlz yıl boyunca Kilise ve oumlzellikle de papalık

50 Tithe Gelirin yuumlzde onunun kiliseye bağışlanması51 Pontiff Papa52 Lateran Mealen Roma Kilisesi Katedrali (sarayı) Katolik duumlnyasındaki kiliselerin en uumlst duumlzey-

de olanı53 Barışın Savunucusu


335

kurumsal olarak guumlccedillenmekle birlikte Hıristiyanlık acircleminin manevi rehberi olarak etkinliğini kaybetti Papalar iyice uzmanlaşmış bir Kilise buumlrokrasisi ve yargı sistemine huumlkmederken bir dizi yeni yasa ccedilıkardılar ve iccedillerinden biri de Kutsal Roma İmparatoruna karşı başarılı bir haccedillı seferi duumlzenledi Ne var ki milli monarşiler hem Kilise hem de kendi uumllkelerindeki ruhban sınıfın uumlstuumlndeki egemenlik haklarını korumada kararlıydı nitekim bir de-fasında krallardan birinin ajanı papaya karşı kaba kuvvet bile kullanmıştı Bilim adamlarının sabırlı ccedilabaları sayesindedir ki sonunda Aristorsquonun Etik ve Siyasetrsquoinin sekuumller ve doğacı kuramı ve değerleri prenslere papalara ve onların teorisyenlerine teslim edildi

Marsilius oumlnce Padovarsquoda tıp eğitimi sonra da Parisrsquote fen bilimleri ve ilahiyat eğitimi goumlrmuumlştuuml Zaman iccedilinde Papa XXII John ile seccedililmiş impa-rator Bavyeralı Louis -ki John tanımayı reddetmişti- arasındaki bir ihtilafın iccediline duumlştuuml 1323rsquode Papa kendisine biat etmesi şartıyla Louisrsquonin impa-ratorluğunu kabul edeceğini soumlyledi Defensor Pacis papalık guumlcuumlnuumln teorik temellerine felsefi bir saldırı ve reddiye olarak 1324rsquode ccedilıktı Marsilius Orta Ccedilağın uumlniter Hıristiyanlık kavramına guumlccedilluuml bir biccedilimde karşı ccedilıkmakta Batı Avruparsquonın her yanında Papa veya Kilisersquonin rehberlikyoumlnetim talep ve id-dialarına karşı akılcı bir accedilıklama geliştirmeye ccedilalışan sekuumller milli devletle-ri yepyeni tezler ileri suumlrmek suretiyle desteklemekteydi Marsiliusrsquoun 1324 yılında yayınlanan Defensor Pacis adlı kitabı bir bakıma yeni tip barışccedilıl toplum uumltopyalarına geccedilişi simgeler Marsiliusrsquoa goumlre barış ve huzur insan-lar arasındaki ilişkilerin meyvelerini koruma ve onlardan yararlanmanın en iyi yoludur Bundan dolayı ldquoher uygarlığa halkların saccedilılıp serpildiği insan yararının korunduğu bir huzur ortamı dilenmelidirrdquo diyor Bu ccedilağrıcı gelene-ğin On Sekiz ve On Dokuzuncu yuumlzyılı aşan etkisinin buguumln bile goumlruumllmekte olduğu soumlylenir

Defensor Pacis

Padovalı Marsilius

(hellip) Dikkate alınıp uumlstuumlnde duumlşuumlnuumllmesi gereken zor bir mesele var ccediluumln-kuuml diyoruz ki (hellip) beşeri yasa koyucu54 ya doğrudan ya da youmlneticileri ara-cılığıyla devlet kurumunun her parccedilası ve her makamının etkin (varoluş) nedenidir Şunu da soumlylediğimizi hatırlıyor ve diyoruz ki Yeni Yasarsquodaki pis-

54 Marsilius beşeri yasa koyucu tabiriyle halkı veya yurttaşları veya onların seccedililmiş temsilcilerini kastetmektedir


336

koposluk ya da rahiplik kurumu ilk kez ve tek başına Hz İsa Mesih tarafın-dan ihdas edilmişti ve belirttiğimiz gibi (hellip) O her tuumlrluuml sekuumller ve duumlnyevi (zamansal) uumlstuumlnluumlk payesine (egemenliğine) sırt ccedilevirmişti (hellip) Dolayısıyla sormak lazım -oumlzellikle de artık muumlkemmel muumlmin cemaatleri oluşturdu-ğumuza goumlre- bir ruhban sınıf ihdas etme yetkisini kim haizdir Şu noktaya kadar işaret ettiklerimizin birbiriyle ccedileliştiği accedilık değil mi

O halde bu ccedilelişkiyi giderelimhellip Bu Kutsal Yazıları oumlğreten hocaların ldquoruhbanlıkrdquo olarak tanımladıkları bir kişilik ldquooumlzelliğirdquo gerektirdiğine goumlre ruhbanlığın etkin nedeni onun yaratanı yani ruhunu (bu oumlzellikle) oumlnceden muumlhuumlrlemek suretiyle davranışına youmln veren yani Tanrırsquodır Yeni Yasarsquoda bu Hz İsa Mesih ile başlar Ccediluumlnkuuml O ki hakiki Tanrı ve hakiki İnsanrsquodır bir ruhban ldquoinsanrdquo olarak hizmeti kendisinden sonra gelen ve buguumlnkuuml ruhban insanlar gibi yerine getirirken ldquoTanrırdquo olarak ruhban tayin ettiklerinin ru-hunu (soumlz konusu oumlzellikle) muumlhuumlrlemiş boumlylelikle oumlnce haleflerini yani kendi havarilerini ve havarileri aracılığıyla diğer rahipleri ve onların halef-lerini oluşturmuştur Nitekim bu havariler veya rahipler insanlara elleriyle dokunup uygun soumlzcuumlklerle dua ettiklerinde Tanrı olarak Hz İsa Mesih bu insanlar arasında layık bulduklarının ve buna istekli olanların ruhlarınakişiliklerine ruhbanlık oumlzelliği kazandırmaktaydı

Bu insan ruhuna belirli bir oumlzellik kazandırmak uumlzere tevdi edilen buy-ruklar iccedilin de boumlyledir Bu rahiplik oumlzelliğidir ki (hellip) belirli soumlzler soumlylemek suretiyle rahibe ekmekle şarabı Hz İsa Mesihrsquoin kutlu bedeni ve kanı olarak takdis etme ve kilisenin diğer ayinlerini youmlnetme insanları guumlnahlarından arındırma guumlcuumlyetkisi verirhellip

Şimdi bence muhtemeldir ki bu ruhbanlık oumlzelliği ki bundan boumlyle bir rahip iccedilin olmazsa olmaz ya da asli olarak tanımlayacağız tuumlm rahipler iccedilin geccedilerlidir ve ne Roma piskoposu ne bir başkası bu oumlzelliğe sıradan bir ra-hipten daha fazla sahip değildirhellip

Bunun boumlyle olduğunu daha da iyi accedilıklayabilmek iccedilin rahip55 ve pis-kopos56 soumlzcuumlklerinin -farklı oumlzellikleri tanımlasa da- ilk kilisede eşanlamlı olarak kullanıldıklarını soumlyleyemeyiz Ccediluumlnkuuml rahip soumlzcuumlğuuml yaşı yani kı-demli olmayı piskopos soumlzcuumlğuuml ise ldquonezaretirdquo yani saygınlık ya da diğerle-rinin sorumluluğunu uumlstlenmiş olmayı ima ediyorduhellip

Ama havarilerden sonra yani rahip sayısı artınca rahipler kilisede gouml-rev dağılımı yapmak ve olası skandalları veya hizipleşmeleri oumlnlemek uumlzere kendi aralarından birini seccediltiler ki kilisenin işleyişi yapılan bağışların pay-laşımı ve benzeri hizmetler en iyi şekilde yapılsınyoumlnetilsin ve herkes bildi-

55 Presbyter56 Episcope episcopus


337

ği gibi davranıp karmaşa yaratmasın Diğerlerini youmlnetmek uumlzere seccedililen bu rahip ve sadece bu rahip piskopos ya da nezaretccedili adını aldı ccediluumlnkuuml sadece insanlara nezaret etmekle kalmıyor (nitekim eski kilisede herkese piskopos denirdi) diğer rahiplere de nezaret ediyorduhellip

Bu beşeri seccedilim ya da atama seccedililen rahibin daha fazla ruhbanlık oumlzelli-ği taşıdığı ya da daha fazla yetki sahibi olduğu anlamına gelmiyor Tanrırsquonın mabedinde belirli idari işlere nezaret etmek suretiyle diğer rahipleri ve gouml-nuumllluumlleri goumlrevlendiriyor ve o zamanki keşişlerin terfi koşullarını duumlzenli-yordu Eminim ki beşeri yasa koyucu tarafından bahşedilen hariccedil bu pisko-posun (youmlnetirken) ne yaptırım guumlcuumlyetkisi vardır (hellip) ne de kendine has iccedil-kin saygınlığıhellip Anlaşılabileceği uumlzere tıpkı kutlu Petrusrsquoun diğer havariler-den farkı olmadığı gibi Roma başpiskoposunun da bu anlamda diğer rahip-lerden farkı yoktur Ccediluumlnkuuml her biri guumlcuumlnuumlyetkisini doğrudan ve eşit oran-da Hz İsa Mesihrsquoten almıştır

Rahiplik kurumunun bazı geleneklerialışkanlıkları asli niteliklere sahip değildir Bu ibadete dair şeylerin bir rahibin diğerlerini goumlrevlendirmesi ve youmlnetmesi suretiyle yerine getiriliyor olması iccedilin soumlz konusu olduğu gibi Yeni Yasarsquonın oumlngoumlrduumlğuuml ayinlerin nasıl yapılacağını belirli rahiplerin belir-li insanlara hizmet vermek uumlzere seccedililmesi veya şu veya bu şehirde şu veya bu cemaate İncil oumlğretmekte olan fakir kilise mensuplarına yardım amacıyla -yasa koyucu veya birtakım eşhas tarafından oumlngoumlruumllen- bazı duumlnyevi hiz-metlerin yine belirli rahipler tarafından kuumlccediluumlk veya buumlyuumlk ama belirli bir yerde yapılması iccedilin de soumlz konusudurhellip İncilrsquoi oumlğretenlere sağlanan des-tekten artık geriye ne kalırsa Bu gibi din dışı faaliyetler aynı amaccedilla ma-betlere nezaret edenlere havale edilmiş olduğuna goumlre bazı boumllgelere veya şehirlere seccedililerek atananlar ki ruhban olmaları itibariyle Hz İsa Mesihrsquoin halefleridir tıpkı havariler gibi tek bir yer veya cemaate hizmet vermekle sınırlandırılamaz Mattarsquonın son boumlluumlmuuml şoumlyle der ldquoBu nedenle gidin buumltuumln ulusları talebelerim olarak yetiştirinrdquo57 Hz İsa Mesih onları belirli yerlere atamamış onlar kendilerine vahiy yoluyla malum olan İncil yasalarını ve Tanrırsquonın kelamını oumlğretmek uumlzere belirli boumllgelere ayrılarak insanları da ayırmışlardır Nitekim Aziz Pavlus Galatyalılarrsquoa Mektuprsquounda şoumlyle der ldquoBana ve Barnabarsquoya sağ ellerini uzattılarhellip Ve benim oumlteki uluslara onun suumlnnetsizlere gitmesini uygun goumlrduumllerrdquo58

Ruhbanlık kurumunun ve diğer kutsal yapılanmaların Tanrırsquodan ya da Hz İsa Mesihrsquoten kaynaklanan etkin unsurunun nekim olduğuna insan-

57 Yeni Ahit Matta 281958 Yeni Ahit Pavlusrsquotan Galatyalılara Mektup 29


338

lara elle dokunarak ruhukişiliği uygun soumlzler ve duayla tabir yerindeyse oumlnceden hazırlamak suretiyle de olsa ki belki de bunun hiccedilbir etkisi yoktur ccediluumlnkuuml zaten Tanrırsquonın takdiridir bir yere kadar accedilıklık kazandırdık Bu accedilık-lamadan şunu anlıyoruz ki soumlz konusu olan rahiplerin hiyerarşik bir sistem iccedilinde birbirine uumlstuumln gelebilecek şekilde hizmet goumlrduumlğuuml ilahi yasayı be-lirli insanlara oumlğretmek ve ayin yapmak uumlzere belirli boumllgelere atandığı ve kilise yararına olduğu soumlylenen duumlnyevi (zamansal) işlerle meşgul oldukları beşeri bir kurumsal yapıdır

(hellip) Kutlu Petrusrsquoun her bir halefi bir diğerinden belki bir bakıma uumls-tuumlnduumlr ya da oumlyle goumlruumlnebilir ama bu demek değildir ki diğer havarilerin haleflerinin halefleri Petrusrsquoun haleflerinin haleflerine biat edecek Kutsal Yazılarrsquoda bu youmlnde hiccedilbir işaret yoktur Havarilerin aynı oranda yetke sa-hibi olmadığını kabul etsek bile bu durum kutlu Petrusrsquoun veya herhangi bir diğer havarinin fıtratı veya muumlesses guumlcuuml itibariyle diğerlerinden uumls-tuumln olduğunu goumlstermediği gibi onu ne asli ruhbanlık haysiyeti ne Kutsal Yazılarrsquoı tefsir yoluyla vardığı iman guumlcuuml itibariyle farklı kılmaz ve tabi ona zor kullanmak suretiyle uumlstuumlnluumlk sağlama hakkı vermez Tam tersine Ne-tice itibariyle herhangi bir havarinin halefi bir diğer havarinin halefinden guumlccedilyetke itibariyle uumlstuumln değildir

(hellip) Bazı rahipler vahiyle veya bir insan tarafından atandıkları iccedilin belirli yerlerde belirli insanlara hizmet veriyor olsa da aslında bir rahip sahip ol-duğu ruhbanlık guumlcuuml ya da kişilik oumlzellikleri nedeniyle oumlzellikle şu sıralarda her yerde ve herkese hizmet edebilirhellip

(hellip) Havariler ve onları takiben goumlrevi devralan Babalar doumlneminden son-ra oumlzellikle de artık muumlkemmelliğe erişmiş olan Hıristiyan toplumlarında ilk iş ya adı piskopos olan buumlyuumlk bir rahip ya da daha alt duumlzeyden bir piskopos ile altındaki ruhban kadroyu nasp etmek oluyor Oysa bu işlem o toplumun Hıristiyan unsurlarının rızası veya seccedilimiyle gerccedilekleşerek muumles-ses hale gelmeli verilen yetki yine soumlz konusu unsurlar tarafından belirle-nebilmelidir

Ne var ki bir rahip goumlrev suumlresini buna istekli olan bir diğer Hıristiyanı ruhbanlığa terfi ettirmek suretiyle uzatabilse de derim ki ne ilahi yasa ne de beşeri yasa o rahibe sahip olduğu ruhbanlık guumlcuumlnuumlyetkisini keyfi ola-rak bir başkasına tevdi etme hakkı vermez Ccediluumlnkuuml diyelim succedila yatkın veya vasıfsız birine tevdi etmek suretiyle hem ilahi hem de beşeri yasaya karşı gelmiş guumlnah işlemiş olurhellip

Buumltuumln bunları goumlz oumlnuumlnde bulundurarak bir diğer sonuca varmak iste-rim Muumlkemmel denilebilecek Hıristiyan toplumlarda ruhbanlık hizmetinin


339

nasıl muumlesses hale geleceğine kimin seccedililip buna kimin karar vereceğine ve ruhbanlığa terfi ettirilmek uumlzere kimlerin oumlnerileceğine beşeri yargı karar verir ve tek başına hiccedilbir piskoposun veya heyetinkurulun beşeri yargıdan veya bu yetkiye sahip youmlnetimden icazet almaksızın karar vermesine izin verilmez Bunu oumlnce Kutsal Yazılarrsquodan hareketle sonra da akıl yuumlruumlterek doğrulayacağım

Kutsal Yazılar der ki ldquoHz İsarsquonın oumlğrencilerinin sayıca ccediloğaldığı o guumlnlerde Grekccedile konuşan Yahudiler guumlnluumlk yardım dağıtımında kendi dullarına gereken ilginin goumlsterilmediğini ileri suumlrerek İbranice konuşan Yahudilerrsquoden yakınmaya başladı Bunun uumlzerine Onikiler buumltuumln oumlğrencile-ri bir araya toplayıp şoumlyle dedi lsquoTanrırsquonın soumlzuumlnuuml yayma işini bırakıp maddi işlerle uğraşmamız doğru olmaz Bu nedenle kardeşler aranızdan Ruhrsquola ve bilgelikle dolu yedi saygın kişi seccedilin Onları bu iş iccedilin goumlrevlendirelim Biz ise kendimizi duaya ve Tanrırsquonın soumlzuumlnuuml yaymaya adayalımrsquo Bu oumlneri buumltuumln topluluğu hoşnut etti Boumlylece iman ve Kutsal Ruhrsquola dolu biri olan Stefanosrsquoun yanısıra Filipus Prohoros Nikanor Timon Parmenas ve Yahu-diliğe doumlnen Antakyalı Nikolasrsquoı seccedilip elccedililerin oumlnuumlne ccedilıkardılar Elccedililer de dua edip ellerini onların uumlzerine koydularrdquo59 Eğer en ehliyetli olanların se-ccedilimi havarilerin huzurunda daha az ehliyetli olan ccediloğunluğa yaptırıldıysa (ccediluumlnkuuml ccediloğunluk eğitimli azınlığa kıyasla bir insanın oumlzellikle de ahlakına nasıl yaşadığına dair daha ccedilok bilgi sahibidir) diyakozlardan daha erdemli ve akil olmaları beklenen piskoposların da -havarilerin yokluğunda ve muuml-kemmel bir Hıristiyan toplumunda- onlara dair daha ccedilok bilgi sahibi olan bir heyet tarafından seccedililmesi gerekirhellip

Akla yatkın olana gelince (hellip) ruhbanlığa aday olan birinin adaylığının onaylanması ve seccedilimi tıpkı belirli bir yerde Hıristiyanlara nezaret etmek uumlzere piskoposluğa terfi etmesi işgal ettiği makamdan alınması veya mah-rum bırakılması gerekiyorsa aynı konumda kalmaya icbar edilmesi gibi be-şeri yargıccedilların kararına bağlıdır Şimdi de kilise yararına denilen geccedilici din dışı hizmet dağılımının kimin goumlrevi olduğunu anlatacağım

(hellip) Bu işlerin yasa koyucu veya halk ccediloğunluğu tarafından yapılması piskoposluğa veya bir başka konuma yanlış birinin getirilmesini oumlnler zira bu konuda yapılacak bir hata beşeri yasada veya oradan hareketle youmlneti-ci seccediliminde yapılacak bir hatadan ccedilok daha vahim sonuccedillar doğurabilir Ahlaksız sapkın veya cahil bir adamın Hıristiyanlara yol goumlstermek uumlzere piskoposluğa terfi ettirilmesi demek bir suumlruuml dezavantajının yanı sıra ebe-

59 Eski Ahit Elccedililerin İşleri 61-6


340

diyen yok olmak demektir (hellip) Bu konuda tuumlm Hıristiyanlar tedbir ve takdir hakkına sahiptir ve sahip olmalıdırhellip

(hellip) O halde ebediyen yok olma tehlikesi karşısında Kilise youmlnetimi kut-sal varlıklarımızı korumak uumlzere ve kurtuluşumuz iccedilin beşeri yasa koyucu veya prens tarafından zorlanmalıdır ki bu akla yatkındır Buna Kilisersquonin karşı ccedilıkması halinde (hellip)

Piskoposların veya piskoposlardan oluşan bir heyetin piskopos adayla-rının ehliyetini daha iyi değerlendirebileceği duumlşuumlnuumllebilirhellip Bu işleri pis-koposların halk ccediloğunluğundan daha iyi bilebileceğini kabul etsek bile -ki buguumlnlerde bu muumlmkuumln değildir- sadece piskoposların veya bir piskopos heyetinin daha doğru değerlendirebileceğini soumlylenemez ccediluumlnkuuml onlar da soumlz konusu ccediloğunluğun parccedilasıdır Dolayısıyla bu konuda halkın kararı pis-koposların kararıyla birleşince daha doğru bir değerlendirme yapılmış ola-caktır zira ldquobuumltuumln parccedilalarından buumlyuumlktuumlrrdquo

İlahi yasayla uyumlu bir beşeri yasanın yuumlruumlrluumlğe konulması bu ve diğer konularda youmlneticinin piskoposların ve diğer saygıdeğer insanların goumlruumlş ve değerlendirmelerine itimat etmesi şarttırhellip

Boumlylece kilise duumlzeninde goumlrev almak isteyen ruhbanlık adayları her ne duumlzeyde olursa olsun yetke sahibi yasa koyucu veya yasama yetkisini haiz60 prens tarafından onaylanmış veya reddedilmiş ve benzer biccedilimde terfi etti-rilmiş bir başka goumlreve atanmış goumlrevden alınmış goumlrevden men edilmiş vb olacaktır (hellip) ve tabii tuumlm bunların muumlkemmel Hıristiyan toplulukları iccedilin geccedilerli olduğu unutulmamalıdır Ccediluumlnkuuml yasa koyucunun ve youmlneticinin kacircfir olduğu yerlerde ki ilkel kilise doumlneminde hemen hemen tuumlm toplum-lar boumlyleydi bu goumlrevin oralardaki Hıristiyan cemaatinin piskoposları tara-fından uumlstlenmesi kaccedilınılmazdırhellip Hazreti Hz İsa kilisesinin ilk yıllarında havariler de boumlyle yapmış ilahi yasa uyarınca kendilerinden sonra gelecek olanları kendileri belirlemişlerdihellip

Şimdi bağış toplamaya gelince ki genellikle kilise yararına olarak bili-nir bu bağışlar yoksullara veya İncil vaizlerine dağıtılmak uumlzere kabul edilir (hellip) Yasa koyucu veya kiliseden biri ya da bir heyet tarafından Bu bağışların dağıtımı ilahi yasa uyarınca yasa koyucunun takdiriyle yapılıyor olsaydı yasal olarak kim tarafından nasıl ne zaman yapıldığı oumlnemli değildir der-dim Ccediluumlnkuuml yasa koyucu Hıristiyanlar ilahi yasa uyarınca İncil vaizlerini gıda ve giyecek yardımı yapmak suretiyle desteklemekle yuumlkuumlmluuml olduğuna goumlre soumlz konusu kişi veya heyete verdiği yetkiyi iyi bir nedeni varsa iptal

60 Marsiliusrsquoun siyaset teorisinde yasama herhangi bir siyasi faaliyetin temeli etkin nedenidir


341

edebilir goumlrevi kendi uumlstlenebilir veya bir başkasına devredebilirdihellip Ne var ki şayet bağış bir veya birden ccedilok kişi tarafından dini amaccedilla kullanılmak uumlzere verilmiş veya vasiyet edilmişse bağış yapanın veya vasiyet edenin isteği doğrultusunda harcanmalı veya dağıtılmalı şayet harcamayı veya da-ğıtımı yapan kişiheyet hata yaparsa bu hata beşeri yasa koyucu veya prens tarafından duumlzeltilmelidir derim

Şunu da belirtmek isterim ki Fransarsquonın Katolik krallarının kilisenin iş-leyişine ve kiliseye yapılan bağışların dağıtımına veya harcanmasına muuml-dahalesi kuumlccediluumlmsenmemeli aksine oumlnemsenmelidir ccediluumlnkuuml bu yetkileri dahilindedir Nitekim buguumlne kadar kilise duumlzeni iccedilinde elindeki bağışları yetkilendirilmeksizin dağıtan veya harcayan bazı makamlara muumldahil olup yeni bir duumlzen tesis etmiştir İlahi yasa yasa koyucuyu veya kralı bu işleri yerine getirmekten men etmez tersine muumlkemmel toplumlarda iman sahibi olanlar yasa koyucu veya kralın bu youmlndeki otoritesine saygı goumlsterir

Yukarıda anılan ilkeler ccedilerccedilevesinde şunu da eklemeliyim ki beşeri yasa koyucu veya prens kiliseye yapılan bağışlar ve oumlzellikle de gayrımenkuller uumlzerinden ilahi yasa uyarınca İncil vaizlerini destekleyecek kadar para kal-dığı suumlrece din hizmetindeyken rehin alınanların fidyelerini oumldemek iccedilin veya yasa koyucu tarafından belirlenen herhangi bir başka nedenle vergi alabilirhellip

Ewart Lewis Medieval Political Ideas Alfred Knopf Inc 1954

2 Siyasi Toplum Nedir Adil Youmlnetişim Ne Anlama Gelir

Salisburyli Johnrsquoun (1115-1180) kariyerinde On İkinci yuumlzyılın hemen hemen tuumlm oumlnemli ve yapıcı akımlarının izi olduğu kabul edilir Genccedil bir oumlğrenci olarak hocaların hocası Peter Aberland61rsquoın derslerine katılmış Paris ve Chartres Katedral Okulursquonda devrin en iyi hocalarıyla ccedilalışmış ve bir youmlnetici olarak kariyer yapmak uumlzere hukuk eğitimine ek olarak mantık oumlzellikle de pagan edebiyatı okumuştur Johnrsquoun yaşamı buumlyuumlk oumllccediluumlde Kilisersquode youmlneticilik yapmakla geccediler İngiliz Papa IV Hadrianrsquoın dert ortağı ve muumlşaviri olarak hem Roma hem İngilterersquode ccedilalışır ama hepsi Kilise mensubu (ruhban) oldukları halde Başpiskopos Theobald ile Başpisko-pos Becket kendisinden uumlstuumln mevkilerdedir John buna rağmen Becket ile İngiltere

61 Aberlandrsquoın (1070-1142) eylemleri On İkinci yuumlzyıl entelektuumlel yaşamının canlanmasında oumlnem-li rol oynamıştır Felsefe ve ilahiyat konularında yaptığı ccedilalışmalar binlerce oumlğrenciyi Parisrsquoe cezp etmiş Paris bu sayede kuzey Avruparsquonın yuumlksek oumlğrenim merkezi olmuştur Abelardrsquoın en uumlnluuml kitapları birbiriyle ccedilelişen teolojik metinleri tartışmaya accedilan Sic et Non ve Orta Ccedilağrsquoın hakkında en ccedilok konuşulan otobiyografisidir


342

kralı II Henry arasında buumlyuumlk bir kavga ccedilıkıncaya kadar kralın ve uumllkenin iyiliği iccedilin her ikisiyle de sorunsuz ccedilalışır

Orta Ccedilağda acircdet yetenekli kilise adamlarının papa başpiskopos kral veya şehir konseyinin hizmetinde doumlnuumlşuumlmluuml olarak ccedilalışmaları şeklindedir Salisburylirsquonin bir tuumlr goumlccedilebelik şeklinde suumlrduumlrduumlğuuml kariyeri Chartres62 Başpiskoposluğu ile nokta-lanır

Gelmiş geccedilmiş buumlyuumlk Latince uzmanlarından olan duumlşuumlnuumlruumln guumlnuumlmuumlze ulaşan tuumlm eserlerinde kadim yazarların ccedilalışmalarını hatmettiğine işaret eden bir uumlslup kaygısı goumlze ccedilarpar Aşağıdaki seccedilki onun Plutarkhos63 adlı eserinden alınmıştır ki On İkinci yuumlzyılın hukuk toplum huumlkuumlmet ve adalet anlayışını herhalde en buuml-tuumlnluumlkluuml biccedilimde ortaya koyan eserdir Orta Ccedilağda yazılan birccedilok buumlyuumlk eser gibi bu ccedilalışma da sorduğu temel soruları ve bunlara verdiği cevapları klasik modellere dayandırır

Plutarkhos

Salisburyli John

Plutarkhos64rsquoa goumlre devlet65 Tanrırsquonın inayetiyle hayat bulan en yuumlksek oumlz sermayeyi youmlnlendirmek uumlzere hareket eden ve tabir yerindeyse aklıse-limle youmlnetilen bir organdır İccedilimize din ve inanccedil duygusu yerleştirip bizi imana youmlnelten şey neyse devletin bedeni itibariyle de ruhtur Dolayısıyla dini ibadete nezaret edenlere saygı duymalı onları bedendeki ruh gibi ulu-lamalıdır Kutsiyete hizmet ve nezaret edenlerin Orsquonun vekilleri olduğundan şuumlphesi olan var mıdır Dahası ruh tabir yerindeyse bedenin prensi oldu-ğuna ve buumltuumlnuuml youmlnettiğine goumlre yazarımızın ldquodinin muumlmessillerirdquo olarak adlandırdıkları tuumlm bedene nezaret ediyorlar demektirhellip Devletin bedenin-de başın bulunduğu yeri -tıpkı insan bedeninde başa ruhun huumlkmedip onu canlı tuttuğu gibi- sadece Tanrırsquoya kulluk eden Orsquonun yeryuumlzuumlndeki vekili olan ve Orsquona inanlara hizmet eden prens işgal etmektedirhellip Kalbin bulundu-ğu yerde iyiliğin ve koumltuumlluumlğuumln neşet ettiği senato vardır Goumlzuumln kulağın ve dilin işini yargıccedillarla boumllge valileri yapmaktadır Memurlarla askerleri eller

62 Kuzey-batı Fransarsquoda bir şehir63 Devlet Adamırsquonın El Kitabı olarak ccedilevrilmiştir64 Plutarkhos (46-120) Yunan asıllı Romalı biyografi yazarı oumlzellikle Paralel Yaşamlar adlı eseriyle

uumlnluuml65 Commonwealth mealen ortak ccedilıkar anlamında kullanılmaktadır Commonwealth tabirinin dili-

mizde milletler topluluğu veya ortak pazar olarak kullanıldığı malum ancak İngilizcede şu an-lamlarda da kullanılmakta devlet millet ulus kamu ve bazen cumhuriyet vb


343

temsil eder ve prensin maiyetindeki askerlerin elleri iki yanlarına yapışık olarak durur Mali işler ve muhasebe memurları (hellip) mideyle bağırsaklara benzetilebilirhellip Ayaklar ccediliftccedililere tekabuumll eder ccediluumlnkuuml toprağa bağlıdırlar Toprakla uğraşırken sık sık taşa takılıp toumlkezledikleri iccedilin yardımı ve korun-mayı hak ederler ccediluumlnkuuml bedenin yuumlkuumlnuuml taşıyan da onu ayakta tutup ona hareket kabiliyeti kazandıran da onlardır

Devlet ancak ve ancak yukarıdaki uzuvların aşağıdakileri koruduğu aşa-ğıdaki uzuvların sadakatle mukabele edip yukarıdakilerin taleplerini tam anlamıyla yerine getirdikleri her birinin diğeriyle muumltekabiliyet ilişkisi iccedilinde olduğu ve her birinin kendi ccedilıkarının diğerinin ccedilıkarına hizmet ede-ceğini idrak etmesiyle sağlıklı olur gelişir

Prens İle Tiran Arasındaki Fark ve Prens ile Ne Kastedildiğine Dair

Tiran ile prens arasındaki tek ya da en oumlnemli fark prensin kendisini in-sanların hizmetkacircrı addederek onları yasalar uyarınca youmlnetmesidir66 Ccediluumln-kuuml devlet işlerini youmlnetmek uumlzere talep ettiği en uumlst makamın yuumlkuumlnuuml kal-dırıp başarılı olması yasalarla muumlmkuumlnduumlr Presin herkesin uumlstuumlnde olması keyfiyeti tıpkı sıradan bir insanın kendi oumlzel işlerinden sorumlu tutulması gibi ona buumltuumln bir toplumun sorumluluğunu yuumlkler Dolayısıyla elindeki guumlcuuml yani ona haklı olarak tevdi edilmiş olan tebaasını youmlnetme guumlcuumlnuuml -toplumun ortak ccedilıkarlarına hizmet edecek biccedilimde ve insanların birbirinin birer uzvu olduğunu kabulle- her bir insanın ve bir buumltuumln olarak toplumun yararını goumlzetmek suretiyle kullanmalıdır Hepimiz doğaya yaşamın en iyi kılavuzu olan doğaya tabiyiz ccediluumlnkuuml doğa mikrokozmun ya da kuumlccediluumlk duumln-yanın tuumlm sansrsquolarını insanda insan beyninde toplamış ve tuumlm diğer uzuv-ları ona oumlylesine tabi kılmıştır ki ona uydukları suumlrece her şey gerektiği gibi işlesin ve akıl kendi sağlığını koruyabilsin Dolayısıyla prens ululanan onun iccedilin gerekli olduğu varsayılan ayrıcalıklarla donatılarak yuumlceltilmiş bir zirvede oturur İnsanlar iccedilin hiccedilbir şey prensin ihtiyaccedillarının tam ma-nasıyla karşılanması kadar oumlnemli değildir ccediluumlnkuuml asla adaletsiz davranma-yacaktır Prens alışılagelmiş tabirle kamusal guumlccedil ve duumlnya uumlzerinde bir tuumlr tanrısalilahi ihtişamdır Kuşkusuz prensler bu ilahi guumlcuumln oumlnemli bir kıs-mına sahiptir ccediluumlnkuuml onun kuumlccediluumlcuumlk bir hareketiyle başlar eğilir boyunlar buumlkuumlluumlr kafalar kesilir ve sanki ilahi bir duumlrtuumlyle nezdinde bir korku unsu-ru olarak konumlandığı herkes ondan korkar Tanrı boumlyle istememiş olsay-dı bu olamazdı diye duumlşuumlnuumlyorum Zira tuumlm guumlccedil evvel ezel Efendimizrsquoin olmuştur dolayısıyla prensin guumlcuuml de Orsquondan kaynaklanır Tanrı guumlcuumlnuuml

66 Bunu Aristorsquonun devlet youmlnetim biccedilimleriyle kıyaslayınız


344

kaybetmeyeceği gibi guumlcuumlnden alınamaz O bu guumlcuuml sadece emrindekilerin eliyle kullanır ki rahmeti ve adaleti herkesccedile bilinsin Dolayısıyla youmlnetici guumlce direnen Tanrırsquonın yazgısına da karşı ccedilıkmış olur ccediluumlnkuuml guumlcuuml O tevdi eder istediğine verir istediğinden alır Prens tebaasına acımasızca davra-nıyorsa bu onun değil cezalandırmak veya ıslah etmek isteyen Tanrırsquonın takdiri ve emridir Nitekim Hun mezalimi sırasında Atilla kendisine say-gın bir piskopos tarafından sorulunca ldquoBen Atillarsquoyım Tanrırsquonın belası-yımrdquo diye cevap vermiş bunu duyan piskopos ilahi haşmeti temsil ettiği iccedilin ona perestiş edip ldquoTanrırsquonın elccedilisi hoş geldin Efendimiz namına gelen muumlbarektirrdquo demiş ve inleye inleye kilisenin demir ccedilubuklu kapısını accedilıp zalimi iccedileri alarak onun sayesinde şehitlik mertebesine ermiştir Tanrırsquonın hışmına karşı ccedilıkıp onu dışarıda bırakmaya cesaret edemezdi ccediluumlnkuuml aynı hışmın Orsquonun Oğlursquonun da başına geldiğini ve kendi başına gelen bu fela-ketin Tanrırsquonın takdiri olduğunu biliyordu Eğer iyi insanlar guumlce -seccedililmiş-leriseccedilkinleri vuran bir salgın hastalık olarak kendini goumlsterse bile- boumlyle saygı duymayacaksa Tanrırsquonın yasaya uymalarını sağlamak uumlzere koumltuumlleri cezalandırmak iyileri oumlduumlllendirmek iccedilin kullandığı guumlce nasıl saygı duy-mazlar İmparator67rsquoun dediği gibi ldquokraliyete yakışan prensin yaslara bağlı olduğunu kabul ederek bunu accedilıklamasıdırrdquo Zira prensin otoritesi adalet ve yasadan kaynaklanır yasalar ccedilerccedilevesinde huumlkuumlmet etmesi ona imparator-luk guumlcuumlnden de buumlyuumlk bir guumlccedil verir ki bu hakkaniyetten uzaklaşmayacağı anlamına gelir

AdaletYasa Şudur Prens Yasayla Sınırlı Olmasa da Ona Bağlıdır ve Hakkaniyetten Yanadır Sıradan İnsanların Sorumluluğunu Taşımakla Birlikte Kan Doumlker Ama Succedillanmaz Masumdur

Prens Tanrırsquonın ebedi adalet ve hakkaniyetini kendi yasalarına tercihle saygınlığından kaybedeceğini duumlşuumlnmemelidir Hakkaniyet hukukccediluların dediği gibi her şeyi akılcı bir biccedilimde kıyaslamanıntartmanın yerindeli-ğidir benzer davalarda benzer doğru-yanlış kurallarını uygulamak taraf-lara eşit mesafede durarak huumlkuumlm vermektir Yasa işte bu hakkaniyetin yorumlayıcısıdırmuumltercimidir irade ve niyet bildirir Chryippus68 yasa guuml-cuumlnuumln ilahi veya beşeri her şeyin uumlstuumlnde olduğunu bu ccedilerccedilevede buumltuumln koumltuumlluumlk ve iyilikleri youmlnettiğini insanlar kadar maddi şeylerin de kılavuzu ve youmlneticisi olduğunu ileri suumlrmuumlştuuml Buna karşın uumlnluuml Romalı hukukccedilu

67 Justinyan (527-565) Roma yasalarını belirli bir sistem iccedilinde derleyip kodlamıştır68 İOuml Uumlccediluumlncuuml yuumlzyılın oumlnde gelen Yunan filozoflarından Eflacirctunculara karşı ccedilıkıp Stoacı duumlşuumlnceyi

sistematize etmek iccedilin ccedilalışmıştır


345

Papinianus ve buumlyuumlk hatip Demosthenes69 yasaya herkesin itaat etmesi ge-rektiğine yasa Tanrırsquonın luumltfu akil adamın emri aşırılıkların toumlrpuumlleyici-si devlet kumaşının dokuyucusu ve succedilun defedicisi olduğu iccedilin razıymış gibi goumlruumlnuumlrler ve politik bir yapıda birlikte yaşayan insanların bu yuumlzden yasa uyarınca davranmalarının uygun olduğunu savunurlar Herkes yasaya uymak zorundadır ta ki iccedillerinden biri şans eseri yanlış davranma hata yapma ehliyetini haiz olsun Prensin yasanın bağlayıcı yuumlkuumlmluumlluumlğuumlnden azade olduğu soumlylenir ama bu doğru değildir Şoumlyle ki prens yasal olarak hakkaniyet goumlzetmeme hakkını haizdir ama ancak ve ancak hakkaniyet goumlzeten bir kişiliğe sahip olması ve hakkaniyeti yasanın oumlngoumlrduumlğuuml ceza-dan korktuğu iccedilin değil sevdiğibenimsediği iccedilin seccedilen biri olması halinde Prens devletin ccedilıkarlarını da bu anlayışla koruyup geliştirmeli her şeyde kendi istek ve ccedilıkarlarından oumlnce tebaasının yararını goumlzetmelidir Zaten kamunun soumlz konusu olduğu yerde kim prensin kendi istek ve ccedilıkarların-dan bahsedebilir ki Ta ki yasayla tanımlanmış veya ortak ccedilıkara da hizmet edecek olsun bu yasal olarak muumlmkuumln değildir Bu gibi şeyler soumlz konusu olduğunda (prensin) sergilediği irade huumlkuumlm guumlcuumlnde aynı konuda onu hakkıyla hoşnut eden hususlar ise yasa guumlcuumlnde olmalıdır70 ccediluumlnkuuml bu ko-şullar altında verdiği karar hakkaniyeten uzak olmayabilir ldquoYuumlzuumlndenrdquo der Efendimiz ldquobenim huumlkmuumlm olduğu belli olsun goumlzlerin yalnız hakkaniyet goumlzetsinrdquo ccediluumlnkuuml o safbozulmamış yargıcın adaletli kararı en doğru olandır Dolayısıyla prens ortak ccedilıkarların goumlzeticisi ve adaletin esiridir sıradan in-san adına uumlstlendiği sorumlulukla yanlış yapan zarar veren herkesi adale-tiyle cezalandırır İtidalle youmlnettiği maiyeti gibi değneği de hakkaniyetten sapanları doğru yola sokar ki Kutsal Ruh onu kutlayıp ldquoAsan da maiyetin de beni rahatlattırdquo desin Prensin kalkanı da guumlccedilluumlduumlr ama bu kalkan zayıf olanları koumltuumllerin youmlnelttiği oklardan koruyan bir kalkandır İcraatından en buumlyuumlk faydayı sağlayanlar aciz olanlardır ccediluumlnkuuml prens sahip olduğu guumlcuuml oumlncelikle onlara zarar verenlere karşı kullanır Kılıccedil taşıması kana susamış biri olmaksızın kan doumlkmesi ve sık sık insanları oumlluumlme mahkucircm ettiği hal-de bir cani olarak vasıflandırılmaması bundandır Şayet buumlyuumlk Augustinrsquoe inanıyorsak Davut Peygamber ccedilok savaştığı iccedilin değil Uriya uğruna kan doumlktuumlğuuml iccedilin kana susamış biri olarak anılır Oysa Samuel Amalechrsquoin şiş-man kralı Agagrsquoı katlettiği halde hiccedilbir yerde kana susamış bir cani olarak anılmaz Gerccedilekten de prenslik kılıcı bir guumlvercinin kılıcı gibidir hasmıyla

69 Demosthenes (İOuml 384-322) Atinalı uumlnluuml politikacı kekemeliğini ağzına ccedilakıl taşları koymak su-retiyle gideren uumlnluuml hatip

70 Burada Justinian Kodursquonun Orta Ccedilağda huumlkuumlmdar ile yasa ilişkisine dair kritik nitelikli bir pasajı olan Digna vox C 1144rsquoe goumlnderme yapmaktadır


346

yaralamaksızın muumlcadele eder oumlfkelenmeksizin darbe indirir ve savaştığı zaman bile acı vermeyi duumlşuumlnmez Nasıl ki yasa succedilun peşinde insanlara nefret beslemeksizin duumlşer prens de succedil işleyeni oumlfkeyle değil soğukkanlı yasa uyarınca emre binaen cezalandırır Prensin maiyetinde lictor71rsquolar da vardır ama baş ya da tek lictor kendisidir bunu boumlyle goumlrmeliyiz ccediluumlnkuuml yasa ona lictorrsquoun eliyle vurup oumllduumlrme ayrıcalığı tanır Stoacı goumlruumlşuuml be-nimseyecek olursak ki suumlrekli belirli soumlzcuumlklerin ardındaki anlamları araş-tırırlar legis lictor ldquoadaletin tokmağırdquo anlamına gelir Nitekim yasanın oumln-goumlrduumlğuuml succedilu infaz etmek lictorrsquoun goumlrevidir Antik doumlnemde bu goumlrevlinin kılıcıbaltası succedillunun başının uumlstuumlnde asılı beklerken vur emrini yargıcın vermesi adettendi Yargıcın ldquoyasanın huumlkmuumlnuuml yerine getirrdquo veya ldquoyasaya uyrdquo emrini duyan kurbanın ıstırabı bu makul soumlzcuumlklerin serinkanlılığıyla hafifletilmeye ccedilalışılırdı

Hiyerarşik Olarak Rahiplerin Prensten Daha Alt Duumlzeyde Olmaları ve Prensin İman Sahibi Bir İnsan Olarak Youmlnetmesinin Neye Yaradığına Dair

O halde prens bu kılıca Kilise eliyle sahip olur O Kilise ki kendi buumln-yesinde kanlı bir kılıccedil barındırmaz ama yine de bu kılıcın sahibidir Onu kendisine fiziksel cebir uygulama guumlcuuml tevdi ettiği prensin eliyle kullanır-ken rahipler eliyle kullandığı ruhani otoritesini saklı tutar Dolayısıyla prens bir bakıma ruhani guumlcuumln icra vekilidir ve kilisenin rahipler eliyle ye-rine getirmekten imtina ettiği bir goumlrevi yapar Kutsal yasaları uygulamakla goumlrevli her makam aslında dinsel bir makamdır ama succedilu cezalandıran makam daha aşağı seviyededir ccediluumlnkuuml bu makamı işgal eden kişi cellatla oumlzdeşleştirilir Nitekim Romalıların takva sahibi imparatoru olan Konstan-tin tuumlm piskoposları davet etmek suretiyle topladığı İznik Konsilirsquonde baş-koumlşede değil en arka sırada oturmuş dahası piskoposların onayladıkları kararnameleri ilahi huumlkuumlmdarın ağzından ccedilıkmışccedilasına saygıyla karşıla-mış kendisine sunulan sayısız şikacircyet dilekccedilesini (piskoposların birbirini succedillayan dilekccedileleri) accedilıp okumamıştır bile İmparator soumlz konusu dilekccedile-leri goumlğsuumlne yerleştirip herkesi suumlkucircnete davet ettikten sonra piskoposla-rın huumlkmuumlne tabi bir insan olarak tanrılarla ilgili davalara bakamayacağını beyan etmiştirhellip72

71 Antik Romarsquoda yargıcın yanında elinde devlet otoritesini temsil eden bir baltayla bekleyen gardi-yan

72 Bu pasajı VII Gregoriusrsquoun mektubuyla kıyaslayınız (sf287)


347

Silahlı Askerlerin de Ruhban Sınıf Mensupları Gibi Tanrırsquonın Hizme-tinde Olmalarına ve Askerliğin Onur ve Zorluk Anlamına Geldiğine Dair

Edilen yemini hatırlarsanız silahlı askerliğin en az ldquoruhani askerlerrdquo ka-dar kutsal kilisenin gereksinimlerine hizmetle yuumlkuumlmluuml olduklarını anlar-sınız zira kamunun ortak ccedilıkarlarını sadakatla ve Tanrırsquonın huumlkmuuml uyarın-ca goumlzeten prensin emrindedirler Dolayısıyla yukarıda ifade ettiğim gibi seccedilime tabi tutulmamış ve ant iccedilmemiş olanlara ldquoaskerrdquo dense de bunlar Kilise tarafından goumlrevlendirilmeyen rahiplerden farklı değildirler Ccediluumlnkuuml askerlik onur demektir meşakkat demektir ve Tanrırsquodan başka kimse onur tevdi edemez

Musa ve iman sahibi diğer oumlnderler ne zaman savaşmak zorunda kalsa savaşmak uumlzere aralarından en cesur ve en talimli olanları seccedilerlerdi Bu ni-telikleri haiz olmak seccedililmenin oumln şartıydı Ne ki seccedililmemiş olduğu halde kendini zorla kabul ettirenler duumlşuumlncesizce gasp ettikleri kılıcın kendile-rine karşı kullanılmasına yol accedilar ldquokılıca sarılanı kılıccedil katlederrdquo huumlkmuumlnuuml doğrulamış olurlar Cicerorsquoya soracak olursak boumlyle bir adam asker değil katildir Nitekim eskiden yasal olmayan silahın yasaya karşı kullanılacağı duumlşuumlnuumllerek yasa dışı silah kullananlara katil veya haydut denirmiş

Kutsal İncil Hıristiyan egemenliğinin tesisi iccedilin iki kılıcın yeterli oldu-ğunu soumlyler diğer tuumlm kılıccedil sahipleri Hz İsa Mesihrsquoi esir alıp Orsquonun adını yok etmeye hazırdır Yasa uyarınca goumlrevlendirilmiş olsalar bile yeminleri-ne sadık kalmayan askerlik hizmetinin ruhbanlığı aşağılamak ve Kilisersquonin otoritesini sarsmak suretiyle zafer kazanmak olduğunu sanan beşeri krallığı buumlyuumltuumlrken Hz İsa Mesihrsquoin imparatorluğunu daraltan kendilerine methi-yeler duumlzerek boş yere oumlvuumlnen haydut gibi davranıp herkesi kendilerine guumllduumlrenlere sahi asker demek muumlmkuumln muumlduumlr Buumltuumln yaptıkları kilise-ye ve onun silahsız askerlerine kılıccedil ccedilekmek veya dil uzatmaktır Askerlik Kilisersquoyi savunarak hıyanete aman vermeyerek ruhbanlığa saygı goumlstererek fakir fukarayı goumlzeterek asayiş sağlayarak edilen yemine sadık kalıp kar-deşler iccedilin kan doumlkerek ve gereğinde can vererek yapılırsa layıkıyla yapılmış olur73 Diğerleri ise ellerinde iki ucu keskin kılıccedil dilerinde Tanrırsquoya oumlvguuml insanları cezalandırır krallarına zincir soylulara demir kelepccedile vururlar Neye hizmetle Budalalığa ccedilılgınlığa kibre tamah veya oumlz ccedilıkara hizmet-le Olmaz Amaccedil oumlz ccedilıkara hizmet değil Tanrırsquonın meleklerin ve insanların kararlarını hakkaniyetle goumlzetmek suretiyle yargı huumlkmuumlnuuml toplum yararı-na yerine getirmek olmalıdır Onlardan yargıccedilların verdiği huumlkmuuml hakkıyla

73 Feodal bir duumlzende karşılıklı sadakat ve yardımlaşma iccedilin ant iccedililir Nitekim iyi bir şoumlvalye efen-disi iccedilin canını verebilir efendisinin başlıca goumlrevi ise onu koruması altında tutmaktır


348

yerine getirmeleri beklenir Gerccedilekten de ldquobu şeref Orsquonun azizlerine aittirrdquo ccediluumlnkuuml boumlyle davranan askerler birer ldquoazizrdquo dir ve prenslerine olan sadakat-leri Tanrırsquoya iman ettikleri oranda artarhellip

The Statesmanrsquos Book of John Salisbury Alfred A Knopf Inc 1927 Tuumlrkccedile ccedileviri Şuumlkran Uumlnser

3 Kilise Insanoğlunun Davranışlarını Ne Oumllccediluumlde Şekillendirebildi

Tarihccedililer Orta Ccedilağ insanının devrin ahlaki davranış kuralları uyarınca kendisinden beklenenlere ne oumllccediluumlde riayet ettiği hususunda epey kafa yormuştur Aklı kurcalayan soru şudur İnsan davranışını ilgilendiren her konuda tabiatıyla goumlruumlş sahibi olan Kilise acaba ahlaki davranışları ne oumllccediluumlde şekillendirebildi Kimileri teoriyle pratik arasında herhangi anlamlı bir alışverişin bulunmadığını duumlşuumlnse de aksini savunanlar iddialarına kanıt olarak Fransa Kralı IX Louisrsquonin yaşamını goumlsterir

IX Louis ya da Aziz Louis Fransarsquoyı 1224ndash1270 yılları arasında youmlnetir Zaman iccedilinde Avrupalı krallar arasında en ccedilok sevilen hatta hayranlık duyulan huumlkuumlmdar olur Louis sıradan birisi veya bir kral kiminle muhatap olursa olsun insan haklarına oumlylesi saygılıydı ki yargısına herkesin başvurduğu bir şahsiyet olur ccedilıkar Oumlrneğin İngiltere Kralı III Henry onunla kendisi arasındaki bir sınır anlaşmazlığının ccediloumlzuumlmuuml iccedilin yine ona başvurmuş ve verdiği karara uyacağına soumlz vermişti Louisrsquonin oumlzenli ve adil youmlnetimi Fransarsquonın itibarını arttırır Duumlzenlediği iki haccedillı seferi de uumllke dışında uumln kazandırır Buna karşın meseleleri ondan daha gerccedilekccedili bir biccedilimde değerlen-diren akil adamlar Louisrsquoyi duumlnyevi konular itibariyle yetersiz bulmakta gecikmez Nitekim Louisrsquonin Mısır merkezli Muumlsluumlman guumlcuumlnuuml yok etmek suretiyle Kuduumlsrsquouuml yeniden ele geccedilirmeye youmlnelik ilk haccedillı seferi (1248ndash1254) binlerce şoumlvalyenin esir duumlşmesi maktul mecruh veya telef olmalarıyla sonuccedillanır Esirler Doğu Akde-nizrsquodeki kamplardan birkaccedil yıl sonra ve kefaret karşılığı serbest bırakılır Louisrsquonin 1270rsquote duumlzenlediği ikinci haccedillı seferi de tam bir felaketle sonuccedillanıp kendisi de Tunusrsquota oumlluumlnce ldquoaklıselim sahibi insanlar onunla birlikte haccedillı seferi tutkusunu da goumlmduumllerrdquo

Louisrsquonin biyografisini yakın dostu Champagnelı seccedilkin bir savaşccedilı olan Jean -Sire de Joinville- yazmıştır Bu biyografi Orta Ccedilağın en buumlyuumlk edebi eserlerinden biri olmasının oumltesinde gelmiş geccedilmiş en renkli biyografilerden biri sayılmaktadır Kitap Kralrsquoın şahsında yani en uumlst duumlzeyde Fransarsquoda huumlkuumlm suumlren feodal ve şoumlvalye geleneklerine de ışık tutar


349

Aziz Louisrsquonin Yaşamı

Champagnelı Jean

Bu uumllke muumlziğin youmlnettiği bir uumllkeydi saat başı muumlzik ccedilalardı Requiem Mass74 guumlftesi duyulurdu Ardından guumlnuumln ya da yortunun (o yortununki hangisi ise) ezgisi ccedilalınırdı Guumlnler muumlzikle geccedilerdi Her guumln yemekten son-ra odasında uyuyup dinlenir sonra kalkıp oumllenlerin ayinleriyle ilgili vaizle-rinden biriyle akşam duasından oumlnce oumlzel olarak goumlruumlşuumlr ve akşam duasını dinlerdi

Krala yol goumlstermek uumlzere Hyeres Şatosursquona deniz yoluyla bir keşiş gel-di Kutsal Kitaprsquoın haricinde dinsiz prenslerden bahseden başka kitapları da okuduğunu inanccedillı veya inanccedilsız ta ki adaleti goumlzetmiyor olsun hiccedilbir krallığın el değiştirmediği veya yok olmadığını goumlzlemlediğini soumlyledi ldquoBu yuumlzdenrdquo dedi ldquoFransa Kralı tebaasına hızlı ve gerccedilek adalet sağlamaya oumlzen goumlstersin ki yaşamı boyunca uumllkesi Efendimizrsquoin inayetiyle barış ve huzur iccedilinde olsunrdquo

Krala oumlğuumlt veren bu muhteremin Marsilyarsquoda Efendimizrsquoin birccedilok muci-zesine mazhar olduğu ve bunları hiccedil gecikmeden Kralrsquoa anlatmak uumlzere gel-diği soumlylendi

Kral keşişin verdiği oumlğuumlduuml unutmadı ve uumllkesini Tanrırsquonın yasasına tam bir sadakatle youmlnetti Oumlyle bir duumlzen kurdu ki Nesle lordu Soissons Kontu75 ve ben dahil maiyetindeki herkes Mass76rsquoı duyar duymaz kapıya koşup rica-cıları dinler olduk Buguumln bu geleneğe Petition77 deniyor

Kiliseden ccedilıkınca bizi yanına ccedilağırır kendisi yatağın ayakucunda oturdu-ğu halde bizleri etrafına toplar ve onsuz halledemeyeceğimiz davalar olup olmadığını sorardı Bizi dinledikten sonra tarafları yanına ccedilağırır ldquoTeklif edileni neden kabul etmiyorsunuzrdquo diye sorar ldquoCcediluumlnkuuml teklif edilen ccedilok az efendimrdquo cevabını alınca bilgeliğini konuşturarak ldquoTeklif edileni kabul et-seniz iyi edersinizrdquo der ve onlara doğru olanı telkin ederdi

Yazları Massrsquodan sonra ccediloğu kez Vincennes Ormanırsquona gider bir ağacın dibine oturup bizi de etrafına toplardı Onunla işi olanlar da oraya gelirdi ki rahatsız edilmeksizin Kral ile goumlruumlşebilsinler Bu insanlara oumlnce kendi ağzıyla ldquoBurada davası olan herhangi biri var mırdquo diye sorar davası olanlar oumlne ccedilıkınca ldquoŞimdi sakin olun her birinizin davası sırasıyla goumlruumllecekrdquo

74 Katoliklerin oumlluumller iccedilin yaptığı muumlzikli ayin requiem bu ayin iccedilin yazılmış muumlzik parccedilası 75 Yazar anlatımında saraydaki birccedilok soyluya atıf yapmaktadır ama bu şahısların metnin anlatmak

istediği şey itibariyle herhangi bir değeri yoktur 76 Toplu ayin77 Arzuhal yazılı veya soumlzluuml talep niyaz


350

der sonra da Fontainesli Peter ile Villetteli Geoffreyrsquoi yanına ccedilağırıp birine veya diğerine davayı ldquokendisi adınardquo halletmesini soumlylerdi

Kendisi veya bir başkası hakkında konuşanların soumlzlerinde duumlzeltilmesi gerektiğini duumlşuumlnduumlğuuml bir şey varsa bizzat duumlzeltirdi

Bir yaz onu tebaasının sorunlarını dinlemek ve ccediloumlzmek uumlzere geldiği Pa-ris Bahccedilesirsquonde goumlrmuumlştuumlm Uumlstuumlnde ipek veya deve tuumlyuumlnden bir pelerin kaba kumaştan yapılmış kolsuz bir yelek78 ve siyah ipek goumlmlek muntazam taralı saccedillarının uumlstuumlnde ise tavus kuşu tuumlyuumlnden beyaz bir taccedil vardı Yanına oturabilmemiz iccedilin ccedilevresine halı serdirmişti İş iccedilin gelenler ayakta duru-yordu Vincennes Ormanırsquonda yaptığı gibi hepsinin sorununa ccedilare buldu

Bir başka zaman onu yine Parisrsquote goumlrduumlm Fransız piskoposların kendi-siyle goumlruumlşme talebi uumlzerine Sarayrsquoa gelmişti Auxerreli Piskopos Guy diğer-leri adına konuşup dedi ki ldquoEfendim buradaki başpiskopos ve piskoposlar benden tarafınızca savunulması gereken Hıristiyanlığın elinizde can verdi-ğini soumlylememi istedirdquo

Bunu duyan Kral haccedil ccedilıkardı ve ldquoSoumlyle bana bu nasıl olurrdquo diye sorduldquoEfendimrdquo dedi piskopos ldquoİnsanlar şu sıralar aforozu oumlylesine hafife alı-

yor ki guumlnahlarının bağışlanmamasına (guumlnah ccedilıkarmamaya) razılar Sizden Tanrı ve goumlreviniz aşkına ricamız şu ki efendim yargıccedillarınız bir yıl ve bir guumlnduumlr aforoz edilmiş olanlara guumlnah ccedilıkarma zorunluluğu getirsin aksi halde muumllklerini haczetsinlerrdquo

Kral bunu memnuniyetle yapacağını ancak bu insanların aforoz edilme-lerine yol accedilan succedilları işlediklerinin ispat edilmesi gerektiğini soumlyledi Pis-koposlar bunu asla yapamayacaklarını ccediluumlnkuuml boumlyle hareket ederlerse ona (krala) kendilerini ilgilendiren konularda yargı yetkisi vermiş olacaklarını bildirdiler Kral başka tuumlrluuml hareket etmeyeceğini ccediluumlnkuuml kilisenin yanlış yapmış olabileceğini aforoz edilmiş birini succedilu ispatlanmadan guumlnah ccedilı-karmaya zorlamanın Tanrırsquoya da akla da ters duumlşeceğini soumlyledi Ve bir de oumlrnek verdi ldquoBritanya Kontu aforoz edildikten sonra Britanya piskoposla-rından davacı oldu ve bu davayla yedi yıl boyunca oumlyle uğraştı ki sonunda Papalık Makamı topunu birden cezalandırdı O halde eğer ben Britanya Kontursquonu aforoz edildikten bir yıl sonra guumlnah ccedilıkarmaya zorlasaydım ona da Tanrırsquoya da yanlış yapmış olurdumrdquo Bunun uumlzerine piskoposlar taleple-rinden vazgeccedilti ve soumlz konusu talep bir daha guumlndeme gelmedi

Kendi danışma konseyine rağmen İngiltere Kralı ile barış yapmıştı Kon-sey ldquoEfendim bize oumlyle geliyor ki İngiltere Kralırsquona tarafınızca verilmiş olan bir topraktan vazgeccedilmektesiniz Oysa Kralrsquoın (zaten) bu topraklar uumlzerinde hakkı yok ccediluumlnkuuml soumlz konusu topraklar bir kararnameyle babasından alın-

78 Zırh uumlzerine giyilen bir tuumlr cuumlppe


351

mıştırdquo Kral Louis İngiltere Kralırsquonın soumlz konusu topraklar uumlzerinde hakkı olmadığı bildiğini zaten tam da bu nedenle verdiğini soumlyledi ldquoEşlerimiz kardeş ccedilocuklarımız kuzen dolayısıyla barış iccedilinde olmalıyız İngiltere Kralı ile barış yapmak suretiyle onu derebeyim yapma şerefine nail oldum Oysa eskiden oumlyle miydirdquo

Kralın ne denli namuslu olduğunu bu aziz insana bir soumlzleşme getiren Trieli Renauld anlatır Soumlzleşmede Goullersquodeki Dammartin boumllgesinin Kral tarafından kısa bir suumlre oumlnce oumllen Bolonya Kontesirsquonin vacircrislerine verildiği beyan edilmekteydi Soumlzleşmenin uumlstuumlndeki muumlhuumlr kırıktı Oumlyle ki muumlhruumln uumlstuumlndeki Kral figuumlruuml ve ayağının altındaki taburenin yarısı yoktu Kral bu konuda doğru bir karar vermesine yardımcı olmamız iccedilin muumlhruumln durumu-nu hepimize goumlsterdi

Oy birliğiyle soumlzleşmeyi yuumlruumlrluumlğe koymamasını salık verdik Kral saray nazırı John Sarrasinrsquoe doumlnuumlp ondaki soumlzleşmeyi istedi Soumlzleşmeyi alınca bizlere ldquoLortlarım bakın bu benim denizaşırı diyarlara gitmeden oumlnce muuml-huumlr bastığım soumlzleşme Goumlrduumlğuumlnuumlz gibi kırık muumlhruumln uumlstuumlndeki figuumlr bu-nun uumlstuumlndekiyle aynı Dolayısıyla soumlz konusu boumllgeyi geri istemek vicdan-sızlık olurrdquo dedi ve Trieli Renaudrsquoyu yanına ccedilağırıp ona ldquoSizindirrdquo dedi

(hellip) Bana Maundy Thursday79rsquode yoksulların ayaklarını yıkamak isteyip istemediğimi sormuştu İstemediğimi bunun iyi bir fikir olmadığını soumly-lemiştim Karşı koymamamı ccediluumlnkuuml bunu Tanrırsquonın da yaptığını soumlylemiş ldquoDemek cuumlzamlıların ayaklarını yıkayıp oumlpen İngiliz Kralırsquonın yaptığını yap-mak istemiyorsunrdquo demişti

Yatmadan oumlnce ccedilocuklarını yanına ccedilağırır onlara iyi krallarla iyi impa-ratorların yaptıklarını anlatarak bu insanları oumlrnek almalarını oumlğuumltler ccedilalıp ccedilırpmak suretiyle zengin olan ihtiraslı ve tamahkacircr adamların sonunda sa-hip oldukları her şeyi nasıl kaybettiklerini de anlatırdı ldquoBuumltuumln bunlardan uzak durun derim ccediluumlnkuuml durmadığınız takdirde Tanrı sizinle olmayacak-tırrdquo Ccedilocuklarına Meryem Anarsquomızın Saatlerini de oumlğretip belletmişti ki ken-di uumllkelerine sahip ccedilıkarlarken kendi Saatlerinin sesini duymaya alışsınlar

Sadaka vermeyi ccedilok severdi Her nerede olursa olsun uumllkesindeki yoksul kiliselere cuumlzamlı barınaklarına duumlşkuumlnlerin barındığı evlere imarethane-lere hastanelere yoksul kadınlara ve erkeklere sadaka dağıtırdı Sarayda yi-yenlere ek olarak ccedilok sayıda yoksulu doyurduğuna onlarla kendi ekmeğiy-le suyunu paylaştığına birccedilok kez bizzat şahit oldum

İktidarı boyunca Royaumont Paris yakınlarında Aziz Anthony Manas-tırı Lily Manastırı Maubuisson Manastırı gibi pek ccedilok manastır ve Friars

79 Katoliklerin paskalyadan oumlnceki Perşembe guumlnuuml fakirlerin ayaklarını yıkama ayini


352

Preachers ve Grey Friars80 iccedilin cemaat merkezleri inşa ettirmişti Pontoise Vernon hastaneleri Parisrsquoteki koumlrler hastanesi bizzat kendisi Frey Sisters of Saint-Cloud kadınlar manastırı ise kız kardeşi Lady Isabel tarafından yaptı-rılmıştı

Kutsal Kilisersquoye yardım yapmak Kralrsquoa duumlştuumlğuuml iccedilin bu yardımı yapma-dan oumlnce din adamları ve diğer iyi insanlara danışır ancak bundan sonra huumlsniniyet ve sadakatle Tanrırsquonın uygun goumlrduumlğuuml şekilde davranır ta ki di-ğer kiliselerin yardımlarını reddetmiş olsun hiccedilbir kilise goumlrevlisine yar-dım yapmazdı Krallığının oumlnceden hiccedil gitmediği boumllgelerine gittiği zaman Friars Preachers ile Grey Friars cemaatlerini mutlaka ziyaret eder onlardan kendisi iccedilin dua etmelerini isterdi

Kral denizaşırı diyarlardan doumlnduumlkten sonra kendini dine ve doğal olarak tebaasına verdi Bunun Fransarsquonın yararına olacağına inanırdı Nitekim her şeyden oumlnce şoumlyle bir ferman yayınladı

ldquoBiz Tanrırsquonın inayetiyle Fransa Kralı Fransarsquonın acircli menfaati iccedilin tuumlm yargıccedillarımızın kale komutanlarımız ve muhafızlarımızın inzibatımızın belediye başkanlarımızın ve tuumlm diğer (kamu) goumlrevlilerimizin goumlrevde kal-dıkları suumlrece tebaamıza yoksul veya zengin yurttaş veya yabancı ayrımı goumlzetmeksizin iyi ve adil davranacaklarına ve bunu iyiyararlı bir gelenek olarak suumlrduumlreceklerine yemin etmelerini buyuruyoruz81

ldquoYargıccedillar veya kale komutanları veya diğerleri şayet bu yemine sadık kalmaz ve bu durum tespit edilirse yargıccedillar tarafımızca diğerleri yargıccedillar tarafından cezalandırılacaktır

ldquoBundan boumlyle zabıta yargıccedillar ve tuumlm diğer goumlrevliler iradımıza sahip ccedilıkarak hakkımızı koruyacaklarına iradımızın hırsızlanmasına veya alıp gouml-tuumlruumllmesine veya azalmasına izin vermeyeceklerine yemin edecek kendileri veya bir başkası iccedilin meyve ekmek şarap veya değeri bir şilini aşmayan di-ğer hediyeler dışında altın guumlmuumlş ve diğer dolaylı dolaysız hediyeler (ruumlş-vet) almayacaklardır

ldquoAynı şekilde eşleri ccedilocukları erkek veya kız kardeşleri veya diğer ya-kınlarının da her ne olursa olsun hediye kabul etmeyeceklerine kabul et-tiklerinin tespiti halinde hemen iade edeceklerine ve kendi yetki alanlarında yaşayan veya davalı veya davacı oldukları herhangi birinden bir daha hedi-ye kabul etmeyeceklerine yemin edeceklerdir

ldquoAynı şekilde kraliyet muumlşavirlerine onların eşlerine ccedilocuklarına veya yakınlarına veya kraliyet adına hesaplarını denetleyenlere veya kraliyet ta-

80 Reform oumlncesi Katolik cemaatleri81 Bu pasajı Salisburyli Johnrsquoun prens tanımıyla kıyaslayınız (sf 342)


353

rafından herhangi bir tahkikat veya soruşturma iccedilin kendi yetki alanlarına veya mahkemelerine goumlnderilenlere her ne olursa olsun hediye vermeyecek ve goumlndermeyeceklerine yemin edeceklerdir

ldquoEmirleri altındaki herhangi bir goumlrevlinin veya zabıtanın sadakatsizliği hırsızlığı zorbalığı ve benzeri koumltuuml davranışını tespit ederlerse onu goumlrev-den alacaklarına soumlz verdiği veya hediye verdiği veya sevdiği iccedilin veya bir başka nedenle affetmeyip cezalandıracaklarına yemin edeceklerdir Bundan boumlyle zabıtamız kale komutanları ve muhafızlarımız belediye başkanları-mız korucularımız ve diğer piyade veya suumlvarilerimiz efendilerine (derebe-yi) onların eşlerine ccedilocuklarına veya yakınlarına hediye vermeyeceklerine yemin edeceklerdir

ldquoVe bu yeminlere resmiyet kazandırmak istediğimize goumlre buumlyuumlk kuumlccediluumlk tuumlm goumlrevlilerin ve oumlnceden huzurumuzda ant iccedilmiş olsalar da tuumlm şoumlvalye-lerin asker ve suumlvarilerin bir halk juumlrisi oumlnuumlnde yemin etmeleri buyrulmak-tadır ki sadece Tanrı veya bizim korkumuzla değil herkese rezil olacakları iccedilin yalan yere yemin etmesinler

ldquoYargıccedillarımızın ve zabıta memurlarımızın Tanrırsquoya veya Meryem Ana-mıza veya azizlere kuumlfuumlrden kaccedilınmalarını kumardan ve hanlardan uzak durmalarını buyuruyoruz Kumarın tuumlm uumllkede yasaklanmasından hafif-meşrep kadınların evlere alınmamasından yanayız Kim hafifmeşrep bir ka-dın iccedilin ev kiralarsa zabıtaya veya yargıca evin bir yıllık kira bedeli tutarın-da ceza oumldeyecektir

ldquoYargıccedillarımızı goumlrevde oldukları suumlrece kendi goumlrev boumllgelerinde veya bir başka yargıcın goumlrev boumllgesinde kendileri veya başkası iccedilin ev satın al-maktan menediyoruz Satın alacak olurlarsa evin muumllkiyeti bize devredile-cektir

ldquoGoumlrevde oldukları suumlrece yargıccedillarımızın oğullarını kızlarını veya ai-leden bir başkasını kendi goumlrev boumllgelerinde yaşayan biriyle oumlzel izin al-maksızın evlendirmelerini onları kendi goumlrev boumllgelerindeki bir ibadetha-neye yerleştirmelerini veya dindar insanların sırtından onları kilisenin diğer imkacircnlarından yararlandırmalarını menediyoruz Evlilik ve muumllk edinmeye dair bu emir zabıta belediye başkanları veya daha alt duumlzeydeki goumlrevlileri bağlamamaktadır

ldquoYargıccedilların zabıta amirlerinin veya diğer goumlrevlilerin yanlarında halkın uumlstuumlnde baskı yaratacak şekilde gereğinden fazla sayıda ccedilavuş veya bedel82 bulundurmalarını yasaklıyor bedelrsquolerin bir halk juumlrisi tarafından seccedililme-sini emrediyor aksi halde bedel sayılamayacaklarını bildiriyoruz Ayrıca

82 Bedel Yanında bulunduğu resmi goumlrevliye saygınlık kazandıran teşrifatccedilı


354

uzak veya yabancı bir diyara goumlnderilen memurlarımızın bağlı oldukları boumllgenin en uumlst yetkilisinden itimatname alarak gitmesini emrediyoruz

ldquoYargıccedillarımızla zabıta amirlerimizin adil olmayan huumlkuumlmler vermek suretiyle iyi insanlarımıza baskı yapmamalarını ta ki bize borccedillu olsunlar borccedilları nedeniyle hapse atılmamalarını emrediyoruz

ldquoYargıccedillarımıza tebaamızdan borccedillu veya herhangi bir succedil işleyeni para cezası vermek suretiyle değil accedilık duruşmayla yargıladıktan sonra cezalan-dırılmasını veya bu para cezasının iyi ve ahlaklı insanların oluşturduğu bir kurulda goumlruumlşuumllduumlkten sonra ve uygun bulunması halinde aynı kurulun huzurunda oumldetilmesini veya haczedilmesini emrediyoruz

ldquoŞayet oumlnemli bir succedilu olmayan biri mahkemeye duumlşer ve yargı kararı-nı beklemek yerine para cezası oumldemeyi teklif ederse ki olmuştur oumlnerdi-ği miktar uygunsa bunun mahkeme tarafından kabul edilmesini değilse soumlz konusu miktarın zanlı bu değerlendirmeyi yargıya bırakmış olsa da mahke-me tarafından yukarıda ifade edilen anlayışla belirlenmesini emrediyoruz Yargıccedillarımızın zabıta memurlarımızın veya belediye başkanlarımızın hal-kımızı tehditle korkutarak veya bir başka yolla baskılamalarını onlardan gizlice ve alenen para cezası (ruumlşvet) almalarını ve onları makul bir neden olmaksızın succedillamalarını menediyoruz

ldquoBelediye başkanlığı kale komutanlığı veya yargı yetkisini haiz diğer (yetkili) makamlarda bulunanları bu makamları iznimiz olmaksızın satmak-tan menediyor bir makamı birden ccedilok insanın birlikte satın almaları halin-de at sayımı vergi toplama ve diğer ruumlsumların tahsili gibi işler anlaşılabi-leceği uumlzere hariccedil iccedillerinden sadece birinin (diğerleri namına) sorumlu ol-masını emrediyoruz

ldquoSoumlz konusu makamları satın alanların bu makamları bizden satın aldık-tan sonra kardeşlerine kuzen veya yeğenlerine satmalarını bu insanların makama olan borcu kendilerine oumldenmesini talep etmelerini kendi borccedilla-rını ise mahkeme yoluyla tahsil etmelerini emrediyoruz

ldquoGoumlrev yeri sık sık değişen yargıccedil veya zabıtanın tebaamızı davalar accedil-mak suretiyle uumlzmesini menediyor oumlnuumlndeki işi bulunduğu yerde bizzat ccediloumlzmesini bekliyor tebaamızı adaleti mahkemede aramak zorunda bırak-mak suretiyle madden ve manen yormamasını emrediyoruz

ldquoBundan boumlyle kimsenin muumllkuumlne bizden oumlzel izin almaksızın neden-siz yere el konulmasını keyfi vergiler koymak suretiyle halkımıza baskı ya-pılmasını para tahsilacirctı iccedilin silaha başvurulmasını menediyoruz istiyoruz ki hizmete ihtiyacı olan hiccedil kimse hizmet veren tarafından nedensiz yere celp edilmesin oraya kendi isteğiyle gitsin ama kefaret oumldemeye gidercesi-ne gitmesin


355

ldquoYargıccedilların veya zabıtanın iyi bir neden olmaksızın uumllkemizin mısır şa-rap ve benzeri diğer uumlruumlnlerini yurtdışına goumltuumlrmelerini yasaklıyoruz Bun-dan amacımız her tuumlrluuml sahtekacircrlık ve hile şuumlphesini izale edecek biccedilimde bu işlerin şerif konseyiyle ortaklaşa yapılmasını uygun goumlrmemizdir

ldquoEski yargıccedilların kale komutanlarının zabıtanın ve belediye başkanları-nın goumlrevleri sona erdikten sonra kendiliğinden veya vekacircleten kırk guumln suuml-reyle goumlrev boumllgelerinde kalmalarını emrediyoruz ki kendileriyle ilgili olası şikacircyetlere cevap verebilsinler

ldquoTebaamızın ve uumllkemizin yararı iccedilin yaptığımız tuumlm bu duumlzenlemelerin tarafımızca ve istişare edilmek suretiyle accedilıklığa kavuşturulması yeniden duumlzenlenmesi değiştirilmesi veya hafifleştirilmesi hakkı mahfuzdurrdquo

Aziz Louis tuumlm akil insanların tanıklık ettiği uumlzere bu fermanla Fransarsquoyı ccedilok daha ileri bir uumllke yapmıştır

Joinville The History of St Louis Oxford University Press 1938

4 İnsanların Uymak Zorunda Oldukları Yasalar Hangileridir

On İkinci yuumlzyılda baş veren yeni oumlğretilerin Kilise muumlfredatını da etkiliyor olma-

sı bir takım kuşkular doğurmakta gecikmedi Kimi Hıristiyan acirclimler Aristorsquonun La-

tinceye ccedilevrilen eserlerinin elden ele dolaşmasını tehlikeli bulmaktaydı Aristo oumlrne-

ğin Fizik adlı kitabında fenomenleri doğa yasalarıyla accedilıklamakta Etik adlı kitabında

hakikatin tezahuumlruumlne değil duumlnyevi deneyime itibar etmekteydi Diğer bazı acirclimler

de Aristorsquonun bilim teorisinin Aziz Augustinrsquonin goumlruumlşlerinden ccedilok farklı olduğunu

tespit etti Oysa Hıristiyanlığın gayri resmi ve fakat hacirckim kuramı Aziz Augustinrsquonin

ruha dair varsayımları temelinde aydınlanma ve Tanrırsquoya bağımlılıktı Aristorsquoya iti-

razların guumlccedillenmesi uumlzerine papalık Filozofrsquoun Paris Uumlniversitesirsquonde okutulmasını

yasakladı eserlerini incelemek uumlzere bir de kurul oluşturdu Ne var ki Aristo ken-

dinden oumlnceki tuumlm deneysel araştırmaları ve Yunan kurgusal duumlşuumlncesinin en iyi

uumlruumlnlerini ccedilok geniş bir yelpazede sistemleşmiş bulunuyordu Hal boumlyle olunca hiccedil-

bir itiraz bilim adamlarını Aristorsquonun eserlerinde yansıyan fikiranlayış zenginliğini

ve duumlşuumlnce tekniklerini keşfetmekten alıkoyamadı Dominikan tarikatı acirclimlerinden

Aziz Buumlyuumlk Albert (1206ndash1280) ve oumlğrencisi Aziz Thomas Aquinas (1225ndash1274) bir

yandan Aristorsquoyu savunurlarken diğer yandan da ccedilalışmalarını doumlnemin entelektuumlel

gereksinimlerini karşılayacak şekilde youmlnlendirmek suretiyle geccedilici bir suumlre iccedilin de

olsa Katolik doktrinini desteklemeyi suumlrduumlrduuml İtalyan asıllı Aziz Thomas Aquinas

Napoli Paris ve Koumlln uumlniversitelerinde okumuş Koumlln Uumlniversitesirsquonde kendi kurdu-

ğu ilahiyat okulunda hocalık yapmış yaşamının son yıllarını Fransa ve İtalyarsquodaki


356

manastırlarda geccedilirmişti Onun Aristo kuumllliyatını geleneksel Kilise eğitimiyle sentez-

leme gayreti Summa Theologica83 ve Summa Contra Gentiles84 adlı ccedilalışmalarında

cismanileşir

Aziz Thomas Aquinasrsquoın yazdığı doumlnemde eski Roma hukuku ve ilahi yasalara

ilişkin sistematik araştırmaların yuumlz elli yıllık geccedilmişi vardı Hukuk eğitiminin merke-

zi hacirclacirc Bolognarsquoydı ve gerek o okuldan gerekse daha az tanınan uumlniversitelerden

mezun olan yuumlzlerce hukukccedilu krallara prenslere piskoposlara hizmet vermekteydi

Boumlylece yasalara ve adalete duyulan inanccedil kaynaklı ilgiye duumlnyevi pratik de eklen-

mişti Kilise ile uumlniversitenin birlikte oluşturdukları ağırlık huumlkuumlmdarları oumlylesine et-

kiledi ki istisnasız hepsi taccedil giyerken yasalara sadık kalacaklarına yemin ederken

huumlkuumlmranlığın yegacircne amacının adaletin tesisi olduğu şeklindeki kuramı da kabul-

lendiler Peki hukuk neydi adalet neydi

Hukuk ve adalet konularında İncilrsquoin yani Hıristiyan geleneğinin ve kadim Kilise

babalarının soumlyleyeceği ccedilok soumlz vardı Aynı şekilde Cicero ve Aristo gibi bilgelikleri

Orta Ccedilağ insanın saygısına mazhar olmuş Hıristiyanlık oumlncesi filozofların da Ne var

ki her şey gibi bu konuda da birden fazla doğru olamayacağına goumlre Roma huku-

ku Kutsal Metinler ve antik ccedilağın sevilen putperestlerinin (kacircfirlerinin) goumlruumlşlerini

bağdaştırmak Aquinas gibi filozoflara duumlştuuml (PR)

Summa Theologica

Aziz Thomas Aquinas

Yasanın Oumlzuumlne Dair

(hellip) Yasa insanoğlunun davranışsal olarak eyleme geccedilme veya eylemini dizginleme kuralı ve oumllccediluumltuumlduumlr İnsan davranışının kuralı ve oumllccediluumltuuml itibariy-le akıl eylemin birincil şartıdır (hellip) ccediluumlnkuuml Filozofrsquoa goumlre aklın niyetten ayrı bir guumlcuuml vardırhellip İnsanoğlunun belirli bir amacı hedefleyen eylemine emir veren akıldır

Bu emrin yasa niteliği taşıyabilmesi iccedilin akla yatkın (makul) olması gere-kir Şoumlyle ki huumlkuumlmdarın soumlzuuml (isteği) yasadır ccediluumlnkuuml aksi halde adalet değil adaletsizlikten muzdarip olur

83 Ahmet Cevizci Ortaccedilağ Felsefesi Tarihi ldquoTeoloji Uumlzerine Bir Deneme veya Teoloji Oumlzetirdquo Asa Kitapevi 2001

84 Ortaccedilağ Felsefesi Tarihi Ahmet Cevizci Kafirlere Karşı Asa Kitapevi 2001


357

Soru 91 Ccedileşitli Yasa Tuumlrlerine Dair (Altı Madde Olarak)

Şimdi ccedileşitli yasa tuumlrlerine değinmeliyiz ki bu başlık altında altı soru yer alır (1)Ezeli ve ebedi yasa85 var mıdır (2) Doğal ahlak yasası86 var mıdır (3) Beşeri yasa87 var mıdır (4) İlahi yasaya88 ihtiyaccedil var mıydı (5) İlahi yasa tek midir yoksa birden ccedilok mu (6) Guumlnahın yasası var mıdır

Madde Bir Ebedi ve ezeli yasa var mıdır

Karşıt goumlruumlş 1 Ebedi ve ezeli bir yasa yok gibi goumlruumlnuumlyor ccediluumlnkuuml yasalar insanlara doumlnuumlktuumlr (duumlnyevidir) ebedi ve ezeli olan Tanrı olduğuna goumlre hiccedilbir yasa ebedi ve ezeli olamaz

Karşıt goumlruumlş 2 Dahası yasanın ilanıduyurusu gerekir ama ebedi ve ezeli olan bunu yapamaz Dolayısıyla hiccedilbir yasa ebedi ve ezeli değildir

Karşıt goumlruumlş 3 Dahası yasa oumlluumlm dışında belirli bir sona (amaca) doumlnuumlk bir duumlzenleme ima eder Dolayısıyla hiccedilbir yasal duumlzenleme ebedi ve eze-li olamaz

Derim ki (hellip) yasa muumlkemmel bir topluma huumlkmeden youmlneticinin pratik nedenlerle dikte ettiği bir kuraldan başka bir şey değildir Duumlnya Tanrırsquonın inayetiyle youmlnetildiğine goumlre (hellip) kacircinata ilahi aklın huumlkmettiği accedilıktır Do-layısıyla kacircinatın Huumlkuumlmdarı olan Tanrırsquonın huumlkmuuml yasa niteliğindedir ve ilahi aklın şeylere dair tasavvuru zamana tabi olmadığına goumlre bu ldquoebedi ve ezelirdquo olarak adlandırabileceğimiz yasadır

Karşıt goumlruumlş 1rsquoe cevap İccedilinde Tanrı olmayan şeyler ldquovar olmayanı buy-ruğuyla var ettikleridirrdquo89 ki bu kehanet sahibi olan Orsquonun takdiridir Dola-yısıyla ebedi ve ezeli yasanın ilahi tasavvuru ebedi ve ezeli bir yasa mahi-yetindedir ccediluumlnkuuml Orsquonun oumlnceden bildiği şeylerin youmlnetimine taalluk eder

Karşıt goumlruumlş 2rsquoye cevap Ebedi ve ezeli yasa yazıyla veya kulaktan kulağa yayılarak duyurulur hem ilahi Soumlz hem Yaşam Kitabı90 ebedi ve ezelidir Ama bu duyan veya okuyan bir yaratığa ebediyetten geliyor gibi gelmez

Karşıt goumlruumlş 3rsquoe cevap Yasa sona (akıbete) etkin bir biccedilimde hizmet eder ccediluumlnkuuml eyleme pasif değil aktif bir biccedilimde youmln verir Bir diğer ifadeyle ken-di iccedilinde sonu mukadder kılmaz ta ki youmlneticinin herhangi tali bir amacını kazara mukadder kılmış olsun

85 Lex Aeterna İlahi akıl86 Lex Naturalis İlahi aklın Tanrırsquonın tuumlm yarattıklarında yansıması87 Lex Humana Tanrısal Yasarsquonın insan aklı yoluyla uygulaması88 Lex Divina İlahi aklın vahiy yoluyla accedilınlaması89 Kitab-ı Mukaddes Yeni Ahit Pavlusrsquotan Romalılara Mektup 41790 İbranicesi Sefer HaChaim


358

Madde İki Doğal (ahlaki) yasa var mıdır

Karşıt goumlruumlş 1 İnsanoğlu ebedi ve ezeli yasa tarafından layıkıyla youmlnetil-diğine goumlre doğal (ahlaki) yasa yok gibi goumlruumlnuumlyor Nitekim Augustin der ki ldquoHer şey en doğru biccedilimde ebedi ve ezeli yasa tarafından duumlzenlenirrdquo Doğa aşırı bolluk sunmadığı gibi gereksinim duyulanı da esirgemez Dolayısıyla hiccedilbir yasa insanoğlu iccedilin doğal değildir

Karşıt goumlruumlş 2 Dahası insanoğlunu ilk ve son gerccedilek arasında yasa youmln-lendirir (hellip) ama bu doğal duumlrtuumlyle hareket eden irrasyonel yaratıklar iccedilin soumlz konusu olduğu uumlzere doğanın işlevi değildir İnsanoğlunun davranışları-nı aklı ve iradesi belirlediğine goumlre hiccedilbir yasa insanoğlu iccedilin doğal olamaz

Karşıt goumlruumlş 3 Dahası insanoğlu oumlzguumlr olduğu oranda yasadan azadedir Ve kendisine bahşedilen akıl ve irade sayesinde hayvandan daha oumlzguumlr oldu-ğuna goumlre tıpkı hayvanlar gibi o da tabiidoğal yasaya tabi değildir

Aksine (hellip) ldquoKutsal yasadan yoksun uluslar Yasarsquonın gereklerini kendilik-lerinden yaptıkccedilahelliprdquo der Kutsal Kitap ve şoumlyle devam eder ldquoYasarsquodan haber-siz olsalar bile kendi yasalarını koymuş olurlar Boumlylelikle Kutsal Yasarsquonın getirdiklerinin yuumlreklerinde yazılı olduğunu goumlsterirler Vicdanları buna ta-nıklık eder Duumlşuumlnceleriyse onları ya succedillar ya da savunurrdquo91

Derim ki (hellip) bir kural ve oumllccediluumlt olan yasa insanoğlu iccedilin iki şekilde var olabilir birincisi kuralı ve oumllccediluumltuuml insanoğlunun kendisi koyar ikincisi ko-nulmuş olan kural ve oumllccediluumlye tabi olur Dolayısıyla her şey Tanrırsquonın takdi-rinde olduğu iccedilin ebedi ve ezeli yasa tarafında youmlnetilir (hellip) ve accedilıktır ki her şey bir şekilde ilahi yasaya tabidir ve insanoğlu bu yasaya vicdanına yazıldığı oranda uyarak iyidoğru davranma eğiliminde olur Tuumlm yaratıklar iccedilinde aklıyla oumlne ccedilıkan insan takdiri ilahiye kendi ve diğerlerinin tasarru-fuyla teslim olduğu oumllccediluumlde buna muumlkemmelen tabi olandır Nitekim ilahi aklı paylaştığı iccedilin iyidoğru davranışa youmlnelebilir İşte rasyonel yaratıkların ebedi ve ezeli yasaya bu katılımına doğal (ahlaki) yasa diyoruz Zebur ya-zarı kendisine adaletin ne olduğu sorulmuşccedilasına ldquoDoğruluk kurbanlarını sunun Rabrsquoberdquo dedikten sonra ekler ldquoKim bize iyilik yapacak diyen ccedilokrdquo ve bir soruya cevaben suumlrduumlruumlr ldquoYa Rab yuumlzuumlnuumln ışığıyla bizi aydınlatrdquo92 Bu-rada ima edilen doğal (ahlaki) yasanın bir işlevi olarak iyiyle koumltuumlyuuml tefrik edebilen akıl yani ilahi ışıktır

Karşıt goumlruumlş 1rsquoe cevap Bu tez eğer doğal (ahlaki) yasa ebedi ve ezeli ya-sadan farklı olsaydı doğru olabilirdi Oysa yukarıda belirtildiği uumlzere onun bir parccedilasıdır

91 Kitab-ı Mukaddes Yeni Ahit Pavlusrsquotan Romalılara mektup 214-1592 Kitab-ı Mukaddes Eski Ahit Mezmurlar 45-6


359

Karşıt goumlruumlş 2rsquoye cevap Aklın ve iradenin tetiklediği her eylem yukarıda değinildiği uumlzere doğaya temellenir ccediluumlnkuuml doğal olarak bilgimiz dahilinde olan ilkeler ccedilerccedilevesinde akıl yuumlruumltuumlruumlz ve sahip olunan imkacircnlar itibariy-le arzunun tetiklediği her eylem belirli bir sonu hedefliyor olması itibariy-le doğaldır Dolayısıyla belirli bir sonu hedefleyen davranışlarımız oumlncelikle doğal (ahlak) yasasının erdemi istikametinde olmalıdır

Karşıt goumlruumlş 3rsquoe cevap Tıpkı rasyonel yaratıklar gibi irrasyonel hayvanlar da ilahi akıldan nasiplerini alır Ne var ki rasyonel yaratıklar ebedi ve eze-li yasaya zihinsel olarak yani rasyonel bir biccedilimde katıldıklarından bu ka-tılımı yasa olarak adlandırmak doğru olur ccediluumlnkuuml yasa akılla ilgili bir şeydir (hellip) İrrasyonel yaratıklar ebedi ve ezeli yasaya akılcı bir biccedilimde katılama-dıkları iccedilin bu katılım sadece bir benzerlik bir teşbihtir

Madde Uumlccedil Beşeri yasa var mıdır

Karşıt goumlruumlş 1 Doğal yasa ebedi ve ezeli yasanın parccedilası olduğuna goumlre beşeri yasa yok gibi goumlruumlnuumlyor Şimdi her şey ebedi ve ezeli yasa tarafından Augustinrsquonin dediği gibi ldquoen iyi biccedilimde duumlzenleniyorrdquo ise bu yeterli olma-lıdır Beşeri yasaya gerek yoktur

Karşıt goumlruumlş 2 Dahası yasa dediğimiz şeyin bir oumllccediluumltuuml varhellip Ama insan aklı şeylerin oumllccediluumltuuml olmadığı gibi Metafizik X Kitap 5 Boumlluumlmrsquode93 ifade edildiği uumlzere durum bunun tersidir Dolayısıyla insan zihni yasa koyamaz

Karşıt goumlruumlş 3 Dahası Metafizik X Kitap 3 Boumlluumlmrsquode ifade edildiği uumlze-re oumllccediluumlt kesin olmalıdır Ne ki oumlyle değil ldquoOumlluumlmluuml insanın duumlşuumlnceleri kor-kutucu oumlğuumltleri muğlaktırrdquo

Aksine Augustin biri ebedi ve ezeli diğeri geccedilici (zamansal) iki ayrı ya-sadan soumlz eder

Derim ki (hellip) yasa aklın emridir Ne var ki akıl yuumlruumltme youmlntemi itiba-riyle tatbikipratik duumlşuumlnce ile kurgusal duumlşuumlnce arasında ayrım yapmaz her iki youmlntem de ilkeden hareketle sonuca varır () Dolayısıyla nasıl ki fen ilminde doğanın bize accedilık etmediği bilgiye accedilıklanamayan (saklı) esaslardan hareketle ve kurgusal duumlşuumlnce yoluyla ulaşmaya ccedilalışıyoruz doğanın accedilık etmediği (saklı) bazı daha oumlzel meseleleri kavramak iccedilin de aklın yine ka-nıtlanamayan esaslardan hareketle daha da iyi duumlşuumlnmeye ihtiyacı vardır

93 Aristoteles Metafizik Sosyal Yayınları Tuumlrkccedile ccedileviri Prof Dr Ahmet Arslan 1996 Eşit sadece olanlardan birinin karşıtı olamaz ama her ikisinin birlikte karşıtı da olamaz Ccediluumlnkuuml neden daha kuumlccediluumlğuumln değil de daha buumlyuumlğuumln karşıtı olacaktır Sonra eşit eşit olmayana karşıttır oumlyle ki bu durumda o birden fazla şeyin karşıtı olacaktır Ancak eşit olmayan eğer aynı zamanda hem daha buumlyuumlk hem daha kuumlccediluumlk anlamına gelmekteyse eşit olan her ikisinin de karşıtı olacaktır (o zaman bu guumlccedilluumlk eşit olmayanın iki olduğunu soumlyleyenlerin goumlruumlşuumlnuuml destekleyecektir)


360

İnsan aklının sezgisel olarak keşfetmiş olduğu bu daha oumlzel meselelere -ya-sanın diğer asli şartlarının goumlzetilmesi şartıyla- doğal (ahlaki) yasa diyoruz Nitekim Cicero Retorik adlı ccedilalışmasında der ki ldquoadaletin kaynağı doğadır bazı şeyler yararlı olduğu iccedilin alışkanlık haline gelmiştir ama bu şeylerin doğadan kaynaklandığı halde alışkanlık olacak kadar benimsenmesi yasaya duyulan saygıdandırrdquo

Karşıt goumlruumlş 1rsquoe cevap İnsan aklı ilahi aklın hikmetine tam anlamıyla vakıf olamaz Ne var ki ilahi aklın doğal bir parccedilası olduğumuza goumlre -kur-gusal duumlşuumlnce itibariyle- ebedi ve ezeli yasanın genel ilkelerin bazılarının bilgisi her birimizin iccedilinde (doğasında) saklıdır Oumlte yandan tatbiki duumlşuumlnce itibariyle insanoğlu şeyleriolayları onların belirleyici vasıflarını kavrayarak değil ebedi ve ezeli yasanın genel ilkeleri ccedilerccedilevesinde algılayarak kavrar ccediluumlnkuuml soumlz konusu bilgi ilahi yasada saklıdır

Karşıt goumlruumlş 2rsquoye cevap İnsan aklı kural koymaz Ebedi ve ezeli yasanın bir parccedilası olması nedeniyle doğal olarak genel kurallar ve oumllccediluumller ccedilerccedileve-sinde hareket eder doğadan edinilmemiş olsak da kural ve oumllccediluumlt doğal man-tıktır

Karşıt goumlruumlş 3rsquoe cevap Tatbiki akıl kurgusal duumlşuumlncenin ilgilendiği za-ruri şeylerleolaylarla değil şartlara bağlı olarak gelişen muumlnferit şeylerleolaylarla ilgilenir Bu nedenle beşeri yasalarda yanılmazlık diye bir şey olamaz yanılmazlık bilmin kanıtlamak suretiyle ortaya koyduğu sonuccedillar iccedilin geccedilerlidir Oumlte yandan her oumllccediluumltuumln isabetli ve kesin olması da gerek-mez

Madde Doumlrt İlahi yasaya ihtiyaccedil var mıydı

Karşıt goumlruumlş 1 Oumlyle goumlruumlnuumlyor ki doğal (ahlaki) yasa ebedi ve ezeli yasa-nın bir parccedilası olduğuna goumlre bir ilahi yasaya gerek yoktu Ccediluumlnkuuml () iccedili-mizde saklı (vicdanımıza yazılı) doğal (ahlaki) yasa vasıtasıyla ebedi ve ezeli olan yasanın birer parccedilasıyız Ama ebedi ve ezeli olan yasa ilahi yasadır () dolayısıyla doğal ve beşeri yasalara ilaveten ilahi bir yasaya ihtiyaccedil yoktur

Karşıt goumlruumlş 2 Dahası ldquoTanrı insanoğlunu kendi sağduyusuna emanet ettirdquo diye yazılmış Sağduyu yukarıda ifade edildiği uumlzere zihinsel bir ey-lemi ifade eder Bu demektir ki insanoğlu kendi aklı doğrultusunda hareket edecektir İnsan aklının dikte ettiği şey beşeri yasadır () dolayısıyla insa-noğlunun ilahi yasa tarafından youmlnetilmesine ihtiyaccedil yoktur

Tersine Davut Tanrırsquoya kendi yasasını koyması iccedilin yalvarmıştı ldquoAda-letini savunabilmem (gerekccedilelendirebilmem) iccedilin oumlnuumlme bir yasa koy Rabrsquobimrdquo


361

Derim ki insanoğlunun davranışlarını iyiyedoğruya youmlnlendirebilmek iccedilin doğal ve beşeri yasalara ilaveten bir ilahi yasa gerekliydi Bunun doumlrt nedeni var

Birincisi insanların kendilerini bekleyen son (akıbet) itibariyle nasıl davranmaları gerektiğini dikte eden yasalara ihtiyaccedil duymaktadırlar Eğer insanoğlu kendisine takdir edilmiş sonu (akıbeti) doğal oumlzellikleriyle accedilık-layabilseydi zihinsel olarak bununla yetinirdi Oysa insanoğluna ebedi mutluluk takdir edilmiştir ve Tanrı bu nedenle ona kendi yasasını da ver-miştir

İkincisi insan oumlzellikle de koşullara bağlı konularda şuumlpheci bir akla sahip olması nedeniyle davranışlarına dair birbirinden farklı huumlkuumlmlere varır ki bu birbirinden farklı veya birbiriyle ccedilelişen yasalara yol verir Bu nedenle insanoğlunun ne yapması neden kaccedilınması gerektiğini vaaz eden yasanın Tanrı tarafından konulması gerekiyordu Nitekim Tanrırsquonın koydu-ğu yasa yanılmazdır

Uumlccediluumlncuumlsuuml insanoğlu değerlendirebildiği (huumlkuumlm verebildiği) dışsal ko-nularda kural koyabilir ama saklıoumlrtuumlluuml iccedilsel hareketlere dair huumlkuumlm ver-meye ehil değildir Oysa kendini geliştirip erdem sahibi olabilmesi iccedilin dav-ranışlarının hem dışsal hem iccedilsel olarak hatasız olması gerekir İnsan beşeri olanı layıkıyla youmlnlendirip şekillendiremez ilahi yasa bu yuumlzden gereklidir

Doumlrduumlncuumlsuuml Augustinrsquonin dediği gibi beşeri yasa koumltuuml eylemi cezalan-dıramaz veya yasaklayamaz ccediluumlnkuuml her tuumlrluuml koumltuumlluumlğuuml bertaraf etmeye ccedilalı-şırken iyi olanları da yok eder ve insanların birbirleriyle olan ilişkisine ve dolayısıyla ortak ccedilıkarların gelişimine engel olur Guumlnahın yasaklanması ve hiccedilbir koumltuumlluumlğuumln cezasız kalmaması iccedilin ilahi yasanın huumlkuumlm suumlrmesi ge-rekir

Bu doumlrt nedene yani ldquoTanrırsquonın yasasının kusursuz olduğurdquo yani guumlnah iğrenccedilliğine izin vermediği ldquoTanrırsquonın ruhları doumlnuumlştuumlrduumlğuumlrdquo yani hem dış-sal hem iccedilsel davranışa youmln verdiği ldquoTanrırsquonın şahadetinin sadık olduğurdquo yani neyin doğru neyin yanlış olduğunun kesinliği ldquoTanrırsquonın kuumlccediluumlk şeyle-re akıl bahşettiğirdquo yani insanlara doğauumlstuuml ilahi bir sona (akıbete) youmlneltti-ğine Mezmurlarrsquoda değinilir

Karşı goumlruumlş 1rsquoe cevap İnsanoğlu ebedi ve ezeli yasaya doğal (ahlaki) yasa yoluyla ve kendi kapasitesi oranında katılır Ne var ki doğauumlstuuml akıbetinin (sonun) daha uumlstuumln bir elle youmlnlendirilmeye ihtiyacı vardır Dolayısıyla in-san Tanrırsquonın sunduğu bu ilave yasa sayesinde ebedi ve ezeli yasanın kural-larına daha da buumltuumlnluumlkluuml bir biccedilimde katılır

Karşı goumlruumlş 2rsquoye cevap Nasihat bir tuumlr sorgulamadır dolayısıyla belirli il-kelerden hareket etmek zorundadır Yukarıda izah edildiği uumlzere doğal (ah-


362

laki) yasanın ilkeleri yetmez ilahi yasanın ilaveten sunduğu ahlaki kuralla-ra ihtiyaccedil vardır

Karşı goumlruumlş 3rsquoe cevap İrrasyonel yaratıklara takdir edilen son sahip ol-dukları doğal guumlccedille doğru orantılıdır

Madde Beş İlahi yasa tek midir yoksa birden ccedilok mu

Karşıt goumlruumlş 1 Oumlyle goumlruumlnuumlyor ki sadece tek bir ilahi yasa var ccediluumlnkuuml tek bir kral tarafından youmlnetilen krallıkta tek bir yasa olur Nitekim Mezmur ldquoTanrı kacircinatın Kralırsquodırrdquo der Dolayısıyla tek bir ilahi yasa olmalı

Karşıt goumlruumlş 2 Dahası her yasa yasa koyucusunun soumlz konusu yasayla hedef aldıklarının akıbetiyle ilgilidir Ne var ki Tanrırsquonın yasası herkes iccedilin bir ve tek ldquoTanrı herkesi hakikatin bilgisine ccedilağırmak suretiyle onları kurta-rırrdquo Bu yuumlzden ilahi yasa tektir

Karşıt goumlruumlş 3 Dahası ilahi yasa doğal (ahlaki) yasadan daha ccedilok ebedi ve ezeli yasaya benziyor Dolayısıyla sadece tek bir ilahi yasa olduğu doğru

Tersine (hellip) Havari der ki ldquoEğer rahipliği yorumlayacaksak yasanın da yeniden yorumlanması gerekirrdquo Oysa aynı pasajda ifade edildiği uumlzere ra-hiplik muzaaftır levi94 rahipliği Hz İsa Mesih rahipliği Nitekim ilahi yasa da muzaaftır Eski Yasa Yeni Yasa

Derim ki (hellip) farklılıkayrım sayısal bir meseledir Şimdi şeyler iki şe-kilde tefrik edilir Birincisi buumltuumlnuuml itibariyle diğerlerinden belirgin biccedilim-de farklı şeyler olarak oumlrneğin at veya oumlkuumlz İkincisi belirli bir tuumlruumln eksik-li olanı ve eksikli olmayanı olarak oumlrneğin bir erkek ccedilocuk ve bir adam ki ilahi yasa bu anlamda Yeni ve Eski olarak ikiye ayrılmıştır Havari Eski Yasa altında yaşayan insanı ldquobir pedagogun himayesindeki ccedilocukrdquo Yeni Yasa al-tında yaşayan insanı ldquopedagogun himayesinden ccedilıkmış olan erişkin bir er-kekrdquo olarak tanımlar

Bu iki yasanın ne oumllccediluumlde muumlkemmel olduğu yukarıda değinildiği uumlzere yasanın ne olduğuna dair uumlccedil koşulla izah edilebilir

Oumlncelikle bir yasa ortak ccedilıkar ortak yarar hedeflemelidir (hellip) ve bu yarar muzaaf olabilir Şoumlyle ki hem makul ve imkacircn dahilinde olanı hedefler -ki Eski Yasa ile hedeflenen budur ve insanlar daha ilk baştan itibaren Kenanlı-ların95 duumlnyevi krallığına davet edilmişlerdir- hem de Yeni Yasa gibi semavi ve anlaşılabilir bir yarar guumldebilir Nitekim Hz İsa Mesih vaaz vermeye baş-

94 Kitab-ı Mukaddes Eski Ahit (Tevrat) Levililer Kitabı eski İsrailrsquodeki tapınma duumlzeni ve bunu youmlneten Levi oymağından gelen kacirchinlerle ilgili kuralları iccedilerir Levi adı bu kacirchinlere tapınakta yardım eden goumlrevliler tarafından kullanılırdı

95 Kitab-ı Mukaddes Eski Ahit Mısırrsquodan Ccedilıkış 38-17


363

ladığından andan itibaren insanları semavi krallığa ccedilağırarak şoumlyle demiş-tir ldquoGuumlnah ccedilıkarıp kefaretini oumldeyin ccediluumlnkuuml semavi krallık elinizin altındardquo Augustin bu yuumlzden ldquoEski Ahit akla hitap ederek duumlnyevi (zamansal) vaatle-ri iccedilerir ama ebedi yaşam vaat eden Yeni Ahittirrdquo der

İkincisi insanoğlunu doğru davranışa yasa youmlneltir (hellip) bu bağlamda Yeni Yasa Eski Yasarsquodan uumlstuumlnduumlr ccediluumlnkuuml iccedil duumlnyamıza Mattarsquoya goumlre youmln verir ldquoSize şunu soumlyleyeyim Doğruluğunuz din bilginleriyle Ferisilerinkini aşmadıkccedila Goumlklerin Egemenliğirsquone asla giremezsinizrdquo96 Dolayısıyla ldquoEski Yasa eli bağlar Yeni Yasa aklı denetlerrdquo soumlzuuml doğrudur

Uumlccediluumlncuumlsuuml yasa insanları verilen emre itaate sevk eder Eski Yasa bunu iccedilimize ceza korkusu salarak yaparken Yeni Yasa Hz İsa Mesihrsquoin inayetiyle kalplerimizi dolduran sevgiaşk yoluyla yapar ki Eski Yasa (bunu) goumllgele-miştir Augustin bu yuumlzden ldquoYasa ile Muumljde (İncil) arasında az bir fark var ndash korku ve sevgiaşkrdquo der

Karşıt goumlruumlş 1rsquoe cevap Tıpkı bir babanın ccedilocuklarına ve ev halkının eriş-kin fertlerine farklı emirler buyurması gibi o tek Kral da Krallığında yaşayan insanlara ccedilocukken (eksikliyken) bir yasa biraz daha buumlyuumlyuumlnce (daha az eksikli olduklarında) daha muumlkemmel ikinci bir yasa bahşetmiştir ki daha buumlyuumlk bir ilahi kapasiteye kucak accedilabilsinler

Karşıt goumlruumlş 2rsquoye cevap İncil ldquo(Hz İsa Mesihrsquoten) Başka hiccedil kimsede kurtuluş yoktur Bu goumlğuumln altında insanlara bağışlanmış bizi kurtarabile-cek başka hiccedilbir ad yokturrdquo97 der Anlaşılabileceği uumlzere insanlığa kurtuluş vaat eden yasa Hz İsa Mesihrsquoten oumlnce bahşedilemezdi Ne ki insanların O gelmeden oumlnce kurtuluş yolunda ilk adımları atıp Orsquonun oumlğretisine hazır olabilmeleri iccedilin doğruluk kuralların iccedileren bir yasa gerekmekteydi

Karşıt goumlruumlş 3rsquoe cevap Doğal (ahlaki) yasa insanları genel ahlaki kurallar itibariyle youmlnlendirir ve kuumlccediluumlk buumlyuumlk herkes iccedilin birdir Ne ki ilahi yasa kuuml-ccediluumlk ve buumlyuumlk (eksikli ile az eksikli) ayrımı yapar İlahi yasa bu yuumlzden mu-zaaftır

Madde Altı Guumlnahın yasası var mıdır

Karşıt goumlruumlş 1 Guumlnahın fomes98rsquouna dair bir yasa yok gibi goumlruumlnuumlyor ccediluumln-kuuml Isidorus99 ldquoyasa mantığa temellenirrdquo der Ne ki fomesrsquoun mantığı yoktur dolayısıyla yasanın tabiatına aykırıdır

96 Kitab-ı Mukaddes Yeni Ahit Matta 52097 Kitab-ı Mukaddes Yeni Ahit 41298 Fomes Aquinasrsquoun bedensel zevklere duumlşkuumlnluumlk iccedilin kullandığı tabir 99 Sevilla (İspanya) Başpiskoposu (560-636) ldquoantik duumlnyanın son acirclimirdquo olarak anılır


364

Karşıt goumlruumlş 2 Dahası her yasa bağlayıcıdır ki itaat etmeyenlere succedillu denilebilsin Ne var ki insanoğlu fomesrsquoun tahrikine uymadığı iccedilin değil uy-duğu iccedilin succedillu addediliyor Dolayısıyla fomes yasanın tabiatına aykırıdır

Karşıt goumlruumlş 3 Havari der ki ldquoUzuvlarımın aklımın yasasıyla muumlcadele eden bir diğer yasası olduğunu goumlruumlyorumrdquo

Derim ki (hellip) yasa oumlzuuml itibariyle youmlneten ve oumllccediluumlt koyanındır Yasa youml-netilen ve oumllccediluumllenin yasaya tabi olan şeylerekonulara katıldığı oranda ldquoka-tılım yoluyla yasarsquo adını alır (hellip) Şimdi yasa koyucu yasaya tabi olanların oumlnuumlne muzaaf bir yasa koyabilir Birincisi yasaya tabi olan tebaasını farklı youmlnlere doğrudan youmlnlendirmek uumlzere farklı kurallaryasalar koyarak farklı biccedilimlerde youmlnetebilir oumlrneğin askerler iccedilin ayrı bir yasa esnaf iccedilin ayrı bir yasa soumlz konusudur İkincisi dolaylı bir yoldur yasa koyucusu tebaasını itibardan duumlşuumlrmek suretiyle bir başka yasaya tabi kılıp bir başka duumlzenin parccedilası haline getirebilir Oumlrneğin bir şoumlvalyeyi yiğitliğinden mahrum ede-rek onu esnaf yasasına tabi kılabilir

İlahi yasa koyucunun youmlnetimi altındaki yaratıkların farklı doğal eğilim-leri vardır oumlyle ki biri iccedilin geccedilerli olan yasa diğeri iccedilin geccedilerli olmayabilir Şoumlyle soumlyleyeyim mesela kurdun bir anlamda yasası olan vahşet kuzunun veya bir diğer uysal hayvanın yasasına aykırıdır Nitekim ilahi takdirle insa-na doğasına uygun bir biccedilimde bahşedilen insan yasası akıllı davranmasını oumlngoumlruumlr Ve bu yasa en ilkel şekliyle bile oumlylesine etkilidir ki akla yatkın olmayan veya akıldışı hiccedilbir şey insanoğlunu gafil avlayamaz Ama insan Tanrırsquoya sırt ccedilevirince hayvani duumlrtuumllerinin etkisinde kalarak -ki bu du-rum aklın yolundan sapan herkesin başına gelir- Mezmurlar XVIIIrsquode ifade edildiği uumlzere ldquoİnsan şerefliyken anlamadı oysa duyarsız hayvanlarla bir tutulmuştu ccediluumlnkuuml onlara benziyordurdquo

O halde bedensel zevklere duumlşkuumlnluumlk ki fomes adı verilir diğer hay-vanların eğilimleduumlrtuumlyle accedilıklanan doğal yasasıdır ndash boumlyle şeyler iccedilin yasa tabiri kullanılabilirse elbet Ama insanlar iccedilin bu aklın yasasından sapma anlamına gelir Tanrırsquonın bir takdiri olarak insan aklı Orsquonun guumlcuumlndencan-lılığından ve asli adaletinden yoksun olduğu iccedilin insanın bedensel duumlrtuumlle-re kapılması doğal yasa oumlzelliği taşır ama ilahi yasa itibariyle yaptırımı olan insanın saygınlığından alan bir durumdur

Karşıt goumlruumlş 1rsquoe cevap İşbu goumlruumlş fomesrsquou başlı başına bir koumltuumlluumlk olarak değerlendirmektedir Doğal bir yasa olduğu iccedilin değil ama yukarıda belirtil-diği uumlzere ilahi yasanın adaletinden alaneksilten sonuccedilları nedeniyle boumlyle değerlendirir

Karşıt goumlruumlş 2rsquoye cevap İşbu goumlruumlş yasayı youmlnetim veya oumllccediluumlt itibariyle değerlendirir ccediluumlnkuuml yasadan sapanlar birer succedilludur Ne var ki bu bağ-


365

lamda fomes bir yasa değil en yukarda belirttiğimiz gibi bir katılım ko-nusudur

Karşıt goumlruumlş 3rsquoe cevap Bu goumlruumlş fomesrsquou orijini itibariyle değil youmlnelimi itibariyle değerlendirir Ama insanoğlunun bedensel zevklere eğilimi yine de diğer hayvanlarınki gibi değerlendirilecekse bu ancak ortak bir yarara hizmet etmek uumlzere yani bir tuumlruumln veya insan neslinin devamı iccedilin takdir edilmiştir Bedensel zevk akla tabi olmak şartıyla insanoğluna bahşedilmiş-tir Fomes tabiri akıldan uzaklaşılan durumlar iccedilin geccedilerlidir

St Thomas Aquinas Summa Theologica I-II qq 90-91 Benziger Brothers Inc Washburn Ltd 1920

5 İnsan Haklarının Doğası Temeli ve Oumlzuuml Nedir

Orta Ccedilağ siyaset teorisi monarşiyi ideal bir huumlkuumlmet modeli olarak ulular Nite-kim din adamları bu bağlamda Eski Ahitrsquoten oumlrnekler vermiş klasik Roma hukuku oumlğrencileri On İkinci yuumlzyılın sonunda Roma İmparatorluğunun yuumlkluuml hukuk metin-lerinden hem imparator hem de ulusal monarşilerin lehine alıntılar yapmaya koyul-muşlardır Aşiret youmlnetiminin egemen olduğu Alman geleneği bile oumlnce tanrılardan birinin işaret ettiği aşiret tarafından seccedililen tek bir savaşccedilı sonra da -Hıristiyanlık doumlneminde- Kilisersquonin seccediltiği biri tarafından youmlnetilmeye razıdır

Ne var ki sınırsız yasama ve yargı yetkisi feodal Avruparsquoda bir başka meseledir Fransa ve İngilterersquonin becerikli kralları 1100rsquolerden başlayarak sadece kendi irade-lerine tabi olan merkezi huumlkuumlmet kurumları oluştururken yerel youmlnetimler yuumlzyıllar boyunca soyluların (derebeylerinin) ellerindedir Feodal yasalar uyarınca ldquokullanım hakkırdquo olarak uumlstlenilen bu yetki oumlzel muumllkiyet addedilir Bu gelenek bir diğer Roma yasasıyla kralı da bağlayacak biccedilimde desteklenmekte muumltecaviz bir kralın bu hakkı gasp etme olasılığı da bu yolla izale edilmektedir Nitekim krallar feodal muhtariyete muumldahil olmanın ters tepeceğinin her zaman bilincinde olmuştur Şunu da bilirler ki savaşta askeri teknoloji savunmadan yanadır ve savaşın monarşiye maliyeti paranın oumltesinde merkezi youmlnetime destek veren yerel youmlnetimlere yeni hak ve imtiyazlar tanınmasını getirir

Sonuccedil olarak taraflar arasında gergin bir denge soumlz konusudur Derebeyinin hiz-metindeki kraliyet tebaası askerlik ve merkezi huumlkuumlmet organlarındaki diğer goumlrev-lerini hakkıyla yerine getirirken yerel youmlnetim gelirinin belirli (sabit) bir boumlluumlmuumlnuuml Kralrsquoa bağışlamaktan geri kalmaz ama kraliyet taleplerinin her an artabileceğinin bilinciyle hep endişe iccedilindedir Anlaşmazlık halinde genellikle her iki taraf da haklıdır lakin boumlyle durumlarda yargılayarak huumlkuumlm verme yetkisini haiz herhangi bir merci yoktur Bu işlevi uumlstlenebilecek tek kurum belki kraliyet konseyidir ccediluumlnkuuml anlaşmaz-


366

lıklar uzlaşmayla sonuccedillanacak biccedilimde burada tartışılır ve bağlayıcı huumlkuumlmler bir soumlzleşmeyle tevsik edilerek Kral tarafından ilgili taraflara verilir Bu soumlzleşmeler Orta Ccedilağ hukukunun oumlzuumlne buumlyuumlk katkıda bulunmuştur ve Orta Ccedilağın siyasi toplumu-mun yapı taşlarıdır

Soumlz konusu soumlzleşmeler tarafların uygulanabilir ve bağlayıcı olarak kabul ettiği yasalar tevsik edilmiş kanıtlar ve mevcut siyasi ve askeri koşullar goumlz oumlnuumlne alına-rak yapılır İngiltere Kralı I Henryrsquonin taccedil giyme beratını accedilıklarken amacı soyluların desteğini almaktır Kral II William yani kardeşi bundan uumlccedil guumln oumlnce avlanırken oumllduumlruumllmuumlştuumlr Haberi alan Henry kardeşinin yanına gitmek yerine hazinenin yolunu tutar ccediluumlnkuuml soyluların beğenisi kazanmak ve desteğini almak iccedilin coumlmert davran-mak zorundadır Nitekim saltanatı boyunca derebeylerinin geleneksel muhtariyeti-ne saygılı olur ve onlara para karşılığı da olsa yeni imtiyazlar tanır Avruparsquonın zen-ginleşmeye başlamasından yararlanan Newcastle gibi kasabalar bunun iccedilin belirli bir bedel oumldemeye razı Henry ise onların gelişip zenginleşmesine yardımcı olmaya hazırdır

Magna Carta bu siyasal suumlrecin ccediloumlkmesinin sonucudur Kral Johnrsquoun sadık ge-neralleri ve guumlvenilir muumlşavirleri olması gereken baronlarla ilişkisi 1210rsquodan itibaren bozulmaya başlar John fazlasıyla kurnaz başarısız bir savaşccedilıdır Koyduğu vergiler yuumlksek vergi memurları bu vergileri toplamada gayet becerikli mahkemeler ise yeni davalar icat etmekte ustadır Dahası John Papa III Innocentrsquoa kafa tutmaktan da geri kalmamış bu hareketi İngilterersquonin ayinlere katılmaktan menedilmesiyle sonuccedil-lanınca yasağı kaldırmak iccedilin Paparsquonın ayağına gitmek zorunda kalmış bu defa da Fransa kralının karşısında buumlyuumlk bir askeri yenilgiye (1214) uğramıştır Hal boumlyle olunca Johnrsquoun daha iyi youmlnetim vaatleri ciddiye alınmaz olur Baronlar sahip olduk-ları askeri guumlce dayanarak tazminat talep eder Kral Johnrsquou monarşinin yasaları hiccedile sayan despotik bir duumlzen olmadığını ikrara zorlarlar Bundan yuumlzyıl sonra da Fransız soylularının oumlrguumltlenerek boumllgesel ittifaklar oluşturdukları X Louisrsquoe kendi şartlarını dayattıkları goumlruumlluumlr

1314rsquode oumllen ldquoYakışıklırdquo Philip (IV Philip) doumlneminde Fransız monarşisi merkezi youmlnetimi vergi tahsilacirctını yargı buumlrokrasisini hayli buumlyuumltmuumlştuumlr Ancak krala goumln-derilen arzuhaller buumlyuumlmenin hayli suiistimal edildiğini de soumlyler Nitekim kraliyet politikalarına muhalif ittifaklar Philiprsquoin oumlluumlmuumlnden oumlnce oluşmaya başlamışlardır Aşağıdaki bir dizi kaynakccedila Orta Ccedilağda krallarla buumlyuumlk iş adamları ve baronlar ara-sındaki gerilim ile gerilimin uumlstesinden gelmek uumlzere yapılan girişimleri yansıtmak-tadır İzleyen metinler youmlneticilerle youmlnetilenler arasındaki muumlteakip gerginlikleri de bir oumllccediluumlde ve genel hatlarıyla oumlrnekler mahiyettedir


367

Kral I Henryrsquonin Taccedil Giyme Bildirgesi

İngiltere Kralı Henryrsquoden piskopos Samson ve Worcestershirersquodaki Fran-sız ve İngiliz baronları ve sadık tebaasıyla birlikte Abetotlu Urse100rsquoa selam

Biliniz ki Tanrırsquonın inayeti ve İngiltere krallığının tuumlm baronlarının or-tak iradesiyle bu uumllkenin kralı olarak taccedillandırıldım Bir suumlredir oumllccediluumlsuumlz vergiler altında ezilen krallığımın selameti iccedilin size duyduğum sevgiyle ve Tanrı aşkına bundan boumlyle Orsquonun Kilisesirsquoni azat ediyor kilisenin muumllkuuml-nuuml satmayacağımı ve kiralamayacağımı bir piskopos veya başpiskoposun oumlluumlmuuml halinde kilise arazisine ve halefi tayin edilinceye kadar geccedilen suumlrede hizmetlilerine dokunmayacağımı teyit ediyor İngiltere krallığını haksız yere baskı altında tutan tuumlm koumltuumluğursuz gelenekleri yuumlruumlrluumlkten kaldırdığımı bildiriyorum Bunlardan bazıları şunlardır

1 Bir baronumun veya kontumun veya herhangi bir diğer kiracımın oumlluuml-muuml halinde elindeki toprak kardeşimin zamanında olduğu gibi miras yo-luyla değil bir ldquohuzur hakkırdquo mahiyetinde adil ve yasal bir bedel oumldenmesi kaydıyla vacircrislerine terk edilecektir

2 Baronlarım veya diğer kiracılarımın topraklarını evlilik yoluyla kız ev-latlarına veya kız kardeşlerine ve yeğen veya kuzenlerine vermek istemeleri halinde oumlnce bana danışılacak evlilik yoluyla da olsa toprağı herhangi bir duumlşmanıma vermek istemedikleri suumlrece bu da kabuluumlm olacaktır Ve eğer oumllen bir baronum veya kiracımın vacircrisi kız evladıysa kızının evliliği ve mi-rasccedilısı olduğu toprağa dair tasarruf hakkı baronlarımın tavsiyeleri uyarınca bana ait olacaktır Ve kiracılarımdan biri karısından oumlnce oumlluumlrse ve ccedilocukları da yok ise oumllen kocasının muumllkuumlnden evlilik payı alacak kendi rızası olma-dıkccedila tarafımca yeniden evlendirilmeyecektir

3 Eğer soumlz konusu dul kadının kuumlccediluumlk ccedilocukları varsa bedenini temiz tuttuğu (iffetli olduğu) suumlrece yine oumllen kocasının muumllkuumlnden evlilik payı alacak kendi rızası olmadıkccedila tarafımdan yeniden evlendirilmeyecektir Ba-ronlarımın kendi maiyetlerinde olan erkeklerin erkek ve kız evlatları ve dul-ları iccedilin de benzer biccedilimde hareket etmelerini buyuruyorum

4 Kasaba ve eyaletlerden alınan alışılagelmiş para basma veya damgala-ma uumlcretini101 kesinlikle yasaklıyor ve bu uygulamayı kaldırdığımı ilan edi-yorum nitekim boumlyle bir uygulama Kral Edward zamanında da yoktu Para basanın veya herhangi bir başkasının sahte parayla yakalanması halinde en ağır biccedilimde cezalandırılmasını buyuruyorum

100 Urse of Abetot (1040ndash1108) İngiliz kralları I William II Willam ve I Henryrsquoye hizmet vermiş olan Normandiyalı Worcester Şerifi Şerif zabıta amiri kraliccedileyi temsil eden youmlnetici anlamındadır

101 Mintage Darp edilen para anlamına gelen bu soumlzcuumlk burada paranın değerini duumlşuumlrmek sure-tiyle kral iccedilin kayba yol accedilan bir tuumlr zorunlu vergi anlamında kullanılmaktadır (ccediln)


368

5 Kardeşime olan tuumlm borccedilları bana duumlşen ve miras hakkı tanınan veya başkalarına ait olan topraklar uumlzerindeki hakkı teslim edilmiş olan diğer ki-şilerinki hariccedil siliyorum Herhangi bir miras soumlzuuml vermiş olanları ve doğ-rudan miras olarak vasiyet edilmiş olan ldquohuzur haklarınırdquo da affediyorum

6 Baronlarımdan veya adamlarımdan biri menkullerini hastalık nede-niyle başkalarına vermek veya vasiyet etmek isterse istediği şekilde vasi-yet etmesine izin veriyorum Ne ki hastalık nedeniyle veya şiddete maruz kaldığı iccedilin bunu yapamayacak olursa menkulleri itibariyle vasiyetnamesiz oumllmuumlş sayılacak menkullerin paylaşımı dul eşi veya ccedilocukları veya akraba-ları veya yakın arkadaşlarından biri tarafından vacircrislere en uygun gelecek bir biccedilimde yapılacaktır

7 Eğer baronlarım veya adamlarımdan biri dolandırıcılık yaparsa ba-bamın ve kardeşimin doumlneminde olduğu gibi menkulleri itibariyle sınırsız teminat goumlstermek zorunda kalmayacak mahkucircmiyet suumlresine bağlı olarak geri oumldeme yapacaktır ki babamdan oumlnceki uygulama da boumlyledir

8 Ben taccedil giymeden oumlnce işledikleri cinayet nedeniyle huumlkuumlm giyen tuumlm succedilluları affediyor tekrar cinayet işlemeleri halinde Kral Edwardrsquoın yasala-rınca huumlkuumlm giymelerini buyuruyorum

9 Baronlarımın ortak tavsiyesine uyarak babamın da yaptığı gibi or-manlarımı elden ccedilıkarmıyorum

10 Malikaneleri karşılığında zırhlı askerlik yapmak isteyen şoumlvalyeler topraklarını işlemeyecektir Bu oumlduumlnuuml onlara bir hediye gibi veriyorum ki bu yuumlkten kurtulup atlar ve silahlarla donanıp krallığımı korumak uumlzere bana layıkıyla hizmet etmeye hazır olsunlar

11 Krallığımda kalıcı barış tesis ediyor bu barışın korunmasını emredi-yorum

12 Babamın baronlarının tavsiyesiyle yaptığı iyileştirmelerle birlikte Kral Edward yasasını yeniden yuumlruumlrluumlğe koyuyorum

13 Kardeşim Kral Edwardrsquoın oumlluumlmuumlnden bu yana muumllkuumlm veya adamla-rımdan herhangi birinin muumllkuuml gasp edilmişse hemen iade edilmesini emre-diyorum Bu emre uyarak soumlz konusu muumllkuuml iade edenler herhangi bir ceza-ya ccedilarptırılmayacak muumllkuumln bir boumlluumlmuumlnuuml bile elinde tutan bunun ortaya ccedilıkması halinde (bana) ağır bir bedel oumldemek suretiyle cezalandırılacaktır

Tanıklar Londra piskoposu Maurice Kont Henry Kont Simon Wal-ter Giffard Montfort-sur-Rislersquoli Robert Roger Bigot idare memuru Eudo Haimorsquonun oğlu Robert ve Robert Malet

Londrarsquoda taccedil giydiğim zaman Elveda



369

Tyne102 Nehri Uumlzerindeki Newcastle Kasabasının Gelenekleri

İngiltere Kralı Henry doumlneminde Tyne Nehri uumlzerindeki Newcastle Kasabasırsquonda yaşayan halkın buguumln bile korudukları yasa oumlrf ve acircdetler şunlardır

Kasabalılar kendi pazar yerleri evleri kasabaları dahilinde veya dışındaki yabancıları mahkeme kasabada goumlruumllmuumlyor veya yetkililer askerlik veya kale koruculuğu yapıyor veya kırsalda bulunuyorlarsa reeve103rsquoin iznini almaksı-zın tutuklayabilir104 ama bir kasabalı diğer bir kasabalıyı tutuklayamaz

Eğer bir kasabalı herhangi birine herhangi bir şeyi kasaba dışında oumlduumlnccedil olarak verir ve geri alamazsa oumlduumlnccedil alan (soumlz konusu şeyi) oumlduumlnccedil aldığını kabul ederse iade edecek aksi halde kasaba mahkemesinde yargılanacaktır

Kraliyet tacını ilgilendirenler hariccedil tuumlm dava savunmaları kasabada din-lenerek sonuccedillandırılacaktır

Eğer bir kasabalı herhangi bir dava nedeniyle savunma yapmak duru-munda kalırsa mahkemeden kaynaklanan bir aksaklık olmadıkccedila veya dava kraliyeti ilgilendiren bir dava değilse veya (soumlz konusu kasabalı) oumlnceden aptalca bir cevap vermemişse bu savunma kasaba mahkemesinde belirli bir tarih ve saatte dinlenecektir

Tynersquoa gelen bir teknegemi yuumlk boşaltmak ister ve boşaltırsa kasaba hal-kı istediğini satın alabilecektir Tuumlccar ile kasabalı arasında anlaşmazlık ccedilı-karsa bu anlaşmazlık uumlccediluumlncuuml gelgitten oumlnce ccediloumlzuumlme kavuşturulmuş olacak-tır

Bir tekneningeminin deniz yoluyla getirdiği tuumlm ticari mallar tuz ve ringa balığı hariccedil -ccediluumlnkuuml bunlar teknegemide satılmak zorundadır- karaya ccedilıkartılacaktır

Kasabadaki toprağının en az bir yıl ve bir guumlnduumlr haklı sahibi olan biri bu toprak uumlstuumlnde hak talep edeni ta ki İngiltere dışından biri veya savun-ma guumlcuumlnden yoksun kuumlccediluumlk bir ccedilocuk olsun muhatap almayacaktır

Bir kasabalının evinde ve sofrasında bir erkek evlat varsa bu erkek evlat babasıyla aynı oumllccediluumlde oumlzguumlr olacaktır

Kasabaya bir serf olarak gelip en az bir yıl ve bir guumln boyunca kasabalı olarak kalırsa ve lorduyla arasında başka bir antlaşma yok ise kasabada suuml-rekli olarak kalabilir

102 İngilterersquonin kuzeyinde Newcastlersquodan geccedilerek Kuzey Denizirsquone doumlkuumllen bir nehir103 Reeve Sulh yargıcı kraliyet resmi goumlrevlisi104 Burada distrain soumlzcuumlğuuml kullanılmaktadır ki tutuklamanın oumltesinde rehin alma hapsetme hac-

zetme anlamına da gelir


370

Bir kasabalı herhangi bir konuda bir diğer kasabalıdan davacı olursa davalıyla doumlvuumlşemez vatan hainliği ile succedillamadığı suumlrece -ki o zaman ken-dini savunmak iccedilin doumlvuumlşecektir- davalı savunmasını yemin etmek suretiyle yapar Bir kasabalı muumllkiyet haklarından vazgeccedilmediği suumlrece bir serf ile doumlvuumlşemez

Sadece kasabalı tuumlccarlar kasaba dışından yuumln veya hayvan postu veya diğer ticari mallar satın alabilir Kasaba iccedilinde ise sadece kasabalılardan sa-tın alabilir

Kazıklayan dolandırıcılık succedilu işleyen bir kasabalı sulh mahkemesine 6 ora105 para cezası oumlder

Kasabada merchet106 heriot107 stengesdint108 ve lsquokan parasırsquo yokturHer kasabalı kralın fırını hariccedil kendine ait bir fırın ve el değirmenine

sahip olabilirEğer bir kadın ekmek veya ale109 ile ilgili olarak dolandırıcılık yaparsa

(bir diğerini kazıklarsa) bu succedilla sadece sulh yargıcı ilgilenir Bu succedilu ikinci kez işlerse dolandırdığı oranda para cezasına ccedilarptırılır Uumlccediluumlncuuml kez işlerse mahkemelik olur

Kasabalılardan başka kimse boyamak uumlzere kumaş satın alamaz aldığı kumaşı biccedilip dikemez

Bir kasabalı kendi muumllkiyetindeki toprak uumlzerinde hak iddia eden yok ise bu toprağı satıp istediği bir başka yere oumlzguumlrce gidebilir


Magna Carta

Tanrırsquonın inayetiyle İngiltere Kralı İrlanda Lordu Normandiya Duumlkuuml ve Anjou Kontu Johnrsquodan Başpiskopos Piskopos Başrahip Kont Baron Yar-gıccedil Şerif Vali Subay ve tuumlm resmi nezaretccedili ve idarecilere ve sadık tebaama selam

Biliniz ki bizler Tanrırsquonın huzurunda vacircris ve atalarımızın ruhlarının selameti Kutsal Kilisemizin tekamuumlluuml Krallığımızın ıslahı iccedilin muhterem babalarımız Canterbury Başpiskoposu Stephan Kutsal Roma Kilisesirsquonin

105 İngilterersquoye Danimarkalılar tarafından getirilmiş olan bir para birimidir 1086 Kıyamet Guumlnuuml Kitabırsquonda (Domesday Book) bir orarsquonın 20 penilik guumlmuumlşe tekabuumll ettiği yazılır

106 Bir serfin kızını evlendirebilmek iccedilin lorduna vermek zorunda olduğu para bir tuumlr başlık107 Serfi oumllen bir lorda oumldenen oumlluuml parası108 Birine sopayla vurmanın onu kan akıtmaksızın yaralamanın cezası olarak oumldenen para109 Ale Bir ccedileşit bira


371

Kardinali ve tuumlm İngilterersquonin Başpiskoposursquonun (hellip) nasihat ve tavsiyeleri uyarınca işbu soumlzleşmeyle Kilisersquoyi ilelebet yaşatmak uumlzere tasdik ve kabul ettik

1 İngiltere Kilisesirsquonin oumlzguumlr hak ve imtiyazları itibariyle dokunulmaz olduğunu teyit ediyoruz Bu taahhuumlde oumlylesine sadık kalınacaktır ki baron-larla aramızda ccedilıkan ihtilaftan oumlnce ve Efendimiz Papa III Innocentrsquoın ona-yına sunmak suretiyle oumlzguumlr irademizle bahşettiğimiz bu soumlzleşme İngiltere Kilisesi iccedilin birincil oumlnemi haiz ve vazgeccedililmez olduğu anlaşılan seccedilim oumlz-guumlrluumlğuumlnuumln Kilisersquonin oumlzguumlr iradesiyle alındığı intibaını yaratacaktır

2 İşbu soumlzleşmeyle Krallığımızın oumlzguumlr insanlarına kendimize vacircris-lerimize ve onların vacircrislerine sonsuza dek sahip olacakları şu imtiyazları bahşediyoruz Kontlarımız baronlarımız veya diğerlerinden herhangi biri komutamızda askerlik yaptığı suumlre iccedilinde oumlluumlrse ve mirasccedilısı reşit yaştaysa eski ldquohuzur hakkırdquo yasasına tabi olacak bir diğer ifadeyle kontun vacircrisi veya vacircrisleri tuumlm kontluk suumlresi iccedilin yuumlz pound baronun vacircrisi veya vacircrisleri tuumlm baronluk suumlresi iccedilin yuumlz pound şoumlvalyenin vacircrisi veya vacircrisleri tuumlm şoumlvalyelik suumlresi iccedilin en ccedilok yuumlz şilin borcu daha az olan diğerleri ise (tara-fımıza) daha az ldquohuzur hakkırdquo oumldeyeceklerdir

3 Soumlz konusu vacircris reşit olmayıp koruma altındaysa mirası reşit olunca alacak ve ldquohuzur hakkırdquo oumldemeyecektir

4 Reşit olmayan mirasccedilının topraklarıyla ilgilenen vasisi bu topraklara iyi bakacak elde edilen uumlruumlnlere ve ccedilalışanlara zarar vermeyecek ve bu top-raklardan makul oranda yararlanacaktır Şayet soumlz konusu toprak tarafımız-ca bir şerifin veya muhatap olarak kabul edebileceğimiz bir başkasının gouml-zetimine emanet edilecek olursa ve bu şahıs emanete zarar verirse (ondan) zararı tazmin etmesi istenecek ve bu tazminat toprağa nezaret etmek uumlzere seccediltiğimiz (başka) iki duumlruumlst ve basiretli adama verilecektir Eğer bu gibi ara-zileri satar veya bir başkasının goumlzetimine verirsek ve o da toprağa zarar ve-rirse yukarıda belirtildiği uumlzere karşısında muhatap olarak bizi bulacaktır

5Soumlz konusu vasi arazideki evlere parklara ağıllara goumlletlere değir-menlere ve araziyle ilgili tuumlm diğer şeylere vesayeti suumlresince ve vesayetin bir parccedilası olarak iyi bakacak vasisi olduğu mirasccedilı reşit olunca toprağı pulluk ve uumlruumln nakli iccedilin gerekli arabalar ve toprağın kaldırabileceği makucircl miktarda araccedil gereccedille birlikte teslim edecektir

6 Mirasccedilının (olası) evliliği aleyhine konuşulmayacak evlilik kuumlccediluumlm-senmeyecek evlenecek olması halinde bu durum evlilik akdi gerccedilekleşme-den oumlnce mirasccedilının tuumlm akrabalarına duyurulmuş olacaktır

7 Kocası oumllduumlğuuml iccedilin dul kalan kadın kendisine evlilik nedeniyle duumlşen mirası gecikmeksizin ve zahmetsiz alacak kocasının oumllduumlğuuml guumln kocasıyla


372

birlikte sahip olduğu menkul ve gayrimenkul varlığı uumlzerinden (kraliyete) hiccedilbir oumldeme yapmayacaktır Dul kadın kocasının malikanesinde kocasının oumlluumlmuumlnuuml takiben kırk guumln suumlreyle kalabilir Mirastan kendisine duumlşen payı bu suumlre iccedilinde almış olacaktır

8 Dul kadın şayet yeniden evlenmek istemiyorsa evlenmeye zorlanma-yacak ama evlenmeye niyetlenirse bizim veya guumlvendiği lordunun veya var-sa guumlvendiği bir başkasının onayını alacağına dair (bize) guumlvence verecektir

9 Borccedillunun yeterli menkuluuml olduğu suumlrece borcu karşılığında arazisi-ne veya kira gelirine tarafımızca veya icra memuru tarafından el konmaya-cak asıl borccedillu borcu oumldeyebilecek durumda olduğu suumlrece verdiği teminat haczedilmeyecektir Teminatlar eğer asıl borccedillu borcu oumldeyebilecek durum-da değilse devreye sokulacak borcu veren bunun yeterli olmaması halinde borccedillunun toprağına ve kira gelirine sahip olabilecektir

10 Her kim Yahudilerden borccedil alır ve borcunu oumldeyemeden oumlluumlrse ve mi-rasccedilısı reşit değilse soumlz konusu meblağ uumlzerinden faiz tahakkuk ettirilmeye-cektir Borccedil bize ait ise yukarıda ifade edildiği uumlzere borccedillunun sadece taşı-nabilir muumllkuumlne el konulacaktır

11 Bir Yahudirsquoye borccedillu olan biri borcunu oumldemeden oumlluumlrse bu borccedil mi-ras sahibi karısı tarafından oumldenmeyecektir Oumllen kişi ardında reşit olmayan ccedilocuklar bırakmışsa sahip olduğu taşınmazların kira gelirleriyle oumlnce ccedilo-cuklarının ihtiyaccedilları karşılanacak soumlz konusu borccedil lordun payı hariccedil bu-radan arta kalan miktarla oumldenecektir Bu alacaklının Yahudi olmadığı du-rumlar iccedilin de geccedilerlidir

12 Fiziksel varlığımızın kefaret oumldenmek suretiyle esaretten kurtarılma-sı en buumlyuumlk oğlumuzun şoumlvalyeliğe kabul toumlreni ve en buumlyuumlk kızımızın ilk evliliği hariccedil krallığımızda Genel Meclis onayı olmadıkccedila şoumlvalyelerimiz-den askerlik hizmeti karşılığı vergi ya da katkı parası alınmayacak soumlz konu-su uumlccedil durum iccedilin sadece makul bir katkı payı talep edilecektir Londra (şeh-ri) iccedilin oumldenen paylar da bu ccedilerccedilevede değerlendirilmelidir

13 Londra (şehri) karada ve denizde sahip olduğu tuumlm imtiyazlara sahip olmaya devam edecektir Dahası tuumlm kentlere arazilere ccediliftliklere ve liman-lara da kendilerine has imtiyazlar bahşedilecektir

14 Krallığımız Genel Meclisirsquonin yukarıda anılan uumlccedil durum dışında şoumlvalyelerimizden askerlik hizmeti karşılığı alınacak olan verginin mikta-rını belirlemek uumlzere toplanması gerekirse meclisin belirli bir guumln ve yerde toplanabilmesi iccedilin en az kırk guumln oumlnceden tuumlm başpikoposlar piskoposlar manastır başrahipleri kontlar ve buumlyuumlk baronlar muumlhuumlrluuml mektubumuzla yuumlksek mevki sahibi diğer eşhas şeriflerimiz ve diğer goumlrevlilerimiz aracılı-ğıyla davet edileceklerdir Soumlz konusu toplantının gerekccedilesi soumlz konusu ccedilağrı


373

mektuplarında accedilıklanacak toplantı ccedilağrılanların hepsi gelmemiş olsa bile katılanların goumlruumlş ve oumlnerileri dikkate alınmak suretiyle gerccedilekleştirilecektir

15 Bundan boumlyle kimseye oturduğu muumllkuuml kullanma hakkına sahip olan kiracısından110 fiziksel varlığını kefaret oumldemek suretiyle kurtarma dışında en buumlyuumlk oğlunu şoumlvalye yapmak ve en buumlyuumlk kızını bir kez evlendirmek uumlzere ki kendisine bu amaccedilla makul bir yardım yapılabilir (parasal) yardım bahşetmeyeceğiz

16 Hiccedil kimse şoumlvalye uumlcreti ya da herhangi bir arazinin kirası karşılığın-da gereğinden fazla hizmet vermeye zorlanamaz

17 Medeni hukuk davaları bizim mahkememizde değil muayyen bir mahkemede goumlruumllecektir

18 Writs of Novel Disseisin111 Mort drsquoancestor112 ve Darrein Presentment113 davalarına ilgili uumllkelerin mahkemelerinde bakılacaktır Şoumlyle ki eğer biz uumllkemiz toprakları dışındaysak adli yargıdan sorumlu en uumlst duumlzey yargıcı-mız her uumllkeye yılda doumlrt kez yargıccedil goumlnderecek bu yargıccedillar her uumllkenin bu iş iccedilin seccedililmiş doumlrt şoumlvalyesiyle birlikte bir juumlri oluşturacak yargılamalar o uumllkede belirli bir yer ve guumlnde bu juumlri tarafından yapılacaktır

19 Davayla ilgili olarak belirlenen guumlnde sonuccedil alınamazsa soumlz konusu juumlri sonuccedil alıncaya kadar o uumllkede kalacaktır

20 Oumlzguumlr bir insan işlediği kuumlccediluumlk bir succedil iccedilin para cezasına ccedilarptırıla-mayacak cezası succedilun buumlyuumlkluumlğuumlne goumlre belirlenecektir Buumlyuumlk succedil işle-yen biri succedilun vahameti (iğrenccedilliği) oranında ve (mevcut) imkacircnları dikka-te alınmak suretiyle buumlyuumlk para cezasına ccedilarptırılacaktır tuumlccar veya esnaf da malları (imkacircnları) goumlzetilerek para cezasına ccedilarptırılabilir Merhameti-mize mazhar olmuş biri de yol parası hariccedil aynı şekilde para cezasına ccedilarp-tırılabilir Soumlz konusu para cezaları ccedilevredeki duumlruumlst insanlar (sanık lehine) aksi youmlnde yeminli ifade vermedikccedile affedilmeyecektir

21 Kontlarla baronlar succedilun vahametine bağlı olarak sadece kendileriy-le eş duumlzeydeki insanlar tarafından para cezasına ccedilarptırılabilir

22 Bir din adamı ikametgacirchı veya sahip olduğu herhangi bir muumllk ne-deniyle para cezasına ccedilarptırılamaz işlediği herhangi bir succedilun vahametine goumlre ve bir din adamı olarak değeri goumlzetilmek suretiyle para cezasına ccedilarp-tırılabilir

23 Bir kasaba veya kasabalının yaptığı koumlpruumller veya başka yatırımlar haklı bir nedenle zorunlu olmadıkccedila haczedilemez

110 Tenant Mutasarrıf anlamında kullanılmakta 111 Tahliye evden ccedilıkarma mal muumllke el konması ilamı 112 Ecdadın oumlluumlmuuml halinde toprak sahipliği vb konusunda anlaşmazlık113 Yasal olarak bahşedilen imtiyaz


374

24 Hiccedilbir şerif polis memuru sorgu yargıcı veya icra memurumuz Taccedilrsquotan davacı olamaz

25 Tuumlm ilccedileler hundredrsquolar wapentakersquoler ve trething114rsquoler kraliyete ait araziler dışında eski kira bedellerini aynen koruyacak kira artışı yapmaya-caklardır

26 Oumllen birinin bize olan borcunun şeriflerimiz veya icra memurlarımız tarafından tevsik edilmesi kaydıyla oumllen kişinin mal varlığı itibariyle borccedillu hanesine yazılması yasaldır Soumlz konusu mal varlığı borccedil oumldeninceye kadar hukukccediluların goumlzetiminde olduğu gibi korunacak vasiyet bu borcun tahsi-lini takiben kalan mal varlığı uumlzerinden gerccedilekleştirilecektir

27 Şayet oumlzguumlr bir insan vasiyetname bırakmadan oumllecek olursa mal varlığı kilise goumlzetiminde ve borccedilları dikkate alınmak suretiyle en yakınları ve dostları tarafından paylaştırılacaktır

28 Hiccedilbir polis veya icra memurumuz mal sahibinin oumldemeyi erteleme youmlnuumlnde iyi niyetli bir tutum iccedilinde değilse kimsenin hububatını veya her-hangi bir malını parasını oumldemeksizin alamaz

29 Hiccedilbir polis memuru bu işi bizzat kendisi yapmayacak veya becerikli bir diğer adama yatırmayacaksa ki şu veya bu nedenle yapamayabilir kale koruculuğu uumlcretini oumldemediği iccedilin bir şoumlvalyeyi tutuklayamayacaktır Şa-yet (kendisi) tarafımızca askere alınacak olursa komutamızda olduğu suumlrece kale koruculuğundan azat edilmiş sayılacaktır

30 Hiccedilbir polis veya icra memurumuz veya bir diğer memur kendi ihti-yacı iccedilin oumlzguumlr bir insanın arabasını veya atını sahibinin onayı olmaksızın almayacaktır

31 Ne biz ne de icra memurları kendi kullanımımız iccedilin veya bir başka nedenle başkasına ait keresteyi sahibinin onayı olmaksızın almayacağız

32 Ağır succedil nedeniyle huumlkuumlm giyenlerin topraklarına tarafımızca sa-dece bir yıl ve bir guumln suumlreyle el konacak bu suumlre sonunda toprak uumlcret karşılığında lorda devredilecektir

33 Şimdilik tuumlm dalyanlar deniz kıyısında değil Thames ile Medway ve İngilterersquonin tuumlm diğer nehirleri uumlzerine inşa edilecektir

34 Proecipe adı verilen ve oumlzguumlr bir insanın davayı kaybetmesine yol accedilabilecek ileriye doumlnuumlk mahkeme ilamları bundan boumlyle kimseye verilme-yecektir

35 Uumllkemizin her yerinde şarap ve ale iccedilin tek bir oumllccediluuml hububat iccedilin de tek bir oumllccediluuml yani Londra quarter115rsquoı kullanılacaktır Boyalı bez diyelim kızıl

114 Ccedileşitli idari boumllge isimleri115 Quarter 1134 kg


375

kahve rengi bez iccedilin iki arşına tekabuumll eden oumllccediluuml kullanılacak yani ağırlık kadar uzunluk oumllccediluumlleri de kullanılacaktır

36 Bundan boumlyle yaşama veya bedene dair engizisyon ilamı iccedilin hiccedilbir uumlcret verilmeyecek ve alınmayacak bu ilam inkacircr edilmeksizin uumlcretsiz bahşedilecektir

37 Eğer biri bizim desteğimizle derebeylik arazisi uumlstuumlnde tasarruf hak-kına sahipse veya birkaccedil tuumlr gayrimenkuluuml varsa ve bir diğer şoumlvalyenin arazisine de bakıyorsa soumlz konusu şoumlvalyenin şoumlvalyelik hizmet bedenlinin buradan tahsil ediliyor olması durumu hariccedil mirasccedilısı veya arazisi himaye-miz altında olmayacaktır

38 Bundan boumlyle hiccedilbir icra memuru inandırıcı bir tanık olmaksızın her-hangi birini dava edemeyecektir

39 Hiccedil kimse oumlnce kraliyet yasaları veya lordunun adil yargısına muha-tap olmadan tutuklanmayacak hapse atılmayacak malına el konmayacak succedillu ilan edilmeyecek suumlrguumlne goumlnderilmeyecek veya herhangi bir başka biccedilimde helak edilmeyecektir

40 Hak ve adalet kimseden esirgenmeyecek adalet geciktirilmeyecektir41 Tuumlm tuumlccarlar ticaret yapmak uumlzere kara veya deniz yoluyla guumlvenli

bir şekilde İngiltere dışına ccedilıkabilir İngilterersquoye girebilir İngilterersquode vakit geccedilirebilir veya İngilterersquoden transit geccediliş yapabilir ve savaş hali veya bizim-le savaşan bir uumllkenin tuumlccarı olmadığı suumlrece vergilerden muaf olarak yer-leşik gelenekler uyarınca alışveriş yapabilir Bizimle savaşan uumllkenin savaş başladığında uumllkemizde bulunan tuumlccarı İngilterersquonin o uumllkedeki tuumlccarına nasıl muamele edildiği tam olarak oumlğrenilinceye kadar goumlzaltına alınıp can ve mal guumlvenlikleri sağlanacak tuumlccarlarımızın soumlz konusu uumllkede koumltuuml mu-amele goumlrmediği anlaşılırsa onlar da uumllkemizde koumltuuml muamele goumlrmeyecek guumlvende olacaklardır

42 Gelecek doumlnemlerde herkes bize olan bağlılığını koruması şartıyla kara veya su yoluyla ve guumlvenli bir biccedilimde yurtdışına gidip gelebilecek bu durum savaş hali uumllke ccedilıkarlarının soumlz konusu olduğu kısa suumlreler mahkucircmlar ve succedillular ve bizimle savaşan uumllkenin yurttaşları dışında her-kes iccedilin serbestyasal olacaktır Tuumlccarlarla ilgili durum yukarıda accedilıklan-mıştır

43 Eğer bir kimse mahlul116 sahibiyse ve bu tıpkı Wallingford Notting-ham Boulogne Lancester ve elimizdeki diğerleri gibi bir baronluksa ve mahlul sahibi bu kişi oumlluumlrse vacircrisi bize ldquohuzur hakkırdquo mahiyetinde hiccedilbir şey oumldemeyeceği gibi barona verdiği hizmetin oumltesinde bir hizmette de bu-

116 Mahlul Mirasccedilısı olmayan kimsenin devlete kalacak olan malı


376

lunmayacak ve biz soumlz konusu mahlule baronun sahip ccedilıktığı gibi sahip ccedilı-kacağız

44 Ormancı olmayanlar ormanla ilgili hukuki davalara bakan mahkeme-lerimize bundan boumlyle sadece ccedilağırılırlarsa veya (kendisiyle ilgili) teminat kefaret gibi bir durum soumlz konusuysa katılacaklardır

45 Krallığın yasalarını bilmeyen ve bu yasalara tam anlamıyla uyaca-ğı kanısında olmadığımız kişileri yargıccedil vali şerif veya icra memuru olarak atamayacağız

46 İngiltere krallarıyla soumlzleşme yapmak suretiyle veya sahip olageldik-leri imtiyazla manastır kurmuş olan tuumlm baronlarımız bu manastırları boş-ken kullanabileceklerdir

47 Bizim doumlnemimizde orman haline getirilmiş olan topraklar bundan boumlyle ağaccedillandırılmayacak bizim doumlnemimizde ccedilit ccedilevrilerek korumaya alınmış olan su havzaları bundan boumlyle ccedilitle ccedilevrilmeyecektir

48 Bundan boumlyle eyaletlerdeki ormanlar ormancılar avlaklar ve avlak bakıcılar şerifler ve şeriflerin altında goumlrev yapan memurlar su havzaları ve su havzası bakıcıları itibariyle koumltuuml alışkanlıklaruygulamalar (gelenekler) o eyaletin guumlvenilir insanları tarafından seccedililen on iki yeminli şoumlvalye tarafın-dan behemehal tespit edilecek ve bunu takip eden kırk guumln iccedilinde bir daha eski haline doumlnmeyecek şekilde yuumlruumlrluumlkten kaldırılacaktır ve durum bize biz yurtdışındaysak yargı makamına bildirilecektir

49 Bize İngiliz yurttaşlarımız tarafından teslim edilmiş olan tuumlm rehine-lerin soumlzleşmelerini bize sadakatle hizmet etmelerini sağlamak ve barışı ko-rumak iccedilin feshedeceğiz

50 Gerard de Atheyesrsquoin yetki alanındaki boumllgeden akrabalarını ccedilıkar-tacağız ki bundan boumlyle İngilterersquode boumlyle bir boumllge kalmasın Aynı şekil-de Engelard de Cygony Andrew Peter ve Gyonrsquou Chancery117rsquodeki goumlrevle-rinden alacak Gyon de Cygony Geofrey de Martyn ile erkek kardeşlerini Philip Mark ile erkek kardeşi ve kuzeni Geofreyrsquoi beraberindekilerle birlikte işten uzaklaştıracağız

51 Uumllkemize tebaamızı taciz etmek uumlzere atlı ve silahlı giriş yapmış olan tuumlm yabancı koumlkenli şoumlvalyeleri okccediluları kiralık askerleri ve koumlleleri-ni barış tesis edilir edilmez krallığımızdan kovacağız

52 Eğer bir kimse kendisiyle yasal olarak aynı hak ve imtiyazlara sahip olanlar tarafından toprağından şatosundan oumlzguumlrluumlğuumlnden ve haklarından tarafımızca yargılanmaksızın mahrum edilmişse bu durum derhal duumlzelti-lecek şayet soumlz konusu şahsın aklını kurcalayan bir şey kalmışsa veya bir

117 Adalet ve eşitlik kurallarını uygulayan mahkeme


377

itirazı varsa konu bundan boumlyle ldquoyirmi beşlerrdquo olarak anılacak olan yirmi beş baron tarafından ccediloumlzuumlme kavuşturulacaktır Babamız Kral Henry veya kardeşimiz Kral Richard doumlneminde aynı biccedilimde haksızlığa uğramış olan-ların durumunu duumlzeltmek de bize duumlşer Kendimize bu konudaki dilekccedile-leri incelemek ve soruşturma yapmak uumlzere haccedillı seferine ccedilıkmadan oumlnce haccedillı askerlerine tanıdığımız kadar suumlre tanıyor eğer haccedillı seferine ccedilıkmış-sak doumlner doumlnmez ccedilıkmamışsak behemehal adaleti yerine getireceğimizi bildiriyoruz

53 Adli tedbirler almak babamız Henry ve kardeşimiz Richard doumlne-minde orman vasfını kaybeden toprakları ağaccedillandırmak veya mevcut or-manlara ağaccedil dikme işlemini durdurmak vesayetimize tevdi ettikleri kira-lık arazilerin bakımıyla ilgili hususları duumlzene koymak lordlar uumlzerinde hak iddia ettiği iccedilin tarafımıza oumldenmeyen manastır uumlcretleri sorununu ccediloumlzmek iccedilin kendimize yukarıda anılan (aynı) suumlreyi tanıyoruz Tuumlm bu sorunları eğer haccedillı seferine ccedilıkarsak doumlner doumlnmez ccedilıkmazsak behemehal adil bir biccedilimde ccediloumlzuumlmleyeceğiz

54 Bir kadın kocası hariccedil hiccedilbir erkeğin oumlluumlmuuml nedeniyle davacı ola-maz

55 Tarafımızca uygulanan tuumlm haksız ve yasadışı para cezaları ile dava kaybedenlere uumllke yasalarına uygun olmayan bir biccedilimde haksız yere veri-len para cezaları kaldırılacak veya yukarıda değinilen ldquoyirmi beşlikrdquolerin veya bunların oumlnemli bir kısmının kararına bırakılacaktır Bu amaccedilla yapıla-cak toplantıya eğer katılabilirse Canterbury Başpiskoposu Stephen ile onun uygun buldukları ccedilağrılacak katılamazsa toplantı onsuz yapılacak ama soumlz konusu yirmi beş baronun bir veya birden fazlası goumlruumllecek olan davada davacı konumundaysa bunlar devre dışı kalacaktır dava yeminli olarak di-ğerlerince goumlruumllecektir

56 Şayet Galliler yasal olarak aynı hak ve imtiyazlara sahip olanlar ta-rafından yargılamaksızın İngiltere ve Gallerrsquode mallarına el koymak sure-tiyle tarafımızca muumllksuumlzleştirmiş ve imtiyazlarından mahrum edilmişlerse bu durum derhal duumlzeltilecektir Doğabilecek anlaşmazlıklar Marchesrsquode mukim ve yasal olarak aynı hak ve imtiyazlara sahip olanlarca soumlz konusu muumllk İngilterersquode ise İngiltere yasaları uyarınca Gallerrsquode ise onların yasala-rı uyarınca karara bağlanacaktır Aynı durum tebaamızın Gallerrsquodeki benzer davaları iccedilin de soumlz konusudur

57 Şayet Galliler yasal olarak aynı hak ve imtiyazlara sahip olanlar ta-rafından yargılamaksızın İngiltere ve Gallerrsquode mallarına el koymak suretiy-le babamız Kral Henry ve kardeşimiz Kral Richard tarafından muumllksuumlzleş-tirmiş imtiyazlarından mahrum edilmişse ve soumlz konusu mallar şayet bizim


378

veya başkalarının elindeyse bu durumu duumlzeltmek de bize duumlşer Kendimi-ze bu konudaki dilekccedileleri incelemek ve soruşturma yapmak uumlzere haccedillı se-ferine ccedilıkmadan oumlnce haccedillı askerlerine tanıdığımız kadar suumlre tanıyor eğer haccedillı seferine ccedilıkmışsak doumlner doumlnmez ccedilıkmamışsak behemehal adaleti ye-rine getireceğimizi bildiriyoruz

58 Llewellinrsquoin oğlunu ve tuumlm Galli rehineleri behemehal azat edecek barışı suumlrduumlrme amacıyla bizlere verdikleri taahhuumltleri yok sayacağız

59 İskoccedilya Kralı Alexander ile kız kardeşleri ve rehinelerin iadesi ve kendi hak ve imtiyazlarının İngiltere baronlarına bahşedildiği biccedilimde ele alınması iccedilin İskoccedilyarsquonın muumlteveffa kralı Williamrsquoın bize verdiği imtiyazla-ra ters duumlşmemesi halinde anlaşma yapacağız Bu konuda karar yasal ola-rak kendisiyle aynı hak ve imtiyazlara sahip olanlar tarafından bizim mah-kemelerimizce verilecektir

60 Krallığımızda geccedilerli kılmak uumlzere bahşettiğimiz yukarıdaki imtiyaz-lar goumlzetilmek ve yerine getirilmek uumlzere sadece bize değil meslekten olma-yan tuumlm din adamları dahil tebaamıza aittir

61 Krallığımızın ıslahı baronlarımızla aramızdaki geccedilimsizliğin en iyi şekilde giderilmesi ve bunun sağlayacağı guumlven ve istikrar ortamından teba-amızın ilelebet yararlanabilmesi iccedilin Tanrırsquonın rızasıyla aşağıdaki guumlvence-leri bahşediyoruz Krallığımız baronları kendi aralarından uygun goumlrduumlkleri yirmi beş kişi seccedilecek ve bu yirmi beş baron işbu ferman uyarınca barışı suumlrduumlrmek ve korumak uumlzere tuumlm guumlccedilleriyle kendilerine bahşedilen imti-yazlara riayet edecek ve herkes tarafından riayet edilmesini sağlayacaklar-dır bir diğer ifadeyle eğer biz veya yargıccedillarımız veya icra memurlarımız veya diğer memurlarımız veya emrimizdeki herhangi bir kimse herhangi bir durumda (bu bağlamda) ihmalkacircr davranır veya işbu guumlvenlik ve barış kararlarının herhangi birini ihlal eder ve bu durum soumlz konusu yirmi beş ba-rondan doumlrduuml tarafından tespit edilirse (şoumlvalyeler) bize gelmek veya yurt-dışında bulunuyorsak başyargıcımıza gitmek suretiyle durumu bildirecek ve behemehal duumlzeltilmesini talep edeceklerdir Bu durum kırk guumln iccedilinde tarafımızca duumlzeltilmezse soumlz konusu doumlrt baron vakayı diğer yirmi bir ba-rona goumltuumlrecek ve ldquoyirmi beşlerrdquo tuumlm uumllkeyi de arkalarına alarak mağduri-yet ortadan kalkıncaya dek bize kraliccedileye ve ccedilocuklarına ve halkımıza zarar vermemek kaydıyla gerekiyorsa kalelerimizi topraklarımızı ve muumllkuumlmuumlzuuml elimizden almak suretiyle bize baskı dahil ellerinden geleni yapacaklar durum duumlzeltildikten sonra bize karşı yine eskisi gibi davranacaklardır Her kim soumlz konusu yirmi beş barona itaat yemini etmek ister ve onlarla birlikte hareket edip kendi guumlcuuml oranında hizmet ederse bunu yapmakta serbesttir ve engellenmeyecektir


379

62 ldquoYirmi beşlerrdquoe katılmak uumlzere yemin etmek istemeyen tebaamız mensuplarının (soumlz konusu) ant iccedilmelerini sağlamak uumlzere yasa ccedilıkaraca-ğız Yirmi beş barondan biri oumlluumlr veya yurtdışına ccedilıkar veya bize karşı soumlz konusu sorumluluklarını yerine getiremeyecek olursa ldquoyirmi beşlerrdquo onun yerine yeni birini seccedilerek ant iccedilmesi sağlayacaktır ldquoYirmi beşlerrdquo yerine ge-tirmekle yuumlkuumlmluuml oldukları işleri goumlruumlşmek uumlzere toplandıklarında kendi aralarında anlaşmazlığa duumlşerlerse ve bazıları ccedilağırıldıkları halde toplan-tıya katılmaz veya katılamazsa toplantıya katılanların verdiği karar hepsi katılmışccedilasına sağlam ve geccedilerli addedilecektir ldquoYirmi beşlerrdquoe bahşedilen oumlduumln ve imtiyazları azaltmak veya geri almak anlamına gelebilecek her-hangi bir başka şeye (youmlnteme) bizzat veya bir başkası aracılığıyla tevessuumll edilmeyecek boumlyle bir şeye tevessuumll edilmişse onu yok sayıp ondan yarar-lanmayacağız Tabiyetimizdeki din adamlarıyla anlaşmazlığa duumlştuumlğuumlmuumlz ilk guumlnden itibaren aramızda gelişen husumet kin ve garezi tuumlmuumlyle affe-diyor saltanatımızın on altıncı yılının Paskalya guumlnuumlnden barış ve huzuru tesis ettiğimiz buguumlne kadar vuku bulan tuumlm ihlaller iccedilin din adamlarını bağışlıyor bunu teyiden Canterbury Başpiskoposu Stephen Efendimiz Dublin Başpiskoposu Lord Henry ve oumlnceden adı geccedilen piskoposlarımız ile Master Pandulphrsquoa guumlvence vermek uumlzere hazırlanan icazet mektupları sunuyoruz

63 Binaenaleyh vasiyetimiz ve buyruğumuz İngiliz Kilisesirsquonin oumlzguumlr olması bizlerin ve tebaamızın her yerde ve her konuda yukarıda anılan tuumlm hak ve imtiyazlara barış iccedilinde tam anlamıyla ilelebet sahip olmasıdır Ba-ronlarımız gibi bizler de işbu Fermanrsquoda anılan hususlara art niyet besle-meksizin iyi niyetle riayet edeceğimize yemin ettik

Saltanatımızın 17 yılında Haziranrsquoın 15 guumlnuumlnde Windsor ve Stains arasında Runingmede adlı ccedilayır yukarıda anılan ve diğer pek ccedilok tanığın huzurunda tevdi edildi

Magna Carta or the Great Charter of King John Directors of the Old South Work 1896

Kral X Louıs Yasaları

Louis Tanrırsquonın inayetiyle Fransa ve Navarre118 Kralı Herkes şunu bilsin ki tebaamızın huzur ve barış iccedilinde olmasını mutlaka olmasını istiyoruz ve istiyoruz ki onları koumltuumlluumlklerden baskıdan ve gereksiz acılardan uzak tu-tacak kendilerine tanınmış olan oumlzguumlrluumlkleri yasal imtiyazları ve geccedilmişte

118 Kuzey Bask Uumllkesirsquonin Fransarsquoda genellikle Basse olarak anılan bir boumlluumlmuuml


380

oumlnyargısız biccedilimde tadını ccedilıkardıkları oumlrf acircdet ve gelenekleri koruyup suumlr-duumlrecek bir duumlzen tesis edelim119

Amiens ve Vermandois boumllgelerinin (bailwick) soyluları Aziz Louis douml-neminden beri seleflerimizin maiyetinden koumltuuml muamele goumlrduumlklerinden şikacircyetle buguumln de sıkıntı ccedilektiklerini soumlylemekte (hellip) geccedilmişte tadını ccedilı-kardıkları oumlrf acircdet ve geleneklerin yeniden tesisini iccedilin ricacı olmaktadırlar Bize sundukları dilekccedile ve yazıları goumlren sadık dostlarımız erkek kardeşle-rimiz amcalarımız ve krallığımızın piskoposları ve baronları ve meclisleri-miz Aziz Louisrsquoin tebaaları olarak gerccedileği oumlğrendi ve soumlz konusu boumllgelerde eskiden resmen uygulandığını bildiğimiz youmlntemlerin ne kadar iyi olduğu-nu anladı Soumlz konusu soylulara ilan ederiz ki

1 Vaki şikacircyetlerden hareketle oumlncelikle teyit ederiz ki anılan boumllgele-rin oumlrf acircdet ve geleneksel uygulamaları itibariyle adaleti tesis etme hakkını lord haizdir Seargentrsquolarımız belirli davalar iccedilin bizden aksi youmlnde emir almadıkları suumlrece bu hakka saygı goumlsterecek adalet dağıtmaya tevessuumll et-meyecek bu emre uymamaları halinde cezalandırılacaklardır Seargentrsquola-rımız ayrıca goumlrevlendirilmeksizin lordun boumllgesinde gereğinde dava accedilma yetkisini haizdir hatta accedilmakla yuumlkuumlmluumlduumlr Tarafların celbi davanın so-nuccedillanması gibi şeylere nezaret etmeye devam edecekler (hellip) Celbe icabet etmeyenlere mahkemeye olan sorumlulukları oranında ve yukarıda anılan oumlrf acircdet ve gelenekleri dikkate alarak para cezası vereceklerdir Bunun boumly-le yapılmasını buyuruyor boumlylelikle soumlz konusu geleneklerin korunmasını istiyoruz Aksi youmlnde davrananlar cezalandırılacaktır Şayet mal ve muumllke dair anlaşmazlıkların giderilmesinde yeni şikacircyetler soumlz konusu olursa bu davalara bizzat lordun bakmasını bu hakkın kendisine teslim edilmesini ve geccedilerli bir neden olmaksızın geri alınmamasını emrediyoruz

2 Lordun veya tebaasının aleyhine doğrudan veya dolaylı yeni deliller sunulursa bunları yargılama hakkının lorda bahşedilmesini emrediyoruz

3 Şayet bir lord tebaasını yargılamadan oumlnce ve fakat yargılama niyetiy-le tutuklayıp hapse atarsa (hellip) bu tutukluluk halinin kefalete imkacircn verme-mesi halinde (tutuklu) provost tarafından lordun elinden alınamaz Şayet lord adil bir yargılama yapma niyetinde değilse tutukluyu kefalet karşılığın-da salıvermekle yuumlkuumlmluumlduumlr

119 Bu metinde adı geccedilen kraliyet goumlrevlileri ve bunların goumlrev alanları şoumlyledir Bailiff belirli bir boumllgede yani bailiwickrsquote oumlncelikle adli sonra parasal ve idari konularla iştigal etmek uumlzere kraliyet tarafından atanan resmi goumlrevlidir Buna karşın provost adli ve idari işlerle ilgilenmek uumlzere işgal ettiği makamı kraldan satın alan dolayısıyla makamın sunduğu imkacircnları sık sık istismar eden goumlrevlidir Sergeant kralın askeri veya idari işleriyle ilgilenen ama zaman zaman yargılama da yapabilen daha alt duumlzey bir goumlrevlidir Castellanrsquolar kraliyet kaleleri veya şatoları-nın youmlnetimiyle ilgili goumlrevlilerdir ve ihtimaldir ki yargısal ve askeri yetkiyi de haizdir


381

4 Soumlz konusu boumllgelerde provost mahkemeleriyle kaleşato mahkeme-lerine sergeant atama ve bu goumlrevlilerin herkesin oumlnuumlnde yemin etmesini sağlama ve kendilerine itaat edilmesini talep etme hakkı bailiffrsquolerindir Ne var ki yasalarla oumlngoumlruumllenden daha fazla sayıda sergeant olduğu halde pro-vostrsquolarımız daha fazla sayıda sergeant goumlrevlendirmeye ccedilalışacak ve yine bir suumlruuml değersiz ve guumlvenilmez insanın kafasının uccedilurulmasına yol accedilacaklar-dırhellip120

5 Şayet bailiff provost castellian ve diğer yargıccedillarımız adamlarını (yar-gılayacakları insanları) birleşik mahkemeye ccedilağırır ve bu adamlar hakların-daki yargı kararı accedilıklanmadan mahkemeden ayrılırlarsa gıyaben aleyhle-rinde verilebilecek olan karar geccedilerli olacaktır

6 Soylularımız provost olarak iyi insanlar atamamızı provost makamını satmamamızı satacak olursak goumlrevin en ccedilok uumlccedil yılla sınırlandırılmasını uumlccedil yılın sonunda tekrar aynı insanlara satılmamasını istediklerine goumlre her şeyden oumlnce tarafımızca goumlrevlendirilecek olan iki duumlruumlst adamın boumllgenin iki duumlruumlst adamıyla birlikte provostrsquoluk muumlessesine dair tahkikat yapmasını emrediyoruz ccediluumlnkuuml şayet uumlccedil yıldır provostrsquoluk yapan biri kayda değer koumltuuml-luumlk yaptığı halde hacirclacirc bu makamı işgal etmekteyse ki durumun boumlyle oldu-ğu iddia edilmektedir bunun nedeni saygıdeğer insanların şikacircyetccedili olma-malarıdır Soumlz konusu soruşturmanın genel olarak bu ve (diğer) makamları işgal edenler itibariyle de yapılmasını emrediyoruz Ve bunun provostrsquoluk-ları satmaya devam etmemiz halinde yapılmasını satmamaya karar verirsek (muumlessesenin) soyluların dediği gibi yapılandırılmasını buyuruyoruz

7 Şayet herhangi bir bailiff provost veya castellian veya sergeant herhan-gi bir davada herhangi birini mal veya muumllkuumlnuuml elinden almak uumlzere veya husumet beslediği iccedilin hapse atar veya hapse atılmasına neden olur ve bu succedilu koumltuuml niyetle işlediği tespit edilirse soumlz konusu mal veya muumllkuuml iade edecek hapse attığı insana ve mahkemeye verdiği maddi zararın bedelini oumldeyecek ve işlediği succedilun vahameti oranında cezaya ccedilarptırılacaktır

8 Soylular yasa bu hakkı tanıdığına goumlre insanların bir dava vekiline (avukata) başvurmaksızın dava accedilabilmesini ve davacı veya davalı olarak kendi savunmasını kendisinin yapabilmesini talep etmektedirler Yerleşik duumlzen korunacaktır

9 Soylular provost harccedillarının ccedilok yuumlksek olduğundan şikacircyetle provost sergeant ve adli soruşturma yapan diğer goumlrevlilerin hizmet uumlcretlerinin ta-rafımızca tarifeye bağlanmasını talep ettiklerine goumlre soumlz konusu boumllgelere huumlkuumlmet temsilcilerinin goumlnderilmesini emrediyor (hellip) bunun talep edildiği şekilde yapılmasını buyuruyoruz

120 Bu satırların koumltuuml bir metnin koumltuuml meali olduğu accedilıktır


382

10 Soylular seleflerimiz tarafından basılan eski paralara el konulmama-sını yeni paralarla birlikte kullanılmasını talep etmektedirler Bizim veya seleflerimizin bastığı paralara değer takdir edenlerin kınanmasını emrediyo-ruz zira bu aşırılıklarının bedeli halkımızın sırtına yuumlklenecektir

11 Şayet herhangi birinin elinde bizim goumlnderdiğimiz veya bizim mah-kememizce verilmiş bir mahkeme emri varsa bu emir (uygundoğru) bir yar-gılama ortamı tesis edilmeksizin yerine getirilmeyecek soumlz konusu mahke-me emrinin gereği aklıselimle yerine getirilecektir

12 Kimsenin yatıp kalktığı evin dışında mahkemeye celp edilememesini istiyor bunu emrediyoruz

Yukarıdaki hususların her birinin yazıldığı şekil ve tarzda (hellip) bizim ve haleflerimiz ve adı geccedilen soylular ile halefleri kiliseler ve din adamları ve soumlz konusu bailiwick sakinleri iccedilin tam anlamıyla goumlzetilmesini harfiyen uygulamaya konmasını ve suumlrduumlruumllmesini ve bundan boumlyle en ufak biccedilimde yozlaştırılmamasını emrediyoruz Buguumlnden itibaren Amiens ile Vermando-is bailiffrsquolerimize ve bu boumllgelerdeki tuumlm provostrsquolarımız ve diğer memurları-mıza yukarıda yazılı talimatlara kayıtsız şartsız ve etkin biccedilimde uymalarını bu konularla ilgileneceklerine ve sorunların uumlstesinden geleceklerine diğer sorumlularca da goumlzetilmesini sağlayacaklarına haklı şikacircyetler soumlz konusu olunca şikacircyetccedilinin kaybını tazmin edeceklerine ve yol accediltıkları tuumlm hasarın maliyetini oumldeme pahasına ccedilalışacaklarına dair her goumlreve atandıklarında halkın oumlnuumlnde ant iccedilmelerini emrediyoruz

Bu fermanımızı tuumlm diğer haklarımız mahfuz kalmak koşulu ve başkala-rının haklarını korumak kaydıyla sorunun sonsuza dek ccediloumlzuumllduumlğuumlnuuml teyi-den kendi muumlhruumlmuumlzle muumlhuumlrluumlyoruz

Parisrsquode Tanrırsquonın 1315 yılının Mayıs ayında

Andre Artonne Le mouvement de 1314 et les chartes provanciales de 1315 pp171-175 Paris 1912

6 İnsan Aklının Keşfettiği Hakikatler ile Tanrırsquonın Goumlsterdiği Hakikatler Arasında Nasıl Bir İlişki Vardır

Aristorsquonun akıllı insanlara cazip gelen youmlnuuml felsefenin teknik nitelikli sorularına verdiği cevapların birbiriyle bağlantılı olmasıydı Mesela doğaya dair goumlruumlşlerini bi-lim kuramına dayandırmakta ahlak ve siyaset konularındaki goumlruumlşlerini bile mantık ve genel bilim teorisiyle ilişkilendirmekteydi Aziz Thomas Aquinas bu sistematik duumlşuumlnce tarzının Yeni Ahitrsquote doğa ve insanoğluna dair ima edilen sonsuz sayıda


383

soruya da uygulanabileceğini goumlrduuml ve pagan Aristoculuğu Hıristiyan duumlşuumlncesiyle sentezleyerek buguumln Thomizm olarak adlandırılan sistemi geliştirdi

Pagan duumlşuumlncesini Hıristiyan inancıyla uzlaştırmaya ccedilalışan her Hıristiyan duumlşuumlnuuml-ruumln karşılaştığı temel sorun insan aklının keşfettiği hakikatler ile Tanrırsquonın goumlsterdiği hakikatler arasındaki ilişki sorunuydu Aziz Thomas Aquinas Summa Contra Gen-tiles adlı eserinden alınan aşağıdaki pasajda bu konuyu irdeler Ccediloumlzuumlmuuml bilimsel ccedilalışmanın dinen kabul edilir bir uğraş olmasını sağlamıştır

Summa Contra Gentiles

Aziz Thomas Aquinas

İlahi Hakikat Hangi Yolla Bilinir Anlaşılır Hale Gelir

Hakikatler farklı youmlntemlerle bilinir anlaşılır hale getirildiğine ve eğitim-li bir insan her konuda ancak konunun niteliği izin verdiği oumllccediluumlde kanaat geliştirebildiğine goumlre -Boetius121rsquoun kaydettiği uumlzere- Filozofrsquoun dediği gibi soumlz konusu hakikatlerin bilinir anlaşılır kılınabilmesi iccedilin oumlncelikle bunun hangi youmlntemle yapılabileceğinin tespiti gerekir

Şimdi Tanrırsquoya olan inancımız ccedilerccedilevesinde iki tuumlr hakikat var Tanrırsquonın varlığı ve tek olduğu gibi bazı şeyler doğal mantıkla kavranabiliyor -ki bunu filozoflar da accedilıkccedila kanıtlamıştır- bazı şeyler ise mesela Tanrırsquonın uumlccedil ve bir olduğu insan idrakinin oumltesinde

Oumlzellikle belirli bir ilahi hakikatin insanoğlunun zihinsel kapasitesini aştığı ccedilok accedilık Aklın şeylere dair edindiği tuumlm bilgi ilkesel olarak o şeyin oumlzuumlnuuml bildiğikavradığı anlamına gelir Filozof bir şeyin ne olduğunun kanıt-lanabilmesi gerektiğini soumlylediğine goumlre bir şeyi ne kadar bildiğimiz onun oumlzuumlnuuml ne kadar kavrayabildiğimizle doğru orantılıdır Dolayısıyla şayet in-san aklı belirli bir şeyin mesela bir taşın veya uumlccedilgenin oumlzuumlnuuml kavramışsa o şeye dair hiccedilbir hakikat aklın kapasitesi dışında değil demektir Ne var ki Tanrı ile ilgili olarak aynı durum soumlz konusu olamıyor ccediluumlnkuuml insanoğlunun akli kapasitesi doğası icabı Orsquonun oumlzuumlnuuml kavramakta yetersiz ccediluumlnkuuml bu ya-şamda akıl yoluyla edindiğimiz bilgileri duyularımızla vasıtasıyla ediniyo-ruz ve duyularla algılanamayan şeylerin ne olduğunu kavrayamıyor bunları daha akıllıduyarlı insanlardan oumlğreniyoruz Bize Tanrırsquonın ve Tanrırsquoya dair diğer hakikatlerin ne olduğunu oumlğretenler işte bu akıllıduyarlı insanlardır

121 Boetius (475-525) Antik Ccedilağ duumlşuumlncesine dair ders kitabı niteliğinde ccedilalışmalarıyla Orta Ccedilağın felsefi gelişimine buumlyuumlk katkı yapmış bir duumlşuumlnuumlr


384

ki bu da yukarıda anılan ilkeye atfedilmelidir Sonuccedil olarak insanoğlunun aklı bazı ilahi hakikatleri kavrayabilirken bazılarını kavrayamaz122

İnsanların zihinsel kapasitelerinin birbirinden farklı olduğu bir gerccedilektir Nitekim zihinsel olarak daha yuumlksek algılama guumlcuumlne sahip olanlar zihinsel olarak daha az algılama guumlcuuml olanların -tıpkı taşradan gelen bir houmlduumlğuumln felsefeyi kavrayamadığı gibi- asla algılayamadıklarını algılayıp kavrayabilir Meleklerin akli kapasitesi insanoğlunun akli kapasitesine kıyasla en akıl-lı filozofun en eğitimsiz insanınkinden yuumlksek olduğundan da yuumlksektir Bir meleğin Tanrırsquoya dair bilgisi ccedilok daha muumlkemmel bir nedene dayanır ccediluumlnkuuml bu melek iccedilin doğal bir bilgidir Kapasitesi itibariyle ilahi akıl me-leksi aklın kapasitesini aşar ccediluumlnkuuml ilahi aklın kapasitesi ilahi olanın oumlzuumlyle eşdeğerdir Nitekim Kendirsquonin ne olduğunu ve Kendirsquone dair nelerin bili-nebileceğini (anlaşılıp kavranabileceğini) en iyi Tanrı bilir Dolayısıyla bir melek Tanrırsquonın Kendirsquone dair bildiklerini bilemediği kavrayamadığı gibi insanoğlu da meleğin bildiklerini bilemez Bir insan tezleriniiddialarını kavrayamadığı bir filozofu yalancı ilan etmek suretiyle nasıl kendini aptal yerine koymuş olursa Tanrırsquonın melekleri aracılığıyla tezahuumlr ettirdiklerin-den kuşku duymak suretiyle kendisini bir o kadar aptal yerine koymuş olur ccediluumlnkuuml Tanrırsquonın tezahuumlruuml aklın oumltesinde bir olgudur

Oumlte yandan ne ccedilok şeyi bilmediğimizi bildiklerimizin ne kadar yetersiz olduğunu her guumln yaşayarak goumlruumlyoruz Duyularımızla algılayabildiğimiz pek ccedilok şeyin oumlzelliklerini bilmiyor keşfedemiyoruz Dolayısıyla insanoğ-lunun zihinsel kapasitesi ulvi oumlze dair hakikatleri kavramakta ccedilok yetersiz

Filozof da aynı goumlruumlşte ve diyor ki ldquoyarasanın goumlzlerinin guumln ışığı karşı-sındaki durumu neyse ruhumuzdaki aklımızın şeyler iccedilinde doğaları gereği en apaccedilık olanları karşısındaki durumu odurrdquo123

Bu gerccedileğe Kutsal Yazılar da tanıklık eder Tanrırsquonın derin sırlarını an-layabilir misin Her Şeye Guumlcuuml Yetenrsquoin sınırlarına ulaşabilir misin 124 Ve Tanrı oumlyle buumlyuumlktuumlr ki Orsquonu anlayamayız125 Ve Bilgimiz de peygamberliği-miz de sınırlıdır 126

Dolayısıyla aklımız almasa da Tanrırsquoya dair soumlylenen her şeye Manichean127rsquolar ve diğer imansızlar gibi hemen yalandır dememek gerekir

122 Bu paragrafı Eflacirctunrsquoun goumlruumlşleriyle kıyaslayınız123 Aristo Metafizik Kitap 2124 Kitab-ı Mukaddes Eski Ahit Eyuumlp 117125 Kitab-ı Mukaddes Eski Ahit Eyuumlp 3626126 Kitab-ı Mukaddes Yeni Ahit 1 Korintler 139127 Uumlccediluumlncuuml ve Beşinci yuumlzyıllar arasında rağbet bulan ve Zerduumlştluumlkrsquoten esinlenip hem Allahrsquoa hem

Şeytanrsquoa inanan bir mezhep mensupları


385

İlahi Şeylerin Akıl Yoluyla Ulaşılabilecek Gerccedileklerinin İnsanoğluna Bir İnanccedil Unsuru Olarak Sunulmasına Dair

O halde Tanrırsquoya dair kavranabilir anlaşılabilir şeyler muzaaftır Biri akıl yoluyla kavranıp anlaşılabilenler diğeri her tuumlrluuml zihinsel kapasitenin oumlte-sinde olup kavranamayanlar ki her ikisi de birer inanccedil sorunu olarak insa-noğlunun oumlnuumlne Tanrı tarafından konulmuştur Ola ki bunu birileri goumlruumlyor ve akıl yoluyla erişilebilir olana olağanuumlstuuml oumlzellikler atfedip inanccedil nesnesi yapmanın yararsız olduğunu duumlşuumlnuumlyordur oumlnce akıl yoluyla ulaşılabilir olan hakikatleri goumlstermeliyiz Şimdi hakikati sadece akıl yoluyla araştır-manın sonuccedilları itibariyle uumlccedil sakıncası vardır Biri ccedilok az sayıda insanın bu amaca ulaşabilecek olmasıdır zira titiz ve iyi bir araştırmanın meyvelerini toplamaları uumlccedil nedenle engellenir Bazıları mizaccedilları elvermediği iccedilin bazı-ları hatta ccediloğu doğuştan hevessizdir ve ne yapsalar insanoğlunun ulaşabi-leceği en yuumlksek bilgi seviyesine yani Tanrı bilgisine ulaşamazlar Bazıları duumlnyevi (zamansal) işlerle de meşgulduumlr oysa duumlşuumlnsel uğraş adanmayı gerektirir Bazıları da tembeldir Oysa aklın izin verdiği oranda Tanrı bil-gisine ulaşabilmek iccedilin pek ccedilok şey hakkında oumlnceden bilgi sahibi olmak gerekir Nitekim neredeyse tuumlmuumlyle Tanrırsquoyı anlamaya doumlnuumlk olan felsefede ilgi alanı ilahi şeyler olan metafizik uumlzerinde ccedilalışılması gereken son konu-dur Netice itibariyle soumlz konusu hakikate ulaşmak zahmetli bir ccedilalışmayı gerektirir ve pek az insan bilgi aşkına ki bu aşk insanoğlunun zihnine Tanrı tarafından işlenmiştir buna katlanmaya razıdır

İkinci dezavantaj hakikati keşfetmek uumlzere ccedilok uzun suumlre ccedilalıştıktan sonra bile yapılan keşfin ne denli doğru bir keşif olacağının meccedilhul olması-dır Ccediluumlnkuuml bu hakikat oumlylesine derin bir hakikattir ki insanoğlu akıl yoluyla bunu ancak uzun bir alıştırma suumlrecinden sonra kavrayabilir ve yukarıda belirtildiği gibi bu da ccedilok iyi bir oumln hazırlığın yapılmasını gerektirir Oumlte yandan genccedilken tutkuyla oradan oraya savrulan aklın boumlylesi ulvi bir haki-kat bilgisini kavramaya uygun olmamasıdır zira Filozofrsquoun belirtildiği uumlze-re ldquoruh doğal sarsıntıdan (sonra) kendine geldiğinden (dinginlik kazandı-ğından) oumltuumlruuml kişi lsquoduumlşuumlnceli-aklı başındarsquo ve lsquobilgilirsquo olurrdquo128 İlahi hakikate ulaşmanın tek yolu akıl yuumlruumltmek olsaydı insanoğlu karanlıktan ccedilıkamazdı ccediluumlnkuuml insanı muumlkemmel bir varlık yapan ilahi bilgi sadece birkaccedil kişiye o da ccedilok sonra nasip olurdu

Uumlccediluumlncuuml dezavantaj insan aklının yaptığı araştırmanın pek ccedilok gerccedilek dışı (yalan) bilgiye accedilık olmasıdır Şu nedenle ki insan aklı fantezilerden ku-runtulardan muzdariptir oumlzellikle de bilge olarak vasıflandırılan insanların

128 Aristo Fizik 7 Kitap


386

birbirinden farklı şeyleri savunduklarını duyunca goumlz oumlnuumlndeki (tezahuumlr et-miş bulunan) gerccedileklerden bile kuşku duymaya başlar Dolayısıyla ilahi şey-lere dair hakikat insanoğluna inanccedil yoluyla sunulmalıdır

Nitekim ilahi akıl aklın araştırıp bulabileceği şeyler bile birer inanccedil un-suru olmalıdır ki Tanrı bilgisi kolayca paylaşılabilsin kimse şuumlpheye duumlş-mesin diye buyurur

ldquoBunun iccedilin şunu soumlyluumlyor ve Rab adına sizi uyarıyorum Artık oumlteki uluslar gibi boş duumlşuumlncelerle yaşamayın Onların zihinleri karardı Bilgi-sizlikleri ve yuumlreklerinin duygusuzluğu yuumlzuumlnden Tanrırsquonın yaşamına yabancılaştılarrdquo129

Aklın Araştırma Yoluyla Ulaşamayacağı Hakikatlerin Birer İnanccedil So-runu Olarak İnsanoğlunun Oumlnuumlne Tanrı Tarafından Konulmuş Olmasına Dair

Bazılarımız aklın keşfedemeyeceği şeylerin insanoğlunun oumlnuumlne birer inanccedil unsurusorunu olarak Tanrı tarafından konulmuş olmasını yadırga-yabilir zira ilahi akıl her şeye doğasının kaldırabileceği kadarını verir Dola-yısıyla akıl yoluyla kavrayamadığımız halde Tanrırsquonın bize sunduğu şeyleri birer inanccedil unsuru olarak kabul etmeliyiz

Zira kimse oumlnceden bilmediği bir şeyi oumlğrenme isteği duymaz Tanrı insanoğluna insani zaaflarını yenerek bu yaşamda daha iyiye youmlnelmeyi buyurduğu iccedilindir ki bazı şeyleri onun daha uumlstuumln bir yaşama heves edip kendini aşabilmesini sağlamak uumlzere saklar Bu ruhsal ve ebedi salah vade-den Hıristiyan dini iccedilin oumlzellikle soumlz konusudur Nitekim Hıristiyanlık her tuumlrluuml tahayyuumlluuml aşan guumlzellikler oumlnerirken eski yasa daha ziyade duumlnyevi (zamansal) vaatlerde bulunmaktadır Oumlte yandan insanoğlunun duumlnyevi hazlardan uzaklaşarak erdemli bir yaşama youmlnelmesi iccedilindir ki filozoflar duyusal hazdan daha değerli şeylerin olduğunu goumlstermek uumlzere kendilerini derin duumlşuumlnceye adar

Bu hakikatin bir inanccedil unsurusorunu olarak insanoğlunun oumlnuumlne kon-muş olması Tanrırsquoyı daha iyi tanıması iccedilin (de) olsa gerek Ccediluumlnkuuml ilahi oumlzuumln insanoğlunun doğal bilgi kapasitesi ve tahayyuumlluumlnuumln oumltesinde olduğunu an-cak bu şekilde anlayarak Tanrırsquoyı gerccedilekten tanır ve Orsquona inanabiliriz

Bunun bir diğer avantajı da hatanın muumlsebbibi olan varsayımların geccediler-liliğini tartabilmektir Zira bazı insanlar akıl yoluyla her şeyin doğasını bi-lebileceklerini oumlne suumlrerek goumlzle goumlruumlnen şeylerin doğrugerccedilek goumlrmedik-

129 Yeni Ahit Pavlusrsquotan Efeslilere Mektup 417-18


387

lerinin yanlışgerccedilekdışı olduğunu iddia etmektedir Tanrırsquonın insan aklını aşan hakikatleri birer inanccedil unsurusorunu olarak oumlnuumlmuumlze koymasının bir diğer nedeni de insan aklının boumlylesi varsayımlardan kurtulması ve hakikati alccedilakgoumlnuumllluumlluumlkle araştırabilmesi iccedilin olsa gerek

Aynı durumun bir başka avantajını da şu soumlzlerde buluruz Simonides130 adlı biri ldquoinsan insani şeylerin tadını ccedilıkarmalı oumlluumlmluuml şeylerinrdquo diyerek insanoğlunun aklını duumlnyevi işlere verip Tanrırsquoya aldırış etmemesi gerek-tiğini soumlyleyince Filozof karşı ccedilıkar ve der ki ldquoinsan elinden geldiğince oumlluumlmsuumlz ve ilahi olan şeylere adanmalıdırrdquo Filozof şunları da soumlyler ldquoDaha yuumlksek varlıkları ccedilok az algılayabilsek de onlar algıladığımız kadarıyla bile bizler iccedilin daha aşağı varlıklara dair bildiklerimizin tuumlmuumlnden daha değerli ve geccedilerlidir131 goumlksel varlıklar hakkındaki sorulara olası ccediloumlzuumlmlerle kısacık cevaplar verilince duyanlar he nedense pek sevinirrdquo132 Buumltuumln bunlar şunu goumlsterir ki yuumlksek varlıklar hakkındaki bilgimiz ne kadar yetersiz olsa da ruha buumlyuumlk muumlkemmeliyet kazandırır

Nitekim kayıtlıdır ki ldquoTanrırsquonın kendisini sevenler iccedilin hazırladıklarını hiccedilbir goumlz goumlrmedi hiccedilbir kulak durmadı hiccedilbir insan yuumlreği kavrama-dırsquo Oysa Tanrı Ruh aracılığıyla bunları bize accedilıkladı Ccediluumlnkuuml Ruh her şeyi Tanrırsquonın derin duumlşuumlncelerini bile araştırır İnsanın duumlşuumlncelerini insanın iccedilindeki ruhundan başka kim bilebilirrdquo133(hellip)

Aklın Ulaştığı Hakikatin Hıristiyan İnancının Hakikati İle Ccedilelişmedi-ğine Dair

Hıristiyan inancına dair soumlz konusu hakikat insanın zihinsel kapasitesini aşar ama insanoğlunun iccediline doğal olarak nakşedilmiş olan sağduyu bu hakikate karşı koyamaz Doğanın bu hikmeti o kadar sahicidir ki yanıldığını soumlylemek imkacircnsızdır İnancı yok saymak yasalara da uymaz ccediluumlnkuuml Tanrı tarafından doğrulandığı gayet accedilıktır

Aynı şekilde muumlridin aklına hocası tarafından nakşedilmiş olan bilgi hocanın aklındaki (ilahi) bilgidir doğru olmadığını iddia etmek bu yuumlzden yanlıştır Doğal olarak bilinen ilkeler iccedilimize Tanrı tarafından nakşedilmiş-tir ccediluumlnkuuml doğanın muumlellifi Tanrırsquonın ta Kendisidir Bu ilkeler ilahi Aklın da bir parccedilasıdır Dolayısıyla iman yoluyla edinilen şeyler doğal olarak bildik-lerimizle ters duumlşmez

130 Simonides ( MOuml 556-469 ) Eski Yunanrsquoda genccedillik doumlnemlerinden başlayarak muumlzik ve şiir ile ilgilenmiş bir şair

131 Aristo De Animal II132 Aristo De Caelo et Mundo II133 Yeni Ahit Pavlusrsquotan Korintlilere 1 Mektup 210-11


388

Dahası karşıt goumlruumlşler hakikat bilgisine ulaşma ccedilabamızı oumlrseler Şayet Tanrı zihnimize birbirine zıt fikirler nakşetmiş olsaydı hakikat bilgisine ulaşmakta zorlanırdık Nitekim boumlyle bir tutum Tanrırsquoya atfedilemez

Doğal olan şeyler doğa var olduğu suumlrece değiştirilemez Dolayısıyla Tanrı insanoğlunun iccediline doğal bilgiye ters duumlşen bir fikri veya inancı nak-şetmiş olamaz

Nitekim Havari şoumlyle der ldquoTanrı soumlzuuml sana yakındır ağzında ve yuumlreğin-dedirrsquo İşte duyurduğumuz iman soumlzuuml budurrdquo134

Bu Augustin tarafından da doğrulanmıştır ldquoTezahuumlr eden hakikat Eski veya Yeni Ahit kutsal kitaplara asla aykırı olamazrdquo

Buumltuumln bunlardan şu sonuca varabiliriz ki din oumlğretisine ters duumlştuumlğuuml id-dia edilen arguumlmanlar doğanın apaccedilık ilkelerini goumlrmezden gelen arguumlman-lardır Bu arguumlmanların kanıtlanamıyor olması afakicirc olduklarına işarettir ve dolayısıyla ccediluumlruumltuumllebilir

Aklın Dinsel İnanccedilla İlişkisine Dair

İnsan aklının bilgi kaynağının duyusal olarak algıladığı şeyler olduğunu -ki bunlar Tanrırsquonın izini taşır- tekrar hatırlamakta yarar var Ne ki bu bil-gi Tanrırsquonın oumlzuumlnuuml accedilıkccedila goumlsteremeyecek kadar yetersizdir ve kusurludur Tıpkı hareketi bir başka hareketin muumlmkuumln kıldığı gibi sonuccedillar biccedilimeusule bağlı olarak nedenlerini andırır ve sonuccedil her zaman nedenle bire bir benzeşmez Dolayısıyla akıl hakikat bilgisine dinle adapte olur ki bunu en iyi ilahi oumlzuuml goumlrebilenler bilir ama onu soumlz konusu hakikat kanıtlanmışccedila-sına anlamakta yine de yetersiz kalır Arguumlmanlar akıl iccedilin ne kadar yeter-siz olursa olsun kavradığını iddia etmediği bundan dolayı kibre duumlşmediği suumlrece bunlarla uğraşmasında yarar vardır zira en yuumlce şeyleri goumlrebilme kapasitemiz zayıf ve yetersiz olduğuna goumlre soumlylenenlerden hareketle bir an iccedilin bile goumlrsek iyidir

Nitekim bu goumlruumlşuuml destekle ve soumlz konusu hakikatle ilgili olarak Hilary135 şoumlyle der ldquoBuumltuumln bunlara inanarak yola ccedilık azimle devam et ve aşama kay-det oraya ulaşamayacağını bildiğim halde kaydettiğin aşama beni sevindi-recektir Zira kim ki kendini sonsuzluğa adar asla bulamayacak olsa da onu zikrederek ilerlemiş olacaktır O sırra burnunu sokma sonsuzun doğuşuna dair sırla uğraşma anlamanın en uumlst noktası olanı kavradığını sanma ama bazı şeyleri anlayamayacağını anlardquo

134 Yeni Ahit Pavlusrsquotan Romalılara Mektup 108135 Hilary of Poitiers De Trinitate


389

7 Devinim Nedir

Bilimsel araştırmanın felsefi temelleri Buumlyuumlk Albert ile Aziz Thomas Aquinas tara-fından atılmış olsa da doğa olaylarına duyulan ilgi ccedilok daha eskilere dayanır 1000 yıl kuşağının mensuplarından Gerbert (sonradan Papa II Sylvester) Arap matematiği ve astronomisi oumlğrenmek iccedilin İspanyarsquoya gider On İkinci yuumlzyılda Chartes Kated-ral Okulursquonun bilim adamları Yaratılışı daha iyi anlayabilmek iccedilin Eflacirctunrsquoun Timae-us136rsquounu ve Arapların ccedilalışmalarını incelerler Yine On İkinci yuumlzyılda ccedilok sayıda Yu-nanca ve Arapccedila eser Latinceye ccedilevrilirken bilim adamları Batı Avruparsquoda Latinceye ccedilevrilmemiş kitaplara erişebilmek uumlzere Sicilya İspanya ve İstanbulrsquoun yolunu tutar On Uumlccediluumlncuuml yuumlzyılın başlarında Yunan duumlşuumlnuumlrlerinin mantık fizik tıp astronomi ve matematik alanında yaptığı belli başlı iki yuumlzuuml aşkın ccedilalışma Latinceye ccedilevrilmiş durumdadır ve uumlniversitede okutulmaktadır Bin yıllık nispi ataletten sonra Paris ve Oxford uumlniversiteleri bilimi Antik Ccedilağrsquoın bıraktığı yerden alıp doğanın sırlarını keşfet-mek uumlzere adeta yeni bir saldırı başlatırlar

Batı tarihinin kaydettiği en buumlyuumlk başarılarından biri olarak oumlne ccedilıkan bu girişim Antik Ccedilağrsquoda yazılmış eserlerin incelenmesiyle sınırlı kalmayacaktır Bilim adamları-nın ccediloğu Aristorsquonun Fizikrsquoine eleştiriler yazmakla yetinseler de oumlzguumln ccedilalışmalar da yapılacaktır Nitekim Maricourtlu Peter On Uumlccediluumlncuuml yuumlzyılda manyetizmaya dair deneye dayalı bir kitap yazmış aynı yıllarda Freidburglu Dietrich goumlkkuşağına dair bilimsel değeri haiz bir kuram geliştirmeyi başarmıştır Doğayı keşfetmeye ccedilalışan bu insanlar bir yandan da kendi bilimsel youmlntemlerini geliştirir Buguumln ldquobilimsel youmln-temrdquo olarak tanımladığımız ve İngiliz piskopos Robert Grosseteste tarafından geliş-tirilmiş olan metodoloji Orta Ccedilağrsquoın en buumlyuumlk bilimsel keşiflerinden biri sayılır Orta Ccedilağ bilim adamları deneyselcilik (ampirisizm) ve oumlzeleştirinin oumltesinde matematik alanında da gelişme kaydeder On Uumlccediluumlncuuml yuumlzyılda Arap rakamları artık epey yaygın biccedilimde kullanılmaktadır ve hesap yapmak kolaylaşmıştır oumlzellikle Paris Oxford ve Cambridgersquodeki bilim adamları doğanın goumlruumlnuumlr gerccedileklerini matematiksel terim-lerle accedilıklamaya ccedilalışır

On Uumlccediluumlncuuml yuumlzyılın matematiksel fizikccedililerinden biri olan John Buridan (1296ndash1366) aşağıdaki anlaması zor metinde Antik ve Orta Ccedilağ fiziğinin geleneksel ilgi alanlarından olan hareket sorununu tartışmaktadır Soruyu guumlndeme getiren ilk bil-

136 Eflacirctunrsquoun Timaeus ve Critias adlı dialogları Atlantisrsquoin mevcudiyetinden kesin olarak bahse-dilen tek yazılı kayıtlardır Diyaloglar Sokrat Hermo Crates Timaeus ve Critias arasında geccediler Timaeus ve Critias Sokratrsquoın ideal toplumlar hakkında yapmış olduğu bir konuşmaya ldquohayal uumlruumlnuuml olmayan gerccedilek bir hikacircyerdquo ile katılmaya karar verirler Hikacircye Eflacirctunrsquoun 9000 yıl oumlnce-sinde Antik Atina ve Atlantis arasındaki savaş hakkındadır Uzak geccedilmişe ait bilgiler Eflacirctunrsquoun Atinarsquoda yaşadığı zamana kadar unutulmuş Atlantisrsquoin hikacircyesi Solonrsquoa Mısırlı rahipler tara-fından aktarılmıştır Solon hikacircyeyi Dropesrsquoe yani Ciritiasrsquoın buumlyuumlk buumlyuumlk babasına aktarmıştır Critias hikacircyeyi kendisiyle aynı ismi taşıyan buumlyuumlkbabasından oumlğrenmiştir


390

gin aslında Aristorsquodur Aristorsquodan sonra gelen acirclimler ya onunla hemfikir olmuş -ki genellikle boumlyledir- veya karşıt kuramlar geliştirmişlerdir Buridan Aristo ile aynı goumlruumlşte olmayanlardandır ve sorunu ele alış tarzıyla kendisinden doumlrt yuumlz yıl sonra bu alanda matematiksel formuumlller geliştirecek olan Newtonrsquoa giden yolu accedilar

Aristo Fiziğinin Sekiz Kitabına Dair Sorular

John Buridan

1 KİTAP VIII SORU 12 Elin fırlattığı bir cismi fırlatanın elinden ccedilıktık-tan sonra devindiren hava mıdır değilse nedir diye soruluyor

Hava tarafından devindirilmediği ccediluumlnkuuml havanın boumlluumlnmek suretiyle devindirmekten ziyade direnccedil oluşturduğu iddia ediliyor Cisme ilk hare-keti verenin cismin ccedilevresindeki havayı da harekete geccedilirdiğini cismin bu sayede belirli bir mesafeyi kat ettiğini yani devindiricinin hava olduğunu iddia ederseniz cismin neden bir noktada devinimsiz kaldığını accedilıklaya-mazsınız

Aristo Fizik adlı ccedilalışmasının IV Kitabırsquonda bunun tersini iddia ediyor ve diyor ki ldquoAtılan nesneler atan ona dokunmadığı halde devinmeyi suumlr-duumlruumlyor Bu ya kimilerinin oumlne suumlrduumlğuuml gibi bir tepki yuumlzuumlnden ya da hava itildiği iccedilin atılan cismi kendi doğal yerine goumltuumlren devinimden daha hızlı bir devinimle itiyor bundanrdquo137 Aynı iddia yedinci ve sekizinci kitaplar ile De caelorsquonun (Goumlkyuumlzuuml Uumlzerine) uumlccediluumlncuuml kitabında da var

2 Bunun ccedilok zor bir soru olduğunu duumlşuumlnuumlyorum ve bana sanki Aristo tarafından da iyi ccediloumlzuumlmlenmemiş gibi geliyor Ccediluumlnkuuml şu iki fikri oumlne suumlrmek-te Bunlardan antiperistatis olarak adlandırdığı birincisi cismin bulunduğu yerden hızla ayrıldığını ve ardında bıraktığı boşluğu boşluğa izin vermeyen doğanın aynı hızla havayla doldurduğunu ve cismi bir yerden diğerine bu suumlreci tekrarlamak suretiyle devindirenin hava olduğunu ima ediyorhellip Ama sorunun ccediloumlzuumlmuuml bir yana bu accedilıklamayı birccedilok deneysel ccedilalışmadan hare-ketle kayda değer bulmuyorumhellip

Soumlz konusu deneylerin ilki smithrsquos mill ve toprsquoa138 (oumlrn tekerlek) dair Her ikisi de uzun suumlre doumlner ama olduğu yerden ayrılmaz yani olduğu yerden uzaklaşmaz Dolayısıyla bunların hava tarafından devindirildiği soumlylenemez

137 Aristo Fizik Kitap IV Yapı Kredi Yayınları 2005 s169 ccedileviri Saffet Babuumlr138 Burada metal işccedililiğinde kullanılan smithrsquos mill adlı bir alete ve uumlstuumlnde yer aldığı anlaşılan top

adlı topaccedil diyebileceğimiz bir parccedilasından soumlz edilmekte (ccediln)


391

İkinci deney şoumlyle Koni şeklindeki arka ucu oumlnuuml kadar keskin olan bir mızrak arka ucu keskin olmasa da atıldığında hızla yol alır Anlaşılabileceği uumlzere havanın mızrağın keskin arka ucunu boumlylesine hızlı yol alabilecek şekilde itmesi muumlmkuumln değildir

Uumlccediluumlncuuml deney şoumlyle Nehrin akıntısına karşı hızla yol alan bir tekne akın-tı kesildikten sonra bile hemen durmadığı gibi uzun suumlre yol almaya devam eder dahası teknenin uumlstuumlnde duran bir denizci kendisini arkadan itiliyor gibi hissetmez Diyelim ki tekne hububat veya kereste yuumlkluuml ve denizciler de bu yuumlkuumln arka kısmında durmakta Şayet tekneyi iten yani hareket etti-ren guumlccedil hava olsaydı denizcilerin de soumlz konusu yuumlke doğru itilmeleri gere-kirdi Yapılan deneyler bunun boumlyle olmadığını goumlstermekte

3 Aristorsquonun bir başka goumlruumlşuuml devindiricinin devindirdiği cisimle bir-likte (aynı anda) ccedilevresindeki havayı da harekete geccedilirdiği ve cismi onun-la birlikte hızla hareket eden bu havanın hareket ettirdiği Aristorsquoya goumlre cis-mi atıldığı yerden durduğu yere kadar iten hava aynı hava değildir cisim yol alırken harekete geccedilen hava yol boyunca ccedilevresindeki havayı da hareke-te geccedilirir ve cisim boumlylece ilerler Yani birinci hava cismi ikinci havaya ikin-ci hava uumlccediluumlncuumlye iter vb Aristo şunu demek istemektedir Devindirici tek değildir birden ccediloktur hareket devamlıkesintisiz değildir birbirini izleyen veya bitişik etkenlerden oluşur

Bu goumlruumlş de bana aynı derecede imkacircnsız goumlruumlnuumlyor ccediluumlnkuuml smithrsquos mill veya toprsquoun onları harekete geccediliren el geri ccedilekildikten sonra neden doumlnme-ye devam ettiğini accedilıklayamıyor Smithrsquos mill ccedilevresindeki havayı diyelim bir bezle kesseniz bile uzun suumlre doumlnuumlyor Dolayısıyla devindiricinin hava olduğunu soumlyleyemeyiz

Aynı şekilde bir tekne ccedilekiciler ccedilekmeyi bıraktıktan sonra uzun suumlre yol almaya devam ediyor Onu hareket ettiren hava olamaz ccediluumlnkuuml tekneyi bezle sarsanız ve ccedilevresindeki havayı kesseniz bile hareketine devam eder Hare-ket ettiren hava olsaydı teknenin uumlstuumlndeki yuumlk de oumlne doğru hareket eder-di Oysa bunun tersi soumlz konusu yuumlk ccedilevredeki hava direnccedil goumlsterdiği iccedilin teknenin arka kısmına kayar

Aynı şekilde ne kadar hızlı hareket ederse etsin hava boumlluumlnuumlryarılır Ni-tekim havanın bir makine veya mancınık tarafından fırlatılan beş yuumlz kilo-luk bir kayayı hareket ettiremeyeceği de accedilıktır

Elinizde bir taş olmasa da bir el hareketiyle ccedilevredeki havayı belirli bir hızla belirli bir mesafeye kadar hareket ettirebilirsiniz Hava kendi vektoumlrel hızı nedeniyle bir taşa hız kazandırabilseydi o zaman ben diyelim havayı size doğru hızla itsem siz de tıpkı bir taş gibi harekete geccedilebilirdiniz Ama bu muumlmkuumln değil


392

Bu muumlmkuumln olsaydı bir kuş tuumlyuumlnuuml bir ccedilakıl taşına kıyasla ccedilok daha uzak bir mesafeye fırlatabilir veya aynı buumlyuumlkluumlk ve şekilde olması kaydıy-la daha hafif olan bir şeyi daha ağır olandan daha uzağa atabilirdik Yapı-lan deneyler bunun boumlyle olmadığını goumlsteriyor Hava hareketinin bir kuş tuumlyuumlnuuml daha ağır bir şeye kıyasla daha uzak mesafeye taşıyamadığı accedilıkhellip

4 Dolayısıyla diyebiliriz ki taşın veya fırlatılan herhangi bir cismin iccedilin-de onun hareket etmesini sağlayan bir başka etken var Bunu boumlyle goumlrme-nin cismi havanın hareket ettirdiği goumlruumlşuumlne doumlnmekten ccedilok daha doğru olduğu kanısındayım zira hava devindirmekten ziyade devinime direnccedil goumlsterir gibi duruyor Bana oumlyle geliyor ki hareket eden bir cismi hareket ettiren guumlccedil cismin iccedilindeki bir etken veya onu hareket ettiren itici guumlce bağlı olarak cismi aşağı yukarı veya bir yandan diğerine veya dairesel olarak ha-reket ettirebiliyor Hız devindirenin guumlcuuml ve devinen cismin iccedilindeki itici guumlce bağlı Devindirici hareketsiz kalsa bile cismin devinmeye devam et-mesinin nedeni cismin iccedilindeki itici guumlccedil Ne ki bu itici guumlccedil cisim hareket halindeyken hava ve yer ccedilekiminin etkisiyle azalıp hız kesiyor ve cismi oumly-lesine yavaşlatıyor ki cisim yer ccedilekimine kapılıp duumlşuumlyor

5 Neden bir taşı bir kuş tuumlyuumlnden ya da bir avuccedil dolusu demiri bir avuccedil dolusu yuumlnden daha uzağa fırlatabileceğimi bilmek isteyen varsa bunun ne-deninin maddenin oumlzelliği olduğunu soumlyleyebilirim Yapısal olarak yoğun ve ağır bir cismin ivmesi eşit şartlar altında yapısal olarak yoğunluğu duumlşuumlk ve hafif bir cismin ivmesinden daha buumlyuumlk Mesela bir kuş tuumlyuumlnuumln ivmesi o kadar az ki yer ccedilekimine yenik duumlşuumlyor Aynı ebat ve biccedilimdeki bir odun parccedilası ile demir eşit guumlccedille fırlatıldığında demir daha uzun bir mesafe kat ediyor ccediluumlnkuuml kuumltlesi daha yoğun Benzer bir biccedilimde yarım kiloluk veya bir kiloluk bir taş yuumlz gramlık bir taştan daha uzak bir mesafeye fırlatılabiliyor ccediluumlnkuuml yuumlz gramlık taşın kuumltlesi o kadar kuumlccediluumlk ki kısa suumlrede yer ccedilekimine yenik duumlşuumlyor

6 Bu kuram belirli bir yuumlkseklikten serbestccedile aşağıya doğru duumlşen bir cismin neden hız kazandığını da izah eder Cisim daha baştan itibaren sade-ce yer ccedilekiminin etkisiyle hareket etmektedir Dolayısıyla başlangıccedilta hızı daha duumlşuumlktuumlr ama duumlştuumlkccedile kuumltlesel oumlzelliği ve yer ccedilekimi guumlcuumlyle duumlşme hızı artar

Bu bize uzun mesafe atlamak iccedilin neden oumlnce koştuğumuzu da accedilıklar Atlamadan oumlnce koşmak suretiyle kazandığımız ivme daha uzun mesafe at-lamamızı sağlar Nitekim bu suumlre iccedilinde koşucu bir itici guumlccedil olarak havayı sırtında hissetmediği gibi bir direnccedil unsuru olarak goumlğsuumlnde hisseder

İncil goumlksel cisimleri aklın hareket ettirdiğini soumlylemediğine goumlre diye-biliriz ki bu youmlnde akıl yuumlruumltmenin anlamı yoktur ccediluumlnkuuml duumlnyayı yaratan


393

Tanrı kacircinattaki cisimlerikuumlreleri istediği şekilde yerleştirmiş ve bunu ya-parken onlara oumlyle bir ivme bahşetmiştir ki ancak birbirleriyle etkileşim yoluyla ve Orsquonun uygun goumlrduumlğuuml biccedilimde hareket ederler ldquoTanrı yedinci guumlne gelindiğinde yapmakta olduğu işi bitirdi Yaptığı işten o guumln dinlendi Yaptığı işi kutsadı ve onu kutsal bir guumln olarak belirledi Tanrı o guumln yaptığı yarattığı buumltuumln işi bitirip dinlendirdquo139 Ve goumlksel cisimlerekuumlrelere verdiği bu ivme sonradan azalmadı bozulmadı ccediluumlnkuuml buna yol accedilacak bir eğilim veya karşı duracak bir başka guumlccedil yoktu

Pek emin değilim ama ben yine de bu konuda ilahiyatccedilılara danışıp buuml-tuumln bunların nasıl gerccedilekleştiğini onlardan oumlğrenmeye ccedilalışacağım (hellip)

() Tıpkı bir ışık kaynağından yayılan ışığın engelle karşılaşınca geri yansıması gibi engelle karşılaşan ivme de geri yansırtepkir Ancak daha buumlyuumlk ve daha uzun suumlreli tepkimelerin başka nedenlere de bağlı olduğu bir gerccedilektir Mesela elimizle yerde sektirdiğimiz bir top bir taşa kıyasla yere ccedilarptıktan sonra daha yuumlkseğe tepkirzıplar oysa yuumlksekten duumlşen bir taş topa kıyasla daha hızlı duumlşer Bunun nedeni birccedilok şeyin zorlamayla kıvrıla-bilir veya iccedilsel olarak sıkıştırılabilir olmasıdır ve bu nedenle doğal olarak ve hızla başladıkları yerenoktaya doumlnerler Bu geri doumlnuumlş sırasında ok ve yay oumlrneğinde olduğu gibi bitişik oldukları bir başka şeyi (yayı) hızla itebilirler Sektirme sırasında yere ccedilarpan top da iccedilsel olarak sıkıştığı iccedilin tepkir ve tek-rar yukarı sıccedilrar Yukarıdan aşağı doğru hareket ederken ivme kazanmıştır ve bu ivmeyle yukarı tepkirsıccedilrar

Aynı şekilde gergin bir cider140 teli de perkuumlsyon etkisiyle uzun suumlre tit-reşir Bu şoumlyle gerccedilekleşir Tele hızla ve ardı ardına aynı youmlnde vurulun-ca tel her defasında hızla normal pozisyonuna doumlner ama kazandığı ivme nedeniyle normal pozisyonunu geccedilip ters youmlne gider ve yine geri doumlner ve bunu birccedilok kez tekrarlar Bu ccedilıngırak iccedilin de soumlz konusudur

O halde sorunun izahı budur Daha akla yatkın bir accedilıklamanın keşfi beni ancak mutlu edecektir İşte bu kadar

Marshall Clagett The Science of Mechnics in the Middle Ages University of Wisconsin Pres 1959 pp 532-538

139 Kitab-ı Mukaddes Yaratılış 22140 Kanun benzeri bir ccedilalgı


394

Summa Theologica

Aziz Thomas Aquinas

Tanrırsquonın varlığı beş yoldan kanıtlanabilir Bunlardan ilk ve en belirgin olanı hareketten kaynaklanan yoldur

Duyuların doğruladığı uumlzere duumlnyada hareket vardır Oysa hareket ha-linde olan her şey başka bir şey tarafından hareket ettirilmiştir Aslında bir şey ancak youmlneldiği şeyin guumlcuuml iccedilinde hareket halindedir buna karşın bir şey eylemde olduğu suumlrece hareketi sağlar Hareketlendirmek aslında bir şeyi guumlccedilten eyleme geccedilirmekten başka bir şey değildir Ama bir şey guumlccedilten eyleme ancak hareket halinde olan bir varlık tarafından geccedilirilebilir Oysa aynı şeyin aynı anda ve aynı ilişki iccedilinde hem eylem hem de guumlccedil olması olanaksızdır bu ancak farklı ilişkiler iccedilinde olanaklıdır eylemde sıcak olan şey aynı anda guumlccedil olarak sıcak olamaz ama guumlccedil olarak soğuk olabilir O halde aynı ilişki iccedilinde ve aynı şekilde bir şeyin hem devindiren hem de devindirilen olması kendi kendini hareketlendirmesi olanaksızdır O hal-de hareket halindeki her şeyin başka bir şey tarafından hareketlendirilmesi gerekir Ama burada sonsuza kadar gitmek olanaksızdır ccediluumlnkuuml boumlylece ilk devindirici guumlccedil olmayacaktır ve bundan dolayı başka şeyler de olmayacaktır ccediluumlnkuuml tıpkı bir ccedilubuğun ancak elle hareket ettirildiği zaman hareket etmesi gibi ikinci devindirici guumlccediller ancak birinci devindirici guumlccedil tarafından hare-ketlendirilirse hareket hasıl edeceklerdir O halde başka hiccedilbir guumlccedil tarafın-dan hareketlendirilmemiş birinci devindirici guumlce varmak zorunludur ve bu ilk devindirici guumlccedil herkesin anladığı gibi Tanrırsquodır

İkinci yol etkin neden141 kavramından kaynaklanmaktadır Aslında bizi ccedilevreleyen duyarlı varlıkların arasında etkin nedenlerin bir duumlzeni oldu-ğunu goumlruumlyoruz bununla birlikte bir şeyin kendiliğinden etkin neden ol-duğu goumlruumllmemektedir ve bu olanaksızdır Etkin nedenlerde sonsuza kadar gitmek olanaksızdır ccediluumlnkuuml tuumlm etkin nedenlerin art arda gelişi iccedilinde ilk terim aradaki terimin nedenidir ve aradaki terim sondakinin nedenidir Bu aradakiler ccedilok da olsa tek de olsa doğrudur Oysa nedeni yok edersek so-nucu da yok ederiz O halde etkin nedenler silsilesi iccedilinde birinci neden ol-masaydı ne sonuncu terim ne de aracı terim olmayacaktı Ancak bu silsile iccedilinde sonsuza kadar gidilirse ilk etkin neden olmayacaktır ve boumlylece hem nihai sonuccedil hem de aracı etkin nedenler de olmayacaktır O halde ilk etkin nedeni koymak zorunludur bu neden herkesin Tanrı olarak adlandırdığıdır

Uumlccediluumlncuumlsuuml olabilirlikten ve zorunluluktan alınmıştır Gerccedilekte var olma-ları veya var olmamaları muumlmkuumln olan bazı şeyler goumlruumlyoruz Bazı şeylerin

141 Bkz Aquinasrsquoın oumlnceki metinlerindeki Aristo referansı


395

doğduklarını ve yok olduklarını goumlrmuumlyor muyuz O halde var olmaları veya var olmamaları muumlmkuumlnduumlr Bu tuumlr şeylerin her zaman var olmaları olanak-sızdır ccediluumlnkuuml var olmayabilen şey bazen yoktur O halde her şey var olmaya-biliyorsa evrende hiccedilbir şeyin olmadığı bir an olmuştur ama bu doğruysa şu an hiccedilbir şey var olmayacaktı ccediluumlnkuuml olmayan şey var olmaya ancak var olan bir şey sayesinde başlayabilir O halde eğer hiccedilbir şey var olmadıysa bir şeyin var olmaya başlaması imkacircnsızdı ve boumlylece şimdi hiccedilbir şey olma-yacaktı ki bu kuşkusuz yanlıştır O halde varlıklar yalın olabilirlikler değil-dirler evrene gerekli olan bir şeyin var olması zorunludur Ancak zorunlu olan her şeyin ya kendi dışında bir nedeni vardır ya da bu şey zaten yoktur oysa tıpkı etkin nedenlerde olduğu gibi zorunluluklarının bir nedenine sa-hip olan zorunlu varlıklar arasından sonsuza kadar gitmek olanaksızdır O halde kendi kendine zorunlu olan zorunluluğunun nedeni kendi dışında olmayan diğerleri iccedilin zorunluluk nedeni olan bir varlığı ortaya koymak gereklidir bu varlığı herkes Tanrı olarak adlandırmaktadır

Doumlrduumlncuuml yol şeylerde bulduğumuz derecelerden alınmıştır Şeylerin iccedilinde az iyi veya ccedilok iyi az doğru veya ccedilok doğru az saygın veya ccedilok say-gın vb şeyler bulunur Ancak ldquoazrdquo veya ldquoccedilokrdquo soumlzcuumlkleri bu niteliklere bas-kın olarak sahip olan bir şeye farklı biccedilimlerde yaklaşan farklı şeyler hak-kında kullanılıyor oumlrneğin en sıcak olan şey egemen olarak sıcak olan şeye en ccedilok yaklaşan şeydir O halde egemen olarak doğru olan egemen olarak iyi olan egemen olarak asil olan ve bunun sonucu egemen olarak var olan bir şey vardır Metafizikrsquoin (Aristo) ikinci kitabında soumlylendiği gibi baskın olarak doğru olan şey baskın bir varlığa sahiptir ve bir cinste baskın olarak boumlyle olduğu soumlylenen şey bu cinse ait olan tuumlm şeylerin nedenidir Boumlylece baskın olarak sıcak olan ateş sıcak olan her şeyin nedenidir O halde tuumlm varlıklar iccedilin varlıklarının iyiliklerinin ve her muumlkemmelliğin nedeni olan bir varlık vardır ve bu varlığı Tanrı olarak adlandırıyoruz

Beşinci yol şeylerin youmlnetimiyle ilgilidir Aslında doğadaki cisimler gibi bilgi sahibi olmayan varlıklar amaca youmlnelik davranırlar Bu her zaman veya ccediloğu zaman bu cisimlerin en iyi olanı gerccedilekleştirecek şekilde dav-ranmalarından ileri gelmektedir Bundan bu cisimlerin rastlantıyla değil bir eğilim nedeniyle amaccedillarına ulaştığı sonucu ccedilıkmaktadır Oysa bilgisi olmayan varlıklar bir amaca ancak bilgili ve zeki bir varlık tarafından youmln-lendirilirse youmlnelirler tıpkı okun okccedilu tarafından youmlnlendirilmesi gibi O halde tuumlm doğal şeylerin bir amaccedil doğrultusunda duumlzenlenmesini sağlayan akıllı bir varlık var ve biz bu varlığı Tanrı olarak adlandırıyoruz



396

8 Tuumlccar Ne Yapar Yaptığı İş İlahi Yasayla Ne Oumllccediluumlde Uyumludur

500rsquoden 1100rsquoe kadar geccedilen altı yuumlz yıl boyunca Avruparsquonın oumlzellikle de orta ve kuzey İtalya Renanya142 ve Flamanya143rsquonın ekonomik ve sosyal kurumları belirgin bir değişime uğradı Halkın buumlyuumlk bir ccediloğunluğu hacirclacirc kırsalda yaşıyordu ama artık her yeni kuşak eski olandan yeninin doğmakta olduğuna yeni şehir ve kasabaların kurulduğuna şahit olmaktaydı Şehirlerde yaşayanların sayısı kırsalda yaşayanlara kıyasla ccedilok azdı ama zenginleştikccedile nuumlfuz sahibi olmaktaydılar Soumlz konusu zenginlik kaynağı ve boyutları itibariyle Batı Roma İmparatorluğu ekono-misinin ccediloumlkuumlşuumlnden beri Batı duumlnyasının goumlrmediği oumllccediluumlde buumlyuumlk ve şaşırtıcıydı Zenginliğin kaynağı ticari mal uumlretimi ve bu malların yerli ve yabancı pazarlarda satışı Hıristiyanlar kadar Muumlsluumlmanları da kapsayan denizaşırı taşımacılık sigorta-cılık ve bankacılık faaliyetleri ve kamu youmlnetimi ile oumlzel finans arasındaki geniş ccedilaplı ilişki ağıydı En buumlyuumlk servet sahipleri elbette toprakla uğraşanlardı ama imalat ve ticaretle iştigal edenler de gerek sayısal olarak gerekse sahip oldukları servetin bo-yutları itibariyle bir kuşaktan diğerine belirgin biccedilimde artıyordu

Bu ortam modern iş duumlnyasının gereksinim duyduğu iş youmlnetim biccedilimleri kredi enstruumlmanları ticaret hukuku muhasebede ccedilift kayıt sistemi ve akılcı uumlretim pro-seduumlrleri gibi kurumsal ve teknik duumlzenlemelerin gelişimine yol accediltı Mensuplarının dar goumlruumlşluuml ccediloğunluktan ccedilok farklı bir yaşam suumlrduumlğuuml uluslararası bir iş duumlnyasının oluştuğu su goumltuumlrmez bir gerccedilekti Dahası bu insanlar paraya ve parasal kazanca kuşkuyla bakan Hıristiyan Batırsquonın kadim gelenekleriyle uyum iccedilinde olmadıklarını kendileri de biliyorlardı

Aşağıdaki uumlccedil seccedilki Orta Ccedilağrsquoda ticaret ve ticaret ahlakının bazı youmlnleri itibariyle nasıl geliştiğini goumlstermektedir Bunlardan ilki Sienalı144 bir tuumlccar ndash banker şirketinin merkezinden para ve ticari mal iccedilin iyi bir pazar olan Champagne-Fairsrsquodeki temsil-cisineacentasına goumlnderdiği mektuptur İkincisi Aziz Thomas Aquinasrsquoın Summa Theologica adlı eserinden uumlccediluumlncuumlsuuml ise doumlnemin ticaret yaşamına dair az sayıda kitaptan biri olarak 1450rsquolerde İtalyan Benedetto Cotrugli tarafından yazılan Ticaret ve Muumlkemmel Tuumlccara Dair145 adlı kitaptan alınmıştır Cotrugli bir tuumlr savunma nite-liği taşıyan bu kitabını yazmadan ccedilok oumlnce de sorulan bir soru vardır ki Aziz Thomas Aquinas buna tek bir cevap vermiş kendisinden oumlncekiler gibi kendisinden sonra gelen moralistler (ahlakccedilılar) bunu yuumlzleşmek zorunda kaldıkları en can alıcı sorun olarak değerlendirmişlerdir Ccediluumlnkuuml bu sorunun ardında yoksulları fakr-u zaruretin

142 Ren Nehrirsquonin batısındaki (Alman) topraklar143 Belccedilika Fransa ve Hollanda topraklarının bazı boumllgeleri Felemenklerin yaşadığı boumllge144 İtalyarsquoda bir şehir145 On Commerce and Perfect Merchant


397

had safhada olduğu zamanlarda bile ezip geccedilen ve İncilrsquoe goumlre Hz İsa Mesih tara-fından lanetlenmiş olan zenginlere duyulan bin yıllık guumlvensizlik vardır Soru şudur Ticaret ve bankacılık sayesinde para bollaştığına goumlre toplum zenginlere ne oumllccediluumlde değer vermelidir (PR)

Tuumlccar-Bankerden Mektup

Siena 5 Temmuz 1260

Tanrı adına Amin Fransa Provincersquoin 1260 Mayıs Panayırırsquondan ilk kur-yenin getirdiği mektuplara cevap

Sevgili Giacomo di Guido Cacciaconti

Giacomo Giovanni ve diğer ortaklar sana selamlarını goumlnderiyor ve bu yılın Province Mayıs Panayırırsquondan gild merchant146 kuryesiyle goumlnderdiğin mektupları aldığını bildiriyorlar Verdiğin talimatı muumlkemmelen anlıyoruz Burada yapılması gerekenleri yapmak uumlzere hemen harekete geccedileceğiz Yal-varırız sen de uyanık ol ve yapılması gerekeni yap Yatırım yapar veya borccedil verirken luumltfen ihtiyatlı ol ki ihtiyacımız olduğunda veya istediğimiz an pa-ramızı geri alabilelim Bunu en iyi şekilde yapmak suretiyle saygınlık kazan ki ortaklığımızın da itibarı artsın Tanrı seni kutsasın merhameti uumlstuumlnde olsun Amin

Biliyorsun ki Giacomo sana her şeyi olduğu gibi yazacak oumlzellikle de accediltığın krediler yaptığın tahsilat ve harcamalarla ilgili olarak her panayırda olduğu gibi bu panayırda da talimatın doğrultusunda defter tutacak accediltı-ğın kredileri kredilere yaptığın tahsilatı tahsilata yaptığın harcamaları har-camalara kaydedeceğiz Dolayısıyla eline geccedilen veya tahsil ettiğin paraları bize mektupla bir kez bildirmen yeter İkinci bir kez bildirme ccediluumlnkuuml bunları senden haber alır almaz guumlnluumlk defterden ana deftere geccediliriyoruz Aynı şeyi birden fazla mektupta bildirmen iyi olmaz ccediluumlnkuuml deftere birkaccedil kez işlemiş oluruz Dikkat et emi Buna değinmemizin nedeni Testa Tebaldirsquonin aldığı ve Tegerigo Leirsquonin verdiği 3 Poundrsquoluk Provisine147 Onlardan 34 soldirsquoden 4

146 Panayır katipleri147 Bir tuumlr ticari enstruumlman bkz Ortaccedilağ Avrupasırsquonın Ekonomik ve Sosyal Tarihi Henri Pirene

İletişim Yayınları Champagne panayırlarına insanları ccedileken sadece eşya ticareti değildi Bura-larda yer alan hesapların tutarı o kadar ccedilok ve oumlylesine oumlnemliydi ki bu panayırlar kısa suumlrede neredeyse Avruparsquonın para piyasası haline geldiler Her panayırda accedilılış doumlneminden hemen sonra bir oumldemeler doumlnemi başlar bu oumldemeler yalnızca panayırda taahhuumlt edilen edilen borccedil-ları temizlemekle sınırlı kalmaz ccediloğu kez oumlnceki panayırlarda yuumlkuumlmlenilen borccedilları da karara


398

denier eksik almıştın bunu bize birden ccedilok mektupla bildirdin148 Kayda ge-ccedilirdiğimizi unutmuş olsaydık ikinci bir kez daha geccedilirebilirdik Dolayısıyla luumltfen dikkat et bize verdiğin talimatları tekrarlama

Sana bir başka mektupla da bildirdiğimiz bir hususu şaşırmayasın diye tekrarlamak isteriz Biz de Provisine sattık ve satmaya devam ediyoruz ccediluumln-kuuml Giacomo Floransa ile savaş nedeniyle masraflarımız buumlyuumlk ve ccedilok hare-ketli paraya ihtiyaccedil var Bu bakımdan kaynak yaratabilmenin en avantajlı yolu Provisine satmak Kredi alın borccedil bulun diyebilirsin ama bu iyi olmaz ccediluumlnkuuml aynı eyalet iccedilinde olsa bile paranın bir tuumlccardan diğerine maliye-ti paund başına 5 ila 6 denier tuumlccar olmayanlar iccedilin corsa149rsquoda 10 ila 12 denierrsquoye kadar ccedilıkıyor Burada şartlar boumlyle Dolayısıyla Provisine sattığı-mıza uumlzuumllme ccediluumlnkuuml burada sterlin satmak veya sterlinle borccedillanmaktan-sa Fransarsquoda borccedillanalım daha iyi Zira buguumlnkuuml fiyatlarla Provisine almak sterlinle borccedillanmaktan daha kacircrlı ccediluumlnkuuml İngilterersquode Fransarsquoya kıyasla daha yuumlksek faiz alıyoruz Dolayısıyla hiccedil merak etme Şunu da bilmelisin ki Giacomo eğer Fransarsquoda buraya kıyasla daha fazla kacircr edebiliyorsak her şey yolunda demektir Elinde ccedilok Provisine olacağına goumlre istediğin duumlzenle-meyi yapabilirsin ve orada (Fransarsquoda) elde edeceğin kacircrdan elbet bizler de payımıza duumlşeni alacağız

Mektubundan anlıyoruz ki Lyons-on-the-Rhone150rsquodaki işle ilgili olarak Saint Etienne de Troyes dekanını goumlrmeye hem tek başına hem de Tolo-meo Pelacane ile birlikte gitmişsin Ama başpiskopos vekiliyle uzun uzun konuşup tartıştığın halde işimize yarar bir anlaşma yapamadığın gibi ta ki soumlz konusu piskopos vekili aleyhine papalık divanından bir mektup temin ederek eline verelim onu ikna edememişsin Bu konuda şunu bilmeni iste-riz ki savaş nedeniyle o kadar sıkıntı ccedilektik ve ccedilekmekteyiz ki soumlz konusu

bağlardı On İkinci yuumlzyıldan başlayarak bu uygulama kredi işlemlerinin oumlrguumltlenmesine yol accediltı ki herhalde policcedilelerin koumlkenini burada aramalıyız Ticari uygulamalar konusunda kıtalı-lardan daha ileri olan İtalyanlar bu işte inisiyatifi ele aldılar Borccedil senetleri belirli bir miktar parayı borccedil altına girilen yerden başka bir yerde oumldemeyi oumlngoumlren basit yazılı bir taahhuumlt yani lsquobelirtilen yerde hamiline oumldenecek senetrsquoten başka bir şey değildi Aslında imza eden başka bir yerde alacaklıya veya onun temsilcisine oumldeme yapmayı yuumlkuumlmleniyorduhellip Bu durum yalnızca ticari borccedillar iccedilin değil kişiler buumlyuumlk lordlar ya da dinsel kurumlarca akdedilen basit borccedillar iccedilin de geccedilerliydi Avruparsquonın tuumlm pazarlarının Champagne panayırlarıyla ilişki iccedilinde olması durumu On Uumlccediluumlncuuml yuumlzyılda bu panayırlarda lsquodenkleştirmersquo yani takas duumlzenlemeleriyle borccedil-ların oumldenmesi uygulamasını ortaya ccedilıkardı Boumlylece doumlnemin Avrupasında panayırlar ilkel bir kliring buumlrosu roluuml oynamaktaydılarhellip

148 1 Pound=20 soldi (şilin)=240 denari (peni) 149 Borccedillanmada uygulanan faiz oranının kur iniş ccedilıkışlarına maruz kalmamak uumlzere baştan belir-

lendiği kontrat150 Ren Nehri uumlzerindeki Lyon şehri


399

mektubu temin edecek vaktimiz olmadı Bu işle nefes alacak zaman bulur bulmaz meşgul olacağımızı ve mektubu temin eder etmez sana goumlndereceği-mizi bilmeni isterizhellip

Yine mektubundan anlıyoruz ki Orlando Bonsignorrsquoa yalvarıp Fran-sarsquodaki ortaklarına sana istediğin zaman borccedil vermeleri iccedilin talimat verme-sini sağlamamızı istiyor bunun bizim iccedilin muumlthiş bir ccedilıkış olacağını soumly-luumlyorsun Bu mektubu kaleme aldığımız şu sıralarda Orlando Bonsignore Sienarsquoda değil askerle birlikte Montepulcianorsquoda Doumlnduumlğuumlnde kendisiyle temasa geccedilip soumlyleriz İsteğimizi yerine getireceğinden eminizhellip

Simsar Giacomo Ubertinirsquoye 1260 yılının Aziz John Panayırırsquonda geri oumldenmek uumlzere 106 Poundrsquoluk Provisine sattığımızı de bilmeni isteriz Duumlzinesi s33rsquoten sattık ve oumldemeyi aldık Dolayısıyla sen de ne zaman is-terse Rimbotto Buonattirsquoye oumldeme yapacaksın Oumldemeyi yaptığın zaman Loncarsquoya151 kaydettirmeyi unutmahellip

Oumlte yandan Tuscanyrsquodeki gelişmeleri de bilmeni isteriz Dediğimiz gibi Giacomo savaş nedeniyle masraflarımız buumlyuumlk ve ccedilok iş var Cebimizden ccedilok para ccedilıkacak ama Floransarsquoya oumlyle bir yenilgi yaşatacağız ki bir daha korkmamıza gerek kalmayacak Tanrı Kral Manfredrsquoi kem goumlzlerden korusun ve ona uzun bir yaşam bahşetsin Aminhellip

Medieval Trade in the Mediterranean World pp 388-391 Columbia University Press 1955

Summa Theologica

Aziz Thomas Aquinas

Ticarette Bir Şeyi Satın Aldığından Daha Fazlasına Satmak YasayaUygun Mudur

Şimdi doumlrduumlncuuml boumlluumlme geccedilelimhellip

Karşıt goumlruumlş 1 Ticarette bir şeyi satın aldığından fazlasına satmak ya-saya aykırı değil gibi goumlruumlnuumlyor Ccediluumlnkuuml Chrysostum152 der ki ldquoBir şeyi kacircr yapmak uumlzere satın alan ve aldığı şekilde koruyarak satana tuumlccar denir ve Tanrırsquonın mabedinden kovulmuşturrdquo Cassiodorus153 da muumltalaasında aynı şeyi soumlyler ldquoOumlğrenmek nedir veya ticaret yapmanın bir başka şekli nedir

151 Officials of Merchants152 Aziz John Chrysostom (345ndash407) hitabetiyle uumlnluuml Konstantiniye Başpiskoposu153 Cassiodorus Altıncı yuumlzyıl keşişlerinin Yunanca eserleri Latinceye ccedilevirdiği birkaccedil manastır

kurmuş olan Romalı devlet adamı ve yazar


400

bilmediğim iccedilin ticaret daha pahalıya satmak uumlzere ucuza almaktan başka nedir kirdquo der ve ekler ldquoEfendimizin mabetten kovduğu tuumlccarlar boumlyle in-sanlardı Şimdi insanlar mabetten sadece guumlnah işledikleri iccedilin kovulduk-larına goumlre bu tuumlr ticaret guumlnahtır

Karşıt goumlruumlş 2 Dahası ticari malları satın alınan fiyatın uumlstuumlnde satmak yasaya da aykırıdırhellip Şimdi şayet satın aldığınız bir şeyi satın aldığınızdan daha yuumlksek bir fiyata satmışsanız onu ya gerccedilek değerinin altında bir fiyata satın almışsınızdır ya da değerinden dazla bir fiyata satmışsınızdır Bu guuml-nah işlemeksizin yapılamaz

Karşıt goumlruumlş 3 Jerome der ki ldquofakirken zengin olan din adamından ve bir hiccedilken uumlnlenenden vebadan kaccedilar gibi kaccedilrdquo Şimdi oumlyle goumlruumlnuumlyor ki guumlnah olması dışında din adamlarını ticaretten meneden bir şey yok Dola-yısıyla ucuza alıp pahallıya satmak guumlnahtır

Ben diyorum ki tacirin işi alıp satmak veya değiş tokuştur Filozof154rsquoa goumlre takas muzaaftır biri doğaldır yani malın gerekli olduğu iccedilin bir başka malla takas edilmesi veya yaşamsal bir ihtiyacı karşılamak uumlzere para karşı-lığı satın alınmasıdır Boumlyle bir takas aslıda tacirin işi değil evinin gereksi-nimlerini karşılamakla yuumlkuumlmluuml bir babanın veya devletin yaşamsal ihtiyaccedil-larının tedarikinden sorumlu bir memurun işidir Diğer takas tuumlruuml yaşamsal ihtiyaccedillar iccedilin değil kacircr yapmak uumlzere paraya karşı para veya herhangi bir mala karşı para değiş tokuşudur ki Filozofrsquoa goumlre tacirin işidir Makbucircl olan birinci değiş tokuş tuumlruumlduumlr ccediluumlnkuuml doğal ihtiyaccedilları karşılamaya doumlnuumlktuumlr ama ikincisi değil ccediluumlnkuuml sınırsız sonsuz bir kazanma hırsına accedilgoumlzluumlluuml-ğe hizmet eder Dolayısıyla ticaretin itibarına halel getiren bir youmlnuuml vardır Doğası gereği erdemli veya zaruri bir amaca hizmet etmez Bununla beraber ticaretin amacı olan kazanccedil doğası gereği erdemli ve zaruri bir sonu amaccedil-lamasa da aslında bu guumlnahkacircrlığa ya da ahlaksızlığa delalet etmez ccediluumlnkuuml zaruri hatta ahlaklı bir amaca hizmet etmek suretiyle yasaya uymaması iccedilin bir neden yoktur Mesela bir adam evini geccedilindirmek veya muhtaccedil olanlara yardım iccedilin ticaret yoluyla makul bir kazanccedil elde etmeyi hedefleyebilir ya da bir başkası ticareti kamuya hizmet etmek iccedilin hedefleyebilir ve kazandığı parayı uumllkesinin yaşamsal ihtiyaccedillarını karşılamak uumlzere mesela istihdam iccedilin kullanabilir

Karşıt goumlruumlş 1rsquoe cevap Chrysostom kazancın nihai amaccedil olduğu bir tica-ret tuumlruumlnden bahsediyor Bu bir adamın elindeki malı uumlstuumlnde hiccedilbir iyileş-tirme yapmaksızın değerinden daha yuumlksek fiyata sattığı durum Malı uumls-tuumlnde iyileştirme yaptıktan sonra daha yuumlksek fiyata satacak olsa elde ettiği

154 Aristo Politika Kitap 1 Bl 8-9


401

kazancı emeğinin karşılığı olarak değerlendirebilecektir Kazancın (kacircrın) yasal addedilebilmesi iccedilin yegacircne amaccedil olmaması gerekir ve yukarıda deği-nildiği uumlzere erdemli ve zaruri bir başka amaca da hizmet etmelidir

Karşıt goumlruumlş 2rsquoye cevap Bir malı satın aldığından daha yuumlksek fiyata sa-tanların hepsi tuumlccar değildir Tuumlccar bir malı daha yuumlksek fiyata satmak uumlzere alandır Şayet malı satmak iccedilin değil de kendisi iccedilin alırsa ve şu veya bu nedenle sonradan satmak ister ve satarsa bu işlem adam kar etmiş olsa bile ticari bir işlem sayılmaz Soumlz konusu malı iyileştirdiği veya malın değe-ri zaman ve mekacircna bağlı olarak değiştiği veya malı bir yerden diğeri nakle-derken meydana gelebilecek hasarı goumlze almadığı veya bir başkası tarafın-dan nakledilmesini istemediği iccedilin satmış olabilir Boumlyle bir durumda ne sa-tın almış olmak ne de satmak yasaya aykırıdır

Karşıt goumlruumlş 3rsquoe cevap Din adamları koumltuuml şeylerden imtina etmekle kal-mayıp goumlruumlnuumlşte koumltuuml olan şeylerden de uzak durmalıdır Bu ticaret iccedilin soumlz konusudur ccediluumlnkuuml ticaret hem duumlnyevi kazancı oumlngoumlruumlr ki din adamları buna tenezzuumll etmemelidir hem de her tuumlrluuml koumltuumlluumlğe accedilıktır Bir diğer teh-like ticaretin kafayı duumlnyevi kaygılarla meşgul ederek insanı maneviyattan uzaklaştırmasıdır Nitekim Havari der ki ldquoTanrırsquonın askerleri duumlnyevi işlerle uğraşmazrdquo Bununla beraber din adamlarının yukarıda soumlzuuml edilen birinci tuumlr alışverişle iştigal etmeleri yasaldır ccediluumlnkuuml bu tuumlr alışveriş yaşamsal ihti-yaccedilları karşılamaya doumlnuumlktuumlr


Tuumlccarın Goumlrevi Ve Saygınlığına Dair

Benedetto Cotrugli

Tuumlccarlar yaptıkları iş ve saygınlık itibariyle oumlzellikle de şu doumlrt neden-le takdir edilmelidir

Birincisi kamu yararına ccedilalışıyor olmalıdır Cicerorsquonun dediği gibi hal-kın refahına hizmet en şerefli iştir ve bu uğruda can verilebilirhellip Cumhuri-yetlerin gelişmesine refah ve huzuruna en buumlyuumlk katkıyı yapan tuumlccarlar-dır burada kastettiklerimiz elbet sıradan ve aşağılık tuumlccarlar değil saygı duyduğumuz yuumlcelttiğimiz şerefli tuumlccarlardır Ticari faaliyetler iccedilin de şunu soumlyleyebiliriz Cumhuriyetlerin gelişmesine hizmet eden ve hepimiz iccedilin gurur kaynağı olan ticaret sayesindedir ki verimsizkıraccedil uumllkeler gıda ve diğer malzemelere kavuşmakta ithacirclacirct yoluyla hiccedil bilmedikleri ccedileşit ccedileşit malların keyfini ccedilıkartmaktadırlar Tuumlccarlar paranın değerli taş ve altının


402

guumlmuumlşuumln ve diğer pek ccedilok değerli madenin de bollaşmasını sağlamakta bir suumlruuml el yapımı suumls eşyası getirmektedir Nitekim şehirler ve uumllkeler toprağı bu sayede işleyebilmekte suumlruumller bu sayede buumlyuumlmekte kira uumlcretleri ve gelirler bu sayede artmaktadır Tuumlccarların ticari faaliyetleri nedeniyle yok-sullar yaşaya kalmakta oumldedikleri vergiler nedeniyle kamu youmlnetimi des-teklenmekte lortların ve cumhuriyetlerin vergi ve ruumlsum gelirleri ihracat ve ithalat sayesinde artarak hazineyi doldurmakta ve dolayısıyla halkın refahı artmaktadır

İkincisi ben tuumlccarları kendi mal varlıklarını saygın bir biccedilimde youmlne-tiyor olmaları itibariyle de takdir ediyorum Nitekim tedbirli itidalli guumlve-nilir ve duumlruumlst tuumlccarların hepsi servetlerini buumlyuumltmekte geliştirmektedir Bu nedenledir ki tuumlccarların ccedilok sayıda menkul ve gayrimenkul sahibi ol-duklarına şahit oluruz Sahip oldukları servet evlerinde ev eşyalarında aile fertlerinin uumlst baş ve takılarında oğullarının başlık kızlarının ccedileyiz paralarında ve sonuccedil olarak kendilerinden daha da zengin ailelerle evlilik yapmalarında yansır Bu olağanuumlstuuml girişim insiyatifine sahip olmayan-lar bu durumun tam tersini yaşamaktadırlar Nitekim ldquoticaretle (hiccedil) iştigal etmemiş olanın vay halinerdquo der yaşlılarımız sıkccedila kullandıkları bir atasouml-zuumlduumlr Bir ccediliftccedili veya herhangi başka biri mevcut geliriyle yetinip bu geli-ri artırmak iccedilin ticaret yapmazsa soumlz konusu gelir buumlyuumlk de olsa asla bir tuumlccarın elinde değerlenebileceği gibi değerlenemezhellip Bu adam kızlarını evlendirmek isteyecek olsa gayrı menkuluumlnuuml satmak zorunda kalacak veya kendi boğazından kesecektir Yaşarken servetini ticaretle buumlyuumltemeyen bir ccediliftccedilinin ardında oumlluumlnce ne kalır kihellip Oğulları yoksullar evine duumlşmese bile torunları duumlşecektir

Uumlccediluumlncuumlsuuml tuumlccarlar hem oumlzel hem kamu ilişkileri itibariyle de takdire şayandır Oumlzel ilişkilerden kasıt kendisi ve ailesinin yakın ccedilevreyle olan saygın ve erdemli ilişkileridir Anlaşılabileceği uumlzere guumlmuumlş altın para ve benzeri değerli şeylere huumlkmedilen bir ortamda prenslerle kodamanlarla ve lordlarla birlikte olmayı alışkanlık haline getirmiş işe yaramaz insanlara ccedilıkarcılara partizanlara hırsızlara kaccedilaklara ve kumarbazlara yer yokturhellip Tuumlccarlar dışarıda kendilerine muhtaccedil olan zanaatkacircrlarla beyefendilerle lordlarla prenslerle ve her duumlzeyden din adamıyla birlikte olur Bilim adam-ları da onları sık sık evlerinde ziyaret ederhellip Zira iyi ve eğitimli bir tuumlccar-dan başka kimse para youmlnetimi konusunda monarşilerin veya devletlerin tutumunu anlayamaz anlamış değildirhellip

Doumlrduumlncuuml nedeni tuumlccarın dini inanccedilları itibariyle saygınlığı konusuna ayırdıkhellip Deniyor ki buguumln asıl iman sahibi olanlar tuumlccar ve askerlerdirhellip Ne krallar ne prensler ne de mevki sahibi diğer insanlar iyi bir tuumlccar kadar


403

itibarlı ve guumlvenilir değildir Nitekim tuumlccara para kazandıran tam da bu guuml-venilirlik ve itibardır Diğerlerinin itibarı ve guumlvenilirliğinin maliyeti (halka) buumlyuumlktuumlr Bir tuumlccarın verdiği en basit en sade alındı makbuzu tanığı olma-sa bile geccedilerliyken youmlneticilerin veya diğerlerininkine ek bir tedbir almak-sızın guumlvenilemez Tuumlccarlar buumltuumln bu nedenlerden oumltuumlruuml sahip oldukları saygınlıkla gurur duymalıdır

Tuumlccar bu saygınlığını korumak iccedilin ruhunu ve bedenini kendisine ya-kışmayan şeylerden uzak tutmalıdır Ve tuumlccarlar davranışları itibariyle ne askerler gibi sert ve kaba saba ne de soytarılar gibi yumuşak olmalıdır İster yuumlruumlrken ister konuşurken tuumlm hareketlerinde ciddiyet olmalı saygınlıkla-rını boumlylece korumalıdırlar

Medieval Trade in the Mediterranean World Columbia University Press 1955

9 İnsanoğlu Tanrırsquoya En İyi Ne Şekilde Hizmet Edebilir

Orta Ccedilağın renkli şahsiyetlerinden biri de Assisili Aziz Francisrsquodir 1182rsquode tuumlccar bir babanın oğlu olarak duumlnyaya gelmiş babasıyla birlikte ccedilalıştığı iccedilin ldquodoumlnuumlşuumlmrdquouuml kemiklerine kadar bire bir yaşamıştır Aziz Francis duumlnya nimetlerine sırt ccedilevirmek su-retiyle bir yandan bir dilenci misali yoksulluk iccedilinde yaşamış bir yandan da Tanrırsquonın yarattığı her şeye ve insanlığa duyduğu sevgiyle gayet hareketli bir yaşam suumlrmuumlştuumlr On Uumlccediluumlncuuml yuumlzyılın başlarında Kilise yaşam biccedilimleri vaazları ve muumlritleri itibariyle tanrısal kurumlardan fiilen uzak duranlara şuumlpheyle yaklaşırdı Francisrsquoin ilk vaazla-rı da Papa III Innocentrsquoın Guumlney Fransarsquodaki kacircfirlere karşı savaş ccedilağrılarına denk gelir Buna karşın Francisrsquoin sadakati kanıtlanmış yoksulluk sevgi ve Hıristiyan kar-deşliğini temelinde birleşen cemaati 1215rsquode resmen tanınmıştır Her ne kadar bu cemaatin iccedilinde de kuumlfuumlr sayılan ve ruhban sınıfını hedef alan başkaldırılar olduysa da Fransiskenlerin hayırseverlik ve sevgi soumlylemleri Orta Ccedilağ ve sonrasına uzanan suumlreccedilte oumlzellikle de kriz doumlnemlerinde Kilisersquoye guumlccedil kaynağı oldu (PR)

İbadete Dair

Assisili Aziz Francis

Birader Nrsquoyehellip Rahip Tanrı seni kutsasınİccedilinde bulunduğun ruh haline dair nasihatim şudur Bana bir iyilik yap

ve bunun sorumlusu keşişler veya başka birileri olsa bile sana fiziksel ola-rak eziyet ccedilektirecek kadar ileri gitseler bile Tanrırsquoyı sevmeni zorlaştıran


404

şeyleri duumlşuumln Boumlyle olmak istemelisin Bunu benim ve Tanrırsquonın emri telak-ki edebilirsin Gerccedilek itaatin bu olduğundan eminim Sana karşı boumlyle dav-ranan insanları sevmeli onlardan sana Tanrırsquonın takdir ettiği şekilde dav-ranmaları dışında hiccedilbir şey istememelisin Onlara olan sevgini daha iyi Hı-ristiyanlar olmalarını dileyerek goumlsterebilirsin Bu senin iccedilin inzivaya ccedilekil-mekten daha iyi olacaktır

Tanrırsquoyı ve hem Orsquonun hem de senin hizmetkacircrın olan beni sevdiğini sana şoumlyle ispatlamak isterdim Duumlnyada hiccedilbir keşiş guumlnah işlememeli guumlnah işlemiş olsa bile goumlzlerinin iccediline bakarak af dilerse bağışlanmalıdır Bağışlanmak istemiyorsa ona bağışlanmak isteyip istemediğini sormalısın Oumlnuumlne bin kere gelmiş olsa bile onu benden daha ccedilok sevmelisin ki Tanrırsquoya yakınlaşsın Bu gibi keşişlere acımalısın Bunu bir kural olarak benimse ve hamilerinin de benimsemesini sağla

Hamsin Yortusu toplantısında Tanrırsquonın inayeti ve keşişlerin tavsiyesiy-le Yasarsquonın affedilmez guumlnaha dair tuumlm boumlluumlmlerini tek boumlluumlm haline geti-receğiz Şoumlyle olacak

Şayet bir keşiş baştan ccedilıkar ve guumlnah işlerse hamisine başvurmak zo-rundadır Onun guumlnah işlediğini bilen diğer keşişler hakkında konuşmak suretiyle onu utandırmamalı ona karşı anlayışlı olmalı ve bu kardeşle-rinin iccediline duumlştuumlğuuml zaafı bir sır olarak saklamalıdır ldquoSağlamların değil hastaların hekime ihtiyacı varrdquo155 Onların goumlrevi soumlz konusu keşişi bir keşiş eşliğinde uumlstlerine goumlndermektir Uumlstuumln goumlrevi ona sevgi ve anlayışla yaklaşmaktır tıpkı onun yerinde olsaydı kendisine davranılmasını isteye-bileceği gibi Şayet bir keşiş affedilebilir nitelikte kuumlccediluumlk bir guumlnah işle-mişse bunu birader rahibe itiraf etmeli eğer rahip yok ise kendisini guuml-nah ccedilıkarmak suretiyle kutsiyet iccedilinde aklayıp bağışlayacak olan bir rahip buluncaya dek bir diğer keşişe itiraf etmelidir Keşişlerin kefaret oumldetme yetkisi yoktur nasihat etmekle yetinmelidirler ldquoGit artık bundan sonra guumlnah işlemerdquo156

Bu mektubu Hamsin Yortusursquona kadar sakla ki bunlara riayet edebile-sin Toplantıya diğer keşişlerle birlikte katılacak Tanrırsquonın inayetiyle bu ve Yasarsquoda yer almayan diğer hususların goumlzetilmesini sağlayacaksın

155 Kitab-ı Mukaddes Yeni Ahit Matta 912156 Kitab-ı Mukaddes Yeni Ahit Yuhanna 811


405

TANRIrsquoYA OumlVGUuml

Tanrım sen tek ve kutsalsın yaptıkların harikuladeGuumlccedilluumlsuumln Buumlyuumlksuumln Ulusun Her şeye kadirsin Sen Kutsal Babamız Goumlkyuumlzuumlnuumln ve yeryuumlzuumlnuumln kralısınSen Uumlccedil ve Birsin Rabrsquobim sen kerimsin Tanrım sen yaşamsın ve hakikatsinSen sevgisin Sen bilgeliksin Sen tevazusun Sen sabırsın Sen huzursun Sen barışsın Sen mutluluksun Sen adalet ve itidalsin Sen tuumlm servetimizin Ve hepimize yetensinSen guumlzelliksin Sen koruyucumuzsun Sen hamimiz ve savunucumuzsun Sen bize cesaret verensin Sen cennetimiz ve umudumuzsunSen inacımızsın Sen bizi teselli edensin Sen sonsuz yaşamsın Ulu Tanrım Her şeye kadir Tanrım Merhametli Tanrım Kurtarıcımız


406

BİRADER LEOrsquoYA DUA

Tanrı seni sakınsın ve kutsasınYuumlzuumlne guumllsuumln ve sana merhamet etsinTanrı sana huzur versinTanrı seni kutsasın Birader Leo

The Writing of St Francis of Asisi Franciscan Herald Press 1964

10 Orta Ccedilağ Sosyal Adaleti Nasıl Bir Şeydi

Piers Plowmanrsquoin yazarı bazı bilim adamlarının ileri suumlrduumlğuuml gibi eserleri beş ayrı insan tarafından kaleme alınmış hayali bir yazar değil 1332 ila 1400 arasında yaşa-mış olan William Langlandrsquodir Langland İngilterersquonin Great Malvern Manastırırsquonda eğitim goumlrduumlkten sonra muhtelif dini cemaatlere gi rmiş ama kilise rahipliği yap-mamış bir ldquodin emekccedilisirdquo olarak kalmıştır Yaşamı boyunca Londra şehri ve kırsalı-nın yoksullarıyla ilgilenmiş ailesini varlıklı kesime dini toumlrenler duumlzenlemek suretiyle geccedilindirmiştir

Piers Plowman muumlthiş bir şiirdir ve sadece sergilediği geniş vizyon itibariyle de değil Her sınıftan kadın ve erkeği son derece canlı bir biccedilimde tasvir etmesi in-sanların geleneksel değerler ve beklentiler itibariyle verdikleri hayat muumlcadelesini değerlendiriş biccedilimiyle şiir ccediloğu kez Chaucerrsquoın Canterbury Hikacircyeleri ile kıyaslanır Langlandrsquoin dindar bir insan ve guumlccedilluuml bir şair olarak Reformasyonrsquodan yuumlzyılı aşkın bir suumlre oumlnce Kilisersquoyi yuumlksek sesle eleştirmiş olması oumlnemlidir Şiirin ilk guumlnden itiba-ren popuumller olması ise sosyal adaletsizlik karşısında dile getirdiklerinin halk tarafın-dan da benimsendiğine işaret eder Ne var ki guumlccedilluuml bir duygudaşlık iccedilinde yoksullara zulmedenleri kınayan bu şiir devrimci bir belge niteliği taşımaz ccediluumlnkuuml Langlandrsquoin toplumsal ayaklanmadan beklentisi bambaşka bir şeydir

Piers Plowman

William Langland

OumlNSOumlZ

Bir yaz mevsimi guumlneş yumuşacıkkenSırtıma pelerinimi attım zira ccedilobandımVe bir keşiş gibi ccedilalışırken guumlnahkacircr


407

Merakla duumlnyayı duymaya kalktımAma bir Mayıs sabahı Malvern TepelerirsquondeBir mucize oldu buumlyuumlduumlr dedim kendimeGezinmekten yorgundum dinlenmeye ccedilekildimBir derenin yanına geniş bir bankın altınaUzanıp suyun derinliğine daldımUyumuşum zira keyif vericiydi sesiDerken bir ruumlya goumlrduumlm harikuladeydiHiccedil goumlrmediğim bakir bir yerdeydimDoumlnuumlp doğuya baktım guumlneşin tam iccedilineGuumlzel bir ccediliftlik evi goumlrduumlm uumlstuumlnde kuleAşağıda derin bir vadi vardı sanki zindan Ccedilukurlarla dolu ve karanlık korkunccedil bir goumlruumlntuumlArada bir panayır var herkes doluşmuşKadın erkek zengin fakir ccedilalışanı aylağı Bazıları sabanda ekip dikmekte Pek az eğlenip ccedilok terleyerekMuumlsrifin tamahla yok ettiğini kazanmaktaBazıları goumlsterişte giyinip kuşanmışlar Sergiledikleri giysinin iccediline saklanmışlarCcediloğu ibadete kefarete vermiş kendiniGoumlksel mutluluk beklentisiyle Tanrı aşkına ama pek zor şartlar altındaNe gezilecek bir uumllke ne luumlks bir yaşamMuumlnzevi bir keşiş gibi huumlcrelere kapanmışlar Bazısı ticarette daha iyi geccedilinmek iccedilinBize oumlyle geldi ki zaten buymuş niyetiBazısı şenlik yapıp halk ozanları bilirUmarım masumiyetle neşe verip altın kazanırAma Yahuda ccedilocukları guumlruumlltuumlcuuml soytarılarHalkı aptal yerine koyup onlarla eğlenirlerOysa kıvraktır zekacircları istese ccedilalışırlarŞimdi ispatlayamam ama Şeytanrsquoın kıccedilıdırAğzı bozuklar157 Berduşlar dilenciler ccedilevrede hızla dolaşıp Ccedilanta ve midelerini ekmekle doldurdularYemek iccedilin dilenip ale iccedilin dalaşarak

157 Qui turpiloquium loquitur Aziz Pavlusrsquotan


408

Tanrı bilir kendilerini yataklarına attılar Acınası bir tembellikle uykudan uyanıncaEdepsizce davranıp uşakları soydularHacılar ve palmiyeciler158 soumlz vermişccedilesineRomarsquodaki azizlerle Aziz Jamesrsquoin peşindeBilge hikacircyelerle yola koyularakHayat boyu yalan soumlyleme izni aldılar- Azizlerin izindeyiz diyenlerini goumlrduumlmAma ağızlarından ccedilıkan her şey Doğrudan ziyade yalandıWalsinghamrsquoa giden keşişler goumlrduumlm Bir yığın boylu poslu aylakKeşiş gibi giyinip rahat etsinler diye Ve fark edilmek iccedilin pelerinler iccedilindeEllerinde kancalı sopa yanlarında fahişeRahipler de goumlrduumlm doumlrt ayrı cemaatteİncilrsquoi istedikleri gibi tefsir edip vaaz vererek Kendilerine goumlsterişli uumlst baş satın alan Kıdemli rahiplerin ccediloğu istediği gibi giyinirBoumlylece parayla vaaz birlikte tuumlketilirHayırseverlik işportada lordlar guumlnah ccedilıkarıyorSon birkaccedil yıldır sanki bir mucize yaşanıyorKutsal Kilise olmasa hepsi iyi geccedilinecekİşte bir af satıcısı159 dersin ki bir rahip Ccedilıkarmış piskopos muumlhruuml taşıyan bir belgeSoumlzuumlnuuml tutmayana yalan yere oruccedil tutanahellipSizi guumlnahlarınızdan arındıracağım diyor herkeseHalk ona inanıyor minnettarVe oumlnuumlnde diz ccediloumlkerek elindeki muumlhruuml oumlpuumlyor Adam elindeki parşoumlmen ve broumlvesiyle aldatıpParmağında yuumlzuumlk ve uumlstuumlnde takılar Goumlzleri kamaştırıp herkesi kandırıyorVe halkın altınlarına işte boumlyle tamah ediyor Hoyratccedila harcayıp zamparalık yapsın diyeEğer kutsal olsa ve kulakları duysaydı piskoposunİnsanları aldatmak iccedilin verir miydi muumlhruumlnuuml

158 Palmer Hacrsquodan elinde palmiye yapraklarıyla doumlnenler159 Pardoner Orta Ccedilağrsquoda guumlnahları para karşılığı affeden kimse


409

Piskoposa bir soumlzuumlm var Hilekacircr vaaz vermezGuumlmuumlşuuml af satıcıları ile kilise rahipleri paylaşırOysa o para yoksul rahiplerin hakkıdır Vaizler ve kilise rahipleri yakınmış piskoposaCemaatin salgından160 beri yoksul duumlştuumlğuumlnden Ve Londrarsquoda yaşamak iccedilin izin istemişler kiGeccedilim iccedilin ağıt161 yakarak tatlı para kazansınlar162

Hz İsa Mesihrsquoin yolunda goumlrevlendirilmiş olan Piskoposlar ve okumuşlar hem uumlstat hem tabip olanlar Saccedilını tıraş163 etme hakkı bahşedilip guumlnah ccedilıkarmakVaaz vermek dua etmek fakiri doyurmak zorunda olanlarLondrarsquoda Lentrsquoe ikamet edip krala hizmetle para sayıyorlarChequer ve Chancery164rsquoin semt mahkemelerindeKimsesiz veya evden kaccedilan ccedilocukların paralarınınUumlstuumlnde hak iddia ediyorlarBazıları da lortların leydilerin hizmetindeAdli duruşmalarda idare memurunun yerine oturuyorYaptıkları ayinlerin Kilise yasalarına uygun olmadığıSabah saatlerinin layıkıyla değerlendirilmediği soumlyleniyor Korkarım Hz İsa Mesihrsquoin laneti hepsinin uumlstuumlnde olacakhellip

William Langland The Book Concerning Piers the Plowman ldquoEverymanrsquos Library Editionrdquo JM Dent amp Sons EP Dutton amp Co 1957

160 1348rsquode tuumlm Avruparsquoyı kasıp kavuran bir hıyarcıklı salgın161 Requiem Katoliklerde oumlluumllerin ruhu iccedilin dua162 Gezici rahipler kasaba kasaba gezip uumlcret karşılığı ayin duumlzenlerlerdi163 Tonsure Katolik piskoposların başın tepe kısmı tıraş etmesi164 Kraliyet huumlkuumlmetinin Londrarsquoda işgal ettiği iki ayrı mekacircn Exchequerrsquoda vergi Chaceryrsquode kra-

liyet belgeleri yazışmalar vb işler yapılmaktaydı


410

411

Abraham LincolnAdam SmithAdolf HitlerAelius AristidesAlbert CamusAlexander IIAlexis de TocquevilleAlfred North WhiteheadAlfred RosenbergAlfred Russel WallaceAlfredo RoccoAntoine de MontchretienAristoArnold ToynbeeArthur KoestlerArthur M Schlesinger JrAuguste ComteAziz Asisili FrancisAziz AugustineAziz GregoryAziz Ignatius LoyolaAziz Thomas AquinasBaron DrsquoHolbachBaron de MontesquieuBart KoskoBartolome de las CasasBasil WilleyBenedetto CotrugliBenedict de Spinoza Benito MussoliniBishop EossuetBishop Otto of FreisingBishop SpratBlaise PascalC E M Joad

C Wright MillsCP SnowCVirgil GheorghiuCarl JungCesare de BeccariaCharles DarwinCharles FourierCharles KingsleyCharles Secondat de Mon-tesquieuCiceroClaude-Adrien Helvetius Coluccio SalutatiCyprianCzeslaw MiloszDante AlighieriDavid Friedrich StraussDavid HumeDavid RicardoDenis DiderotDesiderius ErasmusDupont de NemoursEdmund BurkeEduard BernsteinEflacirctunErich FrommErnst CassirerErnst HaeckelFontenelleFrancesco PetrarchFrancis BaconFranccedilois de ChateaubriandFranklin D RooseveltFranz AlexanderFrederic Bastiat

Fredrick IIFriedrich A HayekFriedrich EngelsFriedrich Karl von SavignyFriedrich ListFriedrich NietzscheFriedrich SchleiermacherFriedrich von BernhardiFyodor DostoyevskiG H LewesGaiusGalileo GalileiGeorg Wilhelm Friedrich HegelGeorges SorelGiorgio VasariGiovanni Battista VicoGomes Eannes de AzuraraGotthold Ephraim LessingHG WellsHeinrich von Treitschke Henri BergsonHenry PeachamHerbert SpencerHouston Stewart Chamber-lainIgnatius LoyolaImmanuel KantJSHaldaneJacques Benigne BossuetJacques MaritainJames Fitzjames StephenJean BodinJean Jacques RousseauJean-Paul Sartre

Batırsquoya Youmln Verenler


412

Jeremy BenthamJohann Wolfgang von Go-etheJohn AdamsJohn BuridanJohn CalvinJohn Henry NewmanJohn LockeJohn Maynard KeynesJohn MiltonJohn StracheyJohn Stuart MillJoseph de MaistreJoseph GlanvilleJoseph MaziniJoseph PriestleyJoseph StalinJulien BendaKarl EarthKarl JaspersKarl MarxKarl PearsonKlemens MetternichLT HobhouseLa ChalotaisLeo Battista AlbertiLeonard BuskerLeonardo da VinciLionardo BruniLorenzo VallaLudwig FeuerbachMadame de StaelMagna CartaMarie Jean de CondorcetMarquis de Condorcet Martin LutherMatthew ArnoldMax PlanckMichel de MontaigneMilovan DjilasNiccolo MachiavelliNicholas CopernicusNicolas BerdyaevNovalis

Ortega y GassetOswald SpenglerPapa AlexanderPapa Boniface VIIIPapa Innocent IIIPapa JuliusPapa Leo XIIIPapa Paul IIIPapa Pius IXPaul TillichPercy Bysshe ShelleyPeter Paul VergerioPhilip MelanchthonPhilipp FrankPico della MirandolaPierre BaylePliny the YoungerPlotinusPolybiusPseudo-Areopagite Diony-sius Ralph Waldo EmersonRamon LullRene DescartesRichard BaxterRichard CobdenRichard HookerRobert BarclayRobert BoyleRobert MichelsRobert OwenRoger BaconRoger CotesSalisburyli JohnSamuel SmilesSamuel WilberforceSenecaSidney WebbSigmund FreudSire de JoinvilleSoumlr Francis BaconSoumlr Humphrey GilbertSoumlr Isaac NewtonSoumlr James Jeans

Soumlr Joshua ReynoldsSoumlr Leslie StephenSoumlr Thomas ElyotSoumlr Walter RaleighSoumlr William HarveySoumlr William PettyTacitusTeilhard de ChardinTertullianTevratTheodore BezaThomas Babington Maca-ulayThomas CarlyleThomas Henry HuxleyThomas HobbesThomas MalthusThomas PaineThomas SpratThomas WilsonThucydidesVespasiano da BisticciViconte de ChateaubriandVladimir LeninVoltaireWRIngeWalter BagehotWalter TraversWilliam BlakeWilliam DurandusWilliam HarveyWilliam LanglandWilliam LeckyWilliam ShakespeareWilliam WordsworthWinston S ChurchillZebur

KÖKLER - Kapadokyadusuncetarihi.kapadokya.edu.tr/pdf/batiya_yon_veren... · 2019. 4. 4. · 1...

Documents

Transcript of KÖKLER - Kapadokyadusuncetarihi.kapadokya.edu.tr/pdf/batiya_yon_veren... · 2019. 4. 4. · 1...