Kişilik kavramı Kişilik kuramları Kişiliğin ölçülmesi İ... · Freud’un Savunma...
Transcript of Kişilik kavramı Kişilik kuramları Kişiliğin ölçülmesi İ... · Freud’un Savunma...
K İ Ş İ L İ K
Kişilik kavramı
Kişilik kuramları
Kişiliğin ölçülmesi
Doç.Dr. Hacer HARLAK - PSİ154 - PSİ162
KİŞİLİK
– Personality • Persona=maske
• Bireyin özel ve ayırıcı yanlarını içerir. – Özel en sık ve en tipik
– Ayırdedici bireyi diğerlerinden ayırır.
• Bireyin iç ve dış çevresiyle kurduğu, onu diğer bireylerden ayıran, tutarlı ve yapılanmış bir ilişki biçimi.
Doç.Dr. Hacer HARLAK - PSİ154 - PSİ162
Kişilik psikologlarının iki amacı vardır:
• 1. Kişiliğin yapısını betimleyen genel kuramlar inşa etmek
• 2. Kişilikteki bireysel farklılıkları incelemek
Doç.Dr. Hacer HARLAK - PSİ154 - PSİ162
KİŞİLİK KURAMLARI
• Psikodinamik kuramlar
• Bilişsel-sosyal kuramlar
• Treyt kuramları
• İnsancıl kuramlar
• Kişilik ve kültür
– Her kuramda belirli isimler, yöntemler var.
– Her kuram hala yaşasa da eleştiriler var.
Doç.Dr. Hacer HARLAK - PSİ154 -
PSİ162
Psikodinamik kuramlar Freud
Yeni Freudçular
Nesne ilişkileri kuramcıları
Doç.Dr. Hacer HARLAK - PSİ154 - PSİ162
PSİKODİNAMİK KURAMLAR
• S.Freud (1856-1939)
– 19. yy sonları- 20.yy başları
– Nörolog; duygusal sorunları olan kişilerin tedavisiyle uğraşmış.
– Histeri, kadın hastalar, nevrozlar
– Charcot’dan hipnoz öğrenmiş.
• Önemli etkileri olmuştur.
Doç.Dr. Hacer HARLAK - PSİ154 - PSİ162
PSİKODİNAMİK KURAMLAR
• Freud
– Temel nokta: Eğer bir semptomun fizyolojik bir kökeni yoksa ve hasta bilinçli bir şekilde durmak istiyor, ama duramıyorsa, bilinçli bir karşı koymaya eşit veya daha yoğun bir karşı istek vardır.
– Duygusal sorunların birincil nedeninin cinsellik olduğunu kabul eder.
• Freud’un modelleri
– Çok eleştirilmiş Lab. Çalışması değil; tekrarlanamaz, genellenemez...
Doç.Dr. Hacer HARLAK - PSİ154 - PSİ162
PSİKODİNAMİK KURAMLAR
• Topografik Model – 3 zihinsel süreç: Bilinç, bilinçöncesi, bilinçaltı
• Bilinçli: şu anda farkında olduğunuz, tam şu anda ne düşündüğünüz
• Bilinçöncesi: Şu anda farkında olmadığınız ama ulaşabileceğiniz
• Bilinçaltı: Zihnimizin parçası olan ama farkında olamadığımız.
Doç.Dr. Hacer HARLAK - PSİ154 - PSİ162
– Bilinçsiz zihin (bilinçaltı) tüm eylemlerimiz ve duygularımız için birincil motivasyonlardır – biyolojik içgüdüsel dürtüler (yemek ve cinsellik gibi) ve bastırılmış, kabul edilemez düşünceler, anılar ve hisler, özellikle ilk çocukluk yaşantımızdan kalan çözülmemiş çatışmalar
Doç.Dr. Hacer HARLAK - PSİ154 - PSİ162
PSİKODİNAMİK KURAMLAR
• FREUD
– Dürtü modeli
• 2 güdü: cinsellik ve saldırganlık
» LİBİDO
Doç.Dr. Hacer HARLAK - PSİ154 - PSİ162
Freud’un Kişilik Yapısı Kuramı
İd
Ego
Superego Doç.Dr. Hacer HARLAK - PSİ154 -
PSİ162
Bilinçli zihin (anlık farkındalık)
Bilinçöncesi zihin (farkında değiliz ama ulaşılabilir)
Bilinçaltı zihin (ulaşılamaz)
İçselleştirilmiş
idealler
Yürütücü
aracı
Bilinçsiz ruhsal
enerji
Doç.Dr. Hacer HARLAK - PSİ154 - PSİ162
İd
• Orijinal kişiliktir; doğduğumuzda varolan tek parçadır. – Bilinçaltındadır.
– Biyolojik içgüdüsel dürtüleri içerir, kişiliğin ilkel yanı • Hayatta kalma, üreme ve haz için yaşam içgüdüleri
• Hayatta kalmaya zarar veren yıkıcı ve saldırgan güdüler; ölüm içgüdüleri
– Haz ilkesine göre çalışır. Yani, sonuçlarını dikkate almaksızın bu güdülerin anında doyurulmasını ister.
Doç.Dr. Hacer HARLAK - PSİ154 - PSİ162
Ego
• İlk yıldan itibaren idin ihtiyaçlarını gerçekçi ve sosyal olarak kabul edilebilir yollar bulmak üzere gelişmeye başlar. – Gerçeklik ilkesine göre çalışır, içgüdüsel dürtülerin
gerçekliğin (toplumun normları ve yasaları) zorlamaları içinde doyurulmasını sağlar.
– Egonun bir kısmı bilinçaltındadır (ide bağlıdır), bir parçası bilinçli ve bilinçöncesindedir (dış dünyaya bağlı)
– Kişiliğin sorumlu müdürü gibi çalışır.
Doç.Dr. Hacer HARLAK - PSİ154 - PSİ162
Süperego
• Kişinin bilinçli ve kendi kültüründeki ideal standartları temsil eder. – Ahlak ilkesine göre çalışır; bizi suçluluk ve utanç ile tehdit eder.
– Süperego ve idin talepleri çatışır. Ego bu kargaşayı gerçekliğin zorlamaları içinde çözmek zorunda kalır.
– İd ve süperego taleplerini karşılamaya çalışmak yüzünden olan kaygıdan korunmak için ego Freud’un savunma mekanizmaları dediği, gerçekliği çarpıtma süreçlerini kullanır.
Doç.Dr. Hacer HARLAK - PSİ154 - PSİ162
PSİKODİNAMİK KURAMLAR
• İd, haz ilkesine; ego gerçeklik ilkesine göre çalışır.
Dış uyaran
İç uyaran
İdde
gerilim
artışı
İdde
hoşnutsuzluk
Gerilimin
mümkün
olan
ilk yolla
giderilmesi
İdde
doyum
Dış uyaran
İç uyaran
İdde
gerilim
artışı
Egonun
mantıklı
düşünmesi
Gerilimin
mümkün
olan en iyi
ve güvenli yolla
giderilmesi
İdde
doyum
İdde
hoşnutsuzluk
Haz ilkesinin çalışma tarzı
Gerçeklik ilkesinin çalışma tarzı Doç.Dr. Hacer HARLAK - PSİ154 -
PSİ162
Freud’un Savunma Mekanizmaları
Bastırma Nahoş bir anıyı veya düşünceyi bilmeden bilinçaltına atma
Bir suça tanık olduğunuz
travmatik bir olayı
hatırlamama
Gerileme İlk gelişim dönemlerinin olgunlaşmamış davranışlarına geri dönme
Bir şey istediğiniz gibi olmazsa çocuk gibi öfke nöbeti geçirmek
Yer değiştirme Kabul edilemez duyguları orijinal kaynağından daha güvenli, onun yerine geçen bir hedefe yöneltme
Patrona yönelik öfkenizi
eşine veya çocuklara
bağırarak onlara yöneltme
Doç.Dr. Hacer HARLAK - PSİ154 - PSİ162
Freud’un Savunma Mekanizmaları
Yüceltme Sosyal olarak kabul edilemez içtepileri sosyal olarak kabul edilebilir davranışla yer değiştirme
Saldırgan dürtüleri futbol
oynamaya veya uygun
olmayan cinsel arzuları
sanata yöneltme
Karşıt tepki geliştirme
Kişinin kabul edilemez içtepilerinin tam zıddı şekilde davranması
İstenmeyen bir çocuğa karşı
aşırı koruyucu ve aşırı dikkat
etme
Yansıtma Kişinin kabul edilemez duygu ve hislerini kendisine değil başkasına atfetmesi
Erkek arkadaşını aldatmış
hissettiğinizde onu sizi
aldatmakla suçlamanız
Rasyonelleştirme Kişinin kabul edilemez his, düşünce ve davranışları için yanlış bahaneler yaratması
Sınavda hile yapan birinin
herkesin öyle yaptığını
söyleyerek durumu
meşrulaştırması/
haklılaştırması Doç.Dr. Hacer HARLAK - PSİ154 - PSİ162
Sağlıksız kişilik
• Sadece savunma mekanizmalarına çok fazla bağımlı olunca değil, aynı zamanda id veya süperego aşırı güçlü ya da ego aşırı güçsüz olduğunda da ortaya çıkar.
Doç.Dr. Hacer HARLAK - PSİ154 - PSİ162
Freud’un Psikoseksüel Evre Kuramı
• Çocukluk anıları ve anne-baba ile etkileşimler ve çocukluk anılarını içeren vaka çalışmalarına dayanarak geliştirilmiştir.
• Cinsel haz bölgesi (Erojen bölge) idin haz aradığı beden bölümüdür.
• İdin haz arama enerjisinin bir kısmı içgüdüsel ihtiyacın aşırı doyurulması veya engellenmesi nedeniyle bir evrede kaldığında Saplantı ortaya çıkar ve kişinin yaşamı boyunca devam eder ve davranışlarını ve kişilik özelliklerini etkiler.
Doç.Dr. Hacer HARLAK - PSİ154 - PSİ162
Beş Psikoseksüel Evre
Oral Evre (doğum- 18 ay) Oral Evre (doğum- 18 ay)
Anal Evre (18 ay- 3 yaş) Anal Evre (18 ay- 3 yaş)
Fallik Evre (3 - 6 yaş) Fallik Evre (3 - 6 yaş)
Latent Evre (6 yaş- erinlik) Latent Evre (6 yaş- erinlik)
Genital Evre (erinlik -yetişkilik) Genital Evre (erinlik -yetişkilik) Doç.Dr. Hacer HARLAK - PSİ154 -
PSİ162
Freud’un kuramında kişilik gelişiminin Psikoseksüel Evreleri
Evre (yaş aralığı) Erojen bölge Etkinliğin odağı
Oral
(doğum-1.5 yaş)
Ağız, dudaklar ve
dil
Emme, ısırma ve çiğneme
Anal
(1,5 - 3 yaş)
Anüs Bağırsakları tutma ve
bırakma
Fallik
(3 - 6 yaş)
Genital bölge Aynı cinsiyetten ebeveyn
ile özdeşleşerek cinsiyet
rolü ve ahlâksallık
duygusunu öğrenme
Örtük
(6 yaş-erinlik (puberte)
Erojen bölge yok Bilişsel ve sosyal gelişim
Genital
(erinlik-yetişkinlik)
Genital bölge Cinsel ilişki gelişimi
yetişkin mahrem
ilişkilerine doğru ilerleme Doç.Dr. Hacer HARLAK - PSİ154 - PSİ162
Tuvalet eğitimi
• Ana-babalar tuvalet eğitimi sırasında çocuğun kendi kendini kontrol etmesini sağlamaya çalışır
– Eğer zorlayıcı tuvalet eğitimine karşı çocuk barsak hareketlerini tutma ile tepki verirse düzenlilik, tertiplilik, cimrilik, inatçılık gibi kişilik özellikleri gelişir (anal-retentive kişilik)
– Eğer zorlayıcı tuvalet eğitimine karşı çocuk isyan eder ve ne zaman isterse ve nereye isterse yaparsa (anal-expulsive kişilik) gelişir.
Doç.Dr. Hacer HARLAK - PSİ154 - PSİ162
Fallik dönem çatışmaları
Erkelerde
• Oedipus çatışması
Kızlarda
• Elektra çatışması
Doç.Dr. Hacer HARLAK - PSİ154 - PSİ162
Özdeşleşme
• Özdeşleşme sürecinde çocuk aynı cinsiyetten ebeveynin özelliklerini benimser ve cinsiyet rolünü öğrenir.
• Özdeşleşme sırasında süperego gelişmeye başlar.
Doç.Dr. Hacer HARLAK - PSİ154 - PSİ162