KISALTMALAR - tarimorman.gov.trTablo 53 Yıllar itibarı ile Bursa ili Tatlı su ürünleri üretimi...

1

KISALTMALAR

DPT : Devlet Planlama Teşkilatı

BYKP : Beş Yıllık Kalkınma Planı

DTÖ : Dünya Ticaret Örgütü

OTP : Ortak Tarım Politikası

AB : Avrupa Birliği

KHK : Kanun Hükmünde Kararname

GSYİH : Gayrı Safi Yurt İçi Hasıla

DSİ : Devlet Su İşleri

KHGB : Köy Hizmetleri Bölge Müdürlüğü

TKB : Tarım ve Köyişleri Bakanlığı

DİE : Devlet İstatistik Enstitüsü

2

TABLOLAR Tablo No Konusu Sayfa No Tablo 1 Bursa İli Alt Bölgeleri 32 Tablo 2 Bursa İli İklim Verileri 35 Tablo 3 Türkiye Bursa ve Bursa Alt Bölgelerde Arazi Dağılımı 37 Tablo 4 Bursa İli Nüfus Verileri 39 Tablo 5 Bursa İli 1990 Yılı Nüfusuna Göre Nüfus Projeksiyonu 40 Tablo 6 Türkiye ve Bursa İlinde Öğrenci,Öğretmen ve Okul Sayıları 42 Tablo 7 Yıllara Göre Kişi Başına Düşen GSMH($) 42 Tablo 8 Bursa İlinde Arıcılık Yapan Köyler ve Köy Sayıları 51 Tablo 9 Bursa İli İpek Böcekçiliği 52 Tablo 10 Bursa İlinde Traktör Verileri 52 Tablo 11 Türkiye ve Bursa Eli Yaş Koza Üretimi 55 Tablo 12 Türkiye Ham İpek Kullanım Projeksiyonu 57 Tablo 13 Türkiye ve Bursa Yaş Koza Pazarlama (Swot Analizi) 61 Tablo 14 Gemlik Zeytin Çeşidinin Bazı Çeşitlerle Karşılaştırılması 65 Tablo 15 Türkiye ve Bursa Sofralık Zeytin Arz Projeksiyonu 66 Tablo 16 Marmarabirlik Zeytin İhracatı 69 Tablo 17 Türkiye’de Zeytin Talep Projeksiyonu 69 Tablo 18 Türkiye ve Bursa İli Zeytin ve Zeytinyağı Pazarlaması 70 Tablo 19 Türkiye ve Bursa İli Şeftali Üretimi Arz Projeksiyonu 75 Tablo 20 Bursa İli Şeftali İhracatı 77 Tablo 21 Bursa Şeftali Üretimi ve Pazarlama (Swot Analizi) 77 Tablo 22 Tarımsal Organizasyonların Fonksiyonları ve Sorumlulukları 78 Tablo 23 Yenilenebilir Kaynaklar 85 Tablo 24 Yenilenemeyen Kaynaklar 86 Tablo 25 Bursa İli Toprak Sınıflarına Göre Arazi Kullanım Durumu 88 Tablo 26 DSİ,KHGM ve Halk Tarafından Sulanan Alanların Dağılımı 88 Tablo 27 Bursa İli Su Kaynakları 90 Tablo 28 Bursa İlinde Bazı Sektörlerin Cari Fiyatlarla Sektör Payları ve

Gelişme Hızı 95 Tablo 29 Bursa İli 2001 Yılı Tarımsal Üretim Değerleri 97 Tablo 30 Bursa İli Tarıma Dayalı Sanayi Tesisleri 97 Tablo 31 Türkiye ve Bursa İlinde İşlenmiş Tarım Ürünleri Miktarı 98 Tablo 32 Bursa İli Tarım Ürünleri İhracat Miktarları 98 Tablo 33 Türkiye,Bursa ve Bursa Alt Bölgelerinde Tarım Arazilerinin Dağılımı 99 Tablo 34 Türkiye,Bursa ve Bursa Alt Bölgelerinde Tarla Bitkileri Ekiliş Alanları 101 Tablo 35 Türkiye,Bursa ve Bursa Alt Bölgelerinde Bazı Tarla Bitkilerinin

Üretim Miktarları 103 Tablo 36 Bursa İlinde Yıllar itibarı ile Bazı Tarla Bitkilerinin Üretimindeki

Değişimler 105

Tablo 37 Bursa ve Bursa Alt Bölgelerinde Sebze Üretim Alanlarının Dağılımı 106

Tablo 38 Türkiye Bursa ve Bursa alt Bölgelerinde Bazı Sebzelerin

Üretim Miktarları 108

Tablo 39 Bursa İlinde Yıllar İtibarı ile Bazı Sebzelerin Üretim Miktarları 110

3

Tablo 40 Türkiye,Bursa ve Bursa alt bölgelerinde Meyve ağaç sayıları ve

meyve üretim miktarları 113

Tablo 41 Türkiye,Bursa ve Bursa alt bölgelerinde Meyve ağaç sayıları ve

meyve üretim miktarları 120

Tablo 42 Bursa İlinde Yıllara göre bazı meyvelerin üretim miktarları 124

Tablo 43 Bursa ilinde tohumluk bitkilerin ekil alanları 125

Tablo 44 Bursa ili tohum üretim miktarları 126

Tablo 45 Yıllara göre Bursa ili fidan üretim miktarları 128

Tablo 46 Türkiye,Bursa ve Bursa alt bölgelerinde Mevcut hayvan sayıları 131

Tablo 47 Türkiye ve Bursa ilinde sığır mevcudunun yıllara göre değişimi 134

Tablo 48 Türkiye ve Bursa ilinde küçük baş hayvan sayılarındaki değişim 136

Tablo 49 Bursa ilinde arıcılık yapan köyler ve köy sayıları 140

Tablo 50 Bursa ve alt bölgeleri sağılan hayvanların sayıları ,ırkları ve ortalama

süt verimleri 141

Tablo 51 Bursa ve Bursa alt bölgelerinde toplam süt üretiminin hayvan türlerine

göre dağılımı 142

Tablo 52 Türkiye,Bursa ve Bursa alt bölgelerinde hayvansal ürünlerin

üretim miktarları 143

Tablo 53 Yıllar itibarı ile Bursa ili Tatlı su ürünleri üretimi 146

Tablo 54 I.Alt bölge Tarla bitkileri Üretim Değerleri 163

Tablo 55 I.Alt Bölge Sebze ürünleri Üretim Değerleri 164

Tablo 56 I.Alt Bölge Meyve üretim değerleri 165

Tablo 57 I.Alt Bölge Hayvansal ürünlerin üretim değerleri 166

Tablo 58 II.Alt bölge Tarla bitkileri Üretim Değerleri 167

Tablo 59 II.Alt Bölge Sebze ürünleri Üretim Değerleri 168

Tablo 60 II.Alt Bölge Meyve üretim değerleri 169

Tablo 61 II.Alt Bölge Hayvansal ürünlerin üretim değerleri 170

Tablo 62 III. Alt Bölge Tarla bitkileri Üretim Değerleri 171

Tablo 63 III.Alt Bölge Sebze ürünleri Üretim Değerleri 172

Tablo 64 III.Alt Bölge Meyve üretim değerleri 173

Tablo 65 III.Alt Bölge Hayvansal ürünlerin üretim değerleri 174

Tablo 66 IV.Alt bölge Tarla bitkileri Üretim Değerleri 175

Tablo 67 IV.Alt Bölge Sebze ürünleri Üretim Değerleri 176

Tablo 68 IV.Alt Bölge Meyve üretim değerleri 177

4

Tablo 69 IV.Alt Bölge Hayvansal ürünlerin üretim değerleri 178

Tablo 70 Bursa ili Tarla Bitkileri Üretim Değerleri 179

Tablo 71 Bursa ili Sebze Üretim Değerleri 180

Tablo 72 Bursa ili Meyve Üretim Değerleri 181

Tablo 73 Bursa ili Hayvansal ürünler üretim değerleri 182

Tablo 74 Bursa ili su ürünleri üretim değerleri 183

Tablo 75 Bazı ürünlerde Bursa,Türkiye,AB ve Dünyada Verimlilik 184

Tablo 76 Tarımsal Kaynaklar,Kurumsal yapı ve Nüfus 198

Tablo 77 Tarımsal ürünler Tarımsal yapı ve Pazarlama 200

Tablo 78 Bazı tarım ürünlerinin alt bölgeler bazında karşılaştırılması 203

Tablo 79 Bursa için geliştirilen stratejilerin SWOT analizi 204

Tablo 80 Bursa ilinde tarıma dayalı sanayi tesisleri ihtiyacı 212

Tablo 81 Bursa ilinde uygulanması önerilen projeler 214

Tablo 82 I. Alt Bölge Doğal Kaynak envanteri 220

Tablo 83 II. Alt Bölge Doğal Kaynak Envanteri 228

Tablo 84 III. Alt Bölge Doğal kaynak Envanteri 235

Tablo 85 IV. Alt Bölge Doğal Kaynak Envanteri 241

5

Sayfa

GRAFİKLER

Grafik No: Konusu : No: Grafik 1 2001 Yılı ort.sıcaklık ile 23 yıllık ort.sıcaklıkların karşılaştırılması 35 Grafik 2 Bursa ili 2001 yılı ort.Yağış ile 23 yıllık ort.Yağışın karşılaştırılması 36 Grafik 3 Bursa ilinde arazi dağılımı 37 Grafik 4 Bursa ili alt bölgeler bazında arazilerin oransal dağılımı 38 Grafik 5 Bursa ilinde nüfus dağılım oranları 40 Grafik 6 Sayım yıllarına göre nüfus artış hızı 41 Grafik 7 Bursa ilinde işletmelerin büyüklüklerine göre dağılımı 45 Grafik 8 Bursa ilinde tarım işletmelerinin faaliyet alanlarına göre dağılımı 46 Grafik 9 Bursa ilinde tarımsal işletme tipine göre arazi büyüklükleri ve işletme sayıları 46 Grafik 10 Bursa ili hayvan varlığı 47 Grafik 11 Alt bölgeler bazında büyük ve küçük baş hayvan varlığı 48 Grafik 12 Alt Bölgeler bazında erkek büyükbaş hayvan varlığı 48 Grafik 13 Alt Bölgeler bazında dışı büyük baş hayvan varlığı 49 Grafik 14 Alt Bölgeler bazında küçük baş hayvan varlığı 49 Grafik 15 Alt bölgeler bazında büyük baş süt sığırcılığı işletmeleri 50 Grafik 16 Alt bölgeler bazında kanatlı hayvan varlığı 50 Grafik 17 Bursa ili alt bölgelerinde arılı kovan durumu 51 Grafik 18 Bursa ili alt bölgelerinde traktör dağılımı 53 Grafik 19 Türkiye yaş koza üretimindeki gelişme eğrisi 55 Grafik 20 Türkiye yaş koza üretiminde bursa ilinin payı 56 Grafik 21 Türkiye yaş koza fiyatındaki değişmeler 59 Grafik 22 Türkiye zeytin ağacındaki değişme eğrisi 62 Grafik 23 Türkiye zeytin üretimindeki değişme eğrisi 63 Grafik 24 Türkiye zeytin üretiminde bursa ilinin payı 64 Grafik 25 Marmarabirlik zeytin tavan ve taban alım fiyatları 68 Grafik 26 Türkiye şeftali ağaç sayısındaki gelişme eğrisi 72 Grafik 27 Türkiye şeftali üretimindeki değişim 74 Grafik 28 Türkiye şeftali üretiminde bursa ilinin payı 74 Grafik 29 Bursa ili şeftali üretici fiyatları 75 Grafik 30 Bursa ilinde arazilerin sulanma durumu 89 Grafik 31 Bursa ili alt bölgelerinde arazi sulama durumu 90 Grafik 32 Bursa ili su potansiyeli 91 Grafik 33 Bursa ili su yüzeyleri 92 Grafik 34 Türkiye GSMH’da tarım sektörünün payı ve büyüme hızı 94 Grafik 35 Tarım sektörünün GSYİH’da ki payı(Cari) 96 Grafik 36 Bursa ilinde tarım sektörünün büyüme hızı 96 Grafik 37 Türkiye ve bursa ilinde tarım arazilerinin dağılımı 100

Grafik 38 Bursa ili alt bölgelerinde tarla bitkileri ekiliş oranları 101

Grafik 39 Türkiye ve Bursa ilinde tarla bitkileri alanlarının oransal dağılımı 102

Grafik 40 Bursa ili alt bölgelerinde tarla bitkileri ekiliş oranları 103

Grafik 41 Bursa alt bölgelerinde üretilen tarla bitkileri üretimlerinin

oransal dağılımı 104

6

Grafik 42 Bursa ilinde buğday,patates ve K.soğan üretimindeki değişimler 105

Grafik 43 Bursa alt bölgelerinde sebze alanlarının oransal dağılımı 107

Grafik 44 Bursa alt bölgelerinde bazı sebzelerin üretim miktarları 109

Grafik 45 Bursa alt bölgelerinde konserve sanayiinde kullanılan bazı sebzelerin

üretim miktarları 110

Grafik 46 Bursa ilinde bazı sebzelerin üretim miktarlarındaki değişim 111

Grafik 47 Bursa ilinde bazı sebzelerin üretim miktarlarındaki değişim 112

Grafik 48 Türkiye ve Bursa ilinde meyve veren yaştaki ağaçların oransal dağılımı 114

Grafik 49 Bursa alt bölgelerinde meyve veren yaştaki ağaç sayılarının


Grafik 50 Türkiye ve bursa ilinde meyve vermeyen yaştaki ağaçların


Grafik 51 Bursa alt bölgelerinde meyve vermeyen yaştaki ağaç sayılarının


Grafik 52 Türkiye ve Bursa ilinde meyve üretimin oransal dağılımı 118

Grafik 53 Bursa alt bölgelerinde meyve üretiminin oransal dağılımı 119

Grafik 54 Bursa alt bölgelerinde bazı meyvelerin üretim oranları 121




Grafik 58 Bursa ilinde bazı meyvelerin yıllara göre üretim miktarları 124

Grafik 59 Bursa ilinde tohumluk bitkilerin ekim alanları 126

Grafik 60 Yıllara göre Bursa ili tohum üretim miktarları 127

Grafik 61 Yıllara göre bursa ili fidan üretimi 129

Grafik 62 Yıllara göre Bursa ili fidan üretim miktarları 130 Grafik 63 Türkiye ve Bursa ilinde sığır mevcudunun oransal dağılımı 132 Grafik 64 Bursa alt bölgelerinde sığır mevcudunun oransal dağılımı 133 Grafik 65 Türkiye sığır mevcudunun yıllara göre değişimi 134 Grafik 66 Bursa ilinde sığır mevcudunun yıllara göre değişimi 135 Grafik 67 Bursa ili alt bölgelerinde küçük baş hayvan mevcudunun dağılımı 136 Grafik 68 Türkiye küçük baş hayvan sayılarının yıllara göre değişimi 137 Grafik 69 Bursa ilinde küçük baş hayvan sayılarının yıllara göre değişimi 137 Grafik 70 Bursa alt bölgelerinde işletmelerde yıl sonu mevcut tavuk sayıları 138 Grafik 71 Bursa ili alt bölgelerinde diğer kanatlıların oransal dağılımı 139 Grafik 72 Bursa ili alt bölgelerinde toplam kanatlıların oransal dağılımı 139 Grafik 73 Bursa ili alt bölgelerinde arılı kovan durumu 140 Grafik 74 Bursa alt bölgelerinde üretilen hayvansal ürünlerin oransal dağılımı 144 Grafik 75 Bursa alt bölgelerinde bazı hayvansal ürünlerin oransal dağılımı 145

7

Grafik 76 Bursa ilinde 1991 yılına göre domates ekiliş ve üretimindeki değişim oranları 155

Grafik 77 Bursa ilinde 1991 yılına göre biber ekiliş ve üretimindeki değişim oranları 156

Grafik 78 Bursa ilinde 1991 yılına göre patlıcan ekiliş ve üretimindeki değişim oranları 157

Grafik 79 Bursa ilinde 1991 yılına göre karpuz ekiliş ve üretimindeki değişim oranları 157

Grafik 80 Bursa ilinde 1991 yılına göre çilek ekiliş ve üretimindeki değişim oranları 158

Grafik 81 Bursa ilinde 1991 yılına göre şeftali ağaç sayısı ve üretimindeki Değişim 159

Grafik 82 Bursa ilinde 1991 yılına göre Armut ağaç sayısı ve üretimindeki Değişim 159

Grafik 83 Bursa ilinde 1991 yılına göre Kiraz ağaç sayısı ve üretimindeki Değişim 160

Grafik 84 Bursa ilinde 1991 yılına göre Ayva ağaç sayısı ve üretimindeki Değişim 160

Grafik 85 Bursa ilinde 1991 yılına göre İncir ağaç sayısı ve üretimindeki Değişim 161

Grafik 86 Bursa ilinde 1991 yılına göre Zeytin ağaç sayısı ve üretimindeki Değişim 162

8

SUNUŞ

Ülkemizde tarım sektörü, insanların beslenmesi, istihdamı, ekonomiye katkısı ve ihracat potansiyeli bakımından büyük önem taşımaktadır.

Özellikle Avrupa Birliği’ne uyum sürecinde, kırsal alandaki sorunların tespiti ve bu sorunlara kalıcı çözümler bulunması öncelikli bir konudur.

Çiftçilerimizin; iç ve dış pazarlar için üretim yapar hale gelmeleri, daha iyi gelir düzeyine kavuşabilmeleri için üretim kaynaklarını daha etkin kullanmaları gerekmektedir.

Ülkemiz için; sahip olduğu tarımsal kaynakların tespiti, geliştirilmesi, amacına uygun kullanılması ve bu çalışmaların, kaynakları kullananlarla beraber planlanması önem arz eden bir husustur.

Dolayısıyla, il ve bölge Tarım Master Planlarının hazırlanması; tarımsal kaynakların ve problemlerin belirlenmesi, kaynak ve potansiyelin değerlendirilerek verimliliğin ve çiftçi gelirlerinin artırılması, tarımın çevre, sanayi, turizm gibi diğer sektörlerle ilişkilerinin değerlendirilmesi, doğal kaynakların ve çevrenin korunması açısından önem taşımaktadır.

Tarım Master Planlarının hazırlanmasının amacı; sürdürülebilir kalkınmanın sağlanması için, bölgenin mevcut kaynaklarının, fırsatlarının ve kısıtlarının analiz edilmesi suretiyle ihtiyaçlarının belirlenmesi ve potansiyelin verimli bir şekilde kullanılmasına yönelik stratejiler geliştirerek, bölgeye uygun tarımsal program ve proje alanlarının belirlenmesidir.

Bu bağlamda, master planlar; yerel kurum ve kuruluşlar ile üniversite, sivil toplum örgütleri ve özel sektör temsilcilerinin katılımları sağlanarak, tarımın kısa, orta ve uzun vadeli kalkınma faaliyetlerinin planlanmasına, problemlerin çözüm yollarının yerinden ve doğru bir şekilde ortaya konulmasına ve uygulanmasına rehberlik etmektedir.

Tarım sektörünün temsilcileri olarak görevimiz; sektörün yapısal sorunlarını çözecek

politikaları belirlemek ve bunları en kısa sürede hep birlikte uygulamaya koymaktır. Bu çerçevede, yöre halkının yaşam standardını yükseltmeye yönelik ihtiyaçların tespit

edilmesi, bunların en kısa yoldan çözüme kavuşturulması için gerekli çalışmaların yapılmasına ışık tutması amacıyla hazırlanan ve tarımsal planlamanın yerelleşmesi anlamına gelen Tarım Master Planlarının, kamu ve özel sektör girişimcilerine yol gösterici ve faydalı olmasını temenni ederim.

Mehmet Mehdi EKER Bakan

9

ÖNSÖZ

Ülkemizin, Marmara Bölgesinin Güneyinde yer alan İlimiz Tarih,Turizm,Sanat,Ticaret ve Sanayi kenti olduğu kadar, Türkiye coğrafyası üzerindeki konumu ve ekolojik yapısının getirdiği önemli avantajların yanında yeniliklere ve teknolojik gelişmelere açık ,aydın çiftçileri sayesinde bitkisel ve hayvansal üretimde de önemli potansiyele sahip bir tarım kentidir.

Uluslararası anlaşmalar çerçevesinde tarımsal yapı ve destekleme yaklaşımlarının

değişmesi üretimin iç ve dış pazar sistemleri doğrultusunda yönlenmesi ve ürün standardının dünya normlarına ulaşması,tarımda nüfus oranının düşürülmesi, arazi toplulaştırılması,mekanizasyonun artırılması,katılımlı çiftçi örgütlerinin ve finans kurumların tesisi,kayıtlı ekonomiye geçiş,çiftçi,tüccar,sanayici işbirliğinin tesisi,gelir artırıcı tarımsal politikaların uygulanması, sözleşmeli üretim,devletin düzenleyici ve denetleyici bir rol üstlenmesi ülkemiz tarımının yeniden yapılanması için önemli unsurlardır.

Toplumun genel kalkınma stratejisinden tarımın ayrı tutulamayacağı hususu göz

önünde bulundurularak toplumun yararına tarımda yeniden yapılanma çalışmaları planın ön gördüğü ,kamu ve özel sektör temsilcilerinin katılımıyla sağlanması ile Ülkemizin kendi ekonomik ve sosyal yapısına özgü bir tarım politikası belirlemek ve bu politikayı uygulamak durumundadır.

Bursa,tarımsal faaliyetlerin bir bütün olarak değerlendirildiği ülkemizin ender

illerinden biridir. Tarımda Üretim-İşleme-Değerlendirme ve Pazarlama gibi üç temel unsurunun işlev halde olması, Bursa tarımının sanayi ile entegre olmasını sağlamıştır.Ayrıca ülkemizde tarımsal yönden önemli bir potansiyele sahip olmasının yanında Marmara,Ege ve İç Anadolu bölgelerinde birçok ili besleyen tarımsal bir merkez konumundadır.

Bursa Tarım Master Planı İlin genel durumu ve mevcut potansiyeli

değerlendirilerek , tarımsal alanda yeni yatırım ve yatırımcılar için kısa ve orta vade de bir yol haritası olması nedeniyle önemli bir çalışma olduğu kanaatini taşımaktayım.Bu nedenle;Bursa Tarım Master Planının hazırlanmasına katkı sağlayan kamu kurum ve kuruluşları ile Müdürlüğümüz teknik elamanlarına gösterdikleri ilgi ve yardımlarından dolayı teşekkür ederim.

Hasan KÜÇÜKBALLI İl Müdürü

10

BURSA İLİ TARIM MASTER PLANI

BÖLÜM 1.

GİRİŞ

Ülkemizde 1963 yılında başlatılan beş yıllık ulusal kalkınma planları çerçevesinde bir

dizi reformlar yapılarak son yıllarda ülkenin insan ve fiziki kaynaklarının modern pazara

dayalı bir ekonomiye destek verecek bir tabana oturtulması hedeflenmektedir.

Dünya tarım örgütü ile Tarım anlaşmasının 1995 yılında imzalanması ve Avrupa

Gümrük Birliği anlaşması çerçevesinde Türk Tarımının geniş ölçüde iyileştirilmesi ihtiyacını

ortaya çıkarmıştır. Tarıma verilen iç desteklerin azalması karşısında Türk çiftçisinin Uluslar

arası pazarda başarılı olabilmesi; Ülkemizin sahip olduğu kaynakların akılcı ve planlı

kullanılması, dinamik çağa uyum gösterebilen hedeflerin belirlenmesi ve uygulanması ile

mümkün olacaktır.

Sekizinci Beş yıllık Kalkınma Planında (2001-2005) Kırsal Kalkınma Projelerinin yerel

tarım üreticileri tarafından belirlenmesi ve hazırlanmasında daha fazla sorumluluklar verilmesi

de dahil olmak üzere bölgesel kalkınma girişimlerine daha fazla önem verilmiştir. İl seviyesinde

entegre kalkınma planlaması Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) tarafından yürütülmektedir. Bu

uygulama bütün önemli ekonomik sektörleri ( tarım, sanayi, madencilik, enerji ve hizmet

sektörleri) kapsamaktadır. Aynı zamanda ekonomik ve ölçümsel boyutları ile İlin genel

kalkınma planı içerisinde entegrasyonu öngörülmektedir.

Bu doğrultuda, Ülkemizin sahip olduğu tarımsal kaynakların belirlenmesi, kısıtların

ortaya çıkarılması, tarımsal kaynak ve potansiyellerin değerlendirilerek tarımda verimliliğin ve

çiftçi gelirlerinin artırılması ürün arzında sürekliliğin sağlanması, tarımın çevre, sanayi, turizm

gibi diğer sektörlerle ilişkilerinin belirlenmesi doğal kaynakların ve çevrenin korunması amacı

ile T.C. Hükümeti adına Tarım ve Köyişleri Bakanlığı ile Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım

Teşkilatı (FAO) arasında yapılan işbirliği sözleşmesi çerçevesinde Ülkemizin İller bazında

Tarım Master Planlarının hazırlanması kararı alınmıştır.

Tarım Master Planı ile gündeme gelen en önemli değişim tarımsal planlamaların

“AŞAĞIDAN YUKARI YÖNTEMİ” ile il düzeyinde hazırlanmasıdır. Bu çerçevede ilde

bulunan mevcut kaynakların, potansiyellerin, hedeflerin ve sınırlılıkların belirlenmesi ile yöre

halkının kendi sorunlarını tanımlamaları ve çözüm önerilerini belirlemeleri açısından fırsat

tanınarak bölgesel kalkınmada belirleyici olmalarını sağlayarak, tarımsal planlamanın

11

yöreselleştirilmesi ile “TARIMSAL VE KIRSAL KESİMİ SADECE TALEP EDEN DEĞİL

AYNI ZAMANDA PLANLAYAN VE YETKİ KULLANAN KONUMA GETİRİLMESİ”

amaçlanmaktadır.

Bu amaçlar doğrultusunda, BURSA İLİ TARIM MASTER PLANI; İlin doğal, tarihi,

kültürel ve tarımsal kaynakları ile bu kaynakların tarım, çevre, sanayi ve diğer sektörlerle

ilişkisi irdelenerek ortaya çıkan potansiyellerin değerlendirilebilmesi ve yatırıma

dönüştürülebilmesi için Kamu ve özel sektör temsilcilikleri ile Uluslararası yatırım ve finans

kuruluşlarına ulaştırılması sağlanacak ve bu kurumlar için Tarım Master Planları bir yol haritası

niteliği taşıyacaktır.

Planlar tarımsal ve kırsal kalkınma çabalarında karar alıcıları için yol gösterici olmasının

yanında özel sektör içinde yörede karlı yatırım alanlarının ortaya konulmuş olmasından dolayı

olabilirlik analizi olarak dikkate alınacaktır. En azından özel sektör, Master Planı hazırlanan

bölgedeki veya yöredeki potansiyel yatırım alanlarının farkına varacaktır. Bölge halkı ise

ekonomik refah düzeyini artırmak için gerçek ihtiyaçlarının ve bunların çözüm yollarının ne

olduğunun gerçek bilincine varacaktır. Böylece bir yandan sınırlı kaynakların daha etkin ve

verimli kullanılması sağlanırken diğer yandan yöre insanının gerçek sorunlarına yönelik

gerçekçi çözümler daha kısa sürede üretilebilecektir.

Bursa İl Tarım Master Planı kapsamında kalkınma planlaması ve idari sistem, ulusal ve

alt-ulusal düzeyde politika çerçevesi ve cari kalkınma zorunlulukları, stratejiler ve planlar İlde

tarım üzerinde etkisi olan, devam eden program ve projelerde dahil olmak üzere İlin kalkınma

koşulları gözden geçirilerek bio-fiziki ve sosyo-ekonomik olarak İlin ana özelliklerinin ve

tarımsal üretimin pazarlamanın gerçekleştiği koşulların tanımlanması, İl dahilinde muhtelif

zonlar / alt-bölgeler arasındaki değişkenlerin ve farklılıkların ayırt edilmesi zaman içerisindeki

trendlerin analizi yapılarak üretim, verimlilik, ticaret ve pazarlama yönlerini kapsayacak şekilde

anahtar alt- sektörler ve ürün gruplarına göre İlin tarım sektörü performansı gözden

geçirilecektir.

İlimizin Tarım Master Planı gerçek verilere dayanmalı ve bu verilerin ölçümsel boyutları

ile planlamanın asıl hedefe ulaşması sağlanmalıdır. Bu da her sektörün plan çalışmalarına

doğrudan katılımı ile mümkün olacaktır.

Bursa Tarım Master Planı I. Paydaş Toplantısı ile master planın genel tanıtımının

yanında katılımcıları bilgilendirmek, ilin sorunlarını tartışmak, gerçekçi hedefler ortaya koymak

ve hiçbir sektör veya temsilci grubunu yönlendirmeden her sektörün sorunları, çözüm önerileri

ve hedeflerinin ortaya konması amaçlanmış İl Tarım Master Planı hazırlama kurulu tarafından

12

bu toplantı sonunda oluşan görüş ve öneriler ,master planın amacı doğrultusunda plan içeriğine

dahil edilmiştir.

Tarımsal Master Planının Amacı: Tarımsal kaynakların belirlenmesi ( toprak, su,

ekoloji, iş gücü ve teknik bilgi düzeyi ), kısıtların ortaya konması ( üretim tekniği, örgütlenme,

yatırım gereksinimi, iş gücü ve pazarlama problemleri vb.), tarımsal kaynak ve potansiyellerin

değerlendirilerek tarımda verimliliğin ve çiftçi gelirlerinin artırılması, ürün arzında sürekliliğin

sağlanması; tarımın çevre, sanayi, turizm gibi diğer sektörlerle ilişkilerinin belirlenmesi, doğal

kaynakların ve çevrenin korunması olarak ifade edilebilir. Master planlar tarıma uzun vadeli yol

göstermesi yanında orta ve kısa vadelerde kalkınma faaliyetlerinin planlanmasına ve

uygulanmasına rehberlik edecektir. Kalkınma için gerekli potansiyeller ve fırsatlar da dahil

olmak üzere ilin ihtiyaçları ve gerçeklerine dikkat çekecektir.

Planlamanın kapsamı: Planlamanın kapsamı tarım sektörü ile sınırlı olması

nedeniyle, yönetim sorumluluğu Tarım ve Köyişleri Bakanlığı’ndadır. Bununla beraber,İlde

hizmetleri ile Tarım sektörünü doğrudan veya dolaylı şekilde etkileyen diğer kuruluşlarla sıkı

işbirliğine önem verilmelidir.

Bu maksatla Bursa İlinde,alan çalışmasına başlamadan önce ,İl Müdürlüğü Teknik

elamanlarının yanında ildeki diğer ilgili Kamu Kurum ve kuruluşları ,Üniversite ile özel sektör

temsilcileri ve sivil toplum örgütü temsilcilerinin katılımı ile il düzeyinde tarım master

planının tanıtımı,amacı ve hedeflerin belirlenmesi ,Bursa Tarımının bugünkü durumu ile

potansiyelleri ve kısıtlarının belirlenmesi amacıyla , ilgili olarak paydaşlar toplantısı yapılmıştır.

Bursa ili Biyo-fiziksel ve sosyo–ekonomik koşullar bakımından tekdüze bir yapıya sahip

olmayıp ;önemli farklılıklar göstermektedir .Bu durum göz önüne alınarak ,il agro-ekolojik alt

bölgelere ayrılmıştır .Her alt bölgede yer alan İlçe Müdürlüklerinin teknik elamanlarının

katılımları ile alt bölgelerdeki her ilçenin potansiyelleri ,fırsatları ve kısıtları tartışılmış ve

ayrıca alt bölgeleri temsil edebilecek ilçe ve köylerde alan çalışması yapılmıştır .Planlama

sürecinin en önemli aşamalarından birisi tarım ilçe müdürlerinin planlama sürecine katılımının

sağlanmasıdır

Master Planda kullanılacak olan birincil veriler paydaş toplantısında ve köy ziyaretleri

sırasında katılımcılardan , ikincil veriler ise büro çalışması sırasında Tarım ve Köyişleri

Bakanlığı ,Devlet İstatistik Enstitüsü ,Bursa Tarım İl Müdürlüğü ve gerektiğinde diğer kamu

kurum ve kuruluşlarından alınmıştır.

Bursa ili Tarım Master Plan hazırlanmasında, Tarım İl Müdürlüğü ve bağlı kuruluşlar

ile Uludağ Üniversitesi Ziraat ve Veteriner Fakülteleri , DSİ, KHGM ,DİE, DPT, Sivil Toplum

13

Örgütleri ,tarıma dayalı sanayi temsilcileri ,İhracatçılar birliği ,kooperatif , Birlikler ve Ziraat

Odalarının katılımı amaçlanmıştır.

Master Plan 2002-2010 dönemi için hazırlanmakta olup; kalkınma amaçları , bu

amaçlara ulaşmada stratejiler ve bu stratejilerin desteğinde muhtemel program ve projeleri

içermektedir.

Bursa İli Tarım Master Planı Sekiz Ana Bölümden Oluşmaktadır.

1.Bölümde ; Plan öncesi durum amaç, kapsam, yöntem ve içerikten bahsedilmiştir.

2.Bölümde ; Master Planı etkileyebilecek olan ülkesel plan ve genel politikalar, kalkınma

koşulları ve yürürlülükteki idari sistem , halen takip edilmekte olan kalkınma stratejileri ve

planlar hakkında bilgi verilmiştir.

3.Bölümde ; biyo-fiziki ve sosyo-ekonomik özellikler , tarımsal üretim ve pazarlama sistemleri

, ve mevcut tarımsal hizmetler olarak ilin genel bir tanımına yer verilmiştir.

4.Bölümde ; ilin doğal, fiziksel, insan ve kurumsal kaynak boyutunu içine alan tarımsal

kaynak envanteri tanımlanmıştır.

5.Bölümde ; tarımın performansı (yerel ekonomiye katkısı,üretim ve verimlilik,bölgesel ve

ulusal ekonomi ile bağlantılar) ele alınmıştır . Bu bölüm ilin tarımsal sektörünü, mevcut

durumu ve geçmiş performansı ile gelecekten beklentiler açısından incelenmektedir. Tarımın il

ekonomisine ve kırsal bölge halkının geçimine olan katkısı değerlendirilmektedir.

6.Bölümde ; bir taraftan tarımın ve çiftçilerin karşı,karşıya olduğu problemler,noksanlıklar ve

kısıtlar,ve diğer taraftan kalkınma için potansiyeller ve fırsatlar analiz edilmiştir.

7.Bölümde ; kalkınma amaçları ve stratejiler formüle edilmiştir Bu bölüm master plan

amaçlarının nasıl belirlenip birleştirildiğini , kalkınma fırsatları ve seçeneklerinin nasıl analiz

edildiğini ve geniş stratejilerin nasıl tanımlandığını anlatmaktadır.

8.Bölümde ; projeler önceliklendirilerek kısa listesi hazırlanmış finansman kapsamı ve

imkanları uygulama sorumlulukları ve yöntemlerden bahsedilmiştir.

14

BÖLÜM 2. PLANLI KALKINMA VE TARIM

2.1. TARIMSAL PLANLAMA VE TARIM

1963 Yılında planlı dönemin başlamasıyla birlikte ,ulusal düzeydeki tarımsal planlama

,Beş yıllık kalkınma planları içinde (BYKP) yer almaya başlamıştır. Böylece tarımsal

planlamada ,merkezi planlamanın yönlendirilmesi artmıştır .Bununla birlikte ,VII. BYKP’ nin

da ulusal düzeyin altındaki düzeylerde yerinden planlamaya yönelik bir strateji değişikliğinin

işaretleri görülmektedir. Bu değişiklik, il özel idarelerinin etkin hale getirilmesi ve yerel

kurumların güçlendirilmesini içine alan kapsamlı yapısal reform için genel bir alt yapı

oluşturmaktadır. Tarım dahil bütün önemli sektörleri kapsayacak şekilde hazırlanacak bu

entegre planlara, İl Tarım Master planlarının önemli katkısı olacağı umulmaktadır.

VII. BYKP’nın da yerinden planlamaya verilen önem daha da artmıştır. Planda “İl

planlama ve koordinasyon birimleri güçlendirilecektir” ve “Tarım sektörü ile ilgili her

türlü konuda,her aşamada ve düzeyde katılımcı proje planlaması ve yönetim esas

alınacaktır” ibarelerine yer verilmiştir .Bu çerçevede, 81 ilde tarımsal master planların

hazırlanması çalışmaları başlamıştır.

2.2. POLİTİKA ÇERÇEVESİ

2.2.1. Türk Tarım Politikasının Gelişimi

Cumhuriyetten günümüze kadar tarım politikalarının kronolojik sıralaması yapılacak

olursa;

1923-1950 yılları tarımsal KİT’ lerin kurulmuş olduğu yıllardır.

1950-1960 yıllarında liberal ekonomi politikası benimsenmiş ve 1960’lı yıllardan

itibaren planlı döneme geçilmesi ile birlikte tarıma yapılan destek devam etmiştir.

1960-1970 yıllarında tarımsal girdi kullanımının teşviki ve sulama alanlarındaki büyük

yatırımlar ile tarımda verim artışı sağlanmıştır.

1970-1980 yıllarında tarımsal ürünlere fiyat desteği yapılmış ve desteklenen tarım

ürünü sayısı 24’e ulaşarak destekleme en yüksek seviyeye çıkmıştır.

1994 yılında ürün sayısı dokuza indirilerek devam etmiştir.2000 yılı itibari ile sadece

dokuz üründe (Buğday,arpa,mısır,çavdar,yulaf,çeltik ,haşhaş,tütün,ve şeker pancarı) fiyat

desteği uygulaması devam etmiştir.

1980’li yıllarda Tarım ve Köyişleri Bakanlığı tarafından uygulamaya konulan ve tarla

ürünleri arzını etkileyen iki önemli proje uygulamaya konulmuştur.

15

Bunlardan birincisi l982 yılında Nadas alanlarının Daraltılması Araştırma ve Projesi

olup Güneydoğu Anadolu Bölgesinde 33 ilde ve geçit bölgelerinde uygulamaya konulmuş ve 8

milyon ha. Civarında olan nadas alanları 1994 yılı itibari ile 5,2 milyon ha. İndirilmiştir.l994

yılında biten proje l995 yılında revize edilerek iç Anadolu Bölgesindeki yeni illere

kaydırılmıştır. Burada nadas alanlarının yemeklik ve yemlik baklagil ekimi ile değerlendirilmesi

amaçlanmış ve proje ile mercimek,korunga ,fiğ,ve nohutta büyük üretim artışları sağlanmıştır.

Diğer proje ise ; İkinci ürün araştırma ve yayım projesidir .Bu proje ile ekolojisi uygun

olan ve sulanabilir tarım alanlarında aynı tarladan ikinci ürün alınması hedeflenmiştir. Proje ilk

olarak 18 ilde uygulanmış,.Ege,Akdeniz,Çukurova ve GAP Bölgesinde yazlık olarak

mısır,soya,ayçiçeği,yer fıstığı,susam,çeltik,kuru fasulye,ekimi ve kışlık olarak macar fiği,taze

patates,taze bakla üretimi önerilmiştir.

Uygulama sonucunda özellikle soya ve hibrit mısır üretiminde artış sağlanmıştır. 1994

yılında proje revize edilerek l5 ilde daha uygulamaya konulmuştur.1999 yılı rakamlarına

göre,Türkiye çapında l40.000-145.000 ha. Arasındaki arazide ikinci ürün ekimi yapılmaktadır.

Hayvancılık konusunda , 2000/467 sayılı Hayvancılığın Desteklenmesi Hakkında

Bakanlar Kurulu Kararı ile hayvancılığa çeşitli destekler verilmiştir(Yem bitkileri ,Suni

Tohumlama,Damızlık teşviki,Süt teşvik pirimi uygulaması vb.)

Söz konusu Kararnameye ek olarak 14 Kasım 2001 tarihli Resmi Gazetede süt teşvik

pirimi uygulaması ve besiciliğin desteklenmesi yönünde yeni ilaveler olmuştur. İşletmesinde

çift cidarlı kazan, pastörizatör veya UHT sistemi olan işletmelere 10.000 TL/lt. süt teşviki

verilecektir.

Süt teşvik pirimi soy kütüğüne kayıtlı veya birliklere üye olan üreticiler 20.000 TL/lt.

olarak verilecektir. Besicilikte hayvan başına 20 milyon TL karşılıksız olarak verilecektir. Bu

şekilde Hayvancılığın Desteklenmesi kararının uygulama alanının genişletilerek 2002 yılında

bu kararname kapsamında hayvancılığa 75 trilyon liralık destek sağlanacaktır.

Günümüze kadar uygulanmış olan tarım politikaları sonucunda üretim artışı sağlanırken

bazı ürünlerde üretim fazlası olmuştur .Örneğin Dünya fiyatları üzerinde yapılan destekleme

alımları bazı ürünlerde (Fındık,tütün,şeker pancarı,) üretim fazlasına yol acarken bazı ürünlerde

de (Yağlı tohumlar ve yem bitkileri) üretim eksikliğine yol açmıştır.

2.2.2. Uluslararası Tarım Politikasının Ulusal Tarım Politikalarına Etkileri

Son yıllarda ülkemiz tarım politikaları, Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) Tarım

Anlaşması,AB ile imzalanan 1/95 Sayılı Ortaklık Konsey Kararı ile girilen Gümrük Birliği

16

Anlaşması ve IMF ile imzalanan Stand-By Anlaşması sonucunda yeniden gözden geçirilerek

tarım sektöründeki Devlet müdahalelerinin azaltılması ve destekleme sisteminde buna yönelik

değişiklikler yapılması gündeme gelmiştir.

(DTÖ) Tarım Anlaşması pazara giriş, iç destekler ve ihracat sübvansiyonlarının

azaltılması konuları temel hükümlere bağlanmıştır. Bu konularda Türkiye’nin taahhütleri

aşağıda özetlenmektedir.

. 1995-2004 yılları arasında gümrük tarifeleri %24 oranında azaltılacaktır.

. 1995-2004 yılları arasında 1986-1988 yılları baz alınarak destekler değer olarak

%24 ,miktar olarak % l4 oranında azaltılacaktır.

. Ancak yeşil kutu kriterleri olarak belirtilen (Araştırma ,yayım,kontrol,alt yapı,

pazarlama sistemlerinin iyileştirilmesi , gıda güvenliği stokları , ürün sigortaları, doğal afet

yardımları, gelir desteği,yapısal uyum,çevre programları, üretimden bağımsız gelir desteği

uygulamaları alanlarda indirim taahhüdünde bulunulmayacaktır

Ayrıca, kırsal kalkınma programları,yatırım,girdi ve ürün çeşitlendirme konularında

yapılacak olan harcamalarda kapsam dışı tutulacaktır.

Desteklemede toplu destek ölçümü (TDÖ) uygulamaları Toplam Üretim Değerinin

%l0’nunu geçmeyecek şekilde uygulanacaktır.

1995-2004 yılları arasında ihracat sübvansiyonlarında değer olarak %24, miktar olarak

% l4 oranında indirimde bulunulacaktır.

Avrupa Birliği (AB) Ortak Tarım Politikası (OTP) uyum amacıyla 1/95 Sayılı Ortak

Konsey Kararının 8. Maddesi Türk Mevzuatında ticaretin önündeki teknik engellerin 5 yıl

içinde kaldırılması öngörülmüştür.

8 Kasım 2000 yılı içinde AB ile imzalanan Katılım Ortaklığı Belgesini (KOB) takiben

24 Mart 2001 yılında yürürlüğe giren Ulusal Programda Türkiye tarımında kısa ve uzun vadede

yapılması gerekenler belirlenmiştir.

Kısa vadede Çiftçi Kayıt Sistemi,hayvan kimlik sistemleri ve bitki sertifikası

oluşturulması, Pazar piyasa sistemlerinin düzenlenmesi , çevresel,yapısal ve kırsal kalkınma

önlemlerinin uygulanması konularını kapsamaktadır.

Orta vadede ise tarımsal ve kırsal kalkınma politikalarında AB müktesebatına uyumun

tamamlanması, gıda işleme tesislerinin AB normlarında modernize edilmesi balıkçılıkta

toplam kalite ve güvenirliliğin geliştirilmesi hedeflenmiştir.

2.2.3. VIII. Beş Yıllık Kalkınma Planı’nda Tarım

a) Mevcut Durum

17

Geçmişte uygulanan destekleme politikaları ile üretici gelirlerinde istikrar

sağlanamamış, dünya fiyatları üzerindeki destekleme alım fiyatları bazı ürünlerin ekim

alanlarının aşırı genişlemesine, üretim fazlası oluşmasına ve devletin fazla alım yaparak yüksek

stok maliyetine katlanmasına sebep olmuştur.

Türkiye’de 2000 yılı içinde tarımsal destekleme aracı olarak üretimden ve girdi

kullanımından bağımsız olarak Doğrudan Gelir Desteği pilot uygulamasına 4 ilde (Ankara,

Adıyaman ve Trabzon ) 7 ilçede başlanılmış olup; 21 Haziran 2001 tarihinde çıkan uygulama

tebliğ ile çiftçiye işlediği tarım arazisi dikkate alınarak 200 da .ra kadar olan tarım arazisi için

dekara l0 milyon TL. ödenmesi, 5 da. Altındaki tarım işletmeleri için toplam 50 milyon TL

ödenmesi karara bağlanmıştır.2003 yılı için Doğrudan Gelir Desteği kapsamında arazi

büyüklüğü 500 da. çıkarılmış, her da. başına l6 milyon ödenmesi karara bağlanmıştır.

Fark ödemesi olarak adlandırılan pirim uygulaması 1998 yılında zeytinyağı ve

pamuk için yapılmıştır.2000 yılında pirim ödemesi adı altında çiftçiye pamuk , soya ve

ayçiçeği için fark ödemesi yapılmıştır. 2003 yılında çiftçiye kütlü pamuk Ayçiçeği için 85.000

TL/kg ,soya fasulyesi için 100.000 TL/kg ,zeytinyağı için 175.000 TL/kg ,Kanola için 90.000

TL/kg verilmiştir.

Üretim fazlası olan ürünlerde ise Alternatif Ürün Projesi gündeme gelmiştir. Proje ile

üretim fazlası olan ve destekleme alımları nedeniyle bütçeye büyük yük getiren fındık,tütün ve

şeker pancarı gibi ürünlerde üretim alanlarının azaltılması yoluyla kazanılan tarım alanlarında

üretim açığı olan ürünlerin (yağlık tohumlu bitkiler ve yem bitkileri) ekilişinin

yaygınlaştırılması amaçlanmaktadır.

Tarımda yeniden yapılanma ve reform programı çerçevesinde aşağıda belirtilen

konularda politika değişikliğine gidilmesi gündeme gelmiştir.

. Destekleme politikalarının kademeli olarak kaldırılması yerine fakir çiftçiye

yörelik DGD uygulaması.

. Tarım Satış Kooperatifleri Birliğine (TSKB) özerklik verilmesi.

Konuyla ilgili olarak 16 Haziran 2000 tarih ve 24081 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan

kanun ile TSKB özerk ve mali yönden bağımsız bir yapıya kavuşturulması hedeflenerek

yeniden yapılandırma Kurulu oluşturulmuştur.

. Girdi sübvansiyonlarının kademeli olarak kaldırılması,(gübre ve kredi )

Gübre desteği 2000-2001 yıllarında gübre desteği sabit tutulup,Eylül 2001 yılında

kaldırılmıştır. Tarımsal amaçlı kredilerdeki destek ise 2000 yılından itibaren kaldırılmıştır.

. Tarımsal amaçlı KİT’lerin özelleştirilmesi

18

Tarımsal amaçlı KİT’lerin bu doğrultuda yeniden yapılandırılması çalışmaları devam

etmektedir. TEKEL,TŞFAŞ,ÇAYKUR için özelleştirme gündemde olup,TMO 2001 yılında

küçülecek stratejik ve olağanüstü hal stoku bulunduracak ve 2002 yılında borsada oluşan fiyat

ile alım yapacaktır.

Türkiye’de yukarıda belirtilen tarım politikalarında değişikliğe gidilirken yapılan yasal

düzenlemeler ise aşağıda verilmektedir.

- 4342 Sayılı Mera Kanunu 1998 yılında yürürlüğe girmiştir.

- Tarımda Yeniden Yapılanma ve Destekleme Kurulu oluşturulmuştur.

- 552 Sayılı Yaş Meyve ve Sebze Ticareti Düzenlemesi ve Toptancı Halleri hakkında Kanun

Hükmünde Kararname çıkarılmıştır (4367 sayılı Kanunla söz konusu KHK de değişiklikler

yapılmıştır.)

- Şeker ve Tütün üretiminde Devlet müdahalelerinin kaldırılmasını amaçlayan Şeker ve Tütün

Kanunları hazırlanmış olup, Şeker Kanunu 4 Nisan 2001 tarihinde yayımlanarak yürürlüğe

girmiştir.

- Tütünde, ise Tütün Üretiminden vazgeçip Alternatif Ürün yetiştiren üreticilerin

Desteklenmesi 12/07/2001 tarih ve 2001/2705 Sayılı Bakanlar Kurulu Kararı uygulamaya

konulmuştur. Bakanlıklar arası Tütün Kurulu Kararı gereğince tütün üretiminin kır ve kır taban

araziler dışındaki taban arazilerde yapılmaması ve tütünde 2002 yılı ülke kotasının 150.000 ton

Ege bölgesi kotasının ise 91.000 ton olması kararlaştırılmıştır.

Ayrıca, Tarım politikaları belirlenirken çevresel ve doğal kaynakların korunması,

sürdürülebilir tarımın önemi dikkate alınmaktadır. Bu çerçevede Ülkesel biyo güvenlik

sisteminin kurulması gündemdedir. Trasgenik Kültür Bitkilerinin alan denemeleri, Trasgenik

Kültür Bitkilerinin tescili ve üretilmesi, pazara sürülmesi kapsamında çalışmalar yapılmakta

olup, Trasgenik Kültür bitkilerinin alan denemeleri konusunda Mayıs 1998 tarihinde yönetmelik

çıkmış ve mevzuat çalışmaları devam etmektedir.

Ancak; VII plan döneminde Tarımsal politikalar ile ilgili Yapısal Değişim Projesi

çerçevesinde öngörülen Tarımın Yeniden Düzenlenmesi, Ürün Sigortası , Türkiye Ziraat

Odaları Birliği, Tarım ve Köyişleri Bakanlığının Yeniden Organizasyonu Kanunları

çıkarılamamıştır. Üretici Birlikleri Kanun Tasarısı son aşamaya gelmiştir.

b) Amaçlar, İlkeler ve Politikalar

Türkiye kendi Tarım politikası ihtiyaçları, Dünya tarımındaki gelişmeler ve Türk

Tarımının OTP’ ye uyumu zorunluluğu göz önünde bulundurularak VIII. Planda aşağıdaki

amaç, ilke ve politikaları belirlemiştir.

19

•Kaynakların etkin kullanımı ilkesi çerçevesinde ekonomik, sosyal,çevresel, ve Uluslar arası

gelişmeler boyutunu bütün olarak ele alan örgütlü, rekabet gücü yüksek,sürdürülebilir bir tarım

sektörünün oluşturulması temel amaçtır. Gıda güvenliği ilkesi çerçevesinde artan nüfusun

dengeli ve yeterli beslenmesi esas alınacaktır

•Piyasada fiyat oluşumu üzerinde olumsuz etkileri olan ürün fiyatlarına devlet müdahale

yerine,üretimin piyasa koşullarında talebe uygun olarak yönlendirilmesini sağlayacak politika

araçları devreye sokularak, üretici gelirlerinin artırılması ve istikrarlı bir yapıya

kavuşturulması esas alınacaktır. Üretim maliyetlerini azaltıcı ve teknolojik gelişimi hızlandırıcı

tedbirler uygulamaya konulacaktır.

•Tarım Politikalarının esasları ; DTÖ Tarım Anlaşmasının öngördüğü yükümlülükler ile

AB’ye tam üyelik sürecine girerken AB Ortak Tarım Politikasında ve uluslar arası ticaretteki

gelişmeler çerçevesinde belirlenecektir.

•İnsan kaynakları başta olmak üzere üretim faktörlerinin daha etkin kullanılması ,verimliliğin

artırılması tarımla ilgili kuruluşlarda kurumsal kapasitenin güçlendirilmesi ,kurumsal hizmet

akışında gözlenen sorunların giderilmesi,sektör içi kaynak dağılımında etkinlik ve rasyonel

kullanımın sağlanması,üretici örgütlerinin güçlendirilmesi ,tarımsal işletmelerin rekabet

güçlerinin artırılması ve pazarlama ağlarının geliştirilmesine ağırlık verilecektir.

•Çiftçi kayıt sistemi ,Tapu-Kadastro Sistemi ,Coğrafi Bilgi Sistemi ve Çiftlik Muhasebe Veri

Ağının geliştirilmesi sağlanacaktır. Tarımsal veri tabanını kullanan Tarım Bilgi sistemi

kurulacaktır.

•Üretici ve üretim düzeyini risklere karşı korumak amacıyla risk Yönetimi araçları

geliştirilecektir .Bu çerçevede; tarım ürünlerine yönelik sigorta sistemi,vadeli işlemler borsası,

sözleşmeli tarım ve stok yönetimi araçlarının geliştirilmesi,yaygınlaştırılması ve etkin şekilde

uygulamaya konulması sağlanacaktır.

•Tarımsal gelişmede bölgesel nitelikli programların önemi nedeniyle Tarımda Sorunlu ve

Öncelikli Üretim Alanlarının Tespit Çalışmaları çerçevesinde bölgesel özel programlar

geliştirilecektir.

•Tarım Sektörü ile ilgili her türlü konuda,her aşamada ve düzeyde katılımcı proje planlaması ve

yönetimi esas alınacaktır.

•Üreticilerin katılımını ve sorumluluğunu esas alan ve doğrudan üreticilere finansman sağlayan

Kırsal Kalkınma Projelerine ilişkin çalışmalar sürdürülecektir. Bu çerçevede ,

gerçekleştirilmekte olan ve kırsal kesimdeki gelir seviyesini artırmayı amaçlayan Doğu

Anadolu Su Havzası Rehabilitasyon Projesi halen 11 İlde uygulanmaktadır.

20

•Kırsal alanda tarım-dışı sektörlere destek verilmesi ve kırsal sanayinin yaygınlaştırılması

sağlanacaktır. Tarımdan çekilecek nüfusa yeni istihdam imkanları yaratacak projeler

geliştirilecektir.

•Tarımsal araştırma kurumları etkili bir yapıya kavuşturulacak, çeşitli kurum kuruluş ve

Üniversiteler tarafından yapılan araştırma faaliyetlerinde koordinasyon sağlanacaktır.

•Tarımsal araştırma örneklerinin belirlenmesinde üretici talepleri dikkate alınacak ve

uygulamaya yönelik araştırma projelerinin geliştirilmesi ve uygulanmasında üreticilerin katılımı

ve katkısı esas alınacaktır.

•Tarım-Sanayi entegrasyonunun geliştirilmesi, tarımsal ürünleri işleme sanayinin rekabet

edebilirliğini artırıcı nitelikte uygun ve kaliteli hammaddenin temini ile tarımsal sanayi ye

dönük sözleşmeli üretimin yaygınlaştırılması sağlanacaktır.

•Kamu tarafından yapılmakta olan bir kısım görevler üretici organizasyonlarına devredilecektir.

•Doğal kaynak kullanımında havza bazında katılımcı proje planlaması ve yönetimi

benimsenecektir. Doğal kaynakların sürdürülebilir biçimde kullanılması, gen kaynakların

korunması ve saklanması sisteminin kurulması sağlanacaktır.

•Tarımsal politikalar doğrultusunda dengeli ve çevreyle uyumlu tarımsal kalkınmanın

sağlanmasına yönelik olarak tarımsal altyapı yatırımlarının her aşamasında yatırımdan

faydalananların her türlü katılımı sağlanacak, mevcut alt yapının etkin kullanımı ve yeni

yatırımların gerçekleştirilmesinde kaynakların rasyonel kullanımı temin edilecektir.

•Detaylı toprak etütlerinin ve toprak haritalarının yapılması ile toprakların kullanım ve

korunmasına ilişkin bir kanunun çıkarılması, kadastro çalışmalarının tamamlanması ve toprak

veri tabanının oluşturulması sağlanarak Arazi Kullanım Planı hazırlanacaktır.

•Bölünemeyecek en küçük parsel anlamında optimum işletme büyüklükleri bölgelere göre

tespit edilecek, belirlenecek ekonomik işletme büyüklüklerine bağlı özendirici tedbirler

geliştirilecektir.

•Hayvansal ürünler üretimi geliştirilecek, toplumun hayvansal protein bakımından dengeli ve

yeterli beslenmesini sağlamak amacıyla hayvan ıslahı, hayvan hastalık ve zararlıları ile kaliteli

kesif yem ve yem bitkileri üretiminin artırılmasına, meraların ıslahına ve yayım hizmetlerine

ağırlık verilecektir.

•Su ürünlerinde sürdürülebilir üretimin artırılması amacıyla; doğal kaynakların rasyonel

kullanımı sağlanacak, yetiştiricilik ve açık deniz balıkçılığı geliştirilecek, araştırma ve

geliştirme faaliyetlerine önem verilecek ve kamuda etkin kurumsal bir yapının oluşturulması

için gerekli düzenlemeler yapılacaktır.

21

•Ormanlar; toplumun ormancılık sektörü ürün ve hizmetlerine olan gereksinimlerini,

sürdürülebilir ormancılık, biyolojik çeşitlilik ile yaban hayatını koruma ve çok yönlü

yararlanma ilkeleri doğrultusunda ekonomik, sosyal, çevresel ve ergonomik kriterler

çerçevesinde yönetilecek, işletilecek ve korunacaktır.

•Türkiye’de ormansızlaşma, çölleşme, toprak erozyonu, sel, heyelan ve çığ gibi afetleri

önlemek amacıyla; ağaçlandırma, erozyon kontrolü, mera ıslahı ve sosyal ormancılık

faaliyetleri geliştirilecek, gerçek ve tüzel kişilerin orman yetiştirme etkinlikleri desteklenecektir.

c) Hukuki ve Kurumsal Düzenlemeler

•Tarım sektörü ile ilgili konuları bir bütünlük içinde ele alan Çerçeve Tarım Kanunu

çıkarılacaktır. Ziraat Odalarının etkin olarak faaliyetlerini sürdürmeleri ve geliştirmeleri

yönünde düzenlemeler yapılacaktır.

•Kamudan bağımsız bir yapıda üreticilere üretimden pazarlamaya kadar olan safhalarda hizmet

vermek üzere kar amacı gütmeyen organizasyonlar oluşturmaya yönelik Üretici Birliklerine

ilişkin bir kanun tasarısı hazırlanmış olup, Başbakanlığa sunulmuştur. Örgütlü çiftçi kesiminin

desteklenmesi ve bu yönde teşvik önlemlerinin uygulamaya geçirilmesi sağlanacaktır. Söz

konusu örgütlerde denetimin özerkleştirilmesi yönünde düzenlemeler yapılacaktır.

•Tarım ve Köyişleri Bakanlığı ile tarımsal nitelikli Kamu İktisadi Teşebbüsleri yenide

yapılandırılacaktır.

•Tarımsal Ürün Sigortaları Kanununun ve buna ilişkin eylem planının hazırlanmasına ilişkin

çalışmalar tamamlanacaktır.

2.3.TARIMSAL KALKINMANIN GEREKLİLİKLERİ

Tarım sektörü ekonomik, sosyal, politik ve teknik yönleri ile diğer sektörlerden farklı

özellikleri olan ve vazgeçilmez öneme sahip bir sektördür.

Tarım ürünlerinin temel ihtiyaç maddeleri oluşu, bu ürünlere stratejik bir önem kazandırmıştır.

Bütün ülkeler tarımsal ürünlerde; özellikle tahıl, şeker, süt, et ve bitkisel yağ gibi temel tarımsal

ürünlerde kendi kendine yeterli olma çabası içerisinde olup, tarım politikalarını bu hedef

doğrultusunda yönlendirmektedirler.

Türkiye’de tarım sektörü 2004 yılı itibariyle GSYİH içindeki payı %11.1 olmasına karşılık,

istihdam içindeki payı %45 dir. Görülmektedir ki nüfusun önemli bir kısmı geçimini tarım

sektöründen sağlamaktadır. Bununla birlikte tarım sektöründe istihdam edilenlerin gelirleri

22

diğer sektörlere göre daha düşüktür. Bunun sonucu ortaya çıkan kır kent farklılığı, köyden kente

yoğun göçe sebep olmuştur. Büyüyen bir tarım sektörü, istihdam artmasına ve ekonominin

gelişmesine önemli katkılarda bulunacaktır. Bununla birlikte Bursa İlinde özellikle doğal

kaynakların korunması ve çevresel açıdan sürdürülebilirlik, üretimde kalitenin artırılması

konularına özel önem verilmiştir.

2.4.MEVCUT PLAN VE PROGRAMLAR

2.4.1.Türkiye Hayvancılık Stratejisi Raporu

Bu rapor hayvancılık sektörünün gelişmesi ile ilgili temel amaçları, sorunların

boyutlarını ve planlama çatısını içeren ve 2005 yılına kadar uzanan bir stratejiyi sunmaktadır.

Strateji seçenekleri olarak belirlenen temel seçenekler ise; üretim bazını ve hayvansal

verimliliği geliştirmek, gerçek ürün fiyatını ve ithalatını artırmak şeklindedir.

2.4.2. Ulusal Ormancılık Programı

Ormancılık sektöründe üstlenilmiş olan uluslararası ve bölgesel sorumlulukların yerine

getirilmesini ve takibini kapsayan Ulusal Ormancılık Programı çalışmaları devam etmektedir.

2.4.3. Diğer Projeler

Aşağıda bahsi geçen projeler Türkiye genelinde uygulanan projeler olup, Bursa İlinde

yerel idareler tarafından uygulanan projelerde bulunmaktadır. Tarımla ilişkili olarak diğer kamu

kurum ve kuruluşlarının uyguladığı (Sulama, Çevre vs.) hakkında ileri ki bölümlerde bilgi

verilecektir.

- Çayır Mera Yem Bitkileri ve Hayvancılığı Geliştirme Projesi

1991 yılında 18 ilde başlayan proje tüm illerde uygulanır hale getirilmiş ve 2006 yılına

kadar sürecektir. Projenin amacı yem bitkileri ekilişlerinin artırılarak kaliteli kaba yem açığının

giderilmesi ve meralar üzerindeki baskıyı azaltmak için silaj yapımını teşvik edilecektir.

Uygulama safhasında silaj makinesi alımı, boğa barınağı yapımı, damızlık boğa alımı,

suni tohumlama uygulamaları ve yem bitkileri tohumu desteği yapılmaktadır.

-Hayvancılığın Desteklenmesi ile ilgili Bakanlar Kurulu Kararı Gereğince

Uygulanan Projeler

Bu kararnamenin amacı; Türkiye hayvancılığının geliştirilmesi ve hayvansal üretimin

artırılması maksadı ile kaliteli kaba yem açığının giderilmesi için yem bitkileri üretiminin teşvik

edilmesi genetik ıslahın yaygın hale getirilmesi, soy kütüğü kayıtlarının tutulması ve belgeli

damızlık kullanılmasının teşvik edilmesidir.

23

Bu kapsamda Bursa İlinde 2003 yılı içerisinde 1.686 Trilyon yem bitkileri desteklemesi

,266.749 milyar hayvancılığın desteklenmesi amacıyla olmak üzere toplam 1.952,749 trilyon

ödeme yapılmıştır.

- Mera Islahı ve Amenajman Projeleri

Bu projelerle illerde Mera Kanunu gereğince tespit ve tahdit işlemleri tamamlanmış olan

meraların ıslah edilmesi amaçlanmıştır. Bu projelerin bedellerinin tamamı Mera Fonundan

karşılanmakta olup Bursa İlinde 2003 yılı itibariyle 45.755 Ha. mera alanının tespit ve tahdidi

yapılarak, 4500 da. alanda ıslah projeleri hazırlanarak uygulamaya konulmuştur.

- Ön Soy Kütüğü Projesi

Bu proje ile tüm sığırların kayıt altına alınması ve suni tohumlama yapılan hayvanların

tümünün kayıt altına alınması amaçlanmaktadır. Eylül 2000 den itibaren suni tohumlama

işlemleri Holstein Damızlık Sığır Yetiştiricileri Birliğine devredilmiş ve son yıllarda özel

sektörden de talep gelmektedir. Özel sektör tarafından yapılmakta olan suni tohumlama

faaliyetleri bu proje ile denetlenecektir.

BÖLÜM 3.

İLİN ÖZELLİKLERİ

3.1. BİYOFİZİKSEL ÖZELLİKLER

3.1.1. İlin Konumu

Marmara Bölgesinin güneyinde yer alan Bursa İli, tarih, turizm, sanat, ticaret ve sanayi

şehri olduğu kadar, Türkiye coğrafyası üzerindeki konumu ve ekolojik yapısının getirdiği

önemli avantajlara sahip bir ilimizdir. 40° boylam ve 28-30° enlem daireleri arasında Marmara

Denizinin güneydoğusunda bulunan Bursa İli doğuda Bilecik, Adapazarı kuzeyde İzmit,

Yalova, İstanbul ve Marmara Denizi güneyde Eskişehir, Kütahya batıda Balıkesir İli ile

çevrilidir. İlin yüzölçümü göller dahil 10.891 km2 yüz ölçüme sahiptir. Bu alanda 17 ilçe, 9

Bucak, 682 Köy bulunmakta olup; bir büyük şehir, 17 ilçe ve 36 Belde Belediyesi olmak üzere

54 Belediye mevcuttur. Yüzölçümü itibari ile ülkemizin 28 inci büyük ilidir.

3.1.2. Yüzey Biçimleri

Marmara Bölgesi topografyası komşusu bulunduğu diğer üç bölgenin topografyaları ile

ortak özellikler taşımaktadır. Bu ortak özellikler, Karadeniz Bölgesinin doğu- batı yönünün

rölyefi ile kuzey ve güneye doğru dik meyilleri, yine Ege Bölgesinin doğu- batı yönlü rölyefi ve

aralarındaki çukur alanları, İç Anadolu Bölgesinin parçalar halinde beliren yüksek ve alçak

alanları şeklindedir. İlin yüzey şekilleri , birbirinden eşiklerle ayrılmış çöküntü alanlarıyla,

24

dağlar belirler. Çöküntü alanlarının başlıcalarını İznik (298 km2) ve Uluabat (113 km2)

gölleriyle, Yenişehir, Bursa,İnegöl, Karacabey ve M. Kemalpaşa ovaları oluşturmaktadır.

İl topraklarının % 17 sini ovalar, yaklaşık % 35 ini dağlar kaplamaktadır. Dağlar genellikle

doğu-batı yönünde uzanan sıradağlar şeklindedir .Bunlar; Uludağ (2543 m), Bozburun,

Samanlı, Mudanya, Katırlı ve Karadağ dır.

İlin önemli akarsuları; Mustafakemalpaşa Çayı, Uludağ’ın güney yamaçlarından doğan ve yine

Uludağ’dan kaynaklanan bir çok küçük dere ile beslenen Nilüfer Çayı, Göksu Çayı, Koca Dere,

Kara Dere ve Aksu Deresidir.

3.1.3.Agro Ekolojik Alt Bölgeler

Agro-ekolojik bölgelendirme, arazilerin çevresel özellikleri, potansiyel verim ve arazi

uygunluğu benzer olan özelliklere sahip alt alanlara bölünmesini ifade eder.

Bu agro-ekolojik bölgeler iklim, arazi formu, toprak yapısı ve arazi örtüsüne, sosyo- ekonomik

yapıya göre belirlenir. Bursa İli 4 agro-ekolojik bölgeye ayrılarak incelenebilir. Alt bölgeler

içindeki ilçeler aşağıda gösterilmektedir.

Tablo 1. Bursa İli Alt Bölgeleri

I. ALT BÖLGE

II. ALT BÖLGE

III.ALT BÖLGE

IV.ALT BÖLGE

1.Osmangazi

2.Yıldırım

3.Yenişehir

4.İnegöl

5.Kestel

6.Gürsu

1.Nilüfer

2.Karacabey

3.M. Kemalpaşa

1.Mudanya

2.Orhangazi

3.Gemlik

4.İznik

1.Keles

2.Orhaneli

3.Büyükorhan

4.Harmancık

3.1.3.1. I. Alt Bölge

I. Bölge, Osmangazi, Yıldırım, Gürsu, Kestel, Yenişehir ve İnegöl ilçelerinin bulunduğu

3.094,88 Km2 lık alanı kaplamaktadır. Bölgede Bursa ovası (208 Km2), Yenişehir ovası (200

25

Km2) ve İnegöl ovası (150 Km2) bulunmaktadır. Ağırlıklı olarak sulu tarımın yapıldığı

bölgede tarım alanlarının genel kullanımı bağ-bahçe ve sebze ağırlıklıdır. Bölge içinde kalan

Kestel ilçesinde meyve fidanı ve dış mekan süs bitkileri yetiştiriciliği yoğun bir şekilde

yapılmaktadır. Bölgenin en önemli akarsu kaynağı Nilüfer Çayı ve kolları olup, Nilüfer Çayı’

nın ilk çıkış yeri Uludağ’ın güney eteklerindeki Keles ilçesinin yaklaşık 10- 15 km kuzeyindeki

Topel dağıdır.

Bölgede bulunan en önemli dağlar, Uludağ (2543 m ) ve Samanlı dağları (1119 m) dır.

Bölgede genelde Akdeniz ikliminin etkisi görülmektedir.

3.1.3.2. II. Alt Bölge

II. Bölge, Nilüfer ,Karacabey ve Mustafakemalpaşa ilçelerinin bulunduğu 3.335 Km2

‘lik alanı kaplamaktadır. Bölgede Mustafakemalpaşa ovası (193 Km2) ve Karacabey ovası (537

Km2) bulunmaktadır. Ağırlıklı olarak sulu tarımın yapıldığı bölgede tarla bitkileri ve sebze

tarımı yapılmaktadır. Karacabey bölgesinde sertifikalı tohumculuk sektörü gelişmiştir.

Bölgenin en önemli akarsu kaynağı Mustafakemalpaşa çayıdır. Bölgede bulunan

Uluabat gölü Karacabey İlçesinin doğusunda alüvyonlu toprakların arasında yer almaktadır.

Göl güneyden Kemalpaşa çayı ile beslenerek sularını Kuzey batı yönünden Marmara Denizine

boşaltmaktadır. Göl derinliği 2-4 m dir . Göl içinde bir çok küçük Kalker ada mevcut olup 113

Km2 yüz ölçeme sahiptir. Batı kıyıları sazlık ve bataklıktır.

Bölge iklimi Akdeniz iklimi ile Karadeniz iklimi arasında bir geçiş özelliği niteliği

göstermektedir.

3.1.3.3. III. Alt Bölge

III. Alt Bölge Mudanya,Gemlik,Orhangazi ve İznik ilçelerini kapsayan 1.988 Km2 ‘lik

alandır. Bölgede İznik ovası (76 Km2) ve Orhangazi ovası (97 Km2) bulunmaktadır. Bölgenin

karakteristik bitki örtüsünü Zeytin olup, bunun yanında sulu tarımın yapıldığı alanlarda tarla

ve bahçe bitkileri yetiştiriciliği yapılmaktadır.

Bölgede bulunan İznik gölü Türkiye’nin 5. ci büyük gölüdür. Gölün kuzey güney

doğrultusundaki genişliği 10-11,5 Km. olup yüz ölçümü Km2 dır. Göl geniş bir tektonik çukur

içerisindedir. Ortalama derinliği 30 m civarında olup,en derin yeri ise 65 m dir. Bölge Akdeniz

iklim tipine sahiptir. Bölgenin en önemli dağları Katırlı dağları(1283 m) ve Mudanya dağları

(600m) dır.

3.1.3.4. IV. Alt Bölge

IV. Alt Bölge Keles, Orhaneli, Büyükorhan ve Harmancık ilçelerini kapsayan 2.400

Km2 ‘lik alandır. Topografya bakımından bölgenin engebeli arazi yapısı ve karasal iklimin

26

hakim olması nedeniyle tarım sınırlı bir şekilde yapılmaktadır. Bölgede bulunan Keles ve

Orhaneli ilçelerinde ekonomik anlamda çilek yetiştiriciliği ön planda gelmektedir.

Bölge alanının % 63’ü nü orman alanları kapsamaktadır. Ormanlık alanlarında

genelde kızıl çam ve meşe ağaçları bulunmaktadır. Bölgenin en önemli akarsu kaynağı

Orhaneli çayı olup ,tarım alanlarının sulanmasında kullanılmaktadır. Bölgede sulanabilir

alanlarda meyvecilik ,sebzecilik ve tarla bitkileri yetiştiriciliği yapılmaktadır.

Bölgede bulunan Orhaneli termik santrali 210 MW güç ile Bölge ve Bursa iline elektrik

enerjisi sağlanmaktadır.

3.1.4. İklim

Marmara Denizi kıyı şeridinde yer alan Bursa İlinde genellikle Akdeniz iklimi yaygın

olup; yazlar sıcak ve kurak, kışlar ılık ve yağışlıdır. Denizden uzaklaştıkça iç kısımlarda yarı

karasal iklim görülmektedir. İlde yağışın büyük bir kısmı yağmur şeklinde olmakla birlikte

yükseltinin arttığı yerlerde yağış şekli kara dönüşmektedir. İlin en sıcak ayları Temmuz-

Ağustos, en soğuk ayları ise Ocak-Şubat’ tır. Yağışın en yoğun olduğu aylar ise Kasım ve

Aralık aylarıdır.

Tablo 2. Bursa İli İklim Verileri

AYLAR

2004 Yılı Ortalama Sıcaklık ©

2004 Yılı Ort. Yağış (mm)

23 YILLIK ORTALAMA SICAKLIK( C°)

23 YILLIK ORTALAMA NİSBİNEM (%)

23 YILLIK ORTALAMA YAĞIŞ (mm)

OCAK 5 154,8 5.4 76 82.5 ŞUBAT 5,1 72,6 5.8 74 68.5 MART 9,4 62,1 8.0 72 61.2 NİSAN 13,1 50,4 13.0 70 66.6 MAYIS 17,6 22,8 17.5 70 45.0 HAZİRAN 22,6 37,5 22.2 63 34.8 TEMMUZ 24,7 22,5 24.3 59 21.0 AĞUSTOS 23,8 25,6 24.0 60 16.0 EYLÜL 20,4 63,4 20.1 66 34.5 EKİM 16,7 65,9 15.3 72 73.0 KASIM 10,1 94,9 10.2 76 81.3 ARALIK 6,3 44.0 7.6 75 93.1 YILLIK 14,57 56,0 14.5 69 677.5

Kaynak : D Meteroloji İşleri

27

3.1.5 Bitki Örtüsü

Bursa ilinin bitki örtüsü çeşitlilik göstermektedir. Marmara Denizi kıyısında özellikle

Zeytinbağı, Mudanya,Gemlik civarı ile İznik gölü çevresinde zeytin alanları , İlin güneye

bakan kısımlarında Uludağ ve Milli Park alanı hudutları ile Orhaneli ve Keles ilçeleri

çevrelerinde yoğun ve süreklilik gösteren orman alanları bulunmaktadır. Karacabey ve

Mustafa Kemal Paşa ovalarında büyük mera alanları mevcuttur.

grafik 2: 2004 yılı ortalama yağış ile 23 yıllık ortalamanın karşılaştırılması

020406080

100120140160180

OcakŞubat

MartNisa

nMayıs

Haziran

Temmuz

Ağustos

Eylül

EkimKasım Aralık

2004 yılı ort. Yağış mm 23 Yıllık Ort.Yağış (mm)

grafik 1 :2004 yılı ortalam ile 23 yıllık ortalamaların karşılaştırılması

05

1015202530

Ocak

Şubat

Mart

Nisan

Mayıs

Hazira

n

Temmuz

Ağusto

sEylü

lEkim

Kasım

Aralık

2004 yılı ort. Sıcaklık c' 23 Yıllık Ort.Sıcaklık (C)

28

Genel olarak bölgenin alçak yerlerinde maki türleri , yüksek dağ kesimlerinde kestane,

kayın, gürgen, köknar ve çınar ağaçları yer almaktadır.

3.1.6 İl Arazisinin Niteliklere Göre Dağılımı

Tablo 3 . Türkiye Bursa ve Bursa Alt Bölgelerde Arazilerin Dağılımı ( Ha) Bölgeler Tarım

Alanları Orman ve Fundalık

Çayır-Mera Diğer Araziler

Yüzölçümü

I.Alt Bölge 122,056 136,739 21,423 29,270 309,488 II. Alt Bölge 156.306 125.529 20.047 31.662 333.544 III. Alt Bölge 70.740 76.248 1.973 49.892 198.853 IV. Alt Bölge 81.873 150.896 4.337 2.963 240.069 BURSA 430.975 489.412 47.780 113.787 1.081.954 TÜRKİYE 26.968.000 20.703.000 20.500.000 10.184.700 78.355.700

D.İ.E Tablo 3. de Türkiye, Bursa ve Bursa alt bölgelerinde arazi dağılımı gösterilmektedir

.Bursa ilinin toplam yüzölçümü 1.081.954 Ha. olup , bunun % 40’ı tarım arazileri , % 45’ i

orman ve fundalıklar, % 4,5’i çayır-mera ve % 10.5‘si tarım dışı araziden oluşmaktadır.

Grafik 3 Bursa İlinde Arazi Dağılımı

Çayır Mera 47,780 Ha.

%4,5

Tarım Dışı Arazi 113,787 (Ha)

%10,5Orman ve Fundalık

489,412 (Ha) %45

Tarım Arazisi 430,975 (Ha)

%40

29

Türkiye genelinde ise bu durum Tarım Arazileri %34 ,Orman ve Fundalıklar %26,

Çayır-Mera arazileri %26 ve Tarım dışı arazi %13 oranında dağılım göstermektedir.

Grafik 4. Bursa İli Alt Bölgeler Bazında Arazilerin Oransal Dağılımı (%)

02468

10121416

I.Alt Bölge II.Alt Bölge III.Alt Bölge IV.Alt Bölge

Tarım Alanı

Orman veFundalıkÇayır Mera

Tarım Dışı

Bursa İli alt bölgeler bazında incelendiğinde (Grafik 4.) orman alanlarının IV. Alt

Bölgede daha fazla olduğu görülmektedir. I.,II.,III. Alt Bölgelerde tarım alanlarının fazla oluşu

bu bölgelerde ovaların yer alması ile tarımsal faaliyetlerin yoğun bir şekilde yapıldığını

göstermektedir.

3.2 SOSYO-EKONOMİK YAPI

30

3.2.1. Nüfus

Bursa,nüfus olarak Türkiye’nin beşinci büyük ili olup; nüfus yoğunluğu fazladır. 2000

yılı rakamlarına göre , yıllık nüfus artışı % 0.18,35 iken Bursa ili nüfus artış hızı % 0.27,74 dir.

İl merkezinde bu değer % 0.33,79 iken bucak ve köylerde % 0.10 civarındadır. Bursa ilinde

net göç oranı % 6,2 dir.

Bursa ilinin toplam nüfusu 2.125.140 olup; % 76,7 sini teşkil eden 1.630.940 kişi şehir

merkezlerinde, % 23,3 nü teşkil eden 494.200 kişi bucak ve köy yerleşim alanlarında

yaşamaktır. İlde nüfus yoğunluğu yıllar itibarı ile bir artış göstermekte olup,l980 yılında Km2

104, 1985 yılında 120, 1990 yılında 145, 2000 yılı itibariyle 194 kişi düşmektedir.

TABLO.4. BURSA İLİ NÜFUS VERİLERİ 2000 YILI NUFUS SAYIMINA GÖRE

ALT BÖLGELER

İLÇELER

2000 Yılı YÜZÖLÇÜMÜ ( Km2)

NÜFUS YOĞUNLUĞU

TOPLAM NÜFUSU

ŞEHİR NÜFUSU

KÖY NÜFUSU

I.ALT BÖLGE

OSMANGAZİ 642.337 579.127 63.210 642,88 1000 YILDIRIM 480.266 479.249 1.017 126 3811 YENİŞEHİR 54.835 26.068 28.767 772 71 İNEGÖL 186.558 105.959 80.599 1.006 19 KESTEL 44.102 27.496 16.606 435 10 GÜRSU 28.087 21.518 6.569 113 25

TOPLAM 1.436.185 1.239.417 196.768 3.094,88 II ALT BÖLGE

NİLÜFER 178.682 136.311 42.371 545 327 KARACABEY 76.887 40.624 36.263 1.621,12 47 M.K.PAŞA 101.531 46.731 54.800 1.169,32 87

TOPLAM 357.100 223.666 133.434 3.335,44 III.ALT BÖLGE

MUDANYA 53.965 20.682 33.283 346 156 GEMLİK 88.472 63.710 24.762 476 186 ORHANGAZİ 68.902 44.426 24.476 413,53 167 İZNİK 44.770 20.169 24.601 753 59

TOPLAM 256.109 148.987 107.122 1.988,53 IV. ALT BÖLGE

KELES 18.613 3.636 14.977 640 29 ORHANELİ 30.449 8.071 22.378 805,91 38 B.ORHAN 16.667 3.603 13.064 569,46 29 HARMANCIK 10.017 3.560 6.457 385,32 26

TOPLAM 75.746 18.870 56.876 2.400,69 BURSA GENELİ 2.125.140 1.630.940 494.200 10.819,54

Kaynak DİE

31

Grafik 5.Bursa İlinde Nüfus Dağılım Oranı % 2000

0

10

20

30

40

50

60

70

80

I.Alt Bölge II.Alt Bölge III.Alt Bölge IV.Alt Bölge Toplam

Şehir NüfusuKöy Nüfusu

Bursa ilinde nüfusun % 76,7 si şehir merkezlerinde % 23,3 ‘ü köy ve kırsal alanda

yaşadığı görülmektedir. Bursa İli, Türkiye genelinde olduğu gibi genç bir nüfusa sahiptir.

Grafik5.e bakıldığında Nüfusun yoğun olduğu I. Alt Bölgede toplam nüfusun % 67.5’i , nüfus

yoğunluğunun en az olduğu IV. Alt Bölgede Nüfusun % 0.036 ‘sı yaşamaktadır.

Bursa İlinde gelecek yıllara göre tahmini nüfus aşağıdaki tabloda verilmektedir. Tablo 5. Bursa İli 1990 Yılı Nüfusuna Göre Nüfus Projeksiyonları

Yıllar 1990 2000 2005 2010 Nüfus (Kişi) 1,602,613 2,125,140 2,278,122 2,442,118

32

Kaynak DİE

3.2. 2 Sağlık

İlde sağlık hizmetleri 20 hastahane, 2 sağlık merkezi, l47 sağlık ocağı, 68 sağlık evi, 10

dispanser, 7 ana çocuk sağlığı ile yürütülmektedir. İl genelinde yataklı tedavi kurumlarındaki

toplam yatak sayısı 5112 iken 10.000 nüfusa düşen yatak sayısı 22,28, toplam hekim sayısı

3185, hekim başına düşen nüfus sayısı 720’dir.

İlin sağlık ile ilgili mevcut durumu Türkiye geneline oranla sağlık hizmetleri daha iyi

bir konumdadır. Doktor başına düşen kişi sayısı Türkiye ortalaması 3.759 iken, Bursa ilinde

720 dir.

3.2.3 Eğitim

Bursa ilinin genelinde okul ve öğretmen sorunu bulunmamakta ve okullaşma oranı

Türkiye ile karşılaştırıldığında daha iyi görülmektedir.

Tablo.6. Türkiye ve Bursa’da Öğrenci Öğretmen ve Okul Sayıları – 2004

Okul Öncesi İlköğretim Orta Öğretim Okul

/Ana okulu

Öğren-ci sayısı

Öğret-men Sayısı

Okul Sayısı

Öğrenci Sayısı


Okul Sayısı

Öğrenci sayısı


Bursa 373 13.715 552 582 308.688 10.755 130 104.762 5.421 Türkiye 31.547 434.771 22.152 35.611 10565389 401.288 6.816 3039449 167.614

Grafik.6. Sayım Yıllarına Göre Nüfus Artış Hızları % .0

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

1935 1940 1945 1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 2000

TürkiyeBursa

33

Kaynak: T.C.M.E.B.-DİE

Öğrenci sayılarını kız ve erkek olarak incelendiğinde Türkiye’de bu oranlar kız öğrenci

oranı % 40, erkek öğrenci oranı %60 ‘dır. Bursa ilinde öğrenim gören öğrencilerin %39’u kız

, %61 erkek ‘dir.

İlde bulunan Uludağ Üniversitesine bağlı 8 Fakülte ve l0 yüksek okul

bulunmaktadır.2000-2001 yılı itibariyle Üniversite’ de toplam 1.716 öğretim elamanı ve

34.662 öğrenci bulunmaktadır. 3.2.4. Kişi Başına Gelir

Türkiye ekonomisinde önemli yeri olan Bursa ilinde kişi başına düşen GSYİH 2000

yılı rakamlarına göre 3491$ olup bu rakam Türkiye ortalamasının üzerindedir.

Tablo. 7.Yıllara Göre Kişi Başına Düşen GSMH ($) 1995 1996 1997 1998 1999 2000 Bursa 3660 3548 3442 3706 3270 3491 Marmara 4005 4163 4475 4520 3960 4270 Türkiye 2727 2888 3021 3176 2847 2941

Kaynak : D.İ.E 3.2.5 Ulaşım 3.2.5.1. Ulaşım İmkanları

Bursa , coğrafi bakımdan iç batı Anadolu’nun İstanbul’a ve dolayısıyla Avrupa’ya

açılımında stratejik bir mevkiye sahiptir. Aynı şekilde dış ülkelerden ve İstanbul’dan iç batı

Anadolu ve Ege’ye geçecek olan malların dağılım merkezi Bursa olmaktadır.

Bursa aynı zamanda Trakya ve iç batı Anadolu gibi kalabalık bölgeleri birbirine

bağlayan yolcu trafiğinde önemli hizmetler veren bir kent durumundadır.

3.2.5.2. Karayolları Bursa ili kuzeyde Trakya-İstanbul-Ankara, Güneyde Çanakkale –Bandırma,Bursa-

Ankara olmak üzere iki önemli aks bulunmaktadır. Bursa bu iki karayolu aksını,İzmit-Yalova-

Bursa yoluyla iç batı Anadolu ve Ege’ye bağlamaktadır.

Ülkemizde ,ulaşım sektöründeki en önemli sistem karayoludur. Bursa ağırlıklı olarak

karayolu ulaşım ağının yükünü bölge ve ülke ölçeğinde taşımaktadır.İstanbul-İzmir Devlet

karayolu bağlantısı Bursa’ya önemli bir karayolu trafiği yükü getirmektedir

3.2.5.3. Denizyolları

34

Bursa’nın ülkesel ve bölgesel ölçekteki bir diğer ulaşım sistemi Mudanya ve Gemlik

ilçelerinde yer alan Limanlardan sağlanan Deniz ulaşımıdır. Özellikle Gemlik’te yer alan

GEMPORT limanı ülke ve bölgesel ölçekte bir liman olma yolundadır.Bu limanlar Bursa ve

yakın bölgede üretilen sanayi ve tarım ürünlerinin ihracat ve ithalat kapılarıdır.Mudanya

limanından İstanbul iline Deniz otobüsü seferleri yapılmaktadır.

3.2.5.4. Havayolları Bursa ilinde 1946 yılında açılan havaalanının teknik özellikleri büyük uçakların iniş

kalkışı için uygun olmadığından ulaşım sektörü açısından önemli bir işlevi bulunmamaktadır

.Yeni hizmete giren Yenişehir havaalanında sivil amaçlı kargo taşımacılığı yapılmaktadır.

Hava taşımacılığının eksikliği Bursa ve hatta Marmara bölgesi için önemli bir handikaptır

3.2.5.5. Köy yolları Köy Hizmetleri İl Müdürlüğünün 2003 yılı verilerine göre Bursa ilinde toplam 3.904

Km köy yolu bulunmaktadır. Köy yollarının 2.209 Km.si asfalt, 1.403 Km.si stabilize 292

Km.si tesviye yollarıdır.

3.2.6. Köy içme suyu Köy Hizmetleri İl Müdürlüğünün 2003 yılı verilerine göre toplam 682 köyün 677 sine

yeterli içme suyu şebekesi mevcut olup 5 köyün içme suyu yetersiz olup içme suyu olmayan

köy bulunmamaktadır.

3.3. TARIMSAL ÜRETİM SİSTEMLERİ

3.3.1. Arazi kullanım Durumu ve İşletmeler Bursa ilinde 2001 yılı tarım sayımına göre 57.071 adet tarım işletmesi mevcuttur. Bu

işletmelerin 34.830 tanesi bitkisel ve hayvansal üretimi birlikte, 21.411 adedi yalnız bitkisel

üretim, 830 adedi yalnız hayvancılık yapmaktadır. İlde tarım işletmeleri Bitkisel ve Hayvansal

üretimleri birlikte yapmaktadırlar. Tarım işletmelerinin arazi büyüklükleri aşağıda

verilmektedir.

2001 yılı tarım sayımına göre Kaynak D.İ.E İşletme Büyüklüğü İşletme Sayısı(Ad) Arazi Miktarı (Da)

Arazisi Olmayan 830 -- 5 den az olan 2.194 4.575 5-9 2.885 20.179 10-19 11.016 151.890 20-49 23.714 760.647 50-99 13.006 889.498

35

100-199 2.490 317.527 200-499 782 211.615 500 + 154 171.323

Grafik 7.Bursa İlinde İşletmelerin Büyüklüklerine Göre Dağılımı (Da)

20-49 %37,7

10-19 %21,3

5-9%10,8

50-99 %19,3

100-199 %5,4

5 %4,7

200-499 %0,3

Yukarıdaki tablodan anlaşılacağı üzere 50 da kadar olan Bursa ilindeki işletmelerin sayısı,

toplam işletme sayısının %71 oluşturmaktadır.

36

Bursa ilinde işletmelerin faliyet alanlarına göre % dağılımı

hayvansalBitkisel ve; 61

;

;

hayvansalyalnız ; 1

bitkiselyalnız; 38

Grafik.8. de görüldüğü gibi Bursa İlinde Tarım İşletmelerinin % 38 ‘ünde yalnız

Bitkisel Üretim % 1 ‘ inde yalnız Hayvansal Üretim ve % 61 inde Bitkisel ve Hayvansal Üretim birlikte yapılmaktadır. Grafik.9.Bursa İlinde Tarımsal İşletme Tipine Göre Arazi Büyüklükleri Ve İşletme Sayıları

0

5000

10000

15000

20000

25000

<5 5-9 10-19 20-49 50-99 100-199 200-499 500>

Bitkisel+HayvancılıkÜretimBitkisel Üretim

Hayvansal Üretim

Grafik.9. ‘da görüldüğü gibi Bursa İlinde Tarımsal İşletmelerin sahip oldukları arazi

miktarı ağırlıklı olarak 20-49 da. olmasının yanında 200 da. Üzerinde araziye sahip Tarım

İşletmeleri çok azdır.

37

Bursa ili 2004 yılı verilerine göre Büyükbaş hayvan sayısı 124.263, küçükbaş Hayvan

sayısı 263.769 adettir. Alt bölgelere göre Büyük ve Küçük baş hayvan sayılarının dağılımı aşağıdaki grafikte verilmiştir

Büyük ve Küçük baş hayvan sayılarının Alt Bölgelere göre dağılımı

0

20000

40000

60000

80000

100000

1. Bölge 2.Bölge 3.Bölge 4.Bölge

Büyük BaşKüçük Baş

0

2000

4000

6000

8000

1.Bölge 2.Bölge 3.Bölge 4.Bölge

B.Baş erkek hayvanların ırklarına göre alt bölgeler bazında dağılımları

Saf Kültür

Kültür Melezi

Yerli-Diğer

Manda

38

0

5000

10000

15000

20000

25000

30000


2004 yılına göre B.Baş dişi hayvanların ırklarına göre alt bölgeler bazında dağılımı

Saf KültürKültür MeleziYerli-DiğerManda

Grafik 15 Alt Bölgeler Bazında B.Baş Süt Sığırcılığı İşletmeleri

Bursa ilinde 2004 yılı verilerine göre 1.679.774 adet yumurta tavuğu, 4.543.460 adet etlik tavuk ile toplam 16.400 adet hindi ördek ve kaz tespit edilmiştir. Tavuk sayılarının alt bölgelere dağılımı aşağıdaki grafikte çıkarılmıştır.

0

20

40

60

80

100

120

140

İşle

tme

Ade

di

I. BÖLGE II. BÖLGE III.BÖLGE IV. BÖLGE

1--10

11--50

51--100

101>

39

0

500000

1000000

1500000

2000000

2500000

3000000

3500000

4000000


yumurta tavuğuet tavuğu

Tablo .8. Bursa İlinde Arıcılık Yapan Köyler ve Köy Sayıları(2004) Arı Kovanı Arıcılık Yapan

Köy Sayısı Eski Tip Yeni Tip Toplam I. Alt Bölge 979 16.926 17.905 199 II. Alt Bölge 370 10.830 11.220 50 III. Alt Bölge 195 6.961 7.156 67

IV. Alt Bölge 622 4.021 4.636 106 BURSA 2.166 36.738 38.904 422

Kaynak: Bursa Tarım İl Müdürlüğü Grafik17 2004 verilerine göre alt bölgeler bazında yerli ve fenni kovan sayıları

0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

14000

16000

18000

1.bölge 2.bölge 3.bölge 4.bölge

eskiyeni

40

Tablo.9. Bursa İli İpek Böcekçiliği

Yıllar Köy Sayısı

Aile Sayısı

Açılan Kutu (Adet)

Üretim Yaş Koza (Kğ)

1986 466 14,508 24.270 670.999 1987 386 15.415 21.734 596.347 1988 378 13.547 22.080 616.027 1989 450 14.360 23.677 638.628 1990 455 15.095 23.559 635.599 1991 403 9.473 13.316 349.402 1992 218 4.017 5.878 165.696 1993 155 1.900 4.428 120.656 1994 116 1.246 2.395 61.558 1995 75 522 1.186 33.535 1996 71 374 785 22.033 1997 57 251 368 10.304 1998 29 158 188 5.032 1999 38 200 208 5.616 2000 27 95 131 2.250 2001 17 67 105 2.307 2002 39 143 219 5.313 2003 26 120 230 6.999 2004 22 133 231 5.857

Kaynak: İ.B.A.E. Bursa

.3.3.2. Tarım Alet Makine Varlığı Tablo.10. Bursa İlinde Traktör Verileri

Alt Bölgeler

Traktör Adeti

Trak.Baş.Düş.OrTar.Alanı. da.

Tarım Alanı (Ha)

Tarım Alanı Dağılımı %

I. Alt Bölge 11699 10,4 122.056 39,43 II.Alt Bölge 15125 10,3 156.306 46,86 III.Alt Bölge 11234 6,2 70.740 35,57 IV.Alt Bölge 3162 25,8 81.873 34,10 Bursa 41220 10,4 430.975 39.0

Kaynak: 2004 Tarım İl Müd.

41

Grafik 18 2004 yılı traktör sayılarının alt bölgelere göre dağılımı

1.bölge28%

2.bölge37%

3.bölge27%

4.bölge8%

1.bölge2.bölge3.bölge4.bölge

Kaynak : DİE

3.4 TARIMSAL PAZARLAMA SİSTEMLERİ

Türkiye’nin ve Marmara Bölgesinin hem tarım hem’ de sanayi bakımından en yoğun

kesimi olan Doğu Marmara’ da yer alan Bursa verimli ve sulak toprakları ülke çapında tanınan

tarımsal ürün ve ipeği ile Türkiye Tarımsal üretiminde önemli bir yere sahiptir. Bursa tarımsal

ürün bakımından başta İstanbul,Ankara olmak üzere Marmara,Ege ve İç Anadolu

Bölgelerindeki bir çok ili besleyen bir tarımsal merkez konumundadır.

İl’de üretim ve dış ticaret bakımından önemli olan İpekböceği,Zeytin, Şeftali, talep ve

ihracat durumu detaylı olarak incelenerek seçilen ürünlerin gelecek 10 yıla yönelik arz-talep

dengesi ve ihracat potansiyeli üretim ve pazarlama bölümünde incelenecektir.

İl’de ürün pazarlamasında aktif rol alan kuruluşlar Tarım Satış Kooperatifi olarak

Marmarabirlik , Kozabirlik , Uludağ ihracatçılar birliği ve Bursa Ticaret Borsası yer almaktadır.

Bursa ilinde süt ve süt ürünleri işleme ve pazarlama alanında faaliyet gösteren özel

sektör kuruluşlarından Sütaş A.Ş. günlük 1000/ton çiğ süt işleme kapasitesi ile ilk sırayı

almaktadır.

3.4.1 Türkiye ve Bursa İlinde İpekböceği Üretim ve Pazarlama Analizi

3.4.1.1 Üretim ve Üretim Trendi İpekböcekçiliği Bursa İli ile özdeşleşmiş olup; Bursa önce Bizanslılar, daha sonrada

Osmanlı İmparatorluğu ve günümüzde çok canlı bir ticaret merkezi, İpekleriyle ünlü bir kent ve

tarihi ipek yolunun düğümlendiği bir yer olmuştur.

Grafik.19 ‘da görüldüğü gibi 1990 yılına kadar istikrarlı bir şekilde devam eden yaş

koza üretimi , daha sonra yaşanan iç ve dış kaynaklı olumsuzluklar nedeniyle öncelikle Bursa

42

ilinde ve diğer bölgelerde gerilemeye başlamış ve günümüzde geçmişle kıyaslanamayacak

noktaya gelmiştir.

İpek böcekçiliğimizin ülkemiz genelinde olduğu gibi,Bursa’da bu denli gerilemesinin

başlıca sebebi Dünya konjonktüründe meydana gelen olumsuz gelişmelerdir

Grafik 19 Türkiye yaş koza üretimi ton

0100020003000

Yıllar19

9019

9119

9219

9319

9419

9519

9619

9719

9819

9920

0020

0120

0220

0320

04

Türkiye Yaş Koza Üretimi (Ton)

Tablo.11.Türkiye ve Bursa İli Yaş Koza Üretimi

Yıllar Türkiye Yaş Koza Üretimi (Kg)

Bursa İli Yaş Koza Üretimi (Kg)

1990 2171292 635599 1991 1353200 349402 1992 781850 165696 1993 715849 120656 1994 455594 61558 1995 272170 33535 1996 514590 22033 1997 160675 10304 1998 127492 5032 1999 133208 5616 2000 59780 2250 2001 46621 2307 2002 100013 5313 2003 169221 6999 2004 143173 5857

Kaynak İ.B.A.E Dünya yaş koza üretiminin yaklaşık % 70 ini karşılayan ,iklim ve ucuz işgüc gibi

avantajlara sahip Çin dünya yaş koza ve ham ipek fiyatlarını istediği gibi değiştirebilmektedir.

Bunun yanında kişi başına milli gelirin çok düşük seviyelerde olduğu Hindistan,Vietnam gibi

ülkelerde de fiyatlar çok düşük olmaktadır. Bu olumsuz gelişmeler nedeniyle Dünya ham ipek

fiyatları 55-60 $ dan 20-25 $ kadar gerilemiştir.

43

1990 yılında yaşanan körfez savaşından sonra ülkemizi ziyaret eden ve Bursa iline gelen Arap

turist sayısının azalmasına neden olmuş, ayrıca Arap ülkelerine olan ipek halı ihracatımızı

olumsuz etkilemiştir. Sovyetler Birliğinin dağılmasının ardından bağımsızlığını kazanan

Türkistan ve Özbekistan gibi koza üretiminin yoğun olduğu Orta Asya Türk

Cumhuriyetlerinden ülkemize ucuz fiyatlarla kuru koza, ham ipek ve ipekli mamullerin yasal

ve yasal olmayan yollarla gelmesi iç piyasayı olumsuz etkilemiştir.

TÜRKİYE YAŞ KOZA ÜRETİMİNDE BURSA İLİNİN PAYI

010203040

1990

1992

1994

1996

1998

2000

2002

2004

Seri 1

Bursa ilinde geçmişte ipekböceği yetiştiriciliğinin yoğun olduğu, yerlerde

kentleşme ve çevre kirliliği ipek böceği yetiştiriciliğini baltalamıştır. Yine köylerden kente göç

nedeniyle ipekböcekçiliği yapan nüfusu azaltmıştır.

Türkiye ham ipek arz ve kullanım projeksiyonunda 1 kg ham ipek için 6 kg yaş

koza kullanıldığı ve 1 m2 ipek halı için 6 kg ipek kullanıldığı kabul edilmiştir.

Tablo.12.Türkiye Ham İpek Arz ve Kullanım Projeksiyonu

Yıllar 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Tohum Talebi (Kutu)

8.000

9.000

10.000

11.000

12.000

13.000

14.000

15.000

16.000

17.000

Yaş Koza Üretimi(Ton)

224

252

280

308

336

364

332

420

448

476

Ham İpek Üretimi(Ton)

37

42

46

51

56

60

65

70

75

79

Ham İpek Talebi (Ton)

200

200

200

200

200

200

200

200

200

200

Ham İpek İthalatı (Ton)

163

158

154

149

144

140

135

130

125

121

İpek Halı paritesi(m2)

40.000

40.000

40.000

40.000

40.000

40.000

40.000

40.000

40.000

40.000

Kaynak D.İ.E

44

3.4.1.2. Yaş Koza Fiyatları ve Pazarlama

Yaş koza üretiminin yarıdan fazlası yüzyıllardır aynı işlevi yürüten ve tarihi özelliği

olan Bursa Borsasında pazarlamaktadır. Üretici ürününü borsa dışında pazarlarken tekelci

piyasanın oluşması durumunda ürünün değer fiyattan satılamaması söz konusu olmaktadır.

Üretimim büyük bir kısmını gerçekleştiren ve bu konuda örgütlenen Marmara bölgesi

üreticileri ürünlerini diğer bölgelere kıyasla daha yüksek fiyattan pazarlayabilmektedir. Bursa

borsasında serbest piyasa koşullarında ve çok sayıda satıcı ve alıcının mevcut olduğu yaş koza

borsasında oluşan fiyatlar Türkiye ortalama fiyatını büyük ölçüde etkilemektedir.

Koza üreticileri sattıkları ürünlerin bedelini genellikle peşin olarak alırlar. Kozalar tek

elden kullanıcıya satıldığı için pazarda aracılar yoktur. Arz miktarı , kasa fiyatı,alıcıların talep

ve ihtiyaçları ve koza kalitesine göre oluşmaktadır.

1980 yılından sonra yaş kozanın destekleme kapsamı dışına çıkarılması ile fiyatlar

serbest piyasa koşullarında dünya fiyatları ile uyumlu şekilde oluşmaya başlamıştır. Ancak

1989 yılından sonra rejim ve iklim avantajları nedeniyle Çin’in ham ipek fiyatlarını önemli

ölçüde düşürmesi dünya piyasalarını ve dolayısıyla ülkemizdeki fiyatları olumsuz yönde

etkilemiş,daha sonra Körfez savaşı nedeniyle turistik bölgelerdeki ipek halı satışlarının

düşmesi gibi faktörler yaş koza ve ham ipek fiyatlarının düşmesine bu da koza üretiminin

azalmasına yol açmıştır.

YAŞ KOZA FİYATLARI

02000400060008000

Yıll

ar

1986

1987

1988

1989

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

TL/Kg

45

Dünya yaş koza üretiminin % 70 ‘ten fazlasını üreten Çin’de 1 Kg yaş kozanın 1 $ civarında olduğu bilinmektedir. Yaş koza fiyatlarında ülkelere göre büyük farklılıklar göstermektedir.1997 yılı verilerine göre ülkemizde 4.60 $ olan yaş koza fiyatı Japonya’da 12.88 $ Hindistan’da 3.11 $ düzeyindedir.

3.4.1.3. Dış Ticaret Yurt içinde üretilen koza ham ipek haline getirildikten sonra tamamına yakını ipek

halı dokumacılığında kullanılmakta ve ipek halı olarak ihraç edilmektedir. Yurt içi ham ipek

üretimi ipek halı sektörünün ihtiyacını karşılamaktan uzaktır. Bu nedenle son yıllarda, yılda

yaklaşık 200 ton ham ipek ithal edilmektedir.

Yıllık 40 m2 olan ipek halı kapasitesinin ham madde ihtiyacının ithal yoluyla da

olsa karşılanıp turistik yörelerde pazarlanması veya ihraç edilmesi gerekmektedir

Yaş Koza Pazarlama Kanalları ÜRETİCİLER YEREL KÜÇÜK ATÖLYELER ÖZEL ALICILAR KOZABİRLİK TÜCCAR TEKSTİL SANAYİ İHRACAT

46

TABLO.13.Türkiye ve Bursa Yaş Koza Pazarlama (SWOT Analizi)

Strateji Mevcut Durum Problemler Fırsatlar Tehlikeler -Yaş İpek Kozası üretimi ve pazarlaması

-Yaş Koza üretimi düşük -Tarım alanlarının sınırlı ve parçalı olduğu ,alternatif ürünlerin az olduğu bölgelerde üretim yapılıyor -Koza üretimine prim ödemesi var. -Yaş koza fiyatları geçmiş yıllara göre düşük Dünya fiyatlarına göre yüksek

-Bölgede zirai mücadele ilaçlarının fazla kullanılması ipek böceğini etkiliyor -Yaş koza fiyatlarında istikrar sağlanamıyor

-Tekstil sektörünün güçlü olması -Ürün alımının garanti olması

-Ham ipek ithalatının yüksek oluşu -Dünya fiyatlarının düşük oluşu -Çin’in tekelci konumda oluşu -Mevcut dut plantasyonlarının azalması

3.4.2. Türkiye ve Bursa İlinde Zeytin Üretim-Tüketim ve Pazarlaması 3.4.2.1. Üretim ve Üretim Trendi

Türkiye’deki zeytin ağacı mevcudundaki artışa bağlı olarak üretim de artmaya devam

etmektedir. Grafiklerde görüldüğü gibi son yıllarda zeytin ağacı sayısı ve zeytin üretimi artış

trendi yeni bir ivme kazanmıştır. Bunun en önemli nedenlerinden biri 1986 yılından itibaren

üretici eline geçen zeytin fiyatlarının reel olarak artış eğilimine girmiş olmasıdır.

Türkiye’de zeytin üretimindeki en önemli sorun üretimdeki dalgalanma (periyodisite)

dır. Üretimde yıldan yıla görülen dalgalanmalar var ve yok yılı diye adlandırılmakta ve zeytin

üretiminde yıldan yıla büyük oranda dalgalanmalar yaşanmaktadır. Yıldan yıla değişmekle

birlikte Türkiye’de üretilen zeytinlerin % 70-75’i yağlık geriye kalan miktarı ise

sofralıktır.Periyodisiteden dolayı üretim yıldan yıla büyük dalgalanma göstermektedir.

Periyodisite ye bağlı olarak üretimin var yılında zeytinyağı üretimi artmakta ve üretilen

zeytin yağının tümü tüketilemediği için (iç talep ve ihracat yoluyla) stoklar

artmaktadır.Stokların arttığı yılda stok maliyeti artmakta veya üretici zeytinyağını çok düşük

fiyatla satabilmektedir.Üretimin az olduğu yılda ise üretilen zeytinyağı ihracat talebini

karşılamakta yetersiz kaldığı için iç piyasada fiyatlar yükselmekte ve tüketici zeytin yağı için

yüksek fiyat ödemek zorunda kalmaktadır.

47

TÜRKİYEDE MEYVE VERMEYEN ZEYTİN AĞACI SAYISININ YILLARA GÖRE DAĞILIMI

0100002000030000400005000060000700008000090000

100000

1983

1985

1987

1989

1991

1993

1995

1997

1999

2001

2003

Kaynak D.İ.E

ÜLKEDE ZEYTİN ÜRETİMİNİN YILLARA GÖRE DAĞILIMI(X000 TON)

0

500000

1000000

1500000

1983

1985

1987

1989

1991

1993

1995

1997

1999

2001

2003

Yemeklik Yağlık

1990-2001 yılları arasında Bursa ilinin Türkiye zeytin üretimindeki payı grafik.24 de

gösterilmiştir. Grafikte görüldüğü gibi Bursa ilinin Türkiye zeytin üretimindeki payı yıllara göre

değişim göstermekte olup en düşük %2.66 ve en yüksek %l7.5l arasında değişmektedir.

Marmara Bölgesinde üretilen zeytinlerin %10 ‘u yağlık,%90’nı sofralık

zeytindir.Ülkemiz sofralık zeytininin % 40’ı Marmara Bölgesinden karşılanmakta olup,

48

bölgedeki sofralık zeytinin % 90’nı salamura siyah zeytin olarak işlenmektedir.Marmara

bölgesinde en önemli zeytin üreticisi olan il Bursa ilidir.

Bursa yöresinde yetiştirilen zeytinliklerin %95’ini bölgeye tamamen adapte olmuş olan

Gemlik çeşidi oluşturmaktadır.Bunun dışında Çelebi,Karamürsel,Su,Şam,Domat zeytin çeşitleri

bulunmaktadır.

0

5

10

15

20

1990 1993 1996 1999 2002

Bursa iliindeki zeytin üretiminin yıllara göre ülke genelindeki üretime oranı

Gemlik zeytin çeşidi Türkiye’de yetiştirilen zeytin çeşitleri içerisinde en iyi salamuralık

(siyah) çeşittir.İç piyasada olduğu kadar,dış piyasada da aranılan bir çeşit özelliğine

sahiptir.Daneleri oldukça iri,kabuğu ince çekirdeği küçük ve dolayısı ile et oranı fazla olan bu

çeşidin ¼ oranına varan bir yağ verimi vardır.Alçaktan taçlandırmaya da habitüs özelliği olarak

yatkın bir çeşittir.

Tablo.14. de Akdeniz merkezli,ekonomik değeri olan Dünyaca ünlü çeşitlerde Gemlik

zeytin çeşidinin karşılaştırılmasında diğer çeşitlerle kıyaslanamayacak kadar çok yönlü üstün

özelliklere sahip olduğu görülmektedir

Tablo.14.Gemlik Zeytin Çeşidinin bazı çeşitlerle Karşılaştırılması

Çeşit Adı Türkiye Geneli %

Özellikleri (Kalite)

Yağ Oranı

%

Açıklama

Ayvalık

19

En iyi yağlık

24,72

Üstün yağ özelliklerine sahiptir.

Domat

1,4

En iyi yeşil sofralık

20,57

Yaygınlaştırılmalı

Gemlik

11

En iyi siyah sofralık

29,98

Türkiye’de GAP bölgesinde

49

yaygınlaştırılmalı Memecik

45,5

Yağlık ve sofralık

24,50

Çok yönlü bir çeşit

Manzanilla

Çok az

Yeşil sofralık

20,39

Dünyanın en yaygın çeşitlerinden

Ascolona

Çok az

Yeşil sofralık

19,08

Dünyanın en yaygın çeşitlerinden

Kaynak: Standart Zeytin Çeşitleri Katalogu,Ankara

4086 Sayılı Zeytincilik ıslahı ve yabanilerinin aşılatılması hakkındaki kanununa

istinaden 03.04.1996 tarih ve 22600 sayılı resmi gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren

zeytinciliğin ıslahı ve yabanilerinin aşılattırılmasına dair yönetmelik gereğince Bursa ilinde

zeytin yetiştirmeye elverişli fundalık ve makilik alanlar tespit edilerek , zeytin alanlarının

genişletilmesine dair çalışmalar Tarım İl Müdürlüğünün öncülüğünde yapılmaktadır.Gelecek

yıllarda Bursa ilinde Zeytin ağaç sayılarında ve üretiminde belirli bir oranda artışın olabileceği

söz konusudur.

Türkiye ve Bursa ilinde meyve veren ağaç sayısı ,zeytin üretimi ve Sofralık zeytin arz

projeksiyonu Tablo.15’de verilmiştir.Türkiye genelinde üretilen toplam zeytin miktarının %

30’u sofralık zeytin için kullanılacağı varsayımına dayalı olarak sofralık zeytin üretim

projeksiyonu türetilmiştir.Bursa ilinin arz projeksiyonunda ise üretilen toplam zeytinin % 90’ni

sofralık salamura zeytin olarak kullanılacağı varsayımına göre projeksiyon türetilmiştir.

Tablo.15. Türkiye ve Bursa Sofralık Zeytin Arz Projeksiyonu Bursa Türkiye Yıllar

Meyveli Ağaç (Milyon)

Üretim (Bin ton)

Sofralık (Bin Ton)

Meyveli Ağaç (Bin Ton)

Üretim (Bin Ton)

Sofralık (Bin Ton)

2000 8,3 90,4 81,4 87,3 1920,0 576 2001 8,4 79,0 71,1 87,7 263,2 78,9 2002 8,5 92,7 83,4 88,3 1942,9 582,8 2003 8,6 77,4 69,7 89,0 266,9 80,97 2004 8,6 93,7 84,3 89,6 1971,6 591,48 2005 8,7 78,3 70,5 91,0 2001,2 600,39 2006 8,6 93,7 84,3 91,6 274,9 82,47 2007 8,8 79,2 71,3 92,3 2031,0 609,3 2008 8,7 94,8 85,3 93,0 279,0 83,7 2009 8,8 79,2 71,3 93,7 2060,8 618,24 2010 8,9 91,01 81,9 94,3 281,5 84,45

Türkiye’nin arz projeksiyonunda kullanılan trend modeli MY= 42927+0,41303MYt-1+397,96 T Bursa İlinin arz projeksiyonunda Ln MY= 16,339-0,00015 T2

50

3.4.2.2. Zeytin Salamurası Zeytinde en sağlıklı ve doğru yol, zeytinlerin hasat edilmesinden hemen sonra

işlemesidir. Genel olarak zeytinler hasat edildikten en geç 14 saat sonra işlenmelidir. Hasattan

sonra zeytinlerin salamuraya konulmasındaki gecikme ,zeytinlerde kabuk altına bakteri

kolonilerinin yerleşmesinden oluşan bozulmalara neden olmaktadır.Bu bozulmalardan

kaçınmak için zeytinlerin hasattan hemen sonra işlenmesi yada salamuraya alınması

gerekmektedir.

Bursa İlinde Zeytincilik sektöründe; küçük ve orta işletmeler zeytin işleme kapasitesi

açısından önemli bir paya sahiptir. Bu işletmelerin önemli bir kısmı teknolojiden uzak

geleneksel uygulamalar ile yüksek verim ve kaliteli ürüne rağmen işleme hataları yüzünden

Pazar kalitesi düşük ürünlere dönüştüğüne rastlanılmaktadır.Derinliği 2,5-3 m/h dan fazla

salamura havuzları bulunan sağlıksız ortam ve koşullarda yapılan zeytin salamuraları

sonucunda sofralık zeytinlerde çok kaliteli zeytin çeşitleri olmasına rağmen Pazar kalitesi

yüksel ürün elde edilememektedir.

3.4.2.3. Zeytin Pazarlaması ve Fiyat Oluşumu

Bursa ilinde Marmarabirlik zeytin pazarlama kanalında önemli bir konuma sahiptir.

Bursa ilinde üretilen zeytinin yaklaşık % 30’u Marmarabirlik tarafından alınmaktadır.

Marmarabirlik Bursa,Balıkesir ve Tekirdağ illerinde toplam 8 adet kooperatif ve yaklaşık

50,000 ortağı ile faaliyet göstermektedir.

Marmarabirliğin 90,000 tonluk salamura havuzları,100ton/yıl Ezme tesisler,100 ton/yıl

yağ işleme tesisleri,120 ton/gün ambalaj tesisleri ve 100.000 ton/gün lük 2 kontüni tesisleri

bulunmaktadır.

Marmarabirlik zeytin alımlarında etkili konumda olması nedeniyle fiyat oluşumunu da

Grafik25.. Marmarabirlik Zeytin Tavan ve Taban Alım Fiyatları Kg/TL.

0

500

1000

1500

2000

2500

1993-94 1994-95 1995-96 1996-97 1997-98 1998-99 1999-00 2000-01 2001-02 2002-03Yıllar

Bin

TL.

TavanTaban

51

etkilemektedir.Genel olarak Bursa ilinde oluşan zeytin alım fiyatlarında taban ve tavan fiyatları

Marmarabirlik tespit etmektedir.Bu fiyatlarda üreticilerin, üretim maliyetleri belirlenerek tespit

edilmektedir.Birliğin fiyatları ticaret borsasında kabul görmekte ve tüccar zeytin alımlarında

birlik fiyatları ile paralellik göstermektedir.

Marmarabirlik 2000-2001 ürün alım sezonunda toplam 17,000 ton zeytin alımı yapmış

olup,üreticilere yaklaşık 20 trilyon nakit ödemede bulunmuştur.Birliğin Bursa ilinden aynı

sezonda almış olduğu zeytin 11.000 ton olup Bursa üreticisine ödenen para miktarı ise yaklaşık

14 trilyondur.Birliğin 2000-2001 ürün alım sezonunda uyguladığı alım fiyatları taban fiyat

olarak 500,000 TL tavan fiyat olarak 1,330,000 TL.dir.

Marmarabirliğin alım fiyatlarındaki istikrar üreticilerin yıllar itibarı ile artan girdi

maliyetlerine göre korunduğu gözlenmektedir.

Bursa ilinden zeytin ihracatının büyük bir bölümünü Marmarabirlik

gerçekleştirmektedir.İhracat miktarları İlde ,üretim ve Marmarabirliğin almış olduğu zeytin

miktarına göre çok düşük de olsa ileriki yıllarda ihracata yönelik alt yapı çalışmaları, ihracatın

artacağına dair bir işaret vermektedir.

Tablo.16.Marmarabirlik Zeytin İhracatı Yıllar İhracat Miktarı (Ton) Değer (Milyon $)

1997-1998 2,400 4 1998-1999 1,900 3 1999-2000 2,500 4,2 2000-2001 750 0,8 2001-2002 3,700 3,7 Tablo.17. Türkiye’de Zeytin Talep Projeksiyonu

Yıl Nüfus Artış Hızı %

Gelir Artış Hızı %

Yıllık Talep Büyüme Hızı %

Nüfus (000)

Talep (Ton)

Arz (Bin Ton)

Arz Talep Dengesi

2001 1,4 -4,5 4,055 66229 268,5 79 -190 2002 1,3 4,5 4,080 67140 273,9 583 309 2003 1,3 4,5 4,080 68043 277,6 80 -198 2004 1,3 4,5 4,080 68938 281,3 591 310 2005 1,3 4,5 4,080 68825 280,8 81 -200 2006 1,2 4,5 4,076 70703 288,2 600 312 2007 1,2 4,5 4,076 71572 291,7 82 -209 2008 1,2 4,5 4,076 72431 295,2 609 314 2009 1,2 4,5 4,076 73279 298,7 84 -215 2010 1,2 4,5 4,076 74119 302,1 618 316

Kaynak: İzmir Tarım Master Planı.

52

Zeytin sektörü Pazar analız çalışması ve projeksiyonunda Türkiye zeytin pazarında

sorunlar yaşanmakta olduğunu ve gelecek 10 yıllık dönem de önemli arz ve stok sorunu

yaşanabileceğini göstermektedir. Arz şoku üretici eline geçen fiyatlarda büyük düşme

yaratabilir.Projeksiyona göre sofralık zeytin arz talep dengesinde büyük iniş çıkışlar

olacaktır.Bu durum bir taraftan periyodisite sorununun azaltılması ve bir taraftanda etkin bir

stok yönetiminin önemini ortaya koymaktadır.Bursa ilinde zeytinde periyodisite genel olarak

bakım hatalarından veya iklim koşullarından kaynaklanmaktadır.Gerekli bakım işlemleri

zamanında yapılması ve hasat işlemlerinde zeytin ağaçlarının zarar görmelerinin önlenmesi ile

periyodisite sorunu giderilebilecektir.

İklim koşullarının elverişli olduğu yıllarda zeytin sineği populasyonu önemli ölçüde

artmakta ve buda üründe önemli kayıplara yol açmaktadır.Bölge önemli bir sofralık zeytin

üreticisi durumunda iken zeytin sineğinin verdiği zarar neticesinde elde edilen ürünler yağlık

olarak değerlendirilmekte bununda üreticilerin gelir kayıplarına uğramalarına neden olmasına

yol açmaktadır.

Özel idare kaynaklı olarak Bursa ilinde kurulan bilgisayar ortamlı erken uyarı

sistemiyle bu konuda büyük bir atılım yapılarak özellikle zeytin seneğine karşı zamanında

önlem alınması sağlanmıştır.

Tablo.18. Türkiye ve Bursa İli Zeytin ve Zeytinyağı Pazarlaması (SWOT Analizi) Mevcut

Durum Problemler Fırsatlar Tehlikeler

Zeytin ve Zeytinyağı pazarlaması

-Bakım hatalarından kaynaklanan periyodisite var -Fiyatlarda reel olarak artış eğilimi mevcut -Zeytinyağı ihracatında artış var

-Stoklamada uygun depolama koşulları eksik -İç tüketim miktarı çok düşük -Tüketimi artırıcı kampanya yok -Zeytin salamura tesisleri eski kaliteyi etkiliyor

Çok kaliteli zeytin çeşitleri var -Ambalajlama ve etiketleme ile Pazar payı artırılabilir -İç tüketim artırılabilir -Marka yaratılarak Türk zeytini dünyaya tanıtılabilir -İhracattaki artış ve AB’ye uyum nedeniyle ürün standardizasyonu

-Arz şoku ve fiyatların düşmesi

53

Ham dane Zeytin Pazarlama Kanalları (Mamül Ürüne Kadar) Ham Dane (Üretici) Sofralık%90, Yağlık % 10 Aile Tüketimi Toplayıcı Tüccar Yarı Mamul Aracı Üretici

Özel Zeytinyağı Borsa Aile Tüketimi Fabrikası İşlenmiş Marmarabirlik Özel Salamura İşletmeleri Mamul Ürün Pazarlama Kanalları

3.4.3 Türkiye ve Bursa İlinde Şeftali Üretim-Tüketim Analizi ve Pazarlaması

3.4.3.1. Üretim ve Üretim Trendi Türkiye sert çekirdekli meyve üretiminin % 15,06’ sı olan 460.000 bin tonunu Şeftali

oluşturmaktadır. Grafik.26.’da bakıldığında Türkiye’de Şeftali ağaç sayılarında bir artışın

olduğu ve buna bağlı olarak üretimin artmaya devam ettiği görülmektedir.

54

Grafik 26

TÜRKİYEDE ŞEFTALİ AĞACI SAYISININ YILLARA GÖRE DAĞILIMI

05000

1000015000

1982

1984

1986

1988

1990

1992

1994

1996

1998

2000

2002

2004

Meyve Veren Meyve Vermeyen

Kaynak D.İ.E Grafik.28. de Türkiye şeftali üretiminde, Bursa ilinin payında önemli bir değişiklik

olmamasına rağmen Ülke şeftali üretiminin 2004 yılı itibariyle % 37,3’ü Bursa ilinden

karşılanmaktadır.

Bursa ilinde şeftali üretin işletmeler genelde küçük aile işletmeleri olup,üreticiler

bilinçli bir şekilde üretim yapmaktadır. Ancak artan girdi fiyatları karşısında mağdur olmakta

ve tarımsal bakım işlemleri ve girdi kullanımı gereği gibi yapılamamaktadır.

Bursa ilinde üretilen şeftali çeşitleri ağırlıklı olarak Glohaven, J.H.Hale, Creshaven,

Blake, Coronet, Madison gibil çeşitlerdir. Bu çeşitlerden özellikle J.H.Hale çeşidi verimli

meyvesi yuvarlak,meyve sarı zemin üzerine sıvama koyu kırmızı,meyve eti sarı,sulu,meyve eti

sertliği 11 pound,lezzetli ,çekirdekleri ayrı dır.Glohaven çeşidi ise çok verimli meyvesi

basık,meyve sarı zemin üzerine parçalı açık kırmızı ,meyve eti sarı,sulu,ince dokulu lezzetli

çekirdek etten ayrı,nakliyeye dayanıklıdır.Bu iki çeşit Bursa İlinden ihracatı yapılan şeftali

çeşitleri olup,ihracata yönelik bu çeşitlerin üretiminin artırılması dış satımı artıracaktır.

1990-2004 yılları arasında Bursa ilinin Türkiye üretimindeki şeftali payı grafik .28. de

verilmiştir.Grafikten izlendiği gibi Bursa ilinin Türkiye şeftali üretimindeki payı yıllara göre

değişmekle birlikte en düşük %4,02 ile 1990 yılı en yüksek %37,3 ile 2004 yılıdır

55

Grafik 27

TÜRKİYEDE ŞEFTALİ ÜRETİMİNİN YILLARA GÖRE DAĞILIMI (TON)

0100000200000300000400000500000

Yıllar

1983

1985

1987

1989

1991

1993

1995

1997

1999

2001

2003

Üretim

Grafik 28

0

10

20

30

40

1990 1993 1996 1999 2002

TÜRKİYE ŞEFTALİ ÜRETİMİNDE BURSA İLİNİN PAYI (%)

Tablo.19. Bursa ve Türkiye Şeftali Üretimi Arz Projeksiyonu Bursa Türkiye Yıllar

Ağaç Sayısı (000)

Üretim ( Ton)

Ağaç Sayısı (000)

Üretim ( Ton)

2001 2,696 103,982 12,700 460,000 2002 2,637 100,144 13,070 470,530 2003 2,675 101,650 13,451 484,245 2004 2,692 102,296 13,685 492,685 2005 2,705 102,790 14,000 504,290 2006 2,718 103,284 14,300 514,840 2007 2,730 103,740 14,710 529,610 2008 2,743 104,234 14,975 539,105 2009 2,760 104,880 15,326 551,765 2010 2,775 105,450 15,737 566,535

56

Tablo.19. da gelecek l0 yıllık dönem içinde Türkiye ve Bursa ilinde Şeftali ağaç sayısı

ve şeftali üretimi projeksiyonu verilmiştir.Projeksiyonda ağaç sayısı tahmin edildikten sonra

ağaç başına son 5 yıllık verim kullanılarak üretim tahmini yapılmıştır.

Tablodaki projeksiyona bakıldığında Türkiye’de 2010 yılında şeftali üretimi 566,535

ton olacaktır.Gelecek 10 yılın sonundaki üretim miktarı 2000 yılı üretim miktarı olan 430,000

ton’dan % 32 oranında daha fazla olacaktır.

Yapılan arz projeksiyonuna göre şeftali üretiminde beklenen artış talep artışıyla

dengelenemez ise üretici fiyatlarında düşme kaçınılmaz olacaktır.Daha karlı bir üretim için

üretim masraflarının düşürülmesi ve daha kaliteli meyve yetiştirilmesi arz fazlalığının etkisini

azaltmada çözüm olarak düşünülebilir.

3.4.3.2. Şeftali Pazarlama Kanalları ve Aracılar Şeftali pazarlanmasında Türkiye genelinde mevcut olan sorunlar Bursa ili içinde

geçerlidir.İyi organize olmuş bir iç pazarlama ve ihracat sisteminin kurulamamış

olması,ihracatçıların dağınık çalışmaları gibi nedenler fiyat dalgalanmalarına yol

açmakta,üreticiler zaman, zaman maliyet fiyatınında altında satış yapmak zorunda

kalmaktadırlar.

Şeftali üreticileri yetiştirdikleri ürünü çeşitli aracılar vasıtasıyla satmaktadırlar.Bunların

içinde en önemli olanlar tüccar,ihracatçı,komisyoncular ve meyvesuyu fabrikalarıdır.Ayrıca

şeftali pazarlamasında götürü usulde satışlar da yapılmaktadır.Genelde götürü usulde şeftali

bahçede tüccarlara satılmaktadır.

Şeftali pazarla kanalları genelde şöyledir.

Üretici---İhracatçı—Dışalımcı—Parakenteci—Tüketici

Üretici—Tüccar—Komisyoncu—Parakenteci—Tüketici

Üretici—Komisyoncu—Parakenteci—Tüketici

Üretici—Parakenteci—Tüketici

Üretici—Meyvesuyu Fabrikaları

Üretici--Tüketici

Bursa ilinde yaş meyve sebze pazarlama kanalı içerisinde yer alan toptancı hali önemli

bir yere sahiptir.Türkiye genelinde olduğu gibi Bursa ilinde de önemli miktarda ürünler,

toptancı Pazar olan sebze meyve haline girmeden , perakende pazarında satışa

sunulmaktadır.Toptancı hal ve yasasının getirdiği bazı boşluklardan faydalanan tüccarlar veya

57

komisyoncuların sattıkları şeftalinin vergisini devlete ödemeyerek büyük miktarda haksız

kazanç sağladıkları söylenmektedir.

3.4.3.3. Bursa İlinde Şeftali İhracatı Bursa ilinden şeftali ihracatı üretime oranla oldukça düşüktür.Tablo 20’ye

bakıldığında son 9 yıllık ihracat miktarlarında önemli bir artış olmasına rağmen üretim

miktarına göre bu miktar oldukça düşüktür .2004 yılında şeftali ihracatı üretimin ancak %

1,7’si kadardır.Şeftali ihracatında en büyük problem şeftalinin pazara ve yola dayanıklı

çeşitlerin üretiminin az olmasıdır.Son yıllarda yapılan çalışmalar ile pazara ve yola dayanıklı

çeşitlerle üretim yapılması gelecek yıllarda ihracat oranlarını artıracaktır.

Tablo.20. Bursa İli Şeftali İhracatı Yıllar Üretim (Ton) İhracat (Ton) 1996 77,624 521 1997 81,386 1.092 1998 91,345 1.307 1999 80,141 417 2000 103,179 2.163 2001 103.982 4.236 2002 103.478 4.236 2003 60.140 16.157 2004 138.954 2.479

Kaynak : Bursa Tar.İl Müd. Tablo.21. Bursa Şeftali Üretimi ve Pazarlaması (SWOT Analizi)

Mevcut Durum Problemler Fırsatlar Tehlikeler Şeftali Pazarlaması

-Şeftali üretiminde artış eğilimi mevcut -Pazarlama zincirinde problemler var. -İhracat potansiyeli var

-İhracatın üretime oranı düşük -İç tüketim yeterli değil -Tarım alanlarının tarım dışı kullanımı nedeniyle şeftali ağaçlarının sökülmesi

-İhracat potansiyeli yüksek olan bir ürün -Pazara ve yola dayanıklı çeşitler mevcut

-Pazarlama hatalarından meydana gelen ürün kayıpları -Üretimi etkileyebilecek hastalık ve zararlılar

58

3-5- TARIMSAL HİZMETLER

Tarımsal üretimi destekleme hizmetleri (tarımsal teknoloji,hayvan sağlığı ,tohum ve

damızlık gibi girdi dağıtımı ve pazarlama) büyük ölçüde Devlet kuruluşları , kooperatifler sivil

toplum örgütleri ve özel sektör kuruluşları tarafından sağlanmaktadır. Bursa İlinde tarıma

destek veren kuruluşlar ve sağladığı hizmetler.

Tablo .22. Tarımsal Organizasyonların Fonksiyonları ve Sorumlulukları

Verilen Hizmetler İlgili Kurum Yayım-Eğitim Tarım İl Müdürlüğü Araştırma Köy Hizmetleri ve T.B. Araştırma Enstitüleri (Ankara) Sulama DSİ (Büyük Ölçekli) Köy Hiz.(Küçük Ölçekli) Orman Köylerini Kalkındırma Orman Bakanlığı Veteriner Hizmetleri Tarım İl Müdürlüğü ve Özel Veteriner Hekimleri Suni Tohumlama ve Damızlık Hayvan Hayvan Yetiştiricileri Birliği ve Özel Veteriner Hekimler Tarımsal Girdiler (Tohum,Gübre,Zirai mücadele ilaçları)

Özel şirketler,Tarım İlçe Müd. Diğer çiftçiler

Tarımsal Kredi T.C. Ziraat Bankası, Tarım Kredi Kooperatifleri Ürün Pazarı T.M.O, Borsa, Tüccarlar Süt Toplama ve Pazarlama Tarımsal Kalkınma Kooperatifleri ve Özel Sektör Kuruluşları Et İşleme Özel Kuruluşlar Diğer Kredi Kaynakları KOBİ,TEMA Vakfı, Tarım Bakanlığı ,İl Özel İdaresi,

K.H.G.B., S.Y.D.V.

Bursa Tarım İl ve İlçe Müdürlüklerinde yaklaşık olarak Teknik,sağlık ve yardımcı

hizmetlerde 664 personel çalışmakta olup, bu sayının yeterli olduğu düşünülmektedir.

3.5.1 Tarıma Hizmet Sağlayan Kuruluşlar

Bursa İlinde kurumsal yapılara baktığımızda ; Tarım İl Müdürlüğü ,Devlet Su İşleri

Bölge Müdürlüğü,Köy Hizmetleri Bölge ve İl Müdürlüğü İpek Böcekçiliği Araştırma Enstitüsü,

Gıda Merkez Araştırma Enstitüsü,Karacabey Fidan ve Test Merkezi,Karacabey Tarım

İşletmeleri Müdürlüğü, Özel İdare Müdürlüğü gibi Kamu kurumlarının yanında aşağıda ana

başlıklar altında incelediğimiz kurumlarda tarıma hizmet sağlayan kuruluşlardır.

• Kooperatifler

-Tarım Kredi Kooperatifleri (TKK)

TKK Türkiye genelinde yaygın olarak örgütlenmişlerdir. Çiftçiye üretimde girdi desteği

ve nakit kredi olanağı sağlamaktadır. Bursa ilinde 60 TKK mevcut olup, toplam 38.065 üyesi

vardır.

- Tarım Satış Kooperatifi

59

Türkiye genelinde Tarım satış kooperatiflerinin sayısı 332 olup; ortak sayısı

747.910’dur.

- Tarımsal Kalkınma Kooperatifleri Bursa ilinde 219 Tarımsal Kalkınma kooperatifine 27.646 üye kayıtlı dır. Genel

kooperatif ilkelerine sahip olup, kuruluş amaçları doğrultusunda belli ürünler bazında kalite ve

istikrarı sağlayacak ürünleri üretimden pazarlanmasına kadar ortaklarına destek olmak amacı

ile kurulmuştur.

- Sulama Kooperatifleri Bu kooperatiflerle yer altı ve yer üstü suların çiftçiler tarafından kullanımı amaçlanmış

olup, 32 sulama kooperatifine 4.135 üye kayıtlıdır.

- Su Ürünleri Kooperatifi Su ürünleri yetiştiriciliği ve pazarlama amacı ile Bursa ilinde 8 adet su ürünleri

kooperatifi kurulmuş olup, 677 üyeye sahiptir.

-Tarımsal Şirketler Tarım Sektöründe şirketleşme olmamakla birlikte genelde limitet, azda olsa anonim

şirketler mevcuttur. Bunlar genelde büyük aile işletmeleri şeklindedir. -Ziraat Odası

Tüzel kişiliğe sahip kamu yararına çalışan Ziraat odaları ve Ziraat odaları birliği

bağımsız politika üretememeleri ve üreticilerin ekonomik örgütleri olan kooperatiflerle işbirliği

yapmamaları bu gibi nedenlerle üreticilere yeterince hizmet verememekte olup ,ülke düzeyinde

tüm kesimini temsil eden devlet müdahalesinin olmadığı bir örgüt yapısına da kavuşamamıştır.

TZOB’ ne bağlı Türkiye’de 500 civarında oda bulunmaktadır. Bu odalara 3 milyon

çiftçi kayıtlıdır. Bursa ilinde bu rakam 50.000 çiftçi civarındadır.

-Çiftçi Birlikleri

- Köylere Hizmet Götürme Birliği Köyün alt yapısını iyileştirme ,köye içme suyu,yol gibi hizmetleri götürmek amacı ile

kurulmuş birlikler olup,Türkiye’de bir zamanlar yaygın olan bir örgütlenme biçimidir.

- Yetiştirici Birlikleri Bursa ilinde sığır yetiştiricilerinin kurmuş olduğu bir adet Damızlık sığır yetiştiricileri

birliği olup toplam üye sayısı 802’dir. Ayrıca arı yetiştiriciliği birliğinin 41 üyesi

bulunmaktadır.

3.5.2. Tarımsal Girdi Kaynakları

60

3.5.2.1. Tohum İl genelinde faaliyet gösteren 130 adet ruhsatlı tohum bayii bulunmakta olup,tohum

yetiştiriciliği yapan kişi ve kuruluş sayısı 26’dır. Tohumda Türkiye genelinde faaliyet gösteren

93 tohum firmasından ithalat yapma ve üretim izni olan 5 tanesi Bursa ilinde olup,il genelinde

sebze tohumu , tarla ve yem bitkileri tohumluğu tüketimi 2004 yılı Tarım il müdürlüğü

kayıtlarına göre 2.685 ton civarındadır.

3.5.2.2. Yem Bursa ilinde toplam 581 adet ruhsatlı işletme ve yem bayii bulunmaktadır. 21 adet

karma yem fabrikası faaliyet göstermektedir. Ayrıca İl Müdürlüğü tarafından çiftçiye silaj

makinesi kiralanmakta olup, İl genelinde 473 adet silaj makinası mevcuttur. Bursa İlinde

Silajlık Mısır üretimi son yıllarda giderek artmış olup, 1998 yılında 500.000 ton, 2000 yılında

554.000 ton, 2004 yılında 571.000 ton olup özellikle II. Alt Bölgede silaj üretilerek

hayvancılık işletmelerinin yem ihtiyacı karşılanmaktadır.

3.5.2.3. İlaç Bursa ilinde toplam 257 adet Zirai Mücadele ilaç bayii faaliyette bulunmaktadır.2003

yılında il genelinde 884 ton zirai mücadele ilacı kullanılmıştır. Zirai mücadele ilaçlarının

çevreye verdiği zarar nedeniyle 1999 tarihinde çıkan zirai mücadelede kullanılan ilaçların

destekleme oranlarındaki değişiklikle ilgili tebliğ gereğince ilaçta destekleme oranları zehirlilik

sınıfına göre yapılmaktadır.

Bursa ilinde 2001 yılı itibarı ile en fazla ilaç desteği alan ilçeler sırasıyla İznik (III.Alt

Bölge) Gürsu ve İnegöl (I. Alt Bölge) Karacabey (II.Alt Bölge) olmuştur.

3.5.2.4. Gübre Bursa ilinde gübre , gübre bayileri tarafından pazarlanmaktadır. İl genelinde 160

ruhsatlı bayii vardır.2004 yılında Bursa ili gübre tüketimi yaklaşık 107.000 ton olup,bu rakam

Türkiye tüketiminin (10 milyon 152 BİN ton) %1,05 zi dir. Tarım il müdürlüğü kayıtlarına

göre en fazla gübre Karacabey ilçesinde (II.Alt Bölge) kullanılmıştır. Gübre kullanımındaki

düşüş gübreye yapılan sübvansiyonun azaltılmasında ve destekleme şeklinin değişmesinden

ileri gelmektedir.

3.5.2.5. Kredi

61

Tarım il müdürlüğü kayıtlarına göre 2001 yılı içerisinde 6.016 Trilyon TL. Tarımsal

amaçlı kredi kullanılmış olup bunun % 66 sı işletme kredisi şeklinde % 34 ‘ü ise yatırım

kredisi şeklinde çiftçilere kullandırılmıştır.

3.5.2.6. İşgücü Bursa ilinde, sanayinin yanında tarihi ,kültürel ve doğal güzelliklerinin getirdiği

avantajlarla birlikte Turizmim gelişmiş olması bölgede tarımdaki işgücünü olumsuz

etkilemektedir. Tarımsal faaliyetlerin yoğun olduğu dönemlerde artan işgücü kent

merkezlerinden sağlanmaktadır.

3.5.2.7. Ürün sigortası Bölge genelinde tarımda ürün sigortası fazla yaygın değildir

BÖLÜM 4.

DOĞAL KAYNAK ENVANTERİ İlin doğal kaynaklarının bilinmesi tarımsal ve kırsal kalkınma potansiyellerinin ve

kısıtlarının tanımlanması bakımından önemlidir. Doğal kaynaklar yenilenebilir ve yenilenemez

kaynaklardan oluşmaktadır. Her ikiside sürdürülebilir biçimde kullanılmalı,tarım ve tarım dışı

kullanımlara uygunluğu ve kayıplarıyla ilgili tehlikeler açısından dikkatli olunmalıdır. Bu

bölümde Bursa ilinin ana doğal kaynaklarının kısa tanımlamaları ,mevcut durumları ve

kullanımlarıyla ilişkili potansiyel tehlikeler verilmektedir.

4.1.YENİLENEBİLİR KAYNAKLAR Güneş ve rüzgar enerjisi gibi enerji kaynakları sürekli ve koşulsuz olarak kullanılabilen

yenilenebilir kaynaklardır. Tarım ekolojisinde bulunan toprak,bitki örtüsü-orman,flora ve

fauna-yaban hayatı ve su eko-sistemleri gibi diğer kaynaklar uygun kullanım koşullarında

yenilenebildiği halde uygun olmayan kullanımlarla tüketilebilirler. Bu önemli kaynakların

oluşumları ve büyüklükleri ile ilgili niceliksel ve niteliksel tanımlamalar aşağıda verilmiştir.

Tablo .23. Yenilenebilir Kaynaklar

Kaynak Tanımlama a)Güneş ve yağış Güneş : Mevcut verilere göre Bursa Bölgesinde yıllık olarak

geçen açık gün sasısı I. Alt Bölgede (23 yıllık ortalama) 126.6 gün III. Alt Bölgede 139.7 gündür. Yağış : Bursa ili genelinde 23 yıllık ortalama yağış miktarı 724 mm olduğu tespit edilmiştir. Yağışın en fazla olduğu aylar Aralık ve Ocak ayları, en az olduğu aylar ise Temmuz ve Ağustos aylarıdır.

b) Tarımsal Topraklar ve Ekilebilir Arazi

Tarımsal Topraklar : Genel bir değerlendirme ile ilde daha çok alüviyal kahve rengi orman,kireçsiz kahverengi orman,rendina

62

hidromafik alüviyal ve vertisol toprakların yer aldığı söylenebilir. Ekilebilir Arazi :Bursa ilinde toplam tarımsal faaliyet gösterilen arazi varlığı 430.950 ha. dır. Tarım arazilerinin toprak kabiliyet sınıfı ise I. Ve V. Sınıf arasında 286.690 ha. dır. Kalan alanların sınıfı ise VI-VIII arazilerden oluşmaktadır.

c) Su ve Rüzgar Sulama : Bursa ilinde tarım yapılan 430.950 hektar alanın %55.52 si olan 240.543 hektarı sulanabilir durumdadır. Bu alanın 69.540 hektarı DSİ, 17.639 ha.Köy Hizmetleri Bölge Müdürlüğü tarafından yapılan tesislerden ve 40.215 hektarı halk imkanları ile olmak üzere 127.394 ha. sulanmaktadır. Buna göre toplam tarım alanlarının %29.56 sı sulanabilir alanın %52.96 sında sulama yapılmaktadır. Jeotermal Enerji :İçmeler ve kaplıcalar bakımından zengin olan Bursa ili yararlı sıcak su kaynaklarının en önemlileri Bursa merkez çekirge bölgesi ,Gemlik ,İnegöl ,Orhaneli,Orhangazi ve M.K.paşa ilçelerindeki ılıca ve kaplıca kaynakları ile iç turizm’min hareketli olduğu bölgelerdir. Rüzgar : Karacabey ilçesi boğaz köy mevkiinde rüzgar enerjisi potansiyeli bulunmakta olup,bu konu ile ilgili çalışmalar devam etmektedir.

d) Su Kaynakları Bursa İlinde önemli akarsu kaynakları olarak Nilüfer çayı ,M. Kemalpaşa çayı ile bir çok dere bulunmaktadır. İlde akarsu kaynakları genelde tarım arazilerinin sulanmasında kullanılmaktadır. Bursa ilinde İznik ve Uluabat gölleri ile içme suyu amaçlı doğancı ve nilüfer barajları önemlidir. Uluabat gölü tarım arazilerinin sulanmasında kullanılmaktadır. Bu gölden yılda 39.78hm3 su sulama amaçlı kullanılmaktadır. Doğancı ve nilüfer barajlarından yılda l70 hm3 içme suyu sağlanmaktadır. Bursa ilinin yıllık ortalama su kaynağı miktarı 1.192,2 hm3/ yıldır.

e) Ormanlar İlin doğal orman ve fundalık varlığı 490.325 ha. dır.Ormanlar genellikle kızıl çam ,meşe ve gürgen gibi ağaç çeşitlerinden oluşmaktadır.

f) Diğer Flora ve Fauna Gerek orman arazileri gerekse açık otlaklar ve meralar flora ve fauna bakımından zengindir.

4.2. YENİLENEMEYEN KAYNAKLAR

Yenilenemeyen kaynaklar arasında madenler,fosil yakıtlar (gaz/petrol) ve yerel

turistik ,tarihi ve kültürel yerler bulunmaktadır. Yenilenemeyen kaynaklar tarımda doğrudan

kullanılmamalarına rağmen kırsal ekonomi üzerinde bir bütün olarak olumlu ve olumsuz

etkileri olmaktadır. Bu kaynaklarla bağlantılı ekonomik faaliyetler tarım gelirlerinin

arttırılmasına yardımcı olur ve gerek tarım gerekse tarım dışı kırsal kesimin yararlanabileceği

63

yerel alt yapı ve sosyal yapı yatırımlarına katkıda bulunurlar. Ancak bu çalışmalar arazi,su ve

tarım işgücü unsurlarıyla rekabet ederek tarım fiyatlarının yükselmesine ve iş gücünün tarımdan

uzaklaşmasına neden olabilir.

Bursa ilinde yenilenemeyen kaynaklar (madenler,tarihi ve turistik alanlar aşağıda gösterilmiştir.

Tablo.24. Yenilenemeyen Kaynaklar

Kaynaklar Tanımlama Madenler

İlde bulunan belli başlı madenler şunlardır: Altın,Nikel,Antimiyan,Asbest,Mermer,Demir,Kömür,Vollasnit,Kuvars,Bakır,Kurşun-Çinko,Bentonit,Kuvarsit,Bor Tuzları,Alumit,Zeolit,Oniks,Krom,Manyezit,Kalsedon,Talk,Diyabaz, Kireç taşı

Doğal Koruma Alanları

Doğancı barajı (baraj 43,03 hm3) havzası koruma altına alınmıştır. Doğancı barajı yüzey alanı 155 ha.dır.Nilüfer çayı üzerinde kurulan baraj Bursa ilinin içme suyu temini için kurulmuştur.Barajın koruma havzasına alınarak havzada Büyük Şehir Belediye Başkanlığının öncülüğünde organik tarım projesi başlatılmıştır. Bursa ili genelinde doğal sit alanları Dobruca ııı,derece Doğal sit alanı Kükürtlü sıcak su doğal sit alanı Tabakhaneler sıcak su 3,derece doğal sit alanı Ankara yolu kuzeyi 3, derece doğal sit alanı Cumalıkızık çevresi 1. ve ıı. Derece doğal sit alanı Ürünlü doğal sit alanı Balat ı. derece doğal sit alanı Zeytinbağı ııı. Derece doğal sit alanı Osmangazi ,Yıldırım ve Nilüfer ilçelerinde ı., ıı. Ve ııı. Derece doğal sit alanları Kumyaka köyü 3. derece doğal sit alanı

4.3. TOPRAK YAPISI

64

TABLO.25. Bursa İli Toprak Sınıflarına Göre Arazi Kullanım Durumu Toprak Sınıfları

Toprak Sınıfına Dahil Alanlar (Ha) Ekilebilir Alanlar

Mera

Orman

Diğer

Toplam

I. Sınıf 64,710 2,866 879 3,027 71,482 II. Sınıf 77,749 3,804 345 5,585 87,483 III. Sınıf 62,787 7,797 6,420 2,968 79,972 IV. Sınıf 35,297 2,168 14,764 1,781 54,010 V. Sınıf 850 1,053 -- -- 1,903 VI. Sınıf 109,253 7,442 65,947 3,553 186,195 VII. Sınıf 80.304 15,208 401,057 11,593 508,162 VIII. Sınıf -- -- -- 1,857 1,857

Sınıflandırılamayan 90,890 Genel Toplam 1,081,954 Kaynak: Köy Hizmetleri G.M.

4.4 SU POTANSİYELİ 4.4.1. Tarım Arazilerinin Sulanabilirlilik Durumu

Bursa ilinin tarım arazilerinin sulanabilirlilik durumu aşağıdaki tablo ve grafiklerde gösterilmiştir.

Tablo.26. DSİ, KHGM ve Halk Tarafından Sulanan Alanların Dağılımı DSİ 69.540 Ha.

KHGM 17.639 Ha. Halk Sulaması 40.215 Ha.

TOPLAM 127.394 Ha.

Grafik.30. Bursa İlinde Arazi Sulama Durumu

Sulanmayan

Devlet Sulaması

Halk Sulaması

% 16%48

%36

65

Bursa ilinde tarım yapılan toplam 430.950 hektar alanın % 55,82 si olan 240.543

hektarlık alan sulanabilir durumdadır. Bu alanın 69.540 hektarı DSİ. tarafından 17.639 hektarı

Köy Hizmetleri Bölge Müdürlüğü tarafından ve 40.215 hektarlık alan ise halk imkanları ile

olmak üzere toplam 127.394 hektarı sulanabilmektedir. Buna göre toplam tarım alanının %

29.56 sı sulanabilir alanın ise % 52,96 sında sulama yapılmaktadır.

İl genelinde Devlet sulamaları genel olarak yer üstü sularından kanal ve kanaletler

vasıtasıyla sulama yapılmaktadır. Halk tarafından yapılan sulamaların ağırlıklı olarak yer altı

sularından faydalanılarak yapılmaktadır.

Grafik.31. Bursa İli Alt Bölgeleri Arazi Sulama Durumu

Grafik.31. incelendiğinde Alt Bölgeler bazında sulu tarım arazisine sahip olan bölge

II. Alt Bölgedir. Bu bölgede sulama genel olarak Devlet tarafından yapılmaktadır. Sulanan

tarım arazisinin IV. Alt Bölgede az olması bu bölgenin coğrafi yapısı ve tarım arazilerinin

sınırlı olmasındandır.

4.4.2. Su Kaynakları ve Su Potansiyeli

Bursa ili su kaynakları Tablo.26. da gösterilmiştir. Tablo.27. Bursa İli Su Kaynakları

Yer üstü Suları 3.536 hm3/yıl Yer Altı Suları 409,5 hm3/yıl Toplam 3.945,5 hm3/yıl

01000020000300004000050000600007000080000

I.Alt Bölge II. Alt Bölge III. Alt Bölge IV. Alt Bölge

SulananSulanamayan

66

Bursa İli Su Yüzeyleri A) Doğal Göl Yüzeyleri 45.463 Ha. İznik Gölü (III. Alt Bölge) 30.800 Ha. Uluabat(Apolyont)Gölü (II. Alt Bölge) 14.663 Ha. B) Baraj Rezervuar Yüzeyleri Gölbaşı Barajı 205 Ha. Doğancı Barajı 155 ha. Demirtaş Barajı 95 ha. Hasanağa Barajı 31 ha. Büyükorhan Barajı 110 ha. C)Gölet Rezervuar Yüzeyleri Burcun Göleti 14,6 ha. Gölcük Göleti 47 ha. Eymir Göleti Veri Mevcut Değil Halhalca Göleti Veri Mevcut Değil Uşakpınar Göleti Veri Mevcut Değil Kozluören Göleti Veri Mevcut Değil Göbelye Göleti Veri Mevcut Değil Kayapa Göleti 27,8 ha. Çalı Göleti Veri Mevcut Değil Akalan Göleti Veri Mevcut Değil Yenice Göleti 15,4 ha. D) Akarsu Yüzeyleri Bursa ili akarsu yüzeyleri toplamı 1.466 ha.

Grafik.32. Bursa İli Su Potansiyeli

yerüstüyer altı

%89,

%10,4

67

BÖLÜM 5.

TARIM PERFORMANSININ GÖZDEN GEÇİRİLMESİ 5.1. TARIM SEKTÖRÜNÜN GSYİH’ YA KATKISI VE BÜYÜME HIZI 5.1.1 Tarım Sektörünün Türkiye’de GSYİH’ YA Katkısı ve Büyüme Hızı

Tarım, Türkiye ekonomisinde her zaman önemli bir sektör olmuştur. Tarım,sektör

olarak 2004 yılı itibarı ile GSYİH’ n ın %11,2 ‘sini oluşturmuştur. Nüfusun % 35,1’i kırsal

alanda yaşamakta olup, çalışan nüfusun % 45 ‘i tarımda istihdam edilmektedir. Gelişmiş

ülkelerde tarımda istihdam edilen nüfusun oranı %5 civarındadır. Ülkemizin fındık,kuru

Grafik.33. Bursa İlinde Su Yüzeyleri

Doğal Göl %95,7

Baraj %1,2 Gölet

%0,2

Akarsu % 2,9

68

incir,çekirdeksiz kuru üzüm,kuru kayısı,tütün, turunçgil gibi tarımsal ürünlerde dünya pazarında

önemli bir yeri vardır.

Son yıllarda tarım ürünlerinin dış ticareti giderek işlenmiş ürünlere doğru kaymaktadır.

Örneğin, 1960’lı yıllarda tarımın toplam ihracat içindeki payı % 80 ‘lerde iken sanayileşme ile

işlenmiş tarım ürünleri ticareti önem kazanmaya başlamış bu oran giderek düşmüştür. Bugün

için tarımın toplam ihracatımızdaki payı % 11 ‘e kadar düşerek azalmış ve tarım ürünlerinin

ithalat oranı artmıştır. Son yıllarda tarım ürünleri ithalatının toplam ithalat içindeki payı % 6

‘ya kadar çıkmıştır. Türkiye bazı tarım ürünlerinde (yağlı tohumlar,yem bitkileri,pirinç, buğday

gibi) ithalatçı ülke durumuna düşmüştür.

VIII. 5 yıllık kalkınma planının uzun dönem stratejilerinde tarımsal nüfusun % l0 ‘a

düşürülmesi fakat göreceli olarak da tarımsal gelirin artırılması hedeflenmiştir.

Tarımın GSMH içerisindeki payı 1960’ lı yıllarda % 38 iken ,bu pay gittikçe düşerek

2004 yılında % 11,2 olarak gerçekleşmiştir. Tarım sektöründeki büyüme hızı ise yıllar itibariyle

dalgalanmalar göstermektedir. Gelişmiş ülkelerde tarımın GSMH içerisindeki payı ise % 2-4

civarındadır.

5.1.2. Tarım Sektörünün Bursa İli Ekonomisindeki Yeri

Grafik.34. Türkiyede GSMH da Tarım Sektörünün Payı ve Büyüme Hızı (Cari) %

0

20

40

60

80

100

120

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001

Büyüme Hızı

Sektör Payı

69

Tarım sektörü Bursa İli’ndeki toplam GSYİH içinde önemli bir yere sahiptir. Tablo

27‘ye bakıldığında Tarımın ilin GSYİH ‘sı içindeki payında son yıllar dikkate alındığında

fazla bir değişim görülmemektedir.

Tablo.28. Bursa İlinde Bazı Sektörlerin Cari Fiyatlarla Sektör Payları ve Gelişme Hızı Sektör Payı (%) Yıllar 1995 1996 1997 1998 1999 2000 Tarım 13,6 17,1 8,9 13,8 13,9 11,2 Sanayi 39,2 34,7 36 32,1 33,3 36,5 Ticaret 14,2 14,2 15 13,6 13,1 13,6 Ulaştırma 10,6 11,1 13,3 12,9 13,4 13 Gelişme Hızı (%) Tarım 91,6 121 -5,2 191,3 49 30,1 Sanayi 106,8 55,8 88,9 67,7 52,9 77,9 Ticaret 108,4 76,3 92,3 69,9 42,2 68,5 Ulaştırma 106,4 84,2 118,6 81,8 53,6 58,1 Kaynak : D.İ.E

1997 yılında GSYİH içinde Tarımın gelişme hızından anlaşıldığı üzere, ilde yaşanan

olumsuz iklim şartlarından kaynaklandığı, ildeki tarımsal üretimin çok önemli bir miktarda

azaldığı ve tarımsal üretimin küçüldüğü gözlenmiştir.

Grafik.35. Tarım Sektörünün GSYİH daki Payı (Cari) %

0

5

10

15

20

1995 1996 1997 1998 1999 2000

70

Marmara bölgesinde Bursa ili tarımsal üretim açısından önemli bir yere sahiptir.İlde

Tarıma dayalı sanayinin gelişmiş olması beraberinde entansif tarımın gelişmesini sağlamıştır.

Tablo.29. Bursa İli 2004 yılı Tarımsal Üretim Değerleri

Üretim Grupları Üretim Miktarı (Ton) Üretim Değeri (1000) Tarla Ürünleri 1.403.286 379.286.480 Sebze Ürünleri 1.698.988 643.208.600 Meyve Ürünleri 341.268 455.050.525 Hayvansal Ürünler 304.452 270.767.866 Su Ürünleri 2.945,9 5.755.875

Tablo.30. Bursa İlinde Tarıma Dayalı Sanayi Tesisleri 2004 Sanayi Tesisleri Sanayi Sayısı Un ve Unlu Mamüller 110 Meyve Sebze İşleme 224 Alkolsüz içecekler 4 Bitkisel Yağ Margarin 7 Şekerli Mamüller 55 Ekmek Fırınları 411 Et ve Et Ürünleri 42 Süt ve Süt Ürünleri 159 Tasnif dışı 113 Gıda Ambalaj Üretimi 14 Diğer Sanayi 475

Kaynak : Tar.İl Müd. Tablo.31. Türkiye ve Bursa İlinde İşlenmiş Tarım Ürünleri Miktarı

Üretim Çeşidi

Türkiye Üretimi

Bursa Üretimi

Bursa İlinin Üretimdeki Payı

Grafik.36.Bursa İlinde Tarım Sektörünün Büyüme Hızı (Cari %)

-50

0

50

100

150

200

250

1995 1996 1997 1998 1999 2000

71

(Ton) (Ton) % Meyve Suyu Üretimi

500,000

130,000

26 Dondurulmuş Gıda

130,000

80,000

61,5 Domates Salçası 250,000 160,000 64 Konserve 215,000 100,000 46,5

Tablo.31’e bakıldığında işlenmiş tarım ürünlerinde Türkiye genelinde Bursa ili ilk

sıralarda yer almaktadır.Bunda ilin konumunun yanında il genelinde entansif tarım

yapılmasından kaynaklanmaktadır.

Tablo.32.Bursa İli Tarım Ürünleri Yıllara Göre İhracat Miktarı

Yıllar

İhracat Yapılan Ülke Sayısı

Yaş Meyve Sebze İhracatı (Ton)

Kuru Zirai Ürün İhracatı (Ton)

1997 65 121.393 84.240 1998 61 102.768 89.470 1999 59 99.897 84.253 2000 64 95.263 77.496 2001 61 111.951 32.531 2002 62 114.741 39.756 2003 65 143.243 26.745 2004 65 123.814 25.749

Kaynak: Tar.İl Müd.

5.2. TARIMSAL ÜRETİM

Bursa ilinde polikültür tarım yapılmaktadır.İlde Bitkisel üretim ,Hayvansal üretim ve

su ürünleri dallarında çok fazla çeşitte üretim yapılmaktadır.İl genelinde farklı üretim

desenlerinin bulunması nedeniyle tüm ürünleri incelemek oldukça zordur.Bu nedenle İl

genelinde tarımsal üretimde öne çıkan ürünler ana kalemler halinde stratejik önemi ve getirisi

olan ürünler incelenecektir.

5.2.1. Bitkisel Üretim

Tablo .33. Türkiye, Bursa ve Bursa Alt Bölgelerinde Tarım Arazilerinin Dağılımı (Ha.) (2004)

72

TARIM ALANLARININ KULLANIM ŞEKLİ

ALT BÖLGELER BURSA

TÜRKİYE I. Alt

Bölge II.Alt Bölge

III.Alt Bölge

IV. Alt Bölge

Tarla Bitkileri Alanı 61.309 92.406 11.628 51.992 217.335 18.605.000 Sebze Alanları 15.740 31.245 6.531 1.211 54.547 783.000 Meyve Alanları 16.067 2.955 3.529 3.421 25.972 1.389.000 Zeytin Alanları 460 1.262 31.355 --- 33.077 600.000 Bağ Alanları 743 485 5.500 867 7.595 541.000 Diğer Tarım Alanlar 24.665 23.664 8.939 28.818 86.086 4.905.000 Toplam 118.984 152.017 67.482 86.309 424.612 26.823.000

Kaynak: Bursa Tarım İl Müdürlüğü

Grafik .37. Türkiye ve Bursa İlinde Tarım Arazilerinin Dağılımı (%)

0

10

20

30

40

50

60

70

Tarla BitkileriAlanları

Sebze Alanları Meyve Alanları Bağ Alanları Zeytin Alanları Diğer TarımAlanları

BursaTürkiye

73

Tablo .33. ve grafik.37’ de Türkiye Bursa ilinde tarım arazilerinin dağılımı gösterilmiş

olup; tarla bitkileri ekiliş alanlarının oranı diğer alanlara göre daha yüksektir. Bu oran

Türkiye’de % 70 iken Bursa ilinde % 50 civarındadır.

Tarla bitkileri ekiliş alanlarının Türkiye geneline oranla daha düşük olmasının nedeni;

Sebze,Meyve ve Zeytin gibi tarla bitkilerine göre geliri daha yüksek olan ürünlerin

yetiştirilmesine olan eğilimin fazla olmasıdır.

Grafik.38.. Bursa İli Alt Bölgelerinde Tarım Arazilerinin Dağılımı

Grafik.38. de Bursa alt bölgelerinde tarım arazilerinin dağılımı gösterilmiştir.Tarım

alanları en fazla % 35,8 oranla II. Alt bölgede (Alt bölge içinde en fazla Karacabey ve

Mustafakemalpaşa ilçelerinde) bulunmaktadır.Bunu sırasıyla % 28,2 ile I. Alt bölge,% 19 ile

IV. Bölge ve % 16,3 ile III. Bölge gelmektedir.

0

5

10

15

20

25

30

35

40

TarlaBitkileriAlanları

SebzeAlanları

MeyveAlanları

Bağ Alanları ZeytinAlanları

Diğer Alanlar

ToplamTarım Alanı

I.Alt BölgeII.Alt BölgeIII. Alt BölgeIV. Alt Bölge

74

5.2.1.1. Tarla Bitkileri Üretimi Tablo.34.Türkiye,Bursa ve Bursa Alt Bölgelerinde Tarla Bitkileri Ekiliş Alanları (Ha) 2004 TARLA BİTKİLERİ EKİLİŞLERİ

ALT BÖLGELER BURSA

TÜRKİYE

I. Alt Bölge

II. Alt Bölge

III. Alt Bölge

IV. Alt Bölge

Tahıllar 45.510 70.761 9.071 35.422 92.408 13.827.435 Endüstri Bitkileri 8.496 12.424 1.200 2.833 24.953 2.532.524 Baklagiller 1.302 2.998 429 3.320 8.049 1.547.900 Yumrulu Bitkiler 2.155 210 64 745 3.174 272.140 Yem Bitkileri 3.846 6.015 864 2.712 13.437 427.000 TOPLAM 61.309 149.888 11.628 45.032 142.021 18.606.999

Kaynak D.İ.E Tablo.34. ve Grafik.39. da tarla bitkileri ekiliş alanlarının oranları karşılaştırılmış olup,

hem Türkiye’de hem de Bursa ilinde tahıl alanlarının en yüksek paya sahip olduğu

görülmektedir.Türkiye’de tarla bitkileri alanları içerisinde tahıl alanlarının oranı % 74 iken

Bursa’da bu oran % 81 dur. Yem bitkileri ekiliş alanları Türkiye genelinde %3 iken Bursa

ilinde bu oran % 6’dır.

75

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

tahıllar endüstri baklagiller yumrulu bit yem bit.

BURSA VE TÜRKİYE TARLA BİTKİLERİ EKİLİŞ ORANLARI %

BURSA TÜRKİYE

BURSA İLİNDE TARLA ÜRÜNLRİNİN BÖLGELER BAZINDA EKİLİŞ ORANLARI (2004)

76

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

TAHIL ENDÜSTRİ BAKLAGİLLER YUMRULU YEM BİTKİLERİ

1.BÖLGE 2.BÖLGE 3.BÖLGE 4.BÖLGE BURSA

Bursa ili alt bölgelerinde tarla bitkisi ekiliş alanlarının oransal dağılımı grafik 40 da

gösterilmiştir.Grafiğe göre toplam tarla bitkisi ekiliş alanlarının en fazla olduğu bölge % 41,1

ile II. Alt Bölgedir.Bunu sırası ile I.,IV. ,III. Alt bölgeler izlemektedir.

Tablo:35 Türkiye,Bursa ve Bursa Alt Bölgelerinde Bazı Tarla Bitkileri Üretim Miktarı (Ton) 2004 yılı

Buğday Mısır (Dane)

Ayçiçeği Patates Yonca (K. Ot)

I.Alt Bölge 133.345 7.280 10.450 49.800 27.334 II. Alt Bölge 192.125 101.620 14.006 5.105 20.600 III.Alt Bölge 24.735 523 2.040 1.280 4.255 IV.Alt Bölge 153.210 2.297 1.875 11.000 3.252

Bursa 325.470 111.720 28.371 67.185 55.441 Türkiye 21.000.000 3.000.000 900.000 4.800.000 2.000.000 Kaynak: D.İ.E. Tarım İl Müd.

Tablo.35 Türkiye Bursa ve Bursa alt bölgelerinde bazı tarla bitkilerinin üretim

miktarları verilmiş olup, bu ürünler stratejik önemleri ve diğer tarla bitkilerine göre Bursa

ilinde fazla üretilmesi nedeniyle seçilmiştir.Türkiye’de üretilen Buğdayın yaklaşık % 1,5 si

77

Bursa ilinde üretilmektedir.Yine Türkiye soğan üretiminin %6.74 ‘ü Mısır üretiminin %3,7

sı, yonca üretiminin %2,7 si Bursa ilinde üretilmektedir.

Grafik 41 Bursa Alt Bölgelerinde Üretilen Bazı Tarla Bitkileri Üretimlerinin Oransal Dağılımı(%)

Grafik.41’de Alt bölgeler bazında bazı tarla bitkilerinin üretim oranları

karşılaştırılmıştır.Grafiğe göre Mısır, Soğan, Buğday ve Kuru yonca II. Alt bölgede

Patates,Ayçiçeği I. alt bölgede daha fazladır. Özellikle Mısırın % 85,6 sı, soğanın % 72 ‘si II.

Alt bölgede üretilmektedir.

Tablo.36. Bursa İlinde Yıllar İtibariyle Bazı Tarla Bitkilerinin Üretimdeki Değişimler 2004 (100 Ton)

Ürünler YILLAR 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

Buğday 421.3 359.1 370 420.9 292 386.2 426.2 457.8 411.9 372.3 382.6 503.4 Mısır 51.5 45.9 53.4 51.9 50.6 50.2 54.7 56 52 57.6 44.3 111.7 Patates 79.4 72.6 56.1 61.7 63 63.6 63.5 66.8 66.2 74 73.9 67.1 Ayçiçeği 41.4 34.9 32 36.1 35.1 31.9 30 27.5 24.8 29 25 28.3 Yonca 60.1 51.2 47.2 57.6 60.8 59.5 62.2 48.3 38.9 46 52 55.4

Kaynak Bursa Tarım İl Müd

Tablo .36.de Bursa ilinde yıllar itibariyle bazı tarla bitkilerinin üretimindeki

değişimler gösterilmiştir. Grafik.42’de görüldüğü gibi bu ürünlerin üretiminde çeşitli

0102030405060708090

Buğday Mısır Soğan Ayçiçeği Patates Yonca

I.Alt Bölge II. Alt BölgeIII.Alt BölgeIV.Alt Bölge

78

dalgalanmalar olmuştur. Buğday üretiminde dalgalanma bariz bir şekilde görünmesine rağmen

diğer ürünlerde kayda değer bir dalgalanma söz konusu değildir.

5.2.1.2. Sebze Üretimi

Tablo.37. incelendiğinde Bursa genelinde meyvesi yenen sebzelerin

(Domates,Biber,Patlıca,Karpuz,Kavun vb.) ekiliş alanlarının daha fazla ( 68,28) olduğu

görülmektedir.Bunu sırasıyla Baklagil sebzeleri (11,2) (Taze fasulye,Bezelye vb.) Yaprağı

yenen sebzeler (%8) ( Marul,ıspanak vb.) Soğansı yumru ve kök sebzeleri (1)

(Sarımsak,soğan,turp vb.) takip etmektedir.

Tablo .37. Bursa ve Bursa Alt Bölgelerinde Sebze Üretim Alanlarının Dağılımı(Ha) 2004 Sebze Ekiliş Alanları

ALT BÖLGELER BURSA I.Alt Bölge II.Alt Bölge III.Alt

Bölge IV.Alt Bölge

Baklagil Sebzeleri

2.292 1.088 731 422 4.533

Yaprağı Yenen Sebzeler

2.394 2.295 592 137 5.418

Soğansı Yumru ve Kök Sebzeleri

1.156 3.783 464 122 5.525

Meyvesi Yenen Sebzeler

9.898 24.079 4.564 530 39.071

Toplam

15.470 31.245 6.351 1.211 54.274

Kaynak : Bursa Tarım İl Müd.

Tablo.37. da Bursa ve alt bölgelerde sebze üretim alanlarının dağılımı verilmiştir. Buna

göre II. Alt bölge sebze alanı bakımından ilk sırayı almaktadır.Sebze alanlarından en fazla

ekiliş alanına sahip sebze grubu ise Meyvesi yenen sebzelerdir.Bunun ana nedeni II. Alt

bölgede domates üretiminin sanayi’ye yönelik olmasıdır

79

0

5000

10000

15000

20000

25000

30000

35000

40000

Baklagil sebz yaprağı yenen seb soğansı ve yumru meyvası yenen

alt bölgeler bazında sebze ekiliş alanları da.

1bölge 2.bölge 3.bölge 4.bölge bursa

Grafik 43 de Alt bölgeler bazında sebze ekiliş alanları gösterilmektedir.En fazla sebze

alanı II. Alt bölgede bulunmaktadır.Bölgede en fazla meyvesi yenen sebzelerin ekiliş alanları

fazla olup, buda özellikle domates üretiminin fazla olmasından ileri gelmektedir.Sebze ekiliş

alanları olarak sırasıyla I.,III., ve IV. Alt bölgeler gelmektedir.

Tablo.38. Türkiye, Bursa ve Bursa Alt Bölgelerinde Bazı Sebze Üretim Miktarları (Ton) 2004

Sebze Çeşitleri

ALT BÖLGELER BURSA

TÜRKİYE

I. Alt Bölge

II.Alt Bölge

III.Alt Bölge

IV. Alt Bölge

Bakla 650 1072 250 180 2152 49.000 Bezelye 6905 2275 65 24 9269 58.000 Barbunya 3960 1640 405 189 6194 54.000 Bamya 670 361 39 2 1072 43.000 Fasulye 38040 3500 6945 2730 51215 582.000 Biber 37349 153500 4490 648 195987 1.700.000 Domates 131000 680000 126350 4865 942215 9.440.000 Hıyar 14400 14176 1325 935 30836 1.725.000 Kabak 7512 2180 2395 443 12530 292.000 Kavun-Karpuz

59600 58100 8370 1282 127352 5.575.000

Patlıcan 43450 12000 13720 424 69594 900.000

80

Lahana 10790 10800 12060 255 33905 700.000 Marul 2940 7075 715 125 10855 362.000 Maydanoz 1531 2 47 - 1580 47.000 Ispanak 19000 2400 315 846 22561 213.000 Soğan 11330 79098 12475 625 103528 2.247.000 Havuç 115 40 - 90 245 438.000 Turp 100 510 - 56 666 170.500 Sarımsak 342 417 5 68 832 25.000

Kaynak: T.C.D.İ.E. Bursa Tarım İl Müd

Tablo.38. da Türkiye , Bursa ve Bursa Alt Bölgelerinde bazı sebzelerin üretim miktarları

gösterilmiştir.Tabloya göre Türkiye’de üretilen sebzeler içinde; Biberin % 11 ‘i, Domatesin %

11,2’i, Bezelyenin % 58,2’si, Ispanağın % 10,1’i, Fasulyenin % 10,2’si Bursa ilinde

üretilmektedir.

05000

1000015000200002500030000350004000045000

bamya fasülye bezelye patlıcan

konserve sanayinde kullanılan bazı sebzelerin üretim miktarları ton 2004

1.bölge2. bölge3.bölge4.bölge

Grafik.45.de görüldüğü üzere Bursa ilinde Konserve sanayinde kullanılan bazı

sebzelerin üretim miktarları ile Fasulyede 16.735 ton, Patlıcanda 47.725 ton ve Bamyada 58l

ton ile I. alt bölge ilk sırayı almaktadır. 20,360 ton ile Bezelyede II. Alt bölge ilk sıradadır. Tablo 39. Bursa İlinde Yıllar İtibariyle Bazı Sebzelerin Üretim Miktarları (1000 Ton)

Ürünler 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Domates 980 1.099 1.312 1.595 540 1.228 1.428 1.238 988 989 1032 942 Biber 163 152 156 191 137 142 145 137 216 211 173 195 Patlıcan 68 67 67 67 56 59 76 76 65 82 69 69 Hıyar 33 35 25 24 20 20 20 27 21 34 30 31 Fasulye 28 26 27 28 29 25 25 24 27 31 35 51 Kaynak : Tarım İl Müd.

81

Tablo 39.de. Bursa ilinde kayıtları tutulan bazı sebzelerin son on yıllık üretim

miktarları verilmektedir.Bu tabloya göre sebzelerin üretim miktarlarında iklim şartlarının

getirdiği olumsuzluklar dışında büyük bir değişim gözlenmemektedir. İklimin elverişsiz olduğu

özellikle 1997 yılında Domates üretiminde çok önemli bir kaybın olduğu görülmektedir.

Grafik.47. de gösterilen son on yıllık sebze üretiminde önemli bir değişikliğin

olmadığı 1997 yılında patlıcanda görülen aşırı düşüşün nedeni ise iklim şartlarından

kaynaklandığı tespit edilmiştir.

5.2.1.3. Meyve Üretimi

Tablo.40 Türkiye ,Bursa ve Bursa Alt Bölgelerinde Meyve Ağaç ve Meyve Üretim Miktarları 2004

MEYVELER

ALT BÖLGELER BURSA

TÜRKİYE

I. Alt Bölge

II.Alt Bölge

III.Alt Bölge

IV. Alt Bölge

YUMUŞAK ÇEKİRDEKLİ MEYVELER

Meyve Veren Yaşta Ağaç Sayısı

1.671.190 194.745 453.980 144.600 2.464.515 49.588.000

Meyve Vermeyen Ağaç Sayısı

108.150 71.175 38.535 31.175 185.035 9.225.000

Üretim (Ton)

71.083 8.288 22.069 1.270 102.710 2.513.450

SERT


2.805.710 1.375.710 8.382.860 266.936 12.312.216 361.040

Bazı sebzelerin üretim miktarları 1000 ton

0102030405060708090

1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

Patlıcan Hıyar Fasülye

82

ÇEKİRDEKLİ MEYVELER

Meyve Vermeyen Yaşta Ağaç Sayısı

252.260 467.370 471.300 100.125 1.291.055 39.175

Üretim (Ton)

60.130 13.390 10.189 2.607 86.316 592.000

ÜZÜMSÜ MEYVELER


115.843 62.140 79.350 15.000 272.333 16.178.000


14.500 23.700 2.600 1.200 42.000 2.083.000

Üretim (Ton)

47.911 9.978 64.753 17.163 139.805 4.090.600

SERT KABUKLU MEYVELER

Meyve Vere Yaşta Ağaç Sayısı

270.300 44.780 60.041 39.091 414.212 361.040.000


16.280 8.600 5.040 10.270 40.190 39.175.000

Üretim (Ton)

3.924 563 969 981 6.437 592.000

Kaynak TC.D.İ.E. Bursa Tarım İl Müd.

Tablo.40. Türkiye ,Bursa ve Bursa Alt Bölgelerinde bulunan meyve ağaç sayıları ve

meyve üretim miktarları verilmiştir.Üzümsü meyveler grubunda Çilek,Ahududu, ve Üzüm ağaç

sayılarına dahil edilmemiştir.Üretim miktarları tabloya dahil edilmiştir.

Bu tabloda bahsedilen Yumuşak çekirdekli meyveler grubuna;Elma,Armut,Ayva,

Muşmula,

Taş çekirdekli meyveler grubuna Erik,Kiraz,Vişne,Şeftali,ve Zeytin dahil edilmiştir.

Üzümsü meyveler grubunda, Üzüm,İncir,Dut,Nar,Ahududu,ve çilek yer almaktadır.

Sert kabuklu meyveler grubunda Ceviz,Badem,Kestane ve fındık bulunmaktadır.

Grafik.48.Türkiye ve Bursa İlinde Meyve Veren Yaştaki Ağaçların Oransal Dağılımı(%)

0102030405060708090

YumuşakÇekirdekli

SertÇekirdekli

Üzümsü Sert Kabuklu

TürkiyeBursa

83

Grafik.48.de Türkiye ve Bursa ilinde meyve veren yaştaki ağaçların oranları

gösterilmiştir. Grafikten anlaşılacağı üzere Taş çekirdekli meyvelerin diğer gruplara oranla

hem Türkiye’de hem de Bursa ilinde daha fazla olduğu görülmektedir.Bursa ilinde bu oranın

Türkiye oranına göre fazla olmasının nedeni,Zeytin ve Şeftali’nın üretimine olan eğilimin diğer

meyvelere oranla daha fazla olmasındandır.Bursa ilinde bulunan taş çekirdekli meyve veren

yaşta ağaç sayısı,Türkiye toplam taş çekirdekli meyve veren yaşta ağaç sayısının % 8,9 unun

Yumuşak çekirdekli meyvelerin meyve veren ağaç sayısının %4,14 ü Bursa ilinde

bulunmaktadır.

Grafik.49. Bursa Alt Bölgelerinde Meyve Veren Yaştaki Ağaç Sayılarının Oransal dağılımı(%)

Grafik.49.da Bursa alt bölgelerinde bulunan ve meyve veren yaştaki ağaç sayılarının

oransal dağılımı gösterilmiştir.Grafiğe göre meyve veren yaştaki toplam ağaç sayısı sırasıyla

III.,I.,II, ve IV. Bölgeler gelmektedir.Bu sıralamada Taş çekirdekli meyvelerden Zeytin III. Alt

bölge için belirleyici olmuştur.

0

10

20

30

40

50

60

YumuşakÇekirdekli

Sert Çekirdekli Üzümsü Sert Kabuklu

I.Alt BölgeII.Alt BölgeIII.Alt BölgeIV.Alt Bölge

84

Bursa ve Türkiyede meyve vermeyen yaştaki ağaçların oransal dağılımı %

Grafik.50. de Meyve vermeyen yaşta ağaç sayılarının Türkiye ve Bursa ilinde oranları

karşılaştırılmıştır.Grafikten anlaşıldığı üzere Türkiye’de özellikle sert kabuklu

meyveler,üzümsü meyveler ve yumuşak çekirdekli meyvelerde yeni meyve bahçelerinin tesis

edildiği kanısına varılabilir.

Bursa ilinde ise meyve vermeyen yaşta taş çekirdekli ağaç sayısının diğer meyve

gruplarına oranla daha fazla olduğu görülmektedir.Bu artış son yıllarda özellikle yeni

zeytinliklerin kurulmasından ileri gelmektedir. İleriki yıllarda zeytin üretiminin artacağı tahmin

edilmektedir.

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

Yumuşak Çekirdekli Sert Çekirdekli Üzümsü Sert Kabuklu

TürkiyeBursa

85

Grafik.51.Bursa Alt Bölgelerinde Meyve Vermeyen Yaşta Ağaç Sayılarının Oransal Dağılımı (%)

Grafik.51. de Bursa alt bölgelerinde meyve vermeyen yaştaki ağaç sayılarının oransal

dağılımı gösterilmiştir.

Grafiğe göre meyve vermeyen yaştaki toplam ağaç sayısı sırasıyla I.,III, III. Alt

bölgeler gelmektedir IV. Alt bölge ise en az orandadır.

Grafiğe göre I. alt bölgede en fazla oranda olmak üzere tüm alt bölgelerde taş

çekirdekli yeni meyve bahçelerinin (Özellikle Zeytin,Şeftali )yine I. alt bölgede Yumuşak

çekirdekli meyve bahçelerinin kurulduğu görülmektedir.

0

5

10

15

20

25

30

35

40

YumuşakÇekirdekli

SertÇekirdekli

Üzümsü Sert Kabuklu Genel Toplam

I.Alt BölgeII.Alt BölgeIII.Alt BölgeIV. Alt Bölge

86

Grafik.52.Türkiye ve Bursa İlinde Meyve Üretiminin Oransal Dağılımı (%)

Grafik 52’de Türkiye ve Bursa ilinde meyve üretimlerinin oransal dağılımı

gösterilmiştir.Türkiye genelinde meyve üretimi çoktan aza doğru sırasıyla üzümsü meyveler taş

çekirdekli meyveler,yumuşak çekirdekli meyveler ve sert kabuklu meyveler gelmektedir.

Bu sıralama Bursa ilinde ise sırasıyla Sert çekirdekli meyveler,Yumuşak çekirdekli

meyveler,üzümsü meyveler ve sert kabuklu meyveler olarak sıralanmaktadır.

Türkiye sert çekirdekli meyvelerin % 6,8 i 6,8 i yumuşak çekirdekli meyvelerin % 3,86

sı, sert kabuklu meyvelerin % 2,76 sı Bursa ilinde üretilmektedir.

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

Yumuşak Çekirdeki Sert Çekirdekli Üzümsü Sert Kabuklu

TürkiyeBursa

87

Grafik53.Bursa Alt Bölgelerinde Meyve Üretimlerinin Oransal Dağılımı (%)

Grafik.53. de Bursa alt bölgelerindeki meyve üretiminin oransal dağılımı gösterilmiştir.

Toplam meyve üretimine bakıldığında I.alt bölge ön plana çıkmaktadır.Grafik 51 de

meyve veren ağaç sayısı en fazla III. Alt bölgede gözükmektedir.Bunun nedeni Bursa ili zeytin

üretiminin %88,5 ini bölgenin karşılaması ve zeytinde kısmı periyodisitenin görülmesidir.

Tablo.41. Türkiye,Bursa ve Bursa Alt Bölgelerinde Bazı Meyvelerin Üretim Miktarları (Ton) 2004 MEYVELER I. Alt

Bölge II.Alt Bölge III.Alt Bölge IV. Alt

Bölge BURSA TÜRKİYE

ELMA 24.409 2.855 13.342 2.220 42.826 2.100.000 ARMUT 42.952 4.742 4.914 804 53.412 320.000 AYVA 3.376 684 3.748 229 8.037 80.000 ERİK 8.449 858 2.791 1.245 13.343 210.000 KİRAZ 6.985 525 1.731 2.829 12.070 245.000 ŞEFTALI 42.415 12.394 5.258 73 60.140 372.000 VİŞNE 732 100 340 1.007 2.179 138.000 ZEYTİN 1.819 5.513 69.111 76.443 2.800.000 ÜZÜM 31.128 3.715 61.265 96.108 3.500.000 İNCİR 4.121 2.210 2.685 9.016 275.000 DUT 68 43 54 266 431 50.000 ÇİLEK 10.785 3.887 675 14.030 29.377 155.000 FINDIK 335 54 104 560 350.000 KESTANE 934 63 150 12 1.159 49.000 BADEM 5 18 20 273 316 37.000 CEVİZ 2.650 428 695 696 4.469 126.000

Kaynak: T.C.D.İ.E. Bursa Tarım İl Müd. Tablo.41 da Türkiye,Bursa ve Bursa alt bölgelerinde bazı meyvelerin üretim miktarları

verilmiştir.

05

101520253035404550

YumuşakÇekirdekli

Sert Çekirdekli

Üzümsü Sert Kabuklu Toplam


88

Tablo’dan görüldüğü üzere;Türkiye’de üretilen armut’un %16,6, Şeftalinin %16 i

Çileğin %18 i ,Kestanenin % 2,5 i, Ayvanın % 11,69’u Bursa ilinde üretilmektedir.

Grafik.54 Bursa Alt Bölgelerinde Bazı Meyvelerin Üretim Oranları(%)

Grafik.54. de Bursa alt bölgelerinde bazı meyvelerin üretim oranları verilmiştir. Buna

göre Elmanın % 56.1 i, Şeftalinin % 65,7 si, Armut’un % 81 i I, alt bölgede,Zeytinin % 88,5 i

III. Alt bölgede üretildiği görülmektedir.

Grafik.55. Bursa Alt Bölgelerinde Bazı Meyvelerin

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

Elma Armut Şeftali Zeytin


89

Üretim Oranları (%)

Grafik.55. incelendiğinde Ayvanın % 46,7 si Eriğin % 66,7 si ,Kirazın %39,3 ü I. Alt

Bölgede ,Vişnenin %42,5 i ise IV. Alt Bölgede üretilmektedir.

Grafik.56.Bursa Alt Bölgelerinde Bazı Meyvelerin

Üretim Oranları (%)

Grafik.56. da görüldüğü gibi Bursa ilinde Üzümün % 77 si III. Alt bölgede, İncirin % 55,7

si ve Çileğin % 48,4 ü I. Alt Bölgede, Dut’un % 51,6 sı IV. Alt bölgede üretildiği

görülmektedir.

0

10

20

30

40

50

60

70

Ayva Erik Kiraz Vişne


0

10

20

30

40

50

60

70

80

Üzüm İncir Dut Çilek


90

Grafik 57. Bursa Alt Bölgelerinde Bazı Meyvelerin Üretim Oranları (%)

Grafik.57. ye bakıldığında Bursa ilinde ceviz üretimlinin % 50 si ,Fındık üretiminin

%52,9’u, Kestane üretiminin % 80‘i I. Alt Bölgede Bademin %83,3’ü IV. Alt Bölgede üretildiği

görülmektedir.

Tablo 42.Bursa ilinde Yıllar İtibariyle Bazı Meyvelerin Üretim Miktarları (Ton) MEYVELER

YILLAR 1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

Şeftali

82.079

82.330

62.049

77.624

81.386

91.345

80.141

103.179

103.982

100144

97918

60.140

Kiraz

7.742

8.226

7.460

9.497

11.119

6.257

11.994

11.383

11.998

6472

11546

12.070

Armut 52.789

49.626

54.081

47.444

56.115

49.992

60.875

73.284

56.372

65538

69201

53.412

İncir

4.112

4.023

4.927

5.206

5.807

6.555

7.061

10.765

10.231

11020

10607

9.016

Kaynak Tar.İl.Müd.

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

Ceviz Fındık Kestane Badem


91

Tablo.42. ve Grafik.58. de görüldüğü üzere Bursa ilinde son 10 yıllık bazı

meyvelerin yıllar itibarı ile üretim miktarları verilmiş olup;Bu tabloya göre son on yılda İncir

üretiminde % 152.9 oranında,Şeftali üretiminde % 25 oranında, Kiraz üretiminde % 41, Armut

üretiminde % 43,9 oranında artış olduğu görülmektedir.

Bazı Meyveların Yıllara Göre Üretim Miktarları Ton

0

20000

40000

60000

80000

100000

120000

1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

şeftali kiraz armut incir

5.2.2.TOHUM TESCİL KONTROL VE SERTİFİKASYON

Bitkisel üretimin önemli girdilerinden biri olan tohum ,standart ürün yetiştiriciliğinde

en önemli faktörlerindendir.Ekolojisin bitkisel üretim için ideal olması kaliteli üretim için tek

başına yeterli değildir.Bol ve kaliteli ürün elde etmenin ana şartı üstün vasıflı çeşitlere ait

sertifikalı tohum kullanmakla mümkündür. Tarım Bakanlığının görevleri arasında bitkisel

üretimde son derece önemli girdilerden biri olan tohum temini ve tedariki konusunda tedbirler

almakta vardır.Bitkisel üretimde kullanılan tohumların safiyetini devam ettirmek ,fiziksel

vasıflarını muhafaza etmek ve dolayısıyla çiftçilere garantili ,niteliği yüksek tohum

92

sağlanmaktadır.Bu amaç için yurt içi sertifikalı tohum üretiminin artırılması ve milli

tohumculuk sektörünün geliştirilmesi konusu üzerinde hassasiyetle durulmaktadır.

5.2.2.1. BURSA İLİ’NDE TOHUM ÜRETİMİ Bursa ilinde tohumluk faaliyetleri 308 sayılı Tohumlukların Tescil Kontrol ve

Sertifikasyonu Hakkındaki Kanun ve buna bağlı Yönetmelikler çerçevesinde yürütülmektedir.

Tablo 43. Bursa İlinde Tohumluk Bitkilerin Ekim Alanları Yıllar Firma

sayısı Tohumluk ekiliş alanları (Da.) Buğday Ayçiçeği Hibrit

Mısır Çeltik Yem

Bitkisi Sebze Toplam

1997 21 35526 5650 8805 -- 370 3055 53406 1998 20 29985 1010 10414 -- 1875 3689 46973 1999 22 32046 1475 11584 540 1545 4048 51238 2000 19 30299 2500 17630 650 855 3925 55859 2001 21 30633 937 25202 -- 750 2675 60197 2002 29 30140 319 23443 -- 492 771 28165 2003 26 26167 700 27497 -- 247 721 55332 2004 26 27184 891 26398 -- 327 1284 56084

Kaynak Tar.İl.Müd. Tablo.43.de Bursa ilinde son beş yıllık tohumluk ekim alanları verilmiş

olup,tablodan görüldüğü üzere İl genelinde Hibrit Mısır ekim alanlarında bir artışın

olduğu,ayçiçeği,çeltik ve sebze ,yem bitkisi tohumluk ekim alanlarında bir azalışın ,buğday

tohumluğu ekiliş alanlarında ise kayda değer bir değişimin olmadığı görülmektedir

0

5000

10000

15000

20000

25000

30000

35000

40000

Buğday Ayçiçeği Hibrit Mısır Çeltik Yem.Bit. Sebze

1997199819992000200120022003

93

Tablo.59.Bursa İli Tohumluk Bitkilerin Ekim Alanları (Da.)

Tablo.44.Bursa İli Tohum Üretim Miktarları (Ton) Üretim Yılı

Tohum Üretimi (Ton) Toplam Buğday Ayçiçeği Mısır Çeltik Yem.Bit. Sebze

1997 10662 730 2589 -- 32 464 14477 1998 8658 965 3130 -- 13 202 12968 1999 6633 517 3818 350 164 234 11716 2000 6792 90 4736 360 220 206 12404 2001 5752 275 7399 -- 654 224 14304 2002 5382 12 7722 20 28 200 13364 2003 9698 71 9811 129 280 19989 2004 7801 64 10915 193 183 19156

Kaynak :Tar.İl Müd.

Grafik 60 Bursa ilinde tohumluk üretiminin yıllara göre değişimi ton

0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

1999 2000 2001 2002 2003 2004

Buğday Ayçiçeği Mısır Çeltik Yem Bit. Sebze

Grafik.60. da Bursa ilinde üretilen tohum miktarları verilmektedir.Buna göre mısır

tohumu üretiminde artışın söz konusu olduğu buğday tohumu üretiminde ise bir azalmanın söz

konusu olduğu görülmektedir.

Bursa ilinde tohum üretimi ağırlıklı olarak II. Alt bölgede yer alan Karacabey ve

Mustafakemalpaşa ilçelerinde yapılmaktadır. Üretilen tohumlar yurt içi ve yurt dışına

pazarlanmaktadır.

94

5.2.2.2. Bursa İlinde Fidan Üretimi Türkiye’de fidan üretimi çoğaltma amacına yönelik olarak 1930’lu yıllarda başlamış

olup; ismine doğru,sağlıklı ve sertifikalı üretim ise 1963 yılında Tohumluk Tescil Kontrol ve

Sertifikasyon Kanunu çıkmasına rağmen ancak 1991 yılında başlanabilmiştir. Fidancılığın

geliştirilmesi ,fidan üretiminin disipline edilmesi ve sertifikalı fidan üretiminin

yaygınlaştırılmasını sağlamak amacıyla meyve,üzüm çeşitleri ve anaçlarının Tescili ile Fidan

sertifikasyonu genel esasları hakkında 11,03,1991 tarihinde yürürlüğe giren bir talimat

hazırlanmıştır.Daha sonra 05.01.1997 tarih ve 22868 sayılı Resmi Gazetede fidanların

Sertifikasyonuna ait genel esaslar tebliği yayınlanmıştır.

Bursa ili Türkiye’nin fidan üretim merkezi olabilecek potansiyeline sahip bir il

konumundadır.İl genelinde yetiştirilebilecek sertifikalı fidanlar ülkenin fidan ihtiyacının

karşılanmasının yanında dış satım yapılabilecek potansiyelinin olması bir avantajdır.

Tablo.45. Yıllara Göre Bursa İli Fidan Üretim Miktarları (Bin)

Üretim Yılları

Fidan Üretimi Adet /1000

Toplam Elma Şeftali Armut Kiraz Dut Erik Ayva Zeytin Kavak Diğer

2000-2001 403050 436550 219020 200300 47010 101820 45780 3290200 346550 1947463 10045243 2001-2002 402489 601826 197254 180892 59200 133905 57855 282825 114900 2394900 9979471 2002-2003 286140 433670 149010 158399 50130 116710 37013 4578000 97360 2094792 10505824 2003-2004 451167 450362 253981 228521 33200 180833 63980 7141000 169400 2037467 13760411

Kaynak :Tar.İl.Müd. İl genelinde sertifikalı fidan üreticilerin ürettiği fidanların % 39‘u zeytin fidanıdır.

Tablo.45’e bakıldığında İl genelinde fidan üretiminde bir artışın söz konusu olduğu

görülmektedir.Sertifikalı fidan üretimindeki artışın ana nedeni ,kamu ve özel kuruluşların fidan

alımında sertifika şartını araması, fidan desteklemelerinin olması ve çiftçilerin bu konularda

bilinçli davranmasıdır.Sertifikalı fidan desteklemesinin 01.01.2002 tarihi itibarı ile kaldırılması

, gelecek yıllardaki fidan üretimini olumsuz yönde etkileyecektir.Sertifikalı fidan üretiminin

artırılabilmesi için , sertifikalandırma maliyetinin azaltılması gerekmektedir.

İl genelinde bulunan fidan üreticileri birlik veya kooperatifler kanalıyla

birleştirilerek fidan üretiminin bir sektör haline dönüştürülmesi sağlanmalıdır.

95

sertifikalı fidan üretiminin Bursa ilinde yıllara göre dağılımı

0

100000

200000

300000

400000

500000

600000

700000

2000-2001 2001-2002 2002-2003 2003-2004

elma şeftali armut kiraz ayva erik

Bursa ilinde yıllara göre fidan üretiminde önemli artışlar gözlenmektedir. Özellikle

zeytin fidanı üretimindeki artış,bölgede zeytincilik açısından önem arz etmektedir.gelecek

yıllarda fidancılık Sektörü’nün fidan ihracatın dada ön emli bir yer alacağı tahmin

edilmektedir.

5.2.3. Hayvan Sayıları ve Hayvansal Üretim

Türkiye toplam sığır mevcudunun % % 2,9’sı ,koyun mevcudunun % 1’i, keçi

mevcudunun % 1’i, kanatlı mevcudunun % 0,7’si Bursa ilinde bulunmaktadır.

Tablo.46. Türkiye,Bursa ve Bursa Alt Bölgelerinde Mevcut Hayvan Sayıları 2004

Hayvan Türleri Alt Bölgeler Bursa Türkiye I.Alt Bölge II. Alt

Bölge III.Alt Bölge

IV.Alt Bölge

Kültür 23.381 31.920 6.712 6.143 68.156 2.109.393 Melez 14.915 19.998 5.392 9.840 50.145 4.395.090 Yerli 934 2.514 963 690 5.101 3.564.863 Manda 107 730 24 861 1.722 Toplam 39,337 55.162 13.091 16.673 124.263 10.069.346

Koyun 63.886 79.767 15.904 47.745 207.302 25.201.155

Keçi 11.453 11.585 11.414 22.015 56.467 259.087

İşletmelerde Yıl İçinde Kesilen Tavuk Sayısı

21.420.000 512.239.000

96

İşletmelerde Yıl Sonunda Mevcut Tavuk Sayısı

Broiler 721.000 3.591.160 231.300 - 4.434.460 238.102.000 Yumurta 392.000 684.400 57.057 32.850 1.166.307 58.774.000 Toplam 22.533.300 4.275.560 288.357 32.850 5.600.767 809.115.000

Köy Tavuğu 92.000 85.000 54.000 76.000 307.000 27.000.000

Toplam Tavuk Sayısı 22.625.000 4.360.560 342.357 108.850 5.907.767 836.115.000

Hindi 4.250 300 165 395 5.110 3.902.000

Kaz -- -- -- -- -- 1.251.000

Ördek 6.550 500 125 295 7.470 770.000

Toplam Kanatlı Sayısı 22.635.800 4.361.360 342.647 109.540 5.920.347 842.038.000 Kaynak :Tar.İlMüd.-D.İ.E

Büyükbaş ve küçükbaş hayvancılığının gelişmesinde en büyük kısıt çayır mera

alanlarının az olmasından kaynaklanmaktadır.Bursa ilinde mera alanları toplam alanın % 4,5 ini

teşkil etmektedir.Oysa bu oran Türkiye ortalamasında % 26 dır. Hayvancılığın gelişmesinde

diğer bir kısıt da Bursa ilinde yem bitkileri ekiliş oranlarının çok düşük olmasıdır,Bursa ilinde

toplam tarla bitkileri ekiliş oranı içindeki payı % 5,1’dir. Bu oran Türkiye ortalamasının

üzerinde olsa dahi yeterli değildir.

Hayvancılığın gelişmesinde en önemli faktör olan yem bitkilerinden slajlık hasıl mısır

üretimi Bursa ilinde son yıllarda önemli gelişmeler sağlanmış ve 2001 yılı kayıtlarına göre II.

Alt Bölgede yoğun olmak üzere Bursa genelinde 124,120 ton hasıl mısır üretilmiştir

A- Büyükbaş Hayvan Sayısı

Grafik.63. Türkiye ve Bursa İlinde Sığır Mevcudunun Oransal Dağılımı (%)

0

10

20

30

40

50

60

Bursa Türkiye

KültürMelezYerli

97

Grafik.63. de görüldüğü gibi Bursa ilinde ki büyükbaş hayvan sayılarında Kültür

ırklarında ve melez sığır sayılarında artış gözlenirken yerli sığır sayısında düşüş olduğu

görülmektedir.

Grafik.64. Bursa Alt Bölgelerinde Sığır Mevcudunun Oransal Dağılımı (%)

Grafik 64. de Bursa alt bölgelerinde sığır mevcudunun oransal dağılımı verilmiştir.Bu

grafiğe göre toplam sığır varlığının % 42 si II. Alt bölgede bulunmaktadır.Melez sığırların %

15,2 si I.alt bölgede Kültür ırklarının % 25,6 sı II. alt bölgede bulunmaktadır.

Tablo.47.Türkiye ve Bursa İlinde Sığır Mevcudunun Yıllara Göre Değişimi 1000 adet Sığırlar

YILLAR 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

Türkiye (l000)

Kültür 1.512 1.702 1.795 1.715 1.733 1.782 1.806 1.854 1.860 1.941 2.109 Melez 4.543 4.776 4.909 4.690 4.695 4.826 4.738 4.620 4.358 4.285 4.395 Yerli 5.846 5.311 5.182 4.780 4.603 4.446 4.217 4.074 3.586 3.563 3.564

Toplam 11.901 11.789 11.886 11.185 11.031 11.054 10.761 10.548 9.804 9.789 10.069 Bursa

Kültür 58.424 58.675 71.177 72.955 79.243 80.338 81.861 78.429 68.817 64.493 68.156 Melez 74.932 76.634 69.771 67.539 59.045 58.207 58.388 59.373 51.507 53.145 50.145 Yerli 22.789 19.626 18.233 17.589 15.515 12.794 13.267 9.167 5.887 7.731 5.101

Toplam 156.145 154.935 159.775 158.083 153.803 151.339 153.516 146.969 126.211 125.369 123.402

Kaynak : T.C.D.İ.E.-Tarım İl Müd.

0

10

20

30

40

50

60

I.Alt Bölge II.Alt Bölge III.Alt Bölge IV.Alt Bölge Bursa

KültürMelezYerli

98

Tablo .47.da Türkiye ve Bursa ilinde sığır mevcudunun yıllara göre değişimi

verilmiştir. Bu tabloya göre Bursa ilinde Kültür ve melez sığır sayılarında önemli bir artış

görülürken yerli sığır mevcudunda çok önemli bir azalış görülmektedir.Buda Türkiye geneline

uygun olup ,yerli sığırlardan Kültür ve melez sığır yetiştiriciliğine bir geçiş olduğu

gözlenmektedir.

TÜRKİYEDE YILLARA GÖRE SIĞIR DAĞILIMI 1000 ADET

0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

14000

1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

Kültür Melez Yerli Toplam

Grafik.66 da Bursa ilinde sığır mevcudunun yıllara göre değişimi verilmiştir.Bursa

ilinde sığır mevcudu olarak 1994 yılından sonra yerli ve melez sığırlarında bir azalış

görülürken ,Kültür ırklarında bir artış söz konusudur.

B-Küçükbaş Hayvan Sayısı Grafik.67.de Bursa ili alt bölgelerinde 2004 yılı küçük baş hayvan varlıkları .I. alt

bölgedeki koyun sayısı 63.886 keçi sayısı 11.453 adet ,II. Alt bölgede Koyun sayısı 79.767

,Keçi sayısı 11.585 ,III. alt bölgede Koyun sayısı 15.904 keçi sayısı 11.414, IV. Alt bölgede

Koyun sayısı 47.145 keçi sayısı 22.015 adettir. Koyun ayısında 2003 yılına göre %8’lik bir

azalma mevcuttur.

99

0

10000

20000

30000

40000

50000

60000

70000

80000

90000

1.bölge 2.bölge

K.BAŞ HAYVAN VARLIĞININ ALT BÖLGELER BAZINDA DAĞILIMI

Seri 1 Seri 2 Seri 3 Seri 4

Bursa ilinde küçükbaş hayvan sayılarının Türkiye ortalamasının altında olmasının ana nedeni

Çayır-mera alanlarının az olmasındandır.

Tablo.48. de Türkiye genelinde küçükbaş hayvan sayılarındaki azalışa paralel olarak

Bursa ilin de, de küçükbaş hayvan sayılarında bir azalış söz konusudur.

Tablo.48.Türkiye ve Bursa İlinde Küçükbaş Hayvan Sayılarının Yıllara Göre Değişimi

Yıllar 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Bursa (Bin)

Koyun 379 359 364 359 340 333 296 295 259 228 207 Keçi 91 101 91 89 85 86 74 74 61 52 56

Türkiye (milyon)

Koyun 36 34 33 30 29 30 28,4 26,9 25,1 25,4 25,2 Keçi 9 8 8 8 8 7 7,1 7 6,7 6,7 6,6

Kaynak :Tar.İl.Md-D.İ.E

TÜRKİYEDE K.BAŞ HAYVAN SAYISININYILLARA GÖRE DAĞILIMI 1000 ADET

0

5000

10000

15000

20000

25000

30000

35000

40000

45000

1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

Koyun Keçi

100

Grafik.69’de Türkiye’de küçükbaş hayvan sayısının yıllara göre değişimi

gösterilmiştir.grafiğe göre İl genelinde keçi sayısında önemli bir değişiklik görülmezken koyun

sayısında 1994 yılından bu tarafa %46‘lık bir düşüş olduğu görülmektedir.

İl genelinde koyun sayısındaki azalışın nedeni otlak alanlarının azalması ve küçükbaş

hayvan yetiştiricilerinin başka uğraşlara kayması gösterilmektedir.

C-Kanatlı Sayısı

0500000

1000000150000020000002500000300000035000004000000


Bursa ilinde yumurta ve etlik tavuk sayılarının alt bölgeler bazında dağılımları

Yum.tav. et tav.

BURSA İLİNDE YILLARA GÖRE K.BAŞ HAYVAN DAĞILIMI BİN ADET

050

100150200250300350400450

1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

Keçi Koyun

101

Grafik.70. de görüldüğü gibi kanatlı sayısı en fazla II. Ve I. alt bölgelerde

bulunmaktadır.II. alt bölgede Mustafakemalpaşa ilçesinde broiler tavuk yetiştiriciliği

yapılmaktadır.

Grafik.72 Bursa Alt Bölgelerinde Toplam Kanatlıların Oransal Dağılımı(%)

0

10

20

30

40

50


D- Arıcılık

Tablo .49. Bursa İlinde Arıcılık Yapan Köyler ve Köy Sayıları(2004)

Arı Kovanı Arıcılık Yapan Köy Sayısı Eski Tip Yeni Tip Toplam

I. Alt Bölge 979 16.926 17.905 199 II. Alt Bölge 370 10.830 11.220 50 III. Alt Bölge 195 6.961 7.156 67 IV. Alt Bölge 622 4.021 4.636 106 BURSA 2.166 36.738 38.904 422

Kaynak: Bursa Tarım İl Müdürlüğü

Tablo.49. de Bursa ilinde arıcılıkla ilgili rakamlar verilmektedir.Buna göre Bursa il

genelinde 422 köyde 2.166 eski tip ve 36.738 adet yeni tip kovan olmak üzere toplam 38.904

adet kovan bulunmaktadır.

102

2004 verilerine göre alt bölgeler bazında yerli ve fenni kovan sayıları

0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

14000

16000

18000

1.bölge 2.bölge 3.bölge 4.bölge

eskiyeni

Grafik.73.de Bursa alt bölgelerinde eski ve yeni tip kovan sayılarının dağılımı

gösterilmiştir.Arıcılık faaliyetinin en fazla olduğu alt bölge I, alt bölge ve bunu sırası ile II.,III,

IV, alt bölgeler takip etmektedir.

5.2.3.1. Hayvansal Üretim Tablo.50.Bursa ve Bursa Alt Bölgelerinde Sağılan Hayvanların Sayıları Irkları ve Ortalama Süt

Verimleri

I.Alt Bölge

II.Alt Bölge

III.Alt Bölge

IV.Alt Bölge

Bursa

MANDA

Toplam Hayvan(Baş) 107 730 24 861 Sağılan Hayvan (Baş) 46 220 11 277 Ortalama Süt Verimi(Kg/Yıl) 1261 1250 1273 1253 Toplam Süt Üretimi (Ton) 58 275 14 347

KÜLTÜR SIĞIR

Toplam Hayvan (Baş) 23381 31920 6712 6143 68156 Sağılan Hayvan (Baş) 10645 15950 3543 2880 33018 Ortalama Süt Verimi (Kg/Yıl)

5028 5000 5310 5439 5081

Toplam Süt Üretimi (Ton) 53525 79746 18814 15664 167749 MELEZ SIĞIR


3771 3750 3983 4079 3877

103

Toplam Süt Üretimi (Ton) 19908 24524 12825 21130 78387 YERLİ SIĞIR


2513 2500 2655 2722 2557

Toplam Süt Üretimi (Ton) 666 3432 1495 558 6151 KOYUN


35 34 81 34 37

Toplam Süt Üretimi (Ton) 902 1502 527 802 3733 KEÇİ

Toplam Hayvan(Baş) 11453 11585 11414 22015 56467 Sağılan Hayvan (Baş) 4750 4960 5209 8000 22919 Ortalama Süt Verimi(Kg/Yıl 45 45 45 45 45 Toplam Süt Üretimi (Ton) 214 223 234 360 1031

Kaynak :Tar.İl Müd.

Tablo.51 Bursa ve Bursa Alt Bölgelerinde Toplam Süt Üretiminin Hayvan Türlerine Göre Dağılımı

I.Alt


III.Alt Bölge

IV.Alt Bölge

BURSA

SIĞIR

Toplam Hayvan (Baş)

39337 55162 13091 16673 124263

Sağılan Hayvan (Baş)

16235 24083 7337 8265 55920

Toplam İnek Sütü Üretimi(Ton)i

74157 107977 33148 37352 252634

KOYUN


63886 79767 15904 47745 207302


26038 44750 6493 23600 100881

Toplam Koyun Sütü Üretimi (Ton)

902 1502 527 802 3733

KEÇİ


11453 11585 11414 22015 56467


4750 4960 5209 8000 22919

Toplam Keçi Sütü Üretimi (Ton)

214 223 234 360 1031

SIĞIR+KOYUN+KEÇİ Sütü Üretimi (Ton)

75273 109702 33909 38514 257398

Kaynak: Tar.İl.Md.

Bursa ilinde özel sektör ve kooperatiflerin kurduğu süt ve süt ürünleri işleme tesisleri

gelişmiş olup, Türkiye geneline pazarlama yapıldığı için Bursa ilinde üretilen süt bu tesislerde

değerlendirilmektedir.

104

Süt ve süt ürünleri tesislerinin fazla olması ile ayna zamanda çevre illerin sütleri

toplanarak ildeki tesislerde içlenmektedir.Bursa ilinde en büyük süt ve süt işleme tesisleri olarak

Sütaş A.Ş. dir.

Tablo.52. Türkiye Bursa ve Bursa Alt Bölgelerinde Hayvansal Ürünlerin Üretim Miktarları (Ton) 2004

I.Alt


III.Alt Bölge

IV.Alt Bölge

BURSA TÜRKİYE

KIRMIZI ET

Sığır Eti

892

1.154 1.548 2.008 5.602 364.999

Koyur+Kuzu

2.169 1.558 367 1.545 5.639 69.895

Keçi+Oğlak

40 24 28 34 126 10.300

Toplam

3.101 2.736 1.943 3.587 11.367 445.194

BEYAZ ET

Tavuk Eti

1.892 7.268 1.363 55 10.578 876.774

Hindi Eti

21 2 0,8 2 25,8 19.500

Toplam

1.913 7.270 1.363,8 57 10.603,8 896.274

TOPLAM ET ÜRETİMİ

5.014 10.006 3.306,8 3.644 21.970,8 1.341.468

SÜT(TON)

75.273 109.701 33.907 38.513 257.394 10.679.407

YAPAĞI(Ton)

67,9 95,1 21,2 53,6 237,8 45.972

KEÇİ KILI (Ton)

5,36 6 6,2 11,4 29 2.715

BAL (Ton)

215 117 100 53 485 73.929

BAL MUMU(Ton)

7 1 5 3 16 3.471

YUMURTA bin adet

85.765 160.791 114.473 60.900 421.929 3.228.222

Kaynak: Tar.İl.Müd.

Tablo.52. de Türkiye,Bursa ve Bursa alt bölgelerinde hayvansal ürünlerin üretim

miktarları verilmiştir.Türkiye’de üretilen sığır etinin %2,8’i koyun etinin %4,1’i, keçi etinin

% 0,7 ‘si ,Beyaz et üretiminin %2,45 ‘i süt üretiminin % 4 ü bal üretiminin % 0,68 ‘i Bursa

ilinde üretilmektedir.

Grafik.74. de Bursa ili et ,süt, yumurta üretiminin alt bölgelere göre oransal dağılımı

gösterilmiştir.Süt üretiminin % 44’ ü II. Alt bölgede,Kırmızı et üretiminin % 47‘si I. alt

bölgede ,Beyaz et üretiminin % 46 sı I. alt bölgede ve Yumurta üretiminin % 39’u II. Alt

bölgede üretilmektedir.

105

Grafik.75.Bursa Alt Bölgelerinde Bazı Hayvansal Ürünlerin Oransal Dağılımı (%)

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45


YapağıKeçi KılıBal

Grafik 75. de yapağı, keçi kılı ve bal üretimi alt bölgeler bazında verilmiştir.Buna göre

yapağı üretiminin il toplamının % 41 ‘i ile II. Alt bölge Keçi kılının % 44 ‘ü ile IV. Alt bölge

Bal üretiminin % 41 'i ile I. alt bölge ilk sırada yer almaktadır.

5.3. SU ÜRÜNLERİ ÜRETİMİ Bursa ilinde 2004 yılı itibariyle Tatlı su ürünleri üretimi diğer illere göre daha iyi bir

konumda olup; il genelinde üretim faaliyetinde bulunan 31 işletme mevcuttur.Bu işletmelerin 5

adeti kültür sazan, 26 adeti alabalık üretim işletmesi bulunmaktadır.

Tablo.53.Yıllar İtibarı ile Bursa İli Tatlı Su Ürünleri Üretimi (Ton)

İşletme Türü

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

Aynalı Sazan

7

2

2

2

17

12

12

10

10

7

4

8

5,25

Alabalık

112

105

133

154

213

219

225

254

289

160

169

235

196,7

Çipura-Levrek

--

--

--

--

--

--

2

5

10

--

--

--

Kaynak:Tar.İl.Müd

106

Tablo 53. görüldüğü üzere Bursa ilinde tatlı su ürünleri üretiminde yıllar itibari ile bir

artışın olduğu görülmektedir bu artışın ana nedeni ise yeni su ürünleri üretim tesislerinin

devreye girmesindendir.

5.4. ORGANİK TARIM

Giriş Organik tarım; üretimde kimyasal girdi ve ilaç kullanmadan yönetmelikler çerçevesinde

izin verilen girdilerin kullanımı ile yapılan, üretimden tüketime kadar her aşaması kontrollü ve sertifikalı tarımsal üretim sistemidir.

Organik Tarım, ekolojik sistemde hatalı uygulamalar sonucu kaybolan doğal dengeyi

yeniden kurmaya yönelik, insana ve çevreye dost üretim sistemlerini içermekte olup, esas

olarak sentetik kimyasal tarım ilaçları, hormonlar ve mineral gübrelerin kullanımını

yasaklaması yanında,organik ve yeşil gübreleme, münavebe, toprağın muhafazası, bitkinin

direncini artırma, doğal düşmanlardan faydalanmayı tavsiye eden, bütün bu olanakların kapalı

bir sistemde oluşturulmasını öneren, üretimde sadece miktar artışının değil aynı zamanda ürün

kalitesinin de yükselmesini amaçlayan bir üretim şeklidir.

Tarımsal üretimde kullanılan zirai mücadele ilaçları sentetik hormonların ve kimyasal gübrelerin insan sağlığı üzerindeki olumsuz etkilerin ortaya çıkması, bunun yanında yine tarımsal faaliyette kullanılan bu tarz girdilerin toprağa, havaya, suya verdiği zararların da ortaya çıkarak sürdürülebilir üretimin tehlikeye girmesi, çevre koruma bilincinin gelişmesi ile organik tarım, bir üretim tarzı olarak ortaya çıkmıştır.

Ülkemizde organik tarım 1985-1986 yıllarında Dünya’ da organik tarımın gelişimine ve yurtdışından gelen organik ürün talebine bağlı olarak başlamış ve sağlıklı gıdaların tüketimine yönelik dünyadaki değişmelere paralel olarak gelişmiştir.

Dünya’da Organik Tarım

Tüm dünyada hızla artan organik tarımsal ürünler arasında; genellikle ülkelerin

geleneksel ürünleri örneğin Hindistan'da çay, Danimarka'da süt ve süt ürünleri, Arjantin'de et ve et ürünleri, orta Amerika ve Afrika ülkelerinde muz, Tunus'ta hurma, zeytin yağı, Türkiye'de kurutulmuş ve sert kabuklu meyveler organik olarak üretilen ürün olarak ilk sırayı almıştır.

Günümüzde, Dünya’da 110 ülkede organik tarım yapılmaktadır. Dünya organik tarım

alanlarının toplam genişliği 26,5 milyon hektar civarındadır. Avustralya 11,3 milyon hektarla en geniş alana sahiptir. Latin Amerika ülkeleri de dünya üzerinde 6,2 milyon ha alan ile organik tarım alanı bakımından önemli bir paya sahiptir. Avrupa ülkeleri ise 6,3 milyon ha alan ve 170.000 işletme ile organik tarım bakımından önemli ülke grubunu oluşturmaktadır.

107

Dünya’da organik tarım ticaretinin parasal boyutu da hızla büyümekte olup, 2003 yılı

verileri ile 25 milyar ABD doları olan organik gıda satışlarının 10 yıl içerisinde 100 milyar ABD doları seviyelerine çıkması tahmin edilmektedir.

Türkiye'de organik tarım yapılan alan toplam tarımsal alan içerisinde henüz %0,8

seviyelerinde bir paya sahip bulunmaktadır. Ancak, dünyada ve özellikle Avrupa'da organik ürün tüketimindeki artıştan ülkemizin iyi bir pazar payı elde etme fırsatı bulunmaktadır.

Son zamanlarda süt ürünleri, et ve et ürünleri, hazır yemekler dahil olmak üzere işlenmiş

diğer gıdalar, bebek mamaları, çikolata gibi ürünler önem kazanmakla birlikte Batı Avrupa pazarında organik yaş meyve- sebze sektörü hala büyük bir paya sahiptir. Bu bağlamda konvansiyonel yaş meyve ve sebze sektörünün yanı sıra organik yaş meyve-sebze sektörü açısından da ülkemiz önemli potansiyele sahiptir.

Türkiye Organik Tarımsal Üretiminin Gelişimi

Başlangıçta sadece 1985 yılında 8 ürüne yönelik yapılan üretim günümüzde 174 ürüne

ulaşmıştır. Fındık, ceviz, antepfıstığı, kuru incir, kuru kayısı, kuru üzüm, baklagiller, tıbbi aromatik bitkiler, pamuk, üzümsü meyveler ile yaş meyve sebzenin organik tarım metotlarına uygun olarak üretimi yapılmaktadır.

Ülkemizde organik tarım yapılan alanlar 2004 yılı bölgeler bazında incelendiğinde;

Akdeniz bölgesi başta olmak üzere sırasıyla Ege Bölgesi ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi ilk üç sırada yer almaktadır. Burada gözden kaçırılmaması gereken husus Akdeniz Bölgesinde doğadan toplama alanlarının geniş olmasından dolayı ilk sırayı almış olmasıdır. Sebze, meyve ve tahıl üretim alanları dikkate alındığında sıralamanın Ege Bölgesi başta olmak üzere sırasıyla, Güneydoğu Anadolu ve Akdeniz bölgesi olarak sıralanacağıdır. Ekonomik gelişmede dezavantajlı bölgelerden olan İçkaradeniz şeridi, İçanadolu, Doğuanadolu Bölgesi gibi bölgeler organik tarımda avantajlı bölgeler olarak değerlendirilmektedir.

Ülkemizde organik üretim yapan üretici sayısı üretim miktarı, üretim alanları ve ürün

çeşitliliği yıllar içinde artış göstermiştir. 1996 yılında 1947 olan organik ve geçiş sürecindeki üretici sayısı 2003 yılında 14.798, 2004 yılında ise 12.806 lara ulaşmıştır. Bu oranla 1996 yılına göre üretici sayısındaki artış % 558 olmuştur. Üretim alanları itibarı ile 1996 yılında 6.789 ha olan üretim alanı 2003 yılında 113.621 ha alana, 2004 yılında 209.573 hektara yükselmiştir. Bu oranla 1996 yılına göre alandaki artış % 2987, 2003 yılına göre de %84 olmuştur. Toplam ürün çeşidi 1996 yılında 26 iken 2004 yılında 174 ürüne çıkmıştır. Genel olarak organik tarım artış göstermektedir. Üretici sayısındaki düşüş ise yapılan çalışma ve denetimler neticesinde sistemde faaliyeti olmayan atıl haldeki üreticilerin çıkarılmasından kaynaklanmaktadır.

Yıllar Ürün Sayısı Çiftçi sayısı Üretim Alanı(ha) Üretim Miktarı(ton) 2003 179 14.798 113.621 323.981 2004 174 12.806 209.573 378.803 Organik tarımsal üretim verileri (Geçiş süreci dahil) Organik tarımsal üretimde ülkemiz, kültüre alınan bitkilerin yanı sıra doğada

kendiliğinden yetişen kuşburnu, böğürtlen, ahududu, kekik gibi ürünlerin toplanması ve organik olarak değerlendirilmesi açısından büyük potansiyele sahiptir.

108

Organik tarım ürünleri ihracat rakamlarımızı incelediğimizde 1996 yılında 3678 ton olan ihracat miktarının 2003 yılında 21.083 tona, 2004 yılında ise16.093 tona ulaştığı görülmektedir. İhracat değeri ise 2003 yılında 36 932 995 $, 2004 yılında da 33.076.319$ olarak gerçekleşmiştir. Bu rakamlarla dolar bazında bir değerlendirme yapılırsa 2001 yılına göre %21, 2002 yılına göre %7 artış, 2003 yılına göre de % 10 luk bir düşüş görülmektedir.

İhracat ürünlerimiz konvansiyonel ihraç ürünlerinde de başı çeken geleneksel ürünlerimiz olup, başta kuru kayısı, kuru üzüm,fındık ,kuru incir, ve pamuk yer almaktadır. Bunları meyve suları ve dondurulmuş meyveler, tıbbi aromatik bitkiler ve baklagiller takip etmektedir.

ÜRÜN MİKTAR

(Ton) TUTAR

($) %TON %$ KURU KAYISI 1.646 5.380.864,33 10 16 ÇEKİRDEKSİZ KURU ÜZÜM 3.316 5.257.628,96 21 16 İÇ FINDIK 770 4.709.630,00 5 14 KURU İNCİR 1.863 4.396.377,13 12 13 PAMUK ELYAFI 1.573 2.824.386,71 10 9 ELMA SULARI 1.406 1.512.724,42 9 5 DONDURULMUŞ MEYVELER 930 1.381.829,84 6 4 MERCİMEK 1.508 1.365.866,83 9 4 DİĞER YAĞLI TOHUMLAR VE MEYVELER 469 855.850,18 3 3 ANASON,REZENE,KİŞNİŞ,KİMYON TOHUMLARI 321 772.785,23 2 2 NOHUT 871 673.134,49 5 2 ÇAMFISTIĞI 34 664.990,16 0 2 Toplam 14.708 29.796.068 91 90 GENEL TOPLAM(Diğer ürünler dahil) 16.093 33.076.319

2004 yılında en çok ihracatı yapılan ürünler İhracat yaptığımız ülke sayısı 2004 yılında 29 civarında olup, Avrupa Birliği ülkeleri en

önemli ihracat yaptığımız ülkeler konumundadır. Avrupa Birliği ülkeleri dışında Tayland, ABD, Hindistan, Japonya ve Kanada diğer ihracat yaptığımız ülkeler arasında yer almaktadır.

ÜLKE MİKTAR(Ton) TUTAR($) % ($) ALMANYA 5.238 12.348.225 37,3 İNGİLTERE 1.710 3.123.607 9,4 HOLLANDA 1.677 2.555.794 7,7 İSVİÇRE 822 2.456.479 7,4 FRANSA 832 2.257.458 6,8 TAYLAND 1.139 1.980.218 6,0 İTALYA 1.386 1.798.780 5,4 AMERİKA BİRLEŞİK DEV 694 1.567.104 4,7 BELÇİKA 706 756.138 2,3 AVUSTURYA 372 619.136 1,9 DANİMARKA 306 603.355 1,8 Toplam 14.882 30.066.294 91 GENEL TOPLAM(Diğer ürünler dahil) 16.093 33.076.319

2004 yılında en çok ihracat yapılan ülkeler

109

Türkiye, 25 Milyar $ lık dünya organik ürün pazarında 33 Milyon $’ lık bir paya sahiptir. Dünya pazarlarında ve ülkemiz tarım ürünleri ihracatında da gelmemiz gereken noktanın oldukça gerisinde bulunmaktayız. Mevcut potansiyelimizin değerlendirilerek üretim ve ihracat miktarımızın arttırılması için mevcut sorunların çözülmesi gerekmektedir.

Mevzuat Çalışmaları

1984-1985 yılından itibaren herhangi bir mevzuata dayalı olmadan yapılan organik

tarımsal üretim, 1994 yılında Tarım ve Köyişleri Bakanlığı tarafından hazırlanan “Organik Tarım Metotları ile Üretilen Bitkisel Hayvansal Ürünlerin Üretimi, İşlenmesi ve Pazarlanmasına ilişkin Yönetmeliğin” 18 Aralık 1994 tarihinde Resmi Gazete’ de yayımlanarak uygulamaya girmesi ile Tarım ve Köyişleri Bakanlığı’nın denetiminde ve yönetmelik kuralları çerçevesinde yapılmaya başlamıştır.

Söz konusu yönetmelik daha sonra Topluluk mevzuatında 1991 yılından sonra yapılan değişiklikleri içerecek şekilde güncelleştirilmiş ve “Organik Tarımın Esasları ve Uygulanmasına İlişkin Yönetmelik” 11 Temmuz 2002 tarih ve 24812 sayılı ile Resmi Gazetede yayımlanmıştır. Daha sonra Ulusal Programda ve Acil Eylem Planında yer alan “Organik Tarım Kanun Taslağı” 01.12.2004 tarihinde TBMM Genel Kurulunda kabul edilerek 5262 sayılı Kanun olarak 03.12.2004 tarihinde 25659 sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu Kanuna uygun yeni yönetmelik çalışmaları tamamlanmış olup, “Organik Tarımın Esasları ve Uygulanmasına İlişkin Yönetmelik” 10.06.2005 tarih ve 25841 sayılı Resmi Gazetede yayınlanmıştır. Bu yeni Yönetmeliğimiz AB Yönetmeliğine tam uyumlu olarak hazırlanmıştır. AB tarafından da AB mevzuatına uygunluğunun kabul edilmesinin ardından AB’ ne ürün ihraç edebilecek üçüncü ülkeler listesinde Türkiye’nin yer alması mümkün olacaktır. İllerimizde hizmetlerin daha etkin yürütülebilmesi amacı ile taşra teşkilatlarında oluşturulan Organik Tarım Birimlerinin görev ve yetkilerini belirleyen 2005/1 sayılı “Organik Tarım Birimlerinin Görev ve Yetkileri” Genelgesi 01.08.2005 tarihinde yürürlüğe girmiştir.

Türkiye’de Faaliyet Gösteren Kontrol ve Sertifikasyon Kuruluşları

Organik tarım; üretimin her aşamasının kontrol edildiği ve nihai ürünün

sertifikalandırıldığı bir üretim şekli olduğundan, kontrol ve sertifikasyon kuruluşlarının denetiminde ve sözleşmesi dahilinde yapılmaktadır. Türkiye’de ECOCERT, IMO, SKAL, BCS, ETKO, EKOTAR, ICEA, CERES, ORSER isimli 9 kontrol ve sertifikasyon kuruluşu faaliyet göstermektedir. Bunlardan ETKO, EKOTAR ve ORSER yerli diğerleri ise yabancı kontrol ve sertifikasyon kuruluşlarıdır.

Sonuç Türkiye; topraklarında çok yoğun girdi kullanmamasının avantajı, tarımsal üretim

yönünden ürün çeşitliliği, farklı ekosistemlerin varlığı, organik tarım için gerekli işgücü açısından tarımsal nüfusun fazlalığı dikkate alındığında organik tarımsal üretim ve ihracatı açısından önemli potansiyele sahip bir ülke konumundadır. Mevcut sorunların çözümü ile ülkemizde hem üretimi, hem iç tüketimi hem de ihracatı arttırmak mümkündür. Üretimimizde bu güne değin yaşanan artışlar üreticiye herhangi bir destek sağlanmadan olmuştur, diğer ülkelerde organik tarımsal üretime sağlanan desteklerin bizim üreticimize de sağlanması durumunda ülkemizde yeni istihdam alanlarının oluşması, organik tarıma dayalı sanayi sektörünün ve agro-eko turizmin gelişmesi mümkün olacaktır. Ayrıca organik tarımın

110

yaygınlaştırılması; Çevre kirliliğinin azalmasına olumlu katkı sağlayacak, ekosistemde sarsılan doğal dengeyi yeniden tesis edecek, biyo çeşitlilik ve sürdürülebilir tarımın teminatı olacaktır.

Bursa İlinde Organik Tarım

Bursa İlinde Ekolojik Tarım,ihracatçı kuruluşlar ile çiftçilerimiz arasında küçük çaplı ve

belirli ürünlerde sözleşmeli olarak yapılmaktadır.Ağırlıklı olarak İnegöl ve Keles ilçelerimizde

yapılan uygulamalarda erik,elma,çilek, kiraz gibi ürünler üretilmektedir. Üretimin tamamı

yurtdışına satılmaktadır.Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi bünyesinde kurulan bir Ekolojik

Tarım Birimi tarafından da Ekolojik tarla ürünleri ve bazı sebzeler deneme boyutunda

üretilmektedir.

Ekolojik Tarım açısından İlimizin potansiyeli ise Ülkemizin diğer illerine nazaran

kıyaslanamayacak kadar fazladır.Konvansiyonel üretimi yapılan hemen her ürünün ekolojik

üretimini de yapmak mümkündür.İhracatçı kuruluşların yoğunluğu dış Pazar imkanlarını

kolaylaştırdığı gibi büyük tüketim merkezlerine yakınlığı da yerli tüketime ekolojik ürünlerin

arzı konusunda üreticilerimize avantaj sağlamaktadır.

Hali hazırda Kestane,ceviz,badem,erik,dut gibi birçok ürün doğal ortamında

yetiştirilmektedir.Bu ürünler için tek yapılması gereken organik olduğunun tescil

edilmesidir.Bunun yanında yoğun konvansiyonel tarımın yapılmadığı

Orhaneli,Keles,Harmancık ve Büyükorhan İlçelerimizde ekolojik sisteme geçilmesi ve her türlü

ürünün ekolojik olarak yetiştirilmesi mümkün ve kolay görülmektedir.

İçme sularının tarımsal üretimden kaynaklanan kirlenmelerinin önlenmesi amacıyla

İçme Suyu Havzası Yönetmeliklerine göre su toplama havzalarında tarımsal faaliyetler belirli

kurallara göre yürütülmek zorundadır.İlimizin içme suyu ihtiyacını karşılayan Doğancı Barajı

Havzasında ise şimdiye kadar böyle bir düzenleme yapılmamıştır.Bu amaçla bu havzayı

kapsayacak şekilde bir Ekolojik Tarım Projesi Tarım İl Müdürlüğümüz teknik elemanlarınca

hazırlanma aşamasındadır.

Ekolojik düşüncenin tarımsal bir faaliyetten çok bir yaşam biçimi haline gelmesi ile

birlikte ilimizin potansiyeli daha da büyüyecek ve Ekolojik pansiyon ve restoran

işletmeciliği,ekolojik turizm,ekolojik ev eşyaları ve giysi üretimi gibi faaliyet alanlarında da

gelişmeler olabilecektir.

5.5. TARIMSAL ÜRETİMDE YILLARA GÖRE ORANSAL DEĞİŞİMLER

111

Grafik.76. Bursa ilinde yıllar itibarı ile domates ekiliş alanı ve üretimi dalgalanma

göstermiş ancak l987 yılında ekstrem iklim şartlarından tüm ürünlerde olduğu gibil domates

üretiminde büyük ölçüde etkilemiştir.

Grafik.77. de İl genelinde Biber ekiliş ve üretimi 2000 yılına kadar büyük bir

dalgalanma göstermeden devam etmesine rağmen 2000 yılından itibaren biberin dış satıma

yönelik üretime ağırlık verilmesi ile biber ekiliş ve üretim miktarında hızlı bir artış

bursa ilinde 1991 yılına göre domates ekiliş ve üretimindeki değişim oranları %

0

20

40

60

80

100

120

140

1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

Domates Üretimi Domates Ekilişi

BURSA İlinde 1991 yılına göre biber ekiliş ve üretimindeki değişim oranları %

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

Biber Ekilişi Biber Üretimi

112

sağlanmıştır.

Grafik 78 de Bursa ilinde Patlıcan ekiliş ve üretim miktarlarında büyük bir

değişikliğin olmadığı gözlenmektedir.

Grafik.79.da Karpuz üretiminin iç piyasaya yönelik olması , üretim ve ekiliş alanlarında fazla bir değişikliğin olmadığını göstermektedir.

Grıafik.79. Bursa İlinde 1991 Yılına Göre Karpuz Ekiliş ve Üretimindeki Değişim Oranları (1991=100)

0

20

40

60

80

100

120

140

160

1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001

Yıllar

Ora

n(%

)

Karpuz ÜretimiKarpuz Ekilişi

Bursa ilinde 1991 yılına göre patlıcan ekiliş ve üretimindeki değişim oranları %

020406080

100120140160180

1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

Patlıcan Üretimi Patlıcan Ekilişi

113

Grafik.80. de Bursa ilinde yıllar itibari ile çilek ekiliş ve üretimleri ile ilgili grafikte

görüldüğü gibi 1995 yılında ve 2001 yılındaki dalgalanmanın nedeni iklim şartlarından

kaynaklanmaktadır. Bu yıllar dikkate alınmadığında il genelinde çilek üretiminde ve ekiliş

alanında bir artış olduğu söylenebilir.

Bursa ilinde 1991 yılına göre çilek ekiliş ve üretimindeki değişim oranları %

0

20

40

60

80

100

120

140

160

1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

Çilek Ekiliş Çilek Üretimi

Bursa ilinde 1991 yılına göre Şeftali ağaç sayısı ve üretimindeki değişim oranı %

0

20

40

60

80

100

120

140

160

1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

Şeftalı Ağaç Sayısı Şeftalı Üretimi

114

Grafik 81 de görüldüğü gibi Bursa ili genelinde şeftali ağaç sayısı ve üretiminde önemli bir

değişikliğin olmadığı kanaatine varılmıştır

Bursa ilinde 1991 yılına göre ayva ağaç sayısı ve üretimindeki oransal değişim %

0

50

100

150

200

250

300

1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

Ayva Ağaç Sayısı Ayva Üretimi

Bursa ilinde 1991 yılına göre kiraz ağacı sayısı ve üretimindeki değişim oranı

020406080

100120140160180

1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

Kiraz Ağaç Sayısı Kiraz Üretimi

115

Bursa İlinde zeytin ağaç sayılarında 1991 yılına göre bir artışın olduğu buna bağlı olarak

üretimde bir artış söz konusudur.Bursa ilinde Zeytinde periyodisite bakım hatalarından

kaynaklanmaktadır. 1997 yılında iklim şartlarının getirdiği olumsuzluk nedeniyle il de tüm

tarımsal ürünlerde olduğu gibil zeytin üretiminde de önemli bir kayıp olmuştur.

Bursa ilinde 1991 yılına göre zeytin ağaç sayısı ve üretimindeki değişim oranlar %

020406080

100120140160180200

1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

Ağaç Sayısı Üretim

Bursa ilinde 1991 yılına göre incir ağacç sayısı ve üretimindeki değişim oranları %

0

50

100

150

200

250

300

1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

İncir Ağaç Sayısı İncir Üretimi

116

Grafik 86 ya bakıldığında Bursa ilinde zeytin ağaç sayılarında önemli bir artışın

olmamasına rağmen, üretimde yıllara göre önemli dalgalanmaların olduğu

görülmektedir.Üretimdeki bu dalgalanmanın temel nedeni iklim koşullarındaki

değişmelerdir.Bursa ilinde zeytincilik son zamanlarda gelişme eğilimine girmiş olup ,meyve

vermeyen yaştaki zeytin ağaç sayılarından anlaşılmaktadır.Gelecek yıllarda bu ağaçların

meyve vermesi ile il genelinde zeytin üretiminde bir artışın olacağı söz konusudur.Bunun

yanında periyodisitenin bakım hatalarından kaynaklanması nedeniyle zeytin alanlarında

bakım işlemlerinin zamanında yapılması ile de üretimde bir miktar daha artışı beraberinde

getirecektir.

5.6. 2004 YILI İTİBARİYLE ALT BÖLGELER BAZINDA ÜRETİM DEĞERLERİ

5.6.1. I.Alt Bölgede (Osmangazi-Yıldırım- Yenişehir- İnegöl- Kestel- Gürsu İlçeleri) Tarımsal Üretim Değerleri 2004

Tablo.54. I. Alt Bölge Tarla Bitkileri Üretim Değerleri

ÜRÜNLER

Ekiliş Alanı (Ha.) )

Üretim (Ton)

Üretim Değeri (1000 TL,)

Alt Bölge İçerisindeki Üretim Değeri (%)

İl İçerisindeki Üretim Değeri (%)

TARLA BİTKİLERİ 61.309 114.272.210 Tahıllar 45.510 65.092.810 56,9 17,5 Buğday 36.310 133.345 46.937.440 Arpa 4.920 17.176 4.723.400 Çavdar 20 30 7.500 Yulaf 1.035 1.686 480.510 Mısır (Dane) 1.289 7.280 2.416.960 Mısır (Hasıl) 1.936 95.700 10.527.000 Endüstri Bitkileri 8.496 18.444.000 16,14 4,97 Tütün 745 995 3.781.000 Şeker Pancarı 1.501 99.354 9.438.630 Ayçiçeği 6.250 10.450 5.225.000 Baklagiller 1.302 5.336.000 4,67 1,44 Bakla (Kuru) 6 12 4.200 Bezelye (Kuru) 20 54 64.800 Nohut (Kuru) 276 520 780.000 Fasulye (Kuru) 1.000 2.564 4.487.000 Yumrulu Bitkiler 2.155 49.800 12.450.000 10,9 3,36 Patates 2.155 49.800 12.450.000 Soğan (Kuru) Sarımsak (Kuru) Yem Bitkileri 3.846 12.949,4 10,33 3,49 Fiğ (Yeşil Ot) 1,830 950 95.000 Fiğ (Kuru Ot) 9.825 2.947.500

117

Yonca (Kuru Ot) 1.966 27.334 9.566.900 Hayvan Pancarı 50 3.400 340.000

Kaynak:Tarım İl Müdürlüğü

Tablo.55. I. Alt Bölgede Sebze Üretim Değerleri ÜRÜNLER

Ekiliş Alanı (Ha.)

Üretim Ton

Üretim Değeri (1000TL.)

Alt Bölgeler İçindeki Üretim Değeri (%)

İl İçindeki Üretim Değeri (%)

SEBZELER 15.740 123.494.000 Baklagil Sebzeleri 2292 26.347.250 21 5,92 Fasülye (Taze) 1.345 38.040 19.020.000 Barbunya (Taze) 395 3.960 3.960.000 Bezelye (Taze) 472 6.905 3.107.250 Bakla 80 650 260.000 Meyvesi Yenen Sebzeler 9.898 77.767.000 62,97 17,48 Bamya 220 670 1.005.000 Biber (Dolmalık) 514 11.660 4.664.000 Biber (Sivri) 1.175 21.400 8.560.000 Biber (Salçalık) 193 4.289 1.715.600 Hıyar 600 14.400 3.600.000 Domates 3.300 131.000 26.200.000 Kabak (Bal) 61 1.242 248.400 Kabak (Sakız) 293 6.270 1.254.000 Karpuz 1.340 50.600 7.590.000 Kavun 495 9.000 1.800.000 Patlıcan 1.307 43.450 17.380.000 Enginar 400 5.000 3.750.000 Yaprağı Yenen Sebzeler 2.394 13.746.250 11,13 3,09 Dereotu 88 973 486.500 Ispanak 1.330 19.000 6.650.000 Pırasa 217 5.505 1.376.250 Roka 42 420 210.000 Lahana(Beyaz) 300 7.700 2.310.000 Lahana (Kırmızı) 22 390 117.000 Marul (Göbekli) 55 722 722.000 Marul (Kıvırcık) 221 2.218 1.109.000 Maydanoz 119 1.531 765.500 Soğansı,Yumru ve Kök Sebzeler

1.156 5.633.500 4,56 1,27

Sarımsak (Taze) 7 102 127.500 Sarımsak (kuru) 40 240 480.000 Soğan (Taze) 67 1.330 1.596.000 Soğan (kuru) 850 10.000 2.000.000 Havuç 5 115 23.000 Turp (Bayır) 63 1.760 440.000 Turp (Kırmızı) 6 100 25.000 Karnabahar 118 2.355 942.000

118

Tablo.56. I. Alt Bölgede Meyve Üretim Değerleri

ÜRÜNLER

Ağaç Sayısı Adet

Üretim-Ton

Üretim Değeri (1000 TL.)

Alt Bölge İçindeki Üretim Değeri (%)


MEYVELER 4.865.001 183.048 137.775.350 Yumuşak Çekirdekliler 1.671.190 71.083 40.963.900 29,74 9,00 Armut 994.450 42.952 30.066.400 Ayva 159.800 3.376 1.012.800 Elma 499.240 24.409 9.763.600 Muşmula 17.200 346 121.100 Taş Çekirdekliler 2.805.710 60.130 37.993.900 27,57 8,35 Erik 288.000 8.449 2.957.150 Kiraz 207.300 6.985 8.731.250 Vişne 31.580 732 549.000 Şeftali 1.829.630 42.415 21.207.500 Zeytin 449.200 1.819 4.549.000 Üzümsü Meyveler 117.801 47.911 48.186.300 34,98 10,59 Üzüm (He) 4.983 31.128 31.128.000 İncir 100.250 4.121 2.266.550 Dut 5.210 68 51.000 Nar 5.400 54 27.000 Ahududu (He.) 308 1.755 3.948.750 Çilek (He.) 1.650 10.785 10.785.000 Sert Kabuklular 270.300 3.924 10.631.250 7,7 2,34 Ceviz 69.500 2.650 7.950.000 Badem 1.000 5 10.000 Kestane 33.300 934 2.335.750 Fındık (ocak) 166.500 335 335.500

Tablo.57. I. Alt Bölgede Hayvansal Ürünler ve Üretim Değerleri

ÜRÜNLER

Üretim-Ton

Üretim Değeri(1000 TL.



HAYVANSAL ÜRÜNLER

74.051.649

SÜT 75.273 37.971.514 51,28 14,02 İnek Sütü 74.157 37.078.570 Koyun Sütü 902 721.992 Keçi Sütü 214 170.952 ET 5.016 26.715.370 36,08 9,87 Sığır Eti 892 6.245.470 Koyun-Kuzu Eti 2.170 16.272.975

119

Keçi-Oğlak Eti 40 303.375 Tavuk Eti 1.892 3.784.800 Hindi Eti 22 108.750 Yumurta 10,42 2,85 Yumurta 85.765.000 7.718.850 Yapağı-Kıl 73 71.111 0,1 0,03 Yapağı 68 67.920 Keçi Kılı 5 3.191 Arıcılık Ürünleri 222 1.574.805 2,12 0,58 Bal 215 1.505.735 Bal Mumu 7 69.070 5.6.2. II. Alt Bölge (Nilüfer-Karacabey-Mustafakemalpaşa İlçeleri) Tarımsal Üretim Değerleri -2004

Tablo.58. II. Alt Bölge Tarla Bitkileri Üretim Değerleri

ÜRÜNLER


Üretim (Ton)




TARLA BİTKİLERİ 92.408 165.761.405 Tahıllar 70.761 119.168.355 71,45 32,12 Buğday 55.050 192.125 67.628.000 Arpa 2.140 7.050 1.938.750 Çavdar 70 200 50.000 Yulaf 220 575 163.875 Mısır (Dane) 10.750 101.620 33.737.840 Mısır (Hasıl) 2.531 140.900 15.649.890 Endüstri Bitkileri 12.424 28.549.000 17,12 7,69 Tütün 600 765 2.907.000 Şeker Pancarı 3.024 196.200 18.639.000 Ayçiçeği 8.800 14.006 7.003.000 Baklagiller 2.998 8.710.300 5,23 2,3 Bakla (Kuru) 84 328 114.800 Bezelye (Kuru) 350 1.025 1.230.000 Nohut (Kuru) 744 1.212 1.818.000 Fasulye (Kuru) 1.820 3.170 5.547.500 Yumrulu Bitkiler 210 1.276.250 0.77 0,34 Patates 210 5.105 1.276.250 Soğan (Kuru) Sarımsak (Kuru) Yem Bitkileri 6.015 8.057.500 5,43 2,44 Fiğ (Yeşil Ot) 2.055 850 85.000 Fiğ (Kuru Ot) 2.055 5.875 1.762.500 Yonca (Kuru Ot) 3.960 20.600 7.210.000

Hayvan Pancarı

120

Tablo.59. II. Alt Bölgede Sebze Üretim Değerleri ÜRÜNLER


Üretim Ton




SEBZELER 31.425 270.556.650 Baklagil Sebzeleri 1.088 4.842.550 1,79 1,09 Fasülye (Taze) 505 3.500 1.750.000 Barbunya (Taze) 168 1.640 1.640.000 Bezelye (Taze) 260 2.275 1.023.750 Bakla 155 1.072 428.800 Meyvesi Yenen Sebzeler 24.079 221.786.500 81,97 49,85 Bamya 117 361 541.500 Biber (Dolmalık) 1.385 54.100 21.640.000 Biber (Sivri) 1.540 41.400 16.560.000 Biber (Salçalık) 1.450 58.000 23.200.000 Hıyar 577 14.176 3.544.000 Domates 16.000 680.000 136.000.000 Kabak (Bal) 40 800 160.000 Kabak (Sakız) 77 1.380 276.000 Karpuz 1.295 47.800 7.170.000 Kavun 630 10.300 2.060.000 Patlıcan 380 12.000 4.800.000 Enginar 588 7.780 5.835.000 Yaprağı Yenen Sebzeler

2.295 22.523.500 8,3 5,06

Dereotu Ispanak 200 2.400 840.000 Pırasa 1.315 47.100 11.775.000 Roka Lahana(Beyaz) 330 10.700 3.210.000 Lahana (Kırmızı) 20 200 60.000 Marul (Göbekli) 318 6.200 6.200.000 Marul (Kıvırcık) 110 875 437.500 Maydanoz 2 2 1.000 Soğansı,Yumru ve Kök Sebzeler

3.783 21.404.100 7,91 4,81

Sarımsak (Taze) 17 132 165.000 Sarımsak (kuru) 19 285 570.000 Soğan (Taze) 260 2.098 2.517.600 Soğan (kuru) 3.100 77.000 15.400.000 Havuç 15 40 8.000 Turp (Bayır) 25 385 96.250 Turp (Kırmızı) 15. 125 31.250 Karnabahar 332 6.540 2.616.000

121

Tablo.60. II. Alt Bölgede Meyve Üretim Değerleri

ÜRÜNLER


Üretim-Ton




MEYVELER 1.677.795 38.219 36.320.990 Yumuşak Çekirdekliler

194.745 8.288 4.669.580 12,86 1,03

Armut 113.700 4.742 3.319.400 Ayva 20.245 684 205.410 Elma 60.100 2.855 1.142.320 Muşmula 700 7 2.450 Taş Çekirdekliler 1.375.710 19.390 21.013.960 57,86 4,62 ssErik 35.350 858 300.510 Kiraz 25.450 525 657.250 Vişne 6.560 100 75.450 Şeftali 636.350 12.394 6.197.000 Zeytin 672.000 5.513 13.783.750 Üzümsü Meyveler 62.560 9.978 9.103.750 25,06 2,00 Üzüm (He ) 345 3,715 3,715.000 İncir 56.000 2.210 1.215.500 Dut 4.440 43 32.250 Nar 1.700 13 6.500 Ahududu ( He.) 12 110 347.500 Çilek (He.) 63 3.887 3.887.000 Sert Kabuklular 44.780 563 1.533.700 4,22 0,34 Ceviz 17.050 428 1.284.000 Badem 3.580 18 36.400 Kestane 3.950 63 158.500 Fındık (Ocak) 20.200 54 54.800

Tablo.61. II. Alt Bölgede Hayvansal Ürünler ve Üretim Değerleri

ÜRÜNLER

Üretim-Ton




HAYVANSAL ÜRÜNLER

105.267.457

SÜT 109.701 55.368.691 52,6 22,45 İnek Sütü 107.977 53.988.275 Koyun Sütü 1.502 1.201.888 Keçi Sütü 223 178.528 ET 10.006 34.499.260 32,77 12,74

122

Sığır Eti 1.155. 8.083.110 Koyun-Kuzu Eti 1.559 11.689.500 Keçi-Oğlak Eti 24 182.250 Tavuk Eti 7.268 14.536.900 Hindi Eti 2 7.500 Yumurta 13,75 5,34 Yumurta 160.791.600 14.471.244 Yapağı-Kıl 101 98.762 0,09 0,04 Yapağı 95,153 95.153 Keçi Kılı 6,015 3.609 Arıcılık Ürünleri 118 829.500 0,79 0,31 Bal 117 819.000 Bal Mumu 1 10.500

5.6.3. III. Alt Bölge (Mudanya-Orhangazi-Gemlik-İznik İlçeleri)Tarımsal Üretim Değerleri-2004

Tablo 62. III. Alt Bölge Tarla Bitkileri Üretim Değerleri

ÜRÜNLER


Üretim (Ton)




TARLA BİTKİLERİ 11.628 15.132.141 Tahıllar 9.071 10.658.891 70,44 2,87 Buğday 7.610 24.735 8.706.720 Arpa 780 2.265 622.875 Çavdar Yulaf 404 836 238.260 Mısır (Dane) 145 523 173.636 Mısır (Hasıl) 132 8.340 917.400 Endüstri Bitkileri 1.200 1.020.000 6,74 0,28 Tütün Şeker Pancarı Ayçiçeği 1.200 2.040 1.020.000 Baklagiller 429 1.151.100 7,61 0,31 Bakla (Kuru) 25 16 5.600 Bezelye (Kuru) Nohut (Kuru) 59 59 88.500 Fasulye (Kuru) 345 604 1.057.000 Yumrulu Bitkiler 64 320.000 2,11 0,09 Patates 64 1.280 320.000 Soğan (Kuru) Sarımsak (Kuru) Yem Bitkileri 864 1.982.150 13,10 0,53 Fiğ (Yeşil Ot) 482 180 18.000 Fiğ (Kuru Ot) 482 1.583 474.900 Yonca (Kurul Ot) 382 4.255 1.489.250

123

Tablo.63. III. Alt Bölgede Sebze Üretim Değerleri ÜRÜNLER


Üretim Ton




SEBZELER 6.351 46.202.500 Baklagil Sebzeleri 731 4.006.750 8,6 0,9 Fasülye (Taze) 615 6.945 3.472.500 Barbunya (Taze) 65 405 405.000 Bezelye (Taze) 6 65 29.250 Bakla 45 250 100.000 Meyvesi Yenen Sebzeler 4.564 35.083.250 75,93 7,89 Bamya 21 39 58.500 Biber (Dolmalık) 27 430 172.000 Biber (Sivri) 205 4.000 1.600.000 Biber (Salçalık) 3 60 24.000 Hıyar 75 1.325 331.250 Domates 3.340 126.350 25.270.000 Kabak (Bal) 28 560 112.000 Kabak (Sakız) 51 1.835 367.000 Karpuz 253 6.720 1.008.000 Kavun 105 1.650 330.000 Patlıcan 406 13.720 5.488.000 Enginar 50 430 322.500 Yaprağı Yenen Sebzeler

592 4.305.250 9,32 0,97

Dereotu Ispanak 53 315 110.250 Pırasa 23 624 156.000 Roka Lahana(Beyaz) 20 690 207.000 Lahana (Kırmızı) 378 11.370 3.411.000 Marul (Göbekli) 22 80 80.000 Marul (Kıvırcık) 89 635 317.500 Maydanoz 7 47 23.500 Soğansı,Yumru ve Kök Sebzeler

464 2.807.250 6,08 0,63

Sarımsak (Taze) 1 5 6.250 Sarımsak (kuru) Soğan (Taze) 38 205 246.000 Soğan (kuru) 410 12.175 2.435.000 Havuç Turp (Bayır) Turp (Kırmızı) Karnabahar 15 300 120.000

124

Tablo.64. III. Alt Bölgede Meyve Üretim Değerleri

ÜRÜNLER


Üretim-Ton





453.980 22.069 9.924.860 3,9 2,18

Armut 119.350 4.914 3.440.360 Ayva 100.460 3.748 1.124.580 Elma 230.470 13.342 5.336.960 Muşmula 3.700 65 22.960 Taş Çekirdekliler 8.382.860 10.189 178.803.225 70,16 39,29 Erik 79.000 2.791 977.025 Kiraz 145.650 1.731 2.164.000 Vişne 15.060 340 255.450 Şeftali 546.150 5.258 2.629.250 Zeytin 7.597.000 69.111 172.777.500 Üzümsü Meyveler 84.842 64.753 63.494.500 24,92 13,95 Üzüm (He) 5.492 61.265 61.265.000 İncir 70.250 2.685 1.476.750 Dut 3.400 54 40.500 Nar 5.700 74 37.250 Ahududu (He) Çilek (He) 123 675 675.000 Sert Kabuklular 60.041 969 2.606.100 1,02 0,57 Ceviz 24.741 695 2.086.500 Badem 4.000 20 40.000 Kestane 4.000 150 375.000 Fındık 27.300 104 104.600 Tablo.65. III. Alt Bölgede Hayvansal Ürünler ve Üretim Değerleri

ÜRÜNLER

Üretim-Ton




HAYVANSAL ÜRÜNLER 44.805.219 SÜT 33.907 17.182.557 38,35 6,35 İnek Sütü 33.148 16.573.885 Koyun Sütü 527 421.200 Keçi Sütü 234 187.472 ET 3.305.,8 16.539.655 36,91 6,11 Sığır Eti 1.549 10.842.930 Koyun-Kuzu Eti 368 2.756.550

125

Keçi-Oğlak Eti 28 209.850 Tavuk Eti 1.363 2.726.200 Hindi Eti 0,8 4.125 Yumurta 22,99 3,8 Yumurta 114.473.008 10.372.571 Yapağı-Kıl 27 25.048 0,06 0,01 Yapağı 21 21.293 Keçi Kılı 6 3.755 Arıcılık Ürünleri 105 755.388 1,69 0,28 Bal 100 700.000 Bal Mumu 5 54

5.6.4. IV. Alt Bölge (Keles-Orhaneli-Büyükorhan-Harmancık İlçeleri) Tarımsal Üretim Değerleri-2004

Tablo.66. IV. Alt Bölge Tarla Bitkileri Üretim Değerleri

ÜRÜNLER


Üretim (Ton)




TARLA BİTKİLERİ 45.032 74.847.344 Tahıllar 35.422 60.706.419 81,11 16,36 Buğday 26.100 153.210 53.929.920 Arpa 6.700 13.017 3.579.675 Çavdar 540 1.050 262.500 Yulaf 17. 32 9.120 Mısır (Dane) 1.025 2.297 762.604 Mısır (Hasıl) 1.040 19.660 2.162.600 Endüstri Bitkileri 2.833 3.716.725 4,97 1,00 Tütün 590 523 1.987.400 Şeker Pancarı 193 8.335 791.825 Ayçiçeği 2.050 1.875 937.500 Baklagiller 3.320 5.320.950 7,11 1,43 Bakla (Kuru) 305 462 161.700 Bezelye (Kuru) 20 20 24.000 Nohut (Kuru) 2.460 2.636 3.954.000 Fasulye (Kuru) 535 675 1.181.250 Yumrulu Bitkiler 745 2.750.000 3,67 0,74 Patates 745 11.000 2.750.000 Soğan (Kuru) Sarımsak (Kuru) Yem Bitkileri 2.712 2.353.250 3,14 0,64 Fiğ (Yeşil Ot) 2.100 1.875 187.500 Fiğ (Kuru Ot) 2.100 2.830 849.000 Yonca (Kuru Ot) 555 3.225 1.128.750 Hayvan Pancarı 57 1.880 188.000

126

Tablo.67. IV. Alt Bölgede Sebze Üretim Değerleri ÜRÜNLER


Üretim Ton




SEBZELER 1.211 4.604.950 Baklagil Sebzeleri 422 1.636.800 35,54 0,37 Fasülye (Taze) 331 2.730 1.365.000 Barbunya (Taze) 39 189 189.000 Bezelye (Taze) 6 24 10.800 Bakla 46 180 72.000 Meyvesi Yenen Sebzeler 530 1.938.550 42,10 0,44 Bamya 1 2 3.000 Biber (Dolmalık) 18 74 29.600 Biber (Sivri) 110 572 228.800 Biber (Salçalık) 0,5 2 800 Hıyar 83 935 233.750 Domates 160 4.865 973.000 Kabak (Bal) 16 225 45.000 Kabak (Sakız) 22 218 43.600 Karpuz 55 900 135.000 Kavun 36 382 76.400 Patlıcan 28 424 169.600 Yaprağı Yenen Sebzeler

137 540.600 11,74 0,12

Dereotu Ispanak 68 846 296.100 Pırasa 26 252 63.000 Roka Lahana(Beyaz) 25 255 76.500 Lahana (Kırmızı) Marul (Göbekli) 11 85 85.000 Marul (Kıvırcık) 7 40 20.000 Maydanoz Soğansı,Yumru ve Kök Sebzeler

122 489.000 10,6 0,11

Sarımsak (Taze) 17 68 85.000 Sarımsak (kuru) 2 6 12.000 Soğan (Taze) 47 225 270.000 Soğan (kuru) 45 450 90.000 Havuç 6 90 18.000 Turp (Bayır) 5 56 14.000 Turp (Kırmızı) Karnabahar

127

Tablo.68. IV. Alt Bölgede Meyve Üretim Değerleri

ÜRÜNLER


Üretim-Ton




MEYVELER 468.230 22.021 26.125.500 Yumuşak Çekirdekliler

144.600 1.270 1.524.970 5,84 0,33

Armut 32.530 804 562.870 Ayva 4.520 229 68.854 Elma 106.550 2.220 888.000 Muşmula 1.000 15 5.250 Taş Çekirdekliler 266.936 2.607 4.764.030 18,23 1,05 Erik 75.700. 1.245 436.030 Kiraz 119.166 2.829 3.536.250 Vişne 57.600 1.007 755.250 Şeftali 14.470 73 36.500 Zeytin Üzümsü Meyveler 17.603 17.163 17.171.700 65,73 3,77 Üzüm (He) 855 2.807 2.807.000 İncir Dut 15.000 266 199.500 Nar Ahududu (He) 3 60 135.000 Çilek (He) 1.745 14.030 14.030.200 Sert Kabuklular 39.091 981 2.664.800 10,20 0,59 Ceviz 34.311 696 2.088.000 Badem 35.100 273 546.800 Kestane 500 12 30.000 Fındık

Tablo.69. IV.Alt Bölgede Hayvansal Ürünler ve Üretim Değerleri

ÜRÜNLER

Üretim-Ton




HAYVANSAL ÜRÜNLER

46.643.541

SÜT 38.513 19.605.545 43,03 7,24 İnek Sütü 37.352 18.676.145 Koyun Sütü 802 641.272 Keçi Sütü 360 288.128 ET 3.645 26.024.395 55,79 9,61

128

Sığır Eti 2.008 14.056.140 Koyun-Kuzu Eti 1.545 11.588.850 Keçi-Oğlak Eti 34 257.850 Tavuk Eti 56 111.680 Hindi Eti 2 9.875 Yumurta 1,18 0,20 Yumurta 6.090.000 548.100 Yapağı-Kıl 65 60.519 0,13 0,02 Yapağı 54 53.683 Keçi Kılı 11 6.836 Arıcılık Ürünleri 57 404.982 0,87 0,15 Bal 54 374.682 Bal Mumu 3 30.300

5.6.5. BURSA İL GENELİ 2004 yılı

Tablo.70. Bursa İli Tarla Bitkileri Üretim Değerleri 2004

ÜRÜNLER


Üretim (Ton)


Üretim Değeri (%)

TARLA BİTKİLERİ 202.377 1.403.826 379.286.480 Tahıllar 160.764 923.652 255.626.475 67,4 Buğday 125.070 503.415 177.202.080 Arpa 14.450 39.508 10.864.700 Çavdar 630 1.280 320.000 Yulaf 1.676 3.129 891.765 Mısır (Dane) 13.209 111.720 37.091.040 Mısır (Hasıl) 5.639 264.600 26.256.890 Endüstri Bitkileri 16.953 334.543 51.730.355 13,64 Tütün 1.935 2.283 8.675.400 Şeker Pancarı 4.718 303.889 28.869.455 Ayçiçeği 10.300 28.371 14.185.500 Baklagiller 8.049 13.357 28.791.100 7,59 Bakla (Kuru) 420 818 286.300 Bezelye (Kuru) 390 1.099 1.318.800 Nohut (Kuru) 3.539 4.427 6.640.500 Fasulye (Kuru) 3.700 7.013 20.545.500 Yumrulu Bitkiler 3.174 67.185 16.796.250 4,43 Patates 3.174 67.185 16.796.250 Soğan (Kuru) Sarımsak (Kuru) Yem Bitkileri 13.437 64.549 26.342.300 6,94 Fiğ (Yeşil Ot) 6.467 3.855 385.500 Fiğ (Kuru Ot) 6.033.900 Yonca (K.Ot) 6.863 55.414 19.394.900 Hayvan Pancarı 107 5.280 528.000

129

Tablo.71. Bursa İli Sebze Üretim Değerleri ÜRÜNLER


Üretim Ton


Üretim Değeri (%)

SEBZELER 54.547 1.698.988 643.208.600 Baklagil Sebzeleri 4.533 36.833.350 8,1 Fasülye (Taze) 2.796 51.215 25.607.500 Barbunya (Taze) 667 6.194 6.194.000 Bezelye (Taze) 744 9.269 4.171.050 Bakla 326 2.152 860.800 Meyvesi Yenen Sebzeler

39.071 336.575.300 74,01

Bamya 159 1.072 1.608.000 Biber (Dolmalık) 1.944 66.264 26.505.600 Biber (Sivri) 3.030 67.372 26.948.800 Biber (Salçalık) 1.646,5 62.351 24.939.800 Hıyar 1.335 30.836 7.709.000 Domates 22.800 942.215 188.443.000 Kabak (Bal) 145 2.827 565.400 Kabak (Sakız) 443 9.703 1.940.600 Karpuz 2.943 106.020 15.903.000 Kavun 1.266 21.332 4.266.400 Patlıcan 2.121 69.594 27.837.600 Yaprağı Yenen Sebzeler 5.418 41.115.600 9,04 Dereotu 88 973 486.500 Ispanak 1.651 22.561 7.896.350 Pırasa 1.581 53.481 13.370.250 Roka 42 420 210.000 Lahana(Beyaz) 675 19.345 5.803.500 Lahana (Kırmızı) 400 11.960 3.588.000 Marul (Göbekli) 406 7.087 7.087.000 Marul (Kıvırcık) 427 3.786 1.884.000 Maydanoz 128 1.580 790.000 Soğansı,Yumru ve Kök Sebzeler

5.525 40.241.350 8,85

Sarımsak (Taze) 42 307 383.750 Soğan (Taze) 412 3.858 4.629.600 Havuç 26 245 49.000 Turp (Bayır) 93 2.201 550.250 Turp (Kırmızı) 21 225 56.250 Karnabahar 465 9.195 3.678.000 Enginar 1.038 13.210 9.907.500 Sarımsak Kuru 61 531 1.062.000 Soğan Kuru 4.405 99.625 19.925.000

130

Tablo.72. Bursa İli Meyve Üretim Değerleri ÜRÜNLER


Üretim-Ton


Üretim Üretim Değeri (%)


2.464.515 102.710 57.083.310 12,54

Armut 1.260.030 53.412 37.389.030 Ayva 285.025 8.037 2.411.644 Elma 896.360 42.826 17.130.880 Muşmula 22.600 433 151.760 Taş Çekirdekliler 12.831.216 92.316 242.575.115 53,31 Erik 478.050 13.343 4.670.715 Kiraz 378.400 12.070 15.088.750 Vişne 110.800 2.179 1.635.150 Şeftali 3.026.600 60.140 30.070.250 Zeytin 8.718.200 76.443 191.110.250 Üzümsü Meyveler 282.806 139.805 137.956.250 30,32 Üzüm (He.) 11.765 104.407 98.915.000 İncir 226.500 104.407 98.915.000 Dut 28.050 431 323.250 Nar 12.800 141 70.750 Ahududu (He.) 323 1.925 4.431.250 Çilek (He.) 3.581 29.377 29.377.200 Sert Kabuklular 414.212 6.437 17.435.850 3,83 Ceviz 145.602 4.469 13.408.500 Badem 43.680 316 633.200 Kestane 41.750 1.159 2.899.250 Fındık 214.000 493 494.900

Tablo.73. Bursa İli Hayvansal Üretim Değerleri

ÜRÜNLER

Üretim-Ton


Üretim Değeri (%)

HAYVANSAL ÜRÜNLER 270.767.866 SÜT 130.128.307 İnek Sütü 252.634 126.316.875 Koyun Sütü 3.733 2.986.352 Keçi Sütü 1.031 825.080 ET 103.778.680 Sığır Eti 5.604 39.227.650 Koyun-Kuzu Eti 5.642 42.307.875 Keçi-Oğlak Eti 126 953.325 Tavuk Eti 10.579 21.159.580 Hindi Eti 26 130.250 Yumurta Yumurta adet 367.119.608 33.110.765 Yapağı-Kıl 255.440

131

Yapağı 95.296 238.049 Keçi Kılı 6.037 17.391 Arıcılık Ürünleri 3.564.675 Bal 486 3.399.417 Bal Mumu 16 109.924

5.7. BURSA İLİNDE 2003 YILI SU ÜRÜRNLERİ ÜRETİM DEĞERLERİ

Tablo.74. Bursa İlinde Su Ürünleri Üretim Değerleri

DENİZ BALIKLARI

ÜRETİM (KG)

ORTALAMA SATIŞ FİYATI KĞ/KL.

ÜRETİM DEĞERİ (1000TL.)

Kırlanğıç Kolyoz 4,7 3 14.100 Levrek Lüfer 38,4 7 268,800 Mezgit Bakalorya Palamut 28,5 3 199.500 Sardalya 290 1,3 377.000 Tekir Barbunya 3 3 9.000 Vatoz Zargana Dil Pisi Gümüş Kefal 125,6 2 251.200 İskine Kalkan 8,9 11 97.900 Karagöz İzmarit İskorpit Hamsi 288 2 576.000 İstavrit 226,3 1,2 271.200 Diğer 410,9 3 1.232.700 TOPLAM 1.425,3 3.297.400 Tatlı Su Balıkları Alabalık Çapak 12,6 1 12.600 Gümüş 731,7 0,5 365.850 Kızıl Kanat 56 1,3 72.800 Kerevit 24,9 15 373.500 Sazan 199 2 398.000 Yayın 3,2 8 25.600 Turna 116,7 3 350.000 Diğer 175 0,35 61.250 TOPLAM 1.319,1 1.659.600 KÜLTÜR BALIKLARI Sazan 5,25 2,3 12.075 Alabalık 196,7 4 786.800 TOPLAM 201,95 798.875

GENEL TOPLAM 2.945,9 5.755.875

132

5.8. VERİMLİLİK

Bursa İlinde verimlilik düzeyi genelde Türkiye ortalamasının üzerinde olması ve tarıma

dayalı sanayi nin gelişmiş olmasından dolayı katma değeri yüksek ürünlerin üretilmesi

tarımın il ekonomisi içindeki önemini artırmaktadır.Aşağıdaki tabloda bazı seçilmiş ürünlerde

Bursa,Türkiye,Avrupa ve Dünya verimlerini karşılaştırması yer almaktadır.

Tablo75. Bazı Ürünlerde Bursa,Türkiye,AB ve Dünyada Verimlilik

Ürünler (Kg’Ha.) Bursa Türkiye AB (l2 Ülke Ortalaması)

Dünya Ortalaması

Mısır 4,338 4,182 9,057 4,356 Domates 50,000 41,772 58,592 27,957 Patates 28,000 25,862 34,369 16,358 Zeytin 2,820 1,960 2,123 1,735 Buğday 3,086 2,234 5,704 2,758

BÖLÜM 6.

PROBLEMLER POTANSİYELLER VE KISITLAR

6. 1. PROBLEMLER

6.1.1. Sosyo Ekonomik Problemler

Bursa İlinde gerek tarımla uğraşanlar ve gerekse diğer orta ve düşük gelirli işlerde

çalışanlar, tüm Türkiye’de olduğu gibi gelir düşüklüğü ile yüksek eflansyon nedeniyle geçim

sıkıntısı çekmektedirler.Özellikle Büyükorhan, Orhaneli, Keles ve Harmancık İlçelerine bağlı

dağlık köylerde ve kent merkezlerine göç ederek varoşlarda yaşayan kesimlerde geçim

sıkıntısı çekilmektedir.

Bursa ili gerek kendi kırsal kesiminden ve gerekse başka il ve bölgelerden göç

almaktadır.Nüfus yoğunluğu bursa ili I.Alt Bölgede aşırı artmıştır. Bu durum gerek alt yapı ve

düzenlemelerin yapılamamış olması nedeniyle şehir yaşamını olumsuz yönde etkilenmekte ve

çevre sorunlarını yaratmaktadır. Bursa ilinin IV. Alt Bölgesini oluşturan Büyük Orhan

,Orhaneli, Keles ve Harmancık İlçelerinde istihdam problemi vardır. Bu nedenle bu ilçelerden

kent merkezine yoğun göç söz konusudur. Genç nüfusun kent merkezine göç etmesi nedeniyle

köylerdeki nüfusun çoğunluğu yaşlı kimselerden oluşmaktadır.Yetersiz iş gücü iklim ve

topografyanın getirdiği olumsuzluklar ile tarımsal faaliyetlerden ve hayvancılıktan

133

vazgeçilmektedir. Dağ köylerinde yaşam koşullarının ağır olması şehir merkezine göçü artıran

diğer bir nedendir.

Bursa ovası ve İnegöl ovalarının bulunduğu I.Alt Bölge

(Osmangazi,Yıldırım,Kestel,Gürsu,İnegöl ve Yenişehir) İlçelerinde Tarım,Sanayi, Tarıma

dayalı sanayinin yoğun olduğu bir bölge olması nedeniyle bu bölgenin diğer ilçelerden ve

İllerden yoğun göç almasının getirdiği kentsel ve çevresel sorunların yaşandığı bir bölge

halini almıştır. Yine bu bölgede Tekstil sanayinin yoğun oluşu çevre kirliliği ve aşırı yer altı

sularının kullanılması ile bölge gelecekte yer altı su rezervlerinin düşmesine hatta yok

olmasına neden olabilme tehlikesi bulunmaktadır.

Bursa ilinde turizm ,sanayi ve kentleşmenin hızlı gelişmesiyle arazi rantı çok yüksektir.

Sanayileşmenin yoğun olduğu I. Ve II. Alt Bölgelerde tarım arazileri tarım dışı kullanım için

el değiştirmektedir. Özellikle I.Alt Bölgede yer alan Gürsu ve Kestel ilçelerinde Tekstil

sektörünün hızlı gelişimi ile bu bölgede bulunan önemli tarım arazileri tarım dışına

çıkarılmaktadır.

Türkiye’de olduğu gibil Bursa İlin dede tarım arazileri veraset yoluyla araziler

parçalanmaktadır.Tarım arazilerinin küçük ve parçalı olması üretimde verim düşüklüğüne ve

maliyetlerin yükselmesine neden olmaktadır.

6.1.2. Doğal Kaynak Problemleri Mevcut verilere göre Bursa İlinde 47.780 ha. Mera alanı bulunmasına rağmen bu

zamana kadar ıslah çalışması yapılmış önemli bir mera alanı bulunmamaktadır. Bu durum mera

alanlarına verilen önemin açık göstergesidir.

489.4l2 Ha. Orman alanı Bursa ilinin yüz ölçümünün % 454,23 ‘nü oluşturmasına

rağmen bu alanlardan yeterince yararlanılamamaktadır.Orman alanlarının mülkiyetinin Devlete

ait olması nedeniyle orman köylüleri bu kaynaklardan yeterince yararlanamamaktadır.

Orman yangınları ve kaçak kesimler bu kaynakların günden güne azalmasına neden

olmaktadır.Zeytin alanlarının henüz belirlenmemiş olması bu alanların gelecekte tahrip

olmasına yol açacaktır. 4086 sayılı yasa ile korunmaya alınması gerekli olan zeytin alanlarının

belirlenmesi ve parselizasyon çalışmalarının yapılması konusunda gereken duyarlılık

gösterilmelidir.

Bursa kent merkezinde bulunan termal su kaynaklarından genel olarak otel ve

hamamlarda faydalanılmaktadır. Termal sulardan tarımda faydalanılma yoluna hiç

134

gidilmemiştir. Bu nedenle termal sularının Bursa ovasında örtü altı tarımsal faaliyetler için

kullanılması değerlendirilmelidir.

6.1.3. Çevresel Problemler

Bursa önemli sanayi kentlerimizden biridir.Ekonomik işkolu’nun yoğun olduğu bu

kentte hızla sanayileşme ve kentleşme sebebiyle doğal kaynaklar kirlenmiş ve tahrip olmuştur.

Bursa’nın bir sanayi kenti oluşu ve sanayi tesislerinin yoğunluğu hava kirliliğini önemli

boyutlara getirmiştir.Sanayi tesislerinden çıkan baca zehirli gazları,düşük kaliteli kömür

kullanımı,taşıt trafiğinin yoğunluğundan kaynaklanan eksoz gazları hava kirliliğinin en önemli

etmenlerindendir.Doğal gaz kullanımının son yıllarda yaygınlaştırılması ve alınan tedbirler

sayesinde Bursa ili 1.derece hava kirliliği sırasından 3.derece hava kirliliği olan iller sırasına

girmiştir.

İlimizde kent içi ulaşımından kaynaklanan trafik gürültüsü önemli boyutlardadır.

Bursa’da günde 1000 ton katı atık toplanmaktadır.Hamitler bölgesinde kurulan katı atık

depolama sahası sayesinde ilin 30 yıllık katı atık depolama problemi çözülmüştür.

Bursa ilinde önemli bir çevresel problem tehlikeli atıklardır.Bunların ağırlık kısmını

sanayi atıkları oluşturmaktadır. hızlı kentleşme ve kontrolsüz sanayileşmeyle oluşan evsel ve

endüstriyel atık suların uzun yıllardan beri Nilüfer çayına deşarj edilmesi sonucu bu çaydı

önemli bir kirlilik olmuştur.

İlde ana toplayıcı kolektörlerle toplanıp Doğu ve Batı arıtma tesislerine getirilen atık

sular arıtılarak Nilüfer çayına deşarj edilecektir.Bursa atık su arıtma tesisleri 2020 yılı hedef

alınarak planlanmıştır.Bursa Organize Sanayi bölgesi Atık su arıtma tesisi 3.700.000 m2 alana

yayılmış olup,163 sanayi kuruluşunun 46.000 m3 suyunu arıtmaktadır.İlde önemli bir sanayi

bölgesi olan Demirtaş Organize sanayi bölgesi içerisinde kalan 167 adet çeşitli işletmelerden

kaynaklanan evsel ve endüstriyel atık sularının arıtılması çalışmaları devam etmektedir. Ayrıca

Gürsu-Kestel-Barakfaki-Samanlı bölgelerinde bulunan 158 işletmenin evsel ve endüstriyel atık

sularıyla Belediyelerden kaynaklanan evsel atık sularının arıtılması çalışmaları devam

etmektedir.

Görüldüğü üzere İlde bütün bu sanayi kuruluşlarının şehir yerleşim sahası içerisinde

kalması dolayısıyla Bursa ile çok büyük bir çevre sorunu yaşamaktadır.Sanayi tesislerinin

oluşturduğu baca gazları ve sıvı atıklar çevreyi önemli ölçüde kirletmektedirler.

Bursa ilini etkileyen önemli bir diğer çevre sorunu körfez kirliliği olup kirliliğe neden

olarak ;

- Endüstriden ileri gelen ve arıtılmadan körfeze deşarj edilen endüstriyel atıklar,

135

- Yerleşim bölgelerinden ileri gelen ve arıtılmadan körfeze deşarj edilen evsel atıklar

- Körfeze dökülen derelerden oluşan kirlilikler

- Körfezde deniz taşımacılığından meydana gelen kirlilikler,

Ülkemizin en önemli sulak alanlarından olan Uluabat gölü kirlilikten etkilenmiştir.Bu

dünya mirası gölü M. Kemalpaşa ilçesi Kanalizasyon atıkları ve 52 adet deri işleme tesisleri

atıkları,konserve fabrikalarının atıkları,Mustafa kemal paşa çayı vasıtasıyla

kirletmektedir.Ayrıca direk drenaj vasıtasıyla kerevitaş,turbel,Akçalar Belediyesi mezbahası

gölü kirletmektedir.Gölde aşırı organik madde kirlenmesi meydana getirmiş oksijen azalması ve

gölün donma tehlikesi göldeki su ürünleri yaşamını olumsuz etkilemektedir.

Ülkemiz küçük ve dağınık kırsal yerleşmelerden oluşan bir yapıya sahip iken büyük

kentlere büyük bir göç akını yaşanmıştır.

Bursa ilinde bu sağlıksız göç hareketinden etkilenmiş sürekli artan nüfus hareketine

yetişilemeyerek kentin alt yapı ve üst yapısında önemli yetersizlikler oluşmuştur ve Doğal

kaynaklar plansız bir biçimde tehdit altına alınmıştır.Kentte bu sebeple ısınma ve ulaşım amaçlı

enerji kullanımlarından kaynaklanan hava kirliliği giderek artmış kent hızlı büyümesi ve yanlış

yerleşimler nedeniyle sanayi bölgeleri ile yerleşim bölgelerinin iç içe girdiği son derece

sağlıksız bir yapıya ulaşmıştır.Sanayi kaynaklı hava kirliliği önemli boyutlara ulaşmıştır.

Kentsel atık sularının yer üstü su kaynaklarına bırakılması; yer altı su kaynaklarına

karışması kullanma sularının kirlenmesine neden olmaktadır.

Bursa ili merkezinde dört bir taraftan oluşan sanayi ve yerleşim merkezlerinin artması

nedeniyle site yeşil alan sulaması nedeniyle açılan kaçak su kuyuları 128 milyon m3/yıl

kapasiteli Bursa ovası yer altı suyu seviyesini düşürmekte ve yer altı suyunu kirletmektedir.

Belli başlı Akarsularımızdan Orhaneli çayı,Emet çayı,M. Kemalpaşa çayı ve Nilüfer

çayı çevresindeki Sanayi ve yerleşimlerden oluşan kirliliğe maruz kalmaktadır.

Bursa ilinde özellikle tekstil,boyama kimyasal atık suları ve şehir kanalizasyon

atıklarının karıştığı sular ile sulanan tarım arazileri aşırı derecede kirlenmektedir.Yine organize

sanayinin atık suları sulama suyuna karışması ve tarımda kullanılması sonucu toprak kirliliği

oluşmuştur.

Ülkemizin en önemli kış sporları,dağcılık,kampçılık merkezi olan Uludağ Milli parkında

Plansız ve düşünülmeden açılan yeni yerleşim sahaları ile Bursa ilinin en önemli temiz su

kaynaklarının kirlenmesine neden olunabilecektir.

Bursa ilinde sanayinin ana ulaşım aksları boyunca yayılması önceleri Uludağ’ın kuzey

eteği ile Bursa ovasının güney kenarlarında yer alan Bursa kentinin ovanın kuzey-güney

doğrultusunda plansız bir biçimde yayılmasına yol açmıştır.Ayrıca bu yayılma Bursa ovasında

136

hisseli parselizasyon üzerinde kaçak bir yapılaşmaya yol açarken kent merkezinin tarihi dokusu

üzerindeki baskıyı artırmıştır.Ayrıca yurdumuzun en önemli tarım alanları olan

Bursa,Karacabey ve Mustafakemalpaşa ovalarının tarım dışı amaçla kullanımlarına neden

olmuştur.

Bütün bu olumsuzlukların bertaraf edilmesi maksadıyla 2020 Çevre Düzeni Strateji

planı adı altında Bursa ilinde sürdürülebilir,yaşanabilir bir çevre yaratılması,tarımsal,turistik ve

tarihi kimliğin korunmasını ve Türkiye’nin kalkınma politikası kapsamında sektörel çelişme

hedeflerine uygun olarak belirlenen planlama ilkeleri doğrultusunda sağlıklı gelişme ve büyüme

hedeflerini sağlamayı amaçlayan plan oluşturulmuştur. Planın,Bursa’daki tarımsal niteliği

yüksek tüm tarım topraklarının,orman niteliğine sahip alanların,belirlenmiş su

havzalarının,kentsel,doğal ve arkeolojik sit alanlarının korunması gerekliliği;hedef nüfusun

dengeli dağılımının ,nüfus ve iş alanlarının desantralizasyonunun sağlanması,sanayi

bölgelerinin organize sanayi bölgesi şekline getirilmesi,kirletici sanayinin kontrol altına

alınması,turizm sektörünün geliştirilmesi gibi kararlar bulunmaktadır.

6.1.4. Sektör ve Belirgin Alt Sektörlerin Problemleri

Bitkisel Üretim : Bursa ilinde ; tarım ve tarıma dayalı tarımsal sanayi nin gelişmiş olması

, güneş, toprak ve suyun bir arada olduğu ilde tarım entansif bir şekilde yapılmaktadır.

Türkiye Domates üretiminin % 11,1 ini,Biber üretiminin % 14,6 sını Şeftali üretiminin %

24,18 sini Bursa ili üretmektedir.

Bursa ili I. ve II. Alt bölgelerde tarımsal üretimde ağırlık Sebze ve meyve olup

,üretilen ürünler ihracata yöneliktir. Meyve üretiminde I.Alt Bölgenin payı il bazında

büyüktür Bu bölgede :Bursa ile özdeşleşen şeftali üretiminde son zamanlarda önemli ölçüde

düşüş gözlenmektedir. Buda bölgede bulunan tarım arazilerinin tarım dışı amaçlı kullanılması

ile büyük rantların elde edilmesi yatmaktadır.Yine bölgede yetiştirilen Armut üretimindeki

düşüş son zamanlarda armutlarda görülmeye başlayan ve hızlı bir şekilde yayılma gösteren ateş

yanıklığı hastalığı dır. Bu hastalığa karşı kesin bir mücadele yönteminin olmayışı bölgede

bulunan kapama armut bahçelerinin yok olmasına neden olmaktadır.

II. Alt Bölgede Üretim Domates ve Soğan ağırlıklı olup, Domatesin

pazarlanmasında bir problem görülmemektedir.Bölgede Salça fabrikalarının bulunması ve

Sofralık çeşitlerde Bölge illerinin yakın oluşu bir avantaj olarak değerlendirilmektedir. Sanayi

ye yönelik üretimde çitçilerin ürün paralarını zamanında alamamaları ve ürüne verilen fiyatın

137

günün şartlarında çok düşük olması çiftçinin hak ettiği emeğinin karşılığını alamamasına neden

olmaktadır.

III.Alt Bölgede tarımsal üretimin ağırlığını zeytin teşkil etmektedir. Bu bölgede

özellikle Gemlik Sofralık çeşitleri ile önemli bir yere sahiptir. III.Alt Bölge Bursa İli Zeytin

üretiminin %88,5 ini karşılamaktadır. Zeytinde pazarlama Marmarabirlik ve Özel sektör

aracılığı ile yapılmaktadır. Bölgede Zeytincilik de en büyük sorun Üretimde dalgalanma

(periyodisite) dır. Üretimde yıldan yıla görülen dalgalanma var ve yok yılı diye

adlandırılmaktadır. Hayvansal Üretim :

Bursa ilinde özellikle I.ve II. Bölgelerde hayvancılık süt sığırcılığı ağırlıklı

olup,Üretilen hayvansal ürünlerin işlenmesi ve pazarlanmasında her hangi bir sorun

görülmemektedir.Bu bölgelerde bulunan Süt işleme fabrikaları ve mandıralar Bursa ili ve

çevre illerden topladıkları sütleri bu tesislerde işleyerek pazara sunmaktadırlar.

Bursa ilinde hayvancılıkta en önemli sorun girdi temini olan kaba ve kesif

yemlerdir.toplam girdilerin % 70 ‘ini yem giderleri oluşturmaktadır. İlde yem bitkileri ekilişi

ve meraların ıslahı yetersizdir. Daha önce Devlet tarafından yapılan sun’i tohumlamanın

özelleştirilmesi hayvan yetiştiricilerine ek yük getirmektedir.IV. Bölgede bulunan

Orhaneli,Büyükorhan,Keles ve Harmancık ilçelerinde hayvansal ürünlerde verim

düşüktür.Bunun nedeni bölgenin dağlık bir yapıya sahip olması ve bölgede yerli ırk hayvan

sayısının fazla olmasıdır.

Küçükbaş hayvancılıkta da ırk problemi görülmekle birlikte meraların zayıf karakterde

olması nedeniyle verimde düşüş gözlenmektedir.Bu nedenle il genelinde mevcut meraların

ıslahına önem verilmeli ve yem bitkileri ekiliş alanlarının artırılmasına çalışılmalıdır.

Su Ürünleri : Bursa ili, su ürünlerini oluşturan çeşitli canlıların gelişmesi ve yetiştirilmesine kolaylık

sağlayan coğrafi konumu ve uygun ekolojik özellikleriyle balıkçılık açısından şanslı bir

konumdadır. Yapılan çeşitli araştırmalar, uygun bir yapılanma ve yönetim organizasyonu ile

denizden avcılık yönüyle elde edilen miktarı iki kat artırmanın mümkün olduğu ortaya

çıkmaktadır. Marmara denizinden avcılıkla elde edilen miktar, Marmara denizinin gerçek

balıkçılık potansiyelini yansıtmamaktadır. Ayrıca üç tarafı denizlerle çevrili olan ve sayısız

akarsu, göl ve göletleri ile su ürünleri konusunda büyük bir potansiyele sahip olan ülkemizde

potansiyele oranla su ürünleri üretimi düşüktür. Artan nüfusun protein açığının karşılanmasında

138

su ürünleri üretiminin önemi büyüktür. Ülkemiz su ürünleri yetiştiriciliği problemleri

dolayısıyla İlimizin su ürünleri yetiştiriciliği problemlerini de oluşturmaktadır.Bu problemlerin

en önemlileri ve çözümleri öncelik sırasına göre :

- Yatırım aşamasında 10 ayrı Bakanlık ve ilgili Belediyelerden alınarak izinlerin

tek ele indirilmesi zaman ve diğer israfların önüne geçecektir. Çelişen mevzuat için ilgili

kurumlar bir araya gelerek düzenleme yapmalıdır.

- Çok iyi bir planlama ile sektörler (turizm vb.) arası çatışmalar, problemler

oluşmadan çözülebilecektir.

- Deniz yetiştiriciliğine uygun şeridin büyük bir kısmının turizm, sit ve özel çevre

koruma alanı ilan edilmesi bu alanlardaki potansiyeli yok etmektedir. Açık deniz balıkçılığının

teşviki yanına bazı kıyısal alanların balık yetiştiriciliğine ayrılması gerekmektedir. İlimizde de

Gemlik-Armutlar arasında önemli bir su ürünleri yetiştiricilik potansiyeli bulunmaktadır.

Turizm ve balıkçılık sektörünün çatışmasının önlenmesi için bu alanların ülkesel bazda

ayrımlarının yapılması gerekir.

- Denizlerde avcılığı yapılan türlerin yaşam döngülerine uygun avlanma tarzı yer

ve zaman stratejilerine uyulması sağlanmalıdır. Özellikle Marmara başta olmak üzere tüm

denizlerimizde trol ile avlanmanın 80-100 m sınırından daha sığ sularda yapılması

engellenmelidir. Açık deniz balıkçılığına yönelinmeli ve teşvik edilmelidir.

- Kapalı koylarda bulunan deniz balıkçığı yetiştiricilik tesislerinin daha açıklara

çekilmesi teşvik edilmelidir.

- Kıyılardan gelişi güzel kum-çakıl çıkarılması nedeniyle balık yuvalarının

bozulması önlenmelidir.

- Üretim aşamasında yumurta ve yavru alışverişlerinin Bakanlığın gözetiminde

menşei şahadet nameleriyle yapılması balık hastalıklarının önlenmesi için önemlidir.

- Yem, işçilik elektrik, nakliye, SSK primleri ve KDV gibi girdilerin özellikle

yemin yüksek oluşu ve tekel konumunda oluşu sektörün uluslararası rekabetini mümkün

kılmamaktadır. Ayrıca Yurtiçi alım gücünün düşük olması, ve üreticilerin çeşitli

organizasyonlarda bir araya gelememesi balıkçılık sektöründe pazarlama ve diğer önemli

problemleri ortaya çıkarmaktadır. Bu da yetiştiricilikte önemli gerilemelere sebep olmaktadır.

Sektörde desteklemeler yok denecek kadar azdır.

- Yavru balık yumurtası KDV sini sıfırlamak, yem alımı ve ithalatında KDV ve

fonları düşürmek gerekmektedir.

- Ülkemizde balık tüketimi teşvik edilmeli, balık satışında KDV düşürülmelidir.

139

- Kuluçkahanelerde üretilen yavru miktarı bilhassa deniz balıkçılığında ihtiyacı

karşılamamaktadır. Bu nedenle doğadan yapılan yavru toplama işlemi doğal dengeyi

bozmaktadır. Büyük üretim kapasiteli (kooperatifleşmiş)öncelik verilmeli ve bunların yavru

ihtiyaçlarının kendilerince karşılanması için tesislerin kurdurulması sağlanmalıdır.

- Sektördeki firmaların teknoloji yenileme imkanı sağlamak üzere ve üretimi

teşvik etmek üzere hibe, düşük faizli uzun vadeli şekilde kaynak sağlanmalıdır.

- Denizlerde ve iç sularda stok tespit çalışmalarını tamamlayıp gerçekçi ve

avlanabilir stok miktarının belirlenmesi, buna uygun av filosu oluşturulması ve aşırı avcılığın

önlenmesi, doğal üreme alanları tespit edilmeli ve korunmalıdır.

- İlin, önemli problemi olan kıyılardan gelişi güzel kum-çakıl çıkarılması

nedeniyle balık yuvalarının bozulması önlenmelidir.

Bursa Marmara Denizinin güneydoğusunda bulunan Uluabat ve İznik Gölleri başta

olmak üzere Gölbaşı, Doğancı, Demirtaş, Hasanağa, Büyükorhan Barajları, Burcun, Gölcük,

Eymir, Halhalca, Uşakpınar, Kozluören, Göbelye, Kayapa, Çalı, Akçalar, Yenice Göletleri ve

Mustafakemalpaşa Çayı, Nilüfer Çayı, Göksu Çayı, Kocadere ve Aksu Derelerinin bulunduğu

önemli su potansiyeline sahiptir. İlimizde, ayrıca iç su yetiştiriciliğinde 50 lt/sn üzerinde debiye

sahip olan kaynakların bulunması su ürünleri yetiştiriciliği açısından oldukça önemlidir.

Temel girdilerin özellikle yem fiyatlarının son yıllarda aşırı artması ve tekel konumuna

gelmesi küçük işletmelerin kendi aralarında kooperatif, şeklinde öğütlenememeleri nedeniyle

son yıllarda üretim miktarları ve rantabiliteleri düşmüştür. İlimizde doğal su kaynaklarının

kullanılması açısından belirli bir noktaya gelinmesine rağmen, akarsu, göl, gölet ve Marmara

Denizinden yeterli değil, hiçbir şekilde yararlanmadığımız görülmektedir. Özellikle İznik Gölü

başta olmak üzere diğer göllerde de kafes balıkçılığı (Sazan, Alabalık) yetiştiriciliği açısından

potansiyeller vardır. Yine yapılan denemeler ve Gemlik Narlı Sarıburun mevkiinde kurulan

Levrek- Çipura tesisi göstermektedir ki Armutlu sahillerinden başlayarak Gemlik’ e kadar olan

kıyı şeridinde ve kıyının 50-100 m açıklarında ardı ardına kurulacak deniz balıkçılık tesislerinde

büyük miktarlarda deniz balığı üretimi yapmak mümkündür. Ayrıca bu bölgeler yine denizde

alabalık yetiştiriciliği için önemli potansiyel olan yerlerdir. Kasım aylarında deniz kafeslerine

50-100 gram Alabalıklar Haziran ortalarında 500-750 gram ağırlığına ulaşmaktadırlar. Bu da

karada 2-3 yılda ulaşılan canlı ağırlığa, bu bölgede 5-6 aylık bir periyot da ulaşılabileceğini

göstermektedir.

140

Sulama : Bursa ilinde ekilebilir tarım arazisinin yaklaşık %29,56 sı sulanabilir durumda

olup bu lalanın %52,96 sında halen sulama yapılmaktadır.Yeni sulama alanlarının açılması

çalışmaları DSİ ve Köy Hizmetleri Bölge Müdürlüğü tarafından yürütülmektedir.

Çıkarılan su oranları ve belirli toprak katmanlarının hidrolojisine dair veriler

mevcut değildir.Ancak bazı bölgelerde yer altı suyunun kontrolsüz ve aşırı kullanımı ile yakın

gelecekte Özellikle I.Alt Bölgede sorun yaratacaktır. Münavebenin uygulanmaması aşırı

miktarda sulama yapılması önemli ova topraklarında tuzluluk problemleri oluşturacaktır.

6. Pazarlama problemleri Gerekli yasal düzenlemelerdeki eksiklilik nedeniyle pazarlama ve örgütlenmede

karşılaşılan sorunları (Üretici birlikleri kurulmasıyla ilgili yasanın çıkmamış olması, sözleşmeli

çiftçilik yasasındaki problemler) tarım ürünlerinin pazarlanmasında problemlere neden

olmaktadır.

Ülkemizin Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) Tarım anlaşması ve AB Gümrük Birliği

Anlaşması ve bu kapsamda yapılan serbest Ticaret anlaşmaları (STA) kapsamındaki

yükümlülükleri Bursa dış ticaretini de etkilemektedir. Örneğin DTÖ Tarım Anlaşması sonucu

ihracat sübvansiyonlarına sınırlama getirilmesi , ihracatta TBT ve SPS kurallarına uyumda

karşılaşılan problemler AB tarafından bazı ürünler için pazara girişte uygulanan spesifik

vergiler, kota uygulamaları ve tarife dışı engel olarak nitelenen teknik bari yerler ihracatta

zaman, zaman sıkıntılara yol açmaktadır.

AB gümrük anlaşması rekabet şansı yüksek olan ürünlerin i0racatinda gümrük vergileri

açısından avantaj sağlamakla beraber,kaliteyi etkileyen teknik mevzuat uyumu ülkemiz

limitlerinin yüksek olması, su ürünleri ihracatında uyulması zorunlu olan teknik mevzuat

eksikliği ihracatımızı olumsuz yönde etkilemektedir.

Bursa İlinde önemli oranda kooperatifler olmasına rağmen mevcut kooperatiflerin

genel olarak mali yönden zayıf oluşu ve mevcut hal yasasının kooperatiflere sağladığı

dezavantajlar ve 1163 sayılı kooperatifçilik yasasının günün şartlarına uygun olmaması

nedeniyle kooperatiflerin pazarlama sistemindeki rolü azalmıştır.Aktif kooperatiflerin bir çoğu

ürettikleri ürünlerin aracısı konumuna düşmüştür.

6.2. POTANSİYELLER VE KISITLAR İlde tarım sektöründe doğal kaynakların mevcut ve potansiyel durum incelenirken

karşılaşılan farklar (GAP) oluşturulan matriste aşağıda verilmektedir.Örneğin ,tarımsal

potansiyel, arazi varlığı ve toprak sınıfları incelendiğinde tarım alanlarının I.ve IV. Sınıf

141

arazilerden oluştuğu ,VI ve VII .sınıf arazilerin ise genelde çayır mera ve orman arazileri

olduğu görülmektedir. Tarım arazilerinde gelecekte bir gelişme söz konusu olmazken mevcut

tarım alanlarının sanayi ve turizme karşı korunması önem arz etmektedir. VI. Ve VII. Sınıf

arazilerde bulunan yabanı zeytin ve fıstık çamının kültürel yöntemlerle ıslah edilerek üretime

kazandırılması mümkün olabilir.

Tablo.76. Tarımsal Kaynaklar, Kurumsal Yapı ve Nüfus

Tanımlama Mevcut Durum Gelişme Potansiyeli Tarım Arazilerinin sınıfı ve Kullanımı

Toplam 430.975 ha tarım arazisinin % 55,8 I-IV sınıf olup ,% 44,2 si V. Sınıf ve üzeridir.

I.ve IV sınıf arazilerde tarım yapılmakta, VI. Ve VII sınıf araziler çayır mera ve orman arazisidir.

VI. ve VII. Sınıf özellikteki orman alanlarında özellikle I.ve II. Alt bölgelerde bulunan orman alanlarında Kestane yetiştiriciliği yapılabilir.IV. Alt Bölgede bulunan orman alanlarında fıstık çam ağaç formansyonu kültürel yöntemlerle kazanılabilir.

Sulama Durumu

430.975 ha tarım arazisi var yer altı suyu miktarı 409,5 hm3/yıl yer üstü suyu miktarı 3.536.hm3/yıl dır.

Tarım arazilerinin %29,56 sı sulanmakta olup, bunun %54,6 sı DSİ tarafından %13,8 zi Köy Hizmetleri tarafından %31,6 sı halk tarafından sulanmaktadır.

Toplam sulanabilir tarım alanlarının %55,82 si sulanabilir durumda olup,Bu sulanabilir tarım alanlarının % 29,56 sı sulanmaktadır. Geri kalan bölümün sulamaya açılabilmesi için DSİ. Köy Hizmetleri Bölge Müdürlüğünün Çalışması devam etmektedir.

Nüfus

Toplam nüfus 2.l25.l40 olup bunun %76,7 sı şehirlerde %23,3 kırsal alanda yaşamaktadır.

İle dışarıdan göç söz konusu olup, nüfus artış hızı Türkiye’nin Üstünde %0.28,62 dir.

Örgütlenme

-Tarım atış Koop. (Marmarabirlik) -Tarım Kredi Koop. -Tarımsal Kal. Koop. -Sulama Koop. -Su Ürünleri Koop.

AB ile uyum çerçevesinde üretici birlikleri yasası hazırlanmış olup, yasanın yürürlüğe girmesi durumunda örgütlülük oranı artacaktır.1163 sayılı Kooperatifler kanunu günün şartlarına göre yeniden düzenlenmelidir.

142

Tablo.77. Tarımsal Ürünler , Tarımsal Yapı ve Pazarlama Tanımlama Mevcut urum Fark Tarımsal Ürünlerin üretim potansiyelleri

-Üretimde Çeşitlilik söz konusu -Katma değeri yüksek meyve ,sebze üretimi ,Türkiye genel üretim ortalamasından yüksektir. -Yaş meyve ve sebze ihracatına yönelik üretim yapılıyor. -ürünler yarı mamül ve mamül ürün haline getirilerek pazarlama şansı var.

-Tarım alanları sanayi ile rekabet altında arazi rantı yüksek olduğu için tarım alanları sanayiye kayıyor.(Özellikle I.ve II. Alt Bölgelerde Bursa ovasında tarım alanlarının tarım dışına çıkarılması büyük rant getirdiğinden bu bölgelerde meyve üretim alanları azalmaktadır. -Sanayinin gelişimi ile meydana gelen çevre kirliliği tarımsal üretimi olumsuz yönde etkilemektedir. -İlin konumu ve Gemlik limanının bulunması AB ile gümrük birliği sonucu meyve ve sebzelerde ihracat şansını artırıyor.

-İhraç edilen ürün miktarı ve kalitesi yükseltilebilir. -Organik ürün üretim potansiyeli yüksek -Aromatik ürün üretim potansiyeli var. -Broiler Tavukçuluk için en uygun ekolojiye sahip bölge olup,bu potansiyel kullanılabilir.

Tarım İşletmelerinin Durumu

89,273 tarım işletmesi var . İşletmelerin%43 ‘ü sadece bitkisel üretim% 1 ‘i hayvansal üretim % 56 ‘sı bitkisel ve hayvansal üretim yapmaktadırlar.

-33.533 tarım işletmesinin ortalama arazi varlığı 20-49 da. 17,295 tarım işletmesinin arazi varlığı ortalama 50-99 da arasındadır İlde l adet 5000 da’dan büyük arazi varlığı olan işletme mevcuttur.

Arazi rantının yüksek olması ,Hızlı ve çarpık kentsel gelişim nedeniyle tarım alanları devamlı parçalanmakta ve yok olmakta buda işletmelerin sahip olduğu tarım alanlarının küçülmesine neden olmaktadır. -Büyük hayvancılık işletmelerinin kurulması teşvik edilmelidir.

143

BÖLÜM 7. AMAÇ VE STRATEJİLERİNİN OLUŞTURULMASI 7.1. AMAÇLARIN BELİRLENMESİ

Bursa, tarımsal üretimde üretim değeri ve verimlilik ortalaması ülke ortalamasının

üstünde olan bir ildir. İklim itibarı ile ürün çeşitliliği fazla olup;ilde yetiştirilen ürünlerin

pazarlama şansı gerek yurt içi gerekse yurt dışında yüksektir.Katma değeri yüksek olan ürün

üretiminin (Sebze,meyve gibi) fazla olması nedeniyle tarımsal gelir ve tarımın GSYİH’ya olan

payı da yüksektir.İlde tarımsal pazarlama sistemleri ve örgütlenme tam olmasa bile diğer illere

göre daha iyi durumdadır.İlde Marmarabirlik zeytin Kozabirlik ise ipek kozası alımı

yapmaktadır.

İlde tarımın yanında sanayi ve Bursa ilinin tarihi bir kent olması nedeniyle turizm de

oldukça gelişmiştir.Bu durum ,tarımsal ürünler için bir talep ve pazarlama şansı oluştururken

aynı zamanda tarım ile bu sektörler arasında özellikle tarım alanlarının tarım dışı faaliyette

kullanılması yönünde bir rekabete yol açmaktadır.Sanayi nin gelişmesine bağlı olarak çevre

kirliliğide önemli bir problem olup, özellikle I. alt bölgede sulama suyunun kirliliği tarımda

sürdürülebilirliliği güçleştirecek boyutlara ulaşmıştır.

İlin Alt Bölgeler bazında bazı tarım ürünleri miktarı dikkate alınarak tarımsal

potansiyelin değerlendirilmesi sonucunda aşağıda verilen matris hazırlanmıştır.

MATRİS’te 1=en yüksek üretim miktarı,olmak üzere sırasıyla 2,3,4 geliyor- =

İhmal edilebilir miktar. Tablo.78 Bazı Tarımsal Ürünlerin Alt Bölgeler Bazında Karşılaştırılması

ÜRÜNLER

I. ALT BÖLGE

II.ALT BÖLGE

III.ALT BÖLGE

IV.ALT BÖLGE

Buğday 2 1 4 3 Mısır (Dane) 2 1 4 3 Yonca (K.Ot) 1 2 3 4 Ayçiçeği 1 2 4 3 Soğan 2 1 3 4 Patates 1 3 4 2 Şeftali 1 3 2 - Zeytin 3 2 1 - Kiraz 1 4 2 3 Armut 1 3 2 4 Elma 1 3 2 4 Ayva 1 3 2 4 İncir 1 2 3 -

144

Kestane 1 3 2 4 Çilek 2 3 4 1 Erik 1 4 2 3 Domates 3 1 2 4 Biber 2 1 3 4 Hıyar 2 1 3 - Patlıcan 1 3 2 4 Bezelye 1 2 3 4 Barbunya 1 2 3 4 Lahana 2 1 3 - Fasulye 1 3 2 4 Karpuz 1 2 3 4 Süt 2 1 4 3 Et 1 2 3 4 Bal 2 1 4 3 Yapağı 2 1 4 3

Bursa tarım master planı hazırlanırken ilin mevcut problemleri ve potansiyelleri dikkate

alınarak amaçlar belirlenmiş,bu amaçlara ulaşmak için kullanılacak strateji ve geliştirilecek olan

projeler tespit edilmiştir.Bursa ili için belirlenen amaçlar aşağıda verilmektedir.

-Sürdürülebilir tarım yapılması,

-Verimlilik ve gelirlerin artırılması, olarak sıralanabilir.

İlin potansiyelleri ve fırsatları değerlendirilerek geliştirilecek olan stratejilerin SWOT

analizi aşağıda verilmiştir.

Tablo . 79. Bursa İçin Geliştirilen Stratejilerin Swot Analizi

Strateji Amaç Güçlü Yönü Zayıf Yönü Fırsatlar Tehlikeler -Ekolojik Tarımın Geliştirilmesi

-Sürdü rülebilir Tarım

-Pazar şansı yüksek ürünler mevcut -Koruma Havzaları var

-Ürünlerde marka ve etiket sorunu var -Pazarlama ve örgütlenme zayıf -Arazi rantı fazla olduğundan tarım dışı kullanım fazla.

-AB Gümrük Birliği ve STA anlaşmaları dış Pazar şansı var. -Gemlik limanı ve Metropol şehir İstanbul’a yakınlığı -Eğitim seviyesi yüksek -Çiftçiler bilinçli tarım yapıyor.

-Sanayi kirliliğinin artması -Tarım arazilerinin tarım dışı kullanımı

145

Sulama sistemlerinin iyileştirilmesi

-Meralar -Su kullanım yüzeylerinin fazla oluşu,bu alanlarda Balıkçılığın geliştirilmesi Sulu tarımın yaygın ve örgütlü olması

-Islahı gerekiyor -Sanayi sektörlerinin olumsuz etkisi -Sulama sistemlerinin eski ve yetersiz oluşu

-Mera fonu -Pazarlama imkanı var -D.S.İ. Ve Köy Hiz.Gn.Md. tarafından tarımsal amaçlı suluma programları

-Sanayi nedeniyle tehdit altında -Kirlenme -Diğer sektörlerin rekabeti Tuzluluk ve Alkalilik problemleri

Verimlilik ve Gelir

Katma değeri yüksek ürünlerin üretilmesi

-Pazar şansı var -Toprak ve iklim 2. ürüne uygun

-Soğuk zincir zayıf -Ürünlerin etiketlenme ve ambalaj sorunu var -Arazi rantı yüksek tarım dışı kullanım fazla -Sulama sorunu mevcut

-AB Gümrük Birliği ve STA Anlaşmaları dış Pazar şansı var -İhracatta sübvansiyon var

-Kirlilik -Tarım arazilerinin tarım dışı kullanımı -Sulama sisteminin yatırım talebi

Yayla ve Dağ turizm

-Turizm potansiyeli

Tanıtım zayıf -Tarihi yerlerin çok olması

Pazarlama sistemlerinin iyileştirilmesi

-Örgütlenme iyi -Eğitim seviyesi

-Yasal düzenlemeler eksik -Üretici birlikleri

-AB OTP için piyasa sistemlerinin değişmesi

-Hayvan sağlığının kontrolü -Çevre kirliliğinin önlenmesi -Doğal Kaynakların kullanımı

Hayvan hareketlerinin kontrol altında tutulması ve hayvanların kayıt altına alınması -Sivil toplum örgütleri var ve insanlar bilinçli -Jeotermal, rüzgar,güneş enerjisi

Damızlık hayvan yetiştiriciliğinin yapılmaması -Kurumlar arasında yetki kullanımı ve denetimden kaynaklanan sorunlar -Kirliliği önleyici yatırımların pahalı olması -Kirliliğin sadece il boyutlu olmaması çevre illerin önemi -Yeterince kullanılamıyor

Çevre illerden kaçak yollardan sağlıksız hayvan girişi Nilüfer çayı sulama suyu olarak kullanılması Uluabat gölünün kirlenmesi Gemlik Körfezinin Kirlenmesi.

146

iyi yok Kooperatifler zayıf

Hayvancılığın Geliştirilmesi

-Çiftçilerin bilinçli olması -Ekolojik açıdan bölgenin uygun oluşu -Anlaşma yapılan işletmelere girdi temini -Bölgede süt işleme tesisinin yeter sayıda olması -Yem bitkisi ve silaj yapımının Ülke geneline göre iyi durumda olması

-Süt-Yem-Fiyat paritesinin düzensizliği -Sözleşmeli çiftçilik kanunu -Büyük işletme sayısının az olması -Hayvan hareketlerinin fazla olması

-Kültür ırkı hayvan varlığının yüksek oluşu -2. ürün olarak kaba yeme ağırlık verilmesi -Yeterli seviyede entegre tesisin bulunması -Pazar ve pazarlama şansının yüksek oluşu

-Hayvancılık faaliyetinin cazibesini kaybetmesi -Ürünün alım garantisinin olmayışı -Üretimde mevsimsel farklılığın yaşanması

Pazarlama Şartlarının iyileştirilmesi

-Bölgenin önemli bir merkez olması -İhracata yönelik üretim yapılması

-Üretimde standardizasyonun markalamanın olmaması -Örgütlenmenin eksikliği

-Sanayici ve üreticinin bu konuda bilinçli olması

İhracatımızın büyük bölümünü oluşturan AB ülkeleri arasında aynı ürün yelpazesine sahip olan ülkelerin olması

BÖLÜM:8.

PROJELERİN VE PROGRAMLARIN BELİRLENMESİ 8.1 İLDE UYGULANAN T.K.B. KAYNAKLI PROJELER

Bursa Tarım İl Müdürlüğü ve Doğrudan Bakanlığa bağlı kuruluşların 2004 yılı proje ve

yatırım tutarları ile ilgili olarak kurumların aldığı paylar.

KURULUŞUN ADI ROJE SAYISI YATIRIM TUTARI (000)

Tarım İl Müdürlüğü 10 337.600,000 Gıda Merkez Arş.Ens.Müd. 5 166.100.000 Zir.Ürt.İşlt. ve Gıda Tek.M.L.Md. 3 91.000.000 Karacabey Fidan ve Fide Test Me.Md. 1 145.000.000

147

PROJENİN ADI HARCAMALAR

- Organik Tarımın Yaygınlaştırılması : II. Alt bölgede Doğancı baraj havzasının

koruma altına alınarak özellikle bu bölgede organik tarımın geliştirilmesi ve bölge çiftçilerine

yönelik eğitim ve yayım çalışmaları yapılması.

000 Tl.

1- BİTKİSEL ÜRETİMİ GEL. PROJESİ 60.820.000 2- HAYVANCILIĞI GELİŞ.PROJESİ 30.951.000 3- SU ÜRÜNLERİ ÜRET. GEL. PROJESİ. 4.809.000 4- ÇAYIR MERA YEM BİT. VE HAY. GEL.PROJ. 6.060.000 5-BİTKİ HAS. VE ZAR.İLE MÜC. PROJESİ - 6-HAYVAN HAST. ZAR.İLE MÜC. Pro 1.618.000 7-SU ÜRN.KİR.VE KOR.KONT.HİZ. PROJESİ - 8-GIDA DENETİMİ GELİŞTİRME PROJESİ 2.171.000 9-SÜNE VE KIMIL PROJESİ 39.183.000 10-SORUNLU TARIM ALAN TESBİTİ VE İYİLEŞT. 1.848.000

TOPLAM HARCAMALAR: 147.460.000

8.2 BELİRLENEN STRATEJİLER DOĞRULTUSUNDA İLDE UYGULANABİLECEK PROJELER

1-Sürdürülebilir Tarım İçin Geliştirilen Stratejiler

- Öncelikli olarak I, ve II. Alt bölgelerde olmak üzere tarımsal faaliyetlerde kullanılan

ilaçlarda kalıntı oranı düşük ilaçların tanıtılması ve desteklenmesi fazla ilaç kullanımının

önlenmesi.

-Tarımsal sulamada kullanılan nilüfer çayının temizlenmesi ve I. Alt bölgede bulunan

sanayi tesislerinin çevre kirliliğinin önlenmesi için arıtma tesislerinin kurulması,

-Jeotermal enerjinin seralarda kullanılmasının teşviki,

-İlin sulanabilir tarım arazilerinin sulamaya açılabilmesi için sulama projelerine ağırlık

verilmesi ,

-Tarımsal üretimde Sözleşmeli çiftçilik modelinin geliştirilmesi,

-III. Alt bölgede bulunan gemlik körfezinde kafes balıkçılığının teşviki,

2-Verimlilik ve Gelirin Artırılması İçin Geliştirilen Stratejiler -Katma değeri yüksek ürünlere öncelik verilmeli

Sebze ve meyvelerin işlenerek katma değerlerinin artırılması (Dondurulmuş gıda)

Örtü altı sebzeciliğinin ve seracılığın geliştirilmesi

-Yayla Turizm geliştirilmesi

-Pazarlama sistemlerinin iyileştirilmesi

148

-Çiftçi örgütlenmelerinin teşvik edilmesi,

-Sözleşmeli çiftçilik yasası çıkarılmalı,

-Pazarlama kanalları iyileştirilmeli (Ürünün hasatından işlenmesine kadar geçen sürede

depolanma ve saklama şartlarının) yeni hal yasasının uygulanmasında görülen aksaklıkların

giderilmesi,

Ürünlerin kalite standardizasyonu,ambalajlanma,marka ve etiketlenmesindeki

sorunların çözülmesi gibi konularda il için izlenecek stratejilerin oluşturulmasıdır.

-Hayvancılığın Geliştirilmesi ;

Irk ıslahı çalışmalarının hızlandırılması suni tohumlama çalışmalarının özel sektöre

devredilmesi ,

Yem bitkileri üretiminin artırılması ile yem açığının kapatılması,II. Ürün

yetiştiriciliğinde yem bitkilerine ağırlık verilmesi;

Sözleşmeli besicilik ile entegre tesislerin yaygınlaştırılması,

Hayvansal ürünlerin işlenerek katma değerinin artırılması,

-Damızlık ihtiyacı ithalatla karşılanmamalı,damızlık üretimi teşvik edilmeli,özel ve

kamu damızlık işletmelerinin yetiştirdikleri damızlıkların satışı organize edilmelidir.

-Sun-i tohumlama için gerekli spermalar, progeny testing değeri yüksek boğaların

spermaları olmalı ve sun-i tohumlama hızla yaygınlaştırılmalıdır.Bu amaçla kamu sektöründe

uygun ulaşım ve haberleşme araç ve gereçleri,her türlü teknik bilgi ve imkanları artırılmalı ve

bu imkanlara sahip özel firmalar desteklenmeli.

-Hayvancılıkta hemen tüm hizmetlerin etkin bir biçimde yürütülmesi için tüm hayvan

yetiştiricilerin hayvancılık örgütleri içinde yer almaları sağlanmalı ve kurulmuş olan

örgütlerinde yasal çerçeve içinde hayvancılığı geliştirecek her türlü hizmetleri etkin bir biçimde

yerine getirmeleri gerekmektedir.

-Hayvansal ürünlere özendirici bir taban fiyatı uygulanmalı ve hayvansal ürün–yem

fiyatı ilişkisi hayvansal üretimi destekleyecek nitelikte olmalı.

- Mezbaha dışı kaçak hayvan kesimleri önlenmeli,sakatat ve diğer yan ürünler sağlıklı

ve ekonomik olarak değerlendirilmelidir.

- Bölge ve işletme şartlarına uygun barınaklar belirlenmelidir.

- Sun-i tohumlama hızla yaygınlaştırılmalıdır.Bu amaçla kamu sektöründe uygun

ulaşım ve haberleşme araç ve gereçleri her türlü teknik bilgi ve elaman desteği sağlanmalıdır.

- Hayvan bakım ve beslenmesi konularında elaman ihtiyacının karşılanabilmesi için

eğitim verecek teknisyenlik okulları ve kursları açılarak her köyde bu hizmetleri verebilecek

çiftçi çocukları eğitilmelidir.

149

- Bulaşıcı,paraziter ve metabolik hastalıklara karşı hayvan ve insan sağlığının

korunması,amacıyla TARIM İL Müdürlüğü bünyesinde Veteriner Hekim hizmetleri daha etkin

hale getirilmeli ve mevcut bölge labaratuvarı teknik araç-gereç ve bilimsel olarak

geliştirilmelidir.

8.3. TARIMA DAYALI SANAYİNİN GELİŞTİRİLMESİ PROJELERİ

Tablo 80. Bursa İlinde Tarıma Dayalı Sanayi Tesisleri Önerileri

Proje adı

Projenin Amacı

Projenin Uygulama Bölgesi

Projenin Finansman Kaynağı

Yaş Meyve Sebze İşleme Tesisleri Yaş Meyve ve Sebze İhracatını artırmak

I. ve II. IV. Bölgeler

Özel Sektör

Zeytin Entegre Tesisleri Zeytin İhracatını artırmak III. Bölge Özel Sektör Hayvansal Ürünleri Entegre Tesisleri

Bölge Hayvancılığını Geliştirmek

IV. Bölge

Özel Sektör

Su ürünleri işleme tesisleri Su ürünleri üretimini artırmak

III. Bölge

Özel sektör

Yem Fabrikası Bölge Hayvancılığını geliştirmek

IV.ve III. Bölgeler Özel Sektör

8.4. İLDE UYGULANAN SULAMA PROJELERİ 8.4.1 İŞLETMEDE OLAN BÜYÜK SU İŞLERİ Sulama Alanı Uluabat ı. Merhale sulaması 6.344 ha.

Karacabey sultaniye sulaması 6.027 ha.

Karacabey Hamidiye Kepekler Sulaması 10.656 ha.

Mustafakemalpaşa sulaması 19.029 ha.

Mustafakemalpaşa Üçbeyli pompaj sulaması 1.242 ha.

Bursa Gölbaşı ı. Merhale sulaması 1.816 ha.

Bursa YAS sulaması 1.950 ha.

Bursa Demirtaş Sulaması 2.445 ha.

Bursa Hasanağa sulaması 742 ha.

İznik proje ı. Merhale sulaması 8.500 ha.

İznik ıı. Merhale projesi 1.699 ha.

150

8.4.2 ÖN İNCELEME VEYA MASTER PLANI TAMAMLANANLAR

Karacabey Gölecik projesi 4.481 ha.

Uluabat ıı. Kademe pompaj sulaması 10.828 ha.

Aşağı susurluk-Karacabey sahil sulaması 5 456 ha.

8.4.3 PLANLAMASI TAMAMLANANLAR

Bursa gölbaşı II. Merhale sulaması 3.664 ha.

Karacabey yeşil dere barajı sulaması 3.516 ha.

Yenişehir papatya pompaj sulaması 1.031 ha.

8.4.4. KESİN PROJESİ TAMAMLANANLAR

Yenişehir Boğazköy pompaj sulaması 1.790 ha.

Bursa hasanağa ermiye kolu sulaması 98 ha.

8.4.5. YATIRIM PROĞRAMINDA OLANLAR

Yenişehir YAS sulaması 4.103 ha.

İznik II. Merhale sulaması 5.948 ha.

Yenişehir Boğazköy cazibe sulaması 11.020 ha.

İnegöl Baba sultan sulaması 3.600 ha.

İnegöl regülatör sulamaları 3.458 ha.

Emet Orhaneli projesi döllük-güllüce sulaması 5.315 ha.

151

Tablo.81. Bursa İlinde Uygulanması Önerilen Yeni Projeler Program Project

Kategorisi

Proje Adı Proje Amacı

Proje Süresi

Projenin Uygulama Bölgesi

Sorumlu Kuruluşlar

Finans Kaynağı

Organik Tarımın Geliştirilmesi

Yeni

Organik Tarıma Yönelik Çiftçi Eğitim Projesi

Çiftçi Gelirlerinin artırılması, Sürdürüle bilir tarım yapılması

5 yıl

-IV.Alt Bölge -Doğancı Barajı Koruma Havzası

Tarım İl Müdürlüğü

-TKB -İl Özel İdaresi -B. Ş. B. Başkanlığı

Yeni

Organik Tarım Uygulama Projesi

-Seçilmiş ürünlerde organik tarım yapılması

5 yıl

-IV.Alt Bölge -Tahtalı Barajı Koruma Havzası

Tarım İl Müdürlüğü

-TKB -İl Özel İdaresi -B. Ş. B. Başkanlığı

Hayvan Sağlığının kontrolü ve denetimi

Yeni

Bölgede hayvan hareket Lerinin Kontrolünün Etkinleş tirilmesi

Hayvan sağlığı hizmet lerinin etkinleşti rilmesi ve yaygınlaş tırılması

10 yıl

I. ve II. Alt Bölge

İl Müdürlüğü

T.K.B. Özel Sektör

Çevre Kirliliğinin Önlenmesi

Yeni

Etkili ve yeterli girdi kullanım için yayım projesi

Tarımsal faaliyetler sonuçu meydana gelen kirliliğin önlenmesi

5 yıl

Tüm Bölgelerde Öncelikle I. ve II. Alt bölgelerde

T,K,B,

-TKB -Özel Sektör -Çevre Bakanlığı

Doğal Kaynakların Kullanımı

Yeni

Jeotermal Enerjinin serada kullanımı

Doğal kaynak kullanımını sağlamak üretim maliyetini düşürmek

10 yıl

I. ve II. Alt Bölgeler

İl Müdürlüğü

TKB Özel Sektör İl Özel İdaresi

Yeni

Kafes balıkçılı ğının teşviki

Su ürünleri üretimini artırmak

10 yıl

III. Alt Bölge

İlçe Tarım Müdürlüğü

Özel Sektör

Sulama Sisteminin İyileştirilmesi

Modern sulama sistem lerinin yaygınlaş tırılması

Sulama sularının ekonomik kullanıl ması ve verimliliğin

10 yıl I. ve II. Alt bölgelerde

DSİ.Ve Köy.Hiz. Gn.Md.

TKB İl Özel İdaresi Özel Sektör

152

artırılması Seçilmiş sebze ve meyvelerde üretimin artırılması

Yeni

Sebze ve meyve işleme tesisi

Sebze ve meyve üretimini artırmak

5 yıl

I.ve II. Alt bölgede

TKB

Özel sektör

Yayla turizm Yaygınlaştı rılması

Yeni

Yayla turizm projesi

Gelir artırmak ve istihdam yaratmak

10 yıl

IV. alt bölgede

Turizm Bakanlığı

Özel sektör İl özel idaresi

Sözleşmeli çiftçiliğin yaygınlaştı rılması

Yeni

Sözleşmeli çiftçilikte yayım

Sözleşmeli çiftçiliği yaygınlaş tırmak

10 yıl

İl genelinde

TKB

Özel Sektör TKB İl Özel İdaresi

Pazarlama kanallarının İyileştirilmesi Ve örgütlenme

Yeni

Pazarlama kanallarının iyileştiril mesi

Mevcut yasalara uyulması

5 Yıl

İl Genelinde

TKB

TKB İl Özel İdaresi Özel Sektör

Kalite standardı zasyon marka yaratma

Yeni

Kalite stan dardizasyonu Depolama Ambalajlama Ve marka yaratma

Yaş meyve Sebze depolama Ve saklama şartlarının iyileştiril mesi

5 Yıl

I. ve II. bölge

Tarım İl Müd.


Hayvancılığı Geliştirme

Yeni

Organik hayvancılık

Sürdürüle bilir tarım

10 yıl

50 üretici 2500 tüketici

TKB

TKB Özel sektör İl özel idare

Yeni

Suni tohumlama

Üretimi artırmak

5 yıl

İl Genelinde

TKB

Özel sektör

Yeni

Sözleşmeli Besicilik

Üretimi artırmak

5 yıl

500 üretici

TKB

Özel sektör

Yem Bitkileri üretimini geliştirme Projesi Mera ıslah projeleri

Hayvancılığı desteklemek

10 yıl 10 yıl

İl genelinde

İl Müdürlüğü

TKB Özel idare

153

Tohumculuğun geliştirilmesi

Yeni

Hibrit tohumculuk

Dış satıma yönelik üretim

10 yıl

İl genelinde

TKB

TKB Özel Sektör İl Özel İdare

Fidancılığın geliştirilmesi

Yeni

Bodur Meyve çeşitlerinin geliştirilmesi

Meyvecili ğinin geliştiril mesi

10 yıl

I. Alt Bölgede

TKB

TKB Özel Sektör İl Özel idaresi

İpek Böcekçiliğinin Geliştirilmesi

Yeni

İpek böcekçiliğinin yaygınlaştırılması projesi

Yaş koza üretimini artırmak

5 yıl IV. Alt Bölgede

İpek Böcekçiliği Arş,Ens,Müd,


Su Ürünleri Üretiminin geliştirilmesi

Yeni

Deniz Kafes Balıkçılığı Çipura ve Levrek alabalık üretiminin geliştirilmesi

Deniz ve tatlı su ürünleri üretiminin geliştirilmesi

10 yıl

Marmara denizi iç sular göller ve göletler

T.K.B.

T.K.B. Özel Sektör

Belirtilen amaçlar doğrultusunda geliştirilecek strateji ve uygulanacak olan projelerin

birbiriyle çatışan ve örtüşen noktaları aşağıdaki matriste verilmektedir.

Seçilmiş projelerde uyuşma (+) çatışma (-) olarak aşağıda verilmektedir.

Proje önerileri Ekolojik

tarım Katma değeri yüksek Ürünlerin teşviki

Çevre kirliliğini önleyici projeler

Sulama sistemlerinin iyileştirilmesi

Yayla Turizmin geliştiril mesi

Pazarlama sistemle rinin İyileştirilme si

Hayvancı lığın geliştiril mesi

Ekolojik Tarım

xxxxx

--

+

+

+

+

+

154

Katma değeri Yüksek Ürünlerin Teşviki

--

xxxx

+

+

--

+

+

Çevre Kirliliğini Önleyici Projeler

+

+

Xxxx

+

+

+

--

Sulama Sistemle Rinin İyileştiril Mesi

+

+

+

xxxx

--

--

--

Yayla Turizmin Geliştiril Mesi

+

--

+

--

xxxx

+

--

Pazarlama Sistemleri Nin iyileş Tirilmesi

+

+

+

--

+

+

+

Hayvancılı ğın geliştirilmesi

+

+

--

--

--

+

xxxx

Bursa ilinde çevrenin korunduğu ekolojik tarım yapılan sürdürülebilir tarım olanaklarının

artırıldığı projelere ağırlık verilmesi uygun olacaktır.

İlin dış ticaret şansı göz önüne alınarak pazarlama sisteminin iyileştirilmesi özellikle

ambalaj ve etiketlemeye özen gösterilmesi,katma değeri yüksek ürünlere yönelinmesi

gerekmektedir.

İlin tarihi ve turistik potansiyellerinin de kullanılacağı yayla turizmine yönelinmesi

tarımsal gelirin artırılmasını sağlarken belli yerlerde görülen kırsal nüfusun göçlerle azalması

da engellenmiş olacaktır.

155

EKLER :

BURSA İLİ ALT BÖLGELER BAZINDA KAYNAK ENVANTERLERİ

Tablo. 82 I.ALT BÖLGE DOĞAL KAYNAK ENVANTERİ

(Osmangazi,Yıldırım,Gürsu,Kestel,Yenişehir,İnegöl)

1. İKLİM YAĞIŞ

. İklim :Akdeniz geçiş ikliminin etkisi altındadır.

.2001 yılı Şubat ayında 68,2 (mm) yağış

.2001 yılı Temmuz ayında 2,3mm) yağış almıştır. 2.ARAZİ DAĞILIMI

ARAZİ CİNSİ ALANI (Ha) ORANI TARIM: 122.056 %39 ORMAN :136.739 %44 ÇAYIR-MERA : 21.423 % 7 DİĞER ARAZİ : 29.270 % 10 TOPLAM :309,488 %100

3. TARIM ARAZİLERİNİN DAĞILIMI

Tarla Alanı 64.992 Sebze Alanı 15.129 Meyve Alanı 16.067 Zeytin Alanı 460 Bağ Alanı 743 Diğer Alanlar 24.665

4. BİTKİ POTANSİYELİ

Tarım alanı içerisindeki,üretim desenine göre arazilerin oransal dağılımı; .Tarla Bitkileri %53 . Sebze %13 .Meyve %13 .Zeytin %0,4 .Bağ %0,6 .Diğer %20 Tarla Bitkileri Ekilişi İçerisinde Ürün Desenine Göre Arazi Dağılımı . Tahıllar %68 . Endüstri Bitkileri %16 . Baklagiller %4 . Yumrulu Bitkiler %6 . Yem Bitkileri %6 Sebze ekilişi içerisinde ürün desenine göre arazi dağılımı . Baklagil sebzeleri %16 . Yaprağı yenen sebzeler %17 . Meyvesi yenen sebzeler %57 . Soğansı yumru ve kök sebzeler %1

156

. Diğer sebzeler %9 Meyve Ağaç Sayısı . Yumuşak Çekirdekliler 1,259,046 . Sert Çekirdekliler 2,581,426 . Üzümsü Meyveler 98,332 . Sert Kabuklu Meyveler 187,400

5. HAYVAN POTANSİYELİ

Büyük Baş Hayvan Varlığı Sığır Adet Kültür 26,927 Melez 22,334 Yerli 1,284 Küçük Baş Hayvan Varlığı Koyun 98,392 Keçi 13,415 Kanatlı Hayvan Sayısı Tavuk 2,063,550 Hindi 3,310 Diğer Kanatlılar 7,570 Arı Kovanı Arılı Kovan Sayısı 7800 Arıcılık Yapan Köy Sayısı 117 ALT BÖLGEDE Bal Üretimi 112 Ton/Yıl Bal Mumu 11 Ton/Yıl Kırmızı Et Üretimi 7,034 Ton/Yıl Beyaz Et Üretimi 7,431 Ton/Yıl Yumurta Üretimi 6960 ton/Yıl

6. SU KAYNAKLARI

Bölgenin en önemli akarsu kaynağı Nilüfer çayı ve kollarıdır.Nilüfer çayının ilk çıkış yeri Uludağ’ın güney eteklerinde ki Keles İlçesinin 10-15 km kuzeyindeki Topel Dağıdır. Bursa ovası ve civarının bütün derelerini ve çayırköy ovasından Ayvalı dereyi alarak Uluabat gölüne girer çıkar ve havza dışında simav çayı ile birleşerek Karacabey boğazından Marmara denizine dökülür. Bölgede 2010 yılına Kadar D.S.İ. Tarafından Planlanan Yatırımlar: Proje Adı Amacı Bursa Gölbaşı II.Merhale Projesi Sulama Yenişehir Boğazköy Projesi Baraj+ Sulama İnegöl Baba sultan Projesi Baraj+Sulama

157

Yenişehir Çiçek özü Projesi Baraj+Sulama İnegöl Kurşunlu Projesi Gölet+Sulama

7. MADEN MİNERALLER VE ENERJİ KAYNAKLARI

İnegöl İlçesi sülüklü köy mevkiinde bulunan Altın madeninin Tenör ve Kalitesi %0,7gr olup,Rezerv 15.000 ton dur.İlçede Mermer,Kuvars,Vollastonit,Bakır,Kurşun-Çinko,Bentonit Madenleride bulunmaktadır. Osmangazi ve Yıldırım ilçelerinde Demir,Mermer ve Kömür Madenleri bulunmaktadır. Jeotermal enerji kaynakları olarak Osmangazi ilçesinde Kükürtlü kaplıcaları , İnegöl ilçesinde oylat kaplıcaları bulunmaktadır. Kaplıca suları turizm amaçlı tesislerde kullanılmaktadır.

8.TARIM ALET VE MAKİNE SAYISI

Alt Bölge bazında toplam olarak 10,915 adet Traktör bulunmaktadır. Traktörlerin BG. Güçlerine göre dağlımı ; EL TRAKTÖRLERİ 5 BG. den Az Olanlar : 3 5 BG .den Fazla Olanlar : 20 DÖRT TEKERLEKLİ TRAKTÖRLER 10 . BG. ne Kadar : 40 ll-24 BG. : 170 25-34 BG. : 998 35-50 BG. : 6,290 50 BG den Fazla : 3,394

TARIMSAL AMAÇLI

ÖRGÜTLENME

Tarımsal Amaçlı Kooperatifler Tarımsal Kalkınma Kooperatifi 93 Tarımsal Sulama Koop. 23 Damızlık Sığır Yet,Bir,Koop. 4 Tarım Kredi Kooperatifleri 29 Tarım Satış Kooperatifleri Yağlı Tohumlar Satış Koop. 3 Pancar Ekicileri Koop. 6

10.SANAYİ KURULUŞLARI

I.Alt Bölge sanayi yönünden oldukça gelişmiş bir bölge olup, Bursa Ticaret ve Sanayi Odasının kayıtlarına göre 28.109 adet sanayi tesisi bulunmaktadır.Mevcut sanayi sektörleri içinde, Tekstil,İplik, Havlu,İpek ve Boya Apre Emprime fabrikaları 1074 adet olup,Bölge Ülke genelinde tekstil sanayi açısından söz sahibi durumdadır.

158

Gıd a ve içecek san ayi 1 9 4 ad et sanayi tesisi bulunmaktadır. Bölgede Otomotiv sanayi ve Otomotiv yan sanayi gelişmiş olup,En önemli Ana Otomotiv sanayi fabrikası Tofaş Otomobil fabrikalarıdır. Bölge ilçelerinden İnegöl İlçesinde Mobilya imalatı sektörü Bursa ve Marmara bölgesinde önemli bir yere sahiptir.

11.TURİSTİK VE TARİHİ YERLER

Turizm potansiyeli açısından ülkemizin önemli merkezlerinden biri olan Bursa ili tarihi eserlerinin zenginliği ile gözleri kamaştırmaktadır. Bölgenin en önemli bazı tarihi ve turistik yerleri şunlardır; Yıldırım külliyesi,Emir Sultan külliyesi,Yeşil Külliyesi,Orhan camii,Koza,İpek ve Fidans hanları,Ulu camii,Bursa kalesi, Osmangazi ve Orhangazi türbeleri,Muradiye külliyesi,I.Murat ve II, Murat külliyeleri,Mayor sinagogu,Ortaköy kervansarayı,Şemaki evi müzesi gibil önemli tarihi ve kültürel eserler mevcuttur.Bölgede Uludağ milli parkı,Cumalı kızık tarihi evleri,İnkaya çınarı,saitabat şelalesi, Boğaz ova ve alaçam yaylası ile bölgenin en önemli kaplıcaları ise Yeni ve eski kaplıcalar ile Kükürtlü ve Oylat kaplıcalarıdır.

12. NÜFUS DAĞILIMI VE GÖÇ

Alt bölge içerisinde bulunan altı ilçede 177 köy sekiz belde ve 2 bucak bulunmaktadır. 2000 yılı nüfus sayımı sonuçlarına göre Merkez nüfusu toplamı 1,239,417 Köy Belde ve Bucak Nüfus toplamı 196,768 Toplam : 1,436,185 Alt Bölge Nüfusu/Bursa %67,58 Nüfus Yoğunluğu ( İnsan/Km2) 464 I.Alt Bölgede Sanayinin gelişmesi ile bölge il içinden ve il dışından yoğun göç almaktadır.İl dışından göç edenle ağırlıklı olarak Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesindendir.İl içi göçlerin ağırlıklı kısmı IV. Alt bölgeden gelmektedir.

159

POTANSİYELLER . TARIM POTANSİYELİ I. Alt Bölge içinde bazı önemli tarım ürünleri ,

Tarla Ürünleri Üretimi:

Buğday : Alt Bölgede en fazla üretilen ürünler içinde yer almaktadır.Bölgenin buğday üretimi

133.345 tonla Bursa ilinin % 26 sini oluşturmaktadır. Üretimde bölgeler arasında 2. sıradadır.

Patates : Alt bölge içinde ekiliş alanı olarak 1. sırada yer alan ayçiçeği 49.800 ton üretimle

bölgeler arasında ilk sırayı almaktadır.Toplam ürütimin % 73 i oluşturmaktadır..

Ispanak : Alt Bölge içinde en fazla ara ziraatı yapılan ürün olan ıspanak üretim ve ekiliş

alanı olarak Bursa genelinde ilk sırayı almaktadır.

Meyveler :Bursa genelinde meyvecilikte ilk sırayı yer alan I. alt bölgede üretimi yapılan

Yumuşak Çekirdekli meyvelerde 71.083 ton üretimle,Taş Çekirdekli Meyvelerde 60.130 ton

üretimle,Üzümsü Meyvelerde 47.911 ton üretimle ve Sert Kabuklu meyvelerde 3.924 ton

üretimle ilk sırayı almaktadır.

Hayvansal Ürün Üretimi :

İnek Sütü : Toplam süt üretiminde 75.273 ton ile ikinci sırayı almaktadır. Alt Bölge Bursa

ili genelinin toplam süt üretiminin yaklaşık % 29 sını üretmektedir.

Koyun eti : Koyun etinde 2.169 ton ile 1. sıradadır.

Bal Üretimi : 215 ton ile Bursa genelinde 1. sıradadır..

Yapağı : 91 ton üretimi ile Bursa genelinde ikinci sırada yer almaktadır. Bursa yapağı

üretiminin % 35 I. Alt Bölgede üretilmektedir.

.YER ALTI KAYNAKLARI POTANSİYELİ

Maden ve mineraller acısından zengin bir bölgedir.

. ENERJİ KAYNAKLARI

Jeotermal enerjiye uygun alanlar mevcuttur.

. SANAYİLEŞME

Bölgede yoğun bir sanayi tesisleri bulunmaktadır.Büyük sanayi kuruluşlarının geneli bu

bölgededir. Sanayinin sağladığı istihdam sonucunda gelir seviyesi yüksektir.

.TURİZM

Osmanlı İmparatorluğunun Başkentlerinden biri olan Bursa ili tarihi yönüyle çok zengin bir

kenttir.

160

PROBLEMLER ( ZAYIF YÖNLER)

. Sanayileşme ve turizmin gelişmesinin arazi rantını yükselterek tarım alanlarının tarım dışı

kullanımına yol açmaktadır.

.Sanayileşme ile birlikte meydana gelen kirlenme

. Sanayileşme ile beraber hızlı nüfus hareketleri

. Mevcut su kaynaklarının tarımdan ziyade sanayide kullanılması

FIRSATLAR

. Ekolojinin bölgede uygun olması ikinci ürün yetiştiriciliğinin geliştirilmesini sağlayacaktır.

. Mevcut su kaynakları ile sulama alanları artırılabilir.

.Doğal floranın uygun olması nedeniyle arıcılık bu bölgede teşvik edilebilir.

.Süt üretimine yönelik olarak mandıra tipi küçük işletmeler ve çiftçi ailelerini birleştirmek

amacı ile bu yönde kooperatifler teşvik edilebilir.

. Hayvancılığı teşvik amacı ile ikinci üründe slajlık mısır üretimi iyi bir fırsattır.

. Bölgede bulunan fidan üreticileri teşvik edilerek birlik veya kooperatif öncülüğünde ülke

fidancılığına önemli katkı sağlanabilir.

. Bölgede süs bitkileri üretiminin geliştirilmesi sağlanabilir.

TEHLİKELER

. Tarım dışı alanlarda istihdam fırsatı iş gücünü olumsuz yönde etkilemektedir.

. Sanayi ve Turizm nedeniyle bu alanlarda yapılan faaliyetlerle tarımsal faaliyetler

çakışmaktadır.

. Arazi rantının yüksek olması tarım alanlarını tehdit etmektedir.

. Yer altı su kaynaklarının aşırı kullanılması bölgede gelecek yıllarda yer altı su rezervini

olumsuz yönde etkileyecektir.

. Sanayi artıklarının nilüfer çayına verilmesi , çayın kirlenmesine ,aynı zamanda bu suyun tarım

alanlarında kullanılması çevre ve toprak kirliliğine neden olmaktadır.

Tablo. 83 II.ALT BÖLGE DOĞAL KAYNAK ENVANTERİ

(Nilüfer,Karacabey,Mustafakemalpaşa)

1. İKLİM YAĞIŞ




ARAZİ CİNSİ ALANI (Ha) ORANI TARIM :156.306 %47 ORMAN :125.529 %38

161

ÇAYIR-MERA : 20.047 %6 DİĞER ARAZİ : 31.662 %9 TOPLAM :333.544 %100

3.TARIM ARAZİLERİNİN DAĞILIMI

Tarla Alanı 92.231 Sebze Alanı 35.709 Meyve Alanı 2,955 Zeytin Alanı 1,262 Bağ Alanı 485 Diğer Alanlar 23,664


Tarım alanı içerisindeki,üretim desenine göre arazilerin oransal dağılımı; .Tarla Bitkileri %59 . Sebze %23 .Meyve %2 .Zeytin %1 .Bağ %0,3 .Diğer %15 Tarla Bitkileri Ekilişi İçerisinde Ürün Desenine Göre Arazi Dağılımı . Tahıllar %75 . Endüstri Bitkileri %1 . Baklagiller %3 . Yumrulu Bitkiler %16 . Yem Bitkileri %5 Sebze ekilişi içerisinde ürün desenine göre arazi dağılımı . Baklagil sebzeleri %9 . Yaprağı yenen sebzeler %2 . Meyvesi yenen sebzeler %73 . Soğansı yumru ve kök sebzeler %1 . Diğer sebzeler %15 Meyve Ağaç Sayısı . Yumuşak Çekirdekliler 236.028 . Sert Çekirdekliler 1,377,668 . Üzümsü Meyveler 73,958 . Sert Kabuklu Meyveler 43,803

Büyük Baş Hayvan Varlığı Sığır Adet Kültür 37,654

162

5. HAYVAN POTANSİYELİ

Melez 20,481 Yerli 3,492 Küçük Baş Hayvan Varlığı Koyun 120,488 Keçi 16,861 Kanatlı Hayvan Sayısı Tavuk 2,225,250 Hindi 2,000 Diğer Kanatlılar 6,750 Arı Kovanı Arılı Kovan Sayısı 10363 Arıcılık Yapan Köy Sayısı 95 ALT BÖLGEDE Bal Üretimi 151 Ton/Yıl Bal Mumu 5 Ton/Yıl Kırmızı Et Üretimi 8682 Ton/Yıl Yumurta Üretimi 15304 ton/Yıl

7. MADEN MİNERALLER VE ENERJİ KAYNAKLARI

Karacabey ve Nilüfer ilçelerinde Mermer,Mustafakemalpaşa ilçesinde Mermer,Kuvarsit,Bor Tuzları,Alumit,Zeolit,Oniks,Kurşun ve Krom madenleri mevcuttur. Jeotermal enerji kaynakları bulunmamaktadır.

8.TARIM ALEK VE MAKİNE SAYISI

Alt Bölge bazında toplam olarak 14,142 adet Traktör bulunmaktadır. Traktörlerin BG. Güçlerine göre dağılımı ; EL TRAKTÖRLERİ 5 BG. den Az Olanlar : 2 5 BG .den Fazla Olanlar : 3 DÖRT TEKERLEKLİ TRAKTÖRLER 10 . BG. ne Kadar : 18 ll-24 BG. : 219 25-34 BG. : 958 35-50 BG. : 6,048 50 BG den Fazla : 6,894

Tarımsal Amaçlı Kooperatifler

163

9. TARIMSAL AMAÇLI ÖRGÜTLENME

Tarımsal Kalkınma Kooperatifi 40 Tarımsal Sulama Koop. 7 Su Ürünleri Koop. 2 Damızlık Sığır Yet,Bir,Koop. 1 Tarım Kredi Kooperatifleri 17 Tarım Satış Kooperatifleri Yağlı Tohumlar Satış Koop. 2 Pancar Ekicileri Koop. 4


Bölgede bulunan bazı sanayi tesisleri : Adet Konserve-salça-Meyve susu sanayi 7 Sebze kurutma tesisleri 1 Bitkisel yağ sanayi 3 Süt ve Süt Mamülleri sanayi 3 Un fabrikaları 12 Sentetik iplik , elyaf ve tekstil fabrikası 18 Nilüfer ilçesi sanayi kuruluşları bakamından ayrı bir öneme sahiptir.Bölgede Karsan (Peugeot) otomotiv sanayi, Oyak-Renault otomotiv sanayi en önemli sanayi tesisleridir.


Bölgenin en önemli tarihi ve turistik merkezleri Miletopolis kenti, Ayvaini mağarası ve Suuçtu şelalesi bulunmaktadır.


II. Alt Bölgede üç ilçe de 149 köy 12 belde ve 3 bucak merkezi bulunmaktadır. 2000 yılı nüfus sayımı sonuçlarına göre Merkez İlçeler Nüfusu 223,666 Köy Belde ve Bucak Nüfusu 133,434 Toplam : 357,100

164

Alt Bölge Nüfusu/Bursa : % 16,8 Nüfus Yoğunluğu (İnsan/Km2) 107 Bölgede Sanayi,Tarım ve Tarıma dayalı sanayinin gelişmiş olması bölge dışından göç almasına neden olmaktadır.

POTANSİYELLER . TARIM POTANSIYELİ Tarla Ürünleri Üretimi -Buğday : 70.761 Ha. Ekiliş alanı ve 192.125 ton üretimle Bursa genelinde ilk sırayı

almaktadır.Buğday üretiminde Bursa ilinin % 49 ini teşkil etmektedir.

-Mısır : Dane üretiminde Bölgeler bazında ekiliş ve üretim açısından ilk sırayı alan dane mısır

üretimi 101.620 ton ile ilk sıradadır.

-Domates : Alt Bölge bazında en fazla ekiliş alanı ve üretim bakımından bölgede ilk sırayı

almaktadır.Bölgenin 680000 ton üretimle İl genelinin % 66 ini teşkil etmektedir.

-Soğan : Bursa ili genelinin % 83 oranındaki üretimi ile ilk sırada yer almaktadır.

-Yonca (Kuru Ot) : 20.600 ton üretim ile il genelinin %43 nü teşkil etmektedir.

-Şeker Pancarı : 3024 ha. Ekiliş alanı ve 196.200 ton üretim ile ilk sırada yer alan bölge İl

genelinin %60 sını sağlamaktadır.

-Biber (Salçalık) : Salçalık biberde 58000 ton üretim ile il üretiminin % 92 sini üretmektedir.

Hayvansal Ürün Üretimi

-İnek Sütü : Toplam süt üretimi olan 97968 ton ile bölgeler bazında ilk sırada yer almaktadır.İl

genelinde süt üretiminin % 41 i ile önemli bir paya sahiptir.

-Bal Üretimi : 151 ton ile Bursa genelinin % 39 nü teşkil etmektedir.

-Yapağı Üretimi : l04 ton yapağı üretimi ile ilk sıra yer alan bölge il genelindeki üretim payı

% 40 dır.

Yer Altı Kaynakları Potansiyeli

Yer altı kaynaklarının en önemli kısmını Mermer madeni oluşturmaktadır.

Enerji Kaynakları

Bölgede önemli bir enerji kaynağı bulunmamaktadır.

Sanayileşme

Tarımın bölgede gelişmesi ile tarıma dayalı sanayi gelişme göstermiş bir bölgedir.Sanayinin

ağırlıklı kısmını Tarım ürünleri işleyen sanayi tesisleri oluşturmaktadır.

165

Turizm

Bölgede tarihi ve turistik yöreler bulunmaktadır.

PROBLEMLER (ZAYIF YÖNLER) . Sanayileşme ve turizmin arazi rantını yükselterek tarım alanlarının tarım dışı amaçla

kullanımına yol açması;

. Bölgede kum- çakıl ve taş ocaklarının fazla olması nedeniyle toprak kaybının fazla olması,

. Hayvancılığın gelişmiş olmasına rağmen yem bitkileri üretiminin az olması

. Hayvancılıkta ,damızlık hayvan yetiştiriciliğinin yapılmaması

. Bölgede özellikle tohumculuk sektörü ön planda olmasına rağmen sözleşmeli çiftçiliğin

geliştirilmesi,

. Bölgede tarıma dayalı sanayi tesislerinin bulunmasına rağmen tarım ürünlerinin

pazarlanmasında yaşanan sorunlar,

FIRSATLAR

. Erozyona karşı mera ıslahı projesi ile mera alanlarının korunması ve ıslah edilmesi ile aynı

zamanda bölge hayvancılığının geliştirilmesi,

. İkinci üründe yem bitkileri ekilişinin yaygınlaştırılması ile bölge hayvancılığının

geliştirilmesi,

.Mevcut tarıma dayalı sanayiciler ile çiftçiler arasında yapılacak sözleşmeler ile ürünün

pazarlamasında yaşanan sorunlar giderilebilir,

. Tohum üretim alanları artırılarak, ülke tohumculuğuna önemli katkı sağlanabilir,

. Bölgede bulunan Tarım işletmeleri ve Hara damızlık hayvan yetiştiriciliğine ağırlık vermesi

ile bölgenin damızlık hayvan ihtiyacı karşılanabilir,

TEHLİKELER

. Sanayi nedeniyle bu alanlarda yapılan faaliyetlerle tarımsal faaliyetin çakışması,

.Tarım dışı alanlarda istihdam fırsatı iş gücünü olumsuz yönde etkilemektedir.

. Mermer ocaklarının fazla oluşu, çevre kirliliğine neden olmaktadır,

166

Tablo 84 III.ALT BÖLGE DOĞAL KAYNAK ENVANTERİ

(Mudanya,Orhangazi,Gemlik,İznik) 1. İKLİM YAĞIŞ




ARAZİ CİNSİ ALANI (Ha) ORANI TARIM :70,740 %36 ORMAN :76,248 %38 ÇAYIR-MERA : 1,973 %1 DİĞER ARAZİ : 49,892 %25 TOPLAM :198,853 %100


Tarla Alanı 15,653 Sebze Alanı 5,764 Meyve Alanı 3,529 Zeytin Alanı 31,355 Bağ Alanı 5,500 Diğer Alanlar 8,939


Tarım alanı içerisindeki,üretim desenine göre arazilerin oransal dağılımı; .Tarla Bitkileri %22 . Sebze %8 .Meyve %5 .Zeytin %44 .Bağ %8 .Diğer %13 Tarla Bitkileri Ekilişi İçerisinde Ürün Desenine Göre Arazi Dağılımı . Tahıllar %75 . Endüstri Bitkileri %8 . Baklagiller %2 . Yumrulu Bitkiler %10 . Yem Bitkileri %5 Sebze ekilişi içerisinde ürün desenine göre arazi dağılımı . Baklagil sebzeleri %9 . Yaprağı yenen sebzeler %17 . Meyvesi yenen sebzeler %72 . Soğansı yumru ve kök sebzeler %1 . Diğer sebzeler %1 Meyve Ağaç Sayısı . Yumuşak Çekirdekliler 460,750 . Sert Çekirdekliler 8,676,864 . Üzümsü Meyveler 48,163 . Sert Kabuklu Meyveler 53,241

Büyük Baş Hayvan Varlığı

167

5.HAYVAN POTANSİYELİ

Sığır Adet Kültür 5,492 Melez 6,703 Yerli 2,352 Küçük Baş Hayvan Varlığı Koyun 20,917 Keçi 10,844 Kanatlı Hayvan Sayısı Tavuk 1,175,600 Hindi 530 Diğer Kanatlılar 228 Arı Kovanı Arılı Kovan Sayısı 7017 Arıcılık Yapan Köy Sayısı 67 ALT BÖLGEDE Bal Üretimi 72 Ton/Yıl Bal Mumu 5 Ton/Yıl Kırmızı Et Üretimi 1290 Ton/Yıl Yumurta Üretimi 6757 ton/Yıl

6-SU KAYNAKLARI

Bölgenin en önemli su kaynağı İznik gölüdür.Bölgedeki mevcut sulama gölden pompaj sistemiyle sağlanan sudan yapılmaktadır. 2010 yılına kadar D.S.İ. tarafından planlanan yatırımlar. Projenin Adı Amacı İznik Mahmudiye Gölet+Sulama İznik II.Merhale Sulama

7. MADEN MİNERALLER VE

ENERJİ KAYNAKLARI

İznik ,Orhangazi ve Mudanya ilçelerinde Mermer,Gemlik ilçesinde Mermer,Diyabaz ve Kireç taşı madenleri bulunmaktadır.

Alt Bölge bazında toplam olarak 10,020 adet Traktör bulunmaktadır. Traktörlerin BG. Güçlerine göre dağılımı ;

168

8.TARIM ALEK VE MAKİNE SAYISI

EL TRAKTÖRLERİ 5 BG. den Az Olanlar : -- 5 BG .den Fazla Olanlar : -- DÖRT TEKERLEKLİ TRAKTÖRLER 10 . BG. ne Kadar : 31 ll-24 BG. : 63 25-34 BG. : 1,480 35-50 BG. : 5,449 50 BG den Fazla : 2,997

9. TARIMSAL AMAÇLI ÖRGÜTLENMELER

Tarımsal Amaçlı Kooperatifler Tarımsal Kalkınma Kooperatifi 38 Tarımsal Sulama Koop. 1 Su Ürünleri Koop. 5 Tarım Kredi Kooperatifleri 21


Bölgede en önemli sanayi tesisleri : CARGİLL Mısır işleme fabrikası Asil Çelik fabrikası Borusan Boru fabrikası Türkiye Gübre San.A.Ş. fabrikası Bulunmaktadır.Ayrıca; Zeytin işletmeleri 250 Turşu Üreten İşletmeler 32 Yaş Meyve-Sebze işleme tesisleri 5


Alt Bölgede 4 İlçe 11 Belde ve 1bucak merkezi ve 110 köy bulunmaktadır. 2000 yılı nüfus sayımı sonucuna göre Merkez Nüfus sayısı 148,987 Köy ve Belde Nüfus Sayıları 107,122 Toplam : 256,109 Alt Bölge Nüfusu/Bursa %12 Alt Bölge Nüfus Yoğunluğu Km2/İnsan 128 Bölgede gözle görülür bir nüfus hareketi yaşanmamaktadır.

169

POTANSİYELLER TARIM POTANSİYELİ Tarla Ürünleri Üretimi : Zeytin : 69.111 ton zeytin üretimi ile Bursa ili üretiminin % 90ini karşılamaktadır.Bölgede

yöreye has meşhur sofralık Gemlik zeytinleri ve Zeytinbağı (Tirilye) yöresinde yöreye has

sofralık zeytin çeşitleri bulunmaktadır.

Üzüm : 61.265 ton üretimi ile il içerisinde 1. sırayı almaktadır.

Lahana : 378 Ha. Ekim alanı ve 11.370 ton kırmızı lahana üretimi ile ilk sırayı almaktadır.

Toplam üretimin %87 sını karşılamaktadır.

Domates : 4280 Ha. Alan ile 198200 ton üretimi ile İl genelinde 2. sırata yer almakta, toplam

üretimin % 19 ini karşılamaktadır.


Süt : 33.907 ton süt üretimi ile ,Bursa süt üretiminin % 13 ini karşılamaktadır.

Yumurta : 6757 ton yumurta üretimi bulunmakta olup; toplam üretimin % 22 sini

karşılamaktadır.

ET : Kırmızı et üretimi 1943 ton olup, toplam üretimin % 16 sını karşılamaktadır.

Bal : Toplam 486 ton bal üretiminin 100 ton ile % 20 ini karşılamaktadır.

. Yer Altı Kaynakları

Maden ve mineraller bakımından zengin bir bölgedir.

. Enerji Kaynakları

Jeotermal enerji kaynakları bulunmamaktadır.

.Sanayileşme

Bölge sanayisi gelişmiş durumda olup; Büyük sanayi tesislerinin bulunması gelir seviyesini

yükseltmiştir.

.Turizm

Tarihi ve turistik yöreler bulunmasına rağmen turizm den yeterli gelir sağlanamamıştır.

PROBLEMLER

. Sanayileşme arazı rantını yükselterek tarım alanlarının tarım dışı amaçla kullanımına yol

açması,

170

. Havzada sanayi kaynaklı kirlenme;

- Özellikle sulardaki kirlilik Gemlik körfezini etkilemekte ve su ürünlerini olumsuz yönde

etkilemektedir.

- Bölgede bulunan büyük sanayi tesisleri toprak ve çevre kirliliğine neden olmakta,yer altı su

kaynakları olumsuz yönde etkilenmektedir.

FIRSATLAR

. Bölgede yer alan Zeytinbağı (Tirilye) beldesinin sahip olduğu mikro klimanın getirdiği

avantajla yörenin meşhur sofralık zeytin üretimi artırılabilir,

. Ülkemizde sofralık zeytin üretiminde önemli bir paya sahip olan bölgede zeytin üretim

alanları artırılabilir.

. Yamaç bağcılığının özendirilerek üzüm üretiminin artırılması sağlanabilir,

. İznik gölünde su ürünleri üretimin artırılabilir olması,

. Doğal su kaynaklarının kültür balıkçılığına elverişli olması,

TEHLİKELER

. Turizm nedeniyle bu bölgede yapılan faaliyetlerle tarımsal faaliyetin çakışması, örneğin

Mudanya bölgesinde zeytin alanlarının yazlık konut yapımına açılması,

. Tarım dışı alanlarda istihdam fırsatı tarımsal iş gücünü olumsuz yönde etkilemektedir.

Tablo 85 IV.ALT BÖLGE DOĞAL KAYNAK ENVANTERİ (Orhaneli,Büyükorhan,Keles,Harmancık)

İKLİM YAĞIŞ . İklim :Karasal iklim hakimdir. .2001 yılı Şubat ayında 77,9 (mm) yağış .2001 yılı Temmuz ayında 18,1(mm) yağış almıştır.

2.ARAZİ DAĞILIMI

ARAZİ CİNSİ ALANI (Ha) ORANI TARIM : 81,873 %34 ORMAN :150,896 %63 ÇAYIR-MERA : 4,337 %2 DİĞER ARAZİ : 2,963 %1 TOPLAM :240,069 %100


Tarla Alanı 47,446 Sebze Alanı 1,321 Meyve Alanı 3,421 Zeytin Alanı -- Bağ Alanı 867 Diğer Alanlar 28,818

Tarım alanı içerisindeki,üretim desenine göre arazilerin oransal dağılımı;

171


.Tarla Bitkileri %53 . Sebze %13 .Meyve %13 .Zeytin %0,4 .Bağ %0,6 .Diğer %20 Tarla Bitkileri Ekilişi İçerisinde Ürün Desenine Göre Arazi Dağılımı . Tahıllar %68 . Endüstri Bitkileri %16 . Baklagiller %4 . Yumrulu Bitkiler %6 . Yem Bitkileri %6 Sebze ekilişi içerisinde ürün desenine göre arazi dağılımı . Baklagil sebzeleri %16 . Yaprağı yenen sebzeler %17 . Meyvesi yenen sebzeler %57 . Soğansı yumru ve kök sebzeler %1 . Diğer sebzeler %9 Meyve Ağaç Sayısı . Yumuşak Çekirdekliler 1,259,046 . Sert Çekirdekliler 2,581,426 . Üzümsü Meyveler 98,332 . Sert Kabuklu Meyveler 187,400

5.HAYVAN POTANSİYELİ

Büyük Baş Hayvan Varlığı Sığır Adet Kültür 8,356 Melez 9,855 Yerli 2,039 Küçük Baş Hayvan Varlığı Koyun 55,745 Keçi 32,736 Kanatlı Hayvan Sayısı Tavuk 124,150 Hindi 3,450 Diğer Kanatlılar 700 Arı Kovanı

172

Arılı Kovan Sayısı 4710 Arıcılık Yapan Köy Sayısı 96 ALT BÖLGEDE Bal Üretimi 71 Ton/Yıl Bal Mumu 3 Ton/Yıl Kırmızı Et Üretimi 216 Ton/Yıl Beyaz Et Üretimi ---- Yumurta Üretimi 542 ton/Yıl

8. SU KAYNAKLARI

Bölgenin en önemli akarsu kaynağı Orhaneli çayıdır.Orhaneli çayı Kütahya ilinin Gediz ilçesinden doğar ve 276 km’ lik akıştan sonra Mustafakemalpaşa ilçesine 20 km kala camandar köyünde Mustafakemalpaşa çayının batıdan gelen kolu olan Emet çayı ile birleşerek Mustafakemalpaşa çayı adını alır ve Uluabat gölüne dökülür. Bölgede 2010 yılına kadar D.S.İ. tarafından planlanan yatırımlar;, Projenin adı Amacı Büyükorhan Kınık projesi Gölet+Sulama Büyükorhan gedikler projesi Gölet+Sulama Orhaneli Karıncalı Projesi Gölet+Sulama Orhaneli Göynübelen Projesi Gölet+Sulama Çınarcık Barajı Projesi Baraj+Enerji+Sulama Çayırköy ovası projesi Sulama

7.MADEN MİNERALLER VE ENERJİ KAYNAKLARI

Orhaneli ilçesinde Tenör % 40-48 Cr2O3 1,000,000 ton rezerv bulunmaktadır.Ayrıca kömür ve Bor tuzları mevcuttur. Keles İlçesinde Bor Tuzları,Manyezit,Kalsedon.Talk,Kömür,Mermer,Diyabaz madenleri bulunmaktadır.

173

8.TARIM ALET VE MAKİNE SAYISI

Alt Bölge bazında toplam olarak 2,825 adet Traktör bulunmaktadır. Traktörlerin BG. Güçlerine göre dağılımı ; EL TRAKTÖRLERİ 5 BG. den Az Olanlar : -- 5 BG .den Fazla Olanlar : -- DÖRT TEKERLEKLİ TRAKTÖRLER 10 . BG. ne Kadar : -- ll-24 BG. : 160 25-34 BG. : 441 35-50 BG. : 1,309 50 BG den Fazla : 914

TARIMSAL AMAÇLI ÖRGÜTLENME

Tarımsal Amaçlı Kooperatifler Tarımsal Kalkınma Kooperatifi 27 Su Ürünleri Koop. 1 Tarım Kredi Kooperatifleri 6


Bölge sanayi bakımından geri kalmış olup, büyük sanayi tesisi bulunmamaktadır.Bölgede genel olarak Süt İşleme tesisleri bulunmaktadır.


Bölgede genel olarak yayla turizmi gelişmiştir.Koca su çayında rafting sporuna elverişli alanları bulunmaktadır.Bu sporun tanıtımı ile bölge turizmine önemli katkı sağlayacaktır.En önemli yayla turizmine acık yaylalar Koca yayla ve Görecik yaylasıdır.

Alt Bölge içerisinde 4 ilçe merkezi 3 belde ve 156 köy bulunmaktadır. 2000 yılı nüfus sayımı sonucuna göre

174


Merkez nüfusu 18,870 Köy ve Belde nüfusu 56,876 Toplam : 75,746 Alt Bölge Nüfusu/Bursa %3,56 Nüfus Yoğunluğu (Km2/İnsan) 31 Bölge İl içerisine ve il dışına göç verin konumdadır. Bölgenin topografyası ve ekolojisinin getirdiği olumsuzluklar edeni ile Tarım ve sanayi gelişememiştir.

POTANSİYELLER . Tarım Potansiyeli Tarla Bitkileri Üretimi Çilek : Bursa Çilek üretiminin 14030 ton ile % 53ini karşılamaktadır.Alt Bölgeler bazında 1.

sırada yer almaktadır.

Elma : 2220 ton üretim ile bölgeler bazında 4. sırada yer almaktadır. İl üretiminin % 5 ini

karşılamaktadır.

Mısır : 2297 ton dane mısır üretimi ile il üretiminin % 5 ini teşkil etmektedir.Bölgeler bazında

3. sıradadır.

Buğday : 153.210 ton üretim ile il üretiminin % 30 sını karşılamakta olup, bölgeler bazında 3.

sırayı almaktadır.


Süt : 38.513 ton süt üretimi ile bölgeler bazında 3, sırada yer almakta olup,il süt üretiminin %

14 ünü karşılamaktadır.

Et : Kırmızı et üretimi 3.587 ton olup, toplam üretimin % 32 sını karşılamaktadır.

Bal : 53 ton bal üretimi ile 4. sırada yer almaktadır.

Yapağı : 63 ton yapağı üretimi ile il 1. sırada olup üretimin % 62 sini karşılamaktadır.

.Yer Altı Kaynakları

Bölgede önemli derecede Krom madeni ve kömür bulunmaktadır.Diğer bazı maden ve

minareller bakımından da zengindir.

. Enerji Kaynakları

Jeotermal enerji kaynakları mevcuttur.

. Sanayileşme

Bölge sanayisi gelişmemiştir.Sanayinin gelişmemesi ve bölgede tarımın sınırlı olması gelir

seviyesinin düşüklüğüne neden olmuştur.

175

. Turizm

Turizm son yıllarda gelişme eğiliminde olup; yayla turizmi için uygun alanlar mevcuttur.

PROBLEMLER

. Bölgede hayvancılığın geliştirilmesi yönünden iyi bir potansiyele sahip olmasına rağmen,

hayvancılık için alt yapının yeterli düzeyde olmaması;

. Çiftçilerin Birlik ve Kooperatif altında birleştirilememesi;

. Tarım ürünlerinde pazarlama ve depolama problemleri bulunmaktadır;

FIRSATLAR

. Doğal floranın uygun olması nedeniyle bölgede aromatik ürünlerin teşvik edilmesi,

. Çayır-Mera açısından bölgenin iyi durumda olması ve koyun keçi varlığı nedeniyle , küçük

baş hayvancılığının geliştirilebilir olması,

.Çam fıstığı aşılama çalışmaları yapılarak , çam fıstığının değerlendirilmesine yönelik tesislerin

kurulması desteklenebilir,

. Bölgede çilek üretiminin artırılması ve çilek işleme tesislerinin kurulması desteklenmelidir,

. Doğal floranın uygun olması arıcılık ile ilgili projeler geliştirilebilir,

. Turizmin geliştirmesi için Rafting sporu ve Yayla turizmi için önemli fırsatlar bulunmaktadır.

. Doğal su kaynaklarında kültür balıkçılığının geliştirilmesi sağlanabilir,

TEHLİKELER

. Bölgede istihdamın sağlanamaması nedeniyle diğer bölgelere yoğun bir şekilde göç vermesi,

176

KAYNAKLAR

1-Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı,Hayvancılık Özel İhtisas

Komisyonu Raporu DPT 2574-ÖİK:587 2001 ANKARA

2-Bursa 2020 Çevre Düzeni Strateji Plan Raporu 1997 Bursa

3-Genel Tarım Sayımı Geçici Sonuçları DİE Ankara 2001

4-Bursa Ticaret Ve Sanayi Odası Rehberi Bursa 2001

5-Tarım İstatistikleri DİE, Ağustos 1999 Ankara

6-Tarımsal Yapı DİE, 2001 Ankara

7-Genel Nüfus Sayımı Sonuçları DİE ,2001 Ankara

8-Bursa İli Çevre Durum Raporu,Çevre İl Müdürlüğü 2001 Bursa

9-Türkiye İstatistik Yıllığı DİE,2000 Ankara

10-İller İtibarı ile GSYİH DİE,2001 Ankara

12-Bursa ve İlçeleri Brifing raporları TKB, 1990-2002 Bursa

13-DSİ Bölge Müdürlüğünün Çalışma Raporları 2002 Bursa

14-Köy Hizmetleri İl Müdürlüğünün Çalışma Raporları 2002 Bursa

15-İpekböcekçiliği Araştırma Enstitüsü Brifing raporlar 2002 Bursa

16- İzmir Tarım Master Planı Mart 2002 Ankara

17-Bursa İli Tanıtımı İl Turizm Müdürlüğü, Haziran 2002 Bursa

18-Marmarabirlik Çalışma Raporu 2002 Bursa

19-Uludağ İhracatçılar Birliği Brifing Raporu 2002 Bursa

177

Bursa İl Haritası

178

Bursa İli Alt Bölgeler Haritası

1. Alt Bölge II. Alt Bölge III. Alt Bölge III. Alt Bölge

179

Bursa İli Toprak Kabiliyeti Haritası

180

Bursa İli Bitki Örtüsü Haritası

181

Bursa İli Eğim Analizi Haritası

KISALTMALAR - tarimorman.gov.trTablo 53 Yıllar itibarı ile Bursa ili Tatlı su ürünleri üretimi...

Documents

Transcript of KISALTMALAR - tarimorman.gov.trTablo 53 Yıllar itibarı ile Bursa ili Tatlı su ürünleri üretimi...