KIRGIZİSTAN YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARINDAN GÜNEŞ VE SU ENERJİSİ...

KIRGIZİSTAN TÜRKİYE MANAS ÜNİVERSİTESİ

FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

ÇEVRE MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI

KIRGIZİSTAN YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARINDAN

GÜNEŞ VE SU ENERJİSİ POTANSİYELLERİNİN

ARAŞTIRILMASI

Hazırlayan

Emrah DOĞDU

Danışman

Prof. Dr. Kanatbek KOCOBAYEV

Yüksek Lisans Tezi

Mayıs 2017

KIRGIZİSTAN/BİŞKEK

KIR

GIZ

İST

AN

TÜ

RK

İYE

MA

NA

S Ü

NİV

ER

SİT

ES

İ Ç

EV

RE

MÜ

HE

ND

İSL

İĞİ

EM

RA

H D

OĞ

DU

K

IRG

IZİS

TA

N Y

EN

İLE

NE

BİL

İR E

NE

RJİ

KA

YN

AK

LA

RIN

DA

N

GÜ

NE

Ş V

E S

U E

NE

RJİS

İ P

OT

AN

SİY

EL

LE

RİN

İN A

RA

ŞT

IRIL

MA

SI

BİŞ

KE

K

201

7

KIRGIZİSTAN TÜRKİYE MANAS ÜNİVERSİTESİ

FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

ÇEVRE MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI


GÜNEŞ VE SU ENERJİSİ POTANSİYELLERİNİN

ARAŞTIRILMASI

(Yüksek Lisans Tezi)

Emrah DOĞDU

Danışman

Prof. Dr. Kanatbek KOCOBAYEV

Mayıs 2017

KIRGIZİSTAN/BİŞKEK

İNTİHAL YAPILMADIĞINI BELİRTEN İFADE

Ben bu tezdeki bütün bilgileri akademik ve etik kurallarına göre aldığımı ve

sunduğumu belirtiyorum. Bu çalışmaya özgün olmadan kullandığım bütün materyal ve

bilgilere akademik ve etik kurallar gereğince atıfta bulunduğumu ve hiçbir şekilde intihal

yapmadığımı belirtiyorum.

İSİM, SOYAD: Emrah DOĞDU

İMZA:

TARİH:

ИЛИМИЙ ЭТИКАГА ЫЛАЙЫКТУУЛУК ТУУРАЛУУ

БИЛДИРҮҮ

Мен бул эмгекте алынган бардык маалыматтарды академиялык жана

этикалык эрежелерге ылайык колдондум. Тагыраак айтканда бул эмгекте

колдонулган бирок мага тиешелүү болбогон маалыматтардын бардыгын

колдонулган адабияттар бөлүмүндө көрсөттүм жана эч кайсы жерден плагиат

жасалбагандыгына ынандырып кетким келет.

АТЫ, ЖӨНҮ: Эмрах ДОГДУ

КОЛУ:

ДАТАСЫ:

YÖNERGEYE UYGUNLUK

“Kırgızistan Yenilenebilir Enerji Kaynaklarından Güneş ve Su Enerji

Potansiyelleri Araştırılması” adlı Yüksek Lisans Tezi, Kırgızistan-Türkiye

“Manas” Üniversitesi Lisansüstü Tez Önerisi ve Tez Yazma Yönergesi’ne

uygun olarak hazırlanmıştır.

Tezi Hazırlayan: Danışman:

Emrah DOĞDU Prof. Dr. Kanatbek KOCOBAYEV

İmza: İmza:

Çevre Mühendisliği ABD Başkanı

Prof.Dr. Zarlık MAYMEKOV

İmza:

KABUL VE ONAY

Prof. Dr. Kanatbek KOCOBAYEV danışmanlığında Emrah DOĞDU

tarafından hazırlanan “Kırgızistan Yenilenebilir Enerji Kaynaklarından

Güneş ve Su Enerji Potansiyelleri Araştırılması” adlı bu çalışma, jürimiz

tarafından Kırgızistan Türkiye “Manas” Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü

Çevre Mühendisliği Anabilim Dalında Yüksek Lisans tezi olarak kabul

edilmiştir.

JÜRİ:

Danışman Prof. Dr. Kanatbek KOCOBAYEV ………..............

Üye Prof. Dr. Kadırbek SAKIYEV ………..............

Üye Prof.Dr. Zarlık MAYMEKOV ………..............

Üye Doç. Dr. Kalipa SALİEVA ………..............

Üye Dr. Nurzat TOTUBAYEVA ………..............

ONAY

Bu tezin kabulü Enstitü Yönetim Kurulunun ....................tarih ve ................

sayılı kararı ile onaylanmıştır.

..../...../..........

Doç. Dr. Dağıstan ŞİMŞEK

Enstitü Müdürü

т.и.д. профессор Канатбек КОЖОБАЕВ жетекчилигинде Эмрах

ДОГДУ даярдаган “Кыргыз Республикасындагы Ордун Толтуруулуучу

Кун Жана Суу Энергия Булактарынын Потенциалын Изилдөө” аттуу

темасы магистрдик иш коммисия тарабынан Кыргыз-Түрк “Манас”

университети Табигий илимдер институту Экология инженерия илими

багытында Магистрдик иш болуп кабыл алынды.

Коммисия::

Илимий жетекчи : Проф. Др. Канатбек КОЖОБАЕВ ………..............

Башчысы Проф. Др. Кадырбек САКЫЕВ ………..............

Мүчө Проф. Др. Зарлык МАЙМЕКОВ ………..............

Мүчө Доц. Др. Калипа САЛИЕВА ………..............

Мүчө Др. Нурзат ТОТУБАЕВА ………..............

Чечим :

Бул магистрдик иштин кабыл алынышы Институт башкаруу

кеңешинин ………....… датасында жана …………..……санындагы

чечими менен бекитилди.

..../...../..........

т.и.к. доц. Дагыстан ШИМШЕК

Институт мүдүрү

i

ÖNSÖZ / TEŞEKKÜR

‘Kırgızistan Yenilenebilir Enerji Kaynaklarından Güneş Enerjisi ile

Hidrolik Enerji Potansiyelleri’ konulu yüksek lisans tez çalışmamın her

aşamasında engin bilgileri ile beni yönlendiren, her görüşmemizde değerli

zamanını ayırarak beni sonuna kadar dinleyen ve hiçbir desteğini benden

esirgemeyen tez danışmanım Sayın hocam Prof. Dr. Kanatbek

KOCOBAYEV’e destek ve yardımlarından dolayı teşekkürü bir borç

bilirim.

Yüksek lisans tezi çalışmalarım sırasında karşılaştığım zorlukları

aşmamda yardımlarından ve desteklerinden dolayı sayın amcam Ali

DOĞDU, Kırgızistan-Türkiye “Manas” Üniversitesi Genel Sekreteri Ziya

ARPALI, Çevre Mühendisliği Bölüm Başkanı sayın Prof. Dr. Zarlık

MAYMEKOV, Bütçe ve Muhasebe Müdürlüğü Müdürü Tuğçe Ceyda

DÖNMEZ, Bektaş BULUT, Şamil BALCI, Salih KIRDEMİR’e ve bütün

hocalarıma teşekkür ederim.

Emrah DOĞDU

Bişkek, Mayıs 2017

ii


GÜNEŞ VE SU ENERJİ POTANSİYELLERİNİN ARAŞTIRILMASI

Emrah DOĞDU

Kırgızistan Türkiye “Manas” Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü

Yüksek Lisans Tezi, Mayıs 2017

Danışman: Prof. Dr. Kanatbek KOCOBAYEV

KISA ÖZET

Artan dünya nüfusu, teknolojinin gelişimi, sanayileşme yarışı son

yıllarda enerjiye olan bağımlılığı ve ihtiyacı belirgin bir şekilde artırmıştır.

Ülkeler enerji ihtiyaçlarını karşılayabilmek için farklı enerji kaynaklarından

faydalanma yoluna gitmekte ve enerji politikalarını belirlerken, hem enerji

ihtiyacını en iyi şekilde giderebilen hem de çevre sorunlarını en aza

indirgeyebilen enerji türlerini kullanmayı hedeflemektedirler.

Bu çalışmada enerji kaynakları ve potansiyelleri için ilk başlangıçta

edebiyat bilgisi dünyadaki genel enerji bilgisi verilmiştir.Kırgızistan enerji

kaynakları bilgileri edebiyat bilgisi eklenerek su ve güneş enerjisi için

hesaplamalar yapılarak kurulan tesislerin kaç yılda yapım maliyet analizi

amorti edeceği bulmak amaçlanmıştır.

Türkiye’de kullanılan bir metotla ilk önce maliyetleri dünya bazında

çıkartılarak su ve güneş enerji verileri ile birlikte sistemlerin yıllık enerji

kapasiteleri minimum ve maksimum olarak hesaplanmış ve amorti süreleri

Kırgızistan’da bulunan Severelektro şirketinin elektrik enerji tarifleri her bir

tarif için ev ve sanayi tek tek hesaplanmıştır. Ortalama tariflerinde

bulunduğu hesaplamalarda bize yıllık kurduğumuz enerji santrallerinde

iii

ekonomik getirisinin ne kadar olduğunu ve kaç yılda maliyetini tekrar

kazanabildiğimizi ortaya çıkartmaktadır.

İki farklı modelleme örneği yapılan araştırmada su enerjisi için;

Büyük Aksu nehrini yıllık enerji hesaplanmış, 10 MW olarak kurulacak bir

sistemin maliyeti bulunmuş, Kırgızistan Severelektro şirketinin elektrik

enerjisi birim tarifi alınarak yıllık ekonomik kazanç hesaplanmış ve elektrik

santrali amorti süresi bulunmuştur. Güneş enerjisi için ise; Bişkek, Çolpon

Ata, Su Samır ve Tanrı Dağı’nda uzun yıllar boyunca alınan güneş radyasyon

ışınımı değerleri kullanarak 1.000 kW/h saatlik bir enerji santralinde yıllık

enerji üretimi hesaplanmış elektrik enerjisi birim tarifi alınarak yıllık kazanç

hesaplanmış ve elektrik santrali amorti süresi bulunmuştur.

Enerji üretimi devlet desteği göz önünde alınmadan yapılan

hesaplamalarda maliyetlerin yüksek olmasına rağmen Kırgızistan su

kaynakları ve güneş radyasyon ışınım gücünün yatırım yapılabileceği ve

devletin bu konuda çalışmalarını önem vermesi gerektiğini ortaya

çıkartılmıştır. Elde edilen analiz sonuçlarına göre araştırılması yapılan,

Kırgızistan kurulacak elektrik santrallerinin enerji üretim güçlerinin yüksek

olduğu fakat düşük elektrik enerjisi tarifesi nedeniyle amorti etme sürelerinin

uzun olduğu ortaya çıkartılmıştır.

Anahtar Kelimeler: Enerji, Yenilenebilir Enerji, Hidrolik Enerji, Güneş

Enerjisi, Maliyet Analizi, Kırgızistan.

iv

КЫРГЫЗ РЕСПУБЛИКАСЫНДАГЫ ОРДУН ТОЛТУРУУЛУУЧУ

КУН ЖАНА СУУ ЭНЕРГИЯ БУЛАКТАРЫНЫН ПОТЕНЦИАЛЫН

ИЗИЛДӨӨ

Эмрах ДОГДУ

Kыргыз-Турк « Манас » университети, Табигий илимдер институту

Магистрдик иш, Май 2017

Илимий жетекчи: т.и.д. профессор Канатбек КОЖОБАЕВ

КЕҢИРИ МАЗМУНУУ

21 кылымдын эң чоң көйгөйлөрүнүн бири калкты зыянсыз

энергия менен камсыз кылуу. Азыркы күндө өлкөлөрдүн энергияны

өндүрүү жана колдонуу ыкмалары узак мөөнөттүү эмес.Буга мисал

болуп адамдын ишмердүүлүгүнүн натыйжасында климаттын

өзгөрүүсү болуп эсептелет. 1990-2014 жылдары арасында энергияны

колдонуу 40% га жогорулаган, колдонулган бул энергиянын 80 % жер

алдынан казылып алынган русурстардан алынат. Кен байлыктарды

колдонуу экономикага чон зыянын келтирген, климаттын өзгөрүүсүнө

да себепчи болгон парник газдарынын атмосферада топтолуусуна

себепчи болот. Климаттын өзгөрүүсү адамзат жана планета үчүн кайра

ордуна келбей турган көйгөйлөргө алып келбөөсүүчүн глобалдык

ысынууну 1,5 даражанын алдында кармообуз керек. Башкача айтканда

парник газы аталган СО2 абадагы деңгээли 350 ppm ден ашпашы керек.

Мунун жалгыз жолу казып алынуучу кен байлыктардын энергия алууда

колдонуусун азайтуу жана анын ордуна кайра калыбына келүүчү

энергия булактарын колдонуу болуп эсептелинет. Калктын санынын

көбөйүүсү, технологиянын өнүгүүсү, цивилизациянын алдыга жылуусу

v

энергияга болгон көз карандылыкты жана муктаждыкты белгилүү

даражада көтөрдү. Көптөгөн мамлекеттер энергия муктаждыгын жою

максатында ар кандай энергия булактарын колдонууга өтүп жатышат

жана энергия булактарын тандоодо жаратылышка аз зыян келтирген

жана баардык муктаждыктарды жаба турган энергия булактарына

маани беришүүдө.

Бул жасалган дипломдук жумушумдун эң башында энергия

булактары жана потенциалы жөнүндө жалпы маалымат берилген.

Кыргызстандагы энергия булактары жөнүндө маалымат берилип, суу

жана күн энергиялары үчүн эсептөөлөр жасалып, энергия алуу

максатында курулган курулуштардын канча жылдын ичинде өзүнүн

баасын чыгарып, актай ала тургандыгын эсептеп чыгуу максаты

коюлган.

Туркияда колдонулган жол менен эн биринчи суу жана күн

энергияларынын көрсөткүчтөру менен системалардын жылына канча

көлөмдө энергия иштеп чыгара тургандыгын минимум жана максимум

болуп эсептелинди жана ошондой эле амортизация мөөнөтү да

“Северэлектро” энергия тарифтеринин көрсөткүчтөрү менен жеке

үйлөргө өзүнчө жана өндүрүш үчүн өзүнчө эсептелинди. Орточо

тарифтеги көрсөткүчтөр колдонулган эсептөөлөрдө бир жылдык

кеткен чыгым жана система канча жылда өзүн актай ала тургандыгы

көрсөтүлдү.

Эки түрдүү модель колдонулуп изилдөө жүргүзүлдү. Суу энергиясы

үчүн: Чоң Ак-Суу дарыясынын жылдык энергиясы эсептелинди, 10

MW кубаттуулукта курула турган системанын баасы эсептелип

чыгарылды, Северэлектро компаниясынын тариф баалары колдонулуп

vi

жылдык пайда канча болору жана курулган станциянын амортизация

мөөнөтү табылды. Күн энергия үчүн болсо: Бишкек, Чолпон-Ата,

Суусамыр жана Тянь-Шань тоолорунда көптөгөн жылдар бою

топтолгон күн радиациясынын ысынуу көрсөткүчтөрү колдонулуп

1000 kW/h саатык бир станциянын жылдык энергия берүүсү, жылдык

пайда жана амортизация мөөнөту эсептелип чыгарылды.

Энергиянын өндүрүү боюнча жасалган изилдөөдө системаларды

курууда көп чыгым кетээрине карабастан суу жана күн энергияларын

колдонуп энергия алуу жааты өкмөт тарабынан колдоого алынып

маани берилүүсү керектиги маалым болду. Жасалган анализдердин

жыйынтыгында Кыргызстанда курула турган станциялардын энергия

иштеп чыгуу күчтөрү жогору болгондугун, бирок тарифтердин арзан

болгонуна байланыштуу курулган станциялардын амортизация

мөөнөтү узак болоору аныкталды.

Aчкыч сөздөр: Энергия, Орду Толтурулуучу Энергия, Суу Энергиясы,

Күн Энергиясы, Кыргызстан.

vii

ИССЛЕДОВАНИЕ ПОТЕНЦИАЛА СОЛНЕЧНОЙ И ВОДНОЙ

ВОЗОБНОВЛЯЕМЫХ ИСТОЧНИКОВ ЭНЕРГИИ КЫРГЫЗСКОЙ

РЕСПУБЛИКИ

Эмрах ДОГДУ

Кыргызско-Турецкий университет «Манас», Институт естественных

наук Магистерская диссертация, Май 2017

Руководитель: д.т.н. профессор Канатбек КОЖОБАЕВ

АННОТАЦИЯ

В 21 веке одной из самых больших проблем человечества

является обеспечение безопасной энергии для населения. На

сегодняшний день методы использования и производства энергии

считаются не устойчивыми. Одним из примеров является изменение

климата под воздейтсвием антропогенных факторов. Потребление

энергии с 1990 года по 2014 года увеличилось на 40 % в мире, где 80

% энергии производилось из ископаемых ресурсов. Использвание

ископаемых ресурсов для производста энергии приводит к накоплению

парниковых газов в атмосфере. Изменение климата приводит к

необратимым последсвиям как для человечества, также и для планеты.

Для претодвращения глобального потепления уровень парникового

газа в атмосфере должен быть не больше 350 ppm. Единственный

способ уменьшить уровень парниковых газов это перейти к

использованию возобновляемых источников энергии. Увеличение

населения земного шара, улучшение и появление новых технологий

стало причиной роста в потребности энергии . Многие страны

viii

стараются переходить к использованию таких источников энергии,

которые будут приносить наименьший вред окружающей среде .

В проделанной работе в начале главы даны общие описания

потенциала энергитеческих ресурсов и источников энергии. Цель

данной работы сделать анализ показателей ресурсов воды и солнечной

энергии в Кыргызстане, также провести расчет стоимости

строительства сооружений и определить период их окупаемости.

С показателями воды и солнечной энергии был просчитан

годовой объем энергии (максимум и минимум), который можно

получить в построенных сооружениях, также был определен период

амортизации сооружений, для этого использовались тарифы энергии

компании “Север электро”. В расчетах где использовались средние

показатели были определены себестоимость строительства

сооружения и период их амортизации.

В проведенных двух разных примеров исследования, для

энергии воды: Рассчитан годовой объем энергии реки Ак-Суу и

себестоимость расхода строительства станции мощностью 10 MW, с

использованием тарифа компании «Северэлектро», просчитана

прибыль за год одной станции и период его окупаемости. А для

солнечной энергии были использованы данные собранные за многие

годы в таких регионах как: Бишкек, Чолпон-Ата, Суусамыр и в горах

Тянь-Шань. Сделан расчет одной системы с мощностью 1.000 kW/h

час, для данной системы также была просчитана прибыль и

окупаемость.

В данной работе приведены примеры, о том что использование

алтернативной энергии рентабельно и государство должно обеспечить

ix

поддержку проектов в сфере альтернативной энергетики. Несмотря на

то что, на строительсто электростанций уходит много денег,

использование ветряных и солнечных источников энергии вполне

правомерно и экономически выгодно в Кыргызстане.Также стало

известно, что мощность выработанной энергии в построенных

станциях будет высокой, но из-за дешевого тарифа на электроэнергию

в Кыргызстане период окупаемости будет долгим.

Ключевые слова: Энергетика, Возобновляемые Источники

Энергии, Гидроэнергия, Солнечная Энергия, Кыргызстан.

x

THE RESEARCH OF THE POTENTİAL OF RENEWABLE SOURCES

OF ENERGY– SOLAR AND WATER ENERGY OF THE KYRGYZ

REPUBLIC

Emrah DOGDU

Kyrgyz Turkish Manas University, Graduate School of Natural and

Applied Science Master’s Dissertation, May 2017

Supervisor: Prof. Dr. Kanatbek KOCABAYEV

ABSTRACT

İn this study was given the general energy information of the world

for potential and energy sources. Kyrgysztan is aimed to find out how many

years will be cost the production analysis of the established facilities for sun

and water energies by making calculation between Kyrgyzstan energy

source information’s adding literary information. With the method which is

used in Turkey , firstly taken out the costs of the wolrd-wide , together with

the water and sun energy information’s was calculated the yearly energy

facilities as minimum and maximum , amortization time of the electric

energy determination calculated individually for each house by the

Severelektro Corporation which is in Kyrgyzstan.

In the study for water energy were made two different modeling

examples: was calculated the annual energy of the big river Aksu and was

founded 10 MW cost of the system which will be establish, was calculated

annual economic gain taking the unit difiniton of the electric energy of the

Severelektro Corporation also was founded the amortization time. For sun

energy: for many years taken the solar radiation values from Bishkek,

xi

Cholpon-Ata, Su Samir and Tenir-Too mountains and using in hour 1.000

W/h was calculated the annual energy generation and was founded the

electric station amortization time.

Even though the costs of energy production are not considered in the

calculations made without consideration of the state support, Kyrgyzstan has

found that the water resources and the radiation power of the Kyrgyzstan can

invest and the state should pay attention to this issue. According to the

research which has made , the energy production stations of Kyrgyzstan

which will be establish are highest but because of the low electric energy to

make amortization takes a lot of time.

Key words: Energy, Renewable Energy, Solar Energy, Water Energy,

Cost Analysis, Kyrgyzstan

xii

İÇİNDEKİLER

İNTİHAL YAPILMADIĞINI BELİRTEN İFADE ...........................................................

ИЛИМИЙ ЭТИКАГА ЫЛАЙЫКТУУЛУК ТУУРАЛУУ БИЛДИРҮҮ .......................

YÖNERGEYE UYGUNLUK .............................................................................................

KABUL VE ONAY ............................................................................................................

ÖNSÖZ / TEŞEKKÜR ...................................................................................................... i

KISA ÖZET ...................................................................................................................... ii

КЕҢИРИ МАЗМУНУУ ............................................................................................... ivv

АННОТАЦИЯ ............................................................................................................ viiii

ABSTRACT ...................................................................................................................... x

İÇİNDEKİLER ............................................................................................................... xii

KISALTMALAR VE SİMGELER ................................................................................. xv

TABLO, RESİM, GRAFİK ve ŞEKİLLER LİSTESİ ................................................... xvi

1.BÖLÜM

GİRİŞ ve AMAÇ

1. GİRİŞ ve AMAÇ ...................................................................................................... 1

2.BÖLÜM

GENEL BİLGİLER ve LİTERATÜR ÇALIŞMASI

2. GENEL BİLGİLER ve LİTERATÜR ÇALIŞMASI ................................................ 3

2.1. ENERJİ ............................................................................................................... 3

2.2. ENERJİ KAYNAKLARI ................................................................................... 3

2.3.1. DÜNYADA ENERJİ DENGESİ ..................................................................... 5

2.4. KIRGIZİSTAN ................................................................................................... 9

2.4.1. Kırgızistan Enerji Görünümü........................................................................ 10

2.5. HİDROLİK ENERJİ ........................................................................................ 12

2.5.1. Hidroelektrik Enerji ...................................................................................... 14

xiii

2.5.2. Hidroelektrik Santral Çeşitleri ...................................................................... 16

2.5.3. Hidroelektrik Nasıl Çalışır? .......................................................................... 16

2.5.4. Bir Hidroelektrik Santralinin Temel Bileşenleri ........................................... 17

2.5.5. HİDROELEKTRİK ENERJİ NEDİR, NASIL ELDE EDİLİR.................... 18

2.5.6. HİDROELEKTRİK SANTRALLERİN SINIFLANDIRILMASI ............... 19

2.5. GÜNEŞ ENERJİSİ ........................................................................................... 22

2.6.1. DÜNYA GÜNEŞ ENERJİSİ POTANSİYELİ ............................................. 22

2.6.2. Güneş Enerjisi Teknolojileri ......................................................................... 25

2.6.3. Güneş (Fotovoltaik) Hücreleri: ..................................................................... 25

3.BÖLÜM

MATERYAL VE METOT

3. MATERYAL VE METOT ...................................................................................... 30

3.1. MATERYAL .................................................................................................... 30

3.2. METOT ............................................................................................................ 30

3.3. KIRGIZİSTAN GÜNEŞ ENERJİSİ ................................................................ 30

3.4. ENERJİ ÜRETİM SANTRALLERİNİN MALİYET ANALİZİ ..................... 36

3.4.1. İlk Yatırım Maliyeti: ..................................................................................... 36

3.4.2. İşletme/Bakım Maliyeti: ............................................................................... 36

3.4.3. Kırgızistan’daki Elektrik Fiyatı Tablosu ...................................................... 38

3.5. Hesaplamalarla İlgili Bilgiler: .......................................................................... 40

4.BÖLÜM

BULGULAR VE HESAPLAMALAR

4. BULGULAR VE HESAPLAMALAR .................................................................... 41

4.1. 1000 KW/HGÜNEŞ ENERJİ (FOTOVOLTAİK) MALİYET HESAPI

ANALİZİ ÖRNEĞİ ..................................................................................................... 41

4.1.1. Birim Tesis Bedeli (Cs) ................................................................................ 41

4.1.2. Yatırım Maliyeti ........................................................................................... 41

4.1.3. İnşaat Süresince Eskalasyon Yükü (𝑌𝑒𝑡) ..................................................... 41

4.1.4. İnşaat Süresince Faiz Yükü (T(t)) ................................................................ 43

xiv

4.1.5. Sabit Yıllık Sermaye Masrafı (Ck) .............................................................. 44

4.1.6. Yıllık Üretilen Enerji Miktarı (E) ................................................................. 44

4.1.7. Birim Yatırım Maliyeti (gk) ......................................................................... 54

4.1.8. Birim İşletme Bakım Maliyeti (𝑔𝑚)............................................................ 49

4.1.9. Birim Elektrik Enerji Maliyeti (g) ($/kW/h)................................................. 49

4.1.10. Ekonomik Kazanç ve Amorti Süresi Hesaplama ...................................... 50

4.2. 10.000 KW/H HİDROLİK ENERJİ SANTRALİ (HES) MALİYET HESAPI

ANALİZİ ..................................................................................................................... 59

4.2.1. Birim Tesis Bedeli (Cs) ................................................................................ 59

4.2.2. Yatırım Maliyeti ........................................................................................... 59

4.2.3. İnşaat Süresince Eskalasyon Yükü (𝑌𝑒𝑡) ..................................................... 59

4.2.4. İnşaat Süresince Faiz Yükü (T(t)) ................................................................ 61

4.2.5. Sabit Yıllık Sermaye Masrafı (Ck) .............................................................. 62

4.2.6. Birim İşletme Bakım Maliyeti (𝑔𝑚)............................................................ 62

4.2.7. Birim elektrik enerji maliyeti (g) ($/kW/h) .................................................. 62

4.3 BÜYÜK AKSU IRMAĞININ HESAPLAMA ÖRNEĞİ ................................ 63

4.3.1. Hidroelektrik Potansiyel Formüllerinin Tanınlanması ve Belirlenmesi ....... 64

4.3.2. Büyük-Aksu Nehrinin Hidroelektrik Potansiyelleri ..................................... 65

5.BÖLÜM

TARTIŞMA, SONUÇ ve ÖNERİLER

5. TARTIŞMA, SONUÇ ve ÖNERİLER .................................................................... 71

KAYNAKÇA .................................................................................................................. 73

xv

KISALTMALAR VE SİMGELER

Sembol Anlamı

WWF Dünya Doğayı Koruma Vakfı

TEP Ton Eşdeğer Petrol

OECD Ekonomi Kalkınma ve İşbirliği Örgütü

GSMH Gayri Safi Milli Hasıla

BDT Bağımsız Devletler Topluluğu

MW Megawatt

TW/h Terawatt saat

km Kilometre

KG Kilogram

W/m² Watt Metrekare

GW Gigawatt

Mj/m2 Megajoule Metrekare

kW/h Kilowatt Saat

ºC Santigrat

xvi

TABLO, RESİM, GRAFİK ve ŞEKİLLER LİSTESİ

Çizelge 2.2.1- Enerji Kaynaklarının Sınıflandırılması .................................................................. 4

Grafik 2.4.1- 1999-2020 Kırgızistan’da Elektrik Arz ve Talebi ................................................ 11

Grafik 2.6.1-Güneş Enerji 2005-2014 Yılları arası ..................................................................... 24

Grafik 3.3.1- Kırgızistan Güneş Radyasyonu Işınım .................................................................. 34

Grafik 3.4.1- 2014 Yılı İlk Yatırım Maliyeti .............................................................................. 37

Grafik 3.4.2- 2014 Yılı Sabit İşletme Maliyeti ........................................................................... 38

Grafik 4.3.1-Büyük-Aksu Nehirinin Su Debisi(m3 / sn) ............................................................. 64

Harita 2.4.1-Kırgızistan Haritası ................................................................................................. 10

Harita 2.6.1- Dünya Solar Enerji Haritası ................................................................................... 23

Harita 3.3.1- Kırgızistan Güneş Enerjisi Haritası ....................................................................... 32

Harita 4.3.2.1-Büyük Aksu Nehri Grigoryevskaya Vadisi Küçük Hes Kuralabilecek Noktalar 67

Resim 2.5.1- Hidrolik Döngü ..................................................................................................... 13

Resim 2.5.1-Hidroelektrik Enerjinin Dağılımı ........................................................................... 15

Resim 2.5.5.1- Kanal Yoluyla Yüksek Bir Yerden Hidroelektrik Enerji ................................... 19

Resim 2.5.6.5.1- Depolamalı ve Depolamasız Küçük Hidroelektrik Santraller ......................... 21

Resim 2.6.3.1- Fotovoltaik Model ve Güneş Pili ........................................................................ 26

Resim 2.6.3.1- Fotovoltaik Pil İç Yapısı ..................................................................................... 27

Resim 2.6.3.2.1- Fotovoltaik Çalışma Prensibi .......................................................................... 28

Resim 3.4.1- Kırgızistan Enerji Tarifesi ..................................................................................... 39

Şekil 2.2.1- Doğal enerji akısını ve faydalanılan enerji akısı ....................................................... 5

Şekil 2.5.5.1- Hidrolik Çevrimi .................................................................................................. 21

Tablo 2.4.1- Ortalama Aylık Sıcaklık ve Yağış Miktarı ............................................................... 9

Tablo 2.4.1-Kırgızistan’ın Enerji Üretiminde Kurulu Kapasite, Gerçekleşen Üretim ve

Kaynakları .............................................................................................................................. 12

Tablo 2.5.1- Hidrolik Enerjinin Dünyadaki Durumu .................................................................. 14

Tablo 3.3.1- Kırgızistan Yıllık Güneşlenme Saati ...................................................................... 31

Tablo 3.3.2- Kırgızistan Yıllık Güneşlenme Süresi .................................................................... 33

Tablo 3.3.3- Ortalama Aylık Yatay Düzlemdeki Güneş Radyasyon Işınım Değerleri (Mj/m2) . 35

Tablo 3.4.1- Enerji Santralleri Birim Bazda Maliyeti ................................................................. 37

Tablo 4.1.1- Maliyet Analizi Hesaplama Verileri ..................................................................41, 59

Tablo 4.1.6.1- 100 KW/h Bişkek Şehri Yıllık Güneş Enerjisi Miktarı ....................................... 45

Tablo 4.1.6.2- 1000 KW/h Colpon Ata Şehri Güneş Enerjisi Hesaplaması Minimum Kazanç . 46

Tablo 4.1.6.3- 1000 KW/h Su Samır Güneş Enerjisi Hesaplaması Minimum Kazanç .............. 47

xvii

Tablo 4.1.6.4- 1000 KW/h Tanrı Dağı Güneş Enerjisi Hesaplaması Minimum Kazanç ............ 48

Tablo 4.1.10.1-Bişkek Şehri Güneş Enerjisi Hesaplaması Minimum Kazanç ........................... 51

Tablo 4.1.10.2-Bişkek Şehri Güneş Enerjisi Hesaplaması Maksimum Kazanç ........................ 52

Tablo 4.1.10.3-Çolpon Ata Şehri Güneş Enerjisi Hesaplaması Minimum Kazanç ................... 53

Tablo 4.1.10.4- Çolpon Ata Şehri Güneş Enerjisi Hesaplaması Maksimum Kazanç ................. 54

Tablo 4.1.10.5- Su Samır Güneş Enerjisi Hesaplaması Minimum Kazanç ................................ 55

Tablo 4.1.10.7-Tanrı Dağları Güneş Enerjisi Hesaplaması Minimum Kazanç ......................... 56

Tablo 4.1.10.8- Tanrı Dağları Güneş Enerjisi Hesaplaması Maximum Kazanç ........................ 57

Tablo 4.1.3.1- İnşaat Süresince Eskalasyon Hesabı ................................................................... 43

Tablo 4.1.4.1- İnşaat Süresince Faiz Hesabı .............................................................................. 44

Tablo 4.2.2- İnşaat Süresince Eskalasyon Hesabı ...................................................................... 61

Tablo 4.2.3- İnşaat Süresince Faiz Hesabı .................................................................................. 61

Tablo 4.3.2.1- Büyük-Aksu Nehrinin Hidrolik Enerji Verisi ve Özellikleri .............................. 65

Tablo 4.3.2.2- Büyük Aksu Nehri Hidroelektrik Potansiyel Brüt, Teknik ve Ekonomik Güç

Hesaplamaları ......................................................................................................................... 66

Tablo 4.3.2.3- “Grigoryevskaya - 1,2 “ Temel Parametrelerle Hesaplamalar ........................... 68

Tablo 4.3.2.4- Büyük Aksu Hesaplaması Maximum Kazanç .................................................... 69

Tablo 4.3.2.5- Büyük Aksu Hesaplaması Minimum Kazanç ..................................................... 70

1

1. GİRİŞ ve AMAÇ

Dünyanın, 21. yüzyılda karşı karşıya bulunduğu en büyük sorunlardan biri güvenli

enerji tedarikidir. Günümüzde, ülkelerin enerjiyi üretme ve kullanma biçimi

sürdürülebilir değildir. Bunun en açık kanıtı insan kaynaklı iklim değişikliğidir. Enerji

tüketiminin 1990-2014 yılları arasında yüzde 40 arttığı dünyada, enerjinin yüzde 80’i

fosil kaynaklıdır. Fosil yakıtlara bağımlılık ekonomiye yük oluşturmanın yanı sıra iklim

değişikliğine neden olan sera gazlarının atmosferde birikmesine de yol açmaktadır. İklim

değişikliğinin hem insanlık, hem de gezegenimiz için geri dönülemez sonuçlara yol

açmasını önlemek için küresel ısınmayı 1,5 derecenin altında tutmamız gerekmektedir.

Başka bir deyişle, atmosferdeki sera gazı seviyesini 350 ppm ile sabitlemek zorundayız.

Bunun tek yolu fosil yakıtların enerji üretimindeki payını azaltmak ve yenilenebilir enerji

kaynaklarına yönelmektir.

WWF tarafından yayınlanan “Enerji Raporu: 2050’de %100 Yenilenebilir Enerji”

2050 yılına kadar küresel enerji arzının tamamının yenilenebilir enerjiden

karşılanabileceğini ortaya koymaktadır. Teknik, yasal, toplumsal ve ekonomik anlamda

gerçekleştirilecek küresel dönüşümlerle önümüzdeki 40 yıl içerisinde artan enerji

gereksiniminin tamamının yenilenebilir enerjiden karşılanması mümkündür. Bunun için

yalnız hükümetlerin değil, özel sektörün ve hatta bireylerin üstlenmesi gereken çok

önemli roller bulunmaktadır.

Ülkeler enerji ihtiyaçlarını karşılayabilmek için farklı enerji kaynaklarından

faydalanma yoluna gitmekte ve enerji politikalarını belirlerken, hem enerji ihtiyacını en

iyi şekilde giderebilen hem de çevre sorunlarını en aza indirgeyebilen enerji türlerini

kullanmayı hedeflemektedirler.

Petrol, kömür ve doğal gaz gibi fosil yakıtların tükenebilir olmaları, alternatif

enerji kaynaklarının geniş çaplı kullanımını gündeme getirmektedir. Yenilenebilir enerji

kaynaklarının yaygın ve etkin yaygın ve etkin kullanımıyla, çevre kirliliği azaltılarak

dünya enerji ihtiyacının %50-75’nin sağlanabilmesi mümkündür.

Bütün dünyada temiz enerji kullanımının ve çevre korumanın önemine

değinilmekte, kaynakların nasıl daha etkili kullanılabileceği üzerinde çalışmalar

2

yapılmaktadır. Bu nedenle son 20 yılda enerji ve enerjiyle ilgili kavramlar üzerine

yoğunlaşılmıştır.

Artan dünya nüfusu, teknolojinin gelişimi, sanayileşme yarışı son yıllarda enerjiye

olan bağımlılığı ve ihtiyacı belirgin bir şekilde artırmıştır. Orta Asya ülkesi olan

Kırgızistan yenilenebilir enerjiler bakımından oldukça zengin bir ülkedir. Kırgızistan’da

su enerjisine dayalı yenilenebilir enerji büyük ölçü kullanılmaktadır. Kırgızistan

enerjisinin %84 oranında enerjisini su kaynaklı hidroelektrik santrallerden elde

edilmektedir. Diğer geri kalan kısım ise doğalgaz ve kömürden elde edilmektedir.

Kırgızistan, toplam 142 milyar kW/h olarak hesaplanan toplam hidroelektrik

potansiyeli ile BDT Ülkeleri arasında Rusya ve Tacikistan’ın ardından 3. sırada

gelmektedir. Ancak, yapılan hesaplamalar, Ülke’nin hidroelektrik potansiyelinin ancak

% 7,7’sini kullanılabildiğini elimizdeki veriler göstermektedir. Kırgızistan’da Isık Göl

bölgesinde bulunan Büyük Aksu nehrinin verilerini kullanarak yıllık enerji potansiyeli

hesaplanarak ekonomik analizler yapılacaktır.

Kırgızistan güneşlenme süresi oldukça yüksek verilere sahip göz önünde bulunan

bir ülkedir. Bişkek, Colpon-Ata, Su Samır ve Tanrı Dağı noktalar olarak alacağımız

verilerle yıllık enerji üretimi bulunarak, ülke içinde fiyatlandırmayı baz alınarak

ekonomik analiz amacımız olacaktır. Kırgızistan enerji potansiyelinin güneş enerjisine

yatırımlarına ülkede tarif desteklerin yeterli olup olmadığını inceleceğimiz ve

hesaplamalar ortaya çıkarmak olacaktır.

3

2. GENEL BİLGİLER ve LİTERATÜR ÇALIŞMASI

2.1. ENERJİ

Enerji, bir sistemin iş yapma kapasitesidir. Fizikte iş, kuvvetin yer değişim

yönündeki bileşeninin etkisinin yer değiştirmeyle çarpımı olarak tanımlanır ve enerji, iş

ile aynı birimle ölçülür.

Enerjinin 3 temel formülü vardır:

E=F.d

1 Joule enerjisi olan bir madde, 1 metreyi 1 Newton ile gidebilir.

E=mc2

1 kg kütlesi olan bir maddenin ışık hızının karesinin sayısal değeri kadar (Joule) enerjisi

vardır.

E=P.t

1 Joule enerjisi olan bir madde, 1 saniye boyunca, 1 Watt'lık güç uygulayabilir.

Enerji kısaca iş yapabilme yeteneğidir. Tıpkı uzunluklar gibi skaler büyüklüktür.

Toplamda 8 ana enerji çeşidi vardır. Bunlar potansiyel, kinetik, ısı, ışık, elektrik,

kimyasal, nükleer ve ses enerjisidir [1].

2.2. ENERJİ KAYNAKLARI

Dünyadaki enerjilerin orijini güneş enerjisi olup, özellikle yenilenebilir enerji

kaynaklarının çoğu enerjisini güneşten doğrudan veya dolaylı olarak almakta ve

dolayısıyla bu kaynaklar sürekli olarak yenilendiklerinden tükenmezler. Kömür, gaz,

petrol gibi fosil yakıtlar ve nükleer enerji gibi kaynaklar tükenir ve yenilenemez enerji

kaynağı olarak tanımlanmaktadır.

Klasik enerji kaynaklarına alternatif olarak sunulan kaynaklardır. Güneş, rüzgar,

hidrojen, hidroelektrik ve jeotermal kaynaklar buna örnektir. Doğada sürekli var olan

faktörlere dayalı olan bu kaynakların en önemli özelliği ise yenilenebilir olmaları ve

doğaya zarar vermemeleridir [2].

4

Çizelge 2.2.1: Enerji Kaynaklarının Sınıflandırılması

Çizelge 2.2.1’de görüldüğü gibi enerji kaynakları 2 ana başlık da toplanmakta

birincisi Yenilenebilir Enerji Kaynakları ve ikincisi karbon bazlı Yenilenemez Enerji

Kaynakları olarak gruplanmaktadır. Enerji birinci gruptaki enerji kaynakları günümüzde

teknolojik ve maddi yükünün çok fazla olmasından dolayı 2010 yılından itibaren

yatırımları hızlanmıştır. Diğer gruptaki enerji kaynakları ise yüksek enerji elde etmede

bir o kadar da çevremize zarar verecek karbon gazı ve yan ürünlerini çıkartmaktadır.

Katı yakıtlar, petrol, doğal gaz ve nükleer enerjiler tükenebilir enerjileri

oluştururlar. Şekil 2.2.1.’de yenilenebilir ve tükenebilir enerji sistemlerindeki enerji akış

şeması verilmiştir. Burada ABC hattı doğal enerji akışını DEF hattı ise faydalanılan enerji

akışını göstermektedir [3].

5

Şekil 2.2.1: Doğal enerji akısını ve faydalanılan enerji akısı

2.3.1. DÜNYADA ENERJİ DENGESİ

Dünya nüfusunun halen büyük bir kısmı elektrik enerjisinden yoksundur. Bizlerin

günlük yaşantımızda olmazsa olmazı olan elektrik enerjisinden yaklaşık 1.200.000.000

insan haberdar değildir ve 800.000.000 insan telefondan, 1.500.000.000 insanın temiz su

olanağından mahrumdur. Uydulardan gece çekilmiş fotoğraflardan da görülebileceği gibi

elektrik enerjisinin büyük bir kısmı sanayileşmesini tamamlamış ülkelerce

kullanılmaktadır.

Elektrikle tanışan bölgelerin ve diğer gelişmekte olan ülkelerin talep artışları

nedeniyle 2050 yılında mevcut tüketimin ikiye katlanacağı öngörülmektedir. Mevcut fosil

yakıtların önemini artarak koruyacağını, daha pahalı hale geleceğini ve yenilenebilir

enerji kaynaklarının olabildiğince daha fazla kullanılması gerektiğini söyleyebiliriz. Tabii

bu süreç içerisinde enerji kaynaklarının kontrolü amacıyla özellikle bölgemizde çok

karmaşık siyasi oyunların oynanacağı ve kirli savaşların devam edeceği öngörülebilir.

Dünyada enerjiyi gelişmiş ülkeler daha çok kullanmaktadır. Gelişmekte olan ülkeler

onları takip etmektedir. Enerji, öncelikle gelişmekte olan ülkeler tarafından talep

edilecektir. Bunun yanı sıra henüz elektriği tanımayan büyük bir nüfus bulunmaktadır.

6

Dünya üzerindeki enerjinin;

- % 75 ini gelişmiş ülkeler (nüfusun ise %20si)

- Kalan %25’ini ise az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler kullanmaktadır.

- Ülkemiz ise yaklaşık %1 oranı civarında bu tüketimden pay sahibidir.

2010 YILI DÜNYA ENERJİ ÜRETİMİ;

• Petrolün % 30'u Ortadoğu'da,

• Doğalgazın % 33'ü Avrupa ve Avrasya'da,

• Kömürün % 67'si Asya Pasifik'de,

• Nükleer enerjinin % 44'ü Avrupa ve Avrasya'da,

• Hidroelektriğin % 32'si Asya Pasifik'de

• Yenilenebilir enerjinin % 44'ü Avrupa ve Avrasya'da üretilmektedir.

2010 YILI DÜNYA ENERJİ TÜKETİMİ ;

• Petrolün % 31‘i Asya Pasifik'de,

• Doğalgazın % 36‘sı Avrupa ve Avrasya'da,

• Kömürün % 67'si Asya Pasifik'de,

• Nükleer enerjinin % 44'ü Avrupa ve Avrasya'da,

• Hidroelektriğin % 32'si Asya Pasifik'de

• Yenilenebilir enerjinin % 44'ü Avrupa ve Avrasya'da tüketilmektedir [4].

2008-2035 yılları arasında dünya enerji tüketiminin %53 artacağı

öngörülmektedir. Artışın yarısı Çin ve Hindistan tarafından tüketilecektir.Enerjinin temin

edilmesi, küresel ısınmaya neden olması ve en önemlisi enerji kaynaklarının kontrolü için

gizli/açık savaşların devam etmesi dünya gündeminde baş sırada olacaktır [4].

7

Halen 12 Milyar TEP olan dünya enerji ihtiyacının 2035 yılında bu günkü

politikalar takip edilirse 18 Milyar TEP değerini aşacağı tahmin edilmektedir. Yeni enerji

politikaları uygulamaya konulursa bu rakam 17 Milyar TEP değerine düşecektir. Bu arada

ihmal edilmemesi gereken en önemli husus olan sera gazları etkisinin artış hızının

düşürülmesidir. Atmosferde bulunması gereken partikül miktarı için son değer 450 ppm

olarak tahmin edilmektedir. Eğer senaryolar 450ppm’e göre düzenlenirse ki

düzenlenmesi gerekir, birincil enerji kaynaklarının tüketiminin 2035’te 14,85 Milyar TEP

değerine düşürülmesi gerekecektir [4].

Mevcut Politikalarda %30 olan kömürün oranı Yeni Politikalarla %24, 450 ppm

senaryosuna göre %16 seviyesine getirilmesi öngörülüyor. Buradaki temel görüş

yenilenebilir enerjilerin gelişme hızına göre şekillenecektir. Büyük olasılıkla nükleer

lobicileri de karbon salımının nükleer enerji üretimi ile önleneceği savını ileri

süreceklerdir [5].

Dünya üzerindeki enerji tüketimi, nüfus artışı, şehirleşme, sanayileşme ve

teknolojinin yaygınlaşmasına paralel olarak gün geçtikçe artmaktadır. Sınırlı olan enerji

kaynakları ise, enerji talebi ile ters orantılı olarak, dünya üzerinde sürekli azalmaktadır.

Bununla beraber, ülkelerin nüfus artışı, iktisadi büyüme ve yüksek hayat standartlarını

yakalama çabalarındaki farklılıklar, devletlerarası enerji ihtiyaç oranlarının da birbirinden

farklı olmasını beraberinde getirmektedir. Bu nedenle, gelişmiş, gelişmekte olan ve az

gelişmiş ülkelerin enerji taleplerinde farklılıklar gözlemlenmektedir [6].

Nüfus artışı, kentsel gelişim ve sanayileşme ile birlikte dünya birincil enerji

tüketimi de giderek artmaktadır. Enerji tüketiminin artmasına neden olan temel etkenlerin

başında nüfus ve gelir artışı gelmektedir. Yapılan projeksiyonları 2040 yılında dünya

nüfusunun 9 milyara yükseleceğini göstermektedir. Bu durum, 1,9 milyar insana daha

enerji arzı sağlanması gerekliliğini ortaya koymaktadır [7].

Öngörülen bu nüfus artışının %90’ından fazlasının OECD dışı ülkelerden

kaynaklanacağı ve söz konusu ülkelerin, gelişmekte olan sanayi ve kentleşmelerine bağlı

olarak küresel GSYİH artışına %70 ve küresel enerji talep artışına %90’ın üzerinde katkı

sağlayacağı öngörülmektedir. OECD dışı ülkelerin oluşturacağı bu etki Grafik 2.3.1’de

8

verilen nüfus, gelir ve birincil enerji talebi projeksiyonlarında net olarak

görülmektedir[7].

Grafik 2.3.1 Nüfus, Gelir ve Birincil Enerji Talebi Projeksiyonları

Uluslararası Enerji Ajansı (UEA)’nın farklı senaryolar için yapmış olduğu

projeksiyonlara göre 13,5 milyar ton eşdeğer petrol (TEP) olan dünya birincil enerji

talebinin 2040 yılında;

Mevcut enerji politikaları ile devam senaryosuna göre %45 oranında artışla 19,6

milyar TEP,

Yeni politikalar senaryosuna göre %32 oranında artış ile 17,9 milyar TEP,

450 ppm senaryosuna göre %12 oranında bir artışla 15,2 milyar TEP’e ulaşması

beklenmektedir [7].

9

2.4. KIRGIZİSTAN

Kırgızistan günümüzdeki yedi bağımsız Türk Devletlerinden biri olup bir Orta

Asya ülkesidir. Yüzölçümü 199.951 km2 kapladığı alanla 86. Sırada olup %3,6 su

alanlarının kapladığı yerler bulunan Asya ülkesidir. Nüfus 2009 yılı tahmini sayış

5.482.000 kişi olarak bulunmaktadır.

Kırgızistan Kırgızistan’ın bölgelere göre yüzölçümleri sırayla Narın 45.2 km2,

Isık-Göl 43.1 km2, Celal-Abad 33.7 km2, Oş 29 km2, Çüy 20.2 km2,Batken 17 km2 ve

Talas 11,4 km2 olarak sıralanmaktadır. Tablo 2.4.1’deki verileri göre ise Kırgızistan’daki

ortalama aylık sıcaklık verilerine göre kışların soğuk ikliminin sert olduğu ve yazın ise

sıcaklık ortalamasının çok yüksek olmadığını görmekteyiz. Bunun sebebi ise gündüz ve

gece sıcaklık farklılıklarının çok fazla olmasından kaynaklanmaktadır. Bahar ve sonbahar

yağışlarının fazla olduğu görülmektedir.

Tablo 2.4.1: Ortalama Aylık Sıcaklık ve Yağış Miktarı

Kırgızistan dağlık bir alan ve yüksek zirvelere sahip olmasından dolayı dağlardaki

buzul miktarı oldukça fazladır. Buzullar 5.773,4 metrekare ve ülke yüzölçümüne göre

%2,9 kaplamaktadır.Bu sebepten dolayı yazları nehirlerdeki su seviyeleri oldukça yüksek

-20

-10

0

10

20

30

40

50

60

70

Ortalama Aylık Sıcaklık ve Yağış Grafiği (1990-2012)

Yağış (mm) Sıcaklık©

10

Harita 2.4.1: Kırgızistan Haritası[8].

bir debide akmaktadır. Enerji potansiyelleri birçok ülkenin ortalamasından yüksektir.

Güneşlenme süresi yüksek dağlık bölge olmasına rağmen 2.000 metre üstünde

güneşlenme süresi ölçümlerde yüksek çıkmaktadır. Kırgızistan’a özel bir durum olması

birçok kaynak tarafından yazılmaktadır.

2.4.1. Kırgızistan Enerji Görünümü

Kırgızistan’da elektrik sektörü GSMH’nın % 5’ine, sanayi üretiminin % 16’sına

ve kamu gelirlerinin % 10’ununa katkı sağlamasından dolayı ekonomi için kritik öneme

sahip bir sektördür. Ülkenin elektrik üretimi için ihtiyaç duyduğu enerji ihtiyacı % 70

oranında ithal kömür, petrol ve doğal gazdan karşılanmaktadır. Ülke’de üretilen elektriğin

% 70’i haneler ve geri kalan % 30’u ise işletmeler tarafından kullanılmakta olup, ulusal

elektrik talebi yılda % 7-10 arasında artmaktadır[9].

11

Grafik 2.4.1: 1999-2020 Kırgızistan’da Elektrik Arz ve Talebi [9]

Kırgızistan, sahip olduğu zengin su kaynaklarından dolayı önemli bir

hidroelektrik üretim potansiyeline sahiptir. Kırgızistan, toplam 142 milyar kW/h olarak

hesaplanan toplam hidroelektrik potansiyeli ile BDT Ülkeleri arasında Rusya ve

Tacikistan’ın ardından 3. sırada gelmektedir. Ancak, yapılan hesaplamalar, Ülke’nin

hidroelektrik potansiyelinin ancak % 7,7’sini kullanılabildiğini

göstermektedir.Kırgızistan Enerji ve Sanayi Bakanlığı verilerine göre; 2012 yılı itibariyle

Ülke’deki hidroelektrik ve ısı santrallerinin toplam kurulu kapasitesi 3.787 MW olup, bu

rakamın 3.030 MW’ı büyük hidroelektrik santrallerine, 716 MW’ı Bişkek ve Oş

şehirlerinde bulunan iki ısı ve güç tesisine ve 41,41 MW’ı ise küçük hidroelektrik

santrallerine aittir[10].

Ülke’nin enerji politikaları büyük oranda büyük hidroelektrik güç kaynaklarının

geliştirilmesine ve elektrik ağının genişletilmesine dayanmaktadır. Kırgızistan’ın toplam

566,4 milyon kWh olarak hesaplanan alternatif enerji kaynaklarına (Güneş, rüzgar, biyo

kütle vb.) sahip olduğu hesaplanmaktadır[10].

12

Tablo 2.4.1: Kırgızistan’ın Enerji Üretiminde Kurulu Kapasite,

Gerçekleşen Üretim ve Kaynakları

Kurulu Kapasite 3.786 MW % 100

Hidroelektrik

3.070 MW % 84

Isı Enerjisi 716 MW % 16

Yıllık Üretim 11,9 milyar kWh % 100

Hidroelektrik 11,0 milyar kWh % 92

Isı Enerjisi 0, 9 milyar kWh % 8

Kaynaklar

Hidroelektrik 18.500 MW

Kömür 1,3 milyar ton

Hidrokarbon Kaynaklar

(gaz, petrol):

145-260 lyon

2.5. HİDROLİK ENERJİ

Enerji kaynakları güneş ışınımının maddeler üzerindeki fiziksel ve kimyasal

tesirinden meydana gelmektedir. Hidrolik enerji de güneş ışınımından dolaylı olarak

oluşan bir enerji kaynağı olup hidrolik çevrimi resimde verilmiştir. Deniz, göl veya

nehirlerdeki sular güneş enerjisi ile buharlaşmakta, oluşan su buharı rüzgarın etkisiyle de

sürüklenerek dağların yamaçlarında yağmur veya kar halinde yer yüzüne ulaşmakta ve

nehirleri beslemektedir. Böylelikle hidrolik enerji kendini sürekli yenileyen bir enerji

kaynağı olmaktadır. Enerji üretimi ise suyun potansiyel enerjisinin kinetik enerjiye

dönüştürülmesi ile sağlanmaktadır [11].

13

Resim 2.5.1: Hidrolik Döngü

Belli bir miktar yükseklik kazandırılan suyun (sıvının) sahip olduğu potansiyel

enerjiye, hidrolik enerji denir. İşte bu hidrolik enerji, ilk olarak bir takım düzeneklerin

yardımı ile mekanik enerjiye çevrilir. Ardından, oluşturulan mekanik enerji, elektrik

enerjisine dönüştürülür. Sahip olunan bu enerjiye, hidrolik enerji denir.

Yenilenebilir enerji kaynaklarından biri olan hidrolik enerjinin en yaygın kullanım

şekli nehirler üzerinde barajlar inşa ederek suyu büyük rezervuarlarda biriktirmek ve

suyun potansiyel enerjisinden yararlanarak elektrik enerjisi üretmektir. Bunun için

hidroelektrik santrallerden faydalanılır.

Tablo 2.5.1’de ülkelerin 2011 yılı hidrolik enerji kurulu gücü, hidrolik enerjiden

elektrik enerjisi üretim miktarı ve dünya hidrolik enerji üretimindeki payı verilmektedir.

2011 yılı itibarıyla dünyanın toplam hidrolik kurulu gücü 970 GW olup kurulu gücü en

yüksek olan ülkeler sırasıyla; Çin, ABD, Brezilya ve Kanada’dır. Ayrıca aynı yıl hidrolik

santrallerde gerçekleşen toplam 3498 TW/h’lik elektrik enerjisi üretimiyle bu santraller

14

dünya elektrik enerjisi üretiminin %14’ünü karşılamıştır. Türkiye’nin hidrolik enerji

potansiyeli 36603 MW/yıl olarak ön- görülmektedir. Ülkemizin 2011 yılı hidrolik enerji

üretimi 53 TW/h olup aynı yıl elektrik enerjisi ihtiyacımızın %22.8’i hidrolik enerjiden

karşılanmıştır [12].

Ülkeler

Hidrolik Kurulu

Gücü (GW)

Elektrik Enerjisi

Üretimi (TWh)

Dünya Hidrolik

Enerji

ÜretimindekiPayı

(%) Çin 212 722 19.8

ABD 79 328 9.4

Brezilya 79 430 12.3

Kanada 75 377 10.8

Japonya 28 85 2.4

Rusya 47 165 4.7

Hindistan 42 132 3.8

Norveç 30 122 3.5

Türkiye 17 52 1.5

Toplam 970 3498 100

Tablo 2.5.1:Hidrolik Enerjinin Dünyadaki Durumu

2.5.1. Hidroelektrik Enerji

Dünya hızlı bir sosyal ve ekonomik gelişim göstermekte ve bu gelişmeye paralel

olarak gereksinim duyduğu elektrik enerjisini kesintisiz, kaliteli, güvenilir ve ekonomik

olarak, çevreyi en az olumsuz etkileyecek şekilde üretmek durumundadır. Bu nedenle

öncelikle yerli enerji kaynaklarından yararlanılarak projeler geliştiriliyor ve gerekli

yatırımlar yapılmaktadır.

Elektrik enerji üretiminde fosil ve nükleer yakıtlı termik ve doğal gazlı santraller

yanında hidroelektrik santraların yenilenebilir ve puant çalışma gibi iki önemli özelliği

mevcuttur [13]. Elektrik enerjisi tüketimi ekonomik gelişmenin ve sosyal refahın en

önemli göstergelerinden biridir. Bir ülkede kişi başına düşen elektrik enerjisi üretimi

ve/veya tüketimi o ülkedeki hayat standardını yansıtması bakımından büyük önem arz

etmektedir.

Hidroelektrik enerjisinin avantajları:

- Kirlilik Yaratmaz.

15

- Pik Enerji ihtiyacında çok hızlı devreye girer.

- Acil Durumlarda hızla devreden çıkarılabilir.

- Doğal kaynaklar kullanılır dışa bağımlı değildir.

- Yapılan yatırım sadece enerji için değil sulama-taşkın amaçlı kullanılabilmektedir.

Dezavantajları:

- Yatırım maliyetleri fazladır.

-Toplam inşaat süresi uzundur.

-Yağışlara bağlı olumsuz etkilenmesi söz konusudur.

Resim 2.5.2: Hidroelektrik Enerjinin Dağılımı [14]

2013 Küresel Durum Raporunun verilerine göre birinci yeri Çin %26, ikinci

Brazilya %8.6, üçüncü ABD %7.8, dördüncü %7.6 Kanada, beşinci %4.7 Rusya, altıncı

%4.4 ile Hindistan ve yerde kalan diğer devletler ise genel hidrolelektrik enerjisinin

%41’ni oluşturmaktadılar [14].

16

Çin, toplam uzunlukları 226.800 kilometreye ulaşan, 2.6 milyon metreküp debili,

50 binden fazla akarsuya sahip bir ülke olarak, önemli bir hidroelektrik enerji

potansiyeline sahiptir [15].

DSİ verilerine göre Dünya hidroelektrik potansiyelinin yüzde 1.5’i Türkiye’de

bulunmaktadır. Türkiyede üretilen toplam enerjinin %26’sı hidroelektrik enerjisidir. Bir

ülkede mevcut teknolojilerle değerlendirilebilecek azami hidroelektrik potansiyeline

teknik yapılabilir potansiyel adı verilmektedir [16].

2.5.2. Hidroelektrik Santral Çeşitleri

Hidroelektrik santrallar, kaynağına göre, rezervuarlı ve kanal tipi olarak tesis

edilebilirler.

1-Rezervuarlı santrallarda öncelikle bir baraj yapılacağından suyun kullanımı enerji

gereksinimine göre ayarlanabileceğinden verimleri yüksektir. Açıklama gir

2-Kanal tipi santrallar, rezervuarlara göre daha ucuza mal olmalarına karşın su biriktirme

olanağı olmadığından gelen su debisine göre çalışmak zorundadırlar.

2.5.3. Hidroelektrik Nasıl Çalışır?

Hidroelektrik enerjisi dünya üzerinde oldukça yaygın kullanılan enerji

kaynaklarından birisidir. Dünya elektrik enerjisi üretiminde %25 den fazla paya sahip

yenilenebilir bir kaynak olan hidroelektrik enerjisinin (su gücü) kurulu gücü yaklaşık 900

GW tır.

Bir hidroelektrik santrali elektrik üretmek için suyun akış enerjisini kullanır. Akış

halindeki suyun (nehir, çay, akarsu vb.) üzerine büyük beton bloklarla setler çekilerek

birikmesi sağlanır. Belli yüksekliğe varan birikmiş su ciddi boyutlarda potansiyel enerjiye

sahiptir. Bu potansiyel enerji baraj bünyesindeki çeşitli düzeneklerle enerjinin dönüşümü

prensibine göre önce türbinler vasıtasıyla kinetik enerjiye (mekanik enerjiye ) daha sonra

da türbin çarkına bağlı generatör motorun dönmesi ile elektrik enerjisine çevrilir [17].

17

2.5.4. Bir Hidroelektrik Santralinin Temel Bileşenleri

Aslında oldukça basit bir çalışma prensibi olan hidroelektrik santralleri

megavatlar düzeyinde elektrik ürettiği için oldukça büyük aksamlar ve derin bir

mühendislik çalışması gerektirir. Geleneksel bir hidroelektrik santralinin temel

bileşenleri şunlardır:

2.5.4.1. Set

Büyük bir su rezervuarı oluşturmak amacıyla beton ve beton benzeri kompozit

malzemelerden oluşan ve suyu tutmaya yarayan büyük bloklardır.

2.5.4.2. Cebri basınçlı borular

Baraj gölü ile türbinler, yükleme odası ile türbinler veya denge bacası ile türbinler

arasındaki basınçlı borulara cebri boru denir. Akışkanın iletilmesine olanak sağlar.

Akışkan (su) cebri borulardan geçerek türbin çarkının dönmesini sağlar.

2.5.4.3. Salyangoz

Cebri boruların bitimine yerleştirilir. Burada su belirli bir ivme kazanarak eşit

debide çarka gelir ve her noktadan sabit bir akış meydana getirerek daha verimli bir

çalışma sağlar.

2.5.4.4. Hava giriş kısmı

Setin kapağı açıldığında yerçekimi kuvvetinin etkisiyle su cebri borulardan

geçerek türbine ulaşır. Bu borulardan geçen suyun basıncı ve hızı oldukça fazladır.

2.5.4.5. Türbin

Türbin çarkı, türbin şaftı, türbin kapağı, hız regülatör sistemi, basınçlı yağ sistemi,

türbin yatağı, soğutma sistemi, kumanda panosu ve yardımcı teçhizattan oluşur. Su,

türbinin geniş pervanelerine vurduğunda pervaneler dönmeye başlar. Bu türbinin mili

aynı zamanda generatöre bağlıdır.

2.5.4.6. Generatör

Jeneratör rotoru, statoru, yatağı, ikaz (uyartım), soğutma sistemi, koruma sistemi,

kumanda ve işletim sistemi, doğru akım sistemi, kesici ve ayırıcılar ile yardımcı

organlardan oluşur. Türbin pervaneleri döndüğünde, türbin miline bağlı generatörün dev

mıknatıslarıda dönmeye başlayacaktır. Dönen bu dev mıknatıslar bakır bobinlerde

alternatif akım üretilmesine sebep olacaktır.

18

2.5.4.7. Transformatör (Dönüştürücü)

Ana gövde, soğutma sistemi, yangın sistemi, koruma sistemi bölümlerinden

oluşur. Elde edilen gerilimi düşürmeyi veya yükseltmeyi sağlar. Hidroelektrik

santrallerinde genelde düşük gerilimi yüseltmek amacıyla tasarlanmışlarıdr. Tek fazlı

veya üç fazlı olabilirler.

2.5.4.8. Şalt sahası

Transformatörlerde oluşan yüksek gerilimin elektrik iletim hatlarına bağlandığı

bölgedir [17].

2.5.5. HİDROELEKTRİK ENERJİ NEDİR, NASIL ELDE EDİLİR

Hemen hemen bütün enerji kaynakları, güneş ışınımının maddeler üzerindeki

fiziksel ve kimyasal tesirinden meydana gelmektedir. Hidrolik enerji de güneş

ışınımından dolaylı olarak oluşan bir enerji kaynağı olup hidrolik çevrimi Şekil 2.5.1'de

verilmiştir. Deniz, göl veya nehirlerdeki sular güneş enerjisi ile buharlaşmakta, oluşan su

buharı rüzgârın etkisiyle de sürüklenerek dağların yamaçlarında yağmur veya kar halinde

yeryüzüne ulaşmakta ve nehirleri beslemektedir. Böylelikle hidrolik enerji kendini sürekli

yenileyen bir enerji kaynağı olmaktadır. Enerji üretimi ise suyun potansiyel enerjisinin

kinetik enerjiye dönüştürülmesi ile sağlanmaktadır [11].

Şekil 2.5.5.1: Hidrolik Çevrimi

19

Hidroelektrik sistemlerde suyun akım enerjisinden faydalanmak için, su bir cebri boru veya

kanal yardımıyla yüksek bir yerden alınarak türbine verilmekte ve mekanik enerjiye

Resim 2.5.5.1: Kanal Yoluyla Yüksek Bir Yerden Hidroelektrik Enerji

çevrilmektedir. Türbinlere tahrik ettiği jeneratörlerin dönmesi ile de elektrik enerjisi

üretilmektedir (Resim 2.5.5.1). Ancak, bir su türbininden su kuvveti yardımıyla enerji

üretebilmek için gerekli olan su hızını elde etmek üzere mutlaka bir düşme yüksekliğine

(hidrolik düşüye) ve bu su düşüsüne uygun bir basınç farkının bulunmasına gerek vardır.

Türbinden elde edilen güç, suyun düşü (üst ve alt kotlar arasındaki düşey mesafe) ve debisine

(türbinlere birim zamanda verilen su miktarı) bağlıdır [11].

2.5.6. HİDROELEKTRİK SANTRALLERİN SINIFLANDIRILMASI

2.5.6.1. Büyük Ölçekli Hidroelektrik Sistemler

Bu sistemlerinin gücü 50 MW’ın üzerindedir. 50 MW güç, her biri 100W olan 500.000

ampulün gerektireceği enerjiyi karşılar. Diğer bir deyişle bir ev için gereken elektriksel güç

5kW olarak kabul edilirse 10.000 evin gereksinimi karşılanabilir. Bir evde ortalama 5 kişinin

yaşadığı kabul edilirse 50.000 nüfuslu bir kasabanın elektrik ihtiyacını karşılamaya yetecek bir

güçtür bu. Büyük ölçekli hidroelektrik santraller kömür ve doğalgaza dayalı termik santraller

gibi konveksiyonel güç santralleri sınıfında değerlendirilir. Üretilen elektrik enerjisi diğer

3 2 1

1.Su AlmaAğzı

2.Kanal

3.Yükleme Odası 4.Cebri Boru 5.Santral

Binası

6.Enerji Nakil Hattı

7.Kuyruk Suyu

8.Hidrolik Düşü

4

6

7

20

santrallerden üretilen elektrik enerjisiyle birlikte merkezi enerji nakil hatları ile bir ülkenin

birçok bölgesine dağıtılabilir [11].

2.5.6.2. Küçük Ölçekli Hidroelektrik Sistemler

Güç bölgeleri için maksimum sınır 10-50 MW arasında kabul edilmektedir. Enerji nakil

hatları ile ulusal enerji şebekesine bağlanabildiği gibi yerel olarak bir kasabanın, bir yerleşim

bölgesinin veya büyük bir fabrikanın enerji ihtiyacını karşılamak içinde kullanılabilir. 10

MW’lık bir güç 10.000 nüfuslu 2.000 evin enerji ihtiyacını karşılamak için yeterlidir. Ülkemiz

küçük hidroelektrik santraller bakımından oldukça zengindir [11].

2.5.6.3. Mini Ölçekli Hidroelektrik Sistemler

Güç bölgeleri 101kW ile 10.000kW arasındadır. Bu sistemler ulusal enerji şebekesine

daha az katkıda bulunurlar. Genellikle balık çiftliklerinin, akarsu kenarlarındaki küçük yerleşim

bölgelerinin elektrik ihtiyacını karşılamak üzere yerel olarak tasarlanırlar. 100kW’lık bir güçle

toplam 100 nüfuslu 20 evin enerji ihtiyacını karşılamak mümkündür.

2.5.6.4. Mikro Ölçekli Hidroelektrik Sistemler

Mikro hidroelektrik sistemler çok daha küçük ölçekte olurlar ve ulusal enerji şebekesine

elektrik enerjisi sağlamazlar. Ana yerleşim bölgelerinden uzaktaki alanlarda yani ulusal enerji

şebekesinin ulaşmadığı bölgelerde kullanılır. Güçleri, genellikle sadece bir yerleşim yeri veya

çiftlik için yeterlidir. Güç bölgeleri, 200 W’tan başlayarak bir grup evin veya çiftliğin yeterli

aydınlanma, pişirme ve ısınma enerjisini sağlayacak şekilde 100 kW’a kadar çıkabilir. Küçük

fabrikaların veya balık çiftliklerinin enerji ihtiyacını karşılayacak şekilde ve ulusal enerji

sisteminin bir parçası olmaksızın çalışabilirler [11].

Mikro ölçekli hidroelektrik sistemler, yalnızca yaz aylarında yaşamın olduğu yüksek

yayla ve mezraların enerji ihtiyaçlarını karşılamak içinde çok uygun bir seçenektir. Örneğin

Karadeniz bölgesinin yüksek yaylaları bu türbinlerin kurulup işletilmesi için çok elverişlidir.

Yaylalar genellikle küçük debi, yüksek düşüye sahip akarsuların yakınında, yani bol suyun

olduğu yerlerde kurulmuştur. Bu yörelerde elektriği sadece bahar ve yaz aylarında ihtiyaç

duyulmaktadır. Merkezi sistemlerle buralara elektrik getirmek hem çok pahalı hem de çok

zordur. Çetin kış koşullarının hüküm sürdüğü bu bölgelerdeki aşırı yağışlar ve fırtınalar bu

enerji nakil hatlarına büyük zarar verebilmektedir. Bu nedenle günümüzde hala birçok yaylave

mezralarda elektrik bulunmamaktadır. Yerel olarak ve kolaylıkla yapılabilecek mikro su

türbinleri, bahar ve yaz aylarında gereken elektrik enerjisi için kullanılabilir. Yayladan dönüşün

21

başladığı sonbahar aylarında ise sökülerek kapalı bir alanda saklanabilir, böylelikle zorlu kış

şartlarının etkisinden korunabilirler [11].

2.5.6.5. Düşüye göre yapılan sınıflandırma ise:

Alçak Düşü; 20-150 m, Orta Düşü; 150 m üstü ise yüksek düşü olarak kabul edilir.Küçük,

mini ve mikro ölçekli hidroelektrik santrallerin avantajları; merkezi enerji nakil sisteminden

bağımsız olarak da çalışabilmeleri, ilk kurulum maliyetlerini düşük, işletme ve bakım

masraflarının az olması, çevre kirliliğine neden olmamaları ve yerel olanaklarla

yapılabilmeleridir.

Küçük hidroelektrik sistemler depolamasız ya da depolamalı (Resim 2.5.6.5.1) olarak da

sınıflandırılmaktadırlar. Depolamasız sistemde bir saptırma savağı ve su alma ağzından kanala

verilen su bir yükleme odasına kadar getirilir. Yükleme odasındaki fazla su için bir taşkın savağı

bulunur. Su bir basınçlı borudan geçirilerek türbine verilir ve burada hidrolik enerji mekanik

enerjiye çevrilir. Depolamasız sistemde suyun önü kesilmez, sadece bir kısmı bir kanal içerisine

alınır. Genelde mikro ve mini hidroelektrik santraller bu şekilde kurulur. Yükleme odasında

günlük bazda yapılan ayarlarla da su debisi kontrol edilir.

Resim 2.5.6.5.1:Depolamalı ve Depolamasız Küçük Hidroelektrik Santraller

Depolamalı sistemde ise suyun önü bir baraj sistemiyle kapatılır. Bu sistemin avantajı

yağışlı mevsimde suyun barajda tutulmasıdır. Böylece yağışsız ve kuru mevsimde de gerekli

potansiyel enerji sağlanmış olur. Ancak bu sistemler karmaşık ve pahalıdır. Örneğin baraj gölü

belli aralıklarla kum ve kille dolar temizlenmesi oldukça zahmetli ve pahalıdır. Bir süre sonra

baraj ömrünü tamamlar [11].

22

2.6. GÜNEŞ ENERJİSİ

Dünyanın en önemli enerji kaynağı güneştir. Güneşin ışınım enerjisi, yer ve atmosfer

sistemindeki fiziksel oluşumları etkileyen başlıca enerji kaynağıdır. Dünyadaki madde ve enerji

akışları güneş enerjisi sayesinde mümkün olabilmektedir. Rüzgâr, deniz dalgası, okyanusta

sıcaklık farkı ve biyokütle enerjileri, güneş enerjisini değişim geçirmiş biçimleridir. Güneş

enerjisi, doğadaki su döngüsünün gerçekleşmesinde de rol oynayarak, akarsu gücünü

yaratmaktadır. Fosil yakıtların da, biyokütle niteliğindeki materyallerde birikmiş güneş enerjisi

olduğu kabul edilmektedir. Doğal enerji kaynaklarının pek çoğunun kökeni olan güneş

enerjisinden, ısıtma ve elektrik elde etme gibi amaçlarla doğrudan yararlanılmaktadır [18].

Güneş, dünyadan ortalama 1,469 x 10^8 km uzaklıkta, 1,392 x 10^6 km çapında ve 1,99

x 10^30 Kg kütlesinde sıcak gazlardan meydana gelen bir küredir. Yüzey sıcaklığı 6000 ºC

olup iç bölgelerindeki sıcaklığın 8.000.000 ºC ile 40.000.000 ºC arasında olduğu tahmin

edilmektedir. Güneşten saniyede 4 milyon ton kütle enerjiye dönüşmektedir. Güneş daha

milyonlarca yıl ışımasını sürdüreceğinden, dünyamız için sonsuz bir enerji kaynağıdır [19].

Güneş enerjisi, güneşin çekirdeğinde yer alan füzyon süreci ile (hidrojen gazının helyuma

dönüşmesi) açığa çıkan ışıma enerjisidir. Dünya atmosferinin dışında güneş enerjisinin şiddeti,

yaklaşık olarak 1370 W/m² değerindedir, ancak yeryüzüne ulaşan miktarı atmosferden dolayı

0-1100 W/m2 değerleri arasında değişim gösterir. Bu enerjinin dünyaya gelen küçük bir

bölümü dahi, insanlığın mevcut enerji tüketiminden kat kat fazladır. Güneş enerjisinden

yararlanma konusundaki çalışmalar özellikle 1970'lerden sonra hız kazanmış, güneş enerjisi

sistemleri teknolojik olarak ilerleme ve maliyet bakımından düşme göstermiş, çevresel olarak

temiz bir enerji kaynağı olarak kendini kabul ettirmiştir [20].

2.6.1. DÜNYA GÜNEŞ ENERJİSİ POTANSİYELİ

Dünya ile Güneş arasındaki mesafe 150 milyon km'dir. Dünya'ya güneşten gelen enerji,

Dünya'da bir yılda kullanılan enerjinin 20 bin katıdır. Güneş ışınımının tamamı yer yüzeyine

ulaşamaz, %30 kadarı atmosfer tarafından geriye yansıtılır. Güneş ışınımının %50'si atmosferi

geçerek dünya yüzeyine ulaşır. Bu enerji ile Dünya'nın sıcaklığı yükselir ve yeryüzünde yaşam

mümkün olur. Rüzgâr hareketlerine ve okyanus dalgalanmalarına da bu ısınma neden olur.

23

Yeryüzeyine gelen güneş ışınımının %1'den azı bitkiler tarafından fotosentez olayında

kullanılır. Bitkiler, fotosentez sırasında güneş ışığıyla birlikte karbondioksit ve su kullanarak,

oksijen ve şeker üretirler. Fotosentez, yeryüzünde bitkisel yaşamın kaynağıdır. Güneş, nükleer

enerji dışındaki bütün enerjilerin dolaylı veya direkt kaynağıdır [20].

Harita 2.6.1: Dünya Solar Enerji Haritası

Yeryüzüne her sene düşen güneş ışınım enerjisi, yeryüzünde şimdiye kadar belirlenmiş

olan fosil yakıt haznelerinin yaklaşık 160 katı kadardır. Ayrıca yeryüzünde fosil, nükleer ve

hidroelektrik tesislerinin bir yılda üreteceğinden 15.000 kat kadar daha fazladır. Bu bakımdan

güneş enerjisinin bulunması sorun değildir. Asıl sorun bunun insan faaliyetlerine uygun

kullanılabilir bir enerji türüne dönüştürülebilmesindedir [18].

2007 yılında, güneş enerjisi ile birlikte yenilenebilir enerji kapasitesini arttırmaya, sant-

ral inşasına, araştırma ve geliştirmeye dünya çapında 100 milyar ABD dolarından fazla bir para

harcanmıştır. Bu çok önemli bir dönüm noktasıdır. Yenilenebilir enerji üretim kapasitesi 2007

yılında dünya’da yaklaşık 240 GW’a yükselmiştir. Bu, 2004’e göre % 50’lik bir artış demektir.

2007 itibariyle yenilenebilir enerji kaynakları küresel enerji kapasitesinin % 5’ine ve küresel

enerji üretiminin % 3,4’üne karşılık gelmektedir. (Kendi başına küresel enerji üretiminin %

15’ini karşılayan büyük hidroelektrik santrallar bu rakamın dışındadır.)

24

Yenilenebilir enerji üretim kapasitesinde en büyük pay 2007 yılında dünya çapında % 28

büyüyerek tahmini 95 GW’a ulaşan rüzgar enerjisine aittir. Rüzgar üretim kapasitesi 2006’ya

göre 2007’de % 40 daha fazla artış göstermiştir.

Dünyadaki en hızlı büyüyen enerji teknolojisi 2006 ve 2007 yıllarında toplam kurulu

güçte yıllık % 50’den fazla artarak tahmini 7,7 GW’a ulaşan şebekeye bağlı güneş fotovoltaik

(güneş pili) teknolojisidir. Bu, dünya çapında 1,5 milyon evin çatı güneş pilleri ile şebekeye

enerji verdiği anlamına gelmektedir. 2009 yılı dünya güneş fotovoltaik enerjisi kapasitesinin 12

GW ‘ı aşacağı tahmin edilmektedir [20].

Başta petrol, son dönemde doğal gaz ve artık tüm dünya tarafından farkındalığı oluşmuş

yenilenebilir enerji özellikle de güneş enerjisi hem ekonomik hem de siyasi açıdan modern

dünyanın tüm devletleri için stratejik bir öneme sahip konuma gelmiş ve gelmeye devam

etmektedir. Enerji herkes için hayati, bu nedenle devletler enerji kaynaklarını, çeşitliliği ve

bağımlılığını yönetebilme ve çevre dostu enerji kaynakları kullanma için sıkı bir mücadele

içerisindeler.

Grafik 2.6.1: Güneş Enerji 2005-2014 Yılları arası

2015 yılı boyunca, diğer sektörlerde olduğu gibi güneş enerjisi sektöründe de birçok

gelişme, girişim ve yenilikle karşılaştık. Doğal kaynakların bilinçsiz kullanımı ve devam eden

küresel ısınmanın sonucu istatistiklerle birlikte incelendiğinde enerji kaynakları ve yaşam

standartlarımızın geleceği konusunda durumun son derece kritik olduğu görülebilir. Bu yüzden,

özellikle son dönemde tüm dünyada farkındalığının yükselişte olduğu güneş enerjisi sektörü,

diğer enerji sektörleriyle birlikte bu sorunlara çözüm olma yolunda hızla gelişmekte. Global

25

güneş enerjisi kurulu kapasitesi 2015 yılı sonu itibari ile geçen yıla oranla %25-30 artış

göstererek yılın ilk yarı değerleri doğrultusunda 230 GW seviyelerine ulaştı, böylelikle 57,4

GW kurulu güç 2015 yılında global güneş enerjisi kurulu gücüne eklenmiş oldu. 2014 yılında

da %28 artış göstererek 178,4 GW’a ulaşmıştı [21].

2.6.2. Güneş Enerjisi Teknolojileri

Güneş enerjisi teknolojileri yöntem, malzeme ve teknolojik düzey açısından çok çeşitlilik

göstermekle birlikte iki ana gruba ayrılabilir:

2.6.2.1. Isıl Güneş Teknolojileri ve Odaklanmış Güneş Enerjisi (CSP):

Güneş enerjisinden ısı elde edilen bu sistemlerde, ısı doğrudan kullanılabileceği gibi elektrik

üretiminde de kullanılabilir.

2.6.2.2. Güneş Hücreleri:

Fotovoltaik güneş elektriği sistemleri de denilen yarı iletken malzemeler güneş ışığını doğrudan

elektriğe çevirirler.

2.6.3. Güneş (Fotovoltaik) Hücreleri:

Güneş hücreleri (fotovoltaik hücreler), yüzeylerine gelen güneş ışığını doğrudan elektrik

enerjisine dönüştüren yarıiletken maddelerdir. Yüzeyleri kare, dikdörtgen, daire şeklinde

biçimlendirilen güneş hücreleri alanları genellikle 100 cm² civarında, kalınlıkları ise 0,1- 0,4

mm arasındadır.

Güneş hücreleri fotovoltaik ilkeye dayalı olarak çalışırlar, yani üzerlerine ışık düştüğü

zaman uçlarında elektrik gerilimi oluşur. Hücrenin verdiği elektrik enerjisinin kaynağı,

yüzeyine gelen güneş enerjisidir.

Güneş enerjisi, güneş hücresinin yapısına bağlı olarak % 5 ile % 30 arasında bir verimle

elektrik enerjisine çevrilebilir. Güç çıkışını artırmak amacıyla çok sayıda güneş hücresi

birbirine paralel ya da seri bağlanarak bir yüzey üzerine monte edilir, bu yapıya güneş hücresi

modülü ya da fotovoltaik modül adı verilir. Güç talebine bağlı olarak modüller birbirlerine seri

ya da paralel bağlanarak bir kaç Watt'tan MEGA Watt'lara kadar sistem oluşturulur [22].

26

Resim 2.6.3.1: Fotovoltaik Model ve Güneş Pili

2.6.3.1. Fotovoltaik Hücrelerinin Yapımında Kullanılan Malzemeler

Fotovoltaik hücreler pek çok farklı maddeden yararlanarak üretilebilir. Günümüzde en

çok kullanılan maddeler şunlardır:

Kristal Silisyum: Önce büyütülüp daha sonra 150-200 mikron kalınlıkta ince tabakalar

halinde dilimlenen Tek kristal Silisyum bloklardan üretilen güneş pillerinde laboratuar

şartlarında %24, ticari modüllerde ise %15'in üzerinde verim elde edilmektedir. Dökme

silisyum bloklardan dilimlenerek elde edilen Çok kristal Silisyum güneş pilleri ise daha ucuza

üretilmekte, ancak verim de %2-5 kadar düşük olmaktadır. Verim, laboratuar şartlarında %18,

ticari modüllerde ise %14 civarındadır.

Galyum Arsenit(GaAs): Bu malzemeyle laboratuar şartlarında %25 ve %28 (optik

yoğunlaştırıcılı) verim elde edilmektedir. Diğer yarıiletkenlerle birlikte oluşturulan çok eklemli

GaAs pillerde %30 verim elde edilmiştir. GaAs güneş pilleri uzay uygulamalarında ve optik

yoğunlaştırıcılı sistemlerde kullanılmaktadır.

Amorf Silisyum: Kristal yapı özelliği göstermeyen bu Si pillerden elde edilen verim

%10 dolayında, ticari modüllerde ise %5-7 mertebesindedir. Günümüzde daha çok küçük

elektronik cihazların güç kaynağı olarak kullanılan amorf silisyum direkt güneş ışınımı az olan

bölgelerde de santral uygulamalarında kullanılmaktadır. Amorf silisyumun bir başka önemli

27

uygulama sahası ise binalara entegre yarısaydam cam yüzeyler, bina dış koruyucusu ve enerji

üreteci uygulamalarıdır.

Kadmiyum Tellürid(CdTe): Çok kristal yapıda bir malzeme olan CdTe ile güneş hücre

maliyetinin çok aşağılara çekileceği tahmin edilmektedir. Laboratuar tipi küçük hücrelerde

%16, ticari tip modüllerde ise %7 civarında verim elde edilmektedir.

Bakır İndiyum Diselenid(CuInSe2): Bu çokkristal hücre laboratuar şartlarında %17,7

ve enerji üretimi amaçlı geliştirilmiş olan prototip bir modülde ise %10,2 verim elde edilmiştir.

Optik Yoğunlaştırıcılı Hücreler: Gelen ışığı 10-500 kat oranlarda yoğunlaştıran

mercekli veya yansıtıcılı araçlarla modül verimi %20'nin, hücre verimi ise %30'un üzerine

çıkılabilmektedir. Yoğunlaştırıcılar basit ve ucuz plastik malzemeden veya camdan

yapılmaktadır [22].

Resim 2.6.3.1: Fotovoltaik Pil İç Yapısı

2.6.3.2 Fotovoltaik Hücrelerin Yapısı Ve Çalışma Prensipleri

Günümüz elektronik ürünlerinde kullanılan transistörler, doğrultucu diyotlar gibi

fotovoltaik hücreler de, yarı-iletken maddelerden yapılırlar. Yarı-iletken özellik gösteren birçok

madde arasında fotovoltaik hücre yapmak için en elverişli olanlar, silisyum, galyum arsenit,

kadmiyum tellür gibi maddelerdir.

Yarı-iletken maddelerin fotovoltaik hücre olarak kullanılabilmeleri için n ya da p tipi

katkılanmaları gereklidir. Katkılama, saf yarıiletken eriyik içerisine istenilen katkı

28

maddelerinin kontrollü olarak eklenmesiyle yapılır. Elde edilen yarı-iletkenin n ya da p tipi

olması katkı maddesine bağlıdır. En yaygın güneş pili maddesi olarak kullanılan silisyumdan n

tipi silisyum elde etmek için silisyum eriyiğine periyodik cetvelin 5. grubundan bir element,

örneğin fosfor eklenir. Silisyum'un dış yörüngesinde 4, fosforun dış yörüngesinde 5 elektron

olduğu için, fosforun fazla olan tek elektronu kristal yapıya bir elektron verir. Bu nedenle V.

grup elementlerine 'verici' ya da 'n tipi' katkı maddesi denir.

P tipi silisyum elde etmek için ise, eriyiğe 3. gruptan bir element (alüminyum, indiyum,

bor gibi) eklenir. Bu elementlerin son yörüngesinde 3 elektron olduğu için kristalde bir elektron

eksikliği oluşur, bu elektron yokluğuna hol ya da boşluk denir ve pozitif yük taşıdığı varsayılır.

Bu tür maddelere de 'p tipi' ya da 'alıcı' katkı maddeleri denir.

P ve N tipi katkılandırılmış malzemeler bir araya getirildiğinde yarıiletken eklemler

oluşturulur. N tipi yarıiletkende elektronlar, p tipi yarıiletkende holler çoğunluk taşıyıcısıdır. P

ve N tipi yarıiletkenler bir araya gelmeden önce, her iki madde de elektriksel bakımdan nötrdür.

Yani P tipinde negatif enerji seviyeleri ile hol sayıları eşit, n tipinde pozitif enerji seviyeleri ile

elektron sayıları eşittir. PN eklem oluştuğunda, N tipindeki çoğunluk taşıyıcısı olanelektronlar,

P tipine doğru akım oluştururlar. Bu olay her iki tarafta da yük dengesi oluşana kadar devam

eder. PN tipi maddenin ara yüzeyinde, yani eklem bölgesinde, P bölgesi tarafında negatif, N

bölgesi tarafında pozitif yük birikir. Bu eklem bölgesine 'geçiş bölgesi' ya da 'yükten

arındırılmış bölge' denir. Bu bölgede oluşan elektrik alan 'yapısal elektrik alan (Ey)' olarak

adlandırılır. Aşağıda PN eklemin oluşması şematize edilmiştir.

Resim 2.6.3.2.1: Fotovoltaik Çalışma Prensibi

29

Yarıiletken eklemin fotovoltaik hücre olarak çalışması için eklem bölgesinde fotovoltaik

dönüşümün sağlanması gerekir. Bu dönüşüm iki aşamada olur, ilk olarak, eklem bölgesine ışık

düşürülerek elektron-hol çiftleri oluşturulur, ikinci olarak ise, bunlar bölgedeki elektrik alan

yardımıyla birbirlerinden ayrılır.

Yarıiletkenler, bir yasak enerji aralığı tarafından ayrılan iki enerji bandından oluşur. Bu

bandlar Valans bandı ve İletkenlik bandı adını alırlar. Bu yasak enerji aralığına eşit veya daha

büyük enerjili bir foton, yarıiletken tarafından soğurulduğu zaman, enerjisini Valans

bandındaki bir elektrona vererek, elektronun iletkenlik bandına çıkmasını sağlar. Böylece,

elektron-hol çifti oluşur. Bu olay, p-n eklem fotovoltaik hücrenin ara yüzeyinde meydana

gelmiş ise elektron-hol çiftleri buradaki elektrik alan tarafından birbirlerinden ayrılır. Bu

şekilde fotovoltaik hücre, elektronları n bölgesine, holleri de p bölgesine iten bir pompa gibi

çalışır. Birbirlerinden ayrılan elektron-hol çiftleri, fotovoltaik hücrenin uçlarında yararlı bir güç

çıkışı oluştururlar. Bu süreç yeniden bir fotonun hücre yüzeyine çarpmasıyla aynı şekilde

devam eder. Yarıiletkenin iç kısımlarında da, gelen fotonlar tarafından elektron-hol çiftleri

oluşturulmaktadır. Fakat gerekli elektrik alan olmadığı için tekrar birleşerek

kaybolmaktadırlar[22].

30

3. MATERYAL VE METOT

3.1. MATERYAL

Araştırma materyali Kırgızistan’ın enerji potansiyeli bilgisi verilerek hidrolik

enerji örneği olarak Büyük Aksu nehrinin yıllık enerji üretimi bulunmuştur. Güneş

enerjisi için ise Bişkek, Çolpon-Ata, Su Samır ve Tanrı Dağındaki uzun yıllar meteoroloji

istasyonlarından alınan veriler bir hesaplama sistemine sokularak yıllık enerjiüretimi

hesaplanmıştır.

3.2. METOT

Metot olarak Kırgızistan’ın hidrolik yıllık enerji üretimi hesaplanan Büyük Aksu

nehri ile güneş enerjisi yıllık enerji üretimi hesaplaması yapılan Bişkek, Su Samır, Çolpon

Ata ve Tanrı Dağı bölgelerinde kurulacak santrallerin maliyet analizleri çıkartılarak

elektrik enerjisi tarifesi ile birlikte üretilen enerji ekonomik bazda yıllık kazancı ortaya

çıkartmaktır. Sonra yıllık bazda ekonomik kazanç dolara çevrilip kurulan elektrik

santralleri kaç yılda amorti ettiğini bulmaktır.

Türkiye’de kullanılan bir metotla ilk önce maliyetleri dünya bazında çıkartılarak

su ve güneş enerji verileri ile birlikte sistemlerin yıllık enerji kapasiteleri minimum ve

maksimum olarak hesaplanmış ve amorti süreleri Kırgızistan’da bulunan Severelektro

şirketinin elektrik enerji tarifleri her bir tarif için ev ve sanayi tek tek hesaplanmıştır.

Ortalama tariflerinde bulunduğu hesaplamalarda bize yıllık kurduğumuz enerji

santrallerinde ekonomik getirisinin ne kadar olduğunu ve kaç yılda maliyetini tekrar


3.3. KIRGIZİSTAN GÜNEŞ ENERJİSİ

Dünya’ya ulaşan güneş enerjisi radyasyonu tükenmez bir kaynaktır. Bu enerjinin

güneş ışınımı 1 kW/m²’lik bir alan içinde maksimum güneş enerjisi elde etmek için çok

büyük bir zamana gerek duyulmamaktadır. Yeryüzünün bir yaz günü dünya ortalaması

olarakbirçok yerinde 1-2 saat güneş alması ile birlikte güneş ışın enerjisi 1500-200

W/m²olarak görülmektedir.

31

Kırgızistan coğrafik konumu ve iklim koşulları güneş enerjisini kullanmak için

çok uygundur.Kırgızistan'daki 15 adet meteoroloji istasyonlarındaki verilerine göre bir

yıl için ortalama güneşlenme süresi ortalaması 2630 saattir. Tabloda yer alan veriler

bakacak olursak yıllık güneşsüreleri verilmektedir. Kırgızistan’ın 8 farklı yerinin 12 ay

boyunca güneşlenme süreleri Tablo 3.3.1’de verilmektedir [23].

Tablo 3.3.1: Kırgızistan Yıllık Güneşlenme Saati

Aylar

Biş

kek

Oş

Cel

al-

Ab

ad

Tala

s

Kara

kol

Narı

n

Tyan

-Şyan

Çon

Kız

ıl-S

u

Ocak 136 140 144 169 146 127 181 106

Şubat 127 129 138 148 152 133 177 95

Mart 146 134 139 162 169 164 173 115

Nisan 211 209 216 203 214 222 235 173

Mayıs 248 266 285 269 254 238 247 167

Haziran 300 322 330 309 296 296 262 187

Temmuz 324 343 346 332 319 317 269 238

Ağustos 311 334 345 333 295 311 260 186

Eylül 281 296 306 292 264 278 254 172

Ekim 216 238 239 238 231 232 224 157

Kasım 134 132 127 157 151 138 171 120

Aralık 124 106 93 135 123 107 158 97

Toplam 2558 2649 2708 2708 2614 2563 2611 1815

Kırgızistan’da deniz seviyesinden 2000 m yükseklikte 1m² alan içine kışın

radyasyon ışınımı0,3-0,4 kW/m² ve yazın ise radyasyon ışınımı 0,6 kW/m² enerji ortaya

çıkartabilecek güce denk gelmektedir. Aynı zamanda yazın 1 m² alanda 500-600 W/h,

kışın 300-400 W/h enerji elde edilebilmektedir.Kırgızistan 198.500 km² alan içerisinde

güneş ışınından elde edilebilecek enerji miktarı yıllık yaklaşık 29,8-39,7 milyar kW/h’dir.

32

Bu miktar Kırgızistan’da bulunan akarsuların brüt potansiyelinden 1828-2435 kat daha

fazladır. (Kırgızistan’da akarsu brüt potansiyeli 16,3 milyon kW/h) [23].

Harita 3.3.1: Kırgızistan Güneş Enerjisi Haritası

Kırgızistan bulunan meteoroloji istasyonlarının yükseklikleri ve yıllık güneşlenme

süreleri saat bazında bakıldığında en yüksek güneşlenme süresi 2965 saat ile Karakol, en

düşük güneşlenme süresi 1698 saat ile Con Kızıl-Su olarak verilerde görülmektedir [23].

33

Tablo 3.3.2: Kırgızistan Yıllık Güneşlenme Süresi

No İstasyon Yerleri Yükseklik (m) Yıllık Güneşlenme

Süresi (Saat)

1 Bişkek 766 2590

2 Celal-Abad 769 2787

3 Oş 888 2750

4 Talas 1217 2772

5 Çolpon-Ata 1616 2804

6 Balıkçı 1660 2881

7 Przewalski 1716 2670

8 Przewalski 1771 2660

9 Çatkan 1937 2849

Narın 2039 2537

10 Su-Samır 2061 2660

11 Darout-Kurgan 2470 2833

12 Çon Kızıl-Su 2555 1698

13 Dolon 3040 2655

14 Karakol 3080 2965

15 Sarı Taş 3155 2596

16 Ala-Bel 3213 2455

17 Tö Aşu 3235 2193

18 Tanrı Dağı 3600 2606

Kırgızistan'da güneş potansiyeli 15 adet meteoroloji istasyonlarından 4 Adet

istasyonun gözlemlenmesiyle şiddeti, açısı, yayılımı ve yansıtma analiz yapılarak

potansiyellerinin ne kadar olduğu hakkında bilgiler vermektedir. Bu istasyonlar: Bişkek

(deniz seviyesinden 766 m), Colpon-Ata (deniz seviyesinden 1616 m), bulunan Su Samır

(deniz seviyesinden 2500 metre) ve Tanrı Dağı (deniz seviyesinden 3601 m) olmak üzere

4 adet istasyondaki alınan verileri işlenmiştir [23].

34

Aşağıdaki diyagrama bakılarak bir yıllık Kırgızistan’ın 4 şehrinin yeryüzüne yatay

düzlemde güneşlenme radyasyon ışınım miktarları verilmektedir. Güneş radyasyon

ışınım miktarı yapılan ölçümleri bizleriyıllık bazda ne kadar enerji üretebileceğimizi

ortaya çıkartmaktadır. Kırgızistan’ın farklı bölgelerinde bulunan Bişkek, Colpon-Ata, Su-

Samır ve Tanrı dağları verileri verilmektedir [23].

Grafik 3.3.1: Kırgızistan Güneş Radyasyonu Işınım

Toplam güneş radyasyon seviyesi değerleri karşılaştırma analizi incelendiğinde

Kırgızistan'da artan yükseklik, güneş radyasyonu miktarı artmaktadır.Yükseklik artıkça

güneş radyasyon ışınım seviyesi artması Kırgızistan için özel bir durumdur [23].

Kırgızistan'da güneş potansiyeli 15 adet meteoroloji istasyonlarından 4 Adet

istasyonun gözlemlenmesiyle şiddeti, açısı, yayılımı ve yansıtma analiz yapılarak

potansiyellerinin ne kadar olduğu hakkında bilgiler vermektedir. Bu istasyonlar: Bişkek

(deniz seviyesinden 766 m), Colpon-Ata (deniz seviyesinden 1616 m), bulunan Suusamır

(deniz seviyesinden 2500 metre) ve Tien-Shan (deniz seviyesinden 3601 m) olmak üzere

4 adet istasyondaki alınan verileri işlenmiştir[23].

35

AYLAR METEOROLOJİ İSTASYONU

Bişkek Colpon-Ata Su-Samır Tanrı Dağı

Ocak 284,5 201,1 259,8 335,2

Şubat 284,9 289,1 343,6 423,3

Mart 381,3 477,7 542,7 515,6

Nisan 523,7 590,8 515,6 754,2

Mayıs 670,4 720,7 645,3 842,2

Haziran 158,4 729,1 699,1 808,7

Temmuz 154,2 762,6 716,4 741,6

Ağustos 674,6 641,1 691,3 678,8

Eylül 523,7 515,4 540,5 578,2

Ekim 360,3 372,9 372,9 481,8

Kasım 213,7 222,3 255,6 347,8

Aralık 180,2 159,2 226,3 293,3

Toplam 5610 5682 5809,1 6800,7

Yükseklik 766 1616 2061 3601

Yıl 30 13 24 30

Tablo 3.3.3: Ortalama Aylık Yatay Düzlemdeki Güneş Radyasyon Işınım Değerleri

(Mj/m2)

36

3.4. ENERJİ ÜRETİM SANTRALLERİNİN MALİYET ANALİZİ

Enerji santrallerinde maliyet unsurlarının değerlendirilmesinde, genellikle

santralin ilk yatırım maliyeti ve birim enerji üretim maliyeti dikkate alınmaktadır.

Santralin birim enerji üretim maliyeti, santralin kullanım ömrü boyunca yapılan bütün

harcamaları (ilk yatırım maliyeti, işletme/bakım maliyetleri) kapsayan, santralden birim

enerji elde edilmesi için gerekli olan maliyeti ifade eden ekonomik bir değerlendirme

kriteridir. Enerji santrallerinde elektrik enerjisi üretimine etki eden faktörler, santralin ilk

yatırım maliyeti ve işletme/bakım maliyetidir [24].

3.4.1. İlk Yatırım Maliyeti:

İlk yatırım maliyeti, santralin işletmeye başlamadan önce enerji üretimine hazır

hale getirilmesi amacıyla, makina-teçhizat, bina, arazi vb. temel elemanlar için yapılan

harcamalardır. Enerji santral maliyetlerinin en büyük kısmı ilk yatırım maliyetleridir[24]..

3.4.2. İşletme/Bakım Maliyeti:

İşletme bakım maliyetleri ise santral kurulumu sonrası santralden enerji üretmek

için yapılması gereken harcamalardır. İşletme maliyetleri, sabit işletme maliyeti ve

değişken işletme maliyeti olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Sabit işletme maliyeti

çalışanların maaşları ve primler, santral genel ve idari harcamaları, santral destek

ekipmanları, planlanmış bakımlar gibi maliyetlerdir. Değişken işletme maliyetleri ise

santralde kullanılan yakıtlar, enerji, su, kimyasallar, katalizörler, gazlar, yağlayıcılar,

tükenebilir malzeme ve kaynaklar ile atıkların neden olduğu maliyetlerdir.

Kömür ve doğalgaz yakıtlı termik santral, nükleer santral, hidroelektrik santral,

rüzgar enerji santralleri (kara ve deniz üstü), güneş enerji santrali, jeotermal enerji santrali

ve biyokütle enerjisi santrali için $/kW cinsinden ilk yatırım maliyetleri, $/kW-yıl

cinsinden sabit işletme maliyetleri ile $/MW/h cinsinden değişken işletme maliyetleri

Tablo ’te verilmiştir. Tabloda, ilk yatırım maliyeti bir birim güç elde edilmesi için

ödenmesi gereken maliyet, sabit işletme maliyeti bir yılda santralden birim güç elde

edilmesi için ödenmesi gereken maliyet ve değişken işletme maliyeti bir birim enerji elde

edilmesi için ödenmesi gereken maliyet olarak değerlendirilmiştir[24].

37

Santral Tipi İlk Yatırım

Maliyeti

($/kW)

Sabit İşletme

Maliyeti

($/kW-yıl)

Değişken

İşletme

Maliyeti

($/MWh)

Rüzgar Santrali (Deniz Üstü) 6230 74 -

Nükleer Santral 5530 93,28 2,14

Jeotermal Enerji Santrali 4362 100 -

Biyokütle Enerji Santrali 4114 105,53 5,26

Güneş Enerjisi Santrali 3873 24,69 -

Kömür Yakıtlı Linyit Santrali 3246 37,8 4,47

Hidroelektrik Santrali 2936 14,13 -

Rüzgar Santrali (Kara) 2213 39,55 -

Doğalgaz Yakıtlı Linyit Santrali 917 13,17 3,6

Tablo 3.4.1: Enerji Santralleri Birim Bazda Maliyeti

Tablo değerlendirildiğinde, rüzgar santralleri, jeotermal enerji santralleri, güneş enerji

santralleri ve hidroelektrik santraller yenilenebilir enerji santrallerinin değişken işletme

maliyetlerinin olmadığı görülmektedir[24].

Grafik 3.4.1: 2014 Yılı İlk Yatırım Maliyeti

62305530

4362 4114 38733246 2936

2213

917

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

2014 Yılı İlk Yatırm Maliyeti ($/Kw)

2014 Yılı İlk Yatırm Maliyeti ($/Kw)

38

Tablodan, ilk yatırım maliyetleri yüksek olan santraller sırasıyla, deniz üstü

rüzgar enerji santrali (6230 $/kW), nükleer santral (5530 $/kW) ve jeotermal enerji

Grafik 3.4.2: 2014 Yılı Sabit İşletme Maliyeti

santrali (4362 $/kW) iken; ilk yatırım maliyetleri düşük olan santraller ise doğalgaz

yakıtlı linyit santral (917 $/kW), karada kullanılan rüzgar santrali (2213 $/kW) ve

hidroelektrik santral (2936 $/kW) olduğu görülmektedir. Sabit işletme maliyeti en yüksek

olan santraller sırasıyla, biyokütle enerji santrali (105,63 $/kW-yıl), jeotermal enerji

santrali (100 $/kW-yıl) ve nükleer santral (93,28 $/kW-yıl); düşük olan santraller ise

sırasıyla, doğalgaz yakıtlı termik santral (13,17 $/kW-yıl), hidroelektrik santral (14,13

$/kW-yıl) ve güneş enerji santralidir (24,69 $/kW-yıl). Değişken işletme maliyeti yüksek

olan santraller, biyokütle enerji santrali (5,26 $/MW/h) ile kömür yakıtlı linyit santral

(4,47 $/MW/h); düşük olan santraller ise nükleer santral (2,14 $/MW/h) ile doğalgaz

yakıtlı linyit santral (3,6 $/ MW/h) şeklindedir[24].

3.4.3. Kırgızistan’daki Elektrik Fiyatı Tarifesi

Kırgızistan’ın 1 Ağustos 2015 tarihinden itibaren 1 KW/h elektrik satış fiyatları

şu şekildedir. Mesken (ev, işyeri 700 KW/h kadar) 0,77 Som, mesken (ev, işyeri 700

KW/h sonra) 2,16 Som. Tarım amaçlı çalışan elektrikli makinelerde 0,779 Som ve Sanayi

39

kuruluşlarının 2,24 Som olarak belirlenmiştir. Aşağıdaki tabloya bakıldığında geçerli

olan ortalama tarif ise 1,82 Som ve sanayi için .ortalama geçerli olan fiyat ise 1,97 Som

olarak kullanılmaya başlanmıştır [25].

Resim 3.4.1. Kırgızistan Enerji Tarifesi

40

3.5. Hesaplamalarla İlgili Bilgiler:

Enerjinin amorti etme süresi aşağıdaki formülle bütün tarif miktarlarınca

hesaplanmıştır. Tablo en alt kısımlarında bulunan amorti süreleri bize yaklaşık olarak kaç

yılda yaptığımız enerji inşaatının geri dönüşümlerini vermektedir. Amorti süresi Yıllık

Kazanç (YK) bölü, yatırım maliyetinin eskalasyon ve faiz hesaplaması yapılması

ardından çıkan miktarı bölünmesiyle hesaplanabilmektedir.

A.E=𝐼𝑑

𝑌𝐾

Bu hesaplamaya yıllık elektrik zam oranları dahil edilmemiş olup standart durumlar baz

alınarak bulunan yaklaşık tahmini sonuçları göstermektedir.

41

4. BULGULAR VE HESAPLAMALAR

4.1. 1000 KW/HGÜNEŞ ENERJİ (FOTOVOLTAİK) MALİYET HESAPI

ANALİZİ ÖRNEĞİ

Tablo 4.1.1: Maliyet Analizi Hesaplama Verileri

4.1.1. Birim Tesis Bedeli (Cs)

Birim tesis bedeli her geçen gün teknolojinin değişmesi ile GES’in kurulum maliyeti

düşmektedir.Yapılan maliyet hesabında bu değişimler göz önünde bulundurulmalıdır.

Günümüzde 1 kW/hgüneş enerjinin maliyeti ortalama olarak 3.873ABD Dolar olarak

görülmektedir.

4.1.2. Yatırım Maliyeti

Yatırım maliyeti; baz alınan güç miktarı ile birim tesis bedeli çarpımı ile bulunur.

Ortalama 3 yıl sürecek bir güneş enerjisi santralinin aşağıda maliyet analizi yapılmaktadır.

𝐼𝑑 = 𝐶𝑠. 𝑁𝑒

𝐼𝑑 = 3873𝑥1000 (Kw

h)

𝐼𝑑 = 3.873.000 $

4.1.3. İnşaat Süresince Eskalasyon Yükü (𝒀𝒆(𝒕))

Harcama planı hazırlanırken inşaat süresi boyuncayüksek fiyat enflasyonu nedeni ile

inşaat, tesisat, araç ve gereç fiyatlarında görülen hızlı artışlar uzun sürebilecek bir taahhüdün

sabit birim fiyatlarla ihalelerde sözleşme fiyatının maliyetlerdeki artışa göre

Faiz Oranı (i) 0,05

Santral Ömrü (n) 30yıl

Yük Faktörü (Lf) %80

Baz Alınan Güç (Ne) 1000 kW/h

Birim Tesis Bedeli (Cs) 3.873$/kW

Eskalasyon Oranı (e) 0,06

İnşaat Süresi 3 yıl

42

güncellenmesidir.Eskalasyon oranı malzeme fiyatlarının artışı anlamına gelmektedir. Enerji

kurulum maliyetlerinde 0,06 olarak alınmaktadır.

Bir harcama planı ilk yıl için %30, ikinci yıl için %50 ve üçüncü yıl için %20 olarak kabul

edilmiştir.

𝑌𝑒(𝑡) = 𝑌(𝑡). (1 + 𝑒)𝑡

Bu formülü kullanarak inşaat süresi boyunca eskalasyon yükü hesaplanabilir.

2017 yılı için ;

𝑌𝑒(𝑡) = 3.873.000𝑥0,30 = 1.161.900 $

2018 yılı için ;

𝑌𝑒(𝑡) = 3.873.000𝑥0,50 = 1.936.500 $

2019 yılı için ;

𝑌𝑒(𝑡) = 3.873.000𝑥0,20 = 774.600 $

Bu değerler 3 yıllık eskalasyonsuz harcama planını göstermektedir.Bize gerekli olan

eskale edilmiş harcama planıdır.Elektrik santrallerinde santral gücü arttıkça birim elektrik

üretim maliyeti azalır.

2017 yılı için ;

𝑌𝑒(𝑡) = 1.161.900𝑥(1 + 0,06)1 = 1.231.614 $

2018 yılı için ;

𝑌𝑒(𝑡) = 1.936.500𝑥(1 + 0,06)2 = 2.052.690 $

2019 yılı için ;

𝑌𝑒(𝑡) = 774.600𝑥(1 + 0,06)3 = 821.076 $

43

Tablo 4.1.3.1: İnşaat Süresince Eskalasyon Hesabı e=0,06

Yıl

Harcama

Dağılımı(%)

Eskalasyonsuz Harcama

P.($)

Eskala Edilmiş

Harcama P.($)

2017 30 1.161.900 1.231.614

2018 50 1.936.500 2.052.690

2019 20 774.600 821.076

TOPLAM 100 3.873.000 4.105.380

4.1.4. İnşaat Süresince Faiz Yükü (T(t))

Faiz yükü hesaplaması aşağıdaki formül ile yapılır.Faiz oranı 0,05 olarak kabul

ederiz.Yalnız bu faiz oranı verilen bankadaki değişimlere göre değişmektedir. Biz

ortalama bir değer yüksek miktarda bir para birimi olduğu için %0,05 oranı aldık.Faiz

miktarını şu şekilde hesaplarız:

𝑇(𝑡) = 𝑌𝑒(𝑡). [(1 + 𝑖)𝑆−𝑡]

2017 yılı için ;

𝑇(𝑡) = 1.231.614𝑥[(1 + 0,05)1] =1.293.194$

2018 yılı için ;

𝑇(𝑡) = 2.052.690𝑥[(1 + 0,05)2] = 2.155.324 $

2019 yılı için ;

𝑇(𝑡) = 821.076𝑥[(1 + 0,05)3] = 862.130 $

44

Tablo 4.1.4.1-İnşaat Süresince Faiz Hesabı e=0,05

Yıl

Eskala Edilmiş

Harcama P.($)

Eskala Edilmiş

Harcama+Faiz P.($)

Faiz Yükü

(0,05)

2017 1.231.614 1.293.194 61.580

2018 2.052.690 2.155.324 102.634

2019 821.076 862.130 41504

TOPLAM 4.105.380 4.310.454 205.074

4.1.5. Sabit Yıllık Sermaye Masrafı (Ck)

İşletmenin kullandığı her türlü kaynağın bir maliyeti vardır. Sermaye Maliyeti

veya Fon Kaynak Maliyeti, kullanılan veya kullanılması düşünülen her türlü finansman

kaynağının ağırlıklı ortalama maliyetidir.Yeni yatırım projelerinin değerlendirilmesinde,

iskonto oranı olarak sermaye maliyeti kullanılmaktadır. Sermaye yapısı ve maliyeti,

işletmenin başarısını ve karlılığını etkilemektedir. Kiralama, uzun vadeli finanslama,

çalışma sermayesi politikası gibi kararların alınması için sermaye maliyetinin bilinmesi

gerekmektedir.

𝐶𝑘 = 𝐼𝑘 [𝑖(1 + 𝑖)𝑛

(1 + 𝑖)𝑛 − 1]

𝐶𝑘 = 4.310.454𝑥 [0,05𝑥(1+0,05)30

(1+0,05)30−1] = 280.401 $

4.1.6. Yıllık Üretilen Enerji Miktarı (E)

Aşağıdaki tablolarda görüldüğü üzere Kırgızistan’daki 1 yıllık üretilen enerji miktarı

Bişkek, Çolpon Ata, Su Samır ve Tanrı Dağı noktaları için verilmiştir.

45

Tablo 4.1.6.1: 100 KW/hBişkek Şehri Yıllık Güneş Enerjisi Hesaplaması

Aylar GÜN

SAYISI

AYLIK GRD MJ

(m²)

AYLIK GRD

Kw/h (m²)

1000 KW/h

Ocak 31,00 284,50 79,03 79.028,41

Şubat 28,00 284,90 79,14 79.139,52

Mart 31,00 381,30 105,92 105.917,51

Nisan 30,00 523,70 145,47 145.473,39

Mayıs 31,00 670,40 186,22 186.223,71

Haziran 30,00 758,40 210,67 210.668,35

Temmuz 31,00 754,20 209,50 209.501,68

Ağustos 31,00 674,60 187,39 187.390,39

Eylül 30,00 523,70 145,47 145.473,39

Ekim 31,00 360,30 100,08 100.084,13

Kasım 30,00 213,70 59,36 59.361,59

Aralık 31,00 180,20 50,06 50.055,96

Genel 365,00 5.609,90 1.558,32 1.558.318,02

46

Tablo 4.1.6.2: 1000 KW/h Colpon Ata Şehri Güneş Enerjisi Hesaplaması

Aylar GÜN SAYISI AYLIK GRD MJ

(m²)

AYLIK GRD

Kw/h (m²)

1000 KW/h

Ocak 31 201,10 55,86 55.861,56

Şubat 28 289,10 80,31 80.306,20

Mart 31 477,70 132,70 132.695,51

Nisan 30 590,80 164,11 164.112,42

Mayıs 31 720,70 200,20 200.196,05

Haziran 30 729,10 202,53 202.529,40

Temmuz 31 762,60 211,84 211.835,03

Ağustos 31 641,10 178,08 178.084,76

Eylül 30 515,40 143,17 143.167,81

Ekim 31 372,90 103,58 103.584,16

Kasım 30 222,30 61,75 61.750,49

Aralık 31 159,20 44,22 44.222,58

Genel 365 5.682,00 1.578,35 1.578.345,96

47

Tablo 4.1.6.3: 1000 KW/h Su Samır Güneş Enerjisi Hesaplaması

Aylar GÜN

SAYISI

AYLIK GRD.

MJ (m²)

AYLIK GRD

Kw/h (m²)

1000 KW/h

Ocak 31 259,80 72,17 72.167,24

Şubat 28 343,60 95,45 95.445,21

Mart 31 542,70 150,75 150.751,21

Nisan 30 515,60 143,22 143.223,37

Mayıs 31 645,30 179,25 179.251,43

Haziran 30 699,10 194,20 194.196,00

Temmuz 31 716,40 199,00 199.001,59

Ağustos 31 691,30 192,03 192.029,31

Eylül 30 540,50 150,14 150.140,09

Ekim 31 372,90 103,58 103.584,16

Kasım 30 255,60 71,00 71.000,57

Aralık 31 226,30 62,86 62.861,61

Genel 365 5.809,10 1.613,65 1.613.651,80

48

Tablo 4.1.6.4: 1000 KW/h Tanrı Dağı Güneş Enerjisi Hesaplaması

Aylar GÜN

SAYISI

AYLIK GRD. MJ

(m²)

AYLIK GRD

Kw/h (m²)

1000 KW/h

Ocak 31 335,20 93,11 93.111,86

Şubat 28 423,30 117,58 117.584,27

Mart 31 515,60 143,22 143.223,37

Nisan 30 754,20 209,50 209.501,68

Mayıs 31 842,20 233,95 233.946,32

Haziran 30 808,70 224,64 224.640,69

Temmuz 31 741,60 206,00 206.001,65

Ağustos 31 678,80 188,56 188.557,06

Eylül 30 578,20 160,61 160.612,40

Ekim 31 481,80 133,83 133.834,40

Kasım 30 347,80 96,61 96.611,88

Aralık 31 293,30 81,47 81.472,87

Genel 365 6.800,70 1.889,10 1.889.098,45

4.1.7. Birim Yatırım Maliyeti (gk)

𝑔𝑘 =𝐶𝐾

𝐸

Bişkek için : 𝑔𝑘 =280.401

1.558.318,02= 0,1799 $

𝑘𝑊

ℎ

Colpon Ata için : 𝑔𝑘 =280.401

1.578.345,96= 0,1776 $

𝑘𝑊

ℎ

Su Samır için : 𝑔𝑘 =280.401

1.613.651,80= 0,1737 $

𝑘𝑊

ℎ

49

Tanrı Dağı için : 𝑔𝑘 =280.401

1.889.098,45= 0,1484 $

𝑘𝑊

ℎ

4.1.8. Birim İşletme Bakım Maliyeti (𝒈𝒎)

Sabit işletme bakım maliyeti (Cm) 2014 yılı verilerini göre güneş enerji santrallerinde

39,55 ABD Doları olarak verilmiştir.

𝑔𝑚 =𝐶𝑚

𝐸

Bişkek için :𝑔𝑚 =39.550

1.558.318,02= 0,0253

$

𝑘𝑤ℎ

Colpon Ata için :𝑔𝑚 =39.550

1.578.345,96= 0,0250

$

𝑘𝑤ℎ

Su Samır için : 𝑔𝑚 =39.550

1.613.651,80= 0,0245

$

𝑘𝑤ℎ

Tanrı Dağı için : 𝑔𝑚 =39.550

1.889.098,45= 0,0209

$

𝑘𝑤ℎ

4.1.9. Birim Elektrik Enerji Maliyeti (g) ($/kW/h)

1 kW/h saatteki g=𝑔𝑘+𝑔𝑚

𝐸=

𝐶𝑇

𝐸

Bişkek için :g= 0,1799 + 0,0253 = 0,2052 𝑐𝑒𝑛𝑡 $/𝑘𝑊ℎ

Colpon Ata için : g= 0,1776 + 0,0250 = 0,2026 𝑐𝑒𝑛𝑡 $/𝑘𝑊ℎ

Su Samır için: : g= 0,1773 + 0,0245 = 0,2018 𝑐𝑒𝑛𝑡 $/𝑘𝑊ℎ

Tanrı Dağı için : g= 0,1484 + 0,0209 = 0,1693 𝑐𝑒𝑛𝑡 $/𝑘𝑊h

50

4.1.10. Ekonomik Kazanç ve Amorti Süresi Hesaplama

Yıllık enerji üretimi ile tarife çarpımı birlikte ekonomik her bir tarife için gelir hesabı

yapıldıktan sonra maliyet analizinden çıkan giderimizin bölümünden bir elektrik santralin kaç

senede geri kazanımı olacağı bulunmaktadır. Aşağıdaki hesaplamalarda Bişkek, Çolpon Ata,

Su Samır ve Tanrı Dağı kurulacak güneş enerjisi tesisleri için yapılan hesaplamalar

bulunmaktadır.

51

Tablo 4.1.10.1-Bişkek Şehri Güneş Enerjisi Hesaplaması Minimum Kazanç (20 Mart 2017 1 ABD Dolar=69,2915)

AYLAR GÜN

SAYISI

AYLIK

GRD MJ

(m²)

AYLIK

GRD

Kw/h (m²)

1000 KW/h %15 KAYIP

KAZANÇ

(Mesken 700

Kw/h kadar

0,77 Som)

KAZANÇ

(Mesken 700

Kw/h Sonrası

2,16 Som)

Kazanç (Sanayi

2,24 Som)

Kazanç

(Mesken

Ortalaması

1,82som)

Kazanç (Sanayi

Ortalaması 1,97

Som)

Ocak 31,00 284,50 79,03 79.028,41 67.174,15 51.724,09 145.096,16 150.470,09 122.256,95 132.333,07

Şubat 28,00 284,90 79,14 79.139,52 67.268,59 51.796,82 145.300,16 150.681,65 122.428,84 132.519,13

Mart 31,00 381,30 105,92 105.917,51 90.029,89 69.323,01 194.464,56 201.666,95 163.854,39 177.358,88

Nisan 30,00 523,70 145,47 145.473,39 123.652,38 95.212,33 267.089,14 276.981,33 225.047,33 243.595,18

Mayıs 31,00 670,40 186,22 186.223,71 158.290,16 121.883,42 341.906,74 354.569,95 288.088,08 311.831,61

Haziran 30,00 758,40 210,67 210.668,35 179.068,10 137.882,44 386.787,09 401.112,54 325.903,94 352.764,16

Temmuz 31,00 754,20 209,50 209.501,68 178.076,42 137.118,85 384.645,08 398.891,19 324.099,09 350.810,56

Ağustos 31,00 674,60 187,39 187.390,39 159.281,83 122.647,01 344.048,75 356.791,30 289.892,93 313.785,20

Eylül 30,00 523,70 145,47 145.473,39 123.652,38 95.212,33 267.089,14 276.981,33 225.047,33 243.595,18

Ekim 31,00 360,30 100,08 100.084,13 85.071,51 65.505,07 183.754,47 190.560,19 154.830,16 167.590,88

Kasım 30,00 213,70 59,36 59.361,59 50.457,35 38.852,16 108.987,87 113.024,46 91.832,37 99.400,98

Aralık 31,00 180,20 50,06 50.055,96 42.547,56 32.761,62 91.902,74 95.306,54 77.436,56 83.818,70

Genel 365,00 5.609,90 1.558,32 1.558.318,02 1.324.570,32 1.019.919,15 2.861.071,89 2.967.037,51 2.410.717,98 2.609.403,53

Dolar ($)

Amorti Süresi (Yıl)

14.719,25 41.290,37 42.819,24 34.790,96 37.658,35

292,34 104,39 100,67 123,90 114,46

Açıklama 1: Bişkek şehri 1 yıllık minimum enerji üretimiiçin yapılan hesaplamalarda her bir tarif için kurulan güneş elektrik santralleri için yapılan

analizler tabloda verilmektedir. Hesaplamalar Som para birimi cinsinden hesap edilip daha son 20 Mart 2017 Kırgız Merkez Bankası kuruna göre ABD

Doları cinsinden hesaplar çıkartılmıştır.Sonuç uzun yıllar kendi amorti edemeyeceği ortaya çıkmıştır. Çıkan sonuçlar maliyeti karşılamamaktadır.

Yukarıda alınan elektrik enerjisi birim tarifleri Kırgız Cumhuriyeti’nde geçerli olan Severelektro şirketi internet sayfasından alınmıştır.,

52

Tablo 4.1.10.2-Bişkek Şehri Güneş Enerjisi Hesaplaması Maksimum Kazanç (20 Mart 2017 1 Dolar=69,2915)

Aylar GÜN

SAYISI

AYLIK

GRD MJ

(m²)

AYLIK

GRD

Kw/h

(m²)

1000 KW/h

KAZANÇ(70

0 Kw/h kadar

0,77 Som)

KAZANÇ(700

Kw/h Sonrası 2,16

Som)

Kazanç

(Sanayi 2,24

Som)

Kazanç

(Mesken

Ortalaması

1,82som)

Kazanç

(Sanayi

Ortalaması

1,97 Som)

Ocak 31,00 284,50 79,03 79.028,41 60.851,88 170.701,37 177.023,64 143.831,71 155.685,97

Şubat 28,00 284,90 79,14 79.139,52 60.937,43 170.941,37 177.272,53 144.033,93 155.904,86

Mart 31,00 381,30 105,92 105.917,51 81.556,49 228.781,83 237.255,23 192.769,88 208.657,50

Nisan 30,00 523,70 145,47 145.473,39 112.014,51 314.222,51 325.860,38 264.761,56 286.582,57

Mayıs 31,00 670,40 186,22 186.223,71 143.392,26 402.243,22 417.141,11 338.927,16 366.860,71

Haziran 30,00 758,40 210,67 210.668,35 162.214,63 455.043,64 471.897,11 383.416,40 415.016,65

Temmuz 31,00 754,20 209,50 209.501,68 161.316,29 452.523,62 469.283,75 381.293,05 412.718,30

Ağustos 31,00 674,60 187,39 187.390,39 144.290,60 404.763,24 419.754,47 341.050,51 369.159,06

Eylül 30,00 523,70 145,47 145.473,39 112.014,51 314.222,51 325.860,38 264.761,56 286.582,57

Ekim 31,00 360,30 100,08 100.084,13 77.064,78 216.181,73 224.188,46 182.153,12 197.165,74

Kasım 30,00 213,70 59,36 59.361,59 45.708,42 128.221,03 132.969,95 108.038,09 116.942,32

Aralık 31,00 180,20 50,06 50.055,96 38.543,09 108.120,86 112.125,34 91.101,84 98.610,23

Genel 365,00 5.609,90 1.558,32 1.558.318,02 1.199.904,88 3.365.966,93 3.490.632,37 2.836.138,80 3.069.886,50

Dolar ($) 17.316,77 48.756,91 50.376,05 40.930,54 44.303,94

Amorti Süresi (Yıl) 248,92 88,73 85,57 105,31 97,29

Açıklama 2: Bişkek şehri 1 yıllık maksimum enerji üretimi için yapılan hesaplamalarda her bir tarif için kurulan güneş elektrik santralleri için yapılan


Doları cinsinden hesaplar çıkartılmıştır. Sonuç uzun yıllar kendi amorti edemeyeceği ortaya çıkmıştır. Çıkan sonuçlar maliyeti karşılamamaktadır.

Yukarıda alınan elektrik enerjisi birim tarifleri Kırgız Cumhuriyeti’nde geçerli olan Severelektro şirketi internet sayfasından alınmıştır.

53

Açıklama 3: Çolpon Ata şehri 1 yıllık minimum enerji üretimi için yapılan hesaplamalarda her bir tarif için kurulan güneş elektrik santralleri için yapılan



Yukarıda alınan elektrik enerjisi birim tarifleri Kırgız Cumhuriyeti’nde geçerli olan Severelektro şirketi internet sayfasından alınmıştır

Tablo 4.1.10.3-Çolpon Ata Şehri Güneş Enerjisi Hesaplaması Minimum Kazanç (20 Mart 2017 1 Dolar=69,2915)

Aylar GÜN

SAYISI

AYLIK

GRD MJ

(m²)

AYLIK

GRD

kW/h

(m²)

1000 KW/h %15 KAYIP

KAZANÇ

(Mesken700

kW/h kadar

0,77 som)

KAZANÇ

(Mesken700

kW/h Sonrası

2,16 Som)

Kazanç

(Sanayi 2,24

Som)

Kazanç

(Mesken

Ortalaması

1,82som)

Kazanç

(Sanayi

Ortalaması

1,97 Som)

Ocak 31 201,10 55,86 55.861,56 47.482,32 36.561,39 102.561,82 106.360,41 86.417,83 93.540,18

Şubat 28 289,10 80,31 80.306,20 68.260,27 52.560,41 147.442,18 152.903,00 124.233,69 134.472,73

Mart 31 477,70 132,70 132.695,51 112.791,18 86.849,21 243.628,95 252.652,24 205.279,95 222.198,62

Nisan 30 590,80 164,11 164.112,42 139.495,56 107.411,58 301.310,41 312.470,06 253.881,92 274.806,25

Mayıs 31 720,70 200,20 200.196,05 170.166,64 131.028,31 367.559,94 381.173,27 309.703,28 335.228,28

Haziran 30 729,10 202,53 202.529,40 172.149,99 132.555,49 371.843,97 385.615,97 313.312,98 339.135,48

Temmuz 31 762,60 211,84 211.835,03 180.059,77 138.646,03 388.929,11 403.333,89 327.708,79 354.717,75

Ağustos 31 641,10 178,08 178.084,76 151.372,04 116.556,47 326.963,62 339.073,38 275.497,12 298.202,93

Eylül 30 515,40 143,17 143.167,81 121.692,64 93.703,33 262.856,10 272.591,51 221.480,61 239.734,50

Ekim 31 372,90 103,58 103.584,16 88.046,54 67.795,83 190.180,52 197.224,24 160.244,70 173.451,68

Kasım 30 222,30 61,75 61.750,49 52.487,92 40.415,70 113.373,91 117.572,94 95.528,01 103.401,20

Aralık 31 159,20 44,22 44.222,58 37.589,19 28.943,68 81.192,65 84.199,78 68.412,33 74.050,70

Genel 365 5.682,00 1.578,35 1.578.345,96 1.341.594,07 1.033.027,43 2.897.843,18 3.005.170,71 2.441.701,20 2.642.940,31

Dolar ($) 14.908,43 41.821,05 43.369,98 35.238,11 38.142,35


54

Tablo 4.1.10.4-Çolpon Ata Şehri Güneş Enerjisi Hesaplaması Maksimum Kazanç (20 Mart 2017 1 Dolar=69,2915)

Aylar GÜN

SAYISI

AYLIK

GRD. MJ

(m²)

AYLIK

GRD Kw/h

(m²)

1000 KW/h

KAZANÇ(700

Kw/h kadar

0,77 Som)

KAZANÇ(700

Kw/h Sonrası

2,16 Som)

Kazanç

(Sanayi 2,24

Som)

Kazanç

(Mesken

Ortalaması

1,82som)

Kazanç

(Sanayi

Ortalaması

1,97 Som)

Ocak 31 201,10 55,86 55.861,56 43.013,40 120.660,97 125.129,89 101.668,04 110.047,27

Şubat 28 289,10 80,31 80.306,20 61.835,77 173.461,39 179.885,88 146.157,28 158.203,21

Mart 31 477,70 132,70 132.695,51 102.175,54 286.622,29 297.237,93 241.505,82 261.410,15

Nisan 30 590,80 164,11 164.112,42 126.366,57 354.482,84 367.611,83 298.684,61 323.301,48

Mayıs 31 720,70 200,20 200.196,05 154.150,96 432.423,46 448.439,14 364.356,80 394.386,21

Haziran 30 729,10 202,53 202.529,40 155.947,64 437.463,50 453.665,85 368.603,50 398.982,91

Temmuz 31 762,60 211,84 211.835,03 163.112,97 457.563,66 474.510,46 385.539,75 417.315,01

Ağustos 31 641,10 178,08 178.084,76 137.125,26 384.663,08 398.909,86 324.114,26 350.826,97

Eylül 30 515,40 143,17 143.167,81 110.239,22 309.242,47 320.695,90 260.565,42 282.040,59

Ekim 31 372,90 103,58 103.584,16 79.759,80 223.741,79 232.028,52 188.523,17 204.060,80

Kasım 30 222,30 61,75 61.750,49 47.547,88 133.381,07 138.321,11 112.385,90 121.648,47

Aralık 31 159,20 44,22 44.222,58 34.051,38 95.520,76 99.058,57 80.485,09 87.118,47

Genel 365 5.682,00 1.578,35 1.578.345,96 1.215.326,39 3.409.227,27 3.535.494,95 2.872.589,65 3.109.341,54

Dolar ($) 17.539,33 49.201,23 51.023,5 41.456,59 44.873,35


Açıklama 4: Çolpon Ata şehri 1 yıllık maksimum enerji üretimi için yapılan hesaplamalarda her bir tarif için kurulan güneş elektrik santralleri için yapılan



Yukarıda alınan elektrik enerjisi birim tarifleri Kırgız Cumhuriyeti’nde geçerli olan Severelektro şirketi internet sayfasından alınmıştır.

55

Açıklama 5: Su Samırdaki noktada için 1 yıllık minimum enerji üretimi için yapılan hesaplamalarda her bir tarif için kurulan güneş elektrik santralleri

için yapılan analizler tabloda verilmektedir. Hesaplamalar Som para birimi cinsinden hesap edilip daha son 20 Mart 2017 Kırgız Merkez Bankası kuruna

göre ABD Doları cinsinden hesaplar çıkartılmıştır. Sonuç uzun yıllar kendi amorti edemeyeceği ortaya çıkmıştır. Çıkan sonuçlar maliyeti

karşılamamaktadır. Yukarıda alınan elektrik enerjisi birim tarifleri Kırgız Cumhuriyeti’nde geçerli olan Severelektro şirketi internet sayfasından alınmıştır.

Tablo 4.1.10.5-Su Samır Güneş Enerjisi Hesaplaması Minimum Kazanç(20 Mart 2017 1 Dolar=69,2915)

AYLAR

GÜN

SAYIS

I

AYLIK

GRD. MJ

(m²)

AYLIK

GRD

Kw/h

(m²)

1000 KW/h %15 KAYIP

KAZANÇ

(Mesken700

Kw/h kadar

0,77 som)

KAZANÇ

(Mesken700

Kw/h Sonrası

2,16 Som)

Kazanç

(Sanayi 2,24

Som)

Kazanç

(Mesken

Ortalaması

1,82som)

Kazanç

(Sanayi

Ortalaması

1,97 Som)

Ocak 31 259,80 72,17 72.167,24 61.342,16 47.233,46 132.499,06 137.406,43 111.642,73 120.844,05

Şubat 28 343,60 95,45 95.445,21 81.128,43 62.468,89 175.237,40 181.727,68 147.653,74 159.823,00

Mart 31 542,70 150,75 150.751,21 128.138,53 98.666,66 276.779,21 287.030,30 233.212,12 252.432,89

Nisan 30 515,60 143,22 143.223,37 121.739,86 93.739,69 262.958,10 272.697,29 221.566,55 239.827,53

Mayıs 31 645,30 179,25 179.251,43 152.363,72 117.320,06 329.105,63 341.294,73 277.301,97 300.156,53

Haziran 30 699,10 194,20 194.196,00 165.066,60 127.101,28 356.543,85 369.749,18 300.421,21 325.181,20

Temmuz 31 716,40 199,00 199.001,59 169.151,35 130.246,54 365.366,92 378.899,03 307.855,46 333.228,17

Ağustos 31 691,30 192,03 192.029,31 163.224,92 125.683,19 352.565,82 365.623,81 297.069,35 321.553,09

Eylül 30 540,50 150,14 150.140,09 127.619,08 98.266,69 275.657,21 285.866,73 232.266,72 251.409,58

Ekim 31 372,90 103,58 103.584,16 88.046,54 67.795,83 190.180,52 197.224,24 160.244,70 173.451,68

Kasım 30 255,60 71,00 71.000,57 60.350,48 46.469,87 130.357,04 135.185,08 109.837,88 118.890,45

Aralık 31 226,30 62,86 62.861,61 53.432,37 41.142,93 115.413,92 119.688,51 97.246,92 105.261,77

Genel 365 5.809,10 1.613,65 1.613.651,80 1.371.604,03 1.056.135,10 2.962.664,70 3.072.393,02 2.496.319,33 2.702.059,94

Dolar ($) 15.241,91 42.756,4 44.340,11 36.026,34 38.995,55


56

4.1.10.6- Su Samır Güneş Enerjisi Hesaplaması Maksimum Kazanç (20 Mart 2017 1 Dolar=69,2915)

AYLAR GÜN

SAYISI

AYLIK

GRD. MJ

(m²)

AYLIK

GRD

Kw/h (m²)

1000 KW/h

KAZANÇ(70

0 Kw/h kadar

0,77 Som)

KAZANÇ(70

0 Kw/h

Sonrası 2,16

Som)

Kazanç

(Sanayi 2,24

Som)

Kazanç

(Mesken

Ortalaması

1,82som)

Kazanç

(Sanayi

Ortalaması

1,97 Som)

Ocak 31 259,80 72,17 72.167,24 55.568,78 155.881,25 161.654,63 131.344,38 142.169,47

Şubat 28 343,60 95,45 95.445,21 73.492,81 206.161,65 213.797,27 173.710,28 188.027,06

Mart 31 542,70 150,75 150.751,21 116.078,43 325.622,60 337.682,70 274.367,19 296.979,88

Nisan 30 515,60 143,22 143.223,37 110.281,99 309.362,47 320.820,34 260.666,53 282.150,03

Mayıs 31 645,30 179,25 179.251,43 138.023,60 387.183,10 401.523,21 326.237,61 353.125,32

Haziran 30 699,10 194,20 194.196,00 149.530,92 419.463,36 434.999,04 353.436,72 382.566,12

Temmuz 31 716,40 199,00 199.001,59 153.231,23 429.843,44 445.763,57 362.182,90 392.033,14

Ağustos 31 691,30 192,03 192.029,31 147.862,57 414.783,32 430.145,66 349.493,35 378.297,75

Eylül 30 540,50 150,14 150.140,09 115.607,87 324.302,59 336.313,80 273.254,96 295.775,98

Ekim 31 372,90 103,58 103.584,16 79.759,80 223.741,79 232.028,52 188.523,17 204.060,80

Kasım 30 255,60 71,00 71.000,57 54.670,44 153.361,23 159.041,27 129.221,03 139.871,12

Aralık 31 226,30 62,86 62.861,61 48.403,44 135.781,09 140.810,02 114.408,14 123.837,38

Genel 365 5.809,10 1.613,65 1.613.651,80 1.242.511,88 3.485.487,88 3.614.580,03 2.936.846,27 3.178.894,04

Dolar ($) 17.931,66 50.301,81 52.164,84 42.383,98 45.887,11


Açıklama 6: Su Samırdaki noktada için 1 yıllık maksimum enerji üretimi için yapılan hesaplamalarda her bir tarif için kurulan güneş elektrik santralleri




57

Tablo 4.1.10.7-Tanrı Dağları Güneş Enerjisi Hesaplaması Minimum Kazanç (20 Mart 2017 1 Dolar=69,2915)

AYLAR

GÜN

SAYIS

I

AYLIK

GRD.

MJ (m²)

AYLIK

GRD

Kw/h

(m²)

1000 kW/h %15

KAYIP

KAZANÇ

(Mesken700

Kw/h kadar

0,77 som)

KAZANÇ

(Mesken700

Kw/h Sonrası

2,16 Som)

Kazanç

(Sanayi 2,24

Som)

Kazanç

(Mesken

Ortalaması

1,82som)

Kazanç

(Sanayi

Ortalaması

1,97 Som)

Ocak 31 335,20 93,11 93.111,86 79.145,08 60.941,71 170.953,37 177.284,97 144.044,04 155.915,80

Şubat 28 423,30 117,58 117.584,27 99.946,63 76.958,91 215.884,73 223.880,46 181.902,87 196.894,87

Mart 31 515,60 143,22 143.223,37 121.739,86 93.739,69 262.958,10 272.697,29 221.566,55 239.827,53

Nisan 30 754,20 209,50 209.501,68 178.076,42 137.118,85 384.645,08 398.891,19 324.099,09 350.810,56

Mayıs 31 842,20 233,95 233.946,32 198.854,37 153.117,86 429.525,44 445.433,79 361.914,95 391.743,11

Haziran 30 808,70 224,64 224.640,69 190.944,58 147.027,33 412.440,30 427.715,87 347.519,14 376.160,83

Temmuz 31 741,60 206,00 206.001,65 175.101,40 134.828,08 378.219,03 392.227,14 318.684,55 344.949,76

Ağustos 31 678,80 188,56 188.557,06 160.273,50 123.410,60 346.190,77 359.012,65 291.697,78 315.738,80

Eylül 30 578,20 160,61 160.612,40 136.520,54 105.120,81 294.884,36 305.806,00 248.467,38 268.945,46

Ekim 31 481,80 133,83 133.834,40 113.759,24 87.594,62 245.719,97 254.820,71 207.041,82 224.105,71

Kasım 30 347,80 96,61 96.611,88 82.120,10 63.232,48 177.379,42 183.949,03 149.458,58 161.776,60

Aralık 31 293,30 81,47 81.472,87 69.251,94 53.324,00 149.584,20 155.124,35 126.038,54 136.426,33

Genel 365 6.800,70 1.889,10 1.889.098,45 1.605.733,68 1.236.414,93 3.468.384,75 3.596.843,44 2.922.435,30 3.163.295,35

Dolar ($) 17.843,67 50.054,98 61.069,26 42.175,96 45.652,


Açıklama 7: Tanrı Dağındaki noktada için 1 yıllık minimum enerji üretimi için yapılan hesaplamalarda her bir tarif için kurulan güneş elektrik santralleri




58

Tablo 4.1.10.8 Tanrı Dağları Güneş Enerjisi Hesaplaması Maximum Kazanç (20 Mart 2017 1 Dolar=69,2915)

AYLAR GÜN

SAYISI

AYLIK

GRD. MJ

(m²)

AYLIK

GRD

Kw/h

(m²)

1000 KW/h

KAZANÇ(700

Kw/h kadar

0,77 Som)

KAZANÇ(700

Kw/h Sonrası

2,16 Som)

Kazanç

(Sanayi 2,24

Som)

Kazanç

(Mesken

Ortalaması

1,82som)

Kazanç

(Sanayi

Ortalaması

1,97 Som)

Ocak 31 335,20 93,11 93.111,86 71.696,13 201.121,61 208.570,56 169.463,58 183.430,36

Şubat 28 423,30 117,58 117.584,27 90.539,89 253.982,03 263.388,77 214.003,38 231.641,02

Mart 31 515,60 143,22 143.223,37 110.281,99 309.362,47 320.820,34 260.666,53 282.150,03

Nisan 30 754,20 209,50 209.501,68 161.316,29 452.523,62 469.283,75 381.293,05 412.718,30

Mayıs 31 842,20 233,95 233.946,32 180.138,66 505.324,04 524.039,75 425.782,30 460.874,24

Haziran 30 808,70 224,64 224.640,69 172.973,33 485.223,88 503.195,14 408.846,05 442.542,15

Temmuz 31 741,60 206,00 206.001,65 158.621,27 444.963,56 461.443,69 374.923,00 405.823,25

Ağustos 31 678,80 188,56 188.557,06 145.188,94 407.283,26 422.367,82 343.173,86 371.457,42

Eylül 30 578,20 160,61 160.612,40 123.671,54 346.922,78 359.771,77 292.314,56 316.406,42

Ekim 31 481,80 133,83 133.834,40 103.052,49 289.082,31 299.789,06 243.578,62 263.653,78

Kasım 30 347,80 96,61 96.611,88 74.391,15 208.681,67 216.410,62 175.833,63 190.325,41

Aralık 31 293,30 81,47 81.472,87 62.734,11 175.981,41 182.499,24 148.280,63 160.501,56

Genel 365 6.800,70 1.889,10 1.889.098,45 1.454.605,80 4.080.452,64 4.231.580,52 3.438.159,17 3.721.523,94

Dolar ($) 20.992,56 58.888,21 61.069,26 49.618,77 53.708,23

A.Süresi (Yıl) 205,33 73,20 70,58 86,87 80,26

Açıklama 8: Tanrı Dağındaki noktada için 1 yıllık minimum enerji üretimi için yapılan hesaplamalarda her bir tarif için kurulan güneş elektrik santralleri




59

4.2. 10.000 KW/H HİDROLİK ENERJİ SANTRALİ (HES) MALİYET HESAPI

ANALİZİ

Tablo 4.1.1: Maliyet Analizi Hesaplama Verileri

4.2.1. Birim Tesis Bedeli (Cs)

Birim tesis bedeli her geçen gün teknolojinin değişmesi ile HES’in kurulum maliyeti

düşmektedir. Yapılan maliyet hesabında bu değişimler göz önünde bulundurulmalıdır.

Günümüzde 1 kW/h hidrolik enerjinin maliyeti ortalama olarak 2.936 ABD Dolar olarak

görülmektedir.

4.2.2. Yatırım Maliyeti

Yatırım maliyeti; baz alınan güç miktarı ile birim tesis bedeli çarpımı ile bulunur.

Ortalama 3 yıl sürecek bir güneş enerjisi santralinin aşağıda maliyet analizi yapılmaktadır.

𝐼𝑑 = 𝐶𝑠. 𝑁𝑒

𝐼𝑑 = 2936𝑥10.000 (Kw

h)

𝐼𝑑 = 29.360.000 $

4.2.3. İnşaat Süresince Eskalasyon Yükü (𝒀𝒆(𝒕))

Harcama planı hazırlanırken inşaat süresi boyuncayüksek fiyat enflasyonu nedeni ile

inşaat, tesisat, araç ve gereç fiyatlarında görülen hızlı artışlar uzun sürebilecek bir taahhüdün

sabit birim fiyatlarla ihalelerde sözleşme fiyatının maliyetlerdeki artışa göre güncellenmesidir.

Eskalasyon oranı malzeme fiyatlarının artışı anlamına gelmektedir. Enerji kurulum

maliyetlerinde 0,06 olarak alınmaktadır.

Faiz Oranı (i) 0,05

Santral Ömrü (n) 50 yıl

Yük Faktörü (Lf) %85

Baz Alınan Güç (Ne) 10.000,00 kW/h

Birim Tesis Bedeli (Cs) 2936 $/kW

Eskalasyon Oranı (e) 0,06

İnşaat Süresi 3 yıl

60

Bir harcama planı ilk yıl için %30, ikinci yıl için %50 ve üçüncü yıl için %20 olarak kabul

edilmiştir.

𝑌𝑒(𝑡) = 𝑌(𝑡). (1 + 𝑒)𝑡

Bu formülü kullanarak inşaat süresi boyunca eskalasyon yükü hesaplanabilir. İnşaat süresi 2017

yılında %30’u, 2018 yılında %50’si ve 2019 yılında %20’si tamamlanılacak şekilde bir

hesaplama hazırlanacaktır. Bu bilgiler ışığında:

2017 yılı için ;

𝑌𝑒(𝑡) = 29.360.000𝑥0,30 = 8.808.000 $

2018 yılı için ;

𝑌𝑒(𝑡) = 29.360.000𝑥0,50 = 14.680.000 $

2019 yılı için ;

𝑌𝑒(𝑡) = 29.360.000𝑥0,20 = 5.872.000 $

Bu değerler 3 yıllık eskalasyonsuz harcama planını göstermektedir. Bize gerekli olan eskale

edilmiş harcama planıdır. Elektrik santrallerinde santral gücü arttıkça birim elektrik üretim

maliyeti azalır.

2017 yılı için ;

𝑌𝑒(𝑡) = 8808.000𝑥(1 + 0,06)1 = 9.336.480$

2018 yılı için ;

𝑌𝑒(𝑡) = 14.680.000𝑥(1 + 0,06)2 = 15.560.080 $

2019 yılı için ;

𝑌𝑒(𝑡) = 5.872.200𝑥(1 + 0,06)3 = 6.224.532 $

61

4.1.2-İnşaat Süresince Eskalasyon Hesabı e=0,06

Yıl

Harcama

Dağılımı(%)

Eskalasyonsuz Harcama

P.($)

Eskala Edilmiş

Harcama P.($)

2017 30 8.808.000 9.336.480

2018 50 14.680.000 15.560.080

2019 20 5.872.000 6.224.532

TOPLAM 100 29.360.000 31.121.092

4.2.4. İnşaat Süresince Faiz Yükü (T(t))

Faiz yükü hesaplaması aşağıdaki formül ile yapılır. Faiz oranı 0,05 olarak kabul ederiz.

Yalnız bu faiz oranı verilen bankadaki değişimlere göre değişmektedir. Biz ortalama bir değer

yüksek miktarda bir para birimi olduğu için %0,05 oranı aldık. Faiz miktarını şu şekilde

hesaplarız:

𝑇(𝑡) = 𝑌𝑒(𝑡). [(1 + 𝑖)𝑆−𝑡]

2017 yılı için ;

𝑇(𝑡) = 9.336.480𝑥[(1 + 0,05)1] = 9.803.304 $

2018 yılı için ;

𝑇(𝑡) = 15.560.080𝑥[(1 + 0,05)2] = 16.338.084 $

2019 yılı için ;

𝑇(𝑡) = 6.224.532𝑥[(1 + 0,05)3] = 6.535.758 $

Tablo 4.2.3-İnşaat Süresince Faiz Hesabı e=0,05

Yıl

Eskala Edilmiş

Harcama P.($)

Eskala Edilmiş Harcama

+Faiz P.($)

Faiz Yükü

(0,05)

2017 9.336.480 9.803.304 466.824

2018 15.560.080 16.338.084 778.004

2019 6.224.532 6.535.758 311.226

TOPLAM 31.121.092 32.677.146 1.556.054

62

4.2.5. Sabit Yıllık Sermaye Masrafı (Ck)

İşletmenin kullandığı her türlü kaynağın bir maliyeti vardır. Sermaye Maliyeti veya Fon

Kaynak Maliyeti, kullanılan veya kullanılması düşünülen her türlü finansman kaynağının

ağırlıklı ortalama maliyetidir.Yeni yatırım projelerinin değerlendirilmesinde, iskonto oranı

olarak sermaye maliyeti kullanılmaktadır. Sermaye yapısı ve maliyeti, işletmenin başarısını ve

karlılığını etkilemektedir. Kiralama, uzun vadeli finanslama, çalışma sermayesi politikası gibi

kararların alınması için sermaye maliyetinin bilinmesi gerekmektedir.

𝐶𝑘 = 𝐼𝑘 [𝑖(1 + 𝑖)𝑛

(1 + 𝑖)𝑛 − 1]

𝐶𝑘 = 32.677.146𝑥 [0,05𝑥(1+0,05)50

(1+0,05)50−1] = 1.788.861 $

Birim Yatırım Maliyeti (gk)

𝑔𝑘 =𝐶𝐾

𝐸

Bişkek için : 𝑔𝑘 =1.788.861

42.000.000= 0,0425 $

𝑘𝑊

ℎ

4.2.6. Birim İşletme Bakım Maliyeti (𝒈𝒎)

Yıllık sabit işletme bakım maliyeti (Cm) 2014 yılı verilerini göre hidroelektrik enerji

santrallerinde 24,69 ABD Doları olarak verilmiştir. 10 MW’lık bir santral için:

𝑔𝑚 =𝐶𝑚

𝐸

Büyük Aksu için :𝑔𝑚 =246.900

42.000.000= 0,00587

$

𝑘𝑤ℎ

4.2.7. Birim elektrik enerji maliyeti (g) ($/kW/h)

1 kW/h saatteki g=𝑔𝑘+𝑔𝑚

𝐸=

𝐶𝑇

𝐸

Büyük Aksu için : g= 0,0425 + 0,00587 = 0,0483 𝑐𝑒𝑛𝑡 $/𝑘𝑊ℎ

63

4.3.1. BÜYÜK AKSU IRMAĞININ HESAPLAMA ÖRNEĞİ

Nehirlerin hidroelektrik potensiyelinin incelerken sık sık medyada va bazen özel bilgi

kaynaklarında (dergi, kitap, rapor, vb), hangi bir hidroelektrik potansiyellerinden tam net olarak

bahsedilmemektedir. Hidroelektrik potansiyelde önemli olan bilgiler brüt enerji üretimi, teknik

kısım veya ekonomik olarak adlandırılmaktadır.Dolayısıyla, enerji sektörüne ilgisi olan ve

olmayan bazı insanların yerel halk, milletvekilleri, hükümet ve diğerlerin belirli bir nehirin

hidroelektrik potansiyelleri , alan, bölge ve devlet hakkında yanlış fikirleri oluşmaktadır. Bu

çalışmada Isık-Göl ilçesinin Isık-Göl bölgesinde bulunan en büyük nehirin olan Büyük Aksu

nehirinin çeşitli hidroelektrik potansiyellerini hesaplayıp göstermektedir[26].

Çalışmada nehri destekleyen küçük nehir yada kanallarla ilgili materyelleri toplamakla,

tüm mevcut olan ölçüm istasyonları verilerini kullanılması ile çıkan sonuçların incelemektir.

Nehir eğimi ve gradyan eğimlerin belirlenmesi harita üzerinde 1:50000 ölçekli bir harika

kullanarak, aynı zamanda bunların açıklamaları GPS sistemiile bağdaştırılmıştır[26].

Nehir Havzasının alanı 337 metrekaredir, nehrin uzunluğu 49 km. ve nehri destekleyen

135 km’lik toplam uzunluğu 36 kolla ayrılmış şekilde görülebilmketedir. Haritadan incelendiği

zaman buzullardan Kungei Ala-Too’dan kaynaklı olduğunu tespit edilmiştir. Nehirin yarısının

uzunluğu doğu yönünde akar, daha sonra güneye döner ve o noktadan Grigorievka

vadisinekadar her iki kıyısında "sayısız kolları toplanır.Grigoryevka vadisinde su akış

yavaşlamaya başlar. Vadinin çıkışında ise (dağ eteklerinden gelen) Isık-Göl bölgesinde nehir

üç sulama kanalları ile düzenlenir. Nehirin güç kaynakları dönemsel olarak eriyen karlardan ve

buzullardan oluşmaktadır. Nehirlerdeki yağmur suları aktifide değeri düşüktür[26].

Tablo4.3.1'de Büyük-Aksu nehirin 1990-2008 yılları arası su debisi grafiği aylık bazda

ortalaması verilmiştir. 1990'lardan sonra, bu tür küçük nehirler üzerinde ölçüm istasyonlarının

çalışması için ırmak suyunun akışının tespitinde aktif bir şekilde Su Sorunları Enstitüsü ve

Hidroelektrik (Kırgızistan Ulusal Bilimler Akademisi/ НАН КР) , bu tezde bilgilerene baş

vurulmuştur [26].

64

Grafik 4.3.1 Büyük-Aksu Nehirinin Su Debisi(m3 / sn)

4.3.1. Hidroelektrik Potansiyel Formüllerinin Tanınlanması ve Belirlenmesi

Nehirin brüt hidroelektrik potansiyeli Эв bilinen formül ile nehrin tüm

kısımlarınıhidroelektrik potansiyel toplamı olarak tanımlanır:

Formüldeki n nehir boyunca tanımlanan alan,Qнi ve Qкinehir yatağınınbaşında ve

sonunda kadar gözetleme süresi boyunca yıllık ortalama su tüketimi, (m3 / sn); ΔHi –nehir

yatağınınbaşlangıç ve bitiş noktaları arası yükseklik farkı, g = 9,81 – serbest düşüşün

hızlanması, m /s; 8760 - yılda saat sayısı olarak formülde kullanılmıştır [26].

Nehrin teknik hidroelektrik potansiyeli (Pт)aynı formüle göre belirleniyor, ancak nehir

boyunca tüm alanlarının yerine toplam hidroelektriknehrin belirlenmiş noktalarından seçilmiş

alanları alınmaktadır[26].

S.Y. Juk Sredazgidroproekt Enstitüsü’nün hesaplarına göre Isık-Göl havzasının teknik

hidroelektrik potansiyeli brüt hidroelektrik potansiyelinin yaklaşık olarak % 55'tir [26].

Nehirlerin (Ээ) ekonomik hidroelektrik potansiyel gücü bölgenin sosyal, ekonomik ve

teknolojik durumu ele alınarak belirlenir ve teknik hidroelektrik potansiyelden yaklaşık % 50

oluşuyor [26].

65

4.3.2. Büyük-Aksu Nehrinin Hidroelektrik Potansiyelleri

Temel hidroelektrik özellikleri ve hidroelektrik potansiyeli olarak kaynak aldığımız

Bolşakov M.N ve Şpak V.Gtarafından Büyük-Aksu nehri için belirlinmiş veriler Tablo

4.3.2.1’de gösterilmektedir[26].

Brüt hidroelektrik potansiyel Çon –Aksu nehirin güç ve hidroelektrik enerjisiSu

Sorunları ve Hidroelektrik Enerjinin Enstitüsü tarafından tanımlanan Sredazgidroproekt

Enstitüsü katsayıları dikkate alarak yeniden hesaplanır ve nehirin teknik hidroelektrik

potansiyelleri Tablo 4.3.2.1 'de gösterilmektedir [26].

Tablo 4.3.2.1- Büyük-Aksu Nehrinin Hidrolik Enerji Verisi ve Özellikleri [4] ve [3]

Nehir

Nehir Alanı

Güç (Bin kW)

Hidrolojik Enerji

Mil. kW/h/ Yıl

Uzunluk

(km)

Debi m3/с Yükseklik

(m)

Brüt Teknik Brüt Teknik

Büyük

Aksu[4]

24 1,52-5,14 1047 - - 34,2 296

Büyük

Aksu [3]

49 0,0-5,26 1885 48,6 426 26,7 234

Büyük-Aksu nehrinin hidroelektrik özellikleri brüt hidroelektrik gücü Рв,

kW/hcinsinden şu formülle göre hesaplanmaktadır:

Рв = 0,5 * Qc * ΔH * 9,81, kW/h ( 2 )

Qс- yıllık ortalama su tüketimi nehir gözlemlendiği dönemde, m3/s;

ΔH-su kaynağında yükseklik noktaların farkı –1607 m

Nehrin hidroelektrik potansiyel brüt yıllık miktarı Эв formülle belirlenmiştir:

Эв= Рв * 8760 , milyon kW/h (3)

Nehrin brüt hidroelektrik potansiyelleri 2-3 formüllerine göre hesaplamsı yapılmış ve

işlem sonuçları Tablo 3'te veri olarak eklenmiştir.

66

Büyük-Aksu nehrin teknik hidroelektrik potansiyelini belirlemek için nehrin alt

kısımları bilgilerine ulaşılmış ve hidroelektrik özelliklerinin alanlarında teorik araştırmalar

yapılmıştır.

Nehrin hidroelektrik güç potansiyeli (Pт) olarak nehrin seçilmiş alanlarında aşağıdaki

formüle göre belirlenmektedir:

Qнi , Qкi – yıllık ortalama su tüketimi nehir alanının başından ve sonuna kadar;

Hнi, Hкi – seçili nehir alanının başından ve sonundaki yüksek noktaları arasındaki fark

Nehrin teknik hidroelektrik potansiyeli hidrolik enerji üzerinde Эт şu formüle göre

belirlenmektedir:

Эт = Рт * 8760, kW/h yıl; ( 5 )

Nehrin teknik hidroelektrik potansiyelinin işlem sonuçları 2-5 formüllere göre yapılmış

ve Tablo 4.3.2.2’de özetlenmiştir[26].

Tablo 4.3.2.2- Büyük Aksu Nehri Hidroelektrik Potansiyel Brüt, Teknik ve Ekonomik

Güç Hesaplamaları

Nehir

Hidroelektrik Potansiyel

Brüt Teknik Ekonomik

Güç (Bin

kW)

Enerji

(Milyon

kW/h)

Güç (Bin

kW)

Enerji

(Milyon

kW/h)

Güç (Bin

kW

Enerji

(Milyon

kW/h)

Büyük Aksu [4] - - 34,2 296 17,1 148

Büyük Aksu [3] 48,6 426 26,7 234 13,4 117

Büyük Aksu 41,8 366 18,0 158 6,0 42

Büyük Aksu nehrin ekonomik açıdan hidroelektrik potansiyelini belirlemek için teorik

çalışmaların ardından nehrin hidroelektrik özellikleri ve santrallerin (HES) yerleştirmesi

67

gereken alanın belirlenmesi gerekmektedir. Tablo'te gösterildiği gibi, Büyük Aksu nehrinin ön

incelemesinde küçük HES yerleştirilmesi için uygun olduğu ve iki nokta seçmek gereklidir.

Büyük Aksu nehrinin ekonomik hidroelektrik potansiyelleri güç (Рэ) ile yıllık enerji

üretimi (Ээ) ifadelerle gösterilebilir. Nehrin kış ve yaz su tüketimini belirlemek için verimlilik

faktörünü dikkate alarak verilen formüllerle belirlenmesi önerilmektedir:

Рэ = Qг* H * g * kpd, kW/h(06);

Qг - Yıllık brüt ortalama basıncı m3/s;

H – türbin önünde su basıncı m;

Kpd –verimlilik kat sayısısı koşulları 0,7 alınmalıdır.

Harita 4.3.2.1- Büyük Aksu Nehri Grigoryevskaya Vadisi Küçük Hes Kuralabilecek

Noktalar

Ээ = Рэ* ( Чз + Чл ), kW/h (7);

Чз, Чл – küçük HES’in normal rejimde çalıştığı yaz ve kış aylarında saat sayısı miktarı

68

Her dönem 3500 saat olarak kabul edilmektedir. Daha önce verilen formüllerle verilen

(6 ve 7) Büyük Aksu nehrin kış ve yaz su debisi ile belirlenen yıllık güçü ortaya çıkartmaktadır.

Kurulu güç ve üretilen elektriğin hesaplama sonuçları soğukdönemde Kasım-Nisan ayına kadar

ve sıcak dönem ise Mayıstan-Ekime kadar olan Tablo 4'te gösterilmiştir [26].

Tablo 4.3.2.3- “Grigoryevskaya - 1,2 “ Temel Parametrelerle Hesaplamalar

HES ADLARI Su Debisi

(m3/ с)

Su Basıncı

(m)

Güç (kW) Enerji (kW/h)

Periyot – Kasım...Nisan

Grigoryevskaya - 1 2.0 150 2000 7 000 000

Grigoryevskaya - 2 2.0 150 2000 7 000 000

Periyot– Mayıs…Ekim

Grigoryevskaya - 1 4,0 150 4000 14 000 000

Grigoryevskaya - 2 4,0 150 4000 14 000 000

TOPLAM 300 8000 42 000 000

Yıllık ortalama güç 6.000 kW ve enerji üretimi toplamı 42.000.000 milyon kW/h saat

olarak yukarıdaki tabloda hidroelektrik potansiyeli ortaya çıkmıştır. Maliyet analizi

hesaplamamızla birlikte Severelektro elektrik birim tarifesini hesaplamamızla kurduğumuz 10

MW enerji santralimizin amorti süreleri aşağıdaki tablolar hesaplamalar ortaya çıkartmaktadır.

69

Tablo 4.3.2.4-Büyük Aksu Hesaplaması Maximum Kazanç (20 Mart Merkez Bankası Kuru 1 Dolar=69.2915)

Aylar

Debi

Periyot Su

Basıncı

Güç

(kW)

Enerji kW/h

KAZANÇ

(Mesken700

Kw/h kadar 0,77

som)

KAZANÇ

(Mesken700

Kw/h Sonrası

2,16 Som)

Kazanç (Sanayi

2,24 Som)

Kazanç (Mesken

Ortalaması

1,82som)

Kazanç (Sanayi

Ortalaması 1,97

Som)

Büyük Aksu-1 2,00 Kasım-Nisan 150,00 2.000,00 7.000.000,00 5.390.000,00 15.120.000,00 15.680.000,00 12.740.000,00 13.790.000,00

Büyük Aksu-2 2,00 Kasım-Nisan 150,00 2.000,00 7.000.000,00 5.390.000,00 15.120.000,00 15.680.000,00 12.740.000,00 13.790.000,00

Büyük Aksu-1 4,00 Mayıs-Ekim 150,00 4.000,00 14.000.000,00 10.780.000,00 30.240.000,00 31.360.000,00 25.480.000,00 27.580.000,00

Büyük Aksu-2 4,00 Mayıs-Ekim 150,00 4.000,00 14.000.000,00 10.780.000,00 30.240.000,00 31.360.000,00 25.480.000,00 27.580.000,00

Genel 300,00 8.000,00 42.000.000,00 32.340.000,00 90.720.000,00 94.080.000,00 76.440.000,00 82.740.000,00

Dolar 466.723,91 1.309.251,50 1.357.742,29 1.103.165,61 1.194.085,85

Amorti Süresi 70,01 24,96 24,07 29,62 27,37

Açıklama: Büyük Aksu 1 ve 2 noktaları için 1 yıllık maksimum enerji üretimi için yapılan hesaplamalarda her bir tarif için kurulan güneş elektrik

santralleri için yapılan analizler Tablo’ verilmektedir. Hesaplamalar Som para birimi cinsinden hesap edilip daha son 20 Mart 2017 Kırgız Merkez

Bankası kuruna göre ABD Doları cinsinden hesaplar çıkartılmıştır. Sonuç uzun yıllar kendi amorti edemeyeceği ortaya çıkmıştır. Çıkan sonuçlar

maliyeti karşılamamaktadır. Yukarıda alınan elektrik enerjisi birim tarifleri Kırgız Cumhuriyeti’nde geçerli olan Severelektro şirketi internet

sayfasından alınmıştır.

70

Tablo 4.3.2.5-Büyük Aksu Hesaplaması Minimum Kazanç (20 Mart Merkez Bankası Kuru 1 Dolar=69.2915)

Aylar

Debi

(m3/с)

Periyot

Su

Basıncı

(m)

Güç

(kW)

Enerji kW/h %15 Kayıp

KAZANÇ

(Mesken 700

Kw/h kadar

0,77 Som)

KAZANÇ

(Mesken 700

Kw/h Sonrası

2,16 Som)

Kazanç (Sanayi

2,24 Som)

Kazanç

(Mesken

Ortalaması

1,82 Som)

Kazanç

(Sanayi

Ortalaması

1,97 Som)

Büyük Aksu-1 2,00 Kasım-Nisan 150,00 2.000 7.000.000,00 5.950.000,00 4.581.500,00 12.852.000,00 13.328.000,00 10.829.000,00 11.721.500,00

Büyük Aksu-2 2,00 Kasım-Nisan 150,00 2.000 7.000.000,00 5.950.000,00 4.581.500,00 12.852.000,00 13.328.000,00 10.829.000,00 11.721.500,00

Büyük Aksu-1 4,00 Mayıs-Ekim 150,00 4.000 14.000.000,00 11.900.000,00 9.163.000,00 25.704.000,00 26.656.000,00 21.658.000,00 23.443.000,00

Büyük Aksu-2 4,00 Mayıs-Ekim 150,00 4.000 14.000.000,00 11.900.000,00 9.163.000,00 25.704.000,00 26.656.000,00 21.658.000,00 23.443.000,00

Genel 300,00 8.000 42.000.000 35.700.000 27.489.000 77.112.000 79.968.000 64.974.000 70.329.000

Dolar 396.715,33 1.112.863,77 1.154.080,95 937.690,77 1.014.972,98

Amorti Süresi 82,37 29,36 28,31 34,85 32,20

Açıklama: Büyük Aksu 1 ve 2 noktaları için1 yıllık maksimum enerji üretimi için yapılan hesaplamalarda her bir tarif için kurulan güneş elektrik

santralleri için yapılan analizler Tablo’ verilmektedir. Hesaplamalar Som para birimi cinsinden hesap edilip daha son 20 Mart 2017 Kırgız Merkez

Bankası kuruna göre ABD Doları cinsinden hesaplar çıkartılmıştır. Sonuç uzun yıllar kendi amorti edemeyeceği ortaya çıkmıştır. Çıkan sonuçlar

maliyeti karşılamamaktadır. Yukarıda alınan elektrik enerjisi birim tarifleri Kırgız Cumhuriyeti’nde geçerli olan Severelektro şirketi internet

sayfasından alınmıştır.

71

5. TARTIŞMA, SONUÇ ve ÖNERİLER

Kırgızistan enerji kaynakları bilgileri elde ettiğimiz sonuçlarda oldukça yüksek

olduğu görülmüştür. Hidrolik ve güneş enerjisi incelemelerinde kurulacak tesisleriçin

hesaplamalar yapılarak kurulan tesislerin kaç yılda yapım maliyet analizi amorti

bulunmuştur. Santrallerin Kırgızistan elektrik tarifesine göre oldukça uzun sürede

kendilerini maliyetlerini

Türkiye’de kullanılan bir metotla ilk önce maliyetleri dünya bazında çıkartılarak

su ve güneş enerji verileri ile birlikte sistemlerin yıllık enerji kapasiteleri minimum ve

maksimum olarak hesaplanmış ve amorti süreleri Kırgızistan’da bulunan Severelektro

şirketinin elektrik enerji tarifleri her bir tarif için ev ve sanayi tek tek hesaplanmıştır.

Ortalama tariflerinde bulunduğu hesaplamalarda bize yıllık kurduğumuz enerji

santrallerinde ekonomik getirisinin ne kadar olduğunu ve kaç yılda maliyetini tekrar


İki farklı modelleme örneği yapılan araştırmada su enerjisi için; Büyük Aksu

nehrini yıllık enerji hesaplanmış, 10 MW olarak kurulacak bir sistemin maliyeti

bulunmuş, Kırgızistan Severelektro şirketinin elektrik enerjisi birim tarifi alınarak yıllık

ekonomik kazanç hesaplanmış ve elektrik santrali amorti süresi bulunmuştur. Güneş

enerjisi için ise; Bişkek, Çolpon Ata, Su Samır ve Tanrı Dağı’nda uzun yıllar boyunca

alınan güneş radyasyon ışınımı değerleri kullanarak 1.000 kW/h saatlik bir enerji

santralinde yıllık enerji üretimi hesaplanmış elektrik enerjisi birim tarifi alınarak yıllık

kazanç hesaplanmış ve elektrik santrali amorti süresi bulunmuştur.

Enerji üretimi devlet desteği göz önünde alınmadan yapılan hesaplamalarda

maliyetlerin yüksek olmasına rağmen Kırgızistan su kaynakları ve güneş radyasyon

ışınım gücünün yatırım yapılabileceği ve devletin bu konuda çalışmalarını önem

vermesi gerektiğini ortaya çıkartılmıştır. Elde edilen analiz sonuçlarına göre

araştırılması yapılan, Kırgızistan kurulacak elektrik santrallerinin enerji üretim

güçlerinin yüksek olduğu fakat düşük elektrik enerjisi tarifesi nedeniyle amorti etme

sürelerinin uzun olduğu ortaya çıkartılmıştır.

72

Yıllık ortalama güç 6.000 kW ve enerji üretimi toplamı 42.000.000 milyon kW/h

saat olarak bulunan Büyük Aksu nehrine hidroelektrik potansiyeli ortaya çıkmıştır.

Maliyet analizi 32.677.146 ABD Doları olarak hesaplanmıştır. Kırgızistan elektrik

tarifesi ile birlikte minimum ve maksimum elektrik birim tarifesini hesaplamızla

kurduğumuz 10 MW enerji santralimizin amorti süreleri sonuçları elde edilmiştir.

Amorti sonuçlarında elektrik enerjisi tariflerinin çok düşük olmasına rağmen sistemin

kendisini amorti edebildiği ortaya çıkmıştır.

Bişkek, Çolpon Ata, Su Samır ve Tanrı Dağlarına kurduğumuz güneş enerjisi

elektrik santralleri verileri bulunmuştur. Güneş santralleri elektrik üretimi yıllık bazda

hesaplamada oldukça yüksek olduğu fakat Kırgızistan elektrik enerjisi tarifesi düşük

fiyat da olmasından dolayı amorti sürelerinin uzun vadede olduğu görülmüştür. Maliyet

analizinde1.000 kW/h güneş santrali 4.310.454 ABD Doları olarak hesaplanmıştır.

Amorti süreleri için yapılan analizde sistemin şu an güncel olan elektrik enerjisi

tarifinde kendini amorti etmesi oldukça güç olduğu hiçbir tarife türünde geri kazanım

olmadığı ortaya çıkmıştır.

Dünya üzerindeki maliyet analizi fiyatlandırmasına bakılarak yapılan

hesaplamalarda yüksek maliyette çıkmıştır. Yüksek maliyette geri kazanım yılını

uzatmakta tesisten alacağımız ekonomik kazancı düşürmektedir. Bu konu ile ilgili

gelişen elektrik enerjisi materyallerinin Çin pazarından temin edilmesi durumunda daha

düşük maliyette olacağı göz önünde bulundurulmalıdır.

Kırgızistan Cumhuriyeti’nin elektrik enerjisi desteklenmesi ve yatırımların

artması gerekmektedir. Bölgesel durumuna bakıldığı zaman çok büyük ekonomik

getirisi olabileceği hem su kaynakları açısından hem de güneş enerjisi olarak oldukça

büyük potansiyele sahip olduğu yapılan hesaplamalarda açık ve net görülmektedir. Aynı

zamanda ülke kaynaklarını kullanılması için modernizasyon ve stratejik planlama

yapılması gerekmektedir.

73

KAYNAKÇA:

[1]. Enerji ve Yenilenebilir Enerji Kaynakları, T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar

Bakanlığı Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü 2015

[2]. Yenilenebilir Enerji Kaynakları, TMMOB Makine Mühendisler Odası

[3]. Yenilenebilir Enerji Kaynakları, Twidell, John & Weir, Tony 1990

[4]. Dünya Enerji Görünümü Raporu, Dünya Enerji Ajansı 2013

[5]. Enerji Raporu 2015, TMMOB Elektrik Mühendisleri Odası İzmir Şubesi

[6]. Enerji Sektör Raporu 2014 Doğu Akdeniz Kalkınma Ajansı Sayfa 8

[7]. Türkiye Cumhuriyeti Enerji Bakanlığı Dünya ve Ülkemiz Enerji ve Tabii

Kaynaklar Görünümü 01 Ekim 2016 İtibarıyla Sayfa 3-5

[8]. www.mapsofworld.com/kyrgyzstan/

[9]. KG Enerji ve Sanayi Bakanlığı İstatiksel Verileri

[10]. Kırgızistan İş Fırsatları Sektör Raporları Serisi – 3, T.C Ekonomi Bakanlığı

Bişkek Ticaret Müşavirliği 2 Şubat 2015

[11]. www.kimyamuhendisi.com

12]. BP Statistical Review of World Energy, 2012. British Petroleum (BP), London,

UK. 9.REN21, 2012. Renewables 2012 Global Status Report, Renewables Energy

Policy Network for the 21st Century (REN21), Paris, France

[13]. “Hydropower”, Startcraft, Ocak http://www.statkraft.com/energy-

sources/hydropower/ Erişim tarihi: 19 Nisan 2015

[14]. www.ren21.net/portals/0/documents/resources/gsr/2014/gsr2014_full%20report_

low%20res.pdf

[15]. Çin’in Hidroelektrik Enerji Üretimi http://www.mfa.gov.tr/cin_in-hidroelektrik-

enerji-uretimi.tr.mfa

http://www.ren21.net/portals/0/documents/resources/gsr/2014/gsr2014_full%20report_%20low%25

http://www.ren21.net/portals/0/documents/resources/gsr/2014/gsr2014_full%20report_%20low%25

74

[16]. “Hidroelektrik Hakkında”, 15 Eylül 2014, http://www.statkraft.com.tr/

hidroelektrik-hakkinda/ (Erişim tarihi: 19 Nisan 2015)

[17]. http://www.elektrikport.com/teknik-kutuphane

[18]. Türkiye’de Güneş Enerjisi Potansiyeli ve Bu Potansiyelin Kullanım Derecesi,

Yöntemi ve Yaygınlığı Üzerine Bir Araştırma Kamil B. Varınca ve M. Talha Gönüllü

Sayfa 3

[19]. Güneş Enerjisi Sistemleri Temel Prensipler Serdar Öksüz Ankara Erişim Tarihi:

Haziran 2014

[20]. Dünya’da ve Türkiye’de Güneş Enerjisi Haziran 2009 Sayfa 68-69

[21]. Yorum: 2015 Yılında Dünya Güneş Enerjisi Sektöründe Neler Oldu?

www.enerjienstitusu.com/2016/01/05/75256/

[22]. www.eie.gov.tr/yenilenebilir/g_enj_tekno.aspx

[23]. Ekonomik Açıdan Yenilenebilir Enerji Kaynakları Erkimbaev M.T.

[24]. Enerji Üretim Santralleri Maliyet Analizi Arş. Gör Kadir Kaya ve Prof. Dr.

Erdem Koç

[25]. http://www.severelectro.kg/ru/2009-06-12-12-39-17

[26]. Isık Göl Bölgesindeki Büyük Aksu Nehrinin Hidroelektrik Potansiyelinin

Hesaplanması Örneği Lipkin Vladimir Ivanovich, Kozhobaev Kanatbek Asekovich

Sayfa 1-6

http://www.statkraft.com.tr/

ÖZGEÇMİŞ

KİŞİSEL BİLGİLER:

Adı Soyadı Emrah DOĞDU

Uyrugu Türk

Doğum Tarihi ve Yeri 01.08.1989 Kabataş ORDU

Medeni Durumu Bekar

Tel 00996705021478

E-mail [email protected]

EĞİTİM:

Derece Kurum Mezuniyet Tarihi

Yüksek Lisans Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi 2017

Lisans Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi 2014

Lise Alankent Çok Programlı Lisesi 2006

İŞ

KTMU Strateji Geliştirme Dairesi Başkanlığı 2014

YABANCI DİL:

Rusça

Kırgızca

KIRGIZİSTAN YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARINDAN GÜNEŞ VE SU ENERJİSİ...

Documents

Transcript of KIRGIZİSTAN YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARINDAN GÜNEŞ VE SU ENERJİSİ...