Kindertaalverwerving1 KindertaalverwervingKindertaalverwerving Theoretische grondslagen en principes...

Kindertaalverwerving 1

Introtheorie

overzichtpathologie

KindertaalverwervingKindertaalverwervingKindertaalverwervingKindertaalverwerving• Theoretische grondslagen en principes

• Overzicht van de taalontwikkeling

• Toepassingen en taalstoornissen

• Tentamenstof: boeken en colleges

• Theoretische grondslagen en principes

• Overzicht van de taalontwikkeling

• Toepassingen en taalstoornissen

• Tentamenstof: boeken en colleges


Introtheorie

overzichtpathologie

Theoretische grondslagenTheoretische grondslagen

11


Introtheorie

overzichtpathologie

Hoe leert een kind taal?Hoe leert een kind taal?Hoe leert een kind taal?Hoe leert een kind taal?

• Snel, moeiteloos en informeel• Alle kinderen en alleen kinderen

• Species specifiek en species uniform• Relatief onafhankelijk van cognitie

(Williams syndroom, Down’s syndroom)

• Autonoom proces • Universeel• Relatief onafhankelijk van instructie

• Snel, moeiteloos en informeel• Alle kinderen en alleen kinderen

• Species specifiek en species uniform• Relatief onafhankelijk van cognitie

(Williams syndroom, Down’s syndroom)

• Autonoom proces • Universeel• Relatief onafhankelijk van instructie


Introtheorie

overzichtpathologie

Wat leert een kind als het Wat leert een kind als het taal leerttaal leert

Wat leert een kind als het Wat leert een kind als het taal leerttaal leert

• Een zeer complexe structuur

• Kenmerken• Compositionaliteit

• Constituenten en structuren

• Regels• Generatief karakter• Welgevormdheid• Recursiviteit

• Een zeer complexe structuur

• Kenmerken• Compositionaliteit

• Constituenten en structuren

• Regels• Generatief karakter• Welgevormdheid• Recursiviteit


Introtheorie

overzichtpathologie

Compositionaliteit, regels, Compositionaliteit, regels, recursiviteit …recursiviteit …

Compositionaliteit, regels, Compositionaliteit, regels, recursiviteit …recursiviteit …

De

Art

slim m e

AP

student

N

NP

w il

V

m et

P

een

Art

pen

N

NP

PP

schrijven

V

VP

S

De

Art

slim m e

AP

student

N

NP

w il

V

m et

P

een

Art

pen

N

NP

PP

schrijven

V

VP

S

Zie Frijn en de Haan, pag. 123


Introtheorie

overzichtpathologie

Taalverwerving: definitieTaalverwerving: definitieTaalverwerving: definitieTaalverwerving: definitie

• Verwerf vanuit een beginpositie• Die zich kenmerkt door het ontbreken van

taalkennis en – vaardigheid (?)

• Op basis van een zeer uitgebreide maar onvolledige reeks voorbeelden/instructies• Onderbepaaldheidsprobleem

• Het vermogen tot uiten en begrijpen van taal zodanig dat de verworven taal• correspondeeert met die uit het taalaanbod• Overdraagbaar is op een volgende generatie

• Verwerf vanuit een beginpositie• Die zich kenmerkt door het ontbreken van

taalkennis en – vaardigheid (?)

• Op basis van een zeer uitgebreide maar onvolledige reeks voorbeelden/instructies• Onderbepaaldheidsprobleem

• Het vermogen tot uiten en begrijpen van taal zodanig dat de verworven taal• correspondeeert met die uit het taalaanbod• Overdraagbaar is op een volgende generatie

leerbaarheidsprobleem


Introtheorie

overzichtpathologie

leerbaarheidsprobleemleerbaarheidsprobleemleerbaarheidsprobleemleerbaarheidsprobleem

• Regels afleiden uit exemplarische set

• Onderbepaaldheid• Essentiële principes kunnen niet uit aanbod

worden afgeleid, tenzij met voorkennis

• Meerlagigheid• Vorm (fonologie, morfologie); structuur

(syntaxis), betekenis (semantiek), doel (pragmatiek)

• No-negative evidence probleem

• Regels afleiden uit exemplarische set

• Onderbepaaldheid• Essentiële principes kunnen niet uit aanbod

worden afgeleid, tenzij met voorkennis

• Meerlagigheid• Vorm (fonologie, morfologie); structuur

(syntaxis), betekenis (semantiek), doel (pragmatiek)

• No-negative evidence probleem


Introtheorie

overzichtpathologie

Hoe verwerven we taal?Hoe verwerven we taal?Hoe verwerven we taal?Hoe verwerven we taal?

• Overdrachtsprincipe• Structuur is van te voren

aanwezig

• Waar?• Omgeving: leerprincipe• Organisme: aangeboren

kennis (LAD)

• Instructie en selectie• Instructie: Imitatie, correctie

en oefenen • Selectie: hypothese-toetsing,

constraints, parametersetting en triggering

• Constraints: cognitieve en linguistische

• Overdrachtsprincipe• Structuur is van te voren

aanwezig

• Waar?• Omgeving: leerprincipe• Organisme: aangeboren

kennis (LAD)

• Instructie en selectie• Instructie: Imitatie, correctie

en oefenen • Selectie: hypothese-toetsing,

constraints, parametersetting en triggering

• Constraints: cognitieve en linguistische

• Zelf-organisatieprincipe• Structuur ontstaat

spontaan• Condities voor

zelforganisatie

• Waar?• Volgende stap = product

van vorige• Integratie organisme en

omgeving

• Ontwikkeling• Equilibratie (Piaget)• Taal als attractortoestand

• Zelf-organisatieprincipe• Structuur ontstaat

spontaan• Condities voor

zelforganisatie

• Waar?• Volgende stap = product

van vorige• Integratie organisme en

omgeving

• Ontwikkeling• Equilibratie (Piaget)• Taal als attractortoestand


Introtheorie

overzichtpathologie

Selectie als Selectie als verwervingsmechanismeverwervingsmechanisme

Selectie als Selectie als verwervingsmechanismeverwervingsmechanisme

• Hypothesetoetsing:• Vorm hypothese• Toets

• Constraint• Beperking van de hypotheseruimte• Bvb.: cognitieve indeling van wereld in objecten en

acties/linguistisch onderscheid N en V

• Parametersetting• Parameter: aangeboren centrale regel met beperkte

mogelijkheden• Parameter wordt gefixeerd

• Hypothesetoetsing:• Vorm hypothese• Toets

• Constraint• Beperking van de hypotheseruimte• Bvb.: cognitieve indeling van wereld in objecten en

acties/linguistisch onderscheid N en V

• Parametersetting• Parameter: aangeboren centrale regel met beperkte

mogelijkheden• Parameter wordt gefixeerd

Voorbeeld: hoofd-plaatsingsparameter• Hoofd: verplichte onderdeel van een constituent, bv.

naamwoord, werkwoord, voorzetsel• Parameter: hoofd-eerst <>hoofd-laatst• Engels: hoofd-eerst, Japans: hoofd-laatst

• (I) – Eat - Sushi <> (Ik) – Sushi – eten• To - Kyoto <> Kyoto – naar• Taller-than-Kenji <> Kenji–groter-dan

• (S)VO – (S)OV; PrepN - NPrep; AdjN - NAdj

Voorbeeld: hoofd-plaatsingsparameter• Hoofd: verplichte onderdeel van een constituent, bv.

naamwoord, werkwoord, voorzetsel• Parameter: hoofd-eerst <>hoofd-laatst• Engels: hoofd-eerst, Japans: hoofd-laatst

• (I) – Eat - Sushi <> (Ik) – Sushi – eten• To - Kyoto <> Kyoto – naar• Taller-than-Kenji <> Kenji–groter-dan

• (S)VO – (S)OV; PrepN - NPrep; AdjN - NAdj


Introtheorie

overzichtpathologie

Omgevingsinvloeden (1/3)Omgevingsinvloeden (1/3)Omgevingsinvloeden (1/3)Omgevingsinvloeden (1/3)

• Nativistische benadering (Chomsky)• Poverty of the stimulus• No-negative-evidence

• Alleen inhoudelijk

• Rol van de omgeving• Input: babytalk• Interactiepatronen• Frequentie (hoeveelheid taalaanbod)

• Nativistische benadering (Chomsky)• Poverty of the stimulus• No-negative-evidence

• Alleen inhoudelijk

• Rol van de omgeving• Input: babytalk• Interactiepatronen• Frequentie (hoeveelheid taalaanbod)


Introtheorie

overzichtpathologie


• Babytalk of Child-Directed-Speech• Korte eenvoudige zinnen• Duidelijke articulatie en gemarkeerde intonatie• Hoge tonen (preferentie)• Veel herhalingen

• Interactie• Sensitieve responsiviteit op kinderuitspraken• Fine-tuning: Aanpassing tijdens gesprekken

• Gebruik van kind cues (dove, blinde kn)

• Semantic contingency• Syntactische extensie en reconstructie van zinnen na

fouten/onvolledige zinnen van het kind• Indirecte negatieve feedback

• Evolueert mee met complexiteit kindertaal

• Babytalk of Child-Directed-Speech• Korte eenvoudige zinnen• Duidelijke articulatie en gemarkeerde intonatie• Hoge tonen (preferentie)• Veel herhalingen

• Interactie• Sensitieve responsiviteit op kinderuitspraken• Fine-tuning: Aanpassing tijdens gesprekken

• Gebruik van kind cues (dove, blinde kn)

• Semantic contingency• Syntactische extensie en reconstructie van zinnen na

fouten/onvolledige zinnen van het kind• Indirecte negatieve feedback

• Evolueert mee met complexiteit kindertaal


Introtheorie

overzichtpathologie


• Babytalk of Child-Directed-Speech• Interactie• Frequentie

• Aanzienlijke verschillen in freq van input• Hoge<>lage opleiding moeder: factor 7

• Directe invloed op woordenschat, indirect op syntaxis

• Conclusie• Niet alle taalaspecten even afhankelijk/niet op

dezelfde wijze afhankelijk• Belang van auto-input (eigen taal van het kind)• Belang van constructieprocessen door het kind zelf

• Babytalk of Child-Directed-Speech• Interactie• Frequentie

• Aanzienlijke verschillen in freq van input• Hoge<>lage opleiding moeder: factor 7

• Directe invloed op woordenschat, indirect op syntaxis

• Conclusie• Niet alle taalaspecten even afhankelijk/niet op

dezelfde wijze afhankelijk• Belang van auto-input (eigen taal van het kind)• Belang van constructieprocessen door het kind zelf


Introtheorie

overzichtpathologie

Overzicht van de taalontwikkelingOverzicht van de taalontwikkeling

22


Introtheorie

overzichtpathologie

inhoudinhoudinhoudinhoud

• Taalontwikkeling in vogelvlucht

• Vroeglinguale periode • 1, 2 en meerwoordzinnen• van Dijk, 3e college

• Differentiatiefase• Syntaxis en morfologie• Krikhaar, 6e college

• Taalontwikkeling in vogelvlucht

• Vroeglinguale periode • 1, 2 en meerwoordzinnen• van Dijk, 3e college

• Differentiatiefase• Syntaxis en morfologie• Krikhaar, 6e college


Introtheorie

overzichtpathologie

Fasen in de taalontwikkelingFasen in de taalontwikkelingFasen in de taalontwikkelingFasen in de taalontwikkeling

• Prelinguale fase 0.0 – 1.0

• Vroeglinguale fase 1.0 – 2.6

• Differentiatiefase 2.6 – 5.0

• Voltooiingsfase 5.0 – 9.0

• Prelinguale fase 0.0 – 1.0

• Vroeglinguale fase 1.0 – 2.6

• Differentiatiefase 2.6 – 5.0

• Voltooiingsfase 5.0 – 9.0


Introtheorie

overzichtpathologie

Prelinguale fase (1/2)Prelinguale fase (1/2)Prelinguale fase (1/2)Prelinguale fase (1/2)

• Nog geen conventionele taal

• Communicatieve ontwikkeling

• “passieve” conventionele taal

• Foneemontwikkeling

• Nog geen conventionele taal

• Communicatieve ontwikkeling

• “passieve” conventionele taal

• Foneemontwikkeling


Introtheorie

overzichtpathologie

Prelinguale fase (2/2)Prelinguale fase (2/2)Prelinguale fase (2/2)Prelinguale fase (2/2)

• Substadia:• Huilen 0 – 1.5 maand• Vocaliseren 1.5 – 4 maanden

• Vocalenproductie• Intonatie

• Vocaal spel 4.0 – 7.0 maanden• Proto-conversatie (turntaking)

• Brabbelen (7 – 12 maanden)• Foneemstructuur van de moedertaal• Repetitief brabbelen (herhaling)• Gevarieerd brabbelen

• Prosodie

• Substadia:• Huilen 0 – 1.5 maand• Vocaliseren 1.5 – 4 maanden

• Vocalenproductie• Intonatie

• Vocaal spel 4.0 – 7.0 maanden• Proto-conversatie (turntaking)

• Brabbelen (7 – 12 maanden)• Foneemstructuur van de moedertaal• Repetitief brabbelen (herhaling)• Gevarieerd brabbelen

• Prosodie


Introtheorie

overzichtpathologie

Vroeglinguale fase (1/1)Vroeglinguale fase (1/1)Vroeglinguale fase (1/1)Vroeglinguale fase (1/1)

• 1-woordzinfase (1.0 – 1.6 jaar)• Betekenistoekening aan herkenbare woorden• Proto-woorden (bv. Kinderkamerwoorden)• Holophrasen: relatie met syntaxis

• 2- en meerwoordzinfase (1.6 – 2.6 jaar)• Productieve combinatie van 2 of meer woorden• Inhoudswoorden• Woordenschatspurt rond 2.0

• 500 woorden

• 1-woordzinfase (1.0 – 1.6 jaar)• Betekenistoekening aan herkenbare woorden• Proto-woorden (bv. Kinderkamerwoorden)• Holophrasen: relatie met syntaxis

• 2- en meerwoordzinfase (1.6 – 2.6 jaar)• Productieve combinatie van 2 of meer woorden• Inhoudswoorden• Woordenschatspurt rond 2.0

• 500 woorden


Introtheorie

overzichtpathologie

Differentiatiefase (1/1)Differentiatiefase (1/1)Differentiatiefase (1/1)Differentiatiefase (1/1)

• Vroege (2.6 – 3.6) en late (3.6 – 5.0) differentiatiefase

• Syntactische ontwikkeling• Functiewoorden

• Lidwoorden, preposities

• Werkwoord• Tijden• Finiete vorm

• Overregularisatie• Meegebrengd, gevald

• Vroege (2.6 – 3.6) en late (3.6 – 5.0) differentiatiefase

• Syntactische ontwikkeling• Functiewoorden

• Lidwoorden, preposities

• Werkwoord• Tijden• Finiete vorm

• Overregularisatie• Meegebrengd, gevald


Introtheorie

overzichtpathologie

Voltooiingsfase (1/1)Voltooiingsfase (1/1)Voltooiingsfase (1/1)Voltooiingsfase (1/1)

• Actieve woordenschat tussen 3000-4000, passieve 6000 en 8000

• Expliciet taalleren en –onderwijs

• Meta-linguistische vaardigheden

• Narratieve vaardigheden

• Nieuwe kennisgebieden• Theory-of-mind

• Actieve woordenschat tussen 3000-4000, passieve 6000 en 8000

• Expliciet taalleren en –onderwijs

• Meta-linguistische vaardigheden

• Narratieve vaardigheden

• Nieuwe kennisgebieden• Theory-of-mind


Introtheorie

overzichtpathologie

TaalpathologieTaalpathologie

33


Introtheorie

overzichtpathologie

OverzichtOverzichtOverzichtOverzicht

• Een overzicht van taalpathologie met demonstraties• Goorhuis-Brouwer

• SLI (Specific Language Impairment of Specifieke Taalstoornis)• Wat is het?• Stoornissen: algemene aspecten relevant voor SLI• Wat is SLI, diagnostiek, problematische aspecten• Soorten SLI en mogelijke oorzaken• interventiemogelijkheden

• Een overzicht van taalpathologie met demonstraties• Goorhuis-Brouwer

• SLI (Specific Language Impairment of Specifieke Taalstoornis)• Wat is het?• Stoornissen: algemene aspecten relevant voor SLI• Wat is SLI, diagnostiek, problematische aspecten• Soorten SLI en mogelijke oorzaken• interventiemogelijkheden


Introtheorie

overzichtpathologie

Wat is SLIWat is SLIWat is SLIWat is SLI• Taalstoornis niet veroorzaakt door

• Sensorische handicap• Intellectuele achterstand• Motorische problemen• Ernstige neurologische dysfunctie• Emotionele of gedragsproblemen• Sociale of culturele deprivatie

• Symptomen• Morphosyntactische problemen

• Bv werkwoordsverbuiging

• Fonologische problemen• Discriminatie van woord-uitgangen

• Lexicale problemen• Woorden opslaan en woordvinding

• Pragmatische problemen

• Taalstoornis niet veroorzaakt door• Sensorische handicap• Intellectuele achterstand• Motorische problemen• Ernstige neurologische dysfunctie• Emotionele of gedragsproblemen• Sociale of culturele deprivatie

• Symptomen• Morphosyntactische problemen

• Bv werkwoordsverbuiging

• Fonologische problemen• Discriminatie van woord-uitgangen

• Lexicale problemen• Woorden opslaan en woordvinding

• Pragmatische problemen


Introtheorie

overzichtpathologie

Stoornissenproblematiek (1/2)Stoornissenproblematiek (1/2)Stoornissenproblematiek (1/2)Stoornissenproblematiek (1/2)• Diverse Opvattingen• Modulaire opvatting

• Oorzaak = defecte module• Vormen:

• Nativisme• Cognitive neuropscyhologie

• Ontwikkelingsbenadering• Oorzaak = ontwikkelingsproces• Vormen

• Levensloopbenadering• Dynamische systeembenadering

• Webmodel van ontwikkeling• Alle factoren afhankelijk van elkaar in de tijd• Stabiliteit, variabiliteit en plasticiteit

• Diverse Opvattingen• Modulaire opvatting

• Oorzaak = defecte module• Vormen:

• Nativisme• Cognitive neuropscyhologie

• Ontwikkelingsbenadering• Oorzaak = ontwikkelingsproces• Vormen

• Levensloopbenadering• Dynamische systeembenadering

• Webmodel van ontwikkeling• Alle factoren afhankelijk van elkaar in de tijd• Stabiliteit, variabiliteit en plasticiteit


Introtheorie

overzichtpathologie

Stoornissenproblematiek (2/2)Stoornissenproblematiek (2/2)Stoornissenproblematiek (2/2)Stoornissenproblematiek (2/2)

• Verschillende aspecten, verschillend onderzoek, verschillende interventie

• Het organische aspect (impairment)• Voorbeeld: auditief verwerkingsprobleem• Diagnostiek: sensitieve test

• Het functionele aspect (disability)• Voorbeeld: slecht taalgebruik• Diagnostiek: klinische test

• Het sociale aspect (handicap)• Voorbeeld: sociaal isolement

• Aspecten zijn relatief onafhankelijk van elkaar, maar zijn verbonden in een ontwikkelingscontext

• Verschillende aspecten, verschillend onderzoek, verschillende interventie

• Het organische aspect (impairment)• Voorbeeld: auditief verwerkingsprobleem• Diagnostiek: sensitieve test

• Het functionele aspect (disability)• Voorbeeld: slecht taalgebruik• Diagnostiek: klinische test

• Het sociale aspect (handicap)• Voorbeeld: sociaal isolement

• Aspecten zijn relatief onafhankelijk van elkaar, maar zijn verbonden in een ontwikkelingscontext


Introtheorie

overzichtpathologie

DiagnostiekDiagnostiekDiagnostiekDiagnostiek• Discrepantiecriterium

• Bv IQ score boven (M – Stdev), taalscore onder (M-Stdev)

• Gebruik van standaard-taaltests, observatie, checklists• Problemen

• Statistisch: score-variabiliteit• Klinisch: comorbiditeit

• Oplossingen• Diagnostiek van ranges I.p.v. ware scores• Multidimensioneel I.p.v. categoriaal model

• Praktische, financiële en politieke consequënties

• Diagnostiek medebepaald door interventiemogelijkheden

• Discrepantiecriterium• Bv IQ score boven (M – Stdev), taalscore onder (M-Stdev)

• Gebruik van standaard-taaltests, observatie, checklists• Problemen

• Statistisch: score-variabiliteit• Klinisch: comorbiditeit

• Oplossingen• Diagnostiek van ranges I.p.v. ware scores• Multidimensioneel I.p.v. categoriaal model

• Praktische, financiële en politieke consequënties

• Diagnostiek medebepaald door interventiemogelijkheden


Introtheorie

overzichtpathologie

Vormen enVormen en oorzakenoorzaken (1/2)(1/2)Vormen enVormen en oorzakenoorzaken (1/2)(1/2)• “Typische” SLI

• Vooral grammaticale en morpho-syntactische problemen

• Verklaringen• Low-level auditory perceptual impairment (vooral volgorde)• Stoornissen in aangeboren hersenmodules nodig voor taal• Beperkingen in verwerkingscapaciteit/korte termijn geheugen

• Ernstige receptieve en poductiestoornissen• Ernstige moeilijkheden bij begrijpen• Verworven epileptische afasie (Landau-Kleffner

syndroom)• Ontwikkelingsdyspraxie (spreekmotoriek)

• “Typische” SLI• Vooral grammaticale en morpho-syntactische

problemen• Verklaringen

• Low-level auditory perceptual impairment (vooral volgorde)• Stoornissen in aangeboren hersenmodules nodig voor taal• Beperkingen in verwerkingscapaciteit/korte termijn geheugen

• Ernstige receptieve en poductiestoornissen• Ernstige moeilijkheden bij begrijpen• Verworven epileptische afasie (Landau-Kleffner

syndroom)• Ontwikkelingsdyspraxie (spreekmotoriek)


Introtheorie

overzichtpathologie

Vormen enVormen en oorzakenoorzaken (2/2)(2/2)Vormen enVormen en oorzakenoorzaken (2/2)(2/2)• Pragmatische taalstoornis

• Sociaal gebruik van taal• SLI of autisme/PDD-N OS/ADHD

• Comorbiditeitsproblematiek• Sterke samenhang met andere stoornissen• Sociale aspect van taal: PDD-NOS en ADHD• Fonologisch aspect van taal: samenhang met

dyslexie

• Pragmatische taalstoornis• Sociaal gebruik van taal• SLI of autisme/PDD-N OS/ADHD

• Comorbiditeitsproblematiek• Sterke samenhang met andere stoornissen• Sociale aspect van taal: PDD-NOS en ADHD• Fonologisch aspect van taal: samenhang met

dyslexie


Introtheorie

overzichtpathologie

Interventie (1/2)Interventie (1/2)Interventie (1/2)Interventie (1/2)

• Types• Responsieve interactie

• Kindgeleid• Veel expansies en modificaties• Vooral effectief boven MLU 2.5

• Indirecte instructie• Kindgeleid• Veel expliciete vragen, voordoen en imitatie• Vooral effectief onder MLU 2.5

• Directe instructie• Volwassene-geleid• Vragen, bekrachtiging, programmabepaald

• Types• Responsieve interactie

• Kindgeleid• Veel expansies en modificaties• Vooral effectief boven MLU 2.5

• Indirecte instructie• Kindgeleid• Veel expliciete vragen, voordoen en imitatie• Vooral effectief onder MLU 2.5

• Directe instructie• Volwassene-geleid• Vragen, bekrachtiging, programmabepaald


Introtheorie

overzichtpathologie

Interventie(2/2)Interventie(2/2)Interventie(2/2)Interventie(2/2)

• Effectiviteit• Afhankelijk van kind

• Taalniveau• Intellectueel niveau

• Afhankelijk van ouders• Initiele responsiviteit van de ouder

• Effectgrootte• Afhankelijk van aard van stoornis• Effectgrootte in stdev van gestandaardiseerde tests• Articulatie/fonologie: + 1/3 sd ; expressieve taal: 1 sd;

receptieve taal: 1 sd; auditieve discriminatie: ¼ sd

• Effectiviteit• Afhankelijk van kind

• Taalniveau• Intellectueel niveau

• Afhankelijk van ouders• Initiele responsiviteit van de ouder

• Effectgrootte• Afhankelijk van aard van stoornis• Effectgrootte in stdev van gestandaardiseerde tests• Articulatie/fonologie: + 1/3 sd ; expressieve taal: 1 sd;

receptieve taal: 1 sd; auditieve discriminatie: ¼ sd

Kindertaalverwerving1 KindertaalverwervingKindertaalverwerving Theoretische grondslagen en principes...

Documents

Transcript of Kindertaalverwerving1 KindertaalverwervingKindertaalverwerving Theoretische grondslagen en principes...