KENT SOSYOLOJ‹S‹ · t.c. anadolu Ün‹vers‹tes‹ yayini no: 2978 aÇikÖ⁄ret‹m...

T.C. ANADOLU NVERSTES YAYINI NO: 2978

AIKRETM FAKLTES YAYINI NO: 1932

KENT SOSYOLOJS

YazarlarDo.Dr. Helga RITTERSBERGER-TILI (nite 1)

r.Gr. Abdullah DEVEC (nite 2)Yrd.Do.Dr. Fuat GLLPINAR (nite 3)Yrd.Do.Dr. Savafl ALAYAN (nite 4)

Do.Dr. Ulafl BAYRAKTAR (nite 5)Yrd.Do.Dr. Nahide KONAK (nite 6)

Yrd.Do.Dr. Nadide KARKINER (nite 7)Yrd.Do.Dr. Ayfln F. KOAK TURHANOLU (nite 8)

Yrd.Do.Dr. Oya BEKLAN ETN (nite 9)Yrd.Do.Dr. Fuat GLLPINAR (nite 10)

Do.Dr. Besime fiEN (nite 11)Yrd.Do.Dr. Neriman AIKALIN (nite 12)

EditrDo.Dr. Fatime GNEfi

ANADOLU NVERSTES

Bu kitabn basm, yaym ve satfl haklar Anadolu niversitesine aittir.Uzaktan retim tekniine uygun olarak hazrlanan bu kitabn btn haklar sakldr.

lgili kurulufltan izin almadan kitabn tm ya da blmleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kaytveya baflka flekillerde oaltlamaz, baslamaz ve datlamaz.

Copyright 2013 by Anadolu UniversityAll rights reserved

No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmittedin any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without

permission in writing from the University.

UZAKTAN RETM TASARIM BRM

Genel Koordinatr Do.Dr. Mjgan Bozkaya

Genel Koordinatr YardmcsArfl.Gr.Dr. rem Erdem Aydn

retim TasarmcsYrd.Do.Dr. Alper Altunay

Grafik Tasarm YnetmenleriProf. Tevfik Fikret Uar

r.Gr. Cemalettin Yldz r.Gr. Nilgn Salur

lme Deerlendirme Sorumlusur.Gr. Gnnur Tuba Trksavafl

Dil Yazm DanflmanOkt. Ferdi Bozkurt

GrafikerNihal Src

Kitap Koordinasyon BirimiUzm. Nermin zgr

Kapak DzeniProf. Tevfik Fikret Uar

r.Gr. Cemalettin Yldz

DizgiAkretim Fakltesi Dizgi Ekibi

Kent Sosyolojisi

ISBN 978-975-06-1642-6

1. Bask

Bu kitap ANADOLU NVERSTES Web-Ofset Tesislerinde 18.000 adet baslmfltr.ESKfiEHR, Ocak 2013

indekilernsz ............................................................................................................ ix

Kavram Olarak Kent Sosyolojisi............ ................................ 2GRfi ............................................................................................................. 3KENTSEL UYGARLIKLARIN KKEN ......................................................... 3ORTAA KENT ........................................................................................ 61800L YILLARDA AVRUPADA SANAY fiEHRNN YKSELfi ............ 7KENT SOSYOLOJSNDEN BAHSEDEBLR MYZ? .................................. 8ADAfi KENT SOSYOLOJS: KENTSEL EKONOM POLTK ................ 11POSTMODERN KENT KURAMSALLAfiTIRMAK ........................................ 15SONU .......................................................................................................... 17zet................................................................................................................ 19Kendimizi Snayalm...................................................................................... 22Kendimiz Snayalm Yant Anahtar ............................................................. 23Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 23Yararlanlan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 24

Kentlerin Kkeni ve Tarihi ..................................................... 26TARH KENT ALIfiMALARINDA KENT KAVRAMI .................................. 27LK YERLEfiMLER (NEOLTK YERLEfiMLER) VE KENTLER ................... 29ANTK DNEMDE KENTLER....................................................................... 32ORTA ADAN MODERN AA AVRUPADA KENTLER........................ 34SELUKLU VE OSMANLI KENTLER............................................................ 37Seluklu Kentleri ........................................................................................... 38Osmanl Kentleri ........................................................................................... 39zet ............................................................................................................... 43Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 46Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 47Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 47Yararlanlan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 49

Kent Kuramlar ........................................................................ 50GRfi .............................................................................................................. 51TOPLUMSAL TEOR VE KENTLEfiME: KLASK KENT KURAMLARI .......... 53Karl Marx (1818-1883) Ve Frederich Engels (1820-1895):Ekonomi Politik Yaklaflm ............................................................................ 53MAx Weber (1864-1920): deal Tip Olarak Kent ........................................ 56Georg Simmel (1858-1918): Kentte Yabanclaflma Sorunu ....................... 57KENT SOSYOLOJSNN YKSELfi: fiKAGO OKULU ............................ 59Robert Ezra Park (1864-1944): Ekolojik Yaklaflm ..................................... 60Kurama Ynelik Elefltiriler............................................................................ 63Ernest Burgers (1866-1966): Ortak MerkezliDaireler Kuram ............................................................................................. 63Roderick Mckenzie: Kentsel Byme Sreci............................................... 64Louis Wirth (1897-1952): Bir Yaflam Biimi Olarak Kentlilik..................... 65Kurama Ynelik Elefltiriler............................................................................ 68ADAfi KENT KURAMLARI........................................................................ 69

indek i ler iii

1. NTE

2. NTE

3. NTE

Henri Lefebvre (1901-1991): Toplumsal rn Olarak Mekn.................... 69Manuel Castells (1942- ): Kollektif Tketim ve Kentsel Hareketler ...................................................................................................... 72David Harvey (1935- ): Sermaye Birikimi Olarak Kent .............................. 75SONU .......................................................................................................... 78zet................................................................................................................ 79Kendimizi Snayalm...................................................................................... 81Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 82Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 82Yararlanlan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 83

G Kavram ve Kuramlar..................................................... 84GRfi .............................................................................................................. 85G KAVRAMI ............................................................................................ 86GN TANIMI............................................................................................ 87Hareket Merkezli Tanmlar .......................................................................... 87Hareketin Sosyal Etken ve Etkilerine Bal Tanm ..................................... 88G KURAMLARI ......................................................................................... 90Ravensteinn G Kanunlar ........................................................................ 90tme ekme Kuram...................................................................................... 93Petersenin Befl G Tipi .............................................................................. 95Kesiflen Frsatlar Kuram ............................................................................... 97Merkez evre Kuram ................................................................................... 98G Sistemleri Kuram .................................................................................. 101liflkiler A (Network) Kuram..................................................................... 103TRKYENN G TARH ......................................................................... 106zet ............................................................................................................... 109Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 112Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 113Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 113Yararlanlan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 115

Yerel Ynetimler.................................................................... . 116GRfi ............................................................................................................. 117KAVRAM OLARAK YEREL YNETMLER .................................................. 117Merkezi Ynetim ve Yerinden Ynetim Ayrm.......................................... 117Yerel Ynetimlerin zerklii ...................................................................... 119Yerel Ynetimlerin Siyasal Meflruiyeti ........................................................ 120Yerel Ynetimlerin fllevleri ........................................................................ 121KURUM OLARAK YEREL YNETM .......................................................... 122Yerel Ynetimlerin Ortaya kfl ................................................................ 123Yerel Ynetim Sistemleri ............................................................................. 125Yerel Ynetimden Yerel Ynetiflime .......................................................... 127YEREL YNETMLER AIKLAYAN KURAMLAR ....................................... 132zet ............................................................................................................... 137Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 138Okuma Paras 1 ........................................................................................... 139Okuma Paras 2 ........................................................................................... 139Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 140

indek i leriv

4. NTE

5. NTE

Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 140Yararlanlan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 141

Kresel Kentler Kuram ve Arafltrmalar ............................ 144GRfi .............................................................................................................. 145KENTLEfiME SRECNE YAKLAfiIMLAR ...................................................... 146KRESEL KAPTALZMN YENDEN YAPILANMASI VE KRESELKENT OLUfiUMU........................................................................................... 148DNYA KENT VE KRESEL KENT KAVRAMINA KURAMSALYAKLAfiIMLAR............................................................................................... 149Dnya Kentleri: Tanm ve Kapsam............................................................ 149Kresel Kentler: Tanm ve Kapsam ........................................................... 151KRESEL KENT ARAfiTIRMALARINDA LM: KRESEL KENTHYERARSS, AI VE BALANIRLII ....................................................... 154Kresel Hizmet Sektrnn Kentteki Younluu/ ByklneGre Kentleri Snflandrma .......................................................................... 155Kresel Dzeyde Oluflturduklar Alar ve Bu Alar zerindenGereklefltirdikleri Akfllarn Younluuna Gre Snflandrma ................. 158BYME KOALSYONU, DEVLET STRATEJLER VE KRESEL KENTOLUfiUMU...................................................................................................... 160Kresel Kent Kuramna Temel Elefltiriler .................................................... 160Kresel Kent Oluflum Srecinde Politik Faktrler: Byme Koalisyonuve Devlet Stratejileri ...................................................................................... 161KRESEL KENT VE STANBUL .................................................................... 163stanbul Kresel Kent mi? Kresel Kent Olabilir mi?: TrkiyedeAkademik Ele Alfllar ................................................................................... 163Kresel Kent lmlerinde stanbul............................................................ 165zet................................................................................................................ 168Kendimizi Snayalm...................................................................................... 171Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 172Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 172Yararlanlan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 174

Trkiyede Tarmsal Dnflm .............................................. 176GRfi .............................................................................................................. 177TARIMDA KAPTALZME GEfi KURAMLARI............................................ 177Kk Meta retimi ..................................................................................... 179TRKYEDE TARIMSAL DNfiM ZLEMEK........................................ 180TARIMDA KAPTALST DNfiMN ARKAPLANI .................................. 180KK KYL MLKYET VE KK META RETM ........................ 182TARIMDA NEOLBERAL UYGULAMALAR................................................... 184Trkiyede 1980 Sonras Tarm Sektr ...................................................... 1872000L YILLARDA TRKYE TARIMI .......................................................... 188Trkiye Tarm ve Avrupa Birlii ................................................................. 190zet ............................................................................................................... 194Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 196Okuma Paras ........................................................................................... .. 197Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 197Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 198Yararlanlan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 199

indek i ler v

6. NTE

7. NTE

Trkiyenin Kentleflme Deneyimi (I): 1923-1980 ................. 200GRfi .............................................................................................................. 201ERKEN CUMHURYET DNEM: 1923-1950............................................... 202Ulus Devlet Olma Srecinde Meknsal Stratejiler....................................... 202Kentlerin Planlanmas ve Yapl evrenin nflas ........................................ 204

Konut Yapm alflmalar ....................................................................... 206Kent-ii Ulaflm Biimleri ........................................................................ 206

G VE HIZLI KENTLEfiME DNEM: 1950-1960 ..................................... 207Siyasal ve Ekonomik Arka Plan ................................................................... 207G Sreci ve Kentleflme.............................................................................. 208

Gecekondulaflma ve Apartmanlaflma..................................................... 208Kent-ii Ulaflm Biimleri ........................................................................ 210

PLANLI KALKINMA DNEM: 1960-1980.................................................... 211Siyasal ve Ekonomik Arka Plan ................................................................... 211

Dfl G Sreci......................................................................................... 212Kentlerde Konut Yaps................................................................................. 212

Kentlerin kili Yaps ............................................................................... 213Siyasi ve Ekonomik Ynyle Gecekondular......................................... 214

Kent-ii Ulaflm Biimleri .............................................................................. 217zet ............................................................................................................... 219Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 222Okuma Paras ........................................................................................... .. 223Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 224Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 225Yararlanlan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 225

Gecekondu ve Toplumsal liflki Alar................................... 228GRfi .............................................................................................................. 229TRKYEDE KENT ALIfiMALARINI ETKLEYEN YAKLAfiIMLAR............ 229TRKYEDE GECEKONDU OLGUSU ........................................................ 230Siyasi, Ekonomik Geliflmeler ve Gecekondulaflma..................................... 230Akademik abalar: Gecekonduyu Anlamak................................................ 235

Birinci Dnem (1950-1960): Eksik teki, Yanlfl teki ya da Geri Kalmfl teki................................................................................. 236kinci Dnem (1970li Yllar): Smrlen/Dezavantajl tekiden Sakncal teki ................................................................. 236nc Dnem (1980 ve 1990l Yllar): Haksz Kazan Sahibi Gecekondulu ve Kent Yoksulu Olarak Gecekondulu ..................... 239Drdnc dnem (2000li Yllar): Varofl ............................................... 239

GECEKONDU VE TOPLUMSAL LfiK ALARI .......................................... 240zet................................................................................................................ 246Kendimizi Snayalm...................................................................................... 247Okuma Paras 1 ........................................................................................... 248Okuma Paras 2 ........................................................................................... 248Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 249Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 249Yararlanlan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 250

indek i lervi

8. NTE

9. NTE

Trkiyenin Kentleflme Deneyimi (II): 1980 Sonras............ 252GRfi .............................................................................................................. 253TRKYEDE NEOLBERAL DNfiMLER VEKENTLEfiMEYE ETKLER ............................................................................. 255DEfiEN GECEKONDU OLGUSU ............................................................. 259MEKNSAL EfiTSZLK ............................................................................... 263Gvenlikli Siteler ........................................................................................... 267DEfiEN G BMLER VE KENTLEfiME............................................... 268YEREL YNETMLER VE YNETfiM OLGUSU ....................................... 272zet................................................................................................................ 277Kendimizi Snayalm .................................................................................... 279Okuma Paras .............................................................................................. 280Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 281Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 281Yararlanlan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 282

Kentsel Dnflm.................................................. .................. 284GRfi .............................................................................................................. 285KENTSEL DNfiM VE KAVRAMSAL TARTIfiMA................................. 285TARHSEL ARKA PLAN ................................................................................. 28819. Yzyl ve Erken Sanayileflme Dnemi................................................... 2882. Dnya Savafl Sonras: Refah Kapitalizmi ve Kentler.............................. 2901970-1990 Dnemi: Neoliberal Kent............................................................ 293EKONOMK GELfiMEDE KLTREL STRATEJLER VE SOYLULAfiTIRMA .......................................................................................... 295Soylulafltrma.................................................................................................. 296TRKYEDE KENTSEL DNfiM VE YASAL SRE.............................. 297Kentsel Dnflmn Yasalar Nasl Bir Beklentiyle Tasarlanmfltr? ......... 299Kentsel Dnflmde Katlm......................................................................... 301ALTERNATF BR POLTKA: KARMA GELRL KONUT ALANLARI.......... 302SONU .......................................................................................................... 303zet ............................................................................................................... 305Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 306Okuma Paras ........................................................................................... .. 307Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 309Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 309Yararlanlan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 310

Kent Yoksulluu................................................................... .... 312GRfi ............................................................................................................. 313YOKSULLUK KAVRAMI ............................................................................... 314Yoksulluk Tanmlar ...................................................................................... 314Yoksulluk Snr ............................................................................................. 315

Ulusal Yoksulluk Snrlar ...................................................................... 316Uluslararas Yoksulluk Snr ................................................................. 317Satn Alma Gc Paritesi (PPP) ............................................................ 317

Yoksulluk lm ........................................................................................ 317Yoksulluk Gstergeleri ................................................................................. 319YOKSULLUUN NEDENLER ...................................................................... 322

indek i ler vii

10. NTE

11. NTE

12. NTE

KENT YOKSULLUU VE BOYUTLARI ....................................................... 328Kent Yoksulluunun Boyutlar .................................................................... 330

Gelir ........................................................................................................ 330Salk........................................................................................................ 331Eitim ...................................................................................................... 332Gvenlik .................................................................................................. 333Savunmaszlk ......................................................................................... 334Glendirme ............................................................................................ 334Eflitsizlik, Kutuplaflma, Toplumsal Dfllanma......................................... 336

TRKYEDE KENT YOKSULLUU ............................................................ 338zet ............................................................................................................... 342Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 343Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 344Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 344Yararlanlan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 346

indek i lerviii

nszKent Sosyolojisi kitabnz uzaktan eitim yoluyla Anadolu niversitesi Ak

retim Fakltesi sosyoloji lisans eitimi programna katkda bulunmaya ynelik

olarak hazrlanmfltr. Bu kitabnn temel amac, kent sosyolojinin temel kavra-

malarn, tarihsel olarak kentleflme srecini ve sosyolojik olarak kentsel yaflamn

btnsel bir erevesini gncel tartflmalar altnda sunmaktadr.

Kitabn birinci blmnde kavram olarak kent sosyolojisi, ikinci blmde

kentlerin kkeni ve tarihi, nc blmde kent kuramlar, drdnc blmde

kavram olarak g ve g kuramlar, beflinci blmde yerel ynetimler, altnc

blmde kresel kentler kuram ve arafltrmalar, yedinci blmde Trkiyede

tarmsal dnflm, sekizinci blmde 19231980 aras Trkiyenin kentleflme

deneyimi, dokuzuncu blmde gecekondu ve toplumsal iliflki alar, onuncu

blmde 1980 sonras Trkiyenin kentleflme deneyimi, on birinci blmde kentsel

dnflm ve son blmde kentsel yoksulluk konular zerine yaplan tartflmalar

bulabilirsiniz. Tm nitelerin sonunda bulacanz zet, sra sizde, kendimizi

snayalm ve okuma paralar blmleri ele alnan konularn sorgulanarak kavran-

masna katkda bulunacak ve kendinizi snamanza yardmc olacaktr.

Kent Sosyolojisi kitabnzn hazrlanmasnda birok kiflinin zverili ve yo-

un emei gemifltir. Byk bir zveriyle alflarak bu kitabn ortaya kmas-

n salayan nite yazarlarmz Do.Dr. Helga Rittersberger-Tla, Do.Dr.

Ulafl Bayraktara, Do.Dr. Besime fiene, Yrd.Do.Dr. Neriman Akalna,

Yrd.Do.Dr. Savafl alayana, Yrd.Do.Dr. Oya Beklan etine, Yrd.Do.Dr.

Fuat Gllpnara, Yrd.Do.Dr. Nadide Kargnere, Do.Dr. Nahide Konaka,

Yrd.Do.Dr. Ayfln F. Koak Turhanoluna ve r.Gr. Abdullah Deveciye

teflekkr ederim. Ayrca Trke dzeltmeleri yapan Okt. Ferdi Bozkurt, kita-

bn dizgi ve grafik tasarm aflamalarndaki katklarndan dolay Yrd.Do.Dr.

Alper Altunaya ve kitabn dizgi ve basm ifllerinde harcadklar youn emek-

lerinden dolay AF dizgi birimine ok teflekkr ederim.

Editr

Do.Dr. Fatime GNEfi

nsz ix

Bu niteyi tamamladktan sonra;Kentsel uygarlklarn kkenini ve zelliklerini sralayabilecek, Ortaa kentinin geliflimini ve zelliklerini ifade edebilecek, Avrupada sanayi flehrinin ykselifli ve zelliklerini sralayabilecek, Kent sosyolojisinin oluflmasnda etkili olan kiflilerin grfllerini zetleyebilecek,adafl kent sosyolojisinde yer alan kiflilerin grfllerini karfllafltrabilecek, Postmodern kentin zelliklerini ayrt edebileceksiniz.

indekiler

Antik Kent Polis ve Kent Sakini Ortaa Kenti Sanayi fiehri

fiikago Okulu Ekonomi Politik Yaklaflm Sosyal-Meknsal Yaklaflm Postmodern Kent

Anahtar Kavramlar

Amalarmz

NNNNNN

Kent Sosyolojisi Kavram OlarakKent Sosyolojisi

GRfi KENTSEL UYGARLIKLARIN

KKEN ORTAA KENT 1800L YILLARDA AVRUPADA

SANAY fiEHRNN YKSELfi KENT SOSYOLOJSNDEN

BAHSEDEBLR MYZ? ADAfi KENT SOSYOLOJS-

KENTSEL EKONOM POLTK POSTMODERN KENT

KURAMSALLAfiTIRMAK SONU

1KENT SOSYOLOJS

GRfi Kent sosyolojisi nedir? lk seferde cevaplandrlmas kolay bir soru deildir. Kentya da flehir nedir? Kentselin anlam nedir? Kentsel olan meknsal bir ylma m-dr? Belirli byklkte bir nfus mudur? Ya da basite krsal olann karflt mdr?

Bu nitede, kent sosyolojisine sosyo-meknsal bir bakflla yaklafllacaktr. Buyaklaflma gre, meknsal ve evresel konularn her zaman sosyal iliflkilerin bir b-lm ve paras olduu kabul edilmektedir. Dolaysyla evre konular snf, cinsi-yet, yaflam tarz, iktisat, kltr, siyaset ve eylem planlarnn sentezi kentsel blge-lerin gelifliminin esasn oluflturan gstergeler olarak ele alnmaldr. Bu yaklaflmzellikle Mark Gottdiener ve Ray Hutchison (2011) tarafndan savunulmufltur.

lk olarak, kentsel uygarlklarn kkeni incelenecek ve bu kentlerin zelliklerisralanacaktr. kinci blmde, ortaa kentinin oluflumu ve zellikleri; nc b-lmde sanayi kentinin ykselifli ve zellikleri; drdnc blmde, kent sosyoloji-sinin oluflmasnda ve geliflmesinde etkili olan kiflilerin dflnceleri; beflinci blm-de, adafl kent sosyolojisinin ykselifli ve ekonomi politik bakfl asndan kentianaliz eden kiflilerin dflnceleri ve son olarak da postmodern kent kavramsallafl-trmas incelenecektir.

KENTSEL UYGARLIKLARIN KKEN

Kentsel uygarlklarn kkenini ve zelliklerini sralayabilmek.

Bir kentsel evre ya da kentsel ylma, kentlerin ortaya kmasnn ve ardndangelen kentleflme srelerinin sonucudur. Tarihte kentleflmenin kkleri yaklaflk10.000 yl kadar geri gitmektedir. Erken dnem Antik kentler Orta Douda (Me-zopotamya, Msr) yaklaflk M 6000 yl nce, Hindistanda ndus Vadisi, inde,Girit flehirlerinin Minos uygarlnda yaklaflk M 4000 yl kadar nce ve Meksi-kada yaklaflk 2300 yl ncesinde bulunabilir (Light, 1983). Bu yerleflkelerdeki n-fus grece gnmz standartlarna gre az olsa da Mohenjo-Daro, ndus Vadi-sinde yaflayanlarn nfusu 20.000e yaklaflmfltr. Kent tarihisi Lewis Mumford, ilkinsan yerleflimlerinin l kentleri ya da Thanatopolis olduunu belirtmifltir.

Antik kentler iyi tanmlanmfl politik imparatorluklar iinde kilit noktalar olaraktarihte yer aldlar. Babil, Atina, Roma, Mexico City, Pekin vb. gibi merkezi komu-

Kavram Olarak KentSosyolojisi

Kent sosyolojisine sosyo-meknsal bir bakfl,meknsal ve evreselkonularn her zaman sosyaliliflkilerin blm ve parasolduu anlamnagelmektedir.

1A M A N

ta flehirleri vard. Dier flehirler, kara veya su yollar araclyla merkeze balyd.fiehirlerin bilgi, g, zenginlik ve kontrol gibi tm kaynaklarn toplanma merkeziolmalar onlarn en nemli ortak yapsal zellikleriydi. Devlet, din, uygarlk, aile velke kavramlar flehir kavram ile i ieydi. Polis (Antik Yunan flehir devleti),znde bir kentin egemenlik alanyla tanmlanan bir ynetim fleklidir. Civis (kentsakini) ise kent hayat ve iyi bir hayat iin kentlerde yaflayan kentli yurttaflt. An-tik kentler ibadet amal tapnaklar, ticaret amal pazar meydanlar ve elenceamal tiyatrolardan oluflan kamusal meknlarla tanmlanabilir. Ayrca, antik kent-ler i kalenin etrafn saran surlarla evrelenmifltir.

Antik kentlerin ou salksz barnma koflullaryla uraflmaktayd. Ancak Gide-on Sjoberge gre (1957), bu flehirler zellikle kendi hinterlandnda ayn zamandag alanlaryd. Srekli savafl tehditlerine karfl, kendilerini gl salamlafltrmasistemleri ile korumaktaydlar. Ayn zamanda ticaret ve deifl tokufl yeri olmufllarve belli bir dzeyde iflblm ve grece karmaflk ifl ve ifllevsel dzenleme zelli-i gstermifllerdir. Bu flehirlerin ayn zamanda temsil edici bir ifllevi vard. Ayrtedici bir grup semboller ve mekn modelleri kullanlarak infla edilen yerlerdi. By-lece, rnein antik Babildeki Ur kentinde cennetler ve flehir arasndaki geometrikiliflkileri yneten kozmolojik kodlar kullanlmfltr. Bu dini kodlar da kutsal ve dn-yevi meknlar belirlemifltir.

Atina gibi klasik kentler de kozmolojik kodlara gre infla edilmifltir. fiehir, Tan-ra Athenay onurlandrmak iin infla edilmifltir. Temelde bir daire fleklindedir.Dairenin merkezinde topluluun ve dnyann merkezi agora vardr. Sokaklar mer-kezden yaylan bir flnsal/radyal a olarak dzenlenmifltir. Bu dzenleme temeldepazara kolay eriflim gibi ekonomik kayglar tarafndan deil, tm evlere eflit mesa-fede olmas gerekliliine dayanan politik ilke tarafndan belirlenmifltir. Tm Ati-nal yurttafllar (yabanclar, kleler ve kadnlar hari) eflit olarak kabul edilmektey-di. fiehir merkezinde vatandafllar iin toplant salonu, belediye meclisi ve meclissalonu yer almaktayd.

Klasik Roma askeri gc simgeliyor ve temsil ediyordu. Cumhuriyeti fikirlerAntik Yunanistandan dn alnmflt. fiehir merkezine forum denmekteydi. Yk-selifl dneminde, bir milyondan fazla sakin Romada yaflyordu. Romada bir tatlsu taflma sistemi ve kamu yollar gelifltirilmiflti. Yine de yoksul ve zengin mahalle-ler arasndaki kutuplaflma fark edilir ldeydi. Merkezin dflnda kalan yerleflimblgeleri sosyal snflara gre blnmflt. Zamanla bu, kfl ve aylaklk me-kn (Bir yl iinde 159 gn resmi tatil olarak ilan edildi) olarak nitelendirilmifl biryer olarak tannd. Kentin gereksinimi olan su ve cretsiz ekmek gibi kaynaklarkrsal alandan salanmfltr. Bu durum ormanszlaflma ve topran aflr kullanmy-la sonulanan tarmsal arazi talebini artrmfltr. Refah, temelde sadece elitler ve elitsoyundan gelen vatandafl iin mevcuttu. Patrici snf, plebler karflsnda kaltsal birgrup olarak Romada iktidar ellerinde tutuyorlard. Hane halk tketimi iin gerek-li eflyalar, cretli emei reten kk esnaf/zanaatkr snf yoktu ve ounluk po-litik ve ekonomik hayata katlmn dflnda tutulan kle emei tarafndan yaplrd.Mutlaki krallk veya hanedan yasalar Roma flehrine hakimdi.

Pekin Antik Romaya benzer kle iflgcne dayanan bir kentti. Hayat hkm-darln kontrol altndayd. Manu, mparatorluun baflkentiydi. Adeta ifl ve tica-ret kentiydi. Ming hanedanl flehir merkezinin kutsal olduunu iddia ederek giri-fle snrlama getirdi. Bylece szde Yasak fiehir ortaya kt. Ayrca gk cisimle-rinin gstergeleri gibi kozmolojik semboller kullanlmfltr.

4 Kent Sosyolo j is i

Polis (Antik Yunan flehirdevleti), znde bir kentinegemenlik alanylatanmlanan bir ynetimfleklidir. Civis (kent sakini)ise kent hayat ve iyi birhayat iin kentlerdeyaflayan kentli yurttafltr.

Gordon Childe 1892 Avustralyann Sidney flehrinde dodu. Sidney ve Oxfordniversitelerini bitirmifltir. 1946-1956 yllar arasnda Londra niversitesinde Tarihncesi Arkeolojisi profesrl ve Arkeoloji Enstits yneticilii yapt. G.Chil-den en ok okunan iki kitab Tarihte Neler oldu ve Kendini Yaratan nsandr.Edinburgtan sonra 1956 ylnda da emekli olduu Londra niversitesindeki Arke-oloji blmne dekan olarak atanmfltr. 1957 ylnda Avustralyaya dnmfl veBlue Mountain de intihar etmifltir. Gordon Childen arkeoloji dnyasna katt ennemli iki teorisi Neolitik Devrim/Neolithic Revolution ve Kentsel Devrimi/Ur-ban Revolution dir Bu iki teori zerine arkeolojik alflmalar yapmfl ve bunlarnkaytlarn tutan ilk kiflilerden birisidir ve bu alflma gnmzde de nemini halakorumaktadr.

Eski kentleflme srelerini tartflrken, toplumsal yaplarn kkenleri hakkndai grler edinmek de mmkndr. V. Gordon Childe (1950; 1954) toplumun ge-liflimini farkl aflamalara ayrr. Childe, flehir kumay modern yaflam, zel bir dizisosyal iliflkilerle balantl kentsel devrim in bir paras olarak deerlendirmekte-dir. Kentleflme srelerini temelde avclk ve toplayclk yolunu izleyerek gdaretimine ve yerleflik gruplara dayal toplumdan; ticaret ve zanaat retimine daya-l topluma geifl olarak aklamaktadr. Childeye gre kentleflme; emein uzman-laflmas, toplumsal grevlerin karfllkl bamllnn artmas ve farkl ifllevlerin ay-rflmas araclyla geliflen bir srecin sonunda gerekleflmifltir. Gordon Childekentsel devrimi afladaki zelliklerle aklamfltr:

1. Artan nfus bykl ve younluu, 2. Emein uzmanlaflmas: zanaatkr, tccar, din adam gibi uzmanlklarn art-

mas,3. Tapnaklarn hkimiyetinde kurulan kentsel meknlar,4. Hinterland iin gda retiminin kontrol ve art rnn depolanmas. Top-

lum zerinde mutlak kontrole sahip bir egemen snf vardr: Rahip, askeri li-derler ve yetkililer egemen snfn ynetici snfn olufltururlar,

5. Yaznn icad: Bilginin ifllenmesi iin saysal ve alfabetik belirtme sistemlerivardr,

6. Sanatlarnn geliflmesi: Sanat, mzik gibi giderek rafine edilmifl kltrel ifa-de formlar olmalyd,

7. Bilimlerin geliflimi: Tahmin, lm ve standardizasyon kaytlar (rneinvergi) tutmak iin gerekliydi.

8. Dier merkezler ile uzun mesafeli ticaret mevcuttu, 9. Artk akrabalk yerine aidiyet yaflanlan yere balyd. Childe iin antik kentler uygarln beflii olmufltur. Childen modeli, avc ve

toplayc toplumlardan modern kentsel ekonomilere dayal olanlara geifl ile nite-lendirilen evrimci anlayfl zerine kuruludur. Dier yaklaflmlar ise, kentleflmeninmutlaka byle bir yolu takip etmediini vurgularlar. Arafltrmaclar kentlerin Chil-den nerdii evrimci anlayfln sonucu deil gl hkmdarlarnn ve onlarn ti-cari baflarlarnn rn olduunu ne srerler. Bu yaklaflma gre, ticaret ve dev-letin gc byk flehirleri retmifltir.

Kentleflme, M 1000 ile MS 500 arasnda bir dflfl yaflad. Merkez otoritelergcn kaybettii iin o dnemki kentlerin kendilerini savunma ihtiyac domufl-tur. Ortaa Avrupasnda kentleflme dzeyi gerilerken, Asya, Yakn Dou ve LatinAmerikadaki flehirler zenginleflmifltir.

51. nite - Kavram Olarak Kent Sosyolo j is i

Gordon Childe (1892-1957)

Childe iin kentleflme;emein uzmanlaflmas,toplumsal grevlerinkarfllkl bamllnnartmas ve farkl ifllevlerinayrflmas araclylageliflen bir srecin sonundagerekleflmifltir.

Childen kentleflme modeli,avc ve toplayctoplumlardan modernkentsel ekonomilere dayalolanlara geifl ilenitelendirilen evrimcianlayflna dayanmaktadr.Arafltrmaclar ise, kentlerinChilden nerdii evrimcianlayfln sonucu deil,gl hkmdarlarnn veonlarn ticari baflarlarnnrn olduunu nesrerler. Bu yaklaflma gre,ticaret ve devletin gcbyk flehirleri retmifltir.

slam hkmdarlar Constantinople/stanbul gibi eski Roma kentlerini devrald. s-lam egemenlii altnda Kuzey Afrika ve Yakn Douda da kentler kurulmufltur. Bl-gesel geniflleme ve ynetimin sonucu olarak, slam toplumunun kendine zg bir fle-hir sistemi vard ve bylece yneticiler ticaret ve hinterland kontrol edebiliyorlard.

Afla yukar ayn dnemde (MS 1000-1700), Hindistandaki flehirlerin refah,merkezi otoritenin gcnn sonucudur. fiehir, devlet otoritesinin gcne ylesinebamldr ki, yle ki bir prensin flehri terk etmesi sonucunda tm nfus kenttenayrlabilmektedir. Gottdiener ve Hutchison (2011, s.35) bu dramatik durumu fly-le gstermektedirler; 1663 ylnda bir Mool prensi Delhiden Keflmire bir yolcu-lua ktnda, btn flehir onu izledi nk onun iyilikleri olmadan yaflamlarnsrdremezlerdi.

Latin Amerikada Aztek ve nka medeniyetleri, Tenochtitlan (Meksiko) flehri gi-bi nemli flehirleri kurdu. Buradaki nemli nokta, Meksikadaki Aztek uygarlkla-rnn tarm hinterland ile yakn bir iliflki iinde olmasdr. Ekonomi paraya deil,takas/mbadele sistemine dayanmaktayd. Kentin rol, Aztek hkmdarlar iinidari merkezi olarak hizmet vermek oldu. Avrupada sadece ge Ortaada kent-ler devletten siyasal bamszlk ve zerklik kazand.

ORTAA KENT

Ortaa kentinin geliflimini ve zelliklerini ifade edebilmek.

Neden Avrupada Ortaa kentlerinin analizi nemlidir? Roma mparatorluununsonunda, merkez otorite azald; yetki, otorite paraland ve bu toplumsal ve siya-sal dzenin bozulduu bir dnem oldu. te olduu kadar dfltaki savafllar bu d-nemin tipik bir zelliiydi. Korunma iin artan bir ihtiya vard. Ticaret ve piyasailiflkileri nemini kaybetti. Henry Pirenne, 10. yzyl ncesi tarm medeniyetini tar-tflrken, bu dnemde orta snf bir nfus (tccar ve esnaf) ve toplumsal rgtlen-meye (hukuk, kurum kendine zg) sahip hibir flehrin olmadn iddia etmifltir.Bu flehirler temelde idari merkezler ve kalelerdi. Burghlar (kasabalar) duvarla ev-rili yerlerdi, nfus azd ve srekli bir flvalye garnizonu, din adamlar ve grevli-lerden olufluyordu. Kentin kendisi hibir fley retmiyordu. Onu evreleyen yerle-rin gelirleri ile yaflyordu. Kentte yaflayanlar hibir ayrcala sahip deillerdi.

Ge ortaa dneminde (11. yzyldan 15. yzyla kadar) Avrupa nemlideifliklikler yaflad. stilalar yavafllad, savafllar azald. Daha huzurlu bu dnemlebirlikte nfus bykl artt ve bir tccar snf ortaya kt. Pirenne (1974)e g-re erken tccarlar temelde vagabond serserilerdi. Pirenne, profesyonel tccarbir snfn ortaya kmasn; kyller ve hizmetilere deil, topraktan kopan birey-lerin giderek daha nemli bir sayya ulaflmasna ve giderek zgrleflerek serserilergibi yaflamalar ile iliflkilendirmifltir. Herkesin lorda baml olduu zamanlarda,kimseye hesap vermeden her yerde dolaflan nc tccarlar kendilerini do-duklar topraktan kopararak zgrleflmifllerdir. Mkemmel konumlandrlan kale-ler, tccarlar ekmek iin dikilmifltir. Tccarlarn gelmesiyle eski burghlar (kasa-balar) genifllemifltir. Yeni gelenler tccar banliyleri veya portuslardaki (kent ka-plar) yakn alanlara yerleflmifllerdir. Kale duvarlarnn dflnda infla edilen sur-larla geniflleyen bu yeni kentsel meknn sakinlerine burgher (kasaba sakini)denmeye bafllanmfltr.


Kentleflme, M.. 1000 ileM.S. 500 arasnda bir dflflyaflamfltr. OrtaaAvrupasnda kentleflmedzeyi gerilerken, Asya,Yakn Dou ve LatinAmerikadaki flehirlerzenginleflmifltir.

2A M A N

Pirenne bu dnemi, ticari canlanma dnemi olarak aklamaktadr. Pirenne, dflticaret ile temasn, temelde uzun mesafeli deniz ticaretinin yeniden canlanmas de-mek olduunu ve bu dfl ivmenin bu canlanma altnda yatan ana g olduunu sa-vunmufltur. Bu dnemde deniz ticaretinde Venedik sekin bir rol oynad. ncelik-le stanbulla bunu salayarak geliflti. Benzer geliflmeler Kuzeyde de yafland. Yenimerkez Flanders blgesinde yer alan Bruges idi. Ticaretin ortaya kard orta s-nfn rol Pirenne tarafndan youn olarak vurgulanmaktadr. Pirenne, siyasizerklik ve yerel z ynetim iddialar arkasndaki itici g olarak bu snf gr-mfltr. Orta snflarn kar sk sk kilise ve soylularn karlaryla atflmfltr.

Max Weberin ortaa kentlerine olan ilgisi, zellikle antik toplumlarn feoda-lizme ve ardndan kapitalizme geifline olan ilgisine dayanmaktadr. Webere g-re, kentin zel karakteri onlarn kalelerle kuvvetlendirilmifl yerler olduklar kadar,varlklarnn ticaret ve alflverifle dayanmas, flehrin bir pazar yerleflim yeri olmas-dr. Ticaret ve alflverifl nemli olmasna ramen, Webere gre belli bir dereceyekadar siyasi ve idari zerklie sahip olmalar da gereklidir. Sivil ve demokratik ka-tlm (kendi zerk yasa ve ilgili dernekler, kendi mahkemeleri) kentsel geliflim iinok nemlidir. Weber ortaya kan kent sakini snfnda devrimci bir karakter degrmfltr.

Geleneksel kentlerin ortak zelliklerini arafltrarak sralaynz.

1800L YILLARDA AVRUPADA SANAY fiEHRNNYKSELfi

Avrupada sanayi flehrinin ykselifli ve zelliklerini sralayabilmek.

Kapitalizm, feodal iliflkilerin krlmas sonucunda ortaya kt. Teknolojik deiflim-lerle birlikte sanayi devrimi (1780-1880), byk flehirlerin saysnda nemli bir ar-tfla yol amfltr (Jones, 1990). Sanayi devrimiyle birlikte krsaldan kentsele nfusakfl bafllamfltr. Bu dnemin nemli zelliklerinden biri lm oranlarnn dflme-si ve g oranlarnn artmasdr. fl arayan ve emeini satan nfus Marxn tanmy-la proleterleflmifltir.

Bunun yan sra, hijyenik flartlar iyileflmifl, gda retimi artmfl ve eflitlenmifltir.Yeni teknolojiler her trl retim artflyla sonulanmfltr. Bylece sanayi devrimi-ne paralel olarak kentleflme nem kazanmfltr. Daunton (1978), sanayi byme-sinin 18. yzylda ngilterede gerekleflen kentsel bymenin devam olduu g-rfln savunmaktadr. te yandan 19. yzylda buhar gcyle alflan fabrikala-rn icad ile kentsel ekonomilerin ortaya ktna dair yaygn grfl daha oknem kazanmfltr. Daunton, sanayi devriminde kentlerin roln, kentsel nfusunfarkl tketim mallarna artan talebi ile iliflkilendirerek vurgulamfltr. Ona gre as-lnda bu talep, tarm sektrnde byk deiflikliklere yol amfltr. Dolaysyla,kentsel nfusun talep ettii gda, yakt ve mesleki uzmanlaflma gerektiren dierrnlere duyulan ihtiya artmfltr. Daunton, sanayileflmeye duyulan talebin arka-snda ev pazarnn olduunu ileri srmfltr. Daunton ayrca, ortaa sonras lon-ca sisteminin kontroll lisans gibi geleneksel kontroller dflnda kalan bu kentle-rin, 18. yzylda byd ve hzla yayldn belirtmifltir. Yavafl yavafl geliflen bukentler aslnda Ortaan zgr ve zerk kentleriydi. Sanayi kentleri 18.yz-yln ulus devletlerindeki endstriyel kapitalizmle birlikte ortaya kmfltr. Kapita-lizm, sermaye birikimine hizmet eden cretli emek ve emek yoluyla gereklefltiri-len metalarn retimine balyd.


Pirenneye gre, 11.yzyl ve15.yzyl Avrupada ticaricanlanma dnemidir. Bucanlanmann arkasndayatan ivme dfl ticaret ilebalants olan uzunmesafeli ticaretidir.Ortaada kentleringelifliminde canlanan vegeliflen ticaretin ortayakard orta snfn rolbyktr.

Webere gre, ortaadakentin ayrc zelliklerikalelerle evrilmifl olmas,ekonomilerinin ticarete vealflverifle dayanmas vesiyasi ve idari zerkliesahip olmalardr. Weberiin, sivil ve demokratikkatlm kentsel geliflim iinnemlidir.

S O R U

D K K A T

SIRA S ZDE

DfiNEL M

SIRA S ZDE

S O R U

DfiNEL M

D K K A T

SIRA S ZDE SIRA S ZDE

AMALARIMIZAMALARIMIZ N NK T A P

T E L E V Z Y O N

K T A P

T E L E V Z Y O N

N T E R N E T N T E R N E T

1

3A M A N

fiehirler bu retim srecinin merkezleri haline geldi ve ayn zamanda fabrikala-rn kurulduu merkezler oldular. Bankaclk, toptan satfl ve ticaret, iletiflim ve ula-flm alar gibi kentsel fonksiyonlar, retimi olduu kadar emek gcn salamasrecini de desteklemifltir.

Antik kentlerin aksine, 1800l ve 1900l yllarn Bat Avrupa sanayi flehirle-ri, din ya da kozmolojik kodlara dayanarak deil gelifligzel geliflmifltir. Bu s-re iinde toprak/arazi, bir emtiaya dnflt. Ancak nemli olan bir baflka ger-ek de belirgin snf farkllklarnn meknda ortaya kmas ve kendini mekndagrnr klmasdr. 1844 ylnda, ngilterede ifli snfnn yaflam koflullarn irde-leyen Friedrich Engels (1845:1996), byk flehirlerin kenar mahallelerindeyoksullarn yaflamnn ayrntl ve arpc bir tanmn vermektedir. Bu alflmasn-da, yoksullarn kt barnma koflullarn, kirlenmifl mahallelerini ve hijyen eksik-liini, gda ve giyim gibi temel ihtiyalarnn eksikliini gsterir. Engels ayrca,zel sadakaya baml binlerce evsizden bahsetmektedir. Bir anlamyla ilerlemeve modernleflme arayan, feodal balardan kaanlar iin bir umut sembol olanflehir, dier anlamyla yoksul ve varlkl insanlar farkl kentsel meknlarda yo-unlafltran bir yer haline geliyordu. Engels, kapitalizmin kentsel meknda naslifllediini inceledi. Onun nemli katklardan biri de, geleneksel toplumun k-flnden sonra ortaya kan toplumsal sorunlarn nemini vurgulamfl olmasdr.Manchester alflarak, kapitalizme balad zengin ve yoksulun kat ayrflmas-n gzlemlemifltir. Zengin ve yoksullarn kentsel meknlarda ayrflmasnn teza-hrn eflitsiz geliflme (uneven development) olarak adlandrr.

Banliyleflme nedir? Arafltrnz.

KENT SOSYOLOJSNDEN BAHSEDEBLR MYZ?

Kent sosyolojisinin oluflmasnda etkili olan kiflilerin grfllerinizetleyebilmek.

Buraya kadar olan tartflmalarda kentin geliflme analizi, toplumsal deiflim kuram-lar ile balantlyd. Kentler veya flehirler tarihsel adan nemli yerler olarak ka-bul edilir ve nadiren oluflma nedenleri ve temelde baz geliflmelerin koflullar ola-rak ele alnrlar. Marx, Weber ve Durkheim, flehirleri analiz ederken toplumlar-da faaliyet gsteren faktrlerin daha genifl bir analizi ile ilgilenmifllerdir. Durkheimiin flehir ahlaki uyumun dalmas iin bir yerdi; Weber, hesaplayc rasyonel-liin-aklcln bymesini vurgulad. Marx ise kapitalist retimin geliflimi ile ser-best braklan ykc gleri ele ald.

Endstri flehri ve endstri toplumunun ortaya kfl ile birlikte toplumsal-siyasalalanlardaki bilim insanlar aklamalar bulmaya ve deneyimlenen dnflmler hak-knda daha derin bir anlayfl gelifltirmeye alfltlar. Alman bilim adam FerdinandTnnies (1855-1935), topluluk (Gemeinschaft) ve toplum (Gesellschaft) kavram-sallafltrmalaryla kent sosyolojisi alannda nemli bir konuma sahiptir. Tnnies top-lumu analiz ederken temelde evrimsel bir bakfl as izledi. Sanayileflme/kentleflmednemini, yz yze iletiflimin sosyal yaflam belirledii topluluktan (Gemeins-chafttan), zayflamfl sosyal balara ve dzenlemelere sahip olmakla karakterizeedilen topluma (Gesellschafta) bir geifl olarak aklamfltr. Genellikle bu ayrm,ky ve flehir hayatn ayrt eden lt olarak kullanlmfltr.

Georg Simmel (1858-1918) kent sosyolojisi tartflmalarna nemli katkda bu-lunmufltur. Kentleflmenin kltrel boyutlar zerinde younlaflmfltr ve kentsel ya-


Friedrich Engels (1820-1895)

Engels 1844 ylndangilterede kapitalistkentlerin toplumsal vemeknsal dzeyde eflitsizlikrettiini ortayakoymaktadr. Kentleflmesrecinde ortaya kantoplumsal sorunlarnnemini vurgulamfltr.

S O R U

D K K A T

SIRA S ZDE

DfiNEL M

SIRA S ZDE

S O R U

DfiNEL M

D K K A T

SIRA S ZDE SIRA S ZDE

AMALARIMIZAMALARIMIZ N NK T A P

T E L E V Z Y O N

K T A P

T E L E V Z Y O N

N T E R N E T N T E R N E T

2

4A M A N

Durkheim iin flehir ahlakiuyumun dalmas, Weberiin, hesaplaycrasyonelliin-aklclnbymesi, Marx iin isekapitalist retimingeliflimidir.

Ferdinand Tnnies (1855-1935)

Tnnies,sanayileflme/kentleflmednemini, yz yze iletifliminsosyal yaflam belirlediitopluluktan(Gemeinschafttan),zayflamfl sosyal balara vedzenlemelere sahipolmakla karakterize edilentoplumaa (Gesellschafta)bir geifl olarak aklamfltr.

flamn nasl bireysel bilin dnflmlerine yol atn ele almfltr. Simmel Metro-polis ve Zihinsel Yaflam adl makalesinde, modern yaflamn en byk sorunlar-nn bireylerin kendi zerklik ve bireyselliklerini kendi ellerinde tutma iddiasndankaynaklandn savunmufltur. Kifliliin dfl glere nasl uyum salad sorusunusormufltur. Ona gre metropol hayat sinir uyarlarnn bir younlaflmas, insannbu koflullara uyum salayabilme ve farkl bir tr kiflilik gelifltirmesi fleklinde sonu-lanmfltr. Simmel metropoln her zaman para ekonomisinin merkezi olduunuvurgulad. Para ekonomisi, belli bir zihin (intellect) durumuna dayanmaktadr vebu zihin; faiz, hesaplanabilirlik ve dakiklik gibi nesnel ve llebilir kazanlarla te-mellendirilmektedir. Onun alflmalar insann tarihsel balarndan kurtulup zgrve zgn bireyler haline geldii potansiyeli grerek metropol hayatnn zgrlefl-tirici rol zerine hala devam eden tartflmalar bafllatt.

Georg Simmelin ABDde kent sosyolojisi alannn ortaya kmasnda nemli biretkisi olmufltur. Eski rencileri Albion Small 1893 ylnda fiikagoda Sosyoloji B-lm kurdu. fiikago Okulu uzun bir srede geliflmifl ve kent sosyolojisi sylemle-rine hakim olmufltur. 1914te Robert E. Park blme katlmfl ve Roderick McKen-zie, Ernest Burgess, William I. Thomas ve Louis Wirth bu okulun nemli temsilci-lerinden bazlardr. Bylece fiikago da kent sosyolojisi dodu. Kent, sosyal arafl-trma laboratuvar haline geldi. Bu yllarda Amerikan flehirleri nemli bir bymeyaflad. Gmenlerin saysnn artmas, byyen iflsizlik ve evsizlikle bafla kabil-mek iin sosyal politikalara duyulan ihtiya giderek artt. Bu sreci gzlemleyenfiikago Okulu yeleri, kentseldeki toplumsal olaylarn alfllmas iin en uygunyntemin nitel arafltrmalar yntemi olduu tezini savunmaktaydlar.

Robert E. Park (1865-1944) sosyolojiye, gazetecilik ve o gnlerde en nemlisiyah Amerikan lideri Booker T. Washington ile uzun vadeli bir asistanlktan uza-nan virajl bir yoldan geldi. lgi alanlar arasnda rk iliflkileri, sendikalar, etnik ma-halleler, evsizlik gibi flehir hayatnn tm ynleri vard. Biyolojik metafor ve ekolo-jik modeller kentsel toplumsal iliflkilerin analizi iin ereveleme aralar oldu. Kar-maflk sosyal yaplar bir eko-sisteme benzeyen ve olgunlua doru ilerleme halin-de olan dinamik srelerin toplumsal alar olarak grld. Park, flehrin farkl yer-leri arasndaki karfllkl bamll (veya symbiosis, ortak yaflam) gstermek iinyaflam a kavramn kullanmfltr. Doal alanlara (nifl/niche) dayanan bu varsa-ymlar simbiyotik iliflkileri vurgulayarak tespit edilebilir. Tipik bir rnek fiikagonunyksek kiral bir mahallesi ile yakndaki yoksul bir mahallenin (slum) karfllafltrl-mas alflmasdr. Karfllafltrma sonunda durumu iyi olan sakinlerin ev hizmetle-rinde gereksinim duyduklar ucuz emee ve ayn zamanda yasadfl alkol ve ilala-ra kolay eriflebildikleri; ancak kenar mahallede yaflayan yoksullarn (slum) koru-nakl ve iyi durumdaki evlerde el ula (yardmc) olduklar grlmfltr.

Parkn doal ve kentsel evre arasnda kurduu temel benzerlik bir tr SosyalDarwinizmin temelini oluflturmufltur. Roderick McKenzie varolufl mcadelesinintemelde konum veya mevkiye dayandn ne srmfltr. Meknsal konum ancakekonomik rekabet ve hayatta kalma mcadelesine dayanmaktadr. Nfus da flehirmekn iinde byle ayrlmfltr. Bu kentsel rntlerin incelemesi, kentsel (insan)evrebilimcilerin (ekolojistlerin) ana konular oldu. Ernest Burgess bu corafi te-melli keflfin savunucularndan biri olmufl ve flehir iindeki arazi kullanmnn ge-niflleyen (olgunlaflan) boyutunu aklamak iin eflmerkezli/zekdefl (concentric)daireler kuramn gelifltirdi. Farkl kentsel arazi kullanmnn (ifl, retim, farklsosyal snflarn barnmas, elence vb konutlar) dzenli bir model takip ettiini sa-vundu. Burgessin kentsel byme modeli temelde eflmerkezli/zekdefl blgeler(1920) (concentric zones) modelidir. Belirlenen blgeler flunlardr:


Georg Simmel (1858-1918)

Georg Simmel kentleflmeninkltrel boyutlar zerindeyounlaflmfltr ve kentselyaflamn nasl bireysel bilindnflmlerine yol atnele almfltr. Ona gre,modern yaflamn en byksorunlar bireylerin kendizerklik ve bireyselliklerinikendi ellerinde tutmaiddiasndankaynaklanmaktadr.

Robert E. Park (1865-1944)

Burgessin ilgi alanlararasnda rk iliflkileri,sendikalar, etnik mahalleler,evsizlik gibi flehir hayatnnfarkl ynleri vard. Biyolojikmetafor ve ekolojik modellerkentsel toplumsal iliflkilerinanalizi iin erevelemearalar olmufltur.

Merkezi ifl ve ticaret blgesi (Central Business District, CBD) Hem konut hem de ifl alanlarnn yer ald karma alanlar (geifl blgesi) Alt snf yerleflim alanlar (flehir ii) Orta snf konut alanlar (dfl banliyler) Abonman toplu ulaflm kart olanlarn yaflad Banliy (Commuters) blgesiBurgess, flehrin bymesinin her zaman iten yani flehrin merkezinden (CBD)

dfla doru geniflleyerek olufltuunu iddia etmifltir. Bylece, geifl blgesi, zamaniinde, dfla doru hareket eden iflletmeler tarafndan satn alnacaktr. fiehir mer-kezi yksek fiyatl arazi kullanm tarafndan iflgal edilmifltir nk ticari iflletmelerbu yksek cretleri deyebilmektedirler. Yerleflim mahalleleri, merkeze gidip gel-me maliyetlerine bal olarak merkez dflnda bulunmaktadr. Bylece bu maliyetideyebilen yksek gelirli gruplar flehrin en dflnda yksek fiyatl konut alanlarn-da yaflamaktadr. Bu yaklaflmda klasik ekonomi kuramlarnn etkisi aktr. eflitliarazi kullanmlarnn konumu arazi/toprak iin deme gcyle aklanabilir. Ser-best piyasa iinde farkl gruplar arasndaki rekabet her grubun deme gcnnyetecei arazi kullanmyla sonulanr.

Burgessin eflmerkezli/zekdefl blge modeli, Kuzey Amerika balamnda etnikniteliklere odaklanmfl olmas asndan elefltirilmifltir. Dier modeller temelde, yu-karda aklanan blge modelindeki blgelerin yerine, sektrlerin (Homer HoytunSektr Modeli, 1939) ya da oklu ekirdeklerin (Chauncey Harris ve Edward Ull-mann oklu ekirdek Modeli, 1945) konmas ile meydana gelen bymeyi izle-mifllerdir. fiikago Okulu, toplumsal olaylarn analizine meknsal bakfl asyla yak-laflmfltr. Bir dier deyiflle, kent sosyolojisi alannda sosyo-meknsal bir bakfl a-s gelifltirmifllerdir. Dahas, grup iliflkilerini btnsel bir a iinde inceleyen etkile-flimsel bir yaklaflm benimseyerek sosyal/toplumsal dnyalar kavramn ner-mifllerdir. Mikro dzeyde bir dizi alflma yrtmfllerdir. Bu alflmalarn oukent sosyolojisi alannda klasik olarak kabul edilebilecek alflmalardr. Paul C.Cresseynin Taxi-Dance Hall (1932); Fredrick Thrasher in The of 1,313 Gangsin fiikago (1927) zerine Bir alflma ve Louis Wirthn Ghetto (1928) alflmasilk akla gelenlerdir. Kentsel topluluk alflmalar gelenei ve sosyal alarn analizi,kent mahallelerinde fiziksel yaknln nemini vurgulayarak; 1950li ve 1960l yl-lara kadar sregelmifltir. Kritik kitlenin nemi, farkl gruplar ya da alt kltrlerioluflturmak iin gerekli belli sayda insanlar, Claude Fischerin (1975) flehirciliinalt-kltrel teorisinde de vurgulanmfltr. Onun anlayflnda topluluk yerel meknnkapatlmasndan kurtarlmfl olarak kabul edilmelidir. Kent, sosyal iliflkilerin bira haline gelir. Bu a, sre ve toplumsal aktrler arasnda sivil-meknsal olma-yan aktrler aras balantlarn oluflturduu bir sosyal yap ve bireysel davranfl ola-rak anlafllr.

Kentsel Ekoloji, sosyal organizasyon dankl kuramlar ve yapsal ifllevsel-cilik hakknda eflitli varsaymlar, birbirine bal sosyal sistemlerin etkilefliminivurgulayarak paylaflmfllardr. fiikago Okulunu oluflturan bilim insanlar, yaptkla-r arafltrmalarda asl anlamak istedikleri kentsel kltre alflma, btnleflme (enteg-rasyon) veya dalma hususlardr. Bu yaklaflmn ana fikri, kentin evresinin yenigelenler (gmenler) iin nemli lde farkl olmasdr. Gmenler hzl uyumsalamak zorundadrlar ve bu sre genellikle travmatik deneyimler (dzensizlik)retir. Bu genel tartflmay Simmelci bir perspektif ile destekleyerek, Robert E. Parkkendi analizinde iin marjinal insan kavramn gelifltirdi. Marjinal insan iki fark-l kltrn iinde yaflamak zorunda olan bir kiflidir. Parkn marjinal kiflilik tipi ge-nellikle yabancnn (ya da kozmopolit) roln almak zorunda kalr.


Ernest Burgess (1886-1966)

Ernest Burgess flehiriindeki arazi kullanmnngeniflleyen (olgunlaflan)boyutunu aklamak iineflmerkezli/zekdefl(concentric) dairelerkuramn gelifltirdi. Farklkentsel arazi kullanmnn(ifl, retim, farkl sosyalsnflarn barnmas, elencevb konutlar) dzenli birmodel takip ettiinisavundu.

Kentin doas doal dnyann bir paras olarak grlrken, kararl ve ngr-lebilir deifliklikler nfus artflna bal aklanmfl; kentsel arazi kullanm farkl ifl-levlerin meknsal ayrmndan, flehir merkeziyle iliflkisinden ve toprak deerlerin-den etkilenmifltir. Dier yandan ortaya kan yerleflim desenleri, mekn iin farklsosyal gruplar arasndaki rekabet; rksal ve etnik gruplar arasndaki uyum insanndoal evreye adaptasyonunun sonucu olarak grlyordu. Kentsel toplumsalnormlarn ortaya kmas nfusun bykl, younluu ve heterojenliinin birsonucu olarak grlmfltr. Bu deiflken, Louis Wirthn (1948) Bir YaflamBiimi Olarak Kentlileflme adl ilham verici alflmasnn temelini oluflturmufltur.Kentleflmeden (kentsel byme sreci) ayrt ettii kentlileflme kavramn ortayaatmfltr. Kentlileflme kavramn kullanrken kentsel yaflamn farkl, ayrt edilebilendurumunu vurgulamak istemifltir. Kentsel yaflam ayn zamanda rk, etnik kken vesosyal stat bakmndan farkl olmak zorunda olan grece byk ve youn yafla-yan nfusu gerektirmektedir. Bir nfus ne kadar bykse, eflitlilik ve uzmanlafl-ma dzeyi o derece yksek olacaktr. Bu da anomi (yabanclaflma) veya dalma-ya yol aabilir, fakat ayn zamanda da zgrlefltirici olabilir. Artan nfus younlu-u bir yandan sosyal gruplar ve bireyler arasndaki rekabeti artrrken dier yan-dan dierleri ile yakn yaflamdan kaynaklanan bir hoflgrye de yol aabilir.

II. Dnya Savaflndan sonra, kentsel ekolojik yaklaflm yeni bir ivme kazand;flehirleri incelemek iin yeni giriflimler yapld. Bunlardan en bilineni Eshrev Shevkyve Wendell Bellin Sosyal Alan Analizi yntemi (1955) oldu. Bu yntemle flehir-lerdeki alanlar, nfuslarn sosyal zellikleri (eitim, meslek, gelir) temel alnaraksralanmfl ve bylece sosyal snf ve etnik gruplarn haritalar retilmifltir. Ancak butr bir analiz ile elde edilen sonularn tanmlama dzeyinde kalmfl olduu grl-mfltr. Zamanla bilgisayar teknolojisinde meydana gelen geliflmeyle birlikte butr analizler farkl lekler (kresel lekte flehirlerin yaplar analiz edilerek) ge-lifltirmeye bafllamfltr. Bylece bu yeni metodolojik yaklaflm Faktriyel Ekoloji ola-rak adlandrlmfltr.

Kentsel evrenin sosyal organizasyona uyum saladn savunan bir anlayflhala kent sosyolojisinde merkez bir bakfl asdr. te yandan bu bakfl asna ikielefltiri nemlidir lk elefltiri, kt kaynaklar zerinde rekabetin vurgulanmas yerinedaha nceden mevcut olan koflullara daha fazla nem verilmesine iliflkindir. Dierelefltiri ise yerel ve ulusal devlet kurumlarnn yan sra kentsel arazi piyasasnndzenlenmesinde zel sektrn oynad rol yeterince vurgulamyor olmasnailiflkindir.

ADAfi KENT SOSYOLOJS-KENTSEL EKONOMPOLTK

adafl kent sosyolojisinde yer alan kiflilerin grfllerini karfllafl-trabilmek.

Henri Lefebvre 1960 ve 1970li yllardaki yazlarnda kent sosyolojisine Marksistbir bakfl as kazandrmfltr. Bu bakfl as ile Lefebvre; sermaye yatrm, kr, ki-ra ve snfsal smr gibi kavramlarn kentsel sosyoloji alanna nasl dahil edilebi-leceini gstermifltir. En nemlisi, zellikle gayrimenkul yatrm sermayesinin ikin-ci bir devre olarak dflnlmesi gerektiini, yani sermayenin devreleri (circuits ofcapital) fikrini ortaya atmasdr. Bu fikre gre, kr iin gayrimenkul piyasasnda sa-tlan araziye yatrm ve daha sonra elde edilen krla tekrar araziye yatrm yaplr.


fiikago Okulunu oluflturanbilim insanlar yaptklararafltrmalarda esasanlamak istedikleri kentselkltre alflma, btnleflme(entegrasyon) veya dalmahususlardr.

Louis Wirth (1897-1952)

Louis Wirth, nfusunbykl, nfusunyounluu ve nfusuneflitliliinin sonularnanaliz eder. Bir nfus nekadar bykse, eflitlilik veuzmanlaflma dzeyi o dereceyksek olacaktr. Nfusyounluu bir yandan sosyalgruplar ve bireylerarasndaki rekabetiartrrken, dier yandandierleri ile yakn yaflamdankaynaklanan bir hoflgryede yol aabilmektedir.

II. Dnya Savaflndan sonra,Eshrev Shevky ve WendellBell Sosyal Alan Analiziyntemi (1955), flehirlerdekialanlarn, nfuslarn sosyalzellikleri (eitim, meslek,gelir) temel alnaraksralanmfl ve bylece sosyalsnf ve etnik gruplarnharitalar retilmifltir.

5A M A N

Sermayenin birincil devresi (primary circuit of capital) ksaca para yatrm, ifli al-m, rnlerin retimi, rnlerin satfl ve yeniden kr kazanma olarak tanmlanabilir.

Bu fikirlerin yan sra Lefebvrein, sosyal faaliyetler ile etkileflimlerin ve mek-nn birbirine bal olduu fikrini ileri srmesi de nemlidir. Sosyal etkileflimler iinmekn kullanlmaktadr ama bu etkileflimler ayn zamanda mekn retirler. Lefeb-vre meknn toplumsal deerler ve anlamlara dayal olan ve ayn zamanda mekn-sal alg ve uygulamalar belirleyen bir toplumsal rn olduunu savunur. Kent-sel meknnn toplumun kendini yeniden retmesi asndan son derece nemliolduunu ve farkl sosyal sistemlerde farkl biimler aldn vurgulamfltr. Temel-de devlet ve yatrmclarn kr iin dikkate aldklar mekn soyut mekn (abstractspace) olarak kavramsallafltrr. Buna ek olarak ayn zamanda, gndelik hayattakullanlan mekn da sosyal mekn (social space) olarak isimlendirir. Lefebvre so-yut ve sosyal mekn arasndaki atflmann snf atflmasna benzer flekilde kapita-list toplumda temel olduunu savunmufltur. Lefebvre, alglanan (perceived), kav-ranan/tasavvur edilen (conceived) ve yaflanan (lived) toplumsal pratikleri birbirin-den ayrr. Alglanan pratikler, uygulamalar flehrin retim ve yeniden retimini ge-rektirir, kavranan/tasavvur edilen (conceived) flehrin temsilini ifade eder ve yafla-nan (lived) ise kentin fenomenolojik (bilinli olarak deneyimlenen) temsilidir.

Alglanan meknsal pratik ampirik olarak grlebilir ve gzlemlenebilirdir. Di-er tm sosyal pratikler gibi meknsal pratik kavramsallafltrlmadan nce doru-dan yaflanr. Sosyal ve meknsal pratik gerekliktir. Kavranan/tasavvur edilen(conceived) mekn kavramsallafltrlan ya da soyut mekndr; dier bir deyiflle,meknn temsilidir. Bu soyutlamalar bireylerin sosyal ve politik pratiklerinde nem-li bir rol oynarlar. Ayrca mevcut iflaretler, kodlar ve bilgiye baldrlar. Bu mekn,uzmanlar, planlamaclar, sosyal mhendis ve bu alanda alflan dier uzmanlarntasavvur ettii mekndr. Soyut mekn mevcut retim tarznn egemen mekndr.Dier yandan yaflanan mekn, dorudan iliflkili grntler ve semboller yoluylayaflanr. Dorudan deneyimlenen, sosyal mekndr.

Lefebvre iin, Bat dnyasnda kapitalizmin egemenlii ile toplumsal paralan-ma; homojenleflme ve hiyerarflileflme ile belirlenen soyut mekn(abstract space)retimi arasnda paralellik vardr. Ayn flekilde Lefebvre, soyut meknda hkmsren homojenlefltirme glerine karfl diyalektik diren gsteren ve farkllaflarakayrflan bir meknn (differential space) oluflma potansiyelinden sz eder.

1970ler nemli deifliklikler ve mevcut ekolojik bakfl alarna bir elefltiri ge-tirmifltir. Bu giriflimler, kentselin analizinde kresel ekonomik yaplarn da gznne alnmas gerektii ynnde yeni bir katk gelifltirmifltir. Uluslararas ve ulu-sal ekonomilerin yeniden yaplanmasnn (restructuring) flehirler zerinde barizetkileri vardr. Siyasal iktisat asndan bakldnda, kentsel alan (sphere) hk-met politikalar ile desteklenmifl piyasa glerinin fiziksel bir uzants olarak dfl-nlmelidir. Sanayi yatrmlarnn yer deifltirmesi, piyasalarn uluslararaslaflmas,kurumsal rekabetin ulusaflrlaflmas, retimden sermayenin ekilmesi, retiminsermaye youn retime doru ynelmesi ve istihdamn servis hizmetlerine kayma-s yeniden yaplanma srelerinin bazlardr. 1970lerin Bat dnyasnda byyenkentler ile byyen siyasi ve iktisadi krizler birlikte tanmlanr olmufltur. Dolaysy-la kentsel ynetimlerin rol deiflmifl, bu deiflimlere paralel olarak kentsel kuram-lar, kresel ve/veya blgesel dzeye kadar genifllemeye bafllamfltr. Bylece kent-sel siyasal iktisat kanlmaz olarak yeni kent sosyolojisi olmufltur. G, ik-tidar, kaynak ve egemenlik kavramlar kentsel analizde kullanlmaya bafllanmfltr.


Henri Lefebvre (1901-1991)

Lefebvre; sermaye yatrm,kr, kira ve snfsal smrgibi kavramlarn kentselsosyoloji alanna nasl dahiledilebileceini gstermifltir.Temelde devlet veyatrmclarn kr iindikkate aldklar meknsoyut mekn (abstractspace) olarakkavramsallafltrr. Gndelikhayatta kullanlan mekndasosyal mekn (socialspace) olarak adlandr.Lefebvre soyut ve sosyalmekn arasndakiatflmann snfatflmasna benzer flekildekapitalist toplumda temelolduunu savunmufltur.

Yeni kent sosyolojisinin nemli iddialar flyle zetlenebilir: fiehirler belirli bir tarihsel balamda ekonomik, siyasi ve sosyal ortamlarn

paralar olarak kabul edilir. Kentler sadece doal srelerin rnlerikaldrlacak saylmaz. fiehir, kaynaklar ve yatrmlar kontrol eden gl ka-rar vericiler tarafndan ynetilir ve flekillendirilir.

Kaynak datm zerine atflmalar kentsel mekn ve kentsel yaflam flekil-lendirir.

Hkmetler kentsel dokularn oluflmasnda byk neme sahiptir; insanla-rn nerede yaflayaca, iflletmeler ve rekreasyon (elendiren) alanlar gibialanlarn nerede yer alaca hakkndaki karar alma srelerinde nc bir rolstlenmifllerdir. Yerel ynetim veya siyaset de kaynaklar zerindeki atfl-malarn nemli bir arenasdr.

Ekonomik yeniden yaplanma yerel topluluklar etkileyen nemli bir faktr-dr. Ekonominin kreselleflmesi daha kk firmalarn az ama daha bykolanlarla birleflmesine yol aar; imalat sanayi de hizmet sektr tarafndanikame edilir. fiehir ve blgelerin bymesi de buna gre deiflir, bu neden-le rnein alflma ekonomisindeki emek biimine iliflkin deifliklikler in-sanlarn yafladklar yerler zerinde etkiye sahiptir.

Kentsel Sorun (The Urban Question) (1972) adl alflmasnda Manuel Castells,fiikago okulunun temel yaklaflmlarndan biri olan kentin kendi toplumsal rgtlen-me yollarn ve davranfl biimlerini rettii fikrini elefltirdi. Elefltirisinin temelinde,kente iliflkin asl sorulmas gereken en nemli soru olarak Kentseli ne retti? so-rusu yer almaktadr. Kentsel ekolojistler tarafndan ounlukla kullanlan kentlileflmekavramnn aslnda bir mit (efsane) olduunu savunmufltur. Ona gre bu mit libe-ral kapitalizmin toplumsal biimlerini belirleyen modernliin ideolojisi zerine kuru-ludur. Castells, kentsel sistemin bireylerin kendi emek glerini (devlet aracl tketi-mi: kanalizasyon, elektrik, ulaflm, vb. gibi) yeniden reten bir sistem olduunu ve bunedenle kentsel bir analizin paras olmas gerektiini savunmufltur.

Ekonomi politik perspektifinin bir baflka temsilcisi ise David Harvey (1975)dir.Harvey sermayeyle emein tahakkmnn kr yarattn Marksist bir bakfl asy-la savunmufltur. Sermaye birikim srecinde yapl evrenin (konut, altyap, alfl-verifl merkezleri, parklar vb) nemini alflmfltr. Harvey, kapitalist retim srecin-de flirketlerin retime ynelik makine ve hammaddeler iin yatrm yapmak yerineartk gayrimenkule yatrm yapmaya baflladklarn ileri srmfltr. Bu anlamylakentsellik, tpk bir endstriyel rn gibi retilen kentsel meknn deiflim vetketim deerini belirleyen en nemli fiziksel ve sosyal ortamdr. Bu nedenle, buyapl evrenin retilme yolu sermaye birikim srecinin bir paras haline gelir.

John Logan ve Harvey Molotch (1987) siyaset ve ekonominin flehirlerin fle-killenmesinde nasl etkileflim iinde olduunu tartflr. fiehirleri, sekinler tarafn-dan kontrol edilen byme makineleri olarak aklar. Kimdir bu kentsel se-kinler? Uzun bir liste yaplabilir: Politikaclarla, yerel medyayla bafllayan, kamu ve-ya yar kamu kurumlar (rnein ulaflm ofisleri, elektrik kurumlar), mzeler, tiyat-rolar ya da profesyonel spor takmlar gibi kurumlar, akademisyenler, sendikalar,serbest alflan profesyoneller ayn zamanda kurumsal kapitalistler. Bu sekinlerkendi ifllerinin krn gzeterek kentlerin byme hedefli stratejilerine/eylem plan-larna destek olurlar.

Kentsel siyasal iktisat tarafndan gelifltirilen yeni yaklaflmlar flyle zetlenebilir:ekonomik dnflmlerin kent dokusunu nasl etkilediini; kamu politikalarnnkentsel alanlar ve blgeleri nasl analiz edeceini; kentsel mahallelerde yaplan


Manuel Castells (1942-)

Castells, kentsel sisteminbireylerin kendi emekglerini (devlet aracltketimi: kanalizasyon,elektrik, ulaflm, vb. gibi)yeniden reten bir sistemolduunu ve bu nedenlekentsel bir analizin parasolmas gerektiinisavunmufltur.

David Harvey (1945-)

Harvey iin, kentsellik, tpkbir endstriyel rn gibiretilen kentsel meknndeiflim ve tketim deerinibelirleyen en nemli fizikselve sosyal ortamdr. Bunedenle, bu yapl evreninretilme yolu sermayebirikim srecinin birparas haline gelir.

John Logan ve HarveyMolotch, siyaset veekonominin flehirlerinflekillenmesindekietkileflimini tartflr. fiehirler,sekinler tarafndan kontroledilen bymemakineleridir. Bu sekinlerkendi ifllerinin krngzeterek kentlerin bymehedefli stratejilerine/eylemplanlarna destek olurlar.

yatrmlarn niteliini; kentsel sosyal gruplar ve deiflim iin iddialar analiz etme-ye ve aklamaya alflr.

Ancak, kentsel siyasal iktisat yaklaflm da tpk makro dzeyde siyasal iktisatyaklaflm gibi hem yerellikler arasnda farkllklar olduu noktasnda hem de yerelzelliklerin kresel ekonomiye btnleflme (entegrasyon) dzeyinde fark edilme-mesi noktasnda elefltirilmektedir. Baflka bir elefltiri de bireylerin tutum ve anlayfl-larnn byle byk lekli bir analizde yer bulamad konusuyla iliflkilidir.

Bylece dier yorumlar fiziksel meknn nemini ve meknn nasl manipleedilebildiini tekrar vurgularlar. Sosyo-meknsal perspektifin temsilcileri (Gottdie-ner, 2000) gayrimenkul yatrmclar ve yerel ynetimlerin flehirlerin deiflimindenemli olduunu savunmufllardr. Ancak politik ve ekonomik olduu kadar klt-rel adan da nem taflyan faktrler unutulmamaldr. Bu anlamyla mekn, in-sanlarn kullandklar semboller ve anlamlarla iliflkilendirildiinde; kentsel deiflimve byme analizi iin nem kazanmfltr. Yukarda detaylandrlmfl argmanlarnardndan kresel ekonomiyle btnleflme (entegrasyon) dzeyinin, kentsel alan-larda emek ve piyasalar zerinde belirgin sonular dourabilecei ileri srlebilir.Kresel lekte flehirler, kresel sermaye iin oluflturulan temelden doarlar. fie-hirler, farkl kontrol fonksiyonlarn ellerinde tutan ve sermaye younlaflmas ve bi-rikimi iin yeni alanlar olarak karflmza karlar. Bu yaklaflmlar, dnya flehri(world city) kavramn neren John Friedmann (1986) tarafndan vurgulanmfltr.G alan kresel kentlerin deneyimi, kentsel alanda farkl snflarn giderek artankutuplaflmas olarak belirginleflmifltir.

Dnya kenti (world city) kavramnn ortaya atlmasndan yllar sonra SaskiaSassen (1996; 2000), kresel kent (global city) kavramn ortaya att. Kresel kent-ler sralamasnda ilk befl kent flunlardr: New York, Londra, Tokyo, Paris ve HongKong. Sassen afladaki flu iddialar vurgulad:

Kresel kentler TNC (Transnational Corporations/Ulus-Aflr fiirketler)in yo-unlaflt kresel merkezlerdir. Dolaysyla kresel kentler, dnya ekono-misinin komuta noktalardr;

Finans sektrnde zelleflmifl hizmetler iin nemli yerlerdir; retim arlkl endstri ve yeniliklerin retildii alanlardr; rnler ve yenilikler iin en nemli pazarlardr; Bankalarn ve flirketlerin kmeleflerek glendii merkezlerdir; Kresel kent, emein kresel iflblmnde zel bir yer tutar ve bylece ge-

leneksel siyasi, dini, idari merkezlerden farkllaflr; Kresel kentler, ayn zamanda kresel dzeyde ulaflm ve iletiflim merkezleridir; Bilgi, medya, elence ve yayn merkezidirler; Kresel kentler, uzun vadeli yatrmlar iin cazibe merkezleridir. Yeni kent sosyolojisi yaklaflmlarnn temelini, yeni bilgi sistemleri ve teknoloji

zerine yaplan vurgu ve corafi konumun ve meknn nemini kaybettii fikrioluflturmufltur. Manuel Castells (1998), kresel ekonominin birbirine bal akfl-lar (flow) ve dmlerin (node) mantna bal bir a toplumu (network soci-ety) kavramn ortaya att. Bu yaklaflma gre, kresel kentler, artk ulus tesi flir-ketlerin merkezi olarak deil, akfl meknlar (spaces of flows) olarak tanmlanmfl-tr. Bu, Lefebvrein tartflt kent topraklarnn deer kazanarak kentsel meknnbyd yaklaflmna karfldr. Modern kapitalizm yine de zaman ve mekn s-kfltran yeni teknolojiler yaratarak siber mekn (cyberspace) diye adlandrlan ye-ni meknlar retmektedir. Kentsel analizleri, kentsel balamn tesine geniflletmekiin yeni kavramlar nem kazanmaktadr.


Ekonomi politik yaklaflm;ekonomik dnflmlerin kentdokusunu nasl etkilediini;kamu politikalarnn kentselalanlar ve blgeleri naslanaliz edeceini; kentselmahallelerde yaplanyatrmlarn niteliini;kentsel sosyal gruplar vedeiflim iin iddialar analizetmeye ve aklamayaalflmaktadr.

Sosyo-meknsal perspektifintemsilcilerinden Gottdiener,gayrimenkul yatrmclar veyerel ynetimlerin flehirlerindeifliminde nemliolduunu savunmufltur.

Manuel Castells, kreselekonominin birbirine balakfllar (flow) ve dmlerin(node) mantna bal bira toplumu (networksociety) kavramn ortayaatmfltr. Bu erevede,kresel kentler, artk ulustesi flirketlerin merkeziolarak deil, akfl meknlar(spaces of flows) olaraktanmlanmaktadr.

POSTMODERN KENT KURAMSALLAfiTIRMAK

Postmodern kentin zelliklerini ayrt edebilmek.

Postmodern kent zerine tartflmalar sk sk Los Angeles Okulu ile balantldr.Edward Soja bu yaklaflmn en bilindik temsilcisidir. Soja, mekn ve toplum ara-sndaki iliflki hakknda alflmalar yapmfltr. Postmodern kentsel kuram, Henri Le-febvrein kentsel kuramna, daha da nemlisi onun meknn retimi konusundagelifltirdii fikirlere dayanr. Soja, Postmetropolis (2000) adl alflmasnda Post-modern flehirdeki kentsel dnflmn alt srecini Los Angeles kentinin oluflumuve geliflmesini rnei zerinden flyle aklar:

Blgesel kent; Yeniden yaplandrlan kentsel siyasal iktisat srecinde daha esnek (flexi-

city/esnek kent) retim biimiyle post-fordist sanayi metropolnn oluflumu; Kltr, sermaye ve emein kresellefltii bir dnya kenti (Cosmopolis)

oluflumu; Toplumsal kutuplaflmann artt, sosyal- meknsal eflitsizlik aka grnr

olduu ifte kent (ikili kent); Son derece kontroll ve glendirilmifl alanlarda kapal topluluklarn yafla-

d carceral kent (Carcereal Archipielagos); Gerek dnyann simlasyonlar ile kentsel yaflam deneyimimizi etkileyen

hiper-gerek (hyper-real) ve taklit/sahte (simulacrum) meknlardan oluflansanal kent (SimCity) imgesi.

Kent sosyolojisinde, insan ekolojisi (human ecology) ve kentsel siyasal ik-tisat, (urban political economy) birbiriyle yarflan iki paradigmadr. nsan ekoloji-si, sosyo-meknsal srelerin belirleyici olduunu aklayan bir yaklaflmn tesinegemez iken; siyasal iktisat paradigmas snf ve sermayenin roln kentsel anali-ze dahil eder. Ancak kentsel siyasal iktisat yaklaflm, kltrn roln ekonomikanalize hapsederek ihmal etmektedir. Bu yaklaflmlarda nemli olan, kentsel me-knn hangi srelerde ortaya ktdr. Ancak bunlar, toplumsal aktiviteler ve me-knn retilmesi arasndaki iliflkiyi yanstmamaktadr. Daha ileri bir elefltiri ise, heriki yaklaflmda da devletin rolnn yeterince dikkate alnmamfl olmas ile ilgilidir.Girifl blmnde bir sosyo-meknsal bakfln kentsel meknn daha iyi anlafll-masn salad ileri srlmflt. Bu perspektif kentsel meknsal srelerdeki kl-tr ve ideolojinin yaflam biimlerinde sonulanan roln dahil etme ynndedir.Bu perspektif sadece kent merkezleri zerine deil, banliy blgeleri ve dier yer-leflim blgelerinde de younlaflarak kentsel analizin genifllemesine aktr.

Kresel gler nemlidir; ancak tamamen yerel kentsel ekonomilerin belirleyi-cisi deillerdir. Kresel ve yerel kentsel sreler flehirleri etkiler. Kentleri, kresel,yerel veya ulusaln kavflak alanlarn da dikkate alarak analiz etmek gerekmektedir.

fiehirler ancak daha genifl bir kentsel blgede sadece kentsel yerlerdir (place).Gnmzde, dnyadan soyutlanmfl, yalnzca bir kente zg kent sosyolojisinden,kentleri daha genifl kentsel blgelerin paralar olarak gren; yeni kent sosyoloji-sine doru geifle gereksinim duyulmaktadr. Dnya kentsel nfusunun 2030 yln-da yaklaflk 5 milyar kifliye ulaflmas beklenmektedir. Metropol alanlar sadece ge-liflmifl lkeler iin deil, geliflmekte olan lkelerde de grlebilir bir gerekliktir.Shanghai, Buenos Aires, Mexico City, Delhi, stanbul ilk elde akla gelen rnekler-dir. Bu mega kentler (10 milyondan fazla nfuslu) sadece boyutlaryla deil, ayn


6A M A N

Edward Soja (1941-)

Postmodern kent zerineyaplan tartflmalar LosAngeles Okulu ilebalantldr. Postmodernkentsel kuram, HenriLefebvrein kentselkuramna, daha da nemlisionun meknn retimikonusunda gelifltirdiifikirlere dayanr. Postmodernkent yaklaflmnn temsilcisiSoja, mekn ve toplumarasndaki iliflki hakkndaalflmalar yapmfltr.

zamanda blgesi zerinde sosyal, ekonomik, siyasi ve kltrel egemenliiyle defarkllaflrlar. Bir yandan yenilik merkezleri dier yandan evre blgeler iin nem-li komuta merkezleri olmufllardr.

Kentsel kuramlar iinde insan ekolojisi yaklaflm, kresel lekte kentleflmedeneyimlerine iliflkin baz yanlfl anlamalar barndrmaktadr. Bu yaklaflma gre,ilerlemeci bakfl asyla geliflmekte olan lkelerin zaman iinde geliflmifllik seviye-sine onlar ulafltracak olan modernleflme yolunu takip edecekleri bafltan kabuledilmektedir. Daha nce de deinildii zere, sosyo-meknsal perspektif kentselanalizde devletlerin roln, sosyo-ekonomik snflar ve kresel sermayenin rol-n vurgulamaktadr. Geliflmekte olan lkelerdeki yatrmlar, kentleflme sreleri-nin daha iyi anlafllmas iin kritik neme sahiptir. Geliflmekte olan lkelerde kent-leflmenin sosyo- meknsal yaklaflm, kresel alara nem verir ancak nfus artfl-nn belirli deneyimleri deiflimin daha iyi anlafllmas asndan nemlidir. Kentselnfus, kresel lekte en yksek hzda artar ve zellikle mega kentler, gmenle-ri eker. Bu ok sayda nfus akfl, gecekondu mahallelerinde (shantytowns) yan-smasn bulur. Mega-kentlerde gzlenen bu durum, enformel konut ve konut so-runuyla bafla kma stratejileri yoluyla destekleme ekonomisi olarak tanmlanabilir.zellikle dflk gelirli gmenler iin uygun fiyatl konutlarn salanamad du-rumlarda, kent ynetiminin de bu sorunu zmeye istekli olmad gzlenmekte-dir. rnein Trkiyede gecekondular, en basit tanmyla kentlerin eperlerindedevletin sahip olduu araziyi sahiplenen yasadfl konutlar olarak tanmlanmaktay-d. Zaman iinde gecekondu blgeleri kamu hizmetlerine (ulaflm, yol, su, elektrikgibi) kavuflurken gecekonducular da yasal hak ve kazanlara kavufltular. Gece-kondularda yaflayan sakinlerin farkl zellikleri vardr. Gecekondunun sahibi ya dakiracs olabilirler ancak topraklarn iflgal yoluyla elde eden gecekonducular ara-sndan bir grup, zaman iinde speklatr iflgalcilere dnflebilirler.

Gecekondu yerleflimlerinin/iflgallerin (shantytowns / squatters) sadece ifli ban-liyleri ve slum (genellikle flehir ii blgelerde bozulmufl alanlar) olarak grlme-mesi gerektii nerilmifltir. Geliflmekte olan lkelerde yaflayan kent nfusunun o-unluu bu gibi gecekondu mahallerinde (shantytowns) yaflamaktadrlar. Ancakkentsel yoksulluk da artmaktadr. Genellikle ihmal edilen bir konu da, geliflmekteolan dnyadaki kentleflme srelerinin siyasi mcadelenin sklkla yafland yerlerolmasdr. Hatta kentsel toplumsal hareketlerin kresel ekonomi ile balantl ol-duunu iddia edebiliriz. Kresel yatrmlar geliflmekte olan lkelerde ifli snfnetkiler; geliflen ve geliflmifl lkeleri birlefltiren karfllafltrmal bir bakfl, kresel l-ekte kentleflme srelerini anlamak iin ok nemlidir.

Kentsel toplumsal hareketlere dair aklamalar, yeni toplumsal hareketler er-evesinde kimlik, yaflam kalitesi ve yurttafllk, yurttafl sorumluluuzerine younlaflmfltr. Manuel Castellsin ilk alflmalarndan olan Kentsel Sorun(The Urban Question, 1977) yurttafll snfla birlikte tartflmas asndan nemli-dir. Castellsin alflmalarnda, taban hareketi olarak kentsel sosyal hareketler fark-l gruplarn, snflarn birlikteliklerini de gz nne alr. Snfn nemi ilk alflma-larnda klasik anlamda daha ak olsa da, snflarn kesifltii emek ve sermaye d-flnda atflmann ikinci yz olan kolektif tketim (collective consumption) ze-rinden aklamalar getirdii alflmasnda (Castells, 1983), bu mahallelerdeki atfl-ma ve direnifl hakknda bize yol gsterici olabilir. lkemizde bu konu hakkndayaplan alflmalar zellikle kentsel dnflm uygulamalar sonucunda giderek art-mfltr. Gecekondunun anlam hakknda Tahire Erman (2001, 2003), gecekondumahallelerinin kuruluflundan gnmze politik gelenei taflyan mahalleler hak-


nsan ekolojisi, sosyo-meknsal srelerinbelirleyici olduunuaklayan bir yaklaflmntesine gemez iken; siyasaliktisat paradigmas snf vesermayenin roln kentselanalize dahil eder. Ancakkentsel siyasal iktisatyaklaflm, kltrn rolnekonomik analizehapsederek ihmaletmektedir.

knda fikr Aslan (2004, 2011) ve Besime fienin (2010, 2011) yapt alflmalarzellikle geri planda tutulan gecekondu mahallelerinin gerekliklerini, deneyimle-rini ortaya koymas ve bugn anlamamz ve doru deerlendirmemiz asndannemlidir.

Kapitalist geliflmenin olmazsa olmaz olan mekn, her geen gn kentsel me-knlar, bununla birlikte bu mahallelerde yaflayanlar tasfiye, yer deifltirme fleklin-de yaflanan dzenlemelere maruz brakmaktadr. Meknn bu flekilde retimi kent-sel kaynaklarn eflitsiz datlmas ve var olan eflitsizliklerin derinleflmesine nedenolmaktadr.

SONU Bu nitede kent sosyolojisine, meknsal ve evresel konularn her zaman sosyaliliflkilerin bir blm ve paras olduunu savunan bir perspektif olan sosyo-me-knsal bir bakflla yaklafllmfltr. Kentler ilk doufllarndan bugne kadar bilgi, g,zenginlik ve kontrol yani tm kaynaklarn toplanma merkezi olmufllardr. Antikkentler Childen da bahsettii gibi uygarlklarn beflii olarak kabul edilmifller-dir. Kentleflme Sjobergin de ileri srd gibi emein uzmanlaflmas ve toplumsalgrevlerin karfllkl bamllnn artmas dolaysyla farkl ifllevlerin ayrflmas so-nucunda geliflmifltir. Genel kannn aksine Ortaa, kentlerin ticari canlanmadaoynad rol asndan olduka nemli bir dnemdir. 1780-1880 aras dnemde Sa-nayi Devrimi byk flehirlerin artflnda neme sahip olmufl; yeni bir dnembafllatmfltr. Fabrikalarla birlikte retim merkezi haline gelmifllerdir. Bunun yann-da kentsel toprak/arazi de emtiaya dnflmfl ve snf farklar belirginleflmifl; iflisnf domufltur. Bu farklar kent meknna sosyal eflitsizlik, meknsal eflitsizlik, ifl-i snf mahalleleri fleklinde yansmfltr. Sanayileflme ve dolaysyla kentleflme d-nemi, endstri toplumuna yol aarken, sosyal dzenlemeler ailenin grevi olmak-tan kmfl ve Tnnies tarafndan yz yze iletiflimin sosyal yaflam belirledii ce-maatten ve/veya topluluktan (Gemeinschafttan) zayf sosyal balara ve dzenle-melere sahip olmakla karakterize edilen topluma Gesellschafta (toplum) geilmifl-tir. Simmelin aklamasyla, para ekonomisi belirli bir zihin yapsna yol amfl vemetropol hayat sinir uyarlarnn bir younlaflmas, insann bu koflullara uyum sa-layabilme ve farkl bir tr kiflilik gelifltirmesi fleklinde sonulanmfltr.

fiikago Ekol, kent zerine yapt alflmalarla, kenti bir arafltrma laboratuva-r haline getirerek kent sosyolojisine yeni bir yn vermifl, nitel arafltrmay kentsel-deki sosyal olaylarn alfllmas iin en uygun arafltrma yntemi olarak nermifltir.Doal ve kentsel evre arasnda temel bir ba kurarak, karmaflk sosyal yaplar bireko-sisteme benzeyen ve olgunlua doru ilerleme halinde dinamik sreler ola-rak grmfllerdir.

1970lerde bu ekolojik bakfla elefltiri getiren yeni kent sosyolojisi ekonomipolitik perspektifinden kente bakarak, kentsel mekn, hkmet politikalar iledesteklenmifl piyasa glerinin fiziksel bir uzants olarak tanmlamfltr. Sanayi ya-trmlarnn yer deifltirmesi, piyasalarn uluslararaslaflmas, kurumsal rekabetinulusaflrlaflmas, retimden sermayenin ekilmesi, sermaye youn retimin artma-s ve bylece istihdamn servis sektrnde younlaflmas bu yeniden yaplanmasrelerinin bazlar olmufltur. Lefebvre sosyal faaliyetler ve etkileflimlerin ve me-knn birbirine bal olduu fikirlerini ortaya atarak, sosyal etkileflimlerin meknhem kullanp hem de rettiinin altn izmifltir. Harveye gre kentsellik retim,deiflim ve tketim iin fiziksel ortamdr. Bu yapl evrenin retilme yolu bu ne-denle sermaye birikim srecinin bir paras haline gelmektedir. Logan ve Mo-


lotch siyaset ve ekonominin flehirlerin flekillenmesinde nasl etkileflimde olduu-nu tartflrlar ve kentleri sekinler tarafndan kontrol edilen byme makineleriolarak tanmlarlar.

Sosyo-meknsal perspektifin temsilcileri ise gayrimenkul yatrmclar ve yerelynetimlerin flehirlerin deifliminde nemli olduunu savunmufllar fakat bunun ya-nnda politik ve ekonomik olduu kadar kltrel etkenlerin de nem tafldn ayr-ca vurgulamfllardr. Yeni bilgi sistemleri ve teknoloji, yeni bir toplum ve dolaysylakentler yaratrken, kresel kentler de zamanla Castellsin tanmyla ulus tesi flirket-lerin merkezi olarak deil, akfl meknlar (spaces of flows) olarak tanmlanmfltr.

Kentler, sunduu sosyal, kltrel, ekonomik imknlarn zgrlefltirici ortamnnyan sra kaynaklarn ve imknlarn eflitsiz datlmas ve kentsel meknn rantylavar olan sosyal eflitsizliklerin meknda derinleflmesine de neden olmaktadr.



Kentsel uygarlklarn kkenini ve zelliklerini s-

ralayabilmek.

Tarihte kentleflmenin kkleri yaklaflk 10.000 ylkadar geri gitmektedir. Erken dnem Antik kent-ler; Orta Douda (Mezopotamya, Msr) yaklaflkM 6000 yl nce, Hindistanda ndus Vadisi,inde, Girit flehirlerinin Minos uygarlnda yak-laflk M 4000 yl kadar nce ve Meksikada yak-laflk M 2300 yl ncesine dayanmaktadr. An-tik kentler, politik imparatorluklarn kilit nokta-larydlar. Antik kentler ibadet amal tapnaklar,ticaret amal pazar meydanlar ve elence ama-l tiyatrolardan oluflan kamusal meknlarla ta-nmlanabilir. Ayrca, antik kentler i kalenin etra-fn saran surlarla evrelenmifltir. rnein, Atinagibi klasik kentler de kozmolojik kodlara greinfla edilmifltir. Tm Atinal yurttafllar (yabanclar,kleler ve kadnlar hari) eflit olarak kabul edil-mekteydi. fiehir merkezinde vatandafllar iin top-lant salonu, belediye meclisi ve meclis salonuyer almaktayd. Klasik Roma askeri gc sim-geliyor ve temsil ediyordu. Cumhuriyeti fikirlerAntik Yunanistandan dn alnmflt. fiehir mer-kezine forum denmekteydi. Pekin de, Antik Ro-maya benzer bir kle iflgcne dayanan bir kent-ti. Kentsel uygarlklarn kkeni tartfllrken, kent-leflme srecinde toplumsal yaplarn kkenleride dikkate alnmaktadr. V. Gordon Childe iinantik kentler uygarln beflii olmufltur. Chil-den modeli, avc ve toplayc toplumlardan mo-dern kentsel ekonomilere dayal olanlara geiflile nitelendirilen evrimci anlayfl zerine kurulu-dur. Dier yaklaflmlar ise, kentleflmenin mutlakabyle bir yolu takip etmediini vurgularlar. Arafl-trmaclar kentlerin Childen nerdii evrimci an-layfln sonucu deil gl hkmdarlarn ve on-larn ticari baflarlarnn rn olduunu ne s-rerler. Bu yaklaflma gre, ticaret ve devletin g-c byk flehirleri retmifltir.

Ortaa kentinin geliflimini ve zelliklerini ifade

edebilmek.

Ge ortaa dneminde (11. yzyldan 15. yz-yla kadar) Avrupa nemli deifliklikler yaflad.stilalar yavafllad, savafllar azald. Daha huzurlubu dnemle birlikte nfus bykl artt ve bir

tccar snf ortaya kt. Pirenne, profesyoneltccar bir snfn ortaya kmasn; kyller vehizmetilere deil, topraktan kopan bireyleringiderek daha nemli bir sayya ulaflmasna ve gi-derek zgrleflerek serseriler gibi yaflamalar ileiliflkilendirmifltir. Herkesin lorda baml olduuzamanlarda, kimseye hesap vermeden her yerdedolaflan nc tccarlar kendilerini dodukla-r topraktan kopararak zgrleflmifllerdir. M-kemmel konumlandrlan kaleler, tccarlar ek-mek iin dikilmifltir. Tccarlarn gelmesiyle eskiburghlar (kasabalar) genifllemifltir. Yeni gelen-ler tccar

KENT SOSYOLOJ‹S‹ · t.c. anadolu Ün‹vers‹tes‹ yayini no: 2978 aÇikÖ⁄ret‹m...

Documents

Transcript of KENT SOSYOLOJ‹S‹ · t.c. anadolu Ün‹vers‹tes‹ yayini no: 2978 aÇikÖ⁄ret‹m...