Kendime Yazılar / Mahfi Eğilmez

KENDİME YAZILAR2

KENDİME YAZILAR_Mahfi Eğilmez_02A

Dr. MAHFİ EĞİLMEZ, İstanbul’da doğdu. Lisans derecesini eko-nomi ve maliye alanında A.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi’nden, dok-tora derecesini kamu maliyesi alanında Gazi Üni versitesi’nden al-dı. Maliye müfettişi olarak başladığı kamu görevinden Hazine Müsteşarı iken ayrılarak özel kesime geçti ve finans sektöründe ön-de gelen kurumlarda yönetim kurulu başkanlık ve üyeliklerinde bu-lundu.

Halen NTV ve CNBCe televizyonlarında ekonomik yorum yapı-yor. Ayrıca Hitit tarihi üzerine araştırmalar yapıyor, denemeler ya-yınlıyor. Bu kitabın dışında yayınlanmış on iki kitabı ve çeşitli dergi-lerde yayınlanmış makaleleri bulunuyor.

3

MAHFİ EĞİLMEZ

KENDİME YAZILARTarih, Felsefe, Siyaset, Edebiyat,

Ekonomi, Hukuk, Osmanlı, Türkiye ve Yaşam Üzerine

5

İçindekiler

Sunuş ................................................................................9

FELSEFE .........................................................................11Başkaldırmak .................................................................13Varoluş Özden Önce Gelir ............................................15Varoluşçuluk ..................................................................17Yalnızlığımı Söylemeyin Kimseye .................................20Geriye Kaldı Ölüme Boş Vermek .................................23Brutus ............................................................................26Tiktaalik Roseae ............................................................29Doğu ve Batı ..................................................................32İnanç ve Evrim ..............................................................35Kilise ve Darwin ............................................................38Yabancı ...........................................................................40Ömer Hayyam ...............................................................42Yengeç Zamanı ..............................................................44Nâzım Hikmet ...............................................................47Felsefe Bölümü Üzerine Notlar .......................................49

TARİH ............................................................................51Bin Yıllık Bir Özet .........................................................53Telipinu ..........................................................................55İlk Seri Cinayet ..............................................................57Manga ............................................................................59Kadeş Savaşı ve Teknoloji .............................................62Antik Dünyada Döviz ...................................................64Troya Savaşı ...................................................................66Hitit Birliği ....................................................................69Freud’dan Musa’ya ........................................................72Firavunun Laneti ...........................................................75

KENDİME YAZILAR6


Hatşepsut’un Mumyası .................................................78Tarih Bölümü Üzerine Notlar .........................................81

SİYASET VE SİYASET FELSEFESİ ...............................85İki Türkiye .....................................................................87Sol, Sağ ...........................................................................89Ortadoğu’da Siyaset ......................................................91Machiavelli ....................................................................93İdeolojilerin Sonu .........................................................95Ortadoğu Savaşları ........................................................98Nabukadnezar .............................................................100First Lord of Treasury ..................................................103Siyaset ve Siyaset Felsefesi Bölümü Üzerine Notlar .....105

EKONOMİ FELSEFESİ ...............................................107Üç Devrim ...................................................................109Piyasa Çıkmazı ............................................................112Roubini ve Houdini ....................................................115Balonlar Lale Çılgınlığıyla Başladı ..............................118Paradigma Felci ...........................................................121Yunanlı Kardeşim ........................................................124Kumarhane Kapitalizmi ..............................................126Sisifos Efsanesi .............................................................129Fobi, Lobi ve Hobi .......................................................131Safsatalar ve Akademisyenler ......................................133Brezilya mı Zengin Arjantin mi? ................................135Ekonomi Felsefesi Bölümü Üzerine Notlar ...................138

EDEBİYAT, SANAT .....................................................141Kapris ...........................................................................143Bir Korku Öyküsü .......................................................145Annabel Lee .................................................................147Dört Elle Piyano Çalan Fazıl Say ................................149Çaykovski’nin Kapı Gıcırtısı .......................................152Dr. Jivago .....................................................................154Chopin .........................................................................157Edebiyat ve Sanat Bölümü Üzerine Notlar ...................160

HUKUK, SUÇ VE CEZA .............................................163Suça İtilmek .................................................................165Cadı Avı .......................................................................167

7Kısastan Tazminata .....................................................169Fahrenheit 451 .............................................................171Cinayet İtirafı ..............................................................173Suç ve Ceza 1 ................................................................175Lombroso’nun Hayaleti ..............................................177Lex Caecilia Didia .......................................................179Jedi Şövalyeleri ............................................................182Suç ve Ceza 2 ................................................................184Magna Carta Libertatum ............................................186Hukuk, Suç ve Ceza Bölümü Üzerine Notlar ...............188

OSMANLI VE TÜRKİYE ............................................191Tarhuncunun Bütçesi ..................................................193Osmanlının 700. Yılı ...................................................195Gazi Paşa ......................................................................197Cumhuriyet Niçin Önemli .........................................200Amin Maalouf ve Atatürk ...........................................203Cumhuriyet Projesi .....................................................206Osmanlı Hazinesi .........................................................209Cumhuriyet Ekonomisi ..............................................211Hattuşa’da Susuzluk ...................................................214Osmanlı ve Türkiye Bölümü Üzerine Notlar ................217

YAŞAMA DAİR ...........................................................219İllüzyon ........................................................................221Berber ..........................................................................223Alo Boğa Kaçtı .............................................................226Hiç ................................................................................228Bir Beyoğlu Akşamı .....................................................230Ben Düşündükçe Var Dünya ......................................232Voleybolcu Kızlar ........................................................234O Caritas ......................................................................23630 Euro’ya Cennet .......................................................239Radikal’de Son Yazım ..................................................242Tanrı Janus’un İki Yüzü ..............................................243Lefter ............................................................................245Madrid ve İstanbul ......................................................247Keman ve Zurna ...........................................................250Geçici Görevle Yerleşme Kültürü ...............................252Yaşama Dair Bölümü Üzerine Notlar ...........................254

KENDİME YAZILAR8


9

Sunuş

Bazıları gazetelerde (Yeni Yüzyıl ve Radikal) bazıları dergiler-de bazıları başka yerlerde yayımlanmış deneme türü yazılarımı bu kitapta topladım. Onları bölümlere göre ayırdım. Her bölü-mün sonuna kısa notlar koyarak bugünkü bakış açımı yansıt-maya çalıştım. Bu yazılar yan yana geldiğinde benim yaşama ba-kışımı, felsefemi, sosyal ve siyasal tavrımı sergiliyor. Yazılarımı ayrı ayrı okuduğunuzda belki de fark edemediğiniz “düşünce-mi bağımsız tutmaya çalışma çabamı” yazıları bir arada okudu-ğunuzda fark edeceğinizi düşünüyorum. Ben özgür insanın, dü-şüncesini bağımsız tutmayı becerebilen insan olduğuna inanı-yorum. Ne var ki bu öyle söylendiği kadar kolay değil. Bazen is-temediğiniz halde çeşitli etkiler altında kalıp istem dışı özgürlük kaybına uğrayabiliyorsunuz.

Bütün yaşamım boyunca hiç kimsenin adamı olmadım. Babamdan pek çok şey öğrendim ama öğrendiğim en önemli şey budur. Bu tavrım bana birçok şey kaybettirdi muhtemelen, ama özgür düşünce sahibi olarak kalabilmek bütün o kayıplara değer diye düşünüyorum.

KENDİME YAZILAR10


FELsEFE 11

Felsefe

“Kimdir başkaldıran? Hayır diyebilen birisi.”

ALBERT CAMUS (Başkaldıran İnsan)

KENDİME YAZILAR12


FELsEFE 13

Başkaldırmak

Bazen tümüyle yapayalnız kaldığınız oluyor mu? Hem de yüzlerce insanın arasındayken. İnsan ne zaman kendisini böy-le bir yalnızlığın içinde hissetse genellikle sonu bir değişiklikle biter. Önce yalnızlığı hissetmemek için yüksek sesle söylenme-ye başlanır. Hani mezarlıktan geçerken yapılır ya öyle. Derken bir değişiklik.

Bazen de kendinizi fazlasıyla ilgi altında hissettiğiniz oluyor mu? Herkes sizinle ilgileniyor gibi gelir. Ortada fol yok yumurta yokken. Ya da siz fol veya yumurtanın farkında değilken.

Alışkanlık yaratmaması kaydıyla yalnızlık duygusu iyi bir duygudur. İnsanın kendini dinlemesine, gerçekle yalanı da-ha kolay ayırmasına yardım eder. Aynı duygu aslında toplum açısından da sağduyuya ulaşmak için geçerli olabilir. Bu yal-nızlık duygusunun en zararlı olduğu alanlardan birisi ekono-mi. Türkiye’nin bu alandaki yalnızlığı da inanılmaz boyutta. Eskiden enflasyon sorununu çözememiş bir sürü ülkenin ara-sında kaynar giderdik. Sonra bu dostlarımız birer birer soru-nu çözüp yanımızdan ayrıldılar. Bir de baktık ki yapayalnızız. Derdimizi anlatmak için sağa dönüyoruz, sola dönüyoruz bizi anlayan yok. “Ne enflasyonu” diyorlar. Sanki hiç böyle bir soru-nu yaşamamışlar gibi. Amerika’da sigara içilmeyecek yerde siga-ra içen adamlara bakar gibi bakıyorlar bize.

Bir de siyasal yalnızlık var. O daha da kötü. Hani Avrupa’da olup da Avrupalı olamamak gibi. Adamlarla beraber oturuyor-

KENDİME YAZILAR14


sunuz önemli şeyler konuştuğunuzu sanıyorsunuz ama akşam içki içip özel konuları görüşmeye giderken size haber vermiyor-lar.

Bazen ekonomik yalnızlık ile siyasal yalnızlık üst üste bini-yor. İşte o en kötüsü. Enflasyon sorununu çözememişsiniz, gir-mek istediğiniz siyasal birliğe de girememişsiniz ve size enflas-yonu halledemezsen bu birliğe giremezsin diyorlar. Yani ya siga-rayı bırakacaksınız ya da kar yağarken binanın önüne çıkıp za-türree olmakla sigara içmek arasında bir tercih yapacaksınız. Ya da her ikisi birden.

Bazen de size korkunç bir ilgi. Batının körfez petrolleriyle il-gili çıkarları mı sarsıldı, Saddam’a yine müdahale mi gerekti ya da büyük enerji yatırımları mı yapacaksınız: Türkiye’den iyisi yok.

Bir de başkaldırmak var. Albert Camus’nün ünlü denemesi Başkaldıran İnsan’ında işlediği gibi: İnsan başkaldırdığı zaman insandır. Yalanlara, yanlışlara, tekdüzeliğe, kısır siyasete başkal-dırmak. Bundan daha önemli ve erdemli bir şey yok. Yalnızca insan mı? Bazen bir ulus da yapılan haksızlığa başkaldırır. Türk kurtuluş savaşı gibi. Ama kolay değildir başkaldırmak. Çoğu kez bir şeyleri kaybetmek gibi bir maliyeti vardır. Erdemi de oradan gelir zaten.

Yalnızlık bazen iyidir. Başkaldırma erdemini hatırlatır.

FELsEFE 15

Varoluş Özden Önce Gelir

Gregor Samsa, kâbuslarla dolu bir gecenin sabahına uyan-dığında kendisini hamam böceği olmuş bulur. Ailesinin utanç kaynağı haline gelir. Onu herkesten, hatta kendilerinden bi-le saklarlar. Öldüğünde, iğrenç bir şeyi atar gibi süpürüp atıve-rirler. İşe yaramamanın ailesi tarafından dışlanma duygusunun olağanüstü bir simgesel anlatımıdır roman. Aynı zamanda in-sanın midesini bulandıracak kadar da hayal gücünü zorlayıcı. Bütün öteki romanlarında olduğu gibi müthiş bir karamsarlık ve içinden çıkılmazlıkla doludur Kafka’nın Değişim’i.

Varoluşçular, “insan kendi kendisini yaratır” ana düşüncesin-den yola çıkarlar. Her ne kadar bu yaratıcılık tanrının yaratıcılı-ğı gibi varlık yaratmaya değil de öz yaratmaya yönelik olsa bile bu başlangıç müthiş bir sorumluluğun kabulüdür. Sorumluluğu başkalarına, topluma ya da tanrıya atma şansı yoktur. Tanrının ya da bir başkasının çizdiği bir kader söz konusu olsa sorumlu-luktan kurtulmak mümkündür. Ama bu kabul her şeyi bozar ve insanı bunalıma iter. Çünkü özünü yanlış oluşturan insan gele-ceğini kaybetmekten kendisi sorumludur.

Geleneksel felsefenin söyleminin tam tersidir varoluşun öz-den önce geldiği iddiası. Geleneksel felsefe özün önce geldiğini iddia eder. Varoluş özden önce gelirse ne olur? Bana göre varo-luş tartışmasını bir yana bıraktığımız anda özümüzü nasıl oluş-turduğumuz ön plana çıkar. İnsanın ilk kez nasıl var olduğu so-rusu üzerinde uğraşmaya, çabalamaya değer bir soru kuşkusuz.

KENDİME YAZILAR16


Bunu tartışmayı asla küçümsemiyorum. Dinler insanı tanrı-nın yarattığını söylüyor. Kader anlayışı, insanın özünün varolu-şundan önce geldiğini, her şeyin kader olarak önceden yazıldı-ğını anlatıyor. Buna karşılık evrim kuramının savunucuları in-sanın daha alt canlılardan evrim yoluyla türediğini söylüyorlar. Hangisini benimsersek benimseyelim ortak bir nokta var: Ne ilk varoluş ne de sonraki kuşakların varoluşu insanın elinde değil. İşte bu noktada varoluşun özden önce gelmesinin önemi ortaya çıkıyor. İnsan kendi varoluşuna katkıda bulunamaz. Bunu ya-şadığımız pratikle biliyoruz. İnsan bir biçimde var olur. Var ol-mak elinde değildir. İradesine bağlı olan şey özünü oluşturmak-tır. Yani elinde olmayan biçimde var olduktan sonra, eğer ken-dini yok etme seçeneğini seçmemiş ve yaşamanın sorumluluğu-nu almışsa, özünü oluşturmanın sorumluluğunu da üstlenmiş demektir. Kendini yok etmeyi seçmeyen bir insanın yapabilece-ği tek şey özünü doğru oluşturmaktır.

İnsan özünü doğru oluşturamadığı anda Gregor Samsa’nın konumuna düşebilir. Özünü oluşturmanın zamanı yoktur. Yani yaşamın her aşamasında öncekilerden bağımsız yeni çabalara girişilebilir. Yaşamın bir bölümündeki başarısızlık sonraki bö-lümlere de bulaşabilir. Ne var ki bunu engellemek insanın elin-dedir. Her yaşam kesitinden, bir öncekinden bağımsız, bir başa-rı çıkarmak mümkün. Yaşamı boyunca her konuda ve her işte başarılı olmuş bir insan sıkıcı olurdu herhalde. Arada bir başa-rısız olmak başarının değerini gösterir.

Varoluş elimizde değil. Dolayısıyla varlığımızdan sorumlu değiliz. Ama sonrası elimizde. Dolayısıyla varoluştan sonrasının sorumluluğunu kimsenin üstüne atamayız.

FELsEFE 17

KY 2

Varoluşçuluk

Yirminci yüzyılın en önemli filozoflarından olan Jean Paul Sartre’ın (Nobel Edebiyat Ödülü 1964) doğumunun 100. yılı dolayısıyla eserleri yeniden basılmaya ve felsefi düşünceye kat-kıları yeniden yorumlanmaya başladı. Sartre denilince akla va-roluşçuluk geldiği için de bugünlerde bu felsefe akımı Sartre’la birlikte yeniden gündeme oturdu.

Varoluşçuluk akımının babası Danimarkalı filozof Sören Kirkegaard’dır (1813-1895) Kierkegaard, tanrıya inanan ve inanmayan olarak ikiye ayrılan varoluşçuluğun tanrıya inanan grubunun temsilcilerindendir. Tanrıya inananlar kadar inanma-yan varoluşçuları da derinden etkilemiş bir yazardır. Örneğin Carl Jaspers, Kierkegaard’ı aslından okuyabilmek için Danca öğrenmiştir.

Sanayi devriminden itibaren gelen ve yirminci yüzyılda do-ruk noktasına çıkan insanın, önce çevreye, sonra topluma ve en sonunda da kendisine yabancılaşması olgusunun yarattığı bu-nalımlar için çıkış noktaları aramak, varoluşçuluğun temel taşı-nı oluşturuyor. Varoluşçuların tanrı tanımaz kesiminden gelen Sartre’ın 1938 yılında yazdığı ilk roman olan Bulantı bu felsefe-nin önemli kilometre taşlarından birisidir. Sartre’ın varoluşçu-luğu tanımlayışı da tanrı tanımazlığına dayanır: “Varoluş, özden önce gelir.” Yani insan önce var olur, sonra özünü kendisi oluş-turur. Bunu yaparken de karşılaşacağı şeyleri kader gibi bahane-lerle tanrıya ya da başkalarına yükleyemez. İnsan, bir şekilde var

KENDİME YAZILAR18


olur, bundan sorumlu değildir, çünkü o, elinde olan bir şey de-ğildir, tümüyle bir rastlantıdır. Ama ondan sonrası artık onun sorumluluğu altındadır. Özünü doğru oluşturamazsa sorumlu-luğu kendisine aittir. İnsan, hiçbir bahaneyle bu sorumluluktan kaçamaz. Bulantı’nın kahramanı Roquentin’e göre var olmanın hiçbir zorunlu nedeni yoktur, tamamen bir tesadüfe dayalıdır, o yüzden her şey nedensizdir.

İş bu noktaya kadar gelince karşımıza inanılmaz bir buna-lım felsefesi çıkar. Çünkü başarısızlıkta ya da herhangi bir olum-suzlukta sorumluluğu başkasına atıp faturayı kadere kesmek bir anlamda kurtuluştur. Bu imkânı elinden alınmış olan birey kar-şılaştığı her sıkıntıda bunu kendi sorumluluğuna dahil edin-ce bu kurtuluş imkânından uzaklaşmış olur. Bu öylesine ağır bir sorumluluktur ki insan üzerinde müthiş bir bunalım ya-ratır. Buralara gelince insan bu kez elinde olmayan varoluşuna karşılık elinde olan varoluşa son verme eylemini aklına getirir. Varoluşçuların bir bölümünün intihar felsefesine kafa yormala-rı bundandır. İntihar acaba bu kadar ağır bir sorumluluğun ya-rattığı bu kadar ağır bir bunalımdan kurtuluşun reçetesi midir? Bu sorunla belki de en fazla uğraşmış olan varoluşçu, bir başka Fransız filozof olan Albert Camus’dür (Nobel Edebiyat Ödülü 1957) Camus, başyapıtı olan Yabancı’da uzun uzadıya bu buna-lımı ele alır. Bir hiç uğruna idama mahkûm olan Mersault, hiç-bir şeye hatta idama mahkûm olmasına bile aldırmamaktadır. Annesinin o gün mü yoksa bir önceki gün mü öldüğünü bile hatırlamaz. Öylesine bunalımlar içinde ve öylesine her şeye boş vermiştir ki idama mahkûmiyeti bir çeşit intihar gibidir.

Tanrı tanımaz varoluşçuluk akımı, bu dünyadaki sorumlu-luğunu kadere yıkmaya alışmış olan insanları birden kendi so-rumluluklarıyla karşı karşıya getiriverir ve bundan kaçamaya-caklarını gösterir. Yine benzer biçimde düşünce zincirine öbür dünya olmadığına ilişkin halkayı da ekleyince bu dünyadaki sı-

FELsEFE 19

kıntılarını kadere yükleyip bunların öbür dünyada giderileceği-ne inanan insanın elinde üç seçenek kalır: İntihar veya bütün bu sorumluluğu üstlenip yaşadığı sürece savaşmak ya da her şeye boş verip günü yaşamak.

Varoluşçuluk 68 kuşağıyla birlikte dünyayı baştan başa saran bir uygulamaya dönüşmüştür. Kimileri bunu her şeye boş ver-mek biçiminde, kimileri de her şeyi ciddiye alıp kendi kaderi-ni oluşturmak için savaşmak biçiminde anlamış ve uygulamış-lardır.

KENDİME YAZILAR20


Yalnızlığımı Söylemeyin Kimseye

Nedense bir yalnızlık duygusu çöktü üzerime bu aralar. Onca kalabalığın içinde olmama karşın yapayalnız hissediyorum ken-dimi. Geçen akşam başladı bu yalnızlık duygusu. Arkadaşlarla yemek yiyorduk. Herkesle bir şeyler konuşmama karşın kendi sesimi duyamıyordum. Başkalarınınkini de. Bambaşka yerlerde yapayalnız dolaşıyordum sanki.

Bazen olur bu bende. Sanki bu dünyada yaşamıyormuşum gibi. Hiçbir şeyi izlemez, hiçbir şeyi gözlemlemez bulurum ken-dimi. Daha doğrusu bulamam. Eskiden böyle kaybolduğumda, babama ya da anneme sorardım nerede olduğumu. Belki da-ha doğrusu nereye doğru ilerlediğimi. Aslında bu soruyu on-ların da tam yanıtlayamayacağını biliyor olmama karşın sorar-dım. En azından benim bir yanıt bulacağımı düşünmemi sağlar-lardı. Bu da bir şey. Artık onlar yok. Onun için yalnızlığımı da-ha çok hisseder oldum böyle zamanlarda.

Ne zaman anneme gidip anlatsam derdimi, ya da babama sorsam bulunduğum yeri, bir şeyler söylerlerdi bana. Tuhaf tu-haf bakmazlardı. Oysa babamla konuşup ona derdimi açıp çö-züm soracak bilince ulaştığımda, yani aşağı yukarı ben 18 yaşın-dayken, babam şimdi benim olduğum yaşlardaydı. Peki ama o zaman onun bilgeliğine artık benim de ulaşmış olmam ve dola-yısıyla kendi dertlerime çare üretir konuma gelmiş olmam ge-rekmiyor mu? Olmuyor. Ben şimdi başkalarının sorularını ya-

FELsEFE 21

nıtlasam da kendi sorularıma yol gösterecek olanlar yaşamıyor artık. Yani anlayacağınız ne zaman dertlensem kendimi yalnız buluyorum.

Aslında sevmem yalnızlığı. Yani yolculuğa yalnız çıkmayı, ya da yalnız başına yürümeyi hatta tek başına gidip spor bisikle-tine binmeyi. Birileriyle sohbet etmeyi severim. Yalnızlık canı-mı sıkar benim. Ama bazen öyle anlar olur ki yalnızlığı ararım. Kendimden bile sıkıldığım zamanlar olur. Kendimin bile bana fazla geldiğini anlar, alır başımı giderim. Uzun uzun yürür hiç-bir şey düşünmeden boş boş bakarım çevreme. Geçenlerde böy-le bir duygu anında kalktım gittim Belgrat ormanına yürüme-ye. Tam 6 kilometrelik bir yürüyüş parkuru. Olağanüstü güzel, bol oksijenli bir yer. Aşağı yukarı 1 saatimi alıyor o parkuru ta-mamlamak. Başladım yürümeye. Tam ortalarda bir yerde yağ-mur indi. Benim yazılarımı okuyanlar bilir severim yağmurda yürümeyi. Ama öyle böyle değil sırılsıklam oldum. Arabaya bi-nene kadar fark etmedim bile ıslandığımı. Arabaya bindiğimde o yalnızlık duygusundan bir an için sıyrıldığımda fark ettim sı-rılsıklam olduğumu.

Piyanist filmini sinemalarda gösterildiğinde izleyememiştim. Geçenlerde televizyonda izledim. Aslında güzel bir film ama bir-çok benzeri olduğu için beni fazlaca kavramadı. Bir de bu İkinci Dünya Savaşı ve Alman mezalimi temasından gına geldi artık. 1981 yılında Londra’da kaldığım 1 yıl boyunca BBC ve ITN’de o kadar çok İkinci Dünya Savaşı filmi ya da belgeseli izlemiştim ki “acaba bu savaş devam mı ediyor” diye kuşkuya kapılmak-tan kendimi alamamıştım. Her neyse ben filmden çok piyanist Spillman’ın (Andre Brody) bir Nazi subayının isteği üzerine çal-dığı Frederick Chopin’in valsinden etkilendim. Film biter bit-mez arşivimi karıştırdım. Bendeki CD’de Ivan Moravec seslen-dirmiş Chopin’in parçalarını. Filmde seslendirilen parçayı din-lerken müziğin ortalarında bir yerde iyiden iyiye yalnızlığa ka-

Kendime Yazılar / Mahfi Eğilmez

Documents

Transcript of Kendime Yazılar / Mahfi Eğilmez