KAZDAĞI TAHTACI TÜRKMENLERİ · 2011. 5. 31. · den Servet Somuncuoğlu aynı yayın sezonu...

Zamana Karşı Tanıtım Dergisi Dekon İnşaat - Cevdet Erdem’in Desteği ile Hazırlanmıştır.

Kazdağı Koşuburnu Köyü Tahtacı Türkmenlerinin “zamana meydan okuyan” kültürel ve tarihi duruşlarının belgeseli

10-17-24

Mart 2011

Saat: 21:00

ÜÇ BÖLÜM

KAZDAĞI TAHTACI TÜRKMENLERİ

Sibirya içlerinden Anadolu’nun en batı ucu Kazdağı’na kadar gelenTürk tarihinin kültür kotları “damgalar” zamana karşı yaşamaya devam ediyor.

3

Yapımcı - Yönetmen : ServetSOMUNCUOĞLU

Koordinasyon : Sinan YAKA

Görüntü Yönetmeni : Ahmet Veysel BABAN

Kamera : Ahmet Veysel BABAN

KamberKOYTAVİLOĞLU

Kurgu : ŞerifeERDOĞAN–KartalUZUN

Danışmanlar : Prof.Dr.YusufHALAÇOĞLU

Prof.Dr.AhmetTAŞAĞIL

Prof.Dr.MusaTAŞDELEN

Doç.Dr.MuharremKAYA

Dr.MustafaAKSOY

Öğr.Gör.HasanÇAKICI

AraştırmacıYakupYesariGÖKÇE

Prog. Metni ve Fotoğraflar : ServetSOMUNCUOĞLU

Müzik Yönetmeni : CengizÖZKAN

Müzik Düzenleme : EnginARSLAN

Seslendiren : HarunYÖNDEM

Yapım - Yönetim Yrd. : YasinCemalGALATA

Yayın Tarihleri : 10-17-24 MART 2011

Yayın Saati : 21.00

Yayınlanacağı Kanal : TRT TURİZM VE BELGESEL

KANALI

ZamanaKarşıTanıtımDergisi’ndekullanılanfotoğraflarServet Somuncuoğlu’na aittir. Derginin Tasarımı Atokyay - Hüseyin Kozdibi tarafından yapılmıştır. Baskı: Ege Basım TanıtımDergisisüreliveyasüresizyayındeğildir,basınıbilgilendirmeamaçlıdır.Ücretsizdir.

İLETİŞİM VE BİLGİ:Servet SOMUNCUOĞLU 0 533 209 65 67

[email protected]•[email protected] YAKA 0 532 490 04 31

[email protected]

Sa

rıkı

z T

ürb

esi

ZAMANA KARŞIkünye

Türkkültürtarihineyönelikaraştırmalargündengüneşekildeğiştirmekte,çokfarklıboyutlaraulaşmaktadır.Özellikledesonyirmibeşyıliçinde

görselliğihayatımızıniçinekatantelevizyonyayın-larınınyaygınlaşması,tarihevekültüredairbirçokbelgesellerinyapılmasıyazılıkaynaklarçerçevesindekalantarihebakışaçımızıdeğiştirmiştir.Artıkdünyanınhiçbiryerihiçkimseyeuzakdeğil.Bizimkuşaklarımızınunutamadığı“İpekYolu”belgeselibiranlamdabizeçokyakınımızdakiuzaklarıgösterdi.

TRT,yayıntarihinebaşladığıgündenbuyana,maliyetveemekaçısındançokfazlagötürüsüolanbel-gesellerihiçbirzamanihmaletmedi.Aksine,buyöndeherzamanenöndeolmayagayretgösterdivedeenöndeoldu,birçokilklere,unutulmazlaraimzaattı.BizbirhamledahaöteyegeçtikvebiryılöncesindeTRTTurizmveBelgeselKanalı’nıyayınasoktuk.Henüzdahabebek,büyüyecekvebirgünonunsesinibütündünyaduyacak.BelgeselyayıncılığındakideneyimiileTRTdünyadasayılıyayınkuruluşlarıarasındayeralmak-tadır.İştebudeneyimlerimizegüveniyorveinanıyoruz.Buinançvegüvenlekurduğumuzbelgeselkanalıkısazamandaciddimesafeleralmış,dünyadailkkezuygu-lanan“dalgalıyayın”iledünyaTVyayıncılığındadik-katleriüzerineçekmeyibaşarmıştır.

İddiamızşudur:TRTTurizmveBelgeselKanalıileTürkiyeyenibaştankeşfedilecektirvebukeşifbaş-lamıştır.Uzunveyorucuçalışmalar,sınırsızemeklerharcananbelgesellerimizyayınabirerbirergirmekteolupyapılanherişçokolumlutepkileralmıştır.Anadoluarkeolojisindegerçekbirkeşfiekranlarataşıyan“Dam-galarınGöçü”belgeseliileAnadoluTürktarihi’ninyenibaştansorgulanmasınayolaçacaksorularıgündemegetirenkurumumuzundeğerliyapımcı-yönetmenlerin-denServetSomuncuoğluaynıyayınsezonuiçindeikin-cibelgeselinideortayakoymabaşarısınıgöstermiştir.KendisiniyürektenkutluyorumvesizleriKazdağları’ndabüyükbirdüğünedavetediyorum.

SöylencelerindağıKazdağı’ndayüzyıllardıryaşa-nanbirgerçekvar.Uzaktanbakıncasöylenceamaiçinedoğruadımatıncagerçeğintakendisioradaduruyorvebugerçek,TRTfarkıileilkkezTRTTurizmveBelgeselKanalı’nda“ZamanaKarşı”belgeseliyleekranageli-yor….

Saygılarımla…..

İBRAHİM ŞAHİNTRT GENEL MÜDÜRÜ

TRT Turizm ve Belgesel Kanalı ile Türkiye yeni baştan keşfedilecek-tir ve bu keşif başlamıştır.

4

ZAMANA KARŞI sunuş

SöylencelerindağıKazdağı’nın kuzeyeteklerindekiKoşuburnuköyündeçağlarötesindenbugüneka-darsaklanmışgerçeküstübirmasaldıyaşadığımız.

SankiSalurKazanayağakalkmış,otağınıkuraraktoyey-lemişveDedeKorkut,elindekopuzuilegelmişboyboyla-mışvesoysoylamıştı.Önceköymezarlığında,ardındanDüzdede’de.Yaşadıklarımızonlarınheryılyaşadıklarıydıama biz ilk kez görüyor ve görüntülüyorduk. Daha ön-cesindedışarıdanbiripekgörmemiştibu törenleri.On-lar, Orta Asya’nın derinliklerinden getirdikleri kültürübugünekadarsaklamış,yaşatmışveyaşamışlardı. 6, 7,8Mayıs’ta yaz başı bayramını, Kasım sekizinde ise yıl-başınıkutluyorlardı.Erkekçocuklariçin“adverme”gibi“saçkırkımtöreni”yapıyorlar,adveşanverirgibimalını,mülkünüayırtedipsahipolduğuvarlığıandiçerekço-cuğaverdiklerinisöylüyorlardı.Burası,KoşuburnuKöyü,gerçekvetartışılmazbirşekildeTürkkültürününbinlerceyıllıklaboratuarıolmaözelliğinihalakoruyordu…

Yaklaşıkikiyılsürenbirtemaslarzincirisonucukabulgördük ve Zamana Karşı’nın çekilmesi fikrini benimse-mişlerdi.

Buhiçkimseyadahiçbirkurumiçindeğil,doğrudanTürkkültürüiçinbüyükbirkazançtı.Onlaryüzlerceyıldırsakladıklarıtörenlerinibizeaçmışlardı.Çalışmamızsüre-sinceözenlioldukveekranaçıkacakişiçindeaynıözenikoruyacağımızsözünüverdik.Üçbölümhalindeekrandagöreceklerinizyalıngerçeklikiçindeyaşananlardaniba-rettir.Bizimçokfazlabiryorumumuzyok.Sadecegördük-lerimiziaktarmaya,anlatmayaçalıştık.

Çanakkale, Bayramiç, Ayvacık ve Balıkesir Edre-mit ilçesine bağlı yirmi dokuz Türkmen Köyü’nde aynıkültür küçük farklılıklarla yaşanıyor. Bizim Bayramiç’inKoşuburnu Köyü’nü seçmemizin sebebi, otantik özellik-lerinoradaçokdahayoğunolarakyaşanıyorolmasıydı.KazdağıTürkmenlerininbirçokortaknoktasıvar.Hepsi-ninbuluştuğuyer,Kazdağı’nınzirvesindeyeralan“Sa-rıkız Türbesi”. Sarıkız’ın dışında bizim çalışmamızın birkısmını oluşturan Düden ve Düzeğrek mezarlıkları daonlarınortakdeğerleriarasındayeralıyor.Bumezarlık-larda ise, çokyakın zamanlarakadarmezar taşlarında

sadece damgalar var. Düzeğrek mezarlığındaki balbalise,hepimizişaşırttı.KoşuburnuKöyü’nüneskimezarlığıolan“TürkmenMezarlığı”veköyünyenimezarlığındadadamgalımezartaşlarımevcut.Bumezarlıklarvedamga-lar elealdığımız konuyaayrıbirderinlik vedahirili birboyutdahaekledi.

Birbelgeselinortayaçıkmasındahazırlıkçalışmaları-nındoğruveeksiksizolarakyapılmasınınönemi tartışıl-maz. İştebuaşamadaKaptanMustafaCan,Cevdet Er-demveHakkıKurtuluş2008yılıNisanayındabaşlayanveikiyılsürenhazırlıkçalışmalarınasüreklidestekoldular.

İki yıla yayılan sahaaraştırmaları ve önhazırlıktansonra 01 – 13 Mayıs 2010 tarihde çekim çalışmalarımı-zı gerçekleştirdik. Koordinasyonu prodüktör arkadaşı-mızSinanYakasağladı.GörüntüYönetmenimizAhmetVeyselBabanveKameramanKamberKoytaviloğlugündoğumundangünbatımınakadarsürençekimlerdeola-ğanüstüözveriileçalıştılar.MontajsürecindeŞerifeErdo-ğanveKartalUzunsabırlauğraştılar.

Projemizinuygulamaaşamasında,TRTTurizmveBel-geselKanalıKoordinatörüHüdaiYılmazkan,TRTİstan-bulMüdürüŞakirÖzbek,YapımKoordinatörYard.İlhanSüzer,YapımKoordinatörlüğüMüdürV.ÜmmihanÇetin,ProdüksiyonKaynaklarıMüdürV.SaimTuygandestekle-riniesirgemediler.

SahaçalışmasındabizimlebirlikteolanProf.Dr.YusufHalaçoğlu, Prof. Dr. Ahmet Taşağıl, Prof. Dr.Musa Taş-delen,Doç.Dr.MuharremKaya,Dr.MustafaAksoy,Öğr.Gör.HasanÇakıcıakademikkatkıdabulundular,değer-lendirme aşamasındaYakupYesariGökçe bilgisini veemeğiniesirgemedi.

ÇanakkaleBayramiçKoşuburnuKöyühalkıgünlercebizikonuketti,herşeyiniyiolmasıiçinellerindengeleniesirgemediler,bizeyüreklerinivesofralarınıaçtılar.Türkkültürününkaybolmaküzereolanbinyıllaröncesineaitkültürkodlarınıvegüzelliklerinihepimizeyaşattılar.

“ZamanaKarşı”belgeseli,bütünbugayretveemek-lerleortayaçıktı.Gayretveemekleriniesirgemeyen,kat-kıdabulunanlarınhepsineyürektenteşekkürediyorum.

Saygılarımla…

SERVET SOMUNCUOĞLUYAPIMCI YÖNETMEN

zamana karşı

5

ZAMANA KARŞIyönetmen

Çanakkaleyakınlarında.Çanakkale,BayramiçileEzineyakınlarında.Çanakkale,Bayramiç,Koşu-burnuKöyü.KazDağlarınıneteklerinde.

Servet’learamızdaki;“Moruk,ölüleriniyatak-yor-ganlagömüyorlar,eskibirgeleneğinizinisürüyorlar…”benzerikonuşma,benideeklediServet’inuzuncabirzamandırizinisürdüğühikayelerdenbirinindahaiçinegirdik. OlayKazdağlarındageçiyorduvekazdağlarıçokdauzunolmayanbiryolunucundaydı,gittik.

TanıştıkKoşuburnuluköylülerle,bumevzular’çokkonuşuldu,çokdeşildiinternetsevervearaştırmacıköylülerle;izzetikramdakusuretmediler,hattaabart-tılar.Yemekleribilindik,sunuşlarıgüleryüzlüydü.Kurufasulye,pilav,çorba,keşkek.Bueskiyemeklerepatateskızartmasıvesalatadaeklemişler,fenaolmamış.

Birkaçsalçalıveetliyemekdahavarelbetteveha-murişleri…

Kadınlar,çocuklarısevsindiyemibukadargüzelyemekyaparlarheryerde,herzamanacaba?

Buköydedeçocuklar,çokkıymetlivebaşroldeler,negüzel.

Fakatbuköylüler,çekimgezilerimizekatılandeğerlibiliminsanlarınındahayerindevederinbelirlemeleri,değerlendirmelerinekonuşeyleryapıyorlar.

Şöyleki:Hayatıntemeleşiklerindengeçerkenme-selaçocukluktançıkarken,evlenirken,ölürken(yaniöldüklerinde),baharbayramlarında,kışagirerken,mallarınıçocuklarınaverirkenyaptıklarışeyler,bugünbüyükşehirlerimizdeyadaçoğuküçükşehirlerimizde,kasabalarımızda,köylerimizdeartıkyapılmıyor.Buşey-lerdenkonuşurkensıkılıyorlarbiraz,bu‘gelenekler’intaşıyıcısıolarak,varlığımız(vetabiikameranınvarlığı)yükleriniyadırgatıyoronlara.Sırtladıklarıgelenek,pek‘anlamayanlara’göstermekistedikleribirşeydeğilon-laragöre.

Negereğivarki?Amaherhaldekendilerideanlamışolmalılarki,za-

manınbuzamanlarındahızlakaybolmaktayaşlıların-dankalanvebüyükşehirleredağılmışçocuklarınaak-

tarmaktazorlandıklarıgeleneklerini,törenlerinibizimlepaylaştılar,bizeanlattılar,bizidekattılar‘hıdırellez’günlerine.Çocuklarınbüyükşehirlerde‘zamanlarıyok’,gelmeyiçokistiyorlarama’,‘yıllıkizinlerinitorunlarıntatillerinemidenkgetirseler’….

Zaman,büyükaşındırıcı,bazışeyleridahaazaşın-dırmış,bugünedebirazınıbırakmış;Çanakkale,Bay-ramiç,KoşuburnuKöyüvekırsalında.Nereye,hangikoşudangerikaldıysa,Koşuburnu,tarihedoğrudanvedamardanbağlanıyor.Ölülerini,sevdiklerieşyailegömüyorlarvemezarlıkta,bahar(dirilme)bayramındaonlarınhatırasınasevgisunmayagidiyorlar,saygıylayadediyorlar.Ölümileyemek,başkapekçokeskitöre-nunutulmuşsadahalapekamapekçokyerdeyanya-nadır.İyikideöyledirayrıcada.

Ölüevineyemekgönderilir,şehirlerdebile.Bera-berimizdekibiliminsanlarınınsohbetlerindenaklımdakaldığınagöre,buköylüleringündelikhayatındavetö-renlerindekiunsurlarınkökleritarihinderinsularında…

Bizeaçtıklarısofralarıvesohbetlerindenbendegeri-yekalansa,zamantabiikikendinceçözeramaşutatsızkaygı:Pekiyayirmiyılsonra,otuzyılsonrabuköylüler,bugünsatınaldıklarıhibrittohumlarvekiraladıklarıtarlalarvebağlandıklarıinternetlerleneyi,nekadardahakoruyabilecekleracaba?

Bugünekadar,yedikatyabancıgözlüklebaktığımızenstitülüyadaenstitüsüzköylülük,bukadarhızlaveyerinialacakkentliliğevaranakadarkiaradurumlarıy-layokolurken,birkaçkamera,birkaçmikrofon,birkaçbilimselçalışma,yetebilirmi?

Çünküdahayenianlaşıldımesela,oncayıldır‘sa-vaştığımız’gecekondulaşmanınbahçelivebirazderme-çatmaamakendincedoğrubiryerleşimbiçimiolduğu.Çünküaynızamandabirkavramlarmezarlığıdıryur-dum.Kenarmahallemidir,varoşmudur,geloşmudur,hattayersiz-yurtsuzlukmudur,aparthançocukluğu?(ÇanakkaleliyidiEceAyhan)Gidipşehre,okuyupya-lan-yanlışdönememekmidirköye,eve?

Nediryani?

Tarihe damardan

bağlanmak

SİNAN YAKAPRODÜKTÖR

8

ZAMANA KARŞI kamera arkası

Çekimlere hazırlık aşamasın-da yaptığımız toplantılarda ServetSomuncuoğlu’nun bizlere nelerlekarşılaşacağımızıanlatırkenduydu-ğubüyükheyecanhepimizeönemlişeyleryaşayacağımızıvegörüntüle-yeceğimizidüşündürüyordu.

Amahiçbirimizgöreceklerimizinbizleri bu kadar derinden etkileye-ceğini tahmin bile edemezdik. Üçgünlük bir hıdrellez kutlaması veköy yaşantısından bir kesit çekece-ğimizibiliyorduk.Çekimlerilerledik-çe yaşadıklarımız, bizleri yüzlerceyıllık bir tarih yolculuğuna çıkarıpÇanakkale’denOrta-Asya’yagötür-dü sanki. Kazdağlarının eteklerineçekilmişköyhalkızamanıhiçesay-

mış, yüzlerce yılı burada geçirmişolmalarına rağmen atalarındangördükleriadetleridevamettirmişti.Kültürlerinin bozulmadan bugünekadar gelmesini sağlamışlardı. Ar-tık bizim üzerimize düşen gördük-lerimizi kimseyi rahatsız etmedenkameramızla tespit etmekti. İşimiziyaparken en çok dikkat ettiğimizşeyinsanlarıdoğalhalleriyleyaka-layabilmekti.Bunuyapabilmek içinkimizamanvarlığımızınfarkınavar-masınlardiyeçokuzaktan,daraçılıobjektifimizleçalıştık;kimizamandaçekeceğimizkonuyaçokerkendahilolup kendimizi unutturarak genişaçılı objektifimizi kullandık. Köyünsamimiyetini ve doğallığını olduğu

gibiyansıtmayaçalıştık.2010yılınınMayısayındabahargüzellikleriiçe-risinde gitmiştik Bayramiç’in Koşu-burnu köyüne. Kameramızı nereyeçevirsek tabiatbizeeşsiz renklervegüzelbirkompozisyonveriyorduza-ten.Gördüklerimizdençoketkilendi-ğimiz için izleyenlerietkileyecekençarpıcı kamera açılarını bulmayaçalıştık.Yüzlerceyılgeriyedayananbu derin köklerini sımsıkı koruyankültüre teşekkürümüzgörevimizieniyişekildeyapmakolacaktı,yapma-yagayretettik.Koşuburnusakinleribizlereköylerini,evlerini,sofralarını,gönüllerini açtı. Yediğimiz içtiğimizbizimoldu,bizdegördüklerimizian-latmayaçalıştık.

Köydebiryerdezamandurmuşgibiydisanki..Aralarınagirmekbaştabirazgüçtübelkiama

alışıncabirbirimizeoradanayrılmakenzoruydu...Koşuburnunungüzelinsanlarınınyaşamınasiziniçinaynatuttukkameramızlageçmiştenbugü-ne,bugündengeleceğe...

kazdağı’ndan orta asyaya ‘ya zoom

geçmişten geleceğe ayna

KAMBER KOYTAVİLOĞLUKAMERAMAN

AHMET VEYSEL BABANGÖRÜNTÜ YÖNETMENİ

9

ZAMANA KARŞIkamera arkası

bir öykü kurgusu

Zaman İçinde Yer Almak

tarih şoku yaşadım

ŞERİFE ERDOĞANKURGU

YASİN CEMAL GALATAYapım - Yönetim Yrd.

KARTAL UZUNKURGU

İçindeninsangeçenbütünöykülerkeyiflidir hep. Bu yüzden benimiçin çok keyifliydi bu belgeselde

çalışmak. Bilmediğimiz ve farkındadahi olmadığımız hayatlar aslındahembizeçokyakın,hemdeçokuzak. Zamanakarşıdireneninsanlarınöy-külerinibenceherkesçoksevecek...

KazdağıTürkmenleringele-neklerini,inançlarını,kök-lerinigöreceğiz.Türklerin

yüzyıllaröncesineaitgelenekleri-ninnasılyaşatıldığını,bizzatFatihSultanMehmetHanHazretlerininaskerleritarafındangöreceğiz.Se-mahtan,Sağdıçlığa,tahtasanatınınustalığınabizzatşahitlikyapacağızZamanaKarşıbelgeseliyle.

ServetSomuncuoğlu ilebirliktekurguyaptığımızüçbelgesel-denberibütünTürktarihiileilgilibilgilerimdeğişti.ZamanaKarşıbelgeselinde;KarlıDağlardakiSırveDamgalarınGöçü

belgeselindensonrabirtarihşokudahayaşadım.Bubelgeseldeje-nerikdışındaçalışmaşansıbulduğumiçinkendimiçokmutluhisse-diyorum.Veysel BabanveKamberKoytaviloğlu’nungüzel çekim-lerinipeşpeşebağlarken kendimioralardahayalettim,kaçkerevekeşkebendeoralardaolsaydımdedim.İtirafediyorumorayagi-denleriazıcıkdaolsakıskandım.Şimdilikoralaragidemiyorumamabelgeselkanalındayayınlandığındayenidenizleyeceğim.

10

ZAMANA KARŞI sunuş

Genelde,buradada;eskiBektaşimezarla-rındaolduğugibihayatağacıvar;bunlarRumeli’dekimezartaşlarındadavar.Buha-

yatağacıbizimeskiinancımızdan,yaniİslamöncesiinançlarımızdangeliyor.Anlamı,ölümdensonradahayatındevamettiği.Amaburadakimezartaşların-dakidamgalarıbaşkayerdehiçgörmedim,buradailkdefagörüyorum.Ayrıcaburadakimezarlardikdörtgenyerineyuvarlakyapılıyor,uzunlamasınabirmezaryapıtipideğil,köşelideğil.4tarafınadataşkoyulmuş,amabaşıbelli.Baştaşınadamgayıkoymuşlar.Birde,OrtaAsya’da,Tanrıdağlarında3100mt.yükseklikteyaptığımızarkeolojikkazıdaki,M.Ö1000-2000yıllarınaaiteskiTürkmezarlarınaçokbenziyor.Oradakimezar-larıntipiburadadaaynı.Buradakimezarlarbundan3000-4000yılönce,Türklerinyaptığımezarlarlaaynı.Yaniokadareskiyedayanıyor.

Buradamezarlarınüstünebirşeylerkoyuyorlar.Toprakkaplarveyakâseler.Bunlareskidenmezarlarıniçinekonuyordu.Ziradahaöncededediğimgibi,Türkinancındaölümdensonratekrardirilmevar,tekrar

hayatvar.Oradakihayatta,bunlardanfaydalanacakdiyedüşünülüyor.Bugelenekdemekkiaynendevamediyor.Amabirazşekildeğiştirmiş.Eskidentoprakkaplarkonurdu,şimdiplastiğedönmüş.

Öbürdünyada,ondanfaydalanacakdiyedüşünü-lüyor.Dediğimgibi,4000yılöncesindedeaynıgelenekvar.Fakatburadakimezarlarınyapılışbiçimini,başkahiçbiryerdegörmedim.Diğeraleviköylerindefalangördüğüm,normal,dar,dörtköşemezarlardır.

Üzerlerineçeşitliresimleryapılmış.Birdekenarla-rındaüzüm,asmaresimleri,ayrıcayiyecekresimleriyapmışlar.Buda,aslındaeskigeleneğinbirşekildegünümüzdetaşayansıyanbiçimidir.

BuhayatağaçlarınınörnekleriBalkanlar’dadavar.ÇünküBalkanlaradailkgidendervişlerdi.YaniOsmanlıordusugitmedenöncedervişlergidiyorlar.

Dervişdediğimizde,Bektaşidervişleri.Bunlargidi-yorlar,zaviyelerkuruyorlar,toprağıişliyorlar,oradaneldeettikleriürünlerlegelengeçenyolcularımisafiredip,onlarınkarınlarınıdoyuruyorlar.İhtiyaçsahibiinsanları,fakirinsanlarıdoyuruyorlar.Vebuinsanla-

PROF. DR. YUSUF HALAÇOĞLUGAzİ ÜNİvERSİTESİ STRATEjİK

ARAşTıRMAlAR MERKEzİ BAşKANı

4000 yıllık gelenekdevam ediyor

1212

ZAMANA KARŞI danışman

rınmezarlarıyapıldığızaman,aynışekildeyapılıyor.MeselabuşekildeSelânikyöresindeBayazıtBabavar,Makedonya’daHarabatiBabavar,Macaristan’daGülBabavar.Romanya’daiseSarıSaltukBabavar.Bun-lar,bütünbudervişler,oralaragönüllüolarakgidiyor-lar,gönüllerifethediyorlar,ondansonradaOsmanlıordusugittimi,kendisinesempatiduyanbirhalklakarşılaşıyor.Dolayısıylahiççatışmayagirmeden,Os-manlıyıbenimsiyor.

Böylebiryapımevcut.MeselaburadakiaşiretCeceliolduğunagöre,-şimdiÇiçilidiyorlarkendi-lerine-kiaşiretinasıladıCeceli’dir-.CecelilerAvşarboyundandır.AvşarlarOğuzların24boyundanbiridirvebunlarAnadolu’nun5400yerindevar.Kayseri’de,Sivas’ta,Adana’da,Maraş’ta,Konya’da,Tarsus’ta,Kırşehir’de,Diyarbakır’davar.YanideğişikyerlerdeCecelilervar.VehattaHalepTürkmenleriiçerisindevar.Buradakilerherhaldebunlardanbirindenkopupburayagelmişler.Fakatilginçolan,onlarbugünbu-radakilerinsahipolduğugeleneğiunutmuş.Buradahala,tam4000yılöncekigeleneklerdevamettiriliyor.

Türklerikikolaayrılır.BirisiOğuzgurubu.Döğer-ler,Avşarlar,Kayılarvs.24boyaayrılır.Oğuzboyuiçerisindehükümdarçıkaranvehükümdarolduklarıtakdirde,diğerboylartarafındandakabulgörenbazıboylarbulunmaktadır.Mesela,bunlardanbirisi,Av-şarlardır.Yanihükümdarçıkardıklarızamankabulgörür.

Türkiye’deTürklerinKıpçakgurubundançokyineTürklerinOğuzboylarıguruplarıvardır.TürkmenadıdaYörükadıda,manavadıda,farklısöyleyişlerdir.Hayırikisideaynı.Birisiyörüyendemek,yürümektengeliyor,Yörük,yörüyendemek,göçeryani.Türkmendeoturmuşanlamınageliyor.İkisideaynı.Birisiyürü-mektenvazgeçmiş.

Benbunlarındefterleriniinceledim.Yani1453İstanbul’unfethindenitibarenbaşlayan,1650’yekadargelenlervar.Buradakidağköylerimesela,muhte-melenorayada,Kayseritarafındangelmişlerdir.Bubölgelerdeki,idariyapılanmadaBigamerkezdir,Sancakmerkezidir.Yanibugünküvilayetmerkezigibidüşünün.Bütünburalarorayabağlıdır.OtarihteodaAnadolueyaletiiçerisindeyeralır.MerkezibiraraKütahya’dır.

HaliyleBigabölgesinegelenTürkmengurupla-rınıniçerisindeolmasılazım.AmaTürkmenlerilkbaştaHorasan’dangelmişlerdir,Osmanlıdanönce

gelmişlerdir.BubölgedeKaresioğullarıvardıozaman.Rumeli’yenakledilenguruplardanbazılarıbubölge-dengitmiştir.Muhacirolarakgeldiler.YaniBalkanlarkaybedilince,ozamanbutarafagöçettiler.Amabe-nimtahminim,buradaki,baştaKayseri-Maraş-Antepbölgesi.Yani,DulkadirliTürklerininbulunduğuyer.Adana.Oyörelerdengelmişolmasılazım,yadaSi-vas.Buüçyerdenbirindengelmiştir.

1848’ekadarnüfuskayıtlarıvardır.Odadedenü-fuskaydı,çünküOsmanlıdevletindeilknüfuskütüklerita1843’lerdensonraoldu.İlknüfussayımı1831’deya-pılmış.Bunüfussayımındasadeceerkeklersayılmıştır.Busebeplebugünküanlamdabirnüfuskaydıyoktur.Ondanöncekilersadeceaşiretyapılanmasışeklinde-dir.Veyahutda,köyyapılanmasıdır.Diyelimki,köyü-müzdesözgelimizeytinüretiliyor,zeytinyağıüretiliyor.İşteşukadartavuğunuz,şukadarkoyununuzbilmemneyinizvarise,bunlardefterekaydediliyor.Nekadarvergiverdiğinizkayıtlıdır.Yoksaaile-ailekayıtlıde-ğildir.Kayıtlıolanşöyledir:16.yyyani1500’lüyıllardababaadıilebirlikteailereisininismiyazılıdır.

Meselabizlakabımızısoyadıolarakaldık.Halaçlarderlerbize.BizHalaçoğludiyealdık.Yanieskilakabı-mızıaldık.Öncebizemeselasoyadıkanunuçıkıncadeğişiksoyadlarıvermişler.“Yıldır”demişlerbize.AmcamınbirineÖztaşdemişler.ÖtekiamcamaAtıcıdemişler.3kardeşinüçünündesoyadıfarklı.

Ozamanailelerbirbirindenkopuyor,biliyorsunuz.Sonrabizmahkemeyebaşvurduk.Halaçoğludiyesoyadımızıdeğiştirdik,eskilakabımızısoyadıolarakaldık.

BuradaKoşuburnuköyündenüfus,mübadeleson-rasındakilerdiramabuköydahaöncedir.Bubölgedekapalıbirtoplumhayatıyaşamışlarki,dışarıylapekfazlailişkileriolmamış.Âdetvegeleneklerinidevamettirmişler.Yaniheryerdeolmayanâdetvegelenek-leri.MeselabenzergelenekleridevamettirenCece-liler.OndansonraKazbelivar,Sinebelivar,ondansonraAlicekyurduvar.Alacalaryurduvar.OradakiSivasbölgesindekilerâdetvegelenekleriniuzunsüredevamettirmişlerdir.Muhtemeldirkiburadakiköyoradanyaylak-kışlakgöçerliğiyaparkenburayagel-miştir.BuralardadikkatedilirseÇepnilervardır.AyrıcaKayılarvs.guruplarvardır.Amaburadakiköyadetvegeleneklerinidevamettirmiş.Mezarlarını,2000-3000yılönceki,hatta4000yılöncesindekiTürkmezarlarıolanKurganşeklindeyapmışlar.

13

ZAMANA KARŞIdanışman

Koşuburnu Köyü / Bayramiç / Çanakkale

14

BugünburadaAltaydağlarında,Tuva,Hakasya’da,Türklerineneskiyurtlarındagör-düğümüzbirkültürelanıtınörneğinerastlıyoruz.

BurasıTürkiye’ninenbatısında,Egedenizininkıyısındabiryerdebulunmaktadır.Doğudanbatıyakuşbakışıbaktığımızda,Türkdünyasınıanlamamızda,Türkkül-türününtemelkodlarınıçözmemizdeyardımcıolmak-tadır.

Altaydağlarındabelkibunundahazenginlerini,Şamanistöğelerlebezenmişanıtalanlarınıgörüyorduk.Amaonlarabenzerbirtürüneburadatesadüfettik.Budurumbize3-4binyıllıkTürkkültürününanakalıpha-lindedeğişmedendevamettiğinigöstermektedir.

BöylebiraçıdanbakıldığındaTürkkültürüdemekki,2kıtada,bazen3kıtadaçağlarboyuyaşamıştır.Bu-nunbirgöstergesidir.Bozulmadankorunmuşolmasıayrıcailgiçekicibirözelliktir.AslındabakıldığındaTürklerinyaşadığıyerlerdebutipadakyerleri,dede-lerin,erenyerlerininhattaatayerlerininbulunduğubilinmektedir.

Bunlarageneldeibadetyeridediyebiliriz.Özel-liklemüslümanolmadanönceTürklerinkullandığı,müslümanlıktansonradevamettirdikleribiradakyerivetörenalanısözkonusudur.Buralardadoğalolarakdahaçokdinseltörenlericraediliyordu.Tabiatruhla-rına,ataruhlarınasaygılarsunulup,hürmetgösterip,dilekdileniyorduki;budabizebiziminançdünyamızı,Türkkültüründedininkonumunugöstermesiaçısındanoldukçaönemlidir.

Belkide,BalkanlarıgezdiğimizdeKaradeniz’inku-zeyinde,Kafkaslar’da,OrtaAsya’nınheryerindedebununörnekleriylekarşılaşabiliyoruzki;budurumTürk

kültüründebirbütünlüğüispatlamaktadır.Buaçıdançokönemlidir.Korunmuşolmasındanayrıcasözetmekgerekmektedir.

Korunmuşolması,geleceknesillerebazışeyleriakta-racaktır.Buda,anakültürkalıbıdediğimizTürkkültürü-neaityereldeğerlerin,gelecekyıllardadayaşamasınısağlayacaktır.BöylebiraçıdanbakıldığındaTürkkültü-rününçokönemlibirayağınındabutipinançyerleriolduğunusöyleyebiliriz.

Türkler,senelerinbelirlizamanlarındabelirlinok-talaragiderek,ataruhlarına,göğe,tabiatkuvvetlerinekurbanlarsunarlar,oralardatörenleryaparlardı.

Buaçıdanbakıldığında,senenindoğalmevsimdönümüolmasıdaçokönemlidir.Çünküşuanyazınbaşlangıcındayız.Mevsimdönümüinsanhayatınıherzamanetkilemektedir.MeselaEskiTürkler,senenin5.ayındabazıkutsalsaydıklarımekanlaragiderler.Bu-ralardakurbanlarsunarlar,törenleryaparlardı.Hattabutörenlerin,devletadamlarıtarafındanyönetildiğinidebiliyoruz.

Birilkbaharda,birdesonbahardabüyüktörenyapılırdı.Butörenlerdedahaçok,ülkeninekonomik,sosyalkonularıgörüşülürdü.Buradameclislerinvarlığıdagündemegeliyordu.Toydenilenmeclislerdeherboydanbirtemsilcibulunup,devletintemelmeselelerigörüşülürerekkararabağlanırdı.Gerekirseülkeninmalvarlığı,yanieldeedilenürünlervebunlarındurumu,sosyalkonulartartışılırdı.Veinsanlararasındakibazıproblemler,böylealanlardaçözülürdü.BuaçıdanTürksosyalhayatındasadeceinançalanındadeğil,yaşambiçimibakımındandaçokönemliolduğunusöyleyebi-liriz.

PROF. DR. AHMET TAŞAĞILMİMAR SİNAN GÜzEl SANATlAR

ÜNİ. FEN-EDEBİYAT FAKÜlTESİTARİH BÖlÜM BAşKANı

çağlar boyu 3 kıtada

yaşayan kültür

16


KoşuburnuTahtacıTürkmenleri,içekapalıyapılarıylailkislamlaşmadönemininuzantısısayabileceği-

mizbirtakımadetveritüelleribugünekadardeğişmeksizinkoruyagelmişlerdir.İlkdönemmüslümanTürklerinmezar-larındabulunanBalbaltaşlarınınhalaKoşuburnuKöyü’nüneskimezarlıkların-darastlanılmasıbununencanlıörneği-dir.Zamaniçerisinde,müslümanlaşmışTürktopluluklarındaeskiTürkinancınavegeleneklerineaitbirçokdiniayinveritüel,islamimüesseselerindenetimvemüdahaleleriyleortadankalkmıştır.Ko-şuburnuKöyüveTahtacıTürkmenleri,coğrafiaçıdanbelliölçüdesoyutlanmışolarakdiniteşekkülvemerkezlerinetkisahasınındışındakaldığıiçin,büyükölçüdebukültürelmirasımuhafazaetmişlerdir.Kuvvetlemuhtemeldirki,HocaAhmetYesevi’nindergahındauygulananpratiklerinbazılarının,halacanlıbirşekildeyaşatıldığınıgörmekte-yiz.Bugünküşartlardaislamlaşmadanasırlarsonraatalarkültü,ağaçkültü,kayakültü,dağkültügibieskiTürkinançsisteminintemellerinioluşturanritüelvepratiklerKoşuburnuKöyü’ndehalavarlığınıcanlıbirşekildesürdür-mektedir.EskiTürkinançsistemineait,buayinveritüellerinizlerineveuzan-

tılarınaAnadolu’nunbaşkayerlerindedetesadüfedilebilir.Koşuburnu’ndabupratiklerin,kuşaklarboyusürenbirsos-yalleşmekalıbıylaherhangibirkültüreletkileşimevedönüşümeuğramaksızıngünümüzeaktarıldığınıgözlemliyoruz.Özellikle,Koşuburnuköylülerindeata-larabağlılıkvesaygıveonlarıanma,ölümühatırlamaveonunötesindeon-lardanmiraskalandeğerlerivekültürüyaşatmavesahipçıkmairadesivebilincineşahitolunmakta,bupratiklerbireğlenceolarakdeğil,öncekikuşak-lardandevraldıklarıkültürelmirasıko-rumaveyaşatmaamacıylagerçekleşti-rilmektedir.Bunlarınhalacanlıolarakyaşatılması,gereksosyolojikveantro-polojikaçıdangerekseTürkkültürtarihiaçısındanbüyükönemesahiptir.

Bupratikler,islamibirbiçimiçerisin-deislaminancıylabirterkibiyapılarakyaşatılmaktadır.EskiTürktoplulukla-rınınyaşamatarzındankaynaklananNevruzveHıdrellezgibi,mevsimlerindeğişiminedayalıbellidöngüsellikleriifadeedengünlerinbirtakımritüellerlekutlanmasısözkonusudur.Buuygu-lamalaraynızamandaeskiTürkhalkmüslümanlığınınoldukçailginçörnekle-rinioluşturmaktadır.

PROF. DR. MUSA TAŞDELENSAKARYA ÜNİ. FEN - EDB. FAK.

SOSYOlOjİ BÖl. ÖĞRETİM ÜYESİ

canlı tarih: koşuburnu köyü

17


ŞuandaTahtacıinançlı,Ceceli(Çeçeli)Avşar’ıoy-mağındanolanKoşuburnu,köyündeyiz.BuköydeHunTürklerininbazıkültürizlerinigörüyoruz.

AyrıcabuköydebazıTürketnografyaeserlerininotantikhallerinigörmekmümkündür.

Bunlarından3tanesişuanda,karşımızdaduruyor.DünyadakiilkkilimörneklerikeçedenolupTürklerintarafındanyapılmıştır.

Koşuburnu’ndagördüğümüzüçkilimdenbirikeçe-denyapılmışolupveüzerindekidamgalarçokentere-sandır.Şudamgakoçboynuzudamgası,şukazayağı,birdiğeriiseTürkboylarındanbirinindamgası.BudamgalardanbazılarıaynızamandaOrhunalfabesin-dekiharflerdir.Karşımızdakikiliminyapılıştarihi1890-89’daolupüzerindekidamgalarotantiktir.

BukiliminortasındakidamgaTürkiye’de“pıtrak”olarakbilinir. AncakbudamgayıYakutistan’danbaş-layarakTürkdünyasınınhercoğrafyasındagörmekmümkündür.BilindiğigibipıtrakgenelolarakAkdenizbitkitürüolupYakutistan’dabulunmaz.DolayısıylaTürkiye’dekihalı-kilimlerdekisembolvedamgalarınisimlendirmeleritarihigerçeklerleönemliorandaörtüş-memektedir.Şukilimiseçoközelbirkilimdir.ÇünküKo-şuburnuköyündeyapılancemlerdebukilimkullanılırvecenazelerbukilimesarılır.

Bukilimüzerindekidamga,koçbaşınınbirbaşkatarzıolupTürkdünyasındaençokkullanılanbirdam-gadır.Ancakçokenteresandır.Türkiye’dekibazıçalış-malardabudamganınelibelindeolduğusöylenirveAnadolu’dakianatanrıçadan(Kibele)kaynaklandığıifadeedilir.Oysabudamganınanatanrıçaylabirala-kasıyoktur,özbeözTürkdamgasıolupYakutistan’dan

başlayarakbütünTürkdünyasıcoğrafyasındakarşımı-zaçıkar.

Şuortadakidamgaisegüneşkültüdür.Güneşisem-bolizeedenbirTürkdamgasıdır.Şuradakideaynısıdır.Diğerleriisekoçbaşıdamgasınınçeşitliörnekleridir.Orta Asya’dan Düzeğrek’e Balbal Mezar Taşı ve Damgalar

ŞuandaBayramiç’inDüzeğrekbölgesininmezarlı-ğındayız.BumezarlıkaynızamandaKoşuburnuhalkı-nınöncedenkullandığıtarihimezarlıktır.Düzeğrekme-zarlığınınçokilginçbirözelliği,bubölgeninenyüksekyerindeolmasıdır.

Birkültürütanımakiçinokültürünenbelirginözel-liğiolandoğum,evlilikveölümileilgiligeleneklerinebakmakgerekir.Çünkübunlarbirkültürünenotantiközelliğiniyansıtırlar.

Türkiye’deçoksahaçalışmasıyaptımbenancakilkdefaböylebirmezarlıklakarşılaştımveşuandaçokhe-yecanlıyım,çokduygulandım,adetagözlerimdoluyorbugördüğümmanzarakarşısında.ÇünküburadaTürkkültürününenbelirginözelliğiolanmezarlardanbalbaltipimezartaşlarınıgörüyoruz.

Bugördüğümüzbalbal1931tarihliolupçokeskiolmamaklaberaber,ilkimşartlarındandolayıçokyıp-ranmıştır.Bunarağmenbalbaldakiyüz,ağız,burunvegözlerçokbelirginolarakgörülüyor.

BilindiğigibibalbalmezartaşlarıTürkmezarkültü-rüyleilgiliolup,ilkörnekleriniAltaylarda,Abakan’da,Tuva’daveMoğolistan’dagörüyoruz.Türkiye’deiseilkörneğiniM.Ö.1500-1200tarihliolarakHakkârimerke-zinde,sonörneğiniiseTunceli/Pertek’te1963tarihliola-rakgörüyoruz.

DolayısıylaTürklerOrtaAsya’danAnadolu’yagelir-

Mustafa AKSOYMARMARA NÜİ. ATATÜRK

EĞİTİM FAKÜLTESİ ÖĞRETİM ÜYESİ

Hunlardan Günümüze Türk

Kültürünün Yaşandığı Köy:

Koşuburnu

20


kenkültürlerininenbelirginözelliğiolanmezarüslubu-nudaTürkiye’yegetirmiştir.

Birbaşkaaçıdanmezarlarınşöylebirözelliğivar:Yazılıbelgelereduygular,bazıideolojilerkarışabilir.Ancakmezarlıkkültürününözelbiryapısıvardır.ÇünkümezarlıkkültürüsosyalDNA’larınyansıtıldığıenbelir-gin,ensaftarihkaynaklarıdır.

Dolayısıylabenmezartaşlarıvedamgalarıtarihinaltınsayfalarıolarakdeğerlendiriyorum.

Düzeğrekmezarlığındaayrıcaokveok-yaydamgasıhemdeyaydamgasıvar.BudamgalarTürkiye’deheryerdegörüldüğügibiTahtacılarbunlara“Kazayağı”derler.Ayrıcabudamgalarıhalıvekilimlerdegörüyo-ruz.

DiğertaraftanbudamgalarınaynısınıTürkdünya-sınınhertarafındayaniYakutistan’danOrtaAsya’yaveBalkanlar’akadarbütünTürkkültürcoğrafyasındagörmekmümkündür.

Düzgün Dede’de HıdırellezKoşuburnu’ndabugünHıdırellez’in3.günündeyiz.

Dünmezarlıktaydık,bugün“Düzgündede”deyiz.Dünvebugünolağanüstübirkültürşokuylakarşıkarşıyayız.AdetaTürktarihininderinliklerinegidipgerigeliyoruz.

AlevilikveSünnilikhakkındaTürkiye’ninçokye-rindearaştırmalaryaptım,hiçbirbölgede,hiçbiryerdeböylebirHıdırellezkutlamasıylakarşılaşmadım.Bura-dakiHıdırellezkutlaması;adetaeskiTürklerinbaharbayramınınbiryansımasıolarakkarşımızaçıkıyor.

Kültürunsurlarınınbuşekildedevametmesini,birbakımabiyolojikDNA’largibi,sosyalDNA’larındavarolduğunukabulederek,kültüreldevamlılığıifadeetmekiçin“sosyalgenetik”kavramınıkullanıyorum.

Buradabenietkileyen,olağanüstübirbaşkako-nuysa,kapalıbirhayatveyahayattarzıtercihedenKoşuburnuhalkınınbizekarşıolansıcakilgilerivesa-mimiyetleriydi.Türkiye’debirçokköydegöremediğimilgiyiburadayaniKoşuburnu’ndagördümvearaştırmaekibimizleberaberoduygularıyaşadık.

BilindiğigibiTürkiye’ninçeşitlibölgelerindeHıdırel-lezkutlanıyor.AncakKoşuburnu’ndakiçokdahafarklıbirHıdırellezkutlaması.Sankiburadabirdüğün,biribadetvardı.Benimiçinbirbaşkaönemlikonuise,butörenlerinbağlıolduğumAvşarboyununbiroymağıtarafındanyapılıyorolmasıydı.Veburadaadetakendikimliğimibuldum,akrabalarımıgördüm.Onlarlatanış-tım.

BilindiğigibiAvşarlar,Ardahan’danbaşlayarakDo-ğuveGüneydoğuAnadolu,İçAnadolu,AkdenizveEgebölgesindekibirçokyerleşimalanlarındayaşamaktadır-lar.Bunlarınbirkısmıkullandıklarıdildendolayıkendi-leriniKurmac(Kürt),ZazaveTürkolarakifadeederler.Ancakbunlaraynıköktengelmişaynıkökündallarıdır.

TahtacılargeneldeAleviler,TürkkimliğininveTürk-lerinİslamanlayışınınönemlitemsilcileriolmalarınarağmen,maalesefuzunbirzamandanberi,karşılıklıba-zıönyargılarınetkisiyletavırveinancımızıbelirleyen,birsosyalbaskıylakarşıkarşıyakalmışlardır.Bundanötürüdetahtacılarkendileriniyeterinceifadeedeme-

mişlerdir.Çağımızdaçoksayıdaortakkültürkodlarınasahip

olaninsanlarınbazıfarklılıklardandolayıaralarındasosyalmesafeninoluşmasısondereceüzücü.

ÇünküinançbireyseldirveinananileAllaharasın-daolanbirşeydir.Bunundışındainsanlarıyargılamak,insanlaradüşmez.DiğeryandanzatenTahtacılarara-sındabirhataişleyenolduğundaonuncezasıveriliyor.YaniTahtacılararasındadoğalbirhukukişliyor.Bumekanizmaileonlarkendiiçlerindesuçlularıayıklıyor.Mesela“düşkün”olanbirinsan‘Cem’ekatılamaz,top-lumdandışlanır.Yanibusosyalyaptırımbugünekadarhâlâişleviniyapmışveyapmaktadır.Aslındabuku-rumvasıtasıylaresmimahkemelerindosyalarıönemliölçüdeazalmaktadır.Ancaksonzamanlardakısmenresmimahkemelereintikaledensorunlardagörülmeyebaşlanmıştır.Keşkemahkemelereintikaledilmeden,bukültürelkurumdevamettirilereksorunlarçözülse.Türkhukuksisteminebüyükkatkıyapılmışolunur.

KazakistanileKırgızistan’daTürkiye’dekiAlevigruplardaolduğugibisosyalkontrolgörevleriaksa-kallılardenilenihtiyarlarmeclisitarafındanyerinegetirildiğini1996–1997ve1999–2001yıllarındagörevliolarakbulunduğumuzbuülkelerdeyaptığımızsahaaraştırmalarındanbiliyoruz.Buülkelerdesorunlarönceaksakallılaragelir,eğeronlarçözümbulamazsasorunresmimahkemelereintikaleder.Aksakallılarınçözümbulamadıklarısorun,2001yılınakadarçokenderol-muştur.Böyleceresmihukukaaksakallılarınçokbüyükkatkılarıolmuştur.

Türkiye’dedeAlevilerinaynıkatkıyıyaptıklarınısöy-lemekmümkündür.Türkiye’dekihukukakatkılarındandolayı,Türkiye’dekisosyalbilimcilerin,hukukçuların,si-yasetçilerinAlevilereteşekküretmesigerekir.Gelenek-selTürkkültürkodlarınınenbelirginörnekleriniAleviinançlıcemaatlerdegörüyoruz.

Yukarıdadaifadeettiğimizgibibalballarınilkkay-nağı,AltaylarileMoğolistancoğrafyasıdır.Aynıbalbal-larıiseTürkiye’deHakkâri’de,Erzincan’da,Tunceli’degörüyoruz.Türkiye’ninenbatısındakibalbalörneğiiseDüzeğrek’tekarşımızaçıkıyor.AyrıcaUkrayna,MoldovaveRomanya’dadaçoksayıdabalbalolduğunuyaptı-ğımızsahaaraştırmalarındanbiliyoruz.Diğeryandanbalbalların,BosnaveMacaristangibiTürkkültürcoğ-rafyasındadabulunacağınainanıyorum.

Bugünekadarmodernizmvediğernedenlerdenötürü,koparılmışTürkkültürhalkalarındanağırlıklıolaraketnografyaunsurlarınıbirleştirmeyeçalışıyorum.İnşallahbuhalkalarönemliölçüdetamamlanırdabiz-lerkültürkodlarımızıtanıyarak,yarınlaradahagüzelbakarız.

Sonuçolarak,birkültürsosyoloğu,birazdaantropo-loğuolarak,buaraştırmadagörevyapmaktansondere-cemutluoldum.AyrıcaakrabalarımlayaniKoşuburnuhalkıylatanışmamavesileolanvearaştırmaekibindeolmamısağlayan,“ZamanaKarşı”belgeselininyapımcıveyönetmeniSayınServetSomuncuoğlu’nateşekkürle-rimisunarım.

21


Birkaçgündürburadayızvebusüreiçerisinde,Türkmenkardeşleri-mizleadetakültürşenliğiyaşıyoruz.Bukültürübirbütünolarakin-celediğimizdeasırlık,ulubirçınargibiderinevesağasolaköksaldı-

ğınıgörüyoruz.Türkmenlerlebenimgeçmişim,40yılöncesinedayanıyor.40yılöncesi,hatıramdakalanlarise,şimditörenselolarakgiymişol-

duklarıelbiselerinigünlükhayattadagiydikleriydi.Kadınlarbaşlıktakarveobaşlığınçevresindemadeniparalarolurdu.Erkeklerdebaşlarındasarık,kalınvepaçalarıdüğmelipantolon,genellikleyakasızgömlekveayaklardaçarık,kullanırlardı.

Bıyıklarbirazdahakeskin.Hattapaladenebilecekşekildeydi.Çalış-kan,sevilenbirtoplumdu.Çevredekiyörükköyleriylesondereceuyumluilişkilerivardı.Amadinitörenvegelenekleriniyörükköylerindengizlerler,kızalıpvermezlerdi.Ozamanlarbubireksiklikmiyoksagereklilikmiydibilemiyorumamabuyüzdenkendilerineküçümseyiciyakıştırmalaryapı-lırdı.Şimdigerçektörenveadetlerinigördükçehemyakıştırmalardanuta-nıyor,hemdekapalıtoplumkalmanınistismaraaçıkolduğunugörüyoruz.

Şimdibuaçılımıyaptıklarıiçin,gerçekten,kendilerineçokteşekkürediyorum.Atalarınınkültürünenekadarbağlıolduklarınıövünerekvesaygıylagördük.Hattakendikaybettiklerimizidüşündükçebirazdapiş-manlıkduyduk.40yılöncesindenbugünebugiysilerdışındafazlabirşeydeğişmemiş.İnşallahbir40yılsonrasındadafazlabirşeydeğiştirmeden,götürmelerinitemenniediyorum.

ÖĞR.GÖR. HASAN ÇAKICIÇANAKKAlE 18 MART ÜNİ.

çocukluk günlerimi

yaşadım

22


Önceliklehıdrellezdönemindeburayageldiğimi-zisöyleyeyim.İlkolarak,hıdrellezin,bütüneskitoplumlardadagörülen,mevsimdönüşümleri-

nin,bereketlebağlantılıolarakkutsandığı,kutlandığı;ataruhlarıylaiçiçe,hayatınbütünlüğününvurgulan-dığıtörenlerolduğunubelirtelim.

Hıdırellezdeaslında6Mayısitibariyleyazmevsimi-ninbaşlangıcıdır.Yazmevsimi186günsürüyor.8Kası-makadar.Ondansonrada179günkışmevsimidevamediyor.

Hıdırellez burada hayati öneme sahip. Bereketinarttırılmasıçokönemli.Hemhayvanlarınartmasıanla-mındahemdetopraktaneldeedilenürünleranlamın-da.Pekibuyapı,hıdrellezintörenselyapısı,nasılkarşı-mızaçıktı?Hıdrellezin1.günü,hazırlıklaryapıldı,yiye-cekmaddelerihazırlandı.2.günsabahleyin,erkenden,gündoğmadanmezarlıkziyaretleri,mezarlıktayapılandualarla,oğlakkesilmesiveyiyeceklerinpaylaşılmasıçerçevesinde,hıdrellezdevametti.

Buanlamdahıdrellez,ataruhlarıilehayattakilerin,yaniyaşamileölümünbiraradalığınınvurgulandığı,bu çerçevede ata ruhlarının yardımlarının, dualarlaistendiğibirtörenselyapı.Şimdiburada,hepimizindebildiğigibiOrtaAsya’dakitoy,şölengeleneğiyledeçokbüyükbirbağlantıvar.Amaislamibiretkidekültürelyapınınçokönemlibirparçasınıoluşturuyor.GerekHz.Ali’ylegerekNuhpeygamberleilgiliefsanelerbunuta-mamlayıcıbirunsur.Eğerbunaideolojikbiryapıdene-bilirise,hernekadarhalkinanışlarında,efsanelerde,

bunusöylemekzorolsada,buişintemel,zihinselkanıt-larınıoluşturuyor.

3.gündekutlamalarziyaretyerindeyapıldı.2.gün-deise,ailemezarlarınınolduğuyerde,ocaklarkurulupyapılmıştı.Budaçokdikkatçekecekbirözellik.Atakül-tü,ocakkültü,ateşkültü,ağaçkültü,hepsibirarada,dinibirmahiyetkazanmışburada.

Semahlardasöylenennefesler,buradabirduamet-niolarakkarşımızaçıkıyor.Türkçeyapılandualarbun-lar.3.günegeldiğimizde,şuanburadabulunduğumuzDüzdedemekanındayinesabahleyinoğlak,kuzukesil-di.Yine,yemeklerpaylaşıldı,yinesülale,ailebireyleribirocakçevresindetoplandı.Butöreninartıksonaşa-malarınageliyoruz.Birazdanyinedinibirvecdiçindesemahyapılacak. 2.günmezardagençkuşak semahyapmıştı,bugündeortaveyaşlıkuşakbunugerçekleş-tirecek.Büyükbirciddiyetle,birduamantığıiçerisinde.

Bundan sonra ne olacak?Çalışılacak, iş ortamınageçilecek. Daha çok domates üreticiliği son dönem-deburadaekonomik faaliyetinmerkezini oluşturuyor.Bundan sonrabu insanlarınburadabulmamızmüm-kündeğil.

Üzerindedurulmasıgerekenbirkonudaşu:Buradabirotokontrolsisteminikurmuşolantoplumunbirlikveberaberlik içindeki yaşayışını gördük. Kutlamalarını,dinitörenini,ayininidegördük…

Hernekadar,dışarıdanbuTahtacıAlevitopluluğu-nu ötekileştirmek için, bu törenlerde eğleniyorlar gibişeylersöylensede,alakasınınolmadığınıbizzatbura-dagördük.Bubirdinitören.Hıdrellezinberekettören-leriylealakasıvar.Ayrıcatabiatın,insanın,hayatlaölü-münbiraradakutsandığıbirtören.

Bunun dışında bu törenlerin eğitim işlevinin üze-rindededurmamızgerekiyor.Yaşlıkuşak,gençkuşağıburadaeğitiyor.Toplumiçindenasıldavranılmasıge-rektiğini, temel toplumsal kuralları öğretiyor. Buradayaşayarak eğitim işlevi gerçekleştiriliyor. Hıdırellezlebağlantılı olarak üzerinde durmam gereken noktalarbunlar. Dışarıdan gelen şahıslar, gerek tarihçi, gereksosyolog,halkbilimciolarakbizlere, çokmisafirperverdavranıldı.Buradakisamimiyet,kültürelöz,benceTürkkültürününanadamarınıoluşturmaktadır.

Bunundışındaeğlenceunsuruolarak,çocukların,gençlerin kendiaralarında sorduklarıbilmeceleri tes-pit ettik. Tabiatın içinde yaşayan insanların, gündelikhayatlarındayeri geldiğinde kullandıkları unsurların,metaforlarladilegetirildiğibilmeceleriburadagördük.

Masallar,bakıyorsun insan, tabiatbağlantısını elealıyor. İnsanı, kökenini insanınne olması gerektiğiyleilgilitemelbilgileri,birmisalvermeçerçevesindegençkuşaklara,çocuklaraaktarıyor.Budayinebirlikvebe-raberliğinoluşmasındaçokönemlibirişlevüstleniyor.

Bir de tabiî ki musahiblik, sağdıçlık kurumundanbahsetmemizgerekiyor.Budayine toplumsalanlam-daotokontrolü,denetlemeyisağlayanenönemliunsur.Oyüzdenbozulmadanyüzyıllarboyuncabukültürbugünegelebilmiş.Budamutlakavurgulanmasıgerekenunsurlardanbirisi.

DOÇ. DR. MUHARREM KAYAMİMAR SİNAN ÜNİ. FEN - EDEBİYAT

FAKÜlTESİ ÖĞRETİM ÜYESİ

yaşam ile ölümarasında hıdırellez

23


Onlar çok uzak zamanların günümüze kadar gelmiş yolcuları. Binlerce yıllık kültür ve geleneği sakladılar ve günümüze taşıdılar. Kazdağı Koşuburnu Köyü Tahtacı Türkmenleri zamana meydan okuyarak tarihi duruşlarını yaşattılar...

24

Koşuburnu Köyü’nde Hıdırellez Hazırlıkları

30

Çekim çalışmalarından...

33

Mezar taşlarından bazıları...

34

36Zamana Karşı Tanıtım Dergisi Dekon İnşaat - Cevdet Erdem’in Desteği ile Hazırlanmıştır.

Kazdağı Koşuburnu Tahtacı Türkmenlerinin “zamana meydan okuyan” kültürel ve tarihi duruşlarının belgeseli 10-17-24

Mart 2011

Saat: 21:00

ÜÇ BÖLÜM

KAZDAĞI TAHTACI TÜRKMENLERİ · 2011. 5. 31. · den Servet Somuncuoğlu aynı yayın sezonu...

Documents

Transcript of KAZDAĞI TAHTACI TÜRKMENLERİ · 2011. 5. 31. · den Servet Somuncuoğlu aynı yayın sezonu...