Kayseri Yöresinde Bulunan Bazı Bal Örneklerinde Ağır Metal Kirliliğinin Belirlenmesi

8/7/2019 Kayseri Yresinde Bulunan Baz Bal rneklerinde Ar Metal Kirliliinin Belirlenmesi

1/71

T.C.

ERCYES NVERSTES

FEN BLMLER ENSTTS

KAYSER YRESNDE BULUNAN BAZI BAL RNEKLERNDE

AIR METAL KRLLNN BELRLENMES

Tezi Hazrlayan

Zeliha LEBLEBC

Tezi Yneten

Do. Dr. Ahmet AKSOY

Biyoloji Anabilim Dal

Yksek Lisans Tezi

Temmuz 2006

KAYSER


2/71

T.C.

ERCYES NVERSTES

FEN BLMLER ENSTTS

KAYSER YRESNDE BULUNAN BAZI BAL RNEKLERNDE

AIR METAL KRLLNN BELRLENMES

Tezi Hazrlayan

Zeliha LEBLEBC

Tezi Yneten

Do. Dr. Ahmet AKSOY

Biyoloji Anabilim Dal

Yksek Lisans Tezi

Bu alma, Erciyes niversitesi Bilimsel Aratrma Projeleri Birimi tarafndan FBT-04-44 kodlu projeile desteklenmitir.

Temmuz 2006

KAYSER


3/71


4/71

ii

TEEKKR

Tez almamn tm aamalarnda bilgi ve desteini esirgemeyen tez danmanm Sayn Do.

Dr. Ahmet AKSOYa teekkr ederim.

statistik almalarmda ve tezimin yazmnda yardm ve desteini esirgemeyen Ar. Gr.

Fatih DUMANa, Deneysel almalarmda yardmc olan Yrd. Do. Dr. Dilek DEMREZEN

ve Yrd. Do. Dr. UurAHNe, Biyoloji Blm Bakan Prof. Dr. Nusret AYYILDIZa,

teekkr ederim.

almalarmn her aamasnda manevi destekleriyle beni yalnz brakmayan aileme, eim

Yahyaya ve olum Ahmete en derin duygularla teekkr ederim.

Bu almay, FBT-04-44 nolu proje ile destekleyen Erciyes niversitesine de ayrca

teekkr ederim.


5/71

iii

KAYSER YRESNDE BULUNAN BAZI BAL RNEKLERNDE AIR METAL

KRLLNN BELRLENMES

Zeliha LEBLEBC

Erciyes niversitesi, Fen Bilimleri Enstits

Yksek Lisans Tezi, Temmuz 2006

Tez Danman: Do. Dr. Ahmet AKSOY

ZET

Bu almada, Kayserinin farkl blgelerinden toplanan 26 farkl bal rneinin kadmiyum,

bakr, inko, nikel, kurun, krom, mangan, demir ve selenyum (Cd, Cu, Zn, Ni, Pb, Cr, Mn,

Fe and Se) ierikleri Varian ICP-OES cihaz kullanlarak belirlenmitir.

Bal rneklerindeki Cd konsantrasyonunun 0,09 ile 0,24 gg 1, Cu konsantrasyonunun 0,01

ile 0,72 gg 1, Zn konsantrasyonunun 1,29 ile 5,39 gg 1, Ni konsantrasyonunun 0,03 ile

1,43 gg 1, Pb konsantrasyonunun 0,02 ile 1,50 gg 1, Cr konsantrasyonunun 0,09 ile 1,89

gg 1, Mn konsantrasyonunun 0,02 ile 1,56 gg 1, Fe konsantrasyonunun 0,57 ile 8,74 gg

1 ve Se konsantrasyonunun 0,006 ile 0,58 gg 1 arasnda olduu gzlenmitir.

Bununla birlikte, Kayseri yresinde retilen ballarn iyi kalitede olduu ancak tamamen ar

metalden yoksun olmad gzlenmitir. ncelenen bal rnekleri ierisinde en yksek metal

konsantrasyonunun olduu istasyonlarn, yerleim blgelerine yakn olan, zellikle de trafiin

ve endstrinin youn olduu blgelerde olmas dikkati ekmektedir.

Bu sonulara gre yerleim yerlerine yakn olan baz istasyonlar dnda bal rneklerindeki

ar metal konsantrasyonunun kabul edilebilir snrlar dhilinde olduu sonucuna varlmtr.

Anahtar Kelimeler: ICP-OES, bal, ar metal, Kayseri, kirlilik


6/71

iv

DETERMINATION OF HEAVY METAL POLLUTION IN SOME HONEY

SAMPLES FROM KAYSERI PROVINCE

Zeliha LEBLEBC

Erciyes University, Graduate School of Natural and Applied Sciences

M. Sc. Thesis, July 2006

Thesis Supervisor: Assoc. Prof. Ahmet AKSOY

ABSTRACT

In this study; cadmium, copper, zinc, nickel, lead, chromium, manganese, ron and selenium

(Cd, Cu, Zn, Ni, Pb, Cr, Mn, Fe and Se) content of in 26 different honey samples collected

from the different regions of Kayseri and its environs were determined using ICP-OES.

It has been observed that the metal concentrations in honey samples ranged between 0,09 and

0,24 gg-1 for Cd 0,01 and 0,72 gg-1 for Cu, 1,29 and 5,39 gg-1 for Zn, 0,03 and 1,43 gg-1

for Ni, 0,02 and 1,50 gg-1 for Pb, 0,09 and 1,89 gg-1 for Cr, 0,02 and 1,56 gg-1 for Mn,

0,57 and 8,74 gg-1 for Fe and 0,006 and 0,58 gg-1 for Se.

Although, t has been observed the honeys produced in Kayseri are good in quality, they are

not completely deprived of heavy metal. It is interesting that the stations in which the metal

concentration was maximum within the examined honey samples were near the settlement

regions that especially the traffic and industry was intensive.

According to these results; it is concluded that the heavy metal concentrations in honey

samples except some stations that are close to the settlement regions were in permissible

limits.

Keywords: ICP-OES, honey, heavy metal, Kayseri, pollution.


7/71

v

NDEKLER

KABUL VE ONAY ..................................................................................................................... iTEEKKR................................................................................................................................. ii

ZET............................................................................................................................................ iii

ABSTRACT................................................................................................................................. iv

KISALTMALAR VE SMGELER.............................................................................................. vii

TABLOLAR LSTES ................................................................................................................. viii

EKLLER LSTES.................................................................................................................... ix

1. BLM

GR ........................................................................................................................................... 1

2. BLM

GENEL BLGLER...................................................................................................................... 4

2.1. Arcln Tarihesi ............................................................................................................... 4

2.2. Kayseri linde Arclk ve rnleri (2003) .......................................................................... 6

2.3. Baln Genel Tanm ............................................................................................................... 7

2.4. Baln Fiziksel zellikleri ...................................................................................................... 8

2.5. Baln Biyolojik zellikleri.................................................................................................... 9

2.6. Baln Kimyasal Bileimi ....................................................................................................... 9

2.6.1. nvert eker ........................................................................................................................ 10

2.7. Baln Salk Bakmndan nemi........................................................................................... 12

2.8. Bal Mumu.............................................................................................................................. 13

2.9. Ar St ................................................................................................................................. 13

2.10. Ar Zehiri............................................................................................................................. 13

2.11. Propolis................................................................................................................................ 14

2.12. Polen.................................................................................................................................... 14

2.13. Balda Ar Metal Tayini zerine Yaplm almalar...................................................... 14


8/71

vi

3. BLM

MATERYAL VE YNTEM ....................................................................................................... 17

3.1. Materyallerin Toplanmas ..................................................................................................... 17

3.2. Malzemelerin Temizlii ........................................................................................................ 17

3.3. Kullanlan Kimyasal Maddeler ............................................................................................. 17

3.4. Bal rnekleri in zme lemi .......................................................................................... 20

3.5. Ar Metal Tayin lemleri.................................................................................................... 20

3.6. Varian ICP-OES Spektrometresi........................................................................................... 20

3.7. ICP-OES in Genel Kullan

m Alanlar

................................................................................ 223.8. Kalibrasyon ........................................................................................................................... 22

3.9. statistiksel Analizler............................................................................................................. 22

4. BLM

BULGULAR ................................................................................................................................ 23

4.1. inko ..................................................................................................................................... 23

4.2. Demir..................................................................................................................................... 26

4.3. Krom...................................................................................................................................... 28

4.4. Kurun ................................................................................................................................... 30

4.5. Mangan.................................................................................................................................. 33

4.6. Nikel...................................................................................................................................... 35

4.7. Kadmiyum............................................................................................................................. 36

4.8. Bakr...................................................................................................................................... 38

4.9. Selenyum............................................................................................................................... 40

4.10. Anova Testi ......................................................................................................................... 42

4.11. Faktr Analizi...................................................................................................................... 455. BLM

TARTIMA VE SONU............................................................................................................. 48

KAYNAKLAR............................................................................................................................. 55

ZGEM ................................................................................................................................. 60


9/71

vii

KISALTMALAR VE SMGELER

g

g

Ort.

S.Hata sta

rpm (Rotate Per Minute) dakikadaki dn says

ICP-OES Endktif Elemi Plazma Optik Emisyon Spektroskopisi


10/71

viii

TABLOLAR LSTES

Tablo 2.1. Arcln Yeryzndeki Dal................................................................................ 5

Tablo 2.2. Dnya lkelerinde Arclk......................................................................................... 5

Tablo 2.3. Kayseri lindeki arclk ve rnleri (2003)............................................................... 7

Tablo 2.4. A.B.Dde 490 bal rnei ile yaplan analizler sonucu elde edilen ortalamalara

gre baln bileimi ....................................................................................................... 10

Tablo 2.5. Baldaki mineral maddeler........................................................................................... 11

Tablo 3.1. Bal rneklerinin alnd blgeler ............................................................................... 19

Tablo 4.1. al

ma alan

ndaki 26 istasyondan al

nan bal rneklerindeki Zn konsantrasyonu .... 24Tablo 4.2. evrede bulunan zehirli ar metallerin kaynaklar.................................................... 25

Tablo 4.3. alma alanndaki 26 istasyondan alnan bal rneklerindeki Fe konsantrasyonu..... 27

Tablo 4.4. alma alanndaki 26 istasyondan alnan bal rneklerindeki Cr konsantrasyonu..... 29

Tablo 4.5. alma alanndaki 26 istasyondan alnan bal rneklerindeki Pb konsantrasyonu..... 31

Tablo 4.6. alma alanndaki 26 istasyondan alnan bal rneklerindeki Mn konsantrasyonu ... 34

Tablo 4.7. alma alanndaki 26 istasyondan alnan bal rneklerindeki Ni konsantrasyonu..... 35

Tablo 4.8. alma alanndaki 26 istasyondan alnan bal rneklerindeki Cd konsantrasyonu .... 37

Tablo 4.9. alma alanndaki 26 istasyondan alnan bal rneklerindeki Cu konsantrasyonu .... 39

Tablo 4.10. alma alanndaki 26 istasyondan alnan bal rneklerindeki Se konsantrasyonu... 41

Tablo 4.11. Cd, Pb, Fe, Cu ve Zn elementleri iin ANOVA testi sonular ................................ 43

Tablo 4.12. Mn, Cr, Ni ve Se elementleri iin ANOVA testi sonular ...................................... 44

Tablo 4.13.Bal rneklerine ait faktr analizi istatistiksel deerleri (*=g g-1, S.D.= standart

sapma) ....................................................................................................................... 45

Tablo 4.14. Bal rneklerine ait faktrl FA sonular............................................................. 46

Tablo 4.15. Bal rneklerine ait faktrl zm iin faktr matrisi ......................................... 46Tablo 5.1. Dnya Salk rgt tarafndan nektarlar ve meyve sular gibi gdalarda bulunabilecek

maksimum element dzeyleri (gg 1) ........................................................................ 49


11/71

ix

EKLLER LSTES

ekil 1.1. Ar rnlerinin Kontaminasyon Kaynaklar................................................................ 3

ekil 3.1. Bal rneklerinin alnd blgeler ................................................................................ 18

ekil 3.2. ICP-OESin temel bileenleri....................................................................................... 21

ekil 4.1. Zn konsantrasyonu (kuru arlkgg1)....................................................................... 26

ekil 4.2. Fe konsantrasyonu (kuru arlkgg1) ....................................................................... 28

ekil 4.3. Cr konsantrasyonu (kuru arlkgg1) ....................................................................... 30

ekil 4.4. Pb konsantrasyonu (kuru arlkgg1)....................................................................... 32

ekil 4.5. nsann kurun alm kaynaklar.................................................................................... 32

ekil 4.6.Mn konsantrasyonu (kuru arlkgg1)...................................................................... 34

ekil 4.7. Ni konsantrasyonu (kuru arlkgg1) ....................................................................... 36

ekil 4.8. Cd konsantrasyonu (kuru arlkgg1)....................................................................... 38

ekil 4.9. Cu konsantrasyonu (kuru arlkgg1)....................................................................... 40

ekil 4.10. Se konsantasyonu (kuru arlkgg 1) ..................................................................... 42


12/71

1. BLM

GR

Tm dnyada olduu gibi lkemizde de hzl nfus art, kentleme ve endstrilemeye

paralel olarak ortaya kan, evre kirlilii sorunlar gn getike bymekte olup, evre

kirliliinin youn olduu blgedeki insanlarn sal bu kirlilikten dorudan doruya ya dadolayl olarak etkilenmektedir.

evre kirlilii, endstrilemenin balad kentsel alanlarda kendini hava kirlilii olarak

hissettirirken, tarm alanlarnda youn olarak kullanlan pestisit ve dier kimyasal ilalar

topra, suyu ve besini kirleterek insan saln dorudan tehdit etmektedir. evre kirlilii

sonucunda yeralt ve yerst su kaynaklar, hava ve toprak kirlenmekte olup bu blgede

yaayan bitkiler, hayvanlar ve insanlar da bu kirlilikten olumsuz ynde etkilenmektedirler[1].

Havada bulunan partikllerin % 0,01-3n salk ynnden ok toksik etkiler gsteren eser

elementler meydana getirir. Bunlarn salk ynnden nemi insan dokularnda birikime

uramalarndan ve muhtemel sinerjitik etkilerinden kaynaklanmaktadr. Havadan solunum

yolu ile alnan partikllere ek olarak, yenilen yiyecekler, iilen su aracl ile de nemli

miktarda metalik partikler maddeler vcuda alnmaktadr. nsan saln geni apta

olumsuz ynde etkileyen metaller arasnda atmosferde yaygn olarak bulunan; kurun,

kadmiyum, nikel, civa metalleri nem tamaktadr. Dier metallerin bir ksm insan

yaamnda temel ynden nem tar, dier bir ksmnn konsantrasyonu ise insan saln

tehdit edecek boyutta olmadndan nem gstermez.

evre kirliliini nlemek ve kirlenmeyi kontrol altnda tutmak amacyla birok kii ve

kurulu, biyolojik indikatrler zerinde nemle durmaya balamtr. Biyolojik indikatrler,

eitli kirleticilere kar farkl duyarllk gsteren canllar olup, kirletici maddeleri

vcutlarnda biriktirerek uzun sre tutabilmektedirler. Bu zellikleri nedeniyle, gnmzde

yrtlen aratrmalarda hava, su veya toprakta dorudan kirlenme lmleri ile birlikte


13/71

2

biyoindikatrlerden de yararlanlmakta ve bu canllarn populasyon deiimleri izlenmektedir

[1].

Bal; bal arlarnca nektar ve sakkaroz salglarndan elde edilerek, deiime uratlan,

peteklerde depolanan tatl bir maddedir ve binlerce yldr insanolunun zel ve kaliteli olan

eyleri ifade ettii bir kavram iinde barndrr[2]. Ar kolonileri iin uygun olmayan

konaklama koullar ile bal ilenirken yaplan bilinli ya da bilinsiz yanllklar baln orijinal

zelliklerini ve kalitesini bozmaktadr.

Jones [3], yapt almada; balda bulunan eser elementlerin ok dk dzeyde olmasndan

dolay evre kirliliinin izlenmesinde bal arlarnn daha iyi indikatr olabileceini

belirtmektedir. Arlar beslemek iin kullanlan urubun iine Uranyum ilave edildiinde,arlarda yksek konsantrasyon; petekte, larvada ve balda ise daha dk konsantrasyon

saptanmtr. Ayrca birok aratrc tarafndan balda ar metal ierii ile ilgili almalar

yaplmtr[1, 4-10].

Bogdanov ve ark. [11], yaptklar almada ar rnlerinin kontaminasyon kaynaklarnekil

1.1de grld gibi evresel ve tarmsal olarak ayrmlardr. evresel kaynaklarda kendi

aralarnda tarmsal ve tarmsal olmayan kaynaklar olarak ayrlmtr. Tarmsal olmayan

kaynaklar arasnda baldaki ar metaller, patojenik bakteriler, genetik deiiklie uram

bitkiler gelmektedir. Tarmsal kaynaklar ise pestisitler ve mantarlara kar kullanlan ilalar

oluturmaktadr.

nsanlar, bal ve poleni doal besin maddesi olduu ve sal koruyucu olarak bildikleri iin

yemektedirler. Bu amala yenen bir rnde, istenmeyen elementlerin bulunmas onun besin

deerini drebilecei gibi insan salna da zararl etkide bulunabilir.

almamzda gerek besin gerekse ila olarak nemli olan baln; Kayseri ili ve evresinde ar

metal kirlenmesine urayp uramadn aratrmaya altk. Atmosfer kirliliinin bir

blmn oluturan metaller; fosil yaktlarn yanmas ve endstriyel ilemlerle metal ierikli

rnlerin yaklmas sonucunda ortama yaylrlar. Bu ekilde ar kovanlarnn yol kenarlar,

ehir merkezleri ve sanayi evresi gibi kirli ortamlara konulmas sonucunda ballarn ierikleri

de deiebilmektedir. Amacmz bu deiiklii belirleme ynndedir.


14/71

3

ekil 1.1. Ar rnlerinin Kontaminasyon Kaynaklar[11].Ballarda ar metal kirliliinin belirlenmesi ve gerekli tedbirlerin alnabilmesi; ekolojik

evreye ve baln nemli bir besin kayna olmas asndan, insan salna katk salayaca

dnlmektedir.


15/71

2. BLM

GENEL BLGLER

2.1. Arcln Tarihesi

Arcln tarihesi insanlarn maara hayat yaad on binlerce yl ncesine kadar

gitmektedir. M.. 7000 yllarna ait maaralara izilen resimler, ok eski tarihlere ait ar

fosilleri ve benzeri tarihi buluntular bu gr dorulamaktadr. lk insanlar doal olarak aa

kovuklar ve kaya oyuklarna yuvalanan oullar ldrerek ballarndan yararlanmlardr[12,

13].

Gnmzde arclk, tm dnyada yaplan en yaygn tarmsal faaliyetlerden birisidir. Halen

dnyada 52 milyon ar kolonisi mevcut olup, dnya arl kovan varlnn % 81,5i (42,5

milyon) Asya, Avrupa ve Afrikada geri kalan % 18,5i (9,5 milyon) ise Amerika veAvustralyadadr. Afrikann dnya ar varl ierisindeki pay % 30,7 olup, bunu Asya,

Avrupa, Amerika ve Avustralya ktalar izlemektedir. Koloni bana verim bakmndan

Avustralya ktas ilk sray alrken (74,07 kg); bunu 30,98 kg ile Amerika, 28,64 kg ile Asya,

21,91 kg ile Avrupa ve 9 kg ile Afrika ktalar takip etmektedir. Genel bir deerlendirme ile

Eski Dnyada ar younluu daha fazla ve geleneksel arclk hkim iken; Yeni Dnya

lkelerinde ar younluu dk ve verimliliin yksek olduu teknik arclk hkimdir

(Tablo 2. 1.).

Dnya lkeleri arasnda koloni varl bakmndan in 6,4 milyon koloni ile ilk srada yer

almakta, bunu 5,2 milyon koloni ile Etiyopya, 4 milyon koloni ile Trkiye izlemektedir. lk

15 lke dnya koloni varlnn % 72sine sahiptir. Trkiyenin dnya toplamndaki pay ise

% 7,6dr. Dier taraftan dnyann yllk bal retimi 1,126,015 ton olup, bal retimi

bakmndan 211.791 tonla in ilk srada yer almakta ve bu lkeyi 87,270 tonla ABD, 70,000

tonla Arjantin ve 3.319 tonla Trkiye izlemektedir. lk 15 lke dnya bal retiminin %74n

karlamaktadr (Tablo 2. 2.) [14].


16/71

5

Tablo 2. 1. Arcln Yeryzndeki Dal[14].

Kta Koloni Says(adet)

Balretimi

(ton)

Bal Verimi(kg/koloni)

Koloni Pay(%)

retimPay (%)

Asya 13.494.790 386.517 28.64 26.11 34.51

Avrupa 12.771.620 279.871 21.91 24.71 25.00

Afrika 15.861.000 142.794 9.00 30.70 12.75

Amerika 9.192.000 284.748 30.98 17.80 25.42

Avustralya 350.000 25.925 74.07 0.68 2.32

Tablo 2.2. Dnya lkelerinde Arclk[14].

Sra lke KoloniSays (adet)

Kg/koloni

Sra lke Balretimi.(ton)

1 in 6.390.000 33.14 1 in 211.791

2 Etiyopya 5.200.000 6.00 2 ABD 87.270

3 Trkiye 3.964.768 15.97 3 Arjantin 70.000

4 Arjantin 2.766.890 25.29 4 Trkiye 63.319

5 ABD 2.579.000 33.83 5 Ukrayna 55.305

6 Tanzanya 2.450.000 10.00 6 Meksika 53.681

7 Kenya 2.450.000 10.00 7 Hindistan 51.000

8 Meksika 2.000.000 26.84 8 Rusya Fed. 48.000

9 Almanya 2.000.000 6.10 9 Etiyopya 31.200

10 spanya 1.700.000 16.47 10 Kanada 30.021

11 Polonya 1.500.000 6.04 11 Fransa 28.000

12 Orta Afr. Cum. 1.340.000 7.83 12 spanya 28.000

13 Yunanistan 1.200.000 11.40 13 Avustralya 25.925

14 ran 1.180.000 7.00 14 Kenya 24.500

15 Fransa 1.115.000 25.11 15 Tanzanya 24.500

Dnya 52.408.690 21.48 Dnya 1.126.015


17/71

6

Trkiye'de arclk, ok eski yllardan beri bir gelenek olarak yapla gelen sosyo-ekonomik bir

faaliyettir[15]. Trkiye sahip olduu 4 milyon dolayndaki kovan varl ve 63 bin ton

dolayndaki bal retimi ile dnyada 3. ve 4. sralarda yer alarak hem kovan varl hem de bal

retimi bakmndan dnyann en nemli lkeleri arasndadr. Ancak bu nemli gelimeye

karn, lkemizde kovan bana ortalama bal retimi 16 kg dolaynda olup dnya ortalamas

olan 20 kg'n altndadr. Bununla birlikte, Trkiye'nin dnya bal ticaretinde % 1,87'lik bir

payla 10. srada yer al sahip olunan kovan varl ve bal retimiyle uyum salamamaktadr

[2].

Her ne kadar lkemiz bal ihra eden bir lke ise de; son yllarda dou komumuz olan ran ile

snr ticaretinin yaplmaya balamasyla bu lkede retilen birok gda maddesiyle birlikte bal

da lkemize getirilmektedir. Bu lkeden getirilen ballar blgemizde sata sunulmaktadr[16].

Kayseri floristik ynden zengin iller arasnda yer almaktadr. Bu potansiyel, arclk iin

byk bir avantaj salamaktadr. lke genelinde olduu gibi ar hastalklar nedeniyle 1978-

1982 yllar arasnda byk kriz geirmitir. Alnan etkili nlemler sonucu bu kriz atlatlm

ve bylece arclk alannda bir gelime gzlenmitir. Eski kovanlarn yerini yeni kovanlar

almaya balamtr.

2.2. Kayseri linde Arclk Ve rnleri (2003)

Kayseri line bal 16 lenin toplam 199 kynde;

Eski uslle (kara kovan says); 2,120

Yeni uslle (fenni kovan says); 42,486

Bal retimi 820,665 kg,

Balmumu retimi ise 26,320 kg. dr (Tablo 2.3).

Bilindii zere Kayseri, tarihi nemli ticaret ve sanayi merkezlerinden biri idi. Gnmz

Trkiyesinde de bu zelliklerini koruyan ilimizde, pazara ve ulam yollarna yakn olma

istei gereince sanayi kurulular ve imalathanelerin byk bir ounluu, l merkezi ve

yakn evresinde kurulmutur. Bu tesislerden bazlar ise yerleim alanlar ierisinde

kalmlardr[17].


18/71

7

Tablo 2.3. Kayseri lindeki arclk ve rnleri [17].

Ar Kovanlar

rnlerSraNo

leler

Eski Usl

Kovan (Adet)

Yeni Usl

Kovan

(Adet)

Bal

(Kg)

Balmumu(Kg)

Ar BesleyenKy Says

1 Kocasinan 150 2.500 37.500 2.500 40

2 Melikgazi 50 2.000 30.000 2.000 10

3 Akkla 50 1.100 17.600 500 6

4 Bnyan - 1.070 15.470 270 14

5 Develi 1.600 12.000 290.000 1.300 14

6 Felahiye 20 650 13.000 - 12

7 Haclar - 773 7.730 - 38 ncesu 75 4.500 85.000 4.800 4

9 zvatan 50 507 8.355 - 5

10 Pnarba - 2.004 36.000 1.500 27

11 Sarolan 10 1.000 10.000 1.000 8

12 Sarz 215 3.200 56.710 1.500 13

13 Talas - 650 10.000 750 5

14 Tomarza - 4.032 100.800 4.500 19

15 Yahyal - 5.000 80.000 4.500 10

16 Yeilhisar - 1.500 22.500 1.200 9

TOPLAM 2.120 42.486 820.665 26.320 199

2.3. Baln Genel TanmUluslararas gda tzne gre bal, bal arlar tarafndan ieklerin nektarlarndan veya

bitkilerin yaayan ksmlarndan meydana gelen salglarn toplanp zel baz maddelerle

kartrldktan ve bir takm deiikliklere uratldktan sonra petek gzlerine depolanarak

retilen tatl bir maddedir[18].

Genel bir deerlendirme ile White ve ark. [19], bal, Bal arlar tarafndan (Apis mellifera L.,

Apis dorsata Fabricius.) bitkilerin nektar ve tatl salglarndan elde edilerek, deiime

uratlan ve peteklerde depolanan, su oran % 25i, kl oran % 0,25i sakkaroz miktar % 8i

gemeyen ve polarize sola eviren bir maddedir eklinde tanmlamaktadrlar.

lkemiz G

da Maddeleri Tz (GMT)n de ise bal, bal ar

lar

nca bitki nektarlar

nda vebitkilerin dier ksmlarnda bulunan tatl zsularn toplanp vcutlarndaki zel maddeler


19/71

8

yardmyla ilenerek kovanlardaki doal ve yapay gmelere depo edilen ve orada olgunlaan

tatl bir rn eklinde tanmlanmtr[20].

22 Ekim 2000 gn ve 24208 sayl Resmi Gazetenin 2000/39 numaral tebliinde ise bal, bal

arlarnn iek nektarlarn, bitkilerin veya bitkiler zerinde yaayan baz canllarn salglarn

topladktan sonra kendine zg maddelerle kartrarak deiiklie uratp, bal peteklerine

depoladklar tatl maddedir biiminde ifade edilmitir[21].

Dnyadaki baz bitkilerden elde edilen ballar insan vcudu iin toksik etkiye sahiptirler.

Zehirli bal oluumuna kaynak tekil eden bitkiler orman gl, defne, Avustralya tutu aac ve

Amerikada yasemin trleridir. lkemizde Karadeniz sahil blgelerinde yetien Rhodendron

ponticum L.(Karadeniz orman gl) bitkisinden elde edilen ballarn insanlar iin zehir etkisiyapt ok eskiden beri bilinmektedir. Zehirli bal yiyen bir insanda ba dnmesi, bulant,

grme zorluu, uultu, terleme, baygnlk ve gszlk gibi haller gze arpar[ 2, 22, 23].

TSE 3036 Bal Standard, baln bileimi ve zellikleriyle ilgili baz snrlamalar getirmitir.

Kalite ls olarak getirilen bu snrlamalarda nem oran en ok % 21, asitlik en ok 40

meq/kg, hidroksimetilfurfural en ok 40 mg/kg ve diastaz says en az 8G olarak

belirlenmitir. Ayrca ballar bozuk olmamal, yabanc madde ihtiva etmemeli, koku, tad,

akclk, renk ve grnm bakmndan grup ve tipine zg durumda bulunmaldr[21].

2.4. Baln Fiziksel zellikleriBaln rengi bileimini oluturan eitli maddelerin farkl dalga boyundaki nlar absorbe

etmesiyle oluan optik bir zelliktir. Baln bnyesindeki maddeler eit ve miktar olarak

byk bir varyasyon gsterdii iin baln rengi de byk bir yelpaze iinde deimektedir

[24

]. Bal

n rengi beyazdan; sar

ve koyu esmer renge kadar ok eitlidir. Madensel maddelerarttka baln rengi de koyulamaktadr[25].

Baln viskozitesi (akkanla kar direnci) bileimine ve zellikle nem ieriine baldr.

Ar bnyeli bir baln viskozitesi yksek olur. Viskozite baln petekten szlmesi, yabanc

madde ve hava kabarcklarndan arndrlmas, kaplara doldurma ve boaltma gibi ilemler

asndan pratikte nemlidir.Baln zgl arl iindeki su miktar ve scakla gre

deiiklik gsterir. 20 0Cde baln zgl arl; 1,4225 g/cm3olarak bulunmutur.


20/71

9

In madde iindeki hznn havadaki hzna oran refraktif indeks olarak kullanlmaktadr.

Bu zellik en doru olarak baln su ieriini tespitte kullanlr. Nem oran en kolay

refraktometre ile tespit edilmektedir.

Bal higroskopik bir madde olup havadan nem absorbe etme zelliindedir, bu zellik baln

zel yapsna, eker ve su ieriine baldr. iek ballar ortalama % 17,2 salg ballar ise

ortalama % 16,3 su iermektedir. Havadaki nem oran % 58 olduu zaman baldaki nem oran

% 17,4 civarnda olmaktadr. Havadaki nem oran % 58den dk olduunda bal nem

kaybederken; daha nemli atmosfer koullarnda bal nem absorbe ederek su ierii artar.

Baldaki nem miktar arttka maya sporlarnn aktiviteleri de artmakta ve bu nedenle su ierii

yksek olan ballar daha abuk fermente olmaktadr[20].

2.5. Baln Biyolojik zellikleriBaln tad, bnyesindeki ekerlerin miktar, tr ve birbirlerine oranyla ilgilidir. Kokusu da;

alnd kaynaa (bitki tr) gre deimektedir. Bal kendisine kaynak tekil eden bitki

trlerinin tat ve kokusunda olmas gerekir. Bala uygulanan stma, ileme ve depolama gibi

ilemler esnasnda baln kendisine zg tat ve kokusunu deitirecek yanl uygulamalardan

kanmak gerekir.

Bal ierisinde eitli ekerler bulunur. Doyma noktasnn zerinde materyal ieren zeltiler

doymu zeltiye dnme eilimi iinde olduklarndan kararsz zelti olarak nitelendirilirler.

Bu eilimin sonucu zeltide erimi halde bulunan ierikte kme grlr. Bu durum baln

glikoz ierii iin de sz konusudur. Doyma noktas zerindeki glikoz, kristal hale geerek

baln ekerlenmesini salar. Yani ekerlenme glikoz ekeri ile dorudan ilgili bir olaydr.

Baln ekerlenmesi tamamen doal bir olaydr ve baln kalitesini etkilemez. Btn ballar er ya

da ge ekerlenir[20].

2.6. Baln Kimyasal Bileimi

Bal, ieriindeki maddelerin eitlilii nedeniyle olduka karmak yapya sahiptir. eitli

yrelere ve elde edili zamanlarna gre de olduka farkl yaplar gsterebilmektedir. ekilde

alt grup olarak verilen madde gruplar ierisinde de birok maddeler bulunmaktadr. Baln

yapsndaki nemli bileimden fruktoz % 38, glikoz % 31 ve su % 17 oran nda


21/71

10

bulunmaktadr. Geri kalan % 14lk oran ise baz disakkaritler, trisakkaritler,

oligosakkaritler, mineral maddeler, vitaminler ve enzimler oluturmaktadr[26].

Tablo 2.4. A.B.Dde 490 bal rnei ile yaplan analizler sonucu elde edilen ortalamalara grebaln bileimi [20].

Madde

Su---------------------------------------------------------------17.20

ekerler --------------------------------------------------------79.59

Fruktoz (meyve ekeri)--------------------38.19

Glikoz(zm ekeri)-----------------------31.28

Sakkaroz (ay ekeri)----------------------1.31

Maltoz ve dier indirgenmiekerler----7.31

Yksekekerler-----------------------------1.50

Protein---------------------------------------------------------0.26

Kl-------------------------------------------------------------0.17

Asit------------------------------------------------------------0.57

z elementler--------------------------------------------------2.21

Baln kuru maddesinin % 95-99unu ekerler oluturur. ekerler baln viskozite, nem ekme

zellii, enerji deeri, kristalizasyon gibi fiziksel zelliklerinden sorumludur. Balda bulunan

balca ekerlerunlardr; glukoz, izomaltoz, fruktoz, tranoz, levloz, melezitoz, sukroz,

rafinoz, maltoz, erloz [27].

GTHSFKTGSBaln tatl oluu asitliini fark ettirmemektedir. Bal asitleri onun aromasna katkda bulunurlar

[28]. Bal asidik reaksiyonda bir madde olup pHs 3,294,87 arasnda deimektedir[15]. 20aminoasitten 16 tanesi balda bulunabilmitir. Balda proteinlerin belirlenmesi baln doal veya

yapay olup olmadnn anlalmas asndan nemli olduu gibi beslenme ynnden de

nemlidir.

Baln reaksiyonu asit karakterdedir. Birok mikroorganizma asitli ortam sevmez ve baldaki

asitler mikroorganizma geliimini nleyici etkiye sahiptir. Baln olgunlama sreci iinde

arlar asitlii artrmaktadr. Baldaki malik, sitrik ve formik asitler, doada bitkilerin

bileiminde geni lde vardr ve baln iinde bulunmas normal bir durumdur. Glukonik asit


22/71

11

hari hepsi baln yapsndaki doal asitlerdir. Balda bulunan balca asitlerunlardr; asetik

asit (sirke asidi), butirik asit (tereya asidi), strik asit (limon asidi), formik asit (karnca

asidi), laktik asit (st asidi), malik asit (elma asidi), sksinik asit (kehribar asidi), oksalik asit

(kuzukula asidi), glukonik asit [14].

Bal, mineral almn artrmak iin baz diyetlerde eker yerine verilebilmektedir. Yaplan

analizlerde koyu renkli ballarn madensel maddeler bakmndan ak renkli ballara oranla

daha zengin olduu anlalmtr[13].

Tablo 2.5. Baldaki mineral maddeler[13].

Elementin ismi nsann 1 gnlk

ihtiyac100 gram koyu

renkli ballardakimg. olarak mik.

100 gram akrenkli ballardakimg. olarak mik.

Kalsiyum 0.8 g 22.7 10.7

Demir 2 mg 3.7 0.9

Bakr 15 mg 0.06 0.08

Magnezyum 0.3 g 13.2 4

Manganez 12 mg 1 0.08

Potasyum 10 mg 124.1 44.1

Sodyum 20 mg 2.3 25.1

inko 15 mg 0.2 0.3

Kobalt 5.mg 0.6 0.02

Fosfor 1.3 mg 12.3 12.9

Orak ve Erkmen yaptklar bir almada balda, 46 adet bal numunesinin kl oranlarn %

0.0470.065 deerleri arasnda tespit ettiklerini bildirmektedir[29].Balda yaplan aratrmalar sonucunda B1, B2, B3, B5, B6, C, E ve K vitaminleri bulunmutur.

Baln iindeki vitaminler, hayat olaylar ve canllarn gelimesinde bilinen fonksiyonlar

nedeni ile ok nemli maddelerdir. Bunlar oran itibariyle bir mana ifade etmeyecek kadar az

olmalarna karn, etkileri bakmndan byk deer kazanmaktadrlar. eitli ieklerden

salglanan nektarlarn bileimi, vitamin zenginlii bakmndan birbirinden farkldr. Yaplan

aratrmalar her bitkinin bu bakmdan durumunu ortaya koymu bulunmaktadr. Genel olarak


23/71

12

yonca bal vitamin zenginlii bakmndan bata gelmektedir. Adaay, kekik ve lavanta

ieinin C vitamini bakmndan zengin nektar salgladklar kaydedilmektedir[14].

Asit ortamda fruktozun znmesiyle oluan HMF (Hidroksi metil furfural) baln

koyulamasna ve aromasnn azalmasna neden olmaktadr[30].

Istlan ve bekletilen ballarda HMF oran ykselir. 1kg balda bulunmas gereken HMF miktar

40mgdr.Balda bulunan dier maddelerunlardr; hidroksi metil furfural (HMF), lipitler,

tacoferoller, alkoloidler, flavanoidler, fenolikler, karboniller, esterler, maya sporu gibi

mikroorganizmalar[14].

2.7. Baln Salk Bakmndan nemiBal temel olarak, besin maddesi ve enerji kayna olarak kullanlmakta, bunun yan sra insan

sal bakmndan da nem tamakta ve eitli hastalklarn tedavisinde kullanlmaktadr

[31].

Baz bakteri trlerinin bymesi iin optimum pHn 7.27.4 arasnda olmas gereklidir.

Minimum dzeyde ise Escherichia colinin gelimesi iin pHn 4,3 Salmonella spnin 4,0,

Streptococcus pyogenesin 4,5 olmas gereklidir. Bundan dolay sulandrlmam baln asitlii

nemli bir antibakteriyel faktrdr[32]. Baln kayna olan nektar, antioxidant etkiye sahip

tatl bileikler ile bitki pigmentlerinin ve flavonoidlerin byk bir ksmn iermektedir[33].

Bal kronik sindirim sistemi hastalklarndan zellikle peptik lser ve hazmszla [31, 32,

34], duodenal lsere [3536], ocuklarda ise bakteriyel gastroenteritise kar etkili birekilde

tedavi amacyla kullanlmaktadr[36]. Ayrca bal antibakteriyel zellii ile az, boaz ve

bron enfeksiyonlarna kar kullanlmaktadr[37], bunlarn yannda bal, cildi besleyici venemlendirici krem olarak, eitli lser, yara ve yanklara kar ila olarak da kullanlmaktadr

[38, 39].

Tbbi bitki ekstraktlaryla beslenen bal ars kolonilerinden elde edilen ballarn larenjite, st

solunum yollar enfeksiyonlarna, kronik lser ve yaralara kar kullanld belirtilmektedir

[40]. Klinik aratrmalarda ise gzde katarakt hastalna konjiktivit ve eitli kornea

rahats

zl

klar

na kar

, direkt gzn iine uygulanarak kullan

ld

bildirilmektedir[37]. Bal

nantifungal etkisinin bulunduu ancak birok mantar trne kar bu aktivitenin test edilmedii


24/71

13

bildirilmektedir. Son yllarda ise travmatolojik hastalklarn tedavisinde de baln kullanld

bildirilmektedir[41].

2.8. Bal Mumu

i arlarn 1218 gnlk ya dnemlerinde karn halkalarndaki mum salg bezlerinden

salglanr. Rengi, salgland anda beyazdr, fakat zamanla koyulaarak sarya ve

kahverengine dner. Arlar, yavru yetitirmek, bal-polen depolamak ve petek gzlerini rmek

iin balmumu retirler. Ayrca parfmeri endstrisinde, di hekimliinde, eczaclkta, boya ve

vernik yapmnda suya dayankl iplik retiminde, k kayna olarak mum retiminde tbbn

baz dallarnda ve mobilyaclkta da kullanlr[2].

2.9. Ar St

515 gnlk ii arlarn balarnda bulunan hypopharyngeal bezlerinden salglanan, larva

dnemindeki yavrularn ve ana arnn beslenmesinde kullanlan zel bir maddedir. Ar st,

polenin gen ii arlarn sindirim organlarnda hazmedilmesi sonucu yavru gda bezlerinde

retilmektedir. Yani ar st iin gerekli maddeler kan yoluyla st salg bezlerine gelmekte,

st sentezi bu bezlerde yaplarak retilen st az boluuna verilmektedir. Ar st salglanp

az boluuna verildii anda st kvamndadr. Petek gzlerine konulduktan sonra

koyulaarak krema rengini alr. Vitaminler, amino asitler, mineral maddeler, proteinler ve iz

elementlerce zengin zel bir maddedir. Yaplan kimyasal almalarda ar stnde bakteri ve

virslerin byme ve gelimelerini nleyen gammaglobulin maddesi bulunduu tespit

edilmitir. Grme yetersizlii eken insanlara ar st nerilmektedir. Ar stnn sinir

sistemi zerinde de olumlu etkileri mevcuttur[2].

2.10. Ar Zehiri

Sadece dii bireyler tarafndan, alkali ve asit salg bezlerinden savunma amal olarak

salglanan zel maddedir. Ar zehri biyokimyasal ve farmakolojik aktif maddeler ieren

olduka karmak bir yap gsterir ve yapsnda alerjik reaksiyonlara neden olan proteinler ve

enzimler bulunur. Ar zehrinin baz romatizmal hastalklarda ve MS hastal diye bilinen

Multiple Sclerosis (Ksmi veya tamamen felce neden olan sinir sisteminin hasar grmesi)

hastalnda ya dorudan ya da baz ilalarn etken maddesi olarak kullanlmas ile ilgili

almalar son yllarda artmtr[42].


25/71

14

2.11. Propolis

eitli bitkilerle aalarn tomurcuk, yaprak, vb ksmlarndan arlarca toplanan; arlarn

kovan uu deliini daraltarak souk, yamac arlar ve dier doal dmanlarndan

korunmak ve kovandaki yark, atlak ve aklklar kapatmak iin kullandklar; yapkan,

reinemsi ve bitki kkenli bir maddedir. Propolis, kendisine zg kokusu olan, rengi ak

kahveden koyu krmzya kadar deiebilen, normal scaklklarda yumuak ve yapkan

olduu halde souk havada katlap gevrekleen bir maddedir. Labaratuvar koullarnda

yaplan aratrmalarda propolisin eitli bakteri ve funguslara kar antimikrobiyal zelliklere

sahip olduu tespit edilmitir. Antimikrobiyal ve fungisidal zellikler bnyesindeki galangin,

kaffeik asit ve ferulik asitten kaynaklanmaktadr[42].

2.12. Polen (iek Tozu)

Bal ars kolonilerindenpolen tuza denilen zel aralarla hasat edilerek ar ve insan

beslenmesinde kullanlan ok nemli bir ar rndr. Arlarn yavru gdas retmeleri ve bu

amala yeterli dzeyde protein, vitamin ve mineraller gibi maddeleri tketmeleri

gerekmektedir. Arlar bu besin maddelerini bir arada sadece polenden salayabilirler. Baka

bir ifadeyle; polen, arlarn byme ve dier faaliyetleri iin tketmeleri gereken su dndaki

besin maddelerinin ideal bir kaynadr[42].

Asitler ve vitamin gibi baln birleiminde bulunan dier maddelerin kaynaklar hakknda pek

az ey bilinmekle beraber, baln amino asitlerin ve vitaminlerinin bir ksmnn polenden

geldii dnlmektedir[43].

2.13. Balda Ar Metal Tayini zerine Yaplm almalarSon yllarda analiz yntemlerinin gelimesine paralel olarak; bal gibi birok gdada, eitli

kirletici kaynaklardan bulaan metal iyonlarnn tayinleri zerine, pek ok alma yaplmtr.

Gajek ve ark. [44], yaptklar almada ithal edilmi ballarda ar metal kirliliklerini

aratrmlardr. 19721985 yllar arasnda ithal edilen ballar ve 1985 ylnda kirlilik

kaynana yakn blgelerden toplanan Polonya ballarnda Pb, Zn, Cu, Fe, As ve Sn

dzeylerini saptamlardr. 19711985 yllar arasnda in ve Koreden ithal edilen ballarda

izin verilenin stnde kontaminasyon saptam

lard

r. Bu metallerin Polonya ballar

ndaki oran

ise izin verilen limitler iinde olduu belirtilmektedir. in ballarnda bulunan sonulargg 1


26/71

15

olarak ortalama (en dk-en yksek) yledir. Pb; 0,46 (0,102,30), Zn; 67,6 (8,0-316,7), Fe;

20,7 (0,3-107,0), As; 0,02 (0,00-0,27), Cu; 0,8 (0,2-2,5), Sn; 0,0 (0,0-0,0). Kore ballarnda ise

Pb; 0,23 (0,000,67), Zn; 70,4 (1,6280,0), Fe; 48,1 (12,1140,0), As; 0,00 (0,000,00), Cu;

0,7 (0,41,2), Sn; 0,2 (0,00,3) olarak saptanmtr.

Baldaki eser elementlerle lkemizde yaplm ilk yayn Sevimli ve Arkadalarna aittir.

Aratrclar Ntron Aktivasyon Analizi ile 5 deiik blgeden alnan balda eser element

analizi yapmlar ve sonular aadaki gibi vermilerdir. Fe 2,167 gg 1, Zn 0,0096,0

gg 1, Cr 0,0431,07 gg 1, Co 0,01980,073 gg 1, K 366960 gg 1, Br 0,201,13 gg

1, As 0,00870,31 gg 1, Sb 0,0481,0 gg 1olarak saptanmtr. Aratrma sonularnn

byk aralklar iinde deitii grlmektedir [4].

Ioannidou ve ark. [8], ICP-AES kullanarak yaptklar almada balda bulunan baz toksik iz

elementleri (Cd, Cu, Cr, Co, Ni, Mn, Pb ve Zn) analiz etmiler ve Cd; 0,078-0,222 gg 1 Cu;

0,28-0,45 gg 1 Co; 0,010-0,087gg 1 ve Mn; 0,11-7,22 gg 1 olarak tespit etmiler.

Rashed ve Soltan [45], yaptklar makalede salg ve iek ballarndaki ar metal oranlarn

gzlemilerdir. Sonulara gre inorganik ieriklerinden dolay salg ballar iek ballarna

gre daha yksek oranda Cd ve Pb iermektedir. iek ballar

nda ise susam ballar

en yksekoranda kadmiyum( 0,50-12,5 gg 1 ) iermektedir.

Pizybylowski ve Wilezynska [6], Pomeranian ballarnda yaptklar almada kurun

deerlerini 0,02-0,07 gg 1, kadmiyum deerlerini 0,008-0,027 gg 1, ve inko deerlerini

4,17-22,3 gg 1, arasnda saptamlardr. Yaptklar almada inko deerleri limitleri

geerken buna zt olarak kurun ve kadmiyum deerleri bu snrlara ulaamamtr.

erifolu [10], Ege blgesi ballarnda yapt almada; kark Ege diye snflandrlan ve

Ege blgesinin eitli yrelerinden alnan ballardaki Pb dzeyini ortalama 26,6 gg 1 olarak

saptamtr. reticiler bu ballarn am bal olduunu belirtmilerdir. En yksek deer

Kuadas Gzelaml balnda 44,0 gg 1 olarak bulunmutur. En dk deerler ise Aydn-

ncirliova balnda 7,9 gg 1, Milas Bein balnda


27/71

16

Demirezen ve Aksoy [5], yaptklar almada Kayseri, Erciyes Dann farkl blgelerinden

aldklar bal rneklerinin Cd, Cu, Zn, Ni ve Pb ieriklerini belirlemilerdir. Sonulara gre Cd

konsantrasyonun, 0,11-0,18 gg 1, Cu konsantrasyonun, 0,15-0,66 gg 1, Zn

konsantrasyonun, 2,2-11 gg

1

, Ni konsantrasyonun, 0,2-0,8 gg

1

,ve Pb konsantrasyonun,0,1-0,85 gg 1 arasnda olduunu gzlemilerdir.

almamzda Kayseri ve civarndaki farkl lokalitelerden toplanan 26 bal rneinin

kadmiyum, bakr, inko, nikel, kurun, krom, mangan, demir ve selenyum (Cd, Cu, Zn, Ni,

Pb, Cr, Mn, Fe and Se) ierikleri Varian ICP-OES cihaz kullanlarak belirlenmitir

Gnmzde evre kirliliinin tehlikeli boyutlara ulat bir gerektir. Geciken her tedbir bu

tehlikeyi daha da artrmakta ve evre kirlilii ile dorudan temasta olan hava, su ve topraa

yansmaktadr. eitli gdalarla da insanlara kadar tanabilen kirlilik eitli hastalklara hatta

lmlere neden olabilmektedir. Bu nedenle eitli gdalarda yaplan zellikle ar metal

birikim tayinleri olduka nemlidir. St ve bal gibi gdalar kirlilikten 4. derecede etkilenen

gdalardr. Bu almadan elde edilen sonularla; Kayseri yresinde retilen ballarn ar

metal kirliliinden ne derece etkilendii bilmek ve bu konuda gerekli tedbirlerin alnmas,

evre kirliliinin izlenmesi ve insan sal asndan nemli katklar salayacaktr.


28/71

3. BLM

MATERYAL VE YNTEM

3.1. Materyallerin Toplanmas

Aratrmadaki bal rnekleri Kayseri civarnda bulunan 26 yerleim alanndan 2004 ylHaziran-Eyll aylar arasnda topland (Tablo 3.1, ekil 3.1). Toplanan 26 bal rnei nceden

steril edilmi cam kavanozlara konularak azlar hemen kapatld ve kavanozlarda hemen

steril poetlere geirildi. Kavanoz zerine baln alnd yrenin ad, ana ve tali yollara

uzakl, evrede herhangi bir kirleticinin olup olmad kaydedilerek incelenmek zere

laboratuara getirildi.

3.2. Malzemelerin Temizliialmada kullanlan cam, plastik ve porselen malzemeler nce deterjanl su ierisinde bir

gn bekletildi. Daha sonra eme suyuyla ykanarak % 20lik Nitrik asit iine alnp, bir gece

bekletildi. Bu ilem sonunda ift distile su ile ykanarak 60 0Cde etvde kurutuldu.

3.3.Kullanlan Kimyasal Maddeler

Bu almada kullanlan standartlarn ve zeltilerin hazrlanmasnda, % 65lik (Merck

reagent) Nitrik asit kullanld. Ayrca standartlarn ve rneklerin hazrlanmasnda ve seyreltme

ileminde ift distile su kullanld.


29/71

18

ekil 3.1. Bal rneklerinin alnd blgeler.


30/71

19

Tablo 3.1. Bal rneklerinin alnd blgeler.

Blge

No

Baln Alnd Blge

1 Ebi Kasabas ev bahesi (Erkilet)-Anayola uzakl 2km

2 Sakar iftlii da etei (Haclar)- Anayola uzakl 10km

3 Pnarba-Pazarren- Anayola uzakl 6km

4 Mahzemin beldesi ev bahesi (Erkilet)- Anayola uzakl 3km

5 Bnyan girii yola uzakl 1.5km imsaya 4km

6 Kardeler ky da etei su kenar (Bnyan)-Anayola uzakl 4km

7 zvatan merkeze 2km talk arazi- Anayola uzakl 2km

8 Talk ky yol kenar zvatana uzakl 1km Anayola uzakl 50m

9 Byktoraman da etei (Felahiye)- Anayola uzakl 2.5km

10 Kpeli yol kenar Kabaktepe mevkii (Sarolan-zvatan aras- Anayola

uzakl 1km

11 Gesi-Sarmsakl ev bahesi ana yoldan uzak (Melikgazi)- Anayola uzakl

3km

12 Pnarba girii anayol kenar (Pnarba)- Anayola uzakl 500m

13 Erciyes belediyesi da etei (Talas)- Anayola uzakl 1km

14 eyhaban yaylalar (ncesu)- Anayola uzakl 6km

15 Erciyes Trk Dnyas Orman- Anayola uzakl 100m

16 Erciyese karken yol kenar- Anayola uzakl 10m

17 Kzlren kasabas Sargl yaylas (ncesu)- Anayola uzakl 20km

18 Develi yol kenar tepenin yznde- Anayola uzakl 1km

19 Sndelhyk yol kenarna yakn(Develi)- Anayola uzakl 1km

20 Yahyal da etei- Anayola uzakl 1km

21 Yeilhisar ev bahesi- Anayola uzakl 3km

22 ncesu- Yeilhisar aras yol kenar- Anayola uzakl 100m

23 Yemliha kasabas da etei (Himmetdede)- Anayola uzakl 3km

24 Yuval ky da etei (Himmetdede)- Anayola uzakl 2km

25 Sarz Kskal ky yaylalar- Anayola uzakl 6km

26 Yahyal ev bahesi yol kenarna yakn- Anayola uzakl 2km


31/71

20

3.4. Bal rnekleri in zme lemi

rneklerden1g tartlarak porselen krozelere konularak kl frnna hazrlk olmas amacyla

etvde 110130 0Cde 12 saat n yakma ilemine tabi tutuldu. Numuneler karamelize (kmr

haline gelene kadar) oluncaya kadar etvde bekletildi. Kl frnna girmeye hazr olan

numuneler frn ierisine yerletirilerek 460 0Cde 12 saat bekletilerek materyal kl haline

getirildi. Kl haline getirilen rnekler 100 mllik beherler ierisine alnarak zerine 10 ml %

65lik HNO3 ilave edildi. Kum banyosuna alnan beherlerstld ve HNO3n tamam

buharlamadan ksa bir sre nce kum banyosundan karlarak soumaya brakld. HNO3

utuktan sonra kalan ksm santrifj tpne alnd ve hacim% 1lik HNO3 ile 15 mlye

tamamland. rnekler 3000 rpm de 20 dakika santrifj edildi. Santrifj sonunda stte kalan

tortusuz zelti 25mllik balon joje iine aktarld ve hacim % 1lik HNO3 ile 25 mlye

tamamland. Daha sonra saklama kaplarna konulan zeltiler Inductively Coupled Plasma =

ICP-OESde okuma ilemine kadar souk odada bekletildi [47].

3.5. Ar Metal Tayini lemleri

Bu almada bal rneklerindeki ar metal tayini ilemleri ICP= Inductively Coupled Plasma

cihaznda yapld.

3. 6. Varian ICP-OES spektrometresi

Analiz rneinin atomlatrlmas ve uyarlmas iin alev dndaki dzeneklerin kullanld

cihazlarda, alev yerine elektrotlarn veya plazmann yerletirilmesinden baka bir deiiklik

yoktur.


32/71

21

Atomik emisyon spektroskopisinde elektrik boalmna dayanan atomlatrma ve uyarma

kaynaklar, son yllarda yerini plazmalara brakmtr. En ok kullanlan plazma tr, ICP

(Inductively Coupled Plasma) dr. Plazma, gaz halindeki iyon akm olarak tanmlanabilir.

Kolay iyonlatrlabilmesi ve inert olmas nedeniyle, ICP tekniindeki plazma, argon gaz ile

oluturulur. ok eitli yntemlerle plazma oluturmak mmkn olmakla beraber bu

yntemde elektromanyetik olarak, argon gaznn indksiyon sarmlarnda bir radyo frekans

(rf) jeneratr ile etkiletirilmesiyle elde edilir.

ekil 3.2. ICP-OESintemel bileenleri [46].

ekil 3.2de grld gibi, rnek zeltisi argon gaz ile birlikte silindirik bir kuvartz tp

iinden plazmaya pompalanr. Plazmay oluturacak argon gaz ap bu silindirik tpten biraz

daha byk olan ikinci bir kuvartz silindirin iinden geirilir. D silindirin u ksmna deiik

sayda indksiyon sarm sarlr ve bu sarmlar bir radyo frekans jeneratrne balanr. Dtaki

silindirin ucunda, radyofrekans jeneratrnden gelen ve indksiyon sarmlarndan geen akm

nedeniyle bir elektromanyetik alan oluur. ICP cihazlarnda frekans 27 MHzdir. Argon gaz

akmnda ilk elektronlarn oluturulmas, bir elektron kayna ile salanr ve elektronlar,

indksiyon sarmnn oluturduu manyetik alanda hzlanarak, argon atomlar ile arprlar


33/71

22

ve argon iyonlar daha fazla sayda elektronun olumasn salar. Bu ilemin tekrarlanmas ile

ortam scakl 600010000 K (+273 = 0C) arasnda deien bir scakla ular. Plazmann

iine giren rnek zeltisi, atomlar ve uyarlr. ICP ynteminin stnlkleri; yksek

scaklklara ulaabilmesi, rnek zeltisinin plazma ierisinde olduka uzun alkonma

sresine sahip olmas ve atomlatrma ve uyarma ilemlerini inert bir kimyasal evrede

gerekletirmesidir[48].

3.7. ICP-OES N GENEL KULLANIM ALANLARI

Kullanm yaygnl bakmndan kat rneklerle alma olanann olmamas, ICP-OES iin

kstlayc bir engeldir. Ancak ou laboratuarlar zeltiye alma ilemlerini, Alevli AAS iin

olduu gibi, ICP-OES iinde giderek daha kolay ve daha hzlekilde gerekletirebilmekte,

mikrodalgal frnlar ve basnl bombalar gibi yntemler, hatta otomasyona bal

znrletirme ilemleri, bu konuda analizcinin ykn azaltmaktadr.

ICP-OES iin baz genel kullanm alanlarunlardr;

Tarm rnleri ve gda maddeleri

Biyolojik ve klinik uygulamalar

Jeolojik maddeler

evre sorunlar ve su analizleri

Metaller ve metal alamlar

Petrol rnleri ve ya analizleri

Organik maddelerde element tayinleri [49].

3.8. Kalibrasyon

Standartlar her element iin deiik konsantrasyonlarnda stok solsyonunda hazrlanarak,

ICP-OESde okundu. Kalibrasyon erisinin dorusall sk aralklarla kontrol edildi.

3.9. statistiksel Analizler

statistik analizler iin SPSS istatistik program kullanld. Her bir rnek iin 5 kez okunan

deerlerin ortalama, standart sapma, minimum ve maksimum deerleri hesapland. Ayrca

elde edilen verilerin deerlendirilmesinde kolaylk salamas asndan SPSS program

kullanlarak faktr analizi ve ANOVA testi uyguland.


34/71

4. BLM

BULGULAR

4.1. inko

almamzda, Kayserinin deiik blgelerinden toplanan 26 farkl bal rneinin inko,demir, krom, kurun, mangan, nikel, kadmiyum, bakr ve selenyum (Zn, Fe, Cr, Pb, Mn, Ni,

Cd, Cu ve Se) ierikleri Varian ICP-OES cihaz kullanlarak belirlenmi ve sonular tablo ve

ekillerde srasyla gsterilmitir.

Aratrma alannndaki 26 deiik istasyondan alnan bal rneklerinde Zn konsantrasyonlar

standart hatalaryla birlikte Tablo 4.1 ve ekil 4.1de verilmektedir.

inko doada genellikle Sfalerit [(Zn,Fe)S], Zinkit (ZnO), Vurtzit (ZnS), Villemit

(Zn2S.SiO44) gibi minerallereklinde bulunur. inko metali balca galvaniz endstrisinde,

pirin borular, elektrik devresi anahtarlar, boya maddeleri, lastik, tekstil sanayi, eitli

yalama maddelerinin imali, gbre ve hayvan yiyecekleri, haddelenmi inko, kuru pil, deniz

ve petrol boru hatt hizmetlerinde kullanlr [10].

inko ok az miktarda (25-30 gg 1) insan vcudunda da bulunur. inko klorrekli altnda

ise ldrc etkisi vardr. Bu madde belirli younluklarda mikro floray olumsuz ynde

etkiler [12].

almamzda elde ettiimiz sonular arasnda en dk Zn konsantrasyonu kontrol

grubumuz olan 17 nolu istasyonda 1,29 gg 1 deerinde en yksek Zn konsantrasyonu ise 10

nolu istasyonda 5,39 gg 1 deerinde, gzlenmitir.


35/71

24

Tablo 4.1. alma alanndaki 26 farkl istasyondan alnan bal rneklerindeki Zn

konsantrasyonu (gg 1).

rnekler Ort/S.Hata Minimum Maksimum

1 3,6358 0,078 3,5679 3,70382 1,7830 0,060 1,4706 2,09543 4,6466 0,221 4,4552 4,83814 3,0159 0,056 2,3608 3,67115 3,5152 0,036 2,5314 4,49916 2,7892 0,011 1,8271 3,75157 2,5480 0,053 2,0688 3,02728 4,5332 0,015 4,1734 4,89319 3,0060 0,015 2,7324 3,2796

10 5,3906 0,036 4,3201 6,4612

11 2,9544 0,034 2,4917 3,417112 3,9336 0,010 3,2322 4,635213 1,5345 0,070 1,4737 1,595314 2,3664 0,043 1,9827 2,750215 2,2580 0,086 2,1834 2,332716 4,8127 0,024 4,272 5,353517 1,2939 0,011 1,1113 1,476918 2,0705 0,020 1,9665 2,174519 2,3794 0,085 2,1322 2,626820 3,0993 0,050 2,6228 3,575821 2,3707 0,068 1,8784 2,8631

22 2,1992 0,023 1,6594 2,739123 4,9312 0,072 4,4353 5,427224 3,5134 0,093 2,8266 4,200325 4,1758 0,054 3,7824 4,569326 2,3712 0,047 1,8971 2,8453


36/71

25

Tablo 4.2. evrede bulunan zehirli ar metallerin kaynaklar [50].

A-Metal letmecilii Ve Eritmeden Gelenler

Maden ilemlerinden evreye rzgarla yaylan (Cd,Hg,Pb,As)

Metallerin eritilmesinden (As, Cd, Hg, Pb, Sb, Se)

Demir ve elik endstrisinden (Zn, Cu, Ni, Cr, Cd)

Metal iletmeciliinden (Zn, Cu, Ni, Cr, Cd)

B- Endstri

Plastikler (Co, Cr, Cd, Hg)

Tekstil (Zn, Al, Ti, Sn)

Ev aletleri yapmndan (Cu, Ni, Cd, Zn, Sb)

Aa iletmecilii (Cu, Cr, As)

Rafineri (Pb, Ni, Cr)

C-Havadaki Partikl Ve Dumanlar

ehir, fabrika vs. (Cd, Cu, Pb, Sn, Hg, V)

Metal iletmecilii (As, Cd, Cr, Cu, Mn, Ni, Pb, Sb, Ti, Zn)

Tatlardan (No, Pb, V, Cd)

Fosil yaktlardan (As, Pb, Sb, Se, U, V, Zn, Cd)

D- Tarm

Gbreler (As, Cd, Mn, U, V, Zn)

Hayvansal Gbreler (As, Cu, Mn, Zn)

Kireler (As, Pb)

Pestisidler (Cu, Mn, Zn)

Sulama (Cd, Pb, Zn)

Metal anmas (Fe, Pb, Zn)

E- Atklar

Lam (Cd, Cr, Cu, Hg, Mn, Mo, Ni, Pb, V, Zn)

Kazma ve delmeler (As, Cd, Fe, Pb)

Kller (Cu, Pb)


37/71

26

0

1

2

3

4

5

6

1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25

stasyonlar

Znkonsantrasyonu

ekil 4.1. Zn konsantrasyonu (kuru arlkgg1).

4.2. Demir

alma alanndaki 26 deiik istasyondan alnan bal rneklerinde Fe konsantrasyonlar


Yeryznde en fazla bulunan elementlerden biri olan demir, modern endstrinin temel

maddesi olup ulatrma ara ve gereleri, inaatlar, makine ve donatm, domestik

uygulamalar, elik sanayi gibi, birok kullanm alanna sahiptir. Doada bulunan balca

demir mineralleri, Hematit (Fe2O3), Manyetit (Fe3O4), Limonit veya Geolit (2Fe2O3, 3H2O) ve

Siderittir.

Demir, canllarn vcudunda tm yaam sreci ierisinde temel bir gereksinim olarak, yaa

cinsiyete, beslenmeye ve salk durumuna gre deiik miktarlarda bulunmaktadr. Normal

arlkta (70 kg) bir insann vcudunda toplam olarak 45 g (60-70 ppm) kadar demir

bulunmaktadr.

Demir canl organizmalar iin gerekli bir element olduu gibi eksiklii veya fazlal vcutta

eitli olumsuz etkilere neden olmaktadr. Gda yolu ile fazla demir alnmas sonucu meydana

gelen bozukluklar metabolik ve genetik faktrlere bal olarak ortaya kmaktadr.


38/71

27

Balda bulunan eser elementlerden biri olan Fein doal miktar mevsimsel farkllklara, bal

eidine ve arnn nektar toplama blgelerine gre deimektedir[10]

Elde edilen Fe sonularn incelediimizde; en dk deerin kontrol grubumuz olan 17 nolu

istasyonda olup 0,57 gg 1olduu en yksek deerin ise 15 nolu istasyonda olup 8,74 gg

1olduu gzlendi. Tablo 4.2de grld gibi Fe kirlenmesine neden olan en nemli

kaynaklar metal anm ile kazma ve delmelerdir[50].

Tablo 4.3. alma alanndaki 26 farkl istasyondan alnan bal rneklerindeki Fe

konsantrasyonu (gg 1)


1 1,400 0,024 0,9014 1,89972 1,2421 0,024 0,5285 1,95583 3,5727 0,046 2,5797 4,56584 2,5239 0,025 0,3367 4,71135 3,7430 0,016 0,1392 7,34696 2,0391 0,062 1,7255 2,35287 5,4626 0,020 5,2324 5,69298 1,2416 0,074 0,8389 1,64449 5,3030 0,049 4,2703 6,357010 3,6563 0,048 2,2761 5,0366

11 5,5655 0,002 5,9738 5,157312 2,1900 0,094 1,9348 2,445213 3,2437 0,058 2,4134 4,074214 3,6538 0,010 2,3067 5,00115 8,7431 0,096 8,324 9,162416 2,6524 0,083 2,2812 3,023717 0,5724 0,006 0,3981 0,746818 5,0287 0,095 4,8591 5,198419 5,9045 0,051 5,6481 6,161220 5,9647 0,081 5,6821 6,2475

21 3,4908 0,004 2,4561 4,525622 5,1921 0,064 4,4992 5,880023 4,1127 0,079 3,2332 4,992424 5,2146 0,084 4,1021 6,327325 5,1066 0,050 4,6103 5,60326 6,0633 0,091 6,7418 5,0391


39/71

28

0

2

4

6

8

10

1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25

stasyonlar

Fekonsantrasyon

ekil 4.2. Fe konsantrasyonu (kuru arlkgg1).

4.3. Krom

alma alanndaki 26 deiik istasyondan alnan bal rneklerinde Cr konsantrasyonlar


Krom yerkabuunda % 0,037 orannda, zellikle krom cevheri (FeCr2O4) eklinde bulunur.

Ayrca sanayide korozyona kar korunmas gereken makine paralarnn kaplanmasnda

kullanlr [12]. Krom ayrca kromaj, krom elik yapm, kaynaklk, dericilik, fotoraflk ve

boya sanayisinde kullanlmaktadr. Cr+6 bileikleri, deride alerjik dermatit yapabilir.

Solunumla alnan krom tozlar, farenjit ve bronite neden olur. Cr+6ya devaml maruz

kalnd zaman, iilerde burun blmesinin delindii grlr. Almanlar, 1936 ylnda, krom

tozuna maruz kalan iilerde akcier kanserinin olutuunu tespit etmitir [16].

Aratrmadan elde ettiimiz sonular arasnda en yksek Cr konsantrasyonu 8 numaral

istasyonda ve 1,89 gg 1olarak gzlendi.


40/71

29

Tablo 4.4. alma alanndaki 26 farkl istasyondan alnan bal rneklerindeki Cr



1 1,0773 0,028 0,8791 1,27562 0,9447 0,007 0,9379 0,95163 1,1045 0,002 1,0161 1,19294 0,8932 0,054 0,7594 1,02715 0,8988 0,069 0,8389 0,95896 0,8512 0,085 0,6906 1,01207 0,7631 0,037 0,4706 1,05578 1,8968 0,062 1,1495 2,64429 0,7607 0,065 0,5311 0,990410 0,7797 0,074 0,6290 0,9306

11 0,8220 0,052 0,6031 1,041012 1,0471 0,039 0,7528 1,341413 0,8239 0,086 0,6623 0,985614 0,7287 0,040 0,5202 0,937415 0,8019 0,045 0,5891 1,014816 0,7988 0,018 0,6961 0,901517 0,0939 0,007 0,0938 0,09418 0,9537 0,047 0,9130 0,994519 0,8930 0,064 0,6637 1,122420 0,7856 0,064 0,4704 1,100921 0,7777 0,023 0,4976 1,0578

22 0,9911 0,054 0,9437 1,038723 0,7751 0,026 0,6658 0,884524 0,8378 0,093 0,7567 0,919025 0,8192 0,031 0,6188 1,019826 0,8904 0,071 0,7418 1,0391


41/71

30

0

0,5

1

1,5

2

2,5

1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25

stasyonlar

Crkonsantrasyon

ekil 4.3. Cr konsantrasyonu (kuru arlkgg1).

4.4. Kurunalma alanndaki 26 deiik istasyondan alnan bal rneklerinde Pb konsantrasyonlar


Kurun ok eski alardan beri bilinen 7 metalden biridir. Doal olarak Sersit (PbCO3),

Anglesit (PbSO4), Bournonit (Pb5Sb4Sb11) ve Galenit (PbS) mineralleri halinde bulunur.

Kurun, gerek dk erime noktas ve gerekse dayankll nedeniyle gnmz endstrisinde

geni bir uygulama alan bulmutur. Zamanmzda en fazla akmlatr yapmnda

kullanlmaktadr. kinci olarak ise benzine, motor vuruntusunu nlemek iin farkl tetra alkil

kurun bileiklerinin ilave edilmesidir. Su borularnn ou da kurundan yaplmaktadr.

Kurun, hava, su ve topraktan bitki ve hayvanlara, gda zincirinin bir gerei olarak da bunlar

tketen insanlara gemektedir (ekil 4.5). Havadaki kurun, genellikle bitkilerin yenebilen

ksmlar ve yapraklarnda toplanmakta veya ieklerin iinde hapsedilmektedir [10].

Baldaki ar metalin (Pb-Cd gibi) dk konsantrasyonunun deimesinde kirletici

kaynaklarn yansra deiik bitki tr, arlarn beslenme aral, mevsimler yln belli

zamanlar, yamur ve arlarn su itii kirli nehir azlar gibi faktrler etkili olmaktadr [3].

Aratrmamzdaki Pb sonularnda deerler 0,021,50 gg1 arasnda deimektedir. En

yksek Pb konsantrasyonu 20 numaral istasyonda, en dk Pb konsantrasyonu ise 17 noluistasyonda gzlendi.


42/71

31

Tablo 4.5. alma alanndaki 26 farkl istasyondan alnan bal rneklerindeki Pb



1 0,2905 0,053 0,2711 0,3100

2 0,3000 0,057 0,2506 0,35013 0,1996 0,029 0,1312 0,25814 0,4953 0,013 0,1374 0,85325 0,78980 0,009 0,1751 1,4047

6 0,8946 0,046 0,3350 1,4543

7 0,9638 0,025 0,6821 1,2455

8 0,4206 0,089 0,3428 0,4986

9 0,4687 0,046 0,0427 0,8948

10 0,1623 0,056 0,1533 0,1715

11 0,7159 0,089 0,0323 1,399612 0,1280 0,059 0,0456 0,2105

13 0,2636 0,054 0,2631 0,264214 0,3942 0,019 0,2038 0,584715 0,6877 0,005 0,4717 0,9038

16 0,5843 0,044 0,4027 0,7661

17 0,0205 0,008 0,0198 0,021218 0,7463 0,073 0,5892 0,9035

19 0,6241 0,036 0,4353 0,813120 1,5062 0,103 1,4164 1,596021 0,6464 0,025 0,2777 1,0151

22 0,3399 0,064 0,2618 0,418023 0,5496 0,048 0,3345 0,7648

24 0,6002 0,074 0,5310 0,669425 0,9921 0,034 0,4032 1,5812

26 0,6576 0,013 0,53550 0,7798


43/71

32

0

0,2

0,4

0,6

0,8

1

1,21,4

1,6

1,8

1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25

stasyonlar

Pbkonsantrasyo

nu

ekil 4.4. Pb konsantrasyonu (kuru arlkgg1).

ekil 4. 5.nsann kurun alm kaynaklar [10].


44/71

33

4.5. Mangan

alma alanmzdaki 26 deiik istasyondan alnan bal rneklerinde Mn konsantrasyonlar

standart hatalaryla birlikte Tablo 4.6 ve ekil 4.6da verilmektedir.

Mangan balca dkme demir ve elikte, kkrdn zararl etkisini gidermede, su borular,

stma ve havalandrma sistem ve aletlerinde, bina, kpr, baraj, beton, yol kaplamalar ve

benzeri yaplarda, ila, cam, gbre sanayinde ve tula yapmnda kullanlmaktadr.

Organizmadaki mangan miktar ok dktr. Vcuttaki miktar % 0,00005 kadar olup,

demir, bakr ve inko miktarndan ok azdr. Organizmada en ok kemik, karacier, bbrek,

pankreas, meme bezleri ve dier salg

bezlerinde bulunur. nsanlarda yksek mangan tketimikronik mangan zehirlenmelerine neden olmaktadr. Demir ve inko gibi mangan da ok az

absorbe edilmekte ve balca barsak ve safra kesesi yoluyla dar atlmaktadr [10].

Aratrmamzda elde ettiimiz sonular arasnda en yksek Mn konsantrasyonu 4 numaral

istasyonda ve 1,5611 gg1 olarak tespit edilmitir.


45/71

34

Tablo 4.6. alma alanndaki 26 farkl istasyondan alnan bal rneklerindeki

Mn konsantrasyonu (gg 1).


1 0,9313 0,038 0,8983 0,96452 1,0537 0,013 1,042 1,06563 1,1155 0,025 1,0065 1,22474 1,5611 0,097 1,4769 1,64545 1,0780 0,050 1,0341 1,12216 1,1547 0,062 1,1003 1,20917 1,2099 0,092 1,1302 1,28968 1,0394 0,033 1,0108 1,06829 1,5098 0,013 1,2383 1,7815

10 1,3304 0,077 1,0901 1,570911 0,7902 0,041 0,6676 0,912912 1,2719 0,023 1,2519 1,29213 1,0876 0,045 0,9617 1,213514 0,8464 0,024 0,7388 0,95415 0,9535 0,001 0,8656 1,041516 0,8635 0,026 0,7542 0,972917 0,0273 0,005 0,0138 0,04118 1,1381 0,036 0,8466 1,429619 0,8391 0,018 0,8233 0,855

20 0,7836 0,083 0,7109 0,856421 0,9141 0,033 0,7983 1,0322 0,9938 0,056 0,9448 1,04323 1,4192 0,007 1,2395 1,59924 0,9564 0,020 0,8521 1,060725 0,5802 0,028 0,4692 0,691326 1,2319 0,072 1,0829 1,3809

0

0,2

0,4

0,6

0,8

1

1,2

1,4

1,6

1,8

1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25

stasyonlar

Mnkonsantrasyon

ekil 4.6. Mn konsantrasyonu (kuru arlkgg1).


46/71

35

4.6. Nikel

alma alanndaki 26 deiik istasyondan alnan bal rneklerinde Ni konsantrasyonlar


Nikele maruz kalan kiilerde, salkl insanlara gre burun kanseri riski 150 kez, akcier

kanseri riski ise 5 kat daha fazla olduu belirlenmitir. Nikel karbonille zehirlenmede, ba

ars, ba dnmesi, kusma, gste skma, ksrk, souk ter, bilin kayb, grlen

semptomlardr [16]. Aratrmamzda elde ettiimiz sonular arasnda en yksek Ni

konsantrasyonu 22 numaral istasyonda ve 1,4399 gg1olarak tespit edilmitir.

Tablo 4.7. alma alanndaki 26 farkl istasyondan alnan bal rneklerindeki Ni



1 0,9995 0,057 0,9496 1,04962 0,9406 0,016 0,9267 0,95463 0,9549 0,008 0,8611 1,04884 1,1958 0,056 1,0612 1,33165 0,9912 0,063 0,9366 1,0459

6 0,8827 0,010 0,7874 0,97827 0,9477 0,068 0,8888 1,00668 1,2931 0,051 1,0754 1,51099 0,8312 0,058 0,7807 0,8817

10 0,8760 0,001 0,7883 0,963911 1,4266 0,091 0,7412 2,112112 1,0508 0,096 0,8807 1,220913 0,8660 0,060 0,8140 0,918114 0,8202 0,044 0,7815 0,85915 0,8221 0,095 0,7398 0,9046

16 0,8331 0,040 0,7978 0,868417 0,0378 0,007 0,0531 0,022718 0,9841 0,008 0,9771 0,991219 0,7751 0,078 0,7072 0,843220 0,9352 0,033 0,9061 0,964521 0,8186 0,022 0,7128 0,924522 1,4399 0,072 0,7707 2,109123 0,7936 0,034 0,7641 0,823224 0,8906 0,076 0,8243 0,957125 0,9466 0,003 0,9434 0,949826 0,9190 0,090 0,7543 1,0837


47/71

36

0

0,2

0,4

0,6

0,8

1

1,2

1,4

1,6

1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25

stasyonlar

Nikonsantrasyo

nu

ekil 4.7. Ni konsantrasyonu (kuru arlkgg1).

4. 7. Kadmiyum

alma alanndaki 26 deiik istasyondan alnan bal rneklerinde Cd konsantrasyonlar


Kadmiyumun doada tek ba

na yer ald

bir minerali yoktur. inko minerallerinde CdCO3veya CdS halinde ve doada % 1i gemeyen oranda bulunmaktadr. Miktar dier metallere

gre daha dktr ve bilinen herhangi bir biyolojik fonksiyonu da bulunmamaktadr.

Kadmiyum yaygn olarak mrekkep ve boyalarda pigment maddesi olarak (% 21), ounlukla

PVC olmak zere plastik maddelerin stabilize edilmesinde (% 15), alamlarda(% 7,5), Ni-Cd

pillerinde (% 3), fungisitler ve eitli elektrik malzemelerinde (% 8,5) orannda

kullanlmaktadr. En nemli kullanm alan ise elektroliz maddesi olarak tketilmesidir.

inko, kadmiyum, kurun, bakr, demir ve elik retimi srasnda bu cevherlerin temizlenmesi

ve saflatrlmas iin uygulanan ilemler, kadmiyum kirliliinin esas kaynan oluturur. Bu

kadmiyumun ou atmosfere serbest braklr ve ayn zamanda PVC plastikleri, eski lastikler,

metal artklar, fosil yaktlarn yaklmas, atmosferik kadmiyum miktarnn artmasna neden

olmaktadr. Atmosfere ulaan kadmiyum ok abuk oksitlenerek kadmiyum oksit haline

dnr ve serpinti yoluyla tekrar yeryzne dner. Bitkiler tarafndan ise sper fosfat

gbrelenmesi sonucunda alnabilmektedir[10]. Aratrmamzdaki Cd sonularnda deerler


48/71

37

0,098-0,242gg1 arasnda saptanmtr. alma alannda Cd kirlenmesinin en yksek olduu

istasyon 19 numaral istasyondur.

Tablo 4.8. alma alanndaki 26 farkl istasyondan alnan bal rneklerindeki Cd



1 0,186 0,006 0,1899 0,19262 0,195 0,009 0,1871 0,20413 0,198 0,019 0,1817 0,2158

4 0,209 0,002 0,2073 0,21195 0,143 0,043 0,1063 0,1812

6 0,191 0,028 0,1669 0,16697 0,163 0,039 0,1292 0,19788 0,164 0,043 0,1268 0,20169 0,150 0,054 0,1031 0,1982

10 0,152 0,059 0,1011 0,203511 0,160 0,058 0,1101 0,210912 0,155 0,048 0,1135 0,197713 0,177 0,028 0,1527 0,202514 0,160 0,024 0,1399 0,181715 0,167 0,056 0,1185 0,216616 0,141 0,048 0,1002 0,183717 0,098 0,009 0,0905 0,106918 0,131 0,038 0,0988 0,165119 0,242 0,069 0,1825 0,302320 0,1747 0,087 0,0990 0,250621 0,1525 0,058 0,1020 0,2030

22 0,1431 0,044 0,1048 0,181523 0,1423 0,047 0,1008 0,183924 0,1508 0,040 0,1159 0,185825 0,1781 0,090 0,0995 0,2568

26 0,1460 0,049 0,1033 0,1889


49/71

38

0

0,05

0,1

0,15

0,2

0,25

0,3

1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25

stasyonlar

Cdkonsantrasyonu

ekil 4.8. Cd konsantrasyonu (kuru arlkgg1).

4.8. Bakr

alma alanndaki 26 deiik istasyondan alnan bal rneklerinde Cu konsantrasyonlar


Doaya geni birekilde yaylm olan bakr gnmzde bilhassa elektrik, makine veotomotiv sanayinde ve eitli alamlarda, dekoratif kaplama ve eitli ss eyalarnda, altn

alamlarnda kullanlmaktadr. Fizyolojik faaliyetlerin devam iin gerekli bir element olan

bakr, proteinlerin ilevlerinde rol oynamakta ve ayrca vcuttaki tm kimyasal tepkimelerde

katalizr grevini yapmaktadr.

Normal beslenme dnda bulama ve baka nedenlerle alnan bakr vcutta toksik etki

yapmaktadr. Vcuda gereinden fazla alnan bakr birikim yapmakta ve Wilson hastal

olarak bilinmektedir. 620 ya arasnda grlen bu hastaln belirtileri arasnda, sinir sistemi

bozukluu, karacier sirozu, gzlerde renk halkas oluumlar saylabilir. Bu arada ince

barsakta bakr absorpsiyonuyla birlikte, karacier, bbrekler ve beyinde birikim yaparak

vcutta birtakm bozukluklara neden olmaktadr.

Baldaki bakr miktar dier eser elementlerde olduu gibi bu elementin evresel dalm ile

ilgilidir. Ayrca arlarn beslenmesi ve mevsimler de rol oynamaktadr [10].


50/71

39

alma alanndaki 26 farkl istasyondan alnan bal rneklerindeki en dk Cu

konsantrasyonu 17 nolu istasyonda 0,01 gg 1, en yksek Cu konsantrasyonu ise 8 nolu

istasyonda 0,72 gg 1 olarak gzlenmitir.

Tablo 4.9. alma alanndaki 26 farkl istasyondan alnan bal rneklerindeki Cu



1 0,1148 0,001 0,1136 0,11622 0,1579 0,012 0,147 0,16893 0,1969 0,049 0,1539 0,244 0,1781 0,064 0,1222 0,2345 0,2143 0,062 0,1602 0,2685

6 0,2166 0,046 0,1759 0,25747 0,2245 0,052 0,0927 0,35638 0,7258 0,084 0,3928 0,05889 0,1333 0,050 0,0899 0,1768

10 0,1843 0,057 0,1342 0,234511 0,1947 0,011 0,2046 0,184912 0,3746 0,012 0,277 0,472313 0,1660 0,057 0,1161 0,216114 0,1620 0,075 0,0968 0,227415 0,1853 0,048 0,1436 0,2271

16 0,1499 0,076 0,0839 0,216117 0,0164 0,013 0,0051 0,027818 0,1103 0,021 0,0914 0,129319 0,2380 0,022 0,2187 0,257320 0,1891 0,005 0,1847 0,193721 0,1780 0,062 0,124 0,232222 0,2147 0,057 0,1648 0,264723 0,1986 0,031 0,171 0,226424 0,1557 0,024 0,1346 0,176825 0,1905 0,016 0,1762 0,204926 0,1635 0,056 0,1148 0,2123


51/71

40

0

0,1

0,2

0,3

0,4

0,5

0,6

0,7

0,8

1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25

stasyonlar

Cukonsantrasy

onu

ekil 4.9. Cu konsantrasyonu (kuru arlkgg1).

4.9. Selenyum

alma alanndaki 26 deiik istasyondan alnan bal rneklerindeki Se konsantrasyonlar


Selenyum 1817de Berzelius tarafndan, slfrik asidin retim atklarnda bulunmutur. En

yaygn olan ekli, maden grnndeki billurlu gri selenyumdur. Selenyum, kimyasal

bakmdan kkrde benzer, havada selenyum dioksit vererek mavi alevle yanar; halojenlerle,

hidrojenle, kkrtle ve fosforla birleir. Selenyum bitkiler tarafndan ancak selenat formunda

alnabilir. Selenyum hayvanlar iin gerekli olan bir elementtir. Selenyum eksiklii, ineklerde

bir kas hastalna neden olur. Sodyum selenatn 0,2 gramnn insanlarda toksik etki yapt,

hayvanlarda 0,5 gramnn ldrc olduu saptanmtr [29].

Aratrmadan elde ettiimiz sonular arasnda en yksek Se konsantrasyonu 14 numaral

istasyonda ve 0,5801 gg 1olarak tespit edilmitir.


52/71

41

Tablo 4.10. alma alanndaki 26 farkl istasyondan alnan bal rneklerindeki Se



1 0,0604 0,006 0,0857 0,03522 0,0503 0,003 0,0606 0,04023 0,0306 0,002 0,0415 0,01984 0,0690 0,008 0,0506 0,08745 0,0477 0,008 0,0408 0,05486 0,0953 0,001 0,0936 0,0977 0,0648 0,004 0,0453 0,08458 0,0342 0,007 0,0461 0,02129 0,0286 0,008 0,0091 0,048210 0,0448 0,004 0,0127 0,0769

11 0,0954 0,005 0,0914 0,099412 0,4574 0,008 0,3484 0,566513 0,0857 0,003 0,0446 0,126914 0,5801 0,009 0,6721 0,488315 0,0813 0,007 0,0798 0,082916 0,0172 0,001 0,0209 0,013717 0,0060 0,002 0,0047 0,007318 0,0138 0,002 0,0029 0,024819 0,0494 0,005 0,0746 0,024320 0,0290 0,005 0,0398 0,018221 0,0589 0,006 0,0351 0,0829

22 0,0706 0,007 0,0467 0,094723 0,0536 0,005 0,0871 0,020124 0,0539 0,006 0,0135 0,094325 0,0820 0,002 0,0818 0,082726 0,0634 0,002 0,0505 0,0765


53/71

42

0

0,1

0,2

0,3

0,4

0,5

0,6

0,7

1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25

stasyonlar

Sekonsantra

syonu

ekil 4.10. Se konsantasyonu (kuru arlkgg 1).

4.10. ANOVA Testi

Ortalamalarn istatistiksel analizinde ANOVA testi ve Post Hoc. olarak Duncan testi

uygulanarak istasyonlar arasnda element konsantrasyonu bakmndan fark olup olmad

tespit edilmeye allmtr. Bu testte P


54/71

43

Tablo 4.11. Cd, Pb, Fe, Cu ve Zn elementleri iin ANOVA testi sonular.

rn. Cd Pb Fe Cu Zn

1 0,1860,01 bcd 0,2900,05 bcd 1,4000,02 ab 0,1140,01 b 3,6350,07abc

2 0,1950,01 bcd 0,3000,05 bcd 1.2420.02 ab 0,1570,01 b 1,7830,06 ab

3 0,1980,01 bcd 0,1990,02 bc 3,5720,04 ab 0,1960,04 b 4,6460,22 c

4 0,2090,01 cd 0,4950,01cd 2,5230,02 ab 0,1780,06 b 3,0150,05 abc

5 0,1430,04 bc 0,7890,01 de 3,7430,01 ab 0,2140,06 b 3,5150,03 abc

6 0,1910,02 bcd 0,8940,04 def 2,0390,06 ab 0,2160,04 b 2,7890,01 ab

7 0,1630,03 bcd 0,9630,02 fg 5,4620,02 b 0,2240,05 b 2,5480,05 ab

8 0,1640,04 bcd 0,4200,08 cd 1,2410,07 ab 0,7250,08 c 4,5330,01 c

9 0,1500,05 bc 0,4680,04 cd 5,3030,04 b 0,1330,05 b 3,0060,01 abc

10 0,1520,05 bc 0,1620,05 bc 3,6560,04 ab 0,1840,05 b 5,3900,03 d

11 0,1600,05 bcd 0,7150,08 de 5,5650,01 b 0,1940,01 b 2,9540,03 ab

12 0,1550,04 bc 0,1280,05 bc 2,1900,09 ab 0,3740,01 b 3,9330,01 abc

13 0,1770,02 bcd 0,2630,05 bcd 3,2430,05 ab 0,1660,05 b 1,5340,07 ab

14 0,1600,02 bcd 0,3940,01 bcd 3,6530,01 ab 0,1620,07 b 2,3660,04 ab

15 0,1670,05 bcd 0,6870,01 cde 8,7430,09 c 0,1850,04 b 2,2580,08 ab

16 0,1410,04 bc 0,5840,04 cd 2,6520,08 ab 0,1490,07 b 4,8120,02 c

17 0,0980,01 a 0,0200,01a 0,5720,01 a 0,0160,01 a 1,2930,01 a

18 0,1310,03 bc 0,7460,07 de 5,0280,09 b 0,1100,02 b 2,0700,02 ab

19 0,2420,06 d 0,6240,03 cde 5,9040,05 b 0,2380,02 b 2,3790,08 ab

20 0,1740,08 bcd 1,5060,10 g 5,9640,08 b 0,1890,01 b 3,0990,05 abc

21 0,1520,05 bc 0,6460,02 cde 3,4900,01 ab 0,1780,06 b 2,3700,06 ab

22 0,1430,04 bc 0,3390,06 bcd 5,1920,06 b 0,2140,05 b 2,1990,02 ab

23 0,1420,04 bc 0,5490,04 cd 4,1120,07 ab 0,1980,03 b 4,9310,07 c

24 0,1500,04 bc 0,6000,07 cde 5,2140,08 b 0,1550,02 b 3,5130,09 abc

25 0,1780,09 bcd 0,9920,03 fg 5,1060,05 b 0,1900,01 b 4,1750,05 c

26 0,1460,04bc 0,6570,01 cde 6,0630,09 b 0,1630,05 b 2,3710,04 ab

Ayn stunda gsterilen farkl harfler p< 0,05 (ANOVA) seviyesinde istasyonlar arasnda nemli

farklln olduunu gstermektedir.


55/71

44

Tablo 4.12. Mn, Cr, Ni ve Se elementleri iin ANOVA testi sonular.

rn. no Mn Cr Ni Se

1 0,9310,03 b 1,0770,02b 0,9990,05 b 0,0600,01.bc

2 1,0530,01b 0,9440,01 b 0,9400,01 b 0,0500,02 bc

3 1,1150,02b 1,1040,01 b 0,9590,01 b 0,0300,03 bc

4 1,5610,09b 0,8930,05 b 1,1980,05 bc 0,0690,03 bc

5 1,0780,05b 0,8980,06 b 0,9910,06 b 0,0470,04.bc

6 1,1540,06b 0,8510,08 b 0,8820,01 b 0,0950,03.c

7 1,2090,09 b 0,7630,03 b 0,9470,06 b 0,0640,02 bc

8 1,0390,03 b 1,8960,06 c 1,2930,05 bc 0,0340,01 bc

9 1,5090,01 c 0,7600,06 b 0,8310,05 b 0,0280,01 b

10 1,3300,07b 0,7790,07 b 0,8760,01 b 0,0440,03 bc

11 0,7900,04b 0,8220,05 b 1,4260,09 bc 0,0950,02.c

12 1,2710,02b 1,0470,03 b 1,0500,09 b 0,4570,01.de

13 1,0870,04b 0,8230,08 b 0,8660,06 b 0,0850,04.c

14 0,8460,02b 0,7280,04 b 0,8200,04 b 0,5800,01.e

15 0,9530,01b 0,8010,04 b 0,8220,09 b 0,0810,01.c

16 0,8630,02b 0,7980,01 b 0,8330,04 b 0,0170,03 ab

17 0,0270,01a 0,0930,01a 0,0370,01 a 0,0060,01a

18 1,1380,03b 0,9530,04 b 0,9840,01 b 0,0130,05 ab

19 0,8390,01b 0,8930,06 b 0,7750,07 b 0,0490,03 bc

20 0,7830,08 b 0,7850,06 b 0,9350,03 b 0,0290,02b

21 0,9140,03 b 0,7770,023 b 0,8180,02 b 0,0580,06 bc

22 0,9930,05b 0,9910,054 b 1,4390,07 c 0,0700,01 c

23 1,4190,01b 0,7750,026 b 0,7930,03 b 0,0530,05 bc

24 0,9560,02 b 0,8370,093 b 0,8900,07 b 0,0530,02.bc

25 0,5800,02b 0,8190,031 b 0,9460,01 b 0,0820,01 c

26 1,2330,07 b 0,8920,071 b 0,9110,09 b 0,0610,01 bc

Ayn stunda gsterilen farkl harfler p< 0,05 (ANOVA) seviyesinde istasyonlar arasnda nemli

farklln olduunu gstermektedir.


56/71

45

4.11. Faktr Analizi

Elde edilen sonularn kolayca deerlendirilebilmesi asndan bal rneklerimize Faktr

analizi uyguland.

Kayseri yresindeki 26 farkl istasyondan alnan bal rneklerine faktr analizi uygulanm ve

elde edilen sonular Tablo 4.13de verilmitir. Tablo incelendiinde zdeeri 1den byk

olan 2 faktr (F) bulunduu grlmektedir. zdeerin 1den byk olmas durumunda

deikenlere ait farkl kaynaklarnda var olduu sonucuna varlr. Bu iki faktr iin tespit

edilen toplam varyans deeri %75dir. Bir numaral faktrn % 51lik bir deerle toplam

varyansa daha fazla katkda bulunduu grlmektedir. 2 numaral faktr ise % 24lk deerle

onu izlemektedir.

Tablo 4.13. Bal rneklerine ait faktr analizi istatistiksel deerleri (*=g g-1, S.D.=

standart sapma).

Deiken Ortalama* S.D. Faktr Varyans z deer %varyans Toplam

varyans

Cr 0,9498 0,031 1 1,000 4,655 51,721 51,721

Cu 0,2013 0,034 2 1,000 2,177 24,189 75,910

Ni 0,9335 0,048 3 1,000 0,949 10,547 86,457

Mn 1,0261 0,051 4 1,000 0,463 5,140 91,598

Zn 3,1202 0,060 5 1,000 0,353 3,919 95,517

Pb 0,5554 0,049 6 1,000 0,243 2,695 98,211

Cd 0,1642 0,042 7 1,000 0,132 1,467 99,679

Se 0,0893 0,006 8 1,000 0,210 0,234 99,913Fe 4,3870 0,071 9 1,000 0,0078 0,0870 100,000

Tablo 4.13de etkili faktrlerin saysnn 2 olduu grlmektedir. Bu nedenle verilerin daha

salkl deerlendirilebilmesi iin iki faktrl faktr analizi uygulamasna gerek duyulmutur.

Sonuta faktr analizi iki faktr iin yeniden uygulanm ve elde edilen sonular Tablo

4.14de verilmitir.


57/71

46

Tablo 4.14. Bal rneklerine ait iki faktrl FA sonular.

Deiken Faktr Varyans z deer %varyans Toplam

varyans

Cr 1 0,844 4,655 51,721 51,721

Cu 2 0,839 2,177 24,189 75,910

Ni 3 0,799

Mn 4 0,929

Zn 5 0,941

Pb 6 0,962

Cd 7 0,635

Se 8 0,174

Fe 9 0,709

Tablo 4.14 incelendiinde, Se dndaki tm deikenler iin elde edilen varyans deerinin

0,60dan byk olduu grlmektedir. Pb iin aklanabilen varyans % 96 civarndadr.

zdeeri 1den byk olan 2 faktr iin toplam varyans % 75dir.

Tablo 4.15. Bal rneklerine ait iki faktrl zm iin faktr matrisi.

Deiken Faktr 1 Faktr 2

Cr -0,125 0,910

Cu 0,482 0,779

Ni 0,832 0,327

Mn 0,964 -0,0168

Zn 0,970 0,0168Pb 0,950 0,246

Cd 0,0494 0,796

Se 0,0380 0,415

Fe 0,835 -0,104

2 faktr iinfaktr matrisi sonularnn verildii Tablo 4.15deki deerler incelendiinde,

Faktr 1in Zn zerinde olduka byk faktr ykne (0,97) sahip olduu grlmektedir.Ayrca Mn, Pb, Fe ve Ni zerinde de etkilidir.


58/71

47

Faktr 2nin de Cr zerinde olduka byk faktr ykne (0,91) sahip olduu grlmektedir.

Ayrca Cd ve Cu zerinde de etkilidir.

Bu sonular dorultusunda, Faktr 1in kkeninin ierdii yksek Zn miktar ile arclk

ekipman ve malzemelerinden kaynakland ayrca da Mn miktar ile toprak kkenli olduu

yani gbreler ve tarm ilalarndan kaynakland dnlebilir

Faktr 2nin ise yksek Cr, Cd, ve Cu younluu ile plastik kaynakl ve trafik kkenli olduu

yorumu yaplabilir.


59/71

5. BLM

TARTIMA VE SONU

evre

Kayseri Yöresinde Bulunan Bazı Bal Örneklerinde Ağır Metal Kirliliğinin Belirlenmesi

Documents

Transcript of Kayseri Yöresinde Bulunan Bazı Bal Örneklerinde Ağır Metal Kirliliğinin Belirlenmesi