KARADENİZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ

ORMAN FAKÜLTESİ

Ders Teksirleri Serisi

TOHUM VE

FİDANLIK TEKNİĞİ

DERS NOTU

Prof. Dr. Ali Ömer ÜÇLER

Doç. Dr. İbrahim TURNA

Trabzon 2005

Fidanlık Nedir?

Fidanlık; belirli bir amaç doğrultusunda,

daha sonra başka yerlere dikilmek

üzere, ihtiyaç duyulan fidanları

yetiştirmeye yarayan açık veya kapalı

arazi parçalarına “fidanlık”

denilmektedir (Saatçıoğlu, 1976).

FİDANLIK ÇEŞİTLERİ

Fidanlıklar pazarlama amaçlarının çeşitliliğine

bağlı olarak çok değişik şekillerde tesis

edilebilirler. Bunlardan bir kısmı, bir taraftan

belirli bir uzmanlaşmayı esas alırken, bir

kısmı ise, kolay, ucuz ve kitle halinde üretim

işletmeciliğine yönelmekte ve sınırlı sayıdaki

bitki türlerinin yetiştirilmesini hedef

almaktadır.

Fidan yetiştirmek için tesis edilen fidanlıklar,

geçici fidanlıklar ve sabit (sürekli) fidanlıklar

olmak üzere iki tiptir. Her iki fidanlık şekli

büyüklük olarak da büyük ve küçük fidanlıklar

olmak üzere ikiye ayrılır. Büyük fidanlıklar 20

hektardan daha büyük bir alanda, küçük

fidanlıklar ise 20 hektarın altındaki alana

sahip fidanlıklardır. Fidanlığın büyüklüğü

üzerinde çeşitli faktörler etkilidir. Buna göre

bir fidanlığın büyüklüğü;

Yetiştirilen ve yetiştirilecek fidanların

miktarına,

Yetiştirilecek türlere,

Fidanların ekim ve repikaj (şaşırtma)

yastıklarında kalış süresine,

İklim ve toprak koşullarının uygunluğuna göre

değişir.

Sahiplik bakımından fidanlıklar; özel

kuruluşlar, kamu kuruluşları ve eğitim

kurumları tarafından tesis edilirler. Özel

kuruluşlar bireysel mal sahipliliği, şirket

ya da anonim şirket şeklinde olabilir.

Kamu kuruluşları arasında Orman

İdaresi fidanlıkları sayılabilir.

Fonksiyonları bakımından fidanlıklar;

üretim ve değerlendirme, sipariş,

peyzaj çalışmaları, araştırma amaçlı

fidanlıklar olarak sınıflandırılır. Üretim

ve değerlendirme açısından yapılan

sınıflandırmada fidanlıklar toptancı,

perakendeci fidanlıklar ile kar amacı

gütmeyen fidanlıklar olarak ayrılırlar.

Üretim sistemleri bakımından; saha

üretimi yani toprakta yapılan ve kapta

fidan üretimini esas alan iki ana üretim

sınıfı söz konusudur. Toprak üzerinde

üretim yapan fidanlıkları da “çıplak

köklü fidan üretenler” ile “topraklı fidan

üretenler” şeklinde ayırmak

mümkündür.

Üretilen fidan materyalinin tipleri

bakımından fidanlıklar; orman

fidanlıkları, erozyon kontrol fidanlıkları,

karışık fidanlıklar olarak sınıflandırılır.

SABİT (SÜREKLİ) FİDANLIKLAR

GEÇİCİ (SÜREKSİZ) FİDANLIKLAR

Açık alan geçici fidanlıkları”,

“Siper altı geçici fidanlıkları” ve “Doğal

gençlik geçici fidanlıkları”

3.2. FİDANLIK KURULUŞ ESASLARI

3.2.1. FİDANLIK YERİNİN SEÇİMİ

3.2.1.1. Mevki ve Arazi Şekli

3.2.1.2. İklim Koşulları

3.2.1.3. Toprak Koşulları

3.2.1.4. Su Durumu

3.2.1.5. Bakı Durumu

3.2.1.6. İşçi Durumu

3.2.1.7. Ulaşım ve Taşıma Koşulları

DipkazanGobildisk

3.2.2. FİDANLIK ALANININ DÜZENLENMESİ

3.2.2.1. Fidanlığın Taksimat Planı

3.2.2.2. Arazinin Tesviyesi

3.2.2.3. Drenaj (Açık drenaj, kapalı drenaj)

3.2.2.4. Toprağın İşlenmesi

3.2.2.5. Fidanlıkta Organik Madde Durumu

Fidanlıklarda organik madde durumu, toprak verimliliğini ifade eder. Organik

maddelerin toprak üzerindeki etkileri üç grupta toplanır. Bunlar fiziksel, kimyasal ve

biyolojik etkilerdir (Anonim 1996). Fiziksel özellik toprak türü ve strüktürünü, kimyasal

özellik başta toprağın reaksiyonu (pH) olmak üzere içerdiği bitki besin elementlerini,

biyolojiközellik denildiğinde de içerdiği bakteri, mantar ve diğer canlıların faaliyetleri ve

toprak üzerindeki etkileri akla gelir.

Toprak İşleme

Ekipmanları

Rotovatör Diskaro

Fidan ambalaj makinesi Graham Pulluğu

Kök Sökme Makinesi (İbreli) Soklu Pulluk

3.2.2.5. Fidanlıkta Organik Madde

Durumu

Fidanlıklarda organik madde

durumu, toprak verimliliğini ifade

eder. Organik maddelerin toprak

üzerindeki etkileri üç grupta toplanır.

Bunlar fiziksel, kimyasal ve

biyolojik etkilerdir (Anonim 1996).

Fiziksel özellik toprak türü ve

strüktürünü, kimyasal özellik başta

toprağın reaksiyonu (pH) olmak

üzere içerdiği bitki besin

elementlerini, biyolojik özellik

denildiğinde de içerdiği bakteri,

mantar ve diğer canlıların faaliyetleri

ve toprak üzerindeki etkileri akla

gelir.)

4. FİDAN ve FİDAN

KAYNAKLARI

4.1. FİDAN

Fidanın çok çeşitli tanımları yapılmakla birlikte,

orman ağacı fidanları için Türk Standartları Enstitüsü

tarafından yapılan tarif burada verilecektir. Buna

göre, fidan; vejetatif veya generatif yollarla yetişmiş

veya yetiştirilmiş, kök boğazında veya 15 cm ye

kadar (15 cm içinde) veya standartlarında gösterilen

yerdeki çapı 0,3–10 cm olan veya çoğunlukla 1–8

yaşlarında, kök ve gövdesi bulunan ve yeni bir ağaç

veya ağaççık oluşturan özellikteki genç bitkilerdir.

İbreli fidan (2+0 yaşlı)

Yapraklı fidan

(1+0 yaşlı

Y. akasya)

Orman fidanlıklarımızda

aşılı ceviz, kapari,

kuşburnu, Antep fıstığı,

harnup gibi ekonomik

değeri yüksek meyveli

türlerin fidanları da

üretilerek halkımızın

kullanımına sunulmaktadır.

4.2. FİDAN KAYNAKLARI

Fidanlar başlıca 3 kaynaktan temin edilir.

Ticari Fidanlıklar

Sık Doğal Gençlikler ve Sık Ekim Kültürleri

Devlet Orman İdaresi Fidanlıkları

4.3. FİDAN ÇEŞİTLERİ

Fidanlar, üretim kaynağına, köklerinin toprakla örtülü olup olmamasına, yaş, çap ve

boy gibi kriterlere bağlı olarak çeşitli sınıflara ayrılır. Buna göre, kaynaklarına göre

fidanlar; tohumdan yani “generatif yolla üretilen fidanlar” ile “vejetatif yolla üretilen

fidanlar” olarak sınıflandırılır. Köklerin örtülü olup olmamasına göre de “çıplak köklü

fidanlar”, “topraklı fidanlar” ve “kaplı fidanlar” şeklinde gruplanırlar. Çıplak köklü

fidanlarda kendi içerisinde, normal yani “işlem görmemiş fidanlar”, “kök kesimi görmüş

fidanlar” ve “repikaj görmüş fidanlar” olmak üzere üç sınıfa ayrılır (Ürgenç 1998).

Farklı işlem görmüş bir çam fidanında kök gelişimi Aşağıda gösterilmiştir.

Fidanlıkta Farklı İşlem

Görmüş 2 Yaşında Çıplak Köklü

Çam Fidanında Kök Gelişimi

Sağda: İşlem görmemiş çıplak köklü

fidan,

Ortada: Kök kesimi görmüş çıplak

köklü fidan

Solda : Repikaj görmüş çıplak köklü

fidan görülmektedir (Ürgenç 1998a).

Topraklı fidanlar, kökleri toprağı ile birlikte çıkarılarak saza, çuvala,

naylona, vb. materyale sarılarak kullanıma sunulan fidanlardır. Bu fidanlar ya

sık doğal gençliklerden toprağıyla birlikte sökülerek yada sık ekim

kültürlerinden elde edilirler. Büyük çaplı ağaçlandırmalar için çok uygun bir

fidan kaynağı olduğu söylenemez.

Kaplı veya tüplü fidanlar, kapta repikaj görmüş veya hem ekim ve

hem de repikajları kapta yapılarak, kapta dikime hazır duruma

getirilen fidanlara denir. Bu konu daha sonra geniş olarak ele

alınacağından ayrıntıya gidilmeyecektir.

Tüplü Fidan Örnekleri

(Ürgenç 1998a)

Solda: Polietilen (plastik)

tüpte yetiştirilen tüplü fidan

Sağ üstte: Katranlı

mukavvalarda yetiştirilen

tüplü fidanlar

Sağ altta : Kopparfos

yöntemi ile yetiştirilen tüplü

fidanlar

5. FİDAN YETİŞTİRME

Fidanlık çalışmalarının ana amacını oluşturan bitki veya fidan yetiştirme çalışmalarını iki

temel üretim tekniği altında değerlendirmek gerekir. Bunlar;

5.1. Generatif Yolla Fidan Üretimi

Generatif yolla üretme tekniği, tümünü kapsar. Bilindiği gibi tohum ekimiyle

gerçekleştirilen üretme şekillerinin tohumdan üretilen bitki veya fidanlar heterozigoti

nedeniyle özellikle kalıtsallık bakımdan homojen bir yapı göstermeyebilirler. Genetik

açılmalar nedeniyle ana bitkinin özelliklerinde büyük sapmalar gözlenebilir.

5.2. Vejetatif Yolla Fidan Üretimibitkinin vejetatif organlarından (kök, sürgün, yaprak,

yumru ve rizom gibi) alınan materyaller kullanıldığı için bütün yeni yetiştirilen

bireylerde ana bitkinin kalıtsal özellikleri aynıdır. Bu özellik özellikli türlerin

yetiştirilmesinde ve ıslah çalışmalarında önem taşır.

Aşılı

Ceviz

fidanları

(Serada)

Fidanlık toprağının fiziksel özelliklerini iyileştirmek için kullanılan materyaller.

Turba

Makineli turba üretimi (Finlandiya)

Kimyevi gübre verilmesi

Yeşil gübreleme

Yeşil gübre olarak kullanılabilecek türler;

Vicia sativa, V. villosa (Fiğ), V. faba (Bakla),

Lupinus angustifolius (Mavi çiçekli lüpin), L.

luteus (sarı çiçekli), Medicago sativa (Yonca),

Melilotus albus (Tırfıl), Onobrychis sativa

(Korunga), Pisum sativum, P. arvense

(Bezelye) gibi bitkiler büyüyüp geliştikten

sonra, tohum bağlamadan önce pullukla

karıştırılarak yeşil gübreleme yapılır

(Yahyaoğlu 1997).

Ağaç türü veya cinsiÇimlenme

yeteneği (%)

Çizgi ekimi

1 m.ye (gr)

Tam alan ekimi

m2 ye (gr)

Ekim

derinliği

(cm)

Ladin (Picea orientalis)

Sarıçam (P. silvestris)

Karaçam (P. nigra)

Kızılçam (P. brutia)

Fıstıkçamı (P. pinea)

Göknar (Abies spp.)

Sedir (Cedrus libani)

Servi (C.horizontalis)

Kayın (Fagus orientalis)

Meşe (Quercus spp)

Dişbudak (Fraxinus spp.)

Akçaağaç (Acer spp.)

Y. Akasya (Robinia spp.)

Gürgen (Carpinus ssp.)

Aylantus (Ailantus spp.)

Kızılağaç (Alnus spp.)

Ihlamur (Tilia spp.)

Karaağaç (Ulmus spp.)

Atkestanesi(Aesculus spp.)

Huş (Betula spp.)

Okaliptüs (Eucalyptus spp.)

İyi

Çok iyi

Çok iyi

İyi

İyi

İyi

İyi

İyi

İyi

İyi

İyi

İyi

İyi

65

iyi

50

İyi

40

İyi

30

İyi

1,5–3,5

1,5–3,0

2.5–4,0

4,0–6,0

80,0–100,0

10,0–20,0

6,0–12,0

1,5–2,0

25,0–40,0

60,0–120,0

5,0–10,0

5,0–15,0

5,0–10,0

10,0–15,0

2,0–3,0

3,0–10,0

6,0–12,0

2,0–4,0

120,0–150,0

3,0–5,0

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

100–200

100–200

60–100

100,0–200,0

20,0–30,0

20–40

100–200

20–35

-

20–50

20–35

0,5–1,0

0,5–1,5

1,0–1,5

1,0–2,0

1,0–3,0

2,0–3,0

1,0–2,0

0,5–1,0

3,0–5,0

3,0–7,0

1,0–2,0

1,0–2,0

3,0–5,0

-

-

0,1–0,2

1,0–2,0

0,1–0,2

-

0,1–0,2

-

Önemli Ağaç Türlerine Ait Ortalama Ekim Değerleri ve Ekim Derinliği

5.1.1.5. Ekim Yöntemleri Fidanlıklarda iki ana ekim yöntemi söz

konusudur. Bunlar “serpme ekimi” ve “çizgi ekimi” yöntemleridir.

Serpme ekimi de kendi içerisinde tam alanda ve kısmi serpme ekimi

olarak uygulanabilir.

1. Çizgi Merdanesi

2. Makine İle Ekim

3. Ekim ve Kapatma Materyalinin

Makine İle Kullanımı

5.1.1.6. Ekimlerin Çıkması (Çimlenmesi)

Tohumların çimlenme süreleri, tohumun ekim öncesi işlem görüp-

görmediğine, toprak işleme derecesine, sıcaklık ve rutubet şartlarına göre

değişir.

Örneğin, Sarıçam ve Karaçam 15–20 günde, Kızılçam 16–22 günde,

Fıstıkçamı ve Sahilçamı 20–25 günde, Sedir ve Göknar 20–30 günde,

Akçaağaç ve Dişbudak 25–30 günde, Gladiçya, Mazı ve Kıbrıs Akasyası

20–25 günde, Servi 18–25 günde toprak yüzeyine çıkarlar (Ürgenç 1997,

Anonim 1996).

5.1.1.7. Ekimlerin Korunması ve Bakımı Ekimlerin korunmasında,

özellikle ekimi izleyen 1 aylık dönem son derece önemlidir. Zira bu

dönem gerek tohumun çimlenmesinde ve gerekse çimlenme

sonrasındaki en hassas dönemdir. Burada ekimler organik ve

anorganik etkilerden korunmalıdır.

Anorganik etkilerden korunmada;

Şiddetli yağmur ve sel tahribatına karşı ekimleri yenilemekten başka

çare yoktur.

Zeminin sertleşmesi ve kabuk bağlama durumunda, serpme

ekiminde kirpi merdanesi, çizgi ekiminde ise kirpi baskısı kullanılarak

sertleşme ve kabuk bağlama önlenmelidir.

Şiddetli sıcaklık, kuraklık ve don tehlikelerine karşı çeşitli siperlikler

(dallar, çardak, örgü, kamışla hasır, çıta siperlikleri) kullanılır.

Çıplak donlara karşı, ekim sıraları arasına yosun, yaprak, kum ve

talaş sermek gerekir.

Rüzgara karşı, ekim parsellerinin çevresine rüzgar yönüne dik yönde

her 40-50 m’de bir 1,5-2,0 m yükseklikte çitler (canlı veya cansız)

tesis edilir.

Organik etkiler arasında en önemlileri, kuş, danaburnu ve mantarlar

gelmektedir. Bunlardan korunmak içinde (Ürgenç 1998);

Kuşlara karşı; adam bekletme, yastıklar üzerine tel kafes koymak, ürkütme

tabancaları, korkuluk ve topatan kullanmak, ayrıca Pomorsol-forte gibi

tiksindirici ilaç ve karışımlar ve diğer koruyucu bazı maddelerle tohumun

işleme tabi tutulması gerekir.

Danaburnuna karşı; Haziran ve Temmuz aylarında 1,5–2 m aralıklarla

saksıların arasına çıtalar uzatılır. Bu çıtalar boyunca ilerleyen danaburunları

saksılarda toplanır (geçici fidanlıklar için). Son yıllarda bu amaç için Agrocid–

7 (3–4 kg Agrocid -7+7 kg kepek+60 litre su ile hamur yapılır ve yastıklara

serpilir.) kullanılmaktadır.

Mantarlara karşı; toprak bordo bulamacı ve asitle işleme tabi tutularak

toprak sterilizasyonu gibi önlemler alınmalıdır.

Ekimlerin bakımı çalışmaları içerisinde ot mücadelesi, çapalama, sulama ve

gübreleme en önemli bakım önlemleridir.

5.1.2. FİDANLIKTA REPİKAJ

Repikaj; ekim yastıklarında sık olarak yetişen fideciklerin, iyi bir kök

gelişmesi yapması ve gelişmiş gövdelere sahip olmaları amacı ile

ekim yastıklarında belli bir süre kaldıktan sonra daha geniş aralıklarla

başka bir yere dikilmeleri işlemine repikaj (=şaşırtma) denir.

Repikaj masraflı bir işlem olduğu için, repikajın yerine diğer bazı

yöntemler de kullanılabilir. Bunlar arasında seyreltme ve yerinde kök

kesimi önemlidir.

a. Seyreltme: Ekim yastıklarında bazı fidanları keserek veya

çıkararak, diğerlerini seyreltme şeklidir. Böylece kalan fidanlara

daha geniş bir büyüme yeri sağlanır.

b. Yerinde Kök Kesimi: Kökü saçak kök yapmaya zorlamak üzere,

ikinci veya üçüncü yılın ilkbaharında kökler, 10–15 cm alttan kesilir.

Kesim işi traktöre bağlı bıçaklarla veya bel kürekle meyilli olarak

batırılarak yapılır. Kök kesimi sonucu genelde yeterli saçak kök

oluşumu sağlanmakla ve ucuz olmakla birlikte, repikajın yerini tam

olarak tutamaz. İbreli fidanlarda yerinde kök kesimi işlemi

Üst Resim : İbrelilerde

kök kesimi yapılmamış

fidanlar

Alt Resim : İbrelilerde

kök kesimi yapılmış

fidanlar

5.1.3. FİDANLIKLARDA TÜPLÜ (KAPLI) FİDAN ÜRETİMİ

Tüplü fidan, ekim ve

şaşırtma yoluyla

muhtelif cins kaplar

içerisinde yetiştirilen ve

kabı ile ağaçlandırma

veya dikim sahasına

getirilerek toprağı ile

dikilen fidandır.

Türk standartlarına göre

tüplü veya kaplı fidan

kavramı “saksı, katranlı

mukavva, polietilen

levha veya torba ve

kutu gibi kap içinde

yetiştirilmiş fidan” olarak

tanımlanmaktadır.

Tüp dolgu materyali, verilen suyu uzun süre tutabilmeli, tohumun

kolay çimlenmesine ve kök büyüme fizyolojisine uygun, gözenekli bir yapıda

(%95 porozitede olması en idealidir), asiditesi yanı pH değeri fidan türüne

uygun, organik maddece zengin, yabani otlar ve zararlılar bakımından steril,

bol, ucuz ve kolay temin edilebilmelidir (Ürgenç 1998).

Tüplü fidan üretiminin avantajları;

Tüplü fidan, toprağı ile beraber dikim sahasına getirildiğinden fidanın kökleri

dış ortamdan (güneş, rüzgâr) etkilenmez. Dolayısıyla kaliteli fidanın tutma

oranı çıplak köklü fidanlara göre daha yüksektir.

Söküm söz konusu olmadığından sökülürken köklerin koparılıp zedelenmesi

söz konusu değildir.

Çıplak köklü fidanlarda sıkça görülen “dikim şoku” veya “oturma” dediğimiz

dikimin ilk yıllarında görülen sarsıntılarla karşılaşılmaz.

Fidanları sahaya nakli sırasında fazla zarar görmezler.

Tüplü fidanların bakımı (sulama ve gübreleme) kolay, gömü vs. sorunları

yoktur.

İlk dikim sonrasında can suyu verilmesine genellikle gerek yoktur.

Dikim zamanı çıplak köklü fidan dikim zamanına göre sınırsızdır. Yani yılın

her mevsiminde dikim yapılabilir.

Yetişme ortamı koşullarının problemli olduğu sahalarda da dikim yapılabilir.

Tüplü fidan üretiminin dezavantajları;

Çıplak köklü fidan üretimine göre pahalıdır.

Kaplarda uzun süre kalan veya kap değiştirmelerindeki

gecikmeler halinde kapın şekline ve büyüklüğüne bağlı

olarak fidan köklerinde çeşitli kök deformasyonları

gözlenir. Bunların başında kuş yuvası oluşumu denilen

fidan köklerinin kap çevresinde dairevi olarak kıvrılması,

yumak kök oluşumu gelmektedir.

Topraktan rutubet alımı olamayacağından sulama ve

gübreleme sadece yapay çalışmalara bağlı kalmaktadır.

Tekniğine uygun

olmayan,

geleneksek

olarak kullanılan

bir aşı şekli

(Armut)

Aşı için altlık üretimi.

Serada aşılanmış fidanlar.

Kızılçam

aşılı

fidanında

kozalak

durumu

(dikimden

4 yıl sonra).

İkiz kenar ve iki çatı kenarı eşit olmayan

sera örneği (Antalya)

Büyüklüklerine göre,

10-16 m X 50-100 m boyutlarında, 1000

m2 den daha büyük bir alana sahipse

büyük sera; 4-20 m X 20-50 m

boyutlarında, taban alanı 100-1000 m2

arasında olanlar orta sera, bu

değerlerden daha küçük boyutlardaki

seralara da küçük seralar denmektedir.

Modern seralarda tüplü fidan üretimi

Tüplü fidan üretiminde teknik işbirliğini öngören Türkiye-Finlandiya fidan üretim

projesi çerçevesinde Eskişehir, Muğla, Denizli, Trabzon ve Erzurum fidanlıklarında

yıllık 100 milyon adet fidan kapasiteli modern seralar kurulmuş fidan üretimine 1993

yılında başlanmıştır.

6.2. CAMEKÂNLAR

Seralara göre daha basit, küçük ve ucuz tesisler olup, genellikleseraların yanında yapılırlar. Camekânlar “tek yastıklı camekânlar”veya “ çift yastıklı camekânlar” olmak üzere iki şekilde olabilirler.Tek yastıklı camekânlar güneye bakar. Çift yastıklı (beşik çatılı)camekânlar ise doğu-batı doğrultusunda uzanır. Kenarları betonve dayanıklı malzemeden yapılması halinde “daimi camekânlar”halinde, geçici ahşap veya yarım daire teller üzerine oturtulmuşplastik tüneller halinde ise “geçici camekânlar” şeklindesınıflandırılır. Isıtılıp ısıtılmamalarına göre de camekânlar “sıcakve soğuk camekânlar” olarak ayrılır.

Çift Yastıklı Camekan Örneği (Yahyaoğlu 1997)

7. FİDAN ÜRETİMİNDE BAKIM

ÇALIŞMALARI

Fidan üretiminde yapılması gerekli olan bakım

çalışmaları arasında sulama, ot mücadelesi ve çapa,

gübreleme ve toprak ıslahı, seyreltme, gölgeleme,

budama ve yerinde kök kesimi sayılabilir.

Sulamada kullanılan suyun miktarı; toprağın

özelliklerine, yörenin yağış, sıcaklık, hava rutubeti ve

rüzgâr gibi iklim koşullarına, sulama yöntemine, türün

özelliklerine, fidanların büyüklük ve yaşlarına göre

değişir.

7.1. SULAMA

Sulama yöntemi; değişik kaynaklardan elde edilen suyun bitkiye veriliş biçimidir. Sulama suyunun toprağa verilmesinde yüzey ve basınçlı sulama yöntemleri kullanılır.

Yüzey sulama yöntemleri de kendi içerisinde salma sulama, göllendirme, tava ya da karık sulama yöntemleri olarak sınıflandırılır.

Basınçlı sulama yöntemleri ise yağmurlama, damla sulama ve otomatik yağmurlama makinesi ile sulama olmak üzere farklı şekillerde uygulanır.

Bunlar içerisinde en yaygın olarak kullanılan yöntem yağmurlama (mobil yağmurlama)dır.

Ancak son zamanlarda su açığının giderilmesi yönünde damla sulama yöntemi yaygın olarak kullanılmaya başlamıştır. Doğru olanda budur.

Fidanlıkta

yağmurlama

tekniği ile

sulama

7.2. OT MÜCADELESİ VE ÇAPA

Ot alma ve çapa işlemi sulamada olduğu gibi ekim

yastıklarında, repikaj parsellerinde ve kaplı fidan

üretim alanlarında farklı uygulamaları gerektirir.

Genel olarak ot alma işlemi elle yapılabildiği gibi

makine ile de yapılabilir. Önemli olan bu mücadelede

mevcut fidanlara zarar verilmemesidir.

Fidanlıklarda ot alma çalışmaları (elle)

Ekim yastıklarında ot alma

7.3. GÜBRELEME VE TOPRAK

ISLAHISürekli fidan yetiştiren fidanlıklarda, toprak yorgunlukları

ve bunu sonucunda da gelişme zayıflıkları sıkça görülür. Bu nedenle fidanların topraktan aldığı besin maddelerinin tekrar toprağa geri verilmesi gerekmektedir. Bu işlem gübreleme ve toprak ıslahıile gerçekleştirilir.

Fidanlıklarda kullanılan gübreler orijin ve bileşenlerine göre doğal gübreler (=organik gübreler) ve yapay gübreler (=mineral gübreler) diye ikiye ayrılır. Doğal gübreler arasında kompost, yeşil gübre, ahır gübresi ve orman humusu, yapay gübreler ise ticari gübreler olarak tanınırlar.

7.4. SEYRELTME

Generatif yolla yetiştirilen fidanlarda ekilecek tohum

miktarının normalden fazla olması durumunda

fidanlar çok sıkışık olacaktır. Bu durumda sık gelişen

fidanlar seyreltmeye tabi tutulmazsa büyük bir kısmı

cılız ve arzulanan derecede gelişmemiş olur.

Seyreltme ekim yastıklarında söz konusu olup elle

veya makasla yapılır

7.5. GÖLGELEME VEYA SİPERLEME

Fidanlıklarda yapılan siperleme

çalışmalarının ekim yastıklarının

siperlenmesi ve toprağın siperlenmesi

şeklinde sınıflandırılır.

Toprağın siperlenmesinde ekim yastığının

tamamı değil, fidan çizgileri arasında kalan

kısmı çeşitli malzemelerle kapatılır, bitkiler

ise açıkta bırakılır.

7.6. BUDAMA

Fidanlıklarda budama daha çok şaşırtılmış yapraklı fidanlar için geçerlidir.

Çatallaşmış tepeler, fazla kıvrık dallar budanarak alınır.

Şaşırtmanın birinci yılından itibaren başlanır.

Budama keskin budama makasları ile yapılır.

Fidan sökümü sonrasında yapılan kök tuvaletide budama olup, sökülen fidanların kırılan, yaralanan ve çok uzun olan köklerin uzaklaştırılmasıdır.

Kök tuvaletinin yapılması

7.7. YERİNDE KÖK KESİMİFidanlıklarda yerinde kök kesimi, gerek ibreli, gerekse

yapraklı ekim yastıklarında kazık kök sistemi yerine,

kuvvetli ve bol yan köklerden meydana gelen saçak kök

sistemi elde etmek, gövdenin aşırı büyümesini

engelleyerek gövde/kök dengesinin kök lehine çevirmek

için yapılır.

Tüplü fidan üretiminde kök kesimi makinelerle

yapılmaktadır. Bu işlem fidan köklerinin kapların alt

kısımlarında çıkmasını engellemektedir. Kazık köklü

türlerde önemlidir. Ancak son dönemlerde bunun yerine

tüplü fidanların ızgaralar üzerine yerleştirilmesi ile doğal

olarak da yapılabilmektedir.

Of Orman fidanlığında ızgara üzerinde doğu ladini doğal kök

budaması

8. FİDANLIĞIN TEHLİKELERDEN KORUNMASI

Fidanlıkların tehlikelerden korunmasının başında, fidanlık çevresinin dışarıdan gelebilecek insan ve hayvan zararlarına karşı ihatasının yapılması gelir. Bununla birlikte sellere ve su baskınlarına karşı önlem alınması, rüzgâr, fazla sıcaklık, kuraklık ve don atmaları gibi atmosferik olaylara karşı korumaların yapılması gerekir. Bunun için ekim yastıklarının kaput bezi, ahşap malzeme ve sentetik olmak üzere değişik malzemelerle örtülmesi yapılmaktadır.

Fidanlıkların tehlikelerden korunmasını, kuş ve kemirgenlere, böcek zararlılarına, mantar hastalıklarına, yabancı otlara ve dış etkilere karşı koruma olarak sınıflandırabiliriz.

8.1. KUŞ VE KEMİRGENLERE

KARŞI KORUMA

Kuşlar içerisinde özellikle ibreli tohum ekimlerine zarar verenler arasında güvercingiller, kargagiller ve tepeli kuşlar gelmektedir. Bu kuşlara karşı tohumlar, Pomarsel-forte adlı tiksindirici ilaç ve karışımı kullanılmaktadır. Örneğin 15 kg ibreli tohum için 800 gr Pomarsel-forte, 42 gr Alümine tozu, 2 lt suya karıştırılır ve ekilir. Ceviz, Kestane, Meşe gibi iri tohumlar, ekimden önce petrollü suyla (100 lt su+1 lt petrol) muamele edilerek ekilirse fare ve kuşlara karşı etkili olur (Yahyaoğlu 1997).

Kemirgenler arasında yer alan tavşanlara karşı, 120–150 cm yükseklikte kafesli tel çiti çekilir. Tel çiti aynı zamanda 15 cm toprağa gömülmelidir. Köstebeklere karşı, toprak altında açmış oldukları galeriler (yollar) 2–3 m’de bir ağaç çubukla delinerek, ilaç (Paradiklorbenzen) konur ve delik toprakla kapatılır. Farelere karşı ise tuzaklar, kapanlar ve zehirli yemler kullanılabileceği gibi, toprağın sürülerek veya çapalanarak galerilerinin bozulması sonucu uzaklaştırılmaları sayılabilir.

8.2. BÖCEK ZARARLARINA

KARŞI KORUMA VE MÜCADELE

Fidanlıklarda yapılacak ilaçlamalarda çeşitli tiplerde

pülverizatörler kullanılır. Bunlar arasında, el

pülverizatörü, pompalı ve motorlu sırt pülverizatörleri,

sedyeli ve arabalı motorlu pülverizatörü sayılabilir.

Böceklere karşı mücadelede ilk akla gelen ilaç (herbisit)

kullanımıdır. Ancak ilaç kullanımının çok sayıda yan

etkileri düşünüldüğünde, öncelikli olarak böcek zararı

görmüş fidanların sökülerek yakılması, toprak işleme ve

sulama gibi kültürel önlemlerle böcek tasallutuna izin

verilmemesi en uygun yoldur

8.3. MANTAR HASTALIKLARINA

KARŞI KORUMA VE MÜCADELE

Fidanlıklarda karşılaşılan mantarlar

içerisinde mikorriza oluşumuna neden

olan yararlı mantarların yanında

özellikle devrilme hastalığına (damping

off) neden olan zararlı mantarlar söz

konusudur.

8.4. YABANCI OTLARA KARŞI

KORUMA VE MÜCADELE

Yabancı otlara karşı koruma ve mücadele, mekanik ve kimyasal olmak üzere iki şekilde yapılır. Kimyasal yöntemlerle yapılan otla mücadelede çok çeşitli herbisit kullanılmaktadır. Fakat bunların içerdikleri aktif maddeler genellikle ortak olup oranları değişmektedir.

Bu nedenle türe göre kullanılacak ilaçların seçimi yanında, dozları, uygulama zamanı ve şeklinin bilinmesi gerekir.

Makineli İlaçlama Çalışması

8.5. FİDANLIĞIN DIŞ ETKİLERDEN KORUNMASIFidanlık alanının gerek sınırlandırılması ve gerekse dış etkilere

karşı korunması için bazı önlemlerin alınması gerekir. Sınırlama ve

koruma birlikte düşünüldüğünde ilk akla gelen çitlerle alanın

çevrilmesidir. Bu amaçla çeşitli tipte çitler kullanılır. Fidanlık alanının

canlı ve cansız dış etkilere karşı korunması için sınırlamanın

yapılması önemlidir.

Sınırlamadan amaç; fidanlığı zararlı hayvan özellikle, otlak ve av

hayvanlarına ve insan tahribatına karşı korumaktır. Sınırlama çitlerle

olur. Çitin yüksekliği tavşanlara karşı 1-1.20 m, karacalara karşı

1.80-2.30 m olması gerekir.

Çitler canlı ve cansız olmak üzere ikiye ayrılır.

Yaygın kullanılan bazı çitler;

Çıtalı parmaklık çiti

Engel çiti

Dikenli tel çiti

Kafes tel çiti

Of Orman fidanlığında Doğu ladininde güneş yanığı kurumaları

9. FİDAN HASADI

9.1. FİDAN ENVANTERİ VE DAĞITIMI

Fidan envanteri deyince fidan mevcudunun tür, miktar, yaş ve boylarına göre dökümünün yapılması anlaşılır.

Fidan sayısı; tam alanda serpme ekiminde 1 m2’deki, çizgi ekimlerinde ise 1 m çizgilerdeki fidan sayısı esas alınarak hesaplanır.

Repikajlı fidanlarda ise sayı sıralara göre hesaplanır.

Sayı ile birlikte yaşlar ve boylarda tespit edilir.

Bulunan değerler bir envanter cetvelinde toplanır. Bu cetvel fidan dağıtımı için esas olur.

9.2. FİDAN SÖKÜMÜ (=ÇIKARMA)

Fidanların bulundukları yerden çıkarılmasına sökümdenir.

Söküm sonbaharda odunlaşmadan sonra, ilkbaharda sürmeden önce yapılmalıdır. Söküm işi, büyük fidanlıklarda sökme pullukları ile küçük ve geçici fidanlıklarda çatal bel ile yapılır.

Söküm sırasında ince kökleri mümkün olduğu kadar zedelememeye dikkat edilmelidir. Fidan sökümünde kullanılan pulluklar Şekil 30’de verilmiştir.

Su kaybını azaltmak için söküm sabahın erken

saatlerinde ve akşamları yapılır. Güneşli ve rüzgârlı

havalarda, çok ıslak ve hafif donlu topraklarda söküm

yapılmamalıdır.

Makine ile

fidan

sökümü

Boylu

fidanlarda

makinalı

söküm

Fidan

sökümü

(elle)

Fidanların elle toplanması

9.3. FİDANLARIN SELEKSİYONU

Sökülen fidanlar ambalaj hangarında kalite

bakımından kontrol ve seleksiyona tabi tutulurlar.

Bu kontrol ve seleksiyonda; hastalıksız, böcek, kurt

ve mantar, vb. zararları olmayan, taze görünüşlü, iyi

gelişmiş, tepe tomurcuğu bariz, çatallı olmayan, kök

sistemleri iyi gelişmiş, emici kökleri itibari ile zengin,

saçaklı olanlar seçilir.

Fidanların selekte edilmesinde fidan materyalinin

çeşidi, yaşı, boyu yanında kök, gövde ve tepe durumu

gibi kriterlerin bilinmesi gerekir. Söz konusu kriterler

fidan standardizasyonu açısından önemlidir.

Türk Standartlarına

göre Fidan Şekilleri

Yapraklı ve iğne

yapraklı topraksız

fidanlar (1)

Yapraklı ve iğne

yapraklı topraklı

fidanlar (2)

Kaplı fidanlar,

a- Yapraklı,

b- İğne yapraklı

a

a) Kök: Gövde 1:1’den 1:2’ye

b) Odunsu gövde ve güçlü kök

boğazı çapıc) Simetrik yoğun tepe

d) Yoğun kök sistemi

KALİTELİ FİDAN

KALİTESİZ FİDAN

Gövdeler

Kaliteli ve Kalitesiz Fidan Şekil ve Özellikleri.

(a) Deforme olmuş,

(b) Çok küçük,

(c) Çok az yaprak/ibre,

(d) Çift gövdeli,

(e) Kurumuş tepe.

(f) Sararmış ve cansız

yapraklar/ibreler,

(g) Çok küçük

yapraklar/ibreler,

(h) Çok büyük, (i)

Kökler sağlıksız,

(j) Çok küçük kökler,

(k) Hastalıklı kökler,

(l) Spiral gövde

9.4. GÖMÜ (=SİLO=HENDEKLEME)

Gömü, fidanların kök boğazına kadar toprağa

gömülmesidir.

Soğuk hava deposu olmayan fidanlıklarda fidanlar

yollanana kadar fidanlığın merkezi bir yerinde gevşek

ve süzek topraklarda gömüye alınırlar.

Bunun için 30–35 cm genişlik ve derinlikte, 2,5–3,0 m

uzunlukta olan hendekler açılır.

Daha önce kökleri bulamaca batırılan fidanlar bu

hendeğin kenarına sıralanır ve üzerleri toprakla örtülür.

Gömü hızar talaşında da yapılabilir. Ancak talaş

önceden ıslatılmalıdır.

9.5. FİDANLARIN YOLLANMASI

(SEVKİ)

Fidanlıklarda yetiştirilen fidanların gerek özel amaçlar için kullanılacakları yerler ve gerekse ağaçlandırma sahalarına gönderilmesi çok önemlidir. Bu işlem sonbaharda olabileceği gibi ilkbaharda da olabilir. Her iki durumda da fidan sevkinde tüm işler kısa bir zamana sıkışır.

Bu nedenle ambalaj için gerekli olabilecek sepet, tahıl sapı özellikle yulaf sapı, saz, sırıklar, ambalaj yosunu, bağlama söğüdü, ambalaj teli, rafya, vb. malzemeler fidan sökümünden önce mutlaka hazırlanmalıdır.

9.5.1. Ambalaj Tekniği

Dikim alanına sevk edilecek fidanların

özenle ambalajlanmaları, yollamanın en

önemli sorunudur.

Yapılacak belli başlı ambalaj şekilleri

balya ambalajı,

demet ambalajı,

sepet ambalajıdır.

Fidanların sepetle taşınması

İbreli fidanlarda ambalajlama

9.5.2. Fidan Sevki

Ambalajlanan fidanlar dikim alanına dikkatli ve

güvenli götürülmelidir.

Fidanlar araçlara yüklenirken tepe sürgünlerinin

ezilmemesi, kırılmaması, ambalajlarının

bozulmaması gerekir.

Fidanların özellikle kökleri güneş, rüzgâr gibi dış

etkilerden korunmalı, özellikle boylu fidanların

uçları araç dışına sarkarak zarar görmesi

engellenmelidir.

Fidan sevkı

Kapalı Kasalarla Fidan Sevki

Ağaçlandırma çalışmalarında ihtiyaç duyulan ibreli türlerden;

Kızılçam, Karaçam,Sarıçam, Sahilçamı, Ladin,Göknar gibi türler, yapraklı

türlerden;Kayın,Meşe, Ceviz,Yalancı akasya, İğde, Dışbudak ve Aylantus

gibi orman ağacı fidanları büyük miktarlarda üretilmektedir. Ayrıca Kavak

ve Okaliptus gibi hızlı gelişen türleri de fidanlıklarımızdan temin edebiliriz.