Kapitulli I Hyrje 1. Konsiderata të përgjithshme të rinjtë dhe tregu i … · 2019-12-03 ·...

Tezë doktorature Fakulteti i shkencave sociale, Unversiteti i Tiranës

____________________________________________________________________________________________________

1

1. Konsiderata të përgjithshme – të rinjtë dhe tregu i punës

Zhvillimit aktual i ekonomisë globale, produkt i të cilit është edhe globalizimi i tregut të punës,

po evidenton gjithnjë e më shumë fenomenin e ndërthurjes dhe vartësisë së kërkesave dhe

ofertave midis, tregjeve rajonale e kombëtare të punës. Karakteristikë e këtij fenomeni është

natyra komplekse e tij, që shprehet me shfaqen e efekteve pozitive ose negative, të cilat

ndryshojnë në varësi të nivelit ekonomik të vendit. Në rastin kur, për vlerësimin e efekteve të

këtij fenomeni, merret në konsideratë e gjithë forca aktive e punës në një vend të caktuar,

pasojat negative të tij, ndeshen më shpesh në vendet në zhvillim. Ndërkohë, duhet të theksohet

se, nëse i referohemi të rinjëve dhe nevojave të tyre për punësim, këto pasoja janë prezente,

pavarësisht nga niveli i zhvillimit të vendit (Kahraman B. 2011). Megjithë këtë, si theksohet

edhe në shumë studime të publikuara, papunësia e të rinjve dhe vështirësitë për punësimin e

tyre, në vendet në zhvillim janë më të mëdha. Kjo, është pasojë jo vetëm e nivelit ekonomik të

këtyre vendeve dhe tendencat të ulët të zhvillimit të ekonomisë kombëtare të tyre por edhe pse,

në përgjithësi në këto vende, përqindja e të rinjve në forcën aktive për punë, është e lartë.

Ndryshimet jo të vogla, në strukturën moshore të forcës së punës, ndërmjet vendeve në

zhvillim dhe vendeve të zhvilluara, gjenerojnë ndryshime edhe në problemet me të cilat

përballen të rinjtë në përpjekjet e tyre për një punësim të qëndrueshëm dhe ekonomik të

leverdisshëm. Për rrjedhojë, për zgjidhjen e tyre kërkohet të formulohen politika dhe të

ndërmerren veprime, të cilat me domosdo duhet të mbajnë parasysh karakteristikat dhe

specifikat e vendit dhe shoqërisë ku ato do të zbatohen (Verick, 2009).

“Rinia përbën më shumë se 40% të papunësisë botërore. Sot llogaritet që në botë të

ketë diku rreth 66 milionë të rinj të papunë-një rritje prej së paku 10 milionë të rinj që nga viti

1965. Puna e përkohshme, është po ashtu një problem në rritje. Shumica e punëve të reja janë

të paguara ulët dhe të pasigurta. Gjithnjë e më shumë, të rinjtë po drejtohen në sektorin

jopublik për mjete jetese, me pak, apo fare pa mbrojtje punë, apo prespektivë për

ardhmëri”.(Kofi Annan, Sekretar i Përgjithshëm OKB, 2001).

"Pa punë të ndërshme, të rinjtë janë veçanrisht të ekspozuar ndaj varfërisë, e cila, nga ana tjetër,

komplikon qasjen e tyre në arsim dhe shërbime shëndetësore, duke penguar edhe më tej

punësim [...]. Aftësia e të rinjve për të gjetur punësimi të mirë, të vazhdueshëm dhe produktiv

duhet të jetë një objektiv qendror i strategjive kombëtare të zhvillimit, duke përfshirë politikat

për uljen e varfërisë” (Kofi Annan, 2006, Ish Sekretar i Përgjithshëm, OKB).

Në fjalën e mbajtur në Mbledhjen Vjetore të Klubit të Madridit (2013), Kofi Annan deklaroi se,

Kapitulli I

Hyrje

Çështje të punësimit të të rinjve… Enida Kume

____________________________________________________________________________________________________

2

pavarësisht disa ndërhyrjeve dhe perparimeve të bëra prej qeverive të ndryshme, niveli i

papunësisë ndër të rinjtë, vazhdon të jetë i lartë. Kriza globale më shumë se këdo ka goditur të

rinjtë, ndaj theskoi ai “Nuk është për t'u habitur që të rinjtë kanë qenë, në masë, në ballë të

protestave të fundit në botë" (Kofi Annan, 2013, Ish Sekretar i Përgjithshëm, OKB).

Papunësia ndër të rinjtë është aktualisht një nga problemet më shqetësuese me të cilin përballet

shoqeria sot. Rajonet më të prekura janë: Evropa Jugore (Greqia, Spanja dhe Italia), Evropa

Lindore (Bulgaria në veçanti, Ish-republika Jugosllave e Maqedonisë dhe Polonia) dhe

Karaibet (përfshirë Xhamajkën, Trinidadin dhe Tobagon). Megjithatë, papunësia te të rinjtë

nuk është e lartë në të gjitha vendet. Në Austri, Japoni, Meksikë, Singapor, Kore Jugore,

Republikën e Bashkuar të Tanzanisë, më pak së 1 në 12 punëtorë është i papunësuar dhe

dallimi mes normës të të rinjve dhe të rriturve është shumë i ulët. (Të dhënat e vendeve të vitit

1997 ose më herët, ONP).

Çdo gjë e ngjashme, me papunësinë afatgjatë, shkakton shqetësim social dhe pasojat e të qenit i

papunë në rini mund të jenë shumë serioze. Papunësia në rini shumë herë mund të shoqërohet

me probleme të rënda sociale si; dhuna, krimi, vetëvrasja dhe përdorimi i narkotikëve dhe

alkoolit.

Mosha 15-24 vjeç, është një përiudhë e rëndësishme, gjatë të cilës i riu merr vendime që kanë

ndikim në të ardhmen e tij. Sipas Raportit për Tendencan Global të Punësimit të të Rinjve,

2008, përgatitur nga Organizata Ndërkombëtare e Punësimit (ILO, 2008,) të rinjtë përbëjnë

afërsisht 40% të numrit të përgjithshëm të personave të papunë në të gjithë botën, ndërkohë që

ata përbëjnë vetëm rreth 25% të të gjithë popullatës në moshën e punës (mosha 15 e sipër)

(ILO 2008a). Trendet globale të Punësimit, të publikuara nga Organizata Ndërkombëtare e

Punës (ILO, 2008), theksojnë se në dekadën mes 1997 dhe 2007, papunësia e të rinjve në të

gjithë botën u rrit 10,9-11,9% ndërkohë që papunësia globale luhatej në nivelin 4.2% (ILO,

2008c). Të rinjtë kanë rreth tre herë më shumë gjasa të jenë të papunë se sa të rriturit. Në vitin

...Sot në botë jetojnë më shumë se 510 milion të reja dhe më shumë se 540 miljon

të rinjë, sipas llogaritjeve të Kombeve të Bashkuara.

... kjo do të thotë se një ndër pesë persona është i moshës 15 dhe 24 vjeç, rinia

përbën rreth 18-20 për qind të popullatës botërore.

... në mesatare dhe gati gjithkund, për çdo një të papunë të rritur, ka dy të rinjë të

papunë.

... rreth 70 milionë të rinjë janë të papunë në të gjithë botën, sipas llogaritjeve të

ONP.

... në vendet e tjera si: Kolumbia, Egjipit, Ialia dhe Xhamajka, më shumë se 1/3 e

të rinjve janë të renditur si të “papunë”: duke e deklaruar vetveten të papunë,

duke kërkuar punë dhe/ose duke qenë të gatshëm për punë.


____________________________________________________________________________________________________

3

2007 papunësia tek të rinjtë, u vlerësua të ishte rreth 2.8 herë më e lartë se sa tek të rriturit, nga

2.6 herë që ishte vlerësuar në vitin 1997 (ILO, 2008, faqe 3).

Në Raportin për Tendencan Global të Punësimit të të Rinjve, 2012 (ILO, 2013) theksohet se

impakti negativ i krizes ka qënë i rëndë për të rinjtë, në të gjithë botën. Në mënyrë të vecantë,

ky impakt ka qënë me efekte të mëdha tek të rinjtë e vendeve në zhvillim. Në nivel global

përqindja e të rinjve të papunësuar, në vitin 2011 u vlerësua në kufijtë 12.6 -13.6 %1.

Pasojat negative të krizës në treguesit makroekonomik, kanë sjell efekte edhe në përkeqësimin

e treguesve të punësimit tek të rinjtë. Matsumoto, Hengge dhe Islam, (2012) në një studim

ekonometrik kanë analizuar këto efekte. Ata kanë arritur në përfundimin se përpjekjet për

përmirësimin e këtyre treguesve, vecanërisht nepërmjet rritjes së investimeve, ndikon

pozitivisht në uljen e nivelit të papunësisë tek të rinjtë, si në vendet e zhvilluara ashut edhe në

vendet në zhvillim. Ndërkohë, theksojnë se, është e rëndësishme që në këto përpjekje të

shoqerisë, të përfshihet me domosdo sistemi bankar. Investimet janë të varuara prej këtij

sistemi, prej kostos së kredisë. Ështe e domsodoshme që të hartohen dhe zbatohen politika

financiare, të cilat të lehtësojnë dhe mbështësin, sa më shumë të jetë e mundur investimet, në

mënyrë që ndërrmarjet të mos përballen me vështirësi serioze për të bërë biznes dhe për

rekrutimin e punëtorëve të rinj2.

Papunësia tek të rinjtë në vendet e zhvilluara dhe Bashkimin Europian, në vitin 2012, u

vlerësua në rreth 18.1%. Në periudhën 2008 - 2012 numri i të rinjve të papunë u rrit me rreth 2

milion, ose me rreth 25% në vendet me ekonomi të zhvilluar. Gjatë kësaj periudhe, prej 2008

deri në 2010, përqindja e të rinjve të papunë, që nuk vazhdojnë shkollën ose që nuk janë në

proces trajnimi (të emërtuar NEET), u rrit me 2.1 pikë përqind duke arritur ne 15.8 pikë

përqind, si një mesatare e vendeve OECD. Pra, mesatarisht një në gjashtë të rinj, në këto vende

nuk ka punë, dhe nuk është i përfshirë në sistemin e edukimit dhe/ose trajnimit (ILO, 2013)3.

Në vitin 2012 përqindja më e lartë e papunësisë tek të rinjtë, në vendet në zhvillim, u vlerësua

në Lindjen e Mesme (28.3%) dhe në Afrikën Veriore (23.7%), më e ulta në Azinë lindore

(9.5%) dhe Azinë Jugore (9.3%). Midis viteve 2011-2012 përqindja e papunësisë tek të rinjtë,

në nivel rajoni, u rrit për të gjithë rajonet, me përjashtim të rajonit të Europës Qëndrore e Jug-

Lindore (vendet që nuk janë antare të BE-së), në Vendet e Kommonuelthit, Amerikën Latine

dhe Karaibet, Azinë Jug-Lindore dhe rajonin e Paqësorit. Përqindja e NEET për të rinjtë ishte

e lartë në vendet në zhvillim (ILO, 2013)1

1 Global Employment Trends for Youth 2012, ILO, May, 2012 2 Matsumoto, M.; Hengge, M.; Islam I. 2012. “Tackling the youth employment crisis: A macroeconomic përspective”, Employment Sector Working Papër No. 124 (Geneva, ILO). 3 Global Employment Trends for Youth 2013 | A generation at risk. International Labour Office – Geneva: ILO, 2013. p.4


____________________________________________________________________________________________________

4

O'Higgins (2001, fq 11.) ka vënë në dukje se veçanrisht në kushtet e krizave ekonomike ose në

ekonomitë me ritme të ulta, papunësia tek të rinjtë arrin në nivele të larta. Ndërkohë, situatën e

vështirëson akoma edhe me shumë fakti se, në kushte të tilla edhe vemendja e politik bërësve

ndaj këtij problemi shqetësues, shoqëror dhe ekonomik, bie në nivele të pa mjaftueshme.

Studimet e efekteve të krizës së vitit 2008 dhe krizave të mëparshme, në tregun e punës, kanë

treguar se të rinjtë kanë qenë pjesa e popullatës që i ka ndier me shumë efektet negative të

tyre. Për këtë grup të popullatës efektet e krizave kanë qënë shumë më të rënda, më të gjata dhe

me të qëndrueshme (Verick, 2009; Bell & Blanchflower, 2009). Ndërkohë, është e rëndësishme

të theksohet se nëse neglizhohet si fenomen social e ekonomik dhe për të nuk ndërmerren

aksione efektive, papunësia e të rinjve shndërohet në një fenomen që shkakton impakte

negative e serioze në shoqëri. Papunësia e të rinjve sjell efekte negative në zhvillimin social.

Ajo është gjeneruese e fenomeneve të padëshëruara dhe me pasoja afatgjata negative në

shoqëri (ILO, 2006).

Papunësia ndër të rinjtë është një fenomen social e ekonomik me përmasa shqetesue edhe në

vendet e rajonit tonë. Sipas Bunjes, U. (2010) përqindja e të rinjëve të papunë të moshës 15-24

vjeç vlerësohet: në Bosnje Hezergovinë 58%, Maqedoni 58%, Serbi 48%, Mal i Zi 38%,

Bullgari 20% dhe Greqi 25%.

Papunësia e zgjatur tek të rinjtë, mund të sjell pasoja negative edhe në fazat e tjera, të

mëvonëshme, për ta. Ajo ndikon jo vetëm në ecurinë e jetës se një personi, në zvogëlimin e

mundësive për mirëqënie ekonomike të tij por, në të njëjtën kohë ngushton edhe hapsirat për

pjesëmarrjen aktive të tyre në jetën ekonomike-sociale e politike. Papunësia e zgjatur tek të

rinjtë është faktor që sjell pabarazi ekonomike në shoqëri, në përgjithësi (Lynch, L.M. 1988;

Fares & Tiongson 2007; Arulampalam, Gregg & Gregory, 2001; Ellwood, 1982; O'Higgins,

2001; Wolbers, M. H.J., Career, F. 2006 ).

Blanchflower dhe Freeman (2000), në analizën e tregjeve të punës për të rinjtë në vendet e

përparuara, me fokus Francën4 dhe Greqinë5, japin shpjegime të ndryshme për zhvillimet

historike të ndodhura në dekadat e fundit. Pavarësisht përkeqësimit të kushteve në tregun e

punës për të rinjtë në këto vende, trazirat sociale të shkaktuar prej tyre, nuk ndodhën

menjëherë. Pakënaqësia tek të rinjtë u zhvillua si një proces akumulues. Ndërkohë, megjithëse

përceptimi publik parashikonte ndodhjen e situatave karakteristike për një konflikti social,

reagimi dhe vëmendja e politik bërësve dhe institucioneve publike përgjegjese për zhvillimin e

4 Në Francë Përqindja e te papuneve ne moshen 15-24 vjeç përpara fillimit te krizes boterore, ne vitin 2007, ishte 18.7 përqind dhe ne vitin 2009 arriti shifren 22.6 përqind (ILO, KILM Databases). 5 Sipas UNDP papunesia tek te rinjte ne moshen 15-24 vjeç ne Greqi ne periudhen 2007-2008 u vleresua ne rreth

24.5 përqind, kohe kur pas vrasjes se nje te riu filluan trazirat e dhunëshme.

.


____________________________________________________________________________________________________

5

politikave dhe programve në mbështetje të rritjes së ofertave për punësim për të rinjtë,

mungonte. Në kohën e shkrimit të librit të tyre, trazirat e dhunshme të të rinjve në Greqi dhe

ngjarjet më herët të ngjashme në Francë, nuk kishin ndodhur ende. Megjithë këtë autorët, duke

ju referuar situatave me të cilat përballej rinia në këto dy vend dhe mbështetur në analizën e

reagimeve të shoqërisë ndaj tyre, parashikuan shpërthimin e konflikteve sociale në këto vende,

në bazë e të cilëve qëndronin pakënaqesitë e të rinjve.

Në kohën e sotme, e cila jo rrallë emërtohet “mosha e internetit”, të rinjtë kanë mundësi të

mëdha për të mar informacion për realitetet ekonomike në vendin e tyre dhe në vënde të tjera.

Informacioni për tregun e punës është lehtesisht i aksesueshëm prej tyre. Shtuar kësaj edhe

mundësitë që ofron lëvizja e lirë, si një realitet qe karakterizohet nga një trend pozitiv në rritje,

pritshmëritë e tyre për një të ardhme më të mirë, janë në rritje. Për realizimin e këtyre

pritshmërive, vecanërisht për të rinjtë që jetojnë në vende ekonomikisht të pazhvilluara ose me

ekonomi që karakterizohet nga ritme të ulta zhvillimi, jo rrallë të rinjtë ndjekin rrugë që mund

të gjenerojnë situata jo normale sociale e politike. Për të parandaluar përballjen me të tilla

situata, është e nevojshme që shoqëritë t`ju adresohen këtyre kërkesave. Sfida për politikat

publike është evidentim dhe vlerësimi i dinamikave në ekonominë kombëtare dhe atë globale

dhe mbi këtë bazë, hartimi i strategjive dhe planeve të veprimit, me objektiv rritjen e

mundësive për punësim të qëndrueshëm dhe efektiv të të rinjve. Në të kundërtën, mundësitë që

të rinjtë të kthehen në një faktor rreziku e destabilizimi social e ekonomik rriten (Kahraman B.

2011).

2. Mbi nevojën e studimit të tregut të punës për të rinjtë

Trajtimi i çështjeve dhe problemeve që lidhen me punësimin e të rinjve, duke patur si objektiv

kryesor realizimin e kushteve që do të mundësojnë një punësim të qëndrueshëm dhe efektiv të

tyre, mund të shpjerë në zgjidhje efektive, nëse ato trajtohen në gjithë kompleksitetin e tyre,

duke përdorur, për këtë qëllim, metoda studimi shumë përmasore, në të cilat të ndërthuren

koncepte të shkencave ekonomike, demografike, sociale, kulturore, analiza sasiore e cilësore,

modelime që pasqyrojnë sjelljet, ndërvartësinë në veprimet dhe bashkëveprimet e aktorëve të

ndryshëm që operojnë në tregun e punës, etj. (Blanchflower & Freeman, 2000; O'Higgins, 2001

& 2003; Muller & Gangl, 2003; Freeman & Urti, 1982; Blanchard & Wolfers, 2000; Biagi &

Lucifora, 2007; Korenman dhe Neumark, 1997 dhe 2000, Baccaro & Rei, 2005; Neumark dhe

Wascher, 2004; Jimeno & Rodriguez - Palenzuela, 2002; Scarpetta, 1996, Braziene dhe

Dorelaitiene, 2012). Suksesi i studimit si edhe konceptimi dhe realizimi i ndërhyrjeve të

nevojshme për zhvillimet e kërkuara në tregun e punës dhe në kapacitetet e të rinjve për t`ju

përgjigjur kërkesave të këtij tregu, është i mundur, nëse ky proces shumëpërmasor zhvillohet

duke patur si objektiva:


____________________________________________________________________________________________________

6

(i) studimin dhe vlerësimin e efekteve të të gjithë faktorëve që ndikojnë në përformancat

e tregut të punës që ju ofrohet të rinjve,

(ii) vlerësimin e dinamikës dhe trendeve që karakterizojnë tregun e punës në kushte të

caktuara dhe kontekse psiko-sociale e ekonomike, karakteristikë për nje shoqëri të

caktuar, në një periudhe të caktuar të zhvillimit të saj dhe në terma afat-mesme e afat-

gjata;

(iii) studimin dhe vlerësimin e sjelljeve të të rinjve ndaj tregut të punës;

(iv) vlerësimin e performancave në fomimin teknik e profesional të tyre dhe e masës së

përpuethshmërisë së tyre me kërkesat e tregut të punës;

(v) studimin e sjelljeve psiko-emocionale të të rinjve si pjesë e reagimit ndaj kërkesave,

karakteristikave dhe dinamikave të ofertave në tregun e punës;

(vi) përcaktimin e rrugëve që mundësojnë harmonizimin më të mirë midis kërkesave të

ofertave të tregut të punës dhe mundësive e kapaciteteve të të rinjve për t`ju përgjigjur

atyre;

(vii) hartimin e politikave dhe planeve të veprimit që kanë si objektiva të tyre rritjen e

mundësive për punësim të qëndrueshëm dhe efektiv të të rinjve;

(viii) zhvillimin e kapaciteteve institucionale, të nevojshme për zbatimin e tyre dhe ndërtimi

i instrumentave që mund të përdoren prej shoqërisë në përgjithësi dhe aktorëve

kryesorë që opërojnë në tregun e punës.

Studimi i faktorëve që ndikojnë dhe përcaktojnë madhësinë agregat (norma) të punësimit të të

rinjëve, si dhe të faktorëve që janë në themel të shkaqeve të papunësisë dhe që përcaktojne

nivelin e saj, në konteksin e një ekonomie të caktuar, në zhvillim ose të zhvilluar, tregon se

tregu i punës për të rinjtë dhe suksesi i përpjekjeve të tyre për punësim të qëndrueshëm e

efektiv, ndikohet nga veprimi dhe bashkëveprimi i faktorëve të ndryshëm. Ndër ta si me të

rëndësishëm mund të renditen (Kahraman B.2011; Bell & Blanchflower , 2009; Baccaro & Rei,

2005):

(a) faktorë makroekonomikë (të lidhur me kërkesa agregate);

(b) faktorë demografikë (të lidhur me madhësinë, cilësinë dhe karakteristikat

strukturore në lidhje me moshën dhe gjininë e forcës aktive të punës);

(c) faktorë kulturor e profesionale (të lidhur me produktet që realizon sistemi i

edukimit);

(d) faktorë institucionalë (të lidhur me politikat, strategjitë, planet e veprimit që

kanë si objektiv të tyre punësimin e të rinjve dhe institucionet si sindikatat e

punës etj..)


____________________________________________________________________________________________________

7

Korenman dhe Neumark (1997),(2000), studiuan efektin e ndryshimeve në strukturën e

moshës së popullatës, në vendet në zhvillim, në punësimin e të rinjve. Hipoteza bazë që

përdoren ishte: zvogëlimi i përqindjes së grup moshës së të rinjve në strukturën moshore të

popullatës, i ndodhur në përiudhën 1980-1990, favorizon përpjekjet e të rinjve për të hyrë, në

mënyrë të qëndrueshme dhe efektive, në tregun e punës.

Studimi tregoi se, situata e të rinjëve gjatë kësaj periudhe nuk ishte përmirësuar.

Këta autorë theksojnë rolin përcaktues të kërkesës agregate në punësimin/ papunësinë e të

rinjve. Ata provuan se, nëse ndryshimet në strukturën moshore nuk shoqërohen edhe me

ndryshime në nivelet e faktorëve të tjerë, ndër të cilët si mëv të rëndesishëm konsiderojnë

faktorët makroekonomik dhe faktorët që lidhen me kapacitetet teknike e profesionale të të

rinjve, rezultatet nuk pritet te jene inkurajuese. Veprimet e këtyre faktoreve, produkti i të cileve

duhet të jete rezultat i bashkëveprimit ndërmjet tyre, kushtëzohen në një masë të ndieshme edhe

prej nivelit makroekonomik të vendi. Në vëndet në zhvillim, në përgjithësi, situata ndryshon

nga ajo që ndeshet në vendet e zhvilluara. Efektet e bashkëveprimit të këtyre faktorëve janë më

shumë të ndieshme. Megjithëse edhe në këto vende është prezent fenomeni i “plakjes” në forcat

aktive të punës, ndryshimet, në favor të rritjes së përqindjes së grupmoshave të rritura, kanë

ritme më të ulta se sa ato që janë vlerësuar në vendet në zhvillim. Bashkëveprimi i këtyre

ritmeve të ndryshimit në strukturën moshore të forcës aktive të punës, me përpjekjet për

gjenerimin e mundësive për përshpejtim të ritmeve për ndryshime pozitive makroekonomike në

ekonomitë në zhvillim, bëjnë që në këto vende, reagimi i tregut të punës, ndaj kërkesave të të

rinjve, të jetë më pozitiv dhe më “dashamirës” se ai në vendet në zhvillim (Lam, 2006).

3. Mbi nevojën për politika mbështetëse.

Trajtimi i çështjeve që janë të lidhura me punësimin e të rinjve për çdo vend, pavarësisht nga

niveli i zhvillimit ekonomik të tij, është një sfidë. Në kushtet e ekonomisë së hapur, globale, e

cila aktualisht karakterizohet nga përpjekjet për tregje, përfshirë këtu edhe tregun e punës,

punësimi i të rinjve merr dimensionet e një sfide globale6. Hartimi i strategjive dhe politikave

6 Youth employment: A G20 priority: Situata alarmante e të rinjve në tregun e punës në shumicën e vendeve të G20 ka qenë subjekt i diskutimeve në takimet e Samitit të G20. Në Samitin e Londrës mbi të

Rritjes, Stabilitet dhe Punën (prill 2009), liderët miratuan Planin Global për Rimëkëmbje dhe Reforma

qe kishin per objektiv "mbështetjen e vende që janë prekur nga kriza, duke krijuar mundësi punësimi".

Ata i bëri thirrje ILO-së për të punuar me organizata të tjera relevante dhe të "vlerësojë veprimet e

ndërmarra dhe ato që kërkohen për të ardhmen". Kjo u pasua nga Samiti i Pittsburgh ku Liderët u

angazhuan për të vënë punët e cilësisë në zemër të procesit të shërimit. Ato vendosën të thërrasin

mbledhjen e parë të Ministrave të Punës dhe Punësimit dhe i kërkuan ILO-së të përgatit Strategjinë e

Trajnimit G20.

Takimi i dytë i Ministrave të Punës dhe Punësimit (Paris, shtator 2011) diskutoi problemet kryesore të

punësimit të të rinjve në vendet e G20 dhe theksoi rolin e politikave për të rritur, njëkohësisht, sasinë

dhe cilësinë e vendeve të punës për të rinjtë (OECD dhe ILO, 2011). Rekomandimet pë politikat te

formuluar prej Ministrave u miratuan nga udhëheqësit në Cannes (nëntor 2011). Keto rekomandime


____________________________________________________________________________________________________

8

për punësim, konceptimi dhe implementimi i programeve të punësimit, nxitja dhe mbështetja e

proçeseve për hapjen e vendeve të reja të punës, krijimi i kushteve për vetëpunësim efektiv,

etj., janë probleme, zgjidhja e të cilëve duhet të trajtohet si fenomen shumëpërmasor. Ato

mund të jenë të suksesshme vetëm në rast se realizohen si produkt i zhvillimeve të integruara

në politikat makroekonomike, politikat që favorizojnë zhvillim e bisnesit, politikat arsimore,

sociale, etj..

Zhvillimi i politikave sociale për punësimin e të rinjve, në çdo rast duhet të këtë si synim

kryesor konceptimin dhe ndërtimin e mekanizmave të cilët do të bëjnë të mundur ngritjen dhe

zhvillimin e kapaciteteve të një sistemi efektiv të shërbimeve të punësimit dhe formimit

profesional. Në plotësim të këtij objektivi është e nevojshme të hartohet një plan veprimi

shumëplanësh, zbatimi i të cilit do të bëjë të mundur:

(i) rritjen e mundësive për punësim dhe reduktimin e nivelit të papunësisë në përgjithësi

dhe tek të rinjtë në veçanti, në zonat urbane, periurbane dhe rurale;

(ii) rritjen e ritmeve të rritjes ekonomike të vendit, si faktorë që ndikon në plotësimin e

nevojave për punësim, që kushtëzohen edhe prej rritjes demografike të popullsisë;

(iii) zhvillimin e kapaciteteve të shërbimit të informimit dhe formimit profesional,

(iv) nxitjen e programeve të punësimit për kategori, grup-mosha dhe grupe të ndryshme

shoqërore,

(v) zhvillimin e sistemit arsimor profesional parauniversitar, universitar etj.

Për zhvillimin e politikave sociale për punësim është e domosdoshme të orientohen dhe të

realizohen kërkime, nëpërmjet të cileve t`ju jepet përgjigje problemeve që lidhen me:

(i) zhvillimin e një sistemi modern dhe të unifikuar të shërbimeve të punësimit;

(ii) ndërtimin dhe zhvillimin e marrëdhënieve efektive të partneritetit midis aktorëve të

ndryshëm në tregun e punës,

(iii) zhvillimin e teknologjisë së informacionit në shërbim të tregut të punës;

(iv) zhvillimin e burimeve njerezore;

(v) përmirësimin e bashkëpunimit midis shërbimit publik dhe shërbimeve private të

punësimit;

(vi) krijimin e një sistemi unik dhe cilësor të AFP;

(vii) ofrimin e kualifikimeve profesionale në përputhje me kërkesat e zhvillimit ekonomik

dhe shoqëror të vendit.

fokusohen në nevojën për përmirësimin teë politikave aktive të punësimit - veçanërisht për të rinjtë dhe

grupet e tjera të rrezikuara, krijimin e instrumenatve per mbrojtjen sociale, promovimin e standardeve

ndërkombëtare të punës dhe forcimin e koherencën në politikave ekonomike dhe sociale. Samiti vendosi

krijimin e një Task Force për Punësim, me përparësi për 2012, punësimin e të rinjve Based on information posted on ILO’s G20 website, www.ilo.org/g20


____________________________________________________________________________________________________

9

2.1 Shikim në literaturë

Sipas përcaktimit të Kombëve të Bashkuara në konceptin ‘të rinjë” përfshihen të gjithë të rinjtë

e moshës 15-24 vjeç (OKB, 1992). Megjithë këtë, në vende të ndryshme të botës ky koncept

ndryshon në vartësi të karakteristikave dhe zhvillimit kulturor, si dhe faktorëve të ndryshëm

institucionale dhe politik. Në vendet e industrializuara dhe vendet e Europës qëndrore e lindore

me ekonomi në tranzicion, kufiri i poshtëm i moshës përcaktohet në vartësi të nivelit minimal

të shkollimit të detyruar, ndërkohë që niveli i sipërm është shumë variabël. Në vendet e

Mbretërisë së Bashkuar, në vitin 1998 u përcaktua që në konceptin “Të rinjë” të përfshihen

gjithë të rinjtë e moshës 18-24 vjeç. Në Itali koncepti “të rinjë” përdoret në të gjitha politikat që

kanë si target të tyre pupullatën me moshë 14-29 vjeç për rajonet e veriut dhe 14-32 vjeç për

rajonet e jugut (O'Higgins, N. 2001).

Gjatë periudhës 2000-2012 në konceptin “të rinjë”, të përdorur në Shqipëri, janë përfshirë të

rinjtë të moshës 15-24 vjeç (AFP, 2008, 2010) dhe të rinj të moshës 15-30 vjeç (AFP 2011,

2012). Ndëkohë në studime të ndryshme në të cilat trajtohen çështje të punësimit të të rinjve,

me këtë koncept shpesh nënkuptohen të rinjtë e moshës 15-30 vjeç (Mjaft Foundation, 2010;

Kume E. 2012), 16-35 vjeç (Partner, 2010) dhe/ose 15-29 vjeç (EMA, 2012).

Natyrat dhe dinamikat e zhvillimit të papunësisë tek të rinjtë megjithëse ndryshojnë nga njëri

vend në tjetrin, kanë një numër karaterisitikash të përbashkata, pavarësisht nga kontekstet

kombëtare të vendeve përkatëse. Sipas O'Higgins, N. (2001) ndër të përbashkëtat mund të

listohen:

Së pari, papunësia e të rinjve është gjithmon më e lartë se papunësia e të rriturve në

pothuajse çdo vend, pavarësisht nga fakti nëse papunësia totale në vend është e lartë apo e ulët.

Së dyti, papunësia tek të rinjtë është e lidhur ngushtë me papunësinë e të rriturve. Një

regres i thjeshtë linear i papunësisë së të rinjve ndaj papunësisë së të rriturve në vendet e OECD

jep një koeficient 1.8 (R2 = 0.86). Për ekonomitë në tranzicion, vlera e këtij koeficenti ka

rezultuar 1.5. Pra, një rritje e një pikë përqindje të papunësisë tek të rritur, si rregull shoqërohet

me rritje prej rreth dy pika përqindjeje në normën e papunësisë së të rinjve në vendet e OECD

dhe një pikë e gjysmë përqindje në ekonomitë në tranzicion. Me fjalë të tjera, punësimi i të

rinjve duket se është më shumë i ndikuar nga goditje që mund të ndodhin në tregun e punës.

Duke përdorur të dhënat e një sërë vendesh, për të cilat ILO disponon të dhëna të

Kapitulli II

Punësimi i të rinjve

shikime në literaturë

studime, strategji, politikat dhe plane veprimi


____________________________________________________________________________________________________

10

krahasueshme, Gaude (1997) e ka vlerësuar marrëdhënien midis nivelit të papunësisë së të

rinjve dhe nivelit të papunësisë tek të rriturit, si një lidhje stokastike, elastike, fortësia e të

cilës ndryshon në kohë.

Së treti, midis punësimin dhe rritjes ekonomike, si rregull ekziston lidhje e tipit linear,

pozitiv. Rastet kur kjo lidhje nuk ka një karakter të tillë mund të shërbëjnë si indikator që

sinjalizojnë çrregullime dhe luhatje jashtë niveleve të pranueshme në treguesit makro ekonomik

dhe zhvillimeve sociale që mund të sjellin probleme në shoqëri. Në veçanti, në të tillë raste

vëmendje duhet t`i kushtohet çështjeve që lidhen me punësimin e të rinjve, sepse është

pikërisht ky grup, në forcat aktive kombëtare të punës që, si rregull prodhon efektet më të

mëdha në shmangien nga tipi linear pozitiv i lidhjes midis nivelit të punësimi dhe rritjes

ekonomike.

2.1.1 Ndër prurjet e literaturës jashtë Shqipërisë

Studimi i çështjeve që lidhen me punësimin e të rinjve, si një ndër problemet me rëndësi

parësore në zhvillimin ekonomik e social të shoqërisë në nivel kombëtar dhe atë rajonal e

Ndërkombëtar, në literaturën bashkëkohore trajtohet në dy grupe të mëdha punimesh:

1. Raporte të nxitura dhe realizuara nën kujdesin dhe me mbështetjen e institucioneve të

ndryshme ndërkombëtare e kombëtare që veprojnë në fushën e punësimit, ndër të cilët

veçohet ILO, si dhe raporte e studime vlerësuese të kryera prej fondacioneve dhe/ose

shoqatave, kombëtare e ndërkombëtare, aktiviteti i të cilave ka prerje me këtë fushë.

2. Kërkime dhe studime shkencore të kryera prej stafeve akademike të institucioneve

akademike e shkencore, universiteteve, grupeve të kërkimit, studentëve në ciklin e

doktoraturës (PhD) etj.

Ndër studimet e konsultuara në kuadër të përgatitjes se kësaj teme, sipas konsideratës sime,

mund të renditet ndër punimet, në të cilët trajtohen në mënyrë më të plotë dhe në të gjithë

gjerësinë dhe thellësinë që karakterizon problematikën e punësimit të të rinjve, veçohet: “Youth

unemployment and employment policy: a global perspective” (O'Higgins, N. 2001), studim i

kryer me mbështetjen e ILO. Qëllimi i këtij studimi është trajtimi i çështjeve që lidhen me

punësimin e të rinjve dhe analiza e politikave të hartuara për zgjidhjen e tyre. Mbi këtë bazë,

studimi synon të arrijë në formulimin e një varg rekomandimesh, në të cilët të trajtohen

elementet themelor, të domosdoshëm, për hartimin e politikave për punësimin e të rinjve dhe

zbatimin me sukses të tyre. Studimi thekson se për të arritur në zgjidhje sa më efektive të

çështjeve komplekse që lidhen me punësimin e të rinjve, është e nevojshme që hartimi i

politikave të kryhet bazuar në një partneritet social sa me gjithë përfshirës. Autori mban një

qëndrim të hapur mos pajtues me politikat që zgjidhjen e problemeve të punësimit të të rinjve

nuk e shohin në përpjekjet për të rritur fleksibilitetin e ofertave të punës por në rritjen e


____________________________________________________________________________________________________

11

vendeve të punës nëpërmjet uljes së pagës. Është e nevojshme, thekson O'Higgins, që të

kërkohet dhe hartohet një strategji e balancuese midis mundësive që ofron tregu i punës dhe

aspiratave të të rinjve për nje punë të mirë, efektive dhe të qëndrueshme. (O'Higgins,2001, f.21)

Në studim trajtohen në mënyrë të detajuar karakteristikat e fenomenit të papunësisë tek të

rinjtë. Thekson dallimet midis tregut të punës për të rinjtë dhe tregut për fuqinë adulte aktive të

punës, vecanërisht ato që janë të lidhura me faktin se mundësitë për puntorët e rinj dhe të vjetër

për të zëvendësuar njëri - tjetrin dallojnë ndieshëm midis këtyre dy grupeve të forcave aktive të

punës. Për të identifikuar problemet e tregut të punës për të rinjtë rekomandon, identifikimin e

faktorëve që lidhen dhe kushtëzojnë papunësinë tek të rinjtë dhe së bashku me të edhe kryerjen

e analizave sa më të plota e shkencore për vlerësimin e sjelljeve të të rinjve ndaj ofertave të

tregut të punës dhe kërkesave të tij (O'Higgins,2001,f.11-14).

Në politikat e punësimit për të rinjtë, duhet të merret në konsideratë fakti se, papunësia nuk

është e shpërndarë në mënyrë të barabartë në të gjithë grupet e të rinjve. Ato duhet të kërkojnë

dhe gjejnë zgjidhje në vartësi me karakteristikat dalluese të grupeve të ndryshme të të rinjve,

ndër të cilat renditen mosha, gjinia, niveli arsimor, niveli i aftësive, gjëndja ekonomike e

sociale, përvojat në tregun e punës, etj.. duke synuar, me prioritet, ato grupe që kanë më shumë

probleme për t`u integruar në tregun e punës. O'Higgins thekson se, shumë shpesh në hartimin

e politikave të punësimit për të rinjtë veprohet në mënyrë të kundërt (O'Higgins, 2001,f.39-52).

Në një masë të konsiderueshme, thekson O'Higgins, papunësia tek të rinjtë është reflektim i

përformacave të dobëta makroekonomike të vendit. Megjithë këtë, në trajtimin e kësaj çështje

është e domosdoshme të merren parasysh edhe shumë faktorë të tjerë, të tillë si:

(i) ritmet e rritjes së popullatës së re;

(ii) dallimet në ritmet dhe karakteristikat e zhvillimit ekonomik të rajoneve të

ndryshme të vendit;

(iii) karakteristikat psiko-sociale e kulturore të trevave ku banojnë të rinjtë që janë

forcë aktive e punës;

(iv) sistemi i edukimit;

(v) tradita, familja etj.

O'Higgins është i mendimit se niveli i pagave është një faktor që ndikon pak ose aspak në

përcaktimin e nivelit të papunësisë tek të rinjtë. Teorikisht një pagë minimale mund të këtë

efekt pozitiv me të njëjtën mundësi që efeketi i saj të jetë negativ. Për pasojë edhe politikat që

mbështeten në uljen e pagave për të rinjtë, duke e synuar këtë si një mekanizëm për të rritur

mundësitë për punësimin e të rinjve, kanë shumë pak të ngjarë të jenë të suksesshme. Një

politikë e tillë nuk është në pajtim edhe me qëndrimin e ILO, sipas të cilit nuk ka arsye pse të

këtë diferencime në pagë si rrjedhojë e moshës së punëmarrësit.


____________________________________________________________________________________________________

12

Politikat që mbështeten në pikëpamjen sipas së cilës të rinjtë janë të papunë për shkak se

ata nuk kanë aftësitë e nevojshme dhe qëndimet e tyre ndaj ofertave të punës nuk janë të

përshtateshme, nuk janë realiste.

O'Higgins thekson gjithashtu se edhe ne rastin kur politikat e punësimit mbështeten vetëm ne

trajtimin e problemeve që lidhen me ofertën e punësimit dhe për rrjedhojë përqëndrohen

kryesisht në nxitjen dhe zhvillimin e kapaciteteve të tregut të punës, nepërmjet rritjes dhe

llojshmërisë së kësaj oferte, gjasat për sukses janë të kufizuara.

Studimi i kushton vëmendje të veçantë shpiegimit të rolit të informacionit për tregun e punës

(ITP), duke e konsideruar atë shumë të rëndësishëm si për hartimin e politikave të punësimit

ashtu edhe për zbatimin e tyre. Hartimi i politikave efektive që nxitin dhe mbështetin zhvillimin

e kapaciteteve të institucioneve dhe mekanizmave përgjegëse për informimin, për tregun e

punës, nga njëra anë dhe ndërgjegjësimi i të rinjve për vlerën e informacionit, nga ana tjetër,

konsiderohen si përgjegjësi shumë të rëndësishme të shoqërisë. Informimi është nër faktorët

kyç për suksesin e çdo politike punësimi (O'Higgins, 2001, f. 65-77).

Një vend të rëndësishëm në analizën e faktorëve që kushtëzojnë punësimin e të rinjve, i

kushtohet edukimit, shkollor ose trajnim, të të rinjve. Theksohet se performancat e sistemit të

edukimit janë shumë të rëndësishme për të kaluar me sukses fazën e tranzicionit nga shkolla në

punë. Rekomandohet që vëmendja e politik bërësve të jetë në vazhdimësi e përqendruar në

studimin, analizën dhe vleresimin e efekteve te sistemit te edukimit ne punësimin e te rinjve.

Inisiativat për përmirësime të këtij sistemi, me objektiv përafrimin sa më efektiv të

përformacave të produkteve që ai realizon, me kërkesat dhe përformacat e tregut të punës,

duhet të konsiderohen (O'Higgins, 2001, f.95-105).

Politikat aktive të tregut të punës (PATP) janë një instrument i rëndësishëm në përpjekjet për

zbutjen e papunësisë së të rinjve dhe nxitjen e punësimit të tyre. Ato duhet të zhvillohen si

plotësuese dhe korrigjuese të sistemit formal të arsimit dhe trajnimit (O'Higgins, 2001, f.124).

Ndër këto politika veçohen si ndër me kryesore, politikat që nxitin:

(i) zhvillimin e tregut të punës që sigurojnë punë të pagueshme dhe jo “në të zezë”;

(ii) vetëpunësimin në rradhet e të rinjve;

(iii) punësimin e grupeve të pafavorizuar, vulnerabël, të te rinjve.

Bashkëndimi i përpjekjeve dhe bashkëpunimi midis institucioneve publike, partnerëve të

ndryshëm social, organizatave të punëdhënësve dhe të punëmarrësve, vlerësohen si ndër

faktorët e rëndësishëm për trajtimin dhe zgjidhjen e problemeve me të cilat ndeshet proçesi i

punësimit të të rinjve (O'Higgins, 2001, f.147-148). Në shumë vende organizatat e

punëmarrësve dhe punëdhënësve përfshihen, si partnerë, në formulimin dhe implementimin e

Politikave Aktive të Tregut të Punës (Activ Labour Market Policy,ALMP). Megjithë këtë,


____________________________________________________________________________________________________

13

përvojat tregojnë se efekti real i kësaj përfshirje nuk është ai që pritet. Është e nevojshme që të

punohet që ky bashkëpunim të jetë nxitës dhe prodhues real zgjidhjesh për çështjet e punësimit

të të rinjve. Kjo kërkohët edhe në Nenin 4 të Konventës së ILO-së për shërbimin e Punësimit,

1948 (Nr. 88). Në plotësim të saj, O'Higgins citon raportin e ILO-së në sesionin e 72te të

Konferencës Ndërkombëtare të Punës: “Sindikatat dhe organizatat e punëdhënësve luajnë një

rol vendimtar në hartimin e politikave dhe duhet të përfshihen në implementimin e të gjithë

aksioneve që kanë për qëllim punësimin ose lehtësimin e punësimit për të rinjtë”. (ILO, 1986, f.

137).

Vend të veçantë në literaturën e kohës, në të cilën trajtohen çështjet që lidhen me fenomenin e

tregut të punës për të rinjtë, zë punimi i kryer prej Freeman, R. B. and D. A. Wise (eds) (1982)

The Youth Labour Market Problem: its Nature, Causes and Consequences. Chicago: U. of

Chicago/NBER. Ndër të tjera autorët, në këtë punim, theksojnë se në studimin e tregut të

punës për të rinjtë është e nevojshme të mbahen në konsideratë një varg karakteristikash të këtij

tregu, të cilat ndyshojnë dukshëm nga ato që karakterizojnë tregun e punës për të rriturit (f. 1-

16) Ndër këto karakteristika listojnë:

• Papunësia tek të rinjtë është një fenomen esencialisht i përkohëshëm. Ajo zvogelohet

me rritjen e moshës

• Ndër faktorët kryesor që gjenerojnë vështirësitë e të rinjve për të përballuar kërkesat e

tregut të punës janë mungesat në përvojën e përgjithshme të tyre si pjesë e këtij tregu

dhe mungesat në kërkesat specifike të vendeve të punës. Pavarësisht nivelit të

arsimimit të tyre, këto mungesa tek të rinjtë janë shumë më të shprehura se sa tek forca

aktive e punës në moshë madhore.

• Tek të rinjtë është shumë frekuente paqëndrueshmëria në një vend punë të caktuar i cili,

si rregull është pasojë e “boshllëkut të tyre në ekspëriencën e punës” dhe kërkesës për

një punë më të mirë e më të përshtatshme me nivlein e përformancave te tyre teknike e

profesionale. Shpesh, kjo kerkese i kthen ata në proçesin e edukimit/trajnimit për të

marrë njohuritë, aftësitë dhe kualifikimet e nevojshme për të ndryshuar punën e tyre apo

statusin e tyre të punës;

• Fakti që shkalla e papunësisë tek të rriturit është shumë më e ulët se ajo e të rinjve,

tregon se në përgjithësi, të paktën në nivelin individual, problemi i punësimit zgjidhet

prej vete tregut të punës

• Rritja e fleksibilitetit në tregun e punës si p.sh. aplikimi i kontratave të punës me afate

të caktuar janë mundësi për të ndihmuar të rinjtë për t`u punësuar dhe për te zvogëluar

diferencat në normat e papunësisë midis të rinjve dhe të rriturve.


____________________________________________________________________________________________________

14

• Kontrata me afat ju japin mundësi punëdhënësit të aplikojnë paga më të ulta kur

punësojnë të rinj, duke kompensuar, në këtë mënyrë, përvojen e ulët të tyre dhe për

rrjedhojë edhe produktivitetin më të ulët në krahasim me kolegët e tyre me përvojë në

punë. Për më tepër, kontratat afatshkurtra duke qenë një mjet efektiv për punëdhënësit

për të "provuar" të rinjtë, në të njëjtën kohë janë dhe një mundësi e mirë për te rinjtë për

te fituar përvoje punë, Ndërkohë që janë në kërkim të një punë të mirë e të

qëndrueshme.

• Në rastin e të rinjve që braktisin shkollën janë të nevojshme ndërhyrje të veçanta për të

mundësuar punësimin e tyre. Kjo është emengjente sepse këta të rinjë janë edhe target

për veprimtari kriminale7

• Megjithëse sasia dhe cilësia e ofertave të tregut të punës janë faktorë të rëndësishëm, në

suksesin e përpjekjeve për punësimin e të rinjve, ka rëndësi të madhe edhe qasje e tyre

ndaj këtyre ofertave.

Këto karakteristika vazhdojnë të jenë prezente në vendet e EU-së. Si të tilla ato përdoren si

udhërrefyese në hartimin e politikave për punësimin e të rinjve në këto vende8

Studimit të çështjeve që lidhen me punësimin dhe papunësinë e të rinjve në vendet në zhvillim i

kushtohet punimi “Youth Employment and Unemployment in Developing Countries: Macro

Challenges with Micro Përspectives” (PhD study. Kahraman, B. 2011). Studimi përqëndrohet

në shpiegimin e rolit dhe efekteve që kanë faktorë të ndryshëm në përmasat dhe dinamikën e

fenomentit të papunësisë tek të rinjtë në vendet në zhvillim dhe vendet me ekonomi në

tranzicion, duke synuar evidentimin e të përbashkëtave dhe diferencave midis tyre. Vlerësimi i

masës së ndikimit të faktorëve të ndryshëm social, ekonomik, kulturor, të traditës, faktorëve

psiko-social të lidhur me individin, me grupet e veçanta të individeve etj.., në

ndryshueshmërinë e nivelit të papunësisë tek të rinjtë, duke e detajuar analizën për grupe të

ndryshme të rinjshë që dallojnë prej moshës, nivelit të edukimit, gjinisë, traditës familjare dhe

gjendjës ekonomike, rajonit të banimit, zona urbane ose rurale, etj. është një ndër objektivat

kryesor të këtij punimi.

Duke analizuar të dhënat e serive kohore, që përshkruajnë dinamikat e ndryshimit në strukturën

e moshës të popullatës dhe efekteve të tyre në punësimin e të rinjve, Kahraman arrin në

përfundimin se edhe në dekadat e ardhshme papunësia e të rinjve do të vazhdojë të jetë një

sfidë, si në vendet e zhvilluara dhe në vendet në zhvillim. Në njëzet vitet e fundit, në të dy këto

grupe vendesh, ndryshimet në strukturat e moshës së popullësisë (rënie në kohortat e të rinjve),

7 Freeman, R. B. and D. A. Wise (eds) (1982) në punimin The Youth Labour Market Problem: its Nature, Causes and Consequences. Chicago: U. of Chicago/NBER f. 1-16 8 “The OECD Jobs Study”, OECD Publications, Paris. OECD (1994).


____________________________________________________________________________________________________

15

të cilat teorikisht duhet të kishin sjell efekte pozitive në tregun e punës së të rinjve, nuk duket të

jetë të tillë. Këto rezultate nuk inkurajojnë optimizmin në lidhje me të ardhmen e tregjeve të

punës për të rinjtë, veçanërisht në vendet në zhvillim. Rëniet e pritshme në peshën specifike të

të rinjve në strukturën e popullatës në këto vende, rezulton se nuk shoqerohen edhe me krijimin

e shpresave, dhe mundësive për zbutjen e papunësisë ndër të rinjtë (Kahraman, B. 2011, f.175)

Studimi arrin në përfundimin se ndryshimet strukturore në ekonominë e një vendi, të cilat

sjellin si pasojë ndryshime strukturore në tregun e punës si p.sh. rritja e peshës së sektorit të

shërbimeve në tregjet e punës, mund të luajnë një rol të rëndësishëm në punësimin e të rinjve,

duke dominuar faktorët e tjerë. Ndaj studimi i këtyre ndryshime dhe vlerësimi i tendencat të

tyre për periudha afate mesme e affat gjata, në veçanti për vendet me ekonomi në zhvillim

është i rëndësishëm. Hartimi i politikave për tregun e punës për të rinjtë duhet të mbështetet në

informacion që prodhojnë studime të kësaj natyre (Kahraman, B. 2011, f.175)

Për hartimin e politikave për punësimin e të rinjve është e nevojshme që të analizohen faktorë

të ndryshëm, ndër të cilët Kahraman veçon edukimin e të rinjve. Sipas saj, jo gjithmon niveli i

lartë i edukimit prodhon edhe rezultate më të mira në punësim. P.sh. në rastin e Turqisë

papunësia është në nivel të konsiderueshem edhe tek femrat me arsim të lartë, universitar. Në

këtë grup kjo papunësi vazhdon të mbetet e tillë për një kohë relativisht të gjatë. Për pasojë

trajtimi i problemit të punësimit të femrave të arsimuara si një ekuacion me një variabël nuk

mjafton. Të diplomuarit e rinjë në shkolla të mesme të përgjithshme rezulton të kenë më pak

shanse për punësim. Në rastin e Turqisë ata janë më pak të favorizuar edhe se sa te rinjtë me

nivele të ulëta të arsimimit. Këto rezultate evidetojnë domosdoshmërinë e trajtimit në mënyrë

sa më të plote dhe shumëpërmasore të fenomenit të tranzicionit të të rinjve, nga shkolla në

tregun e punës, duke mbajtur në konsideratë veçoritë e grupeve të të rinjëve që lidhen me

gjininë, nivelin dhe llojin e arsimit të kryer, formimin psiko-social të tyre etj. (Kahraman, B.

2011, f.147-148)

Kahraman i ka kushtuar vëmendje të veçantë studimit dhe vlerësimit të rolit të familjes në

punësimin e të rinjve. (Kahraman, B. 2011, f.149-158). Sfondi familjar rezulton të jetë një

faktor i rëndësishëm për punësimin e të rinjve. Gjëndja e familjes, niveli i arsimimit të antarëve

të saj, vëllezer, motra, prindër, ndikon në mënyrë të ndieshme në përcaktimin e moshës kur i

riu merr statusin e forcës aktive të punës dhe kërkon punë në tregun e punës. Si rregull, për të

rinjtë e familjeve me prindër të arsimuar dhe/ose vëllezër e motra të arsimuara, probabiliteti i

pjesëmarrjes së tyre në krahun e punës është më i vogel se sa për të rinjtë e familjeve, antarët e

të cilave nuk janë të arsimuar. Nënat me nivel të ulët arsimor ndikojnë në mënyrë të ndieshme

në rritjen e përqindjes së të rinjëve që klasifikohen NEET (të rinjë të papunë, që nuk shkojnë në

shkollë dhe nuk ndjekin kurse trajnimi).


____________________________________________________________________________________________________

16

Duke përdorur teknika të avancuara të Analizës statistikore Kahraman, B. (2011) ka analizuar

dhe vlerësuar të gjitha lidhjet, bashkëlidhjet dhe ndikimet që kanë antarët e familjes, gjëndja

ekonomike e saj, tradita dhe tashëgimia kulturore e psiko-sociale e kushtëzuar nga rajoni dhe

vendbanimi i familjës, në gjendjen e punësimit dhe dinamikën e zhvillimit të saj, tek të rinjtë.

Ndikimi i faktorëve që lidhen me familjen në punësimin e të rinjve që banojnë në zonat urbane

rezulton të jetë dukshëm i ndryshon nga ndikimi që familja ka tek punësim/ papunësia

shoqërisë, në përgjithësi dhe familjes, në veçanti, në zonat urbane e rurale, renditen ndër

faktorët që sjellin ndryshimin. Të rinjtë në zonat urbane, prindrit e të cilëve janë të papunë ose

nuk janë pjesë e forcës aktive të punës, kanë prirje të theksuara për të hyrë herët në tregun e

punës. Në rastin kur prindrit në familjet në zonat urbane, vëllezërit / motrat, janë të punësuar,

për antarin e ri familjes, në përgjithësi synohet të arsimohet. Në zonat urbane vëllai dhe motra

mund të jenë në konkurrencë me njëri-tjetrin për punë, ndërsa në zonat rurale, vëllezërit e

motrat e punësuar janë një shans i shtuar për punësimin e vëllezërve/ motrave të tjera.

Studimi i ndërvarësive midis faktorëve të ndryshëm që kushtëzojnë marrëdhiniet midis

antarëve të familjes me njëri tjetrin, nga njëra anë dhe faktorëve të tjerë që ndikojnë në statusin

e punësimit të të rinjve, nga ana tjetër, është i nevojshëm për të kuptuar sa më mirë situatat,

tendencan dhe karateristikat e tregut të punës në një vend të caktuar, rajon ose zonë, urbane a

rurale. Kjo krijon mundësinë që edhe politikat që hartohen për punësimin e të rinjve dhe

aksionet që mund të ndërmerren të jenë sa më realiste dhe me efekte të prekshme (Kahraman,

B. 2011, f.178).

Studimi vëren se politikat ekspansioniste makroekonomike të cilat gjenerojnë rritje të

ekonomisë, ndihmojnë në uljen e normave të papunësisë tek të rinjve në vendet me të ardhura

të ulta. Megjithatë, rritja ekonomike afat-shkurtër mund të mos mjaftojë për të korrigjuar sfidat

afatgjata të punësimit. Po kështu rritja e PPB /për fryme, si rregull sjell rezultate pozitive në

punësimin e të rinjve. Megjithë këtë, ne vendet qe ne periudhën e tranzicionit ekonomik

zbatojne politika shtrenguese fiskale dhe realizojne proçese privatizimi qe ndikojne ne

ndryshime te ndjeshme strukturore ne ekonomine kombëtare, si rregull niveli i papunësisë tek

te rinjtë rritet. Ne vendet ne zhvillim, zvogelimi i rëndësisë se sektoreve te industrise ne

punësimin e përgjithshem, ndikon negativisht edhe ne punësimin e te rinjve. Ndërkohë rritja e

peshës specifike te sektorit te shërbimeve ne ekonominë kombëtare, sjell edhe rritje të ofertës

se tregut te punës për te rinjtë (Kahraman, B. 2011, f.180,181).

Vlerësimi i politikave për punësimin e te rinjve është e nevojshme te behet duke patur parasysh

efektet qe sjellin në rezultatin e pritshem te tyre gjinia, niveli arsimor i te rinjve karakteristikat

e mjedisit ekonomik, urban ose rural, etj. Ndërkohë, duke analizuar përvojat nga vende te BE-

së, Kahraman arrin ne përfundimin se këto politika, ne rastet e vendeve ne trazicion, duhet te


____________________________________________________________________________________________________

17

jene te mirë koordinuara me ndryshimet socio-ekonomike dhe social-kulturore te vendit.

Ndërhyrjet ne këto politika duhet te synojne krijimin e kushteve te nevojshme për përgatitjen e

te rinjve ne përputhje me kërkesat e zhvillimeve ekonomike e sociale te pritshme, te shekullit te

ri, si në konteksin global ashtu edhe në atë rajonal e lokal. Bashkërendimi i tyre me politikat

për zhvillimet sociale dhe arsimore është domosdoshmeri (Kahraman, B. 2011, f.182,183).

Pavaresisht gjetjeve qe karakterizohen nga nje llojshmeri jo e vogel, ne përgjithësi edukimi

rezulton te jete nje prej faktoreve kryesor, me efekte te ndieshme në ecurinë e proçesit të

punësimit të të rinjve. Ne veçanti arsimi profesion/teknik është i dobishem. Niveli arsimor

kushtezon edhe Ndërhyrjet qe duhet te bëhen ne politikat mbështëtëse për punësim. Hartuesit e

këtyre politikave duhet te kujdesen qe zhvillimet e pritshme ne tregun e punës te prodhojne

oferat punësimi te përputheshme me karakteristikat dhe përformacat e grupeve te ndryshem te

te rinjve, vecanrisht në vartësi të nivelit të edukimit të tyre. Trajtimi në këto politika i

çështjeve qe lidhen me periudhën e tranzicionit nga shkolla në punë është nje Ndër kërkesat e

qe duhet te plotesohet ne cdo rast. Marrja parasysh e kompleksit te faktoreve psiko-social qe

karakterizojne te rinjtë qe përgatiten për te hyre ne tregun e punës është e rëndësishme

(Kahraman, B. 2011, f.184, 185).

Kërkimi shkencor, i kryer duke përdorur Analizën krahasues, tregoi se ndërhyrjet që synojnë të

përmirësojne pozitat e te rinjve ne tregun e punës në vendet në zhvillim janë më të suksesshme

se ato të vendeve me ekonomi te zhvilluar. Politikat aktive të tregut të punës (PATP) që

targetojnë grupet e të rinjëve më pak të favorizuar, ne vendet ne zhvillim janë me te sukseshem.

Zhvillimi i metejshem i tyre, duke mos u fokusuar kryesisht dhe vetëm ne trajnimin e këtyre te

rinjve është nje mundesi e madhe.

Studimi evidenton rëndësinë që ka mjedis ekonomik dhe social për suksesin e përpjekjeve të

të rinjve për një punë të mirë dhe të qëndrueshme. Efektet e këtij mjedisi janë të ndryshme në

vartësi të karakteristikave të tij. Te rinjët qe banojnë ne rajonet urbane përballen me vështirësi

që ndryshojnë ndieshëm nga ato me të cilët përballen te rinjtë ne zonat rurale. Ndërkohë, në

studim theksohet se edhe në secilin prej këtyre dy grupeve të mjediseve, urban e rural, mund të

dallohen grupime që veçohen, prej nga njeri tjetrit, prej nivelit ekonomik të zhvillimit,

objektivave dhe programeve të zhvillimit affat mesëm e affat gjatë ekonomik, traditave dhe

kulturës, konstitucionit psiko-social të popullatës etj. Kjo bënë që politikat për punësimin e të

rinjve, të hartuara në nivelin nivelin makro, kombëtar, të pasurohen me detaje dhe rrugë

zgjidhjet që ju përshtaten karakteristikave dhe veçorive të rajoneve dhe zonave të ndryshme

lokale të vendit (Kahraman, B. 2011, f.188, 189).

Studimi i çështjeve që lidhen me punësimin e të rinjve është i mundur dhe i sukseshëm vetëm

në se ai konceptohet dhe zhvillohet si një përpjekje shumëdimensionale e shumë disiplinore.


____________________________________________________________________________________________________

18

Kahraman, B. (2011) në punimin “Youth Employment and Unemployment in Developing

Countries: Macro Challenges with Micro Perspectives” , thekson se për të realizuar këtë nivel

studimi është e nevojshme që të përdoren dhe ndërthuren me njëra tjetren, teknika e

metodologji të përpunuara prej kërkimit në shkencat ekonomike, matematike, sociale, teknika

të analizave sasiore e cilësore, problemi të trajtohet në konteksin kombëtare dhe local, duke

mbajtur parasysh, njëkohësisht, përspektivat e zhvillimeve mikro e makro ekonomike dhe

sociale, si dhe specifikat qe lidhen me gjininë, politikat publike dhe trajtimin kompleks të tyre,

etj. (Kahraman, B. 2011, f.190- 193).

Punësimi i të rinjve që banojnë në zonat rurale është nje Ndër agrumentat te cilit i kushtohet

vemëndje e veçante në leteraturën e kohës. Vec te tjerave, kjo kushtezohet edhe prej faktit se

nga rreth 1.8 billion te rinjë gjithsejt, te moshës 15-24 vjeç, rreth gjysma e tyre banojnë ne

zonat rurale te vendeve ne zhvillim (UN, 2009).

Në studimin “Youth Employment” (Coenjaerts, C., et al. 2009) pas analizës se hollesishme qe

i behet fenomenit te punësimit të të rinjve, në mënyrë te përmbledhur, theksohet:

a. Të rinjtë përballen me pengesa të medha në tregun e punës. Shkalla e tyre e papunësisë e

është me e larte dhe kushtet e punës me te keqija se sa për te rriturit. Kjo situate

gjeneron kosto te larte ekonomike dhe probleme sociale për shoqerine. Është e

domosdoshme te punohet ne vazhdimesi për te rritur mundësitë për integrimin sa me te

plote dhe efektiv të të rinjve në tregun e punës. Të rinjtë kanë nevojë për një punë të

qëndrueshme dhe të paguhen mirë.

b. Është e domosdoshme qe për punësimin e te rinjve te hartohen politika reale punësimi

mbështëtur në përvojat që ka shoqeria, duke shënjestruar të gjithë grupet e të rinjve

c. Shpesh shoqerite përballen me një mospërputhje te ndieshme midis kërkesës dhe ofertës

në tregun e punës për të rinjtë. Për të zbutur pasojat negative të saj është e nevojshme

të punohet për gjetur dhe implementuar zgjidhje që i konsiderojnë, njëkohësisht, të dy

anët e tregut të punës. Kjo kërkon që në proçesin e vendimarrjes të marrin pjesë

përfaqesues nga të gjithë grupet e interesit, duke përfshirë edhe të rinjtë.

Studimi thekson se:

1. Të rinjtë përballen me sfida të veçanta në qasjen e tyre në tregun e punës. Ndër

veshtirësitë kryesore me te cilat ata ndeshen ne këtë qasje, autoret veçojnë:

(i) Në situatat e vështira ekonomike që mund të kalojë vendi, të rinjtë kanë riskun

më të madh për të humbur punë. Situata "i fundit në…, i pari jashtë" është tipikë

për ta.

(ii) Mungesa e përvojave është faktor qe kufizon mundësitë e te rinjve për t`u

punësuar te rinjve


____________________________________________________________________________________________________

19

(iii) Paunesia e herëshme nxit shancet për papunësi edhe ne përiudha të tjera te jetës

(Clark dhe Summers, 1982; Freeman dhe Wise, 1982)

2. Te rinjtë, ne përgjithësi kanë nivel arsimor me te larte se prindërit e tyre dhe janë me

dinamik se ata. Për rrjedhojë rendimenti i tyre në punë dhe cilësia e produktit që sjellin

janë më të larta se i prindërve. Mos shfrytëzimi i kapaciteteve të të rinjve prej tregu të

punës rrit ndieshëm koston ekonomike të fuqisë punëtore, në rang kombëtar. Mos

përdorimi efektiv i te rinjve prej tregut te mund të shkaktojë një rreth vicioz të varfërisë

së gjeneratave dhe përjashtimit social. Të rinjë janë të prirur për migracionin në qoftë se

ata nuk mund të gjejnë punë të përshtatshme në vendin e tyre. Kështu vendi humbët nje

burim shumë te rëndësishëm për zhvillimin ekonomik te tij.

3. Shpesh, mungesa e mundësive për punësimi mund të çojë në konflikte sociale, të tilla si

dhuna dhe delikuencën e të miturve. Kjo prodhon kosto te larta sociale.

Zgjidhja e problemit të papunësisë së të rinjve dhe/ose e punësimit jo efektiv te tyre mund te

arrihet duke nxitur dhe mbështetur rritjen e punësimit me rrogë, në ekonominë formale. Për

këtë është e nevojshme te punohet për te krijuar sa me shumë vendeve te tilla punë. Hartimi

dhe zbatimi i politikave qe nxitin dhe mundesojne dhe peershpejtimine proçesit te tranzicionit

nga ekonomia informale në atë formale është donosdoshmeri. Ndërkohë, edhe nxitja dhe

mbështetja e inisiativave për përmirësimin e kushteve të punës në ekonominë informale, ku

punojnë pjesa më e madhe të rinjve, duhet të inkurajohet (Coenjaerts, C., et al. 2009).

Në studimin “Global employment trends for youth, 2013. A generation at risk” (ILO, 2013)

vërehet se:

1. Shkalla e papunësisë së të rinjve ne nivel global vlerësohet në 12.6 për qind në vitin 2013.

Ajo është pothuajse ne kulmin e krizës. Deri në 73 milion të rinj vlerësohet të jenë të

papunë në 2013. Në të njëjtën kohë, punësimi informal mes të rinjve mbëtet i përhapur dhe

proçesi i tranzicionit në punë të denjë eshtë i ngadalshem dhe has veshtiresi te medha.

Kostot ekonomike dhe sociale të papunësisë, papunësia afatgjatë, dekurajimit dhe niveli e

përhapja e madhe e punëve me cilësi të ulët për të rinjtë, vazhdojnë të rriten dhe të minojnë

mundësitë për rritje ekonomike.

2. Mospërputhja midis aftesive dhe përformancave te te rinjve me kërkesat e tregut te punës

është duke marr trajten e një tendencë të vazhdueshme dhe në rritje. Arsimimi ne nivele me

te larta dhe kualifikimi teknik-profesional me i larte se ai që nevojitet dhe arsmimi i ulët si

dhe kualifikimi teknik-profesional i pamjaftueshem, bashkejetojne me njeri tjetrin.

Papunësia afatgjate gjithnje e me shumë po ndikon ne amortizimin e aftesive dhe

kapaciteteve te te rinjve për punë, ne përputhje me kërkesat e ofertave te tregut te punës.

Mospërputhje te tilla e vështirësojnë ndieshem zgjidhjen e krizës se punësimit të të rinjve.


____________________________________________________________________________________________________

20

3. Ne rajonet dhe vendet ne zhvillim, ne te cilet jeton rreth 90 përqind e te rinjve, forcë aktive

e punës, punësimi i qëndrueshëm dhe cilësor eshtë veçanrisht i veshtirë për ta. Ne këto

vende vlerësohet se rreth dy te tretat e popullatës së re janë të papunë, punojnë ne punë jo

të rregullt – shumica në sektorin informal, ose nuk janë pjesë as e forcës së punës dhe as

në arsim apo trajnim. Këto vende aktualisht përballen me sfida të mëdha në lidhje me

cilësinë e punës që jo ofohet te rinjve. Ne te tillë vendet, ku institucionet e tregut të punës,

përfshirë edhe ato për mbrojtjen sociale, janë të dobëta, numër i madh i të rinjve që

përballen me një të ardhme të punësimit të parregullt dhe informalitetit, është veçanrisht i

madh.

4. Në vendet me ekonomi të zhvilluara papunësia afatgjatë tek te rinjtë konsiderohet si një

“taksë” e papritur për gjeneratë e tanishme të rinjve. Ne vendet e BE-se papunësia e të

rinjve është rritur me deri në 24.9 për qind nga viti 2008 në vitin 2012, duke arritur nivelin

me te larte prej rreth 18.1 për qind në vitin 2012. Në parashikimet aktuale, shkalla e

papunësisë së të rinjve në rajon nuk do të bjerë nën 17 për qind para 2016.

Analiza krahasuese e tregjeve te punës për te rinjtë ne vendet e zhvilluara dhe vendet ne

zhvillim ka evidentuar diferencat midis tyre. Paqëndrueshmëria dhe natyra e çrregullt e

punësimit tek të rinjtë, si dhe tendenca e te rinjve, në vendet në zhvillim, për të lënë shkollimin

herët, janë karakteristikat e tregut të punës që bëjnë kontrast më të drejtpërdrejtë me ato të të

rinjve në ekonomitë e zhvilluara. Krahasuar me vendet e zhvilluara, këto vende përveç sfides se

punësimit të të rinjve, përballen edhe me atë të varfërisë dhe me peshën e madhe që ka tregu

informal i punës, si ne zonat urbane dhe ato rurale9.

Mbështetur në vlerësimet për situaten aktuale në punësimin e të rinjve, në studim përcaktohen

pesë fusha kryesore të poltikave që mund të trajtohen në përshtatje me kushtet kombëtare dhe

lokale. Duke qënë konkretizim i përfundimeve të Konferencës Ndërkombëtare të Punës,

qershor 2012, këto fusha parashikojnë zhvillimin e çështjeve që lidhen me:

(i) punësimin dhe politikat ekonomike për të rritur kërkesën agregate dhe për të

përmirësuar qasjen në financa

(ii) edukimin dhe trajnimin për të lehtësuar tranzicionin nga shkolla në punë të dhe për

të parandaluar mospërputhje të tregut të punës

(iii) zhvillim të politikave të tregut të punës për të synuar punësimin e të rinjve të

disfavorizuar

(iv) mbështetje për inisitativat për vetë- punësimi

(v) zhvillime institucionale për te garantuar të drejtat e punës që janë të bazuara në

9 “Global employment trends for youth, 2013. A generation at risk” (ILO, 2013. p.49-54)


____________________________________________________________________________________________________

21

standardet ndërkombëtare dhe për t`ju siguruar te rinjve trajtim të barabartë.

Studimi evidenton faktin se aktualisht punësimi i te rinjve me kohë të pjesshme ose punësimi i

përkohshëm është nje tendence me trend te theksuar rritje. Për të gjithë vendet e OECD-së te

marr se bashku, incidenca e punës me kohë të pjesshme për të rinjtë u rrit nga 20.8 për qind në

vitin 2000 në 29.3 për qind në vitin 2011. Në vendet e BE-se punësimi i pjesshëm i të rinjtë, i

llogaritur si përqindje mbi punësimit total të rinjve, u rrit nga 18 për qind në vitin 2000 në 22.3

përqind nga në vitin 2008 dhe në vitin 2011 u vleresua në rreth 25 për qind. Natyrisht, punët

jo-standarde mund të jenë të dobishme për të rinjtë në qoftë se, si te tillë ato preferohen për t`u

kombinuar me punën dhe/ose aktivitete të tjera duke përfshirë p.sh.shkollimin por, ne rastin kur

ky lloj punësimi detyrohet prej ofertës se tregut te punës, ai kthehet në një indikator qe tregon

se integrimi normal dhe efektiv i te rinjve, ne tregun e

punës, është problematik.

Ne studim theksohet se te rinjtë kanë nevojë jo vetem për te gjetur nje punë por, ata janë te

interesuar te kene nje punë qe t`i përputhet nivelit te kualifikimit te tyre, nje punë qe te bazohet

ne marredhinie te qëndrueshme me punëdhënësine dhe qe, ne te njëjtën kohë, t`ju krijoje

kushte për përparim ne jete.

Për të vlerësuar cilësinë e punës, studimi rekomandon përdorimin e pesë indikatorëve,

korespondues të pesë dimensioneve të punës - pagat, kualifikimeve, stabilitetit, formaliteti dhe

kënaqësia:

• Përqindja e puntorëve të vetëpunësuar dhe e të punësuarve me pagë ose të ardhura nën

mesatare (puntorë të keq paguar)

• Përqindja e punëtore të mbi arsimuar ose të nën arsimuar, në vartësi të nivelit të

arsimimit që kërkon vendi i punës (mospërputja midis kualifikimit dhe kërkesave të

vendit të punës)

• Përqindja e punëtorëve me kontratë punë me kohëzgjatje më pak se 12 muaj, puntorët të

punësuar në bisnesin familjar

• Përqindja e punëtorëve të punësuar në sektorin informal10

• Përqindja e punëtoreve qe nuk janë të kenaqur me vendin (punësimit jo i mirë).

10 Punësimi informal matet në bazë të udhëzimeve të rekomanduara nga Konferenca e 17 Ndërkombëtare të Statisticienët punës. Ai përfshin nën-kategoritë e mëposhtme të punëtorëve:

(a) punonjësit e paguar në "punë informale", dmth vende pune pa as një të drejtë të sigurimeve shoqërore, lejet e

pagueshme vjetore apo pushim mjekësor me pagesë,

(b) të punësuar me pagesë në një ndërmarrje të paregjistruar me më pak se pesë punonjës,

(c) punëtorët të vetë punësuar në një ndërmarrje të paregjistruar me më pak se pesë punonjësve;

(d) punëdhënësit në një ndërmarrje të paregjistruar më pak se pesë punonjësve

(e) të punësuar në familje.


____________________________________________________________________________________________________

22

Studimi tregoi se vendet ne zhvillim me te ardhura te ulta, te cilat kanë edhe institucione te

dobta te tregut te punës dhe nje sistem jo efikas te mbrojtjes sociale, karakterizohen nga nje

përqindje e larte e punësimit jo kualitativ te te rinjve. Në këto vende është i shpeshtë fenomeni i

mospërputhjes midis nivelit arsimor të të rinjve dhe kërkesave të vendit të punës. Te rinjtë e

arsimuar nuk arrijne te punësohen ne vende punë në përputhje me kapacitete profesionale te

tyre. Për pasojë edhe stabiliteti dhe kënaqesia në punë, për këta të rinjë, është në nivele të ulta.

Të rinjtë, më shumë se sa te rriturit, përballen me mospërputhjen midis nivelit arsimor të tyre

dhe kërkesës për arsim, të vendit të punës që ata kanë. Kjo diferencë është më e theksuar tek

femrat. Tek femrat është me i shpeshtë punësimi ne vende punë që kërkojnë nivel me të ulët të

arsimimin, ndërkohë që djemtë, me shpesh se vajzat, punësohen në vende punë që kërkojnë

nivel më të lartë edukimi se sa ata kanë.

Duke u mbështetur në punimet e bëra prej ILO-së, në veçanti në studimin në të cilin trajtohen

çështjet që lidhen me tranzicionin shkollë-punë (SWTS), në studimin “Global employment

trends for youth, 2013. A generation at risk” formulohen linjat kryesore që duhet të ndjekin

politikë bërësit për hartimin e instrumenteve adekuatë, që duhet dhe mund të përdoren për të

realizuar me sukses tranzicionin e të rinjve, të moshës 15-29 vjeç, nga shkolla në punë.

Në studim i kushtohet një vend i vecante trajtimit të çështjeve që lidhen me informacionin për

tregun e punës dhe burimet e informimit të të rinjve për ofertat e këtij tregu. Në mënyrë të

sintetizuar përcillen në studim rezultatet e arritura në projektin “Partneriteti Work4Youth ILO-

Programi për punësimin e të rinjve dhe Fondacioni MasterCard Foundation”. Qëllimi kryesor

i këtij projekti ishte zhvillimi dhe forcimi i kapaciteteve në strukturat dhe institucionet

përgjegjese për informimin të rinjve për tregun e punës, mbështetjen për proçesin e hartimit te

politikave për grumbullimin dhe interpetimin e te dhënave, mnbështëtje për hartimin dhe

monitorimin e zbatimit te politikave dhe programeve për punësimin e te rinjve. Projekti

vlerëson se suksesi në zhvillim e kapaciteteve për informim është i mundur në se institucionet

që angazhohen në këtë proces arrijnë t`ju japin të rinjve informacion në lidhje me:

• Mundësitë që ofron tregu i punës dhe rrugët që duhet të ndjekin të rinjtë për të kaluar

me sukses periudhën e tranzicionit nga shkolla në punë.

• Cilat janë kërkesat e punëdhënësve dhe e ofertave e tregut të punës dhe cilat janë

pritshmëritë e punëdhënësit për të rinjve që punësojnë

• Çfarë duhet të kenë parasysh të rinjtë dhe si duhet të reagojnë për të parandaluar dhe /

ose shmangur diferencat midis kërkesave të ofertës së punës dhe mundësive të tyre për

t`ju përgjigjur këtyre kërkesave


____________________________________________________________________________________________________

23

• Cilat janë politikat dhe çfarë programe ju ofrohen të rinjve për punësim11.

Në studim i është kushtuar vend i veçantë vlerësimit të kohëzgjatjes së periudhës të tranzicionit

nga shkolla në punë për të rinjtë në vendet në zhvillim12. Rezulton se, në një pjesë të madhe të

rasteve, të rinjtë nuk arrijnë të gjejnë një punë të mirë dhe të qëndrueshme për sa kohë që ata

janë pjesë e grupit “të rinjë, forcë aktive e punës”. Përiudhën e tranzicionit e mbyllin pas

moshës 30 vjeç, në kohë kur ata klasifikon në grupin “të rritur, forcë aktive e punës”

Për trajtimin e çështjeve qe lidhen me punësimin e te rinjve, studimin “What Works in Youth

Employment in the Balkans” (Cathryn L. Thorup, 2004), ju referohet shembujve dhe përvojave

te realizuar prej OJF-ve te ndryshme, bizneseve, qeverive dhe komunitetet ne disa vende te

Ballkanit si Shqipëria, Bullgaria, Rumania qe punojne së bashku për të rritur kapacitete e tregut

te punës për punësimin e te rinjve si dhe për te zhvilluar përformancat ne sistemin arsimor dhe

ate te përgatitjes dhe kualifikimit profesional për të rinjtë. Duke ju referuar faktit se inisiativat

dhe mbështetjet nga donatore te ndryshem, e projekteve qe kanë ne fokusin e tyre punësimin e

te rinjve, janë nje Ndër rruget dhe instrumentat qe përdoren shpesh, ne veçanti ne vendet ne

zhvillim, nga njera ane dhe, nga ana tjeter, duke vleresuar faktin se këto mundesise janë te

ekspozuara ndaj shpërdorimit dhe anashkalimit te qellimit për te cilën ato mbështëten, studimi

ka synuar të tregojë se çfarë kushte duhet të mbahen parasysh dhe cilat kërkesa duhet të

plotësohen për të rritur suksesin e synuar. Në të tilla inisiativa OJF-të, si rregull, janë forca

lëvizëse, ndërkohë bashkëpunimi i tyre me komunitetin e bisnesit është i domosdoshem. Prej

cilësise se këtij bashkepunimi varet edhe suksesi i inisiativës/projektit13.

Duke analizuar tregun e punës për te rinjtë ne vendet e Ballkanit dhe sjelljen e te rinjve ndaj tij,

studimi nenvizon se te rinjtë ne këto vende janë duke u përballur me situata esencialisht te

ndryshme nga ajo me te cilën ishin përballur prindërit e tyre. Ndryshe nga prindërit, te rinjtë

nuk duhet te presin qe problem i punësimit te tyre te zgjidhet nga shteti, ne kuptimin e

detyrimit dhe përgjegjesise qe shteti kishte dikur, për te siguruar punësimi për shtetasit e tij. Te

rinjtë duhet te përgatitjen për t`ju përgjigjur kërkesat te tregut te punës, i cili është duke u

zhvilluar ne kushtet e nje realiteti te ri ekonomik. Ata duhet të marrin kontrollin mbi të

ardhmen e tyre. Duhet të përpiqen për të zhvilluar një kulturë te re dhe sjellje të re. Kulturën

dhe sjelljen e sipërmarrjes.

Duke ju referuar rezultateve të komunikuara në “Youth Employment: Marginalized Youth”

(Hadzibegovic, A. 2003), studimi nenvizon se mungesat ne sistemin e edukimi, ne veçanti

përformancat e dobta te tij, për përgatitjen e punëtore te rinjë, me aftesi te mira profesionale

11 “Global employment trends for youth, 2013. A generation at risk” (ILO, 2013. p.49-57) 12 “Global employment trends for youth, 2013. A generation at risk” (ILO, 2013. p.58-60) 13 Cathryn L. Thorup “What Works in Youth Employment in the Balkans” (2004). f.2.


____________________________________________________________________________________________________

24

dhe ne përputhje me kërkesat e ofertave te tregut te punës, janë Ndër problemet kryesore me te

cilat përballen shoqerite e vendeve te Ballkanit, pas ndryshimeve politiko-ekonomike te

ndodhura ne vitet `90-te.

Studimi nenvizon se ndër sfidat kryesore me të cilat përballet punësimi i të rinjve në vendet e

Ballkanit është edhe niveli i larte i diskriminimi me te cilin përballen ne tregun e punës nje

kategori e caktuar e te rinjve, në të cilën përfshihen vajza/gra të reja, persona me aftësi të

kufizuara, te rinjë te pakicave rome (dhe të tjera), të rinjët që banojnë në zonat rurale,

emigrantët dhe refugjatët.

Objekt i studimit janë analiza e tre përvojave/projekteve te implementuar ne Rumani, Bullgari

dhe Shqipëri14

Në studimin “Politika të punësimin dhe edukimit për të rinjtë në vendet e EU-së: çfarë mund të

mësojnë vendet e antarësuar rishtaz prej vendeve antarë më të vjeter” (Pastore, F. 2007)

vërehet se përvoja e BE-së ne fushen e punësimit/papunësisë se të rinjve kanë ndryshuar gjatë

viteve të fundit, të kushtezuara edhe prej Strategjisë së Lisbonës dhe proçesit të Bolonjës. Një

ndryshim i madh ka ndodhur në vitet `90. Në bazën e këtij ndryshimi ishte reforma e thellë ne

sistemet arsimore dhe të trajnimit, të cilat ndikuan në mënyrë esenciale, në rritjen e

fleksibilitetit të tregut të punës për të rinjtë, uljen e papunësisë afatëgjatë dhe zvogelim e stresit

tek të rinjtë. Ndryshime të kësaj natyre kanë ndodhur dhe janë duke u zhvilluar në mbarë botën.

Në bazën e tyre qëndron fakti se niveli i kapitalit njerzor tek të rinjtë e mirë asimuar dhe të

kualifikuar, ndikon ndieshëm në rritjen e fleksibilitetit të tregut të punës. Studimi thekson se

për të zvogëluar hendekun "përvojë" në mes të rinjve dhe të rriturve, sistemet e arsimit duhet të

zhvillohet me synim:

(i) rritjen e cilësisë së tyre, duke ju përshtatur sa me mirë kërkesat te tregut te punës,

(ii) krijimin e kushteve që mundesojnë zvogëlimin e pengesave për arsimim dhe trajinim

të të rinjve

(iii) uljen e normës së braktisjes te shkollës

(iv) standartizimin dhe/ose përafrimin sa me te madhe te sistemeve arsimore kombëtare

dhe kurikulave qe zhvillohen ne vend te ndryshme të BE-së, për të favorizuar

lëvizshmërinë e te rinjve ne tregun global te punës,

(v) rritjen e fleksibilitetit ne formimin e te rinjve, duke ofruar trajnime së bashku me

edukimin shkollor, me synim zvogëlimin e përiudhës se tranzicionit nga shkolla ne

punë.

(vi) nxitjen e skemave fiskale në mbështetje të punësimit të të rinjtë të papunë

14 Cathryn L. Thorup “What Works in Youth Employment in the Balkans” (2004). f.12-55


____________________________________________________________________________________________________

25

(vii) mbështetjen e skemave të trajnimit në vendin e punës.

Në studim i kushtohet vend i veçant rolit te familjes ne punësimin e te rinjve. Theksohet se te

rinjtë qe kanë ekspërienca negative ne punësimin e tyre, në nje pjesë me te madhe ju përkasin

familjeve me nivel ekonomik te ulët dhe nivel arsim

Kapitulli I Hyrje 1. Konsiderata të përgjithshme të rinjtë dhe tregu i … · 2019-12-03 ·...

Documents

Transcript of Kapitulli I Hyrje 1. Konsiderata të përgjithshme të rinjtë dhe tregu i … · 2019-12-03 ·...