Kaos Yonetimi

86
KAOS YÖNETİMİ Serhat Türken

description

Kaos Yönetimi ve Kaos Hakkında

Transcript of Kaos Yonetimi

KAOS YNETM

KAOS YNETMSerhat TrkenERKKavramdan Teoriye; KaosYnetim Bilimi ve KaosOrganizasyonlar ve KaosKaosu YnetmekKaynaka

KAVRAMDAN TEORYE; KAOS 1Tanmlar 1Kaos kavram szck anlam itibariyle gnlk dilde, karmaklk, dzensizlik, belirsizlik hatta anari gibi ifadeleri artrr.Kavram, yunanca boluk, yark, hudutsuzluk anlamlarna gelen Khaos kelimesinden gelmektedir.Kaos kavram gnlk dildeki kullanmndan farkl olarak bilimsel anlamda dzensizliin iindeki dzen manasnda kullanlmaktadr.Kavram ile ilgili en doru tanm veren teorik fiziki Jensen, kaosu kompleks, dorusal olmayan dinamik sistemlerin dzensiz ve ngrlemez davran eklinde ifade eder (Gleick,1995:16).

KAVRAMDAN TEORYE; KAOS 2Tanmlar 2Gleicke gre, fizikteki belirsizlik ilkesi, dier tm alanlarda olduu gibi sosyal alanlarda da etkisini gstermitir. Kaos kuram, fizik bilimindeki belirsizlik ilkesinin, sosyal bilimlerdeki eklidir (Gleick, 2000:6). Sistemlerde yaratlan etkiye kar meydana gelebilecek tepkilerin belirsizlii ve olaylarn llmesindeki belirsizlik (kesin lmlerin ve tahminlerin yaplamamas), kaos olarak tanmlanmaktadr.

KAVRAMDAN TEORYE; KAOS 3Kaos Kavram 1znele (2008: 7) gre, bu yeni olgu psikoloji, kltr ve sosyal bilimlerin daha birok alannda kendini gstermitir. Poincare e gre Dikkatlerimizden kaan kck noktalardan biri, ylesine byk ve nemli sonulara neden olur ki, biz de kalkp bu sonucun rastlant sonucu ortaya ktn syleriz (Latif, 2002:126).

KAVRAMDAN TEORYE; KAOS 4Kaos Kavram 2Kaos, sistemlerin kendisinde deil, biz insanlarn algsndaki snrllklardan dolay vardr. Bir baka ifadeyle sistemler hem balang noktasndaki deikenlere hem de sisteme sonradan etki eden dier deikenlere hassas bir ekilde bamldr ve bu ekilde ilemeye devam eder. Ancak insanolu, ok saydaki tm bu deikenleri kapsayacak kadar bir analiz metoduna sahip olamad iin, sistemler hakknda ngrde bulunamaz ya da yrtt ngrler hatal sonular verir. Kaos bu noktada doar.

KAVRAMDAN TEORYE; KAOS 5Kaos Kavram 3Bunu bir rnekle anlatmak mmkndr. ekil 1de gsterilen ortasndan asl bir ubuk mknats dnelim. Bu mknatsa herhangi bir ekilde (itme veya dnme gibi) bir hareket kazandralm. Mknats zamanla azalan hareketler yaparak bir sre sonra Dnyann manyetik kuzey - gney kutuplarn gsterecek ekilde duracaktr. Bu dorusal olayda, gemite elde edilen verilere dayanarak, mknats ubuun nasl davranacan ngrmek mmkndr.

KAVRAMDAN TEORYE; KAOS 6Kaos Kavram 4Ancak ekil 2deki gibi bir dzenek iin durum farkldr. Bu dzenekte ortadaki mknatsn etrafnda ve ember ile hareket edebilen birka hareketli mknats bulunsun. ember zerindeki mknatslar hem kendi ekseni hem de rzgarn etkisiyle ember ile dnebilen mknatslardr. imdi ortadaki mknatsa herhangi bir ekilde (itme veya dnme gibi ) bir hareket kazandralm. Bu mknatsn sergileyecei davran kestirmek mmkn deildir.

KAVRAMDAN TEORYE; KAOS 7Kaos Kavram 5Karaaya (2004: 28) gre, dorusal olmayan hareket sistemlerinin ou iin ngr yapmaya engel olan neden vardr: lki bu sistemin analitik zm yoktur. kincisi bu sistemlerin balang koullar belirlenememektedir. ncs ise bu sistemlerin balang koullarnda meydana gelen ok kk deiim(ler) sonuta ok byk farkllklara neden olabilmektedir. Balang koullarndaki kk deiimlerin sonuta byk farkllklara neden olabilecei dncesi kaosun temel ilgi alan olup Kelebek Etkisi ile anlatlmaktadr. KAVRAMDAN TEORYE; KAOS 8Kelebek Etkisi 1:Kelebek etkisi, teknik bakmdan balang koullarna hassas bamllk olarak adlandrlr (Grsakal, 2003). Lorenz, basit bir hava tahmin raporu hazrlayabilmek iin bilgisayarna veriler girmekte ve sonuta bulduu scaklk deerlerini grafikle gstermekteydi. Lorenz, tesadf eseri semi olduu scaklk deerlerini en hassas termometrenin dahi alglayamayaca dzeyde ufak oranlarda ykselterek fonksiyonu tekrar altrdnda, fonksiyonlarn grafiklerde de her hangi bir fark yaratmamasn beklerken sonuta ortaya bambaka fonksiyonlarn ktn grd.KAVRAMDAN TEORYE; KAOS 9Kelebek Etkisi 2: Grafikteki ini ile klarn uzun dnemde tpk bir kelebee benzer desene neden olduunu gzlemledi. Lorenz in bu sonutan kard yorum, doru ve gvenilir bir uzun vadeli hava tahmininin kaotik davran nedeniyle belli bir sreyi aamayaca, bu nedenle periyodik olmayan davran zellikleri gsteren hibir sistemde ngr yapmann mmkn olmad eklinde olmutur (www.elyadal.org/kaos.htm).

KAVRAMDAN TEORYE; KAOS 10Kaos Teorisi 1Lorenz, dtan dzensiz olarak grnen ama isel bir dzene sahip olan kaotik sistemlerin iki temel zelliini ne srerek Kaos Teorisini aklamaya almtr (Gleick,1995:67);

KAVRAMDAN TEORYE; KAOS 11Kaos Teorisi 2 a)Balang Durumuna Hassas Bamllk; ile ifade edilmek istenen daha sonralar kelebek etkisi-Amazonlarda bir kelebein kanat rpmasyla havada oluacak dalgalarn dnyann bir dier ucunda bir mddet sonra kasrgaya neden olmas- olarak adlandrlmtr. Gerek hayatta olduu gibi bilimde de, bir takm zincirleme olaylarla kk deiiklikleri byk ve nemli sorunlar haline getiren bir kriz noktasnn olduu kabul edilir. Kaos ise, ite bu noktalarn her yerde olduklar manasna gelmektedir.

KAVRAMDAN TEORYE; KAOS 12Kaos Teorisi 3 b)Rastgele Olmamak; ise dnyadaki bir ok olayn aslnda kaotik bir yaplanmaya, tm kaotik yaplanmalarn ise kendi ierisinde bir dzenlilie sahip olduu anlamna gelmektedir. rnein, sigara dumannn bir takm dzensiz helezonlar halinde dnerek ykselmesinde, bayran rzgardaki dalgalannda, otoyolda birbirinin pei sra seyreden arabalarn davrannda yada musluktan damlayan suyun nce dzenli aralklarla derken zamanla dzeninin bozulmasnda hep kaos ortaya kmaktadr.KAVRAMDAN TEORYE; KAOS 13Kaos Teorisi 4te bu davran biimleri yeni bilimin yasalarna uymaktadr. Klasik bilimin nedensellik anlayna oturtulamayan ve dinamik sistemler olarak adlandrlan srete kaosun determinizmi ykt ve skan bilime yeni bir soluk getirdii savunulmaktadr.

YNETM BLM VE KAOS 1Yeni Bilim: Kaos 1 Yeni bilim kavram, ynetim-organizasyon konularnn daha iyi anlalmasna etki etmektedir. Sosyal bilimler, ekonomi, sosyal psikoloji ve psikoloji zerine kurulan organizasyon ve ynetim teorileri ile uygulamalarnn hemen hepsi modern bilim zerine kurulmutur. Fakat bilimdeki devrim ile teori ve uygulamalar yeniden gzden geirilmek durumundadr.YNETM BLM VE KAOS 2Yeni Bilim: Kaos 2 Yeni bilim kavram ile daha ok kaos akla gelmekte ancak kaos yeni bilimin sadece bir yn ve eidini oluturmaktadr. Kaos kavram belirsizlik ve tahmin edilemez deiimle tanmlanmakta ve yeni bilimin nemli konularndan sadece birini oluturmaktadr. Klasik modern bilim -Newtonun kurucusu olduu- esas olarak dorusal sistemler ve bazen de dorusal olmayan kapal sistemlerle ilgilidir. Yeni bilim ise, tamamen dorusal olmayan bir sistemi ifade etmekte ve dier sistemlerle isel balantlar bulunmaktadr. Sosyoloji, sosyal psikoloji, psikoloji, organizasyon teorisi, organizasyonel geliim v.b. uygulamal bilimlerle balantldr (Tz, 2004: 133-134).

YNETM BLM VE KAOS 3Yeni Bilim: Kaos 3 Kaos ve belirsizlik, tm bilim dallar iin geerlidir. Nedeni ise, herhangi bir olay hakknda ngrde bulunmak iin gereken deiken saysnn ok fazla olmas ve tm deikenlerini ieren bir sistemin oluturulmasnn imknsz olmasdr. Sosyal bilimlerde de, toplumsal olgularn tm deikenlerini ieren bir sistemin oluturulmas imknszdr.

YNETM BLM VE KAOS 4Yeni Bilim: Kaos 4 Yeilormana (2006: 85) gre, bu nedenle kaosun sosyal bilimlerde incelenmesi, sosyal bilimler iin iki avantaj getirmektedir. Bunlar sosyal bilimlerin gr ve hkimiyet ufku geniletmesi ve disiplinler aras yaknlatrmay salamasdr. Bu durum sosyal bilimlerin dorusallk ilkelerinden biraz daha uzaklamasn ve olaylar daha karmak olgular olarak ele almasn salar. YNETM BLM VE KAOS 5Yeni Bilim: Kaos 5 Yeilormana (2006: 81) gre kaos, karmak ilikiler dzenini aklamada sistemleri sadece kendi yaps iindeki dinamikleri yerine daha byk bir dzenin bir paras olarak ele almas ve dzenlilik dndaki ihtimalleri iermesi bakmndan sosyal bilimlere daha nce olmayan nemli imkanlar salamaktadr. YNETM BLM VE KAOS 6Griffths, Hart ve Blaire (1991:435) gre, sistem iinde birden fazla g harekete geerse, tahmin edilebilirlik ans daha da azalr. Gnmze kadar insanolu, sadece daha fazla deikeni analiz sistemi iine katarak ngrlerde bulunmu ve bu sayede gelime gstermitir.

YNETM BLM VE KAOS 7rnein klasik ynetim kuramnda Taylorun ne srd alanlara ne kadar ok para verirseniz o kadar verim elde edersiniz gibi ngr, balangta iyi bir fikir olarak kabul edilmi olsa da, daha sonralar ne kadar snrl bilgiden yola klarak yaplandrlm olduu grlmtr. nk bireyi etkileyen maddi unsurlardan baka ok farkl unsurlar da vardr. Bu yzden sistemi daha da gelitirmek iin, daha ok deikenin sisteme eklenmesi gerekli grlmtr. YNETM BLM VE KAOS 8Ynetimin bugnk gerei ile geleneksel grnts arasnda nemli farkllklar vardr. Geleneksel grnt ierisinde ynetim daha ok analiz, ngr ve kontrol zerinde younlamtr.Yneticiler, ynetim sreci ierisinde her aamay analiz ederek standart yollar oluturmular ve maksimum etkinlii salayacak en iyi ve tek yntemi belirlemeye almlardr. En iyi yntem, aka belirlenmi yasalar, kurallar ve prensiplere dayanm ve bu yasalar da anlalabilir, tahmin edilebilir ve kontrol edilebilir bir sistemi ortaya karmtr.YNETM BLM VE KAOS 9Geleneksel ynetim dncesine gre kaos, kt ve istenmeyen bir durumdur. rgtsel yap, kesin olarak belirlenmi, komuta ve iletiim hatlaryla hiyerarik bir biimde dzenlenmi ve kesin olarak tanmlanm ilerden olumaktadr. Adeta bir makine gibi tasarlanan yapnn paralarnn da yine bir makine dzeninde ilemesi, alanlarnda makinenin paralarym gibi davranmas beklenmektedir.YNETM BLM VE KAOS 1020.yy n balarnda ortaya kan ynetim bilimi bedensel iilikle ilgilidir. Ama, insan faaliyetlerini mmkn olduunca kontrol altnda tutarak retkenlii arttrmaktr. Zaman ve hareket ettleri bu bilimin temelini oluturmaktadr. kinci bilimsel ynetim dalgas ile birlikte insan unsurunun nemli bir deiken olarak kabul ile i organizasyonlarnn birer sosyal sistem olarak dnldn grmekteyiz.YNETM BLM VE KAOS 1120.yy.n sonlarna doru yaklaldka, iin kendi doasnda bedensel iilikten bilginin kavramaya dayal ekilde ilenmesine ynelen temel bir deiim gzlenmektedir. malatta dahi bilgisayar kontroll makinelerin art igc ile beraber yaratc dnceye de bir kap aar. Dnce el emei gibi llemez, planlanamaz ve kontrol edilemez. Bu nedenle tm geleneksel ynetim dncelerinin altnda yatan kontrol edilebilirlik varsaym gnmzde geerliliini yitirmitir.YNETM BLM VE KAOS 12Bilgi teknolojilerinin geliimi ve bilgi irketinin ykselii ile kaos ortaya kmtr. Tahmin edilemeyen gelecek dorusal olmayan gl kuvvetlerin etkisi ile belirlenir. Ayrntl planlama ve modelleme yararl olmakla birlikte sadece balang iin yeterlidir. Srecin srekli olarak bilgi ynetimi ve gzetim ile desteklenmesi gereklidir (www.bydesign.com/ chaosman.html).

YNETM BLM VE KAOS 13Kaos teorisi ierisinde temel olan nokta gelecei bilememektir. Belirsizlik srekli olarak gz ard edilir. Ynetim teorileri, her ne kadar, saat gibi alan ve makine gibi ileyen bir ynetim performansndan sz etseler de, kaos ve karmaklk teorisi durumun hi de byle olmadn iddia eder. Ynetim alanndaki bu tr bir deiimi u ekilde zetleyebiliriz (Tz, 2004:144-145);YNETM BLM VE KAOS 14-Analiz kendi nceliklerini yitirmektedir,-Neden sonu ilikisi anlamn yitirmektedir,-Uzun dnemli planlama yapmak imkansz hale gelmektedir,-Vizyon kavram anlamn kaybetmeye balamaktadr,-Srekli gr birliinin olduu ve gl olan kltrler tehlikeli olmaya balamaktadr.YNETM BLM VE KAOS 15Gelecei tahmin etmek imkansz olduundan uzun dnemli planlama yapmak da gereksiz olmaktadr. statistiksel ilikilere phe ile baklmaktadr. Uzun dnemli gvenilir tablonun eksiklii ise renmeyi nemli hale getirmekte bu durum iki tarafl renme havuzlarn gerekli klmaktadr. YNETM BLM VE KAOS 16Yneticiler iin nceden belirlenen hedeflere ulamada davranlarn baarlarna ait geri bildirimleri kullanarak dengelemeleri yetmemektedir ayn zamanda bu eylem ile hedefleri oluturmak iin kullanlan varsaymlarn uygunluunu gndeme getirmeye de ihtiyalar vardr. Bu manada bir denge durumundan ok rgt kendisini kaos noktasn aramak zere duraan olmayan bir snr blgesine yerletirme amac gder.

YNETM BLM VE KAOS 17nk davranlar artk ok kolay bir biimde deimektedir. ayet rgt bnyesinde kaos teorisi kabul edilirse, ierdii anlamlara da raz olmak gerekecektir. Bu kapsamda srasal ve srasal olmayan ynetimden bahsedilmektedir.Srasal ynetim, amaca ulaabilmek iin problemlerin gn gnne zm ile urar. Hiyerarik kontrol yoluyla veri analizi, ama belirleme, amalar arasnda opsiyonlar deerlendirme, rasyonel olan seme ve uygulamay kapsayan mantksal bir sreci izler. Bu tr planlama merkezden kontrol edilir.YNETM BLM VE KAOS 18Srasal olmayan ynetim ise, dierinin tersine bitmeyen deiim durumuna kendisini adamtr, rasyonalistik bir durum yoktur. Srasal olmayan ynetimde yenilikilik vardr. Ayrca srasal olmayan ynetimde biimsel olamayan yapnn varl sz konusudur ve biimsel olmayan gruplar cesaretlendirilir. Fakat biimsel olmayan bu yapya dikkat etmek gerekir. nk bu yap ok gevek olursa kargaa oluur. Ayrca bylesi bir yaplanma ierisinde homojen bir kltrn olamayaca da bilinmelidir. st ynetim bir vizyon veya uzun dnemli bir plan yapmaz, bunun yerine stratejik sorunlar asndan sistemin kendi i dinamiinden ortaya kan yenilikler iin artlar tevik eder (Tz, 2004: 145-146).YNETM BLM VE KAOS 18Ynetim literatrnde 1990larn ortalarndan itibaren ynetimde kaos yaklam ile ilgili yazlarn yaymlanmaya baland grlmektedir. Klasik sosyal bilim aratrma yntemleri, bugnn olduka kompleks hale gelen sistematik ilikileri glenmi i rgtlerinin sorunlarn aratrmaya kafi gelmemektedir.Bu yeni paradigma daha btnc (holistic), tamamlayc (integrative), evreci (ecological) ve glendirici (empowering)dir. Kaos teorisi, kompleks non-lineer dinamik sistemleri inceleme konusu yapmaktadr. organizasyonlar da bu zellikleri gsteren sistemler olarak dikkate alnmaktadr (Koel, 2004:67).ORGANZASYONLAR VE KAOS 1 rgtleri dorusal olmayan ilikiler tarafndan ynetilen dinamik sistemlerdir.Dorusal olmayan sistemlerin en temel zellii, girdilerin toplamnn ktya eit olmamasdr.Bu durum bireylerin davranlarn anlamak iin btn dikkate alma zorunluluu manasn gelir, nk iki art iki drt etmemektedir.Sinerji yada holizm manasna gelen bu etki sistemin btnn kendisini oluturan paralarn toplamndan daha fazla ve daha anlaml olmasn ifade eder.ORGANZASYONLAR VE KAOS 2Sadece dorusal sistemlerde paralar hem tek balarna hem de bir arada ayn davranlar sergilerler. Dorusal olmayan sistemlerin bir dier zellii ise, girdideki deiimin byklnn ktya ayn oranda yansmamasdr.Kk ve nemsiz deimeler devasa etkiler yaratabilmekte, kk bir sarsnt sistemin davrann kaosa srkleyebilmektedir. Kaos teorisi, dinamik sistemlerin dz izgisel ilerleyen denge durumunda olmadn, aksine istikrarl denge, snrl istikrarszlk -kaos- ve patlayc istikrarszlk olmak zere nemli durumdan getiklerini belirtmektedir (Aslanolu, 1998:120);ORGANZASYONLAR VE KAOS 3stikrarl Denge; ortamnda denge geici olarak bozulsa dahi ksa srede istikrar ve denge tekrar salanabilmektedir. dnyasnn 1980li yllarn balarna dek olan durumu buna gzel bir rnektir.Snrl stikrarszlk (Kaos); dzen ile dzensizliin ayn anda var olmas durumudur. Sistemde bir ok ngrlemez olay ve deiimler yaanr ama rgtsel davrann altnda yatan temel unsurlar analiz edilebilir ve anlalabilir. Patlayc stikrarszlk; sistemde hibir dzen ve genel trendin olmad durumu niteler.ORGANZASYONLAR VE KAOS 4Dorusal olmayan dinamik sistemler olarak i rgtleri u sonular ortaya koyarlar (Latif, 2002: 131);

rgtleri kaotik sistemlerdir. Ksa dnemde bir ok duruma maruz kalabilirler ve dolaysyla zaman ierisinde srekli olarak farkl ekillerde hareket ederler. rgtlerinin davranlarnn tahmini zellikle global seviyede ve uzun dnemde olanaksz bir hal alr.ORGANZASYONLAR VE KAOS 5 rgtn farkl paralar arasndaki karlkl etkileimden hatta kk deiikliklerden dahi tahmin edilemeyen olumsuz sonular ortaya kabilir. rgtleri i ve d unsurlarna bal ve duyarldrlar. Ayrca balang koullarna da duyarldrlar. rgt evresi ile bilgi, finansman, hammadde v.s. al-verii yaparken bu karlkl etkileimi kolaylatrmak, farkl d isteklere yant verebilme ve uyum salamak asndan bilinli olarak kaos arttrc olarak dikkate alnr.ORGANZASYONLAR VE KAOS 6Dzenin ok youn olarak yaand bir yerde, doalln yaanabilmesi adna yaamn varlndan sz edilemez. Bu katlk beraberinde donuk yaplar, hiyerarik ynetimi, farkllktan yoksunluu getirmektedir. Bu tr organizasyonlar evrelerindeki deiikliklere uyum salamada baarl olamazlar.Fakat dier taraftan tamamen dzensiz yapnn olduu bir yerde de hayat yoktur. Tmyle belirgin ve duraan olmayan bir yap, etkin olamama, fonksiyon gstermede zayflk ve baarsz sonular demektir. Bu zelliklere sahip organizasyonlar vizyon, kimlik ve ama eksikliine sahiptirler. Uyum salamada da zorluk ekerler. Ayrca frsatlar ve deiim iin kendi evresini izlemede de baarsz olurlar.ORGANZASYONLAR VE KAOS 7Yaam her zaman belirli dzeyde bir dengeyi gerektirmektedir. Ne ar dzen, ne de ar dzensizlik tek bana organizasyonlar iin uygundur. kisi arasnda bir yer, dinamik ve srekli olarak hayatta kalmak ile varl srdrmek iin en uygun noktay aklamaktadr.Kaotisyenler, organizasyonlarda gemiteki istikrarl dengenin gnmzde yerini snrl istikrarszla yani kaosa braktn iddia etmektedirler (www.bydesign.com/chaosman.html).ORGANZASYONLAR VE KAOS 8Yksek kaosun organizasyonun dzenli eylem ortaya koymas bakmndan sorun yarataca dnlmektedir. Fakat tamamen dzenli bir modelin salksz olabilecei de sz konusudur.Ynetim i rgtnde srekli olarak dzen yaratmaya ve korumaya almaktadr. Ancak sorun organizasyonel eylemin dzenli ekilde olmasnda deildir. Asl zorluk organizasyonun dzenli olmaya altnda yeniliin kaotik unsurlarn ieren yenilik, tecrbe, giriimcilik, self organizasyon -kendi i dinamiine sahip olan sre- ve yaratcl engelleyen unsurlarn ortaya kmasdr.ORGANZASYONLAR VE KAOS 9ok fazla dzen deien artlara adapte olma ihtiyac duyan sistemlerde fonksiyonsuzluk yaratabilir.Dalgal bir evrede eylem ortaya koyan her rgt, transformatif deiim, yeni davransal seimler, yeni emirler, yeniliki stratejiler, yeniliki i sreleri, deien organizasyonel yaplar, yeni normlar ve kurallar ile yksek iletiim kanallarna ihtya duyar. Bunlar olmadan rgtler hayatlarn srdremezler.ORGANZASYONLAR VE KAOS 10Neticede dzenli model tahmin edilebilir, planlanabilir ve kontrol edilebilirdir. Davran kendini tekrar eder. Karmak modelde -dzen ile kaosun kombinasyonu- davran her zaman ok kk farkllklarla tekrar eder.Tahmin, planlama ve kontrolde snrlama vardr. Derin kaotik modelde ise tahmin edilememe, planlayamama ve kontrol edilememe vardr. rgtsel adan bakldnda ok dzenlilik ile ok kaotiklik rgtte uyum salama gl yaratr. nk rgtsel renme ters etki yapmaktadr (Tz, 2004:140-141).ORGANZASYONLAR VE KAOS 11Kaotik olarak nitelendirilebilecek bir rgt kurmak iin unlar gerekli olacaktr; Bilgi ve haber paylam salanmaldr. Takm almas ve proje odakl olunmaldr. Yenilik ve yaratclk salanmaldr. Farkl gruplardaki alanlar bir araya getirilmelidir -eitlilie izin verilmelidir-. Gl temel deerler salanmaldr.Bu hususlar, yasa eklinde deil, kontrole tabi olmakszn uyum salama eklinde olmaldr (Tz, 2004:177-181).KAOSU YNETMEK 121. yy. karakterize eden kreselleme ile bilgi iletiim teknolojilerindeki gelimeler, insan unsuruna verilen deerin kyaslanamayacak lde artmas ve btncl sistem anlaynn gelimesi sonucu kaos ynetiminin yada kaotik ortamda ynetimin rgtlerin ve bunlarn ileyi zelliklerinin daha iyi anlalmasna imkan verecei ynndeki dnce yaylarak gelimektedir (Koel, 2004:489).KAOSU YNETMEK 2rgt ynetimi ve organizasyon alannda kaos teorisinin kullanmnn, genel sistem teorisinin ynetim alannda kullanm ile baland sylenebilir. rgt evresinden eitli girdiler alan, bunlar belirli bir teknoloji ile ileyerek rettii kty yine evresine veren bir sistem olarak gren bu yaklama gre rgtn evresi ile uyumlu bir birim olarak almas geri-besleme mekanizmas sayesinde olmaktadr. rgtleri girdi-sre-kt ak ile ilgili olarak d evreden gelen uyar, bilgi ksaca geri-besleme ile bu konudaki hedeflerini karlatrr ve hedeflerden sapmay ortadan kaldracak ekilde faaliyetlerini (girdi-sre-kt ak) yeniden dzenlerler.KAOSU YNETMEK 3Bu noktadaki geri-besleme istikrar salayan dengeleyici geri-beslemedir. Dengeleyici geri-beslemede, ortamdaki bavuru deerinden tm sapmalar, uyarszlklar, denk ve zt bir deime yaratlarak bu deere doru ekilir. Girdideki her eksi ktda art ile karlanr.Dengeleyici geri besleme dngs, bir ama dorultusunda sistemdeki statkoyu koruyarak deiimi reddettii iin kaosa olumlu bakmaz. Bu tr geri besleme istikrar, kararllk, standartlatrma, evrenselletirme, mkemmelletirme, durgunluk, dzen kurma ve kurulan dzeni srdrme mekanizmasdr.KAOSU YNETMEK 4Geri-beslemenin dier bir eklide sapmay kuvvetlendiren pekitirici geri-beslemedir. Pekitirici geri-beslemede ou zaman tesadfi ve nemsiz bir deiim, bir kez balaynca kendini kuvvetlendirerek byr. Sapma veya kararszlk, daha fazla sapmaya, kararszla veya yeni bir oluuma meydan verecek ekilde artar, geliir yada pekiir.KAOSU YNETMEK 5Kaos ancak olumlu pekitirici geri besleme ile olanakldr fakat hep daha geni bir dengeleyici geri-besleme sistemini iterek meydana gelir ve hep baka bir dengeleyici geri-besleme mekanizmasnca ekilir. Bu tr geri-besleme deitirme, eitleme, dzensizletirme, farkllatrma, bireyselletirme, yenilik, istikrarszlk ve mutasyon mekanizmasdr. Yaratcl temsil eder. Kendi kendini gelitirerek statkodan uzaklar, sistemi karaszlatrarak sapmalar daha da bytr (www.members.tripad.com/ kaos.htm).

KAOSU YNETMEK 6Pekitirici geri-besleme statik deildir, srekli bir hareket sz konusudur ve daima noktay bir baka konuma iter. Dengeleyici geri-besleme ise, srekli olarak dengede eylem ortaya koyar. Dengeden uzaklaldnda tm unsurlar o noktaya eker. kisi de dorusaldr.Bu iki dorusal geri-besleme birletiklerinde sistem dorusal olmaktan kar ve yeni bir geri-besleme dngs oluur. Ama bu dng eri ile temsil edilir. Dolaysyla dorusal sistemlerde olduu gibi bir nceki deerlerden faydalanlarak bir sonraki deeri tahmin etmek ve aklamak mmkn deildir.KAOSU YNETMEK 7Karmak sistemlerde, sistemin deikenleri hem birbirleri hem de evreleri ile iliki ierisinde olup bunun sonucuna gre tm sistemin gsterdii davran deimekte, daha sonra da bu ilikilerin sonucu olarak deikenlerin her birinin nitelii deierek yeni bir ilikiler topluluu ortaya kmaktadr. Sistem kendisini bu yeni koullara gre deitirerek yaamn srdrmektedir (Koel, 2004:490).KAOSU YNETMEK 8Organizasyonlarn bir makine gibi deil de yaayan bir organizma olarak dikkate alnmalar, onlarn karmak ilikiler iine yaamlarn srdrmelerini vurgulayan srdrlebilirlik kavramn ortaya karmtr.Yaayan sistem gr, kaos ve karmaklk teorisinden karlan bir sonutur. Bunu organizasyonlara uyguladmzda, yaayan sistemler olarak organizasyonlar asndan srdrlebilir veya hayatta kalma anlamn iermektedir.KAOSU YNETMEK 9Srdrlebilirlik ve Kaos 1Daha nceki dnemlerde ynetimin anlam, eylemlerin makine modeli kapsamnda, komuta ve kontrol yoluyla yerine getirilmesiydi. rgtlere yaayan sistemler olarak bakldnda farkl temel nitelikte tanmlamalarn olduu grlecektir.Bu tanmlamalar, rgtn temel anlamda sahip olduu ifadelerdir ve bireylerin hiyerarik yap ierisindeki davranlar iin temel oluturmaktadr. Doal olarak belirli bir hiyerarik dzen olacaktr fakat kontrol ile emirden daha ok yatay ve birey ile rgtn srdrlebilir olaca artlara odaklanma vardr.KAOSU YNETMEK 10Srdrlebilirlik ve Kaos 2Aadaki tabloda yer alan unsurlar incelendiinde organizasyonlarn nasl srdrlebilir olaca grlebilir (Tz, 2004:125);

KAOSU YNETMEK 11Self Organizasyonlar 1O halde i rgtleri birer yaayan sistemler olarak kaos ortamnda eylemde bulunurlar. Dengeden uzak bulunan bu sistemler dengeye ynelme eilimindedirler. Bu eilim srecine self organizasyon, sisteme ise kompleks adapte olabilen sistemler (KAS) ad verilir. Gnmzde kaotik ve bununla ilikili olarak kompleks adapte olabilen sistemlerin basknl grlmektedir. rgtleri de kompleks adapte olabilen sistemler ierisinde deerlendirilebilmektedir.KAOSU YNETMEK 12Self Organizasyonlar 2Bu tr sistemlerde ama, sistemi kaostan self organizasyona tamaktr. Self organizasyonda sistem kendi i rgtlenmesini kendi kendine deitirerek yeniden yaplandrr. Bu tr sistemlerde yap ierisindeki herkes birbirini etkilemektedir. Bu etkileim ierisinde yer alan kii ve birimler vardr. Bu kii ve birimler birlikte hareket ederler, her unsur dierini etkiler veya ondan etkilenir. Merkezi olarak kontrol edilmezler. Birbirlerini etkilemelerinden bir model oluur, ancak bir unsur bir dierini kontrol etmez. Tam tersine unsurlar arasnda ibirlii vardr. KAOSU YNETMEK 13Self Organizasyonlar 3Sistemin temel adapte olabilme mekanizmas sistemin kendisini srekli olarak organize etmesi eklinde ortaya kar. Sistem kendisini srekli olarak yeni model oluturarak organize eder ve yeniler, ilikiler deiir ve karlkl etkileimde yeni formlar, yeni eylem olaslklar ve yeni seviyeler ortaya kar.KAOSU YNETMEK 14Self Organizasyonlar 4Bu sistemde gelecei sezinleme sz konusudur. Tahminler deien ve rgte ait olan isel modellerden taban bulur. Bu modelde nemli olan tecrbedir. Btn yaayan sistemlere baktmzda gelecek olaslklarnn gemiteki baarlardan karld grlecektir. Bu anlamda yeni olaslklar ve frsatlar sistemin kendi ierisinde ortaya kacaktr.

KAOSU YNETMEK 15Self Organizasyonlar 5Sistem iindeki her ey srekli olarak bir deiim sreci ierisindedir. Nihai noktaya varlamaz, hatta byle bir nokta mevcut deildir (Tz, 2004:129-130).Birlikte hareket etme bu sistemin dierleri tarafndan fark edilemeyen frsatlar grmesini, deerlendirmesini ve bu yolla dengede kalmasn salamaktadr (www.bydesign.com/chaosman.html).KAOSU YNETMEK 16Kaotik Organizasyonlar 1rgtn kaotiklii, zellikle onun insanlardan olumasna ve insan davranlarnn srekli olarak deiiklik gstermesine dayanr. rgt kaotik evresine olan akln her zaman esnek davranlaryla gstermek zorundadr.Davranlarn devaml olarak ve sratli bir ekilde deitirme durumunda olabilmesi gerekir. Dolaysyla isel kaotiklik rgt alanlarnn sradan, dar ve statik davranlarnda snrlanm olmayacaktr.

KAOSU YNETMEK 17Kaotik Organizasyonlar 2alanlarn gelien her yeni duruma uyumunu salamak iin eitilmeleri ve yeni beceriler edinmeleri salanmaldr. renme faktr kompleks adapte olabilen sistemleri dorusal olmayan dinamik sistemler haline dntrmektedir.nsanlar arasndaki iletiim ve birbirleri arasndaki uyum konusundaki deiimler bir btn olan sistemi deitirecek ve bilindii zere sistem kendini organize ederek yeni bir denge noktasna ulaacaktr (www.chaosmanagement.com/cm.html).KAOSU YNETMEK 18Kaotik Organizasyonlar 3inde yaadmz kaos dnyasnda yneticiler ok nemli bir role sahiptirler. Yneticiler, alanlarn kaosun neden olduu gvensizlik ile yksek performans arasndaki gerginlikten kurtararak orijinal davransal deiimleri benimsetmeli, olumlu abalarn srekli-dzenli olarak dllendirerek ve olumsuz reaksiyonlarn ok defa bekleyerek kabul etmek ile devaml bir iletiim modelini iler duruma getirmelidirler.KAOSU YNETMEK 19Kaotik Organizasyonlar 4Yneticiler, dzensizlikteki dzen ile ilkelerini, denge boyunca ve nceden bildirme gereksinimini vurgulayarak kaos ve deiimin doasn alanlarna aklamaldrlar. Gerekli becerilere sahip alanlar organizasyonda istihdam etmeye ynelirken, daha balangta meydan okumay ve kritik hedefleri onlarla paylamak verimliliklerinde pozitif etki yapar.KAOSU YNETMEK 20Kaotik Organizasyonlar 5Endstri dneminde taklit etme, statik evresel etkileimler ve tahmin edebilirlik, yneticileri nceden belirlenmi yaplar ierisinde performans ortaya koymaya yneltmekteydi.Enformasyon a, denge ile stabilizasyonu deer olmaktan karmtr. Ynetici iin gnmzde denge hareketi, ya bir kao-dzen rgtlemeyi ne srerek aratrmak yada kimi deiimler yavalarken pay artn dnerek yaratcl beslemek, desteklemek, bilgiyi salayarak olumlu bir evre kapasitesi meydana getirmenin stratejik roln fark etmektir.KAOSU YNETMEK 21Kaotik Organizasyonlar 6Dolaysyla 21. yzyln yneticisi, bilginin performansn salamada bilgi teknolojisi ile kaosa odakl rgt arasnda dorusal ba kurabilmelidir.Kaos teorisinin kendi kendini rgtleme ilkesi, yneticileri fazla nemli addetmeye nclk etmektedir. Zorunlu deime ve dzen iin gereklilik arasnda dengeyi salamada kritik rol oynarlar. Ynetici, karklk ve deiim basks karsnda zmszl nlemede, rekabeti korumada, yeterli esneklik ve yenilenmeyle rgte hizmet eder.KAOSU YNETMEK 22Kaos Ortamnda Strateji 1Kaosun tanmnda yer alan snrl istikrarszlk durumu, bir yandan istikrarszl, dier yandan ise bu istikrarszln snrlln ifade eder. Her istikrarszlk durumunun baz genel trendleri vardr ve bu deiim gleri nceden ngrlebilir.Strateji bir plandr, nk strateji de esas olan arzulanan ve istenilen sonulara ulamaktr. Stratejiler de ayn planlarda olduu gibi belirli bilgilere sahip olunarak yada bilgilerin son derece yetersiz olduu ileri derecede belirsizlik altnda yaplr.

KAOSU YNETMEK 23Kaos Ortamnda Strateji 2Stratejide de rgt ve onun iinde yaad evre dikkate alnr. Ne var ki strateji plandan ok daha dinamiktir ve rgtn ulamak istedii sonular etkileyebilecek rakip veya rakiplerin olas eylemlerinin de dikkate alnmasn gerektirir. Ksaca strateji, rakiplerin faaliyetlerini de inceleyerek, amalara varmak iin belirlenmi, nihai sonuca odaklanm, uzun dnemli, dinamik kararlar topluluu olarak tanmlanabilir (lgen/Mirze,2004:33).KAOSU YNETMEK 24Kaos Ortamnda Strateji 3Strateji, bir rgtn i teorisi -rgtn amalarnn neler olduuna, konusuna, sonular nasl tanmladna, mterilerinin kimler olduuna ve bu mterilerin neye deer verip para dediklerine ilikin bir dizi varsaym-ni performansa dntrr.Amac, belirsizlik ortamnda rgtn istenilen sonulara ulaabilmesini salamaktr. nk strateji bir rgtn amac dorultusunda frsat olmasna imkan yaratr.KAOSU YNETMEK 25Kaos Ortamnda Strateji 4Fakat 21.yzyla girerken dnyann iinde bulunduu hzl deiim ve tmyle belirsizlik ortamnda stratejinin dayandrlabilecei kesinlikler artk yoktur. Gelecek planlanamaz ancak nceden grlebilir. Dier bir ifade tarz ile bu olaylardan yararlanmak zere hazrlklar yaplabilir. En byk deiikliklerin yaanaca en olas alanlar tahmin edebilen stratejiler yaplabilir.KAOSU YNETMEK 26Kaos Ortamnda Strateji 5Kaos teorisi, yneticileri rgt yeniden dnmeye arr. sel ve dsal dalgalanmalar nedeni ile kaos eii -sistemin bir denge durumundan bir kaos durumuna gei noktas- durumuna srklenen her trl kaotik sistemde yeni bir dzen ortaya kar.Dzen doaldr, dardan dayatlan bir durum deildir. Ortaya kar ve serbest hareket eder. En ilgin yn ise, kesin olarak niteliini planlamann veya nceden belirlemenin hibir ekilde mmkn olamamasdr.

KAOSU YNETMEK 27Kaos Ortamnda Baar 1Tom Peters Thriving on Chaos isimli kitabnda zellikle i dnyasnn kaotik bir hal aldn ve iinde bulunulan evrede yaamn srdrebilmesi iin yeni ynetim teorilerine ihtiya olduunu savunmaktadr. Peters, kaotik dnyada i rgtlerinin baarl bir performans ortaya koyabilmelerini be temel esasa dayandrmaktadr (Eren, 1998: 102-105);KAOSU YNETMEK 28Kaos Ortamnda Baar 21. Bireylerin glendirilerek katlmn ve rgt esnekliinin salanmas. Peters rgt iindeki herkesin her ie katlmasn ve Japon ynetiminde olduu gibi kendi kendini ynetebilen takmlarn kurulmasn nermektedir. Yksek dzeyde katlmn salanabilmesi iin ise; rgtte baar ve baarszlk deneyimlerine ilikin bilgilerin dinlenmesi, tm baarlarn kutlanlmas ve alanlarn tannmas gereklidir, Yeni alnan elemanlara yeni alma sistemi ve rgt kltr iin zaman harcanmaldr,KAOSU YNETMEK 29Kaos Ortamnda Baar 3 alanlarn eitilmesi ve elde tutulmas gereklidir, Tevikli cret sistemi uygulanmaldr, alanlara i garantisi salanmaldr. alanlarn kabul edilebilir bir performans aral iinde i garantisine sahip olduklar duygusu hissettirilmelidir.Yine, rgt yapsnn kltlmesi ve basitletirilmesi, orta kademe yneticisinin grev tanmlarnn gzden geirilmesi, brokratik koullarn ve alanlar alaltc ortam artlarnn giderilmesi de bu balk altnda gsterilebilir.

KAOSU YNETMEK 30Kaos Ortamnda Baar 42. Optimal dzeyde karkla msamaha gsteren kontrol, rehberlii, nderlii ve deiimi ieren liderlik tarz. Petersa gre etkin liderlik yapabilmek iin yneticilerce astlarnn sorunlarna olduu kadar onlarn rgtn sorunlarnn zlmesi konusundaki gr ve fikirlerine daha fazla ilgi gstermek, bu fikirlere nem vermek, uygulamak, ynetsel yetki ile sorumluluklarn nemli bir ksmn i akmlarna devrederek ve yatay ynetim sistemi oluturarak dikey brokrasiden uzaklamak gereklidir.KAOSU YNETMEK 31Kaos Ortamnda Baar 53. Doru eyleri len basit ana destek sistemler vastas ile salanan kontrol.4. Esneklii tevik etme ve hassasiyeti arttrmak iin mterilere kar duyarl olma.

rgtn baars iin mterilerde istek ve heves yaratlmas yoluyla rgtn rn ile hizmetlerine olan talebin arttrlmas ngrlmektedir. rgtn faaliyet alannda uzmanlamas, potansiyel mterilerin rne ihtiya duymalarnn salanarak yeni pazarlar yaratlmas ve rnde farkllama yoluyla rakipler karsnda avantaj salanmas gereklidir. KAOSU YNETMEK 32Kaos Ortamnda Baar 6Tm bunlarn bir sre olarak gerekleebilmesi iin ise izlenecek stratejiler unlardr:

Kalite noktasnda mterinin beklentisine cevap vermek, En iyi hizmeti sunarak mteriye nemsendiini hissettirmek, Mteri ihtiyacna en hzl cevap verebilecek sistemi kurmak, Uluslar aras niteliklere sahip mal ve hizmetler reterek mteri yelpazesini arttrmak,KAOSU YNETMEK 33Kaos Ortamnda Baar 7 Piyasada tek olabilmek iin mterinin ihtiyacnn ne olduunu iyi saptamak, yeni ve kaliteli retim yapmak, iyi kadrolar ile almak ve mteri tatminini salamak. rgtler ancak bu ekilde mteri nezdinde gerekli ilgiyi ve mallarna olan vazgeilmez tutkuyu gerekletirebilirler.

KAOSU YNETMEK 34Kaos Ortamnda Baar 85. rgt ierisinde tm birimler ve bu birimlerdeki bireyler tarafndan piyasa yeniliklerinin sratle izlenmesi. Yeniliklerin uygulanmas iin yepyeni bir rn gelitirmek yerine mterinin istekleri dorultusunda mevcut rnlerin gncelletirilmesi daha dorudur. Bunun iin drt nemli strateji vardr: ok fonksiyonlu takmlar kurmak ve hizmetleri gelitirmek, Pilot uygulamalar ile yenilikleri nce denemek sonra hzla yaygnlatrmak,KAOSU YNETMEK 35Kaos Ortamnda Baar 9 Dier organizasyonlarn baar ve baarszlk deneyimlerinden yararlanmak, bulular tevik etmek ve mutlaka dllendirmek, Etkin bir tantm ve pazarlama stratejisi oluturmak.

KAOSU YNETMEK 36 Kaos Ortamnda Baar 10 rgtlerinde yeniliklerin uygulanmas byk nem tar. Projelerin baarszla uramas durumunda dahi destek devam etmeli, yeni projeler retilmeli ve srekli olarak yeni hedefler belirlenmelidir. rgt ierisindeki her kademe personelin yeniliklerle ilgilenmesi salanmaldr. Dolaysyla, rgtte yeni projelerin saylarnn arttrlmasna, sratle denenmelerine, yararl olanlarn uygulamaya konmasna ve yararszlarn elenmesine nem verilmelidir.

KAOSU YNETMEK 37Kaos Ortamnda Baar 11rgtler kaotik koullarda ancak renme sayesinde evredeki ani deiimlere adapte olabilir ve bu deiimler ile birlikte deiebilirler. Buradaki deiim renmeye yol aan bir girdidir. renen organizasyon, uyum ve deiim iin srekli kapasitesini ve becerisini gelitiren organizasyondur. Byle bir organizasyon yaayan imajn yenilemek iin tepki gsterici, uyum salayc stratejilerin tesine giderek yaratcl benimser. Bu yaratc renme, deiime uyumun tesine giden, deiimi ngrlmeyen yeniliki bir sretir.KAOSU YNETMEK 38Kaos Ortamnda Baar 12Burada deiim renmeye yol aan nemli bir girdidir. renen organizasyon her bir deiimin ve deneyin sonularn inceleyerek deiim ile ilgili deneyimlerin artmasn salar ve bylece renmeyi tevik eder.Ayrca sistem insan potansiyelinin sinerjik etkilerini dikkate alarak grup potansiyelini ortaya kartr.KAOSU YNETMEK 39Kaos Ortamnda Baar 13rgtn btnnde baarya ulamak iin ekip yelerinin srekli geliimine nem verilir ve ortak bir vizyon oluturulur. Ancak bu sre uzun bir aba gerektirir ve bu srete rgt ii ortam bir tr organize kaosu andrr. Hedeflenen de budur. Dzensizliin iinden daha iyi artlarda yeni bir dzenin yaratlmasna zemin hazrlamak (Senge, 2000: 258-259).

KAYNAKA 11. Aslanolu, Rana, Kent, Kimlik ve Kreselleme, 1. Bask, Asa Kitabevi, Bursa, 1998.2. Eren, Erol, Ynetim ve Organizasyon, Beta Basm-Yaym-Datm A.., stanbul, 1998.3. Gleick, James, (ev. Fikret can), Kaos, Tbitak Popler Bilim Kitaplar, Ankara, 1995.4. Gleick, J. (2000). Kaos: Yeni bir bilim teorisi (ev. F. can). stanbul: Tbitak Popler Bilim Kitaplar.5.Griffths, D. E., Hart, A. W., & Blair, B. G. (1991). Still another approach to administration: Chaos theory. Educational Administration Quarterly, 27(3), 430-451.6. Grsakal, N. (2003). Yeni bilim. Bilgi Toplum Dergisi, (2), www.uludag.edu.tr/~gursakal/ (Eriim Tarihi: 20.11.2009).7. Karaay, T. (2004). Determinizm ve kaos. Mantk, Matematik ve Felsefe II. Ulusal Sempozyumu. 21-24 Eyll 2004. Ankara: Bakent niversitesi. 8. Koel, Tamer, letme Yneticilii, 9. Bask, Beta Basm-Yaym-Datm A.., stanbul, 2004

KAYNAKA 29. Latif, H. (2002). Kaotik ortamda ynetim: Stratejik boyutuyla modern ynetim yaklamlar. (Derleyenler: . Dalay, R. Cokun ve R. Altunk). stanbul: Beta Yaym. 10. znel, E. . (2008). Folklorda yeni sramalar: Kuantum folklore. Milli Folklor Dergisi, say 79.11. Senge, Peter, (ev. Ayegl ldeniz ve Ahmet Doukan), Beinci Disiplin, Yap-Kredi Yaynlar, 7.Bask, stanbul, 2000.12. Tz, V. M. (2004). Deiim ve kaos ortamnda iletme davran. stanbul: Alfa.13. lgen, Hayri ve Mirze S. Kadri, letmelerde Stratejik Ynetim, 1. Bask, Literatr Yaynclk, Datm, Pazarlama, San. ve Tic. Ltd. ti., stanbul, 2004.14. Yeilorman, M. (2006). Kelebek kanadn kimden yana rpyor? Birletirilmi bilimin kysnda kaos ve sosyal bilimler. Journal of stanbul Kltr University, 3:77-86.15. . www.bydesign.com/ chaosman.html16. www.chaosmanagement.com/cm.html)