KAMU MALİYESİKAMU MALİYESİ

Yrd.Doç.Dr.M.Umur TOSUNYrd.Doç.Dr.M.Umur TOSUN

Kamu Gelirleri YarımıKamu Gelirleri Yarımı

Cebrilik Açısından ayrım. Cebre dayanan ve Cebrilik Açısından ayrım. Cebre dayanan ve cebre dayanamayan olarak ikiye ayrılır. cebre dayanamayan olarak ikiye ayrılır. Vergiler, harçlar, cezalar ve tazminatlar cebre Vergiler, harçlar, cezalar ve tazminatlar cebre dayalı kamu gelirleri iken; mülk ve teşebbüs dayalı kamu gelirleri iken; mülk ve teşebbüs gelirleri ve zorunlu olmaları hali dışında gelirleri ve zorunlu olmaları hali dışında borçlanma gelirleri cebre dayalı olmayan kamu borçlanma gelirleri cebre dayalı olmayan kamu gelirleridir.gelirleridir.

Sağlandıkları Kaynağın Niteliği Açısından Ayrım. Sağlandıkları Kaynağın Niteliği Açısından Ayrım. Özel ekonomi gelirleri ve kamu ekonomisi Özel ekonomi gelirleri ve kamu ekonomisi gelirleri olarak ayrıma tabî tutulmaktadırlar.gelirleri olarak ayrıma tabî tutulmaktadırlar.

Gelirin Sürekliliği Açısından ayrım. Adi Gelirin Sürekliliği Açısından ayrım. Adi (olağan) veya olağanüstü gelirler olarak (olağan) veya olağanüstü gelirler olarak ayrıma tabi tutulabilir. Her yıl tekrarlanır ayrıma tabi tutulabilir. Her yıl tekrarlanır nitelikteki ve sürekli gelir yaratır nitelikteki ve sürekli gelir yaratır kaynaklardan elde edilen gelirlere adi, kaynaklardan elde edilen gelirlere adi, normal gelirler denilmektedir. Vergi, resim, normal gelirler denilmektedir. Vergi, resim, harç gibi. Ani şekilde ortaya çıkan ve harç gibi. Ani şekilde ortaya çıkan ve önceden öngörülmesi olanağı olmayan önceden öngörülmesi olanağı olmayan gelirlerdir. Borçlanma gibi. gelirlerdir. Borçlanma gibi.

Vergi Teorisi ve UygulamasıVergi Teorisi ve Uygulaması

Kamu hizmetlerinin gerektiği giderler ile Kamu hizmetlerinin gerektiği giderler ile kamu borçları dolayısıyla ortaya çıkan kamu borçları dolayısıyla ortaya çıkan yükleri karşılamak amacıyla, egemenlik yükleri karşılamak amacıyla, egemenlik gücüne göre, karşılıksız olarak, gerçek ve gücüne göre, karşılıksız olarak, gerçek ve tüzel kişilerden alınan ve cebri niteliğe tüzel kişilerden alınan ve cebri niteliğe sahip para şeklindeki ödemelerdir.sahip para şeklindeki ödemelerdir.

AmaçlarıAmaçları Fiskal (Malî) amaçFiskal (Malî) amaç Ekstra Fiskal (Malî olmayan) amaçEkstra Fiskal (Malî olmayan) amaç

Teorik Açıdan GelişimiTeorik Açıdan Gelişimi

Verginin Fayda Teorisi; vergi ile herhangi bir Verginin Fayda Teorisi; vergi ile herhangi bir faydanın değişimini esas almaktadır. Değişim faydanın değişimini esas almaktadır. Değişim teorisi, sigorta primi teorisi ve sosyal üretim teorisi, sigorta primi teorisi ve sosyal üretim giderlerine katılma payı teorisi olarak üç grupta giderlerine katılma payı teorisi olarak üç grupta toplanmaktadır.toplanmaktadır. Fayda teorisi, vergilerin kamu harcamalarından sağlanan Fayda teorisi, vergilerin kamu harcamalarından sağlanan

faydaya göre dağıtılmasını öngörmektedir.faydaya göre dağıtılmasını öngörmektedir. Sigorta primi görüşü, vergi toplum bireylerinin mal ve Sigorta primi görüşü, vergi toplum bireylerinin mal ve

mülklerini güvenlik altında bulunduran devlete bu mülklerini güvenlik altında bulunduran devlete bu hizmetlerin karşılığı olarak ödemiş oldukları bir sigorta hizmetlerin karşılığı olarak ödemiş oldukları bir sigorta primine benzetilmektedir.primine benzetilmektedir.

Sosyal üretime katılma görüşüne göre, vergi devlet Sosyal üretime katılma görüşüne göre, vergi devlet tarafından yapılan kamu hizmetlerinin sosyal üretime tarafından yapılan kamu hizmetlerinin sosyal üretime katılması karşılığı olarak ödenen bir paydır.katılması karşılığı olarak ödenen bir paydır.

Verginin günümüzdeki açıklanış şekli, vergi Verginin günümüzdeki açıklanış şekli, vergi günümüzde, ödeme gücüne göre alınmak için günümüzde, ödeme gücüne göre alınmak için çaba gösterilen ve özel bir karşılığı çaba gösterilen ve özel bir karşılığı bulunmayan cebri nitelikli bir ödemedir. bulunmayan cebri nitelikli bir ödemedir. Özellikleri;Özellikleri; Vergi, fertlerden yalnızca siyasi bir toplum üyesi Vergi, fertlerden yalnızca siyasi bir toplum üyesi

olmaları nedeniyle alınan bir ödemedir. Topluma olmaları nedeniyle alınan bir ödemedir. Topluma dahil olan yabancılar da dahil herkes, hiçbir karşılık dahil olan yabancılar da dahil herkes, hiçbir karşılık aranmaksızın vergilere katılmak zorundadır,aranmaksızın vergilere katılmak zorundadır,

Verginin amacı, tüm kamu hizmetlerini Verginin amacı, tüm kamu hizmetlerini gerçekleştirmeye yöneliktir,gerçekleştirmeye yöneliktir,

Vergi sadece ahlakın gerektirdiği bir dayanışma Vergi sadece ahlakın gerektirdiği bir dayanışma kuralı olmayıp, cebir ile müeyyideleşmiş, kanuni bir kuralı olmayıp, cebir ile müeyyideleşmiş, kanuni bir görevdir,görevdir,

Vergi, günümüzde para ile ödenir.Vergi, günümüzde para ile ödenir.

Vergi İle İlgili Temel Vergi İle İlgili Temel KavramlarKavramlar

Verginin Konusu, verginin üzerine konulduğu Verginin Konusu, verginin üzerine konulduğu doğrudan ya da dolaylı olarak kaynağını doğrudan ya da dolaylı olarak kaynağını oluşturduğu iktisadi unsurdur.oluşturduğu iktisadi unsurdur.

Vergi matrahı, verginin üzerinden Vergi matrahı, verginin üzerinden hesaplandığı değer veya miktar olarak hesaplandığı değer veya miktar olarak tanımlanabilir. Vergi konusunun verginin tanımlanabilir. Vergi konusunun verginin alınmasına esas olacak değer ve de alınmasına esas olacak değer ve de miktarının ne olduğunun, nasıl miktarının ne olduğunun, nasıl hesaplanacağının ve işleme tabi hesaplanacağının ve işleme tabi tutulacağının yasalarla belirtilmesi gerekir.tutulacağının yasalarla belirtilmesi gerekir.

Matrah Çeşitleri;Matrah Çeşitleri; Spesifik vergiler, matrahın metre, metreküp, ağırlık gibi Spesifik vergiler, matrahın metre, metreküp, ağırlık gibi

belirtilen ölçüler şeklinde salınmasına spesifik matrahlı belirtilen ölçüler şeklinde salınmasına spesifik matrahlı vergiler denilmektedir.vergiler denilmektedir.

Ad valorem vergiler, değerin esas alınması ile salınan Ad valorem vergiler, değerin esas alınması ile salınan vergilerdir.vergilerdir.

Matrah Belirleme Usulleri;Matrah Belirleme Usulleri; Beyan Usulü, vergiye tabi unsurların değer ya da Beyan Usulü, vergiye tabi unsurların değer ya da

miktarlarının mükelleflerce vergi dairelerine bildirilmesini miktarlarının mükelleflerce vergi dairelerine bildirilmesini öngörmektedir.öngörmektedir.

Karine veya Dış Göstergeler Usulü, mükellefin gelir veya Karine veya Dış Göstergeler Usulü, mükellefin gelir veya servetinin ölçüsü olduğu kabul edilen çeşitli dış servetinin ölçüsü olduğu kabul edilen çeşitli dış göstergelerden yararlanmak suretiyle vergi göstergelerden yararlanmak suretiyle vergi hesaplanmaktadır. Fransa’da XX.yüzyılın başına kadar hesaplanmaktadır. Fransa’da XX.yüzyılın başına kadar uygulanan kapı-pencere-baca vergisi bu kapsamdadır.uygulanan kapı-pencere-baca vergisi bu kapsamdadır.

Götürü Usul, vergilendirmeye esas olacak değer veya Götürü Usul, vergilendirmeye esas olacak değer veya miktarın tek tek belirlenmesi yerine, aynı durumdaki tüm miktarın tek tek belirlenmesi yerine, aynı durumdaki tüm konu ve vergi mükellefleri için, bütünlük içinde ve genel konu ve vergi mükellefleri için, bütünlük içinde ve genel olarak belirlenmesidir.olarak belirlenmesidir.

İdarece tahsil usulü, re’sen ya da ikmâlen vergi tarhı İdarece tahsil usulü, re’sen ya da ikmâlen vergi tarhı şeklinde gerçekleşebilir.şeklinde gerçekleşebilir.

Vergiyi doğuran olay, vergi kanunlarının verginin Vergiyi doğuran olay, vergi kanunlarının verginin doğumunu bağladıkları bir olayın gerçekleşmesi doğumunu bağladıkları bir olayın gerçekleşmesi veya hukuki bir durumun oluşması olarak veya hukuki bir durumun oluşması olarak tanımlanabilir. Mükellefiyeti doğurucu olay olarak tanımlanabilir. Mükellefiyeti doğurucu olay olarak da nitelendirilebilen bu ilişki; bir vergi konusunun da nitelendirilebilen bu ilişki; bir vergi konusunun mülkiyeti, iktisabı, kullanımı, satışı-alışı, değişimi mülkiyeti, iktisabı, kullanımı, satışı-alışı, değişimi şeklinde ortaya çıkabileceği gibi, veraset, hibe gibi şeklinde ortaya çıkabileceği gibi, veraset, hibe gibi hukuki bir olay sonucu da gerçekleşebilmektedir.hukuki bir olay sonucu da gerçekleşebilmektedir.

Vergi mükellefi, vergi kanunları gereğince üzerine Vergi mükellefi, vergi kanunları gereğince üzerine vergi borcu düşen kişidir.vergi borcu düşen kişidir. Kanuni mükellefKanuni mükellef Aracı mükellef (Vergini yansıması nedeniyle)Aracı mükellef (Vergini yansıması nedeniyle) Vergi Sorumlusu (Stopaj-Kaynakta Kesinti)Vergi Sorumlusu (Stopaj-Kaynakta Kesinti)

Vergi muafiyeti, vergi kanunlarına göre Vergi muafiyeti, vergi kanunlarına göre vergilendirilmesi gereken vergilendirilmesi gereken kişi ya da kişi kişi ya da kişi gruplarınıngruplarının, aynı veya başka kanunlarla , aynı veya başka kanunlarla vergi dışında bırakılmasına denilmektedir.vergi dışında bırakılmasına denilmektedir.

Vergi istisnası, vergi kanunlarına göre Vergi istisnası, vergi kanunlarına göre vergilendirilmesi gereken vergilendirilmesi gereken vergi konularınınvergi konularının aynı veya başka kanunlarla kısmen ya da aynı veya başka kanunlarla kısmen ya da tamamen vergi dışı bırakılmasıdır.tamamen vergi dışı bırakılmasıdır.

Verginin Tarh, Tebliğ, Tahakkuk ve Verginin Tarh, Tebliğ, Tahakkuk ve Tahsil İlkeleri ile Vergi Alacağının Tahsil İlkeleri ile Vergi Alacağının

Sona Erme ŞekilleriSona Erme Şekilleri Verginin tarhı, bir mükellefin ödemesi gereken vergi Verginin tarhı, bir mükellefin ödemesi gereken vergi

tutarının hesaplanması, hazine lehine vergi alacağının tutarının hesaplanması, hazine lehine vergi alacağının belirlenmesi için yapılan bir idari işlemdir. Vergi ile belirlenmesi için yapılan bir idari işlemdir. Vergi ile ilgili oran ve ölçülerin vergi matrahına uygulanmasıdır.ilgili oran ve ölçülerin vergi matrahına uygulanmasıdır.

Verginin tebliği, verginin tarhının ardından vergileme Verginin tebliği, verginin tarhının ardından vergileme ile ilgili belgelerin süresi içinde ve usulüne uygun bir ile ilgili belgelerin süresi içinde ve usulüne uygun bir şekilde yükümlülere bildirilmesi gerekmektedir. Posta şekilde yükümlülere bildirilmesi gerekmektedir. Posta yoluyla, ilân aracılığıyla veya memur eliyle tebliğ yoluyla, ilân aracılığıyla veya memur eliyle tebliğ işlemi yapılabildiği gibi, ilgilinin kabul etmesi koşuluyla işlemi yapılabildiği gibi, ilgilinin kabul etmesi koşuluyla daire ya da komisyonda tebliğ yapabilmektedir.daire ya da komisyonda tebliğ yapabilmektedir.

Vergini tahakkuku, verginin ödenebilir aşamaya gelmesi Vergini tahakkuku, verginin ödenebilir aşamaya gelmesi olarak tanımlanan verginin tahakkuku, tarh ve mükellefe olarak tanımlanan verginin tahakkuku, tarh ve mükellefe tebliğ olunan vergi ile ilgili olarak herhangi bir uyuşmazlığın tebliğ olunan vergi ile ilgili olarak herhangi bir uyuşmazlığın çözümlenmesi sonucunda kesinleşmesinden sonra ortaya çözümlenmesi sonucunda kesinleşmesinden sonra ortaya çıkabilmektedir.çıkabilmektedir.

Verginin tahsili ve Vergi alacağının sona erme şekilleri;Verginin tahsili ve Vergi alacağının sona erme şekilleri; Verginin mükellefçe yatırılması, vergi kanunlarında öngörüldüğü Verginin mükellefçe yatırılması, vergi kanunlarında öngörüldüğü

şekliyle verginin taksitler halinde vergi idaresine yatırılmasıdır.şekliyle verginin taksitler halinde vergi idaresine yatırılmasıdır. Yetkili kişiler tarafından verginin toplanması;Yetkili kişiler tarafından verginin toplanması;

İltizam Usulüİltizam Usulü İhale Usulüİhale Usulü Temsilciler Aracılığıyla Tahsil UsulüTemsilciler Aracılığıyla Tahsil Usulü Devlet Memurları Eliyle Tahsil Usulü (Emanet Usulü)Devlet Memurları Eliyle Tahsil Usulü (Emanet Usulü) Verginin Kaynakta Kesilmesi UsulüVerginin Kaynakta Kesilmesi Usulü Pul, bandrol, kıymetli kağıt şeklinde satış veya işaret konulması, kayıt Pul, bandrol, kıymetli kağıt şeklinde satış veya işaret konulması, kayıt

düşülmesi gibi tahsil şekilleri bulunmaktadır.düşülmesi gibi tahsil şekilleri bulunmaktadır. Vergi Alacağını Sona Erdiren Diğer Durumlar;Vergi Alacağını Sona Erdiren Diğer Durumlar;

Verginin terkiniVerginin terkini ZamanaşımıZamanaşımı AfAf

Vergiden kaçınma, vergiyi doğuran olaya Vergiden kaçınma, vergiyi doğuran olaya neden olmadan vergi yükünün dışında neden olmadan vergi yükünün dışında kalma çabalarını ifade etmektedir.kalma çabalarını ifade etmektedir.

Vergi kaçakçılığı, vergi borcu doğmuş Vergi kaçakçılığı, vergi borcu doğmuş olmasına rağmen vergi kanunlarına aykırı olmasına rağmen vergi kanunlarına aykırı düşen hareketlerle verginin hiç düşen hareketlerle verginin hiç ödenmemesi veya kısmen ödenmesi ödenmemesi veya kısmen ödenmesi olarak tanımlanabilir.olarak tanımlanabilir.

Çifte vergi, aynı vergi konusu üzerinden Çifte vergi, aynı vergi konusu üzerinden birden fazla şekilde vergi alınmasına birden fazla şekilde vergi alınmasına denilmektedir.denilmektedir.

Vergilendirme yetkilerinin çatışması Vergilendirme yetkilerinin çatışması nedeniyle aynı vergi konusu nedeniyle aynı vergi konusu üzerinden birden fazla vergi üzerinden birden fazla vergi alınmasına çifte vergilendirme adı alınmasına çifte vergilendirme adı verilmektedir.verilmektedir.