Kalemegdan gornji grad

Autor:

Aleksa Popov

Profesor:

Jelena Miletić

Mapa Kalemegana-gornji grad

Spomenik despotu Stefanu Lazareviću

Postavljen je 1981. godine na platou Gornjeg grada beogradske tvrđave. Bronzana statua (visine 320 cm, sa postamentom od 40 cm) prikazuje despota za čije vladavine je Beograd prvi put postao prestonica srpske države. Autor spomenika je beogradski vajar Nebojša Mitrić. U blizini spomenika despotu Stefanu Lazareviću je i Despotova kapija i Dizdareva kula koje dominiraju severoistočnom stranom i svakako su jedan od najautentičnijih srednjovekovnih ambijenata Beogradske tvrđave. Za vreme njegove vladavine Beograd je prvi put postao prestonica srpske drzave (1404.-1427.).

Dizdareva kulaIstocna kapija sa severoistocnim bedemom i Zindan - kapijom predstavlja najautentičniji srednjevekovni ambijent Gornjeg grada. Upravo na ovom mestu je u srednjem veku bio glavni ulaz u beogradsku tvrđavu. Četvorougaona kula koja nadvišuje Gornji grad svojom monumentalnošću doprinosi opštem izgledu tvrđave. Kula je sagrađena u XV veku, za vreme vladavine despota Stevana (između 1404-1427), kao i kapija u koju se ulazilo preko pokretnog mosta.Naziv je dobila po tome što je u drugoj polovini XVIII veka u njoj stanovao dizdar – zapovednik Tvrđave. Ova kula je teško stradala u bombardovanju Beograda 1915. godine i delom je rekonstruisana 1938. godine. Krajem sedamdesetih godina prošlog veka na kuli je rekonstruisano krunište sa zupcima. U Dizdarevoj kuli danas se nalazi Opservatorija astronomskog društva «Ruđer Bošković».

Beogradska tvrđavaBeogradska tvrđava predstavlja gradsko utvrđenje oko koje se razvio današnji Beograd. Podignuta je početkom 1. veka kao palisada sa zemljanim bedemima, da bi se tokom vekova razvijala u rimski kastrum (II vek), vizantijski kastel (VI i XII vek), srednjovekovnu utvrđenu prestonicu Srpske despotovine (XIII i XV vek) i na kraju austrijsko/osmanlijsko artiljerijsko utvrđenje (XVII i XVIII vek). Danas je svojevrstan muzej prošlosti Beograda i sa Kalemegdanskim poljem čini jedinstvenu kulturno-istorijsku celinu u okviru Kalemegdanskog parka.

Beogradska tvrđava, a samim tim i sam Beograd, ima vrlo značajan strateški položaj u okviru celokupne jugoistočne Evrope. Smeštena je na granici Panonske nizije i Balkanskog poluostrva i raskrsnica je putnih pravaca koji su od davniva povezivali Carigrad (Via Militaris) odnosno Solun (Via Egnatia) sa unutrašnjošću evropskog kontinenta. Pored kopnenih puteva koji se na tom mestu spajaju, na njemu se ukrštaju i plovni putevi oličeni u Savi i pogotovo Dunavu koji predstavlja najznačajniju evropsku reku.

U lokalnom smislu gledano, tvrđava se nalazi na kraju grebenskog platoa koji se na tom mestu strmo spušta ka ušću Save u Dunav. Na taj način je rekama sprečen pristup tvrđavi sa severa i istoka Dunavom i zapada Savom.

Beogradska tvrdjavaNajstarije utvrđenje na mestu današnje Beogradske tvrđave podignuto je najverovatnije između 6. i 11. godine n. e. u vreme kada su varvarska plemena počela da ugrožavaju severne granice Rimskog carstva. Tada je na platou od Narodnog muzeja i Pozorišta do Studentskog parka podignuto utvrđenje od zemljanih bedema i palisada koje je kasnije, najverovatnije u II veku, preraslo u klasični rimski kastrum koji je činio sastavni deo čuvenog limesa. Kastrum je imao pravougaonu osnovu dimenzija 560m sa 350m i obuhvatao je današnji Gornji Grad sa delom Kalemegdanskog parka do današnje Pariske ulice.

Tvrđava je obnovljena i ojačana nešto pre 535. godine tokom vladavine vizantijskog cara Justinijana I (527-565). Tom prilikom je njena površina svedena najverovatnije samo na pravougaoni prostor današnjeg Gornjeg Grada. Oko nje se tokom slovenskog naseljavanja na Balkansko poluostrvo smeštaju Srbi. Tvrđavu su u VIII veku razorili Obri, posle čega je ona neko vreme bila napuštena.

Beogradska tvrđava danas predstavlja pretežno tipično artiljerijsko utvrđenje, poput Petrovaradina, ali su u njoj vidljivi ostaci i prethodnih epoha. Ta razlika se najbolje vidi u materijalu gradnje:Beli delovi predstavljaju vizantijski i kasniji srpski odnosno srednjovekovni sloj gradnje po kome je i ceo grad dobio naziv

Zindan kapija

Zindan kapija je srednja kapija u pravcu Dunava, karakteristična je po tome što se nalazi između dve okrugle kule. Povezana je sa Despotovom kapijom (iznutra) i Leopoldovom k. (spolja). Izgrađena je sredinom 15. veka. Od 18. veka Turci su je koristili kao tamnicu ("zindan") po čemu je i nazvana.

Zindan kapija predstavlja fortifikacioni sistem na prelazu s hladnog na vatreno oružje. U trenutku kada je građena, bila je glavni ulaz u Gornji grad s kopna i prva zaštita glavne Istočne kapije, poznatije kao Kapija despota Stefana Lazarevića.

Na osnovu dosadašnjih istraživačkih radova utvrđeno je da su postojale četiri faze u kojima je kompleks Zindan dan kapije preživeo velike izmene. Arhitektonsko istraživanje kompleksa prevashodno se zasniva na tumačenju postojećih struktura i na arheološkim istraživanjima,potkrepljenim likovnim i kartografskim izvorima.

Vojni muzej BeogradVojni muzej Beograd je muzejska institucija koja sakuplja, proučava i prezentuje različite predmete za vojnu upotrebu a pre svega oružje, uniforme, ratne zastave, vojna dokumenta i umetnička dela sa vojnom tematikom. Vojni muzej u Beogradu smešten je na prvom bastionu jugoistočnog fronta Beogradske tvrđave u zgradi podignutoj 1924. godine za namene Vojnogeografskog instituta koja je 1956. godine ustupljena Muzeju. Okružen gradskim bedemima i najvećim beogradskim parkom Kalemegdanom predstavlja jedan od simbola Beogradske tvrđave.

Vojni muzej je osnovan Ukazom kneza Milana Obrenovića 10/22. avgusta 1878. godine, neposredno nakon što je Srbija na Berlinskom kongresu dobila nezavisnost. Vojni muzej obeležava 22. avgust kao svoj dan.Prva postavka otvorena je povodom stogodišnjice Prvog srpskog ustanka u jednoj skromnoj građevini u Gornjem gradu Beogradske tvrđave 1904. godine.

Vojni muzej BeogradOsim stalne postavne Vojni muzej je svake godine priređivao više tematskih izložbi posvećenih jubilejima iz svetskih ratova, ali su pripremane i studijske izložbe i obavljen opsežni istraživački rad o muzejskom materijalu. Formirano je desetak studijskih zbirki koje obuhvataju oko 30 000 predmeta oružja, uniformi, odlikovanja i zastava. Rad na obradi i publikovanju muzejskih zbirki je stalna i trajna delatnost Muzeja. Godine 1954. pokrenut je godišnjak Vesnik i do danas je objavljeno 36 brojeva.Vojni muzej je sada u svom istorijskom ambijentu, u prostoru Beogradske tvrđave, okružen kalemegdanskim parkom i bedemima tvrđave sa izloženim teškim naoružanjem (razni topovi od srednjeg veka do kraja dvadesetog veka, tenkovi iz Drugog svetskog rata među njima i ruski T-34, lanser torpeda, patrolni čamac, brodsko artiljerijsko oružje...) u rovu između tvrđave i zgrade Muzeja. Vojni muzej je centralna matična ustanova u Vojsci Srbije koja se bavi prikupljanjem, čuvanjem, zaštitom, obradom, izlaganjem i publikovanjem predmeta vojnoistorijske materijalne kulture od predslovenskog perioda do današnjih dana. Muzej organizuje tematske izložbe posvećene značajnim jubilejima iz bliže i dalje prošlosti i obavlja sve poslove stručne delatnosti.

Unutrašnja Stambol kapijaZa vreme velikih radova na rekonstrukciji tvrđave tokom austrijske vladavine Beogradom 1717–1736. godine izgrađena su utvrđenja Jugoistočnog fronta na osnovu projekta inženjerijskog pukovnika Nikole Doksata de Moreza. Tada je podignuta i Stambol kapija koja je imala prolaze, bočne prostorije i kazamate, dok je fasada nosila stilske odlike baroka. Odredbama Beogradskog mira do juna 1740. godine trebalo je da se u celini poruši kapija Jugoistočnog fronta. Od 1739. godine i nove turske vladavine Beogradom počela je izgradnja na trasama porušenih austrijskih fortifikacija, pa je tako i Unutrašnja Stambol kapija podignuta na mestu austrijske kapije. Unutrašnja Stambol kapija je i u tursko vreme glavna kapija na pravcu Carigradskog druma. Posle predaje ključeva Knezu Mihailu 1867. godine na Stambol kapiji, pored turske istaknuta je i srpska zastava, a turskog stražara zamenio je srpski. Pošto je Srbija objavila rat Turskoj 1876. godine, sa kapije je skinut stub na kojem se nalazila turska zastava kao poslednji znak vazalskog odnosa Srbije prema Turskom carstvu.

Spomenik zahvalnosti Francuskoj

Podignut je 1930. na Velikom Kalemegdanu. Autor spomenika je poznati jugoslovenski vajar Ivan Meštrović. Spomenik je podiglo Društvo prijatelja Francuske i Društvo nekadašnjih učenika francuskih škola u spomen prijateljstva, pomoći i saradnje Francuske i Srbije u Prvom svetskom ratu. To je i osnovna tema, dosledno sprovedena u koncepciji spomenika monumentalnih razmera, sa bronzanom figurom žene na visokom postamentu od belog dalmatinskog kamena, koja predstavlja Francusku koja u ratnom zamahu, sa mačem u ruci, pritiče u pomoć Srbiji. Dva reljefa izvedena na bočnim stranama postamenta pre-dstavljaju dopunu osnovne ideje: sa zapadne strane nalazi se kompozicija "Ratnici" koja prikazuje stradanja francuskih i srpskih vojnika, dok je sa istočne strane predstava ženske sedeće figure sa decom koja personifikuje "Sorbonu" - prosvetnu pomoć srpskoj omladini u toku i posle rata. Spomenik zahvalnosti Francuskoj pripada fazi Meštrovićevog stva-ralaštva posle Prvog svetskog rata, kada je izradio brojne monumentalne spomenike nacionalnog karaktera sa kojima je uveo novine u koncepciju javnih spomenika kod nas, prekidajući sa tradicijom realističko-naturalističkih shvatanja monumentalne plastike. Konzervatorski radovi na spomeniku rađeni su 1996.

Sahat kula i kapija

Sahat kula se nalazi na Kalemegdanu. Izgrađena je iznad Sahat kapije, koja je po kuli i dobila naziv. Gradjena je u XVIII veku, u doba austrijske okupacije. Naslanja se na srednjevekovni zid Gornjeg grada. Sagradjena je u baroknom stilu.

Namena joj je bila, kao i drugim objektima iz XVIII veka, smestaj straze, oruzja i drugog vojnog materijala.

Njen ukupan izgled, sa naglašenim elementima baroka, neposredno svedoči o vremenu njenog nastanka. Kula sa satom je prepoznatljiv detalj u turskim čaršijama, ali se u tvrđavama retko javljaju, tako da se beogradska po tome može smatrati neuobičajenim primerom.

Časovnik ima centralni mehanizam i tegove, kao i dva gonga, a između dva navijanja časovnik može da radi oko nedelju dana. Satni mehanizam u potpunosti je obnovljen 2002. godine i danas radi na savremenim principima.

Sahat-kula je jedan od malobrojnih objekata na Beogradskoj tvrđavi koji nije pretrpeo značajnija oštećenja, te i danas čuva sva autentična arhitektonska i stilska obeležja. Visoka je 27,5 metara.

PobednikPobednik je naziv za trijumfalni spomenik koji se nalazi na najvišem bedemu tvrđave u Beogradu. Spomenik je izradio čuveni vajar Ivan Meštrović, a po narudžbi beogradske opštine. Spomenik predstavlja pobedu srpske vojske nad Otomanskom i Austrougarskom imperijom u ratovima od 1912. do 1918. godine.

Spomenik predstavlja pobedu nad feudalizmom i ropstvom, mračno i srednjovekovno doba koje su oličavale stare i konzervativne carevine prestale su da postoje posle Prvog svetskog rata, a nag muškarac i ratnik oličava novo renesansno doba, koje je došlo u ove krajeve. Sivi soko u levoj ruci osmatra svet oko sebe i pazi da se mračne, tiranske i strane zavojevačke sile ne probude, a ako se to desi, mač u desnoj ruci je tu da te sile zla uplaši ili pobedi.

Prema prvobitnom planu, spomenik je trebalo da bude postavljen u centru grada, na Terazijama, ali zbog negodovanja tadašnje javnosti, izazvanog realistično predstavljenom nagom muškom figurom, postavljen je na Beogradskoj tvrđavi licem okrenut prema Zemunu.

Spomenik Pobednik je svečano otkriven 1928. godine, povodom proslave desetogodišnjice proboja Solunskog fronta i pobede Srbije u ratovima od 1912. do 1918. godine.

Mitropolitski dvor

Arheološkim istraživanjima otkriven je deo mermernog nadvratnika mitropolitske crkve Uspenja Bogorodice sa ktitorskim natpisom despota Stefana Lazarevića. Sem natpisa nije pronađen nikakav drugi ostatak crkve koja uništena početkom treće decenije XVIII veka. U neposrednoj blizini crkve nalazila se prostrana srednjovekovna građevina – palata, za koju je arheološkim istraživanjima vršenim od 1985. godine utvrđeno da potiče iz despotovog vremena. Ova palata pripadala je kompleksu Mitropolitskog dvora i uništena je u požaru prilikom turskog zaposedanja grada 1521. godine.

Kralj kapijaPo projektu Andrea Kornara starija faza Kralj kapije potiče iz 1693. godine i rađena je kad i Sahat kapija, te joj je po arhitektonskom sklopu veoma slična. Odzid prema Rimskom bunaru nije sačuvan u autentičnom obliku, jer je 1950. godine prezidan za bunker JNA.

Mlađa faza gradnje Kralj kapije obuhvata produžetak prolaza i završava se reprezentativnim portalom u duhu baroka. Bočno se nalaze prolazi koji vode do bastiona II i jugozapadno fronta. Današnji kompleks Kralj kapije predstavlja najbolje očuvani deo beogradske tvrđave sa vojnim objektima iz epohe baroka.

Svod centralnog prolaza Kralj kapije je bio u veoma lošem stanju i zbog mogućnosti urušavanja, koje bi predstavljalo opasnost za prolaznike, postavljena je skela. Usled prodiranja atmosferskih oda s površine platoa kod Pobednika došlo je do drobljenja i raspadanja kamena unutar centralnog prolaza. U sklopu projekta restauracije izvršeno je ispitivanje kamena u svodu i utvrđeno da je njegova čvrstoća 10 puta manja od minimalne i da postoji opasnost od urušavanja svoda. Prva faza intervencije na Kralj kapiji predstavlja konzervatorsko-restauratorske radove, dok se druga odnosi na statičku sanaciju i hidroizolaciju kapije. Pored Zavoda za zaštitu spomenika kulture Beograda u ovu, složenu intervenciju uključen je i Arhitektonski fakultet u Beogradu. Radovi su završeni 2009. godine.

Karađorđeva kapija

Ovo je južna kapija ravelina. Izgrađena je u 18. veku, a nazvana je po Karađorđu, koji je prošao kroz nju prilikom zauzimanja tvrđave 1806. Nakon povratka Turaka 1813. zazidana je kako ne bi poslužila nekom novom Karađorđu. Ponovo je otvorena tek nakon Drugog svetskog rata.

Fontana BorbaFontana Borba se nalazi u centru kružne aleje na Gornjem Kalemgdanu, u Beogradu, Srbija. Spomenik predstavlja ribara koji se bori sa zmijom. Ovaj spomenik takođe zovu i "Zlosrećni ribar". Autor spomenika je kipar Simeon Roksandić. Skulptura je urađena u bronzi i ima visinu 150cm. Simeon Roksandić je ovu skulpturu izradio 1906. u svom ateljeu u Rimu. Spremao se za Balkansku izložbu, koja se održavala 1907. u Londonu. Fontana Borba ima interesantnu priču. Autor je bio obavešten da je spomenik potonuo s brodom, koji je prevozio figuru. Kako je imao model urađen od gipsa, kipar je izradio još jednu identičnu figuru. Kasnije se saznalo da prva figura nije potonula. Tako su bile napravljene dva potpuno ista primerka spomenika. Jednu kopiju spomenika otkupio je grad Beograd, a drugu je otkupio grad Zagreb. Bio je to jedinstveni slučaj da isto umetničko delo biti postavljeno na dva različita mesta u istoj zemlji, što danas, naravno, više nije slučaj. Fontana Borba je postavljena na Gornjem Kalemegdanu 1912 godine. Fontana je zaštićena zakonom kao spomenik kulture, kao i svi ostali spomenici u parku na Kalemgdanu. U Zagrebu je ovaj spomenik postavljen na jezuitskim trgu u Gornjem gradu.

Damad Ali Pašino turbe

Damad Ali-pašino turbe nalazi se na platou Gornjeg grada, oktougaone je osnove i jedan je od retkih sačuvanih spomenika islamske arhitekture u Beogradu. Turbe je dobilo naziv po velikom veziru sultana Ahmeda III, Damad Ali-paši. Mauzolej je nastao 1784. godine nad grobom beogradskog muhafiza Izmet Mehmed-paše. Pošto je turbe znatno oštećeno u Prvom srpskom ustanku, Marašli Ali-paša ga je obnovio tokom 1818 i 1819. godine i posvetio Damad Ali-paši. Kasnije su tu sahranjena i dva muhafisa (zapovednika) Beogradske tvrđave: Selim-paša (1847) i Hasan-paša (1850).

Crkva Rođenja Presvete Bogorodice (Ružica), Beograd

Nalazi se u istočnom podgrađu Beogradske tvrđave, u zgradi koja je u 18. veku prvobitno služila kao barutni magacin. Posle prelaska tvrđave u srpske ruke 1867-69. pretvorena je u vojnu crkvu nazvanu “Ružica”. U doba despota Stefana Lazarevića postojala je stara crkva istog imena, koju su Turci pri osvajanju Beograda 1521. porušili.

Crkva Ružica ozidana je od kamena i sa zvonikom priljubljena uz samu Beogradsku tvrđavu. Pred bočnim, glavnim ulazom u crkvu, od 1924. stoji “bronzana straža” – desno je srpski srednjovekovni vitez cara Dušana, levo srpski pešadinac iz Prvog svetskog rata.

Crkva Rođenja Presvete Bogorodice (Ružica), Beograd

Posle velikih oštećenja, nastalih posle Prvog svetskog rata, crkva je obnovljena 1925. zahvaljujući prilozima Beograđanki čiji su članovi porodice učestvovali u ratovima za oslobođenje. Izrezbareni ikonostas je uradio Kosta Todorović, a ikone na njemu naslikao jeromonah Rafailo Momčilović.Celu zapadnu stranu crkvene lađe pokriva kompozicija na kojoj je predstavljena prva novozavetna Hristova propoved – Beseda na gori, gde među slušaocima sede vojni sveštenik Petar Trbojević, kralj Aleksandar I i kraljica Marija Karađorđević, kao i kralj Petar I i ruski car Nikolaj II Romanov. Ovaj živopis crkve radio je poznati ruski akademski slikar Andrej Bicenko.Unutrašnjost krase tri lustera (polijeleja) napravljena od istrošenih čaura, topovske municije, oficirskih mačeva i vojničkih kubura vojnika sa Solunskog fronta. Zato se i našla na listi deset jedinstvenih crkava u svetu na zvaničnom sajtu Društva ljubitelja neobičnosti.

Česma Mehmed paše Sokolovića

Smeštana je u rovu pored severozapadnog bedema. Podigao ju je Mehmed paša Sokolović (1505-1579) u drugoj polovini XVI veka. Beograd je za vreme turske uprave posedovao vodovodnu mrežu. Jedan krak vodovoda napajao je vodom Gornji grad. Česma je možda služila i za napajanje džamije sultana Sulejmana, koja se nalazila u blizini. Česma ima pravougaonu osnovu, dimenzija 7,50 x 6,30 m. Pretpostavlja se da je prvobitno bila visoka oko 4,5 metra. Česma je bila dekorisana i ima lule za isticanje vode. Zanimljiv detalj je korito od kamenih ploča spojenih gvozdenim spojnicama, koje je očuvano u celini.

Leopoldova kapija

Ovo je glavna zasvođena kapija na Gornjoj tvrđavi. Ime je dobila po caru Leopoldu I, a naziva se još i Unutrašnja istočna kapija ili Gornja istočna kapija. U njenom gornjem delu fasadu ukrašava kameni venac i na njemu grb Austriske imperije. Iznad njega nalazi se ispisano geslo Habzburške dinastije VIRIBUS UNITIS ("Udruženim snagama"). Ispod grba nalazi se uklesana godina 1694. kao uspomena na neuspelu tursku opsadu. Stubovi koji se nalaze sa obe strane kapije su bez ukrasa, dok barokno pročelje ima dva geometrijska ornamenta. Ispred kapije nalazi se viseći most (koji ne funkcioniše), a tu su i ostali delovi za otvaranje kapije: rampa, kovane bankine, žlebovi, barikade i dve stražare u zidu pored glomaznih dvokrilnih vrata (koja su uklonjena). Širina i visina kapije iznose oko 7m, dok joj je dubina oko 10m. Ispod kapije je šanac preko koga je postavljen most sa drvenom ogradom. Mnogi elementi kapije su uklonjeni ili ne funkcionišu od vremena kada Tvrđava prestaje da ima status pograničnog utvrđenja i dobija karakter obične kasarne (početkom XIX veka).

Zavod za zaštitu spomenika kulture grada BeogradaIdeja o stvaranju prve službe zaštite spomenika kulture u Beogradu javila se tek neposredno pred Drugi svetski rat, 1939. godine, kada je na jednoj od sednica Opštine grada bilo predloženo da se pri kulturnom odseku Opštine formira i odeljak za ispitivanje prošlosti Beograda.Pa ipak, tek trinaest godina posle osnivanja Zavoda za zaštitu i naučno proučavanje spomenika kulture Narodne Republike Srbije (1947), Narodni odbor grada Beograda 27. maja 1960. godine osniva Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda („Beogradske novine“ br. 13/60).Oktobra 1960. godine za direktora Zavoda postavljen je Jovan Sekulić, a već novembra te godine imenovan je i Savet Zavoda čiji su članovi bili Stojan Simić, ministar u penziji, arh. Bogdan Ignjatović i Svetislav Mandić, slikar-kopnzervator.

„Čekati-više se nije smelo. Trebalo je odmah doneti rešenje o zaštititi kuće Jevrema Grujića, a o tome nisam znao ništa. Ni kako se rešenje donosi, ni sam postupak oko njegovog donošenja i upisa u nekakav registar spomenika kulture koji još nije postojao u Zavodu“ piše Jovan Sekulić u knjizi Putevima zaštite spomenika kulture, Beograd, 2001.

I tako, spasivši kuću Jevrema Grujića u ulici Lole Ribara br. 17 od nestajanja, izrađeno je prvo rešenje o zaštiti spomenika kulture u Beogradu.

Izvori http://

www.discoverserbia.org/sr/beograd/kalemegdan

http://www.dnevno.rs/ekalendar/beograd-u-proslosti/108770-dnevno-rs-pobednik-izmesten-sa-terazija-jer-su-se-beogradske-gospode-zgrazavale-nad-golotinjom.html

Knjiga istorija Beograda,autor balkanoloski institut Sanu Draganic.

http://www.haoss.org/t17062-znate-li-koliko-beograd-ima-kapija

http://www.filmpublikart.net/kalemegdan/zahv_fr.html

http://razgledanje.tripod.com/tvrdjava/fototura.htm