KADRY MORSKIE

KADRYMORSKIE

RZECZYPOSPOLITEJtom V

Powicamy pamiciwiceadmiraa Kazimierza Porbskiego,twrcy Marynarki Polskieji szkolnictwa morskiego

MW str. 1 18 sierpnia 2011 godz. 11:03

Wiceadmira Kazimierz Porbski (15 IX 197220 I 1933), obraz Grayny Kilarskiej, fot. Tomasz Degrski


KADRYMORSKIE

RZECZYPOSPOLITEJtom V

POLSKA MARYNARKA WOJENNA

Dokumentacja organizacyjna i kadrowaoficerw, podoficerw i marynarzy

(19181947)

Pod redakcjJana Kazimierza Sawickiego

Gdynia 2011


Polskie Towarzystwo NautologiczneKomisja Historii eglugi

Akademia Marynarki WojennejInstytut Historii WNHiS

Recenzenci tomu:Kmdr prof. zw. dr hab. Jerzy PrzybylskiProf. zw. dr hab. Waldemar Stanisaw Rezmer

Dobr dokumentw i opis zdj:Stanisaw Nowakowski, Walter Pater, Jan Kazimierz Sawicki

Reprodukcja zdj i dokumentw ze zbiorw Autorw, Muzeum MarynarkiWojennej i Centralnego Muzeum Morskiego

Projekt graficzny okadki wedug koncepcji J.K. Sawickiego opracowali:Jarosaw Czarnecki, Mateusz Olszewski

Redakcja techicznaLech Chako, Teresa Kulas

Skad komputerowy systemem TEXLech Chako

c Copyright by Polskie Towarzystwo Nautologiczne 2011c Copyright by Jan Kazimierz Sawicki, Gdask 2011

ISBN 978-83-932722-0-4

PTN Komisja Historii eglugi, Gdynia 2011Wydanie I. Ark. wyd. 50, ark. druk. 43,5Druk i oprawa: Grafix Centrum Poligrafii


Wydawnictwo zostao przygotowane pod patronatem

Dowdcy Marynarki Wojennej Rzeczypospolitej Polskiejadmiraa floty Tomasza Mathei

Przewodniczcego Polskiego Towarzystwa Nautologicznegokpt..w. prof. zw. dr. Daniela Kazimierza Dudy

Jego Magnificencji Rektora-KomendantaAkademii Marynarki Wojennej im. Bohaterw Westerplatte

kontradmiraa dr. in. Czesawa Dyrcza


Fundatorzy:

Dowdztwo Marynarki Wojennej RP

Polskie Towarzystwo Nautologiczne

Towarzystwo Przyjaci Centralnego Muzeum Morskiego w Gdasku

Centralne Muzeum Morskie w Gdasku

Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni

Urzd Morski w Gdyni

*

Czonkowie Stowarzyszenia Marynarki Wojennej w Londynie

Klub Kapitanw eglugi Wielkiej w Szczecinie

Stowarzyszenie Kapitanw eglugi Wielkiej w Gdyni

Stowarzyszenie Oficerw Marynarki Wojennej RP w Gdyni

Zwizek Polskich Oficerw Marynarki Handlowej z Sekcj Marynarzy w Londynie

*

Biblioteka Gwna Akademii Morskiej w Szczecinie

Instytut Historii Wydziau Nauk Humanistycznych i SpoecznychAkademii Marynarki Wojennej w Gdyni

Wydzia Nawigacyjny Akademii Morskiej w Gdyni

Zakad Historii Wojskowej Instytutu Historii i ArchiwistykiWydziau Nauk Historycznych Uniwersytetu Mikoaja Kopernika w Toruniu

oraz

Zesp Autorski i Redakcyjny:

Stanisawa i Daniel Kazimierz Duda

Alfons Jankowski

Sawomir Kudela

Teresa i Marek Kulas

Anna, Maria i Stanisaw Nowakowscy

Walter Pater

Jan Kazimierz Sawicki


OD DOWDCY MARYNARKI WOJENNEJ RP

W dziejach najnowszych Polski, kade pokole-nie wnosio swj wkad w budow zrbw mor-skiego pastwa. Jake znamienity by w tymudzia kadr Marynarki Polskiej, wojennej i han-dlowej, imiennie przywoywanych na stronachtego tomu. Autorzy swoje dzieo powicajpamici wiceadmiraa Kazimierza Porbskiego,ktry wraz z pozaborow kadr oficerw i ma-rynarzy, pokoleniami ksztaconymi w szkolnic-twie niepodlegej ojczyzny i jej sojusznikw,tworzyli Marynark Polsk i wytyczali gwnekierunki polityki morskiej odrodzonego pa-stwa. Potomnym przybliaj posta Admiraa,sigajc do dokumentw i zapiskw Jego ro-dziny oraz dorobku ojczystej historiografii.

Historia Marynarki Polskiej, zapocztko-wana rozkazem Jzefa Pisudskiego z dnia 28 li-stopada 1918 r., pisana jest przez wspczesne

pokolenia po dzie dzisiejszy. Pierwsze szkice i opracowania historyczne sigaywiekw wczeniejszych, aby wiedz o morskiej przeszoci kraju wspomaga woldziaania spoeczestwa polskiego na rzecz morskiego pastwa. Tak postpowa wi-ceadmira Kazimierz Porbski, szef Departamentu dla Spraw Morskich i szef Kie-rownictwa Marynarki Wojennej Ministerstwa Spraw Wojskowych. W 1921 r. przygo-towa i wyda pod swoim protektoratem zarys dziejw Flota Polska. Zapocztkowatym nurt pimiennictwa o dawnych i najnowszych dziejach morskich Polski, cieszcysi mecenatem wadz, dbaych o realizacj programu morskiego odrodzonego pa-stwa. Wydawnictwom honorujcym uroczystoci 10 i 15-lecia odrodzonej Polski namorzu patronowa Jzef Pisudski oraz urzdujcy ministrowie przemysu i handlu.Natomiast edycja w 1996 r. drugiego tomu Kadr morskich Rzeczypospolitej o korpu-sie oficerskim PMW z lat 19181947 otoczona bya imienn opiek i patronatemadmiraa Ryszarda ukasika, dowdcy Marynarki Wojennej RP. Dzieo to stao sidoniosym wydarzeniem naukowym w historiografii Marynarki Polskiej XX wieku.

W imieniu dowdztwa Marynarki Wojennej RP rekomenduj edycj tomu pi-tego Kadr morskich Rzeczypospolitej, poniewa wieczy prace badawcze dotyczcepersonelu Polskiej Marynarki Wojennej z lat 19181947. Przedstawia i dokumentujedwukrotne formowanie PMW w odradzajcym si kraju i podczas II wojny wiato-wej w Wielkiej Brytanii w orodkach i na okrtach polskich czy Royal Navy. W pu-blikowanym tomie poznajemy organizacj PMW oraz dokumentacj ewidencyjnponad 1400 oficerw i prawie 4750 szeregowych marynarzy PMW. Jest to kolejne,znaczce osignicie naukowe Zespou Autorskiego prof. dr. hab. Jana KazimierzaSawickiego, przewodniczcego Komisji Historii eglugi Polskiego Towarzystwa Na-utologicznego. Moe posuy do rozwijania bada naukowych personelu PolskiejMarynarki Wojennej, a po ostatnie lata.


Uzyskany postanowieniami Konferencji Wersalskiej w 1919 r. dostp do morza,wedug sw wiceadmiraa Kazimierza Porbskiego, nie zaspakaja aspiracji narodo-wych Polakw. Jednak pokolenia odrodzonej Polski, swoj prac na ldzie i morzu,zapewniy rozwj kraju jako pastwa morskiego. Marynarka Polska (PMW i PMH)w latach wojny walczya w skadzie flot alianckich wnoszc swj wymierny wkadw zwyciskie zmagania na morzu. Polska postanowieniami Konferencji Poczdam-skiej w 1945 r. uzyskaa rozlegy dostp do morza. Niestety, usytuowanie geopo-lityczne zniewolonego kraju, nie pozwolio w peni wykorzysta posiadany poten-cja PMW i PMH w Wielkiej Brytanii. Tylko dziki konspiracyjnemu kierownictwui czonkom Wydziau Marynarki Wojennej Alfa Komendy Gwnej Armii Krajo-wej oraz wsppracownikom z Delegatury Rzdu RP na Kraj, udao si zrealizowawariant cywilny i wczy ocala z wojny fachow kadr morsk w powojenn odbu-dow pastwa. Wykorzystali posiadan wiedz i dowiadczenie zdobyte w odrodzo-nej Polsce i w subie morskiej u zachodnich aliantw, aby z determinacj podjw kraju realizacj programu morskiego, tak wanego dla zachowania atrybutw nie-podlegego bytu pastwa. Kadra ta musiaa przezwycia trudnoci stwarzane przezskcone ze sob dawne mocarstwa sojusznicze i znosi rozliczne represje ze stronywczesnych wadz krajowych. Jednak niezomno i ofiarno pokole II RP orazpokole ksztaconych w powojennej Polsce day szans, eby wasn myl i pracodbudowa, a nastpnie rozwin gospodark morsk i jej siy zbrojne na morzu dostandardw wiatowych.

Tym wikszego znaczenia nabiera edycja tego dziea, aby wspczesnym pokole-niom unaoczni, kto kreowa i realizowa wizj morskiej Polski, nie tylko w II Rze-czypospolitej, ale rwnie przypomnie o zasugach tych pokole, ktre oni wy-ksztacili i przygotowali do pracy na morzu pod ojczyst i obc bander.

Gdynia, czerwiec 2011 r. admira floty Tomasz Mathea


Cz I

Zbir studiwo dokumentacji kadrowej

Polskiej Marynarki Wojennej(19181947)



Jan Kazimierz Sawicki

STRUKTURY ORGANIZACYJNE I KADROWE W DOKUMENTACJIOFICERW POLSKIEJ MARYNARKI WOJENNEJ W LATACH 19181947

Publikacja w 1996 r. tomu drugiego Kadr morskich Rzeczypospolitej okazaa siwydarzeniem o szczeglnej doniosoci dla oglnego stanu wiedzy o Polskiej Mary-narce Wojennej i Polskiej Marynarce Handlowej. Umoliwia wytyczenie wielu pro-gramw badawczych obejmujcych dzieje morskie Polski w XIX, XX i XXI wieku.Jakkolwiek zapocztkowana w 1918 r. personifikacja pierwszych i zmieniajcych sistruktur organizacyjnych Marynarki Polskiej ukierunkowana zostaa na MarynarkWojenn RP, to do 1922 r. dotyczya caego, jake wwczas skromnego, cywilnegoobszaru gospodarki morskiej. Pniej kadra oficerw MW, tak w latach pokojowejpracy, jak i w latach wojny, a zwaszcza po jej zakoczeniu, swoj wiedz i do-wiadczeniem zawodowym inicjowaa i otwieraa moliwoci wczenia morza dlapotrzeb gospodarki pastwa polskiego. Szczeglnie wielk rol odegraa w dziejachmorskich II Rzeczypospolitej Polskiej i w latach powojennych, gdy przywracaa doycia i zabezpieczaa oraz kontynuowaa prac w kadej dziedzinie gospodarki mor-skiej kraju. Tradycyjnie dzieje si tak, cho ju w ograniczonym zakresie, rwniew dobie wspczesnej.

Opracowanie dokumentacji korpusw oficerskich Marynarki Wojennej RP z lat19181947 umoliwio usystematyzowanie wiedzy o polskiej kadrze morskiej nietylko z lat istnienia II Rzeczypospolitej, ale rwnie poznanie jej losw powojennychw kraju i na uchodstwie. Potwierdzi t opini prof. dr hab. Pawe Wieczorkiewicz,ktry tom drugi Kadr morskich Rzeczypospolitej uznawa za klucz do jakichkolwiekbada nad korpusem oficerskim dziejami PMW. Okazao si rwnie, e naszapublikacja o PMW z 1996 r., zawaya na zainicjowaniu podobnych prac z dzie-dziny biografistyki w innym rodzaju wojsk, np. lotnictwa. Nobilitujce rekomenda-cje o dziele pojawiay si w artykuach recenzyjnych1, publicznych wystpieniach,w nadsyanej korespondencji.

Spotkalimy si z powszechnym uznaniem rodowisk kombatanckich w WielkiejBrytanii, Stanach Zjednoczonych, Australii, Republiki Poudniowej Afryki i w ojczy-stym kraju. Gratulacje otrzymalimy od rotmistrza Ryszarda Dembiskiego, prezesaInstytutu Polskiego i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie, gdzie jest przecho-wywana dokumentacja PMW i PMH. Podobne opinie wyraziy dyrekcje CentralnegoArchiwum Wojskowego w Rembertowie i Archiwum Akt Nowych w Warszawie. Nie

1 Zob., W. Pater, Sownik biograficzny oficerw Marynarki Wojennej (19181947), Przegld Mor-ski, 1996, nr 10, s. 7987; Z. Damski, Portret Optanych morzem, Polska Zbrojna, 2325 VIII 1996;S. Opiekulski, Recenzje Kadry morskie Rzeczypospolitej, Tom II, Polska Marynarka Wojenna, Cz I,Korpus oficerw 19181947, Gdynia 1996, Przegld Wojsk Lotniczych i Obrony Powietrznej, 1997, nr 4,s. 8687; B. Gaka, Recenzja: J. i M. Czerwiscy, M. Babnis, A. Jankowski, J.K. Sawicki, Kadry mor-skie Rzeczypospolitej, t. 2, Polska Marynarka Wojenna. Cz I, Korpus oficerw 19181947. Pod redakcjJ.K. Sawickiego. Gdynia: Pracownia Historii Wyszej Szkoy Morskiej 1996, 666 s., Dzieje Najnow-sze, R XXIX, 1997, nr 1, s. 193195; J. Tuliszka, Recenzje i polemiki [w:] Nautologia, R. XXXIIi XXXIII, 1997, nr 1, s. 4549 i 1998, nr 2, s. 8385; G. Murawska, Morski ksigozbir Kadry morskieRzeczypospolitej, Gazeta Morska Gazeta Wyborcza, 2 IX 1996, s. 6.


12 Jan Kazimierz Sawicki

zabrako sw wdzicznoci od wielu rodzin oficerw i prb o kontynuowanie pracbadawczych dokumentacji organizacyjnej i ewidencyjnej PMW. Witold Sipowicz, synkmdr. por. in. Hilarego Sipowicza, w licie z 19 kwietnia 1998 r. pisa, e dzieo ta-kiej rangi jak Kadry morskie Rzeczypospolitej bdzie miao wznowienia. . .. Niestety,na obecnym etapie bada, istniaa moliwo edycji tomu pitego tylko w nowym,szeroko rozbudowanym wariancie opracowania dokumentacyjnego.

1. Dokumentacja imiennego skadu i rozmieszczenia oficerww strukturach organizacyjnych Polskiej Marynarki Wojennej

Dekret Jzefa Pisudskiego z 28 listopada 1918 r. zapocztkowa prace nadformowaniem Marynarki Polskiej, wojennej i handlowej. Jednak Bogumi Nowotnydopiero w dniu 5 marca 1919 r. opublikowa Rozkaz nr 1, ktry okreli wstpn orga-nizacj i etaty Sekcji Marynarki w Ministerstwie Spraw Wojskowych, liczcej w sumie25 oficerw i 50 pracownikw cywilnych. Tak w tym wypadku jak i w pozostaych re-jestrach osobowych i organizacyjnych, ktre zamiecilimy w tym tomie, ujto tylkooficerw Marynarki. Natomiast zatrudnienie pracownikw pomocniczych, wojsko-wych i cywilnych, w strukturach organizacyjnych Marynarki, stanowi odrbny obszarbada dokumentacyjnych i winien w przyszoci zosta uwzgldniony w szczego-wych opracowaniach kadrowych. Wypada tu nadmieni, e 11 marca 1919 r. B. No-wotny podaje si do dymisji, co koczy jego skromne poczynania jako organizatoraMarynarki Polskiej2. Tymczasowo kierownictwo Sekcji Marynarki w MinisterstwieSpraw Wojskowych przejmuje kpt. mar. Stefan Frankowski.

Kontradmira Kazimierz Porbski zostaje w dniu 6 marca 1919 r. mianowanyczonkiem Rady Wojskowej. Jego to staraniom zawdziczamy uchwa Rady Mi-nistrw z dnia 20 marca o przeksztaceniu Sekcji Marynarki w Departament dlaSpraw Morskich w Ministerstwie Spraw Wojskowych, skupiajcy cao wojskowychi cywilnych uprawnie morskich rzdu. W dniu 22 kwietnia 1919 r. K. Porbskiegopowoano na szefa Departamentu dla Spraw Morskich w Ministerstwie Spraw Woj-skowych3. Jedn z pierwszych jego decyzji byo przystpienie do formowania korpu-sw oficerskich Marynarki Wojennej. W dniu 24 marca 1919 r. zostaa utworzona(pierwsza!) Komisja Weryfikacyjna dla Oficerw pod przewodnictwem kpt. mar.Stefana Frankowskiego, wywodzcego si z marynarki carskiej Rosji. Ju w drugimtomie Kadr morskich Rzeczypospolitej, ktry opublikowaem w 1996 r., informowa-em, e w latach 19181924 zweryfikowano i wprowadzono do korpusw oficerskich

2 B. Nowotny, Wspomnienia [Z przedmowami A. Ryby i S. Kudeli. Biografi autora opracowaliS. Kudela i W. Pater]. Gdask: Oficyna Wydawnicza Finna 2006, s. 177 i n.; W. Pater, Szefowie SekcjiMarynarki, Departamentu dla Spraw Morskich i Kierownictwa Marynarki Wojennej oraz dowdcy MarynarkiWojennej (19182000), Rocznik Gdyski, 2003, nr 15, s. 6988. Zob., K. Porbski, Sprawy morskiePolski. Wstp i opracowanie Z. Machaliski. Gdynia: Pracownia Historii Wyszej Szkoy Morskiej 1996.Seria wydawnicza Ksigi Floty Ojczystej, tom 7.

3 Nazwa Departamentu dla Spraw Morskich MSWojsk. jest rnie uywana, tak w zachowanychdokumentach jak i we wspczesnej doby publikacjach. Ci co uznawali lub uznaj dla za bd czyniepoprawno jzykow, zmieniaj wic nazw na: Departament do Spraw Morskich MSWojsk. lubDepartament Spraw Morskich MSWojsk. W naszym opracowaniu stosujemy nazw dekretujc powoa-nie Departamentu dla Spraw Morskich MSWojsk. Zob. J. Tuliszka, Co oznacza skrt DSM?, PrzegldMorski, 1993, nr 3, s.7071.


Struktury organizacyjne i kadrowe. . . 13

348 osb. Sygnalizowaem tam, e nie wszystkich Polakw, oficerw marynarki ob-jto weryfikacj. W tym miejscu przywoam nazwisko Konstantego Maciejewicza,sawnego kapitana i organizatora szkolnictwa morskiego PMH, ktry we flocie Ro-sji by dowdc okrtu podwodnego AG-15 i odznaczy si uratowaniem grupymarynarzy z zatopionego okrtu4.

W tomie pitym Kadr morskich Rzeczypospolitej zamieszczamy jeszcze wykaz 23oficerw marynarki Rosji i Austro-Wgier, ktrych nie zweryfikowano w KorpusieOsobowym MW. Zostali oni w latach 19181919 skierowani do suby w WojskuPolskim, a kilku nawet do jednostek organizacyjnych Marynarki Wojennej RP.

Autorom udao si ustali, w opublikowanych w 1996 r. rejestrach, pochodze-nie z flot pastw zaborczych, jak wwczas sdzono, wszystkich oficerw KorpusuMorskiego. Pniej opini t zrewidowali wnoszc uzupenienia do wczeniej opra-cowanych wykazw imiennych oficerw. W 1996 r. sdzono, e do rozpoznaniapozostawao jeszcze pochodzenie 104 oficerw z Korpusu Technicznego i KorpusuRzeczno-Brzegowego. Jednak w miar postpu naszych prac dokumentacyjnych,identyfikowano kolejne grupy oficerw wywodzcych si z marynarek Rosji i Au-stro-Wgier. Z tej ostatnio wymienionej marynarki rzeczowo uzupenili nasze ba-dania kmdr por. mgr Walter Pater i kmdr por. dr Sawomir Kudela, co znajdujepotwierdzenie w autorskim studium opublikowanym w tym tomie.

Ustalanie rejestru imiennego oficerw PMW stanowio istotny problemem ba-dawczy, ktry wystpowa ze szczegln si, przy opracowywaniu i wydawaniuw 1996 r. tomu drugiego Kadr morskich Rzeczypospolitej. Jakkolwiek zdoano ww-czas opracowa pierwsz w polskiej historiografii tej miary najpeniejsz dokumen-tacj kadry oficerskiej PMW, to wymagaa ona uzupenie. Dotyczyo to gwnieokresu midzywojennego. Na przykad w rozkazie o obsadzie stanowisk dotych-czasowymi oficerami administracyjno-gospodarczymi, w zwizku z now organiza-cj suby intendentury, w dodatku do Dziennika Personalnego nr 52 z 13 maja1925 r. wymieniono 19 oficerw WP, ktrych przekazano do administracji Kierow-nictwa Marynarki Wojennej. Z tej grupy nie uwzgldniono w wykazach porucznikwWitolda Mossakowskiego, Adama Partyk i Jana Wnka. Nie opracowano take bio-gramw dla kpt. Konstantego Krukowskiego i por. Stanisawa Kowalczyka, chociaadnotowano ich w jednostkach organizacyjnych PMW. Podobna sytuacja zaistniaaw zwizku z wejciem w ycie nowej organizacji suby sprawiedliwoci i przydziele-niem z dniem 15 stycznia 1926 r. pukownika dr. Kazimierza Habuzy, jako doradcyprawnego do Dowdztwa Floty. Zapewne na tym niedopatrzeniu badawczym za-wayy brane pod uwag wykazy imienne oficerw, ktre zamieszczano w listachstarszestwa oficerw Marynarki Wojennej RP.

W pierwszych latach formowania si Marynarki Wojennej RP byy coroczniepublikowane informacje kadrowe o korpusie oficerskim (19211924). Jednak wia-domo jest, e nie wszyscy oficerowie powracajcy do ojczyzny z marynarek pastwobcych, zwaszcza byych pastw zaborczych, zostali zweryfikowani w pierwszych la-tach istnienia odrodzonej Polski. Kmdr. ppor. i kpt..w. Mikoaja Deppisza dopiero

4 Zob. M. Koszur Kapitan kapitanw. Kapitanowie, Tom I, Warszawa: Twigger 2004, s. 95 i n.



20 listopada 1939 r. zweryfikowaa komisja Polskiej Marynarki Wojennej w Lon-dynie, ktra odtwarzaa ewidencj oficerw przybywajcych do Francji i WielkiejBrytanii do suby czynnej, rezerwy i w stanie spoczynku.

Rozpatrujc skad imienny korpusw oficerskich Marynarki Wojennej naleymie na uwadze, e od powoania w dniu 24 marca 1919 r. pierwszej (a byo ich kilka)Komisji Weryfikacyjnej dla Oficerw upyny 22 miesice do ogoszenia w dniu5 lutego 1921 r, Rozkazu nr 9 Departamentu dla Spraw Morskich Ministerstwa SprawWojskowych. Okres ten wymaga jeszcze dokadniejszych bada kadrowych, prowa-dzonych wsplnie dla oficerw PMW i PMH. Brak jest bowiem penej identyfikacjipersonalnej oficerw Polakw z flot pastw zaborczych. Przy obecnym stanie badanajpeniejsze rejestry imienne zostay opracowane dla korpusw oficerw Mary-narki Wojennej, a jedynie ladowe s dla pozaborowej kadry kapitanw i oficerwfloty handlowej. Nie rozwinito prac badawczych dokumentacji polskiej kadry mor-skiej z pozaborowej Rosji, ktr z polecenia dr. Henryka Strasburgera, wiceministraPrzemysu i Handlu, w kocu lutego 1919 r. zaczo gromadzi, kierowane przezkontradmiraa Kazimierza Porbskiego Stowarzyszenie Pracownikw na Polu Roz-woju eglugi Bandera Polska. Pozwala to na konstatacj, e mimo upywu tyludziesicioleci nadal nie mamy penych informacji o kadrze morskiej z tzw. odcinkacywilnego, ktr dysponowaa wwczas odradzajca si Polska. Jest to moliwe dowykonania, jeli midzywojenne dzieje Polskiej Marynarki Handlowej wejd do pro-gramw badawczych. Tak potrzeb bada naukowych w 1982 r. dostrzega prof. drhab. Gerard Labuda w Instytucie Historii Polskiej Akademii Nauk. Opini t, rw-nie dla lat II wojny wiatowej, podziela Stanisaw M. Piaskowski, ktry na amachOklnika, periodyku Zwizku Polskich Oficerw Marynarki Handlowej w Lon-dynie, w licie z 8 czerwca 1984 r. deklarowa wol opracowania dziejw PolskiejMarynarki Handlowej5. Niestety, tego zamierzenia nie zrealizowa, gdy cakowi-cie swj czas powici opisaniu i udokumentowaniu dziejw Polskiej MarynarkiWojennej w latach 19181947. Natomiast zadanie to w znacznej mierze udao sizrealizowa kapitanom, oficerom i marynarzom zag PMH, wsppracujcemu z tkadr autorowi tego studium oraz wielu osobom wymienianym w tym tomie, ktretroszczyy si o zapisanie najnowszych dziejw morskich Polski tam na obczyniei tu w ojczystym kraju.

W oglnym dorobku naukowym, ktry wsptworzya kadra kapitanw, ofice-rw i marynarzy Polskiej Marynarki Handlowej, znajduje si wiele publikacji pa-mitnikarskich, rnych naukowych opracowa autorskich i zbiorowych. Jednak po-zwol w tym miejscu przywoa opracowanie dokumentacyjne obejmujce prawiecay polski personel pywajcy na statkach transportowych ojczystej floty, jaki pod-czas wojny pracowa w skadzie flot alianckich. Jest to wybitnej wartoci dzieo,ktre lego u podstaw wielkiego programu bada naukowych o kadrach morskichRzeczypospolitej, jaki wraz z zespoami autorskimi PMH i PMW realizuj od po-nad trzech dziesicioleci. Mam tu na uwadze tom zawierajcy kartoteki osobowe

5 S.M. Piaskowski wyraa myl: Piszc o marynarce wojennej stale pamitam o marynarzach stat-kw handlowych, ktrzy z takim powiceniem przemierzali oceany i morza z cennym adunkiem takkoniecznym dla sprawy uwolnienia wiata od zmory imperialistycznej agresji. Z alem stwierdzam, e jakdotd brak jest powaniejszego opracowania wysiku Polskiej Marynarki Handlowej. Moim marzeniemjest podjcie si tej pracy. . .. Oklnik, jesie 1984, nr 150, s. 25.



czonkw zag PMH z lat II wojny wiatowej, przygotowany przez kpt..w. WadimaKonstantego Taniewskiego-Elliotta, absolwenta z 1932 r. Wydziau NawigacyjnegoPastwowej Szkoy Morskiej w Gdyni. Spis personelu zatrudnionego na statkach Pol-skiej Marynarki Handlowej w latach 19391945 wyda na przeomie 1981/1982 r.Zarzd Towarzystwa Przyjaci Centralnego Muzeum Morskiego przy wsppracyz Komisj Wydawnicz Instytutu Morskiego w Gdasku. By to nieszczsny czasstanu wojennego w Polsce, kiedy nawet ta skromna edycja tak potrzebnego opra-cowania, w nakadzie 100 egzemplarzy, moga zosta zniweczona. Na szczcie taksi nie stao. Jest to bezsprzecznie zasug czonw Zarzdu TP CMM prof. Bole-sawa Polkowskiego, doc. dr. Zbigniewa Grzywaczewskiego, in. Gabriela Grocha,kpt..w. mgr. Wojciecha Babiskiego, mgr Joanny Konopackiej. Dr in. Jerzy Li-twin odegra w tym zadaniu istotn rol, koordynujc przygotowania i druk tomuw Instytucie Morskim, a nastpnie imienn dystrybucj numerowanych egzemplarzyw kraju i w Londynie. W dniu 24 marca 1982 r. otrzymaem egzemplarz nr 26, tegoo nieprzemijajcej wartoci rdowej dziea, dokumentujcego skad osobowy i wy-cigi pywania personelu pywajcego PMH z lat II wojny wiatowej6. Niestety, nieposiadamy takiego opracowania dla PMW, ktre objoby cay jej stan ewidencyjny:oficerw, podchorych, chorych, podoficerw i marynarzy. Od wielu lat istniaapilna potrzeba wykonania podobnych bada naukowych rwnie szeregowego per-sonelu Polskiej Marynarki Wojennej.

* * *

Z zespoem autorskim w znaczcym zakresie prbujemy przeama dotychcza-sowy stan rzeczy, realizujc wanie edycj tego tomu, w ktrym przedstawiamy,cho tylko dla lat wojny, pierwszy w polskiej historiografii zewidencjonowany caypersonelu Polskiej Marynarki Wojennej. Stao si to moliwe dziki pracom doku-mentacyjnym, ktre na moj prob wykona i przygotowa do druku kmdr por. mgrWalter Pater. Dziki temu, ju w tym tomie, w czci I mogem zamieci pierwszpen ewidencj 4571 podoficerw i marynarzy PMW oraz rejestr imienny 172 ochot-niczek sucych w Pomocniczej Morskiej Subie Kobiet. W ojczystej historiografiijest to unikatowa dokumentacja szeregowego personelu PMW w Wielkiej Bryta-nii. Z uwagi na przyjt przez W. Patera koncepcj rdowego opracowania stanuewidencyjnego w ujciu alfabetycznym, zrezygnowaem z wczania tego wykazuimiennego kadry PMW do oglnego indeksu nazwisk. W tych okolicznociach edycjatomu pitego Kadr morskich Rzeczypospolitej, jakkolwiek konkretyzuje i rozwija nurtopracowa podstawowej dokumentacji subowej oficerw PMW, to rwnoczeniezawiera pierwsze w polskiej historiografii naukowe opracowanie imiennego skaduosobowego caego szeregowego personelu marynarskiego z lat 19391947. Orientujeczytelnika o stosowanych metodach badawczych, ktre z autorskimi modyfikacjami,

6 Zob. Spis personelu zatrudnionego na statkach Polskiej Marynarki Handlowej w latach 19391945.Opracowa kpt..w. Wadim Konstanty Taniewski-Elliott. Gdask: Towarzystwo Przyjaci CentralnegoMuzeum Morskiego 1981; J. Litwin, Towarzystwo i CMM na wsplnej drodze [w:] P wieku w subiedziedzictwa morskiego. Komitet redakcyjny wydawnictwa: T. Boguszewska, T. Czayka, J. Litwin, A. ysejko,Z. Sjka, F. Tomala (przewodniczcy). Gdask: Towarzystwo Przyjaci Centralnego Muzeum Morskiego2008, s. 29; Informacje red. Joanny Konopackiej z 12 IX 2010 r. w zbiorach J.K. Sawickiego.



In. Alfons Jankowski Kmdr por. dr Sawomir Kudela Kmdr por. mgr Walter Pater

mog z powodzeniem by wykorzystywane przy opracowywaniu dokumentacji nietylko dawnego ale i wspczesnego personelu Marynarki Wojennej RP.

Publikacja tomu pitego Kadr morskich Rzeczypospolitej zostaa ukierunkowanaw zasadzie na prezentacj jak najpeniejszych informacji ewidencyjnych o oficerachPMW. Naley jednak pamita, e w tej kadrze, wicej ni 1/3 stanu ewidencyjnegoto kapitanowie i oficerowie floty morskiej, ktrzy w swoim yciu zawodowym praco-wali na statkach i w kompaniach eglugowych polskich i obcych pastw, zwaszczapo zakoczeniu II wojny wiatowej. W tych okolicznociach, dokumentacja ofice-rw PMW jest de facto rwnie dokumentacj organizatorw i twrcw nie tylkoszkolnictwa i floty Polskiej Marynarki Handlowej z lat II Rzeczypospolitej. Oficero-wie PMW w praktyce zaznaczyli swj udzia we wszystkich dziedzinach gospodarkimorskiej kraju. Jako fachowa kadra o przygotowaniu wojenno-morskim odegraagwn rol w przejciu i zagospodarowywaniu wybrzea i morza w powojennejPolsce. Dotd jest mao znany i upowszechniony fakt, e w pierwszych latach poII wojnie wiatowej, to ostatnie zadanie w kraju realizowano wedug cywilnego wa-riantu i koncepcji Wydziau Marynarki Wojennej Alfa Komendy Gwnej ArmiiKrajowej7.

W rozwaaniach o stanie osobowym poszczeglnych korpusw oficerskich,ktre opublikowaem w 1996 r., zwracaem uwag na napotkane trudnoci z penidentyfikacj skadu imiennego, zwaszcza oficerw rezerwy i oficerw sub Ma-rynarki Wojennej. W zestawieniach tabelarycznych przedstawiem wczesny stanbada korpusu oficerskiego Marynarki Wojennej RP z lat 19181947. Jak dotd

7 J.K. Sawicki, Odrodzenie eglugi morskiej w Polsce 19451947, Gdask Wydawnictwo Morskie1988/1989; Tene, Ratownictwo morskie w Polsce, tom I, (19201950), Gdynia: Pracownia Historii WyszejSzkoy Morskiej 2001; Tom II (19451961), Gdynia: Pracownia Historii Akademii Morskiej 2005. KsigiFloty Ojczystej, tom 15 i 20. Zob. B. Chrzanowski, A. Gsiorowski, Wydzia Marynarki Wojennej AlfaKomendy Gwnej Armii Krajowej. Toru: Fundacja Archiwum Pomorskie Armii Krajowej 2001; KmdrStanisaw Mieszkowski 19031952. Pierwszy polski kapitan portu Koobrzeg, Pod redakcj dr. HieronimaKroczyskiego. Koobrzeg: Wydawnictwo Reda 2009.



jest to jedyne tej miary studium w ojczystej historiografii8. Dokonana tam analizaskadu oficerw, wraz z kandydatami do SPMW, w rozbiciu na oficerw zawodo-wych, rezerwowych i czasu wojny dawaa orientacj o organizacji poszczeglnychkorpusw oficerw. Jednak w cigu minionych lat kontynuowano prace dokumen-tacyjne o korpusie oficerskim, ktre pozwoliy zgromadzi znacznie bogatszy mate-ria o strukturach organizacyjnych i obsadach kadrowych PMW. Szczeglna w tymbya wielka rola in. Alfonsa Jankowskiego, absolwenta Wydziau ElektrycznegoPolitechniki Wrocawskiej z 1958 r., ktry od modzieczych lat interesowa si lite-ratur wojenno-morsk. W pniejszych latach swoje zainteresowanie ukierunkowana prace dokumentacyjne powicone oficerom Polskiej Marynarki Wojennej. Od1994 r. wsppracowa ze mn przy wydaniu tomu drugiego Kadr morskich Rzeczypo-spolitej, w ktrym zamieci podstawowe opracowania dokumentacyjne o PMW. Namoj prob kontynuowa te prace w latach nastpnych, i wraz z rnymi wniesio-nymi uzupenieniami stay si one podstaw decyzji o przystpieniu do edycji tomupitego Kadr morskich Rzeczypospolitej. Cenne opracowania i zbiory dokumentacjiosobowej oficerw, stanowi w tym tomie wydzielon cz II, ktra obja obsadstanowisk oficerskich, a w czci III przedstawiono nominacje i przeniesienia ofice-rw w korpusach PMW w latach 1918 1947.

Cz II jest opracowaniem dokumentacyjnym o organizacji i obsadzie stano-wisk oficerskich Polskiej Marynarki Wojennej od 28 listopada 1918 r. do 31 marca1947 r., przygotowanym przez in. Alfonsa Jankowskiego przy mojej wsppracy. Zo-stao ono w tej edycji znacznie rozszerzone i poprawione. Zawiera prawie 1,5 razawicej zapisw informacyjnych (uprzednio 106, a obecnie 251 stron). Dla wyjanie-nia podam, e w 1996 r. zabiegalimy o przedstawienie przede wszystkim pierwszychobsad oficerskich na stanowiskach dowdczych. Natomiast pozostae informacje byynieusystematyzowane i wycinkowo wzbogacay dane osobowe o obsadzie stanowiskdowdczych czy funkcyjnych. Natomiast w tym tomie, starano si zaawansowaprace dokumentacyjne tak dalece, aby przedstawi pen informacj, o fluktuacjiobsad oficerskich na stanowiskach dowdczych i funkcyjnych w jednostkach organi-zacyjnych MW i na okrtach. Zamieszczono, take zwize informacje, o wszystkichgwnych zmianach w strukturze organizacyjnej MW. Przedstawiamy bardzo szcze-gowe informacje dotyczce organizacji MW jak i o jej kadrze funkcyjnej. Czta dlatego posiada zmienion konstrukcj i w opracowanej dokumentacji eksponujenowe warianty tematyczne. Tworzy samodzielny zbir, ktry znacznie dokadniejpersonifikuje struktur organizacyjn PMW, ni to zrobilimy w 1996 r.

Odrbny zakres prac dokumentacyjnych zosta wytyczony w celu ustalenia przy-nalenoci poszczeglnych osb do korpusw oficerskich i ich nominacji na stopnieoficerskie. Czsto zwizane z tym byy przeniesienia subowe. Trzecia cz tegotomu zatytuowana Imienne nominacje i przeniesienia oficerw w korpusach Polskiej

8 J.K. Sawicki, O dokumentacji kadr oficerskich Polskiej Marynarki Wojennej (19181947), [w:] Ka-dry morskie Rzeczypospolitej, tom II, Polska Marynarka Wojenna, cz I, Korpus oficerw 19181947.Pod redakcj Jana Kazimierza Sawickiego. Gdynia: Pracownia Historii Wyszej Szkoy Morskiej 1996,s. XIXLVI. Por. P. Wieczorkiewicz, Polska Marynarka Wojenna i Handlowa w drugiej wojnie wiatowej(prba podsumowania), Biuletyn Historyczny, 1985, nr 9, s. 121157.



Marynarki Wojennej (19181947) opracowa Alfons Jankowski z moim wspudzia-em. W czci tej prezentujemy ujednolicon dokumentacj osobow, ktra moeby szeroko wykorzystywana do potrzeb badawczych. Nie mielimy rodkw animoliwoci do przeprowadzenia weryfikacji prawie 1400 not biograficznych oficerwPMW i czonkw organizacji Alfa z Wydziau Marynarki Komendy Gwnej Ar-mii Krajowej, ktre znajduj si w wydanym w 1996 r. tomie drugim Kadry morskieRzeczypospolitej w takim stopniu, aby dokona ich ponownego, ju poprawionegoi rozszerzonego wydania. Niestety, gwni autorzy zbioru biografii oficerw PMWJulian i Magorzata Czerwiscy ju nie yj, co ostatecznie przesdzio o zaniechaniupowtrnej edycji not biograficznych bez wymaganych uzupenie determinowanychaktualnym stanem bada. Od 1996 r. do 2011 r. zostao bowiem zrealizowanychwiele ambitnych przedsiwzi naukowych w dziedzinie biografistyki kadr morskichRP. Mam tu na uwadze edycje sownikw oraz oglnodostpne opracowania en-cyklopedyczne, gdzie szerokim nurtem jest take sytuowana biografistyka oficerwPMW i PMH. Uwzgldni naley take pimiennictwo rnych wydawnictw pe-riodycznych, ktre we wasnym zakresie publikuj okazjonalnie badania naukowei informacje o osobach zasuonych dla Wybrzea i polskiego morza. Przywoamtu kilku znamienitych autorw biografii polskiej kadry morskiej, ktrych publikacjewalnie wzbogaciy historiografi dziejw najnowszych. Na przykad kmdr por. WalterPater jest autorem i wspautorem opublikowanych ponad 250 wartociowych bio-grafii i nawet sownikw. Duy rejestr publikacji biograficznych jest autorstwa kmdr.por. dr. Zbigniewa Wojciechowskiego. Znaczce osignicia badawcze w dziedzi-nie biografistyki kadr morskich posiada kpt..w. prof. dr Daniel Duda, dr RyszardMielczarek i mgr Magorzata Sokoowska, redaktor dwch tomw EncyklopediiGdyni9.

Istnieje grono autorw, ktre w swoim dorobku naukowym legitymuje si opra-cowaniami biograficznymi upamitniajcymi oficerw pomordowanych w Lesie Ka-tyskim, Mokranach i innych miejscach kani. Przywoam tu choby Jana Kiskiego,Urszul Olech, Teres Sitkiewicz, Joann Snitko-Rzeszut, ktrych noty i biografieo zamordowanych oficerach PMW zamieszczane byy w latach 1992 i 1993 na a-mach Wojskowego Przegldu Historycznego i potem adnotowane w rnych publi-kacjach o martyrologii narodu polskiego podczas II wojny wiatowej. Zesp histo-rykw AMW, pod kierownictwem naukowym kmdr. prof. dr. hab. Jerzego Przybyl-skiego, opracowa zbir Biogramy polskich marynarzy zamordowanych, zamczonychi zaginionych na wschodzie10. Jakkolwiek bazowa na materiale biograficznym opu-blikowanym w tomie drugim Kadr morskich Rzeczypospolitej, to zgromadzi takenowe informacje i dokumenty, ktre wzbogaciy pimiennictwo PMW. Nie mogtu pomin obecnie prowadzonych poszukiwa i prac ekshumacyjnych 3500 ofiarNKWD z listy katyskiej w Bykowni koo Kijowa na Ukrainie. Zespoem poszuki-wawczym Rady Ochrony Pamici Walk i Mczestwa kieruje prof. dr hab. Andrzej

9 Zob. M. Sokoowska, W. Kwiatkowska, Gdyskie cmentarze. O twrcach miasta, portu i floty. 350sylwetek. . ., Gdynia: Oficyna Verbi Causa 2003; W. Pater, Admiraowie 19182005, Gdynia: DowdztwoMarynarki Wojennej i Muzeum Marynarki Wojennej 2006.

10 Ostatnia wachta Mokrany, Katy, Charkw. Pod kierownictwem naukowym prof. dr. hab. JerzegoPrzybylskiego i z przedmow admiraa Ryszarda ukasika, dowdcy Marynarki Wojennej RP. Gdynia:Dowdztwo MW i Muzeum MW 2000; Zob. Kontradmira Ksawery Stanisaw Czernicki, Gdynia 2001.



Kola z Instytutu Archeologii Wydziau Nauk Historycznych Uniwersytetu MikoajaKopernika w Toruniu.

Biografistyka kadr Wydziau Marynarki Alfa KG Armii Krajowej, staa sitake tematem prac badawczych profesorw Bogdana Chrzanowskiego i AndrzejaGsiorowskiego z Uniwersytetu Gdaskiego11. W imieniu oficerw PMW i PMH,z ktrymi w ostatnich 35 latach miaem honor wsppracowa przy opracowaniutomw biograficznych i dokumentacyjnych o kadrach morskich RP, pragn w tymmiejscu podzikowa obu znamienitym historykom, za udzielon pomoc w 1991 r.w ustaleniu danych o kadrze morskiej II Rzeczypospolitej, ktra przebywaa lub zgi-na w niemieckim obozie koncentracyjnym KL Stutthof12. Na prob kapitanw,oficerw i marynarzy z konwojw alianckich, przygotowywaem wwczas imiennyrejestr strat personelu PMH w latach II wojny wiatowej, ktry zaczyem do mo-nografii o wojennych dziejach Polskiej Marynarki Handlowej. Opracowana doku-mentacja o ofiarach represji okupacyjnych jest wykorzystywana rwnie i w tymstudium.

Powyej sygnalizowane problemy badawcze przesdziy o tym, e nasze opra-cowanie dokumentacji biograficznej oficerw PMW musielimy ograniczy do ma-teriaw ewidencyjnych. Materia ten w obecnym ksztacie obejmuje cay poznanystan ewidencyjny oficerw PMW. Sdz, e posuy rozwijaniu biografistyki kadroficerskich nie tylko PMW, ale rwnie i PMH. Jest to o tyle istotne, e kadrymorskie II Rzeczypospolitej swoim rodowodem sigaj czasw zaborowych, dziejwodrodzonej Rzeczypospolitej i dziejw Polski powojennej.

* * *

Publikacja tomu pitego Kadr morskich Rzeczypospolitej o PMW, podobnie jaki poprzedniego z 1996 r., wyoni wiele dotd nieznanych tematw badawczych. Mniezainteresowa zupenie nowy problem, ktry dotyczy oglnych rozmiarw przenie-sie subowych do istniejcych lub formowanych korpusw oficerskich MarynarkiWojennej. Nadal niezbyt dokadnie znamy rda, ktre zostay wykorzystane doodbudowy korpusw oficerskich PMW w Wielkiej Brytanii. Dotd nie powstaapraca naukowa o rekrutacji rezerwowej kadry oficerw MW i jej rozmieszczeniuw cywilnych instytucjach i przedsibiorstwach morskich. Uznaem wic za celoweprzedstawi jeden tego element obrazujcy w latach 19221947 udzia absolwentwoficerskiego szkolnictwa morskiego Polskiej Marynarki Handlowej, jako rezerwowejkadry, w korpusach oficerw Polskiej Marynarki Wojennej. Mona proponowa doopracowania wiele innych tematw, wanych dla historiografii najnowszych dziejwmorskich Polski.

Tom pity Kadr morskich Rzeczypospolitej skada si ze zbioru studiw i opraco-wa o oficerach oraz personelu szergowym PMW i z dwch czci dokumentacyjnychpowiconych oficerom. Zbir studiw autorskich otwiera moje opracowanie, ktre

11 B. Chrzanowski, A. Gsiorowski, Wydzia Marynarki Wojennej Alfa Komendy Gwnej Armii Kra-jowej, Toru: Fundacja Archiwum Pomorskie Armii Krajowej 2001, zob. Noty biograficzne, s. 235265.

12 Korespondencja prof. dr. hab. in. Jzefa Lisowskiego, rektora Wyszej Szkoy Morskiej w Gdyni,do Dyrekcji Muzeum Stutthof Oddzia w Sopocie. Gdynia 9 V 1991 r. w zbiorach J.K. Sawickiego.



charakteryzuje zgromadzon dokumentacj korpusu oficerskiego wraz z przedsta-wionymi nowymi tematami badawczymi. Nastpne studium powstao jako rezultatdocieka badawczych Waltera Patera i Sawomira Kudeli o pochodzeniu oficerwPMW z marynarki Austro-Wgier. Mam nadziej, e podobne prace w przyszociobejm rwnie oficerw PMW przybyych z marynarek carskiej Rosji i cesarskichNiemiec.

W biografistyce kadr morskich napotykamy liczne opracowania powicone wi-ceadmiraowi Kazimierzowi Porbskiemu, wsptwrcy Marynarki Polskiej. Jak do-td brakowao rodzinnych wspomnie o wiceadmirale Kazimierzu Porbskim, ktretu zamieszczamy wraz z kolekcj zdj, aby tym sposobem przywoywa potom-nym posta Admiraa13. Jednak zamierzeniem gwnym byo usytuowanie tej postaciw dorobku ojczystej historiografii. Funkcj tak spenia studialno-dokumentacyjneopracowanie Anny, Marii i Stanisawa Nowakowskich Wiceadmira Kazimierz Porb-ski w biografistyce oraz w zapiskach i dokumentach rodzinnych, ktre moe inicjowazainteresowania badawcze o Admirale.

Mimo upywu 16 lat od edycji w 1996 r. drugiego tomu Kadr morskich Rzeczy-pospolitej, nikt z osb zajmujcych si dziejami PMW nie podj si kontynuowaniai rozwijania naszych opracowa dokumentacyjnych. Su one przecie przedstawia-niu organizacyjnej personalizacji MW na morzu i na ldzie oraz imiennej ewidencjikorpusw oficerw i marynarzy. Jest to nader trudne zadanie i w rezultacie byodotd wspierane tylko czstkowymi rejestrami personelu PMW, doczanymi do r-nych autorskich publikacji. Jednak w oglnym wymiarze badawczym nasze dzieowydane w 1996 r. posuyo do podejmowania wielu liczcych si przedsiwzi na-ukowych i kulturalnych. Byy to tematyczne konferencje, zbiory studiw, monografie,sowniki biograficzne kadry morskiej, publikacje tomw pamitnikarskich i biografii,nawet wydawnictwa albumowe oraz muzealne i biblioteczne wystawiennictwo. Nienaley zapomina o szerokim nurcie historycznej publicystyki morskiej, ktra jestdzieem dziennikarzy i obsugiwanych przez nich mediw.

* * *

Kadry morskie Rzeczypospolitej w tomie pitym zawieraj dokumentacj zewi-dencjonowanej kadry korpusw oficerskich MW z lat 19181947. Przedstawiamy jw dwch wydzielonych czciach. Kada z nich jest opracowana w penym przedzialeczasu obejmujc midzywojnie, wojn, a po dramatyczny okres rozwizywania pol-skiej formacji zbrojnej w Wielkiej Brytanii.

Obecnie prezentowane wykazy imienne oficerw MW zostay przygotowanew oparciu o zachowan dokumentacj archiwaln i ze zbiorw prywatnych, publiko-wane spisy i listy oficerw WP i MW, listy starszestwa oficerw zawodowych i ofi-cerw rezerwy MW w latach 1921, 1922, 1923, 1930, 1932, 1934 i 1946. W cigu lat

13 Zob. K. Porbski, Sprawy morskie Polski. Wstp i opracowanie Zbigniew Machaliski. Seria wy-dawnicza Ksigi Floty Ojczystej, tom 7. Gdynia: Wysza Szkoa Morska 1996; W. Pater, Admiraowie19182005, Gdynia: Zesp Redakcyjno-Wydawniczy Marynarki Wojennej 2006, s. 122125; S. Nowa-kowski i A. Nowakowska, Konferencja Naukowa 90 lat Marynarki Polskiej w opinii rodziny wiceadmiraaKazimierza Porbskiego, [w:] Marynarka Polska (19182008). Tom I, Zbir studiw. Pod redakcj J.K. Sa-wickiego. Gdynia: Pracownia Historii Akademii Morskiej 2009, s. XXXIXXLIII.



pokojowej suby, jak i podczas wojny, trwaa rozbudowa lub odtwarzanie korpusuoficerw MW. Dokonywao si to poprzez przydzielanie do jej skadu osobowegooficerw zawodowych i zmobilizowanych oficerw rezerwy z korpusw oficerskichWojska Polskiego. Ustalanie skadu imiennego oficerw, a zwaszcza tak zmiennejobsady stanowisk funkcyjnych, stanowio jeden z gwnych do rozwizania proble-mw badawczych. Niezmiernie pomocne okazay si rejestry oficerw Wojska Pol-skiego publikowane w rocznikach oficerskich z lat: 1923, 1924, 1928, 1932 i 1939.Ten ostatnio wymieniony rocznik udostpniono do publicznego obiegu kulturowegoniedawno. Stao si to tylko dziki usilnym staraniom i pracy autorskiej RyszardaRybko i Kamila Stepana. Rocznik Oficerski z 1939 r. opublikowany zosta dopierow 2006 r. Zaistniaa wic moliwo spoytkowania go do opracowania zbiorwdokumentacyjnych oficerw PMW, ktre przedstawiamy w niniejszym tomie. Po-sikowano si take informacjami zawartymi w Tajnym Dzienniku Awansowym MSWojsk. z lat 19351936.

Przy opracowywaniu dokumentacji oficerw PMW korzystalimy z bogatychzbiorw gromadzonych take przez Igora Kraiskiego, ktry pozostaje we wdzicz-nej pamici czytelnikw i autorw tego tomu, podobnie jak i autorw wspomnianegoju Rocznika oficerskiego z 1939 r.14

W pracach zmierzajcych do przedstawienia penej ewidencji oficerw MWwykorzystano periodycznie wydawane listy oficerw rezerwowych Wojska Polskiego.Szczeglnie cennym okaza si opracowany przez Ministerstwo Spraw WojskowychAlfabetyczny Spis Oficerw Rezerwy na dzie 1 maja 1922 r. Dopeniay go czterypierwsze listy oficerw rezerwy WP zawierajce dane z lat 19211922, ktre stano-wiy dodatek do numerw Dziennika Personalnego Ministerstwa Spraw Wojskowychz wydzielonymi rozdziaami obejmujcymi zaktualizowane wykazy imienne oficerwrezerwy MW. Natomiast pita lista oficerw rezerwowych Wojska Polskiego, a w tymKorpusu Oficerw MW, zostaa zamieszczona jako zacznik nr 1 do Rozporzdze-nia Ministerstwa Spraw Wojskowych Oddziau V Sztabu Generalnego L. 48100/V. P.R.Podobnie te byo z publikacj, jako zacznika nr 2, Spisu Oficerw Rezerwy i Eme-rytw pozostawionych czasowo w subie czynnej. Stan osobowy oficerw rezerwy WPwszystkich rodzajw broni przedstawia opublikowany w 1934 r. Rocznik OficerskiRezerw. Pomocne okazay si te listy starszestwa oficerw zawodowych z 1922 r.,a take korpusu oficerw intendentw i korpusu oficerw administracji z 1933 r.Jednak o powodzeniu caoksztatu prac badawczych korpusw oficerw MW prze-sdziy: Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych z lat 19201939, TajnyDziennik Personalny MS Wojsk. z lat 19321939, Tajny Dziennik Personalny RezerwMS Wojsk. z lat 19371939 oraz Dziennik Personalny Biura Personalnego MS Wojsk.ze stycznia 1938 r. Przywoan tu dokumentacj kadrow oficerw WP i MW uzu-peniy rne czstkowe informacje dokumentacyjne rozproszone w publikacjachpamitnikarskich czy biograficznych.

Dokumentacja personalna oficerw MW dla lat wojny zgromadzona zostaa napodstawie wspomnianej ju Listy starszestwa oficerw Marynarki Wojennej, wyda-

14 Zob. R. Rybko, K. Stepan, Rocznik oficerski 1939. Stan na 23 marca 1939 r. Krakw: Fundacja Cen-trum Dokumentacji Czynu Niepodlegociowego 2006; Korespondencja Igora Kraiskiego z Wocawkaz J.K. Sawickim z 18 i 26 XI oraz z 10 XII 1997 r., a take z 20 II 1998 r. w zbiorach autora.



nej w 1946 r. w Londynie. Okrelon rol w realizacji tego zadania speniy ma-teriay dokumentacyjne, a przede wszystkim noty biograficzne lub sygnalne zapisyredakcyjne 1365 oficerw MW i 29 czonkw Alfy Wydziau Marynarki KomendyGwnej Armii Krajowej opracowane przez kmdr Juliana Czerwiskiego i jego ma-onk Magorzat. Uczestniczy w tej pracy take A. Jankowski, J.K. Sawicki i inni,ktrych wymieniono w tomie drugim Kadry morskie Rzeczypospolitej. Niezmierniepomocne byo take wczeniej przywoywane opracowanie kpt..w. Konstantego Ta-niewskiego-Elliota o personelu PMH. Do opracowania prawie caego korpusu ofi-cerskiego PMW posugiwano si dokumentacj personaln zachowan w zbiorachprywatnych jak rwnie kilkudziesiciu rnych instytucji w kraju i na obczynie(w Londynie, Paryu, Nowym Jorku, Kapsztadzie i in.). Szczegln rol w dokumen-tacji wojennych dziejw PMW i jej personelu speniaj zbiory archiwalne zachowanew Instytucie Polskim i Muzeum im. gen. W. Sikorskiego w Londynie. W kreowaniuprogramu badawczego o kadrach PMW dua rola przypada oficerom PMW zor-ganizowanym w Stowarzyszeniu Marynarki Wojennej w Londynie. Przez sze dzie-sicioleci wydawali periodyk Nasze Sygnay, gdzie redakcja zamieszczaa rneinformacje biograficzne o oficerach, podoficerach, marynarzach i ich rodzinach, apo ostatni, poegnalny 189 numer opublikowany w 2005 r.15

Bezcenny dla poznania wojennej epopei Polskiej Marynarki Wojennej i Pol-skiej Marynarki Handlowej jest dorobek pimienniczy i zgromadzona dokumentacjaprzez red. Jerzego Pertka. Jego prace dokumentacyjne i reportae dziennikarskiespersonifikoway wielu dowdcw, oficerw i czonkw marynarskich zag okrtwi statkw nie tylko w latach wojny ale a po 1986 r.16

W historiografii dziejw PMW z lat 19181947 donios rol speniaj publi-kacje dokumentw i wycigw z dokumentw, rozkazw i zarzdze, zwaszcza za-rzdze personalnych Kierownictwa Marynarki Wojennej, kronikarskich zapiswz dziennikw okrtowych, raportw i sprawozda dowdcw i oficerw. Szczeglnajest w tym rola materiau pamitnikarskiego i relacyjnego. Najznamienitszym zbio-rem tak rnorodnej dokumentacji stay si edycje trzech tomw Stanisawa M. Pia-skowskiego17, ktre zawieraj bogaty cho wyselekcjonowany zbir materiau r-dowego i informacji o kadrach, organizacji i dziaalnoci PMW.

Odnoszc si do wydawnictw dokumentacyjnych musz tu wymieni publika-cje, jakie dla uhonorowania 50-lecia powstania Marynarki Wojennej RP przygotowa

15 Zob. W. Pater, M. Serafin, Z. Wojciechowski, Bibliografia Naszych Sygnaw (Komunikatwi Komunikatw Informacyjnych) za lata 19451992, Biuletyn Historyczny, 1993, nr 13, s. 34132;W. Pater, Nasze Sygnay numer ostatni, Przegld Morski, 2005, nr 11, s. 8589; Tene, HistoriaStowarzyszenia Marynarki Wojennej 19451992, Przegld Historyczno-Wojskowy, 2004, nr 1, s. 190196.

16 Zob. J. Pertek, Epitafium Navalis 19461986, Pozna: Stowarzyszenie Marynistw Polskich OddziaWielkopolski 1987; Tene, Wielkie dni maej floty, Pozna: Wydawnictwo Poznaskie 1987; Tene, Maaflota wielka duchem, Pozna: Wyd. Poznaskie 1989; Tene, Druga maa flota, Pozna: Wyd. Poznaskie1983; Tene, Pod obcymi banderami, Pozna: Wyd. Poznaskie 1984. Szczegowe informacje o autorskichpublikacjach J. Pertka znajduj si w opracowaniu: Renaty Schrader, Jerzy Pertek. Poradnik bibliograficzny.Pozna: Wojewdzka Biblioteka Publiczna 1986.

17 S.M. Piaskowski, Kroniki Polskiej Marynarki Wojennej 19181946, Tom 1 [191831 XII 1937]. Drukwykonano w prywatnym warsztacie typograficznym Stanisawa i Anny Piaskowskich Sigma Press, Al-bany, N.Y. 1983; Tom II [Organizacja, dokumenty i wydarzenia 19381941], 1987; Tom III [Organizacja,dokumenty i wydarzenia 19421946/47], 1990.



w Londynie, dawny zesp historyczny Polskiej Marynarki Wojennej w Wielkiej Bry-tanii. Bezcennym wydawnictwem rdowym, nie tylko dla lat wojny, sta si takeperiodyk Nasze Sygnay, pismo Stowarzyszenia Marynarki Wojennej w Londy-nie18. Natomiast w pomnaaniu dorobku dokumentacyjnego i biograficznego o ofi-cerach PMW w kraju szczeglna rola przypada periodykom MW Przegld Morskii Bandera. Znaczcym orodkiem badawczym i edytorskim, o dziejach PMW i per-sonelu PMW, od lat jest Muzeum Marynarki Wojennej oraz Akademia MarynarkiWojennej w Gdyni.

W okazjonalnym wydawnictwie dokumentacyjnym, przygotowanym na 80-le-cie powstania Polskiej Marynarki Wojennej, zesp redakcyjny Muzeum MarynarkiWojennej w Gdyni przedstawi wybran dokumentacj z lat wojny19. Zawiera onprzedruki archiwalnych dokumentw wytworzonych przez Kierownictwo MarynarkiWojennej dla potrzeb wewntrznych, organizacji i funkcjonowania MW, dziaa bo-jowych. Znajduj si tam te i inne dokumenty, ktre mog by wykorzystane dopoznania dziejw PMW, a nawet jej prb wytyczania zaoe polityki morskiej pa-stwa. Pierwsze, jak i to drugie wydawnictwo, stanowio klasyczny wybr dokumen-tw, ktre posuyy do upamitnienia historii PMW rdowymi tekstami archiwal-nymi. Stay si bardzo pomocne dla badaczy najnowszych dziejw morskich Polskii rwnie korzysta z tego zesp opracowujcy dokumentacj organizacyjn i per-sonaln kadr PMW.

Przedstawiona w tomie pitym Kadry morskie Rzeczypospolitej imienna obsadastanowisk oficerskich Polskiej Marynarki Wojennej w latach 19181947, jest pierw-szym tej miary opracowaniem dokumentacyjnym w ojczystej historiografii. Obrazujezarazem organizacj instytucji dowdczych takich jak Sekcja Marynarki i rozbudo-wywany Departament dla Spraw Morskich w Ministerstwie Spraw Wojskowych, apo Kierownictwo Marynarki Wojennej i jego pene skady osobowe na dzie 1 marca1922 r., w 1923 r. i w kolejnych latach.

Koniecznym okazao si ukazanie take zmian, jakie zaistniay w MarynarceWojennej RP po odejciu w dniu 19 maja 1925 r. wiceadmiraa K. Porbskiegoze stanowiska szefa KMW i nominacj na to stanowisko komandora Jerzego wir-skiego. Przedstawiono wic stany kadrowe i organizacyjne w KMW i podlegychmu jednostkach w 1925, 1927 i w 1928 r. Uczyniono to take wobec nastpnych lat19291931, podczas ktrych trwao doskonalenie struktur organizacyjnych MW dojej pokojowej suby i w razie niebezpieczestwa wojny.

Obsada stanowisk dowdczych, a zwaszcza funkcyjnych w MW nastrczaatrudnoci z ustaleniem dat dziennych. W niektrych wypadkach bdzie wymagaadalszych poszukiwa uzupeniajcych nasze zapisy rdowe. Mimo tego zastrze-enia mog uzna, e imienny skad kadry funkcyjnej oficerw MW zosta opra-cowany nawet tak dalece, e obj nowe biura, samodzielne referaty i komisjenadzorcze. Umoliwi poznanie caej struktury organizacyjnej Marynarki Wojennej

18 W. Krzyanowski, A. Piechowiak, B. Wroski, Marynarka Wojenna. Dokumenty i opracowania, Lon-dyn 1968. Zob. XXX lat Stowarzyszenia Marynarki Wojennej, pod red. W. Krzyanowskiego i A. Piecho-wiaka. Londyn 1975.

19 Polska Marynarka Wojenna 19391947. Wybr dokumentw, Tom 1, Wybr i opracowanie ZbigniewWojciechowski. Gdynia: Dowdztwo Marynarki Wojennej i Muzeum Marynarki Wojennej 1999.



na Wybrzeu wraz z jej pen kadr funkcyjn i zmianami personalnymi w latach19321939.

Dokumentacja obsad stanowisk oficerskich obja rwnie jednostki marynarkirozlokowane w gbi kraju. Sygnalizuje przejmowanie od 1 listopada 1918 r., przezgrup oficerw gen. Bolesawa Roja, niemieckiej flotyll wilanej stacjonujcej w Kra-kowie, ktr pniej przebazowano do Modlina. Umoliwia poznanie kadry portuw Modlinie, ktry od 30 listopada 1918 r. sta si pierwszym wojennym portem or-ganizujcej si Marynarki Polskiej. Zamieszczamy pierwsze dowdztwa portu, 1 Ba-talionu Morskiego, Kompanii Portowej, Flotylli Wilanej (23 XII 191812 X 1924).Nie pominito oficerw z rzecznych jednostek pywajcych i tworzonych dywizjonwFlotylli Wilanej, komend Portu Wojennego w Modlinie i Toruniu wraz z caym ichzapleczem technicznym (remontowym i ratowniczym), broni i amunicji, skadwmundurowych i in. Podano informacje organizacyjne i kadrowe o I Batalionie Mor-skim z 1919 r. i formowanych batalionach Puku Morskiego w 1920 r. Nie pominitodokumentacji utworzonej 2 marca 1922 r. nowej Flotylli Piskiej20.

Flotylla Piska zostaa zobrazowana dokumentacj organizacyjn i personalnDowdztwa Flotylli Piskiej, Komendy Poru Wojennego Pisk, bojowych jednostekpywajcych wraz z ich zapleczem technicznym i zaopatrzenia w bro i amunicjw 1923 i w 1924 r. Natomiast w 1928 i w 1932 r. ukazano tylko skad osobowydowdztwa flotylli i komendy portu wojennego w Pisku. Jakkolwiek w 1932 r. na-stpio poczenie Flotylli Piskiej z Flotyll Wilan, wraz ze zmian nazwy naFlotyll Rzeczn, to jej pen organizacj i obsad stanowisk oficerskich przedsta-wiono przed i po mobilizacji w 1939 r., ale nie pominito wczeniejszych zmianpersonalnych i organizacji dawnej Flotylli Wilanej w Modlinie21.

Formowanie struktur organizacyjnych Marynarki Wojennej RP na wybrzeumorskim rozpoczto w 1920 r. i trwao z rnym nasileniem nieprzerwanie do wy-buchu II wojny wiatowej, take podczas toczonych walk w obronie Wybrzea. Staosi wic konieczne przedstawienie tego procesu w wydzielonych zbiorach. Zapoczt-kowano go informacjami o skadzie osobowym i organizacji Dowdztwa WybrzeaMorskiego w Pucku na dzie 1 padziernika 1920 r. i Komendy Portu Wojennegow Pucku z 1920 i 1921 r. Nastpnie dane dotycz wprowadzenia z dniem 1 stycznia1922 r. pokojowej organizacji Marynarki Wojennej RP i przeksztacenia Dowdz-twa Wybrzea Morskiego w Dowdztwo Floty z siedzib w Pucku, ktre 8 sierpnia1924 r. zostao przeniesione do Gdyni Grabwka. Przedstawiamy wic organizacji obsad stanowisk oficerskich w 19231924, 1928 i 1932 r. Najdokadniej struk-tury organizacyjne i kadrowe opracowano dla 1939 r. Objy one miesice przedwybuchem wojny i na dzie 1 wrzenia 1939 r.

Wykorzystano take wczeniejsz dokumentacj np. do przedstawienia orga-nizacji i kadry funkcyjnej Komendy Portu Wojennego w Gdyni w 1923 i 1924 r.

20 Dokumentacja archiwalna o organizacji i obsadzie kadrowej, wraz z adnotacjami o czasie penieniafunkcji dowdczych przez oficerw w Puku Morskim oraz we Flotylli Wilanej w sierpniu 1920 r.,znajduje si w monografii kmdr. prof. dr. hab. Jerzego Przybylskiego, Marynarze w walce o niepodlegoPolski 19181920, Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona 1999.

21 Zob. J.W. Dyskant, Flotylle rzeczne w planach i dziaaniach wojennych II Rzeczypospolitej, Warszawa1991; Tene, Flotylla Rzeczna Marynarki Wojennej 19191939, Warszawa: Wydawnictwo Bellona 1994;Tene, Wojenne flotylle wilane 19181939, Warszawa: Oficyna Wydawnicza Rytm 1997.



Podobnie postpiono z informacjami o organizacji Morskiego Dywizjonu Lotni-czego poprzedzajc je wiadomociami o utworzeniu 1 lipca 1920 r. Bazy LotnictwaMorskiego w Pucku i organizacji Eskadry Szkolnej. Dziaania te inicjoway przy-gotowania do powstania jednostki lotnictwa morskiego. Rozkazem ministra SprawWojskowych z dnia 16 marca 1923 r. Eskadr Szkoln przeksztacono w Morski Dy-wizjon Lotniczy, ktry wchodzi w skad 2 Puku Lotniczego w Krakowie. MDLot.dopiero dziesi lat pniej 30 stycznia 1933 r. sta si jednostk organiza-cyjn Marynarki Wojennej RP, chocia Referat Lotnictwa Morskiego istnia w KMWod 1 marca 1927 r. Podobnie te zmieniono organizacj Samodzielnego ReferatuUzbrojenia, przystosowujc j do rzeczywistych zada. W maju 1923 r. referat tenrozdzielono na dwa referaty: Samodzielny Referat Uzbrojenia i Artylerii oraz Samo-dzielny Referat Broni Podwodnej, ktry we wrzeniu 1923 r. zosta przeksztaconyw Szefostwo Broni Podwodnej. Podobnie opracowano dane dotyczce organizacjii obsady personalnej innych jednostek jakie tworzono na Wybrzeu.

W szczegowej dokumentacji nie pominito Dowdztwa Obrony WybrzeaMorskiego w Gdyni, utworzonego 4 czerwca 1933 r. na mocy decyzji ministra SprawWojskowych. Poznajemy organizacj i skad osobowy tego dowdztwa do 1939 r.wraz z jego podziaem 1 czerwca 1939 r. na Dowdztwo Morskiej Obrony Wybrzeai Dowdztwo Ldowej Obrony Wybrzea z podlegymi im bojowymi jednostkami.

Wrd wielu nowych jednostek organizacyjnych KMW widnieje w 1936 r. Re-ferat Obrony Przeciwlotniczej i w 1938 r. w Oddziale Organizacyjnym KMW Refe-rat Marynarki Handlowej. Kmdr Czesaw Karol Petelenz zosta kierownikiem tegoostatnio wymienionego Referatu i wesp z Leonardem Modeskim, kierowni-kiem Departamentu Morskiego Ministerstwa Przemysu i Handlu, zajmowa si ko-ordynowaniem przygotowa Morskiej Floty Operacyjnej, tj. statkw morskich flotytransportowej oraz floty rybackiej, a take floty pomocniczej do zada na wypadekwybuchu wojny. Zagadnienia te normowaa wsplnie przygotowana Ustawa z dnia30 marca 1939 r. O komunikacjach w subie obrony Pastwa.

Odrbny zbir dokumentacyjny odnosi si do orodkw szkolcych marynarzyi oficerw. Mam tu na uwadze utworzon 9 lipca 1919 r. i dziaajc do 10 lipca1920 r. Szko Marynarzy w Kazuniu, Kadr Marynarki Wojennej przeniesion25 padziernika 1921 r. z Torunia do wiecia z przemianowan nazw na KadrSzeregowych Floty. Jednostka ta podczas pobytu w wieciu podlegaa Kierownic-twu Marynarki Wojennej i ksztacia podoficerw i marynarzy dla floty morskiej jaki dla flotylli rzecznych. W 1930 r. nastpia likwidacja orodka szkoleniowego MWw wieciu. Oddziay zajmujce si ksztaceniem marynarzy dla floty morskiej i pod-lege komendantowi Portu Wojennego Gdynia 15 sierpnia 1930 r. przeniesiono doGdyni. Natomiast z tych oddziaw, ktre ksztaciy marynarzy dla Flotylli Piskiej,utworzono Szko Specjalistw Rzecznych z miejscem bazowania w Pisku i w Brze-ciu. Kadra Szeregowych Floty w Gdyni w 1935 r. zmienia nazw na Kadr Flotywraz z ustanowieniem Dowdztwa KF z rwnoczesn zmian jej struktury organi-zacyjnej na trzy kompanie (uzupenie, obsugi portowej i szkoln). Funkcjonalnoorganizacyjna Kadry Floty bya dua. Na przykad Kompanii Szkolnej umoliwiaaformowanie kilku kompanii rekruckich i w kocu nawet Batalionu Szkolnego.



W wieciu 21 padziernika 1921 r. utworzono Szko Marynarzy Specjalistw,ktr niebawem przemianowano na Szko Specjalistw Morskich. W 1927 r. prze-niesiono j do Gdyni i usytuowano na ORP Batyk podporzdkowujc powstaemu30 kwietnia 1930 r. dowdztwu Dywizjonu Szkolnego. W SSM ksztacono specja-listw morskich na dwch wydziaach: pokadowym i technicznym. W niniejszymtomie zamieszczono wraz ze struktur organizacyjn, take pen obsad stanowiskdowdczych i oficerskich Szkoy podczas jej dziaalnoci w wieciu i w Gdyni. Jednakzmiany w organizacji orodkw szkoleniowych marynarzy i podoficerw oraz spe-cjalistw morskich doprowadziy w 1935 r. do ich scalenia. Nastpia reorganizacjaDywizjonu Szkolnego i z dniem 1 czerwca 1935 r. utworzono Centrum WyszkoleniaSpecjalistw Floty, ktre ju w niezmienionym ksztacie funkcjonowao do wybuchuwojny.

W dokumentacji organizacyjnej przedstawiono rwnie formowanie si i kadroficersk orodkw szkolenia marynarzy i podoficerw MW, poczynajc od nielicz-nego Kursu dla Oficerw Flotylli Rzecznej w 1920 r., poprzez Tymczasowe Instruk-torskie Kursy organizowane w 1921 r. w Toruniu, do inicjujcej tam swoj dziaalnoz dniem 1 padziernika 1922 r. Oficerskiej Szkoy Marynarki (od 1923 r. MarynarkiWojennej), ktr 19 padziernika 1928 r. przeksztacono w Szko PodchorychMarynarki Wojennej. Szkoa ta prowadzia swoj dziaalno w Toruniu do 5 wrze-nia 1938 r., skd zostaa przeniesiona do Bydgoszczy22.

Dywizjony Floty z kadr dowdcz i oficersk stanowi trudny temat do opra-cowa dokumentacyjnych. Wynika to z rnorodnoci stanowisk i duej zmiennociw obsadzie. Mobilno ta odnosi si do tworzonych dowdztw zespow okrtwjak i formowanych zag okrtw bojowych i pomocniczych. Na okrtach staranosi w imiennych listach zag ukaza zmiany dokonywane na stanowiskach oficer-skich, a do czasu zakoczenia suby okrtu w skadzie jednostek Floty lub podbander PMW. Poznajemy dowdztwa i obsady oficerw na okrtach Dywizjonuwiczebnego (od 1 kwietnia 1930 r. Dywizjon Szkolny), Dywizjonu Torpedowcw(19201930), Dywizjonu Minowcw (19301939), Dywizjonu Okrtw Podwodnych(19321939), Dywizjonu Kontrtorpedowcw (od 15 wrzenia 1932 r.). Nie pomi-nito jednostek pywajcych, ktre nie wchodziy w skad zespow bojowych okr-tw Floty. Mam tu na uwadze transportowiec Warta, transportowiec szkolny Wi-lia (1224 VI 1940 r. przejty w Port Lyautey przez Polish Steamship AgencyLimited i nazwany s/s Modlin), stawiacz min Gryf, szkolny aglowiec Lww(19201921) i Iskra, okrty hydrograficzne, stranicze, bazy nurkw, baz okrtwpodwodnych, holowniki. Wobec tych ostatnio wymienionych, informacje nie objywszystkich jednostek, co wymaga bdzie kontynuowania prac badawczych.

Mona jak najoglniej stwierdzi, e przedstawiona imienna obsada stanowiskoficerskich w PMW jest dokumentacj osobow, ktra moe by wykorzystywana doindywidualnych i zespoowych bada naukowych. We wszystkich autorskich mono-grafiach, opracowaniach zbiorowych i rnych studiach o PMW, napotykamy ogl-nodostpne i na og powszechnie znane imienne informacje kadrowe dotyczce

22 Zob. C. Ciesielski, Szkolnictwo Marynarki Wojennej w latach II Rzeczypospolitej, Warszawa: Wydaw-nictwo Ministerstwa Obrony Narodowej 1974; Tene, Pastwowa Szkoa Morska (19201939), RocznikGdaski, 1979, t. 39, z. 2, s. 3755.



wskiej, dowolnie wybieranej kadry oficerskiej. Tylko nieliczni autorzy sigaj pozachowane w archiwach wykazy i listy imienne obsad stanowisk oficerskich i pozosta-ych czonkw zag, eby t dokumentacj uwiarygodni albo wzbogaci rdowoswoje rozwaania. W tych okolicznociach istnieje nieustanna potrzeba posiadaniadziea dokumentujcego personifikacje struktur organizacyjnych PMW. Takie te za-danie bdzie speniaa cz zatytuowana: Obsada stanowisk oficerskich w PolskiejMarynarce Wojennej (28 XI 191831 III 1947).

Publikacja pitego tomu Kadr morskich Rzeczypospolitej jest kontynuacj i roz-winiciem naszego programu badawczego zapocztkowanego w 1996 r. edycj tomudrugiego. Znaczco uzupenia dokumentacj oficerw PMW. Tutaj peniej i dokad-niej udao si usytuowa oficerw w strukturze organizacyjnej i funkcyjnej PMW.Przedstawiona w tym tomie imienna identyfikacja obsad oficerskich PMW w la-tach 19181947 jest w polskiej historiografii kolejnym, cho znacznie obszerniejszymopracowaniem dokumentacyjnym o oficerach PMW. Po wydaniu tomu drugiegoi pitego Kadry morskie Rzeczypospolitej nie naley si spodziewa, eby ponow-nie inicjowano podejmowanie tak pracochonnych i kosztownych opracowa doku-mentacji organizacyjnej i stanw ewidencyjnych korpusw i obsad oficerskich PMWw latach 19181947. Moliwe jednak bd rne uzupenienia i czstkowe docieka-nia dokumentacyjne, ktrych gromadzeniem mogaby zaj si redakcja BiuletynuHistorycznego, naukowego periodyku Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni. Za-pewne po latach materia ten moe sta si podstaw do edycji zbiorw w tomiesuplementowym. Przedstawiam t sugesti dlatego, e tomem II i V Kadr morskichRzeczypospolitej kocz, wraz z in. Alfonsem Jankowskim, realizacj programu ba-dawczego zajmujcego si imienn dokumentacj kadr oficerskich Marynarki Wo-jennej II Rzeczypospolitej. W obecnym stanie rzeczy piln pozostaje sprawa rozsze-rzenia kierunku bada na pozostay personel: chorych, podoficerw i marynarzyPMW. Naley mniema, e publikacja w tym tomie listy imiennej niszego perso-nelu marynarskiego, opracowanej przez Waltera Patera, stanie si nie tylko zacht,ale bdzie przeomem w kreowaniu nowego, rozszerzonego programu badawczegoo kadrach PMW.

2. Odtwarzanie struktur organizacyjnych i korpusw oficerskich PMWwe Francji i w Wielkiej Brytanii (19391946)

Dzieje Polskiej Marynarki Wojennej w latach II wojny wiatowej stanowi szcze-glnie trudny temat badawczy, ktry wymaga posiadania rnych opracowa do-kumentacyjnych, w tym kadrowych. Wypada tu nadmieni, e wanie oficerowiePMW jako pierwsi dostrzegli wano tego problem badawczego i zapocztkowalidokumentowanie wojennej epopei PMW w walkach w obronie kraju i w alianckichzmaganiach na morzu u boku Royal Navy23.

23 Zob. Polska Marynarka Wojenna od pierwszej do ostatniej salwy w drugiej wojnie wiatowej. Albumpamitkowy. Opracowa kmdr por. Wadysaw Kosianowski przy yczliwej pomocy wielu kolegw, ofi-cerw Mar. Woj. Uczestnikw wojennych dziaa i znawcw dziejw Marynarki Wojennej (. . .). Rzym:Nakadem Samopomocy Marynarki Wojennej wydane przez Instytut Literacki w Rzymie 1947.



Londyn 1945 r. I oficer PMSK Halina Chwalibg w rozmowie z marynarzami z KMW

W naszym opracowaniu dokumentacyjnym, ktre obejmuje lata wojny, ko-nieczne byo przedstawienie nie tyle zmian, ale cakowite odtwarzanie struktur or-ganizacyjnych i kadrowych Polskiej Marynarki Wojennej we Francji i w WielkiejBrytanii. Niezalenie od zag przyprowadzonych okrtw, odbudowa potencjaukadrowego PMW w Wielkiej Brytanii waya przecie o rozmiarach dalszego udziaupolskiej formacji zbrojnej w wojnie u boku sojuszniczej Royal Navy. W tych oko-licznociach uznano za celowe, w pierwszej kolejnoci przedstawienie imiennegoskadu formowanych korpusw oficerw PMW z osb, ktre mogy przyby w la-tach 19391946 do Wielkiej Brytanii i podlega reaktywowanemu na uchodstwieKierownictwu Marynarki Wojennej. W organizacji korpusw oficerskich wadze sta-ray si odtworzy dawn, przedwojenn struktur z ograniczeniami i modyfikacjamiwynikymi z aktualizowanych moliwoci i potrzeb. Odtworzono skad osobowy na-stpujcych korpusw oficerskich: morski, morskich oficerw technicznych, rzeczno--brzegowy i oficerw sub z czterema wydzielonymi grupami (oficerw technicz-nych, oficerw lekarzy, oficerw administracji i oficerw komisarzy). By ladowoformowany take Korpus Osobowy Wojska z grona oficerw desygnowanych doPMW z korpusw: sdowego, duchowiestwa wojskowego i sanitarnego. Ponadto,rozkazem Naczelnego Wodza z dniem 27 stycznia 1943 r. w skadzie organizacyj-nym PMW usytuowano Pomocnicz Morsk Sub Kobiet, ktra do 11 lipca 1944 r.podlegaa Komendzie Gwnej Pomocniczej Subie Kobiet, a nastpnie podporzd-



kowano j Kierownictwu Marynarki Wojennej w Londynie24. PMSK posiadaa kil-kunastu oficerw wypromowanych w latach 19431945 i wymienianych w ewidencjiPMW.

W tym studium odstpiem od szczegowej analizy stanw ewidencyjnych ofice-rw PMW z lat 19181947, a wic rwnie i lat wojny, poniewa takow dokonaemw 1996 r. w drugim tomie Kadry morskie Rzeczypospolitej. Tu natomiast uznaem zasuszne rozpoznanie gwnych rde, ktre na obczynie posuyy do rekonstruk-cji korpusu oficerskiego PMW. Wyjciowym byo przedstawienie imiennego rejestruoficerw PMW na dzie 31 grudnia 1939 r. W nastpnych latach trwa proces odbu-dowy korpusw oficerw poprzez ksztacenie i promocj nowych oficerw, wcielaniedo PMW przybyych do Francji i Wielkiej Brytanii oficerw marynarki, powiksza-nie skadu osobowego z przeniesie subowych lub czasowych przydziaw oficerwz jednostek Wojska Polskiego. W 1944 r., a zwaszcza w 1945 r., nastpio wydatnezwikszenie liczebnoci oficerw dziki podporzdkowaniu si KMW w Londynieoficerw bdcych w stanie nieczynnym. Dotyczy to oficerw powracajcych z nie-woli czy internowania. Niestety, nie w takich rozmiarach jak oczekiwano25.

Stan 111 oficerw PMW w Wielkiej Brytanii na dzie 31 grudnia 1939 r. osi-gnito dziki przybyciu 67 oficerw na okrtach bojowych (niszczyciele: Byska-wica, Burza, Grom, okrty podwodne: Orze i Wilk) i szkolnych (Iskrai Wilia). Kilkunastu oficerw doczyo, gdy wykonywali swoje zadania w pa-stwach sojuszniczych jako attache morski, czonkowie misji morskiej, komisji nad-zorczej budowy okrtw i torped, organizowali spnione dostawy uzbrojenia dokraju statkami Polskiej Marynarki Handlowej.

Na przykad s/s Warszawa pod komend kpt..w. Jana wikliskiego w dniu6 wrzenia 1939 r. zostaa postawiona w Le Hawr do dyspozycji polskich wadzwojskowych. Usankcjonowano to 7 wrzenia umow czarterow Polsko-BrytyjskiegoTowarzystwa Okrtowego Polbryt i kmdr. ppor. Stanisawa Lasockiego, attachemorskiego Ambasady RP w Paryu. Po odwoaniu transportu adunku do rumu-skiego portu w Konstancy na statek 6 padziernika zaokrtowa kpt. mar. TadeuszPitkowski, jako komendant transportw wojskowych. S/s Warszawa od 6 listopada1939 r. do 17 kwietnia 1940 r. przewioza pi transportw wojskowych polskichuchodcw z portu greckiego Pireus i z jugosowiaskiego Split/Suzak do Marsylii.Ostatnie dwa transporty z Pireusu 12 maja i 3 czerwca 1940 r. zostay skierowane do

24 Zob. W. Pater, Pomocnicza Morska Suba Kobiet (19431947), Biuletyn Historyczny, 2005, nr 20,s. 116152.

25 Dekret prezydenta RP z dnia 12 marca 1937 r. ucila okolicznoci przeniesienia oficera WP zesuby staej w stan nieczynny. Wrd licznych odniesie doniosy dla lat wojny sta si art. 28 par. 1 pkt. d.uwzgldniajcy przypadek dostania si do niewoli lub zaginicia na terenie dziaa wojennych. W raziezaistnienia wymienionych okolicznoci oficer by w stanie nieczynnym, dopki sam nie wrci do subybez osobistego powoania. W nastpstwie wybuchu wojny i jej przebiegu ponad 340 oficerw MW trafiodo niewoli niemieckiej lub sowieckiej. W razie ucieczki, zwolnienia lub uwolnienia z niewoli oficerowieci byli zobowizani, podobnie jak i oficerowie innych formacji, do zameldowania si u polskich wadzwojskowych. W zalenoci od tego, czyje wojska ich uwalniay, tam si meldowali. By to Londyn albod i Warszawa. Pisaem o tym problemie szerzej w studium: O dokumentacji kadr oficerskich PolskiejMarynarki Wojennej (19181947), op. cit., s. XIX; Zob., A. Jankowski, Oficerowie penicy sub w PolskiejMarynarce Wojennej w kraju po II wojnie wiatowej Aneks VI [w:] Kadry morskie Rzeczypospolitej, op.cit., s. 655657.



Bejrutu. Podobnie si stao z transportem, ktry w kocu maja 1940 r. odpyn zeSplitu/Suzak do Bejrutu. Kiedy wadze francuskie 20 czerwca zaaresztoway statek,kapitan Tadeusz Meissner wraz z zaog 21/22 czerwca dokona brawurowej ucieczkistatku do Hajfy, gdzie obowizywaa jurysdykcja brytyjska26. Polski transportowiecwojska od sierpnia 1940 r. obsugiwa ewakuacj polskich uchodcw wojennychz tureckiego portu Mersin do Hajfy. Podobne i rwnie wane zadania wykonywaypozostae zaogi i statki PMH w czasie II wojny wiatowej wsptworzc godnepamici pokole wojenne dzieje Polski na morzu. Jednak Kierownictwo MarynarkiWojennej w Londynie w kocu 1939 r., i tak postpowao w nastpnych latach wojny,w ewidencji oficerw rezerwy PMW nie ujmowao przedwojennych oficerw rezerwyPMW, ktrzy przybyli na polskich statkach do portw sojuszniczej W. Brytanii czyFrancji i pracowali pod polsk bander w transporcie morskim aliantw.

Kolejne, i to bardzo znaczce rdo, ktre umoliwio jeszcze w ostatnichmiesicach 1939 r. szybkie odtwarzanie korpusw oficerw PMW w Wielkiej Bry-tanii i Francji, stanowia kadra rekrutowana z uchodcw wojennych. Oficerowie cizdoali wydosta si z kraju i pokonujc na szlaku poudniowym bariery graniczneRumunii, Wgier, Jugosawii czy Grecji dostali si drog morsk do Francji. Drugiszlak wid przez pastwa nadbatyckie: Litw, otw, Estoni i Szwecj do Norwe-gii skd organizowano podr do Wielkiej Brytanii. Byy te w gronie oficerw takieosoby, ktre do Anglii i Francji przedostay si przez Niemcy, Dani i Holandi.Jeszcze w 1939 r. wcielono 44 oficerw z grona uchodcw wojennych, a w tym do-wdc PMW, co pozwolio o 39,6% zwikszy liczb oficerw PMW. W nastpnychlatach 19401943 do Wielkiej Brytanii przedostao si tylko 29 oficerw. Docieralitu rnymi drogami, nawet przez ZSRR, Japoni i Stany Zjednoczone. W 1942i 1943 r. przybyo do W. Brytanii ostatnich 8 oficerw MW ocalaych z obozwzagady w ZSRR (siedmiu w 1942 i jeden w 1943)27.

W 1944 i 1945 r. do Anglii przybyo 69 oficerw zwolnionych z internowaniaw Szwecji (7) i niemieckich obozw jenieckich (62). Wrd powracajcych z niewoliby por. mar. Kazimierz Ryszard Wnorowski, ktry dotar do KMW w Londyniedopiero po ucieczce z kraju28. Na podstawie opracowanych list imiennych oficerwmona uzna, e w latach wojny polscy uchodcy wojenni oficerowie MW

26 J.K. Sawicki, Podre polskich statkw 19391945. [Z przedmow kpt..w. prof. dr. Daniela Dudy].Gdynia: Polskie Towarzystwo Nautologiczne 1989; Tene, Zdrada alianckiej bandery, Gdynia: Wyd. Ini-cjatywa 1991.

27 Na alianckich okrtach i statkach z Murmaska i Archangielska zdoano przywie do W. Brytaniiw dniu 2 lutego 1942 r. 69 oficerw, podoficerw i marynarzy, 8 czerwca 99 podoficerw i marynarzyi 24 czerwca 62 marynarzy. Zob. J. Tuliszka, Wysza kadra dowdcza Polskiej Marynarki WojennejII Rzeczypospolitej, Toru: Wyd. Adam Marszaek 2000, s. 152; Ostatnia wachta Mokrany, Katy,Charkw. . . op. cit. s. 75 i n.

28 Podczas wojny w niemieckich obozach jenieckich przebywao 247 oficerw MW, a w obozach so-wieckich w Kozielsku, Starobielsku i w innych obozach i wizieniach zewidencjonowano 70 oficerwMW. Ze 164 jecw, ktrych Niemcy przetrzymywali w rnym czasie w Oflagu II Woldenberg, do krajupowrcio 140 oficerw MW (102 zawodowych, 12 czasu wojny i 26 rezerwy). Zob. M. Babnis, A. Jan-kowski, Oficerowie Polskiej Marynarki Wojennej w obozach jenieckich. [w:] Kadry morskie Rzeczypospolitej,tom II, Polska Marynarka Wojenna, cz I, Korpus oficerw 19181947. Pod red. J.K. Sawickiego. Gdynia:Wysza Szkoa Morska 1996, s. 639646; D. Nawrot, Korpus oficerski Marynarki Wojennej II Rzeczypo-spolitej, Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona 2005, s. 390391; A. Jankowski, 50-lecie tragedii w Deetz,Przegld Morski, 1995, nr 2.



odtworzyli co najmniej 1/4 stanu kadrowego korpusw oficerw PMW w WielkiejBrytanii.

Odrbnym rdem, i to bardzo znaczcym w latach 19401945, w rekonstrukcjikorpusw oficerw sub PMW, byy przeniesienia i przydziay do PMW oficerwz korpusw sub i osobowych Wojska Polskiego. W ten sposb do PMW trafio kilkuoficerw z kadry dowdczej Polskiej Marynarki Handlowej. W oglnej wielkocikorpusu oficerskiego stanowio to ponad 18% oglnego stanu osobowego oficerwPMW w Wielkiej Brytanii.

W odbudowie korpusw oficerw PMW w Wielkiej Brytanii, najtrwalej i naj-liczniej zaznaczyo si ksztacenie polskiej modziey w reaktywowanej Szkole Pod-chorych MW, ktre byo poczone z praktykami bojowymi na okrtach PMWi Royal Navy. Realizacj tego zadania uatwio wywiezienie z kraju, jeszcze przedwybuchem wojny, na okrtach szkolnych Iskra i Wilia 50 podchorych z mod-szego kursu Wydziau Morskiego SPMW i 13 z Wydziau Administracyjnego SPMWw Bydgoszczy. Wraz z podchorymi, ktrzy indywidualnie przedzierali si z krajulub uniknli niewoli i przybywali do Anglii, kompletowano pierwszych suchaczy re-aktywowanej SPMW na ORP Gdynia (eks-Kociuszko) i kontynuowano procesich ksztacenia w Anglii29. Pniejszy, ochotniczy nabr polskiej modziey ze stat-kw PMH, okrtw PMW i jednostek Wojska Polskiego pozwoli kontynuowa naobczynie proces ksztacenia oficerw PMW.

W pierwszych latach wojny promocje nowych oficerw marynarki do korpusumorskiego, i skromniejsze do morskich oficerw technicznych, day potrzebne uzu-penienia zag okrtw wasnych i czasowo dzierawionych. Niestety, w ostatnichlatach posuyy ju gwnie rozbudowie kadr oficerw rezerwy. Nominacje w cza-sie wojny podchorych i innych osb na oficerw PMW umoliwiy wydatne od-tworzenie stanu osobowego korpusw morskiego i morskich oficerw technicznych,w ktrych zostay poniesione wysokie straty przy obronie Wybrzea i polskiego mo-rza. Mam tu na wzgldzie polegych i wzitych do niewoli. Jeli uwzgldnimy jeszczeosoby promowane w 1946 r. to wwczas wida, e kadra oficerw promowana w An-glii stanowia prawie 40%, a wraz z oficerami przeniesionymi i przydzielonymi z in-nych korpusw Wojska Polskiego, okoo 60% oglnego stanu kadrowego korpuswoficerw PMW w Wielkiej Brytanii.

Rozmiary strat wrd kadry oficerw wcielonych do PMW podczas lat czyn-nej suby w sojuszniczym wysiku wojennym z Royal Navy wyniosy 13,5%, w po-rwnaniu do ogu strat oficerw MW, ktre zostay poniesione podczas wojny30.

29 W dniu 10 I 1940 r. na ORP Gdynia w Plymouth rozpoczo nauk w reaktywowanej SPMW59 podchorych (Wydzia Morski: kurs starszy 2, kurs redni 41, kurs modszy 2; Wydzia Tech-niczny: kurs starszy 1, kurs redni 7; Wydzia Administracyjny: kurs redni 6). Koniecznym jesttu poinformowa, e z przywiezionych do Anglii 13 suchaczy kursu modszego WA 7 skierowano doksztacenia w Royal Naval Engineering College w Keyham, ale w dniu 1 I 1941 r. przeniesiono ich naWydzia Techniczny SPMW. Zob. Z. Wojciechowski, Szkoa Podchorych Marynarki Wojennej w latachII wojny wiatowej (W wietle sprawozdania jej komendanta kmdr. por. Wojciecha Franckiego), PrzegldMorski, 1993, nr 3, s. 2025.

30 Marynarka Wojenna RP w latach II wojny wiatowej podczas walk w obronie kraju, w sojuszniczychzmaganiu na morzu u boku Royal Navy, a zwaszcza w nastpstwie eksterminacji narodu polskiego przezokupantw poniosa straty w korpusie oficerskim sigajce 239 osb. Lista polegych i zmarych, ktr



Tabela 1Odtwarzanie korpusw oficerw Polskiej Marynarki Wojennej

w Wielkiej Brytanii (19391945)

Wyszczeglnienie 1939 1940 1941 1942 1943 1944 1945 Razem

Wcieleni do PMW 111 19 2 6 2 11 70 221

Korpus Morski 77 10 1 3 9 32 132

Korpus MOT 12 1 1 1 5 20

Korpus Rzeczno-Brzegowy 3 1 1 11 16

Korpus Oficerw Sub 19 7 2 1 2 22 53

Oficerowie korpusw subi osobowych WP przeniesieni 9 8 12 17 11 16 73i przydzieleni do PMW

Promocje oficerskie w WB 8 46 2 7 9 47 129

Straty osobowe 11 1 2 14 2 1 31

Najpeniejsz list strat osobowych (oficerw i marynarzy) Polskiej Marynarki Wo-jennej w latach 19391945 zawdziczamy Jerzemu Pertkowi, ktry u schyku y-cia przedstawi wyniki swoich dugoletnich poszukiwa i pracy badawczej. Jak samstwierdza, wykonanych m.in. przy nieocenionej pomocy kmdr. rez. Juliana Czer-wiskiego. W globalnym bilansie strat osobowych PMW zdoa wiarygodnie ustalilist zawierajc 1140 nazwisk oficerw i marynarzy31. Wykaz imienny polegychw toku dziaalnoci PMW na Zachodzie obejmuje 450 osb, a wrd nich 31 ofice-rw wcielonych do PMW i 8 podchorych PMW oraz 5 oficerw bdcych w rezer-wie i w stanie spoczynku. Straty poniesione w kadrze oficerw PMW na Zachodziew stosunku do ogu strat poniesionych podczas wojny w kadrze oficerw PMW(oficerowie zawodowi, rezerwa i w stanie spoczynku oraz podchorych) sigay18,4%. Natomiast oglne straty PMW na Zachodzie w relacji do oglnych stratPMW jakie zdoano ustali wobec oficerw i marynarzy dla lat wojny sigay39,5%.

Scharakteryzowane kierunki i wykorzystane rda do odtwarzania korpuswoficerw Polskiej Marynarki Wojennej w Wielkiej Brytanii ilustruje tabela. Znaj-duje ona pene udokumentowanie w opracowanych imiennych wykazach oficerwPMW.

Odtworzenie skadu osobowego korpusw oficerskich oraz obsady stano-wisk funkcyjnych w PMW we Francji, a przede wszystkim w Wielkiej Bryta-nii, opracowano na podstawie wykazw imiennych zamieszczonych w tym tomie.

opublikowalimy w 1996 r., zawieraa nazwiska 211 oficerw zawodowych i rezerwy MW, 15 podchorychMW [nie ujto 1 pchor. z ORP Orze i 2 pchor., ktrzy zginli 8 X 1943 r. na ORP Orkan] orazzamieszczono 10 nazwisk polegych czonkw organizacji Alfa Wydziau Marynarki Komendy GwnejArmii Krajowej. Wrd polegych omykowo figuruje kpt. mar. Roman Bolesaw Piekowski, ktry zmar6 XI 1966 r. w Gdasku. Zob., Kadry morskie Rzeczypospolitej, tom II, Polska Marynarka Wojenna, op.cit., Aneks V, s. 647654.

31 J. Pertek, Maa flota wielka duchem, Pozna: Wyd. Poznaskie 1989, Aneks: Lista strat osobowychPolskiej Marynarki Wojennej 19391945, s. 512573.



Niezmiernie wanym okazao si poznanie rozmieszczenia tej kadry na stano-wiskach funkcyjnych, w instytucjach dowdczych i jednostkach organizacyjnychna ldzie, a przede wszystkim na okrtach PMW. Koniecznym wic byo przy-gotowanie wydzielonego zbioru dokumentacyjnego przedstawiajcego tworzonestruktury organizacyjne i kadrowe podlege bezporednio Kierownictwu Mary-narki Wojennej w Paryu (11 X29 XII 1939 r.) i po przeniesieniu w Londy-nie, a do 31 marca 1947 r. W zbiorze zamieszczono szczegowe informacjeo kolejno rozbudowywanych i zmienianych ogniwach organizacyjnych KMW orazdane ewidencyjne o nominowanych na te stanowiska oficerach i datach penie-nia powierzanych im funkcji lub pozostawania w dyspozycji szefa KMW. Opraco-wano take dokumentacj organizacyjn i kadrow doskonalonych struktur PMWw Wielkiej Brytanii. Zapocztkowao to m.in. Zarzdzenie szefa Kierownictwa Ma-rynarki Wojennej nr 5/Tj z dnia 3 marca 1942 r. o utworzeniu Komendy Mor-skiej Pnoc w Greenock i Komendy Morskiej Poudnie w Plymouth. Wska-zano take pniejsze zmiany w organizacji i zalenociach operacyjno-subo-wych jednostek floty i kadry oficerw PMW. Nie pominito instytucji podle-gych bezporednio szefowi KMW, m.in. Kierownictwo Uzupenie Floty, Skad-nica Intendencka, Baza Zaopatrzenia w Devonport, Misja Wojskowa w Kana-dzie (19411942), Misja Morska w Gibraltarze i Bari (19421944), Dom Wypo-czynkowy w Brighton (19421947), Sekcja Polska w Royal Naval Hospital w Ply-mouth.

Podobnie jak dla midzywojnia, rwnie dla lat wojny autorzy ukazali organi-zacj i dziaalno orodkw szkoleniowych PMW. Mam tu na wzgldzie s/s Ko-ciuszko, statek PMH przejty przez KMW i przemianowany na ORP Gdynia(23 XI 193930 VI 1941), a pniej orodki w Plymouth, Blickleigh, Okehamp-ton i w Glenholt. Podano nawet informacje o utworzonym 3 marca 1940 r. Ba-talionie Szkolnym MW w Coetquidan, ktry skupi 336 ochotnikw, gwnie zestatkw PMH i ze rodowiska Polonii francuskiej. Batalion ten 25 kwietnia zdo-ano szczliwie przetransportowa do Plymouth i zaokrtowa na ORP Gdynia.W zamieszczonej dokumentacji poznajemy organizacj i obsady kadrowe reakty-wowanych w Wielkiej Brytanii: Szkoy Podchorych MW i Szkoy PodchorychRezerwy MW (19401946).

Odrbny zbir stanowi obsady oficerskie na czasowo wcielonych do PMWokrtach belgijskich (12 trawlerach przejtych i utrzymywanych w subie od 28 VIdo 1 XII 1940 r.). Podobnie dotyczy to przejtych do suby w PMW okrtachfrancuskich: kontrtorpedowca Ouragon (18 VII 194030 IV 1941), patrolowcwMedoc i Pomerol (18 VII 19405 X 1941) oraz okrtw straniczych CH-11i CH-15. Przedstawiamy take kadr oficerw wykazywanych w stanach zaogiw dniu przejmowania okrtw od Wielkiej Brytanii, a pniej dokonywane na nichpodmiany lub uzupenienia przez cay czas suby, a do zatopienia lub zdjciapolskiej bandery i zwrotu okrtu dawnemu sojusznikowi w 1945 i 1946 r. Mam tuna uwadze przejmowane do suby w PMW nastpujce okrty: kontrtorpedowce(ORP Garland 3 V 1940, ORP Piorun 5 XI 1940, ORP Krakowiak -22 V1941, ORP Kujawiak 30 V 1941, ORP lzak 30 IV 1942 i ORP Orkan 18 XI 1942 r.), okrty podwodne (ORP Sok 19 I 1941, ORP Jastrzb



4 XI 1941 i ORP Dzik 11 XI 1942 r.), krowniki (0RP Dragon 15 I 1943i ORP Conrad 4 X 1944 r.) oraz 10 cigaczy (S-1, S-2 i S-3 w 1940 r.,S-4 w 1943, S-5 do S-10 w 1944 r.)32.

Zainteresowanie badaczy dziejw PMW w Wielkiej Brytanii stanem ewidencyj-nym personelu tej formacji zbrojnej znajduje odbicie w historiografii. Nie sposbw tym miejscu zajmowa si szczegow analiz tego pimiennictwa, chocia wieluautorw, starao si akcentowa swoje ustalenia na podstawie materiaw rdo-wych zachowanych w zbiorach archiwalnych lub wykorzystujc wyniki prac innychautorw z wczeniej opublikowanych opracowa dokumentacyjnych, biograficznychczy studialnych, nie zawsze informujc o tym czytelnika. Pogbiona informacja bi-bliograficzna i merytoryczna tego pimiennictwa o oficerach, podoficerach i mary-narzach PMW, wraz z propozycjami badawczymi, ale przede wszystkim pierwszymiautorskimi rekapitulacjami materiau statystycznego stanu ewidencyjnego i etato-wego personelu PMW jest autorstwa kmdr. por. mgr. Waltera Patera. Obecnie jestto jeden ze znanych badaczy wojennych dziejw PMW33, co znajduje potwierdzenietake w jego wspautorskim udziale w edycji tomu pitego Kadr morskich Rze-czypospolitej. W oglnym odniesieniu do opublikowanych monografii historycznychprzywoam tu prac habilitacyjn Dariusza Nawrota, w ktrej autor podj prbodtwarzania korpusw oficerskich PMW w Wielkiej Brytanii i pniej, ju po zako-czeniu wojny, rozpraszanie caej formacji w wiecie34. Natomiast praca doktorskaJarosawa Tuliszki, o wyszej kadrze dowdczej PMW, eksponuje tylko rda jejrekrutacji w pierwszych latach istnienia niepodlegej Rzeczypospolitej. Dla nastp-nych lat rozwija rne elementy spersonifikowanej polityki kadrowej i organizacyj-nej, ktre su m.in. do ukazania przyczyn zmian w skadzie osobowym wyszychoficerw PMW.

Dotychczasowy stan wiedzy o odtwarzaniu korpusw oficerskich PMW w Wiel-kiej Brytanii zostaje wic wzbogacony o nowe ustalenia, ktre przedstawiam w ni-niejszym studium wprowadzajcym do tego tomu. S one oparte na zamieszczonejdokumentacji kadrowej i organizacyjnej. Mam podstawy sdzi, e wanie podanetu informacje ewidencyjne o oficerach, pozwalaj na dokadniejsze rozpoznanie pro-cesw i rde odtwarzania i formowania podczas wojny korpusw oficerskich PMW.

32 Zob. C. Ciesielski, W. Pater, J. Przybylski, Polska Marynarka Wojenna 19181980. Zarys dziejw,Warszawa: Wydawnictwo Bellona 1992; C. Rudzki, Polskie okrty podwodne 19261969, Warszawa:Wyd. MON 1985; J. Pertek, Wielkie dni maej floty, Pozna: Wyd. Poznaskie 1987, dodatek: OkrtyPolskiej Marynarki Wojennej 19391945 (sylwetki i dane taktyczno-techniczne).

33 W. Pater, Stan osobowy Polskiej Marynarki Wojennej w latach II wojny wiatowej, Komunikaty In-stytutu Batyckiego, R. XXXVIIIXLII, 2006, z. 46, s. 5773; Tene, Ze studiw nad personelem PolskiejMarynarki Wojennej w latach 19391947, Biuletyn Historyczny, 1999, nr 16, s. 5474; Tene, PersonelPolskiej Marynarki Wojennej w latach 19391947 [w:] Siy zbrojne Polityka. Studia ofiarowane profesorowiJerzemu Przybylskiemu w siedemdziesit rocznic urodzin. Pod redakcj Piotra Kurlendy, Jerzego Roma-nowicza, Andrzeja Rosy i Bogdana Zalewskiego. Toru: Wydawnictwo Adam Marszaek 2005, s. 235247;Tene, Stan osobowy Polskiej Marynarki Wojennej w latach 19391947, Biuletyn Historyczny, 2008, nr 23,s. 109132.

34 D. Nawrot, Korpus oficerski Marynarki Wojennej II Rzeczypospolitej, Warszawa: Dom WydawniczyBellona 2005; Zob. W. Pater, O oficerach Marynarki Wojennej II Rzeczypospolitej (artyku recenzyjny),Komunikaty Instytutu Batyckiego, R. XLIIIXLIV, 2008, z. 47, s. 198214; J. Tuliszka, Wysza kadradowdcza Polskiej Marynarki Wojennej II Rzeczypospolitej, Toru: Wyd. Adam Marszaek 2000.



Przyjt metodologi badawcz mona z powodzeniem wykorzysta rwnie do po-znania procesu odbudowy caego stanu ewidencyjnego personelu PMW w WielkiejBrytanii.

3. Zmiany w stanie osobowym korpusw oficerskich PMW i rezerwowa kadraz grona absolwentw cywilnego szkolnictwa morskiego

W rejestrach imiennych oficerw, ktre przedstawiamy w wydzielonych korpu-sach Marynarki Wojennej poczynajc od 1918 r. a po 1947 r., zdoalimy zewiden-cjonowa 1428 oficerw. Oznacza to wyrane zwikszenie stanu ewidencyjnego ofice-rw w stosunku do tego jaki prezentowalimy w 1996 r. Najwicej uzupenie doko-nano w Korpusie Osobowym Oficerw Sub, a w nastpnej kolejnoci w KorpusieRzeczno-Brzegowym. Korpus Morski zosta m.in. uzupeniony o 10 absolwentwwydziaw nawigacyjnych cywilnego szkolnictwa morskiego, ktrzy otrzymali pro-mocj na oficerw rezerwy Marynarki Wojennej RP, a zostali pominici w naszychwczeniejszych opracowaniach. Sporo utrudnie przysporzyy nam zmiany i reorga-nizacje dokonywane w Korpusie Technicznym poczone z jego przeksztaceniamiw Korpus Morskich Oficerw Technicznych i tworzenie Grupy Oficerw Technicz-nych w Korpusie Osobowym Oficerw Sub MW. Ten ostatnio wymieniony korpusorganizowano gwnie z grona oficerw desygnowanych tam z kadry zatrudnionejw MW na ldzie i korpusw oficerskich Wojska Polskiego, a w latach wojny z kor-pusu oficerskiego innych rodzajw broni Polskich Si Zbrojnych na Zachodzie.

We wczeniej przywoanym moim studium O dokumentacji kadr oficerskich Pol-skiej Marynarki Wojennej (19181947) szczegowo przedstawiem podstawy prawnei organizacyjne, jakie towarzyszyy formowaniu korpusw oficerskich w Wojsku Pol-skim ze szczeglnym wyeksponowaniem PMW. Sdz, e musz tu przywoa chobytylko najwaniejsze unormowania, ktre okrelay przynaleno oficerw do po-szczeglnych korpusw oficerskich w Marynarce Wojennej RP. Pozwol one poznarwnie procedury towarzyszce usytuowaniu oficerw w danym korpusie i okolicz-noci towarzyszce przeniesieniom oficera do innego korpusu. Na mocy postanowieustawy z 20 czerwca 1924 r. o podstawowych obowizkach i prawach oficerw Mary-narki Wojennej ju w artykule pierwszym okrelano, e zgodnie z ustaw z 23 marca1922 r. o podstawowych obowizkach oficerw Wojska Polskiego, oficerowie mary-narki tworz jeden korpus oficerski. Niemniej artyku 27 podtrzyma w MarynarceWojennej istnienie w okresie przejciowym trzech korpusw oficerw: Morskiego,Technicznego i Rzeczno-Brzegowego35.

Z dniem ogoszenia ustawy, tj. 25 lipca 1924 r., miano zaprzesta przyjmowa-nia oficerw do Korpusu Rzeczno-Brzegowego (art. 30). Wobec Korpusu OficerwTechnicznych miao to nastpi w pniejszym czasie z dniem 1 stycznia 1930 r.(art. 29). Jednak dekret prezydenta Ignacego Mocickiego z dnia 12 marca 1937 r.o subie wojskowej oficerw w stosownych przepisach dla Wojska Polskiego, utrzy-ma istnienie w korpusach oficerw broni: Korpusu Oficerw Morskich i ze zmody-fikowan nazw Korpusu Morskich Oficerw Technicznych. Tym samym anulowa

35 Dz.U. RP, 1924, nr 64, poz. 62.



wobec tych ostatnich postanowienia ustawy z 20 czerwca 1924 r. Nie dotyczyo to jed-nak Korpusu Oficerw Rzeczno-Brzegowych, kt

KADRY MORSKIE

Documents

Transcript of KADRY MORSKIE