ÖzBu ara trmada, kadn ö retmenlerin i -ya am dengesi ile i performan-s ili kisi incelenmi tir. Çal mann evrenini Ankara ili merkez ilçele-rinde bulunan resmi ortaokullarda 2016-2017 e itim ö retim ylnda görevli olan toplam 11.106 kadn ö retmen olu turmu tur. Ara trma-nn örneklemini de evreni temsilen tesadüfî seçilen 322 kadn ö ret-men olu turmu tur. Ara trma verileri “ -Ya am Dengesi Ölçe i” ve “Bireysel Performans Ölçe i” ile toplanm tr. Bulgular i -ya am dengesi ile i performans arasnda ili ki oldu unu ortaya koymu tur.

performans ile i -ya am dengesinin “ -Ya am Uyumu”, “Ya am hmal Etme” ve “Ya amn ten baret Olmas” boyutlar arasnda po-

zitif yönlü ili ki oldu u görülmü tür. Regresyon analizi sonuçlar ise i -ya am dengesinin “Ya am hmal Etme” ve “Kendine Zaman Ayrma” boyutlarnn i performansnn anlaml yordayclar oldu unu göster-mi tir. Ara trma sonucunda i -ya am dengesini kurabilen kadn ö ret-menlerde i performansnn artt görülmü tür.

AbstractThis study examines the relationship between work-life balance and job performance among female teachers. The population of this study

Kadn Ö retmenlerde -Ya am Dengesi ve Performans Arasndaki li kinin ncelenmesi

Examining the Relationship Between Work-Life Balance and Job Performance of Female Teachers

ule Polat*

* Dr. Milli E itim Bakanl , Ö retmen, Ankara, Türkiye, mail: sule.polat@yahoo.com, orcid.org/0000-0001-5469-5758

187

Başvuru: 24 Temmuz 2018 This work is licensed under the Creative Commons Attribution 4.0 International License.

Kabul: 10 Kasım 2018 Cite this article as: Polat, �. (2018). Kadın Ö�retmenlerde İ�-Ya�am Dengesi ve İ� Performansı Arasındaki İli�kinin İncelenmesi, Kadem Kadın Ara�tırmaları Dergisi. Cilt 4, Sayı 2, 187-205.DOI: 10.21798/kadem.2019249085

188

consists of 11,106 female teachers working in public secondary schools in the central districts of the Turkish capital of Ankara over the 2016-2017 academic year. The sample consists of 322 randomly selected fe-male teachers representing the universe. Research data was compiled using both the Work-Life Balance Scale and Individual Job Performance Scale. The findings revealed a relationship between work-life balance and job performance. There was a positive correlation between job per-formance and “Work-Life Harmony”, “Neglecting Life” and “Over-com-mitment to Work” dimensions of the work-life balance. The regression analysis results showed that “Neglecting Life” and “Making Time for Personal Activities” dimensions of work-life balance were significant predictors of job performance. As a result, it can be concluded that work-life balance increases female teachers’ job performance.

Anahtar Kelimeler: -Ya am dengesi, i performans, ortaokul, ö -retmen, kadn

Keywords: Work life balance, job performance, secondary school, teacher, women

Extended Abstract

As teaching is a stressful occupation and women form a larger percent-age of teaching staff compared to other professions, work-life balance is of utmost importance. Moreover, as a direct consequence of the manner of work that teaching entails and the diversity in the assumed roles, the work-life conflict is a significant factor in the way teaching is per-formed. Previous studies show that female teachers are confronted with significantly larger obstacles in creating the necessary work-life balance and harmony between their professional and private responsibilities. The scope of this study thus covers the relationship between work-life balance and job performance of female teachers.

Purpose

• What are the views of female teachers about work-life balance and job performance?

• Is there a relationship between the work-life balance of female teachers and their job performance?

• Is job performance a meaningful predictor of work-life balance?

Method

The study is based on an academic survey that investigated the life-work balance and job performance of female teachers, with the data collected having been analyzed using quantitative techniques.

189

Population

The population of this study consists of 11,106 female teachers who worked in public secondary schools in Ankara’s central districts over the 2016-2017 academic year. The study made use of samples taken from this population. The sample size table was used in determining the sample size of this study. As a result, 262 female teachers were seen as representative of the population, with a reliability of .05 and a margin of error of 10% (Balc, 2005). However, as a precaution against possible problems that could take place while returning the survey, the questionnaire was handed to 400 teachers, 322 of whom returned in a state that was appropriate to be analyzed.

Data Collection Tools

Work-Life Balance Scale

The “Work-Life Balance Scale” developed by Apaydn (2011) was used to determine the perception of female teachers toward the work-life bal-ance. The questions were posed on a one dimensional Likert-type scale (strongly disagree, disagree, partly agree, agree, strongly agree). The total reliability of the study was calculated as .74. The four dimensional structure of work-life balance was confirmed and the items gathered had the same dimensions as in the original. The fit index values of the model obtained through the confirmatory factor analysis of the Work-Life Bal-ance Scale demonstrates good harmony in the model.

Individual Job Performance Scale

To determine the perception levels of the participants’ individual job performance, the study utilizes “the Individual Job Performance Scale” developed Kirkman and Rosen (1999), which was adapted to Turkish by Gürbüz, Erku and S r (2010), who also carried out its validity and reliability studies. The scale was, again, a one dimensional five-point Likert-type scale (strongly disagree, disagree, partly agree, agree, strongly agree). The Cronbach Alpha coefficient was determined as .73. The DFA was used to structural validity of the scale. The calculations confirmed the one dimensional structure of the scale.

Findings

The average “Job Performance” score of the subjects was “high,” while their average “Neglecting Life,” “Making Time for Personal Activities” and “Over-commitment to Work” scores were “medium.”

There appeared to show a low level positive and statistically significant relationship between “Job Performance” and “Work-life Harmony;” a positive, medium level and significant relationship with the “Neglect-ing Life;” and a positive, low level and significant relationship with the “Over-Commitment to Work.”

190

There is a medium level and statistically significant relationship between the dimensions of the “Work-Life Balance Scale.” The findings show that 13% of job performance is explained by the dimensions of “Work-Life Balance.” According to the standardized regression coefficient ( ), the dimensions of “Neglecting Life” and “Making Time for Personal Activi-ties” are significant indicators of job performance.

Conclusion and Suggestions

This study shows that female teachers experience difficulties in main-taining a satisfying work-life balance and this, in turn, affects their job performance. Within this framework, they seem to find themselves stuck between their professional and private responsibilities.

To strike a fulfilling work-life balance, increase job performance and be more effective in their jobs, female teachers need optimized course loads, fewer students in classes, a support system for children with special needs, increased time allocated to planning and preparatory work and less burdens unrelated to instructing, such as administrative and playground duties.

Giri

-ya am dengesi en genel ifadesiyle, bireyin i i, ailesi ve ki isel ya am arasndaki uyumdur. Dolaysyla bireylerin i , aile ve ki isel amaç, hedef ve talepleri arasndaki dengeyi ifade etmektedir (Polat, 2017, s. 54). Genel olarak ki inin rolleri ve sorumluluklar arasn-da denge kurabilmesi, daha az çat mayla daha mutlu bir ya am sürdürebilmesi olarak da tanmlanmaktadr (Koray, 2016). Yaplan ara trmalar i -ya am dengesine sahip ki ilerin ruh halinin daha iyi ve i performanslarnn daha yüksek oldu unu göstermektedir (Erben ve Ötken, 2014).

-ya am dengesi aray , bireyin i ve ya am alanlarn yönet-mesiyle ilgili ya ad ikilemlerden kaynaklanmaktadr. Dolaysyla; bu alanda yaplan çal malarda hem sosyal hem ekonomik hem de i dünyasndaki geli meler yakndan takip edilmektedir. Bu yönüyle i -ya am dengesi, kapsam sürekli de i en ve geni leyen bir kavram-dr. 60’l yllardan itibaren kadnlarn çal ma hayatna katlmasyla “çal an anneler”, “çift gelirli aileler”, “i -aile çat mas” gibi unsurlar ile sonraki dönemlerde “küreselle me”, “örgütlerin yeniden yaplan-drlmas”, “serbestle me”, “teknolojiye uyum”, “7/24 hizmet sunma”

191

gibi pek çok faktör, bireyler ve örgütler üzerindeki etkilerinin yan sra, bu konuda yaplan çal malar üzerinde de belirleyici olmu tur (Lewis ve di erleri, 2007, s. 360).

1970’li yllarda çok sayda kadnn i gücüne katlmyla i -ya am dengesi kavram ele alnmaya ba lanm , i in anlam ile i görenin alglarnda de i ikli e neden olmu tur. Artk ev içi i yükü ve çocuk bakm gibi konular, yalnzca bireyi de il, de i en i ortamlarn da ilgilendiren hususlar olarak görülmeye ba lanm ve i -ya am dengesi kavram ortaya atlm tr (McIntosh, 2003). Hane-i yeri ayr mas, kadnlarn i gücüne katlmnn artmas ve bu durumun sonuçlar-nn önemli hale gelmi olmas bunda etkili olmu tur. Günümüz i ve ya am ko ullarnda cinsiyet boyutu i -ya am dengesinin önemli bir bile enidir. Ancak i -ya am dengesi yalnzca kadnlara yönelik bir sorun alan olmayp, belirleyicilerine ba l olarak ki iden ki iye fark-llk gösterebilen ve kapsam sürekli de i ip geni leyen bir kavramdr.

-ya am dengesi kavram, “i ” ve “i d ya am” bile enlerini etkileyebilecek çe itli faktörler tarafndan belirlenmektedir. Guest (2002) tarafndan geli tirilen bir modele göre; i -ya am dengesinin belirleyicileri örgütsel ve bireysel faktörler olmak üzere ikiye ayrl-maktadr. Örgütsel faktörler i talepleri ve kültürü ile ev talepleri ve kültüründen olu maktadr. Bireysel faktörler ise; i e uyum, ki ilik, enerji, ki isel kontrol ve ba a çkma, cinsiyet, ya ve ya am-kariyer evresidir. Modele göre i -ya am dengesinin hem öznel hem nesnel göstergeleri bulunmaktadr. Öznel ölçütler bireyin i ve ya amnda-ki denge ya da dengesizlik hissini ifade etmektedir. Nesnel ölçütler ise, bireyin çal ma saatleri ile i d ya amndaki bo zamanlar ve aile içinde üstlendi i rolleridir (Guest, 2002). Modele göre, i -ya am dengesinin sonuç veya etkileri ise; i ve ya am doyumu, bireyin ruh ve beden sa l , i ve i d ya amda gösterdi i performans ile i ve evdeki di er ki ilerle etkile imidir.

“Yeni milenyumda i -ya am çat mas” adl raporlarnda Dux-bury ve Higgins (2003) i -ya am dengesinin teorik çerçevesi olarak tanmladklar bir model geli tirmi lerdir. Bu model i ve i d taleplerle bireyin demografik özellikleri, i ve i d belirleyicilerin ili kilerini ve bunlarn ortaya çkard i -ya am dengesinin birey, aile,

192

örgüt ve toplum açsndan sonuçlarn ortaya koymaktadr. Bu modele göre i -ya am dengesini olu turan faktörler gücü a an rol üstlenme, rol ztl , rol ta mas ve bakm yüküdür. Zaman ve enerji gerektiren çe itli aktivite ve rollerin fazlal , yani a r i yükü sorumluluklar-nn tam olarak ve rahat bir ekilde yerine getirilmesini engelleyebil-mektedir. Uzun çal ma saatleri, esnek olmayan çal ma program, a r i yükü, i seyahatleri, i nedeniyle ta nma gibi durumlar da bir çal ann aile içindeki rollerini ve i levlerini tam olarak yerine getirmesini engelleyebilmektedir. Hasta çocu un bakm gibi aileyle ilgili özel durumlar da i te dikkat da tabilmekte, i e geç kalmalar arttrabilmekte ya da tam tersi evdeki sorunlardan kaçmak için i görenin tamamen i e odaklanmasna neden olabilmektedir. Benzer bir ekilde, ya l ya da engelli aile bireylerinin bakm zorunlulu u da bireylerde stres ve gerginlik yaratabilmektedir (Brown, 2004).

Duxbury ve Higgins (2003) tarafndan geli tirilen modelde, i ve i d taleplere ba l olarak di er de i kenlerin (demografik özellik-ler, örgütsel ve birey/aile belirleyiciler) de etkisiyle olu an i -ya am dengesi veya dengesizli i; i e ili kin ba llk, i doyumu, i stresi, i ten ayrlma niyeti, örgütün itibar ve i e devamszlk durumlarn ortaya çkarmaktadr. Modelin aileye ili kin sonuçlar uyum, ya am doyumu, ebeveyn doyumu, pozitif ebeveynlik ve aile bütünle mesi olarak ifade edilmi tir. Bireye ili kin sonuçlar ise, stres, depresyon hali, tükenmi lik duygusu, ya am doyumu ve fiziksel sa lk duru-mudur. -ya am dengesinin sa lanmasnn sosyal sonucu ise, i e devam etme ve ayrlma veya sa lk durumuna ba l olarak ortaya çkan sa lk sigortas sisteminden yararlanma durumudur.

-ya am dengesi kavram alanyaznda daha çok i -ya am ça-t mas olarak ele alnm , bu çerçevede; denge kavramndan önce, çat ma kavram incelenmi tir. Klasik örgüt kuramclar i ile ya am arasndaki etkile ime ili kin çal malar yapm lardr. Bu çerçevede Elton Mayo, Fritz J. Roethlisberger ve William J. Dickson adl endüstri psikologlar tarafndan 1927 ile 1932 yllar arasnda, Hawthorne’da (ABD) bulunan Western Electric irketi’nde yaplan çal malarda i ortamnda sosyal ve duygusal gereksinimlerin varl gündeme gelmi ve bunlarn etkisi ortaya çkarlm tr. Bu çal malar sonucunda, i

193

yerindeki fiziksel ko ullarn iyile tirilmesi gibi, i görenin duygusal gereksinimlerin kar lanmasnn da verimlili e olumlu etkide bulun-du u ortaya konmu tur (Küçükusta, 2007).

1950’li yllardan sonra i ve i d ya amn “ayr dünyalar” oldu-una ili kin çal malar yaplm tr. d ndaki sorunlarn i yerinin

kapsnda braklmas gerekti ine inanan örgüt kültürü anlay ve geleneksel cinsiyet rol da lm bu ayrm daha da güçlendirmi tir. Buna göre, kesin snrlarla ayrlan söz konusu alanlarn kendine özgü talepleri ve bu talepler arasnda kaçnlmaz bir rekabet söz konusudur. Ancak bu sorun sadece kadnlar ilgilendiren bir sorun olarak ele alnm tr. Sonraki yllarda, roller ve stres üzerinde yaplan çal malar, yeni bir i -ya am olgusunu ortaya çkarm tr. Bu çerçe-vede, ev içi sorumluluklarnn sadece kadnlar ilgilendiren bir konu olmad , erkeklerin de ev içi i lere katlmnn gerekti i görülmeye ba lanm tr. Öte yandan yaplan çal malar, i ve i d ya amn tamamen ayr alanlar olmad n ve birbirlerini etkiledi ini ortaya koymu tur (Kapz, 2002).

gücünde çocuklu (bakm yükü olan) kadn i gören saysndaki art , kadn ve erkeklerin i hayatndaki rollerindeki benzerliklerin artmas, yeni aile modellerinin ortaya çkmas, aile içindeki rollere ili kin daha e itlikçi tutumlarn ve erke in yapt i in aile rollerine etkisinin ön plana çkmas, bo anma oranlarndaki art ve i gücü mobilitesindeki art gibi birçok demografik, ekonomik ve kültürel de i im i ve i d ya am arasndaki ili kilerin ara trlmasna yö-nelik ilgiyi arttrm tr. Böylece iki alan arasnda ba langçta pek de fark edilmeyen ili ki, zamanla belirginle meye ba lam ve giderek daha titiz bir bak açsyla de erlendirilmeyi gerektirmi tir (Kapz, 2002; Savc, 1999).

Bireyler, örgütler ve toplum açsndan önemi giderek artan i -ya am etkile imi; insan kaynaklar yönetimi açsndan, i göreni örgütte tutma ve performansn arttrma stratejilerinin önemli un-surlarndan birisi olarak ele alnrken, toplum bilimi açsndan daha çok aile ve kadn kavramlar üzerinden, psikoloji bilimi açsndan da daha çok bireylerdeki davran sal sonuçlara (ruh sa l , ya am doyumu, stres, tükenmi lik vb.) odaklanlarak ele alnmaktadr.

194

performans “belirli bir i in yerine getirilmesi ve tamam-lanmas” (Chiu, 2004, s. 82) veya “belirlenen ko ullara göre bir i in yerine getirilme düzeyi veya i görenin davran biçimi” (Bingöl, 2006, s. 321) olarak kavramsalla trlmaktadr. performans, “ki inin i ini yerine getirmek için harcad tüm çabalar kar snda elde etti i ba ar düzeyi” (Yldz, Savc ve Kapu, 2014, s. 111) eklinde de tanmlanmaktadr. Shmailan (2016) i performansn etkileyen faktörleri e itim, uygun ki inin uygun yerde çal mas ve çal ann i güvencesinin olmas olarak sralamaktadr. Bu çerçevede; bire-yin e itim ile geli ece i, buna ba l olarak çal aca örgütte fayda sa layaca üzerinde durmakta, buna ek olarak ki ilik özellikleri, bireyin beklentileri ile çal lan örgütün uyumlulu unun önemine de inmektedir.

-ya am dengesi di er tüm i görenler açsndan önem ta d gibi ö retmenler açsndan da önemlidir. Ancak ö retmenlerdeki i -ya am dengesinin veya dengesizli inin etkilerinin ba ka bireyler üzerindeki etkileri dü ünüldü ünde bunun sadece kendileri için de il, tüm toplum için önemli oldu u görülecektir.

Toplumun tüm kesimlerine bilgi aktarma rolü üstlendikleri için ö retmenlerin i -ya am dengesi büyük önem ta makta, öte yandan ö retmenlerdeki i -ya am dengesizli i di er tüm sektörler için zararl sonuçlar ortaya çkarmaktadr. Çe itli çal malar, daha fazla ba arma iste inin insanlarn a r çaba göstermelerine ve çal ma sürelerini arttrmalarna, bunun da i -ya am dengelerini kaybetmelerine neden oldu unu ortaya koymu tur. ya am dengesinin kayb i görenlerde i doyumunu azaltmakta ve stres düzeylerini arttrmaktadr. Günü-müzde ö retmenler de dahil, i görenlerin en önemli ihtiyac i -ya am dengesinin sa lanmas ve sürdürülmesidir. Çünkü i ve ki isel ya am arasnda sa lanan etkin bir denge, bireyler için daha fazla doyum ve mutluluk anlamna gelmektedir (Saeed ve Farooqi, 2014).

Ö retmenlik mesle i, tatil sürelerinin uzunlu u ve çal ma saatlerinin makul zamanlar içermesi gibi nedenler di er mesleklere oranla i -ya am çat mas daha dü ük oranda ya anan bir mes-lek olarak alglanmaktadr (Cinamon ve Rich, 2002). Buna kar n ö retmenli in mesleki özellikleri, ö retmenlerden beklenen rol ve

195

sorumluluklar dikkate alnd nda i ve ya am alanlarnda denge kurmalarnn çok kolay olmad bilinmektedir. Bu çerçevede, özellikle görevini iyi yapma konusuna gerekli çabay gösteren ö retmenin i inde ve verece i derslere hazrlanmak için evinde harcayaca zaman ve enerjinin i d ya amna etkisi veya bunlarn tersi durumlar gibi nedenlerle sknt çekmeleri de olas görünmektedir (Özkul, 2014).

Ö retmenlik mesle i baz kesimlerce yaz tatilleri ve çal ma saatlerindeki esneklikler nedeniyle kolay bir meslek olarak alglan-maktadr. Ancak ö retmenlerin kar la t uyumsuz ö renci dav-ran lar, bürokratik i leri, derse hazrlk çal malar, haftalk ders yüklerinin fazla olmas, i d ya amdaki rollerinin (evlenme, çocuk sahibi olma) daha ön plana çkmas gibi nedenlerle ve mesleki geli im ve ö renim düzeyini arttrmak üzere e itim aldklar dönemlerde i -ya am dengesini kurmada daha çok zorlandklar görülmektedir (Özkul, 2014).

Ö retmenlerin i -ya am dengesi, e itim kurumlarnn geli tiril-mesi ve ba ars için de önemli bir unsurdur. Modern dünyada ö retim ve ö renim ortamndaki de i ikliklere ba l olarak ö retmenlerin rollerini sürekli olarak de i mekte ve bu de i imler ö retmenler üzerinde a r i basks olu turmaktadr. Bu da ö retmenlerin ki isel ya amlarn etkilemekte ve ö retmenlerde i -ya am dengesizli ine neden olabilmektedir. Day ve di erleri (2006, s. 260) tarafndan ö retmenlerin i -ya am etkile imi ve i etkilili i üzerine yaplan ara trmada; “ö retmenlerin i ve ya amlarnn etkile im içinde oldu u”, “ö retmenin i etkilili i için ki isel ya amnda iyile tirme ve mesle inde yatrm yaplmasnn gerekti i” bulgular ortaya çkm tr. Greenglass ve Burke (1988) tarafndan Kanada’da 247 ö retmenin i -ya am dengesi üzerine yaplan çal mada, çocuk sa-hibi olmann kadn ö retmenler lehine anlaml farklla t , erkek ö retmenler için ise anlaml farklla mad sonucuna varlm tr. 2014 yl ba nda Kanada Ö retmenler Federasyonu tarafndan ilkö retim ve ortaö retimde görev yapan 8096 ö retmen üzerinde i stresi ve i -ya am dengesine etki eden faktörler tespit edilmeye çal lm tr. Ara trma sonucunda ula lan temel sonuçlar unlardr (Froese-Germain, 2014):

196

• Ö retmenlerin %54’ü (kadnlarda bu oran erkeklerden daha yüksek) i -ya am dengesini sa layamad n belirtmi tir.

• Ö retmenlerin % 85’i i -ya am dengesizli inin ö retme yete-neklerini etkiledi ini (% 35’i bunun çok önemli düzeyde bir etkisi oldu unu) belirtmi tir.

• Ö retmenler, mesleklerini yürütme ko ullaryla ili kili en önemli stresin ö rencilerin her birine istedikleri kadar za-man ayramamadan kaynakland n belirtmi lerdir. Bunun d nda bireyselle tirilmi e itim programlar ve özel e itim gereksinimleri olan ö rencilerle ilgili konular, meslekta la-ryla ortak planlama zaman bulamama, ö renci çal mala-rnn izlenmesi ve de erlendirilmesi için zaman bulamama, müfredat destekleyecek insan ve maddi kaynak eksikli i ve derse hazrlk zaman bulamama di er önemli stres faktörleri olarak belirtilmi tir.

Ö retmenli in stresli bir meslek olmas ve ö retmenlik mes-le inde kadnlarn di er mesleklere göre ezici bir ço unlu a sahip olmas, ö retmenlerde i -ya am dengesinin önemini arttrmaktadr. Bunun d nda yaplan i in ekli ve üstlenilen rollerdeki çe itlilikler gibi farkl boyutlar nedeniyle de i -ya am çat mas ö retmenlik mes-le inde önemli bir faktördür. Yaplan çal malar kadn ö retmenlerin i -ya am dengesi kurmada çok zorlandklarn, i sorumluluklar ile ya amlar arasndaki uyumu sa lamada güçlük ya adklarn göster-mektedir. Bu çal ma kapsamnda da kadn ö retmenlerin i -ya am dengesi ile i performans ili kisi incelenecektir.

Ara trmann Amac

1. Kadn ö retmenlerin i -ya am dengesine ve i performansna ili kin görü leri nasldr?

2. Kadn ö retmenlerin i -ya am dengesi ile i performanslar arasnda ili ki var mdr?

3. performans, i -ya am dengesinin anlaml bir yordaycs mdr?

197

Yöntem

Kadn ö retmenlerin i -ya am dengesi ile i performans ili kisi-ni inceleyen bu ara trma, tarama modelinde gerçekle tirilmi tir. Bu kapsamda ara trmada toplanan veriler nicel teknikler kullanlarak analiz edilmi tir.

Evren

Bu çal mann evrenini 2016-2017 e itim-ö retim ylnda An-kara ilinin merkez ilçelerindeki resmi ortaokullarda görevli 11.106 kadn ö retmen olu turmu tur. Ara trma evrenden alnan örneklem üzerinde yürütülmü tür. Örneklem büyüklü ünün belirlenmesinde örneklem büyüklükleri tablosundan yararlanlm , evreni .05 güve-nirlik ve % 10 hata pay ile 262 kadn ö retmenin temsil edebilece i belirlenmi tir (Balc, 2005). Ancak anket geri dönü lerinde ya anmas olas sorunlar nedeniyle ara trmann uygulama a amasnda 400 ö -retmene anket uygulanm ve bu anketlerden 322’si analiz edilmeye uygun halde geri dönmü tür.

Tablo 1. Katlmclarn Demografik Özellikleri

De i ken Düzey N %

Ya

22-26 82 25.427-31 47 14.632-36 28 8.037-41 42 13.042-46 57 17.7

47 ve üzeri 66 20.3Toplam 322 100

E itimLisans 285 88.5

Lisansüstü 37 11.5Toplam 322 100

Kdem

1-5 yl 130 40.46-10 yl 17 5.311-15 yl 29 9.016-20 yl 40 12.4

21 ve üstü 106 32.9Toplam 322 100

Medeni DurumEvli 209 64.9

Bekâr 113 35.1Toplam 322 100

198

Katlmclarn ya lar incelendi inde; 22-26 ya aral nda olan ö retmen says 82, 27-31 ya aral ndaki ö retmen says 47, 32-36 ya aral ndaki ö retmen says 28, 37-41 ya aral ndaki ö retmen says 42, 42-46 ya aral ndaki ö retmen says 57 ve 47 ve daha üstü ya larda olan ö retmen says ise 66’dr.Katlmclarn 285’i lisans mezunu ve geri kalan 37’si lisansüstü mezunudur. Kdem bakmndan incelendi inde ise 1-5 yl aras 130, 6-10 yl aras 17, 11-15 yl aras 29, 16-20 yl aras 40 ve 21 yl ve daha üstü kdeme sahip 106 ö retmen ara trmaya katlm tr. Ara trmaya katlan ö retmenlerin 209’u evli, geri kalan 113’ü bekârdr.

Veri Toplama Araçlar-Ya am Dengesi Ölçe i:

Kadn ö retmenlerin i -ya am dengesi alglarn belirlemek amacyla, Apaydn (2011) tarafndan geli tirilen “ -Ya am Dengesi Ölçe i” kullanlm tr. Ölçme aracnda be li Likert tipi derecelendir-me ölçe i (Tam katlyorum- Hiç katlmyorum aral nda) snflan-drlm tr. Yirmi madde ve dört boyuttan olu an “ -Ya am Dengesi Ölçe i”nin birinci boyutunu “ -Ya am Uyumu” (6 madde), ikinci boyutunu“Ya am hmal Etme” (6 madde), üçüncü boyutunu“Kendine Zaman Ayrma” ve dördüncü boyutunu “Ya amn ten baret Olmas” (4 madde) olu turmaktadr. “Hafta sonlarn e imle ve/veya arkada-mla birlikte bir eyler yaparak geçiriyorum” ve “ ime harcad m

zamandan dolay i d ndaki etkinlikleri özlüyorum” örnek maddeler arasndadr. -ya am dengesinin orijinal çal masnda ölçe in toplam güvenirli i .91, dört alt boyutun güvenirli i ise srasyla .88, .81, .77, .79 olarak bulunmu tur (Apaydn, 2011). Mevcut çal mada toplam güvenirlik .74 bulunmu tur. DFA çal mas LISREL 8.8 versiyonu ile gerçekle tirilmi ve i -ya am dengesinin dört boyutlu yapsnn do ruland ve orijinalindeki gibi ayn maddelerin ayn boyutlarda topland görülmü tür. -Ya am Dengesi Ölçe i’nin do rulayc faktör analizinden elde edilen modelin uyum indeksleri [x2=498.07; Sd=164; x2/Sd=3.04; AGFI = .93; GFI = .94; NFI = .76; CFI = .86; IFI = .86; RMR = .25; RMSEA = .080] olarak bulunmu tur. Bulunan uyum indeksi de erleri, modelin iyi uyum verdi ini göstermektedir.

199

Bireysel Performans Ölçe i:

Katlmclarn bireysel i performans alg düzeylerini belirlemek üzere, Kirkman ve Rosen (1999) tarafndan geli tirilen ve Türkçe uyarlama, geçerlik ve güvenirlik çal malar Gürbüz, Erku ve S r (2010) tarafndan gerçekle tirilen “Bireysel Performans Ölçe i” kullanlm tr. 5’li Likert olarak (kesinlikle katlmyorum, kesinlikle katlyorum aral nda) hazrlanm ölçek, tek boyuttan olu maktadr. “ hedeflerime fazlasyla ula rm” ve “Sundu um hizmet kalitesinde standartlara fazlasyla ula t mdan eminim” ölçekte bulunan örnek maddelerdir. Ölçe in Türkçe formuna ait Cronbach alfa de eri .89 olarak hesaplanm tr. Bu ara trma kapsamnda ise Cronbach alfa güvenirlik katsays .73 olarak bulunmu tur. Ölçe in yap geçerli i yürütülen DFA ile test edilmi tir. Yaplan hesaplamalar sonrasnda ölçe in tek boyutlu yapsnn do ruland görülmü tür [x2=5.57; Sd=2; x2 /Sd=2.78; AGFI = .94; GFI = .99; NFI = .90; CFI = .95; IFI = .95; RMR = .041; RMSEA = .062]. Ara trma sonucunda elde edilen uyum iyili i sonuçlar de erlendirildi inde, Bireysel Performans Ölçe i’nin tek boyutlu formunun geçerli oldu u saptanm tr.

Bulgular

Katlmclarn i -ya am dengesinin alt boyutlar ile i performan-sna ili kin aritmetik puan ortalamalar ve standart sapma puanlar ile de i kenler aras korelasyon katsaylar Tablo 1’de sunulmu tur.

Tablo 2. De i kenlere Ait Betimsel statistikler ve Korelasyon Katsaylar

De i ken 1 2 3 4 5

1 Performans 1

2 -Ya am Uyumu .18** 1

3 Ya am hmal Etme .33** .54** 1

4 Kendine Zaman Ayrma .08 .56** .52** 1 .

5 Ya amn ten baret Olmas .14* .58 .26** .24** 1

Ortalama 4.01 3.26 3.41 2.45 2.95

Standart Sapma .64 .55 .46 .87 .57

N= 322; *p<.01; **p<.05

200

Tablo 1’den de izlenebilece i gibi katlmclarn “ Performans” puan ortalamalar 4.01 (SD=.64), “ -Ya am Uyumu” puan ortalama-lar 3.26 (SD =.55), “Ya am hmal Etme” puan ortalamas 3.41 (SD =.46),“Kendine Zaman Ayrma” puan ortalamas 2.45 (SD =.87) ve “Ya amn ten baret Olmas” puan ortalamas 2.95’tir (SD =.57). “ Performans” puan ortalamas ‘yüksek’ düzeyde, “ -Ya am Uyumu” puan ortalamas ‘yüksek’ düzeyde, “Ya am hmal Etme”, “Kendine Zaman Ayrma” ve “Ya amn ten baret Olmas” puan ortalamalar ‘orta’ düzeydedir.

Tablo 1’den de izlenebilece i üzere i performansnn -Ya am Dengesi Ölçe i’nin “ -Ya am Uyumu” boyutu ile pozitif yönlü, dü ük ve anlaml bir ili ki (r=.18; p<.05), “Ya am hmal Etme” boyutu ile pozitif yönlü, orta ve anlaml bir ili ki (r=.33; p<.05), “Ya amn ten baret Olmas” boyutu ile pozitif yönlü, dü ük ve anlaml bir ili ki

(r=.14; p<.01) oldu u görülmü tür.

-ya am dengesi boyutlarnn i performansnn anlaml bir yordaycs olup olmad regresyon analizi ile çözümlenmi tir. So-nuçlar Tablo 2’de sunulmu tur.

Tablo 3. -Ya am Dengesi Boyutlarnn Performansn Yordamasna li kin Regresyon Sonuçlar

(Ba ml De i ken= Performans)

De i ken B Standart Hata B t p

-Ya am Uyumu .08 .08 .07 1.06 .29

Ya am hmal Etme .51 .09 .36 5.40 .00*

Kendine Zaman Ayrma -.13 .05 -.17 -2.53 .01*

Ya amn ten baret Olmas .09 .06 .08 1.48 .14

R= .363; R2=.132;F=12.007;p=.000*; *p<.05

Tablo 2’de görüldü ü gibi “ -Ya am Dengesi Ölçe i” boyut-lar ile i performans arasnda orta düzeyde ve anlaml bir ili -ki bulunmaktadr (R= .363; R2=.132; p<.05). Bu bulgulara göre i performansnn %13’ü “ -Ya am Dengesi” boyutlar tarafndan

201

açklanmaktadr. Standardize edilmi regresyon katsaysna göre ( ) “ -Ya am Dengesi”nin “Ya am hmal Etme” (t=5.40, p<.05) ve “Kendine Zaman Ayrma” (t=-2.53, p<.05) boyutlar i performansnn anlaml yordayclardr.

Tart ma, Sonuç ve Öneriler

Uddin, Mamun, Hoque ve Uddin (2013) tarafndan özel okulda görevli kadn ö retmenler üzerine Banglade ’te yaplan çal mada, %78’inin i -ya am dengesini sa layamadklarn ifade ettikleri görül-mektedir. Buna ba l olarak da %26’snn i ten ayrlmak istedi inin altn çizen bu çal ma i -ya am dengesinin i performansn etkile-di ini gösteren bir çal madr.

Maeran, Pitarelli ve Cangiano (2013) tarafndan ö retmenlerin i -ya am dengesi ile i doyumu üzerine talya’da yaplan çal ma, kadn ö retmenlerin i leriyle daha me gul, bununla birlikte ö ret-menli in anneler için stresli bir meslek ve i ile aile arasndaki ili ki açsndan belirgin bir sürtü me kayna oldu unu göstermi tir. Ça-l mada ö retmenlerin i -ya am çat mas düzeylerinin ö retmenlik tecrübelerine ve görev yaptklar okulun kademesine ba l olarak da de i ti i ortaya konmu tur. Nitekim bulgulara göre, ilkö retim okullarnda örgüt yapsnn ve e itim ihtiyaçlarnn farkl olmasnn bir sonucu olarak i -ya am dengesizli inin daha da belirginle ti i, öte yandan bir ö retmenin ne kadar çok deneyimi varsa, ailedeki so-rumluluklarn olumsuz etkilemeden i inin talep ve gereksinimlerini yerine getirme ve iki alan arasnda uyum sa lama yetkinli inin de o kadar yüksek oldu u görülmektedir. Bu ba lamda, mesle e yeni girmi , yeni evlenmi ve yeni çocuk sahibi olmu ö retmenlerde i -ya am çat masnn artt gözlemlenmi tir.

Bostanco lu’nun (2014), stanbul’da ö retmenler üzerinde yapt “i -ya am dengesi ve i -ya am dengesinin çal an verimlili i üzerindeki etkileri” ara trmasndaki bulgulara göre de i -ya am dengesi, cinsiyete göre kadn ö retmenler lehine farklla maktadr. Bu durumun ö retmenlerin esnek çal ma saatlerinin olmas, di er mesleklere göre kendilerine ayracak daha fazla vakitlerinin olmas ve özellikle manevi (insanlara hizmet etme arzusu, topluma faydal

202

olma iste i, çocuklar sevmek gibi) doyumu yüksek bir mesle e sahip olmalarndan kaynakland de erlendirilmi tir.

Bu ara trmada kadn ö retmenlerin i -ya am dengesi ile i performans ili kisi, Ankara ili resmi ortaokullarnda görev yapmakta olan 322 kadn ö retmenin görü lerine göre incelenmi tir. Katlm-clardan toplanan veriler aritmetik ortalama ve standart sapma gibi betimsel istatistiklerin yan sra, do rulayc faktör analizi (DFA), Pearson korelasyon ve regresyon analizi ile çözümlenmi tir.

Bulgular, kadn ö retmenlerin i performans puan ortala-masnn ‘yüksek’ düzeyde oldu una i aret etmektedir. Bu çerçe-vede, kadn ö retmenlerin i leri ile ilgili sorumluluklarn yüksek düzeyde yerine getirdiklerini ve tamamladklarn dü ündükleri görülmü tür.

Kadn ö retmenlerin “ -Ya am Uyumu” puan ortalamas ‘yük-sek’ düzeyde, “Ya am hmal Etme”, “Kendine Zaman Ayrma” ve “Ya amn ten baret Olmas” puan ortalamalar ‘orta’ düzeydedir. Bu çerçevede, i -ya am uyumunu sa layabildiklerini dü ünen kadn ö retmenlerin buna kar n ya am ihmal ettikleri, kendilerine yete-rince zaman ayramadklar ve ksmen ya amlarn da i ten ibaret gördükleri anla lmaktadr.

Kadn ö retmenlerin i performans ile “ -Ya am Dengesi Ölçe i”nin “ -Ya am Uyumu”, “Ya am hmal Etme” ve “Ya amn

ten baret Olmas” boyutlar arasnda pozitif yönlü ili ki oldu u görülmü tür. Bu durumda i -ya am uyumunu sa layabilen, okul ya am d nda kalan ya amn ihmal eden ya da ya amn sadece i hayatndan ibaret sayan kadn ö retmenlerin i performanslarnn daha yüksek oldu u görülmektedir. hayat d nda kalan ya amn ihmal etmek zorunda kalan ya da tercihinde bulunan kadn ö retmen-lerin ne kadar mutlu veya sa lkl bir hayat oldu u tart lmaldr. Bir di er husus da kadn ö retmenin ya amnn i ten ibaret olabil-mesinin ne kadar mümkün olabilece idir ki, bu da tart labilecek bir konudur.

-ya am dengesi boyutlar ile i performans arasnda orta düzeyde ve anlaml bir ili ki bulunmaktadr. Bulgulara göre i

203

performansnn %14’ü i -ya am dengesi boyutlar tarafndan açk-lanmaktadr. Standardize edilmi regresyon katsaysna göre ( ) i -ya am dengesinin “Ya am hmal Etme” ve “Kendine Zaman Ayrma” boyutlar i performansnn anlaml yordayclardr.

Çal malar nda kadn ö retmenlerin i -ya am dengesini kurmakta zorlandklar ve bunun i performanslarn etkiledi i; bu kapsamda okul sorumluluklar ile okul d ya amlar arasnda sk tklar görülmektedir.

Kadn ö retmenlerin i -ya am dengesini sa lamalar, i perfor-manslarn arttrmalar ve daha etkili bir ö retmen olabilmeleri için; ders yüklerinin optimize edilmesi, snf mevcutlarnn azaltlmas, özel e itime ihtiyaç duyan çocuklar için sa lanan desteklerin geli -tirilmesi, planlama ve hazrlk çal malar için zaman arttrlmas, ö retim d taleplerin (idari görevler, krtasiye i leri) azaltlmas gibi öneriler sunulabilir.

Kaynakça

Altun-Dilek, S. & Ylmaz, K. (2016). Ö retmenlerin i koliklik e ilimleri ile i -ya am dengeleri, e-Kafkas E itim Ara trmalar Dergisi, 3(1), 36-55.

Apaydn, Ç. (2011). Ö retim üyelerinin i e ba mllk düzeyi ile i -ya am dengesi ve i -aile ya am dengesi arasndaki ili ki (Yaymlanmam Dok-tora Tezi), Ankara Üniversitesi, E itim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.

Bingöl, D. (2006). nsan Kaynaklar Yönetimi, Beta BasmYaym Da tm A. ., stanbul.

Brown, P. (2004). Promoting work/life balance in a “hurry culture”: Issues and challenges. Professorial Lecture, Griffith University, Australia. [Çev-rim-içi: https://www.griffith.edu.au/__data/assets/pdf_file/0003/314589/brownp04.pdf Eri im: 17 Haziran 2016].

Burke, R. J. (2000). Workaholism in organizations: The role of personal beliefs and fears. Anxiety, Stress & Coping, 13(1), 53-64.

Chiu- Kou, S. (2004). The Linkage of Job Performance To Goal Setting, Work Motivation, Team Building, and Organizational Commitment in The High- Tech Industry in Taiwan, Yaynlanmam Doktora Tezi, H. Wayne Huizenga School of Business and Entrepreneurship Nova Southeastern University.

204

Cinamon, R. G. & Rich, Y. (2002). Gender differences in the importance of work and family roles: Implications for work-family conflict, Sex Roles, 47(11/12), 531-541.

Day, C., Stobart, G., Sammons, P., Kington, A., Gu, Q., Smees R., & Muj-taba T. (2006). Variations in teachers’ work, lives and effectiveness, Research Report, Department for Education and Skills, Nottingham: DfES Publications. [Çevrim-içi: http://dera.ioe.ac.uk/6405/1/rr743.pdf, Eri imTarihi: 16 Haziran 2017].

Duxbury, L. & Higgins, C. (2003). Work-life conflict in Canada in the new millennium, A status report. Ottawa: Health Canada. [Çevrim-içi: http://publications.gc.ca/collections/Collection/H72-21-186-2003E.pdf, Eri imTarihi: 14 Haziran 2017].

Erben, G. S. & Ötken, A. B. (2014). Paternalist liderlik ve i e ili kin iyilik ili kisinde i -ya am dengesinin rolü, Yönetim ve Ekonomi Ara trmalar Dergisi, 12(22), 103-121.

Eren, S. S. & Hayato lu, Ö. (2011), Etik iklimin sat elemanlarnn i tutum-larna ve i performanslarna etkisi: ilaç sektöründe bir uygulama, Zon-guldak Karaelmas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(14), 110-128.

Froese-Germain, B. (2014). Work-life balance and the Canadian teaching profession. Research & Information, Canadian Teachers’ Federation. [Çevrim-içi: https://www.ctf-fce.ca/Research-Library/Work-lifeBalanceandtheCanadianTeachingProfession.pdf, Eri imTarihi 16 Haziran 2017].

Greenglass, E., Burke, R.J. & Konarski, R. (1998). Components of burnout, resources and gender-related differences, Journal of Applied Social Psychology, 28, 1088-1106.

Guest, D. E. (2002), Perspectives on the study of work-life balance, Social Science Information, 41, 255–279.

Kapz, S. Ö. (2002). aile ya am dengesi ve dengeye yönelik yeni bir yakla-m: Snr teorisi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü

Dergisi, 4(1), 139-153.Karaman, N. (2015). Refah rejimleri snflandrmalar ekseninde Türkiye’de

i -aile ya amn uyumla trma politikalar ve kadn istihdam (Ya-ymlanmam Yüksek Lisans Tezi), Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.

Koray, N. (2016). Kadnlarn çal ma hayatndaki i ya am dengesi sorunlar ve Avrupa Birli i - Türkiye düzenlemeleri (Yaymlanmam Yüksek Lisans Tezi), Yalova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yalova.

Küçükusta, D. (2007). Konaklama i letmelerinde i -ya am dengesinin çal ma ya amkalitesi üzerindeki etkisi (Yaymlanmam Doktora Tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, zmir.

205

Lewis, S., Gambles, R. & Rapoport, R. (2007). The constraints of “work- life balance” approach: An international perspective, The International Journal of Human Resource Management, 18(3), 360–373.

Maeran, R., Pitarelli, F., &Cangiano, F. (2013). Work-life balance and job satisfaction among teachers, Interdisciplinary Journal of Family Stu-dies, 18(1), 51-72.

McIntosh, S. (2003). Work-life balance: How life coaching can help, Business Information Review, 20(4), 181–189.

Özkul, R. (2014). Ortaokul ö retmenlerinde i -aile çat mas ve ya am doyum düzeyleri (Yaymlanmam Yüksek Lisans Tezi), nönü Üniversitesi, E itim Bilimleri Enstitüsü, Malatya.

Polat, . (2017), özellikleri, i -ya am dengesi ve meslekten ayrlma niyeti arasndaki ili kilerin ö retmen görü lerine göre incelenmesi (Yaym-lanmam Doktora Tezi), Hacettepe Üniversitesi, Ankara.

Saeed, K., & Farooqi, Y. A. (2014). Examining the relationship between work life balance, job stress and job satisfaction among university teachers (A case of University of Gujrat), International Journal of Multidiscip-linary Sciences and Engineering, 5(6), 9-15.

Savc, . (1999). Çal ma ya am ile çal ma d ya am alanlarnn ili kisi üzerine kuramsal yakla mlar, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 54(4), 145-166.

Senthilkumar, K. G., Chandrakumaramangalam S., &Manivannan, L. (2012). An empirical study on teaching professionals’ work-life balance in hig-her learning institutions with special reference to Namakkal district, Tamilnadu, Bonfring International Journal of Industrial Engineering and Management Science, 2(3), 38-41.

Shmailan, A. (2016). The relationship between job satisfaction, job performan-ce and employee engagement: an explorative study, Issues in Business Management and Economics Original Research Article, 4(1), 1-8.

Uddin, M.A., Abdullah Mohammad Ahshanul-Mamun, A.M., Hoque, N. & Uddin, M.S. (2013). Work-life balance: a study on femaleteachers of private education institutions of Bangladesh, European Journal of Business and Management, 5(13), 10-17.

Yldz, S., Savc, G. & Kapu, H. (2014). Motive edici faktörlerin çal anlarn i performansna ve i ten ayrlma niyetine etkisi, Yönetim ve Ekonomi, 21 (1), 233-249.