KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija,...

131
Acts 1:1 1 Acts 1:5 Kaban Jesusandamunku Jawun-karranka Acts 1 Theophilus, ngayu jakalbaku yunundu kaban yun- gan. Yinyamundu kabanda ngayu yunundu balkan Jesus wanjarrmalmanda. Ngayu balkan nyulu jananda wanyu balkan-balkan, and wanyu binal-bal-ban. Nyulu yinyayn- gkadabi balkan-balkankuda. 2 Wawu yinyamun Godungku nyungun wangkar-wangkar-bungan, heavenba-bungan. Nyulu heavenba dunganjiku, nyulu jawun-karra 12-bala wangkanin. Nyulu kuku dajin jananda jawun-karranda 12-balanda, balkanka jana wanjarrmanka. Nyulu jananda kuku dajin Godundumundu Wawubu junkurrdu. 3 Wawu kukumun Jesus warrngkan-warrngkan, wulanyarrkuda, yarkinmanyarrkuda. Yinyamun nyulu juranman baja. Nyulu 40-days jawun-karranda 12-balanda jururr-jururr nguwimal milbijin, junjuy-junjuy wubul balkan, bama binalmanka nyulu juranmankuda. Nyulu jananji balka- wan Godunku, jana binalmanka God maja bajaku ba- manka. 4 Jana murumarin, nyulu jananda balkan, “Yurra townmun Jerusalemmun kariku dungarika. Bun- darika yalaymba. Godungku yurranin junjuy-junjuynku wawurr-wawurr-bungan. Yurra waitmakarrku, yinya junjuy-junjuy kadanyamunku. Yalamun yurra kariku dungarika. Bundarika. Ngayu jakalbaku yurranin balkan yinyayinka. 5 Ngadiku nyulu Johnungku ba- nabu dukul-daman, baptiseim-bungan. Juma Godumu Wawu kaday, yurranji bundanka, yurrawunbu dukur- rbu walanka. Godundumundu Wawubu yurranin yala

Transcript of KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija,...

Page 1: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 1:1 1 Acts 1:5

Kaban JesusandamunkuJawun-karranka

Acts1 Theophilus, ngayu jakalbaku yunundu kaban yun-

gan. Yinyamundu kabanda ngayu yunundu balkan Jesuswanjarrmalmanda. Ngayu balkan nyulu jananda wanyubalkan-balkan, and wanyu binal-bal-ban. Nyulu yinyayn-gkadabi balkan-balkankuda. 2WawuyinyamunGodungkunyungun wangkar-wangkar-bungan, heavenba-bungan.Nyulu heavenba dunganjiku, nyulu jawun-karra 12-balawangkanin. Nyulu kuku dajin jananda jawun-karranda12-balanda, balkanka jana wanjarrmanka. Nyulu janandakuku dajin Godundumundu Wawubu junkurrdu. 3Wawukukumun Jesus warrngkan-warrngkan, wulanyarrkuda,yarkinmanyarrkuda. Yinyamun nyulu juranman baja.Nyulu 40-days jawun-karranda 12-balanda jururr-jururrnguwimal milbijin, junjuy-junjuy wubul balkan, bamabinalmanka nyulu juranmankuda. Nyulu jananji balka-wan Godunku, jana binalmanka God maja bajaku ba-manka. 4 Jana murumarin, nyulu jananda balkan,“Yurra townmun Jerusalemmun kariku dungarika. Bun-darika yalaymba. Godungku yurranin junjuy-junjuynkuwawurr-wawurr-bungan. Yurra waitmakarrku, yinyajunjuy-junjuy kadanyamunku. Yalamun yurra karikudungarika. Bundarika. Ngayu jakalbaku yurraninbalkan yinyayinka. 5 Ngadiku nyulu Johnungku ba-nabu dukul-daman, baptiseim-bungan. Juma GodumuWawu kaday, yurranji bundanka, yurrawunbu dukur-rbu walanka. Godundumundu Wawubu yurranin yala

Page 2: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 1:6 2 Acts 1:11

baptiseim-bungalda.”

Godungku Jesus wangkar-wangkar dakay-manin heav-enba.

6 Jana Jesusamu jawun-karra wubulku juma Jesu-sanji murumarinda wuburrbu Olive. Jana Jesusandababajin, “Yundu wanjarrmalda ngananka bamanka Jew-warranka? Ngadi bajaku Jew-warra jirray bajaku, junkur-rji bajaku. Kuda yundu ngananin Jew-warra jirray-bungal baja bamanka yindu-yinduynku? Kuda Jew-warra junkurrji-bungal baja, majamanka?” 7 Jesusangkajananda yalaman, “Yurra binal kari wanja-wanja Jew-warra jirraymal baja. Yurranka kari, binalmanka.God, nyulu ngananga nganjan. Nyuluku yinyayinkabinal. 8 Kari, yurra junkurrjimanijikuda. GodumuWawu dayirr yurranji bunday, yinyamundu Wawubuyurranin junkurrji-bankada, muna-bankada. Yurrabamanda wubulbuku balkalda ngaykunku. Bamandawubulbuku balkal townbu Jerusalem, bamanda wubul-buku balkal bubungu Judea, bubungu Samaria, bubunguyindu-yinduymbu, yiringkurrku. Yurra balkal Godun-dumundu Wawundumundu junkurrdu.” 9 Wawu yinya-mun kukumun Godungku Jesus dakay-manin wangkar-wangkarkuda. Jana jawun-karrangka nyungunin nyajindakan-dakanya. Ngurrbanda nyungunin nandan, karinyajijin baja.

10 Jana jiri kunkun-bungal-bungan, dingkar jambulnguwimalmilbijin, janjananya janandaku. Bulanga kambibingaji. 11 Bula yalaman, “Ya, yurra Galilee-warra, yurrawanyurrinku janjanari, kunkun-bal-bal jiri? Godungkuyurrandamun Jesus manin, wangkar-wangkar-bungan.Nyulu Jesus kaday baja bubungu. Nyulu kaday baja yalakunyulu dungan.”

Page 3: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 1:12 3 Acts 1:19Jana dingkar yindu manin, Judasamu bural maninka.

12 Jana townbu Jerusalem kadarindawuburrmun Olive-mun. Wuburr Olive yubaku townbu Jerusalem, 1 kilome-tre. 13 Jana Jerusalem kadarin, bayanbawangkar-wangkarwalarin. Jana yinyaymba bundandarin, Peter, John,James, Andrew, Philip, Thomas, Bartholomew, Matthew,James, nyulu kangkal Alphaeusamu, Simon, nyulu muna,Judas, nyulu kangkal Jamesamu. Jana yinyaymbakubundandarin. 14 Jana, yinyarrin dingkar-dingkar, jalbu-jalbungku Jesus ngadiku wukurrin, and Mary, Jesusamungamu, and yabaju-karra Jesusamu, jana wubulku jururr-jururr Godunji balkan-balkawanya. Jana wubulku yarbar-rka murumarinda, Godunji balkawanka.

15 Yala-yalaku bama wubul murumarinda, 120-bala.Jana wubulduku Jesus kuku nyajil-nyajinya. Jana bun-dandarin, Peter dakan, jananda balkanka. Nyulu yala-man, 16 “Ya, yurra Jesusamu jawun-karra, JudasangkaJesus mambarrin bulimananda. Ngadi bajaku Godun-dumundu Wawubu Davidanda balkan Judasanka, nyuluJesusmilbinka bulimananda. Davidangka kabanba balkankukuku Judasanka. Yinya kuku Godundumun, manuba-jamankuda. Davidangka yinya kuku manubajabukubalkan. Judasangka Jesus mambarrinkuda bulimanandayala Davidangka ngadiku kabanba balkan. 17 GodungkuJudas wangkanin, ngananji workmanijinka. Ngana yalakujawun-jawunkubundan Judasanji. Kari, nyulu Jesusmam-barrin baja bulimananda.”

18 Judasangka money manin, Jesus milbinya. Nyulububu buy-im-bungan yinyamundu moneybu. Kari, nyuludaran, nyungu waral walngajin, julbi-julbi wandarinda.19Bamawubulku townbu Jerusalembinalmanyinyayinka.Jana yinyaymba bubungu burri dajin, Akeldama. Yinyajanawunbu kukungu. Yinya mean Bubu Mulaji.

Page 4: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 1:20 4 Acts 1:26

20 Peterangka yalamanda, “Ngadiku Davidangka ka-banba balkan, Psalmsmunbu. Nyulu balkan,‘Balu nyungu bayan jirrbu-jirrbumaka. Bama yinyaymba

kari bajaku bundarika.’Davidangkaku balkan baja,‘Balu bamangka yinduynju nyungu bural mana.’21-22 Yinyayinka ngana dingkar nyubun wangkaninka,Judasamu bural maninka. Jakalbaku Jesus bubungubundandan, bama dingkar-dingkar wubul nganjinanjiJesusanji dungan-dungarin. Jana John nyajin Jesusbanabu dukul-damanya, baptiseim-bunganya. Wawubaptiseim-bunganyamun jana nganjinanji yiringkurrkudungarin. Wawu yarkinmun jana Jesus juranku nya-jin, jana nyungunin nyajin wangkar-wangkar dakanya.Bama wubulku nganjinanji Jesusanji dungan-dungarinyinyarrin jakalbamun nyikumankarrku. Ngana dingkarnyubun yinyarrinyandamun wangkaninkada, Judasamubural maninka, bamanda yindu-yinduymbu balkanka Je-susanka, balkanka nyulu juranman baja.” Peterangkayinya kuku yalaman. 23 Jana dingkar-bulal jambulmanin, jakalba jajirrin. Dingkar nyubunku burri jam-bul, Joseph Barsabbas, and Justus. Dingkar yindu burriMatthias. 24-25 Jana Godunji balkawan, nyungundu yala-man, “Maja, yundu miyilji, yundu bamanka wubulkukubinal bajaku, janawunbu dukurrbu nyajilkuda. Yala buladingkar-bulal? Yundu nganjinanda balka, wanju yunduwangkaninka Judasamuburalmaninka? Judasangkaworkbawan, work Jesusangka nyungundu dajin. Nyulu Ju-das wulan, dunganda bada-bada bayanga.” 26 Jana jun-juy yilbanda yala dice. Yinyamundu junjuynju jananinmilbin Godungku Matthias wangkanin. MatthiasangkaJudasamu bural maninda, kunaman jawun-karranji 11-balanji, jananji workmanijinka.

Page 5: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 2:1 5 Acts 2:10-112

Godumu Wawu dayirr kadan.1 Janawunbu bubungu jana holidaymunji, Pentecost-

munji. Holidaymunbu Pentecostmunbu jana Jesusamujawun-karra wubulku murumarin bayanba. 2 Yinyaymbajana yanja nyajinda, yanja yalamuyar jirray bajaku. Yanjajirray bajaku, jirimun kadan kananga bayanba yinyayjana bundandarin. 3 Junjuy nguwimal milbijin jananda,junjuy yala ngalari. Yinya junjuy ngami-ngamiman,bundan wangkar-wangkar dukulbu bamanda wubul-buku. 4 Godumu Wawu janawunbu dukurrbu walanda.Jana kukubu yindu-yinduynjukuda balkal-balkanda. Go-dundumundu Wawubu dayirrda jananda kuku yindu-yindukuda dajin, jananin mambarrin balkanka kukubuyindu-yinduynju.

5 Kanbal bama Jew-warra townbu Jerusalem milkangaGodunjiku bundandanya. Jana Jerusalem kadan bubu-mun yindu-yindumun, kukumun yindu-yindumun. 6 Janayinya yanja nyajin, jana murumarin. Jana wubulduku Je-susamu jawun-karra nyajin balkan-balkanya janawundukukubu yindu-yinduynju. Jana babajin, “Ya, wanyuyinya? Jana wanjarrku binalman nganawunku kukuku?”7 Jana Jesusamu jawun-karra kunkun-bal-ban, jana-karrajiku balkawan, “Ya, wanyu yinya? Jana dingkar-dingkar bubuku Galileemunkubi. 8 Yala kuku? Nganawubulduku wanyurrinku jananin nyajin-nyajil balkanyanganawundu kukubu yindu-yinduynju? Jana wanjarrkukukuku wubulkuku binalman? 9 Ngana bubumun yindu-yindumun kadan. Kanbal bubuku Parthiamunku, kanbalbubuku Mediamunku, kanbal Elamunku, kanbal bubu-munMesopotamiamun, kanbal bubumun Judeamun, kan-bal Cappadociamun, kanbal Pontusmun, kanbal Asiamun.10-11 Ngana bubumun yindu-yindumun kadan. Kanbal

Page 6: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 2:12 6 Acts 2:18Phrygiamun, kanbal Pamphyliamun, kanbal Egyptmun,kanbal Libyamun, kanbal Romemun, kanbal Cretemun,kanbal Arabiamun. Kanbal bama Jew-warra, kanbalJew-warra kari, yamba ngana wubulduku Jew-warramulaw wukurril. Ngana wubulduku jananin nyajil-nyajilnganawundu kukubu yindu-yinduynju balkal-balkanyaGodunku, nyulu junjuy-junjuy wubul junkurr-murubukubalkanda.” 12 Jana wubulduku kunkun-bal-ban, jana-karrajiku balkawan, “Wanyu yinya?” 13 Yamba kanbaldayajarrin, kuya-ban, yalaman, “Jana kamu-kamumun.”

Peter kuku yirrkan.14 Yinyamun jawun-karra 12-bala dakarin, Peter

yaykarrku yirrkan, “Yurra Jew-warra, and yurra townbuJerusalem bundandanya, yurra nganya mumbarabukunyaka, ngaykundu milka-janay. 15 Balu nganjin kamu-kamumun, balu nganjin drunkmanijinya. Kari, kamu-kamumun kari. Wungar nyaka, wungar buban nakaku, 9o'clockkuda. Ngana bama Jew-warra yalaku, kamu-kamukariku nukal, 10 o'clockmanjiku. 16Wanyu yanyu? YanyuGodundumun Wawumun. Ngadi bajaku nyubun dingkarprophet, burri Joel, nyulu kuku manin Godundumun.Joelungku yinya kuku balkan, yalaman,17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija,

wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayungayku Wawu yungal bamanga wubulbukububungu yindu-yinduymbu. Jananga kangkal-kangkal kuku yirrkayda ngaykunku. Ngayuwarru-warrundu junjuy-junjuy milbilda,jana nyajilda yala bijarr. Binga-bingangkanganya bijarrilda. Ngayu bijarrda janandakuku balkal. 18 Yala-yalaku ngayu ngaykuWawu yungal jananda bamanda ngaykundu

Page 7: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 2:19 7 Acts 2:25workmanijinyamunbu, dingkar-dingkaranda,jalbu-jalbundu. Jana ngaykunku kuku yirrkayda.19 Ngayu junjuy-junjuy miracle balkal junkurr-murubuku, wangkar-wangkar heavenba,bubungu. Ngayu milbil mula, baya, kubu yalangurrban. 20 Wungarabu kari balbal baja. Kijangala-ngalamal, yala mula. Wawu yinyamunnyulu Maja Jesus kadayda. Nyulu kukuku kaday,courtcasemunku bamanka wubulkuku. 21 Yala-yaladabi bama kanbal Majanda Jesusanda yirrkay.Kaki jana janaku jurrkiji Majanda Jesusanda, andnyungundu babaji janangawawu juran-bunganka,Majangka jananga wawu juran-bungalkuda.” ’

Joelungku yinya kuku balkan.”22 Peterangka yalamanda, “Yurra bama Jew-warra,

yurra ngaykundu milka-janay. Ngayu Jesusanka bal-kalda. Nyulu townmun Nazarethmun. Godungku Je-sus junkurrji-bungan, junjuy-junjuy miracle wubulkubalkanka. Nyulu balkan junkurrdu Godundumundu.Yurraku Jesus nyajin yinya miracle wubulku balkanya.Nyulu Godundumundu junkurrdu yinya junjuy-junjuybalkan. Yinyaynka yurra binalmanyaku Jesus Godundu-mun. 23 Jesus bubungukadanwangkar-wangkarmun. Godbinal yurra nyungun buyun-damal. Godungkuku Jesusyungan yurranda. Yamba yurra nyungun yarkinkakukunin. Yurraku dingkar-dingkaranda buyunbu balkan,Jesus jukungu walngkan-damanka, kuninka. 24 Kari, Go-dungku nyungunin juran-bungan baja. Jesus yarkin karijuljalba bunday baja, kari wunay baja juljalba. Dubungkunyungun kari bajaku kujin baja juljalba. Godungku Jesuswandi-maninkuda juljalmun. 25Ngadi bajaku DavidangkaJesusanka kabanba balkan. Nyulu kabanba balkan,‘Ngayu binal nyulu God ngaykunji bundandayarrkuda.

Page 8: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 2:26 8 Acts 2:33Nyulu nganya kari bajaku bawal. Nyulungaykundu yubaku bundandayda, ngayu kariyinyilmal baja. 26 Yinyayinka ngayu wawurr-wawurrmanijida, wawurr-wawurrduku kukubalkalda. Yinyayinka ngayu binal ngayu juranmalbaja. 27 Yundu nganya kari bawal bamanjikanbalanji wularinya. Ngayu yunu kangkalngulkurr. Yundu nganya kari bawal, kabumankajuljalba. 28 Yundu nganya juran-bungan baja.Yundu nganya binal-bungan wanjarrku jurankubundanka. Yundu nganya wawurr-wawurr-bungal, ngayu yununji bundandanya.’

Davidangka yinya kuku balkan Jesusanka.”29 Peterangka yalaman baja, “Ngayku jawun-karra,

ngayu yurranda junkaynjaku balkal. Ngadi bajaku nyuluDavid wulan. Nyulu wulan, yarkin nandajinda. Nganabinal nyulu wulankuda, ngana nyungu juljal nyajinya.Nyungu juljal yalaymbaku, nganawunbu bubunguku.30 Davidangka jurandaku kuku manin Godundumun, ba-manda balkan. Nyulu prophet. Godungku Davidandabalkan,‘Yunu jawun-karra wubulmari. Ngayu nyubun dingkar

yinyarrinyandamun manil maja-bunganka, king-bunganka, yunu bural maninka. Ngayu jurril kari,ngayu manubajabuku balkalkuda.’

Godungku yinya kuku yalaman.” 31 Peterangka yala-man baja, “David Christanka binal Christ balkajinjiku.David binal Christ juranmanka baja, nyulu binal Go-dungku Christ kari bawanka bamanji wularinya, nyulubinal Christ bangkarr kari kabumanka. 32 Godungkuyinyadabi Jesus Christ juran-bungan baja. Nganjinyinyayinka binal, nganjin Jesus nyajinya. 33Godungku Je-sus wangkar-wangkar-bungan, nyungunji bundanka ma-

Page 9: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 2:34-35 9 Acts 2:40jamanka. Nganjanangka Jesusanda balkan nyulu nyunguWawu ngulkurr dajinka Jesusanda. Nyulu dajin, Jesu-sangka Godumu Wawu yunganda bamanda yaluy. Jananyiku junjuy-junjuy wubulku balkan GodundumunduWawundumundu junkurrdu. Yurra nyiku yinya nya-jinkuda. 34-35 Davidamu bangkarr kari wangkar-wangkarheavenba dungan. Davidangka Jesusanka yalaman,‘Godungku Jesusanda yalaman, “Ngaykunji bunday,

ngayu yununin maja-bunganyamunku bamankakuli-bakanka.” ’ ”

36 Peterangka yalaman baja, “Yurra Jew-warra, yurrangaykundu milka-janay, binalmanka Jesusanka. YurraJesus jukungu walngkan-daman. Kari, Godungku Jesu-sanda junkurr dajin, majamanka, kingmanka. Nyulunyungu junkurr dajin, ngananga wawu juran-bunganka.”Peterangka yinya kuku balkan.

37 Jana bamangka kuku Peterandamun nyajin,jana milka-bujarman, babajin jananda Peteranda,“Yurra, nganjin wanjarrmalda?” 38 Peterangka janandayalaman, “Yurra milka-bujarmaka yurrawunku buyun-buyunku, and buyun-buyunmun jurrkijika Godundu.Nganjin yurranin banabu dukul-damal, yurraninbaptiseim-bungal. God yurrawunku buyun-buyunkumilka-wulayda, nyungu Wawu dajilda, yurrandabundanka. 39Godungku nyungu Wawu dajinka yurranga,yurrawunbu kangkal-kangkalba, yurrawunbu jawun-karranda wubulbuku. Kanbal bama Godunku binalkariku. Godungku nyungu Wawu jananda yalarrkuyunganka. Nyulu Wawu dajinka bamanda wubulbukuGodungku kunjal-kunjanya nyungundu jurrkijinka.”

40 Peterangka jananin kilki-bungan bamanka buyunku.Nyulu yalaman, “Bamandamun buyun-buyunmun jurrki-jika. Godungku jananin bayanga yungal. Kaki yurra Go-

Page 10: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 2:41 10 Acts 2:47dundu milka-janay, yurra nyunguwunbu bubungu dun-gari, heavenba. Yurra buyun-buyunmun jurrkijika.”41 Kanbalda bamangka Peter kuku nyajin, believeim-ban.Jana banabu dukul-damajin, baptiseim-bungajin. Yala-yalaku bama wubul Jesusamu bamaman, bama 3000-bala.Jana Jesusandamunji jawun-karranji yindu-yinduynji ku-naman. 42 Jawun-karrangka 12-balangka warngku yindu-yindu jananin binal-bungan Jesusanka. Jana murukujawun-jawunku bundandarin, muruku Godunji balkan-balkawan. Jana muruku mayinga nukajin, milkanga Jesu-sanjiku bundarinka.

Jana Jesusamu jawun-karra yalaku.43 Kanbalda bamangka Jesus kari kuku nyajin,

kari Jesusamu jawunman. Jana wubulku kunkun-bal-ban, jawun-karrangka 12-balangka junjuy-junjuymiracle balkanya Godundumundu junkurrdu. 44 Yambabamangka Jesus kuku nyajil-nyajin, jana murukudabundandarin. Jana yamba-yamba junjuy-junjuy wubulkuwambajin, karida kujin baja. 45 Jana yamba-yamba, bubu,bayan, jananga junjuy-junjuy wubulku moneyka sellim-bungan. Jana money manin, wambajin bamanga yindu-yinduymbumoney-karinga. 46Warngkuyindu-yindu janamuruku Jew-warrandamunbu churchmunbu yalbaymbawalarinya. Jana churchmun wandirinya, janawunbubayanba yindu-yinduymbu murumarinya, murukumayinga nukajinka, milkanga Jesusanjiku bundarinka.Jana wawurr-wawurrmanijirinya, jana yalaku jawun-jawunku muruku mayinga nukal-nukajinya, janajawaymanya. 47 Jana God buyay-manil-maninya.Bama yindu-yindu jananda milka-jananya. Warngkuyindu-yindu bamangka kanbalda Jesus kuku nyajinya,nyungundu jurrkijinya. Yinyaynka Godungku jananga

Page 11: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 3:1 11 Acts 3:10wawu juran-bunganda. Godungku nyungu bama wubul-bungan, bama wubul Jesusanda milka-jananya.

3Bama ngarri kurru-kurru ngulkurr-bungan.

1 Yala-yalaku Peter bula John yilay-yilay Jew-warrandamunbu churchmunbu yalbaymba dunganya.Jana bama Jew-warra yalaku, yilay-yilayman, 3o'clockman, jana wubulku Godunji balkawanya. 2 Bulachurchmunbu dungan, yinyaymba dingkar nyajin,barrka-buyun. Nyulu ngarri kurru-kurru, nyulu yalakungarri-buyunku balkajin. Jana warngku yindu-yindunyungun jarra-kulbanya churchmunbu, nyungunbawanya doorngu churchmunbu, nyulu bamandababajinka moneyka. Yinya door jana callim-bandoor ngulkurrijin. 3 Nyulu bulanin Peter, John nyajinkadanya jakalba churchmunbu, nyulu bulanda babajinmoneyka. 4 Bula janan, nyungun nyajin. Peterangkanyungundu yalaman, “Ngalinyin nyaka.” 5 Nyulubulanka miyil-janan, balu bula money dajinka nyungu.6 Kari, Peterangka yalaman, “Ngayu money kari.Yamba ngayu junjuy dajinka yunu. Ngayu yunundujunkurr dajinka Jesus Christandamun. Nyulu townkuNazarethmunku. Nyunguwundu junkurrdu yununinjilbaji-bungal. Dakada, jinabu dungayda.” 7 Peterangkanyungun mara karrban, dakay-manin. Nyulu dingkarjina and ngarri dandimanda, junkurrjimanijinkuda.8 Nyulu jalaman baja, jalaman baja. Nyulu jinabudungan, churchmunbu walan, jalaman baja, Godkudabuyay-manil-manin. 9 Bamangka wubulduku nyungunnyajin dungay-dunganya, God buyay-manil-maninya,God thankim-bal-banya. 10 Jana nyungunku binal,nyulu jakalbaku bundandan doorngu ngulkurrijinba

Page 12: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 3:11 12 Acts 3:16churchmunbu, babajinka moneyka. Jana kunkun-bal-ban, nyulu ngarri ngulkurrmanya.

Peter kuku yirrkan churchmunbu.11 Yinya church verandaji, veranda burri Solomon-

amu veranda. Bama wubulku yinyaymba murumarin,nyungun nyajin karrbal-karrbanya Peter, and John. Janajananin Peter kunkun-bal-ban. 12 Peterangka jananinnyajin murumarinya, nyulu yalamanda, “Yurra Jew-warra, yurra wanyurrinku nganjinin kunkun-bal-bal?Balu ngalinyandamundu junkurrdu nyungunin ngulkurr-bungan. Balu ngalin nyungun dandi-bungan, ngalinjunkayku bundandanya. Kari. Ngalin kari. Jesusangkaku.13 Ngadi bajaku bama Abraham, Isaac and Jacob, janabundandarin. Ngana wubulku janandamun kadarin.Jananga God yalarrku ngananga God. Yinyamundu Go-dungku nyungu kangkal Jesus jirray-bungan bamanka.Yamba yurra wanjarrman Jesusanda? Yurra nyungunmambarrinmaja-majanda, nyungun yarkinkaku kuninka.Nyubun maja, Pilate, nyulu Jesus yunganka, freemanka.Kari, yurra Pilate kirin Jesus yunganka, freemanka.14 Jesus ngulkurrku bundandan, nyulu junkayku bundan-dan. Nyulu malaji kari buyun-buyunku. Yamba yurraJesus kari yungan, freemanka. Yurra dingkar malajiyungan jailmun. 15 Yurra Jesus yarkinkaku kuninda.Jesus, nyulu bama juran-bunganka, yamba yurra nyun-gun yarkinkaku kunin. Kari, Godungku nyungun juran-bungan baja. Yinya manubajakuda. Wawu yarkinmun,nganjin Jesus juranku nyajin baja. 16 Godungku nyun-guwunbu kangkalba junkurr dajin Jesusanda. Yurra bi-nal yinyayinka dingkaranka ngarri-buyunyunku. Jesu-sandamundu junkurrdu nyungun ngarri dandi-bungan,ngalin Jesusanda milka-jananya. Yurra nyungun nyajil,

Page 13: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 3:17 13 Acts 3:23ngarri ngulkurrkuda. Ngalin nyungun ngarri ngulkurr-ban, ngalin Jesus kuku nyajinya. Ngalin Jesus kukunyajil-nyajilkuda. Yinyayinka yurra yinya dingkar nyajindandimanya, ngarri ngulkurrmanijinya.”

17 Peterangka yalaman baja, “Ngayku jawun-karra,ngayu binal yurra ngambabuku Jesus kunin, binal-karibuku. Yurranga maja-maja yalarrku ngambaku Je-susanka, binal kari nyungunku. 18 Ngadi bajaku Go-dungku prophet-prophetanda wubulbuku balkan Christmust warrngkanka. Jana prophet-prophetangka yinyakuku Godundumun kabanba balkan. Christ kadan, nyuluwarrngkankuda, wulankuda, yala Godungku ngadikubalkan. 19 Yurra buyun-buyunmun jurrkijikada, Go-dundu jurrkijikada, Godundu milka-janaykuda. Nyuluyurrawunku buyun-buyunku milka-wulayda. Yurrawawurr-wawurrmanijida, God yurranji bundandanya.20-21 Godungku Jesus yunganka baja yurranda. Go-dungku wawu Jesus nyajinka yurranka majamanya. Jesusnyiku wangkar-wangkarngarr jiringa bundanday. Nyulukadanjiku, Godungku junjuy-junjuy wubulku jirakal-bungal yala nyulu ngadiku dingkar-dingkaranda prophet-prophetanda balkan. Ngadiku nyulu jananda balkan,‘Ngayu junjuy-junjuy wubulku ngulkurr-bungal.’Nyulu ngulkurr-bungal, Jesuskuda kaday baja bubungu.22Ngadiku Mosesangka yalaman,‘Majangka Godungku nyubun dingkar wangkanil

yurrawunmun jawun-karrandamun yala nyulunganya wangkanin. Yinyangka dingkarangkakuku Godundumun manil-manil, bamandabalkanka. Yurra nyunguwunbu kukungumilka-janay, nyungun kuku nyakaku. 23 Kakibama nyunguwunbu kukungu kari milka-janay,Godungku yinya bama kunilarrku.’

Page 14: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 3:24 14 Acts 4:1-4Yinya kuku Mosesangka yalaman.” 24 Peterangkayalaman baja, “Wawu Mosesandamun bamangkaprophetangka wubulduku kuku manin Godundumun,balkanka bamanda wubulbuku. Samuel, nyulujakalbamun, yindu-yindu prophet-prophetkudamundumun. Jana yinyarrinyangka yalarrkunyiku-nyiku balkan bamanda. 25 Yurra janandamunngadimunku. Yurra yalarrku Abrahamandamun kadan.Ngadi bajaku Godungku Abraham promiseim-bungan.Godungku yalaman,‘Yunu jawun-karra wubulmari. Bama wubulmari yunun-

dumun. Ngayu nyubun dingkar yungal balka-jinka, jirraymanka. Bama wubulku wawurr-wawurrmaniji nyungunku.’

Yinya kuku Godungku Abrahamanda yalaman.”26 Peterangka yalaman baja, “Godungku nyungu kangkalyungankuda, yungan yurrandangarr. Nyulu yurrandayungan, yurranin buyun-buyunmun jurrki-maninka,yurranin wawurr-wawurr-bunganka.”

4Peter bula John jakalba council-councilanda janan.

1-4 Peter bula John balkan-balkawanku bamanji mu-rumarinya. Bama wubul bulanda milka-janjanan, Go-dundu jurrkijinda, nyungun believeim-ban. Dingkar-dingkarangka God kuku nyajin, jana wubulmalmarinda,5000-balamaynda. Jana balkan-balkawanku, maja-majajananda kadarin. Maja-maja priests, maja soldier-soldieranka Jew-warrandamunbu churchmunbu miyiljijananka, bama Sadducees, jana wubulku bulanda kadarin.Jana kuli-kadarin bulanka, bula bama binal-bunganyaJesus juranman baja. Yinyaynka ngana binalmal bamajuranmal baja yarkinmun, Jesus juranmanya baja. Jana

Page 15: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 4:5 15 Acts 4:12maja-majangka bulanin karrban, jailba mumban. Miyilwujurr-wujurrkuda, jana bulanin kujinka wunkunyunku.

5 Warngku yindu jana, maja-maja Jew-warranka,binga-binga, teacher-teacher lawmunku, jana muru-marin townbu Jerusalem. 6 Annas yalarrku yinyaymba,nyulu maja priest jirray. Jana, Caiaphas, John, Alexander,yalarrku Annasamu jawun-karra, jana yalarrku muru-marin. 7 Jana bulanin Peter, John manin, jajirrin jakalbajananda. Jana bulanda babajin, “Wanjungku yubalanyungan? Wanyurrinju junkurrdu yubal yanyu dingkarngulkurr-bungan ngarri?” 8Peterangka jananda yalamanjunkurrdu Godundumundu Wawundumundu, “Yurra,maja-maja, binga-binga, 9 yurra ngalinyanda baban-babaji dingkaranka ngarri ngulkurrman, ngalin wanjar-rku nyungun ngulkurr-bungan. 10 Yurra ngaykundumilka-janay. Ngayu balkanka yurranda, bamanda wubul-buku bubuku Israelmunku. Ngayu balkanka Jesusanka.Nyulu townku Nazarethmunku. Yurra Jesus yarkinkakukunin, jukungu walngkan-daman. Kari, Godungku nyun-gun juran-bungan baja. Jesusangkaku yanyu dingkarngarri ngulkurr-bungan. Nyungun nyaka, nyulu jan-janayda, ngarri ngulkurrkuda. Jesusandamundu junkur-rdu nyungun dandi-bungan. 11 Jesus yala juku. Go-dundumundu kabanda balkan yinyaynka jukuku. Yurrabamangka bayan ngaranka, yurra wawu kari yaluynkujukuku. Yurra yilbanda. Yala, Godungku bayan ngaranka.Godungku yinya juku manin, bayan ngaranka. Jukuyinyadabi dandi bajaku bayan ngaranka. Jesus yala yinyajuku. 12 Jesusangkaku bama juran-bungal. Bamangkayindu-yinduynju kari bajaku juran-bungal, Jesusangkaku.Godungku Jesus yungan, bama juran-bunganka. Go-dungku yindu kari yungan, Jesusku.” Yinya kuku Pe-terangka yalaman.

Page 16: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 4:13 16 Acts 4:2213 Janamaja-majangka bulanin Peter and John kunkun-

ban, bula kari murru-kadanya jananda balkanka. Bulamunaku janan. Jana bulanka binal, bula kari ngadingkaschoolbu dungan. Bula maja bajaku kari, bula yala ngana,bama bajaku. Jana binalmaynda bulanka, bula jakalbakuJesusanjiku bundandan. Yinyayinka bula kari yinyilman.14Yinyakudabi dingkar ngarri ngulkurrmanda, nyulu bu-lanji janjanan. Jana maja-majangka nyungun nyajin jan-jananya, ngarri ngulkurrkuda. Jana kari kukuwunanbaja,kari babajin baja. 15Maja-majangka jananin Peter yunganbayanmun, jana-karrajiku balkawan, 16 yalaman, “Nganawanjarrmal yaluy-bulalanda dingkar-bulalanda? Bulangarri ngulkurr-bungankuda, dandi-bungankuda. Bamawubulku townbu Jerusalem yinyayinka binalman. Nganakari jurrilmal, bamawubulku binalkuda. 17Nganawanjar-rmal? Nganawawu kari bamangka yindu-yinduynju kukunyajinka Jesusanka. Ngana bulanin yinyil-bungal, bulakari balkanka baja Jesusanka.” 18 Jana maja-majangkabulanin Peter, John kunjan baja, bulanda balkan, “Yubalkari bajaku balka baja Jesusanka, bama kari bajaku binal-bunga baja nyungunku.”

19 Peterangka bula Johnungku jananda yalaman, “Godmiyilji bundanday. Yurra ngalinyanda balkan karibalkanka baja Jesusanka. Yamba Godungku ngalinyandabalkan bamanda wubulbuku yiringkurrku balkanka Je-susanka. Ngalin wanjundu milka-janay, Godundu, oryurranda? 20 Kari. Ngalin Godunduku milka-janay.Ngalin must balka junjuy-junjuynku ngalin nyajinya.”21 Jana maja-majangka bulanin kuli-murubuku milka-bakan baja, bulanin yunganda. Maja-maja yinyilji bulaninpunishim-bunganka, bama kuli-kadarinji jananka. Ba-mangka wubulduku God buyay-manil-manin yinyayinkadingkaranka ngarri ngulkurrmanijinya. 22 Yinya dingkar

Page 17: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 4:23 17 Acts 4:28Godungku ngarri ngulkurr-bungan, nyulu 40-years old.Nyulu ngarri kurru-kurruku yalaku balkajin. YambaGodungku nyungun ngarri ngulkurr-bungan.

Jesusandamundu jawun-karrangka Godundu babajinjananin muna-bunganka, dandimanka.

23 Yalada, maja-majangka bulanin janandamunyungan, bula jawun-karranda dungan, jananda kukubalkan jana maja-majangka priestangka, binga-bingangka balkan. 24 Jana jawun-karrangka kukunyajin, jana Godundu yalaman, “God, yundu maja jirraybajaku. Yunduku ngadiku jiri balkan, bubu balkan,jalun balkan, junjuy-junjuy wubulku balkan. 25 NgadikuDavidangka yunu kuku balkan. Yunuwundu Wawubukuku yunundumun wundin Davidanda. Davidangka kukuyunundumun kabanba balkan. Nyulu yalaku kabanbabalkan,‘Bamangka wubulduku God kari kuku nyajin, jana God

bayjan. Jana kuli-kadarin Godunku, nyungundukuli dajin. Kari, jana ngambabuku kuli da-jin, because nyulu God jirray bajaku jananka.26Godungku nyungu dingkar Christ yungan. Jana,maja-maja king-king bubuku yindu-yinduynkuyiringkurrku, jana kuli-muruku murumarin, kulidajinka nyungundu, kuninka nyungun.’

Davidangka yinya kuku kabanba balkan.” 27 Jana Go-dundu yalaman baja, “Yalaymba townbu maja-maja mu-rumarinkuda, Jesus kuninka. Yundu Jesus bubunguyungan, nyulu Christmanka. Nyulu ngulkurr bajaku,nyulu yununin kuku nyajil-nyajin. Kari, jana, Herod,Pontius Pilate, bama bubuku yindu-yinduynku, Jew-warra, jana Jesus kuninkuda yala Davidangka ngadikubalkan. 28 Yundu jananin kari kirin Jesus kuninka.

Page 18: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 4:29 18 Acts 4:36Kari. Jana nyungun kunin, yundu nyungun yun-ganya, wulanka. Yundu yunuwundu junkurrdu jananinmambarrin nyungun kuninka. 29 Yala, Maja God,yundu nyaka, jana nganjinin kuli-murubukumilka-bakal-bakal, nganjinin kirinka balkanka Jesusanka. Nganjininmuna-bungada, nganjinin junkurrji-bungada, balkankayunuwunku kukuku. 30 Nganjin bama wubul dandi-bunganka, ngulkurr-bunganka yunuwundu junkurrdu.Nganjin junjuy-junjuy miracle wubul balkanka Jesusan-damundu junkurrdu. Jesus yunu workingman ngulkurr,junkurrji. Nganjinanda yinya junkurr daya, bama helpim-bunganka.” Jana yinya kuku yalaman Godundu. 31 Janakunbaynda balkan-balkawanya Godunji, yinya bayan janabundandan bulngajinda. Godumu Wawu janawunbudukurrbu walanda, jana munamarinda, munabuku ba-manda wubulbuku balkan Godundumunku kukuku.

Jesusamu jawun-karra jawun-jawunku bundarin.32 Jana bama Godundumunbu kukungu milka-jananya,

jana milkanga yinyaynjiku bundandarin, jawun-jawunkubundandarin. Jana yamba-yamba and junjuy-junjuykari kujin, jana wambajin. 33 Jana jawun-karrangka 12-balangka junkurr-murubuku balkan Jesusanka, balkannyulu juranman baja. Jana jawun-jawunku bundan-darin. Jana kuli-kuliku kari bundarin, jawun-jawunku.34-35 Nguba bama kanbal money yamba-kariman. Ba-mangka yinduynju bubu or bayan sellim-banya, moneymaninka. Jana money manin, dajin jawun-karranda12-balanda, jana wambajinka bamanda money-karinga.Bama kari dakwuyku bundarin.

36 Nyubun dingkar, burri Joseph, nyulu jananji bundan.Jawun-karrangka 12-balangka yindu burri dajin nyungu,burri Barnabas. Nganawunbu kukungu burri Barnabas

Page 19: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 4:37 19 Acts 5:8mean Mala-kuku. Nyungu jawun-karra Levimu, nyulukadan burrirmun Cyprusmun. 37 Nyulu nyungu bubusellim-ban, money wundin jawun-karranda 12-balanda,jana wambanka bamanda money-karinga.

5Ananias bula Sapphira.

1 Dingkar nyubun jananji bundandan, burri Ananias.Nyungu manyarr burri Sapphira. Bula bulanga bubusellim-ban, money maninka. 2 Bula wawu kari moneywubulku dajinka, kanbal kujinka. Bula kanbal kujin, kan-bal Ananiasangka wundin jawun-karranda 12-balanda.Nyulu jurrilman, yalaman, “Yanyu money yalakubadangalin manin, bubu sellim-bunganya.” 3Peterangka yala-man, “Ananias, yundu, yunu manyarr, yubal Satanandamilka-janan. Satanangka yubalanda balkan jurrilmanka.Yubal kanbal money kujinya, yubal jurrilman Godun-dumunbu Wawungu. 4 Yubal bubu sellim-bunganjiku,yinya bubu yubalangakuda. Wawu sellim-bunganyamunmoney yubal manin yubalangakuda. Yubal wawu karimoney dajinka, yalada. Yubal kanbal dajin, yalada.Yubal wubulku dajinka, yalada. Money yubalangakuda.Yubal kanbal dajin, yamba yubal yalaman yinya moneyyalakubada yubalanga. Yubal kari jurrilmanyaku. Ba-manda kari jurrilman, Godunduku yubal jurrilman.”5Ananiasangka kuku nyajin Peterandamun, nyulu daran,wulaynda. Bama yinyayinka binalman, jana yinyilmanda.6 Warru-warru kadan, yarkin mulun-bungan kambibu,wundin, nandan bubungu.

7 Wawu 3 hoursmun nyungu manyarr kadan. Nyulubinal kari dunyu wulan. 8 Peter nyungundu babajin,“Money wanjarr yubal manin bubuku? Yala yunuwundudunyungku wundin?” Nyulu yalaman, “Yuwu, nyulu

Page 20: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 5:9 20 Acts 5:16wundin wubulku.” 9 Peterangka yalaman, “Yubal yubal-karrajiku balkawan jurrilmanka. Yubal jurrilman Go-dundumunbu Wawungu. Yubal wanyurrinku jurrilman?Junkaynjaku balkanyaku. Nyaka, jana kankadayda jakalbabayanba. Jana yunu dunyu nandan, yunun yalarrkujarra-kulbalda.” 10 Nyulu daranda, wulaynda jakalbaPeteranda. Warru-warru bayanba walarin, jana nyun-gun yarkin nyajin. Jana nyungun jarra-kulban, nandankarangkalba dunyundu. 11 Jana God kuku nyajin, janayinyarrin yinyaynka binalman, jana yinyilmanda. Bamakanbal yalarrku binalman yinyayinka, yinyilmanda.

Jana junjuy-junjuy miracle balkan Godundumundujunkurrdu.

12 Jana jawun-karrangka 12-balangka junjuy-junjuy miracle balkan Godundumundu junkurrdu.Bamangka wubuldu jawun-karra nyajin miraclebalkanya. Jesusamu jawun-karra yarbarrka murumarinJew-warrandamunbu churchmunbu yalbaymba,Solomonandamunbu verandanga. 13 Bama kanbaljananji kari murumarin, yinyilji. Yamba jana jana-karrajiku balkawan Jesusandamunku jawun-karranka,jana ngulkurr-ngulkurrku bundandanya. 14 Bamangkawubuldu Godumu kuku believeim-bunganya, janakunaman Jesusandamunji jawun-karranji, jalbu-jalbu,dingkar-dingkar. 15 Bamangka bambay-bambay wundinbaralba, baralba bawan, wunananya bilangkurrbu. Janawawu Peterandamundu ngurmabu kanbal kanbinka,ngulkurr-bunganka. 16 Bama wubul kadarin townmunyindu-yindumun yuba-yubaku townbu Jerusalem.Bamangka bama bambay-bambay, and bama dubunji

Page 21: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 5:17 21 Acts 5:26jawun-karranda wundin. Jesusandamundu jawun-karrangka bambay-bambay ngulkurr-bungan, and dubu-dubu bamandamun dukurrmun kangan.

Bama kuliji kuli balkajin.17 Wawu yinyamun priest maja jirray, and bama

Sadducee-warra, jana kuli-kadarin, ngura-nyajin jawun-karra. 18 Jana jawun-karra 12-bala karrban, jailba mum-ban. 19 Kari, wujurrbu angel Godundumun kadan,door jail walngan, jananin ngalkalba wundin. Nyulujananda yalaman, 20 “Yurra Jew-warrandamunbu church-munbu yalbaymba dungarika, bamanda balka Jesusangkabama walu-yindu-bunganka. Godungku jananin jirakal-bunganka, walu-yindu-bunganka, jana junkayku bun-darinka.” 21 Jana jawun-karrangkayinya kukunyajin, janadungarinda. Mudu wayjul-wayjun, jana churchmunbuwalarin, bama binal-bungan.

Yala-yalabi maja priest jirray, nyungu jawun-jawun,and council-council Jew-warranka, jana jawun-karra 12-bala kunjan, jananda jailmun kadarinka. 22 Bulimanjailba kadarin, jananin maninka. Kari, bama yamba-kari. Jana buliman maja-majanda kadarin baja, yalaman,23 “Nganjin jailba dungarin. Door nandan-nandajinkulockmundu, dingkar-dingkar buliman ngalkalba miyiljijanjanarinku. Kari, nganjin kananga walarin, bamayamba-kari.” 24 Jana maja-majangka yinya kuku nya-jin, jana ngangkarin, jana-karrajiku balkawan, “Wanyur-rinku yinya? Wanjarrmalda?” 25 Kari. Nyubundingkar jananda kadan, yalaman, “Yurra dingkar-dingkarjailba mumban. Jana yinyarrin Jew-warrandamunbuchurchmunbu yalbaymbakuda, jana bamakuda binal-bungan-bungal.” 26 Nyulu maja soldier-soldieranka,

Page 22: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 5:27 22 Acts 5:34and nyungu soldier-soldier, jana jawun-karranda 12-balanda dungarin, jananin wundin baja maja-majandaku.Jana soldier-soldierangka jawun-karra 12-bala kari kunin,kari forceim-ban kadanka, ngulkurrduku wundin. Janasoldier-soldier yinyilji bamanka, bamangka kulji yilbanjijananda, yarkinkaku kuninji.

27 Jana soldier-soldierangka jawun-karra 12-balawundin, jajirrin jakalba council-councilanda. Majangkajirrayangka priestangka jananda yalaman, 28 “Nganjinyurranda balkan kari bajaku Jesusanka binal-bungankabaja. Kari, yurra bamanda wubulbuku yalaymbaJerusalem balkan Jesusanka. Yurra nganjinin nyuyan-nyuyal Jesus wulanya.” 29 Jana Peterangka yalaman,“Nganjin must Godku kuku nyaka. Bama kari kuku nyaka,Godku. 30 Nganawundu nganjan-karrangka God kukunyajin. Janawundunganjan-karrangka yalarrkuGod kukunyajin. Yamba yurra Jesus yarkinkaku kunin, jukunguwalngkan-damanya. Kari, nganjan-karrandamunduGodungku nyungun juran-bungan baja. 31 GodungkuJesus maja-bungan heavenba, bamamu wawu juran-bunganka. Jesus wawu bama Jew-warra buyun-buyunmun jurrkijinka Godundu. God jananka buyun-buyunku milka-wulayda, jananga wawu juran-bungalda.32 Nganjin yinyayinka binal. Yinyayinka nganjin kukubalkal-balkal. Godundumundu Wawubu yalarrku balkal-balkalda yinyayinka. Godungku nyungu Wawu yunganbamanda wubulbuku God kuku nyajinyamunbu.” JanaPeterangka yinya kuku yalaman maja-majanda.

33 Jana maja-majangka yinya kuku nyajin, jana kuli-kadarin, jawun-karra yarkinkaku kuninka. 34 Kari,nyubun dingkar, burri Gamaliel, nyulu dakan. NyuluPharisee, Jew-warrandamunku ngujakuramunku binal-bunganya. Bamawubulkunyungundumilka-janan, nyulu

Page 23: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 5:35 23 Acts 5:42

ngulkurrku bundandanya. Gamaliel dakan, jawun-karrangalkalba yungan. 35Gamalielangka council-councilandayalaman, “Yurra Jew-warra, yurra mumbarmaka yalar-rinyanka bamanka. 36 Yurra binal Theudasanka. Nyulukadan, majamanka, nyuluku majamanka. Bama wubul,dingkar-dingkar 400-bala kunaman nyungunji. Kari,kanbalda nyungun yarkinkaku kunin, nyungu dingkar-dingkar ngami-ngamiman. Jana kari jirrayman, yamba-kariman. 37 Wawu Theudasandamun dingkar yindu,burri Judas kadan. Nyulu bubuku Galileemunku. Judaskadan yala-yalabi jana maja-majangka bama wubulkucountim-bal-ban. Nyulu yalarrku nyuluku majamanka,bama wubul kunaman nyungunji. Jana nyungun yalarrkuyarkinkaku kunin, and nyungu bama yalarrku ngami-ngamimanda. 38-39 Yala, yurra yanyu dingkar-dingkarkari jailbamumbabaja, yungada. NgubaGodungku janan-gan yungan, nguba kari. Kaki jana janaku majamanka,jana kunbaykuda yala Theudas. Kaki Godungku janan-gan yungan, yurra kari kunbay-manil baja, Godungkukuyunganya. Yurra mumbarmaka. Ngana wawu kari kulidajinka Godumu.” Yinya kuku Gamalielangka yalaman.40 Janamaja-maja Gamalielandamilka-janan. Jana jawun-karra 12-bala kunjan, wuybubu kulban, jananin milka-bakan kari balkanka baja Jesusanka, yungankuda. 41 Janajawun-karrangka maja-maja council-council bawan. Janawawurr-wawurrmanijin, Godungku jananin yunganyawarrngkanka Jesusanka. Jesusankaku jana wawurr-wawurrku warrngkan. 42 Jana warngku yindu-yindu ba-manda balkal-balkan baja Jesus Christanka. Warngkuyindu-yindu jana bama binal-bungal-bungan baja Je-sus Christanka, Jew-warrandamunbu churchmunbu yal-baymba, bayanba yindu-yinduymbu.

Page 24: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 6:1 24 Acts 6:5-66

Bamangka 7-balangka mayi wamban.1 Wawu yinyamun Jesusamu jawun-karra wubulmarin.

Jana wubulku Jew-warra. Kanbalba bamamu kukuGreek, kanbalamu kuku Hebrew. Jana Greek-warrangkaHebrew-warra nyuyal-nyuyan. Jana wanyurrinkunyuyan? Jana Greek-warrangka yalaman, “Yurramayi wambaji bunjil-bunjilanda jalbu-jalbundu, yurrayurrawunbu mayi jirray dajil, nganjinandamunbulububan.” 2 Jana jawun-karrangka 12-balangka yalamanda,“Ngana wanjarrmalda? Ngana Jesusamu jawun-karrawubulku kunjal, nganamurumarinkadameetingmunku.”Jana wubulku murumarinkuda. Jana 12-balangkayalamanda, “Nganjina kari work mayi wambajinkabunjil-bunjilamu. Kaki nganjin mayi wambaji, nganjinmara-wabajida, kuku kari mumbarku yirrkay baja.3 Yinyayinka yurraku jawun-karra wubulku biku-nyaka, dingkar-dingkar 7-bala wangkaninka. Jana 7-bala must ngulkurrku bundandarika, Godumu Wawudayirr jananda dukurrbu bundandanya. Jana must binalbajaku, dukul-ngulkurr bajaku. Yurra yinyanguykudingkar-dingkar wangkanika. Jana 7-balangka bunjil-bunjilanda mayi wambajikada. 4 Yinyamun nganjin12-bala yala Godundu praymankaku, yala Godumu kukuyirrkankaku.” 5-6 Bama wubulku wawurr-wawurrmanijinyinyayinka kukuku. Jana yalaman, “Yinya kuku ngulkurrbajaku.” Jana Stephenkuda wangkanin. Nyulu Jesusngulkurrduku kuku nyajin. Godumu Wawu dayirrdukurrbu nyunguwunbu bundandan. Jana yindudingkar-dingkar wangkanin. Jananga burri Philip,Brukurus, Nikanur, Dimun, Barminas, Nikulas. Janabamangka yinyarrin dingkar-dingkar 7-bala jakalba12-balanda jawun-karranda jajirrin. Jawun-karrangka

Page 25: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 6:7 25 Acts 6:1212-balangka mara yijarrin 7-balanda dukulbu, miyilnandajin, Godunji balkawan jananka. Nikulas, nyuluGentile, townmun Antiochmun. Jakalbaku nyulu Jew-warramu law wukurrin. Yinyamun nyulu Jesusandamambarrijin.

7 Bamangka kuku Jesusanka yarbarrka nyajil-nyajin,bama townku Jerusalemmunku kanbal Jesusamu bama-man. Maja-majangka priestangka wubuldu Jesusandajurrkijin, nyungu kuku nyajil-nyajin.

Bamangka kulijingka Stephen karrban.8 Godumu Wawu Stephenanda dukurrbu bundandan.

Godungku nyungun junkurrji-bungan, junjuy-junjuymiracle balkanka. Stephenangka junjuy-junjuy miraclebalkan Godundumundu junkurrdu. 9 Kanbalda Jew-warrangka Stephen kari kuku nyajin. Jana nyungunjimurru-kangawan, jana Jew-warramu law wukurrinya.Jana Jesus kari kuku nyajin. Bamangka jananga churchburri Freemen bamban. Jana townmun jambulmunkadarin, Cyrenemun, Alexandriamun. Yindu-yindu bamabubumun jambulmun kadarin, Ciliciamun, Asiamun. Janawubulku murumarin, Stephenanji murru-kangawanka.10 Jana kuku Stephenamu murruji answerim-ban,kari kuku wunan baja. Godundumundu Wawubujunkurr dajin Stephenanda, junkaynjaku balkankadukul-ngulkurrduku. Jana kari kuku wunan baja.11 Yinyaynka jana money dajin dingkar-dingkaranda,Stephenanka jurrilmanka. Jana yinyarrinyangkadingkar-dingkarangka kuku buyun balkan Stephenanka,jurrilmarin. Jana yalaman, “Nganjin Stephen milkabunyajin buyun balkanya bulanka, Mosesanka, Godunku.”12 Jana Stephenanka jurrilman bamanda townbu, jana

Page 26: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 6:13 26 Acts 7:4nyungunku jurrilman binga-binganda, and teacher-teacheranda ngadimunku. Jana wubulku Stephenandawarririn, nyungun karrban, council-councilandawundin.13 Jana yalarrku bama jurril-bakala wundin. Jurril-bakangka buyun balkan baja Stephenanka, jurrilmarinbaja. Jana yalaman, “Yinyangka dingkarangka wuljaljikubuyun balkal-balkan Godundumunku bayanka, buyunbalkal-balkan nganawunku lawmunku ngujakuraka.”14 Jana yalaman, “Nganjin Stephen nyajin yalamanya,‘Jesusangka juma bayan Godumu buyun-damal,dumbarrilkuda. Nyulu yalarrku juma Mosesamu kukubuyun-damal. Nyulu Mosesangka ngadiku yinya kukungananda dajin, yamba Jesusangka juma walu-yindu-bungal.’ ” Jana yalaku jurrilman Stephenanka. 15 Janacouncil-council yinyarrin bundandarin, jana Stephenwalu nyajin. Nyulu walu yala angel.

7Stephen kuku yirrkan.

1Majangka priestangka jirraynja Stephenanda babajin,“Yinya kuku manubajaku?” 2 Stephenangka yalaman,“Yurra yaba-karra, yurra nganjan-karra, yurra nganyakuku nyakangarr. Ngadiku God nyuluku nguwimal mil-bijin Abrahamanda. Abraham bubungu Mesopotamiabundandanku, before nyulu townbu Haran bundanjiku.3 Yinyaymba Godungku Abrahamanda balkan, ‘Yunduyunu bubu, and jawun-karra bawarrkukuda. Ngayuyunundu walu-yindu bubu milbil. Yundu yinyaymbadungay.’ Yinya kuku Godungku Abrahamanda balkan.”4 Stephenangka yalaman baja, “Wawu Godundumunkukumun, Abraham bubumun Chaldeamun dungan,nyulu townbu Harankuda bundan. Yinyaymba nyungunganjan wulan. Wawu yinyamun Godungku Abraham

Page 27: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 7:5 27 Acts 7:10yunganda yaluy bubungu ngana bundandanya. 5 Yala-yalaku Godungku yaluy bubu kari dajin nyungu, yaluybuban kari bajaku dajin. Kari, nyulu yalaman Abra-hamanda, ‘Ngayu juma dajil yunundu. Yundu wulay,ngayu yunuwunbu kangkalbakuda dajil.’ Yala-yalabiAbrahamamu kangkal-kangkal yamba-kariku. YambaGodungku yalaman, ‘Ngayu yunuwunbu kangkalba daji-larrkukuda.’ 6 Godungku Abrahamanda yalaman, ‘Bamajawun-karra yunundumun bubungu yinduymbu jumabundandari. Bubungu yinyaymba bamangka yunu jawun-karra buyun-damal-damal. Jana yunu jawun-karramambarril workmanijinka jananka, jana kari payim-bal, money kari dajil workmunku. Yunu jawun-karrayinyaymba bubungu ngadingka bundari, 400 years. 7Kari,ngayu yinyarrin bama buyun-damal, jana yunu jawun-karra mambarrinya workmanijinka jananka. Wawuyinyamun, yunu jawun-karra kadari baja yinyamunbubu-mun, jana nganyada buyay-manil yalaymba.’ 8Godungkuwawurr-wawurr-bungan, promise dajin Abrahamanda.Yinyayinka nyulu yalaman, ‘Yurra dingkar ngawa yulbanyaka. Yinyamun yurra wulbar nyajil, yurra binalda ngayuyurranin wawurr-wawurr-bunganda.’ Yala, nyulu Abra-ham nganjanman Isaacamu. Isaac warngku 8-balaman,Abrahamangka nyungun yulban yakan. Isaacangka yalar-rku nyungu kangkal Jacob yulban yakan. Jacobangkanyungu kangkal-kangkal dingkar-dingkar 12-bala yalar-rku yulban yakan. Bama Jew-warra wubulku janan-damun 12-balandamun kadarin. 9 Nyubun kangkal Ja-cobamuburri Joseph. Josephamu yaba-karra kuli-kadarinnyungunku. Jana nyungun sellim-ban kanbalanda ba-manda bubungu Egypt duwan-duwanyamunbu. JanaJoseph bubungu Egypt wundin, slave-bunganka, yambaGodungku nyungun kari bawan. 10 Kanbalda bamangka

Page 28: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 7:11 28 Acts 7:18Josephamu kuli dajin bubungu Egypt. Godungku nyun-gun ngulkurrduku kujil-kujin, binal-bungan yinyaymba.Pharaoh, nyulu maja jirray bubuku Egyptmunku. Nyulunyajin Joseph binal bajaku, dukul-ngulkurr. Nyulu Josephmaja-bungan bayanka nyunguwunku, yamba-yambakanyunguwunku, bubuku Egyptmunku. 11 Juma mayi kari-man bubungu Egypt, bubungu Canaan. Bama yinyaymbadakwuy-dakwuyku bundandarin. Nganawundu nganjan-karrangka murruji mayi warrmba-bungan. 12 Jacobangkakuku nyajin mayi jirray bubungu Egypt, nyulu kangkal-kangkal, ngananga nganjan-karra yungan yinyaynkamayika. 13 Juma mayi kunbarin, jana mayika dungarinbaja. Josephangka jananda balkanda nyulu janangayabaju. Pharaoh binalmanda Josephandamunku jawun-karranka, Josephangka jananin milbinya Pharaohndu.14 Wawu yinyamun Josephangka nganjan Jacob, andjawun-karra nyungu wubulku kunjan, bubungu Egyptkadarinka. Jana wubul, 75-bala. 15 Jana Jacob bubunguEgypt dungarin. Nyulu Jacob yinyaymba wulan. Nyungukangkal-kangkal, ngananga nganjan-karra, jana yalar-rku yinyaymba wularin. 16 Janawundu jawun-karrangkajanangan yarkin-yarkin wundin baja Jacobandamunbukububunguku Shechemku. Jana janangan yarkin-yarkinbulkajimunbu kuljinga cavemunbu mumban. NgadikuAbrahamangka moneybu yinya bubu bulkajimunji buy-im-bungan kangkal-kangkalandamun Hamorundumun.

17 “Godungku jakalbaku Abraham wawurr-wawurr-ban. Nyulu yalaman, ‘Ngayu yunundu, and bamandayunundumun bubu Canaan dajil.’ Yala, jana bamaAbrahamandamun ngadingka bubungu Egypt bundan-darin, wubulmarinkuda. Time kadankuda, Godungkujananda bubu Canaan dajinkada. 18 Yala-yalaku majayindu jirrayman bubungu Egypt. Nyulu binal kari

Page 29: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 7:19 29 Acts 7:30Josephanka. Joseph ngadiku wulan. 19 Majangka jir-rayangka ngananga nganjan-karra buyun-daman. Nyulujananda balkan, ‘Yurra karrkay ngawa-ngawa ngalka-lba yilba.’ Nyulu yinyamundu janangan ngawa-ngawawulay-manin. 20 Yala-yalabi Moses balkajin. Godwawurr-wawurrmanijin nyungunku. Bula ngamungkunganjanangka nyungun kija kulur bayanbaku kujil-kujin. 21 Bula nyungun ngalkalba bawanda. Yala-yalabiPharaohndumundu kangkalda jalbungku nyungun nyajinwunananya. Nyulu nyungun kujil-kujin, yalbay-ban yalanyungu kangkal. 22 Yinyayinka jana Moses binal-bunganjunjuy-junjuynku bubuku Egyptmunku. Nyulu binalmanyala jana Egypt-warra binalman. Nyulu dukul-ngulkurrbajaku. Nyungu kuku ngulkurr, nyungu work ngulkurr.

23 “Nyulu jarra warruku, 40 years oldman, nyulu dun-ganda, nyungu jawun-karra nyajinka. 24 Nyulu dingkarEgyptmunku nyajin dingkar Jew buyun-damal-damanya.Moses kurrkal-warrin jawunyunku. Nyulu dingkar Egypt-munku yarkinkaku kunin. 25Mosesangka balu nyajin Jew-warra balu bama binal Godungku nyungun yungan janan-gan wundinka bubumun Egyptmun, yamba jana binalkari. 26 Warngku yindu nyulu jambul dingkar-bulal Jewnyajin kuniwanya. Nyulu bulanda yalaman, ‘Yubal karikuniwaka! Yubal yaba-yabaju, jawun-jawunkuda. Yubalkari kuniwanyaku.’ 27 Bamangka kulijingka Moses kan-ganka. Nyulu Mosesanda yalaman, ‘Yunundu wanyangkabalkan nganjinanka majamanka? 28Yundu nguba nganyayarkinkaku kuninka yala yundu dingkar Egyptmunkuyilayku kunin.’ 29 Nyulu Mosesangka yinya kuku nyajin,nyulu yinyilmaynda, warrinda bubungu Midian. Nyulungarrbalkuda yinyaymba bundandan. Nyungu kangkaljambul balkajin yinyaymba, dingkar-bulalku.

30 “Moses 40 years bubungu jirrbu-jirrbungu bundan.

Page 30: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 7:31 30 Acts 7:37Yala-yalabi nyulu yuba manjalba burri Sinai janjanan,nyulu duduy nyajin wayjun-wayjujinya. Nyulu angelnguwimal milbijinya nyajin bayanga. 31 Mosesangkabaya nyajin, nyulu kunkun-bungan. Nyulu nyulukubalkan, ‘Ya, wanyu yinya? Ngayu yubaku duwayda,nyajinka.’ Nyulu yubaku kadan, Godungku nyungundubalkan. 32 Godungku Mosesanda yalaman, ‘Ngayu God,yunuwunbu nganjan-karramu God. Ngayu God Abra-hamamu, ngayu God Isaacamu, ngayu God Jacobamu.’Moses yinyiljikuda yararrin. Nyulu walu murru-kadan,miyilda nyajinka baja. 33Godungku nyungundu yalaman,‘Yundu dambal walnga, yundu bubungu dayirrba jan-jananya.’ God yinyaymba bundandan, yinyayinka bubudayirrman. 34 Godungku yalaman, ‘Ngayu nyajil-nyajilngayku bama bubungu Egypt. Ngayu Egypt-warra nyajinngayku bama buyun-damanya. Ngayu nyajin ngaykubama milka-bujarmarinya yinyayinka. Ngayu kadan,janangan wundinka Egyptmun. Ngayu yunun yungaldabubungu Egypt.’ ”

35 Stephenangka yalamanda, “Ngadiku jana Jew-warrangka Moses kari yulmbarrin. Jana nyungunduyalaman, ‘Yunun wanyangka balkan majamankanganjinanka?’ Kari, Godungku nyungun Moses janandayungan baja. Angel nguwimal milbijin nyungundu,Godungku nyungun yunganda, majamanka, jananinwundinka bamandamun kulijindamun. 36 Mosesangkabama Jew-warra Godundumundu junkurrdu wundinbubumun Egyptmun. Nyulu Mosesangka junjuy-junjuy miracles junkurr-murubuku balkan bubunguEgypt, and jalunbu Red Sea. Jana ngadingka bububurrjirrbu-jirrbuburr yiringkurrku duwan-duwarin, 40years. 37 Yinyangka Mosesangka yalaman bamandaJew-warranda, ‘Godungku yurranda dingkar prophet

Page 31: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 7:38 31 Acts 7:42yungal, Godumu kuku yirrkanka yala nyulu nganyayungan. Yinya prophet bubuku Israelmunku.’ ”38 Stephenangka yalaman baja, “Jana Moses, jana Jew-warra, jana bububurr jirrbu-jirrbuburr duwan-duwarin.Jana wubulku manjalba Sinai murumarin. Yinyaymbaangel balkawan Mosesanji. Yinyamun Moses balkawannganawunji nganjan-karranji. Angelangka Godumukuku balkan Mosesanda. Mosesangka yinya kukuGodundumun manin, ngananda dajin.

39 “Yamba jana nganjan-karrangka Moses kuku karinyajin. Jana nyungunku wawu kari. Jana jurrkijinka baja,bubunguku Egyptku duwarinka baja. 40 Moses wangkar-wangkar manjalba dakan, jana priestanda Aaronandabalkan, ‘Yundu ngurma mulkaynji balka. Yundu yinyamulkaynji god-bunga nganjinanka. Yinya god nganji-nankamajamal, nganjininwundinka. NyuluMoses, nyuluwanjabu baja? Nyulu nganjinin wundin bubumun Egypt-mun. Kari, nyulu wanjabu baja? Nganjin binal karida.’ ”41 Stephenangka yalaman baja, “Jana ngurma mulkaynjibalkan, bulki karrkay. Jana yalaman, ‘Yinya nganangagod.’ Jana minya bulki kunin, jakalba ngurma mulka-ynjirrba yijarrin. Jana wubulku wawurr-wawurrmanijinyinyayinka, ngurma mulkaynji idol god marabu balka-nya. 42 Yinyayinka Godungku janangan bawan. Wawuyinyamun jana wungar, kija, dawar buyay-manin. Janawungar, kija, dawar burri dalkin, god. Godungku janan-gan kari kanbin. Ngadiku Godungku nyungu kuku dajindingkaranda prophetanda. Nyulu prophetangka yinyakuku kabanba balkan. Nyulu yanyu kuku kabanba balkan,‘Godungku yalaman, “Yurra Jew-warra bubungu jirrbu-

jirrbungu ngadingka bundandarin, 40 years.Yurra minya kunin, wayjun, ngaykundu dajinka.Yamba ngayu jila minyamun kari yulmbarrin,

Page 32: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 7:43 32 Acts 7:48wawu kari. Yurra nganya kari kuku nyajin-nyajinya, ngayu yinyaynka minyaka wawukari. 43 Yurra nganya kari kuku nyajin. Junjuymulkaynji Moloch, nyulu yurranga god, buyay-maninka. Yurra nyungun Moloch bayanbakarrkaymba yijarrin, tentmunbu. Nyubunmulkaynji yala dawar, burri Rephan. Yinyangurmamulkaynji yurranga god, buyay-maninka.Yinyayinka ngayu yurrangan kala-kalbay yungal,ngubar-ngubar bubungu Babylon.” ’

Yinya kuku Godungku yalaman.”44 Stephenangka yalaman baja, “Nganjan-karra

bububurr jirrbu-jirrbuburr dungan-dungarin, janaGodumu bayan tent jarra-kulban-kulban. Jana yinyabayan karrkay ngaran yala Godungku Mosesanda balkan.Jana bayan ngaran, God bayanba walan, jananin juru-kulbanka. 45 Wawu Mosesandamun jana bamangkaJoshua maja-bungan. Nyulu janangan wundin bubunguGodungku promiseim-bunganya. Bama yindu-yindubundandarin yinyay bubungu, yamba Godungkujanangan kangan bubumun yinyamun. Yinyamunngananga nganjan-karra yinyay bubungu walan, yinyatent wundin. Jana ngadingka yinyaymba bundandarinyinyaynji tentmunji karrkaynji. Jana bundarin, Davidmajamankarrku. 46 God Davidanka wawu jirray. NyuluDavidangka Godundu yalaman, ‘Ngayu bayan yalbaykungaranka yunu. Yundu Jacobamu God.’ 47Kari, GodungkuDavid kirin bayan ngaranka. Juma Davidandamundukangkalda Solomonangka Godumu bayan yalbay ngaran.

48 “Yamba God jirray bajaku. Nyulu kari bayanbachurchmunbu bundanday, bayanba bamangka marabungaranyamunbu. Ngadiku dingkarangka prophetangka

Page 33: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 7:49 33 Acts 7:55Godumu kuku kabanba balkan. Nyulu yanyu kuku ka-banba balkan,49 ‘Godungku yalaman, “Ngayu yiringkurrku. Ngayu

jiringa bundanday, bubungu bundanday. Ngayumaja jirika, ngayumaja bubuku. Yurra bayanmur-ruji ngaral ngayku. Ngayu kari wawu-balangajibayanba. 50 Ngayuku junjuy-junjuy wubulkubalkan. Yurra bayan can't ngaral ngayku,” Go-dungku yalaman.’ ”

51 Stephenangka jananda yalaman, “Yurra bajanji, dukul-dandi yala jana nganjan-karra ngadiku. Yurra Godkari kuku nyajil, kari Godundu milka-janay. YurraGodumu Wawu kanganya, bayjanya, nyungunku wawukari. Yurra yala yurranga nganjan-karra, Godunku wawukari. 52 Yurrandamundu nganjan-karrangka kuli dajinjananda Godundumunbu prophetanda. Ngadiku janaprophetangka Godundumunku kukuku balkan. Jana yala-man, ‘Nyubun dingkar ngulkurr kankaday.’ Nyulu yinyadingkar jarra nyiku-nyiku yurranda kadankuda. Yambayurra wanjarrman nyungunku? Yurra nyungun majandajirrayanda mambarrin, nyungunin yarkinkaku kunin-yarrkuda. 53 Yurra wanyurrinku baja nyungun kunin?Because Godundu kari milka-jananya. Ngadiku angelGodundumun kadan, kukuji kadan Godundumun. Kari,yurra yinyayanda Godundumunbu kukungu kari milka-janan.” Stephenangka yinya kuku yalaman.

Bamangka kulijingka Stephen kuljibu kunin.54 Jana Jew-warrangka yinya kuku nyajin, jana

kuli-kadarin. Jana yinduku dirra majajin, kuliji.55 Godundumundu Wawubu Stephen junkurrji-bungan.Stephenangka wangkar-wangkar jiri waban, Godumudayirr-dayirr nyajin. Nyulu Jesus nyajin karangkalba

Page 34: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 7:56 34 Acts 8:3

Godundu janjananya. 56 Nyulu yalaman, “Ya, nyakada!Jiri walngajin. Ngayu Jesus nyajil-nyajil, nyulu bamangawubulbuku yaba. Nyulu karangkalba Godundu janjanay.”57 Jana jinbalku marabu milka nandajin, wawu kari yinyakuku nyajinka. Jana Stephenanda warrarin, nyungunyaykarrdaku karrban. 58 Jana nyungun ngalkalba townbuwundin. Nyubun warru burri Saul yinyaymba janjanan.Jana kambi coat nyungundu dajin, kujinka. Jana Stephenkuljibukuda kunin. 59 Jana kulji Stephenanda yilbal-yilban, nyulu yalaman, “Maja Jesus, yundu ngaykuwawu mana.” 60 Stephen bungkubu janan, nyuluGodundu yirrkan, yalaman, “Ngayku Maja, yundujanawunku buyun-buyunku milka-wulay, kari nyuyayanyunku buyun-buyunku.” Nyulu yalakubada balkan,wulaynkuda.

Saul jananka kurrkal-warrin, Stephen kuninka.

8Saul kuli balkajin Jesusandamunku jawun-karranka.

1 Yala-yalaku bamangka Jesusamu jawun-karra buyun-damal-daman townbu Jerusalem, bamangka kuli dajinJesusandamunbu jawun-karranda. Yinyaynka jana Je-susamu jawun-karra ngami-ngamimanda. Jana bubunguyindu-yinduymbu dungarin, bubungu Judea, bubunguSamaria. Yamba jana 12-bala jawun-jawun Jesusamukari dungarin townmun Jerusalemmun. Jana bundarin.2Kanbalda bamangka ngulkurrdu Stephen yarkin juljalbanandan. Jana ngadingka banbadin nyungunku.

3 Yala-yalaku Saulungku Jesusamu jawun-karra nubil-nubin. Nyulu bayanba yindu-yinduymbu walan, jananinngalkalba kulban, jailba mumban. Nyulu jananin,dingkar-dingkar, jalbu-jalbu jailba mumbanya.

Page 35: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 8:4 35 Acts 8:13Jana Godumu kuku yirrkan bubungu Samaria.

4 Jana Jesusamu jawun-karra ngami-ngamiman, janaGodumu kuku yirrkan bubungu yindu-yinduymbu,townbu yindu-yinduymbu. 5 Nyubun dingkar, burriPhilip, nyulu bubungu Samaria dungan. Yinyaymbatownbu Philip kuku yirrkan Jesusanka. Nyulu yalaman,“Jesus, nyulu Christ bama Godundumun.” 6 GodungkuPhilipanda junkurr dajin junjuy-junjuy miracle balkanka,and kuku yirrkanka. Bamangka wubuldu Philipkuku nyajin, nyungundu milka-janan. 7 Dubu-dububamandamun dukurrmunwubulmunwandin. Jana dubu-dubu yaykarrku yirrkan, jana wandinka dukurrmun.Kanbal bama yinyaymba bambay, jana barrka-buyun,ngarri kari burrkirin. Kanbal jina buyun. Philipangkajananin ngulkurr-bungan. 8 Yinyayinka bama wubulkuwawurr-wawurrmanijin yinyaymba townbu.

9 Nyubun bama burri Simon, yinyaymba townbu bun-dandan. Jakalbaku nyulu junkurr manin mulkaymun.Nyulu junjuy-junjuy miracle mulkaymun balkan. Janabama bubungu Samaria kungkurr-kadarin Simonanka.Nyulu bulmbuymalman, balu nyulu bama jirray ba-jaku. 10 Bamangka wubulduku, maja-majangka, yindu-yinduynju, bamangka wubulduku Simon kuku nyajin.Jana yalaman, “Yanyu dingkar junkurrji bajaku, yalaGod.” 11 Nyulu wuljaljiku junjuy-junjuy miracle mulka-ymun balkan. Yinyayinka jana nyungun kuku nyajin.12Kari, Philip kadan, nyulu kuku yirrkan Godunku. Nyuluyalaman, “God, nyulu majamanka bamanka, jananganngulkurrduku kujinka.” Nyulu Philip kuku yirrkan Jesu-sanka. Jana bamangka nyungu kuku Jesusanka yulmbar-rin, Jesusanda mambarrijin. Yinyayinka nyulu jananinbanabu dukul-damanda, baptiseim-bunganda, dingkar-dingkar, jalbu-jalbu. 13 Nyulu Simonangka yalarrku Je-

Page 36: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 8:14 36 Acts 8:22sus believeim-ban. Nyulu banabu dukul-damajinkuda,baptiseim-bungajinkuda, Philipanji kunaman. Simo-nangka Philip nyajin junjuy-junjuy miracle balkanyaGodundumundu junkurrdu, bama bambay ngulkurr-bunganya. Yinyaynka nyulu Simon kungkurr-kadanda.

14 Yalada, kanbalda bamangka bubungu Samaria Jesuskuku nyajin. Jana Jesusandamundu jawun-karrangkatownbu Jerusalem kuku nyajin Samaria-warrangka Go-dumu kuku yulmbarrinya. Jesusandamundu jawun-karrangka townbu Jerusalem bulangan Peter, John yun-gan bubungu Samaria. 15 Peter bula John bubunguSamaria duwanda. Bula Godunji balkawan, Godundubabajin, “Yundu yunu Wawu yunga bamanda yalur-rinyanda.” 16 Godumu Wawu jananda yinyaymba karikukadan. Jana banabu dukul-damajin Jesusanka, yambaGodumu Wawu jananda dukurrbu kariku walan. 17 BulaPeterangka and Johnungku marakuda yijarrin janandadukulbu, Godumu Wawu jananda dukurrbu walanda.

18 Yala, nyulu Simonangka nyajin Godumu Wawuwalanya jananda dukurrbu, bulamara yijarrinya dukulbu.Nyulu bulanda yalaman, “Ngayu yubalanga money da-jinka. 19 Yubal ngaykundu junkurr daya. Ngayubama dukul karrbanka, jananda Godumu Wawu walay-maninka.” 20Yamba Peterangka nyungunmurru-kangan,yalaman, “Godungku yunun, and yunu money buyun-damalarrku, kunbay-manilarrku. Balu yundu Godumujunkurr moneybu manilku, moneybu buy-im-bungalku.Kari, yundu Godumu junkurr can't buy-im-bungal, karibajaku moneybu manil. 21 Yunu wawu ngulkurr kariGodundumunbu miyilba, dayirr kari. Yinyaynka yunduyanyu Godumu work can't balkal, yundu Godunkucan't workmal. 22 Yundu jurrkijikada buyun-buyunmun.Yundu Godundu babajika yunu wawu dayirr-bunganka.

Page 37: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 8:23 37 Acts 8:3123 Ngayu binal yununku. Yundu ngura-nyajil, yunuwawu buyun bajaku, Satanangka yunun buyun-buyundukajan.” Yinya kuku Peterangka yalaman Simonanda.24 Simonangka yalaman Peteranda, “Yundu Godundubabajika ngaykunku, nyulu nganya kari buyun-damankayala yundu balkan.”

25 Yala, Peter bula John Godumu kuku yirrkan baja.Bula yalarrku balkan Godungku bulanka wanjarrman.Yinyamun bula townbu Jerusalem dungan baja. Buladuwan-duwan, townbu yindu-yinduymbu Godumu kukuyirrkan-yirrkan bubungu Samaria.

Philip balkawan bamanji bubuku Ethiopiamunku.26 Yala, angelangka yalaman Philipanda, “Yundu yarra

naka duway. Yundu duway, duway, duway, baralbakaday. Yinya baral Jerusalemmun dungay townbu Gaza.”Yinya bubu marral bajaku, bubu jirrbu-jirrbu. 27 Philipduwan-duwan, nyulu dingkar nyajin baralba. Yinyadingkar bubuku Ethiopiamunku, Queenanka workmani-jin. Queen burri Candace. Nyulu dingkar maja jir-ray Queenandamunbu bubungu, nyulu Queenamumoneykujil-kujin. Nyulu townbu Jerusalem dungan, God buyay-maninka. 28 Nyulu buggyji dungan-dungan, yarra-manangka kulbanya. Nyulu Godumu kuku nyajil-nyajin,kaban prophetangka Isaiahangka balkan. Yinya dingkarPhilipangka nyajin. 29 Godundumundu Wawubu Phili-panda yalaman, “Yundu jurunguwarri buggynga, dingkarmaku-nyaka.” 30 Philip nyungundu warrin, nyungunmilkabu nyajin kaban Isaiah nyajil-nyajinya, readim-bunganya. Nyulu dingkaranda babajin, “Yundu binalyinyayinka kukuku kabanba?” 31 Dingkarangka yalaman,“Kari, ngayu binal kari. Bama yamba-kari, nganya binal-bunganka. Yundu buggynga daka, ngaykunji bunday.”

Page 38: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 8:32 38 Acts 8:39Philip dakanda. 32 Dingkarangka Godundumunbu ka-banba nyajil-nyajin yanyuda:“Kaki yundu minya sheep kuninka, nyulu kari yirrkay.

Yundu sheep mungka yakanka, nyulu minday-mal, jankamal, kari burrkil. Dingkar nyubunyala sheep. Jana nyungun kuninka, yamba nyulumindaymal yala sheep. Nyulu kari yirrkay. 33 Jananyungun buyun-daman. Nyulu courtcase haveim-ban, yamba jana nyungun nyuyan yala wurrmay-bakanguy. Jana nyungunku kari bajaku wawu-marin, kuli dajil-dajin. Jana kuku jurril balkannyungunku. Bama yinyanguymbu buyun ba-jaku, kuli-baka bajaku. Jana nyungun yarkinkakukuninda.”

Yinya kuku Isaiahangka balkan Godundumunbu kabanba.34 Nyulu dingkarangka Philipanda babajin, “Isaia-

hangka wanyanka kabanba balkan? Nyulu nyungunkukubalkal-balkan, or yinduynku bamanka?” 35 Philipangkayinyayinka kukuku nyungun binal-bungan. Nyuludingkar binal-bungan kukuku ngulkurrku Jesusanka.36 Bula duwan-duwan baraldarr, bula bananga kadan.Nyulu dingkarangka yalaman, “Nyaka, yanyu bana.Yundu nganya banabu dukul-dama, nganya baptiseim-bunga.” 37Philipangka nyungundu yalaman, “Kaki yunduGodumukuku believeim-bal, and nyungundumilka-janayand mambarriji, ngayu yunun banabu dukul-damal.”Nyulu dingkarangka yalaman, “Ngayu binalda, JesusChrist, nyulu Godumukuda kangkal. Ngayu yinyakud-abi kuku believeim-bal.” 38 Nyulu dingkarangka buggyjanay-manin, bula, Philip, and yinya dingkar, bula jala-man. Bula bananga walan, Philipangka nyungun dingkarbanabu dukul-daman, baptiseim-ban. 39 Bula bana-mun wandin, Godundumundu Wawubu Philip yunganda.

Page 39: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 8:40 39 Acts 9:8Nyulu dingkarangka Philip kari nyajin baja. Nyulu buggy-nga dakan, wawurr-wawurrku duwan baja. 40 Philip nyu-lukuwarrmbaman townbuAzotus. TownmunAzotusmunnyulu duwan-duwan, townbu yindu-yinduymbu Godumukuku yirrkan-yirrkan. Juma nyulu townbu Caesareadakadan.

9Saul Godundu jurrkijin.

1-2 Yala-yalaku dingkar nyubun burri Saul. Nyulu Je-susamu jawun-karra kuninka. Nyulu majanda priestandajirrayanda dungan, kaban maninka. Nyulu yinya kabanwundinka Jew-warrandamunbu churchmunbu townbuDamascus. Yala, priestangka jirraynja kabanba balkan,yunganka churchmunbu townbu Damascus. Nyulu yanyukuku kabanba balkan: “Saulungku Jesusamu jawun-karrakarrbanka. Nyulu townbu Damascus dunganka, Jesusamujawun-karra nubinka. Nyulu jananin warrmba-banka,dingkar-dingkar, jalbu-jalbu. Nyulu janangan karrbanka,townbu Jerusalem wundinka, jailba mumbanka.”

3 Yala, Saul dunganda kabanji. Nyulu baraldarr Dam-ascus duwan-duwankuda, nyulu yubaku townbu Dam-ascus kadan, nyulu light dayirr-dayirr nyajin jiringa.Light dayirr-dayirr yinyayngkarr baja balbajin. 4 NyuluSaul bubungu daran, Jesus milkabu nyajin yalamanya,“Saul, Saul, yundu nganya wanyurrinku buyun-daman-damal?” 5 Saulungku babajin, “Yundu wanju, Maja?”Jesusangka yalaman, “Ngayu Jesus, yundu nganya buyun-daman-damal. 6 Kari, yundu daka, townbu dungay,yinyaymbangayu yunundubalkal yunduwanjarrmanka.”7 Jana dingkar-dingkar Saulunji, jana kungkurr-kadarin,kunkun-bal-banda. Jana Jesus milkabu nyajin jiringa,yamba jana nyungun kari nyajin nguwimalmanya. 8 Saul

Page 40: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 9:9 40 Acts 9:16

dakan, nyulu miyil walngajin, yamba nyulu murruji nya-jin, nyulu miyil-burraman. Jana nyungunmarabu wayan,nyungun townbu Damascus wundin. 9 Nyulu miyil-burraku bundan warngku kulur. Nyulu miyil-burraku,nyulu mayi kari nukan, bana kari nukan.

10 Jesusamu jawun nyubun townbu Damascus bun-dandan, burri Ananias. Maja Jesus nyuluku nguwimalmilbijin Ananiasanda, yalaman, “Ananias!” Anani-asangka yalaman, “Wanyu, Maja?” 11 Jesusangka nyun-gundu yalaman, “Yundu dungayda, baralba dungay, bar-alba burri Junkay. Baraldarr duway, Judasandamunbubayanba kaday. Yinyaymba yundu babajika dingkarankatownku Tarsusmunku, nyulu burri Saul. Yundu nyungunwarrmba-bal, nyulu ngaykunji balkan-balkaway, pray-manmal, miyil nandan-nandaji ngaykunku. 12 Ngayuyunun nyungundu milbin yala bijarr. Nyulu dingkarnyajin bijarrda, burri Ananias. Nyulu yunun nyajinkankadanya nyungundu, nyungun marabu karrbanya,miyil ngulkurr-bunganka. Yundu nyungundu dun-gayda!” 13 Ananiasangka yalaman, “Maja, ngayu kukujirray bajaku nyajin yinyayinka dingkaranka, bamangkawubuldu ngaykundu balkan nyungunku. Nyulu kulijibajaku yunuwunku jawun-karranka. Nyulu jananga kulidajin baja, kuli dajin baja townbu Jerusalem. 14 Nyuluyaluyda kadan, yalurrin bama karrbanka yunun kukunyajil-nyajinya. Majangka priestangka nyungun yungan,nyungundu kuku dajin kabanba, nganjinin jailba mum-banka.” 15 Majangka Jesusangka Ananiasanda yalaman,“Yundu dungayda! Ngayu Saul wangkanin, ngayku kukuyirrkanka. Ngayu nyungun yunganka bamanda Jew-warranda, yalarrku bamanda yinduymbu, and janawunbumaja-majanda. 16 Saul ngaykukuda. Yinyayinka jananyungu kuli dajil-dajil. Ngayu Saulundu balkanka jana

Page 41: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 9:17 41 Acts 9:24nyungu kuli dajil-dajil juma.”

17 Ananias dungaynda bayanba Saulundu. Nyulu dun-gan, bayanba walan, Saul marabu karrban, yalaman,“Ya, Jawun, nyulu Maja Jesus nyuluku nguwimal milbijinyunundu baraldarr kankadanyamunbu. Nyulu nganyayunundu yungan, yundu miyilda nyajinka baja, GodumuWawu yunuwunbu dukurrbu walankakuda.” 18 Junjuyyala jindinguy nyungundumun miyilmun walngajinda.Nyungu miyil ngulkurrmanda, nyulu miyilda nyajinbaja. Nyulu dakan, jana nyungun banabu dukul-daman,baptiseim-bungan. 19Nyulu mayi nukan, dandiman baja.

Saul kuku yirrkan townbu Damascus.Nyulu Saul warngku wubul Jesusandamunji jawun-

karranji bundandan townbu Damascus. 20 Saul Jew-warrandamunbu churchmunbu wubulbuku dungan,nyulu junkayku Godumu kuku yirrkan Jesusanka. Nyuluyalaman, “Jesus, nyulu Godumukuda kangkal.” 21 Janabamangka nyungun milkabu nyajin, jana nyungunkunkun-ban. Jana jana-karrajiku yalaman, “Jakalbakutownbuku Jerusalemku, nyulu Jesusandamunbu jawun-karranda kuli dajin. Nyulu yalaymba townbu kadan,Jesusamu jawun-karra karrbanka, priestanda majandawundinka.”

22 Kari, Godungku Saulundu junkurr dajin, nyungukuku yirrkanka. Nyulu Jew-warra townbu Damascusbinal-bungan Jesusanka. Jana nyungunji balkawan,yamba jana nyungun kuku kari manin baja. Nyulu janan-gan binal-bungan Jesusanka, balkan nyulu Christkuda.

23 Juma jana Jew-warra murumarin, kirayku balkawan,Saul yarkinkaku kuninka. 24 Kari, Saulungku kuku nyajinyinyayinka. Ngadiku jana wall jirray balkan, wall yalangamar, yinyayngkarr baja townbu. Jana Jew-warra

Page 42: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 9:25 42 Acts 9:31gateba miyilji bundan, Saul kadanyamunku, nyungunyarkinkaku kuninka. Jana wungaraburr, wujurrdurrgateba miyilji bundandan. 25 Kari, Jesusandamundujawun-karrangka wujurrbu nyungun wundin jambangawallbu. Nyulu basketba yalbaymba walan, jana nyungunngalkalba wallbu karrabu bada-bada-bungan bubungu.

Saul townbu Jerusalem dungan.26 Wawu yinyamun Saul townbu Jerusalem dun-

gan. Nyulu Jesusandamunji jawun-karranji kunamanka,yamba jana nyungunku yinyilmalmanku. Nyulu yalaman,“Ngayu Jesusamu jawunyurrku yala yurra.” Yamba jananyungun kari kuku nyajin. 27 Yinyaynka BarnabasangkaSaul manin, Jesusandamunbu jawun-karranda wundin.Nyulu jananda yalaman, “Nyulu Saul baraldarr duwan-duwan, nyulu Maja Jesus nyajin. Jesus nyungunji balka-wan yinyaymba. Yinyamun Saulungku Godumu kuku yir-rkan Jesusanka, junkaynjaku yirrkan townbu Damascus.”Yinyadabi kuku Barnabasangka balkan Jesusandamunbujawun-karranda townbu Jerusalem. 28 Yinyamun janaJesusandamundu jawun-karrangka Saul yulmbarrinkuda.Nyulu jananji kunaman townbu Jerusalem. Nyulujunkurr-murubuku Godumu kuku yirrkan yinyaymba.29 Kanbalba Jew-warramu kuku Greek. Saul jananjibalkawan Jesusanka, yamba jana nyungun yarkinkakukuninka. 30 Juma jana Jesusandamundu jawun-karrangkakuku nyajin bamangka Saul kuninka. Yinyayinka janajawun-karrangka nyungun bada townbu Caesarea bar-rman, yinyamun nyungun townbu Tarsus yungan.

31 Wawu yinyamun bamangka kulijingka Jesusamujawun-karra kari buyun-daman baja. Jesusandamundujawun-karrangka God buyay-manin bubungu Judea,bubungu Galilee, bubungu Samaria. Jana wubulku

Page 43: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 9:32 43 Acts 9:40junkurrjimanijin Godunku. Godundumundu Wawubujanangan ngulkurrduku kujil-kujin. Jesusamu jawun-karra wubulmarin.

Peter townbu Lydda, townbu Joppa.32 Yala-yalaku Peter yiringkurrku dungan,

Godundumunbu bamanda. Nyulu juma townbu Lyddakadan, Godumu bama nyajinka. 33 Yinyaymba nyulunyubun dingkar nyajin, burri Inas. Inas, nyulu barrka-buyun. Nyulu bedbaku wunanan, ngadingka karidakanya, 8 yearsmunku. 34 Peterangka nyungunduyalaman, “Inas, Jesus Christangka yunun ngulkurr-bungal. Yundu dakada, yunu bed ngarada.” Nyulubedmun dakanda. 35 Jana bamangka wubulduku nyungunnyajinya townbu Lydda, bubungu Sharon, jana jurrkijinbuyun-buyunmun, Majanda Godundu.

36 Nyubun jalbu, jawun Jesusamu, burri Tabitha.Nyulu townbu Joppa bundandan. Kukungu Greekmunbunyulu burri Dorcas. Nyulu wuljaljiku bama helpim-bal-ban. 37 Yala-yalaku nyulu bambayman, wulankuda.Jana yarkin julurrin, bayanba wangkar-wangkar walay-manin. 38 Town Lydda yubaku townbu Joppa. Jawun-karrangka townbu Joppa kuku nyajin Peteranka townbuLydda. Yinyaynka jana dingkar jambul Peteranda yungankukuji. Bula Peteranda yalaman, “Yundu ngalinyanjijinbalku kadayarr townbu Joppa.” 39 Peter bulanji dun-ganda. Nyulu townbu kadan, jana nyungun bayanbawangkar-wangkar wundin yarkinba. Bunjil-bunjil wubulyinyaymba banbadin. Jana bunjil-bunjilangka kambidress, kambi coat milbin-milbin Peteranda, yalaman,“Nyulu Dorcasangka jurandaku yanyu kambi balkannganjinanga.” 40 Peterangka janangan wubulku ngalka-lba yungan. Nyulu bungkubu janan, Godunji balkawan.

Page 44: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 9:41 44 Acts 10:4Yinyamun nyulu yarkinba jurrkijin, yalaman, “Tabitha,wandi!” Nyulu jalbu miyil walngajin, Peter nyajin, bun-dan bedbakuda. 41 Peterangka nyungun marabu kar-rban, dakay-manin, jananin jawun-karra, and bunjil-bunjil kunjan. Jana bayanba walan, Peterangka Dorcasjananda milbin, jurankuda. 42 Bamangka wubuldukutownbu Joppa kuku nyajin Dorcasanka, nyulu yarkinmunjuranman baja. Yinyaynka bamangka wubulinjaku Jesuskuku nyajinda, believeim-bungankuda. 43 Peter warngkuwubul nyubunyunji dingkaranji bundandan burri Si-mon. Simonamu work minya bulki yulban kidal-kidanya,tanim-bal-banya.

10Peter bula Cornelius.

1 Nyubun dingkar burri Cornelius, nyulu townbuCaesarea bundandan. Nyulu soldier. Nyulu maja100-balanka soldier-soldieranka. Jana soldier-soldierwubulku bubuku Italymunku. 2 Cornelius milkangaGodunjiku bundan, Godunku wawu jirray bajaku, Godkuku nyajin. Cornelius, and nyungu jawun-karra nyun-guwunbu bayanba bundandan, jana yinyarrin wubulkumilkanga Godunjiku bundan, God buyay-manin. Cor-neliusangka money yarbarrka dajil-dajin bamanga mayi-karinga. Nyulu wuljaljiku Godunji balkal-balkawanya.3 Wungara, jarra yilay-yilay, angel nguwimal milbijinCorneliusanda yala bijarrba. Corneliusangka angel nyajinnyungundu kankadanya. Angelangka yalaman, “Cor-nelius!” 4 Cornelius kungkurr-kadan, yinyilman ange-lanka. Nyulu angelanda yalaman, “Maja, wanyu?” An-gelangka nyungundu yalaman, “God kari milka-wulanyundu nyungunji balkan-balkawan. Nyulu kari milka-wulan yundu money bamanga mayi-karinga dajil-dajin.

Page 45: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 10:5 45 Acts 10:16Nyulu yinya nyajinkuda. 5 Yundu dingkar-dingkartownbu Joppa yungada, nyubun bama, burri Simon Pe-ter kunjanka. 6 Nyulu yinduynji bamanji Simonanjibundanday. Yinduymbu Simonamu work bulki yulbankidal-kidanka, tanim-bal-banka. Nyungu bayan yubakujalunbu.” 7Wawu yinyamun kukumun nyulu angel dun-gan baja. Corneliusangka bama jambul kunjan. Bulanyungundu workmalman. Nyulu nyubun soldier yalar-rku kunjan. Yinyangka soldierangka God kuku nyajinyala Corneliusangka. 8 Nyulu jananda balkan angelanka.Yinyamun nyulu janangan yunganda townbu Joppa.

9 Warngku nyubun, jana townbu Joppa yubakankadanda. Yala-yalabi wungar jarra-jarra, Peterwangkar-wangkar jijinga bayanba dungan, Godunjibalkawanka. 10 Nyulu dakwuymankuda, mayi nukanka.Jana mayi wayjul-wayjun, nyulu junjuy nyajin yala bijarr.11 Nyulu jiri nyajin walngajinya. Nyulu junjuy nyajin,junjuy yala kambi sheet yalbay. Nyulu sheet nyajinwangkar-wangkarmun walay-maninya bubungu. Nyulukambi sheet nyajin kajajinya didiku 4-balaku, wangkar-wangkarmundu yunganya. 12 Kananga sheetmunbuminya wubul bajaku, minya walu-yindu walu-yindu,minya bikibiki, minya kadar, minya jarba, minya dikal,minya walu-yindu walu-yindu. 13 Peterangka kukuwangkar-wangkarmun nyajin balkanya, “Peter, wandi.Yundu minya kuni, nukada!” 14 Peterangka yalaman,“Karibi, Maja. Nganjin Jew-warrangka kanbal minya karinukanya lawmunku ngujakuramunku. Ngayu kari bajakuminya buyun nukan.” 15 Peterangka kuku nyajin bajayalamanya, “Yundu nukada. Ngayu God. Ngayu yinyaminya ngulkurr-bungan, yalada nukankada. Ngayukungulkurr-bungan. Yinyaynka yundu kari yalamaka yinyaminya buyun.” 16 Godungku Peteranda yalakubada

Page 46: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 10:17 46 Acts 10:25balkan kulur, kambi sheet wangkar-wangkar kulbajinbaja jiringa.

17 Peter nyuluku babajin, “Wanyurrinku yinya?”Yala-yalabi jana bama Corneliusandamun townbuJoppa kadarin, babajin Simonandamunku bayanka.Jana bayanba kadarin, ngalkalba gateba janjanarin.18 Jana yirrkan, babajin, “Nyulu Simon Peter yalaymbabundanday?” 19 Peter wangkar-wangkarku jijingakubayanbaku. Nyulu nyuluku babajin baja, “Wanyurrinkuyinya minya walu-yindu walu-yindu?” GodundumunduWawubu nyungundu yalaman, “Bama kulur nubil-nubiji yununku, yunun nyajinka. 20 Yundu bada-bada bayanbaku duway, jananji duwayda. Yundu kariyinyilmaka, ngayu janangan yungan.” 21 Peter bada-bada jananda dingkar-dingkaranda dungan, yalaman,“Ngayuda Simon Peter, yurra nganya nubil-nubin.Yurra wanyurrimbu kadarin?” 22 Jana nyungunduyalaman, “Nyubun maja soldier-soldieranka burriCornelius, nyulu nganjinin yungan. Nyulu milkangaGodunjiku bundanday, ngulkurr bajaku, God buyay-manil-manilkuda. Jew-warra wubulku nyungunku wawu.Nyubun angel Corneliusanda nguwimal milbijin. Nyuluangelangka Corneliusanda yalaman, ‘Yundu Peter kunja.Nyulu yunundu kaday, yundu nyungu kuku nyaka.’ ”Yinya kuku jana Peteranda yalaman. 23 Yala, Peterangkajananin dingkar-dingkar kulur bayanba walay-manin,jana nyungunji warngku nyubun wunan.

Yalibalaku jana, Peter, dingkar-dingkar kulur, kan-bal jawun-karra townku Joppaka, jana wandirin, dun-garinkuda. 24 Jana warngku yindu townbu Caesareakadarin. Cornelius nyunguwunbu bayanba jananka wait-malman. Nyulu nyungu jawun-karra kunjan, jana wubul-duku Peter kujinka. 25 Peter yuba kadan, Corneliusangka

Page 47: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 10:26 47 Acts 10:33nyungun maku-nyajin. Nyulu Cornelius bungkubu jananjakalba Peteranda. Nyulu Peter buyay-manin, balu PeterGodnguy. 26 Kari, Peterangka nyungun dakay-manin,yalaman, “Yundu daka, ngayu God kari, ngayu bamabajaku yala yundu.” 27Bula balkawan, yinyamun bayanbawalan. Peterangka bama wubul nyajin bundandanyayinyaymba. 28 Nyulu jananda yalaman, “Yurra binalbiJew-warrandamunku lawku ngujakuramunku. Ngan-jin Jew-warra kari bajaku bayanba walanya baman-damunbu walu-yinduymbu, kari bajaku kunamanya ba-manji walu-yinduynji. Yamba Godungku ngaykundubalkan yinyayinka yalada. Godungku ngaykundu balkanbamanka walu-yinduynku kari yalamaka jana buyun.29Yurra nganya kunjan, ngayu jinbalku kadan, Godungkungaykundu balkanya. Yurra wanyurrinku nganya kun-jan?”

30 Corneliusangka yalaman, “Warngku kuluruku, yilay-yilay, ngayu Godunji balkan-balkawan, miyil nandan-nandajin. Yala-yaladabi dingkar ngaykundu nguwimalmilbijin, angel. Nyungu kambi dayirr bajaku, bingajibajaku. 31 Nyulu ngaykundu yalaman, ‘Cornelius, yunduGodunji balkawan, nyulu yunu kuku nyajin. Nyulu nyajinyundumoney dajinya bamandamoney-karinda. 32Yundubama yungada townbu Joppa, Simon Peter kunjankayaluy kadanka. Nyulu yinduynji Simonanji bundanday,yubaku jalunbu. Yinya Simon yindu, nyunguwork yulbanbulki tanim-bungal-bungal.’ ” 33Corneliusangka yalamanbaja, “Ngayu bama yunganda, yununin kunjanka. Yundukadan, wawurr-wawurrku kadan. Nganjin murumarinda,kuku nyajinka Godungku yunundu balkanya.”

Peter kuku yirrkan.

Page 48: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 10:34 48 Acts 10:4234 Peterangka yalaman, “Ngayu binalmaynda, God

bamanka wubulkuku wawu. Nyulu kurrbar-buyunkari, wubulkuku wawu. 35 Bama nguba Jew-warra,nguba Jew-warra kari, nguba walu-yindu. Kaki janaGodundu milka-janay, and ngulkurrku bunday, Godwawurr-wawurrmaniji yinyanguyinku bamanka. Janabama wubulku Godumu jawunmalkuda. 36 Godungkukuku yungan bamanda Jew-warranda bubuku Israel-munku, bama wawurr-wawurrmanijinka Jesusanka. Go-dungku Jesus Christ yungan. Nyulu maja jirray ba-jaku bamanka wubulkuku. 37 Yurra kukuku binald-abi. Ngadiku Johnungku bama dukul-damal-daman,baptiseim-bungal-bungan. Wawu Johnundumun Jesuskuku yirrkan, bububurr Galileemundurr and bububurrJudeamundurr. 38 Yurra kuku nyajin Jesusanka. Go-dungku nyungu Wawu dajin Jesusanda, nyungu junkurrdajin, bamanka ngulkurrmanka, bama helpim-bunganka.Dubu-dubungku kanbal bama bambay-bungan, yalar-rku kanbalanda walan dukurrbu. Jesusangka jananinngulkurr-bungan, and dubu-dubu kangan, God nyungunjibundanya, nyungu junkurr dajinya. 39Nganjin Jesus nya-jin ngulkurr balkanya bubungu Israel, townbu Jerusalem.Yinyamun jana nyungun yarkinkaku kunin, jukunguwalngkan-daman. 40 Kari, warngku kulurman Godungkunyungun juran-bungan baja, nyungun nguwimal mil-bin nganjinanda. 41 Jesus kari nguwimal milbijin ba-manda wubulbuku, nganjinandaku. Godungku nganjininwangkanin, yunganka bamanda wubulbuku balkanka Je-susanka. Wawu juranmanyamun Jesus mayinga nuka-jin nganjinanji. 42 Nyulu nganjinanda balkan kukuyirrkanka nyungunku. Nyulu nganjinanda balkan ba-manda wubulbuku balkanka nyulu kaday baja yala judge.Godungku nyungun yungal, bama wubulku courtcase-

Page 49: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 10:43 49 Acts 10:48munbu yijarrinka. Nyulu bama wubulku wawu-yimbalyala judgeangka, bama juranku, and bama wulanya.43 Ngadi bajaku bamangka prophetangka wubuldu kukumanin Godundumun. Jana kuku Godundumun kabanbabalkan. Yinya kuku Jesusanka. Jana balkan, ‘Kaki ba-mangka Jesus kuku manubajabuku believeim-bal, Godnyunguwunku buyun-buyunku milka-wulayarrkuda.’ ”

Godumu Wawu bamanda Gentile-warranda walan.44 Peterangka balkal-balkan, Godumu Wawu dukur-

rbu walan bamanda wubulbuku kuku nyajinyamunbu.45 Kanbal bama Jew-warra Peteranji townmun Jop-pamun kadarin. Jana yinyarrinyangka jananin Cor-nelius kunkun-bungal-bungan, Godumu Wawu dukur-rbu Gentile-warranda walanya. Balu Godungku nyunguWawu yungal bamandaku Jew-warrandaku, balu nyulukari yungal bamandaGentile-warranda. 46GodumuWawubamanda Gentile-warrandakuda walan. Jana balkal-balkan kukubu yindu-yinduynju Godundumundu junkur-rdu, God buyay-manil-manin. Bamangka Jew-warrangkajananin nyajin balkan-balkanya. Yinyamun Peterangkayalamanda, 47 “Godumu Wawu jananda dukurrbu walanyala ngananda. Ngana jananin banabu dukul-damada,baptiseim-bungada.” 48 Jana bama Gentile-warra banabudukul-damanda, baptiseim-bungan, jana bama Gentile-warra Jesusamu jawunmanya. Jana bamangka Gentile-warrangka Peteranda yalaman, “Yundu nganjinandamunkariku dungay, buban bundayarr.”

11Peter Jesusandamunbu jawun-karranda kukuji kadan

townbu Jerusalem.

Page 50: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 11:1 50 Acts 11:121 Jesusandamundu bamangka yiringkurrku bubungu

Judea kuku nyajin Corneliusanka. Jana kuku nyajin ba-mangka Gentile-warrangka yalarrku God kuku nyajin yalaJew-warrangka. 2 Peter townbu Jerusalem kadan baja,jana bamangka Jew-warrangka nyungun murru-kangan.3 Jana yalaman, “Yundu bamanda Gentile-warranda karidunganyaku, kari mayi nukanyaku jananji bamanji Jew-warra-kariynji.” 4Yinyaynka Peterangka kukuwambandajananda.

5 Nyulu yalaman, “Ngayu townbu Joppa bundandan,ngayu Godunji balkawan. Ngayu junjuy nyajin, yalabijarr. Ngayu kambi sheet nyajin, bijarrba. Ngayusheet nyajin jirimun bada-bada-bungajinya, corner 4-balaku kajajinya. Yinya sheet ngaykundu kadan. 6Ngayuyinya sheet biku-nyajin, kunkun-bal-ban. Ngayu minyawalu-yindu walu-yindu nyajin, bilngkumu, kadar, bik-ibiki, dingku, walkarr, dikal walu-yindu walu-yindu,jarba walu-yindu walu-yindu, minya kuliji. Minya walu-yindu walu-yindu ngayu nyajinkuda. 7 Ngayu kukuwangkar-wangkarmun nyajin yalamanya, ‘Peter, dakada,minya kunida, nukada.’ 8 Ngayu yalaman, ‘Karibi,maja. Kanbal minya nganjin Jew-warrangka kari nukanyalawku ngujakuramunku. Ngayu kari bajaku minyabuyun nukanka. Lawbu nganjinin kiril minya buyunnukanka.’ 9 Kuku jirimun kadan baja, yalaman, ‘NgayuGodungku minya wubulku ngulkurr-bungan. Yaladaminya walu-yindu walu-yindu nukankada. Kari yalamakabaja minya buyun.’ 10 Godungku 3 times yinya kukubalkan, nyulu sheet minyaji wangkar-wangkar-bunganbaja heavenba. 11 Yala-yalabi dingkar-dingkar kulurkadarin nganjinandamunbu bayanba. Nyubun dingkarburri Cornelius townbu Caesarea. Nyulu jananin dingkar-dingkar kulur ngaykundu yungan. 12 Godundumundu

Page 51: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 11:13 51 Acts 11:18

Wawubu ngaykundu yalaman, ‘Jananji dungayda. Kariyinyilmaka, kari wawu-buyunmaka. Jananji bunday.Jana bama Gentile-warra, bama walu-yindu. Yambayundu jananji dungayda.’ Yinya kuku GodundumunduWawubu yalaman ngaykundu.” Peterangka yalamanbaja, “Yanyu dingkar-dingkar 6-bala yalarrku nganji-nanji dungarin. Nganjin dungarin, bayanba Corneliusan-damunbu walarin. 13 Nyulu nganjinanda balkan nyuluangel nyajin janjananya nyunguwunbu bayanba, yala-manya, ‘Simon Peter kunja. Dingkar-dingkar yungatownbu Joppa, Simon Peter wundinka. 14Nyulu yunundukuku dajil, yunu wawu juranmanka baja, yundu, andyunu jawun-karra yununji bundandanya.’ ” 15Peterangkayalaman baja, “Ngayu bubanku balkan jananda, GodumuWawu jananda dukurrbu walan yala nyulu nganandawalan jakalbaku. 16 Yala-yalabi ngayu kukuku binal-maynda, Jesusangka ngadiku ngananda yalaman, ‘Joh-nungku banabu dukul-daman, baptiseim-bungan banabu,yamba Godungku nyunguWawu yungal, yurranda dukur-rbu walanka, baptiseim-bunganka.” 17 Jakalbaku nganaMaja Jesus Christ kuku nyajin, believeim-ban, Godungkunyungu Wawu dajin ngananga. Nyulu yalarrku nyunguWawu dajin jananga bamanga Gentile-warramu. Go-dungkuku dajin, ngayu can't nyungu wawu kirinyajananda dukurrbu walanka.” Yinya kuku Peterangkayalaman. 18 Jana bamangka yinya kuku nyajin, janaPeter kari murru-kangan baja. Jana God buyay-manil-maninda, yalaman, “Godungku bama Jew-warramuwawujuran-bunganka, nyulu yalarrku bama walu-yindu walu-yindu juran-bunganka, bama Gentile-warra. Nyulu wawubama walu-yindu walu-yindu buyun-buyunmun jurrki-jinka, nyungundu jurrkijinka. Yinyamun nyulu janangawawu juran-bungalda.”

Page 52: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 11:19 52 Acts 11:26

Jesusamu jawun-karra townbu Antioch.19 Jana Stephen kuljibu yarkinkaku kuninya, Je-

susamu bama ngami-ngamiman. Maja-majangka Je-susandamunbu jawun-karramu kuli dajin, kunil-kunin,jailba mumbal-mumban. Jesusamu jawun-karra ngami-ngamimaynda, bubungu yindu-yinduymbuda dunganda,bubungu Phoenicia, bubungu Cyprus, townbu Antioch.Jana bamanda Jew-warrandaku balkan Jesusanka, ba-manda walu-yindu walu-yinduymbu Gentile-warrandajana kari balkan Jesusanka, Jew-warrandaku. 20 Kari,kanbal dingkar-dingkar bubumun Cyprusmun, bubumunCyrenemun. Jana townbu Antioch dungarin, bamandaGentile-warranda yalarrku balkan Majanka Jesusanka.21 Nyulu Majangka jananin helpim-bungan, jana Jesu-sanka balkan Godundumundu junkurrdu. Bama wubulGodundu jurrkijin, Godundu milka-janan.

22 Jesusandamundu jawun-karrangka townbuJerusalem kuku nyajin bamanka townku Antiochmunku.Jana Jerusalem-warrangka Barnabas yungan townbuAntioch. 23 Barnabas townbu Antioch kadan, nyulubama nyajin Godungku juran-bunganya, junjuy-junjuywubul nyajin Godungku balkanya. Barnabas wawurr-wawurrmanijinda. Nyulu bamanda balkan nyungunMaja kari bajaku bawa, Majanda wuljaljiku milka-jananka. 24 Barnabas ngulkurr bajaku. Godumu Wawunyunguwunbu dukurrbu bundandan, nyulu God kukunyajil-nyajinya. Bama wubul buyun-buyunmun jurrkijin,Jesus kuku nyajinda, Jesusamu jawunmanda.

25 Yinyamun Barnabas townbu Tarsuskuda dungan,Saul nubinka. 26 Nyulu Saul warrmba-bungan, nyungunwundin townbu Antioch. Bula 1 year Antioch bundan,Godundumunji bamanji, jananin wubulku binal-bungal-

Page 53: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 11:27 53 Acts 12:4bungan. Antioch-warrangkarr Jesusandamunbu jawun-karranda burri dajin, Christian.

27 Yala-yalabi kanbal bama prophet-prophet town-mun Jerusalemmun kadarin townbu Antioch, jana kukumaninya Godundumun. Godundumundu Wawubu kukudajin jananda. 28 Jesusamu jawun-karra murumarin.Nyubun dingkar kukuji, burri Agabus, nyulu dakan.Nyulu kuku manin Godundumun Wawumun. Nyulu yala-man, “Jumamayi yamba-karimal bubungu yiringkurrku.”Nyulu kuku junkaynjaku balkan. Juma yindu bama burriClaudius, kingman. Yala-yalabi yinya kuku manubaja-man. 29Kari, Jesusamu jawun-karra jana-karrajiku balka-wan kukuku Agabusandamun. Jana yalaman, “Nganamoney bangkanka, yunganka Jesusandamunbu jawun-karranda bubungu Judea, jananin helpim-bunganka.Kanbal money buban, jana buban dajil. Kanbal moneyjirray, jana jirray dajil jananga mayi-karinga.” 30 Janamoney bangkankuda, bulanin Barnabas, and Saul yun-gan, money wundinka pastor-pastoranda. Jana pastor-pastorangkamoney wambanka bamangamoney-karinga.

12Bama kuliji kuli balkajin baja.

1 Yala-yalabi Herod, nyulu maja bajaku, king. Nyulukuli dajin kanbalba Jesusandamunbu jawun-karranda.2 Nyulu soldieranda balkan James naybubu yarkinkakuyakanka. James, nyulu Johnumu yaba. 3 Jana Jamesyarkinkaku yakan naybubu, maja-maja bamankaku Jew-warrankaku wawurr-wawurrmanijinda. Herodangkamaja-maja nyajin wawurr-wawurrmanijinya, nyulu Pe-ter mumban jailba. Yala-yalabi Jew-warrangka holi-day haveim-bungan, bread nukanka yeast kari. 4 Yala,

Page 54: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 12:5 54 Acts 12:11Herodangka Peter karrban, jailba mumban, soldier-soldierangka 16-balabu miyil-kujin. Jana soldier-soldier4-bala-4-balaku yungan, Peter miyil-kujinka. Wawu hol-idaymun Herodangka Peter wundinka courtcasemunku.5Kari, Peter jailba bundandan, Jesusamu jawun-karra Go-dunji balkan-balkawan Peteranka. Jana kari kunban. JanaGodundu babajin baja, babajin baja, Peter ngulkurrdukukujinka.

Angelangka Peter walngan jailmun.6 Herodangka nyuluku yalaman, “Ngayu wunkun Peter

wundil courtcasemunku.” Wujurr kadan, Peter warngkuwunanan dindarra soldier-bulalanda jambulbu. Nyulukajajin chainda jambuldu, chainji jambuljiku wunanan.Soldier-soldier yindu miyilji janjanan doorngu. 7 Ya,angelMajandamun Jesusandamun Peteranda kadan, lightbalbajin. Nyulu angelangka Peter karrban, walngan,yalaman Peteranda, “Wandi, dakada, jinbal.” Chain Pe-terandamun maramun daran. 8 Angelangka Peterandayalaman, “Kambi dida, dambal dida.” Peterangkakambi didan, dambal didan. Angelangka yalaman baja,“Kambi yindu dida, wumbulmanka, ngaykunji kaday.”9 Peter angelanji dungan. Peter ngangkan-ngangkannyulu jailmunkuda wandil-wandin, balu nyulu bijarril-bijarrin. 10 Bula soldieranda nyubunbu walkuku dungan,soldieranda yinduymbu walkuku dungan, kadan gatebaironba jakalba jailba. Gatemun yinyamun baral townbudungan. Yinyaku gateku nyuluku walngajin, bula baralbakadan. Bula baraldarr dungan-dungan, angel nguymal-kariman, nyulu Peter bawan.

11 Peter binalmaynkuda, nyuluku yalaman, “Ngayukari bijarrin, ngayu jailmun wandinkuda. Godungku

Page 55: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 12:12 55 Acts 12:19angel yungan, nganya wandi-maninkuda kulimun Hero-dandamun. Ngayu karikuda wulay baja. BamangkaJew-warrangka nganya kuninka. Kari, Godungku angelyungan, nganya wandi-manin kulimun.”

12 Nyulu binalman Godungku nyungun jailmunyungan, nyulu Maryndamunbu bayanba dungan. Mary,nyulu ngamu John Markamu. Maryndamunbu bayanbabama wubul murumarin, Godunji balkan-balkawan.13 Peterangka bayan door dudan, yirrkan. Nyubunmaral, burri Rhoda kadan, maku-jananda. 14 RhodangkaPeter milkabu nyajin, nyuluku yalaman, “Peterkuda.”Nyulu wawurr-wawurrmanijin, jinbalku warrin janandabalkanka. Nyulu kariku door walngan, Peter walay-maninka bayanba. Rhodangka jananda balkan, “Peterngalkalbakuda janjanay.” 15 Jana nyungundu yalaman,“Yundu kiru-kari bajaku!” Yamba nyulu yalaman,“Nyulu Peterkuda.” Jana yalaman, “Kari, nyulu Peterkari. Nyulu nguba Peteramu angel, nyungun Peterngulkurrduku kujin-kujinya.” 16 Kari. Peterangka doordudal-dudanku, jananda yirrkan-yirrkanku. Yinyamunjana kadarin, door walngan, Peterkuda nyajin. Jananyungun kunkun-bungan, wawurr-wawurrmanijin.17Peterangkamarabu balkan jankamanka. Nyulu janandabalkan Godungku nyungun jailmun wandi-manin. Nyuluyalaman, “Jamesanda balka yinyayinka, jawun-karrandabalka.” Yinyamun Peter dunganda, yinya bayan bawan,bayanba yinduymbu dungan.

18 Wungar dakan, soldier-soldier jailba walu-ngangkarin, Peter walu-karimanya. Janangangkarinkuda, jana-karrajiku yalaman, “Ya,wanyurrinku yinya? Peter wanjabuda?” 19 Herodangkakuku yungan, Peter nubinka. Jana nubin, nubin,nubin, kari warrmba-bungan. Herodangka soldier-

Page 56: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 12:20 56 Acts 12:25soldier wawu-yimban Peteranka, yamba jana ngangkan-ngangkan. Nyulu soldier-soldieranda yindu-yinduymbubalkan jananin yarkinkaku kuninka, jana ngangkarinyaPeteranka.

YinyamunHerod bubumun Judeamun dungan, townbuCaesarea bundanka.

Herod wulan.20Wawu yinyamun Herod kuli-kadan bamanka townbu

Tyre, townbu Sidon. Tyre-warra and Sidon-warra jawun-manka baja Herodanji, jana mayi manin-maninya Hero-dandamun bubumun. Herodangka kulibu kirinji mayiyunganka jananda. Dingkar yindu Blastus, nyulu yalar-rku maja. Nyulu Herodamu bayan yalbay kujil-kujin.Jana jawun-jawunman Blastusanjingarr. Yinyamunjana wubulku nyungunji dungarin Herodanda, jawun-jawunmanka baja.

21 Jana wubulku murumarin Herodanda, Herodangkakambi ngulkurr bajaku didan, bundan nyunguwunbuchairnga yalbaymba, kuku yirrkankuda jananda. 22 Bamawubulku yirrkan, “Nyulu Herod bama kari, nyulu god.Bama kari.” Jana yalaku yalaman, Herod buyay-maninka,bulmbuy-bunganka. 23 Jinbalku angel Godundumunkadan, Herod bambay-bungan, Herodangka jananin karikirinya nyungun bambanka god, and nyulu Godundu karimilka-jananya. Kandaldakuda nyungun bangkarr nukan,nyulu wulan.

24 Jesusandamundu jawun-karrangka bamanda wubul-buku balkan baja, balkan baja kukuku Godundumun.Bama wubul Jesusanda jurrkijin, jawunman.

25 Yala, bula, Barnabas and Saul, bula work kunbay-manin townbu Jerusalem. Bula money bamandamuntownbu Antioch dajin Jesusandamunbu jawun-karramumayi-karinga townbu Jerusalem. Bula dajin, townmun

Page 57: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 13:1 57 Acts 13:7Jerusalemmun dungan, kadan baja townbuku Antiochku.Nyulu John Mark bulanji dungan.

13Godungku Paul bulangan Barnabas wangkanin, yungan.

1 Townbu Antioch Jesusamu jawun-karra wubul. Kan-bal yinyarrin kuku Godundumun yirrkan, kanbalda bamabinal-bunganGodunku, Jesusanka. Jana, Barnabas, SimonNiger, Lucius bubumun Cyrenemun, Saul, Manaen, nyuluKing Herodanji bundandan. Jana kuku yirrkay-yirrkan.2 Yala-yalaku jana murumarin Godunji balkawanka. Janamayi kari nukan balkawanka Godunji. GodundumunduWawubu jananda yalaman, “Yurra bulanin Barnabas, andSaul yunga. Ngayu wawu bula kuku ngaykunku yirrkankabubungu yindu-yinduymbu yiringkurrku.” 3 Jana mayikari nukan, Godunji balkawanka baja bulanka. Janamarabu dukul karrban bulangan, praymanijin, bulaninyunganda.

Paul bula Barnabas burrira Cyprus.4 Godundumundu Wawubu bulanin yungan. Yinya-

mun bula bada townbu Seleucia dungan, boatbu dakan,dunganda burrira Cyprus. 5 Bula townbu Salamis kadan,bulamuruman bamanji Jew-warranji, janawunbu church-churchmunbu walan, Godumu kuku yirrkanka. JohnMarkangka bulanin helpim-bungan.

6 Jana burriraburr dungarin, townbu Paphos kadarin.Yinyaymba jananyubunbama Jewnyajin, burri Bar-Jesus.Nyulu Bar-Jesus jurrilman, balu nyulu kuku manin Go-dundumun, yamba nyulu bama wubulku jurril-bungan.7 Nyulu Bar-Jesus jawun majamu. Maja yinyaymbaburri Serguis Paulus. Nyulu dukul-ngulkurr bajaku, bi-nal bajaku. Nyulu bulanin Barnabas and Saul kunjan,

Page 58: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 13:8 58 Acts 13:15nyulu kuku nyajinka Godunku and Jesusanka. 8 Bar-Jesus burri yindu Elymas. Elymasangka maja SerguisPaulus kirinka, wawu kari nyulu kukungu milka-janankaGodundumunbu. 9 Kari, Saulungku Elymas kunkun-bungan. Saulumu burri yindu Paul. GodundumunduWawubu Paul junkurrji-bungan, Paulundumunbu dukur-rbu walanda. 10 Nyulu Elymasanda yalaman, “Yundu Sa-tanamu kangkal. Yundumanu yalakurra buyun-buyunkubundanday. Yundu manu yalakurra kiril-kiril kanbal-kanbal ngulkurr-ngulkurrku bundanka. Yundu jurril-baka, buyun bajaku. Godumu baral junkay, ngulkurr.Yamba yundu manu yalakurra bama kiril-kiril dungankaGodundumundurr baraldarr. 11 Nyakada. Yundu buyunbajaku, bamawubul buyun-damanka. Godungku yununinmiyil-burra-bungalda, yundu warngku wubul kari nyajilbaja.” Yinyamun Elymas jinbalku miyil-karimankuda.Nyulu bamakuda kunjan, nyungun marabu wundinka.12 Nyulu majangka Serguis Paulusangka kunkun-bungal-bungan kukuku Paulungku binal-bunganya Jesusanka.Nyulu wawurr-wawurrman kukuku. Nyulu nyajin miyil-karimanya, Majanda Jesusanda jurrkijin, Christianman.Nyulu jurrkijin Godundu, kukuku Jesusanka.

Paul bula Barnabas townbu Antioch bubungu Pisidia.13 Yala, jana, Paul, Barnabas, and John boatji dun-

garin townmun Paphosmun, kadarin bubungu Pamphyliatownbu Perga. Johnungku bulanin bawanda, dunganbaja townbuku Jerusalemku. 14 Bula Paul townmunPergamun dungan, bubungu Pisidia kadan townbu Anti-och. Bula Saturday Jew-warrandamunbu churchmunbuwalan, bundan. 15 Pastorangka Godumu kuku readim-bungan, kukuMosesangka ngadiku kabanba balkan, kuku

Page 59: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 13:16 59 Acts 13:22prophet-prophetangka kabanba balkan. Wawu Godundu-mun kukumun nyulu dingkar kukuji yungan bulanda. Ba-mangka kukujida yalaman, “Nguba yubal kukujida kadan.Balkada.” 16 Paul dakan, marabu jananin janka-bungan.Nyulu yalaman,

“Yurra Jew-warra and Gentile-warra, yurraGodundumunbu kukungu milka-janjananya, yurranganya nyaka. 17 God, nyulu bamanga God, bamangaJew-warramu. Ngadi bajaku Godungku bama Jew-warra wangkanin. Jana Jew-warra bubungu Egyptbundandanku, Godungku jananin jirray-bungan.Nyulu jananin wundinda bubumun Egyptmun, wundinnyunguwundu junkurrdu. 18 Jana ngadi bajaku, 40yearska, bububurr jirrbu-jirrbuburr dungan-dungarin,yamba Godungku jananin kari bawan. Yala-yalabi janabuyun-buyunmarin, dukul-dandimarin, kiru-karimarin,yamba Godungku jananin kari bawan. Nyulu jananjibundandanyarrku. 19 Bama walu-yindu bubungu Canaanbundandarin. Bama kukumun 7-balamun, walu-yinduwalu-yindu bama. Godungku jananin kunin, bubu Canaandajinyarrku bamanga Jew-warramu, jana bundankarrku.20 Jana Jew-warra maja-maja yamba-kari. Godungkubama balkan majamanka bamanka Jew-warranka,janangan helpim-bunganka. Nyulu yalaku bama maja-bungan baja, maja-bungan baja ngadi bajaku, 450 yearska.

“Yinyamun Samuel kadan. Nyulu Samuel prophet,nyulu kuku maninya Godundumun, bamanda balkanka.21 Yala, bama Jew-warra babajin majanka kinganka. Go-dungku Saul king-bungan, Saulumu nganjan Kish, nyulubama Benjaminandamun. 22 40 yearsman, Godungku Saulkirin kingku bundanka baja. Nyulu bama yindu king-bungan, David. Godungku yalaman, ‘Ngayu Davidankabinal. Nyulu kangkal Jessemu. Nyulu ngulkurr. Nyulu

Page 60: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 13:23 60 Acts 13:31nganya kuku nyajil-nyajinya, ngaykuwunbu kukungumilka-janjananya.’ ” 23 Paulungku yalamanda, “Ngadi ba-jaku Godungku promiseim-ban dingkar yunganka, ba-manga wawu juran-bunganka. Yinya dingkar Davidan-damun. Davidangka kangkal manin, and kangkaldakangkal-kangkal manin, yalaku. Jesusda balkajin. Je-sus jurungu Davidandakuda, nyulu bama Jew-warramuwawu juran-bungalkuda. 24 Jesus kuku yirrkanjiku, Johnkuku yirrkan bama buyun-buyunmun jurrkijinka, banabudukul-damajinka, baptiseim-bungajinka. Nyulu kukuyirrkan bamanda Jew-warranda. 25 Kunbaja-kunbaja,nyulu Johnungku yalaman, ‘Yurra nganya kari kujil-kujil.Yurra kujil-kujil yinya dingkar kankadanyamunku, nyulukudamundu ngaykunku kaday. Nyulu ngulkurr bajaku,ngayu buyun. Nyulu junkurrji, ngayu burldar.’

26 “Yurra Jew-warra and Gentile-warra. Kakiyurra God buyay-manil, yurra nyaka. Godungkubama wubulku juran-bunganka buyun-buyunmun.Nyulu ngananda yanyu kuku Jesusanka yungan,nyulu bama juran-bunganka. 27 Jana, yinyarrin bamatownbu Jerusalem, and jananga maja-maja, jana binalkari Jesusanka. Jana Godumu kuku milkabu nyajinSaturdaymundurr churchmunbu, kuku Godundumunprophet-prophetangka kabanba balkan. Kari, jana karimilka-janan, binal kari kukuku. Jana Jesus yarkinkakukunin, yalaku Godumu kuku manubaja-bungan. 28 Jesusmalaji kari buyun-buyunku, nyulu ngulkurr. Yambajana majanda Pilateanda babajin nyungun yarkinkakukuninka. 29 Jana Jesus yarkinkaku kunin yala prophet-prophetangka ngadiku Godundumunbu kabanba balkan.Wawu wulanyamun bamangka Jesus yarkin jukumunmanin, nandan juljalba. 30 Kari, Godungku nyungunjuran-bungan baja yarkinmun. 31 Jesus warngku

Page 61: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 13:32 61 Acts 13:38wubul nguwimal milbijin baja, nguwimal milbijinbaja nyunguwunbu jawun-karranda. Jana jawun-karrajakalbaku nyungunji dungarin, bubumun Galileemun,townbu Jerusalem. Jana Jew-warranda balkal-balkaldaJesusanka. 32 Ngalin Godundumunji kukuji ngulkurrjikadan yurranda. Godungku ngadi bajaku bama Jew-warrapromiseim-ban dingkaranka. 33Godungku nyungun Jesusjuran-bunganda yala nyulu ngadiku kabanba balkan.Godungku bama Jew-warra promiseim-bungan dingkaryunganka bama juran-bunganka. Nyulu yungankuda.Nganjin nyungun nyajin. Godundumunbu kukungusecond Psalmmunbu nyulu yalaman,‘Yundu ngayku kangkal. Ngayu nyiku yunun milbin

bamanda wubulbuku, jana binalmanka yundungaykukuda kangkal.’ ”

34 Paulungku yalamanda, “Godungku nyunguwundukukubu balkan nyulu dingkar juran-bunganka baja, yinyadingkar kari kabumanijinka baja. Nyulu yalaman,‘Ngayu ngadiku Davidanda balkan, ngayu yalarrku

yalamalda yunundu. Ngayu nyungun promiseim-ban, ngayu yunun yalarrku promiseim-balda.’

35 Psalmmunbu yinduymbu ngana yanyu kuku nyajil:‘Yundu yunu kangkal ngulkurr kari yungal kabumanka.’ ”36 Paulungku yalaman baja, “Godungku yinya kuku ka-banba balkan kari nyubunyinkaku Davidankaku. Davidjuranku Godundu milka-janan. Nyulu wulan, jananyungun yarkin nandan juljalba, yarkin kabumankuda.37Yamba Jesus yarkin kari kabuman, Godungku nyungunjuran-bunganya. 38 Ngayku jawun-karra, ngayu wawuyurra binal-binalku bundanka dingkaranka Godungkujuran-bungan. Yinyangka dingkarangka yurrandamunbuyun-buyun kidal. Yurra yinyayndamunbu Jesusan-damunbu kukungumilka-janay, God buyun-buyunku yur-

Page 62: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 13:39 62 Acts 13:45rawunku milka-wulay. 39 Yurra nguba ngujakura lawwukurril. Lawbu yurranga buyun-buyun kari bajakukidan. Yurra buyun-daman baja. Yamba yurra yinya Jesuskuku nyajil, and believeim-bal, God nyulu yurrawunkubuyun-buyunku milka-wulayarrkuda. 40 Yurra mumbar-makada. Ngadiku prophet-prophetangka kuku maninGodundumun, bama milka-bakanka. Jana yalaman,41 ‘Yurra kari nganya kukunyajil, nganya bayjal-bayjanya.

Yurra nyaka. Yurra wulayda. Yurra juranku bun-dandari, ngayu junkurr-murubuku junjuy balkal.Yamba yurra bayjal, yurrawawukari nyajinka. Ba-mangka yurranda milkanga-bungal, yamba yurrakari milka-janay.’ ”

Paulungku yalaman baja, “Yurra mumbarmaka. Yurrawulay yala jana prophet-prophetangka balkan, yurraGodundumunku kukuku wawu-karimanya.” Paulyalakubada kuku yirrkan churchmunbu.

42 Bula Paul, and Barnabas churchmun wandil-wandin, bamangka wubuldu bulanda balkan kadankabaja weekmunbu yinduymbu, kuku balkanka bajaJesusanka. 43 Bamangka wubuldu bulanin wukurrin,bamangka Jew-warrangka, and bamangka Gentile-warrangka. Jana bamangka Gentile-warrangka Godkuku nyajinya yala Jew-warrangka. Paul bula Barnabasjananji balkawan, jananda yalaman, “Yurra wawurr-wawurrduku God wukurrika, kuku nyakaku. God karibawa. Godundumunbu kukungu milka-janayku.”

44 Week nyubunman, Saturday, bama murumarin bajachurchmunbu. Bama narmba bajaku kadarin, yala-yalabi.45 Kanbalda Jew-warrangka Jesus kari kuku nyajin. Janabama wubul nyajin murumarinya bulanji Paulunji andBarnabasanji, jana kulimarin, ngura-nyajin. Jana wawu

Page 63: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 13:46 63 Acts 13:52

kari bama bulanda milka-jananka. Jana Jew-warra kuli-muruku balkawanbulanka, jurrilmarin bulanka. 46YambaPaul bula Barnabas kari yinyilman baja. Bula munabukuyalaman, “Ngalin Godundumunji kukuji yurrandangarrkadan. Ngalin must bamandangarr Jew-warrandangarrkaday kukuji Godundumun. Yamba yurra wawu karinyunguwunbu kukungu milka-jananka. Yurra wawukari dukurr juranmanka baja. Yinyaynka ngalin ba-manda Gentile-warrandada dungay kukuji. 47 Godungkungalinyanda yalaku balkan dunganka bamanda Gentile-warranda. Nyulu yalaman,‘Yubal yala ngaluri bamanga Gentile-warramu yiringkur-

rku, jana nganya warrmba-bunganka. Jananganya kuku nyajil, and believeim-bal, ngayujananga dukurr juran-bungal.’ ”

48 Jana bamangka Gentile-warrangka yinya kuku nya-jin, jana wawurr-wawurrmanijin. Jana yalaman, “Go-dumu kuku ngulkurr.” Kanbal Godungku wangkanin,jana God kuku nyajin, believeim-bungan.

49 Jana Jesusamu jawun-karra Godundumunji kukujiyiringkurrku dungan, bamanda wubulbuku balkan Go-dunku. 50 Kanbalda bamangka Jew-warrangka Jesus karikuku nyajin. Jana balkawan maja-majanji townku, jalbu-jalbunji Gentile-warranji. Jana Jew-warrangka janandamaja-majanda, and jalbu-jalbundu balkan bulanin Pauland Barnabas kanganka. Jana kuli balkajin bulanka, bamawubul kuli-kadarin bulanka, bulanin kangan janandamunbubumun. 51 Bula jina bulngajin, bulbur yinyaynkakukuku kidajinka, bama buyunmanya yinyaynka bubuku.Bula townmun Antiochmun dunganda, townbu Ico-nium dungan. 52 Jana Jesusamu jawun-karra townbuAntioch wawurr-wawurrku bundandan, Godumu Wawujanawunbu dukurrbu bundandanya.

Page 64: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 14:1 64 Acts 14:1014

Paul bula Barnabas townbu Iconium.1 Bula Paul and Barnabas townbu Iconium Jew-

warrandamunbu churchmunbu walan, junkurrjiku kukuyirrkan. Bamangka wubuldu Jesus kuku nyajin. Jana Je-susamu jawunman, nyungun wukurrin. Bama Jew-warraand bama Gentile-warra nyungu bamaman. 2 KanbaldaJew-warrangka Jesus kari kuku nyajin. Jana kuli dajinbulanga, buyun balkal-balkawan bulanka. Yinyaynkabama wubul kuli-kadarinda bulanka. 3 Bula ngadingkayinyaymba bundan, bula munabuku balkal-balkan Je-susanka. Godungku bulanda nyungu junkurr dajin,junjuy-junjuy miracle balkanka. Bamangka yinya junjuy-junjuymiracle nyajinya, jana binal bulanga kukumanuba-jakuda. 4Kanbalda bulanin kuku nyajin, kanbal wawu karikukungu milka-jananka.

5 Jana, bama Jew-warra, Gentile-warra and maja-maja,jana jana-karrajiku balkawan bulanka. Jana yalaman,“Ngana kuli dajil baja bulanga, kulji yilbanka bulanda,yarkinkaku kuninka.” 6-7 Bula kuku nyajin jana bu-lanin kuninka. Yinyaynka bula warrinda bubungu Ly-caonia, townbu Lystra, and townbu Derbe. Bula bar-aldarr dungan-dungan, kuku ngulkurr yirrkan-yirrkanJesusanka.

Paul bula Barnabas townbu Lystra, townbu Derbe.8 Bula townbu Lystra kadan. Nyubun dingkar

yinyaymba bundandan, nyulu jina kurru-kurru. Nyuluyalaku jina-buyunku balkajin. 9 Nyulu Paulundu milka-janan kuku yirrkanya. Paulungku nyungun kunkun-bungan, binalman nyulu dingkarangka God kuku nya-jin. Yinyaynka Paul binalman Godungku wawu nyun-gun ngulkurr-bunganka. 10 Paulungku yaykarrdaku yala-

Page 65: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 14:11 65 Acts 14:18man, “Jinabu janayda. Junkayku janayda.” Nyuludingkar dakan, jalaman, jinabukudadungan. 11Bamangkawubuldu Paul nyajin dingkar jina ngulkurr-bunganya.Jana yirrkan janawundu kukubu, “Bula Godkuda, yala ba-maman, wangkar-wangkarmun ngananda kadan.” 12Balujana god wubul bundandarin jiringa. Balu jambul godburri Zeus, and burri Hermes. Jana Barnabasamu burridajin Zeus, Paulumu burri dajin Hermes, nyulu kukuyirrkanya yala Hermes. 13 Yinyaymba townbu churchnyubun janjanan jakalba gatemunbu. Churchamu godburri Zeus. Nyubun dingkar maja priest yinyayinkachurchmunku. Nyulu priestangka bulki wundin, ngankajirray wundin, dajinka bulanda, Paulundu and Barn-abasanda. Bamangka wubulduku dajinka, balu bula godbajaku. Nyulu majangka priestangka dajinka yala ba-mangkaminya kuninya, wayjunyu, dajinya Godumu, balubula god bajaku. 14 Bula Paulungku and Barnabasangkayinya nyajin, bula bulanga kambi dumbarrin, bamandamilbinka jana milka-bujarman. Bula kambi dumbarrin,bamandarrku warrin, yirrkan, 15 “Ya, yurra, yurra karibajaku yalamaka. Ngalin bamakuda, god kari. Ngalinbama bajaku, yala yurra. Ngalin kadan yurranda balkankayanyumun buyun-buyunmun jurrkijinkada, Godundu ju-rrkijinkada. Nyulu jurankuda. Nyuluku wubulku marabubalkan, jiri, bubu, jalun, junjuy-junjuy wubulku nyulubalkan. 16Nyulu jakalbaku bama kari kirin buyunmanka.Janawawubu, jana janangakuwaywukurril. 17YambaGodngulkurr-ngulkurr bamanka wubulkuku. Nyulu bamandawubulbuku milbijin ngulkurr-ngulkurrmanya. Nyulukaba yunganya, jurrbu wandi-maninka mayika. Nyulumayi dajinya ngananda. Ngana mayi maninya, nukanya.Godungku ngananin yinyakubi happy-bala-bunganya.”Yinya kuku bula yalaman. 18 Bula murruji bama kirinya

Page 66: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 14:19 66 Acts 14:25minya dajinka. Paulungku jananda yalaman, “Ngalininkari bamba god. Minya kari wayju ngalinyanka. Ngalingod kari, ngalin bama bajaku.”

19 Bama Jew-warra kadarinda townmun Antiochmun,townmun Iconiummun. Jana kukubu bamawadu-wadukujuru-kulban bulanka. Yinyaynka jana kuljibu yalbaynjaPaul kunin, yarkinkaku kuninka. Jana nyungun kulbanngalkalba townbu, balu nyulu wulanyarrkukuda. 20 Kari,jana Jesusamu jawun-karra nyungundu murumarin, Paulwandin, dakan, townbuwalan baja. Warngku yindu nyulutownbu Derbe dungan Barnabasanji.

Paul bula Barnabas townbu Antioch kadan baja.21 Townbu Derbe bula bamanda wubulbuku balkan Je-

susanka, kuku yirrkanGodungku jananin juran-bungankabuyun-buyunmun. Bama wubul jurrkijin Godundu, Je-susamu jawun-karraman. Yinyamun bula kadan townbuLystra, townbu Iconium, townbu Antioch. 22 Bulajananin Jesusamu jawun-karra junkurrji-bungan kukubu.Bula yalaman jananda, “Yurrawawurr-wawurrduku Jesuswukurril-wukurrika, nyungundu milka-janjanay, nyun-gun kari bawa.” Paulungku yalaman baja, “Kaki nganaGodundumunbu bubungu dunganka, ngana must war-rngkay nyungunku.” 23 Bula yindu-yinduymbu church-munbu kadan, bula Jesusamu jawun-karra biku-nyajin,kanbal wangkanin, bama yindu-yindu ngulkurrduku ku-jinka, yala pastor-pastorangka. Bula praymanijin, mayikari nukan, Godunji balkawanka baja jananka. BulaJesusanda babajin, jananin ngulkurrduku kujinka, jananyungundu milka-jananya. Bula yalaku balkan townbuyindu-yinduymbu.

24 Paul bula Barnabas bububurr Pisidiaburr dungan,bubungu Pamphylia kadan. 25 Bula kadan townbu Perga,

Page 67: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 14:26 67 Acts 15:2yinyaymba kuku yirrkan Jesusanka. Bula yinyamun dun-gan townbu Attalia. 26 Bula boatbu walan, boatmunjikadan baja townbu Antioch. Ngadiku yinyaymba AntiochJesusamu jawun-karra murumarin, Godunji balkawanka.Jana Godundu babajin nyulu bulanin helpim-bunganka,kuku yirrkanka, bamanda balkanka Jesusanka. Bula ka-daynda, bulanga work kunbaynda.

27 Bula townbuku Antiochku kadan baja, bula Je-susamu jawun-karra wubulku kunjanmurumarinka. Bulajananda balkan Godundumunku workmunku, balkan Go-dungku Gentile-warra juran-bungan, jana nyungundumilka-jananya. 28 Paul bula Barnabas ngadingka bajakuJesusandamunji jawun-karranji bundan yinyaymba.

15Jana murumarin townbu Jerusalem.

1 Kanbal dingkar-dingkar townbu Antioch kadan bubu-mun Judeamun. Jana Jesusamu jawun-karra wadu-wadubuku binal-bungal-bungan. Jana yalaman, “Kakiyurra yurranga wawu juranmanka baja, yurra must yul-ban yakajika yala Mosesangka ngadiku balkan. Kakiyurra kari yakaji, yurra kari Godundumunbu bubungudungay.” 2 Yamba bula Paulungku and Barnabasangkayalaman, “Godungku kari yalaku balkan. Godungku Je-susandamunbu jawun-karranda kari balkan yulban yaka-jinka.” Bula jananji Judea-warranji murru-kangawanyinyaynka. Jana Jesusamu jawun-karra townbu Antioch,jana binalmanka yinyayinka kukuku. Yinyaynka jana Paulbulal Barnabas, and dingkar-dingkar yindu-yindu yungantownbu Jerusalem. Yinyaymba jana yinyayinka kukukubalkawanka Jerusalem-warranji. Kanbal Jerusalem-warrapastor-pastor, kanbal Jesusamu jawun-karra 12-bala.

Page 68: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 15:3 68 Acts 15:93 Jesusandamundu jawun-karrangka townbu Antioch

jananin Paul yunganda townbu Jerusalem. Jana Pauldungarin bububurr Phoeniciamundurr, and bububurrSamariamundurr, jana Jesusandamunbu jawun-karrandakuku balkan Jesusandamunku bamanka bubungu yindu-yinduymbu. Jana balkan bama Gentile-warra buyun-buyunmun jurrkijin Godundu. Jana Jesusamu jawun-karra wawurr-wawurrmanijinda yinyaynka kukuku.4 Jesusamu jawun-karra wubul townbu Jerusalem. Kanbalyinyarrin Jesusamu jawun-karra 12-bala disciples. Kanbalpastor-pastor. Jana wubulku wawurr-wawurrmanijinjananin Paul nyajinya. Jana Paulungku Jerusalem-warranda balkan Godundumunku workmunku, balkanGodungku jananin helpim-bungan bubungu yindu-yinduymbu. 5 Kanbal yinyaymba Pharisee-warra, janamumbarabuku law ngujakura kujinya. Jana dakan,yalaman, “Kaki bamangka Gentile-warrangka Jesuskuku nyajil, jana must yulban yakajika, must lawngujakuramunku wukurrika.”

6 Jana, Jesusamu jawun-karra 12-bala, and pastor-pastor murumarin, balkawanka yinyayinka. 7 Janabalkawan, balkawan, balkawan, juma Peter dakan,jananda yalaman, “Yurra ngayku jawun-karra, yurrabinal ngadiku Godungku nganya wangkanin. Nyulunganya wangkanin, bamanda Gentile-warranda balkankakukuku ngulkurrku, jana God kuku nyajinka. 8 Godbamanka wubulkuku binal. Nyulu binal janawunkudukurrku. Nyulu nyungu Wawu yungan bamandaGentile-warranda yala nyulu nyungu Wawu yunganngananda. Nyulu bamanda wubulbuku balkan jananyungu jawunmankada. 9 God jananka wawu jirray yalanyulu ngananka wawu jirray. Nyulu jananin dayirr-bungan buyun-buyunmun, jana nyungun God kuku

Page 69: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 15:10 69 Acts 15:16nyajinya. 10 Godungku ngananga law ngujakura karidajin Gentile-warranda. Yinyaynka ngana Gentile-warrakari mambarrika yinya law wukurrinka. Yinya law hard-bala wukurrinka. Nganandamundu nganjan-karrangkamurruji ngananga law wubulku wukurrinyarrku, andngana still can't wubulku wukurrilda. 11 Kari. MajaJesus ngananka bamanka wubulkuku wawu jirray,bamanka Gentile-warranka, and bamanka Jew-warranka.Yinyayinka bamangka wubulduku nyungun kukunyajinya, nyulu jananin buyun-buyunmun juran-bungal,bama Jew-warra and bama Gentile-warra.” Yinya kukuPeterangka yalaman.

12 Jana wubulku jankaku bundandarinda, kuku karimanin baja. Bula Paulungku and Barnabasangkajananda yalaman, “Ngalin bamanji Gentile-warranjibundandan, Godungku ngalinyanda junkurr dajinjunjuy-junjuy miracle balkanka. Jana wubul buyun-buyunmun jurrkijin Godundu.” Bula jananda Jew-warranda wubulkuku balkan Gentile-warranka. 13 Bulakunban, Jamesangka yalaman, “Yurra ngayku jawun-karra, ngaykundu milka-janayda. 14 Simon Peterangkangananda balkan Godungku Gentile-warra juran-bungalbuyun-buyunmun. Nyulu kukuji ngulkurrji dunganbamandaGentile-warranda, Godungkukanbalwangkaninnyungu jawunmanka. 15 Ngadiku dingkar-dingkarangkaprophet-prophetangka kuku manin Godundumun. Janayalaku balkan. Nyubunyinja kabanba balkan,16 ‘Godungku yalaman, “Yinya yala bayan dumbarri-

jin. Ngayu juma kaday baja, ngayu ngaral bajajukubu yinyamunduku. Ngadiku nyulu Davidkingman. Nyuluwulan, nyungu kangkal kingman.Nyulu wulan, nyungu kangkal kingman, yalaku.Yamba king kunban, yamba-kariman. Ngayu

Page 70: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 15:17 70 Acts 15:24juma kaday baja, dingkar yindu king-bungalkuda,dingkar Davidandamun. 17 Ngayu nyungun king-bungal, bama Gentile-warra ngaykundu jurrki-jinka, ngayku jawunmanka.” ’

Yinya kuku Godundumunbu kabanba. 18 Nyubunyinjadingkarangka ngadiku kabanba balkan yanyu kuku Go-dundumun, bama binal-bunganka.”

19 Jamesangka yalaman baja, “Ngana kari kuku hard-bala yunga bamanda Gentile-warranda Godundu jurrki-jinyamunbu. 20Yamba ngana jananda yanyu kuku yunga.Jana kari nuka minya idol-mulkayandamun. Dingkar-dingkarangka manyarranjiku wunay, jalbunji yindu-yinduynji kari. Jalbu-jalbu dunyunjiku wunay, dingkar-dingkaranji yindu-yinduynji kari. Bamangka ngubaminya kunil, jana mula yunga, jana nukanjiku. Jana mulakari nuka. 21Ngana yinya kuku yungal, Godundumun law-mun. Jew-warrandamunbu churchmunbu townbu yindu-yinduymbu bamangka Godumu kuku law wuljay-wuljayreadim-bunganya Saturdaymundurr,” Jamesangka yala-man.

Jana kabanba balkan, yunganka Gentile-warranda.22 Jana, jawun-karra 12-bala, pastor-pastor, and Je-

susamu jawun-karra wubulku townbu Jerusalem, janadingkar-bulal wangkanin, townbu Antioch yunganka bu-lanji, Paulunji, and Barnabasanji. Nyubun burri JudasBarsabbas, nyubun burri Silas. Jesusandamundu jawun-karrangka bulanin trustim-ban. 23 Jana kuku yunganbulanji. Jana yanyu kuku kabanba balkan,

“Nganjin, Jesusamu jawun-karra, jawun-karra 12-bala,and pastor-pastor, nganjin greetings yungal yurrandaJesusandamunbu bamanda Gentile-warranda townbu An-tioch, bubungu Syria, bubungu Cilicia. 24 Nganjin kuku

Page 71: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 15:25 71 Acts 15:33nyajin kanbal bama yalaymun yurranda kadan, yur-ranin milka-bakan kukubu, wadu-waduku binal-bungan.Nganjin jananin bama kari yungan kukuji. 25 Nganjinyinyayinka murumarin, dingkar jambul wangkanin, yur-randa yunganka Paulunji, and Barnabasanji. Nganjinbulanka Paulunku wawu jirray. 26 Bula Paul kajakabamanda kulijirrba dungan, Majanka Jesus Christankabalkanka. 27 Nganjin dingkar jambul bulanji yungal,Judas, bula Silas. Bula kukuji yurranda kaday, yurrandabalkanka. 28 Nganjin yinya kuku yurranda yunganka,kuku Godundumundu Wawubu balkan. Nganjin yur-ranin wawu kari mambarrinka, kuku hard-bala nyajinka.Kari, nganjin yanyuku kukuku kabanba yurranda balka-lda: 29 Yurra kari nuka minya bamangka dajinya idol-mulkayanda. Yurra mula kari nuka. Kaki bamangkaminya mulajiku manil, nyulu yinya minya kari nuka.Yurra dingkar-dingkarangka jalbu yindu-yindu kari wu-nay, manyarrku wunay. Yurra jalbu-jalbu dingkar-dingkaranji yindu-yinduynji kari wunay, dunyunjiku wu-nay. Yurra yanyu kuku nyajil, yurra ngulkurr-ngulkurrkubundari. Yalakubada.”

Jana Jerusalem-warrangka yinya kuku kabanba balkan,jananda Antioch-warranda yunganka.

30 Yala, jana bulanin Judas, and Silas yungan Paulunji,and Barnabasanji. Jana townbu Antioch kadarin, janaJesusamu jawun-karra wubulku kunjan murumarinka,kaban dajinka. 31 Jana Jesusandamundu jawun-karrangkakaban nyajin, jana wawurr-wawurrmanijin kukuku.32 Judas bula Silas, bula prophet, kuku Godumu yirrkanya.Bula ngadingka kuku yirrkan, Jesusamu jawun-karramuna-bungan, junkurrji-bungan. 33 Bula warngkuwubul bundan, yinyamun bula townbuku Jerusalemkudunganka baja jawun-karrandaku. Jana Antioch-

Page 72: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 15:34 72 Acts 15:41warrangka Jesusandamundu jawun-karrangka bulandayalaman, “Yubal dungayda. Nganjin wawu Godungkuyubalin ngulkurrduku kujinka, baraldarr dungan-dungay.” 34Kari, Silas bundan, nyulu kari dungan baja.

35 Bula Paul and Barnabas yalarrku townbu Antiochbundan. Bula bama wubulku binal-bungan-bungan Go-dunku, balkan-balkan kukuku Godundumun. Bamangkayindu-yinduynju yalarrku bama binal-bungan.

Paul bula Barnabas ngami-ngamiman.36 Wawu yinyamun Paulungku Barnabasanda yalaman,

“Ngali Jesusandamunbu jawun-karranda dungankabaja townbu yindu-yinduymbu ngali ngadiku dungan,balkanka baja kuku Godundumun. Ngali jananinnyajinka, nguba jana ngulkurr-ngulkurrku bundanday,nguba kari.” 37 Barnabasangka bama burri John Markwundinka bulanji. 38 Yamba Paulungku John Markwawu kari wundinka, John Markangka bulanin jakalbakubawanya townbuPamphylia. Nyulu jurrkijin, bulanin karihelpim-bungan baja, kuku yirrkanka Godunku. 39 Bulakari wawuman, kari agreemanijin, ngami-ngamimanda.Barnabasangka John Mark wundin, bula boatji dunganbubungu Cyprus. 40 Paulungku Silasanda babajinnyungunji dunganka. Jana Jesusandamundu jawun-karrangka Godundu babajin bulanin ngulkurrdukukujinka. Yinyamun bula dunganda. 41 Bula dunganbububurr Syriamundurr, bububurr Ciliciamundurr,jawun-karra Jesusamu junkurrji-bungal-bunganGodundumundu kukubu.

16Timothy bulanji dungan, Paulunji, Silasanji.

Page 73: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 16:1 73 Acts 16:91 Bula Paul, and Silas, bula dungan townbu Derbe,

and townbu Lystra. Nyubun dingkar yinyaymba bun-dandan, nyulu Jesusamu jawun, burri Timothy. Nyungungamu bama Jew, nyulu God kuku nyajin. Nyungu ngan-jan bama Greek. 2 Jesusamu jawun-karra bundandanyatownbu Lystra, and townbu Iconium, jana Timothynkabalkan, “Nyulu ngulkurr bajaku.” 3 Paul wawu Timothynyungunji dunganka. Paulungku nyungun manin, yul-ban yakan yala Jew-warrandamundu lawmundu ngadikubalkan. Nyulu Timothy yulban yakan bamanka Jew-warranka yinyaymba bundandanya, jana binal Timoth-yamunganjan bamaGreek. 4 Jana Paul, Silas, and Timothydungan-dungarin townbu yindu-yinduymbu, jana Jesu-sandamunji jawun-karranji balkawan kukuku Jerusalem-warrangka pastor-pastorangka yunganya. Jana Jesu-sandamunbu jawun-karranda Gentile-warranda balkanJerusalem-warramu kuku wukurrinka. 5 Jana Jesusamujawun-karra junkurrji-bungan Godundumundu kukubu.Warngku yindu-yindu jana Jesusamu jawun-karra wubul-marin.

Paulungku bijarrin townbu Troas.6 Godundumundu Wawubu jananin Paul kirin dun-

ganka bubungu Asia, balkanka Jesusanka. Jana bububurrPhilistiamundurr, bububurr Galatiamundurr dungarinda.7 Jana yubaku bubungu Mysia kadarin, jana bubunguBithynia dungarinka. Kari, Jesusandamundu Wawubujananin kirin yinyaymba dungarinka. 8 Yinyayinkajana bububurr Mysiamundurr dungarin, jalunbu kadarintownbu Troas. 9 Wujurrbu Paulungku dingkar nyubunbubukuMacedoniamunku nyajin bijarrba. Nyulu dingkarnyajin janjananya, babajinya, “Kadayarr. Kaday bubungu

Page 74: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 16:10 74 Acts 16:16Macedonia, nganjinin helpim-bunganka.” 10Wawu bijar-rmun nganjin readymanijin dungarinka bubungu Mace-donia. Nganjin, ngayu Luke, Paul, Silas, Timothy, ngan-jin bijarrmun binalman Godungku nganjinin yinyaymbayunganka, bamanda balkanka Jesusanka.

Lydia Godundu jurrkijin, townbu Philippi.11 Nganjin boatbu walarin, boatji townmun Troas-

mun dungarin, burrira Samothrace junkayku dungarin.Warngku yindu nganjin townbuNeapolis, bubunguMace-donia kadarin. 12 Nganjin boatmun wandirin, yinyamundungarin townbu Philippi. Philippi town yalbay ba-jaku, bamangka Roman-warrangka town ngaran. Nganjinwarngku wubul yinyaymba bundarin. 13 Saturdaymunbunganjin yalaman, “Bama Jew-warra nguba Saturday-mundurr wawubajangamurumarinya, ngalkalba townbu,Godunji balkawanka.” Nganjin wawubajanga dungarinjalbu-jalbundu murumarinyamunbu. Nganjin bundarin,jananda balkan Jesusanka. 14 Jalbu nyubun yinya burriLydia. Nyulu townmun Thyatiramun, nyulu kambipurple-bala sellim-bunganya, nyungu work. Nyulumilkanga Godunjiku bundandanya, God kuku nyajinya.Godungku nyungun yanday-bungan, kuku nyajinka Je-susanka. 15 Nganjin jananin banabu dukul-daman,baptiseim-bungan, Lydia, nyungu jawun-karra nyungunjibundandanya. Nyulu nganjinanda yalamanda, “Yurranganya nyajil God kuku nyajinya, Jesusandamunbukukungu milka-jananya. Yurra nganjinanji bundarikada,kadarika ngaykuwunbu bayanba.” Yinyamun nganjinnyungunji bundarinda.

Paul bula Silas jailba townbu Philippi.16 Wawu yinyamun nganjin dungan-dungarin

Godunji balkawanka, praymanka, nganjin maral

Page 75: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 16:17 75 Acts 16:23nyubun maku-nyajin. Nyulu bama slave. Kanbaldadingkar-dingkarangka ngadiku nyungun buy-im-bungan, nyulu jananka workmanijinka. Dubunyungundu dukurrbu walan, yinya dubu binal bamawanjarrmanka juma. Dubungku maral mambarrinbalkanka wanjarrmanka juma bamanka. Bamangkayinyayinka dingkar-dingkaranda money dajin kukuku.Jana dingkar-dingkarangka yalakudabi money jirraymanin. 17 Nyulu maralangka nganjinin wukurrin.Nyulu maral yirrkan-yirrkan, “Yalurrin dingkar-dingkarworkmanmaniji Godundu junkurrjinda. God ngulkurrbajaku, junkurrji bajaku, heavenba bundanday. Janayurranda balkal wanjarrmanka Godundu jurrkijinka,heavenba dunganka.” 18 Nyulu maralangka warngkuyindu-yindu yalaku yirrkan-yirrkan. Maralangka Paulwalu-nukay-manin, nyulu baja-burran yinya nyajinka.Nyulu maralanda jurrkijin, dubundu yalaman, “Ngayuyunundu balkal Jesus Christandamundu junkurrdu,yanyu maral bawa. Nyungundumun wandida.” Dubuwandinda. 19 Jana maralandamundu majangka yinyanyajin, jana binal money kari maninka baja, dubuwandinya. Jana bulanin Paul, Silas karrbanda, council-councilanda kulban townbu. 20 Jana bulanin jakalbacouncil-councilanda jajirrin, yalaman, “Yanyu dingkarbula jambul bama Jew, bula kuli balkan-balkajin, kulikangan-kangan. 21 Bula balkan-balkan ngana Jew-warramu way wukurrika, yamba ngana kari yalakuyalamanka, ngana bama Roman-warra. BamangkaRoman-warrangka kari bajaku yalaku yalamaka.”22 Bamangka yinyarrinyangka bulanin kunin baja,kunin baja. Council-councilangka bulanga kambidumbarrin, walngan. Jana soldier-soldieranda yalaman,“Bulanin wuybubu kulba.” 23 Jana bulanin jururr-jururr

Page 76: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 16:24 76 Acts 16:35wuybubu kulban, jailba mumban. Jana bulimanandayalaman, “Mumbarabuku nyaka.” 24Nyulu bulimanangkabulanin mumban bayanba dindarra bajaku, kala-kalbaygatemun. Nyulu yulal bulkajimunji manin, bulangangarri bulkajimunbu walay-manin, bulanin kujinka.

25 Kunarangkalba Paul bula Silas Godunji balkan-balkawan jailba, wulngku banbadin, wulngku Godunku,hymns. Jana bama yindu-yindu jailba bundandanya bu-landa milka-janjanan. 26 Ya, bubu yaykarrku bulngajin.Bayan jail yaykarrku bulngajin, door wubulku walngajin,chainda bama kajajin walngajinda, daranda. 27 Bulimanwarngkumun wandin, door wubulku nyajin walngajinya.Nyulu naybu yalbay manin, nyuluku yarkinkaku kuni-jinka, balu bama jailmunwarrinya. 28Kari, Paul yaykarrkuyirrkan, “Kari kunijika, nganjin wubulku yalaymbaku.”29 Nyulu buliman lightmunku yirrkan, jailba kanangawarrin. Nyulu yinyilji, yaran-yararrinkuda. Nyulu yiny-iljiku kadan bulanda, Paulundu, Silasanda, bungkubujanan. 30 Yinyamun nyulu bulanin jailmun ngalkalbawundin, bulanda yalaman, “Ya, yubal, ngayu wanjarrmalbuyun-buyunmun ngayku wawu juranmanka?” 31 Bulayalaman, “Maja Jesus kuku nyaka, nyungundu mambar-rijika. Yinyamun nyulu yunu wawu juran-bungal, yunuand yunuwunbu jawun-karramu yununji bundandanya.”32Bula jananda kuku Godundumun balkan, bulimananda,nyunguwunbu jawun-karranda nyungunji bundandan.33 Bulimanangka bulanga baji mukungu julurrinda. Bulajananin banabu dukul-daman, baptiseim-bungan, nyun-gun, and nyungu jawun-karra. 34 Bulimanangka bulaninnyunguwunbu bayanba walay-manin, mayi dajin bu-langa. Jana wawurr-wawurrmanijin, jana God kuku nya-jinya, bulimanangka, nyunguwundu jawun-karrangka.

35 Wungar dakan, council-councilangka dingkar yindu

Page 77: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 16:36 77 Acts 17:3kukuji yungan jailba. Nyulu yalaman, “Bulanin Paul wal-ngada, yungada.” 36 Bulimanangka Paulundu yalaman,“Jana council-councilangka kuku yungan yubalin yun-ganka. Yubal wandida, dungayda, jankaku dungayda.”37 Paulungku yalaman, “Kari. Ngalin bama Roman.Bamangka wubuldu jananin nyajin ngalinyin wuybubukulbanya. Jana ngalinyin kari wundin courtcasemunku.Jana wumbabuku wuybubu kulban, wumbabuku jailbamumban. Yinya ngulkurr kari, buyun. Jana kiraynjakungalinyin yunganka, kiraynjaku kuku yungan. Kari. Karibajaku! Yalabi kari. Janaku must kadarika, ngalinyinwalnganka. Ngalin bama Roman.” 38 Bulimanangkacouncil-councilanda balkan kuku Paulundumun. Janabinalmanya bula Paul bama Roman, jana yinyilmarinda.39 Jana bulanda kadarin, yalaman, “Nganjin yubalanwum-babuku walay-manin jailba, nganjin yubalin kari wuy-bubu kulbanyaku.” Jana bulanin jailmun walngan, yala-man bulanda, “Yubal nganjinandamun dungayda, townbawada, dungayda.” 40 Bula jailmun wandin, Lydian-damunbu bayanba dungan. Yinyaymba Jesusamu jawun-karra murumarin. Bula jananji balkawan, jananda kukudajin Godundumun, jananin wawu-ngulkurr-bunganka.Yinyamun bula dunganda.

17Paul bula Silas townbu Thessalonica.

1 Bula, Paul, and Silas dungan, towndurr Amphipolis-mundurr dungan, towndurr Apolloniamundurr dungan,townbu Thessalonica kadan. Yinya town yalbay ba-jaku. Jew-warramu church yinyaymba janjanan. 2 Bula3 weeks yinyaymba bundan. Paul SaturdaymundurrJew-warrandamunbu churchmunbu kajaka walal-walan,Godundumunku kukuku balkawan. 3 Nyulu yalaman,

Page 78: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 17:4 78 Acts 17:9“Ngayu yurranda balkal Jesusanka. Jana prophet-prophetangka ngadiku Godumu kuku kabanba balkan,kuku Christ kadanka, nyulu warrngkanka, wulanka, ju-ranmanka baja yarkinmun. Jesus, nyulu Christkuda.Jana ngadiku kabanba balkan Jesusanka.” 4 Kanbalda ba-mangka Jew-warrangka yinya kuku nyajin, jana kukungumilka-janan Jesusanka. Jana Jesusanda mambarrijin,bulanji kunaman, Paulunji, and Silasanji. Kanbal bamayinyarrin bama Jew-warra kari, jana bama Greek-warra.Bama Greek-warra wubul yalarrku kukungu milka-jananJesusanka, nyungundu mambarrijin. Manyarr-karramaja-majamu yalarrku kukungu milka-janan Jesusanka,nyungundu mambarrijin.

5 Kanbalda Jew-warrangka Jesus kari kuku nyajin.Jana kuli-kadarin, kanbal bama kuliji mujan streetmun.Jana bama kuli-bakanya kari workmanijinya, buyun-buyunku bundanya, kari ngulkurrku bundanya. Janayalaku. Yinyaynka jana bamangka Jew-warrangka bamakuliji mujan, murumarinka, kuli balkajinka. Jana Ja-sonandamunbu bayanba kadarin, kuli-muruku walarin,bulanin Paul karrbanka, bamanda kulijinda yunganka.6 Yamba jana Paul bulangan Silas kari warrmba-bungan.Yinyaynka jana Jason karrban, and kanbal Jesusamujawun-karra karrban, maja-majanda townbu wundin.Jana yaykarrdaku yalaman, “Bula, Paul, and Silas kulibalkajin yiringkurrku, bubungu yindu-yinduymbu. Bulayaluykuda kadan. 7 Jasonangka bulanin walay-maninnyunguwunbu bayanba. Bula kingamu law dumbarril-dumbarrin. Bula yalaman, ‘Yindu king bundandayda,burri Jesus.’ ” 8 Jana, bamangka wubulduku, and maja-majangka townku, jana yinya kuku nyajin, jana kuli-kadarin. 9 Jana maja-majangka fine dajin jananda Ja-sonanda. Jana Jasonangka yinya fine payim-bungan.

Page 79: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 17:10 79 Acts 17:16Yinyamun maja-majangka jananin jailmun yunganda.

Paul bula Silas townbu Berea.10 Wujurr kadan, Jesusandamundu jawun-karrangka

jinbaldaku bulanin yungan, Paul and Silas. Jana bulaninyungan townbu Berea. Bula Berea kadan, bula Jew-warrandamunbu churchmunbu dungan. 11 Jana Jew-warra townbu Berea, jana jarra ngulkurr Jew-warrankatownku Thessalonicanka. Jew-warra Bereamunkuwawurr-wawurrku bulanda milka-janan. Warngkuyindu-yindu jana Godumu kuku kabanba nyajin,binalmanka Paulundumunku kukuku. Jana nyajinka,nguba manubaja, nguba kari. 12 Bama wubul Jesusandajurrkijin, kanbal bama Jew-warra, kanbal bama Greek-warra, dingkar-dingkar, jalbu-jalbu. Kanbal manyarr-karra maja-majamu townku yalarrku jurrkijin Jesusanda.13 Jana bama Jew-warra townku Thessalonicamunku,jana yinyarrinyangka juma kuku nyajin Paulunku.Jana kuku nyajin Paul yalarrku townbu Berea Godumukuku yirrkan-yirrkanya. Yinyaynka jana townbu Bereakadarin, kuli balkajin jananka Paulunku. Jana bamakuliji muru-bungan, kuli dajinka jananga Paulumu.14 Jesusandamundu jawun-karrangka jinbaldaku Paulyungan jalunbu. Yamba Silas bula Timothy Bereabundan. 15Kanbal bama Paulunji dungarin, jana nyungunbarrman townbu Athens. Nyulu jananda yalaman,“Yurra bayanbaku dungay baja, bulanda Silasanda andTimothynda balka ngaykundu kadanka jinbalku.” Janadunganda.

Paul townbu Athens.16 Nyulu Paulungku bulanin Silas, and Timothy

kujil-kujin townbu Athens, nyulu statue mulkaynjiwubul nyajin yinyaymba. Bama Athensmunku balu

Page 80: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 17:17 80 Acts 17:23statue mulkaynji God bajaku. Paulungku nyajin, nyulumilka-bujarman, jiba-badin jananka Athens-warranka.17 Yinyaynka nyulu Jew-warrandamunbu churchmunbuyarbarrka walan, jananji balkawan, bamanji Jew-warranji, bamanji yindu-yinduynji, jana God kukunyajinka. Nyulu warngku yindu-yindu yalarrku balkawanbamanji towndurr dungan-dunganya. 18 Kanbal bamaPaulunji balkawan. Kanbalda yinyarrinyangka kabannyajinya, kaban Epicurusangka balkanya. Kanbaldayinyarrinyangka kaban nyajinya, kaban Stoicandamun.Kanbalda yalaman, “Nyulu Paul kuku-baka bajaku. Nyuluwanyu balkal-balkal?” Yindu-yinduynju yalaman, “Nyulubalkal-balkal Godunku walu-yinduynku.” Jana yalakubalkan, Paulungku bamanda balkal-balkanya Jesusanka,balkal-balkanya Jesus juranman baja yarkinmun. 19 Jananyungun Paul wundin wuburrbu. Wuburr burriAreopagus. Yinyaymba wuburrbu dingkar-dingkaryarbarrka murumarin, balkawanka kukuku jirakalka.Jana nyungundu yalaman, “Yundu nganjinanda balkayinyayinka kukuku jirakalka. 20 Yinya kuku walu-yindubajaku, nganjin binalmanka yinyaynka kukuku.” 21 Janabama yalaku, jana bama Athens-warra, bama bubumunyindu-yindumun Athens bundandanya, jana yalaku. Janakuku walu-yindu walu-yindu nyajinka, kukuku jirakalkabinalmanka.

22 Paul jakalba jananda janan, yalaman, “Yurrabama Athens-warra, ngayu nyajil yurra statue-baka,mulkay-mulkay-baka, balu jana God. 23 Ngayu towndurrdungan-dungan, ngayu church wubul nyajin, statuemulkaynji wubul nyajin. Ngayu kulji wubul nyajin, kuljijirray yurra muru-bunganda, yurranga god-bunganka.Kanbal yurranga god burriji, yurra jananka binal. Yambayurra nyubunyinka kuljika statueka balkan, ‘Yanyu god

Page 81: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 17:24 81 Acts 17:30burri yamba-kari. Nganjin yanyuynku godunku binalkari.’ ” Paulungku yalaman baja, “Yurra yinyayinkaGodunku binal kari. Ngayu yurranda kuku junkaykudajin Godunku. 24 Godungku bubu, jiri, wubulkubalkan. Nyulu yalarrku junjuy-junjuy wubulku balkan,wubulku jiringa, wubulku bubungu, wubulku bananga.God maja bajaku wubulkuku, jirika, bubuku, banaka.Nyulu junjuy-junjuy wubulku ngulkurrduku kujil-kujinya. Nyulu kari bunday bayanba bamangka marabungaranya. 25 Ngana kari bajaku God helpim-bungal.Yamba Godungkuku bama helpim-bungal, Godungkukubama juran-bungalarrku, Godungkuku bama ngulkurr-bungalarrku, dandi-bungalarrku. Nyulu nganangajunjuy-junjuy wubul bajaku dajin. 26 Jakalbaku Godungkubama nyubun balkan. Yinyayandamun bamandamunnyubunyundumun bama wubulku kadarin. Godungkunyuluku balkan bama wanja-wanja balkajinka, bamawanja-wanja wulanka. Nyulu balkan bama wanjabubundanka bubungu. 27 Godungku bama wubulku balkanjana Godundu jurrkijinka. Nyulu wawu bama wubulkunyungun nubinka, wukurrinka, nyungundu kadarinka.Nyulu kari kala-kalbay nganandamun, yubaku. 28 Nganajuranku bundanday, Godungku nyungu junkurrdajinya. Nyulu nganangan jilbaji-bungan nyunguwundujunkurrdu. Godungku ngananin junkurrji-bungal-bungal, junkayku bundarinka. Yinya yala nyubunyinjadingkarangka yalayngkaku kabanba balkan. Nyulukabanba balkan, ‘Ngana kangkal-kangkal Godumu, nyulungananin balkanya.’ 29 Ngana Godumukuda kangkal-kangkal. Yinyarrin junjuy-junjuymulkaynji yurra balkan,goldmun, silvermun, kuljimun, balu yinya God. Yinyagold, silver, kulji, yinya God kari bajaku. Bamangka Godkari bajaku balkal marabu. 30 Ngadiku bama ngangkal-

Page 82: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 17:31 82 Acts 18:2ngangkalku bundandarin Godunku. Jana Godunku binalkari. Yamba God kari kuli-kadan, bama binal-karimanya.Yamba nyulu bamanda wubulbuku yiringkurrku kukudajil-dajilda, buyun-buyunmun jurrkijinka nyungundu.31 God wawu bama wubulku nyungundu jurrkijinka.Nyulu juma right time kaday, bama wubulku wundinkakukuku, courtcasemunku. Godungku dingkar nyubunwangkanin, bama wubulku courtcasemunbu wundinka.Nyulu bama wubulku nyuyal, malaji-bungal janawunkubuyun-buyunku. Godungku yinya dingkar juran-bunganbaja yarkinmun. Nyulu yalakudabi bamanda wubulbukubalkan nyulu yinya dingkar wangkanin, bama nyuyankacourtcasemunbu.” Yinya kuku Paulungku yalaman.

32 Kari. Paulungku jananda balkan Jesus juranmanbaja, kanbalda nyungun yajarrin. Yamba kanbalda yala-man, “Nganjin yunundu milka-jananka baja yinyayinkakukuku.” 33 Yinyamun Paul janandamun dunganda.34Yamba kanbalda Jesus kuku nyajin, jananji Paulunji ku-naman. Nyubun yinyarrin jalbu burri Damaris. Nyubundingkar burri Dionysius, nyulu maja wuburrku Areopa-gusmunku. Kanbal-kanbal yalarrku Jesusamu jawunman.

18Paul townbu Corinth.

1 Wawu yinyamun nyulu Paul townmun Athensmundungan townbu Corinth. 2 Nyulu yinyaymba bama Jewnyajin, burri Aquila. Nyungu manyarr burri Priscilla.Nyulu Aquila bubumun Pontusmun. Nyulu bubunguItaly dungan, townbu Rome. Kari, majangka jirraynjaClaudiusangka bama Jew-warra wubulku kangan town-mun Romemun. Bula manyarrinyu townmun Romemun

Page 83: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 18:3 83 Acts 18:8dunganda, kadan townbu Corinth. Paul bulanda dun-gan, nyajinka. 3 Bulanga work bayan tent balkal-balkanya. Paulungku yalarrku tent balkal-balkanya,workmunku. Nyulu yinyayinka bulanji bundan, janamuruku workmanijinka. 4 Nyulu Saturdaymundurr Jew-warrandamunbu churchmunbu walan, bamanji balka-wanka Jesusanka. Paul wawu bama wubulku Jesusamujawun-karramanka, bama Jew-warra and Gentile-warra.

5 Juma Silas bula Timothy bubumun Macedoniamunkadan. Bula kadan, Paul kuku wuljaljiku yirrkan-yirrkan. Nyulu bamanda Jew-warranda balkanka Je-susanka. Nyulu bamanda Jew-warranda yalaman, “Je-sus, nyulu Christkuda. Nyulu Godundumun kadan, ba-manga wawu wubulku juran-bunganka.” 6 Kari, jananyungun kari kuku nyajin. Jana nyungunku buyun-buyunku balkawan. Yinyaynka Paulungku nyungukambi bulnganda, yalaman, “Ngayku kari fault yurranubijin. Kaki yurra kari Godundumunbu bubungudungay, yurrangaku fault, ngayku kari. Ngayu yur-randa yarbarrka balkan Jesusanka, yurranin yarbarrkamilka-bakan Godundu jurrkijinka. Ngaykunku kari.Ngayu dungayda bamanda yindu-yinduymbu, Gentile-warranda, jananda balkal Jesusanka.” 7 Nyulu yinyamundungan, nyubunyimba dingkaranda dungan, nyungunjibundanka. Nyulu burri Titius Justus. Nyulu TitiusJustus Godundumunbu kukungu milka-jananya, milka-nga Godunjiku bundandanya. Nyungu bayan yubakuJew-warrandamunbu churchmunbu. 8 Dingkar yindu,burri Crispus, nyulu maja Jew-warrandamunku church-munku. Nyulu Jesus kuku nyajin, nyungu jawun-karra nyungunji bundanya yalarrku Jesusamu jawun-karraman. Corinth-warrangka Paul nyajin Godumu kukuyirrkanya. Kanbalda yinyarrinyangka Jesus kuku nya-

Page 84: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 18:9 84 Acts 18:17jin, Jesusamu jawun-karraman, banabu dukul-damajin,baptiseim-bungajin.

9 Yala, wujurrbu Paulungku Maja Jesus nyajin bijarrba.Majangka Paulundu yalaman, “Kari yinyilmaka. Karikuku kunbaymaka, kuku yirrkan-yirrkayku ngaykunku.10 Ngayu yununji bundandayda. Ngayu yunun karikudabawal. Yundu kuku ngaykunku yirrkan-yirrkayku, karikunbay. Bamangka wubuldu yaluy townbu ngayku kukunyajil-nyajil. Yinyaynka bamangka yunun kari kunil,kari warrngkay-manil.” Yinya kuku Majangka yalamanPaulundu bijarrba. 11 Nyulu Paul yinyaymba bundanngadingka, 1½ yearsmunku. Nyulu yinyaymba bundan-dan, nyulu bama Godundumunku kukuku binal-bungal-bungan.

12 Yala-yalaku nyubun dingkar burri Gallio. Nyulumajaman bubuku Greecemunku. Kanbal bama Jew-warra murumarin, kuli balkajinka Paulunku. Jana Paulwundin Galliondu. 13 Jana Galliondu yalaman, “Yanyudingkar Paul, nyulu bamanda balkal-balkal God kukunyajinka walu-yinduynjuku. Nyulu kuku dajil-dajil,kuku walu-yindu nganawunku lawku ngujakuramunku.”14-15 Paulungku balkanjikulu, Galliongku Jew-warrandayalaman, “Kaki nyulu Paul buyun-buyunmanyaku, ngayuyurranda milka-jananyaku. Nyulu junjuy-junjuy karingakin, nyulu bama kari yarkinkaku kunin, nyulu karibuyun-buyunman. Kari. Yurra nyungun nyuyal kukukuyurrawunku lawku ngujakuramunku. Yinya ngayku karibusiness. Ngayku kari, yurrangaku baja. Ngayu yur-randa kari milka-janay,” Galliongku yalaman. 16 Nyulujananin kangan bayanmun. 17 Yinyamun jana bamangkadingkar yindu karrban, burri Sosthenes. Nyulu maja Jew-warrandamunku churchmunku. Jana nyungun karrban,

Page 85: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 18:18 85 Acts 18:24jururr-jururr kunin baja jakalba yinyaymba bayanba,yamba Galliongku jananin bayjan.

Paul townbuku Antiochku kadan baja.18 Wawu yinyamun Paul warngku wubul yinyaymba

bundan. Yinyamun nyulu Jesusamu jawun-karra goodby-bungan, dungan jalunbu townbu Cenchreae. Bula man-yarrinyu Aquila, and Priscilla, bula nyungunji dungan.Townbu Cenchreae Paul mungka yakajin. Jana bamayalaku. Jana nguba God promiseim-bungan. Jana kun-ban, jana mungka yakajinda, bamanda milbinka janapromise Godunku kujin. Yinyamun jana Paul boatbuwalarin, townmun Cenchreaemun dungarin boatji, dun-garin bubungu Syria. 19 Jana townbu Ephesus kadarin,Paulungku bulanin Priscilla and Aquila bawan. NyuluJew-warrandamunbu churchmunbu walan, bamanji Jew-warranji balkawanka. 20 Jana Jew-warrangka nyungunduyalaman, “Yundu nganjinanji bunday.” Yamba Paul dun-gankada. 21 Nyulu dunganjiku, nyulu jananda yalaman,“Kaki Godungku nganya yungal, ngayu yurranda kadaybaja.” Nyulu boatji dunganda townmun Ephesusmun.Bula manyarrinyu Aquila and Priscilla kari nyungunjidungan baja. Bula bundan townbu Ephesus.

22 Nyulu bubungu Caesarea kadan, nyulu townbuJerusalem dungan, Jesusamu jawun-karra nyajinka.Wawu Jerusalemmun nyulu dungan baja townbu Antioch.23 Nyulu warngku wubul Antioch bundan. Yinyamunnyulu dungan baja, townbu yindu-yinduymbu bubunguGalatia, bubungu Phrygia. Nyulu Jesusandamunbujawun-karramu wawu junkurrji-bungal-bungan.

Apollos townbu Ephesus, townbu Corinth.24 Yala, nyubun bama Jew townbu Ephesus kadan.

Nyungu burri Apollos, nyulu townmun Alexandriamun.

Page 86: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 18:25 86 Acts 18:28Nyulu mala-kuku, nyulu Godundumunku kukuku binalbajaku. 25 Jakalbaku bamangka nyungun binal-bunganMajandamunku Godundumunku waymunku. Yinyamunnyulu bama yindu-yindu ngulkurrduku binal-bunganJesusanka, kari wadu-wadu binal-bungan. Nyulu bi-nal bama jurrkijinka buyun-buyunmun, jana banabudukul-damajinka. Yinya kuku yala kuku John theBaptistangka bama binal-bungan, yamba nyulu Apol-los binal kari bama banabu dukul-damanka Jesusanka,jana Jesus maja-bunganya. 26 Nyulu munabuku Go-dumu kuku balkan Jew-warrandamunbu churchmunbu.Aquilangka bula Priscillangka nyungun nyajin balkanya,bula nyungun wundin bulawunbu bayanba. Yinyaymbabula nyungun mumbarabuku binal-bungan Jesusanka,nyungundu milkanga-bungan kuku nyulu jakalbaku karinyajin. 27 Yinyamun Apollosangka yalaman, “Ngayububungu Greece dunganka.” Jana Jesusandamundujawun-karrangka yalaman, “Yala, dungayda.” Jana nyun-gun helpim-bungan, kaban yungan Jesusandamunbujawun-karranda bubungu Greece. Jana jawun-karrandababajin Apollos maku-nyajinka, janawunbu bayanbawalay-maninka. Nyulu bubungu Greece kadan, nyuluJesusamu jawun-karra junkurrji-bunganbuyun-buyunku.God jananka wawumanya, jana God kuku nyajin. 28Nyulubamanji Jew-warranji balkawan Jesusanka. Jana karikuku wunan baja, Godungku nyungundu junkurr da-jinya. Nyulu Godundumun kukumun Jew-warranda kukuwamban Jesusanka, binal-bungan Jesus bama Godundu-mun, Christkuda.

19Paul townbu Ephesus.

Page 87: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 19:1 87 Acts 19:91 Apollos townbuku Corinthku, Paul wuburrdurr dun-

gan, kadan townbu Ephesus. Nyulu Jesusandamunbujawun-karranda kadan. 2 Nyulu jananda babajin, “Yala-yala yurra buyun-buyunmun jurrkijin and Jesusamujawun-karraman, yala yurra Godumu Wawu dukurrbuwalay-manin? Yala Godumu Wawu yurrawunbu dukur-rbu walan?” Jana yalaman, “Kari, nganjin binal kariGodundumunku Wawuku.” 3 Nyulu babajin, “Janayurranin wanjarrku banabu dukul-daman, baptiseim-bungan?” Jana yalaman, “Jana nganjinin banabudukul-daman yala Johnungku.” 4 Paulungku yalaman,“Bama buyun-buyunmun jurrkijin, Johnungku jananinbaptiseim-bungan. Jana yalaku bamanda milbin janabuyun-buyunmun jurrkijin. Johnungku jananda yalarrkubalkan nyubun dingkar kudamundu kankaday. Yinyadingkar Jesus. Jana nyungun kuku nyakaku.” 5 Janayinya kuku Jesusanka nyajin, jana banabu dukul-damajin,baptiseim-bungajin Majanka Jesusanka. 6 Paulungkunyungu mara janawunbu dukulbu yijarrin, GodumuWawu janawunbu dukurrbu walan. Yinyamun janakukubu walu-yinduynjukuda balkan, and kukuku Godun-dumunku balkan. 7 Jesusamu jawun-karra yinyaymbabaptiseim-bungajin, jana 12-bala.

8 Nyulu Paul kija kulur Jew-warrandamunbuchurchmunbu kajaka walan. Nyulu munabukubalkan kukuku Godundumunku. Nyulu balkan Godmajamanka bamanka, bamangka God kuku nyakaku.9 Yamba kanbal yinyarrin dukul-dandi, wawu kariGodundumunbu kukungu milka-jananka. Janabuyun balkan Jesusandamunku waymunku bamandamurumarinyamunbu churchmunbu. YinyayinkaPaulungku and Jesusandamundu jawun-karrangkajananin churchmunbuku bawanda. Yinyamun jana

Page 88: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 19:10 88 Acts 19:18murumarin Tyrannusandamunbu schoolbu, balkawankaJesusanka. 10 Jana yalaku 2 yearsmunku murumarinschoolbu. Yinyaynka bamangka wubulduku bubungukuAsiaku nyajin kuku Godundumun. Bamangka Jew-warrangka nyajin, bamangka Gentile-warrangka yalarrkunyajin.

Bamamu Scevamu kangkal-kangkal.11 Godungku junkurr dajin Paulundu, nyulu junjuy-

junjuy miracle balkanka Godundumundu junkurrdu.12 Bamangka kambi and yangkija Paulundumun wundin,bambaymba yijarrin. Jana bambay-bambay ngulkur-rmaynda, dubu-dubu janandamun wandinda. 13-14 Yaba-yabaju 7-bala yinyaymba kadarin. Jananga nganjanburri Sceva, nyulu maja jirray, priest. Jana yaba-yabaju yiringkurrku dungan-dungarin, bubungu yindu-yinduymbu dungan-dungarin, dubu-dubu kangal-kanganbamandamun dukurrmun. Jana baban dubu-dubu kan-ganka Jesusandamundu junkurrdu. Nyubun dingkarjananda kadan, dingkar dubunjiku. Jana dubundu yala-man, “Paul kuku yirrkan-yirrkay Jesusanka. Dubu, ngan-jin yunundu Jesusandamundu junkurrdu balkal. Yundudingkarandamun wandida.” 15 Kari, dubungku yalaman,“Ngayu Jesusanka binal, ngayu Paulunku binal, yambangayu yurranka binal kari.” 16 Dingkar dubunji janandajalamankuda, jananin karrban, yaykarrdaku jururr-jururrkunin, jananin murrkaji-bungan. Jana yaba-yabajubayanmunwarririn, kambi karikudawarririn,murrkajikuwarririn.

17 Jana bama townbu Ephesus bundandarin, jana binal-manda yinyayinka, bama Jew-warra and bama Gentile-warra. Jana wubulku yinyilmarin. Yinyaynka jana kukunyajin Jesusanka, jana ngulkurrduku balkan nyungunku.18 Kanbal Jesusamu jawun-karra kadarin, mala-yirrkan,

Page 89: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 19:19 89 Acts 19:26yalaman, “Nganjin buyun-buyunku bundarin, buyun-daman mulkaynja.” 19 Jana jananga kaban mulkaynkawundin. Jana kaban mulkaynka wubulku wayjun, ba-mangka wubulduku nyajin wayjujinya. Jana ngadikumoney jirray dajin, 50,000 dollars dajin yinyay kabanbuy-im-bunganka. Jana kaban wubulku wayjun, kabanmulkaynka. 20 Yinyaynka bamangka wubulduku nyajinkuku Godundumun, kuku junkurrji bajaku.

Bama kuliji kuli balkajin townbu Ephesus.21 Wawu yinyamun Paul dunganka baja. Nyulu dun-

ganka bububurr Macedoniamundurr, bububurr Greece-mundurr, townbu Jerusalem dunganka. Nyulu yalaman,“Ngayu juma Jerusalemmun dunganka townbu Rome.”22 Dingkar-bulalangka jambuldu Paul helpim-bungal-bungan, Timothyngka and Erastusangka. Paulungkubulanin yungan bubungu Macedonia. Paul bundan bajabubungu Asia, kariku dungan baja.

23 Yala-yalaku kanbal bama townbu Ephesus kuli-kadarin kukuku jirakalka Jesusandamunku waymunku.24 Nyubun dingkar, burri Demetrius, nyulu kuli balkajin.Nyungu work bayan karrkay mulkaynji balkanka silver-mun, bayan yala bayan yalbay bama dungarinya, statuejalbuburri Dianabuyay-maninka. Dingkar-dingkarwubulDemetriusanka workmanijin, bayan mulkaynji balkankasilvermun. Jana sellim-bungan, yinyayinka jana moneyjirray manil-manin. 25 Nyulu jananin, bama nyun-gunku workmanijinya, bama yindu-yindu statue mulka-ynji balkanya silvermun, nyulu jananin wubulku kunjanmurumarinka. Nyulu jananda yalaman, “Yurra bama,yurra binal ngana money jirray manil-manin yinyamunworkmun. 26 Kari. Yurra Paul nyajin. Nyulu bamandayalamalmal, ‘Ngurma mulkaynji, yinya God kari bajaku.’

Page 90: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 19:27 90 Acts 19:33Nyulu balkal-balkal, ‘Ngurma mulkaynji bamangkakumarabu balkan, yinya God kari. Yinyaynka yurra mulka-yandamun jurrkijika Godundu.’ Nyulu Paulungku ba-manda wubulbuku balkan, bamanda yalaymba townbuEphesus, bamandawubulbuku bubungu Asia. Bama jirraynyungundu milka-janan, mulkayandamun jurrkijinka.”27 Demetriusangka yalaman baja, “Yinya buyun. Ba-mangka nguba statue mulkaynji karida buyay-manil baja,ngana money karida manil baja. Juma bama nguba karikaday baja, statuemulkaynji Diana buyay-maninka nyun-guwunbu bayanba. Yinya ngulkurr kari, buyun bajaku.Bamangka wubulduku jalbu Diana buyay-manil-manildabubungu Asia, bubungu yindu-yinduymbu. Kaki bamaPaulundu milka-janay, jana Diananka karida wawumalbaja.” Demetriusangka jananda yinya kuku yalaman.

28 Jana bamangka yinya kuku nyajin, jana kuli-kadarin.Jana yaykarrku yirrkan baja, yirrkan baja, “Diana, nyuluEphesus-warramu, nyulu junkurrji bajaku!” 29 Bamawubulku townbu kuli-wuybarrku murumarin, kuli balka-jinka. Dingkar-bulal jambul yinyaymba, nyubun burriGaius, nyubun burri Aristarchus. Bula bubumun Mace-doniamun, bula Paulunji kadan. Bamangka kulijingkabulanin karrban, wundin bayanba yalbaymba yinyaymbabamamurumarinya. 30Paul yinyaymba bayanbawalanka,bamanji balkawanka, yamba Jesusandamundu jawun-karrangka nyungun kirin. 31 Kanbal maja-maja bubukuAsiamunku yinyaymba, jana Paulumu jawun-karra. Janakuku yungan Paulundu, nyungun kirinka, bayanba kariwalanka. 32 Jana bama bayanba ngangkarin, wanyurrinkubaja jana bama murumarin. Kanbal yirrkan-yirrkan,kanbal yaykarrku balkan-balkawan, nyurra-bakamalman.Jana kanbal binal kari wanyurrinku murumarin. 33 Janabamangka Jew-warrangka nyubunyimba bamanda Jew-

Page 91: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 19:34 91 Acts 19:41

undu balkan jakalba dunganka. Nyulu burri Alexander.Nyulu bamanda balkanka jana kari kuli-kadarinka ba-manka Jew-warranka. Alexanderangka bamanda wubul-buku marabu balkan jankamanka. 34 Kari, jana nya-jin nyulu bama Jew. Yinyaynka jana muruku yirrkanbaja, yirrkan baja, “Nyulu Diana Ephesus-warramu, nyulujunkurrji bajaku!” Jana yalaku 2 hoursmunku kukuyirrkan-yirrkan.

35 Nyubun dingkar yinyarrin, nyulu town clerk.Nyulu bama janka-bungan, jananda yalaman, “Yurrabama Ephesus-warra, bama wubulku bubungu yindu-yinduymbu binal Ephesus-warrangka jalbumu Dianamubayan kujil-kujil. Jana binal Ephesus-warrangka Di-ana statue mulkaynji kujil-kujil, statue ngadiku jir-imun daran. 36 Yinya manubaja, bama wubulku yir-ingkurrku yinyayinka binal. Yinyaynka yurra janka-makada, kari kiru-karimaka. Yurra jankaku bundarika,dukul-ngulkurrmarika. 37 Yurra wanyurrinku yinyadingkar-bulal yalaymba wundin? Bula kari junjuy-junjuy ngakin Dianandamun bayanmun, Diananka karibuyunku balkan. Yurra bulanin wumbabuku wundin.38 Kaki jana Demetrius kuli-kadari bamanka, nganayinyayinka courtcase haveim-bungal, bama nyuyankayinyaymba. 39 Nguba yurra junjuynku yindu-yinduynkubalkawanka. Juma bama wubulkumurumari baja, junjuy-junjuynku balkawanka. Yurra yinya meetingmunbu bu-lanin nyuya, balkawakada. 40 Maja-majangka bulimanyunganji, ngananin wundinji courtcasemunku, wumbakukuli balkajinya.” Nyulu town clerkangka yinya kukuyalaman jananda. 41 Nyulu kuku kunban, nyulu jananinbayanbaku yungan baja.

Page 92: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 20:1 92 Acts 20:620

Paul bubungu Macedonia, bubungu Greece dungan.1 Jana bama Ephesus-warra kari kuli balkajin baja,

Paulungku Jesusamu jawun-karra kunjan murumarinka.Nyulu jananda kuku dajin, jananin wawu-ngulkurr-banka, goodby-ban, jananin bawankuda. Yinyamunnyulu dungan bubungu Macedonia. 2 Nyulu townbuyindu-yinduymbu dungan-dungan, Jesusamu jawun-karra nyajil-nyajin. Nyulu jananin wawu junkurrji-bungan kukubu. Yinyamun nyulu bubungu Greecedungan. 3 Nyulu bubungu Greece kija kulur bundan.Nyulu boatji dunganka bubungu Syria. Kari, nyulu kukunyajin bamangka Jew-warrangka nyungun yarkinkakukuninka. Yinyaynka nyulu jinabu dungan baja bububurrMacedoniamundurr townbu Philippi. Ngayu Luketownbu Philippi bundandan. Ngayu Paulunji kunaman,nyungunji dunganka. 4 Kanbal Jesusamu jawun-karranyungunji dungarin, Sopater, nyulu townmun Bereamun,nyungu nganjan Pyrrhus, Aristarchus bula Secundus,bula townmun Thessalonicamun, Gaius, nyulu townmunDerbemun, Timothy, Tychicus bula Trophimus, bulabubumun Asiamun. Jana wubulku Paulunji dungarin.5 Jana jakalba Paulunku dungarin townbu Troas,ngalinyanka yinyaymba waitmalman. 6 Ngalin townbuPhilippi bundan Jew-warrandamunku holidaymunku.Yinyaynka holidaymunku bamangka Jew-warrangkabread balan-balan nukanya, bread yeast kari. Wawuholidaymun ngalin boatji dungan baja. Warngku 5-balaman ngalin muruman baja jananji townbu Troas.Nganjin 1 week townbu Troas bundarin.

Paul townbu Troas.

Page 93: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 20:7 93 Acts 20:167 Sundaynga nganjin murumarin, mayi nukanka, com-

munion haveim-bunganka. Paulungku jananin binal-bungan. Paul wunkun yinyamun townmun dunganka.Yinyayinka nyulu kuku kari kunban. Nyulu kuku yir-rkan, yirrkan, yirrkan, yinyamun kunarangkalbamani-jin. 8 Nganjin bayanba wangkar-wangkar bajaku bun-dandarin. Lamp wubul wayjun-wayjujin. 9 Nyubunwarru yinyaymba, burri Eutychus. Nyulu windowngubundandan. Paul kuku ngadingka yirrkan-yirrkan, nyuluEutychus warngku kaja wunanan. Yinyamun nyulu win-dowmun wangkar-wangkarmun daran bada-bada bubun-gurrku. Jana bada-bada warririn, nyungun jarra-kulban,yamba nyulu wulankuda. 10 Kari, Paul bada-bada dun-gan, nyungun bubunguku baru-karrban. Nyulu janandayalaman, “Kari milka-bujarmaka, nyulu jurankuda. Go-dungku nyungun juran-bungan baja.” 11 Jana Paulwangkar-wangkar bayanba dungarin baja, mayi nukan,balkawanka baja. Jana balkawan, balkawan, balkawan,wungar dakanyarrku. YinyamunPaul dunganda. 12Nyuluwarru yalada, jana nyungun bayanbaku barrman, janawawurr-wawurrmanijinkuda yinyaynka.

Jana townmun Troasmun townbu Miletus dungarin.13 Paulungku nganjinanda yalaman, “Ngayu jinabu

dungay townbu Assos. Yurra boatji dungarika.” Nganjinboatbuwalarin, boatji Paulunku jakalba dungarin townbuAssos, yinyaymba nyungunku waitmanka. 14Nyulu ngan-jinanda kadan townbu Assos, boatbu walan, nganjintownbu Mitylene dungarin boatji. 15 Nganjin yinya-mun boatji dungarin baja, warngku yindu nganjinbubungu Chios walkuku dungarin, warngku yindu ngan-jin bubungu Samos kadarin. Yinyamun boatji dungarinbaja, warngku yindu kadarin townbu Miletus. 16 Paul

Page 94: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 20:17 94 Acts 20:23wawu kari townbu Ephesus dunganka, nyulu boatjiwalkuku dunganka. Nyulu wawu kari ngadingka bun-danka bubungu Asia, town Jerusalem nguba kari juru-maninji holidaymunku Pentecostmunku. Nyulu jinbalkudunganka townbu Jerusalem, holiday Pentecost haveim-bunganka Jerusalem.

Paul kuku yirrkan maja-majanda churchmunku.17 Nyulu townbuku Miletusku, nyulu kuku yungan

maja-majanda churchmunku townbu Ephesus,nyungundu kadanka wharfmunbu. 18 Jana nyungundukadarin, nyulu jananda yalaman, “Yurra binal wanjarrkungayu yurranji bundandan yalaymba bubungu Asia.Ngayu ngadiku kadan, yurra binal ngayu wanyurrinkungayu yalaymba bundandan. 19 Yurra binal ngayuMajanka Jesusanka workmanmanijin wawurr-wawurrku.Ngayu ngayuku kari majaman, ngayuku kari jirray-bungajin. Ngayu bama nyajin buyun-buyunmanya,ngayu jananka badin, jana Godundu kari jurrkijinya.Bamangka Jew-warrangka nganya balu yarkinkakukunin, jana nganya warrngkay-manin. Jana kuli balkajinngaykunku. 20 Yurra binal ngayu kari kuku kunban.Ngayu kuku wubulku yurranda balkanyarrku, kukungulkurr yurranka. Ngana murumarin, ngayu yurraninbinal-bungan baja, binal-bungan baja. Ngayu bayanbayindu-yinduymbu walan, bama yindu-yindu binal-bunganka. 21 Yurra binal, ngayu bamanda wubulbukubalkan, bamanda Jew-warranda, bamanda Gentile-warranda. Ngayu jananda balkan buyun-buyunmunGodundu jurrkijinka, Jesus Christ believeim-bunganka,maja-bunganka. 22 Ngayu townbu Jerusalem dungan-dungayda, Godundumundu Wawubu nganya yunganya.Ngayu binal kari, wanjarrmal baja ngaykundu. 23 Ngayu

Page 95: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 20:24 95 Acts 20:31townbu yindu-yinduymbu walanya, GodundumunduWawubu ngaykundu balkanya Jerusalem-warrangaykunku kuli balkajinka, kuli dajinka. Jana nganyajailba mumbanka, warrngkay-maninka. 24 Yambayinyamundu troubledu nganya kari yinyil-bungal.Yalada. Nganya balurrku yarkinkaku kuni. Kari.Majangka Jesusangka nganya yungan, bamanda balkankakukuku Godundumun. Majangka Jesusangka nganyayungan nyungunku workmanijinka. Ngayu yinya workkunbay-maninka. Ngayu bamanda balkanka Godungkujananga wawu juran-bunganka. Bama Jesusandamunbukukungu milka-janay, Godungku jananin juran-bungalda.

25 “Ngayu yurranjiku bundandan, ngayu yurrandawubulbuku balkan God majamanka bamanka, nyungubama ngulkurrduku kujinka. Ngayu yalarrku bamandayindu-yinduymbu dungan, yinya kuku balkanka. Yambangayu dungayda, yurra nganya kari nyajil baja bubunguyaluy. 26 Bamangka nguba Jesus kari kuku nyajil. Yambayinya ngayku kari, janangaku baja. Ngayku kari fault.Ngayu jananda balkankuda. 27 Ngayu Godumu kukuyurrandamun kari kujin. Ngayu kuku wubulku yurrandabalkan, kuku Godundumun. God wawu yurra binalmankanyulu wanjarrmanka. 28 Yurra mumbarmakada.Yurra Jesusamu jawun-karra ngulkurrduku nyaka.Godundumundu Wawubu yurranin pastor-pastor-bungan, jananin kujinka, wawu junkurrji-bungankakukubu, binal-bunganka kukuku Godundumun. JanaJesusamu jawun-karraman, nyulu jananka wulanya.29 Ngayu binal. Ngayu dungay, bama yurranda kaday.Jana yurranda jurrilmal, yurranin kirinka Jesusandamilka-jananka. 30 Juma kanbal yurrandamun ngami-ngamimal. Jana jurrilmal, Jesusamu jawun-karrangami-ngami-bunganka. 31 Yurra miyil-janayda,

Page 96: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 20:32 96 Acts 20:38mumbarmakada. Yurra binal ngayu ngadingka, 3 yearsyurranin binal-bungal-bungan, wungara, wujurrbu.Ngayu badin yurranka, ngayu wawu yurra wawurr-wawurrduku Jesus kuku nyajinka.

32 “Ngayu wawu Godungku yurranin ngulkurrdukukujinka. Godundumundu kukubu yurranin junkurrji-bungal. Godundumundu kukubu yurranin helpim-bungal, nyungundu milka-jananka. Kaki yurra milka-nga kukuji Godunjiku bunday, yurra juma kunamalbamanji Godungku dayirr-bungan, ngulkurr-ngulkurr-bungan. 33 Ngayu yurranjiku bundandan, ngayu money-baka kari, kambi-baka kari. Ngayu wawu kari moneymaninka or kambi maninka bamandamun. 34 Yurrabinal, ngayu marabu workmanijin, money maninka,mayi maninka, kambi. Ngayu dajin jananda ngaykunjibundandarin. 35 Ngayu yinyamundu yurranda mil-bin ngana workmanijinka, bama kurrbar-buyun helpim-bunganka. Yurra Maja Jesus milkabu kuji. Nyulu yala-man, ‘Ngulkurr yurranka yurra bamanda junjuy-junjuyjirraydajil, yambayurra janandamunbuban-bubanmana.Yurra wawurr-wawurrduku junjuy daya. Yurra jaway-maka, kari jumbunmaka. Yurra junjuy dajil, yurrawawurr-wawurrmanijida.’ ”

36 Paul kuku kunban, jana bungkubu janarin, janawubulkumurukuGodunji balkawan. 37 Janawubulku ban-badinda. Jana nyungun goodby-bungan,marabu karrban,kissim-bungan. 38 Jana milka-bujarmaynda, Paulungkubalkanya jana nyungun kari nyajil baja bubungu. Jananyungun barrmanda boatbu.

21Paul townbu Jerusalem dungan.

Page 97: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 21:1 97 Acts 21:91 Nganjin jananin bawan, boatbu walarin, junkayku

dungarin bubungu Cos. Warngku yindu nganjin bubunguRhodes kadarin. Yinyamun nganjin townbu Patara dun-garin. 2Yinyaymba nganjin boat yindu warrmba-bungan,bubungu Phoenicia dungan-dunganya. Nganjin yinyaboatbu walarin, dungarin baja. 3 Nganjin naka bajakububungu Cyprus walkuku warririn, yinyamun nganjinjunkayku dungarin bubungu Syria. Boat townbu Tyredungan, yamba-yamba yilbanka. 4 Nganjin Jesusamujawun-karra warrmba-bungan townbu Tyre. Nganjinwarngku 7-bala jananji bundarin. Jana Jesusandamundujawun-karrangka Paul milka-bakan. Jana yalaman,“Yundu kari townbu Jerusalem dungay baja.” Godun-dumundu Wawubu yinya kuku balkan jananda. Yambanyulu jananda kari milka-janan. 5 Warngku 7-balaman,nganjin dungarin baja. Jana dingkar-dingkar, jalbu-jalbu, kaykay-kaykay wubulku, jana nganjinin townmunbarrman jukara jalunbu. Yinyaymba nganjin wubulkubungkubu janarin, miyil nandajirin, Godundu balkan.6 Yinyamun nganjin jananji goodby-bungawan. Nganjinboatbu walarin, jana bayanbaku dungarin baja.

7 Wawu townmun Tyremun nganjin townbu Dulimayiskadarin. Yinyaymba nganjin boatmun jalamankuda.Nganjin Jesusandamunbu jawun-karranda dungarin,jananji bundarin warngku nyubun. 8 Warngku yindunganjin dungarin baja, townbu Caesarea kadarin.Yinyaymba nganjin Philipandamunbu bayanba dungarin.Ngadiku Jesusandamundu jawun-karrangka dingkar-dingkar 7-bala wangkanin, mayi wambajinka bunjil-bunjilamu jalbu-jalbumu. Philip, nyulu yinyarrku.Nyulu evangelist. Nganjin nyungunji bundarin.9 Philipamu kangkal-kangkal maral-maral 4-balakariku marrymanijin. Jana Godumu kuku yirrkan.

Page 98: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 21:10 98 Acts 21:1610Nganjin Philipanji buban bundarin. Nganjin nyungunjibundandarin, dingkar yindu, burri Agabus, kadanbubumun Judeamun. Nyulu Godumu prophet. Godungkunyungundu kuku balkan bamanka, nyungundu balkanjuma wanjarrmal bamanda. 11 Agabus nganjinandakadan. Nyulu Paulumu wayarri manin, nyulu nyulukumara, and jina kajajin Paulundumundu wayarrimundu.Agabusangka Paulundu yalaman, “GodundumunduWawubu ngaykundu balkan Jerusalem-warrangka yunumara, and jina yalaku kajal townbu Jerusalem. Janabamangka Jew-warrangka yunun Gentile-warrandamambarril, jailba nandal.” 12 Nganjin yinya kukunyajin, nganjin Paulundu balkan, “Yundu kari townbuJerusalem dungay.” Jana Caesarea-warrangka yalarrkubalkan Paulundu. 13 Yamba Paulungku yalaman, “Yurrawanyurrinku banbadi? Wanyurrinku nganya milka-bujar-bungal? Kaki jana Jerusalem-warrangka nganyakajanka, balu nganya kaja. Kaki ngayu wulay Jesusanka,ngayu balurrku wulay. Ngayu readyda, jailba dungankaor wulanka Jesusanka.” 14 Nganjin Paul milka-bakanbaja, yamba nyulu nganjinanda kari milka-janan. Nyulukari milka-janan, nganjin yalaman, “Baluda, yundudungaykuda. Godunduku baja.”

15 Wawu yinyamun nganjin yamba-yamba muru-bungan, townbu Jerusalem dungarin. 16 Kanbal Je-susamu jawun-karra townmun Caesareamun nganjinanjikadarin. Jana nganjinin barrman Nasonandamunbubayanba. Nyulu Nason ngadiku bubungu Cyprus bundan,yinyamun kadan townbu Jerusalem. Nyulu ngadiku Je-sus kuku nyajin, Christianman. Nganjin nyunguwunbubayanba bundarin townbu Jerusalem.

Paul jananda Jamesanda dungan.

Page 99: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 21:17 99 Acts 21:2517 Nganjin townbu Jerusalem kadarin, jana Jesusamu

jawun-karra wawurr-wawurrman. Jana nganjininwawurr-wawurrduku yulmbarrin. 18 Warngku yindunganjin Paulunji dungarin, Jamesanji balkawanka.Jana pastor-pastor wubulku nyunguwunbu bayanbamurumarin. 19 Paul jananda jakalba janan, janangagreetings dajin. Nyulu jananda balkan junjuy-junjuynkuwubulkuku Godungku balkan. Nyulu yalaman, “Yindubama, bama Gentile-warra, jana yalarrku nganya kukunyajin, ngayu Godumu kuku yirrkanya.” 20 Jana pastor-pastorangka yinya kuku nyajin, jana God buyay-manin.Jana Paulundu yalaman, “Yundu binalda bamangkaJew-warrangka Jerusalem-warrangka wubulinja Jesuskuku nyajil-nyajil. Jana yalarrku jananga law wukurril-wukurril. 21 Kanbalda bamangka jananda kuku jurrilbalkan yununku. Jana balkan yundu Jew-warra bubunguyinduymbu binal-bungal-bungal jananga law kariwukurrinka baja. Jana balkan yundu binal-bungal-bungal ngawa dingkar yulban kari yakanka yala lawkungujakuramunku. Jana balkan yundu binal-bungal-bungal kari Moses kuku nyajinka. 22 Jana Jerusalem-warra juma binalmal yundu townbu Jerusalem kadanbaja. Ngana wanjarrmalda? 23Nganjin yunundu balkalda.Yaluy dingkar-dingkar 4-bala. Jana God promiseim-bungan. 24 Yundu jananin Jew-warrandamunbuchurchmunbu yalbaymba wundi, jananga minya sheepbuy-im-bunganka, Godundu dajinka. Yurra minya sheepkuni, Godundu daya. Yurra kunbay-manil, jana janakumungka yakajika yala Mosesangka lawbu binal-bungan.Yinyamun Godungku yurrangawawu dayirr-bungal. JanaJerusalem-warrangka nyajilda yundu baya wayjunyu,mungka yakajinya, jana binalda yundu law kujil-kujilkuda ngujakuramunku. 25 Nganjin kaban yungan

Page 100: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 21:26 100 Acts 21:29Jesusandamunbu jawun-karranda Gentile-warranda.Nganjin balkan,

‘Bamangka minya mulkayanda idolanda dajil, yurrayinya minya kari nuka. Bamangka junjuy-junjuy minyamanu karrbal, yarkin-bungal, yurra yinya minya karinuka. Mula kari nuka. Yurra manyarranjiku yurrawun-jiku wunay, yalarrku yurra dunyunjiku yurrawunjiku wu-nay.’

Nganjin yinya kuku yungan bamanda Gentile-warranda.”

26 Paulungku yinyarrin dingkar-dingkar 4-balawundin. Warngku yindu jana janaku dayirr-bungajinyala Mosesangka lawbu binal-bungan. Paul Jew-warrandamunbu churchmunbu walan, bamanda balkanjana wanja-wanja minya kuninka, Godundu dajinka.Nyulu yalaman, “Yurranga wawu dayirrmal, yinyamunyurra minya wayju, Godundu daya.”

Bamangka kulijingka Paul karrban churchmunbu.27 Jana janaku dayirr-bungajin churchmunbu warngku

7-bala. Jana kunbaja-kunbaja, kanbalda bamangka Jew-warrangka Asiamunduku Paul nyajin, bama wubulkukunjan. Jana Paul karrban. 28 Jana yirrkan, “YurraJew-warra, yurra nganjinin helpim-bunga. Yanyudingkar yiringkurrku dungan-dungay, bamayiringkurrkubuyun-buyunku binal-bunganka. Nyulu balkal-balkal,‘Yurra Mosesamu law kari nyajinyaku. Yurra Jew-warrandamunbu churchmunbu kari wala.’ Yalarrkunyulu bama Gentile-warra churchmunbu yalbaymbawundin. Yinyamundu nyulu yanyu church buyun-daman. Yanyu Godumukuda church, Gentile-warrakari bajaku wala.” 29 Jana yinya kuku balkan Paulunku,balu nyajin Paulungku bama Gentile, burri TrophimusJew-warrandamunbu churchmunbu walay-maninya.

Page 101: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 21:30 101 Acts 21:37Trophimus townmun Ephesusmun. Jarra nyiku-nyikujana nyungun nyajin streetmunbu dungan-dunganyaPaulunji. Yamba Paulungku nyungun kari churchmunbuwalay-manin. 30 Jana bama wubulku murumarinda, kuli-kadarin Paulunku. Jana Paul karrban, nyungun ngalkalbayiringkan, door churchmunbu nandan. 31 Jana Paulyarkin-bunganka, yamba kanbal bama majanda soldier-soldierandamunbu warrin. Jana majanda yalaman,“Jerusalem-warra wubulku kuli-kuliku bundandari.”32 Majangka jirrayngka yindu maja-karra kunjan,yalarrku nyulu soldier-soldier kunjan. Jana wubulkujinbalku Jew-warranda warririn. Jana Jew-warrangkamaja soldier-soldieranka nyajin kankadarinya, janaPaul kari kunin baja. 33 Maja soldier-soldieranka yubakadan. Nyulu soldier-soldieranda balkan, “Nyungunkarrbada.” Jana Paul chainda jambuldu kajan. MajangkaJew-warranda babajin, “Yanyu bama wanju? Nyuluwanjarrman?” 34Kari, jana bama yaykarrku yirrkan. Janawubulduku kukubu walu-yindu walu-yinduynju balkal-balkan Paulunku, yamba maja binal kari wanyurrinkujana kuli dajin. Yinyayinka nyulu soldier-soldierandabalkan, “Yurra Paul soldierandamunbu bayanbawundi.” 35 Soldier-soldierangka Paul wangkar-wangkarstepmunbu wundinka, yamba Jew-warrangka jananinkanbin. Yinyaynka soldier-soldierangka Paul jarra-kulban, bamangka kuninji. Jew-warra kuli jirray bajakuPaulunku. 36 Jana bamangka yinyarrinyangka soldier-soldierwukurril-wukurrin, yirrkan-yirrkan, yalamalman,“Nyungun kunida.”

Paulungku nyungunkuku balkan.37 Jana Paul bayanba wundil-wundin, nyulu ma-

janda babajin, “Ngayu yununji balkawanka.” Majangka

Page 102: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 21:38 102 Acts 22:5nyungun nyajin kukubu Greekmundu balkanya, nyulubabajin, “Ya, yundu kukuku Greekmunku binal? Baluyundu bubumun Egyptmun.” 38 Majangka yalaman,“Jarra nyiku-nyiku bama yindu bubumun Egyptmunkadan. Nyulu bama 4000-bala muru-bungan, mabarrbakuniwanka soldier-soldieranji. Nyulu bama bubungujirrbu-jirrbungu wundin. Yundu yinya kari dingkar?”39 Paulungku yalaman, “Kari, ngayu bama Jew. Ngayubalkajin townbu Tarsus. Yinya town jirray, bubunguCilicia. Yinya ngayku bubu. Yala yundu nganya yungal,jananda Jew-warranda balkanka?” 40Majangka yalaman,“Yalada, balkada.” Paul wangkar-wangkar stepmunbujanan. Nyulu marabu bamanda balkan jankamanka. Janajankaman, nyulu jananda balkan kukubu Hebrewmundu.

221 Paulungku yalaman, “Yurra bama wubulku

ngaykundu milka-janayarr. Ngayu yurranda balkanka.”2 Jana nyungun nyajin balkanya janawundu kukubuHebrewmundu, jana jankamarinda, milka-janarinkuda.Paulungku yalaman,

3 “Ngayu Jew yala yurra. Ngayu townbu Tarsusbalkajin, bubungu Cilicia. Yamba jana nganya yalaymbatownbu Jerusalem wundin. Teacherangka Gamalielangkanganya binal-bungan. Nyulu nganya mumbarabukubinal-bungan Jew-warrandamunku lawmunku. Ngayuwuljaljiku God kuku nyajil-nyajil yala yurraku. 4Ngadikungayu Jesusamu jawun-karra wukurrin, kuninka. Ngayujananin, dingkar-dingkar and jalbu-jalbu nubinya,karrbanya, jailba nandanya. 5 Yurra jananda maja-majanda, priestanda jirrayanda babajika yinyayinka.Jana ngaykundu kaban dajin bamanka Jew-warrankatownbu Damascus. Ngayu yinyaymba dungan, Jesusamu

Page 103: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 22:6 103 Acts 22:14jawun-karra nubinka. Ngayu jananin karrbanka, townbuJerusalem wundinka, punishim-bunganka.”

Paulungku balkan nyulu Godundu jurrkijin.6 Paulungku yalaman baja, “Yala, ngayu baraldarr

dungan-dungan, ngayu yuba kankadankuda townbuDamascus. Wungar jarra-jarraman, ngayu light dayirrbajaku nyajin jiringa. Yinyamundu lightmundu dayir-rda yinyayngkarr bajarra balban. 7 Ngayu bubungudaran, ngayu kuku nyajin yalamanya, ‘Saul, Saul, yundunganya wanyurrinku buyun-damal-damal?’ 8 Ngayubabajin, ‘Yundu wanju, Maja?’ Jesusangka yalaman,‘Ngayu Jesus townmun Nazarethmun. Yundu nganyabuyun-damal-damal.’ 9 Jana dingkar-dingkar yinyarrinngaykunji dungan-dungarin, jana light dayirr nyajin,yamba jana kuku kari milkabu nyajin ngaykunji balka-wanya. 10 Ngayu babajin, ‘Ngayu wanjarrmalda, Maja?’Nyulu yalaman, ‘Yundu daka, dungay townbu Damas-cus. Yinyaymba bamangka yunundu balkal wanjar-rmanka baja.’ 11 Lightmundu dayirrda nganya miyil-burra-bungan. Jana nganya marabu wayan, nganjintownbu Damascus kadarin.

12 “Dingkar nyubun yinyaymba bundandan, burriAnanias. Nyulu wuljaljiku Jew-warramu law ngujaku-ramunku wukurrin. Jana Damascus-warrangka Jew-warrangka wubulduku yalaman, ‘Nyulu bama ngulkurr,buyun kari.’ 13 Ananias ngaykundu kadan, yubaku janan.Nyulu yalaman, ‘Ya, Saul, yundu miyilda nyaka baja.’Ngayu miyil walngajin, nyungun nyajin. Ngayku miyilngulkurrmankuda. 14 Ananiasangka ngaykundu yala-man, ‘Jew-warrandamundu Godungku yununwangkanin,yundu bama binal-bunganka nyungunku. Nyulu yununwangkanin, nyungu kangkal ngulkurr yunundumilbinka.

Page 104: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 22:15 104 Acts 22:21Yinyaynka yundu nyungun nyajinkuda. Nyulu yununwangkanin, yundu Jesusanji balkawanka. Yinyaynkayundu nyungunji balkawankuda. 15 Yundu Godumukuku Jesusanka yirrkayda bamanda wubulbuku. Yundujananda balka wanyu yundu miyilda nyajin, and wanyuyundu milkabu nyajin. 16 Yundu wanyurrinku bundan-dayku? Dakada! Dukul-damajikada, baptisemakada.Yundu Jesusanda yirrkay, yunun buyun-buyun kidanka.’Ananiasangka ngaykundu yinya kuku yalaman.”

Godungku Paul yungan Gentile-warranda.17 Paulungku yalaman baja, “Wawu yinyamun ngayu

yalaymbaku townbuku Jerusalemku kadan baja. NgayuJew-warrandamunbu churchmunbu walan, praymani-jinka, miyil nandajinka. 18 Ngayu miyil nandajin, Je-sus nguwimal milbijin ngaykundu. Nyulu yalaman,‘Jana bamangka yunun kuku kari nyajil, kuku yunduyirrkay ngaykunku. Yinyayinka yundu jinbalku town-mun Jerusalemmun dungayda.’ 19 Ngayu nyungunduJesusanda yalaman, ‘Maja, ngadiku kanbalda bamangkayunun kuku nyajin, yunu jawun-karraman. Yinyayinkangayu Jew-warrandamunbu churchmunbu yiringkurrwalan, bama nubil-nubin, jana yunun kuku nyajinya.Jew-warra yaluy yinyaynka binal. 20 Stephenangkangadiku yunu kuku yirrkan. Yala-yalaku jana nyungunkuljibu kuninyarrku. Ngayu yubaku janjanan, nyajil-nyajin. Ngayu ngayuku balkawan, “Yinya ngulkurr.” JanaStephen kunil-kunin, ngayu jananga kambi kujin. JanaJew-warra yalarrku yinyaynka binal.’ Ngayu MajandaJesusanda yinya kuku yalaman. 21 Nyulu ngaykunduyalaman, ‘Dungayda, ngayu yunun kala-kalbay yungal.Yundu bamanda walu-yinduymbu walu-yinduymbu dun-gay, Gentile-warranda, bamanda Jew-warranda kari.’ ”

Page 105: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 22:22 105 Acts 22:2922 Jana Jew-warra Paulundu mumbarku milka-janan,

yamba jana wawu kari nyunguwunku kukuku Gentile-warranka. Yinyayinka jana jinbalku yirrkan baja, “Nyun-gun wundida, kunida.” 23 Jana yirrkan baja, kambibulngan baja, bulbur yilban baja, jana kuli-kadarin ba-jaku. 24 Majangka soldier-soldierandamundu yinya nya-jin, nyulu soldier-soldieranda yalaman, “Paul kanangawalay-mana soldier-soldierandamunbu bayanba. Ngayubinal kari wanyurrinku jana yirrkan-yirrkay nyungunku.Yinyayinka yurra nyungun wuybubu kulba. Nyulunguba manubajabuku balkal jananka. Nguba bal-kal wanyurrinku jana nyungun kuninka.” 25 Janasoldier-soldierangka Paul karrabu kajan, wuybubu kul-banka. Kari, yindulu maja yubaku janjanan. Paulungkunyungundu yalaman, “Ngayu bama Roman. Roman-warrandamundu lawbu yunun kiril nganya kuninka.Yurra nganya kariku courtcasemunbu wundin, karikumalaji-bungan.” 26 Yinyangka majangka yinya kukunyajin, nyulu majanda jirrayanda dungan, yalaman,“Yundu nyungundu wanjarrmanka? Nyulu bama Ro-man.” 27 Nyulu maja jirray Paulundu kadan, nyun-gundu babajin, “Yundu ngaykundu balka, yundu bamaRoman?” Paulungku yalaman, “Yuwu.” 28Majangka yala-man, “Ngayu money jirray dajin, bama Romanmanka.”Paulungku yalaman, “Yamba ngayu balkajin Roman-warrandamunbu bubungu, yinyayinka ngayu kari payim-bungan.” 29 Jana soldier-soldierangka yinya kuku nyajin,jana Paul jinbaldaku bawan. Maja yalarrku yinyilman,nyulu kuku nyajinya Paul bama Roman. Nyulu binalda,nyulu Paul kari chainda kajanyaku.

Paul jakalba council-councilanda janjanan.

Page 106: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 22:30 106 Acts 23:630 Yamba maja jirray binalmanka wanyurrinku jana

Jew-warrangka Paul nyuyan. Yinyayinka nyulu warngkuyindu Paulundumun chains walngan. Nyulu kuku yunganmajanda priestanda, council-councilanda, murumarinka,meetingmunku. Yinyamun nyulu Paul meetingmunbuwundin, jananda jakalba jajirrin.

231 Paulungku bama council-council nyajin, nyulu

yalaman, “Yurra jawun-karra, ngayu yurranda balkaldangayu wuljaljiku ngulkurrku bundandan Godunku.Ngayu kari buyun-buyunku bundan, ngulkurrkubundan.” 2Maja priest jirray burri Ananias. Kanbal bamayubaku Paulundu janjanarin. Ananiasangka janandayalaman, “Yurra nyungun kangkul kulba.” 3 PaulungkuAnaniasanda yalaman, “Godungku yunun yalarrkukangkul kulbal. Yundu bama manubu-wundil. YunduJew-warrandamundu lawbu nganya jailba-bunganka,yamba yundu yinya law dumbarrin, yundu janandabalkanya nganya kangkul kulbanka.” 4 Jana yubajanjananya, jana Paulundu yalaman, “Yundu Godumupriest jirray kari murru-kanganyaku.” 5 Paulungkuyalaman, “Ngayku jawun-karra, ngayu binal kari nyuluGodumu priest jirray. Godundumundu kabanda yalaman,‘Yurrawunku majanka kari buyun balka.’Yinyayinka ngayu yinya kuku kari balkanyaku.”

6 Paulungku bama council-council nyajin baja, nyulunyajin kanbal Pharisee-warra, kanbal Sadducee-warra.Paul yinyarrinyanka binal. Yinyayinka nyulu yirrkan,“Ngayku jawun-karra, ngayu Pharisee, ngayku nganjanPharisee. Wawuwulanyamunbama juranmal baja. Ngayuyinya kuku believeim-bal. Yurra nganya yinyayinka jailba

Page 107: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 23:7 107 Acts 23:14yunganka.” 7 Paulungku yinya kuku balkanya, Pharisee-warra and Sadducee-warra jana-karrajiku murru-kangawan yinyay bayanba. Jana ngami-ngamiman, yala-karrajiku kari believeim-bungan. 8 Pharisee-warrangkayalaku believeim-bal: wawu wulanyamun bamajuranmalkuda, angel-angel bundandarikuda, bamangawawu bundandarikuda. Sadducee-warrangka walu-yindukuku believeim-bal. Jana yalaku believeim-bal: bama karijuranmal baja, angel yamba-karibi. Bama wulay, wawuyalarrku wulaykuda. 9 Jana yaykarrku murru-kangawan.Kanbal Pharisee-warra dakan, Paulunku balkawan. Janayalaman, “Yaluyngku bamangka kari buyun-daman.Nguba angelangka or wawubu nyungundu balkankuda.”

10 Jana kuli-kadarinkuda, kuli-muruku murru-kangawan. Nyulumajangka soldier-soldieranda yalaman,“Yurra Paul mana janandamun Jew-warrandamun,nyungun bayanbaku nanda baja.” Maja wawu kari janakuli-bakangka Paul kuninka.

11Wujurrman, Maja Jesus Paulundu kadan, nyungunduyalaman, “Kari yinyilmaka. Yundu nyiku ngaykunkubalkanda townbu Jerusalem, yundu juma yalarrkungaykunku balka townbu Rome.”

Bamangka Paul kuninka.12 Warngku yindu Jew-warra murumarin meeting-

munku. Jana balkawaynda Paul kuninka. KanbaldaJew-warrangka God promiseim-bungan. Jana yala-man, “Nganjin mayi and bana kari nukal, dakwuy-dakwuyku bundari, till nganjin Paul yarkinkaku kunilar-rku. Nganjin yarkin-bungal, nganjin wawu yinyamunmayikuda nukal.” 13 Bama nguba 40-bala, nguba 45-bala yalaku murumarin, Paul kuninka. 14 Yinyamun jana

Page 108: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 23:15 108 Acts 23:21priest-priestanda jirrayanda dungarin, yalarrku council-councilanda dungarin. Jana yalaman, “Nganjin Godpromiseim-bungan. Nganjin dakwuy-dakwuyku bundaritill Paul kunilarrku. Nganjin Paul yarkin-bungal, nganjinmayida nukal. 15 Yurra council-councilangkaku kukuyunga majanda soldier-soldierandamunbu. Yurra nyun-gundu babajika Paul yalaymba wundinka baja. Yurrajurril-bunga, nyungun yaluy wundinka. Yurra nganjar-nganjar kukuku babajinka Paulundu. Majangka soldier-soldierandamundu Paul wundilda, nganjin baralba ngak-iji, Paul kunilkuda.” Jana yinya kuku yalaman council-councilanda.

16 Yamba Paulundumundu juwaynja kuku nyajinjana Paul kuninka. Nyulu Paulundu warrin soldier-soldierandamunbu bayanba, nyulu Paulundu balkanyinyayinka. 17 Paulungku maja soldier-soldierankakunjan. Nyulu nyungundu yalaman, “Yundu yanyuwarru majanda jirraymba wundi. Nyulu junjuy balkankamajanda.” 18 Majangka warru majanda jirraymbawundin, nyungundu yalaman, “Paulungku nganyajailba kunjan, nyulu yalaman, ‘Yundu yanyu warrumajanda jirraymba wundi, nyulu majanda wanyu bajarrakiraynjaku balkanka.’ ” 19 Majangka warru marabuwayan, bula bularrku balkawan. Majangka babajin,“Yundu kuku wanyu balkanka?” 20Warrungku yalaman,“Jana Jew-warra murumarin baja meetingmunku.Jana yunundu babajinka yundu wunkun Paul janandayunganka. Jana nganjar-nganjar nyungun kukukuwundinka courtcasemunku. Yamba jana yunun manubu-wundinka kukuku Paulunku. 21 Yundu jananin karikuku nyaka. Kanbal bama ngakijinka baralba, jana Paulkuninka. Jana God promiseim-bungan. Jana yalaman,‘Nganjin mayi kari nukal Paul kuninyamunku.’ Jana

Page 109: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 23:22 109 Acts 23:30yinyayinka God promiseim-bungan. Jana waitmalmalda,yundu wanjarrmalda.” 22 Soldier-soldierandamundumajangka warrundu yalaman, “Yundu dungayda, yambayundu bamanda kari balka yundu ngaykundu yinya kukubalkan.”

Jana Paul yungan Premieranda Felixanda.23 Wawu yinyamun majangka jirrayangka maja jam-

bul kunjan. Nyulu bulanda yalaman, “Yubal soldier-soldier wubulku kunja, ready-bunganka. Wujurrbuyurra townbu Caesarea dungarika. Soldier-soldier200-bala jinabu balu dungarika. 70-bala balu yarra-manji dungarika, 200-bala balu kalkajiku dungarika.”24Majangka jirrayangka yalaman, “Yubal yalarrku yarra-man yanday-bunga Paulunku, nyungun wundi majandaPremieranda Felixanda. Yurra nyungunmiyilda kuji Jew-warrandamun.” 25 Soldier-soldierandamundu majangkakabanba balkan, Felixanda yunganka. Nyulu yalaku ka-banba balkan,

26 “Premier Felix, ngayu Claudius Lysias. Yundungayku maja. Ngayu yunundu greetings yungal. 27 JanaJew-warrangka yanyu dingkar Paul karrban, nyungunyarkinkaku kuninka. Ngayu binalman nyulu bama Ro-man, ngayu nyungunmanin janandamun. 28Ngayu binal-manka wanyurrinku jana nyungun kuninka. Yinyayinkangayu nyungun janawunbu council-councilanda yun-gan. 29 Yamba Paul buyun kari, malaji kari. Jana Jew-warra Paulunku kuli-kadarin janawunku lawmunku ngu-jakuramunku, kari Roman-warrandamunku lawmunku.Yinyaynka nyulu kari jailba bundanyaku. Jana nyun-gun kari yarkinkaku kuninyaku yinyayinka. 30 Ngayukuku nyajin kanbalda God promiseim-bungan nyungunkuninka. Yinyayinka ngayu nyungun yunundu jinbal-daku yungan. Ngayu Jew-warranda yalaman, ‘Yurra Paul

Page 110: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 23:31 110 Acts 24:2nyuyanka, yurra Felixanda dungay kukuku, courtcase-munku.’ ”

Majangka yinya kuku kabanba balkan PremierandaFelixanda.

31 Jana soldier-soldierangka wujurrbu Paul barrmanyalaku majangka jananda balkan. Jana townbu Antipatriskadarin, yinyaymbawunarin. 32Warngkuyinduyinyarrinsoldier-soldier jinabu dungan-dungarin, jana nyunbarinbaja, bayanbaku dungarin baja. Kanbal soldier-soldieryinyarrin yarramanji dungarinya, jana Paul wundin-yarrku. 33 Jana townbu Caesarea kadarin, jana nyungunmajanda jirrayanda Premieranda wundin. Jana yalarrkuPremieranda kaban dajin. 34Premierangka kaban readim-bungan, Paulundu babajin, “Yundu bubumun wanja-mun?” Paulungku yalaman, “Ngayu bubumun Cilicia-mun.” 35 Yinyamun Premierangka yalaman, “Jana bamajuma yaluy kadari, yunun nyuyanka courtcasemunbu.Jana kadari, ngayu kuku yunun yalarrku nyajil.” Nyulusoldier-soldieranda yalaman, “Yurra nyungun Herodan-damunbu bayanba wundi, yinyaymba nyungun miyil-kuji.”

24Jew-warrangka Paul nyuyan courtcasemunbu.

1 Warngku 5-balaman, priest jirray, burri Ananiastownbu Caesarea dungan. Nyulu binga-binganji dungan.Nyubun lawyer, burri Tertullus jananji dungan. Janakukuji kadarin, courtcasemunku, Paul nyuyanka. Janakadarin Premieranda Felixanda, Paul nyuyanka. 2 NyuluTertullusangka yalaman,

“Premier Felix, yundu maja jirray. Yundu nganjininbama ngulkurrduku kujin-kujil. Yinyaynka ngana karikuli-kuliku bundari, ngulkurrku bundari. Yundu yanyu

Page 111: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 24:3 111 Acts 24:13bubu Palestine ngulkurrduku kujil-kujil. 3 Yinyayinkanganjin yunun thankim-bunganka. 4 Ngayu wawukari yundu ngadingka courtcasemunbu bundanka.Yinyayinka ngayu jinbaldaku balkal. Yundu nganyakuku nyakangarr. 5Yaluyungku dingkarangka PaulungkuJew-warranda yiringkurrku kuli dajil-dajil. Nyulu bamaJew-warra yiringkurrku marra-warri-manil-manin.Nyulu maja jirray bamanka Nazarene-warranka. 6 NyuluJew-warramu church yalbay buyun-damanka, yambanganjin nyungun karrban. Nganjin nyungun Jew-warrandamunbu courtcasemunbu wundinka. 7 Yambamajangka soldier-soldierandamundu Lysiasangkanyungun karrban, yaykarrdaku kulban nganjinandamun.Yinyamun Lysiasangka nyungun yunundu yungan.8 Yunduku nyungun wawu-yimba. Yundu binaldangayu manubajabuku balkal-balkal nyungunku.” 9 JanaJew-warrangka wubulduku yalaman, “Yinya kukumanubajakuda.”

Paulungku nyungunkuku balkan Felixanda.10Wawu yinyamun Premierangka Felixangka Paulundu

marabu milbin kuku balkanka. Paulungku yalaman,“Ngayu binal yundu ngadiku maja jirrayman yaluynku

bubuku. Yinyayinka ngayu wawurr-wawurrmaniji kukubalkanka yunundu. 11 Jarra nyiku-nyiku, warngku 12-balaku ngayu townbu Jerusalem dungan, Godunji balka-wanka, God buyay-maninka. Yinya kuku manubajakuda,yundu jananda babajika. 12 Ngayu kari murru-kangawanjananji, bamanga kari kuli dajin janawunbu church-munbu yalbaymba, yalarrku ngayu jananga kari kulidajin janawunbu churchmunbu karrkaymba. Yalarrkungayu bamanga kari kuli dajin streetmunbu. 13 Jananganya nyuyal-nyuyan, yamba jana jurril-bungal-bungal

Page 112: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 24:14 112 Acts 24:21

ngaykunku. 14 Ngayu yunundu manubajabuku bal-kal. Ngayu Jesus kuku nyajil-nyajilda, ngayu yinyakuku mala-yirrkay. Ngayu God buyay-manil, ngayu Je-susamu way wukurril-wukurrinya. Jana balkal-balkalyinya kuku Jesusamu manubaja kari. Yamba ngayuyalarrku Mosesamu kuku and prophet-prophetamu kukubelieveim-bal. Yinya kuku jana ngadiku kabanba balkan.15Ngayu God kuku nyajil yala jana God kuku nyajil. Janayalaku Godumu kuku believeim-bal: wawu wulanyamunbama wubulku juranmal baja, bama buyun-buyun, andbama ngulkurr-ngulkurr. Ngayu yinya kuku yalarrkubelieveim-bal. 16 Yinyayinka ngayu wuljaljiku junkaykubundanka, wawu-ngulkurrku bundanka. Ngayu junkaykubundanka Godundumunbu miyilba, and bamandamunbumiyilba. Ngayu kari kirayku dungay, buyunmanka.

17 “Ngayu town Jerusalem ngadiku bawan. Jarranyiku-nyiku ngayu yinyaymba dungan baja, moneywundinka ngaykuwunbu jawun-karranda. Ngayuyalarrku dungan minya wayjunku, Godundu dajinka.18Ngayu churchmunbu yalbaymbawalan, ngayu ngayukudayirr-bungajin yala Mosesangka binal-bungan. Jananganya warrmba-bungan yinyaymba, yamba ngayujananga kari kuli dajin. Yala-yalabi bama buban yalarrkuchurchmunbu, yamba ngayu bamanga kari bajaku kulidajin. 19 Yamba kanbal Jew-warra yinyaymba, janabubumun Asiamun. Jana nganya kuli-murubuku karrban.Kaki jana nganya nyuyanka, jana janaku yunundukadanyaku courtcasemunbu. 20 Jana yalurrinyangkabamangka wanyurrinku kari balkal wanyu buyun-buyuncouncil-councilangka warrmba-bungan ngaykunku?21 Ngayu council-councilanda jakalba janjanan, ngayuyirrkan, ‘Wawu wulanyamun bama juranmal baja. Yurranganya jailba-bunganka, ngayu yinya kuku nyajinya.’ ”

Page 113: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 24:22 113 Acts 24:27Paulungku yinya kuku yalaman.

22 Maja Felix, nyulu binal kukuku jirakalka Jesusanka.Nyulu wawu kari yinyayinka kukuku balkawanka. Nyuluyalaman, “Kariku, nyulu maja yindu, Lysias, nyulu jumakaday. Nyulu kaday, ngayu yunundu balkal baja.”23 Felixangka majanda soldier-soldierandamunbu yala-man, “Yundu Paul miyil-kuji. Kaki nyungu jawun-karranyungundu kadarinka, yalada, balu kadarika. Kaki janayamba-yamba, andmayi dajinka nyungundu, yalada, baludaya.”

Paul balkawan Felixanji, and Drusillanji.24 Juma-juma Felix townbu Caesarea kadan baja. Nyulu

manyarranji Drusillanji kadan. Drusilla, nyulu jalbuJew. Felixangka kuku soldier-soldieranda yungan, yala-man, “Yurra Paul ngaykundu wundi.” Nyulu Paulundumilka-janan, Paulungku balkal-balkan Jesus Christanka.Paulungku yalaman, “Yundu Jesus kuku nyakaku. 25 Kakiyundu God kuku nyajil, yundu junkayku Godunji bun-day. God wawu kari yundu yunuku way wukur-rinka. Nyulu wawu yundu majamanka yunuwunkukubangkarrka. Juma bama wubulku Godundu jakalba janaykukuku, courtcasemunku. Nyulu jananda balkal, ‘Yurrakanbal ngulkurr, kanbal buyun.’ Yalaku nyulu bamawangkanilkuda.” Felixangka yinya kuku nyajin, nyuluyinyilmanda. Nyulu yalaman, “Yundu dungayda, ngayuyunundu juma milka-janay baja.” 26 Felixangka moneymaninka Paulundumun, nyungun wandi-maninka jail-mun. Yinyayinka nyulu Paul kunjan baja, kunjan baja,nyungundu balkanka.

27 Wawu 2 yearsmun nyubun bama burri Porcius Fes-tus majaman bubuku. Nyulu Felixamu karrnga-dajin.

Page 114: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 25:1 114 Acts 25:9Felix dunganjiku, nyulu Jew-warranka kurrbarmanka.Yinyayinka nyulu Paul jailba bawan.

25Paul dunganka townbu Rome courtcasemunku.

1 Yala-yalabi maja Festus yinyaymba bubungu kadan.Nyulu townbu Caesarea warngku kulur bundan, yinya-mun nyulu townbu Jerusalem dungan. 2 Yinyaymba janamaja-majangka priestangka, and maja-majangka Jew-warrandamundu Paul nyuyan baja miyilba Festusanda.3 Jana Festusanda babajin, “Yundu Paul yaluy Jerusalemyungangarr? Nganjin nyungun wawu-yimbanka nganji-nandamunbu courtcasemunbu.” Yamba jana jurrilman,nyungun yarkinkaku kuninka baralba. 4 Festusangkayalaman, “Paul jailba townbu Caesarea. Ngayu jumayinyaymba dungay. 5 Yurranga maja-maja ngaykunjikadarika, townbu Caesarea. Nyulu townbu Caesareacourtcase haveim-bungal. Yurra yinyaymba nyungunnyuya.”

6 Yala, Festus townbu Jerusalem warngku 9-bala bun-dan. Yinyamun nyulu townbu Caesarea dungan baja.Warngku yindu nyulu majandamunbu chairmunbu bun-dan courtroommunbu. Nyulu jananda yalaman, “Paulwundi.” 7 Paul walan, jana Jew-warra Jerusalemkanyungundu murumarin. Jana nyungun nyuyan baja,nyuyan baja, yamba jana kari manubajabuku balkanPaulunku. Jana murruji nyungun malaji-bungan. 8 Pauldakan, nyungunkuku balkan. Nyulu yalaman, “Ngayukari buyun balkan. Ngayu Jew-warramu ngujaku-raku law kari dumbarrin. Ngayu Jew-warramu churchyalbay kari buyun-daman. Ngayu kari kuli balkajinkinganka townbu Rome.” 9 Festus Jew-warranka kur-rbarmanka. Yinyayinka nyulu Paulundu babajin, “Yundu

Page 115: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 25:10 115 Acts 25:17townbu Jerusalem kukuku dunganka, courtcasemunku?Ngayu Jew-warramu kuku yinyaymba nyajil yununku.”10 Paulungku yalaman, “Ngayu kingandamunbu court-roommunbu janjanay. Ngayu yalaymbaku courtcase-munbu haveim-bunga, townbu Jerusalem kari. NgayuJew-warranda kari kuli dajin. Yundu yinyayinka binal.11 Kaki ngayu buyun-damanyaku, yalada, ngayu wula-yarrku. Kaki jananga kuku ngaykunku manubaja kari,bamangka nganya murruji jananda mambarril townbuJerusalem. Ngayu kinganda townbu Rome dungankacourtcasemunku.” 12 Festusangka yinya kuku nyajin,nyulu maja-majanji yindu-yinduynji balkawan. Yinya-mun nyulu Paulundu yalaman, “Yundu kinganda dun-ganka, yalada, kinganda yundu dungayarrku.”

Paul bulanda jakalba, Agrippanda, Berniceanda.13 Juma king yindu, burri Agrippa, bula jalbu, burri

Bernice townbu Caesarea kadan, Festusanda. 14 Bulanyungunji bundan warngku kulur. FestusangkaAgrippanda balkan Paulunku. Nyulu yalaman,“Felixangka nyubun dingkar jailba bawan nyuludunganjiku. 15 Ngayu townbu Jerusalem dungan,jana Jew-warrangka binga-bingangka, priest-priestangka nyungun nyuyan buyun-buyunku. Janangaykundu babajin, ‘Yundu nyungu kuli daya, nyungunyarkinkaku kuni.’ 16 Ngayu jananda yalaman, ‘Maja-majangka Roman-warrandamundu kari prisoner-prisoner dajil bamanda jananin nyuyanyamunbu.Kaki bamangka prisoner nyuyal, maja-majangkanyungun courtcasemunbu wundil, nyungu chance dajilnyungunkuku balkanka. Nganjin prisoner kari dajilbamanda yinyarrinyanda nyuyanyamunbu.’ 17 JanaJew-warra yalaymba kadarin, ngayu jinbalku Paul

Page 116: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 25:18 116 Acts 25:26wundin kukuku. 18 Balu nyungun nyuyanka buyun-buyunku jirraynka. 19 Kari, bubanku, jana nyungunnyuyan janandamunku kukuku ngujakuramunku. Janabalkan dingkaranka burri Jesus. Jana yalaman, ‘Nyuluwulan.’ Yamba Paulungku yalaman, ‘Jesus juranku.’20Ngayu binal kari, wanjarrmanka baja. Yinyaynka ngayuPaulundu babajin, ‘Yundu townbu Jerusalem dungankacourtcasemunku?’ 21 Yamba Paulungku balkan nyulukinganda townbu Romeku courtcasemunku dunganka.Yinyamun ngayu nyungun jailba nandan baja, miyil-kujil-kujin. Ngayu nyungun juma kinganda yunganka.”22 Agrippangka Festusanda yalaman, “Ngayu ngayukuyinya dingkar nyajinka.” Festusangka yalaman, “Jumayundu nyungun wunkunku nyajilkuda.”

23 Warngku yindu Agrippangka bula Berniceangkakambi flash-bala didan. Bula bayanba courtcasemunkuwalan soldier-soldierandamunji maja-majanji, andcouncil-councilanji townmunku yinyaymbarrku. Janawubulku kadarin, Festusangka yalaman, “Paul yaluywundi.” Jana nyungun wundin. 24 Festusangka yalaman,“King Agrippa, and yurra wubulku, yurra yanyudingkar nyaka. Jana Jew-warrangka yalaymba, andtownbu Jerusalem bundandanya, jana wubulinjakunyungun nyuyan ngaykundu. Jana yirrkan baja,yirrkan baja, ‘Nyungun yarkinkaku kuni, kunirrku.’25 Yamba nganjin nyungun kari kuni, nyulu malajikari. Nyulu ngaykundu babajin, ‘Yundu nganyakinganda yungangarr.’ Yinyaynka ngayu nyungunduyalaman, ‘Ngayu yungalkuda.’ 26 Yamba ngayu kukuwanyu kinganda yungal Paulunku? Ngayu binalkari wanyurrinku baja jana nyungun nyuyal-nyuyal.Yinyayinka ngayu nyungun yalaymba wundin yurranda.Yundu nyungu kuku nyaka, King Agrippa, ngayu nguba

Page 117: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 25:27 117 Acts 26:7binalmalda. Yinyamun ngayu kabanba balkal kingandatownbu Rome wanyurrimbu ngayu nyungun yungal-yungal. 27 Kaki ngayu prisoner kinganda yungal, ngayukari wumbabuku yungal. Ngayu nyungundu balkankawanyurrinku ngayu yungal.”

26Paul courtcasemunbu nyungunkuku balkan Agrippanda.

1 Yinyamun Agrippangka Paulundu yalaman, “Yalada,yundu balkada.” Paul mara milbijin.

2 Nyulu balkan, “King Agrippa, ngayu wawurr-wawurrmalda, because ngayu yunundu jakalbajanjananya. Jew-warrangka nganya nyuyal-nyuyal,yamba ngayu yununduku ngaykunkuku balkanka.3 Yundu binal bajaku Jew-warrandamunku lawkungujakuramunku. Yinyayinka ngayu wawurr-wawurrman ngayu yununduku balkanka ngaykunkuku.Yundu mumbarku milka-janayarr.

4 “Jana Jew-warra ngaykunku binal bajaku. Ngayuwarruku, ngayu wuljaljiku ngaykuwunbu bubungu bun-dandan, townbu Jerusalem bundandan. Jana wubulkuyinyayinka binal. 5 Jana wuljaljiku binal ngayu Phar-isee. Kaki jana wawu balkanka, jana yunundu balkalngayu Pharisee. Jana Pharisee-warrangka Mosesamukuku jarra mumbarabuku wukurrinya kanbalanka Jew-warranka. 6 Jana wanyurrinku nganya yalaymba court-casemunbu wundin? Ngayu yurranda balkal. Godungkunganjinandamunbu jawun-karranda ngadiku yanyu kukubalkan, ‘Wawu wulanyamun ngayu bama juran-bungalbaja.’ ” Paulungku yalaman baja, “Ngayu yinya kukubelieveim-bal, milkabu kujil. Yinyayinka jana nganyacourtcasemunbu wundin. 7 Jakalbamunku nganjin Jew-warra wubulku bamandamun 12-balandamun kadarin.

Page 118: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 26:8 118 Acts 26:14Nganjin wubulduku God kuku nyajin nyulu bama juran-bungal baja. Yinyayinkanganjin Jew-warrangkanyungunGod buyay-manilda wuljaljiku. Ngayu yunundu balkal,King Agrippa, jana yinyayinka nganya nyuyal-nyuyalda.8 Yurra yalamal, ‘Godungku bama kari juran-bungal.’Yamba Godungku bama juran-bungalarrkukuda.

9 “Nyulu Jesus townmun Nazarethmun. Ngadikubamangka Jesus kuku nyajinya, ngayu jananin buyun-daman. 10 Ngayu jananin buyun-daman townbuJerusalem. Ngayu kaban manin maja-majandamunpriestandamun Jesusamu bama jailba mumbanka.Bamangka Jesus kuku nyajin, ngayu jananin jailbamumban. Jew-warrangka Jesusamu jawun-karrakuninka, ngayu yalaman, ‘Yinya ngulkurr. Yalada.Yarkinkaku kunida.’ 11 Ngayu yarbarrka Jesusamujawun-karra punishim-bungan. Ngayu churchmunbuyindu-yinduymbu walanya, jananda yalamanya, ‘YurraJesus kari kuku nyaka. Kaki yurra nyungun bawal, ngayuyurranin kari punishim-bungal.’ Ngayu kuli-kadanyajananka. Ngayu yalarrku yinduymbu bubungu dungan,jananin nubinka.”

Paulungku balkan nyulu jurrkijin Godundu.12 Paulungku yalaman baja, “Yinyayinka ngayu townbu

Damascus dungan. Majangka priestangka jirrayangkangaykundu kaban dajin, jananin karrbanka. 13 Yalada,king, ngayu yunundu balkal wanjarrman ngaykundu.Ngayu baraldarr dungan-dunganwungara jarra-jarranga.Ngayu light dayirr-dayirr nyajin jiringa. Light dayirrbajaku wungaraka. Lightmundu yinyangkarr baja bal-ban nganjinandarr. 14 Nganjin wubulku bubungu daran,

Page 119: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 26:15 119 Acts 26:18

ngayu Jesus milkabu nyajin kukubu Hebrewmundu yala-manya, ‘Saul, Saul, yundu nganya wanyurrinku buyun-damal-damal? Yundu yunduku yudan-yudaji. Yunduyala bulki. Bamangka nguba bulki wukurril jukubu jal-ngkundu. Bulkingka juku jalngkun jabil, nyulu nyulukuyudaji. Yundu yala yinya bulki, Saul.’ 15 Ngayu baba-jin, ‘Yundu wanju, Maja?’ Majangka ngaykundu yala-man, ‘Ngayu Jesus, yundu nganya buyun-damal-damal.16 Yundu dakada. Ngayu yunun wangkanin ngaykunkuworkmanijinka. Yinyayinka ngayu ngayuku nguwimalmilbijin yunundu. Yundu bamanda yindu-yinduymbubalka ngayu nyiku nguwimal milbijin yunundu. Ngayujuma yunundu balkal wanjarrmanka. 17 Ngayu yu-nun miyil-kujil Jew-warrandamun. Yalarrku ngayuyunun miyil-kujil bamandamun Gentile-warrandamun.Ngayu yunun yungalda bamanda wubulbuku, Gentile-warranda. 18 Yundu jananin binal-bunga ngaykunku.Yundu jananinmilka-baka, janamanubajaku binalmanka.Yundu jananin ngaykunku binal-bunga, jana kari buyun-buyunku bundanka baja, jana ngulkurrku bundanka.Yundu jananin binal-bunga, jurrkijinka. Jana kari Sa-tanamu bamamanka, yamba jana Godumu bamamanka.Satanamu baral yalaku nyuluku, kurru-kurru. Godumubaral yalaku nyuluku, junkay. Yundu jananin binal-bunga jana kari baraldarr kurru-kurruburr dungarinka.Kari. Jana baraldarr junkaynjarrku dungarinka. Jananganya kuku nyajil, and ngaykundu mambarriji, ngayubuyun-buyun kidal janandamun. Ngayu janawunkubuyun-buyunku milka-wulayarrku, jana kunamanka Go-dundumunji bamanji yindu-yinduynji. Ngayu jananinyindu-yindu yalarrku ngulkurr-bungan, dayirr-bungan,jana nganya kuku nyajinya.’ Jesusangka yinya kukungaykundu yalaman.”

Page 120: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 26:19 120 Acts 26:25Paulungku jananda balkan nyunguwunku workmunku.

19 Paulungku yalaman baja, “Yundu nyajinda, KingAgrippa, ngayu Jesus nyajin jiringa, nyulu yalakungaykundu kuku balkan. Ngayu nyungu kuku kari bayjan.Kari. Ngayu bamanda balkankuda. 20 Ngayu jakalbakuDamascus-warrandarr balkan. Yinyamun ngayubamanda townbu Jerusalem balkan, yinyamun bamandawubulbuku bubungu Judea balkan. Ngayu Gentile-warranda yalarrku balkan. Ngayu jananda balkan buyun-buyunmun jurrkijinka, Godundu jurrkijinka. Ngayubalkan jana must junkayku bundarika, jana Godundujurrkijinya. 21Yinyayinka jana bamangka Jew-warrangkanganya karrban churchmunbu yalbaymba, yarkinkakukuninka. 22 Yinyamun nyikurrku Godungku nganyajunkurrji-bungal-bungan, nganya miyil-kujil-kujin.Ngayu yurranda wubulbuku balkanka, bamanda maja-majanda, and bamanda yindu-yinduymbu. Ngayu kukusame-one balkanka prophet-warrangka, and Mosesangkangadiku balkan bamanka Godundumun. Ngayu kukuwalu-yinduynku kari yurranda balkan. 23 Jana, prophet-prophetangka, andMosesangka ngadiku balkan bamankaChristanka Godundumun. Jana balkan yinya bamawarrngkanka, wulanka, yarkinmun wandinka baja,juranmanka baja. Nyulungurr yarkinmun juranman baja.Yalakudabi nyulu bamanda balkan nyulu jananga wawujuran-bunganka. Nyulu yalakuda bamanda wubulbukubalkan, Jew-warranda, and Gentile-warranda.” Yinyakuku Paulungku yalaman.

24 Paulungku yinya kuku wambal-wamban,Festusangka yaykarrdaku yalaman, “Ya, Paul, yundukiru-kari! Kaban nyajil-nyajinyabi yunun kiru-kari-bunganda.” 25Paulungku yalaman, “Karibi, Festus, ngayukari kiru-kariman. Ngayu manubajabuku balkal-balkan,

Page 121: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 26:26 121 Acts 27:2junkaynjaku balkal-balkan.” 26 Paul King Agrippandajurrkijin, yalaman, “King Agrippa, yundu yinyayinkabinal, yundu binal yinya manubajakuda. Yinyayinkangayu yunundu munabuku balkal-balkal. Yundu binal,yanyu kirayku kari. Nganjin kari kirayku dungarin.”27 Paulungku yalaman, “Ya, King Agrippa, yala yundu?Yundu jananin dingkar-dingkar prophet-prophet kukunyajil? Ngayu binal yundu jananin kuku nyajil-nyajil.”28 Agrippa Paulundu babajin, “Yala yundu nganyajinbaldaku Christian-bungal?” 29 Paulungku yalaman,“Nguba jinbaldaku, nguba yambaldaku, yalada. Yambangayu wawu yurra wubulduku God kuku nyajinka yalangayu. Ngayu wawu yurra wubulku Godundu milka-jananka yala ngayu milka-janjanay, yamba prisoner-prisoner kari yala ngayu.”

30 Yinyamun jana, King Agrippa, Bernice, PremierFestus, bama yindu-yindu, jana wubulku wandirinkuda.31 Jana roommun dungan-dungarin, jana jana-karrajikubalkawan. Jana yalaman, “Nyulu Paulungku kari buyun-daman. Jana nyungun kari jailba mumbanyaku, kariyarkinkaku kuninyaku.” 32Agrippangka Festusanda yala-man, “Ngayu nyungun jailmun yunganka. Kari, nyulubabajin nyungun yunganka majanda Caesaranda. Ngayumust Caesaranda yunga, nyulu babajinya.”

27Paul boatji dungan townbu Rome.

1 Wawu yinyamun jana Paul bubungu Italy yungankaboatji. Jana nyungun, yindu prisoner-prisoner dajinJuliusanda. Julius nyulu maja Romanandamunku soldier-soldieranka. Jana nyunguwunbu soldier-soldierandaburri dalkinAugustan-warra. Ngayu Luke, ngayuPaulunjidungan. 2 Nganjin boatbu walarin. Boat townmun

Page 122: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 27:3 122 Acts 27:12Adramyttiummun. Boat townbu yindu-yinduymbu dun-ganka, bubungu Asia. Nganjin town Caesarea bawan,jalun-jalun warririn. Bama burri Aristarchus nganji-nanji kadan. Nyulu townmunThessalonicamunbubumunMacedoniamun. 3Warngku yindu nganjin townbu Sidonkadarin. Maja Julius Paulunkumanun-manunman. NyuluPaul yungan jawun-karranda, jana nyungun kujinka.4 Nganjin yinyamun jalun-jalun warririn baja. Muyarjirray bajaku. Yinyayinka nganjin kuwa-kuwa bajakuwarririn bubunguCyprus. Yinyaymbamuyar jarra buban.5Yinyamun nganjin bubungu Cilicia, bubungu Pamphyliawalkuku warririn jalun-jalun. Juma nganjin townbuMyra bubungu Lycia kadarin. 6 Yinyaymba majangkaboat warrmba-bungan townmun Alexandriamun. Boatbubungu Italy dungan-dungan. Nganjin yinyaynji boatjidungarin.

7 Nganjin waymbulku dungarin warngku kulur. Jumanganjin yuba kadarin townbu Cnidus. Nganjin yarrajibarr kari dungarin baja,muyar jirray bajaku. Yinyayinkanganjin yarra naka dungarin burriraburr. Burrir burriCrete. Nganjin yuba bubungu Salmone dungarin badaburriraburr. Muyar buban yinyaymba. 8 Nganjin yubabajaku warririn, jalun jaba-jaba bajaku. Nganjin bubungukadarin, burri Fair Havens, yubaku townbu Lasea.

9 Nganjin ngadingka yinyaymba townbu bundarinya,bulurubu nganjinin yinyayku juru-manin. YinyayinkaPaulungku yalaman, 10 “Yurra bama, kaki ngana dungaribaja, boat janjinji nganjinanji, yamba-yambaji. Muyarjirraykuda, jalun jaba-jabamaynkuda.” 11 Yamba yinyamaja Paulundu kari milka-janan. Nyulu milka-jananCaptainanda, dingkaranda yinduymbulu. Boat nyunguku.12Bubu Fair Havens buyun, bulur-baka bajaku. Jana bamawubulku dungarinka townbu Phoenix. Phoenix town

Page 123: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 27:13 123 Acts 27:21jarra yarra kuwamundu burrira. Muyar yinyaymba bubanbuluruku.

Muku muyariji jalun.13Yala-yalakumuyar bubannakamunkadan. Jana jana-

karrajiku balkawan, “Ngana dungarikuda.” Jana anchorkulban, burriraburr karangkaldarr warrin. 14Yamba jumamuku-muyariji kadan baja, jarramali burrirmun kadanbaja. Yalarrku muyar kungkarrmun kadan. 15Muyarabujirraynja nganjinanga boat kanbin, kari dungan baja.Yinyamun nganjin yalaman, “Baluda, balu ngananganmuyarabuku wundi.” Nganjin jurrkijin, muyarabu boatyaykarrdaku yungan. 16 Nganjin burrira karrkaymba,burri Cauda, yuba bajaku warririn. Muyar jarra bubanyinyaymba. Nganjin dingki, lifeboat kudamundu kulbal-kulban. Nganjin dingki lifeboat boatbu yalbaymba jarra-kulbanka, kajanka. Nganjinanga lifeboat kulngkul bajaku,yamba nganjin jarra-kulban, karrabu kajan. 17 Dingkikajan, jana boat yalbay kajanka karrabu. Jana karrabada-bada boatmundurr kajan, dumbarrinji. Jana yinyil-man, muyarabu boat jukara jirraymba buyburr-damanjibubungu Libya. Yinyayinka jana mararr kulban, bada-bungan. Muyarabu nganjinin wundinda. 18Muyar jirraybajakukuda. Warngku yindu jana yamba-yamba kanbaljalunbu yilban. 19Warngku yindu jana junjuy-junjuy jarrakulngkul yilban. 20 Nganjin wungar, dawar kari nyajinngadingka bajaku. Muyar jirray kankadanku. Balu jalun-mun kari kadarinka baja, balu nganjin wubulku bujil-janjirinkakuda.

21Nganjinmayi kari nukanngadimunbajaku,muyarka.Yinyayinka Paul dingkar-dingkaranda dungan. Nyuluyalaman, “Yurra ngaykundu milka-jananyaku burrira

Page 124: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 27:22 124 Acts 27:33Crete. Ngana kari boatji warrinyaku yinyamun bubu-mun. Ngana bundanyaku, ngana yinyarrin yamba-yambakari yilbanyaku. 22 Baluda, kari milka-bujarmaka. Boatjanjilarrkukuda, yamba ngana kari bujil-janjil. Nganawubulku juranku bundari. 23Yurra binalbi ngaykuwunkumajanka, nyulu God. Ngayu Godunku workmanmal,nyungunbuyay-manil-manil. WujurrbukuGodumuangelnguwimal milbijin ngaykundu. 24Nyulu ngaykundu yala-man, “Kari yinyilmaka, Paul. Yundu majanda Caesarandamust dungay. Bama yununji Godungku miyil-kujil. Janakari bujil-janjiri, kari wulari.” 25 Paulungku yalamanbaja, “Yinyayinka yurra burrkul-dandimaka. Ngayu Godkuku nyajil. Nyulu nganangan ngulkurrduku kujil yalaangelangka ngaykundu yalaman. 26 Yamba muyarabungananji boat burrira wundil-wundil.”

27 Yala, nganjin warngku 14-bala jalunbu walngkal-walngkan jarramalinga. Jalun burri Mediterranean. Ku-narangkalba bajaku jananda sailor-sailoranda milkangakadan, jana yalaman, “Bubu yubakuda.” 28 Jana baduryungan, nyajinka wanjabu yalkan. Bana dajali bajaku, 40metres. Juma jana badur yungan baja, bana jarra yalka-nmalmaynda, 30 metres. 29 Jana yinyilmarin, boat kada-banji kulji-kuljinga. Yinyayinka jana anchor 4-balawalay-manin kudamundumun boatmun. Yinyamun jana miyil-kujil-kujin wanja-wanja mudu-wayjunyumunku. 30 Janasailor-sailor boatmun ngakijinka. Jana dingki walay-manin bananga. Jana jurrilman jana anchor jakalbamunboatmun walay-maninka. 31 Yamba Paulungku majandasoldier-soldieranda yalaman, “Kaki jana sailor-sailorkari boatbu bundari, yurra wubulku bujil-janjirikuda.”32 Yinyayinka soldier-soldierangka karra yakan, dingkidaranda bananga.

33 Yalibalaku mudu-wayjunjiku, Paulungku jananda

Page 125: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 27:34 125 Acts 27:44

yalaman, “Yurra mayi nukada. Yurra 2 weekmunku bun-dandarin, yurra mayi kari nukan. 34 Yurra mayi nukan-garr, junkurrjimanijinka. Yurra kari milka-bujarmaka,yurra kari bujil-janjil, bama kari wulay.” 35Wawu yinya-mun Paulungku mayi bread manin, miyil nandajin, Godthankim-bunganka, nukanda. 36 Jana Paulumu kukunyajin, jana bangkarr junkurrjimanijinkuda, jana mayinukanya. 37 Ngana wubulku 276-bala boatbu. 38 Wawumayi nukanyamun jana mayi wheat jalunbu yilban, boatjarra burdal-bunganka.

Boat dumbarrijin.39 Wungar dakan, jana sailor-sailor bubuku binal kari.

Jana jurru nyajin jukariji, kulji kari. Jana boat yinyadakay-maninka jukara. 40 Jana karra yakan anchormun,jana anchor banangaku bawanda. Jana yalarrku karrawalngan binanmun. Yinyamun jana mararr wangkar-bunganda jakalba boatbu. Muyarabu boat yunganda.41 Yamba boat jukara yikinba banaburr warrin. Dukulwalan, jaybinyarrku, kari wandin baja. Boat bijikandumbarrinkuda, mulngkubu.

42 Jana soldier-soldierangka prisoner-prisoneryarkinkaku kuninka. Wawu kari prisoner-prisonermarajinji bubungu, yala ngakijinji. 43 Yamba janawundumajangka wawu kari Paul kuninka. Yinyayinka nyulusoldier-soldier kanbin prisoner-prisoner kuninka. Nyuluyalaman, “Yurra kanbal marajinka binal, yurrangarrjakalba dungarika. Jalamaka boatmun, marajika,bubungu dungarika. 44 Yurra binal kari marajinka,yurra yulal karrba boatmun.” Yalaku nganjin wubulkujuranku bubungu kadarin.

Page 126: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 28:1 126 Acts 28:10

28Nganjin burrira Malta.

1 Nganjin bubungu kadarin, nganjin binalman bububurrir burri Malta. 2 Bama yinyay bubungu ngulkurrbajaku, kuli kari bajaku. Jana nganjinin yulmbarrin.Kaba kankadan, kiway-kiway bajaku. Jana baya wayjunnganjinanga. 3 Paulungku baya mujan. Nyulu jukubayanga yijarrinyaku. Kari, bayabu jarba kuliji jukumunkangan. Jarbangka Paul mara bajaku baykan, marangajanba-janbangajinkuda. 4 Jana bamangka jarba nya-jin Paulundumunbu maranga janba-janbangajinya, janajana-karrajiku yalaman, “Ya, nyulu nguba dambunji,bama kuninya. Yinyayinka jarbangka nyungun baykan.Nyulu jalunbu kari wulan, yamba nyulu wulayda jarban-damun.” 5 Paul mara bulngajin, jarba bayanga daray-manin. Yamba Paul kari bambayman. 6 BamangkaPaul kunkun-bungan, balu nyulu wubaji, balu jinbalkudaray, balu wulayarrku. Jana ngadingka kujil-kujin,yamba nyulu kari bambayman. Yinyayinka jana yalaman,“Nyulu dambunji karibi. Nyulu nguba god.”

7 Maja burrirka burri Publius. Nyungu bayanbubungu yubaku jukara. Publiusangka nganjininyulmbarrin, nganjin nyungunji bundarin warngkukulur. 8 Publiusamu nganjan bambay wunanan. Nyuluwalu wumbul, julbiji. Paul nyungundu dungan, miyilnandajin, Godundu balkan. Yinyamun PaulungkuPubliusandamunbu nganjananda mara dukulbu yijarrin,nyungun ngulkurr-bungan bambaymun. 9 Yinyamunbamabambay-bambaywubulku kadarin Paulundu. Nyulujananin ngulkurr-bungan bambaymun. 10 Jana junjuy-junjuy wubul nganjinanda dajin. Nganjin dungarin baja,jana yamba-yamba wubul boatbu yinduymbu yijarrinnganjinanga.

Page 127: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 28:11 127 Acts 28:17Nganjin burrirmun Maltamun townbu Rome dungarin.

11 Nganjin burrira bundandarin kija kulur. Yinyamunnganjin boatbu yinduymbu walarin baja, boat burri TwinGods. Yinya boat townmun Alexandriamun. Yinyaboat yalarrku burrira bundandan buluru. 12 Nganjindungarin, dungarin, townbu Syracuse kadarin. Ngan-jin warngku kulur bundarin yinyaymba. 13 Yinyamunnganjin dungarin baja. Dungarin, dungarin, dungarin,townbu Rhegium kadarin. Warngku yindu muyar naka-mun kadan. Nganjin yarra kuwa dungarin, warngkujambul nganjin townbu Puteoli kadarin, boat bawan.14 Yinyaymba nganjin Jesusamu jawun-karra warrmba-bungan. Jana nganjinanda babajin, “Yala yurra nganji-nanji 1 week bundari?” Yinyamun nganjin townbu Romejinabu dungarin. 15 Jana Jesusamu jawun-karra townkuRomeku, jana kuku nyajin nganjinanka, jana nganjinandamaku-warririn. Kanbal townbu Appii Forum kadarin,kanbal townbu Three Hotels kadarin, nganjinanda maku-warririnka. Paulungku jananin nyajin, nyulu miyil nan-dajin, God thankim-bungan. Nyulu bangkarr dandi-maynda.

Nganjin townbu Rome.16 Nganjin townbu Rome kadarin, jana Paul kari jailba

nandan. Paulungku bayan warrmba-bungan, nyulu yinyabundan. Nyubunyinja soldierangka nyungunmiyil-kujin.

17 Warngku kulurman, Paulungku kuku yungan maja-majanda Jew-warranda, murumarinka meetingmunku.Jana murumarin, nyulu jananda yalaman, “Yurra bama,ngayu kukuji kadan. Jana Jew-warrangka nganya kar-rban, jailba nandan townbu Jerusalem. Wanyurrinku jananganya jailba nandan? Ngayu bamamu Jew-warramu

Page 128: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 28:18 128 Acts 28:23kari kuli dajin. Ngayu ngujakura law kari buyun-daman. Yamba jana nganya Roman-warrandamunbumaja-majanda yungan. 18 Jana Roman-warrangka nganyacourtcasemunku wundin. Yinyamun jana yalaman,‘Nyulu kari buyun-buyun balkan. Ngana nyungun kariyarkinkaku kuninyaku. Yungada!’ 19 Yamba Jew-warrangka jananin kanbin yunganka, yalaman, ‘Nyungunkari yunga.’ Yinyayinka ngayu yaluy kadan courtcase-munku. Ngayu kingandamunbu bayanba walal kukuku,yinyaymba courtcase haveim-bunganka. Yamba ngayungayku bama Jew-warra kari nyuyal. 20 Nyiku ngayuyurranin nyajinka, yurranji balkawanka. Yurra nyaka.Ngayu chainda kajajin. Wanyurrinku ngayu kajajin? Jew-warra yiringkurrku binal Maja dingkar kaday Godundu-mun. Jana nyungunku waitmalmalda. Ngayu yinya kukuyalarrku nyajil. Yinyayinka jana nganya chainda kajan.”Yinya kuku Paulungku Jew-warranda yalaman. 21 Janamaja-majangka Jew-warrangka townbu Rome Paulunduyalaman, “Jana Jerusalem-warrangka kaban kari yunganyununku. Yalarrku jana Jew-warra Jerusalemmun kadanyalaymba townbu Rome, jana kari kuku buyun balkanyununku. 22 Yamba nganjin kuku buyun nyajin Jesu-sandamunku bamanka. Yinyayinka nganjin yunu kukunyajinka kukuku jirakalka Jesusanka.”

23 Wawu yinyamun jana balkawan, murumarinka baja.Juma jana murumarin baja. Bama wubul Paulundu-munbu bayanba kadarin. Paulungku jananda ngad-ingka balkan, yalibalamunku balkawan wujurrmankar-rku. Nyulu jananda kuku wamban, milkanga-bunganGod majamanka bamanka, nyungu bama ngulkurrdukukujinka. Nyulu jananda balkan kukuku Mosesangkabalkan Jesusanka. Nyulu yalarrku jananda balkan kukukuprophet-prophetangka balkan Jesusanka. Nyulu yala-

Page 129: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 28:24 129 Acts 28:31man, “Jesus, nyulu Maja Godundumun. Jew-warrangkanyungunkuda kujil-kujilda.” 24 Kanbalda Jew-warrangkayinya kuku nyajin, yamba kanbalda kari nyajin, wawukari. 25 Bama yinyayinka kukuku wawu-karimanya,jana bayanbaku dungarin baja. Paulungku janandayalamanda, “Godundumundu Wawubu kuku balkan Isa-iahanda yurrawunku jawun-karranka ngujakuramunku.Godungku Isaiahanda yalaman,26 ‘Yundu bamanda dungay, Godumu kuku balkanka.

Nyungu kuku yalaku: “Yurra yarbarrka milka-janjanay, yamba yurra kari binalmal. Yalarrkuyurra yarbarrka miyilda nyajil, yamba yurra mur-ruji nyajil. 27Yurra dukul-dandi, yinyayinka yurrawawu kari binalmanka. Yurra milka nandajin.Wanyurrinku nandajin? Yurra wawu kari milkabunyajinka. Yurra miyil nandajin. Wanyurrinkunandajin? Yurra wawu kari miyilda nyajinka.Yurra wawu kari jurrkijinka. Ngayu yurrangawawu dayirr-bunganka, buyun-buyun kidanka,ngulkurr-bunganka, yamba yurra wawu kari.”Yinya kuku Godundumun.’ ”

28 Paulungku yalaman baja, “Yurra Jew-warra, yurrayanyu kuku nyaka. Godungku nyungu kuku yungaldayinduymbu bamanda. Jana Jew-warra kari, Gentile-warra. Jana God kuku nyajilkudabi.” 29 Paulungkuyinya kuku balkan, jana Jew-warra dungarinda, murru-kangawaynda.

30 Paul townbu Rome ngadingka bundandan, 2 years.Nyulu yinyaymba bayan rentim-bungan. Bama jirraynyungundu kadarin. Nyulu jananin yulmbarrin. 31 PaulGodumu kuku yirrkan, yalaman, “God majamanka ba-manka, nyulu nyungu bama ngulkurrduku kujil-kujil.”Paulungku jananda munabuku balkan Majanka Jesus

Page 130: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

Acts 28:31 130 Acts 28:31Christanka. Bamangka nyungun kari kanbin binal-bunganka. Yalakubada.

Page 131: KabanJesusandamunku Jawun-karranka Acts · 17 ‘Godungku yalaman, “Juma bubu, wungar, kija, wubulku kunbayarrkukuda. Kunbanjiku ngayu ngayku Wawu yungal bamanga wubulbuku bubungu

131Godumu Kuku

Portions of the Holy Bible in the Kuku-Yalanji language of Australiacopyright © 1984 Wycliffe Bible Translators, Inc.Language: Kuku Yalanji (Kuku-Yalanji)Contributor: WBTA, World Home Bible LeagueThis translation is made available to you under the terms of the Creative CommonsAttribution-Noncommercial-No Derivatives license 4.0.Youmay share and redistribute this Bible translation or extracts from it in any format,provided that:

You include the above copyright and source information.You do not sell this work for a profit.You do not change any of the words or punctuation of the Scriptures.

Pictures includedwith Scriptures and other documents on this site are licensed just forusewith those Scriptures and documents. For other uses, please contact the respectivecopyright owners.2019-05-14PDF generated using Haiola and XeLaTeX on 28 Jul 2020 from source files dated 3 Jul20200dd90a3d-db09-5191-8e31-5c2a9e61dc93