K A R D E L E ND Ü Þ Ü N C E V E K Ü L T Ü R S E Ç K Ý S Ý

2005AÐUSTOS7

2 TARÝHTE EYLÜL AYI / ÝÇÝNDEKÝLER

KA

RD

ELE

N

TARÝHTE EYLÜL AYI

1 Eylül: 2. Dünya Savaþýnýn Baþlamasý

Özbekistan’ýn Ýstiklâli 1991

Uþak’ýn Kurtuluþu 1922,

Dünya Barýþ Günü

2 Eylül: Eskiþehir’in Kurtuluþu 1922

5 Eylül: Bilecik’in Kurtuluþu 1921

6 Eylül: Balýkesir’in Kurtuluþu 1922

Çeçenistan’da Baðýmsýzlýk Ýlâný 1992

7 Eylül: Aydýn’ýn Kurtuluþu 1922

8 Eylül: Manisa’nýn Kurtuluþu 1922

9 Eylül: Ýzmir’in Kurtuluþu 1922

11 Eylül: Bursa’nýn Kurtuluþu 1922

13 Eylül: Sakarya Zaferi 1921

15 Eylül: Ömer Muhtar’ýn Þehadeti 1931

16 Eylül: Süleyman Hilmi Tunahan’ýnVefatý 1959

Fatin Rüþtü Zorlu ve Hasan PolatkanÝdam Edildi 1961

17 Eylül: Adnan Menderes’in Ýdamý 1961

Adnan Menderes’in

Anýt Mezara Nakli 1990

25 Eylül: Niðbolu Zaferi 1396

27 Eylül: Preveze Deniz Seferi 1538

Kaynak: Erkam Takvimleri

HAZIRLAYAN

Ahmet Bilgehan Arýkan

ÝRTÝBAT

0533 464 52 70

bilgehanarikan@hotmail.com

ÝÇÝNDEKÝLER3 AMASYA

7 TIKANDI BABA

9 BADEMCÝK AMELÝYATI

10 SARAYLAR

17 KASIRLAR

19 KÖÞKLER, YALILAR, KONAKLAR

20 HACI BEKTAÞ-I VELÝ

22 HZ. OSMAN

23 ÝLGÝNÇ OLAYLAR

25MALAZGÝRT ZAFERÝ

27 GÜLÜNÇ TRAJEDÝLER

28 HAYATIN ANLAMI

29 ÝMAM BUHARÝ

31 ÞERÝAT

BU SAYIMIZDAAmasya

Çok amaçlý program cdsiTýkandý Babawww.sevgi.net

Bademcik Ameliyatýwww.saglik-rehberi.com

Saraylar, Kasýrlar, Köþkler, Yalýlar, Konaklarwww.kultur.gov.tr

Hacý Bektaþ-ý Veliwww.biyografi.net

Hz. Osmanwww.yesilyol.netÝlginç Olaylar

www.komikler.comMalazgirt Zaferiwww.dallog.com

Gülünç Trajedilerwww.erkamnet.com

Hayatýn AnlamýM. Tolga Baþtacý

Ýmam Buhariwww.muhaddis.org

ÞeriatHacý Bektaþ-ý Veli - Makâlât

Orta Karadeniz'de, Yeþilýrmak vadisi Har-þena Daðý eteklerine kurulan Amasya, 7bin yýlýn üzerindeki eski tarihi boyunca

krallýk baþkentliði yapmýþ, bilim adamlarý, sanat-kârlar, þairler yetiþtirmiþ, þehzadelerin eðitimgördüðü bir belde olmuþtur.

Kurtuluþ savaþýnýn baþlangýç temelleri deAmasya'da atýlmýþtýr. Amasya, tarihi ve kültürelzenginlikleri yaný sýra, özellikle Yeþilýrmak kýyýsý-na yapýlmýþ Yalýboyu evleri ile dikkat çekmektedir.

Dünyanýn en güzel Misket elmasý, kirazý, þef-talisi ve bamyasýnýn üretildiði, tarih ve doðanýnbirlikte bulunduðu ilginç bir antik kent görmekistiyorsanýz sýcakkanlý ve misafirperver Amasyasizi bekliyor.

ÝLÇELER

Amasya (merkez), Göynücek, Gümüþhacýköy,Hamamözü, Merzifon, Suluova, Taþova'dýr.

Göynücek: Çekerek Irmaðý Vadisi'nde kurulanilçeye 8 km. uzaklýktaki Çekerek vadisine bakankayalýk üzerinde kurulmuþ Gökçeli kalesi ilçeninönemli tarihi eseridir. Roma Döneminde garnizonolarak kullanýlan Kalede 98 basamaklý merdivenile gizli bir yol bulunmaktadýr. Ýlçe merkezine 6km. uzaklýkta bulunan Çamurlu köyü Ýlice mevki-inde çýkan kaynak suyunun böbrek taþlarýna karþýtedavi edici özelliði olduðu söylenmektedir.

Gümüþhacýköy: Ýlçe merkezindeki Bedesten,Büyük hamam, Koyun pýnarý ve Kabak çeþmesi;Gümüþ beldesinde yer alan Haliliye Medresesi,Yörgüç Paþa Cami, Darphane Cami, Maden Cami(Eski Kilise) ilçenin Selçuklu ve Osmanlý dönemimimari eserleridir. Þarlayuk beldesi ise yeþilin hertonunun bulunduðu, altyapýsý olan bir mesireyeridir.

Hamamözü: Ýnegöl daðlarýnýn doðu ve kuzeyeteklerinde kurulmuþtur. Ýlçe merkezinde bulu-nan Arkut Bey kaplýcasý yörenin önemli dinlenmeve piknik yeridir. Ýlçe merkezine 1km. uzaklýktaolan Kahramanlar Ýçmesi baðýrsak parazitlerineiyi geldiði bilinmektedir.

Merzifon: Ýl merkezine 49 km. uzaklýktadýr. 7.yüzyýl sonlarýnda Merzifonlu Kara Mustafa Paþa-nýn Sadrazam olmasýyla Merzifon köklü imardeðiþikliðine uðramýþtýr.

NASIL GÝDÝLÝR

Amasya; komþu illerden Samsun, Çorum veTokat'a Devlet Karayolu ile baðlýdýr. Ayný zaman-da Avrupa -Ýran Uluslararasý (E-5) Karayoluüzerindedir.

Ýle en yakýn deniz ve havayolu limanlarý 130km. uzaklýkta olan Samsun ilinde bulunmaktadýr.

Karayolu Otogarýn þehir merkezine uzaklýðý 1,5kilometredir. Ulaþým þehir içi minibüs ve firmaservisleri ile yapýlmaktadýr.

Demiryolu Amasya, Sivas-Samsun demiryoluüzerinde Sivas'a 261 km. Samsun'a ise 134 km.uzaklýktadýr. Ýl hudutlarý içerisinde iki gar (Amas-ya-Hacýbayram) ve 6 istasyon (Kýzýlca, Kayabaþý,Eryataðý, Bovazköy, Suluova, Hacýbayram) bulun-maktadýr.

GEZÝLECEK YERLER

Konaklar

Hazeranlar Konaðý: Yalý boyu evleri dizisindekien güzel konak olan Hazeranlar Konaðý Osmanlýdöneminin en zarif sivil mimari örneklerindenbirisidir. Konak Defterdar Hasan Talat Efenditarafýndan kýz kardeþi Hazeran Haným adýna 1872yýlýnda yaptýrýlmýþtýr. Diðer kapý Hatuniye Camiavlusu ile baðlantýlýdýr. Çift kanatlý selamlýkkapýsýndan alçak tavanlý bir mekâna girilir. Dörtköþede birer oda ve odalarýn arasýnda orta sofanýnuzantýlarý eyvanlar yer alýr. Batý eyvanlarýný giriþkata baðlayan sade korkuluklu ahþap merdivenleriþgal eder. Katlarda oturma ve yatak odalarý, avlu,kahve odasý, ocaklý oda, ebeveyn ve selamlýkodalarý ile helâ sofa etrafýnda yer almaktadýr.

amasya 3

KA

RD

ELE

N

ÝL Ý

L T

ÜR

KÝY

E

AMASYA

Kaleler, Kaya Mezarlarý

Amasya Kalesi: Þehrin ve Yeþilýrmaðýn kuze-yinde bulunan Harþane Daðý adlý dik kayalýklarüzerindedir. Kalenin Belkýs, Saray, Maydonos veMeydan adlarýna dört kapýsý, kale içinde Cilan-bolu adlý su kuyusu, sarnýç, zindan bulunmak-tadýr.

Kaleden 70 m. aþaðýda Yeþilýrmaða ve kralmezarlarýna kadar uzanan M.Ö. III. yüzyýla aitmerdivenli yeraltý yolu, burç ve cami kalýntýlarývardýr.

Kral Kaya Mezarlarý: Amasya Kalesi eteklerindedüz bir duvar misali dikine uzanan kalker ka-yalara oyularak yapýlmýþ olan 5 adet mezar,yapýlarý ve mevkileri itibariyle ilk bakýþta dikkatiçekmektedir.

Çevreleri oyularak ana blok kayadan tamamenayrýlmýþlar ve kaya bloklarýna merdivenlerlebaðlanmýþlardýr.

Vadi içerisinde irili ufaklý toplam 18 adet kayamezarý bulunmaktadýr. Amasya'da doðan ünlücoðrafyacý Strabon'un (M.Ö. 63-M.S. 5) verdiði bil-giye göre kaya mezarlarý Pontus krallarýna aittir.

Aynalý Maðara (Kaya Mezarý): Çevre yolununSamsun güzergâhýndan saða ayrýlan Ziyaretbeldesi yolu üzerinde, þehir merkezine yaklaþýk üçkilometre uzaklýktadýr. Kral Kaya Mezarlarýnýn eniyi iþlenmiþ ve tamamlanmýþ olanýdýr.

Tonoz kýsmýnda 6'sý saðda, 6'sý solda olmaküzere 12 havari tasviri ile kuzey ve güney duvar-larýnda bir takým kadýnlý erkekli figürler, doðucephesinde ise Ýsa, Meryem ve Yoannes'tenoluþan bir kompozisyon bulunmaktadýr.

Ferhat Su Kanalý: Kentin su ihtiyacýný karþýla-mak için Helenistik dönemde yapýlmýþ olan sukanalý yaklaþýk 75 cm. geniþliðinde 18 km. uzun-luðundadýr. Terazi sistemine göre kanallar oyu-larak, tünel açýlarak bazý yerlerinde duvarlarörülerek inþa edilmiþtir.

Medreseler

Bimarhane (Darüþþifa): Ýlhanlý dönemindengünümüze ulaþan tek eserdir. Ýlhanlý HükümdarýSultan Mehmet Olcaytu ve hanýmý Ilduz Hatunadýna 1308 yýlýnda yaptýrýlmýþtýr. Yapýnýn özellik-le ön cephesi sanat bakýmýndan deðerlidir. SadeceAmasya Bimarhanesine mahsus bir özellik olankapý kilit taþýnda diz çökmüþ vaziyette insankabartmasý mevcuttur.

Sultan II. Bayezid Külliyesi: Sultan II. Bayezidadýna 1485-86 yýlýnda yaptýrýlan külliye; cami,medrese, imaret türbe ve þadýrvandan oluþmak-tadýr. Her iki minare hizasýnda bulunan yaþlýçýnar aðaçlarýnýn külliye ile yaþýt olduðu tahminedilmektedir.

Haliliye Medresesi: Gümüþhacýköy Ýlçesi Gü-müþ Beldesi merkezinde bulunan eser, ÇelebiSultan Mehmed'in Beylerbeyi Halil Paþa tarafýn-dan 1413 de yaptýrýlmýþtýr. Kare planlý kapalýavlulu bir medresedir.

Kapý Aða Medresesi: Sultan II. Bayezid'in KapýAðasý Hüseyin Aða tarafýndan 1488 yýlýnda yap-týrýlmýþtýr. Ön Asya ve Selçuklu mezar anýtlarýndagörülen sekizgen plan þemasý fonksiyon itibariyleilk defa bu medresede tatbik edilmiþtir.

Diðer Medreseler

- Gök medrese 1267) - Çelebi Mehmet Medresesi (1415) Merzifon - Büyük Aða Medresesi (1488) - Küçük Aða Medresesi (1463- 1464) - Hakala Yolpýnar Köyü Kasým Bey Medresesi

(1463- 1464)

Camiler

Burmalý Minare Cami, Gök medrese Camigörülmeye deðerdir. Amasya'nýn diðer önemlicamileri Gümüþlü Cami, Bayezid Paþa Cami,Yörgüç Paþa Cami, Sofular Abdullah Paþa Cami,Þirvanlý (Azeriler) Cami, Abide Hatun Cami veHalifet Gazi Kümbetidir.

Gök Medrese Cami (Merkez)Selçuklu valilerinden Torumtay'ýn (1267)

Amasya'da yaptýrdýðý kabul edilen Gök medreseCami, belirli þekilde derinliðine uzanan, kubbe vetonozlarla örtülü, üç nefli bir yapýdýr. Kesme taþmimarisi, olgun nispetleri ve sade süslemeleriyleaðýrbaþlý ciddi bir üsluptadýr. Caminin çok uzunolan giriþ bölümü medrese olarak kullanýlmýþtýr.

Burmalý Minare Cami (Merkez) Selçuklu Sultaný II. Gýyaseddin Keyhüsrev

zamanýnda Vezir Ferruh ve kardeþi HaznedarYusuf tarafýndan 1237-1247 yýllarýnda yaptýrýl-mýþtýr. Giriþin sol tarafýndaki cepheye bitiþik se-kizgen biçimli klasik Selçuklu kümbeti ve son-radan eklenmiþ burmalý minaresi caminin belir-gin özelliklerindendir.

Sultan II. Bayezýt Külliyesi (Merkez)Sultan II. Bayezýt adýna 1485-86 yýlýnda yap-

týrýlan külliye; cami, medrese, imaret türbe veþadýrvandan oluþmaktadýr.

4 AMASYA

KA

RD

ELE

N

XV. yüzyýlýn son çeyreðinde yapýlan, yanmekânlý (L planlý) cami mimarisinin geliþmiþ sonörneðidir. Caminin iki minaresi vardýr. Batýdamedrese, doðuda imaret ve konukevi vardýr. Heriki minare hizasýnda bulunan yaþlý çýnaraðaçlarýnýn külliye ile yaþýt olduðu tahminedilmektedir.

Diðer Camiler

- Fethiye Camii (Bizans- Daniþmend 11. Yy.) - Gümüþlü Camii (1326) - Saraçhane Camii (1372) - Çilehane Camii (1413) - Medrese önü Camii (1427) Merzifon (II.

Murad Camii) - Yörgüç Camii (1428) - Yörgüç Rüstem Paþa Camii (1429) Gümüþ - Hýzýrpaþa Camii (1466) - Kilari Süleyman Aða Camii (1489) - II. Bayezid Külliyesi (1486) - Mehmet Paþa Camii (1486) - Þamlar Ayas Aða Camii (1495) - Sofular Abdullah Paþa Camii (1502) - Hatuniye Camii (1510) - Pir Mehmet Çelebi Camii (15. Yy.) - Temenna Mescidi (1567) - Sofular Camii (15- 16. Yy.) Merzifon - Bozacý Camii (16- 17. Yy.) Merzifon - Merzifonlu Kara Mustafa Paþa C. (1666) - Darphane Camii (18. Yy.) Gümüþ - Maden Camii (1800) Gümüþ - Azeriler Camii (1876- 1895) Ahþap Camiler

- Abide Hatun Camii (1680) - Eyüp Çelebi Camii (1725) Merzifon - Hacý Hasan Camii (1714) Merzifon - Çay Camii(1774) - Eski Kýþlacýk Köyü Camii (1865) - Aþaðý Baraklý Camii (1870) - Kaleköy Camii (1870) - Yukarý Baraklý Camii (1875) - Ziyaret Camii (19. Yy.) - Þýhlar Köyü Camii (1924) - Eliktekke Köyü Camii (1928) - Müftü Camii (20. Yy.) Gümüþhacýköy - Kýzýlca Ýstasyon Camii (1956)

Han, Hamam ve Çarþýlar

Ezine Han: Amasya -Tokat Karayolunun 35.km.sinde bulunan Ezinepazar beldesi içerisindeyolun sol yanýndadýr. Selçuklu Sultaný AlaaddinKeykubad'ýn hanýmý Mahperi Hatun tarafýndanyaptýrýlmýþtýr.

Taþhan: Merzifon ilçesinde, 17. yüzyýl mimarýüslubunda dikdörtgen planla yapýlmýþtýr.

Bedesten: Merzifon ilçesinde, dikdörtgenplanlý, kubbeli dýþ cephelerde dükkânlarla çevri-lidir.

Eski Hamam: Merzifon ilçesindedir. Kitabesinegöre 1678 yýlýnda yaptýrýlmýþtýr.

Diðer Hamamlar

- Karsavul Hamamý (Roma) - Yýldýz Hamamý (13. Yy.) - Arkut Bey Hamamý (13. Yy.) - Çifte Hamam- Merzifon (1388) - Hýzýrpaþa Hamamý (15. Yy.) - Mustafa Bey Hamamý (1436) - Kumacýk Hamamý (15. Yy.) - Çukur Hamamý (15. Yy.) - Sinan Paþa Hamamý- Uluköy (15. Yy.) - Kýzlar Sarayý Hamamý (15. Yy.) - Gediksaray Hamamý (15. Yy.) - Ziyaret Hamamý (15. Yy.) - Çayüstü Köyü Hamamý- Suluova (15. Yy.) - Maarif Hamamý- Merzifon (16. Yy.) - Maarif Hamamý- G. Hacýköy (16. Yy.) - Paþa Hamamý- Merzifon (1677) - Tuz Pazarý Hamamý- Merzifon (1677) - Ekin Pazarý Hamamý- G. Hacýköy (1658) - Eski Hamam- Gümüþ (19. Yy.)

Kaplýcalar

Terziköy Kaplýcasý ilin önemli kaplýcasýdýr.Gözlek Kaplýcasý, Hamamözü (Arkut Bey) Kaplý-casý ve Ilýsu Kaplýcasý diðer kaplýcalarýdýr.

Terziköy KaplýcasýYeri: Amasya'nýn güneyinde belediye ve mü-

cavir saha dýþýndadýr.

Ulaþým: Amasya il merkezine 30 km. uzaklýk-tadýr

Suyun Isýsý: 37oC

PH Deðeri: 6,6

Özellikleri: Bikarbonatlý, Kalsiyumlu, kýsmenKarbondioksitli bir bileþime sahiptir.

Yararlanma Þekilleri: Ýçme ve banyo kürleri

Tedavi Ettiði Hastalýklar: Romatizma, mide vebaðýrsak, böbrek ve idrar yollarý, beslenme bozuk-luðu gibi hastalýklarda olumlu etki yapar.

Konaklama: 90 yataklý bir motel tesisi mevcuttur.

Mesire Yerleri

Yedi Kuðular Kuþ Cenneti (Yedikýr Barajý)Amasya -Suluova karayoluna 7 km. uzaklýktabulunur. Baraj gölü çevresinde yer alan doðalgüzelliði, yürüyüþ parkuru, DSÝ sosyal tesisleri vebalýk üretim tesisleri ile amatör balýk avcýlýðý

AMASYA 5

KA

RD

ELE

N

nedeniyle bölgenin çekici piknik alaný duru-mundadýr. Göl; kuðu, yabankazý, yaban ördeði,angut, karabatak ve balýkçýl vb. 34'den fazla kuþtürünün barýndýðý bir kuþ cenneti halinegelmiþtir.

Borabay Gölü Amasya- Taþova karayolunun44. km.sinden sola ayrýldýktan sonra Taþova-Samsun karayolunu 14. km.den tekrar solaayrýlarak ulaþýlan, doða harikasý Borabay Gölü veçevresi turizm merkezi ilan edilmiþtir.

Ormanlýk alan içerisinde her biri 3 yataklý 9adet bungalov tipi evler, gazinosu kamp imkâný,piknik alanlarý, doða yürüyüþü ve dinlenmeimkânlarý nedeniyle yerli ve yabancý ziyaretçi-lerin uðrak merkezi durumundadýr.

Baraklý Þelalesi Taþova ilçesinde, Taþova Ýlçe-sine 30 km. uzaklýkta olan Özbaraklý beldesi sýnýr-larý içerisindedir.

Kuþ Gözlem Alaný

Yedikýr BarajýMüzeler ve Örenleri

Müzeler

Amasya Müzesi Adres: Atatürk Cad. Amasya Tel: (358) 218 69 57 Hazeranlar Konaðý Etnografya Müzesi Alpaslan Müzesi Örenyerleri Kral Kaya Mezarlarý

COÐRAFYA

Amasya, doðuda Tokat, güneyde Yozgat, batýdaÇorum, kuzeyde Samsun Ýlleri ile çevrilidir.Yeþilýrmaðýn Orta Karadeniz Daðlarý (Canik)arasýnda oluþturduðu vadi üzerinde kurulmuþtur.

Akdað, Tavþan Daðý, Ýnegöl Daðý, KocacýkTepesi, Kýrklar Daðý, Ferhat Daðý önemlidaðlarýdýr. Sulama amaçlý gölet ve barajlar ilesulanan verimli ovalara sahiptir. Borabay Gölü enönemli gölüdür. Yeþilýrmak ve göletlerde yayýn,sazan, turna, levrek, pullu gibi balýk türleri bulun-maktadýr.

Ýlde Karadeniz iklimi - kara iklimi arasýnda birgeçiþ iklimi hüküm sürer. Yazlarý kara iklimi kadarkurak, Karadeniz iklimi kadar yaðýþlý deðildir.Kýþlarý ise Karadeniz iklimi kadar ýlýman, kara ikli-mi kadar sert deðildir.

TARÝHÇE

Ýlk yerleþimin MÖ. 5500 yýllarýna kadaruzandýðý belirlenen Amasya; Antik Çaðdangünümüze kadar geçen zaman içerisinde Hitit,Frig, Kimmer, Lidya, Pers, Roma, Bizans,Daniþmend, Selçuklu, Ýlhanlý ve Osmanlý mede-niyetlerine ev sahipliði yapmýþtýr. 1386 yýlýndaOsmanlý topraklarýna katýlan Amasya, Osmanlýpadiþah ve þehzadelerinin gösterdikleri özel ilginedenleriyle "þehzadeler þehri" olarak da ün yap-mýþtýr. Amasya, Kurtuluþ Savaþý sýrasýnda önplana çýkmýþtýr. 19 Mayýs 1919'da Samsun'dabaþlayan Milli Mücadelenin ilk adýmý 12 Haziran1919'da Mustafa Kemal'in Amasya'ya gelmesiyledevam etmiþtir. Kurtuluþ Mücadelesinin planlarýhazýrlanmýþ, Erzurum ve Sivas Kongrelerinintoplanmasýna burada karar verilmiþ, 22 Haziran1919'da yayýnlanan Amasya Tamimi ile "MilletinÝstiklalini yine milletin azim ve kararýnýn kurtara-caðý" Amasya'da ilan edilmiþtir.

NE YENÝR?

Amasya tarihi, köklü bir kültür düzeyi yanýndaekolojik yapýsý itibariyle zengin bir bitki örtüsüne,dolayýsýyla da zengin mutfak kültürüne sahiptir.Yöreye özgün yemekler arasýnda, çatal çorba,cýrýkda-cýzlak (akýtma), helle çorbasý, ekmekaþý(papara), kesme ibik çorbasý, toyga çorbasý, cilbir,bakla dolmasý, hengel (kýymasýz mantý), pancar(pastýrmalý), kabak kabuklu pilav, sirkeli ciðer,yuka tatlýsý (yufka patlýcanlý pilav tatlýsý), gömlekkadayýfý, halbur tatlýsý, zerdali gallesi, viþneliekmek (Amasya çöreði), sini su böreði (Amasyausulü) ve Yakasal böreði sayýlabilir.

Amasya'dan yemek tarifleriMumbar - Ýþkembe

Malzemeler:2 su bardaðý bulgur1 demet maydanoz1 yemek kaþýðý salça1 tatlý kaþýðý karabiber1 takým koyun iþkembesi (mumbarý ile birlikte)1 tatlý kaþýðý tuz Hazýrlanýþý: Ýþkembe kazýnýr, mumbarýn içi

temizlenir. Ýç kýsmý dýþa çevrilerek bulgurla birlik-te hazýrlanan harç mumbarýn içine doldurulur,bakýr kazanda iþkembe ile birlikte 2 saat kadarpiþirilir.

6 AMASYA

KA

RD

ELE

N

Hasuda (tatlý) Malzemeler:1 Bardak niþasta5 Bardak su1 Bardak toz þeker3 Kaþýk tereyaðý1/2 Bardak ceviz içiHazýrlanýþý: 4 bardak su kaynatýlýr, 1 bardak su

ile niþasta karýþtýrýlýr, kaynar suya ilave edilirkarýþtýrýlarak piþirilir. Piþtikten sonra bir tepsiyedökülerek üzerine kýzdýrýlmýþ tereyaðý gezdirilir.Ceviz serpilerek servise sunulur. Sýcak olarakyenir.

Kalbura Bastý Malzemeler:1 Paket margarinÞerbet için: 1 paket vanilya2 adet yumurta1.5 kg. toz þeker1 tutam tuz1 litre su2 kaþýk yoðurt1/2 limon suyu1 su bardaðý ceviz1 paket kabartma tozuMalzemelere yetecek kadar un Hazýrlanýþý: Unun ortasý havuz yapýlýr.

Margarin, yumurta, tuz, yoðurt, vanilya ilave edil-erek yoðrulur. Hamur kulak memesi yumuþaklýðý-na getirilir, hamur yumurta büyüklüðündeparçalara ayrýlýr, her parçanýn içerisine cevizkonularak kalbur üzerinde þekli verilir. Bir tepsiyedizilerek orta ýsýda fýrýnda 30-35 dakika piþirilir.Piþtikten sonra üzerine soðuk þerbet dökülür.Servis yapýlýr.

NE ALINIR?

Amasya'dan El askýsý yazma, yemeni, evyapýmý kuþburnu ezmesi, pirinç ve elma alýnmasýönerilir.

YAPMADAN DÖNME

Amasya Müzesinin Mumyalar bölümünü veHitit Tanrý Heykelini (Teþup) görmeden,

Yeþilýrmak Yalýboyu'nda Amasya Evlerinigezmeden,

Kral Kaya Mezarlarýný ziyaret etmeden,

II. Bayezid Külliyesi, Bimarhaneyi gezmeden,

Borabay gölünü görmeden,

Amasya Misket elmasý yemeden,

...Dönmeyin

TIKANDI BABA

Sultan Mahmut kýlýk kýyafetini deðiþtiripdolaþmaya baþlamýþ. Dolaþýrken bir kahvehaneyegirmiþ oturmuþ. Herkes bir þeyler istiyor.

Týkandý Baba, çay getir!

Týkandý Baba, kahve getir!

Bu durum Sultan Mahmut'un dikkatini çek-miþ.

- Hele baba anlat bakalým, nedir bu Týkandýbaba meselesi?

- Uzun mesele evlat, demiþ Týkandý baba.

- Anlat Baba anlat! Merak ettim deyip çekmiþsandalyeyi.

Týkandý baba da peki deyip baþlamýþ anlat-maya;

Bir gece rüyamda birçok insan gördüm, herbirinin bir çeþmesi vardý ve hepsi de akýyordu.Benimki de akýyordu ama az akýyordu. "Benimkide onlarýnki kadar aksýn" diye içimden geçirdim.Bir çomak aldým ve oluðu açmaya çalýþtým. Benuðraþýrken çomak kýrýldý ve akan su damlamayabaþladý.

Bu sefer içimden "Onlarýnki kadar akmasa daolur, yeter ki eskisi kadar aksýn" dedim veuðraþýrken oluk tamamen týkandý ve hiç akma-maya baþladý.

Ben yine açmak için uðraþýrken bir zatgöründü ve:

"Týkandý Baba, týkandý. Uðraþma artýk", dedi. Ogün bu gün adým "Týkandý Baba"ya çýktý ve hangiiþe elimi attýysam olmadý. Þimdi de burada çay-cýlýk yapýp geçinmeye çalýþýyoruz.

Týkandý Baba'nýn anlattýklarý Sultan Mah-mut'un dikkatini çekmiþ. Çayýný içtikten sonradýþarý çýkmýþ ve adamlarýna:

"Her gün bu adama bir tepsi baklava getire-ceksiniz. Her dilimin altýnda bir altýn koyacak-sýnýz ve bir ay boyunca buna devam edeceksiniz"demiþ.

Sultan Mahmut'un adamlarý peki demiþler veertesi akþam bir tepsi baklavayý getirmiþler.Týkandý Baba'ya baklavalarý vermiþler. TýkandýBaba baklavayý almýþ, bakmýþ baklava nefis.

- "Uzun zamandýr tatlý da yiyememiþtik. Þöyleaðýz tadýyla bir güzel yiyelim" diye içinden geçir-miþ. Baklava tepsisini almýþ evin yolunu tutmuþ.Yolda giderken "Ben en iyisi bu baklavayý satayýmevin ihtiyaçlarýný gidereyim" demiþ ve iþlek biryol kenarýna geçip baþlamýþ baðýrmaya.

Amasya / TIKANDI BABA 7

KA

RD

ELE

N

Taze baklava, güzel baklava!

Bu esnada oradan geçen bir adam baklavalarýbeðenmiþ. Üç aþaðý beþ yukarý anlaþmýþlar veTýkandý Baba baklavayý satýp elde ettiði para ileevin ihtiyaçlarýnýn bir kýsmýný karþýlamýþ.

Müþteri baklavayý alýp evine gitmiþ. Bir dilimbaklava almýþ yerken aðzýna bir þey gelmiþ. Birbakmýþ ki altýn. Þaþýrmýþ, diðer dilim, diðer dilimderken bir bakmýþ ki her dilimin altýnda altýn var.Ertesi akþam adam acaba yine gelir mi diye aynýyere geçip baþlamýþ beklemeye. Sultanýn adamlarýertesi akþam yine bir tepsi baklavayý getirmiþler.Týkandý Baba yine baklavayý satýp evin diðerihtiyaçlarýný karþýlamak için ayný yere gitmiþ.

Müþteri hiçbir þey olmamýþ gibi: "Baba bakla-van güzeldi. Biraz indirim yaparsan her akþamsenden alýrým" demiþ. Týkandý Baba da "Peki"demiþ ve anlaþmýþlar. Týkandý Baba'ya her akþambaklavalar gelmiþ ve adam da her akþam TýkandýBaba'dan baklavalarý satýn almýþ. Aradan bir aygeçince Sultan Mahmut:

"Bizim Týkandý Baba'ya bir bakalým" deyipTýkandý Baba'nýn yanýna gitmiþ. Bu sefer padiþahkýyafetleri ile içeri girmiþ. Girmiþ girmesine amabirde ne görsün bizim týkandý baba eskisi gibi dar-madaðýn. Sultan:

- "Týkandý Baba sana baklavalar gelmedi mi?"demiþ.

- Geldi sultaným!

- Peki, ne yaptýn sen o kadar baklavayý?

- Efendim satýp evin ihtiyaçlarýný giderdim, saðolasýnýz, duacýnýzým.

Sultan þöyle bir tebessüm etmiþ.

"Anlaþýldý Týkandý Baba anlaþýldý, hadi benimlegel" deyip almýþ ve devletin hazine odasýna götür-müþ.

"Baba þuradan küreði al ve hazinenin içinedaldýr küreðine ne kadar gelirse hepsi senindir"demiþ. Týkandý Baba o heyecanla küreði terstenhazinenin içine bir daldýrýp çýkarmýþ ama bir tanealtýn küreðin ucunda, düþtü düþecek. Sultandemiþ;

"Baba senin buradan da nasibin yok. Sen bizimþu askerlerle beraber git onlar sana ne yapacaðýnýanlatýrlar" demiþ ve askerlerden birini çaðýrmýþ.

"Alýn bu adamý Üsküdar'ýn en güzel yerinegötürün ve bir tane taþ beðensin. O taþý ne kadaruzaða atarsa o mesafe arasýný ona verin" demiþ.

Padiþahýn adamlarý 'peki' deyip adamý alýpÜsküdar'a götürmüþler.

Baba hele þuradan bir taþ beðen bakalým,demiþler.

Baba, "niçin?" demiþ. Askerler:

"Hele sen bir beðen bakalým" demiþler. Baba þuyamuk, bu küçük, derken kocaman bir kayayýbeðenip almýþ eline.

"Ne olacak þimdi" demiþ.

"Baba sen bu taþý atacaksýn ne kadar uzaðagiderse o mesafe arasýný padiþahýmýz sanabaðýþladý" demiþ.

Adam taþý kaldýrmýþ tam atacakken taþ elindenkayýp baþýna düþmüþ. Adamcaðýz oracýkta ölmüþ.Askerler bu durumu Padiþah'a haber vermiþler.Ýþte o zaman Sultan Mahmut o meþhur sözünüsöylemiþ:

"VERMEYÝNCE MABUD, NEYLESÝN SULTAN MAHMUT!"

ÖZLÜ SÖZLER

Ýslamýn temeli ahlak, ahlakýn özü bilgi,bilginin özü akýldýr...

Hacý Bektaþ Veli

Aþýna, eþine, iþine sahip ol.

Hacý Bektaþ Veli

Eline, beline, diline sahip ol!

Hacý Bektaþ Veli

Ýki nesne en büyüktür: Bilgi ve yu-muþaklýk. Bilgi ile doðruya yol görünür,yumuþaklýk ile insanlara katlanýlýr.

Hacý Bektaþ Veli

Yargýç doðru karar verseydi, belki desuçlu suç iþlemezdi.

Dostoyevsky

Sana yapýlmasýný istemediðin bir þeyibaþkalarýna yapmamak düsturun ( ilken )olsun...

Hz. Ali

Çocuklarýnýzý, kendi bulunduðunuz za-mandan baþka zaman için hazýrlayýnýz,onlarý yaþayacaklarý zamana göre bil-gilendiriniz.

Hz. Ali

Bir gerçeði savunurken, önce kendimizinanmalýyýz, sonra da baþkalarýný inandýr-maya çalýþmalýyýz..

Hz. Ali

8 TIKANDI BABA

KA

RD

ELE

N

B ademcik (Tonsil) ve geniz eti (Adenoid)olarak isimlendirilen dokular lenfoidhücrelerden oluþmuþtur. Lenfosit yapý-

mýnda rolü vardýr. Yeni doðanda anneden geçenimmünglobulinler nedeniyle küçüktürler. 4-5yaþlarda daha sýk olmak üzere enfeksiyonlara baðlýolarak büyürler. Ýleri yaþlarda küçülme eðilimi gös-terirler. Geniz etinin büyük olmasý burundan sol-unuma engel oluþturur. Ayrýca kulak ve sinüslerinboþalýmýný bozarak deðiþik boyutta problemlere yolaçarlar. Bu çocuklarda iþitme kayýplarý, horlama,aðýzdan soluma, gece öksü-rükleri, burun akýntýlarýgözlenmektedir. Kronik geniz eti iltihaplarý veyabüyümeleri ortodontik bozukluklar, yüz geliþimindebozukluklar ve konuþma bozukluðuna yol aça-bilmektedir.

Bademcik ve geniz eti büyümeleri üst solunumyolunu daraltacak boyuta ulaþtýðýnda horlama veapne dediðimiz uykuda nefessiz kalma gibi ciddisorunlar baþlatýr. Bu durumlarda bir KBB uzmaný ilegörüþülmesinde yarar vardýr.

Romatizmal ateþ olarak bilinen hastalýk A grububeta hemolitik streptokoklara karþý oluþturulanantikorlarýn yol açtýðý bir komplikasyondur. Kalpkapakçýklarýnda bozukluklara yol açabilmektedir.

BADEMCÝKLER VE GENÝZ ETÝ HANGÝ DURUMLARDA ALINMALIDIR?

Bademcik ve geniz eti ameliyatlarý KBB klinik-lerinde sýk uygulanmaktadýr. Ýlaç tedavisinden faydagörülmediðinde cerrahi olarak bunlarýn çýkartýl-masýna baþvurulmaktadýr. Bu ameliyata karar ver-mek için kullanýlan iki kriter vardýr.

Kesin ve göreceli olarak ameliyatýn gerekliliðibelirlenir.

Kesin ameliyatý gerektiren durumlar:

Üst solunum yolunun bademcik ve geniz etibüyüklüðüne baðlý olarak týkanmasý

Bademcik etrafýnda abse (Peritonsiller abse)

Kötü huylu tümör þüphesi

Çene yapýsýný bozan geniz eti ve bademcikbüyümeleri.

Göreceli kriterlerin en baþýnda sýk tekrar edenbademcik enfeksiyonlarý gelmektedir. Bademcikameliyatlarýnýn %40'ý bu nedenle yapýlmaktadýr.

Son bir yýlda 7 defa veya son iki yýlda yýlbaþýna 5'þer defa veya son üç yýlda yýlbaþýna 3 'er defa ya dadaha sýk ateþli bademcik iltihaplanmasý geçi-rilmesi

Difteri (Kuþpalazý) mikrobu taþýyýcýlarý

Kalp kapak bozukluðu olan kiþiler.

Bademcik ve geniz eti iltihaplanmasýna baðlýolarak sýk orta kulak iltihabý geçirilmesi.

Bu gibi durumlarda kronik bademcik iltihaplan-masý olarak adlandýrýlýr. Çözümünde cerrahi te-davisi önerilir, planlanýr.

BU AMELÝYATLAR HANGÝ YAÞTA YAPILIR?

Bademcik hastalýklarý çocuk yaþ grubu sorunuolarak bilinmekle birlikte eriþkin iþinde ayný kural-lar geçerlidir. Ameliyata engel oluþturacak herhangibir ciddi saðlýk problemi olmayan eriþkinlerde debademcik ameliyat uygulanmaktadýr. Alt yaþ sýnýrýzorunlu haller dýþýnda 4-5 yaþ olarak belirlenmiþtir.Üst yaþ sýnýrýný belirlemek mümkün deðildir. Genelolarak ileri yaþlarda bu hastalýðýn görülme oranýdüþüktür ve çoðu zaman basit çözümler tercihedilmektedir.

BADEMCÝK AMELÝYATI RÝSKLÝ MÝDÝR?

Bademcik ameliyatlarý riski oldukça düþük oran-dadýr. Ýstatistiklerde 14.000 ameliyattan birindeanesteziye veya cerrahiye baðlý ciddi komplikasyonbildirilmektedir. Ameliyat sonrasý ciddi kanamaoraný 5/1000 gibi düþük orandadýr. Bademcikameliyatýndan sonra vücudun savunma sistemi ileilgili birçok bilimsel çalýþma yapýlmýþ ancak net birsonuç elde edilmemiþtir. Bademcikleri alýnmýþinsanlarda lenfositlerin bazý tiplerinin sayýsýndaazalma gösterilmiþtir. Ancak bunun klinik olaraksorun doðurduðuna rastlanýlmamýþtýr. Bademcikameliyatýndan sonra daha kolay farenjit olunduðuyolunda bir inanýþ vardýr. Bademciði alýnmýþ ya daalýnmamýþ insanlarda farenjit görülme oraný aynýsýklýktadýr. Bademciklerin alýnmasý farenjit olmaoranýný artýrmamaktadýr.

BADEMCÝK AMELÝYATI 9

KA

RD

ELE

N

SAÐ

LIK

BADEMCÝK AMELÝYATI

DOLMABAHÇE SARAYI

17 .yüzyýla kadar Boðaziçi'nin koy-larýndan biri olan bu yörenin;Altýn Post'u aramaya çýkan Argo-

notlarýn efsanevi gemisi Argos'un demirlediði,Fatih Sultan Mehmet'in Ýstanbul'u fethi sýrasýndaHaliç'e indirmek üzere gemilerini karaya çýkardýðýyer olduðu ileri sürülür.

Osmanlýlar Döneminde kaptan paþalarýndonanmayý demirledikleri, geleneksel denizciliktörenlerinin yapýla geldiði doðal bir limangörünümünde olan bu koy; 17. yüzyýldan baþla-yarak dönem dönem doldurulmuþ ve Dolma-bahçe adýyla padiþahlarýn Boðaziçi'ndeki hasbahçelerinden biri konumuna getirilmiþtir.

Tarihsel süreç içinde çeþitli padiþahlar tarafýn-dan yaptýrýlan köþk ve kasýrlarla donatýlan Dol-mabahçe; zamanla "Beþiktaþ Sahil Sarayý" adýylaanýlan bir saray görünümü kazanmýþtýr.

Beþiktaþ Sahil Sarayý, Sultan AbdülmecitDöneminde (1839-1861) ahþap ve kullanýþsýzolduðu gerekçesiyle 1843 yýlýndan baþlayarak yýk-týrýlmýþ ve ayný yerde günümüze dek gelenDolmabahçe Sarayý'nýn temelleri atýlmýþtýr.

Yapýmý, çevre duvarlarýyla birlikte 1856 yýlýndabitirilen Dolmabahçe Sarayý 110.000 m2'yi aþanbir alan üstüne kurulmuþ ve ana yapýsý dýþýndaonaltý ayrý bölümden oluþmuþtur. Bunlar sarayahýrlarýndan deðirmenlere, eczanelerden mutfak-lara, kuþluklara, cam hane, dökümhane, tatlýhane gibi iþliklere uzanan bir dizi içinde, çeþitliamaçlara ayrýlmýþ yapýlardýr. Bu yapýlar arasýnaSultan II. Abdülhamit Döneminde (1876-1909)Saat Kulesi ve Veliaht Dairesi arka bahçesindekiHareket Köþkleri eklenmiþtir.

Dönemin önde gelen Osmanlý mimarlarýKarabet ve Nikogos Balyan tarafýndan yapýlansarayýn ana yapýsý; Mabeyn-i Hümayun (Selâm-lýk), Muayede Salonu (Tören Salonu) ve Harem-iHümayun adlarýný taþýyan üç bölümden oluþur.Mabeyn-i Hümayun; devletin yönetim iþleri,Harem-i Hümayun; Padiþah ve ailesinin özelyaþamý, bu iki bölümün arasýnda yer alanMuayede Salonuysa; Padiþah'ýn devlet ileri gelen-leriyle bayramlaþmasý ve kimi önemli devlettörenleri için ayrýlmýþtýr.

Tüm yapý, bodrumla birlikte üç katlýdýr.Biçimde, ayrýntýlarda ve süslemelerde gözlenenbelirgin batý etkilerine karþýlýk bu saray, bu etki-lerin Osmanlý ustalarca yorumlanmýþ bir uygula-masýdýr. Öte yandan, gerek kuruluþ gerekse oda vesalon iliþkileri açýsýndan geleneksel Türk evi plantipinin çok büyük boyutlarda uygulandýðý biryapý bütünüdür. Beden duvarlarý taþtan, iç duvar-larý tuðladan, döþemeleri ahþaptan yapýlmýþtýr.Çaðýn teknolojisine açýk olan saraya, 1910-12 yýl-larýndaysa elektrik ve kalorifer sistemi eklen-miþtir. 45.000 m2'lik kullanýlýr döþeme alaný, 285odasý, 46 salonu, 6 hamamý ve 68 tuvaleti vardýr.Döþemelerin ince iþçilikli parkelerinin üstünde,önce sarayýn dökümevinde, sonra da Hereke'dedokunmuþ 4454 m2 halý serilidir.

Padiþahýn devlet iþlerini yürüttüðü Mabeyn;iþlevi ve görkemiyle Dolmabahçe Sarayý'nýn enönemli bölümüdür. Giriþte karþýlaþýlan MedhalSalon, üst kat ile baðlantýyý saðlayan KristalMerdiven, elçilerin aðýrlandýðý Süfera Salonu vepadiþahýn huzuruna çýktýklarý Kýrmýzý Oda;imparatorluðun tarihsel görkemini vurgulayacakbiçimde süslenmiþ ve döþenmiþtir. Üst katta yeralan Zülvecheyn Salonu; padiþahýn Mabeyn'dekendine özel olarak ayrýlmýþ dairesine bir tür geçiþmekâný oluþturmaktadýr.

10 SARAYLAR

KA

RD

ELE

N

TÜ

RK

ÝYE

’NÝN

ÞAH

ASE

RL

ER

ÝSARAYLAR,KÖÞKLER,KASIRLAR, YALILAR,

KONAKLAR

Bu özel dairede, padiþah için mermerleri Mýsýr'-dan getirilmiþ görkemli bir hamam, çalýþabileceðioda ve salonlar bulunmaktadýr.

Harem ve Mabeyn bölümleri arasýnda yer alanMuayede Salonu; Dolmabahçe Sarayý'nýn en yük-sek ve en görkemli parçasýdýr. 2000 m2'yi aþanalaný, 56 sütunu, yüksekliði 36 m.yi bulan kubbe-si ve bu kubbeye baðlý yaklaþýk 4,5 tonluk Ýngilizyapýmý avizesiyle bu salon, sarayýn diðer bölüm-lerinden belirgin bir biçimde ayrýlmaktadýr.Salon, bodrumdaki tesislerden elde edilen sýcakhavanýn sütun diplerinden içeri verilmesiyleýsýtýlmakta, böylelikle soðuk mevsimlere rastlayantörenler daha sýcak bir atmosferde yapýlabilmek-teydi. Geleneksel bayramlaþma töreni günlerinde,Topkapý Sarayý'nda bulunan altýn taht bu salonagetirilerek kurulur ve padiþah bu tahtta devletileri gelenleriyle bayramlaþýrdý. Galeriler ise elçilikgörevlilerine, Saray Orkestrasý'na, bay ve bayankonuklara ayrýlmýþtý.

Dolmabahçe Sarayý'nýn Batý etkileri altýnda,Avrupa saraylarýndan örnek alýnarak yapýlmýþ birsaray olmasýna karþýlýk, iþlevsel kuruluþu ve içmekân yapýsýnda "Harem"in eskisi kadar kesinçizgilerle olmasa da ayrý bir bölüm olarak kurul-masýna özen gösterilmiþtir. Ancak TopkapýSarayý'nýn tersine, Harem, artýk saraydan ayrýtutulmuþ bir yapý ya da yapýlar topluluðu deðildir;ayný çatý altýnda, ayný yapý bütünlüðü içinde yer-leþtirilmiþ özel bir yaþama birimidir.

Dolmabahçe Sarayý'nýn yaklaþýk üçte ikisinioluþturan Harem Bölümü'ne, Mabeyn veMuayede Salonu'ndan geleneksel ayrýmý vurgu-layan demir ve ahþap kapýlarla kesilmiþ koridor-lardan geçilmekte, bu bölümde Boðaziçi'nin yan-sýmalarýyla aydýnlanan salonlar, sofalar boyuncapadiþahlarýn, padiþah eþlerinin, çeþitli görevleriolan kadýnlarýn, þehzade ve sultanlarýn yatakodalarý, çalýþma ve dinlenme odalarý sýralanmak-tadýr. Valide Sultan Dairesi, Mavi ve PembeSalonlar, Abdülmecit, Abdülaziz ve Reþat tarafýn-dan kullanýlan odalar, Cariyeler Bölümü, Kadýnefendi odalarý, Büyük Atatürk'ün çalýþma ve yatakodasý, sayýsýz deðerli eþya, halý, levha, vazo, avize,tablo gibi sanat yapýtlarý Harem'in ilginç ve etki-leyici parçalarýný oluþturmaktadýr.

Günümüzde Dolmabahçe Sarayý'nýn bütün bir-imleri restore edilmiþ ve ziyarete açýlmýþ bulun-maktadýr. Saray'ýn deðerli eþyalarýnýn sergilendiðiiki "Deðerli Eþyalar Sergi Salonu", Milli SaraylarYýldýz Porselenleri Koleksiyonu'ndan örneklerinyer aldýðý "Ýç Hazine Sergi Binasý", genellikle MilliSaraylar Tablo Koleksiyonu'nun bölüm bölüm veuzun süreli sergiler biçiminde izleyicilere sunul-duðu "Sanat Galerisi", bu galerinin alt katýndasarayýn çeþitli objeleri ve mimari süslemelerinden

alýnmýþ kuþ motiflerinin fotoðraflarýndan oluþansürekli serginin bulunduðu tarihsel koridor,Mabeyn Bölümü'ndeki Abdülmecit Efendi Kütüp-hanesi; Dolmabahçe Sarayý'nýn baþlýca sergilemebirimlerini oluþturmaktadýr.

Sarayýn hemen giriþinde bulunan eski MefruþatDairesi'nde Kültür-Tanýtým Merkezi yer almaktave Milli Saraylarýn çeþitli yerlerinde sürdürülenbilimsel çalýþmalarla tanýtým etkinlikleri bumerkezden yönlendirilmektedir. Öte yandan,yine bu merkezde çoðunluðunu 19. yüzyýla yöne-lik yayýnlarýn oluþturduðu bir kitaplýk kurularakaraþtýrmacýlarýn hizmetine sunulmuþtur.

Saat Kulesi, Mefruþat Dairesi, Kuþluk, Harem veVeliaht Dairesi bahçelerinde ziyaretçilere yönelikkafeterya hizmetleri veren bölümler ve hediyelikeþya satýþ reyonlarý oluþturulmuþ, bu reyonlardaKültür-Tanýtým Merkezi'nce hazýrlanan ve millisaraylarý tanýtýcý bilimsel nitelikte kitaplar, çeþitlikartpostallar ve Milli Saraylar Tablo Koleksi-yonu'ndan seçilmiþ ürünlerin týpkýbasýmlarýsatýþa sunulmuþtur. Öte yandan Muayede Salonuve bahçeler ise ulusal/uluslararasý resepsiyonlaraayrýlmýþ, yeni düzenlemelerle saray, müze içindemüze birimlerine, sanat ve kültür etkinliklerinekavuþturulmuþtur.

TOPKAPI SARAYI MÜZESÝ Osmanlý Ýmparatorluðu'nun baþkent Ýstanbul'-

da yönetim sarayý ve hanedanlýk ikametgâhýolarak kullanýlan Topkapý Sarayý, Fatih SultanMehmet'in Ýstanbul'u fethetmesinden kýsa birsüre sonra 1473 yýlýnda tamamlanmýþtýr. Osmanlýhanedaný, Topkapý Sarayý'ný 19. yüzyýlda Boðaziçisaraylarýna yerleþene kadar kullanmýþtýr. Saray,Cumhuriyet'in ilanýndan sonra 3 Nisan 1924'teAtatürk'ün emriyle müze haline getirilmiþtir.

Çeþitli dönemlerde, deðiþik sultanlarýn emir-leriyle yapýlan ek yapýlar ve yenilenmelerlegörkemli bir boyut ve iþlev çeþitliliði kazanansaray, bu görünümüyle Osmanlý devlet kurumlaþ-masýnýn bir yansýmasý olmuþtur. Osmanlý sarayprotokol ve hiyerarþisinin zamanla kazandýðýgörkem ve çok ünitelilik Topkapý Sarayý mimari-sine de yansýmýþ, hatta devletin yükseliþi veçöküþü de sanatsal anlatýmýný bu sarayda bulmuþ-tur. Tüm bu büyük geçmiþi dekorlayan dramatikolaylar süreci ile saray, dünya müzeleri arasýndatarihsel yaþantýsý ile günümüze ulaþabilmiþ enderörneklerden biridir. Fatih Sultan Mehmet'in Ýstan-bul ile sembolleþen Bizans ile birlikte Orta-doðu'-nun imparatorluk geleneðine de varis olmasý,göreceli olarak dinamik ve göçer Asya-Anadolugeleneði ile yoðrulmuþ olan önceki Osmanlýyönetim sisteminde önemli nitelik deðiþmelerineneden olmuþtur. Bu özelliðin sultan ve ailesiylebütünleþen mutlak idare kavramýna güç verdiði

SARAYLAR 11

KA

RD

ELE

N

ve saray kurumunun Fatih Kanunnamesi ile bil-inçli olarak bir imparatorluk sistemine uyacakþekilde hiyerarþik kademelenme ve görkemkazandýðý görülür. Bu nitelik deðiþimininunsurlarý aþamalý olarak Topkapý Sarayý'ndagörülebilir.

Topkapý Sarayý, Ýstanbul topografyasýný oluþtu-ran Marmara Denizi, Ýstanbul Boðazý ve Haliçarasýnda tarihsel Ýstanbul yarýmadasýnýn ucunda-ki Sarayburnu'nda Bizans akropolü üzerinde inþaedilmiþtir. Saray, kara tarafýnda Fatih'in yaptýrdýðýSur-u Sultani, deniz yönünde ise Bizans surlarý ileþehirden ayrýlmýþtýr. Çeþitli kara ve denizkapýlarýyla saray içinde deðiþik iþlevleri olankapýlarýn dýþýnda anýtsal giriþ, Ayasofya arkasýnda-ki Bab-ý Hümayun'la (Saltanat Kapýsý) saðlanýr.Yüzyýllar boyunca her türlü görkem ve protokoldetaylarýnýn yaþandýðý sarayda saðlam devletanlayýþýnýn gereksindiði iþlevsel sadeliðin mekânayansýmasý, daha giriþte baþlamaktadýr. Bu kapý,aslýnda 15. yüzyýldaki karakterleriyle bir kale-saray olan yapýnýn görünümüne uygundur.Halkýn da girebildiði bu kapýnýn üzerinde 19.yüzyýl sonlarýna kadar ayakta kalan bir köþk vardýki, bu yapýda alaylarýn izlendiði ve özel hazi-nelerin saklandýðý bilinir.

Sarayýn I. yer olarak adlandýrýlan en geniþavlusu, Haliç ve Marmara yönünde uzananHasbahçe'den ancak ana eksende oluþuyla ayrýlýr.Bab-ý Hümayun ile iç sarayýn baþladýðý Bab-üsSelam arasýnda yer alan bu alanda iki yandasarayýn büyük ölçüde günümüze ulaþmamýþ olanve Bostancýlar denetimindeki Birun (dýþ) hizmetbinalarý vardýr. Solda odun ambarlarý, cebehaneolarak kullanýlan Hagia Eirene Kilisesi, 18. yüzyýl-da yenilenip geniþletilen darphane binalarýgünümüze ulaþan yapýlardýr. Saraya gelen devlet-lilerin ve yabancý elçilerin atlarýný baðladýklarý birrevak önünde Deavi Kasrý denilen dilekçe dairesive Ebniye-i Hassa ambarlarý arka arkaya sýralanýr-lardý. Saðda ise sýrasýyla Gülhane Hasta-nesi, HasFýrýn ve sarayýn su daðýtým sistemini oluþturandolap ocaðý birinci avluyu sýnýrlayan yapýlardý.Her dönemde sarayý çevreleyen Has-bahçe çeþitliköþklerle doluydu. Bu köþklerden ilki, Bab-ý Alikarþýsýnda çokgen bir burç üzerinde yükselen AlayKöþkü'dür. Sultanlarýn çeþitli alaylarý seyrettiði bumekân, 19. yüzyýlda Ampir üsluba uygun olarakyenilenmiþtir. Haliç yönünde ve Sirkeci tarafýndaçokgen bir açýk seyir köþkü olan Yalý Köþkü'ndepadiþahlar her sene donanmanýn denize çýkýþýnýseyrederdi. 19.yüzyýl sonlarýnda demiryolununbahçeden geçirilmesi nedeniyle bu köþk yýk-týrýlmýþtýr. Günümüze ulaþan bir 17. yüzyýl yapýsýolan klasik karakterli Sepetçiler Kasrý'ndan haremhalkýnýn bu törenleri izlediði sanýlýr. Bu alandabostancýlara ait çeþitli koðuþ ve yapýlarýn yaný sýra

en ünlü köþk, Fatih Sultan Mehmet'in saray ilebirlikte yaptýrdýðý Çinili Köþk'tü. Çinileri veeyvanlý merkezi planýyla Timurlu mimarisi hat-larýný taþýyan bu sefa köþkünün geniþ arsasýna II.Abdülhamit Döneminde arkeoloji müzeleri yer-leþtirilmiþtir. Sarayburnu'nda kuleli ve toplu birkapý nedeniyle geç devirde Topkapý ismini alanSaray-ý Cedit'in bu kapýsýnýn önünde, 16.yüzyýlbaþýndan kalan revaklý Mermer Köþk'ten baþla-mak üzere, Marmara kýyýsýna 18.yüzyýl ve son-larýnda yapýlmýþ ahþap ve yazlýk Rokoko üsluplusahilsaray vardý. 1860'larda yanan ve demiryolu-na harcanan bu sarayýn ilerisinde sur üzerindealtyapýsý görülen Ýncili Köþk ise, sadrazam KocaSinan Paþanýn mimarbaþý Davut Aða'ya yaptýrýp,III. Murat'a sunduðu muhteþem bir seyir köþküy-dü. Sarayý çeviren Marmara suru, Balýkhane veAhýrkapý gibi iþlevlerini belirten iki kapý ile bit-mekteydi; sarayýn büyük ahýrlarýný içeren buköþkteki yapýlaþmadan günümüze sadece III.Osman Devrinde yapýlan fener ulaþmýþtýr.Gülhane Hatt-ý Hümayun'unun okunduðuHasbahçe'nin bu yönünde Bizans Döneminde deayný amaçla kullanýldýðý sanýlan bir CiritMeydaný, Ýshak Paþa ve Gülhane kasýrlarý gibiyapýlarla Bizans'ýn Manganlar Sarayý kalýn-týlarýnýn olduðu görülür.

I. avluda, Bab-ý Hümayun'u Bab-üs Selam'abaðlayan aðaçlý yolda sultanlarýn seferden dönüþve gidiþleri, Cuma Selamlýklarý gibi törensel gün-lerde büyük bir ihtiþamla avludan geçtiklerigörülürdü. Yeniçerilerin bu avluyu saraya karþýgeldiklerinde kullandýklarý ve kapýlarý açtýklarýbilinir. Sarayýn Bab-üs Selam denilen kulelikapýsýyla çaðdaþ Avrupa kulelerini andýran ikincikapýsýnýn belirlediði asýl saray bölümü, Sur-uSultani içindeki iç kaleyi oluþturur. Çeþitliyapýlarýn sur benzeri düz saðlam bir duvarinþaatýyla sýnýrlandýðý ve avlulara burç gibi çýkmayaptýðý bu alan, arka arkaya üç deðiþik iþlevli avluile çevresindeki yapýlarla saray bütününü oluþtu-rur. Sultandan baþka kimsenin at üzerindegiremediði Divan Meydaný denilen ön avlu,yapýlarýyla birlikte saraydaki devlet yönetimininzirvesi olan bir mekândýr. Bu avluda tarihte çeþitlihayvanlarýn da gezdiði bahçe taksimatý arasýnda-ki eksenlerden en önemlisi karþýda sultaný temsileden Bab-üs Saade eksenidir. Meydana iþleviniveren ve gövdesi Fatih Döneminden kalan AdaletKulesi altýndaki üç kubbeli ve revaklý Divan-ýHümayun ise sol kanatta bulunur. Haftada dörtgün sadrazam ve vezirlerle devlet iþlerinin kararabaðlandýðý bu resmi mekân, Divanhane, buradakabine toplantýsý yapýldýðý gibi, elçiler de kabuledilirdi- kalem ve defterhane bölümlerindenoluþur.

12 SARAYLAR

KA

RD

ELE

N

Bu yapýnýn arkasýndaki çok kubbeli ve masifduvarlý Dýþ Hazine ise devletin resmi hazinesinidepolamak amacýyla yapýlmýþtýr. Sadrazamtarafýndan kullanýlabilen bu hazineden ayrýcayeniçerilere üç ayda bir ulufe daðýtýlýr ve bununiçin avluda elçilerin de hazýr bulunduðu görkem-li galebe divanlarý yapýlýrdý. Saray müze iþlevinikazandýktan sonra, bu bölüm, Erken ÝslamDöneminden 20.yüzyýl baþlarýna kadar olandöneme ait silahlarýn sergilenmesine ayrýlmýþtýr.Burada Ýslam Türk ve Orta Doðu'ya özgü silahlarda bulunmaktadýr. Kubbealtý, Haliç yönünde,gizemli Harem Dairesi'nin küçük ve silik "ArabalarKapýsý" ile ayrýlmaktadýr. Divan Meydaný'ný daHaliç yönünde Hasbahçe'ye, sultanlarýn saraydançýkýþlarýnda kullandýklarý Hasahýr sisteminebaðlamaktadýr. Kendine ait daha alçaktaki biravluda yer alarak sarayý sýnýrlayan Hasahýr'larýnsarayýn ilk yapýlarýndan biri olduðu bilinir.Sultanlarýn az sayýdaki seçme atýný barýndýrmýþolan bu ahýr, saray yaþantýsýnda "imrahor"denilen bir yöneticinin sorumluluðunda, baþlýbaþýna bir at koþum takýmý hazinesi olan rahthazinesi'ni de içerirdi. Özellikle resmi alaylarda veyabancý ülkelere gönderilen hediyeler arasýndagörülen bu hazinenin koþum takýmlarýnýn muras-sa olmasýna dikkat edilirdi. Bu alanda göze çarpanbir baþka yapý da Beþir Aða Camii'dir. DivanMeydaný'nýn bu yönde diðer bir iþlevsel yapýgrubu da Baltacýlar Koðuþu'dur. Güçlü gençlerdendevþirme usulüyle saraya getirilen bu kadro,sarayda teþrifatçýlýðýn yaný sýra, her türlü taþýmaiþinde selamlýk ve hareme hizmet ederdi.16.yüzyýl sonlarýnda geniþletilerek son þeklinialan Baltacýlar Koðuþu; Divan Meydaný, Harem,Hasahýr yönüne açýlan bir avlu çevresindekihamamý, koðuþu, camii ve çubuk odasý ile özgünbir mahalle görünümündedir.

Divan Meydaný'nda yapýlan iþlerle temsiledilen devletin kudreti, avlunun sað kanadýndabir revak arkasýndaki anýtsal mutfak yapýlarýylaanlam kazanýrdý. Boydan boya uzanan özel, inceuzun bir avlunun Marmara tarafýndaki anýtsalyapýlarý; günümüzde saray arþivi ve kumaþ depo-su olarak kullanýlan yaðhane ve kiler, ahþapAþçýlar Mescidi ve nihayet bacalarýn oluþturduðugörkemli cephesiyle bu büyük þehre giriþte sarayývurgulayan mutfaklardýr. Harem'e, sadrazam veenderun halkýyla birlikte sultan ve harem'ehizmet veren bu dev yapýda, normal günlerdesarayýn beþ bin kiþiden aþaðý düþmeyen halkýnasürekli yemek verilirdi. Tüm imparatorluksahasýnda üretilen gýda çeþitlerinin en kaliteliörnekleriyle donatýlmýþ bu mutfaklarýn, Osmanlýkültüründe ayrý bir yeri vardýr. Bugün, Osmanlýsarayýnda itibar görmüþ, sürekli ithal edilmiþ veyahediye olarak gelmiþ Çin ve Japon seramiksanatýnýn ürünleri bu yapýlarda sergilenmektedir.

Mutfaklarýn helvahane ve þerbethane bölüm-lerinde ise Türk mutfak eþyalarý ile Osmanlý Yýldýzporselenleri ve cam eserleri sergilenmektedir. Birzamanlar aþçýlarýn koðuþu olan karþý binalarýnyerinde ise, Avrupa porselenleri ve gümüþleri yeralmaktadýr.

Divan Meydaný'ný sarayda padiþahlarýn selam-lýk hayatýnýn geçtiði iç saray teþkilatýnýn bulun-duðu mekânlarý içeren Enderun Avlusu'na Bab-üsSaade (kapýsý) baðlar. Sultaný temsil eden kapýdacülus, biat, bayramlaþma ayak divaný ve cenazetörenleri yapýlýrdý. Bu olaylarýn dýþýnda sultanlarkapýyý ve Divan Meydaný'ný kullanmazlardý.Padiþah evinin cümle kapýsý olarak kapalý tutulankapýnýn arkasýna izinsiz geçmek, mutlak iktidarayapýlan en büyük hukuk ihlâli sayýlýrdý. Bab-üsSaade Aðasý denilen saray sorumlusunun kon-trolündeki bu baldaken formlu geçit, günümüze18.yüzyýl sonlarýnda yapýlan Rokoko düzenlemel-erle ulaþmaktadýr. Sarayýn padiþah öncülüðündeoluþturulan selamlýk bölümü Enderun, "Harem-iHümayun" olarak da adlandýrýlmaktadýr. Bubölüm, günün geçirildiði Selamlýk ile geceningeçirildiði Harem bölümlerinden oluþmaktadýr.Devlete yüksek bürokrat ve askeri þef yetiþtireneðitim aþamalarý Enderun avlusunun biçimlen-mesinde önemli rol oynamýþtýr.

Bab-üs Saade aðasýnýn kontrolündeki bubölüm sultanýn þahsýna ait yapýlardan ilki Bab-üsSaade bütünlüðündeki Arz Odasý'dýr. Revaklý vetek hacimli bu sembolik mekân, sarayýn ortasýn-daki konumuyla da Osmanlý merkeziyetçiliðininsembolüdür. 16.yüzyýlda donatýlan bu mekân buyüzyýl sonunda konulan baldaken taht, sultanýndivan üyelerini ve yabancý devlet elçilerini kabul-lerinde ve cüluslarýnda kullandýklarý mücevherdöþemeli tahttýr. Sultanlarýn resmikabul salonuolan bu yapýnýn kendine özgü zengin dekoru veprotokolü, sultanla yüz yüze gelme þerefine eriþe-bilen nadir bir grubun görebildiði þeylerdi. Buyapýnýn arkasýnda sarayda özel bir ilgi unsuruolan ve kudret sembolü olarak da görülen süs veav kuþlarýnýn bulunduðu 16.yüzyýldan kalmaHavuzlu Köþk vardý. 18.yüzyýl baþýnda III.Ahmed'in Lale Devri'nin zarif klasik üslubuylainþa ettirip Enderun aðalarýna vakfettiðikütüphanesi ise çýkmalý, merkezi planýyla birdiðer sultan yapýsýdýr. Sultana ait yapýlarýn buavludaki diðer örnekleri avlu köþelerindekiEnderun Hazinesi (Fatih Köþkü) ve Hasoda'dýr(Kutsal Emanetler Dairesi). Fatih SultanMehmed'in sarayla birlikte yaptýrdýðý revaklý vemuhteþem Ýstanbul manzarasýna mermer birterasla açýlan klasik Osmanlý konutu tipindekikesme taþtan köþkün, planýna raðmen, baþtanberi Osmanlý saray hazinesi olarak kullanýldýðýanlaþýlýr. Arka arkaya kubbeli odalarýn gerisinde

SARAYLAR 13

KA

RD

ELE

N

sultan ve enderun aðalarýna ait anýtsal birhamamý da içerdiði bilinen bu binalarýn hazineeþyasýný koymak amacýyla kullanýlmýþ geniþbodrum katlarý vardýr. Sultanlarýn her türlü vari-dattan ve tabi ülke harçlarýndan aldýklarý beþte birpayýn ve hanedan haslarýyla hadika saraylarýnýngelirlerinin nakit bölümünü oluþturduðu buefsanevi hazine, ayný zamanda saltanatmücevherleri ve takýlar baþta olmak üzere ihsanedilen kürkler, hil'atlar, zengin saray giysi vekumaþlarý, deðerli yazmalar, kutsal emanetler gibisaray için üretilmiþ veya hediye olarak gönder-ilmiþ her türlü sanat eserini de içeren bir kolek-siyondu. Sarayýn devlet hazinesinden ayrý olarakfinanse edildiði bu ihtiyat hazinesi ve sanat kolek-siyonu, devlet maliyesi sýkýþtýðýnda devreye girer-di. Günümüzde de Osmanlý hazinesinin teþhiriiçin kullanýlan bu mekânlarda, sayýsýz murassaeser arasýnda dört taht (Bayramlaþma-Cülus,Ýtfariyye, Sefer ve Nadir Þah tahtlarý), Osmanlýhükümdarlýk sembolü olan aský ve sorguçlar,Topkapý hançeri ve kaþýkçý elmasý en ünlüleridir.Hazinedarbaþý sorumluluðunda hazine koðuþuerkânýyla birlikte sultanlarýn girebildikleri hazine-den eþya yazýlý olarak çýkar ve iade edilirdi.Kullaným hakký hanedanda, ancak mülkiyeti mil-lete ait olan bu hazineye sultanlarýn zamanzaman ecdadlarýndan kalan ve kendi dönem-lerinde konulan eserleri incelemek için girdikleribilinir. Yabancý hükümdarlardan deðerli hediyelerhazineye geldiði gibi, bu hükümdarlara aynýdeðerde hediyeler giderdi. Hazine envanterininbir bölümünü sultanlarýn kutsal yerler için gön-derdikleri eserler oluþturmaktadýr.

Enderun avlusunda sultanlara ait en önemliyapý, Hasoda'dýr. 15.yüzyýlda dörtlü bir geometrikplanla yapýlmýþ bu deðerli yapý, sultanlarýn sarayselamlýðýndaki özel ikametgâhlarý idi. Arzhane,Aslanhane, Hasoda gibi bölümlere ayrýlan bumekânda sultan þehzadeleri baþta olmak üzereenderun aðalarý ile görüþür, eðlenir, divan vezir-lerini zaman zaman kabul ederdi. Bu gelenek 17.yüzyýla kadar sürmüþtür. Baþtanbaþa çeþitlidönemlerin çinileriyle kaplanmýþ olan bu bina19.yüzyýldan beri Kutsal Emanetlerin teþhiriamacýyla kullanýlýr. Yavuz Sultan Selim'in16.yüzyýl baþlarýnda Memluk Ýmparatorluðu'nunyýkýlmasýndan sonra, Mekke ve Medine'den Hz.Muhammed ve ilk halifelerin kutsal eþyalarýný veröliklerini Abbasi Halifeliði kanalýyla getiripHazine ve Hasoda'ya aldýrarak Ýslam halifesiolduðunu bildirmiþtir. Osmanlý sultanlarý içinümmet esasýna dayalý bir imparatorluðun yöneti-cisi olarak bu eserleri korumak ve onlarýn temsilettiði ideal uðruna yaþamak baþlýca yönetim pren-sibi olmuþtur. Bu eserler arasýnda Hz. Muham-med'in hýrkasý (Hýrka-i Saadet), kýlýçlarý, rölikleri,Sancak-ý Þerif, ilk halifelerin kýlýçlarý, semavi

dinlerin tarihlerinden gelen çeþitli eserler vardýr.Bu eserler, Ramazan ayýnýn onbeþinde bir saraytöreniyle saraylýlara, vezirlere ve harem halkýnagösterilirdi. Enderun avlusuna ve Harem Dairesiyanýndaki sultanlarýn özel avlusu olan Sofa-iHümayun Taþlýðý'na açýlan Hasoda'nýn bakýmýndagörevli 40 aða enderun mektebinin en yüksek aþa-masýna gelmiþ ve sultanla beraber olmaya hakkazanmýþ aðalardýr.

Enderun avlusunun aðalarýn eðitim yeri veikametgâhý olan koðuþlarý ise kenarlarý sýnýrla-maktadýr. Avluya revaklarla açýlan ve içte küçükhol çevresinde koðuþ ve hamam mekânlarýnasahip olan bu koðuþlarýn eðitim kademesine göresýralanan bir düzeni vardý. Bab-üs Saade'nin yan-larýnda acemi aðalara mahsus Büyük ve KüçükOda koðuþlarý, 17. yüzyýlda II. Selim Hamamý'nýnyýkýlmasýndan sonra yapýlmýþtýr. Günümüzde bukoðuþta padiþah ve hanedana ait elbiselersergilenmektedir. Hazine ile Hasoda arasýndakiavlu kenarýnda ise kilerler ve hazine koðuþlarýbulunurdu. Sultanýn her türlü yemek ve ikramhizmetlerini saðlayan bu koðuþ, günümüzdemüzenin idari bölümü olarak kullanýlmaktadýr.Bu koðuþlardan Hazine ve Hasoda Koðuþu,Enderun Hazinesi'nin korunduðu Hazine Koðuþubinasý, günümüzde, Osmanlý Ýslâm minyatür,yazý ve hat gereçlerinin sergisinde kullanýlmak-tadýr.

Enderun avlusunda ve özgün yapýsýyla FatihDöneminden kalan Aðalar Camii yer almaktadýr.Burada enderun aðalarýnýn yaný sýra olduðu kadarpadiþah da ibadet ederdi. 18.yüzyýldan kaldýðýsanýlan ve 17.yüzyýl Osmanlý çini sanatýnýn zen-gin örneklerini içeren bu üç bölümlü yapý, bugünmüze kütüphanesi olarak kullanýlmaktadýr.Enderun avlusunun koðuþlarý arasýnda sarayýn IV.yeri olan iç bahçe ve kasýr geçiþleri gibi Harem'inKuþhane Kapýsý da bu avluya açýlmaktadýr. Buradaayrýca padiþaha ait özel bir mutfak teþkilatý da yeralmaktadýr.

Sarayýn, Sarayburnu'na bakan arka bölümündesultanýn ve ailesinin zevkine mahsus köþklervardýr. Hasoda ve Harem gibi, sarayýn hanedanýnýilgilendiren özel bölümlerden biri olan Sofa-iHümayun terasý üzerindeki mermer havuz, köþk-leri birbirinden ayýrmaktadýr. Seyir köþküolmalarýnýn yaný sýra sohbet, giyinme vekütüphane mekânlarý da olan bu köþklerdenSünnet Odasý, özellikle cephesindeki renkli sýrlar-la göze çarpmaktadýr. IV. Murad'ýn Revan veBaðdat fetihlerinin anýsýna yaptýrdýðý kubbeli veeyvanlý çokgen köþkler ise Osmanlý klasik saraymimarlýðýnýn son örnekleridir. Revaklarla avluyaaçýlan bu köþklerin cepheleri de çini kaplýdýr.Eyvanlardaki sedirleri, kubbeli orta mekânlardakimangallarý ve görkemli çini süslemeye katýlan

14 SARAYLAR

KA

RD

ELE

N

tombak ocaklarý ile bu köþkler, sarayda sultan-larýn yaþadýklarý yeryüzü cennetinin somutörnekleridir. Sultan Ýbrahim'in yaz akþamlarýndaiftar ettiði terasta, tombak, baldaken kameriye vehavuza açýlan mermer þahniþin gibi detaylara dayer veren bu lüks terasta, meþveret meclislerininde kurulduðu bilinmektedir.

IV. yerin Marmara ve Sarayburnu'na bakanLala (Lale) Bahçesi'nde ise Hekimbaþý Odasý(Baþlala Kulesi) yer almaktadýr. Burasý, baþhekimsorumluluðunda bir ecza deposu ve dairesiydi.Sultanlarýn saðlýðýndan sorumlu hekimbaþýlarýndenetiminde olan bu kuleden günümüze çoksayýda saray ve ilaç þiþeleri kalmýþtýr. Hisarpeçeyeoturtulan ahþap ve iki bölümlü Sofa Köþkü ise18.yüzyýl ortasýnda Rokoko süslemesiyle bahçeyeaçýlan bir divanhanedir. Özellikle sarayda"Halvet" ilan edilerek yapýlan büyülü gece vegündüz eðlencelerinde harem halkýna da açýlanköþk, altyapýsý bir köþe burcu olan BaðdatKöþkü'ne hisarpeçe ile baðlanýr. Bu alandakibahçelerde sultanlarýn bizzat yaptýðý ve oyunlarýseyrettiði, IV. Murad'a ait ve Hekimbaþý Kulesi'nedayalý bir taþ tahttan anlaþýlmaktadýr. BahçeninMarmara yönündeki mermer terasýna ise1850'lerin baþlarýnda Mecidiye Köþkü yapýlmýþtýr.Köþkün ayný üslupta serbest yükselen Esvap Odasýilginç bir detaydýr. Bu köþkün tuðla kemerlialtyapýsýnýn geçmiþi Fatih Dönemi ve öncesineolsa gerektir. Bahçenin diðer bir yapýsý ise,19.yüzyýl ortasýnda Neoklasik üslupta inþa edilenSofa Camii'dir. Bahçe, Sarayburnu yönündekiHasbahçe'ye Balyanlar üslubunda iki kuleli birkapýyla baðlanmaktadýr.

HAREM Topkapý Sarayý'nda Bab-üs Saade duvarý ile

ayrýlan idari ve özel bölümler Harem Dairesi içinde geçerlidir. Bu duvar ekseninin devamýndaHarem'in Divan Meydaný yönündeki yapýlarý,kýzlaraðasý yönetiminde ve haremaðalarý elindekidýþ hizmet grubunun veya cariye olarak iç hizmetkadrosunun ikamet mekânlarýný oluþturur.Harem'in Karaaðlar Taþlýðý'na ve söz konusu anaduvara açýlan Cümle Kapýsý ise hanedan ve üstdüzey saray kadýnlarýnýn yaþadýðý esas Harembölümüne ile bu bölüm Altýnyol ile baðlanan veHünkâr Sofasý çevresinde dizilen, padiþah veþehzadelerin yaþadýðý Harem'deki Selamlýkbölümlerine açýlýr. Karaaða-cariye, Harem veSelamlýk bölümü olarak geliþen Harem'de yapýkronolojisini ortaya koymak, sarayýn diðerbölümlerini açýklamak kadar kolay deðildir. Ýslâmgeleneðinin aileye kazandýrdýðý kutsallýk vegizlilik prensibi, Osmanlý sarayýnda en ulaþýlmazve dramatik örneklerinden birini vererek hareminmimarî kuruluþu hakkýnda kaynaklar sunmuþtur.

Ancak tarihsel olaylar, kurumlaþma, mimarî üslu-plar ve sarayýn topografyasý, harem yapýlaþ-masýnýn 4 ana devirde gerçekleþtiðini göster-miþtir.

I- Fatih Sultan Mehmet ile Kanuni SultanSüleyman Devri arasýnda 15.yüzyýl sonu 16.yüzyýlortasýndaki ilk dönem: Topkapý Sarayý'ndan önceBeyazýt'a yapýlan Ýstanbul'daki ilk Osmanlý sarayýolan Eski Saray ile Topkapý Sarayý bu ilk dönemdeKadýnlar Sarayý (Saray-ý Duhteran) denilen birdaireden oluþmaktaydý. Günümüzde bu dairedeðiþmiþ ve sonraki yapýlaþma nedeniyle baðýmsý-zlýðýný kaybetmiþ durumdadýr ve Baþ Haseki daire-si adýyla bilinmektedir. Adalet Kulesi'ndenitibaren Harem Cümle Kapýsý, Baþhaseki Dairesi,I. Selim Kulesi, Baðdat Köþkü ve HekimbaþýKuleleri gibi çýkmalar hisarpeçe üzerinden kuleköþkleri halinde orta zaman kale-saraylarý tarzýn-da düzenli bir yapýlaþma ortaya koymaktadýr. Budönem Harem yapýlarý dýþ sofalý konutmimarisiyle uyum içindedir. Ýlk dönem alaný,16.yüzyýl sonlarýnda üzerine padiþah ve validesultan daireleri ile cariye koðuþlarýnýn yapýlacaðýbahçe duvarlarýyla sýnýrlanmýþtý.

Geniþ bir cariye ve hadýmaðasý kadrolaþmasýnagerek duyulmayan bu ilk dönemde, Harem'inArabalar Kapýsý ve Adalet yönünün Harem dýþýn-da serbest bir alan olduðu anlaþýlmaktadýr. KuleyiÇinili Köþk'e baðlayan ve Büyük Biniþ denilen atrampasýnýn aksý ile kulenin serbest yükseldiðinikanýtlayan altyapýsý da bu fikri desteklemektedir.Ýlk dönemin diðer bir önemli yapý grubu daHarem'in Hasoda yanýndaki çýkýþta yer alanSelamlýk Dairesi olmalýdýr. Hamamlý ve I. SelimKulesi olarak adlandýrýlan kule-köþkün, þehzade-lerin gözetimi altýnda baþtan beri eðitim içinayrýldýðý bilinmektedir. Bu alan 16.yüzyýl sonun-dan itibaren Þimþirlik Kafesi denilen ve bahçeleride kapsayan Þehzadegan dairelerinin de çekird-eðini oluþturmuþtur. Valide ve Gözdeler Taþlýðýçevresindeki yapýlardan oluþan bu ilk dönemyapýlarýnýn ilginç bir sürekli revak düzeniylekuþatýldýklarý anlaþýlmaktadýr.

II. Kanuni Sultan Dönemi: Bu dönem, hareminTopkapý Sarayý'na yerleþmesiyle, karizmatik birkiþiliðe sahip olan Haseki Hürrem Sultan veKanuni Sultan Süleyman ile baþlamýþtýr. 1520-30yýllarý arasýnda Topkapý Sarayý geniþledikçeniteliði de deðiþmiþtir. Hürrem Sultan'ýn EskiSaray'daki haremden çýkarak çocuklarýyla TopkapýSarayý hareminde sürekli yaþamasý; ailenin tümihtiyaçlarýnýn da Topkapý Hareminde karþýlan-masýna yol açmýþtýr. Bu dönemde Topkapý harem-ine gelen karaaðalar ve cariyeler için yan yanafakat iliþkisiz birer avlu çevresindeki iki koðuþdüzeni, haremde hanedan yapýlarýnýn dýþýnda,fakat onlarý kuþatacak, hatta koruyacak þekilde

SARAYLAR 15

KA

RD

ELE

N

yapýlmýþ olmalýdýr. Bu yapýlarýnýn iþlevsel olarakKýzlaraðasý Dairesi ile Cariye Hamamý'ný daiçerdiði anlaþýlmaktadýr. Bununla baðlantýlýolarak, haremin önemli bir unsuru olan Usta veKalfalar Dairesi de Fatih Döneminde yapýlanValide Taþlýðý'ný Baþhaseki Dairesi karþýsýnda sýnýr-layan kanada taþýnmýþ olmalýdýr. Bu dönemde,Hürrem Sultan'ýn konumuna uygun olarakBaþhaseki Dairesi'ne ismini verdiði ve Kanuni'ninde III. Murad Döneminde yenilenecek olanharemdeki Hasodasý'ný yaptýrdýðý anlaþýlmaktadýr.

III. III. Murad ve Nurbanu-Safiye SultanDönemleri: 16.yüzyýl sonunda Osmanlý sistemigibi, harem kurumlaþmasýnýn da sarayda tamam-landýðý görülür. Geleneksel Türk-Ýslâm ailesindekianaerkil yapýnýn Osmanlý saray haremindekigerçek ve deðiþmez görüntüsü Valide Sultanolmuþtur. Nurbanu Sultan ve Haseki SafiyeSultan'ýn çekiþmeli iliþkileri içinde karizmatik ikifigür arasýnda bocalayan III. Murad, bu gerilimliyönetimin Topkapý Sarayý Harem'inden idareedileceði bir yapýlaþmaya gitmek zorundakalmýþtýr. Topoðrafik þartlardan ötürü payeli birstrüktür üzerinde yükseldiðinden, dönemin klasikmimari anlayýþýna uygun bu zengin cepheyapýlarý, haremde güç paylaþýmýný da temsiletmektedir. Cariye koðuþlarý bu yeni yapýlaþmay-la görkemli dairelerin altyapýlarý olurken, eskiCariye Taþlýðý, giderek ikbal ve diðer kadýnefendi-lerin sade bir cephelemeyle de olsa manzaradan,yani haremde odaklanan iktidardan pay ala-bildikleri bir kimliðe bürünmüþtür. Haremdegerek cephede, gerekse Valide Taþlýðý'ndaki konu-muyla merkez durumundaki Valide Sultan Dairesiperspektif ve cephe açýsýndan sarayýn en detaylýyapýsýdýr. Bir cephe kademesiyle kadýnefendidairelerinden ayrýlan Valide Sultan Dairesi,hünkâr hamamlarý sistemi ile mekânsal açýdanHünkâr Sofasý ile baþlayan Sultan ve Selamlýkdairelerine baðlanýrken, cephede de anýtsal birrevakla vurgulanmýþtýr. Valide Sultan Dairesi bumekânsal önemini tarihte korumuþ, KadýnlarSaltanatý denilen ve Valide Sultanlarýn naibeolduklarý 17.yüzyýlda siyasi olaylarýn sahnesiolmuþtur.

Mimar Sinan ve Davud Aða gibi baþmimarlarelinde klasik Osmanlý zenginliðinin ve sanatýnýnkudreti, Hünkâr Hamamlarý ve Hünkâr Sofasý iletemsil edilmiþtir. Harem ve sarayýn en büyüktören, kabul ve eðlence salonu olan bu kubbeliklasik yapýnýn daha sonralarý deðiþmiþ olan bircephe görüntüsü ve iç dekoru vardýr. Bu sofanýnyanýndaki III. Murad Hasodasý ise, bir MimarSinan yapýsý olarak Osmanlý klasik mimarisinin,Osmanlý mantýk ve estetiðinin ulaþtýðý denge vesimetrinin canlý bir örneðidir. Osmanlýlarýn ürete-bildikleri en zengin çinilerle kaplanmýþ olan iç

mekândaki kubbeli yapý, altyapýya yerleþtirilenbir havuzla dengelenmektedir. Böylece mekân vecephede yaratýlan padiþah, valide sultan vekadýnefendi hiyerarþisiyle, harem kurumlaþ-masýnýn deðiþmez esaslarý oluþturulmuþtur. Klasikmantýkla yaratýlan bu rasyonel mimarî düzen-leme, harem bahçesindeki büyük havuz ilesürdürülür. Saray sisteminin ve harem hiyer-arþisinin Topkapý Sarayý'na yerleþtiði bu devrindiðer bir kompleksi de Þehzadegân Dairesidir. 16.yüzyýlda Anadolu ve Ýran'la tehlikeli geliþimlergösteren þehzadelerin saray ve kendi aralarýndagiriþtikleri iktidar kavgalarý, sancak beyi olaraktayin edilen þehzadelerin bu dönemde haremealýnmalarýna neden olmuþtur. Ayrýca FatihKanunnamesi'nde devletin devamý için þehzadekatline izin verilmesi nedeniyle kamuoyundasaraya karþý oluþan muhalefet de þehzadelerinharem ve hanedan içinde gözetim altýnda yaþatýl-malarýný gerektirmiþtir. 16.yüzyýl sonlarýndaharemin devlet üzerindeki otoritesi protokolercephe yapýlarýyla vurgulanýrken, ilk dönemharemin özü olan Altýnyol, Baþhaseki Daireleriüzerine de girift Þehzadegân dairesi yapýlmýþ, busistem hamamlý I. Selim'in Kulesi'nin yaný sýraharem bahçesinden kazanýlan Þimþirlik bahçe-lerindeki yapýlarý da kapsamýþ haremin dramatiktarihinin sembolü ve en geniþ dairesi olmuþtur.

15-17. ve 18.yüzyýllar: Bu dönemlerde,16.yüzyýl sonunda hýzlý bir iç dinamikle tamam-lanan harem yapýlarýnýn ek bölümleri kurumsalzorunluluktan deðil, çok harem halkýnýn kala-balýklaþmasý ve yangýnlar nedeniyle oluþmuþtur.Sonraki yapýlaþmanýn sembolik nedeni, birhükümdarlýk sembolü olarak sultanlarýn saraydaHasoda yaptýrma geleneðidir. Bu dönemde oluþ-tuðu bilinen bir yapý grubu da haremin hastaneavlusu civarýdýr. Bu devirde ayrýca valide sultan-larýn artan gücüyle orantýlý olarak dairenin üstkatýna odalar eklenmiþtir.

18.yüzyýlda batýnýn yaþayýþ ve sanat üzerinde-ki etkisi doðaya ve hafifliðe daha fazla yer verenBarok ve Rokoko dekorasyon uygulamalarý-ilkinIII. Ahmed'in Hasodasý'ndaki (Yemiþ Odasý)natürmort tasvirli panolarda görülmektedir.Yüzyýl ortalarýnda ise sultanlar, zenginleþen vehafifleyen bir Rokoko romantizmini yaptýrdýklarýköþklere ve iç dekorasyona yansýtmýþlardýr. Klasikdönemin cepheye çýkma yapan Hazine Odasý veyanýndaki Hasoda, I. Abdülhamid Dönemindeayný dekorasyonla kaplanýrken, I. Selim Kulesikýsmen yýkýlarak yerine konak görünümündekiahþap Mabeyn ve Ýkballer Dairesi yapýlmýþtýr.Tarihte Þimþirlik Alaný olarak dramatik bir karak-tere sahip olan bölge, 18.yüzyýlda hanedanýnserbest yaþantýsýna açýlmýþ ve þehzadelere çiftekasýrlar verilmiþtir.

16 SARAYLAR

KA

RD

ELE

N

Harem yapýlarýnda deðiþik sanatsal üsluplargöze çarpmaktadýr. Osmanlý siyasetini, kültür vesanatýný olduðu gibi gösteren Topkapý Sarayýnadir bir müze örneðidir. Klasik hiyerarþi, güç veanlamlý bir ihtiþam döneminin sembolü olanTopkapý Sarayý, Rokoko eklerle ömrünü tamam-larken, yerini Tanzimat Dönemi Boðaziçi saray-larýna býrakmýþtýr.

Topkapý Sarayý Müzesi Salý Günleri ZiyareteKapalýdýr.

Müze 9.00 - 16.00 Arasýnda Gezilir.

Ramazan Ve Kurban Bayramlarýnýn Ýlk Günü

12.00 - 16.00 Arasý Ziyarete Açýktýr.

Harem Dairesi Gezisi Ayrý Bilete Tabidir.

Harem Dairesi Ziyareti 9.30 - 15.30 Arasýnda

Gruplar Halinde Yapýlýr.

AÐRI ÝSHAK PAÞA SARAYI Ýshak Paþa Sarayý, saraydan öte bir külliyedir.

Ýstanbul Topkapý Sarayý'ndan sonra son devirdeyapýlmýþ saraylarýn en ünlüsüdür.

Doðubeyazýt Ýlçesi'nin 5 km. doðusunda, birdaðýn yamacýndaki tepe üzerine kurulan Saray,Osmanlý Ýmparatorluðu'nun Lale Devrindeki sonbüyük anýt yapýsýdýr. 18. yy. Osmanlý mimarisininen belirgin ve seçkin örneklerinden olduðu kadar,sanat tarihi yönünden de deðeri büyüktür.Sarayýn Harem Dairesi Takkapý kitabesine göreyapýlýþ tarihi Hicri 1199, Miladî 1784'tür.

Saray binasýnýn bulunduðu zemin vadi yakasýolduðundan, kayalýk ve sert bir yerdir. EskiBeyazýt þehrinin merkezinde olmasýna raðmen,bu yapýnýn üç tarafý (kuzey, batý, güney) dik vemeyillidir. Sadece doðu tarafýnda müsait birdüzlük vardýr. Sarayýn giriþ kapýsý buradadýr. Aynýzamanda en dar cephesidir.

Saray, kalelerin özelliðini kaybettiði; ateþlisilahlarýn bulunduðu bir çaðda yapýldýðýndan,doðu yönündeki tepelere karþý müdafaasý zayýftýr.Cümle kapýsý müdafaa bakýmýndan en zayýf nok-tasýdýr. Cümle kapýsý bölümü, Ýstanbul veAnadolu'da kurulan saraylarýnkinden farksýzolup, taþ iþçiliði ve oymacýlýðý yönündenmuntazamdýr.

Türklere özgü tarihi saray örnekleri bugünülkemizde pek az sayýda kalmýþtýr. Bunlardan biride Ýshak Paþa Sarayý ve Külliyesi'dir.

Ýshak Paþa Sarayý þu mimari bölümlerden mey-dana gelir:

1- Dýþ cephe,

2- Birinci ve ikinci avlu,

3- Selamlýk dairesi,

4- Cami binasý,

5- Aþevi (Darüzziyafe),

6- Hamam,

7- Harem dairesi odalarý,

8- Merasim ve eðlence salonu,

9- Takkapýlar,

10- Cephanelik ve erzak odalarý,

11- Türbe binasý,

12- Fýrýn,

13- Zindan,

14- Ýç mimariden bazý bölümler (kapýlar,pencereler, dolaplar, þerbetlikler, þömineler vs.)

Saray Osmanlý, Fars ve Selçuklu uygarlýðýnýnmimari üslubunu bünyesinde toplayan bir özelliktaþýr. Cildýroðullarýndan II. Ýshak Paþa ile ÇolakAbdi Paþa'ca 1685'te yaptýrýlan saraya, 1784'te sonþekil verilmiþtir. Yapý yaklaþýk olarak 115x50 m.ölçülerinde bir alana kurulmuþtur. Kesme taþtanyapýlan sarayýn doðu cephesindeki portali kabart-ma ve süslemeleriyle Selçuklu sanatýnýn özellik-lerini yansýtýr.

Saray iki avlu ve bu avluda bulunan yapýlartopluluðundan meydana gelmiþtir. Birinci avlu-daki yapýlarýn bazýlarý yýkýlmýþtýr. Dört tarafýyapýlarla çevrili ikinci avlu dikdörtgen planlýdýr.Giriþe göre sað tarafta selamlýk ve onun arkasýndaharemlik vardýr. Bunlarýn sonunda cami ve türbebulunmaktadýr. Türbe Selçuklu kümbet mimarisiüslubunda inþa edilmiþtir. Saray bölümü iki kat-tan oluþmaktadýr. 366 oda da bu iki kat içinde yeralmaktadýr. Her odada taþtan yapýlmýþ ocaklarvardýr. Taþ duvarlardaki boþluklar bütün yapýnýnmerkezi bir ýsýtma sistemine sahip bulunduðunugöstermektedir. Divan salonu 20x3 m. boyut-larýndadýr. Duvarlarý ve tabaný taþtandýr.Duvarlarý Türk hat sanatýnýn örnekleriyle, sülüsleyazýlmýþ ayet ve beyitlerle süslüdür. Burada yeralan "Ýshak meram üzere kerem kýldý cihaný-Binyüzdoksandokuz buna oldu tarih" beytindensarayýn miladî 1784 yýlýnda tamamlandýðý anlaþýl-maktadýr. Sarayýn ikinci avlusundaki türbe, kesmetaþtan yapýlmýþtýr. Bu sekizgen türbe, Selçuklutürbe mimarisi geleneðinin tipik örneði olankümbet þeklindedir ve iki katlýdýr. Duvarlarýgeometrik motiflerle süslüdür. Bu türbede ÇolakAbdi Paþa, Ýshak Paþa ve yakýnlarý yatmaktadýr.

KÜÇÜKSU KASRIKüçüksu Kasrý'nýn bulunduðu Boðaziçi'nin bu

þirin yöresinde, yerleþim tarihi Bizans Döneminedek inmektedir. Osmanlýlar Döneminde de ilgiçeken ve "Kandil Bahçesi" adýyla padiþahýn hasbahçelerinden biri olarak kullanýlan Küçüksu ve

SARAYLAR / KASIRLAR 17

KA

RD

ELE

N

çevresini IV. Murad'ýn (1623-1640) çok sevdiði veburaya "Gümüþ Selvi" adýný verdiði bilinmektedir.

17. yüzyýldan baþlayarak çeþitli kaynaklarda"Baðçe-i Göksu" adýyla geçen yörede, özellikle 18.yüzyýldan baþlayarak yoðun bir yapýlaþma izlen-mektedir. Sultan I. Mahmud Döneminde (1730-1754) Divittar Mehmed Paþa, padiþah için buHasbahçe'nin deniz kýyýsýna iki katlý ahþap birsaray yaptýrmýþ, bu yapý III. Selim (1789-1807) veII. Mahmud (1808-1839) dönemlerinde deonarýlarak kullanýlmýþtýr.

Sultan Abdülmecid Dönemi (1839-1861), özel-likle saray ve kasýr mimarlýðýnda batýlý biçimlerintercih edildiði yýllardýr. Abdülmecid, Dolmabahçeve Ihlamur yapýlarýnda uygulattýðý yenilikleri,Küçüksu Kasrý'nda da uygulatmýþ, eski ve ahþapyapýyý yýktýrarak yerine bugünkü kasrý yaptýr-mýþtýr.

1857 yýlýnda hizmete giren yeni KüçüksuKasrý'nýn mimarý Nikogos Balyan'dýr. Bodrumuylabirlikte üç katlý olan kasýr, 15x27 m.lik bir alanüzerine yýðma tekniðiyle ve kargir olarakyapýlmýþtýr. Bodrum katý kiler, mutfak vehizmetçilere ayrýlmýþ, diðer katlarsa bir ortamekâna açýlan dört oda biçiminde düzenlen-miþtir. Bu özelliðiyle geleneksel Türk evi plan tip-ini yansýtan yapý, genellikle dinlenme ve avamaçlý olarak kullanýlan bir "biniþ kasrý" niteli-ðindedir. Devlete ait diðer saray yapýlarýnýn ter-sine yüksek duvarlarla deðil, dört yönde kapýsýolan ve döküm tekniðiyle yapýlmýþ zarif demirparmaklýklarla çevrilidir. Abdülaziz Döneminde(1861-1876) cephe süslemeleri elden geçirilenyapý, zaman zaman çeþitli onarýmlar görerekgünümüze ulaþmýþ, ancak bu arada eski saraydankalan ve çeþitli iþlevlerdeki ek yapýlarýný yitir-miþtir.

Kabartmalarla süslü ve hareketli deniz ceph-esinde, bu cepheye yaslanmýþ þadýrvanlý küçükhavuzunda, merdivenlerinde çeþitli batýlý süslememotifleri kullanýlmýþtýr. Oda ve salonlar deðerlisanat eserleriyle döþenmiþ, bu iþ için ViyanaOperasý dekoratörü Sechan görevlendirilmiþtir.

Alçý kabartma ve kalem iþi süslemeli tavanlarý,bir þömine müzesini andýran birbirinden farklýrenk ve biçimde, deðerli Ýtalyan mermerleriyleyapýlmýþ þömineleri, her bir odada ayrý süslemelive ince iþçilikli parkeleri, çeþitli Avrupa üslu-plarýndaki mobilyalarý, halý ve tablolarýyla eþsizbir sanat müzesi niteliðindeki Küçüksu Kasrý,Cumhuriyet Döneminde de bir süre devletkonukevi olarak kullanýlmýþ ve günümüzde birmüze-saray iþlevi kazanmýþtýr.

1994 yýlýnda kapsamlý ve çaðdaþ bir restorasy-on gören Küçüksu Kasrý, halkýn ziyaretine açýk

tutulmakta, hemen yanýbaþýndaki iskeleyi, çeþmemeydanýný ve özgün bahçesini tarihsel ve eskidenolduðu gibi halkýn eðlenip dinlenebildiði birmesire kimliðine kavuþturma çalýþmalarý sürmek-tedir. Bu çalýþmalar sona erdiðinde, yapýnýnbahçesi diðer saray, köþk ve kasýrlarýmýzda olduðugibi ulusal ya da uluslararasý nitelikteki resepsi-yonlara ayrýlacaktýr.

AYNALI KAVAK KASRIÜç yüzyýl boyunca Haliç kýyýlarýný süsleyen ve

günümüzde Aynalýkavak Kasrý adýyla tanýnanyapý, Osmanlý Ýmparatorluðu Döneminde "Ayna-lýkavak Sarayý" ya da "Tersane Sarayý" olarak bili-nen yapýlar grubundan günümüze ulaþabilen tekörnektir.

Ýstanbul'u tanýtan tarihsel kaynaklardan,yörenin Bizans Döneminde de imparatorlara aitbir dinlenme yeri olduðu anlaþýlmaktadýr. Haliçkýyýlarýndan Okmeydaný ve Kasýmpaþa sýrtlarýnadoðru geliþen bu büyük bað ve koruya; Ýstan-bul'un fethinden sonra, Fatih Sultan Mehmet'tenbaþlayarak padiþahlar da ilgi göstermiþ veOsmanlý Ýmparatorluk Tersanesi'nin Kasýmpaþa'-da kurulup geliþmeye baþlamasýyla birlikte yöreye"Tersane Has Bahçesi" adý verilmiþtir.

Buradaki yapýlaþmalarýn tarihi, Sultan I.Ahmed Dönemine (1603-1617) dek inmektedir.Tarihsel süreç içinde çeþitli padiþahlarýn yap-týrdýðý kasýrlarla geliþen ve "Tersane Sarayý" olarakanýlan bu yapýlar topluluðu; 17. yüzyýldan baþla-yarak "Aynalýkavak Sarayý" olarak da adlan-dýrýlmýþtýr.

Saray bütünü içinde yer alan ve Sultan III.Ahmed Döneminde (1703-1730) yaptýrýldýðýsanýlan Aynalýkavak Kasrý, Sultan III. SelimDöneminde (1789-1807) yeniden düzenlenmiþ vebugünkü görünümünü kazanmýþtýr. Yapý; Divan-hanesi, Beste Odasý ve bu mekânlarýn pencereleri-ni dolanan Yesarî'nin talik hattý ile yazýlmýþ, Kasrýve III. Selim'i öven, dönemin tanýnmýþ þairleriÞeyh Galib ve Enderunî Fazýl'a ait þiirleriyle 18.yüzyýl mimarlýk örnekleri arasýnda özel bir yeralmaktadýr.

Deniz cephesinde iki, kara cephesinde tek katlýkütlesiyle Osmanlý klasik mimarlýðýnýn son veilginç yapýlarýndan biri olan Kasýr; süsleme açýsýn-dan da çaðýnýn beðenisini yansýtmakta, özelliklebesteci Sultan III. Selim Dönemi kültürünün pekçok öðesini bünyesinde barýndýrmaktadýr. Öyleki, bu kültürün baþlýca simgeleri olan sedir vesedirimsi kanepe, mangal kandil gibi mobilyalar-la döþeli olan odalar, bugün yok olmuþ bir yaþambiçiminin görünümlerini sergilemektedir. Günü-müzde bir müze-saray olarak ziyarete açýk tutulanAynalýkavak Kasrý'nýn zemin katý, Sultan III.

18 KASIRLAR

KA

RD

ELE

N

Selim'in besteci özelliði de göz önünde tutularak,Topkapý Sarayý Müzesi'nde bulunan görsel kay-naklar ve kimi kurum ve kiþilerin armaðan ettiðiçalgýlarýn bir araya getirilmesiyle "Türk ÇalgýlarýSergisi" mekânýna dönüþtürülmüþtür. Kasrýnbahçesindeyse, özellikle yaz aylarýnda konuklarayönelik kafeterya hizmetleri, klasik Türk SanatMüziði örneklerinin seslendirildiði AynalýkavakKonserleri ile ulusal ve uluslararasý nitelikte resep-siyonlar verilmektedir.

Aynalý Kavak Caddesi, Hasköy

Tel : (0212) 227 34 41

Faks : (0212) 250 40 94

Pazartesi ve Perþembe günleri dýþýnda her gün;1 Ekim-28 Þubat arasýnda 09.30-16.00, 1 Mart-30Eylül arasýnda 09.30-17.00 saatlerinde ziyareteaçýktýr.

IHLAMUR KASIRLARIBeþiktaþ, Yýldýz ve Niþantaþý arasýnda kalan

Ihlamur Vadisi'nin 18. yüzyýlda Hacý HüseyinBaðlarý adýyla tanýnan bir mesire yeri olduðu bil-inmektedir. Sultan III. Ahmed Dönemi'ndePadiþah'a ait bir "Has Bahçe"ye dönüþtürülmesinekarþýlýk 19.yüzyýlýn ikinci yarýsýna kadar "HacýHüseyin Baðlarý" olarak bilinen bu alan, I.Abdülhamid (1774-1789) ve III. Selim (1789-1807) dönemlerinde de ilgi çekmiþtir.

Sultan Abdülmecid'in (1839-1861) Osmanlýtahtýna geçmesiyle birlikte yeni yapýlaþmalaragidilmiþ, Beþiktaþ'ta Dolmabahçe Sarayý, KüçüksuKasrý ve Ihlamur Mesiresi'nin bulunduðu bu alan-da da Ihlamur Kasýrlarý'nýn yapýmýna baþlan-mýþtýr.

Sultan Abdülmecid Ihlamur Mesiresi'nebugünkü kasýrlarý yaptýrmadan önce de sýk sýkgelir ve buradaki yalýn ve küçük bað evinde din-lenir; kimi konuklarý bu arada ünlü Fransýz ozanýLamartine'i burada kabul ederek görüþürdü.

Yüksek çevre duvarlarýnýn sýnýrlandýrýldýðý24.724 m2 lik aðaçlý bir alan içindeki NikogosBalyan'ýn yaptýðý bu iki yapý; yapýldýklarý 1849-1855 yýllarýndan bu yana kimi zaman"Nüzhetiye" kimi zaman da "Ihlamur Kasýrlarý"adýyla anýlagelmiþtir.

Törenler için düþünülen ve kullanýlan MerasimKöþkü: Ön cephesindeki dönemin beðenisini yan-sýtan Barok çizgiler taþýyan merdiveni, ilginç vehareketli kabartmalarýyla çarpýcý bir mimarlýðasahiptir. Ýç süslemelerinde; Osmanlý sanatýnda 19.yüzyýlda tercih edilen motifler ve kalem iþleri kul-lanýlmýþ, Avrupa'nýn çeþitli üsluplarýndaki mobil-yalar ve döþeme öðeleriyle belirli bir bütünlüksaðlanmýþtýr.

Padiþahýn maiyeti, kimi zaman da haremitarafýndan kullanýlan Maiyet Köþkü ise; diðerineoranla daha küçük ve daha yalýndýr.

Sultan Abdülmecid'in genç yaþta ölümündensonra, Abdülaziz de (1861-1876) aðabeyininsevdiði bu yapýlara ve çevreye fazla önem ver-memekle birlikte ilgi göstermiþ, meraklý olduðuhoroz ve koç döðüþüyle güreþlerin bazýlarýný bubahçede yaptýrmýþtýr. Sultan Mehmed Reþad'ýn da(1909-1918) zaman zaman kullandýðý yapýda,Ýstanbul'u ziyaret eden Bulgar ve Sýrp krallarý aðýr-lanmýþtýr.

Cumhuriyet'in kuruluþundan sonra 1966 yýlýn-da TBMM Milli Saraylar bünyesinde katýlanIhlamur Kasýrlarý'nýn Merasim Köþkü bir müze-saray olarak ziyarete açýk tutulmakta, MaiyetKöþkü ve bahçenin bir bölümünde kafeteryahizmetleri yapýlmakta ve bu bahçede, diðer sarayve kasýrlarýmýzda olduðu gibi, ulusal ya da ulus-lararasý resepsiyonlar verilebilmektedir. Öte yan-dan yine bahçede, yakýn bir geçmiþe dek lojmanolarak kullanýlan Cumhuriyet Dönemi yapýsý da,müze-sanat iliþkisini kuran yeni iþleviyle özellikleçocuklarýn, güzel sanatlardaki becerilerini ge-liþtirene resim, heykel ve tiyatro çalýþmalarýnýsürdürdükleri mekânlar olarak deðerlendirilmiþtir.

ÞALE KÖÞKÜÝstanbul'da Yýldýz Sarayý Arazisindedir. Alman

Ýmparatoru II. Wilhelm'in üç ziyaretinde aðýr-landýðý bir yapýdýr.

II. Abdülhamit'in isteði üzerine üç bölümhalinde (1878-1880, 1889, 1898) inþa edilmiþtir.Ýki katlý köþkte 60 Oda, 9 banyo, iki hamamvardýr.

Sarkis Balyan, Nikolaki Kalfa, R. d'Aranco gibimimarlar görev almýþtýr.

ÞERÝFLER YALISIÝstanbul Boðaziçi'nde Emirgan sahilindedir.

Barok üslupta yapýlmýþ tipi bir Türk yalýsýdýr. 1782yýlýnda yapýlmýþtýr. Harem dairesi yýkýlmýþtýr.Günümüze yalnýzca selamlýk bölümü ulaþmýþtýr.

Divanhanesinde güzel bir þadýrvan bulunmak-tadýr. Kalemiþi tavan ve dolap süslemeleri veduvar resimleriyle ünlüdür.

HAZERANLAR KONAÐIAmasya'dadýr. 1865 yýlýnda defterdar Hasan

Talat Efendi tarafýndan yaptýrýlýp ablasý HazeranHaným'a armaðan edilmiþtir. Üç katlýdýr. Selamlýk,harem ve hayat bölümleriyle tipik bir OsmanlýKonaðý'dýr.

Tavan ve dolap kapaklarýnýn bezemeleri, ocak-larý ve raflarý dikkat çekici güzelliktedir. 1984yýlýnda müze olarak düzenlenmiþtir.

KASIRLAR / KÖÞKLER / YALILAR / KONAKLAR 19

KA

RD

ELE

N

Osmanlý devletinin kuruluþ yýllarýndayaþayan evliyânýn büyüklerinden. Ýsmi,Seyyid Muhammed bin Ýbrâhim Atâ, lak-

abý Bektâþ'týr. Horasan'ýn Niþâbûr þehrinde 1281 (H.680) senesinde doðdu. Hacý Bektâþ-ý Velî'nin soyuhazret-i Ali'ye dayanýr. 1338 (H.738) senesindeKýrþehir'e yakýn bir yerde vefât etti. Vefâtý hakkýndabaþka rivâyetler de vardýr. Türbesinin bulunduðukasabaya sonradan Hacýbek-taþ ismi verildi.

Daha çocukken ilim öðrenmesi için âilesi tarafýn-dan Þeyh Lokmân-ý Perende'ye teslim edildi. Lok-mân-ý Perende, Ahmed-i Yesevî hazretlerinin halî-felerinden olup, zâhir ve bâtýn ilimlerinde çokderinleþmiþti. Bektâþ-ý Velî'nin daha çocukkenbirçok kerâmetleri görüldü. Bir gün Lokmân-ýPerende onun yanýna girmiþ ve odasýný nur ile dolugörünce þaþýrmýþtýr. Bu sýrada; Bektâþ-ý Velî'nin ikiyanýnda, Kur'ân-ý kerîm okuyan iki nûrânî zâtduruyordu. Lokmân-ý Perende onun yanýna girince,bunlar kayboldu. Lokmân-ý Perende, Bektâþ-ý Velî'yeonlarýn kim olduðunu sordu. O da; "Birisi Server-iâlem efendimiz diðeri ise hazret-i Ali idi." cevâbýnýverdi.

Yine bir gün hocasýndan ders dinlerken, namazvakti geldi. Hocasý hizmetçisinden abdest almakiçin su istedi. Bektâþ-ý Velî hocasýna; "Bir nazar et-seniz de, su buradan aksa, dýþarýya gitmeye gerekolmasa." dedi. Hocasý; "Benim kudretim bunu yap-maya yetmez." cevabýný verdi. Bunun üzerine o sýra-da Bekâþ-ý Velî, Allahü teâlâya duâ etti. Hocasý da"Âmin" dedi. O anda medresenin ortasýnda latîf birsu çýkýp, kapýya doðru akmaya baþladý. Pýnarýnbaþýnda renk renk çiçekler açtý.

Bu hâdiseden bir süre sonra, Lokmân-ý Perendehacca gitti. Arafât'ta kýbleye doðru döndükleri esnâ-da, talebelerine; "Yârenler! Bugün Arefedir. Þimdibizim evde yemekler piþirilir." dedi. Bu söz, Allahüteâlânýn kudretiyle, Bektâþ-ý Velî'ye mâlum oldu.Tam o sýrada hocasýnýn evinde yemekler piþiyordu.Bektâþ-ý Velî hemen bir tepsi yemeði aldýðý gibi, biranda hocasýna sundu. Hocasý Niþâbûr'a dönünce,onun bu kerâmetini herkese anlattý ve Hacý lakabýnýverdi. Bu esnâda Horasan'da bulunan âlimler,

Lokmân-ý Perende'ye hac mübârekesine geldik-lerinde, medresede akan suyu görünce þaþýrdýlar.Bunun sebebini sordular. Lokmân-ý Perende; "Bukerâmet, Hacý Bektâþ'ýndýr." dedi. Sonra onun gös-terdiði kerâmetlerini gelen âlimlere anlattý. Onlarbütün bunlarýn bir çocuktan zuhûr etmesineþaþtýlar. Bunun üzerine Hacý Bektâþ-ý Velî, âlimlere;"Ben, Resûl-i ekremin soyundaným. Bana bunlarýçok görmeyiniz. Bunlar, Allahü teâlânýn bana birihsânýdýr." dedi.

Hacý Bektâþ-ý Velî, tahsilini tamamladýktan sonraAnadolu'ya geldi. Halka doðru yolu göstermeyebaþlayan ve kýymetli talebeler yetþitiren HacýBektâþ-ý Velî, kýsa zamanda tanýnarak büyük raðbetgördü. Bu sýrada Anadolu'da dînî, iktisâdî, askerî vesosyal teþekkül olan ve kendisinin de baðlý olduðu"Ahîlik teþkilâtý" ile büyük hizmetler yapan HacýBektâþ-ý Velî ve talebeleri, Osmanlý sultanlarýtarafýndan da sevildi ve hürmet gördü. Bu sýralardakuruluþ devrinde olan Osmanlý devletinin saðlamtemeller üzerine oturmasýnda büyük hizmetleri vehimmetleri oldu. Sultan Orhan zamânýnda teþkiledilen Yeniçeri ordusuna duâ ederek, askerlerin sýrt-larýný sývazladý. Onlara Ýslâmiyetten ayrýlmama-larýný nasîhat etti. Böylece Hacý Bektâþ-ý Velî'yikendilerine mânevî pîr olarak kabul eden Yeniçeriordusu, mânevî hayâtýný ve disiplinini ona baðladý.Hacý Bektâþ-ý Velî, asýrlarca Yeniçeriliðin pîri, üstâdýve mânevî hâmisi olarak bilindi. Bu baðlýlýk vemuhabbet, Yeniçerilerin sulh zamânýndaki tâlimlerive harplerdeki gayret ve kahramanlýklarýnda çokmüsbet neticeler verdi. Bütün bunlar, halk ileYeniçeriler arasýndaki yakýnlýðý kuvvetlendirdi.Yeniçeriler, derviþler gibi cihâd azmiyle dolu vegörülmemiþ derecede kahraman ve fedâkâr oluþ-larýnda, bu hâdiseler müsbet tesirler gösterdi.Yeniçerilerin; "Allah, Allah! Ýllallah! Baþ uryân, sînepüryân, kýlýç al kan. Bu meydanda nice baþlarkesilir. Kahrýmýz, kýlýcýmýz düþmana ziyân! Kullu-ðumuz pâdiþâha ayân! Üçler, yediler, kýrklar!Gülbang-i Muhammedî, Nûr-i Nebî, Kerem-i Ali...Pîrimiz, sultânýmýz Hacý Bektâþ-ý Velî..." diyereksavaþa baþlamalarý, bunun mânidâr bir ifâde-sidir.Hacý Bektâþ-ý Velî'nin Malâlât adlý Arapça bireseri vardýr. Sonradan nefes adýyla yazýlan ve onanisbet edilen þiirler onun deðildir.

20 HACI BEKTAÞ-I VELÝ

KA

RD

ELE

N

EV

LÝY

AL

AR

HACI BEKTAÞ-I VELÝ

Buyurdu ki: "Tarîkatýn, tasavvuf yolunun ilkmakâmý, bir âlime cân u gönülden baðlanýp, tövbeetmektir. Tövbe, can u gönülden olan piþmanlýktýrve mutlaka yapýlmalýdýr. Tövbe ederken gözyaþýdökmelidir. Tövbeyi kabul edecek Allahü teâlâdýr.Tövbe ettikten sonra O'na tevekkül etmelidir. Ýkincimakâmý, talebe olmaktýr. Üçüncü makâmý,mücâhede, nefse zor gelen, nefsin istemediði þeyleriyapmaktýr. Dördüncü makâmý, hocaya hizmettir.Beþinci makâmý, korkudur. Altýncý makâmý, ümitliolmaktýr. Yedinci makâmý, þevktir ve fakirliktir.

Mârifetin birinci makâmý edep, ikinci makâmý,korkudur. Üçüncü makâmý, az yemektir. Dördüncümakâmý, sabýr ve kanâttýr. Beþinci bakâmý, utan-maktýr. Altýncý makâmý, cömertliktir. Yedincimakâmý, ilimdir. Sekizinci makâmý, mârifettir.Dokuzuncu makâmý, kendi nefsini bilmektir."

1338 senesinde vefât eden Hacý Bektâþ-ý Velî'ninderslerini ve sohbetlerini tâkib ederek onun tarîkatý-na baðlananlara, tasavvuftaki usûle uyularak"Bektâþî" denildi. bu temiz, îtikâdlarý düzgün olanve ibâdetlerini yapan Bektâþîler zamanla azaldý.Daha sonra yapýlan bir takým deðiþiklikler sebebiyle,hakîkî Bektâþîlik unutuldu ve zamânýmýzdan yüzsene önce ise hiç kalmadý. Herkes tarafýndansevilen, hürmet ve îtibâr edilen bu isim, Hurûfîdenilen sapýk kimseler tarafýndan da siper olarakkullanýldý. Ýslâmiyeti yýkmak için kurulan bozukyollardan biri olan Hurûfiliðin kurucusu FadlullahHurûfî, Tîmûr Han tarafýndan öldürülünce, dokuzyardýmcýsý kaçarak Anadolu'ya geldiler. BunlardanAliyyül-A'lâ ismindeki kimse, bir Bektâþî tekkesinegeldi. Câvidân adlý kitaplarýný gizlice yaymaya,câhilleri aldatmaya baþladý. Hacý Bektâþ-ý Velî'ninyolu budur dedi. Halbuki Hacý Bektâþ-ý Velî'nin yol-undan ayrýlmayan hakîkî Bektâþîler, bunlardantamâmen ayrýldýlar. Hurûfîlik, haramlara helâl, nef-sin arzu ettiði kötü arzulara, serbesttir dediði için,bozuk rûhlu insanlar arasýnda çabucak yayýldý.Sözlerine "Sýr" deyip, çok gizli tutulmasýný emreder-lerdi. Sýrlarý yabancýlara açanlarý öldürdükleri bileolurdu. Sýrlarý Câvidân kitabýnda a, c, v, z, ... gibiharflerle iþâret edilmektedir. Hurûfîler, Bektâþîlikismini kendilerine perde yaparak, bu perde arkasýn-da çalýþmýþlardýr.

Hacý Bektâþ-ý Velî'nin þiîlikle ilgisi bulunduðunusöyleyenler yanýnda, bâzýlarý da onun sapýk BabaResûl'ün halîfesi olduðunu, namaz kýlmadýðýný veþerîata aldýrmadýðýný kaydetmektedirler. OysaMakâlât'ýn asýl nüshalarý tetkîk edildiðinde, onun;Ýslâm dînine sýký sýkýya ve saðlam bir þekilde baðlý,Ýslâmiyete uymayan davranýþlara þiddetle karþýçýkan mübârek bir velî olduðu anlaþýlmaktadýr.Diðertaraftan Hacý Bektâþ-ý Velî devrine en yakýn zaman-da yazýlmýþ olan Tiryâkü'l-Muhibbîn'de Vâsýtî onunAhmed-i Yesevî'ye mensûb olduðunu zikretmekte veþu silsileyi vermektedir:Es-Seyyid Bektaþ el-Horasânî, Ahmed-i Yesevî, Abdülhâlýk Goncdüvânî,Yûsuf-ý Hemedânî, Ebû Ali Fârmedî, Ebü'l-Hasan

Harkânî, Abdülkâsým Gürgânî, Ebû Osman Maðribîve Cüneyd-i Maðdâdî yolu ile hazret-i Ali'ye ulaþ-maktadýr.

BÝR DERGÂH ÝSTIYORUZHacý Bektâþ-ý Velî, her gün gelip, þimdiki

dergâhýnýn bulunduðu yere otururdu. Onu sevenler;"Gâliba Hacý Bektâþ-ý Velî hazretleri burada birdergâh binâ edilmesini istiyor, o yüzden gelipburaya oturuyor" dediler. Daha sonra Hacý Bektâþ-ýVelî'nin hizmetini gören Sarý Ýsmâil'e, Hacý Bektâþ'ýsevenlerden biri, buraya bir dergâh yaptýrmayaniyet ettiðini söyledi. Sarý Ýsmâil de, gelip durumuhocasýna arz etti. Hacý Bektâþ-ý Velî; "Ona söyle. Birusta getirsin. Biz istediðimiz büyüklükte bir dâireçizelim. Ayrýca yeteri kadar taþ getirtip, yonttursun,hazýr etsin." dedi.

Sarý Ýsmâil, bu durumu o þahsa bildirince, çoksevindi ve hemen bir mîmâr getirdi. Hacý Bektâþ-ýVelî de kalkýp, mübârek eliyle þimdiki dergâhýnbulunduðu yeri çizdi. O mîmâr da, dergâhýn inþâsýiçin yetecek kadar taþ getirtip, yontturdu. Taþlarýnyontulma iþinin bittiði gecenin sabahý, herkes,dergâhýn yapýlmýþ olduðunu gördü. Dergâhý yap-týracak kimse, derhâl Sarý Ýsmâil'in yanýna gelip;"Ben bu binânýn yaptýrýlmasý için usta getirdim, taþgetirdimv e yaptýrma sevâbýna kavuþmak istedim.Fakat her kimse bir gecede yaptýrmýþ." diyerek üzün-tülerini belirtti. Sarý Ýsmâil, durumu derhâl hocasýHacý Bektâþ-ý Velî'ye bildirdi. Bunun üzerine HacýBektâþ-ý Velî; "Ey Ýsmâil! O beni sevene söyle, budergâhý zâhirden birisi gelip yaptýrmadý. Allahüteâlânýn izni ile bir anda yapýldý. Sevâbý yine onunamel defterine yazýlmýþtýr." dedi. Ýsmâil durumu der-hâl o kimseye bildirdi. O zât da Allahü teâlâya þükürsecdesi yaptý.

1) Þakâyýk-ý Nu'mâniyye Zeyli (Mecdî Efendi);s.44

2) Rehber Ansiklopedisi; c.7, s.8

3) Tam Ýlmihâl Seâdet-i Ebediyye; (49. Baský)s.1080

4) Makâlât, Süleymâniye Kütüphânesi, DenizliKýsmý, No: 131/4)

5) Tiryâk-ul-Muhibbîn; s.47

6) Týbyân-ül-Vesâil; c.1, s.129

7) Kâþif-ül-Esrâr; s.3

8) Ýslâm Âlimleri Ansiklopedisi; c.10, s.129

9) Sefînetü'l-Evliyâ; c.1, s.395

10) Makâlât- E. Coþan

HACI BEKTAÞ-I VELÝ 21

KA

RD

ELE

N

Eshâb-ý Kirâm'ýn en büyüklerinden ve Pey-gamber Efendimizin damadý, üçüncühalifesidir. Peygamber Efendimize iki

defa dâmâd olmakla þereflendiði için, iki nursahibi manasýna gelen "Zinnûreyn" lakabýylaanýldý.

Hz. Ömer (R.A), M.577 senesinde Mekke'dedoðdu. Babasý Affan olup, Kureyþ kabilesinin BeniÜmeyye kolundandýr. Annesi ise Erva BintiKüreyz'dir. Hem ana hem baba yönünden soyuAbdülmenaf'ta Peygamber Efendimizin temiznesebi ile birleþir. Dünyada iken Cennetle müjde-lenen on kiþiden biridir. Hz. Rukiye'den Abdullahisminde bir oðlu olmuþ bu sebeple Ebu Abdullahkünyesi ile tanýnmýþtýr.

Rasulullah (S.A.V) kýzý Rukiye'yi Hz. Osman'averdikten bir zaman sonra kýzýna; "Osman BiniAffâný nasýl buldun?" dedi.

"Hayýrlý, iyi gördüm." dedi.

"Ey caným kýzým! Osman'a çok saygý göster.Çünkü Eshâbým arasýnda, ahlâký bana en çokbenzeyen odur!" buyurdu.

Hz. Osman, Peygamberimizin vahiy kâtip-lerindendi. Güzel yazar, güzel konuþur ve çokkuvvetli bir hatipti. Daima Kur'ân-ý Kerim okur,O'ndan çeþitli meseleler çýkarýrdý. Kur'ân-ý Kerim'ihýfzý çok kuvvetli idi. Namazda bir rekâtta bütünKur'ân-ý Kerim'i okuyan dört kiþiden biri de odur.Çok okuduðu için iki mushaf elinde eskimiþtir.

Hz. Osman (R.A.), Hz. Ömer'in tayin ettiði birheyet tarafýndan Hicrî 23 (M.644) senesinde ha-life seçildi.

Hz. Osman, hilm ve hayâsý ile meþhurdur.Marifet ilminde gayet mahirdi. O derece hayâsahibi idi ki melekler dahi O'ndan hayâ ederdi.

Hz. Osman (R.A.) zamanýnda; Hz.Ebû Bekir(R.A.) tarafýndan kâðýt üzerine yazdýrýlan vemushaf adý verilen Kur'ân-ý Kerim'in ilk nüshasýn-dan, altý nüsha daha yazdýrýlarak çoðaltýldý. Bumushaflar; Medine, Mekke, Þam, Baðdat, Yemen

ve Bahreyn'e birer tane gönderildi. Bu bakýmdanona Nâþir'ül Kur'an (Kur'anýn yayýcýsý) denil-miþtir. Kûfi harflerle yazýlmýþ olan bu mushaflar-da harflerden baþka hiçbir nokta ve iþaret kul-lanýlmamýþtýr. Bu ilk yedi nüshadan günümüzde,bir tanesi Mekke'de Kâbe'de, biri Kahire'de MillîKütüphanede, bir diðeri ise Özbekistan'ýn Taþkentvilâyetindeki Ýslam Kütüphanesinde korunmak-tadýr.

Hz. Osman (R.A.) devrinde; Afrika'nýn kuzeykýsýmlarý, Kýbrýs adasý, Anadolu'nun içleri,Türkistan ve daha nice yerler Ýslam ordularýnýneline geçti. Ýslâm'ýn sýnýrlarý çok geniþledi.

Onbir sene altý ay ondört gün halifelik yaptý.Hz. Osman (R.A.)'ýn son zamanlarýnda bazý içkarýþýklýklar çýktý. Bunun sonucu olarak dahicretin 35. senesinde, 80 yaþýný geçtiði haldeþehit edildi (M.656).

Þeriflerde Hz. Osman hakkýnda buyruluyor ki;

Her peygamberin cennette bir arkadaþý vardýr.Benim arkadaþým da Osman'dýr.

Osman'dan gök kubbedeki melekler hayâ eder-ler.

Bütün melekler benimle iftihar ederler. Ben deOsman Bini Affan ile öðünürüm.

Osman'ýn þefaati sayesinde cehennemi Haketmiþ yetmiþ bin kiþi hesapsýz cennete girecektir.

Güzel Sözler

Müslüman müslümanýn kardeþidir. Ona zulmet-mez, onu düþmana teslim etmez. Din kardeþininihtiyacýný karþýlayanýn, Allah da ihtiyacýný karþýlar.

Hz. Muhammed

Ýnsan öldüðü zaman üç þey hariç ameli kesilir:Sadaka-i cariye, faydalanýlan ilim, salih evlat.

Hz. Muhammed

22 HZ. OSMAN

KA

RD

ELE

N

DÖ

RT

BÜ

YÜ

KH

AL

ÝFE

HZ. OSMAN

AVRUPA ÇIÐLIK ÞAMPÝYONASIPolonya'da düzenlenen "Avrupa Çýðlýk Þampi-

yonasýnda rekor 126.3 desýbelle bir kadýnýn..

Polonya'da düzenlenen "Avrupa Çýðlýk Yarýþ-masý"nýn galibi, "yol kýran kompresör" þiddetindeses çýkaran orta yaþlý bir kadýn oldu. Polonya'nýnkuzeyindeki Goldap kentinde yapýlan ve devlettelevizyonunca yayýnlanan yarýþmada, BaltýkDenizi kýyý kenti Sopot'tan Dagm ara Stanek,kompresörün çýkardýðý sesin þiddetine denk gelen126,1 desýbellýk uzun çýðlýðýyla birinciliði kaptý.Stanek, bu rekoruyla erkeklerde 125,3 desýbellebirinci gelen Pavel Dabrovský'yý de geçmiþ oldu.Polonya, ABD, Avusturya ve Çek Cumhuriyeti'n-den 300 yarýþmacýnýn katýldýðý çýðlýk þöleninin,Japonya dýþýnda dünyada sadece Polonya'dagerçekleþtirildiði belirtiliyor.

MÝKROFONUN AZÝZLÝÐÝYayýn, röportaj ve konuþmalarýn öncesinde ve

sonrasýnda açýk unutulan mikrofonlar poli-tikacýlardan pop müzik yýldýzlarýna kadar birçokkiþinin korkulu rüyasý haline geldi. Yayýnýn bit-tiðini zannederek rahatlayan mikrofonun açýkolduðunu fark etmeden konuþmaya devam eden-ler dikkatsizce söyledikleri yüzünden eleþtirilerehedef oluyor.

Ýþte bunlardan bazýlarý!

Brýtney Spears:Rlo de Jenalro konseri öncesikuliste açýk olan mikrofondan organizatörlereçattý :'sakýn bana seyircileri o lanet olasý salondaöylece beklettiðinizi söylemeyin, aman tanrým nekadar yavaþsýnýz' .Bunlarý Duyan 170 bin kiþi þokoldu.

Ýngiltere Eski Baþbakaný John Majör: Bir radyoprogramýnda önündeki mikrofonu kapalý zannet-ti. Kabine üyelerine veryansýn etti:'hepsi becerik-siz ve þirret. Onlarý çarmýha gereceðime söz veri-yorum' Majör kendini eleþtirmekten de çekinme-di ben seçim kazanmak hakkýnda hiç bir fikriolmayan bir ödleðim'

Adalet Bakaný Hikmet Sami Türk: Meclis'te afyasasý görüþülürken iþkenceci polislerin de afyasasýna dâhil olmalarýný ileten komisyonbaþkaný Emin Karaaðaýya o kadar sinirlenmiþti kikameralarý unuttu :'olmaz öyle þey ben de istifaederim'

DSP Ýstanbul Milletvekili Rýdvan Budak:Geçenlerde gazetecilerin o kadar çok sorusunuyanýtladý ki sonunda kameralara karþý konuþ-tuðunu unuttu. Sýra Küba gezisine gelince 'S.. etKüba'yý' deyiverdi.

HOÞ MU GELDÝNDünyanýn belli baþlý kentlerinin yetkilileri, çýl-

gýncasýna kutlanan 2004 yýlbaþýsýnýn kanlýbilânçosunu açýkladý.

Bu açýklamalardan anlaþýldýðý kadarýyla, 2004'egirerken en çok kaybý Latin Amerika ülkeleriverdi.

Avrupa'da Ýtalya Sadece Arjantin'de yaklaþýk940 kiþi havai fiþek ve patlayan þampanya man-tarlarýndan yaralandý.

Arjantin resmi haber ajansý Telam, birkaçkiþinin parmaklarýnýn, fiþeklerin ellerinde patla-masý sonucu kesildiðini, bazý kiþilerin gözlerindenyaralandýðýný, bazýlarýnýn ise ciddi yanýklarýbulunduðunu duyurdu. Þili'de yeni yýl kutla-malarý çerçevesinde yapýlan havai fiþek gösterisisýrasýnda da 2 kiþi oldu, 63 kiþi de yaralandý.

Avrupa'da ise baþý Ýtalya ve Hollanda çekti,Ýtalya'da 4 kiþi oldu, çoðu havai fiþek yüzünden800'den fazla kiþi yaralandý. Hollanda'nýn Volendam kasabasý ise yeni yýlýn ilk faciasýný yaþadý.Bir diskotekte yýlbaþý gecesi çýkan yangýnda ölen-lerin sayýsý 9'a çýktý. Bu yangýnda yaralanan 130kiþiden 30'unun durumunun aðýr olduðu, bu kiþi-lerin cihazlara baðlý yaþadýðý belirtildi. Görgütanýklarý, zorunlu çýkýþ kapýlarýnýn kullanýla-madýðýný iddia etti.

ÇIÐ CAN ALDIABD'nin Montana eyaletinde ise, yeni yýlý 3

bin metre yükseklikte Emýgrant Tepesi'ndegeçirmek isteyen bir baba ve oðlu, çýð düþmesisonucu öldü.

Ulusal Park Servisi görevlisi 50 yaþýndakiDonald Cory ile 14 yaþýndaki oðlu Samuel'ýn, 450metre yükseklikten düþen kar tabakasýnýn altýndakalarak can verdiði belirtildi.

PÝSÝ PÝSÝNE ÖLÜMLERABD'de kendilerine "Darwin ödülleri jurisi"

adýný veren bir grup dünyadaki en garip ölümleriyayýmladý.

Ýkizini ÖldürdüMarko ve Roberto de Solýsa adlý iki kardeþ, bir-

birleriyle pekiyi geçinemiyorlardý. Roberto'nunsýk sýk kendisiyle dalga geçmesine dayanamayanMarko, kardeþini, kafasýna sýktýðý tek kurþunlaöldürdü. Bu basit bir cinayet gibi görünebilir.Ancak gerçek öyle deðil. Çünkü Marko ile Robertoayný dolaþým sistemini paylaþan yapýþýk ikizlerdi.Roberto'nun ölümünden 5 dakika sonra, kandolaþýmý duran Marko da öldü.

ÝLGÝNÇ OLAYLAR 23

CA

RD

EL

EN

Mayýnla FutbolKamboçya'da 2 asker, patlamamýþ mayýnla fut-

bol oynamaya kalkýnca hayatlarýný kaybetti.Olayý ilginç kýlan bir baþka nokta, parçalanarakcan veren 2 askerin, Kamboçya ordusunun "en iyimayýn uzmanlarý" arasýnda yer almasýydý.

Tükürük KurbanýABD'nin Alabama eyaletinde 25 yaþýndaki bir

asker tükürme alýþkanlýðýnýn kurbaný oldu.Pencerenin kenarýna oturarak, tükürüðünü,büyük bir tencere þeklindeki sokak lambasýna isa-bet ettirmeye çalýþan asker, dengesini kaybedip11. kattan düþtü.

Coladaki ÇiviNew Hempshere eyaletinde 10 yaþýnda bir

çocuk, kolasýný çiviyle açmaya çalýþýrken hayatýnýkaybetti. Kolanýn içindeki gaz basýncýyla fýrlayançivi, çocuðun boðazýna saplandý ve çocuk yaþa-mýný yitirdi.

Öleceði VarmýþAmerikalý bir genç, bunalýma girerek 10. kattan

aþaðýya atladý. Ayný binanýn 9. katýnda, gencin,birbirleriyle sürekli kavga eden anne ve babasýoturuyordu. 5. katta ise intihar eden gencin ha-yatýný kurtarabilecek çelik bir að vardý. Gencinintihara kalkýþtýðý sýrada, 9. katta anne ve babasýyine kavga ediyordu. Eþine iyice sinirlenen baba,elindeki av tüfeðinin tetiðine bastý. Anne kendiniyere atarak hayatýný kurtardý, ancak tüfektençýkan saçmalar, o sýrada 9. katýn hizasýnda bulu-nan gencin baþýna isabet etti.

GOLÜ ATTILAR TRÝLYONU KAÇIRDILARValladolýd takýmý topluca toto oynadý, kendi

maçýný doðru tahmin edemeyince 6,8 trilyondanoldu.

Ýspanya, fýkralara konu olacak bir hikâye ileçalkalanýyor. Valladolýd futbolcusu Blanco'nunson dakika Real Madrid'e attýðý beraberlik golü,takým arkadaþlarý ve teknik kadroya Sportoto 'dantam 4.81 milyon euro (6.8 trilyon) kaybettirdi.To-to'daký diðer 14 maçý doðru tahmin eden val-ladolýdlý futbolcular, kendi takýmýna yenilgi verenkaleci Albaný Býzarrý yaktý.

Ligdeki zorlu maçta Meksikalý Blanco 89.dakikada serbest vuruþtan valladolýd'e 2-2beraberliði getiren golü attý.

Beþinci haftadaki diðer sonuçlarý öðrenen fut-bolcularýn Real Madrýd'ten alýnan puana mýsevindiklerini, yoksa kaçan trilyonlara mý üzül-düklerini varýn siz düþünün.

PTT’DE ÝLGÝNÇ ADRESLÝ MEKTUPLARKonya'da PTT'nin "Bilinmeyen adresler"

gözüne atýlan mektuplar arasýnda, ilginç olduðukadar güldürürken düþündüren "fýkra" gibiadreslerle, mezarlýða gönderilen mektuplar çýktý.Bulunan adresler arasýnda þahsýn lakabýndan,aracýn plaka numarasýna, evin önünde yanansokak lambasýndan, önündeki aðacýna varanakadar akla gelebilecek her yol denenerekpostacýya adeta rehberlik edilmek isteniyor.

Sayýn H.K ile baþlayan ve devamýnda. "Asfaltþantiye geç ilk sokaktan saða gir doðru git 2 00metre sola dön 50 metre geç Saray Ap Kat: 3Selçuklu /Kon ya" diye ayrýntýlý adres verilen mek-tup, Ýzmit'in Gebze ilçesinden postaya atýlmýþ.Isparta'dan postaya verilen bir baþka mektubunadres kýsmýna ise; "Sn. N.N minibüs þoförü YeniMeram pancar fabrikasý yolu" denildikten sonra,"kendi eline verilmesi rica olunur" notu eklenmiþ.Sadece þirketin ismi ve aracýn plaka numarasýnýnverildiði bir baþka mektubun adres köþesinedüþen "G.LTD. Þtý. 42. SA 765 KONYA" kýsa birnotla yetinilirken, Konya'dan postalanan diðerbir mektupta ise alýcýnýn isminin [H. T) devamýn-da, "Caminin yanýnda S. Apt. Konya" adresi yeralýyor. Diðer bir gönderide ise sadece alýcýnýn ismive plaka numarasý ile "M.K 34 APJ 49 Konya"yetinilmiþ.

Kayýnpeder de Lâkap da ÖnemliBir mektuptaki adreste ise alýcýnýn deðil,

baþkasýnýn kayýnpederinin isminin yazýlmasýuygun bulunmuþ. Söz konusu mektuptaki adres,"Sayýn Ý.B/ S. A. G.'ýn kayýnpederi Konya" diyeyazýlmýþ. Bilinen holdinglerden biri tarafýndanborçluya gönderilen mektuptaki adres ise þöyle:"Borçlu adý soyadý: "D.G Borçlu adresi: evinönünde dut aðacý var 2 kat gece lambalarý yanaren geç pazartesi."

Resmi kurum tarafýndan postaya verilen mek-tupta da alýcýnýn hayli uzun olan ad ve soyadýna(H.B.Z) uyan adres þöyle: "Týp Fakültesi yolu,Þeker fabrikasý karþýsýnda bulunan ve cami önün-den geçen cadde üzerindeki sol tarafta bulunan 4.sokaða dönünce boþ arsa gerisinde bahçe kapýsýmavi olan evde ikamet eder ve o civarda Cihan-beylili olarak tanýnýr."

Ölüye de Mektup VarPTT'nin "Bilinmeyen adresler" gözünde alýcýsý-

na verilemediði için komisyon kararýyla imhaedileceði günü bekleyen mektuplardan biri de,ölüye postalanmýþ. Mezarlýk ismi verilerek ölüyegönderilen mektubun üzerinde, "Hacý Mehmetefendinin kabri Hacý fettan Mezarlýðý- Konya"adresi yazýlý.

24 ÝLGÝNÇ OLAYLAR

KA

RD

ELE

N

Büyük Selçuklu Devleti Sultaný Alparslanile Bizans Ýmparatoru Romen Diyojenkuvvetleri arasýnda, 26 Aðustos 1071

tarihinde, Doðu Anadolu'da Malazgirt Ovasýndameydana geldi. Bu muharebe, dinî, millî, siyasî,askerî neticeleri ve Türk-Ýslâm tarihinin en büyükzaferlerinden biri olmasý bakýmýndan önemlidir.

Selçuklu Türkleri, Malazgirt Meydan Muhare-besinden yýllar önce, Anadolu içlerine gaza akýn-larý tertip ettiler. Bu akýnlarda, Anadolu'nun,Türklerin yerleþmesine müsait coðrafî hususiyetve zenginliklere sahip olduðu tespit edildi.Selçuklu Türklerinin Anadolu'ya akýnlarý, BizansDevletini telaþlandýrdý. Akýncýlarýn bu gazalarýn-da, Anadolu ahalisine terör ve tahribattan ziyadeadaletle muamelesi, zalimleri ortadan kaldýr-malarý, can, mal, ýrz emniyetini saðlamalarý,bölge halkýnýn Selçuklu idaresini gönülden tercihetmelerine yol açtý. Doðu hududundaki hadiseleridikkatle takip eden Bizanslý idareciler; ülkelerininbütünlüðü ve devletin bekasý için tedbir almayabaþladýlar. Bizans'ýn ancak meþhur tarihi entrika-larla yüzyýllardan beri Anadolu'da hâkimiyetinikoruyabilmesi, zulme varan sýký tedbirleri, halkakötü muamelesi, yerli ahalinin Türklerin idaresinitercih etmelerini daha da kolaylaþtýrdý.

Bizans Ýmparatoru Romanos Diogenes (RomenDiyojen) iyi bir cengâverdi. Fakat hanedan men-subu deðildi. Askerlik bilgisi, tecrübe ve cesareti,dul Bizans Ýmparatoriçesi Eudoxie'nin dikkatiniçektiðinden, diðer aday ve teklifleri reddederek,1068'de Diyojen'i tercih etmesine sebep oldu.Hanedan dýþýndan bir þahsýn Bizans Ýmparator-luðuna getirilmesi üzerine asiller, iktidara karþýcephe aldýlar. Ülke içindeki muhalefeti tasfiyeetmekle meþgul olan Diyojen, zekâ ve tecrübesineinandýðý þahýslarý devlet kadrolarýnda vazife-lendirip, Bizans'ýn doðu hududundaki hadiseleride dikkatle takip ettirdi. Ani ve Kars'ý zapt ederekAni'nin askerî mevkilerini tahrip eden Selçuk-lulara karþý, tahta çýkýþýndan, 1071 yýlýna kadar

her yýl sefere çýktý. 1068'de Pozantý'ya, 1069'daPalu'ya kadar geldi. 1070'te de Kayseri'ye ordugönderdi. Bu seferlerle, Bizans ordusununmuharebe kabiliyeti ve tecrübesi arttýrýlýp, disip-linli olmasý saðlandý.

Selçuklu akýnlarýnýn Ege Denizine, Marmara'yakadar uzanmasý ve 1071'de Þiî-Fâtýmî Devletinin,Ýslâm ülkeleri ve Abbasî Halifeliði için tehlike arzetmesi üzerine, Mýsýr Seferine çýkan SelçukluSultaný, Suriye'de bulunuyordu. Türklerin Suriyetopraklarýndaki harekâtýný haber alan BizansÝmparatoru Diyojen, doðuya hareket etti. Hare-ketinden önce verdiði nutukta azmini þöyle belir-tiyordu: "Doðu hudutlarýmýzda büyük bir Ýslâmtehlikesi belirmiþtir. Bu tehlikeyi büyümedenortadan kaldýrmalýyýz. Ordunun baþýnda; butehlikeyi kesin olarak kaldýrmaya gidiyorum."

Romen Diyojen, 13 Mart 1071'de Ýstanbul'dan200 000'den ziyade Frank, Norman, Slav, Gürcü,Abaza, Ermeni ve Rumeli'de yaþayan Ýslâm dinînikabul etmemiþ Peçenek ve Uz Türklerinden deücretli asker alarak Anadolu'ya geçti.

Bütün kaynaklarýný seferber ederek hazýrladýðýordusuna güvenen Diyojen, Bizanslýlara büyükzaferle dönmeyi vaat ediyordu. Sivas'a gelenDiyojen, bu bölgedeki Ermeni Prensleri ile ahalisi-ni, toptan öldürttü. Ermenilerin mallarýný asker-lerine yaðma ettirdi. Sivas'tan hareket etmedenönce, generalleri ile harp meclisi kurdu. Bu harpmeclisinde, muharebenin, alýnacak karar, plan vehedefi tayin edilecekti. Gerçi Diyojen'in plan vehedefi kafasýnda çizilmiþti. Bu, Türklerin Ana-dolu'ya bir daha akýn yapmamalarýný saðlayacakbir plandý. Ýran'ýn içlerine ilerleyecek, Türkleridaha da doðuya sürecek, baþþehirlerini zapt ede-cekti. Ýmparator, yalnýz Anadolu'yu elinde bulun-durmak ve Türkleri yok etmek deðil, bütün Ýslâmülkelerini de almaya karar vermiþti. Horasan, Rey,Irak-ý Acem ve Arap, Suriye valiliklerini komutan-larýna vermeyi tasarlamýþ ve hatta vaat etmiþti.Ýstilâ edeceði Ýslâm ülkelerindeki camilerin yerine

MALAZGÝRT ZAFERÝ 25

KA

RD

ELE

N

TÜ

RK

LE

RE

AN

AD

OL

UY

UK

AZ

AN

DIR

AN

SAV

AÞ MALAZGÝRT

ZAFERÝ

kiliseler açmayý ve bu suretle Ýslâm dinini ortadankaldýrmayý da aklýna koymuþtu. Harp meclisinde,generallerden, takip edilmesini lüzumlu gördük-leri tekliflerin, ortaya konmasýný istedi.

Sivas'taki harp meclisinde, yapýlacak harekâtýnplan ve hedefi hakkýnda, iki ana teklif ortayaçýktý. Birincisi; Bizans ordusunun en bilgili vetecrübeli komutanlarýndan Rumeli ordusukumandaný General Nikefor Bryennes ile iyi birstratejist ve tecrübeli bir komutan olan Türk asýl-lý general Magistors Tarkhal'dan (Jozeph Tarhc-haniotes) geldi. Bu iki general, hudut boylarýnda-ki tecrübelerine dayanarak, Türklere karþý çokihtiyatlý harekâta giriþmeyi tavsiye edip, ordununErzurum'a kadar ilerleyerek, burada Türk ordu-sunu muharebeye zorlayacak ve kýþkýrtacak birtertibin alýnmasýný, bu suretle muharebeninkendi topraklarý içinde yapýlarak lojistik desteðinkolaylaþtýrýlmasýný ve Türklerin istifadesine yara-yacak her türlü maddî imkânlarýn tahrip edil-mesini teklif ettiler. Bu teklife karþýlýk, Ýmpara-tor'a hoþ görünmek isteyen ikinci teklif sahibimuhalif generaller ise, hedefin daha derinolmasýný ve ordunun vakit kaybetmedenErzurum'a varýp, Ýran'a yönelmesini ve Türkordusu ile nerede rastlanýrsa orada, daha ziyadeTürk ülkeleri içinde harp edilerek yok edilmesiniteklif edip, birincileri korkaklýkla itham ettiler. Buson teklif, esasen Bizans Ýmparatoru'nun planýnauygun düþtüðünden, ordunun doðuya hareketiniemretti.

Bizans ordusunun doðuya hareketini haberalan Büyük Selçuklu Sultaný Alparslan, MýsýrSeferinden vazgeçti. Suriye'den geri dönüþte, öncedoðuya yönelerek, gerekli savaþ hazýrlýklarýnýyaptý. Bu arada karakulaklarý (casus) vasýtalarýylada Bizanslýlara, Türklerin Rey'e çekildiði haberleri-ni yaymakta idi. Nihayet Diyarbakýr'dan kuzeyeyöneldi ve Bizans'ýn beklemediði bir anda, Ma-lazgirt'in doðusunda ordugâhýný kurup savaþhazýrlýðýna baþladý. Alparslan, muharebe azmiyleordugâh kurarken, önceden, düþmanla dövüþe-ceðini Baðdat'taki Abbasî Halifesine bildirdi.Büyük Sultan, savaþ baþlamadan evvel, Halife El-Kaim'in (1031-1075) gönderdiði Ýbnü'l-Mahle-ban'ý (Ýbn-i Mühelban), deðerli komutanlarýndanSav Tigin'le birlikte Diyojen'e elçi gönderdi.

Sultan Alparslan'ýn heyeti, 25 Aðustos 1071sabahý, Bizans ordugâhýnda hafife alýnýp, haka-rete uðradý. Diyojen, heyet baþkanýna; "Kýþlamakiçin Ýsfahan'ýn mý, yoksa Hemedan'ýn mý" daha iyiolduðunu sordu. Sulh teklifini þiddetle reddedip;"Sultanýnýza söyleyiniz; kendileriyle sulh müza-kerelerini Rey'de yapacaðým, ordumu Ýsfahan'dakýþlatýp, Hemedan'da sulayacaðým" dedi. Heyetbaþkaný da, Diyojen'e; "Atlarýnýzýn Hemedan'dakýþlayacaklarýndan ben de eminim, fakat sizin

nerede kýþlayacaðýnýzý bilemiyorum" diyerek,gereken karþýlýðý verdi.

Sultan Alparslan, muharebe öncesi Halife'dendua talep etti. Abbasî Halifesi, camilerde cumahutbesinde Alparslan ve ordusunun muzafferolmasý için okunacak hutbe metni gönderdi.Muharebe gecesi, Alparslan, ayýrdýðý bir kuvvetleBizanslýlarý, atýlan ok ve naralar ile bütün gecetaciz ederek yorgun bir hâle düþürdü. Selçuklular,Bizanslý safýnda bulunan Türk asýllý birliklerletemas kurdu. Onlarýn, Bizans ordugâhýndanayrýlarak Selçuklu ordusuna katýlmalarýný teminetti.

Malazgirt Muharebesinde Bizans ordusununkumanda kademesi þu þekilde idi: MerkezdeBizans Ýmparatoru Romen Diyojen olup, yanýndahassa ve seçkin birlikler vardý. Sað kanatta,Anadolu ordusu kumandaný Mikhail Attalic-piates; sol kanatta Rumeli ordusu kumandaný Ni-kefor Bryennes; ihtiyatta da Andronikos Doucasvazifeliydi. Bizans ordusunun taktiði, Türkleriimha etmekti. Sultan Alparslan kumandasýndakikýrk bin kiþilik Selçuklu ordusu, yarým hilâl þek-linde tertibat aldý. Hafif süvari kýtalarý, kanatlarayerleþtirildi. Ordu merkezi, düþman karþýsýndabirleþmeden yavaþ yavaþ geri çekilecek ve onu hýr-palayacak, at üstünde ok atan süvariler, düþ-manýn yan ve gerilerine taarruz ederek, Bizansordusunu daðýtmaya çalýþacaklardý. Taarruzakatýlan düþman süvarisi ezilerek geri atýlacaktý. Buþekilde ilerleyen düþman ordusu, karargâhýndankâfi derecede uzaklaþtýktan sonra, baskýn kýtalarý,düþmanýn gerilerine taarruz edecek, asýl ordu da,bir aðýrlýk teþkil ederek, düþmanýn kanatlarýndanbirine taarruzla, onu yýktýktan sonra saldýrýyý di-ðer kanada çevirmek suretiyle sonuca gidilecekti.

Selçuklu Sultaný Alparslan, âlim ve devletadamlarýnýn tavsiyesiyle, muharebeyi Cumagünü yapmayý tercih etti. 26 Aðustos Cuma günüaskerlerini toplayan Alparslan, atýndan inip sec-deye vardý; "Yâ Rabbî sana tevekkül ediyor, aza-metin karþýsýnda yüzümü yere sürüyor ve seninuðrunda cihad ediyorum. Yâ Rabbî niyetim hâlis-tir. Bana yardým et; sözlerimde hilaf varsa benikahret!" diye dua etti. Sonra askerlerine dönerek;"Burada Allahü teâlâdan baþka bir sultan yoktur,emir ve kader O'nun elindedir. Bu sebeple benim-le birlikte cihad etmekte veya benden ayrýlmaktaserbestsiniz" dedi. Askerler coþarak hep bir aðýz-dan; "Asla emrinden ayrýlmayacaðýz" karþýlýðýnýverdiler. Sonra hepsi aðlayarak helâlleþtiler.Sultan, beyazlar giydi. Atýnýn kuyruðunu bað-layýp, eline er silâhý olan gürzü alýp, þöyle hitapetti: "Askerlerim! Þehit olursam, bu beyaz elbise,kefenim olsun. O zaman rûhum göklere çýkacak-týr. Benden sonra oðlum Melikþah'ý tahta çýkarýnýzve ona baðlý kalýnýz. Zaferi kazanýrsak, istikbal

26 MALAZGÝRT ZAFERÝ

KA

RD

ELE

N

bizimdir". Bu nutku, hitabet sanatýnýn vemuharebe öncesi psikolojik þartlarýn, bütün ince-liklerine sahipti. Askerler coþup, þevke geldi.

Cuma namazýndan sonra baþlayan muharebe-de Sultan Alparslan, fevkalade bir muharebe tak-tiði uyguladý. Bozkýr çevirme hareketiyle, Türkordusu hilâl þeklinde yayýldý. Muharebenin baþla-masýndan iki saat sonra, Peçenek ve Uz Türkleri,Bizanslýlardan ayrýlýp, millî bir his ile, MüslümanSelçuklu Sultanýna tâbi oldular.

Mezhep baskýsý sebebiyle Bizanslýlara kýrgýn vekýzgýn bulunan Ermeni kuvvetleri de, muharebemeydanýný terk etti. Bu hadiseler, Bizanslýlardamanevî bozguna yol açtý. Bizans ordusundaTürklerin ok, gürz ve kýlýcýndan kurtulanlarýn,akþam teslim olmaya can attýklarý görüldü.Cengâverliðine raðmen hiçbir þey yapamayanmaðrur Bizans Ýmparatoru Diyojen, yaralý haldebütün maiyeti ile birlikte esir edildi.

Malazgirt meydanýndaki mücadeleden yenikçýkan Ýmparator, Sultan'ýn huzuruna getirildi-ðinde, utancýndan baþýný kaldýramýyordu. SultanAlparslan, onu nezaketle kabul edip oturttu, gön-lünü aldý. Diyojen, muharebe öncesi, muazzamordusunun Türkleri muhakkak yeneceðine inan-dýðýný itiraf etti. Sultan Alparslan; "Eðer zafer sizinolsaydý, bana ne yapardýn?" diye sordu. Diyojen,öldürteceðini açýklayamadý. "Kamçýlardým" ce-vabýný verdi. Alparslan; "Benim size ne yapaca-ðýmý düþünüyorsunuz?" diye sordu. "Ya öldürtür-sünüz yahut Ýslâm memleketlerinde bir esir gibidolaþtýrýr, süründürürsünüz. Belki de... Fakat onudüþünmek bile istemiyorum; mümkün görmüyo-rum, ama... Belki de, affedersiniz!" dedi. Alp-arslan, yenilgiye uðramýþ bir insaný daha daküçük düþürmek istemedi. Bizans Ýmparatorunuaffetti. Aðýr þartlarla antlaþma imzaladý. FakatRomen Diyojen, dönüþünde Bizanslýlar tarafýn-dan, Türklerden görmediði hakaretlere uðrayýpöldürüldü. Yeni Bizans Ýmparatoru YedinciMihail, Diyojen'in Türklerle yaptýðý anlaþmayýkabul etmedi.

Kazanýlan büyük zaferden dolayý AbbasîHalifesi, Sultan'a tebrik ve teþekkür mektuplarýgönderdi. Birçok Ýslâm þairi, Alparslan'ý övenkasideler yazdýlar.

Türklerin yeni yurt edinmesini saðlayanMalazgirt Zaferinden sonra, on beþ yýl içinde,Anadolu ele geçirildi. Bu zaferle, Anadolu'nuntapusu, Türklerin eline geçti. Bu bakýmdan,Malazgirt Zaferi, Türk ve dünya tarihinde birdönüm noktasý oldu.

Anadolu'ya, burayý vatan edinen SelçukluTürkleri ile diðer Türk boylarý yerleþtirildi. Bozkýrkültüründen, Ýslâm medeniyeti dairesine bütü-

nüyle giren Türklerin dünya görüþü daha dageliþti. Doðudan gelen göçebe Türkler, Anadolu'-da yerleþik medeniyete geçirildi. Þehirler kurupgeliþtirerek kültür, sanat, sosyal müesseseler tesisedildi. Kýymetli mîmarî eserlerle, bu yerleþimmerkezleri süslendi.

GÜLÜNÇ TRAJEDÝLER- Ayný turizm þirketine ait iki otobüs yolda

karþýlaþtý.. Þoförler direksiyonu býrakýp, birbirinielleriyle selamladý..52 kiþi öldü..

(Bitlis)

- Bir anne yaðmur girmemesi için bacayý týkadý.Soba yanýyordu.. Bacadan çýkamayan karbon-monoksit evi doldurdu.. Anne ve oðlu öldü.. Üçyavru komada...

(Ýstanbul)

- Köpeði ile ava giden acemi avcý, ihtiyaçmolasý verdi.. Tüfeði bacaklarýnýn arasýna kýstýrýp,tuvaletini yapmakistedi.. O sýrada köpek dizlerineatladý, tetiðe dokundu.. Avcý çenesinden girenfiþekle öldü..

(Tokat)

- Otlayan iki koyun bir evin önündeki inþaatkumunu daðýttý.. Koyun sahibi aile ile kum sahibiaile birbirine girdi.. Ýki aileden beþ kiþi öldü.

(Gaziantep)

- Ýki odayý yýkýp tek oda yapmak isteyenevsahibi iþiabarttý.. Tek duvarý yýkmak için kazmayerine dinamit kullandý.. Mahalle havaya uçtu..

Kendisi de yaralandý.

(Trabzon)

- Askerden yeni dönen genç dünya evine girdi.Gerdekgecesi eþine askerlik anýlarýný anlatmayabaþladý.. Bir ara kendini kaptýrdý.. Yanýndagetirdiði el bombasýný gösterip, "bak bunu çekincepatlýyo" dedive pimi çekmiþ oldu..

Yeni evli çift öldü..

(Edirne)

- Yeni doðan yeðenini seven bir dayý, faciayayolaçtý.. Bebeði "hoppala" diye havaya fýrlattý..Talihsiz bebek, tavandaki serinletici pervaneyeçarparak, öldü..

(Ýstanbul)

- Þaþkýn köylü üç katlý evinin terasýndakikömürlükte buzaðý beslemeye baþladý..

Buzaðý büyüdü ve 250 kiloluk bir inek oldu..

Bulunduðu odaya sýðmayan inek, 3 katlý evdenvinçle indirildi..

(Ýzmir)

MALAZGÝRT ZAFERÝ / GÜLÜNÇ TRAJEDÝLER 27

KA

RD

ELE

N

HAYATIN ANLAMI

" Eski zamanlarin birinde bir adam hayatýnanlamýnýn ne olduðuna takmýþ kafayý..

Bulduðu hiçbir cevap ona yeterli gelmemiþ vebaþkalarýna sormaya karar vermiþ..

Ama aldýðý cevaplarda ona yetmemiþ. Fakatmutlaka bir cevabý olmalý diyormuþ.. Ve dolaþýpherkese bunu sormaya karar vermiþ..

Köy, kasaba, ülke dolaþmýþ bu arada zamandadurmuyor tabiki ....

Tam umudunu yitirmiþken bir köyde konuþ-tuðu insanlar ona

- Þu karþý ki daðlarý görüyormusun, orada yaþlýbir bilge yaþar!

Ýstersen ona git belki o sana aradýðýn cevabýverebilir. demiþler.

Çok zorlu bir yolculuk sonunda bilgeninyaþadýðý eve ulaþmýþ adam.

Kapýdan içeri girmiþ ve bilgeye hayatýnanlamýnýn ne oldugunu somuþ ...

Bilge sana bunun cevabýný söylerim ama öncebir sýnavdan geçmen gerekiyor demiþ ....

Adam kabul etmiþ..

Bilge bir çay kaþýðý vermiþ adamýn eline veiçinede silme bir þekilde zeytinyaðý doldurmuþ.

Þimdi çýk ve bahçede bir tur at tekrar burayagel ...

Yalnýz dikkat et kaþýktaki zeytinyaðý eksilmesineðer bir damla eksilirse kaybedersin..

Adam gözü çay kaþýðýnda bahçeyi turlayýpgelmiþ. Bilge bakmýþ evet demiþ kaþýkta yaðeksilmemiþ, peki bahçe nasýldý?

Adam þaþkýn.. Ama demiþ ben kaþýktan baþkabir yere bakmadým ki...

Þimdi tekrar bahçeyi dolaþýyorsun kaþýk yineelinde olacak ama bahçeyi inceleyip gel, demiþbilge...

Adam tekrar bahçeye çýkmýþ gördüðü güzellik-ler büyülemiþ muhteþem bir bahçedeymiþ çünkü....

Geri geldiðinde bilge, adama bahçe nasýldý diyesormuþ ....

Adam gördüðü güzellikler karþýsýnda büyülen-diðini anlatmýþ..

Bilge gülümsemis, ama kaþýkta hiç yað kal-mamýþ demiþ ve eklemiþ :

"Hayat senin bakýþýnla anlam kazanýr ya sadecebir noktayý görürsün hayatýn akýp gider sen farký-na varmazsýn..

Yada görebileceðin tüm güzelliklerin tamortasýnda hayatý yaþarsýn akýp giden zamanýnanlam kazanýr ... "

"Hayatýnýn anlamý senin bakýþlarýnda gizlidir"

28 HAYATIN ANLAMI

KA

RD

ELE

N

K ýsaca Buhari olarak bilinen Ebü Abdul-lah Muhammed b. Ýsmail, en büyükhadis bilgini olarak kabul edilir. Sünni

gelenek O'nun ana eseri el-Cami es-Sahih'iKur'an'dan sonra en muteber Ýslam kaynaðý vehadis kitaplarýnýn en büyüðü sayar. Buhari'nin, bueserini 600.000 hadis içinden seçtiði 7275 hadis-ten vücuda getirdiði biliniyor. 16 yýlda tamam-lanan bu eser 97 kitaba ve 3730 baba ayrýlmýþtýr.

Buhari, isminden de anlaþýlacaðý gibi, Ýslamilimlerinin, özellikle hadis ve tasavvufun beþikkentlerinden biri olan Buhara'da 13 Þevval 194h.(21 Temmuz 810 miladi) doðdu. Çok küçükyaþta babasýný kaybettiði için yetim olarakbüyümüþtür. Dedesi Bardizbah, gayrimüslimdi.Berdizbah, çiftçi demektir. Buhari'nin henüz 10yaþýndayken hadisle meþgul olmaya baþladýðýnýbiliyoruz. Bu yaþtan itibaren Mekke baþta olmaküzere Hicaz bölgesi, Mýsýr, Ýran ve Irak gibi Ýslamkültürünün merkez sahalarýný, ilmi tetkikleri içinyýllarca dolaþtýktan ve sayýlarý yirmiye varanbüyük bilginlerden dersler aldýktan sonra tekrarTürkistan'a dönmüþ, Buhara, Semerkant veHartank'ta eserlerini yazmaya devam etmiþ venihayet Hartank'ta, ata binmek üzere olduðu birsýrada kriz geçirmiþ ve ardýndan da ölmüþtür.

Buhari, baþ eseri Sahih'deki hadisleri, kendi-lerinden aldýðý kiþilerin biyografilerini tetkik içinet-Tarih el-Kebir adlý bir eser yazmýþ, daha sonrabu eseri et-Tarih es-Sagir adýyla özetlemiþtir.Kaynaklarýn bildirdiðine göre Buhari, et-Tarih el-Kebir'ini Medine'de ikameti sýrasýnda mehtaplýgecelerde Peygamber (s.a.)'in kabri yanýndayazmýþtýr.

Buhari'nin bugün elimizde bulunan diðer üçeseri es-Sülasiyat, el-Edeb el-Müfred ve Halký EfaliÝbad adlarýný taþýmaktadýr. O'na izafe edilen Tefsirel-Kur'an ve Tenvir el-Ayneyn'in durumlarý tartýþ-malýdýr.

Hadis ilmine baþlamasýyla ilgili bir soruya cevapverirken þunlarý söylüyor: "Onbir yaþýna geldiðimsýrada Abdullah b.Mübarek, vs. gibi hadis bilgin-lerinin kitaplarýný ve sözlerini ezberlemiþtim.

Bunun ardýndan annem ve kardeþim Ahmet'le bir-likte, hac maksadýyla Mekke'ye gittik. Hacdansonra ben, hadis tahsili için orada kaldým. Onsekizyaþýna geldiðim sýrada Sahabe (Hz. Peygamber(s.a.)'in arkadaþlarý) ve Tabi'in (Sahabileri tanýyankuþak) bilginleriyle ilgili eserlerimi yazmayabaþladým. Tarih adlý eserimi de, yine o sýralardaMedine'de kaleme aldým. Bu eseri, Hz. Peygamber(s.a.)'in Ravzasý yanýnda ve mehtaplý gecelerdeyazmýþýmdýr."

Büyük eseri Sahih'i hazýrlayýþýndan bahse-derken de þöyle diyor: "Bir gün, muhaddis Ýshakb.Rahuye'nin meclisinde bulunuyorduk. Dostlar-dan birisi "ne olurdu, Hz. Peygamber'in hadislerinibir araya toplayan özet bir kitap yazsaydýnýz" dedi.Bu istek benim kalbimde yer etti ve topladýðým600.000 hadisten seçmeler yaparak Sahih'imivücuda getirdim. Eserime aldýðým her hadisi yer-ine koymadan önce boy abdesti alýr iki rekâtnamaz kýlardým."

En çok sevdiði þeylerden biri de, dostlarýna,özellikle Ramazan geceleri, hatimle namaz kýldýr-maktý.

Diyor ki: "Allah'ýn huzuruna vardýðýmda, birkimsenin gýybetinde bulunmuþ olmaktan hesabaçekilmek istemiyorum."

Dostlarýndan Muhammed b.Yusuf anlatýyor:"Kendisiyle birlikte kaldýðým bir gece tam 18 defakalkýp kandili yaktýðýný gördüm: Her seferinde ak-lýna gelen, çözdüðü bir problemi kaydediyordu."

Bütün kaynaklar, Buhari'nin, ikamet ettiði herkentte ilmi sohbetlerinden binlerce kiþinin yarar-landýðýný yazmaktadýrlar. Bu çok genç ilim adamýzaman zaman da kýskançlýklara, maksatlý imtihan-lara muhatap oluyordu. Tarihu Baðdad yazarý,Buhari'nin, Baðdat'ta bulunduðu sýrada þöyle birolayla karþýlaþtýðýný bildiriyor: Bir grup hadisçiBuhari'yi imtihan etmek maksadýyla yüzden fazlahadisin metinlerini ve rivayetlerinde yer alan kiþi-leri, içinden çýkýlamaz þekilde birbirine karýþ-týrarak Buhari'nin önüne getirirler. Buhari bunlarýokur ve karþýsýndakilere, bütün bunlarýn doðruþekillerini hiç bocalamadan yazdýrýverir. Bunu

ÝMAM BUHARÝ 29

KA

RD

ELE

N

EN

BÜ

YÜ

KH

AD

ÝS B

ÝLG

ÝNÝ

ÝMAM BUHARÝ

gören hadisçiler Buhari'ye saygý ve baðlýlýklarýnýarzederler. Baðdat'lý hadisçilerden Musa b.Harunel-Hammal duygularýný þöyle dile getiriyor: "BütünÝslam milletleri, ikinci bir Buhari vücuda getirmekiçin bir araya gelseler, yine de bir baþka Buharimeydana getiremezler."

Diyor ki Buhari: "Baðdat'a her gittiðimde, büyükmezhep imamý Ahmet b.Hanbel ile sohbetlerimizolmuþtur."

Büyük hadis otoritelerinden bazýlarýnýn Bu-har-i'yle ilgili sözleri þöyle:

Þu gökkubbenin altýnda, Buhari'den daha iyihadis bilen bir insan görmedim.

(Muhammed b.Ýshak)

Ey hadis ilmiyle uðraþanlar, Buhara'lý þu gencinetrafýnda toplanýn ve muhtaç olduðunuz her þeyiondan öðrenin.

(Ýshak b.Rahuye)

Buhari'nin göðsünde bir tüy olmayý isterdim.

(Abdullah b.Hammad)

Hadis bilgini Müslim'i Buhari'nin dizi dibinde,küçük bir çocuk gibi bir þeyler öðrenmeyeçalýþýrken gördüm.

(Hafýz Muhammed b.Yakup)

Buhari'nin, doðduðu kenti terk etmesi þu olayyüzünden olmuþtu: Buhara Emiri Halid b.AhmedO'ndan sarayýna gelip ders okutmasýný istedi.Buhari þu cevabý verdi: "Ben ilim adamýyým; þununbunun kapýsýna ders vermeye giderek ilmi zeliledemem. Eðer bir þey öðrenmeye niyet ve ihtiy-acýn varsa ders verdiðim yere veya evime gelirsin."Bunun üzerine Emir'le aralarý açýldý ve Buharidoðup büyüdüðü kenti terkedip Hartank'a gitmekzorunda kaldý. Bu olay üzerine O, þöyle yakar-mýþtýr: "Allahým! Artýk yeryüzü bana dar gelmeyebaþladý, beni yanýna al." Ve aradan bir yýl geçme-den Buhari bu haksýzlýklar ve yolsuzluklardünyasýndan ayrýlýp Hakk'a yürüdü.

Buhari'nin maruz kaldýðý eziyet ve sýkýntýlarýnbir sebebi de, kendisinin "Kur'an lafýzlarýnýnmahluk olduðu"na inanmasý (iftirasý)dýr. TarihuBaðdad yazarýnýn beyanlarýna bakýlýrsa bu suçlamaBuhari'yi çekemeyenler tarafýndan, özellikle O'nukendisine rakip gören Muhammed b.Yahyatarafýndan icat edilmiþtir. Bu iddianýn, Kütüb-iSitte'den ikincisini hazýrlayan Müslim'i suçlamadada kullanýldýðýný görüyoruz. (Buhari için bk. Hatibel-Baðdadi; Tarihu Baðdad, biyografi no: 424; ÝbnuHallikan; Vefeyat ilgili mad.; Sübki, et-Tabakat,biyografi no:54)

30 ÝMAM BUHARÝ

KA

RD

ELE

N

Mevlâna'ya bir öðrencisi geldi, sordu: "Siz,insanýn önünde dört kapý vardýr, diyorsunuz,bunu biraz açabilir misiniz?"

Mevlâna öðrencisine biraz ilerdeki medreseyigösterdi:

"Orada gençler ders çalýþýyorlar. Þimdi orayagit, aralarýndan dört öðrenci seç ve onlarýnenselerine birer tokat vur...'

Öðrencisi bu isteðe bir anlam veremedi, amagidip söyleneni yaptý. Biraz sonra Mevlânâ'nýnyanýna döndü. Mevlana'ya "Haydi anlat" dedi.

Öðrenci anlatmaya baþladý:

"Söylediðiniz gibi yaptým. Ýçeri girdim, öðren-ciler önlerindeki kitaplarý sessizce okuyor, ders-lerini çalýþýyorlardý.

En yakýndaki öðrenciye tokat attým. Hemendoðruldu ve bana bir yumruk vurdu.

Yerden kalkýp ikinci öðrenciye tokadý patlatan.O da yumruðunu sýkýp ayaða fýrladý ama vurmadý;döndü, tekrar oturdu ve önünde kitabý okumayadevam etti.

Üçüncüye tokadý vurdum, baþýný kaldýrdý,bana bir an baktý, sonra tekrar kitabýna döndü.

Dördüncü öðrenciye de vurdum, o hiç kýmýl-damadý, baþýný çevirip bakmadý bile, kitabýný oku-maya devam etti..."

Mevlâna "Ýþte" dedi, "Ýnsanýn önündeki dörtkapýyý görmüþ oldun..."

Öðrenci anlamamýþtý, Mevlâna anlattý:

"Birincisi en basit ve ilkel kapýdýr, kýsasa kýsaskapýsýdýr. Bu kapýdan çýkan insan ilk hali nasýlsaÖyle kalmaya devam eder.

Ýkinci genç yumruðunu sýktý, ama vurmadý.Tam vuracakken bilinci kapýnýn yanlýþ olduðunudüþündü, ikinci kapýdan çýktý.

Üçüncüsü henüz kötülüðün ne olduðunu tambilmiyor, öðrenme aþamasýnda, onun çýktýðý kapýgerçekleri Öðrenmeye yakýn bir kapý.

Dördüncüsü ise kötülüðün ne olduðunu biliy-or; insanlarý biliyor, iyiliði biliyor, en ilerdekikapýdan çýktýðý için sana dönüp bakmadý bile...

Ýþte insanýn çýkabileceði dört kapý budur. Enileri kapýya ulaþmasý için de insanýn kendisinieðitmesi gerekir..."

Bu bölüm Þeriatýn emir ve hükümlerini açýklarÞeriatýn birinci emri iman etmektir. Kur'anda

þöyle buyurulur:

"Allah iman edip, Ýslâm'ýn emirlerini, meþru,hayýrlý, faydalý iþler yapanlara, devamlý, bilinçli,amaçla örtüþen niyete dayalý, carî-kalýcý sâlihameller iþleyenlere, af, maðfiret ve büyük mükâ-fatlar vaat etmiþtir." (Kur'an 5/9)

Ýkinci emri ilim öðrenmektir."Kendisine Allah'ýn kitap, hikmete dayalý

hükümranlýk, yargý ve icra yetkisi, þeriat vepeygamberlik verdiði beþer nevinden hiçbir kim-senin, tutup da:

"- Allah'ý býrakýp, kulu durumundaki bana kul-luk ve ibadet edin." demesi yakýþmaz. Fakat onun:

"- Öðretilmekte ve öðretmekte olduðunuz,okullar açýp ders olarak okuttuðunuz kitapuyarýnca, Rabbinize samimiyetle baðlý kullarolunuz." demesi gerekir." (Kur'an 3/79)

Üçüncü emri namaz kýlmak, zekât vermek,oruç tutmak, gücü ve imkâný olanýn haccagitmesi, seferberlik olunca kaçmayýp düþmanakarþý savaþmak ve cünüp olunca temizlenmek.Nitekim Kur'an' da ve hadiste bu hususlarda þöylebuyurulur :

"Namazlarý adabýna riayet ederek, aksatmadankýlýn. Vicdanýnýzý, servetinizi, sosyal bünyeniziarýndýran, berekete vesile olan zekâtý verin. Rükû'ederek namaz kýlanlarla birlikte siz de, rükûavararak, namazlarýnýzý cemaatle kýlýn, saygýylaAllah'ýn emirlerine itaat ederek Ýslâmî faaliyetlere,

ÞERÝAT 31

KA

RD

ELE

N

TA

SAV

VU

FTA

DÖ

RT

KA

PI

ÞERÝAT

kamu hizmetine katýlanlarla birlikte siz de saygýy-la canla baþla Ýslâmî faaliyetlere katýlýn." (Kur'an2/43)

"Ramazan ayýnda oruç tutunuz" (Neseî, Siyam5; Buhari, Savm 5)

"Ey iman edenler, oruç sizden öncekilere yazýlýbir kanun haline getirilerek farz kýlýndýðý gibi, sizede yazýlý bir kanun haline getirilerek farz kýlýndý.

Umulur ki, Allah'a sýðýnarak emirlerine yapýþýr,günahlardan arýnýr, azaptan korunur, kulluk vesorumluluk þuuruyla, haklarýnýza ve özgürlük-lerinize sahip çýkarak þahsiyetli davranýr, dinî vesosyal görevlerinizin bilincinde olursunuz."(Kur'an 2/183)

Allah için Kâ'be'yi ziyaret, imkâný olanlarafarzdýr:

"Orada apaçýk, Allah'a saygýyý çaðrýþtýrandeliller, niþaneler ve Makam-ý Ýbrahim vardýr.Oraya giren emniyet ve huzur bulur. Yoluna gücüyeten herkesin Beytullah'ý ziyareti, haccetmesi,Allah'ýn insanlar, müslümanlar üzerindekihakkýdýr. Kim bu hakký inkâr eder, tanýmazsaAllah'ýn azabýndan kurtulamaz.

Bilmelidir ki, Allah insanlara, âlemlere muhtaçolmayacak kadar zengindir." (Kur'an 3/97)

"Ýman edenler yahudîlere:

"-Sizinle beraber olduklarýna bütün güçleriyleyemin edenler, þu kalpleri kararmýþ, akýllarýndanzorlarý olan hasta ruhlular mý?" derler. Onlarýnbütün amelleri boþa gitmiþtir. Dünyada rezilolarak, âhirette büyük bir azaba duçar olarak hüs-rana uðramýþlardýr." (Kur'an 5/53)

Cünup olunca vücudu yýkayýp temizlemek :

"Ey iman edenler, namaz kýlacaðýnýz zaman,yüzlerinizi, dirseklerinize kadar ellerinizi yýkayýn,baþlarýnýzý mesh edin. Topuklara kadar da ayak-larýnýzý yýkayýn.

Eðer cünüp olduysanýz boy abdesti alýn,namazýnýzý kýlýn.

Eðer hasta iseniz veya seferde, seyahattebulunuyorsanýz, yahut biriniz tabii ihtiyaçlarýnýgidermiþse, yahut da hanýmlarýnýzla iliþkiye gir-miþseniz, bu hallerde iken, su da bulamamýþsanýz,temiz toprakla teyemmüm edin, yüzünüzü vedirseklere kadar ellerinizi toprakla mesh edin,namazýnýzý kýlýn.

Allah size güçlük çýkarmak istemiyor. Fakat siziarýndýrmak, size ihsan ettiði nimetini tamamla-mayý, lenf ve kan dolaþýmýnýzý, bünyenizdeki sta-tik elektriði dengelemeyi, güzelliðinizi venurunuzu artýrmayý, saðlýklý olmanýzý istiyor.Umulur ki, þükredersiniz." (Kur'an 5/6).

"Ey iman edenler, sizler sarhoþ iken nesöylediðinizi bilinceye kadar, cünüp iken de,yoldan geçenler hariç, gusledinceye kadarnamaza, mescitlere yaklaþmayýn.

Eðer hasta olur veya yolculukta bulunursanýzyahut herhangi biriniz ayakyolundan gelirse veyahanýmlarýnýzla iliþkiye girmiþ, su da bula-mamýþsanýz, o zaman temiz bir toprakla teyem-müm edin, yüzlerinizi ve ellerinizi mesh edin,namazýnýzý kýlýn. Allah çok affedici ve çokbaðýþlayýcýdýr." (Kur'an 4/43)

Savaþ sýrasýnda orduya katýlmak:

"Baský zulüm ve iþkence ile temel hak ve hür-riyetlerinin engellenerek, zulmedilerek kendiler-ine fiilen savaþ ilan edilenlerin, mü'minlerin,savaþmalarýna ruhsat verildi. Allah'ýn yardýmýylamü'minleri daima zafere ulaþtýrmaya kesinliklegücü kudreti yeter."

"... Allah, cihadý benimseyerek, emirlerini yer-ine getirerek dinine, peygamberine yardým edene,elbette yardým edecektir. Allah güçlü, kudretli,üstün ve hükümrandýr." (Kur' an 22/39-40)

"- Þartlar ne olursa olsun, hafif silahlarla ve aðýrsilahlarla evlerinizden fýrlayarak seferber olun,savaþa çýkýn. Mallarýnýzla, canlarýnýzla Allah yol-unda, Ýslâm uðrunda cihad edin. Eðer siz, hayrýnne olduðunu bilen kiþilerseniz, iþte bu sizin içindaha hayýrlýdýr." (Kur'an 9/41)

Dördüncü emir helalinden kazanmak ve faiziharam bilmektir.

" Riba, faiz geliri yiyenler kýyamet günü, þeytançarpmýþ kimselerin cinnet nöbetinden kalktýðýgibi kalkarlar. Bu ceza onlara:

"- Alýþveriþe dayalý kazanç elde etme düzeni dekesinlikle faizciliðe dayalý gelir elde etme düze-nine benziyor." demeleri sebebiyledir. HâlbukiAllah ticarî alýþ-veriþleri helâl ve meþru kýlmýþ,faizciliði ve faizi de haram kýlmýþtýr.

Bundan böyle kim, Rabbinden kendisine gelenbir öðüt, bir sorumluluk uyarýsý üzerine, faizciliðeson verirse; geçmiþte olan kendisine, hakkýndakihüküm de Allah'a kalmýþtýr.

Kim de tekrar faizciliðe dönerse, iþte onlarcehennemliktirler. Onlar, orada ebedi kalýrlar."(Kur'an

2/275)

Beþinci emir evlenmek, nikah kýymaktýr."Allah size bilmediðiniz faziletli amelleri

bildirmek, sizden önceki peygamberlerin doðru,saðlýklý hayat tarzlarýný, sünnetlerini size göster-mek, öðretmek, tevbenizi, günah iþlemektenvazgeçerek kendisine itaate yönelmenizi, kabul

32 ÞERÝAT

KA

RD

ELE

N

etmek istiyor. Allah her þeyi bilir, hikmet sahibive hükümrandýr." (Kur'an 4/26)

" Ýçinizden bekârlarý, kölelerinizden vecariyelerinizden dindar, ahlâklý, hayýr-hasenatsahibi müslüman, salih kimseleri evlendirin,evliliklerini tescil ve ilan edin. Eðer bunlar fakiriseler, Allah lütfuyla onlarý zengin eder. Allah'ýnlütfü geniþtir, her þeyi bilir." (Kur'an 24/32)

Altýncý emir, eþleriniz hayýz ve loðusa halindeiken cinsi münasebeti haram bilmektir.

"Sana hayýzla, aybaþý ile ilgili sual soruyorlar.

"- O her iki tarafa da eza veren, saðlýklýolmayan bir kirlilik halidir, zafiyet sebebidir. Busebeple, aybaþý halinde iken hanýmlarýnýzdanuzak durun.

Temizleninceye kadar onlara yaklaþmayýn.

Temizlendikleri zaman Allah'ýn meþru kýldýðýhelâl yoldan onlara yaklaþýn. Allah günah iþle-mekten vazgeçip tevbe edenleri, kendisine itaateyönelenleri sever, çok temizlenenleri de sever."de." (Kur'an 2/222)

Yedinci emir Hz. Peygamberin sünnetineriayet edenlere, cemaate katýlmaktýr.

"Cemaatla kýlýnan namaz, yalnýz baþýna kýl-man namazdan yirmi yedi defa daha faziletliolur." (Buhari, ezan 20,29; Tirmizi, salât 47; Nesei,Ýmame 42; Müsned-i Ahmed 1/376)

Sekizinci emir þefkattir."Allah'a verdikleri sözü kulluk sözleþmesi ile

belgeledikten, kesinleþtirdikten sonra bozanlara,koyduðu ilâhî düzene, þeriata aykýrý yaþayanlara,Allah'ýn riâyet edilmesini, birleþtirilmesini, bütünolarak düþünülmesini, uygulanmasýný emrettiðiþer'î hükümleri, þer'î düzeni, Kur'ân'm bütün-lüðünü bozarak, parçalayarak Ýslâm'ý tesirsiz kýl-maya çalýþanlara, ülkede, yeryüzünde küfürle,zulümle, isyan ile, fitne ile fesat çýkaranlara lanetvardýr, kötü bir yurt, Cehennem vardýr." (Kur'an13/25)

Hazreti Peygamber s.a. buyurmuþtur : "Þefkatimandandýr."

Dokuzuncu emir temiz yemek ve temiz giyin-mektir.

" Onlarý doðru, hak yola iletmek sana aitdeðildir. Allah sünnetine, düzeninin yasalarýnauygun olarak, iradesinin tecellisine tabi, akýllý vesorumlu kimseleri doðru yola iletir.

Karþýlýk gözetmeden yaptýðýnýz hayýrlar kendiiyiliðiniz içindir.

Karþýlýk gözetmeden, gönüllü yapacaðýnýzhayýrlarý ancak Allah'ýn rýzasýný kazanmak içinyapmalýsýnýz.

Karþýlýk gözetmeden gönüllü yaptýðýnýz hayýr-larýn mükâfatý size eksiksiz verilir. Size haksýzlýkda yapýlmayacaktýr." (Kur'an 2/272)

"- Size rýzk olarak verdiðimizin helâlinden,temizinden yeyin. Bu hususta ölçüyü aþmayýn,taþkýnlýk ve nankörlük etmeyin ki, üzerinize gaz-abým inmesin. Kimin üzerine gazabým inerse, oartýk mahvolmuþtur." (Kur'an 20/81)

"Elbiseni, kendini, iþini, düþünceni, inancýný,yolunu, yakýnlarýný temiz hale getir." (Kur'an74/4)

Onuncu emir iyiliði, meþru olaný emredipkamu düzeni saðlamak, kötülüðü, suçu yasak-layýp kamu güvenliðini temindir.

" Ýçinizden, iyiliðe, hayra, hayýrlý iþlere, Ýs-lâm'a, Kur'ân'a, Kur'an ilkeleriyle yaþamaya daveteden; Kur'ân'm ve sünnetin hükümlerini, meþruolaný,

Ýslâmî kurallarla örtüþen örfü, ilmî verileri,mü'minlerin tasvip ettiði, icrasýnda hayýr gördüðüplanlarý, programlarý, adaleti uygulayarak, kamudüzenini saðlayan, iyiliði emreden, þeriatýn suçsaydýðý ve haram kýldýðý, kamu vicdanýnýn tasvipetmediði, mü'minlerin icrasýnda hayýr görmediðiþeyleri yasaklayarak, önleyici tedbirler alarakkamu güvenliðini temin eden, teþkilatçý, eðitimli,yetiþmiþ, yönetici, uzman, tutkun kadrolar,müesseseler bulunsun. Onlar, iþte onlar kurtuluþaebedî nimetlerle mutluluða erenlerdir." (Kur'an3/104)

"Kendisine âyetlerimizi verdiðimiz, ilmî ve dinîbilgisi olan þu alçaðýn yaptýklarýný da onlara,yahudilere oku. O menfaat karþýlýðý âyetlerimiz-den, kitabýmýzdan uzaklaþtý, ihmal etti. Þeytan veþeytanî güçler onu peþine taktý. Sapýklardan birioldu." (Kur'an II 181)

ÞERÝAT 33

KA

RD

ELE

N