* Een gids voor duurzame superhelden.

“Wij, wij mensen, afkomstig van dezelfde moleculen van één enorm krachtige ster die is ontploft. Wij, die over miljarden jaren zijn geëvolueerd. Het leven, dat zijn wij. Wij, de mensheid, zijn zo sterk dat we de aarde kunnen redden. Maar we kunnen haar ook vernietigen. Een bijdrage, hoe klein ook, is belangrijk.” WUBBO OCKELS

Wat ga jij doen om jouw thuis te

beschermen?

3

Eén ding is zeker: we kunnen de aarde niet alleen redden. Maar met alle superhelden bij elkaar zijn we tot grootse dingen in staat. 193 wereld-leiders van de Verenigde Naties hebben 17 Duurzame Ontwikkelingsdoelen (DO’s) benoemd. Deze doelen moeten een eind maken aan armoede, ongelijkheid en klimaatverandering in 2030.

De DO’s gaan ook over jou. Kleding die je in de winkel koopt, komt grotendeels uit het verre buitenland, zoals Bangladesh of Ethiopië.

Door jouw shirtje ben je indirect verbonden met de werkomstandigheden daar, de hoeveelheid water die wordt gebruikt en vervuild tijdens de productie, en hoe duurzaam de katoen wordt verbouwd. Maar ook de uitlaatgassen die onze auto’s hier uitstoten, zorgen voor meer droogte of juist meer regen in landen ver hier vandaan. Zo sta je onbewust in verbinding met de wereld via heel veel spullen die je koopt en gebruikt. Door bewuste keuzes en acties kan ook jij bijdragen aan het behalen van de DO’s.

Als passagiers van ruimteschip aarde staan

we voor een moeilijke opdracht, want we moeten

onze kwetsbare bol gaan redden. Jij wilt meehelpen aan de reddingsoperatie

maar je vraagt je af: Wat kan ik doen?

Waar moet ik beginnen? Hoe word ik een duurzame

superheld?Bron: sdgnederland.nl

4 5

Geef je opleiding tot duurzame superheld een vliegende start met deze gids. We gebruiken

de Duurzame Ontwikkelingsdoelen (DO’s) om te laten zien hoeveel impact een kleine

verandering kan hebben. In deze gids zoomen we in op vier thema’s: ETEN, SPULLEN,

VERVOER en THUIS. Per thema lees je welke heldendaden je kunt verrichten.

De wereld redden is niet alleen maar kommer en kwel. Maak kennis met de duurzame

superhelden die je voorgingen in het redden van de aarde. Laat je inspireren door hun

heldendaden en doe mee!

6 7

RUUD ZANDERS, 45 JAAR UIT OIRLOEIGENAAR VAN KIPSTER“Kipster is het eerste klimaatneutrale ei ter wereld. We gebruiken geen land-bouwgrond. Onze kippen zitten in ruime stallen, bedekt met zonnepanelen. Hun voedsel wordt gemaakt uit reststromen. Zo werken ze al scharrelend mee aan de strijd tegen voedselverspilling.”

BABETTE PORCELIJN, 45 JAAR UIT AMSTERDAMAUTEUR VAN HET BOEK ‘DE VERBORGEN IMPACT’ “Wat je zelf doet, heeft meer impact dan je denkt. En kijk ook naar de ‘verborgen’ impact. Zoals de hoeveelheid water of energie die nodig is voor het maken en vervoeren van producten. Als je daar rekening mee houdt, heb je wel vijf keer zoveel slagkracht!”

RUTGER MULLER, 34 JAAR UIT BEEKEIGENAAR VAN BEPAKT.COM “Neem eens je eigen verpakking mee naar de markt, de bakker of groenteboer. Bijvoorbeeld een katoenen zak of bakje. Stap over de drempel en vraag of de winkelier de producten daarin wil verpakken. Het zal zeker gewaardeerd worden.”

BERT VAN SON, 57 JAAR UIT BERGEN EIGENAAR VAN MUD JEANS“De kledingindustrie is door-geslagen: er wordt nu 400% meer kleding gemaakt dan in het jaar 2000! Laten we dit samen weer terugdraaien naar een normaal niveau. Hoe? Door minder nieuwe kleren te kopen én door kleding te recyclen.”

PETRA VROOMEN, 39 JAAR UIT HEERLEN INITIATOR VAN HEERLEN FIETST “Wil je gezonder leven, werken aan een leefbare stad en aan duurzaamheid? Pak dan eens de fiets om naar je werk of de stad te gaan. Fietsen is leuk, gezond én goed voor het milieu.”

NATHALIE UMMELS, 42 JAAR UIT MAASTRICHTCOÖRDINATOR VANMONDIAAL MAASTRICHT“Maak van duurzaamheid een gespreksonderwerp voor aan tafel. Door er met je kinderen over te praten, maak je ze bewust en kun je hen – én jezelf – in beweging brengen.”

STAAT OP NUMMER 2 IN DE TROUW DUURZAME 100 VAN 2018!

CLIMATE REALITY LEADER

?WIL JE OOK EEN ACTIEVE

BIJDRAGE LEVEREN AAN ONS PLATFORM? GA DAN NAAR

COLUMBUSEARTHCENTER.NL/SUPERHELDEN

EN DOE MEE!

98

Koop

je v

oora

l loka

le

en se

izoe

nsge

bond

en

prod

ucte

n?

Geef

je lie

ver e

en

cade

au (s

pulle

n) d

an

een

bele

ving

?

Hou

je v

an d

e aar

de?

Eet j

e max

imaa

l tw

ee k

eer p

er

wee

k vl

ees?

Gebr

uik

je je

sm

artp

hone

lang

er

dan

2 ja

ar?

Gebr

uik

je g

roen

e st

room

in je

hui

s?

WOW

! Je b

ent

een

supe

rhel

d!

Wil j

e van

de a

arde

ga

an h

oude

n?

Vind

je

het z

onde

om

eten

weg

te

goo

ien?

Fiet

s, lo

op o

f nee

m je

he

t ope

nbaa

r ver

voer

na

ar je

wer

k?

Prob

eer j

e je a

fval

zo

goe

d m

ogel

ijk

te sc

heid

en?

Heb

je ee

n au

to?

Douc

he je

lang

er

dan

5 m

inut

en?

Oei, t

ijd

om su

perh

eld

te w

orde

n!

Wil j

e in

actie

kom

en?

Ga je

gra

ag o

p vl

iegv

akan

ties?

Koop

je v

aak

twee

deha

nds o

f ee

rlijk

e kle

ding

?

10 11

In rijke landen wordt tot 35% van het

eten weggegooid!

Als je wordt gevraagd naar de oorzaken van de opwarming van de aarde, denk je waarschijnlijk eerder aan fossiele brandstoffen dan aan ontbijt, lunch en diner. Toch is de impact van ons voedselsysteem immens. In Nederland wordt 54% van de bodem gebruikt door de agrarische sector.

Voedsel heeft ook nog eens veel energie nodig: wel 15% van het totale energiegebruik op aarde!

En door de enorme druk op de industrie is er veel sprake van uitputting van de landbouwgrond. Ook gaan we erg

onzorgvuldig met ons voedsel om en gooien we veel weg. Hier valt voor ons superhelden veel te verbeteren. Lees welke

heldendaden jij kunt verrichten om de aarde te redden!

HOEVEEL LITER WATER ZIT ERIN?

330

1.500

600

PER 100

GRAM

Varkensvlees

Rundvlees

Eieren

Kip

Melk

Kaas

340

100510

Bron: Babette Porcelijn, De Verborgen Impact & Het Voedingscentrum

Liter

Liter

Liter

Liter

LiterLiter

1312

EET LOKAAL EN SEIZOENS-GEBONDEN Hoe dichterbij je eten is ver-bouwd, hoe minder energie het kost om het op je bord te krijgen. Maak eens kennis met lokale boeren. Zij kun-nen je meteen vertellen hoe ze hun producten maken. Op de Groente- en Fruitkalender van Milieu Centraal zie je wat bij het seizoen hoort, en wat de milieubelasting is van teelt, transport en verpakking.

WEES KRITISCH OP VERPAKKINGEN

Dagelijks openen we gemiddeld 7 verpakkingen. Dat zorgt voor een hoop afval: 20% van ons afval bestaat uit verpakkingen. Daar mag je als superheld best kritisch op zijn. Als superheld neem je natuurlijk altijd je eigen boodschappentas mee.

HELDENDADEN

KIES VOOR EERLIJKE VIS

De wijze waarop we vis vangen of kweken heeft impact op het milieu. Let er bij wilde vis goed op of de soort met uitsterven is bedreigd en hoe de vis is gevangen. De VISwijzer (goedevis.nl) beoordeelt vissen, schaal- en schelpdieren, die in Nederland te koop zijn, op duurzaamheid.

WEGGOOIEN IS ZONDE

Hoewel de verpakkingen van eten belastend zijn voor het milieu is eten weggooien nog slechter, ook voor je portemonnee! Koop bijvoorbeeld maar twee keer per week verse groenten en fruit en meet je hoeveelheden rijst, pasta en aardappelen als je gaat koken goed af. Mocht je toch wat over hebben, bewaar het dan in de vriezer.

Als je vis wilt eten kies dan voor biologische

vis of voor vis met het MSC- of ASC-keurmerk.

TIPDe tonijn van Fish Tales

is niet overbevist en wordt met hengels

gevangen, waardoor van schadelijke bijvangst geen sprake is en de zee-natuur

onbeschadigd blijft. Een ander pluspunt is dat lokale vissers en hun

gemeenschappen ermee in hun levensonderhoud

kunnen voorzien.

EET MINDER VLEESWist je dat één kilo rundvlees qua CO2-uitstoot gelijkstaat aan 180 kilometer autorijden? Wil je toch vlees eten, overweeg dan kip of varkensvlees. Deze dieren zijn minder milieubelastend dan rund en lam. Probeer zoveel mogelijk voor biologisch vlees te kiezen (als je genoegen neemt met een iets kleinere portie, is het niet duurder).

#3

#2

#1

#4

#5

Overstappen op een plantaardig dieet is misschien wel de meest effectieve manier waarop een superheld klimaat-verandering tegen kan gaan.

14 15

Wist je dat ongeveer 30% van alle energieverbruik ter wereld naar de productie en het transport van spullen

gaat? En dan hebben we het nog niet eens over de schadelijke stoffen die vrijkomen bij het maken van die spullen. Voor het maken van een spijkerbroek is

bijvoorbeeld wel 20.000 liter water nodig!

Heb ik het echt nodig?

STAPPENPLANVOOR HET VERMINDEREN

VAN JE SPULLEN

ja

ja

ja

BEWAREN!

Heeft het emotionele waarde of vind ik het

erg mooi?

Na het digitaliseren kun

je het recyclen of doneren.

nee

Kan ik het digitaliseren?

nee

nee

Is het stuk? Repareer het of recycle

het. Misschien kun je er een ander blij mee maken?

Bron: Moeders Minimalisme

supermarkt.com

1716

WORD EEN MINIMALIST Steeds meer mensen kiezen voor een leven met minder spullen. Koop en houd alleen die spullen die je echt nodig hebt of waaraan je gehecht bent. Dat bespaart geld, geeft rust en is goed voor onze planeet. Breng de spullen die je niet meer wilt naar de kringloop of maak iemand uit je omgeving blij.

LAAT JE SPULLEN REPAREREN OF KIES VOOR TWEEDEHANDSJe computer is kapot… wat nu? Probeer ‘m te laten maken en als dat echt niet gaat kun je een refurbished of tweedehands apparaat kopen. Wist je trouwens dat vintage (kleding, meubels, accessoires) helemaal hip is?

DELEN IS HET NIEUWE HEBBEN Wist je dat steeds meer mensen ervoor kiezen om alleen maar te betalen voor het gebruik en niet meer voor het bezit van producten? Kies bijvoorbeeld voor een deelauto van Greenwheels, ga naar een kledingbibliotheek of kies ervoor om spullen te delen via sites als Peerby.

KIES VOOR CIRCULAIR Er zijn bedrijven die bewust bezig zijn met circulaire processen. Dit betekent het voor-komen, hergebruiken en recyclen van afval, waardoor afval dus (bijna) niet meer bestaat. Kijk bijvoorbeeld naar MUD Jeans, bij dit merk kun je een spijkerbroek leasen die aan het eind weer wordt verwerkt in een nieuwe spijkerbroek. En als je een nieuwe telefoon nodig hebt, overweeg dan om een Fairphone te kopen. Een Nederlandse telefoon, duurzaam ont-worpen en samengesteld uit eerlijke materialen en gemaakt onder fatsoenlijke arbeids- omstandigheden.

Let ook op kledingstukken met pailletten en kleine kraaltjes. Dit kan duiden op kinderarbeid, zeker als het goedkoop is en in de uitverkoop hangt!

#3

#2#1

#4

Let vooral goed op als je toch nieuwe kleding wilt

kopen. Veel bedrijven gebruiken duurzaamheid als verkooptruc. Wees daarom kritisch. Doe wat

onderzoek op internet (bijvoorbeeld bij rankabrand.org) en je komt

er al snel achter of iets echt bijdraagt aan de toekomst

van de aarde.

HELDENDADEN

18 19

Het maakt echt uit voor het milieu of je reist met de auto, het openbaar vervoer of de fiets. Gewoontedieren

als we zijn, blijven velen van ons toch voor korte afstanden de auto gebruiken. Daarnaast is vliegen nog

nooit zo populair geweest. Onze bewegingsvrijheid geven we niet graag op. Ook nu we weten dat het de

lucht die we inademen vervuilt.

DE VIER VOORDELEN VAN FIETSEN:

FIETSEN IS GOED VOOR HET MILIEU

FIETSEN IS GOED VOOR JE PORTE-MONNEEJe gebruikt spier-kracht in plaats van brandstof en je betaalt geen wegenbelasting of parkeerkosten. En, je hoeft niet meer naar de sportschool.

FIETSEN MAAKT JE GELUKKIG

FIETSEN IS GOED VOOR JE GEZONDHEID

+15%

Dagelijks 10 minuten fietsen zorgt er al voor dat je je blij voelt. Het verlicht angst en maakt je beter bestand tegen stress en draagt bij aan een goede nachtrust.

Je hebt minder kans op hartfalen en 15% meer hersenactiviteit. Fietsen verhoogt daarbij je weerstand, houdt je slank en verbetert je spijsvertering.

Door te fietsen houd je de lucht schoon en help je de opwarming van de aarde tegen te gaan.

2120

GA OP DE PEDALEN

Pak de fiets naar je werk, school en om boodschappen te doen. Dit is niet alleen goed voor het milieu, maar ook voor je lijf en je geest.

MIJD HET VLIEGTUIG

Met afstand de minst leuke tip is minder vaak op vlieg-vakantie gaan. Maar we zijn allemaal superhelden in opleiding en het redden van de aarde verdient prioriteit. Gelukkig zijn er steeds meer leuke alternatieven, zoals met de trein door Europa reizen.

TOCH VLIEGEN?

Compenseer je vlucht dan door bijvoorbeeld bomen te planten via Trees for All. Ook kun je ervoor kiezen om te compenseren door huis-houdens in lageloonlanden te ondersteunen via GreenSeat.

#4

#3

#2#1

HELDENDADENPAK DE TREINSuperhelden reizen graag met de trein. Het is niet alleen milieuvriendelijk, je ontmoet er ook eenvoudig andere superhelden. En wist je dat de milieubelasting van het openbaar vervoer tijdens daluren lager is dan tijdens de spits? De bezettingsgraad van bussen en treinen in de spits bepaalt hoeveel bussen en wagons worden gebruikt en gekocht. Kort gezegd: naarmate meer mensen in de spits reizen, rijden er langere treinen en meer bus-sen in de daluren. Door buiten de spits te reizen ontzie je dus het milieu.

FEITOm het klimaateffect

van een retourtje Bali te compenseren moet je zo’n

1.000 bomen planten.

Kan ik in mijn eentje een bijdrage leveren aan zo’n groot probleem? Het voelt misschien alsof je er weinig aan kunt doen. Maar als we als superhelden samen-werken dan komen we er wel!

Reizen met de trein stoot 75% minder CO2 uit dan reizen met de auto. Moet je toch met je auto naar je werk of school, kijk dan naar elektrische deel-auto’s of speed pedelecs.Wil je een pakketje laten bezorgen? Bel dan de fietskoerier.

Bron: Babette Porcelijn - De Verborgen Impact

22 23

Ververste lucht

Zo, nu ben je al aardig op weg om een superheld te worden. Wellicht zit je ondertussen wel thuis op de

bank en heb je al een goed beeld van de te nemen stappen. Maar wacht eens even... je huis verbruikt waarschijnlijk behoorlijk veel energie! Moet je nu ook nog thuis de superheld gaan uithangen? Met

deze eenvoudige thuistips kun je niet alleen de aarde redden, ze helpen je ook geld te besparen. Misschien

wat voor in het weekend? Lekker klussen in huis!

WAARHEEN VERDWIJNT DE WARMTE?

30%20%

Het dak

15%

Ramen

Muren

20%

TIPZet je thermostaat

als je thuis bent één graad lager dan je

gewend bent. Daarmee bespaar je 80 euro per jaar.

Als je bezig bent, is 19 graden vaak

warm genoeg.

Vloer

10%

Bron: Babette Porcelijn - De Verborgen Impact 2524

9 MIN.5 MIN.

#3

#4

#5

#2

#1

HELDENDADEN

LET OP JE DOUCHEGEDRAG

Alleen even jezelf snel wassen en hup, er weer uit. 5 minuten douchen in plaats van 9 minuten bespaart een gemiddeld huishouden jaarlijks ruim 15.000 liter warm water en 60 m3 gas (samen 60 euro, prijspeil 2018). En met een spaar-douchekop bespaar je nog eens 20% water.

TEGEL ERUIT, PLANT ERIN

Als jij je tuin vergroent, zuiver je de lucht, ver-minder je de kans op overstromingen (ja, ook in Nederland is dat een reëel gevaar!) en draag je bij aan de biodiversiteit. Heb je een balkon of een zonnige muur in je woon-kamer? Verdiep je dan eens in verticaal tuinieren of eetbare planten. Niks is beter dan een beetje tuinieren om te ontspan-nen, superhelden moeten immers ook uitrusten.

ISOLEER JE HUIS EN HOUD DE WARMTE BINNEN

Dit lijkt een grote aanpassing, maar met een beetje onderzoek en hulp van bijvoorbeeld een energiecoach blijkt dit allemaal wel mee te vallen. Zo zit je er lekker warmpjes bij en gebruik je minder energie. Ook goed voor je portemonnee.

STAP OVER OP GROENE STROOM

Ook hier geldt dat je zelf onderzoek moet doen, want ook de energiemaatschappijen gebruiken de woorden ‘duur-zaam’ en ‘groen’ vaak als verkooppraatje dat ze niet kunnen waarmaken. Je kunt natuurlijk ook overstappen op aardwarmte of zonne-energie.

SCHEID JE AFVAL

Afval scheiden is goed voor het milieu: de materialen worden gerecycled en dat spaart nieuwe grondstoffen en energie. Je bent een echte superheld als je de volgende afvalstromen goed scheidt: groente- fruit- en tuinafval (gft-bak), blikjes, plastic en drinkpakken (pmd-bak), glazen, flessen en potten (glasbak), papier (oud papier) en kleding (kledingbak).

Introduceer warme-truien-dag bij jou in huis. Lekker knus met de familie op de bank, dicht tegen elkaar aan en de verwarming uit.

26 27

AAN DE SLAGZo moeilijk is het dus niet om groener te leven.

Jazeker, de ene heldendaad vraagt wat meer moed en doorzettingsvermogen dan de andere. Maar onze aarde,

ons thuis, is dat toch meer dan waard? Deze checklist helpt je overzicht te houden over al die kleine en grote

heldendaden die je verricht. Afvinken maar!

Ik wil een duurzame superheld worden Ik ken mijn eigen CO2 footprint Ik neem een tas mee als ik boodschappen ga doen Ik koop mijn eten zoveel mogelijk lokaal Ik eet seizoensgebonden Ik eet geen/minder vlees Ik eet en drink geen/minder zuivelproducten Ik eet meer/alleen maar plantaardige producten Ik kies enkel voor eerlijke vis Ik gooi nauwelijks voedsel weg

Ik koop alleen spullen die ik nodig heb Ik deel gebruiksartikelen met anderen Ik koop alleen spullen die duurzaam geproduceerd zijn

Ik heb de volgende energiebesparende maatregelen getroffen: Isolatie dak/vloer/muren/glas Verbeterde ventilatie Verwarming een graadje lager Led-verlichting Geen apparaten op standby Ik doe mee aan de warme-truien-dag Anders:...

Ik gebruik geen aardgas Ik ben overgestapt op groene energie Ik wek zelf energie op Ik douche maximaal 5 minuten Ik heb mijn tuin vergroend

Ik pak de fiets voor de korte afstanden Voor lange afstanden pak ik de trein Ik ga niet/minder op vakantie met het vliegtuig Ik heb mijn vliegvakantie gecompenseerd door….

Ik scheid mijn afval: gft pmd papier glas kleding

Ik maak onderdeel uit van het superhelden team van Columbus Ik probeer mensen om mij heen te stimuleren duurzamer te leven Ik heb mijn collega /vriend/ buurman meegenomen naar

Columbus earth center

Notities:

28 29

COLUMBUS EARTH CENTER HET LOT VAN DE PLANEET

LIGT IN JOUW HANDEN….

Wat doe je? Ik koop nog een bakje popcorn – dit moet ik zien

Ik google snel ‘aarde redden: hoe?’

Ik laat de auto wat vaker staan en neem de fiets

Helaas…jij kunt niet in je eentje de aarde redden. Als we onze krachten bundelen zijn we echter tot grootse dingen in staat. En wat is nou leuker dan je samen met je vrienden, familie, collega’s óf je klasgenoten in te zetten

voor een betere wereld? Bij Columbus earth center in Kerkrade kun je een start maken door een uur lang door de ogen van een

astronaut naar de aarde te kijken en te ervaren hoe prachtig mooi, maar ook hoe kwetsbaar onze planeet is. En wist je dat

er bij ons ook volop ruimte is om te debatteren, je eigen plannen te presenteren of samen met je klasgenoten

een superhelden quiz te spelen?

3130

NOG MEER INSPIRATIE! OOK INTERESSANT ÉN INSPIREREND:

milieucentraal.nl Een praktische gids met duurzame tips en adviezen

nudge.nl Een plek waar je (samen) concreet aan de slag kunt met duurzaamheid

oneworld.nl Een journalistieke website die je laat zien wat je kunt doen om de wereld duurzamer en eerlijker te maken

Dit Is Een Goede Gids van Marieke Eyskoot Een uitgebreide gids voor een duurzamer leven

De Verborgen Impact van Babette Porcelijn Een boek dat inzicht geeft in onze impact op de planeet

SDG Nederland Een platform dat uitgebreid aandacht besteedt aan

de Duurzame OntwikkelingsdoelenDrawdown van Paul Hawken

Het meest veelomvattende plan ooit om klimaatontwrichting tegen te gaan

Centraal Bureau voor de Statistiek Maakt het mogelijk dat maatschappelijke debatten gevoerd kunnen

worden op basis van betrouwbare statistische informatiemvonederland.nl

Het grootste duurzame bedrijvennetwerk van Europaclimaterealityproject.org

Sluit je hier aan bij het project waarin Al Gore zich samen met meer dan 17.000 Climate Reality Leaders inzet tegen klimaatverandering

Palmen op de Noordpool van Marc ter Horst Een boek over klimaatverandering, speciaal geschreven

voor kinderenTien klimaatacties die werken van Pieter Boussemaere Een boek vol ‘naakte’ feiten over klimaatverandering

Eerste hulp bij klimaatverandering van Anabella Meijer Een creatief en bijdehand zelfhulpboek-in-stripvorm

Urgenda De landelijke organisatie voor duurzaamheid en innovatie

die Nederland sneller duurzaam wil makenMovies that Matter filmfestival

Opent ogen voor mensenrechten door het vertonen van speelfilms en documentaires, gecombineerd met debatten

en talkshowsVPRO Tegenlicht

Informatieve programma's waarin nieuwe ideeën en trends worden onderzocht binnen de wereld van politiek, economie,

maatschappij, technologie en wetenschapDutch Earth Week

Limburgs podium voor duurzame denkers en doenersgreenseat.nl

Calculator waarmee je de CO2-uitstoot van je reis kunt compenseren en je huishoudens in ontwikkelingslanden

toegang geeft tot duurzame energierankabrand.org

Een onafhankelijke website waarop merken worden getoetst op duurzaamheid en maatschappelijke verantwoordelijkheid

klimaatatlas.net Deze website laat je zien in hoeverre jouw straat en wijk

bestand zijn tegen klimaatverandering

Zo, superheld. Wat denk je? Ga je meehelpen om de aarde te redden? Bedenk goed dat je met een beetje creativiteit een heel eind komt en je zult zien dat je steeds beter wordt in duurzaam

leven. En realiseer je dat er naast deze gids nog heel veel andere plekken zijn waar je je door kunt laten inspireren. Hieronder vind

je de bronnen die wij hebben geraadpleegd:

3332

Gedrukt op Cocoon Offset, 100% gerecycled papier met FSC Recycled certificaat en EU Ecolabel

81 kg afval

12 kg CO2 en broeikasgassen

120 km afgelegd

2,369 liter water

131 kWh energie

132 kg hout

met een gemiddelde

EU wagen

WIL JE EEN ACTIEVE BIJDRAGE LEVEREN AAN ONS PLATFORM?

DOE MEE EN GA NAAR: COLUMBUSEARTHCENTER.NL/SUPERHELDEN

CONTACTColumbus earth center

Museumplein 26461 MA Kerkrade

045-567 60 20 superhelden@columbusearthcenter.nl

columbusearthcenter

DEZE GIDS IS GEDRUKT OP 100% GERECYCLED PAPIER. HIERMEE VERMINDEREN WE DE

MILIEU-IMPACT MET:

UITGEVERColumbus earth center

CONCEPT EN REDACTIEviaStory

VORMGEVINGStudio Noto

FOTOGRAFIEESA, 1986Jonathan Vos, 2018

DRUKKERIJ Drukpartners Zuid Beek

EERSTE DRUKJanuari 2019

GIDS UIT? GEEF ‘M DOOR.

GIDS OP? DOE ‘M BIJ HET

OUD PAPIER.

34 35

columbusearthcenter.nl/superhelden