Journal of Social Science - FIRAT

FIRAT ÜNVERSTES
YAYIN LKELER / The principles of the publication
Her yl Ocak ve Temmuz aylarnda olmak üzere iki say halinde yaymlanr. This journal is published two issues in January and July every year.
Dergide sosyal bilimler alanlarnda Türkçe ve yabanc dillerde yazlm özgün aratrma makaleleri yaymlanr. Original articles written in Turkish or in any foreign languages are published in the area of social science in this journal.
Yazlar yayn ve danma kurulunun onayndan geçtikten sonra yaymlanr. Articles are published after approving of editorial and advisory boards.
Yazlarn içeriinden yazarlar sorumludur. All writers are responsible for the content of the articles.
Tüm haklar sakldr. Derginin ad belirtilmeden hiçbir alnt yaplamaz. No part of this publication may be reproduced or utilized in any form without referring the name of the journal.
Cilt/Volume: 21 Say/Issue: 1
Enstitü Müdürü
YAZI LER / Editorial Secretary Hüseyin DONMU Sibel KÜÇÜKTA
Ahmet KILIÇ
e-mail: [email protected] Web: http://web.firat.edu.tr/sosyalbil
Bask / Print: Frat Üniversitesi Basmevi Tel : 0-424-237 00 00/3134
ELAZI - 2011
YAYIN KURULU
Editorial Board
Prof. Dr. Erdal AÇIKSES Doç. Dr. Zafer ÇAKMAK Yrd. Doç. Dr. Fatih ARSLAN
BU SAYININ BLMSEL DANIMA KURULU
Advisory Board
Prof. Dr. Cahit KAVCAR (Ankara) Prof. Dr. Erdal AÇIKSES (Frat) Prof. Dr. Harun TUNÇEL (Bilecik) Prof. Dr. Hikmet Yldrm CELKAN (Gaziantep) Prof. Dr. Hülya ARGUNAH (Erciyes) Prof. Dr. smail ÇETL (Pamukkale) Prof. Dr. Kamil AYDIN (Atatürk) Prof. Dr. Lütfiye OKTAR (Dokuz Eylül) Prof. Dr. M. Durdu KARSLI (Onsekiz Mart) Prof. Dr. Mehmet TAPINAR (Gazi) Prof. Dr. Mehmet TKC (nönü) Prof. Dr. Mualla Bilgin AKSU (Akdeniz) Prof. Dr. Muhsin HALS (Sakarya) Prof. Dr. Nuri KÖSTÜKLÜ (Selçuk) Prof. Dr. Sanem ALKBAY (Gazi) Prof. Dr. Sebahattin ARIBA (nönü) Prof. Dr. Veysel SÖNMEZ (Hacettepe) Doç. Dr. Abit BULUT (nönü) Doç. Dr. Behçet ORAL (Dicle) Doç. Dr. Burhan AKPINAR (Frat) Doç. Dr. Çetin SEMERC (Frat) Doç. Dr. Erdal KARAKA (Bilecik) Doç. Dr. Fatma ÖZMEN (Frat) Doç. Dr. Mehmet ÇEVK (Frat) Doç. Dr. Ömer Osman UMAR (Frat) Doç. Dr. Rahmi DOANAY (Frat) Doç. Dr. ener DEMREL (Frat) Doç. Dr. Zafer ÇAKMAK (Frat)
Frat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, TÜBTAK – ULAKBM Sosyal Bilimler Veri Taban (SBVT) tarafndan dizinlenmektedir.
Özlem ÇAKAR, Esen DURMU, Handan ARSLAN: Mula Zeytin Üretiminde Milas lçesi’nin Yeri The Place of Olive Production in Milas County Mula............................................... 1
Dil ve Edebiyat / Language and Literature
Tark ÖZCAN: Sefa Kaplan’n Dönme Dolap Günleri simli iiri Üzerine Bir Tahlil Denemesi An Analysis of an Essay on Sefa Kaplan’s Poem Named “The Days of Ferris Wheel”….. 27
Esin KUMLU: Akl Hastanesinin Kurgulama Olarak Okunmas: Srça Fanus’da “M” Harfini Tamann Arl Reading Asylum as a Form of Simulacra: The Burden of Carrying the Letter “M” in The Bell Jar………………………………………………………………...……. 37
Eitim Bilimleri / Education Sciences
Mesut BALTACI, Burhan AKPINAR: Web Tabanl Öretimin Örencilerin Akademik Baarsna Etkisi The Effect of Web Based Instruction on Students’ Academic Success.......................... 77
Murat TUNCER: ÖSYM Tarafndan Yükseköretim Programlarna Yaplan Yerletirmelerin Çoklu Zekâ Kuram Perspektifinden Deerlendirilmesi The Evaluation of the Replacement into the Higher Education Programs Made by ÖSYM from the Perspective of the Multiple Intelligence Theory................................. 89
lhan LTER, Bahadr KÖKSALAN: Snf Öretmeni Adaylarnn Öretmenlik Mesleine Olan Tutumlar Attitudes of Classroom Teacher Candidates toward Teaching Profession.................. 113
Necmi GÖKYER: ilköretim Okullar II. Kademe (Bran) Öretmenlerinin Eitim Müfettilerinin Yeterlik Alanlarna likin Alglar Primary School Grade (Branch) Teachers’ Qualification Perceptions of Primary School Inspectors’........................................................................................................ 129
Nihat MEK: Sosyal Bilgiler Dersinde Alternatif Ölçme Deerlendirme Araçlarnn Kullanlmas: Nitel Bir Çalma Using Alternative Measurement and Assessment Instruments In Social Studies Lessons: A Qualitative 149
Study........................................................................................ Mehmet Nuri GÖMLEKSZ, Ahmet Turan SNAN, Sezgin DEMR: lköretim kinci
Kademe Türkçe Dersi Öretim Program’ndaki “Okuma” Örenme Alanna likin Kazanmlarn Gerçekleme Düzeyine Yönelik Öretmen Görüleri Teachers’ Perceptions of Realization Level of Learning Attainments in “Reading” Learning Domain in Second Grade Elementary School Turkish Language Curriculum……………………………………………………………………............ 169
Gizem ENGN, Selçuk UYGUN: Osmanl’dan Günümüze Okuma Yazma Öretimi The Development of the Education of Read-Write from the Ottoman Period till Today………………………………………………………………………………. … 197
Mehmet TADEMR, Adem TADEMR: lköretim Müfredatndaki Fen ve Dil Temelli Derslerin Disiplinleraras Yaklamla ncelenmesi Science and Language Based Courses in Primary Education Regarding Interdisciplinary Approach…………………………………………………………... 217
ktisadi ve dari Bilimler / Economics and Administrative Sciences
Esma Ülkü KAYA: Grup Proje Çalmasnda Örencilerin Grup Becerileri ile Grup, Proje ve Kendileri Hakknda Yaptklar Deerlemeler Arasndaki liki Link Between Students’ Assessment About Group Skills and Group, Project and Themselves in Group Project Work.............................................................................. 233
Aykut Hamit TURAN: Kiisel Bilgisayarlarn letmelerde Yaygnlamas ile Oluan Avantaj, Dezavantaj ve Çözümler: Aydn linde Ampirik Bir Çalma The Advantages, Disadvantages and Solutions of Personal Computer (PC) Prolifireation in Organizations: An Amprical Assessment in Aydn Province............. 255
Tarih / History
Mustafa Yahya METNTA, Mehmet KAYIRAN: Refik Saydam Hükümetleri Döneminde Türkiye’nin D Politikas (1939-1942) Foreign Policy of Turkey During Refik Saydam’s Governments (1939- 1942)……...... 289
Erdal AYDOAN, Asaf ÖZKAN: Erzurum Muhâfaza-i Mukaddesât ve Müdâfaa-i Hukuk Cemiyeti Erzurum Muhafaza-i Mukaddesat and Müdafaa-i Hukuk Society......................... 315
Makale Yazm Kurallar/ Writing Instructions for Papers......................................................... 339
Frat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Frat University Journal of Social Science Cilt: 21, Say: 1, Sayfa: 1-26, ELAZI-2011
MULA ZEYTN ÜRETMNDE MLAS LÇES’NN YER The Place of Olive Production in Milas County Mula
Özlem ÇAKAR Esen DURMU Handan ARSLAN3
ÖZET Zeytin, ekonomik anlamda 30-45 para asnda, Kuzey Yarmküre’de otuz ve Güney
Yarmk
i
Olive, in the economic sense is a Medite hich is grown in a limited area between 30-45
Mentee Mountainous Region, Milas, Olive Climate.
1 2
lelleri ar üre’deki sekiz ülkede snrl alanlarda yetitirilen bir Akdeniz bitkisidir. Türkiye’de zeytin,
Akdeniz ikliminin hâkim olduu Ege ve Akdeniz kylarnda yaygn olarak üretilmektedir. Mula, Türkiye’nin en önemli zeytin üretim bölgesi olan Ege Bölgesi snrlar içinde yer alr ve üretim bakmndan bölgede dördüncü sradadr. Milas ilçesi de Mula’da önemli bir zeytincilik alandr. Milas’da yetitirilen zeytinlerin tamam zeytinya üretimine yöneliktir. Bölgeye salad pek çok faydasnn yannda önemli bir istihdam alan oluturan zeytinciliin baz sorunlar da vardr. Bölgedeki zeytin aaçlarnn yal ve çeitli yollarla tahrip edilmi olmas önemli bir sorundur. Milas, zeytinliklerle kapl alanlar, aaç says ve üretim deerleri bakmndan ilk srada yer alr. 1980’lerden sonra ekonomik açdan gerileyen ilçede zeytinya üretimi itici bir güç olabilir.
Anahtar Kelimeler: Zeytin, Mentee Dalk Bölgesi, Milas, Zeytin klim
ABSTRACT rranean plant w
latitudes, in thirty countries in the Northern Hemisphere and in eight countries in the Southern Hemisphere. In Turkey, olive is widely produced on the coasts of the Aegean and Mediterranean where the Mediterranean climate is dominant. Mula is within the borders of the Aegean Region, which is the most important olive production region in Turkey and it ranks fourth in terms of production. Milas county is an important olive-growing region in Mula. The whole body of olive grown in Mula is for the production of olive-oil. In addition to its many contributions to the region, the olive-growing which provides an important employment area has also some problems. That the olive trees in the district are old and damaged in various ways is an important problem. Milas has the greatest value among all of the counties in terms of the field covered with olive groves, the number of the trees and the production values. The olive-oil production can be a driving force in the county where the economic situation worsened after the 1980s.
Key Words: Olive,
1 Ar. Gör., Frat Üniversitesi Eitim Fakültesi lköretim Bölümü, Elaz; [email protected] 2 Yrd. Doç. Dr., Frat Üniversitesi Eitim Fakültesi lköretim Böl., Elaz; [email protected] 3 Yrd. Doç. Dr., Frat Üniversitesi nsani ve Sosyal Bilimler Fakültesi Corafya Bölümü, Elaz;
1.Giri nsanlarn ürettii gdalarn çou, dorudan ya da dolayl olarak tarmsal
faaliyetlerden salanr. Tarm ürünlerinin en iyi yetime imkan bulduu alanlarda ekilmesi, birim alandan daha fazla gelir elde edilmesi, dolaysyla beslenme düzeyinin artmas için tarmsal planlamalarn yaplmas gereklidir.
Türkiye’de meyvecilik önemli bir tarmsal faaliyettir. Birçok meyve türünün ana vatan ve ba-bahçe kültürünün beii olan ülkemizde hem yabani hem de kültüre alnm meyve türlerinin says 75’in üzerindedir. Türkiye’de farkl iklim tiplerine uyum salam birçok meyve türü yetime ortam bulmutur. Bu meyveler yabani olarak ve kültüre alnm halde yetitirilir. Ülkemizde görülen tür zenginliinin yannda çeit bolluu ile de karlamaktayz. Nitekim elmada çeit says 500’ü, armutta 600’ü, erikte 200’ü, eftalide 100’ü ve üzümde 1200’ü amtr (Aaolu, 1987:40-41). Zeytinde ise çeit says 88 yerli, 34 yabanc tür olmak üzere toplam 132’dir (Özk,2005:5).
1980’lere kadar Mula’nn ekonomik merkezi niteliini tayan Milas, 1980’lerin ortalarndan itibaren Bodrum’da turizmin gelimeye balamasyla birlikte bu özelliini kaybetmi ve Bodrum’un gölgesinde kalmtr. Ancak ilçe sahip olduu potansiyelle ekonomik açdan ataa kalkabilme özelliine sahip durumdadr. lçenin geçmiten gelen hareketli bir ekonomik hayat söz konusudur. Bu özellii günümüzde büyük sanayi tesisleri ve üretimi olmamasna ramen devam etmektedir. Sanayi üretimi arlkl olarak tarmsal ürünlerin ilenmesi üzerine dayaldr. lçede tarmsal üretimde ba çeken ve sanayiye hammadde salayan ürün zeytindir (Oktik, Hz, Bozyer, Sezer, 2004:82-83).
Türkiye’de 2008 ylnda yalk zeytin alan 5.616.736 dekardr. Bu alanda 98.556.948 aaç says vardr. Toplam üretim 952.145 tondur. Bölge baznda deerlendirdiimizde Ege Bölgesi 3.191.785 dekarlk alanda 52.521.400 aaç says ve 541.661 tonluk üretimle ilk srada yer almaktadr. Akdeniz Bölgesi’nde 855.424 dekarlk alanda 24.005.368 aaç says ve 211.489 tonluk üretim görülmektedir. Marmara Bölgesi’nde ise 971.780 dekarlk alanda 13.438.195 aaç says ve 165.206 tonluk üretimle üçüncü srada yer almaktadr.
Türkiye’de yalk zeytin üretiminde 2008 ylnda önde gelen iller arasnda, aaç says ve alan bakmndan ilk srada yer alan il Aydn’dr. Aydn li’nde 1.168.652 dekarda 17.053.878 aaç says ve 195.267 tonlu üretim görülmektedir. Alan bakmndan ikinci srada yer alan il Mula’dr. Mula’da 887.078 dekarlk alanda 14.508.937aaç says ve 96.935 tonluk üretim görülmektedir. Üretim açsndan ilk srada yer alan zmir’de ise 842.621 dekarda 14.942.430 aaç says ve 208.427 tonluk üretim görülmektedir (Tablo 1).
2
Mula Zeytin Üretiminde Milas...
rkiye’de Yalk Zeytin Üretiminde Önde gelen ller (2008) Tablo 1: Tü
l Alan (Dekar) Aaç Says Üretim (Ton) zmir 842.621 14.942.430 208.427
Aydn 1.168.652 17.053.878 195.267
Balkesir 679.313 8.605.511 104.514
Hatay 385.110 10.908.750 102.006
Mula 887.078 14.508.937 96.935
Çanakkale 286.112 4.627.544 58.895
Mersin 234.747 7.223.007 46.667
Kaynak: TÜK 2008 Yalk Zeytin Üretim statistikleri
Tablo 2: Türkiye’de Baz lçelerde Yalk Zeytin Alan, Aaç Says ve Üretim Miktar (2008)
l lçeler Alan (Dekar) Aaç Says Üretim (Ton)
zmir Bayndr 164.270 3.129.000 56.734
Balkesir Edremit 155.975 2.353.000 44.493
Aydn Germencik 82.530 1.328.400 41.289
Mula Milas 532.000 8.068.000 34.500
zmir Kemalpaa 51.385 1.313.470 31.004
Hatay Altnözü 138.090 3.151.500 28.406
Mersin Mut 189.581 5.379.451 24.378
Balkesir Ayvalk 160.184 1.802.315 22.193
Aydn Bozdoan 73.000 2.210.000 19.800
Aydn Çine 198.000 2.246.000 18.984
Mula Yataan 46.900 1.299.500 18.594
zmir Torbal 56.098 1.126.300 17.805
Çanakkale Ezine 109.000 1.578.000 16.810
Aydn Koçarl 101.800 1.334.250 16.453
Çanakkale Ayvack 111.266 1.803.500 15.304
Kaynak: TÜK, 2008 Yl Zeytincilik statistikleri
Türkiye’de ilçeler baznda yalk zeytin üretiminde ilk sray Bayndr ilçesi 56.734 ton ile alrken, Edremit ve Germencik önemli yalk zeytin üretimini gerçekletii dier ilçelere karlk gelmektedir. Alan ve aaç says bakmndan ilk srada yer alan Milas 2008 yl üretim deerleri açsndan ancak dördüncü srada yer almaktadr. Milas’daki aaç says ve zeytinliklerin kaplad alan açsndan üretim deerlerinin düük olmasnda
3
F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi 2011-21/1
2007 üretim deerinin Milas’da 94.600 oldu se B retim 54.207, Edremit’de 1 Germencik’ 7, ’de 45.570, Altnözü’nde ton olarak m ya sek scaklklarn zeytin aacna rar ortay tadr (Tablo 2).
Milas’n ac Türki a n onda birini oluturmaktadr. lçede zeytin nn %80’i %20’si ise taban r. Üretimi yapla , yalk dir z, Bo zer, 2004:82-83). Yalk zeytin de aaç say an b ülke rada yer almasna ramen, Milas zey a üretim i kazan am durumdadr. Milas’ta zeytinyann büyük katk salay
Türkiye’de yeni kurulan sanay v l yerleme, köy ve kasaba nitelii ularak h ip birer sanayi ehri haline gelmitir. Sanayinin hiz caret sektörlerinin geli lam ytin salkl beslenmed dam Türkiye la tinden salamakt anayiy madde ve p tur ek ve Türkiye ekonomisi için önemlidir (Karaba, ahi ;219 zeytinya üretimi ilç omisi ekonom dan r d turabilecek niteliktedi Mila sinde zeytine ana mes ekonomisine olumlu ka an da Milas’ ya tr Gerek hasat zamannda k zey mesi sr ve eyti l ürünlerin pazarlanm ihtiya ulan igücü istih ar olacaktr. Milas’ta y 86 ad ü sistem (y m) asn c karlama açsndan olduu lse de bu fa n g i ge edir.
1.1. o ve Zeytinc leye evr r Milas, Türkiye’ ybatsnda ölg iç r alan Ege
Bölümü’n e resinde y çda nrlar içinde yer alan bir ilçe merkezidir. Dousunda Mula Merkez ve Yataan ilçeleri, batsnda Aydn’n Yenih eleri, güneyinde Gökov
ylnda yaanan kuraklnda büyük etkisi vardr. 2006 ylndaki ton u düünülür ayn ylda ayndr’daki ü
0.328, de 30.38 Kemalpaa’da 17.200, Çine 41.550 gerçekle esi Milas’da anan yük verdii za a çkmak zeytin a ye zeytin ac varln aaçlar dalk, arazilerde bulunmaktad n zeytinler zeytinler (Oktik, H zyer, Se üretimin
tiny s ve al inde henüz gereken önem
akmndan de ilk s m
markalamas, ilçe ekonomisinin canlanmasna acaktr.
i tesislerinin arlna ba olarak birçok nden kurt zla geli
gelimesi met ve ti mesini sa tr. Ze e, istih yaratmada ( ’de yak k 400.000 aile geçimin zey adr), s e ham azar olu mada tarm onomisi
n, 2009 ). Bu açdan Milas’ta e ekon ve ülke isi açsn önemli bi eer olu
r. Yine s ilçe dayal s yinin geli i, ilçe tk salam n yann ta zeytin n markala acaktr. , gere tinin ilen asnda gerekse z ne daya asnda ç duy ile yeni dam alanl yaratlm er alan et kontin eni siste ya fabrik n ihtiya yeterli düünü brikalar elitirilmes rekmekt
Milas’n K numu ilii Etki n Doal Ç e artla nin güne Ege B esi snrlar inde ye
ün Mente Dalk yö er almaktadr. dari a n Mula ili s
isar, kuzeyinde Koçarl, Karpuzlu ve Çine ilç a Körfezi ve güneybatsnda Bodrum ilçesi ile çevrilidir. Uzun bir ky eridine
sahip olan Milas 216.700 hektarlk bir alana karlk gelmektedir (ekil 1).
4
ekil 1: Milas lçesi’nin Lokasyonu
Aratrma sahas esas itibariyle Bat Anadolu kvrm sistemi ile Toros kvrm sisteminin iç içe girdii, oldukça arzal bir alan olan Mentee yöresinde bulunmaktadr. Mula ilinin kuzey, kuzeybat kesimini oluturan Mentee yöresi, oldukça arzal topografyas ile dikkati çeker. Birçok yerde akarsular ile yarlm yüzeyi hafif dalgal srt ve tepelerin birbirine yakn yükseltilerde olmas, bu yörenin bütünüyle bir anm yüzeyi
5
üzerinde ekillendiini gösterir. Yörenin dalar bu anm yüzeyi üzerinde yükselmekte, depresyonlar da bu yüzey içerisine yerlemi durumda bulunmaktadr. Mentee yöresinin bütününü kapsayan bu ana birim "Mentee Platosu"dur. Kuzeyde, Büyük Menderes vadi tabanndan dik yamaçlar ile çklan plato yüzeyi, 500-600 m. yükseltide bulunur. Menderes masifinin gnayslar üzerinde ekillenmi bulunan plato yüzeyi Çine, Karacasu, Bozdoan tektonik depresyonlar ile KB-GD dorultulu bölümlere ayrld gibi akarsular tarafndan da parçalanmtr. Ancak vadiler arasndaki srtlar yayvan biçimli ve üstleri düzce olup, akarsu andrmasnn etkili olmad yerlerde düzlükler bulunur. Yükselti deerleri birbirine yaknlk gösterir (kiel,1997).
Mentee yöresinin güneyinde plato karakteri daha belirgin olup burada genç tektonik faylarn etkileri hemen göze çarpar. Gökova körfezi kuzeyindeki dou - bat uzanl dik fay yamac yukarsnda ortalama 700-800 m. yükseltide uzayan plato yüzeyi faylarla parçalanm olup arzal bir görünümü vardr (Kayan, 1979). Mula çevresinde ortalama 1000-1200 m. yükseltide geni alanlar kaplayan post neojen anm yüzeyi, Oyuklu ve Ylanl dalarnn eteklerinden Gökova körfezine doru uzanr. Bu anm yüzeyi üzerinde nisbi yükseklii 500-600 metreyi geçmeyen tepeler yükselir. Bol yal bu sahada kalkerlerin yaygn olmas nedeniyle akarsular ile yarlmadan ziyade karstlama gelimitir (Darkot- Erinç, 1954). Batda Milas, Mumcular arasnda d bükey bir çizgi boyunca Güllük körfezini çevreleyen çukurluklardan, derin yarlm dik yamaçlar ile plato yüzeyine çklr (kiel,1997).
Douda ise Mentee platosunu, Gölgeli da ile Akda sras çevreler. Mentee Dalar, yukarda belirtilen yapsal ve ororafik dorultuyu kesen dalk kuaklar halinde uzanr. Bu durum, Menderes masifinin dom eklinde yükselmesi sonucunda çevresinde nsal uzanl depresyonlarn olumasyla belirmi olup; Büyük Menderes vadisi ile Gökova körfezi arasnda uzun çukurluklar ile ayrlm lbir da (1083 m.) Bat ve Dou Mentee dalar yer alr (Kayan, 1979). Bat Mentee dalar; KB da Mentee platosunun akarsularla çok parçalanm bir bölümü ile balar. Burada yükselti ortalama 500 – 600 m. kadardr. Bafa gölü dousunda plato yüzeyinden birdenbire yükselen dalarn yükseltisi 1000 m.yi a B - D dorultulu da kütlelerinin yükseltisi Aksivri tepede 1376 m 396 m. dir Bat Mentee dala
ar. Milas -Yataan arasnda ise
. Bencik danda 1 rnn güneydou ucu Mentee platosunun kalkerler üzerinde uzanan, yükselerek
plato-da özellii alm bölümlerine balanr. Burada yüzeyi ortalama 1200-1300 m. yükseltideki Marçal da (Kavak Da 1370 m) yörenin tipik plato dalarndandr. Gökova Körfezinin hemen kuzeyinde plato karakteri daha belirgin olup, yükselti ortalama 700-800 m. doruklarda 1000. m.dir (kiel,1997) (ekil 2).
6
7
Batda Bafa gölü - Milas çukurluu ve lbir Da, Yataan depresyonu ve Mula çevresindeki karstik depresyonlar ile douda Akçay depresyonu KB-GD dorultusunda uzanr. Bu alan yer yer kalkerli arazilerin bulunduu, dar ve derin vadilerin önemli olduu, snrl tarm alanlarnn bulunduu dalk bir yöredir (Ertürk, Güner, 2008:262). Snrl tarm alanlarndan dolay lçede bu dalk kütleler ve yamaçlar zeytincilik için elverili ortam hazrlamtr. Milas’da zeytincilik tamamen doal koullarn zorlad bir tarmsal faaliyet halini almtr.
Mentee yöresinin farkl görünüünün nedeni yer yaps ile ilgilidir. Yörenin kuzey kesimi birinci zamandan önceye ait yaplardan oluurken dousunda ve güneyinde I. ve II. zamana ait tabakalar ve kayaçlar mevcuttur. Bu farkllklar nedeniyle Mentee Yöresi Bat ve Dou Mentee olmak üzere iki ayr ana yöre eklinde ve bunlar içerisinde yer alan alt yöreler olumaktadr (Darkot, Tuncel, 1978:116). Aratrma sahas olan Milas ilçesi, Bat Mentee yöresi içerisinde Milas alt yöresi olarak ayrt edilir. Genel olarak arzal bir yapnn hakim olduu yörede bulunan ilçe dall budakl bir ova, ada biçimli dalar, neojen yaylalar ve Güllük körfezi kenarnda çok çeitli ky ekilleriyle dikkat çeker (Darkot, Tuncel,1978:121). Aratrma sahasnda dikkat çeken jeomorfolojik üniteler arasnda Milas ovas, Selimiye ovas, Tuzova ve Varvil gibi ovalar bulunmaktadr. Bu ovalar tarmsal üretim açsndan son derece önemli bir yere sahiptir (Uykucu, 1968:18).
Milas lçesinde, Akdeniz ikliminin tipik özellikleri görülmektedir. Bu özelliiyle de zeytin tarmnn youn olarak yaplmas söz konusudur. Zeytinin yetime imkan bulabilmesi için iklim elemanlarndan scaklk ve ya özellikleri önemlidir. Zeytin, tomurcuklanmadan çiçeklenmeye kadar olan dönemde 5-10°C, çiçeklenme döneminde 15-20°C, meyve oluumu devresinde 20-25°C, meyvenin olgunlama döneminde 15°C, olgunlamadan hasat dönemine kadar da ortalama 5°C dereceye kadar scaklk artlarn istemektedir. Bunun yannda çiçek tomurcuunun oluumu içinde belirli bir souklamaya ihtiyaç duymaktadr. Vejetasyon dönemi dnda veya k dinlenme döneminde düük scaklklara kar oldukça duyarl olan zeytin günlük minimum scakln -7°C nin altna dümesi durumunda zarar görmektedir. Ancak bu zarar aacn cinsi, souun süresi, iddeti, rüzgârn hz, havann nemi, bak, aaçtaki özsu faaliyetleri ve toprak nemi gibi faktörlere baldr. Türkiye’de zeytin yetien alanlar incelendiinde iklim açsndan nemli, yar nemli, yar kurak ve kurak Akdeniz biyoklimatik tiplerinin egemen olduu görülmektedir (Temuçin,1993:119-121). Milas’taki zeytin yetime alanlarnda günlük ortalama scaklk deeri aralk aynda en düük 9.9°C, ocak aynda en düük 8.6°C, ubat aynda ise 9.5°C’dir. Görüldüü gibi gerekli olan k souklamas için uygun artlar tamaktadr. Çiçeklenme d ük ortalama scaklk
öneminin olduu mays aynda en dü
8
deeri
k yetitirilir. yi su tutan topraklarda yllk yan 200 mm h
, kumlu
19.4°C’dir. Meyvenin olgunlama döneminde ise en düük ortalama scaklk 17,4°C, en yüksek ortalama deer ise 20.4°C’dir (Temuçin,1993:129). Bu scaklk deerleri subtropikal karakterli olan zeytinin yetime artlar ve meyve verme durumu açsndan aratrma sahasnn uygun özellikler tadn göstermektedir.
Zeytinin yetime artlar açsndan önemli olan bir dier iklim eleman ise yatr. 600-700 mm ya alan yerlerde hem yalk hem de sofralk; 800-1000 mm ya alan yerlerde ise sadece sofralk olara
atta altnda olduu yörelerde bile ürün alnrsa da, yllk yan 400 mm den düük olduu yerlerde zeytin yabanileri yetimemektedir (Yücel, 1990: 4). lçede en fazla ya ilkbaharda dümektedir. Uzun yllar ortalama ya miktar 900–1000 mm’dir. Ya artlar açsndan Milas, zeytin tarm için uygun özellikler tamakta olup sulamaya ihtiyaç duyulmadan zeytin yetitiriciliine uygun özellikler tamaktadr. Ancak yllk ya miktarnn yaanan kuraklk nedeniyle uzun yllar ortalamasnn altna dütüü yllar, ilçede zeytin aaçlarnn zarar görmesine, yüksek oranda ürün kaybna neden olmutur. 2008 ylnda 455,8 mm’lik ya miktar verim ylnn fazla olduu dönem olmasna ramen % 35-40’lk bir ürün kaybnn yaanmasna neden olmutur.
Zeytinin yetime koullar bakmndan iklim artlarnn yan sra toprak artlar da önem tamaktadr. Zeytin aacnn kök ve saçak geliimi için uygun olan topraklar
-tnl, tnl, tnl-kumlu, killi-tnl ve milli tnl olanlardr. Bu tip topraklar geçirgen yaplar ve yeterli su tutma kapasiteleri ile zeytin tarm için uygun artlar salarlar (Koca, 2004:125). Milas’ta görülen toprak tipleri içerisinde alüvyal toprak tipi yan sra killi- kumlu topraklar da görülmektedir.
1.2. Milas Zeytinciliini Etkileyen Beeri Çevre Faktörleri Zeytin tarmn etkileyen doal çevre özelliklerinin yannda beeri çevre faktörleri
de önemlidir. Aratrma sahasnda 5000 yl akn bir sürede insan yerlemesi söz konusudur. “Mabetler Kenti” olarak da adlandrlan Milas’ta, kesintisiz 3000 yllk kültür birikimini ilçenin her alannda görmek mümkündür. Milas snrlar içerisinde 27 antik kent mevcut olup ilçe srasyla Karia, Bizans, Selçuklu, Mentee Beylii ve Osmanl uygarlklarn yaamtr (Oktik, Hz, Bozyer, Sezer, 2004:13).
Aratrma sahasnda zeytinya ticaretinin tarihi bir önemi söz konusudur. Antik Ça Akdeniz üretim geleneinin örnekleri Anadolu’da da tespit edilmitir. Ayak ya üretimi, bask kollu pres, kaya ilikleri, zeytin deirmenleri gibi donanmlar buna örnek gösterebiliriz. M.S. 16. yüzyla ait kaytlarda Mentee Sanca’ndaki zeytin deirmenlerinden söz edilmektedir. Osmanl Anadolu’sunda zeytin yetitirilen baz ky
9
bölgeleri ile Osmanl yönetimindeki Yunanistan ve baz adalardan stanbul’a ya gönderildii belgelenmitir. 19. yüzylda Milas yöresinden stanbul’a zeytinya gönderildii bilinmektedir. Bu gibi sevkiyatlar Osmanl saraylarnda depolanan ürünün yeterli düzeye getirmeye yöneliktir (Oybak, 2005; 15). Milas, Osmanl öncesi ve Osmanl dönem
dr. Ayn dönem
i yoktur. “Altn sv” olarak bilinen zeytinya Milas ekono
inde zmir’e kadar uzanan geni bir bölgenin zeytinya ihtiyacn karlamaktayd. Cumhuriyet döneminde Milas’n zeytinya üretimi iç pazara yönelmitir. 1927-1928 Devlet salnamesine göre 654.853 zeytin aac bulunmaktadr. 1936-1941 yllar arasnda meyve veren zeytin aac says 1893, 1941 ylnda 2.300, 1942’de 2.850, 1943-1947 yllar arasnda 3.500, 1948’de 3.833, 1949’da 3.500’dür. Milas’ta tüm zamanlarda Güllük liman zeytinya ticaretinde önemli olmutur. Güllük liman Milas’n, ihracat açsndan en önemli yollar arasnda yer almtr (Takran, 2004;118-119).
Mentee yöresinin çounlukla dalk ve engebeli olmas bölgede kara ulamnn zayf kalmasna ve deniz ulamnn ön plana çkmasna neden olmutur. 1875 ylnda Milas’n denizle olan balantsn Bodrum salamakla beraber bu durum uzun sürmemi ve Güllük liman bu görevi üstlenmitir. Bu dönemde Mula’nn iki önemli denizyolu vardr. Mula-Gökova denizyolu ile Mula-Yataan-Milas-Güllük liman
de ithalat ve ihracatn önemli bir ksm Güllük limanndan yaplmtr (Takran, 2004; 44).
Zeytin çok yllk bir bitki türü olup, periyodisite özellii vardr. Bu özelliiyle birlikte bir yl verim az olurken dier yl verim fazla olmaktadr. Zeytinin çeitli ekillerde tüketimi söz konusudur, ancak Milas ilçesi için yalk zeytin önem arz etmekte olup sofralk zeytinin üretim deer
misi için oldukça önemlidir. Aratrma sahasnn 2009 yl nüfusu 123.984 olup bu rakamn 50.975’i ehir
nüfusunu olutururken 73.009’u kr nüfusunu oluturmaktadr (TÜK, 2009). Milas ilçesinin 1935-2009 yllar arasnda nüfus deiimine baktmzda tüm dönemlerde krsal nüfusun ehir nüfusundan fazla olduu dikkati çekmitir. Ülke genelinde özellikle 1980 ylndan sonra kr-ehir nüfusu dengesinin ehir nüfusu lehine bozulduu görülürken, Milas ilçesinde kr nüfusu her zaman daha fazladr.
Milas ilçesinde kr nüfusunun fazla olmas, Büyük Menderes havzas içerisinde yer almasndan dolay tarmsal faaliyetlere uygun ekonomik yapnn sürekli önemini korumasndan kaynaklanmaktadr. 114 köy yerlemesinin hemen hepsinde zeytinciliin ekonomik olarak yaplmas krsal nüfusun bu alanlarda tutunmasna neden olmutur (Tablo3, ekil 3).
Tablo 3: Milas’ta Yllar tibariyle Kr-ehir Nüfusu
10
Yllar Toplam Nüfus ehir Nüfusu Kr Nüfusu 1935 43.135 8.083 35.052 1940 43.464 8.932 34.532 1945 44.814 8.853 35.961 1950 49.157 8.930 40.227 1955 53.589 10.070 43.519 1960 72.669 11.710 60.959 1965 73.002 13934 59.068 1970 73.334 16.157 57.177 1975 78.685 17.929 60.756 1980 81.643 20.487 61.156 1985 91.387 23.622 67.765 1990 98.710 28.741 69.969 2000 112.808 38.063 74.745 2007 120.508 48.896 71.612 2008 123.501 50.141 73.360 2009 123.984 50.975 73.009
Kaynak: Milas lçesinde Dönemlere göre Nüfusun Geliimi (1935-2009)
ekil 3: Milas lçesinde ehir-Köy Nüfuslarnn Yllara Göre Deiimi
Tablo 4: Milas lçesinde Nüfusun Ekonomik Faaliyet Kollarna Bölünüü (2000)
11
Ziraat, a , balkçlk, o k 63 vclk rmancl 41501
Madenci ta ocakçllik ve 1106 2
malat S 5 anayi 3132
Elektrik, u 3 gaz, s 2162
naat 5 3245
Toptan ve perakende ticare a ve otell 8 t, lokant er 4910
Ulatrma, haberleme ve depolama 3 2226
Mali k , sigorta, az malla iler 2 urumlar tanm ra ait 1008
Toplum Hizmetleri, sosyal el hizmetl 9 ve kiis er 6076
Genel Toplam 100 64485
Kaynak: D n Sosyo-E ik Niteli ula 2000
Milas lçesi’n fusun ek faaliyet na da da tarm sektörünün ilçe genelinde % 63 bir dee srada y göz tir. Krsal kesimde iktisaden faal n oranda çkmas Milas ilçesinde nüfusun büyük bir ksmnn tarmsal faaliyetlerde uratnn göstergesidir. Milas’ta tarmdan sonra iktisaden faal nüfusun yer ald ikinci sektör hizmettir. Hizmet sektörü içerisinde en fazla pay turizme yönelik olarak oteller, lokantalar, toptan ve perakende ticarette görülmektedir ve %8 gibi bir deer kazanmaktadr. Her ne kadar Milas, turizm açsndan Bodrum’un gerisinde kalmsa da gerek antik kentleri gerekse de ky turizmi açsndan önemli olup, ilçede turizm belgeli 6 adet tesis bulunmaktadr. Bu tesislerin yatak kapasitesi 1.135’tir. Ayrca belediye denetimli 58 pansiyon tipi tesis yer almaktadr. Milas ilçesinde bir gecede 3.112 kii konaklayabilmektedir. Milas’ta sanayi sektörünün pay % 7’lk bir oran gösterir (Tablo 4, ekil 4).
Bu oran içerisinde 86 adet yeni sistem ya fabrikalarnn yer almasnn yannda madencilikte önemlidir. Milas’ta zmpara, mika, dolamit, kuvars, boksit, demir, kömür, feldspat ve mermer madenleri vardr. Bu madenler ham olarak üretilmekte ve %99 orannda ihraç edil fabrikas bulunmaktad
E Nüfusu konom kleri, M
de nü onomik kollar lmn ’lük rle ilk er ald lenmi
üfus içinde tarm sektörünün oran %77 (41.112 kii) gibi bir
mektedir. lçede 5 adet mermer, 2 adet feldspat ve 1 adet de tekstil r (Oktik, Hz, Bozyer, Sezer, 2004;83).
12
tin aac varlnn önemli bir yere sahip olmasnn yannda, zeytinin hasad, skm ve nakliyesine kadar olan devrede gerekli hassasiyetin gösterilmesi, üretimin yüksek olmas açsndan önem tamaktadr. Nitekim zeytinin toplanmas srasnda makinelerin kullanlmamas,
il 4: Milas’ta Nüfusun ktisadi Faaliyet Kollarna Dalm
Ayrca ilçenin Bodrum gibi büyük bir turizm merkezine yakn olmas, lojistik hizmetlerin gelimesine neden olmutur. Bodrum ve çevresindeki turizm tesisleri ve yazlklarn aaç ve metal doramalarnn büyük bir bölümü Milas’ta bulunan marangoz, mobilyac, demirci vs. tarafndan karlanmaktadr. Yine inaat sektöründe çalan çok sayda içi kentin ekonomisine katk salamaktadr. Ksacas Milas ekonomisi Bodrumun etki sahas dahilinde gelimeye çalmaktadr (Oktik, Hz, Bozyer, Sezer, 2004;83).
Milas’da ekonomik anlamda bir dier önemli sektörde kültür balkçldr. lçede 70 adet deniz iletmesi bulunmaktadr. Bu tesislerin toplam kapasitesi 48.700 tondur. 130 adet toprak havuz iletmesi bulunmakta olup kapasitesi 5.541 tondur. Balkçlk sektörü de son dönemlerde Milas’ta hzla gelien bir faaliyettir.
Bütün bu faaliyetlerin yannda Milas’da yalk zeytin üretimi ilçenin en önemli faaliyetidir. Karya uygarl döneminden itibaren üretilen zeytinya Milas’a hakim olan bütün uygarlklarn ana ekonomik faaliyeti olmutur. lçede zeytinya kalitesi önceleri “dökme ya” olarak anlrken daha sonralar “memecik zeytin” türünün yaygnlamas ile birlikte bu imaj yok olmaya balamtr. Bahsedilen bu zeytin türü ilçeye 31 Mays-1 Haziran 2009 tarihinde talya’nn Venedik ehrinde, yaplan uluslararas toplantda Gümü madalya kazandrmtr (www.milas.bel. gov.tr).
lçede zeytinin yetime artlarnn uygunluunun ve zey
13
zeytinlerin kasalar yerine naylonlarn içerisine koyulmas zeytinden elde edilen ya verimini düürmektedir. Bu nedenle çiftçiler bu konuda bilinçlendirilmeli ayn zamanda ekonomik anlamda desteklenmelidir.
2.Milas’da Zeytin Üretimi ve Zeytinin Corafi Dal Zeytinin en iyi yetime artlarna sahip olduu alan ülkemizde, Çanakkale’den
Mula’ya kadar uzanan Ege Bölgesi’dir. En fazla zeytin üretilen alanlar Ege Bölgesi kylarnda yer alan vadi ve ovalar ile Akdeniz ky eridinde bulunan alanlar ve Güney Marmara bölümü kylardr. En fazla üretim yaplan merkezler Edremit 47.974, Milas 47.262, Ayvalk 32.648, Akhisar 30.730, Bayndr 26.546, Ayvack 25.443, Kuadas 23.480 ve Gemlik 21.383 tonluk üretimlerle en fazla zeytincilik yaplan merkezlerdir. Zeytin aacnn en iyi yetime artlarn bulduu Büyük Menderes ve Küçük Menderes vadileri ile Gediz Vadisini içine alan Ege Bölgesinde zeytin aac bu vadilerden 250 içerilere kadar gireb an youn olarak
km ilmektedir. Bu alanda güneyde Gökova Körfezi kylarnd
balayan üretim Büyük Menderes Ovas, Küçük menderes Ovas, Gediz Ovas, Akhisar Ovasn içine alan Ege Bölgesi Kylarndan Edremit Körfezine kadar Türkiye üretiminin %50 sini karlamaktadr (Durmu 2001, 40,41) (ekil 5).
ekil 5: Türkiye’de Zeytin Üretiminin Dal
14
Ege bölgesi zeytin üretiminde Mula % 11,1’lik payla, Aydn (%17,7), zmir (%13,6), Manisa (%11,3)’dan sonra dördüncü srada gelmektedir (Öztürk,Yalçn, Draman, 2009:3). Buna ramen, Milas ilçesi hem bölgede hem ilde zeytinliklerin kaplad alan, aaç says ve üretim bakmndan ilk sradadr.
ekil 6: 2008 Ylnda Mula’da Zeytinciliin Kaplad Alan
Mula ili geneline bakld zaman zeytinin ekonomik anlamda en fazla üretildii ve zeytinliklerin en fazla alan kaplad yerleme Milas ilçesidir (%66). Milas ilçesini hemen güneybatsnda uzanan Bodrum ilçesi takip etmitir (%11). Zeytin aaçlarnn kaplad alan açsndan Milas ve Bodrum’dan sonra Merkez ilçe (%8) ve Yataan (%6) ilçeleri gelmektedir. Milas ilçesi üretimin alanlarnn yardan fazlasn tek bana karlamaktadr. Milas’da en çok zeytin aac Bafa gölü ve çevresindedir. 114 köyünde zeytincilik önemli bir ekonomik aktivite olup 75 köyde youn olarak yaplmaktadr (ekil 6, Tablo 5).
Milas ilçesinde 2010 yl deerlerine göre yalk zeytin üretim alan 53.200 hektardr. Milas’ta üretilen zeytinin lokasyonuna baktmzda genellikle lbir Da, Bafa Gölü ve Bat Mentee Dalarnn bulunduu irili ufakl vadiler ve yamaçlarda yapld tespit edilmitir. Zeytincilik Milas lçesi krsalnda da hâkim ekonomik aktivitenin banda yer almaktadr. Zeytincilikle uraan aile says 10.258’dir. Krsal alandaki iktisaden faal n %77’lik bir oran karlad düünülürse nüfusun büyük bir ksmnn temel ura alan olduu düünülebilir. Milas lçesi’nde, 84.381 hektarlk tarm arazisinin 53.200 hektar,
üfus içerisinde tarm ile uraan nüfusun

15
zeytin
Tablo 5: Milas lçesine Ait Belde ve Köylerde, Alan, Zeytin Aaç Says, Üretim, Aile Says (2010) Belde ve Köyler
Alan (ha) AaçSays Üretim (Ton)
Aile Says
Aile Says
likler tarafndan igal edilmitir. Yani tarm alanlarnn %63’ünde yalk zeytin yaplmaktadr. Yalk zeytin üretim alanlarna en yakn yer kaplayan ürün grubu 11.006 ( % 13) hektarlk deer ile hububat üretimi ve 4.378 hektar ile ( % 5) sebzecilik faaliyetleridir.
Aaçlhöyük 2.245 449.000 8.900 151 kizta 1.077 186.900 1.080 166 Akkovanlk 167 19.500 280 27 Kafaca 610 113.300 945 171 Akçakaya 290 51.000 168 51 Kalem 376 57.750 225 92 Aslanyaka 265 43.500 420 45 Kalnal 536 79.200 420 99 Akçal 1.653 330.000 1.500 98 Kandak 372 62.700 460 134 Akyol 320 64.000 280 53 Karacahisar 356 50.600 250 67 Alaçam 377 75.400 1.055 162 Karahayt 1.055 176.400 1.080 184 Alatepe 329 62.510 800 66 Karakuyu 447 55.000 260 61 Bafa 3.038 607.600 10.633 322 Kargcak 946 159.500 637 192 Baharl 325 46.800 300 15 Karyaka 398 54.560 400 105 Bahçeburun 255 51.000 425 127 Kapkr 294 58.800 1.029 73 Bahçe 378 68.000 700 113 Kayaba 224 44.800 784 63 Balclar 165 29.700 472 92 Kayabükü 391 58.380 356 121 Bayr 277 52.600 654 69 Kayadere 327 41.580 235 67 Beçin 397 79.400 1.200 90 Kazkl 985 114.450 730 148 Bozalan 754 135.720 760 125 Kazklbucak 547 86.020 420 80 Çakralan 211 38.000 232 64 Kemikler 1.009 171.600 1.210 152 Çamköy 345 69.000 1.200 61 Ketendere 697 116.340 425 138 Çamlbelen 98 19.600 200 22 Klavuz 606 98.070 450 102 Çamlyurt 1.800 209 377 75.400 580 74 Krcaz 721 116.600 Çamoval 1.090 65 169 33.800 420 85 Kyklack 1.230 211.000 Çandr 346 65.740 547 122 Kzlaaç 654 90.800 850 61 Çiftlik 326 65.200 462 74 Konak 232 30.870 156 74 Çomakda 2.974 535.320 3.500 279 Kök 432 51.260 340 78 Çökertme 122 24.400 427 79 Kultak 345 31.290 690 45 Daniment 290 50.000 420 71 Kurudere 367 53.340 250 84 Demirciler 211 39.800 540 50 Kuzyaka 795 124.530 1.900 178 Derince 547 109.000 820 134 Meelik 266 23.600 200 61 Dörttepe 654 108.000 500 128 Merkez 697 98.600 1.050 223 Eridere 155 38.955 260 75 Narhisar 543 46.000 340 117 Ekinanbar 346 61.200 364 62 Ortaköy 208 41.600 291 67 Ekindere 478 76.800 550 136 Ovaklack 659 87.800 925 133 Epçe 547 85.100 675 234 Ören 532 24.600 1.300 68 Etrenli 321 44.850 362 90 Pnarck 1.750 320.000 2.625 278 Gökbel 223 46.250 362 100 Pnar 325 18.800 220 54 Göldere 491 72.450 537 123 Sakarkaya 798 90.400 460 154 Gölyaka 201 30.450 159 41 Sarkaya 664 132.800 1.200 132 Güllük 76 15.200 266 24 Selimiye 1.298 259.600 4.543 163 Günlük 235 22.050 170 96 Söütçük 754 87.400 540 113 Gürceiz 202 33.180 207 43 enköy 2.075 415.000 8.300 204 Gürçamlar 534 86.100 750 98 Türkevleri 298 16.280 357 35 Hacahmetler 150 30.000 450 109 Ula 321 37.600 160 62 Hisarck 476 80.220 570 106 Yaka 392 24.000 310 56 çme 133 20.790 103 58 Yusufça 399 69.600 475 94 kizköy 456 19.740 360 48 TOPLAM* 53.200 8.888.745 87.944 10.258
Kaynak: Milas Tarm lçe Müdürlüü Zeytincilik statistikleri (2010) *Tablodaki üretim deeri 150 tonun altndaki yerlemelere yer verilmemitir.
16
Milas’n ekonomik anlamda gölgesinde kald Bodrum lçesi’nde ise daha çok kuru tarm eklinde gerçekletirilen faaliyette balca ürünler, zeytin ve tütündür. lçenin toplam tarm arazilerinin oran %16,8’dir. Ormanlk alanlar %72.1’lik deer göstermektedir. Bodrumda ilk çaladan beri baclk, zeytincilik, narenciye üretimi ve sünge d t e ol y u t in d rler da n ski ön tir. Yine zey k ü önem ldu taa lçes d topla arm r 17 4 hektarlk bir alan kaplar. Tarm ar toplam m % bir orana k lk g tedir. Bo m’da olduu da an alanlar a kullanm iç deki en ksek a ptir l 5.7 toplam yüzölçümün %55’ine k ge ted ü g ila vres ki il rin arazi kullanm d rleri arm na ay n yüksek pa as’a M ’da o k alanlar üyü ksm eyti k tad deniz min gü d maki elem r Milas’da az görül Çün ak içerisinde y lan z açlar k r a lnm ve o ültü lii göstermektedir. Özellikle ky g ind nan t M n al ütle açla eyti ta örtülm
ilas’da zeytin çlar da er ala üç nda inceleyebiliriz. Üretimi aaç say fazla yer kaplad y eri h Gö ün ve g ydo a l çevresindedir. Bafa 3.038 hektarl land 6 a s 0.633 tonluk üretim ile ilçede en fazla de teren rle ir D k al gün uzanan Ç a köyü 2. ktar ala a say 3.500 uk üretim g tedir. Y lbi lk alannda u Akç Deri ürça , Hisarck, Karahayt, Kaz Kaz cak vak e Pn gi meler alan aç s ve üreti bak an de n zeyt k nin rütüldüü y elere kar ve Milas in gü do da uzanan Marçal D k kütlesi de önemli zey faa eri n bi a k lk g edir. Bu da an A lh mesinde 2.245 hektarl and 49. 0 says 8.9 nluk etim ted u yer Bozalan, K l, Kem r, K ka, üt , açam, çin, köy Öre gibi y eler 1.0 tonu erind üret in görüldü em karlk gelir. M e yer alan Bat M zi enköy
rcilik ekonomik hayatta önemli bir yere sahip iken bu ürünler, özellikle son önemlerde ilçenin urizm m rkezi
kal mas
e armadada çalmann zorlu ve ge irisin
ier sektö yann düük mas deniyle e emini yitirmi tincili retiminin li o u, Ya n i’n e ise m t alanla .98
alanl arazi kullan nda 15’lik ar elmek dru gibi Yataan’da orm razi erisin yü pay sahi . çede 6 56 hektar orman alan
arlk lmek ir. Görüldü ibi M s ve çe inde çele ee nde t alan rlan e y Mil aittir. ilas
rmanl n b k bir z nli lerden olumak r. Ak ikli e öz ier anla mektedir. kü m i alan er a eytin a ültü ltna a yamaçlarda m nok r özel
eris e uza Ba e tee D k k si yam r z nlikler rafndan ütür.
M aa nn lm göst dii nlar grup alt n ve snn en köy ve belde
erlemel emen Bafa lü’n kuzey üne usund bir Da ve k a a 07.600 aç say ve 1
er gös ye medir. lb al annn eyinde omakd nde 974 he lk nda 535.200 aç s ve tonl örülmek ine r Da b lunan al, nce, G mlar
kl, klbu , O lack v arck bi yerle , a ays m mnd ilçe ö emli incili faaliyeti yü erlem lk gelmektedir. Yine lbir Dalar lçesi’n ney usun
al tincilik liyetl ürütüle r alan ar elmekt alan bulun aç öyük yerle k al a 4 00 aaç ve 00 to ür görülmek ir. B alanda alan alna ikle uzya Sö çük Al Be Çam ve n erlem 00 n üz e im ü ön li zeytincilik merkezine
ilas’da zeytinciliin yapld üçüncü alan ise Milas kuzeyind entee Dalar yamaçlardr. Bu alandaki en önemli üretim merke
17
yerlemesidir. enköy’de 2.075 hektarlk alanda 415.000 aaç says ve 8.300 ton üretim görülmektedir. Selimiye’de 1298 hektarlk alanda 259.600 aaç says ve 4.543 ton zeytin üretimi yer almaktadr. Yine Bat Mentee Dalar yamaçlarnda Epçe, kizta, Kafaca, Kargcak, Ketendere, Klavuz, Krcaz, Kzlaaç, Sakarkaya ve Kapkr yerlemeleri önemli zeytin üretim merkezleridir. Yine Milas ky kesiminde ayn zamanda önemli bir turizm merkezi de olan Kyklack, 1.230 hektarlk alanda 211.000 aaç says ve 1.090 tonluk üretimi ile Güllük Körfezi’nin kuzeyinde önemli bir üretim alanna karlk gelmektedir (Tablo 5, ekil 2).
ekil 7: Mula li’nde Zeytin Aac Says (1996)
Mula ili içerisinde zeytin aaçlarnn saysna bakldnda yine Milas ilçesinin belirgin bir üstünlüü göze çarpmaktadr. 1996 yl verilerine göre Milas 7.660.000 aaç says ile Mula ilinin zeytin aaç saysnn %63’ü karlamaktadr. Milas ilçesini, 1.540.200 aaç says ile (%13’nü) Bodrum ilçesi, 881.200 aaç says ile Yataan ilçesi (%7’lik) takip etmektedir. Fethiye ilçesi ise 638.750 (%5’lik) aaç saysna sahiptir (ekil 7).
Mula linin 1996 yl üretim deerlerine baktmzda, Milas ilçesi aaç saysndaki üstünlüünü korumaktadr. Milas’taki 74.800 tonluk üretim tüm ilin üretiminin %59’na karlk gelmektedir. Milas ilçesini 20.675 tonluk üretimi ile toplam
18
üretimin %16’sn Yataan ilçesi izlemektedir. Fethiye ve Bodrum ilçeleri de %6’lk üretimlerle zeytinciliin yapld dier ilçelerdir (ekil 8-9)
ekil 8: Mula li’nde 1996 Yl Zeytin Üretim Deerleri.
ekil 9: Mula li’nde Zeytin Üretimi (1996)
Mula linin 1996 yl üretim deerlerine baktmzda, Milas ilçesi aaç saysndaki üstünlüünü korumaktadr. Milas’taki 74.800 tonluk üretim tüm ilin
19
üretiminin %59’na karlk gelmektedir. Milas ilçesini 20.675 tonluk üretimi ile toplam üretimin %16’sn Yataan ilçesi izlemektedir. Fethiye ve Bodrum ilçeleri de %6’lk üretimlerle zeytinciliin yapld dier ilçelerdir (ekil 8-9).
ekil 10: Mula li’nde 2000 Yl Zeytin Üretim Deerleri
ekil 11: Mula li’nde Zeytin Üretim Deerleri (2000)
20
Mula ve ilçelerindeki 2000 yl aaç saylarnn bir önceki dönem parelelinde gittii, fakat üretim deerlerinin art görülmektedir. Üretimin en fazla görüldüü ilçe yine Milas ilçesi olurken bu ylda ilçenin üretim deeri 99.743 tondur. Bu deer tüm ilin zeytin üretiminin % 61’ne karlk gelmektedir. 2000 ylda il genelinde üretimde bir düü gözlenirken sadece Milas ve Fethiye ilçelerinde üretim artmtr. Fethiye ilçesinde %7’lik üretim (12.280 ton) görülmektedir. lde Milas’tan sonra %14’lük (22.255 ton) üretim Yataan ilçesinde gözlenmektedir. Mula ve ilçelerinde zeytin üretiminin en fazla yapld yl, 2000 yldr. Milas ilçesinde 2006 ylnda da 94.600 tonluk üretim deeri görülürken bu ylda Yataan’da 19.622 Merkez ilçede 15.547 tonluk üretim deerleri görülmütür. Mula ve ilçelerinde üretim deerleri 2006 ylndan sonra giderek azalmtr (ekil 11).
2008 ylnda Mula ve ilçelerindeki aaç saylarna baktmzda bir art gözlenmektedir. Milas ilçesi 8.068.000 zeytin aac says ile yine ilk srada yer almaktadr. Mula ilinin toplam zeytin aaç saysnn %54’ü Milas’ta bulunmaktadr. Merkez 1.499.270 v eere karlk gelirken, Bodrum 1.354.460, %9 ve Fethiye 1.247.650, %8’lik bir deeri karlamaktadr. Mula ve ilçelerinde zeytin aaç saysnn en fazla art dönem 2008 yl olmutur. Bu art bir önceki döneme göre belirgin bir art deildir (ekil 12).
e Yataan 1.472.100 aaç saylar ile %10’luk bir d
ekil 12: Mula li’nde 2008 Yl Zeytin Üretim Deerleri
2008 ylnda zeytin aaç saysnda art gözlenirken, üretim deerlerinde azalma gözlenmektedir. Üretim e yaanmtr. 2006 y nda 94.600 tonluk üretim deeri, 2008 ylnda 34.500 tona dümütür. Milas ilçesinde %35-40’lk bir ürün kayb yaanmtr.
deerlerindeki en belirgin düü Milas ilçesind
l
21
ekil 13: Mula li’nde Zeytin Aac Says (2008)
2008 ylna gelinceye kadar Milas lçesi Mula li zeytin üretiminin yardan fazlasn karlyorken ilk kez bu dönemde %35’lik bir orana ulaabilmitir. Bu durumun temel sebebi 2007 ve 2008 yllarnda yaanan kuraklktr. lçe genelinde yl itibariyle düen ya miktarndaki yetersizlik zeytin üretiminde büyük bir kaybn yaanmasna neden olmutur(ekil 13).
Ayn ürün kayb Aydn, Mula ve Manisa illerinde de görülmütür. Scaklk ile ilgili düük ve yüksek ya da ekstrem deerler zeytinin yetimesini, kalitesini ve verimini olumsuz ekilde etkilemektedir. Düük scaklklar nedeniyle gerçekleen olumsuzluklar, zeytin bitkisi üzerinde ar yaprak dökümü, kabuk çatlamas, kaln dal ölümleri eklinde etkili olur. Yüksek scaklk deerleri ise özellikle zeytin meyvesinin boyutlarnn küçülmesine yol açmaktadr. Ayrca Antalya ve Milas da 44°C'yi aan yüksek scakl lar nedeniyle riskli sahal überal, 2009: 17).
k ar olarak dikkati çekmektedir (Efe, Soykan Sönmez, C
22
ekil 15: Milas lçesi’nde Yllara Göre Zeytin Üretimi (1995-2009)
Görüldüü gibi Milas ve çevresinde yer alan ilçelerdeki zeytin üretimi deerleri incelendiinde 1995-2009 yllar arasnda zeytin üretiminde oldukça belirgin ini çklar gözlenmitir. Bu durum genel olarak yalk zeytin üretiminde, üründen bir yl ürün alnp
23
ikinci yl aacn dinlenme özellii ile açklanabilir. Aaç says ve üretim açsndan Milas bütün dönemlerde Mula ili ilçeleri içerisinde hep ilk srada yer almaktadr. 2008 ylnda Milas ilçesi üretimde ciddi bir azal gösterirken dier ilçelerde üretim ve aaç says açsndan art olmamakla beraber üretimdeki düü Milas gibi belirgin deildir (ekil 15). 2007 ylnda ülke genelinde önemli bir kuraklk yaanmtr. Bu dönemde Milas’ta ya miktarnn 455,8 mm’ye kadar dümesi, 2008 ylnda zeytin veriminin azalmasna yol açmtr.
3.SONUÇ
Türkiye’de yalk zeytine yönelik aaç saysnn %58’i Ege Bölgesi’nde yer almaktadr. Ege Bölgesi’ni %27 ile Akdeniz, %15 Marmara Bölgeleri takip etmektedir. Üretim açsndan ise yine %59’luk üretimle Ege Bölgesi ilk srada yer almaktadr. Akdeniz Bölgesi %23’lük üretimle ikinci srada ve Marmara Bölgesi ise %18’lik üretimle üçüncü srada yer alr. Ülke genelinde yalk zeytin üretiminde Bayndr, Edremit, Germencik, Kemalpaa, Çine, Altnözü gibi ilçeler önemli üretimlerin görüldüü alanlardr. Zeytinliklerin kaplad alan, aaç says ve üretim deerleri açsndan Milas ilçesinin de önemli bir yere sahip olduu söylenebilir. Fakat Milas ilçesi alan ve aaç saysndaki üstünlü emektedir. Çünkü Milas ilçesinde doal artlara daha ba aliyet söz konusudur.
lçede sofralk zeytin üretilmemektedir. Bu durum ilçede yetitirilen zeytin türleri, doal çevre ve beeri çevre faktörleriyle ilgili olup, ilçede zeytinya üretiminin eski çalara dayanan tarihi bir önemi söz konusudur.
l genelinde aaç says, üretim deeri ve kaplad alan bakmndan en yüksek deerlere sahip olan Milas ilçesinde 2008 ylnda yaanan kuraklk nedeniyle üretimde büyük oranda azal gerçeklemitir. Bu durum üzerinde çiftçinin bilinçsiz olmasnn da etkisi büyüktür. Geleneksel sulama teknii, toplama ve depolama, budama yöntemleri ya da budamann yaplmamas gibi sebeplerle üretim deeri büyük oranda azalmtr. Yllar itibariyle üretimin en az olduu dönem 2007 ylnda yaanan kuraklktan dolay 2008 yldr. Buna ramen Mula ilin’de üretimde en yüksek deerin Milas ilçesine ait olduu görülmektedir.
Yine üretim indeyken satlm
ünü son yllarda üretimde gösterm ml entansif anlamda yaplan bir fa
in azalmasna neden olan bir dier faktör ise ürünün aaç üzer as yoluyla aaçlarn tahrip olmasdr. Geni zeytinliklere sahip çiftçilerin ürünü
aaç üzerinde satmasyla birlikte hasadn geliigüzel yaplp, usulüne uygun gerçekletirilmemesi sonucunda zeytin aaçlar zarar görmütür. Bu durum çiftçinin
24
ürünü pazarlama kaygs ile açklanabilir. Ayrca zeytinlerin kasa yerine naylonlarda muhafaza edilmesiyle kg’dan elde edilen ya miktarnda da büyük oranda düülere yol açmaktadr.
lçede “Zeytincilik Enstitüsü”nün kurulmas çiftçiyi bilinçlendirme yönünden etkili olacaktr. Zeytinciliin önemli bir aktivite olduu, sanayinin büyük oranda zeytine dayal olduu ilçede bilinçli üretimin yaplmas ve zeytinciliin gelimesi için bu kurululara ihtiyaç vardr.
nin zeytin tarmnn üstünlüü ilçe açsndan önemli bir potansiyel olup, “altn sv” olarak isimlendirilen zeytinya ilçe ekonomisini canlandracak en önemli üründ
, TUNCEL M., 1978, Ege Bölgesi Corafyas, .Ü. Cor. Enst. Yay. No:99, stanbul.
DURM
KAYA
zeytinyanda markalaamad görülmektedir. Bu duruma sebep olan faktörlerin doru bir analizinin yaplmas kaçnlmazdr. lçenin zeytinya konusunda hak ettii yere kavumas için üretim yaplan yerlerde gerekli kontrollerin yaplmas, makine kullanmnn yaygnlamas için yeterli destein salanmas, çiftçinin bilinçlendirilmesi gerekmektedir.
KAYNAKLAR AAOLU, Y. S., 1987, Bahçe Bitkileri, Ankara Üniversitesi, Ziraat Fak. Yay. No:1009, Ankara.
DARKOT, B.
U, E., 2001, Türkiye Meyve Üretim Yörelerinin Belirlenmesi Konusunda Bir Deneme, Frat Üniv. Sos. Bil. Enst. (Yaynlanmam Yüksek Lisans Tezi) Elaz.
EFE R., SOYKAN A., SÖNMEZ S., CÜREBAL ., 2 Zeytinin (Olea europaea L. subsp. europaea) Yetimesine, Fenolojik ve Pomolojik Özelliklerine Etkisi, Ekoloji Dergisi, S., 70 s., 17-26, Balkesir.
ERTÜRK, M., GÜNER ., 2008, “Mula li’ndeki Belediye örgütlü yerlemelerde Fonksiyonel Deiimler (1985-2000 Dönemi)”, V. Ulusal Corafya Sempozyumu, Bildiriler Kitab, Sayfa: 261-280, Ankara.
KEL, C., 1997, Mula ve Çevresinin klimi, Frat Ünv. Sos. Bil. Enst. (Yaymlanmam Doktora Tezi), Elaz.
KARABA, S., AHN S., 2009, Türkiye Beeri ve Ekonomik Corafyas, Gazi Kitabevi, Ankara
KAYAN, ., 1971. “Gökova ve Çevresinde Fiziki Corafya Aratrmalar”, Ankara Ünv. D.T.C.F. Co. A
N, ., 1979. Mula-Yataan Çevresinin Jeomorfolojisi, Ankara Ünv. D.T.C.F. (Baslmam Doçentlik Tezi), Ankara.
KOCA, N., 2004, “Çanakkale’de Zeytin Yetitiriciliinin Corafi Esaslar”, Marmara Corafya Dergisi. Say:9, s, 119-138, stanbul.
25
Kültür Yaynlar No:4, Ümit Yaynclk ve Matbaaclk, Akara.
TEMU
(www.mi
OKTK, N., HIZ, K., BOZYER, Ü., SEZER S., 2004, Milas Aratrmas 2003, Mula Üniv. Yay. No:47. Rektörlük Yaynlar:27, Mula.
OYBAK, G., 2005, Mula’nn Karya Bölgesi Snrlar çindeki Yörelerde Eski Çalarda ve Gün ncelenmesi, Mula Üniv. Sos.Bil. Enst. Arkeoloji Bölümü, (Yaynlanmam Yüksel Lisans Tezi) Mula.
ÖZIIK, S., 2005, Akdeniz Ülkelerinde Zeytin Üretimindeki Gelimeler ve Türkiye’nin zlemesi Gereken Stratejiler, Panel. stanbul Ticaret Odas Yay. No: 2005-16, stanbul.
ÖZTÜRK, F., YALÇIN M., DIRAMAN H., 2009, “Türkiye Zeytinya Ekonomisine Genel Bir Bak”, Gda Teknolojileri Elektr. Derg. Cilt:4, No.2, Sayfa:35-51, zmir.
TAKIRAN, B., 2004, Sosyal Siyasal ve Ekonomik Yönüyle Milas (1923-1960), Milas Belediyesi
ÇN, E., 1993, “Türkiye’de Zeytin Yetien Alanlarn Scaklk Deikenine Göre ncelenmesi” Ege Co. Der. Say: 7, zmir.
UYKUCU, K., E.,1968, lçeleriyle Birlikte Mula Tarihi (Corafyas ve Sosyal Yaps), As Matbaas, stanbul.
YÜCEL, T.,1990, “Türkiye’de Zeytinliklerin Dal”, AKDTYK, Corafya Aratrmalar Dergisi, C.1, S.2, 1-10, Ankara.
DE 1935-2000 Ge
TUK, ADNKS, 2007
Milas Tarm lçe Müdürlüü Zeytincilik statistikleri 2010
las.bel. gov.tr).
Frat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Frat University Journal of Social Science Cilt: 21, Say: 1, Sayfa: 27-36, ELAZI-2011
SEFA KAPLAN’IN DÖNME DOLAP GÜNLER SML R ÜZERNE BR TAHLL DENEMES
An Analysis of an Essay on Sefa Kaplan’s Poem Named “The Days of Ferris
Tark ÖZCAN1
Sefa Kaplan modern görüntüler içere limiyle yirminci yüzyln güçlü airlerinden birisidi
os, çlk
.
r. Münzevilikteki srar onun okuyucudan uzak dümesine vesile olmutur. Kald ki okuyucunun can cehenneme ibaresi, onun okuyucuya yaranmak veya okuyucu tarafndan anlalmak gibi bir niyetinin olmadn göstermesi bakmndan önemlidir. Mistik ve materyalist deneyimlerden uzak iiri daha çok can yan(g/k)s niteliindedir. Onun iirlerinden tedirgin bir ruhun sonu gelmez çlklar yükselir. lk iir kitab Sürgün Sevdalar’yla birlikte karmzda sesini bulmu ve iir sanatn tanyan usta bir airi görürüz. Biz, bu çalmamzda onun ilk kitabndaki Dönme Dolap Günleri isimli iirini inceleyerek bir airin iir yazma yeteneinin ipuçlarn bulmaya çalacaz.
Anahtar Kelimeler: Sefa Kaplan, modern iir, kompozisyon düüncesi, ka
ABSTRACT oets who show
f poetry. His persistency on reclusion caused him to be far away from his readers. Besides that, the expression “reades go to hell” is an important sign that he hes no intention to be understood by the readers or make up to his readers. His poem which is long way off the experience of mystic and materialistic defines himself to be hurt. There are always endless screams of irritated spirit in his poets. We recognize him with his first poem book called ‘Exiled Loves’ and find him as a skilful poet who knows the art of poem very well. In this study we are going to examine his first poem named “The days of Ferris Whell” and try to find out the clues of the ability of writing a poem by a poet.
Key Words: Sefa Kaplan, Modern poem, composition of an idea, chaos, scream
1 Doç. Dr., Frat Üniversitesi nsani ve Sosyal Bilimler Fakültesi Türk Dili ve Edebiyat Bölümü,
Elaz; [email protected]
DÖNME DOLAP GÜNLER
tarih insan ve iir sonsuz haritalarm bir mendil naklayp içine dolanrm dolan dur dönme dolap bu boluk baka nasl kapanm çarlarda ak- memnû günleri ayrks otlar gibi sarm evin yüzünü mutfaklarna girsem fincanlar bo gelir ne/dense her hayatn daha çok ba/ botur aykr özsularda sonlar samal inek eski bir sarnç gibi sorgusu tamamlanm sznts gizliden okyanuslar devirse geçmeye bu kydan gemileriniz hani götürmez bu yelkenler sizi buradan öteye krmz ipeklerde leke büyür de büyür ördüüm pencereler üstüme kapanrken ar aksak çekingen gülüleriniz gelir bir sevdâ ykmna rmaklar bezemiim söyle kalbim sen imdi ne yandan yaralsn
simden çerie Varlk, kendisini ikâme ettii yeryüzüyle ifade eder. Onun içine doduu bu
dünyayla olumlu ve anlaml bir çabas varsa özne ve nesne düzeyinde olumlu birlik kurulmu demektir. Ancak genel geçer bir varlk olan bu dünya, özneye bu hazz dorudan doruya vermez. Öznenin özel gayreti ve ruhsal istemi böyle bir dünya için arttr. Ksacas bir istenç nesnesi olarak dünya tam da öznenin istedii gibi olmaldr. Yani istenmeli ve takdir edilmelidir. Öznenin böyle bir tasarm yoksa veya frlatldn sanyorsa bu farkllk onu yorar. Yorgun ve tedirgin özne, eylerin mahiyetini anlamakta güçlük çektii için diline sadece çlk taklr. Bunun için iir, modern dünyay anlamakta ve anlamlandrmakta güçlük çeken insann çldr.
28
Sefa Kaplan’n Dönme Dolap Günleri...
iire adn veren Dönme Dolap Günleri iir dilinin tarihsellii içerisinde ikili bir anlam alanna tabidir. Bunlardan birincisi çocuklua dönük geçmite yaanm ve tamamlanm olutur. Geçmi, özneyi sürekli olarak kendi yurduna davet eden bir cazibe merkezidir ve özne, çocukluun bu düsel evrenine kar sürekli bir çekili halindedir. Çocukluk –sürgün ülke-, o arada durduu sürece air, dna atld bu altn ülkenin kapsn çalacaktr. Çünkü ileriye doru gittikçe çocukluk evreni mistik, mitik ve düsel bir nitelik kazanr.
Dönme Dolap Günleri ifadesi ikinci olarak zamann iz düümü olan günlerin (hayatn) biteviyeliini ve tek düzeliini vurgular. Özne, öz duyarln besleyen düsel zamann doyumsuz vurgulamalarndan herhangi bir haz almamaktadr. Çünkü öteye dümütür ve dönmek ibaresi özündeki var olu eksenini ifade etmek yerine zamann bir tüketim nesnesine dönütüünü imler. Bütün üretici enstrümanlarn yitiren zaman boluk duygusuyla birlikte kaos üretmektedir. Bir bakma üretici ve etkili bir eleman olan zaman dönme dolap ibaresiyle tek düzeliin dar çemberine sktrlarak tüketen, bozan ve yutan etkisiz bir eleman haline gelmitir. Buradaki çembersellik aslnda zamanla ilgili deildir; biteviyeleen hayatla ilgilidir. Aristo’nun ifadesiyle: Çünkü zamann özünde çembersel yer deitirme ve devinim esastr. Zaman devinimle, devinim de zamanla ölçülür (Aristoteles, Augustinus-Heddeger 2007: 38). air, baln bu anlam farllndan istifade ederek okuyucunun ilgisini iirine çekmeye çalmaktadr.
Tarihten Mendile, iirden Naka Giden Yol iir sanat dilin estetik etkinlik alandr. Dil, estetik bir operasyona tabi tutularak
günlük dilin sradanlndan kurtarlr. air, dilin bütün imkânlarn kullanarak gerçeklik vehmiyle birlikte youn, anlam yüklü, somut, karmak, ritimli ve biçimsel (nce 2001: 17- 18) bir iir yazmaya çalr. iir, bir ykma ve yapma iidir. Kendisine kadar gelen dili ykp yeniden yapamayan hiçbir air güçlü bir air deildir. iir, gelenekle beslenir; yenilikle, büyür. Sefa Kaplan, geleneksel dilin figürlerini tuzaa düürerek yeni dil dizgeleri kurmann kaliteli bir iir için art olduunu bilmektedir.
iirinin ilk msranda tarih, insan ve iir gibi üç evrensel figürle karmza çkmaktadr. Ayn msrada bu üç evrensel figürü sonsuz ve harita kelimeleriyle badatrarak bir airin evrensel iir düzlemiyle olan sk ve kopmaz balar üzerinde durmakla kalmaz; batl terminolojiyle kolektif men (ortak adam) ibaresine de gönderme yapar. Böylece insanln en eski ve evrensel kaynaklarna uzanarak bir alan genilemesi salamtr. Sonsuz kelimesinin kullanlmas airin yöneldii kaynaklar göstermesi bakmndan önemlidir. kinci msrada ise bir simetri sanat olan leff ü ner araclyla
29
tarihin karsna mendil, iirin karsna da nak figürlerini çkarr. Bu simetrik figürleri karlatrdmzda tarih ve iirin evrensellii ve anlam genilii karsnda mendil ve nakn ferdilii ve anlam darl dikkatimizi çekmektedir. Kullanlan figürlerdeki anlam aralnn bu kadar farkl olmas düündürücüdür. Üstelik ikinci msran sonunda içinde dolanrm ibaresinin kullanlmas dikkat çekicidir. Mendil naklamak etkin ve bilinçli bir eylemi, dolanmak ise ferdilii ve içine kapanmay çartrmaktadr
iir, evrensel bir sanattr; fakat ahsi bir yaratmann ürünüdür. Kendi ipekten kozasna dolanan air, sanat eserinin ferdi bir çilenin sonucunda ortaya konulacana inanmaktadr. Birinci msrada anlam alan itibariyle genileyen iir, ikinci msrayla birlikte anlam daralmasna uramaktadr. airin amac; iiri yüzeysel ve derin yapda farkllatrarak anlam alann geniletmektir. iirin derin yapsndaki anlam ve görüntü dünyas, içbükey ayna ilkesine göre düzenlenmitir. Her hesap okuyucuyu zora sokmak ve iiri anlalmaz klmak adna yaplmaktadr. Eriilmez olmak… Bütün mesele bu… Ancak Sefa Kaplan, bunu yaparken hiç srtmyor. Çünkü dil organizasyonlarnda hiçbir zorlama olmad gibi; basit ve sadede mükemmeli aryor.
Bu Boluk Nasl Dolar? airin bilinçaltn dölleyen kkrtc sözcüktür. Buna Rifatterre’in tanmyla matris
diyebiliriz. iirde metne dönütürülen sözcük veya cümle konumundaki matris (Riffaterre 1978: 82) bilinçaltnn çeperine çakldr. Tpk maarann duvarlarna aslan yarasalar gibi iirdeki dier sözcükler, airin bilinçaltndaki matrisin etrafnda önem derecelerine göre sralanrlar. Hepsinin amac matris konumundaki sözcük veya ibareyle bir biçimde ilikiye girmektir. Matris bir bakma ar kovanndaki ana kraliçedir. Her ey onun etrafnda döner ve ona hizmet eder.
Bu iirdeki matris boluk kelimesidir. iirdeki anlam öbekleri ve imge düzeni onun etrafnda ekillenmektedir. Ancak air, bu boluk duygusunu vermek için birbirlerinden farkl imge yaplamasna giderek genel görüntü dünyasnn üzerini çizmektedir. Amac; allm imge kompozisyonunu (emsiyesini) alt üst ederek anlam iirin derin yapsna sokmaktr. Dolan dur dönme dolap ibaresiyle her türlü yaratc etkinliini yitirmi; sadece kendisini soluyarak içine kapanan bir dünya halinden bahsetmektedir. Sürekli olarak kendisini yineleyen bu dolabn eylemlerinin tek bir sonucu vardr: Kaos veya büyük boluk duygusu…
Ben’in araynda düzen düüncesi hakimdir. Ancak dünya da ben’e ramen ve ben’in dndaki güçler tarafndan ekillendirilmektedir. Nesnel gerçekliin oluturduu karmak yaplama trajik bir mahiyet kazanarak airin dünyasndaki kara deliin
30
büyümesine yol açyor. Büyük boluk, airin beninden balayarak ayrks otlar gibi evi ve bütün evreni kuatmaktadr. Oysa “evimiz bizim dünya köemiz ve ilk evrenimizdir. Ev, gerçek bir kozmostur. Sözcüü tüm anlamlaryla kapsayan kozmos” (Bachelard 1996: 32). airin dünyasndaki büyük boluk öylesine bir hal almtr ki binlerce ylda oluan bu mekân algsn ters yüz etmektedir. Çürüme ve yok olu ben’in kutsal tapna ve koruna konumundaki evin duvarlarna da sirayet etmitir. Evin ölümü annenin ölümüdür. Bu sebeple özne için her türlü kaç ve kurtulu umudu tükenmitir. Bütün dourgan simgelerini yok oluun karanlk kucana terk eden özne, son bir umutla kozmosun, dostluun ve sevginin simgesi olan elin yapp yürein onaylad ve dudan dedii kahve fincanna uzanr. Fakat her eyin nafile olduunu görür. Çünkü evin kutsal koruyucusu ak da yokluun insafsz eli tarafndan kap dar edilmitir. Kendi içine kapanan özne, ak içselletirmek yerine kendi benliini kutsallatrmakta ve tiranlaan ben, her türlü deeri tüketerek farknda olmadan kendi sonunun ölümcül tohumunu büyütmektedir. Büyük boluk akn tarihi yerine gövdenin tarihini –yasak ak- yazmaktadr.
iirin üçüncü bölümüne hayatn boluunu vurgulayarak balayan air, varln brakld yere yani dünyaya ve hayata yönelmektedir. Balangç itibariyle dünya içerisinde ikâme edilmi hayatn ba boluuna vurgulamalar yaparak bu boluun aykrlktan kaynaklandn belirtmektedir. Özne, içerisine doduu dünya halinde ve kendi parltsnda böyle bir aykrlk buluyorsa insan hayatnn sürekli boalan yanna yönelecektir. Hedegger’in ifadesiyle: “Dünyay varolusal ve kullanma yönelik otantik ilgide kavrayamayacaktr” (Çüçen 1997: 40). Böylece dünya sorununu daraltan air, boluk düüncesine ulamaktadr. Kendini uzam ve zaman içerisinde hazr bulan öznenin varlkla olusal bir ba kuramamas düündürücüdür. Çünkü “Dünya içinde varlk olmak Dasein’a verilmitir. O kendini dünya içinde bulmutur. Dünya –içinde- olmak, onun varolusal karakteridir” (Çüçen 1997: 34). Dünya içerisinde varlk olmas münasebetiyle Dasein dünya eyleri karsnda kayg ve ilgi duyar. Bu onun yaratlnn bir gereidir. O, bu dünyay seçmemi aksine indirilmitir. Sürgün ülkede sürekli seçmek zorunda oluu ve her an dünyann dna atlma endiesi, onun en büyük kaygsdr. Bu kayg, onun dier varlk alanlaryla olan ilgisini olumsuz yönde etkilemektedir. Eyada hiçbir akn ve içkin özellik bulamayan özne, yaad dünyann dna dütüünü görmektedir. Cazibe merkezi olmas gereken dünya bir bakma tarif edilemez aykrlklarn barnd dünyadr. Özne, bu dünyann içerisine doacak ve anlam veremedii tek düze bir hayat yaadktan–saldktan- sonra ölümün kara deliinden yok oluun karanlna atlacaktr. ndirilmek ve atlmak, öznenin tesadüfler üzerine kurulu hayatn izah eden iki önemli
31
eksik de olsa sorgusu tamamlanm bir hayattr. Doaldr ki öznenin kendi kendini sorguya çekmesi veya kendi varln aratrmasnn bütün sonuçlar hiçbir yerdelie (yerde bulunmamaya) çkar. Bu da özneyi endieye sevk etmektedir.
Dünya, büyük ah yapttan kopu sürekli, ebedi ve evrenseldir. Bu katlanlmaz ac karsnda öznenin yapaca tek ey yaanmam duyarlklar hayâl havuzunda toplamaktr. Hayat, bir defaya mahsus olmak üzere ödünç verilmi ve her yaanmlktan sonra imdinin gerisine dümü; ksacas eskimitir. Eski bir sarnç gibi devrini tamamlayarak kendi beninin üzerine kapanan özne, geçmi yaantsn (mazisini) her an birikimleyerek (okyanusa dönütürerek) ve çoaltarak kar topu gibi büyütür. Mazi, tpk okyanustaki inci tanesi gibi özneyi geçmi duyarlna –kendi yurduna- davet eder. “Uzak geçmi, bir imgenin parlamasyla, yanklanmalarla titreir ve bu yanklanmalarn hangi derinliklere yansyaca, nerede sönecei hiç kestirilemez” (Bachelard 1996: 8). Ancak hayat bir defaya mahsus olmak üzere ödünç verilmitir ve öznenin onu bir kez daha snama ans yoktur. iirdeki gemi metaforu araclyla vurgulanmak istenilen ey, öznenin maziye geri dönüünün imkânszldr.
Özne burada; tam o aradadr ve yaam her an kendisini yineleyerek mazinin korkunç ve dönülmez sularna gömülmektedir. Ksacas devrini tamamlamaktadr. Bergson’un ifadesiyle: “Gerçek olan, bizim çektiimiz birtakm basit enstantane fotoraflar olan durumlar deildir; bu dahi deiiklik dilidir, tersine olarak gerçek olan ey aktr, intikal sürekliliidir, deiikliin kendisidir. Bu deiiklik bölünemezdir” (Bergson 1986: 11). Geçmie ait bu enstantaneler, sadece hatrlama teknii sayesinde idrak edilebilir. Gelecei hayal yoluyla kurabilen özne, geçmii hatrlayarak maziye bir kez daha dönememenin ümitsizliiyle hayflanr.
imdi ve burada olan özne, geçmie dönüün imkânszlyla kvranp dururken gün nn vurduu krmz perdelerde hayatn boluunu imleyen leke gün geçtikçe büyümektedir. Çürüme ve eskime, kozmos ve düzenin temsilcisi konumundaki evin perdelerinden balayarak yersizlik ve yurtsuzluk itkisiyle birlikte özneyi özdenetime almtr. Her doan günle birlikte öznenin, d dünyayla olan balarn kuvvetlendirmesi gerekirken aksine; özne, bütün d çarlara kapal bir biçimde duyu yitimine urayarak büzüldükçe büzülmektedir. Sadece geçmie ait unutulmaya yüz tutmu –ar aksak- gülücüklerdir hatrlanan.
ark edebiyat bir gönül edebiyat olduu için soyut temalar etrafnda ekillenen bu edebi gelenek daha çok yklan bir ak istiaresinin külleri arasnda boy vermitir. Bir
32
bakma Türk edebiyat daha çok ölüm, hüzün ve ayrlk temalar etrafnda ekillenmitir. Bu itibarla akn ayrlk yan vuslattan daha arlkl bir kullanma sahiptir. Cumhuriyet dönemi Türk iirinde parçalanm bir mparatorluk ve dünya görüünün getirdii melankoli ile çada sanatkârn kaosa yöneldiini görmekteyiz. nsicaml bir dünya görüünden uzaklamak da bu problemler arasndadr. Bu yüzden günümüz insannn problemleri ve çkmazlar düne göre çok daha köklü ve derindir. Çada sanatkâr kaostan besleniyor diyebiliriz. Son iki msrada sevda ykm ibaresiyle dile getirilen ark edebiyatnn daha çok hüzün, ayrlk ve ölüm gibi temalar etrafndaki ekillenmesidir. Irmaklar bezemek kelime grubuyla anlatlmak istenilen eyse geleneini bu temalar etrafnda kuran Türk iirinin kendisidir. Son msrada ise air olmann yaral bir benlie sahip olmaktan geçtiine dair bir vurgulama yaplmtr. Kalbin hakikatiyle iirin biçimlenii arasndaki ilikiyi fark eden özne, muhatap ald kalbine iirin kaynana dair ilginç bir soru yöneltmektedir: Ne yandan yaralsn… Çünkü o, iirin asl kaynann kalp olduunu ve kalbi kanamayann air olamayacan bilmektedir. Ne yana ibaresiyle de derdin mahiyetine dair küçük bir sorgulama yapmaktadr.
Kompozisyon düüncesi veya biçimsel söylem Varolanlar, özünü bir biçimle ortaya koyduklarna göre biçim, varln özünde
önemini koruyan ilk ilkedir. Her varlk, kendisini bir biçimle ifade eder. Bunun için biçim, varl tanmlayan ve onun dinamik sükûnetini kendi içerisinde barndran ilke olarak bir cazibe merkezidir. Çünkü her varlk, kendi biçimiyle özgün ve tektir. Yeryüzünde baka bir karl da yoktur.
Kant, “güzellii bir eyin madde ve mevzusu deil, formu belirler” (Eriirgil 1997: 319) ibaresiyle biçimin önemini vurgularken; oklovski, “sanat, biçim yaratmadr” (Todorov 1995: 56) ifadesiyle biçimin önemini ayn dorultuda kullanlm farkl kelimelerle izah etmeye çalr. nsana has düünce biçimlenmedikçe zaman içindeki devinimini yitirmektedir. Schelling’in ifadesiyle: “Biçim, zaman ve uzam sanatdr. iir, vezin ve kafiye gibi saymaca yönüyle zamana (musikiye); bir uzam içerisinde yüzeylemeye doru gidiiyle de mekâna (resme) yaslanr”(Soykan 1995: 138).
iirde biçim, yeni bir eylem eklidir ve bu eylemin iç ilkesi dildir. iire ait bütün unsurlar, dil tarafndan ekillendirilmektedir. Biçim de dil tarafndan oluturulan bir örgütlenmedir. Boris Eyhanbaum’un ifadesiyle: “Yaznsal yaptn biçimi dinamik bir biçim olarak hissedilmelidir. Yaptn birlii bakml ve kapal bir kendilik deil özgül bir geliimi olan dinamik bir bütünlüktür. Öeleri birbirine bir eitlik ya da toplama iaretiyle deil, dinamik bir balam ya da bütünleim iaretiyle balanr” (Todorov
33
1995: 56). Ancak bu dil, kendi dndaki bütün dillerden farkllaarak yeni bir dil hüviyeti kazanr. Dilin örgütledii bu yap, kendisini dil olmaktan daha çok örgensellemi biçim olarak ortaya koyar.
Her iir, kendi biçimini kendisi üretir ve her iir, kendi biçimiyle tek ve müstesnadr. Biçim, dilin genel kullanmlarnn dnda bir defaya mahsus olmak üzere kullanld yeni bir dildir. Esiz ve benzersiz olmasyla da tektir. Bunun için; “içerik nasl her eser için ayr ise, bunun kart olan biçimin de her eser için ayr ve kendine özgü olmas gerekir” (Boran 1994: 152).
Sefa Kaplan’n, dil konfigürasyonlarn zengin bir biçimde kulland iirinde göze batan ilk özellik kompozisyon düüncesidir. 2/4/5/4/2 eklindeki msra kümelenmesi geleneksel kalplara uygun bir bölümleme olmasa da kendi içerisinde bir tutarlla sahiptir. Tarih, insan ve iir sonsuz haritalarm msra kompozisyondaki giri paragrafn andran bir hüküm cümlesi niteliindedir. Daha sonraki bölümlemeler, özgün imgelerle boluk düüncesini younlatran ve temay gelitiren bir mahiyete sahiptir. air, dolanp durmak, boluk, kapanmak, ayrks ot, bo, ba bo, aykr, samal inek, leke büyümesi, ar aksak, sevda ykm, kalp yaralanmas gibi sözcüklerle temasn gelitirerek okuyucusu üzerinde kaotik bir intiba uyandrmaya çalmaktadr. Ayn kelimelerden hareketle kurulan “mendil naklayp içine dolanmak , ak- memnû günleri, evin yüzü, aykr özsularda samal inek, sznts gizliden okyanuslar deviren eski bir sarnç, ar aksak çekingen gülüler ve bir sevda ykmna rmaklar bezemek gibi özgün imgeler, allmam söyleme biçimleriyle iiri müphem klarak youn, anlam yüklü ve karmak bir hâle getirmektedir. Lirik bir payanda üzerine konulandrlan son iki msra ise kompozisyonun final –sonuç- bölümüdür. Bu bölüm, sayp dökülenlerin arkasndan öznenin kendisiyle –kalbiyle- hesaplat bir bölümdür. iirin tümü son iki msran ortaya çkmas için yazlm gibidir. iirdeki dizilim sistemi ile eylem tarz –dramatik eri- arasnda da kayda deer bir iliki görülmektedir. Örnein, dönme dolabn hareketlerine uygun bir msra kümelenmesi söz konusudur. lk iki ve son iki msralarn dizilimi eylem itibariyle dolabn balangç ve duru zamanlarn anmsatmaktadr. Ara dizilimlerdeki 4’lü ve 5’li msralardan oluan bölümlerde dolabn hz ekstern noktaya ulamaktadr. çerik deitikçe buna paralel olarak iirdeki ses ak da deimektedir.
Sonuç Modern iir, yeni görüntüler yaratan üretici bir iirdir. Bu görevini geleneksel dilin
yasalarn krmakla baarl bir biçimde yerine getirir. Bu krma ii yeni bir anlam ve yeni bir görüntü yaratmak için airin denedii bilinçli bir edimdir. Yapy temelinden sarsan ve
34
bozan bu eylem, yeni bir yaratma eylemidir ve iirin yorgun düen klasik normlarna kar alnm bir tavrdr. Ayn zamanda eski iir aacna kar atlm bir tatr. Atlan ta, onun doasn sarsacak ve içten yeni bir dil yaratc ayaklanmay balatacaktr. Bunun için modern iir, geleneksel iire kar bir bakaldrdr ve yap bozucudur. Onun formülü u iki kelimeyle izah edilebilir: Ykmak ve yapmak. Çünkü iiri dorular kurar, yanllar yürütür. Güçlü airler, çan ihtiyaçlarna cevap veremeyecek kadar yorgun düen ve biteviyeleen iir biçimlerini ykarak/gündemden kaldrarak günümüz insannn ihtiyaçlarna cevap verecek yeni türleri ve biçimleri yaratrlar.
Sefa Kaplan, Dönme Dolap Günleri isimli iirinde geleneksel iirin düz ayna metaforunun biçim, dil ve imge anlayn ykarak modern iirin içbükey ayna metaforu araclyla iirin derin yapsnda görüntü ve anlam farkllamasna gitmektedir. Böylece bilinçli bir edimle kapal ve müphem söylenilen iir, okuyucunun ufkuna uygun bir hâle getirilmitir. Ksacas ilgili iir gelecein dili olmak adna biçim ve anlam bakmndan bir hayli zenginletirilmitir. Özellikle 4/5/4 dizilimindeki gelime bölümünü oluturan msralar sradan okuyucunun seviyesini aacak çarmlar üzerine oturtulmutur. iirin balangcnda insan tekinin problemi olarak gösterilen büyük boluk düüncesinin evrensel insann önemli bir çkmaz olduunu göstermek için “krmz ipeklerde leke büyür de büyür” msrayla kaosa evrensel bir mahiyet kazandrlmaktadr.
Sefa Kaplan, bu iirinde Cumhuriyet dönemi Türk iirinde dille her türlü deneyime girerek iir dilini çrndan çkaran kinci Yenicilerin dildeki tutumlarn benimsememitir. O, imgelerini geometrik bir nizamla kurarak öz iir yolunda mesafe almay tercih etmektedir. Onun iirlerinde birbirleriyle ilgisiz gibi görülen msralar, güçlü bir airin bilinçalt patlamasdr. iir dilini prizmadan geçirerek çoul okumalara müsait bir hâle getirmitir
Cumhuriyet d

Journal of Social Science - FIRAT

Documents

Transcript of Journal of Social Science - FIRAT