Jornadas EA 2016.pdf

download Jornadas EA 2016.pdf

of 18

Transcript of Jornadas EA 2016.pdf

  • 8/16/2019 Jornadas EA 2016.pdf

    1/18

    GASTEIZKO INGURUMEN HEZKUNTZARI BURUZKO IV. JARDUNALDI TEKNIKOAKIV JORNADAS DE EDUCACIÓN AMBIENTAL DE VITORIA-GASTEIZ

    GASTEIZKO INGURUMEN HEZKUNTZARI BURUZKO IV. JARDUNALDI TEKNIKOAK"Ingurumen hezkuntza XXI. mendeko lorategi botanikoetan"

    Ataria, 2016ko ekainaren 2a

    LABURPENA

    Lorategi botanikoak beti egon dira lotuta heziketa, prestakuntza eta zientziarenzabalkundearekin. XX. mendearen bukaeratik, eta bereziki XXI. mendean, lorategibotanikoek ingurumen-hezkuntza oinarrizko zeregintzat hartu dute, gizateriak aurreegin beharreko ingurumen erronkak kontuan izanik.

    Oraingo honetan, AIMJB-Lorategi Botanikoen Iberiar-Makaronesiar Elkarteko zenbaitlorategi botaniko espainiar eta portugesetako ingurumen-hezkuntzako kabineteakezagutzeko aukera izango dugu, zeinek ibilbide luze eta oparoa urratu baitutehezkuntza estrategiak, programak eta edukiak garatzen.

    IV JORNADAS DE EDUCACIÓN AMBIENTAL DE VITORIA-GASTEIZ"La Educación Ambiental en los Jardines Botánicos del siglo XXI"

    Ataria, 2 de junio de 2016

    RESUMEN

    Los jardines botánicos siempre han estado ligados a la docencia, la formación y ladivulgación científica desde su creación. Desde finales del pasado siglo XX y sobre todoen el siglo XXI, frente a los retos medioambientales a los que se enfrenta la humanidad,los jardines botánicos han adoptado la Educación Ambiental como una de susfunciones básicas.

    En esta ocasión tendremos la oportunidad de conocer la experiencia acumulada en losgabinetes de educación ambiental de varios jardines botánicos españoles yportugueses pertenecientes a la Asociación Ibero-Macaronésica de Jardines Botánicos(AIMJB) con una larga y nutrida trayectoria en el desarrollo de estrategias, programas y

    contenidos educativos.

  • 8/16/2019 Jornadas EA 2016.pdf

    2/18

    GASTEIZKO INGURUMEN HEZKUNTZARI BURUZKO IV. JARDUNALDI TEKNIKOAKIV JORNADAS DE EDUCACIÓN AMBIENTAL DE VITORIA-GASTEIZ

    HITZALDIEN LABURPENAK - RESUMEN DE PONENCIAS

    LA EDUCACIÓN EN EL REAL JARDÍN BOTÁNICO, CSIC

    María Bellet SerranoKultura Zientifikoko Unitatearen arduraduna. Errege Lorategi Botanikoa, CSIC

    Jefa de Unidad de Cultura Científica. Real Jardín Botánico, [email protected]

    El Real Jardín Botánico es una institución con más de 260 años de historia, queaúna la conservación de colecciones de plantas vivas, la investigación en plantas y

    hongos y la divulgación. Es este último sentido, el RJB tiene un programa educativoy una estrategia de comunicación que trata de divulgar los avances científicos queen él se generan y de aumentar el conocimiento del mundo vegetal en nuestropúblico.

    mailto:[email protected]:[email protected]:[email protected]

  • 8/16/2019 Jornadas EA 2016.pdf

    3/18

    GASTEIZKO INGURUMEN HEZKUNTZARI BURUZKO IV. JARDUNALDI TEKNIKOAKIV JORNADAS DE EDUCACIÓN AMBIENTAL DE VITORIA-GASTEIZ

    HITZALDIEN LABURPENAK - RESUMEN DE PONENCIAS

    SCIENCE EDUCATION: IMPORTANCE OF INTERPRETATION OF GREEN SPACES WITHIBSE

    Ana Cristina TavaresMuseu da Ciência, Universidade de Coimbra

    [email protected]

    Questioning is a good starting point for educational activities and research and thebasis of the methodology Inquiry Based Science Education (IBSE), centered around thestudent and his research in the construction of knowledge (1). By examining facts and

    natural phenomena, the interpretation of green spaces with IBSE methodologyfacilitates and motivates science education.

    One example is the training course for teachers and educators "Inquire Project:biodiversity in education and sustainability" (1, 2). Deepening the understanding ofIBSE applied in formal and informal models, favoring the teaching-learning student-centered and "outside the classroom", refers to the questioning and investigation ofscientific phenomena on biodiversity and climate change, curriculum of 2 nd and 3 rd cycle of basic education (2). Crossing these topics, the participants are the protagonistsin IBSE practice sessions, following the Educational Garden Program (3), andemphasizing three classes: "Let's embrace the trees", "Explorers in the Garden" and"Students scientists in the Garden-Ecomata "(4-6). To enrich the knowledge of thegarden collections and interpretation, trainees engage easily and feel encouraged andmore inspiration and confidence to promote new educational activities with theirstudents (10-14 years), designed in sharing with their peers and with the support oftrainers.

    The training evaluation shows an improvement in competence, participation, interestand motivation of participants and their students with innovative and replicableprojects using the IBSE methodology in relevant curriculum subjects (6).

    The course of IBSE-INQUIRE training, adaptable to the interpretation of any green

    space, results in true education into practice by being integrated in schools, promotingscience knowledge of students, professional improvement of teachers, representing aninnovative alternative for effective Education in Science.

    Keywords: Science Education; IBSE methodology; professional development;curriculum improvement.

    Referências:

    1- Bromely, G., Regan, E., Kapelari, S., Dillon, J., Vergou, A., Willison, J. Bonomi, C.,Paiva, I., Santos, J. & Tavares, A.C. (2013). O manual do curso Inquire, Projeto INQUIRE,2013, Coimbra, Portugal. Coimbra Inquire manual Course for teachers and educators.

    http://www.inquirebotany.org/uploads/files/FCTUC%20Portugal/FCTUC%20-%20manual%20do%20curso%20INQUIRE%20COIMBRA.pdf

    mailto:[email protected]:[email protected]://www.inquirebotany.org/uploads/files/FCTUC%20Portugal/FCTUC%20-%20manual%20do%20curso%20INQUIRE%20COIMBRA.pdfhttp://www.inquirebotany.org/uploads/files/FCTUC%20Portugal/FCTUC%20-%20manual%20do%20curso%20INQUIRE%20COIMBRA.pdfhttp://www.inquirebotany.org/uploads/files/FCTUC%20Portugal/FCTUC%20-%20manual%20do%20curso%20INQUIRE%20COIMBRA.pdfhttp://www.inquirebotany.org/uploads/files/FCTUC%20Portugal/FCTUC%20-%20manual%20do%20curso%20INQUIRE%20COIMBRA.pdfmailto:[email protected]

  • 8/16/2019 Jornadas EA 2016.pdf

    4/18

    GASTEIZKO INGURUMEN HEZKUNTZARI BURUZKO IV. JARDUNALDI TEKNIKOAKIV JORNADAS DE EDUCACIÓN AMBIENTAL DE VITORIA-GASTEIZ

    2- Tavares, A. C., Silva, S., Bettencourt, T. (2015) Advantages of applying IBS E method:the Coimbra Inquire Course case-study. 6 th WORLD CONFERENCE on Educational

    Sciences (WCES 2014), Procedia-Social and Behavioral Sciences , 191: 174-178 ( ElsevierISSN: 1877-0428).

    http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1877042815027974

    3- Tavares, A.C. (2015). Educação em Jardins Botânicos – 16 anos de experiência. Málaga: Eumed - Universidade de Málaga. 227 Pgs. ISBN-13:978-84-16036-97-4; Nº deRegisto: 2015008167. In: http://www.eumed.net/libros-gratis/2015/1442/index.htm

    4- TAVARES, Ana Cristina P.- “Let’s hug the trees ? ” - “O/El Botânico”, Revista da Associação Ibero-Macaronésica de Jardins Botânicos , 5:45-46. Setembro 2011.http://www.elbotanico.org/revista5.html

    5- TAVARES, Ana Cristina P.- “Ecomat a: estudo de um ecossistema terrestre” - “O/ElBotânico”, Revista da Associação Ibero-Macaronésica de Jardins Botânicos , 6: 40-43.2012. http://www.elbotanico.org/revista6.html

    6- TAVARES, A.C.P. (2013) Explorers in the Botanic Garden: an IBSE model onbiodiversity and climate change. O/El Botânico , Revista da Associação Ibero-Macaronésica de Jardins Botânicos, 7:47-50. http://www.elbotanico.org/revista7.html

    7- Tavares, A. C., Silva, S. & Bettencourt, T. (2015). Advantages of Science EducationOutdoors through IBSE Methodology, in Patrick Blessinger, John M. Carfora (ed.)Inquiry-Based Learning for Science, Technology, Engineering, and Math (Stem)Programs: A Conceptual and Practical Resource for Educators (Innovations in HigherEducation Teaching and Learning, Volume 4) Emerald Group Publishing Limited,pp.151-169. 10.1108/S2055-364120150000004010. 4 Editor(s): Patrick Blessinger, JohnM. Carfora ISBN: 978-1-78441-850-2 eISBN: 978-1-78441-849-6.

    http://www.emeraldinsight.com/doi/10.1108/S2055-364120150000004010

    http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1877042815027974http://www.eumed.net/libros-gratis/2015/1442/index.htmhttp://www.eumed.net/libros-gratis/2015/1442/index.htmhttp://www.eumed.net/libros-gratis/2015/1442/index.htmhttp://www.elbotanico.org/revista6.htmlhttp://www.elbotanico.org/revista6.htmlhttp://www.elbotanico.org/revista6.htmlhttp://www.elbotanico.org/revista7.htmlhttp://www.elbotanico.org/revista7.htmlhttp://dx.doi.org/10.1108/S2055-364120150000004010http://www.emeraldinsight.com/doi/10.1108/S2055-364120150000004010http://www.emeraldinsight.com/doi/10.1108/S2055-364120150000004010http://www.emeraldinsight.com/doi/10.1108/S2055-364120150000004010http://dx.doi.org/10.1108/S2055-364120150000004010http://www.elbotanico.org/revista7.htmlhttp://www.elbotanico.org/revista6.htmlhttp://www.eumed.net/libros-gratis/2015/1442/index.htmhttp://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1877042815027974

  • 8/16/2019 Jornadas EA 2016.pdf

    5/18

    GASTEIZKO INGURUMEN HEZKUNTZARI BURUZKO IV. JARDUNALDI TEKNIKOAKIV JORNADAS DE EDUCACIÓN AMBIENTAL DE VITORIA-GASTEIZ

    HITZALDIEN LABURPENAK - RESUMEN DE PONENCIAS

    EDUCAÇÃO EM CIÊNCIA: IMPORTÂNCIA DA INTERPRETAÇÃO DE ESPAÇOS VERDESCOM IBSE

    Ana Cristina TavaresMuseu da Ciência, Universidade de Coimbra

    [email protected]

    Questionar é um bom ponto de partida para atividades educativas e de investigação ea base da metodologia Inquiry Based Science Education (IBSE ), centrada à volta doaluno e da sua pesquisa na construção de conhecimento (1). Ao examinar factos efenómenos naturais, a interpretação de espaços verdes com a metodologia IBSEfacilita e motiva a Educação em Ciência.

    Exemplo disso é o curso de formação para professores e educadores “Projeto Inquire:formação em biodiversidade e sustentabilidade” (1, 2). Aprofundando o entendimentosobre IBSE aplicado em modelos formais e informais, privilegiando o ensino-aprendizagem centrado no aluno e “fora da sala de aula”, recorre ao questionamentoe à investigação de fenómenos científicos sobre biodiversidade e alterações climáticas,programas curriculares do 2º e 3º ciclo do ensino básico (2). Cruzando estas temáticas,os participantes são protagonistas em sessões práticas IBSE, decorrentes do ProgramaEducativo do Jardim (3), destacando- se três aulas: “Vamos abraçar as árvores”,“Exploradores no jardim” e “Alunos cientistas no Jardim -Ecomata” (4 -6). Aoenriqueceram o conhecimento sobre as coleções do jardim e sua interpretação, osformandos envolvem-se facilmente e sentem-se incentivados e com maior inspiração econfiança, para promover novas ações educativas com os seus alunos (10-14 anos),delineadas em partilha com os seus pares e com o apoio dos formadores.

    A avaliação da formação evidencia uma melhoria na competência, participação,interesse e motivação dos formandos e dos seus alunos, com projetos inovadores ereprodutíveis, utilizando a metodologia IBSE em temas curriculares relevantes (2,7).

    As práticas de IBSE-INQUIRE,adaptáveis à interpretação de quaisquer espaços verdes,resultam em verdadeira educação em prática ao se integrarem em contexto escolarpromovendo o conhecimento dos alunos, a melhoria profissional dos professores erepresentando uma alternativa inovadora e eficaz para a Educação em Ciência.

    Keywords: Educação em Ciência; metodologia IBSE; formação profissional; melhoriacurricular.

    mailto:[email protected]:[email protected]:[email protected]

  • 8/16/2019 Jornadas EA 2016.pdf

    6/18

    GASTEIZKO INGURUMEN HEZKUNTZARI BURUZKO IV. JARDUNALDI TEKNIKOAKIV JORNADAS DE EDUCACIÓN AMBIENTAL DE VITORIA-GASTEIZ

    Referências:

    1.- Bromely, G., Regan, E., Kapelari, S., Dillon, J., Vergou, A., Willison, J. Bonomi, C.,Paiva, I., Santos, J. & Tavares, A.C. (2013). O manual do curso Inquire, Projeto INQUIRE,2013, Coimbra, Portugal. Coimbra Inquire manual Course for teachers and educators.

    http://www.inquirebotany.org/uploads/files/FCTUC%20Portugal/FCTUC%20-%20manual%20do%20curso%20INQUIRE%20COIMBRA.pdf

    2- Tavares, A. C., Silva, S., Bettencourt, T. (2015) Advantages of applying IBS E method:the Coimbra Inquire Course case-study. 6 th WORLD CONFERENCE on EducationalSciences (WCES 2014), Procedia-Social and Behavioral Sciences , 191: 174-178 ( Elsevier

    ISSN: 1877-0428).

    http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S18770428150279743- Tavares, A.C. (2015). Educação em Jardins Botânicos – 16 anos de experiência. Málaga: Eumed - Universidade de Málaga. 227 Pgs. ISBN-13:978-84-16036-97-4; Nº deRegisto: 2015008167. In: http://www.eumed.net/libros-gratis/2015/1442/index.htm

    4- TAVARES, Ana Cristina P.- “Let’s hug the trees ? ” - “O/El Botânico”, Revista da Associação Ibero-Macaronésica de Jardins Botânicos , 5:45-46. Setembro 2011.http://www.elbotanico.org/revista5.html

    5- TAVARES, Ana Cristina P.- “Ecomata: estudo de um eco ssistema terrestre” - “O/ElBotânico”, Revista da Associação Ibero-Macaronésica de Jardins Botânicos , 6: 40-43.

    2012. http://www.elbotanico.org/revista6.html 6- TAVARES, A.C.P. (2013) Explorers in the Botanic Garden: an IBSE model onbiodiversity and climate change. O/El Botânico , Revista da Associação Ibero-Macaronésica de Jardins Botânicos, 7:47-50. http://www.elbotanico.org/revista7.html

    7- Tavares, A. C., Silva, S. & Bettencourt, T. (2015). Advantages of Science EducationOutdoors through IBSE Methodology, in Patrick Blessinger, John M. Carfora (ed.)Inquiry-Based Learning for Science, Technology, Engineering, and Math (Stem)Programs: A Conceptual and Practical Resource for Educators (Innovations in HigherEducation Teaching and Learning, Volume 4) Emerald Group Publishing Limited,

    pp.151-169. 10.1108/S2055-364120150000004010. 4 Editor(s): Patrick Blessinger, JohnM. Carfora ISBN: 978-1-78441-850-2 eISBN: 978-1-78441-849-6.

    http://www.emeraldinsight.com/doi/10.1108/S2055-364120150000004010

    http://www.inquirebotany.org/uploads/files/FCTUC%20Portugal/FCTUC%20-%20manual%20do%20curso%20INQUIRE%20COIMBRA.pdfhttp://www.inquirebotany.org/uploads/files/FCTUC%20Portugal/FCTUC%20-%20manual%20do%20curso%20INQUIRE%20COIMBRA.pdfhttp://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1877042815027974http://www.eumed.net/libros-gratis/2015/1442/index.htmhttp://www.eumed.net/libros-gratis/2015/1442/index.htmhttp://www.eumed.net/libros-gratis/2015/1442/index.htmhttp://www.elbotanico.org/revista6.htmlhttp://www.elbotanico.org/revista6.htmlhttp://www.elbotanico.org/revista6.htmlhttp://www.elbotanico.org/revista7.htmlhttp://www.elbotanico.org/revista7.htmlhttp://dx.doi.org/10.1108/S2055-364120150000004010http://www.emeraldinsight.com/doi/10.1108/S2055-364120150000004010http://www.emeraldinsight.com/doi/10.1108/S2055-364120150000004010http://www.emeraldinsight.com/doi/10.1108/S2055-364120150000004010http://dx.doi.org/10.1108/S2055-364120150000004010http://www.elbotanico.org/revista7.htmlhttp://www.elbotanico.org/revista6.htmlhttp://www.eumed.net/libros-gratis/2015/1442/index.htmhttp://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1877042815027974http://www.inquirebotany.org/uploads/files/FCTUC%20Portugal/FCTUC%20-%20manual%20do%20curso%20INQUIRE%20COIMBRA.pdfhttp://www.inquirebotany.org/uploads/files/FCTUC%20Portugal/FCTUC%20-%20manual%20do%20curso%20INQUIRE%20COIMBRA.pdf

  • 8/16/2019 Jornadas EA 2016.pdf

    7/18

    GASTEIZKO INGURUMEN HEZKUNTZARI BURUZKO IV. JARDUNALDI TEKNIKOAKIV JORNADAS DE EDUCACIÓN AMBIENTAL DE VITORIA-GASTEIZ

    HITZALDIEN LABURPENAK - RESUMEN DE PONENCIAS

    LOS JARDINES BOTÁNICOS, UN ESPACIO PARA LA EDUCACIÓN AMBIENTAL

    María José CarrauLorategi Botanikoko didaktika bulegoa; Valentziako Unibertsitatea

    Gabinete Didáctica del Jardín Botánico; Universidad de Valencia [email protected]

    Trataremos de explicar el sentido y uso del jardín botánico en la educación ambiental através de un recorrido por lo que son los jardines botánicos. Con respecto a laEducación ambiental dar a conocer su implantación en la Comunidad Valencia y cuál essu situación actual.

    Introducción: los Jardines Botánicos, Situados en núcleos urbanos, son institucionesde carácter museístico con fines culturales, educativos y científicos con la finalidad de:

    - divulgar la ciencia,

    - dar a conocer el mundo vegetal y su biodiversidad,

    - dar a conocer la relación entre el hombre y las plantas

    Un recorrido por Wikipedia nos da la idea de la dimensión de estas instituciones y suimplantación en diferentes países. Los JB se asocian con fines conservacionistas BGCIen función de la importancia de su patrimonio vegetal y la importancia de mantenerlopara el futuro, esta asociación es la BGCI.

    En el caso de la Educación que es mi área existe en la propia BGCI, una sección queelabora materiales y provee de ideas e iniciativas a cualquier socio poniendo encontacto los países para conocer las actividades y experiencias que en ellos sedesarrollan.

    Orígenes: los jardines botánicos consolidaron un papel en la ciencia diferente a losmuseos clásicos por sus colecciones vivas y porque día a día se experimenta y trabajacon la propia vegetación que constituye el jardín, así como los animales que en ella

    conviven. Por ello destacamos el papel de estas instituciones en dos naturalistas,Clusio y Linneo. También repasamos la importancia que en los trabajos y publicacionesde Darwin tuvo su amistad con el Sir Joseph Dalton Hooker director del RJB de Kew(Inglaterra), botánico y explorador inglés. Fue el asesor de Charles Darwin en lasinvestigaciones y las publicaciones botánicas, así como Daniel Oliver Conservador delRBG Kew y catedrático de Botánica en U College de Londres.

    Actualmente los JB priorizan la investigación y la conservación así como la educación yla divulgación científica, son centros enormemente activos y pluridisciplinares.

    mailto:[email protected]:[email protected]:[email protected]

  • 8/16/2019 Jornadas EA 2016.pdf

    8/18

    GASTEIZKO INGURUMEN HEZKUNTZARI BURUZKO IV. JARDUNALDI TEKNIKOAKIV JORNADAS DE EDUCACIÓN AMBIENTAL DE VITORIA-GASTEIZ

    La educación ambiental en la CV. 20 años atrás: el viaje desde los comienzos de la EAen la Comunidad Valenciana en 1990 y como se estructuro y de quien dependía, sin

    saber el alcance que tendría en un futuro hoy presente. En la actualidad numerososcambios han tenido lugar fruto de los cambios políticos y de la concepción acerca delmedio ambiente y nos encontramos por lo menos en nuestro caso a espera de unnuevo modelo.

    Nuestro jardín y su papel en la EA: hoy en día este jardín urbano situado en una ciudadse ha consolidado como un referente de actividades y en espacio verde para loscentros escolares.

    Con la reforma del año 2000 se doto de aulas y laboratorios que permiten completarla visita al Jardín. Nos centramos en un mensaje que nos parece imprescindible como

    punto de partida para dar sentido a un espacio verde donde conviven las especiesvegetales, este es ·la importancia de las plantas en el cambio climático”. Su papel en lareducción de CO2 y la importancia en la oxigenación de los ecosistemas es el mensajeque destaca para las actividades educativas que giran en torno a él. Hay otros muchosaspectos que destacamos también como el aislamiento sonoro que proporciona lavegetación en un medio urbano.

    La evaluación de nuestro trabajo es la demanda de visitas de grupos que cada añoacuden al jardín botánico. Esperamos que nuestro trabajo aporte una visión de lo quelos espacios verdes proporcionan a la educación para un futuro en verde.

  • 8/16/2019 Jornadas EA 2016.pdf

    9/18

    GASTEIZKO INGURUMEN HEZKUNTZARI BURUZKO IV. JARDUNALDI TEKNIKOAKIV JORNADAS DE EDUCACIÓN AMBIENTAL DE VITORIA-GASTEIZ

    HITZALDIEN LABURPENAK - RESUMEN DE PONENCIAS

    EDUCACIÓN AMBIENTAL EN EL JARDÍN BOTÁNICO DE OLARIZU (VITORIA-GASTEIZ)

    Agustí Agut EscrigLorategi Botanikoko arduraduna. Vitoria-Gasteizko Udala

    Responsable del Jardín Botánico de Olarizu; Ayuntamiento de Vitoria-Gasteiz [email protected]

    Una de las principales funciones que debe cumplir un jardín botánico es la educación

    ambiental. El Jardín Botánico de Olarizu (JBO) es una joven institución que lleva cincoaños desarrollando actividades de educación ambiental, además de incorporar éstacomo eje transversal en la formación de personal y colaboradores, así como en ladivulgación de toda la actividad científica que desarrolla el jardín.

    Desde 2010 se realizan visitas guiadas concertadas y visitas programadas dentro de laAgenda de Actividades del Centro de Estudios Ambientales (CEA), centradas tanto enlas colecciones vivas como en el Banco de Germoplasma. Se han recibido más de unmillar de visitas entre público general y estudiantes de Formación Profesional, Gradosy Másters universitarios, además de atender numerosas visitas técnicas.

    Desde 2011, puesto que el JBO es de libre acceso y recibe una media de algo más de330.000 visitantes/a ño, se ha desarrollado como acción prioritaria un “Proyecto deComunicación, Señalética y Cartelería del JBO” dirigido a la interpretación de lascolecciones de planta viva, facilitar las visitas autoguiadas y ofrecer un recurso deapoyo básico para las actividades educativas actuales y futuras.

    Desde el curso 2012-2013 se han incluido entre la oferta de actividades educativasmunicipales de Vitoria-Gasteiz dos actividades dedicadas al alumnado de secundaria ybachillerato, aprovechando como principales recursos didácticos el Arboreto de losBosques de Europa, el Banco de Germoplasma y los hábitats naturales de la antiguaDehesa de Olarizu. Han realizado estas actividades dos millares de alumnos.

    En 2013 se colaboró con el equipo de Fisiología Vegetal de la UPV/EHU en la creaciónde una pequeña exposición itinerante sobre las semillas y durante 2014 se colaborócon el Grupo de Trabajo de Etnobotánica de la AIMJB aportando materiales para lacreación de una exposición itinerante conjunta. Durante 2015 el JBO ha creado unaexposición permanente sobre el mundo vegetal. Actualmente, se está trabajando en eldiseño de actividades didácticas adaptadas a los niveles educativos de infantil yprimaria que utilicen como principal recurso los contenidos que ofrece dichaexposición, complementados con materiales didácticos específicos.

    mailto:[email protected]:[email protected]:[email protected]

  • 8/16/2019 Jornadas EA 2016.pdf

    10/18

    GASTEIZKO INGURUMEN HEZKUNTZARI BURUZKO IV. JARDUNALDI TEKNIKOAKIV JORNADAS DE EDUCACIÓN AMBIENTAL DE VITORIA-GASTEIZ

    En cuanto a la divulgación, en el marco de las Aulas de Ecología Urbana de la Agendade Actividades del CEA, el JBO ha programado un total de 15 conferencias sobre

    jardines botánicos, bancos de germoplasma, estudios de flora, vegetación, ecologíavegetal, etnobotánica, conservación de flora amenazada y agrodiversidad.

    Se han publicado cinco folletos divulgativos: sobre el propio JBO, los proyectos deconservación de biodiversidad vegetal en los que ha trabajado su Banco deGermoplasma y sobre el Jardín Vertical del Palacio Europa. Las noticias y novedadesrelacionadas con la flora del municipio y el trabajo que desarrolla el JBO han sidopublicadas en el Boletín Digital del CEA, además de publicar artículos en revistasdivulgativas, participar en programas de radio de emisoras locales y publicar diversasnotas de prensa que se han reflejado en noticias y reportajes sobre el JBO en la prensaescrita de tirada local y nacional.

    El JBO debe mantener y ampliar en el futuro esta actividad educativa y divulgativaaprovechando su gran potencialidad para que la ciudadanía comprenda la necesidadde su labor científica y conservacionista, perciba los beneficios y reciba losconocimientos que se derivan de ella, logrando identificar el JBO como un valor más dela ciudad de Vitoria-Gasteiz para alcanzar un desarrollo sostenible.

  • 8/16/2019 Jornadas EA 2016.pdf

    11/18

    GASTEIZKO INGURUMEN HEZKUNTZARI BURUZKO IV. JARDUNALDI TEKNIKOAKIV JORNADAS DE EDUCACIÓN AMBIENTAL DE VITORIA-GASTEIZ

    I. LANTEGI PRAKTIKOA - TALLER PRÁCTICO I

    EVOLUTION OF THE MAIN GROUPS OF PLANTS: THE ALGA WHO WANTED TO BE AFLOWER

    Ana Cristina Tavares Museu da Ciência, Universidade de Coimbra

    [email protected]

    We all know that storytelling, as well as being an action easily appreciated, isparticularly important and customary in children. Children's reading stimulates thedevelopment of imagination and emotions and the acquisition of a critical-reflexive

    attitude.Reading a story is a conscious act of passing emotions, themes and / or ethical rules toothers and take them to act, which is in coincidence with the Inquiry Based ScienceEducation (IBSE) teaching methodology, where the student is a questions researcherand the protagonist of active knowledge building (Tavares et al., 2015).

    "The algae who wanted to be a flower" (Tavares, 2013) is a small illustrated book, infive bilingual versions (Portuguese / English, Spanish, Italian, French, German),designed for children and reflecting a structured narrative with one purpose: to beable to create information leading the interlocutor to take a position, perform a task,

    accept or reject a proposal, to be inspired with the written, spoken, dramatized, orsung text. The goal is to achieve transformative actions, while the listener just relaxand enjoy the story.Thus, based on the reading and exploration of the book, this is an educative proposalto Natural Sciences educators and teachers, an original activity on Botany for childrenfrom pre-primary to the 6 th year of primary school education, in direct contact withplants and using different tools, disciplines and experience, preferably in an outsideclassroom context. The session on "Evolution of the main groups of plants" is aneducative promotion of an IBSE activity meant to be developed in a garden (Tavares,2014). In this training of trainers, after a simple theoretical initial approach to the IBSEmethodology, the participants will be the protagonists and invited to developautonomous work by themselves and / or in a working group, applying knowledge,doing the interpretation of spaces and educative actions, in vivo and in situ , in thegarden.

    Keywords: Science Education; IBSE methodology; multidisciplinary; storytelling.

    References:- Tavares, A.C. (2013). A alga que queria ser flor/The algae who wanted to be a flower Imprensa da Universidade de Coimbra (ISBN: 978-989-26-0628-6). Multilingual Bookfor young children on plants evolution.http://www.uc.pt/imprensa_uc/catalogo/descobrirasciencias/alga_flor

    mailto:[email protected]:[email protected]://www.uc.pt/imprensa_uc/catalogo/descobrirasciencias/alga_florhttp://www.uc.pt/imprensa_uc/catalogo/descobrirasciencias/alga_flormailto:[email protected]

  • 8/16/2019 Jornadas EA 2016.pdf

    12/18

    GASTEIZKO INGURUMEN HEZKUNTZARI BURUZKO IV. JARDUNALDI TEKNIKOAKIV JORNADAS DE EDUCACIÓN AMBIENTAL DE VITORIA-GASTEIZ

    - Tavares, A.C. (2014). The Alga Who Wanted To Be a Flower – An outdoors IBSE Modelon Plants Evolution. Hands-on Science. Science Education with and for Society. CostaMFM, Pombo P, Dorrío BV (Eds.), Hands-on Science Network, 2014, Pgs. 19-28. (ISBN:978-989-98032-5-1). http://www.hsci.info/Book_HSCI_2014_lowresA4.pdf - Tavares, A.C. (2015). Educação em Jardins Botânicos – 16 anos de experiência. Málaga: Eumed - Universidade de Málaga. ISBN-13:978-84-16036-97-4;In: http://www.eumed.net/libros-gratis/2015/1442/index.htm) .- Tavares, A. C., Silva, S. & Bettencourt, T. (2015). Advantages of Science EducationOutdoors through IBSE Methodology, in Patrick Blessinger, John M. Carfora (ed.)Inquiry-Based Learning for Science, Technology, Engineering, and Math (Stem)Programs: A Conceptual and Practical Resource for Educators (Innovations in HigherEducation Teaching and Learning, Volume 4) Emerald Group Publishing Limited,

    pp.151-169. 10.1108/S2055-364120150000004010. 4 Editor(s): Patrick Blessinger, JohnM. Carfora ISBN: 978-1-78441-850-2 eISBN: 978-1-78441-849-6.http://www.emeraldinsight.com/doi/10.1108/S2055-364120150000004010

    http://www.hsci.info/Book_HSCI_2014_lowresA4.pdfhttp://www.hsci.info/Book_HSCI_2014_lowresA4.pdfhttp://www.hsci.info/Book_HSCI_2014_lowresA4.pdfhttp://www.eumed.net/libros-gratis/2015/1442/index.htmhttp://www.eumed.net/libros-gratis/2015/1442/index.htmhttp://dx.doi.org/10.1108/S2055-364120150000004010http://www.emeraldinsight.com/doi/10.1108/S2055-364120150000004010http://www.emeraldinsight.com/doi/10.1108/S2055-364120150000004010http://dx.doi.org/10.1108/S2055-364120150000004010http://www.eumed.net/libros-gratis/2015/1442/index.htmhttp://www.hsci.info/Book_HSCI_2014_lowresA4.pdf

  • 8/16/2019 Jornadas EA 2016.pdf

    13/18

    GASTEIZKO INGURUMEN HEZKUNTZARI BURUZKO IV. JARDUNALDI TEKNIKOAKIV JORNADAS DE EDUCACIÓN AMBIENTAL DE VITORIA-GASTEIZ

    I. LANTEGI PRAKTIKOA - TALLER PRÁCTICO I

    EVOLUÇÃO DOS PRINCIPAIS GRUPOS DE PLANTAS: A ALGA QUE QUERIA SER FLOR

    Ana Cristina Tavares Museu da Ciência, Universidade de Coimbra

    [email protected]

    Resumo

    Sabemos que contar histórias ( storytelling ), além de ser uma ação facilmenteapreciada, é particularmente importante e habitual nas crianças. A leitura infantilestimula o desenvolvimento da imaginação e das emoções e a aquisição de umapostura crítico-reflexiva.

    A leitura de uma história é um ato consciente de passar emoções, temas ou/eorientações éticas ao interlocutor e levá-lo a agir, o que está em coincidência com ametodologia de ensino Inquiry Based Science Education (IBSE), em que o aluno é opesquisador de questões e o protagonista da ação de construção de conhecimentos(Tavares et al., 2015).

    “A alga que queria ser flor” (Tavares, 2013), em cinco versões bilingue(português/inglês, espanhol, italiano, francês, alemão) é um pequeno livro ilustrado,

    vocacionado para os mais jovens, em que foi estruturada uma narrativa com umpropósito: ser capaz de criar informações que levem o interlocutor a tomar umaposição, realizar uma tarefa, aceitar ou rejeitar uma proposta, emocionar-se com otexto escrito, falado, teatralizado, ou cantado. O objetivo é concretizar açõestransformadoras, enquanto o interlocutor apenas relaxa e aprecia a história.

    Assim, com base na leitura e exploração do livro, propõe-se aos professore eeducadores de Ciências Naturais uma atividade original sobre Botânica, para criançasda pré-primária até ao 6º ano do ensino básico de escolaridade, em contato diretocom plantas e recorrendo a diferentes ferramentas, disciplinas e experiências,preferencialmente em contexto exterior à sala de aula. A sessão sobre "Evolução dosprincipais grupos de plantas” consiste na dinamização educativa de uma atividade IBSEvocacionada para desenvolver num jardim (Tavares, 2014).

    Nesta formação de formadores, depois de uma abordagem inicial teórica simplessobre a metodologia IBSE, os intervenientes serão os protagonistas e convidados adesenvolver trabalho autónomo, por si próprio e/ou inserido num grupo de trabalho,na aplicação de conhecimentos, interpretação dos espaços e produção de conteúdos,in vivo e in situ , no jardim.

    Keywords: educação em Ciências; metodologia IBSE; multidisciplinaridade;storytelling .

    mailto:[email protected]:[email protected]:[email protected]

  • 8/16/2019 Jornadas EA 2016.pdf

    14/18

    GASTEIZKO INGURUMEN HEZKUNTZARI BURUZKO IV. JARDUNALDI TEKNIKOAKIV JORNADAS DE EDUCACIÓN AMBIENTAL DE VITORIA-GASTEIZ

    Referências:- Tavares, A.C. (2013). A alga que queria ser flor/The algae who wanted to be a flower Imprensa da Universidade de Coimbra (ISBN: 978-989-26-0628-6). Multilingual Bookfor young children on plants evolution.http://www.uc.pt/imprensa_uc/catalogo/descobrirasciencias/alga_flor- Tavares, A.C. (2014). The Alga Who Wanted To Be a Flower – An outdoors IBSE Modelon Plants Evolution. Hands-on Science. Science Education with and for Society. CostaMFM, Pombo P, Dorrío BV (Eds.), Hands-on Science Network, 2014, Pgs. 19-28. (ISBN:978-989-98032-5-1). http://www.hsci.info/Book_HSCI_2014_lowresA4.pdf - Tavares, A.C. (2015). Educação em Jardins Botânicos – 16 anos de experiência. Málaga: Eumed - Universidade de Málaga. ISBN-13:978-84-16036-97-4; In:http://www.eumed.net/libros-gratis/2015/1442/index.htm) .

    - Tavares, A. C., Silva, S. & Bettencourt, T. (2015). Advantages of Science EducationOutdoors through IBSE Methodology, in Patrick Blessinger, John M. Carfora (ed.)Inquiry-Based Learning for Science, Technology, Engineering, and Math (Stem)Programs: A Conceptual and Practical Resource for Educators (Innovations in HigherEducation Teaching and Learning, Volume 4) Emerald Group Publishing Limited,pp.151-169. 10.1108/S2055-364120150000004010. 4 Editor(s): Patrick Blessinger, JohnM. Carfora ISBN: 978-1-78441-850-2 eISBN: 978-1-78441-849-6.http://www.emeraldinsight.com/doi/10.1108/S2055-364120150000004010

    http://www.uc.pt/imprensa_uc/catalogo/descobrirasciencias/alga_florhttp://www.hsci.info/Book_HSCI_2014_lowresA4.pdfhttp://www.hsci.info/Book_HSCI_2014_lowresA4.pdfhttp://www.hsci.info/Book_HSCI_2014_lowresA4.pdfhttp://www.eumed.net/libros-gratis/2015/1442/index.htmhttp://dx.doi.org/10.1108/S2055-364120150000004010http://www.emeraldinsight.com/doi/10.1108/S2055-364120150000004010http://www.emeraldinsight.com/doi/10.1108/S2055-364120150000004010http://dx.doi.org/10.1108/S2055-364120150000004010http://www.eumed.net/libros-gratis/2015/1442/index.htmhttp://www.hsci.info/Book_HSCI_2014_lowresA4.pdfhttp://www.uc.pt/imprensa_uc/catalogo/descobrirasciencias/alga_flor

  • 8/16/2019 Jornadas EA 2016.pdf

    15/18

    GASTEIZKO INGURUMEN HEZKUNTZARI BURUZKO IV. JARDUNALDI TEKNIKOAKIV JORNADAS DE EDUCACIÓN AMBIENTAL DE VITORIA-GASTEIZ

    II. LANTEGI PRAKTIKOA - TALLER PRÁCTICO II

    FOTOSÍNTESIS Y CAMBIO CLIMÁTICO Y EL MATERIAL PARA RECONOCER LAVEGETACIÓN DEL BOSQUE

    María José CarrauLorategi Botanikoko didaktika bulegoa; Valentziako Unibertsitatea

    Gabinete Didáctica del Jardín Botánico; Universidad de [email protected]

    FF OO TT OO SS II NN TT EE SS II SS DD EE LL AA SS AA LL GG AA SS

    Con esta actividad práctica podemos comprobar laactividad fotosintética de las plantas.Para ello utilizamos un alga SSccee nnee dd ee ssmm uu ss qquu aaddrr iiccaa uudd aa, demuy pequeño tamaño.Para hacerla visible, la encerramos en un envoltorio, quecumple dos funciones; aumentar su tamaño para poderlavisualizar y también inmovilizarla, pues como veis en lafotografía tiene 4 flagelos y está en continuo movimiento.

    Para hacer el envoltorio hemos utilizado un material: el alginato, extraído también delas algas y que forma bolas de pequeño tamaño en contacto con el agua. Las bolitasnos permiten ver las algas a simple vista y depositar unas cuantas en un frasco, pues alser muy pequeñas esto seria imposible A este frasco se le añade una sustanciacoloreada, un indicador, es de color granate y detecta niveles de CO 2.

    Ahora vamos a conocer el proceso:

    Scenedesmus quadricauda

    mailto:[email protected]:[email protected]:[email protected]

  • 8/16/2019 Jornadas EA 2016.pdf

    16/18

    GASTEIZKO INGURUMEN HEZKUNTZARI BURUZKO IV. JARDUNALDI TEKNIKOAKIV JORNADAS DE EDUCACIÓN AMBIENTAL DE VITORIA-GASTEIZ

    Cuando respiramos los seres vivos desprendemos....CO 2. Cuando las plantas hacen lafotosíntesis utilizan....CO 2, para sintetizar los glúcidos.La concentración de CO 2, hace cambiar de color al indicador, de color de morado aamarrillo de forma rápida y muy visible pues aumenta el nivel de CO 2, a causa de larespiración, sin embargo cuando hay fotosíntesis la proporción de CO 2, disminuyepues lo consume la propia alga.Esta pequeña alga nos proporcionara una gran cantidad de información acerca de lacantidad de CO 2, que produce en la actividad de vivir, es decir al realizar la fotosíntesiso al respirar.

    Jeringuilla

    Indicador Alginato Alga : Scenedesmus quadricauda Medio enriquecido para cultivo algas

    Indicador de CO 2 Cloruro Calcico CaCl 2

    Un colador Lámpara de luz Medidor o balanza para las cantidades tubitos

    El alginato es un polisacárido que se obtiene de algunas "algasmarrones", algas de gran tamaño, entre las que se encuentranfundamentalmente Laminaria hyperborea, que prolifera en lascostas de Noruega, donde incluso se recoge en formamecanizada en aguas poco profundas, y que existe también en elCantábrico, Laminaria digitata , presente en el Cantábrico,Laminaria japonica, que se cultiva en China y Japón, Macrocystispyrifera, de aguas del Pacífico, y algunas especies de los génerosLessonia, Ecklonia, Durvillaea y Ascophyllum. Todas estas algascontienen entre el 20% y el 30% de alginato sobre su peso seco.El alginato fue extraído de las algas, por tratamiento en medio

    alcalino, y estudiado por primera vez, a finales del siglo XIX, porel químico E.C. Stanford, que lo llamó "algin".

    Disminuci ó n de laconcentraci ó n de CO 2

    0,03 % CO 2 Aire atmosf é rico

    Aumento de laconcentraci ó n de CO 2

    Indicador de los niveles de CO 2

    Los colores var í an seg ú n

  • 8/16/2019 Jornadas EA 2016.pdf

    17/18

    GASTEIZKO INGURUMEN HEZKUNTZARI BURUZKO IV. JARDUNALDI TEKNIKOAKIV JORNADAS DE EDUCACIÓN AMBIENTAL DE VITORIA-GASTEIZ

    Este término todavía se utiliza en algunos casos en el comercio para designar alalginato sódico. La producción comercial de alginato se inició en los Estados Unidos enla década de 1920, por la empresa "Kelco", aún activa. El alginato se utilizaextensamente en la industria alimentaria desde mediados del siglo XX.

    Propiedades del alginatoEl alginato, en forma de sal sódica, potásica o magnésica, es soluble en solucionesacuosas a pH por encima de 3,5. También es soluble en mezclas de agua y solventesorgánicos miscibles con ella, como el alcohol, pero es insoluble en leche, por lapresencia de calcio. La viscosidad de las soluciones de alginato depende de laconcentración, elevándose mucho a partir del 2%, y de la temperatura, disminuyendo

    al aumentar ésta. Las soluciones de alginato tienen un comportamiento nonewtoniano, con una viscosidad que disminuye mucho al aumentar la velocidad delmovimiento. En ausencia de calcio, el alginato se pliega formando cada uno de losbloque constituyentes hélices mantenidas por puentes de hidrógeno.

    En presencia de calcio, el alginato puede formar una estructura conocida como "cajade huevos". En esta estructura, los iones de calcio se sitúan como puentes entre losgrupos con carga negativa del ácido gulurónico.

    El Agar o Agar-Agar es un polisacárido sin ramificaciones obtenido de la pared celularde varias especies de algas rojas de los géneros Gelidium, Euchema y Gracilaria entreotros. La palabra agar viene del malayo agar-agar (que significa gelatina).

    Químicamente el agar es un

    polímero de subunidades degalactosa; en realidad es una mezclaheterogénea de dos clases depolisacáridos: agaropectina y agarosa.Aunque ambas clases depolisacáridos comparten el mismoesqueleto de galactosa, laagaropectina está modificada congrupos ácidos, tales como sulfato ypiruvato. Los polisacáridos de agar

    sirven como la estructura primariade la pared celular de las algas.

  • 8/16/2019 Jornadas EA 2016.pdf

    18/18

    GASTEIZKO INGURUMEN HEZKUNTZARI BURUZKO IV. JARDUNALDI TEKNIKOAK

    Disuelto en agua caliente y enfriado se vuelve gelatinoso. Su uso principal es comomedio de cultivo en microbiología, otros usos son como laxante, espesante para sopas,gelatinas vegetales, helados y algunos postres y como agente aclarador de la cerveza.

    También es conocido por los siguientes nombres: gelosa, gelosina, gelatina vegetal,gelatina china, gelatina japonesa, cola de pescado japonesa, etc.

    PREPARACION DE LA PRÁCTICA

    1. Obtener concentrado algas ; coger 50 cm3 del cultivo y dejar caersuavemente para obtener 5 cm3 aproximadamente

    2. ahora con estos millones de algas microscópicas haremos las bolitas dealginato

    3. para 2.5 cm3 de alginato, añadir 5 cm3 de concentración de algas4. agitar suavemente como si de un cóctel se tratara para mezclar o con una

    varilla de vidrio5. poner la solución en una jeringuilla sin aguja6. preparar una solución de cloruro calcico al 2%7. dejar caer gota a gota la solución en el ClCa, y dejar reposar hasta que veamos

    formadas las bolitas ( 10 minutos)8. lavar con agua destilada en un colador y colocar en un tubo de ensayo con

    agua destilada

    Después añadir el indicador de CO2 y colocar un tubo a la luz y otro sin. Después de untiempo (aprox 30 minutos) se comparar los tubos para ver los cambios de coloración.