JO;' sasra '1940:':' 45 - SNO · mangebygdil1'olk. Dei var svert intresserta i utviklanga ute 1...

$: JO;' sasra '1940:':' 45 - SNO · mangebygdil1'olk. Dei var svert intresserta i utviklanga ute 1 Auropa.Men og -detsom laga seg til her heime.:Ratt m!\rlge var lite blid~ paa paa deL$
--Mi';'~e . fra5"O~jQli:as JO;' sasra" '1940:':' "45: /

tTaar det gjeld min-ne fraa okku.pasjo't"'s-aara, so maa dette nØdvendigvis verta ei delvis li~-soga for de't'" som skriv, og vil soleis verta eit

oppdrag som dei fleste vil vera takksame for, om dei vil vera heilt ut ærlege. Og den veiledning med emnelista som er utsendt tykkjast meg og god. Men i tillegg til det som der er nemdt, vil det for miu del vera hØvelegt med litt oplysning om forspelet til 9 april.

-6ttersom eg er fØdd den 12 noV. 1910 kan~ eg hugsa eindel fraa dei poli tiske motse tf\ader me hadde he r i laf\de t i 1920 Og 1930 aara. Me hadde nQkk daa den største arbeidslØjsa me nokon-gong har havt her i lande t. For ein ungdom var det radt uraad aa tenkja paa aa faa arbeid i det heile' ,. om du daa ikkje var 50 heldig aa haa"bispen til morbror" som det heiute. Dei fea arbeidsplasserne som fan~st maatte gaa til familieforsØgjarar. Baade dei private og det offentlige meinte dei var penge lause. Og de i .1!oli tiske motse tnade rne var store. Fyrst i 30 aara kom Hitler til makta i TYSkland, og tok om ikkje le't"'ge til med ei storstilt opprustnin~. Her'Norge fekk me .omtrent samtidigt regjeringa tTygaardsvold utgaatt fraa Arbeiderpartiet.Dei hadde Vilje og forsØkte aa retta paa det verste her hjaa oss.Til kystkommunarne vart de t gjeve ekstra .1Øyvingar paa ymse omraader.Millom an'" a , f'ekk me e i o rdning de r dei som stod if:bJ'karr!rJIJ[~Dd:I.Xx i fiska rmar>n tale t kur>de faa 9010 laan og 1010 direkte tilskot til nye baatar gjennem fiskarbanken. Og i mange kystkommur>ar var det mange som nytta seg av dette .Og la grun'r)en for seinare upvikling like til vaare dagars ringnotrederier. Men i gamle Fjelberg som daa var eigen kommUne vart denne ordninga direkte~abotert. Plakatar og sØknadsskjemaer vart liggjande i ei utgamal kista like til 1943.80 ingen fekk vita o~ at denn~ ordninga ogsaa ~iimt gjaldt for oss. So ingen her fekk godt av denne ordninga.Eg kjenner heller ikkje til at nokon idaaverande Kvinnherad fekk seg baatar etter denne ordninga.Om de1 styrande der ordna seg paa same maaten som i Fjelberg kjenner eg ikkje til? So tilhØva for ungdom 1 kyststroke var lite opplØftende. Sume ordna seg til med litt fiskeredskapar, so som teiner for aalog hummar, garn og ruser oa. Men de t var serslImange om beinetIl og li te ~a faa. Paa det meste var det over 130 tus. som stod i f1skarmantalet. tfnd(irteikna var ein av dei. . . ' -FØr krigen var det og lite med veier og mest ikkje f'erjer.itepresentanta: for dei størsta fismaer i byarne hadde derfor 'baatar som de! reiste rundt og besØkte kundarne si~ wed. Dei sokalla hs""delsreisande. Handelsmann" Jobs.Silseth her i !oftevaag var 50 framsynt at ban bygde om ~in kutter han hadde til slikt bruk.Den var56_~ot lang, og soleis e1n av dei største i denne "brar>sjenll. I 1933 var eg 50 storheldig at eg vart tilbyd t jobben som skipper paa aenne baaten. De t var e in sokalla "avu:ndsjob'b" som eg sjØlsagt tok mot m6ld takk. :tæ hadde .fast jobb for.Mustad & sØn, og trafikerte kysten .fraa Stavanger P-i langt nordover • .l.Jet var ein intressant jobb. Me gjekk seinare overA'tna'l"'u.faktur som gav be tre lØnsomhe t. .. .. -Fea grunn av dette vart eg godt kjendt med' firma Jones Øglend 1 8andne s. Og eg oppnådde aa faa skriftleg avtale med han a.t dersom eg kunde skaffa meg e1n ny handelsreisende - baat, .skulde . eg faa fast ·jobb h jaa Øglend he ile aareJ. eg .faa 10': hØgare 'be' tal.hig e't"'T'I de t som var vanlagt paa den tid. -!r"tt:tn'xa:XlDJtx!:hAY«H . Etter me st endelaust "trØbbe l" med gamle Fje lberg kommu'!"'\s og Eid Sokn sparebank,heilt .ut'a'" "sultat. greidde eg aa ~fa meg private man, slik at eg fekk kjØpt ein ny 5G :fots handelsre1sandebaat, og tok til i fart for JO'l"'as Øglend i SanAnes.

"

'[ ,

I I -' )

Stiftelsen norsk Okkupasjonshistorie, 2014

SNO

O~asjoT1saara. 2

Dette var ein intresannt t'art. Me heldt oss mest i SunT1hordland og Hardanger. Og eg tykte eg gjorde det godt Økonomisk.Om kveldarne laa, ms s'tØdt med kai hjaa ein eller annan handelsmann. Og me vart godt kjende med t'olk me st alle stader. ])a t møtte 1'ram paa læ.llarne mangebygdil1'olk. Dei var svert intresserta i utviklanga ute 1 Auropa.Men og -detsom laga seg til her heime.:Ratt m!\rlge var lite blid~ paa paa deL som gjekk i tog i Oslo med de t "avlJukl,e Gevær" som samlingsmerke .Baade 1'orsvarminister Monsen og vaar seinare "landsf'ade ril Ei i;lar Gerdharesen hadde vore me d paa de tte. Og ~Tygaards & Co. vart krai'tigt kritisert av mange og stempla som lIIIUlrrt'b;prrltti utenrikspoli tiske an-alt'abe tar. Personlegt vart eg meir og meir betenkt over utviklinga, etterkvart eg -t'ekk_ hØyre om -rorhandliT'lgarne millom Htler og Chaaberlain. --Miln ettersom eg las i aviserne at dei store samlingarne av Tanks som BiBler viste .fram ved sine store "man Øvrar" dei var :for det mesti av papp, 50 tok eg det litt rolegare.Men var ikkje overtydd. Eg viste og atom det vart krig vilde eg mista den gode jobben eg hadde, paa grunn av varemaT1gel. Fyrste vika i april ~a. 194~ var Jlji paa"tokt" rundt i SUnnhorl land. Eg kaT'l11 godt hugsa at serlegt ein kveld me laag i Etne var de t mange .folk paa kaien som paa de t grovaste kri tiserte vaar daaverandQ regjering ~Tygaardsvold :for at dei 1 aarevis hadde saboter-I vaart norske t'orsvar, og marsjert under dat "avbrukneGevær". Og ~t'or at deiendaa t'yrste veka 1 april 1940 ikkje tykbest skjØna alv ore t i de t som var paa gang like rundt s trende rne vaare. Ikkje-eingong hendingarne i JØssing-1'jord tyktest kunna opna augo deira. Sverige hadde :forle"gst mobilisert og sett i kr<igsbertldskap be tyd~lige styrkar. -Om kvelden den B april laag roe med kaien til handelsmann Helge Helvik i Herøysund her i ~ Kvinnherad.He lvik var ein gamal sjømann og var kjendt 1'01' aa vera ":frisk" i kje1'ten. Baade han og kona Konstanse var paa ettermiddagen ombord i baaten vaar og gjorde innkjØp,· meir enn vanleg paa grunn av krigs.faa.re." som He 1ge hadde stor t'rykt :for. -Han gav samtidigt .Regjeringa "det gla tte lag". I denne tida hadde me radioen staa-ande paa heile tida. Og i halvsjutida(?) t'ekk me hØyra at det utan:for Kristiansand var berga opp tyske soldatal' i fUll mni:form ,--- som hadde :forklart at de1 var paa vei til ~Jorg~,- 1'01' aa gjelpa oss med f'orsvaret mot Engelskmen1"'erne som vilde herset ja ~Torge. Baade Helvik og kona og oss andre som hØyrde denne meldinga var heilt overtydde om at me etter nyheterne vilde 1'aa opple se melding om almindelig mobiliseri1"'g 1 Heile l..Torge. Og me vilde ikkje trur oss sjØlve, og var heilt oppgidde naar slik me lding ikkje kom. For de t g jorde ho altsaa ikkje, - hverken den kve lden e Iler se inare .Me sat oppe lenge den kve lden og hadde rad. ::1'" paa heile tida. Men ingen mobilisering. Komentarane er ikkje egna .for o.f.fentliggjering. ~n det var einighet om at Uteærikspolitiske an~alt'abetar var ein rett betegnelse paa dei solli hadde makta i lande t. Det vart seine kvelden .for me "kØya" oss den kvelden. Og daa me slo paa radioen om morgonen fekk me hØyra at me st heile sør--r.:rclge var herteke. Me hØyrde og dureT1 av 1'ly borte ved 8elØya.æt skulde vera ei tpar norske torpedobae. tar der burte. Men noko serlege krigshandli1"'2: høyde me daa ikkje noko om der1'raa. At stemningen var "laber" ombordi"M.S,Tof'tØY" som baaten miT1 heitt<:; er sjØlvsagt altfor mildt sagt. ~n var heilt paa botnen hjaa oss alle tre, og me var i "villrede" om kva me skulde gjera. TØ1"'nesen som agenten vaar heitt~, .fekk omsider telef'onera til f'irmaet, og .fekk daa beskjed om aa koma heim til Sardnes iT"ltil so lenge.


SNO

okkupasjons-aara.

}de gjekk daa med "iof'tØyn heim her til Toftevaag.Al).e prØverne me hadde i hyller ombordi baaten vart pakka ned i li s\Jre kof~ rtar me altid hadd8 paa dekket. Dei vart avlaaste og sette opp paa sjØhuset va~rt her ved Tofteva.a~. Agenten kom seg paa ei~811er a-r'!"Ta vi s he im ti l sta vange r de r han budde • -Og for min part var eg noksaa "utslaatt" som det heiter. I g viste li te kva eg skulde taka med til med • .l.ie t vart ikkje stort anna enn aa sit ja heime a~ hØyra etter nyheter'i radio. Men og rykter tok srart til flØytnal- over landet. Fyrst og fremst det at e-rgelsmeTinerne om i]9i:je lenge vilde koma aa jaga tYBk.erane fraa landet. Me,., so fekk me hØyre korleis d~t bar til der som ej,gelsmt9nner alt var komne. Og fI'ansk:n:ennerne .Og .'lcorle is de t utvikla seg der :n:r:tX~'irtx.x,;lErt det vart gjort motstand.Det heile hØyrdest vonlaust ut ,- og det var de t faktisk. Serlegt meldingarTIe om kor lett BergeTi vart teken gjorde oss skremde

. Det kom nokre tyske krigsskip sakte utenfor Kvarven der det skulde v tOæ'p€dobatteri som lett kunde s;kkja kva skip som helst. Og etter avtale vart det skote med kanoner fraa Hella paa 1'1ordsida av byen. Men svaret fraa Kvarven kom aldrig,---- og det paa grunn av at vikti deler til avfyringsmakaTiismen var lagra paa MariTieholmen i Solheimsviken.So falt Bergen so aa segjallutan sverdslag ll • M:ln det falt nokre manrr paaH9.11a, -e<tter at dei hadde skote mot tyskerane. Litt meir opplØftande vaD det at Blucher vart sØkt ved DrØbak. og at dei tyskerane som skulde ta seg~v Nygaardsvold regjeringa drukna der. slik at regjeringa fekktid ti~ aa koma seg unda. seinare har det"kome for ein dag" at det var l'T .S. maTin6n Birger Eriksen som gjorde dette,paa eige 1nitiativ.(Han har d1verre endaa ikkje taa tt sitt min",e sme rke t men de t kjem nokk, naar alle "Riddaran av det brukne gevær" er komne under torva).Datte var nokk utan samanlikning den største "bragd" som var gjort under heile krigen. Me hØyrde og sjØlvsagt meldiTigaren om utvikli1'1ga fraa heile landet, daa serlegt sørnorge t og ikkje mindst fraa Ulvik som v~rt mykje Øydeæagt. Cm eg ikkje hugsar feil var 9 april paa ein tirsdag, og det gjekk ikkje betre en at me ved slutten av veka skjØna vidare motstand var nyttelaus, tyskerane hadde 50 aa seg ja he rredØme ove r heile Sørnorge. Personleg fekk eg etter nokre dagar meldi-rg fraa eit eller an1'1a innrulleringskontor at eg berre skulde avveTi.ta "Tierma ordre ". Den har ikkje kome til denne dag. _Eg var og noko urolig for kor eg skulde faa pengar fraa til aa betala avdrag paa den gjelda eg hadde paa baaten min, og som no laag ved kai,- utan inntek Me1'" det synte seg aa vera uro utan grun,.,.I:et hadde nemlig vorte til at mest all sjØveis trafikk var iTinstilt, slik at Hals~y var heilt :i.solert.Og smaabrul<.s..rf'bg bØnder fekk ikkje selt siTie produkter • .lIleire av handelsmenrerT!e ,med Andr. Tofte i spisse.,., leigde meg til aa gaa til Fjæra,med ei.,., god del.for de t me ste landbruksvarer som slaktar MelkeraaeTi fraa Odda skulde koma dertil a~ henta. Me tok var6.rne ombord i Tofte vaag og tok paa 'ile i rt!ot Fjæra. Fle:!.re HalsnØybuar var med, og sjØlvsagt Andr.Tofte som hadde ordna med dette. ~ Lette var fyrste sØndcgeT' etter 9 april, og det~1'"It ve r innover f jorde"!1. Et te r ca. 4 timar la me til kai i Fjæra. tet syrte seg dc~ at det var stasjonert norsh"e soldatar i Fjæra, Dei hadde plasert ein kraftig dyramittladnirg i kaien der, som skule brukast til tal~a mot eventuelle tyske soldatar r::ed, og det som verre var.--- dei hadde faatt telefonisk melding om at var e1n kutter full tyskero.r faa vei i!1l"1. fjorden. og ... ---- dei hadc.e stade med firgeren paa utlØysaren for ladnin.gen, som sh'Ulde gaa av so s-nart dei sae.g den fyrste tyskaI€"!1. Det var nokk berre eit "luy.J.;:etreffl at rne ikkje alle "strauk med" den go,..,gen. Lagnirgen var so kraftig at me tadc.e faatt heile den st:ei"!1kaien som staar eier e-;"ro,ombord i b6.6.te,.." og de t hadde .,.., okk l::nap trekon ove rle vd •


SNO

4.

De t var ein vaktpost som var plasert nok" lenger ute i Fjorden som. hadde sendt melding om oss til Fjæra.( Vistnokk ved Kyrping) Men ~ ,berga .i:"tJnrxnTtlibcit-n't altso sovidt livet, og Melkeraaen kom med lastebil fraa Odda og tok seg av alle vaIErne som dei var taksame for der in11e. Han betalte kontant altsaman. ~g har hverken fØr eller seinare sett nokon havt so tjukk setlabOk. Han bar he~nt heilt inne paa bringa, noko eg fan11 svert so rime legt. Melkeraaen var og -in tre ssert i meir le ve ri."g fraa HalsnØy, og me ve. J

derfor ogsaa veka etter e in likf,al1e tur til Fjæra med mykje vare l' tj Oddabuen. »a~~~!I'j;'Il.U~QX~xn.t.Ja~u~X-XX Paa ,dellJne tu~n· '\Tar urte paa Sunde .Der laag "Hordaland" med ca. .100C kassar apelsifler ombord, som var berga frea ein nedbomba baat ved

, kr1gshandlingarne ','i Ulvik. Me fekk ombord i vaab baa t einde l av de.,..., ... fang st:.t?n. og El tte'l-' ordl1! fraa Kapte in Kvamne paa Hordaland g j€ kk l!:e op~ paa alle stader me farn brpkande kai og la opp ein kasse appelsj til fri aVhenting. Dei vart nokk mottekl"1e med takk. Eg fekk bra betaling for slike turar, som eg fekk mykje meir av enn eg kunde rekl"1a med. Eg var soleis til Halhjem og henta varer til del handlan~e paa HalsnØy. Daa sjØlvsagt med bil fraa Bergen. Eg ~a~ hugsa at me V2:l,r litt spe11te paa kop!eis tyskerane rundt byEt] vilde taka mot oss~ Men det vart ingen vanskar. Men paa ei bru ved lI~stt<n stod den mindste mann eg har sett i unllforIn. men eit "sabla" maskir~evær hadde han.Elles saag han noksa uskjyldig ut. l)et vart altso J'1okk o.a gje:,s' for meg med b8c.te!l, 50 Økonomiske Vans} fekk eg ikkje. ~ gjorde soleis to turar til Fjæra etter oppdrag fraa daaverande~lensman J.Johnsen. Eg henta heim dei som hadee vore vore med i krigen forsjellige stader.og leverte dei paa heimstaderne sine.Paa eine turen hadde eg millom ardre ogsaa med daa ve rande stortingsmann Knut lklrkhus som var komen seg ove r f jelle t til Fj~ra. Han stod i styrehuset med meg heile turen paa fire tirrar til HalSTl0y.Eg trur eg kann segja at IDe dea hadde ein heller alvorleg samtale omstyr og stell her i lar-de t.Og me var heilt ut einige om at Apartie t sin "avbruke geværs" poli tikk hadde vore de11 f'ulkomne "fiasko". Ved ei11 anna Fjæratur .fekk eg og med utover .fjorden daaverc Stortingsmann Haldor Haldorsen. Ettersom han var min personlege ven frea dei aara eg var skipper paa Silss th sin handelsreisande -baa t og gjekk for Wall_ndahl i Fergen, so gjekk eg heilt til Rubbestadneset med han, og var oppe med han og aat kveldsmat der. Han var ein hard kar, og var mykje arg, og ikkje berre paa tys1rerane. Den fØr nemde Andr. Tofte som var ein av dei ha'l'"'dlande i Tofte vab.e:;, var ein av dei som var fØrebudd paa at det kunde verta krigshandli-"'g ogsaa i Norge. Han hadde derfor kjØpt in11 eit heller stort varelager. Og daa serlegt mykje mjØlvarer ettersom han 9g dreiv bakeri. Men dette hadde dei a~dre bakarar og handlande paa HaslnØy ikkje . rye. seg med. Og 50 utvikla de t, seg slik at ein dag ikkje lenge etter 9 apilil.kom for-mannen 1 tjelberg Forsyningsnemd sama,., med dei andre nemda, til Andr. Tofte 1'01' aa beslagleggja varelageret hans. Og daa sjØlvsagt med den baktanke at ogsaa dei andre hanijlande paa HalsnØY skulde ha gagn av Andr.Tofte sitt framsyn. Det er lett skjØnelegt at Andr. To.fte sette seg kraftigt i mot de tte. Og de t utvikla seg til noksaa stygt sokalla Il Kje.ftbruk" .Serlegt ~Tils H .Sjo :ne rkte seg ut i somaate.Men noko slags"haandgripeligheter" var det likevel ikkje utsikt til, daa burtset fraa at ein av serrbygdinga~e mine, sa til meg som V8 r tilstades, -- " ta og skJC:'.mslaa de..., fyren". Me~ slikt kom daa likevel ikkje paa tale .Og noko beslag vart eet lkkje~v dette besØket. Men Andr. Tofte hjelpts cens:e x.x.tt:Qa IJled tr~C:va:t::, i tide. som kcm. -Se:~legt la~chandlare,,: pae. øyro i Aakra var mykje taks8.n:: :'0:"

de tte .De t laga seg og sli:k El t d.e t .Hli)lKXiJ5~kmm.xocn.:,:~ t:!.l Hals""Øy kom ein. kl,tte r og delte ut Da"""sk rokl-æf6E:.r-ost, FEa, SE:rr:e


SNO

5.

maa tem som me hadcie delt ut appelsiner. Eg kar>n hugsa at me hadde eitpar store ostar i Kjellaren i lang tid. So appelsir>er og rokkefae.r-ost var inga mar>gelvara paa laTlg tid. -Me dreiv og ei1"'del med"bamstring" av forsjellige ting som me meinte det vilde 'V"'erta mangel paa.Sukker og kveitemjØl og kaffi var me "glo" etter. For 10 kr. aaret tek eg Jaana eit ca. 800 rtm. jordstykke av bror til far min.Paa dette avla. eg 1'1okk poteter og grØr>saker til famile,.., min like til krigen var slutt. Eg hadde og T10kre berbuskar der,Og serlegt eiD _ aar fekk me m:J tomater paa frila."d der,- helst ein gOd avling.Me hadde og rikelegt med fisk og sild Un de r heile kriger> Dette· skaffa roe oss sjØlve. So noko svolt kar>r> m:l ikkje kalla det slik roe hadde de~.Men -roke eiT1sformigt var det nokk. Men sjØlv kjØt hadde :rne nokk avt'som eg sei-rare skal koma tilbake til. - Men mjØlk det sakna me. Det var det V8-rskelegt aa fe.a "'1oko av i det heile. Ho vart nokk mest muligt til smør, som gjekk paa"s\8rtebØrsen". ~n smØr pea "svartebØrsen" de t kjØpte me aldrig urderheil: krigen,-c.et var altfor dyrt. Me klara OS3 med det fekk kjØpt pea lovleg maate, og so brukte roe eindel fiskeJ$.ver, det ver b~c..de god sUr>Tl kost. -Det kan~ her hØva aa r>em-ra at hSndelsmanr> Silseth her i Toftevaag, millo:rn anna ogs8a hadee ein 70-80 utegangsauer i den sokalla Toftemarka her paa Hals1'1Øy. Om vintrane gav han dei mat i ei utlØe han hadCie i den sokalla ~jerdesvik. Det var sildeavfall fraa sardinfabriklæn he r i Tofte vaag med m~rkje me lasse attaa t t - og so hØy.Mendet var lite glæda han fekk av dette J ettersom det ved fredsutbrotet ikkje fan"!"1st ein eir>aste att i skogen, endaa han SjØl berre r~dde. teke heim nokre faa stk. Men det var fleire 1U som fe:t\ mange saueskinn med hovudet p~aJ i brislingr>0terr>e on soæren8. --I::en uroa som dei fleste hadde i del"'\ fyrste o}:}:upasjo'Y'\stida, om ma nge l .[:a8 aree i d de r'. ga v se g he lie r snart. Og de t kom rykte r om at tyskera:r>e tok inn areeidal'ar i ht.:;n.dre og tuser>vis, og Se t-':e def i gang Eed festnir>gsaY>Y\legg rundt i heile l-Torge. Soleis rE-a Stord i

Ti te lsr>e S. P&8. Sle t ta, paa r>e se t mi 110D E t1"e og ø le ti. Paa Os te rne se og-Korsneset osv. Paa :Rerdla var det ca. 2000- eerge-rsarar som bygde ein stor flyplB.ss. Og tyskerarne haddex -inge1'1 vaY1skBr med aa fa~ d folk dei vilde. De t vart he ile r iT1gen van skar med aa faa fram saT"ld og and~ ting til anlegga deira. ~ hØyrde snart at baade hifi og de var :re ist paa tyske annlegg. Og alle hande lsrei saYlde - baa tame tok jobb med aa fØra folka att og fram til a1'1rrlagga. Det gjekk ofte paa skift. so det vart mykje transport av folk,- att og framm. Det vart ikkje spart paa Y1oko. - De t var snart be rre min baa t som :ixxxxxx ikkje var i tJsk fart. -. - SØndag s skule lærar Ge orgLa.-rda he r ,hadde ei stor sV€T"Iske -skjøyte • haT"lvar deT1 fyrste som tok.til-med aa traT"lsportera sand til-dei tys aT"llegga paa Osterneset og Å.orsneset. Hemry Eide eigde saman med . brØrne siTle ein heller stor fraktebaat som-heitte "DiamaY1t". Den kom sY1art i tysk fart. TorbjØrn Fjelland som var skipper paa baa ten har fortal t rr:.eg at de i ofte hadde med seg f baade kanone r ot ammusjon.,- og alt muligt a'l"na til den tyske "ver~emakt". I€i heldt seg mykje i nærleike't'l av Stadt. Elies varx: so aa segja alle av dei smaa fraktebaatar-re paa kystenitysk te",este. Og det var nokk ogsaa dei større. Etterkvart som samferdsla og rutebaatame- kom i fart, vart det slut med dei turarne eg hadde med min baat. læn det passa noksaa godt, for den 9 mai fekk eg ordI€ fraa Øgl€Yld i sand-re sat eg skulde take vare -prØve rne. ombordi baa ten mif1,og koma til SanQ'I"'e s-for aa henta .Agent TØn'l"'8sen, og so skulde t:€ fortseja Virksomheten, for firme.e hadde mykje varer pae. lager •


SNO

6.

·SØndag(?) den-'lO mai gjekk: me so fraa Toftevaag paa vei-til. Sandne! Magne bror min var med-·som kokk, og BjaIi'ie ~ofte,- ein nabo her .fylgde ~d-'til Haugesun4l der me sette han opp paa indre kai. (B.To.fl Det var f'1n1'1t og stille vel' med lett solskin 50 me .fortsette søroveJ i KarmsuTldet.Farten var ca. 8--mil-.--Daa me Dmx -rerma oss Sæle1'l paa AustS,ida av koparvik ropte Magne iTln styrehusdøra at "d~t haglar mec kuler bak oss". Eg saeg bakover,- og hagla kuler gjorde~o vassprutE stod. Eg stoppa baate." 50 snar't det let seg gjera og gjekk ut paa dekket og saag opp pa land kven de t kw"'de vera som skauU paa oss. Men der var heilt ubebygt og ikkje liv aa. sjaa av noko slag. -' Eg gavdaa.paaTlytt . .fuli .fart mot Sa,.,d.ne.,- men daa kom kuleregTlet~ c so eg- stoppa Øyeblikk paanytt, og kulerTIe 'gjorde de t same. -, _ Eg ve1'1de daa baat~n mot Koparvik og let ha-r gaa sakte den veien. De t daa ingen fleire,Kuler, 50 eg auka farten, om ei tid opp til .full fa og daa me !'lerma oss Koparvik skjØ-ra me at det \~r derfraa dei hadde skote paaoss, for Kaieri'var full av tyskerar-,'og det stog; to mitral paa ytste enden av kaien. Mc gjekk intil kaien, -og endaa fØr beate"" var skikkelegt stoppa, hoppa det fullt av tyskerar ombord i baaten, Dei batt han til kaien med fleire togo • .eg_ vart Øyeblikkelig koma ;:-;r opp paakaien, og fØrt opp paa Si t kon tor dei hadde de r. ..Eg fekk forjQlart-ateg var- engelsk spion som skulde f'or staTldrett·strakst paa timen, f'or seinaI€ "avre tting" i kve Idinga same dagen. -De tte var jo ikkje 50 bra utsikter.' Men eg tok det heller rolegt for ef! re kr" a med at-fullt so gale kUTlde det vel ikkje verta. Det vart!' .0

sprokvar'lska.r, so det laut ska.f.fast ein god tolk. Dette tok ein times tid. De t stod heile tida to solda tar med maskinpistol o g--held vakt paa meg. Hg vart likevel bydt sigarettar. som eg takka ,.,ei til, ettersom eg aldrig har lært meg paa slikt. - Dette hadde dei lita tI' paa, og vart noko"Bryske". At eir'l"kaptein"ikkje brukte sigarettar de t skj Øna de i ikkje. -, -- ---},Taar tolken kom so vart, de t "ilte1.efon" tii baade lermsman1"'en i gamle tjelbElrg ,og tii :for'las Øgletid i Sandnes, og til eit eil.er anrra tysk kontor.'vistnokk! Stava,.,ger. Dette .førte '!'1oksaa snart til at maskinpistolarne f'orsvanht. Men ein time s"kryssf'orhør" var't det Dei var nemlig svart misstenksomme ove r·-dei il. store kof'f'ertarne-me hadde. pa~cdekket, og som eg 1kkje kunde opn&. ettersom lyklarne var hjaa TØnnesen i stavanger. Dei lytte og;a rista paa dei uavlada og to som var ekstra tunge trudde eg sikkert dei hadde slege sundt. ~t vart daa merkjelegt nokk. ikkje--noko av, og det e'!'1da med at me etter 4-5 timar :fekk sokalla"Chjein",so me kunde fara vidare • Men det vart seine kvelden fØr me kom til kai i &i-rdnes. -At me ikkje vart truf'ne a v de i tyske kule rne den dagen, kom truleg t av at dei hadde berekna avstanden .fraa Kaien i Koparvik og over til andre sida av .fjorden .feil. Det var lenger en dei trudde, slik at kulerne slo ned bak baaten. istade'l1 f'or i baateTI, eller kansli fram-for baugen~ lITeste dag vart me liggjande i S~-ndnes. Me tok vareprpverne or ku.f.fer' ne og la- dei i hyller-ne der- dei fØr hadde vore. ~æ t var meini!'lga aa gaa ru1'1dt i Ryfylke.fjordarne og driva li tt salg der. Men paa ettermiddagen ko~igurd Øglend ombord i baate'!'1 og fortalde e~ Landha1"'slar Skir,rhue,.,es i Brandasund hadde ri-ngt og forklart at alle hØ~a i Bra,.,dasund kom s,.,art til aa sve ita i-hel- paa gru,.,-n av .for-margel. Det var ikkje kome slikt til de'nne staden etter 9 april. De t var altsaa spØrsmaalom rne ku,., de- taka ombord 50 sekker maiskoI"" og levera til Skin-rhue1"'es i Er~""'dasu1"'d. Og det ku-nde me. Det var st2~ og fi'!nt vel' og me plaserte ~kx 25 hU'ndrekilo-sekker r::ais, faa kvar sida av ~ dekket. eg lZjakk so 'neste dag--direkte til Ski,....,....hue-nes i Brandasu-rd. Me la til kai i kveldi'nge • .uer var r:J.e ve~~::med spen-ring, og dei vart storglade for mais"'ine hadce .Dei viste iY~~det beste dei vilde gjera for oss. Me feY-k rikelegt med egg -gratis~


SNO

7 •

Bttarsoill wC no var komhe vekk fraa Ryfylkefjordarne vart det til at me g jet}:: ru'r1d t i Su-nnhordlahd og Harda-nge r i 'r1okre veke r, -- fram til omkri,..,g 12 juli, daa fe rie,..., brukte aa taka ti 1.Me var de"'"! ei,..,aste handelsreisa-nde-bafte'r1 som var ute paa "tokt" etter 9 april. Dette kom fol' ei'r1 del av at det skulde sparast ]:iaa olja. Serleg f 6 itolja, me,.., dette var ikkje so svert aktuelt for vaar paart, ettersom eg, og serlegt bror min i~ært Gjcrt, som hadd~tfi li ta frakre skjØyte hadde "Hamstra" ei t større parti med baade so~-olje og feitolje strakst fØr 9 april. Broder ~jert hadde soleis lo tohUndreliter fat feitolje, -som viste seg aa vera rikelegt j;~ZIriIJgti?l'?&rtJe'txxxx like til fredsutbrotet. :I);sse siste yekeI'l!e med handelsreisande tchk me det svert med ro • .!Jet vart myk~e sl1akk med folk paa alle kaiar.~t vart diskutert alle slags rykter, og spaadomar. Serlegt kor lenge krigen kom til aa dra ut, og kven som kom til aa vinna tilslutt. Sume trudde 'r1okre maanar,- andre trudde paa nokre aar. Me,..., ei,., ting var felles for', m~s alle.- .. nen"avbrukne geværs regjeringllvar ikkje mykje verdt-.-tyskerane hadde no faat i-gang arbeid paa mange forsvars-anlegg rundt i heile landet. So no var" faktisk ]l. partiet-sitt ~aal om-arbeid til alle oppfyll t. Det Var ingen arbeidsledige lenger. l'yskera,.,e hadde heller ingen val1skar med aa faa ~ei folk dei vilde ha. Vistnokk omkring midten av juli fekk me ordre om aa koma til Sa'r1d,...,es ned baa ten ~ Ms tok der paa land alle-vareprøver'r1e--og alt som hØyrde Øglend til.f1et var nermast ein/sorgens dag for min part. For eg hadde paa Il føle Isen" at eg aldrig meir kom til aa gaa med ha'r1de lsreisa,...,de, og- det stemde. Eg hadde mist ein av dei beste jobbar--vanlege folk kuhde gjera seg v-6n~Som avskjed Wart eg take med--ru'r1dt paa--Øglend Si,!,,8 anrdegg i Sandnes. Det var UJtD:aei intressant omVisni'r1g. Agen t TØnne se'r1 be trudde--meg paa slutten at Øglend var so dyg"tig at han alt hadde sett i gang prtlCluksjon av grahathyJ,se.I,', kva han n6 skulde brUka dei ti11 Men de*i1e produksj01i""e1'" fekk eg ikkje sjaa. Ved det endelige oppgjØret fekk eg kr. 30G,---som avskjedsgaava. ~t var betaling for 300 arbeid-stimar paa den tid. ~:moc : ~OO arbeidstima:c i dag vert betalt med mindst 15 tus. kr. ~tter dette laag"M.S.ToftØyll ved fP'_i her i Toftevaag. Og eg var ,...,okso fttykje i "villrede" med kva eg sku~jera. - -~ Me,., om ikkje lenge fekk eg høyre rykter om at tyskerarne hadde kravt a t de t skulde stjast i gang arbeid med den lenge plani.agde veisn millom Fjæra og Kyrping. Eg tok st-rakst " ToftØy" og for inn til Kyrping der drifskontoretskulde vera. Eg fann strakst fram til ingeniØr Brend som var sjefan", og spurde om de t var bruk for ein "Slik baat som min paa anlegget.-Han kom strakst ned og sa~g paa baaten og forklarte at det var ein ynskjebaat til deira bruk. -Det skulda nemlig tilsetjast omkring 1000 mann for ae. laga-veien i einfart,·-og , dei skulda in!"lkvarterast rundt hjaa dei fastbuanae i heile fjorden_ l Beaten min skulde transportere dei f'raa bustaderne og fram til dei l einskilde akkortar. Og det skulde arbeidast".skift~~· ; ~n so det vart mykje tra-nsport.Eg·-fell1c jobben og betalil1ga I var brukbar. Annlegge t skulda og skaffa nØdvendigt drivstoff. - Il Det var alt komne eindel arbeidarar; og flaire. kom etterkvart. Psadet. meste- var det vistnokk omkl'ini 1100.Paa ds.,., tid var det·-~tgo ingen - ~ maskinar,-so folk sleit tungt-. tet vår minebaar for_haa-nd. spett og ~ steinbUkk, - s'nudd meg handemakt". Traller paa ski,;""~rog trillabor. Og 50 massevis med dYl1ami tt. I"'gen andre -hjelpemidler. Der veien -skulde gaa var det svert 'bratt og ulendt. Det varma,.,ge f'arlige -~ _ akkortar, og større og min~e uheld skadde ofte,· serleg om vinteren naar de t var islag te : berg"1bakkal'. Akkura t :ilJ!x lri"1q dØdsulukk.er var dat ikkje so mange .... me'r1 andre noksaa stygge uheld. l6e var rett som det var ~il Skaa.,.,evik til D~. Kollånd m~d skadde folk. Var aet alv~egt sende han dei vi da re til HaugesUT'\d. - Ved"IIØmjo" strakst i'r1..,af'or ' Markhus fall ein ma'r1-n isjØen fraa 70 -80 m. hØgd. Hen _ var det ikkje - i

meir liv 1 daa han vart oppteken.Eg hugsar og-to- ~dre- s-om- ~~~~~~ <.1


SNO

Okl~upas jOT"s-aara.

8

strauk med som det heiter. Me var to ma'l'yn-'paa båte~ og- hadde det helst travelt. Det hende-motoren var i gang dØgeret, rundt. MG hadde optil' hundre mann ombord paa de tmeste .!1'f.d helgarne gjekk me utover i Sun~hordland med dei arbeidararne som hØyrde heime her. Soleis paa Tys-nes, KVin'hherad, tjelMrg osv. Og i kveldi'nga um sØ'Bagarne bar de t i,!",'hover att. Dette hadde eg ekstra betali-ng :for og det var god :forretnir>g. Men H.S.D tykte ille om slikt, og dei sende fleire gonger ley,sillE.'r1'ti Hjelmervik paa meg :for at eg dreiv ulovleg t pas sas je rfart. Men de t fitrX:a :førte like ve l ild;:je til -noko og eg heldt fram til vegen var ferdig. Dette veibygg var 6it stort og vanrskeligt arbeid, som !'lokk ilrJrje hadde kame i gang paa lange tider om i~je tyskerarne hadde kravt det paa deT" tid. Og dei som uti"'ørte det,- baade arb6iddarar og leidara.rr;e burde-:faatt sine minnesmerker ei'l1 godt sYT"lleg stad ved veiene ( meli det kann vel vanlege :folk ikkje venta seg uta!' at dei~'Skote vekk ein vei?) .e.g vil paasta a t de i aller fle s te av arbetldaraI'r'e var truve rdige og gjorde ein god ~ jobb. Rett nokk hØyrde eg av og til sume som diskuterte seg i millom om dei skulde slutta aa reisa paa tyske "forsvarsarmlegg" paa gru't'ln av at det der~(jko høgare lØner. Og det var de t nokk sume som gjorde .Me.,., mesteparten-'arbeidde til veie'!'" var :ferdig.~ hadde det helst 1'redelegt i :fjorden i dei to aarn arbeidet varte. J..yskerar saag me lite eller ikkje til."0e- i matveieT1 hadde me det bra. Handelsmann Ketil markhus var flink til aa skai':fa varer av ma.,.,ge slag. Eg ka~ ikkje tru at alt han skar:fa kom :fram paa sokalla "lovleg vis", Lammeskr'ottar-'kunde me kJØpa paa "s1i'8rtebØrse..,.,II i :Aakra, og kalvar hjaa bØnderne rUndt i :fjorden. -Feitetyrsdag,-den 19 :febr'. 1"941 ,hadde mange av arbeidslaga fest,- rjomegraut og dram var"me""yen" • ..Liet ku'nde sikkert (og burde) vore skreve ei' heil tok 'om det snm foregjelr.k under detæ_veiarbeidet. æt vert vel ilr..Kje me'l1 nokre hendi'nga'r skal eg ta med. lJeti}jekk med. mykje sement til ei'ndel av aklwrta.r>1e. Og me leverte dt:n'n~'paa den stade'n der det passa best. l:. in dag hadde me 'noksaa mykje sement som vart teken opp paa M9.rkhus. Ei t arbeidslag paå :fem manT)-tt~ tok semen ten paa dekket a v baa ten og bar han opp 'ein ' 11 te,., bakh"e og plaserte han i eit skur der. Dei tok ein sekk kvar, som daa vog '56 og eit tredjedels kg. Le t skulde tilsvara 1 tun'na. med tre sekke l' • . -,

~in heller li te,., kar hadde ord :for aa vera sel'S sterk. Han hei tte Braaskot, og ~ sikkert :fraa de'r1>"\e staden.Ein Severin Skaalnes SOIID var med paa laget, m~ste paa"Braaskotten" 'oID at dei gjerne vilde sjaa kor mange sekker ha'n kunde klara i ei bØr. Etter ei beil tid tok "Braaskotten" sit tog og la det opp paa eit ~efat--som stod paa dekket, og opp paa dette toget la han .fem sekker sell1e"t, la -' toget ru't'ldt og strama"til og :fekk det paa ryggeT"tog gjekk paa land" og plaserte n sekkerne . der dei skulde liggja." Bg skulde- klaI'6. ein til"sahan .- og slik sagg det ut. bst er de!", sterkaste ma",,'n, eg har truffe. --Ile maBtte alles ogsaa ut:føra eindøl jobbar".:som eige'ntligt var oss ~vedkommande. Soleis var ma to g~ger nattes-tider aM heT1ta jordmor. ~ :fØrde og brYlluPS-jes~r til kyrkja. Og daap~bo~. Mi stod paa god 1'01' med alle 1'oll 1 jorden. ItToi'tØy"vart .. ei" kjel"ld baat Ddllom " :f01kfi t. -SjØlsagt i'ylgde IIJa ms d is1 t de t som' i'olk snakka., om. Mørkelige kr1gsrykter var det mykje-'av,' ogsaa"utrulege slike-. tor lfin.ge det var att til i'redsn var.ux noko ein mest,støttk'lmdå hØyra. ~ meinigarne-'var som i'ør noksaa 1'ors'jellige. 80me trudde paa ~ge lskmen'nerne • - andre paa tyskera~e. For miT" part trudde &g at -om ikkje Amerika kom med i krigen vart det aldrig slutt. Slik utsag,., l1kte ingen av par'tal'ne. Ein dag "veddB."ag tusen kr, paa at-'kriga,., kom' til aa vara 1 m1ndst'.fem aar 1'raa i april. E1n ve i:formann-' i'raa tysnes tt~~'W' ~t!, me]? ~ har j;il dessar ikfje 1'~)'t pa~a~e, /I~ ~ ~I ~ ~~ '/VE~


SNO

Okkupas~o~s-aara.

9. Eg kan~ og hugsa at det var eitpar ungdomar som for rame aIvor snakka um at dei vilde me~da seg rrivillige til austrro~ten. Sovidt eg -skjØna var huvedgr~~en den. alit dei daa vilde f'aa mykje større sjangsar med jenterre.e~ dei'~ hadde som "ve isluskar". Eg veit ikkje oJil dei g jorde alvor a v det te. -~okre go~ger vart det laga til danserestar, sjØlv om dette vistnokk var av dei ting som var rorbudt • .l.,;et gjekk altid stille og rredelegt ror seg.~ttarkavrt som det komm'meir og meir rolk i arbeid vart de t bruk ror rle ire baa tar. rIohs .Bre kke fraa Kyrping var i jobb med ei ca, ~4 rots skjØyte, O~ bror hans Gustav Brekke med ei liknande. Vi da re l1jert Skaten fraa ysnes med ei li tt større svensk.eskjØyte • .og endeleg JEins EldØY fraa Stord som badde eiT' heller litenskjyssbaat. Hg og han va~t svert gode ve~er, og arbeidde godt twx~x ilag. Ha~ vart seinare nestkommaT'derande i he1~fronten paa Stord. Til de~~e tid hadae eg altid havt eit haglegevær ombordi baaten. Men no var det· s1l strenge krav om irm1.evering at eg vaaga ikkje ha byrsa lenger. Istaden for aa levere inn, seIde eg byrsa til ein Tys~esing. be,t same gjorde eg med ein gamal"folkemottakar"eg hadde stukke vekk. ilg ~ fann det; var for risikabelt aa vera eigar av slike ting lenger. Arbeidet med veien gjekk utrulegt bra, og fram mot nyaaret i 1942 var det so lite att av arbeidet at det var ikkje stort bruk :r-or baat lenger. So eg maatte slutta til jul 1941. Men eg hadde, daa tent sopass -, at eg var skuldfri, so dette tok eg ikkje so tungt. ])e't var daa rett ~~I gXlCmilæ.xkioc~:m~rtx~J{ocxi;axipExj« mange av mine kje,,~i~gar som var i tysk teneste baade paa land-'og sjø. Soteis var al~e handelsreisa~de-baatar av same typen som min i t~sk teneste. Mange var stasjonert i Berger; og ved Herdla flyplass. !Æi hadde nokk takka ogsaa for min baat, men det hadde 'eg rørebils ikkje noko hug til. So baaten laag med kai i Toftevdag. Men hØyrde eg JO rykter bm kor store pengal' dei andre baateigarane fraa HalsnØy te'l'")te paa sin fart for "Verr"emakta". -, _. --Eg tok det altsaa med ro utover vinteren, ordna med ved, og fiska til eige bruk. Men midt burt i .febr. 1942 fekk me hØyre om ei tsvert godt silderiske vad BØmlo og Karmøy. Eg rekk daa med meg Bror min Magne og to andre mann.- Me vilde "p itla sildtt som det vart kalla. Ei'l'"l la. seg daa med robaat i nærleiken av dei som trekte fulle garn, og so·tok ein med haav det som datt av gami. Det sY'r'te seg aa vera god rorretning. I rinnt vel' kunde roe klara optil-'90 hl/ paaeln dag •. Silda vart levert til-'rØringsbaatar som det""okk: av. )le gjorda det Økonomisk god t.&ndel notlag :fraa P..alsnØy hadde ei tpar bra sildelaas i nærleiken av BØmmelhamn.-!'-Taar ganriske tok slutt. gjekk-"me til BØmlo og kjØpte rull baaten med rln notsild.So·gjekk me innover i rjorden og seIde hussild til alle som vilde kjøpa, og det viMe mest alle. Serleg 1 aak.errjorden som kjande baade meg og baa"te-;;,kjØpte dei mykje sild. Ua 'maatte gjera f'le1re turar. og alle :rekk den sild del hadde bruk for. Me g-j:>rde gode turar, . s-jØlv ~m me seIde rimelegt. Tilslutt-'rekk eg tak i 120 'nye sildetØnner 'Som eg :fylte med grovsalta sild. Denne selde eg sei~are til Odda :forsY'r'i~gsnemd. som_baade takka og betalte. --'Alt dette var sjØlvsagt st;reT"gt :forbudt,· og . . strafbart.MeT" det sY'r'te seg :t;;a-' at baade tyskera'l'"le,somsjØlvsagt ssagalt .§aman. og det norske resjo",erings -poll ti oversaag .heile. greida.. . Eg hØyrde aldrig T"oko f'raa '!'I~ko~ .Me'" a t dette var ei t kjærkome tilskot 8!;il kostholdet 1 dei bygdal" me besØkte-; kanT" det 1kkje.-ver8 tvilom. De t er-'faktisk lkkje so mange sal' sidan a. telare' folle takka meg _. :for den jobben me utfØrte i de'1'ne ma tknappe tida.' -Men den "avbruk.T,e geværs" regjering tykte,som me sei'l"le.:re skal høyre,ille om dette. I Norge skulde alt ve ra 50 ril'1gt som muligt •


SNO

Ckkupas jon S-bara.

10. Paa grunn av wangel paa baade olja og skikke legt blekk-til sBl'dinprodUksjon, kom brislinfisket og sardi'l"lfabrikkarne seint i gang vaaren-' 1942. Brislingen vart derfor staa-a~de ifjordarne lenetr enn me var van

;1 med~}~tte gjorde at det samla seg radt mykje stor sei rundt øya var. jJ- Og M...a~som saag seg tid til de t var ute og drog opp se i baade til

eige bruk og for salg. Det Var nemlig slik at Valen sjukehus ~d forvaltar Ramstad kjØpte aliden sei dei kunde faa. Anders Øvrev1k ber pa HalsnØy tok imot for stu~huset, og betalte kontant, og prisen var svert so god. Me :fekk beile 1 kr.i'or kvar kilo rund vekt. ~;raar ein daa vei t at betalinga i'or vanlege arbeidsfolk ogsaa var 1 kr. for timen, -- sa kann 'ein gjere. seg opp ei meining om kor god be talin,g' de tte eigent1igt var. Fekk ein ei time be tali'rlg for ein kg • fisk i dag, vilde me 1'aa kr 100, - i'or e in tokilos torsk1l -, Etter at sildefisket vår slutt var eg-'der1'or eindel'med paa dette godt-be talte seifisket. Og- det var mange som gjorde. --Men M.S."Toi'tØy" maatta no ligjja med kai. 'Eg brukt~ ban ber::e til private,og-nokre faa betalte turar for andre. Eg badde endaa r~kelegt med olja innkjØpt-fØr 9 april. Dette gjekk bra ai tid. Men omkring maanadsski1'tet juni -juli, FeMr"eg brev .fraa tyskera!1a i Bergen, at a ttersom eg hadde 11ggjande eih god baat som ikkje var ibruk, vilde dei leiga han, og eg var~ bede't"l om aa mØta i'ram ved l'1avreko,..,toret i Bergen mlid de t 1'yrs te o ..i}ttersom-·~e t il:'kje var se .. tt noko be stemt dato 1'or i'rammøte,-'og paa g l'U rp" av min opplevelse ved ~oparvik i-'mai 1940, tok ag ikkje JOal hensyn til dette. Eg-'let baaten liggja. Men om ikkja 50 lenge :rekk eg be ske jd tjenYl90m lensmaYlne'l"l at eg-'Sku1de mØta med teaten eiTl nØyåre bestemt dag. Daa var det ikkje aT')Yla aa gjem el1 Y1

aa møta 1'ram.Eg f'ekkmed meg Selmer Rygh bel'i'raa'som mannskap" og Il18 møy te fram med baa~n i- Fergen som beskjeden var. !yskerarne kom strakst ned aa saag over baate",og ait al1dre dagen vart me se tte i fart til Herdla .flyplas s med proviant baad~ til dei ca, 1000 bergensarane som arbeidde paa flyplassen dal', og til tyskerane sjØ1v~. Det var spesielt mykje gode brØd til dei tyske. Dess vart'stuva inn 1 eit _åge rom me hadde paa Toi'tØy paa sida av nedgangen.Kvar gong m~ hadde slik brØdlast gjorde eg meg alt1d eit (iNnd inn 1 rommQt 'og slepte nokre av"dei gode brØda ned bak e'1n tanke me hadde der ( va'rmtank). ~Taar tyskerane hadde teka-det dei .faJ'1n.laag a1tid dasse brøda att., l4e fiska dei opp !hed ein tynn jernkrok, og hadde - soleis altid rikelegt med gode 'brØd. Kvar dag hadde me "p'gsaa med oss 8.,.9 f'ullil mjøllrespann til Herdla.-'Desse vart sette ~mborqi baaten . om kvelden/ettersom me gjekk i'raa byen kl. 7 kvar morgon. Naar spaYl~a hadd~ staatt slik over natta, var me altid t1dleg'oppe og tok loket av t'-liire spa'l"1n op tØmdfi flØyten som var komen opp, over i-'vaart eige spann. Di t var god "m jØlk" for oss. Slikt bei tte aa " organise re." ting, mil10m dei som hadde vore le'!"1..ge hos tyskera,.,e. Vaar me kom til Herdla laag de t aer mange av dei sokallaltreisa'l"ldeba~a.a"r" som eg kjeYlde 1'raa i'ør krigen. Kan millom an'l'"la nemda kaptein Ut-ne 'fraa O.vaag med sin store baat "Alex".Av og til vart me 1iggjande paa Herdla om natta. Ei't"l- 1'in stjerneklaar kv~ld gjekk det p1utseligt flyallarm. Dei sette daa igang InIid e1 utruleg skjyti'l"1g. Det \Tar sagt at dat var 12 sokal.l.a "r-lakbatteri" 'med fleire store ka'l"1o Yler paa kvar, forutB.YI ei me'l'"lgd mindrQ skjyts .. Alle skaut av all makt. De t var ei t utrulegt skue srel, og paa eitlde1 av skjytsa-'var"spor1ys" :for læ.vrt 10 aYlde skot, slik at ein ku"de ~a kulebånen. Og fiet var slik brak at det var uraad aa SYIakka med-Kvarandre. i stade~ for aa spr1~ga Under dekk slik det var ord~ <>m.vart me ståa'l"1ds paa 'dekket aa sja!l. paa dett4 skuespelet i nokN mi."utt til det tok slutt. Det vart inga bombi"g, og de t m'llj"å. maatte vist ogsaa vera uraad,- slik dei vart mottekne.


SNO

Cktupa s.jQ'I'" s -aara.

Il. Tidleg paa morgo,..,el'" dage,.., etter kom det to engelske f'ly iT"nover

f'lyplassen. Dei f'or so laagt over plasse,.., som det var raad, tok mest ned i mastrel"16 paa bAtarne som laag der. Trulegvar det f'oto dei sikra' seg.get gjekk strakst f'J..~ire tyske f'ly Ipaavei"1gjerne" som det heitte, men me hØyrde ikkjeat~om til noko kamp, men ein tyske.:b "strauk med" daa hari i f'arten kom burt ~~x i propellen paa f'lyet sitt. Hovedhuset til Bjørnstad som eigde gardeT" der f'lyplaase,.., var laga laag ikkje so langt f'raa kaien der me laag mad baaten vaar. Same morgonen som dette heT'de stoS eg paa baa ten og saag at ei t kVin""f'olk, ... -svert ~ett paakl~dd,- kraup ut eit glas, ned paa eit halvtak,- og kraup inn eit anl"'a glas eit stykke lenger burte i same huse t.:; - FjordeT' paa insida a v AskØY i,..,,.., til Be rgen skulde ve ra mykje mine lagd , - slik a t-'me fekk oppgi tt visse kursar som me skulde halda oss til f'or aa Undgaa-miTlerne. e.;. Og me he Id t oss -, sjØlvsagt etter de sse kursarne • Men eg har e'hdaa sterk miss-tanke om dette var "blØf'f't1,--eg trur ikkje der~iner i det-'heile. -Ein dag me vart ligr.jande paa Herdla' f'y1gde eg med ein lastebil opp til kyrkja der aei held t paa metl-'einde l arbe id.De t -te var s jøvsag t strengt .for-budt,--'me'l'" det gjekk f'innt for def trudde eg hØyrde med til laste bilen som levertt! eiT"del !€dskaper der • ...Eg f'ekk daa sjaa at d~i hadde reve kyrkja ned so langt at det var berre sjØlve kyr;kjeskjipet som stod att. taket og taa!'rlet var heilt burte, og dei he JIt akkUra t paa aa laga "kamuf'lasje Il f'or~om tyde ligvis skulde f'aa staa att. _. , -.. Det vart likevel berre ein-'heller kort tur eg f'ekk paa Herdla. For eih dag me laag i Eerge,.., og lasta ombord f'orskel-jligt, kom de tein li ten tysk sokalla "sne llbaa til 'Og skulde til kai i ",ærleiken av oss~ M;:i"1 han skulde :liggja med-baugen ut, og skulde derf'or s,...,u -baa ten. Ma", ettersom han ikkje kuT'de manrtvrera ei,.., baa t , rende -han i -sida- paa min baat. Datte gjorde ikk-je stort paa SjØlve baaten. men han klistra att røyra f'or avkjØlinga f'raa motoren som var i gang, - slik att kjølevatnet ikkje- f'ekk avlØp ,. og derf'or sprengde ei stor sp~ekka i lyd~emparen paa motoren, slik at alt kjØlevatnet ra'l"',..,-inn i baaten • -Me var'a1.tsaa--.ferdige .for lang tid. ... Bitte kundoc trulegt ba 'Vorte lappa, men' det kom-''I''\ed to tyske ingeniØrar og ga seg til aa banka paa lyd-demparen .for aa sjaa kor alvorleg skade.,.., var. -Dermed datt heile den skadde de len av,- og det vart slep til ~rorsk Motor paa Iaksevaag. Der vart _. beaten 11ggjande 1 ca. 2 'maanader, f'or det maatte bestillast ny lyddemper .fraa-'stØyperiet. Kg reiste heim og kom alq,r1g meir ombord 1 baaten, og de'l'1 kom hellir aldrig m=ir-'t1lJl Toftevaag. -Grunnen var q eg he il t uventa og-'utan de t mindste .a.varsel paa .fyre hand • ftI kk me Iding .fra a #ordaland Fylke om a t eg var opp,..,emd til ord.førar 1 Gamle Fjelberg. ra'tte var noko eg 1kkje var de t mi'l'1dste f'Ørebudd paa • Det vart ogsaa kungjort i radio,- for dei som .fylgde med der. ~g var ogsaa klaar over a~ eg var heilt-' ,

"ukompetent tt til aette arbeidet. Hadde aldr.ig deltelre i"noko slags "styr og stell" som det heiter. So er .foretok mfiJg 1",genting IIlfJd de tte .føre bils. Yen eg hy!'de Thorvald kr1ste'l'1se"··som-' skippe r p8!C "ToftØytt som le.ag 1 Bergeli for reperasjon, o~ SOll haT'lS som maskinist. Elles ga eg meg til heime, og dreiv li tt med "ma tauk" • ' -!lg .forsØkte aa- .fi,..,-na ut kven 'som stod bak dette, me,.., dat var vaf'islrel.egt. Sei-nare har eg :fUnne at det var -Olav SØlvberg fra a Etnit, i sa.mraad med KnuD'1'u'ige •• ik fraa AakrB,og truleg ogS8a med Johs.Silseth i Toftevaag. -', -Men ~rsOTil~gt hadde eg aldr1tr wke sikte paa noko Slikt, SJØlv om de t var (jin of'f'antl1g Kjensg jelTling at eg var sUi rkt"paa k.8.nnt" m(jd det stokk konservative styre me hadde 1 gamle f'j&lber&. Let var daa,og ar ditt endaa, mif'Ull(j owrtyd1ng at dess(j folk hadde som Sl viktigasta oppgaava ,. aa segja n81 til alt.


SNO

Okkupas~ons-aara.

12.

DirektØr Konrad Lunde ved ValeT' sjukehus var del1 eiriaste som hadde litt .framsY11,- men han diverre ogsaa berrfj ei røyst. ~n ettersom tida gjekk stoppa alt kommunalt arbeid oPP. ettersom gamleordfØrarer> hadde .faatt avskjed. Og om ei tpat veker ringde han og gav beskjea om at eg maatte koma aa henta det som hØyrde ord.fØrarjobben til-. Det hadde ogsaa vore mange som gav uttrykk .for at dei saag med von og il1terresa paa-okva det nyil styret i Fjelberg vilde .føra til. So ein dag tok eg ein liten beat eg hadde og .for til E;idsvik til Eirik Eide i'or- aa hen ta ord.fØraær-sake ~e • Ord.fØrar ..t.ide verka svart blid .Ha'l"l gratulerte meg med jobben, og ynskte meg lukka- til. Eg .fekk utle ve l"t ei utgamal kis ta .fUll av papirer. Vi~re nokre sokalla dokument som eg maatte kvittera .for.

- De t undra" meg litt kva som var gruT''''e'l"l til ord.fØrarel1s gode humØr. Men naar eg opna den utgamle kista gjekk de tUrXl)JlP(~x.øgxxxxxx tydelegt feam kva som var grunnen til det gode humØret. ---iU t somvar i kista var sama'l"lrbta ° pa8lag som det skulde ha gaatt &jenY1em ein gE:i.maldags treskemaski't'\ .. ~t1 -bet saag heilt VO'l"llaust ut. So det var ein daarleg start.Men naar eg .fekk te'l"lkt meg om, bestilte eg strakst 200 stk .niapper av kartong hØvelege til A 4 ark. ° Og so gjekk tig sjØlv i-ogang og laga 4 .0 store og-djUpe treskuffer, hØvelege til desse mapperne. Gjekk so iga~g aa ordna opp i dette .fullkomne kaoset. Det tok .fem-seks- veker aa faa alt so nokolu-rde tier det hØyrde he ime, og aa .faa -namY1 paa kvar mappe t - ° sie;k at e in kund~ .finna fram til det ei'l"l skulde paa rimeleg_tid. orleis dei tiara dette .før er meg aldelea ubegr1pelegt • -~t synte seg at ma:nge gjerne vilda ha kontakt med den nye ord.fØraren, serleg mange av doei yngre opsøkte meg og held .fram sine synspunkter paa ymse omraade r. ug eg merka ingen sorg ove r den gamle ordf_raren. Serleg ikkje etter at)Ci den gamle kista .fann plakatal" og sØknadsskjemaer om-ostØ'l"ladsordnigar .fraa Nygaardsvo~ regjeri'l"lga som gamleord.fØraren rett og ~l .. tt hadde sabotert, med det som resultat att-oingen i gamle F ja Iba rg 1'e kko nytta se g a v de t te tilbode t om nye .fi slæ baa ta r. ~en dat-ohadde no samla seg div. saker som maatte-oavgjerast, og eg kalla inn til he radstyremØte i de t gamle kommunehuse t paa SæbØvik. --o Ms hadde 1'ramleide s de t gamle he rads tyre t, - so eg var noksaa spent paa korleis dei vilde taka mot deri nye ord1'Ørare~ • .. Men det gjekk aIdeJBs utrulegt IIsmerte.fritt ll

.- Alle møtte f"ram og- alle bar seg som alt var som det skuld. vera. Det var-oingen-osure min~r, msn tvertimot saklegt "Snakk.Det var TlO kome,., ei,., ny ordniT'lg som var slik at ordfØrare'l"l llu'l")de bestemma kva-osom skulde gje"l'ast aller ikkje gjerast, og dei som var uei,.,ig kunde t'aa de tte in.fØrt 1 protokollen,- ltied°begrunnElse om dei vilde. Det viste seg at

de tte var de t ingen som vilde, ~alle veda.tak vart -oe l-nstemmige. fjet viste sag og-at dat i gamle beradstyre var med ein av del Jil8-st pose~ive m&'I"I"I1som HalsnØY jøtiocfilUrJlX hart'ostra-oi dette hU\idradaaret,· :i:JE:Ilz læra:r--Lars ~jerde. Ha,., og eg kom snart paa (od bØlgelengde med kvara'l"ldre. Ha" t'ør~ og.osom·'regel protokollen. Ug dette var til stOl' hjelp for meg. - Baad& han og eg var ei'l"lige om ein av dai .fea ti'l"lg me ku,.,de faa gjort nO 1 okkupasjQl'\stida det var aa byggja veier. Og det varmrikelegt ..av_veikrav aa ta. seg av, Millom al1"11a var di"t eit som heitte !o1'tevaag o~ ~"I1da .- like .fraa 1~12. llillom maf'ga,hadde Stava-nger P~serving som hadde ein -o heller stor sardinfarikk i Tot'tevaag bede om aa f'aa del"i-ne veien, og hadde· gjeve skri.ftlegt lØyve om aa gjeva kr. 1200, - til veien. Paa spurnado .fekk~ eg opplyst at dei t'ramlåides gjerne vilde ha den'l"le veien,og stod ogsaa -med de1 1200 kr. de1hadde lova 11i12. Pea neste heradstyramøte vart dit 50 wdtab at danne veien skulda byggjast. Det var nok nokre II av del gamle som var imot, o~n sovldt eg hugsar var dat ingen som krevde noko protokoltilf'Ørsel. 50 o.ffisielt var det "einstemmigt ...

j --l

!


SNO

.~._~_ ....... --~-- ... -- ...

Okkupas jbJ')saara.

13. Be t synte seg at de tver bra ~d penger i heredskassen. og eg og !'ers Gjerde var einige om et'det beste me kunde gjere med desse var aa bruka dei til veibygg, for etter krigen re~a fue med at det som etter tidlegare krigar vilde verta ein kraftig "inflasjon ll

,

slik a t de t var li te ein daa vilde faa for pengarne. _. i1Kx.~~ ---Me lØyvde' derfor pengar til Veien l'oftevaag - Landa. -Til Veien fraa Arne vik til Sydne s. t-Tokb' til ve i til Bjølle bØ. Og penger til Ve i frea-Gravda 1-' til Sjøvangen ,- slik at heile denne veien vert .ferdig planert. Men grusing stod ett daa fre den braut laus. ..Eg .fe kk pa rson~ig t mykje takk·.for de t te se~legt fr~a dei eldre i Sjøvangen. Men og fraa-dei unge, som no kunde koma Iot;il .folk" paa"foJJre vis Il som de i-' sa. -ne t synte'"'d daa krigen var slutt, og freden braut laus, at me i gamle Fjelberg,paa dei tre aa-ra eg var orfØrar, hadde bygt meir vei en dei samanlagt--hadde bygt paa lange tider tidlegare. -, -Like ve l kunde-ein idagspre ssa le sa at de i-- som styrde ,unde r krigen ogsaa hadde annsvaret for at all veibyggjing'hadde"lege 'Mede" • 17 . -Men med oss i Fjelberg gjekk det toleg bra. Det var mangt som var he 1-$ t in tre SsaYln t aa arbeida--med. / -MeD. med veien '!oftevaag -Landa fekk eg mykje braak, paa grunn av at grunn-eigarane YJekta grunn, alle med untak av Andr. R-olØ; som gav fri grunn. Landhandlar Silse tb gjekk i--brodden og -organiserte all mulig motstand. So vart det strakst lensmansskjØn. Dette.'anka dei til overskjØn, og sorenskrivar Haukaas paa ;Stord -j'~ vart 'av Silseth ti:lgode-sett roe d rasjonerte varer paa skjørlsdagen • De tte vart-'· kontrollert av lensmann M3llingen--paa Stord, SjØlve skjØnsdagen. Likttvel klarte dei ikkje aa .f()rhindra at eg :rekk lØyve til setja arbeidet~gang fØr dette var e:bd~legtav-gjort. Eg fekk tak i ein .flink vEl.ibas fraa Fla traake r paa J;'ysne S og nokre HalnØybuar, og ._arbeide t tok til :fraa To.ftevaag • .ue t g jekk: br~ paå fram-, og grunneigarane var storsinte , og daa serleg ~jnm Silseth. - frIen roe'st M.lle -. andre paa _ya tykte vel om de,tte vøiarbeide t. Og ve'tl ei pengeinsamling til betaling av veigrunn, gav za;;st kvar einaste ma-nn paa øya ein liten sum, slik at'det-samalagt vart t-leire tus. kr. Djv. hugsar eg ikkje summen. Men det var 130 ma'!"1 n som ga v frea kr. 10 og optil kr. 50,- Stortingsmann Markhus var den siste som skreiv seg paa 11 sta. De t var 7' stk. som gav kr. 50, - De tte var paa den tid betaling for 50 timeverk. -Og betali"'ga for 50 timeverk i dag er mindst kr. ~ 2500, -. _. Men sum sagt serle~t Silseth var heilt rasande .for de tte arbeide t,. Og hann hadde forbi-ndelser alle veier.-·So ein dag \)Br sjØl vaste politimeister Capr:elen-Dahl fraa Berge.., i telefoT1en og gav meg ordre om at arbeidet over Silsth maatte-'stoJJpast Øyblikkkeligt. om ikkje vilde eg verta arresttert. Sa EJIi snart den~e samtale var ove r gjekk eg strakst pe.a timen burt pa& veiakkorten som eg viste snart var i'erdig, og sa med dei at-dei maa.t:te driva paa a-lt dei kunde, for aa kOIll!!1a over paa naboen-oder de t ikkje var slikt- stoppepaabod. Som svar paa poli time iste rens stoppeordre' sa -'eg blankt -ne i og ha-n vart heilt ra sa-nd6. fje t- var- der'for ikkje noken' ove rraske Ise at eitpar dagar seir.are kom'""lensmanT1 Ivar SvdedsbØ og skulde syrja for at arbeidet vart stoppa over Silseth. Men daa var arbeidslaget alt komer.- over paa.naboe!'. Pla:neri"r"'ga over Silseth var ferdig, og I1emsmann SV6T'dsbs6 ku-nde i-ngen ting gjera. -Og ktiV:.J ban kur-de gjort elles er uvist. E& og SvendsbØ var sers godven8 r, og hadde e1t godt samarre id, so eg tipper me hadde fUn-ne e in utveg 50 arbe ide t lruJ-;de halde fram." - Men Mi.ykje verre var det daa eg ei vekes tid seiT'are :fekk telefon i'raa tyskerar.eatde1 arbe1dBrJ7g hadde 1 arbeid paa denre ve1eT' , skulne strakst ~ seT'dast paa ei t anr-Iegg dei hadde i nær~iken av H8ugesund •


SNO

Ckhu~asjo~s-aara.

14. tette førde til 3 heller lange samt&lar.~xgK~~X Men eg ga v meg ikkje .Elg var be s tef,t paa at kunY'B eg ikkje klara aa halda fram meg veibyggjinga i jeibe'rg 50 ku'l'"lde dei berre arre stera meg. Og- de t sa eg i telefonen til "Ve I'r'emakta tt, og sjØlvsagt mykje an",a. -Men for aavera ærleg-'so hadde eg lita tru paa at dei kom til aa gjera-'de tte, ~1lDI!. noko som stemde, -veiarbeidet paa samtlige annleg heldt-'fram so lenge me hadde peT1gar, ~ for det meste' til"freden"braut laus. -Kva som heT1de daa ska l eg koma a ttefide til. -Det var elles ma",ge intressa'l'"lte saker som maatte ol"dnast i desse aara. De t kunde sikkert skri vast ei he il bok aal.eil"'!e om de tte. Her ka~'" deij -ærre verta hokre f'aa saker som ka..,,., takast med. Millom dei ~if1g ordfØrare!' niaa tte sy ta for var at folk IIhadde tak ove r hovude t" som me seg je r. De t vart etterkvart ikkje alle som hadde det,. SO nbkre husrekv1sisjo-nar maate eg gjera,-serlegt etter at me fekk rØmiT1gar fraa FiT1 nmark, etter krigshandli'l'"lga~e d~r. Men folk var rime lege- og skjØna alvoret, 50 det gjekk helst bra ogsaa med- dette. - Me,., eit til.felie merkte seg ut. ' -' Paa BorgundØy var de t ei eldre dame som hadde e i dotte r, w*. aa ~~te Denne dottera hadde· ... vore uheldig, og hadde ei lita gjente, utan at ho hadde mann.J:)3sse-'budde paa ein sokalla Tlaustlem , ~nne var iskåld vintersdag,- det kunde ikkje gaa, og dei kom og klaga si naud.Samt'digt fortalde dei at paa Brekke lærargard stod det eit gamalt timbra hus heilt ubrukt~~n dette--fylgde lærar-garden som lærar Kallekleiv disponerte. lig telef'o'l1erte daa til han og- ba hap laiga ut huse t til desse huslause. ?tæl"'! det -var rant uraad, han hadde mykje bruk for huset til gardsarifta, -- me\Tlte han. ~ttersom eg ogsaa hadde e1 tpar andre erindtil BorgunSiSY ,- gjekk eg optil Kallekleiv ,- uaT"ID81dt, 'Og bad om aa faa sjaa huset,- -, dette var han lite villig til, men ettersom egvilde sjaa kva han bruk~ huset til, maatte haT" laasa opp fol" meg.~t synte seg daa at huset stod heilt tomt og ubr.ukt, meduf1tak av at det stod eiT1 !'Ull seg med mjØl,- trulegt fonnjØl der. Etter at eg hadde gaatt g jenT1sm huse t, forklarte eg ha,., at seg ~aag meg nØydd til aa ~. rekvirere huset til f'Ol'del for dei her nemde. Og alt SBhe' kveldeT1 postla eg rekvisisjonen, og dei l"'!emde huslause flytte 1'1"11"'. De tte -var paa haustparten 1943. Paa vaarparten e lier tidl1gt paa sumaren 1944,kom det krav-'fraa Kallekleiv paa erststn1T1g for at leigebuarane hadde trakke ,.,en graset paa lærargarden. Eg hUlsar 1kkje rekT;'ingssummen, men tien var urimeleg hØg for eit ve!trakk ove r bØen .Av de>"l'ne grul"'!n Un de rsØkte eg kva ve dk". hadde tel"'! t paa gardsdri:fta siste skatteaaret. -i1u~x:n:iIbrkxx -, Og de t ei'l'"lstemm1ge ved-tak kom It&x e tte r deyte til-lyda omtrent slik,. "SØknaden ld2nd& 1kkje etterkomast paa grunn av Kallekle1v ærre hadde kr. 1,27 1 'Overskot paagardsdrifta siste aaret". ~ ikkje ma"ge dagar se inare kunde alle le sa ... de tte i lbkalblade t "Sun'lhordland". -Og kort tid etter d~tte .fe~ eg mR4i::K~nx meldirtg om at de t paa Brekke skule var måala. med store bokstavar "Gud fri og bevare oss for lærare'l1 vaar". -Ikkje--lenge e tte r de tte kom det oppsegjirgfraa Kallekliev. - l4e fekk .~in like god lærar att. (aarstali om dette ovenfor ka'n'n vera litt missvisapde) -- .. Av dei ting'eg hadde glæda av aa ord",a med i denne tida ,- var ~ skaffa eigånde tomt 'til fleire av dei sokkalla hU6me'l'l'"l me hadde -rundt her. D; t var slike som allernaadigst for lB.'I'"Ige tider stdan hadde faatt' lov til setja seg oppe1 t- li te "krypinn" 50 de1 kunde berga livet. Mel') raa kjØpa--tomten kunde di! paa .ingen maste. Og l-Tygaarsdvold sin ve~inte ekspropiasjorlslov vart -sjØlvsagt sabotert av makthavarene i dei forskjellige kommlll"ar. Jæ'n eg bruka han med godt samvet-'i fleire t'ili'elle.- Og skaffa meg sjøl.sagt baade uvener og fiilnde-r av dE'l",e grurm. Ei" av dei siste var

AC.fI5;. Wie se traa Bergen, som maatte g java fraa seg ei t}mt til, _

.l .. r.red Pedersen he 'tO_. - -


SNO

Okkupas jons -aara.

15 Di re ktØr ito1"'rad-' Lunde f'ekk eg og s~m f'ie'l'lde paa gru-n-n a v ei slik sak. Det var ei,.., Ha'l"ldela'nd somviid~l"eig'l"la-'det sokalla Kleivaplasset som var fØdestade'!'\ hans •. Lu'!'\de var truleg uve'l"l med vedk. so ha'l"l sette -·seg hardt 1mot dette-,- og skreiv til fylket som var den eige'!'\tlige eigare'!'\ av garde'n som hØyrde til sjukehuset at "Kleivaplasset" laag"midt i sjukehusets hjerte" og var umissa.,..,de f'or drif'ta. "Taar eg daa se'!'\de i,.,"" kartet som viste at ttKleivaplasset" laag heilt i utka~te-n av sjukehusgarde1"', og heilt i utka'!'\te'!'\ av Fjelberg herad, og gre-nsa til Sa'l"lsvoll-elva som var gr8-nsa-mott Skac'l"levik Berad, tek~ eg Lu-nde som perso'l"lleg f'ie,..,de i lange tider. Og akkurat dette kosta meg 5000,- f'Ørkrigskr'o'!'\er j - som eg sc:i'!'\8:i.t skal fortclj8. Mey-. fØr de"h'r'ex salæ kom 0Pl- var eg goovc'!'\ med Ll.:.'r'de. ~oleis mEatte eg fØr de-n'~e tid,ei-ngo'r'g vera ;ned aa f'øra ein sinT'lsjuk mann over til sjukehuset. llit var sei'!'\e k~elde1"1 daa rne kom f'rarn, likevel tok LUT"\de og viste meg heile sjukehuset, Millm anrw-kan eg hugsa at ha'n f'orklarte meg at omlag 8510 av alle som kjem hertil meg,- dei kjem av a'nten seksuelle elle:b religiøse grun.,.,ar. Ban sa og saa at han g je rne skulde vore o:bdf'Ørar i Fjelberg, -f'or-utan at han paa eit of'fentligt møte paa KamillaB Sjo sit pensjonat paa SæbØvik. sa at det var grun'l"l til aa sjaa optimistisk paa f'ramtida f'or Fjelberg etter ordf'Ørarskifte. DirektØr Lundex hadd!ellees gode f'orbindelser alle veier saeg det .mx uYf'or.Ha'!'\ var swlies deT"\ ei,..,as:be her som hadde jaktlØY~ og f'or paa sjøel1 og skaut millon a'I"",,"a e'l"lder. -"",Taar eg saag de tte so se'nde eg og ein sØknad til politiet i Berge,.., om jaktlØYve. 1~'!'\ etter ei tid kom dehbe i retur med paa-teikni'l"lg om at det tyske sikkerthetspoliti,- ikkje vilde tillata at~f'ekk jaktlØyve.Me,.., direktØr ~onrad lunde hadde altsaa slik "tillatelse".Saa det var altsaa alt aaa,skilnad paa"Landssvikarar" ogttgode Nordme'l"\'n" • -Etter dette maa eg opplysa at eg etter at eg hadde vore ordf'Ørar ei tid, - f'ekk meldi,..,g f'raa lI'\'ITasjonal Samli""g" at eg som ordf'Ørar maatte vera medlem av partiet, og derf'or 'no var ,..,otert som medlem. Dette brydde eg meg f'yrebils lite om. Me,.., ,..,aar det etter ei tid kom rykte r om at slike medlemar e tte r krige'l1 skulde a,..,ten skjytas t eller ieporterast til BjØI"l")Øya sa tok fig og melde meg ut av partiet i heller skarpe ordelag, og hØyrde sei,..,are i'ngeT"\ti""g meir om dette. Deltok aldrig paa møter arra'nsjert av partiet, og gjorde aldrig løyvingar til f'ro-ntkjemparar ell~r a'l1dre likmf'de ting. Eg maa og taka med hertat det var !'loksaa ma'l"1ge n:srkjelege ti'l"1g enkelte bad meg ordna f'or seg, og som eg ikkje hverke'l1 vilde eller kunde gjera noko med. Ei slik var ei opf'ordri,..,g f'raa u'l"1gdomarne paa Halsnøy om aa f'aa bruka kommunehuset paa SæbØvik som ungdomshus til f'olkeviseleik og a-n'!'\a. Dette gav eg løyve til, endaa det var direkte ulovlegt. Man ettersom det 1kkje fanst tyskerar stasjO'!'\erte 12aa øya,rekna eg med at det vilde gaa bra,og det gjorde det. Tyskerane synte seg i det heLle svert sjeldan her, og svartebØrst'landlarar og lik,rla'tle t - arbeidde 'noksaa ope~.1yst. Let hande nokra .!§JLgonger at ax tyske soltlatar ~ gjekk ru'!'\dt paa gardarne og vilde kjøpa forsjalligt. Om det luk~st veit eg ik.kje .Sokneprest Aarseth var eg aa hØyrde paa: i Ei rkja ei" (jinaste gong, og vart daa klaar over der ku,..,de eg 1 je visa meg f'leire gonger, tor 50 "f'risk"som ha,!" var 1 si'l'\e f'orma.,.,i""gar om "Vernemakte" ku'!'\de'ha'n verte.arrestert kva tid som helst, og daa vilde eg trulilgt varte misste'!"kt som a'T'\'I"Imeldar. Ha'l"l greidde likevel ik.kje aa verta fastsett for heilt paa IDsutten av krige'!", so de t vart de t ikkje so mykje æra av l1keve l.


SNO

Okkupasjo~s-aara.

16.

Smaaskipsbyggjing av fraktebaatar ogfiskebaatar var det mykje av her rundt i SUnrthordland, ogsa.a i Fjelberg Berad. Ettersom tyslrere.ne hadde overtelre mi'n baat,"ToftØY", rekna eg med at eg var sogodt-som utan baat naarllfreden""!::braut J:aus. Eg tok derfor til aa kjØpa inn run.dmatrial til ein ny baat. Let skulde vera ein 65 fots havfiskebaat, for eg rekrta nemlig med at si~&n det ikkje var raad aa driva havfiske unde r Y..rigen, vi Ide de t ve ra mykje fisk e tterpaa. Olav Syd'nes paa Sydnes var tillitsmann for Hordaland Skogeigarsamba't"ld, og han ordna med de t løyve eg trong i de tte hØve. Og det tømmer eg trong til dette fekk eg kjØpa av skogeigarane paa HalsnØY. Men for deix fleste sitt ved. paa vilkaar av at eg ikkje gav dette opp ti~ likninga. Og det tro'ng eg ikkje gj~ra. Eg berre noterte i e"i bok kor mykje eg hadde be talt til kvar, - til eige bruk. Men det kann alt no hØva fa fortelja at daa me etter "fredsutbrotet" fekk den sokalla penge saY1ringa, - møtte dei same karane opp og ba om eg vilde vera so storgild,aa gjeva dei skriftlegt bevis for kor.mykje timber eg hadde kjØpt aot de1, ~xi~x1:~~tlgX:tl:lXxi±lLtx og det gjorde ingenting om eg tok litt godt i 11 -æi hadde :nokk skaffa seg for mykje pengar Under krigen. - Hjaa meg fekk dei akkura t paa Øre de t eg hadde be talt de i. - Dei var alle slike som lærde at du skal gjera mot andre ,-det du vil dei skal gjera mot deg. Innved til baaten kjØpte eg hjaa ein skogeigar Larsen paa ~~ Husnes,- paa rot,- heilt oppe ved skoggreY1sa, for at det skulde verta god alved i baaten. Eg hadde med meg Ole J.Lygre, og Kristian og Magne klubben i fleire veker, for aa hogga aa faa de tte til sjøen. Det var so ufØrlegt at me kunde ikkje bruka hest, det gjekk med handemakt heile veien. Men me var alle unge og sterke, og vart veldig godt trente av de.,..,,,e jobben .. Me budde i ei koie, og levde mykje av turrfisk og poteter, pluss nise-spekk, skoten paa ulovleg vis. Me hedde alle god matlyst, spekket vart altsaa brukt som flesk, og de t g je Y~ god t an tykte me daa. -"traa r eg hadde s1reff"a vil-ve gar nokk rna trial leigde eg ski bsbygg jar Olav T. 0p1=saYlger ved Gangstø 'paa SUnde til aa staE. for byggji""ga av baaten.Ein av eigara,..,e ved Gravdals Skibabyggeri laga n±~~ te ik..,il"~e"l" (H~ rrIT'a:n Gra vda l) • Olav oppsanger var ein kraftig mann, han fekk med seg 4-5 andre og dei fekk akkord paa spanting som det he:itte ,- og gjorde det bra, og var fornØydde. Seinare fekk dei akkord paa aa leggja huda paa æaten .Dette skulde dei ha kr. 5 tus. f'or, og dei klara det paa 5 veker. Det var svert godt gjort. Eg hadde s tore vansker med aa skaf'fa tilvegars spiker, be slag og drev og div. -men ag klara det sovidt.Pengar maate og skaf'f'ast. Jæn eg kom i konta.kt med to nordlending.r som var villig til aa KjØpa M.S. 'of'tøy som tyskerane hi dde i si makt. Eg f'ekk 17 tus. kontant f'or denne, som. lØyste pengespØrsmaalat. Mi 11 om anna kjØpte eg Ein bruktfmaskin hjaa !lølands moterverksta i leirvik i Sogn som eg tenkte! aa bruka 1 baa t&n.naar den var k~r f'or monte ring. Og i mai 1945 na.ar"f'~dentl braut laus, var· 'de t berre styrehuset paa nye-baaUin som·mal"1gla. Den haddJ.endaa til f'aat "avY\. "Bunes" skulde den he i ta. ~~ Men de t er al tsaa mykje som ~i1'1n millom baa tbygg jinga f'or me kjem t~l "fredsutbrotet" i 1945. . -:t .febr. 1944 f'ekk·-me.hØyra at det var eit godt sildef'iske ved tl.rex bØmlo og ved karmøy. I!lttersom ms hadde gjort det svert godt paa dette "p1t1efisk:e" aaret f'ør vilde roe gjerne vera JD8d ogsaa dette aaret. M:ln 50 hadde altsaa ty_kerene teke baaten min. Og baatar var maT'gelvara. MeTI bror min lægne hadde skaffa seg ei" te Iler 11 te~ kutter. - med ein gamal maskin 1. Dan kunde ikkje lasta me1r 8n1'1 60-70 hl. i still~ ver • ./..let var lite,- men betre el"1n inge,..,til"1g.


SNO

Okkupasjons-aara.

17.

So e i'T"1 goJve rsdag gjekk eg og han ut\sømlaf jorde'T"1, me tenkte oss til Karmsundet der det skulde vera godt fiske-. Yen J"'aar me kom mx~i!I""rØ~ikix -ut mot Tj8rnagel tok det til aa liggja daude sildal' p~a sjøeT'. W tte- unqra oss, - for snart auke de t paa med sild s om la ag ""flau t paa s j øeT'. So mykje vart- de tat me tok haa va r'T"'e og tok til aa samla silda opp i kutteren vaar. Det stilte og heilt av med viT'dfilJ'" slik i kveldiT'g8, so rna gjekk i den retning det varmest sild, og dette auka sta@1gt paa, det vart snart sild overalt. 'fIlaar myrkret komm og me ikkje lengfilr kunde ".li sjaa silda, gjekk me opp paa BØmla-hamn og ankra for p_a tta. Der kunde dei -forte lja at det var eit mi't"lebelte ved Urter som hadde eksploder~ og drepe all.,denne silda. -So sT'1art de t ljosna av dag va~u te~ med robaa ~en og til aa-' samla opp Sild, som de t framleide s -var fullt

av paa heile sjøen, so langt me kunde sjaa. Det kom no og snart ma-nge ~ aT'1dI€ baatar som pitla sild av all måkt.-'Og me tykte alle dette var eit lettvindt og make~t fiske. Men ei tid fØr middag tok det til med noko sydvestlig vind-,- som-'auka meir og meir paat' og--det som verre var, det kom driv8"!1de ein helle~ stor raud-'gjeT'1stand

som-'alle var klaar oVer var ei mine. Og miner vilde ingen av oss ha noko med aa gjera. Her paa HalsnØy hadde me ak1~rat hØyrt a tOskar Skraame stø---som var oppvaksen,-'he r paa HalsnØY t - hadde teke ei slik mine inn i baaten sin ein-'stad ved Herdla. ren eksploderte-'der,- og sjØlvsagt saag ein daa aldi"ig meir"'noko mrt:r til han. So me rodde alle inn-'paa BØmlahamn, og venta paa a t mina skulde eksplodera mot be rgnakka!'T'1e ut8nfor-' hamnen-. Slik at me etterpaa kuT'de ta~il att~med sildepitliT'ga. Men tida g jekk og de t kom i-,.,ger eksplos jon • .t; tter ei tid gjekk eg difo~ opp paa eiT' haug paa vestsida/av laT'det der, som eg fØr krigen ofte hadde stade for aa sjaa-'etterpildesyr'ler som me sa. l:.!.g fekk daa sjaa- at - Itmi-,.,a" hadde dreve opp i ei bergskaar ei t stykke nordvest for hamT'en, og der var-'ho gaatt i opplØysni-.ig. Det var inga miT'16, me"!1 e in stor raud fende r- fYll t med treull. -, Eg skunda meg daa T'ed til bror Magne, og me tok baaten og rodde et,fylte den med sild paa kort tid, for 1"'0 hadde vindeT' samla silda i store me'ngder langs landet. Men -ingeT' andre rodde ut fØr dei saag at me kom inn lasta med sild. 1æn paa spurnad maatte eg daa ~ fortelja korl.is det hang saman. So rodde alle ut,og all silda vart ~rga. ~n me fekk altsaa ei heil baatlast ekstra paa grunti av diinn6i "mi'rla". ..Lie var e i"1ige om at de tte var ei godsleg mina,. MQ pitla slik sild i eitpar dagar, og gjorde det sers godt. Ho vart levfilrttil guano somdet daa heitte. Det var store mengder sild som vart minesprengt. og t~ulagt berre ei" liten-opart som vart be rga. Ik t rak sild like intil Varaldsøy i Ha~da:T'\ger. og paa Sandvika her paa HalsnØY vart det og kjØy-rt ei"del sild opp -paa bakkarne til gjØdsel .Kor mykje som ~rt liggjande att pa~ot'T"1eT'\ ved Urter-,- kann berre verta g-j1sningar. -, -', -' .. Medan roe heldt paa meJ.dentie JiildepitliT'1~a utaT'for BØmlaham-n t

kom dat eitc el"gelsk'fly 1n~over oss. tet fault sers laagt og me 1:rt;k frykta dei kuT'\de fin-na paa aa skjota paa os, ~or dei saag nokk det var "mataukt ! me bala med. "-let gJorde d~i T\o-'likevel ikkje,-meT'1 dei skaut ei tpar salve r mot ein f:'1r paa aiT'1 'ulcm:x htHm& de r. 1{e" me kunde ikkje s jaa at de t gjorde hoko skade ~ IeT'1 var -nO like ve l sl-økt. - Mel var 'be rre e i-n kort tur, m1ndre en,., tojve ke~,:- men rna te-nte bra med le ttfte-nte pe-ngar pae deT'\~e mi'T"1e spreT'1g j i"ga. - Og de t . var det f'1eire som gjorde.Dette vart det siste sildef'iske eg har delteke i-• .. rkkje lenge etter at me kom he 111 ; kom d~ t 8ngelskme"n og slti p .. te ~ombe r over·ein-skule 1 18kseva ag ~ 1):: r mi ste Marg re te IaT'1da frea HalsnØY mann~in og ei,.,asta sonen~ Me sette daa i gaT'\g eiT'\ inn'T"1-samling til hST'1T'1e har paa HalsnØy. -De-n var velluka;-


SNO

Okkupasjo~s-a5ra.

18. Etter '!"'yaaret :1.945 vart det klaart for dei fleste at krige.,., vilde

1kkje overleva neste '!"lyttaar. Det var sers'"mykje'rykter om mest alle ti""g. "'Toko ... var i allfall delvis sa.,.,.,.,i""g. Me.,., mykje var det rei,..,e tullEtt.- .:Jom--fØr .6ortalt si> vart me her itjelberg so aa segja sparde for- tysk.era.,.,e. Lei var- sers lite- her. Me,., diverre hadde me det velkje.,.,de tillelle fra Su,..,de der ~ltyskell'''\Tart skot.e"tJ'. 't-Toko som fØrde til fleire -arrestasjo.,.,ar. Men dette har a,..,dre 1'orle'gst fortalt om i bokform.Ite.,., ei.,., avdei som laag i"dek.,.,i.,.,g" etter dette, JEns Røssla~d, som altid var mi'!"l gode ven_t 1'ortalde meg etter krige,., at eingo,..,g eg paa gru'rJY' av sterk-.urtaxi:»ri: austavi,.,d la meg til i ei utlØda paa Bje 11andsØy ved Su'!'\de $ samtideig som de t laag to rØmlingar i-,ei hytta der, vart eg 1'ylge"paa ko~etll med €lit maskingevær; baade naar eg gjekk .2lli2 og '!"laar eg gjekk n§.d 1'raa IØda. Dei hadde vore riøydde til skjota meg om eg hadde gaatt mot hytta, meiYlte RØssland. ~g hadde altsaa berre robaat i det hØvet. 1ITaar det gjaldt mat1'orsy"i!'1ga~e i Fjelberg' i desse aara, "SO var den brukbar.De t var "ingen som leid diI€kte .,.,aud, sjØlv--om de t nokk var mangel paa baade de t ei.,.,e og andre. Søt mjØlk var nokk de t de t kneip mest om, 1'or smØr var -jo sterkt ma""gelvara, og x«ntx svert godt betalt paa "bØrse'rJ". Meri poteter,sild- og 1'isk var det som fØr fortalt nokk av til aIJ~. Ville bær ku.,.,de folk ska~fa seg til eige bruk 1'raa skogarne • ~ytebær var de t stor kO'!"lkura.,.,se om, " so det maatte setjast lei fast~.tid 1'or plukkinga. ~g ka,..,.,., hugsa at heradstyre eit aar gjorde vedtak om ~~x{iectxHbmi:JegDc at 1'ør 23 aug. -var de t ulovlegt aa p:1.ukka tyte bær. Fristen vart og ha Men, - for den ei'!"le var re dd 1'or a.,.,dre. -DeYl sokalla 1'or"syni'rJgsnemda var vel den som var me st upopulær i bygda, paa gru"l"1-r, av at surne meiY1te dei gjorde fo1"skjel paa 1'olk. Men- sam"'i'!"'ga var nokk at dei gjorde etter beste eV!1e, sjØlv om eg !'lokk trur-at bra,..,de't"' dei l-,had6e der tilslutt, ikkje var det verste som kunde henda der. .. -Dei hadde paa 101'tet i det gamle kommu,!",ehuset paa SæbØvik eit lite lager av serlegt mJØl. Dette hadde eit lag til minka sjØlv om dØra mest aldriglvar op"'la .Eg kaY1"1"1 ikkje gaa god 1'or dei som" vilde ha det tilfCindel av dette mjølet tol\:heg ut lemglaset • Me.,., sjØlv fekk eg ein heil sekk av dette mj'ølet i sept. 1945. Det var daa berre bruka.,.,de til dyrefor. -'SumareY1 1943-hadde eg .raat ein grisunge som gaava: fraa ei"l"1 god -ven i"'aaker1'jorde:h •. Se t skulde ve ra som takk 1'or ve ieT"l eg hadd~ vore med aa laga der.-- IEt var svert va,.,skslegt aa halda liv i denne 1'or folk som ikkje hadde jord. Det vart no 1'isk og poteter,- det hadde me nokk av, men mjØl til grisen det vart det lite eller mest ikkje av. Men fra~ mot jul i 1943 var han kome." sopass at me trudde han nermaseg 60 kilo i slaktevekt. Eg f'ekk ~ ein dag med meg bror min,og me tok livet av grisen. Me val" akkurat f'erdige-'og hadde delt han opp i høve-lege stykkar for salting og hennetiseriTig. --Fryseboks var det ingen som kjeT"lde paa de"l"1~e tid. Daa kom nabokona q~ Elisa Mikkelsen og syste'r hen1"ar gaa-ande. Slakti~ga fcregjekk altso ute, og ~aar ho sagg kva som 1'oregjekk~ ga ho ordre om U kor mykje-ho vilde ha av grise,., -,-- og .fekk ho 1kkje dettevilde ho omgaa-aY1 de melda av til baade norske og tyske m~digheter.Eg t~k daa sit stykk~ paa burtimot 2k11o og Vilde levera h~""1"e. Men dette-'neJtta ho--aa taka"imot,- dei _gjekk med stor 1'art for aa senda meldingdUdaade'l"1.--Eg trur--og sikkert def gjorde

. det. Eg hØyrdfi daa 11kewl i.,.,ge"ting f'raa -noko- hald. Ellss var dit jo l1tt "klabb og babb" 1 bygda n8er det gjaldt tva'l"lgslevering av forsjelligt. Me1i--1 det store -og beile maa me segja det gjekk,- etter tilhØva betre enn eil"l kunde veT"lta. Folk tlbk det rolegt eg vetugt.


SNO

,Okkupa s jD'V' S -aara.

19. • Slik folk i millom var tilhØva he Is t gode.' For ek~. e-nge lske t1~beter fekk me alle/hØyra-',- mest daglegt.~ett nokk var alle raddloapprat i'n'nleverte. Me" bror mi'n §jert som hadde ei lita frakteskjØyte fekk- tak i eit apparat i Bergen. Dette gjøymde ha" i ei kol-last. Og naar det kom' til-Hals'nØY vart det teke i bruk' i heste-stallen til Andr.KolØY. SOll ha'ns var gift med syster mi,og me fekk fra a de t hald alle dei e-rgaske "yhe ter som var aa hØyra t og det gjorde alle a'!"1dre og. ' Det me under krigen likte svert lite aa hØyra, det var om dei engelske angrep paa vaare rutebaatar. Diverre var det fleire som vart angrepne og sØkte. med tap av ma-nge'me-r.,.,eskjeliv. Soleis Sigurd Ki'n'n,

,~..K')'med ei jente.,herfraa HalSnØY. som kOria, 'Ma~re te Jul. Ein av desse ~-baatarne vart sØkte her utanfor Haihøy,-(J.t;Closterfjorden)

De t ET'lge lske angre re t paa gruvel'T'le ve d Sagvaag paa Stord var og -, av dei he'ndi'ngar som sette"stØkk l1 i folk. MeT'l der var det visst iT'lgen av dei linl1fØdde" som strauk med. Skremde vart me ogsaa sjØlvsagt naar me fekk hØyra om he,.,dingarne paa Telavaag. "'Me" dette har-'and.re fortalt om i fleire bØker. ~i harogsaa sama'n med ma-ngex andre ,nytta hØve tii-'aa i'nbilla he ile det norske folk dEln..E.Pbve lØgl"1a om at Henry Rirrra'l'1 var N.S. ma'nl"l. Det var' ha'n aldr~ Me'n dette er noko som de'n "avbruk'ne Geværs" regjeri'ng desperat prøver aa. halda fast paa, samtidigt som dei prøve r-aa "dJssa" l"1ed.at Birger Erikse'." som sØkte HBluSCher" paa eige inKa tiv, D.rX haT'l ~-'t-.T .S. ma'n'!'''' -Ik t er slik de SSS folk gjer mot 8'ndre ,det dei vil-'a."dre skal gjera mbtn~ seg. - Har lyst aa taka med ei nokso utruleg he'ndi'ng. -Strakst fØr fredsutbrotrt fekk eg hØyra at Løla'nds motorverkstad i leirvik-'i Sog'n hadde-o ei'n stor lr1.tkt motor tilsalgs. Elg tok daa Sog'nebaa te." fraa BergeT'l, - 'og kom greid t til leirvik. :.Kjøpte motorel"1 og vilde koma meg heim • .LJet var va-nskelegt. Me'n tilslutt fekk eg "haik" -, med eiT'l lastebil som skulde til Hyllestad der det skulde-'koma ei." kystrutebaat om eitpar dagar. Mel"1 lastebilen maatte ovel"natta-'paa veie-r. Eg fekk daa omsider-hus 'ogl"1attelosji hjaa ei enkja ein stad eg ikkje lel"1gerhugsar navnet paa. Eg ~r trøyt og la meg helst tidlegt oppe paa lofte t. FØr eg var sovna kom el"1kja opp og se tte seg paa. sengekanten, og tok til aa fortelja omlllaust og fastll' fraa heile bygda. Fyrst fekk eg hØyra om kor forferdelegt "dei norske nassistal"ne" bar seg aat paa alle vis. Og det var ikkje smaateri ho "vartafopp med". Men det var det aa merkja at dei "nassistarne" de1 hadde sjØlve i bygda,- det vartoleg bra folk,- men dei i frå landet elles .- det varn fæle" folk. Men no skulde de i Snart alle skjytas t. 50 .fekk ~g navnet paa dei "nassistarne"dei hadde i bygda,- og paa dei "stripete". EnkBlte av dfisse skulde og "kabbast" som ho kalla. det. Dere tter fekk eg naVT' og adre SSB. paa- bygda -'si'n he imefro." thØ_dil"lg , - -,-, og navn paa ei heilrekkja av ha'ns ha'!"dga'ng,!"e menn-;-- Ja stakkars he."ne om fli t de t ho forklarte for roe g- hadde vo.!€ sa!m1l"1g. - re t 'var "roksekjeerring" for all .. pe'n~arre. Om morgonel"1 gav eg hen'ne 10 kr. og-for min vei. Ho tykte detr""god betaling. ~{10 kul"1de umu-llgjX ha vore i nærleiken daa dei"fan'n opp krutet-. Eg var for he'n'n9 e1l"1 f'rama."d ma'nn. Etter krigshsl"1dlil"1garne 1 Fi'n'nInark komm de t fleire familiar hertil som rØmdmgar.L1ke-eil"1s etter de-n el"lgelske bombil"1ga i I.akse-vaag. Desse m~atte ordfØrarenskaffa-hus til,- me'n det gjekk noksaa" smc rtefri tt" .Femilen Wallem hadde el"1daåtil ei kyr med se g. De'n fekk og baade hus og mat tett ved SæbØvik. ~1 var alle tekksame for hJelpa. Bror mi'n Gjert vart gift med ei av dei evakuerte fraa H0l"1,...,11"gsvaag. -, _.' -Me hadde Under krige,.;-·to helst store sardi'nbarikkar paa øya vaar. ,Liet var ma,..,gel paa titi'n, so gkikkelegt blekk var'1kkje aa skaffa. Me." dei la 'ned brisling i svartblekk og sildolja.


SNO

Ok};:uras jGl""'s -aara.

20.

Og et ter tilhØva var de.,..,;;-;e toleg god. l:en noko lang lagring kunde de.,.., nokk iktje tola. -Men ~Xx trulegt gjekk mest muligt av dette som krigsproviant til It Ver-n8makta ll

• Le t var bra med brisling i fjordarne so det vart produksE:rt bra kvantum. Og paa grun'" av at fisket starta opp helst scir:t JÆle sumaren, sa vart brisli""'gen .feit og .fi.,.." som gav god vara. fl;;t gjekk a.f te rykter: om at det hadde vare Il svinn Il paa lage re t, - ved begge .fabrikkaI1"'e ,:Mmen eg hØyrde aldrig at nokon var"komen i heisenIl paa grUn"'" av dette. M6n truleg er det re tt at enk6lte dreiv litt ekstra matauk pa& denne maaten. Som tidJs;;gare nemdt hadde handelsmann :Ztixtbrx Silseth 70-80 utagangs-sau.er ~lltkxma:r.tx~JWkx som ogsaa strauk med som rna tauk. - Desse .fabrik"arne vaare la ogsaa kvar vinter ned stor og vaarsild som sokalla "kippers". De tta g-jorde ogsaa at bygdGl.folk

unde gaa paE... .fabrikken og kjØpa. -seg steikesild na.r det passa dei. Dette var made god oynærande mat,- som hjelpte godt til. i matauken desse aara .Han som var kontrollØr paa-'Bjellands-.fabrikken lika li te dette salget. 8erlegt nekta han eingong aa selja agnsild til nokre som dre i v li t t .fi ska. De tte .fØrte tIl a t ~u~xxxxXrixxxx.xxxx eg som ord.fØrar maa tte gjeva han li tt ekstra il kon.firmas jon" • Dette lika økkxi:.llaI: han nokk ille, men alle a'!1dre tykte de t var eit bra stykke-'arbeid. ~o .fekk dei agnsild som vilde ha. ' Ogsaa kippers!n gjekk-'sikkert til"Vernemakta ll f'or det meste. De i to sardinbarik! artie roe hadde he r like sidan 1907 ijar vore til stort gaq,r-.for Sun.,...,hbrdland, -'og øya vaar i serleg grad. Dei har mykje av'æra .for den velstand me .faktislchar her paa HalsnØy. Dei var ogsaa-'til stor hjelp Under krigen, - som ova ..... .for nemdt. Eil'i av dei ting-'me passa pA var at me :fekk .fram tidlige poteter. Kona mi hadd ein blomehage ~t utan.for- huse t, paa sØrsida. -, Tid11gt paa VaaNn 194).. vart alle blomarne .flytte vekk og so, Snart snøe'l"l var burte, planta me ut ca 200 poteter som me hadde ale .fram i smaa papirposar bak glasruterr-e i stovehmset· vaart. Dei var 6-7 tommar naar me se tte dei ut tidlegt paa vaare". hl; var he1.tlige, det kom ikkje .frost, so me .fekk nye-pote ter :rilykje t1dlegare en-n alle naboarne • Det var mykje Under kvar stilk.- Sa o.fte var det nokk med ein ei.,..,aste til middag. Lei vart deri'or noksaa dryge. Men naar det kom burti juli maa.,..,ed hadde alle tidlg-poteter. ~undt denne tid kom det to helst gamle aale.fiskarar til To:ftevaag,- paa ei llta-'gamal skjØyta.Dei .fekk aal.Ein dag kom ein av desse opp paa kaien med ei bytte. Han vilde Of P aa sjaa om han kunde .faa kjØpt ei bytta pote ter, .for e Ils var dei st rna tlause a t de i maa tta reisa he im. Etter ca. -3 timar kom ha'!') a tt med bytta like tom, og var paa graaten. Lat var ingen av gardbrukarane som kunde avsjaa ei bytte poteter. Eg tok han daa med meg til kona sitt blomsterbedd,-'og' spadde opp nokre styl~r til bytta var fUll som han .fe~or ingenting. ~g har aldrig sett nokon vare 50 takksame. Eg ~~kk i ~leire aar julekort .fraa vedk. Ha~ kalla seg Dave. og ~ar .fraa Karmøy. ]):t var elles svert lite det vart-'f'iska etter aal og hummar Under krigen .Folk fekk mykje lettaI€ pengar ved aa arbeida paa tyske _o

~lyplasser, transpotera sa~d ~iå.~rigsmatriaf. laga kancmfU~dament og lik~atle. Åal og hummar fe kk di/or ve ksa aa samle seg i seks· aar. Slik at naar me tok til med ~iske etter"hummar og 8al i 1946 fekk me store :fa~gstar. og gjorde det storgodt, .fjordB.!"T€ var f'ul.le avaal. Og hummar var det .fleire under mest kvar stein, SjØlV langt

inn i :fjordaI""'le. -~,.; no er hummare~ mest utrydgja , og aaleT' mi~kar det og sver t pa a • -, -o

-Humwar vert det T'okk lkkje aa ta heJlnande av,f'ilr etter neste-' krig, om det lever ~xxaXtxÆIxx nokon att daa. ~g skulde gjerne livt ei kort tid,paa de~tid,.for aa .faa sjaa kva for uskuldige dei daa skal kasta seg over.


SNO

s.g t)

Ckku~asj8~s-aara.

21.

I gamle ~jelb€rg v~r det rett ma~ge som dreiv fiske, og me hadde ma~ge fiskebaatar • .Likevel hadde det aldrig vore halde kystskipr::erkurs i kommu'rieT". Som ordfØrar fe k:k eg istand to slike kurs, og de t var ca.20 u~gdomar som skaffa seg sertifikat fr!:i.8 desse kursa-. Som illrar fekk me kaptein .Alfred AasbØ fraa stav5.~ger. Og ei~ av sensora~e ved eksame~ var sk€tibsredar Risanger fraa PJ.8.ugesu~d .Dst var stor fest ved begge avsluttningarne • .Lie t var ingen som lIstrauk" • -~tortingsmann Haldor Haldorsen nytta under krigen ~~ noko- av si arbeidskraft til aa planleggja kraftutbyggi~g her i Hordala~d. Ha~ laa grunnlaget for .A.S. BlaafBlll, og se~de ut eit rundskriv til samtlige .,komrnu-r,ar i SunY'hordland, og bad om ordføf'Brene- si~e meiningar omtlette. - innan ein rimeleg tidsfrist. - ror min part sende eg strakst eit posetivt svar. Eg mei~te at kraftutbyggjiT"g burde-Ve rta ei t av dei ting som burde verta hØg t priori te rt e tte r krigen. -Men dette syY1et maa eg ha vare noksaa einsam om, for etter ca. 3 maa~ader kom det eit T"ytt skriV fraa Haldorsen, der han ba om svar, - og la til at de tvilae vore ynskjelegt om alle ordfØrar~.il( i Sun'nho;rdland hadde same sJ7Yle t som ordfø ro ren i F js lbe rg. - -~g og .Lars Gjerde vart i hØve dette skrivet frB8 HaldorSen einig om at det vilde vera fornurtigt aa setja av ei'l"l so stor summ som muligt som elektrisitets-fon~, til bruk etter krige'l"l. Og me gjorde framleg om dette for heradsty~t. Og det vart' so vedteke aa se-tja av 60 tus. fØrkrigs-kroner ti~ dette fØremmal. -Og desse kom nokk godt med daa me fekk utbyggjinga i slutten av 40 aar5.. ]Jet ka'h her passa aa ~em~a at daa Vale~ "SJukehus eitpar aar-'fØr Rrigen,fekk ferdig det kraftverket dei en~o brukar paa Valen. so tilbaud a'irektØr' Lunde Fjelberg heradstyre 200 kilova tt forde lt som ljos paa"Hals""ØY. Etter tilra adi'l'1g f'raa fire av dei vitugaste de1 hadde' i Fjelberg formannskap paa den tid, so takka heradstyre t ~xx 'tI'Bi " til dette. So kan n eil1kval1 svara paa kor mykje pel1gar-folket O paa HalsnØy tapta paa dette,- berre i større utbyggji1"1sg -kos tnade r. -Mel1 slikt fear ei1"1 Il ære slØn Il for paa Hals~Øy. --Fraa mi ordf'Ørartid skal eg og ta med ei t eks. paa kva smaa me~" i store stillingar kan'l'1 fil1l1a paa aa bruka tid og pe~ger paa,- e~dåtil i krigstid. -, --Hordaland fylke hadde paa de~ tid eit p8ngefofld "Til praktisk opplæring for e V'r1e rik ungdom". - Eil1 ungdom he r, l-'Tils T. Enge lsen kom ein dag til meg og bad om orientering om-d"tte fondet. Det fekk han,- og rna sat utover kvelden og sk~eiv søknad om støtte fo~ Engelsen. Men 'so var det det,atlsøknadsfristen var overskreden med mest to veker. Dette var 8in fredag og eg viste at sØknaderne skulde handsamast paa mandag.Brevet maatte derfor gaa snarast, og det var m~d ein rutebaat laurdagsmorgon kl. 5.- - Men so viste det~t -, hverken eg eller han hadde frimerker. Iermed sette eg Sit of:fe'i'itlegsak frimerke paa brevet og E.,.,gelsen la det i postkasse~ daa ha", gjekk heim. -Etter vel tojveker kom dette "_tilbake til ordfØreren i Fjelberg,--f~a politimeister Cappel.en-"'Dah~, med spØrsmaal om-' kva for of:f6!." tlige interre sser ordfØrarel1 hadde vare t.eke ~aar ha~ -' brukte offe1\ltlgsak - frimerke paa dette 'brevet,. -Det vart ikkje se~dt svar. 50 gjekk det vel burtim,ot 3 veker,so kom det eit nytt "punrebrev" som var~opp paa det fyrste. ~tter paalag to veker kom det daa eit tredje ,~komal1dert purrebrev med '}6,app tidsfrist for aa avgi svar. -_Ha'" fekk daa svar omtre~t' slik ,-"Herr politimester Cappelel1-Dahl,- jeg har mottatt Ieres brev av d.d. og jeg- har mottatt deres purrebrev av d.d. - og videre ogsaa Deres l'akbma",derte purrebrev av d.d. -- Som sva~ paa samtlige o~for ne~nte brev,kam "\ opplys-~t j~g paa mitt ko~tor har mal1ge hyller, øverst op~i østre hjØ~ har jeg en hylle hvor i leggas slike brev som ikke skal besvares. De 'meddeles herved at samtlige ovenfor ",eV'rlte bN v ligg" r 1 ne vn te hylle ~

ÆrbØdigts


SNO

.-

Okkupasjoms-aara.

22. Eg hØyrde sjØlvsagt aldrig meir om dette. MeY1 eg kalJ Y1 tilstaa at eg kjen.,.,er ein viss fryd in-nvorte s, nåar eg i ta'IJkar'11e ser for meg de'!") "store" maY1 n,'Yla ar har> las brevet. -Ka",,,,, leggjea tiil at B"'gels8n fekk stipe.,...,d, og vart etter krige,..., ei", kjend elektrikl~ar her paa HalsJ"1ØY. -Som fØr fortalt dreiv me med mest muligt veibygg like til "Freden braut laus". Og eg er ",oksaa sikl-ær paa at i hØve til folke tale t hadde me i allfall Norge s-rekord paa--dette omraade t. Kan'!") og nem-na at me millom a 1"'1""" a 6gsaa kjØpte ir>'11 tomt til nytt skulehus paa Fatland i de'11ne tida. -Ds tte-vart kritisert lDZXXXX i det '!")yvalde heradstyret etter at "freden braut lausll. Men var det so uhej.digt for dei kritiksjuke·,-at lærar lars Gjerde baud seg til med ( glæ::la aa overta tomten for det som var betalt for han. -Me,..., det unte dei ha", sjØlvsagt ikkje,·so vart det "dott i bjØlla". bi t bra skulehus s taar """0 paa tomten , og er daglegt i bruk. _ ---- E.g ka",-n- og godt hugsa at i--febr. mars 1945 kom det eir> dag -to godt ~'ansedde "JU:x bygdemenn til meg og .,...,avY'gav 3-4 av si."e sambygdingar, som dei krev at eg skulde an'nmelda for svartebørs-

'vsrksemd over lenger tid.-- Daa dei skj~a at dette-vilde eg ikkje gjera, vilde dei vi ta grui'i-nen. !tg forklarte dei daa, at naar alle ordfØrarar om ikkje so ma.,...,ge maanader skulde skjytast eller he."gjast, "so vil begge de karar vera millom dei som ropar at,-heis har> li tt høgare Il. --Dsi gjekk skuffa burt.

Dei fleste vestle'ndi"""gar hugsar nokk og,at tyskerane forlar>gde a talle s om budde ~ den s oka lIa Il g re 1'1 se s o""e Ve s t \I skulde ha Gre'Seboar- bevis. l.Jet var som eit-slags pass, - med stempla billed og undcskrift • .2in fekk dette hjaa lensma'n'ne.,...,. -Fraa eit eller a""''''a "hold" kom det JQCk~mxn daa rykter om,at det var sers prisverdigt, om ei"!"' let vera a5. skaff-a seg dette. Og eg kje'n,~er til at ~ to bygdeme",.,., som heldt seg til dette,- gjekk"paa ank" heile rester> av krigen, kvar go,...,g det kom tyskerar til Øya vaar. -Dei meinte noy,];: dei gjorde stor krigsinsats- med dette. Me hadde under siste del av krigen Ivar--SvendsbØ :fraa Vikebygd som-lermsmanYJ her i Fjelberg. Det var ein sers dyktig øha-n~ mann, velmeinande og hjelpsom, akkurat som sin fogjengar J.voh",sen. Dei ord",a begge alt paa beste maate for bygdefolket ,-so sa",,,,,t det fanst raad me~et. Den siste rØmde eæles--landet etter det sokalla "U: ttsoppgjøre til her. og vart ein veticjend hoteldirektØr i Sverige. Han kjende seg nokk krai'tigiJ "sveken" av si tt tidlegare .fe dra land. Perscmligt mi"l'1nest eg han--med stor takksemd. Og e« veit og at det burde al18 ibuarar-ne i hanS distrikt gJera. - Og dei som er ærlege gjer det nokk ogsaa, sjØlv om det eige,..,tligt ikkje er tillete i ~rhardse"!'lS demokrati. --.--Som fortalt bygde me sers mykje veiel" i Fjelbel"g u",der krige,..,.-Og de t g je kk bra ve dall e a Y'n le gg. Me T'I for Ve iSn -Tofte vaag -le 'f"ida lagde grul1,.,---eigara",e nttxJiK.iXUJrXUr med -·Johs.Silseth i spisse,.." lille dei vanskar som ""orske jurister kun,..,de faa til. Og dei var nokk svert baade sinte og skutTa T'laar dei likevel ikkje klara aa faa anlegget stoppa. Eg hadde p!rso,..,legt eit heilt utrnl~gt arbeid med aa ha~da arbeidet gaa-ande. Og skaffa meg "!'lokk uve",,.,ar av -de-n'ne grun",. Og s'Om nermast· -"dØdsfie,..,de "fekk eg Sore":'skrivar .. -Haukaas paa Stord, som sei,..,are dØmde meg til 32 tus. i &rstat,..,ing for alt det galne eg hadde gjort, og som eg -betalte med fØrkrigskr. so eg skulde verta skuldfri,- trudde eg.Menaldr1g- vart.

Naar de t gjeld den -her omha'1dla vei, 50 bur nO 6-7 stk. av grun"'~iarane sine bom , tett ~d veien, og brukar baT'l som sin ei",ast8 tilkomstvei. Og fleiN vil det sikkert verta i :framtida .


SNO

Ckkupasj0~s-aara.

- ;2;3. I hØve at me uT1der krige" pla-r.erte ferdig heile veien fraa Gravdal til SjØva~gen, - u"der leiding av ingeniØr Finn ~itter ved Stdh veikontor, gjorde ha~~ framlegg om at dersom grun~-eigara"e vilde vera med aa dela paa omkostningarne -, so skulde den sokalla Gravdalsmyra paa burtimot 100 dekar ve rta senka i forbinde Ise me d ~x veibyggjinga. -f.ttersom eg var- klaar over at so mykje einighet var ve r de t ikkje raad o.a faa istand, gje kk eg til alle grunneigarane og spurde om eg ku-r.de fao.. kjØpa hei1.a myra ~~t perso-rligt. Men det synte seg daa at dette stra,.,da paa: ein av eigarane. for der var det fleire syskin som skulde gaa i ga"g med dyrking og bureising de r, me d de taller fyrs te. - - 1.)e rmed vart de tte-- II dro ppa". - -- ---Om denne m~ra etter det,nokon~gbng vert teken i bruk kann nokk ingen svara paa, endaa i dag. Len ligg iallfall framleides som den han gjort de t i ma~ge tus. aar.

!\:år det gjeld det sokalla kulturlivet her paa HalSnØY, trur eg nokk det er dekning for aa halda fram at det fin~st ein eigen kultur her paa Øya vaar. Det kejm for ein del av at det-fyrst i 1920 aara, kom ei" sokalla emisær, reisande for Kina-misjo~en her til HalsnØy. Peder Berge, ham skremde folk av i Hallesby-stil, slik at det vart ei1'"' stor "vekkelse" paa heile øya. Jæst alle vart "gudelige" t -,

made eldre og yngre • .;. tette held-f'ram i fleire aar, men feY.k Kti1x eit stygt tilbake-slag, daa ein an-ran Jrld±± "profetll,var so uheldig at han fekk ein unge med syster til kOl"a si. Slikt var jo stor synd, sjØlv om Jakob fraa Bibelen vitterligt fe_kk to systre, Rakel og lea til koner, pluss to !l1€dkoner, ved Guds Hjelp. --Mel" sjØlv om "gude ligheta Il tok li tt skade a v dette, so har nel" likevel halde seg e i'l"del like til den~e dag. Og u'l'1der krigeT"' var de t ingen som hadde Y\okomerknad til de sse folk si ve rkse md , de t eg veit i ellfall. Bndaatil SokY\eprest Aarseth fekk som fØr nemdt

"Boltra seg" fraa preikestolar-ne i fleire kyrkjer , alt han lysta, og de t var ikkje so rad t li te. ~or stor- verk~ad de tte haade på.

krigsga-rgeT1 paa slagmarke'l1.e~ ,- har ve l ingen lag t me rke paa. So i mi tt herad fekk alle halda fram med si verksemd som fØr krigen. utan vanskar det eg veit. -~rrgdomarne hadde heller ikkje so store krav i de~Y\e tid. Som fØr nemdt fekk dei lØYve til aa bruka det gamle kommUnehuset paa SæbØVik, til folke vise -le ik og likna'tle. Og de t gjekk so fin t for seg a t de t kom ingen klager til meg iallfall • .I.Iet vart ogsaa av og til skjipa til private dansar fleire' stader--1 Heradet utan at dette ska.ffa 'J111!:\kmu vanskar for!Ekmlx nokol". At lærar Jot! Solheim var formamm i Heimefronten trur eg dei fleste vaksne paa øya kjel"de til. Og trupleg hadde ve l ha~ li tt forbi~delse med si~e ttmedsammensvorne" s~ik i alla stilhet. hen trur eg dei fleste tok alt ba~,de rolegt og vetugt. ~g vil pacstaa at--i hei1.e Fjelberg had~6 a116 det so bra,- - eller betre,el"~ ein lru'l"lde ve.,..,ta slik tilhØva var i mest heile verda. - Kg vil pEfastaa for rame alvor at dei fattigaste-i Gerhardsens "Harde tre"ttiaar" leid meir,baade 1"aud og mangel ei,.., dei gjorde i Fjelberg U'I"Ider ltr!gen • -Eg er overtydd o~et~ar l1keeit1s i største·.delel"l av i-allfall lna~sbygda i Norge., - dersom ei~ vilde var ærleg, - me." det p erjo slett ikkje lovlegt i Gerha.,.rdsens Norske M]):;mokrat1". -- .. Ide n utse,.,dte rettleidi'l"lg vert det paa slutten spurt om krigstiden skapte e 1'1"1 ":1y solidari te t IlCIlJLTIO( me llem folk. - Svare t her er at iallfall paa ~t omraade gjorde det dette. _

.. Og det er naar dat gjaldt aa skulda "'f.S, medlemeli'e,for alt det som "den avbru.lr'regeværs" regj!-i"g eigentligt hadde det fulle og heile ansvaret for. Altsaa for okkupasjonen. og alt det der'n8 fØrd~ me d.s!B.-.


SNO

Ok}~~asjons~&ara.

24. De ter og ein kje'!1dsgje I'T'ing at i'nge'!1 ti 'ng a v all den "ond sin'tia" "he_ ts"-propaga'nda som kom f'raa dei ute'!"lrikspoli tiske -A'!"I-alf'abe ta~e i .London,- vart praktisert i gamle Fjelberg. Dettxx raadde f'i""e og gode tilhØve mil10m dei allerf'le-ste -i heile heradet. - ",Toko slikt som mobting i skule't"1 var heilt--ukje'tidt, sjØlv om me hadde--havt e1t\del a v de t te, f'ør okkupasjo'tie'!"l, menn daa paa he il t a'tidrc grurr·-' lag enn de t poli tiske. --Slikt som Il straumsparing" var me sparde f'or u'tider krigel"1, -- takka ve re at det heradstyre me hadde f'ør krigen i 1937 eller 38,sa l"1ei til tilbode t fraa Lu1"\de ved Vale-n sjukehUS, om aa f'aa ljos over til øya :vae.r f'raa sjukehuset sin T"ye kraftstasjo1"16--~for vart de.t ikkje 50 mykje _ arbeid mea ble1"\di1"\g he lIer, me hadde JO berre ein oljelampe i dei mest 'tiaudsynlige rom. --fBn psykiske helsa var og god. Eg ka....,...., ikk-je hugsa eit einaste nY~t tilfelle av sindssjukdom under krigen her paa øya. -::Og skal· 2in tru paaden statistikken- som er of'fe'ntliggjort etter at frede'!"l braut laus, so vart og-saa del"1 f'ysiske helsa tydelegt betre millom nordme'n , paa grunn av mind:be .fe tt og sukkerholdig kosU. Serlegt magesaar og hjarte og karsjukdomar var det mindre av.

--'TIlaar det gjeld sabotasje so kje'r'-ner eg berre eit eil"1aste tilfelle, og det bar til,eitpar veker etter at frede'!"l braut laus. Ein kjend bergensar C.K. -Vl.eise kjØpte ei tid fØr okkupasjonen eit

jordstykke her ved lITore Tof'tevaag. l.iet "\Br vel ca. 10 dekar. Ha'r' let dyrka opp, og de t var nokk mei'!1inga a t han vilde byggja og bu her paa si'!"le eldre dagar. Han var millioYlær , og va." til aa f'aa~t ~k slik det passa-han. Fea dette jordstykke f'ylgde det ogsaa med eit sokalla hunsmal"1.splass,som det framleides budde ein f'amilie paa. Desse vilde de'!"l nyi."flytta ha vekk-. Dette .fekk som-resultat at eg som ordfØrar brukte 1ITj1gaardsvmld sin slbkalla ·oreigr1ingslov, slik at Weisen maatte overlata denne husman'tisplasse'!1 til dei som hadde huset sitt paa hah. - ~Joleval"1de Alfred Pedersen. Dsrmed f'ekk eg Weise.,.., som f'ie."de. -Men han vart ogsaa sjØlv sve rt -so upopuiær,mii::tmvcxxxxxxx serlegt millom ungdomaI'r1e, ogsaa paa grunn-aV mi'tidre he1.dige utalelsar i hØve oreig'l1ingssaka. Han hadde ogsaa·ord..-;a seg I113d ei." god og stor fly te ka i i ",Tore Toftevaag. So hadde han ein sers"flottn - oseivar, rigga med fi'l'1t segl, og-flotte messing-beSlag. Og baate'n elles som den fia'naste fela,-.;. uta.,.., overdrivelse. Ei'!"l maatte mest gaa--paa sokkeleiste'n om ein vilde vae.ga aa-gaa ombord i hal"1. We:f:se." budde hjaa ein mal"11"\ berre vel 100 m. fra sjøen hel" i Toftevaag-~ Ef.,.., morgoT"-han saag ut glaset fraa soverommet,saag han det laag ei" svart--ferihg og rak ute ved ToftØya her. Me'!"l dette rakte jo ikkjex han. Me?'; sei'tia-re same dagen skulde ha'ti '!"led eit eri"d i naustet. Daa saag hal"1 at de." -f'lotte oselvaren ha'ns var ikkje- lenger i naustet. Ha"'; leigde daa ei.,.., ma'ti'n med motorbaat, ug for i mange timar rund) for aa leita etter den fine feri"ge'!1 sin. Han kom at i kveldi"ga utan aa haa sett '!"Ioko til baa tel"1. ]Æ; d same ha1"\ daa komm opp -paa- trappa til huse t de r ha'l"l t~udde, saag ha." at den svarte baateb ,- endaa laag paa same staden ved ToftØY og rak. ~tte var sopass misten'tikjelegt at dei paa'l'1ytt gjekk i baat, og for burt for aa sjaa nermare ~orlei5 dette eigentligt hang saman. D3t viSt2 seg daa at det var Weisen sin nyelakka XlEXXXX oselvar,----- men - men.- den var heilt oversmurt med blakfo~is eller koltjØra, og Var ikkje til aa koma nær. Det var ikkje ein flekk gvarke utanpaa eller hmS i baate'l"'. som ikkje var kraftigt 1l"1""smurt • .LJertil var den a",kra- med flejre kraftigt tU't"lge steinar, som ikkje ~ar til rikka med ha'ndemakt. æt vart-til at det maatte ska-ffast fleire mann for tilslutt aa faa baeten heimatt.Og de1 vaska ~aa ha'ti 1 fleire dagar. Og det gjekk nokk med mykje va-skem1dlar i det hØve. - Det f'ørte tilslutt til at WeiScT",-selde si.,., eigedom her, og kjØpte seg i",'ti ~aa 1ITøtterø ved 0slofjordcr>.


SNO

25 •

.e.g lm.,.,de s;'i\lvse.gt fortalt ei me""gd b2"'div-iZB.r etter' r::.i ordf,irartid. Mer. dette fee.r ve:;rE: eir litey- slIt2k. to::..~ Y\o~ct'.:erkval~t som det ira a rG st i 1945,sk~Ø'''''B. slls-at 6stte-::E8tte vcrta de., sist.::: ~;::rigsVE.r2"'.1 Or; 8 mai braut 8ltsaa"frede'n"laus • .L;g fo!' rr:i'YI r:art tok det bc!,::,e relegt, ::12 høyres i r2:Jic c= at alls srcf--,(!,&Y' 02: ljkY"2.'~~e slrulce skulde :'c~stst~ast eg: eV2-.-tuelt sk-iotast, eller del=~o:rterast til Bjir",pya. Ltter eitur:ar da€;&r ri-ngds eg"til l--·;:~"-"'f'r.".,..,t_hA-ni""'0'-Jo,, Srl'-.~-'r- 0- ,c"ilo': --0"'--' >_.c -'--J'''' n~t- ""rt 1_ ............. ____ '- ......... v" ...... VJ c.. L- ~ .. C.Ll. ... l., C v_ ."- ,,1\, ..... ~ ......... e. l.~ (I :",..le.::. ... / Vet

ar'restas,jo"" for ;;--.i,,.., Q.e l. Eo."", op-;..lyst~ G.B.E:. E-t hC:~J:..;,,-~yD"'teY' i Fjelcerg ikl:,Je hodds "'-0:":0 krav omp.rrstEs,jo'n fer mi" dsl .- Ettersom eg var -gos-ven med JeT1s EldØy paa Stord,somvar nestkomanderande i heimefronten for eit større omraade i SU'nnhordland, ringde eg til ha'n for aa verta be tre orie'l'}.ert. Eg fekk daa opplyst at ein He'nry bide fraa HalsnØy D hadde ri'l'gt til han flei~ gY1ger og kravt at eg maatte verta arresrert, og hadd3. kver g01"1g faatt som svar,at dette ikkje kom pæ tale. ])et-c.e var altsaa de'n same Eide som var eigar av M.S.uDiamant" som i følge skippe r T. Fj3 Iland, i aare vis hadde vore i tysk.fart omkring stacl't, - og mill om anl'"la hadde transporte rt baade' kanone r og ammusjom for "verneID9.kta". - HaT" vart seiT"are paakjØrt av ei-n 1UXx motorsykkkeI her paa »KiEØ~ Hals~ØY, og dØydde av dette. Men ha-n hadde nokk ikkje sleg; seg tilro med de tte, for ei tpar dagar' seinare kom det ei motorskjØyte med mykje krigsmakt ombord, og kravde at eg skulde bli med dei.--ne-sse tolk var #raa Et-ne. lAt eg forklarte dei kva hei~efronten rundt hadde sagt, var det! inga hjelp i. Eg hadde berre aa fylgja med. Saman med andre Som var ombjTd fraa fØr, vart me so fØrde til leirvik paa Stord. - Og ne ste morgon gjekk turen so til BergeT" med ein rutebEiat.,.. _._. Me kom dertil ei tid ut paa ettermdlddagen. ner"var det nokk ku.,.,gjo.It paa fyrehand i god tid,at no kom dei til Berge.,., dei som var skuld okkupasjonen, og alt det som de,., UMg fØrte med seg. J..Jet var svart av folk so ligt me ku'nde sjaa. For at detjskulde vel:"a J.a,.,g:t vei til raadhuset, vart me sette paa lai-'ld la,.,gt ute mot Bo,.,telabo-·. So var det sokalla- 1Ispissrottga1"1g" heilt t:l raadhuset.Ein EmX(icdEg umaatelteg tjukk mann gjekk fØre og styrde farte.,., som skulde vera laT"gsom. Og umaatelegt med skrail og skrik var det. Ktterkvart kom me daa likevel.:tx1m.lt u.,.,der tak i raadhuset. Vart in'nkalla til ein unl1formmert .r:erson,"og fekk utlevert eit papir der de t stod at me var vara tekts -.fengsla i 30 dagar, skulda for U)6dlemskap i "ToT .S., - og for min part for aa hm vore ordfØrar i Fjelberg i ca, tre aar. Omsider vart me so in'nkvartert i eit gamalt hUs, som eg trur' stod oppe paa den sokalla ETJgen • For min part var eg litt usikker paa kva dette kom til aa utvikla seg til. Men det var det nokk ikkjex alle som var, for -reste dag tok det plusseligt til 8a b~'n'na i det gamle trehuset. Me var heil.l. oppe paa loftet i huset, og det tok til 1 inste e-nden, og spreidde seg 50 sT1art a t de t var be rre sovid t me alle kom oss ned trappa -fØr heIle huset va-r overtent. Det kom jo s:nart brarml'olk, KmX me"!". dei kunde- ikkje hindra at huset bra'nn ned til grun,.,8n. Me vart under dette -samla i eiri ingjerda hage i 'rIærleiken. Det væ tyde legt at dei var l"oksaa spen-re - paa om 'nkon av dei arre'sterte hadde nytta hØve og stukke av. MeT1 det hadde; altsaa ingeT'l gjort. ~ests parteT1 kunde sikkert"8troke sin koss" om dei 50 hadde vilja • .ror dei som skulde halda vakt var 1kkJe fyrebudde paa noko slikt, og det var fullt kaos med same braT1deT'l starta. Ette r de tte vart me teken 1T'11"1 i lastebilar 'Og kjØyrde til tyske ra~ sa konse-n trasjonsJ.f: ir paa ~"5_"d Espa 1a.,.,d i Haus. De r var,ode t alt komne mykje folk frea fØr, og var beller tre""gt om plasse,.,.

-Og SD braut"freden" eller rettare sakt Helvete'laust. )le nyankom-ne vart komanderte til o~~stilling lags brakkeveggeI""'le .. med aTJsikte t iU'"' mot veggeT". De'I'S t1.er vart. alt som-'me hadde i Ixrfxxe 10mmeI'T"e teke frea os. Mil10m a'!"a miste eg del:" ei.,., gullfyllep!n"l"l

. eg hadde faa tt 1 gaava daa eg slutta hos Vlall_ndahl 1 bergen i 193~ I' _ . . .. . -.' .,


SNO

Ckkupasjo~s-a2ra

26. Il

§o vart-'de t-'ordre om at me skulde sj;a.a he~ltci "Gi vakt , og dersom ~okoh ikkje lydde fUllt og heilt ordre~- ~rx elle. hadde ska va~kar som gj orde a t de i ik~": je k'c.,..,de lydc:l.' ordre, hat

heilt ut, 50 vart det skote med skarpt rU'r'dt fØteI'1'">e deire ,so mold og stei'!" rauk" Vakterne gjekk og ru.,..,dt og s""'akte seg imillom • me~ som alle ku~de hØyra, kor ma~gc somekulde sky tast for dage~ i tida framover. Dette stod paa i vel fire timar de't'1'ne fØrste dagen. Me vart etterkavrt inkevarterte i eit heller stort rom. Me var truleg 25 - 26 stk.i det rommet eg kom med i. -Leiren var jo laga av tyskera~e, med piggtraad rUndt det heile, og vaktta8!'rl med hØvelege millomrom. Der det va.r p18sert godt vepna vakter dØgeret rundt. Le: t var strengt forbudt aa sjaa utglasi, J:.Jersom ~okon viste, seg der,kom det Øyeblikk ei t kuleregn der. - Ma t hadde de t til~e ssar vore me st ikkje 8 v. 1tfR~E:x:;tKxm~Xg1&~X Til kveldsmat fekt rne eit br(.ldstykke ca. to tommar la~gt, og eit smØrstykke som skulde vera 20 gramm. D:;tte skulde ille dela i to slik at me ogS&E" hadCe frukost av dette. Eg tr~r likevel alle eet o~~ alt t~l kvelds. 00 brØdet var laga delvis av sagmugg, kann eg 1kkje seigja for sikkert, men slik smaka det iallfall. So rfko mat til frukost neste dag vart detz altsaa aldrig. Men middag skulde rne altsaa få trudde me. Me~ det gjekk B~art opp for oaa at me skulde sveltast .- helst ihe'l. For middage'!'1 me fekk

. var ikkje folkemat i det hemle. tet kunde vera to -tre poteter, so store' som valne ter. Ofte de lvis rotne. So ku'!'1de de t ve ra ein fiskebit, av salta fisk, so stor som ein stmkkedaase, sjeldan stØr~ Elle r de t ku'!'1de ve ra -'e i halv sild, me ir e lle r mi~dt'e skjemd. _. So kom dei altid med noko dei kalla suppa. l)'at va-:r noko grØrtt vatn. Det hadde vore slept oppi litt grØ""'sa:kpullrer,;: men ettersom det ~ aldrig vart opprørt, 1aag dette igJert paa bot ..... e~ av span~et, og vart sik};:ert gjeve til vakteJ"rle sine griser, som dei seinare skulde halda fest paa. So om kvelden var det,det vesle brØdstykket paa~ytt. -Om dagen var me oppdelte i arbeidslag, for arbeidast det sku1de ~ de t sjø l v sag t. E t te r s om de n ma te n mG! fe kk :m:xX.x.t~Ntxø.N.xik1«x var mest jamgodt med ingenting, braut det etter nokre dagar ut dysenteri. Og paa gru'l"1n av at det var forbudt aa gaa paa klosEttet etter at det var mØrkt, maatte det brukast bøtter i'l'1"'e i det rommet me hadde til soveromm. Ei natt stod det mindst 10,- ti bØtter meir eller mi.,..,dre fUlle med dysenteri -aVfØring. De tte varte i mange dagar,- kanskje to veker. l'or min part slutta eg aa drikka. det grØne vatnet dei kalla suppa,- daa vart eg god ev dysenteriet. Eg har deri'or sterk misstanke om at det var blanda eitkavrt i de tte va tr"e t, for at me §kulde YCrK'j; verta sjuke. -Ma.'!"ge var iallfall sva rt sjuke t men fekk ikkje doktorhje lp. -MS som kom i'raa SUnnhordland vart likevel ikkje so svert- lenge paa Espeland. Eg vil tru ca. ein maanad. -~ det-·va.r sve~sæ -soldater eller heimei'rontarer som styrde med denne ·leiren veit eg ikkje. Men dei dreiv i alli'al terror,- etter beste "Bolsjevikoppskrii't". an-ein av i'angarne møtte ein av vakterne ute ~ leiren, skulde han gje.ra stram "honnØr". Som det kunde vera ·SkjØ""elegt vart vel datte ikkje altid gjort etter-deira oppskrii't. Daa brukte dei ofte ~ skjyta med skarpt ~'I"1dt fØte!'rle eller hovudet tii vedk. -Millom deisom var samla paa Espeland var det ein ungdom i'raa Mathopen som hadde delteke i krigen paa Fi~sk og tysk side • Han hadde - truleg ikkje • .n-.xx -'gjort skik.ke'legt"h:b." ..... Ør" til-'ein ev vakterne • I aUfall fekk han el kule gjen"om-'nedste delen BV rygpEln, slik at har" vart lam nedBntil. Hani kom Y"O paa sjukehus, Kom~eina:re att, og gjekk paa to krykkjer. Han val' likevel so heldig-at ha." i'ekk i'Ørligheta nokolU'!'"lde att. Guten heitte-'Oskar knutseT'1, og driv no gardsbruk paa SkJersvtk i EtT'1e kommu'>')e. DI ter u tanfor all di slrus jon atom tyske rane hadde la te sine


SNO

CkKupas j Ol"' S -aara.

27.

fa'l"\gar fea sa lite mat som me fekk i dei fyrste 10 vekerne', sa kunde ikkje ei'l"\ ei'l"\aste ha overlevt og kame att til si'l"\e icæ-iJrixJix heimlal')Q. Let vilde vare fysisR: umuligt. SA her har Gerha"t1dsc'l"\s "Demokrati" noksaa sikkert verdsrekord. - ire; t va r e lle s te rror a valle s lag he r paa S spe la'l"\d, .Altsikke rt Qtter tysk og Bolsjevikisk oppskrift,- berre endaa meir utvikla. Qn ei'l"\ vil hØyra meir om dette kann ein b::;T"l~e lesa sigerherarne xiI sine beretYlingar, om det dei var ute for. bg kaY1-n kje'l"\-na at det mesee. Det"avbrukne geværs" regjering hadde lærvillige disiplar. ~g hugsar ikkje heilt -røye, me,.., eg trur at rna hadde vel vore paa Espe la-nd e in fire' fem veker, daa me vart kjØyrde til Eke lUY'd Ands-svake -skule,somj:let d9..B heitte. Eg kom daa ilag med Sjurd.i'~ Tjeldflaat traa Aakra, som'eg kjende fraa mi tid paa- veibygget i aakrafjorde-r • .l.;et var ein "kjeJ>Y1ekar" og rne vart-'sl')art gode vCl')er.Terroren var her om muligt el'1daa verre. YJate1"1 var etter same opp skrifta som paaEt.epela-nd, sa etter ca. 10 veker hadce eg teke av li kg. og det eg~ett ikkje var ~E:X serlegt tjukk paa fyrehand. Det vart ogsaa som paa Espeland skate mot dei som viste ~ seg i vindaugo, og rundt øyrene paa dei som-ikkje gjorde u"Y'de"'O.a-nig h01"1"Y'Ør,naar dei t.re.fte vakterne ute i leirel')-. - Om eg ikkje hugsar feil var det paa Espela,..,d at Gjert Daaf;, som hadde .vore ordfØrar i Marsfjorde'l"\ var i""Y1kvartert. -Det var ei,.., eldre man-n,- medlem av l-T.S. - P..a-n tolde ikkje terrore-n og vart sjuk, med hØg .feber i fleire dagar. Me,.., va-rt "Y'ekta doktor. Han leid mykje vo,..,dt før ha-n tilslutt døydde. Det skulde vera -difteri. Som hans var ngsaa i leire,..,. Eitpar dagar etter at hay; var dØd, - fekk ha-n ei,.., fil') omtale i "t'lorge Y1avise Y1 " i Berge -n. - lf..e'l"\ etter eYldaa to -trepagar kom det ei-n beklagelse over-'at-'cSette VElr kame: pSe trykk. Mh"';",e", ve.r "la-ndssvikar". Det stod iY'gc",ting OJ:i1 at TI:.a,..,.,..,e,.., var torture rt ti l d;~de i lo",o.s -fE,der Ga rLa 1~6se~ s dC':;-;cy,re. ti • .l:.t.E; tar s2i"'o-tt sv:el-:.ka med fleire per-so"Y'ar fraa }~rsfjorde'l"\, ~cr.l fortel at ma'l"\"'~n var bV d21 best ansedde i bygda.-- Førde-n "avbruk1"1e ge værs" regjeri'l"\g gjorde ha'l"\ til \I Lahds-svchkar", med tilbakeverka'l"\de kraft. Etter at me kom til EkelU'l"\d gjekk det etterkvart opp for oss alle, at me skulde iallfall gjerast helselause~ eller vonlegt heilt daude, av ma,..,gel paa 'l"\æring •. Eg og Sjurd l'jeldflaat gjel-;k derfor stadigt paa jakt etter mat • .Liet var ei~øda der,med eindel griser i. Ler var det VO"l] om 8.8 fin'l"\a forsjelligt.Fleire ganger var me ludq he ldige og kom over re star fraa vakterne si tt kjØkke'l"\. De t vaT stI€ntjt for-budt i visa seg i lØda, og ei'l"\ risikerte kuler ru'l"\dt øyre r'/"1e om ein braut forbode. -Mel') svolten var 5 te rk~ - so me fylgde med kvar vakterne var, og so sme tte me oss til lØda _ -Kvar ettermi~g. Ein dag kom me ove r ei t halvt me ie rispan'l"\ med prima risel')gryr-suppa. Daa vart det storfest. Dat va,...,ka og lapskaus eitpar gonger. Eg tok daa-med meg full'ein tom fiskebolle-boks. Me"Y' dette vart oppdaga av ein av vakteY"l"le, og eg maatte leve,ra ha,; bokse:n. Eg har sjelda'l"\ havt Sa stor lyst til aa aV).iva nokon. som eg daa hadde. -~ dag kom eg og Sjurde'l"\ ove rei,..., mest full si"l"lkstamp med Uk:k. god ertesuppa i grisehuse t. læ'l"\ veret var varmt, og det sa "plupp - pluppll i stampeIl. Det va1' gjeri,..,g 1:·suppa.Ho var sikkert lagra ei tid me d vilje for at "1a:ndssvikara"Y'e· tt ikkje skulde kuY1-na eta he,..,~e. ~g sett~ meg daa ei tid paa ein kasse og saag paa ~tMppf~K pluppi'l"\ga. -.e.tter ei tid tok ei ei tom sardine-ska - som det tru1.egt hadde vore gjeve mjØlk til katten i. Vaska-·he.,., ..... e u,...,der spri""'ge'l"\ fylte he""''ne 50 med ertersupla. - tat 50 ei"'del av dette og sette meg paa kasse'l"\ til aa veY'ta paa verk,...,ade-n. Var fØrebudd paa 'l"\oko av kvart. :Men 50 god ertesuppa har eg aldrig smaka , 50 eg smæ ka meir og mE;ir paa suppa, ettersom del') p1a"l"llagde magesjuka de'l"\ melde seg ikkje. So baade eg og 8jurden aat oss IIsprekkmette n •

Og det gjekk bra. ]æ gav beskjed til dei a'l"\dre-om de'l"\ gode surr,a, .og ag .rekna med at alt vart oppete utover dagen_


SNO

28.

Ved sida av løvegge'I"'J stod det ogS8o ei avfalstØ'n'r'a.Ler vart kasta slikt lD.JlJtx ava~ll som deiiktje vilde risikera aa gjeva til griseI'T'le. Dei lru'n.de stryy.b m~d. Likevel vart den.,..,e daglegt u",dersØkt. E.i", dag var det kome'n 10 -12 store pylser i tUn"'a. Dei var ca. l alel"} lang<:; og omlag 3 tOlTh~ar i tverrmaa:l. -lie.,.., dei maatte vel' sers gamle, for det var ca. l cm utanpa pylseI'1"1.e, som var heilt rotJe.- ~tteI' eindel sf€ kula sjon vart alle pyls8 rne tekne burt· til ei", li ten ~iOU ix~æTX~ikOCK bekk· som fan't'1st i nærleike't'1. Det vart pylser't'1e skrapa med høve!l€ge trepinnal' til alt det som saag rote ut var vekke. DeIEtter vart dei kraftigt vaska i bekte'l"1, og skrubba med kost. Og der~ltter vart Har pylserne oppetr>e;- alle som ei.,..,. Og dei smaka godt. L-et del".var nokk vetlaust gjort. For om det hadde vare botulisme i pyls.s~e, T'bko det godt ku'tide vare, sa hadde nok1: samtlie;e av dei-der samla "la't'1ds-svikaraI''' stroke med, og dermed hadde "den avbrukene" geværs regjeri't'1g faat sine planar oppfylte, for vaart-vedk. J.;.,.g og Sjurder> oppdaget. og at naar me fyrst· var komr>e i!]"<\ ix_m»x l-øtla kunde me berre reisa heim om 'me so vilde. ·For lØda stod heilt im'" til den ofi'entlige veieT' som gj&kk like forbi. So de t var berre--aa sleppa seg ut ei t glas og sa sprir>ga ei t kort:stylr..ke burt til veien.- Sida", me brukte vaare -eigne klær var de t seinare i",ge'l'" som ku't'1de fin 'ti a oss der, om ikkje e:b heilt tilfeldigvis skulde sjaa oss akkurat meda", me kraup ut vi't'1dauga. Vakter var aldrig paa der>ne sida av løda, det me la merke til.Dei helt seg meir i se'I"'Jtrum med si terrorverksemd. I.Bt vart daa likevel aldrig til at me gjorde 'noko alvor av slik heimreis. var/ -Lin kveld kom det rykter om at detrsrrote etter vakterne paa Bkelund. Føi1ilØytnant Djuvik fraa Berge""spolitiet kom daa til Ekelund. Og Alle insette ~ daa koma-nderte ut, og oppstilte i geledd.Millomar>dre ogsaa ca. 20 kvinner. Det vart komma'tidert givakt. Og bevep~ vaRter kontrollertte at i'I"'Jge'l"1 gjorde andre rørs:ler enn aa blunka. Om nokon leda paa seg vart det skate millom beina sa mold og sand rauk. - Det var ikl~je· sa lel"'ge for dei svakaste falt om, besvimte. Baade me"'r> og kvin1'"ler. l)nocx Le tte tok til millom kl-~ li og 12,-og det skulde halda fram i 4 timar uart det sagt.-M:;n det vart avslutta etter ca. halve tida, paa grunn av at 2 av vakte~e· vjlde heim og--leggja seg vart det sagt. _.I.Iet var·· 7-8 av kvin.,..,e1""'e, og fleire me.,..,'n som laag att besvimte.PolitilØyt~ant Djuvik som var sjef for dette er for fleire aar sidE~'" "'o,"faren .,..,ed til si t-t:: op;:hav". GTu.,-p-,e.,.., til at folk besvjmte etter heller kort tid,var sjØlvsagt lct.X at de:1 var mest ihelsvelte.D2t var Y1Lilllig ih:l-:je &lle so::;} had:::~e tilgE:-rg til fTrisehvset. _. -. -- -. - ~c.t V5.1' so st vG'"'.,..,v.sr1~t til "aa""'dssvakcskule",,11 var paa i""'.ce.,.., maate berekna paa sa mykje kun da 1', - vakter og ba'nd1ttar. Det maatte dllfor dag-legt berast vatn i bytter fra-eit vat", 1 'nærleike'n. -Eg vart oppnemdt til "Sjef" for 20 av"bandittarne",som hadde som fast jobb aa bera opp dette vatnet. Ms fekk utlevert kv~r sine to lltkrx bØtter, pluss to vakter som fylgde oss med x~ skarpladde maskinpistolar. Me maatte- sjØlv gjeva -beskjed om 'naar vakter,-,e skulde 1n-rfinT'a seg. W d porten s tad og to slike "-~vakte 1', som lukka opp porte'n for oss ,.,aar me kom marsje rande paa mili tærvis • ...' Lin dag ~ stod op;..stilte klar for avmarsj, kom det ikkje vakter,e,.,daa eg sjØlv var i",""e i vakthytta og gav beskj~d om dette. Ltter aa ha venta ei ca. 5 minutt, ~~ kommanderte eg " fremad marsj".-og gjekk sjØlv fØre slik eg va1' van,-...; med kurs for porte-n. VakteI'fle ved porten gjorde og slik dei var ~n aa gjera,- - d~1 lukka opp portan, --og dermed var 20 av de1 sem var skuld 1. okkupasjo",en hel' 1 Norgepaa frifot. M2 marsjerte daa "!ed til vatnet slik me var van aa gjera. Jæ diskuterte-daa 011 me skulde reisa heim fraa heile ele'ndigre ta, me", vart tilslutt einige om at fekk sjaa ei tid til,korleis det vilde utvikla seg. Me var endE.a: ik:kje heilt klaar over at bolsjevisme1'" heilt hadda overtek~ styringa i gamlelandet. ~'ti det kom etterkvart.


SNO

Ckkupasjo~s-aara.

29. Ved vat~et var det ei avdeliT"g e-ngelske soldatar."Reed Deevels" stod det aa lesa paa dei • .Liet var greide folk, som f!1iv sigarettar til dei Jd:ii~xE.la: som vilde ha slikt. Og dca dei heiv av seg og tE æ. i vat,..,et gjorde me det same. Det var hel!jt eit "brtiderlegt" samvæ1"e. ,C,tter eitpar timar tok mez \at,.., i bytterne-'og gjekk op}' til leire,..,. Me-n daa hadd det vore vaktskifte ved porten, og dei som daa stod de r vilde ikkje sle ppa os si,..,.,." et t Le rsom me ikkje hadde vakte r med oss. - hg forklarte dei daa at me so abso~utt gjerne vilde reisa heim, om me berre ku,..,de faa det skriftlegt. Me,.., dE::t vart det va.,.,skar med. ~~e.,., det tok ei heiti tid for dei fekk in", i hovudet at so farlege perso-nar ve rke leg hadde vore paa frifot i fleiI€ timar. Dei engelks~<soldatarne hadde sjØlvsagt inga aning om kva Exgs slags forferde lige' perso"har dei hadne gjeve sigare ttar- til • ..... i.,., dag kom de t i.,.,~ til .Lke lu.,.,d ein nia~""'fraa Fana: som skulde lid9. av ein svert smittsom og farleg sjukdom. Ha~ fekk einerom og hadde x~ ikkje lov aa gaa ut av rbmmet~ .Liet var sett opp plakat paa dØra med paaskrift "farleg smitte". Og, eg vart paalagt aa bera in,.., mat til lLa.,.,nen til kvart maaltid. Menv,eY) sa t paa e in s tal og ikkje sa ei t ord • .e.g se tte rna ten paa borde t og gjekk min ve i. Det gjekk to dagar utan av maten vart rørt. Tredje morgonen daa eg kom inn paa rommet hang han etter ei gardinsnor~ Stein daud. Det vart sagt at aV)na enn vanlegt medlemskap i l.T.S. var han ikkje skulda for. ptkaten om' smittsam sjukdom var temmeleg sikkert berre ein lekk :l terroren~Soll1 til den-ne ma""neii var uT'der krigen gardsgut hjea l'orbjØrn S. Tofte her paa-'HalsflØY. -, Truleg var de t paa Espe land- a t de tein kve:ld etter at me a1.1e var lagde ,komm in,.., paa SOire salen te in av vakte me som he i t te SU~de. -, Hav gav seg til. aa lesa hØgt paa navna til dei som-'laag i koierne. Om e i :li ta stund "XiY!re~ hØ yrede me han seg ja, _Il Ibse,..," t __ Il ja de t var eit fint navn,jj om ikkje du hadde skjemt det slb-ut". Den eldre-' man"'e svara at"det kjen",er ~ ikkje til". - HaYl vart sa kOlllLaYldert ned paa golvet'"'for aa gjera-'eiYldel umulige gymnastikk-Øvelser, som eldre og utsvelte personar-umuligt ku-r'de klara. HaYl maatte ~ derfor gaa ut for aa taka springmarsj. Han kom ikkje attende til brakka 'meda'!"' eg var der. Det vart fortalt at han vart teken med til ein kyrkjegard ved Lsksevaag, der ha'1'"l vart sett til aa Sp3X opp gamle lik. Daa-dette ogsc:a gjekk forszi,..,t vart-'han skams:lege,.." fekk millom a,..,na slege SU'1'"ldt kjeVebei'1'"lBt. Ibse-n var i'1'"lge'1'"liØr-'av fag, og hadde vore-'ordfØrar i Fana. Han -'vart '1'"Iokree"aar seiYlare .mæt overkjØrt og drepen inm IlHarda'1'"lge rkroke'1'"l" ved "'Testun. Sunde,som siktert plaYlla og utfØrte dette var tydelegt paaverla av alkohol. - Stre""ge paabod, forbod og forskrifter var de t rikelegt av i leire'1'"l. Me fe~kkje hverkeYl se-nda'a.ller taka mot brev fraa rt'k.o hald. -BesØk naturlegvis ikkje snakk om. Klæspakkar me maatte se.,.,da heim for vask ~ØJXkNatr~xX~~x vart nØ~ kontrollerte.- baade ut og iT'T1. lIToko vask for os s sj Ølve var ikkje s,..,akk om. :! }.Tokre gonger vart det teke opp i e in lastebil ca. 20 forbrytarar og rlaserte paa aJdc&zx sidebenker,- tett i tett, og 50 \ert det mill-om dssse farlige folk,plasert ein guton~e med skarpladd maskirpistol.Dei skulde til Berge-n paa div. opprydni'ng:sarbeid. Det~e var i reali te te-n heilt idiotisk. Desse farlige forbryte.rar pec lastefla-nst, ku''''de utaY' de! mi-ndste va.,.,sl:ar. t8ke pist8l2-n fr&a guto""'ge-n og kasta hsr"overbord" ,- eller rett og slett kVelt hE-n OIr det VeT' y""sk~elc::gt. Ikkje ei""so-ng sjauf:Øre-n vilde ha :L3:'Æ det. -1~6'n ei"! le.u~ jc 'cruk& Ve tet som hadde det. Paa Bolsjeviksida saag de tikkje ut til aa ve ra stort a v det. Her pea Ekelund vart det likevel berl'e eit provisorisk opphald paa T'lokre veker.


SNO

Chlill.IA:, S ~ o'" s -a eira.

30.

Paa vestsid'a av "'''ordaasvat'!''let hadde nemleg tyskere'!"le--havt e1nslags feristad for ubaatmay,>-1skap. Ikn hadde .,.,(?,V>-1et "Knappe.,.," og laag oppe paa eir; aas der. Her vart ei'!"l--2-3 hu,.,dre av dei som var skuld i okkuj:..asjonen plaserte. Her var ord'!"la heilt faa ty-sk eller Bolsjevikma,.,er, med høge pigg'traE~ggjerder og hØge vakttaarn med hØvelege -millom-rom. To bevepna vakter i kErtx±HZ~x kvart team, og skjoti.,.,g og terror paa alle mulge mc.atar. Og mest ikkje mat. Det gjekk paa same oppskrifta som fØr :forta-l t. -- Me fekk her Faa Knappen ein sokalla leirsjef som kalla seg Ke~s]:eÆ?.TI!... Ha.,., hadde tilknyti.,.,g til ei-n rØyrforretni"'g i Bergen med same navn. Har> hadde vore i tsyk fange""'skap til fredenItbraut laus".Og det var tydeleg at ha,., av dey,..-.,e gru,.,"" hadde det meste av æra for den sokalla f'rigjeri1"ga av; "'Torge. Let var her ma'nge brakl~er etter tyslreIt3ne, og det var ei,., ope,., saakall "appellplass". Der vart me oppstilre rett somdet-Jfl3. var og fekk hØyra om korleis haT' i sitt f'a-n.ge,..,skap hadde lurt l:JEkiX~ dei tyske vakte rne. l~n cBr€, sa ha'n er saa dum:ne at slikt lure ri ikkje er snakk om. Og vidare fekk me hØyra om kva som vilde henda oss, dersom me ikkje var ul1derda ..... ige. -RØy:Kji,.,g var sjølvsagt heilt forbudt. Dette gjorde jo ikl:je meg '!"loko som aldrig hadde lært meg til med slikt tull~ l$n for dei som var avhenglige av slikt var det jo til stor plage. Og det var diverre dei fleste. hg og sjurd Tjelflaat skjØ'rl8 no at her vilde rne verta baade lenge og vel. Og la planar om korle is me skulde- skaffa oss ~ir rna t, so me ikkje skulde verta heilt Øydelagde.Ein dag fekkme.veta at de~ome lus i ei av brakkerroe-. Dette var bgsaa vakterhe -svert realde. Og der"som fekk lus vart- tek.,.,e til Bergen for aVlusing, paa ei,.., dertil eigna s tad ove rtekel1 etter tyskera1"e. -- Eg skjØna snart a t her var e in utvei til aa koma i forbi'ndeJJt'med heimen. Fig skreiveit brev paa klosetpapir der eg bad dei faa tak i ei stor pappeske med doble""sider i. So skulde dei legg-ja brev til meg,1 millom dei doble siderne, og der skulde dei og fi-n-na brev frae meg naar eg-sende kl~ heim for XKarkx vask. tette kloset- brevet meg midt in-re i ei.,., klæspakke som dei skulde se.,.,da heim fraa meg. Faa begge sider av pakken skreiv eg med store kraftige bokstavartat det var mykje lus i klcroa, so dei maatte ikJije pakka han opp i1"""'e i huset me'rl ute, og \€ ra sers forsikti~ so dei ikkje vart smitta av lusa. -!Jet viste seg a t--de tte gjekl:.Dei var so redde for lusa a; dei had::tle 1kkje op,.,a pakke". Og om ikkje lenge kom det ei slik pappeska til meg. Der fekk eg ofplysning om korleis de t stod til heime. Eska gjekk seira re ma,..,ge gonger att og fram J og eg ~rt som ein postmann for alle eg kjende. rei skreiv brev med 1"'avn og adresse paa, og eg la dei i-de,., doble eska. So sette ko-na frimerke paa dei og la dei i Jixtq posten. Eg vart ein svart populær ma-n.'" av denne grunn. Eg ka,.,.,., navngi mange som nytta seg av dette • ..e.g hadde ein ~ gamal .far heime. Han tok eitpar utsletne tresko, fora dei Under med kraftigt tjukke tresolar, serlegt bak paa hele.,.,. og spikra dei godt fast med godt synlege spi~r. Me'l"l paa i-n.,.,sida var dei heilt uthola, -- og fylte med tobakk.-,Eg fekk-- tresko'l"le utleve rt og tok strakst av tresolarroe, og tok vare paa tobakke,.,. De.,.,,.,e bytte me bort mot brpd ,- m:;d dei som baJa med maten, og som oltid var oppraadde for rØyk • .J:!.g og 8jurde.,., ku."de ""0 e1 tid eta oss mest mette av og til. -Me..., det skulde s-nart laga seg med meir mat. For ei'l"l dag vart eg og Sjvrde,.." ( IDe saag noksa a uskyldige og a vskremde ut) paalagde aa" flytta leirsjefe'!" si...,e k01"ltormØblar over 1 eit JI.lIrn.& rom, 1 ei a",,""a barakka ei t stykke burte fraa der dei var. -D3tte passa oss godt, :for me rek...,a med at det ku-nde laga se§': med aa koma oVl'r ei tkv-art som roe ku.,.,de by ta mot brØd. -Me tok til med aa bera e1 t og e it møte l ove I' 1 de,.., a-ndre brakka. Førebils var det i-nge-n- ti""g aa 1'i-n""a. -Me'l"l so stod-"det att e1'1"l heller stur kom::ode. Der var .,.,esste skuffa laast. -Me'l"l de..., maatte ogsaa u""der kO'l"ltroll. -Og det var e...,kelt, me berre drog heilt ut de..., sku.f.fa som var ova-.;for,- og :fekk mest ·s.iokk".- sku:f.:fa var -nemlig ha)vf'l111 A'IT


SNO

Cklmpasjo't'"ls-aara.

31.

ET'ge 1kse sigare t tar, - ei t hU't'"ldre i la..,ge eske r. -1118 vart se rs-! vrige, og tØmde skui'i'a 6 Sku't'"lda os s aa ve rta i'erdig me d ~1'iC i'lytti't'"lga av mØbla~e. So tok me alle sigare tta~e og plaserte dei i eit gamalt skap som skulde 'Y'ed i eit stort lagerhus etter tyske; ra..,e. fu r var dE: t lagra 3-4 hu""'dre treullmadrc. s 3e r millom a't'"l.,..,a .. 116 tok opp eit holl'om midt i..,.,..,e i dette lageret, og p12serte eae halvparte.,.., av vakte~e sitt sigarett-lager der. godt tildeklm. reste.,.., plaserte Ir.e 0Ple i m~et paa huset-. ]fOCXX pas ei lite platti'orm der det tidlegare maatte ha stade ei..,- lyskastar. - Og so var me spente kva som vilde henda..,a2r dei oppdaga at heile sigarett-lagerett deira var i'orsvu""e. - Me't"l det gjekk to tre dagar utan at me hØyrde ..,oko. De tte skjyna me ikkje. Me.., so ein dag var ein viss ma.,..,n laus. Det vart ikkje sagt kva det stod-om, men alle vart utkom::-j6nderte og oppstilte under "giv c:,Akt" paa den sokalla "appelplassen". So g jekk alle vakter in..., paa brakka og endevende absolutt alt, i'raa se..,ger og skap til bord og stolar • .l.iei rekna nokk med at so stort kvantum med sigarettar sk-ulde dei kunna oppdaga me d slik i'rami'e rd. Men resul ta te t vart lik null. E.ndaa det var gjøymt litt sigarettar i brahla. Det var nemlig ein snekkarverkstad i leiren. Der hadde me olaant oss splralborar, og bora hol i bordbei"hoa i'raa u'l"'deorsida, og plasert nokre sigare ttar opp ibei't"la. og so jeV'r1a over med med va't"lleg jord. ætte oppdaga dei ikkje. Utrulegt nokk skjØna dei heller'ikkje at det var eg og Sjurden som hadde stroke av med sigarettarne deira u"der i'lytti't'"\ga, i'or skui'i'§ __ hadde jo vore laast heile tidal _De t kom seinare rykter om at deiJ_mis.stenkte °at ein av vakter hadde lykke l, og selt heile lageret paa "~ørse..,". -- I all.fall vart det slutt paa den direkte svolte't'"\ i'or meg-o og Sjurde't'"l. Me bytte til oss alt det brØl. me hadde bruk i'or--i'raa-okjØkke't'"lperso">"aley. Likevel la me ikkje paa oss i vekt. Det vart hokk noksaa ei't'"l~i'ormigt. For smØr var det so knaptomed sjølv paC. kjØkke.,..,et,- at det kunde det ikkje skai'i'a st ..,em..,ade a v. ° Millom de i i..,.., Se tte "krig si'orbrytaraY"t'"le 1'paa Knappeon var ogsaa -ordfØrar TVddt i'raa Kvi't'"l'Y'herad. Vakte~e hadde rede paa at han var kU't'"l..,ig i aa slakta griser. Han vart ein dag paalagt aa slakte to av vakteI't"le si..,e griser. Dsi skulde ha .fest. P.a'n i'orklarte daa at ha.., i denne Jobbe" maatte ha med SEg ~.r~nuc:t~ik'2rg4xxxxx ordi'Ørare.., i Fjelberg. Me gjorde sjØlvsagt dette med stor glæda, og det var ikkje berre hjaa vakterne det vart i'est etter den'ne-slaktinga. Me rekna meda t desse terrorristarne ikkje hadde de~ mindste a"ing om kva eir; kunde i'aa av to 70-80 kilos griser. So a t de t mest ikkje i'annst koteletter i desse slakta, hØyrde me aldrig eit ord om. MS hadde-eindel vamskar med kokiT'ga, me.., det gjekk naar kokkar"e .fekk sin a't"ldel. --Omkri~g midte~ av august fekk kona mi med seg ei ~abokona. og reiste opp til Knappen og bad om aa i'aa s~~kka med meg. Ho hadde med seg ei~del heimelaga god mat, og nokre smaa billed av dei to smaaje~teI'r'e me haadde. Dette var sjØlvsagt heilt burtkasta, ho val't noksaa "bryskt" a vvist-. Krigsf'orbrytarar skulde ikkje ha be sØk. Mc'!'" ma tpakke~ vart motteken av-oeit kvi'l'!.,..,t'olk med ei t stort MdEi-kOrS bi't"ld paa XNett arme'!". ~1ke-ei"s dei smaa billedi-oav je n te Y'1"'e vaare.- Jæn i ~ge't'"l a v de le Y"n e kom til meg. Al t- gjekk "okk til dei griser-ne eg og Tvedten- hadde teke kotilletteI'rle i'raa. Fo med RØde-korsbi~det paa arme't"l skulde heita Berit vart det sagt. ~g kjem her i hug at stortingsreprese't'"lta'!"'t Ha't'"l..,a Kva..,mo, vart straffedØmt og stempla som "Ls"dssvikar" 1'01' at ho hacHie vore Røde -:f):orssøte I' paa tysk side \2r!de r krige~.


SNO

CkhLl pa s jOns -a ara.

32.

Slik ve rkar "smaa menn i store stillingar" ."~e r pa a lfnapren, var det ma .... ge brakker som ik'c.:.je var i bruk. Og 1'yrste veka me kom hertil gjekk eg og Sjurden paa opdagelses -1'erd i desse brakLerne. Dei var ikkje laaste. Ein f'yremiddag me kom in'" i e i slik tom brakke, stod de t ei '1'1 te le 1'O'r1 p2e. ei t bord. Eg tok straks t mikro1'o,..,e,.., Ji2X--og heldt de.,.., 0P1=- mot øyra. Det hØyrdest ut som det var liv i han, sa eg ri""gte paa, og gav opp det nummeret som stod paa aPrratet, og bad omaa 1'aa uxoc~.ti:t.xkø:!X.aa.mixU:f:t:oc][aocgJ: budse,..,dt kona mi i 'I'o1'tevsag. Det gjekk heilt ordinært, dei tok mot bestillinga. OgJ'sette meg speY'.,..,t til aa venta. - Eg viste jc at det vart stutt vei. -Men diverre he,..,de de,.., store u lukka , at det heilt tilfeldigt var ei!1 terroristxåK som hedde lagt marke til at me gjekk inT' i deY'''''B brakka. Han kom og jaga oss ut der-1'raa. - Sei~are 1'ertalde kona at dei hadde kome aa gjeve hen,..,e beskjeden,- men daa ho strakst møtte fram var de t ikl<:je sva~ aa 1'a a 1'raa de i som hadde be stil t henne. - lITeste dag var apparaet diverre borte. - Dette var ei tid 1'ør ko~a 1'osØkte aa 1'aa besØkja meg. . - her paa K~appen var det ein heller stor og bra utstyrt s~ekkerverkstad etter tyslæra-re. bet var solec1s 1'leire gode--maskinar og bra utstyr e lle s-. j,v e:1,., 1'or meg uskjØ,..,eiteg grunn kje,.,de de i til at eg kunde laga viT'daugo og dørar. So berre ~okre veker 1'ør eg rekna med aa verta sendt heim, 1'eM:ceg ordre om aa laga 1'"!okre store viT)daugo- som dei skulde ha i dei store- vakttsarr>a som til "-'0- sjwd heilt op~e. Eg 1'ekk med meg ei.,., 7-8 ma"'n p2c 2,..,ekkerverkstede,..,-~ Var sjØlv oppe i vakttarni og tok maal, og sette arbeidet i gang.

Paa snekker-verkstaden var det baade Øksar og k~inar, sager og hogge jern J sylar og knappe~aaler. 80 om alle me krigs1'orbrytarar -bevepna oss med dette kunae me "Sikkert vera :farlige 1'or-- II 1'rigjeringa ". Det var--der1'or plasert-ei~gutonge med maski""pistol uta.,..,1'or -inga~geh til verkstaden. Ha .... stod der og saag helst redd ut. Han skjØna nokk godt at bm me vilde,kU,..,de--me taka lmU'~B.PLt«:xf'vaIKX mordvaapenet 1'raa han, - heilt utan vanskar • --Ein dag vart det--lJmxoctig't plutseligt hØyrt ei rad, skot utami'or dØra, og so var det ei,., 'som skreik. - Alle sprang til-aaJSkulde sjaa kva soms stod paa. De t syn te seg da a at gu tonge=n hadde vore uf'orsiktig med mordvaappet,- og skote seg sjØlv i 1'oten. han blØdde, og det var berre aa leggja han paa ei dØr, og bera han opp ~. til vaktstova. Ein av krigs1'orbrytarane bar ogsaa opp mordvaapnet.

~ ..... et var so at me alle 1'yrste kveldeT' i- Bergen 1'ekk utlevrt eit Rapir der)le t stod at me var "va tekts1'engsla" i30 dagar. aar det var gaatt ei vekes tid over dette.sende eg skri1't.legt

krav til poli timeisterel'l i Bergen om aa verta sett 1'ri.- De tte-gjorde trulegt dei:..t.leste-,;E&tsom eg var personlegt uven-med den sa~politimeister paa grunn av veispØrsmael ~x paa HalsnØY, og ubesvarte brev om eit frimerke,viste eg- jo at dette ikkje vilde ve rta noko av. M:;,., eg vart nokso snart innkalla til 1'orhØyr. -pet var i tredje eller fjerde etasje- ieit hus. :r:et vart lagt ei,., re vol var paa borde t 1'ram1'or de!"'!' gu tongen som fore tok forhØyre t. -Det var heilt tyde legt at vedk. "Som--eg ikkje vett '"'S. y.....et pee., hadde me st- ikkje gre ida paa- "okon ti.,.,g a v de t han skulde snakka om. For min part slutte. eg snart med aa "kasta perler for svi,..." som det heitte-. Eg ka",,., ikkje hugsa om det vart tre eller fire maaY1ade r f'orleligja vare tekt. So hadde de1 de t te i"orden. læn de t er skraas1tkert at mestepårte'1 av fangaI'l'le sat fengsla utan lov eller dom ,som det heiter, ei heil tid etter dei fyrste 30 dagar.


SNO

33.

Etter at eg og Sjurd8Y1 hadde teke ha'l"'ld om heile sigarettlageret til terrirista~e paa "K'l"'Iapr,BY1", og ogsaa ku'l"'lde taka mot brev for vidare SeY1dirg, paE.. gru'l""1 av NKKX.idi:ocx~Ukar deY1-doble pappesVE som gjBkk at og fra::s-ei'l"'l go-ng til vek2., vart eg-oei'l"'lpopulær ma"'n"'" millom fa'ngar.,..,e i leire.,..,. -Mc"" ikkje millom vakter.,.,e. Ei.,.., dEig eg passerte ei.,.., slik mte pea veien, hadde eg ik~:je g-jort skikkeleg IhoY'\Tl Ør" og eg vart stopfa med ordre om aa gaa ti gO'l"'lger forbi,og kvar go""'g gjem "hoyp"ØrV for ha'l"'l'l"'l. Dette var midt i leire'rl, og derfor ma-nge tilskuaæar. E.g gjekk daa forbi ha'rl og at"'c.,e'rlde ,og talde dette for ~ KO'rlg, meda-n det e i ge'l"'ltligt var to • Me-n daa me var kom'l"e til 8 vart me uei'rlge, ha'rl -rn<::;iY"\te det var 'l"'Ii ,- "Daa faar me begjy.,.,-na paB'l"'Iytt" saoeg. Daa vart NIKlll rtÆlz.xj:~x pa~storsi'rl-"'t og skaut ei salva ruY'\dt fØterTIe paa meg, samtidigt som: haY'''"' kom med dei styggaste skjelsord han-'kje-rde til. h8X1 stod sa -nær m8g at d8 t skulde vare mi'l"'l mi'l"'ldste ku~st aa teke mordvaap'rlet ifraa han. Me'rl som tør sagt ,- ei'rl fekk bruka vet som hadde det. -leirsjef Kersberge'rl hadde daglige soka1la "appel" • MedaY'\ alle -"krigsforbrytara-ne stod i "gi\takt tt • Har> la ° daa ut om kor stor mafi'rl ha'rl var, og om kor ringt det stod til med oss. Det var godt aa skjØna at "dei allierte" var heldige som hadje slike folk paa si sida, for elles hadc,e dei sikkert tapt krigeli. Folk sonr bar seg slik hadde me eit velkje'rldt utrykk for,i tida fØr okkupasjo-nen,- det saag slik ut,--"Dri t -sekk". !'"aar me haade vare med paa slikt "idioti", var ine li tt 0'1"1 seY'\"" vorte klaar over at det var rei'rle "bolsjevisme-n tl som 110 vart praktisert. Og me s'l"akka defDD ofte om kva me-skulde ta oss til , om rne kom leva-nde frEia de'Y'~e kjeltri'rlgskar:e'!"l. An'.ange vi Ide "emigrera" , -og gjorde det. Ikkje sp radt faa med eige baatar. 801eis de'l"'l vesle se!lbaate'rl flMiCasa" som i 1947 kom fram til-ArgeY'\ti'l"'la,- via Spa.,..,ia. De. var be rre 30 fqt laY'ig. Re dY'ii Y'igsbaa te 'ri II'T'-Tord Il gre idde de t same og kom til Buenos Aires i 1949. -J'raktefartØyet "Ida 2" kom ogsaa til Bue'l"'los Aires t jan. 1950. Den hadde daa med seg fleire familiar herfraa. Eauste'l"'l 1948 var ogsaa "Huldra" paa same vei, me'rl vart desverre oppbragt ved Oslofjorcde'rl. Like uheldig var ei lita skjØyte1::x:lXx:x ~ nærle ike'rl av stad t ,- med 7 "krigsforbr;ytararll ombord. IJet var fleire og,- meY'i deY'i mest kje'rlde er sjØlvsagt "Solbris" som arog fraa Berge"" de'Y' 3-juli 1947, og kom til La Plata--i Arge'rlti'rla de1'1 23 juli 1948.- De-n'l"'le la-nge tid,pca gru'l"'n av i'rlterberi'l"'lg-oi Brasil e t'cer krav fraa ,2;f'l"'lar Gerdhardsens1'Avbru~e Geværs" regjering, som forlangde dei poli tiske flyktniga~e utlevert. 'Foko som vart e1ns~mmi'rlgt avslege av den Bt5111a'l"'lske Høgsterett, ettersom politiske flykt'rli ngar aldrig ve rt u tIe ve rte. Ikkje ei""gong fraa }!orge. Aor mykje dette kravet kosta for norske skattebetalarar har vorte halde hemmeltt. Me'rl det maatte betalast for baade marine'rls vakthold og opphaldet for flyktningaren. :bet var nokk eih t.tydelg summe -Hadde eg ikkje havt_smaa ba.1"l"'l heime hadde eg reist med Solbris til Arg2'r1tin8 i 1947. - Ture"! med "Solbl'is" vart·~xkj:Jnu.a. verdskje'rld paa grUr)'l"'I av "landsfade r" gerhardsens ma."gemi sslukka "kapr1""gsforsØk~. Og boka nEve'ntyret om Solbris" av R.Astrup "ielsen er kome'l"'l ut i sye re oplag t ogsaa i utla'nde t. ~ -~rso-nlegt hadde~ eg r:a'rlge sars intressa,..,te opplevi'rlgar pag K'rIapIJe." • .!Jet var sole15 ei'n sokalla frontkjempal"som gav meg-oopplæri'rlg i--boksiY"g og a'l"'l"'a" "fo.rsvartek-nikk" sama"" med ~okre a'rldre. Me rek'rla med at slikt ku.,.,de "koma vel med" i framtida,om rne greidde aa koma leva'rlde fraa dette -. Og det har faktisk kame vel med ved--ei tpar-o høve. Og so faar ein litt-meirs'jEYtxiitt sjØlvtillit - 'naar eiY'i \€it litt om "forsvartekk.,..,tkk". - -- -- i Det har elles heile tida undra meg at i'rlge'n av desse "!rke-kjeltri""'garr"e": etter fleire aars oppha"ld pa-a slike stader somdettB, har bestemt "Seg , for aa gjera opp med si."e tyywar fie'l"'ldar, paa de'rl ei,..,aste maate'rl slikei."dividar forstaar. Mc har faktisk sloppe baade s'nikmord og


SNO

Okhupas j O"" S -E.. ara.

34. herverk, ~kEx 1"'oko som er radt utrulegt,naRr me "t"IO har gaa-a..,de "lause meir e.., 100 tus. krimJ,.'t"Ielle krigsforbrytarar. "~aturlegvis er ma't"lge av dei fyrst produkserte kome't"l u"t"lder torva, me'i-i har .io etter}:omrar~VIi ba2de fyrste og &'t"Idre gx og tredje ge't"lerasjon.-Dei er nokk svert lite oppglØdde for "den lIEtbrukne Geværs" regjeriY\g" som sette la""'ds-svik -stempel paa deira fedre eller forfedre. og gav dei skulda for de .... okkupasjol"1 som dei sjØlve hadce failt i sta't"ld.

Naar det gjaldt dei terroristar"t"le som dreiv dess leirarne, so hadde dei Ntt som det var private,sokalla festar. Eg har soleis faatt fortalt a t de t ei Y\ kve ld var halde'n ei"t"l slik It spri tfe stil -paa e ilrx av vaktta&~a paa KY\appe.,..,. Ein av dei som var med-gjekk ned stigen og var burte'~ ei s tU'nd for &a- "he.,., ta meir brennevi.,..,. 1\Taar han daa kom kliva'nde opp-aåit i stegen,- hadde dei ~ der, glØymt ut at det var deira eigen man"t"l. Dei meinte det var ei.,.., av desse forfærdelige krigsfo~brytarane, som dei endeleg skulde faa ein skd.kkeleg og lovleg "sja""'gse paa. So skaut dei ei kula fraa hovu~e t og gje'rmem heile m8Y\.,..,en. Let fanY'st sjølvsagt ikkje liv etter det.Dtte vart aldrig kuY\Y1gjort i aviserne, og for min pårt har eg berre faa-tt eet fortalt, so ma.,..,ge vil nokk dra de tte i tvil. Men det vil 11okk'iY\ge,..., av oss som var med aa saag liknå'de ting. Eg kan'n om slike til"1g visa til Marta Stei.,..,svik si bok "Frimodige Ytri'nger ll Der er de t fØrt bevis for VerK€) ti11g e'n"'" dette. - Og i massevis.

-Tusseskapen i J.eiN'n gjekk elles over alle gre.,..,ser-~ Jt'nrlxxx øverst i le:iIDmraadet stod det ei sogodtsom 11ytt fi'nt laga murhus etter tyskeraY1e. Det var tre etasjer, og eg tippar det vart brukt av oi'f'iserar. Let var opp-delt i ma",ge rom og det var sent:raloppverming i heile huse t. EiY\ dag vart eg sama,..; med ca. lO-'andre fØrt opp i huse t for aa tak __ ~ laust, og 'ned paa ve ie1'\ utenfor, alle se.,..,tralvarmeappara ti-. El'n gutonge med mski,.,pistol vart som va.,.,legt plasert utanfor iY\ga'ngen • -Bttersom me ikkje fekk utlevert redskap av -noko slag, vart apparat i lØyste fraa vegge11 ved at tre krigsforbrytarar tok godt tak i øvertss ka't"lte-n av appratet og rykte til av all makt, slik at rØyrfeste til apilratet brot,...,a- rett av.So var det laust. [.er-etær velte mc/apparatet ka.,..,t over ka-nt bortover golvet,- slik at ogs3.a -golvet Vart stygt skamfs.I€. Vi(are'vart samtlige appar8 t velta ka-nt o\l-cr,ke.nt -ned 5lle :tl:.K{:~x stei.",tr8pJJC1"-'c,- som var·t svert fint lc.ge,- med utstik~~E..""',de sl~:.ferl-Jeller som tl~i""'-n. Naar alle apparati var nedkom-ne v~r baade de~ fine trappe~e og sikke rt og alle appara ti heilt Øyde lagde. Huset var i udmerk&dstand etter overleri.,..,ga fraa tyskerane,og kunde og burde vore brukt.trmS"l ge ting i denne hu smal"1ge le'!"B tid. Men etter de-n her nemde ord1"'inga var heile huset øydelagt, og vart sikke rt re dre ve. -Lik-na~e vetlØysa vart praktisert i massevi~:Ilx -, mal"1gefstader. Eg trur de t var paa Espe land eg saag ein stb~dul"1ge med oska etter til"1g dei hadde bre'rmt fraa twske lager.-'Du""Seli-'var utru1.eg stor, og paa grul"1Y\ av alle slags besia& ei-n ~nde ~~n finna i duY\gel"1, var det lett aa skjø~a~er vårt det bre"t"l't"lt op saker og ting for store SUID:1ar.- -, Lei som ord.,.,a seg paa de.,..,...,e msate-n med verdiar't"le, er l"1okk godt tilpy-nta med medaljar og 8'"'dre utmerkelsar. -:M8l"1 aa laga verdiar for eks. aa byggja veier det er "lands-svik ll og sers straffbart som eg seil"1are skal fortelja om.


SNO

- 35. fin~:V-~XM~~IKXMXIK~ax:tKNf[~i:xocrxk.rNlitXri:s.ocl'(XxxxXX Etter ca 4 maa'l"laders opphald i :htEfader Gerhardse,..,s terrorist leir, er det ""okk my};:je meir som burde kome paa trykk. Alle som var der har sik}~ert si eiga soga aa fortelja, som vilvera ""oksaa lik den.,..,e. l:e,.., for mate.,.., sitt vedk. eT1dE·8 verre,ettersom eg og Sjurd fjelf'15et klorte aa ord,..,a ikkje radt lite RiSU.ax ekstra ma t, - som tidlegars' fortal t. Men de t var paa langt -rær alle som fekk hØve til slikt, og dei leid ""okk mykje vondt, ettersom det ogsaa vart kravt at dei skulde arbeida. Hett T10kk vart no dette so maatelegt. Men bevep,..,a vakter stod jo over dei og dreiv sin terror, so staa rolegt vart de t li te hØve til. -Det var reine helvetet forj utsvelte perso,..,ar.

~ersor"legt hadde eg fer"gsli-ngskje'Y'lnelse til 18 sept. 1945. Men daa det leid ei vekestia ut i den,..,e maa,..,aden vart eg ei11 dag teke,.., med ...,ed til BergeT1 og fØrt i""''Y'l pee eit ko...,tor der ein Ma yer Il pre side rte ". Ha,.., tok daa til aa læsa-opp ,..,avr paa ma""ge-'av bygdefolke t heime og spurde for kvart na~ kva for slags ma,..,n dette varJog om eg var i slekt med hen. Ha..., hadde ei noksaa lang lista, og las eit T1av,.., her ~ og de r. --Eg skjØ,..,a e tte r ei stund a t de t rna atte ve ra ei 'lista der bygdefOlket hadde eitkvart dei vilde-fortelja til tllBr"dssvikpolitiet" • .e.g fekL aldrig sjaa lista, me,.., fekk;: av l3:;yer' 10 kr. a v mir"e eigT1 e fraas tolY'e pe...,gar, og be skje d om a t eg ku,..,de re isa he im. ~t var- det listeskrivarar"e hadde ~ravtt skjØ,..,a eg.

at ter aa ha vore i fire maa'Y'lader u..,der li vsfaarle g terror og svul t, var det eir" merkjeleg fØlelse aa kur"r"a gaa ut pas gata og ku""Y'a gjera kva ei'n vilde.Eg tok meg ei,.., tur burt paa fisketorget, for aa treffa kje'ntfolk • .varetter kjØpte eg meg skikkeleg mat.-Og litt "s""op" til to smaaje'Y'l ter- eg hadde he i IllE • Be rmed var 10 kro,..,i""ge'n fraa Meyer oppbrukt • .;..1~.,.., eg kje'nde godt skippere'n paa H.S.D. bæ te'n som gjekl-;: til Hals""Øy, so dette vart ikkje ,..,oko problem. ~g kom heim til Toftevaag i kveldi'nga,- eg trur det var den 10 sept. S. jØlvsagt var eg' velkome..., der. Me vart jo si tja'nde oppe la'ngt utover ne tte. ForutaT1 a t eg fortalde korleis de t hadde foregaatt der eg hadde vere, so fekk eg sjølvsagt h~yra kva som ha6de passert heime. Og de t var ikkje mi Y'dl~e in tre s san t.

--I;e'n 7 juni 1945 hadde daave raqde J.te'n sma'n'n Harald E'ndre se't1 kome til HalsnØY for aa helda be slag i alt de t\som eg rek'na for miT1-eigedom. Ha'n hadde gaatt rUr"dt for ap fae ei'nkva'n med som vitT1e som love'n kravde .Det synte seg at de t var ingen somrrf'ntressert i de""'ne jobber". Abraham Hvidevoll hadde smleis bedt ha'n om aa forsvi""Y'a etter eigne ord. Me,.., ha""~jek};: daa tvert over veie'n til sø'nd=le-lærar Ge org I..a'nde. Og har" var med, og har skre ve si t ne V'n IDfi x u'nder paa at alt som Jogs. G. Tofte eig er beslaglagt, -likevel ker"'n ei..., gamal f'erirgsbeat og .,.,okre e'nkle IpØblar i'ntilvidare brukast av famile'n .De tte er altsae de'n same GeorgJ..e,..,da som u'nder heile krige11 tra'nsporterte sa'nd med skjøyta si til tyske a,..,,,,legg i SUTI11hordla'nd.-Uta'nom beslaget tok dei med seg kr. 2500,- i reide pS""gar som kO'na skulde ha aa leva av meda~ eg var paa "forbedrir"gshus". Hadde ikkje ko...,a havt 7-800 kr, "i baklomma Il so ea segja,- so maatte-dei vel ha:Ji~ svolte i hel ,om det stod til le'nY'sma"",..,e'n og sV\,..,dagskulærare"". Vide.re--tok'dei med alle paFir, med eit ei.,.,aste u'n,..,tak,- Det var de.,., sØk,..,ade,.., eg-·se.,.,de til poli timeister Gappele .... -Dahl, - om jaktløyve • ,1);;"" var' kome'n 1 retur med pea s~rift o~ a~ det ty?ke sikkerhets politi ".,ekta meg slikt løywe. Me'n Dircktrir ~'nfde ved tV51e""d sjul::ehus had::e l~yve • -Mc", so rekk-ha,.., og ko'"'ge,",s orte""es eme al.Je, -Eg fe}:k ruir"e


SNO

CkkuJasj8~s-E~r3. • o

36. 1.:2"'" dette pa;:iJ:"' V8r de,..., seme lE""""sm8n.,., bYidrese ..... lJ~.:Je i.,..,t:;:-tssc::t i ,- r··S~"'-'r .L'; l IIT.·,,,,,,"::ssv~l-r·c']o .Lie.LIt. ~ Bert::!'P-c.c,. <:: \...,c V~ _ J....C4 u. .J.~'.L- -'- u_c \.....L 0-'"

Men· kys tskippE: r- se rtifika te t mi tli og .flE: ire a.,.,dre papir har eg seinare aldrig sett ~oko til. Og dei 2500,- kr. ha...., tok med seg va r de t ogle""'ge .for eg fekk att. -- tor min part hadcs eg vare til manga sokalla ~\forhØyrH paa 1\."'6rr-en og a""'dre stads ro Likevel vart ~""sm&n.,., .0ndrE: Se"'" nærffi8 S t ei '1"1

fast jest hjos meg i veke1"l"1ex frE..mover.Og altid var det dei same s~ØrsQa&la .Ha,.., hadde origi,..,alen til eit breV e i.,.,kMan hadde' se.,.,dt til tyskerane, med meldi~g om at ein n8vngjeven fraktebaat, gjorde seg klar for e""glaT'dstur. L€tte brevet maatte det vera eg som hadde skreve. Og eg sat i timevis og skreiv brevet omat,og omatt,med alslags pe""restiliing~r. Og eg SYJ'eiv med glæda, for alle ""or:~ale .folk ku.,.,de paa laY\g a vs tand sjae at me g kun'~de de t ikl:je ve ra som hadde skreve dette. Daa dei etterkvart, .Q!Esider, 'gav opp dette, bad eg om ea faa ~;u:x laana brevet for aa privat,hjelpa dei med aa .fin-na skrivoreY\. 1·1en dette fekl:: eg avslag paa. Eg tilbaud daa Meyer over telefoY\en, aa skriva ei.,., privat .forespurnad,til han eg· var mest -, sikker paa var meister for bre ve t. Eg vilde daa .faa ein heilt fin skriftprØve i all "uskjyldighet ll

• 'Me~ dette var ha,.., ikke-'intressert i. Eg gav ha.,., daa 'Y'avne t paa vedk. og bad dei sjØlve ord,..,a med ein slik prøve. Eg fekk daa ~ sb aa segja reinE ord for,at hadde ikkje e g s~re ve bre ve t, var de t u tan .xJU~xæ: inte re s sa. • -. Sidan hØyrde eg ikkje meir om dette. - Me'h ma,..,gt og mykje an""'a. Reine eventyr. Lærar O.1~.Æ.,.,es'i To.fte krins hadde soleis gjeve skriftleg medi~g til Endreseti,om at eg i def ca. 2 aar eg-'gjekk .for Hordaland veivesen med baaten min, hadde ein 3-4 meter lang plakat staa-andE: .fraa styrehuset og liketil mastera. Poa den""e stog skreve ei mengd reklame for 'TIT.S. styr~t i 1'Torge • Og .for dette maatte eg ha motteke store pe""'gesul:J.::ar~ f'or det var eigentligt pe,...,gar det fyrst og fremst stod om,skJø~a-eg et~erkvart. Me" daa det synte seg att""gen av dei ca. 100 ma",,"" som hadde .fylgt baatenmi'rl daglegt i lange tider,- hadde sett s'Y1urte'Y1 av ein slik plakat, so vart det omsider slutt ogsaa med dette.'uet var elles eit heller langt brev 1'ra2 samme Æ""es. Men dei a."dre lØgnerne .fekk eg aldrig hverke't'1 sjaa eller høYl'a noko om. -Me~ so hadde eg selt salta sild til forsJ11i"gs.,..,emda i Odda, eg ten""t syrjelegt mykje pe""gar. Dei hadoe eg med aa lege::ja paa borde t. Eg hadde og te"t skremelegt med pe'Y1gar paa alle Vis, og dei maatte ålle "pc..a bordet". Det var e1'11 heil "sverm ll med rei~e eventyr, som eg ikkje eingong hugsal' i dag. ~ Men serlegt dette med sild heldt han-'paa med,gong etter gong •. ,) ~g vart daa so arg tilslutt ,- at ein dag sa eg med han-'at eg jelpa 'de g me de tte silde -e ve." tyre t ditt. Og so ga veg ha't'1 navn paa fire stk.av dei beste i bygda, som hadde salta eit heller stort parti vintersild, som dei i all.fall delvis hadde selt til de." tyslre . .forleggjinga paa Stord. Eitpar av dei hadde 8.'l:"daatil sterk tilk""yti""'g til dei sokalla IIgudelige ll paaHalsnØy. . -50 vart ogsaa dette slutt paa. - 1~n EYidresen gav seg ikkje, ha..., skulda og maatte skaf.fa .fram 't'1oko som ku'Y1de se~jast paa tilta~en mot meg. For de,", hadde eg ""emlig .faatt med meg .fraa' Meyer i Berge"" ,daa eg vart heimse'Y1d. . . --- Og der stod berre eit ei'Y1aste pu,...,kt,-- At eg hagde vore medlem av 1'.T. S • .fraa hauste'Y1 1941 J - og til 18 sept 19213. - J.Ja aeg al tsaa hadde meldt meg kra.ftigt ut~ sjølv om eg eigentligt aldrig hadde vore medlem,- etter va'l'"llige krav.~ . _. -' -So Er-drese.,., kom a'ttog kom att'·,uavladeligt. Ei" laurdag ha'Y1 kom var ~g heime aale1ne. Ha'Y1 kom i""'''''' som om ha.,., eigde heiie-·husct. sette seg brysk tilrettes, og tok omste""deligt fram de,..., noksaa tjukke eve.,..,tyr-bo~ka si. Tok åo til med dei same velkje,...,de spørsmaala.


SNO

OY~pasjG~s-aara.

37 -.' V\-

Eg svara daa at ~o fpar de~kk med dette tullet, Du ka~~ le sa g je """"'em de,.., -e Ven tyrboke dm han _18 gt pa/? borde t, de rer me d svar pC-El alle ti"'g.· --HEl"" vart daa storsi'Y"V't, reiste seg 0l-'P sa med kom:na""der8Y\Ge Il jeg forlEtY\ger at du bruker parlamertariske ut.!.ITkk ""'car du s-raLker !ned em of~e.,..,tlig te""'estemaV'''''',2~

berre rike legt

røyst

-1:2>" et:::'eY'SOUl eg hEdc5e vore stcrsi",,"'t i "21E."'ge CE~.Y'u3.2r, se: fC'rklE':.r-te eg hE'" at 2tter dEt cf='" hadde erfart frEE: slike se.tc,""s teV'este::e ..... ,..., so ve:::, rs SJektE.'" lcSY'[t, lE,"'g~ l:""Gcr Y'ull. - SG [~cLl~ eg t~.rt 0b SE:;t~2 :,;:~·c_ liE-c. \;i6. \JC[t~J t'2}: E..·tJcrtyrtG~·~E, h8~S es 3t~'}l18. r~CYi"Pnc r>ed i Veska hSr>s, og spurde om ha~ vilde koma seg ut sjØlV, eller OUl haY\ tron~ hje lp. Han gjekk laY\gsomt ut. SeiY\are kom ha~ aldrig meir til Uleg. - ,vet vart elles til at ha", sjølvdauda altfor tidlegt, etter vaY'lleg rekY\i'Y"g. -Faa de ..... Y\2 tid kom det og OP} ei a-Y'la sak eg had~e mykje moro av. aet var sO~itpar dagar etter at"FredeT' braut laus Il ,fekk eg meldiY\g om at ei tpar Y\amg je~e u~gdomar skulde mbala hakekorsar hjaa meg. -Ved leggjetid sette eg med derfor i vedaskuret mitt for aa ve~ta -paa- malara,...,e. Eg sat b2ad~ ler.ge og vel, til omkrir.g kl. to,- EKbx uta~ at nokoY\ viste seg. ~g var daa so trøyt og sØvr.ig at eg gjekk tilse~gs, i den tru at målara~e hadde gjort- det same .-- :Men det hadde dei likevel ikkje gjort. For om morgo~e~ hadde eg faBt to he lIer smaa korsar. Ef:n' paa-ei tolvtoms-ruta i kjØkkeY'le t, og ei liknatle paa kjellardØra • lf~Y\ dette var-~oksaa uskjyldigt, so eg -tok berre ei' tvistfilla med litt parafir> paa,og turka det vekk paa 'l'1.okre mi'l"'!utt. - Me~-'Y1este morgo~ viste det seg at det" hos Johs.SLLseth, som var vorter> sve rt upopulær i' he ile bygda gruY'lY'a ha'h s sta~dpuhkt til ve ie~ Toftevaag - .Lar.da, hja a haY\ var-'de t om 'Y"a t ta komeY\ 10 - 12 svere hakekorsar. 't<Tokre var" mi 110m ein og to~:.bux me te r og var plaserte hØgt 0Pl-'€ i mø'Y\et paa lØda ha'Y\s, so alle som gjekk paa veie~ var ~Øydde til 88. sjaa desse. - Som rine legt var vart haY\ storsi'Y\'Y"t for dette, og gjekk til politia""meldelse.-· -.-. -Strakst etter at eg had~,ellgjort det forbi" med 'le~sma~'h Endrese,.." kom len smarm sbe tje'h t Be rge til meg, ror-talde om aY\me ldeiiser> J

og spurde om eg ku~de ter-kja meg kve", som hadc5e 'laga korsar hjaa Silseth. - D;;t ku,..,de eg nokk ikkje,- mer. ~~ T'iavY\i paa dei to som eg viste hadde maala hjaa meg, det gav eg ha~'rI. ----Og so he,..,de akkurat det som eg rekna med, Berge gjekk: til desse og misste,...,kte dech for maE.:.larstykke hjlja Silseth. - ~ei hado.e ~okk store va ..... skar med ae fri seg fraa dette arbeidet. ~"t'\ for mi'rl part hadde eg mykje moro a v de tte. For eg \8 r he ilt klaar over at det ikkje ku,..,de vtra de~som hedde maala hjaa Silseth, paa gru~'Y\ av at seri:eg de~ ei'rle,var paa ha'rlS sida ved spetakkelet om veie'rl - Toftevaag -!anda. -Der> same Silse th var he lier ikkje te,..,kt aa gjeva" seg ma1. de tte spatakkelet sjØlv om veie~ var kome la"gt 1;orbi ha,..,s eigedom. Ha", tok til med aa skriva i"SU'Y".,..,hordla'rld" om koreldeles gale" eg hadde bore meg eat med alle .:ti~g. Eg msa tte jo svara pæ slike a'Y"grep. Og radaktØr Halvda~ !lystad som diverre er dØd p varein sers redelig na,..,'Y' soeg fekk trykt alle tilsvar, aldeles ordrette. Dette vart ei'rl la'rlgdryg "fØlje tqrg" g jekl: 1/fleire maaY\ade r, og SUur>hordla'rld-' fekk etter eige utsag'rl ikkje" so radt Caa 'rIye abo~.,..,eY\tart pca grllr.'Y1 av dette. Og baade Mordala~d veives6~ og a'Y"dre vart dI€g'Y"e i.,.,"" i dette heller store " spa takkelet u • Til slutt e~da det med at Hystad skreiv fylgjande-i "SU~"'hordla~d",-"Me vil ')"'lo avslutta dette oraskiftat,-- men ikkje uta~ aa gjeva vaar g~de vel'" Jobs.Sl1setb, eiT' srnekkK over fi""grane for skrivemaate'n ha..,s.-· -Etter dette skreiv Silstij aldrig meir i aviserne,- det eg veit. Neko ha'rl gjorde av og til fØr dette he~de.


SNO

Cl:ku,l-3S jo",:, S-Ciarå.

38. frå -Noho av det fyrste eg tlsatte gjera etter at eg kom he{m~""d-Sfader Gerhardse"f"ls kO"f"lse"f"ltrasjOl"sleir, ~ var E'a.-'ko'ntakta Sk2.c,'nevik ~rivatba""k, der eg fekk eit rikelegt stort-'laan, so 'eg ku'hde faa gjera ""ye-bacte'h som eg hadde u"f"IdE:;r b~ggji""g ferdig. -tkn""'e var jo beslaglagt av .c;.,...,drese...,. Me.,..."ha.,..., had,}e jo ik~~je Vet paa"baatar, so eg fekk ceslaget on::h<2va,ved aa c.::te"la i,.w t11"Ru.i'nerir gsdirekto-1"E:.tet tl 15 tus. kr. Dette var- omtre.,...,t tie.,...,departev, av det ha.,.., var verdt-.C det offisæ.elle-'''''a~et uar Erstat.,...,i-ngsdirektoratet) _b.g maette'og ha meg ei,... brukbar sk"ivema ski,... t, Dette var tote.l -, rr:a""ge l ve ra, Me.,.., ettersom e~ kje.,...,de JØrg8'n s. 1jjie.,.., , fe kk eg av ha.,..., kjØpa ei,.., brukt."Woodstock for kr. 930,- ( fØrkrigskro...,er) De tte var e1.""" &&&eaa&G_&kæ~s~&&g~,B&&&f:læ1&, me'" eg maa tte ha ha.,..,. - lee.,..., Silseth gav seg eltsaa ikkje • .c..tters-om ha.,..., var godve'n med baade politimeister Caprele.,...,-Dahl, og sore-nskrivar Haukaas paa stord, og som beg[e var mi.,...,e pcrso"""lige fie.,...,dar, so vart det ikkje

2ftevåto le.,...,ge for det vart tillyst rettsmø~e pl?:a.\-~.nx:mt der eg ~kulde dørr:ast for all de,.., ulovlegheta eg hadee gJaYrt meg sh-uldig l,~ ved gje'~"'<3mfØri""'ga av Veie.,..., -TofteV&2.g -la.,...,da. - Capfeler>-Dahl kom med ekstra -beat like fraf:' Berge.-n og le til ka i ved Toftevsc.e;. H&'" s~ililde d2E sl~2 ei t sla g 1'0 r fedre 12"'de t. Johs.G. skulde i allfall kraftig flaa-ast. - Iæ-n so viste de~t de t pg.a ka ie,.., i Tofte vaag var e i,.., he ller dryg forsamli -ng moc~Uk av folk. Og dei fylgde de.,..., store Cappelen heile veie.,..., opp til skule,.., der re tten skulde - vera. - Og de t som verre var, dei vilde mest "eta ha,..,". Hadde ha-n havtfolk med seg vilde ,..,okk alle vorte arrestert. - Mer>"l'ette,..," vart 'no tilslutt "sett" ,som det heiter, og poli timeisteren tok til aa leggja ut Qm- alt det ulovlege eg hadde gjort i hØve dette vei-arbeidet-~ --'t-'liEl He"f"lrikse,.., Sjo var ein av-' iomsme-n",erne.- Mer ,..,aar Cappele,.., e-ndelegtvar ferdig med a.,...,klege n var det min tur. --itg fØrde daa fram 8-'mar>"" som bxti.fx la eid paa at alt det som polit1rileister Cappeie.,..., -Dahl haddehalde fram, det var rett og slett lØg-n. - Eg vil streka ur>der alt. De.,...,' same Car:;r:-ele,..., vart- tydele'gt oveTraska og sjokkert"O'Ver dette. 'a stempla 8 tilaarskomne me~~~om mei~ -eida~ar, det vaaga ha.,..., tydeligvis ikkje. Silseth og sø~dagskulelærare'n og dei a~dre hadde ""'okk for~ It ha,.., usa"",,""i""gar i fle'ngd, og eg tvilar ikkje pua at ha.,..., ider..-,e stu,..,da a~gra pE.8 heilB tU13e,.., til Toftevang. - M2,.., ha.,..., tok seg daa ~aI:Ja.,..., og forklarte at 250 kr. i mulkt Ildet skal du aue i all1"all ha • _Og det har eg betalt, heilt uta,.., aa-·ha gjort det mi.,...,dste uiol1legt. ~et vil i dag etter L.O. si'n i.,...,flasonspolitikk tilsvara paalag 10 tus. kr. - Eg h5.r tidlegare fortalt at i dag bur mange av dei gje,...,stridige gru,...,.,.,eigara,...,e sine bor"" ved de,...,.,...,e same veie,...,.

v~ - n ~-n spetakkelet om veie,..., Toftevaag - taua var ikkj8 ~,lutt med dette. "'e t var TlO halde val paa ,..,ytt m.r.uX~ heradstyre. eg til ord:fØrar var vald sok,..,eprest sverre *arseth. Ha~ var i,...,:flyttar,og av de,...,~e grunn var avi1'1dsyl;:ja mot ha,.., mi""'dre,e~n mQt ante,.., Johs.Fjelland eller tarar Lars Gjærde,- som dei burde ha-,'valgt • .,

Me'r' de..,..,e kombi'nerte ordfØrar og It Gudsman,.., " han maat te j-o ha lda seg til det sokalla "gUdsord" ,- "at du skal gje''Z'a mot 'nesten det du vil ha.,..., skal gjæra mot deg". Ha'l'\ forklarte aerfor i heradstyret at eg som ordfØrar hadde gjort eit ~rre u .... derslag i forbi'l'\delse m~d It't,'Tasi veie'!'" Il TofteV82g - Landa. ' .. -~g se'nde ha'n' daa eit heller la""gt brev, som 'han maEtte lesa opp :!- heradstyret,- sjØlvsagt mykje mot si~ vilje. - -, Erevet kOT1kluderte med ~t om 1kkje dette vart .dementert var eg nØydd aa gaa til a"meldelse. idare oplyste eg ha~ om at dersom ha-n var


SNO

Ckku~asjo~s-aara.

3S intressert i aa leita opp -r-olk som hadde gjort uT\dcrslag, kunde ha'" be rre ve,...,da seg til de.., ma"'T\ som hadde-og jort tE:,..,esta som klokkar ved alle dei sbkalla -11Gudste.,.,ester" hab sjØlv hadde halde i 3id l\.yrkja paa Ea~"'ØY-. fu,..,,..,e-hadde Y'emlig i aare vis be talt ttft~c atte..,de til kommu..,e.., rna a""" ad svi se avdrag pas det u.,...,derslag he,.., hadDe gjort som sok.,...,ekasserar fØr krigeT\. --Dette val: jo sjØlvsagt eit l1 sjokk" for de,.., kombir-erte ordfØrar og IIGUdSill2.,.,,..,". - -- Ha,.., se..,de 'aerfor eit brev til meg, der eg vart rost "opp i skjyeT'l1e l1 som dc:t heiter. Og det var stempla og u..,derskrive av sokT\eprest Aarseth som ordfØrar i Fjc:lberg. - Det var Eyll verdt for mel akkurat daao -...,j;;;.g he d t T\ernlig ak}:ura t daa pSa med aa -~tarta opJ: med deT\ trE: varefabrikke,.., e~ dreiv i 9-10 aar fraa 1945. "Toftev2P. g. trei..,dustril1. ~g hadde faatt lØyve paa komplett maski~eri til de..,,,,e i.,..,dustri fraa ~jekoslovakia, - og ha6de be talt maski.,..,arne kOljta..-,t. ;:. Me.,.., a}~kura t ..,acr de.,..,,..,e brevveksli""'ga gjekl: for seg, med de!" kombi..-,erte ordfØrar og l1Gudsma.,..,,,,11 fekk eg beskjed om,at fo"!' aa :faa importlØYve eller "lise-ns"som det heitte.maatte eg ser-da i..,." -noko dei kalla lIattest for Y1asjoT\alholdl1i"'gl1" - futte kravet fekk eg akkurat dagen fØr eg fekk l1skrytebrevet l1 fraa Aarseth • ...2g se-nde Aarseth sitt brevomgaa-a..,de til dei som kravde attaest-for den lI"'asjo..,ale holdT\ingeljll. Og rilasK,1..,aT'l1e til trevarefabrikl':e.,.., kom til Toftevaag etter ca. 3 veker. -~orleis dette ku.,...,de la seg gjera var det ingen som skjØ..,a. Og dei smsa me..,,,, i store stilli-ngar murra, og mei.,..,te det framleides- m8atte vera l1...,assistar l1 i topp--stil=-.i.,..,gar her i lahdet. Og sokneprest Aarseth er desverre kome.., u.,..,de::b torva,- so ha.,.., vil--aldrig faa vita at det var ha.,.., som heilt m.:s:kpc uskuldigt og uvitande, gjorde meg de.,..,"'e mest ubetalelige te.,..,e sta. - laskiY'arne var gode dei og- er i fullt bruk til de.,..,.,..,e dag. SUo vEtldette høvet var det full dekY1 i""'g for det gamle ord om at l1aldrig so r:ale er god t for ei tkva::,t l1

•

.ror mi.,.., pert,arbeid':.:e eg fer fullt for a2. fc-c, i drift rni'~ "'ye facy-ik:v.Me", sjØlvsagt fylgdæ eg godt med .. i aviserr-e ,der det var mykje skrivi"'-'g om det sokalla"ladssvikoppg-jøret. -Eirde-l froY1 tkje::-:parar skulde eT\daa skjytast.- Og ei'" guto-nge frea Rogala..,d hadde la,...,dsfader -Gerhardse.,.., alt "'ekta be Y1a2d",i""'g, so ha.,.., var- alt avliva. -Haala..,d var .,..,av.,..,et paa de~ som fyrst strauk med.paa gru""'~ av de.., gode gamle norske blodhe y.,..,e" • l'or mi.,.., part seY1de eg rett som det var brev til la~dssvikpoli tiet i Berge.,.." med krav om at de.,.., tilale som var reist mot meg maatte koma op}: til ha.,..,dsami"'g, slik at det ku.,..,de verre ei avgjerd. Mel" det gjekl-;. urimellegt sei,..,t. Eg skjø..,a at dei var heilt opprådde for aa fi~"'a sopass lllEri ge tiltalepu..,kt at del i ellfall ku,...,de faa meg dØmt til sopassa laT\g straff som dei hadGe halde meg isokalla vare tekt.

Il

-Det 1"yvBlde heradstyret hadde etter krav fraa Bo"lsjevikresjimet l1 OPP""lemd t miT" pe rso"le.ge fie.,..,de dire ktØr !<:o,.;xad- Iu.,..,de som forma.,..,"'" i ei sokalla 1tgra.~ske.,..,emd". Ha" vart heilt rasa'nde paa meg etter at--eg· avslØrte ha..,s usa.,..,,...,e skrit1erier i hØve oreig.,..,i""'g av l1 Kleivaplasse.,..,l1. 1~e.., heradstyre sjØlv gjorde vedtak om at dei .. haæe l""'ge.,.., Øko"'omJl:lske krav mot u.,..,derteik..,a. -lee.,.., etter dette bestemte Iu.,..,de at eg iallfall S~Jlde betala tilbake litt over 5. tus. kr. eg hadde faat som ordfØrarløYl. - Og det vart teke "tilfølge". -lælj de,..., tiltale beslutT\i"'g eg fekk med·-meg fraa Me~rer,dan eg--vart he iæse..,d fraa ter:ror1stleire~ ,de.,.., var "okk fra a de ira s;)."""'spu,..,kt svert li te t11fredsstiL .. a,...,de. -- De,.., seag slik ut (fotosta t)


SNO

'.

: i

~~ , .-'

r~ L. S. ør. lb. (Gjenpart til tiltalte.)

Erklæring om offentlig tiltale.

Politimesteren i ....... ~.?E.~~~~.~.~~.:.~~ ............. : ........................ + .................................... gjør vitterlig:

._ ....... _ ................ ~.?~~.E~~.~.~ .... ~.J.::~.~.~.~.~ .... 'f:~(.t.~ ............... r ........ : ..... født den ...... ~.:}/:!.~ ... ~ ... ~.~.!.Q. (fullt n&Tn)

. bopel: .... _ ........ ~~;~~.~.Y.:~i .... ;. ... !?:.J.~.~!.~.~.~& .................... _______________ ._. _____________________ . _______________ . _____ . _____ ._. ___ . __

er under tiltale for overtredelse av

-_._-, 4

'. Grunnl .. et ~r tiltalen er:

at han h(,r v&':.rt medlem aV' N.::;~ lra'.1/9. - 1541 til 3/'0 - 1943.

liorda1a.n.1 . --~--_._--. __ ._._--_._-----_ .. _ ...... _--..... _----_._.

'.-.) :<~~.:),-j....,f· .. ,/. ,.}~.

... ,. ~ . .. - , .J" ., "

. '.

..

. ,

. Dame ~ er uLlerdiget i henboId Ul I l. i provieoriøk anordning om rettergang i IAndMvik. -.lIier av l •• ~ lH6,. jfr. p:oviøori.k anordniDg av <l. mai 1945 om tiltak for , hindre at Lmds

:_ ,'t ,~ .~ ---- "led offentlip valg •. Dm fNJflJ- ~on a&! ~ ~ Videre ,.; ... '.:' '·mødferer-.:t- " ejcm av kom"'DRaJ .t--.ereU, jh. lov om k.omm~lDe~ av 10. juli leu Il, ~t ledd.

.: .;;: '.:~ . . .... jODl!ll \'Ulf iDD,Ul erkberinpøblir oppbt~t r-l~ forf~~ innøtiJt, eUer inntil eodeljg ; .::"-' lø c' • eller ekIa,.uer iaDul det er a~ -ved. det ~Iip fOf'e~ ~r den'f'Dde.~ dom .. vedkoaa-

.. , ___ lEke vil tape .. Memmeiett. , j----.

,ro ' l' _F~,.~.,~. o,.

'.'

, ~.t.' ~. _ ..

, , f-" . ;~ ·r " '. ~,~,'!:;. .. ,~~...;;,i, .,.;;.;~~:;;, .... ~~:.;., :.

.:. ,~

-. . ii' !

" ",!


SNO

Ckhur&sjo~s-aara.

41.

_No hadde altsaa ein lIstab" med sokalla "landssvik-politi vore i " virksomhe t i 4(: mae.""ade r, med m5.'ngi'o-ldige "a vhØyr av beEde meg og

ma'nC'e a~dre.'OC' etter fleire i'alske a""meldelsar, m11lom a'ndre f'r8e c ~ ~~

u'nderslagare-n a.ærar O.M. Æ,'Y"IeS, ~xliIiOC fraktebac_t---eiga!' Ee""ry eide og lærar Jo"'" Solheim, so hadde ogsaa le""'sma",Y' ..:::.,,...,drese-n gjort sitt beste. -Likevcl hadde dei ikkje klara aa skaffa fram eit eiY'ccste pu,...,kt dei ku,...,de bruka paa"tiltale,...,lI. - -.sg ka"'''' skjj)nE: dei alle var storlegt skuffa. -Som ei-"" ser gS8r tiltale'" ut P&8 medlemskap i 1'~.S. fraa l sept. 1941 til 3 mars 1943. - A'ndre tiltalepunkter kl&ra dei aldrig aa s-kaffa tilvqies ,- pa& gruY'YI av dei ikkje fanYlst .. ridsru,..,ke~ ~i pac:-staEr eg ,:ar medlem er a~tsa& pC'blag 1,5 aar •. '!\~aturlegvls er det, r&dt uraaa for meg aa skJØna at medlemskap-1 elt heilt ut 10v12gt farti, Y~a.,..,~ verta strai'bart fordi om ei rØmlingeregjering sit i LO'l"'do-n, og i dØlgsmaal ,laga lover med tilbakeverkande kraft. stikk i -strid med den Y'orske gru1"1 r lov, og som heller aldrig vart kun-ngjort, slik at ein kunde etterleva denne om eiT' vilde. - Me1'"' like urc,.ad er det aa skjØ~a at ei1"1 ma:n""'--3W1CiX:iX'3Xolrtgxrur~t ~~x som aldrig har betalt kO'ntingent, aldrig delteke paa r'oko politisk møte, og aldrig lØy~ peY'gar til slike formaal, kam'" ha vore XliOilXOCIJ.X noko gag~legt medlem av partiet. Eg skjØY'a det var stor skuffelse- i politileire-n oVer at dei ik}~_je TQ1nde fi.,..,"'a at eg hadde lØyvt pengar til Y'okoslags parti ve rksemd •

.c...,..,kelte var nokk og storleg skuffa over at min'" IIToi'tevaag 'frei.,..,dustri" tykktest gaa stryks.,..,de,- meg 5-6 ma"'''' i arbeid, og flust med opfdrag.

Man eg vilde framfor alt ha saka mot meg avgjort , og purra meir og meir. Omside:D maatte dei gjerl? -r'\oko med de tte, og saka v&rt endeleg "beramma" til den 18 ,nov. 194~.- Faa lEirvik. (1946)

,-Som forsvarar vart op"'emdt bverrets-sakf7lr&r n:rlf Fr. Joha'n'Y"lese"" • .c.;!.Y' s-nild og gamal utlevd maY'l",som ""'ok}~ gjorde sitt beste. -:f'or mi.,.., part brydde eg meg ikkje so mykje om kve",'-eg .fekklE til forsvarar .Eg hadde 'nemlig sjØlv sett meg godt :tx~xx in.,.., i dei .,..,ye lover med tilbake-ve rY..&-nde kraft, rØmli-nge~regjeri'nga, utgaatt ,av det sjØlvalde storti"""get :ttraE. 1939, haddelaga seg. E.g tadDe vidare faatt tak i eit eks.- av de.,.., sokalla "la.,..,ds-svik~Y'ord""'i"""ge.,..," med uY'dertitt€l,l1 prov.af1ordn. &v 15 des. 1944 med tillegg. Og med kommel"tar av Eri~_§91~~~

Og dette var i saf1""'he~ utrulegt skremeleg les.,...,ad. Her vart i.,...,.,..,fØrt heilt o~til dØdsstraff med tilbakeverka.,...,de kraft, for gje~i-ngar som var straffrie daa d~i vart gjorde. ~~ At gru""'.,..,love.,..,~ paragraf 97 sette absolut for-bod mot slikt , var ti l li te.,.., bekyriT"g fo r lovmake·ra-ne. -Del be rre paastod at deiras tilbakeverkal"de unz "forord1'"'ingar" var ei.,.., k~dse t-.1i"""g av fortent straff. Og det maatte dei ha lov til. So i're khete.,..,s .,..,aadegaver kje.,..,,..,er altsaa il"ge.,.., gre.,..,ser hjoa slike skapnl.,...,g a r. bt ~Torsk lov av l april 1876 -ogsaa set som e-it absolutt krav,at alle lover skal "behØrigt" ku""'''''gjerast, millom a'l'"'Ylo lill-Torsk -ku-ngjØrelses-tide,...,de" fØr dei vert gjelda-rde. Det hoppar dei e.,...,kelt over ved aa fortelja at dette ~ uraGd, under del ~~~~W. gjelda.,..,de tilhØve. Og sjØlvsagt var det uraad ,- ogsaa xXX~a aa etterfylgja lover som ei.,..,ikkje viste eksisterte, paa gru,..,.,.., av at dei aldrig var ku'n'ngjorde. - Etter de tte ka.,...,'" ei.,.., g-odt skjØ-nE. at Erik Solem maatte heilt attel"de til Chrlstia,..,- del" femtas daY'ske--og "'T"orske lovbØker--for aa fl """'a gru.,..,,,,'lag fo r sil" komme"" tar til si.,.., "la.,..,d ssvikal" ord.,..,iJ.g " • Der kaY''''' ei1'"' lesa paa side 17 f-


SNO

C}:.kur-as jo'Y" S -c ara.

"::eG.

"])21"'1 skjyldige skal have forbrudt~.l liv og gods,--CSalighet utslat:) d.C"t"'\ hØyre Haand af hanY'em levende s avhugge s, kroP1-2 .,.., parte ris og Læggis paa Stcrgle og Eiul, og h~wede t med Haa-nce-n sættis paa en Stage Il •

Dette er 2ltsaE, ver-kelegt trykt i Erik Solem sim kom~....,tar til rømli ngc -regje ri-nga si.,.., .'tlandsvik-a-nord'Y"i"t"'\g ", - som QG_"t"'\""'lag for d"'nre. - --"f\~aaI- dcn same Solem skreiv de.,..,.,..,e kO::lo",eta.re"t"'\ hadGe han

Lor) ogsaE1 sikkert framfor seg retn~""'EslinJie~eXChristian de-n 5 lovbok, I..€r er millom mykje a-n-na ogsaa oost6mt kor ma-n.ge gor-ger de..., skjyldige skal "knibes med gløder-de tenger" paa v",1en fram til "Rettterstedet", der- altsaa de"t"'\ e"t""'delige avlivi"'-'ga skal utf0rats som ovanfor -n8V"t"'\t •

• .l..Jet er vel ikkj8 stor tvil om at "]);:;'! avbrukne geværs regjeri""g" , saman med Erik Solem og likesi'r'~a har synt seg som værdige arvtakarar av den ovanfor refeI€rte lov, og elles blodheV"l"lord-ni""ga fraa dei gamle norske heidninga~e.

_..i.Jg hadde altsaa sett meg godt 1-n'" i tilhjva-,- og var-fullt kl2.ar over kva eg so nokolunde ku'!d8 venta meg.- For Su-n'nhordla""ds F...eradsrett hadde som forma...,-n Sore~skrivar Haukass, (og kona ha-ns var se kre tær i lB t te1"'l) lUllmX±X'lrrllltrt*xtiWxl:!"Eocxæ:tJtocxzkraDct'r~xxxxxxxxx som i mi ordfØrartid, etter krav fraa meg,hadde vorte avslØrt :nedl'aSjOnerte va:r€r som han hadde-motteke traa Johs.Silseth, naE.r-ha1"'l var h jaa den-ne som I€ t tsforrr.:a'Y"-n ve d--de t 1"'l0 he Is t berykta skjør-"e t over ve1gru1"'lY' i Toftevaag. Og de-n en delege ll paastar-de1"'l" "'"ar inspirert av poli time iste l' Cappe le..., -Dahl, sO!n. eg hadje skaffa meg som fie""de,• f'yrst VeG korresponda"r\s2-n oIg eit fr1merke--som eg har fortalt om t"idlegare, og se ihare ve d .re ttssc..ka om veie'Y" Tofte-ga ag -landa, og

'( unoer oJr....kur:asjone1"'l dBS eg -nekta fylgja stoppeordre frc:.e politimeis-il( te1"'l, slik at arbeidara,...,e ku,...,de gaE~ over'ltarbeid poa eit tysk--a,...,..-legg

'Ved Bauhesu.."d. -Og kva forma 'Y",...,e-n i "gra"'- ske..., emda ';xX~M:X:åCLt mi1"'l fie,...,O= Konrad Lu-nde kunde ha sR:reve- i- sin "avhaY'dli-ng" har eg aldrig factt hØyrt. - So 1"'loko optiDis~ a.."g. resultatet fraa dessE: folk ,- det hadde eg ikkje o - Me'Y" eg var likevel ikl,je so veldig t1 ne dstemdt". 'o~ ~et hadde synt seg at,6~i ha~de ~kl,:~e klart a~ g~era.meg "helselaus' ITlea ae,..., tortur og terror QEl hc..dc..e gJeve meg del l. iZ IDl"" 1"'lye fabri1<k gjck.r: bra. Og eg var e-nG.s2. re rl-e 36 8s.r, og var sle tt iktje t8 nkt ae leJE Vc,21'''la''''dsl'cc_er'' GerhardsE""s sokalla"Dc.IL()krati~' U3Y..8 knekke-n Joa::. meg. - 0[; no hadae dei fattisk gjort iallfall ili ta ble. Dei hadde or-;,,...,emdt mi.., pe?so.."legc ve.." advJt.s.t AUestad fras Et..,;:; SO!2: 51:tcrs rc:rrese"t"'\te,...,t i"~tte'Y"".- -At eg og hE-on-- var gOdV2"1""'E..:::' vel' Cc.t f'yrsl'::'ls i...,qe", son: viste ev dei sor:: var"ir::liserte". ~ -- ... -1~e""' diver-riS var dEt litE eller ret"':aresagt i"'ge-nti""g ha..., kl.;.,..,de g;:eJB , For d2"t"'\ c-ndelEge paEst2'Y"d var fercigsl:~\'e-n fl'E..2.Eerger-, siky,ert ettsr diktat fraa CaJop:;le..,,-Dahl. -ForutaY' raasta~d 0i- ca. 1,5 aars ;:;edlsLs1-_ar i ""T.S. :fram til--mars 1943 "data"" meldte sig utW VEr- dat sett fraill p22.s't.and om i,...,d"1'ag,...,i""g av alt det eg hE..dde te-nt u-nder arbeidet paa Aakrafjordveien. hIt eg hadde te1"'lt rned"ToftØY" paa alle omraader U-nuer heile krigen. ~amt etter krav fraa Lu.."de perso.."legt ordf0rarld.., mad ca. 5000 kr. og eim mi...,dre sum kom~u,...,en hadee betalt :for sek~tær i dei 3 aara eg var Jailfftsrx ordf,jrar. 'IilsaITJ.InC"" vart de tte ca. 32500, - fØrkrigs kro...,e]l -..Jktm:x Etter at ret'tsforma"''''' Eaukaas hadd.e faatt svar p8a dei .m:~e va.-nlege formeille spØrsmsala og nokre til som ha""'''''' sil::kert 1kk jB lika svara pea, vart ordet gjeve til aktor, advokat Auestad frea Et...,e. -Med ha.'Y""I'"\ var eg svert godt pElEl b~lgeleTlgde, --paa gru'\'"\'Y" av evthadde U100c Auestad som kOm:lJ.uf"\e1"'l si,..., advokat u-nder krigen, og daa serlegt naar--det gjaldt veigru~~.- -Me,.., ha~ ku~de jo ber~e lesa ~pp det som ko~ ti-l han f'raa tarpele-n-Dahl. -Vidare les he'!" opp de1"'l utmeldi1"'lg eg hadde sendt 1 mars 1943. De,..., saag slik ut,-


SNO

1f3 f~jM· .------;..

" .......

Det k-\a.t' ettu.· kva-r' p' =(f~ 0i enl". O.Plr tor me~ at I tti lk&~t) el~ ~ .. re~te lM.2lt1111a; tor:' vera. ;;.~ål_ .. ., N.S. I ~tl.' lw..I' .".'" bar\ toM Md kra., 0& p.iktor .ome~ l~:t~~e ~ ..

, ~ I _

op.,fJll" ell~ ... ka p{). •• ~.~~clY 011 ei d ,ahli l pa.r-t1et. Pl·O~Wll. ' ~ . .. . ('. . ~

8(1 b~ d .. , ettezt kvar' teul" til .tlA-i -om .1l lkkJe tll'tzlnl. mo-l ""&JO li aoa tcrf11J1Ail AV ~.cSArac Cl o'~fford"'la.il ~11 4.11'!'j,t •• k.l"lz.,;i$:\. ta l>,.~ ,.I . ri( flt' .. tr,Q' ",,~gI' 1~~1"'e:~ .~tcUU' ... e. tlr:1 JOl' p ... t.l~' ~I' A.l .. iQ~ . "'.1 kl'1~~~ .;jer altfor .tore l~~6t'C'.p l. d~. ,,~ruoAle;&e frU~'" -IW ,

• . 1 \ll~~.J!...f" er llÅl" awer ,"a det a I!'Illi Cel1 at e:~ er ttC-U:;~Jl 1 ~ .. rt.lell ''.:>

-I' !!ild!!" S$k ctJtpr~\'(!Ji.!t.tf! \.\'~r '4f'te,.m.dlf:IiBIØ bo~l tV1l.t3Ell";·;t.' . '

_-ve41 ... ,t.t .. rtQa.l" ..-,a; fr-\. 1 da~' .!J>~~, lkkj. tl1h0yrlLftM i ... r~l{1t. ~ t~

:»JilJ,rifiz;" .. q,C. F ... 1.1. tIO::.' t$r 'l;~' er):J$ ø~t ~r ~ el" r&.6. ~l.(t.l. i4~J':'., •. " ; " !

b\I.r t" fr t. .11 ",,11 t lltlt - .0." c.. '1.0 t, .. 1/ .. t ~li r in,;; 1'0 r 1),' ~ ,." "l:.. ff <.t' • la· ':'.' I e.,u .1 J e 61ai;Ø .,.l.i\.~e,. .... ' , ' \ J

\ '," ;:'.t·

1i.9. J(·t'~lQll'lk.!:i MhH~r ., ... 11. "4\ .,.11: ~ t, ø.~ ,10 Ut.r,a . . ~. ~ . ..". ' '.

, ,jcNnckt .. ~1 ....... bll.. to~~ .• 1A_ , <lØ 4~1 ka.aa l)"'~l~ '~el;i _.tn t:~~ f. .f

, ~eft dc\tf' hu' til d.a~,...,. yo:re url'.t.4. e. VW lki\.1~ R.S. tHU' .\0" rI.

... r ..

vll "" ~14Ct~e. :lyr J~ V"!..,.tt. Ui~d ",~,

'fot~.~ dea' U ~.rlg~, • .. , ~

- cfd.-<4'.<7:(4


SNO

Cl:h-upa s j o...., S -E. ara o

44.

Ee.Y'\ las deY'\ langsomt og med trykk pes, dei rette stadeI'Y'e, uti.fraa mitt sYY'\spuY'\kto -Ikt vart litt stilt i de"" -sokalla "futte""''' etterpaa. -eg persoY'\leg er eg heil t oVertyde Dm at i""gen av dei som var tilstedes had::2e vaega E.a sett sitt ,..,a~ u""'der det ~piret i rLl&rs 1943.

Forsvara~'!"\ Fr. JohaY"\Y'\ese.,., .fekk sm segja det ha...., lru"'de. -:se . ....., gjorde :nol<:k Bit-c, beste, og la Y'\ed pac sta,..,d om full .fri.fi.,..,.....,else.

-1,:e""-- so kom al tsa8 ture"" ti l meg sj Øl v. - -Og eg hadce .fore bud t me g i la,..,g tid. Av gru""~ar som .før ....,emd t ve.,..,te- eg meg be 1'1'e de t som vo.,.,dt og galii, var, me.,., var likevel bestEmdt paC.,~ at dei skulde maettehØyra "mest muJlgt av det som. eige,..,tligt var so 88 segje. "tabu" paE. de,.., tidl. -Eg viste at dei var -noksBa ""Øydde til aa lata meg -segj2 det eg vilde. Eg brukte trulegt paalag 1,5 time ,- -og eg-kunde s jas e. t se rleg t Hauk~ as vart meir og meir irri te rt e Og ko-na h5. ""s som skre i v t SOLl tidlegare had;;2 skre ve .flittig t, skre i v mes t ikk je .,.,e d noko av det eg-held± .fram, so det er Y'\okk ikkje aa .fi,..,ha i re~protekolle.,., om Y'\okoY'\ i .framtida shulde vilja sjaa litt i de"". -JÆ l' vart "t'1okk skre Ve de t som pas te Haukas og Cap])21eY'\ -Dhl.

-Me.,., .foruta.,., li t t om mi Y'\e er.farirgar .fraa "la,.,ds.fade 1''' Ge rhardseY'\ s #" Do mokra ti" ~-:-inaa t te de i hØyra om defl ""orske 1<...Bpi talus j onen av 10 juni 1940. Og at konge og .regjering etter det rØmde til :&"rgla.,.,d, slik at hei.13 Norge dermed var okkupert. -So .fekk dei hØyra om at ","orge .forlengst hadde "tiltraatt"--de11 sokalla "Gen.ferkonv2 n sjo.,.,en", som utrykle legt s10 :fast at !"'æ reit landomraEde var okkupert skulde ei!"' lyda okkupcY'\ten, og dei lOVer hSn ku""gjorde ..

1±:g la ogsaa ut om at rØmli't"lge -regjeri""'ga var utgaat .fras eit storti,.,g som i 1939 hadde valgt seg sjØlv .for eit aar,' som dei so hadde brukt til ae. sabotere heile de t ~orske .forsvare t, e.,..,daa' til roe d e in .forsvarmi Y'\is ter,.ii:m!;GOI[ -.1':oY'\se li , rid dal' av Il D2 t brub"2Ge vær. " Og vida.I€ 'f'.Tygaardsvold, Ko th og like siY'\'r'a søm ,..,ekta mobilise ri,.., g cndE'a til etter at d2i:, hadde berga opp tyske soldatar ut5.-n.for Kristia,...,sa,.,d, og desse .fortalde at dei skulde til ""Torge. eg mykje merr.

-So kunde eg sjØlvsagt ikkje vera stra.f.fsku~1g etter eiY'\ lov laga i la""d.flyktighet, stikk istrid med gru~~love,.,s paragre.f 97 som .forbyr lover med tilbckeverka~de kra.ft. Og vidare istrid med lov a v l april 1876, om ku-ng j jring a valle lover .før de i" tre rikraftII.

Og ettersom medlemskap i ~x ,. .... S. var heilt 10vligt".fØr okh'U"asjo""e~ k8~'" det umuligt vera stra.ffbart,et~er rorsk-lov, Y'\aar slikt aldrig har voit ku~~gjort i La~det, slik at .folk ku~de etterleva eit slikt pa a bo d • - - V}/'/' ...e.g p8.Gstod at heile "la,.,dssvika""ord~iY'\ge""''Vgru''''~lovstridig og -ulovleg og burde op~hevast s'!'i8.rast, akkurat som ~"'ygaardsvold sin "soka_la lIbigami lov", s om de i laga se g i si~ lpnd.flyktighe t, 50 de i kunde .fi-n.,..,a seg .,.,ye ko~er, medaY'\ a""d~ kriga .fer dei.

1:.g la ~oks::E: mykje ut om dc:b ovar.for -nemde ti""g, og det var ~ tydelegt at "J't:;tte,...,lflilæ. lite aa :r.aatte hØyra pe.a alt-det eg .fortalde. Likevel heldt eg .fr~m, refererte sole1s prof'essor .JOY Skjeie som skreiv at"Vihar aldrig i va:ar historie hatt e:n saada.,.., rettslØshet" •

Eg re.fe;rE;rre ogsaa ein artikkel av Kr. Iiøyesteretts-advokat Otlu"lix Holthe av 6 august 1940 i "DagslJoste.,..," J.ri.,.,dheim. de:b hal'\skriv a t krige" i "Torge "opphØrte" de.,., 9 ju.,..,i 1940 •


SNO

CL1»:f,as j o."., sh i storia.

45.

BCvokc:teJ. f~r krige.,.,. -.r:.g refcy-c:rte og eit solælla "hyrce trev" fr2E~ Eid:or; Bergrav, ~ i l~4C ,der tE.Y1 lia2.::-' cet g~Etldt "'T.S. skeiv at YVEr o~ 2i'" f;::k s,j"<lv 8vfjerEl o~_-_ c.ei vilde :JeldEl 3 c gi"'v- i .r21·tiet. Vidare viste eg dei eit stort billed av de.,., samE; biskop, paa framsida av "Samfu'ndsliv" for 7 mars :1946, der biskor-c "" stod pæ ei'" stor tysk las t<:::- bil , og vart kj ørt ru",d t i 'TI"'ordmarka i apri ldagaY"Y' e 1940, og med ro}::ert oppmoda aile ,serlegt u""'gdolLar.,.,e som laeg der, at dei berre msatte. kasta vCialt'na og slutta av heilE: krigi-ng a , dsa detl\T"fl'eilt li y t te la us t .; ~g sI-1A.rde re tte'n kor mykje tillegsstraff de t- hadde vorte, om slikt fotografi };:Ulide vi sas t av meg ? ( har avisa e-ndaa) So milite eg dei kDaftigt :raa .at storti-nget ved ei prøverØystilig sY'n te ei t godt fle irtal for aa avse t ja baade kOlige og rE: g Jo riY1 g.

Og r>aar høgste -re tt haY1dsama 1'ygaardsvolds ti].bak.§verkaY1de forordY1iligar, var det fire av hØgstere tts- domaralia som ikyJe skjØY1a at mcdlemsl:ap i 'TIT.S. var straffbart, og dei stemde imot. -Altsc.a er det slik at det som fire av va-aN mest rettslærde ikl:,je forstod ,- det skulde me a'ndre baade skjØlia og halda oss til. -i:...g bemerka til dette at dersom det hadde vore berre to til av h';3gstere tts- domara'!"1e som hadde vore av same mei'r'i'!"1g som dei fire, so hadde rØmli'!"1ge -regja ri ""ga s ili e tilbake -Ve rkalide forordliiligar, ikkje vorte g jelda'nde lov i "''''orge. og me hadde vorte sparte for 92000,-lalids-svikararo

::tg miY1u;;T deD ogsBa paa at me uY1de r okkupas jO'ne'n hadce det sokalla lI?)'sk -~orsk EaY1dSlska:Jn::er,- med -over 850 n:edlemmer. -MsY1 medlemslista .. ku-nde i'ngeli fiY1V;a ettel' at flfrede-n braut laus'~

t!:g vaD ogsæ in'!'T'e paa ei,., heil del aY1dre mi'ndre viktige ti""g Gli'!" dei ovanfor 'nemde.

1i3'n midt uv;dermiY1 forsvartale- , he'!"1de ,..,oko som truleg aldrig har he'ndt i ,..,orsk retts-historie. Aktor ,- advokat Auestad fraa-Et'ne maat:e heim fØr dage'!" var omr::e. Hali msatt\:;: derfor koma med ei,., baat som gjekk,- før eg var ferdig me d dE: t eg hadde aa forte lja-~ -Ha,., rei ste seg difor opp-' og kom burt til meg og tok meg i ha,.,di,- takka for i dag, og ynkste meg IIlukb'.B. til" • - Og ha,., gjorde det baade hØgt og tydelegt. ~ttersom ogaa eg tok ei'!"1 lite,.., pause,- var det heilt "dØds-stiLt" i" re tten". - Og domar Haukaas og kona vart be gg€ 'I'1oksaa raude I'tmd t øyro. -Eg forklarte og a t de t var sve rt v o,.., 6 t fOI",T"ormale folk aa skjØre at det var straffbar "la'!"1ds-svik aa vera heime og byggja veier i gamle Fjelberg, meda"'" titUSE;'nvis"'XJ1, av sokalla "gode" ,..,ord::J2;,.,1"1 bygde flyplasser og ka'!"1""'o,.,-fu.,..,dame n t for tyskf,re.,..,e i aarevis. (mc hadde ca. 290 tus. tysl:erar be idarar. ) Eg refererre ogsa? fleire orr-rop fraa vaare~1U'K poli tiske parti 'Og vaa~ le idarar e lle 5, fraa surnare.,.., 1940 , - de ralle opmoda om samarbeid og lojalitet mot delh som hadde makta •

-heilt tilslutt refererte eg ei", utalelse fraa fire sve"'skEi ~DG~ re tslærde a v 31 j ali. 1946 som lyde r slik,-__ " at det er e'!" av d6 gru,.,-nleggE;T'de pri,.,siger i den wsterla,..,dsske re tts -oppfB t.,..,i'rlg at i'l'1ge,., skal ku""''rIe straffe s for ha"'dli...,ge r som ikke


SNO

Cklcuras j 0'1" s -c. ara.

46. var straffbare paa det tidspu .... kt de var begaatt. og i-nge-n s}:al lu;!'!"1.,-,e Q~mmes til str~~gcre straff e-n~ de~ som var fastsatt i de lover som var gjeldc-nde paa det tidspunkt h8.~dlinge~ var begaatt" •

.r:..g lLi~te og o:n at fyrst i april 1940 fek}:: de.,.., ..... orske regjeriY'g ID6ldi"'g frE.C: sin s2"'dcwa"'''' i Berlin om at ei~ større tysl: flcate var foo. vei mot '~orge eAt- dei ~orskc mi'Ylerne ved Oslofjorde'" hadde vore oJq:x 9ftckne til "ettersyn" like sida.,.., september 1939. -~orsVBrmi-nistcr Ljungbcrg .forla~gte miYierne utl2.gt, og fl~ll mobiliseri"-'g etter he~di""gar.,..,e vee!, Kristia""'sBnd. 1~e~ Fygaardsvoll og dei a~d.rE:: nekta, og ha ..... fe kl: ordre om at m:i,"'e r-ne ikk,je skulde le g,~ ja stut.

f,

• Bndeleg las eg OI-P ei'" artikricl som bladet "AY'bcidet H skreiv ixxxx 1 juli 1940,- altssa r:::iedan Russland aa tyskla.,..,d e"'no varllgodve-ner",-der stod millom anna -Il det skEl dog ""'agles fast at det er kapitalistklass<:;n, storti""'get og r2gjerin 8:e "-' og de fire store partier, der ft1:te ~ en ljolitikk som drev la-ndet inn i stormakts-krige,...,.]);; h~let :rØytralitB t, me'l"l SEiltE; under dekke 'm~d en av parterme i krige'l"l ~ lot dem faa større og større_ tak, inntil de gikk 1 aaHe'l"l krigsallial"l se me d de '1"1 ,. Il

~--._-_.,_.-

-~et skulde ikkje u""'dra meg om det ved seinare gransking vil koma for ein dag at det var dette som var sanninga.

be t er og vi tterligt at paa forespØrsel. fraa-,.,orges industriforbund svara regjri'l"lgsadvoka t Y-.riste.,., Johanse,., i ein skri velse av 27 mai 1940,---- Il at det er uomtvistelegt at i"""'e,..., de besatte- omraader -gg{lU. ~aar okkupas1oT1s-mY'l"ldigheter'l"'1es bestemmelser fora-n de", ordi~ære regje rlngs re stemme Se ril o . , ' -

--Og seinare i same brev, __ Il &:;rav fØlger at de~ heller ik}:e senere kan,., g jøye a"'svar 'eldende mot-,.,orske bor ere fordi disse ik}:e rettet seg etter denY1e :regjeri""ge.,.,sforholds-ordre, '!"Iaar disse var istrid med okkupasjo'l"ls-my:;dighetenes bestemmelSer".

I ei'Y'l ""'y skrivelse av 14 ju.,.,1-'1940,-'skriver ha.,., millom a'l"l"'a,--- -, IL-Vid:re fØlger av Haagerko'l"lvs"""sjone'l"l'S art. 43 og-45 l1 at okkupas,io,..,s-maktB.,., hal~ all de'l"l administrative m 1 het som 'I"Iormalt tilkotlmer

a"'dcts regj2ri'Y'lg.

-KonsekvensE;,.., er at e"'hver norsk borger eller sE;lskap- -- er lovmessig be re t tigE: t ti l a a slut-cE: kon trakter me d okkupasj o"'" smy""'dighe tE:; me om ethvsrt arreid og 2'Y'1hver prestE..s,io'Y'l i.,..,,,,e'l"l rikets omraade."

!tegjcri""'gsadvolæ.t hriste-n Joha'l"lSe'Y'l var E:i'l"l av la'l"ld2ts mest anSedde juristar.

Epdelag forklarte eg "rette.,.., Il at eg hadde felleseiga med kO'l"l8, som i allfall aldrig ku....,d€ sktildast for aa ha vor-e ~~ .S.medlem, so ho var iallfall E:igar av halvparte.,..., av den eiga som var beslaglagt, eg takse rt til 35 tus. f'Ørkrigskro'l"\e ro. Og ettersom ~ ikkje eingo"'lg tiltale'Y'l kunde skulda meg for "~.S. medlemskap i meir er.,..., 1 1,5 aar • fram til mars 1943, so kunde eg ikkje ha vore medlem i det mestE: av de,.., tida eg var i jobb hjaa Ho:bdala'l"ld vaivesen 1 Aakrafjorde,." og da 2, sjØlvsagt ikl:~e etter mars .i.i.i 1943 "da ha,..., meldte sig ut", som dei mE:atte skriva.--.so eg hadde eigeT!tligt ikkje vore mE:dlem- 1 dB""" tida ~ baateT! mil"" wrkeleg te'"'te pe""gar, - hve rkE:'I"I i ,..,orsk eller tysk fart.


SNO

(}:}::u~as ~ o.,.., s -a ara.

47 Vidarc he ld t eg fram at de teg hadde fore te ke ffieg- unde r okkupasj o.,.,e.,..., paa i"""ge'r) mc-8.tE hac::e skadd norske i,., te re sser, ms'n sea absolutt tVi:; rtimot. - Gg beilt tilslutt ref<::rer'tc eg :fraa side 11 i biskop Bergravs " bispsdomme'r"l"o-ver "'T.S .. - som ha,..., v2aga aa ke.lla "f'ollredom:n.e'n over n.s o " der ei.,., ka"'""" lesa" v6d ik~=e e.a mslde sig ut, har de selv erkje...,dt at de staar last og 'brast med all de.,.., skje,..,dsel sem deres "k'nippe" har veltet ov~r dem selv og over dem alle"" -Ms.,.., """0 hadde Co vi tterliO't ;neldt IDeO' ut og teke sterk:t avsta,...,d rca orskjelligt, som eg tvilar pse. om sj?5lvaste Bergrav hades vilja

skre ve Un de r pac. pae. de'n tido

lE'n vidsre refka eg og Pc.~o~idare stæ r pea side 11 i "bi-S}:.,tdoL1we~1I slik,-- -- "gru""'Y';;;kjylde'n var de"'" partimessige avtale om bli.,..,dt myrde ri av uskjyldige i saoill2'nsvergelse'nS i.,..,terrese".

-i,g trur dette erde'n grove.ste lØg'r"l8. eg ""'okongo'nghar lese( og leSe har egg jort mykje) og har sj jl vsag t i""'2:e." ti'ng me d ",.,.. S. prog:bam a a g j:: ra •

1:eY1 det er ein udmerka l:,erateristiY,.k av det som ItØmliY'ge-regjeri""'ga med støtte av "Bergrav og Co"o og ha'ns andre "prelatar" gjen'neIDf'Ørt3 mot ~T. S. me dle mr,:,.s Y'r'.e etter ol~kupas j o'ne.,...,.

-.e.g er Y'oksaa. sikker pe.a at om XJtx1U:~xztl~ det hadGe vo::,e ei'n rett <::tter f'Ørkrigsmodell,vilde eg vore blankt frikjend og tilkje-rdt stor e rs ta tv, ing for tortur og te rror.

1:8n med mi-ne direkte fi8-ndar Cappele-n-Dahl og Sore'Y1skrive,r Hauk8.Cs SOlli sj<::far, og direktØr Lu.,..,de so:n forma.,.,'n i "g ra r skeY\8mda", ku,...,d2 res'-.:iltatet bsrr€ verta at dei fylgde paasta'nde'Y1 om ca.- 32500,-i "erstatni'Y1g

U som det heitte. - ætte var :rØrkrigskro'\"ler, dae. lØ.".,.,.,a

var toppen kr'9 l pr. time, og vil etter lØ-n'na i dag-vore 50-60 gonger meir. Altsae. ei'n sta~millom 1,5 og 2 millio'nar kro -Ettersom det var uraad~8.a ny sakha.,.,dsami'ng i normal re tt, vart dome.,.., etter ei tid retts-kraftig som det heiter. Og ettersom eg altid har vilja vore skuldfri, reiste eg til--Bel'ge'n til "Rui'r1eriy,gsdiI'Sktoratet" og betaltE:: dei det dei vilde ha ko",ta-nt, og fekk kVitteri"'g som eg hEr te kc vare paa.

-Om ein rek'\"lar at mi.,..,dst l miLdo.,., av dei soiælla "gode y,ordmc-r"11 Hrllruo;:EXJtatl som fo r eks. Haukaa s og Ca;.pe len -Dah l, ham e be tal t -til state'n ei", lik.,..,a.".,de sum i fØrkrigskro"'er, vilde dette vorte de..,.., koselege surnm av 30,- tredcieve milliardar fØrkrigskro",er, som ei.,.., altsaa i dag maa ga'Y1ga med mi'r1dst 50. So de t var altsaa ..,..,oko til "la..,..,dssvikar" o

- liorSei",t gjekk det of-P for meg at eg paa i'r1ge..,.., maate skulde ha betalt,-- for eg vart likevel aldrig skulfri. - -Bi,.., blir .,..,emlig aldrig skuldfri mE::d ein viss ma""'n. "

\I

""tekr dei krigsminrer" som her er fortalt,burde eg vel ha gru"""" for, og lov til;aa ~eggja til eiv, lite,..., sluttkomlli2ntar. Og vil eg d8.8. segja a t eg held bishOP 13'e rgrav og ha.,.,s haa'ndga'ng'ne "pre la tar" for e.a ha ~i'n stor tart av skulda for det sokalla 't:orske I1retts-oppgjør" som rrof. jur. :rQ:1. Skjefe og mil.org.sjef major La'ngela~d sette de-cte stempelet påa,- ~ "saa stor retslØshet har aldrig tidligere forekoID::tet i vaar historie".

Og det kB ..... .,.., ikkje vera tvil om at dei ..,..,emde ttprelatar l1 med Bergrav i spisse..,.., her bar levt opf. til det gamle ord om at-- "1'91' Dykker skuld ve rt Guds 'r'am'n spotta millom heid,..,i-n ar" t istaden for aa halda - seg til orae om aa gJera mo ""'este'" det du vi ba'l"\ skal gjera mot deg.


SNO

- -. - • -. - - .I~"'-

CkkuI- as j Gl,:, S -5. åra.

48. [;2;i har med a'ndre ord gjort akkurat det stik~::n1O-sattc av det dei vert te talte for. - .torta..., Eergravs IIFoll:edofj;:;)S't'"' over l~ .S. "har ogse,a Frof. teologi, Eallesby ogsæ i 1945 gjeve ut eit lite hefte kalla "daa kcmg2'n kom". Begae des-se skri"fter "osar" av i.,.,spirasjo'n frea dei gamle viki't'"'gars "blOdheV"n-aksjo-rar lt

• Eller :frea Hol'tergs I::2todE:IIThi kjc.,.,des for rett" ,- aa"retta 'takar for smed".

Og perso'nlegt haapar eg i.,...derligt at det"helvete" som Ha11esby og E2rgrav har skapt i sitt billed, hverkeleg er aa fi"",""'a-, for isofell vil be gge dei .,.,emde Il he rrar" ,..,0 ve re? Ve le tEl blE; rte pca 'bernde stad, --i a11ef'al1 for ,..,okre hu.,.,dradaar , 50 dei Y..a.,.,..., :faa te,..,kja seg om.

" o

Som avslut,..,i-rg pc.a d8""'.,..,e IIso rge'ns karusell" har eg E;.,.,d5.a ejtpar hendingar som eg vil teka med •

.vet er velkje'ndt at etterllfredsutbrotet" vart tiltØve millDm aust og ve st S'nart svert kri tisk .. Og vestmakte T1'"'e m5.ate til med de,.., sokalla luftbrui for aa faa mat og a"'na fram til si'n part a v Be rli,..,.

bg det vart stor f'rykt for at det kunde koma til oIJe-n krig. h':akthavara..,e i vaart la'nd fekk difor"Kalde- f~ter", - for de i hadde ,..,emlig freadØmt tituse,..,vis av norges mest ,..,asjo-nalsi..,.,..,a ver-nepliktige _stem.l1J.erett, og rette-n til e.a delta i "rikets krigsmakt" som det hetter. l>-·illom desse var ogs9.a u,..,derteik..,a. -' ~n 'no kU'noe det verta bruk for folk til aa forsvara makthavarene med vaape~1t Og ved ei'n lov av 9 mai 1950, vart det vedteke at dei dØmde skulde faa att"Rette'n" til delta i"rikets krigsmakt". ug eg fekk strakst tilse..,dt eit soka~la krigste.,..,estekort som skulde returnerast omgaa-E.nde etter utfylli'ng. ~tter aa ha retur'nesrt eit slikt kort to go"'ger med opplys..,iYlg om at eg haade betalt over 30 tuse førkrigs-kro'ner for aa sleppa aa "delta i D::res 'neste krig", i'6Lkf.eg høytidelige-'brev "fraa politiet med or:be'nteri'ng om at eg hadde fE,att de","'e retteb atte..,de J og so stre,..,gt p2alegg om ea fylla ut og retu,..,-era krigste-nestekortet om-ga!C-a'nde. ])ette trevet var d2tert den 6 april 1951.

- - _. _.

bIt dage Yl etter sende eg svarbrev til Hordale'nd I'n:fateriregime.,.,t .,.,r.9 • .vet lydde slik som her vedlagte fotostat sy...,er.

Seinare her eg aldrig hpyrt meir fraa dette hald. So de,.., vedlagte fotostat faar V2ra rrit~iste ord om cfl.te svi,...,E;rjet. ~n vil eg likevel legcja til at fdkets "rettsfØlelse" som det vart vist so mykje til i 1945, de'n har paa i'nge'n maa te godteke de-n ha~dsami""g ~~gxmx~~~ som vart meg og a,..,dre tildel i det sokalla IrettsoH:gj~ret". 801eis vart eg etter dette "oppgjøret" valt til skulestyreforma'n'n i gamle fjelberg" og vart de'n siste av desse ,fØr me vart sama'nsleg'ne med Kvi-n~heråd, der eg vart med i ba ade he rads tyre og formam"'skap, og skulstyre og mykje a-n'na. ~xtsoca Vart ogsaa forma,..,,.., i Hordala..,d Fiskarlag i 10 aar, og . had·.:e endaa velkomsttale'n for Krutsjov daa ha~ 1. 1964 vit·ja berg;?'\. -Ja,hadJe e.,.,daetil ei!" pe·rso-nleg samtale med han pea fi*XX±Xi&"~'n

FIØyeil,BergeT"."Toko som Berge.,.,s ArbeidErblad lika lite, for dei skreiv at fiskaraksforma,.., ..... Tofte s'hakUi sa le""ge med Krutsjov at i,...,ge-n a'ndre de r fe kk s.,.,akka rl8 d ha'n. -

Johs.G. Tofte, Tofte væ g.

/f~~~


SNO

Toftevåg Treindustri Inneh.: Johs. G. Tofte

Spesialitet:

_~ Dører - Vinduer og Beslagvarer

T11 ~ord81and Inf3nter1r~,iment nr. 9.

Toftevåg, den Telefon 9 b.

7 8}:-rtl 1951.

Azl;;1 Ler-es trev nv 6 spI'il 0111 utfylling av kr1&tenestekort. j~ -

•

,~

! ~

~t,.er at je~ r~turncrte ~et tilsendte kr1gstenestekort har jeg f~8tt 2 tilseEd~ den av politiet nevr,te meld1nl om at jeg har feett tilbake , "I'etten til 8a delta 1 r1kt"ts kri"smakt. ! i Sin alm1nctelighet er f~lgende e~ bemerke til dette.- ettersom l .C€--t_llUykY;~J1gt er brukt ut.rykl-:e.t "faott" SfJ." !:"laE) dette OA ve re I en geve ~Oln eec norske :x.Jtt.'5~å.å.t ftretsstat" 1 :;1n ~aVllttldhet i :.ieler ut. - ED g~.ve kann mann 1-midlertid nt:-kte se motta - ~ og jet ~edc~lcr herved at jeg ik~e mot~ar der~e gave - Jeg h~r ~ &ltid villPt vere skjylafri med alle - og jeg vil derfor sone I'.~ rnin"sl{jyld"helt ut.

Ang. aen juridiskp side 8/ saken saa ~r a~ te~crk~ et loven E.V 28 juli 1949 nr. 25.- det er kort og ~odt en lov om terær1dnil1& ~ EV et stort antal d~mte nordmen. Det har til dsgs dEto vert I [,jelc.enoe lov oa: prsksis i l~orge at [IJbn hor sin frie vilj~ om? !;.ron vj.l motta. en benesdn1nl eller ikke.-Je( medeIer her'veo at je, ,f ~id:~ vil mott;. r~oen bemdlnin,. Let tilsendte kl'igstenE:stc~ort blir Gfr-for ).~;ke ut.fylt av :vh~ ui.en~tter t~l!legLav en dU:r15tol_

-,;(1ir s 11 k dow er fult tur je(; he11er ikke roet ordrd i'loa l~cen , !Il11:it:t:rmakt.

oUvis regimentet ~nsker nmen Iller ui.førl1iS bl3.ruml~:;se for deSJle st5hdp~nKt- ~ab ~3nn je3 oplyse st jE:~ 1k~e hbr noe 1 mot at landets milit~rmakt blir S8~ sterk som muli,t - noe som jeg nemli,

,mener er like n~dvend1it nu SOIll det ~ar 1 aerene f~r krigen d8 landets makthav~re planmessi, ~dela Yfiflrt forsvar .. ct~ !ndcr; ,1kk så. lanGt at det SOUl lonr1~ts fOl'svar3w1nister antok en mann ved mJvn Torr som tidligere var,d.Øølt til ei I18neders fen&;sel lor !I. 1 li tTrt 012V gler1 ... Grun~en til mi tt standpunkt er derimot det a\ jeg er helt klar over at det 1 fØlle livets lov vil komæe en n~wesis til det norske folk - pe8 Srunn av at det i 1945 lot si, forlede av onde Ol uvet1ge ledere - til 8e teg~a det sa. etterhvert er bl1tt beryktet sem ~rett80p&jøret" 1 nor&~ - O&soa 1k}:e finner sin meke 1 verden. Ey,g,et pee irunlovsstridl&e 0e • , tilbakevirkende anordnin&er,-o& tJennemf~rt &V fbnat1kere med politiske 0& .,o1,t1ske planer ... Jel er selv s'ledes ~ldelel uten ~runn e.rrestert~ terorisert, 91torturert. 0& toldt ulov11,~ :,\ 1 varetekt .. blev tlJ.slutt cl~mt til sas 1anl. tIds fen&sel som ' I

je, h8c.ice sittet 1 varetekt - samt blev' Jeg' fre.G0I1lt-retlen-t1l ~ ae delta 1 neste kri, ... aa\ stemffierett ,'OC eaa blev je& ruinert. f

~

- Jel rØler ai, forvisset .. at Je, bes1dder ad,j1ll11t mer t fecirelandskJærl1ahet enn •• menn 1011 lav JIl1, 4enne behandIln& ! .. .lei mener O&8a~ 118 ba Ijort .. tt lru størr'e tjenester en mqxx ~ ~nge av disse .. Ilen være med aa forsvare c!tøse 111enn med v8spen I ~ 1 hana det Vil j61 ikke. Je, holder neml1, eDitor del av dem tor • &s vere kjel tr1naer(tor eks. Ber,ray) SOll nemes1s bare k.e.nn ,~ behanile.jtter fortjeneatet Russerne var «o fin nasjon blev det . ~ forte t ,1 1945 Iv ·lana_v1k~ol1t1.t·. Je& holder ai, til det. j' nUl j~, !'år .full opre1 sn1ll&. . .' '

, ~--- ~~rcl1'~:~9:-f4, ':i,,:'


SNO

~_:----~-----~

_I,

f~~~~i~~~?~79G,r···l=1 ~~ Johs. G. ,Tofte fortalde Krustsjovl~~r~ ;e;!n~1 om ,norsk, fiske ~r~~ , store Itule . i I ..

Akvariet i Bergen fekk russi:sk. stør :er til '_.,' .. ksten -Bergenl-NTB: Hovudposten største :arten kan vega. 1400 kg. [en vil på statsminister Krustsjov sitt når han blirvaksen, :og det gjer i . . ' . program i Bergen onsdag føre- at me må utvida: akvariet sa • middag var vitjingi av Havfor- Rollefsen. Krustsjov.fylgde så vin og t' skingsinstituttet og omvising i interessert med i omvisingi. priskri;

- vart . flaske, Arsaki

L . Akvariet på. Nordnes.' j øen , Her helsa Krustsjov på di- ---------------! rektør Rollefsen, fiskeridirek-t. •

'.' . ~~r~un~~~ ~ ~~a;~ta~~~ 433 eloedomar seide I S, iOIiisten' stor interesse såg på at selane . t h I å t 1964 f avliden! utanfor vart mat.a m~. fisk, sea v re - or ,fødd l fekk han høyra el utgrellng hV . .

tdana i formannen i Hordaland Fiskar- ". : kompo- lag, Johannes G. Tofte, om dei I FØrste halvåret 1964 :,art det i Elged ! orga- norske' fiskarane sine o rganis a- Sunnhordland selt -i33etgedomar de! ym :lands- sjons- og arbeidstilhøve. Tofte' med. skyldmark 133,26 til ein samla land:" ~sine, slutta med ynskje om at eit verdl av kr. 5.179.200,--:-. DeJ til- frA 196: kje.mti~· godt me'ilomfollreleg samarbeid svarande tali tor tørste halvåret 1 I re~ le . no måtte gjera sitt til å verna om ~jor var 459 eigedomar ~ed skyld- lllarit ( ~. rid- grunnlag~t for dei mange som mark 94,66 til ein verdi ~v 4.129.WO Kvinn!'

ar

n dankjerpa jonar i '-' .

hentar si næring frå havet. kro~er. Omsetnaden ligg såle!! o~er For skuld tidsnaud sløyfa di- 1 mill. høgare 1 ~r. o~. o,ver 1,5 mtll. Fjelber

rektør Rollefsen si orientering høgare enn i 1962 .. før omvisingi, men takka for ei _______ ------_ Ølen gåve som nett var komi frå den Etne

.=1e~e ~taJ:.'~r:t~r~ dhNye el~va·r.v.~~. ~kåne- Skånev gamal Eg- har høyrt at den .

vik komme real~ulelBveio Dessc elevane Pr' t .. " .. ~ _. . -

,

j i J

1 ~

. f J

1 1

i . !

,I -; .


SNO

JO;' sasra '1940:':' 45 - SNO · mangebygdil1'olk. Dei var svert intresserta i utviklanga ute 1...

Documents

Transcript of JO;' sasra '1940:':' 45 - SNO · mangebygdil1'olk. Dei var svert intresserta i utviklanga ute 1...