45

B1-B1+

SebastianChudak1

Rok 2013 został ogłoszony rokiem Ryszarda

Wagnera, kompozytora, który urodził się dokładnie

200 lat temu, 22 maja 1813r. w Lipsku. Dodatkowo

w bieżącym roku obchodzimy 130-stą rocznicę jego

śmierci. Z pewnością warto, zatem poświęcić kilka

słów życiu i  twórczości tego kompozytora, refor-

matora muzyki operowej, twórcy wielu dramatów

muzycznych i autora oper, w tym np. „Tannhäuser“,

„Lohengrin“ i „Pierścień Nibelunga“. Jego twórczość

jest w końcu elementem szeroko pojętej kultury nie-

mieckojęzycznego obszaru językowego. Poznanie

choćby skromnego jej wycinka będzie niewątpliwie

przyczynkiem do pogłębienia kompetencji (inter-)

kulturowej uczniów. I choć pewnie nie jest możliwe,

aby uczniowie w pełni zrozumieli jej znaczenie dla

wspomnianego kręgu kulturowego, to jednak, być

może, uda się wzbudzić w  nich zainteresowanie

tego rodzaju muzyką i zachęcić do dalszych poszu-

kiwań.

Jak już wspomnieliśmy, R. Wagner to jeden z naj-

większych kompozytorów czasów nowożytnych.

Jest to artysta, którego wpływ na kształt muzyki

operowej  jest ogromny. Dotyczy to zarówno inno-

wacyjności jego kompozycji, jak i  niespotykanego

wcześniej rozmachu inscenizacji. Wagner już za

życia wzbudzał silne emocje – był uwielbiany przez

melomanów, którzy nierzadko odbywali dalekie

podróże, aby zasiąść na widowni zaprojektowane-

go przez niego Festspielhaus w Bayreuth i przeżyć

kolejne wystawienie jego dzieł. Jednak Wagner

był także atakowany przez krytyków. Należeli do

nich m.in. filozofowie, F. Nietzsche i T. W. Adorno,

którzy dawali wyraz swemu zniesmaczeniu lub

nawet przerażeniu rozbuchaniem ekstremalnych

emocji wagnerowskich kompozycji. Kompozytor był

i bywa nadal krytykowany na tle ideologicznym, za

swoje antysemickie poglądy i  wypowiedzi.

Choć jego muzyka powstawała z  inspiracji

zupełnie odmiennych niż antysemitystyczne

czy też narodowo-socjalistyczne, to nie-

którzy krytycy nadal próbują mu przypi-

sywać takie właśnie inspiracje.

R. Wagner jest tak ważny dla Niemiec

i  Niemców, że został nawet jednym spo-

śród 122 tzw. „niemieckich miejsc pamięci”.

Dla wyjaśnienia dodać należy, że „miejsca pamięci”

to nie tylko miejsca w  znaczeniu geograficznym.

Zgodnie z  ideą francuskiego historyka Pierre Nora,

autora koncepcji „miejsc pamięci” (łac. loca memo-

riae/ niem. Erinnerungsort) owymi „miejscami“ nie

są wyłącznie miejsca, które można wskazać na

mapach. „Miejsca pamięci“ to znacznie więcej – to

osoby, wydarzenia, przedmioty, instytucje, idee, tj.

wszystko to, co tworzy kolektywną pamięć wspól-

not kulturowych, co jest dla nich punktem odniesie-

nia, ich identyfikacją. W przypadku społeczeństwa

niemieckiego do tych „miejsc” zalicza się m.in.

Bismarcka, Karola Maya, Fausta, bitwy w  lesie

Teutoburskim i  pod Grunwaldem, Reformację, ale

także ogródki działkowe, Markę Niemiecką (D-Mark)

i karnawał.

R. Wagner jest „miejscem pamięci” w  bardzo

wielu wymiarach – materialnych i niematerialnych,

realnych i symbolicznych.2 Kojarzony jest z miastami

Nürnberg, swoistym prototypem miast, w  których

rozgrywają się jego sztuki, ale też Wartburg, Bayreuth

i  z  zamkiem w Neuschwanstein oraz z  rzeką Ren.

Wszystkie te miejsca charakteryzuje w jego sztukach

swoista mityczna sakralność. Kompozytor odwołuje

się do mitologii germańskiej, do okresu średniowie-

cza, ożywia je, przywraca kolektywnej pamięci. Jego

twórczość, styl jego kompozycji i podejście do poru-

szanych wątków w  znaczący sposób odciskają się

na stylu muzyki epoki, w której tworzył. Są one też

nadal bardzo silnie kojarzone z muzyką niemiecką

w ogóle i uważane za przykład jej szczytowej formy.

Za taki przykład uważał je zresztą sam Wagner, który

traktował je jako „Höhepunkt und Vollendung der

deutschen Kulturentwicklung“.

W  przygotowaniu lek-

cji na temat życia i  twórczo-

ści R. Wagnera z  pomocą przyj-

dzie nam także Internet. Wiele

tu stron poświęconych temu

kompozytorowi. Poszukiwania

informacji warto zacząć od strony www.

richard-wagner-leipzig.de, na której w  rub-

ryce „Leben & Schaffen” znajdziemy życiorys

R. Wagnera, a w rubryce „Ein Lepziger” informacje

o jego związkach z miastem Lipsk. Warte polecenia

1 Dr Sebastian Chudak jest adiunktem w Instytucie Filologii Germańskiej na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.

Rok 2013 – rokiemRyszarda Wagnera

... czyli o tym, jak wprowadzić uczniów w świat niemieckiej opery romantycznej

Tipp vonder Maus

46

są też strony www.bayreuther-festspiele.de (znaj-

dziemy tu informacje o  Festiwalu Wagnerowskim

w Bayreuth i teatrze zaprojektowanym przez samego

kompozytora, tzw. Festspielhaus), www.wagnerstadt.

de (informacje o mieście Bayreuth, z którym Wagner

jest związany szczególnie silnie), www.ludwig-und-

-wagner.de (strona poświęcona kompozytorowi

i  jego mecenasowi, królowi Bawarii Ludwikowi II

Wittelsbach) i  http://wagner-verband-leipzig.de

(strona WWW towarzystwa zajmującego się pielęg-

nacją pamięci o kompozytorze; znajdziemy tu przede

wszystkim informacje o  związkach Wagnera z  jego

rodzinnym miastem Lipsk). Informacje zgromadzone

na wymienionych wyżej stronach WWW mogą posłu-

żyć do realizacji zadań typu WebQuest, o  których

szerzej pisaliśmy w  poprzednim numerze „Nauczaj

lepiej”, w  artykule „Aktuelle Sportereignisse… mit

der Maus” (str. 39-41).

* * *

Proponowany przebieg zajęć:

1. Życie i twórczość R.Wagnera

Przed prezentacją tekstu najlepiej spróbować

zaktywizować uczniów odwołując się do ich wiedzy

na temat kompozytora. Można to zrobić w  formie

zabawy, np. grając w  grę memory (karty do gry

w załączniku nr 1). Czy uczniowie rozpoznają kom-

pozytorów widocznych na poszczególnych kartach?

Czy wiedzą kiedy żyli? Czy znają tytuły ich, choćby

najbardziej znanych kompozycji? Po przyporządko-

waniu nazwisk do zdjęć uczniowie powinni spró-

bować ułożyć zdjęcia w kolejności chronologicznej

(przyporządkować do nich lata życia widocznych na

nich kompozytorów) i  spróbować podać przykłady

utworów. Rozwiązanie: J. S. Bach (1685-1750),

J. Haydn (1732-1809), W. A. Mozart (1756-1791),

L. van Beethoven (1770-1827), F. Schubert (1797-1828),

R. Wagner (1813-1883), J. Strauss (1825-1899),

J. Brahms (1833-1897).

Aby wprowadzić uczniów w  świat muzyki R.

Wagnera, proponujemy rozpocząć od lektury

życiorysu kompozytora. Tekst, który znajduje się

w załączniku nr 2 napisany jest stosunkowo pro-

stym językiem i niepełnymi zdaniami. Na niższych

poziomach biegłości językowej można ograniczyć

się do czytania tekstu i pytań kontrolnych, np.:

Wann wurde Richard Wagner geboren?

Wo studierte er Musik?

Wen heiratete er in Königsberg?

Wann zog er nach Paris um?

Wen traf er nach seiner Flucht aus Wien?

Powtórzymy w  ten sposób formy czasu prze-

szłego Imperfekt. W przypadku, gdy uczniowie nie

znają jeszcze tej formy czasu, pytania i odpowiedzi

możemy oczywiście formułować używając także

czasu Perfekt.

Uczniowie bardziej biegli językowo mogą spróbo-

wać w parach napisać życiorys kompozytora pełnymi

zdaniami. Takie ćwiczenie (Transformationsübung)

to dobry trening leksykalno-gramatyczny. Przy okazji

uczniowie rozwijają strategie komunikacyjne, uczą

się parafrazować, zastępować struktury nominalne

(w  tym np. Geburt, Hochzeit, Umzug, Flucht, Tod)

czasownikami itp. (np. geboren werden, heiraten,

umziehen, fliehen, sterben).

2. Język muzyki R. Wagnera

Czas posłuchać muzyki! W kolejnym kroku propo-

nujemy zaprezentować uczniom fragment skompo-

nowanej w 1851 roku opery R. Wagnera, pt.: „Die

Walküre“. Fragment ten, znany pod tytułem „Ritt

der Walküre”, to jedna z najbardziej popularnych

melodii kompozytora. Jest to początek uwertury

do trzeciego aktu wspomnianej opery. Znajdziemy

go bez trudu w Internecie, na stronie www.youtu-

be.com. Zadanie, które uczniowie mają wykonać

po wysłuchaniu nagrania, polega na narysowaniu

ilustracji do muzyki, np. w  formie abstrakcyjnego

rysunku (tzw. „Hörbild“) lub też obrazka przedsta-

wiającego wymyśloną przez uczniów scenę ze sztu-

ki, z  której pochodzi fragment utworu (załącznik

nr 3). Prace uczniów powinny zostać omówione na

forum klasy.

Dodatkowo uczniowie mogą spróbować zidentyfi-

kować instrumenty, które słyszą w zaprezentowanym

im fragmencie utworu. Kartę pracy, która przypomni

im nazwy instrumentów i ułatwi, być może, także

rozwiązanie zadania znaleźć można w  tym nume-

rze „Nauczaj lepiej”, w rubryce „… mit der Maus”.

Umieściliśmy tam także dodatkowe informacje doty-

czące tego, jak można wykorzystać na lekcji języka

obcego utwory muzyki klasycznej.

2 Por. rozdział poświęcony kompozytorowi autorstwa Herfrieda Münklera w publikacji „Deutsche Erinnerungsorte” (E. François/ H. Schulze (red.), München, Verlag C. H. Beck, 2001, str. 549-566).

3 Wykorzystana w załączniku nr 3 ilustracja to obraz „Walküren” autorstwa Petera Nicolai Arbo (1865).

47

B1-B1+

3. Tematyka oper R. Wagnera

W  załączniku nr 4 umieściliśmy ilustrację

pokazującą postać Walkirii, bohaterki z  opery R.

Wagnera, której fragment prezentowaliśmy ucz-

niom w  poprzednim kroku.3 Celem zadania jest

opis obrazu – ustny lub pisemny, w  zależności od

tego, czy chcemy pracować nad sprawnością pisa-

nia, czy też mówienia. Pod ilustracją umieściliśmy

krótkie zadanie – tekst z lukami. Słowa umieszczone

w ramce mogą być wykorzystane przez uczniów już

przy rozwiązywaniu pierwszej części zadania. Lepiej

jednak pozwolić im samodzielnie wyszukać w słow-

nikach potrzebne słownictwo, a zadanie wykorzystać

jako formę kontroli. Rozwiązanie: Walküre, Ross/

Pferd, barfuß, Pferd/Ross, Wolken, Haar, Mantel,

Schutzhelm, Schutzschild, Speer, Kettenhemd, Vögel.

W załączniku nr 5 znajduje się krótki tekst opo-

wiadający o  twórczości R. Wagnera. Po lekturze

tekstu uczniowie powinni zdecydować, które zdania

ze znajdującego się pod tekstem zadania są praw-

dziwe, a które nie. Prawidłowe rozwiązanie zadania

to: 1-F, 2-F, 3-R, 4-F, 5-R, 6-R, 7-R, 8-F, 9-F.

4. R. Wagner i król Ludwik II – z wizytą w zamku

Neuschwanstein

Ważną rolę w  życiu R. Wagnera odegrał wspo-

mniany już wyżej król Bawarii Ludwik II Wittelsbach,

który po ucieczce zadłużonego kompozytora

z Wiednia w 1864r. stał się jego mecenasem. Ludwik

II był zafascynowany twórczością Wagnera od czasu,

gdy zobaczył inscenizację jego opery „Lohengrin”.

Mówi się nawet, że wrażenie, które sztuka ta

wywarła na młodym władcy, było tak duże, że

wyuczył się na pamięć wszystkich pozostałych dra-

matów napisanych przez Wagnera. Wybudowany

przez niego później zamek Neuschwanstein (nota

bene kolejne „niemieckie miejsce pamięci”) miał

służyć jako kulisy dla inscenizacji sztuk kompozyto-

ra. Celem zadań z załącznika nr 6 jest przybliżenie

uczniom postaci króla, wybudowanego przez niego

zamku i jego związku z Wagnerem.4

Tłumacząc ideę powstania zamku Neuschwanstein

trudno nie odwołać się do słów samego króla.

Dlatego w zadaniu nr 2 cytujemy fragment jego listu

do R. Wagnera. Tekst jest napisany w stylu i z uży-

ciem słownictwa, które mogą być dla uczniów trud-

ne do zrozumienia. Dlatego w pracy z tym tekstem

chodzi jedynie o  globalne, względnie selektywne

rozumienie tekstu.

Ostatnie zadanie z załącznika nr 6 to mini WebQuest.

Uczniowie mają tu na podanej stronie WWW

i  w  wydanej przez Bayerische Schlösserverwaltung

broszurze wyszukać informacje dotyczące historii

i  wyposażenia zamku. Wyniki swoich poszukiwań

mogą – o ile jest to technicznie możliwe – zaprezen-

tować w formie prezentacji Power Point.

4 W załączniku wykorzystano obraz autorstwa Ferdinanda von Piloty (München, 1865) przedstawiający 20-letniego króla Ludwika II. w uniformie generalskim i płaszczu koronacyjnym.

50

Du hörst jetzt ein Musikstück von Richard Wagner. Wie klingt die Musik? Hör zu und lass deiner Phantasie freien Lauf!

Woran hast du gedacht? An welche Personen? An welche Orte?

Dreh das Blatt um und zeichne in das Bühnenbild unten ein Bild, das zu der Musik passt!

Załącznik nr 3Załącznik nr 3

Załącznik/ Załączniki należy pobrać ze stronyhttp://www.edupress.pl/wydawane/jezyk-niemiecki/w sekcji Pliki do pobrania.