iiJanji beluke

New Testament in Alunecopyright © 2012 Wycliffe Bible Translators, Inc.Language: AluneTranslation by: Wycliffe Bible Translators, Inc.

Copyright Information© 2012, Wycliffe Bible Translators, Inc. All rights reserved.This translation text is made available to you under the terms of the Creative Commons License:Attribution-Noncommercial-No Derivative Works. (http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/) In addition, you have permission to port the text to different file formats, as long as you do notchange any of the text or punctuation of the Bible.You may share, copy, distribute, transmit, and extract portions or quotations from this work, providedthat you include the above copyright information:

You must give Attribution to the work.You do not sell this work for a profit.You do not make any derivative works that change any of the actual words or punctuation of the

Scriptures.Permissions beyond the scope of this license may be available if you contact us with your request.Printed book ISBN 9786021954034The New Testamentin Alune

© 2012, Wycliffe Bible Translators, Inc. All rights reserved.This translation is made available to you under the terms of the Creative Commons Attribution-Noncommercial-No Derivatives license 4.0.You may share and redistribute this Bible translation or extracts from it in any format, provided that:

You include the above copyright and source information.You do not sell this work for a profit.You do not change any of the words or punctuation of the Scriptures.

Pictures included with Scriptures and other documents on this site are licensed just for use with thoseScriptures and documents. For other uses, please contact the respective copyright owners.2014-04-21PDF generated using Haiola and XeLaTeX on 14 Aug 2021 from source files dated 14 Aug 2021b88c8b73-133b-5311-9e3f-c83ba2e2a72a

Contents

Matiuse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Markuse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47Lukase . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74Yohanese . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123Maka Ulakaru . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156Roma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1981 Korintuse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2192 Korintuse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240Galatia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254Epsuse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261Pilipi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 268Kolose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2741 Tesalonika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2792 Tesalonika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2841 Timotiuse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2872 Timotiuse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293Tituse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 298Pilemone . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 301Ibrani . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 303Yakobuse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3191 Petruse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3252 Petruse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3311 Yohanese . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3352 Yohanese . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3413 Yohanese . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 342Yudase . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 343Tatike pine Uonore . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 345

iii

Matiuse 1:1 1 Matiuse 1:13

Sou Misete kena Yesuserebe Matiuse IlekiuleLepate Menai

Meije buku Sou Misete bei Alla kenaYesuse rebe Matiuse ilekiule.

Matiuse eni buku meije ebeteke SouMisete kena Yesuse be Yesuse mere MakaHlamate rebe akmena Alla ItalukeIne.Kena Alla Eni lepata rebe nabiaru esilekire, ebeteke saisa rebe Alla Italuke eteEni tamataru, Ionoe baue Yesuse merepeneka. Masike Yesuse, rueleI bei tamataYahudi kai Irue mei nusare saka tamataYahudi, po Sou Misete mere batuke etetamata Yahudi mo po ete pusue tamatamei nusa meije.

Matiuse eni buku meije lekie atutumimise; menai bei ruele Yesuse, eleki bap-tiseNi kai Isupu teheke bei ro tiaru esielake, eleki Eni makerike me Galileare.Ete mere Ihotba, Iatetuke kai Iono tamatamakerakaru esi mise. Meru pela, elekibuku meije ealenake Yesuse Eni lalane beindi Galilea lopai Yerusaleme, kai saisa rebeeono kenaI kena miku ului rebe Imatanere, eti Imata kai Ikwana suike.

Kena buku meije Matiuse ileki be,Yesuse mere Kuru elake, rebe Iatetukebe Alla Ipletae tamata. Yesuse lekwe Enikbasa kena Ibeteke Alla Eni hukume esinatire. Yesuse Iatetuke, leki lulupukelululu saisa rebe Iatetukele.Isi

1. Ruele Yesuse kai Ikerike memenaije(pasale 1-4)

2. Yesuse Iatetuke tamata bokala ndeteulate (pasale 5-7)

3. Tanda herana rebe Yesuse Ionolu lekeaseluke Eni kbasare (8:1-9:34)

4. Yesuse Iatetuke Eni maka luluarukena Iulakesi keu lepae Sou Misetemosare (9:35-11:1)

5. Yelu rebe eono me otoi Galilearerebe etiluke be Yesuse mere Ile RebeAlla IulakeNi kena hlamate tamatare(11:2-12:50)

6. Perumpamana rebe ubetekeAlla Iple-tae tamatare (13:1-52)

7. Yesuse Eni makerike me kota rebetehaike kai me otoi Galileare kai Enimakerike pamulire (13:53-17:27)

8. Yesuse Iahnau Eni maka luluaru lokotamata rebe esi luluIje esi atataru(pasale 18)

9. Yesuse Ikeu lolete Yerusalemekai Irare kai tamata Yahudiaru esielakaru (pasale 19-23)

10. Yesuse Ilepa loko yelu rebe tatikepine uonore (pasale 24-25)

11. Tamata esi bunu Yesuse kai Ikwanasuike (pasale 26-28)

Daptare kenaYesuse,MakaHlamate Irulubei ntuana menaru

1:1-17(Luk. 3:23-38)

1Yesuse,MakaHlamate Irulu bei kamaleDauta kai Irulu bei Abrahame le,

2Abrahame eni nanae kena Isake,Isake eni nanae kena Yakupe,Yakupe eni nanae kena Yehuda kai

kwalinisi,3Yehuda eni nanae kena Perese kai Sera,

bei eni bina Tamare.Eleki Perese eni nanae kena Hesrone,Hesrone eni nanae kena Rame,4Rame eni nanae kena Aminadape,Aminadape eni nanae kena Nahasone,Nahasone eni nanae kena Salmone,5 Salmone eni nanae kena Boase bei eni

bina Rahape,Boase eni nanae kena Obeta bei eni bina

Ruta,Obeta eni nanae kena Isai,6eleki Isai eni nanae kena kamale Dauta.Kamale Dauta eni nanae kena Salomo

bei Uria matale eni bina,7 Salomo eni nanae kena Rehabeame,Rehabeame eni nanae kena Abia,Abia eni nanae kena Asa,8Asa eni nanae kena Yosapate,Yosapate eni nanae kena Yorame,Yorame eni nanae kena Usia,9Usia eni nanae kena Yotame,Yotame eni nanae kena Ahase,Ahase eni nanae kena Hiskia,10Hiskia eni nanae kena Manase,Manase eni nanae kena Amone,Amone eni nanae kena Yosia,11 Yosia eni nanae kena Yekonia kai

kwalinisi, kenamere tamata Babelaruesi kerike mahake pusue tamataYahudiaru, eleki esi kerisi me kotaBabele.

12 Kena esi supu keri me kota Babelepela,

eleki Yekonia eni nanae kena Sealtiele,Sealtiele eni nanae kena Serubabele,13 Serubabele eni nanae kena Abihute,Abihute eni nanae kena Elyakime,

Matiuse 1:14 2 Matiuse 2:12Elyakime eni nanae kena Asore,14Asore eni nanae kena Sadoke,Sadoke eni nanae kena Akime,Akime eni nanae kena Eliute,15 Eliute eni nanae kena Eleasare,Eleasare eni nanae kena Matane,Matane eni nanae kena Yakupe,16Yakupe eni nanae kena Yusupe, Maria

eni mokwai,rebe eni nanae kena Yesuse rebe kotiNe

Maka Hlamate.17 Hoko bei Abrahame eti roma kamale

Dautare rulu rebai butu esa lesini ata, kaibei kamale Dauta eti roma tamata Yahu-diaru esi supu keri me kota Babele rulurebai butu esa lesini ata lekwe, kai bei esisupu keri me kota Babele eti roma KamaleHlamate, rulu rebai butu esa lesini atareneka.

Ruele Yesuse Kristuse1:18-25(Luk. 2:1-7)

18 Ruele Yesuse, Maka Hlamate elere:Kena inaI Maria kai Yusupe luasi lalesiesa kena kai lomai, kena luasi rue kailomai lupe bina mokwai mosa, Maria ikeublublulu peneka bei RoMisete Eni kbasare.19 Hoko Yusupe, lalei kena ihleke Mariandendene le Yusupe iono lulu tamataYahudiaru esi atataru titinai kai isuka kenaiono asomie eni bina ete tamata bokalamo. 20 Po kena inoake mere, ikmani kenaTuhane Eni malekate ibeteke lokoi be,“Yusupe, kamale Dauta eni anubu, rilamukena rana Maria kena amu bina yake, lekwetele rebe ikeu blublulu leI mere beiRo Misete Eni kbasa. 21 Namake pineiruele kwete mokwai, hoko aono Eni naneYesuse, le Ile mere pine Iono hlamate Enitamata Yahudiaru bei esi dosaru.” 22 Elemere leke sakesa kai lepata bei Alla rebeakmena nabi Yesaya ibetekele be, 23 “Binasae rebe intulu kai mokwai mosa, namakeikeu blublulu kai iruele kwete mokwai, kaiesi ono Eni nane Imanuele.” Imanueleesi natire Alla Imei kai ite. 24 Eleki kenaYusupe ibeture, saisa rebe Tuhane Enimalekate ibeteke eteije iono lulue. Elekiikai kai Maria ne, 25 po intulu kaini moeti iruele Kwete mokwai mere. Kai kenaruele Kwetele mere, Yusupe iono Eni naneYesuse.

2Tamata majusaru* esi tatu loko Yesuse2:1-12

1 Ruele Yesuse me kota Betleheme, otoiYudea kena kamale Herodese ipletare.Kena mere tamata majusaru esi luake meYerusaleme bei otoi sapleuke lemataije sa2 kai esi tneu susuike be, “Kamale Yahudirebe eku rueleIje Ietia? Ami selu Enikmalere bei otoi sapleuke lematai sarehoko ami lomei kena tatu lokoI.”

3 Kena Herodese ilene mere hkutukeni.Kai tamata bokala me kota Yerusalemelekwe hkutukesi lekwe. 4 Eleki ilupukepusue imama elakaru kai Yahudiaru esikuru Torataru, leke itneusi be ruele MakaHlamate eteria. 5 Eleki esi beteke lokoi be,“Ndi kota Betleheme, mei tape Yudea. Lelulu nabi sae ileki be:

6Kai ale Betleheme, me tape Yehuda,ale mere kota pentine sae bei kota

rebe upentine me tape Yehudare.Le namake pine tamata sae bei amu

tamataru iono elakekena Ipletae pusue Auku tamata Is-

raelaru.Ӡ7Eleki kena Herodese ilene lepate mere,

ikoti akbunike tamata majusa meru elekiitneusi be esi selu kmale mere petumaila. 8 Eleki iulake esi keu me kota Betle-heme kai ibeteke lokosi be, “Imi keu nikwaloko Kwetele mere mimise. Kai kena imitetueNi peneka, imi lomei beteke eteku berueleI etia leke au keu tatu lokoI lekwe.”

9-10 Esi lene lepata meru pela eleki esikeu. Kena esi selu suike kmale rebeesi selue me sapleuke lemataije sare,hoko lalesi ndina titinai. Esi keu lulukmale mere eti erue panuhuke luma rebeKwetele mere Ime kenare. 11 Eleki esikusu lopai luma mere, esi selu Kwetelemere kai inaI Maria, hoko esi nobo lopekai esi tatu lokoI. Eleki esi rana mase, leitekemenyane rebe esi boini ntelete kai leitemure kena ono tanei pulue more eleki esirilukele ete Yesuse. 12Eleki esi kmani kenaAlla Ibeteke lokosi be esi leu suike lokoHerodese yanoma. Hoko esi leue lalanemakete.

Yusupe kai Maria esi naya le Yesuse lopainusa Mesire

2:13-15* 2: Tamata majusa meru tamata maka rekwa bei kmale ndete lanite. † 2:6 Mi. 5:1

Matiuse 2:13 3 Matiuse 3:1113 Kena tamata majusa meru esi leu

peneka, Yusupe ikmani kena TuhaneEni malekate beteke lokoi be, “Herodeseinikwa Kwetele mere kena bunuI. Hokobetu, naya le Kwetele mere kai inaI lopainusa Mesire. Imi rue ete mpaije eti Aubeteke etemu suike.”

14 Eleki Yusupe ibetu, kai kena kpetumere neka, inaya le Kwetele mere kai inaIlopai nusa Mesire. 15 Eleki esi rue mpaiMesire eti Herodese imata.

Ele mere hoko Tuhane Eni lepate rebeakmena nabi Hosea ilekire be: “Au kotiAuku Anare Ileu bei me nusa Mesire,”‡eonore mere peneka.

Herodese iulake bunu kwete tona me kotaBetleheme

2:16-1816Eleki kena Herodese irekwa be tamata

majusa meru esi lemakeni, hoko inasutitinai. Eleki iulake bunu kwete mokwaime kota Betleheme kai hena me keholirerebe esi musuna lua lopere. Le lulu tamatamajusaru esi beteke be esi selu kmalereramemusuna lua peneka. 17Elemere hokosakesa kai Tuhane eni lepate rebe akmenanabi Yeremia ibetekele be:

18 “Lene tanite ndi kota Rama malerekuate.

Rahela iranie eni nanarukai isuka sae iumaukeni mole eni nanaru esi mata peneka.ӤYusupe ikeri Maria kai Yesuse esi leu bei

mpai nusa Mesire2:19-23

19 Eleki kena Herodese imata peneka,Yusupe ikmani kena Tuhane Eni malekateiaselukeni lokoi mpeMesire. 20Kai ibetekebe, “Betu rana Kwetele mere kai inaI,imi leu lori Israele le sie rebe esi nikwakena bunuKwetelemere esimata peneka.”21 Eleki Yusupe ibetu, irana Kwetele merekai inaI eleki ileu lesi lori tape Israele.

22 Po kena ilene be Arkelause iono ka-male me otoi Yudea seli amai Herodese,hoko rilai kena lori otoi Yudea. Elekiikmani kena hnaune bei Tuhane hoko esikeu lori otoi Galilea. 23 Kena esi luakendete otoi Galilea, esi rue kena hena saeme esi nane Nasarete. Ele mere hokoTuhane Eni lepate rebe akmena nabiaruesi lekire be, “Esi kotie Kwetele mere:Tamata Nasarete,” eonore mere peneka.

3Yohanese ibaptise tamata bokala leke

esi supu tanda hleke bei ono dosa3:1-12(Mrk. 1:1-8, Luk. 3:1-18; Yoh. 1:19-28)

1-3 Kena akmenare nabi Yesaya ileki meeni bukure elere:

Tamata sae me ibeteke loko tamatabokala ndete otoi nsekile be,

“Imi aknekae lalemi ete Alla,imi aknekae lalemi leke hlaleke loko

Alla.”*Eleki takwali lakwai esa ile sae eni nane

Yohanese maka baptise ime peneka. Ilemere pine nabi Yesaya ilekire. Hoko ikeulolete otoi nsekile ndete Yudea kai ibetekebe,

“Imi aknekae lalemi ete Alla,imi aknekae lalemi leke hlaleke loko

Alla.Hoko imi naku kai hleke bei ono dosa

nomale takwali mo Alla Ipletae ite

tamatare reneka!”4 Eni lapune bitaele bei unta bului, eni

maka bali akware bei binatane usai kaieni manane kwaue kai maka kinu tuaekwelini. 5 Eleki tamata bokala bei kotaYerusaleme kai bei pusue hehena me otoiYudea kai bei otoi me kwele Yordane ke-holi esi luake loko Yohanese. 6 Eleki esinaku esi neunaru ete Yohanese leke AllaIlenelu eleki Yohanese ibaptisesi me kweleYordane kena tanda esi hleke bei ono dosa.

7Tamata Parisi kai Sadukia bokala esi lu-ake loko Yohanese leke ibaptisesi. Po kenaiselu esi luake, ibeteke lokosi be, “Imiretamata nloena lupe nanate! Imi noakebe imi supu hlamate bei hukumane rebenamake pine Alla Ionore yake! 8 Aselukekena imi atate pela petu be imi naku kaihleke bei ono dosa peneka. 9 Imi noakebe imi supu hukumanemoneka le imi rulubei Abrahame o? Mo. Lene! Au betekeete imi be Alla Iono anubua ete Abrahamebei batua meiju yele. 10 Hoko takwali moAlla Ihukume imi rebe naku kai hleke beiono dosa more kai rebe ono misete moresaka tamata ibitike soa kena lasa ai rebeebua more. 11 Tatike pine ile sae me Ibusahoko Eni kbasare lesi beiku. Au baptiseimi kena kwele kena tanda imi hleke beiono dosa, po Ile mere Eni kbasare ela lesibeiku hoko au supu rue sakesa kaiNi mo.

‡ 2:15 Hos. 11:1 § 2:18 Yer. 31:15 * 3:1-3 Yes. 40:3

Matiuse 3:12 4 Matiuse 4:17Iono Ro Misete Ikbasae imi kena tandahleke bei ono dosa kai imi rebe hleke beiono dosa more ihukume imi kena auwe.Eni kbasare lesi bei au hoko au rue sakesakaiNi mo. 12Eleki namake pine Iteu pakalaete tamata, hoko Itebi tamata misetarubei neunaru, molupemaka andinure ipakemaksirue kena itebi gandume bei esi kwe-saije. Tamata misetaru Iranasi leke ruekaiNi yo neunaru ipoiesi kena auwe klitinirebe emata monde.”

Yohanese IbaptiseYesuse, Alla EniNanare3:13-17(Mrk. 1:9-11; Luk. 3:21-22; Yoh. 1:32-34)

13 Takwali mo eleki Yesuse Iluake beime otoi Galilea lope kwele Yordane lokoYohanese leke Yohanese ibaptiseNi. 14 PoYohanese ilakeNi be, “Suke Abaptise au,yo mo meije Aluake lokoku kena au bap-tiseMu.”

15 Eleki Yesuse Iombe, “Sebeie abaptiseAu kena meije leke ite ono lulu pusueAlla Eni sukare.” Eleki Yohanese ibaptiseYesuse ne.

16 Kena Yesuse Isupu baptise pelapeneka Isiri bei kwelere, Iselu lanite baekekai Alla Eni Rore Irulu lokoI seluI sakamanu abune. 17 Eleki Alla Ilepa bei ndetesurga be, “Mere AukuAnae, Au okiNi. IonolaleKu ndina titinai.”

4Alla Isuka ro tiaru esi elake eteheke

Yesuse1:1-11(Mrk. 1:12-13, Luk. 4:1-13)

1Eleki Alla Eni Rore Iono Yesuse Ikeumetapele otoi nsekile leke ro tiaru esi elaketehekeNi leke Yesuse Ilene lokoe. 2YesuseItahane tia senete petua butu ata. Elekikena petua butu ata mere elia peneka,Yesuse tiaI sene titinai. 3 Eleki ro tiaruesi elake eluake loko Yesuse kai ebetekebe, “Sepo Ale Alla Eni Nanae titinai, hokoAulake batua meiju uono lelie roti.”

4 Po Yesuse Iralake be, “Me Alla Enilepata rebe lekire, lepatemataimeebetekebe tamata ihidupe batuke bei roti mo, pobei pusue Alla Eni lepataru lekwe.”

5 Eleki ekeri Yesuse lolete kotaYerusaleme, kota misete eleki etolaeYesuse ndete Tuhane Eni Lumare esibulene. 6 Eleki ebeteke loko Yesuse be,“Sepo Ale Alla Eni Nanae titinai hoko Abua

lope, le me Alla Eni lepeta rebe lekire,lepate matai me ebeteke be:

‘Alla Iulake Eni malekataru rakamu,hoko esi saploeke Aleleke Amu lelale kena batu yake.’ ”*

7 Yesuse Iombe, “Po me Alla Eni lepatarebe lekire, lepatematai me ebeteke lekwebe, ‘Ateheke amu Alla yake.’ ”

8 Eleki ekeri Yesuse kena ulate nanuketitinai kai easeluke pusue nusa meije kaiesi taneia bokalaru ete Yesuse. 9 Ebetekeloko Yesuse be, “Pusue meije au rilukeleete Ale, sepo Atatu lokoku.”

10 Yesuse Iombe, “Ro tiaru esi elake.Akeu! Me Alla Eni lepata rebe lekire,lepate matai me ebeteke be: Tatu lokoTuhane, Amu Alla, kai batuke layaniNi.”

11Eleki ro tiaru esi elake ekeu bei Yesusene. Eleki malekataru esi luake kai esilayani Yesuse.

Yesuse Ilepae SouMisetememenaime otoiGalilea

4:12-17(Mrk. 1:14-15, Luk. 4:14-15)

12 Kena Yesuse Ilene be Yohanese isupukerike peneka eleki Ileu lora otoi Galilea.13 Ikeu bei hena Nasarete eleki Irue mekota Kapernaume, me tlaka Galilea leinime otoi Sebulone kai otoi Naftali, 14 lekeAlla Eni lepate rebe akmena nabi Yesayailekire eono. Alla Eni lepate mere elere:

15 “Imi tamata rebe rue me tamataSebulone kai tamata Naftali

esi tapele, lalane lorau tlaka,otoi tehaike tlaka Galilea kai rebe me

kwele Yordane tebai,tapele rebe imi tamata Yahudi more

imi ruekele.†16 imi rebe rue kena otoi melene kai

imi hlaleke loko Alla mosa.Imi selu hitate elake titinaikai hitate elake mere hita leke imi

supu hlamate bei Alla.”17 Yesuse Ilepae Sou Misete bei Alla

menai bei mere be, “Imi naku kai hlekebei ono dosa noma le takwali moneka AllaIpletae nusa meije neka.”

Yesuse Ikoti sie ataya leke esi ono Enimaka lulu

4:18-22(Mrk. 1:16-20, Luk. 5:1-11)

* 4:6 Isi. 91:11-12 † 4:15 Yes. 9:1-2

Matiuse 4:18 5 Matiuse 5:1318 Kena petu sae me Yesuse Ilia me

tlaka Galilea leini, Iselu sie luaya kwali-toi, Simone (Yesuse Ikotine Petruse) kaiAndrease luasi poie uete le luaise tamatamaka nikwa iane. 19 Eleki Yesuse Ibetekelokosi be, “Mai, luami luluKu. Luaminikwa iane takwali peneka, hoko petumeije Au ono luami kena nikwa tamata,leke esi hlaleke lokoKu.” 20 Luasi keu beiesi uetemere sosoli eleki luasi lulu Yesuse.

21Kena Yesuse Ikeu siba lopai toto, IseluYakobuse kai Yohanese, luaise kwalitoi kaiamaisi Sebedeuse, esi ono mise esi uetempe soa buini laleije. Eleki Yesuse Ikotiluasi leneka. 22 Luasi sebeie esi soa buinekai amaisi eleki luasi lulu Yesuse.

Yesuse Iatetuke kai Iono tamata bokalaesi mise bei makerake

4:23-25(Luk. 6:17-19)

23 Yesuse Ikeu papelake hena me otoiGalilea kai Iatetukeme Yahudiaru esi lumaibadaru. Ibeteke Sou Misete be tatikepine Alla Ipletae tamata. Kai Iono tamatamakerake kai tamata rebe nanakwalaisuktili more esi mise. 24 Me otoi Siriareesi lene tamata esi alenake Yesuse Ionotamata makerake esi misere hoko tamatabokala esi luake lokoI. Kai esi keri tamatamakerake sasaisa neka kai tamata mak-erake rebe kerakesi ktili titinai. Tamatarebe ro tiare kbasaesi, rebe kerake mati-mati ayame kai tamata sisate. YesuseIono pususi mise 25 Ele mere hoko tamatabokala esi lulu Yesuse. Leini esi luake beiotoi Galilea, leini esi bei otoi Dekapolise(Kota Butu esa), bei kota Yerusaleme, beiotoi Yudea kai leini esi bei hena rebe umekwele Yordane tebaije.

5Yesuse Iatetuke loko Alla Iono tamata

laleije ndinare elia5:1-12(Luk. 6:20-23)

1Kena Yesuse Iselu tamata bokala meruesi luake, Ilea lolete ulate bubui sae me.Eleki Irue, Eni maka luluaru esi luake lokoIkai esi rue keholiNi. 2 Yesuse Iatetukesimenai be,

3 “Tamata rebe esi rekwa be esihidupe batuke bei esi ktilinemo pobatuke esi hlaleke loko Alla kena

sasaisa neka, Alla Iono laleisu nd-ina titinai

le siere Alla Eni tamata kena Ipletaetamatare.

4 Tamata rebe kaplalesi, Alla Ionolalesi ndina

le namake pine Alla Iono lalesi ktili.*5 Tamata rebe kwakwaesi more, Alla

Iono laleisu ndinale namake pine Alla Iriluke saisa rebe

Italukele eteise.†6 Tamata rebe esi suka ono nkenale

lulu Alla Eni sukare, Alla Ionolaleisu ndina

le namake pine Alla Iriluke sasaisarebe laleisu lokore.‡

7 Tamata rebe esi li loko tamatamakete, Alla Iono laleisu ndina

le namake pine Alla Ili lokoise neka.8 Tamata rebe laleisu ntolire, Alla

Iono laleisu ndinale namake pine esi rue sakesa kai

Alla.§9 Tamata rebe esi ono tamata esi

laleisu mise kai lomaije, Alla Ionolaleisu ndina

le esi kotiNe Alla Eni nanae.10 Tamata rebe esi supu susate bei

tamata maketele esi ono Alla Eni sukare, Alla Iono

laleisu ndina le esi supu rue kai Allakena Ipletae tamatare.

11 Kena imi supu lepate tiae, supususate kai lepae imi tiae po meretinai mo

le imi hlaleke loko Aure, kena mereAlla Iono lalemi ndina.

12Hoko suke lalemi ndina titinaile namake ndete surgare Alla Iriluke

hadia misete titinai ete imi. Nabiarebe esi akmena bei imire lekweesi supu susate bei tamata maketeneka.*”

Yesuse Iumpamae Eni maka luluaru kenatasie kai hitate

5:13-16(Mrk. 9:50; Luk. 14:34-35)

13 Eleki Yesuse Ibeteke lokosi lekwe be,“Imire Auku kwetela, saka tasire egunaete tamatare neka. Tasire eono mananenkale, po sepo esi nkalene sae monekahoko eono manane nkale moneka moyo?Hoko pake moneka kai poiele eleki tamata

* 5:4 Yes. 61:2 † 5:5 Isi. 37:11 ‡ 5:6 Yes. 55:1-2 § 5:8 Isi. 24:3-4 * 5:12 2 Yi. 36:16

Matiuse 5:14 6 Matiuse 5:32esi titakele. Sakesa neka, suke imi onomisete ete tamata makete. Po sepo imiono misete mo hoko imi supu pake kenalepae SouMisete bei Allamo. 14 Imire, sakahitate eguna ete tamata mei nusa meijeneka. Imire saka kota ndete ulate, tamatabokala esi selue. Ekbuni mo.† 15 Tamatasae isosu lampure itolaele mpe hlau buiniesi lebuije mo, po itolae ndete kena otoimaka tolae lampure leke ehita ete pusuetamata rebe esi me luma laleije. 16 Sakesaneka, imi ono misete ete tamata bokalaleke esi selu imi ono misete mere, esi isikeAlla ndete surga rebe imi kotiNe Amare.”

Yesuse Ilepa loko hukuma rebe Musa ilek-iule

5:17-2017 “Au beteke titinai ete imi be, ‘Imi

noake be Au luake lomei kena hleke Musaeni hnaunaru kai nabiaru esi hnaunaruyake le Au luake leke Au antolie pusuehnauna meru baue saisa rebe Au onoule.18 Saisa rebe au betekele meije tinai. Kenalanite kai tapele meije atia mosare, pusueAlla Eni lepataru esi hurupe esa pise titikeesa tone hleke bei hukume rebe Musailekire mo, eti roma petu rebe Alla Italukepusulu ono. 19 Bei mere hoko tamatarebe ilulu hukume mere mo, masike otoitone titinai kai iatetuke tamata maketekena lulu moneka, hoko kena Alla Ipletaetamatare ile mere impe lebu laleke beitamata maketa rebe esi hlaleke loko Al-lare. Eleyo tamata rebe iono lulu hukumemere kai iatetuke tamatamakete kena lululekwe, hoko kena Alla Ipletae tamatare, ilemere iono tamata elake rebe ihlaleke lokoAlla.’ 20Hoko Au beteke titinai ete imi be,‘Sepo imi ono lulu Alla Eni sukare lesi beikuru Torataru kai tamata Parisiaru esi luluAlla Eni sukare mo hoko kena Alla Ipletaetamatare imi supu rue kaiNi mo.’ ”

Yesuse Iahnau be nasuke lomai yake5:21-26(Luk. 12:57-59)

21 “Imi rekwa peneka be Alla Ibetekeloko iteki ntuana menaru be: ‘Bunu yake.Sire ibunu suke hukumeni.‡’ 22 Po meijeAu beteke ete imi be, ‘Sire inasuke eni eberebe esi hlaleke sakesare suke hukumeni.Sire ilepa tiae loko eni ebe rebe esi hlalekesakesare, isupu keri me elaka maka teu

pakala oasi leke esi teu pakala etei. Kaisire ibeteke loko eni ebe rebe esi hlalekesakesare be boroke hoko isupu poie meotoi susate titinai. 23 Ele mere hoko seposire ikeri eni tanei ete Alla me TuhaneEni Lumare, eleki inete be tamata sae laleitiakeni, 24hoko itolae eni tanei rebe irilukeete Allare kena otoi maka tolae tanei reberiluke ete Allare, eleki ikeu loko tamatamere kena ono mise kaini mina, pine ileusuike kena riluke tanei mere ete Alla sa.’

25 Sepo tamata sae iono kena inanuimi ete elaka maka teu pakala hoko romainanu imi mosare, imi ono mise kainipeneka. Po mo hoko tamata mere ikeriimi lokomaka teu pakalare leke iriluke imiete polisiaru, eleki esi kusue imi kena bui.26 Au beteke titinai ete imi be, ‘Imi supusiri bei bui mere mosa roma imi seli pusudendaru.’ ”

Yesuse Ilepa loko hukume rebe lakesabliare

5:27-3027 “Alla Eni lepate be: ‘Sablia yake.§’

Lepate mere imi lene peneka. 28 Po meijeAu beteke titinai ete imi be, ‘Sepo tamatarebe iselu bina sae eleki lalei lokoi kenantulu kaini, hoko mere isablia kai binamere me lalei peneka.’ 29 Ele mere hokosepo mata inami leini makwanale eonoimi ono dosa, hoko boie eleki poiele.Mise lesi nanakwalami esi otoi sae atiaepo imi rue kai Alla. Imi sebeie matamilua yake, namake Alla Ipoie imi me otoisusate titinaije.” 30 “Kai sepo balami mak-wanale eono imi ono dosa, hoko teteleeleki poiele. Mise lesi imi balami esa poimi rue kai Alla. Imi sebeie balami luayake, namake Alla Ipoie imi me otoi susatetitinaije.”

Yesuse Iatetuke be hleke lomai yake5:31-32(Mrk. 10:11-12; Luk. 16:18)

31 “Kai Alla Eni lepate eatetuke penekabe: ‘Sire pine ihleke eni bina hoko sukeiono sulate hleke etei.*’ 32 Po meije Aubeteke titinai ete imi be, ‘Sire pine ihlekeeni bina yo bina mere isablia mo, hokoiono bina mere isablia, sepo ikai suike. Kaimokwai sire pine ikai kai bina rebe hlekeimere hoko isablia lekwe.’ ”

† 5:14 Imi tiluke be imire tamata maka ono tamata esi hlaleke loko Tuhane. ‡ 5:21 Sir. 20:13, Huk. 5:17§ 5:27 Sir. 20:14, Huk. 5:18 * 5:31 Huk. 24:1-4

Matiuse 5:33 7 Matiuse 6:8Yesuse Iatetuke be la lelemake yake5:33-37

33 “Imi rekwa Alla Eni lepate ete itekintuana menaru peneka rebe eatetuke be:‘La lelemake yake. Saisa rebe imi betekekai la lele me Tuhane oaI pende, suke imionoe.†’ 34 Po meije Au beteke ete imibe, ‘Imi la yanoma. Imi la loko laniteyake le lanite Alla Eni maka rue lakwai,‡35 pise loko tapele yake le tapele mereEni maka titake lakwai, pise loko kotaYerusaleme yake le kota Yerusaleme mereKamale Elake Eni kota.§ 36 Kai imi la lokoulu buami yake le imi kbasa kena ono buakwalai esare eputi pise emete mo.’ 37 Sepoyele hoko beteke be, ‘Yele.’ Po sepo mohoko beteke be, ‘Mo.’ Le lepate makete beimere ebei ro tiare.”

Yesuse Iatetuke be lelie tamata rebe esiono susate yake

5:38-42(Luk. 6:29-30)

38“Imi rekwaAlla Eni lepatemataimeijepeneka be, ‘Tamata esi ono sala ete imihoko imi leliesi ele mere leneka, pise esiteta imi hoko imi leliesi ele mere leneka.’39 Po meije Au beteke ete imi be, ‘Tamatamakete iono neune ete imi, imi lelie suikeyake. Po sepo tamata sae ipapake asuleimimakwanale hoko sebeie ipapake asuleimimapale lekwe. 40 Kai sepo tamata esi keriimi me tamata maka teu pakalaru kai esirana imi lapu rokone, hoko riluke imi lapunanuke lekwe. 41 Sepo sae iulake imi likueni taneiaru salaue kilo esa hoko imi likuesalaue kiloa lua. 42 Sepo tamata sae ikotiesasaisa bei imi hokomoki yake. Kai tamatasae isuka pinjame sasaisa bei imi hokoriluke etei.’ ”

Yesuse Iatetuke be oki musuaru5:43-48(Luk. 6:27-28, 32-36)

43 “Imi rekwa Alla Eni lepate matai saeme be, ‘Suke imi oki imi ebearu kai lalemitiake imi musuaru.’ 44 Po meije Au betekeete imi be, ‘Suke imi oki imi musuaru kaikotie loko Alla ete tamata rebe esi onosusate ete imire, 45 leke tamata esi kotieimire Ama ndete surgare Eni nanae. LeAlla Iono lemataije ete tamata misetarukai ete tamata neunaru lekwe, kai Ionoulane ete tamata rebe esi ono nkenale kaiete tamata rebe esi ono nsalalaru lekwe.

46 Le sepo imi oki batuke tamata rebe esioki imire neka, hoko Alla Iono misete eteimi mo. Tamata maka kotie pajake ionoele mere neka. 47Kai sepo batuke imi mauete imi ebearu, hoko imi ono misete lesibei tamata makete mo. Tamata rebe esihlaleke loko Alla more esi ono ele mereneka. 48 Imi Ama ndete surgare Ioki pusuetamata titinai. Hoko imi lekwe suke okipusue tamata titinaije neka.’ ”

6Yesuse Iahnau kena tapa tamata rebe eni

tanei sasaisa more elia6:1-4

1 “Imi nete, imi ono lulu imi agamare esiatate me tamata bokala oasi leke esi seluekai isike imi yake. Le sepo imi ono elemerehoko imi Ama ndete surgare Iriluke hadiamisete lakwai esa ete imi mo. 2 Sepo imiriluke tanei ete tamata susate, imi alenakemere molupe tamata rebe esi ono misetelelemake yake. Esi suka ono mere meluma maka kotie loko Allare, me lalanaruleke tamata makete esi isikesi. Au betekeete imi be Alla Iriluke hadia makete etesilesi bei esi supu isike mere mo. 3 Hokosepo imi riluke tanei ete tamata susate,imi riluke ndendene leke tamata maketeirekwa yake. 4 Imi riluke taneije sukeakbunike leke imi Ama ndete surgare Iseluimi onomere akbunike, hoko Iriluke hadiaete imi.”

Yesuse Iahnau kena kotie loko Alla6:5-15(Luk. 11:2-4)

5 “Sepo imi kotie loko Alla, imi kotiesaka tamata rebe esi ono misete lelemakeyake. Esi suka kele kotie me luma kenakotie lokoAllare kaime lalanamataiju leketamata esi selusi. Au beteke ete imi besie meru esi supu hadiare, esi supu isikebei tamata peneka. 6 Sepo imi kotie lokoAlla hoko imi kusu me sokati eleki kobuemeture kai kotie loko imi Ama rebe saeiseluI more. Hoko imi Ama Iselu imi kotielokoI akbunike, Iriluke hadia ete imi.

7 Kena imi kotie loko Allare, saisa rebeimi betekele, lepaele susuike yake eti tak-wali yake. Imi kotie saka tamata rebe esinoake Tuhane more yake. Esi rekwarebe esi supu saisa rebe esi kotie lele le esikotie takwalire pe. 8 Imi ono sakasi yake.

† 5:33 Im. 19:12, Ntu. 30:2, Huk. 23:21 ‡ 5:34 Yes. 66:1 § 5:35 Yes. 66:1, Isi. 48:3

Matiuse 6:9 8 Matiuse 6:32Le kena imi kotie loko imi Ama mosareyo saisa rebe imi sukare Irekwa peneka.9Hoko suke imi kotie ele meije,

‘Amiki Amate ndete surga,Amu nane mise titinai le dosa sae

mo. Ami kotie pusue tamata esiholmate Ale,

10 Ale Kamale mei nusa, ami kotie Akbasapusue tamata mei nusa meije. Amikotie laleMu noa ami leke ami luluAle lupe sie ndete surgare esi luluAllare. 11 Riluke manane ete amipanuhu kena petu meije,

12 kai ampune amiki salaru,saka ami ampune tamata rebe iono

sala ete amire neka.13Kai kena ro tiaru esi elake eteheke amire,

Asebeie ami hlaleke ktili loko Alemo yake,

po tie ami bei ro tiaru esi elake esikbasare leke ami ono dosa yake.

[Le Ale Kamale rebe Akbasa kai hitatitinai eti pela. Amine.]*’

14 Sepo imi ampune tamata rebe ionosala ete imire, hoko imi Amandete surgarelekwe Iampune imi salare. 15 Po sepoimi ampune tamata makete eni nsalalemo, hoko imi Ama ndete surgare lekweIampune imi nsalale mo.”

Yesuse Iahnau kena tahane tia senete lekekotie loko Allare

6:16-1816 “Sepo imi tahane tia senete leke kotie

bei Alla hoko imi ono oalalemi mahkweusaka tamata rebe esi ono misete lelemakeyake. Esi ono ele mere leke tamata esirekwa be esi tahane tia senete leke esikotie bei Alla. Au beteke ete imi be, ‘Esisupu hadiare, esi supu isike bei tamatapeneka.’ 17 Po sepo imi tahane tia seneteleke kotie loko Alla hoko koa oalalemi kaisisire buare, 18 leke tamata esi rekwa mobe me imi tahane tia senete kena kotiebei Alla. Batuke imi Ama rebe sae iseluImore pine Irekwa imi. Iselu imi ono mereakbunike hoko Ileliele kena misete.”

Yesuse Iahnau kena lupuke tanei ndetesurga

6:19-23(Luk. 12:33-36)

19 “Imi lupuke taneia mei nusa yakele namake takalare kai silane kanelu kaitamata ndeane indeaelu. 20 Po lupuke imi

taneia ndete surgare le namake takalarekai silane kanelu mo kai tamata ndeane,indeaelu mo. 21 Imi lupuke taneia ndetesurgare mina le otoi rebe imi taneiaru mekenare, lalemi ete mere lekwe.

22 Imi mataimu saka hitate etenanakwala. Sepo mataimu ndina hokopusu imi hidupe lekwe ehita. 23 Po sepomataimu uselu yelu rebe neunaru hokolalemi rekwa loko ono misete mo kaihlaleke loko Alla mo. Hoko imi lale misetesae kwale moneka.”

Yesuse Iahnau kaplale loko tanei rebepake pela peture yake

6:24-34(Luk. 12:22-31)

24 “Tamata sae ikerike ete elaka luaresaisa mo, le namake laleije mise ete ile saeyo ile saere mo. Pise ikerike titinai ete ilesae yo ile saere mo. Ete imi lekwe sakesaneka, imi kerike ete Alla kai kena merelekwe lalemi loko tanei bokare saisa mo.

25 Bei mere hoko Au beteke ete imi lekekaplalemi le imi hidupe yake; kaplalemile saisa kena kanele kai kinure yake.Kai kaplalemi le nanakwalamie yake;kaplalemi le saisa kena pakele yake. Leyelu pentine ete hidupe mere batukemanane kai pakiane mo. 26 Selu manuaru,uatnane mo, uulu mo kai uhnouketnanelaru esi hasile kena luma tetu mo,po Amami ndete surgare Iriluke mananeetelu. Tinai, eleyo ete Amami ndetesurgare, imi pentine lesi bei manuaru.27 Bei imia meiju masike sae kaplalei eonoeni musune tapa toto mo.

28 Kaplalemi le pakiane yake! Imi selubuna rebe ukusume neure, ukerikemo kaiubitae pakiane mo; 29Po Au beteke ete imibe, ‘Akmenaremasike kamale Salomo rebeeni taneia boka titinaije, po ipake pakianesae nteki saka buna meru mo. 30 Tapuanerebe ukusu me neure masike ukusu petumeije eleki bobanure tutuelu kena auwepeneka, eleyo Alla Iandulikelu nteki titi-nai. Hoko imi lekwe Alla Iandulike imi lesititinai bei buna meru. Po imi hlaleke ktilimo.’ 31 Hoko kaplalemi yake kai betekebe, ‘Namake ite kane pise kinu saisa? Pisenamake ite pake saisa?’ yake. 32Yelu merupusue tamata mei nusa rebe esi hlalekeloko Alla more esi nikwalu. Kaplalemiyake, Amami ndete surgare Irekwa be imi

* 6:13 Lepate matai “Le Ale Kamale rebe Akbasa kai hita titinai eti pela. Amine.” kena Alkitape sou Yunaniaakmenaru sae mo.

Matiuse 6:33 9 Matiuse 7:24nikwa yelu meru lekwe. 33 Hoko imi kotiAlla Ipletae imi hidupe kai imi lulu hnaunankenale bei Allare. Hoko yelu maketarulekwe Alla Iriluke pusulu ete imi. 34 Beimere hoko kaplalemi le sasaisa rebe boba-nure imi supure yake, le petu bobanureerisi susate ruae. Petu meije esi susatepanuhu peneka, hoko tapa susate rebebobanure kena petu meije yanoma.”

7Yesuse Iahnau kena teu pakala ete tamata

makete yake7:1-6(Luk. 6:37-38, 41-42)

1 Eleki Yesuse Ibeteke lokosi be, “Imileuke sala ete tamatamakete yake, leke imilekwe Alla Ileuke sala ete imi yake. 2 Lenamake Alla Ileuke sala ete imire, sakesakai imi Ileuke sala ete tamatamakete neka.Kai saisa rebe imi onoe kena leuke salaete tamata makete, Alla Ionoe ete imileneka. 3 Le mula pine tamata maketeeni nsalale tone imi rekwae, yo imi ruaminsalale elake imi puli kai more? 4 Imi blakeelia, sepo imi beteke loko tamata maketebe, ‘Au lepa ete ale leke aono sala yake.’Eleyo ale ruamu amu nsalale elake me?5 Tamata ono misete lelemake, ahleke beiono nsalale elake mere mina, pine asupurekwa mise kena alepa ete tamata mereleke ihleke bei ono nsalale tone mere.”

6 Eleki Yesuse Ibeteke lokosi be, “Imilepae Sou Misete bei Alla ete tamata rebeesi suka more yake, le namake esi nasukesuike imi lele. Kai esi lepae tiae kena SouMisete mere.”

Tuhane Alla Ilene loko Ite kotie lokoIje7:7-12(Luk. 11:9-13)

7 Eleki Yesuse Ibeteke lokosi be, “Imikotie hoko imi supu riluke, imi nikwa hokoimi supu, imi lakae metu hoko meturebaekele ete imi. 8 Le sire pine ikotie hokoisupu riluke, sire pine inikwa hoko isupu,sire pine ilakaemetu hokometure baekeleetei. 9 Bei imia meru sae eni nanareikotie roti beini iriluke batu mo. 10 Piseeni nanare ikotie iane eleki iriluke niakwemo. 11Masike imi neu po imi rekwa rilukemisete ete imi nanaru. Hoko Amami ndetesurgare lekwe Iriluke lesi ete tamata rebekotie beiNe leneka.

12 Sepo imi suka tamata makete esi onomisete ete imi hoko suke imi ono misete

etesi mina. Musa kai nabiaru esi hnaunaruesi uweije kena peraturana meru.”

Yesuse Iahnaube susa titinai kena tamataesi lulu Alla

7:13-14(Luk. 13:24)

13 Eleki Yesuse Ibeteke umpama be,“Kena imi hidupe lia metu hketene kenakusu lalane tone leke supu rue sakesa kaiAlla eti pela. Po lia metu elake kena kusulalane elake yake le lalane mere keu lokootoi susa titinai eti pela. Keta beie letamata bokala esi keu lalanemere. 14Po liametu hketene kena kusu lalane tone lekesupu rue sakesa kai Alla eti pela. Kai lalanemere tamata boka esi keue mo.”

Yesuse Ibeteke be keta bei nabia tinaimore

7:15-23(Luk. 6:43-44)

15 Eleki Yesuse Ibeteke lokosi be, “Imiketa bei nabia tinai more. Esi luake lokoimire esi ono saka domba, eleyo esi sakesakai serigala ktolone neka. 16 Po imi supurekwasi bei saisa rebe esi onore, saka aiaini supu rekwae bei esi buaije. Imi bereara buai bei ai luli mo kai anggure buaibei tapuane nluline mo. 17Hoko ai miseteesi buaije lekwe mise eleyo ai rebe tiae esibuaije lekwe tiae. 18 Ai misete esi buaijetiae mo, pise ai rebe tiae esi buaije misetemo. 19 Hoko ai rebe esi buaije tiare esilasae kai esi tutue kena auwe. 20 Sakesa kaitamata meru neka, imi rekwasi bei saisarebe esi onore. 21 Tamata bokala esi kotilokoKu be, ‘Tuhane, Tuhane.’ Po rebe supurue mise kai Aure boka mo. Batuke sierebe esi ono lulu AmaKu ndete surgare Enipletare pine esi supu ruemise kai Alla kenaIpletae tamatare. 22 Namake kena nusarekohore tamata bokala esi beteke lokoKube, ‘Tuhane, Tuhane, ami lepae Alla Enipletare kena Amu nane peneka, ami suiro tiare kai ono tanda herana bokala kenaAmu nane peneka.’ 23 Po Au beteke ntolietesi be, ‘Imia meru Au rena imi mo. Keubei meije! Imiameru pusumi tamatamakaono neune.’ ”

Tamata rebe lulu Yesuse Eni lepataru kairebe lulu Yesuse Eni lepataru mo

7:24-27(Luk. 6:47-49)

24 Eleki Yesuse Ibeteke lokosi kenaumpama be, “Sire pine ilene Auku lepatameiju eleki iono lulue, hoko isakesa kai

Matiuse 7:25 10 Matiuse 8:17tamata maka rekwa rebe ieleke eni lumarekena batu babai kurule. 25 Kena ulanetalei, kwele belene kai sanute elake ekenalumamere po ekolimo le elekele kena batubabai kurule pe.

26 Kai sire pine ilene Auku lepata meijueleki iono lulumo, hoko isakesa kai tamataboroke rebe ieleke eni lumare kena umebabai. 27Kena ulane talei, kwele belene kaisanute elake ekena luma mere hoko ekolikai atiae.”

Yesuse Eni kbasare tebikele bei kuruTorataru

7:28-2928 Eleki kena Yesuse Iatetuke pelare

tamata bokala meru esi herane Yesuse Enilepataru. 29 Le Iatetuke, Eni kbasare tebiketitinai bei esi kuru Torataru.

8Yesuse Iono tamata makerake rebe usai

kai tinaiju puluele imise8:1-4(Mrk. 1:40-45; Luk. 5:12-16)

1 Kena Yesuse Irulu bei ndete ulate,tamata bokala esi keu luluI. 2Tamata mak-erake sae me rebe usai kai tinaiju pulueleiluake loko Yesuse, itatu lope tapele elekiikotie be, “Yesuse, Amu kbasare ono aumise noma!”

3 Eleki Yesuse Ikerikeni kai Ibeteke be,“Au suka hoko Au ono amise!” Elekitamata mere imise sosoli bei eni mak-erake kena mere neka. 4 Eleki YesuseIbeteke lokoi be, “Alene mimise, alenakeAu ono meije ete tamata makete yake,po akeu aselukemu ete imame kai arilukebinatane kena palae ete Alla lulu Musa enihnaunaru, leke tamata esi rekwa be amisepeneka.”

Yesuse Iono solalu elake me kota Kaper-naume eni tamata makerike imise

8:5-13(Luk. 7:1-10)

5 Eleki kena Yesuse Ikusu kota Kaper-naume, solalu Romawi utune esi elakesae iluake loko Yesuse kai ikotie beiNi be,6 “Ntuane, auku tamata makerike intulume luma le kerakeni, ikeu tekwa moneka.”

7 Eleki Yesuse Iombe, “Namake Au keuono imise.”

8 Po solalu elake mere iombe, “Ntu-ane, Akeu moneka le tamata molupe aureAkusu kena auku lumare saisa mo. Hoko

Alepa ete meije neka leke auku tamatamakerike imise. 9 Le au ruaku lekwe sukelene loko auku elake ipletare. Kai solaluarebe esi mpe lebu bei aure suke esi leneloko au pletare neka. Sepo au ulake so-lalu sae be, ‘Akeu,’ hoko ikeu. Sepo aubeteke loko sae makete lekwe be, ‘Alomei,’hoko ilomei. Kai sepo au ulake aukutamata makerike be, ‘Kerike meije,’ hokoikerikele.”

10 Kena Yesuse Ilene solalu Romawiutune esi elake mere eni lepataru hokoIherane titinai. Eleki Ibeteke loko tamatarebe esi keu luluIje be, “Ile meije yele! Beipusue imi tamata Israelaru, Au tetue saerebe ihlaleke loko Alla ktili saka ile meijemosa. 11Au beteke ete imi be namake kenaAlla Iteu pakala ete imire, tamata bokalaesi luake bei me sapleuke lemataije sa kaibei me sapleuke lemataije suni kai esi ruesakesa kai iteki ntuana mena Abrahame,Isake kai Yakupe. 12Masike bei akmenareAlla Iono tamata Yahudi esi rue mise kaiNipo esi lene lokoI mo hoko kena petu mereesi supu poie lau beiNi. Ete mere esi ranikai esi supu susate elake rame eti pela.”13 Eleki Yesuse Ibeteke loko solalu Romawiutune esi elake mere be, “Aleu no! Le rebeahlalekele namake eono.”

Hoko kena olasemere neka tamatamak-erike mere imise sosoli.

Yesuse Iono tamata makeraka bokala esimise

8:14-17(Mrk. 1:29-34; Luk. 4:38-41)

14 Eleki Yesuse Ikeu me Petruse eniluma. Kena Iluake, Iselu Petruse inai ta-moli intulu le kerakeni, imusu. 15 YesuseIkerike matabinane mere balaije elekisirike eni musute. Eleki ibetu kai ilayaniYesuse.

16 Kena kmaure, esi liku tamata rebe rotiaru ukbasaise loko Yesuse. Eleki Isui rotiae meru batuke kena Eni lepate mataiesa, kai Iono tamata makerakaru esi mise.17Yelumeru uono elemere leke lulu lepaterebe akmena nabi Yesaya ilekire be,

“Ile mere Alla rebe Iono iteki susatemise kai Iono iteki makerakemise.”*

Lulu Yesuse susa titinai8:18-22(Luk. 9:57-62)

* 8:17 Yes.53:4

Matiuse 8:18 11 Matiuse 9:918Kena petu sae me Yesuse Iselu tamata

bokala esi me keholiNi hoko Iulake Enimaka luluaru leke esi sa soa buini lopaitlaka tebai. 19 Kena esi keu mosare, kuruTorate sae iluake lokoI kai ibeteke be,“Ntuane Kuru, au suka keu lulu Ale lokoetika-etika neka!”

20 Eleki Yesuse Iombe, “Binatane seri-galare esi benai me, manure esi alai me,po Au, Tamata Eni Nanae Eni otoi kenaIntulure sae mo. Alulu Aure yele po alelekwe asupu otoi kena rue mo.”

21 Eleki Eni maka lulu sae me ikotie beiYesuse be, “Tuhane, au kotie beiMu lekeau leu raka amaku eti au hnoukeni pine aululu Ale sa.”

22 Po Yesuse Ibeteke lokoi be, “Alulu Auneka, sebeie tamata rebe esi hlaleke lokoAlla more esi hnouke esi tamata matale.”

Sanute kai meite ulene loko Yesuse8:23-27(Mrk. 4:35-41; Luk. 8:22-25)

23 Eleki Yesuse Isa kena soa buini elekiEni maka luluaru esi sa lokoI. 24 Esi romatlaka tlai, sanute elake eluake hoko kohuaelaka upapa soa buine hoko mahake esimolo. Po kenamere Yesuse Intulu. 25HokoEni maka luluaru esi keu betukeNi be,“Tuhane betu. Tapa leke ite molo yake!”

26 Ibetu, Iombe, “Imi rilami le mula! Imihlaleke loko Au ktili mo!” Yesuse Ikele,Ibeteke be, “Sanute, tlaka ndene.” Elekikohu elake kai sanute ndene sosoli.

27 Kena Eni maka luluaru esi selu meruesi herane. Esi beteke loko lomai be, “Ntu-ane mere sire! Selu, sanute kai tlakarelekwe ulene lokoI.”

Yesuse Isirie ro tiare bei sie luaya8:28-34(Mrk. 5:1-20; Luk. 8:26-39)

28 Kena Yesuse Iluake mpai tlaka tebai,me otoi tehaike kota Gadara. Ete merero tiare ekbasae sie luaya me hoko luasirue me liana benai rebe hnouke tamatamatale kenare. Ro tiaru uono luasi ktolotitinai. Pusue tamata ete meru rilasi leluasi hoko esi keue otoi mere mo. Kenamere luasi siri bei liane benaije eleki luasiluake loko Yesuse. 29 Ro tiaru uono luasikloloe loko Yesuse be, “Alla Eni Nanae.Aono saisa kena ami nere? Masike petukena Ahukume ami mosa po meije Aluakelomei kena Ahukume ami neko?”

30 Ete mere apala otota bokala unikwamanane tehaikesi. 31 Eleki ro tiaru ukotie

bei Yesuse be, “Sepo Asirie ami bei luasihoko ulake ami kusu kena apala meru.”

32Yesuse Iombe, “Imi keu!” Eleki ro tiaemeru kbasae luasi moneka eleki ukbasaeapalaru. Eleki uono apalaru naya pusululope, ukusu kena tlakare eleki umata.

33 Eleki tamata maka raka apalaru esinaya lolete kota eleki esi alenake pusuerebe uono meru, kai Yesuse Isirie ro tiarebei sie luaya meru lekwe. 34 Hoko tamatabokala esi luake loko Yesuse. Esi betekelokoI be, “Akeu bei otoi meije.”

9Yesuse Iono tamata sisate imise kai

Iampune eni dosare9:1-8(Mrk. 2:1-12; Luk. 5:17-26)

1 Eleki Yesuse Isa kena soa buine kaiIsabu leu lori Erini kota Kapernaume ne.2 Ete mere sie ilaru esi keri tamata sisateintulu kena otoi maka ntulure. Eleki kenaYesuse Iselu esi ono ele mere, Irekwa beesi hlaleke lokoI, hoko Ibeteke loko tamatasisate mere be, “Kuanae, akbere lalemu,rilamu yake! Au ampune amu dosarupeneka. Lalemue ndina mina.”

3 Eleki kuru Torata sie ilaru esi lenemere esi noakeme lalesi be, “TamatameijeIlepae tiae loko Alla le batuke Alla pineIampune tamata eni dosa.”

4 Po Yesuse Irekwa lalesi peneka elekiIbeteke lokosi be, “Le mula pine imi noaketiae me laleime? 5 Sepo Au beteke lokotamata meije be, Au ampune eni dosare,hoko imi rekwa mo be Au ampune dosaretinai pibe mo. Po sepo Au beteke be, ibetukai ikeu, hoko imi selue. 6 Hoko Au onotamata meije imise leke imi rekwa be meinusa meije Tamata Eni Nanae Ikbasa kenaIampune dosa.” Eleki Yesuse Ibeteke lokotamata sisate mere be, “Abetu, luluke amupaile eleki aleu.”

7 Tamata mere ikeleke irana eni paileeleki ileu ne. 8 Kena pusue tamata esiselu mere esi herane eleki esi isike Alla leIriluke kbasa elake titinai ete tamatare.

Yesuse Ikoti Matiuse leke IluluI9:9-13(Mrk. 2:13-17; Luk. 5:27-32)

9 Kena Yesuse Ikeu siba rame bei otoimere, Iselu Matiuse irue me kantore pa-jake. Yesuse Ibeteke lokoi be, “Mai, luluAu.” Eleki Matiuse keu luluI.

Matiuse 9:10 12 Matiuse 9:29

10 Eleki Matiuse ikoti Yesuse kai Enimaka luluaru leke kane me eni luma.Kena Yesuse Ikane, tamata maka kotie pa-jaka bokala kai tamata rebe kotise tamatadosare esi kane sakesa kaiNi kai Eni makaluluaru. 11 Kena tamata Parisiaru esi seluYesuse Ikane sakesa kai tamata meru, esibeteke loko Yesuse Eni maka luluaru be,“Imi kurure Ikane kai tamata maka kotiepajake kai tamata rebe tamata makete esinoakeise tamata dosare yake.”

12Yesuse Ilene mere eleki Ibeteke lokosibe, “Tamata makerake inikwa loktele,tamata makerake more inikwa loktele mo.13 Hoko imi keu baise Alla Eni lepate be,‘Au sukare oki lomai lesi bei tamata esiriluke korbane ete aure, le tamata rebeibeteke be eni dosa sae mo, Au luake lokoimo. Au luake lomeije loko tamata rebeibeteke ruaije inkenaremo, po loko tamatarebe ibeteke be ruaije tamata dosare lekeiluluKu.’ ”

Yesuse Ime kai Eni maka luluaru sa, esitahane tia senete mo

9:14-15(Mrk. 2:18-22; Luk. 5:33-39)

14 Eleki Yohanese maka baptise enikwetelaru esi luake loko Yesuse kai esitneuI be, “Le mula pine ami kai tamataParisi ami tahane tia senete yo Amukwetelaru more?”

15Yesuse Iralakesi kena umpama be, “Aumeije saka tamata rebe ikaije. Tamatarebe esi luake loko totlibare lalesi ndinale mokwai rebe ikaije ime kaisi sa hokoesi tahane tia senete mo. Po namake peturebe tamata neune esi ranai beisi peneka,pine tamua meru esi tahane tia senete lekaplalesi.”

Yesuse Ibeteke be toha Yahudiaru esihnauna takwalinaru kai Eni hnauna belukaruyake

9:16-1716 Yesuse Iahnau suikesi kena umpama

be, “Kena tamata ikapu lapune takwalinerebe kahi peneka, ipake obite kihati belukemo. Le sepo ipake obite kihati beluke,hoko etihike lapune takwaline mere kahieela lesi.

17 Sakesa neka, tamata iaike anggurekwelini beluke kena kantone usai takwa-line mo. Le sepo iono ele mere hokoanggure kweline beluke ehleru hoko eti-hike kantone takwaline mere eleki kan-tone mere kahie. Hoko anggure kweline

beluke kai kantone takwaline lualu misemoneka. Anggure kwelini beluke suke aikekena kantone beluke lekwe leke lualu erumise.”

Tamata Elake me luma ibada eni nanaebinare, Yesuse Ionoi kwana suike kai Iono binasae rebe kerakeine imise

9:18-26(Mrk. 5:21-43; Luk. 8:40-56)

18 Kena Yesuse Ilepa kai Yohanese enikwetelaru, luma ibadare esi elake sae me,iluake loko Yesuse eleki itatu lope tapelekai ibeteke loko Yesuse be, “Auku nanaebinare uke imatare resa, hoko au kotieAkeu lokoi kai Atola balaMu kenai lekeikwana suike.”

19 Eleki Yesuse, Ikeu kai Eni maka lulu-aru lulu tamata mere.

20 Kena esi me lalane tlaije, bina sae memakerake bulane kenai musuna butu esalesini lua peneka hoko lalakwe keu rame.Itutumulie Yesuse eleki ikerike Yesuse Enilapu nanuke esi nuruije. 21 Le inoake melalei be, “Mabe au kerike Yesuse Eni lapunanuke esi nuruije hoko au mise neka.”

22 Eleki Yesuse Ihali lokoi kai Ibeteke be,“Auku nanae, rila yake. Ahlaleleke ktililoko Au peneka hoko amise.” Eleki kenamere neka bina mere imise sosoli.

23 Kena Yesuse Iluake me elake mereeni lumare, Iselu tamata esi hbue sulinekai tamata bokala esi ranie kwetele mere.24 Eleki Yesuse Ibeteke lokosi be, “Imi keule kwetele meije imata mo. Intulu.”

Po esi malie Yesuse. 25 Kena tamatameru esi siri peneka, Yesuse Ikusu Ik-erike kwetele mere eni balaije eleki kwetebina mere ikwana sosoli kena mere neka.26 Kena tamata esi selu mere esi alenakeme pusue otoi mere keholi.

Yesuse Iono tamata mata polala lua esisupu selu

9:27-3127 Eleki Yesuse kai Eni maka luluaru

esi keu rame, kai kena Ime lalane tlai,tamata mata polala lua esi keu luluI kai esikoti lokoI be, “Ntuane, Dauta eni anubu,laleuMe noa ami noma!”

28 Eleki kena Yesuse Ikusu me luma,tamatamatapolala luameru esi kusu luluI.Eleki Yesuse Itneu luasi be, “Luami hlalekebe Auku kbasare eono luami selu o?” Elekiluasi ralake be, “Yele ntuane, ami hlaleke!”

29 Eleki Yesuse ikerike mataisu kaiIombe, “Au ono luami selu le luami hlaleke

Matiuse 9:30 13 Matiuse 10:13lokoKu ktili.” 30 Luasi supu selu sosoli.Yesuse Iahnausi ktili be, “Luami alenakerebe eono etemi meije ete sie maketeyake!”

31 Po luasi keu kai esi alenake YesuseIono luasi misere me pusue otoi mere.

Yesuse Iono tamata moune ilepa9:32-34

32Kena sie luaya rebeYesuse Ionosimisebei matapolale esi keu peneka, tamataesi keri tamata moune sae rebe ro tiareekbasaeni loko Yesuse leke Ionoi mise.33 Yesuse Isui ro tiae mere, eleki kenamere neka tamata mere ilepa sosoli. Hokotamata bokala esi herane kai esi beteke be,“Mei Israele, ami selu ele meije rebai saemosa.”

34 Po tamata Parisia sie ilaru esi betekeloko lomai be, “Ro tiaru esi elake erilukekbasa eteI kena Isui ro tiare bei tamatamere.”

Yesuse Iombe, “Ndinure esi hasile boka potamata ulure boka mo.”

9:35-3835 Eleki Yesuse ikeu papelake kota kai

hena me otoi mere. Iatetuke me Yahudi-aru esi luma ibadaru kai Ilepae Sou Misetekena Alla Ipletae ite tamatare etesi. Kaitamatamakerakaru Ionosimise kai tamatarebe esi ktili more Ionosi ktili. 36 KenaYesuse Iselu tamata bokala meru esi luakelokoI, hoko laleIje noasi le Iselu be esi natimise mo kai esi ktili mo le sae iatetukesimo, saka binatane domba rebe uktili mole esi maka raka sae more. 37 Eleki YesuseIbeteke loko Eni maka luluaru be, “Ndin-ure esi hasila bokala po tamata kena ulureboka mo. Mere saka tamata boka esi sukakena lene Alla Eni lepataru po tamata kenabeteke etesi esi boka mo. 38Hoko imi kotiebei ndinu upuije leke inatue tamata makaulua sesi kena esi ulu ndinure esi hasilaru.Mere saka imi koti loko Alla leke Iulaketamata boka kena beteke Alla Eni lepateetesi.”

10Yesuse Ikoti Eni maka ulaka butu esa

lesini luaru10:1-4(Mrk. 3:13-19; Luk. 6:12-16)

1 Kena petu sae me Yesuse Ikoti Enimaka lulua sie butu esa lesini luaru kai

Iriluke kbasa etesi kena esi sirie ro tiae beitamata kai ono tamata makerake esi misekai ono tamata rebe esi ktili more esi ktili.2Tuhane Enimaka ulaka butu esa lesini luameru:

menaije Simone rebe Yesuse IkotinePetruse

kai kwalini Andrease,eleki Yakobusekai kwalini Yohanese, luaise Sebedeuse

eni nanae,3 Pilipusekai Bartolomeuse,Tomasekai Matiuse maka kotie pajake,Alfeuse eni nanae Yakobusekai Tadeuse,4 Simone bei golongane Selote*kai Yudase Iskariote rebe tatike pine ia-

belie Yesuse ete tamata rebe esi sukabunuIje.Yesuse Iulake Eni maka ulakaru leke esi

keu lepae Sou Misete bei Alla10:5-15(Mrk. 6:7-13; Luk. 9:1-6)

5 Yesuse Iulake Eni maka ulaka sie butuesa lesini lua meru kai Iahnausi be, “Imikeu loko hena makete rebe tamata Yahudimore yake, pise loko tamata Samariaru esikotaru yake. 6 Po keu loko iteki tamataIsraela rebe esi lene Sou Misete bei Allamosare, 7 kai beteke etesi be, ‘Takwali moAlla Ipletae ite tamata mei nusa meijeneka.’ 8 Ono tamata makerake imise, onotamata matale ikwana suike, ono tamatausai kai tinaiju puluele imise kai sirie rotiare bei tamata. Au riluke pusuemeru eteimire, imi seli sasaisa ete aumo, hoko sukeimi riluke ete siere, esi seli sasaisa ete imimo lekwe. 9 Imi keri kepemase pise perakepise tembaga pise kepene sasaisa nekakena imimaka bali akware yake. 10 Imi likumasate yake, lapune usai lua yake, sandalepise toane buai yake. Le tamata makerikesuke isupu saisa rebe iperlure bei tamatarebe ilayanise.

11 Kena imi kusu kota pise henare, iminikwa tamata rebe isuka imire, eleki imirue kaini eti imi keleke neka. 12 Kena imikusu eni lumare imi beteke be, ‘TuhaneIono misete ete imi.’ 13 Sepo tamata meluma mere esi suka imi hoko Tuhane Ionomisete etesi. Po sepo esi suka imi mo hoko

* 10:4 Golongane Selote mere tamata toini rebe esi suka tamata makete esi kbasasi mo.

Matiuse 10:14 14 Matiuse 10:35kotie bei Tuhane leke Ionomisete leu suikeete imi. 14 Kai sepo tamata me luma pisekota mere sae kuesa isuka imi mo kai leneSou Misete bei Alla mo hoko imi siri beiluma pise kota mere kai tabubuke loponebei lelale. Mere tanda be Alla Isukasimo. 15 Imi lene mimise! Kena Alla Iteupakala ete imi tamatare, tamata kotamereesi supu susate ela titinai lesi bei akmenatamata kota Sodome kai kota Gomorare esineune pine Alla Iatiaise.”

Aknekae lalemi kena supu susate sakadombare kusu kena binatane serigala ktoloneesi otoije

10:16-25(Mrk. 13:9-13; Luk. 12:2-9)

16 Eleki Yesuse Ibeteke loko Eni makaluluaru be, “Imi lene meije: Au ulakeimi keu lepae Sou Misete bei Alla. Meresaka dombare kusu kena serigala binatanektolone esi otoije. Hoko suke imi rakamimise molupe niakwe kai lalemi misemolupe manu abune.†

17 Imi keta le namake tamata esi kerikeimi kai esi keri imi loko tamata elakamakateu pakala me Yahudiaru esi luma ibadarueleki esi teta imi. 18Esi keri imi loko tamatamaka kbasame otoi mere kai ete kamalarule imire Auku maka lulure pe. Hoko kenamere imi alenake Au etesi kai ete tamatarebe esi rekwa Alla more. 19 Sepo esi keriimi leke teu pakala kena imi, hoko rilamile saisa rebe suke imi lepaele yake, pise iminoake yake be namake imi lepa elia. Lekenamereneka, imi supubeteke saisa rebesuke imi lepaele. 20 Le kena mere imi lepabei lalemi mo, po Ro Misete Iono imi lepa.

21Namake tamata esi riluke kwalini pisebetai kena bunui. Kai ete kwetele kai amailekwe sakesa neka. Kwetelaru esi lelieinai kai amaisi kai esi rilukesi kena bunusi.22 Pusue tamata lalesi tiake imi le imireAukumaka lulu. Po sire pine ilulu Au rameeti romaesi teu pakala kai esi teta imimerepela hoko isupu hlamate. 23 Sepo imi suputeta kena kota sae hoko naya kena kotamakete. Au beteke ete imi be, ‘Imi sili kotasae siba kena kota sae eti pusue kota meiIsraelemosare yo Tamata Eni Nanae Iluakepeneka.’

24 Kwete hkola ilesi bei eni kurure mo,kai tamata makerike ilesi bei tamata rebeikerike eteije mo. 25 Sepo kwete hkola

isakesa kai eni kurure peneka pise tamatamakerike isakesa kai tamata rebe ikerikeeteije peneka hoko mere mise pene. Sepoesi kotie Au, elake me lumatakare, ‘Belse-bule, Ro tiaru esi elake,’ hoko imi, Aukuluma toini lekwe imi supukotie tiae lesi beimere leneka.”

Rila le Alla po rila le tamata yake10:26-31(Luk. 12:2-7)

26 “Ele mere hoko rilami yake, le saisarebe tamata esi bunikele tatike pinetamata makete esi sibakele, kai saisa rebetamata esi tasouke lutikele tatike pinetamata makete esi baekele. 27 Saisa rebeAu beteke ete imi akbunike, suke imisibakele papelake otoi. Kai saisa rebe ausasae me tlinaimu, suke imi lepaele etepusue tamata. 28 Rilami le tamata yake lebatuke esi bunu nanakwalami po esi supukbasa kena bunu lalemi mo. Po rilami leAlla rebe Ikbasa kena Ibunu nanakwalamikai lalemi me otoi susate titinai eti pelare.29 Manu klingklane inai luare esi belinebatuke kepene matai tone esa, po inaiesa etetu lope tapele mo sepo imi AmaIsuka etetu mo. 30 Imi bua me ulumi lekweIrekwa esi bokalaru peneka. 31 Bei merehoko rilami yake le Alla laleIje noa imi lesibei manu klingklanaru.”

Asomi kena naku Yesuse yake10:32-33(Luk. 12:8-9)

32 “Sire pine ibeteke me tamata bokalabe ile Auku maka lulu, hoko Au beteke eteAmaKu ndete surgare be ile mere Aukumaka lulu lekwe. 33Po sepo sire pine inakume tamata bokala oasi be ile Auku makalulu mo, hoko Au lekwe naku ete Amakundete surgare be ile mere Au maka lulumo.”

Lulu Yesuse mire mo10:34-39(Luk. 12:51-53, 14:26-27)

34 Eleki Yesuse Ibeteke suike loko Enimaka luluaru be, “Imi noake be Au luakelomei nusare kena ono tamata esi ruemisekai lomai yake. Au luake kena ono tamataesi nasuke lomai. 35 Le Au luake kenaono kwete mokwai rare kai amai, kwetebina irare kai inai kai binbelu irare kai inai

† 10:16 Tamata Yahudiaru esi noake dombare binatane maune, serigalare ktolone, niakwe eraka mise kai abune esilaleije mise

Matiuse 10:36 15 Matiuse 11:17tamoli. 36 Hoko tamata me luma laleijeruasi, esi musu kai lomai.

37 Sepo sire pine laleije noa inai piseamai lesi beiKu hoko ile mere ilulu Auresaisa mo. Kai sire pine laleije noa eninanae bina pise mokwai lesi beiKu, ilemere lekwe ilulu aure saisa mo. 38 Sirepine isuka lulu au kena supu teta pise supubunu kena ai tutini mo kena lulu Au, hokoilulu Aure saisa mo. 39 Sire pine isuka luluAlla mo leke mata yake, hoko ilulu Auresaisa mo. Po sepo sire pine imata le iluluAlla kai lepa SouMisete bei Alla ete tamatamakete, hoko namake irue kai Alla.”

Alla Iriluke misete ete tamata rebe itapatamata maka hlaleke lokoIje

10:40-11:1(Mrk. 9:41)

40 “Sepo sire pine isuka imi rue kainihoko mere isuka Au rue kaini neka, kaisire pine isuka Au rue kaini hoko mereisuka Alla rebe Iulake Au lomei nusa meijeIrue kaine neka. 41Tamata rebe isuka nabiirue me eni lumare le ile nabi rebe ilepaeAlla Eni lepataru, hoko namakeAlla Irilukemisete etei saka Iriluke ete nabiaru neka.Kai sire pine isuka tamata rebe lulu AllaEni sukare hoko Alla Iriluke misete eteisaka Alla Iriluke misete ete tamata rebelulu Alla Eni sukare. 42Kai sire pine irilukemasike kwele ndinane oba toini ete saekuesa bei tamata meiju le sie meiju Aukumaka lulu, hoko Au beteke ete imi be,‘Namake isupu misete bei Alla sa.’ ”

111 Yesuse Iahnau Eni maka lulua butu

esa lesini luaru pela, eleki esi keu. YoYesuse Ikeu me hena teanaru kena Iate-tuke tamata Yahudiaru kai Ilepae SouMis-ete bei Alla.

Yesuse Iisike Yohanese maka baptise enimakerike

11:2-15(Luk. 7:18-35)

2 Kena Yohanese maka baptise ime builaleije tamata esi alenake Maka HlamateIono tanda heranaru, 3 hoko iulake enikwetela sie ilaru esi keu tneu Yesuse be,“Ale mere Maka hlamate rebe kena ak-menare Alla Italuke be tatike pine Iluake,pibe ami namake tamata makete salo?”

4 Yesuse Iombe, “Imi leu beteke saisarebe imi lene au atetukele kai imi selu

tanda herana rebe au onore etei be:5 tamata rebe esi luake loko Aure, esi selumore Au onosi selu, tamata sisate Au onosikeu, tamata rebe usai kai tinaiju pulueleAu onosi mise, tamata popole Au onosilene, tamatamatale Au onosi kwana suike,kai Au lepae Sou Misete ete tamata susa-taru. 6Kai beteke etei be sire ihlaleke lokoAu rame, Alla Iono laleije ndina.”

7 Kena Yohanese eni maka luluaru esikeu peneka, Yesuse Ilepae Yohanese etetamata bokala meru be, “Imi keu lokoYohanese ndete otoi nsekile kena saisa?Kena imi selu balate elisuke melate lorilopaije o? 8 Imi keu kena selu saisa? Imikeu kena selu tamata rebe ialike pakianemisete? Tamata rebe ialike pakianemiseteirue me Kamale eni luma. 9 Imi keurekena selu nabi. Tinai Au beteke ete imibe Yohanese ilesi bei nabi. 10 Bei ak-mena sa Alla Eni lepate rebe lekire ebetekeYohanese eni makerike elere:

‘Lene, ile meije rebe Au ulakeni.Au ulakeni akmena bei Ale, leke

iaknekae lalane eteMu.*’ ”11 Eleki Yesuse Ibeteke be, “Yohanese

iaknekae lalanemeru kai Au beteke ete imibe, ‘Bei pusue tamata mei nusa meije saeiela lesi bei Yohanese maka baptise mo, pokena Alla Ipletae ite tamatamasike tamatatone po iela lesi Yohanese.’ 12 Bei kenaYohanese maka baptise ilepa loko AllaIpletae tamatare eti roma meije, tamataneunaru esi atula leke tamata esi lulu lokoAlla Eni pletaru yake. 13 Le kena Yohaneseiluake mosare, yelu rebe uono kena petumeije lekilu akmena kena Alla Eni lepatarebe nabi Musa ilekilu kai pusue nabiaruesi hnaunaru peneka. 14 Kai sepo imilene loko saisa rebe Musa kai nabiaru esilekiule, hoko imi rekwa be Yohanese merenabi Elia rebe bei akmena sa, nabiaru esibeteke peneka be tatike pine iluake. 15 Imilene mimise leke imi nati Auku lepatameiju!”

Tamata Yahudiaru esi lene hnauna kenaAlla Ipletae tamatare mo

11:16-1916 Eleki Yesuse Ibeteke be, “Tamata ne-

une rebai meije Au umpamaesi saka saisa?Esi saka kwete tone rebe esi rueme pasare.Esi koti loko esi ebearu be, 17 ‘Amimenanielagu lale ndinate ete imi po imi mala mo,ami menanie lagu malerene ete imi po

* 11:10 Mal. 3:1

Matiuse 11:18 16 Matiuse 12:8

imi rani mo.’ 18 Sakesa neka, Yohaneseiluake iatetuke imi, rebai sesi itahane tiasenete kai kinu anggure mo po imi leneloko iatetuke mo. Imi beteke be, ‘Ro tiareekbasaeni.’ 19 Eleki Au Tamata Eni NanareAu luake atetuke imi, Au kane kai Au kinulupe tamata esi kane kai kinure neka poimi suka Au mo, kai imi beteke be, ‘Ilemere tamata ndasine, nselite, kai Iono ebekai tamatamaka kotie pajakaru kai tamatadosaru.’

Po Alla Eni misete rebe Au kai Yohaneseluama atetukele ete imire, selu esi hasilekena tamata rebe esi ono lulure esi atate.”

Alla Ileuke sala ete tamata rebe esi hlekebei esi dosaru more

11:20-24(Luk. 10:13-15)

20Eleki Yesuse Ilepa ktili loko tamatamekota rebe Iono tanda herana bokala eteisepo esi hleke bei esi dosarumore. 21 Ibetekebe, “Tatike pine Alla Ihukume tamata kotaKorasime kai kota Betsaida le esi hleke beiesi dosaru more. Le sepo tanda heranabokala rebe Au onolu eteise, Au onoe etetamata Yahudi mo ndi kota Tiruse kai kotaSidone hoko tamata ete meru esi naku kaihleke bei ono dosa takwali peneka kai esialike pakiane tiae rebe aseluke be kaplalesititinaije. 22 Po imi lene mimise, Au betekeete imi be, kena Alla Iteu pakala ete itetamatare, esi supu hukumane ela lesi beitamata Tiruse kai Sidone. Le esi selu tandaherane po esi hleke bei esi dosaru mo.23Kai tamata kota Kapernaume Alla Ionosirue tehaikeNi kena Ipletae tamatare mopo esi supu poie kena otoi susate titinai,le esi suka hleke bei esi dosaru mo. Sepotanda herana rebe Au onoe eteise pinekena akmenare onoe ete tamata neunamekota Sodome peneka hoko kota mere erueeti romameije sa le esi hleke bei esi dosarutitinai. 24 Po imi nete! Kena Alla Iteupakala ete tamatare, esi hukumane ela lesibei akmena tamata neunamekota Sodomele esi selu tanda herana po esi hleke bei esidosaru mo.”

Yesuse Itapa ite kena rue mise kai Alla11:25-30(Luk. 10:21-22)

25 Kena mere Yesuse Ikotie loko Alla be,“Ama, Maka Kbasa lanite kai tapele. Aukotie trima kasi eteMu, le Aono tamatarebe esi noake be esi rekware esi nati Aple-tae tamatare mo po Aono tamata rebe esi

noake be esi pakuna mo esi natie. 26Mere,Amu sukare. Hoko AmaKu, Au isikeMu.”

27 Eleki Yesuse Ibeteke be, “AmaKu Ir-iluke Eni kbasare ete Au kai Iono Au rekwamise. Tamata sae irekwa Au, Alla Eninanae mo batuke AmaKu ruaI. Kai tamatasae irekwaAmaKumo batuke Au ruaKu kaisie rebe Au beteke AmaKu eteise.

28 Imi rebe blake nanami blulu le Yahu-diaru esi agamare esi blulute boka hoko lu-ake lokoKu kai Au ono lalemi mise. 29 Leneloko Auku pletare kai atetuke Alla Enisukare bei Au. Le Au ono imi susa mokai kwakwae Au mo, hoko lalemi ndene.30 Auku pleta ete imire eono imi supumisete kai saisa rebe Au ono imi kerireemiri.”

12Yesuse Ikbasa kena beteke be ono saisa

neka kena Yahudiaru esi petu pleije12:1-8(Mrk. 2:23-28; Luk. 6:1-5)

1 Kena petu sae me tamata Yahudiaruesi petu plei, Yesuse kai Eni maka luluaruesi keue lalane me ndinu gandume laleije.Eleki Eni maka luluaru esi ulu gandumeunui kena esi kanele le tiasi sene peneka.2Kena tamata Parisiaru esi selumere hokoesi beteke loko Yesuse be, “Aselu mimise!Amu maka luluaru esi ono sala kena itekiagamare esi atate peneka. Le atate ebetekebe, ‘Kena iteki petu pleije, imi kerike sa-saisa yake.’ Po esi ulu gandume peneka.”

3 Yesuse Iombe, “Imi baise Alla Enilepate rebe lekire pene moyo? Ebetekebe, ‘Kena akmenare kamale Dauta kai enitamata maka luluaru tiasi senere esi onosaisare? 4Dauta ikusu me Alla Eni Lumareirana roti rebe lake be kanemo le rotimererilukele ete Allare, pine esi kanele. Le luluatete, piasare rebe kane roti mere batukeimamaru.’ 5 Kai imi baise Tuhane Eni lep-ate rebe Musa ilekire pene moyo? Ebetekebe, ‘Masike pela petu pleije imamaru esiono yelu kena Alla Eni lepata meru meTuhane Eni Lumare, po tamata esi noakemere sala mo.’ 6 Au beteke ete imi be, ‘Etemeije Ile sae me Eni kbasare ela lesi beiTuhane Eni Lumare.’ 7 Alla Ibeteke be, ‘Ausukare imi oki lomai, mere mise lesi beiimi riluke korbane ete Allare.’ Sepo iminati Eni lepatarumimise hoko tamata rebeiono sala more imi hukumeni mo. 8 LeAu, Tamata Eni Nanae, Au kbasa kena Au

Matiuse 12:9 17 Matiuse 12:32

beteke be imi ono saisa kena petu pleijelekwe.”

Yesuse Iono ile sae eni bala lei mataleemise

12:09-15a(Mrk. 3:1-6; Luk. 6:6-11)

9Eleki Yesuse Ikeu beimere kai IkusumeYahudiaru esi luma ibada sae me. 10 Etemere ile sae me eni bala leini emata.Eleki sie ilaru esi tneu Yesuse be, “Onotamata imise kena tamata Yahudiaru esipetu pleije yele pibe mo?” Esi tneu elemere leke esi nikwa Eni nsalale. 11 PoYesuse Iralakesi be, “Sepo sae bei imiameru eni domba inai sae etetu kena likelekena tamata Yahudiaru esi petu plei hokoiono kena ikerikele kai isiriele bei likelepibe mo?

12 Le tamatare ipentine lesi bei dom-bare. Ele mere hoko ono tamata imisekena tamata Yahudiaru esi petu pleijemula mo.” 13 Eleki Yesuse Ibeteke lokotamata bala lei matale mere be, “Antoliebalamu lomei.” Eleki iantolie balaije, hokobalaije mise saka balai leini saere sosoli.14 Po kena tamata Parisiaru esi siri beiluma ibadare, esi lepa lupu kena bunuYesuse. 15 Po Yesuse Irekwa laleisu elekiIkeu bei otoi mere.

Alla Ibitike Yesuse kena Eni Makerike12:15b-21

Eleki tamata bokala esi keu luluI, kaiIono tamata makerakaru esi mise pususi.16 Ilakesi leke esi alenake saisa rebe Ionolumeru ete tamata maketa yake. 17 Ilakesimere lekeAlla Eni lepate rebe akmenanabiYesaya ilekiule uonore mere peneka. NabiYesaya ileki elere:

18 “Ile meije Auku Tamata Makerikerebe Au bitikeNi.

Rebe Au okiNi titinai kai Iono laleKundina titinai. Auku Rore IkbasaeNileke Ibeteke hukume ete pusuetamata mei nusare.

19 Irare kai tamatamaketemo, Ibiuwemo,

Ilepa me lalanaru mo leke tamata esiisikeNi.*

20Tamata rebe esi ktili mo kai tamatarebe esi hlaleke ktili more Ionolokosi mamau,

leke lalesi kena hlaleke mere sirikebeisi yake.

Iatula titinai leke tamata esi hlalekehlamate rebe Au ono eteise romapetu rebe Alla Iteu pakala etepusue tamata mei nusare.

21 Kai pusue tamata mei nusarehlaleke lokoI.”

Yesuse Ibei Alla hoko Iktili lesi bei Belse-bule, ro tiaru esi elake

12:22-32(Mrk. 3:20-30; Luk. 11:14-23)

22 Eleki kena petu mere tamata ilaru esikeri tamata sae me ro tiare ekbasaeni lokoYesuse. Ro tiare eono tamata mere iselumo kai imou. Eleki Yesuse Ionoi mise hokoisupu selu kai ilepa. 23Kena tamata bokalaesi selu mere hkutukesi kai esi beteke be,“Ile meije kamale Dauta Eni Anubu piseo?”

24 Po kena Tamata Parisiaru esi lenetamata esi beteke ele mere, esi beteke be,“Belsebule, ro tiaru esi elakemere ekbasaeYesuse leke Iktili kena Isirie ro tiare beitamata mere.”

25 Po Yesuse Irekwa lalesi hoko Ibetekelokosi be, “Negara elara lua hoko negaramere atia neka. Kai kota esa pise lumatoini rare kai lomai hoko kota pise lumatoini mere atia neka. 26 Sakesa neka, rotiaru esi elake ekbasae Au mo kena Ausirie ro tiare. Le sepo ro tiaru esi elakeeriluke kbasa ete ro tiae sae kena sirie rotiae makete hoko esi kbasare ktili mon-eka. 27Hoko sepo imi beteka be Belsebuleekbasae Au sirie ro tiare hoko imi makaluluaru esi sirie ro tiare kena kbasa merelekwe. Ele mere hoko ruasi pine esi tilukebe imi beteke mere tinai mo. 28 Po AllaEni Rore Ibasae Au sirie ro tiare, hoko imirekwa be mere tanda kena Alla Ipletae imitamatare, menai peneka.

29 Pise umpama, tamata sae ikusu ndeame tamata ktiline eni luma hoko suke loimina pine ndea yelu bei luma mere sa.

30 Sire pine iono lulu Au mo hoko ilelieAu. Kai sire pine itapa Au mo hoko ia-tia Auku makerike. 31 Bei mere hoko Aubeteke ete imi be: sepo sire iono dosa kaiilepae tiae lokoAlla, isupu ampune bei Allasa, po sepo ilepa tiae loko Ro Misete hokoisupu ampune bei Alla moneka. 32 Sirepine ilepa lelie Au, Tamata Eni Nanae hokoisupu ampune bei Alla sa, po sepo ilepatiae loko Ro Misete hoko kena meije kai

* 12:19 Yes. 42:1-4

Matiuse 12:33 18 Matiuse 13:3kena rebaimakete lekwe isupu ampunebeiAlla moneka.”

Ite rekwa aije emisere bei esi buaije12:33-37(Luk. 6:43-45)

33 “Sepo ai aini sae pine imi beteke beemise hoko esi buaije emise lekwe po sepoai aini sae pine imi beteke be emise mohoko esi buaije lekwe emise mo. Le aijemise pisemisemore, rekwae bei esi buaije.34 Imi tamata neunameru saka nanate, imisupu lepae lepate misete mo. Le saisa rebeimi lepaelemere esiri bei lalemi. 35Tamatamisete ilepae yelu miseta bei eni lale mis-ete. Eleyo tamata tiae ilepae yelu tiae beieni lale tiare.

36 Hoko lene mimise! Kena Alla Iteupakala ete tamatare, papelake tamata rebeeni lepate eono tamata makete laleije kerapende suke ibetekele ete Alla sa be le mulapine ilepa ele mere. 37 Le bei amu lepatepine rekwa be ankena kai rekwa be asupuhukume.”

Tamata Parisiaru esi kotie Yesuse Ionotanda herane

12:38-42(Mrk. 8:11-12; Luk. 11:29-32)

38Eleki Kuru Torataru kai tamata Parisiasie ilaru esi beteke lokoYesuse be, “Ntuanekuru, ami suka selu Aono tanda herane.”

39 Eleki Yesuse Ibeteke be, “Imi tamatarebai meije imi neu titinai kai hlalekeloko Alla mo. Imi kotie Au ono tandaherano? Au ono sae kena meije mo. Potatike pine imi selu tanda herane sakaakmena Alla Iono tanda herane kena nabiYunuse neka. 40 Nabi Yunuse irue petuatelu, pita kai kpetu kena iane elake esitibuini laleije.† Sakesa kai Tamata EniNanare neka, Irue mpe liane benaije petuatelu, pita kai kpetu. 41 Namake kena peturebe Alla Iteu pakala ete tamatare, tamataNiniwe rebe akmena esi mata pende esikwana suike sakesa kai imi tamata rebaimeije kai esi tutuke imi le imi nsalalaru.Le kena akmena esi supu ahnau bei nabiYunuse esi naku kai hleke bei ono dosapeneka. Au beteke ete imi be masike Aukukbasare lesi bei nabi Yunuse po au lepaeAlla Eni lepataru ete imire, imi naku kaihleke bei imi dosaru mo. 42 Kena petuAlla Iteu pakala ete imi tamatare, kamalebina bei negara Seba ikwana suike, itutukeimi tamata rebai meije le imi nsalalaru,

le kamale bina meije akmenare iluake beinusa lauke titinai kena ilene kamale Sa-lomo iatetuke irekwa titinaije. Au betekeete imi be, imi lene mimise, ete meije Ilesaeme Eni kbasare lesi bei kamale Salomo,po imi pusumi lene lokoI mo.”

Ro tiare esiri bei tamata sae me kai ekususuike kenai leneka

12:43-45(Luk. 11:24-26)

43 Yesuse Ilepa rame be, “Sepo kena rotiare esiri bei tamata sae, hoko ro tiaemere ekeu lilalime otoi nsekile kenanikwaotoi kena erue, po esupu sae mo. 44 Hokoebeteke be au leu suike loko auku lumarebe au keu bei pende. Kena eleu meluma mere, selue malene, hlaie ndita kaiandulikele mise. 45 Eleki ekeu kai ekeriro tiae itua rebe uneu lesi beije, ukbasaetamata mere eleki urue ete mere. Hokotamata mere isupu tiae lesi bei akmenareleneka. Mere eono ete imi tamata neunarebai meije lekwe sepo imi naku kai hlekebei ono dosare mo.”

Yesuse Eni luma toini12:46-50(Mrk. 3:31-35; Luk. 8:19-21)

46 Kena Yesuse Ilepa kai tamata bokalame lumare sa, inaI kai kwaliNi muliaru esiluake esi kele mpai muli kai esi atula kenatetueNi. 47Eleki ile saeme ibeteke lokoI be,“InaMu kai kwaliMumuliaru esimpaimuliesi suka tetueMu.”

48 Po Yesuse Ibeteke loko ile mere be,“Arekwa be inaKu kena sire? Kai kwaliKukena siasi? Tamata makete lekwe inaKukai kwaliKue neka.” 49 Eleki Itiluke Enimaka luluaru kai Ibeteke be, “Meije inaKukai kwaliKusi! 50 Le sire pine iono luluAmaKu ndete surgare Eni pletare, hokoile mere pine kwaliKu pise betaKu piseinaKu.”

13Umpama kena tamata makamulae bibite13:1-9(Mrk. 4:1-9; Luk. 8:4-8)

1 Kena petu mere neka Yesuse Ikeu beiluma mere lorau tlakare eleki Irue metlaka leine. 2 Eleki tamata boka titinai esiluake kai esi keholi Yesuse, hoko Irue kenasoa buini ndau tlakare yo tamata meru esikele nda laiuluije. 3 Eleki Yesuse Iatetukeyelu bokala etesi kena umpama be:

† 12:40 Yun. 1:17

Matiuse 13:4 19 Matiuse 13:27“Kena petu sae me maka andinu imu-

lae bibite. 4 Kena imulae bibitaru, bibitaleini utetu kena lalane. Eleki manuandete teture uluake, ukane pusue bibitame lalane. 5 Bibita leini utetu kena otoirebe batu bokala hoko tapele ela mo. Elekibibita meru kusu nunu le tapele ete mereela more pe. 6 Po kena lemataije sare,bibita kwawi meru unseki kai umata le esilamuite ekusunanumo. 7Bibita leini utetukena ai lulia uwei. Eleki ai luluia meruukaplete bibita kwawimeru eti umata. 8Pobibita leini utetu kena tapele nkopane.Hoko esi hasile bokala; rebai utune piserebai butu ne pise rebai butu telu bei bibitarebe mulaule.”

9 Yesuse Ialenake mere pela elekiIbeteke lokosi be, “Imi lene mimise lekeimi nati Auku lepata meiju!”

Yesuse Iahnau kena umpama le mula?13:10-17(Mrk. 4:10-12; Luk. 8:9-10)

10 Eleki Eni maka luluaru esi tehaikeNikai esi tneuI be, “Lemula pine Aalena etesikena umpamare?”

11 Yesuse Iralakesi be, “Le Alla Irilukemisete ete imi peneka leke imi rekwa beIpletae imi tamatare eleka, po sie maketeIriluke misete etesi mo. 12 Sire pine inatilepate bei Alla toto, tatike pine inati bokalesi. Po sire pine isuka nati lepate beiAlla mo, hoko tatike pine inete loko lepatesasaisa moneka. 13Bei mere hoko Au alenakena umpama etesi, le masike esi selulupo esi ono saka esi selulu mo, masike esilenelu po esi ono saka esi lenelu mo kai esinatilu mo. 14 Ele mere Alla Eni lepata rebeakmenare nabi Yesaya ilekire eono tinai.Alla Ilepa elere:

‘Tamata esi lene rame po esi nati mo,esi selu rame po esi rekwa saisa rebe

esi selure mo.*15 Le tamata meru lalesi rekwa mon-

eka, tlinaisu popola peneka, kaimataisu matapola peneka.

Eono ele mere leke mataisu selu mo,tlinaisu lene mo kai laleisu nati mokai esi hlaleke loko Au suike mo,leke Au onosi hlamate yake.’ ”

16Eleki Yesuse Ilepa rame loko Eni makaluluaru be, “Po Imi supu misete bei Alla leimi selu kai imi lene. 17 Imi nete mimise!Nabia bokala kai tamata bokala rebe esi

lulu Allare esi suka selu saisa rebe imiselulu meiju po esi supu selulu mo. Kai esisuka lene saisa rebe imi lenelumeiju po esileneu mo.”

Yesuse Ibeteke Eni hnaune kena umpa-mare esi natire

13:18-23(Mrk. 4:13-20; Luk. 8:11-15)

18 Eleki Yesuse Ibeteke lokosi leneka be,“Imi lene umpama kena tamata maka mu-lae bibite esi natire. 19 Bibita rebe utetukena lalane,meru saka tamata esi lene AllaEni lepate po esi nati mo hoko takwali molepata rebe lepaelu eteise ro tiare eonoesi nete lokolu moneka. 20 Bibita rebeutetu kena otoi rebe batu bokala hokotapele ela more, mere saka tamata esilene Alla Eni lepate kai esi hnouke melaleisu sosoli kena lale ndinate. 21 Bibitekwawi meru esi lamuite kusu nanu lopemo, hoko unseki nunu, mere saka tamataesi lene Alla Eni lepate po dasare sae mohoko erue kena laleisu takwali mo. Hokokena esi supu susate le esi hlaleke lokoAure hoko esi hleke Alla Eni lepate, kaiesi naya. 22 Bibita rebe utetu kena ai luliauweije, natire tamata rebe esi lene Alla Enilepataru po esi nete loko taneia mei nusameije. Esi hidupe ele mere epele Alla Enilepataru hoko esi hasile sae mo. 23 Bibitarebe utetu kena tapele nkopane,mere sakatamata esi lene kai esi lulu Alla Eni lepatameru kena misete. Hoko tamata merusaka bibitaru ukusu pine uela mise hokoesi hasila bokala; rebai utune pise rebaibutu ne pise rebai butu telu bei bibita rebemulaule.”

Umpama kena palate kai gandume13:24-30

24 Yesuse Ialena kena umpama sae melekwe ete tamata bokala meru be, “AllaIpletae tamatare saka umpama meije:Tamata maka andinu imulae gandume,bibite misete me eni ndinure.† 25Po kpetusae me kena pusue tamataru esi ntulupeneka, tamata rebe isukai more iluakeimulae palata labui selake gandume mereeleki ikeu. 26 Eleki kena gandumaru ukusukai uono kena esi tukuna nere, kena merepine palataru renae. 27Maka andinu mereeni tamata makerikaru esi selu palataru

* 13:14 Yes. 6:9-10 † 13:24 Ndinure nusameije. Bibita rebemisetaru, mere tamata rebe esi lulu Alla Eni pletarekai palataru, mere tamata rebe esi lulu ro tiare esi elake eni pletare.

Matiuse 13:28 20 Matiuse 13:49ukusu sakesa kai gandumaru hoko esi lu-ake lokoi kai esi beteke be, ‘Ntuane, aulakeamimulae bibita rebemiseta kenandinureyo palataru ukusu me ndinure bei etia?’28Ntuane mere iombe, ‘Mere tamata rebelaleije tiake aure imulaelu.’ Eleki esi betekelokoi be, ‘Ntuane, asuka kena ami keubori palataru o?’ 29 Po iombe, ‘Yake, lekena imi bori palataru, imi bori kai gandu-maru. 30 Sebeie lualu kusu sakesa eti romapetu kena ulule. Kena petu mere tatikepine au beteke ete tamata maka uluarube: Lupuke palataru akmena kai lo totoinieleki tutuelu. Eleki lupuke gandumaru kaihnoukelu kena auku luma teture.’ ”

Tamata rebe esi hlaleke loko Allare esitapa boka kai ktili saka sasawi inaije ekusu elakai ragire esake tarigure

13:31-35(Mrk. 4:30-34; Luk. 13:18-21)

31 Yesuse Ialena umpama makete etesilekwe be, “Alla Ipletae imi tamatare esikeadane saka sasawi inaije. Tamata makaandinu irana sasawi inai eleki imulaele meeni ndinure. 32 Bibite mere tone lakwaiesa bei bibita maketaru, po kena ekusukai eelare, eela lesi bei utane loini make-taru. Eono aini lolete, hoko manuarulomei uono alai kena esi sanaiju.”

33 Kai Ialenake umpama sae meije etesilekwe be, “Alla Ipletae imi tamatare esikeadane saka ragi. Bina sae irana ragiteputi eleki itoha kai tarigu kiloa butu luaeti eono tarigure sa.

34 Pusue meru Yesuse Iatetuke etetamata bokalameru kena umpama. 35Lekepusue eono lulu Alla Eni lepate rebeakmena Eni nabire ibeteke be:

“Kena Au lepa kaise Au pakeumpama.

Au beteke yelu rebe bei kena nusareetola menai eti meije sae irekwamore.”‡

Yesuse Ibeteke umpama gandume kaipalate esi natire

13:36-4336 Eleki Yesuse Ikeu bei tamata bokala

meru Ileu lora Eni luma. Eleki Eni makaluluaru esi luake lokoI kai esi beteke lokoIbe, “Ama, Abeteke umpama palate kai gan-dume esi natire ete ami mina.”

37 Eleki Iralakesi be, “Tamata rebe im-ulae bibita miseta meru Au, Tamata Eni

Nanae; 38 ndinure nusa meije. Bibita mis-eta meru tamata rebe esi lulu Alla Enipletare kai palata meru tamata rebe esilulu ro tiaru esi elake esi pletare. 39Tamatarebe laleije tiake tamata maka andinumere, eleki imulae palataru selake gandu-maru, mere ro tiaru esi elake. Petu kenaulure mere petu kena Alla Iteu pakala etetamatare, kai tamata maka uluaru meremalekataru.

40 Kai palata meru lupukelu kai tutuelukena auwere sakesa kai Alla Iteu pakala etetamatare neka. 41 Kena mere Au TamataEni NanareAuulakeAukumalekataru lokoAuku otoi maka pletare leke esi lupukepusue tamata rebe esi ono tamata maketeesi ono dosare kai pusue tamata rebe esiono neune. 42 Eleki Auku malekataru esipoiesi kena auwe elake titinai, etemere esirani kai esi supu susate ela titinai. 43Kenamere tamata rebe esi lulu Alla Eni pletaruselusi hita saka lematai, kena esi rue meAlla Eni otoi maka pletare. Imi lene lokoAuku lapataru mimise!”

Umpama kena tanei belini ela titinai13:44-46

44 Eleki Yesuse ialenake umpamamakete lekwe be, “Alla Ipletae imitamatare esi keadane saka tanei rebe esibeline ela titinai, rebe tamata ibunikelempe tapale lebui me ndinu. Eleki tamatasae itetuele, eleki ikaliele nanu lesi leneka.Eleki laleije ndina titinai hoko ikeu abeliepusue eni taneiaru eleki isabe ndinumere.

45 Kai Alla Ipletae imi tamatare umpa-mae saka tamata maka abeli rebe inikwamutiara misete lakwai esa. 46 Eleki kenaitetue mutiara rebe misete lakwai esamere, ikeu abelie pusue eni taneiaru elekiisabe mutaiara mere.”

Umpama kena uete13:47-50

47Eleki Yesuse Ibeteke loko Eni maka lu-luaru lekwe be, “Alla Ipletae imi tamatareesi keadane lupe keadane kena poie uetendau meite neka, eleki ekerike iane ooanibokala. 48 Eleki kena uete mere penupeneka, tamata esi neha uete mere loralaiului, eleki esi rue esi lupuke iane rebemisete kai esi kute kena sokate yo ianetiare esi poiele. 49 Sakesa neka kena Allaiteu pakala ete tamatare, malekataru esikeu pusue nusa meije eleki esi tebi tamataneunaru bei tamata rebe esi lulu rebe Alla

‡ 13:35 Isi. 78:2

Matiuse 13:50 21 Matiuse 14:19Isukare. 50 Eleki esi poie tamata neunarukena auwe rebe ela titinai, ete mere esirani kai esi supu susate ela titinai.”

Kuru rebe ilene loko Alla Eni pletareirekwa kena atetuke hnauna takwaline kaibeluke

13:51-5251Eleki Yesue Itneu Enimaka luluaru be,

“Imi nati pusue umpama rebe Au betekeluete imire pibe mo?” Eleki esi ombe, “YeleNtuane, ami nati.”

52Yesuse Ibeteke lokosi be, “Papela kuruTorate rebe ilene loko Alla Eni pletare,irekwa kai iktili kena atetuke hnauna rebetakwaline kai beluke. Mere lupe lumaupuije isirie eni tanei lakwaline kai belukebei otoi kena hnoukelu leke ipakelu.”

Tamata me Yesuse Eni hena esi suka lenelokoI mo

13:53-58(Mrk. 6:1-6; Luk. 4:16-30)

53 Kena Yesuse Ialenake umpama merupela peneka, eleki Ikeu bei otoi mere.54 Eleki kena Iluake me Eni hena Nasarete,Iatetuke tamata ete meru me esi lumaibadare. Kena esi lene Yesuse Iatetukehoko esi herane titinai kai esi beteke lokolomai be, “Tamata meije Isupu Eni makarekwameije bei etia? Kai Isupu kbasa kenaono tanda herane bei etia? 55 Ile Meijetukane makerike aije eni nanare pi moyo?Meije Maria eni nanare pi moyo? KaikwaliNisi kena Yakobuse, Yusupe, Simonekai Yudase pi moyo? 56 Kai betaIsi rueetere meije pi moyo? Hoko Irekwa pusuehnauna meiju bei etia?”

57 Hoko esi suka lene lokoI moneka.Eleki Ibeteke lokosi be, “Piasare nabi isupuholmate bei tamata etika-etika neka pomeeni hena kai eni luma toine isupu holmatemo.” 58 Tamata me Eni henare esi sukahlaleke loko Yesuse mo hoko Iono tandaherana boka ete mere mo.

14Herodese iulake tete Yohanese maka bap-

tise ulu buaije14:1-12(Mrk. 6:14-29; Luk. 9:7-9)

1-12 Kena akmena kamale Herodese ikaisaui Herodiase, kwalini Pelipuse eni bina.Hoko Yohanese maka baptise ibeteke lokoHerodese be, “Amise mo le Tuhane Enilepate rebe Musa ilekire ebeteke be akaisaumu yake le kwalimu imata mosa.” Eleki

Herodese isuka bunu Yohanese po rilai letamata makete, le esi beteke be Yohanesenabi. Eleki Herodese iulake tamata leke esikerike Yohanese, loi kai kusueni kena bui.

Eleki kena Herodese eni pesta kena peturueleije hoko Herodiase eni nanae binareimala me tamata oasi kai iono Herodeselaleije ndina titinai. Herodese ila kaiibeteke loko kwete binamere be, “Kuanae,akotie saisa neka au rilukele etemu.”

Inai ibeteke kenai leke ikotie Yohaneseulu buaije. Eleki kwete bina mere ibetekebe, “Au kotie Yohanese maka baptise ulubuaije kena bake inai kena meije neka.”

Herodese laleije kera titinai po ila meeni tamuaru oasi peneka, hoko iono lulukwete binare ikotire. Iulake tamata esikeu me bui leke tete Yohanese ulu buaije.Eleki esi keri Yohanese ulu buaije kenabake inai, esi rilukele ete kwete binareeleki irilukele ete inai. Kena Yohanese enimaka luluaru esi lene be imata peneka,esi luake kena rana nanakwalaije leke esihnoukeni. Eleki esi keu beteke ete Yesuse.Eleki takwali mina pine kamale Herodeseilene esi aleneke Yesuse hoko ibeteke be,“Ile Yohanese rebe au ulake tamata kenatete ulu buaije, ikwana suike bei matalepeneka hoko isupu kbasa kena ono tandaherane.”

Yesuse Iala tamata usata lima lesi kenaroti buai lima kai iana inai lua

14:13-21(Mrk. 6:30-44; Luk. 9:10-17; Yoh. 6:1-14)

13Kena Yesuse Ilene be Yohanese Imatapeneka, eleki Isuka keu bei otoi mere. Isasoa buini loko otoi rebe tamata esi ruekena more leke ruaI ete mere. Po tamatabokala esi rekwa hoko esi keu lokoI bei esikotaru loko nda kmalane. 14 Kena YesuseItati kena soa buine Iselu tamata bokalaete mere. Eleki laleIje noasi hoko Ionotamata makeraka bei sie meru esi mise.

15 Eleki kena kmau peneka Eni makaluluaru esi lomei tehaikeNi kai esi betekelokoI be, “Yesuse, meije ite kena otoi ma-lene kai mei kmau peneka, hoko Aulaketamatameru esi keume hena teanaru lekeesi sabe manane.”

16PoYesuse Ibeteke lokosi be, “Ulake esikeu yake. Imi riluke manane etesi.”

17 Esi ralakeNi be, “Batuke amiki rotibuai lima kai iana inai lua.”

18 Yesuse Iombe, “Keri lomei lokoKu.”19 Eleki Iulake tamata bokala meru esi rue

Matiuse 14:20 22 Matiuse 15:11kena melate. Eleki Irana roti buai limameru kai iane inai lua meru, eleki Ilimeselolete lanite kai Ikotie trima kasi ete Alla,pine Ibire rotiaru. Eleki Irilukelu ete Enimaka luluaru leke esi larakelu ete tamatabokala meru. 20 Pususi kane eti esi pila.Eleki Eni maka luluaru esi lupuke rotilesinaru kena sokata butu esa lesini luapenu. 21 Tamata rebe esi kanere mokwaiusata lima, some bina kai kwetela mo.

Yesuse Ikeu ndete kwele babai14:22-33(Mrk. 6:45-52; Yoh. 6:16-21)

22 Eleki Yesuse Iulake Eni maka luluaruesi sa kena soa buini leke esi sabu tlakareakmena beiNi, kai Iulake tamata bokalameru esi leu. 23 Kena tamata meru esi leupeneka, eleki Ikeu lolete ulate bubui kenakotie loko Alla. Kena kmau peneka ruaimeulate bubuije sa. 24 Kena mere Eni makaluluaru esi sai kena soa buini roma tlakatlai peneka po esi ktili moneka le sanutektili bei me oasi.

25 Eleki kpeture kasuke olasa telu piseata, Yesuse Iluake lokosi. Ikeu ndete kwelebabai. 26 Eleki kena Eni maka luluaru esiseluI keu ndete kwele babai, hkutukesi kaiesi beteke be, “Mere nitu matale!”

27 Po Ibeteke lokosi sosoli be, “Ndene!Meije Au, rilami yake!”

28 Eleki Petruse ibeteke lokoI be,“Tuhane, sepo mere Ale hoko ulake aukeu ndete kwele babai lome lokoMu.”

29Yesuse Iombe, “Lomei.” Eleki Petruseirulu bei soa buine eleki ikeu ndete kwelebabai loko Yesuse. 30 Po kena Petruseiblake sanute ktili kuate eleki rilai, hokoimolo eleki ibiuwe be, “Tuhane, tapa aumina!”

31 Eleki Yesuse Ikerike balaije sosoli kaibeteke be, “Petruse, ahlaleke loko Au ktilimo. Le mula pine ahlaleke loko Au ktilimore?”

32 Luasi sa lolete soa buine eleki sanutendenene. 33Eleki Enimaka luluaru esi tatulokoI kai esi beteke be, “Tinai, Ale Alla EniNanae.”

Yesuse Iono tamata makeraka me otoiGenesarete esi mise

14:34-36(Mrk. 6:53-56)

34 Eleki kena esi luake me tlaka tebaije,esi tati me otoi Genesarete. 35Kena tamata

ete meru esi rekwa be tamata rebe Iluakemere Yesuse, hoko esi alenakeNi ete pusuetamata me otoi mere. Eleki esi keri tamatamakerakaru loko Yesuse. 36 Eleki esi kotiebei Yesuse leke esi kerike Eni lapu nanukeesi nuruije. Hoko pusue tamata rebe esikerike Eni lapu nanuke esi nuruije esi misebei esi makerake.

15LuluAlla Eni lepatarumise lesi bei tamata

esi atate15:1-9(Mrk. 7:1-13)

1 Eleki tamata Parisia kai kuru Toratasie telua pise ataya esi luake bei mpai kotaYerusaleme loko Yesuse. Eleki esi tneuI be,2 “Le mula pine Amu maka luluaru esi luluiteki atate more? Le esi kane esi koa balalulu iteki atate moneka.”

3 Eleki Yesuse Ibeteke lokosi be, “Kaiimi lekwe, imi lulu Alla Eni lepata rebeMusa ilekire mise mo le batuke bei imisuka lulu imi ntuana menaru esi atate.4 Le Alla Ibeteke be, ‘Holmate amamu kaiinamu.’ Kai ‘Sepo sire pine ilepa tiae lokoamai pise inai hoko isupu hukumematale.’5 Po imi atetuke be: Sepo sire pine ibetekeloko amai kai inai be, ‘Taneia rebe sukeau riluke ete imire au riluke ete Alla kenakurbane* peneka hoko saisa ete imi mon-eka.’ 6 Mere imi atetuke tamata leke esilulu Alla Eni lepata rebe Musa ilekire yake,hoko esi holmate amasi kai inasi moneka.Elemere hoko imi ntuanamenaru esi atateeono imi sobue Alla Eni lepataru. 7 Imiretamata maka ono misete lelemake! Saisarebe akmena nabi Yesaya ibetekele rebeekena imire tinai. Ibeteke be:

8 ‘Tamata meiju esi holmate Aubatuke kena esi lepataru

yo laleisu lau bei Au.†9 Esi lupuke lomai kena isike kai lene

loko Aure bei lalesi titinai mo;le esi atetuke lulu tamata eni atate

neka.’ ”Yesuse Iatetuke saisa rebe eono tamata

indopo me Alla oaI15:10-20(Mrk. 7:14-23)

10 Eleki Yesuse Ikoti tamata bokala kaiIbeteke lokosi be, 11 “Imi lene meijemimise leke imi nati! Manane rebe ekusutamata biruije eono tamata mere indopo

* 15:5 Kurbane mere yelu rebe rilukele ete Allare. † 15:8 Yes. 29:13

Matiuse 15:12 23 Matiuse 15:37mo. Po lepata tiae rebe usiri bei tamatabiruije uatia tamata mere me Alla oaI lemere bei mpe lalei.”

12 Eleki Eni maka luluaru esi lomeitehaikeNi kai esi tneuI be, “Yesuse, Amulepata minaru uono tamata Parisiarulaleisu tiare Arekwa, o?”

13 Eleki Yesuse Iralakesi kena umpamabe, “Tnanele sasaisa neka rebe AmaKundete surgare Iatnanemore namake borie.14 Puli kai tamata Parisia meru yake. Siemeru saka tamata elakamata polala. Hokosepo tamata matapolale ilalu tamata mat-apolale hoko luasi tetu kena likele.”

15 Eleki Petruse ibeteke loko Yesusebe, “Ntuane, beteke umpama minare esinatire ete ami mina.”

16 Yesuse Iralakesi be, “Imi nati Aukualena umpama minare moyo? 17 Suke iminati mimise be sasaisa neka rebe ekusutamata biruije erulu lope tibuine, elekitatike pine esiri bei nanakwalaije. 18 Polepata tiae rebe usiri bei tamata biruije,ubei mpe lalei hoko uatiai. 19 Le tamatalaleije noake yelu tiaru hoko ibunu, is-ablia, iono ntasite, indea, ibeteke rebetinai mo kena teu pakalare kai ilepae tiaeete tamata makete. 20 Pusue meru pineuatia tamata. Po koa bala lulu atate moreeatia tamata mo.”

Bina sae me tamata Yahudi mo, ihlalekektili loko Yesuse

15:21-28(Mrk. 7:24-30)

21 Eleki Yesuse Ikeu bei mere lori otoirebe tehaike kota Tiruse kai Sidone.22 Eleki bina Kanane sae tamata Yahudimo, bei otoi mere iluake kai ikloloe lokoYesuse be, “Tuhane, Dauta eni nanae,laleMu noa au noma! Kuanae binare rotiare ekbasaeni, hoko iblake kera titinai.”

23 Po Yesuse Iralakeni mo. Eleki Enimaka luluaru esi lomei tehaikeNi kai esikotie beini be, “Ntuane, ulake ikeu nomale ibiuwe mei ite mulimaru kuate.”

24 Yesuse Ibeteke loko bina mere be,“Alla Iulake Au lomei batuke loko tamataIsraelaru (Yahudi) le esi saka domba rebesirikele bei esi upuije. Tamata Yahudimore, Alla Iulake Au lokosi mo.”

25 Po bina mere ilomei tehaike Yesusekai itatu lope tapele eleki ibeteke be,“Tuhane, tapa au mina.”

26Eleki Yesuse Ilepa lokoi kena umpamabe, “Sepo rana kwetelaru esi manane elekirabakele ete asure, mere mise mo.”

27 Eleki bina mere ibeteke loko Yesusekena umpama leneka be, “Tinai Tuhane,po asure lekwe ekane esi upuije eni man-ana oai rebe utetu bei mejare lope tapeleneka.”

28 Eleki Yesuse Ibeteke lokoi be,“Matabinane, ahlaleke loko Au ktili titinai!Hoko saisa rebe asukare Au onoe etemu.”Hoko eni nanae binare imise sosoli kenamere neka.

Yesuse Iono tamata bokala esi mise15:29-31

29 Eleki Yesuse Ikeu bei otoi mere, Ikeuetlaka Galilea leini eleki isa lolete ulatebubui sae me kai irue ete mere. 30 Elekitamata bokala esi luake esi keri tamataharekutaru, tamata matapolalaru, tamatasisataru, tamata mounaru, kai tamatamakerake maketa bokala lekwe. Esi tolaetamata makeraka meru me Yesuse oaIjeeleki Iono esi mise pususi bei esi maker-akaru. 31 Kena tamata bokala ete meruesi selu tamata mounaru esi lepa, tamataharekutaru esi mise, tamata sisataru esitnipa, tamata mata polalaru esi selu, hokoesi herane titinai kai esi isike Alla rebetamata Israelaru (Yahudiaru) esi hlakelelokoIje.

Yesuse Iala tamata usata ata lesi15:32-39(Mrk. 8:1-9)

32Eleki Yesuse Ikoti Enimaka luluaru kaiIbeteke lokosi be, “Tamata bokala meiju,malerekesi le esi luluKu petua telu kena esilene Sou Misete peneka, hoko esi mananepusu peneka. Meije Au suka ono esi leu tiaseneke mo, le namake me lalane esi ktilimo.”

33Eleki Enimaka luluaru esi ralakeNi be,“Tuhane, meije ite kena otoi malene hokomanane sae kena tamata bokala meijupususi kane mo.”

34Eleki Yesuse Itneusi be, “Imi supu rotibuai ila ete mere?” Eni maka luluaru esiralakeNi be, “Buai itu. Kai iana tona inaiilaru lekwe.”

35 Eleki Yesuse ipletae tamata meru esirue mpe tapele. 36 Eleki Irana roti buaiitu meru kai ianaru, Ikotie trima kasi beiAlla lelu. Eleki Ibirelu, Irilukelu ete Enimaka luluaru kai esi larakelu ete tamatameru. 37 Tamata meru esi kane eti esi

Matiuse 15:38 24 Matiuse 16:21pila pususi. Eleki Eni maka luluaru esilupuke roti lesinu kena sokata penuta itu.38 Tamata rebe esi kane meru mokwai us-ata ata, some bina kai kwetela mo.

39 Eleki Yesuse Iulake tamata meru esileu ne. Eleki Yesuse lekwe isa soa buinilopai otoi Magadane.

16Tamata Parisia kai Sadukiaru esi kotie

Yesuse Iono tanda herane16:1-4(Mrk. 8:11-13; Luk. 12:54-56)

1 Eleki tamata Parisia kai Sadukiasie ilaru esi luake loko Yesuse kena esitehekeNi leke esi nikwa Iono sala. Esi kotieIono tanda herane leke esi rekwa be AllaIulakeNi loko ite pibe mo. 2 Po YesuseIbeteke lokosi be, “Kena lemataije suninere imi beteke be, ‘Bobanure lea le lanitelala.’ 3 Kai kena beleti imi beteke be ‘Petumeije ulane elake le lanite lala kaimohine.’Imi selu lanite, lea pise ulane imi rekwae,eleyo saisa rebe uono kena nusa rebaimeije imi rekwa mo. 4 Imi tamata rebaimeije imi neu kai hlaleke ktili loko Allamo! Imi kotie Au aseluke tanda heranepo Au aseluke tanda bei Alla ete imi mo,batuke tanda rebe ekena nabi Yunuse.”

Eleki Yesuse ikeu beisi ne.Yesuse Ibeteke loko Eni maka luluaru leke

esi keta bei tamata Parisi kai Sadukiaru esihnaunaru

16:5-12(Mrk. 8:14-21)

5Kena Yesuse Eni maka luluaru esi sabutlaka Galilea kena soa buine esi nete keriroti mo. 6 Eleki Yesuse Ibeteke lokosi be,“Imi keta bei tamata Parisia kai Sadukiaruesi ragire.”

7 Eleki esi noake kai esi lepa loko lomaibe, Ilepa ele mere le ite keri roti more pe.

8 Yesuse Irekwa saisa rebe esi lepaele.Hoko ibeteke lokosi be, “Le mula pine imilepa loko imi keri roti more? Imi hlalekektili loko Au mo! 9 Imi nati mosa. Au alatamata usata limaru batuke kena roti buailima. Esi kane pela, imi lupuke esi lesinekena sokata butu esa lesini luare, imi neteloko moneka. 10 Pise Au ala tamata usataataru batuke kena roti buai iture, elekiimi lupuke esi lesine kena sokata iture,imi nete loko more neka. 11 Imi nati mo.Au lepa kai imire loko roti mo. Imi nete

mimise! Keta bei tamata Parisi kai tamataSadukiaru esi ragire.”

12 Eleki bei mere mina pine esi nati beYesuse Ilepa loko ragi kena ono roti mo, poIlepa loko tamata Parisiaru kai Sadukiaruesi hnaunaru.

Petruse iralake Yesuse be, “Ale Alla Iu-lakeMu kena Aono hlamate tamata bei dosa.”

16:13-20(Mrk. 8:27-30; Luk. 9:18-21)

13 Yesuse kai Eni maka luluaru esi keusiba lora otoi sae tehaike kota KaisarePilipi. Kena esi luake, Itneu Eni makaluluaru be, “Tamata esi ombe Tamata EniNanae mere sire?”

14 Esi ralakeNi be, “Leini esi beteke beYohanese maka baptise, leini lekwe esibeteke be Elia, kai leinime lekweesi betekebe Yeremia pise ile sae bei nabiaru.”

15Eleki Yesuse Itneusi be, “Po Imi betekeAure sire?”

16 Simone Petruse iralakeNi be, “AleMaka Hlamate rebe Alla IulakeMu kenaAono hlamate tamata bei dosa, Ale Alla EniNanae rebe Irue eti pela.”

17 Eleki Yesuse Ibeteke lokoi be, “Si-mone, Yunuse eni nanae, asupu misetebei Alla. Le aralake mere tamata ibetekeete ale mo po mere AmaKu ndete sur-gare Ibeteke etemu. 18 Ele mere hokoAu beteke ete ale be amu nane Petruse,esi natire batu kurule! Namake pineAu bitikemu kena aono elake ete tamatarebe esi hlaleke loko Aure, saka batu ku-rule kena lumare esi pandasire, kai At-apa tamata rame kena esi hlaleke lokoKu.Tamata sae iktili kena iatiasimoneka kai rotiaru esi elake supu atiasi moneka. 19 Kaikena Alla Ipletae imi tamatare Au rilukekbasa etemu kena ature tamata. Saisa rebealake tamata leke esi ono mo pise saisarebe asuka tamata esi onoe mei nusare,Alla ndete surgare lekwe Isukae.”

20 Eleki Yesuse Ilake Eni maka luluarube, “Alenake Au, Maka Hlamate rebe AllaIulake Au kena ono hlamate tamata beidosare ete tamata makete yamina.”

Yesuse Ibeteke be, “Takwali mo Au mataneka!”

16:21-28(Mrk. 8:31-9:1; Luk. 9:22-27)

21 Menai bei mere Yesuse Ibeteke ntoliete Eni maka luluaru be, “Suke Au keu lo-lete Yerusaleme eleki Au supu susate elakebei tamata elaka me Tuhane Eni Lumare

Matiuse 16:22 25 Matiuse 17:18kai imama elakaru kai kuru Torataru. EsisukaKu mo hoko esi bunuKu, po ele petuluare Au kwana suike.”

22 Eleki Petruse ikeriNi lau toto beisipine ilakeNi be, “Tuhane, Alla Ihetiesusate mere beiMu! Susate mere kenaTuhane Ale yake.”

23 Po Yesuse Ihali lokoi kai Ibeteke be,“Heti beiKu! Ale mere saka ro tiaru esielake le anete loko Alla mo po anete lokoyelu bei tamatare.”

24 Eleki Yesuse Ibeteke loko Eni makaluluaru be, “Imi suka luluKu hoko sukenete loko saisa rebe imi sukare moneka.Masike imi suka mo pomine Au suka hokolalemi kera po imi luluKu neka. Masike esibunumi saka esi paku imi ahlake ai bataipo mula mo leke erimi luluKu rame. 25 Lesepo imi suka luluKu mo le imi suka matamo hoko imi rue kai Alla eti pela moneka.Hoko sepo imi mata le imi luluKu hoko imisupu rue kai Alla eti pela. 26 Le masiketamata isupu pusue tanei miseta bei nusameije po tatike pine kena imatare, isupuhukumane me otoi lauke bei Alla hokotanei miseta meru sae etei moneka. Hokotamata mere iono tekwa sasaisa kena iruetehaike Alla moneka!

27 Le takwali moneka Tamata Eni NanaeIluake sakesa kai Eni malekataru kenakbasa bei AmaI. Kena mere Ihukumetamata lulu saisa rebe ionore. 28 Imi lenelokoKumimise! Bei imia meru leini me esimatamosa eti roma esi selu Au Tamata EniNanae Iluake kena Iono Kamale.”

17Yesuse Ilelie nanaIje kai Eni lapune ndete

ulate17:1-13(Mrk. 9:2-13; Luk. 9:28-36)

1 Eleki petua ne suike, Yesuse IkeriPetruse, Yakobuse kai kwalini Yohanese,esi sa lolete ulate nanuke. Etemere batukeata ruasi. 2 Eleki Yesuse Ilelie nanaIjeme telu oaisu, Yesuse oalaleIje hita sakalematai kai Eni lapune puti titinai kai seluekliti. 3 Eleki telusi selu Musa kai Elia rebenabi akmenaru, luasi alena kai Yesuse.

4 Eleki Petruse ibeteke loko Yesusebe, “Tuhane, ami lalema ndina titinai leteluma ete meije kai Imi. Sepo Asuka hokoau ono tala telu ete meije: sae eteMu, saeete Musa, kai sae ete Elia.”

5Kena eri lepa samoputire erulu sou lu-tike Yesuse, Musa kai Elia telusi. Moputire

ehita. Eleki Alla Ilepa bei moputire be,“Meije Auku Anae hoko Au okiNi rame.Iono laleKue ndina. Imi lene lokoI!”

6Kena Yesuse Eni maka lulua telu meruesi lene lepate mere rilasi titinai hoko esitatu eti oalalesi roma tapele. 7 Po YesuseIluake lokosi eleki Ikerikesi kai Ibetekelokosi be, “Kele, rila yake!” 8 Eleki kena esibitike ulusi esi selu Musa kai Elia moneka,batuke Yesuse ruaI.

9 Kena Yesuse kai Eni maka lulua telumeru esi rulu bei ulate mere, YesuseIbeteke lokosi be, “Saisa rebe imi seluendete ulate imi alenake yamina. Namakekena Au Tamata Eni Nanae, Au kwanasuike bei matale pine imi alenake sa.”

10 Eleki Eni maka luluaru esi tneuI be,“Le mula pine kuru Torataru esi betekebe namake Elia iluake mina, pine KamaleElake rebe Alla ItalukeNi kena Iono hla-mate ite tamatare Iluake?”

11 Eleki Iralakesi be, “Yele, kuruTorataru esi betekele tinai. Elia iluakelomei akmena kena iaknekae pusulu mise.12 Meije Au beteke ete imi be: Nabi Eliailuake peneka, po tamata esi rekwaimo kaiesi ono susate etei. Kai Tamata Eni NanaeIsupu susata elake le tamata elakaru esisukaI more neka.”

13 Eleki Eni maka luluaru esi nati beYesuse Ialenake loko Yohanese maka bap-tise.

Yesuse Iono kwete mokwai sae rebe rotiare kbasaeni, imise

17:14-21(Mrk. 9:14-29; Luk. 9:37-43)

14 Kena Yesuse kai Eni maka lulua telu-aru esi leu loko tamata bokala meru, ilesae me iluake loko Yesuse kai itatu lokoI,15 eleki ibeteke be, “Tuhane, laleMu noaauku anare noma. Le makerake mati-matiayame kenai hoko iktili moneka. Rebaisesi ikoli kena auwe kai kena kwele. 16 Aukerini loko Amumaka luluaru peneka lekeesi ono imise, po esi ono tekwa mo.”

17 Eleki Yesuse Ibeteke lokosi be, “Imihlaleke lokoKu kwale moneka. Imi hlalekektili mo kai saisa rebe tinai pise tinai moreimi rekwamo. Au rue kai imire laleku keratitinai, kai Au tahane laleKu loko imi romapetu ila sa! Keri kwetele mere lokoKulomei!” 18 Yesuse Itahola kwetele mereeleki ro tiare siri bei kwetele mere hokoimise sosoli neka.

Matiuse 17:19 26 Matiuse 18:1319 Eleki Yesuse Eni maka luluaru esi lu-

ake lokoI kai kena ruasi kaiNi, esi tneuIbe, “Le mula pine ami sirie tekwa ro tiaremore?”

20 Eleki Iralakesi be, “Imi hlaleke ktilimo. Au beteke ete imi be, ‘Sire pineihlaleke ktili, hoko sepo ibeteke loko ulatebe heti hoko ulate lekwe eheti. Kai sasaisaneka imi onore yele.’ 21 [Po imi supu siriero tiae lupemeije batuke tahane tia senetekai kotie loko Alla.”]

Yesuse Ibeteke Eni matale suike kena re-bai lua ete Eni maka luluaru

17:22-23(Mrk. 9:30-32; Luk. 9:43-45)

22 Eleki kena Yesuse kai Eni maka lu-luaru esi lupuke lomai me otoi Galilea,Ibeteke lokosi be, “Namake pine tamataesa iriluke Au, Tamata Eni Nanae, etetamata maketa rebe esi suka bunu Aure.23 Esi bunuKu, po ele petu luare Au kwanasuike peneka.”

Hoko Eni maka luluaru kaplalesi titinai.Yesuse Iulake Petruse iseli Tuhane Eni

Lumare esi pajake17:24-27

24 Kena Yesuse kai Eni maka luluaru esiluake me kota Kapernaume, tamata makakotie Tuhane Eni Lumare esi pajake esiluake loko Petruse kai esi tneui be, “Amukurure Iseli Tuhane Eni Lumare esi pajakepibe mo?”

25 Eleki Petruse iralake be, “Yele, Iseli.”Eleki kena Petruse ileure, ikusu luma,

Yesuse Itneui sosoli be, “Simone, anoakeeleka, kamala mei nusa meije esi kotiepajake bei sire? Bei esi hena toinu pibe beitamata maka luake bei hena makete?”

26 Petruse iralake be, “Bei tamata makaluake bei hena makete.”

Eleki Yesuse Ibeteke be, “Ele mere hokohena toini esi seli pajake moneka.” 27 Poleke ite ono lalesi kera yake, hoko akeundau tlaka leke anahanu, eleki iane inairebe asupue akmenare aranae kai abara esibiruije, hoko asupu kepene panuhu kenaseli luaiki pajake kena Tuhane Eni Lumare.Arana kepene mere eleki rilukele etesi.

18Yesuse Eni maka luluaru esi tneuI loko

sire pine iela titinaije18:1-9(Mrk. 9:33-48; Luk. 9:46-48, 17:1-2)

1 Kena mere Yesuse Eni maka luluaruesi luake lokoI kai esi tneuI be, “Kena AllaIpletae ite tamatare, sire pine iela lesire?”

2 Eleki Yesuse Ikoti kwete tone sae me,Iono ikele me Eni maka luluaru tlaisu,3 eleki Iombe, “Sire pine ihleke bei makanoake be iono tamata elake mo kai ionosaka kwete tone meije mo hoko kena AllaIpletae ite tamatare isupu rue kai Alla mo.4 Sire pine iblake be iela mo, saka kwetetonemeije hoko ilemere pine iela lesi kenaAlla Ipletae ite tamatare. 5 Kai sire pineisuka kwete tone meije, le kwetele meijeilulu Au, hoko isuka Au lekwe.

6 Po sepo tamata rebe ihaleke loko Aulupe kwete tone meije pine sae iono isupudosa, hoko mise lesire imi lo batu elakekena eni mokane kai poieni lope meitelebui bei isupu Alla Eni hukumane rebe elatitinaije.

7 Mei nusa meije, namake pine tamataesi supu susate elake bei yelu rebe uonotamata esi ono dosare. Tinai, yelu meruuono rame, po sire pine ionore, namakeisupu susate elake.

8 Sepo balamu pise amu lelale eonoasupu dosa hoko tetele kai poiele. Le miselesire balamu pise lelale esa po arue kaiAlla eti pela, bei balamu lua pise lelale luapo asupu poie me otoi susate titinai etipelare. 9 Kai sepo matamu eono asupudosa hoko boie kai poiele. Le mise lesireamu matamu esa po arue kai Alla eti pela,bei amumatamu lua po asupu poieme otoisusate titinai eti pelare.”

Alena umpama kena domba rebe sirikele18:10-14(Luk. 15:3-7)

10 “Imi nete mimise! Imi sobue sae beisie rebe uke esi hlaleke loko Au lupe kwetetone meije yake. Le Au beteke ete imi beesi malekataru erisi ndete AmaKu ndetesurgare oaIje.

11 [Le Tamata Eni Nanare Iluake lomeikena Iono hlamate tamata rebe eni hidupelau bei Allare.”]

12 Yesuse Ibeteke be, “Imi noake elia,sepo ile sae eni domba inai utune, elekiinai esa bei domba meru sirikele, hoko ilemere iono saisare? Ikeu bei domba inaibutu sikwa lesini sikwaru ndete ulate kaiinikwa loko inai rebe sirikele. 13Au betekeete mi be, sepo isupu domba inai rebesirikele mere hoko laleije ndina titinai ledomba inai mere lesi bei laleije ndina le

Matiuse 18:14 27 Matiuse 19:2domba inai butu sikwa lesini sikwa rebesirike more. 14 Sakesa neka, Amamu ndetesurgare lekwe Isuka mo be sae kuesa beitamata rebe uke ihlaleke loko Au lupekwete tone meije eni hidupe lau beiNi.”

Sepo tamata rebe ihlaleke loko Yesuseiono dosa ete imi, hoko imi ono lokoi elia?

18:15-2015 Eleki Yesuse Ibeteke be, “Sepo sae

kuesa bei imi rebe hlaleke sakesa lokoAureiono sala etemu, hoko keu lokoi kai lepaetei ndendene, tamata makete sae ileneluami yake. Sepo ilene lokomu hoko luamikoti lomaije kwali suike. 16 Po sepo ileneloko ale mo, akeri tamata esa pise lualekwe leke esi sasike be amu hnauna merutinai. Le Alla Eni lepate rebe lekire ebetekebe, ‘Leke rekwa be tamata rebe teu pakalaeteije iono sala titinai hoko suke tamatalua pise telu esi beteke be esi rekwa tamatamere iono salare tinai.’ 17 Sepo ilene lokoimimo, hoko beteke eni nsalale ete jematetoini. Kai sepo ilene loko jemate toiniesi hnaunaru mo lekwe, hoko imi seluisaka tamata rebe irekwa Alla mo kai sakatamata maka kotie pajake*.

18 Imi lene mimise! ‘Saisa neka rebeimi lake tamata leke esi onoe mei nusayake, Alla ndete surgare lekwe Ilakele. Kaisaisa neka rebe imi suka tamata esi onoemei nusare, Alla ndete surgare lekwe Isukaonoe.’

19 Kai Au beteke meije ete imi lekwebe, ‘Sepo sie luaya bei imi mei nusa meijelalesi esa kena kotie sasaisa bei Alla hokoAmaKu ndete surgare Irilukele. 20 Le seposie luaya pise telua esi lupuke lomai kenakotie beiKu le esi hlaleke lokoKu, hoko Aume kaisi ete mere.’ ”

Alena umpama kena tamata makerikerebe isuka ampune tamata makete mo

18:21-3521 Eleki Petruse iluake loko Yesuse kai

itneuI be, “Tuhane, sepo sae iono dosaeteku rame, hoko au ampuneni rebai ilare?Rebai itu, o?”

22 Eleki Yesuse Iralakeni be, “Mo. Rebaiitu mo po rebai butu itu kali rebai itu.

23 Le kena Alla Ipletae ite tamatareumpamae lupe kamale sae ineheke lokoeni tamata makerikaru esi utane kepenebeine. 24 Kena ineheke esi utane beine,esi keri ile sae rebe iutane kepena lihune

kena lihune. 25 Po tamata mere iseli ruaeni utanamerumoneka hoko kamalemereipleta kena abelie ile mere, eni bina kai eninanaru kai pusue eni taneiaru leke seli eniutanaru.

26 Po tamata mere itatu loko kamalemere kai ikotie bei kamale be, ‘Ntuanekamale, au kotie beimu leke hmerekemubei au petu kuila mina, pine au seli pusueauku utanaru sa moyo?’ 27 Hoko kamalelaleije noai eleki itiei kai iono iseli eniutanaru moneka.

28 Po kena tamata makerike mere isiribei kamale eni lumare, itetue eni ebemakerike sae me rebe iutane kepene beinibatuke usata ilaru. Ikerike tamata merekai itloseke eni mokane kai ibeteke lokoibe, ‘Seli amu utanaru nunu!’

29 Eleki eni ebe mere itatu lokoi kaiibeteke be, ‘Kwali, au kotie beimu lekehmerekemu bei au petu kuila mina, pineau seli pusue auku utanaru sa moyo?’

30 Po tamata makerike mere isuka mohoko iulake kusue eni ebe mere me buieti iseli pusue eni utanaru. 31 Hoko kenatamata makerika maketaru esi selu mere,kaplalesi titinai eleki esi keu nanu etekamale.

32 Eleki kamale iulake koti tamata mak-erike neune mere kai ibeteke lokoi be,‘Tamatamakerike neune! Batuke bei atatuloko aure, au ono aseli amu utanaru mon-eka. 33 Ale lekwe suke lalemu noa amuebemolupe laleku noa ale neka.’ 34Kamalemere inasu titinai. Hoko ikusue tamatamakerike neune mere kena buije eti iselipusue eni utanaru.”

35 Kena Yesuse ilepa pelare, Iahnausibe, “Sakesa kai Amaku ndete lenite neka,Iono imi ele mere lekwe, sepo imi ampunetamata makete titinai mo.”

19Yesuse Iahnau kenamokwai kai bina rebe

kai lomaije teu lomai yake19:1-12(Mrk. 10:1-12)

1 Eleki kena Yesuse Iatetuke pelapeneka, Ibei me otoi Galilea, Ilorau otoiYudea me kwele Yordane tebai mpai teba.2 Ete mere tamata bokala esi keu luluIhoko tamata rebe kerakeise Yesuse Ionoesi mise.

* 18:17 Tamata Yahudiaru esi noake tamata maka kotie pajake tamata dosa.

Matiuse 19:3 28 Matiuse 19:283 Eleki tamata Parisia sie ilaru esi luake

lokoI kena tehekeNi leke tamata esi luluImoneka. Esi tneuI be, “Kuru, lulu TuhaneEni lepate rebeMusa ilekiule, tamatamok-wai iteu lomai kai eni bina le bei sasaisaneka yele pibe mo?”

4 Eleki Yesuse Iralakesi be, “Imi baiseAlla Eni lepate peneka be bei kena AllaItolae nusare memenaije, Itolae tamatare,mokwai kai bina. 5 Kai Alla Ibeteke lekwebe, ‘Mokwai ikeu bei amai kai inai, irue kaieni bina hoko lua laleisu esa.’ 6Hoko luaiselua moneka po esa neka. Ele mere hokomokwai kai bina rebe Alla Iono luasi kenaesa pende, imi tamata imi teu lomai yake.”

7 Hoko esi tneuI be, “Po le mula pineMusa ibeteke be, ‘Ariluke sulate teu lomaiete amu bina hoko aono ikeure yele?’ ”

8 Eleki Yesuse Iralakesi be, “Musa isukakena imi ono ele mere le ulu buami uelakuate. Po esi tinaije bei akmenare elemeremo. 9 Po meije imi lene lokoku mimise!Mokwai sire pine iteu lomai kai eni bina yoeni bina isablia mo eleki mokwai mere ikaibina makete hoko mere isablia peneka.”

10Eleki Enimaka luluaru esi beteke lokoIbe, “Sepomokwai ikai pine ihleke eni bina,mokwai mere isablia hoko mise lesi ikaiyake.”

11 Po Yesuse Iombe, “Pusue tamata esilulu Auku lepate meije mo batuke sierebe Alla Iono esi lulure pine esi lulue.12 Tamata leini me esi kai mo le rueleiseele mere peneka, kai leini me esi kai mole tamata makete esi onosi ele mere, kaileini me lekwe lalesi kena esi kai mo lekeesi layani Alla. Sire pine ilulu lepate meijeyele, sebeie ilulue.”

Yesuse Iriluke misete ete kwete tona19:13-15(Mrk. 10:13-16; Luk. 18:15-17)

13 Eleki tamata esi liku kwete tona lokoYesuse, eleki esi kotie Yesuse Itolae balaIkena uluisu kai Ikotie loko Alla leke AllaIrilukemisete ete kwete tonameru. Po Enimaka luluaru esi lakesi leke liku kwetelameru lokoI yake. 14 Po Yesuse Iombe, “Esikeri kwete tona meru lokoKue, lakesi yakele kwete tona meru pine tamata rebe AllaIpletaesi pende.”

15 Eleki Itolae balaI kena uluisu kai Ir-iluke misete etesi eleki Ikeu bei mere ne.

Mokwai beluke rebe eni taneia bokalailuake loko Yesuse

19:16-30(Mrk. 10:17-31; Luk. 18:18-30)

16Kena rebai sae me mokwai beluke saeiluake loko Yesuse kai itneu Yesuse be,“Kuru, suke au ono saisa rebe misete lekeau supu rue kai Alla eti pelare?”

17 Po Yesuse Itneu suikeni be, “Le mulapine atneu Au loko saisa rebe misete?Misete batuke esa, mere Alla ruaI. Sepoasuka rue kai Alla eti pela hoko ono luluEni pletaru.”

18 Mokwai beluke mere itneuI be, “AllaEni pleta saisare?”

Eleki Yesuse Iombe, “Bunu yake, sabliayake, ndea yake, lepa kena teu pakalerelemake yake, 19holmate amamu kai inamukai oki tamata makete lupe aoki ruamu.”

20 Mokwai beluke mere iralake Yesusebe, “Bei tone sa, pusue pleta meru au onolulu peneka. Pleta saisa lekwe pine suke auono lulu lere?”

21Eleki Yesuse IralakeNi be, “Sepo asukaono lulu Alla Eni pletaru titinai, hokoakeu abeli pusue amu taneiaru kai rilukeesi kepene ete tamata rebe eni sasaisamore, hoko Alla Iriluke misete etemundete surga. Mere pela pine alomei luluAu sa!”

22 Kena mokwai beluke ilene mere,kaplalei hoko ikeu neka le eni taneiaruboka titinai.

23 Eleki Yesuse Ibeteke loko Eni makaluluaru be, “Lene mimise! Tamata rebeeni taneia bokala, susa titinai kena ionotamata rebe Alla Ipletaeni. 24 Au betekeete imi suike be binatane elake rebe kotieleuntare ekusu lalune benaije susa titinai potamata rebe eni taneia bokalaru ilulu Allaleke Alla Ipletaine, mere susa lesi leneka.”

25 Kena Eni maka luluaru esi lene mereesi herane titinai hoko esi beteke be, “Sepoele mere hoko sire isupu hlamate bei enidosare?”

26Yesuse Ilimesesi kai Ibeteke lokosi be,“Tamata ihlamate ruaije saisa mo, po AllaIono tamata ihlamate yele. Sasaisa neka,Alla Ionore yele.”

27 Eleki Petruse ibeteke loko Yesusebe, “Ntuane, ami keu bei amiki taneiarupusulu peneka leke ami lulu Ale. Hokonamake ami supu saisa bei Allare?”

28 Yesuse Iralakesi be, “Imi lene lokoKumimise! Kena petu rebe Alla Ipletae itetamatare, Tamata Eni Nanae Irue kena Eni

Matiuse 19:29 29 Matiuse 20:19

Otoi misete rebe ehita titinai. Kena mereimi rebe imi lulu Aure, imi rue kena otoimiseta butu esa lesini lua lekwe kena teupakala ete tamataYahudia rebe esi rulu beintuane Israele eni nanae butu esa lesiniluaru. 29 Kai sire neka pine isebeie eniluma, pise kwalini pise betai, pise amaipise inai, pise eni nanae pise eni ndinuete tamatamakete le iluluKu, hoko tamatabokala esi ono saka amai, inai, kwalini,betai, eni nanae kai esi riluke ndinu kailuma etei rebai boka titinai. Kai isupu ruekai Alla eti pela. 30 Po tamata rebe kenameije esi ono tamata elake, namake esiono tamata elake moneka. Eleyo tamatarebe kenameije esi ono tamata elakemore,namake esi ono tamata elake.”

20Alena umpamakena tamatamakerikame

ndinu anggure20:1-16

1 Yesuse Ialenake umpama maketelekwe be, “Alla Ipletae tamatare molupealena umpama kena ndinu anggure esiupuije, rebe Au alenake meije: Bebeleti sa,ndinu upuije ikeu nikwa tamata makerikekena isebasi leke esi kerike me eni ndinuanggure. 2 Kena isupu tamata makerikapeneka, eleki ilepa kaisi loko iselisi petuesare kepe perake matai esa. Eleki iulakeesi keu kerike me eni ndinu anggure ne.3 Kasuke olase sikwa beleite ndinu upuimere ikeu suike leneka eleki iselu sieilaru me pasare esi kerike sasaisa mo.4 Ibeteke lokosi be, ‘Imi keu kerikeme aukundinu anggure namake au seli imi lulu imimakerike.’ 5 Eleki esi keu ne.

Kasuke olase butu esa lesini lua hk-watare ikeu nikwa tamata leneka kena esikerike me eni ndinu anggure, kai kenaolasa telu kmaure ikeu nikwa tamata mak-erike saka minare neka. 6 Kena olasa limakmaure ikeu me pasare leneka kai itetuetamata maketa lekwe esi kerike sasaisamo. Itneusi be, ‘Le mula pine eti melenemeije imi kerike sasaisa more?’ 7Esi ombe,‘Le tamata kena iono ami kerike sae mo.’Hoko ndinu upuije ibeteke lokosi be, ‘Elemere hoko imi keu kerike me auku ndinuanggure.’

8Kena kpeture ndinu upui mere ibetekeloko eni tamata makerikaru esi elake be,‘Keu koti loko tamata makerikaru leke seliesi kepenaru, menai bei rebe esi luakepamuli sosolike eti roma rebe esi luake

akmenare.’ 9 Eleki sie rebe esi kerike beiolasa lima kmaure esi luake kai selisi kenakepe perake matai esa papelakesi. 10Hokosie rebe esi kerike akmena sosolike esiluake, esi ombe tinake esi supu seli bokalesi eleyo mo, esi supu seli kena kepeperake matai esare neka. 11 Kena esi ranakepene mere esi muruke ndinu upuije.Esi ombe, 12 ‘Sie rebe esi kerike pamulisosolike batuke esi kerike olase ului esa yoaseli esi kepene sakesa kai amia rebe amikerike eti melene boka lesi kena kabalamusute.’ 13 Po ndinu upuije iralake ilesae bei sie meru be, ‘Kuebe, lene mimise!Au lemake ale mo. Le luaiki lepate esapeneka be akerike eti melene, seli ale kenakepe perake matai esare pe. 14 Arana amukepene kai akeu. Tinai, laleku kena rilukekepene ete sie rebe esi kerike pamuliresakesa kai au riluke ete ale neka. 15 Aukukepene hoko sebeie au pakele lulu laleku.Laleume tiake au le auku lale misete etetamata meiju yake!’ ”

16 Kena Yesuse Ialenake umpama merepela nere, Ibeteke be, “Tamata rebe esikerike menai bei kmaure esi supu seliakmena bei maketaru, kai esi supu selireesi elake sakesa kai sie akmenaru neka.Mere lupe tamata rebe kena meije esi onotamata elake, namake esi ono tamata elakemoneka. Eleyo tamata rebe kena meije esiono tamata elake more, namake esi onotamata elake.”

Yesuse Ibeteke Eni matale suike kena re-bai telu ete Eni maka luluaru

20:17-19(Mrk. 10:32-34; Luk. 18:31-34)

17Kena Yesuse kai sie rebe esi luluIje esikeu lolete kotaYerusaleme,me lalane IkotiEni maka lulua butu esa lesini luaru esilupuke lomai kai ibeteke lokosi be, 18 “Imilene mimise. Kena meije ite keu loleteYerusaleme. Ete ndetere tamata esi rilukeAu Tamata Eni Nanare ete imama elakarukai kuruTorataru. Esi teu pakala kena sukeAumata. 19Esi rilukeAu ete tamataYahudimore, leke esi aboroeKu, esi tetaKu rebaiboka kena mekute buai kai esi paku Auahlake ai batai leke Au mata. Po ele petuluare Au kwana suike peneka.”

Yakobuse kai Yohanese lua inasi ikotieyele esa bei Yesuse

20:20-28(Mrk. 10:35-45)

Matiuse 20:20 30 Matiuse 21:920Eleki Sebedeuse eni bina iluake kai eni

nanae Yakobuse kai Yohanese luasi lokoYesuse eleki itatu kai iholmateI kai kotieyele esa bei Yesuse.

21Yesuse Itneui be, “Matabinane, akotiesaisa bei Aure?”

Eleki matabinane mere ibeteke be,“Ntuane. Tatike kena Apletae tamatare,Atolae kuanae luaru esi rue kena Amumakwanale kai mapale leke luasi pletasakesa kaiMu.”

22Eleki Yesuse Ibeteke be, “Imi nati saisarebe imi kotiele mo. Imi suka supu susatesakesa kai Au kai mata sakesa kai Au, o?”

Esi ralakeNi be, “Yele, ami suka supususate saka Asupure.”

23 Yesuse Ibeteke lokosi be, “Imi supususate sakesa kai Au kai mata sakesa kaiAu piseo. Po sire rebe irue me Aukumakwanale kai mapale kena pleta sakesakai Aure, Auku kbasa kena teu mo. Amakupine Iteu sire rebe ipleta sakesa kai Aure.”

24 Kena Yesuse Eni maka lulua butu esamaketaru esi lene luasi kotie mere beiYesuse hoko esi nasuke luasi. 25 HokoYesuse Ilupuke pususi eleki Ibeteke lokosibe, “Tamata Yahudi more esi umauketamata, kai tamata elakaru esi paksatamata makete leke lulusi lekwe. 26 Imiono saka esi onore yake! Po bei imire, sirepine isuka ono tamata elake hoko ilayanitamata mina. 27 Kai sire pine isuka onotamata elake titinai hoko suke iono tamatamakerike ete pusue tamata. 28 Le Au,Tamata Eni Nanae lekwe, luake lomei kenalayani tamata, po kena tamata esi layaniAu mo. Kai Au suka kena Au mata leke selipusue tamata esi dosaru.”

Yesuse Iono tamata matapolale sie luayaesi supu selu

20:29-34(Mrk. 10:46-52; Luk. 18:35-43)

29 Eleki Yesuse kai Eni maka luluaru esikeue kota Yeriho, tamata bokala esi urulomei lokoI. 30 Tamata mata polala lua esirue me lalane leini. Kena esi lene beYesuse Ilia hoko luasi kloloe be, “Tuhane,kamale Dauta eni anubu, laleMu noa aminoma!”

31 Po tamata bokala ete mere esi lakeluasi be, “Luami kloloe lokoI ele mereyake.” Po luasi kloloe ktili lesi be, “Tuhane,

kamale Dauta eni anubu, laleMu noa aminoma!”

32 Yesuse Ikele kai Ikoti luasi eleki It-neusi be, “Luami suka Au ono saisa eteluaime?”

33 Luasi ralake be, “Tuhane, ami kotieAono ami selu noma.”

34 Yesuse laleIje noa luasi hoko Ikerikelua mataisu. Kena mere neka luasi selusosoli, eleki luasi keu luluI ne.

21Kena Yesuse Ikusu kota Yerusaleme

tamata bokala esi isikeNi21:1-11(Mrk. 11:1-11; Luk. 19:28-40; Yoh. 12:12-

19)1 Yesuse kai Eni maka luluaru esi lau

bei kota Yerusaleme moneka, esi tehaikehenaBetpagemeulate Saitune aini bokala.Yesuse Iulake Eni maka lulua lua esi keueike me hena Betpage. 2 Ibeteke lokoluasi be, “Luami kusu hena teane mere,ete mere luami selu binatane keledai inaiesi loe kai esi anaije etehaikele. Luamilutae eleki neha lualu lomei lokoKu. 3Sepotamata esi tneu imi be, ‘Lemula pine luamirana meru?’ Hoko luami ombe, ‘TuhaneIpakelu sasa mina.’ Hoko esi sebeie imiranalu neka.”

4 Ele mere leke sakesa kai lepata bei Allarebe akmena nabi sae me ibetekele be,

5 “Beteke ete tamata me kotaYerusaleme be,

‘Imi Kamale Iluake lokomi.LaleIje mau kai Iluake Isa keledai tlai.’

”*6 Eni maka lulua lua meru esi keu kai esi

ono lulu Yesuse Ibeteke. 7 Esi supu keledaiinai mere kai esi anaije eleki esi keri lu-alu loko Yesuse. Esi tolae esi lapunarundete keledaije esi muline eleki YesuseIrue kenae. 8 Kena mere, tamata bokalaesi holmateI, esi lesu esi lapunaru kai esinaikelu kena lalane kai sie leini esi rana aisanai eleki esi naikelu kena lalane neka.†9 Eleki tamata bokala rebe esi akmena kairebe esi pamuli bei Yesuse pususi kloloebe,

“Yesuse! Kamale Dauta eni Anubu,ami isikeMu.

Alla, Ariluke misete ete Ile rebe Ilu-ake, Eni nane Tuhane.

* 21:5 Sa. 9:9 † 21:8 Piasare esi holmate tamu elake, esi lilae esi lapunaru pise ai sanai kena lalane. ‡ 21:9Isi. 118:26

Matiuse 21:10 31 Matiuse 21:28

Alla rebe Aela titinai, ami isikeMu.”‡10 Kena Yesuse Ikusu kota Yerusaleme,

tamata bokala me kotare hkutukesi kai esibeteke be, “Tamata meije sire?”

11 Eleki tamata bokala rebe esi keusakesa kaiNi esi beteke be, “Meije NabiYesuse bei hena Nasarete, otoi Galilea.”

Yesuse Isui tamatamaka abeli kai tamatamaka tukare kepene bei me Tuhane EniLumare

21:12-17(Mrk. 11:15-19; Luk. 19:45-48; Yoh. 2:13-

22)12 Eleki Yesuse kai Eni maka luluaru

esi kusu me Tuhane Eni Lumare. YesuseIsui tamatamaka abeliaru kai maka tukarekepene me Tuhane Eni Luma uwei ke-holire. Iolie pusue tamata maka tukarekepene§ esi mejaru kai maka abelie manuabunaru esi bangkuaru. 13 Ibeteke lokosibe, “Alla Eni lepate rebe lekire ebeteke be,

‘Auku lumare, luma kena tamata esikotie.’

Po meije imi pakele kena otoi makalemake tamata le esi kepenarupeneka.”

14 Kena Yesuse Eri me Tuhane EniLuma uweije sa, tamata mata polala kaitamata harekuta esi luake lokoI elekiIonosi mise. 15 Po kena imama elakarukai kuru Torataru esi selu Yesuse Iaseluketanda herane rebe misete kai kwetelaruesi kloloe mpai Tuhane Eni Luma laleijebe, “Isike Yesuse, Dauta eni anubu!” hokolalesi tiake Yesuse titinai.

16 Esi beteke lokoI be, “Alene kwetelaruesi isike Ale pibe mo? Lakesi!”

Po Yesuse Iralakesi be, “Yele. Au lena.Suke imi nete suike Alla Eni lepate rebelekire ebeteke be,

‘Kwete tone kai kwetele rebe esi sususa, Alla Aatetukesi kena esi IsikeAle mise titinai peneka.’ ”

17 Eleki Yesuse Ikeu beisi me kotaYerusaleme lopai hena Betania eleki In-tulu ete mere.

Hlaleke loko Alla tiktili leke kotie lokoI21:18-22(Mrk. 11:12-14, 20-24)

18Ele bobanu susupare Yesuse Ileu suikelori kota Yerusaleme. Me lalane IblaketiaI sene, 19 Iselu ara aini sae me lalane

leini, eleki Ikeu selue po esi buai sae mobatuke esi loinu neka. Eleki Ilepa loko araaini mere be, “Eti pelare abua moneka!”Eleki kenamere neka, ara aini mere emutusosoli.

20Kena Yesuse Eni maka luluaru esi seluara aini mere emuture, esi herane kai esibeteke be, “Le mula pine ara aini mereemutu sosoli pende?”

21Yesuse Iralakesi be, “Imi lene mimise.Sepo imi hlaleke loko Alla tiktili hoko imikotie bei Alla kena imi ono ara aine emutulupe Au onore, Alla Ilenelu. Sepo imi kotiebei Alla be ulate meije eheti kusu lopemeite, hoko Alla Iono ulate meije kusulope meite neka. 22 Sepo imi hlaleke lokoAlla tiktili kena imi kotie bei Allare hokosaisa rebe imi kotie bei Allare imi supue.”

Yesuse Eni kbasa21:23-27(Mrk. 11:27-33; Luk. 20:1-8)

23 Yesuse Ikusu suike me Tuhane EniLumare esi uweije eleki Iatetuke ete mere.Kena Eri atetuke sa, imama elakaru, kaitamata Yahudiaru esi elakaru esi luakelokoI kai esi beteke be, “Aatetuke merekena kbasa bei sire? Aono pusuemeru sireiriluke kbasa ete Ale?”

24-25 Yesuse Iralakesi be, “Hoko yele, poAu ono yelu meru kena kbasa bei sire,Au beteke mosare, Au tneu imi mina.Yohanese ibaptise tamatare, isupu kbasabei sire? Bei Alla pibe bei tamata?”

Eleki esi lepa loko lomai be, “Sepo iteombe, ‘Isupu kbasa bei Alla,’ hoko tatikepine Ibeteke piseo be, ‘Le mula pine imihlaleke loko Yohanese more?’ 26 Po sepoite beteke be, ‘Bei tamata,’ hoko ite ril-ama le tamata bokala, le mahake pusuetamata esi rekwa be Yohanese nabi beiAlla.” 27 Hoko esi ralake Yesuse be, “Amirekwa mo.”

Eleki Yesuse Iombe, “Hoko yele, Aulekwe, Au ono yelu meru kena kbasa beisire mere, Au beteke mo.”

Alenake umpama kena kwetela lua21:28-32

28 Eleki Yesuse Ilepa suike etesi kenaumpama be, “Imi lene alena umpamameije mina! Ntuane sae eni nanae sieluaya. Ikeu loko eni nanae menare kai

§ 21:12 Tamata maka tukare kepene isupu untune ela titinai bei tamata rebe esi luake esi tukare esi kepene, le esiluake bei nusa makete kena kusu Tuhane Eni Luma hoko esi kepene esi mataije makete.

Matiuse 21:29 32 Matiuse 22:3ibeteke be, ‘Kuanae, petu meije akeukerike me ndinu anggure mina.’

29Kwetelemere ibeteke be, ‘Ama, au keumo.’ Po inoake bemeremisemo, hoko ikeume ndinu anggure ne.

30 Eleki amai keu loko eni nanae mulirekai ibeteke lokoi ele mere neka. Kwetelemere iombe, ‘Yele amaku, pine au keu.’Eleyo ikeu mo. 31 Hoko imi noake bekwetela lua meru, sire pine iono lulu amaieni pletare?”

Imama elaka kai tamata Yahudiaru esielaka meru esi ralake be, “Kwete menare.”

Yesuse Ibeteke lokosi be, “Imi lenemimise! Tamata neunaru, tamata makakotie pajaka kai bina lalanaru, namake esisupu rue kai Alla akmena bei imi. 32 LeYohanese maka baptise iluake kena iate-tuke imi, leke imi ono lulu Tuhane Isukare,po imi hlaleke loko iatetukemo. Po tamatamaka kotie pajake kai bina lalanaru esihlaleke kai esi lulu Yohanese iatetuke. Kaiimi selu esi hlalekele peneka po lalemilulu saisa rebe Yohanese iatetuke ete imiremo.”

Tamata Yahudiaru esi elakaru lupe makaseba ndinu anggure rebe esi neu titinai

21:33-46(Mrk. 12:1-12; Luk. 20:9-19)

33Eleki Yesuse Ibeteke lokosi be imi lenealena umpama saemeije lekwe, “Ile saemeiulake eni tamata makerikaru esi atnaneanggura bokala, iulake esi ono ale keholindinure, iulake esi ono otoi maka kelekeanggure leke ono anggure kwelini kai iu-lake esi ono tale maka raka. Eleki ionotamata makete esi seba ndinu angguremere, eleki ikeu me otoi lauke. 34 Kenaanggure esi taleije, ndinu upuimere iulakeeni tamata makerika maketa esi keu lokotamata maka seba mere leke isupu lara beiesi hasile.

35 Po kena esi luake lokosi me ndinure,tamatamaka sebaru esi kerikesi. Sae isuputeta, sae isupu bunu kai sae isupu rabakena batu. 36 Eleki ndinu upuije iulake enitamata makerika maketa suike, esi bokalesi bei akmenare. Po kena esi luake,tamata maka sebaru esi kerikesi lekwe, esitetasi, esi rabasi kena batu kai esi bunusineka. 37 Eleki pamuli solike ndinu upuijeiulake eni nanare ruai, inoake be tinaketamata maka sebaru esi ono lokoi misepiseo.

38Po kena tamatamaka seba ndinure esiselu eni nanare iluake hoko esi beteke lokolomai be, ‘Meije ndinu upuije eni nanarehoko mai ite bunui leke ndinu angguremeije leue ite.’ 39Hoko esi kerikeni kai esipoieni lopai ale muline eleki esi bunui.”

40 Eleki Yesuse Itneu Imama elaka kaitamata Yahudiaru esi elakaru be, “Hokokena ndinu anggure mere esi upuije ilu-ake, iono saisa ete tamata maka sebameru?”

41 Esi ralake Yesuse be, “Ibunu tamataneuna meru eleki iriluke ndinu mere etetamata maka seba makete, rebe tatikekena esi taleije ilara anggure esi hasilekaine.”

42 Eleki Yesuse Ibeteke lokosi be, “AllaEni lepate rebe lekire, rebe beteke baturemere Au. Mere imi baise peneka be,

‘Tamata esi kerike luma esi poie batusae le esi suka mo,

po batu mere eono batu kurule kenalili elake esi uweije,

rebe epentine titinai kena lumare.Alla Iono ele mere, kai mere emise

titinai ete ite.’*43 Hoko lene loko Au mimise! Le imi

suka Au Kamale rebe hlamate tamata beidosaru mo, hoko imi supu rue kai Alla etipelamo kena Iono Kamele. Po tamata rebeesi suka ono saisa rebe Alla Isukare, esisupu rue kaiNi. 44 [Tamata rebe esi sukaAu more esi supu hukumane elake. Meresaka tamata rebe itetu kena bature, letuitotokai. Kai tamata rebe bature sepeije,pubui mutale.”]

45 Kena imama elakaru kai tamataParisiaru esi lene Yesuse Eni alenaumpama meru, esi nati be mere YesuseIalenakesi. 46 Hoko esi nasuke Yesusetitinai kai esi nikwa lalane kena kerikeNipo rilasi, le tamata bokala esi noake beYesuse nabi tinai.

22Alla Ikoti tamata bokala kena Ipletaesi po

bokala esi suka mo22:1-14(Luk. 14:15-24)

1 Yesuse Ialenake umpama makete eteimamaru kai tamata Parisiaru be, 2 “AllaIpletae ite tamatare esi keadane lupe ka-male sae iono totliba kena eni nanareikaije. 3 Iulake eni tamata makerikaru esi

* 21:42 Isi. 118:22-23

Matiuse 22:4 33 Matiuse 22:28keu koti tamata rebe ibeteke kenasi pendeleke esi luake loko totlibamere, po esi sukaluake mo. Makerikaru esi leu beteke etekamale.

4 Hoko iulake eni tamata makerikamaketa lekwe kai inaukesi be, ‘Imi keubeteke ete tamata rebe au beteke kenasipende be au aknekae mananaru peneka.Auku sape tulena kai binatana piala make-taru au bunulu peneka kai au aknekaepusulu peneka. Hoko imi luake loko aukutotliba meije noma.’

5 Po tamata rebe kamale mere ibetekekenasi pende esi tuli kaini mo, leini esikeu me ndinu, leini esi keu kerike lokoesi makerikaru, 6 kai leini esi kerike enitamata makerika meru eleki esi tetasi kaiesi bunusi. 7 Kena kamale ilene mereinasu titinai. Hoko iulake eni solaluaruleke esi keu bunu tamata maka bunu enimakerikaru kai busa esi kotare.

8 Eleki ikoti eni tamata makerika make-taru kai ibeteke lokosi be, ‘Manana kenatotliba meije aknekae peneka, po tamatarebe au beteke kenasi pende esi luake lokototlibare saisa mo. 9 Hoko imi keu melalana elaka rebe tamata esi lupuke lomaikenae me kotare, imi koti tamata bobokalomei totliba meije.’ 10Tamata makerikaruesi keu kai esi lupuke pusue tamata rebeesi tetuesi me lalanaru. Tamata rebe esihidupe neu sa kai tamata rebe esi hidupemisete esi lupuke pususi. Hoko otoi kenatotlibare pusue penu kena tamata.

11 Kena kamale mere ikusu kena itetuetamata rebe kotisi meru, iselu ile sae meialike pakiane kena totliba mo. 12 Hokoibeteke loko ile mere be, ‘Alomeije aalikepakiane kena totliba more, mise mo.’ Potamata mere indene neka. 13 Eleki kamalemere iulake eni tamata makerikaru be, ‘Lotamata meije eni lelalaru kai balaiju kaipoini bei otoi totliba meije lori muli, kenaotoi rebe kpeture. Ete mere tamata mereisupu hukume hoko irani kai itahane supususate.’ ”

14 Yesuse Ibeteke be, ‘Ele mere hokoAlla Ikoti tamata bokala kena Ipletaesi potamata rebe Ibitikesi boka mo.”

Seli pajake ete Kaisare*22:15-22(Mrk. 12:13-17; Luk. 20:20-26)

15 Tamata Parisiaru esi keu lepa lupukena nikwa lalane kena Yesuse Ilepa sala.

16 Esi ulake esi maka luluaru kai tamatarebe esi lene loko kamale Herodese esikeu loko Yesuse. Eleki esi tneu be, “Kuru,ami rekwa be Abeteke batuke rebe tinaineka. Aatetuke sasaisare rebe Alla Isukaatetukele ete amire. Kena Aatetuke amire,tamata esi noake eliare atuli kaisimo le ah-berake tamata elake pise elake mo, moyo?17 Hoko Kuru, Abeteke ete ami be, ‘LuluKaisare eni pletare suke ite seli pajake. Polulu iteki agamare, seli pajake ete Kaisaretinai pibe mo?’ ”

18 Po Yesuse Irekwa be tamata meru esiono misete lelemake. Hoko Ibeteke lokosibe, “Imi tamata nloena! Imi teheke kenaAu lepa sala yake! 19 Imi riluke kepe perakerebe seli pajake kenare eteAumina lekeAuselue.”

Eleki esi riluke kepene Denare mataieteI. 20 Itneusi be, “Sire oalalei mei kepeperake matai meije? Sire eni nane?”

21 Esi ombe, “Kaisare eni oalalei kai eninane.”

Hoko Yesuse Iombe, “Saisa rebe Kaisareiulake seli eteije, seli etei kai saisa rebeAllaIniere, suke riluke eteI.”

22 Kena esi lene Yesuse Iralake mere esiherane le Yesuse Iralakesi mise kuate elekiesi keu beiNi.

Yesuse Ilepa loko tamata esi matare, esikwana suike

22:23-33(Mrk. 12:18-27; Luk. 20:27-40)

23 Kena petu mere tamata golonganeSaduki esi luake loko Yesuse. Esi tneu lokotamata matale esi kwana suike elia? Merele esi hlaleke be tamata matale, kwanasuikemoneka. 24Hoko esi beteke be “Kuru,Alla Eni lepata rebe nabi Musa ilekireebeteke be, ‘Kwalimu imata pine eni nanaesae mo hoko akai bina balu mere nekaleke iruele kwetele kena iseli kwalimu.’25Etemeije sie itua kwalitoi. Kwalimenareikai eleki imata po eni nanae sae mohoko kwalini nomore luare ikai bina balumere. 26 Eleki kwalini mere imata lekwepo eni nanae sae mo. Sakesa neka etekwalini nomore telu eti kwalini nomoreiture. 27 Pusue kwalia sie itua meru esi kaibina balu esa mere eleki esi mata pususikai bina balu mere imata lekwe. 28 Kenatamata esi kwana suike, Abeteke be beikwalia sie ituameru sire pine ionomokwai

* 22:14 Kaisare mere ipletae nusa Yahudi kai nusa maketa bokala lekwe.

Matiuse 22:29 34 Matiuse 23:8ete bina balu mere, le pususi esi kai binaesa mere?”

29Yesuse Ibeteke lokosi be, “Imi nati salatitinai! Imi noake ele mere le imi rekwalepata bei Alla mo pise Alla Eni kbasaremo. 30 Le kena tamata esi kwana suikeesi kai suike moneka hoko tamata merusakamalekata ndete surgare peneka. 31Elemere hoko Au atetuke imi loko tamata esikwana suike bei matale. Imi baise Alla Enilepate ete ntuana menaru kai imire penemoyo? Ete mere Alla Ibeteke be,

32 ‘Aure Alla rebe Abrahame, Isake kaiYakupe, esi hlaleke lokoKu.’

Ile Alla ete tamata matale mo. Po Allaete tamata kwanale kai tamata rebe kwanasuike.Ӡ

33 Kena tamata bokala esi lene YesuseIatetuke kai Irekwa titinai hoko esi herane.

Pleta rebe pentine titinai22:34-40(Mrk. 12:28-34; Luk. 10:25-28)

34-35 Kena tamata Parisiaru esi lene betamata Sadukiaru esi ndene le YesuseIralake mise, esi lupuke lomai. Eleki kuruTorate sae beisi iluake loko Yesuse lekeitehekeNi kai itneuI be, 36 “Kuru, pletarebe pentine titinaime hukume rebeMusailekire saisa?”

37 Yesuse Ibeteke lokoi be, “Suke aokiamu Tuhane Alla kena pusue amu kti-line, pusue amu maka noake kai pusuelaleume.‡ 38Mere pleta rebe memenai kaipentine titinai. 39 Luare sakesa neka. Aokitamata makete saka oki ruamu.§ 40 Pusuepleta rebe nabi Musa ilekire kai pusuebukua rebe nabiaru esi lekire* pusulu meikena pleta lua meiju peneka.”

Kamale rebe Alla IulakeNi kena hlamatetamatare Irulu bei Dauta kai Dauta Eni Tuhanelekwe

22:41-46(Mrk. 12:35-37; Luk. 20:41-44)

41 Kena tamata Parisiaru esi lupuke lo-mai sa Yesuse Itneusi be, 42 “Imi noakesaisa kena Kamale rebe Alla IulakeNi kenahlamate tamatare? Irulu bei sire?”

Esi ralake be, “Kamale Dauta eni anubu.”

43 Yesuse Iombe, “Le mula pine Ro Mis-ete Iono Dauta ikotiNe ‘Tuhane?’ Le Dautaibeteke be,

44 ‘Tuhane Ibeteke loko auku Tuhanebe:

Arue kena leiKu kai pleta sakesakaiKu,

roma Au ono Amu musuaru esi kbasasae kwalele moneka.’†

45Meije Dauta ruai ikotiNe Tuhane hokoKamale rebe Alla IulakeNi kena hlamatetamatare batuke Dauta eni anubu mo! Ilemere Dauta eni Tuhane lekwe.”

46 Tamata sae iralake Yesuse moneka.Kai bei petu mere esi nehe kena tneu saisaloko Yesuse moneka.

23Yesuse Ibeteke keta bei kuru Torataru kai

tamata Parisiaru23:1-36(Mrk. 12:38-40; Luk. 11:37-54, 20:45-47)

1 Yesuse Ilepa loko Eni maka luluarukai tamata bokala be, 2 “Kuru Torata kaitamata Parisiaru esi supu kbasa penekakena atetuke Torata lupe Musa iatetukele.3Hoko imi lene kai ono lulu saisa rebe esiatetukele ete imire, po imi ono lulu saisarebe esi onore yake, le rebe esi atetukeleesi ono lulu mo. 4 Esi ono atata ktilina kaipletae imi kena lulu atata meru, eleyo esitapa imi toto kena ono lulu moneka.

5 Saisa rebe esi onore batuke kenatamata esi isikesi neka. Esi suka pakekotake kena kuteAlla Eni lepata rebe lekireeleki esi loe me oalaleisu kai me balaisu,esi kotakaru ela lesi. Kai esi suka onoesi lapu nanukaru esi rendaru nanu lesileke tamata esi seluise, esi isikesi. 6 Saelekwe, esi suka rue kena otoi misete rebeholmatele kena esi keume pestaru pise esikusu me Yahudiaru esi luma ibadaru. 7 Esikeure esi suka tamata makete esi lepaehlamate etesi me pasararu leke tamatabokala esi selusi kai esi suka tamata esikotise kuru.

8 Po ete imire, imi suka kotie imire kuruyake le imi Kurure batuke esa kai imipusumi akwali lomai. Hoko sae ilesi bei sae

† 22:32 Yesuse Ibeteke be Allare, Alla ete tamata matale mo po ete tamata kwanale kai rebe kwana suike. Le Ile Allaete Abrahame, Isake kai Yakupe kena erisi kwana sa, kai kena esi kwana suike lekwe. ‡ 22:37 Huk.6:5 § 22:39Im.19:18 * 22:40 Pleta rebe nabi Musa ilekire natire bukua lima rebe Musa ilekiule. Musa ileki bukua lima:Alla Itolae Nusa, Siri Bei Mesire, Imama, Ntuana Menaru kai Hukumaru nete Suikele. Nabia natire bukua bokala rebenabiaru esi lekiule. † 22:44 Isi. 110:1

Matiuse 23:9 35 Matiuse 23:32mo. 9Kai imi kotie sae mei nusa meije am-ate yake le imi Amate batuke esa, Ile mereAmate rebe Indete surga. 10 Kai imi sukakotie imire elake yake le imi Elake batukeesa, Kamale rebe Alla ItalukeNi ete imipeneka. Mere Au ruaKu, Aure Kamale rebeAlla IulakeKu kena ono Maka Hlamate etetamata. 11 Bei imire sire iono elake titinaihoko suke ilayani imi. 12Kai sire rebe ionoruaije tamata elake, namake isupu kbasasasaisa moneka. Kai sire rebe iblake enikbasa sasaisa more, namake isupu bitikekena tamata elake.

13 Eleki Yesuse Ibeteke loko kuru Toratakai tamata Parisiaru be, “Imi kuru Toratakai tamata Parisia, imire tamata maka onomisete lelemake. Namake Alla Ihukumeimire ktili. Imi ruami suka Au pletaetamata mo kena Au ono Kamale. Kaiimi pele tamata makete rebe esi suka Aupletaise lekwe.

14 [Imi kuru Torata kai tamata Parisia,imire tamata maka ono misete lelemake!Namake Alla Ihukume imire ktili. Imilemake matabina baluaru leke imi rana esilumaru kai imi kotie loko Alla takwali leketamata esi noake imire tamata misete. Beimere hoko namake imi supu hukumaneelake!]

15 Imi kuru Torata kai tamata Parisia,imire tamata maka ono misete lelemake!Namake Alla Ihukume imire ktili. Imi sabumeite kai keu papelake ootoi kena onobatuke tamata esa ikusu imi agamare. Kaikena ile mere ikusu imi agamare peneka,imi ono ineu lesi bei imi leke namake ikusuotoi susate titinai.

16 Imi tamata elaka mata polala! Na-make Alla Ihukume imire ktili. Imi betekebe la loko Tuhane Eni Lumare ono lokomore mula mo, po la loko mase meTuhane Eni Lumare pine ono lokole. 17 Imirekwa sasaisa mo, saka tamata matapolale. Tuhane Eni Lumare pentine lesi bei masele eonomasemise titinai. 18Kai imi betekebe la loko otoi maka riluke tanei ete Allareono loko more mula mo, po la loko taneirebe tolae kenare hoko suke ono lokole.19 Imire tamata matapolale. Andia pineepentine lesire? Taneije pibe otoi makatolae tanei kena palae ete Allare? Otoimaka tolare, le otoimere pine eono taneijemise titinai ete Alla. 20 Hoko sire pine ilaloko otoi maka tola tenei rebe riluke eteAllare, mere ila loko otoi mere kai ila lokotaneia rebe tolaelu kenare. 21Kai sire pine

ila loko Tuhane Eni Lumare, hoko mere ilaloko Tuhane Eni Lumare kai ila loko Allarebe Irue kenare. 22 Kai sire pine ila lokosurgare, hoko mere ila loko Alla Eni otoimaka rue lakwai kai loko Alla ruaI ndetesurgare neka.

23 Imi kuru Torata kai tamata Parisia,imire tamata maka ono misete lelemake!Namake Alla Ihukume imire ktili. Masikesolasi, adase nkotone kai jintane, imiriluke perpuluhane ete Tuhane bei esihasile, eleyo yelu rebe pentine lesi kenahukume rebe Musa ilekire, imi ono lulumo. Lupe ono saisare suke nkena, okilomai kai lulu pleta. Yelu meru sukeimi ono pusulu, batuke ono loko leiniyake kai nete loko riluke perpuluhane eteTuhane lekwe. 24 Imire tamata elaka rebesaka tamata matapolale. Yelu tona kenahukume rebe upentine more imi ono lu-lue, yo rebe upentine kena hukume mereimi puli kai mo.

25 Imi kuru Torata kai tamata Parisia,imire tamata maka ono misete lelemake!Namake Alla Ihukume imire ktili. Imiono tamata esi selu imire kuru miseta,lupe imi koa imi obaru kai pikanaru esimuline eputi yo imi lalemi neu titinai lelalemi loko tamata maketaru esi taneiarukai batuke lalemi nete imi ruami neka.26 Tamata Parisi, imire saka tamata matapolala! Suke imi koa imi obaru kai pika-naru esi laleiju mina, leke esi mulinaruuputi lekwe.

27 Kuru Torata kai tamata Parisia imi,imi tamata maka ono misete lelemake!Namake Alla Ihukume imire ktili. Imirelupe nitu latai rebe cete kena putile. Memulire selue nteki po mpe lalere penukena lulinaru kai mpulute. 28 Imi lekweele mere neka. Masike selu imi ono miseteete tamata maketaru, po lalemi penu kenanloene kai neune.

29 Imi kuru Torataru kai tamataParisiaru, imi tamata maka ono misetelelemake! Namake Alla Ihukume imirektili. Imi kerike nabiaru esi lataisu mise,kai imi andolike tamata lale misetaru esilataisu nteki, 30 kai imi beteke be, ‘Sepokena amiki ntuana menaru esi ruere pineami me sakesa kaisi peneka, hoko ami onolulusi kena bunu nabiaru mo.’ 31Hoko imiruami naku peneka be imi rulu bei tamatarebe esi bunu nabiaru.

32 Ele mere hoko dosa rebe imi ntuanamenaru esi onolu menai pende, imi ono

Matiuse 23:33 36 Matiuse 24:14lokolu rame. 33 Imi neu kai imi rulu beitamata neune. Namake Alla Ihukume imikena otoi naraka, kai imi hlaleke be imisupu tie bei mere yake. 34 Au beteke eteimi be, ‘Namake Au ulake nabia, tamatamaka rekwa kai kuruaru loko imi. Beisie meru imi bunu leini kai imi paku leinikena ai batai. Leini lekwe imi tetasi meluma ibadaru kai imi suisi bei kota kenakota. 35Bei mere hoko Alla Ihukume imi leimi ntuanamenaru esi bunu pusue tamatarebe esi nsalale sae more. Esi bunu tamatabokala menai bei Habela rebe eni nsalalesae more isupu bunu eti roma Sakaria(Berekia eni nanare), rebe isupu bunu meTuhane Eni Lumare kai me otoi makariluke tanei kena pala ete Allare. 36 Imilene mimise. Imi tamata rebai meije imisupu hukume bei Alla le pusue dosa rebeimi kai imi ntuana menaru esi onoule.’ ”

Yesuse laleIje noa Yerusaleme23:37-39(Luk. 13:34-35)

37 Yesuse Ibeteka be, “Tamata rue mekota Yerusaleme! Imi ntuana menaru esibununabiaru, kai tamata rebeAlla Iulakesiloko imire, imi rabasi kena batu eti esimata. LaleKu kena lupuke imi susuikepeneka, molupe manure eloke esi anaiju,po imi suka lomei lokoKu mo! 38 Bei merehoko imi kotare supu atiae le Alla Iraka imimoneka. 39Nete! Au beteke ete imi be beimeije imi selu suike Aumo roma petu kenaimi beteke be:

‘Alla Iriluke misete ete Ile rebe Iluakekena Eni Nane rebe esi kbasare elatitinaije!” ’*

24Yesuse Ibeteke be Tuhane Eni Lumare

namake tamata esi likwaiele24:1-2(Mrk. 13:1-2; Luk. 21:5-6)

1 Kena Yesuse Isiri bei Tuhane EniLumare, Eni maka luluaru esi lomeitehaikeNi kai esi tiluke luma rebe umeTuhane Eni Lumare esi leinu kai esi betekelokoI be, “Tuhane, Aselu Tuhane EniLumare kai luma me esi leinu uela kaiumise titinai.” 2Eleki Yesuse Ibeteke lokosibe, “Yele, Tuhane Eni Lumare kai lumameiesi leinu uela kai umise titinai Po tatikepine tamata bei otoi makete esi luakelomei hoko esi likwaielu eti unesa.”

Yesuse Ibeteke be namake tamata rebe esihlaleke loko Yesuse esi supu susate

24:3-14(Mrk. 13:3-13; Luk. 21:7-19)

3 Takwali mo Yesuse kai Eni maka lulu-aru esi keu bei otoi me Tuhane Eni Lumarelopai ulate saitune aini bokala. Eleki kenaYesuse Irue ruaI me ulate mere, Eni makaluluaru esi lomei tehaikeNi kena esi lepakai ruaI. Hoko esi tneuI be, “Kuru, petu ilapine yelu rebe minae Abetekele uonore?Kena Alomei suike kai kena nusare atianere, esi tandaru saisa?”

4 Eleki Yesuse Iralakesi be, “Imi pusumilene mimise leke tamata esi lemake imibe takwali mo nusa meije atia nere, imipersayesi yake. 5Le namake tamata bokalame esi luake pake Auku nane esi lemake besiere maka hlamate, hoko tamata bokalaesi supu lemake kai esi hlaleke lokosi. 6 Imilene bola tulei kai lene sou be lisa etianeka. Hkutuke imi yake. Le piasare lisakai lomai neka, po nusa meiju atia mosa.7 Le nusa esi lisa kai nusa makete kai henaesi lisa kai hena makete lekwe. Mana-naru roma tamata moneka hoko bokalaesi mata kai isu bokala uono kena otoibokala. 8 Pusue susata meru menai pinesusate tapa rame saka bina tukune iblaketibuini kera menai, ela mosa hoko irekwabe takwali mo iruele eni nanare po romaruelei mosa.

9 Kena mere tamata esi kerike imi kaiesi riluke imi ete tamata neunaru leke esiteta imi kai esi bunu imi le imi lulu Aurepe. Kai namake pusue tamata mei nusarelalesi tiake imi le imi lulu Aure. 10 Kaitamata bokala esi hleke bei maka hlalekeloko Alla kai esi riluke esi tamataru etetamata maketa rebe lalesi tiakesi kai lalesitiake lomai. 11 Nabi tinai more bokalaesi luake kena lemake be siere nabi, esilemake tamata bokala kena hlaleke lokoesi hnaunaru. 12 Kai tamata neunaru esitapa boka lesi kai esi ono neu rame etetamata maketa hoko tamata bokala esi okilomai mise remoneka. 13 Po sire pineihlaleke loko Alla rame eti imata kai leulokoI hoko irue kai Alla eti pela. 14 KaiSou Misete be Alla Ipletae ite tamatareatetukele ete pusue tamata mei nusarupeneka, eleki nusare atia ne.”

Petu susate elake ete pusue tamata mei* 23:39 Isi. 118:26

Matiuse 24:15 37 Matiuse 24:36nusa meije

24:15-28(Mrk. 13:14-23; Luk. 21:20-24)

15 “Namake kena petu mere imi selu‘Yele rebe ektolo kai esuka Alla more elepatiae rame ekele me otoi misete titinaime Tuhane Eni Lumare esi laleije.’ LuluAlla Eni lepata rebe akmena nabi Danieleibeteke be namake petu mere eono. AuMatiuse, au ahnau imi leke imi baise nabiDaniele eni lepate mimise leke saisa rebetinai more, imi rekwae. 16 Hoko imi rebeme otoi Yudea, imi naya beini lolete ulatebabai mina leke ibunu imi yake. 17 Tamatarebe esi rue ndete luma mulini rulu lekenaya po kusu rana taneia bei luma laleiyanoma. 18Tamatamendinu leu kena ranalapune beime lumayanoma. 19Kena petuameru ete bina rebe esi keu blublulu kaibina rebe susu kwete tone esi blake keratitinaije neka. 20 Hoko imi kotie loko Allabe, ‘Ama, Asebei petu susata meru uonokena ulane talei yake kai kena petu plei*yake le suke ite bala kena petu mere.’ 21 Lesusate kena petua meru esusa titinai, lesibei susata kena petua maketaru bei kenaAlla Itolae nusa meije menai, kai eonosuike moneka. 22 Alla Iono petua merutakwali ete Eni tamataru mo, le sepo Ionopetua meru takwali hoko pusue tamata esimata le sae itahane moneka.

23 Kena petua meru imi lene tamata esilemake be, ‘Aselu mina le Kamale rebeAlla IulakeNi kena hlamate tamatare Ietemeije!’, pise, ‘Iete mere!’, po imi lenelokosi yake. 24 Le kena petua meru tamataesi lemake imi be siere kamale rebe AllaIulakeni kena ihlamate tamata kai nabia.Esi ono tanda herana kai esi aseluke kbasakena esi lemake, tinake sepo yele hokoimia rebe Alla Ibitike imire imi hlalekelokosi. 25 Imi lene mimise! Kena susatameru uono mosare, Au beteke pusulu eteimi peneka.

26 Hoko sepo tamata esi lemake imi be,‘Aselu mina le Kamale rebe Alla IulakeNikena hlamate tamatare Indete otoi nsek-ile!’, imi keu loko otoi mere yake, pise esilemake be, ‘Ietemei sokatimeije!’, imi lenelokosi yake. 27 Le Tamata Eni Nanae Iluakesuike loko imire, pusue tamata esi rekwaesosoli saka silane baeke ehita bei laniteuwei roma lanite uweije.

28 Kena tamata esi selu tanda meru, esirekwa be petu sae me, Au luake suike meinusa meije. Meije saka kena pusue tamataesi selumanumaka kanematale uuru kenaotoi mere, esi rekwa be ete mere mataleme.”

Yesuse Iluake suike mei nusare24:29-31(Mrk. 13:24-27; Luk. 21:25-28)

29 “Petu susata meru pela peneka pineyelu uono sosoli ele meije:

Lematai, bulane, kmalea selu tebikelubei petu maketaru.

Hoko lemataije emele lakwai esa,bulane hita moneka kai kmalearu

tetu. Kai pusue rebe kbasa ndetelanite hoha titinai.

30 Kena yelu meru pelare, tamata esiselu Au, Tamata Eni Nanae Indete lanite.Kena mere pusue tamata mei nusare esirani kai esi selu Au, Tamata Eni Nanare.Au luake suike lomei lokomi kena moputikai Auku kbasare ela titinai kai hita titinai.31 Eleki malekate ihbue trompete elake kaiAu ulake Aukumalekataru bei ndete surgarulu lomei nusaru leke esi lupuke pusuetamata rebe Au bitikesi beime pusue nusa,bei lanite uwei roma lanite uwei, leke esirue kai Alla.”

Hnauna kena takwali mo Yesuse Ilomeisuike rekwa bei umpama kena ara aini

24:32-35(Mrk. 13:28-31; Luk. 21:29-33)

32 “Meije imi atetuke bei umpama kenaara aini: imi selu esi sanaiju ummata kaikrobe kai esi tubuiju uono kena ukusu,hoko imi rekwa be takwali mo learereneka. 33 Hoko sakesa neka, sepo imiselu susata meru uono peneka hoko imirekwa be Au, Tamata Eni Nanae, takwalimo Au luake suike reneka. 34 Imi leneloko Au mimise! Kena imi tamata rebaimeije pusumimatamosare yo susatamerupusulu uono peneka. 35 Tatike pine pusunusa kai lanite meije atiae, po Auku lep-ataru sirikelu mo, saisa rebe au betekelutinai eti pela.”

Yesuse Iluake suike lomei nusa meije,tamata esi rekwa mo

24:36-44(Mrk. 13:32-37; Luk. 17:26-30, 34-36)

36 “Hoko Au luake suike lomei nusaretamata sae irekwa esi peture kai olase mo,

* 24:20 Tamata Yahudiaru esi be kena petu pleije tamata keu lau lesi bei mahake kilo esa yake. Esi atate mere ktilititinai.

Matiuse 24:37 38 Matiuse 25:13malekata ndete surgare esi rekwa mo, AuAlla Eni Nanare lekwe Au rekwa mosa, pobatuke AmaKu ruaI pine Irekwae!”

37 Eleki Yesuse Iahnau be, “Sepo Au,Tamata Eni Nanare Au luake suike lokoimire, sakesa kai kena nusa akmena Nureneka. 38 Le kena kwele lolo nusa mosareesi kane, kinu kai esi kai lomai eti romapetu rebe Nu ikusu kena kapale elake beiaije. 39 Kena mere tamata esi rekwa sa-saisa mo eti kwele lolo pusue nusa kaiesi mata pususi, hoko sakesa kai kena Au,Tamata Eni Nanare Au luake suike lokoimire ele mere neka. 40 Kena petu susatameru luake, sepo tamata lua esi me ndinuhoko sae isupu bitike lolete yo saere sebeieeri rue. 41 Sepo tamata bina sie luayaesi tutu gandume sakesa, sae isupu bitikelolete yo saere sebeie eri rue. 42 Hokoimi lene mimise kai namake Au rame! Leimi rekwa petu kena imi Tuhane Iluakesuike loko imire mo. 43 Imi lene meijemimise! Sepo luma upuije irekwa olasekena tamata ndeane ikusu kena kpetu meeni lumare, hoko iraka rame leke tamatandeane ikusu eni lumare yake. 44Bei merehoko imi lekwe suke imi namake Au rame!Le namake Au, Tamata Eni Nanare, Auluake suike loko imire kena olase rebe imirekwa mo.”

Hnaune kena hidupe nkwakwa kena luluYesuse eti Ilomei suike lupe umpama tamatamakerike

24:45-51(Luk. 12:41-48)

45Eleki Yesuse iahnau rame be, “Tamatamakerike rebe inkwakwa kai ikerikemise, mere tamata makerike rebe eliare?Tamata rebe inkwakwa kai ikerike mise,isupu bitike bei ntuane rebe ikerike eteijekena iono elake ete tamata makerikemaketaru, leke ionosi kane, panuhukeolase maka kane. 46 Tamata makerikemere laleije ndina titinai, sepo kenantuane rebe ikerike eteije iluake lomeije,panuhuke ikerike eni makerike. 47 Tamatamakerike mere isupu kbasa bei tamatarebe ikerike eteije kena ikbasae enitaneiaru. 48Po sepo tamatamakerikemereineu hoko inoake me lalei be, 49 Takwalisa pine eni ntuane iluake hoko itetatamata makerika maketaru kai ikane kinukai tamata nselitaru. 50 Tamata rebekerike eteije iluake kena olase kai peturebe tamata makerike mere irekwa mo.

51 Tamata makerike mere isupu teta bokatitinai bei tamata rebe ikerike eteije kaiisupu poieme tamata onomisete lelemakeesi otoije. Hoko esi rani rame kai esi supususate.”

25Yesuse Iluake suike, ite namakeNi rame

saka bina beluka lima rebe esi rekwa kai rakarame

25:1-131 “Tatike petu rebe Au luake suike, Alla

Eni sifate ete imi kena Ipletae tamataresaka umpama bina beluka butu esa meije:sie limaya esi aknekae mise yo sie limayamaketaru mo. Bina beluka sie butu esa esirana esi pelitaru eleki esi keu sapamokwairebe iono kena ikaije. 2 Sie limaya beisiesi boro kai sie limaya maketaru esi rekwakai esi aknekae mise. 3 Bina beluka rebeborokaru esi keri esi pelitaru po esi keri kaileite kena aknekae mo. 4 Yo bina belukarebe esi rekware esi keri esi pelitaru kai esikeri kai leite kena aknekaele. 5 Po mokwairebe iono kena kaije iluake nunumo, hokoesi hkwau eleki esi ntulu.

6 Kena kpetu tlaije tamata esi kloloebe, ‘Mokwai rebe iono kena kaije iluakepeneka! Siri sapai!’ 7 Eleki bina belukabutu esameru esi betu kai esi ono aknekaeesi pelitaru leke ehita. 8 Bina beluka rebeborokaru esi beteke loko bina beluka rebeesi rekware be, ‘Imi riluke bei imi leite eteami mina le amiki pelitaru umata reneka.’9Po bina beluka rebe esi rekware esi ralakebe, ‘Ami riluke mo le tatike epanuhu itemo. Mise lesi, imi keu sabe bei makaabelie leite.’ 10Hoko esi keu sabe leite. Pokena esi keu sabe leite, mokwai rebe ionokena ikaije iluake, eleki sie rebe esi aknekakena namakeni pende esi keu kusu sakesakaini me otoi kena kaije eleki tamata mak-erikaru esi kobue meture.

11 Bina maketa borokaru esi luake tak-wali kai esi kloloe be, ‘Ntuane, ntuane,buka meture ete ami mina!’ 12 Po mokwaimere iralakesi be, ‘Au rena imi mo!’ ”

13 Eleki Yesuse Ialenake umpama merepela nere Ibeteke be, “Bei mere hoko iminamake Au rame le petu kai olase kena Auluake suike imi rekwa mo.”

Umpama kena tamata makerike misetekai misete mo

25:14-30(Luk. 19:12-27)

Matiuse 25:14 39 Matiuse 25:3814“KenaAlla Ipletae tamatare umpamae

lupe alena kena ntuane sae me iono kenaikeu me otoi lauke. Kena ikeu nere, ikotieni tamatamakerikaru kena iono esi usahakena eni kepenaru. 15 Eleki iriluke kepeneetesi lulu esi ktilinaru. Hoko iriluke kepemase usata lima ete ile sae, iriluke kepemase usata lua ete ile sae kai iriluke kepemase usata esa ete ile sae. Eleki ikeu ne.16 Eleki tamata makerike rebe isupu kepemase usata limare iusaha sabe kai iabelikena kepene mere eti isupu kepe maseusata lima tapa lekwe. 17Tamata mekerikerebe isupu kepe mase usata luare iusahaele mere neka hoko isupu kepemase usatalua tapa lekwe. 18 Po tamata makerikerebe isupu kepe mase usate esare ikeukali likele eleki ihnouke ntuane mere enikepene kena likele mere.

19 Takwali mina pine ntuane mere ileueleki ikotisi leke neheke eni kepenaru.20 Eleki tamata makerike rebe isupu kepemase usata limare iluake, iriluke kepeneetapa kepe mase usata lima kai ibetekeloko ntuane mere be, ‘Ntuane, kepe maseusata lima rebe arilukele ete aure au usahasabe kai abeli kenae hoko etapa kepe maseusata limare meije.’ 21 Eleki ntuane mereiombe, ‘Akerike mise kuate. Ale aukutamata makerike misete kai alene lokoku.Alene lokoku kena kerike loko makeriketone hoko au rilukemakerike elake etemu.Alomei, kusu pesta kai au.’

22 Eleki tamata makerike rebe isupukepe mase usata luaru iluake kai ibetekebe, ‘Ntuane, kepe mase usata lua rebe ar-ilukele ete aure, au usaha sabe kai abeli ke-nae hoko au supu kepemase usata lua tapalekwe.’ 23 Ntuane mere iombe, ‘Akerikemise kuate. Ale auku tamata makerikemisete kai alene lokoku. Alene lokokukena kerike loko makerike tone hoko auriluke makerike elake ete ale. Alomei,kusu pesta kai au.’ 24 Eleki tamata mak-erike rebe isupu kepe mase usate esareiluake kai ibeteke be, ‘Ntuane, au rekwabe ntuane alere tamata maka ono tamataesi kerike ktili titinai: asuka ulu gandumerebe aatnane more, asuka lupuke hasilebei bibite rebe alibuke more. 25 Kai ri-laku le tinake arana kepene rebe au abelikenare pine au supure. Hoko au keubunike ntuane amu kepene mere mpetapele lebui. Rana amu kepene lome!’26 Ntuane mere iombe, ‘Ale tamata mak-erike neune kai nosone. Arekwa peneka

be au suka ulu gandume rebe au atnanemore, kai au suka lupuke hasile bei bibiterebe au libuke more. Au rana kepene rebetamata makete esi abeli kenae pine esisupure o? 27 Ele mere hoko suke akusueauku kepene mere me banke leke kena auleure au rana auku kepene mere kai esibunare.’ 28 Kai iombe, ‘Rana kepene merebeini kai rilukele ete tamatamakerike rebeisupu kepe mase usata butu esare.’ 29 Lesire pine ikerike mise ete Au, tatike pineisupu boka titinai kai iono tamata rebe enitaneia boka. Po sire pine ikerike mise eteAu mo, tatike pine saisa rebe Au rilukeetei pende Au rana beini suike. 30 Hokotamata makerike rebe ipakunamore isupupoiememulime otoi rebe kpetu kurule kaisusate titinai. Irani kai isupu susate elakeete mere.”

Kena Yesuse Iluake suike Iteu pakala etepusu tamata

25:31-4631 “Namake kena petu sae me, Au,

Tamata Eni Nanae, luake suike sakesa kaiAuku malekataru, Au rue kena Auku otoirebe mise titinaije kai Auku kbasare elatitinai. 32Kai pusue tamatamei nusameijeesi lupuke me oaKu. Eleki Au tebisi beilomai kena toini lua, saka tamata makapialae binatane itebi dombare bei pipire.33Tamata rebe esi ono lulu Alla Eni sukareAu lupukesi sapleuke Auku makwanale,yo maketaru esi sapleuke Auku mapale.34 Eleki Au, Kamale, Au beteke loko tamatarebe esi me sapleuke Auku makwanale be,‘Imia rebe AmaKu Iono misete ete imire,imi lomei! Lomei kusu mei otoi rebe AllaIaknekae ete imi peneka bei kena nusameije etola menaije sa eti roma meije.35 Le kena tiaKu senere, imi riluke mananeeteKu kai kena kmalake Aure, imi rilukekwele eteKu. Kena Aure tamata belukeme imi henare, imi keriKu me imi luma.36Kena Auku pakiane sae more, imi rilukepakiane eteku. Kena kerake Aure, imi lilokoKu. Kena esi kusue Au me buije, imitapaKu.’

37 Eleki namake tamata miseta meruesi beteke be, ‘Tuhane, kena rebai andiapine ami selu Tuhane tiaMu sene elekiami riluke manane ete Tuhane Ale? PiseTuhane kmalakeMu eleki ami riluke kweleete Ale? 38 Kena rebai andia pine amiselu Tuhane Ale, tamata beluke me amikihenare eleki ami keriMumeamiki lumare?

Matiuse 25:39 40 Matiuse 26:16Pise kena rebai andia pine Tuhane Amupekeane sae mo eleki ami riluke pakianeete Ale? 39 Kena rebai andi pine ami seluTuhane kerakeMu pise esi kusueMu mebui eleki ami tapa Ale?’ 40Eleki Au ralakesibe, ‘Leke imi rekwa be: kena imi ono meruete sae bei Auku tamata rebe esi hlalekelokoKu, rebe imi noakeise tamata susatehoko mere sakesa kai imi onoe ete Aureneka.’

41 Yo Au beteke loko tamata rebe esime sapleuke Auku mapale leneka be, ‘Imi,Tamata rebe Alla Itosiemi! Imi supuhukume rebe ktili titinai! Keu beiKu kaikusu me otoi susate titinai eti pelare rebeAlla Iaknekae ete ro tiaru esi elake kaieni kwetelaru leke esi kusu kenae kai rueeti pela ete mere neka. 42 Le kena tiaKusenere imi riluke menane ete Au mo, kenakmalake Aure imi riluke kwele eteKu mo.43KenaAure tamata belukeme imi henare,imi keri Au me imi lumare mo. Kena Aukupakiane sae more, imi riluke pakiane eteAu mo. Kena kerake Au kai esi kusue Aumebuije, imi li lokoKumo.’ 44Eleki namakeesi beteke loko Au be, ‘Tuhane, kena rebaiandia pine ami selu Tuhane tiaMu sene,pise kmalakeMu, pise Alere tamata belukeme amiki henare, pise Amu pakiane saemo, pise kerakeMu, pise supu kusue kenabui eleki ami li loko Tuhane Ale more?’45 Eleki Au ralakesi be, ‘Leke imi rekwa be:tamata rebe esi hlaleke loko Au, rebe iminoakeise tamata susate, imi suka tapa saekuesa beisi mo, hoko mere sakesa kai imisuka tapa Au more neka.’ 46 Hoko tamatameru esi supu hukumane bei Allare esisupu susate eti pela, eleyo tamata rebe esiono lulu Alla Isukare, esi supu ruemise kaiAlla eti pela.”

26Tamata Yahudi esi elakaru esi lepa lupu

kena bunu Yesuse26:1-5(Mrk. 14:1-2; Luk. 22:1-2; Yoh. 11:45-53)

1Kena Yesuse Iatetuke pusue meru pelapeneka, Ibeteke loko Eni maka luluarube, 2 “Imi rekwa be lesike petua lua pinetamata Yahudiaru esi pesta nete suike AllaIsirie esi ntuana menaru bei Mesire. Mereesi kane roti rebe pake ragi mo. Eleki esirilukeAu, Tamata EniNanae, kena pakuAuahlake ai batai.”

3 Kena mere imama elakaru kai tamataYahudiaru esi elaka mpai lale esi lupu meimame elake lakwai esa eni nane Kaya-pase, eni lumare. 4 Esi nikwa lalane nden-dene kena kerike Yesuse kai bunuI. 5 Elekiesi beteke be, “Kena pesta elake merekerike Yesuse yake le tamata me esi sukaIhoko esi nasuke ite kai esi hohae petumere.”

Bina sae isoba leite boini ntelete titinaikena Yesuse

26:6-13(Mrk. 14:3-9; Yoh. 12:1-8)

6 Eleki kena Yesuse Ime hena Betaniare,Ime Simone eni luma. Simone mereYesuse Iono eni makerake rebe usaiju kaitinaiju puluele mise. 7 Eleki kena YesuseIkane, bina sae iluake lokoI, Ikeri leiteboini ntelete titinai rebe esi belini elakekena hlau buini bei batumutale. Eleki binamere isoba Yesuse ulu buaIje kena leitemere. 8 Eleki Yesuse Eni maka luluaru esiselu mere hoko esi ono kai esi beteke be,“Bina meije imise mo le iatia leite belinielake. 9 Sepo leite boini ntelete titinaimere abeliele hoko supu kepena bokala.Eleki riluke esi kepene ete tamata susate.”

10 Po Yesuse Irekwa lalesi hoko Ibetekelokosi be, “Imi ono susate ete bina meijeyake, le iono misete eteKu. 11 Tamatasusate, erimi rue kaisi rame hoko imitapasi sa, po Au rue kai imi takwali mon-eka. 12 Bina meije isoba leite kena ulubuaKu le takwali mo Au mata neka hokoiaknekae meije kena imi tolae Au kenaliane benaije. 13 Imi lene lokoku mimise!Kena lepae Sou Misete me nusa otoi etianeka, saisa rebe bina meije ionore, esilepae lekwe leke tamata esi nete suikelokoi.”

Yudase lalei kena iriluke Yesuse etetamata rebe esi suka bunuIje leke isupu kepene

26:14-16(Mrk. 14:10-11; Luk. 22:3-6)

14 Eleki Yudase Iskariote isiri bei lumamere kai ikeu loko imama elakaru. YudaseIskariote mere Yesuse Eni maka lulu saebei Eni maka lulua butu esa lesini luarulekwe. 15 Ibeteke lokosi be, “Sepo auriluke Yesuse ete imi, hoko imi riluke saisaete aure?” Esi neheke kepene, batukekepe perake matai butu telu neka, elekiesi riluke etei.* 16 Eleki bei mere Yudase

* 26:15 Akmenare, kepene mere batuke kena seba tamata makerike esa neka.

Matiuse 26:17 41 Matiuse 26:38inikwa lalane kena kerike Yesuse leke ir-ilukeNi ete tamata Yahudiaru esi elakaru.

Yesuse kai Eni maka luluaru esi kanesakesa kena nete suike esi ntuana menaru esisiri bei Mesire

26:17-25(Mrk. 14:12-21; Luk. 22:7-14, 21-23; Yoh.

13:21-30)17 Eleki kena petu esa bei pesta tamata

Yahudi esi kane roti rebe ragi morepeneka, Yesuse Eni maka luluaru esi luakelokoI kai esi tneu be, “Kuru, ite nikwaotoi etia kena moa manane kena ite kanesakesa leke nete suike loko petua rebeakmenare Alla Isirie iteki ntuana menarubei nusa Mesire.”

18 Eleki Yesuse Ibeteke lokosi be, “Imikeu loko tamata sae ndete kotare eleki imibeteke kenai be, ‘Amiki Kuru Ibeteke betakwali mo Imata neka hoko Ikane sakesakai Eni maka luluaru mei amu luma lekenete suike loko ntuana menaru esi siri beiMesire.’ ”

19 Eleki Eni maka luluaru esi ono luluIbetekele hoko esi keu kai aknekaemananeme luma mere.

20 Eleki kena kpetu peneka Yesuse Ikanesakesa kai Eni maka lulua butu esa lesiniluaru ete mere. 21Kena esi kane sa, YesuseIbeteke lokosi be, “Lene mimise! Bei imitoini meije tamata esa me iriluke Au lokotamataru leke esi bunu Au.”

22 Kena esi lene mere, lalesi kera titi-nai hoko esi beteke loko Yesuse rame be,“Kuru, mere au mo moyo?”

23 Eleki Yesuse Iralakesi be, “Ile sae beiimi butu esa lesini lua meiju rebe iluturoti kena oba sakesa kai Aure, Auku ebemisete, ile mere rebe iriluke Au ete tamatarebe esi suka bunu Aure. 24Alla Eni lepaterebe lekire ebeteke be, ‘Tamata Eni NanaeIsupu susate hoko Imata sa.’ Po tamatarebe Iriluke Au, Tamata Eni Nanae lokotamata rebe esi bunu Aure, isupu susateela titinai. Hokomise lesi tamatamere inairuelei yanoma.”

25 Eleki Yudase rebe tatike pine irilukeYesuse itneuI be, “Kuru, mere au momoyo?” Eleki Yesuse Iralakeni be, “Yele,ale ruamu betekele mere peneka.”

Yesuse Ikane roti kai kinu anggure kwelinisakesa kai Eni maka luluaru

26:26-30(Mrk. 14:22-26; Luk. 22:14-20; 1Kor. 11:23-

25)

26 Kena esi kane sa, Yesuse Irana roti,Ikotie terima kasi bei Alla kai Ibire rotimere, eleki Irilukele ete Eni maka luluarukai Ibeteke lokosi be, “Imi ranae kai kanelele meije nanakwalaKue!”

27 Eleki Yesuse Irana oba esa rebe penukena anggure kwelini, Ikotie terima kasibei Alla kai Irilukele etesi kai Ibeteke be,“Imi pusumi kinu bei obameije. 28LemeijeAuku lalakwe rebe ankenae Alla Italukeete imire kai Auku lalakwe ponikele kenaampune tamata bokala esi dosaru. 29 Lenemimise! Au kinu anggure kwelini mon-eka, eti roma petu rebe ite kinu anggurekwelini rebe beluke sakesa me AmaKu Eninusa beluke.”

30 Eleki esi menani isike Alla pela, pineesi keu lolete ulate Saitune.

Yesuse Ibeteke be tatike pine Petruseibeteke be irena Yesuse mo

26:31-35(Mrk. 14:27-31; Luk. 22:31-34; Yoh. 13:36-

38)31 Eleki Yesuse Ibeteke loko Eni maka

luluaru be, “Kpetu meije neka, imi pusuminaya bei Au le tamata neunaru esi ono tiaeete Aure. Le Alla Eni lepate rebe nabireilekire ebeteke be,

‘Au bunu maka raka dombare hokoeni dombaru unaya bei lomai.’

32 Po kena Au kwana suike peneka, Aukeu eike bei imi lolete otoi Galilea.”

33 Eleki Petruse ibeteke loko Yesuse be,“Masike sie maketaru esi naya bei Ale, poau lulu Ale kai naya bei Ale mo.”

34 Yesuse Ibeteke lokoi be, “AlenelokoKu mimise! Kena kpetu meije neka,manure totlae mosare, ale ruamu betekerebai telu be arena Au mo.”

35 Po Petruse iombe, “Masike au supubunu sakesa kai Ale mula mo. Au betekemo be au rena Tuhane Ale mo!”

Eleki Enimaka luluaru pususi beteke elemere leneka.

Yesuse Ikotie loko Alla me otoi Getsemani26:36-46(Mrk. 14:32-42; Luk. 22:39-46)

36 Eleki Yesuse Ikeu kai Eni maka lulu-aru me otoi sae me esi nane Getsemani.Eleki Yesuse Ibeteke lokosi be, “Kwetelaimi, rue ete meije mina, yo Au kotie lokoAlla ete morare.” 37 Eleki Ilui Petruse kaiSebedeuse eni nanae luaru, Yakobuse kaiYohanese esi keu kaiNi lora toto. Kenamere laleIje kera titinai. 38 Ibeteke loko

Matiuse 26:39 42 Matiuse 26:64telusi be, “LaleKue kera titinai, Au blakesaka Au matare reneka! Telumi rue rarakaete meije kai Au mina.”

39 Yesuse ruaI lora toto eleki Itolatibubui lope tapele kai Ikotie loko Alla be,“AmaKu, sepo Asuka hoko Atapa Au lekesusate rebe suke Au supure Au supu yake.Po lulu Auku sukare yake po lulu AmaKuAmu sukare neka.”

40 Ikotie pela, eleki Ileu loko Eni makalulua teluaru kai Iselu telusi ntulu. ElekiIbeteke loko Petruse be, “Batuke olase uluiesa yo telumi raraka kai Au mo le mula?41 Betu kai kotie loko Alla leke imi tetu beiro tiaru esi elake esi kbasare yake. Le Aurekwa be imi suka ntulu mo kai imi sukakotie loko Alla rame po nanakwalami ktilimoneka.”

42 Eleki Yesuse Ikeu suike kena rebailua kai Ikotie loko Alla be, “AmaKu, seposusatemeije suke Au supu neka, kai Ahetiebei Au moneka, hoko sebeie lulu AmaKuAmu sukare neka.” 43 Pela eleki Ileu lokotelusi kai iselu telusi ntulu le esi hkwaukuate.

44 Eleki Yesuse Ikeu suike leneka kenarebai telu kai Ikotie loko Alla sakesa kaimiminare neka. 45 Pela eleki Ileu lokotelusi kai Ibeteke lokosi be, “Erimi ntulusalo? Totonaimeije tamata esi luake lomeikena esi riluke Au, Tamata Eni Nanaemeije, ete tamata dosaru neka. 46 Betu no,mai ite keu. Imi selu! Tamata rebe irilukeAure iluake pene!”

Tamata Yahudi esi elakaru esi ulaketamata esi kerike Yesuse

26:47-56(Mrk. 14:43-50; Luk. 22:47-53; Yoh. 18:3-

12)47 Kena Yesuse eri lepa sa, Yudase, ile

sae bei Yesuse Eni maka lulua butu esalesini luaru, iluake kai tamata bokala, esikeri sari kai ai buai. Sie meru esi supuulake bei imama elaka kai Yahudia esielakaru. 48 Tamata rebe iriluke Yesuseibeteke kenasi peneka be, “Ile rebe auataIje, mere Yesuse. KerikeNi!”

49 Hoko kena esi me kai Yesuse peneka,Yudase ilomei tehaike Yesuse sosoli kaiibeteke lokoI be, “Kuru!” Eleki iata Yesuse.

50 Eleki Yesuse Ibeteke lokoi be, “Kuebe,aluake lomei kena ono saisare?” ElekiTamata bokala meru esi lomei loko Yesusekai esi kerikeNi. 51 Eleki tamata esa beiEni maka luluaru rebe iete mere isira eni

sarire eleki ilasa imame elake enimakerikeeni tina loine teue. 52 Eleki Yesuse Ibetekelokoi be, “Kusue sarimere kena esi lumare,le sire pine iklemake sari hoko imata kenasari leneka. 53 Arekwa mo piseo betinakeAu koti tapa bei AmaKu tekwa mo lekeIulake malekata toini butu esa lesini lualesi kena esi hlamateAu? 54Po sepoAuonoele mere hoko Alla Eni lepate rebe ebetekeAu matare sae lulu moneka.”

55 Eleki Ihali beteke loko tamata bokalameru be, “Aure tamata maka atia pemer-inta mo, hoko imi kerike Aure, imi kerisari kai Ai buai nanuke yake! Pela petu Auatetuke me Tuhane Eni Luma uwei keholi,Au atetuke imi ete mere takwali peneka.Po imi kerike Au ete mere mo. 56 Po tinai.Meije imi kerike Au ele meije leke lulu AllaEni lepata rebe nabiaru esi betekele.” ElekiEni maka luluaru esi naya beiNi.

Yesuse Ime tamata Yahudiaru esi elakamaka teu pakalaru oasi

26:57-68(Mrk. 14:53-65; Luk. 22:54-55, 63-71; Yoh.

18:13-14, 19-24)57 Eleki esi keri Yesuse loko imame

elake titinaije me eni luma, eni naneKayapase. Kuru Torataru, imama elakarukai Yahudiaru esi elaka bei me lale esilupuke lomai ete mere. 58 Eleki Petruseilulu Yesuse bei lauke me imame elakeeni otoi kena malama me eni luma leini.Eleki Petruse irue sakesa kai tamata makaraka lumare. Le isuka rekwa be esi onosaisa kena Yesuse. 59 Eleki imame elakakai tamata elaka maka teu pakala pususinikwa tamata rebe lepa tiae ete Yesuseleke esi hukume Imata. 60 Eleki tamatabokala esi alenake Yesuse be Ineu, polepata meru sae nkena mo. Eleki sie lu-aya esi keleke kai esi alenake be, 61 “Amilene Yesuse Ibeteke be Ilikwaie Tuhane EniLumare po Ieleke suike petua lua.”

62 Eleki imame elake lakwai esare ikeleme tamata oasi eleki itneu Yesuse be,“Tamata meiju esi alenake Aneure tinaipibe mo? Le mula pine Aleliesi more?”63 Po Yesuse Indene. Iralakeni mo. ElekiImame elake mere ibeteke lokoI be, “Laloko Alla, Abeteke ete ami be Ale mereKamale rebe Alla ulakeNi kena hlamate itetamatare, o? Ale Alla Eni Nanae, o?”

64 Eleki Yesuse Iralakeni be, “Yele, tinai,mere Au. Eleki tatike pine imi selu Au,Tamata Eni Nanae Irue kena Maka Kbasa

Matiuse 26:65 43 Matiuse 27:10

lakwai esare Eni sapleuke makwanale kaiIluake suike lomeije Indete kena moputindete lanite.”

65 Eleki imame elake Kayapase mereikahi eni lapune le inasuke Yesuse kaiibeteke be, “Ami nikwa tamata rebe lepatiae ete Yesuse moneka le ruaI beteke beIsakesa kai Alla.”

66 Eleki itneusi be, “Hoko imi mulaYesuse?”

Tamata esi biuwe kai lepa loko lomai be,“Iono dosa elake ete Alla. Meije suke Isupuhukumane matale. BunuI!”

67 Eleki esi toe oalaleIje. Kai esi obioalaleIje eleki esi blukuI, kai tamata leiniesi tetaI. 68 Esi beteke lokoI be, “Kamalerebe Alla IulakeNi kena hlamate tamata,Abeteke no. Sire pine itetaMue?”

Petruse ibeteke rebai telu be irena Yesusemo

26:69-75(Mrk. 14:66-72; Luk. 22:56-62; Yoh. 18:15-

18, 25-27)69 Kena mere Petruse irue me imame

elake eni luma leini sakesa kai tamatabokala. Eleki bina makerike ete imameelake iluake lomei eleki ibeteke lokoPetruse be, “Ale mere sakesa kai Yesusebei otoi Galilea, moyo?”

70 Po Petruse ibeteke me tamatabokala meru be, “Abeteke mere au natimo.” 71 Eleki Petruse ikeu me pakaleesi meture, makerike bina makete iseluPetruse eleki ibeteke loko sie ete meru be,“Tamata meije isakesa kai Yesuse bei henaNasarete.”

72 Eleki Petruse ila loko Alla kai ibetekeloko sie meru be, “Au rena tamata meremo.”

73 Eleki takwali mo, tamata ete meruesi lomei loko Petruse kai esi beteke be,“Tinai, ale mere sakesa kai Yesuse le aurekwa bei amu lepate.”

74 Eleki Petruse ila suike loko Alla be,“Alla, Aono susate ete au neka sepo aubeteke tinaimo.” Eleki ibeteke loko tamatameru be, “Au rena tamata mere mo.”

Eleki kena mere manure totlae. 75 ElekiPetruse inete suike loko Yesuse Ibeteke be,“Manure etotlaemosare abeteke rebai telube, ‘Au rena Yesuse mo.’ ” Eleki isiri kaiirani le kaplalei titinai.

27Yesuse Isupu keri me gubernure Pilatuse

oai27:1-2(Mrk. 15:1; Luk. 23:1-2; Yoh. 18:28-32)

1Bebeleti lakwai esa sa, imama elaka kaitamata Yahudiaru esi elakaru esi lupu kailepa kai lomai kena bunu Yesuse. 2 Esiulake tamata kena lo Yesuse eleki esikeriNi loko Pilatuse, tamata Roma, guber-nure me otoi Yudea.

Yudase ibunu ruai27:3-10(Ula. 1:18-19)

3 Eleki kena Yudase rebe iriluke Yesuseete tamata rebe esi suka bunuIje iselube Yesuse Isupu hukumane matale, hokokaplalei. Eleki Ikeu leuke kepe perakamatai butu telure ete imama elakaru kaitamata Yahudiaru esi elakaru. 4 Kaiibeteke be, “Au supu dosa elake le au riluketamata rebe eni sala sasaisa mo ete tamatarebe esi suka bunuI eti Isupu hukumanematale.”

Po esi ralakeni be, “Mere ami rekwa kaiale mo, sebeie ruamu.”

5 Hoko Yudase ipoie kepe peraka merulopai Tuhane Eni Luma laleije, eleki ikeukai ikwelie ruai ne.

6 Eleki imama elakaru esi rana kepenemere kai esi beteke be, “Kepenemeije kepelalakwe nsolite hoko lulu Alla Eni lepatarebe nabi Musa ilekire, tolae me TuhaneEni Lumare sakesa kai tanei rebe rilukeleete Allare mise mo.” 7 Eleki pusu lalesiesa kena esi pake kepene mere kena sabetapele otoi bei tamatamaka ono taneia beitapele. Tapele otoi mere esi ono kena otoimaka hnouke tamata Yahudi mo rebe esimata ete mere. 8 Bei mere hoko eti romameije tapele mere esi kotie esi nane TapeLalakwe Nsolite.

9Hoko Alla Eni lepate rebe akmena nabiYermia ibetekele be,

“Esi rana kepe peraka matai bututelu, rebe tamata Israelaru esi teulepate esa peneka kena seli tamatasae beline kenae.

10Kai esi pake kepenameru kena sabetapele bei tamata maka ono taneiabei tapele, lulu Tuhane Eni pletaete aure.”

Lepate mere eonore mere peneka.

Matiuse 27:11 44 Matiuse 27:35Gubernure Pilatuse iteu pakala ete Yesuse27:11-14(Mrk. 15:2-5; Luk. 23:3-5; Yoh. 18:33-38)

11 Eleki kena Yesuse Ime Pilatuse oaije,gubernure mere itneu Yesuse be, “Alemere kamale bei tamata Yahudi o?” ElekiYesuse Iralake be, “Yele, Amu lepate meretinai!”

12 Eleki imama elakaru kai Yahudiaruesi elakaru esi beteke loko Pilatuse be,“Tamatameije Iononeuna bokala peneka.”Po Yesuse Ileliesi moneka.

13 Eleki Pilatuse itneu Yesuse be, “EsialenakeMu be Aneu titinai yo Aleliesi mole mula?”

14 Po Yesuse Iralake moneka hoko gu-bernure mere iherane.

Yesuse Isupu hukume kena pakuI ahlakeai batai

27:15-26(Mrk. 15:6-15; Luk. 23:13-25; Yoh. 18:39-

19:16)15Kena petu tamata Yahudiaru esi kane

roti rebe pake ragi more, piasare guber-nure isebeisi sirie tamata esa bei buije lekehukumeni moneka. 16 Kena mere tamatasae me bui rebe ineu titinai eni naneYesuse Barabase. 17 Eleki kena tamatabokala esi lupuke lomai peneka, Pilatuseitneusi be, “Sire pine imi suka au sirieniete imire? Yesuse rebe kotine Barabasepibe Yesuse rebe kotiNe Kamale rebeAlla IulakeNi kena hlamate tamatare?”18 Pilatuse itneu ele mere le irekwa beimama elakaru lalesi tiake Yesuse hoko esikeriNi lokoi. Po Pilatuse inoake be tamatabokala esi suka sirie Yesuse.

19 Eleki kena Pilatuse irue me otoi makateu pakalare, eni bina inauke lokoi be,“Aono sasaisa ete tamata mere yake le Enisala sae mo. Le beiNi pine mempetuke aukmani tiae rebe eonopetumeije rouweku.”20 Po imama elakaru kai tamata Yahudi-aru esi elakaru esi umauke tamata bokalaleke beteke ete gubernure Pilatuse be sirieBarabase yo bunu Yesuse. 21 Eleki gu-bernure Pilatuse itneu suike loko tamatabokala meru be, “Bei sie luaya meiju, sirepine imi suka au sirieni ete imire?” Elekiesi ralake be, “Barabase.”

22 Eleki gubernure Pilatuse ibetekelokosi be, “Hoko au ono saisa kena Yesuserebe kotiNe Maka Hlamate?” Pususiralakeni be, “PakuI ahlake ai batai lekeImata!”

23 Gubernure Pilatuse itneu suikesi be,“Po Eni sala saisa?” Esi kloloe tiktili lesi be,“PakuI ahlake ai batai leke Imata!”

24 Pilatuse isuka hlamate Yesuse, pomoneka le tinake tamata meru esi nasukai ono hoha. Hoko iulake rana kwele kaiikoa balaime tamata bokalameru oasi lekeaseluke be iono sala sae mo. Iombe, “Aukusala sasaisa mo kena tamata meije Imata!Mere ruami onoe!”

25 Pusue tamata bokala meru esikloloe be, “Yele, mula mo, ami kai amikianubuaru supu esi hukumane neka.”

26 Eleki Pilatuse iulake eni tamataru esisirie Barabase bei buije le isuka tamatameru lalesi ndina. Yo iulake tamata esiteta Yesuse kenamekute buai kai irilukeNiete solaluaru kena pakuI ahlake ai bataileke Imata.

Yesuse Isupu teta kai Isupu toae27:27-31(Mrk. 15:16-20; Yoh. 19:2-3)

27 Eleki Pilatuse eni solaluaru esi keriYesuse me Pilatuse eni otoi maka ruere,kai esi koti pusue solalua maketaru, elekiesi keholi Yesuse. 28 Esi lesu Yesuse Enipakiane kai esi ono Ialike lapumahmelaneleke seluI saka kamale. 29 Eleki esi liu ailuli sanai kai esi tolae kena Yesuse uluIje.Esi rana toane buai kai esi tolae kena balaImakwanale. Eleki esi tatu lokoI kai esitoaeNi be, “Hlamate, tamata Yahudiaru esiKamale!” 30 Esi toeNi kai esi rana toanebuai mere eleki esi teta ulu buaIje kenae.31 Eleki kena esi toaeNi kai esi ono neuneeteiI pelare, esi lesu lapumahmelanemerebeiNi kai esi ono Ialike ruaI Eni lapune. EsisirieNi bei Pilatuse eni lumare leke pakuIahlake ai batai leke Imata.

Yesuse Isupu paku ahlake ai batai27:32-44(Mrk. 15:21-32; Luk. 23:26, 33-43)

32 Esi siri lolete bei kotare esi tetuetamata bei kota Kirene sae me lalane tlai,eni nane Simone. Esi ulake Simone ilikuYesuse Eni ai batai rebe tatike pine esipakuI kenare. 33 Eleki esi luake ndete otoirebe esi nane Golguta [esi natire be, “Otoiulu alati.”] 34Etemere esi toha anggure kaisolu eleki esi riluke ete Yesuse leke Ikinue.Po kena Inenake anggure mere, Isuka kinumo.

35Esi lesuYesuse Eni pakiane eleki pakuIahlake ai bataije eleki esi elekele. Elekiesi poie undi loko Eni pakiane mere be

Matiuse 27:36 45 Matiuse 27:64sire pine isupure. 36 Eleki esi rue rakaI.37 Eleki esi paku lepate matai ndete bababei Yesuse uluIje leke tamata esi rekwa beYesuse Isupu hukumane bei saisa. Lepatematai mere be, “Meije Yesuse, Yahudiaruesi Kamale.” 38 Kena mere lekwe esi pakutamata neuna lua ahlake ai batai sakesa kaiYesuse neka. Sae sapleuke makwanale kaisae sapleuke mapale.

39 Tamata rebe esi keue mere, esi lepaetiae lokoI kai esi kwasuke ulusi leke toaeNi,40 Esi lepa tiae lokoI be, “Ale mere pineabeteke be alikwaie Tuhane Eni Lumarekai Aeleke suike kena petua lua moyo?Sepo Ale Alla Eni Nanae hoko rulu lomeibei ai tutine kai Ahlamate ruaMu no!”

41 Kai imama elakaru kai kuru Toratarukai tamata Yahudi esi elakaru lekwe esisobueNi be, 42 “Tamata makete Ihlamatesipo Ihlamate ruaIje saisa mo. Sepo IleYahudi esi Kamale hoko ite selu namakeIrulu bei ai tutine leke ite hlaleke lokoI.43 Ihlaleke loko Alla, kai Ibeteke be IleAlla Eni Nanae. Hoko ite selu be AllaIhlamateNi pibe mo?”

44 Kai tamata neuna lua meru lekwe esilepae tiae lokoI ele mere lekwe.

Teu Yesuse Eni nasite27:45-56(Mrk. 15:33-41; Luk. 23:44-49; Yoh. 19:28-

30)45 Kena olasa butu esa lesini lua hk-

watare, otoi mere mele pusue eti romaolasa telu kmau. 46Kena olasa telu kmaureYesuse Ikloloe loko Alla be, “Eli, Eli, lamasabaktani?*” esi natire, “Alla, Alla, le mulapine Asebeie Aure?”

47 Eleki sie ilaru esi kele ete mere,esi lene Yesuse Iklolore hoko esi betekeloko lomai be, “Imi lene, Ikoti loko Elia!”48 Eleki ile sae bei sie meru ibala iranakarane mutale eleki ilutu kena angguremaklinute eleki irilukele kena ai buai eteYesuse leke Ihmosoe.

49 Po tamata makete esi beteke be, “Na-make mina. Ite selu be Elia iluake kenaihlamateNi pise o?”

50Eleki Yesuse Ibiuwe ela suike eleki teuEni nasite ne.

51 Kena mere ndau kota Yerusaleme,obite nurui elake me Tuhane Eni Lumareesi laleije rebe ereba sokati mise titinaijeekahie bei ndete roma mpe. Kai isu elake

kai ula batuaru robilu. 52 Batua rebe uobilutike tamata matalaru esi liana benaijuesi meture ukloli kai tamatamatala bokalarebe esi hlaleke loko Allare esi kwanasuike. 53 Esi siri bei liana benaiju kainamake kena Yesuse Ikwana suike esi keukusu me kota Yerusaleme hoko tamatabokala esi selusi ete mere.

54 Eleki solalu Romawi utune esi elakekai solalua rebe esi raka Yesuse rilasi le isuelake kai yelu rebe uono meru. Hoko esibeteke be, “Tinai, tamata meije Alla EniNanae!”

55 Ete mere bina bokala esi selu Yesusebei lauke. Bina meru pine esi luluI kailayaniNi bei kena Ime otoi Galilea sa. 56Beibinameru, MariaMakdalena (natireMariabei Makdala), Maria Yakobuse kai Yusupeinaisi kai Sebedeuse eni nanaru inaisi me.

Yusupe bei Arimatea ihnouke Yesusekena liane benai

27:57-61(Mrk. 15:42-47; Luk. 23:50-56; Yoh. 19:38-

42)57 Kena kmau peneka ile sae me eni

taneia bokala bei kota Arimatea eni naneYusupe ihlaleke loko Yesuse peneka.58 Ikeu loko Pilatuse kena ikotie Yesuseleke ihnoukeNi kena liane benai. ElekiPilatuse iulake eni solaluaru esi rilukeYesuse ete Yusupe. 59 Eleki Yusupe IranaYesuse eleki ikopaI kena obite nuruimisete. 60 Eleki itolaeNi kena eni lianebenai beluke kena ulate batu rebe iulakeeni makerikaru esi kalire. Eleki ilolikebatu elake lutike liane esi benaije pine ileu.61 Po Maria Makdalena kai Maria maketelekwe esi rue limese liane rebe Yesuse Imekenare.

Solaluaru esi raka liane benai rebe tolaeYesuse kenare

27:62-6662 Ele bobanure Yahudiaru esi petu plei,

imama elakaru kai tamata Parisiaru esikeu lokoPilatuse, 63kai esi beteke be, “Ntu-ane, ami nete Yesuse, tamata nloenemere,Ibeteke kena Imatamosare be, ‘Petua luareIkwana suike bei matale.’ 64Bei mere hokoulake tamata esi keu raka Eni liane benaijemimise petua lua, po mo hoko namake Enimaka luluaru esi ndeaeNi kai esi beteke etetamata makete be Ikwana suike bei matalepeneka. Sepo eono ele mere hoko nloene

* 27:46 Ete meije Yesuse ruaI lepa kena Eni Soure: Eli, Eli, mere sou Ibrani yo lama sabaktani, mere sou Alamaikerebe kena mere esi pakele pela petu me otoi Yudeare.

Matiuse 27:65 46 Matiuse 28:20rebe epamuli mere tiae lesi bei akmenareleneka.”

65 Eleki Pilatuse ibeteke lokosi be, “Imikeu kai solalu maka raka Tuhane EniLumare leke imi raka Eni liane benaijemimise.”

66 Hoko esi keu raka Eni liane benaije.Esi tolae tanda kena batu rebe pele lutikeliane benaije leke sae ibaekele yake, kai esiraka ete mere.

28Yesuse Ikwana suike bei matale28:1-10(Mrk. 16:1-10; Luk. 24:1-12; Yoh. 20:1-10)

1 Kena tamata Yahudi esi petu pleije*elia peneka kai mere miku bebeleti. MariaMakdalena kai Mariamakete lekwe esi keuselu liane benai rebe esi hnouke Yesusekenare. 2 Kena mere isu elake eonososoli: mere le Tuhane Eni malekate ir-ulu bei ndete surga eleki ilololike batuelake rebe me liane benaije esi nanaije.Eleki malekate mere irue kena batu mere.3Malekate mere oalaleije ekliti saka silanekai eni pakiane puti titinai. 4 Solalua rebeesi raka liane benaije esi rilasi eti rarelesikai klolikesi, hoko esi rekwa sasaisa mon-eka lupe tamata matale.

5Malekate mere ibeteke loko bina merube, “Rilami yake! Au rekwa be imi nikwaloko Yesuse rebe pakuI kena ai bataije.6 Iete meije moneka le Ikwana suike beimatale peneka, lulu Ibeteke. Mai imi seluotoi rebe tolaeNi kenare. 7 Imi keu sosolibeteke ete Eni maka luluaru be, Ikwanasuike bei tamata matalaru peneka. Ikeueike lolete Galilea, leke imi seluI ete nde-tere. Au beteke ete imi meije tinai.”

8Hoko rilasi po lalesi ndina kuate hokoesi bala nununubei liane benaimere sosolileke esi beteke ete Yesuse Eni maka lulu-aru.

9 Eleki Kena luasi bala sa YesuseIaselukeNi ete luasi kai Ibeteke be,“Hlamate kenami.” Eleki luasi tehaikeNikai luasi kerike Eni lelale kai esi tatu lokoI.10 Eleki Yesuse Ibeteke loko luasi be, “Rilayake! Keu kai beteke ete kwaliKusi kaibetaKusi leke esi keu lolete otoi Galilea,ete ndetere esi selu Au.

Yahudiaru esi elakaru esi seli kepene etesolalua rebe esi raka liane kai onosi lemake

28:11-1511Kena binameru esi leure esime lalane

tlai sa, sie ila bei solalua rebe esi rakaliane benaije esi leu me kota kai esi betekeyelu rebe uono kena liane benaije eteimama elakaru. 12 Eleki imama elakaruesi lepa lupu kai Yahudiaru esi tamataelakaru eleki esi riluke kepena bokala etesolalua rebe esi rakare. 13 Kai esi betekelokosi be, “Suke imi beteke be Yesuse Enimaka luluaru esi luake kena kpetu elekiesi ndeaeNi kena imi ntulure. 14 Kai sepogubernure Pilatuse ilene mere hoko mulamo le namake ami umaukeni leke imi supususate sasaisa yake.”

15 Eleki solalua rebe esi raka liane benaimere esi rana kepene mere beisi, elekiesi ono lulu saisa rebe esi betekele eteise.Hoko lepate mere tamata Yahudia bokalaesi alenakele eti meije neka.

Yesuse IaselukeNi ete Eni maka luluaru28:16-20(Mrk. 16:14-18; Luk. 24:36-49; Yoh. 20:19-

23; Ula. 1:6-8)16 Eleki Yesuse Eni maka lulua butu esa

lesini esaru esi keu lolete ulate me otoiGalilea rebe akmenare Iulakesi loko pende.17 Kena esi selu Yesuse, esi tatu lokoI poleini esi noake be mere Yesuse tinai pibemo. 18 Eleki Yesuse Itehaikesi kai Ibetekebe, “Au supu kbasa kena pleta ndete sur-gare kai mei nusa peneka. 19Hoko imi keuloko tamata me pusue nusa, onosi hlalekelokoKu kai luluKu. Kai imi baptiseise, imilepae Alla Amate, Alla Eni Nanae kai RoMisete. 20Kai atetukesi leke esi lulu pusuerebe Au atetekelu ete imi pende. Kai imilene: Au me kai imi eti pela.”

* 28:1 Tamata Yahudi esi petu pleije menai bei Jumate kmauine roma Sabtu kmauine.

Markuse 1:1 47 Markuse 1:13

Sou Misete kena Yesuserebe Markuse IlekiuleLepate Menai

Tamata Kristena akmenaru esi betekebe buku meije, mokwai sae me ilekie, eninane Markuse. Markuse mere, rebe ikeusakesa kai Petruse kena lepae Sou Misete.Saisa rebe ilene bei Petruse, ilekie kenabuku meije.

Sepo ite baise buku meije, ite baisesaisa rebe Yesuse Ionoule kai saisa rebeIatetukelu ete Eni maka luluaru. YesuseIbeteke Sou Misete rebe ebeteke be AllaIpleta memenai saka Kamale mei nusare(1:14-15). Yesuse Eni kbasa kena onotamata makerake esi mise kai Isui rotiae rebe ekbasae tamatare. TamataYahudiaru esi elakaru laleisu tiakeNi kailaleisu kena bunuI (3:6). Po Yesuse In-aya beisi mo. Ibeteke peneka be tatikepine Isupu bunu (8:31; 9:31; 10:33-34), kaiIkeu lope Yerusaleme le laleI kena IrilukenanakwalaIje kena seli ite tamatarukidosaru (10:45). BunuI, eleki Ikwana suike.

Markuse lalei kena ileki bukumeije lekeibeteke be Yesuse mere Maka Hlamate kaiAlla Eni Nanae (1:1, 11, 24; 3:11; 5:7; 8:29;9:7; 14:61-62; 15:39). Kai lalei kena betekeete ite leke masike susate saisa ekena itepo lulu Yesuse rame (8:34-38; 10:29-31).Isi

1. Yesuse Ikerike memenaije (1:1-13)2. Yesuse Iatetuke kai Iaseluke Eni

kbasare me otoi Galilea, eti tamataYahudiaru esi elakaru lalesi kenabunuI (1:14-3:6)

3. Yesuse Ikerike sibae Eni makerike meotoi Galileare (3:7-6:13)

4. Yesuse Iatetuke kai Iaseluke Enikbasare eti Eni maka luluaru esi per-saye be Ile Maka Hlamate (6:14-8:30)

5. Yelu rebe Yesuse Ionolu kena Ikeulolete Yerusaleme leke esi bunuI etemere (8:31-10:52)

6. Yelu rebe Yesuse Ionoe kai Iatetukendete kota Yerusaleme (pasale 11-13)

7. Yesuse Isupu kerike kai bunuI (pasale14-15)

8. Yesuse Ikwana suike (pasale 16)

Yohanese maka baptise, ibaptise tamatabokala

1:1-8(Mat. 3:1-12; Luk. 3:1-18; Yoh. 1:19-28)

1Meije SouMisete kena Yesuse Kristuse,Alla Eni Nanare. 2-3 Kena akmenare NabiYesaya ileki me eni bukure elere:

“Alla Ibeteke loko Eni Nanare be,‘Au ulake tamata sae kena Akeu

mosareleke iaknekae lalane eteMu.*Eleki tamata mere ibeteke loko

tamata bokala me otoi nsekile be,‘Imi aknekae lalemi leke hlaleke loko

Alla.’ ”†4-6 Eleki takwali titinai mina pine

Yohanese maka baptise iluake. Ikeu loleteotoi nsekile eleki irue ete mere. Enilapune bitae bei unta bului kai ikanekwauwe kai ikinumaka kinu tuae inaije esikweline, le piasare tamata rebe ikeu lepaeTuhane Eni nane, ikane manane ele mere.Eleki Yohanese ikeu lorau kwele Yordaneibeteke loko tamataru be, “Imi naku imidosaru kai hleke bei ono dosa.” Hokotamata bokala bei kota Yerusaleme kai beiotoi Yudea esi keu loko Yohanese. Tamatameru esi naku esi dosaru ete Yohaneseleke Alla Ilenelu. Eleki Yohanese ibaptisesime kwele Yordane kena tanda be esi hlekebei ono dosare peneka. 7 Eleki Yohaneseilepa loko tamata meru rame be, “NamakeIle sae me Iluake hoko Eni kbasare lesibeiku. Au rue sakesa kaiNe saisa mo le Enikbasare ktili titinai. 8 Au baptise imi kenakwele, po Iono Ro Misete Ikbasae lalemileke Ipletae imi.”

Yesuse Isupu baptise bei Yohanese elekiIkeu ndete otoi nsekile

1:9-13(Mat. 3:13-4:11; Luk. 3:21-22, 4:1-13)

9 Kena Yohanese ibaptise tamataru,Yesuse Iluake bei nda hena Nasarete, meotoi Galilea lorau kwele Yordane lokoYohanese. Eleki Yohanese ibaptiseNi mekwele Yordane. 10 Kena Yesuse Ikeleke beikwelere, Iselu lanite baeke kai Ro MiseteIrulu lokoI selu saka manu abune. 11 ElekiAlla Ilepa loko Yesuse bei ndete surga be,“Ale Auku Anae, Au nete lokoMu, laleKundina le Ale.” 12 Eleki Eni Ro Misete IulakeYesuse Ikeu ndete otoi nsekile. 13 KenaYesuse Irue ndete otoi nsekile petua butuata, ro tiaru esi elake etehekeNi leke Ilene

* 1:2-3 Mal. 3:1 † 1:2-3 Yes. 40:3

Markuse 1:14 48 Markuse 1:40lokoe. Etemere binatanaru ukeholi Yesusepo malekataru rakaI.

Yesuse Ikoti kwete beluka sie ataya lekeesi luluI

1:14-20(Mat. 4:12-22; Luk. 4:14-15, 5:1-11)

14 Kena Yohanese isupu kerike pende,Yesuse Ikeume otoi Galilea kena lepae SouMisete ete mere. 15 Ibeteke be, “Alla IulakeAu leke tamata esi rekwa Aure, YesuseMaka Hlamate. Takwali moneka Alla Ik-basae imi saka imi Kamale hoko imi hlekebei ono dosa leke hlaleke loko Sou Misetebei Alla.”

16 Eleki kena Yesuse Ilia me tlaka Galilealeini, Iselu Simone kai kwalini Andreaseluasi nikwa iane kena uete, le luaisetamatamaka nikwa iane. 17Yesuse Ibetekelokosi be, “Mai, luami lulu Au. Luaminikwa iane takwali peneka, hoko petumeije Au ono luami kena ono tamata esilulu Alla.” 18 Eleki luasi keu bei esi uetemere eleki esi lulu Yesuse.

19Kena Yesuse Ikeu siba lopai toto, IseluYakobuse kai kwalini Yohanese, (luaiseSebedeuse eni nanae), esi amiseke esi uetempe soa buini laleije. 20 Eleki YesuseIbeteke lokosi sosoli be, “Mai, luami luluAu.” Hoko luasi keu bei amasi kai enitamata makerikaru eleki luasi lulu Yesuse.

Yesuse Isirie ro tiare bei ile sae me1:21-28(Luk. 4:31-37)

21 Yesuse kai Eni maka luluaru esi keulopai kota Kapernaume, eleki kena tamataYahudiaru esi petu pleije, Yesuse Ikeu meYahudiaru esi luma ibadare eleki Iatetukeete mere. 22 Tamata ete meru esi heraneIatetuke le Iatetuke kena kbasa hoko Iate-tuke lupe kuru Torate esi atetuke mo.

23 Kena petu mere ile sae me Yahudi esiluma ibadare, ro tiare kbasa lalaleije. Elekiikloloe be, 24 “Yesuse tamata Nasarete,Akwale ami yake. Alomei kena atia amimoyo? Au rekware Ale bei Alla kai Amudosa sae mo.”

25 Yesuse Itahola ro tiae mere be,“Ndene! Asiri bei tamata meije!” 26 Elekielisukeni ktili kai esiri beini kai ebiuwe.27 Tamata me Yahudiaru esi luma ibadareesi lepa loko lomai kai esi beteke be, “Tinai,Yesuse Iatetuke hnaune beluke peneka!Bei akmenare ami lene ele mere rebai saemosa! Tamatamere Iatetuke kena kbasa leIpletae ro tiare, elene lokoI.”

28 Lomei takwali mo, lepate bei Yesuseelei ete tamata bokala me hena rebe umeGalilea keholire.

Yesuse Iono tamata makeraka bokala esimise

1:29-34(Mat. 8:14-17; Luk. 4:38-41)

29 Eleki Yesuse kai Eni maka luluaru esisiri bei luma ibada mere kai esi keu me Si-mone kai Andrease esi luma. Yakobuse kaiYohanese luasi keu kaisi lekwe. 30Me lumamere, Simone eni inai tamoli intulu le ker-akeni ela kai imusu titinai hoko tamata esibeteke lokoYesuse be, “Simone inai tamoliintulu le kerakeni ela.” 31HokoYesuse Ikeuloko matabinane mere kai Ikerike balaijeeleki Ibetukeni. Eleki musute erulu beinikai imise sosoli. Eleki Iono kena ilayanisi.

32 Eleki kena kmau, lemataije sunipeneka, tamata ete meru esi liku tamatamakeraka kai tamata rebe ro tiare kba-saise. 33 Hoko tamata bokala bei kotareesi luake me luma mere. 34 Eleki YesuseIono tamata makerake bokala esi mise.Kai Isirie ro tiare esi kbasare bei tamatabokala, po Ionolu lepa mo le urekwa beYesuse Ibei Alla.

Yesuse Ikeu lepae Sou Misete1:35-39(Luk. 4:42-44)

35Kena bebeleti sa, Yesuse Ibetu kai Ikeubei lumare lolete otoi ndenete kena Ikotieloko Alla ete mere. 36Kena Simone kai eniebearu esi beture, esi selu yo Yesuse Ikeupeneka eleki esi keu nikwa lokoI. 37 Elekikena esi tetue Yesuse, esi beteke lokoI be,“Pusue tamata esi nikwa lokoMu.”

38 Yesuse Iralakesi be, “Yele, po mai itekeu me hena teanaru leke Au lepae SouMisete etesi lekwe. Le Au luake lomeijekena lepae Sou Misete etesi.”

39Kena mere, Yesuse kai Eni maka lulu-aru esi keu papelake otoi me Galilea, kaiIlepae Sou Misete me Yahudiaru esi lumaibadaru eleki Isirie ro tiare bei tamata.

Yesuse Iono tamata makerake rebe usaikai tinaiju pulule imise

1:40-45(Mat. 8:2-4; Luk. 5:12-14)

40 Tamata makerake sae rebe usai kaitinaiju pulule iluake loko Yesuse kai itolaetibubui lope tapele eleki ikotie beiNi be,“Yesuse, sepo Asuka hoko Aono au misenoma.”

Markuse 1:41 49 Markuse 2:18

41 Yesuse laleIje noai eleki Ikerikenikai Ibeteke be, “Yele, amise kena meijeneka.” 42 Hoko tamata mere eni maker-ake mere sirikele eleki imise sosoli ne.43-44 Eleki Yesuse Ibeteke lokoi be, “Aleunoma, po alenake Au ete tamata maketeyake. Po akeu ruamu loko imame lekeaseluke nanakwalaume, kai beteke lokoibe amise peneka. Eleki ariluke manuabuna inai lua lokoi leke ipalalu me AllaoaIje leke tamata maketaru esi rekwa beamise bei makerake peneka.”‡

45Po ilene lokoI mo hoko ikeu alenakeleete tamata bokala eleki esi alenake ramepela hena teanaru. Hoko Yesuse Isupukusu me kota mo le tamata bokala esilomei keholiNi. Eleki Yesuse Irue me kotamulini. Po tamata bei etia neka esi luakelokoI rame.

2Yesuse Iono tamata sisate sae me imise2:1-12(Mat. 9:2-8; Luk. 5:18-26)

1 Eleki petua lua pise telu pine YesuseIkusu kota Kapernaume, tamata esi lenebe Iluake suike kena luma mere. 2 Elekitamata bokala esi luake lokoI, po lumarepenu kena tamata peneka eti otoi kenaruere sae moneka. Eleki Yesuse IatetukeSou Misete bei Alla eteisi. Tamata rebeesi luake pamulire esi lene Iatetuke beimpai muli. 3 Eleki sie ataya me esi likuesi ebe sisate sae loko Yesuse. 4 Po esisupu kusuini mo le tamata me lumareboka kuate. Hoko esi rika benai bei ndetemuli eleki esi rulukeni kena eni makantulu lakwaije lope loko Yesuse. 5 KenaYesuse Iselu esi ono ele mere, Irekwa beesi hlaleke lokoI. Eleki Ibeteke loko tamatasisate mere be, “Kuebe, Au ampune amudosaru peneka.”

6Kenamere kuru Torataru esime lekwe,esi noake me lalesi be, 7 “Le mula pineTamata meije Ilepa ele mere? Isobue Allale Iono saka Alla. Batuke Alla ruaI pineIampune iteki dosaru, po tamata mo.”

8Yesuse Irekwa laleisu kena mere neka,hoko Ibeteke lokosi be, “Laleimu ele mereyake. 9 Sepo Au beteke loko tamata merebe Au ampune eni dosare hoko imi rekwabe Au ampune dosare tinai pise mo pise!Po sepo Au beteke be, ibetu kai luluke

eni paile eleki ikeu, hoko imi rekwa beAu kbasa kena ono misete.” 10-11 Yele, Aubeteke be, ibetu, luluke eni paile eleki ileu,hoko kena ibetu kai ileure, imi rekwa Au,Tamata Eni Nanaemeije, Alla Iriluke kbasaeteKu kena ono ele mere.” Eleki YesuseIbeteke lokoi be, “Kuebe, abetu kai lulukeamu paile eleki akeu no!” 12 Eleki tamatamere ibetu, iluluke eni paile eleki isiri bauemetu mukare. Eleki pusue tamata lalesindina le Yesuse Iono mise kuate, hoko esibeteke be, “Tinai, eti meije ite selu makaono misete ele meije sae mosa.”

Yesuse Ikoti Lewi leke iluluI2:13-17(Mat. 9:9-13; Luk. 5:27-32)

13 Eleki Yesuse Ikeu lopai tlaka Galilealeini suike, tamata bokala esi luake lokoIeleki Iatetukesi kena Alla Eni lepataru.14 Kena Yesuse Ikeu siba toto bei mere,Iselu Lewi (Alfeuse eni nanae) irue mekantore pajake. Eleki Ibeteke lokoi be,“Kuebe mai, luluKu!” Eleki Lewi iluluI ne.

15 Eleki Yesuse Isupu koti bei Lewi kenakane kpetu, hoko Ikane sakesa kai Enimaka luluaru me luma mere. Tamata pa-jake kai sie rebe tamata esi kotise tamatadosare esi ete mere lekwe.

16 Tamata Parisia rebe esi ono kuruTorate, esi selu Yesuse Ikane sakesa kaitamata rebe kotise tamata dosaru, hoko esibeteke loko Eni maka luluaru be, “YesuseImisemo le Ikane sakesa kai tamata pajakekai tamata dosaru.”

17 Eleki Yesuse Ilene mere hoko Ibetekelokosi kena umpama be, “Tamata rebekerakeni more loktele ili lokoi mo, po ililoko tamata rebe kerakine. Sakesa neka,Au lekwe, luake kena koti tamata rebe esirekwa be ruaise tamata dosare, po tamatarebe inoake eni dosa sae more, Au kotinimo.”

Kena Yesuse Ime kai Eni maka luluarusare esi tahane tia senete mo

2:18-22(Mat. 9:14-17; Luk. 5:33-39)

18 Kena rebai sae me Yohanese makabaptise eni maka luluaru kai tamata Parisitoini sae me esi tahane tia senete leke esikotie loko Alla. Eleki tamata lua pise teluesi luake loko Yesuse kai esi beteke lokoIbe, “Kuru, Amisemo le Yohanese enimaka

‡ 1:43-44 Aseluke ete imame mere leke imame irekwa be imise peneka pibe mosa. Sepo imise peneka, iriluke manuabuna inai lua leke palalu ete Alla, eleki ileu bei tamata kustaru esi otoi maka ruere ne.

Markuse 2:19 50 Markuse 3:12luluaru kai tamata Parisiaru esi tahane tiasenete leke esi kotie loko Alla, po Amumaka luluaru esi tahane tia senete mo lemula?”

19 Yesuse Iralake kena umpama telu be,“Yele, po sepo mokwai rebe ikaije eri meisa, hoko eni tamuaru esi tahane tia seneteyelo? 20 Namake mokwai rebe ikaije esiranai peneka pine esi tahane tia senete sa.Sepo mokwaije eri mei sa yo tamuaru esitahane tia senete hoko mere mise mo.

21 Kena tamata ikapu lapune takwalinerebe kahi pende, ipake obite kihati belukemo. Sepo ipake obite kihati beluke, hokoetihike lapune takwaline mere eleki kahieela lesi leneka. Hoko emise moneka.

22 Kai tamata iaike anggure kwelinibeluke kena kantone usai takwaline mo.Le sepo iono ele mere, anggure kwelinibeluke mere etihike kantone takwalinemere eleki kantone mere hkakatele, elekianggure kwelini beluke kai kantone tak-waline pusu lualu atiae. Hoko suke tamataiaike anggure kwelini beluke kena kantonebeluke.”

Yesuse Iombe Ile Tuhane kena iteki petuplei

2:23-28(Mat. 12:1-8; Luk. 6:1-5)

23KenaYahudiaru esi petupleije, Yesusekai Eni maka luluaru esi keue lalane mendinu gandume laleije. Eleki Eni maka lu-luaru esi ulu gandume. 24Tamata Parisiaruesi selu mere, esi beteke loko Yesuse be,“Aselu, le mula pine Amumaka luluaru esiono sala kena hukum rebe Musa ilekire?Le Musa eni hukume ebeteke be, ‘Kenaiteki petu pleije, ite kerike sasaisa yake.’ ”

25Eleki Yesuse Iralakesi be, “Kena Dautakai eni tamata maka luluaru tiasi senepende, Dauta iono saisare? Imi baiselemosalo? 26 Kena Abyatare iono imameelake lakwai esare, Dauta ikusu me AllaEni Lumare eleki ikane roti rebe riluke eteAllare. Eleki irilukele ete eni ebea make-taru eleki esi kanele lekwe. Po piasare luluTorate, imamaru esi kane rotimere yele potamata makete esi kanele saisa mo.”

27 Eleki Yesuse Ibeteke lokosi be, “AllaIono petu pleije ete tamata, hoko tamatareipentine lesi bei petu pleije. 28 Hoko Au,Tamata Eni Nanae meije, Au kbasa kenabeteke saisa rebe ite ono kena petu pleijeenkena pise sala.”

3Yesuse Iono tamata rebe balaije ntoli

more imise3:1-6(Mat. 12:9-14; Luk. 6:6-11)

1 Kena petu sae me, Yesuse Ikusu meluma ibada, kena mere tamata sae rebebalaije matare iete mere. 2 Eleki sieluaya pise telua esi keu tehaike Yesuseleke esi seseluI, eleki esi lepa loko lomaibe, “Petu meije petu plei ete ite tamataYahudi. Sepo Yesuse Iono tamata balamatale mere imise, hoko mere Iono salakena hukume rebe Musa ilekire peneka.”3 Yesuse Ibeteke loko tamata bala matalemere be, “Akeleke lomei.” 4 Eleki YesuseItneu tamata rebe esi ete mere be, “LuluMusa eni hnaunaru ite ono saisa kena petupleije? Ite ono tiae pibe ono misete? Itehlamate tamata pibe ite bunu tamata o?”Po esi ralakeNi mo le laleisu mise mo.5 Yesuse Ilimese keholi kai Inasukesi, pokaplaleI titinai lekwe le ulu buaisu elakuate, eleki Ibeteke loko tamata mere be,“Batake balamu lomei!” Ibatake balaijeeleki balaije mise ne. 6 Eleki tamataParisiaru esi siri bei Yahudiaru esi lumaibadare kai esi lepa menai kai tamatarebe esi lulu kamale Herodese kena bunuYesuse elia.

Tamata bokala esi lulu Yesuse3:7-12

7 Eleki Yesuse Iheti me tlaka Galileakai Eni maka luluaru. Eleki tamatabokala bei Galilea esi lulu Yesuse. 8 Kenatamata Yudea, Yerusaleme, Idumea kaihena rebe ume kwele Yordane kai rebeume Tiruse keholi kai Sidone esi lenepusue rebeYesuse Ionoule, hoko sie bokalaesi luake lokoI. 9 Eleki Yesuse Iulake Enimaka luluaru esi rana soa buini sae lekeirue kenae, le tamata esi luake keholineboka kuate. 10 Iono tamata bokala esimise peneka, hokomeije tamatamakerakemaketa bokala esi luake lokoI, kai esi lesekena kerike Yesuse leke esimise. 11Tamatarebe ro tiare kbasaise, pela esi selu Yesuse,esi tatu kena tibubuisu lope tapele kai esibiuwe lokoI be, “Ale Alla Eni Nanae!” 12 PoYesuse Ilakesi kai Ibeteke lokosi be, “Imibeteke be Aure Alla Eni Nanae ete tamatamakete yake.”

Markuse 3:13 51 Markuse 4:6Yesuse Ibitike maka ulaka sie butu esa

lesini lua3:13-19(Mat. 10:1-4; Luk. 6:12-16)

13 Eleki Yesuse Ikeu lolete ulate bubuikai Ikoti Eni maka lulua rebe Isukaise.Eleki esi luake lokoI. 14Eleki Ibitike sie butuesa lesini lua kena Eni maka ulake, leke esikeu sakesa kaiNi. Eleki Iulakesi kena lepaeSou Misete bei Alla, 15 kai Iriluke kbasa beiAlla etesi kena esi sirie ro tiae.

16 Eni maka ulaka sie butu esa lesini luameru:

Simone rebe Yesuse Ikotine Petruse,17 Sebedeuse eni nanae Yakobuse,kai Yakobuse kwalini Yohanese.

Yesuse Ikotie luaise Boanergese,rebe esi natire “esi lupe klare”,

18Andrease,Pilipuse,Bartolomeuse,Matiuse,Tomase,Alfeuse eni nanae Yakobuse,Tadeuse,Simone tamata golongane Selote;

golongane mere esi suka tamatamakete kbasaesi mo,

19 kai Yudase Iskariote rebe tatikepine iabelie Yesuse ete tamata rebeesi suka bunuIje.

Yesuse Ibei Alla hoko Iktili lesi bei Beelse-bule

3:20-30(Mat. 12:22-32; Luk. 11:14-23, 12:10)

20 Eleki Yesuse Ileu me luma me Kaper-naume. Eleki tamata bokala esi kusu rameme lumare lekwe. Hoko Yesuse kai Enimaka luluaru esi supu kane moneka lekapaikesi titinai. 21 Kena Yesuse inai kaikwaliNisi lene be Irue me Kapernaume,hoko esi keu lokoI kena ranaI le tamata esibeteke be Imake peneka.

22 Eleki kuru Torataru esi luake beiYerusaleme kai esi beteke be Beelsebule,ro tiaru esi elake eriluke kbasa ete Yesusehoko Isirie ro tiare bei tamata meru kenaesi kbasare.

23 Hoko Yesuse Ikoti kuru Torata merukai Ialena kena umpama lua pise teluetesi be, “Ro tiare esi elake esirie ro tiaemo. 24 Le sepo ro tiare esi kerajane elaralua hoko kerajane mere emise moneka.

25 Sakesa neka, sepo luma toini esi nasukelomai hoko luma toini mere esi tebi lomai.26 Sakesa neka, sepo me ro tiare esi ker-ajane esi nasuke lomai kai esi tebi lomaihoko ektili moneka; emata neka.

27 Tamata sae isupu kusu tamata kti-line eni lumare kena rana eni taneiarumo. Sepo tamata ktiline mere loi penekapine ikusu lumamere kena rana taneiaru.*28 Imi lene mimise! Imi dosa kai lepatatiae loko Allare, Iampunelu, 29 po sepo imilepa tiae lokoRoMisete hokoAlla Iampuneimi dosarumoneka, le dosamere eti pelaresupu ampune moneka.” 30 Yesuse Ibetekeele mere le tamata esi ombe ro tiarekbasaeNi.

Yesuse InaI kai kwaliNisi3:31-35(Mat. 12:46-50; Luk. 8:19-21)

31 Eleki Yesuse inaI kai kwaliNisi lu-ake lokoI. Esi kele mpai muli, eleki esiulake tamata kena koti Yesuse me lale.32Me lumare tamata bokala esi rue keholiYesuse, esi beteke lokoI be, “InaMu kaikwaliMu esi mpai muli, esi suka tetueMu.”

33 Eleki Ibeteke lokosi be, “InaKu kaikwaliKu kena sire?” 34Eleki Ilimese tamatarebe esi rue keholiNe kai Ibeteke lokosi be,“InaKu kai kwaliKusi meije! 35 Le sire pineiono saisa rebe Alla Isukare, ile mere pineinaKu, kwaliKu kai betaku.”

4Alena Umpama kena tamata makamulae

bibite4:1-20(Mat. 13:1-23; Luk. 8:4-15)

1Kenapetu saeYesuse Iatetuke suikemetlaka leini. Eleki tamata bokala esi luakekele keholiNi, hoko Yesuse Isa kena soabuini sae ndau kwele babaije, eleyo tamatameru esi rue nda laiuluije. 2 Eleki YesuseIatetuke yelu bokala etesi kena umpamakai Ibeteke be, 3 “Imi lene mimise! Petusae memakerike ndinure ikeu me ndinurekena imulae bibite.

4 Kena imulae bibite, leinu tetu kenalalane leini, eleki manuaru luake lomeiukane pusue bibita meru. 5 Bibita leiniutetu kena otoi rebe batua bokala rebe esitapele ela more, eleki bibita meru ukusununu le tapele ela more pe. 6 Po kenalemataije sare, bibita rebe ukusu meru

* 3:27 Yesuse Ialena kena umpama mere leke tamata esi nati be Yesuse Iktili lesi bei tamata ktiline mere: mere rotiaru esi elake.

Markuse 4:7 52 Markuse 4:31

undulu kai umutu le esi lamuite ukusulope tapele nanu mo. 7 Bibita leini utetukena tapua lulia butui. Eleki tapua luliameru utasou lutikelu eti umata, hoko esihasile saemoneka. 8Bibita leini utetu kenatapele misete. Eleki ukusu, uela mise hokoesi hasile bokala; rebai butu telu pise rebaibutu ne pise rebai utune esa bei bibita rebemulaule.”

9 Eleki Yesuse Ibeteke lokosi be, “Imilene mimise leke imi nati Auku lepate!”

10 Eleki kena Yesuse ruaI, Eni maka lu-lua butu esa lesini luaru kai Eni makalulua maketa esi luake lokoI kai tneuIloko umpama minare esi natire. 11 ElekiYesuse Ibeteke lokosi be, “Akmenare AllaIbeteke ete imi mo be Ipletae imi tamatareelika, po pamuli meije Au beteke sasaisaete imi neka. Po ete tamata rebe esihlaleke loko Au more Au beteke etesi kenaumpama. 12 Leke imi nete suike be lepatarebe enkena bei Alla akmenare elere:

masike esi selu po esi rena mo,masike esi lene po esi nati mo.Eono ele meije leke esi hleke bei ono

dosare yake kai Tuhane Iampunesiyake.”*

13 Eleki Yesuse Ibeteke lokosi suike be,“Imi nati umpama meije moyo? Sepo iminati mo hoko imi nati umpama maketaruelia lekwe? 14 Makerike ndinure imulaebibite, mere saka tamata rebe ilepae AllaEni lepataru. 15 Tamata ilene lepate beiAllare saka bibita rebe utetu kena lalaneleine: ilene lepate misete bei Alla po isukahnouke me lalei mo hoko takwali mo, rotiare eonoi nete loko lepata rebe ilenelumere moneka. 16 Tamata rebe ilene lep-ata bei Alla meru saka bibita rebe utetukena otoi rebe batu bokala rebe esi tapeleela more: esi lene Alla Eni lepate kai esihnouke nunu kena lale ndinate, 17 po sakabibita rebe ukusu mere esi lamuitu kusulope nanumo, hoko unseki nunu, ele merelekwe, esi lene lepata bei Allare nunu kailalesi ndina po esi dasare sae mo hokoerue kena lalesi takwali mo. Hoko kena esisupu susate pise tamata rebe esi hlalekeloko Alla more esi ono susate etesi, hokoesi hleke lepata meru. 18 Tamata rebe esilene lepate bei Alla saka bibita rebe utetukena tapua lulia butuiju: esi lenelu, 19 poesi nete loko yelu kena kane pise taneiaboka kuate hoko esi sakesa kai bibitaru

esi hasile moneka le tapua luliaru tasoukelutikelu. 20 Tamata rebe esi lene lepatebei Alla mise titinai saka bibite utetu kenatapele misete: esi lene kai esi hnoukelepate meru kena misete. Hoko bibitaruukusu eleki bibita uela mise hoko esi buaibokala; rebai butu telu pise rebai butu nepise utune esa bei bibite rebe mulaule.”

Tolae lampure ndete meja babai4:21-25(Luk 8:16-18)

21 Eleki Yesuse Ialenake umpamamakete etesi lekwe be, “Tamata isosulampure itolae mpe sokate esi lebui mopise itolae mpe eni maka ntulure esilebui mo. Po itolae kena otoi maka tolaelampure. 22 Le saisa rebe tamata esibunikele, tatike pine tamata makete esisirie bei esi otoije. Kai saisa rebe tamataesi tasouke lutikele, tatike pine tamatamakete esi baekele. 23 Sepo tamata saeisuka lene Alla Eni lepate, hoko imi onoilenelu mimise.”

24 Eleki Yesuse Ilepa rame be, “Imi lenemimise, le meije imi ukure tamata maketepo tatike pine tamatamakete esi ukure imilekwe. 25 Sire inati Alla Eni lepataru toto,tatike pine inatilu boka lesi. Po sire pineisuka nati Alla Eni lepatarumo, tatike pineinete lepate matai sae kwale moneka.”

Alena umpama kena bibite rebe ekusu kaiela nunu

4:26-2926 Eleki Yesuse Ibeteke lekwe be, “Meije

Au alenake umpama be Alla Ipleta pusueimi tamata kena ruaI Eni kbasa, po kenatapa tamata moneka. Ele mere hokosaka tamata sae imulae bibite. 27 Kenakpetu kai kena pita bibita meru ukusu kaiuela rame. Kena ono bibite kusu kai elanunure, tamatamere iono sasaisamoneka.28 Tapele ere ono bibite ela kai ebua, esiunuije ela, eleki esi tinai me esi unuijeuela. 29 Sepo esi unuije plisi peneka, esiulue le esi petu kena ulure mere peneka.”

Alena umpama kena bibite rebe selumolupe sasawi inai

4:30-34(Mat. 13:31-32,34; Luk. 13:18-19)

30 Eleki rebai sae lekwe, Yesuse Ialenakena umpama be, “Au beteke Alla Ipletaeimire elere: 31Alla Ipletae imire saka bibiterebe selue molupe sasawi inai, le bibite

* 4:12 Yes. 6:9-10

Markuse 4:32 53 Markuse 5:20

mere tone titinai, 32 po tamata esi mulaeeleki ukusu kai uela nanu rame enanu lesibei utane loini makete. Eleki esi sanaijeelake eti manure eono alai kena etelu ke-nae.”

33 Eleki Yesuse Ipake umpama bokalasaka mere lekwe ete tamata maketa lekeesi nati mise. 34 Yesuse Ilepa ete tamatamakete Ipake umpama po kena Yesuse Imekai Eni maka luluaru ruasi, Ibeteke esinatire etesi.

Sanute kai meite ulene loko Yesuse hokoundene

4:35-41(Mat. 8:23-27; Luk. 8:22-25)

35 Petu mere esi kmauine, YesuseIbeteke loko Eni maka luluaru be, “Mai itekeu sai kena soa buini lopai tlaka tebai.”36 Yesuse Iulake tamata meru esi leu beiotoi mere. Eleki Yesuse kai Eni makaluluaru esi sai kena soa buini le YesuseIrue kena soa buine peneka. Eleki tamatamaketaru esi kena soa buini maketa luapise telu, esi keu sakesa. 37 Eleki takwalimo sanute elake luake hoko kohu elakeekena soa buini mere eleki kwele penukena soa buini laleije hoko mahake soareemolo. 38 Kena mere Yesuse Intulu mesoa buine sa. Eleki Eni maka luluaru esibetukeNi kai esi beteke lokoI be, “Kuru,Atapa mo hoko silaka ite neka.”

39 Eleki Yesuse Ibetu kai Inasuke sanutemere hoko Ibeteke loko meite be, “Ndene!Eleki sanute ndene kai meite ndene lakwaiesa!” 40Eleki Yesuse Ibeteke loko Eni makaluluaru be, “Lemula pine rilami le kohu elemere? Imi hlaleke Au ktili moneko?”

41 Eleki Eni maka luluaru rilasi leI kaiesi herane eleki esi beteke loko lomai be,“Ile meije sia pine sanute kai meite ulenelokoIje!”

5Yesuse Isirie ro tiae bei tamata sae me

rebe irue kena nitu lataiju5:1-20(Mat. 8:28-34; Luk. 8:26-39)

1 Eleki Yesuse kai Eni maka luluaru esisabu tlakare lopai otoi Gerasa. 2-8 Etemere tamata sae me irue kena nitu lataiju.Tamata ete meru esi supu loi moneka.Masike loi kena rante lekwe po saisa mon-eka. Esi lo balaije kena rante kai esi lotaeni lelale kena pesi, po iteu rantere beibalai kai iletu pesire bei eni lelale. Pita

kpetu tamata mere irani bibiuwe me nitulataiju kai ndete ulate bubui eleki iribinanakwalaije kena batu. Kena Yesuse Ir-ulu bei soa buine kai Eni maka luluaru,tamata mere iselu Yesuse bei lauke. Elekiiluake loko Yesuse, hoko Yesuse Ibetekeloko ro tiae rebe kbasae ile mere be,“Siri bei tamata mere!” Eleki ilomei lokoYesuse, inopa Yesuse Eni lelale kai ikotiebei Yesuse hoko ikloloe loko Yesuse be,“Yesuse, Ale Alla Eni Nanae. Aono saisaete aure? Au kotie bei Alemeije, Alla Iselu.Aatia au yake.”

9 Eleki Yesuse Itneu ro tiare be, “Amunane sia?”Eleki ebeteke lokoI be, “Legione le auruaku mo, ami bokala.” 10 Eleki ekotiesusuike beiNi be, “Sui ami bei otoi meijeyanoma!”

11Me ulate bubui sae tehaike otoi mere,esi ota apala bokala, me unikwa manane.12 Eleki ro tiaru ukoti bei Yesuse be, “Se-beie ami keu lolete leke ami kusu kenaapalaru noma!” 13 Eleki Yesuse Isuka esikeu, eleki ro tiaru usiri bei tamatamere kaiukeu lolete ulate bubuije eleki ukusu kenaapala bokala meru. Apala meru, kasukeinai usata lua lesi, unaiya ruluke salenelope, ukusu tlakare eleki pusulu molo.

14 Eleki tamata maka raka apalaru esinaya kai esi alenakele ete tamata me kotakai hena rebe utahaike be, “Yesuse Ilomeikai Isirie ro tiaru bei tamatamere peneka.”Hoko tamata bokala esi luake lomei kenaselu Yesuse Iono misete mere. 15 Hoko rotiaru kbasae tamata mere moneka. Elekiipake lapune kai irue lupe tamata rebe lalemisete pende, eleki tamata esi hkutukesilei. 16 Eleki tamata maka raka apala rebeesi selu yele mere esi beteke loko tamatabei henaru be, “Yesuse Isuka ro tiaru usiribei tamata mere kai ukusu kena apalaru.”

17Eleki tamata bokala meru esi kotie beiYesuse be, “Akeu bei otoi meije noma.”

18 Eleki kena Yesuse Isa kena soa buine,tamata rebe imise pende ikotie beiNi be,“Yesuse, bei petu meije au suka keu kaiMuneka.”

19PoYesuse Isukamohoko Ibeteke lokoibe, “Yake, aleume amu luma kai beteke eteamu luma toine be Alla Iono misete titinaietemu peneka.” 20 Eleki tamata mere ikeukai alenakeYesuse Ionoimisere ete tamatame kotaya butu esa me otoi Dekapolise.Tamata rebe esi lene mere pususi herane.

Markuse 5:21 54 Markuse 6:6Yesuse Iono kwete bina rebe imatare ik-

wana suike kai bina rebe kerakine imise5:21-43(Mat. 9:18-26; Luk. 8:40-56)

21 Eleki kena rebai sae me, Yesuse Isabutlaka mere kena soa buine suike, tamatabokala esi luake keholiNi. Kena mere Erime tlaka leini sa, 22 Tamata sae me eninane Yairuse, ile mere Yahudiaru esi lumaibadare esi elake iluake kena iselu Yesuse.Eleki itatu kena tibubui lope tapele meYesuse oaIje, 23 eleki ikotie beiNi titinai be,“Auku anae bina rebe eni musuna butu esalesini luare kerakeni ktili titinai imatarereneka, hoko Alomei kai Akerikeni lekeimise kai imata yake.”

24Eleki Yesuse Ikeu kai ilemere. Tamatabokala esi luluI kai esi akmete bei lo-mai keholiNi leke tehaikeNi. 25 Ete merebina sae rebe eni makerake bulane emisebeini moneka, musuna butu esa lesini luapeneka. 26 Ikeu loko loktela bokala penekakena esi ono imise, eti eni kepene pusue,yo eni makerake mise mo po ektili lesileneka. 27 Bina mere ilene kena Yesusepeneka, hoko iluake kai tamata bokalameru. Eleki iatula kena itehaike Yesuse beime muliNi, me tamata bokala meru tlaisueleki ikerike Eni lapu nanuke. 28 Inoake bemahabe ikerike Yesuse Eni lapune, hokoimise neka.

29Kenamere neka, enimakerake bulaneemise sosoli hoko irekwa be Yesuse Ionoimise peneka. 30 Kena mere neka, YesuseIrekwa be Eni kbasare siri beiNi. Ihali lorilopai eleki Ibeteke loko tamata bokalarube, “Sire ikerike Auku lapune?” 31 ElekiEni maka luluaru esi beteke loko Yesusebe, “Aselu tamata bokala esi keholiMu elemere yo, Atneube sire ikerikeAmu lapune,hoko elia?”

32Po Yesuse Ilimese keholi tamatameruleke Irekwa tamata rebe ikerikiNe. 33 Elekibinamere irekwa be imise bei Yesuse le enimakerake bulane sae moneka, hoko itatulope tapele le iasomi bei tamata bokalakai rilai le Yesuse. Eleki ibeteke lokoI be,“Minare au luake loko Ale bei me muli-uMe kai au kerike Amu lapune eleki aukumakerake sirike sosoli.” 34 Eleki YesuseIbeteke loko bina mere be, “Au ono amisele ahlaleke lokoKu. Akeu kena hlamate, leAmu makerake mise peneka.”

35Eleki kena Yesuse Eri lepa sa, sie luayapise telua esi siri bei Yairuse eni lumare,eleki esi beteke loko Yairuse be, “Amu

anae binare imata peneka. Hoko betekekena Yesuse Ikeu selui yanoma.”

36Po Yesuse Ituli kai esi lepatamerumo.Eleki Ibeteke loko Yairuse be, “Kaplalemuyake, mahabe ahlaleke lokoKu.” 37 ElekiYesuse Isuka tamata maketa esi keu kainimo batuke Petruse, Yakobuse kai kwaliniYohanese esi keu kaiNi. 38 Kena esi kusume lumare, Yesuse Iselu tamata esi ranititinai le laleisu noai. 39 Eleki YesuseIkusu kai Ibeteke lokosi be, “Le mula pinepusumi ranire? Kwetelemere imatamopobatuke intulu.” 40 Po tamata ete meru esimalie Yesuse.

Eleki Yesuse Isirie tamata meru beisokati mere eleki Ibeteke loko amai kaiinai kai Eni maka lulua teluaru, esi kusume sokati mere. 41 Yesuse Ikerike kwetelemere kai Ibeteke lokoi kena Eni lepatebe, “Talita kume.” Esi natire, Kuanae, Aubeteke lokomu be Akeleke.

42 Eleki kwete bina mere ikwana suike,ikeleke kai ikeu keholi. Kwetele mere enimusuna butu esa lesini lua. Pusue tamatarebe esi selu mere esi herane. 43 YesuseIbeteke be, “Au ono kwetele meije ikwanasuike bei matale imi alenake yake.” ElekiIulake riluke manane etei.

6Nabi isupu holmate bei eni tamatame eni

henare mo6:1-6a(Mat. 13:53-58; Luk. 4:16-30)

1Yesuse kai Eni maka luluaru esi kelekebei mere kai esi keu me Eni hena. 2 Kenamere Yahudiaru esi petu plei. Eleki YesuseIkusu Yahudiaru esi luma ibadare kai Iate-tuke tamata ete mere. Kena tamata meruesi lene Yesuse Iatetuke hoko esi heranetitinai kai lalesi ndina titinai. Eleki esibeteke loko lomai be, “Kwete beluke meijeIsupu atetuka meiju bei etia? 3 Meijetukane makerike aije pi moyo? MeijeMaria eni nanae kai Yakobuse, Yosese, Yu-dase kai Simone esi kwalire pimoyo? Betaimei ete meije pi moyo?” Eleki tamatameru esi suka lene Yesuse Iatetuke mon-eka.

4Eleki Yesuse Ibeteke lokosi be, “Piasarenabi isupu holmate bei tamata me enihenare kai ruai eni tamataru mo.”

5 Hoko Yesuse Iaseluke kbasa me Enihenare mo, batuke Itola balaI kena tamatamakerake ilaru eleki esi mise. 6 Hoko

Markuse 6:7 55 Markuse 6:32Yesuse Ibeteke be, “Yele, tamata ete meijeesi suka lene saisa rebe Au atetukele mo!”

Yesuse Iulake Eni maka luluaru leke esiatetuke Sou Misete bei Alla

6:6b-13(Mat. 10:5-15; Luk. 9:1-6)

Eleki Yesuse Ikeu kai Iatetuke Sou Mis-ete bei Alla bei hena kena hena. 7 ElekiYesuse Ikoti Eni maka lulua butu esa lesiniluaru, eleki Iulake tamata lulua kai Ir-iluke kbasa etesi leke esi sirie ro tiaru beitamata. 8 Eleki Yesuse Ibeteke lokosi be,“Kena imi keure imi keri toane buai esa pomakete liku yanoma, liku manane kai taseelake kai kepene yanoma. 9 Batuke pakesandale, po liku lapuna lua yanoma. 10Kaikena imi kusu luma saeme hena, imi ntulume lumamere eti keleke bei henare. 11Kaisepo tamatame otoi mere esi onomise eteimi mo pise esi lene Sou Misete bei Allaremo, hoko imi keleke bei otoi mere kai kenaimi siri bei henare imi tabubuke lopone beisandale leke aseluke tanda be Alla laleIjendina mo le esi lene Eni Sou Misete more.”

12 Eleki Eni maka lulua meru esi keukai esi beteke loko tamata bokala be, “Imihleke bei ono dosa leke hlaleke loko Alla!”13 Esi sirie ro tiaru bei tamata bokala, esimhulake leite kena tamata bokala leke esimise bei esi makerakaru kena kbasa beiAlla.

Herodese iulake kena tete Yohanese ulubuaije

6:14-29(Mat. 14:1-12; Luk. 9:7-9)

14-29 Eleki kamale Herodese ikai kwaliniPilipuse eni bina Herodiase. ElekiYohanese ibeteke loko Herodese be,“Amise mo le hukume rebe Musa ilekireebeteke be akai saumu yake le kwalimuimata mosa.” Eleki Herodiase inasukeYohanese hoko isuka bunu Yohanese, poisupu bunui mosa. Eleki Herodese irekwabe Yohanese tamata misete kai eni dosasae mo. Herodese rilai le Yohanese hokoisuka rakai, leke ilene Yohanese iatetuke.Eleki Herodese iulake tamata leke esikerike Yohanese kai kusui kena bui lekeHerodiase ibunui yake.

Eleki Herodiase isupu lalane kena ibunuYohanese elere: Petu kena nete suikeloko ruele Herodese, hoko iono pestaelake eleki tamata elaka bokala esi luakelokoi bei kantora bokala me otoi Galilea.Eleki Herodiase eni nanae binare imala

me tamuaru oaisu, hoko Herodese kaipusue tamuaru lalesi ndina titinai. ElekiHerodese ibeteke loko kwete binare metamuaru oaisu be, “Akotie sasaisa nekarebe asukare, hoko au rilukele etemu!Masike otoisa bei auku kerajane lekwe poau rilukele!”

Eleki kwete bina mere ikeu tneu inaibe, “Au koti saisa beine?” Eleki inaiibeteke lokoi be, “Akotie Yohanese ulubuaije!” Eleki takwali mo kwete binare ilu-ake loko Herodese kai ibeteke be, “Au kotiYohanese maka baptise ulu buaije keriekena bake inai lomei.” Herodese laleijekera titinai, po saisa rebe kwete bina mereisukare, ilulu neka le ibeteke me tamuaruoaisu peneka.

Takwali mo kamale iulake tamata lokoYohanese kena tete Yohanese ulu buaije.Eleki tamata sae ikeu, itete Yohanese ulubuaije me bui laleije, kai iliku kena bakeinai. Eleki irilukele loko kwete binare elekibinare irilukele ete inai. Kena Yohaneseeni maka luluaru esi lene be imata peneka,hoko esi luake kai esi rana Yohanesenanaikwalaije kai esi hnoukeni.

Eleki takwali mina pine kamaleHerodese ilene be Yesuse Enimaka luluaruesi ono tamata makerakaru esi mise kenaYesuse Eni kbasa. Tamata esi esi betekebe, “Yohanese ikwana suike bei matalepeneka hoko isakesa kai Yesuse penekale eni kbasare ktili.” Tamata makete esibeteke be, “Ile nabi Elia.” Leini lekwe esibeteke be, “Ile nabi lupe nabi akmenaru.”Eleki kena Herodese ilene be tamata esialenake Yesuse, hoko ibeteke be, “IleYohanese rebe au ulake tamata kenatete ulu buaije, hoko Yohanese ikwanasuike bei matale hoko isakesa kai Yesusepeneka.”

Yesuse Iala tamata usata lima lesi6:30-45(Mat. 14:13-21; Luk. 9:10-17; Yoh. 6:1-14)

30 Eleki Yesuse Eni maka ulakaru esi leuloko Yesuse, kai esi alenake pusue yelurebe esi onoule kai esi atetuke tamatare.31 Eleki tamata bokala esi luake kai keurame eti Eni maka luluaru esi supu kanemoneka. Eleki Yesuse Ibeteke loko Enimaka luluaru be, “Mai ite keu lora otoirebe tamata esi rue kena more kai namakeete ndare mina.” 32 Eleki esi sai kena soabuini lora otoi rebe tamata esi rue kenamore.

Markuse 6:33 56 Markuse 7:533 Po tamata bokala esi selu Yesuse

kai Eni maka luluaru esi keure, hoko esirekwa otoi rebe esi keu lokore peneka.Eleki tamata bei pusue kota ete meru esikeue kmalane hoko esi luake akmena beiYesuse. 34 Kena Yesuse kai Eni maka lu-luaru esi rulu bei soa buine, Yesuse Iselutamata bokala ete mere, eleki Ibeteke be,“Malerekesi! Le tamata rebe esi lomeimeru esi supu kuru misete kena iatetukeSou Misete bei Allare sae mo.” HokoYesuse Iatetuke Sou Miseta bokala etesi.35Kena kmau peneka, Eni maka luluaru esilomei loko Yesuse kai esi beteke lokoI be,“Ete meije lau bei henaru kai mei kmaupeneka. 36 Hoko Aulake tamata meiju esikeumehena teanaru leke esi supumananeetesi.”

37 Po Yesuse Ibeteke be, “Suke imi pineimi riluke manane etesi.”

Eleki esi ombe, “Hoko suke ami sabemanane rebe esi beline elake, saelae di-nara utuna lua eteiso?”

38 Po Yesuse Itneusi be, “Ete mere rotibuai ila mere?”

Esi selue eleki esi ombe, “Roti buai limakai iane inai lua mei.”

39 Eleki Yesuse Ipletae Eni maka luluaruleke esi ono tamata meru esi rue totoinikena tapuane. 40 Eleki tamata meru esirue totoini. Toini sesi utune esa, toini sesibutu lima. 41 Yesuse Irana roti buai limameru kai iana inai lua meru, Ilimese loletekai Ibeteke trima kasi loko Alla. Eleki Ibirerotiaru, Irilukele ete Eni maka luluaru lekeesi larakelu ete tamata meru; kai iana inailuaru larakelu ete pususi ele mere lekwe.42Tamata meru esi kane eti esi pila pususi.43 Eleki Eni maka luluaru esi lupuke man-ana lesinaru kena sokata butu esa lesini luapenuta. 44 Tamata mokwaia rebe esi kanerotire sie usata lima.

Yesuse Ikeu lelale ndete kwele babai6:46-56(Mat. 14:22-36; Yoh. 6:15-21)

45 Pela bei mere eleki Yesuse Iulake Enimaka luluaru esi keu eike kena soa buinilori tlaka tebai ndi Betsaida. Kai kenamere Iulake tamata bokala meru esi leu.46 Kena Yesuse Iulake tamata meru esi leupeneka, eleki Ikeu lolete ulate bubui kenaIkotie loko Alla. 47 Kena kpetu peneka,soa buini rebe Yesuse Eni maka luluaru esime kenare endau tlaka tlaije peneka, eleyoYesuse ruaI Eri nda kmalane sa. 48 Kena

Iselu Eni maka luluaru esi sai kena soabuine esi tahaini moneka le balate ktili beime oasi. Bei mere hoko kasuke olase telukpeture, Yesuse Ikeu lelale ndete kwelebabai lokosi. Kai Ikeu rame saka Iliaisereneka. 49 Po kena esi selu Yesuse Ikeulelale ndete kwele babai, esi biuwe le esibetinake nitu matale! 50Le pususi seluI kaihkutukesi titinai.

Eleki Yesuse Ibeteke lokosi be, “Rilayake! Meije Au! Imi rilami yake!” 51 ElekiIsa lolete soa buine lokosi, kai balatendene sosoli. Eni maka luluaru esi heranetitinai, 52 le Yesuse Iala tamata bokalarubatuke kena roti buai limaru esi nati mosa.Hnauna bei Yesuse esi natie nunu mo.

53 Kena esi ndi teba peneka, eleki esitati me otoi Genesarete. 54 Kena esi rulubei soa buine tamata ete meru esi selu berebe luake mere Yesuse. 55 Hoko esi balaakmete lori lopai papelake otoimere, elekikena esi rekwa be Yesuse Ietika mere, esikeri tamata makerakaru kena esi nianarulokoI. 56 Kena Yesuse Ikeu loko etika neka,me henaru, pise kotaru, esi liku tamatamakerakaru lokoI me otoi rebe piasaretamata bokala esi lupuke lomai kenare, kaiesi kotie leke tamata makeraka meru esisupu kerike mahabe Eni lapu nanuke esinuruije neka. Hoko pusue tamata rebe esikerike Eni lapune nanuke esi nuruije, esimise bei esi makerake.

7Lulu Alla Eni lepataru emise lesi bei

tamata esi atate7:1-23(Mat. 15:1-20)

1 Kena rebai sae me tamata Parisi toinisae me kai kuru Torata ilaru esi luake beindete Yerusaleme loko Yesuse. 2 Esi seluEni maka lulua leini esi kanere esi koabala lulu tamata Parisi kai Yahudiaru esiatate mo. 3 Le piasare tamata Parisiaru kaitamata Yahudiaru esi kanemosare suke esikoa bala lulu esi ntuana menaru esi atatemina pine esi kane. Le esi ono lulu esintuana menaru esi atate titinai. 4Kai kenaesi leu bei me pasare, esi koa balasi lulu esiatate mina pine kane sa. Kai peraturanamaketa bei esi ntuana menaru lekwe rebeesi ono lulu titinai, molupe peraturanekena koa glase, oba, kai taneia rebe onolubei tembagare. 5 Bei mere hoko tamataParisiaru kai kuruTorataru esi tneuYesusebe, “Le mula pine Amu maka luluaru esi

Markuse 7:6 57 Markuse 7:36ono lulu iteki ntuana menaru esi atatemore? Esi kane esi koa bala mo.”

6 Eleki Yesuse Iralakesi be, “Nabi Yesayaeni lepate loko imire tinai le imi lalemi lua.Nabi Yesaya ibeteke be Alla Eni lepate rebelekire eombe,

‘Tamata meiju esi holmate Au kenabiruisu,

eleyo laleisu lau bei Au.*7 Esi kotie loko Aure esi guna sasaisa mo;

esi atetuke tamata eni aturane esi onosaka mere Auku Aturane.’

8Alla Eni pletare imi luluemo le imi lulutamata esi atate.”

9 Eleki Yesuse Ibeteke lokosi be, “Imilulu Alla Eni pletaru moneka leke imi lulutamata eni atate neka.” 10Musa ibeteke be,“Holmate amamu kai inamu kai sire pineilepae tiae loko amai kai inai hoko sukeisupu hukume matale.” 11 Po imi betekebe, “Sepo sae ibeteke loko eni elake inaijube saisa rebe suke au rilukele ete amakukai inakue, au rilukele ete Alla peneka.12Hoko imi sebeie tamata mere itapa amaikai inai moneka. 13Ele mere sakesa kai imilene loko Alla Eni lepate moneka. Kai imiono yelu bokala lupe meiju.”

14 Eleki Yesuse Ikoti tamata merukai Ibeteke lokosi be, “Imi pusumi lenemimise leke nati! 15 Saisa rebe ekusu kenatamata laleije eono tamata mere indopomo. Po lepata tiae rebe esiri bei tamatabiruije eatia tamata mere me Alla oaI lemere bei me lalei.” 16 [Sire pine tlinai mehoko suke ilenele.]†

17 Eleki Yesuse Ikeu bei tamata bokalameru kai Ikusu kena luma sae me eleki Enimaka luluaru esi tneuI be, “Kuru, umpamaminare esi natire saisa?” 18 Eleki YesuseIralakesi be, “Le mula pine imi nati Aukuumpamaminare more? Suke imi rekwa besaisa neka rebe bei me muli, ekusu tamatalaleije, eono tamatamere indopomo. 19Leekusu kena laleimo po ekusu kena tibuine,eleki namake esiri bei nanakwalaije.” MereYesuse Iatetuke be pusue manane kaneleyele.

20 Eleki Yesuse Ibeteke lekwe be, “Saisarebe siri bei tamatare, mere pine eonoruai kai tamata makete lekwe esi ndopo.21 Le bei me lale, rebe bei tamata lalei,inoake yelu tiae molupe ntasite, ndeane,maka bunu, 22maka sablia, lemake tamatamakete, alenake tamata makete eni tiae,

ono saisa neka rebe neune, lale lokotamata makete eni yelu, holmate tamatamakete mo, muruke tamata makete le enitanei, kwakwale, kai boroke. 23 Pusueneuna meiju usiri bei tamata lalei, elekiuono tamata makete indopo.”

Bina sae bei Siro-Fenisia ihlaleke ktili lokoYesuse

7:24-30(Mat. 15:21-28)

24 Eleki Yesuse Ikeleke bei mere kaiIkeu lope otoi Tiruse. Eleki Ikusu kenaluma sae kai Isuka be tamata sae irekwaImo, po Ikbunire saisa moneka. 25 Binasae me, ro tiare ekbasae eni nanare ilenekena Yesuse, eleki iluake lokoI kai itatulope tapele me oaIje, 26 kai ikotie lekeYesuse Isirie ro tiare bei eni nanae binare.Bina mere tamata Yunani, ruelei me otoiSiro-Fenisia. 27 Eleki Yesuse Ibeteke lokobina mere kena umpama be, “Sebeie Aukukwetelaru esi kane mina, po sepo Au ranakwetelaru esi manane eleki rabakele eteasuaru, mere mise mo.”

28 Eleki binare ibeteke loko Yesuse be,“Yele, Tuhane, po asure lekwe ekaneman-ane rebe etetu bei mejare lope tapeleneka.”

29Eleki Yesuse Ibeteke lokoi be, “AralakeAu mise kuate hoko meije aleu le ro tiareesiri bei amu anare peneka.”

30 Bina mere ileu me luma, iselu eninanae binare eri ntulu me otoi maka ntu-lure sa po ro tiare esiri beini peneka.

Yesuse Iono tamata popole rebe mouneimise

7:31-3731Eleki Yesuse Ikeu bei otoi Tiruse Ikeue

Sidone, Isiba lopai tlaka Galilea me otoiDekapolise. 32 Ete mere tamata esi likutamata sae loko Yesuse. Ile mere popolekai moune. Esi kotie bei Yesuse leke ItolaebalaI kena tamata mere. 33 Eleki YesuseIkeu lei bei tamata bokalaru leke ruasi,kai Ikusue bala ubuIje kena tamata meretlinaje, eleki Itoe kena balaije eleki Ikeriketamata mere meine. 34 Eleki Ilimese lo-lete lanite, Ineha Eni nasite eleki Iombe,“Efata!” Esi natire be: “Buka!”

35 Eleki tamata mere ilene sosoli kaimeine loli kena ilepa, hoko ilepare misepeneka. 36 Yesuse Ibeteke loko tamatarebe esi ete mere be, “Imi alenake rebe

* 7:6 Yes. 29:13 † 7:16 Ayate meije kena Alkitape sou Yunani akmenaru sae mo.

Markuse 7:37 58 Markuse 8:24minae imi selu Au onore yake!” MasikeIlakesi po esi alenakele ete tamata bokalabe Yesuse Iono tamata popole rebe mouneimise peneka. 37 Tamata esi herane titinaikai esi beteke be, “Iono saisare mise titi-nai neka. Tamata popole, Iono ilene kaitamata moune, Iono ilepa.”

8Yesuse Iala tamata usata ata lesi8:1-10(Mat. 15:32-39)

1 Lomei takwali mo, tamata bokala esiluake loko Yesuse leneka. Eleki kenaesi manane sae moneka, Yesuse IkotiEni maka luluaru kai Ibeteke lokosi be,2 “Tamata meiju, malerekesi le esi luluAu petua telu kena esi lene Sou Misetepeneka, po esi manane saemoneka. 3SepoAu ulake esi leu kena meije, namake klo-likesi me lalane tlai, le sie meru leini esiluake bei lauke.”

4 Eleki Eni maka luluaru esi ralakeNibe, “Tuhane, meije ite kena otoi malenehokomanane kena pusue tamatameiju esikanere sae mo.”

5 Po Yesuse Itneusi be, “Imi roti buai ilaete mere?”Eleki Eni maka luluaru esi ralakeNi be,“Buai itu mei.”

6Yesuse Iulake tamatameru esi ruempetapele. Eleki Irana rotiaru, Ikotie trimakasi bei Alla, Ibire rotiaru kai Irilukeluete Eni maka luluaru leke esi larakelu etetamata meru, hoko Eni maka luluaru esilarake etesi. 7 Esi iana tona inai ilarulekwe. Yesuse Ikotie Alla Iriluke misetekenalu eleki Iulake Eni maka luluaru esilarakelu ete tamata meru. 8 Tamata meruesi kane eti esi pila. Eleki Eni maka lulu-aru esi lupuke roti lesinu kena sokata itupenuta. 9 Tamata meru kasuke sie usataata. Eleki Yesuse Iulake esi leu. 10 Eleki Isakena soa buini kai Eni maka luluaru elekiesi sai lopai otoi Dalmanuta.

Tamata Parisiaru esi kotie Yesuse Ionotanda bei Alla

8:11-13(Mat. 16:1-4)

11 Eleki tamata Parisiaru esi luake lokoYesuse kai esi tneu yelu bokala lokoI lekeesi nikwa Eni salale. Esi beteke lokoIbe, “Kuru, Aaseluke kbasa bei Alla ete

ami mina leke ami rekwa be Aluake beiAlla.” 12 Eleki Yesuse Inasi takwali toto kaiIbeteke lokosi be, “KaplaleKu le imi titinaile imi kotie Au aseluke kbasa bei Alla eteimi. Imi lenemimise! Au aseluke tanda beiAlla ete imi tamata rebai meije mo.”

13 Eleki Yesuse Ikeu beisi, Isa suike kenasoa buine, eleki esi sai lopai teba.

Yesuse Iahnau leke keta bei tamata Parisikai Herodese esi hnaunaru

8:14-21(Mat. 16:5-12)

14 Eleki takwali mo Eni maka luluaru esibeteke be, “Ami nete liku roti mo! Meijebatuke roti buai esa mei.” 15 Eleki YesuseIanetesi be, “Imi raka mimise kai keta beitamata Parisiaru kai Herodese esi ragire*.16 Eleki Eni maka luluaru esi beteke lokolomai be, “Yesuse Ibeteke ele mere le itenete liku roti more piseo?” 17 Po YesuseIrekwa saisa rebe esi lepaele peneka, elekiIbeteke lokosi be, “Le mula pine imi lepaloko lomai be imi nete liku roti more? Iminati Au atetuke mise mosa piseo? Imihlaleke nunumo be Auku kbasare bei Alla.18 Matainami me po imi selu mo, tlinamime po imi lene mo. Imi nete sa pibemoneka? 19Kena Au ala tamata usata limakena roti buai limaru, imi lupuke esi lesinekena sokata ila upenure?” Esi ralake be,“Butu esa lesini lua.” 20 Kai Ibeteke lekwebe, “Kena Au ala tamata usata ata kenaroti buai iture, imi lupuke esi lesine kenasokata ila?” Eni maka luluaru esi ralakeNibe, “Sokata itu.” 21 Eleki Yesuse Ibetekelokosi be, “Imi nati Auku kbasare mosamoyo?”

Yesuse Iono tamata matapolale sae meBetsaida imise

8:22-2622 Eleki Yesuse esi luake me Betsaida.

Eleki tamata esi liku tamata matapolalesae loko Yesuse kai esi kotie bei Yesuseleke Ikerikeni mina. 23 Yesuse Ikeriketamatamatapolale mere balaije kai Ikerinime hena mulini. Eleki Itoe tamata meremataije kai Itolae balaIje kena mataije, kaiItneui be, “Asupu selu sasaisa peneko?”

24 Tamata mere ilimese sapa oai kaiibeteke lokoI be, “Au selu tamata esi keulori lopai po selusi saka ai aini.”

* 8:15 Kena Mat. 16:5-12 ebeteke Yesuse Ipake ragi ete meije le ragi mere saka tamata Parisi kai Herodese esi lepataete tamata Yahudi leke lulu esi atate po lulu Tuhane Eni lepataru yake.

Markuse 8:25 59 Markuse 9:1125 Eleki Yesuse Itolae balaIje suike kena

matainaiju, hoko tamata mere isupu selutitinai kai mataije mise pene. Hoko isupuselu pusue yelu mise peneka. 26Mere pelaeleki Yesuse Iulake tamata mere ileu meluma po Ibeteke lokoi be, “Aleure keuehena lalei yake, leke alenake saisa rebeeono ete ale meije yake.”

Petruse inaku be Alla Iulake Yesuse8:27-30(Mat. 16:13-20; Luk. 9:18-21)

27 Yesuse kai Eni maka luluaru esi sibalolete hena rebe ume kota Kaesarea Pilipikeholire. Kena esi me lalane tlaije, YesuseItneusi be, “Tamata esi beteke be Auresire?”

28 Eleki esi ralakeNi be, “Tamata leinime esi beteke be Alere Yohanese makabaptise; tamata maketa lekwe esi betekebe Ale Elia; kai tamata maketa lekwe esibeteke be Ale tamata sae bei nabiaru.”

29Eleki Yesuse Itneusi be, “Po imi betekebe Aure sire?”

Petruse iralakeNi be, “Ale Alla IulakeMukena ono misete ete tamata!”

30 Po Yesuse Ilakesi titinai be, “AlenakeAu ete tamata makete yake.”

Yesuse Ibeteke be lau mo Imata neka8:31-9:1(Mat. 16:21-28; Luk. 9:22-27)

31 Eleki Yesuse Ibeteke lokosi be, “Au,Tamata Eni Nanae, Au supu susate elakeeleki Yahudiaru esi elakaru, imamaelakaru kai kuru Torataru esi suka Au mo.Eleki Au supu bunu po ele petu luare Aukwana suike.” 32 Yesuse Ibeteke ntoli eteEni maka luluaru, hoko Petruse ikeu leItoto kai ilakeNi. 33 Po Yesuse Ihali suikeloko Eni maka luluaru kai Inasuke Petrusebe, “Heti beiKu! Ale saka ro tiaru esi elake,le anoake loko saisa rebe Alla Inoakele mopo loko saisa rebe tamata inoakele neka.”

34 Eleki Yesuse Ikoti tamata bokala rebeesi me sakesa kai Eni maka luluaru etemere eleki Ibeteke be, “Imi lulu Au kailalemi ndina. Masike imi suka mo, poAlla Isuka hoko lalemi kera po imi lulu Auneka. Masike esi bunu imi saka esi pakuimi kena aitutine po mula mo, lulu Aurame neka. 35 Le sepo imi suka lulu Au moleke mata yake, hoko imi rue kai Alla etipelamo. Po sepo imi suka kenamata le imilulu Au kai lepae Sou Misete bei Alla etetamata maketa, imi rue kai Alla eti pela.36 Le masike tamata isupu pusue yelu mei

nusa meije po kena imatare, isupu rue kaiAlla mo, hoko yelu meru esi guna sae eteimoneka. 37Hoko rue kai Alla eti pelare saeisupu selie kena sasaisa mo. 38 Le sepo sirepine iasomi le ilulu Au kai Auku lepatarume tamata rebe esi lene loko Alla more kaitamata dosa rebai meije, hoko Au, TamataEni Nanare lekwe asomi le tamata mere,kena Au luake suike le AmaKu Eni kbasaelake sakesa kai malekata rebe esi dosa saemore.”

91 Yesuse Ibeteke be, “Imi lene lokoKu

mimise! Bei imiameiju leini esimatamosaroma esi selu Alla Ipleta imi tamatare.”

Yesuse Ilelie nanaIje kai Eni lapune ndeteulate

9:2-10(Mat. 17:1-18; Luk. 9:28-36)

2 Eleki petua ne bei mere. Yesuse IkeriPetruse, Yakobuse kai Yohanese esi loleteulate nanuke sae me. Ete ndetere batukeruasi, eleki Yesuse Ilelie nanaije me teluoaisu, 3Eni lapune eputi titinai kai selue kl-iti. Tamatamaka tetakemei nusameije saeitetake lapune puti lupe mere mo. 4 Elekitelusi selu Elia kai Musa, nabi akmenaruesi luake kai esi alena kai Yesuse. 5 ElekiPetruse ibeteke loko Yesuse be, “Kuru, amiete meije lalema ndina titinai. Ami sukaono tenda telu: sae ete Ale, sae ete Musakai sae ete Elia.” 6 Petruse ilepa ele merele irekwa moneka be suke ilepa saisa, lerilasi titinai. 7Eleki moputire luake, ekohulutike telusi, eleki Alla Ilepa bei moputirebe, “Meije Auku Anae, Au okiNi. Imi lenelokoI!” 8 Kena mere neka, telusi limesekeholi yo esi selu Elia kaiMusamoneka, esiselu batuke Yesuse ruaI peneka.

9 Eleki kena esi rulu bei ulate mere,Yesuse Ibeteke loko telusi leke esi alenakesaisa rebe esi selure ete sae kuesa yake.Namake Tamata Eni Nanare Ikwana suikebei matale mina pine esi alenake sa.

10 Esi alenake saisa rebe esi selure mo,po Yesuse Eni lepate be, “Kwana suike beimatale,” telusi tneu lomai lokole be esinatire saisa?

Nabi saka Elia iluake lomei peneka9:11-13(Mat. 17:9-13)

11Eleki Enimaka luluaru esi tneu Yesusebe, “Le mula pine kuru Torataru esi ombe

Markuse 9:12 60 Markuse 9:37nabi Elia iluake suike mina pine Maka Hla-mate Iluake?”

12 Eleki Ibeteke be, “Tinai, Elia iluakeakmena leke iono pusue yelu mise. Po eteTamata Eni Nanare eono eliare? Le mulapinemeAlla Eni Lepata rebe lekire ebetekebe namake Isupu susate elake kai tamataesi lepae tiae lokoIje?” 13 Po Au betekeloko imi be, “Nabi Elia iluake peneka, kaitamata esi ononeune sasaisa etei neka lululepate rebe ebetekeni me Alla Eni lepaterebe lekire.”

Kwete mokwai rebe ro tiare kbasaeni9:14-32(Mat. 17:14-23; Luk. 9:37-43a, 46-48)

14 Kena Yesuse, Petruse, Yakobuse kaiYohanese atasi leu loko Eni maka luluamaketaru, atasi selu tamata bokala esi mekaisi, kai kuru torata sie ilaru, esi rarekai Eni maka lulua meru. 15 Kena tamatabokala meru esi selu Yesuse, hkutukesi kaiesi bala sapaI. 16 Eleki Yesuse Itneu Enimaka lulua meru be, “Imi rare kai kuruTorata meru lo saisa?”

17 Eleki ile sae bei tamata bokala meruiombe, “Kuru, au keri auku anae meijelokoMu le ro tiare ekbasaeni eti ilepatekwa moneka. 18 Pela ro tiare kbasaine,iblauke nanakwalaije lope tapele, buselusalini, niseiju kabloki, kai nanakwalaijukbere pusulu. Au kotie Amu maka luluarukena esi sirie ro tiare beini peneka po esisiri tekwa mo.”

19Hoko Yesuse Ibeteke lokosi be, “Tinai,imire tamata rebe hlaleke loko Tuhanemo! Suke Au rue kai imi roma petu ilasa? Au tahane laleKu loko imi roma petuila pine imi hlaleke loko Au sare? Kerikwetele mere lomei lokoKu.” 20 Eleki esikeri kwetele mere loko Yesuse.

Eleki kena ro tiare selu Yesuse, elisukekwetele mere eti ikoli lope tapele kai iklolilori lopai, eleki buselu salini.

21Yesuse Itneu kwetele mere amaije be,“Ro tiare ekbasae kwetele mere takwalipeneko?”

Amai ralake be, “Bei eri tone sa. 22 Rotiare rupakeni kena auwe po mo hokokwele kena ebunui. Ele mere hoko, sepoAono imisere yele, Asirie ro tiare beininoma!”

23 Eleki Yesuse Iombe, “Mula? AombeAu ono imisere yele? Tuhane Ikbasa kenaono sasaisa neka, mahabe hlaleke lokoI.”

24Eleki amai ibeteke loko Yesuse be, “Auhlaleke lokoMu po au hlaleke ktili mosa.Hoko tapa au leke au hlaleke lokoMu ktili!”

25 Eleki Yesuse Iselu tamata bokala esiluake lomei tapa rame, hoko Ibeteke lokoro tiare be, “Ale ro tiae maka ono tamataimou kai ilene mo! Au pletaemu, asiribei kwetele meije kai akusu suike kenaimoneka!”

26Eleki ro tiaemere ebiuwe kai elisukeniktili titinai kai esiri bei kwetele mere.Kwetele mere selui saka tamata matalepeneka, eti tamata bokala esi ombe,“Imata peneka.” 27 Po Yesuse Ikerikebalaije kai Ibetukeni, eleki ruai kele.

28 Eleki Yesuse Ikusu me luma kai Enimaka luluaru ruasi kaiNi eleki esi betekelokoI be, “Le mula pine ami supu sirie rotiare bei kwetele mere more?”

29 Yesuse Iombe, “Ro tiae saka meije,sirie kena lalane makete saisa mo, pobatuke sirie kena kotie loko Alla neka.”30 Eleki Yesuse kai Eni maka luluaru esikeleke bei otoi mere kai esi keue otoiGalilea.

Po Yesuse Isuka tamata esi rekwa beIetiamo, 31 le kenamere Iatetuke Enimakaluluaru. Eleki Ibeteke lokosi be, “Takwalimoneka ile sae iriluke Au, Tamata EniNanae meije, ete tamata makete kai esibunu Au. Po ele petu luare Au kwana suikepeneka.”

32 Esi nati Yesuse Eni lepate mo, po esinehe kena tneuI mo be lepate mere esinatire saisa.

Sire iela lesire?9:33-50(Mat. 18:1-9; Luk. 9:46-50, 17:1-2)

33 Eleki Yesuse kai Eni maka luluaruesi luake me kota Kapernaume. Kena esime luma peneka, Itneu Eni maka luluarube, “Minae lulu lalane imi leuke lomai lesaisa?”

34 Po kwetelaru esi ndene neka, leminare esi leuke lomai be beise sire pineiela lesire. 35 Eleki Yesuse Irue kai IkotiEni maka lulua butu esa lesini lua merukai Ibeteke lokosi be, “Sepo imi sukaono tamata elake, hoko imi mpe lebu beitamata makete mina kai imi layani pusuetamata neka.” 36 Eleki Yesuse Irana kwetetone kai Iono kwete tone mere ikele metlelaisu. Eleki Ihlikueni kai Ibeteke lokosibe, 37 “Sire pine laleije noa tamata maketesakesa kai Au suka kwete tone meije hoko

Markuse 9:38 61 Markuse 10:17

isuka Au lekwe, eleki sire pine isuka Au,tamata mere isuka Alla rebe Iulake Aurelekwe.”

38 Eleki Yohanese ibeteke loko Yesusebe, “Kuru, ami selu tamata sae isirie rotiare bei tamata makete kena Amu nane.Hoko ami lakeni le isakesa kai ite mo.”

39 Eleki Yesuse Ibeteke lokosi be, “Imilakeni yake le sire pine iono tanda heranekena Auku nane, mere ilepae tiae loko Aumo. 40 Le tamata sire pine ilelie ite mohoko tamata mere ite toine neka. 41 Imilene meije mimise! Sire pine iriluke kwelemoko toini sae etemi le imire Kristuse Enimaka lulua; hoko tamatamere isupu hadiabei Alla.

42 Po sepo sire pine iono tamata rebeesi pakuna mo po esi hlaleke loko Aure esiono dosa, hoko mise lesire tamata mere lobatu elake kena eni mokane eleki poienilope meite. 43 Kai sepo balami leini saeeono eti imi ono dosa, hoko tetele. Lemiselesire balami esa po imi rue kai Alla etipela, bei balamu lua po asupu poie me otoinaraka, otoi mere aure mata moneka. [44 Me otoi mere ulearu mata moneka kaiaure lekwe mata moneka.] 45 Kai sepoimi lelale leini sae eono eti imi ono dosa,hoko tete lelale mere neka. Le mise lesireimi lelale esa po imi supu rue kai Alla etipela, bei lelala lua po supu poie me otoinaraka. [ 46 Me otoi mere ulearu matamoneka kai auwere lekwe mata moneka.]47 Kai sepo matainami leini sae eono etiimi ono dosa, hoko boie. Le mise lesirematainami esa po imi supu rue kai Alla etipela, bei matainami lua po supu poie meotoi naraka. 48 Me otoi mere ulearu matamoneka kai aure lekwe mata moneka.

49 Tamata rebe ilulu hnauna meiju, AllaIonoi mise kai dosa sae mo, saka aurekoture.

50 Tasire misete, po sepo esi nkalenesae moneka, hoko onoe nkale suike saisamoneka.

Hoko suke imi ono saka tasire leke imileuke lomai yake, kai imi rue kai tamatamakete suke mise kai lomai.”

10Tamata rebe kai pende esi teu lomaije yele

pibe mo?10:1-12(Mat. 19:1-12; Luk. 16:18)

1Yesuse kai Eni maka luluaru esi kelekebei otoi mere lopai otoi Yudea kai kwele

Yordane esi tebai. Tamata bokala esi luakeloko Yesuse lekwe. Hoko Yesuse IatetukeSou Misete bei Alla etesi saka piasare,Ionore.

2 Eleki tamata Parisia sie telua pise ataesi luake loko Yesuse kena tehekeNi. Esibeteke lokoI be, “Kuru, lulu hukume rebeMusa ilekire, mokwai ihleke eni binareyelo?”

3 Yesuse Ibeteke lokosi be, “Musa Enipleta ete imire saisa?”

4Esi ombe, “Musa ibeteke be, ono sulateteu lomai kai amu bina pine hleke lomai.”

5 Eleki Yesuse Ibeteke lokosi be, “Musaileki hukumemere le imi suka luluAllamo.6Akmenare kena Alla Itolae nusare, Itolaemokwai kai bina. 7 Hoko mokwai ikeu beiamai kai inai pine ikai eni bina, 8 leke luasiono esa. Hoko sie luaya moneka, po esaneka. 9 Hoko mokwai kai bina rebe AllaIonosi esa pende, ite tamatare ono teulomai yake.”

10 Eleki kena Yesuse kai Eni maka lu-luaru esi me luma peneka, esi betekelokoI be, “Kuru, Aatetukeminare esi natiresaisa?” 11 Yesuse Iombe, “Sire ihleke enibina eleki tatike pine ikai bina maketehoko isabliake eni bina menare peneka.12 Sepo bina sae ihleke eni mokwai elekitatike pine ikai mokwai makete, hoko is-ablia lekwe.”

Yesuse laleIje noa kwete tona10:13-15(Mat. 19:13-15; Luk. 18:15-17)

13 Eleki tamata esi liku esi kwete tonaloko Yesuse. Eleki esi kotie Yesuse Ik-erikesi kai riluke misete ete kwetela meru.Po Eni maka luluaru esi nasuke tamatameru be, “Imi liku kwete tonaru lokoIyanoma!” 14 Yesuse Iselu mere hoko Ina-suke Eni maka luluaru be, “Imi sebeietamata meru esi keri esi kwetelaru lokoAu le tamata saka kwete tona meiju esirue tehaike Alla kena Ipleta imi tamatare.15 Hoko imi lene mimise lokoKu! Tamatarebe ihlaleke loko Alla saka kwete tonameiju esi hlaleke mo hoko esi rue tehaikeAlla kena Ipleta pusue imi tamatare mo!”16 Eleki Yesuse Inopa kwete tona meru,Itola balaI kenasi eleki Irilukemisete etesi.

Mokwai beluke rebe eni taneia bokala10:17-31(Mat. 19:16-30; Luk. 18:18-30)

17 Kena Yesuse Ikeu siba mosare, mok-wai belukwe sae ibala lokoI kai itatu lokoI,

Markuse 10:18 62 Markuse 10:42eleki ibeteke lokoI be, “Kuru, Ale tamatamisete. Au ono saisa leke au supu rue kaiAlla eti pelare?”

18 Eleki Yesuse Ibeteke lokoi be, “Lemula pine abeteke Aure tamata mis-ete? Alla ruaI pine imise po makete mo.19 Arekwa Alla Eni pletare peneka: bunuyake, sablia yake, ndea yake, ono saksi salayake, ono tamatamakete oai rulu yake, kaiholmate amamu kai inamu.”

20 Eleki mokwai beluke mere ibetekelokoI be, “Kuru, pusue pleta meru au lulupeneka bei kena au tone sa.”

21 Eleki Yesuse Ilimese tamata mere,laleIje noai. Eleki Ibeteke lokoi be, “Pletasae me, alulu mosa. Akeu abelie pusueamu taneiaru eleki riluke esi kepene etetamata rebe eni sasaisa more. Aono elemere atola tanei ndete surga. Mere pelapine alomei lulu Au sa!” 22 Kena mokwaimere ilene mere, kaplalei titinai le enitaneiaru boka kuate, hoko ikeu ne.

23 Yesuse Ilimese keholi loko Eni makaluluaru kai Ibeteke lokosi be, “Tamata rebeeni tanei bokalaru ihlaleke kai ilulu Allare,susa titinai.”

24 Eni maka luluaru hkutukesi le YesuseEni lepate mere. Po Yesuse Ibeteke suikebe, “Kwetela, tamata rebe hlaleke kai luluAure esi supu susate! 25 Binatane elakerebe kotiele untare ekusu lalune benaijemire lesi bei tamata rebe eni tanei bokalaihlaleke kai ilulu Allare.”

26 Eleki Eni maka luluaru hkutukesi titi-nai lesi bei minare hoko esi beteke loko lo-mai be, “Ele mere hoko sire isupu hlamatebei Allare?”

27 Yesuse Ilimesesi kai Ibeteke be, “AllaIhlamate imi tamata po tamata ihlamateruaije saisa mo, le Alla Eni kbasa kena onosasaisa neka.”

28 Eleki Petruse ibeteke loko Yesuse be,“Ami keu bei amiki yelu pusulu penekaleke ami luluMu! Hoko ami matare, amisupu rue tehaike Alla more titinai neko?”

29 Yesuse Iombe, “Imi lene loko Aumimise! Sire pine ikeu bei eni luma pisekwalini pise betai pise inai pise amai piseeni nanae pise ndinu ete tamata maketele inete lokoKu kai ilepa Sou Misete beiAlla, 30 hoko tamata bokala esi seli amai,inai, kwalini, betai, nanae kai esi riluke nd-inu, luma boka lesi. Eleki esi supu susatebei tamata maketa rebe esi hlaleke lokoAlla more lekwe. Po tatike pine kena esimatare, esi rue tehaike Alla. 31 Po tamata

bokala leini esi hlaleke loko Alla akmenapo namake esi maka hlaleke ktili moneka.Eleki tamata bokala leini lekwe esi hlalekeloko Alla pamuli po tatike pine esi makahlaleke ktili lesi bei tamata maketa rebehlaleke loko Alla akmenare.”

Yesuse Ibeteke suike be, “Lau mo Aumatare reneka”

10:32-34(Mat. 20:17-19; Luk. 18:31-34)

32 Eleki Yesuse kai Eni maka luluaru esikeu siba lolete Yerusaleme. Yesuse Ilia yoEni maka luluaru kai tamata makete esitutumulieNi. Eni maka luluaru kaplalesikai tamata rebe esi luluIje rilasi. ElekiYesuse Ikoti Eni maka luluaru lau totobei tamata maketaru eleki Ibeteke saisarebe tatike pine tamata esi onoe eteije.33 Ibeteke lokosi be, “Meije ite keu loleteYerusaleme, eleki imama elakaru kai kuruTorataru esi keri Au ete tamatamaketa. Esibeteke be suke Au mata. Esi riluke Au etetamata rebe rekwa Allamosare. 34Eleki esiaboroe Au, esi toe Au, esi bluku Au rebaibokala eleki esi bunu Au. Po ele petu luareAu kwana suike.”

Yakobuse kai Yohanese esi kotie yele esabei Yesuse

10:35-45(Mat. 20:20-28)

35 Eleki Sebedeuse eni nanae Yakobusekai Yohanese esi tehaike Yesuse kai luasibeteke lokoI be, “Kuru, ami luami kotiebei Ale leke Alene loko sasaisa rebe amikotiele.”

36Yesuse Iombe, “Imi kotie Au ono saisaete imire?”

37 Luasi beteke be, “Tatike kena Aleundete surgare, Aono ami luama rue kenaAmumakwanale kai mapale leke ami pletasakesa kaiMu.”

38 Eleki Yesuse Ibeteke be, “Imi lua natisaisa rebe luami kotiele bei Auremosa. Imisuka supu susate sakesa kaiKu kai supumata sakesa kaiKu, o?”

39 Luasi ombe, “Yele, ami suka.”Eleki Yesuse Iombe, “Imi luami supu

susate sakesa kaiKu; supu mata sakesakaiKu, 40 po rue kena otoi me Auku mak-wanale kai mapale, Auku pleta mo. Allapine Ipleta sire rebe ipleta sakesa kaiKu,kai Alla Irekwa meru peneka.”

41 Kena Eni maka lulua butu esaru esilene kena luasi kotie yele mere bei Yesuse,hoko esi ono luasi. 42 Yesuse Ikoti pususi

Markuse 10:43 63 Markuse 11:13eleki Ibeteke lokosi be, “Pusue tamata esirekwa be tamata rebe esi hlaleke loko Allamore esi pletae tamatare ktili eleki elakaruesi ono tamata esi supu susate lekwe. 43Poimi ono sakasi yake! Sire pine isuka onotamata elake hoko ilayani tamata maketemina, 44eleki sire pine isuka kbasae tamatabokala hoko ilayani pusue tamata maketelekwe. 45 Le Au, Tamata Eni Nanare lekweAu luake lomei kena layani tamatare neka,po kena tamata esi layani Au mo. Eleki Auriluke ruaKu kena seli tamata bokala esidosaru.”

Yesuse Iono tamata matapolale rebe eninane Bartimeuse imise

10:46-52(Mat. 20:29-34; Luk. 18:35-43)

46 Eleki Yesuse Ilia kota Yeriko sakesakai Eni maka lulua kai tamata bokala.Tamata matapolale sae eni nane Bar-timeuse, Timeuse eni nanae, irue meilalane leini kai ikotie kepene le iselu mo.47 Ilene be Yesuse bei Nasarete mei Ilia,hoko ikloloe be, “Yesuse, Dauta eni Nanae!LaleuMe noa au noma!”

48 Tamata ete meru esi beteke lokoi be,“Akloloe lokoI ele mere yake.” Po ikloloerame be, “Dauta eni Nanae, laleuMe noakunoma!”

49 Yesuse Ikele kai Ibeteke loko tamatameru be, “Beteke etei be lomei lokoKu.”

Eleki esi beteke lokoi be, “Kuebe, akurulaleume! Akeleke! Yesuse Ikotimu!”

50 Eleki ibuka eni lapune nanuke kaiitolaele eleki ikeu loko Yesuse.

51 Yesuse Itneu be, “Kuebe, akotie Auono saisa ete alere?”

Eleki tamata matapolale mere ibetekelokoI be, “Kuru, au kotie, Aono au selu.”

52 Eleki Yesuse Ibeteke lokoi be, “Aleunoma. Ahlaleke loko Au peneka hoko Auono aselu!”

Kena mere neka isupu selu eleki ikeululu Yesuse.

11Yesuse Ikusu kota Yerusaleme11:1-11(Mat. 21:1-11; Luk. 19:28-40; Yoh. 12:12-

19)1 Kena Yesuse kai Eni maka luluaru

esi keu lolete kota Yerusaleme, kena esitehaike Betpage kai Betania mpe ulate

Saitune aini bokalaru, Yesuse Iulake Enimaka lulua sie luaya esi keu akmena.2 Ibeteke lokosi be, “Imi luami keu akmenalora henare, kena luami luake nda henare,luami selu keledai tlai sae loe ete mere.Keledai mere tamata sae isa kena mosa.Imi luami lutae eleki nehae lomei lokoKu.3 Sepo sae itneu luami be, ‘Le mula pineimi luta keledai tlaimere?’, imi ralakesi be,‘Tuhane Ipakele, po totonai pine Ileukeleete imi.’ ”

4 Eleki Eni maka lulua lua meru esi keulora henare eleki esi selu keledai tlai saeme loe me metu me mulire esi mulinetehaike lalane. Eleki luasi lutae, 5 Tamatasie luaya pise sie telua esi kele ete mereeleki esi tneu luasi be, “Imi luta keledaimere le mula?”

6 Luasi ralake tamata meru be, “TuhaneIpakele po tatike pine Ileukele.” Elekitamataru sebei luasi ranae. 7 Luasi ranakeledai mere eleki luasi leu loko Yesuse.Eleki Eni maka luluaru esi tola esi lapuname muliru ndete keledaije, eleki YesuseIrue kenae ndete baba. 8 Eleki tamatabokala esi keu repa ai sanai bei me neueleki esi tola kena lalane, yo tamata leiniesi buka esi obitaru kena lalane babaijeleke keledaije titake esi babaije. 9 Elekitamata rebe esi keu akmena kai rebe esikeu pamulire pususi kloloe be,

“Isike Alla!Alla Iaseluke misete lakwai esa ete

ami le tamata meije Iluake lomeikena Alla Eni kbasa.*

10 Tamata meije Iono Kamale eteami leke Ipletae ami saka kamaleDauta, amiki ntuane menare.

Mai ite isike Alla ndete surga!”11 Eleki Yesuse Ikusu kota Yerusaleme

kai Ikeu me Tuhane Eni Lumare†. ElekiIkeu keholi kena selu pusulu. Po kmaupeneka hoko Yesuse Ileu lorau hena Beta-nia sakesa kai Eni maka lulua sie butu esalesini luaru.

Yesuse Isui maka abeli kai maka tukarekepene bei Tuhane Eni Lumare

11:12-19(Mat. 21:12-19; Luk. 19:45-48; Yoh. 2:13-

22)12 Ele bobanure kena esi keleke bei Be-

tania, Yesuse tiaIje sene peneka. 13 Iselu* 11:9 Isi. 118:26 † 11:11 Tuhane Eni Lumare kena kotie loko Alla kai kena imamaru esi pala binatane pisetepune terigu rebe toha kai leite leke kotie ampune ete tamata esi dosaru bei Alla.

Markuse 11:14 64 Markuse 12:3ara aini sae me bei lauke esi loinia ukusupeneka, eleki Ikeu nikwa esi buaije. Pokena Iselu ara aini mere, esi buai sae mo letale kena bua suike mosa. 14 Eleki Ibetekeloko ara aini mere be, “Abua moneka.”

Eleki Eni maka luluaru esi lene Ibetekemere lekwe.

15 Kena esi luake me Yerusaleme, Ikusume Tuhane Eni Lumare kena Ikotie lokoAlla. Maka abeli kai maka sabe ete mereIsuisi. Ihali maka tukare kepene‡ esi me-jaru kai maka abeli abuna esi bankuruhoko koli pusulu. 16 Kai tamata esi keritaneiya sasaisa neka Isuka esi keue TuhaneEni Lumare esi ueje mo. 17 Ibeteke lokosibe, “Alla Ibeteke me Eni lepate rebe lekirebe,

‘Tamata sirekwa Auku lumare kenapusue tamata bei nusa esi kotieloko Au.’

Po imi ono kena kotie loko Alla mo poono kena nikwa kepene ete ruami.”

18 Eleki imame elakaru kai kuru Toratameru esi lene Yesuse Iatetuke ele merehoko esi nikwa lalane kena bunuI. Le lalesitiakeNi le tamata bokala esi lene lokoI kaihkutukesi le Iatetuke mise kuate.

19 Eleki Yesuse kai Eni maka luluaru esileu bei kotare le kmau peneka.

Hlaleke loko Alla tiktili leke kotie lokoI.11:20-26(Mat. 21:20-22)

20 Eleki bebeleti kena Yesuse kai Enimaka luluaru esi liare, esi selu ara ainienseki bei esi bubuije roma esi lamutiepeneka. 21 Eleki Petruse inete loko Yesuseikutuke ara aini mere hoko ibeteke lokoYesuse be, “Kuru, Aselu, memane anasukeara aine hoko emutu peneka.”

22 Yesuse Iombe, “Imi hlaleke loko Allatiktili! 23 Imi lene mimise! Tamata rebeihlaleke loko Alla ktili, kena ikoti sasaisabei Allare, Alla Ilenele. Ikoti bei Alla beulate eheti lorau meite hoko eheti loraumeite. 24 Imi lene lokoKu mimise! Kenaimi kotie loko Allare, hlaleke lokoI ktili besaisa rebe imi kotie bei Allare imi supupeneka. 25 Kena imi kotie loko Allare,imi nete loko tamata rebe ono sala eteimire, ampune esi salaru, leke Imi Amandete surgare Iampune imi salaru lekwe.[ 26 Sepo imi ampune eni salaru mo, hoko

Imi Ama ndete surgare lekwe Iampune imisalaru mo.”]§

Yesuse Eni kbasa11:27-33(Mat. 21:23-27; Luk. 20:1-8)

27 Kena rebai sae me Yesuse kai Enimaka luluaru esi luake me Yerusalemesuike. Eleki Yesuse Ikusu me TuhaneEni Lumare kena kotie loko Alla. KenaIkeu me Tuhane Eni Lumare esi uei ke-holire, imame elakaru, kuru Torataru kaitamata Yahudiaru esi elakaru esi luakeloko Yesuse. 28 Esi beteke be, “Aono yelumeru kena sire eni kbasare? Kai sire Ir-iluke kbasa ete Ale kena Aono yelumeru?”

29 Eleki Yesuse Ibeteke lokosi be, “Hokoyele po Au tneu imi mina. Imi ralakeAu mina pine Au beteke ete imi be beisire eni kbasare pine Au ono yelu meru.30Yohanese ibaptise tamatare, isupu kbasabei sire? Bei Alla pibe bei tamata o?”

31 Eleki esi lepa loko lomai be, “Sepoite beteke be bei ndete surga, hoko tatikepine Yesuse Ibeteke be, ‘Le mula pine imihlaleke loko Yohanese more?’ 32 Po sepoite beteke be bei tamata, hoko tatike pineite supu teta bei tamata maketa.” Esibeteke ele mere le rilasi bei tamata bokalale pususi hlaleke beYohanesenabi bei Alla.33 Eleki esi beteke loko Yesuse be, “Amirekwa mo.”

Eleki Yesuse lombe, “Ho yele, Au onoyelu meru kena kbasa bei sire, Au betekelemo.”

12Alena Umpama kena Tamata Maka raka

Ndinu Anggure12:1-12(Mat. 21:33-46; Luk. 20:9-19)

1Eleki Yesuse Ialenaumpamaete imamaelakaru, kuru Torataru kai tamata Yahu-diaru esi elakaru be, “Tamata sae me iat-nane anggure kwawia bokala hoko ionoale keholie, iono tale maka raka ndinukai ono otoi kena keleke anggure kenaono anggure kwelini. Eleki ndinu angguremere iono tamata makete esi sebae, elekiikeu kena oto lauke. 2 Kena musime ranahasile, iulake tamata sae loko tamatamakaseba meru leke supu bei esi hasile. 3 Potamata maka sebaru esi kerike tamata

‡ 11:15 Tamata maka tukare kepenemere isupu untune ela lakwai esa bei tamata rebe esi tukare kepene le esi luakebei nusa makete kena kusu me Tuhane Eni Luma hoko esi kepena mataiju makete. § 11:26 Ayate meije kenaAlkitape sou Yunania akmenaru sae mo.

Markuse 12:4 65 Markuse 12:28mere kai esi tetai eleki esi ulake ileu kaiileuke sasaisa mo. 4 Eleki tamata rebeeni ndinu mere iulake tamata loko tamatamaka sebaru. Po esi teta ulu buaije kai esiono iasomi titinai. 5Tamata rebe eni ndinumere iulake tamata makete suike leneka.Po esi bunui. Eleki iulake tamata maketabokala lokosi. Esi teta tamatamakerika kaiesi bunu sie leini lekwe. 6 Tamata mak-erike sae moneka hoko ruai inoake be, ‘Auulake auku anare loko tamatamaka sebaretinake esi ono lokoi mise piseo?’ Hokoiulake eni anare ruai rebe iokini titinaije.7 Eleki kwetele mere iluake loko tamatamaka seba ndinure. Kena esi seluije, esibeteke loko lomai be, ‘Mere tamata rebeeni ndinure eni nanare hokomai ite bunuileke ndinu anggure meije leue ite.’ 8 Esikerikeni kai esi bunui, eleki poini me alereesi muline.”

9 Eleki Yesuse Ibeteke lokosi be, “Ndinuupuije iono saisa ete tamata maka sebandinu mere? Ileu eleki ibunu tamata ne-unameru pususi eleki iono tamatamaketeesi seba ndinu mere leneka. 10-11 Alla Enilepate be:

‘Tamata esi kerike lumare esi poiebatu sae me

po tatike pine batu mere kena lukuelili elake esi uweije.’*

Imi baise Alla Eni lepate mere penepibe mosa?”

12 Eleki esi nikwa lalane kena kerikeYesuse le esi rekwa kai esi nati be YesuseIalena umpama mere, Ialenakesi. Po ri-lasi le tamata bokala meru hoko esi sebeiYesuse, eleki esi leu.

Seli pajake ete Kaisare12:13-17(Mat. 22:15-22; Luk. 20:20-26)

13 Eleki takwali mo elakaru esi ulaketamata Parisi kai tamata rebe luluHerodese sie telua pise ataya loko Yesusele esi suka ono Yesuse Ilepa tiae lokokamale elake Kaisare. 14 Esi luake kaiesi beteke lokoI be, “Kuru, ami rekwa beAbeteke saisare tinai. ArilaMu le tamataelake mo moyo? Eleyo saisa rebe AllaIsukare Aatetuke ete ami. Hoko meije iteseli pajake ete Kaisare tinai pibe mo? Itetamata Yahudire seli pajake mere tinaipibe seli moneko?”

15 Po tamata meru lalesi luare, YesuseIrekwa peneka. Yesuse Ibeteke be, “Le

mula pine imi teheke Au leke Au lepa tiaeele mere? Imi riluke kepene dinare mataisae leke Au selue mina.”

16 Eleki esi liku kepene matai mere kaiesi riluke eteI. Eleki Ibeteke lokosi be, “Sireoalalei kai eni nane kena kepene mataimeije?”

Esi ombe, “Kaisare enie.”17 Eleki Yesuse Ibeteke lokosi be,

“Kaisare eniere rilukele ete Kaisare kaiAlla Eniere rilukele ete Alla.”

Esi lene Yesuse Ibetekemere esi herane.Kena ite kwana suike ite kai suikemoneka12:18-27(Mat. 22:23-33; Luk. 20:27-40)

18 Tamata toini sae esi nane tamataSaduki. Esi hlaleke be tamata matalekwana suike moneka. Esi luake lokoYesuse kai esi lemake lokoI leke Ilepatiae loko hukume rebe Musa ilekire. Esibeteke lokoI be, 19 “Kuru, Musa ibetekeete ami be, ‘Kwalimu imata pine eninanae sae mo hoko akai suike eni binareneka leke iruele nanae leke iseli kwalimu.’20 Meije alena umpama kena kwalia sieitua. Kwalini menare imata po eni nanaesae mo. 21 Hoko kwalini nomore luareikai kwalini eni binare, eleki kwalini mereimata leneka po, nanae sae mosa. Elekisakesa neka kena kwalini nomore telure.22 Eleki kwalia sie ituaru pususi kai binabalu esa mere, eleki esi mata pususi ponanae sae mo. Kai bina balure imatalekwe. 23 Kena tamata matale esi kwanasuike, sire pine iono mokwai ete bina balumere, le pususi kai bina esa mere pe?”

24 Yesuse Ibeteke lokosi be, “Alla Enilepate pise Eni kbasare, imi nati mo.Imi nati sala Musa eni lepataru peneka.25 Kena tamata esi kwana suike, esi kaisuike moneka, esi saka malekata ndetesurgare peneka. 26 Ele mere, hoko tamataesi kwana suike eono eliare, Au atetukeleete imi. Imi baise Alla Eni lepate ete Musame tapuane butuije. Ibeteke be, ‘Aure Allaete Abrahame, Isake kai Yakupe.’ 27 Ile Allaete tamata matalaru mo, po ete tamatakwanale kai tamata kwana suike. Hoko iminati sala elake!”

Hukume elake lakwai esa12:28-34(Mat. 22:34-40; Luk. 10:25-28)

28 Kuru Torate sae iluake loko Yesuseeleki ilene tamata esi rare ktili kai Yesuse

* 12:10-11 Isi. 118:22-23

Markuse 12:29 66 Markuse 13:7loko Torate. Eleki kuru mere ilene YesuseEni lepate tinai eleki ibeteke lokoI be,“Kuru, hukume elake lakwai esare saisa?”

29 Eleki Yesuse Ibeteke lokoi be,“Hukume elake lakwai esare elere: imitamata Israele lene mimise! Iteki TuhaneAllare esa neka, Alla makete sae mo. 30 Imioki Tuhane, imi Allare kena lalemi titinaikai imi ktiline. Nete lokoI rame elekilayaniNi kena lale misete. 31Eleki luare elemeije: Imi nete loko tamata makete sakaruami. Hukume rebe ela lesi bei meiju saemoneka.”

32 Eleki kuru mere ibeteke loko Yesusebe, “Tinai, kuru. Ankena le Abeteke be Al-lare esa, makete sae mo. 33 Aoki Alla kenalalemu titinai kai amu ktiline kai kena natititinai. Eleki anete loko tamata makete,saka ruamu mere mise lesi bei tamata esiriluke binatane kena palae kena korbanepise riluke yelu makete kena korbane.”

34 Eleki Yesuse Ilene be kuru mereiralake mise titinai, hoko Yesuse Ibetekelokoi be, “Anoake mise titinai peneka.Hoko tatike pine Alla Ipleta amu atate.”

Tamata maka tneu Yesuse kenatehekeNi leke ono Isalare sae moneka.

Maka Hlamate Irulu bei Sire?12:35-40(Mat. 22:41-46, 22:1-36; Luk. 20:41-57)

35 Kena Yesuse Iatetuke Sou Misete beiAlla me Tuhane Eni Lumare esi uwei ke-holire, Ibeteke lokosi be, “Le mula pinekuru Torataru esi beteke beMaka Hlamatemere Irulu bei Dautare? 36 Le Ro MiseteIono Dauta ibeteke be:

‘Alla Ibeteke loko auku Tuhane:Arue kena leiKue kai pleta sakesa kai

Au,eleki tatike pine Au ono tamata rebe

laleisu tiake Aure esi lene loko Aleneka.’†

37 Meije Dauta ruai ikotiNe Tuhane hokoTuhane Irulu beini yelo?”

Tamata bokala esi lene loko Yesuse,hoko lalesi ndina titinai. 38Yesuse Iatetukebe, “Imi keta bei kuru Torataru mimisele kwakwaisi kuate. Esi suka alike lapunenanuke kai keu hole, eleki esi suka tamatamaketa esi lepa hlamate etesi me pasare.39 Eleki esi supu otoi misete lakwai esame iteki luma kena kotie bei Allare, elekikena pestare esi supu otoi misete rebeholmatele. 40Esi onomatabina baluaru esi

layanisi kena matabina baluaru esi yelu.Eleki esi kotie loko Alla takwali titinai leketamata bokala esi selusi. Tamata saka kuruTorata meiju esi supu hukumane bei Allaktili lesi bei tamata makete.”

Matabina balu susate iriluke kepenebokala

12:41-44(Luk. 21:1-4)

41 Yesuse Irue balale otoi kena tolakepene me Tuhane Eni Lumare esi laleije,Iselu tamata rebe kusu kepene kenaotoi mere. Tamata rebe esi kepenebokare esi kusu kepena bokala kena otoimere. 42 Matabina balu susate sae meiluake kai ikusu kepene tone matai lua.43 Eleki Yesuse Ikoti Eni maka luluarukai Ibeteke lokosi be, “Imi lene meijemimise! Matabina balu susate minareikusu kepene kena esi otoije boka lesi beitamata makete. 44 Le tamata maketaru esikusu kepene boka le esi taneia bokala.Po rebe matabina balu susasate mereikusuele, eni kepene batuke mere nekapo ikusu pusulu.”

13Tanda kena petua rebe nusare atiare13:1-37(Mat. 24:1-44; Luk. 21:5-33)

1Eleki kena Yesuse kai Eni maka luluaruesi leu bei Tuhane Eni Lumare, Eni makalulu sae me ibeteke loko Yesuse be, “Kuru,selu Tuhane Eni Luma meije mise titinaikai batua elaka rebe pakelu kena elekele!”

2 Eleki Yesuse Ibeteke lokoi be, “TuhaneEni Luma meije elake kai nteki titinai.Po tatike pine tamata bei otoi makete esiluake lomei hoko esi likwaie Tuhane EniLuma meije eti enesa.

3 Takwali mo Yesuse kai Eni maka lu-luaru esi keu bei Tuhane Eni Luma merelopai ulate saitune aini bokalaru, elekiYesuse Irue ruaI me ulate mere. Petruse,Yakobuse, Yohanese kai Andrease esi luakelokoI kai esi beteke be, 4 “Kuru, petu ilapine yelu minare uonore? Kai yelu meruuono mosare esi tandare elia?”

5Yesuse Iombe, “Imi raka mimise! Lekeimi supu lemake yake. 6 Tamata bokala esiluake pake Auku nane esi beteke be, sierekamale hlamate. Hoko tamata bokala esihlaleke loko tamata meru. 7 Eleki imi lenebe lisa kai lomai mei nusa hoko hkutukemi

† 12:36 Isi. 110:1

Markuse 13:8 67 Markuse 13:37yake. Piasare mei nusare lisa kai lomaijeneka. Po nusare atia mosa. 8 Bangsa esilisa kai bangsamakete eleki kamale esi lisakai kamale makete lekwe. Eleki isu etia-tia neka, tamata esi supu manane romamoneka hoko bokala esimata. Pusuemeruite selulu po mere batuke nusare koho esimenaije mere sa. Meru saka bina tukuneiblake tibuini kera kena ruele kwetele poruelei mosa.

9 Imi nete kai namake rame eti Au lu-ake! Tamata esi keri imi ete elakaru elekiesi teta imi rebai boka me luma ibadare.Imi lulu Au hoko esi liku imi me elakarupise kamalaru oasi, po mere leke imi supulalane kena beteke Au etesi. 10 Eleki SouMisete bei Allare atetuke ete pusue tamatamei nusa. 11 Kena tamata esi kerike imileke liku imi loko elakaru, imi rilami lesaisa rebe suke imi betekele yake. Imibeteke sasaisa etesi neka, le imi betekelemere bei ruami mo, po Ro Misete Iono imibetekele etesi kena misete.

12 Eleki kwalitoije, sae iriluke kwaliniete tamata makete kena bunui, eleki am-ate lekwe iriluke eni nanare kena bunui.Kwetelaru esi ktolo ete elake inai hoko esibunu elake inai lekwe. 13 Pusue tamatamakete esi suka imi mo le imi hlaleke lokoAu, po imi tahane hoko tatike pine imisupu misete bei Alla.

14 Eleki tatike pine imi selu yelu rebeAlla suka more ume Eni Luma laleije, hokoimi selu yelu meiju uono hoko tamataYudea naya lolete ulatemina leke esi bunuimi yake. Au Markuse, ahnau imi lekeimi baise mimise leke imi nati mimise.15 Tamata rebe esi rue ndete luma mulinirulu leke naiya po kusu rana yelu beiluma lalei yanoma. 16 Tamata me ndinureleu kena rana lapune bei luma yanoma.17 Kena petua meru ete bina rebe ruelekwete totone kai susu kwete tone susakuate. 18 Hoko imi kotie loko Alla lekekena petu susate meru uono kena ulanetalei yake, 19 le susate kena petua merususa lesi bei susate petua maketaru, kaieono suike moneka. 20 Le Alla Iono petuameru takwali mo, le sepo etakwali hokotamata sae itahanemoneka hoko sae isupuhlamate moneka. Po ete tamata rebe AllaIlilakeise, iono petua meru takwali mo.

21 Eleki kena petua meru, imi lenetamata esi beteke be, ‘Aselu, Maka Hla-mate Iete meije!’, pise, ‘Iete mere!’, po imilene lokosi yake. 22 Le kena petua meru

kamale hlamate tinai mo kai nabia tinaimore esi luake loko imi. Eleki sepo yelehoko esi ono tanda herane kai esi aselukekbasa leke ono imi rebe Alla Eni tamatarehlaleke sala lokosi. 23 Eleki imi nete kainamake rame eti Au luake! Kena susatemeru, pusulu uono mosare, Au betekepusulu akmena ete imi peneka.

24-25 Po petua susate meru pela minapine yelu uono elere: lematai, bulane,kmalea selu tebike bei petu maketaru.Hoko lemataije kpetu lakwai esa, bulaneehita moneka kai kmalearu utetu. 26 Kenapetuameru tamata esi selu Au, Tamata EniNanae, Iluake suike loko imi kena moputikena kbasare ktili lakwai esa kai hita lak-wai esa. 27Eleki Au ulake Aukumalekataruesi lupuke tamata rebe Ililakesi bei pusuenusa leke esi rue tehaike kai Alla.

28 Meije imi atetuke bei umpama araaini: imi selu sepo esi sanaiju muta, kaiesi loina usiri hoko imi rekwa be learelau moneka. 29 Saka umpama ara ainimere, imi selu susate meru uono penekahoko imi rekwa be Au, Tamata Eni Nanare,takwali mo Iluake reneka. 30Au beteke eteimi be: tamata rebai meije esi mata pususimosare, pusue yelu meiju uono peneka.31 Tatike pine nusa meije atiae, po Aukulepataru atiae mo.

32 Sae irekwa mo be petu ila pise olasaila pine Au luake suike lokomi, malekatandete surgare lekwe esi rekwa mosa, Aulekwe rekwa mosa. Batuke AmaKu Irek-wae! 33 Hoko imi nete kai namake rameeti Au luake! Le imi rekwa mo be petu ilapine Au luake suike loko imi pusumi! 34Aualenake umpama Au lomei suike ele meije:tamata sae me ikeu takwali. Inauke lokoeni tamata makerikaru leke ruasi kerikeloko esi makerikaru. Eleki itolae tamatasae kena raka meture. 35 Hoko imi lekwesaka tamata maka raka meture neka. Lepetu ila pine imi Tuhane Iluake suike, imirekwa mo. Kena kmau pise, kpetu tlai piselau mo pita bebeleti pise imi rekwa. 36 Iminete kai namake rame eti Au luake! HokokenaAu luake suike lomeije imi hkutukemile Au mo. 37 Saisa rebe Au betekelu eteimire, Au betekele ete pusue tamata lekwe.Hoko imi nete mimise!”

14Maria isoba leite boini ntelete titinai kena

Markuse 14:1 68 Markuse 14:23Yesuse

14:1-11(Mat. 26:1-16; Luk. 22:1-6; Yoh. 11:45-53,

12:1-8)1 Lesike petua lua pine tamata Yahudi-

aru esi pesta nete suike loko Alla Isirieesi ntuana menaru bei Mesire kai pestaesi kane roti rebe pake ragi more. Elekiimameelakaru kai kuruTorataru esi nikwalalane ndendene kena kerike kai bunuYesuse. 2 Po esi beteke be, “Kena pestaelakemere ite kerikeYesuse yake le tamataleini me esi sukaI hoko esi nasuke ite kaiesi hohae petu mere.”

3 Kena Yesuse Ime Betaniare, Irue kaikane me Simone eni luma. Simone meretamata esi rekwai le Yesuse Ionoi mise beimakerake usai kai tinaiju puluele. Elekibina sae me ireru leite boini ntelete titinairebe esi beline elake kena hlau buini beibatu mutale loko Yesuse. Binare mereiletu hlaubuine esi mokane eleki isobaYesuse ulu buaIje kena leite mere. 4 Elekisie telua pise ata ete mere esi ono kai esibeteke loko lomai be, “Le mula pine binameije iatia leite belini elakemere? 5Abelieleite mere hoko supu kepene bokala titi-nai. Kai esi kepene rilukele ete tamatasusate.” Eleki tamata esi nasuke binamere.

6 Yesuse Ibeteke lokosi be, “Sebei ruai!Imi ono susate etei le mula? Iono miseteete Au. 7 Le tamata susataru erisi rue kaiimi rame sa kai imi li lokosi sa, po Aurue sakesa kai imi rame mo. 8 Bina mereiono saisa rebe ionore ete Au. Isoba leiteboini ntelete kena ulu buaKue le tatikepineAumata hoko iaknekae kena imi tolaeAu kena liane benaije. 9 Imi lene lokoau mimise! Kena lepae Sou Misete menusa otoi etia neka, saisa rebe bina meijeionore, esi lepaele lekwe leke tamata esinete suike lokoi.”

10 Eleki Yudase Iskariote isiri bei lumamere kai ikeu loko imama elakaru lekeiriluke Yesuse ete tamataru leke esi bunuI.Yudase mere Yesuse Eni maka lulu saebei sie butu esa lesini luaru. 11 Kena esilene mere bei Yudase, lalesi ndina kai esibeteke lokoi be, “Yele, ariluke Yesuse eteami hoko ami riluke kepene etemu.” ElekiYudase inikwa lalane leke tamataru esisupu kerike Yesuse.

Yesuse Ikane sakesa kai Eni maka luluaruleke esi nete loko esi ntuana menaru esi siri bei

Mesire14:12-26(Mat. 26:17-30; Luk. 22:7-23; Yoh. 13:21-30;

IKor. 11:23-25)12 Kena pesta rebe tamata Yahudi esi

kane roti rebe pake ragi more esi petumenaije, piasare esi bunu domba anai lekenete suike loko petua rebe akmenare AllaIsirie esi ntuane menaru bei Mesire. Enimaka luluaru esi tneu Yesuse be, “Kuru,ite nikwa otoi kena moa manane etia?Leke ite kane sakesa kena nete suike lokopetu rebe akmena Alla Isirie iteki ntuanemenaru bei ndete nusa Mesire.”

13Yesuse ibeteke loko Enimaka lulua luameru be, “Imi keu ndete kotare pine mok-wai saeme iliku kwele kena hlau buini ihb-ora imi, hoko imi lului roma ikusu luma.14 Imi beteke loko luma mere esi upuijebe, “Amiki Kurure Itneu be, sokati etiakena Ikane manane sakesa kai Eni makaluluaru leke ami nete suike loko ntuanemenaru esi siri bei ndete nusa Mesire?’15 Eleki ntuane mere itiluke sokati elakendete tetu rebe pusue yelu ume. Eleki imimoa pusue manane ete mere.”

16 Maka lulua lua meru esi keu, ndetekotare esi selu yelu uono lulu saisa rebeYesuse ibeteke eteise neka. Eleki esimenaikena moa mananaru.

17 Kena kmauine Yesuse Iluake me otoimere sakesa kai Eni maka lulua butu esalesini luaru. 18 Eleki kena esi kanere,Yesuse Ibeteke lokosi be, “Kwetela imi, Aubeteke etemi be bei imi toini meije ile saeme iriluke Au ete tamataru leke esi bunuAu. Tamata mere ikane sakesa kai Au etemeije!”

19 Kaplalesi titini hoko sebei sae eribeteke loko Yesuse be, “Kuru, mere aumo.” 20 Eleki Yesuse Iralakesi be, “Mereile sae bei imi butu esa lesini lua meijurebe ilutu roti kena oba esa kai Aure!21 Tamata Eni Nanare Imata sa lulu AllaEni lepate rebe lekire betekele. Po tamatarebe iriluke Au ete tamata rebe esi sukabunu Aure, isupu susa ela titinai bei pusuetamata maketa esi supure. Hoko mise lesitamata mere inai iruelei ya noma!”

22 Kena esi kane sa, Yesuse Irana rotire,Ikotie trima kasi loko Alla kai Ibire rotimere. Eleki Irilukele ete Eni maka lulu-aru kai Ibeteke be, “Imi kanele le meijenanakwalaKue!”

23 Eleki Yesuse irana oba esa eleki Ilitianggure kwelini kenae penu, Ikotie trima

Markuse 14:24 69 Markuse 14:49kasi bei Alla kai Irilukele etesi. Eleki pususikinu leiele bei oba mere. 24Yesuse Ibetekebe, “Meije Auku lalakwe rebe akmenareAlla Italuke ete imire. Auku lalakweponikele kena ampune tamata bokala esidosaru.” 25 Eleki Yesuse Ibeteke be, “Imilene meije mimise! Au kinu anggurekwelini moneka eti roma petu rebe Aukinu anggure kwelini rebe beluke sakesaimi me AmaKu Eni nusa beluke.”

26 Eleki esi menani isike Alla, pine esikeu lolete ulate rebe Saitune aini bokalaru.

Yesuse Ibeteke be namake Petruse iombeirekwaI mo

14:27-31(Mat. 26:31-35; Luk. 22:31-34; Yoh. 13:36-

38)27 Eleki Yesuse Ibeteke lokosi be, “Na-

make pine imi pusumi hlaleke loko Aumoneka, le kena Alla Eni lepate rebe lekirebeteke be: ‘Au bunu maka raka dombameru hoko domba meru unaia bei lo-mai peneka.’ 28 Po kena Au kwana suikepeneka, Au keu eike lolete otoi Galilea.”

29 Petruse ibeteke loko Yesuse be,“Masike tamatamaketa esi hlaleke lokoMumone piseu po au hlaleke lokoMu sa.”

30 Yesue Ibeteke lokoi be, “AlenelokoKu mimise! Petu meije, kena kpetumeije neka, manu tulale etotlae rebailua mosare, ruamu beteke rebai telu be,arekwa Au mo.”

31Po Petruse ibeteke be, “Masike tamatamakete esi bunu au po auru luluMu sa!”

Eleki maka lulu maketaru esi betekelupe Petruse neka.

Yesuse kotie loko Alla tiktili me otoi Getse-mani

14:32-42(Mat. 26:36-46; Luk. 22:39-46; Yoh. 18:1)

32 Yesuse kai maka luluaru esi keu lopaiGetsemani otoi rebe ai aini bokala. ElekiYesuse Ibeteke lokosi be, “Kwetela, imi rueeteremeije le Au kotie lokoAlla ete ndare.”

33 Eleki Yesuse Ikeri Petruse, Yakobusekai Yohanese leke esi keu sakesa kaiNi.Eleki esi keu lora toto. Yesuse Iblake susatitinai. 34 Ibeteke lokosi, “LaleKue susatitinai, eti Au blake saka matare reneka!”Eleki Ibeteke lokosi be, “Imi rue ete meijehai Au mina.”

35 Eleki Yesuse ruaI lora toto kai ItolatibubuIje lope tapele eleki Ikotie bei Allaleke sepo Alla Isuka hoko Yesuse Isupususate rebe Alla laleI kena Yesuse Isupure

yake. 36 Yesuse Ibeteke be, “AmaKu, sa-saisare Aonore yele. Aono Au mata yake.Po lulu Auku sukare yake po lulu Amusukare!”

37 Eleki Yesuse Ileu loko Eni maka lulu-aru, Iselu esi ntulu. Ibeteke loko Petrusebe, “Simone, akwau kuate. Ahai Au olaseului esa meije saisa moneko? 38 Imi betukai kotie loko Alla leke imi supu tehekebei ro tiaru esi elake imi tetu yake. Le Aurekwa be imi suka ntulu mo kai imi sukakotie bei Alla rame po nanakwalami ktilimo.”

39 Yesuse Ikeu kotie loko Alla sakesa kaiminare rebai lekwe. 40 Eleki takwali totoYesuse Iluake lokosi suike, Iselu Eni makaluluaru esi ntulure neka le esi kwau kuate.Eleki esi beture, esi rekwa lepa saisa lokoYesuse mo le esi haiNi more pe.

41 Yesuse Ikeu eleki Ileu lokosi kena re-bai telure, Iselu telusi erisi ntulu sa. HokoIbeteke lokosi be, “Kwetela, imi ntulu tak-wali pene. Betu no! Totonai meije tamataesi luake lomei hoko esi riluke Au, TamataEni Nanae meije, ete tamata rebe esi sukabunu Aure. 42 Imi betu, maite ite keu.Tamata rebe iriluke Aure iluake pene.”

Tamata esi kerike Yesuse14:43-52(Mat. 26:47-56; Luk. 22:47-53; Yoh. 18:2-

12)43 Kena Yesuse Eri lepa sa, Yudase, ile

sae bei Eni maka lulua sie butu esa lesiniluaru, iluake kai tamata bokala, esi kerisari kai ai buai. Siemeru esi supu ulake beiimama elakaru, kuru Torataru kai Yahudi-aru esi elakaru. 44Kena esi keumosare, Yu-dase ibeteke lokosi be, “Imi lene mimise.Imi selu pine au ata sae hoko Imere. ImikerikeNi eleki keriNi lolete kotare po rakaImimise.”

45 Eleki kena Yudase isupu Yesuse, ikeuloko Yesuse hoko ibeteke lokoI be, “Kuru!”eleki iataI. 46 Eleki tamata meru esi kerikeYesuse ne. 47 Tamata sae ikele tehaikeYesuse. Tamata mere isira eni sarire elekiilasa tamata rebe kerike ete imame elake,tlina loine. 48 Eleki Yesuse Ibeteke lokosibe, “Aure tamata maka lelie pemerintamo. Imi keri sari kai ai buai kena kerikeAu le mula? 49 Pela petu Au keu ndeteTuhane Eni Lumare kena atetuke ete merepo imi kerike Au etere mere mo. Po elemere leke lulu saisa rebemeAlla Eni lepaterebe lekire.”

Markuse 14:50 70 Markuse 15:250 Eleki Eni maka luluaru pususi naya

beiNi. 51 Tamata belukwe sae me ipakelapune nanuke ilulu Yesuse. Tamata rebeesi keri sari kai ai buaije esi ono kenakerikeni, 52 Po itie eni lapune hoko inayakalakue.

Yesuse Ime elaka maka teu pakalaru oaisi14:53-65(Mat. 26:57-68; Luk. 22:54-55, 63-71; Yoh.

18:13-14, 19-24)53Eleki esi keri Yesuse loko imame elake

lakwai esare. Imame elakaru, tamataYahudiaru esi elakaru kai kuru Torataruesi lupuke lomai ete mere. 54 Kena merePetruse ilulu Yesuse bei lauke. Eleki Iromaimame elake eni otoi kena malama mpailuma leini. Eleki Petruse irue ipasa kaitamata maka raka lumare.

55 Eleki imama elakaru kai elaka makateu pakalaru pususi nikwa tamata rebelepa tiae loko Yesuse leke esi bunuI, poesi supu lalane kena bunuI mo. 56 Tamatabokala esi alenake saisa neka rebe tinaimo kena Yesuse, po alena meru tebike beilomai.

57 Eleki tamata sae me ialenake rebetinai mo kena leuke sala ete Yesuse be,58 “Au lene Yesuse Ibeteke be,

Ilikwaie Tuhane Eni Luma rebetamata esi elekere po petua luaruyo Ieleke Tuhane Eni Luma belukepeneka rebe tamata siono mo.”59 Po esi alenakeNi mere lekwetebike bei lomaije neka.

60 Eleki imame elake lakwai esare ikeleme tamata bokala oasie, eleki itneu Yesusebe, “Tamatameiju esi alenakeMube, Aneu.Yo le mula pine Aleliesi more?”

61 Po Yesuse Indene kai Iralake sasaisamoneka. Eleki imame elake lakwai esareitneu suike be, “Ale, Ile rebe Alla IulakeNikena hlamate tamatare o? Ale, Maka onoMisete Titinaije Eni nanae, o?”

62Yesuse Iralakeni be, “Yele, tinai, mereAu. Eleki tatike pine Aselu Au, Tamata EniNanae Irue kena Maka Kbasa lakwai esareleiNe hoko Ileu suike lomei kena moputindete lanite.”

63-64 Eleki imame elake mere ikahi enilapune ruai le inasuke Yesuse kai ibetekebe, “Ite nikwa tamata rebe lepa tiae lokoYesuse moneka le ruaI beteke be Isakesakai Alla.”

Eleki itneusi be, “Hoko imi mulaYesuse?” Tamata esi biuwe kai lepa lokolomai be, “BunuI!”

65 Tamata lua pise telu esi toeNi kaiesi obi oalaleIje eleki esi blukuI kai esibeteke lokoI be, “Abeteke be sire iblukuoalaleuMe?” Eleki tamata rebe esi rakaIjeesi papakeNi.

Petruse ibeteke rebai telu be irekwaYesuse mo

14:66-72(Mat. 26:69-75; Luk. 22:56-62; Yoh. 18:15-

18, 25-27)66 Petruse irue pasa me imame elake

eni luma leini sa, eleki bina makerike eteimame iluake. 67 Bina mere iselu Petruseipasa sakesa kai tamata makete ete merehoko ilimesei kai ibeteke be, “Ale mereasakesa kai Yesuse bei Nasarete, moyo?”

68 Po Petruse iombe, “Mo, au rekwaYesuse mo. Abeteke mere au nati mo.”Eleki Petruse ikeu lorau pakale esi meture.[Kena mere manure totlae.]

69 Eleki bina mere iselu Petruse hokoiluake lokoi, eleki ibeteke loko tamata rebeesi kele ete mere be, “Tamata meije, sakaime kai Yesuse.” 70 Petruse ibeteke suikebe, “Mo. Au rekwa Yesuse mo.”

Eleki takwali mo pine sie rebe esi keleetemere esi beteke loko Petruse be, “Tinai,ale mere asakesa kai Yesuse le ale tamataGalilea.”

71 Eleki Petruse ila loko Alla be, “Alla,sepo au beteke meije tinai mo Aono susateete au neka.” Eleki ibeteke lokosi be, “Aurekwa tamata rebe imi alenakeNi mo.”

72Takwali mo, manu tulale etotlae rebailua. Eleki Petruse inete suike loko YesuseIbeteke be, “Manu tulale etotlae rebai luamosare, abeteke rebai telu be, arekwa Aumo.” Eleki Petruse irani hnetekeni.

15Pilatuse iteu pakala kena paku Yesuse

ahlake ai batai15:1-15(Mat. 27:1-2, 11-26; Luk. 23:1-5, 13-25; Yoh.

18:28-19:16)1 Kena bebeleti lakwai esa pusue elaka

maka teu pakala, imama elaka, Yahudiaruesi elakaru kai kuru Torataru lalesi esakena lo Yesuse. Eleki esi ulake tamatakena lo Yesuse eleki esi keriNi ete Pila-tuse. 2 Eleki Pilatuse itneu Yesuse be, “Ale,tamata Yahudiaru esi kamale, o?”

Markuse 15:3 71 Markuse 15:35Yesuse Iralakeni be, “Yele, lepate mere

titinai!”3 Imama elakaru esi beteke loko Pila-

tuse be, “Tamata meije Iono neune bokalapeneka.” 4Eleki Pilatuse itneuYesuse rebailekwe be, “Esi alenake Aneu kuate yo lemula pine Alelisi more?”

5 Po Yesuse Iralake moneka hoko Pila-tuse iherane.

6Kena Yahudiaru esi pestare piasare esikotie bei Pilatuse leke isirie tamata saebei buije lulu esi sukare. 7 Tamata saeme eni nane Barabase ikusu bui le ibunutamatamakete sakesa kai eni tamata toinule esi hohae pemerinta. 8 Eleki tamatabokala esi luake loko Pilatuse kai esi betekelokoi be, “Musune meije lekwe ami kotiebe asiri tamata esa bei buije mina.” 9 ElekiPilatuse itneusi be, “Imi, tamata Yahudi,suka au sirie imi kamale, o?” 10 Le Pilatuseirekwa peneka be imama elakaru lalesitiake Yesuse hoko esi keriNi lokoi.

11 Po imama elakaru esi abeteke lokotamataru leke esi kotie bei Pilatuse isirieBarabase bei buije 12 Pilatuse ibetekelokosi be, “Hoko au ono saisa ete imi ka-male?”

13 Tamata esi biuwe kai esi beteke lokoibe, “PakuI ahlake ai batai leke Imata!”

14 Pilatuse ibeteke be, “Iono neune sa-saisa mo yo au ono ele mere leke mula?”Po esi kloloe ktili lesi be, “PakuI ahlake aibatai leke Imata!”

15 Eleki Pilatuse isirie Barabase bei buijele isuka tamataru lalesi ndina. Eleki Pi-latuse iulake tamata esi teta Yesuse kaiirilukeNi loko tamata makete kena pakuIahlake ai bataije leke Imata.

Tamata esi paku Yesuse ahlake ai batai15:16-32(Mat. 27:27-44; Luk. 23:26-43; Yoh. 19:2-3,

17-27)16 Eleki solaluaru esi keri Yesuse lora

Pilatuse eni luma ntekite rebe esi kotielePraetriume hoko esi koti pusue esi ebemaketaru. 17 Esi alike Yesuse kena lapumahmelane leke seluI saka kamale. Esiliu ai luli sanai, eleki esi tolae kena ulubuaIje. 18 Eleki esi holmateI kai esi betekebe, “Hlamate, kamale Yahudi!” 19 Esi tetaYesuse ulu buaije kena ai buai rebai bokalalekwe eleki esi toeNi. Esi tatu lope tapelelupe esi aseluke be esi holmateI. 20 EsitoaeNi pela eleki esi buka lapu nanuke

mahmelane beiNi eleki esi ono Ialike suikeEni lapune, eleki esi ulake pakuI ahlake aibataije leke Imata.

21 Tamata Kirene sae me eni nane Si-mone ileu bei kota mulini. Simone mere,Aleksandere kai Rupuse amasi. Tamatameru esi paksa Simone iliku Yesuse Eniai batai rebe tatike pine pakuI kenare.22 Eleki esi keri Yesuse lolete otoi Golguta,esi natire, “Otoi ulu alati.” 23 Esi tohaanggure maklinute kai mure eleki esirilukele eteI leke nanaIje kera yake poIkinu moneka. 24 Eleki tamata meru esipakuI ahlake ai bataije. Esi lesu Yesuse Enilapune hoko esi poie undi leke esi rekwasire supu lapuna meru.

25 Esi pakuI ahlake ai bataije olasa sikwabeleti. 26Esi leki ndete baba bei Yesuse ulubuaije be, “Kamale Yahudi,” leke tamataesi rekwa be esi pakuI ahlake ai bataijebei saisa. 27 Eleki ete mere esi pakutamata ndeana lua ahlake ai batai sakesakai Yesuse: esa kena makwanale esa kenamapale. [ 28 Ele mere hoko Alla Eni lepaterebe nabi beteke be “Esi lehekeNi tamataneune,” eonore mere peneka.] *

29Tamata rebe lia etemere esi toaeNi esikwasuke ulusi kai esi beteke be, “Abetekebe, Alikwaie Tuhane Eni Lumare elekiAelekele suike petua lua, 30 hoko Arululomei bei ai tutine kai hlamate ruaMu!”

31 Eleki imama elakaru kai kuruTorataru esi lepa tiae loko Yesuse sakesakai tamata meru be, “Ihlamate tamatamakete meru po Ihlamate ruaIje saisa mo.32Ale Alla IulakeMu kena hlamate tamata,Kamale Israele, Arulu bei ai tutine mereleke ami hlaleke lokoMu.”

Tamata ndeana lua meru lekwe esi lepatiae lokoIje neka.

Yesuse Imata ndete ai tutine15:33-41(Mat. 27:45-56; Luk. 23:44-49; Yoh. 19:28-

30)33Kena olasa butu esa lesini lua kwatare,

pusue nusare kpetu roma olasa telu kmau.34 Eleki kena olase telure Yesuse Ikloloeloko Alla kena Eni lepate be, “Eloi, Eloilama sabaktani?” Esi natire: “Auku Alla,Auku Alla, le mula pine Asebei Aure?”

35 Tamata lua pise telu esi kele tehaikeYesuse hoko esi lene Yesuse Ibeteke lokoAllare. Eleki esi beteke loko tamata make-taru be, “Imi lene mimise le Yesuse Ikoti

* 15:28 Ayate meije kena Alkitapa akmenaru sae mo.

Markuse 15:36 72 Markuse 16:15loko Elia!” 36 Eleki tamata sae ibala kaiilutu kapuse kena anggure makalinuteeleki iriluke kena ai buai loko Yesuse lekeImosoe. Tamata mere ibeteke be, “SebeIruaI, ite raka be Elia iluake leke ihlamateNipibe mo.”

37Eleki Yesuse Ikloloe ela eleki Imata ne.38 Kena mere obite nurui elake blulute

me Tuhane Eni Luma lalei rebe erebasokati moli lakwai esare, ekahie kena luabei ndete nuru roma mpe nuru. 39 Solaluutune esa esi elake sae ikele balale Yesuse,hoko ilene Yesuse Ibiuwe kai iselu YesuseImatare. Eleki ibeteke be, “Titinai, tamatameije Alla Eni Nanae!”

40 Matabinana sie ilaru esi selu Yesusebei lauke totonai. MatabinanameruMariabei Magdalene, Maria Yakobuse beluke kaiYose lua inasi kai Salome. 41 Sie meru esilulu kena layani Yesuse kena Iri me Galileasare, kai matabinana maketa lekwe rebeesi luake lope Yerusaleme, esi me lekwe.

Yusupe itola Yesuse kena liane benaije15:42-47(Mat. 27:57-61; Luk. 23:50-56; Yoh. 19:38-

42)42 Kena mere kpeture repeneka Tamata

Yahudiaru esi petu kena moa manane pisekena aknekae saisa neka le bobanure esipetu plei. 43Hoko tamata sae bei Arimateaeni nane Yusupe, ile sae bei elaka makateu pakalaru kai tamata esi sukai. Inamakepetu kena Alla Ipletae pusue tamatare.Ikeu kotie Yesuse bei Pilatuse leke ih-noukeNi. 44 Pilatuse iherane hoko ibetekebe, “Yesuse Imata peneko?” Eleki ikoti so-lalu utune esare esi elake kai ibeteke lokoibe, “Yesuse Imata peneko?” 45 Ibetekelokoi be, “Yele, Imata peneka.” Isukakena riluke Yesuse ete Yusupe. 46 Elekiirana Yesuse eleki kerie me liane benailaleije. Isabe obite nurui nanuke miseteeleki ikopaI kena obite mere. Eleki ilolikebatu elake kena epele lutike liane benaije.47 Kena mere Maria bei Magdalene kaiMaria Yose inai luasi selu liane benai rebetolae Yesuse kenare.

16Yesuse Ikwana suike16:1-8(Mat. 28:1-8; Luk. 24:1-12; Yoh. 20:1-10)

1 Tamata Yahudiaru esi petu pleijeelia peneka, Maria bei Magdalene, MariaYakobuse inai kai Salome esi sabe leite

boini ntelete leke esi tola kenaYesuse le esiatate ele mere. 2 Eleki kena miku bebeletibina telu meru esi keu lora liane benaije.3 Esi beteke loko lomai be, “Sire itapa itekena lolike batu elake bei liane benaije?”4 Po kena esi luake nda liane benaije, esiselu batu elake sire ilolikele peneka. 5Elekiesi kusu mpai liane benai laleije. Esi selumokwai belukwe ipake lapune putile, iruendete batu babaije sapleuke makwanale.Hoko bina telu meru hkutukesi.

6 Eleki mokwai belukwe mere ibetekebe, ‘Hkutuke imi yake! Imi nikwa Yesusebei Nasarete rebe Imata kena ai tutine, pimoyo? Ikwana suike peneka! Iete meijemoneka! Imi selu otoi rebe tolaeNi kenare.7 Imi keu kai beteke ete Petruse kai makaluluamaketaru be, “Yesuse Ikeu eike loleteGalilea peneka. Imi seluI ete ndetere sakaakmena Ibeteke ete imire.”

8 Eleki bina telu meru hkutukesi hokoesi siri bei liane benaije kai esi leu akmeta.Hoko esi beteke sasaisa mo le rilasi.

Yesuse Iaseluke ruaI ete Eni maka luluaru16:9-20(Mat. 28:9-12, 16-20; Luk. 24:13-53; Yoh.

20:11-23; Ula. 1:6-11)[ 9 Kena miku bebeletie Yesuse Ikwana

suike. Eleki Yesuse IaselukeNi akmena eteMaria bei Magdalene. Akmenare, YesuseIsiri ro tia itu beini. 10Maria ikeu alenakeYesuse ete tamata rebe kena Yesuse Imatakena ai tutine mosare, esi keu sakesa kaiNipo meije esi rani le Yesuse Imata pende.11 Po tamata meru esi lene be YesuseIkwana suike bei matale peneka, kai esilene Maria ibeteke lokosi be, “Yesuse Ik-wana suike bei matale peneka le au seluIpeneka.” Po esi lene lokoi mo.

12 Eleki takwali toto Yesuse IaselukeruaI ete Eni maka lulua lua rebe esi keulorau esi hena po esi selu Yesuse sakatamata makete. 13 Luasi rena Yesuse penepine luasi bala leu, eleki esi beteke etetamata lesinu be, “Miminare ami luamaselu Yesuse!” Po esi lene loko luasi moreneka.

14 Eleki kena Yesuse Eni maka luluabutu esa lesini esa meru esi kanere YesuseIaseluke ruaI etesi. Eleki Ionosi be “Imiknene le imi hlaleke loko Au ktili mo kaiimi lene loko tamata rebe esi selu Aureesi lepataru mo.” 15 Yesuse Ibeteke lokosibe, “Imi keu pusue nusa eleki imi atetukeSou Misete bei Alla ete pusue tamata!

Markuse 16:16 73 Markuse 16:2016Eleki tamata rebe esi hlaleke SouMisete,Alla Ihlamatesi, po tamata rebe esi hlalekemore Alla Ihukumesi. 17 Tamata rebe esihlaleke esi selu tanda bei Alla elere: Esisirie ro tiaru kena Auku nane; esi lepaelepata belukwa rebe esi atetukelu mosare;18 esi kerike niakwe nanate po esi matamo; kai esi kinu sasune po esi mata mo kaiesi tolae balasi kena tamata makerake esimise neka.”

19 Yesuse Ilepa loko Eni maka luluarupela, eleki Ibiti lolete surga ne hoko Iruesapleuke Alla Eni makwanale leke Ipletasakesa kaiNi. 20 Eleki Eni maka luluaru esikeu lepae Sou Misete papelake otoi meinusa. Eleki Tuhane Ionosi aseluke tandaherane kena Eni kbasare leke aseluke beEni lepate tinai.]

KENA BUKU TAKWALINE MAKETARU,BUKU MEIJE ESI MULINE ELERE:b

[(9) Bina meru esi keu loko Petruse kaieni ebearu, eleki saisa rebemokwai belukemere ibetekele esi alenake pusulu nunuetesi. (10) Eleki Yesuse Iulake Eni maka lu-luaru kena esi beteke sou rebe mise titinaikai rebe lelimo rebe eono supuhlamate etipela mere ete pusue tamata mei nusa.]]

b 16:20 Kena buku takwalina akmenaru tapa ayata lua meije lekwe.

Lukase 1:1-2 74 Lukase 1:16

Sou Misete kena Yesuserebe Lukase IlekiuleLepate Menai

Lukase, loktele. Ikeu sakesa kai Paulusekena lepae Sou Misete (Kol. 4:14; 2Tim.4:11; Pil. 24). Alena kena Yesuse, Lukaseirekwae. Lukase Irekwa pusue meru beitamata rebe esi sasike pusue yelu meiju(1:1-2). Pusue alena kena Yesuse rebeileneule ileki pusulu kena sulate.

Kena buku Sou Misete meije, ite rekwabe Yesuse Iluake mei nusa meije kena Ih-lamate tamata. Ilere pine Alla ItalukeNi,rebe lekieme Janji Takwaline. Ite rekwa beYesuse Iluake lomei nusa meije kena: Ihla-mate tamata rebe esi hidupe lulu TuhaneEni pletare more, kai Itiesi bei hukumanele esi dosaru (19:10). Yesuse Iluake lomeinusa meije kena Iriluke misete, mere Ih-lamate pususe tamata. Batuke ete tamataYehudimo,mere ite baiseleme 2:10, 30-32;3:6 kai 24:47.

Kena buku Sou Misete meije ite baiseYesuse Iriluke misete ete tamata susataru,mere ite baisele kena 6:20; 7:22; 14:12-13kai 21:1-4.

Iriluke misete ete tamata dosaru. Mereite baisele kena 5:30; 7:37-50 kai 15:1-2.

Iriluke misete ete tamata bina rebeakmenare tamata esi noake binaru esipakuna mo. Mere ite baisele kena 7:11-17;8:2-3; 10:38-42; 13:10-13; 21:1-4 kai 23:27-31.

Iriluke misete ete kwetelaru. Mere itebaisele kena 8:41-42; 54-55; 9:38-42, 46-48,kai 18:15-17.Isi

1. Menai (1:1-4)2. Ruele Yohanese kai Yesuse, kai kena

esi tone sare (1:5–2:52)3. Yohanese maka baptise ilayanire

(3:1–20)4. Baptise Yesuse kai ro tiaru esi elake

tehekeiNe (3:21–4:13)5. Yelu rebe Yesuse Ionolu me otoi

Galileare (4:14–9:50)6. Yelu rebe Yesuse Ionolu kena Ikeu

lolete kota Yerusaleme (9:51–19:27)7. Mikua pamuli me kota Yerusaleme

rebe lau mo Yesuse imatare nereroma esi bunuIje (19:28–23:56)

8. Yesuse Ikwana suike, Iaseluke ruaIete Eni maka luluaru kai Ibiti loletesurgare (pasale 24)

Lukase ialenake saisa rebe eonoeti roma ileki sulate meije

1:1-41-2 Hlamate ete ntuane Topiluse rebe

au holmate ale! Tamata bokala esi atulapeneka, leke esi leki sou kena saisa rebeYesuse Ionolu ete amire. Esi leki lulusaisa rebe ami tamata maka hlaleke lokoYesuse ami lene bei tamata maka sasike,mere tamata rebe esi selu Yesuse Ionolubei akmena sa kai esi alenake Eni lepataru.3 Ele mere hoko kena au atula kena leneloko esi alenake pusue meru mimise beimenai roma pela, eleki au noake be miselesi au leki meru ete ntuane ale. 4 Hokoau ono sulatemeije leke kenameije ntuanearekwa saisa rebe asupu atetuke kena saisarebe Yesuse Ionoule mere tinai.

Alena kena ruele Yohanese maka baptise1:5-25

5 Kena Herodese iono kamale me otoiYudeare imame sae eni nane Sakaria, beiAbia eni imame toini. Eni bina eni naneElisabete, irulu bei Harune rebe imamememenaije lekwe. 6 Sakaria kai Elisabeteluasi ono Alla laleIje ndina, le Tuhane Enipleta kai Eni hukumaru luasi ono lulu titi-nai. 7 Luasi supu kwetele mo le Elisabeteindote, kai esi ntua matabina peneka.

8 Kena Abia eni imame toinu esi petumakerike, Sakaria ilayani sakesa kaiimama maketaru me Alla oaI. 9Kena mereimamaru esi ono undi saka piasa esi onoreleke rekwa be sire pine isupu tiluke kenaikusu pala kemenyane boini ntelete meTuhane Eni Lumare, eleki Sakaria isupue.10 Kena ipala kemenyane me Tuhane EniLumare, tamata bokala esi kotie loko Allame muli.

11 Kena mere Tuhane Eni malekate saeiaselukeni loko Sakaria. Malekate mereikele tehaike otoi maka pala tanei reberiluke ete Allare esi sapleuke makwanale.12 Sakaria iselu malekate mere hoko hku-tukeni kai rilai. 13 Po malekate merebeteke lokoi be, “Sakaria, rilamuyake! AllaIlene akotie lokoIje peneka. Namake amubina Elisabete iruele kwete mokwai. Elekisuke aono eni nane Yohanese. 14 Kenarueleije laleume ndina titinai kai tamatabokala lalesi ndina lekwe. 15Namake lomeiiono tamata elake kena layani Tuhane, kaiikinu anggure kwelini pise yelu nselitarumo. Bei kena rueleije sa Alla Eni Rorekbasae laleije peneka. 16 Eleki tamata

Lukase 1:17 75 Lukase 1:44Israela bokala esi lene lokoi leke esi luluTuhane rebe Iono Alla eteise. 17 Tatikepine iono lulu nabi Elia eni hidupe, Eliamere nabi kena akmena sa. Le TuhaneEni Rore Ikbasae Yohanese, Ionoi ktilisaka Eni kbasare eono Elia iktilire. HokoYohanese iluake akmena kena buka lalaneete Tuhane leke tamata Israele esi aknekaeesi hidupe kena Tuhane Iluake lokosie.Iono elake inai rebe esi rare kai lomai kaiesi kwetelaru, esi oki suike esi kwetelaru.Kai ete tamata rebe esi lene loko Tuhanemore, Yohanese iatetukesi roma esi lenesuike loko Tuhane, saka tamata rebe esilulu Tuhane esi nkena pende.”

18Eleki Sakaria ibeteke be, “Au rekwa bemere eonore elia? Auku bina luama ntuamatabina peneka hoko saisa rebe abetekemere eono moneka.”

19 Eleki malekate beteke be, “Au meijeGabriele. Au layani Alla, kai Iulake aulomei kena beteke soumisetemeije ete ale.20 Saisa rebe au betekele, roma esi petureeono tinai. Po bei alene lokoku mo hokoamou eti saisa rebe au beteke ete alereeono.”

21 Kai kena mere tamata bokala esi na-make Sakaria me muli sa. Esi noake bele mula pine Sakaria itakwali kuate meTuhane Eni Lumare. 22 Eleki kena isirire,ilepa tekwa kaisi moneka, hoko esi rekwabe iselu saisa mpai lale peneka. Batukeikode kena balai le imou peneka.

23 Kena ilayani me Tuhane Eni Lumarepela peneka eleki ileu me luma ne.24 Takwali mo Elisabete ikeu blublulu,hoko bulana lima isiri mo. 25 Kai ibetekebe, “Tuhane Iono lalekue ndina le au keublublulu peneka hoko me tamata oaisu auasomi moneka.”

Alena kena ruele Yesuse1:26-38

26 Kena Elisabete ikeu blublulu bulanane peneka me otoi Yudea, Alla Iulakemalekate Gabriele ikeu me hena Nasarete,me otoi Galilea, 27 loko bina sae me eninane Maria, intulu kai mokwai mosa.Maria kaimokwai saeme eni naneYusupe,irulu bei kamale Dauta, luasi naku ete Allame tamata oasi peneka be namake luasikai lomai po luasi ntulu kai lomai mosa.Maria kai Elisabete, luasi upu esa. 28 Elekikena Gabriele iluake, ibeteke loko Maria

be, “Hlamate kenamu, Tuhane Irilukemis-ete etemu boka titinai! Kai Tuhane Imekaimu!”

29 Eleki Maria hkutukeni kai kaplaleititinai le lepata meru. Hoko inoake melalei be lepata meru esi natire elia. 30 ElekiGabriele ibeteke lokoi be, “Maria, rilamuyake, le asupu misete bei Alla, 31 hokotakwali moneka, akeu blublulu kai aru-ele kwete mokwai, eleki suke aono Eninane Yesuse. 32 Kwetele mere namakeEni kbasare ela kai tamata esi kotiNe AllaElake titinaije Eni Nanae. Kai Tuhane AllaIono Ipleta kena Eni ntuane mena kamaleDauta lakwaije, 33kai Iono kamale ete nusaIsraele esi anubuaru eti pela. Ipleta rameeti pela.”

34 Eleki Maria ibeteke loko Gabriele be,“Po meije au kai mosa kai au ntulu kaimokwaimosa, hoko abeteke au keublublu-lure eono elia?”

35 Gabriele iombe, “Namake Ro MiseteIkusu kenamu hoko Alla Eni kbasa rebektili titinaije eono akeu blublulu. Beimere hoko Kwetele rebe namake arueleIjekotiNe misete titinai le Eni dosa sae mo,Alla Elake titinaije Eni Nanae. 36 Alene!Elisabete rebe luami bei luma toini esare,masike imatabina peneka kai tamata esibeteke be indote, po meije ikeu blublulubulana ne peneka. 37LeAlla Eni kbasa kenaono sasaisa neka.”

38 Maria iombe, “Au meije batukeTuhane Eni tamata makerike neka. Sebeieono kenaku lulu amu lepataru neka.”Eleki Gabriele ikeu beini ne.

Maria ikeu loko Elisabete1:39-45

39 Bei mere eleki takwali mo Maria ikeusosoli lolete kota sae ndete ulate babai,ndete otoi Yudea. 40 Kena iluake, ikusume Sakaria eni luma eleki ibeteke hlamateloko Elisabete, Sakaria eni bina. Elisa-bete kai Mariare luasi upu esa. 41 Elekikena Elisabete ilene Maria ibeteke hla-mate lokoije, kwetele rebe Elisabete ikeublublulu leije ialeli, kai Elisabete isupukbasa bei Ro Misete, 42 hoko laleije ndinatitinai eleki ibeteke loko Maria kena naelake be, “KwalikuMaria! Alla Ionomiseteetemu peneka, lesi bei pusue ami binamaketaru, kai Alla Ionomisete ete Kwetelerebe akeu blublulu leIje. 43 Au meije siapine aukuTuhane Eni inaI luake loko aure?44 Au rekware Kwetele rebe akeu blublulu

Lukase 1:45 76 Lukase 1:74leI mere auku Tuhane. Le kena au leneabeteke hlamate loko aure, kwetele rebeau keu blublulu leije ialeli sosoli le laleijendina. 45 Tuhane Iriluke misete etemu leahlaleke loko saisa rebe Tuhane Ibetekeete ale kai pusue lepate meru namakeuono tinaije neka!”

Maria iisike Tuhane1:46-56

46 Eleki Maria iisike Tuhane. Ibeteke be,“Au isike Tuhane titinai,47 kai laleku ndina titinai le Ale auku Alla,

auku Maka Hlamate.48 Le masike au meije tamata makerike

po Anete loko au,kai bei meije eti pelare pusue tamata esi

beteke be Alla Aono misete elakeeteku.

49 Le Ale Alla Maka Kbasa, Amu nane mis-ete titinai le Amu dosa sae mo,

Aono yelu misete elaka kenakupeneka.

50 Bei anubu kena anubu, Tuhane laleMunoa pusue tamata rebe esi hol-mateMu.

51 Tuhane Apake balaMu esi kbasa elakekena etebi tamata kwakwalaru,

leke saisa rebe esi suka onore eonomoneka.

52 Tuhane Aruluke kamala esi kbasaru,yo Abitike tamata maktekwane lesi bei

tamata maketaru.53 Tuhane Ariluke pusue yelu miseta ete

tamata rebe esi sasaisa more,yo tamata rebe esi taneia bokalaru,

Aulakesi keu kai esi keri sasaisamoneka.

54-55 Tuhane Anete saisa rebe Ataluke eteami tamata Israelaru amiki ntuanamenaru,

Abrahame, Isake, kai Yakupe.Hoko Tuhane laleMu noa Abrahame

kai ami tamata Yahudiaru, enianubuaru.

Ami ono Tuhane Amu tamata makerike.Tuhane laleMu noa ami rame etipela.”*

56 Maria irue kasuke bulana telu kaiElisabete, eleki ileu lope eni hena ne.

Ruele Yohanese maka baptise1:57-66

57 Eleki petu kena Elisabete iruele eninanare peneka, hoko iruele eni nanaemokwai. 58 Eleki kena tamata me eni luma

leini keholi kai eni luma toini esi lene beTuhane Iono misete ete Elisabete peneka,hoko lalesi ndina sakesa kaini.

59 Eleki kena kwete mokwaije eni petuakwalure, tamata me eni luma leini keholikai eni luma toini esi luake kena sunatenikai esi suka ono eni nane Sakaria lulu amaieni nane, 60 po inai beteke be, “Mo! Eninane suke Yohanese.”

61 Eleki esi beteke lokoi be, “Le mulapine ele mere? Bei amu luma toine sae eninane ele mere mo.”

62 Eleki esi kode loko Sakaria be isukaono eni nanare eni nane sire. 63 Sakariaikotie batu maka leki eleki ileki kena ba-ture be, “Eni nane Yohanese.” Hoko pususiherane. 64 Kena ileki Yohanese eni nane,kena mere Sakaria isupu lepa suike sosolineka, eleki iisike Alla. 65 Pusue tamatame luma leini keholi rilasi lakwai esa, kaiesi alenake kwete mokwai tone mere eleipusue ulate Yudea. 66 Hoko pusue tamatarebe esi lene mere esi noake me lalesibe, “Tuhane Ime kaini, hoko namake kenakwetele mere ielare iono elia?” Le esi seluTuhane Iraka kwetele mere mise!

Sakaria imenani isike Alla1:67-80

67 Eleki Ro Misete Ikbasae Sakaria,Yohanese amai, hoko ibeteke sou bei Alla.Iombe,68 “Mai ite isike Tuhane,beteke Eni kbasare hita titinai,

Alla Israele,le Iluake kena Itapa Eni tamataru,kai Itiesi.

69 Iriluke Maka Hlamate ktiline ete ite,Irulu bei kamale Dauta. Dauta mere

maka layani Alla.70 Lulu Eni lepata bei akmena sa

rebe Eni nabiaru esi betekeule,71 kena Ihlamate ite bei iteki musuaru,

kai bei tamata rebe lalesi tiake ite esikbasaru.

72 LaleIje nete iteki ntuana menaruhoko saisa rebe Italuke pende Iono

lulue.73 Italuke mere be Ila ete Abrahame

be Iraka ite,74 kai Italuke be Iono ite hlamate bei iteki

musuaru,leke kena ite ono lulu Eni lepataru ite

rilama kena supu susate mo,* 1:54-55 Atn. 17:7

Lukase 1:75 77 Lukase 2:2175 leke ite ono Eni tamata nkenale rame kai

ite mise titinaile dosa saemokena iteki hidupe roma

ite mata.76 Po auku anae Yohanese ale, tamata esi

kotie ale nabi bei Alla elake titinai,le akeu akmena bei Tuhane kena

aknekae lalane eteI,77 kena beteke ete ite, Eni tamataru be ite

supu hlamatesepo Alla Iampune iteki dosaru.†

78 Iteki Alla Imise titinai kai Ioki ite.Kena Ihlamate ite,

Iluake lupe lemataije katabola kenabeleite esui kpeture.

79Tuhane Iluake kena Ihita tamata rebe esirue me otoi melene,

rebe rilasi le matale.Ikeri ite loko lalane rebe tiluke ite kena rue

mise kai Alla.”‡80 Yohanese, Sakaria eni nanare, itapa

ela kai ihlaleke ktili loko Alla. Kai irueme otoi nsekile eti roma petu kena ilayaniTuhane ete pusue tamata Israele.

2Ruele Yesuse2:1-7(Mat. 1:18-25)

1 Takwali mo bei ruele Yohanese, ka-male elake kaisare Agustuse, iono Kaisarekena pusue Roma esi nusaru. Ipleta lekepusue tamata me Roma esi nusaru kusuenane leke rekwa tamata esi bokalaru.

2 Pleta kena kusue nane rebai mere,menai kena Kireniuse iono gubernure meotoi Siria. Otoi Siria mere, Romaru esikbasaele. 3Hoko pusue tamata suke leumeeni hena kena kusue nane.

4 Eleki Yusupe ikeu bei ndi henaNasarete, me otoi Galilea, lopai kamaleDauta eni kota Betleheme, me otoi Yudea,le irulu bei kamale Dauta. 5 Yusupe ikerikai Maria leke luasi kusue nane. Le luasinaku ete Tuhane me tamata oasi kenakai lomai peneka. Kena mere Maria ikeublublulu peneka. 6 Eleki kena esi luake,Maria eni petu kena ruele eni nanarepeneka. 7 Eleki iruele eni nanae mokwai,eni nanae menai, eleki ikopaI kena obitekai iatelei kena binatanaru esi mananelakwaije, le sokati kena sebae takwali lekeesi rue kenare sae mo.

Tuhane Eni malekate ibeteke ruele MakaHlamate ete maka raka dombaru

2:8-208 Kena petu mere esi kpeture, lau bei

kota Betleheme mo tamata maka rakadomba sie ilaru esi raka dombaru memelate, otoi kena alalu. 9 Eleki Tuhane Enimalekate iaselukeni lokosi. Eleki hitateelake bei Tuhane ehitasi me otoi merehoko rilasi titinai. 10 Po malekate mereibeteke lokosi be, “Rilami yake! Le auluake lokomi kena beteke sou misete rebeeono imi kai pusue tamata lalemi ndinatitinai. 11 Petu meije, ruele Kwete mokwainda Betleheme, kamale Dauta eni henarepeneka. Kwetele mere imi Maka Hlamate.Ile rebe Alla IulakeNi kena Iono hlamateete tamata, iteki Tuhane. 12 Kai imi keupine imi selu Kwete tone, kopaI kena obitekai ateleI kena binatanaru esi manane lak-waije, hoko Kwetele mere pine rebe aubetekeNi ete imire.”

13 Kena mere neka, malekata bokala beindete surga esi sakesa kai malekate mere,esi menani isike Tuhane be,14 “Ami isike Tuhane Elake ndete surga!Tamata rebe iono Tuhane laleIje ndinare,

isupu rue mise kai Tuhane.”15Eleki kenamalekata meru esi leu beisi

lolete surga peneka, eleki maka raka dom-baru esi lepa loko lomai be, “Mai, ite keulora Betleheme leke selu saisa rebe eonoete ndare, rebe Tuhane Ibeteke ete itere.”

16Eleki esi keu sosoli neka, eleki kena esitetue Maria kai Yusupe, Kwetele mere In-tulu kena binatanaru esi manane lakwaije.

17 Kena esi selu Kwetele mere peneka,esi keu alenake ete tamata maketaruloko saisa rebe eono kenasi kai malekateibeteke Kwetele mere eteise. 18 Elekipusue tamata rebe esi lene tamata makaraka dombaru esi alenare hoko esi herane.19EleyoMaria ilenemere, inete loko pusuemeru rame kai inoake lokolu me lalei.20 Eleki maka raka domba meru esi leukai esi isike Tuhane kai esi beteke TuhaneEni kbasare hita titinai le saisa rebe esiselure lulu saisa rebe malekate ibetekeeteise neka.

Esi ono Kwete tone Eni nane Yesuse2:21-38

21 Eleki kena Kwetele mere Eni petuakwalure, agamare esi elakaru esi sunateNi.Kai Eni elake inaiju esi ono Eni nane

† 1:77 Mal. 3:1 ‡ 1:79 Yes. 9:1

Lukase 2:22 78 Lukase 2:45Yesuse, lulu nane rebe malekate ibetekeete Maria kena ikeu blublulu leI mosare.22 Eleki petu kena Yusupe kai Maria luasiono luluMusa eni aturane, kai esi suka onoluasi ndita lulu aturane mere me TuhaneEni Lumare hoko esi liku Kwetele meremekota Yerusaleme leke rilukeNi ete Tuhane.23 Le Tuhane eni lepata rebe Musa ilekirebeteke be, “Sepo kwetele menaije kwetemokwai hoko suke rilukeNi ete Tuhane lekwetele mere Enie.*” 24 Eleki kena merelekwe Yusupe kai Maria, esi pala tanei eteTuhaneme Tuhane Eni Lumare, le TuhaneIbeteke me Eni lepate rebe Musa ilekirebe pala manu tekukure inai lua pise manuabune anai lua ete Tuhane.

25 Kena petu mere ile sae me kotaYerusaleme eni nane Simeone, ile tamatankenale kai ilulu Tuhane Eni pleta. Ina-make petu kena tamata Israelaru esi supuhlamate bei Tuhane. Ro Misete Ikbasaenirame. 26 Kai Ro Misete Ibeteke kenaipeneka be iselu Maka Hlamate rebe ak-mena Tuhane Italuke ete tamata Israelarupine imata sa. 27 Kena mere, Ro MiseteIono Simeone laleije leke ikusume TuhaneEni Lumare, eleki itetue Maria kai Yusupe,luasi keri esi Nanae Yesuse le esi sukalulu Tuhane Eni lepate rebe Musa ilekire.28Eleki Simeone iranaKwetelemere bei lu-asi sosoli kai ihlikueNi eleki iisike Tuhanebe,29 “Tuhane, rebe Ataluke misete ete aure

Aonore meije peneka,hoko sebeie au, Amu tamata mak-

erike meije, au mata kena lalendenete neka lulu Amu lepate,

30 le au selu Maka Hlamate bei Ale peneka.AulakeNi leke Ihlamate pusuetamata mei pusue nusa!

31 Maka hlamate mere, TuhaneAaknekaeNi leke Iluake loko pusuetamata mei nusaru leke esi seluImimise.

32 Ile meije pine saka lampu hitai etetamata Yahudi more leke esihlaleke lokoI.

Kai bei saisa rebe Ionore, ami, Amutamata Israela meiju ami supu hol-mate.Ӡ

33 Yusupe kai Maria esi herane Sime-one eni lepata kena Yesuse. 34-35 ElekiSimeone ikotie loko Tuhane kena riluke

misete etesi eleki ibeteke loko Maria be,“Kwetele meije Tuhane IbitikeNi penekakena Iatia tamata Israele rebe esi sukaImore. Po tamata Israela rebe esi sukaIje,Ihlamatesi. Kwetele meije rebe namaketamata bokala esi lepa tiae lokoI, ele mereleke supu rekwa laleisu. Hoko Maria ale,tatike pine laleume susa titinai saka sarintinale ribi laleume.”

36 Eleki kena mere nabi bina sae, eninane Hana, ime Tuhane Eni Luma lekwe.Ile mere Panuele eni nanae, eni ntu-ane mena kena Asere, imatabina titi-nai peneka. Ikai kai irue kai eni mok-wai musuna itu eleki eni mokwai imata.37Hoko Hana ibalu peneka kai eni musunabutu kwalu lesini ata peneka. Pita kaikpetu ikeu me Tuhane Eni Luma rame kaiikotie loko Tuhane; itahane tia senete kaiikotie loko Tuhane rame. 38 Hoko kenaSimeone ilepa lokoMaria pelare, Hana ilu-ake lokosi eleki iisike Tuhane le Maka Hla-mate Iluake peneka eleki ialenake Kwetelemere ete pusue tamata Israele rebe esinamake esi supu tie bei tamata esi kbasare.

Yusupe, Maria kai Yesuse esi leu loriNazarete

2:39-4039 Kai kena Yusupe kai Maria luasi ono

lulu Tuhane Eni lepate rebe Musa ilekirepela peneka, eleki esi leu lori esi henaNasarete, me otoi Galilea. 40 Eleki Kwetelemere Itapa Iela, Iktili, Irekwa titinai kaiTuhane Iriluke misete eteI rame.

Yesuse Ime Tuhane Eni Luma kai Itneukuru agamaru kai iralake esi tneuIje

2:41-5241 Pela musune Yesuse Eni elake inaiju

esi keu me Yerusaleme kena petu pestatamata Yahudiaru esi kane roti rebe pakeragi more. Mere esi nete suike esi ntu-ana menaru esi siri bei Mesire. 42 KenaYesuse Eni musuna butu esa lesini luareesi keu me Yerusaleme rebe piasa esi keuloko petu pesta mere. 43 Pesta meru esipetuaru lia, kena esi leure Yesuse Irue meYerusaleme po Eni elake inai esi rekwamo.44 Le esi ombe tinake Isakesa kai tamatatoinimakete. Esi keu eti melenemina pineesi nikwa lokoI me esi kwalia kai tamatarebe esi renaise. 45Po esi tetueNimo, hokoesi leu suike me Yerusaleme kena nikwa

* 2:23 Kwetele menaije mokwai: mere Tuhane Ibeteke ete Musa kai jemate toini Israele be Enie hoko suke eni elakeinaiju esi keu rilukeni eteI. † 2:32 Yes. 42:6, 49:6, 52:10

Lukase 2:46 79 Lukase 3:17lokoI. 46 Esi nikwa roma petua telu minapine esi tetueNi me Tuhane Eni Lumare.Irue kai Ilene kuru agamaru esi tneurekai ralakesi. 47 Pusue tamata rebe esileneIje esi heraneNi, le Iralake nkena kaiIrekwa titinai. 48 Kai kena Eni elake inaijuesi seluIje, esi heraneNi eleki inaI ibetekelokoI be, “Kuanae, Aono ele mere ete amile mula? AmaMu luama susa kai nikwalokoMu.”

49Yesuse Iralakesi be, “Le mula pine iminikwa loko Aure? Imi rekwa peneka be,suke Aumei AmaKu Eni lumare esi laleije.”50 Po esi nati saisa rebe Ilepaele eteise mo.

51 Eleki Ileu sakesa kaisi me Nasarete,kai Ilene loko luasi rame. Kai inaI in-ete pusue meru me laleije rame. 52 KaiYesuse Iela tapa rame kai Eni maka rek-ware etapa rame kai Iono Tuhane laleIndina kai tamata lalesi ndinakeNi rame.

3Yohanese maka baptise ibeteke Tuhane

Eni lepataru ete tamata leke esi akneka kenaYesuse Iluake lokoise

3:1-20(Mat. 3:1-12; Mrk. 1:1-8; Yoh. 1:19-28)

1 Kena musuna butu esa lesini limabei Kaisare Tiberiuse ipletare, kena merePontiuse Pilatuse iono gubernure me otoiYudea, Herodese iono kamale me otoiGalilea, kwalini Pilipuse iono kamale meotoi Iturea kai otoi Trakonitise eleyo Lisa-niase iono kamale me otoi Abilene. 2 Kaikena musune mere Hanase kai Kayapaseesi ono imame elake. Kena mere TuhaneIbeteke Eni lepate ete Yohanese, Sakariaeni nanare ndete otoi nsekile. 3 HokoYohanese ikeu me pusue ootoi me kweleYordane keholi kena ibeteke Tuhane Enilepate. Yohanese ibeteke be, “Imi naku kaihleke bei ono dosa noma kai suke baptiseimi leke Tuhane Iampune imi.” 4Yohaneseiono ele mere sakesa kai akmenare nabiYesaya ilekie me eni bukure elere:“Tamata sae me ibeteke loko tamata

bokala ndete otoi nsekile be,‘Imi aknekae lalane ete Tuhane,

ono Eni lalane ntoli.*5Ono pusue tamata esi aknekae lalesi

leke hleke bei ono dosakai leke esi hleke esi hidupe tiare.

6 Leke pusue tamata esi selube Tuhane Ihlamate tamata mei nusa

meije elia.’ ”7 Eleki tamata bokala rebe esi luake leke

Yohanese ibaptisesi meru, ibeteke lokosibe, “Imire tamata rebe lepa mise po imihidupe mise mo. Imi luake lomei lekemula? Imi betinake supu baptise bei aupine imi supu hlamate bei hukumane o?Mo, imi supu hlamate bei Tuhane mo.8 Po imi aseluke kena imi hidupe onomisete pela petu leke tamata esi rekwabe imi naku imi neunaru peneka. Imibetinake imi rulu bei Abrahame hoko imisupu hukumane mo yake. Lene! TuhaneEni kbasare ktili kena ono Abrahame enianubua bei batua meiju.

9 Imi nete mimise! Tuhane Iaknekakena Iono hukumane ete imia rebe nakuimi dosaru mosare. Sakesa kai TuhaneIakneka kena Ilasa aije roma mpe esilamuitu pusulu. Sepo aije esi buai misetesae mo hoko Ilasae kai Ipoiele kena auwe.”10 Eleki tamata bokala meru esi tneuI be,“Hoko suke ami ono saisare?”

11 Eleki Ibeteke lokosi be, “Sepo imilapuna usai lua hoko riluke usai esa etetamata rebe enie sae more. Kai sire pineeni manane lesi iriluke ete tamata rebe esimanane sae more.”

12 Eleki ete mere tamata maka kotie beaesi luake leke Yohanese ibaptisesi lekwe.Hoko esi tneui be, “Kuru, suke ami onosaisare?”

13 Eleki Yohanese iombe, “Imi kotie lesibei saisa rebe suke esi selire yake.”

14 Kai solaluaru esi tneui lekwe be,“Amire elia, suke ami ono saisare?”Yohanese iombe, “Imi rana tamatamaketeesi yelu palani yake, tutuke nsalale kai tetatamata makete kena rana eni kepene yakepo imi hidupe kena imi gajire neka.”

15 Eleki kena mere tamata bokala esinoake me lalesi be Yohanese mere MakaHlamate rebe esi tatikeNi pibe mo. 16 ElekiYohanese ilepa loko tamatameru rame be,“Tatike pine Ile sae me Iluake, Eni kbasarelesi beiku. Au rue sakesa kaiNe saisa mole Eni kbasare ektili titinai. Au baptiseimi kena kwele, po Iono Ro Misete Ikbasaelaleimu.† 17 Eleki sire pine ihlaleke lokoIhoko isupu misete po sire pine ihlaleke

* 3:4 Yes. 40:3-5 † 3:16 Tamata leini esi noake be ayatemeije esi natire Yesuse Iono RoMisete Ikbasaesi. Tamataleini esi noake be ayate meije esi natire be tatike pine Yesuse Iono Ro Misete Ikbasae tamata rebe esi hlaleke lokoIjesae iono dosa mo, po tamata rebe esi hlaleke lokoI more esi supu hukumane kena auwe elake.

Lukase 3:18 80 Lukase 3:38

lokoI mo hoko isupu hukumane elake etipela.”‡ 18Yohanese ilepae hnauna maketalekwe ete tamata bokala kena ilepae SouMisete bei Tuhane leke esi hleke bei onodosa.

19 Po bei Yohanese ibeteke loko kamaleHerodese be imise mo le ikai saui yokwalini mata mosa kai eni neune maketelekwe 20 hoko kamale mere iono neunerame kena ikusue Yohanese kena bui.

Yesuse Isupu baptise bei Yohanese mekwele Yordane

3:21-22(Mat. 3:13-17; Mrk. 1:9-11)

21 Kena Yohanese ikusu bui mosaretamata bokala esi supu baptise beiYohanese peneka, eleki Yohanese ibaptiseYesuse. Eleki kena Yesuse Ikotie lokoTuhane, lanite baeke, 22kai RoMisete IrululokoI selu saka manu abune. Eleki TuhaneIlepa loko Yesuse bei ndete lanite be, “AleAuku Anae, Au nete lokoMu, laleKu ndinale Ale.”

Daptare kena Yesuse Eni ntuana menaru3:23-38(Mat. 1:1-17)

23 Kena Yesuse Ikerike menai loko Enimakerike, Eni musuna butu telu. Tamataesi noake be Eni amai kena Yusupe,

Yusupe amai kena Eli,24 Eli amai kena Matate,

Matate amai kena Lewi,Lewi amai kena Malki,Malki amai kena Yanai,Yanai amai kena Yusupe,

25Yusupe amai kena Matika,Matika amai kena Amose,Amose amai kena Nahume,Nahume amai kena Hesli,Hesli amai kena Nagai,

26Nagai amai kena Maate,Maate amai kena Matika,Matika amai kena Simei,Simei amai kena Yoseka,Yoseka amai kena Yoda,

27Yoda amai kena Yohanane,Yohanane amai kena Resa,Resa amai kena Serubabele,Serubabele amai kena Sealtiele,Sealtiele amai kena Neri,

28Neri amai kena Malki,Malki amai kena Adi,

Adi amai kena Kosame,Kosame amai kena Elmadame,Elmadame amai kena Ere,

29 Ere amai kena Yesua,Yesua amai kena Eliesere,Eliesere amai kena Yorime,Yorime amai kena Matata,Matata amai kena Lewi,

30 Lewi amai kena Simeone,Simeone amai kena Yehuda,Yehuda amai kena Yusupe,Yusupe amai kena Yoname,Yoname amai kena Elyakime,

31 Elyakime amai kena Melea,Melea amai kena Mina,Mina amai kena Matata,Matata amai kena Natane,Natane amai kena Dauta,

32Dauta amai kena Isai,Isai amai kena Obeta,Obeta amai kena Boase,Boase amai kena Salmone,Salmone amai kena Nahasone,

33Nahasone amai kena Aminadape,Aminadape amai kena Atmine,Atmine amai kena Arni,Arni amai kena Hesrone,Hesrone amai kena Perese,Perese amai kena Yehuda,

34Yehuda amai kena Yakupe,Yakupe amai kena Isake,Isake amai kena Abrahame,Abrahame amai kena Tera,Tera amai kena Nahore,

35Nahor amai kena Seruke,Seruke amai kena Rehu,Rehu amai kena Peleke,Peleke amai kena Ebere,Ebere amai kena Salmone,

36 Salmone amai kena Kenane,Kenane amai kena Arpaksate,Arpaksate amai kena Seme,Seme amai kena Nu,Nu amai kena Lameke,

37 Lameke amai kena Metusala,Metusala amai kena Henoke,Henoke amai kena Yarete,Yarete amai kena Mahalalele,Mahalalele amai kena Kenane

38Kenane amai kena Enose,Enose amai kena Seta,Seta amai kena Adame,Adame rebe Tuhane Itolaine.

‡ 3:17 Lulu sou Yunanire ebeteke be Ikerike maksirue rebe tamata esi pake kena sirue gadume. Namake pinegandume lupukele kena gudane, po esi kwesaije namake pine poie pusue kena auwe rebe emata moneka.

Lukase 4:1 81 Lukase 4:234

Ro tiaru esi elake eteheke Yesuse ndeteotoi nsekile

4:1-13(Mat. 4:1-11; Mrk. 1:12-13)

1 Kena Yesuse Ileu bei kwele Yordane,Ro Misete IkbasaeNi ktili titinai rame.Eleki Ro Misete IkeriNi lolete otoi nsekile.2Yesuse Irue etemere petua butu ata kai rotiaru esi elake etehekeNi po Ilene loko mo.Kena petua meru Yesuse Ikane sasaisa mohoko petua butu ata meru liare Iblake tiaIsene.

3 Eleki ro tiaru esi elake ebeteke lokoIbe, “Ale Alla Eni Nanae, hoko Aulake batumeije eono lelie roti.”

4 Yesuse Iombe, “Me Tuhane Eni lep-ate rebe lekire ebeteke be tamata ihidupebatuke bei manane mo.”

5 Eleki ro tiaru esi elake ekeri Yesusekena otoi nanuke titinai. Ete mere romamata krebe mosa yo iaseluke pusue nusarebe kamale ipletae mei nusa meije eteYesuse. 6 Eleki iombe, “Pusue nusa rebeau ono kamale kena au pletaele kai esitaneiaru, au riluke eteMu kena Akbasaele,le pusue meiju rilukele ete au peneka,hoko au rilukele ete sae neka rebe au sukarilukele etei. 7 Sepo Atatu lokoku, hokopusue meiju au riluke eteMu.”

8 Po Yesuse Iombe, “Me Tuhane Enilepate rebe lekire ebeteke be pusue tamatasuke tatu loko Tuhane, iteki Alla, kaibatuke lulu saisa rebe Ibetekele!”

9 Eleki ro tiaru esi elake ekeri Yesuselope kota Yerusaleme eleki itolae Yesusendete Tuhane Eni Lumare esi bulene.Iombe, “Ale Tuhane Eni Nanae. HokoAnabuMu lope, 10 le me Tuhane Eni lepaterebe lekire ebeteke be,Tatike pine Tuhane Iulake Eni malekataru

esi rakaMu,11 hoko esi saploeke Ale leke Amu lelale

kena batu yake.”12 Yesuse Iombe, “Kena Tuhane Eni

lepate rebe lekire ebeteke lekwe be imitamatare teheke Alla yake!”

13 Eleki kena iteheke Yesuse susuike re-bai bokala mere pela peneka eleki iselebeiNi kai inamake petu makete kena ite-hekeNi suike.

Yesuse Ilepae Sou Misete bei Tuhanememenai me otoi Galilea

4:14-15(Mat. 4:12-17; Mrk. 1:14-15)

14 Eleki Yesuse Ileu lope otoi Galilea, kaiRo Misete IkbasaeNi peneka. Kai tamatabokala me otoi mere esi alenakeNi. 15 LeIatetuke me Yahudiaru esi luma ibadarukai tamata bokala esi isikeNi.

Yesuse isupu holmate me Nasarete mo4:16-30(Mat. 13:53-58; Mrk. 6:1-6)

16 Yesuse Iluake me hena Nasarete. Beikena Eri tone eti Ielare Iete mere. Piasarekena Yahudiaru esi petu pleije Ikusu meesi luma ibadare. Eleki Ikele kena IbaiseTuhane Eni Lepate rebe lekire.

17 Esi riluke Tuhane Eni Lepate rebenabi Yesaya ilekire eteI. Buku rebe lulukelemere Ibaekele eleki Itetue lepate mataiebeteke be,18 “Tuhane Eni Rore Imei kaiKule Ibitike Au kena lepae Sou Misete ete

tamata susate;kai Iulake Au beteke ete tamata rebe esi

supu kerike,be esi supu tie peneka,

kai Au ono tamata matapolalaru esi supuselu,

tamata rebe esi supu uma kai supu susatebei tamata makete

au ono esi supu susate moneka,*19 kai Au lepae musune rebe Tuhane

Iaseluke Eni misete ete Enitamataru.”

20 Eleki Yesuse Iluluke suike Tuhane EniLepata rebe lekie mere, Ileukele ete lumaibadare esi elake sae eleki Irue kena Iate-tukesi. Pusue tamata me luma ibadare esilimeseI.

21 Eleki Iatetukesi menai be, “TuhaneEni Lepata meiju uono kena petu meije,kena imi leneule.”

22 Lepata rebe Ilepaule mise titinai hokopususi herane kai esi akue Eni Lepataru.Esi beteke be, “Ile mere Yusupe eni nanarepi moyo?”

23Hoko Ibeteke lokosi be, “Lepate mataieombe, ‘Sire inaku be ile loktele, hoko sukeiono ruai mise.’ Mere imi suka beteke eteAu. Mere be imi kotie tanda herane rebeAu onoe me Kapernaume Au onoe meiAuku henare lekwe.”

* 4:18 Yes. 61:1-2

Lukase 4:24 82 Lukase 5:424 Yesuse Ibeteke lekwe be, “Imi lene!

Nabi sae isupu holmateme ruai eni henaremosa.” 25Po imi lenemimise, kena akmenanabi Elia eri rue sare lea musuna telubulana ne. Pusue otoi Israele esi supumanane mo. Kena mere bina balua boka.26 Po Tuhane Iulake Elia ikeu loko sae beibina baluame Israelemerumo po Iulakenikeu loko bina balu sae me Sarfate me otoiSidone. 27 Kai kena akmena nabi Elisa erirue sa tamata kusta bokala me otoi Israelepo sae kuesa beisi ionoi mise mo, batukeNamane tamata bei nusa Siria pine ionoimise.”

28 Tamata me luma ibadare pususi nasutitinai kena esi lena Eni lepata meru. 29 Esikele, esi neha Yesuse balaije kai esi keriNisiri bei kotare roma lapate ului me tehaikeesi eleke kota mere. Lalesi kena esi poieNilope lapate mere. 30 Po Yesuse Ilia ramebeisi loko tlelaisu.

Yesuse Ikbasa kena Isirie ro tiare bei ilesae me kota Kapernaume

4:31-37(Mrk. 1:21-28)

31 Eleki Yesuse Ikeu lope kota Kaper-naume me otoi Galilea, eleki kena tamataYahudi esi petu pleije, Yesuse Ikeu meYahudiaru esi luma ibadare eleki Iatetukeete mere. 32 Yesuse Iatetuke kena kbasahoko tamata meru esi herane.

33 Me luma ibadare ile sae me ro tiarekbasaeni hoko ikloloe be, 34 Hei Yesuse,tamata Nasarete. Akwale ami yake.Alomei kena atia ami moyo? Au rekwareAlla Iulake Ale. Amise titinai le Amu dosasae mo.”

35Yesuse Iholai be, “Ndene! Asiri beini!”Eleki ro tiae mere eonoi koli me tamatabokala meru eleki esiri beini. Po eonoiblake sasaisa ekera mo.

36 Pusue tamata esi herane kai esi lepaloko lomai be, “Yele, Yesuse Eni kbasareeono Eni lepate ektili. Ipletae ro tiareusirire, ulene lokoI.” 37Hoko pusue tamataesi alenake Yesuse me papelake otoi rebetehaike otoi mere.

Yesuse Iono tamata makeraka bokala esimise

4:38-41(Mat. 8:14-17; Mrk. 1:29-34)

38 Yesuse Isiri bei tamata Yahudi esiluma ibada mere eleki Ikeu me Simoneeni luma. Ete mere Simone inai tamolikerakeni, imusu titinai. Tamata me luma

mere esi kotie bei Yesuse leke Ionoi mise.39 Yesuse Ikele me matabinane mere enimaka ntulure esi leine. Eleki Yesuse Ilepakena na elake kena Iono imise bei musute,eleki makerake mere sirike sosoli. Matabi-nanemere ibetu sosoli eleki ilayani Yesusekai tamata meru.

40 Kena lemataije suni peneka, tamatabokala esi liku esi tamatamakerakaru lokoYesuse. Esi makerake sasaisa neka. ElekiYesuse Itola balaI papelakesi eleki pususimise. 41 Kai ro tiaru siri bei tamata bokalalekwe. Kena usiri bei tamataru ubiuwebe, “Ale Tuhane Eni Nanae!” Po YesuseInasukelu kai Isuka ulepa mo le urekwa beIlere Alla IulakeNi kena Iono hlamate etetamata.

Yesuse Ikeu lepae Sou Misete me lumaibadaya me otoi Yudea

4:42-44(Mrk. 1:35-39)

42 Bebeleti kena lemataije ekatabolanere, Yesuse Ikeu bei kota mere lolete otoindenete leke ruaI ete mere. Po tamatabokala esi nikwa lokoI. Kena esi tetueNi,esi beteke lokoI be, “Ntuane, keu bei amiyake.” 43 Po Ibeteke lokosi be, “Sou Miseterebe Au atetuke loko Alla Ikbasae nusameije saka kamale elake eliare, hoko Aukeume otoi maketaru le Tuhane Iulake Aulomei nusare kena lepae SouMisete batukeete imimo po ete tamatamaketaru lekwe.”

44 Eleki Ilepae Sou Misete me tamataYahudiaru esi luma ibadarumeotoi bokalame Yudea.

5Yesuse Ibitike maka nikwa iana sie ilaru

kena Eni maka lulu5:1-11(Mat. 4:18-22; Mrk. 1:16-20)

1 Kena rebai sae me Yesuse Ikele metlaka Genesarete leini leke Iatetuke AllaEni lepataru. Tamata bokala esi keholiNikena esi lene Yesuse Ilepae Sou Misete.2 Iselu soa buini luame tlaka leinimere. Esitamata maka nikwa ianaru esi rulu beiluleke esi koa esi uete. 3Soa buini sae Simoneenie. Yesuse Isa kena soa buini mere elekiIulake Simone irupake lorau toto bei tlakaleine. Eleki Yesuse Iatetuke tamata bokalameru bei ndau soa buine.

4 Eleki kena Iatetuke pela peneka,Ibeteke loko Simone be, “Sai lorau otoinanuke leke poie uete ete ndaure.”

Lukase 5:5 83 Lukase 5:275 Simone iralakeNi be, “Ntuane Ale, ami

poie uete bei kmau menai eti pita po amisupu sasaisa mo. Po meije Aulake hoko aupoie lekwe.” 6 Kena esi poie uete suike etemere, esi supu iane boka titinai eti esi uetemahake kahie. 7 Esi kabeke loko esi ebemaketa kena soa buini saere leke esi luakekena tapasi. Esi luake esi kute ianaru kenasoa buini luamerupenu etimahake soa luameru umolo.

8 Kena Simone Petruse iselu pusu meruhoko itatu me Yesuse oaIje kai ibeteke be,“Tuhane, Akeu beiku noma le au meijetamata dosa.” 9 Le pususi herane le ianarebe esi supure uboka titinai. 10 Simoneeni ebe Yakobuse kai Yohanese (luaiseSebedea eni nanae) esi herane lekwe.

Yesuse Ibeteke loko Simone be, “Rilamuyake! Bei petu meije Au ono ale kenaaono tamata esi lulu Alla.” 11 Eleki Simonekai eni ebearu esi lihi esi soa buine lorakmalane, esi keu beilu kai esi lulu Yesuse.

Yesuse Iono tamata makerake rebe usaijukai tinaiju puluele, imise

5:12-16(Mat. 8:1-4; Mrk. 1:40-45)

12 Kena rebai sae me Yesuse Ime kotasae. Ete mere tamata sae me isupu mak-erake usai kai tinaije puluele. Eleki kenaiselu Yesuse, iluake loko Yesuse kai itatuloko Yesuse kai ikotie tapa bei Yesuse be,“Tuhane, sepo Asuka hoko Aono au misenoma.”

13 Eleki Yesuse Ikerikeni kai Iombe,“Yele. Amise!” Eleki imise sosoli.

14 Eleki Yesuse Ilake tamata mere titi-nai leke ialenake ete tamata makete yake.Iombe, “Aleu noma, po alenake Au etetamata makete yake, po ruamu keu lokoimamaru leke esi rekwa be amise peneka.Eleki ariluke tanei rebe riluke ete Allarelokosi leke esi palalumeAlla oaIje lulu AllaEni pleta ete nabi Musa ilekire leke tamatamaketa esi rekwa be amise peneka kai amumakerake sirike peneka.”

15Masike Yesuse Ilakeni kena alenakelepo sou kena Yesuse Ionoule elei bei tamatakena tamata peneka. Hoko esi luake lokoYesuse leke esi lene loko Eni hnaunaru kaileke Yesuse Iono esi mise bei esi maker-akaru. 16 Eleki Yesuse Ikeu kotie loko Allame otoi ndenete saka piasare.

Yesuse Iono tamata sisate imise kenatamata Yahudi esi petu plei

5:17-26(Mat. 9:1-8; Mrk. 2:1-12)

17Kena petu sae me Yesuse Iatetuke metamata sae eni luma. Tamata Parisi kaikuru Torata sie ilaru esi lene Yesuse Iate-tuke. Tamata meru esi luake bei henayame otoi Galilea kai otoi Yudea kai beime kota Yerusaleme. Tuhane Eni kbasarekena Yesuse, hoko Iono tamata maker-akaru esi mise. 18 Eleki sie telua pise atayame esi liku tamata sisate intulu kena enimaka ntulu lakwaije. Hoko esi atula kenatolaeni me Yesuse oaIje. 19 Po esi supukusueni mo le tamata boka kuate. Eleki esisa lolete, esi rika benai bei ndetemuli elekiesi rulukeni kena eni maka ntulu lakwaijelope Yesuse oaIje.

20 Eleki Yesuse Iselu esi ono ele mere,hoko Irekwa be esi hlaleke lokoI ktili,eleki Ibeteke loko tamata sisate mere be,“Kuebe, Au ampune amu dosaru peneka.”

21 Eleki kuru Torataru kai tamataParisiaru esi lepa loko lomai be, “Le mulapine tamata meije ilepa ele mere? Ilepaetiae loko Alla le Iono saka Alla. Batuke AllaruaI pine Iampune iteki dosa neka.”

22 Po Yesuse Irekwa saisa rebe esi lepaemere peneka, hoko Ibeteke lokosi be, “Lemula pine imi noake tiae me laleime?23 Sepo Au beteke loko tamata mere be Auampune eni dosare, hoko imi rekwa mo beAu ampune dosare tinai pise mo pise. Posepo Au beteke be ibetu kai ikeu, hoko imirekwa be Au kbasa kena ono misete. 24Hoyele, Au beteke be ibetu luluke eni paileeleki ileu. Hoko kena ibetu kai ileure, imirekwa be Au Tamata Eni Nanae meije Ausupu kbasa bei Tuhane leke Au ampunetamata esi dosa mei nusa meije.” ElekiYesuse Ibeteke loko tamata sisate merebe, “Kuebe, abetu luluke amu paile elekiakeu.” 25 Eleki tamata mere ibetu sosoli,iluluke eni paile eleki ileu kai isike Alla.26 Pusue tamata esi herane le Yesuse Ionomise titinai eleki esi isike Alla. Kai rilasikai esi beteke be, “Yele, eti meije ite selusae iono misete ele meije mosa.”

Yesuse Ikoti Lewi kena iono Eni makalulua

5:27-32(Mat. 9:9-13; Mrk. 2:13-17)

27Kena Yesuse Ikeu siba toto, Iselu Lewiirue me otoi maka kotie pajake. Eleki

Lukase 5:28 84 Lukase 6:8Yesuse Ibeteke lokoi be, “Kuebe, mai alu-luKu.” 28 Eleki Lewi ikeleke kai ikeu beipusue yelu eleki ilulu Yesuse.

29 Eleki Lewi ikoti Yesuse kai Eni makaluluaru kena kane kpetu kaini me eniluma. Ete mere tamata maka kotie pa-jake kai tamata maketa bokala esi kanesakesa. 30Bei tamata Parisia toini kai kuruTorataru, sie ilaru esi selu Yesuse Ikanesakesa kai tamata meru rebe esi kotisetamata dosare hoko lalesi ndina mo. Esibeteke loko Yesuse Eni maka luluaru be,“Imimisemo le imi kane sakesa kai tamatapajake kai tamata dosaru.”

31Yesuse Ilenemere hoko Ibeteke lokosikena umpama be, “Loktele iono obate etetamata makerake leke imise, po tamatarebe kerakeni more, loktele iono obateetei mo. 32 Sakesa neka, Au luake lomeikena koti tamata rebe ruasi rekwa be sieretamata dosa leke esi hleke bei esi dosaru,po tamata rebe inoake be imise, Au kotinimo.”*

Yesuse Eni hnaune tebikele bei Yahudiaruesi agamare esi hnaune

5:33-39(Mat. 9:14-17; Mrk. 2:18-22)

33Eleki tamata esi beteke lokoYesuse be,“Kuru, Yohanese maka baptise eni makalulua kai tamata Parisia esi maka luluaruesi tahane tia senete rame leke esi kotieloko Alla, po Amu maka luluaru mo lemula?”

34 Yesuse Iralakesi kena umpama telube, “Aure lupe mokwai rebe iono totlibare.Kena mokwai rebe ikaije imei sa, enitamuaru esi kane rame po iulakesi tahanetia senete mo. 35 Po namake petu rebetamata neune esi ranai beisi peneka, pinetamua meru esi tahane tia senete lekaplalesi.”

36 Eleki Iralake kena umpama maketeetesi lekwe be, “Kena tamata ikapu lapunetakwaline, ipake lapune kihati beluke mo.Sepo ipake lapune kihati beluke hoko iatialapune kihati beluke kai lapune takwalinelekwe kai selue mise moneka, hoko mereiatia lualu. 37 Sakesa neka, tamata iaikeanggure kwelini beluke kena kantone usaitakwaline mo. Le sepo iono ele mere hokoanggure kwelini beluke mere eono kan-tone takwaline mere kahie. Hoko anggure

kwelini beluke kai kantone takwaline lualumise moneka. 38 Anggure kwelini belukesuke aikele kena kantone beluke lekwe.39 Po tamata rebe ikinu anggure kwe-line takwaline pende, ikinu suike anggurekweline beluke moneka. Le ibeteke be,‘Anggure kweline takwaline entele lesi.’ ”

6Yesuse Ikbasae petu plei6:1-5(Mat. 12:1-8; Mrk. 2:23-28)

1Kena tamata Yahudi esi petu plei rebaisae me, Yesuse kai Eni maka luluaru esikeue ndinu gandume lalei sae me. ElekiEnimaka luluaru esi ulu gandumeunui, esikolae kena balaisu eleki esi kanele. 2 ElekiTamata Parisia sie ilaru esi selu mere hokoesi beteke be, “Imi ono mere yake le imiulu gandume hoko mere imi ono sala kenaMusa eni hnaunaru. Le Musa ibeteke be,‘Kena iteki petu pleije, imi kerike sasaisayake.’ ”

3 Eleki Yesuse Ibeteke lokosi be, “Imibaise saisa rebe akmena kamale Dautaiono kena ruai kai eni tamatamaka luluaruesi kanele kena tiasi senere moyo? 4Dautaikusu me Alla Eni Lumare kai ikane rotirebe riluke ete Allare eleki irilukele ete enimaka luluaru pususi lekwe. Mere Dautaiono dosa mo. Eleyo lulu Musa eni hnau-naru piasare batuke imamaru esi kane rotimere yele po tamata makete esi kane mo.5 Au, Tamata Eni Nanae, Au kbasae pusueyelu. Sasaisa rebe tamata iono kena petupleije Au beteke be tinai hoko mere tinai,po Au beteke be tinai mo hoko mere tinaimo.”*

Yesuse Iono tamata rebe eni bala mak-wanale ematare emise kenaYahudiaru esi petuplei

6:6-11(Mat. 12:9-14; Mrk. 3:1-6)

6 Eleki kena Yahudiaru esi petu plei re-bai makete, Yesuse Ikusu me luma ibadaleke Iatetuke. Ete mere tamata sae meeni bala makwanale emata. 7 Kuru Toratasie ilaru kai tamata Parisia sie ilaru esinikwa Yesuse Iono sala kena esi nanuI eteelaka maka teu pakalaru. Hoko esi seluYesuse rame leke esi selu be Iono tamataesi mise kena petu pleije pibe mo. 8 Po

* 5:32 Ayate meije lulu lepate kena lepate aslire natire: au lomei kena koti tamata rebe dosa sae moremo. * 6:5Ayate meije lulu sou Yunani ebeteke be, “Ele mere Au Tatama Eni Nanae, Au kbasae petu plei.”

Lukase 6:9 85 Lukase 6:26Yesuse Irekwa lalesi peneka, hoko Ibetekeloko tamata rebe balaije emata mere be,“Mai, kele mpe tla!” Eleki ikele mpe tla.

9 Eleki Yesuse Ibeteke lokosi be, “Ausuka tneu imi mina. Ite rekwa saisa rebeMusa eni hnaunaru esuka ite lulue kenapetu pleije? Suke ite ono misete, onotiae yake moyo? Ite ono tamata imise, itebunui yake moyo?”

10Eleki Ilimese keholi loko tamata merupususi kai Ibeteke loko tamata rebe balaijematare be, “Antolie balamu lomei.” Elekiiantolie balaije loko Yesuse hoko balaijemise sosoli. 11Po kuru Torataru kai tamataParisiaru esi nasu titinai kai esi lepa lupukena ono saisa rebe neune ete Yesuse.

Yesuse Ibitike Enimaka ulaka sie butu esalesina lua

6:12-16(Mat. 10:1-4; Mrk. 3:13-19)

12 Kena petu sae me Yesuse Isa loleteulate bubui leke Ikotie loko Alla. Ete mereIkotie loko Alla rame bei kmau menai etipita. 13 Eleki kena pita peneka Ikoti pusuEni maka luluaru eleki Ililake sie butu esalesini lua beisi. Ikotie siemerumaka ulake.Sie meru:14 Simone rebe Yesuse Ikotine Petruse,

kwalini Andrease,Yakobuse,Yohanese,Pilipuse,Bartolomeuse,

15Matiuse,Tomase,Alfeuse eni nane Yakobuse,Simone, tamata golongane Selote,

16Yakobuse eni nanae Yudase kaiYudase Iskariote rebe tatike pine ir-

iluke Yesuse ete tamata rebe esisuka bunuIje.

Yesuse Iatetuke kai Iono tamata maker-aka bokala esi mise

6:17-19(Mat. 4:23-25)

17Eleki Yesuse irulu sakesa kai Eni makaluluaru bei ulate bubuije lope eleki esi kelekena otoi latale saeme. Etemere Enimakalulua bokala maketa kai tamata bokalamaketa bei otoi Yudea, kota Yerusalemekai bei hena meite leina me kota Tirusekai kota Sidone keholire, 18 esi luake kenalene Yesuse Iatetuke Sou Misete bei Allare

kai leke Yesuse Iono esi mise bei esi mak-erakaru. Kai sie rebe kerakesi le ro tiarukbasaise, esi luake lekwe kai Yesuse Ionosimise. 19 Kai pusu tamata esi atula kenakerike Yesuse le Eni kbasare eono esi misebei makerake.

Yesuse Ilepa loko misete bei Alla rebetatike pine tamata rebe esi hlaleke lokoIje, esisupure

6:20-26(Mat. 5:1-12)

20 Eleki Yesuse Ilimese Eni maka luluaruIbeteke lokosi be,“Kwetela imi! Kena meije imi susa le imi

taneia sesi mo,po lalemi ndina neka,le namake kena Alla Ipletae tamatare

imire Eni tamata.21Kwetela imi! Kena meije imi tiami sene,

po lalemi ndina neka le namake AllaIono imi kane pila.

Kai imia rebe kena meije imi ranire,lalemi ndina neka le namake Alla

Iono imi mali.22 Kwetela imi! Lalemi ndina titinai neka

kena tamata lalesi tiake imi,esi suka trima imi mo,kai esi suka imi mo kai esi sobue imile imi lulu Au Tamata Eni Nanae

meije.†23 Le akmenare iteki ntuana menaru

esi ono neune ete nabia bokala ele mereneka. Hoko neune ele mere, eroma petumeije neka kai imi supu tiae le Aure neka.Ele mere hoko lalemi ndina neka, le na-make pine imi supu tanei miseta rebe AllaIaknekae ndete surgare.24 Po ete tamata rebe esi taneia bokalaru

namake esi supu susate, le esi supumiseta boka kuate peneka.

25 Tamata rebe kena meije imi pilare, na-make imi supu susate tia senete.Tatama rebe kenameije imimalire,namake imi susa kai imi rani.

26 Imi suka supu isike bei tamata bokalayake le namake imi supu susate,le akmenare nabia rebe tinai moreesi suka supu isike bei imi ntuanamenaru ele mere lekwe.”

Ono misete ete tamata rebe laleije tiakeimire

6:27-36(Mat. 5:38-48, 7:12)

† 6:22 2Yi. 36:16,

Lukase 6:27 86 Lukase 6:49

27 “Po Au beteke ete imia rebe imi leneloko Aure be ono misete ete tamata rebelaleisu tiake imire. 28Kotie misete bei Allaete tamata rebe esi tosie imire. Kotie lokoAlla leke Itapa tamata rebe esi ono neuneete imire. 29 Sepo tamata esi teta asuleimimapale, ono iteta lei makwanale lekwe.‡Sepo tamata esi rana imi lapu nanuke,riluke kai lapu rokone lekwe. 30 Saisa rebeimie me riluke ete tamata rebe esi kotiebei imire. Hoko sepo tamata esi rana imitaneiaru leuke suike beisi moneka. 31 Imisuka be tamata makete esi ono misete eteimi, hoko imi lekwe ono misete etesi.

32 Sepo batuke imi li loko tamata rebeesi li loko imire, imi ombe tinake Alla Iisikeimi o? Mo le tamata rebe esi dosaru lekwe,esi li loko tamata rebe esi li lokoise neka.33 Sepo imi ono misete batuke ete tamatarebe esi ono misete ete imire, Alla Iisikeimi mo. Le tamata dosaru lekwe, esi li lokotamata rebe esi ono misete eteise neka.34 Sepo imi riluke kepene ete tamata pineimi hlaleke be suke esi seli suike sa, hokoimi supu isike bei Alla mo. Le tamata rebeesi dosa bokalaru lekwe esi riluke kepeneete tamata makete kai esi hlaleke be esisupu seli suike. 35 Suke imi ono miseteete tamata rebe laleisu tiake imire. Imisebeie esi pinjame sasaisa neka, masike esileuke ete imi mo, po imi ono misete etesirame neka. Sepo lalemi mise etesi rameele mere, hoko imi supu tanei elake beiAlla, kai esi selu imire, Alla eni nanae. Allamere Eni kbasare ela titinai. Le tamatarebe esi suka beteke trima kasi eteI mokai tamata neunaru lekwe Alla laleI noaiseneka. 36 Hoko suke imi lalemi noa pusuetamata saka Alla Amate ndete surga lekwelaleIje noa pusue tamatare.”

Leuke sala ete tamata makete yake6:37-42(Mat. 7:1-5)

37 “Imi leuke sala ete tamata maketeyake leke Alla Ileuke sala ete imi yake. Kaiimi hukume tamata makete yake, leke AllaIhukume imi yake. Po ampune tamatarebe iono sala ete imire leke Alla lekweIampune imi. 38 Imi riluke sasaisa etetamatamakete neka lekeAlla lekwe Irilukeete imire lesi leneka. Imi supu riluke bokarebe cupae penu bubui kai erene titinai lecupa rebe imi pakele ete tamata maketeAlla Ipakele ete imi lekwe.”

39 Yesuse Ibeteke umpama lokosi be,“Au alena kena umpama esa mei ete imi.Sepo tamata matapolale ikeri lalane etetamatamatapolale makete hoko luasi tetukena likele. 40 Kwete hkola irekwa lesibei eni kurure mo, po sire pine ihkolaeti pela hoko isakesa kai eni kurure neka.41 Le mula pine imi selu tamata maketeeni nsalale eleyo me imi ruaime, iminsalale elake me po imi selu mo. 42 Imibeteke ete kwalimi be, ‘Mai le au sirie ebutone me matainaume’, eleyo ebu elake mematainaimu imi selu mo! Imire tamatamaka onomisete lelemake! Sirie ebu elakeme matainaimu leke imi selu mise mina,pine imi sirie ebu tone me kwalimu enimatainaije sa.”

Tnanele kai esi buaije6:43-45(Mat. 7:16-20, 12:33-35)

43 Yesuse Iatetuke rame be, “Tnanelerebe nkopane esi buaije lekwe misete. Kaisae lekwe tnanele rebe nkopa more esibuaije mise mo. 44 Ite rekwa tnanele beiesi buaije. Le bei ai aini nluline tamataesi rana ara buai kai anggure buai bei mo.45 Tamata misete ilepae rebe misete, leinoake loko saisa rebe misete. Kai tamataneune ilepae rebe neune, le inoake lokosaisa rebe neune. Le saisa rebe tamatailepaele esiri bei rebe inoakele me laleije.”

Hidupe lulu Tuhane Eni lepataru6:46-49(Mat. 7:24-27)

46 “Imi kotie Aure Tuhane le mula?KotieAureTuhaneyanoma le imi lene lokoAu mo. 47 Tamata rebe iluake loko Aure,ilene loko saisa rebe Au lepaele kai iono lu-lue, mere saka saisa rebe Au suka alenakesuike meije. 48 Ile mere molupe tamatarebe ieleke eni luma. Tamata mere ikalipandasire enanu lope kai iono lumare esidasare kena batu rebe kurule esi babaije.Kena kwelere bele ekeue luma mere, poemanue luma mere mo le tamata mereieleke eni lumare ekuru. 49Po tamata rebeilene saisa rebe Au lepaele po iono lulumo, hoko ile mere lupe tamata rebe ielekeeni lumare me tapele babai. Ielekele kenadasare kurule esi babaije mo. Hoko romakwele bele keue luma mere, luma mereekoli kai kwele belene mere eono atiaelaleke.”

‡ 6:29 Ete tamata Yahudire, teta tamata asuleine, mere ono asomieni.

Lukase 7:1 87 Lukase 7:237

Yesuse Iono solalu elake me Kapernaumeeni tamata makerike eni makerake emise

7:1-10(Mat. 8:5-13)

1 Eleki kena Yesuse Ilepa ete tamatabokala ete meru pela peneka eleki Ikusukota Kapernaume. 2 Ete mere solalu Romautune esi elake sae me, eni tamata mak-erike rebe lalei noai titinaije kerakeni ktilititinai kai mahake imata. 3 Eleki kenasolalu elakemere ilene kena Yesuse, iulakeelaka telu pise ata bei tamata Yahudiaruesi keu koti Yesuse leke Iluake Iono enitamata makerike mere imise. 4 Kena esiluake loko Yesuse esi kotie lokoI kena hol-mate leke Yesuse Ikeu tapa solalu elakeRoma mere. Esi ombe, “Ntuane, Atapasolalu elake mere le ile tamata misete,5 le laleije noa iteki tamata Yahudiaru kaiieleke luma ibada ete ite.”

6 Eleki Yesuse Ikeu sakesa kaisi.Eleki kena esi lau bei solalu elake mere

eni lumaremoneka, solalu elake iulake eniebearu leke beteke ete Yesuse be, “Ntuane,susaMu kena luake me auku luma yake letamata elemei aure, Aluake loko aure saisamo. 7 Hoko au nehe kena tetue Ale mo.Ntuane Arue ete meije neka kai Abetekelepate matai esa, hoko auku tamata mak-erike imise neka. 8 Le au lekwe lene lokoauku elakaru kai rebe eni nalane mpe lebubei aure ilene loko au lekwe. Hoko sepo auulakeni be, ‘Keu!’, hoko ikeu. Kai au kotinibe, ‘Lomei!’, hoko ilomei. Pise ete aukutamata makerike be, ‘Kerike meije!’, hokoikerikele.”

9 Kena Yesuse Ilene ibeteke mere, hku-tukeNi le solalu elake mere ihlaleke ktililoko Alla. Kai Ihali loko tamata bokala rebeesi luluIje kai Ibeteke be, “Au beteke eteimi be bei pusue tamata Israelaru, Au tetuetamata rebe ihlaleke loko Alla ktili sakasolalu elake meije mosa.”

10 Eleki kena esi leu me solalu elake enilumare, esi selu eni tamata makerike mereimise peneka.

Yesuse Iono kwete beluke sae me ikwanasuike me kota Naine

7:11-1711 Takwali bei mere mo Yesuse kai Eni

maka luluaru esi keume kota Naine sakesakai tamata bokala. 12 Kena Yesuse Ite-haike kota mere esi meture, Itetue tamatabei kota mere. Esi tohi tamata matale

sae siri bei kotare. Tamata rebe imatarekwete mokwai, bina balu eni nanae esane.Tamata bokala bei kotamere esi keu sakesakai bina balu mere. 13 Kena TuhaneYesuse Iselu bina balu mere, laleIje noai.Eleki Ibeteke lokoi be, “Matabinane, araniyake!”

14 Eleki Yesuse Itehaike tamata mataleeni petire, eleki ikerikele. Peti merembebane. Eleki tamata maka tohiaru esikele. Yesuse Iombe, “Kwete beluke, betu!”15Kwetele mere ikwana sosoli: ibetu, irue,kai ialena ne. Yesuse Iombe, “Matabinane,amu anare ikwana suike peneka hoko ak-erini leu mina!”

16Hoko pusue tamata etemeru rilasi kaiesi isike Alla. Esi ombe, “Tamatamere nabielake rebe IaselukeNi ete ite. Alla Iluake,Ikbasa kai Ihlamate ite, Eni tamata Israelameiju peneka.” 17 Hoko esi keu alenakesaisa rebe Yesuse Iono kena petumere, mepusue otoi Yudea kai ootoi keholiaru.

Yohanese Maka baptise iulake eni makalulua sie luaya esi tneu Yesuse

7:18-35(Mat. 11:2-19)

18 Yohanese maka baptise eni maka lu-luaru esi luake alenake pusue rebe YesuseIonoule ete Yohanese. 19 Hoko Yohaneseiulake eni tamata sie luaya esi keu tneuTuhane Yesuse be Ile mere rebe AllaItalukeNi pibe mo hoko suke namaketamata makete salo?”

20 Eleki luasi luake loko Yesuse, esibeteke be, “Ntuane, Yohanese maka bap-tise iulake ami kena luake tneu Ale be, ‘AleTuhane rebe Alla Italuke Aluake o? Pibesuke ami namake tamata makete salo?’ ”

21Kenamere Yesuse Iono tamata bokalarebe kerakesi esi mise kai Iulake ro tiaruusiri bei tamata kai Iono tamata mat-apolale bokala esi selu. 22 Eleki YesuseIbeteke loko sie luaya rebe Yohanese iu-lakeise be, “Luami leu kai alenake saisarebe imi selue kai lenele ete Yohanese.Tamata matapolale iselu peneka, tamatasisate ikeu peneka, tamata makerake usaikai tinaije puluele imise peneka, tamatapopole ilene peneka, tamata matale ik-wana suike peneka, kai tamata susate ileneSouMisete peneka. 23Beteke ete Yohaneselekwe leke ihlaleke lokoKu. Hali bei Aumo po ihlaleke titinai loko Au hoko isupumisete elake.”

Lukase 7:24 88 Lukase 7:47

24 Eleki kena Yohanese eni maka lu-lua lua meru esi leu peneka, Yesuse Iale-nake Yohanese ete tamata bokalameru be,“Kena akmena imi keu lolete otoi nsekilekena imi selu Yohanese, imi selu saisa?Imi keu nikwa tamata rebe laleije ndenemo saka tapuana rebe balate elisuke lorilopaije o? 25 Pibe imi keu kena ono saisa?Keu kena selu tamata rebe ialike pakianemisete, pibe tamata rebe ialike lapunemisete kai rebe eni taneiaru o? Mo moyo?Le tamata ele mere irue kena lumamisete!26 Hoko imi keu nikwa saisa? Keu kenaselu nabi? Tinai kena selu nabi! Imi lenemimise! Yohanese mere ilesi bei nabiarulekwe. 27 Le Alla Eni lepata rebe lekireebeteke Yohanese be,‘Imi lene mimise! Ile rebe tatike pine Au

ulakeine ikeu akmena beiMuleke iakneka lalane kena Akeu mise!’*

28 Imi lene mimise! Bei akmena romameije mei nusa meije tamata rebe lesi beiYohanese maka baptise sae mo. Po masiketamata mei nusa meije rebe esi pakunamo rebe siere Alla Eni tamata kena Ipletaetamatare, sie meru pine esi supu misetebei Tuhane lesi bei Yohanese.

29 Tamata bokala kai masike tamatamaka kotie pajake lekwe, esi leneYohanese eni lepata meru, pususi nakube Alla Inkena le esi supu baptise beiYohanese peneka. 30 Eleyo tamata Parisiakai kuru Torataru esi suka lene loko AllaEni suka eteise mo hoko esi suka supubaptise bei Yohanese mo. 31 Imi lene auumpamae tamata rebe esi suka hlalekeloko Au mo mei nusa rebai meije. 32 Esilupe kwete toini rebe esi rue me pasare esikoti loko esi ebearu be,‘Ami hbue lagu misete kena suline le ami

lalemaru ndina, po imi laleimu nd-ina mo kai mala mo.

Ami menani lagu malerene po imi ranimo.’

33Mere sakesa kai imi ono ete Yohanesemaka baptise neka. Le kena Yohaneseiluake itahane tia senete rame kai ik-inu anggure kwelini mo, imi beteke be,‘Ro tiare kbasaeni!’ 34 Eleki Au, TamataEni Nanare Au luake, Au kane kai kinuanggure, imi beteke be, ‘Selu! Ile tamatandasine kai nselite. Tamatamaka kotie pa-jake kai tamata dosa esi ebe.’ 35Masike imitrima saisa rebe Au kai Yohanese luamaonoule moneka, po Alla Eni maka rekwa

rebe ami lulure imi rekwae bei tamatamakete rebe esi lulu amiki hnaunaru esiatate.”

Yesuse Isupu hmulake kena leite boinintelete bei bina sae me rebe eni sala bokala

7:36-5036 Tamata Parisi sae me eni nane Si-

mone, ikoti Yesuse kena kaneme eni luma.Eleki Yesuse Iluake, Irue kane sakesa kaini.37 Ete me kota mere tamata bina dosa saeme irue ete mere. Kena bina mere ilene beYesuse Ikane me Simone eni lumare, ilu-ake ikeri leite boini ntelete rebe esi belineela kena botole buini bei batu. 38 Irani kaiikele me Yesuse muliNi tehaike Eni lelale,eleki iambosike Yesuse Eni lelale kena enimata kweline. Kai ibasae kena eni buareeti emala. Eleki iata Yesuse Eni lelale kaiihmulakele kena leite boini ntelete mere.

39 Kena Simone iselu ele mere inoakempe lalei be, “Sepo Ile meije nabi hokosuke Irekwa be bina rebe ikerikeNi meresire, le bina mere, bina dosa.”

40 Eleki Yesuse Ibeteke loko Simone be,“Simone, Au suka beteke yele mei ete ale.”

Simone iombe, “Kuru, betekele noma.”41 Yesuse Iombe, “Tamata sie luaya

esi pinjame kepene bei tamata sae me.Tamata sae ipinjame kepene matai utunalima, kai tamata sae ipinjame kepenematai butu lima. 42 Eleki kena luasi selitekwa moneka, hoko tamata mere ionoluasi selimoneka. Bei tamata luameru sirepine ikotie trima kasi boka lesire?”

43 Simone iombe, “Tamata rebe ipin-jame kepene ela lesire.” Yesuse Iombe,“Abeteke tinai.”

44 Eleki Yesuse Ihali loko bina mere kaiIbeteke loko Simone be, “Aselu bina meije.Kena Au kusu lomei amu lumare arilukekwele ete Au kena Au koa Auku lelalemo, po bina meije ikoa Auku lelale kenamata kweline kai ibasae kena eni buare etiemala. 45Aata Au kena holmate Au mo pobei kena Au kusu menaije ihleke bei makaata Auku lelale moneka. 46 AhmulakeuluKue kena holmate mo po ihmulakeAuku lelale kena leite boini ntelete. 47 Elemere hoko imi lene mimise. Saisa miseterebe iono ete Aure, mere tiluke be Auampune eni dosa bokalaru peneka. Lesepo tamata eni dosare boka mo kai supuampunele hoko ikotie trima kasi boka mo.Po sepo tamata eni dosare boka kai supu

* 7:27 Mal. 3:1

Lukase 7:48 89 Lukase 8:15ampune pusulu hoko tamata mere ikotietrima kasi boka lesi.”

48 Eleki Yesuse Ibeteke loko bina merebe, “Amu dosare Au ampune peneka.”

49 Tamata rebe esi rue kane sakesareesi noake sosoli me lalesi be, “Ile meijesire pine Inehe kena ampune tamata esidosaru?”

50 Po Yesuse Ibeteke loko bina mere be,“Hlaleke lokoKu ktili! Asupu hlamate leahlaleke lokoKu, hoko aleu kena lale ndi-nate kai laleume ndene noma!”

8Bina rebe esi layani Yesuse8:1-3

1 Takwali bei mere mo Yesuse Ikeu mekotaya kai henaya kena Ibeteke SouMisetebei Alla. Iatetuke be Alla Iono Kamaleete tamata menai peneka. Eni maka luluabutu esa lesini luaru esi keu sakesa kaiNi.2 Kai bina sie ilaru esi lulu Yesuse lekwe.Bina rebe kerakeise po Yesuse Ionosi mise,kai bina rebe ro tiaeru ukbasaesi po YesuseIsuiule. Mariare, piasare tamata kotiniMagdalena, Yesuse sirie ro tiae itu beini.3 Bina sae lekwe eni nane Yohana, Kusaeni bina. Kusa mere kamale Herodese enitamatamakerike esi elake. Susana kai binabokala maketa lekwe. Pusue bina meru esipake esi kepenaru kena layani Yesuse kaiEni maka luluaru.

Alena umpama kena tamata maka mulaebibite

8:4-8(Mat. 13:1-9; Mrk. 4:1-9)

4 Tamata boka titinai bei kota kenakota esi luake rame loko Yesuse. Elekikena tamata meru esi lupu kai Yesuse,Iatetukesi kena umpama be, 5 “Imi lenemimise! Maka andinu sae me ikeu meeni ndinure leke imulae bibite. Kena im-ulae bibitaru, leini utetu me lalane leini.Hoko tamata esi kelekelu kai manua ndeteteturu ukane pusue bibita meru. 6 Bibitaleini utetu kena tape batu. Kena bibitameru ukusure, umutu sosoli le tapele en-seki. 7 Bibita leini utetu kena tapelerebe tapua luliaru kenare. Eleki tapualuliaru ukusu sakesa kai bibitaru kai uta-souke bibita kwawi meru eti umata. 8 Pobibita leinu utetu kena tapele nkopane.Eleki ukusu, eleki bibita kwawi meru uelamise hoko esi hasila bokala, rebai utune

bei bibita rebe utetu kena tape nkopanemere.”

Yesuse Ialenake umpama mere pelaeleki Ibeteke lokosi be, “Sire rebe ilenemise, suke inati Auku lepate!”

Yesuse Ialena kena umpama kena tamatarebe esi suka hlaleke lokoI mo

8:9-10(Mat. 13:10-17; Mrk. 4:10-12)

9Yesuse Eni luluaru esi tneuI be, “Kuru,alena umpama minare esi natire saisa?”10 Eleki Yesuse Ibeteke lokosi be, “AllaIpletae tamatare, akmenare ibetekele eteimi mo, po meije sasaisa neka rebe tamataesi rekwa mosare Au betekele ete imi. Potamata rebe esi suka kena hlaleke loko Aumore, Au alena kena umpama etesi leke:esi lene batuke umpama po esi rekwa esi

natire mo.Mere lulu lekie kena Tuhane Eni lepate

rebe lekire pende:Masike esi selu saisa rebe Au onoule po esi

natire esi rekwa mo.”Yesuse Ibeteke umpama kena tamata

maka mulae bibite esi natire8:11-15(Mat. 13:18-23; Mrk. 4:13-20)

11 “Alena umpama minare esi natireelere: bibite mere Alla Eni lepataru.12 Lalane rebe bibita utetu kenae meretiluke tamata rebe lene Alla Eni lepataru,po ro tiaru esi elake eluake ono tamataesi hleke noake kai eono esi nete AllaEni lepataru moneka leke esi hlaleke lokoAlla kai esi supu hlamate beiNi moneka.13Otoi rebe batu bokala rebe bibitaru utetukenae mere, etiluke tamata ilene Alla Enilepataru kai ihlaleke lokoI kai lalei ndinapo erueke laleije mo hoko ihlaleke ktilimo. Hoko kena ro tiaru esi elake eluakeeteheke tamata mere hoko isuka hlalekeloko Alla Eni lepata meru moneka. 14 Otoirebe tapua lulia uwei rebe bibita utetukenae mere etiluke tamata rebe esi leneAlla Eni lepataru kai esi hlaleke lokoI. Polalesi ndene mo le esi nete loko mananepise taneya mei nusa meije rame leke esisupu meru rame. Hoko esi hlaleke lokoEni lepataru ktili mo. 15 Po tapele miseterebe bibitaru utetu kenae mere etiluke betamata rebe lalesi ntoli kai miseta. Esilene loko Alla Eni lepataru kai esi hidupemise neka, tahane lale kena susata kai luluIrame.”

Lukase 8:16 90 Lukase 8:36Lene Alla Eni lepataru mimise leke tatike

pine nati mise lesi!8:16-18(Mrk. 4:21-25)

16 “Kena tamata isosu lampure ita-soukele kena sokate mo pise itolae mpelebaleije mo. Po itolae kena esi otoi kenatolaele moyo? 17 Alla Eni lepataru sakesaneka. Eni lepata rebe bunikele, tatike pinetamatamakete esi sibakele kai sasaisa rebetasoukele tatike pine tamata makete esibaekele neka leke pusu tamata esi rekwaemise.

18 Ele mere hoko imi nete loko pusuAuku lepataru mimise mina le imia rebenati misere, tatike pine imi tapa noakemise lesi kai ela lesi. Po sepo tamata rebeisuka nati Auku lepataru mo hoko tatikepine saisa rebe inoake be irekware AllaIono Irekwa moneka.”

Yesuse inaI kai kwaliNi muliaru8:19-21(Mat. 12:46-50; Mrk. 3:31-35)

19 Eleki Yesuse inaI kai kwaliNisi luakelokoI po esi tehaikeNi mo le tamata bokakuate. 20 Eleki tamata sae me ibeteke lokoYesuse be, “Ntuane, InaMukai kwaliMu esime muli le esi suka tetueMu.”

21 Po Yesuse Ibeteke lokosi be, “Tamatarebe esi lene loko lepate bei Alla kai esi onolulu Alla Eni lepataru hoko sie meru inaKupise kwaliKu pise betaKu.”

Sanute kai meite ulene loko Yesuse elekiundene

8:22-25(Mat. 8:23-27; Mrk. 4:35-41)

22 Eleki kena petu sae me Yesuse kai Enimaka luluaru esi sa kena soa buini elekiIbeteke lokosi be, “Mai ite sai lopai tlakatebai.” Eleki esi sai. 23 Eleki kena esi sai,Yesuse Intulu. Eleki takwali mo sanuteelake luake kena tlakare hoko kohu elakeesa kena soa buini mere. Eleki takwalimo kwele penu kena soa buini laleije hokomahake soare molo.

24 Eleki Eni maka luluaru esi betukeYesuse be, “Kuru, Kuru, ite mata.” YesuseIbetu kai Inasuke sanute kai kohure hokoundene sosoli. 25 Eleki Yesuse Ibetekelokosi be, “Le mula pine imi rilami le kohuele mere? Imi hlaleke lokoKu ktili mon-eko?” Eleki Eni maka luluaru esi heranekai rilasi kai esi beteke loko lomai be,“Yele, imi selu. Tamata meije sire? Sanute

kai meite lekwe ulene loko Ntuane meijekai undene peneka.”

Yesuse Iono tamata sae me rebe ro tiarekbasaeni rebe irue kena liane benaije imise

8:26-39(Mat. 8:28-34; Mrk. 5:1-20)

26 Eleki Yesuse kai Eni maka luluaru esirulu me tamata Gerasa esi otoi, me tlakaGalilea tebai. 27-29 Tamata esa bei me kotamere ro tiaru ukbasaeni, hoko takwali lak-wai esa peneka ialike lapune moneka kaiirue kena luma mo, po irue kena liane be-nai maka hnouke tamata matale me kotamulini. Le rebai boka ro tiaru ukbasainihoko tamata esi rakai. Esi lo balai kenarante kai lo eni lelale kena pesi leke ikeuyake po iteu rante bei balaije kai iletupesire bei eni lelale eleki isupu kbasa beiro tiaru hoko usuini kena otoi rebe tamataesi rue kena more. Eleki kena Yesuse irulubei soa buine, tamatamere iseluYesuse beilaukehoko ibiuwe kai iblelakenimeYesuseoaIje. Eleki Yesuse Ibeteke loko ro tiaru be,“Siri bei tamata mere.” Eleki tamata mereikloloe be, “Yesuse, Alla rebe Iela lakwaiesa Eni nanae. Aono saisa ete aure? Aukotie bei Ale leke Aatia au yake.”

30 Yesuse Iombe, “Amu nane sia?” Elekiiombe, “Auku nane Legione.” Legioneesi natire solalu boka le ro tiaru bokalaukbasae tamata mere. 31 Eleki ro tiaruukotie susuike bei Yesuse be, “Natue amikena otoi susate lakwai esa kena hukumeami eti pela yanoma.

32 Tehaike Yesuse, apa otota bokala uninikwa manane kena ulate bubui sae me.Eleki ro tiaru ukoti bei Yesuse be, “Sebeiyeami keu kbasae apalaru noma.” YesuseIombe, “Imi keu.” 33 Kena mere neka, Rotiaru ukbasaeni moneka eleki ukeu kbasaeapalaru. Hoko apalaru pusulu naya lopokusu tlaka eleki umolo umata pusulu.

34 Tamata maka raka apalaru esi selupusue meru, esi naya kai esi alenake etetamata ndete kota kai hena teanaru be,“Yesuse Ime kai Iono tamata rebe ro tiarukbasaeni kai irue kena liane benaije imisepeneka. Kai Iono ro tiaru kusu kenaapalaru hoko unaya kusu tlaka umatapusulu peneka.” 35 Eleki tamata bokalaesi luake loko Yesuse kena esi selu YesuseIono misete. Hoko tamata rebe ro tiaruukbasaeni monde irue mpe Yesuse Enilelale, ialike lapune kai ro tiaru kbasaenimoneka. Hoko tamata meru rilasi. 36 Eleki

Lukase 8:37 91 Lukase 9:5tamata rebe esi selu Yesuse Iono ro tiaruukbasae tamatameremonde, esi alenakeleete tamata bokala rebe esi luake meru.37 Tamata bokala bei me otoi Gerasa merurilasi kuate hoko esi beteke loko Yesuse be,“Akeu bei otoi meije noma.” Eleki YesuseIsa kena soa buini suike, leke esi sai.

38 Po kena Yesuse Ikeu mosare, tamatarebe imise pende, ikotie bei Yesuse be,“Yesuse, au suka keu kaiMu bei petumeije neka.” Po Yesuse Ibeteke lokoi be,39 “Kuebe, yake. Aleu nda amu luma kaialenake ete amu luma toini be Alla Ionomisete elake etemu.” Eleki tamata mereikeu papelake otoi me kota kena ialenakemisete rebe Yesuse Ionoe eteije.

Yesuse Iono Yairuse eni nanae binare ik-wana suike kai Iono bina makerake bulaneimise

8:40-56(Mat. 9:18-26; Mrk. 5:21-43)

40Kena Yesuse Ileure, tamata bokala esisapaI le esi tatikeNi. 41Eleki tamata saemeeni nane Yairuse, tamata elake rebe kerikeme luma ibada, iluake loko Yesuse elekiitatu me Yesuse oaIje eleki ibeteke lokoYesuse be, “Yesuse, Akeu me auku lumamina, 42 le auku kwete bina esane rebe enimusuna butu esa lesini luare imata reneka.

Eleki Yesuse Ikeu kaini. Kai tamatabokala esi rupa lomai kena esi keu luluI.

43 Eleki kena Yesuse Eri keu sa, binasae eni makerake bulane hoko lalakwe keurame musuna butu esa lesini lua penekakai sae iono imise mo.” [Iriluke pusue enikepene kena seli loktele po imise mo.]*44 Eleki ikeu tutumulie Yesuse eleki ik-erike Yesuse Eni lapu nanuke esi nuruije.Kenamere neka eni lalakwe eleta kai imisesosoli.

45 Eleki Yesuse Ibeteke be, “Sire ikerikeAure?” Po tamata sae inaku mo be ikerikeYesuse.

Eleki Petruse ibeteke loko Yesuse be,“Ntuane kuru, tamata bokala esi luakekeholiMu hoko esi rupakeMu.”

46 Po Yesuse Ibeteke be, “Tamata saeikerike Auku lapu nanuke le Au blake beAuku kbasare siri beiKu.” 47 Eleki binamere rilai le Yesuse titinai. Le saisa rebeionore, tamata esi rekwae lekwe. Hokoiluake lokoI kai itatu lope tapele le iasomibei tamata bokala meru kai rilai le Yesuse.

Eleki ialenake ete tamata bokala meru beikerike Yesuse le isupu makerake bulanehoko imise sosoli. 48 Eleki Yesuse Ibetekelokoi be, “Matabinane, Au ono amise leahlaleke lokoKu. Akeu kena lale ndinate.”

49 Eleki kena Yesuse Ilepa sa, tamataesa bei me Yairuse eni lumare iluake hokoibeteke loko Yairuse be, “Ntuane, Amuanae binare imata peneka. Hoko akotiKuru mere Iluake lorau luma yanoma.”

50 Po kena Yesuse Ilene mere, Ibetekeloko Yairuse be, “Rilamu yake po mahabeahlaleke lokoKu, hoko amu anare imise.”

51 Eleki kena esi luake me Yairuse eniluma, Yesuse isuka tamata maketa kusukaiNi mo batuke Petruse, Yohanese kaiYakobuse kai kwetele mere inai kai amai.52 Eleki tamata bokala esi ranie kwetelemere ktili le lalesi noai kuate po YesuseIbeteke lokosi be, “Imi rani yake le kwetelemere imata mo po intulu.”

53 Eleki esi malie Yesuse le esi rekwa bekwetele mere imata peneka. 54 Po YesuseIkerike kwetele mere balaije eleki Ibetekelokoi be, “Auku anae, betu!” 55 Kwetebina mere ikwana suike kai ibetu ne. ElekiYesuse iulake riluke manane ete kwetebina mere leke ikane. 56 Kwetele mereeni elake inaiju esi herane. Po YesuseIbeteke lokosi leke alenake Iono kwetelemere imisere ete tamata makete yake.

9Yesuse Iulake Eni maka lulua sie butu esa

lesini luaru leke esi lepae Sou Misete bei Alla9:1-6(Mat. 10:5-15; Mrk. 6:7-13)

1 Eleki Yesuse Ikoti Eni maka lulua butuesa lesini luaru, eleki Iriluke Eni kbasareetesi kai Ionosi ktili kena esi sirie ro tiarubei tamata kai esi ono tamata makerakeesi mise. 2 Eleki Iulake esi keu atetukeotoi rebe Alla Ipletae ite saka kamale elakekai esi keu ono tamata makerake esi mise.3 Yesuse Iombe, “Kena keure imi keri sa-saisa yanoma: toane buai yanoma, taseyanoma, manane pise kepene yanoma kaipakiane usai lua kena seli yanoma. 4 Elekikena imi kusu luma rebe esi trima imime hena mere, imi rue me luma mereeti imi layani pela kai keleke bei henamere. 5 Po sepo imi me hena sae pine esitamataru esi trima imimo hoko imi kelekebei henamere neka, kai kena imi sirire imi

* 8:43 Lepate matai be, “Iseli loktele kena pusu eni kepene po imise mo” kena Alkitape sou Yunania akmenaru saemo.

Lukase 9:6 92 Lukase 9:26tabubuke lopone bei imi lelale kai keu beiotoimere lekemere easeluke tanda be AllaItrimasi mo.”

6 Eleki Yesuse Eni maka luluaru esi keume henaru kena lepae Sou Misete kai esiono tamata makerakaru esi mise.

Herodese inoake loko Yesuse9:7-9(Mat. 14:1-12; Mrk. 6:14-29)

7 Eleki kamale Herodese, kamale otoiGalilea ilene saisa rebe Yesuse Ionoule.Hoko Herodese irekwa mo be Yesusemere sire? Le sie ilaru esi beteke be,“Yesuse mere Yohanese maka baptise ik-wana suike.” 8 Po tamata maketa lekweesi beteke be, “Ile nabi Elia iluake suike.”Tamata maketa lekwe esi beteke be, “Ile,sae bei nabia akmenaru ikwana suike.”9 Eleki Herodese ibeteke be, “Po Yohanesemere, au ulake tamata esi tete uluijepeneka. Hoko rebe au lenelu meije, makaono tanda herana bokalameru sire?” ElekiHerodese inikwa lalane kena tetue Yesuse.

Yesuse Iala tamata usata lima lesi9:10-17(Mat. 14:13-21; Mrk. 6:30-44; Yoh. 6:1-14)

10 Eleki Yesuse Eni maka ulakaru esi leuloko Yesuse, esi alenake pusue yelu rebeesi onoule kai esi atetuke tamataru. ElekiYesuse Iluisi kena keume otoi tehaike kotaBetsaida leke ruasi kai Yesuse kena otoindenete. 11 Po kena tamata esi rekwa beYesuse Ikeu ete mere hoko tamata bokalaesi keu luluI. Yesuse Isukasi hoko Alla Iple-tae ite tamatare elire, Iatetukele etesi. KaiIono tamata makerake esi mise lekwe.

12 Eleki kena kmau peneka, Yesuse Enimaka luluaru esi luake beteke kenaI be,“Kuru, Otoi meije lauke kai kmau penekahokomise lesi Aulake tamata meru esi keume hena teanaru leke esi nikwa mananekai luma kena esi ntulu.”

13 Po Yesuse Iombe, “Imi riluke mananeetesi.” Esi ombe, “Mei amire batuke rotibuai lima kai iana inai lua. Hoko suke amikeu sabe manane etesi o?” 14 Ete meretamata mokwai usata lima, some bina kaikwetela mo.

Yesuse Iombe, “Ulake tamata meru esirue totoini, toini esare kasuke sie butulima.” 15 Eleki Eni maka luluaru esi ulaketamata meru esi rue totoini lulu YesuseIbetekele. 16 Eleki Irana roti buai lima kaiiana inai lua meru eleki Ilimese lolete lokoAlla kai Ikotie pine Ibire roti kai ianaru,

eleki Irilukelu ete Enimaka luluaru leke esilarakelu ete tamata bokala meru. 17 Elekipususi kane eti pila. Eleki Enimaka luluaruesi lupuke rotia kai iana lesinaru kenasokata butu esa lesini lua upenu.

Petruse inaku be Yesuse mere Maka Hla-mate rebe Alla Italukeni

9:18-21(Mat. 16:13-20; Mrk. 8:27-30)

18 Kena petu sae me Yesuse ruaI kotieloko Alla, eleki Eni maka luluaru esi luakelokoI eleki Itneusi be, “Tamata esi ombeAure sire?”

19 Eleki esi ralakeNi be, “Tamata me esiombe Ale Yohanese maka baptise; tamatamakete lekwe esi ombe Ale Elia; kai tamatamaketa lekwe esi ombe Ale nabi sae beinabia akmenaru ikwana suike bei matale.”

20Eleki Yesuse Itneusi be, “Po imi betekeAure sire?”

Eleki Petruse iralakeNi be, “Ale, AllaIulakeMu kena Aono hlamate tamata nusamaije, rebe Alla Italukele.”

21 Yesuse Iombe, “Saisa rebe Petruseinaku ete Aure tinai, po imi alenake Au etetamata makete yake.”

Yesuse Ibeteke be takwali mo Imata neka9:22-27(Mat. 16:21-28; Mrk. 8:31-9:1)

22Eleki Yesuse Ibeteke loko Eni maka lu-luaru be, “Au, Tamata Eni Nanae, Au supususate elake, eleki Yahudiaru esi elaka kaiimama elaka kai kuru Torataru esi suka Aumo hoko Alla Isebei Au leke esi bunuKu.Eleki Au mata po ele petu luare Au kwanasuike bei matale.”

23 Eleki Yesuse Ibeteke loko tamatabokala ete mere kai Eni maka luluaru be,“Imia rebe suka ono Auku maka lulu hokoimi lulu erimi sukare yake! Suke imi lalemindina kena lulu Auku sukare masike imisupu susate pela petu le imire Auku makalulu, masike esi bunumi saka esi bunu imikena ai tutini pise, po mula mo leke erimitahane lalemi kena lulu Au rame. 24 Lesie rebe esi tahane esi hidupe mei nusameije namake esi rue kai Alla eti pela mo.Eleyo sie rebe esi tahane esi hidupe meinusa meije mo leke esi luluKu hoko esisupu rue kai Alla eti pela. 25 Le masike sirepine isupu pusue taneiya mei nusa meijepo tatike pine imata kai eti pelare isupurue kai Alla mo hoko isupu hukumane meotoi lauke bei Alla, hoko yelu meru saeetei moneka. 26 Sepo sire pine iasomi

Lukase 9:27 93 Lukase 9:48kena trima Au, Tamata Eni Nanae meijekai iasomi kena lepa be ilulu Auku hnau-naru, hoko Au lekwe asomi kena trimaikena petu sae rebe Au luake suike kenaAuku kbasa kai AmaKu Eni kbasa kai Enimalekata bokala rebe esi hita titinai. 27 Imilene lokoKu mimise! Ete meije sie teluapise ata me bei imi, esi mata mosa romaesi selu Alla Ipletae tamatare.”

Yesuse Eni kewetelaru esi selu IlelienanaIje kai Alla Eni kbasare ehita titinai

9:28-36(Mat. 17:1-8; Mrk. 9:2-8)

28 Eleki kasuke miku ului bei YesuseIatetuke peneka, Yesuse Ikeri Petruse,Yohanese kai Yakobuse kena telusi keukaiNi lolete ulate leke kotie loko Alla.29 Kena Yesuse Ikotie loko Allare, selutebikeNi le Ihita kai Eni lapune eputi titi-nai. 30-31 Eleki sie luaya esi kele kai Yesusekena hitate elake titinai bei ndete surga.Sie luaya meru Elia kai Musa, nabia ak-menaru. Esi alena kai Yesuse loko takwalimoneka Yesuse Imata mpe Yerusaleme.Leke lulu Alla Eni rencana bei akmenasa. 32 Kena mere Petruse kai eni ebealuaru esi ntulu po hkutuke telusi, hoko esiselu Yesuse Ihita kai tamata lua esi kelealena kaiNi. 33 Eleki kena sie lua meru esiono kena esi keu bei Yesuse nere, Petruseibeteke loko Yesuse be, “Kuru, ami lalemandina titinai le ami ete meije kai imi. Amiono tala telu ete meije: esa eteMu, esa eteElia kai esa ete Musa.” Po Petruse ilepaemeru inoake lokolu akmena moneka.

34 Eleki kena Petruse eri lepa sa,moputire rulu kai esou lutikesi, hokoPetruse kai eni ebearu rilasi. 35 Eleki AllaIlepa bei me moputire be, “Meije AukuAnae rebe Au ulakeNi. Imi lene lokoI.”36Kena Alla Ilepa pelare, esi selu yo YesuseruaI peneka. Bei mere saisa rebe esi selureesi sibake mo, kai esi alenakele ete tamatamakete mo.

Kwete mokwai rebe ro tiare kbasaeni9:37-43a(Mat. 17:14-21; Mrk. 9:14-29)

37 Eleki ele bobanure Yesuse kai Enimaka lulua teluaru esi rulu bei ndete ulate,eleki tamata bokala esi luake loko Yesuse.38 Eleki ile sae bei sie bokala meru ibiuweloko Yesuse be, “Kuru, Aselu auku anaremina! Ile auku anae esane. 39 Sepo ro tiarekbasaeni hoko ibiuwe eleki elisukeni etibuselu salini. Ro tiae mere tonekeni rame,

esuka keu beini moneka. 40 Au koti Amumaka luluaru kena esi sirie ro tiae merepeneka, po esi sirie tekwa mo.

41 Eleki Yesuse Ibeteke loko pususi be,“Hei, imi tamata maka ono dosa rame,petu ila pine imi hlaleke lokoKu sare? SukeAu rue kai imi roma petu ila sa kai Autahane laleKu loko imi pine imi hlalekeloko Aure? Rana amu anare lomei lokoKu.”

42 Hoko esi keri kwete mokwai mereloko Yesuse. Kena kwetele mere ikeuitehaike Yesuse, ro tiare ekbasaeni hokoeblelakeni lope tapele kai ikloli lori lopai.Eleki Yesuse Inasuke ro tiare be, “Asiribeini!” Eleki esiri bei kwetele mere kaiimise sosoli. Eleki Yesuse Iriluke kwetelemere loko amai. 43 Hoko pusue tamatabokala meru esi herane lakwai esa le AllaEni kbasa rebe esi selu Yesuse Ionore elatitinai.

Yesuse Ibeteke suike be takwali mo Imataneka

9:43b-45(Mat. 17:22-23; Mrk. 9:30-32)

Eleki kena tamata bokala meru erisiherane sa, Yesuse Ibeteke loko Eni makaluluaru be, 44 “Imi lene lokoKu kai neteloko mimise! Esi riluke Au, Tamata EniNanae meije ete tamata makete leke esibunuKu.” 45 Po Eni maka luluaru esi natiYesuse Eni lepataru mo. Le esi natire saeisibake etesi mo, leke esi nati yake. Porilasi le Yesuse hoko Inoake elikare esinehe kena tneuI loko mo.

Lulu Tuhane, tamata elake lakwai esaresire?

9:46-48(Mat. 18:1-5; Mrk. 9:33-37)

46Eleki Yesuse Eni maka luluaru esi rarekai lomai be beise sire pine iela lesire.47Yesuse Irekwa lalesi peneka. Eleki Iranakwete tone saeme eleki Iono kwetelemereikele me leiNe. 48 Eleki Ibeteke loko Enimaka luluaru be, “Sire pine isuka kwetetone meije kena lale ndinate le ile aukutamata, hoko mere isuka Au kena lale nd-inate lekwe. Kai sire pine isuka Au, hokomere isuka Alla rebe Iulake Aure lekwe.

Sire bei imi pine ilayani tamata maketekwakawaenimohoko ilemere tamata rebeAlla Inoakeine ipentine.”

Sie rebe esi broka ite mo hoko sie meru kaiitere esa

9:49-50(Mrk. 9:38-40)

Lukase 9:49 94 Lukase 10:949 Eleki Yohanese ibeteke loko Yesuse

be, “Kuru, ami selu tamata sae isirie ro tiaebei tamata makete kena Amu nane, hokoami lakeni le ile bei ite toine mo.”

50 Eleki Yesuse Ibeteke loko Yohanesekai maka lulua maketaru be, “Imi lakeniyake. Le tamata rebe esi broka ite more,esi tapa itere neka hoko ite toine neka.”

Hena sae me otoi Samaria esi suka trimaYesuse mo

9:51-5651 Kena takwali mo Yesuse Isupu susate

kai Ibiti lolete surga nere, Iteu lepate bemasike elia lekwe po Ikeu me Yerusaleme.52 Eleki Iulake sie ilaru leke esi keu ak-mena beiNi. Eleki sie meru esi kusuhena sae me otoi Samaria leke esi aknekaepusue yelu ete Yesuse ete mere. 53 Potamata hena mere esi suka trima Yesusemo le esi rekwa be Yesuse Ikeu siba lopaiYerusaleme. 54 Kena Eni maka lulua lua,Yohanese kai Yakobuse luasi rekwa merehoko esi beteke loko Yesuse be, “Tuhane,sepo Asuka hoko ami kotie auwere erulubei ndete surga leke kotusi.” 55 Po YesuseIlimese lokosi kai Ionosi kai Ilakesi. 56Elekiesi keu siba kena hena makete.

Hnauna ete Tamata rebe esi suka luluYesuse

9:57-62(Mat. 8:19-22)

57 Kena Yesuse kai Eni maka luluaru esikeu siba rame, ile sae iluake, ibeteke lokoYesuse be, “Ntuane, au suka lulu Ale lokoetika neka.”

58 Eleki Yesuse Iralake be, “Binataneserigalare esi benai me kena erue, kaimanuaru esi alai me, po Au, Tamata EniNanae meije, Auku otoi kena ntulure saemo. Hoko sepo aluluKu hoko ale lekwesupu luma kena antulure sae mo.”

59 Eleki Yesuse Ibeteke loko ile saemakete be, “Mai, luluKu.”

Po iombe, “Ntuane, au kotie leumeaukuluma mina eti au hnouke amaku pine aululu Ale sa.”

60 Yesuse Iombe, “Tamata rebe ihlalekelokoKu more, mere sakesa kai tamatamatale peneka hoko sebeie ruasi hnoukeesi tamata matalaru neka. Eleyo ale, akeulepae Sou Misete papelake otoi be AllaIpletae ite tamata menaije meije peneka.”

61 Kai ile sae makete lekwe iombe, “Ausuka lulu Ntuane Ale po au kotie leke auleu me luma kena rue kai auku luma toinupetu kuila mina pine au luluMu sa.”

62 Yesuse Iombe, “Sepo sire pine ibitatapele po ihali limese me muli rame, hokoeni makerike emise mo kai epakuna mo.Mere sakesa kai Alla Eni jemate toineneka. Esi nete loko esi luma toini piseesi taneiaru rame hoko kena Alla Ipletaetamatare, ilayani Alla mise mo kai pakunamo.

10Yesuse Iulake Enimaka lulua butu itu leke

esi alenake Sou Misete bei Alla10:1-12

1 Eleki Tuhane Yesuse Ibitike Eni makalulua butu itu lekwe* eleki Ilarakesi kenatamata lulua, leke esi keu akmena loko ko-taya kai henaya rebe namake pine YesuseIkeu lokoule. 2 Yesuse Ibeteke lokosi be,“Tamata bokala me rebe esi lene Sou Mis-ete bei Alla mosa, le tamata rebe lepae SouMisete bei Allare esi boka mo. Hoko sukekotie bei Tuhane leke Inatue tamata bokakena lepae Sou Misete bei Alla. Mere lupendinu gandume: gandume bokala rebeplisi peneka hoko suke ulue, po tamatamakerike bokamo. Hoko suke imi kotie beindinu upuije leke inatue tamata makerikeboka kena ulu gandume. 3 Imi keu kenaalenake Sou bei Alla, po imi nete mimise!Au ulake imimeije saka domba anaije kusubinatane serigala maka kane dombare esiotoije. 4 Imi keu kena layanire keri dom-pete yake, keri tase yake, pise sandale kenaseli rebe imi alikele yake. Kai imi keletakwali me lalane kena alena yake.

5 Sepo imi kusu sae eni luma, imi betekebe, ‘Imi supu rue mise kai Alla.’ 6 Sepo esisuka trima imi mise hoko Alla lekwe Isukatrima tamata mere rue mise kaiNi neka,po mo hoko esi supu rue mise kai Allamoneka. 7Sepo tamata sae rebe suka trimaimi hoko rue kaini me eni lumare neka.Kane kinu saisa rebe esi rilukele, le tamatarebe kerike hoko yelu meru isupulu. Hetibei luma kena luma maketa yake.

8 Kai kena imi kusu kena kota sae pineesi suka trima imi hoko manane rebe esirilukele imi kanele. 9Kai tamata makerakerebe esi etemere imi onosimise kai betekeete pusue tamata etemere be, ‘Takwali mo

* 10:1 Kena Alkitape makete ebeteke be Tuhane Yesuse Ibitike maka lulua sie butu itu lesini lua.

Lukase 10:10 95 Lukase 10:32Alla Ipletae ite tamatare reneka.’ 10Po sepoimi kusu kena kota sae pine esi suka trimaimi mo, hoko imi keu me mahpaite elekiimi beteke etesi be, 11 ‘Selu, lopone beikota meije lekwe rebe kena amiki lelale,ami tabubukele me oami. Mere tanda beAlla Itrima imi mo. Po imi nete mimisebe takwali moneka Alla Ipletae tamatarereneka.’ 12 Imi lene mimise! Tatikepine kena pusue nusa meije atiare, AllaIhukume tamata me hena meru ela lesibei Alla Ihukume tamata me kota Sodome.Akmenare tamata Sodome esi supu atiapususi peneka.”

Kotaya rebe esi tamatare esi hlaleke lokoAlla mo

10:13-16(Mat. 11:20-24)

13 Eleki Yesuse Ibeteke be, “Tamata mekota Korasime kai tamata me kota Bet-saida, imi supu susate elake le imi hlekebei ono dosare mo. Akmenare Au onotanda herane ete tamata Tiruse kai tamataSidonemo hoko esi hleke bei ono dosamo.Po sepo Au ono tanda herane etesi lupe Auono ete imire hoko esi hleke bei ono dosaneka. 14 Kena Tuhane Ihukume tamatare,Ihukume imi ela lesi bei Ihukume tamataTiruse kai tamata Sidone. 15Kai imi tamataKapernaume, imi noake be imi supu bitikeroma ndete surga yake le imi supu poielope otoi neraka rebe aure kliti eti pela.”

16 Eleki Yesuse Ibeteke loko Eni makaluluaru be, “Sire pine isuka imi hoko isukaAu lekwe. Kai sire pine isuka trima imi mohoko isuka trima Au mo lekwe. Kai sirepine isuka trima Au mo hoko isuka trimaAlla rebe Iulake Aure mo lekwe.”

Yesuse Eni maka lulua butu itu esi leu beilepae Sou Misete bei Alla

10:17-2017 Eleki Yesuse Eni maka lulua butu itu

meru esi leu kena lale ndinate kai esibeteke be, “Tuhane, ami sui ro tiaru kenaAmu Nane, unaya.”

18Eleki Yesuse Ibeteke be, “Yele, Au seluro tiaru esi elake tetu bei ndete lanite, lupesilane baeke. 19 Imi lene mimise. Au rilukekbasa ete imi kena keleke niakwaru kaikalajenkinaru kai leke musuru esi ono ruaimi mo leke imi supu susate bei sasaisayake. 20 Masike ro tiaru unaya bei imipo mise lesi lalemi ndina yake, po lalemindina le imi nane lekie ndete surga.”

Yesuse Ikotie trima kasi bei Alla10:21-24(Mat. 11:25-27; 13:16-17)

21 Kena mere lekwe Yesuse laleIje nd-ina le Ro Misete IkbasaeNi eleki Ibetekeloko Tuhane Alla be, “Amate, Au isikeMu,Tuhane Maka Kbasa lanite kai tapele. Lepusue meru Abunikele bei tamata makarekwaru po Abetekele ete tamata rebe esihlaleke loko Ale lupe kwete tone ihlalekeelake inaije. Pusue meru lulu laleMu.”

22 Kena Yesuse Ikotie loko Alla pelareIbeteke loko tamata ete mere be, “AmaKuIono Au supu kbasa kai Au rekwa pusulupeneka. Kai batuke AmaKu pine IrekwaAu, kai batuke Au kai tamata rebe Aubeteke eteise, pine esi rekwa AmaKu.”

23 Eleki Yesuse Ihali loko Eni maka lulu-aru kai Ibeteke lokosi be, “Imi supu untunepeneka, le imi selu pusue rebe Au onolupeneka. 24 Imi lene mimise, ‘Nabia kaikamala bokala lalesi kena esi selu saisarebe imi selure po esi supu selu moneka,kai lalesi kena esi lene saisa rebe imi lenelepo esi supu lenelu moneka.’ ”

Trima kai ono mise ete tamata sae neka10:25-37

25 Kena petu sae me kuru Torate saeiluake loko Yesuse kena itehekeNi. Hokoikele kai ibeteke loko Yesuse be, “Kuru, auono saisa leke au supu hlamate bei dosaleke rue kai Alla eti pelare?”

26 Yesuse Iombe, “Anoake elia kenahukuma rebe akmena Musa ilekiule?”

27 Kuru Torate mere iombe, “Nete lokoTuhane, iteki Alla kena lalema titinai kaitiktili. Nete loko Alla rame kai kerike eteIkena lale misete. Kai nete loko tamatamakete saka nete loko ruamu.”

28 Yesuse Iombe, “Tinai, aono ele mereete Alla kai ete tamata leke asupu hlamatebei dosa leke rue sakesa kai Alla eti pela.”

29Po kuru Torate mere isuka tamata etemeru esi noakeine tamata misete, hokoiombe, “Tatike pine laleku enete loko sirekai tapa sire?”

30Yesuse Iombe, “Tamata Yahudi saemeikeu bei me Yerusaleme lope Yeriho. Elekikena ime lalane tlai, tamata ndeanaruesi rana pusue eni taneyaru kai lapuneme nanakwalaije kai esi tetai eti kleaenieleki esi keu beini. 31 Eleki imame Yahudisae me ilia loko lalane mere. Kena iselutamatamere, ikeu bahlili lau beini. 32Elekitamata Lewi sae ikerike me Tuhane Eni

Lukase 10:33 96 Lukase 11:13Lumare ilia leneka. Eleki kena iselu tamatamere ikeu bahlili lau beini lekwe. 33 Elekitamata Samaria sae me ikeu loko lalanemere leneka. Kena iselu tamata mere,laleije noai. 34 Eleki tamata Samaria mereiluake lokoi, eleki isoba eni lakwaiju kenaanggure kai leite eleki ikopa eni lakwaijukena liba kahiti. Eleki isake tamata merekena eni keledaije, ikerini roma luma rebepiasa tamata esi sebare kai iono lokoimimise. 35 Eleki ele bobanure, irilukekepene perake matai lua ete tamata rebeeni luma rebe kena tamata esi rue kenaemere. Kepene mere esi elake tamata enigaji makerike petua lua. Kai ibeteke be,‘Aselu loko tamata meije mina, sepo asabeyelu etei lesi bei kepene rebe au rilukelemeije, hoko namake au leu pine selie.’ ”

36 Kena Yesuse Ialenake umpama merepelare Iombe, “Bei sie teluameiju sire pineiono misete ete tamata rebe isupu teta beitamata ndeane?

37 Kuru Torate mere iombe, “Tamatarebe laleije noa kai itapa tamata Yahudimere.” Yesuse iombe, “Akeu kai aonomisete ele mere ete tamata sia neka.”

Yesuse Isili loko Marta kai Maria10:38-42

38 Eleki Yesuse kai Eni maka luluaru esikeu rame eleki esi luake kena hena saeme. Ete mere bina sae eni nane Martaikoti Yesuse kena keu me eni luma hokoIsili lokosi. 39 Marta kwalini sae eni naneMaria. Maria irue tehaike Tuhane YesuseEni lelale kai ilene loko Tuhane YesuseIatetuke rame, 40 yo Marta kapaikeni kenamoa manane pise makerike makete. ElekiMarta ikeu loko Yesuse kai ibeteke lokoIbe, “Tuhane, Asebeie Maria, iono ruakukerike o? Ulake ikerike tapa au mina.”

41 Po Tuhane Yesuse Iombe, “Marta,Marta, anoake kena ono yelu kuate yake.42 Batuke esa neka rebe Alla Isuka itenoakele. Maria iono mere peneka. HokoAu lakeni mo leke ilene Auku letaparurame.”

11Yesuse Iatetuke maka kotie ete Eni maka

luluaru11:1-13(Mat. 6:9-13; 7:7-11)

1 Kena petu sae me Yesuse Ikotie lokoAlla kena otoi sae me. Eleki kena Ikotie

loko Alla pela, Eni maka lulu sae ibetekeloko Yesuse be, “Tuhane, atetuke ami kenamaka kotie loko Alla, lupe Yohanese iate-tuke eni maka luluaru.” 2 Eleki YesuseIbeteke lokosi be, “Kena imi kotie lokoAllare, imi beteke ele meije:Amiki Amate ndete surga!*Ami kotie, pusue tamata esi ombe Amise

titinai le dosa sae mo.Aluake pletae ami tamata noma.3Riluke manane ete ami panuhu ami kane

pela petu noma.4Ampune amiki dosaru,le ami lekwe ami ampune tamata rebe esi

ono dosa ete amire.Sebeie ami kena ro tiaru esi elake eteheke

ami yake leke ami ono dosa yake.”5 Eleki Yesuse Iatetukesi pake umpama

be, “Sepo sae bei imi pine kena kpetu tlaipeneka ikeu loko eni ebe me eni lumaeleki ikotie be, ‘Kuebe, riluke roti buai teluetekumina, 6 le auku ebe sae ilia lalane beilauke isili lokoku po auku sasaisa etei kenaikane moneka.’

7 Po eni ebe mere ibeteke bei me lalebe, ‘Kuebe, kwale au yake, auku meturekwara peneka, au kai auku anaru amintulupeneka hoko au betu kena riluke roti eteale moneka.’

8 Imi lene mimise! Masike amu ebe poisuka betu kena rilukele ete ale mo, posepo aasomi mo hoko akotie beini rame,hoko ibetu kena irilukele ete ale lulu aper-lure neka.

9 Ele mere hoko imi lene mimise! Kotieloko Alla hoko imi supu, nikwa hoko imitetue, lakae metu hoko meture baeke eteimi. 10 Le sire pine ikotie, isupu. Sirepine inikwa, itetue. Sire pine ilakae metu,meture baeke etei.

11Bei imi pusumi meiju, sepo imi nanaesae ikotie iane, hoko imi riluke niakweetei mo moyo? 12 Pise ikotie manue telui,imi riluke kalajengkine etei mo moyo?13Masike imire neuna hoko piasa imi onodosa, po imi rekwa bei riluke misete eteimi anaru peneka. Hoko Amami ndetesurga lekwe, Iriluke misete ete imire lesile neka hoko Iriluke Ro Misete ete tamatarebe kotie bei Allare.”

* 11:2 Lepate matai “ndete surga” mere, kena Alkitape akmenare esi ayataru sae mo.

Lukase 11:14 97 Lukase 11:32

Tamata esi beteke be Yesuse kai Beelse-bule esi kerike sakesa!

11:14-23(Mat. 12:22-30; Mrk. 3:20-27)

14 Kena rebai sae me Yesuse Isirie rotiae bei tamata moune. Kena ro tiare siribei tamata moune mere eleki ilepa sosoli.Hoko tamata bokala esi herane. 15 Po leiniesi beteke be, “Yesuse Isirie ro tiare kenakbasa bei Beelsebule, ro tiaru esi elake.”16 Kai tamata leini esi teheke Yesuse kenalale misete mo hoko esi kotie Yesuse Ionotanda herane leke esi rekwa be Yesuse Enikbasare bei Tuhane ndete surga pibe mo.

17 Po Yesuse Irekwa lalesi hoko Ibetekelokosi kena umpama be, “Ro tiaru esi elakekai ro tiaru mere lupe nusa rebe kamaleipletaise neka. Nusare elara lua hoko nusamere atia ruae, kai luma toini pine esi leneloko lomai mo hoko luma toini mere atialekwe. 18 Sakesa neka, ro tiaru esi elakeesirie ro tiare mo. Le sepo esirie ro tiarehoko esi kerajane elara lua hoko kerajanemere ruae atiae. Hoko Au sirie ro tiarekena kbasa bei Beelsebule mo. 19 Hokosaka imi beteke minare be Au sui ro tiarekena kbasa bei Beelsebule, hoko imi makaluluaru lekwe esi sui ro tiare kena kbasabei ro tiaru esi elake lekwe. Po imi makaluluaru lekwe esi rekwa peneka be iminoake ele mere tinai mo. 20 Po sepo Ausui ro tiare kena kbasa bei Alla hoko meretiluke ete imi be Alla Ipletae imi tamata kaiimi selu Eni kbasare peneka.

21Ro tiaru esi elakemere umpamae lupetamata ktiline rebe iraka eni lumare kenaalata kena lisa leke tamata makete esi atialuma mere esi yelu yake. 22 Po Aure lupetamata rebe iktili lesi bei tamata ktilineminare. Au kusu eleki au teta tamataktilineminare eti itetuhokoAu ranapusuealata kena lisare kai eni taneiaru bei enilumare. Eleki Au larakelu ete Auku ebearu.

23 Imi nete mimise! Sire pine ilulu Aumo hoko ile mere ilelike Aure neka, kaisire pine ilayani Au mo hoko ile mere iatiaAuku makerike.†”

Ro tiare eleu suike loko tamata rebe ih-laleke loko Tuhane mo

11:24-26(Mat. 12:43-45)

24Eleki Yesuse Ibeteke be, “Sepo ro tiareesupu sui bei tamata laleije, hoko ekeulilali me otoi nsekile kena erue ete mere.Po esupu otoi sae kena erue mo hokoebeteke be, ‘Au leu suike loko tamata rebeminae au keu beine.’ 25 Eleki eleu suike,eselu luma mere hlaie hoko ndopone saemoneka kai emalene peneka. 26 Eleki rotiaemere esiri kai ekoti ro tiae ituamaketarebe ktolo lesi beie, eleki pususi kusu ruekena tamatamere. Hoko tamatamere itaialesi bei akmenare.”

Sire rebe isupu untune elake?11:27-28

27Eleki kena Yesuse Ilepa sa, bina sae beitamata bokala meru ikloloe loko Yesusebe, “Bina rebe ikeu blublulu le Ale kai isusuAle, isupu untune elake.”

28PoYesuse Ibeteke be, “Yele, po tamatarebe esi lene Alla Eni lepataru kai esi onolululu, siemeru pine esi supu untune elakelesi.”

Tamata rebai meije esi supu hukumane leesi hlaleke loko Yesuse mo

11:29-32(Mat. 12:38-42)

29 Eleki kena tamata bokala esi luakeuru keholi Yesuse, Ibeteke lokosi be, “Kenameije tamata mei nusa meije esi neu titi-nai. Le esi kotie be Au ono tanda heranebei Alla etesi. Po Au ono tanda heranebei Alla etesi mo, batuke tanda heraneesa ete nabi Yunuse neka. 30 Tanda her-ane rebe eono kena nabi Yunuse, eonotamata Niniwe esi rekwa be Alla Iulakenabi Yunuse. Sakesa kai saisa rebe eonokena Au, Tamata Eni Nanae meije, eonotanda be Alla Iulake Au ete imi tamatarebai meije.‡ 31 Akmenare kamale binabei sapleuke selatane iluake bei lauke lekeilene Salomo maka rekware iatetuke. Poau lesi bei Salomo yo imi suka lene lokoAuku lepataru mo. Hoko tatike pinekena nusa meije kohore, petu kena teupakala ete pusue tamatare, kamale binamere ibeteke imi tamata rebai meije iminsalalaru le imi suka hleke bei ono dosamo. 32 Akmenare nabi Yunuse ilepa etetamata Niniweru, hoko esi hleke bei esidosa. Po Au lesi bei Yunuse yo imi leneloko Auku lepataru mo. Hoko tatike pine

† 11:23 Ayate meije kena sou Yunanire ebeteke: “Esi lupuke sasaisa mo hoko esi poiele eleki ubalila.” ‡ 11:30Akmenare Yunuse ime iane esi tibuine po isiri suike, sakesa kai namake pine Yesuse Imatare po Ikwana suike lekwe.

Lukase 11:33 98 Lukase 11:54

kena nusa meije kohore, tamata Niniweruesi beteke imi nsalalaru.”

Tuhane Eni lepataru molupe lampureehita

11:33-36(Mat. 5:15, 6:22-23)

33Eleki Yesuse Ibeteke be, “Tamata isosulampure ibunikele mpe sokate esi lebuimo pise mpe lebalei mo. Po itolaelendete baba kena esi otoije leke pusuetamata rebe esi kusure pusue esi selu esihitaije. 34 Matainaimu saka lampu etenanakwalaimu. Sepo matainaimu umisehoko imi selu saisa rebe nkenale. Po sepomatainaimu mise mo hoko imi selu nke-nalemo. 35Elemerehoko rakamimise lekesaisa rebe mise more imi selure mise yake.36 Sepo Tuhane Iono imi rekwa nkenalepeneka hoko imi ono saisare nkena sakalampure ehita imi kena esi hitaije.”

Yesuse Inasuke tamata Parisiaru kai kuruTorataru

11:37-54(Mat. 23:1-36; Mrk. 12:38-40)

37 Eleki kena Yesuse Iatetuke pelapeneka, tamata Parisi sae me ikoti Yesusekena ikane me eni lumare. Eleki YesuseIkeu sakesa kai tamata mere roma meeni luma. Yesuse Ikusu eleki Irue kanekaisi. 38 Kena tamata Parisi mere iseluYesuse Ikane Ikoa balaI mo hoko iherane,le suke kane mosare koa bala lulu tamataYahudiaru esi atate mina.

39 Po Tuhane Yesuse Inasukeni kaiIombe, “Tamata Parisia imi! Imire sakapikane rebe tamata ikoa batuke esi mulinepo esi laleije mo hoko endopo sa. Elemere hoko imi ono lelemake kena tilukeimi atate be imire tamata miseta eleyomo, imire tamata neuna rebe lalemi upenukena lale loko taneia bokala. 40 Tamataboroka imi! Ite nanakwalama kai lalemaruAlla Ionolu, imi rekwa moyo? 41 Po sepoimi riluke imi tanei ete tamata susatarukena lale misete hoko pusue nanakwalamikai lalemi umise kai dosa sae mo.

42 Tamata Parisia imi! Tatike pine imisupu hukumane elake! Le imi ono miseteete tamata mo kai nete loko Tuhane mo.Tanei tone lalemi nete kena riluke beie eteAlla sabokae lara butu esa. Imi rilukemeretinai po suke imi li loko tamata makete kainete loko Tuhane lekwe.

43 Tamata Parisia imi! Tatike pine imisupu hukumane elake! Le imi suka rue

kena otoi misete lakwai esa me luma ibadakai suka tamata esi beteke hlamate ete imime pasare.

44Tatike pine imi supu hukumane elake!Le imi ono tamata esi noake be imiretamata misete eleyo mo imire tamata ne-una. Hoko tamata rebe esi rekwa mosareesi supu lemake kena tiae bei imi. Hokoimi sakesa kai nitu latai rebe esi tandaresae mo hoko tamata esi keue esi babaije leesi rekwa mpuluta mpe lebure mo.”

45 Eleki kuru Torate sae me iralakeYesuse be, “Kuru, Alepa lokosi ele merehoko mere Asobue ami lekwe.”

46 Po Yesuse Iombe, “Kuru Torata imi!Tatike pine imi supu hukumane elakelekwe! Le imi riluke pleta ktiline etetamata saka tolae tabeule blulute etetamata, po imi tapa tamata mere mo kenailulu pleta mere.

47Tatike pine imi supu hukumane elakelekwe! Le imi aseluke be imi mise hokoimi ono nabiaru esi lataisu mise eleyo imisakesa kai imi ntuana menaru, rebe esibunu nabiaru neka. 48 Imi kerike nabiaruesi nitu lataije mere etiluke be imi sukakena imi ntuana menaru esi bunu nabi-aru. 49 Ele mere hoko Alla rebe Irekwasasaisa nere Ibeteke be, ‘Au ulake Aukunabia kai Auku maka ulakaru loko imi,leini imi bunusi eleyo leini imi ono susateetesi ela titinai. 50 Imi tamata rebai meijeimi supu hukumane elake le imi tangguneimi ntuana menaru esi bunu nabia rebeAlla Iulakesi kena esi lepae Eni lepataru.Mere menai bei kena Alla Itola nusa meijesa. 51 Menai bei Habela eti roma Sakariarebe esi supu bunu me otoi maka palatanei ete Allare kai me Alla Eni Lumare esitlelare. Imi nete! Tatike pine esi lalakwarututuke imi tamata rebai meije hoko imisupu hukumane elake titinai.

52Kuru Torata imi! Imi supu hukumaneelake! Le imi bunike lalane leke tamata esirekwaAlla yake. Imi ruami rekwaImo! Imipele tamata bokala leke esi hlaleke lokoAlla yake, tamata meru lalesi titinai kenanikwaI.’ ”

53 Eleki kena Yesuse Ikeu bei otoi mere,kuru Torataru kai tamata Parisiaru esi keululuI rame kena esi tneu yelu bokala beiNi.54 Esi ono ele mere kena esi nikwa YesuseIlepa sala leke esi supu lalane kena esikerikeNi.

Lukase 12:1 99 Lukase 12:2412

Imi lulu tamata Parisi esi hidupe yake12:1-3(Mat. 10:26-27)

1 Kena mere tamata boka titinai esi ke-holi Yesuse, eti esi keleke lomai. YesuseIatetuke Eni maka luluaru akmena, hokoIbeteke be, “Imi keta bei tamata Parisiaru.Lulu esi hidupe yake, le esi ono molupeesi hlaleke loko Alla ntoli yo esi hidupe elemere mo. Hoko esi hidupe misete moreeono imi hidupe emise mo lesi, saka ragirepake boka mo po eono tarigure esa elatitinai. 2 Saisa rebe tamata esi onoe kai esibunikele, tatike pine supu siriele. Kai saisarebe tamata esi onoe esi tasouke lutikele,tatike pine supu baekele. 3 Kai saisa rebeimi lepae akbunikele, tatike pine tamatamakete esi rekwae. Saisa rebe tamataesi sasaele me luma laleije, tatike pinetamata makete esi biuwe le lepate mereete tamata bokala me ootoi etia neka.”

Suke imi rilami le Alla12:4-7(Mat. 10:28-31)

4 “Auku ebea imi, imi nete! Rilamile tamata rebe ibunu imi nanakwalaimuyake. Le esi ktili kena bunu nanakwalaimupo esi pele rua imi rore kena keu loletesurga mo. 5 Meije au beteke Ile rebe sukeimi rilami leIje. Suke imi rilami le Alla, leIle pine Ihukume imi. Ikbasa kena Ibunutamata kai Ikbasa kena Ipoie imi me otoisusate titinai rebe aure kliti eti pela. Iminete mimise! Ile mere pine suke rilami leI.

6 Masike manu maka kane alare inailima, abelie kena kepe tonematai luare, poAlla Inetele. 7 Imi bua kwalai me uluimulekwe esi bokalaru Irekware neka. Elemere hoko rilami yake, le Alla Inete lokoimi lesi bei manu maka kane alare.”

Imi hlaleke loko Tuhane rila kena nakueete tamata makete yake!

12:8-12(Mat. 10:19-20, 10:32-33, 12:32)

8 “Imi lene mimise! Sire pine inaku Aume tamata maketa oasi be ilulu Au hokoAu lekwe nakuime Alla kai Enimalekataruoasi. 9 Po sire pine isuka Au mo elekiibeteke be ilulu Au mo me tamata maketaoasi, hoko namake pine Au lekwe sukai mome Alla oaIje kai Eni malekataru oaisu.

10 Sire pine ilepae tiae ete Au, TamataEni Nanae meije, hoko Alla Iampunetamatamere sa, po sire pine ilepae tiae ete

Ro Misete hoko eti pelare eni dosaru supuampune moneka.

11 Sepo tamata esi keri imi me Yahu-diaru esi luma ibada leke esi teu pakalaete imi, pise sepo esi keri imi ete tamataelakamaka kbasaru kena esi teu pakala eteimire, imi rilami lesi yake kai kaplalemikena saisa rebe imi ralake eteise yake.12 Le mere bei imi lalemi mo po mere RoMisete Iono imi beteke saisa rebe suke imibetekele eteise.”

Tamata rebe eni taneia bokare ineteTuhane mo

12:13-2113 Eleki ile sae bei sie bokala meru

ibeteke loko Yesuse be, “Kuru, Abeteke etekwaliku leke ilara amiki taneiaru au supulekwe.”

14 Po Yesuse Ibeteke lokoi be, “Kuebe,Au supu bitike kena lara imi taneiaru mo.”15 Eleki Ibeteke suike be, “Nete mimise!Lalemi loko taneia boka kuate yake lemasike sae eni taneia boka lekwe, po isupuhidupemisete batuke bei taneiamerumo.”

16 Eleki Yesuse Ialena kena umpama esaetesi be, “Tamata rebe eni taneia bokalasae me eni tapele otoi sae esi hasile bokatitinai. 17 Tamata mere inoake me lalei be,‘Au ono saisa leke au hnouke auku taneiabokalameiju, le otoi kena hnouke taneiarupela moneka.’

18 Eleki inoake be, ‘Au ono elere. Aulikwaie otoi maka tolae taneiaru eleki aueleke suike ela lesi leke au hnouke aukugandume kai taneia maketaru pusulu ke-nae. 19 Eleki au rue amaueku, kane, kinu,musune kena musune.’

20 Po Alla Ibeteke lokoi be, ‘Hei, tamataboroke, petu meije amata neka. Hokotaneia rebe ahnoukeule ete sia lekwe?’

21Sakesa kai tamata rebe ihnouke taneiaboka mei nusare neka po taneia rebe luluTuhane enkenare inikwa mo.”

Kaplalemi le imi hidupe yake12:22-31(Mat. 6:25-34)

22 Eleki Yesuse Ibeteke loko Eni makaluluaru be, “Bei mere hoko Au beteke eteimi leke kaplalemi le imi hidupe yake,kaplalemi le saisa kena kanele kai kin-ure yake. Kai kaplalemi le nanakwalamiyake, kaplalemi le saisa kena pakele yake.23 Le hidupe pentine lesi bei mananekai nanakwalare pentine lesi bei pakiane.24 Selu manuru, uaknane mo kai uulu mo

Lukase 12:25 100 Lukase 12:48kai esi maka hnouke manane sae mo poumata mo le Alla Iriluke manane etelu.Eleyo ete Allare imi pentine lesi bei man-uaru. 25Kai kaplalemi leke mula. Imi beti-nake kaplaleime eono imi musune tapatotonai o? 26 Sasaisa neka masike tone poimi ktili kena ono mo, yo mula pine imikaplalemi le yelu maketaru?

27 Imi selu, kwapare masike ebitaepakiane tekwa lupe tamatare mo po Aubeteke ete imi be kena kamale Salomoipletare eni pakiane sae mise saka kwapalabuije mo. 28 Bunare masike petu esaeleki endulu po Alla Iono esi labuiju misetitinai. Imi hlaleke loko Alla ktili mon-eko? Alla Iriluke saisa rebe ite perlurelesi bei Ionoe ete bunare. 29 Kai kaplalemile manane kena imi kane yake kai saisakena kinu yake le Alla Iaknekae ete imi.30 Le pusue yelu meru, tamata mei nusarebe esi hlaleke loko Alla more esi nikwalurame. Po Amami ndete surgare Irekwa beyelu meru imi nikwa lekwe. 31 Imi hidupe,imi suka kena Alla Ipletaele mina. Tatikepine saisa rebe imi nikwa pela peture AllaIriluke etemi.”

Yesuse Iahnau kena lupuke tanei ndetesurga

12:32-34(Mat. 6:19-21)

32 “Masike imire tamata bokala mo,po kaplalemi yake! Le kena Alla Ipletatamatare, laleIje ndina kai imi pleta sakesakaiNi. 33 Abelie pusue imi taneiaru elekiriluke esi beline ete tamata susataru. Imiono ele mere, imi lupuke tanei misetandete surga. Taneia meru urue kenaotoi maka tola tanei rebe kahie pise tiselemo. Kai tanei rebe imi lupuke merusirikelu moneka. Eleki tamata ndeanaruesi ndeaelu mo kai takalare kanelu mo.34 Le imi lupuke taneia ndete surga, hokolalemi kena meru rame.”

Layani Tuhane suke mise12:35-40

35 “Imi layani Tuhane suke aknekaemise kai ono mise! Imi alike pakiane kailampure sosu aknekae neka leke layaniTuhane. 36 Lupe tamata makerike, esiakneka kena esi raka esi elake ileu beiesi kane totlibare. Sepo esi elake ilu-ake kai ilakae meture, esi baeke metureetei nunu. 37 Tamata makerike esi rakaesi elake eni lumare kai kena elake mereiluake sepo iselusi raka rame, esi ntulu

mo, hoko esi supu untune elake. Imilene mimise! Esi elake iakneka kai iulakeeni tamata makerika meru esi rue elekiilayanisi. 38 Tamata makerika meru esisupu untune elake sepo esi elake iluakeerisi raka rame, masike iluake kena kpetutlai pise lesi bei mere. 39 Imi nete mimisemere bei umpama makete lekwe. Sepoluma upuije irekwa olase kena tamatandeane ikusu, hoko iraka leke tamatandeane ikusu lumare yake. 40 Hoko tatikepine eono ete imi ele mere lekwe. Imi rakakai imi akneka rame le suke imi lene lokoTuhane, le Au Tamata Eni Nanae tatikepine Au luake suike saka tamata ndeaneiluake kena kpeture, rebe imi rekwa esiolase mo.”

Tamata rebe ilayani Tuhane mise, kairebe ilayani mise mo

12:41-48(Mat. 24:45-51)

41 Eleki Petruse ibeteke loko Yesusebe, “Tuhane, hnaune kena umpama meruete ami ruama pibe ete tamata maketelekwo?” 42 Eleki Tuhane Iralake be, “Mereete Auku maka lulua imi lekwe. Tamatamakerike misete kai nkwakwate eti enielake ibitikeni kena iono elake ete tamatamakerikamaketaru leke laramanane etesipela peture, 43 tamata makerike mereisupu misete elake sepo kena eni elakeikeu eti ileure tamata mere iono lokoeni makerike mere rame. 44 Imi lenelokoKu mimise! ‘Tamata makerike mereeni elake ibitikeni kena iraka pusue enitaneiyaru. 45 Po sepo eni tamata makerikemere laleije mise mo eleki inoake me laleibe, ‘Auku elake ikeu mere takwali sa pineileu.’ Eleki iteta pusue tamata makerikamaketaru kai ikane kinu eti inseli. 46 Elekieni elake iluake kena petu kai olase rebeirekwa mo, eleki eni elake mere ihuku-meni kai iono tamatamakerikemere isupususate elake, mere lupe tamata rebe ileneloko Alla more tatike pine isupu susateelake neka.

47 Tamata makerike rebe irekwa saisarebe eni elake isukare, po iakneka kai ionoloko saisa rebe eni elake isukae mere mo,hoko isupu teta kera lesi. 48 Po sepotamata makerike irekwa saisa rebe enielake isukare mise mo eleki iono sala etiisupu teta, hoko tamata makerike mereisupu teta ela mo. Po sepo Alla Irilukekbasa elake ete Eni tamata makerike leke

Lukase 12:49 101 Lukase 13:12ipletae tamata maketaru, yo ilulu Alla Enilepataru mo, hoko Alla Itutuke eni nsalalekai Ihukumeni ela lesi bei tamata make-taru neka.”

Yesuse Iluake leke Iono tamata esi tebilomai

12:49-53(Mat. 10:34-36)

49 “Au luakemei nusameije kena Au tebitamata rebe esi mise bei tamata rebe esiono neune. Mere saka Au liku auwe kenapusue tamata mei nusa meije leke eonotamata esi tebi lomai. Au hlaleke be auwemere ekliti peneka. 50 Takwali monekaAu supu susate elake sa. Susate mereuono kena Au mosare, kaplaleKu titinai.51 Imi betinake Au luake lomei kena kerimisete ete nusa meije leke nusare ndeneo? Mo, imi lene mimise! Au lomei lekepusue imi tamatare tebi lomai neka. 52Beimeije luma toini rebe sie limaya esi nasukelomai, hoko sie luaya pise sie telua esihlaleke lokoKu po lesine esi hlaleke lokoAumo hoko luma toini mere esi tebi lomaineka. 53 Amaisi nasuke kwete mokwai-yaru, kai kwete mokwaiyaru esi nasukeamaisi, inaisi nasuke kwete binaru, kaikwete binaru esi nasuke inaisi. Kai ina ta-moli esi nasuke binbeluaru, kai binbeluaruesi nasuke inasi tamoliaru.”

Tamata esi nati Yesuse Eni hnauna kaisaisa rebe Ionore mo

12:54-5654 Eleki Yesuse Ibeteke loko tamata

bokala meru be, “Sepo imi selu moputiresa bei sapleuke lemataije suni, imi betekebe ulane, hoko ulane tinai. 55 Sepo imiblake balate luake bei selatane, imi betekebe lea hoko lea tinai. 56 Imire tamata makaono misete lelemake, imi selu lanite kainusa meije esi tandaru, imi rekwa bei taleulane kai leare. Po mula pine imi selu yelurebe Au onoule kai imi lene Auku lepataruyo imi natilu more?”

Imi ono mise kai imi musuaru12:57-59(Mat. 5:25-26)

57 “Le mula pine saisa rebe imi rekwaenkenare imi lulu more? 58 Sepo tamata saeikeri imi kena pakala, hoko atula kena onomisete kaini kena roma me tamata makateu pakalare mosare. Le sepo mo hokotamatamere ikeri imi ete tamatamaka teupakala. Pine tamata maka teu pakalareikeri imi ete polisiaru eleki polisiaru esi

kusue imi kena bui. 59 Imi lene mimise!Sepo esi kusue imi kena bui hoko imi siri sapo suke imi seli pusue imi utanaru mina.”

13Tamata rebe isuka hleke bei ono dosa mo

tatike pine isupu hukume eti pela13:1-5

1 Eleki kena mere tamata esi alena eteYesuse be Pilatuse ibunu tamata Galilea sieilaru rebe esi pala tanei ete Allare. 2 KenaYesuse Ilene mere, Ibeteke be, “Imi noakebe Tamata Galilea meru esi supu bunu elemere, le esi dosaru ela lesi bei tamataGalilea maketaru yake. 3 Mere imi noakesala. Nete! Sepo imi hleke bei ono dosamo, hoko imi supu hukumane bei Alla etipela neka. 4 Kai sakesa neka, sepo iminoake be torene rebe ekoli me Siloame mekota Yerusaleme eleki esepe sie butu esalesini kwalu rebe esi matare esi dosaru elalesi bei tamata Yerusalememaketaru hokomere imi noake sala. 5 Nete! Sepo imihleke bei ono dosa mo, hoko imi mata kaisupu hukumane bei Alla eti pela lekwe.”

Tatama rebe isuka hleke bei ono dosamore lupe ara aini rebe ebua more lasae

13:6-96 Eleki Yesuse Ialena kena umpama be,

“Ile sae me iatnane ara aini sae me enindinu anggure eleki ela peneka. Petu saeme ikeu nikwa ara aini mere esi buaijepo isupu sae mo. 7 Eleki ibeteke lokoeni tamata makerike me ndinu angguremere be, ‘Au luake lomei kena nikwa araaini meije esi buaije pela talei, musunatelu peneka po au supu sae mo. Hokolasae! Ekele batuke kena erana tapele esinkopane neka.’ 8Po tamatamakerikemereibeteke be, ‘Ntuane, sebeie musune meijemina! Namake au bita tapele keholie kaiau tolae pupuke kenae, 9 tinake talei suikeebua piseo, po sepo ebua mo hoko lasa ne.’”

Yesuse Iono bina sae me imise kenatamata Yahudiaru esi petu plei

13:10-1710 Kena tamata Yahudiaru esi petu plei

rebai sae, petu rebe suke esi kerike mo,Yesuse Iatetuke me luma ibada.

11 Bina sae me kerakeni musuna butuesa lesini kwalu peneka iete mere, le rotiare kbasaeni hoko kerakeni eti ibosu,hoko ikele ntolimisemoneka. 12Eleki kenaYesuse Iselu bina mere, Ikotini kai Ibeteke

Lukase 13:13 102 Lukase 13:35lokoi be, “Matabinane, Au ono amu mak-erake mise peneka.” 13 Eleki Yesuse ItolaebalaI kena matabinane mere eleki imisesosoli hoko ikele ntoli sosoli. Eleki matabi-nane mere iisike Alla.

14 Po Luma ibada mere esi elake ionoYesuse le Iono matabinane mere imisekena esi petu pleije pe. Eleki ibeteke lokotamata bokala meru be, “Imi nete! Petumakerike petua ne, hoko luake kena supuono misete kena petu makerika meru. Poluake kena petu pleije yake.”

15 Po Tuhane Yesuse Ibeteke be, “Imiretamata maka ono misete lelemake! Imiono molupe tamata nkenale yo imi blakemalereke tamata makete mo! Kena petupleije imi pusumi sirie imi lembuaru kaikeledaiaru bei kandane kena keu inukelu.Tinai moyo? 16 Lalemi noa imi bi-natanaru yo matabinane meije Abrahameeni anubu, ro tiaru esi elake ekbasaenimusuna butu esa lesini kwalu peneka yolalemi noai mo! Le mula pine imi betekebe tie matabinane bei ro tiare esi kbasarekena petu pleije more?’ ”

17Yesuse Iralakemere eono tamata rebeesi suka rare kaiNe esi asomi. Po tamatamaketaru lalesi ndina kena esi selu YesuseIono pusue tanda herana rebe umise titi-nai meru.

Tuhane Eni jemate toini rebe Alla Iple-taise, esi tapa boka kai tapa ktili

13:18-21(Mat. 13:31-33, Mrk. 4:30-32)

18 Eleki Yesuse Ialena kena umpamamakete lekwe be, “Sepo Alla Ipletae imitamatare esi carare lupe umpama meije:19 Tamata sae me irana bibite lupe sasawiinai, ikeu mulaele me ndinu, eleki ekusukai etapa ela nunu kai eono ai elake. Esisanaije elake hokomanure eono alai kenaeleke etelu.” 20 Eleki Yesuse Ibeteke lekwebe, “Sepo Alla Iplete imi tamatare eonore,esi carare lupe umpama meije: 21 Molupetamata bina sae irana ragi teputi nekaeleki itohae kai terigu bokala, kiloa butulua lesini lima eti utoha lomai mise kai esaela.”

Atula leke imi kusu metu rebe tone13:22-30(Mat. 7:13-14, 21-23)

22 Eleki Yesuse Ikeu keholi kota kenakota, hena kena hena kena Iatetuke. LekeIkeu siba lopai Yerusaleme. 23 Kena mereile saeme ibeteke lokoYesuse be, “Tuhane,

tamata rebe supu rue sakesa kai Alla etipelare esi boka mo moyo?”

Eleki Yesuse Ibeteke loko tamata etemeru be, 24 “Imi atula ktili leke kusu metutone. Le tamata bokala esi atula kenanikwa cara kena kusu po saisa mo. 25 Leesi romametumosare yo luma upuije ikeleikobue meture hoko imi kele me muli,eleki imi lakae meture kai imi koti be,‘Ntuane, baeke meture ete ami mina!’

Iombe, ‘Au rekwa imia meru mo. Imiameru bei etia?’ 26Hoko imi beteke be, ‘Amikane kai kinu sakesa kaiMu, kai aatetukeme lalana me amiki kotare.’ 27 Po Iombe,‘Au rekwa imia meru mo, imi keu beiKu!Imi pusumi tamata neuna.’ 28 Kena mereimi rani kai malereke imi titinai le imi seluAbrahame, Isake, Yakupe kai pusue nabimaketaru Alla Ipletaesi yo imi ruami supusui me muli. 29 Kai tamata esi luake beipusue nusameije, esi luake kai esi rue kenalakwasi rebe aknekae etesi peneka, kenaesi rue kane sakesa. 30 Imi nete mimise!Tamata bokala esi lene Alla Eni lepataruakmena, po esi hlaleke loko Alla sosolimosa, eleki tamata maketa bokala lekweesi lene Alla Eni lepataru pamuli po esihlaleke loko Alla sosoli.”

Yesuse Ilimese kota Yerusaleme laleIjenoae

13:31-35(Mat. 23:37-39)

31Kena mere tamata Parisia sie ilaru esiluake loko Yesuse kai esi beteke be, “Rueete meije yake! Keu kena otoi makete lekamale Herodese lalei kena ibunuMu.”

32 Eleki Yesuse Iralake be, “Keu betekekena tamata nloene mere be, ‘Petu meijekai bobanure Au sui ro tiae kai ono tamatamakerake esi mise po petu luare Au pelaeAuku makerike.’ 33 Masike ele mere popetu meije, bobanu kai petu luare aukeu rame, le sepo nabi isupu bunu hokome kota Yerusaleme, po me Yerusalememulini mo.

34 Tamata Yerusalema! Imire makabunu nabiaru, kai imi raba tamata rebeAlla Iulakesi loko imire. Au atula susuikekena ahloke imi peneka lupe manure lokeesi anaiju, po imi suka lene Au koti imiremo. 35 Bei mere hoko Alla Iraka imi kotaremoneka kai kotare supu atiae. Nete! Beipetu meije roma petu Au luake suike, imiselu Au moneka. Kena petu Au luake imibeteke be,

Lukase 14:1 103 Lukase 14:23‘Isike Ile rebe Iluake Eni nane

Tuhane!’ ”*14

Yesuse Iono tamata makerake sae meimise kena petu plei

14:1-61 Kena tamata Yahudiaru esi petu plei

rebai sae me Yesuse Iluake loko tamataParisiaru esi elake sae me, kena Ikane etemere. Kena Yesuse Ikusu lumare pusuetamata rebe esi luake esi limese luiNirame. 2 Tamata makerake sae me iruebalale Yesuse. Tamata mere balai kai enilelalu pakaelu. 3 Eleki Yesuse Ibeteke lokokuru Torataru kai tamata Parisia meru be,“Ono tamata makerake imise kena tamataYahudiaru esi petu pleije yele pibe mo?”

4 Pususi ndene, sae iralake Yesuse mo.Eleki Yesuse Ikerike tamata makerakemere balaije eleki Iono imise eleki Iulakeileu ne.

5Yesuse Iombe, “Meije conto. Bei imiresepo imi anae pise imi sape tetu kena likelemasike petu pleije po imi bitike imi anaepise sape mere tinai pibe mo?”

6 Po tamata sae iralake Yesuse moneka.Kwakwae yake!14:7-11

7 Yesuse Iselu tamua rebe esi supu un-dane esi luake, esi nikwa otoi maka ruerebe holmatele. Hoko Yesuse Ibetekelokosi pake umpama be, 8 “Sepo sae ikotiale kena totliba hoko rue me muka yake,le tinake totliba upui mere ikoti tamatamakete rebe holmatei lesi beimu. 9 Elekitotliba upuije ibeteke loko ale be aheti beiotoi mere, leke tamata meije irue kenae.Eleki aasomi kai akele eleki arue kena otoime muli lakwai esa. 10 Po sepo esi koti alehoko aluake arue kena otoi me muli lak-wai esa, hoko tinake totliba upuije iluakebeteke loko ale be, ‘Kuebe, arue me mukanoma.’ Ele mere hoko asupu holmate metamua maketaru oaisu. 11 Le sire pineisuka supu bitike, hoko Tuhane Irulukeni,kai sire pine isuka ono ntekwane hokoTuhane Ibitikeni.”

Ono misete ete tamatare hlaleke esi selisuike yake

14:12-1412 Kai Yesuse Ibeteke loko tamata rebe

ikoti Yesuse be, “Sepo aaknekae mananekena kane hkwata pise kpetu, hoko akoti

amu ebearu yake, pise betamu pise kwal-imu yake, pise amu luma toini maketayake, pise tamata me amu luma leini ke-holi yake rebe esi taneiaru bokare. Letatike pine esi koti suike ale kena kanesakesa kaisi leneka. Ele mere hoko asupusuike saisa rebe aonore. 13 Po sepoaaknekae pesta elake, hoko akoti tamatasusate, tamata rebe nanakwalaije misemo, tamata sisate kai tamata matapolale.14 Eleki namake asupu misete elake le esisasaisa kena esi rilukele ete ale mo, ponamake pine Alla Ilelie pusue rebe aonomisetaru kena tamata nkenale esi kwanasuike.”

Alena umpama kena pesta kane elake14:15-24(Mat. 22:1-10)

15 Kena Yesuse Iahnau mere, ile sae merebe ikane sakesa kai Yesuse, ibeteke be,“Mise lesi, ete tamata rebe ikane sakesa kaiAlla me otoi rebe Ipletaele.”

16 Po Yesuse Ialena kena umpama be,“Ile sae me iono pesta elake kai ikotitamata bokala. 17 Kena esi tolae mananepela peneka, iulake eni tamata makerikekena keu beteke loko tamata rebe ikotisibe, ‘Mai noma le tola manane pela pene!’

18Po pususi leuke na be esi luakemo. Ilesae me ibeteke be, ‘Au kotie sala neka leau luake mo le au sabe ndinu lalei sae mehoko au keu selu mina.’

19 Ile sae me lekwe ibeteke be, ‘Au kotiesala neka le au luake mo, le au sabe lembupasana limare resa hoko au keu tehekemina be umise pibe mo.’

20 Ile makete lekwe ibeteke be, ‘Uke aukaije resa hoko au kotie sala neka le auluake mo.’

21 Eleki tamata makerike mere ileukai ibeteke ete ntuane mere hoko ntu-ane mere inasu titinai, kai ibeteke lokoibe, ‘Akeu loko tamata susata, tamataharekute, tamata sisate kai tamata matap-olala rebe esi me lalana elaka kai tona mekotare, kerisi lomei.’

22Eleki tamatameru esi luake kai esi ruepo lesike otoi maleneta bokala sa. Elekitamata makerike mere ibeteke loko ntu-ane mere be, ‘Ntuane, amu pletare au onolulu peneka po lesike otoi maleneta bokalamei sa.’

23 Eleki ntuane mere ibeteke be, ‘Akeupapelake lalana me kota mulini, atetue

* 13:35 Isi. 118:26

Lukase 14:24 104 Lukase 15:13tamata sae neka, kerisi lomei leke esipenue luma meije.’ 24 Po imi nete mimise.Sae kuesa bei tamata rebe kotisi akmenareiluake kena kane sakesa kaiKu kena Aukumejare yake.”

Lulu Yesuse hoko nete loko sasaisa yake14:25-33

25 Rebai sae me, tamata bokala esi keusakesa kai Yesuse. Eleki Yesuse Ihali lokosikai Ibeteke be, 26 “Sepo sire pine iluluKupine laleije noa inai, amai, eni bina, eninanaru, kwalinisi, betaisi pise nanakwalairuai lesi beiKu hoko ilemere ikeu lulu Auresaisa mo. 27 Sire pine isuka supu susatesaka Au supu bunu kena ai tutini mo, hokoilulu Aure saisa mo.

28 Sepo bei imire, sire lalei kena ieleketorene hoko irue neheke esi beline minaleke irekwa be eni kepene pela kena eleketorene mere pibe mo. 29 Le sepo mo hokoikerike torene mere pela moneka, yo esipandasire ono peneka. Hoko pusue tamataesi selu eni makerike mere, esi malieni.30 Eleki esi beteke be, ‘Tamata meije ieleketorene menai peneka po ikerike pelae mo.’

31Sepo kamale sae rebe eni solalua usatabutu esa, ilisa kai kamale rebe eni solauausata butu lua, hoko kamale mere inoakeboka be iktili kena inabu eni musu merepibe mo. 32 Sepo irekwa be iktili mo hokokena musua meru esi lau sa, iulake tamatakena keu lokosi kena onomisete kai lomai.33 Ete imire sakesa neka, sire ilulu Au sukeisuka keu bei eni sasaisa neka.”

Tamata rebe ilulu Yesuse mo le sasaisaneka ihleke mo, mere sakesa kai tasie rebeenkale moneka

14:34-35(Mat. 5:13; Mrk. 9:50)

34 “Tasire ruale mise, po sepo enkalemoneka hoko onoe nkale suike saisa mon-eka. 35Mere esi gunare sae moneka: tasiemere masike onoe kena pupuke lekwe posaisa moneka hoko poie neka.

Lene mimise, sepo imi suka kena natiauku lepataru.”

15Alena umpama kena domba rebe sirikele15:1-7(Mat. 18:12-14)

1 Kena petu sae me tamata maka kotiepajake sie ilaru kai sie maketa lekwe esiluake loko Yesuse kena esi lene Iatetuke.Sie meru piasare tamata esi kotise tamata

dosa. 2 Tamata Parisia kai kuru Torataruesi selu ele mere hoko laleisu tia eleki esibeteke be, “Itrima tamata maka ono dosakai Ikane sakesa kaisi!” 3 Hoko YesuseIalena kena umpama etesi elere,

4 “Sepo sae bei imi pine eni domba inaiutune, eleki inai esa sirikele. Hoko ionosaisare? Au rekware, ikeu bei inai butusikwa lesini sikwaru ukane me otoi melateleke ikeu nikwa loko inai rebe sirikele etiisupue. 5 Kai sepo isupu peneka, laleijendina titinai kai itolae ndete malaije elekiileukele. 6Eleki kena iluakeme eni lumare,ikoti eni ebearu kai sie me luma leini ke-holi kai ibeteke lokosi be, ‘Lalemi ndinasakesa kai au mina le auku domba inairebe sirikele au supu peneka.’ 7 Imi lenemimise! Sakesa neka, sepo tamata esa rebemakaonodosa ihleke beimakaonodosare,hoko Alla kai Eni malekate ndete surgarelaleisu ndina titinai, lesi bei lalesi ndinale tamata butu sikwa lesini sikwa rebe esinkena peneka kai rebe esi hleke bei onodosa pende.”

Tuhane laleI ndina titinai, sepo tamataihleke bei maka ono dosa

15:8-108 Eleki Yesuse Ialena kena umpama

lekwe be, “Bina sae eni kepene matai butuesa, mere tamata makerike ikerike petuabutu esa esi belini. Eleki matai esa sirikele.Hoko bina mere iono saisare? Au rek-ware, isosu lampu kai ihlai leke inikwakepene matai mere eti isupue. 9 Sepoisupu peneka, ikoti eni ebearu kai sie meeni luma leini keholi kai ibeteke lokosibe, ‘Lalemi ndina sakesa kai au mina leauku kepene matai rebe sirikele au supupeneka.’ 10Ele mere hoko imi lenemimise!Alla kai Eni malekata ndete surgare lalesindina titinai le tamata esa ihleke bei makaono dosare. Imi lene loko Auku lepatameiju!”

Alla laleI ndina titinai, sepo tamata ihlekebei maka ono dosa

15:11-3211 Yesuse Ialena kena umpama lekwe

be, “Ile sae me eni nanae mokwaia sieluaya. 12 Eleki kwete mulire ibeteke lokoamai be, ‘Amaku, larake iteki taneiaru eteluama noma leke au rana aukuere.’ Elekiamai ilara esi taneiaru ete luasi. 13 Petuailaru lomei, kwetemuli mere iabelie pusueeni taneia meru eleki ikeu kena negaramakete. Me negara mere ipake eni kepene

Lukase 15:14 105 Lukase 16:7papalani eti pusue. 14 Kena eni kepenepusue peneka, eleki isupu susate tia seneteelake, mere le susate manane eluake kenanegara mere. Hoko eni sasaisa kwalemoneka. 15 Eleki ikerike ete tamata saeme kota mere. Tamata mere iulake ikeuraka eni apalaru me eni ndinure. 16Kwetemuli mere tiai sene titinai peneka hokolalei kena ikanemanana oai bei apalaru esimananaru po sae iriluke sasaisa etei mo.

17 Pusue meru uono etei pine hkutukelalei hoko ibeteke be, ‘Tamata rebe esikerike kai amaku esi manane lesi yo auete meije mahake au mata manane. 18 Auleu loko amaku noma. Namake au kotiesala ete amaku. Le au ono dosa ete Allakai amaku peneka. 19 Ikotie aure kenaeni nanae moneka po iono au kena enitamata makerike neka.’ Inoake ele merepela, 20 eleki ileu loko amai ne.

Kena ilau bei lumare moneka, amaiselui peneka. Amai selu malerekeni titi-nai hoko ibala sapai eleki inopai kai iatai.21 Eleki kwete mulire ibeteke loko amaibe, ‘Amaku, auku sala elake ete Alla kaiete amaku ale peneka. Amaku akotieaure amu anae yanoma.’ 22 Po eni nanareeni lepataru amai noake be mula mo kaiibeteke loko eni tamata makerikaru be,‘Rana lapu nanuke misete titinaije nunulomei. Eleki alike kenai kai sulike sapukukena balaubuije kai alike spatu kena enilelale.’ 23Kai rana sape anai nkopane elekibunue, le ami lalema ndina titinai, hokoami kane sakesa mina. 24 Le auku anaemeije, au betinake imata peneka, eleyo erikwana sa; sirikeni peneka, po meije amisupu suikeni peneka. Eleki esi ono pestane.

25 Kena mere kwete mena rebe ikerikeme ndinure ileu, ilau bei lumare moneka,ilene suline esi tulei kai lagu maka mala.26 Eleki ikoti tamata makerike sae me kaiitneui be, ‘Saisa me lumare?’ 27 Elekitamata makerike mere iralake be, ‘Kwal-imu ileu peneka, eleki amamu iulake bunusape anai nkopane le lalesi ndina titinai lekwalimu ileu kenamisete peneka, hoko esikane sakesa.’

28 Eleki kwete mena mere inasu kaiisuka kusu luma mo. Eleki amai siri lepakaini leke ikusu. 29 Po ibeteke loko amaibe, ‘Musune kena musune au kerike eteamaku ale, kai au lelie amu pletare rebaikuesa mosa, yo amaku ariluke pipi anaiesa ete au kena au kane sakesa kai auku

ebearu rebai kuesa mosa. 30 Po amakuamu anae mere uke iluake resa, kai iatiaamaku amu taneiaru pusulu kena iklemakai bina lalanaru, yo amaku abunu sapeanai nkopane etei.’ 31 Eleki amai iombe,‘Kuanae, ara rue kai au rame, kai saisa rebeaukuere mere amuere neka. 32 Suke itelalema ndina kai ono pesta le ite betinakekwalimu imata peneka, yo eri kwana sa;sirikeni peneka, po meije ileu suike tetueite peneka.’ ”

16Ite pake iteki taneiaru, lulu Tuhane suke

enkena16:1-9

1 Eleki Yesuse Ialena ete Eni maka lu-luaru kena umpama be, “Ntuane sae meeni taneia bokala. Ntuane mere ibitiketamata sae kena iature eni kepene kaieni taneiaru, eleki ntuane mere ilene betamata mere ipake libuke ntuane mereeni kepene, hoko mere ikerike mise mo.2 Hoko ntuane mere ikotini kai ibetekekenai be, ‘Au lene be akerike mise mole apake libuke auku kepene, hoko alekipusue amu makerike kena araka aukutaneiaru le au rulukemu bei amumakerikereneka.’

3 Eleki tamata mere inoake me lalei be,‘Au ono elikare? Auku ntuane iruluke aubei auku makerike reneka, pine au andinupo au ktili mo, kai au raka kotie po auasomi. 4 Au rekwa saisa rebe namake auonore peneka, leke masike au rulu beiauku makerike meije po au supu ebeabokala leke au rue kaisi.’

5 Eleki ikoti tamata rebe esi utane enielake eni taneiaru. Hoko ibeteke loko ilemenaije be, ‘Autane saisa bei auku elakeeni taneiaru?’

6 Eleki tamata mere ibeteke be, ‘Leitesaitune tempayana utune esa.’

Eleki maka rakare ibeteke loko tamatamere be, ‘Au ruluke bei amu utane. Aranaamu sulate utane meije, arue leki sulateutanemakete be amuutanaru leite saitunetempayana butu lima.’

7 Eleki ibeteke loko tamata sae lenekabe, ‘Autane saisa?’ Eleki tamata mereiralake be, ‘Gandume likuta utune esa.’

Eleki tamata maka ature kepene kaitanei mere ibeteke lokoi be, ‘Au rulukebei amu utane. Arana amu sulate utanemeije, arue leki sulate utane makete beamu utanaru gandume likuta butu kwalu.’

Lukase 16:8 106 Lukase 16:288 Eleki iono ele mere ete tamata make-

taru lekwe rebe esi utane bei eni ntuanemere. Ntuane mere irekwa mere kai iakueeni tamatamaka ature kepene kai taneiaruirana eni ebearu laleisu.” Eleki YesuseIbeteke suike be, “Au alenake umpamamere ete imi le masike tamata rebe ih-laleke loko Tuhane more irekwa bei makanikwa lalane leke supu untune bei eniebearu, irekwa lesi bei tamata rebe ih-laleke lokoIje neka.

9 Lene mimise! Imi pake taneia meinusa meije suke lulu Tuhane enkena kenatapa tamatamaketa kai supu ebe leke kenataneia mei nusa meije atia pusueule liapeneka kai imi mata peneka, imi supumisete kai Itrima imi kena misete ndetesurga.”

Tamata rebe Tuhane Iono ikerike yelumeinusa meije hoko tatike pine Iono ikerike yelundete surga

16:10-1510 “Tamata rebe inkwakwa kena ikerike

lokomakerike tone hoko ikerike lokomak-erike elake nkwaka lekwe. Po tamata rebeikerike loko makerike tone nkawaka mohoko ikerike loko makerike elake nkawamo lekwe. 11 Sepo Tuhane Ipersaye imiloko yelumei nusameijemohoko Ipersayeimi mo lekwe loko yelu ndete surga. 12Kaisepo araka tamata makete eni tanei misemo, hoko amu taneiaru Alla Irilukelu mo.

13 Tamata esa iono tamata makerike etesie luaya mo. Le sepo ikerike ete sie luaya,hoko laleije tiake sae yo laleije mise kaisaere, kai ikerike mise ete sae, yo saereikerike mise etei mo. Ete imire sakesaneka, imi nete loko nusameije esi taneiarurame hoko imi kerike mise ete Allare saisamo.”

14 Tamata Parisiaru esi lene Yesuse Enilepata meru hoko esi malieNi le sie merutamata maka lale loko kepene. 15 ElekiYesuse Ibeteke lokosi be, “Imi bunike iminsalalaru po Alla Irekwa lalemi. Le saisarebe tamata esi noakele mise titinaijeTuhane laleIje tiakele le mere tiae titinai.”

Tuhane Eni lepataru eti pelare sirike mo16:16-18

16“Lepata rebeMusa ilekiule kai hnaunarebe nabiaru esi lekiule, etiluke lalane eteimi bei akmena sa roma petu Yohanesemaka baptise neka. Menai bei kenaYohanese mere esi alenake Sou Misetekena Alla Ipletae ite tamatare, hoko

tamata esi atula kena supu rue kai Allakena Alla Ipletare. 17 Ele mere po AllaEni hukuma rebe Musa ilekiule, eti pelaresirike mo. Masike nusa meije atiae, pohurupe esa pise titike esa lekwe rebe ilekipende sirike mo.

18 Hoko sire pine ihleke eni bina elekiikai bina makete, lulu Allare isablia. Kaisire pine ikai bina rebe ihlekeije, lulu Al-lare isablia lekwe.”

Tamata rebe eni taneia bokala po ileneloko Alla mo, kai tamata rebe eni tanei sae mopo ilene loko Alla

16:19-3119 Eleki Yesuse Ialena kena umpama be,

“Tamata sae me eni taneia bokala, ialikelapu nanuke mahmelane rebe piasare esibelini elake kai pela petu laleije ndinatitinai le eni taneia meru. 20 Eleki meeni metu uluije, tamata susate sae me eninane Lasaruse intulu. Nanakwalaije penukena oana. 21 Lasaruse lalei kena ikanemanana oai rebe utetu bei tamata taneibokala mere eni meja maka kane. Batukeele meremo, po asuaru lekwe uluake lamueni oanaru.

22Eleki takwali mo Lasaruse imata, elekimalekataru bitikeni, kerini loko Abrahamelolete surga. Eleki tamata rebe eni taneiabokalare lekwe imata kai esi hnoukeni.23 Eleki takunuije keu lope otoi susate titi-nai eti pela neka. Kena isupu susate meotoi susate titinaije, ilimese bei lauke lo-lete yo iselu Lasaruse irue sakesa kai Abra-hame. 24Eleki ikoti be, ‘Ntuane Abrahame,lalemu noa au noma! Ulake Lasaruse ilutubalaije kena kwele leke ilomei tolae kenameikue le au blake kera kuate kena auwemeije!’

25 Po Abrahame iombe, ‘Kuanae anete,kena amata mosare asupu pusue taneiarebe miseta, yo Lasaruse isupu rebe tiarukai susate neka. Hoko meije isupu miseteyo asupu susate. 26 Kai kweune elaketitinai rebe sae isabu tekwamore ereba ite,leke sire pine isuka keu bei mei ami lomeloko imire saisa mo, kai bei me imi lomeiloko amire saisa mo.’

27 Tamata mere iombe, ‘Sepo ele merehoko au kotie beimu leke aulake Lasaruseikeu me amaku eni luma. 28 Le kwaliku sielimaya sa, hoko iahnausi mimise leke esilulu auku hidupe yake kai esi kusu kenaotoi susate meije yanoma.’

Lukase 16:29 107 Lukase 17:1929 Po Abrahame iombe, ‘Bukua rebe

Musa kai nabiaru esi leki Alla Eni lapatarueme kaisi peneka, hoko sebeie esi luluneka.’

30 Eleki tamata mere iombe, ‘Mo, amateAbrahame, sepo tamatamatale sae ikwanasuike kai ikeu beteke etesi hoko esi hlalekeloko Alla kai esi hleke bei ono dosa.’

31 Abrahame iombe, ‘Sepo esi lulu saisarebeMusa kai nabiaru esi lekiulemo, hokosakesa neka. Masike tamata matale ik-wana suike kai beteke etesi, esi luluI moreneka.’ ”

17Imi ono eti tamata maketa esi ono dosa

yake!17:1-4(Mat. 18:6-7, 21-22; Mrk. 9:42)

1 Yesuse Ibeteke loko Eni maka luluarube, “Piasare tamata iono tamata maketeiono dosa. Po sire pine iono tamatamakete iono dosa, isupu susate ela titinai.2 Sepo imi ono tamata rebe ipakuna mo,rebe ihlaleke lokoAure iono dosa, imi supuhukumane elake titinai lesi bei esi lo imimokane kena batu elake eleki poiemi lopemeite nanuke eleki bature molo le imi.*3Hoko imi raka mimise!

Sepo kwalimu pise betamu iono dosa,lakeni. Po sepo ikotie sala kai ihlekebei maka ono dosa hoko ampuneni neka.4 Sepo iono dosa etemu petu esare re-bai itu, kai pela rebai iluake lokomu pineibeteke be, ‘Au ono dosa etemu kai kotiesala’, eleki ihleke bei maka ono dosa, hokoampuneni neka.”

Hlaleke17:5-6

5Eleki Eni maka ulakaru esi beteke lokoIbe, “Tuhane, tapa ami leke ami hlalekektili loko Alla.”

6 Eleki Tuhane Yesuse Iralakesi be,“Sepo imi maka hlaleke loko Allare masiketone saka sasawi inai†, po imi beteke lokoara aini meije be, ‘Boritemu kai kusu ndaumeite,’ hoko elene lokomu.”

Tamata eni hidupe kena layani eteTuhane

17:7-10

7 Eleki Yesuse Ibeteke be, “Bei imire sirepine eni tamata makerike ileu bei makaandinu pise bei maka ala binatane, elekiibeteke loko eni tamata makerike merekena kane sosolire? 8 Sae iono ele meremo. Po ibeteke loko tamatamakerikemerebe, ‘Tolae manane eteku leke au kane.Kai aalike pakiane misete leke arue rakaau kane eti au kane pela, pine akane sa.’9Kaimasike tamatamakerikemere ikerikeloko eni makerike pela peneka po tamatamere ikotie trima kasi bei tamata mak-erike mere mo. 10 Ete imi lekwe ele mereneka. Sepo imi layani saisa rebe Au ulakeimi layanire hoko tatike pine imi betekebe, “Amire batuke Amu tamata makerike,ami suka saisa rebe Aulake ami onore.”

Yesuse Iono tamata makerake kusta siebutu esa esi mise

17:11-1911 Eleki kena Yesuse Ikeu me kota

Yerusaleme, Ikeue otoi Galilea kai Samariaesi ote. 12 Eleki kena Ikusu hena sae me,tamata makerake usai kai tinaiju puluelesie butu esa esi luake lokoI. Esi kele laubeiNi.‡ 13 Kai esi kloloe be, “Yesuse, Kuru,laleuMe noa ami noma!”

14 Eleki Yesue Ilimese lokosi kai Ibetekebe, “Imi keu aseluke nanakwalami ete ima-maru. Imi lene loko Musa eni pleta kenatamata rebe imise bei makerake usai kaitinaiju puluele!” Eleki kena esi me lalanetlai sa kena keu loko imame, esi makerakesirike beisi peneka.

15 Eleki ile sae bei sie butu esa meruiselu be imise peneka, eleki ileu kena isikeAlla kena na elake. 16 Eleki ile mereitatu me Yesuse Eni lelale kai ikotie trimakasi bei Yesuse. Tamata mere tamataSamaria, tamata Yahudi mo. 17 ElekiYesuse Ibeteke be, “Sie butu esa meru esimise pususi peneka! Yo sie sikwaru esietia? 18Siemeru esi lomei suike kena kotietrima kasi bei Tuhane moneka batuke ileesa meije, rebe tamata Yahudi more o?”19 Eleki Yesuse Ibeteke loko tamata merebe, “Keleke kai aleu. Amumakerake emisepeneka le ahlaleke ktili lokoKu.”

* 17:2 Tamata leini esi noake ayate mere ebeteke tamata rebe esi hlaleke loko Tuhane resa hoko ihlaleke ktili mosa,leini esi noake ayate meije ebeteke kwetela, kai leini esi noake ayate meije ebeteke tamata rebe eku esi hlaleke resareesi ono dosa. † 17:6 Sasawi inai: sasawi inai mere inai tone po ekusu eleki namake pine eono ai elake. ‡ 17:12kele lau: kena mere tamata makerake usai kai tinaiju puluele isupu lake kena tehaike tamata piasa.

Lukase 17:20 108 Lukase 18:8

Tanda kena Alla Iluake Ipletae tamata17:20-37(Mat. 24:23-28, 37-41)

20 Tamata Parisiaru esi tneu Yesuse be,“Tatike pine Alla Iluake, Ipletae ite tamatamei nusameije saka kamale elake petu ila.”Eleki Yesuse Iralakesi be, “Alla Ipletare esitanda kena selure saemo. 21Kai tamata esibeteke mo be, ‘Selu, Alla Ipletare ete meijepise ete mpaije. Le meije Alla Ipletae imime lalemi menai peneka.’ ”

22 Eleki Yesuse Ibeteke loko Eni makaluluaru be, “Roma esi peture imi suka seluAu, Tamata Eni Nanare petu kuesa noma,po imi supu selu Au mo. 23 Kai tatikepine tamata esi beteke ete imi be selu Ietempaije pise Iete meije, po imi keu lokosiyake kai keu lulusi yake. 24 Le tatike pineAu, Tamata Eni Nanare Au luake suike elemere mo. Au, Tamata Eni Nanare, Auluake suike sakesa kai silane baeke ehitabei lanite uwei roma lanite uwei. 25 PoAlla Eni rencanare Au supu susate elakemina kai tamata rebai meije esi suka Aumo, eleki esi trima Au mo, pine Au luakesuike kena petu sae me.

26 Petu kena Au, Tamata Eni Nanaemeije, Au luake suike, tamata esi rekwamo be Alla Ihukumesi. Hoko esi hidupesakesa kai kena petua akmena Nu eri ruereneka. 27 Batuke esi noake loko maka kane,kinu kai esi kai lomai rame eti Nu ikusukena bote elake kai kwele lolo nusare etitamataru esi mata pususi.

28 Kai sakesa kai kena Lote, tamata esikane, kinu, abeli, andinu kai eleke luma.29 Po kena Lote isiri bei Sodome, auwe kaiwalirane rulu hoko kotamere esi tamataruesi mata pususi.

30 Kena Au, Tamata Eni Nanare, Au lu-ake suike lekwe, tamata esi noake mo beAu luake kena teu pakala pamuli soso-like. 31 Kena mere imi nete imi taneiaruyake! Tamata rebe esi rue kena otoi makamalamandete lumamuline, rulu leke nayapo kusu kena rana yelu me luma laleiyanoma. Tamata me ndinu, leu kena ranasasaisa yanoma. 32 Imi nete loko Loteeni binare, isupu susate le lalei loko enitaneiaru. 33Masike esi bunu imi le imi sukalulu Au, hoko mula mo le imi supu rue kaiAlla eti pela. Po sepo imi suka lulu Allamo leke mata yake, hoko imi supu rue kaiAlla eti pela mo. 34 Lene mimise! Kena Au

luake suike, kpetu mere sie luaya rebe esintulu kena niane esa, ile rebe ihlaleke lokoAure isupu hlamate, yo ile makete rebeihlaleke loko Au more isupu hlamate mo.35 Eleki bina lua rebe esi tutu gandume,ile rebe ihlaleke loko Aure isupu hlamateyo ile makete rebe ihlaleke loko Au moreisupu hlamate mo. 36 [Sie luaya rebe esime ndinure, ile sae isupu keri yo ile saeresebeieni.]§”

37 Eleki Yesuse Eni maka luluaru esibeteke loko Yesuse be, “Tatike pineTuhane Aluake suike etia?” Eleki YesuseIralakesi kena umpama be, “Sepo tamataimata, imi rekwae, le imi selu bei manumaka kane matale ulupuke lomai me otoimatale. Au lekwe ele mere neka, sepo Auluake suike pusue tamata rekwae.”

18Kotie loko Tuhane rame le ite hlaleke be

tatike pine Itapa ite18:1-8

1 Eleki meije Yesuse Ialena kenaumpama ete Eni maka luluaru lekeIatetukesi kotie loko Alla rame. Saisarebe imi kotiele bei Allare masike Irilukelemosare po imi noake yake be Alla Ileneimi kotie lokoIje mo. 2 Yesuse Ibeteke be,“Kota sae me, ete mere tamata maka teupakala rebe rilai le Alla mo kai iholmatetamata mo irue ete mere. 3 Kai me kotamere, bina balu sae me iluake rame lokotamata maka teu pakala mere kai ibetekelokoi be, ‘Alepa tapa au kena tamata rebeiono pakala kai aure mina.’

4 Masike matabinane mere ikotie beinirebai boka po tamata maka teu pakalamere ilene lokoi mo, 5po tamata maka teupakala mere inoake me lalei be, ‘Bina balumeije itoneke au kuate hoko mise lesi aulepa tapai kena eni pakalare leke iluakelokoku kena itoneke au kuate yanoma.’ ”

6 Eleki Tuhane Ibeteke loko Eni makaluluaru be, “Nete mimise loko saisarebe tamata maka teu pakala tiae mereibetekele. 7 Alla Isuka tapa imi lesi beimaka teu pakala mere. Alla Itapa Enimaka lulua rebe esi hlaleke lokoI kai kotielokoI pela pita kai kpetu. Kai Alla Itapaise,Itatike takwali moneka. 8 Imi lene mimisele tatike pine Iralake imi sosoli. Po kenaAu, Tamata Eni Nanae luake suike lomeijetamata esi hlaleke loko Aure elika? Au

§ 17:36 Ayate meije kena Alkitape sou Yunania akmenaru sae mo.

Lukase 18:9 109 Lukase 18:30tetue tamata rebe esi hlaleke loko Aure esiboka mo piseo?”

Tuhane Itrima tamata rebe kwakwaenimore me oaIje

18:9-149Yesuse Iatetuke kena tamata rebe ihol-

mate tamata makete more kai inoake beme Alla oaIje, ile tamata nkenale neka.Yesuse Ialena kena umpama lokoi be,10 “Tamata sie luaya esi keu me TuhaneEni Luma kena kotie loko Alla. Tamatasae tamata Parisi kai tamata sae tamatamaka kotie pajake. 11 Eleki tamata Parisimere ikele kai ikotie loko Alla be, ‘Alla, aukotie trima kasi bei Ale, le au ono sakatamata maketa rebe esi ono dosaru mo:aure tamata ndeane mo, tamata nloenemo, tamata rebe sablia mo kai lupe tamatamaka kotie pajake meije mo. 12 Le mikuesare au tahane tia senete rebai lua, auriluke bei auku taneiaru rebe lara butu esaete Tuhane.’

13 Po tamata maka kotie pajake mereikele lau beini, kai inehe kena bitike uluilolete lanite mo. Kaplalei titinai kai ikotieloko Alla be, ‘Alla, laleMu noa au tamatadosa meije noma.’ ”

14 Yesuse Ibeteke lokosi be, “Imi leneloko Au mimise! Kena luasi leu me luma,tamata maka kotie pajake mere pine suputrima bei Tuhane, sakesa kai tamata nke-nale me Tuhane oaIje, po Tamata Parisimere supu trima mo. Le sire pine kwak-waeni, isupu holmate bei Alla mo. Po sirepine kwakwaeni mo, ile mere pine isuputrima kai supu holmate bei Alla.”

Tuhane Itrima tamata rebe esi hlalekelokoI saka kwete tona

18:15-17(Mat. 19:13-15; Mrk. 10:13-16)

15 Eleki tamata esi liku esi kwete tonaloko Yesuse, eleki esi kotie bei Yesuseleke Ikerikesi kai riluke misete ete kwetelameru. Po Eni maka luluaru esi ono tamatameru. 16 Po Yesuse Ikoti kwetela meru kaiIbeteke loko Eni maka luluaru be, “Lakeesi keri kwete tona meiju lokoKu yake letamata rebe kwakwaesi mo po esi hlalekenunu saka kwetela ele meiju pine esirue kai Alla kena Ipletae pusue tamatare.17 Imi lene mimise! Tamata rebe ihlalekeloko Tuhane sakesa kai kwete tonaru esihlaleke mo, hoko tatike pine kena Ipletaepusue tamatare, irue tehaike Alla mo.”

Tamata rebe eni taneia boka susakena rue tehaike Alla kena Ipletae ite

18:18-30(Mat. 19:16-30; Mrk. 10:17-31)

18Eleki tamata elake saeme ibeteke lokoYesuse be, “Kuru, Ale tamata misete. Auono saisa leke kena au matare au supu ruetehaike Allare?”

19 Eleki Yesuse Ibeteke lokoi be, “Lemula pine abeteke Au misere? Pusuetamatare sae imise mo batuke Alla ruai.20 Arekwa pusue Alla Eni pletaru penekahoko: ‘Asablia yake, abunu yake, andeayake, aono saksi palani yake, holmateamamu kai inamu.’ ”

21 Tamata mere iombe, “Kuru, au lulupusue pleta meije bei kena auru tone sa.”

22 Yesuse Iombe, “Alulu pleta esa mosa:‘Akeu abelie amu yelu pusulu eleki rilukeesi kepene ete tamata susate hoko meresakesa kai atola taneia ndete surga. Merepela pine alomei lulu Au sa!”

23 Eleki kena tamata mere ilene elemere, kaplalei le eni kepena bokala.

24 Yesuse Ilimese lokoi kai Ibeteke be,“Tamata rebe eni taneia bokala hoko susatitinai kena iono Alla Eni tamata kenaAlla Ipletae tamatare. 25 Mire lesi etebinatane elake rebe kotiele untare ekusulalune benaije bei tamata rebe eni taneiabokalaru iono Alla Eni tamata kena Ipletaetamatare.”

26 Eleki tamata rebe esi lene YesuseIbeteke elemere esi beteke loko Yesuse be,“Sepo susa ele mere hoko sire pine isupuhlamate bei Allare?”

27 Yesuse Iombe, “Batuke Alla Iono hla-mate ete imi tamata. Alla Iono sasaisaneka. Imi tamatare, imi ono sasaisa mo.”

28 Petruse iombe, “Kuru, Ami tola amikiyelu pusulu peneka eleki ami luluMu!”

29 Yesuse Iombe, “Imi lene loko Aumimise! Sire neka pine ikeu bei eni luma,eni bina, eni kwalini pise betai, amai piseinai kai eni nanae le ilayani Tuhane lekeruai kai tamata makete lekwe esi ono AllaEni tamata kena Ipletae tamatare, 30 hokoisupumisete elake bei Allamei nusameije,lesi bei isebie eni bina, kwalini, betai, amai,inai, eni nanae kai eni luma. Eleki kenaimatare irue kai Alla eti pela.”

Yesuse Ibeteke suike be, “Lau mo Aumatare reneka”

18:31-34(Mat. 20:17-19; Mrk. 10:32-34)

Lukase 18:31 110 Lukase 19:1631 Eleki Yesuse Ikoti Eni maka lulua

butu esa lesini luaru eleki Ibeteke lokosibe, “Meije ite keu lolete Yerusaleme hokosaisa rebe nabiaru esi lekie kena Au,Tamata Eni Nanare uono tinai neka. 32 Leesi riluke Au ete tamata rebe esi rekwaAllamosa, eleki esi aboroeKu kai esi toeKu,33 kai esi teta Au rebai boka eleki esi bunuAu. Po ele petu luare Au kwana suike beimatale.”

34 Po Yesuse Eni maka luluaru esi natisaisa rebe Yesuse Ibetekele mo. Le pusumeru lupe supu bunikelu beisi hoko esinanti saisa rebe Yesuse Ibetekele mo.

Yesuse Iono tamata matapolale sae imise18:35-43(Mat. 20:29-34; Mrk. 10:46-52)

35 Eleki kena Yesuse Imei Ikusu kotaYeriho nere, ete mere tamata matapolalesae irue kokotie me lalane leine. 36 Elekikena ilene be tamata bokala esi lia hokoitneu be, “Saisa mere?”

37 Eleki esi beteke etei be, “Yesuse beiNasarete Ilia.”

38 Eleki ibiuwe be, “Yesuse, KamaleDauta eni Anubu, laleMu noaku noma!”

39 Eleki tamata rebe esi akmenare esilakeni leke indene. Po ibiuwe ktili lesileneka be, “Kamale Dauta eni Anubu,laleMu noaku noma!”

40 Eleki Yesuse Ikele kai Iulake keritamata mere lokoI. Eleki kena itehaikeYesuse, Ibeteke lokoi be, 41 “Akoti Au lekeAu ono saisa ete ale?” Eleki tamata mereibeteke loko Yesuse be, “Ntuane, leke auselu!”

42 Eleki Yesuse Ibeteke lokoi be,“Ahlaleke lokoKu peneka, hoko Au onoamise. Aselu!” 43 Kena mere neka isupuselu sosoli hoko ilulu Yesuse kai isikeAlla. Kai tamata bokala esi selu saisa rebeYesuse Ionore, esi isike Alla.

19Sakeuse ihleke bei ono dosa kai ilulu

Yesuse19:1-10

1 Yesuse Ikusu kota Yeriho, Ikeue kotalaleije. 2 Ete me kota mere tamata sae eninane Sakeuse. Tamata mere iono elake etetamata maka kotie pajake, kai eni taneiaruboka titinai. 3 Sakeuse lalei kena iseluYesuse po saisa mo le tamata esi bokakuate kai iroko. 4 Eleki ibala akmena beitamata bokala meru eleki isa kena ai elake

sae me lalane leine rebe Yesuse Ikeuele,leke iselu Yesuse. 5 Kena Yesuse Iromaotoi mere, Ilimese lolete eleki Ibeteke be,“Sakeuse rulu lomei le petu meije Au sukakeu me amu luma kai ntulu ete mere.”

6 Eleki Sakeuse irulu nununu kai laleijendina titinai. Eleki itrima Yesuse me eniluma ne. 7 Po tamata bokala rebe esi seluele mere esi muruke be, “E, selu. YesuseIrue kai tamata rebe eni dosa elake lemula?”

8 Eleki Sakeuse ikele kai ibeteke lokoTuhane Yesuse be, “Tuhane, au lara luakeauku taneiaru eleki au rilukele ete tamatasusate kai tamata sire pine au lemakenile eni kepene, au leuke eteije esi bokalarurebai ata bei rebe au rana beine.”

9Yesuse Ibeteke lokoi be, “Petumeije alekai amu luma toini pusumi supu hlamatebei Alla, le atiluke ruamu peneka be aleAbrahame eni anubu lekwe. 10Au, TamataEni Nanae meije, Au luake lomei kenanikwa kai ono hlamate tamata rebe sakadomba rebe sirikele bei esi upuije, leke esisupu hukumane le esi dosaru yake.”

Tamata rebe isupu persaya kena yelutona, tatike pine isupu persaye kena yelu elakalekwe

19:11-27(Mat. 25:14-30)

11 Tamata bokala esi lene loko YesuseEni hnaunaru, hoko Ialena kena umpamaetesi. Le petu mere Yesuse kai Eni makaluluaru esi tehaike kota Yerusaleme kaitamata meru esi betinake Yesuse Iple-tae nusare menaije repeneka. 12 YesuseIbeteke be, “Tamata elake sae me rebe enitaneia boka, ikeumekota saeme lau titinaileke lantikeni kena kamale pine ileu pletame eni hena. 13Kena ikeumosare, ikoti enitamata makerike sie butu esa eleki irilukekepene mase matai butu esa papelakesi,eleki ibeteke lokosi be, ‘Imi pake kepenemeije kena imi abeli, eti au leu.’

14 Po kena ikeu peneka, eni tamatarulaleisu tiakeni eleki esi ulake keu lului kenabeteke ete tamata elake me kota mere be,‘Ami suka tamata meije iono kamale eteami mo.’

15 Eleki kena bitikeni kena kamale pelapeneka, eleki ileu. Eleki iulake kotieni tamata makerika rebe iriluke kepeneeteise leke irekwa be esi abeli kenareesi untune ila. 16 Eleki ile rebe iluakeakmenare ibeteke be, ‘Ntuane kamale,

Lukase 19:17 111 Lukase 19:43kepene mase matai rebe arilukele ete aureau supu untune kepene mase matai butuesa.’ 17 Eleki ibeteke loko ile mere be,‘Amu makerike mise kuate. Ale, aukutamata makerike misete. Makerike toneakerike loko mise peneka hoko au rilukeakbasae kotaya butu esa.’ 18 Eleki enitamata makerike saere iluake kai ibetekebe, ‘Ntuane kamale, kepene mase matairebe arilukele ete aure, au supu untunekepene mase matai lima.’ 19 Eleki ibetekeloko eni tamata makerike mere be, ‘Eteale, au riluke akbasae kotaya lima.’ 20 Elekieni makerike sae leneka iluake kai ibetekebe, ‘Ntuane kamale, meije amu kepenemase matai rebe arilukele, au hnoukelekukuru kena lenso, 21 le rilaku le ale, lentuane aktolo kuate. Arana kepene rebetamatamakete esi tolae kena banke lekwe,kai arana tnanele esi hasile rebe ruamuatnane mo.’ 22 Eleki kamale mere iombe,‘Makerike neune. Au hukume ale lulu amulepate. Arekwa be aure tamata ktolonerebe rana saisa rebe aukue mo kai aurana hasile bei saisa rebe au atnanele mo.23 Hoko le mula pine auku kepene akusuekena banke more? Leke au leure au ranaauku kepene mere kai esi bunare?

24Eleki ibeteke loko tamata rebe esi keleete mere be, ‘Rana kepe mase matai merebeini eleki rilukele ete tamata rebe enikepene matai butu esare.’

25 Po esi beteke loko ntuane merebe, ‘Ntuane, eni kepene matai butu esapeneka.’

26 Po kamale iombe, ‘Imi lene mimise!Sire rebe ilayani aumise, isupu bokala lesi.Po sire rebe ilayani au mise more, isuputone kai au rana leuke beini lekwe. 27 Kaimeije pusue auku musuaru rebe esi sukaau ono kamale etesi more, kerisi lomei kaibunusi mei oakue.’ ”

Yesuse Ikusu kota Yerusaleme19:28-40(Mat. 21:1-11; Mrk. 11:1-11; Yoh. 12:12-19)

28-29 Eleki kena Yesuse Ilepae pusuemeru, Ikeu siba akmena beisi lolete kotaYerusaleme. Eleki Yesuse kai Eni maka lu-luaru esi luake me hena Betpage kai henaBetania me ulate Saitune aini bokalaru.Eleki Yesuse Iulake Eni maka lulua sie lu-aya si kei akmena loko hena esi tehaikelepende. Ibeteke loko luasi be, 30 “Luamikeu akmena lora hena kai kena luami kusu

henare, ete mere imi selu binatane keledaitlai esa esi lo kena mekute. Keledai tlaimere tamata sae isa kwale mosa. Elekiluami lutae kai neha lomei lokoKu. 31 Sepotamata itneu imi be, ‘Imi luta keledai tlaimere le mula?’ Imi ralakeni be, ‘TuhaneIpakele.’ ”

32 Eleki kwetela lua rebe Yesuse Iu-lakeise esi keu, hoko kena luasi kusuhenare, esi tetue keledai tlai esi loe luluYesuse Ibetekele. 33 Eleki kena luasi lutakeledai tlai mere, tamata rebe esi keledaitlai mere esi beteke loko luasi be, “Le mulapine imi luta keledai tlai mere?”

34 Eleki luasi beteke be, “TuhaneIpakele.”

35 Eleki esi keri keledai tlai mere lokoYesuse. Eleki Eni maka luluaru esi tolaesi lapunameimuliaru ndete keledai tlaijekai esi buake Yesuse Irue kenae. 36 Kaikena Yesuse Ikeu kena keledai tlai meretamata bokala esi tolae esi lapu nanukarume lalane.

37 Kena esi tehaike Yerusaleme, melalane ruluke bei ndete ulate Saitune ainibokala, pusue Eni maka luluaru lalesi nd-ina kai esi isike Alla ela titinai le esi seluIaseluke kbasa bokala peneka. Esi kloloeloko Alla be,38 Isike kamale elake. Aluke kena Tuhane

eni nane! Meije Alla Ale rebendete surga kai ami tamata meinusa meije pusuma rue mise! Amukbasare hita lakwai esa ndete surgarebe nanu titinai!”*

39 Eleki tamata Parisia lua pise telu esisakesa kai tamata bokala meru esi betekeloko Yesuse be, “Kuru, lake Amu makaluluaru.”

40 Eleki Yesuse Iombe, “Imi lene loko Aumimise! Sepo esi ndene, hoko batua meijuululusi kai ubiuwe leke isike Alla.”

Yesuse Iranie kota Yerusaleme19:41-44

41 Kai kena esi tehaike kota Yerusalemepeneka, eleki kena Yesuse Iselu kota merehoko Iraniele, 42 kai Ibeteke be, “Au laleKususa le tamata me kota Yerusaleme! Miselesi petu meije ruasi rekwa sire pine Ik-basaesi kena esi rue misere. Po meijelalane kena rue misere bunike beisi sa.43 Le roma esi petu, tamata rebe esi sukatamata Yerusaleme mo esi luake keholikotare bei papelake esi leinu eleki esi ono

* 19:38 Isi. 118:26

Lukase 19:44 112 Lukase 20:19

stelene keholi kotare mpe tla leke tamatabei kotameije esi nayamoneka. 44Hoko esiatia esi tamataru kai esi lumaru eti unesakai tapele le Alla Iluake kena Ihlamatetamatare, esi trimaI mo.”

Yesuse Isui maka abelia bei Tuhane EniLuma

19:45-48(Mat. 21:12-17; Mrk. 11:15-19; Yoh. 2:13-

22)45 Eleki Yesuse Ikusu me Tuhane Eni

Luma. Eleki Isui tamata maka abelia etemere. 46 Ibeteke lokosi be, “Alla IbetekemeEni lepate rebe lekire be:

‘Tamata esi rekwa Auku Lumare otoikena maka kotie loko Au, po imipake kena tamata ndeane esi otoi.”

47 Pela petu Yesuse Iatetuke me TuhaneEni Lumare. Imama elaka kai kuruTorataru kai tamata elaka esi nikwa lalanekena esi bunuI, 48po rilasi le tamata bokalameru le tamta bokala meru esi lulu Yesusekai esi suka lene lokoI rame.

20Yesuse Eni kbasare bei sire20:1-8(Mat. 21:23-27; Mrk. 11:27-33)

1 Eleki kena rebai sae me Yesuse Ikusume Tuhane Eni Luma kena Iatetuke SouMisete bei Alla. Eleki imama elakaru kaikuru Torataru kai tamata Yahudiaru esielaka mpai lale esi luake lokoI, 2 eleki esitneu Yesuse be, “Ntuane, Abeteke ete amibe sire iriluke kbasa ete Ale kenaAono yelumeru?”

3 Eleki Yesuse Ibeteke lokosi be, “Hokoyele po Au tneu imi mina be, 4 YohaneseIbaptise tamatare, isupu kbasa bei Allapibe tamata?”

5 Eleki esi lepa loko lomai be, “Sepoite beteke be, ‘Tuhane Iriluke kbasa mereete Yohanese’, hoko tatike pine YesuseIbeteke be, ‘Le mula pine imi hlaleke lokoYohanese more? 6 Po sepo ite beteke be,‘Bei tamata’, hoko tatike pine ite supu rabakena batu bei tamata makete. Le pususihlaleke be Yohanese nabi bei Alla.”

7 Eleki esi beteke loko Yesuse be, “Amirekwa mo.”

8 Eleki Yesuse Ibeteke lokosi be, “Hokoyele, Au lekwe suka beteke mo be Au onopusu yelu meru kena kbasa bei sire.”

Tamata Yahudi esi elakaru lupe tamatamaka seba ndinu rebe ktolone

20:9-19(Mat. 21:33-46; Mrk. 12:1-12)

9 Eleki Yesuse Ialena kena umpama etetamata bokala meru be, “Tamata sae meiatnane anggure kwawi bokala. Eleki nd-inu anggure mere iono tamata maketa esisebae eleki ikeu takwali me otoi makete.10 Kena esi taleije, ndinu upui mere iulakeeni tamatamakerike sae loko tamatamakaseba mere leke isupu bei esi hasile. Po esitetai pine esi ulake ileu kai esi ono ikerisasaisa moneka. 11 Eleki ndinu upui mereiulake tamata makete loko tamata makaseba mere suike. Po esi tetai lekwe kaiesi ono asomieni pine esi ulake ileu kai esiono ikeri sasaisa more neka. 12 Eleki nd-inu upui mere iulake eni tamata makerikemakete suike lekwe kena rebai telu, po esitetai lekwe kai esi poini lopai ele mulini.

13 Eleki ndinu upui mere iombe, ‘Au onosaisa lekwe? Au ulake auku anae rebe auokine ikeu loko tamata maka seba meretinake esi ono lokoi mise piseu.’

14 Eleki Eni nanare iluake loko tamatamaka seba ndinure. Eleki esi selui beindinu anggure hoko esi beteke loko lomaibe, ‘Meije ndinu upuije eni nanare hokomai ite bunui leke ite supu ndinu angguremeije.’ 15 Eleki esi kerikeni kai esi poinilopai ale mulini pine esi bunui.”

Eleki Yesuse Ibeteke lokosi be, “Iminoake elika be tamata rebe eni ndinuangguremere iluake, iono saisa ete tamatamaka seba meru? 16 Iluake bei otoimere eleki ibunu pusue tamata neunameru eleki iriluke ndinu mere ete tamatamakete.” Esi lene ele mere, esi beteke lokoYesuse be, “Uono ele mere yake!” 17 ElekiYesuse Ilimese lokosi kai Ibeteke be, “Sepoele mere hoko Alla Eni lepate kena MakaHlamate rebe Tuhane ItalukeIne eonoelia? Le Alla Eni lepate rebe lekire betekeelere:

‘Tamata esi kerike luma esi poie batusae me

po tatike pine batu mere kena elukuelili elake esi uweije.’

18Tamata rebe itetu kena batu mere isupukera lakwai esa kai tamata rebe batu mereetetu kenai hoko esepei mutale.”

19 Eleki kuru Torata kai imama elakaruesi nikwa lalane kena kerike Yesuse kenamere neka le esi rekwa kai esi nati Yesuse

Lukase 20:20 113 Lukase 20:46Ialena kena umpamamere lokosi. Po rilasile tamatamaketaruhoko esi sebeieYesuse.

Tamata Parisiaru esi tneu Yesuse kenapajake leke Iralake sala

20:20-26(Mat. 22:15-22; Mrk. 12:13-17)

20 Eleki kuru Torata kai imama elakaruesi limese luie Yesuse rame. Hoko esiulake tamata kena esi limese luie Yesuse.Tamata meru esi ono lupe tamata mis-ete hoko esi suka ono Yesuse ilepa saisarebe eono kaisare isuka mo leke esi rilukeYesuse ete gubernure mere. 21 Elekitamata meru esi tneu Yesuse be, “Kuru,ami rekwa be Abetekele tinai. Aatetukesaisa rebe Alla Isuka atetukele ete amire.Saisa rebe Alepaele masike tamata elakaruesi noake mere mise mo po rilaMu kenaAlepae mo. 22Hoko ite tamata Yehudi selipajake ete kaisare tinai pibe mo?”

23 Po Yesuse Irekwa be tamata merulalesi lua hoko Ibeteke lokosi be, 24 “Imiriluke kepene kena seli pajake ete Auminaleke Au selue.” Eleki Itneu be, “Tamataoalalei me kepene matai mije sire? Kaisire eni nane?” Eleki esi ralake Yesuse be,“Kaisare enie.”

25Eleki Yesuse Ibeteke lokosi be, “RilukeKaisare eniere ete Kaisare kai riluke AllaEniere ete Alla.”

26Hoko esi supu ono Yesuse Iralake salamo me tamata bokala meru. Tamata meruesi herane le Yesuse Iralake mise hoko esindene neka.

Yesuse Ilepa ktili be tatike pine tamatamatale esi kuana suike

20:27-40(Mat. 22:23-33; Mrk. 12:18-27)

27Eleki tamata toini me esi nane tamataSaduki rebe esi hlaleke be tamata matalekwana suike moneka. Esi luake lokoYesuse kai esi lemake lokoI leke Ilepasala. Hoko esi beteke lokoI be, 28 “Kuru,Musa ibeteke ete ami be, ‘Sepo kwalimuimata pine eni nanae sae mo hoko akaibina balu mere neka leke iruele nanaekena seli kwalimu.’ 29 Eleki meije alenaumpama kena kwalia sie itua. Kwalimenare ikai eleki imata po eni nanae saemo. 30Eleki kwalini nomore luare ikai binabalu mere eleki imata po eni nanae saemo. 31 Eleki sakesa neka kwalini nomoretelu eti kwalini nomore iture esi kai kaibina balu mere, eleki esi mata po esi nane

sae mo. 32 Eleki bina balu mere imatalekwe. 33 Eleki kena pususi kwana suikebei matale, bei kwalitoia sie itua meru sirepine iono mokwai ete bina balu mere, lepususi kai bina esa mere?

34 Eleki Yesuse Iralakesi be, “Batuketamata kwanale esi kai, 35 po kena tamatarebe supu bitike kena kwana suike beimatale peneka kai kena Alla Ipletae imitamatare esi kai suike moneka. 36 Le esimata suike moneka le esi saka malekatapeneka. Kai esi kwana suike bei matalepeneka hoko Alla Eni nanae kenasi. 37 Imipersaye tamata matale ikwana suike mo.Po Musa ibeteke lekwe be tamata mataletatike pine kwana suike. Le Alla Ibetekeete Musa ndete tapuane butuije be, ‘AureAlla ete Abrahame, Isake kai Yakupe.’Tuhane Ibeteke ele mere po Abrahame,Isake, kai Yakupe esi mata peneka. 38 IleAlla ete tamata matale mo, po ete tamatakwanale neka. Hoko pusue Tuhane Enijemate toini rebe esi mata pende, TuhaneIrekwa be tatike pine esi kwana suike.”

39Kena kuru Torataru esi lene ele mere,esi beteke loko Yesuse be, “Kuru, Aralakemise kuate.” 40 Eleki nehe kena tneu sa-saisa bei Yesuse suike moneka.

Maka Hlamate mere, Dauta Eni Tuhanekai eni anubu lekwe

20:41-44(Mat. 22:41-46; Mrk. 12:35-37)

41 Eleki Yesuse Ibeteke loko kuruTorataru be, “Le mula pine tamata esibeteke be Maka Hlamate mere Irulu beiDautare? 42 Le Dauta ruai beteke Alla Enilepate kena Maka Hlamate me buku IsikeTuhane be,‘Alla Ibeteke loko auku Tuhane be:Arue sapleuke Auku makwanale rebe hol-

matele kai pleta sakesa kaiKu,*43 eleki tatike pine Au ono tamata rebe

lalesi tiake Aure esi lene loko Aleneka.’

44 Dauta ruai ikoti Maka Hlamate eniTuhane hoko Dauta eni anubu kena MakaHlamate elika lekwe?”

Yesuse Ibeteke loko Eni maka luluaru lekeketa bei kuru Torataru

20:45-47(Mat. 23:1-36; Mrk. 12:38-40)

45 Eleki kena tamata bokala esi leneYesuse Iatetuke sa, Ibeteke loko Eni makaluluaru be, 46 “Imi keta bei kuru Torataru

* 20:42 Isi. 110:1

Lukase 20:47 114 Lukase 21:24

le kwakwaesi kuate. Esi suka pake lapunenanuke kai keu hole, eleki esi suka tamataesi lepae hlamate etesi me pasare. Elekiesi rue otoi misete lakwai esa me itekiluma maka kotie loko Allare, kai kenapesta hoko esi rue kena otoi misete rebeholmatele. 47 Eleki esi paksa matabinabalua esi layanisi kena esi taneyaru. Elekiesi kotie loko Alla takwali lakwai esa leketamata bokala esi noakeise tamata mis-ete. Tamata saka kuru Torata meru sisupuhukumane bei Alla ktili lesi bei tamatamakete.”

21Matabina balu susate sae iriluke pusue

eni kepene21:1-4(Mrk. 12:41-44)

1 Yesuse Ime Tuhane Eni Lumare esilalei, eleki Ibitike oalaleI Iselu tamata rebeesi tanei bokala esi kusu kepene kena otoimaka tola kepene, esi nane peti derma.2 Eleki Iselu matabina balu susate sae meiluake lomei kai ikusue kepene tone beitembaga matai lua. 3 Eleki Yesuse Ibetekebe, “Imi lene mimise! Matabina balususate meije ikusu kepene boka lesi bei siemaketaru. 4 Le esi kusu kepene bokala beiesi taneia bokala, po matabina balu meijetamata susate hokokepene saemo. Masikeele mere po ikusue pusue eni kepene.”

Yesuse Ilepa loko Tuhane Eni Lumare benamake atiae kai tamata esi supu susate

21:5-19(Mat. 24:1-14; Mrk. 13:1-13)

5 Eleki kena sie luaya pise telua esibeteke be, “E, Tuhane Eni Lumare, seluenteki titinai le batuaru kai taneia reberilukelu ete Allare uandulikele.” Po YesuseIbeteke lokosi be, 6 “Tatike pine petu saeme tamata bei otoi makete esi luake lomeikena atia Tuhane Eni Luma meije. Batuarebe utebabake lomaije, sae tebabake lo-mai moneka.”

7 Eleki Eni maka luluaru esi betekeloko Yesuse be, “Kuru, yelu rebe minaeAbetekele uono petu ilare? Kai kena yelumeru uono mosare esi tandare saisa?”

8 Eleki Yesuse Ibeteke be, “Imi pusumilene mimise leke imi supu lemake beimaka lemake rebe esi lepa loko petu Auluake suike yake. Esi beteke siere MakaHlamate kai esi beteke be, takwali monusameije atiare reneka po imi lene lokosi

yake! 9 Eleki imi lene be nusaru lisa kailomai kai hoha elake hoko hkutuke imiyake le piasare nusa kai nusa esi lisa kailomaije neka po nusare koho mosa.

10 Tatike pine nusa esi lisa kai nusamakete kai nusa rebe kamale ipletalelisa kai nusa rebe kamale makete ipletalelekwe. 11 Eleki isu elake kena otoi bokalakai susae manane kai makerake kenasi.Kai imi selu kai rilami le tanda ntauta beindete lanite.

12 Po kena yelu meru pusulu uonomosare, tamata esi kerike imi kai esi onoimi supu susate ela titinai eleki esi kusueimi me Yahudiaru esi luma ibada kai esikusue imi kena bui eleki esi riluke imi etetamata elakaru kai kamalaru le imi hlalekeloko Aure pe. 13 Eleki kena mere imi lepaeSou Misete bei Alla kena Au etesi. 14 Elemere hoko saisa rebe imi noake kena lepale imire imi rilami le yake, 15 le kena mereimi beteke saisa etesi neka, le imi betekemere bei ruami mo po Au ono imi rekwatitinai kena imi beteke etesi eti esi rarekai imi moneka. 16 Kai amami, inami,kawalimi, betami, imi luma toini kai imiebearu esi ono susate ete imi. Kai esi bunuleini bei imia meru. 17 Kai tamata lalesitiake imi le imi hlaleke loko Aure pe. 18 PoAu raka imi rame. 19 Kai sepo imi tahanehoko tatike pine imi supu hlamate bei Allaeti pela.”

Yesuse Ibeteke be tatike pine tamataktolonaru esi atia kota Yerusaleme

21:20-24(Mat. 24:15-21; Mrk. 13:14-19)

20 “Eleki sepo imi selu solaluaru esiluake keholi kota Yerusaleme hoko imirekwa be kotamere takwali mo atiae neka.21 Kena mere tamata Yudea esi naya lo-lete ulate kai tamata rebe esi me kotaYerusaleme esi siri bei kotare kai rebe esime kota muline, kusu lomei kota yanoma.22 Le mere petu kena supu hukumane lululepata bei Alla rebe lekire emere peneka.23 Kena petu mere ete bina rebe esi keublublulure kai bina rebe erisi susu kwetetone sare esi blake kera titinai. Le susateelake eluake ete kota mere kai TuhaneIhukume pusue tamata meiju. 24 Kaitamata leini esi supu bunu kena sari kaileini esi supu keri me pusue nusa tamataYahudi more. Kai tamata Yahudi more esipletae Yerusaleme kena ktiline eti romapetu rebe Tuhane Alla Iteure.”

Lukase 21:25 115 Lukase 22:12AureTamata EniNanae rebeAu luakemei

nusa meije21:25-28(Mat. 24:29-31; Mrk. 13:24-27)

25 “Kai tatike pine ndete lanite lematai,bulane kai kmalearu selu tebikelu etitamata rilasi le saisa rebe eono mere.Pusue nusa rilasi titinai le kohua elakaruesi tulei ela titinai. 26 Eleki tamata rilasititinai eti esi koli kai kleaesi kena esi seluyelu rebe uono kena nusa meije, le kbasarebe undete lanite unisu. 27 Eleki kenapetuameru tamata esi selu Au, Tamata EniNanae, Au luake suike lokomi kenamoputikai kena kbasare ktili titinai kai hita lakwaiesa. 28 Kai sepo imi selu yelu meru uonomenai peneka hoko imi tahane lale kai lalendina neka le takwalimo imi supuhlamateneka.”

Alena umpama kena ara aini21:29-33(Mat. 24:32-35; Mrk. 13:28-31)

29Eleki Yesuse Ibeteke lokosi kena alenaumpama be, “Imi selu loko ara aini piseai saisa neka. 30 Sepo imi selu esi loineukusu hoko imi rekwa be tale musute laumoneka. 31 Imi selu susata meru uonopeneka hokomere saka umpamameije imirekwa be Alla Ipletae tamatare repeneka.

32 Imi lene lokoKu mimise! pusueyelu meije uono kena tamata rebai meijepusumi mata mosare. 33 Tatike pine nusameije atiae, poAuku lepataru rue eti pela!”

Imi rakami mimise21:34-38

34-35 “Imi raka ruami mimise! Imi onopesta kai nseli yake eleki ono yelu rebeneuna yake, pise imi noake imi hidupeyake. Leke petu Tuhane Iluake rebe hku-tuke Iluake pende, imi nete loko petumere. Le petu rebe Iluake, pusue tamatahkutukesi titinai. 36 Imi nete kai namakerame kai kotie loko Alla rame leke imi ktilikena petu susata meru, eti Au, Tamata EniNanae, Au luake suike loko imi. Kena imitetue Aure, rilami mo le imi sala sae mo.”

37Pela petu, kena pitare Yesuse Iatetukeme Tuhane Eni Luma po kena kpetureIkeu lolete ulate saitune kena Intulu etendetere. 38 Pela beleti tamata bokala esiluake me Tuhane Eni Luma leke esi leneYesuse Iatetuke.

22Imama elakaru kai kuru Torataru esi

nikwa lalane kena bunu Yesuse22:1-2(Mat. 26:1-5; Mrk. 14:1-2; Yoh. 11:45-53)

1 Eleki takwali mo pesta tamata Yahudi-aru esi kane roti rebe pake ragi more. Petumere esi betekele petu Paska, petu tamataYehudiaru esi nete suike loko Alla Isirie esintuana menaru bei Mesire. 2 Eleki imamaelakaru kai kuru Torataru esi nikwa lalanendendene kena kerike kai bunu Yesuse porilasi le tamata bokala, le tinake esi nasukai esi hoha hoko mere imama elaka kaikuru Torate ruasi sala.

Yudase isuka abelie Yesuse22:3-6(Mat. 26:14-16; Mrk. 14:10-11)

3 Eleki ro tiaru esi elake ekbasae Yudaserebe kotine Iskariote laleije. Yudase mereile sae bei Yesuse Eni maka lulua butuesa lisini luaru. 4 Eleki Yudase ikeu lokoimama elakaru kai tamata elaka rebe esiraka Tuhane Eni Lumare leke ilepa lupukaisi be iriluke Yesuse eteise elika. 5Hokolalesi ndina titinai kai esi lepa lupu kenariluke kepene ete Yudase. 6 Eleki Yudaseisuka kena rana kepena meru hoko beipetu mere inikwa petu misete kena rilukeYesuse etesi ndendene leke tamatamaketaesi rekwa yake.

Yesuse Ilupuke Eni maka luluaru kenaaknekae manane kena petu nete suike siri beiMesire

22:7-13(Mat. 26:17-25; Mrk. 14:12-21)

7 Eleki petu kena pesta tamata Yahudiesi kane roti rebe pake ragi more, hokopiasare esi bunu domba anai leke netesuike petua akmena rebe Alla Isirie esintuana menaru bei nusa Mesire. 8 ElekiYesuse Iulake Petruse kai Yohanese be,“Luami keu aknekaemanane kena ite kanesakesa leke ite nete suike loko Alla Isirieiteki ntuana menaru bei nusa Mesire.”

9 Esi ombe, “Kuru, ami nikwa otoi etiakena moa manane?”

10 Yesuse Iombe, “Imi keu ndete kotare,imi tetue mokwai sae iliku kwele kenahlau buini ihbora imi. Eleki imi keu luluieti ikusu luma, 11 Eleki beteke kena lumaupuije be amiki Kuru Itneu be, ‘Sokati etiakena Ikane manane sakesa kai Eni makaluluaru kena pesta nete suike Alla Isirie esintuana menaru bei Mesire?’ 12 Eleki luma

Lukase 22:13 116 Lukase 22:35upui mere itiluke lumare esi sokati elakesae ndete tetu. Eleki imi aknekae mananeete mere.”

13 Eleki Petruse kai Yohanese luasi keuhoko esi selu saka Yesuse Ibeteke ete luasi.Eleki luasi aknekae manane kena pestareete mere.

Meja Perjamuane22:14-23(Mat. 26:20-29; Mrk. 14:17-25; Yoh. 13:21-

30; 1Kor. 11:23-25)14 Eleki olase kena esi kane sakesa hoko

Yesuse Iluake eleki Irue sakesa kai Enimaka luluaru pine esi kane. 15 YesuseIbeteke lokosi be, “LaleKu kena kane pestanete suike Alla Isirie iteki ntuana menarubei Mesire kai imi kena Au supu susatemosare! 16 Imi lene mimise! Au kanesakesa kai imi le Au kane ele meije suikemoneka roma petu rebe imi rue sakesa kaiAlla kena Ipleta imi pusumi eti pelare.”

17Eleki Yesuse Irana oba sae epenu kenaanggure kweline eleki Ikotie trima kasi beiAlla eleki Ibeteke lokosi be, “Ranae kaiimi pusumi kinu leleiye bei oba esa mere.18 Imi lene mimise! Au kinu sakesa kai imile Au kinu anggure kwelini meije monekaroma petu rebe imi rue sakesa kai Allakena Ipletae imi pusumi eti pelare.”

19 Eleki Yesuse Irana roti, Ikotie trimakasi bei Alla eleki Ibire roti mere. ElekiIrilukele ete Eni maka luluaru kai Ibetekebe, “Meije nanakwalaKu rebe supu susateete imi. Ono ele meije rame leke imi neteloko Au.”

20 Ele mere lekwe kena esi kane pelaIriluke anggure kwelini etesi kai Ibetekebe, “Meije Auku lalakwe rebe bei imi pineponikele leke ono taluke beluke bei Allaete imi. Lau mo Au mata neka hoko Aukulalakwe siri leke imi rekwa be lepata beiAllare uono peneka.

21PoAubeteke leke imi rekwa be tamatarebe iriluke Au ete tamata rebe laleisutiake Au leke esi bunu Aure, imei isakesakai ite mei meja meije. 22 Tatike pineTamata EniNanae Isupu susate hoko Imatasa le Tuhane Iteu peneka. Po tatike pinetamata rebe iriluke Au loko tamata rebeesi bunu Aure, isupu susate ela titinai.”23 Eleki Eni maka luluaru esi lepa lokolomai be, “Bei itea meiju sire pine iono elemere ete iteki kurure?”

Yesuse Enimaka luluaru esi rare kai lomailoko sire pine iela lesire

22:24-3024Eleki Yesuse Eni maka luluaru esi rare

kai lomai be beise sire pine iela lesire.25 Ele mere hoko Yesuse Ibeteke lokosibe, “Nusa rebe esi rekwa Alla more esikamalaru esi pletae esi rayataru lulu esisukare neka. Esi suka kotise maka taparayate. 26 Po imi ono lulusi yake. Beiimire sire pine tamata elake, suke ionosaka tamata rebe eni kbasa sae mo. Kaitamata elake suke ikerike saka tamatamaka layani. 27 Tamata rebe iela lesiremere ile rebe irue kanere po tamata rebeilayanire mo. Po Au mei kai imire, Auretamata maka layani.

28 Kena Au supu susate, imi keu bei Aumo. 29 Ele mere hoko Au riluke kbasaete imi kena imi pleta saka AmaKu Irilukekbasa ete Aure. 30 Ele mere hoko lalemindina sakesa kai Au kena Au ono Kamale.Kai imi rue kena otoi maka pleta butu esalesini luaru kena imi pletae nusa Israele esisukua butu esa lesini luaru.”

Yesuse Ibeteke be namake Petruse iombeirekwaI mo

22:31-34(Mat. 26:31-35; Mrk. 14:27-31; Yoh. 13:36-

38)31Eleki Yesuse Iombe, “Simone, Simone,

araka mimise! Le Alla Isebeie ro tiaru esielake teheke ale, lupe tamata esi kbisi gan-dume esi kwesaije bei esi tinate leke tebimisete bei tiare. 32 Po Au kotie loko Allaetemu leke ahlaleke ktili loko Au rame. Kaikena ahlaleke loko Au ktili peneka, hokoaono amu kwaliamaketaru esi hlaleke ktililoko Au lekwe.”

33 Eleki Petruse ibeteke be, “Tuhane,masike au kusu bui kai au mata sakesakaiMu po au lulu Ale rame.”

34 Eleki Yesuse Ibeteke loko Petrusebe, “Alene lokoKu mimise! Petu meije,kena kpetu meije neka, manu tulale etot-lae mosare ale ruamu beteke rebai telupeneka be arekwa Au mo!”

Imi ruami akneka mise le tatike pine imisupu susate

22:35-3835 Eleki Yesuse Ibeteke loko Eni maka

luluaru pususi be, “Kena Au ulake imiakmenare Au beteke ete imi be, ‘Imi kerikepene yanoma, keri tase kai sandaleyanoma.’ Hoko kena mere imi susa sasaisa

Lukase 22:36 117 Lukase 22:59o? Eleki esi ralake Yesuse be, ‘Mo, ami susasasaisa mo.’ ”

36 Yesuse Iombe, “Po meije, sire pineeni kepene pise tase me hoko ikerie. Kaisire pine eni sari sae mo hoko iabelie enilapune nanuke kena isabe sari. 37 Imilene lokoKu mimise! Imi ono ele mere leme Alla Eni lepata rebe lekire ebeteke Auelere:

esi noake Aure tamata neune.Alla Eni lepata rebe lekie mere uonoreneka le teu peneka.”*

38Esi ombe, “Tuhane, selu ete meije sarinanuka lua mei.”

Yesuse Iombe, “Hleke! Lepa loko sarimoneka!”

Yesuse Ikotie loko Alla ktili titinai meulate Saitune aini bokala

22:39-46(Mat. 26:36-46; Mrk. 14:32-42)

39 Eleki Yesuse Isiri bei kotare hokolupe piasare Ikeu lopai ulate Saitune ainibokalaru. Hoko Eni maka luluaru esi keusakesa kaiNi. 40 Eleki kena esi luake meulate mere hoko Yesuse Ibeteke lokosi be,“Imi kotie loko Alla leke imi supu tehekebei ro tiaru esi elake, imi ono dosa mo.”

41 Eleki Yesuse ruaI lora toto beisi elekiItatu lope tapele eleki Ikotie loko Alla be,42 “AmaKu, sepo Asuka hoko Atapa Aumina leke tie Au bei susate rebe suke Ausupue meije. Po lulu Auku sukare yake polulu Amu sukare.” [ 43 Eleki Malekate esabei ndete lanite luake lokoI kena riluke kti-line eteI. 44Hoko Yesuse Isusa titinai hokoIkotie loko Alla ktili titinai. Eni knatileksulue saka lalakwe ktepu lope tapele.]†

45 Eleki Yesuse Ileu lokosi kai Iselusintulu peneka le kaplalesi titinai. 46 ElekiIbeteke lokosi be, “Le mula pine imi ntu-lure? Imi betu kai imi kotie loko Alla lekeimi supu teheke bei ro tiaru esi elake, imiono dosa mo.”

Tamata esi luake kena esi kerike Yesuse22:47-53(Mat. 26:47-56; Mrk. 14:43-50; Yoh. 18:3-

11)47 Eleki kena Yesuse Ilepa kai Eni maka

luluaru sa, tamata bokala rebe esi sukakerike Yesuse esi luake sakesa kai Enimakalulu sae bei sie butu esa lesini luaru rebeeni nane Yudase. Yudase ikeu akmena yotamata bokala meru esi keu lului. Eleki

Yudase itehaike Yesuse eleki iata Yesuse.48 Eleki Yesuse Ibeteke loko Yudase be,“Yudase, aata Au Tamata Eni Nanare meretanda be aabelie Au o?”

49Eleki kena Yesuse Eni maka lulua rebeesi sakesa kaiNe, esi selu saisa rebe esisuka onore hoko esi beteke loko Yesusebe, “Tuhane, ami lasasi kena sari noma!”50 Eleki sae bei Eni maka luluaru ilasatamata makerike ete imame elake enitinaloini makwanale.

51 Eleki Yesuse Ibeteke lokoi be, “Hleke!Ono suike ele mere moneka!” Eleki YesuseIkerike tamata mere tinaloine eleki emisesuike sosoli.

52 Eleki Yesuse Ibeteke loko imamaelakaru, elaka maka raka Tuhane EniLumare kai tamata Yahudiaru esi elakarebe esi luake kena kerikeNi be, “Auretamata maka atia pemerinta mo, hokoimi kerike aure, imi keri sari kai ai buaiyake! 53 Pela petu Au keu ndete TuhaneEni Luma uwei keholi eleki Au atetuke etemere takwali peneka, po imi kerike Au etemere mo. Po yele, meije petu ete imi kenakerike Au le petu meije petu kena ro tiaruesi elake rebe maka pletae yelu neunaruekbasa.”

Petruse ilemake rebai telu be irekwaYesuse mo

22:54-62(Mat. 26:57-58, 69-75; Mrk. 14:53-54, 66-72;

Yoh. 18:12-18, 25-27)54 Eleki esi kerike Yesuse kai esi keriNi

me imame elake lakwai esare eni lumare.Kai Petruse ilulu Yesuse bei lauke. 55 Elekime imame elake lakwai esare eni otoi kenamalamare, tamata ete mere esi lupukeauwe eleki esi rue pasa keholie. ElekiPetruse irue pasa kaisi ete mere. 56 Elekibinamakerike ete imameelake iluake elekiiselu Petruse irue kai tamata bokala meru,hoko ililakeni kai ibeteke be, “Tamatameije isakesa kai Yesuse lekwe.”

57 Po Petruse ilemake be, “Mo, au rekwaIle mere mo.”

58 Eleki takwali mo ile makete lekweiselu Petruse kai ibeteke be, “Ale mere ilesae bei Yesuse Eni tamata toini lekwe!” PoPetruse ibeteke be, “Mo, Au mo!”

59 Eleki kasuke olase ului, ile sae lekweibeteke be, “Tinai, tamatameije isakesa kaiYesuse lekwe le ile meije tamata Galilea.”

* 22:37 Yes. 53:12 † 22:44 Ayata meiju kena Alkitape sou Yunania akmenaru sae mo.

Lukase 22:60 118 Lukase 23:15

60 Po Petruse ibeteke be, “Mo, Aunati saisa rebe abeteke ete aure mo.”Eleki kena ilepa sa, manu tulale etotlae.61Eleki TuhaneYesuse Ihali kai limese lokoPetruse. Eleki Petruse inete suike lokoTuhane Yesuse Ibeteke be, “Manu tulaleetotlae mosare abeteke rebai telu penekabe, Arekwa Au mo.” 62 Eleki isiri rani etihnetekeni le isusa.

Esi toae Yesuse kai esi tetaI22:63-65(Mat. 26:67-68; Mrk. 14:65)

63 Eleki tamata rebe esi raka Yesuse esitoaeNi kai esi tetaI. 64Esi obi oalaleIje elekiesi beteke lokoI be, “Abeteke be sire itetaAle?” 65 Kai lepata tiae bokala lekwe rebeesi lepaele ete Yesuse.

Yesuse Isupu keri loko imame elake22:66-71(Mat. 26:59-66; Mrk. 14:55-64; Yoh. 18:19-

24)66 Eleki kena bebeleti lakwai esa Yahu-

diaru esi Tamata elakaru, imama elakarukai kuru Torataru esi lupuke lomai kenateu lepate ete Yesuse le piasa siemeru pineesi teu pakala rebe ono sala kena agamare.Eleki tamata maka rakaru esi keri Yesuseme oasi. 67 Eleki esi beteke loko Yesusebe, “Sepo Ale Maka Hlamate hoko Abetekeete ami.” Eleki Yesuse Iralake be, “MasikeAu beteke ete imi po imi lene loko Au mo;68 kai masike Au tneu sasaisa loko imi poimi ralake Au mo. 69 Bei petu meije Au,Tamata Eni Nanae Au rue sapleuke Allarebe Ikbasa lakwai esare Eni makwanalerebe holmatele.”

70 Esi beteke loko Yesuse be, “Sepo elemere hoko Ale, Alla Eni Nanae o?”

Yesuse Iombe, “Yele, lepate mere tinai!Aure Alla Eni Nanae.”

71Esi beteke sosoli be, “Ite nikwa tamatakena tutuke Yesuse moneka le ruaI betekeEni salare be Isakesa kai Alla.”

23Yesuse Isupu keri loko Pilatuse23:1-5(Mat. 27:1-2, 11-14; Mrk. 15:1-5; Yoh.

18:28-38)1 Eleki pusue agamare esi elaka maka

teu pakalaru esi ulake keri Yesuse lokogubernure Pilatuse. 2 Ete mere esi tutukeYesuse be, “Ami selu Tamata meije Ikerilalane tiae ete tamata bokala. Kai Ibetekeloko tamata bokala leke esi seli pajake

ete Kaisare yake le Ibeteke be Ile MakaHlamate tamata kai Ile Kamale.”

3 Eleki Pilatuse ibeteke loko Yesuse be,“Ale, tamata Yahudiaru esi Kamale o?”

Eleki Yesuse Iralakeni be, “Yele, lepatemere tinai!”

4 Eleki Pilatuse ibeteke loko imamaelakaru kai tamata bokala meru be,“Tamata meije Eni sala sasaisa mo kenaIsupu hukumane.”

5 Po esi lepae tiae rame loko Yesusebe, “Eni hnaunaru elei pusue otoi Yudeapeneka eti tamata esi ono hoha elake.Menai bei ndete Galilea eti roma etemeije.”

Yesuse Isupu keri loko Herodese23:6-12

6 Pilatuse ilene mere eleki itneu be,“Tamata meije tamata Galilea o?” 7 Kenaesi beteke be Yesuse tamata bei otoi rebeHerodese ipletaele, eleki iulake tamata esikeriNi loko Herodese, kenamere Herodeseime Yerusaleme. 8 Kena Herodese iseluYesuse, laleije ndina titinai le saisa rebeYesuse Ionoule, Ilenelu takwali peneka,kai isuka kena tetue Yesuse. Ihlalekebe isupu selu Yesuse Iono tanda herane.9 Bei mere hoko Herodese itneu Yesuserebai bokala po Yesuse Iralakeni kwalemo. 10 Pusue imama elaka kai kuruTorata rebe esi ete mere esi kele loraukai esi tutuke Yesuse kena nsalale elaka.11 Eleki Herodese kai eni solaluaru esimalie Yesuse kai esi sobueNi eti esi alikepakiane misete kenaI lupe kamale ipakele.Eleki esi leukeNi suike loko Pilatuse. 12Beiakmenare Herodese kai Pilatuse luasi na-suke lomai, po kena petu mere luasi onoebe misete kai lomai.

Tamata esi teu hukumane matale kenaYesuse

23:13-25(Mat. 27:15-26; Mrk. 15:6-15; Yoh. 18:39-

19:16)13 Eleki Pilatuse ilupuke imama elakaru

kai tamata elakaru pususi kai tamatabokala, 14 kai ibeteke lokosi be, “Imi keritamatameije lomei lokoku le imi beteke beIkeri hnauna tiae ete Roma esi pemerinta.Hoko meije au tneuI mei imi oami lokolepata rebe imi lepaele kenaIje peneka potamata meije Iono tiae sasaisa mo. 15 KaiHerodese lekwe isupu tiae saisa mo rebetamata meije Ionoe le iulake keriNi lomeisuike loko ami. Tamata meije iono neune

Lukase 23:16 119 Lukase 23:45sasaisa mo kena Isupu hukumane matale.16 Ele mere hoko au tetaI eleki au tieI.

[ 17 Le piasare kena Yahudiaru esi petupestare, itie tamata esa bei buije etesi.]*

18-19 Eleki kena mere me buije tamatasae eni nane Barabase, isupu kusu bui le ilekai eni tamata toinu esi hohae pemerintakai bunu tamata.

Pilatuse isuka sirie Yesuse po tamata esisuka sirieNi bei buije mo. Esi kloloe sakesabe, “BunuI! Sirie Barabase ete ami!”

20 Eleki Pilatuse ibeteke lokosi tiktilisuike lekwe be, “Imi tamata Yahudi, sukaau sirie imi kamale, o?” Le isuka kenasirie Yesuse. 21Po esi kloloe suike lokoi be,“PakuI ahlake ai batai leke Imata! PakuIahlake ai batai leke Imata!”

22 Eleki Pilatuse ibeteke lokosi suikekena rebai telu be, “Le mula pine auonoI ele mere yo Iono neune sasaisa mo?Tamata meije Iono neune sasaisa mo kenaeono Isupu hukumane matale. Hoko autetaI eleki au tieI.”

23Po esi kloloe ktili lesi loko Pilatuse be,“PakuI ahlake ai batai leke Imata!” Elekiesi lesi kena paku Yesuse ahlake ai bataijene. 24 Eleki Pilatuse iteu lepate kena pakuYesuse ahlake ai batai leke Imata lulu esikloloe lokoije. 25 Kai isirie Barabase makabunure lulu esi kotie beine, yo irilukeYesuse etesi kena esi hukumeNi lulu esisukare.

Tamata esi paku Yesuse ahlake ai batai23:26-43(Mat. 27:32-44; Mrk. 15:21-32; Yoh. 19:17-

27)26 Eleki kena esi keri Yesuse, esi tetue

tamata Kirene sae eni nane Simone, ileubei kota mulini. Esi kerikeni eleki esipaksai keri Yesuse Eni ai batai rebe tatikepine esi paku Yesuse kenare. Eleki iluluYesuse muline.

27 Tamata bokala esi lulu Yesuse elekiete mere lekwematabinana esi luluI. Hokomatabinana meru esi ranie Yesuse. 28 PoYesuse Ihali lokosi kai Ibeteke lokosi be,“Matabinana bei Yerusaleme! Imi ranieAu yake po imi ranie ruami kai imi anaru.29 Le namake roma esi petu hoko tamataesi beteke be, ‘Mise lesi bina rebe ikeublublulu kwale mo, kai rebe eni nanaesae mo kai isusu kwete tone kwale mosa!’30 Kena petu mere tamata esi beteke lokoulata nanukaru be,

‘Ulate mai robi sepe ami.’ Kai esibeteke loko ulata rokonaru be, ‘Mairobi obi ami.’

31 Le ete Au rebe sala sasaisa more, esiono susate ete Au ele mere, hoko ete imirebe ono sala bokalaru, tamata esi onosusate lesi ete imi leneka. Au lupe aimatane hoko aure kotu mo. Po imiretamata ono dosa hoko imi lupe ai nsekilerebe aure kotu pusure.”

32 Kai esi keri tamata neuna lua lekwekena esi pakusi ahlake ai batai leke esimata sakesa kai Yesuse. 33 Eleki kenaesi roma otoi sae, esi nane Ulu alati, esipaku Yesuse ahlake ai bataije ete merekai tamata neuna luaru lekwe esi pakuluasi ahlake ai bataije neka. Hoko saekena leiNi makwanale kai sae kena leiNimapale. 34 Eleki Yesuse Ikotie loko AmaIbe, “Amate, ampune esi neunaru le esirekwa saisa rebe esi onore mo!” Eleki esipoie undi leke esi rekwa be sire pine isupuYesuse Eni lapunaru.

35Tamata bokala esi kele lia loko Yesuseyo tamata Yahudi esi elakaru esi toaeNi be,“Yesuse meije, Ihlamate tamata maketeyele, hoko sebeie Ihlamate ruaI, sepo IleMaka Hlamate rebe Alla IulakeIne.”

36 Kai solaluaru lekwe esi lepa tiae eteYesuse neka. Esi riluke anggure maklinuteeteI. 37Kai esi beteke be, “Sepo Ale KamaleYahudi hoko ono hlamate ruaMu.” 38 Elekiete mere esi leki ndete baba bei YesuseuluIje be, “Tamata Yahudi esi Kamale.”

39 Ile sae bei tamata ktolona lua rebepakusi kena ai batai sakesa kai Yesuseisobue Yesuse be, “Ale Maka Hlamatemoyo. Aono Ahlamate kai ami lekwe.”40 Po ile saere ilakeni be, “Suke rilamu leAlla le ale tamata ktolone, asupu huku-mane sakesa kaiNi. 41Luai supu hukumanemeije lulu luaiki dosare, po Yesuse Ionodosa sasaisa mo.” 42 Eleki ibeteke be,“Yesuse, kenaAluake lomei suike kena ple-tae ami tamatare, Anete loko au.” 43YesuseIbeteke lokoi be, “Ahlaleke lokoKu! Petumeije arue kai Au ndete surga.”

Teu Yesuse Eni nasite23:44-49(Mat. 27:45-56; Mrk. 15:33-41; Yoh. 19:28-

30)44 Eleki kena olasa butu esa lesini lua

hkwatare, pusue nusare kpetu hoko kpeturoma olasa telu kmau, 45 le lemataije hita

* 23:17 Ayate meije kena Alkitape sou Yunania akmenaru sae mo.

Lukase 23:46 120 Lukase 24:16mo. Eleki obite nurui elake rebe blu-lute mpai Tuhane Eni Lumare esi laleirebe ereba sokati mise titinaije, ekahie beindete roma mpe.† 46 Eleki Yesuse Ikloloeloko AmaI be, “Amate, Au riluke Aukunasite eteMu.” Eleki kena Ilepa pelare teuEni nasite sosoli ne.

47Eleki solalu utune esare esi elake iseluyelu rebe uono mere hoko iisike Alla be,“Tinai, tamata meije eni sala sae mo!”48 Kai tamata bokala rebe esi kele lupuete mere kena esi selu Yesuse, esi seluyelu rebe uono mere hoko esi leu kaikaplalesi titinai. 49 Kai Yesuse Eni ebearukai matabinana rebe esi luluI bei ndeteGalilea kena layani Yesuse esi selu pusueyelu rebe uono meru bei lauke.

Yusupe ihnouke Yesuse kena liane benai23:50-56(Mat. 27:57-61; Mrk. 15:42-47; Yoh. 19:38-

42)50-51 Eleki tamata sae me eni nane

Yusupe. Ibei kota Arimateameotoi Yudea.Lulu Tuhane, ile tamata nkenale. Ina-make petu kena Alla Ipletae tamatare.Ile, agamare esi elake maka teu pakalalekwe. Po kena teu pakala ete Yesuseisuka kena bunu Yesuse mo. 52 Ikeu lokoPilatuse leke ikotie Yesuse leke ihnoukeNi.53 Eleki Yusupe itati Yesuse bei ai tutineeleki ikeriNi me liane benai rebe kalie meula bature. Eleki ikopaI kena obite nuruinanuke misete eleki itolaeNi kena lianebenai mere. Liane benai mere esi tolaematale kenae rebai saemosa. 54Petumere,petu kenamoamanane pise ono saisa nekale totonaije tamata Yahudi esi petu pleijereneka.

55 Eleki ete mere matabinana rebe esilulu Yesuse bei ndete Galileare esi keusakesa lekwe kena selu liane benai merekai esi selu be tola Yesuse etika. 56 Elekimatabinana meru esi leu pine esi aknekaeleite boini ntelete kena esi tolaele kenaYesuse. Eleki kena tamata Yahudi esi petupleije esi lulu Torate hoko kerike sasaisa.

24Yesuse Ikwana suike bei matale24:1-12(Mat. 28:1-10; Mrk. 16:1-8; Yoh. 20:1-10)

1 Kena petu miku bebeleti matabinanameru esi keri leite boini ntelete rebe esi

aknekaele kena esi tolaele kena Yesuse meliane benai laleije. 2 Eleki kena esi romame liane benaije esi selu batu elake rebeepele lutike liane benaije ekloli bei lianebenaije peneka. 3 Kena esi kusu mpailiane benai laleije esi selu Tuhane YesuseIme moneka. 4 Eleki esi kele totakesi leYesuse Ime moneka. Eleki hkutukesi yosie luaya esi kele tehaikesi. Luasi pakianeselue kliti. 5 Eleki rilasi titinai hoko esitatu lope tapele po tamata lua meru esibeteke lokosi be, “Le mula pine imi nikwaIle kwanale bei mei tamata matale? 6 Ietemeije moneka. Ikwana suike bei matalepeneka. Imi nete suike loko saisa rebeIbeteke ete imi kena Indete Galilea sare7 be, “Au, Tamata Eni Nanae esi riluke Auete tamata rebe esi hlaleke loko Alla moeleki esi paku Au ahlake ai batai eleki Aumata po kena petu luare Au kwana suikebei matale.” 8 Eleki esi nete suike lokoYesuse Eni lepate mere.

9 Kena esi leu bei liane benai mere esialenake pusue yelu rebe uono etesi meliane benaije ete Yesuse Eni maka ulakasie butu esa lesini esaru kai Eni makalulua maketaru. 10 Matabinana meru:Maria bei Magdalene, Yohana, kai Maria,Yakobuse inai. Kai matabina maketa rebeesi sakesa kaise esi beteke ete Yesuse Enimaka ulakaru lekwe. 11 Po esi betinakematabina meru esi lepa kleklema hoko esilene loko esi lepataru mo. 12 Po Petruseikeleke kai ibala lora liane benaije. Kenairomanda liane benaije inobo bebeke lopailale yo batuke iselu obite nurui nanukemisete rebe kopa Yesuse kenare. HokoPetruse hkutukeni titinai, eleki ileu. Poinoakeme lalei be saisa eono kena Yesuse?

Yesuse IaselukeNi me lalane lorau henaEmause

24:13-35(Mrk. 16:12-13)

13 Eleki kena petu mere lekwe, YesuseEni maka lulua sie luaya esi keu lorauhena sae me esi nane Emause. Henamere esi lauke kiloa butu esa lesini esabei kota Yerusaleme. 14 Eleki lulu lalaneluasi alenake loko pusue rebe eku uonokena Yesuse. 15 Kena luasi alenare, YesuseIluake loko luasi eleki telusi keu sakesa.16 Po saisa eono luasi eti luasi rena Yesusemo.

† 23:45 Obite nuruije kahire esi natire be akmenare tamata dosare ikeu me Tuhane oaije mo po bei Yesuse Imatare,mere Ibuka lalane kena keu lansune loko Tuhane.

Lukase 24:17 121 Lukase 24:5217 Yesuse Ibeteke loko luasi be, “Luami

alenake saisa mei lalane meije?”Eleki luasi kele, kai selu oalaleisu ruow-

elu. 18 Eleki ile rebe eni nane Kleopaseiralake Yesuse be, “Amate, yapine beipusue tamata rebe esi luake me kotaYerusaleme, ale ruamu pine arekwa saisarebe eono pamuli meije mo piseo?”

19 Eleki Yesuse Ibeteke loko luasi be,“Saisare?”

Luasi ralakeNi be, “Saisa eono kenaYesuse bei Nasarete. Ile Nabi. Eni lepatarukai Eni makerikaru mise titinai ete Allakai mise ete tamata. 20 Po imamaru kaiamiki elakaru esi rilukeNi ete tamata kenaesi bunuI hoko esi pakuI ahlake ai bataieleki Imata. 21 Eleyo kena bunuI mosareami hlalekeNi kena Ihlamate ite tamataIsraele po imata petu lua kena meije pene.22 Po hkutuke ami titinaije neka le amikimatabinana lua pise telu, kena bebeletilakwai esa esi keu lora liane benai rebetolaeNi kenare, 23 po esi seluI me moneka.Eleki esi leu esi beteke be malekataru esiaselukesi etesi kai esi beteke be, ‘Ikwanasuike bei matale peneka.’ 24 Eleki amikiebea lua pise telu esi keu lora liane benaijeesi selu yo tinai, Ime moneka.”

25 Eleki Yesuse Ibeteke loko luasi be,“Imi boro, imi lene loko nabia akmenaruesi lepataru mo! 26 Maka Hlamate sukeIsupu susate ele mere mina pine Isupu ruekena pleta sakesa kai Alla.” 27 Eleki YesuseIatetuke Alla Eni lepate kenaI rebe lekie,bei me Musa ilekire eti roma nabiaru esilekire ete luasi.

28 Eleki telusi lau bei hena rebe esi keulokoremoneka hoko Yesuse Iono lupe Ikeusiba rame, 29 po luasi luti Yesuse be, “Am-ate, rue kai ami noma le lemataije sunineka hoko kpeture reneka.” Eleki YesuseIlulu luasi, kusu me luma kena Intulu kaisiete mere.

30 Eleki kena esi rue kane Yesuse Iranarotire eleki Ikotie loko Alla, Ibirele kaiIriluke etesi. 31Eleki hkutuke luasi bemereYesuse. Po sirikeNi sosoli bei luasi. 32Luasilepa loko lomai be, “Minae me lalane kenaIalena kai luaije, IatetukeAlla Eni lepataru,luaki lalema ndina titinai.”

33 Eleki kena mere lekwe luasi leu suikelolete Yerusaleme. Ete mere luasi tetueEni maka lulua esa lesini esaru kai tamatarebe esi me kaise, esi lupuke lomai. 34Elekiesi beteke loko luasi be, “Tinai, Tuhane

Yesuse Ikwana suike peneka le IaselukeNiloko Petruse.”

35 Eleki luasi lekwe esi alenake YesuseIalena kai luasi me lalane kai luasi renaIkena Ibire rotire kena esi kane.

Yesuse IaselukeNi ete Eni maka luluarupususi leke esi lene lokoI

24:36-49(Mat. 28:16-20; Mrk. 16:14-18; Yoh. 20:19-

23; Ula. 1:6-8)36 Eleki kena esi alena sa Yesuse Iluake

lokosi kai Ibeteke be, “Hlamate. Imi ruemise kai Alla.”

37 Eleki hkutukesi kai rilasi le esi noakebe esi selu nitu matale. 38 Eleki Ibetekelokosi be, “Lemula pine imi noake bemeijeAu more?

39 Selu balaKu kai Auku lelale. Meije Au.Kerike Au kai imi selu le nitu matale hokoesi tinai kai luline sae mo.”

40Eleki Iaseluke Eni balaije kai Eni lelaleetesi. 41Kai esi hlaleke lokoI mosa le lalesindina kuate kai hkutukesi. Yesuse Ibetekelokosi be, “Imi manane sae, o?” 42 Elekiesi riluke iane pahpala otoi eteI. 43 ElekiIranae kai Ikanele me oaisu.

44 Eleki Ibeteke lokosi be, “Meije Aukulepate ete imi kena ite eri sakesa sa be,‘Alla Eni lepate kenaKu rebe me bukuaMusa kai bukua nabiaru kaime bukua IsikeAlla suke uono sa.’ ”

45 Eleki Yesuse Iono lalesi leke esi natiAlla Eni lepate. 46 Ibeteke lokosi be, “MeAlla Eni lepata rebe lekire ebeteke be,‘Maka Hlamate Isupu susate eti Imata poele petu luare Ikwana suike. 47 Eleki Aukumaka luluaru esi pake Auku kbasare kenabeteke Auku hnaunaru papelake nusa kaiotoi leke tamata esi hleke bei maka onodosa leke Tuhane Iampunesi. Esi keubeteke mere menai bei Yerusaleme etiroma pusue nusa.’ 48 Hoko imi pine imisasike kai alenake be Au mata peneka poAu kwana suike. 49 Kai tatike pine Aunatue Alla Eni Rore ete imi reba AmakuItalukele ete imi pende. Po imi namakemei kota meije, roma Alla Ikbasae imi beindete surga.”

Yesuse Ibiti lolete surga24:50-53(Mrk. 16:19-20; Ula. 1:9-11)

50 Eleki Yesuse Ikerisi siri bei kotarelolete Betania. Ete mere Iriluke miseteetesi. 51 Eleki kena erI riluke misete etesisa, Ibiti beisi lolete surga. 52 Eleki esi

Lukase 24:53 122 Lukase 24:53tatu pususi lope tapele lokoI eleki esi leulopeYerusalemehoko laleisu ndina titinai.53Hoko esi keu me Tuhane Eni Luma ramekai esi isike Alla rame.

Yohanese 1:1 123 Yohanese 1:14

Sou Misete kena Yesuserebe Yohanese IlekiuleLepate Menai

Sou Misete meije Yesuse Eni maka luluarebe ibeteke ruai be Yesuse Iokine, ilekie(21:20-24; kai 13:23; 19:26; 20:2; 21:2-7).Sou Misete meije lekie leke tamata rebeesi baisele esi persaye be Yesuse, Makahlamate rebe Alla ItalukeNi. Ile Alla EniNanae. Kai baue hlaleke lokoIje supu ruekai Alla eti pela (20:30-31).

Kena pasale 1 roma pasale 12, ite baisetanda herana itu rebe Yesuse Ionaule.Baue tanda herana meru tamata esirekwa be Yesuse, Maka Hlamate rebeAlla ItalukeNi. Kai Ile Alla Eni Nanae.Rebai boka ite baise Yesuse IbetekeIneAlla Eni Nanae (1:34; 1:49; 3:16-18; 5:23-25; 11:4; 11:27; kai 20:31). Rebai bokaYesuse Ibeteke ruaI be: “Au meije rotirebe betekele be eono tamata isupu ruekai Alla eti pelare.” (6:35); “Aure sakaHitate (8:12).”; “Aure saka metu (10:7,9).”;“Aure maka raka domba misete (10:11,14).”; “Auremaka ono tamata ikwana suikekai ono tamata esi rue kai Alla eti pela(11:25).”; “Aure saka lalane (14:6).”; “Auresaka anggure aini (15:1, 5).”. Rebai saeme lekwe Yesuse Ibeteke be “Kena rueleAbrahame mosare, Au me peneka (8:58).”Isi

1. Yohanese eni lepate memenai kenaYesuse (1:1-18)

2. Tanda herana rebe Yesuse Ionolu kaieni hnauna ete tamata rebe etilukeete ite be Ile, Alla Eni Nanae (1:19-12:50)a. Yesuse Ilayani memenai mei

Nusare (1:19-4:54)b. Yelu rebe uono me kota

Yerusaleme kena petu pleije(pasale 5)

c. Yelu rebe uono me otoi Galileakena lau mo petu pesta tamataYahudiaru esi nete suike loko AllaIsirie esi ntuanamenaru beiMesire(pasale 6).

d. Yelu rebe uonome otoi Yudea kenalau mo tamata Yahudiaru esi pestanete suike loko esi ntuana menaruesi ono tale bei ai sanai me otoinsekile (7:1-10:21)

e. Yelu rebe uono kena lau mopetu pesta nete suike loko Alla

Isirie tamata Israelaru esi ntuanamenaru bei Mesire kena kerikeYesuse nere (pasale 11-12)

3. Yesuse Iatetuke Eni maka luluarekena kpetu rebe bobanure esi bunuInere (pasale 13-17)

4. KerikeYesuse, BunuI kai Ikwana suike(18:1-20:29)

5. Sou Misete meije esi tujuane (20:30-31)

6. Yesuse Eni hnauna pamuli: KenaYesuse Ikwana suike, IaselukeNi eteEni maka lulua sie ituaru (pasale 21)

Yesuse Kristuse mere, Alla Eni lepate kaiHitate ete pusue tamata mei nusare

1:1-181 Bei akmena sa kena nusa meije tola

mosa Yesuse rebe kotine Alla Eni lepateIme peneka. Isakesa kai Alla kai IlereTuhane Alla lekwe. 2-3 Kena nusa meijetola mosare, Isakesa kai Alla. Itolae nusameije kai pusue yelu mei nusare lulu AllaEni pletare. 4 Pusue tamata mei nusareesi nasite beiNi kai bei Eni hidupe nkenaleeono tamata esi selu hitate bei Allare. 5EsikotiNe Hitate. Le Iono hitate ehita melenekai melene ebunu Hitate mere mo.

6 Takwali mina, rebai sae me Alla Iu-lake ile sae, eni nane Yohanese. 7 Iluakekena ilepa loko Hitate mere, leke bei ile-pare pusue tamata esi hlaleke loko Yesuse.8 Yohanese mere Hitate mo po batuke ilu-ake kena ilepa lokoHitatemere. 9LeHitatetinai rebe Ihita pusue tamatare, Iluakelomei nusa.

10 Hoko Hitate luake, eleki Imei nusapeneka kai Itolae nusa meije lulu Alla Enipletare po masike ele mere tamata nusameije esi trimaI mo. 11 Iluake loko Eninegara po Eni tamataru bokala esi trimaImo. 12 Po pusue tamata rebe esi trimaIkai esi hlaleke lokoIje, Iriluke kbasa etesikena esi ono Alla Eni nanae. 13Mere sakaruelesi suike. Ruelesi suike mere lupepiasa ruele kwetele mo. Kai bei mokwailalei kena supu kwetele mo. Esi ono AllaEni Nanae le Tuhane Ionosi supu hidupebeluke. 14 Esi kotie Yesuse, Alla Eni lepateete ite tamatare. Ruaije Alla po Ionotamata kena Irue sakesa kai ite mei nusameije po takwali mo kai kenamere ite seluEni kbasa peneka. Eni kbasare ela titinaile Ile Tuhane Alla Eni Nanae esane. Pusuerebe nkenale bei Allare, ite rekwa titinai

Yohanese 1:15 124 Yohanese 1:42

kai Alla Eni lalemisete rebemise titinai eteitere, ite rekwa beiNi.

15 Yohanese iluake le tita kena Yesusebe, “Ile meije pine Au betekeNi ete imirebe, Iluake pamuli bei au po Eni kbasareela lesi au le kena ruele au mosare Imepeneka.” 16 Imise titinai. Kai bei Eni lalemisete mere pine Iriluke misete rame eteite. 17 Tuhane Eni hukumaru ite supulubei Musa. Po Alla Eni misete ete iterekai Eni nkenale, ite rekwae baue YesuseKristuse. 18 Sae iselu Tuhane Alla mosabatuke Eni Nanae esane ruaI rebe IsakesakaiNi kai rebe ItehaikeIne. Kai Eni Nanaeesane mere pine Iaseluke AmaI ete ite.

Yohanese ilepa loko ruai ete tamataYahu-diaru

1:19-28(Mat. 3:1-12; Mrk. 1:1-8; Luk. 3:3-6, 15-17)

19 Petu rebai sae me tamata Yahudiaruesi elaka rebe esi rue me kota Yerusalemeesi ulake imamaru kena sakesa kai tamataLewi kena esi keu tneu Yohanese. Esi tneuibe, “Ale sire?”

20 Eleki Yohanese iralakesi titinai be,“Aure Ile rebe Alla IulakeNi kena hlamatetamatare mo.”

21 Eleki esi tneui be, “Hoko ale sire? Alenabi Elia, piseo?” Yohanese iombe, “Mo.”Esi ombe, “Ale nabi rebe akmena talukebe tatike pine iluake lomei nusare, piseo?”Iombe, “Mo.”

22 Esi ombe, “Sepo ele mere hokoabeteke ete ami be ale sire? Leke ami leubeteke ete tamata elaka rebe esi ulake amitneu alere.”

23 Iombe, “Aure tamata rebe ibetekeloko tamata bokala ndete otoi nsekile be,‘Imi aknekae lalemi leke imi hlaleke lokoAlla.’ ” Yohenese ilepa mere lulu akmenanabi Yesaya ibetekele.

24Tamata rebe esi supu ulake bei tamataParisiaru, 25 esi ombe, “Sepo ale, Ile rebeAlla IulakeNi kena hlamate tamatare mo,nabi Elia mo, nabi mo, hoko abaptisetamata le mula?”

26 Yohanese iombe, “Au baptise tamatakena kwele. Po kena mere imi sakesa kaiIle sae me po imi rekwaI mo. 27 Ile mereIluake pamuli beiku po au supu rue sakesakaiNi mo le Eni kbasare ktili titinai.”

28 Pusue yelu rebe Yohanese Ionolumeru me hena Betania, kwele Yordanerebe Yohanese ibaptise tamataru kenareesi tebai.

Yesuse saka Domba Anai rebe palae eteAllare

1:29-3429 Eleki ele bobanure Yohanese iselu

Yesuse Iluake lokoi. Eleki Yohaneseibeteke be, “Selu, mere Alla Eni DombaAnai rebe Iampune tamata mei nusare esidosaru. 30 Ile mere pine au beteke be, ‘Ilu-ake pamuli bei au po au rue sakesa kaiNimo le Eni kbasare ktili titinai.’ Le ruele aumosare Ime peneka. 31 Kena menaije aurekwaI mo be Ile Kristuse. Po au baptisetamata kena kwele leke tamata Israele esirekwaI.”

32-33 Bei akmena au rekwai mosa poAlla Iulake au baptiseNi kena kwele. AllaIbeteke loko au be, “Sepo aselu Ro MiseteIrulu bei ndete lanite pine esabuke saehoko Ilemere pine Ibaptise tamataru, IonoRo Misete Ikbasaise. Eleki roma esi petureau selu Ro Misete selu saka manu abuneerulu bei ndete lanite esabuke kenaI pineau rekwaI.

34Au ruaku seluI peneka hoko au betekeete imi be Ile meije Alla Eni Nanae.”

Yesuse Eni maka lulua memenaiju1:35-42

35 Eleki ele bobanure Yohanese ikele meotoi mere kai eni maka lulua lua. 36 KenaiseluYesuse Ilia etemere eleki ibeteke lokoeni maka lulua meru be, “Selu, Ile mereAlla Eni Domba Anaije!”

37 Sie luaya meru esi lene Yohanese enilepate eleki esi keu lulu Yesuse. 38 YesuseIhali sapa muliNi eleki Iselu esi keu luluIjekai Itneusi be, “Imi nikwa saisa?”

Esi ombe, “Kuru, ami nikwa loko Ale.Arue etia?”

39 Yesuse Iombe, “Mai leke imi ruamiselue.” Esi keu kaiNi leke esi selu be, Irueetia. Kenamere kasuke olasa ata kmau, esikeu kaiNi me Eni maka rue lakwaije, elekiesi rue kaiNi petu mere.

40 Sie luaya rebe esi lene Yohaneseeni lepate eleki ile sae bei sie lua meruikeu lulu Yesuse, mere Andrease, SimonePetruse kwalini mulire. 41 Eleki Andreaseialena kai Yesuse pela eleki ikeu lokokwalini Simone eleki ibeteke be “Kwali,ami tetue Ile rebe Alla IulakeNi kena hla-mate tamatare peneka.” Mere kena souIbranireMesiase yo souYunanire Kristuse.42Eleki Andrease iliku Simone loko Yesuse.

Yesuse Ilimese Simone eleki Ibetekelokoi be, “Ale Simone, Yohanese eni nanae,

Yohanese 1:43 125 Yohanese 2:17po namake esi kotie ale Kepase, kena souYunanire Petruse, natire be batu.”

Yesuse Ikoti Pelipuse kai Natanela leke esiluluI

1:43-5143 Eleki ele bobanure Yesuse Isuka keu

lori otoi Galilea, eleki Inikwa loko Pelipuseroma Itetuini. Eleki Ibeteke lokoi be, “Mailulu Au!” 44 Pelipuse tamata bei kota Bet-saida, Andrease kai Petruse luasi bei mereneka. 45 Pelipuse itetue Natanela elekiibeteke lokoi be, “Ami tetue Ile rebe AllaIulakeNi kena hlamate tamata rebe MusailekiNi me bukua rebe kotiele Alla Eni lep-ate kai nabiamaketaru esi lekiNime bukuamakete peneka. Mere Yesuse, Yusupe Eninanae, tamata bei hena Nasarete.”

46Eleki Natanela ibeteke lokoi be, “MakaHlamate Iluake bei hena Nazarete saisamo. Hena mere to kuate.”

47 Eleki Pelipuse ibeteke lokoi be, “Maiite keu leke ale ruamu seluI.” Kena YesuseIselu Natanela iluake lokoI, Yesuse Ibetekebe, “Selu, Natanela meije tamata Israeletitinai, tamata maka lemake mo.”

48 Eleki Natanela itneu Yesuse be,“Tuhane, le mula pine Arekwa aukusifate?” Yesuse Iombe, “Kena Pelipuseikeri ale mosare, Au selu ame ara aini esiuweije.”

49 Natanela iombe, “Ntuane Kuru, Ale,Alla Eni Nanae. Ale, Israelaru esi Kamale.”

50 Yesuse Iombe, “Ahlaleke lokoKupeneka le Au beteke be, ‘Au selu ame araaini esi uweije.’ Tatike pine aselu tandaherane ela lesi bei meije. 51 Lene lokoAuku lepate meije, namake aselu lanitebaeke kai Alla Eni malekataru esi rulu saloko Au, Tamata Eni Nanare.”

2Totliba me kota Kana2:1-11

1 Eleki kena petu telu suike totliba saeme kota Kana me otoi Galilea, kai YesuseinaI ete mere lekwe. 2 Yesuse kai Enimaka luluaru esi supu koti kena totolibamere lekwe. 3 Eleki kena esi anggurepusu peneka, Yesuse inaI beteke lokoI be,“Yesuse, esi anggure pusu peneka.”

4 Eleki Yesuse Ibeteke loko inaI be, “In-aKu, abeteke ete Au yake. Petu kena Aubeteke ruaKue emeije mosa.”

5 Po Yesuse inaI beteke loko tamatamakerikaru be, “Imi ono lulu saisa rebeIbetekele neka.”

6 Ete mere esi tolae tempayana buinane kena koa saisa rebe lulu tamata Yahu-diaru esi atate suke koare. Tempayanamerubuini esare, ekute kwele litera utune.7 Yesuse Iombe, “Kute kwele kena tem-payana meru eti upenu.” Eleki esi kutekwele eti upenu. 8Yesuse Iombe, “Imi ripatoto kai kerie ete totlibare esi elake.” Elekiesi kerie ete totlibare esi elake. 9 Elekikena totlibare esi elake inenake kwelerebe elelie anggure mere pende, irekwabe anggure mere ebei etia mo, po tamatamakerike rebe iripare irekwae. Elekitotlibare esi elake ikotimokwai rebe ikaije.10 Kai ibeteke lokoi be, “Piasare tamataesi riluke anggure rebe misete titinaije ak-mena, kai kena esi kinu eti esi nseli penekapine riluke anggure rebemise kuate more.Po ale mo, ahnouke anggure misete titi-naije eti roma meije pine asiriele.”

11Yesuse Iono tanda herane memenaijeemere. Iono mere me kota Kana me otoiGalilea. Iaseluke Eni kbasa elake bei ndetesurgare baue tandaheranemere. Hoko Enimaka luluaru esi hlaleke lokoI titinai.

12 Eleki Yesuse Ikeu lori kota Kaper-naume sakesa kai inaI kai kwalinisi kai Enimaka luluaru. Esi rue etemere petua ilaru.

Yesuse Isui tamata maka abelia kai makatukare kepene bei Tuhane Eni Lumare

2:13-25(Mat. 21:12-13; Mrk. 11:15-17; Luk. 19:45-

46)13 Kena lau mo tamata Yahudi esi

pesta nete suike Alla Isirie esi ntuanamenaru bei Mesire, Yesuse Ikeu loletekota Yerusaleme. 14 Eleki kena Ikusume Tuhane Eni Lumare, Itetue tamatamaka abeli lembu, domba kai manu abunekai maka tukare kepene me Tuhane EniLumare esi uweije. 15 Yesuse Iselu elemere, Iono mekute buai maka hbali elekiIsui pusue esi dombaru kai lembuarubei Tuhane Eni Lumare. Ihali makatukare kepenaru esi mejaru eti esi kepe-naru utetu liplapu lori lopai. 16 ElekiIbeteke loko maka abelie manu abunarube, “Bitike pusulu bei meije. Imi onoAmaKu Eni Lumare kena otoi maka abeliyake!” 17 Hoko Eni maka luluaru esi neteloko lepate matai bei Alla Eni lepate rebe

Yohanese 2:18 126 Yohanese 3:21

lekire, eombe, “Au oki AmaKu Eni Lumare.Kai bei mere pine ekeri Au kena matale.”

18 Eleki tamata Yahudiaru esi elakaruesi lepa lelie Yesuse be, “Aaseluke tandaherane sae ete ami leke ami rekwa beAkbasa kena ono ele mere.”

19 Yesuse Iombe, “Namake imi selutanda herane elere: Tuhane Eni Lumameije likwaiele, po Au eleke suikele batukepetua lua.”

20 Esi ombe, “Amiki ntuanaru esi elekeTuhane Eni Luma meije ekane musunabutu ata lesini ne, yo Aombe Aelekelebatuke petua lua o?”

21 Po esi rekwa mo be Yesuse IbetekeTuhane Eni Lumare, mere Ibeteke ruaI EninanakwalaIje. 22 Hoko kena Ikwana suikebei matale pende, Eni maka luluaru esinete loko lepate rebe Ibeteke mere. Hokoesi hlaleke titinai loko Alla Eni lepata rebelekiule kai lepata rebe Yesuse Ilepaele.

23KenaYesuse IruemeYerusaleme kenatamata Yahudiaru esi pesta nete suikeAlla Isirie esi ntuana menaru bei Mesire,tamata bokala esi hlaleke lokoI le esi selutanda herana rebe Ionoule. 24 Po YesuseruaI persayesi mo, le tamata eni sifateIrekwae titinai. 25 Kai lepa loko tamatamakete eni sipate eteI moneka, le tamatalaleije Irekwae.

3Yesuse Ilepa kai Nikodemuse loko rue kai

Alla eti pelare3:1-21

1Tamata Parisi sae me eni nane Nikode-muse, ile agama Yahudiaru esi elake sae.2 Kena kpetu rebai sae me iluake lokoYesuse kai ibeteke be, “Ntuane kuru, amirekwa be Alla Iulake Ale kena Aatetukeami. Le tamata makete iono tanda heranekena aseluke Alla Eni kbasare lupe Aonoresaisa mo, sepo kbasa bei Allare sae mo.”

3Yesuse Iombe, “Alene mimise! Tamatarebe ruelei suike more, ile mere sae bei sierebe Alla Ikbasaise mo.”

4 Nikodemuse iombe, “Ntuane kuru,Tamata rebe intua pende ruelei suike elia?Ikusu suike kena inai tibuine kai inai ru-eleije yelo?”

5 Yesuse Iombe, “Au beteke ete ale titi-nai be sepo sae pine ruelei bei kwele kaiTuhane Eni Rore kbasaeni mo hoko ile

mere sae bei Alla Eni tamata rebe Ikbasaisemo. 6 Le iteki nanakwalama meiju iteinama iruele ite po rue eti pela kai Allaremere bei Alla Eni Rore. 7Hkutuke ale yake,sepo Au beteke loko ale be, ‘Ruele ale suikemina pine aonoAlla Eni tamata.’ 8Selu bal-ate. Ehbue loko etia neka eleki ite lene esituleije po ite rekwa mo be eluake bei etiapise ehbue loko etia. Sakesa kai tamatarebeAlla Eni Rore Iono supuhidupe belukele ite kbasae Alla Eni Ro mere mo piseite rekwa Eni lalane mo po ite selu kenatamata esi hidupe pela peture.”

9 Nikodemuse iombe, “Yelu meruuonore elia?”

10 Eleki Yesuse Iombe, “Aatetuke tamataIsraelaru yo le mula pine anati yelu meremore? 11 Au beteke ete ale be ami lepaeloko saisa rebe ami rekwae kai ami betekesaisa rebe ami selue kena matama ruama.Au beteke meije tinai po alene loko mo.12 Au lepa loko yelu mei nusa meije aper-saye au mo. Ele mere hoko lepa lokoyelu ndete surgare lekwe apersaye molesi leneka. 13 Sae isa lolete sorga mosaeleki irulu lomei nusa suike kena ibetekesorgare ete imi. Batuke Au, Tamata EniNanae, ruaKu pine rulu bei ndete surgakena beteke surgare ete imi.

14 Kena akmenare Musa isake niakwebei tembagare me otoi nsekile leke sirepine ibitike ului kena selu niakwe mereisupu hlamate bei niakwe keteije.* Sakesaneka, Au, tamata eni Nanare namake Ausupu sake kena ai tutini. 15 Leke sire pineihlaleke loko Aure, isupu hlamate eti pela.

16Alla Ioki tamatamei nusameije titinaieti Iriluke Au, Eni Nanae esane lomei nusameije leke sire pine ihlaleke loko Aureisupu rue kai Alla eti pela. 17 Le AllaIulake Au luake lomei nusa meije kenaAu hukume tamata mei nusa meije mopo kena hlamate tamata mei nusa meije.18 Sire pine ihlaleke loko Au, Alla EniNanae esane hoko isupu hukumane mo,po sire pine ihlaleke loko Au mo hokoAlla Itutukeni peneka. 19 Alla Itutukenile Au rebe kotie Aure hitate, Au luakemei nusa peneka po tamataru batuke esitrima melene. Esi trima melene le esi ononeune. 20 Tamata rebe isuka ono neuneisuka hitate mo hoko itehaike hitate mo,leke iono neune selu yake. 21 Po sire pine

* 3:14 Tuhane Iulake Musa isake niakwe leke tamata Israela rebe niakwe keteise esi mata yake. Meije tatu loko rotiare mo. Ntu. 21:9

Yohanese 3:22 127 Yohanese 4:12iono nkenale hoko iluake loko hitate lekesaisa rebe ionore tamata esi rekwa bemerelulu Alla Eni sukare.”

Yohanese ilepae loko Yesuse3:22-36

22 Eleki Yesuse Ikeu sakesa kai Eni makaluluaru lori otoi Yudea kai Irue kaisi etemere kai Ibaptise tamata. 23-24 Kena mereYohanese maka baptise ikusu bui mosa.Ibaptise tamata me hena Ainone tehaikehena Salime, le ete mere kwele bokala.Tamata bokala esi luake rame lokoi lekeibaptisesi.

25 Eleki tamata leini rebe esi luluYohanese eni maka luluaru kai tamataYahudia saeme esi nasuke lomai loko atatekoa nanakwalare. 26 Eleki esi luake lokoYohanese kai esi beteke lokoi be, “Kuru,Tamata rebe Isakesa kai ale ndi kweleYordane tebaije kai ale lekwe alepae lokoIpeneka, Ibaptise tamata lekwe kai tamataboka titinai esi keu lokoI, hoko tamata esiluake loko ite boka moneka.”

27 Yohanese iombe, “Ele mere neka lesae iono sasaisa mo sepo Alla ndete surgaIriluke ktiline etei mo. 28 Imi ruamilene saisa rebe akmenare au betekele eteimire peneka. Au beteke be aure Ile rebeAlla ItalukeNi kena hlamate tamatare mo.Batuke Alla Iulake au luake akmena beiNI.29 Meije laleku ndina titinai. Le Ile rebeau aknekae lalane eteIje Ime peneka. Aumeije batuke tamata piasa. Ile saka mok-wai rebe iono kena ikai. Saka au aknekaeeni yelu pusulu kena ikaije. Hoko petukena mokwaije kai binare luasi kai lomaijemina pine laleku endina titinai. 30Pentine,Isupu isike rame kena ono tamata elake yoau kurane rame ono tamata tone.

31 Iluake bei ndete surga hoko Iela lesibei pusue tamata mei nusare. Po rebeluake bei nusa meije, batuke tamata nusameije neka hoko batuke ilepa loko nusameije neka. Ibei ndete surga hoko Ielalesi bei pusue tamata. 32 Ilepa loko saisarebe Iselure kai rebe Ilenere po tamatameinusa meije sae ipersaye Eni lepataru mo.33 Po sire pine ipersaye loko Eni lepataruhoko inaku be Allare Inkena. 34 Le YesuseIluake bei Tuhane Alla hoko Ilepa lokoTuhane Alla Eni lepataru le Tuhane AllaEni Rore kbasaeNi. 35 Tuhane Alla IokiEni Nanae Yesuse titinai kai Iriluke pusuekbasare eteI. 36Hoko sire pine ihlaleke lokoAlla Eni Nanae mere, isupu rue kai Alla

eti pela, po sire pine ihlaleke loko EniNanae mere mo, hoko isupu rue kai Allamo po Alla Iaseluke Eni nasute etesi hokoIhukumesi bei meije eti pela.”

4Yesuse Ialena kai bina sae bei otoi

Samaria4:1-42

1 Tamata Parisiaru esi lene be tamataboka titinai esi ono Yesuse Eni maka luluakai esi kotie Yesuse Ibaptisesi, eti boka lesibei rebe luake kena lulu Yohanese. 2 EleyoYesuse ruaI baptise mo, po Eni maka lu-luaru pine esi baptisesi. 3 Kena YesuseIrekwa be tamata Parisiaru esi lene kenasaisa rebe Yesuse kai Eni kwetelaru esionoule peneka hoko Ikeu bei otoi Yudealeke leu suike me otoi Galilea. 4 KenaIkeure, Ikeue otoi Samaria. 5 Eleki Ilu-ake me kota sae me otoi Samaria esinane Sikare. Kota mere lau bei tapelerebe akmena Israelaru esi ntuana menaYakupe irilukele ete eni nanae Yusupemo.6 Yakupe eni prigire ete mere. YesusenanaIje kerae lalane hoko Irue me prigimere esi leine. Kena mere kasuke olasabutu esa lesini lua hkwata. 7-8 Eleki YesuseEni maka luluaru esi siba me kota Sikarekena sabe manane.

Takwali mo bina Samaria sae me iluakekena keri kwele bei prigi mere. ElekiYesuse Ibeteke lokoi be, “Kuanae, rilukekwele ete Au noma.”

9 Bina Samaria mere ibeteke lokoI be,“AmaKu, Ale tamata Yahudi, aure tamataSamaria. Le mula pine ama akotie kwelebei au kena Akinure?” Ilepa loko Yesuseele mere le piasare tamata Yahudiaru esiono ebe kai tamata Samaria mo.

10 Yesuse Iombe, “Kuanae, sepo arekwaAu meije sire, kai sepo arekwa Alla Enimisete rebe Irilukele ete tamatare hokokuanae ruamu pine akotie kwele bei Aukena akinue. Kai namake pine Au rilukekwele rebe eono hlamate ete ale.”

11Binamere iombe, “Ntuane, Amumakaripa kwele sae mo kai prigi meije nanutitinai, hoko Asupu kwele rebe erilukehlamate mere bei etia? 12 Yakupe amikintuane mena iriluke prigi meije ete ami.Ruai eri rana kwele bei meije kena ikinuekai eni bina kai nanaru kai eni binatanarukinu beije neka. Hoko AmaKu Anoake beAlesi bei amiki ntuanemenaYakupe yake.”

Yohanese 4:13 128 Yohanese 4:4413 Yesuse Iombe, “Sire pine ikinu kwele

meije, kmalakeni suike sa, 14 po sire pineikinu kwele rebe Au rilukele eteije, etipelare kmalakeni moneka. Le kwele rebeAu rilukele eteije ekeu rame me laleije etiisupu rue kai Alla eti pela.”

15 Bina mere iombe, “Ntuane, rilukekwele mere ete au, leke kmalake auyake kai au luake lomei kena kerie kweleyanoma.”

16Yesuse Iombe, “Keu koti amu mokwaiilomei.”

17 Bina mere iombe, “Auku mokwai saemo.”

Eleki Yesuse Iombe, “Abeteke tinai, 18 leakai mokwaia lima peneka kai mokwairebe irue kai ale mere lekwe amu mokwaimo.”

19 Bina mere iombe, “Tuhane, meijepine au rekwa be Ale nabi. 20 Amiki ntu-ana menaru esi tatu loko Alla kena ulatemeije po imi tamata Yahudiaru imi sukaretamata esi tatu loko Allare batuke me kotaYerusaleme.”

21 Yesuse Iombe, “Kuanae, persaye lokoAu, roma esi petu hoko tamata esi tatuloko Alla Amate mei ulate meije monekakai me kota Yerusaleme moneka. 22 Imitamata Samariaru imi tatu loko Alla po imirekwamo be Allamere sire. Po ami tamataYahudiaru, ami tatu loko Alla le ami rekwabeiNi le tatike pine rue kai Alla eti pelareebei tamata Yahudi. 23 Po roma esi petukai esi peture meije peneka tamata esitatu loko Alla kena cara tinai le Alla EniRore Itapasi leke esi rekwa tatu lokoAmateElake. Le Alla Isukare tatu lokoIje kenacara ele mere. 24 Allare Ro hoko sire pineitatu lokoIje suke itatu lokoI kena Ro kaitatu titinai.”

25 Bina mere iombe, “Au rekwa be Ilerebe Alla IulakeNi kena Ihlamate tamatarebe kotiNe Kristuse namake Iluake. SepoIluake hoko Ibeteke pusue meru ete ami.”

26 Yesuse Iombe, “Abeteke Kristuse,mere Au rebe mei lepa kai ale.”

27 Kena Yesuse Eri alena kai binaSamaria mere sa, Eni maka luluaru esiluake kai hkutukesi le Yesuse Ialena kaibina Samaria mere. Po sae itneu binamere mo be, inikwa saisa pise le mula pineYesuse Ialena kaine?

28Eleki binamere isebeie eni tempayaneete mere kai ileu lorau kotare kai ibetekeloko tamata ete meru be, 29 “Mai selumina! Auku atate eliare, Ile sae ete ndare

Ibeteke pusulu ete au peneka. Tinake Ilendare rebe Alla IulakeNi kena Ihlamatetamatare piseo?” 30Eleki esi siri bei kotarekena selu Yesuse.

31 Kena tamata bokala meru esi luakemosare, Eni kwetaru esi beteke lokoI be,“Kuru, kane mina.”

32 Po Iombe, “Auku manane mei. Imirekwa mo.”

33Eleki Eni maka luluaru esi beteke lokolomai be, “Sae ikeri manane eteI penepiseo?”

34 Yesuse Iombe, “Sepo Au lulu Allarebe Iulake Aure Eni sukare, kai Au onopusue makerike rebe Irilukele ete Aure,mere pine eono laleKu endina. Sakatamata rebe tiai sene eleki ikane eti ipilare.35 Imi beteke be, ‘Bulana ata sa pine uluhasile esi talei.’ Po Au beteke ete imi be,‘Selu, tamata Samaria esi luake le esi sukahlaleke loko Au! Sie meru saka ndinurebe esi hasile plisi peneka rebe ulure yelepende. 36 Meije petu kena ite ulu hasile.Petu meije Alla Iono tamata esi hlalekelokoI leke seli imi susate. Kai tamata rebeesi hlaleke esi supu rue kai Alla eti pela.Leke saka tamata maka andinu kai tamatamaka ulure, ite lalemaru ndina sakesa leite supu miseta bokala. 37 Le lepate mataibe sae iatnane kai sae makete iulure, meretinai. 38Le Au ulake imi keume ndinu rebeimi kerike ktili lokole mo, leke imi supuhasile bokala. Tamata rebe esi akmenare,esi kerike ktili lokole, po imi supu hasilebokala bei esi makerike ktiline mere.’ ”

39Tamata Samaria bokala bei kota mereesi hlaleke loko Yesuse le bina mereibeteke be, “Auku atate eliare YesuseIbeteke pusulu ete au peneka.” 40 Elekikena tamata Samariaru esi luake lokoYesuse, esi kotie beiNi leke Irue kaisi. HokoIrue kaisi petua lua.

41 Kai bei Iatetukeise, tamata bokala esihlaleke lokoI lekwe. 42 Kai esi beteke lokobina mere be, “Ami hlaleke loko Tuhanemere batuke bei saisa rebe abetekele mon-eka po bei ami lene ruaI eriNi lepataru kaiami rekwa be Ilere Maka Hlamate tamatamei nusa meije tinai.”

Yesuse Ileu lori Galilea4:43-45

43Petua lua peneka, Yesuse Irueme kotaSikare eleki Ikeu lori otoi Galilea. 44YesuseIbeteke peneka be, “Piasare nabi isupuholmate bei tamatame eni henamokai eni

Yohanese 4:45 129 Yohanese 5:17luma toinu mo.” 45 Po kena Iluake ndi otoiGalilea, tamata ete meru esi sapaI kenamisete le esi selu yelu rebe Yesuse Ionolumpai kota Yerusaleme kena pesta tamataYahudiaru esi nete suike loko Alla Isirie esintuana menaru bei Mesire peneka.

Yesuse Iono tamata makerike me Yahudi-aru esi kamale eni otoi maka ruere eni nanareimise

4:46-54(Mat. 8:5-13; Luk. 7:1-10)

46 Eleki Yesuse Ileu suike me kota Kaname Galilea. Ete mere kena akmenareYesuse Iono kwele elelie anggure. Tamatasae me tamata makerike ete kamale eninanare kerakeni me kota Kapernaume.47 Eleki kena ilene be Yesuse Iluake meotoi Galilea bei mpai otoi Yudea, hokoikeu loko Yesuse kai ibeteke kenaI lekeIkeumeKapernaumekena Iono eni nanareeni makerake mise le kerakeni ktili titinai.48 Yesuse Iombe, “Imi hlaleke loko Aurebatuke kena imi selu tanda herane rebe Auonoule.”

49 Eleki tamata makerike ete kamalemere iombe, “Ntuane, keu loko auku anarenunu noma yapine imata.”

50 Eleki Yesuse Iombe, “Akeu noma, leamu anare imise peneka.” Tamata mereihlaleke loko Yesuse ilepare eleki ikeu.51 Kena ime lalane tlai, itetue eni tamatamakerikaru esi beteke lokoi be, “Ntuane,amu anare imise peneka.”

52 Tamata mere iombe, “Auku anareimise kena olase ilare?”

Esi ombe, “Memane kasuke kenaolase esa hkwatare eni musute sirikele.”53 Kwetele mere amai inete be kena olasemere Yesuse Iombe, “Amu anare imisepeneka.” Eleki ruai kai eni luma toinipususi hlaleke loko Yesuse.

54 Yesuse Iono misete meije kena rebailua kena Iluake me otoi Galilea bei otoiYudeare.

5Yesuse Iono tamata makerake imise kena

tamataYahudiaru esi petu pleime tibuBetesda5:1-18

1 Tamata Yahudiaru esi petu elaketehaike repeneka eleki Yesuse Ikeu lopaikota Yerusaleme, leke Ionoe ete mpaije.2 Me Yerusaleme tehaike metu kusu lokokotare rebe esi nane metu Domba, ete

mere tibu sae me lulu sou Ibranire kotieletibu Betesda. Tibu mere esi otoi lima meesi leine rebe kotiele serambi. 3 Kai meserambia meru tamata makeraka bokalaesi ntulu ete mere. Tamata matapolala,tamata harekuta kai tamata sisata rebe esi[tatike tibu mere enlisure. 4 Le TuhaneEni malekate rerebai rulu kena tibu merekai inisuke tibu mere. Kai sire pine ikusuakmena lope tibure kena tibure enlisuremakerake sasaisa neka emise beini.]* 5 Etemere mokwai sae me kerakeni musunabutu telu lesini kwalu peneka. 6 Eleki kenaYesuse Iselu tamata mere intulu ete mere,Irekwa be tamata mere kerakeni takwalipeneka. Yesuse Iombe, “Asuka kena amiseo?”

7 Tamata makerake mere iombe, “Ntu-ane, kena tibure enlisure, sae iruluke aulope tibure mo. Kai kena au ono kena rululope tibure tamata makete irulu akmenabei au peneka.”

8 Yesuse Iombe, “Ele mere hoko betu,bitike amu paile kai keu.” 9 Kai kena mereneka tamatamere imise sosoli eleki ibitikeeni paile eleki ikeu.

Po Yesuse Ionomere kena tamata Yahu-diaru esi petu pleije, eleyo piasare kenapetu pleije tamata Yahudiaru esi kerikemo. 10 Hoko tamata Yahudiaru esi betekeloko tamata rebe imise mere be, “Petumeije petu plei hoko akeri amupaile yake.”

11 Po iombe, “Tamata rebe Iono au mis-ere Iulake au be, ‘Bitike amu paile kai keu.’”

12Esi ombe, “Sire rebe Ibeteke etemube,‘Bitike amu paile kai keure?’ ”

13Po tamata rebe imisemere irekwa siremere moneka. Le Yesuse ikeu me tamatabokala meru peneka.

14 Kena petu mere neka Yesuse Itetuenisuike me Tuhane Eni Luma laleije elekiIbeteke lokoi be, “Meije amise penekahoko aono dosa yanoma leke asupu susaterebe ektili lesire yake.”

15 Eleki tamata mere isiri kai ialenakeete tamata Yahudiaru be Yesuse pine Ionoimise. 16 Hoko tamata Yahudiaru esi atulakena ono susate ete Yesuse le Iono tamataesi mise bei makerake kena tamata Yahu-diaru esi petu pleije.

17 Po Yesuse Ibeteke lokosi be, “AmaKuIkerike pleti mo eti meije neka, hoko Aulekwe kerike rame.”

* 5:4 Ayata meiju kena Alkitape sou Yunania akmenaru sae mo.

Yohanese 5:18 130 Yohanese 5:4718Hoko tamata Yahudiaru esi atula ktili

lesi leneka kena bunuI, le batuke Ituli kaiYahudiaru esi petupleijemopokai Ibetekebe AmaI kena Allare, ele mere hoko Inoakebe Isakesa kai Alla.

Yesuse Ilepa loko Eni kbasare kai nkenale5:19-47

19 Yesuse Iralake tamata meru be, “Imilene mimise kai persaye! Alla Eni Nanaemeije, Au ruaKu hake sae mo kena onosaisa rebe Au suka onore. Au suka onosaisa rebe Au selu AmaKu Ionore. Lesaisa rebe AmaKu Ionore, mere lekwe Auonore neka. 20 Le AmaKu Ioki Au, kaiIaseluke pusue rebe ruaI onoule eteKu. Kainamake Iaseluke makerika maketa rebeuela lesi bei meije lekwe, leke imi herane.21 Makerike rebe ela lesire elere: AmaKuIono tamata matalaru esi kwana suike, kaiIono esi supu rue kai Alla eti pela. Aulekwe ele mere neka. Namake tamata saeneka rebe Au suka isupu rue kai Alla etipelare Au ono isupu rue kai Alla eti pela.22 AmaKu Iteu pakala ete tamata mo, leIriluke pusue Eni kbasa kena teu pakalareete Au, Eni Nanare. 23 AmaKu Iono elemere leke pusue tamata esi holmate Aulupe esi holmate AmaKue neka. Sire pineiholmate Au mo, hoko iholmate AmaKumo lekwe, rebe IulakeAu lomei nusameije.

24 Saisa rebe Au beteke meije tinai: sirepine ilene loko Auku lepataru kai ihlalekeloko AmaKu rebe Iulake Aure hoko isupurue kai Alla eti pela. Ile mere isupuhukumemo, le isupu tie beimatale penekahoko isupu rue kai Alla eti pela. 25 Lenemimise! Namake lau mo petua kenatamata rebe esi saka tamata matale le esihlaleke lokoKu mosare esi lene Au, AllaEni Nanare naKue, kai petua meru luakemeije peneka. Kai sire pine ilene naKue,isupu hidupemisete. 26Le Amakue hidupeesi uwei, hoko Iono Au, Eni Nanae meijehidupe esi uwei lekwe. 27Kai Iriluke kbasaeteKu kena teu pakala ete tamata le kotieAure Tamata Eni Nanae.

28 Imi herane Auku lepate meije yakele roma esi peture tamata matalaru esilene naKue, 29 eleki esi siri bei nitulataiju.Sire pine kena eri kwana sare iono misete,ikwana kena petu mere neka kai irue etipela. Yo sie rebe esi ono tiare esi kwanasuike kena supu hukume.

30 Saisa neka rebe Au onore, pusulu beiAu ruaKu sukare mo. Au teu pakala ete

tamatare lulu pleta bei Alla. Kai saisa rebeAu teure enkena le Au teue lulu ruaKusukare mo po batuke Au lulu AmaKu rebeIulake Aure Eni sukare. 31 Sepo Au lepa leruaKu hoko saisa rebe Au lepaele, tamataesi noakele tinai mo. 32 Po kena TuhaneAlla Ilepae Au kena tamata esi lenele, Aurekwa be saisa rebe Ilepaele tamata esilene lokole. 33 Imi ulake tamata lokoYohanese maka baptise leke lene ileparepeneka, kai ilepae nkenale kena Aure eteimi peneka. 34 Saisa rebe Au onoule Aunikwa tamata kena ilepaele ete imi mo,po Au beteke Yohanese eni lepate ete imileke imi ruami lenele leke Alla Ihlamateimi. 35 Yohanese saka lampu rebe eklitikai ehita keholi. Kai lalemi ndina kenaselu esi hitaije batuke petua ilaru neka.36 Po makerike rebe AmaKu Iteue kena Aukerikele, rebe kenameije Au kerikele, elesibei saisa rebe Yohanese ilepae kena Aure.Makerike meije pine etiluke be AmaKuIulake Au. 37 Kai AmaKu rebe Iulake AureIlepae Au ete imi lekwe. Imi lene naIjemosa kai imi seluI mosa. 38 Eni lepataruimi hnoukelu me imi lalemi mo le Au rebeIulake Aure, meije imi hlaleke lokoKu mo.39 Alla Eni lepata rebe lekiule imi atetukerame le imi noake be ono elemere namakeimi supu rue kai Alla eti pela. Alla Enilepata rebe lekiule otoi leini me ulepae Aulekwe, 40po imi suka luake loko Aumo lekeimi supu rue kai Alla eti pela mo.

41 Au nikwa tamata esi holmate Au mo.42Po imire lupe Aumo. Au rekware imi okiAlla mo. 43Au luake le AmaKu Eni kbasare,imi trima Au mo po sepo tamata maketeiluake le ruai eni kbasa, imi trimai. 44 Sepobatuke imi nikwa tamata esi holmate imi,yo imi suka supu holmate bei Alla rebeEsane mo, hoko namake imi hlaleke lokoAumoneka. 45 Imi noake be namake Au tu-tuke imi me AmaKu oaIje yake, le namakeMusa rebe imi hlalekeine pine itutuke imi.46 Le sepo imi persaye saisa rebe Musailekiule hoko suke imi persaye Au lekwe,le kena buku rebe Musa ilekiule ubetekeAu lekwe. 47 Po sepo imi pesaye loko saisarebe Musa ilekiule mo, hoko saisa rebeAu betekele lekwe imi persaye loko moreneka.”

6Yesuse Iala tamata usata lima6:1-15(Mat. 14:13-21; Mrk. 6:32-44; Luk. 9:10-17)

Yohanese 6:1 131 Yohanese 6:311 Takwali mina pine Yesuese Ikeu lopai

tlaka Galilea tebai, rebe piasare tamata esikotiele tlaka Tiberiase. 2Kena Iluake mpaitlaka tebai, tamata bokala esi keu luluI leesi selu Yesuse Iono tanda herane peneka,rebe Iono tamata makerakaru esi mise beiesi makerakaru. 3 Eleki Yesuse Isa loleteulate eleki Irue ete mere, kai Eni makaluluaru. 4 Kena mere tamata Yahudiaruesi pesta nete suike Alla Isirie esi ntuanamenaru bei Mesire lau moneka.

5 Kena Yesuse Ili keholi, Iselu tamatabokala esi luake lokoI. Eleki Ibeteke lokoPelipuse be, “Ite sabe roti bei etia leketamata bokala meiju esi kanere?” (6 Yesuse Irekwa saisa rebe Ionore penekapo Ilepa ele mere kena Iteheke Pelipuse beihlaleke ktili pibe mo.)

7 Pelipuse iombe, “Ntuane, masike saberoti kena kepene perake utuna lua, kaimasike esi supu teteputi po eromasi mo.”

8 Eleki Yesuse Eni maka luluaru saerebe eni nane Andrease, Simone Petrusekwalini iombe, 9 “Ete meije kwete mok-wai sae mei ikeri roti buai lima rebe onobei terigu rebe esi beline ela mo kai ianainai lua. Po meije upela tamata bokalameijumo.” 10Yesuse Iombe, “Ulake tamatameru esi rue.” Otoi mere melate hokoesi rue kena melate neka. Tamata merupusuise kasuke tamata mokwaia sie usatalima. Some bina kai kwetela mosa. 11 ElekiYesuse Irana rotia meru kai Ikotie trimakasi loko Alla. Pela bei mere Ibire rotiarukai Ilarakele ete tamata bokala meru. KaiIlarake ianaru etesi lekwe. Hoko esi kaneeti esi pila titinai.

12 Kena pususi kane pila peneka YesuseIbeteke loko Eni maka luluaru be, “Imilupuke rotia lesina meru, hleke otoi saeyake.” 13 Eleki esi lupuke rotia lesinu kenasokata butu esa lesini lua penuta.

14 Tamata bokala meru esi selu YesuseIono mere hoko esi beteke be, “Tinai, Ilemeije nabi rebeAlla Italuke be Iluake lomeinusare.”

15 Yesuse Irekwa be tamata meru esiluake kena esi keriNi leke esi bitikeNi kenakamale etesi, hoko Ikeu beisi lolete ulate.

Yesuse Ikeu ndete kwele babai6:16-21(Mat. 14:22-33; Mrk. 6:45-52)

16 Kena kmau peneka Yesuse Eni makaluluaru esi keu lope tlaka leine. 17 Elekiesi sa soa buini leke esi sai lopai kota

Kapernaume. Kena mere kpetu penekapo Yesuse Iluake lokosi mosa. 18 Elekikenamereme tlakare kohu le sanute elake.19 Eleki kena esi sai kasuke kiloa lima pisene, esi selu Yesuse Iluake lokosi kai Ikeundete kwele babai. Hoko rilasi titinai. 20PoYesuse Ibeteke lokosi be, “Rilami yake,meije Au!” 21Hoko laleisu ndina titinai etiesi kotie Yesuse Isa kena soa buine lokosi.Kena mere lekwe esi roma nda kmalanerebe esi keu lokore.

Tamata bokala esi nikwa Yesuse6:22-24

22Eleki ele bobanure tamata bokala rebeerisi ndi tlaka tebai sare esi nikwa lokoYesuse le esi noake be memane batuke soabuini esa ete mere, kai esi rekwa be YesuseEni maka luluaru esi keu kena soa buinimere, eleyo Yesuse Ikeu kaisi mo. 23 Pokena mere soa buini maketa ilaru luakebei kota Tiberiase kai utati me tehaike otoirebememane Yesuse ikotie trima kasi lokoAlla le ro tiaru eleki iriluke ete tamatabokalaru esi kanele. 24Kena tamata bokalameru esi selu Yesuse pise Enimaka luluaruesi etemeremoneka, hoko esi sa soa buinameru kai esi keu lopai kota Kapernaumekena nikwa loko Yesuse.

Yesuse saka roti rebe eono tamata ihidupe6:25-59

25 Kena tamata bokala meru esi tetueYesuse me tlaka tebai mere, esi ombe,“Ntuane Kuru, Aluake ete meije olase ila?”

26 Eleki Yesuse Iombe, “Imi nikwa lokoAu le imi nati tanda herana rebe Au onoluete imire mo, po imi nete batuke kane lekepila. Au beteke meije tinai. 27 Batukelalemi kena kerike lokomanane rebe tatikepine pusue kai puluele yake. Po sukelalemi kena kerike lokomanane rebe puluemo kai rebe eono supu rue kai Alla etipelare. Manane mere namake Au, TamataEni Nanare, Au rilukele ete imi, le AllaAmate Iriluke kbasa eteKu peneka kena Auono mere.”

28 Esi ombe, “Ele mere hoko suke amiono saisa leke elulu Alla Eni sukare?”

29 Yesuse Iombe, “Rebe Alla Isukae beiimire meije: Isukare, imi hlaleke loko Aurebe Alla Iulake Aure.”

30 Esi ombe, “Ele mere hoko Aono tandasaisa leke ami selue kai ami hlaleke lokoAle? Asuka ono saisare? 31 Amiki ntu-ana menaru esi kane manane rebe kotielemanna ndete otoi nsekile. Mere lekie me

Yohanese 6:32 132 Yohanese 6:62Alla Eni Lepata rebe lekire be: Iriluke rotietesi bei ndete surga leke esi kanele.”

32 Yesuse Iombe, “Imi lene, meije tinai!Musa iriluke roti bei ndete surga mo poAmaKu pine Iriluke roti rebe tinai ete imibei ndete surga. 33 Le roti rebe AmaKuIriluke bei ndete surgare namake erulu kaieono tamata mei nusa meije esi supu ruekai Alla eti pela.”

34 Hoko esi beteke lokoI be, “Tuhane,riluke roti mere ete ami rame noma.”

35 Yesuse Iombe, “Au meije roti rebebetekele be eono tamata isupu rue kai Allaeti pelare. Sire pine iluake lokoKu hokoeti pelare tiai sene moneka, kai sire pineihlaleke lokoKu hoko eti pelare kmalakenimoneka.

36 Po lupe Au beteke ete imi pende, beMasike imi selu Au peneka po imi hlalekeloko Au mo. 37 Pusue tamata mei nusarebe AmaKu Irilukesi ete Aure namake esiluake lokoKu. Kai sire pine iluake lokoKu,Au trimai. 38 Le Au rulu bei ndete surgarekena ono saisa rebe Au sukaremo, po kenaono Alla rebe Iulake Aure, Eni sukare. 39 Ilerebe Iulake Aure Eni sukare pusue tamatarebe Irilukesi ete Aure sae imata eti pelayake, po leke Au ono esi supu kwana suikekena petu rebe nusare kohore. 40 Tinai,AmaKu Eni sukare be pusue tamata rebeesi nati be Au meije Alla Eni Nanae kai esihlaleke lokoKu hoko esi supu rue mise kaiAlla eti pela. Kai Au pine ono esi kwanasuike bei matale kena petu rebe nusarekohore.”

41 Hoko tamata Yahudiaru lalesi tiakeYesuse le Ibeteke be Ile, roti rebe rulubei ndete surgare. 42 Esi ombe, “Ile meijeYesuse, Yusupe eni nanare pi moyo? InaIkai amaIje ite renaise pi moyo? Hokoibeteke be Irulu bei ndete surga, mere elialeneka?”

43 Yesuse Iombe, “Imi lalemi tiake Auyake. 44 Sae kuesa isupu luake loko Aumo, sepo AmaKu Ikerini loko Au mo. Aumeije pine AmaKu Iulake Au. Kai sirepine Iluake lokoKu, namake Au ono ik-wana suike kena petu rebe nusare kohore.45 Kena bukua rebe nabiaru esi lekire lep-ate matai eombe, ‘Namake Alla Iatetukepusue tamata.’ Hoko pusue tamata rebeAmaKu Iatetukeise kai esi ono lulu Enilepataru, namake esi luake lokoKu. 46 Iminati sala yake be tamata leini me esi seluAlla peneka. Batuke Au ruaKu rebe luakebei Allare pine Au seluI peneka.

47 Au beteke leke imi rekwa be sirepine ihlaleke loko Au hoko namake isupurue mise kai Alla eti pela. 48 Aure rotirebe eono tamata ihidupe. 49 Imi ntu-ana menaru esi kane manane rebe kotielemanna ndete otoi nsekile kai esi matapeneka. 50 Po meije roti rebe erulu beindete surgare, emei imi oami. Sire pineikane roti meije, isupu rue eti pela. 51Aureroti rebe rulu bei ndete surga, roti rebeeono tamata ihidupe. Sire pine ikaneroti meije hoko irue eti pela. Roti rebeAu betekele, mere tinaKue, rebe namakeAu rilukele leke eono hlamate tamata meinusa meije.”

52Esi lene mere, esi nasuke lomai kai esiombe, “Tamata meije Iriluke tinaije kenaite kanele eono elia?”

53 Yesuse Iombe, “Imi persaye, meijetinai! Au, Tamata Eni Nanaemeije tinaKuepine sire ikane mo kai ikinu Auku lalakwemo hoko isupu rue kai Alla eti pela mo.54 Tamata rebe ikane tinaKue kai ikinuAuku lalakwe, Isupu rue kai Alla eti pela,kai kena nusare kohore Au ono ikwanasuike bei matale. 55 Le tinaKue mere man-ane tinai kai Auku lalakwe mere kwelemaka kinu tinai. 56 Sire pine ikane tinaKuekai ikinu Auku lalakwe, iesa kai Au kaiAu esa kaini. 57 AmaKu ndete surgarebe Ihidupe Iulake Au kai Au hidupe beiAmaKu. Ele mere lekwe sire pine ikanetinaKue, isupu hidupe bei Au saka Au supuhidupe bei AmaKue. 58 Au meije roti reberulu bei ndete surga, rebe sakesa kai rotirebe imi ntuana menaru esi kanele mo, lemasike esi kane mere po esi mata peneka.Sire pine ikane roti meije, isupu rue etipela.”

59Yesuse Ibeteke pusuemerumeKaper-naume, kena Iatetuke me luma ibadare.

Lepata rebe uono tamata isupu rue misekai Allare

6:60-6660 Kena tamata esi lene Yesuse Eni lep-

ate, Eni maka lulua bokala esi lepa lokolomai be, “Lepate meije ktili kuate. Sirepine iktili kena ono lulure?”

61 Yesuse Irekwa be Eni maka luluaruesi lepa kai lomai loko Eni lepataru hokoIombe, “Auku lepate eono lalemi tiake Auo? 62 Batuke Au beteke mere yo lalemitiake Au peneka. Hoko sepo imi selu Au,Tamata Eni Nanare, Au leu suike loletesurga rebe Au luake beije lekwe hoko elia

Yohanese 6:63 133 Yohanese 7:22leneka? 63 Tamata ihidupe batuke beiRo Misete. Tamata eni ktiline esi gunasasaisa mo. Lepata rebe Au beteke eteimi meije Ro Misete Eni lepate kai lepatarebe eono tamata irue kai Alla eti pela.64 Po bei imire leini me esi lene loko Aukulepataru mo.” Yesuse Ibeteke ele mere lebei menaje Irekwa peneka be siasi pineesi hlaleke lokoI mo, kai sire pine namakeiriluke Yesuse ete tamata rebe esi sukabunuije. 65 Yesuse Iombe, “Bei mere hokoAu beteke ete imi peneka be suke AmaKundete surgare Itapa imi mina pine imisupu luake lokoKu.”

66 Menai bei mere sosoli neka tamatabokala rebe piasare esi lulu Yesuse esi luluImoneka.

Petruse inaku ete Yesuse6:67-71

67 Yesuse Ibeteke loko Eni kwetala siebutu esa lesini luaru be, “Yapine imi keubei Au sa piseo?”

68 Simone Petruse iombe, “Tuhane, mo.Ami keu loko sire lekwe? Batuke TuhaneAmu lepate pine eono ami supu rue kaiAlla eti pela. 69 Ami persaye peneka kaiami rekware Alla IulakeMu, Amise titinaile dosa sae mo.”

70 Yesuse Iombe, “Au ruaKu pine bitikeimi butu esa lesini luameiju, po tatike pineile sae me bei imi iono lulu ro tiare esisukare.” 71 Yesuse Ibeteke mere, IbetekeYudase, Simone Iskariote eni nanare. Lemasike Yudase mere ile sae bei Yesuse Enimaka luluaru po tatike iriluke Yesuse etetamata rebe esi suka bunuIje.

7Yesuse kwaliNisi persayeNi mo7:1-9

1Yesuse Ikeue otoi Galilea keholi. Isukakeu me otoi Yudea keholi mo le ete meretamata Yahudiaru esi elakaru lalesi kenabunuI.

2 Kena mere tehaike tamata Yahudi-aru esi pesta nete suike loko esi ntuanamenaru esi rue kena tala me otoi nsekilepeneka. 3 Eleki Yesuse kwalini muliaruesi beteke lokoI be, “Akeu bei meije lopaiotoi Yudea leke Amumaka luluaru esi selutanda herana rebe Aonoule lekwe. 4 Letamata rebe inikwa ruai eni nane, ibunikesaisa rebe ionore mo. Sepo Aono tandaherane tekwa, namake suke Akeu onoeleke tamata mei nusare pususi rekwae.”

5 Kwalinisi lepa lokoI ele mere le ruasilekwe esi hlaleke lokoI mo.

6 Yesuse Iombe, “Kwalia imi, Alla Enipetu ete Au kena keure emeije mosa. Poete imire, petu sasaisa neka imi keure yele.7 Mei nusare tamata lalesi tiake imi mopo lalesi tiake Au le Au alenake esi neune.8 Imi keu loko pesta mere akmena. Aukeu mosa le Auku petu kena keure emeijemosa.” 9 Ibeteke lokosi ele mere kai Ikeubei otoi Galilea mo.

Yesuse Iatetuke kena tamata Yahudiaruesi petu elake

7:10-2410 Kena kwalinisi keu lolete Yerusaleme

loko pesta mere peneka, eleki petua luapise telu pine Ikeu po Ikeu akbunike.11 Kena pesta mere tamata Yahudiaru esielakaru esi nikwa lokoI. Esi beteke be,“Tamata mere Ietiare?”

12 Tamata bokala me pestare esi lepaeYesuse mamau. Leini esi beteke be Imisetitinai.

Po leini esi beteke be, “Imise mo leIlemake loko tamata leke esi keue lalanetiae.” 13 Esi alenake Yesuse po rilasi leyapine tamata maketa esi lene, hoko esilepa mamau. Le ruasi lekwe esi rilasi le esielakaru.

14 Kena erisi ono pesta sa Yesuse Ikusume Tuhane Eni Lumare kena iatetuke etemere. 15 Hoko tamata Yahudiaru esielakaru hkutukesi. Esi ombe, “Tamatameije Isupu atetu bei kuru lupe itere moyo Irekwa yelu meiju elia!” 16 YesuseIombe, “Saisa rebe Au atetukele meijeAuku hnauna mo po meije Ile rebe IulakeAure, Eni hnaune. 17 Batuke tamata rebeeni hidupe lulu Tuhane Eni sukare pineirekwa be Auku hnaunameiju bei Alla pibebei laleKu ruaKu. 18 Sire pine iatetuke beilalei ruai hoko inikwa holmate ete ruai.Po sire pine inikwa Alla Eni nane misere,ilepae misete rame. Ilemake tamata mo.19 Imi rekwa Alla Eni pletaru bei Musapeneka, po imi lulu pleta meru mo. Lemula pine imi ono kena bunu Aure?”

20 Tamata bokala meru esi ombe, “Saeiono kena bunu Ale mo. Mere ro tiaru esielake kbasae leleuMe.”

21 Yesuse Iombe, “Imi pusumi heraneyo batuke Au ono tanda herane esa sakena petu plei rebe tamata esi kerike kenamore. 22 Eleyo imi ruami lekwe sunatetamata kena petu plei leke lulu hukume

Yohanese 7:23 134 Yohanese 7:49rebe Musa iriluke ete imire. Sunate merelekwe Musa eni hukume mo, po sunatemere iteki ntuana mena Abrahame, Isakekai Yakupe esi atate. 23 Sepo imi sebeietamata esi sunate kena petu plei leke imilulu Musa eni pleta kena sunate, hoko Auono tamata nanakwalaije pusue mise kenapetu pleije imi nasuke Au le yake. 24 Imiteu pakala ete saere lulu saisa rebe selureyake po lulu nkenale.”

Tamata Yahudiaru esi rare kai lomai beYesuse Maka Hlamate tinai pibe mo

7:25-3125 Tamata Yerusalema ilaru esi ombe,

“Ilemeije pine esi ono kena bunuIjemoyo?26 Kai selu Ilepa ete tamata bokala meru,ilepa akbunike mo kai sae ilakeNi mo.Yapine iteki elakaru esi rekwa be Ile merepine Alla IulakeNi kena hlamate tamatarepiseo? 27 Po mo piseo, le Ile rebe Alla Iu-lakeNi kena Ihlamate tamatare Ibei etiareite rekwa mo. Yo Ile meije, Ibei etiare iterekwae.”

28 Kena Yesuse Eri atetuke me TuhaneEni Lumare sa, Ikloloe be, “Tinai, imirekwa Au kai Au bei etiare, imi rekwae,po Au luake bei laleKu ruaKu mo po AllaIulake Au. Ilere mere pine rebe tamata esipersayeNi po imi rekwaI mo. 29Au rekwaIle Au luake beiNi kai Iulake Au.”

30 Eleki esi ono kena kerikeNi, po saeikerikeNi mo le petu kena kerikeNi meremosa. 31 Po bei tamata meru, bokalaesi hlaleke lokoI. Esi beteke be, “Ile rebeAlla Iulakeni kena hlamate tamatare Imeitineije meije peneka le Iono tanda heranabokala peneka.”

Tamata Yahudiaru esi elakaru esi ulakemaka rakaru esi kerike Yesuse

7:32-3632 Tamata Parisiaru esi lene tamata

bokala ete meru esi lepae Yesuse mamau.Hoko esi keu sakesa kai imama elakarukena koti tamata maka raka Tuhane EniLumare leke esi kerike Yesuse.

33 Eleki Yesuse Ibeteke loko tamatabokala meru be, “Au rue kai imire takwalimoneka eleki Au leu loko Ile rebe IulakeAure. 34 Imi nikwa loko Au, po imi tetueAu mo, le otoi rebe Au rue kenare imi keulokore saisa mo.”

35 Eleki tamata Yahudiaru esi elakaruesi tneu lomai be, “Ikeu etia pine itetetueNi suike saisamore? Yapine Ikeu lokoiteki tamata rebe esi rue kena otoi lauke

sakesa kai tamataYunaniaru, leke Iatetuketamata Yunaniaru piseo? 36 Le Ibeteke benamake ite nikwa lokoI po tetueNi mo kaiite keu loko Eni otoi maka ruere saisa mo.Ilepa mere esi natire saisare?”

Kwele rebe eono hlamate7:37-44

37 Eleki petu rebe pentine kena tamataYahudiaru esi pestare, mere petu pamulisosolike. Yesuse Ikele kai Ikloloe be, “Sirepine kmalakeni, iluake loko Au leke Auinukeni. 38 Sire pine ihlaleke loko Au,namake isupu saisa lulu Alla Eni lepatarebe lekiule be, ‘Namake bei tamata merelaleije, saka kwele bolai rebe eboboke,eono supu rue kai Alla eti pela.’ ” 39MereYesuse Ilepa loko tamata rebe esi hlalekelokoIje tatike Ro Misete Ikbasaesi. Le kenamere Ro Misete mere Iluake mei nusamosa, le Yesuse Isupu bitike lolete lekeIaseluke Eni kbasare mosa.

40 Tamata bokala esi lene Yesuse Ilepamere hoko sie leini esi beteke be, “Ilemeijenabi rebe Alla Italuke be IluakeNi lomeinusare.”

41 Kai leini esi beteke be, “Ile rebe AllaIulakeNi kena hlamate tamatare Imeijeneka.”

Po leini esi hlaleke lokoI mo hoko esiombe, “Ile mere rebe Alla IulakeNi kenaIhlamate tamatare mo. Le Iluake bei otoiGalilea. 42 Le Alla Eni lepata rebe lekiulebeteke be Ile rebe Alla IulakeNi kena hla-mate tamatare bei otoi Galilea mo po Ilemere kamale Dauta eni anubu hoko Ibeikota Betleheme le kamale Dauta ibei kotamere.” 43 Hoko tamata bokala meru esirare kai lomai leI. 44 Tamata leini esi onokena kerike Yesuse, po sae itola bala kenaImo le petu kena kerikeIne mere mosa.

Nikodemuse ilepa le Yesuse7:45-52

45 Tamata maka raka Tuhane Eni Luma,rebe ulakesi kena kerike Yesuse esi leuloko imama elakaru kai tamata Parisiaru.Eleki esi tneusi be, “Le mula pine imi keriTamata mere lomei more?”

46Esi ombe, “Kwatite! Ami lene sae ilepalupeI mosa!”

47 Eleki tamata Parisiaru esi ombe, “Ei!Yapine Iliku imi kena lalane tiae piseo?48 Imi selu, bei iteki tamata elakaru sae ih-laleke lokoI mo, pise bei tamata Parisiarusae ihlaleke lokoI mo. 49 Po tamata bokalameru esi boro, le esi rekwa bei Tuhane

Yohanese 7:50 135 Yohanese 7:24Eni lepate rebe Musa ilekiule mo hoko esilene loko Yesuse. Namake pine esi supuhkutuke bei Alla.”

50Eleki Nikodemuse, ile sae bei sie merurebe akmenare iluake loko Yesuse pendeiombe, 51 “Lulu Tuhane Eni lepate rebeMusa ilekire, sebeie ilepa loko saisa rebeionore mina pine hukumeni sa.”

52 Eleki esi sobueni be, “Yapine aletamata Galilea lupe Yesuse piseo? AbaiseAlla Eni lepata rebe lekiule mimise, hokoarekwa be nabi sae ibei Galilea mo.”

Bina sae isablia7:53-08:11

53 [Eleki pususi leu me esi lumaru,8

1 po Yesuse Isa lolete ulate saitune ainibokalaru. 2 Eleki bebeleti lakwai esa saIkeu me Tuhane Eni Lumare suike lenekakai tamata bokala esi luake lokoI. ElekiYesuse Irue kena Iatetukesi. 3 Kena merekuru Torataru kai tamata Parisiaru esi keribina sae me lokoI. Esi tetue bina mere is-ablia. Esi ulake bina mere ikele me tamatabokala meru esi tlaisu. 4 Esi beteke lokoYesuse be, “Kuru, ami tetue bina meijeisablia. 5 Kena Tuhane Eni lepate rebeMusa Ilekire ebeteke be raba bina rebeiono ele meije eti imata. Hoko Anoakeelia?” 6Esi beteke elemere kena esi tehekeYesuse, leke esi supu Yesuse Iono sala, lekeesi tutukeNi kena pakala.

Po Yesuse inobo kai Ileki kena bal-aubuije kena tapele babaije. 7 Po esi tneuYesuse rame, eleki Ikele Iombe, “Bei imiresire eni dosa sae more, ile mere pine irababina meije akmena kena batu.” 8 ElekiInobo lope suike kai Ileki kena tapele.

9 Kena kuru torataru kai tamataParisiaru esi lene Yesuse Ilepa ele merehoko esi keu tamata esesa beiNi sosoli.Menai bei ntuanaru mina pine kwetebelukaru esi pamuli. Eti Yesuse ruaI kaibina mere eri kele kena lakwaije. 10 ElekiYesuse Ikele kai Iombe, “Kuanae, pususietia pende? Sae ihukume ale moyo?”

11 Bina mere iombe, “Tuhane, sae mo.”Yesuse Iombe, “Au lekwe Au hukumeale mo. Akeu kai bei meije aono dosayanoma.”]*

Yesuse saka hitate ete nusa meije8:12-20

12Yesuse Ibeteke loko tamata bokala be,“Aure saka hitate ete nusa meije. Sire pineilulu Au hoko irue kenamelenemoneka poirue kena hitate rebe eono tamata esi supurue kai Alla eti pelare.”

13 Tamata Parisiaru esi ombe, “AlepaeruaMu ete ami, hoko amu lepata merunkena mo.”

14 Eleki Yesuse Iralakesi be, “Masike Aulepae sasaisa kena ruaKu ete imi po saisarebe Au lepaele mere tinai, le Au luake beietia kai Au keu loko etiare Au rekwae. Poimire mo, Au luake bei etia kai Au keu lokoetiare imi rekwa mo. 15 Imi teu pakala etetamatare lulu tamata eni suka, po Au teupakala ete sae kuesamo. 16Kai sepo Au teupakala hoko saisa rebe Au teure enkena, leAu ruaku teue mo po AmaKu rebe IulakeAure, luaMa teue sakesa. 17 Kena bukurebeMusa ilekie rebe imi atula kena lulureebeteke be: kena teu pakalare suke sieluaya esi lepa kena sasike sasaisare sakesa,hoko lene lokole. 18 Rebe lepae Aure sieluayame, saere Au ruaKu kai saere AmaKurebe Iulake Aure.”

19 Eleki esi ombe, “AmaMu Ietia?”Yesuse Iombe, “Imi rekwa Aumo kai Imi

rekwa AmaKu mo. Le sepo imi rekwa Auhoko imi rekwa AmaKu lekwe.”

20Yesuse Ibeteke pusue meru kena Iate-tuke me Tuhane Eni Lumare, me tehaikeotoi maka tolae kepene. Po sae ikerikeNimo le mere petu kena kerikeNi mosa.

Tamata rebe esi hlaleke Yesuse more esimata le esi dosaru

8:21-3021 Eleki Yesuse Ibeteke loko tamata

bokala meru suike be, “Namake pine Aukeu, kai imi nikwa loko Au po imi tetue Aumo le otoi rebe Au keu lokole imi supu keuloko mo. Po imi mata le imi dosaru.”

22Eleki tamata Yahudiaru esi elekaru esibeteke be, “Yapine Ikeu bunu ruaI piseo?Eti Ibeteke be otoi rebe Ikeu lokole ite supukeu loko more.”

23Yesuse Iombe, “Imi bei mpe, bei nusameije, po Auremo, Au bei ndete, bei surga.24Bei mere hoko Au beteke ete imi penekabe namake imi mata le imi dosaru. Le sepoAu rebe Au betekeKu ete imi pende pineimi hlaleke lokoKu mo hoko imi mata leimi dosaru tinai neka.”

* 8:11 Ayata meiju kena Alkitape sou Yunania akmenaru sae mo. † 8:25 Tamata leini esi noake ayate meije esinatire elere: Au lepa kai imi kena saisa lekwe?

Yohanese 7:25 136 Yohanese 7:5325Esi ombe, “Hoko Ale mere sire?” Eleki

Yesuse Iombe, “Au beteke susuike ete imipende.† 26Yelu bokala me sa rebe suke Aubetekelu ete imi kai Au teu pakala ete imi.Po Ile rebe Iulake Aure Eni lepataru nkenatinai. Kai saisa rebe Au betekelu ete imitamata nusa meije, Au lenelu beiNi.”

27 Tamata meru esi nati mo be Ilepamere Ilepae loko Alla Amate. 28 HokoYesuse Ibeteke lokosi be, “Kena imi sakeAu, Tamata Eni Nanae meije kena ai tutinemina pine imi rekwa be Au meije, rebeAu betekeKu ete imi pende kai Au onosasaisare bei laleKu mo po Au lepae saisarebe AmaKu Iatetukele ete Aure. 29 Kai Ilerebe Iulake Aure, Imei kaiKu. Isebei AuruaKu mo, le Au ono saisare eono laleIjendina.”

30 Kena Yesuse Ibeteke pusue muru,tamata bokala esi hlaleke lokoI.

Lene loko Alla Eni Lepataru hoko supu tieite bei dosaru

8:31-3631 Eleki Yesuse Ibeteke loko tamata

Yahudia rebe esi hlaleke lokoI pende be,“Sepo imi ono lulu Auku lepataru titi-nai hoko imire Auku maka lulua titinai.32 Hoko imi rekwa saisa rebe nkenale kaimere eono imi supu tie.”

33 Esi ombe, “Amire Abrahame enianubua. Sae kuesa iono ami kena tamatamakerike rebe eni kbasa sae more rebaisae mosa, hoko Abeteke be ami supu tie lemula?”

34 Yesuse Iombe, “Auku lepate meijetinai. Tamata rebe iono dosa, mere dosarekbasaeni saka tamata makerike rebe enikbasa sae more. 35 Hoko sire pine ionodosa, isakesa kai tamata makerike rebeirue rame mo, me luma rebe ikerikekenare. Eleyo ile rebe tamata makerike ik-erike eteije eni nanaru esi rue ete mere etipela. 36Hoko sepo Au, Alla Eni Nanare Autie imi, mere imi supu tie titinai.” 37 ElekiYesuse Iombe, “Au rekwa be imire Abra-hame eni anubua, po imi suka bunu Aule imi suka lene loko Auku hnaunaru mo.38 Saisa rebe Au selu Amaku Iaseluke eteAure, mere pine Au betekele. Imi lekwe,imi ono saisa rebe amami esi atetukele eteimire.”

39 Esi ombe, “Amiki upu kena Abra-hame.”

Yesuse Ibeteke lokosi be, “Sepo imireAbrahame eni anubua titinai hoko saisarebe Abrahame ionore imi onoe. 40 Aubeteke nkenale rebe Au lenele bei Amakueete imi, yo imi suka bunu Au. Abrahameiono ele mere mo. 41 Imi ono saisa rebeamami ruami esi onore.”

Esi ralake be, “Amire kwetele bei tamatamaka ono ntasitemo. Amiki Amate batukeesa, mere Alla ruaI.”

42 Yesuse Iombe, “Sepo imi amate kenaAlla hoko suke lalemi noa Au le Au luakebeiNi. Au luake, lulu ruaKu suka mo poAlla ruaI pine Iulake Au. 43 Le mula pineimi nati saisa rebe Au betekele more? Leimi tahane kena lene Auku hnaunaru mo.44 Imi amate kena ro tiaru esi elake kai imilulu esi sukare. Yele mere maka bunu beinusare tola menaije sa. Esuka ono nkenalemo, le me esi laleije nkenale sae kwalemo. Sepo elemake, mere elemake tinaile esi sifate ele mere peneka. Yele meremaka lemake, kai maka lemake esi uweijekenae. 45 Po Au beteke nkenale, hoko imisuka lene loko Au mo. 46 Bei imire sireisupu aseluke bukti be Au ono dosare? Lemula pine Au lepae nkenale, imi persayeAu more? 47 Tamata rebe iluake bei Alla,tamata mere itrima Alla Eni hnaunaru. Poimi luake bei Alla mo hoko imi trima Enihnaunaru mo.”

Yesuse Iela lesi bei Abrahame8:48-59

48 Tamata Yahudiaru esi ombe, “Amibeteke peneka be Ale mere tamataSamaria, kai ro tiaru esi elake kbasaelaleuMe peneka. Ami betekele tinai.”‡

49 Yesuse Iombe, “Ro tiare kbasaeKuemo, po Au holmate AmaKu yo imi sobueAu. 50 Au nikwa kena tamata esi holmateAu mo. Po Ile sae me Isukare Au supuholmate, kai Ile mere pine Iteu pakala.51Au betekemeije tinai: sire pine iono luluAuku hnaunaru, eti pelare imatamoneka.”

52 Esi ombe, “Meije pine ami rekwa bero tiaru esi elake bkasae laleume titinai.Abrahame yo imata peneka, kai nabiarulekwe pususi mata peneka yo Aombe sirepine iono lulu Amu hnaunaru, eti pelareimata moneka. 53Abrahame ruai yo imatapeneka, kai pusue nabiaru lekwe esi matapeneka, hoko Ale meije sia? Aela lesi beiiteki upute Abrahame yelo?”

‡ 8:48 Esi kotie Yesuse, tamata Samaria le esi suka tamata Samaria mo.

Yohanese 7:54 137 Yohanese 9:2454 Yesuse Iombe, “Sepo Au nikwa kena

tamata esi holmate Au, hoko esi untunesasaisa mo. Po Amaku pine Iholmate Au.Ile, rebe imi beteke be imi Alla, 55 eleyoimi rekwaI mo po Au rekwaI. Kai sepo Aubeteke beAu rekwaImo, hokoAure tamatanloene sakesa kai imire neka. Po mo,Au rekwaI kai Au ono lulu Eni hnaunaru.56 Imi upu Abrahame laleije ndina titinaile namake pine iselu Auku petuaru. Yele,iselu Au peneka kai eono laleije ndinatitinai.”

57 Tamata Yahudiaru esi ombe, “Amumusune roma butu lima mosa yo aseluAbrahame peneko?”

58 Yesuse Iombe, “Auku lepate meijetinai: Kena ruele Abrahamemosare Aumepeneka. Au beteke meije tinai.”

59 Eleki tamata Yahudia meru esi onokena rana batu kena raba Yesuse, le IombeIsakesa kai Alla, po Ikbuni beisi kai Isiri keubei Tuhane Eni Lumare.

9Tamata matapolale bei kena ruelei sa

Yesuse Ionoi selu9:1-41

1 Eleki kena Yesuse Ilia, Iselu ile saeme iselu mo bei ruelei menai sa. 2 ElekiEni maka luluaru esi tneuI be, “NtuaneKuru, sire iono dosare, ile meije ruai pibeeni elake inaiju, eti ruele ile meije iselumore?”

3Yesuse Iombe, “Bei ruai mo kai bei enielake inaijumo po leke tamata esi selu AllaEni kbasare kerike kenaije. 4 Kena Aurumei sare saka eru kpita sa, ite kerike lokoAlla rebe Inatue Aure Eni makerikaru, lekpetu peneka hoko sae ikerike moneka.5 Kena Au Aru mei nusa meije sa hoko auono hitate ete nusa meije.”

6 Eleki kena Yesuse Ilepa pusue merupela, Iktoe lope tapele eleki Itoha Eni toelekai tapele eleki Iahmulake tamata matap-olale mere mataije kenae. 7Yesuse Iombe,“Akeu koa oalalemu me tibu Siloame.”Siloameesi natire supuulake. Eleki tamatamere ikeu koa oalaleije eleki ileuremataijeselu peneka.

8Tamata rebe esi rue tehaike eni lumarekai tamata rebe esi rekwai be akmenareiono tamata kokotire, esi beteke be, “Ilemeije rebemaka kotie ramemoyo?” 9Leiniesi beteke be, “Tinai, imeije.”

Kai leini esi beteke lekwe be, “Mo, poselui sakai.” Eleki tamata mere ruai betekebe, “Tinai, au meije.”

10 Esi ombe, “Elia pine mataume supuselure?” 11 Iombe, “Ile rebe kotine Yesuse,Itoha tapele kai Eni toele eleki Iahmu-lakele kenamatakue. Eleki Iombe, ‘Keumetibu Siloame leke koa oalaleume.’ Eleki Aukeu kai kena au koa oalalekue eleki au supuselu sosoli.” 12 Esi ombe, “Ietia?” Elekiiombe, “Au rekwa mo.”

13-14 Kena Yesuse Itoha tapele kai Ionotamata mere mataije selure kena tamataYahuriaru esi petu plei. Eleki esi keritamata mere loko tamata Parisiaru.

15 Hoko tamata Parisiaru esi tneutamata mere be, “Elia pine matamueselure?” Eleki iralake be, “YesuseIahmulake matakue kena tapele rebeIkolaele, eleki au koa oalelekue eleki auselu sosoli ne.”

16 Eleki tamata Parisia leini esi betekebe, “Ile rebe Iono tamatameije iselure, IbeiAlla mo le Iholmate iteki petu pleije mo.”

Po tamata leini esi ombe, “Tamatadosare iono tanda herane ele meije saisamo.” Hoko esi rare kai lomai.

17 Eleki esi beteke suike loko tamatamere be, “Iono, aselu peneka hoko anoakebe Ile mere sire?” Eleki iombe, “Ile nabi.”

18 Po tamata Yahudiaru esi elakaru esilene lokoi mo be tamata mere akmenareiselu mo kai meije iselu peneka, eti esi keukoti eni elake inaiju. 19 Eleki esi tneusibe, “Meije imi nanae rebe imi betekeni beiselu mo kena ruelei menaije sare o? Hokoelia pine meije iselu pende?”

20 Eleki eni elake inaiju esi ombe, “Amirekware meije amiki nanae, kai iselu mobei kena ruelei menaije sa, 21 po elia pinemeije iselu pende ami rekwa mo, kai sirepine ionoi selure lekwe ami rekwai mo.Tneu ruai le elake inai peneka hoko ilepale ruaije yele.” 22 Eni elake inaiju esi lepaele mere le rilasi le tamata Yahudiaru esielakaru, le esi teu lepate peneka be sireinaku be Yesuse Kamale Hlamate hokoikusu luma ibada moneka. 23 Ele mere etieni elaka inaiju esi beteke be, “Ile elakeInai peneka hoko tneu ruai loko noma.”

24 Eleki esi koti suike ile rebe akmenareiselu more kai esi beteke lokoi be, “Alaete Alla be alemake mo. Le ami rekwa betamata rebe Iono mataume selure, tamatadosa.”

Yohanese 9:25 138 Yohanese 10:15

25Tamatamere iombe, “Ilemere tamatadosa pise mo au rekwa mo. Po rebeau rekware be akmenare au selu mo pomeije au selu peneka.” 26 Esi ombe, “Ionosaisa kenaume? Kai Iono aselure elia?”27 Iombe, “Au beteke ete imi peneka po imilene loko au mo. Hoko le mula pine imisuka lene suikele? Imi suku ono Eni makalulua lekwe piseo?”

28 Esi toaini be, “Ale, tamata mere Enimaka lulua po amire Musa eni maka lulu.29Ami rekwa beAlla Ilepa eteMusa penekapo ete tamata mere ami rekwa mo be Ibeieteia.”

30 Tamata mere iombe, “Au rekwa beiimia meiju mo. Iono mataku eselu yo Ibeietiare imi rekwaI mo pe? 31 Ite rekwabe Alla Ilene loko tamata dosa mo batukeIlene loko tamata rebe kerike lulu Alla Enipletare kai rebe lulu Eni sukare. 32Bei kenaAlla Itolae nusa meije menai sa sae ilenetamata iono tamata rebe selu mo bei kenaruelei menai isupu selu. 33 Sepo tamatamere bei Alla mo hoko Iono sasaisa mo.”

34 Esi ombe, “Ale meije ruele ale asupudosa peneka kai meije aatetuke ami yelo?”Eleki esi suini siri.

35 Yesuse Ilene be esi suini siri peneka.Eleki Yesuse Ikeu tetueni kai Ibeteke lokoibe, “Ahlaleke loko Tamata Eni Nanare o?”

36 Iombe, “Tuhane, Ile mere sire? LekeAu hlaleke lokoI?”

37Yesuse Iombe, “Ilemere aseluI penekakai mei Ilepa kai ale meije.”

38 Eleki iombe, “Tuhane, au hlalekelokoMu!” Eleki itatu loko Yesuse.

39Yesuse Iombe, “Au luake lomei nusarekena tiluke be sire inkena kai sire isala.Au tiluke lalane ete tamata rebe esi rekwaAlla mosare, saka Au ono tamata matap-olale iselu. Po tamata rebe esi noake beesi rekwa Tuhane Alla pende namake esirue rame kena melene. Esi saka tamatarebe esi selu po esi ono tamata matapolalesuike.”

40 Eleki tamata Parisia ete meru esibeteke loko Yesuse be, “Hoko, ami meijulekwe selu moyo?”

41Yesuse Iombe, “Sepo imi beteke be imiselu mo hoko Tuhane Ileuke sala ete imimo. Po imi naku be imi rekwa pusue rebenkenale hoko mere imi ono dosa sa.”

10Yesuse saka dombaru esi maka raka mis-

ete10:1-21

1 Yesuse Ibeteke be, “Imi lene loko Aulepa meije le meije tinai: Sire pine ikusuloko dombaru esi kandane baue esi me-ture mo hoko mere tamata ndeane kaimaka bunu. 2 Po sire pine ikusu lokometure hoko ile mere dombaru esi makarakare. 3 Tamata rebe iraka meture esibaeke meture etei kai maka raka dombamere eni dombaru ukeu lului le urena esiupuije naije. Ikoti papelake esi nanarupine isirielu. 4 Sepo isiri pusue dombarupeneka hoko ikeu akmena yo domba meruukeu lului, le urena naije. 5 Po tamatamakete hoko ukeu lului mo, kai unayabeini le tamata makete mere urena naisemo.”

6 Mere Yesuse Ialena umpama etesi poesi nati yelu rebe Yesuse Ibeteke etesimere mo.

7 Hoko Yesuse Iombe, “Imi lene lokoAuku lepatemeije lemeije tinai: Aure sakametu kena kusu loko dombameru. 8Pusuetamata rebe esi luake akmena bei Aure,esi saka tamata ndeane kai maka bunukai dombaru lene esi lepare mo. 9 Auresaka metu. Sire pine ikusu baue Au hokoisupu hlamate. Namake isaka dombameruukusu kai usiri baue meture kena ukinukai ukane. 10Tamata ndeane iluake batukekena indea kai ibunu. Po Au luake leke Auono tamata esi supu misete bei Alla bokatitinai.

11 Aure saka dombaru esi maka rakamisete. Dombaru esi maka raka misete,imata seli eni dombaru. 12 Po tamatamaketa rebe domba upuije isebasi kenaraka dombare esi ono elere; kena esi selubinatane serigalamaka kane dombare elu-ake, esi naya sosoli bei domba meru. Elekibinatana maka kane domba meru uluakekena kane domba meru hoko unaya beilomai. Maka raka domba meru esi naya ledomba meru esie more pe. 13 Esi naya leesi kerike batuke kena supu gaji neka poesi tuli kai domba meru mo.

14 Po Aure, dombaru esi maka rakamisete, Au rekwa Auku dombaru. KaiAuku dombaru urekwa Au lekwe. 15 Hokosaka AmaKu Irekwa Au kai Au lekwerekwa AmaKu. Kai namake Au riluke

Yohanese 10:16 139 Yohanese 11:3nanakwalaKue kena mata seli Auku dom-baru. 16 Auku domba maketa me lekwepo ulupuke lomai kai Auku domba meijumosa. Namake Au kerisi leke esi lupukelomai kai Auku domba meiju. Namakeesi lene naKue mina pine esi luake lokodomba meiju leke esi rue kena kandaneesa. Eleki Au rakasi.

17 AmaKu Ioki Au le Au rilukenanakwalaKue kena mata leke namake Aukwana suike. 18Sae ibunuAupalanimo. PoAu naku kena riluke nanakwalaKue. Pusuemeru lulu Auku suka. Auku kbasa kenariluke nanakwalaKue leke esi bunuKu, kaiAu kbasa kena kwana suike le makerikemeije, AmaKu Irilukele ete Au.”

19Yesuse Ibeteke ele mere, uono tamataYahudiaru esi nasuke lomai sosoli suike.20Tamata bokala esi beteke be “Lene lokoIyake. Ro tiaru esi elake ekbasaeNi hokoImake.”

21 Po leini esi beteke lekwe be, “Tamatarebe ro tiaru esi elake ekbasaine, piasareilepa ele mere mo. Ro tiaru esi elake eonotamata matapolale iselure saisa mo.”

Tamata Yahudiaru esi trima Yesuse mo10:22-39

22 Petu kena tamata Yahudiaru esi onopesta kena nete suike loko esi koa TuhaneEni Luma me Yerusaleme. Kena merendirine talei. 23Eleki Yesuse ikeu lori lopaime Tuhane Eni Lumare esi otoi rebe esinane otoi Salomore. 24 Kena mere tamataYahudiaru esi keholi Yesuse kai esi ombe,“Kuru, roma petu ila sa pine Abeteke beAle sire? Leke ami noake ale rame yake.Sepo Ale, Ile rebe Alla IulakeNi kena hla-mate tamatare titinai hoko Abeteke nton-toli neka.”

25 Yesuse Iombe, “Au beteke ete imipeneka po imi persaye mo. Yelu rebe Auonoule, mere pine etiluke be Au meije sia.Mere Au lulu AmaKu Eni pletare. 26 Imipersaye mo le imire auku dombaya mo.27 Auku dombaru ululu Au lepare. Aurekwasi kai esi lulu Au. 28Au onosi rue kaiAlla eti pela hoko esi supu susate eti pelaremoneka. Kai sae iranasi bei Au moneka.29AmaKu Iriluke pususi eteAupeneka, Ielalesi bei pusue tamata. Hoko masike saelekwe po iranasi bei AmaKumoneka. 30Aukai AmaKu esa.”

31 Eleki tamata Yahudiaru esi ranabatu leke esi ono kena raba Yesuse leke

Imata. 32 Yesuse Iombe, “AmaKu Eni mak-erika miseta bokala rebe Au kerikele, Auaselukelu ete imi. Bei pusue makerikameru andia pine eono imi raba Aure?”

33 Tamata Yahudiaru esi ralakeNi be,“Ami ono kena raba Ale, bei tanda heranerebe Aonore mo po le Alepa tiae loko Alla.Alemere bei tamata poAonoMu sakaAlla.”

34 Yesuse Iombe, “Kena bukua rebeMusa ilekiule, rebe imi atula kena onolulure ebeteke be: Kotie imire Alla Eninanae. 35 Ite rekwa be pusue Alla Enilepata rebe lekire erue eti pela. Hokotamata rebe esi trima Alla Eni lepataru,kotise Alla Eni nanae.* 36 Hoko le mulapine imi beteke be Au lepa tiae loko Alla leAu beteke be Aure Alla Eni Nanare? EleyoAu meije AmaKu Ibitike Au kai ruaI pineIulake Au lomei nusa meije. 37 Sepo Aukerike AmaKu Enimakerika rebe Iulake Aukerikeule mo hoko hlaleke loko Au yake.38Au rekwa imi persaye loko saisa rebe Aubetekele ete imire mo. Po imi selu Aukumakerike rebe misete hoko bei mere pineimi hlaleke loko Au. Bei pusue meru imirekwa be Au kai Amakue esa.”

39 Eleki esi ono kena kerike Yesuseleneka po esi supu kerikeNi mo le Ikeubeisi.

Yesuse Irue me kwele Yordane esi tebai10:40-42

40 Eleki Yesuse Ikeu suike me kweleYordane esi tebai me akmena Yohanesemaka baptise iruere eleki Irue ete mere.41 Tamata bokala esi luake lokoI kai esibeteke be, “Yohanese iono tanda heranekena tiluke Tuhane Eni kbasare saisa mopo pusue yelu rebe akmena Yohaneseilepaelu kena Yesuse, pusulu onore meijepeneka.” 42 Eleki tamata bokala ete mereesi hlaleke loko Yesuse.

11Lasaruse imata11:1-27

1 Ile sae me eni nane Lasaruse, irue mehena Betania sakesa kai betai Maria kaiMarta luasi. 2 Maria mere bina rebe iah-mulake Tuhane Eni lelale kena leite boinintelete kai ibasae kena eni buare. Kenarebai sae me Lasaruse kerakeni. 3 ElekiLasaruse betai lua meru esi nauke lokoYesuse be, “Tuhane, amiki betama rebeAokine kerakeni.”

* 10:35 Kena sou Yunanire esi leki be ‘Esi kotise Alla.’

Yohanese 11:4 140 Yohanese 11:394 Kena Yesuse ilene sou mere eleki

Ibeteke be, “Makerake mere eono imatamo. Pomere eono leke Alla Isupu isike, kaieono leke Au, Alla Eni Nanae meije supuisike lekwe.”

5Yesuse Ioki Marta, Maria kai Lasaruse.6 Po kena Yesuse Ilene be Lasaruse kerak-eni, Iri ono neka kena Irue petua lua etemere. 7 Petua lua meru lia, eleki Ibetekeloko Eni maka luluaru be, “Mai ite leu loriYudea noma.”

8 Eleki Eni ketelaru esi beteke lokoI be,“Ntuane Kuru, beluke meije tamata Yahu-diaru esi ono kena esi raba Ale kena batupeneka leke Amata, yomeije Asuka leu lorileneko?”

9 Yesuse Iralakesi kena umpama be,“Pitare esi olasa ului butu esa lesini luamoyo? Hoko sire pine ikeu sakesa kai Au,mere saka ikeu kena pita hoko pahburuenimo le iselu nusa meije. 10 Po sire pineikeu kena kpetu hoko pahburueni le hitatesae etei mo. 11 Iteki kwali Lasaruse intulupeneka, po namake Au keu betukeni.”

12 Hoko Eni maka luluaru esi betekelokoI be, “Tuhane, sepo batuke intuluhoko namake imise bei eni makerake.”

13 Yesuse Ibeteke be Lasaruse intulumere natire be imata peneka, po esi natibe Yesuse Ibeteke Lasaruse intulu piasa.14 Hoko Yesuse Ibeteke ntoli etesi be,“Lasaruse imata peneka. 15 Po laleKu en-dina lekwe, masike Au ndi mo. Le meijeemise lesi ete imi leke imi hlaleke loko Au.Kena meije, mai ite keu loko Lasaruse.”

16Eleki Tomase rebe kotineDidimuse esinatire kwete kleite ibeteke loko eni ebeamaka lulu maketaru be, “Mai ite keu luluI,sebeie ite mata sakesa kaiNi.”

17 Kena Yesuse Iluake ndi Betaniaretamata esi beteke eteI be hnoukeLasaruse petua ata kena liane benaijepeneka. 18 Hena Betaniare etehaike kotaYerusaleme, esi lauke kasuke kiloa telu.19 Tamata Yahudia bokala esi luake lokoMarta kai Maria peneka kena ono laleisundina le esi susa loko esi betare imatare.

20 Kena Marta ilene be Yesuse Iluake,isiri sosoli kena ikeu sapa Yesuse, yoMariairi rueme luma. 21ElekiMarta ibeteke lokoYesuse be, “Tuhane, kena mere pine Ameihoko betaku imata mo. 22 Po au rekware,kena meije neka saisa rebe Tuhane Akotiebei Allare, Irilukele.”

23 Yesuse Iombe, “Marta, Namake be-tamu ikwana suike.”

24Marta iombe, “Yele, au rekware tatikepine kena nusare kohore Lasaruse ikwanasuike kena tamata matalaru esi kwanasuike.”

25 Yesuse Iombe, “Au meije pine makaono tamata ikwana suike, kai Au meijelekwe pine maka ono tamata isupu rue kaiAlla eti pela. Sire pine ihlaleke loko Au,masike imata peneka po namake ikwanasuike. 26 Kai tamata kwanale rebe ihlalekeloko Au, namake isupu rue kai Alla eti pela.Auku lepate meije apersaye pibe mo?”

27 Marta iombe, “Yele Tuhane, Au per-saye. Ale Alla Eni Nanae, rebe IulakeMukena ono Maka Hlamate mei nusa meije.”

Yesuse Iono Lasaruse ikwana suike11:28-44

28 Eleki kena Marta ilepa ele mere pela,ikeu koti kwalini Maria kai isasa lokoibe, “Ntuane Kuru Iluake peneka, Itneulokomu.” 29KenaMaria ilenemere, ikelekenununu eleki ikeu loko Yesuse. 30 Kenamere Yesuse Ikusu henamosa. Iri me henamulini sa, me otoi rebe Marta itetuIje sa.31 Tamata Yahudia rebe esi me Maria enilumare kena esi ono laleije ndinare esi seluMaria ikeleke nununu kai isiri, hoko esikeu lului sosoli le esi noake be ikeu ranimeliane benai rebe hnouke Lasaruse kenare.

32 Kena Maria iluake me otoi mere iseluYesuse, eleki itatu me Yesuse oaIje kaiiombe, “Tuhane, sepo kena mere Ameihoko betaku imata mo.”

33 Kena Yesuse Iselu Maria irani kaitamataYahudia rebe esi luake sakesa kaineesi rani lekwe, hoko Yesuse Isusa titinai.34Yesuse Iombe, “Imi tolae Lazaruse etia?”

Esi ombe, “Mai Tuhane, keu selui!”35 Eleki Yesuse Irani. 36 Hoko tamata

Yahudiaru esi beteke loko lomai be, “Selu,laleIje noa Lasaruse titinai.”

37 Po sie leini beisi esi ombe, “Ionotamata matapolale esi selu; hoko mulapine Iono Lasaruse Ikwana suike sasaisamore?”

38 Yesuse Isusa titinai, eleki Ikeu meLasaruse eni liane benaije. Liane benaimere esi kwara lutike esimeture kena batuelake.

39 Yesuse Iombe, “Sisae batu mere beiliane benaije esi meture!”

Eleki matale mere betai Marta iombe,“Po Tuhane, tolaeni ete meije petua atamei peneka hoko boine mpulute peneka.”

Yohanese 11:40 141 Yohanese 12:8

40 Yesuse Iombe, “Au beteke ete alepeneka be: sepo ahlaleke lokoKu hokonamake aselu Alla Eni kbasare ela titinai.”41 Hoko tamata esi sisae batu mere. ElekiYesuse Ilimese lolete lanite kai Ibeteke be,

“AmaKu, Au kotie trima kasi neka leAlene naKue peneka.

42Au rekware Ara lene naKue rame.Po Au beteke meije ete tamata rebe

esi kele ete meije leke esi rekwa beAmate Ale pine Aulake Au lomeinusa meije.”

43 Ilepa ele mere pela, eleki Ikloloe elatitinai be, “Lasaruse, siri lomei!” 44 ElekiLasaruse rebe imata petua ilaru pende isiribei liane benaije. Eni lelale kai balaiju,obite nuruije ere bali sa, kai obitemaka obioalele ere obi oalaleije sa.

Yesuse Iombe, “Buka obita meru beinanakwalaije leke ikeu mise.”

Imama elakaru lalesi esa kena bunuYesuse

11:45-57(Mat. 26:1-5; Mrk. 14:1-2; Luk. 22:1-2)

45 Tamata Yahudia rebe esi luake kenaono Maria laleije ndinare, sie bokala beisiesi hlaleke loko Yesuse le esi selu YesuseIono Lasaruse ikwana suike. 46 Po leiniesi keu alenake saisa rebe Yesuse Ionoreete tamata Parisiaru. 47 Hoko imamaelakaru kai tamata Parisiaru esi ulake kotitamata elaka maketa rebe esi teu pakalakena agamare leke esi lupu kaisi. Pususiombe, “Suke ite ono saisa? Ile mere Ionotanda herane sasaisa neka. 48 Sepo itesebeieNi ele meije rame, hoko namaketamata bokala esi hlaleke lokoI. Kai na-make tamata Romaru esi elakaru esi luakekai esi atia Tuhane Eni Lumare kai itekitamataru.”

49 Eleki ile sae eni nane Kayapase,Imame Elake kena musune mere, iombe,“Imi rekwa sasaisa mo. 50 Imi rekwamo be pentine ete iteki tamataru, tamataesa imatare mise lesi bei atia pusue itekitamataru.”

51 Kayapase eni lepate mere ebei laleimo, po mere Tuhane Iono ilepaele, lekenamusunemere iono ImameElake hokomere ilepae Yesuse Imatare ete tamataYahudiaru. 52 Kai batuke ete tamataYahudi ruasi mo, po pusue Alla Eni nanarurebe esi me papelake otoi mei nusare lekeesi lupuke lomai kena esa.

53Eleki bei petumere tamata Yahudiaruesi elakaru esi lepa lupu kena bunuYesuse.

54Beimere hokoYesuse Ilepa ete tamatabokalame tamata Yahudiaru oasi moneka.Ikeu bei mere lora kota sae me esi naneEfraime tehaike otoi nsekile. Irue etemerekai Eni maka luluaru.

55 Kena mere tamata Yahudiaru esipesta nete suike Alla Isirie esi ntuanamenatu bei Mesire lau moneka. Hokotamata bokala bei hehenaru esi luakeme kota Yerusaleme kena esi anditaenanakwalaisu bei esi dosaru, leke esiaknekae lalesi loko petu pesta mere. 56 Esininikwa loko Yesuse etemere. Kai kena esilupuke lomai me Tuhane Eni Luma uweijeesi lepa loko lomai be, “Imi noake elia?Petu pesta meije Iluake mo piseo?” 57 Esilepa ele mere le imama elakaru kai tamataParisiaru esi lepae tita peneka be sire pineirekwa Yesuse Ietiare suke ibeteke etesi.Po mere leke esi keu kerikeNi.

12Maria isoba leite boini ntelete titinai kena

Yesuse me hena Betania12:1-8(Mat. 26:6-13; Mrk. 14:3-9)

1 Lesike petua ne sa pine tamata Yahu-diaru esi pesta nete suike Alla Isirie esintuana menaru bei Mesire, Yesuse Ikeulora hena Betania. Lasaruse rebe YesuseIonoi kwana suike irue ete mere. 2 MeLasaruse eni lumare, esi aknekae mananeete Yesuse kena esi kane sakesa kaiNi,hoko Marta ilayani. Eleki Lasaruse kaieni tamataru esi kane sakesa kai Yesuse.3 Eleki Maria iluake le leite boini nteleterebe esi beline ela titinai kasuke literekwatai. Eleki isoba Yesuse Eni lelale ke-nae kai ibasa kena eni buare. Hoko esiboine lila pusue luma laleije. 4 Po YudaseIskariote, Yesuse Eni maka lulu rebe tatikepine iriluke Yesuse ete tamata rebe esisuka bunuIje ibeteke be, 5 “Ei beta, le mulapine leite boini ntelete mere aabelie mo,leke esi kepene arilukele ete tamata susatemore? Sepo aabeliele hoko esi belinesakesa kai gaji musune esa.” 6Yudase ilepaelemere po inete loko tamata susatemo, lelalei loko kepene. Piasare irana bei kepenerebe irakaule.

7 Yesuse Iombe, “Sebeieni! Iono meije,iakneka kena imi tolae Au kena liane be-naije. 8 Tamata susate erisi rue sakesa kai

Yohanese 12:9 142 Yohanese 12:31imi rame hoko imi tapasi kena petu andianere yele, po Au rue kai imi ramemoneka.”

Imama elakaru lalesi esa kena bunuLasaruse

12:9-119 Tamata Yahudia bokala esi lene be,

“Yesuse Inda Betania.” Hoko esi keu lora.Esi keu batuke kena esi selu Yesuse mopo esi keu kena esi selu Lasaruse rebeYesuse Iono ikwana suike beimatale. 10Beimere hoko imamaru lalesi esa kena bunuLasaruse. 11 Le bei Lasaruse pine tamataYahudi bokala esi keu beisi kena hlalekeloko Yesuse.

Pusue tamata laleisu ndina kena YesuseIkusu kota Yerusaleme

12:12-19(Mat. 21:1-11; Mrk. 11:1-10; Luk. 19:28-38)

12 Eleki ele bobanure tamata bokalarebe esi luake me kota Yerusaleme kenapesta mere, esi lene be Yesuse Ikusu kotaYerusaleme kena petu mere. Ime lalanetlai sa. 13 Eleki esi keu rana yelu sanai sakaumae sanai kena holmate Yesuse eleki esikeu sapa Yesuse hoko esi biuwe be,

“Isike Alla! Alla Iriluke misete etetamata meije, rebe Iluake le AllaEni kbasare. Ile Kamale Israele!”

14Yesuse Itetue binatane keledai tlai saeme eleki Isa kenae.* Hoko mere saka AllaEni lepate rebe leki peneka be,15 “Tamata Yerusalema, rilami yake! Imi

Kamale Iluake loko imi. Iluake Isakeledai tlai.Ӡ

16 Kena mere Yesuse Eni maka luluaruesi nati saisa rebe eono mere mo. Po kenaAlla Iono tamata esi isike Yesuse le Imatakai Ikwana suike pine Eni maka luluaru esinete be pusue rebe tamata esi onoe eteYesusemere sakesa kai Alla Eni lepata rebelekilu kena Yesuse.

17 Kai tamata rebe esi selu Yesuse IkotiLasaruse isiri bei liane benaije kena Ionoikwana suike esi keu alenake rame etetamata makete. 18Hoko tamata bokala esikeu loko Yesuse le esi lene be Yesuse pineIaseluke kbasa bei Alla. 19 Eleki tamataParisiaru esi beteke loko lomai be, “Ite onotekwa sasaisa moneka. Selu, pusue tamatamei nusare esi keu luluI.”

Yesuse Ibeteke NanakwalaIje saka gan-dume inai

12:20-36

20 Kena pesta tamata Yahudiaru esinete loko Alla Isirie esi ntuana menarubei Mesire, tamata bokala esi luake meYerusaleme kena tatu loko Alla. Kenamere, tamata Yunania leini esi luake kenatatu loko Alla lekwe. 21 Eleki esi keuloko Pilipuse. Pilipuse mere tamata beiBetsaida me otoi Galilea. Esi keu eleki esiombe, “Ntuane, ami suka tetue Yesuse.”

22 Eleki Pilipuse ikeu beteke mere eteAndriase, eleki luasi keu beteke ete Yesusebe, “Ntuane, tamata Yunaniaru esi nikwalokoMu.”

23 Eleki Yesuse Ibeteke loko luasi be,“Petu kena Au, Tamata Eni Nanare supuholmate emeije peneka. 24Aubetekemeijetinai. NanakwalaKu meije saka gandumeinaije. Sepo gandume inai esare atnanelekena tapele mo hoko gandume tapa bokamo. Po sepo gandume atnanele hokoekusu, elabu eleki ebua hoko supu gan-duma bokala. 25 Sakesa kai imi tamata meinusa meije neka. Sire pine inoake batukeloko eni hidupe mei nusa meije yo isukamata le Au mo, hoko namake eni hidupemere sirikele. Po sire pine inoake batukeloko eni hidupe mei nusa meije mo, hokonamake Irue kai Alla eti pela. 26 Sire pineikerike me Auku ndinure namake ilulu Auleke isakesa kai Au kena otoi esa. KaiAmaku Iono isupu holmate lekwe.

27LaleKue tahane rua susate rebe eluakemeije mo hoko namake Au beteke saisaete Amaku kena meije? Au beteke be,‘Ama Ahetie susatemere bei Au petumeijenoma.’ Po Au beteke ele mere saisa mole Au luake lomei nusa meije kena Ausupu susate meije neka.” 28 Eleki YesuseIbeteke loko Alla elere, “AmaKu, tilukeAmu kbasare ete tamata nusa meije lekeesi selue leke AmaKu Amu nane supu isikerame.”

Yesuse Ilepa ele mere eleki tamata naibei ndete sorga sosoli be, “Au isike Aukunane peneka namake pine Au isikele suikelekwe.”

29Pusue tamata bokala etemere esi lenelepate mere. Leini esi beteke be, “Merekla.” Po leini esi beteke be, “Mo, malekateilepa lokoI.”

30Eleki Yesuse Ibeteke lokosi be, “Lepaterebe imi lenele mere loko Au mo po lokoimi. 31 Meije petu kena teu pakala etenusare meije peneka. Kena meije Alla

* 12:14 Yesuse Isa binatane keledai tlaije, mere tiluke be Eni sifate kwakwaeNi mo. † 12:15 Sa. 9:9

Yohanese 12:32 143 Yohanese 13:5Inabu ro tiaru esi elake rebe kbasa meinusare. 32 Po sepo petu kena Au supusake bei nusameije‡ hokoAu lupukepusuetamata kena luake lokoAu.” 33Yesuse Ilepamere leke tamata esi rekwa be namakeImata kena ai tutine.

34 Tamata bokala meru esi beteke lokoIbe, “Kena Tuhane Eni lepate rebe Musailekire ebeteke be Ile rebe Alla Iulak-eNi kena Ihlamate tamatare Irue eti pela.Hoko Tamata Eni Nanae mere sire, leAbeteke be Asupu sake kena ai tutine beinusa meije?”

35Eleki Yesuse Ilepae ruaI etesi be, “Tak-wali moneka Tamata rebe kotiNe Hitate,rebe Isakesa kai imire sirikeNi. Meije Hi-tate Imei sa hoko imi keu sakesaNi yapinekpetu. Sire rebe ikeu kenamelene namakeirekwa mo be ietia. 36 Au beteke ete imileke imi hlaleke loko Hitate mere kenaHitate eme kai imi sare leke tamata esikotie imire Hitate Eni kwetele.”

Yesuse Ilepa pela eleki Iheti bei otoimere kai Iaseluke oaI etesi moneka.

Tamata Yahudia bokala esi hlaleke lokoYesuse mo

12:37-4337 Masike Yesuse Iono tanda herana

bokala me tamata Yahudiaru oasi po esihlaleke lokoI mo.

38 Esi hlaleke mo leke Alla Eni lepaterebe akmena nabi Yesaya ibetekele sukeeono. Nabi Yesaya ibeteke be,

“Tuhane, tatike pine sire ipersayeloko iteki lepata meiju?

Tamata kuesa moneka rebe inaku bepusue yelu rebe uono meije beiTuhane Amu kbasare.”

39Nabi Yesaya ibeteke lekwe be esi per-saye more bei saisa.40 Ibeteke be, “Tuhane ruaI pine Iono

mataisu selu mo kai ulu buaisu elaleke esi selu yake kai esi noake yakekai leke esi leu suike lokoI yake kaiyapine Iono mise suike kaisi.”

41 Yesaya ibeteke ele mere le iseluYesuse Eni kbasare hita titinaije peneka,hoko ilepa loko Yesuse.

42 Masike ele mere lekwe po tamataYahudia boka esi hlaleke loko Yesuse. Kaitamata Yahudiaru esi elaka bokala lekweesi hlaleke loko Yesuse neka. Po esi nehekena beteke mo le esi asomi, le rilasi leyapine tamata Parisiaru esi lakesi kena

kusu Yahudiaru esi luma ibadaru. 43 Esinehe kena beteke mo kai asomi le esi sukatitinai kena tamata esi isikesi, po esi noakesupu isike bei Allare mo.

Yesuse Eni lepataru pake kena hukumetamata mei nusare

12:44-5044 Eleki Yesuse Ilepa kena na elake be,

“Sire rebe ihlaleke loko Au, mere ihlalekeloko Au ruaKu mo po hlaleke loko Ile rebeIulake Au lomei nusa meije. 45 Kai sirepine iselu Au peneka hoko iselu Ile rebeIulake Aure neka. 46 Au luake lomei nusakena keri hitate leke pusue tamata rebeesi hlaleke loko aure esi rue kena meleneyake.

47 Tamata rebe esi lene Auku lepatarupeneka po esi trima more, Au luake kenahukumesi mo. Po Au luake kena hlamatenusa meije 48 Po namake kena nusa meijeatiare, pake Auku lepataru kena teu pakalaete tamata rebe esi trima Au mo le esitrima Auku lepataru more. 49 Le Au lepalulu laleKu mo po bei AmaKu rebe IulakeAu luake Itiluke ete au, pusue yelu rebesuke Au betekele ete imire. 50 Au rekwabe saisa rebe Iulake Au betekele ete imire,eono imi rue kai Alla eti pela. Hoko Auluake, saisa rebe AmaKu Ibeteke ete Aure,Au betekele ete imi.”

13Yesuse Ikoa Eni maka luluaru esi lelalaru13:1-17

1 Eleki ele bobanure pesta tamata Yahu-diaru esi nete suike loko Alla Isirie esintuana menaru bei Mesire hoko YesuseIrekwa peneka be Ileu bei nusa meije lokoAmaije, esi petuaru mere peneka. YesuseIoki Eni tamataya mei nusa meije, kaimeije esi petua kena Iaseluke be Iokisititinai.

2 Kena kmaure, Yesuse kai Eni makaluluaru esi rue kane sakesa. Ro tiareesi elake ekbasae Yudase, Simone Iskari-ote eni nanare laleije menai peneka lekeiabelie Yesuse ete tamata rebe esi sukabunuIje. 3 Yesuse Irekwa be AmaI Irilukepusue nusa meije kena Ikbsae peneka. KaiIrekwa lekwe be Iluake bei Alla, kai na-make Ileu suike loko Alla lekwe. 4 HokoYesuse Ikele kai Ilesu eni lapu nanuke, kaiIbali akwaIje kena handoke nurui. 5 ElekiIliti kwele kena baskome inai sae, eleki

‡ 12:32 Supu sake bei nusa meije natire be Yesuse kena ai tutine.

Yohanese 13:6 144 Yohanese 13:32Iono kena Ikoa Eni maka luluaru esi lelarukai Ibasa esi lelalaru kena handoke nuruirebe Ibali akwaIje kenare. 6 Kena Ikoaroma Simone rebe kotine Petruse, Simoneiombe, “Tuhane, Akoa auku lelale yake.”

7 Yesuse Iombe, “Saisa rebe Au onoemeije anati mosa po tatike pine anati sa.”

8 Petruse iombe, “Yake Tuhane, Akoaauku lelale, au suka kwalele mo le meremise mo.”

Po Yesuse Iombe, “Sepo Au koa amulelale mo hoko amu hubungane kai Auresae mo.”

9 Simone Petruse iombe, “Ele merehoko, Tuhane, batuke auku lelale yake pobalakue kai ulukue lekwe.”

10 Yesuse Iombe, “Tamata rebe isukupende, iputi pusui peneka. Hoko batukekoa eni lelale neka. Imia meiju imi putipeneka po imi pusumi mo.” 11 YesuseIbeteke be pususi more, le namake pinesire iabeliNe Irekwa peneka.

12Kena Yesuse Ikoa Eni maka luluaru esilelalaru pela eleki Ialike eni lapu nanukekai Irue suike. Yesuse Iombe, “Imi natisaisa rebe Au ono ete imire o? 13 Imikotie Aure Kuru kai Tuhane. Mere tinai,le Aure imi Kuru kai imi Tuhane. 14 Hokosepo Au rebe imi Kuru kai imi Tuhane Aukoa imi lelalaru, imi ruami lekwe suke imikoa lelale lomai lekwe. 15 Au tiluke lalanemeije ete imi, leke imi layani lomai lulusaisa rebe Au ono ete imi pende. 16 Aukulepate meije tinai: suke imi lulu Au layaniimire le imi ela lesi bei Au mo. ImireAuku makerike. Tamata makerike iela lesibei ile rebe ikerike eteije mo, kai tamatarebe isupu ulake iela lesi bei ile rebe iu-lakine mo. 17 Sepo imi rekwa pusue meijepeneka pine imi ono lulue hoko TuhaneIono lalemi ndina.”

Yesuse Ibeteke saisa rebe Yudase isukaonore

13:18-2018Yesuse Ibeteke lekwe be, “Namake ile

sae me ilulu saisa rebe Au betekele mohoko namake Tuhane Iono laleije ndinamo. Au bitike imi kena lulu Au hoko Aurekwa lalemi titinai. Imi lene mimise!Bei imire namake ile sae me iono luluAlla Eni lepate rebe lekire esi lepate mataiebeteke be, ‘Sire pine ikane kai Au kenaotoi esa, namake ihali mulini kena ikeu

beiKu.’ 19 Meije Au betekele ete imi kenaeono mosare, leke sepo imi selu yelu rebeAu betekelu ete imi pende uonore, pineimi persaye be Aure sia, rebe Au beteke eteimi pende. 20Auku lepate meije tinai: Sirepine itrima Ile rebe Au ulakiNe, hokomereitrima Au peneka. Kai sire pine itrimaAu, hoko mere itrima Ile rebe Iulake Aurepeneka.”

Yesuse Ilepae Yudase13:21-30(Mat. 26:21-25; Mrk. 14:18-21; Luk. 22:21-

23)21Kena Yesuse Ibetekemere pela, laleIje

susa titinai, eleki Ibeteke ntoli ete Enimaka luluaru be, “Auku lepate meije tinai:Bei imia meiju namake ile sae me iabelieAu.”

22 Eleki Eni maka luluaru esi limese lo-mai, esi herane titinai le esi rekwa mosabe Yesuse Ibeteke mere sia. 23 Yesuse Enimaka lulu rebe Iokini titinaije irue meYesuse leine.* 24 Simone Petruse ikodelokoi leke itneu Yesuse be mere sire.

25 Eleki kwetele mere isisa loko Yesusekai ibeteke be, “Tuhane, sire?”

26 Yesuse Iombe, “Namake Au lutu rotikena obare eleki Au riluke etei, hokoimere.” Eleki Yesuse Irana roti, Ilutu kenaobare eleki Irilukele ete Yudase, SimoneIskariote eni nanare. 27Kena Yudase iranaroti mere eleki ro tiaru esi elake kbasaelaleije sosoli. Yesuse Iombe, “Saisa rebeasuka onore aonoe nunu noma.” 28 Sierebe esi kane ete mere sae kuesa inatiYesuse Eni lepate loko Yudase mere mo.29 Leini esi noake be Yesuse Iulake Yudasekena isabe sasaisa kena pakele me pestamere, pise keu riluke kepene ete tamatasusate. Esi noake ele mere le Yudase esibendahara.

30 Kena Yudase irana roti mere peneke,eleki isiri sosoli. Kena mere kpetu peneka.

Yesuse Ibeteke pleta beluke ete Eni makaluluaru

13:31-3531 Kena Yudase ikeu peneka, Yesuse

Iombe, “Alla Iono tamata esi holmateAu, Tamata Eni Nanae meije, esi petuarumeije peneka. Kai tamata esi holmateAllare baue saisa rebe Au onore. 32 Sepotamata esi isike Allare baue saisa rebe

* 13:23 Buku meije Yohanese ilekie. Yohanese isuka beteke ruai eni nane mo. Batuke ibeteke loko ruai be YesuseEni maka lulua rebe Iokini titinai.

Yohanese 13:33 145 Yohanese 14:21Au onore, hoko Alla Iholmate Aure bauerebe Ionore. Kai Alla Iholmate Au sosoilereneka. 33 Kuanae imi, Au rue takwali kaiimi moneka. Namake imi nikwa lokoKu,po lupe rebe Au beteke ete Yahudiaru esielakaru pende, meije Au beteke ete imilekwe be, “Otoi rebe Au keu lokole imisupu keu loko mo. 34 Imi pusumi lenemimise! Meije Au riluke pleta beluke eteimi. Suke imi oki lomai. Imi oki lomaijesuke molupe Au oki imire. 35 Le sepo imioki lomai hoko tamata esi rekwa be imireAuku kwetela.”

Yesuse Iombe namake Petruse ibeteke etetamata maketa be irekwaI mo

13:36-38(Mat. 26:31-35; Mrk. 14:27-31; Luk. 22:31-

34)36 Simone Petruse itneu Yesuse be,

“Tuhane, namake Akeu etia?” YesuseIombe, “Au keumeije asupu keu kai Aumo!Namake pine akeu luluKu sa.”

37Petruse iombe, “Tuhane, le mula pineau supu keu kai Ale kena meije mosare?Au suka kena mata le Tuhane Amu nanepeneka.”

38 Yesuse Iombe, “Petruse, asuka matale Au tinai o? Alene mimise! Namakemanure totlae mosare, abeteke ete tamatamakete rebai telu peneka be arena Aumo.”

14Yesuse Ibuka lalane ete ite kena keu loko

AmaI14:1-14

1 Yesuse Ibeteke loko Eni maka luluarube, “Imi rilami yake. Imi hlaleke loko Allakai hlaleke loko Au lekwe. 2 AmaKu Enilumare otoi bokala kena rue. Au keu lokoleleke Au aknekae otoi ete imi. Au betekemere ete imi le imi otoi mere eme titinai.3 Sepo Au aknekae imi otoije peneka, pineAu leu kena rana imi leke ite keu loko otoimere leke otoi rebeAu rue kenare etemerelekwe imi me. 4 Imi rekwa lalene loko otoirebe Au keu lokore peneka.”

5 Eleki Tomase iombe, “Tuhane amirekwa otoi rebe Akeu lokore mosa, hokoami rekwa lalane loko otoi mere elia?”6 Yesuse Iombe, “Au meje pine ono lalaneete tamata rebe esi keu loko Allare. BeiAu pine tama esi rekwa saisa rebe nkenalebei Allare kai esi supu rue kaiNi eti pela.Sire rebe ikeu loko AmaKu, batuke isakesakai Au pine tetue AmaKu. 7 Imi rekwa

Au peneka hoko mere imi rekwa AmaKulekwe. Kai meije imi rekwaI kai seluIpeneka.”

8 Pilipuse iombe, “Tuhane, tilukeAmaMu ete ami, mere mise ete amipeneka.”

9 Po Yesuse Iombe, “Pilipuse, Au sakesakai imi takwali peneka, yo arekwa Aumore. Sire pine iselu Au, mere sakesa kaiiselu AmaKu peneka. Hoko le mula pineabeteke be Au tiluke AmaKu ete imire?10 Pilipuse, Au kai AmaKue esare apersayemoyo? Au kai AmaKue esa hoko saisa rebeAu betekele ete imire, lenele le mere Aulepae bei laleKu rua mo po Au kai AmaKueesa kai saisa rebe Au onore sakesa kaiIonore neka. 11 Persaye Auku lepataru beAu kai AmaKue esa. Pise persaye loko Aubei tanda herana rebe Au onoule pende.12 Auku lepate meije tinai. Sire rebe ih-laleke loko Au, hoko tatike pine iono tandaherane lupe Au onoule pende. Tinai, na-make iono tanda herane lesi bei rebe Auonoule le namake Au keu kai AmaKu lokootoi sae me. 13 Kai saisa rebe imi kotiele,Au rilukele ete imi le imire Aukumaka lulupeneka, leke sisi holmate AmaKu rame beisaisa rebe Au onoe eteise. 14Au beteke eteimi suike lekwe be, ‘Saisa rebe imi kotielekenaAukunane, Au rilukele pusue ete imi.’”

Yesuse Italuke be Alla Iriluke Ro Misete14:15-31

15 Yesuse Ibeteke lekwe be, “Sepo imioki Au titinai hoko imi lulu Auku pletarupusulu. 16Kai namake Au kotie bei AmaKuleke Iono Ro Misete Ikbasae imi kena seliAu kena ono imi ktili, kai namake Ikbasaeimi rame. 17 Ro Misete mere bei Alla rebebeteke nkenale bei Allare. Tamata meiNusameije esi trimaImo le esi seluImo kaiesi rekwaImo. Po imi rekwaI le Ime kai imikai tatike pine imi kaiNe esa.

18 Namake Au sebeie imi lupe kwetekwasoi mo. Po namake Au leu suike lokoimi. 19 Takwali moneka tamata mei nusameije esi selu Au moneka. Po namakepine imi selu Au suike. Namake Au kwanasuike hoko namake imi lekwe, kwana suikeneka. 20 Sepo Au kwana suike peneka pineimi rekwa be Au kai AmaKue esa. Kai imilekwe, esa kai Aure neka.

21 Sire pine itrima Auku lepataru kaiIono lulue hoko ile mere ioki Au. Amaku

Yohanese 14:22 146 Yohanese 15:20lekwe Ioki tamata rebe ioki Au titinaije. AuokiNi kai Au aselukeKu etei rame.”

22 Eleki Yudase makete rebe YudaseIskariote more iombe, “Tuhane, le mulapine namake AaselukeMu ete ami, yo etetamata nusa meije more?”

23 Yesuse Iombe, “Sepo sire ilulu Aukulepataru hoko mere ioki Au titinai. KaiAmaku Iokini. Kena meije Au kai AmakuAmi me kaini. 24 Sire pine ioki Aumo hokoilulu Auku lepataru mo. Kai lepata rebeimi lenelu pende, mere bei Au ruaKu mopo bei AmaKu rebe Iulake Au lomeije.

25 Au beteke meije pusue ete imi kenaAu rue sakesa kai imi sare. 26 Po sepoAu leu loko Amaku peneka hoko AmaKuIriluke Ro Misete Itapa imi. NamakeRo Misete mere Iluake kena Auku nane.Iatetuke imi kena sasaisa neka kai Ianeteimi loko pusue saisa rebe Au betekele eteimire. 27 Namake Au ono lalemi ndenesaka laleKue ndene kena sasaisa neka. Lalendenete ele mere tamata mei nusa meijesae blake mosa. Hoko kaplalemi yake kairila yake.

28 Imi lene Au beteke ete imi penekabe, ‘Au keu po Au leu suike loko imi sa.’Sepo imi oki Au titinai hoko namake lalemindina le Au keu loko AmaKu le Eni kbasarelesi bei Au. 29 Au beteke pusue meiju eteimi peneka po pusue meru uono mosa,po leke kena yelu meru uonore imi per-saye. 30 Au lepa boka moneka le ro tiaruesi elake rebe kbasae nusa meije eluakepeneka. Po Ikbasae Au mo. 31 Po namakeAu sebeie Au mata leke Au lulu saisa rebeAmaku Ibetekele pende leke tamata meinusa meije esi rekwa be Au oki AmaKu.

Esalere! Mai ite keu bei meije.”15

Yesuse saka anggure aini rebe misete15:1-8

1 Yesuse Ibeteke loko Eni maka luluarupake umpama be, “Au meije saka anggureaini misete kai Amakue saka tamata rebeeni ndinu anggure mere. 2 Auku sainaijumere imi. Hoko sanai rebe ubua moreItetue yo sanai rebe ubuare Iandita beilumimise leke ubua boka lesi leneka. 3 Imipersaye Auku lepataru peneka hoko imidosaru sae moneka. 4 Imi esa kai Au kai Aulekwe esa kai imi. Ai sanaije lekwe ebuabei ruale mo, ebua sepo ere sakesa kai esiaine. Sakesa neka imi supu hlamate sepoimi haie Au.

5 Aure saka anggure aini kai imire esisanaiju. Sire rebe ihaie Au, Au haieni hokoisupu hasile boka titinai le sepo imi haieAumo hoko imi ono sasaisamoneka. 6Sirerebe ihaie Au mo isupu poie lupe poie aisanaije eleki enseki. Eleki tamataru esilupukele eleki esi poiele kena aure leketutuele. 7 Sepo imi haie Au kai Auku lep-ataru imi lene lokoluhoko imi kotie sasaisarebe imi suka kena kotiele bei Aure, imisupue. 8 Sepo imi ono misete sasaisa nekahokomere etiluke be imireAukumaka lulutitinai kai mere imi holmate Amaku.”

Pleta kena oki lomai15:9-17

9Yesuse Ibeteke lekwe be, “Lupe AmaKuIoki Au, Au lekwe oki imi. Hoko imi rue kailomai lupe Au oki imire. 10 Sepo imi luluAuku pletaru hoko imi nete rame loko Auoki imire, lupe AmaKu Ioki Au rame le Aululu AmaKu Eni pletaru.

11 Au beteke pusue meiju ete imi lekelaleKu ndinare, eono laleime ndina ramekai lalemi ndina titinai. 12 Imi lene Aukupleta meije mimise: imi oki lomai lupe Auoki imire. 13Tamata rebe isuka kena rilukenanakwalaije kenamata seli eni ebearu, ilemere rebe iokisi titinai. 14 Auku ebe kenaimi sepo imi lulu Auku pletaru ete imire.15 Au kotie imire Auku tamata makerikemoneka le tamata makerike irekwa, ilerebe ikerike eteije eni makerike mo. Po Aukotie imire Auku ebe le Au beteke pusueyelu rebe Au lenelu bei AmaKue ete imipeneka. 16 Imi bitike Au mo po Au pinebitike imi. Kai Au teu imi peneka kenaimi keu lepae Sou Misete kai ono tamataboka esi hlaleke loko Au, kai tamata rebehlaleke lokoAure tapa rame leke saisa rebeimi kotiele bei AmaKu kena Auku nane,Irilukele ete imi le imire Auku tamatapeneka. 17 Auku pleta ete imire meije,‘Suke imi oki lomai.’ ”

Tamatamei nusameije lalesi tiake Yesusekai Eni maka luluaru

15:18-2718 Yesuse Ibeteke lokosi suike lekwe

be, “Sepo tamata lalesi tiake imi hokonete be lalesi tiake Au akmena bei imipeneka. 19 Imi lulu tamata mei nusa meijeesi sukare hoko lalesi tiake imi mo poAu bitike imi bei tamata mei nusa meijepeneka hoko imi lulu tamata mei nusameije esi sukare moneka, hoko lalesi tiakeimi. 20 Imi nete loko saisa rebe Au betekele

Yohanese 15:21 147 Yohanese 16:20ete imi pende be, tamata esi ono susateete Au peneka hoko esi ono susate eteimire neka. Kai sepo esi lulu Auku lepataruhoko esi lulu imi lepataru neka. Le tamatamakerike iela lesi bei tamata rebe ikerikeeteije mo. 21 Esi ono susate ete imi le imilulu Aure pe. Esi ono pusuemeru ete imi leesi rekwa Ile rebe Iulake Aure mo. 22 SepoAu luake mo kai Au beteke pusue meruetesi mo hoko Alla Ileuke sala etesi mo.Po meije Au luake peneka kai Au betekepusue meru etesi peneka po esi ono lulumo hoko esi ono dosa. Hoko esi lepa leruaise esi guna sasaisa mo. 23 Sire pinelaleije tiake Au, mere laleije tiake AmaKulekwe. 24 Sepo tanda herane rebe tamatamakete esi onore saisa more Au aselukeleetesi mo hoko esi supu dosa mo. Po meijemasike esi selu pusuemeru lekwe po lalesitiake Au kai AmaKue neka. 25 TuhaneEni lepate rebe Musa ilekie rebe esi atulakena esi lulure ebeteke be: Lalesi tiake Aupapalani. Hoko lepate mere eonore merepeneka.

26 Namake Au ulake Maka tapa sae Ilu-ake loko imi. Iluake bei Amaku. Ilere RoMisete rebe beteke Alla Eni nkenalaru. KaiIbeteke Au lekwe. 27 Kai imi lekwe sukeimi lepae loko Au ete tamata makete lekena Au kerike memenai mei nusa meijeimi haie Aure pe.”

16Tahane rame16:1-4a

1 Yesuse Ibeteke lekwe be, “Au betekepusue meije ete imi leke kaplalemi yakekai imi hleke bei hlaleke loko Aure yake.2 Le namake imi supu sui bei luma ibadare.Kai roma esi peture tamata rebe esi bunuimire esi noake be mere Alla Iulakesi. 3 Esiono ele mere le esi rekwa Au mo kaiAmaKu mo. 4 Po Au beteke pusue meijuete imi, leke roma esi peture imi nete beAu betekele ete imi peneka.”

Ro Misete Itapa tamata rebe hlaleke lokoYesuse

16:4b-15Yesuse Ibeteke lekwe be, “Au beteke

susata rebe tatike pine uonore ete imi beikena imi lulu Aumenaijemo le romameijeAuru haie imi sa, 5 po meije Au leu lokoAmaKu rebe Iulake Au lomeije reneka, posae bei imi itneu Au mo be, ‘Akeu lokoetia?’ 6 Po meije imi kaplalemi le saisa

rebe au beteke pende be namake pine Aukeu. 7 Imi persaye Au beteke meije: Aukeu bei imire mise lesi ete imi. Le sepoAu keu mo hoko Ro Misete Iluake loko imikena Itapa imi mo. Po sepo Au keu hokoAu ulake Iluake loko imi. 8 Sepo Iluakenamake Ibeteke be tamata nusa meije esiono dosa peneka kai beteke saisa rebe luluAllare nkenare kai beteke loko Alla Enihukume ete nusa meije. 9 Kai Ibeteke betamata esi ono dosa peneka le esi hlalekeloko Au more. 10 Kai Ibeteke be saisa rebeAu onore lulu Allare nkena. Namake esirekwa be me Alla oaIje Au nkena le Au keuleke Au sakesa kai AmaKu. Kena mere imiselu Au moneka. 11 Ro Misete pine Ilepaeloko Alla Ihukume nusa meije le petu kenaAlla Ihukume ro tiaru esi elake rebe kbasaenusa meije, emere peneka.

12 Yelu bokala me sa rebe suke Aubetekelu ete imi, po namake imi nati mo.Hoko Au betekelumosa. 13Po sepo RoMis-ete Iluake hoko Ibeteke nkenale bei Allakai namake Iatetuke imi leke imi rekwa benkenale mere saisa. Ilepa bei laleI ruaI mopo bei saisa rebe Ilenele kai Ibeteke saisarebe tatike pine pamulire eonore ete imi.14 Saisa rebe Au betekele ete Ro Misete,Ibetekele ete imi. RoMisete Iisike Aure elemere. 15 Pusue yelu rebe AmaKu Enieremere Aukue. Ele mere hoko saisa rebeRo Misete Ibetekele ete imire, Au betekeleeteI.”

Masike imi supu susate po namakelaleime ndina rame

16:16-3316Yesuse Ibeteke lekwe be, “Lau mo imi

selu Au moneka po lau mo imi selu suikeAu leneka.”

17Eleki kenaYesuse Enimaka luluaru esilene mere, esi beteke loko lomai be, “Lemula pine Ibeteke loko ite be lau mo iteseluI moneka, po lau mo ite selu suikeNileneka? Kai Ibeteke lekwe be Ikeu lokoAmaIje?” 18 Kai esi tneu lomai lekwe be,“Ibeteke be, ‘Lau mo.’ Mere esi natire bemula? Ite rekwa esi natiru mo.”

19 Yesuse Irekwa be esi suka tneu saisabeiNi hoko Ibeteke lokosi be, “Imi tneulomai loko saisa rebe minae Au betekelebe, ‘Lau mo imi selu Au moneka po lau moimi selu suike Au lenekare o?’

20 Imi lenemimise! KenaAu keu peneka,tatike pine imi hnasike Au po tamata meinusare lalesi ndina. Imi susa po tatike

Yohanese 16:21 148 Yohanese 17:11pine imi susare lelie kena lale ndinate.21 Ite selu, tamata bina kena iruele kweteleiblake kera titinai po kena iruele kwetelepela peneka inete loko iblake kera meremoneka le laleije ndina le eni nanare ru-elei peneka.

22Ete imi lekwe sakesa neka. Kenameijeimi susa loko Au po Au leu suike lekeite tetue lomai, hoko lalemi ndina titinai.Sae makete iono imi susa suike moneka.Lalemi ndina rame.

23 Kena petu mere imi tneu sasaisa lokoAu moneka. Imi lene mimise! Sasaisa rebeimi kotiele bei AmaKu kena Auku nane,Irilukele ete imi. 24 Roma meije imi kotiesaisa bei Amaku kena Auku nane mosa. Pomeije imi kotie saisa kena Auku nane hokoimi supue leke lalemi ndina rame.

25 Pusue meiju Au lepae kena umpama.Po takwalimonekaAu lepa loko imire pakeumpama moneka po Au lepae loko Amakuntontoli ete imi. 26 Kena petu mere imikotie loko Amaku kena Auku nane. KaiAu kotie loko AmaKu ete imi moneka. KaiIlene imi, 27 le AmaKu Ioki imi titinai. Iokiimi le imi oki Au titinai kai imi persaye beAu luake bei Alla. 28 Au luake lomei nusameije bei AmaKu, po meije Au leu bei nusameije loko AmaKu.”

29 Eleki Eni maka luluaru esi ombe,“Meije Tuhane Abeteke ntoli ete amipeneka kai Alepare pake umpamamoneka.30Ami rekwa peneka bemasike ami betekesaisa rebe ami tneu bei Tuhane Ale mo poArekwa ami lalemaru peneka. Hoko amipersaye be Aluake bei Alla.”

31 Yesuse Iombe, “Kwetala imi! Hokomeije imi persaye loko saisa rebe Aubetekele o? 32 Imi nete! Namake petuapamuliaru, kai esi petuaru meije penekakena imi naya bei Au. Imi leu loko imiruami otoije kai imi sebie Au ruaku. Po Auruaku mo le Amaku Ihaie Au.

33 Pusue meiju Au betekele ete imi lekelalemi ndene le imi kai Aure esa peneka.Mei nusa meije imi supu susata boka titi-nai po lalemi ktili neka le nusa meije esiktiline Au nabu peneka.”

17Yesuse Ikotie loko Alla leke Amai kai RuaI

lekwe supu isike17:1-5

1Yesuse Ilepae pusuemeru eleki Ilimeselolete lanite kai Ikotie be,

“Amate, meije roma esi petu rebe AmaAteure peneka.

Au kotie Ama Aaseluke Auku kbasarebe hita titinaije leke tamata esi

selue.Leke bei mere lekwe Au aseluke Ama Amu

kbasarebe hita titinaije.

2 Amate, Aono Au kbasae pusue tamatamei nusa meije peneka,

leke Au ono pususi supu rue eti pela.Sie rebe esi rue eti pelare, mere sie rebe

Arilukesi ete Aure.3 Supu rue eti pelare natire be: leke esi

rekwa Ama Ale ruaMue Alla rebetinai,

kai esi rekwa Aure Yesuse Kristuse,rebe Ama Aulake Au kena luake.

4 AmaKu, Au holmate Ama Ale mei nusameije peneka

kena Au kerike pelae Auku makerikerebe Ama Aulake Au kerikele.

5AmaKu, Au kotie bei Ale leke Au leu suikeloko Ale,

Au supu kbasa rebe hita titinai lupe luaIkiekena nusa meije tola mosare.”

Yesuse Ikotie loko Alla ete Eni tamataru17:6-26

6Yesuse Ibeteke lekwe be,“AmaKu ndete surga, Au alenake Ama Ale

ete tamata mei nusa meije rebeArilukesi ete Aure peneka.

Kai esi lulu Amu lepataru peneka.7 Meije esi rekwa lepate rebe Au betekele

eteise peneka kai pusue rebe Auonoule, bei AmaKu Ale.

8 Le pusue lepate rebe Abeteke ete Aure,Au betekele etesi peneka kai esitrima peneka.

Esi rekwa titinai be Au luake bei Ama Alekai esi persaye be Au luake, AmaAulake Au.

9 Ama, Au kotie etesi. Au kotie ete nusameije mo,

po batuke Au kotie ete sie rebe AmaArilukesi ete Aure

le sie meru AmaKu Amu tamataya.10 Auku tamataru sakesa kai AmaKu Amu

tamataru neka.Kai AmaKu Amu tamataru sakesa kai Auku

tamataru neka.Kai bei sie meru pine Au supu holmate.11Meije Au luake loko AmaAle. Au ruemei

nusa moneka,po erisi mei nusa sa.

Yohanese 17:12 149 Yohanese 18:6

AmaKu Amise titinai le dosa sae mo!Ama Arakasi kena Amu kbasa rebe ar-

ilukele ete Au pende,leke onosi esa lupe Ama kai Aure

esare.12 Kena Au mei kaisi sare, Au rakasi kena

Ama Amu kbasare.Au rakasi leke esi supu hlamate, batuke ile

esa pine mo.Ile mere rebe teu peneka be tatike pine

isupu poie kena otoi narakare.Eono ele mere leke rebe lekie me Alla Eni

lepate eonore mere peneka.*13Meije Au luake loko Ama Ale, Au beteke

pusuemeiju eteAmaAle kenaAurumei nusa sare,

leke lalesi ndina lupe laleKue nd-inare.

14Au beteke Amu lepataru etesi peneka.Tamata rebe esi lulu Auku lepataru more

laleisu tiakesi,le esi lulu nusa meije esi sukare mo,saka Au lekwe lulu nusa meije esi

sukare more neka.15 Au kotie leke Ama Aranasi bei mei nusa

meije mo,po Au kotie leke Arakasi bei ro tiaru

esi elake rebe eono tiare.16Sakesa kai Aure neka, Au lulu nusameije

esi sukare mo,sie lekwe esi lulu nusa meije esi

sukare more neka.17 Ama Apake Amu lepata rebe nkenale

leke Aonosi kena Amu tamata rebeesi dosa sae mo.

18 Sakesa kai Ama Aulake Au lomei nusare,ele mere lekwe Au ulakesi kena

beteke Auku lepataru ete tamatamei nusa meije.

19 Beisi pine Au riluke nanakwalaKue luluAma Amu laleume ruamu,

leke esi ono Ama Amu tamata,kena esi layani Ama Ale le esi persaye

Ama Amu lepate nkenale.20AmaKu, Au kotie batuke ete ruasi mo po

Au kotie ete sie maketa lekwe rebeesi lulu sie meru esi lepataru

eleki esi hlaleke loko Au pende.21 Au kotie leke pusue laleisu esa lupe

luaIje.Au kotie leke esi esa kai Ite leke tamata

mei nusare esi persaye be Au luakelomei nusare,

Ama Aulake Au.

22 Au onosi supu holmate lupe Aono Ausupu holmate.

Leke esi esa lupe luaIje esare neka.23Au kaisi kai Ama kai Au, ite esa kai lomai

titinai.Leke tamata mei nusa meije esi rekwa be

Au luake lomei nusare,AmaKu Aulake Au kai Aokisi sakesa kai

Aoki Aure neka.24 AmaKu, Au kotie bei Ale leke sie rebe

Arilukesi ete Aure esi me kena lak-wakue neka

leke esi selu Auku kbasa hita titinairebe Ama Arilukele ete Aure

le Ama Aoki Au bei kena nusa meijetola mosa.

25AmaKu, Ankena! Tamatamei nusameijeesi rekwa Ale mo,

po Au rekwa Ama Ale.Kai Auku maka luluaru lekwe esi rekwa be

Au luake lomei nusare, AmaAulakeAu.

26 Au beteke Ama Ale etesi peneka, kai Auono mere rame

leke esi oki tamata makete saka AmaAoki Aure

kai leke esi esa kai Au.”18

Yesuse Isupu kerike18:1-11(Mat. 26:47-56; Mrk. 14:43-50; Luk. 22:47-

53)1 Kena Yesuse Ikotie loko Alla pela eleki

Yesuse kai Eni maka luluaru esi keu lopaikwele nsekile rebe kotiele Kidrone, esitebai. Ete mere ndinu sae, saitune ukusuboka titinai hoko Yesuse kai Enimaka lulu-aru esi kusu ndinu laleimere kai esi rue etemere. 2 Ndinu mere Yudase rebe irilukeYesuse ete tamata rebe esi suka bunuIjeirekwae peneka, le Yesuse Irue sakesa kaiEni maka luluaru ete mere rebai bokalapeneka. 3 Hoko Yudase iluake ete meresakesa kai solalu Romawi bokala kai makaraka Tuhane Eni Lumare, esi keri sari, aibuai, lampu kai obore. Tamata meru esisupu ulake bei imama elaka kai tamataParisiaru. 4Yesuse Irekwa yelu rebe tatikepine uono kenaIje peneka, eleki Itehaikesikai Itneusi be, “Imi nikwa loko sire?”

5 Esi ombe, “Ami nikwa Yesuse tamatabei Nasarete.” Yesuse Iombe, “Mere Au.”Yudase rebe iriluke Yesuse ikele sakesakaisi ete mere neka. 6 Kena Ibeteke be,

* 17:12 Isi. 41:10

Yohanese 18:7 150 Yohanese 18:31“Mere Aure,” esi sele beiNi kai esi kolilope tapele. 7 Eleki Itneu suike leneka be,“Imi nikwa loko sire?” Esi ombe, “Yesusetamata bei Nasarete.”

8 Yesuse Iombe, “Au beteke ete imipeneka be, ‘Mere Au.’ Sepo imi nikwalokoKu hoko tamata maketa rebe esisakesa kaiKumeije sebeie esi leu.” 9YesuseIlepa ele mere leke Eni lepate rebe ak-mena Ibetekele be, “AmaKu, tamata rebeArilukesi eteKue, Au rakasi leke esi supuhlamate,” eonore mere pene.

10 Kena mere Simone Petruse iliku sarinanuke hoko isirae bei esi lumare elekiilasa tamatamakerike ete imame elake enitinaloine teue. Tamata makerike mereeni nane Malkuse. 11 Eleki Yesuse Ibetekaloko Petruse be, “Kusue amu sarire kenaesi lumare! Abetinake susate rebe AmaKuIono Au supure, Au suka mo moyo?”

Petruse ibeteke rebai telu be irena Yesusemo

18:12-27(Mat. 26:57-75; Mrk. 14:53-72; Luk. 22:54-

71)12 Eleki solalua meru kai esi elake kai

tamata maka raka Tuhane Eni Lumareesi kerike Yesuse eleki esi loI. 13 Esi keriYesuse loko Hanase, Kayapase amai ta-moli. Kayapase mere imame elake kenamusune mere. 14 Kai ile mere pine iahnautamata Yahudiaru esi elakaru peneka be,“Mise lesi tamata esa imata ete tamatabokala.”

15 Simone Petruse kai Yesuse Eni makalulu sae lekwe luasi lulu Yesuse. Yesuse Enimaka lulua sae mere imame elake irenaipeneka. Hoko ikusu lulu Yesuse lopai lumauweije.

16 Eleyo Petruse ikele me muli, me pa-gare esi meture. Eleki Yesuse Eni makalulua rebe impe lale kai Yesuse mere isiriilepa kai binamaka rakameture leke kusuePetruse lopai lale. 17 Eleki bina makaraka meture ibeteke loko Petruse be, “Salamo, ale mere tamata mere Eni maka lulualekwe piseo?” Petruse iombe, “Mo.”

18 Kpetu mere ndiri titinai hoko mak-erika kai maka raka imame elake, esilupuke auwe kena esi pasa. Eleki Petruseikeu lokosi leke ipasa kaisi.

19 Imame elake lakwai esa, Hanaserebe iplei peneka itneu Yesuse loko Enimaka luluaru kai yelu rebe Iatetukeule.20 Eleki Yesuse Iralakeni be, “Au atetuke

me tamata bokala oasi, Au atetuke ak-bunike mo. Kai piasare Au atetuke metamata Yahudiaru esi luma ibadaru kaime Tuhane Eni Lumare kai piasare tamataYahudiaru esi ete mere lekwe. 21 Hokole mula pine ntuane atneu Aure? Tneutamata rebe esi lene Au atetukeise, le siemeru esi rekwa saisa rebe Au atetukeleeteise.”

22 Kena Yesuse Ilepa ele mere elekitamata maka raka sae me ipapake Yesusekai beteke be, “Anehe kena lepa lokoimame elake ele mere rilamu lei moyo?”

23 Eleki Yesuse Iombe, “Sepo Au lepameije sala hoko beteke lomei be sala saisa!Po sepo Au beteke meije nkena hoko lemula pine apapake Aure?”

24 Eleki Hanase iulake esi keri Yesuseloko imame elake sae eni nane Kayapase.Kena mere Yesuse balaIje eru lo sa.

25 Kena mere Simone Petruse eri pasasa. Eleki tamata ete meru esi beteke lokoibe, “Ale mere tamata mere Eni maka luluapiseo?” Petruse ilemakesi be, “Mo!”

26 Eleki tamata makerike ete imameelake sae eni luma toini kai makerikerebe Petruse ilasa tinaloine ibeteke lokoPetruse be, “Mempetuke au selu asakesakai Tamata mere, imi rue me ndinusaitune. Lemake yake.”

27Eleki Petruse ilemake suike leneka be,“Au mo.” Kena mere panuhuke manuretotlae.

Esi keri Yesuse loko Pilatuse18:28-38a(Mat. 27:1-2, 11-14; Mrk. 15:1-5; Luk. 23:1-

5)28 Eleki bebeleti lakwai esa sa esi keri

Yesuse bei Kayapase eni lumare kerini megubernure eni luma. Kena mere tamataYahudiaru esi kusu gubernure eni lumalaleije moneka yapine molia sesi ete mere.Le sepo esi supu moli hoko esi supu kusupesta nete suike loko Alla Isirie esi ntuanamenaru bei Mesire mo. Esi atate ele mere.29 Hoko Pilatuse isiri lokosi me muli kaiibeteke lokosi be, “Tamata meije Eni salasaisa?”

30 Esi ombe, “Sepo Eni sala saisa mohoko ami keriNi loko ntuane ale lekemula?”

31 Pilatuse iombe, “Imi keriNi kai se-beiye imi teu pakala eteI lulu imi agamareesi hnaune.” Po esi ombe, “Amiki kbasasae mo kena hukume tamata eti imata.”

Yohanese 18:32 151 Yohanese 19:1632Eono elemere leke luluYesuse Eni lepaterebe Ibetekele be kena Imatare eono elika.

33 Eleki Pilatuse ikusu suike kai ikotiYesuse eleki itneuI be, “Alere KamaleYahudi o?”

34Yesuse Iombe, “Atneu ele mere bei aleruamu pibe tamata makete esi beteke Auete ale o?”

35 Pilatuse iombe, “Arekwa be auretamata Yahudi more pi moyo? Amutamataru ruasi kai imama elakaru pine esikeriMu lomei lokoku. Aono sala saisa?”

36 Yesuse Iombe, “Auku otoije bei nusameije mo, le sepo bei nusa meije hokoAuku tamataru esi luake kena lisa kaisipeneka leke keri Au ete Yahudiaru esitamata elakaru yake. Po saisa mo le Aukuotoije bei nusa meije mo.”

37 Eleki Pilatuse Iombe, “Hoko Ale mereKamale, o?” Yesuse Iombe, “Ale ruamupine abeteke be Aure Kamale. Amu lepatemere tinai. Ruele Au mei nusare leke Auono Kamale. Au luake lomei nusa meijekena lepae nkenale. Tamata rebe nikwankenale esi lene loko Au.”

38 Eleki Pilatuse iombe, “Rekwa nkenalemere elia?”

Pilatuse iteu pakala kena paku Yesuseahlake ai batai

18:38b-19:16a(Mat. 27:15-31; Mrk. 15:6-20; Luk. 23:13-

25)Eleki Pilatuse iisiri suike loko tamata

Yahudiaru eleki ibeteke lokosi be, “Tamatameije Eni sala sasaisa mo. 39 Po kena imipesta nete suike loko Alla Isirie imi ntuanamenaru beiMesire, piasare au sirie tamatabei buije ete imi. Hoko imi suka au sirieKamale Yahudi ete imi, o?”

40 Eleki esi kloloe lokoi be, “Sirie Yesuseyake! Po sirie Barabase.” Barabase mereikusu bui le ile tamata rebe neune titinaimei nusa Roma.

191 Pilatuse Ilepa kai tamata Yahudiaru

pela eleki ikusu kai iulake solaluaru esiteta Yesuse kena mekute buai. 2 Elekisolaluaru esi liu liute bei ai nluline sanai,eleki esi alikele kena Yesuse ulu buaIje.Eleki esi alike lapu nanuke mahmelanekenaI leke seluI saka kamale. 3 Eleki esilomei susuike me oaIje kai esi ombe, “Hla-mate, Kamale Yahudi!” Eleki esi papakeasuleiNu.

4 Eleki Pilatuse isiri suike kai ibetekeloko tamata bokala meru be, “Imi lene, ausirie Yesuse lome loko imi leke imi rekwabe au supu Eni nsalale sae mo.” 5 Elekiesi sirie Yesuse lokosi. Ialike liute bei ainluline sanai kena uluIje kai lapu nanukemahmelane. Eleki Pilatuse ibeteke lokosibe, “Imi selu tamata mere!”

6 Eleki kena imama elakaru kai tamatamaka raka Tuhane Eni Lumare esi seluYesuse, esi biuwe be, “PakuI ahlake ai bataileke Imata! PakuI ahlake ai batai lekeImata!”

Eleki Pilatuse iombe, “Imi ranaI kai se-beie imi ruami pakuI ahlake ai batai nekale au supu tamata meije Eni sala sasaisamo.”

7 Tamata Yahudia meru esi ombe, “Luluhukume rebe Musa ilekire, tamata meresuke bunuI le Iombe Ilere Alla Eni Nanae.”

8Kena Pilatuse ilene esi beteke ele merehoko rilai lesi leneka. 9Eleki Pilatuse ikususuike kai esi kusue Yesuse. Eleki itneuYesuse be, “Ale mere bei etia?”

Po Yesuse Iralake mo. 10 Hoko Pilatuseilepa suike be, “Asuka lepa kai au moyo?Meije au beteke leke Arekwa be au kbasakena sirieMu kai au kbasa kena pakuMuahlake ai batai leke Amata.”

11Yesuse Iombe, “Sepo amu kbasa mereAlla Iriluke ete ale mo hoko akbasae Aumo. Hoko ile rebe iriluke Au ete ale lekehukume Aure, eni dosare ela lesi bei ale.”

12 Kena Pilatuse ilene Yesuse Ilepa elemere, iatula kena isirie Yesuse. Po tamataYahudiaru esi biuwe lokoi be, “Sepo atieYesuse hoko ale mere Kaisare eni ebe mo.Le sire pine inaku be ile kamale hokomereisobue Kaisare.”

13 Pilatuse ilene esi lepa ele mere hokoiulake sirie Yesuse, eleki Pilatuse irue meotoi maka teu pakala rebe esi nane Sisinebei batu (kena sou Ibranire Gabata).

14Kenamere laumoolase butu esa lesinilua hkwatare reneka. Ele bobanure petuplei rebe panuhuke pesta tamata Yahudi-aru esi nete suike lokoAlla Isirie esi ntuanamenaru bei Mesire.

Eleki Pilatuse ibeteke loko tamata Yahu-diaru be, “Imi Kamale Imeije!”

15 Eleki esi biuwe be, “BunuI! BunuI!PakuI ahlake ai batai leke Imata!” Pilatuseiombe, “Hoko au paku imi Kamale ahlakeai batai leke Imata, o?” Imama elakaruesi ombe, “Amiki kamale makete sae mo,batuke Kaisare.” 16 Eleki Pilatuse iriluke

Yohanese 19:17 152 Yohanese 19:37Yesuse etesi leke esi pakuI ahlake ai bataijeleke Imata.

Tamata esi paku Yesuse ahlake ai batai19:16b-27(Mat. 27:32-38; Mrk. 15:21-27; Luk. 23:26,

33-43)Eleki esi rana Yesuse bei Pilatuse eleki

esi keriNi. 17Yesuse Isiri, Ikeri Eni ai batairebe tatike pine esi pakuI kenare loleteOtoi Ulu Alati (kena sou Ibranire Golguta).18 Esi luake ndete Golguta eleki esi pakuIahlake ai batai ete mere. Kai esi paku sieluaya sakesa kaiNi lekwe. Yesuse Impe tlayo sae isapleuke mapale kai sae isapleukemakwanale. 19 Kai Pilatuse iulake esipaku lepate matai ndete baba bei YesuseuluIje. Lepate matai mere be: Yesuse beiNasarete, tamata Yahudiaru esi Kamale.20 Tamata Yahudi bokala esi baise lepatemere le otoi rebe esi paku Yesuse ahlakeai bataije lau bei kotaremo kai lepatemereesi lekie kena sou Ibrani, sou Latine kai souYunani.

21 Eleki imama elakaru esi ombe, “Ntu-ane Pilatuse! Leki be, ‘Tamata Yahudiaruesi Kamale yake.’ Po leki be, ‘Tamatameije ruaI Iombe Ile tamata Yahudiaru esikamale.’ ”

22 Po Pilatuse iombe, “Yake! Saisa rebeau leki pende lulu mere neka.”

23Kena solaluaru esi paku Yesuse ahlakeai bataije pela peneka eleki esi rana Enipakiane eleki esi larae kena ata papelakesi.Kai esi rana Eni lapu nanuke lekwe. Lapunanuke mere sae iboli mo le bitaele beindete roma mpe.

24 Eleki solalua meru esi beteke lokolomai be, “Ite kahi larake lapu nanukemeije yake. Po ite poie undi leke rekwabe sire pine isupure.” Mere eono leke luluAlla Eni lepate rebe lekire be,

“Esi larake Auku pakiane, kai esi poieundi loko Auku lapu nanuke.”

Kai tinai, solaluaru esi ono ele mere.25 Me tehaike ai tutini rebe esi pakuI

kenare, Yesuse inaI, inaI kwalini, MariaKlopase eni bina kai Maria bei Makdalenaesi kele etemere. 26Eleki kena Yesuse IseluinaI kai Eni maka lulu rebe Iokini titinaijeesi kele ete mere eleki Yesuse Ibeteke lokoinaI be, “Inaku, kwete mokwai mere amuanare.”

27 Eleki Yesuse Ibeteke loko Eni ketelemere be, “Kuebe, matabinane mere in-amu.” Eleki bei mere Eni maka lulu mereirana Yesuse inaI kena irue kaini.

Yesuse imata ndete ai tutine19:28-30(Mat. 27:45-50; Mrk. 15:33-37; Luk. 23:44-

46)28Yesuse Irekwabe laumo teu Eni nasite

neka kai lepata bei Alla rebe lekiule uonorereneka, hoko Iombe, “KmalakeKu.”

29Etemere angguremaklinute oba toinime. Eleki esi lutu karane opole bei ndaumeite kena anggure maklinute mere, elekiesi rilukele kena ai buai rebe esi kotielehisope, lolete Yesuse biruIje. 30 KenaYesuse Ihmoso anggure maklinute mereeleki Iombe, “Auku makerike pela pene!”

Eleki Inobo lope kai teu Eni nasite ne.

Solalu sae me isipa Yesuse apuIje19:31-37

31 Petu rebe esi paku Yesuse ahlakeai bataije esi ele bobanure petu pleipanuhuke tamata Yahudi esi pesta netesuike lokoAlla Isirie esi ntuanamenaru beiMesire rebe esi namakele. Hoko tamataYahudiaru esi suka mo be kena esi petupleije matala rebe pakusi ahlake ai bataijeerisi me aia tutinaru sa, le petu plei mereekena pesta nete suike loko Alla Isirie esintuana menaru bei Mesire. Hoko tamataYahudiaru esi elekaru esi keu loko Pilatusekai esi kotie beini leke letu tamata rebe esindete aia tutinu esi lelalaru leke esi matanunu kai rulukesi bei aia tutinaru. 32 Elekisolaluaru esi keu kena letu sie meru esilelalaru. Hoko sie luaya rebe pakusi ahlakeai batai sakesa kai Yesuse letu esi lelalaruakmena. 33 Eleki kena esi roma Yesuse, esiselu Yesuse Imata peneka. Hoko esi letuEni lelalemoneka. 34Po solalu saeme isipaYesuse apuIje kena oi hoko lalakwe tohakwele usiri.

35Tamata rebe ruai eri selu pusuemeru,ruai lekwe pine ialenakelu kai yelu rebeialenakeule tinai. Irekwa be mere tinaihoko ialenakele ete tamata bokala leke esipersaye. 36 Ele mere leke lulu Alla Enilepate rebe lekiule lepatematai sae be: Eniluline rekwa letu sae kwale mo. 37 Kai meAlla Eni lepate rebe lekiule lekwe, lepatematai sae lekwe be: Esi limese loko Ile rebeesi sipaIje.

Yohanese 19:38 153 Yohanese 20:19Yusupe itola Yesuse kena liane benai19:38-42(Mat. 27:57-61; Mrk. 15:42-47; Luk. 23:50-

56)38Eleki Yusupe, tamata Arimatea, ikotie

bei Pilatuse leke iruluke Yesuse bei ai tu-tine. Yusupe mere ihlaleke loko Yesusekai Yesuse Eni maka lulua lekwe po isi-bake mo le rilai le tamata Yahudiaru esielakaru. Pilatuse isuka hoko Yusupe ikeuruluke Yesuse bei ai tutini mere. 39 KaiNikodemuse rebe kena akmenare iluakeloko Yesuse kena kpeture, ikeu sakesa kaiYusupe lekwe. Nikodemuse ikeri leiteboini nteleta mure kai tluhane, kasukekiloa butu telu. 40 Eleki luasi rulukeYesuse kai luasi kopaI kena obite nuruimisete sakesa kai leita boini nteleta merukena Eni nanakwalaIje, lulu piasare tamataYahudiaru esi onoe kena tamata matale.41 Eleki me tehaike otoi rebe esi pakuYesuse ahlake ai bataije tamane sae etemere. Ete me tamane tone mere lianebenai beluke sae me, tolae matale kenamosa. 42 Kai petu mere esi bobanuretamata Yahudiaru esi petu plei. Kai lianebenaimere teane hoko esi tolae Yesuse Enimatale ete mere.

20Yesuse Ikwana suike bei matale20:1-10(Mat. 28:1-10; Mrk. 16:1-8; Luk. 24:1-12)

1 Kena petu miku bebeleti eru kpetusa, Maria bei Makdalena ikeu lora lianebenai rebe tola Yesuse kenare. Eleki iselubatu elake rebe pele lutike liane benaijeesi nanaije eheti kena leini peneka. 2 Elekiibala loko Simone Petruse kai Yesuse Enimaka lulu rebe Iokini titinaije eleki ikotiloko luasi be, “Tamata esi rana Tuhane beiliane benaije peneka. Esi tolaeNi etiareami rekwaI mo!”

3 Hoko Petruse kai Yesuse Eni makalulu sae mere luasi keu lora liane benaije.4 Luasi bala sakesa po Eni maka lulu saemere inunu lesi bei Petruse hoko iluakeakmena nda liane banaije. 5 Eleki ibebekelopai lale hoko iselu obite nurui nanukemisete rebe kopa Yesuse kenare eme. PoIkusu lopai lale mo. 6Eleki Simone Petruseiluake, ikusu lopai lale. Iselu obite nuruinanuke misete mere lekwe. 7 Po iseluobite nurui rebe lo Yesuse uluIje etehaikeobite nurui nanuke mere mo, po eluluketebikele kena otoi makete. 8 Eleki Yesuse

Eni maka lulu rebe iluake akmenare ikusuleneka, hoko iselu pusue meru mina pineipersaye be Yesuse ikwana suike peneka.9 Masike kena Alla Eni lepate rebe lekireebeteke peneka be tatike pine Yesuse Ik-wana suike po bei akmena eti meije Enimaka luluaru esi rekwa lepata meru esinatiremo. 10Eleki Enimaka lulua luameruesi leu lorau luma.

Yesuse IaselukeNi ete Maria bei Mak-dalena

20:11-1811 Po Maria ikele tehaike liane benaije

eleki irani. Kena iranire ibebeke lopailiane benai laleije. 12 Eleki iselu malekatalua esi pake lapu putile. Esi rue kenaotoi rebe tolae Yesuse kenare. Sae iruesapleuke uluIje kai sae irue sapleuke lelale.

13 Eleki malekata meru esi tneui be,“Matabinane, arani le mula?”

Eleki Maria iombe, “Esi rana aukuTuhane peneka kai au rekwa be esi tolaeNietia mo.” 14Maria ilepa ele mere pela, ihalimulini, iselu Yesuse Ikele me muline. Poirena be mere Yesuse mo.

15 Yesuse Iombe, “Matabinane, arani lemula? Anikwa loko sire?”

Maria inoake be tamata mere tamaneesi upuije hoko iombe, “Ntuane, sepoahetie auku Tuhane bei meije hokoabeteke ete au be atolaeNi etia leke aukeu ranaI.”

16Yesuse Iombe, “Maria!”Eleki Maria ihali loko Yesuse eleki

iombe, “Rabuni.” Esi nati kena souIbranire ‘Kuru.’

17PoYesuse Iombe, “Matabinane, kerikeAu yake le Au keu loko AmaKumosa! Akeuloko kwaliKusi beteke etesi be Au keu lokoAmaKue reneka. Kai Ile imi Ama lekwe,Auku Alla kai imi Alla lekwe.”

18Eleki Maria bei Makdalena ileu betekeete Yesuse Eni maka luluaru be, “Au seluTuhane! Ikwana suike peneka!” ElekiIbeteke Yesuse Eni hnaune eteise.

Yesuse IaselukeNi ete Eni maka luluaru20:19-23(Luk. 24:36-39, 47-49)

19Kena petumikumere neka kena kmaupenekaYesuse Enimaka luluaru esi lupukelomai kena luma sae me kai esi kwaramatuaru le rilasi le Yahudiaru esi elakaru.Eleki htutukesi yo Yesuse Ikele me tlaisueleki Iombe, “Hlamate kenami! Imi supumisete!”

Yohanese 20:20 154 Yohanese 21:1420 Eleki kena Yesuse Ibeteke ele mere

pela, Iaseluke Eni balaI rebe esi pakure kaitibuiNi rebe esi sipare. Kena Eni makaluluaru esi seluIje, laleisu ndina titinai.

21 Yesuse Iombe, “Hlamate! Imi supumisete! AmaKu Iulake Au lepa Sou Misete,hoko kena meije Au lekwe ulake imi kenaimi lepa Sou Misete ete tamata bokala.”22Kena Ibeteke ele mere pela, Inasi kenasieleki Ibeteke be, “Imi trima Ro Misete.23 Sepo imi ampune tamata sae eni dosahoka Alla lekwe Iampuneni. Sepo imiampune tamata sae eni dosaru mo hokoAlla lekwe Iampuneni mo.”

Yesuse IaselukeNi ete Tomase20:24-29

24 Yesuse Eni maka lulu sae kwete kte-bale eni nane Tomase. Kena YesuseIaselukeNi ete Eni maka luluaru, Tomaseime mo. 25 Hoko Yesuse Eni maka luluamaketaru esi beteke lokoi be, “Tomase,ami selu iteki Tuhane peneka!”

Po Tomase iombe, “Au selu paku lakwaime balaIje mosa kai au tolae balaku kenapaku lakwai mere mosa kai lakwai butaime tibuine mosa hoko Au persaye imilepata meru mo.”

26 Eleki Petua kwalu suike Yesuse Enimaka luluaru esi lupu suike kena lumamere kai Tomase isakesa kaisi. Esi kwarameturu pusulu. Po hkutukesi yo YesuseIkele me tlelaisu eleki Ibeteke be, “Hla-mate kenami! Imi supu misete!” 27 ElekiIbeteke loko Tomase be, “Selu bala lalekuekai kerikele. Bitike balaume kai tolaelekena tibuikue. Apersaye mo le mula?Persaye noma, meije Au.” 28 Eleki TomaseiralakeNi be, “Yele, meije auku Alla.”29 Eleki Yesuse Iombe, “Aselu au mina pineapersaye. Tamata rebe esi selu Au mo poesi persaye, Alla Iono laleisu ndina.”

Pusue lekie leke imi persaye20:30-31

30 Tanda herana maketa bokala sa rebeYesuse Ionolu me Eni maka luluaru oasipo supu leki pusue kena buku meije mo leboka kuate. 31 Po pusue rebe lekie kenabuku meije, leke imi hlaleke be Yesuse, Ilerebe Alla Iulakeni kena hlamate tamata.Ile, Alla Eni Nanae. Kai sepo imi hlalekelokoI hoko imi supu rue eti pela.

21Yesuse Iaseluke ruaI ete Eni maka lulua

sie itua me tlaka Tiberiase esi laiuluije21:1-14

1Eleki Yesuse Iaseluke ruaI suike ete Enimaka luluaru me tlaka Tiberiase esi laiu-luije. Hoko Iaseluke ruaI ele meije: 2 Eteme laiului mere Simone Petruse, Tomaserebe kotine kwete ktebale, Natanela beikota Kana me otoi Galilea, Sebedeuse eninanaru kai Yesuse Eni maka lulua lualekwe esi lupuke lomai ete mere. 3 ElekiSimone Petruse ibeteke lokosi be, “Kwaliaimi, au keu poie uete.”

Esi ombe, “Ami keu kai ale.” Eleki esisa kena soa buine, po kena kpetu mere esisupu iane inai kuesa moneka.

4 Eleki kena lau mo lemataije bola nere,Yesuse Ikele nda laiuluije po Eni makalulua esi renaI be mere Yesuse mo.

5 Eleki Yesuse Ikoti lokosi be, “Kwaliaimi, imi supu iane o?”

Esi ombe, “Ama, supu sasaisa mo.”6 Eleki Yesuse Ikoti be, “Poie imi uete

sapleuke makwanale hoko imi supu iane.”Eleki esi poie uete sapleuke makwanalehoko esi neha rua uete moneka le ianeboka titinai.

7 Eleki Yesuse Eni maka lulu rebe Iokineibeteke loko Petruse be, “Imi seluImimise!Mere Tuhane Yesuse.” Kena Petruse ilenebe mere Tuhane Yesuse, hoko ialike enilapune le ialike lapune mo eleki ibua lopetlakare. 8 Yo Yesuse Eni maka lulua make-taru esi sai lului kai esi neha uete rebeepenu kena iana meru. Esi lau bei laiuluijemo. Esi lauke kasuke metera utune neka.9 Eleki kena esi rulu bei soa buine, esi seluauwe lanati, asake iane ndete baba kenaekai roti. 10 Yesuse Iombe, “Keri iane inaikuila lomei bei iana rebe eku imi supure.”

11 Eleki Simone Petruse isa lorau soabuine eleki ineha uete lora kmalene. Uetemere epenukena iana elaka bokala, pusureinai utune esa butu lima lesini telu.Masike iana bokala meru po uete kahi mo.12 Yesuse Iombe, “Kwalia imi, mai kane.”Eni maka luluaru, rekwa sae inehe kenatneumo be, mere sia le pususi rekwa be IleTuhane Yesuse. 13 Eleki Yesuse Itehaikesikai Irana roti kai iane eleki Irilukele etesi.

14Hokobei kenaYesuse Ikwana suike beimatale, Iaseluke ruaI ete Eni maka luluarurebai telu kena mere.

Yohanese 21:15 155 Yohanese 21:25Yesuse Itneu Petruse be laleije noaI pibe

mo21:15-19

15 Eleki kena esi kane pelare, YesuseItneu Simone Petruse be, “Simone,Yohanese eni nanae. Aoki Au lesi bei siemeiju lalesi oki Aure moyo?”

Petruse iombe, “Tinai, Tuhane. RuaMupine Arekwa be au oki Ale.”

Yesuse Iombe, “Pialae Auku dombaru.”*16 Yesuse Itneu suike be, “Simone,

Yohanese eni nanae. Aoki Au o?”Petruse iombe, “Tinai, Tuhane. RuaMu

pine Arekwa be au oki Ale.”Yesuse Iombe, “Pialae Auku dombaru.”17 Yesuse Itneu suike leneka be, “Si-

mone, Yohanese eni nanae. Aoki Au o?”Eleki Petruse laleije penu le Yesuse It-

neu rebai telu be, “Aoki Au o?”Petruse iombe, “Tuhane, sasaisa neka

Arekwae. Tuhane, Arekwa peneka be auoki Ale.”

Yesuse Iombe, “Pialae Auku dombaru.”18-19 Eleki Yesuse Ilepa kena tiluke Petruseeni matale eono elia leke tamata esi isikeAlla. Yesuse Ibeteke loko Petruse be,“Anete mimise! Kena ara belu sare ru-amu lo akwamu kai akeu lo etia neka lululalemu. Po sepo antua peneka hoko abitikebalaume eleki tamata makete esi lo ak-waume kai esi kerimu loko otoi rebe asukakeu loko more.” Po ara lulu Au rame.

Yesuse Eni maka lulu rebe Iokini titinai21:20-24

20 Eleki kena Petruse ihali, iselu memuline Yesuse Eni maka lulu rebe Iokinititinaije ikeu lulusi. Ile mere rebe kena esirue kane sakesa kena Yesuse isupu kerikenere, irue tehaike Yesuse kai itneu be,“Tuhane, sire rebe iriluke Ale ete tamatarebe esi suka bunu Alere?”† 21 Eleki kenaPetruse iselu Yesuse Eni maka lulu mere,ibeteke loko Yesuse be, “Tuhane, tatikepine saisa eono kena ile meije?”

22Yesuse Iombe, “Alulu Au. Anoake ebemaketaru yake. Sepo Au suka irue eti Auluake suike, mere arekwa roma mere mo.”

23 Eleki lepate mere elei ete pusueYesuse Eni maka luluaru be Yesuse Enimaka lulu mere imata moneka. Po YesuseIbeteke ete Petruse ele mere mo batukeIombe, “Sepo Au suka kena irue eti Auluake suike mere arekwa roma mere mo.”

24 Yesuse Eni maka lulu mere au. Aualenake yelu rebe Yesuse Ionoule. Kai auleki yelu rebe mei buku meije. Tamata esirekwa be saisa rebe au betekelemeru tinai.

Lepate mulini21:25

25 Kai yelu bokala lekwe rebe YesuseIonolu, po sepo leki pusulu sae kena saehoko nusa meije esi otoi sae moneka kenatolae pusue buku rebe lekilu meru.

* 21:15 Pialae ete meije maksute be raka tamata makete, riluke manane, li loko tamata makete leke kerake yake kairiluke hnaune leke hlaleke nkenale rame. † 21:20 Yoh. 13:25

Maka Ulakaru 1:1 156 Maka Ulakaru 1:10

Yesuse Eni Maka Ulakaruesi MakerikeLepate Menai

Buku “Yesuse Eni Maka Ulakaru EsiMakerike” meije Lukase ileki sibae bukuSou Misete rebe ilekire. Buku meijeebeteke Alla Eni Rore Ikbasae Yesuse Enimaka ulakaru kai tamata maketa rebe esihlaleke lokoIje kena esi lepae Sou Mis-ete menai bei kota Yerusaleme eti pusuenusare eliare (1:8). Pusue nusa meru mepusue otoi Yudea kai Samaria eti otoiAsia, otoi Makedonia, kota Korintuse kaieti kota Roma. Kai ebeteke Yesuse Enimaka ulakaru esi keu lepae Alla Eni lepatekena Yesuse ete tamata Yahudi me kotaYerusaleme po sie bokala esi suka lenelokosi mo hoko esi lepae lepata meru etetamata Yahudiamore lekweme otoimake-taru roma pusue nusa.

Kena Yesuse Eni maka ulakaru esi ruesa, imame elake kai tamata Yahudiaru esielakaru esi me. Kai bei elaka meru, bokaesi ono maka teu pakala ete Israele. Siemeru esi tutuke Pauluse le lulu Musa enipletaru iono sala pomere tinaimo. Tinaijeesi tutukeni le ibeteke be ite tamatare ktilikena lulu Musa eni pletaru mimise mohoko suke ite pusuma hlaleke loko Yesusekena Maka Hlamate leke Ihlamate ite kaiInete iteki dosaru moneka.

Yele rebe pentine kena buku meije,Alla Eni Rore Iluake kena Ikbasae tamatarebe esi hlaleke loko Yesuse me kotaYerusaleme kena petu Pentakostare.Pusue yelu rebe uono kena petu mereetiluke be Alla Eni Rore Ipletae tamatarebe hlaleke Yesuse rame kai Iono esi ktilirame.Isi

1. Alla Iaknekae Yesuse Eni makaulakaru kena esi keu lepae SouMisete(1:1-26)

2. Yesuse Enimakaulakaru esi lepae SouMisete me kota Yerusaleme (2:1-8:3)

3. Yesuse Enimakaulakaru esi lepae SouMisete me otoi Samaria kai Yudea(8:4-9:31)

4. Petruse ilepae Sou Misete ete tamataYahudi more (9:32-12:25)

5. Pauluse kai eni ebearu esi keu lepaeSou Misete memenaije (13:1-14:28)

6. Yesuse Eni maka luluaru kai pe-natuaru esi lupuke lomai me kota

Yerusaleme. Esi natue sulate etetamata Yahudi mo rebe esi hlalekeloko Yesuse (15:1-35)

7. Pauluse kai eni ebearu esi keu lepaeSou Misete kena rebai luare (15:36-18:22)

8. Pauluse kai eni ebearu esi keu lepaeSou Misete kena rebai telure (18:23-21:26)

9. Tamata Yahudiaru esi kusue Paulusekena bui me kota Yerusaleme kai mekota Kaisareare (21:27-26:32)

10. Solaluaru esi keri Pauluse lolete kotaRomare (27:1-28:31)

Menai1:1-5

1 Auku ebe Topiluse, kena buku rebeau leki akmenare, au alenake pusue rebeYesuse Ionoule kai Iatetukelu, bei kenaIluake menai roma petu kena Ibiti lo-lete surgare, ete ale peneka. 2 KenaIbiti lolete surga mosare, Ipletae Enimaka ulakaru kena Ro Misete Eni kbasare.3 Kena Isupu susate roma mata peneka,IaselukeNi ete Eni maka ulakaru susuikebe Ikwana suike tinai. Le petua butu ata,IaselukeNi susuike kai Ibeteke Alla Iple-tae ite tamatare etesi. 4 Kena petu saeme, Ikane sakesa kaisi, Ibeteke kenasi be,“Imi keu bei kota Yerusaleme yake, poimi namake saisa rebe Alla Italukele rebeimi lene bei Aure. 5 Yohanese ibaptisemikena kwele, po takwali moneka Ro MiseteIkbasae imi.”

Tuhane Yesuse Ibiti lolete surga1:6-11

6 Kena Yesuse Eni maka ulakaru esilupuke lomai suike kaiNe, esi tneuI be,“Tuhane, kena meije Atie ami tamata Is-raele bei tamata Roma esi kbasare kaibitike sae bei ami kena iono kamale eteami lupe akmenare o?” 7 Yesuse Iralakesibe, “Petu kena bitike ile sae bei imi kenaono kamale, imi rekwamosare, mulamo leAmaKu pine Ikbasa kena teue. 8Po kena RoMisete Iluake kai kbasae imi peneka, hokoimi supu kbasa beiNi. Hoko imi alenakeAu ete tamatamei kota Yerusaleme, pusueotoi Yudea, otoi Samaria kai roma pusuenusa.” 9 Kena Ilepae mere pelare, Ibitilolete surga. Eni maka ulakaru esi limeselulu Ibiti loletere, eleki moputire esou lu-tikeNi hoko esi seluI moneka. 10 Kenaerisi limese loko Yesuse lolete lanite sa, sie

Maka Ulakaru 1:11 157 Maka Ulakaru 2:6luaya esi keleme leisu, esi alike lapuputile.11 Eleki sie luaya meru esi beteke lokosibe, “Tamata Galilea, le mula pine imi kelelimese lolete lanite? Yesuse rebe imi seluIbiti lolete surga bei imire, namake Iluakesuike lupe imi seluI biti lolete surgareneka.”

Yesuse Eni maka ulakaru esi kotie lokoAlla rame me kota Yerusaleme

1:12-1412 Eleki Yesuse Eni maka ulakaru esi leu

beimeulate Saitune lope kotaYerusaleme.Ulate mere tehaike kota Yerusaleme, esilauke kasuke kilo esa. 13 Eleki kena esiluake mpe kota Yerusaleme, esi sa loletelumare esi sokati ndete tetu rebe esi ruekenare. Sie meru:

Petruse,Yohanese,Yakobuse,Andrease,Pilipuse,Tomase,Bartolomeuse,Matiuse,Alpeuse eni nanae Yakobuse,Simone bei golongane Selote; golon-

ganemere esi suka tamatamakete esikbasaesi mo,

Yakobuse eni nanae Yudase.14Kai lalesi esa kena kotie lokoAlla rame

sakesa kai binaya sie telua pise ata, kaiMaria Yesuse Inai, kai Yesuse kwaliNisi.

Matiase isupu bitike kena seli Yudase1:15-26

15Kena petu saeme kasuke sie utune esabutu lua esi lupuke lomai. Eleki Petruseikele mpe tla kai ibeteke lokosi be,

16-20 “Kwali betaya. Imi lene loko aumina. Yudase mere ile sae bei ami,kai isupu tiluke kena alenake Sou Misetesakesa kai amire neka, po itiluke lalaneete tamata rebe esi suka bunu Yesuse.(Yudase isabe tapele otoi kena kepene rebetamata maka bunu Yesuse esi riluke eteijepeneka. Eleki ikoli atakobue kena otoimere hoko tibuine parae eleki tainu siripusulu mei muli. Hoko pusue tamata kotaYerusaleme esi rekwa Yudase imata kenatapele rebe isabele mere. Eleki esi onootoi mere esi nane Hakale-Dama, lulu esisoure. Esi natire Tape Lalakwe Nsolite.)Kena akmenare, Dauta ileki kena Yudaseme buku Isike Tuhane be:

‘Sebeie eni lumare malene,kai sebeie tamata sae irue kena mo.Kai eni makerike sebeie tamata

makete ikerikele neka.’*Alla Eni lepate rebe Ro Misete Iono

Dauta ibetekele, meije suke eono tinaihoko meije eono peneka.

21 Hoko tapa tamata esa ete ami kenaiseli Yudase. Ile mere suke bei tamatarebe esi lulu ami kena Tuhane Yesuse Erisakesa kai ami sare, 22menai bei Yohaneseisuku Tuhane Yesuse eti roma Ibiti loletelanite leke isakesa kai ami kena alenakebe iselu Yesuse ikwana suike bei matale.”23Hoko esi tiluke sie luaya. Sie luayameru:Yusupe kai Matiase. Yusupe mere rebe esikoteine Barsabase, eni nane saere Yustuse.24 Eleki pususi kotie loko Alla be, “Tuhane,Ale pine rekwa pusue ami tamata lalema,hoko Atiluke ile sae bei sie luaya meiju,25 leke ialenake Sou Misete sakesa kai amiseli Yudase rebe itetu bei eni makerikeYesuse Eni maka ulake kai imata penekakai irue kena otoi susate titinai lau bei Allaeti pela.” 26Eleki esi poie undi ete luasi lekeesi rekwa be sire pine isupu bitike elekiMatiase isupue. Hoko Matiase pine itapaYesuse Eni maka ulaka butu esa lesini esameru.

2Ro Misete Irulu loko tamata rebe esi

hlaleke loko Yesuse2:1-13

1 Kena petu Pentakostare pusue tamatarebe esi hlaleke loko Yesuse esi lupukelomai kena luma esa. 2 Eleki esi lene saretuleije rulu bei ndete lanite. Esi tuleijesaka makmale ela titinai. Sare tulei mereeluake kena luma rebe esi lupuke lomaikenare.

3 Eleki esi selu saka meia ukliti sakaauwe klitini ulei lori lopai kai usabukepapela tamata. 4 Hoko Ro Misete Ikbasaepusue tamata rebe esi hlaleke loko Yesuse.Eleki pususi lepa kena sou mamaketa, luluRo Misete Ibeteke etesi kena esi lepaelu.Soua meru esi atetukelu mosa.

5 Kena petu mere tamata Yahudiabokala bei hehena mei nusa maketarurebe esi hlaleke loko Allare esi rue mekota Yerusaleme. 6Kena tamata me kotareesi lene tamata nai meru hoko tamatabokala esi luake kena selu. Tamata meruhkutukesi le tamata rebe esi hlaleke loko

* 1:16-20 Isi. 69:26, 109:8

Maka Ulakaru 2:7 158 Maka Ulakaru 2:29Yesuse esi lepa kena tamata bokala meruesi souaru. 7 Tamata bokala meru totakesikai hkutukesi. Eleki esi beteke be, “Tamatarebe esi lepa meije pususi tamata Galileamoyo? 8 Le mula pine esi lepa kena itekisoua rebe ite lepaele me iteki henaru?

9 Ite meiju bei:otoi Partia,otoi Media,otoi Elame,kai otoi Mesopotamia.Bei otoi Yudea,otoi Kapadokia,otoi Pontuse,kai otoi Asia.

10 Bei otoi Prigia,otoi Pampilia,bei otoi Mesire,kai bei ootoi me Libia tehaike kota

Kirene,kai tamata meiju leini bei kota Roma.

11 Ite meiju leinitamata Yahudi,kai leini tamata maketa rebe esi lulu

Allasakesa kai tamata Yahudi.Leini tamata maketa bei nusa Kreta

kai bei otoi Arape.Ite pusuma lene tamata meiju esi ale-

nake saisa rebe Alla Ionolu kena Enikbasare, esi alenakelu kena iteki souaru.”

12 Totake pususi kai hkutukesi kai esibeteke loko lomai be, “Le mula pine elemeije?” 13 Po tamata leini esi toaesi be,“Mere esi nseli.”

Petruse iatetuke tamata bokala be AllaEni Rore elia

2:14-4014 Hoko Petruse kai Yesuse Eni maka

ulaka maketa sie butu esa lesini esaru esikele. Eleki Petruse ilepa ktili lokosi be,“Kwali betaya tamata Yahudi kai pusuetamata rebe rue mei kota Yerusaleme, imilene lokoku lepate mimise leke imi nati.15 Ami nseli saka imi noake mo, le meijeuke olasa sikwa beleti sa. 16 Po meije luluAlla Eni lepate rebe nabi Yoela ilekire be,17 ‘Kena nusare koho nere

Au ono Ro Misete Ikbasae pusuetamata.

Saisa rebe Au betekeleete imi kwete mokwai kai kwete bi-

naruesi betekele ete imi.

Kai imi kwete belukaru esi selusaisa rebe Au aseluke eteise.Kai imi elaka inaiju esi kmaniesaisa rebe Au rilukele eteise.*

18 Ete Auku tamata makerikaru lekwe,mokwai pise bina Au ono Ro Misete

Ikbasaesi,hoko esi lepa saisa rebe Au suka esi

betekele.19 Au ono tanda herane ndete lanite kai

mei nusa,Au ono lalakwe kai auwe kai auwe

kweini.20Kena petu elake kai misete

rebe Tuhane Ipleta tamatare eonomosare,

lemataije mele titinaikai bulane elala saka lalakwe.

21 Kena petu mere sire rebe Ikoti ampunebei Tuhane

hoko isupu ampune kai isupu hla-mate.’

22 Kwali betaya imi tamata Israela! Imilene mimise loko au beteke meije: AllaIono imi nati be Iriluke kbasa ete Yesusebei Nasarete. Mere imi selulu kena yelurebe piasare uono mo rebe Alla IonoYesuse Ionolu ete imire. Pusue meru imirekwalu peneka. 23 Lulu Alla laleI ruaI,Iriluke Yesuse ete imi. Imi sebeie tamataneunaru esi pakuI ahlake ai bataije hokomere sakesa kai imi bunuIje neka. 24 PoAlla Iono Ikwana suike bei tamata mata-laru. Imata peneka po Alla Iono Ikwanasuike le imata eti pelare saisa mo. 25 Beiakmena sa, Kamale Dauta ibeteke YesuseIkwana suike be:

‘Au rekware Tuhane Irakakukai Itapakumimise leke saisa eatia au

yake.26Hoko laleku ndinakai au isikeNi,kai au rekwarebe kena au matare au supu misete.

27 Le Asebeie au mata eti pela mo,kai kena au rebe hlaleke loko Ale,kena au matare Aono nanakwalaku

atia mo.28Atiluke lalane ete au

kena au supu rue mise,kai laleku ndina le Arakaku.’

29 Kwali betaya imi, meije au beteke itekintuane mena Dauta ete imi. Imata kaihnoukeni peneka, eni lataije eti meije ere

* 2:17 Yl. 2:28-32

Maka Ulakaru 2:30 159 Maka Ulakaru 3:10me sa. 30 Alla Ibeteke kai Ila etei penekabe sae bei eni anubuaru tatike pine AllaIbitikeni kena kamale. Le Dauta irekwaAlla Ibeteke mere kai ile nabi lekwe, hokoirekwa saisa rebe Alla Ionore. 31 Dautairekwa be namakeMaka Hlamate rebe AllaIbetekeNi, Ikwana suike bei matale. HokoDauta ibeteke be:

‘Maka Hlamate,Alla Isebei Imata eti pela mo.Nana kwalaIje pulue kai atia mo.’

32Maka Hlamate mere Yesuse. Ile merepine Alla Iono Ikwana suike bei matale.Ami pusuma pine selu Ikwana suike. 33Kaikena Alla IbitikeNi kena Irue sapleuke Enimakwanale, Alla Iriluke Ro Misete eteIlupe akmena Ibetekele. Kai Iono Ro Mis-ete Ikbasae ami lupe imi selulu kai lenelumeije. 34Dauta ibeteke ruaimo le isa loletesurga mo, po ibeteke Yesuse be:

‘Alla Ibeteke loko auku Tuhane be,35Arue sapleuke Auku makwanaleeti Au ono Amu musuaru esi lene

lokoMu.’36 Hoko pusue tamata Israele suke rekwamimise be Yesuse rebe imi pakuI ahlakeai bataije, Alla IbitikeNi kena Tuhane kaiMaka Hlamate.”

37Kena esi lene Petruse eni lepata meruhoko kaplalesi titinai. Eleki esi betekeloko Petruse kai Yesuse Eni maka ulakamaketaru be, “Kwalia, hoko saisa rebe sukeami onore?”

38 Petruse iralakesi be, “Imi naku imidosaru kai imi supu baptise kena suputanda be lulu Yesuse leke imi dosaru supuampune. HokoAlla Iono RoMisete Ikbasaeimi. 39Tuhane Italukemisete kena RoMis-ete Ikbasae imi kai imi nanaru kai tamatarebe esi rue me hena laukaru, sabokaeTuhane Alla Isuka kotise.”

40 Kai Petruse ilepae Sou Misete bokalalekwe, kai iahnausi be, “Imi kotie bei Allarame leke imi supu hlamate. Kai leke imisupu susate sakesa kai tamata rebai meijeyake, rebe namake Alla Iatiaise.”

Jumate menaije esi hidupe2:41-47

41 Tamata bokala esi lene loko Petruseeni lepataru eleki Yesuse Enimaka ulakaruesi baptisesi. Hoko kena petumere tamatarebe esi hlaleke loko Yesuse esi tapa sieusata telu. 42 Tamata meru esi supu ate-tuke rame bei Yesuse Eni maka ulakaru kai

esi lupuke lomai rame. Esi rue kena kanesakesa kai kotie loko Alla sakesa.

43 Alla Iono Yesuse Eni maka ulakaruesi ono tanda herana bokala, hokotamata bokala meru esi herane kai rilasi.44 Tamata rebe esi hlaleke loko Alla meruesi teu lomai mo kai sae eni sasaisare esipake polie. 45 Sepo esi abelie esi tapelepise taneiaru, eleki esi kepene esi larakeluete lomai lulu sae eni perlure. 46 Pela petuesi lupuke lomai me Tuhane Eni Luma, kaiesi kane sakesa me esi lumaru kena lalendinate kai holmate lomai kena misete.47 Esi isike Alla rame, kai pusue tamatakota mere esi sukasi. Kai pela petu esitapa boka rame, le Tuhane Iono hlamatetamatare tapa rame.

3Petruse kai Yohanese luasi ono tamata sae

me rebe ikeu tekwa mo imise3:1-10

1 Kena petu sae me, olase telu kmauniolase kena kotie loko Alla, Petruse kaiYohanese luasi keu lolete Tuhane EniLuma. 2 Kena mere tamata sae me ikeutekwa mo bei kena inai ruelei sa hokoesi tohini. Pela petu tamata mere esi to-laeni tehaike Tuhane Eni Lumare esi meturebe esi nane Metu Misete, leke ikotiekepene bei tamata rebe esi kusu TuhaneEni Lumare. 3 Kena tamata mere iseluPetruse kai Yohanese luasi ono kena kusuTuhane Eni Luma nere, eleki ikotie kepenebei luasi. 4 Luasi limesei eleki Petruseibeteke be, “Li loko ami lua.” 5Hoko tamatamere ilimese luasi kai ihlaleke be luasiriluke saisa etei. 6 Po Petruse ibeteke be,“Ami luamaki kepene sae mo, po saisarebe luamakie meije, ami rilukele ete ale.Kena Yesuse Kristuse, bei Nasarete mereEni nane, akele kai akeu!” 7 Eleki ikeriketamata mere eni bala makwanale elekiitapai kena ikele. Eleki tamata mere enilelale kai esi tlukuinu ktili sosoli. 8Tamatamere ibua kele kai ikeu lori lopai. Elekiikeu lulu luasi lopai Tuhane Eni Lumare,ikeu bua lolete lope kai iisike Alla. 9 Pusuetamata ete meru esi selu ikeure kai iisikeAllare. 10 Esi rena tamata mere tamatarebe piasare irue kena ikotie kepene meMetuMisete me Tuhane Eni Lumare, hokopususi hkutukesi kai esi beteke be, “Ei,tamata mere ikeu tekwa pene!”

Maka Ulakaru 3:11 160 Maka Ulakaru 4:9Petruse iatetuke me otoi sae me Tuhane

Eni Luma rebe esi nane Salomo3:11-26

11 Tamata keu tekwa mo rebe imisepende, ikeu lulu Petruse kai Yohaneseluasi rame, hoko tamata bokala esi balalupu loko telusi me otoi sae me TuhaneEni Lumare le esi herane. Otoi mere esinane otoi Salomo.* 12-16Kena Petruse iselutamata bokala meru ibeteke be, “TamataIsraele, le mula pine tamata meije imisere,imi heranele? Kai le mula pine imi limeseami rame? Imi betinake ami ono ikeurekena amiki kbasa pise ami lulu loko AllaEni lepataru? Imi selu tamata meije imisekai iktili peneka, le ihlaleke lokoYesuse kaiEni kbasare. Tamata meije ihlaleke lokoYesuse hoko imise peneka lupe imi seluimei imi oami meije. Alla rebe iteki ntuanamena Abrahame, Isake, Yakupe kai itekintuana maketa lekwe esi hlaleke lokoIje,pine Ibitike Yesuse kena supu holmate.Yesuse mere Alla Eni Makerike. Yesuserebe imi keriNi loko Pilatuse kai imi lepatiae lokoI, masike Pilatuse ibeteke be tieIle Eni sala sae mo. Yesuse Imise titinai ledosa sae mo kai Inkena po imi sukaI mokai imi suka kenaPilatuse itie tamatamakabunu ete imi. Kwali betaya, imi bunu Ilerebe Iriluke nasite ete pusue tamata PoAlla Iono Ikwana suike bei matale peneka.Ami selu meru pusulu titinai.

17Kwali betaya! Meije pine au rekwa besaisa rebe imi kai imi elakaru imi onoluete Yesuse, imi onolu le imi rekwa mo beYesuse Maka Hlamate. 18 Mere eono lululoko Alla Eni lepata rebe bei akmena sarebe nabiaru esi betekelu be Maka Hla-mate rebe Alla IulakeNe Isupu susate etimata. 19 Ele mere hoko kwali betaya imiono dosa suike yanoma, leke Iampune imidosaru. 20 Kai kena Tuhane Iluake lokoitere, Itapa ite ktili hoko ite lalema ndinatitinai. Kai Tuhane Iulake Yesuse lokoite suike, le bei akmena sa IbitikeNi kenaMaka Hlamate ete ite peneka. 21 Yesusemere Irue ndete surga sa eti Alla Ionopusulu belu lulu akmena Alla Eni lepatarebe nabia mise titinai esi betekelu. Nabiameru Alla Ibitikesi. 22 Lupe Musa ibetekebe:

‘Tatike pine Tuhane Alla, itekiTuhane Iulake Ile sae ete imi beiite ruama kena iono nabi molupe

Alla Iulake aure. Hoko suke ite leneloko saisa rebe ibetekele.

23 Kai sire pine ilene loko nabi mereeni lepataru mo hoko isupu ruekai Alla Eni tamataru mo kai isupubunu.’

24 Saisa rebe eono kena Yesuse kenapetua meiju pusue nabia bei nabi Samuelekai nabia pamuli beini pususi betekelepeneka. 25Alla Italukemisete rebe nabiaruesi betekele mere ete ite, esi anubuaru.Mere lulu Alla Italuke misete kai iteki ntu-ana menaru, Alla Ibeteke loko Abrahamebe, ‘Bei amu anubuaru au rilukemisete etepusue tamata mei nusa meije.’ Alla Italukemisete mere ete ite lekwe. 26 Ele mereeti Alla Ibitike Yesuse kena Eni Makerike,kai IulakeNi loko ite akmena. Leke Irilukemisete ete ite. Iriluke misete ete itere,Iono ite naku iteki dosaru ete Alla kai itehleke bei ono neune.”

4Petruse kai Yohanese luasime elakamaka

teu pakalaru oasi4:1-22

1 Kena Petruse kai Yohanese luasi lepaete tamata bokalameru sa, imamaru, elakemaka raka Tuhane Eni Lumare kai tamataSadukiaru esi luake lokosi. 2 Hoko lalesitiake Petruse kai Yohanese luasi le esiatetuke tamata bokala meru be Yesuse Ik-wana suike bei matale peneka hoko pusuetamata matale lekwe esi kwana suike beimatale. 3 Hoko esi kerike luasi kai esikusu luasi kena bui eti bobanu beleti lekmau peneka. 4Po bei tamata rebe esi leneluasi atetuke mere, bokala esi hlaleke lokoYesuse, pusuise sie usata lima.

5 Ele bobanure elaka maka teu pakalare,tamata Yahudiaru esi elakaru kai kuruTorataru esi lupuke lomai me kotaYerusaleme. 6 Esi luake loko imame elakeHanase, Kayapase, Yohanese, Aleksanderekai imama elakaru esi anu maketa lekwe.7Esi keri Petruse kai Yohanese lokosi, elekiesi tneu luasi be, “Imi ono tamata sisatemere imise kena ktiline pise kbasa beisire?”

8 Eleki Petruse iralakesi kena kbasa beiRo Misete be, “Imi tamata Yahudiaru imielakaru kai imama elakaru! 9 Imi keri amilomei kena pakala le ami ono tamata sisateimise, kai imi suka kena rekwa be ami ono

* 3:11 Otoi mere esi nane Salomo le kena nete loko kamale Salomo.

Maka Ulakaru 4:10 161 Maka Ulakaru 4:32tamata mere imisere elia. 10 Hoko imikai tamata Israele pusumi suke rekwa betamata meije ikele kena misete mei imioamimeije, bei ktiline kai kbasa bei YesuseKristuse tamata Nasarete rebe imi pakuIahlake ai bataije, po rebe Alla Iono Ikwanasuike bei matale. Hoko bei Yesuse merepine tamata meije ikele kena misete meiimi oami. 11 Yesuse mere pine kena AllaEni lepate rebe lekire beteke tamata esisukaI more be,‘Tamata esi kerike luma,

esi poie batu inai sae me,po tatike pine batu merepake kena lukue lili elake esi ueije.’

12 Hoko batuke bei Yesuse pine tamataesi supu hlamate. Le mei nusa meijetamata sae makete isupu kbasa bei Allakena ihlamate ite mo.”

13 Tamata elaka maka teu pakala meruesi herane le Petruse kai Yohanese lu-asi rilasi mo kai esi rekwa be luasi merutamata kola mo kai tamata piasa neka.Eleki hkutuke lalesi be akmenare luasi keusakesa kai Yesuse. 14 Po le tamata rebeimise mere ikele sakesa kai luasi, hoko esibeteke sasaisa ete luasi moneka. 15 Esiulake luasi sosoli be, “Siri nunu.” Elekiesi lepa loko lomai. 16Hoko esi beteke be,“Ite ono saisa ete luasi le pusue tamatameikota Yerusaleme esi rekwa luasi ono tandaherane elake mere peneka. Kai ite lekwelemake lele saisa mo. 17 Po leke luasi onotamata sisate imisere elei ete tamata rameyake hoko ite lake luasi be esi lepa lokoYesuse moneka.”

18 Hoko esi koti luasi kusu suike elekiesi beteke loko luasi be, “Luami lepae lokoYesuse moneka.”

19Po Petruse kai Yohanese esi beteke be,“Imi noake be lene loko imi pletare nkenapibe lene loko Alla Eni pletare nkena?20Ami hleke bei lepae saisa rebe ami seluekai ami lenelu mo le lene loko Alla Enipletare nkena.” 21 Tamata elaka makateu pakala meru esi nasuke Petruse kaiYohanese luasi po esi sala sasaisa kenahukume luasi mo. Po esi lakesi rebai suikebe esi lepa loko Yesuse yanoma pine esisirie luasi le tamata bokala esi isike Alla letamata sisate mere imisere.

22 Tamata rebe isupu misete le tandaherane mere, eni musuna butu ata lesipeneka.

Tamata toini rebe esi hlaleke loko Yesuseesi kotie loko Alla leke rilasi yake

4:23-3123 Kena tamata Yahudiaru esi elakaru

kai imama elakaru esi tie Petruse kaiYohanese eleki luasi keu loko luasi ebearu.Eleki luasi alenake saisa rebe tamata meruesi beteke ete luaise. 24 Kena esi ebearuesi lene mere, esi kotie loko Alla sakesabe, “Tuhane, Amu kbasare ela titinai. Alepine tolae lanite kai tapele meije kai meitekai pusue yelu mei nusa meije. 25 Kaiakmenare Aono Ro Misete Ikbasae kamaleDauta, amiki ntuane menare, ibeteke be,‘Tamata makete rebe tamata Yahudi more

esi nasu titinai.Kai lalesi kena ono tiae ete Tuhane

po mere eono etesi mo?26 Kamala mei nusa meije esi akneka kena

esi lisa,kai tamata elaka esi lupuke lomai kena esi

ono tiae ete Tuhane,Ile rebe Alla IulakeNi kena Iono hlamate

ete tamatare.’27 Tuhane Amu lepata meru uono

peneka le Herodese kai Pontiuse Pilatuseesi lupu kai tamata makete rebe tamataYahudi more kai tamata Israele mei kotameije peneka. Esi lupu kena esi ono tiaeete Yesuse, Amu Makerike rebe Eni dosasae mo kai rebe AbitikeNi kena MakaHlamate. 28 Esi lupuke lomai kena esi onosaisa rebe akmenare Alepae peneka betatike pine eono. Kai mere lulu Amu kbasakai laleuMe. 29 Meije Tuhane Aselu, esiono ami rilama. Ami meiju Amu makerikehoko Atapa ami leke ami rilama yake kenalepae Amu Sou Misete rame. 30 Kai Amukbasare eono ami ono tamata makerakaruesi mise kai ami ono tanda herana kenaYesuse Eni Nane leke tamata esi selu Amukbasare kai esi herane. Yesuse mere AmuMakerike rebe Eni dosa sae mo.”

31 Kena esi kotie loko Alla pelare, otoirebe esi kotie kenae mere enisu. Eleki RoMisete Ikbasa pususi hoko esi lepae SouMisete bei Allare rilasi moneka.

Tamata rebe esi hlaleke loko Yesuseesi lara poli esi taneiaru

4:32-3732 Pusue tamata rebe esi hlaleke loko

Yesuse meru lalesi esa. Kai sae eni saisaiblake be mere ruai enie mo, po saisa rebeesie, esi lara polie.

Maka Ulakaru 4:33 162 Maka Ulakaru 5:2333 Kai Yesuse Eni maka ulaka meru esi

supu kbasa elake kena esi lepae TuhaneYesuse Ikwana suike bei matale rame,hoko Alla Iriluke misete etesi rame. 34 Kaisae isusae sasaisa mo le esi tapele kai esiluma esi abelielu eleki esi keri esi kepene,35 kai esi rilukele ete Yesuse Eni makaulakaru. Eleki kepena meru Yesuse Enimaka ulakaru esi larakelu ete pususi lulusae erini perlure.

36-37 Lupe Yusupe, iabelie eni tapeleeleki iriluke eni kepene ete Yesuse Enimaka ulakaru. Yusupe meije irulu beiLewi, bei nusa Sipruse. Yesuse Eni makaulakaru esi kotine Barnabase, esi natirekwetele rebe iono lale ndina.

5Ananiase kai Sapira luasi lemake Ro Mis-

ete5:1-11

1 Ile sae me eni nane Ananiase kai enibina Sapira luasi abelie esi tapele otoi.2 Eleki esi beline luasi tolae beie ete luaruasi. Yo esi lesine Ananiase ikerie eteYesuse Eni maka ulakaru eleki ibeteke be,“Ntuane, tapele esi belini pusulu meije.”3 Eleki Petruse ibeteke lokoi be, “Ananiase,le mula pine asebeie ro tiaru esi elakeekbasae ale, eti alemake Ro Misete kaiatola beie tapele esi beline ete ale rua-mue? 4 Tapele mere kena abelie mosare,mere amue, kai kena abeliele, esi kepenelekwe mere amue. Hoko le mula pinelaleume noake kena ono ele mere? Merebatuke alemake tamata mo po alemakeAlla lekwe!” 5 Kena Ananiase lene lepatemere, klolikeni kai teu eni nasite sosoli.Hoko pusue tamata rebe esi lene mererilasi titinai. 6Tamata beluka sie ataya piselimaya esi luake, esi kopa Ananiase elekiesi tohini siri kai esi keu hnoukeni.

7 Kasuke olase ului telu suike, Ananiaseeni bina iluake. Irekwa saisa rebe eonokena eni mokwaije mo. 8 Petruse ibetekelokoi be, “Betaku, beteke ete au be imiabelie tapele, esi belini esale meije o?”Eleki iralake be, “Tinai, esale mere.”

9 Petruse ibeteke be, “Le mula pine alekai amu mokwai luami lalemi esa kenateheke Ro Misete? Aselu, tamata rebe esikeu hnouke amu mokwaije esi leu peneme. Hoko esi tohi ale leneka.” 10 Klolikenisosoli me Petruse oaije kai teu eni na-site. Kai kena tamata beluka meru esikusure imata peneka. Esi tohini siri kai

esi hnoukeni me eni mokwai leini neka.11Hoko pusue tamata rebe esi hlaleke lokoYesuse kai tamata maketa rebe esi lenemere, esi rilasi le Alla titinai.

Yesuse Eni maka ulakaru esi ono tandaherane kena kbasa bei Tuhane ete tamatabokala

5:12-1612 Kai Yesuse Eni maka ulakaru esi

ono tanda herana bokala kena kbasa beiTuhane me tamata bokala oasi. Kai pusuetamata rebe esi hlaleke loko Yesuse esilupu rame kena lale esa me Tuhane EniLumare esi otoi rebe esi nane Otoi Salo-more. 13 Kai tamata maketa sie ilaru esinehe kena hlaleke loko Yesuse lupe tamatatoini meru mo. Po tamata rebe esi hlalekeloko Yesuse, esi supu holmate bei tamatameru. 14 Eleki tamata esi tapa boka rame,bina mokwai, kena hlaleke loko Alla. 15Kaiesi tohi tamata makerakaru kena obiteeleki esi ono esi ntulu me mahpaite leinukena paile. Leke sepo Petruse ilia etemere,ninuije kenasi esi mise. 16 Kai tamatabokala bei kota maketa me tehaike kotaYerusaleme esi luake, esi keri tamatamak-eraka kai tamata rebe ro tiaru kbasaesi.Hoko pususi mise bei esi makerakaru kaitamata rebe ro tiaru kbasaesi, ukbasaesimoneka.

Yesuse Eni maka ulakaru esi supu siri beibuije

5:17-2517 Imame elake kai eni maka luluaru,

tamata Sadukiaru esi nasu le lalesi tia.18 Hoko esi ulake kerike Yesuse Eni makaulakameru eleki esi kusuesi kena bui. 19Pokena kpeture Alla Eni malekate ebaekebuije esi meturu kai esiriesi, eleki ebetekebe, 20 “Imi keu kai imi kele me Tuhane EniLumare eleki imi atetuke tamata bokalaete mere kena Alla Iono tamata rue misekai rue kaiNi eti pelare elia.” 21 Eleki esilului hoko esi siri bei buije, bebeleti saesi kusu me Tuhane Eni Lumare eleki esiatetuke ete mere.

Eleyo imame elake kai eni maka luluaruesi lupuke tamata Israele esi elaka makateu pakalaru pususi. Eleki esi ulake tamatakena rana Yesuse Eni maka ulakaru beime buije. 22 Po kena tamata rebe esisupu ulake esi luake me buije, Yesuse Enimaka ulakaru esi me moneka. Eleki esileu beteke ete elaka maka teu pakalaru.23 Esi beteke be, “Ntuane, ami selu meture

Maka Ulakaru 5:24 163 Maka Ulakaru 6:2kunci saka piasare neka kai tamata rebeesi raka buije esi kele me meture neka. Pokena ami baekemeture eleki ami kusu amitetue tamata sae me bui laleije moneka.”24 Eleki kena elake maka raka Tuhane EniLumare kai imama elaka lakwai esaru esilene esi beteke meru hoko hkutukesi kaiesi tneu be, “Saisa eono kena Yesuse Enimaka ulaka meru.” 25 Eleki tamata sae meikeri sou be, “Lene! Tamata rebe ntuanaimi kusuesi kena buije, esi me TuhaneEni Lumare peneka kai esi atetuke tamatabokala.”

Yesuse Eni maka ulakaru esi supu susatebei elaka maka teu pakalaru

5:26-4226 Hoko elake maka raka buije kai eni

kwetelaru esi keu me Tuhane Eni Lumare,eleki esi kerike Yesuse Eni maka ulakameru. Po esi ranasi kena ktilinemo le rilasile tamata bokala meru le tinake esi rabasi.

27 Esi keri Yesuse Eni maka ulaka merueleki esi kusuisi loko elaka maka teupakalaru. Eleki imame elake lakwai esareibeteke be, 28 “Ami lake imi titinai lekeimi lepae loko Yesuse moneka. Po meijeimi lene loko ami moneka! Imi atetukepusue tamata mei kota Yerusaleme. Kaiimi tutuke ami be ami bunu Yesuse.”

29 Petruse kai Yesuse Eni maka ulakamaketaru esi ralake be, “Suke ami luluAlla lesi bei lulu tamata. 30 Yesuse rebeimi pakuI ahlake ai bataije, iteki ntuanamenaru esi Allare Iono Ikwana suike beimatale peneka. 31 Kai Alla IbitikeNi kenaIrue sapleuke Eni makwanale, leke IonoKamale kai Maka Hlamate. Leke tamata Is-raelaru esi hleke bei ono dosa leke esi supuhlamate. 32 Yelu meru ami ruama selulukena amiki matamaru. Kai Ro Misete rebeAlla IonoI kbasae tamata rebe esi lene lokoEni pletaru lekwe Iaseluke ete imi be yelumeru tinai.”

33Kena esi leneYesuse Enimaka ulakaruesi lepataru, hoko lalesi tia titinai kai lalesikena bunusi. 34 Po ile sae bei tamataelaka maka teu pakalaru, tamata Parisieni nane Gamaliele. Ile mere kuru elakekena lepata rebe Musa ilekiule rebe pusuetamata esi holmatei. Ikeleke kai ipletakena sirie Yesuse Eni maka luluaru sasanaimina. 35 Eleki ibeteke loko elaka merube, “Kwalia, ite tamata Israela, ite ono

saisa kena tamata meiju, ite noake mimisemina. 36 Le kena akmenare Teudase lekweIono saka tamata elake, kai tamata rebeesi luluije kasuke sie utuna ata. Po kenaesi bunui eleki eni maka luluaru esi keubei lomai kai esi ono sasaisa moneka.37 Lomei pamuli lekwe, kena kusue nanerebai sae me, Yudase, bei Galilea, ionotamata bokala esi lului leneka kena esi ho-hae pemerinta. Po kena isupu bunu, elekiEni maka ulakaru pususi keu bei lomai,hoko esi ono sasaisamoneka. 38Hoko kenapakala meije au ahnau imi be, imi onosasaisa ete tamata lua meiju yake. Sebeisi,le sepo lalesi kai esi makerike meije beitamata hoko tatike pine sirikele. 39Po sepomere bei Alla hoko ite ono ruasi mo. Kaisepo ele mere tinai hoko ite ono tiae eteAlla pene.”

Eleki Gamaliele eni hnaunemere pususilene lokole. 40 Po esi koti Yesuse Eni makaulakaru eleki esi ulake hbalisi. Eleki esilakesi leke esi atetuke lokoYesusemoneka,eleki esi tiesi ne. 41 Hoko kena luasi siribei tamatamaka teu pakalameru lua lalesindina titinai le Alla Irekwa be luasi misekena supu susate le lepae loko Yesuse luluakmenare Alla Ibetekele. 42 Kai pela petuesi atetuke rame me Tuhane Eni Lumarekai me tamata esi luma. Kai esi lepaeSou Misete be Yesuse mere, Ile rebe AllaIulakeNi kena ono hlamate ete tamata.

6Sie itua esi supu bitike kena tapa tamata

susate6:1-7

1Kena mere tamata rebe esi lulu Yesuseesi tapa boka rame. Sie meru tamataYahudia rebe esi lepae Sou Yunani kaitamata Yahudia rebe esi lepae sou Ibrani.Eleki tamata Yahudi rebe esi lepae sou Yu-nanire* lalesi ndinake tamata Yahudi rebeesi lepae Ibranire. Tamata Yahudi rebe esilepae sou Yunanire esi beteke be, “Kenalara taneiaru amiki matabina baluaru saeisupu taneia mo lupe imi matabina balu-aru esi supule.” 2 Bei mere hoko YesuseEni maka ulaka butu esa lesini lua meruesi lupuke pusue tamatamaka lulu Yesuse.Eleki esi beteke be, “Kwali imi, sepo itehleke bei lepae Sou bei Alla leke ite onoloko yelu maketa, hoko mere mise mo.

* 6:1 Tamata Yahudi rebe esi lepae sou Yunani meije, esi siri bei Yahudi bei akmena sa hoko esi rekwa sou Ibranimoneka.

Maka Ulakaru 6:3 164 Maka Ulakaru 7:83 Hoko mise lesi ite bitike sie itua bei iterebe esi mise kai rebe Ro Misete Ikerikekena lalesi kai esi noake mise leke iteulakesi kena selu loko yelu meru, 4 Eleyoite batuke kotie loko Alla kai lepae SouMisete neka.”

5Hokopususi lene lokoe. Eleki esi bitike:Stepanuse. Ile mere ihlaleke loko

Yesuse ktili kai Ro Misete Ikbasaeni.Pilipuse,Prokoruse,Nikanore,Timone,Permenase,kai Nikolause bei kota Antiokia. Ile

tamata Yahudi mo po ihlaleke lokoAlla lupe tamata Yahudiaru esihlaleke neka.

6 Eleki esi ono sie itua meru esi kele meYesuse Enimaka ulakaru oasi. Eleki YesuseEni maka ulakaru esi kotie loko Alla kaiesi tolae balasi kena sie itua meru uluisuleke esi supu bitike kena tapa matabinabaluaru.

7Hoko SouMisete kenaYesuse elei ramekai tamata rebe esi lulu Yesuse me kotaYerusaleme tapa boka rame. Kai imamabokala lekwe esi hlaleke loko Yesuse.

Tamata Yahudiaru esi elakaru esi kerikeStepanuse

6:8-158 Alla Iriluke misete bokala kai kbasa

elake ete Stepanuse hoko iono tanda her-ana bokala ete tamata bokala. 9 Po tamatatoini bei Yahudi esi luma ibada rebe kotieleLibertini† esi rare kaini. Tamata toinimeru, tamata Yahudi bei kota Kirene kaibei kota Aleksandria. Kai tamata Yahudibei otoi Kilikia kai bei otoi Asia. 10 Poesi lelie saisa rebe Stepanuse ibeteke etesimoneka, le Ro Misete Iono Stepanuseirekwa titinai kena ilepae meru. 11 Elekiesi umauke tamata telu pise ata leke esilemake be, “Ami lene tamata meije ilepatiae ete Musa kai Alla.”

12 Hoko esi keu beteke ele mere etetamata bokala kai tamata Yahudiaruesi elakaru kai kuru Torataru leke esinasukeni titinai. Eleki esi keu kerikeStepanuse kai esi kerini loko tamata elakamaka teu pakalaru. 13 Kai esi keri tamatarebe esi lepa lemake ete Stepanuse. Hoko

tamata meru esi beteke be, “Tamata meijeilepa tiae rame ete Tuhane Eni Lumare.Kai ilepa tiae loko Alla Eni lepata rebeMusa ilekiule. 14 Ami lene ibeteke be,‘Yesuse bei Nasarete Iolie Tuhane EniLuma meije, eleki iseli pusue atata rebeMusa ibetekele ete itere.’ ” 15 Pusuetamata rebe esi rue kena teu pakalareesi limese loko Stepanuse. Eleki esi seluStepanuse oalaleije hita saka malekate esioalaleije.

7Stepanuse ibeteke Alla Eni lepataru ete

elaka maka teu pakalaru7:1-53

1 Eleki Imame Elake lakwai esare itneuStepanuse be, “Yelu rebe ibetekelu merutinai, o?”

2 Stepanuse iralake be, “Kwalia kaiamaya! Imi lene loko au mina. Alla rebeEni kbasare ela titinaije, IaselukeNi eteiteki ntuane mena Abrahame kena ihetime hena Harane mosa, kena eri rue meotoi Mesopotamia sa. 3 Alla Ibeteke lokoibe, ‘Siri bei amuhenare kai amu luma toinipususi. Akeu kai arue kena otoi rebe tatikepine Au tilukele eteume.’ 4 Hoko Abra-hame isiri bei me otoi Kasdime, eleki ihetime Harane. Eleki kena amai imata peneka,Alla Iulake Abrahame iheti lomei kenatapele rebe ama kai kwalia ite pusumaruekele meije. 5 Kena mere Alla Iriluketapele otoi sae ete Abrahame mo, masikeotoi tone lekwe. Masike kena mere Abra-hame eni nanae sae mosa, po Alla Italukepeneka be, ‘Tatike pine Au riluke tapelemere pusulu ete ale kai amu anubuaru.6 Kai namake amu anubuaru esi supu hetibei tapele meije kai rue kena nusa makete.Kai tamata nusa makete rebe esi ranatapele meije esi keri amu anubuaru kenatamata makerike kai onosi supu susate etemere musuna utuna ata. 7 Po Au onosusate ete tamata nusa makete rebe esionosi kena tamata makerike mere. Elekiamu anubuaru esi siri bei nusa mere elekiesi isike Au me otoi meije. Esi isikeKube: Alla, Amise titinai le Aono ami leusuike me otoi meije.’ 8 Kai Alla ItalukeAbrahame kai eni anubuaru be mokwaijusuke pususi sunate. Mere kena esi nete

† 6:9 Libertini esi natire tamata rebe esi supu tie bei makerike. Tamata makerike ete meije eni kbasa sae mo hokoikerike rame lulu pleta bei luma upuije kai sepo esi supu kwetele hoko kwetele mere ileu luma upuije.

Maka Ulakaru 7:9 165 Maka Ulakaru 7:37loko Alla Italuke mere. Hoko kena Abra-hame eni nanae Isake eni petua kwalure,isunateni. Eleki Isake lekwe isunate eninanae Yakupe. Eleki Yakupe isunate eninanae sie butu esa lesina luaru. Eni nanaemeiju, pine iteki ntuana mena sie butu esalesina luaru.

9 Iteki ntuana mena meru lalesi tiakeesi kwali Yusupe, hoko esi abelieni elekiiono tamata makerike me nusa Mesire. PoAlla Irakai. 10Alla Itiei bei pusue susataru.Alla Iono Pirone, kamale Mesire, inoakeYusupe tamata misete le Alla Iono irekwasasaisa neka. Hoko Pirone ibitikeni kenatamata elake me nusa Mesire kai irilukekbasa etei leke iraka Mesire kai pusuePirone eni otoi maka ruere.

11 Eleki pusue hena me Mesire kai otoiKanane, esi supu susate manane eti pusuetamataru esi susa titinai kena supu man-ane. Iteki ntuana menaru lekwe esi supumanane more neka. 12 Kena Yakupe ilenebe mpe Mesire manane me, hoko iulakeeni nanaru, iteki ntuana menaru, esi keulope kena sabe gandume. Mere esi keumemenai. 13 Eleki kena esi keu suike,Yusupe isibakeni etesi be ile Yusupe. Elekikena mere mina pine Pirone irekwa eniluma toinu. 14 Eleki Yusupe inauke lokoamai Yakupe kena kotini kai pusue eniluma toinu esi heti lope Mesire. Pususisie butu itu lesini lima. 15 Hoko Yakupekai eni luma toinu esi heti lope Mesirekena rue. Yakupe kai iteki ntuana menamaketaru esi rue kai mata ete me Mesire.16 Eleki kerisi lora Sikeme kai tolaesi kenaliane benai rebe Abrahame isabele bei soaHemore me Sikeme. Isabele kena kepeperake.

17 Kena lau moneka Alla Italuke mis-ete ete Abrahame eono nere, kena mereeni anubuaru esi tapa boka titinai meMesire peneka. 18 Eleki esi bitike Pironebeluke rebe irekwa Yusupe mo, ipleta meMesire. 19 Pirone mere ilemake iteki ntu-ana menaru kai iono susate etesi. Iulakepoie esi kwetela tona rebe eku ruelesi lekeesi mata. 20 Kena mere ruele Musa. Ilekwete tone rebe inteki titinai. Eleki inaikai amai esi pialaeni me luma bulana telu.21 Eleki esi bunikeni me kwele leini. PoPirone eni nanae binare isupui eleki iranaikai ipialaeni lupe erini eni nanae. 22 Elekisaisa rebe tamata Mesire esi atetukele esiatetukeMusa kenae. Musa ileparemise kaiiono sasaisare mise.

23 Kena Musa eni musuna butu atare,lalei kena ikeu selu kai itapa kwalinisi kaibetaisi, tamata Israelaru. 24 Ikeu lokosieleki iselu tamata Mesire sae me ionosusate ete tamata Israele sae, eleki laleijetia. Hoko itapa tamata Israele mere, elekiibunu tamata Mesire. 25 Musa ibetinakeeni tamataru esi rekwa be Alla Iulakenikena ihetiesi bei susate. Po esi nati meremo. 26 Eleki ele bobanure iluake lokosilekwe iselu tamata Israela lua esi teta lo-mai. Eleki ikeu lo luasi kai ibeteke lokosibe, ‘Silua, imi akwali lomai. Hoko onolomai yake.’ 27Po ile rebe iteta eni ebe iru-pakeMusa kai ibeteke lokoi be, ‘Sire ibitikeale kena aono elake leke lake ami kai ateupakala ete amire? 28 Lalemu kena abunuau lupe memane abunu tamata Mesire,o?’ 29Musa ilene lepate mere, eleki inayabei Mesire. Inaya eleki iluake me tapeMidiane. Irue ete mere eleki ikai. Kaiisupu kwete mokwaia lua.

30 Eleki musuna butu ata suike Alla Enimalekate iluake loko Musa me tapele otoinsekile tehaike ulate esi nane Sinai. Iselumalekate kena auwe klitini kena ai butui.31 Kena iselu mere iherane. Hoko ikeulokoe kena iselu mimise be mere saisa.Eleki ilene iteki Tuhane Ilepa lokoi be,32 ‘Aure, amu ntuana menaru esi Allare.Alla rebe Abrahame, Isake kai Yakupe esihlaleke lokoIje.’ HokoMusa rilai kai rareleieti inehe kena selu loko ai butui meremoneka. 33 Eleki Alla Ibeteke lokoi lekwebe, ‘Lesu amu lelale usai mere le otoi rebeakele kenae mere otoi moli. Le Au mekenae. 34 Au selu tamata Mesire sionoAuku tamataru esi supu susate peneka. KaiAu lene esi lepata malerenaru peneka. KaiAu rulu kena tiesi bei susata meru. HokoAu ulake ale kena aleu lopai Mesire.’

35 Musa mere pine akmenare iteki ntu-ana menaru esi sukai mo hoko sibetekelokoi be, ‘Sire pine ibitike ale kena aonoelake kai teu pakala ete amire?’ AllaEni malekate luake lokoi kai ilene AllaIbeteke lokoi me ai butuije leke ileu lopeloko tamata Israele, ipletaesi kai ihetieiteki ntuana menaru bei susate. 36 Musamere pine iono tanda herana me Mesire,eti ikerisi siri bei Mesire kai tanda her-ana makete lekwe kena esi keue MeiteLalakwe kai otoi nsekile musuna butuatare. 37Musa ruai pine ibeteke ete tamataIsraelaru be, ‘Tatike pine Alla Iulake ilesae ete imi bei ite ruama kena iono nabi

Maka Ulakaru 7:38 166 Maka Ulakaru 8:1molupe Alla Iulake aure.’ 38 Musa merepine isa lolete ulate Sinai kena lepa kaimalekate eleki irana Alla Eni lepata rebeuono ite rue eti pelare eleki irulu, iate-tukele ete iteki ntuana menaru kai meijeatetukelu ete ite lekwe.

39 Po iteki ntuana menaru esi lene lokoimo, kai sukai mo. Kai lalesi batuke kenaleu suike lope Mesire. 40 Hoko esi betekeloko Harune be, ‘Ono binatane lakai eteami kena ami hlaleke lokoe kai epletae iteleu lopeMesire. LeMusa isirie ami beimpeMesire, kai ami rekwa moneka be saisaeono kenai pende.’ 41 Hoko kena mere esiono binatane lakai molupe sape anai saeme. Eleki esi bunu binatane bokala lekeisike binatane lakaimere. Kai laleisu ndinale saisa rebe esi onoe mere, hoko esi onopesta. 42Hoko Alla Ilene lokosi moneka kaiIsebei esi isike kmalea ndete lanite. Meresaka akmenare nabi eni nane Amose ilekilepata bei Alla kena eni bukure be:

‘Tamata Israela imi! Kena imi me otoinsekile musuna butu atare,

imi bunu binatane leke palare, mereete Au mo.

43Po batuke imi hlaleke loko alla tinaimo lupeMoloke kai kmale esi naneRefane esi lekite rame.

Moloke kai Refane meru tamata nusamaketaru hlaleke lokolu

hoko esi alla tinai mo.Yele lua meru imi onolu kai isikelu.Bei mere hoko Au hetie imi lau me

Babele.’44 Lesi bei meije kena iteki ntuana

menaru esi ndete otoi nsekile, esi keritenda* rebe Alla Iluake kenare. Tendameije Alla Iulake Musa leke iteki ntuanamenaru esi onoe molupe Alla Ibetekeleeteije. 45 Eleki takwali mina pine tendamere iteki ntuana menaru kai Yosua esikerie luake mei tapele meije. Esi kerielomei leke esi rana tapele meije kena lisakai henaru. Alla Isuisi bei tapele meije meoaisu. Tendamere esi pakele roma kamaleDauta ipleta. 46 Alla laleije ndinake Dautakai ikotie bei Alla leke Isuka kena Dautaieleke luma ete Alla rebe Yakupe isikeNi.47 Po eni nanae Salomo† rebe iono kamaleseli Dautare pine ieleke luma ete Alla.

48 Po Alla rebe Eni kbasa elake Iruekena luma rebe tamata esi kerikele mo.

Akmenare Alla Eni lapate rebe nabi saeilekire be:

49-50 ‘Lanite Auku otoi maka pletakai tapele Auku otoi kena titake.Imi eleke luma ete Aure saisa mo.Imi ono otoi kena Au rue kenare saisa

mo.Le Au pine ono yelu meru pusulu.’

51 Kwalia kai amaya, ulu buami uelakuate kai imi lupe tamata rekwa Allamosa. Imi lupe imi ntuana menaru rebelelie Ro Misete rame. 52 Nabi sae nekaisupu susate beie imi ntuana menaru. Esibunu pusue Alla Eni maka ulaka rebe kenaakmena esi beteke etesi be Yesuse rebeEni sala sae more, Iluake. Kai meijeimi rilukeNi ete tamata rebe suka bunuIjepende. 53 Imi supu Alla Eni pleta rebemalekate ibetekelu ete imire, po imi sukalenelu mo hoko roma meije imi ono lulumo.”

Esi raba Stepanuse kena batu Leke Imata7:54-8:1a

54Kena elakamaka teu pakalaru esi leneStepanuse eni lepata meru, hoko esi keteneli lokoi le esi nasu titinai. 55 Po Ro Mis-ete Ikbasae Stepanuse, eleki ilimese loletelanite. Eleki Iselu Alla Eni kbasare saka hi-tate elake, kai iselu Yesuse Ikele sapleukeAlla Eni makwanale. Nati kena Eni mak-wanalemere Yesuse supu Alla Eni kbasare.56 Eleki ibeteke be, “Selu, surga esi metureebaeke kai au selu Tamata Eni Nanare Ikelesapleuke Alla Eni makwanale.”

57 Po kena esi kloloe esi sou tlina loisukai esi bua kerikeni. 58 Esi lihini siri beikotare, eleki esi lesu esi lapu nanukaru kaiesi tolaelu kena kwete beluke sae me eninane Sauluse oaije. Eleki esi rabai kenabatu.

59 Kena erisi raba Stepanuse sa, ikotieloko Yesuse be, “TuhaneYesuse, rana aukunasite.” 60 Itatu kai ikotie kena na elake be,“Tuhane, esi raba au meije, Aampune esidosaru noma.” Ilepa mere pela eleki imatane.

81 Kai Sauluse lekwe isuka kena bunu

Stepanuse.Tamata rebe esi lulu Alla Eni pletare titi-

nai me kota Yerusaleme esi supu susate8:1b-3

* 7:44 Tendare esi likwaiele eleki esi lulukele pine esi kerie. † 7:47 Alla Ipletae Dauta eni nanae Salomo kenaono Tuhane Eni Lumare hoko Dauta ionoe mo.

Maka Ulakaru 8:2 167 Maka Ulakaru 8:282 Tamata rebe esi hlaleke loko Alla titi-

naije esi hnouke Stepanuse kai esi ranienititinai neka. Kena petu mere neka tamatarebe esi hlaleke loko Yesuse me kotaYerusaleme esi supu teta, supu bunu kaisupu sui. Hoko pusue esi naya tebikebei lomai me otoi Yudea kai otoi Samaria.Batuke Yesuse Eni maka ulakaru pine esinaya mo.

3 Kai Sauluse iatula kena ono susate etepusue tamata rebe esi hlaleke loko Yesuse,hoko ikusu bei luma kena luma kai ilihimokwai bina kena kusuesi kena bui.

Pelipuse ilepae Sou Misete ete tamata meotoi Samaria

8:4-84 Masike ele mere po tamata rebe esi

hlaleke loko Yesuse, rebe esi naya bei kotaYerusaleme, esi keu lepae SouMisete ramepapelake otoi. 5 Kai Pelipuse ikeu me kotasaeme Samaria kai ibeteke be YesusemereIle rebe Alla IulakeNi kena ono hlamateete tamata. 6 Kena tamata bokala meruesi lene Pelipuse ilepare kai esi selu ionotanda herana bei Allare, hoko pususi leneloko eni lepataru mimise. 7 Le tamatabokala rebe ro tiare kbasaesi, ekbasaesimoneka. Eleki ro tiare ekloloe elela. Kaitamata sisata bokala kai tamata harekutabokala esi mise. 8Hoko tamata kota merelalesi ndina titinai.

Simone ihleke bei ono neune kai ihlalekeloko Alla

8:9-259 Kai me kota mere ile sae me eni nane

Simone, tamata maka atia bei akmena sa.Hoko pusue tamata me otoi Samaria esiherane. Kai ilemake be ile tamata rebe enikbasa elake. 10Pusue tamata tone elake esiherane kai pususi selu loko eni yelu merumimise. Kai esi beteke be, “Tamata meijeAlla Eni kbasa rebe esi kotiele Kbasa Elake.”11 Kai esi lului le iono lalesi herane enitanda heranaru kena eni kbasa bei ro tiaretakwali peneka. 12 Po kena Pelipuse ilepaloko Alla Ipletae ite tamata kai iatetukeloko Yesuse Kristuse be Ile rebe Alla Iu-lakeni kena ono hlamate ete tamata, hokobina mokwai boka esi lene loko Pelipuseeni lepata meru. Eleki ibaptisesi lekeesi supu tanda lulu Yesuse. 13 Simoneruai lekwe ihlaleke loko Yesuse kai kenabaptiseni pelare ikeu lulu Pelipuse rame.Kai tanda herana rebe Pelipuse ionouleSimone heranelu.

14 Kena Yesuse Eni maka ulakaru esime kota Yerusaleme esi lene be tamataSamaria esi hlaleke loko Sou Misetepeneka, hoko esi ulake Petruse kaiYohanese luasi keu lokosi. 15 Kena luasiluake ete mere, esi kotie loko Alla leke AllaIono Ro Misete Ikbasae tamata Samariaru.16 Le Ro Misete Ikbasae sae mosa. Batukeesi supu baptise kena tanda be lulu Yesuse.17Eleki Yesuse Enimaka ulaka luameru esitola balasi kena tamata meru ulusi. ElekiRo Misete Ikbasaesi.

18 Kena Simone iselu be Alla IonoRo Misete Ikbasaesi le Yesuse Eni makaulakaru esi tola balasi kena uluise eleki Si-mone ikeri kepene ete luasi. 19Kai ibetekebe, “Kuru, riluke kbasa mere ete au minaleke sire rebe au tola balaku kena uluije, RoMisete Ikbasaeni.”

20 Po Petruse ibeteke lokoi be, “Akeuloko otoi susate titinai kai amu kepenemere noma! Le abetinake kbasa bei Allaresupu sabe kena kepene pe. 21Asupu kbasasakesa kai ami kena amiki makerike meijemo, le Alla Irekwa be lalemu mise mo.22 Ele mere hoko ahleke bei amu lale tiaemere kai kotie loko Alla leke Iampune ale.23 Le au rekwa be lalemu penu kena laletiae loko tamata makete rebe supu kbasabei Alla. Kai neune kbasaemu peneka.”

24Simone ibeteke be, “Ntuane, imi kotieloko Alla ete au mina leke saisa rebe imibeteke mere uono kenaku yake.”

25 Ele mere hoko kena luasi lepaeSou Misete pelare, luasi leu lora kotaYerusaleme. Kai kena luasi leure esi lepaeSou Misete ete tamata Samaria bokala meesi hena rebe luasi keuele.

Pelipuse ibaptise tamata elake sae me beiEtiopia le ihlaleke loko Yesuse

8:26-4026 Alla Eni malekate sae me luake loko

Pelipuse kai ebeteke lokoi be, “Pelipuse,akeu sapleuke selatane, lulu lalane rebebei mei kota Yerusaleme lope hena Gasa.”Lalane mere keue otoi nsekile.

27 Hoko Pelipuse ikeu ne. Me lalanemere tamata Etiopia sae me, kamaleEtiopia eni elake maka sekake loko pusuekepene rebe tamata Etiopiaru esi selie etekamale. Kamale Etiopiare kamale bina,esi kotine kamale, Kandake. Tamata mereikeu lolete kota Yerusaleme kena kotieloko Alla peneka. 28 Kena ileure eri melalane sa, irue kena eni kereta rebe kudare

Maka Ulakaru 8:29 168 Maka Ulakaru 9:17nehae kai ibaise buku rebe nabi Yesayailekire. 29 Ro Misete Ibeteke loko Pelipusebe, “Akeu loko kereta mere kai keu kaini!”30 Hoko Pelipuse ikeu sosoli loko keretamere. Eleki ilene tamata mere ibaise bukurebe Yesaya ilekire. Eleki Pelipuse itneuibe, “Ntuane, saisa rebe abaisele anati, o?”

31 Eleki tamata mere iralake be, “Au natimo le sae iatetuke ete au mosa.” Elekiikotie Pelipuse isa kai irue me leini. 32AllaEni lepata rebe ibaisele be:

“Esi keriNi kena bunuIjelupe dombare kerieme otoi kena

bunure.Ilepa sasaisa mo lupe domba anaije

esi nai mokena ktoli esi buluije neka.

33 Isebeie esi lepae tiae eteI kai teupakala eteIje sae itapaI mo.

Sae ialenake Eni anubuaru mole esi bunuI mei nusa meije.”

34 Tamata elake mere itneu Pelipuse be,“Au tneu ale titinai bemeije nabire ibetekesire? Ibeteke ruai pibe tamata maketeo?” 35 Hoko Pelipuse ilepae loko Yesuseetei. Hoko ilepae mere menai bei Allaeni lepate rebe tamata elakemere ibaisele.36 Kena esi me lalane tlai esi tetue kwelesae me. Eleki tamata elake mere ibetekebe, “Ntuane, selu, ete meije kwele mei,hoko abaptise au kena tanda be au luluYesuse saisa moyo?” 37 [Eleki Pelipuseibeteke be, “Sepo ahlaleke loko Tuhanetitinai hoko yele.” Eleki tamata mereiralake be, “Au hlaleke be Yesuse Kristuse,Alla Eni Nanae.”]

38 Iulake keretare namake kai luasi rululope kwelere. Eleki Pelipuse ibaptiseni.39 Kena luasi siri bei kwelere Tuhane EniRore Ibitike Pelipuse bei mere. Hoko iseluPelipuse moneka, po laleije ndina titinaieleki isiba rame. 40 Kena mere Pelipuseime kota Asdote peneka. Ikeu ilepaeYesuse me pususe kota eti iroma ndi kotaKaisarea.

9Sauluse ihlaleke lokoYesuseme lalane lori

Damsike9:1-19a(22:6-16; 26:12-18)

1 Kena mere Sauluse lalei kena onosusate kai bunu Yesuse Eni maka lulu-aru rame. Ikeu loko Imame elake meYerusaleme, 2 kai ikotie sulate beini kena

supu kbasa leke ilikue ete tamata Yahudi-aru elake me esi luma ibada ndi kota Dam-sike. Leke sepo itetue binaya pisemokwaiarebe esi hlaleke loko Yesuse, ikerikesi kaiikerisi lopai Yerusaleme.

3Kena ikeu lori kota Damsike sakesa kaieni ebearu, kena esi tehaike kota merepeneka, iselu hitate elake bei ndete laniteehita keholini. 4Eleki klolikeni lope tapele.Eleki ilene lepate lokoi be, “Sauluse, lemula pine aono susate ete Aure?”

5 Sauluse iralake be, “Ale mere sire,Ntuane?”

Tuhane Iralake be, “Au meije Yesuserebe aono susate eteIje. Aono susate etetamata rebe hlaleke lokoKu hoko mereaono susate eteKu neka. 6 Po akeleke kaiasiba lori kota Damsike. Ete mere asupupleta kena saisa rebe suke aonore.”

7 Eni ebearu esi hkutukesi le esi lenelepate mere po esi selu tamata sae mo.8Sauluse ikeleke kai iksinamataije po iselusasaisamoneka. Hoko esi kerike balaije kaiesi rapai kusu kota Damsike. 9 Petua teluisupu selu mo kai ikane kai ikinu sasaisamo.

10 Kena mere me kota Damsike TuhaneEni maka lulua sae me, eni nane Ananiase.Nindaleini kena Tuhane Iluake lokoi kaiIbeteke be, “Ananiase!”

Eleki iralake be, “Tuhane, mula!”11 Tuhane Ibeteke be, “Akeu loko lalane

rebe esi nane Lalane Ntoline kai anikwaloko tamata sae bei Tarsuse, me Yudaseeni luma. Tamata mere eni nane Sauluseikotie loko Au. 12 Kai ruai eri selu be ilesae eni nane Ananiase ikusu lokoime lumakai itola balaiju kena uluije leke isupu selusuike.”

13 Ananiase iralake be, “Tuhane, aulene tamata boka esi beteke ile merepeneka. Iono susate boka titinai etetamata me Yerusaleme rebe esi hlalekelokoMue. 14Kai iluake lomeije isupu kbasabei Imama elakaru leke ikerike pusuetamata rebe esi hlaleke lokoMue.”

15 Po Tuhane Ibeteke lokoi suike be,“Akeu loko tamata mere le ile mere Aubitikeni kena lepae SouMisete kena Au etetamata Yahudi more, ete kamala kai etetamata Israele lekwe. 16 Au ruaKu tilukeetei be tatike pine isupu susata bokala lelepa loko Aure.”

17 Hoko Ananiase ikeu kai ikusu kenaluma mere. Eleki itolae balaiju kenaSauluse uluije kai ibeteke be, “Kwaliku

Maka Ulakaru 9:18 169 Maka Ulakaru 9:43

Sauluse, Tuhane Yesuse IaselukeNi ete aleme lalane rebe akeuele, Iulake au lomeilokomu leke asupu selu suike kai RoMiseteIpletaemu.” 18Kenamere sosoli neka, sakasare lupe memite eplelue bei mataije elekiisupu selu suike. Sauluse ikeleke elekiAnaniase ibaptiseni sosoli ne. 19 KenaSauluse ikane pelare eleki iktili suike.

Sauluse ilepae Sou Misete me kota Dam-sike

9:19b-25Sauluse irue petua ilaru kai Yesuse Eni

maka lulua me kota Damsike. 20 Kenamere ikeumeYahudiaru esi luma ibada kaiialenake Yesuse be Yesuse Alla Eni Nanae.

21Hoko pusue tamata rebe esi lenemereesi herane hoko esi lepa loko lomai be, “Ilemeije pine ibunu tamatampai Yerusalemerebe esi hlaleke loko Yesuse pi moyo? Kaiiluake meije kena ikerike tamata rebe esihlaleke lokoYesuse leke ilikusi loko Imamaelakaru pi moyo?”

22 Po Sauluse Alla Eni kbasa eonoi ktilirame kena ialenake be Yesuse mere Ilerebe Alla Iulake kena ono hlamate tamata,hoko tamata Yahudia rebe esi rue me kotaDamsike esi supu lelieni moneka.

23Tamata Yahudiaru esi elakaru esi lepalupu kena bunu Sauluse takwali peneka.24Po Sauluse rekwa be esi suka bunui. Pitakpetu tamata Yahudiaru esi raka pusuekotare esimeture leke esi bunu Sauluse, porekwasi. 25 Hoko kena kpetu rebai sae meSauluse eni maka luluaru esi ranai kai esirulukeni loko kotare esi temboke. Esi ru-lukeni kena kranjane buini pake mekute.

Sauluse ilepa Sou Misete me pusue kotaYerusaleme

9:26-3126Kena Sauluse iluake mpai Yerusaleme

isuka rue lupu kai Yesuse Eni maka lulu-aru. Po rilasi lei le esi persaye mosa beSauluse ihlaleke loko Yesuse pende, tinai.27 Po Barnabase iluake lokoi eleki ikeriniloko Yesuse Eni maka ulakaru. Eleki Barn-abase ialena be, “Iteki Tuhane IaselukeNiete Sauluse kai Ilepa lokoi kena ime lalanelori kota Damsike. Kai kena ilepae Yesusendi kota mere rilai le tamata Yahudi mo.”28 Eleki Sauluse irue sakesa kaisi kai ilepaeSou Misete me pusue kota Yerusalemekeholi. Rilai le tamata Yahudi ete meijemo lekwe. 29 Ilepa kai irare kai tamata

Yahudi rebe esi lepae sou Yunanire po esiono kena esi bunui. 30Po kena tamata rebeesi hlaleke loko Yesuse esi rekwa mere, esikeri Sauluse lori kota Kaisarea kai bei etemere esi kerini lori kota Tarsuse.

31 Hoko tamata rebe esi hlaleke lokoYesuse me pusue otoi Yudea, Galilea kaiSamaria esi supu susate moneka. Hoko esirue mise. Kai Ro Misete Itapasi hoko esitapa boka kai pususi isike iteki Tuhane.

Petruse iono Enease imise kai ionoDorkase ikwana suike

9:32-4332 Kena mere Petruse ikeu loko tamata

rebe esi hlaleke loko Yesuse me papelakehena. Petu sae me isili selu tamatarebe esi hlaleke loko Yesuse me henaLida. 33 Ete mere itetue ile sae eni naneEnease. Musuna kwalu peneka iheti beinianemoneka le ikeu tekwamo. 34Petruseibeteke lokoi be, “Enease, Yesuse KristuseIono amise. Akeleke kai aluluke amu ni-ane!” Eleki ikeleke sosoli. 35 Pusue tamatame Lida kai otoi Sarone esi selu Eneasehoko pususi hlaleke loko iteki Tuhane.

36 Me kota Yope, tamata bina sae me,tamata rebe ihlaleke loko Yesuse, eni naneTabita (kena sou Yunanire Dorkase, natiremaralane). Bina mere iono misete bokatitinai peneka kai iriluke taneia ete tamatasusate kai itapasi. 37 Po kena mere kerak-eni eleki imata. Eleki kena sukui pela esitolaeni kena sokati ndete tetu.

38Hena Lidare etehaike kota Yope. Hokokena Yesuse Eni maka luluaru esi lene bePetruse inda Lida, esi ulake sie luaya esikeu beteke kenai be, “Lomei nunu lokoami.” 39Hoko Petruse ikeu sosoli kai luasi.Kena esi luake, esi sa kaini lolete. Kaipusue matabina baluaru esi kele tehaikenikai pususi rani kai esi aseluke esi pakianarebe kena Dorkase imata mosare ibolilueteise. 40 Po Petruse iulake pususi sirieleki itatu kai ikotie loko Alla. Eleki ihaliilimese lokoi. Kai ibeteke be, “Tabita,betu!” Eleki Dorkase iksinae mataije kaikena iselu Petruse, ibetu eleki irue.

41 Petruse ikerike balaije kai itapai kenaikele. Eleki ikoti loko tamata rebe esihlaleke loko Tuhane kai matabina balu-aru. Eleki iaseluke Dorkase etesi be ikwanasuike peneka. 42 Esi alenake ete pusuetamata me kota Yope hoko tamata bokalaesi hlaleke loko iteki Tuhane. 43 Petruse

* 9:43 Andulike binatane usai meije bei palakele, kokie eti roma onoe nesa lupe kertase.

Maka Ulakaru 10:1 170 Maka Ulakaru 10:29irue takwali me kota Yope me Simoneeni luma. Simone mere maka andulikebinatana usai.*

10Petruse ilepae Sou Misete ete Korneliuse10:1-33

1 Mokwai sae mpai kota Kaisarea eninane Korneliuse, solalu utune esi elake.Esi koti eni solalu toini mere solalu toiniItalia. 2 Ile mere tamata Yahudi mo poihlaleke loko Alla. Ruai kai eni luma toinipususi isike Alla. Itapa tamata Yahudibokala rebe tamata susate kai ikotie lokoAlla rame. 3 Kena kmau rebai sae me,nindaleini kena Alla Eni malekate kusulokoi me eni luma. Kai malekate mereibeteke lokoi be, “Korneliuse!”

4 Ilimese malekate mere, rilai titinaineka po ibeteke be, “Ntuane, mulare?”

Malekate mere ibeteke be, “Akotie lokoAllare, Ilenelu peneka kai ali loko tamatasusate kai atapasie, Iselulu peneka. KaiIriluke saisa rebe akotiele. 5 Hoko kenameije aulake tamata esi lopai kota Yopekena koti Simone rebe esi kotine Petruse.6 Irue kai tamata maka andulike binataneusai, eni nane Simone lekwe, eni lumaretehaike meite leini.” 7Kena malekate rebeilepa kaini mere ekeu peneka, Korneliuseikoti eni tamata makerike sie luaya kai so-lalu sae me rebe ihlaleke titinai loko Alla.Solalu mere Korneliuse iranai bei solaluarebe esi kerike eteije. 8 Kena ialenakepusue yelu meru etesi, iulake esi keu lopaikota Yope.

9 Ele bobanu kwatare kena telusi melalane tlai, lau bei kota Yope monekakena mere Petruse isa lolete sokati ndetetetu kena ikotie loko Alla. 10 Kena meretiai sene titinai hoko lalei kena ikane.Eleki kena tamata esi aknekae mananesa, Petruse nindaleini eleki iselu lanitebaeke. 11 Eleki sare lupe obite nurui elakeetihlolo kena esi nurui ataru etati beindete lanite roma tapele. 12 Iselu binatanaooani rebe esi lelala ata, binatana ooanirebe umesa mpe tapele kai manua ooanirebe klalanaru ume kena obite mere esilaleije. 13 Eleki ilene lepate be, “Petruse,mai bunulu kai kanelu!”

14 Po iralake be, “Mo, Tuhane! Au sukamo! Au kane manane mere rebai sae mosale lulu Alla Eni lepata rebe Musa ilekiulemanane meru moli.”

15 Po ilene lepate suike be, “Saisa rebeAlla Ibeteke be mise kena kanele, abetekebe manana meru moli yake.” 16 Yelu rebeiselulu mere uono eti rebai telu eleki obitemere ebiti suike lolete lanite ne.

17 Petruse inoake me lalei kai ilepa eteruai be, “Saisa rebe au selue mere esinatire saisa?” Kena mere tamata rebeKorneliuse iulakesi esi tetue Simone eniluma mere peneka hoko esi kele me metuuluije. 18 Eleki esi koti ile sae me kai esitneu be, “Ile rebe eni nane Simone rebekotine Petruse lere irue ete meije, o?”

19 Kai kena Petruse inoake loko yelurebe iselulu meru sa, Ro Misete Ibetekeetei be, “Sie telua mpe esi nikwa loko ale.20 Akele kai arulu lope kai akeu sakesakaisi. Anoake sasaisa moneka, le Au pineulakesi lomei lokomu.” 21 Hoko Petruseirulu lope kai ibeteke lokosi be, “Ntuanaimi, aumeije pine imi nikwa loko aure. Iminikwa lokoku leke mula?”

22 Esi ralakeni be, “Amiki ntuane eninane Korneliuse, tamata elaka bei solaluutune iulake ami lomei. Laleije mise kaiihlaleke loko Alla. Pusue tamata Yahudiesi rekwaije tamata misete. Alla Iulake Enimalekate ibeteke etei leke ikoti ale kenaluake lokoi me eni luma leke ilene saisarebe suke abetekele eteije.”

23 Hoko Petruse ibeteke lokosi be, “Maiimi kusu mina. Petu meije imi ntulu etemeije mina.”

Ele bobanure Petruse ibetu kai ikeusakesa kaisi. Kai tamata bei kota Yope telupise ata rebe hlaleke loko Yesuse esi keusakesa kaisi lekwe. 24 Kena petu suike esiluake ndi kota Kaisarea. Korneliuse ina-makesi peneka kai ilupuke pusue eni lumatoini kai pusue eni ebearu. 25Kena Petruseikusu lumare, Korneliuse isapai, itatu meeni lelale kai iisike Petruse. 26 Po Petruseiono ikele kai beteke lokoi be, “Kelekenoma, le aure batuke tamata sakesa kaiale neka.” 27 Kai luasi lepa kai lomai, esikusu lopai luma lalei. Eleki Petruse iselutamata bokala esi lupuke lomai ete mere.28 Eleki ibeteke lokosi be, “Imi rekwa belulu amiki atate, ami tamata Yahudire onoebe kai tamata makete mo pise kusu kenaesi lumare mo. Po Alla Itiluke ete aupeneka be au ono ebe kai tamata makete,ono sala kena atate mo. 29 Ele mere etikena koti aure, au suka kena lomei. Hokoau suka rekwa be imi koti au lomei lekemula?”

Maka Ulakaru 10:30 171 Maka Ulakaru 11:830 Korneliuse ibeteke be, “Kena petua

atamei peneka kasuke kena olase elemeijeneka, kmau, au kotie loko Alla mei luma.Eleki ile sae ikele me oalaleku sosoli, enipakiane ekliti. 31 Kai ibeteke be, ‘Kor-neliuse, akotie loko Allare, Ilenelu penekakai ariluke tanei ete tamata susate, Irek-walu penka kai Iriluke saisa rebe akotiele.32 Hoko ulake tamata keu lopai kota Yopekena koti ile rebe eni nane Simone, kotinePetruse lekwe. Irue kai tamatamaka andu-like binatane usai, eni nane Simone lekwe,eni lumare tehaike meite leini.’ 33 Elemere eti au ulake tamata kena keu lokomu,kai aluake lomei kena lale misete peneka.Meije ami pusuma akneka lalema loko Allapeneka kena ami lene saisa rebe Ipletaealepaelu ete amire.”

Petruse iatetuke Korneliuse kai eni lumatoini

10:34-4334Hoko Petruse ilepa etesi be, “Ntuane,

au nati peneka be Alla Ililake tamata mo.35 Pusue tamata bei nusa otoi etia nekapine holmate Alla, kai rebe iono misetehoko Alla Isukai. 36 Alla Eni lepata rebeIulake kena betekele ete ite tamata Israele,meru Sou Misete kena Yesuse Kristuserebe eono ite lalemaru mise kai Alla kairue mise kai Alla. Yesuse meije Tuhaneete pusue tamata. Tamata Yahudi kaitamata Yahudi more. 37 Imi rekwa saisarebe eono kena Yesuse me pusue otoiYudea peneka,menai bei otoi Galilea, kenaYohanese ibaptise tamata epela pende.38Mere Yesuse bei Nasarete Alla IbitikeNikai Iriluke Ro Misete eteI kai kbasa eteIpeneka. Yesuse Ikeu keholi kena otoietia neka kena Iono tamata makerake esimise kai Iono tamata rebe ro tiaere ek-basaesi esi mise, le Alla IrakaI. 39 Amimeije pine ami selu kena amiki matamaruama, pusue yelu rebe Ionolu ndete kotaYerusaleme kai me tamata Yahudiaru esihena maketaru. Masike ele mere po esipakuI ahlake ai bataije kai esi bunuI. 40 Pokena petua luare Alla Iono Ikwana suikebei matale kai Alla IaselukeNi ete tamata.41 IaselukeNi ete pusue tamata mei nusamo, po batuke ete sie rebe bei akmenasa Alla Ibitikesi peneka kena alenakeNiete tamata. Mere ami rebe ami kane kaikinu sakesa kaiNi kena Ikwana suike beitamata matale. 42 Kai Iulake ami betekeSou Misete ete pusue tamata mei nusa kai

beteke be Alla IbitikeNi kena Iteu pakalaete pusue tamata, ete tamata kwanale kaiete tamata rebe mata pende. 43 PusueNabiaru esi betekeNi. Esi betekeNi be,‘Sire pine ihlaleke lokoI hoko eni dosareAlla Inete loko moneka baue Yesuse Enikbasare.’ ”

Ro Misete Iluake kai Ikbasae tamata toinirebe tamata Yahudi mo

10:44-4844 Kena Petruse eri ilepa sa, Ro Mis-

ete Iluake sosoli kai Ikbasa pusue tamatarebe esi lene Petruse eni lepata meru.45-46 Hoko tamata Yahudi rebe esi hlalekeloko Yesuse rebe esi lomei sakesa kaiPetruse bei mpai Yopere esi lene tamatameru esi lepa kena soua bokala rebeesi atetuke mosare kai esi isike Alla Enikbasare. Pususi selu meiju esi isike Alla leAlla Iono RoMisete Ikbasae tamata Yahudimore lekwe. Eleki Petruse ibeteke be,47 “Imi selu, tamata meiju esi supu RoMisete lupe ite lekwe, hoko masike saelekwe po ilakesi bei supu baptise moneka.”48 Hoko Petruse ibeteke lokosi be, “Imibaptise mina.” Eleki Petruse ibaptisesikena tanda be esi lulu Yesuse Kristuse.Eleki esi kotie Petruse irue petua telu piseata kaisi.

11Petruse ialenake Ro Misete Ikbasae

tamata makete rebe tamata Yahudi mo11:1-18

1 Yesuse Eni maka ulakaru kai tamatarebe esi hlaleke loko Yesuse me otoiYudeare esi lene be tamata Yahudi moreesi hlaleke Sou Misete kena Yesuse lekwe.2HokokenaPetruse iluakemeYerusaleme,tamata Yahudia rebe esi hlaleke lokoYesuse esi rare kaini. 3 Esi beteke lokoibe, “Akusu kena tamata rebe esi sunatemore esi lumare kai akane kaisi le mula?Mere mise mo.” 4 Hoko saisa rebe ionoreialenakele etesi bei menai eti pela be,

5 “Rebai sae me au kotie loko Alla meYope, eleki Alla Eni Rore kbasae lalekueeleki au selu saisa etihlolo, selue saka obitenurui elake etihlolo kena esi nurui ataru,etati bei ndete lanite roma tapele. 6 Auselu esi laleije, au selu pusue binatanaooani rebe esi lelala ata rebe uklala, bi-natane rebe unesa kai manua rebe uklala.7 Kai au lene lepate lokoku be, ‘Petruse!Abunulu kai kanelu!’ 8 Po au ralake be,

Maka Ulakaru 11:9 172 Maka Ulakaru 12:2‘Mo, Tuhane, au suka mo! Au kane man-ane meru rebai sae mosa le lulu Alla Enilepata rebe Musa ilekiule manane merumoli.’ 9 Po Ilepa suike bei ndete lanitebe, ‘Saisa rebe Alla Ibeteke be mananameru mise kena kanele hoko abeteke bemanana meru moli yake.’ 10 Yelu rebe auselulu meru uono eti rebai telu eleki ebitisuike lolete lanite ne. 11 Kena mere lekwesie telua rebe esi bei ndi Kaisareare esikele me luma rebe au rue kenare esi metuuluije. 12RoMisete Ibeteke eteku be, ‘Akeukaisi neka, anoake sasaisa moneka!’ Kaiau sakesa kai sie nea rebe esi hlaleke lokoYesuse meiju ami keu lori kota Kaisareakai ami pusuma kusu me Korneliuse enilumare. 13 Korneliuse ialena ete ami beiselu malekate kele me eni luma laleijekai malekate mere ibeteke lokoi be, ‘Ulakeamu tamata sesi esi lopai kota Yope lekeesi koti ile sae rebe eni nane Simone, rebeesi kotine Petruse lekwe. 14 Ibeteke sou saeete ale kai amu luma toini leke imi lenelokoi hoko imi pusumi supu hlamate beiAlla.’ 15 Kena au lepa etesi menai sa, RoMisete Ikbasaesi lupe akmena IakmenareIkbasae ite ete meije neka.

16 Eleki au nete loko iteki TuhaneIbeteke be, ‘Yohanese ibaptise kena kwelepo imire, Alla Iono Ro Misete Ikbasaeimi.’ 17 Ele mere hoko Alla Iono Ro MiseteIkbasae ite, kena ite hlaleke menai lokoiteki TuhaneYesuse Kristuse. Sakesa neka,Alla IonoRoMisete Ikbasae tamatamaketerebe tamata Yahudi more neka. Ele merehoko au lake Allare saisa mo.”

18 Kena esi lene Petruse ialena merehoko esi rare kaini moneka kai esi isikeAlla. Eleki esi beteke be, “Ele mere hokotamata Yahudi more lekwe, Alla Ionosihleke bei ono dosa leke esi supu rue sakesakai Alla eti pela.”

Tamata rebe esi hlaleke loko Yesuse mekota Antiokia

10:19-3019 Kena Stepanuse isupu bunu pelare,

tamata rebe esi hlaleke loko Yesuse esisupu sui hoko esi naya bei lomai loko etika-etika neka. Leini esi naya me otoi Penisia,leini esi me nusa Sipruse kai kota Antiokia.Po esi lepae Sou Misete rame batuke etetamata Yahudiaru neka. 20 Masike elemere, po sie ilaru bei nusa Sipruse kai beikotaKirene esi keumekotaAntiokia kai esi

lepae Sou Misete kena Yesuse ete tamataYahudi more lekwe be Yesuse mere itekiTuhane. 21 Kai Alla Iriluke kbasa etesi,hoko tamata bokala esi hlaleke kai luluiteki Tuhane.

22 Tamata rebe esi hlaleke loko Yesuseme Yerusaleme esi lene meije. Eleki esiulake Barnabase ikeu lori kota Antiokia.23 Hoko kena iluake, iselu tamata meruAlla Iriluke misete etesi le tamata bokalaesi hlaleke loko Yesuse hoko laleije ndinatitinai. Eleki iahnausi leke esi hlaleke lokoYesuse rame. 24 Barnabase meije tamatalale misete kai Ro Misete Ikbasaeni kai ih-laleke lokoYesuse ktili hoko tamata bokalaesi lulu Yesuse.

25 Eleki Barnabase ikeu siba lori kotaTarsuse kena inikwa loko Sauluse. 26 Elekikena itetueni, ikeri Sauluse lopai kota An-tiokia. Esi rue kai tamata rebe hlalekeloko Yesuse musune esa, kai esi atetuketamata bokala. Ete me kota Antiokiarepine tamata rebe esi hlaleke loko Yesuse,kotiesi tamata Kristene, memenaije etemere.

27 Kena luasi rue me kota Antiokiarenabia telu pise ata esi luake lokosi beimpaikota Yerusaleme. 28 Ile sae beisi eni naneAgabuse, Alla Eni Ro Misete Iono ilepabe, “Tamata mei nusa pusue supu susatemanane ela titinai.” Saisa rebe ibetekemere namake eono tinai kena Klaudiuseipletare. 29 Hoko pusue tamata rebe esihlaleke loko Yesuse esi lalesi esa kenanatue taneia kai kepene ete tamata rebeesi hlaleke loko Yesuse me otoi Yudeare.Sebei sae inatue taneia pise kepene lulueni ktiline. 30 Ele mere hoko esi lupuketaneia pine esi natuelu kai Barnabase kaiSauluse ete tamata rebe esi hlaleke lokoYesuse esi elakaru me Yerusaleme.

12Petruse isupu kerike kai kusueni kena bui12:1-5

1 Kena Barnabase kai Sauluse erisi ndikota Antiokia sa, kasuke kena mere nekakamale Herodese iulake eni tamata kenakerike tamata elaka sie ataya pise limabei tamata rebe esi hlaleke loko Yesuseme Yerusaleme. Le isuka ono susateetesi. 2 Hoko iulake eni tamata kenabunu Yakobuse* kena sari. YakobusemereYohanese kwalini.

* 12:2 Yakobuse mere Yesuse Eni maka ulake.

Maka Ulakaru 12:3 173 Maka Ulakaru 12:253 Kena Herodese iselu be ono ele mere

tamata Yahudi bokala lalesi ndina, hokoisuka ele mere lekwe. Eleki iulake kerikePetruse. Kena mere tamata Yahudiaru esipesta kane roti rebe pake ragimore. 4Elekikena kerike Petruse peneka, Herodese iu-lake kusueni kena bui kai solalua toini ataesi rakai. Solalu toini esare sie ataya.Herodese lalei be tatike pestare elia pineiteu pakala ete Petruse me tamata bokalaesi oasi. 5Hoko esi kusue Petruse kena bui.Po tamata rebe esi hlaleke loko Yesuse esikotie tiktili loko Alla etei rame leke isupusiri bei buije.

Malekate iono Petruse isiri bei buije12:6-19

6 Kpetu rebe bobanure Herodese iteupakala ete Petruse me tamata bokala oasi,kena kpetumere Petruse intulume solalualua esi tlela, kai esi loi kena rante pesialua. Eleyo solalu maketaru esi raka buijeesi metu uluije lekwe. 7 Mata krebe mosaTuhane Eni malekate sae me ikele tehaikePetruse kai bui laleije hita pusue. Elekimalekate mere ilisuke Petruse leke ibetukai ibeteke be, “Petruse, betu!” Elekirantere subutele bei Petruse balaiju sosoli.8 Eleki malekate mere ibeteke lokoi be,“Alike amu pakiane kai lo amu sandaleesi mekute!” Hoko Petruse iono lulumalekate ilepare. Eleki malekate mereibeteke lokoi suike be, “Alike amu lapumusute eleki alulu au!” 9 Hoko Petruseisiri lulu malekate mere. Kai irekwa mobe saisa rebe malekate ionoe mere eonotitinai. Ibetinake batuke ikmani. 10 Elekikena malekate kai Petruse luasi lia otoimaka raka menai kai otoi maka raka luare,eleki esi romametu elake bei pesi kena keuloko kotare. Metu mere ruae ere baeke eteluasi. Eleki luasi keu roma lalane mataieleki malekate ikeu bei Petruse sosoli ne.

11 Kena Petruse inoake mimise minapine ibeteke be, “Meije pine au rekwatitinai be Tuhane Iulake Eni malekate kaiItie au bei Herodese iono susate ete aurekai saisa rebe tamata Yahudiaru esi sukaono etekue.

12 Kena Petruse inoake maklinu elekiikeu me Maria eni lumare. Maria mereYohanese rebe kotine Markuse eni inai.Ete mere tamata bokala esi lupuke lomaikai esi kotie loko Alla. 13 Kena ilakaemeture, bina makerike sae me eni naneRode ikeu selu be sire ilakae meture.

14Bina mere irena Petruse naije, po ibaekemeture mo le laleije ndina kuate hokoikusu suike lopai lale kai ibeteke lokosi be,“Petruse indi muli.” 15 Esi beteke lokoi be,“Mere kloake ale.” Po ibeteke rame be,“Mo, kloake au mo! Indi tinai!” Eleki esibeteke be, “Mere malekate rebe irakaije.”

16 Kena esi lepa ele mere sa, Petruseilaka meture rame kai kena esi baeke me-ture, esi selui hkutukesi titinai. 17 Petruseibitike balai lokosi leke esi ndene, elekiialenake Alla Isirieni bei buije eliare etesi.Eleki Ibeteke be, “Imi alenake meije eteYakobuse kai iteki kwali kai betaya make-taru.” Eleki isiri beisi kai ikeu kena otoimakete.

18 Ele bobanure solalua meru lalesi susatitinai. Kai esi tneu lomai be, “Petruseisiri bei buije elia?” 19 Hoko Herodeseiulake kena nikwa Petruse, po esi tetuenimo. Eleki iulake teu pakala ete solalumakaraka meru kai bunusi.

Eleki Petruse ikeu beime otoi Yudea lorikota Kaisarea.

Herodese imata le iholmate Alla mo12:20-25

20 Rebai sae me Kamale Herodese ina-suke tamata kota Tiruse kai tamata kotaSidone titinai. Bei akmenare esi sabemanane bei Herodese eni henaru. Pokena meije sae iabelie etesi moneka leinasukesi. Hoko esi suka ono misete kaini.Hoko esi suka umauke elake Blatuse makaature me kamale eni lumare kena esi tetueHerodese. Hoko esi keu loko Blatuse, elekiBlatuse ibeteke kena Herodese leke isuka.

21Kena petu saeme rebe esi teu peneka,Herodese ialike eni pakiane kamale kaiirue kena kamale eni otoi maka pletareeleki ilepa menai ete eni tamataru. 22 Kaitamata toini rebe esi lene ilepare esi biuebe, “Meije tamata ilepa mo po meije AllaIlepa!” 23 Tuhane Eni malekate iluakesosoli kai iono Herodese eni nanaije keratitinai. Le iulakesi leke esi isike batukeAllamo po isebeie eni tamataru esi isikeni.Hoko imatae tilatine.

24 Ele Sou Misete kena Yesuse elei ramekai tamata boka titinai esi hlaleke lokole.

25 Barnabase kai Sauluse luasi leu beime Yerusaleme, kena esi lepae Sou Misetepela pende. Kena esi leure esi keri kaiYohanese rebe esi kotine Markuse.

Maka Ulakaru 13:1 174 Maka Ulakaru 13:2113

Barnabase kai Sauluse luasi supu ulakekena lepae Sou Misete

13:1-31Kena mere nabia kai kurua sia ilaru esi

me kai tamata rebe esi hlaleke loko Yesuseme kota Antiokia. Nabia kai kurua meru:

Barnabase,Simeone rebe esi kotine tamatametene,Lukiuse bei kota Kirene,Menaheme rebe pialaeni sakesa kai

elake Herodese me nusa mere beitone sa,

kai Sauluse.2 Kena petu sae me tamata rebe esi

hlaleke loko Yesuse esi isike Alla kai esitahane tia senete, RoMisete Ibeteke lokosibe, “Bitike Barnabase kai Sauluse kena esikerike eteKu. Esi kerike makerike rebe Ausuka esi kerikele.” 3 Eleki kena esi tahanetia senete kai kotie loko Alla pelare, esitolae balasi kena luasi leke bitike luasi kaiesi ulake luasi keu ne.

Barnabase kai Sauluse luasi Lepae SouMisete Me Nusa Sipruse

13:4-124-5 Le Ro Misete Iulake Barnabase kai

Sauluse, hoko esi keu lori kota Seleukia.Kena esi keu mere Yohanese rebe esi ko-tine Markuse isakesa kai luasi lekwe kaiitapa luasi. Eleki bei mere esi sai lopainusa Sipruse. Kena esi luake mpai henaSalamise, esi keu kusu tamata Yahudiaruesi luma ibadaru eleki silepae Alla enilepataru etesi.

6-8Esi keu keholi nusa mere eti romamehena Papose. Ete mere esi tetue tamataYahudi sae me eni nane Bare Yesuse, eninane kena sou Yunanire Elimase. Ile meretamata maka leru. Po ilemake be ile nabi.Irue sakesa kai tamata elake, gubernurenusamere, eni nane Sergiuse Pauluse. Gu-bernure mere irekwa titinai kena sasaisaneka. Iulake koti Barnabase kai Saulusepeneka, le isuka lene Alla Eni lepatarukena Yesuse. Po Elimase, tamatamaka atiamere ilake luasi lepae lokoi. Elemere isukagubernure mere ihlaleke loko Yesuse mo.9 Po Sauluse rebe esi kotine Pauluse lere,isupu kbasa bei Ro Misete hoko ilimeselokoi, 10 eleki ibeteke be, “Ei, nloene elake.Kwetele bei ro tiaru esi elake! Alemakesikai ono tiae etesi rame yake. Asuka esi ononkenale mo. Alemake loko tamata ramekena sasaisa neka be iteki Tuhane Iono

nkenalemo. Ahleke amumaklemakemeremoneka. 11 Kena meije, Tuhane Ihukumeale sosoli! Iono mataume selu monekahoko aselu sasaisa moneka roma Alla Ionoaselu suike.” Eleki kena olase mere neka,Elimase iblake ruai me kena melene hokoiselu sasaisa moneka. Hoko isanakwa lori-lopai rame loko tamata kena kerikeni kairapai. 12 Kena gubernure iselu mere, ih-laleke loko Yesuse le iherane Tuhane Enilepataru esi kbasare.

Pauluse iahnau tamata me kota Antiokia13:13-52

13 Eleki Pauluse kai eni ebearu esi sairame bei me kota Papose, eleki esi luakenda kota Perga me otoi Pampilia. PoYohanese rebe esi kotine Markuse lere,isuka keu kaisi moneka hoko isai leu lopaiYerusaleme. 14 Eleki bei me kota Pergareesi keu rame eti roma ndete kota An-tiokia me otoi Pisidia. Eleki kena tamataYahudi esi petu pleije esi kusu me lumaibadare kena esi rue ete mere. 15 Kena esibaise bei Alla Eni lepata rebeMusa ilekiulekai nabiaru esi lekiule pela, eleki tamataelaka makerike me luma ibadare esi ulaketneu Pauluse kai eni ebearu be, “Kwaliaimi, sepo imi hnaune me kena hnau amihoko beteke noma.” 16 Eleki Pauluse ikele,ibitike balai lokosi leke esi lene lokoi elekiibeteke be,

“Kwalia imi, tamata Israela kai kwaliamaketa ete meije rebe imi hlaleke lokoAlla. Imi lenemeijemina! 17 Iteki Alla rebeite tamata Israelaru hlaleke lokoIje, Ibitikeiteki ntuana menaru. Iono esi lei boka kaiktili peneka kena erisi rue ndi Mesire lupetamata makete sare. Eleki Eni kbasa elakeeonosi siri bei otoi Mesire. 18 Eleki kenaesime otoi nsekilemusuna butu atare, AllaIrakasi mise titinai. 19Alla Itapasi kena esibunu tamata bokala bei nusa toini itu rebeume otoi Kanane, eleki Ilarake tapelemereete iteki ntuanamenaru leke eleuesi. 20EsiruemeMesire kai esi keu keholi ndete otoinsekile neka. Pusue meiju uono musunautuna ata butu lima eti esi rana tapelemere.

Eleki Alla Iono sie ilaru esi supu bitikekena maka teu pakala. Tamata makateu pakala rebe pamulire nabi Samuele.21 Eleki esi kotie loko Alla leke Ibitiketamata esa kena iono kamale etesi. ElekiAlla Ibitike Saula, Kisi eni nanae, bei nusa

Maka Ulakaru 13:22 175 Maka Ulakaru 13:44toini Benyamine. Eleki Saula iono ka-male musuna butu ata. 22 Eleki Alla Ir-ulukeni. Eleki Ibitike Dauta kena ionokamale etesi. Alla Ibeteke be, ‘Au seluDauta, Isai eni nanae, iono laleKu ndinakai iono lulu Auku pletaru peneka.’ 23 Kaibei Dauta eni anubuaru pine Alla IbitikeMaka Hlamate ete pusue tamata, lulu ak-mena Italuke. Maka Hlamatemere Yesuse.Hoko Alla Iono pelae sasaisa rebe Italukepende. 24 Kai kena Yesuse Iluake mosare,Yohanese ibeteke ete tamata Israelaru lekeesi naku esi neunaru leke Alla Ilenelu kaiesi suka kena ibaptisesi. 25 Eleki kenaYohanese eni makerika meru pela nere,ibeteke lokosi be, ‘Imi noake aumeije sire?Au meije Maka Hlamate mo. Au meije Ilerebe imi namakeNi rame mo. Po imi lenemimise le Ile mere Iluake pamuli beiku.Eni kbasare ela lesi beiku titinai hoko aumpe lebu beiNi.’

26Kwalia imi rebe rulu bei ntuane Abra-hame kai pusue kwalia imi maketa etemeije rebe hlaleke loko Alla! Alla Iulak-eNi kena Iahnau ite leke ite supu hla-mate peneka. 27 Po tamata mpai kotaYerusaleme kai esi elakaru esi rekwa beYesuse mere Ile rebe Alla IulakeNi kenaIono hlamate ete tamatare mo. Kai nabi-aru esi lepata bei Alla kenaI rebe baiselupela petu pleije, eni nati mo hoko esi sukabunuI. Eleki esi pleta kena bunuI. Ele merehoko hnaune bei Alla rebe nabiaru esilekiule uono tinaije mere peneka. 28 Lemasike esi supu Yesuse Eni nsalale sae mo,po esi kotie bei elake Pilatuse, leke iulakeeni maka luluaru esi bunuI. 29 Esi ulakesibunuI. Eleki kena esi ono Yesuse lulusaisa rebe nabiaru esi lekiule pela peneka,eleki sie maketa esi rulukeNi bei ai tutinirebe pakuI kenare eleki esi tolaeNi kenaliane benai. 30 Po Alla Iono Ikwana suikebei tamata matalaru. 31 Eleki IaselukeNirame petua bokala ete tamata rebe esi keusakesa kaiNi bei mpai otoi Galilea loleteYerusaleme. Hoko sie rebe esi selu Yesusekena mere pine, esi alenakeNi ete pusutamata Yahudiaru.

32 Hoko kena meije ami lepae Sou Mis-ete ete imi be saisa rebe Alla italuke eteiteki ntuane menare Iono, 33 Ile merepine Dauta anubu rebe Alla IbetekeNi kenaMaka Hlamate ete pusue tamata. Ilemere Yesuse. Hoko Alla Iono pusue rebeItalukele le Iono Yesuse Ikwana suike beimatale peneka. Buku Isike Alla pasale

luare, Dauta ibeteke Alla Eni lepate lokoEni nanare be:‘Ale Auku Nanae,

Petu meije Au beteke ete pusuetamata be,

Aure AmaMu!’34 Alla Iono Ikwana suike bei matalepeneka, hoko meije Imata suike moneka.Le Alla Ibeteke lokoI peneka be:‘Saisa rebe Au taluke misete ete Dauta

pende.Au ono ete Ale tinai sa.’

35 Kai buku Isike Alla pasale makete lekweibeteke be:‘Asebei Au rebe Auku dosa sae mo,

au mata kai pulueku mo.’36 Dauta iono lulu Alla Iulakeine peneka,kai imata peneka kai hnoukeni tehaike enintuane menaru. Kai pulueni peneka. 37 PoYesuse rebe Alla Iono Ikwana suike, pulu-eNi mo. 38-39 Hoko au beteke ete kwaliaimi leke imi rekwa be ami beteke be AllaIampune imi dosaru le Yesuse Imata kaikwana suike ete imi peneka. Kai sire rebeihlaleke lokoIje, Alla Inete loko eni dosarumoneka. Kai sire pine ilulu hukume rebeMusa ilekire po ihlaleke loko Yesuse mo,hoko Alla inete loko eni dosaru rame.40 Bei mere hoko imi noake mimise lekesaisa rebe nabiaru esi lekiule uono kenaimi yake. Le nabia menaru esi leki kaibeteke be:41 ‘Imi tamata maka lepae tiae loko tamata

maketa,imi lene mimise!

Namake pine hkutukemieleki imi mata!

Le kena imi mata mosareAu ono imi supu misete mo,

hoko masike sae ibeteke mere mimiseete imi lekwe,

po imi hlaleke loko more neka.’ ”42 Eleki kena Pauluse kai Barnabase luasisiri bei luma ibadare, tamata me lumaibadare esi kotie bei luasi leke esi kusukena petu plei suike kena lepa sibae lepatameru etesi. 43 Eleki kena tamata meruesi siri pususi bei luma ibadare peneka,tamata Yahudi bokala kai tamata nusamaketa lekwe rebe esi hlaleke lulu tamataYahudi pende esi keu lulu Pauluse kaiBarnabase. Hoko luasi hnausi rame lekeesi hlaleke loko Alla be Alla Iono miseterame.

44 Eleki kena petu plei suike mahaketamatame kotamere esi luake pususi kena

Maka Ulakaru 13:45 176 Maka Ulakaru 14:14lene Alla Eni lepataru. 45 Po kena tamataYahudia maketaru esi selu tamata bokalameru, hoko lalesi tia titinai. Eleki esi lepaetiae ete Pauluse kai esi rare kaini le enilepata meru. 46 Po Pauluse kai Barnabaseluasi nehe titinai kena lepa be, “Alla Iulakeami leke suke ami lepae Eni lepata kenaYesuse ete imi akmena. Po imi suka leneloko mo kai imi suka supu hlamate moleke rue eti pela kai Alla moneka, hoko beimeije ami siri bei imi kai keu loko tamatanusa makete. 47 Le Tuhane Eni pleta eteamire be:‘Au bitike imi kena atetuke sou bei Aure

ete tamata nusa maketa,lupe lampure ehita lalane mimise etesi

kena esi supu hlamate. Leke imi kerihlamate ete pusue nusa’ ”

48 Eleki kena tamata nusa maketa beitamata Yahudiaru esi lene mere, hokolalesi ndina titinai eleki esi isike Alla le SouMisete kena Yesuse. Kai tamata rebe AllaIteusi kena supu bitikesi supu rue eti pelapende esi hlaleke loko Yesuse.

49 Hoko tamata rebe esi hlaleke lokoAllare esi keholi otoi meije kai esi lepaeAlla Eni lepataru ete tamata bokala. 50 Potamata Yahudiaru esi rana tamata elakame kota mere kai binaya rebe esi onoelake, rebe esi hlaleke loko Allare lalesi.Hoko esi ono susate ete Pauluse kai Barn-abase kai esi sui luasi bei otoi mere.51 Hoko Yesuse Eni maka ulaka lua meruesi tabubuke lopone bei esi lelalaru metamata meru oasi leke esi rekwa be tamataYahudi meiju lupe tamata rebe rekwa Allamo. Eleki luasi keu lolete kota Ikoniume.52 Eleki Yesuse eni maka lulua me kota An-tiokiare lalesi ndina titinai kai Ro MiseteIkerike kena lalesi.

14Pauluse kai Barnabase luasi lepae Sou bei

Alla me kota Ikoniume14:1-7

1 Eleki Pauluse kai Barnabase esi lu-ake me kota Ikoniume kai luasi kusu meYahudiaru esi luma ibada ete mere lekwe.Kai luasi atetuke Alla Eni lepataru etemere mise titinai hoko tamata bokalaesi hlaleke loko Yesuse, sie meru tamataYahudia kai tamata maketa rebe tamataYahudi mo. 2 Po tamata Yahudia rebe esisuka hlaleke loko Yesuse more, esi amusutamata Yahudi more lalesi leke lalesi tiaketamata rebe esi hlaleke loko Yesuse. 3Eleki

luasi rue etemere takwali. Luasi lepae lokoYesuse rilasi mo. Kai luasi alenake AllaIono misete ete tamatare etesi. Kai luasisupu kbasa kena ono tanda herana bokala.Tanda herana saka ono tamata makerakeesi mise pise sirie ro tiaru kena Alla Enikbasare. Hoko esi hlaleke be saisa rebeluasi betekele tinai.

4Po tamata bokalame kotamere esi laratoini lua. Hoko toini sae esi lulu tamataYahudi rebe hlaleke loko Yesuse more kaitoini sae esi lulu Yesuse Enimaka ulaka luameru.

5 Eleki tamata Yahudi more kai tamataYahudiaru kai esi elakaru lalesi esa kenaesi ono susate kai raba Yesuse Eni makaulaka lua meru kena batu. 6 Po kena luasirekwamere hoko esi keume kota Listra kaiDerbe kai hena me otoi Likaoniare. 7Hokoesi lepae Sou Misete ete tamata ete merulekwe.

Pauluse kai Barnabase luasi lepae SouMisete me kota Listra

14:8-208 Eleki me kota Listrare, Pauluse kai

Barnabase luasi tetue tamata sae me enilelale mata kena ruelei sa hoko ikeu tekwamo. 9 Kena Pauluse ilepare, tamata mereirue lene loko ilepare. Kai kena Pauluseilimesei, Pauluse irekwa be tamata mereihlaleke loko Yesuse ktili kai Alla Ionoimise bei eni makerake mere yele. 10HokoPauluse iklolo lokoi be, “Akele! Akelentoli!” Eleki tamatamere ibua lolete sosolikai ikele eleki ikeu. 11 Tamata bokala rebeesi selu Pauluse iono tanda herane mere,esi kloloe kena sou Likaonia be, “Sie rebeite isikesi esi rulu lomei nusa peneka! Esiono tamata peneka!” 12 Hoko Barnabaseesi kotine Seuse kai Pauluse esi kotineHermese le Pauluse ilepare mise lupe Her-mese. Tamata Listra esi hlaleke loko Seusekai Hermese saka tamata Yahudiaru esihlaleke loko Allare. 13 Hoko imame eteSeuse ilene mere. Imame mere iraka lumakena kotie loko Seuse me kotare esi mu-line. Hoko iluake ikeri sape tulena kaibuna rebe andulikelu. Hoko taneia meruikerilu me kotare esi metu uluije. Elekiisuka palalu sakesa kai tamata meru esitaneia rebe esi suka palalu ete Yesuse Enimaka ulaka meru, kai esi suka hlaleke lokoluasi.

14 Eleki kena Yesuse Eni maka ulakaru,Pauluse kai Barnabase, luasi rekwa saisa

Maka Ulakaru 14:15 177 Maka Ulakaru 15:5rebe esi onoe ete luasi mere. Hoko lu-asi kahi luasi lapunaru leke tamata merusirekwa be luasi suka esi hlaleke loko luasimo. Hoko esi bala kai kele me tamatabokala meru esi klelaru kai luasi kloloe be,15 “Ei, imi ono ele meije yake! Ami meijetamata lupe imire neka. Ami ete meijekena ami lepae Sou Misete ete imi, lekeimi hleke bei isike Seuse pise Hermese, imimakerike nsalale mere kai leke imi hlalekeloko Alla rebe tinai. Ile mere pine Itolaelanite kai tapele meije, meite kai pusueyelu rebe urue kenaule. 16 Masike kenaakmenare Isebeie tamata nusa totoini esikerike lulu laleisu ruasi, 17 Ibeteke ruaIetesi kena Iono misete eteise lupe Ionoulane tetu bei ndete lanite ete ite pusuma.Kai Iriluke tapele rebe ite kerike lokole esihasile boka ete ite kai Iono lalema ndina.”

18Masike Pauluse ilepa ele mere lekwe,pomahake sae ilake ruasi moneka kena esipala taneia meru ete luasi.

19 Eleki tamata Yahudia sie ilaru esi lu-ake me kota Listra bei mpai kota Antiokiame otoi Pisidia kai otoi Ikoniume. Eleki esiumauke tamata bokala meru leke esi lu-lusi. Hoko tamata bokala esi raba Paulusekena batu kai esi lihini siri bei kotare, le esibetinake imata peneka. 20 Po kena YesuseEni maka luluaru esi kele keholini, ibetukai ikeleke, eleki ikusu suike lopai kotare.

Eleki ele bobanure ikeu sakesa kai Barn-abase lopai kota Derbe.

Pauluse kai Barnabase luasi leu suikelopai kota Antiokia me otoi Siria

14:21-2821 Eleki me kota Derbere, Pauluse kai

Barnabase luasi lepae Sou Misete etesihoko tamata bokala esi hlaleke lokoYesuse. Eleki luasi leu suike lori kotaListra, eleki siba lolete kota Ikoniumeeleki luasi lori kota Antiokia me otoiPisidia. 22 Eleki me kota meru luasiakbere Yesuse Eni maka luluaru lalesikai beteke lokosi leke esi hlaleke lokoYesuse rame. Luasi beteke lokosi be, “Itesupu susate boka mina, pine ite supu ruesakesa kai Alla kena Ipleta ite tamatare sa.”23 Kai papelake jemate toini, Pauluse kaiBarnabase luasi bitike penatua etesi. Elekiesi tahane tia senete leke kotie loko Alla.Kai esi tolae balasi kena penatuameru. Kaiesi kotie loko Tuhane ete penatua meru.

24 Eleki luasi keue otoi Pisidia eleki esiluake mpe otoi Pampilia suike. 25Kai kena

luasi lepae Sou bei Alla me kota Pergapeneka eleki luasi keu lori kota Atalia.

26 Eleki bei mere esi sabu meite suikelopai kota Antiokia me otoi Siria. KotaAntiokia mere, akmena esi tolae balasikenasi kai kotie leke esi supu misete beiAlla. Kai esi ulake luasi kena lepae sou beiAlla kai esi ono tanda herane lekwe. Kaimeije luasi kerikele pela pende.

27 Eleki kena luasi luake me kota An-tiokiare, esi lupuke tamata rebe esi hlalekeloko Yesuse ete meru, eleki luasi alenakeyelu rebe Alla Iono luasi onoule. Kai luasialenake Alla Iono tamata makete lekwerebe tamata Yahudi more esi supu lalanekena hlaleke loko Yesuse. 28 Ete me kotamere Pauluse kai Barnabase luasi rue tak-wali sakesa kai tamata rebe esi hlaleke lokoYesuse.

15Yesuse Eni maka ulakaru kai penatuaru

esi lupu me Yerusaleme15:1-21

1 Eleki tamata Yahudi telu pise ata rebeesi hlaleke loko Yesuse pende esi luake mekota Antiokia bei mpai otoi Yudea. Elekiesi atetuke tamata Yahudi mo rebe esihlaleke loko Yesuse ete mere be, “Kwaliaimi, sepo imi supu sunate lulu Alla Enipleta rebe Musa ibetekele mo, hoko Allaono imi hlamate mo. 2 Po Pauluse kaiBarnabase luasi rare ktili kaisi lokohnaunemere hoko luasi lepa ktili kai tamata Yahu-dia meru. Eleki jemate toini esi elakaruesi teu Pauluse kai Barnabase kai tamatamaketa ilaru lekwe bei tamata rebe esihlaleke loko Yesuse ete mere leke esi keulolete Yerusaleme kena esi lepa loko yelumeru kai Yesuse Eni maka ulaka kai pe-natua ete meru.

3 Hoko jemate toini esi elaka me An-tiokiare esi betesi siri bei kotare, eleki esikeu keholi otoi Penisia kai otoi Samaria.Kai me otoi meru esi alenake be tamatamaketa rebe tamata Yahudi more esihlaleke loko Yesuse peneka. Hoko Tamatarebe esi hlaleke loko Yesuse esi lene mere,lalesi ndina titinai. 4 Eleki kena esi luakeme Yerusaleme, tamata rebe esi hlalekeloko Yesuse, Yesuse Eni maka ulakaru kaipenatua ete meru esi sapasi. Eleki luasialenakepusue rebeAlla Iono esi onoule etetamata Yahudi more.

5 Po sie ila bei tamata Parisi toini, rebeesi hlaleke loko Yesuse pende esi kele kai

Maka Ulakaru 15:6 178 Maka Ulakaru 15:29

esi beteke be, “Tamata rebe tamata Yahudimore suke esi supu sunate kai esi lulu AllaEni pleta rebe Musa ibetekule.”

6 Eleki Yesuse Eni maka ulakaru kai pe-natuaru esi lupuke lomai kena esi lepa lokolepate mere. 7 Eleki petua ilaru bei esilepae loko lepate mere mina, Petruse ikelekai ibeteke be, “Ei, kwalia! Imi rekwa beAlla ililake au bei ite bei akmena sa, lekeau lepae Sou Misete ete tamata maketaleke esi hlaleke loko Yesuse. 8 Kai Allarebe Irekwa tamata lalei, Iatetuke penekabe esi supu rue sakesa kaiNi, le Ro MiseteIkbasaesi, saka itere neka. 9 Kai Alla Itebiite beisi mo, kai Iampunesi lale neune leesi hlaleke loko Yesuse saka itere lekwe.10 Ele mere hoko meije imi ono kena imilene loko Alla mo yake. Mere imi ulaketamata Yahudi mo rebe esi hlaleke lokoAlla pende, esi ono lulu Musa eni pleta beiAlla mere yake. Le iteki ntuana mena kaiite ruama lekwe ktili kena ono lulu mo.11 Kai ite hlaleke be ite supu hlamate leTuhane Yesuse Kristuse laleIje noa itere,eteise sakesa neka.”

12 Hoko pususi ndene, eleki esi leneloko Pauluse kai Barnabase luasi alenakepusue yelu rebe heranelu rebe Alla ionoluasi onolu ete tamatamakete rebe tamataYahudi more. 13 Eleki kena luasi lepapelare, Yakobuse, tamata elake bei jematetoini me Yerusaleme, ibeteke be, “Kwaliaimi lene loko au, 14minae Simone Petruseibeteke Alla laleI noa tamata makete rebetamata Yahudi more memenaije ete itepeneka. Hoko Ililake beisi kena rue kaiNi.15 Alla Eni lepata rebe nabia akmenaru esilekiule lekwe elulu Petruse eni lepataru.Nabi sae ileki be,16 ‘Au luake suike,

kai Au eleke suike hehenarebe Dauta ipletaelu rebe atia pende.

Au eleke mere lupe tamata ikerike suikeluma

rebe atia pende.17Au bitikeni leke pusue tamata maketaru

esi hlaleke loko Au kai tamata Yahudimo

rebe Au kotise, esi rue sakesa kai Au.18Aure, imi Tuhane,

Au beteke mere.Au ono mere

saka akmena Au ono nabiaru esibetekelu.

19 Yakobuse ibeteke be, “Kwalia imi, itepletae tamata Yahudi mo rebe esi hlaleke

loko Allare kena esi lulu pusue Musa enipleta bei Allare yake, le esi ktili kena esiono lulu mo. 20Po suke ite leki sulate etesikai ahnausi leke batuke esi lulu hnaunameiju: Esi kane manane rebe rilukele eteberhalare yake, kane aklaline rebe emataetlosekele yake, kai kane lalakwe yake. Kaiesi ono ntasite yake!” 21Sepo esi lulumeruhoko esi mise kai ite tamata Yahudi. Esirekwa meiju le bei akmena sa, Alla Enilepata rebe Musa ibetekele, esi beteke mepapelake kota. Kai eti roma meije Alla enilepatameru baisele rameme luma ibadarupeneka pela petu pleije.

Sulate ete tamata Yahudi mo rebe hlalekelokoYesuse me kota Antiokiare

15:22-3522 Eleki Yesuse Eni maka ulakaru, pe-

natuaru kai pusue tamata rebe esi hlalekeloko Yesuse me Yerusaleme esi teu lepateesa kena esi rana tamata kuila beisi kenaulakesi keu lori kota Antiokia sakesa kaiPauluse kai Barnabase. Hoko tamata reberanasi meru, Silase kai Yudase. Yudase ko-tine Barsabase lekwe. Sie lua meru tamataelaka bei tamata rebe esi hlaleke lokoYesuse me Yerusaleme. 23 Eleki Yesuse Enimaka ulaka kai penatuaru esi leki sulatelekwe kena natue kaisi. Sulate mere be,

“Hlamate kwali betaya imi tamataYahudi mo me kota Antiokia, otoi Siriakai otoi Kilikia. Sulate meije bei ami,Yesuse Eni maka ulakaru, penatuaru kaibei imi kwali betaya ete meije. 24 Amilene be tamata sie ilaru bei ami esi luakelome eleki saisa rebe esi atetukele eonosusae imi lalemi kai ehohae imi, po esilome loko imire ami ulakesi mo. 25 Hokoami pusuma lalema esa kena teu sie ilaru.Mere Silase kai Yudase kena ulakesi keuloko imi sakesa kai Barnabase kai Pauluserebe ami nete lokoise. 26 Mahake Paulusekai Barnabase luasi supu bunu le luasilepae Sou Misete kena Yesuse Kristuse.27Hoko ami ulakesi loko imi. Sie lua meruesi lepa ete imire sakesa kai lekieme sulateneka. 28Ami ulakesi kai natue sulate meijekaisi le ami teu lepate mere bei Ro Misete.Lepate mere rebe ami teue be ami pletaeimi ono lulu pusue Musa eni pleta beiAllare moneka rebe imi ktili kena ono lulumore po batuke imi lulu atatameiju: 29 Imikane manane rebe rilukele ete berhalareyake, kane binatane esi lalakwe yake, kaneaklaline rebe ematae tlosekele yake kai

Maka Ulakaru 15:30 179 Maka Ulakaru 16:13heti bei ono ntasite. Sepo imi raka nanamimimise bei yelu meije hoko imi mise kaiami tamata Yahudi. Sou bei amire esalemeije mina. Hlamate.”

30Hoko esi ulakesi keu lori kota Antiokiane. Eleki esi luake ndi kota Antiokia elekiesi kotisi leke esi lupukepusue tamata rebeesi hlaleke loko Yesuse, eleki esi rilukesulate mere etesi. 31 Kena tamata rebe esihlaleke loko Yesuse ete mere esi baise su-late mere pela, lalesi ndina le sulate merebeteke sou misete etesi. 32 Eleki Yudasekai Silase rebe luasie nabi lere esi lepa etetamata rebe esi hlaleke loko Yesuse etemeru takwali kai luasi akbere lalesi leke esihlaleke loko Alla rame. 33 Kena luasi rueete mere mikua ilaru peneka, tamata rebeesi hlaleke loko Yesuse me kota Antiokiameru esi tie luasi leu kai esi nauke betekehlamate ete ntuanampai Yerusaleme rebeesi ulake luasi. [ 34Po Silase isuka kena irueete mere hoko irue sa.]

35 Po Pauluse kai Barnabase luasi ruepetua ilaru me kota Antiokia. Luasi sakesakai tamata bokala maketa lekwe esi ate-tuke kai esi lepae Tuhane Eni lepataru.

Pauluse kai Barnabase luasi keu bei lomai15:36-41

36Petua ilaru suike Pauluse ibeteke lokoBarnabase be, “Kuebe, mai luai leu lokosie rebe esi hlaleke loko Yesuse me kotayarebe luai lepae SouMisete etesi pende lekeluai selu be esi mula.” 37 Barnabase isukakeu lekwe kai lalei kena ikeri kai Yohaneserebe kotine Markuse ikeu sakesa kaisi,38 Po Pauluse ilepa ktili lokoi be, “Misemo, sepo ite keri kai tamata rebe ikeubei ite kena ite ndi otoi Pampiliare. Kaiite kerike pela mosare isuka kena kerikekai ite monde.” 39 Bei mere hoko esirare kai lomai ktili eti esi keu bei lomai.Hoko Barnabase ikeri kai Markuse, luasisai lorau nusa Sipruse. 40 Pauluse ibitikeSilase kena ikeu kaini, kai tamata rebe esihlaleke loko Yesuse me kota Antiokiareesi kotie ktili loko Tuhane leke Irakasi kaiIriluke misete etesi kena esi keure. Elekiesi keu ne. 41 Esi keu keholi otoi Siria kaiotoi Kilikia, me otoi meru Pauluse iakberetamata rebe esi hlaleke loko Yesuse lalesileke esi hlaleke ktili.

16Timotiuse ikeu luie Pauluse kai Silase16:1-5

1Eleki Pauluse ikeu sakesa kai Silase lorikota Derbe suike lekwe kai esi siba lorikota Listra. Ndi Listrare Yesuse Eni makalulua sae eni naneTimotiuse, inaije tamataYahudi kai ihlaleke loko Yesuse peneka kaiamaije tamata Yunani. 2 Kai tamata rebeesi hlaleke loko Tuhane me kota Listra kaikota Ikoniume esi rekwa Timotiuse tamatamisete.

3 Kai Pauluse isuka kena Timotiuse ikeusakesa kaini hoko isunateni leke tamataYahudiaru esi sukai le esi rekwa be amaijetamata Yunani.

4 Eleki esi keu bei kota kena kota meotoi Galatia kena luasi beteke hnauneete tamata rebe esi hlaleke loko Yesuse.Hnaune mere pine Yesuse Eni makaulakaru kai penatuaru esi teue meYerusaleme. Esi betekele leke esi lulue.5 Kai ele mere hoko akbere tamata toinirebe esi hlaleke loko Yesuse laleusu lekeesi hlaleke ktili loko Yesuse kai pela petuesi tapa boka rame.

Pauluse iselu tanda bei Alla me Troase16:6-10

6Eleki Pauluse kai sie rebe esi keu sakesakaine, esi keue otoi Prigia kai otoi Galatia,le Ro Misete Ilakesi kena esi lepae AllaEni lepataru me otoi Asia. 7 Eleki kenaesi roma me otoi Misia kai otoi Bitinia esiote, lalesi kena esi kusu lope otoi Bitinia.Po Yesuse Eni Rore Ilakesi kena kusu otoimere. 8Hoko esi lia bei otoi Misia eleki esiluake ndi kota Troase. 9Eleki kena kpeturePauluse iselu be tamataMakedonia saemeikele tehaikeni kai ikotie titinai be, “Asabumeite lomei Makedonia loko ami mina kaitapa ami!” 10Eleki kena Pauluse iselumerepelare, ibetekele ete au, Lukase kai eniebearu. Hoko ami aknekae sosoli kenasabu lora otoi Makedonia, le bei selu mereami natie be Alla Ikoti ami kena lepae SouMisete ete tamata meru.

Lidia ihlaleke loko Yesuse ndi kota Pilipi16:11-15

11 Eleki ami keu bei me kota Troase amisai lora nusa Samotrake, eleki ele boba-nure ami tati ndau kota Neapolise, 12 elekibei mere ami siba lori kota Pilipi. Kotamere ela lakwai esa me otoi Makedoniakai Kamale Kaisare eni tamata elakaruesi onoe kai esi kbasaele. Eleki ami ruepetua ilaru kena kota mere. 13 Kena petupleije ami lia kotare esi meture eleki keululu kwele leini me kotare esi mulini, le

Maka Ulakaru 16:14 180 Maka Ulakaru 16:37ami noake be ete mere ami tetue tamataYahudiaru esi otoi kena kotie loko Alla.Eleki ami tetue otoi kena kotie loko Alla.Hoko ami rue kai ami lepa kai bina rebeesi lupuke lomai ete mere. 14 Eleki binasae beisi, eni nane Lidia bei kota Tiatira, ilemaka abelie obite mahmelane rebe esi be-lini elake, kai masike ile tamata Yunani poihlaleke loko Alla rame. Ilene Pauluse enilepate bei Allare lekwe, hokoTuhane ibukalaleije hoko saisa rebe Pauluse ibetekeleilene loko mimise kai ihlaleke loko Yesuse.15Eleki esi baptise Lidia kai pusue eni lumatoini. Eleki ilui ami be, “Ama, sepo iminoake be au hlaleke loko Yesuse titinai,hoko mai imi rue me auku luma.” Irare kaiami rame eti ami lene lokoi.

Pauluse kai Silase Luasi kusu bui me kotaPilipi

16:16-4016 Eleki kena rebai sae me ami keu me

otoi ibada mere, ami tetue bina makerikesae me, ro tiare ekbasaeni hoko iono naukena rekwa saisa rebe eono kena petuasusuike. Bina mere ibeteke saisa rebetatike pine eono hoko isupu kepena bokaete tamata rebe bina mere ikerike eteije.17Eleki binamere ikeu lulu Pauluse kai amimulima kai ikloloe loko ami be, “Tamatameiju Alla rebe Eni kbasa elake titinaijeEni maka ulaka. Esi luake lomei kena esibeteke ete kwali kai betaya imi be kenasupu hlamate eliare. 18Kai bina mere ionoele mere petua ilaru. Po kena Pauluseitahane rua bina mere ikwalere moneka,eleki ihali loko bina mere kai ibeteke lokoro tiare be, “Au pletae asiri bei bina merekena Yesuse Kristuse Eni kbasare.” Elekiro tiare esiri sosoli bei bina mere. 19 Elekikena tamata rebe bina mere ikerike eteise,esi rekwa be kepene kusu etesi moneka,hoko esi kerike Pauluse kai Silase elekiesi keri luasi me otoi kena tetue lomaime kotare loko tamata rebe ikbasare lekeesi tneu luasi. 20 Eleki kena esi bete lu-asi loko kamale Kaisare eni tamata elakarebe esi kbasae kota mere, esi beteke be,“Ntuana! Tamata meiju esi atia iteki kotameije, siere tamata Yahudi, 21 Kai esi ate-tuke esi atata rebe tebike bei ite tamataRomaru iteki hukume. Esi atata meru itetamata Roma suka kai ono lulu mo.” 22Kaitamata boka esi kele rare kai luasi. Elekitamata elaka meru esi ulake neha luasilapunaru bei nanakwalaisu kai hbali luasi.

23 Eleki kena hbalisi rebai bokala peneka,eleki kusu luasi kena bui. Kai buije esielake isupu pleta kena raka luasi mimise.24 Hoko lulu pleta mere, buije esi elakeiulake kusue luasi kena buije esi sokatimpai lale lakwai esa. Kai esi lota luasilelalaru kena ai kurule.

25 Eleki kasuke kena kpetu tlai Paulusekai Silase luasi kotie loko Alla kai luasimenani isike Alla. Tamata bui maketaruesi lene luasi menanire lekwe. 26 Kenamere sosoli neka isu elake titinai eono etibuije esi uweije nlisu, kai pusue esi metu-aru baeke kai rantea rebe ulohoke tamatabuiaru plesute pusulu. 27 Eleki buije esielake hkutukeni eleki ibetu. Eleki kenaiselu buije esi meturu baeke, hoko inehaeni sari nanuke leke iono kena ibunu ruaile ibetinake tamata buiaru pususi nayapeneka hoko isupu hukume matale. 28 PoPauluse ikloloe lokoi be, “Aatia ruamuyake le ami pusuma mei.”

29 Eleki buije esi elake iulake keri lampulopai lale, eleki rareleini itatu me Paulusekai Silase lua oaisu. 30 Eleki ibete luasi sirilori muli kai ibeteke be, “Ntuana lua, auono saisa leke au supu hlamate?”

31 Eleki luasi ralake be, “Ahlaleke lokoiteki Tuhane Yesuse Kristuse hoko asupuhlamate kai amu luma toini lekwe.”32 Eleki Pauluse kai Silase luasi betekeTuhane Eni lepataru etei kai ete pusue eniluma toini. 33 Eleki kena kpetu mere nekabuije esi elake ikeri luasi kena koa luasilakwaiju. Eleki ruai kai pusue tamata meeni lumare baptisesi sosoli. 34 Eleki ikerisime eni luma, eleki itola manane etesi lekeesi kane. Kai laleije ndina titinaije neka leruai kai eni luma toini pususi hlaleke lokoYesuse peneka.

35 Kena pita peneka tamata elaka mekota meru esi ulake polisi lora buije kenabeteke ete buije esi elake be sirie tamatalua meru.

36 Eleki buije esi elake ibeteke naunemere ete Pauluse be, “Tamata elake rebeesi kbasae kotare esi ulake kena sirie imilua. Hoko imi lua siri kena meije neka kaikeu kena hlamate.”

37 Po Pauluse ibeteke loko polisia merube, “Amire tamata Roma. Sae iteu pakalaete ami mosa, yo esi hbali ami me tamatabokala oasi peneka kai esi kusu ami kenabui. Kai meije esi ulake kena ami keuandeneke neko? Saisa mo! Sebeie ruasilomei kena esi sirie ami.”

Maka Ulakaru 16:38 181 Maka Ulakaru 17:1938 Eleki polisia meru esi beteke mere

ete tamata elaka me kota mere. Kena esilene be Pauluse kai Silase tamata Roma,hoko rilasi. 39 Eleki esi luake kotie salabei luasi eleki esi keri luasi siri kai esibeteke ete luasi leke esi siri bei kota mere.40 Eleki luasi keu bei bui mere kai luasikeu me Lidia eni luma. Eleki kena luasitetue tamata rebe esi hlaleke loko Yesuseete mere kai akbere laleisu, eleki esi keubei kotare ne.

17Pauluse ilepae Sou Misete me kota Tesa-

lonika17:1-9

1Eleki Pauluse kai Silase luasi keu rame,esi keue kota Ampipolise kai kota Apoloniaeleki esi luake ndi kota Tesalonika. Etemere tamata Yahudiaru esi luma ibadame.2 Hoko Pauluse ikeu me luma ibada mere,le piasare tamataYahudiaru esi luma ibadame, hoko ikeu ete mere. Mikua telu atutuesi petu pleiaru ilepae Alla Eni lepata rebelekiule ete tamata ete meru. 3 Iatetukesielere, “Kwali beta imi, Alla Eni lepatameruebeteke be Ile rebe Alla IulakeNi kena Ionohlamate tamatare suke Isupu susate pineImata kai Ikwana suike bei tamata matale.Yesuse mere pine au betekeNi ete imi be,Ile rebe Alla Iulakeni kena Iono hlamatetamatare.”

4 Eleki tamata Ibrani sie ilaru esi leneloko eni lepataru hoko esi lulu Pauluse kaiSilase. Kai tamata Yunani bokala lekwerebe esi hlaleke loko Allare kai tamata binarebe esi ono elake, esi lulu Pauluse kaiSilase lekwe.

5 Po Tamata Yahudia maketaru lalesitia hoko esi lupuke tamata neuna mePasare rebe esi kerike more leke esi ononeuna me pusue kota mere. Eleki esibala uru loko Yasone eni lumare kenanikwa loko Pauluse kai Silase leke sirieluasi me muli loko tamata bokalaru. 6 Poesi tetue Pauluse kai Silase mo hoko esikerike Yasone kai sie ilaru lekwe, rebe esihlaleke loko Yesuse eleki esi nehasi lokoelaka rebe esi kbasa me kota mere. Esibiuwe be, “Elaka imi, tamata meiju esihoha papelake otoi. Meije esi luake meiiteki kotare peneka. 7 Kai Yasone iono esirue kaini. Pususi ono sala kena KaisareRoma eni pletaru, le esi beteke be kamalemaketeme lekwe Eni nane Yesuse.” 8Hokokena tamata bokala kai elakame kotamere

esi lene lepate mere, kaplalesi. 9 Elekielakameru esi ulake Yasone kai siemaketarebe esi hlaleke loko Yesuse esi seli kepenemina, pine esi supu tie.

Pauluse ilepae Sou Misete me kota Berea17:10-15

10 Kena kpetu mere neka tamata rebeesi hlaleke loko Yesuse esi bete Paulusekai Silase luasi lori kota Berea. Elekikena luasi luake ndi Bereare, luasi keume tamata Yahudiaru esi luma ibadare.11 Tamata Yahudia ndi kota Bereare lalesimise lesi bei tamata Yahudia mpai kotaTesalonikare, le esi lene Alla Eni lepaterebe lekie kena Yesuse kena lale ndinate.Kai pela petu esi baeke buku rebe ebetekeAlla Eni lepataru leke esi rekwa be Pauluseeni lepata meru sakesa kai Alla Eniele pibemo. 12 Tamata bokala beisi esi hlalekeloko Yesuse, kai elaka bokala bei me otoiYunanire, bina mokwai esi hlaleke lokoYesuse lekwe.

13 Po kena tamata Yahudia mpai kotaTesalonikare esi rekwa be Pauluse ilepaeAlla Eni lepataru ndi kota Berea lekwe,hoko esi lori kota Berea leke esi ranatamata Berea laleisu leke laleisu tiakePauluse. 14 Hoko tamata rebe esi hlalekeloko Yesuse me kota Bereare esi ulakePauluse ikeu akmete lope meite leini,eleyo Silase kai Timotiuse luasi rue rameme kota Berea sa.

15 Eleki tamata rebe esi bete Pauluseroma mpe kota Atenare esi leu loleteBerea. Pauluse inaukesi loko Silase kaiTimotiuse leke luasi luake nununu lokoi.

Pauluse iatetuke tamata me kota Atena17:16-34

16Kena Pauluse inamake Silase kai Tim-otiuse luasi me kota Atenare, laleije tiatitinai le iselu berhalame kotamere ubokakuate. 17 Hoko Pauluse kai tamata Yahu-diaru kai tamata maketa rebe esi hlalekeloko Allare esi lepa kai lomai me lumaibadare. Kai pela petu ilepa kai tamatarebe itetuesime pasare lekwe. 18Kai kuruabei tamata toini rebe esi nane Epikurosekai Stoare esi rare kaini lekwe. Eleki leiniesi beteke be, “Eh, tamatameije irekwa enisaisa? Irekwa misete sasaisa mo po ilepaboka titinai.” Kai leini lekwe esi beteke be,“Mei saka ilepae yelu rebe tamata bei nusamaketa esi kotie lokoule.” Esi lepa elemerele Pauluse ilepae loko Yesuse kai YesuseIkwana suike. 19 Hoko esi betei kena ikeu

Maka Ulakaru 17:20 182 Maka Ulakaru 18:7lupu kai esi ntuana me Ulate Areopaguse.Eleki esi beteke lokoi be, “Ntuane, amisuka rekwa amu sou beluke rebe alepaule,20 le ami lene alepae yelu rebe ami natimore, hoko ami suka rekwa pusue meruesi natire.” 21 Esi kotie ele mere le pusuetamata Atena kai tamata maketa rebe esirue ete mere esi kerike moneka, le batukeesi suka lepae kai lene sou beluke.

22Hoko Pauluse ikeleme tamata rebe esilupuke lomai me Ulate Areopaguse mereoasi, ibeteke lokosi be, “Ina kai amaya meiAtena! Au selu imi ono sasaisa neka imilulu imi maka hlaleke titinai. 23 Le kena aukeu mei imi kotare keholi, au selu imi otoimaka kotie lakwaiju, au tetue lekite kenaotoi maka tolae tanei kena riluke ete Allasae me be, ‘Ete Alla rebe renaI mo.’ HokoAlla rebe imi kotie lokoIje po imi renaImore, Ile mere pine au lepaeNi ete imire.24Mere Alla rebe Iono lanite kai tapele kaipusue taneia mei kenare, Ile mere pineTuhane rebe Ipletae lanite kai tapele. Kailuma rebe tamata esi onolu ete saisa rebeesi hlaleke lokoule, Irue kena mo, 25 kaitamata itapaI moneka, le Ile mere pineIono tamata ihidupe. Iono tamata inasikai Iriluke pusue yelu ete tamata. 26 Ionopusue tamata nusa totoini mei nusa meijebei tamata esa neka, kai Iono esi rue pa-pelake otoi mei nusa meije. Ile lekwe pineIono petu kena ruele tamata kai tamataimata kai otoi kena esi rue etiare beimenaisa. 27Alla Iono elemere ete tamata leke esinikwa lalane kena hlaleke lokoI. Kena esinikwa lokwoije esi tetueNi noma. Yo esitinaije, Tuhane Ilau bei ite pusuma mo.

28 Ile mere Alla rebe Iono ite hidupe, kaialeli kai ite mei nusa meije. Mere lupetamata maka rekwa sie ilaru bei imi esibeteke be,

‘Tinai, ite pusuma meiju Alla Eninanae.’

29 Ina kai amaya, ite meiju Alla Eni nanae.Hoko ite noake be Alla Isakesa kai yelulakai bei mase pise perake pise batu yake.Yelu lakai meru batuke tamata sionolululu esi rekwaule. 30 Akmenare tamataesi rekwa Alla Isuka esi onore mosa, hokoIteu pakala kena iteki dosaru mosa. Popamuli meije Iulake pusue ite tamata meinusa meije leke hleke bei ono dosa. 31 LeAlla Iteu petu sae me peneka kena teupakala ete pusue tamata mei nusa meije

kena nkenale. Alla Ibitike Ile sae kena onomere peneka. Ile mere Yesuse rebe AllaIono Ikwana suike bei matale kai ite rekwabe namake Iteu pakala ete ite tamata luluiteki nsalalaru.”

32 Kena tamata meru esi lene Pauluseibeteke be Alla Iono Ikwana suike beimatale, hoko sie ilaru esi malie Pauluse.Kai sie ilaru lekwe esi beteke be, “Ami sukalene alepae lokomeije rebai makete neka.”33 Eleki Pauluse ikeu bei maka lupuke lo-mai mere ne. 34 Po sie ilaru esi lene lokoPauluse kai esi hlaleke loko Yesuse. Beisie meru, Dionisiuse, esi ntuane sae meulate Areopaguse kai bina sae eni naneDamarise, kai sie ilaru lekwe.

18Pauluse ilepae Alla Eni lepataru me kota

Korintuse18:1-17

1 Eleki Pauluse ikeu bei me kota Atenalori kota Korintuse. 2-3 Ete me kota Ko-rintuse, itetue tamata Yahudi sae me eninane Akwila, ibei otoi Pontuse. Uke ilu-ake sakesa kai eni bina Priskila bei ndiotoi Italiare resa. Esi luake me Korintusele Kaisare ete Roma eni nane Klaudiuseipleta kena pusue tamata Yahudiaru esisiri bei me kota Roma*. Hoko Pauluse isililoko luasime esi lumare kai irue kaisi le enimakerike sakesa kaisi. Eleki telusi kerikesakesa kena ono tenda bei binatane usaikena abelielu. 4 Kai papelake petu pleije,Pauluse ilepa lokosi me luma ibadare lekeiumauke tamata Yahudi kai tamata Yunanileke esi hlaleke be Yesuse mere Maka Hla-mate.

5 Eleki kena Silase kai Timotiuse luasiluake me kota Korintuse bei ndete otoiMakedonia, hoko Pauluse ihleke bei mak-erike mere po ilepae lepata bei Alla etesikena Yesuse rame. Ibeteke ete tamataYahudiaru be Yesuse mere Ile rebe AllaIulakeNi kena hlamate tamata. 6 Po kenatamata meru laleisu tiakeni kai esi lepaetia lokoi, hoko itabubuke ndoponaru beieni lapune leke esi rekwa be isukasi moreneka. Kai ibeteke lokosi be, “Namake kenaAlla Iteu pakala kena imire, imi supu sala,eleyo au supu sala mo. Meije au keulepae sou kena Yesuse loko tamata nusamakete.” 7 Eleki isiri bei mere, eleki ikeulora luma sae rebe me luma ibadare esi

* 18:2-3 Kota Romare, Italia esi kota inai.

Maka Ulakaru 18:8 183 Maka Ulakaru 19:2leini. Luma mere Titiuse Yustuse enie.Ile tamata Yahudi mo po iisike Alla sakatamata Yahudi neka. 8 Po Krispuse, lumaibada mere esi elake kai eni luma toiniesi hlaleke loko iteki Tuhane Yesuse. Kaitamata bokala rebe Yahudi mo bei kotaKorintuse, rebe esi lene Pauluse eni lep-ataru esi hlaleke loko Yesuse hoko esi supubaptise.

9 Kena kpetu rebai sae me Pauluse iseluyelu saka nindaleini. Nindaleini kenaTuhane Ibeteke loko Pauluse be, “Kuebe,rilamu yake! Lepae Alla Eni lepate ramekai hleke bei yake! 10 Le Au rakamurame kai Au sebeie sae iono susate ete alemo, le tamata bokala mei kota meije esihlaleke lokoAukai esi onoAukumaka lulu.11 Hoko Pauluse irue ete mere musuneesa bulana ne, kai ilepae Alla Eni lepataruetesi.

12 Kena gubernure Galio ipleta me otoiAkaya sa, tamata Yahudi toini esi keu lokoPauluse, esi kerikeni leke esi sakeni kenapakala. 13 Kena pakalare esi tutukeni etemaka teu pakalare be, “Ntuane, ile meijeiatula kena ono tamata esi isike Alla potebikele bei lepata rebe Musa ilekiule.”

14 Kena Pauluse iono kena ilepa, Galioibeteke loko tamata Yahudia meru be, “Ei,tamata Yahudi! Lene mimise! Sepo imitutukeni le iono sala kena pemerinta esihukume pise ono neune hoko au lenelokomi. 15 Po sepo mere lale tiake lomaile Musa eni pleta pise imi atata rebe imiono lulule, hoko sukemere imi ruami teue.Au suka kena teu pakala ele mere mo.16 Eleki iulakesi suisi bei otoi maka teupakalare. 17 Eleki pusue tamata meru esikeu loko Sostenese, luma ibadare esi elake,esi kerikeni kai esi tetai me otoi maka teupakale. Po Galio ituli kaisi kwale moneka.

Pauluse ileu lopai kota Antiokia18:18-23

18 Pauluse irue takwali me kota Korin-tuse. Eleki ibaie tamata rebe esi hlalekeloko Yesuse ete mere. Eleki isai lopaiotoi Siria sakesa kai Priskila kai Akwila.Eleki me kota Kengkrea, Pauluse ikoki enibuare lulu atate leke tamata esi rekwabe akmenare italuke ete Allare iono luluepela peneka. 19 Eleki esi roma me kotaEpsuse, isebeie Priskila kai Akwila luasi yoikusu me luma ibada kai ilepa kai tamataYahudia ete meru. 20 Eleki esi betekelokoi kena irue ete mere takwali mina po

isuka moneka. 21 Ibaiesi kai ibeteke lokosi,“Kwalia imi, sepo Alla Isuka kena au leusuike loko imi hoko au lomei.” Eleki ikeubei me kota Epsuse ne.

22 Eleki iluake me kota Kaisarea, ikeulora kota Yerusaleme kai ibeteke hlamateete tamata rebe esi hlaleke loko Yesuse etemere pine isiba rame lori kota Antiokia.23 Eleki irue ete mere takwali toto, elekiikeu suike. Ikeu pusue otoi Galatia kaiPrigia kena iakbere pusue Yesuse Enimakaluluaru lalesi.

Apolose iluake me kota Epsuse18:24-28

24 Kena mere tamata Yahudi sae me beikota Aleksandria eni nane Apolose iluakeme kota Epsuse. Ile mere biruije miri kenalepa kai irekwa Alla Eni lepate mise titi-nai. 25 Ile mere isupu atetuke peneka kenarekwa Yesuse Eni lepataru. Hoko laleijendina titinai kena lepae Alla Eni lepaterebe kena Yesusemimise po batuke irekwaYohanese ibaptise tamatare. 26 Rilai mokena iatetuke me luma ibada. Po kenaPriskila kai Akwila luasi lene iatetukesi,hoko luasi kerini me luasi luma. Leke esiatetukeni loko saisa rebe irekwa mosare.Mere be Alla Iono hlamate ete tamata sepoesi hlaleke loko Yesuse. 27 Eleki Apoloselalei kena ikeu lori otoi Akaya. Hokotamata rebe esi hlaleke loko Yesuse mekota Epsuse esi leki sulate loko sie rebe esihlaleke loko Yesuse me otoi Akayare, lekeesi suka kena Apolose irue kaisi.

Eleki kena Apolose iluake ndi Akayare,itapa tamata rebe esi hlaleke loko Yesuseete mere boka titinai. Tamata toini mereesi hlaleke loko Yesuse le Alla Iriluke mis-ete etesi. 28 Le irare kai tamata Yahudiarurame me tamata bokala oasi, esi lesinimo. Kai itiluke Alla Eni lepata rebe lekirebe Yesuse mere pine Alla IulakeNi kenahlamate tamatare.

19Pauluse ime kota Epsuse19:1-10

1Kena Apolose indi kota Korintuse sare,Pauluse ikeu papelake hena me otoi merepeneka eleki iluake me kota Epsuse. Etemere itetue sie ilaru esi hlaleke lokoYesuse. 2 Itneusi be, “Kwalia imi. Kena imihlaleke loko Yesuse, imi supu Ro Misetepeneko?”

Maka Ulakaru 19:3 184 Maka Ulakaru 19:26Esi ralakeni be, “Mosa. Ami lene kena

Ro Misete mosa.”3 Itneu suikesi be, “Hoko kena baptise

imire, imi hlaleke loko saisa kai sire iate-tuke imire?”

Esi ralake be, “Ami hlaleke loko saisarebe Yohanese iatetuke ete amire.”

4 Ibeteke lokosi be, “Yohanese ibaptisetamata rebe esi hleke bei lale tiare kaikotie ampune bei Alla kai luluAlla leke onodosa suike moneka. Kai ibeteke ete pusuetamata Israelaru be, “Suke imi hlaleke lokoIle rebe Iluake pamuli bei aure. MereYesuse.’ ” 5 Kena esi lene Pauluse ilepamere, esi suka supu baptisesi kena itekiTuhane Yesuse Eni nane. 6 Kena Pauluseibatake balai ndete babaisu, Ro MiseteIkbasa laleisu, Iono esi lepa kena sou ma-maketa rebe esi rekwamo kai esi lepae Soubei Allare. 7 Tamata meru kasuke sie butuesa lesini lua.

8 Bulana telu Pauluse ikeu rame meluma ibada kai Iatetuke nehe titinai kaiirare kaisi be, “Suke imi ono Alla Iple-tae imi.” 9 Po sie ilaru ulu buasi elahoko esi suka hlaleke loko Yesuse mokai Pauluse eni lepate rebe Yesuse Isukaihidupe eleire, esi lepa tia lokoe. HokoPauluse ikeu beisi kai ikeu sakesa kai enimaka luluaru lopai hkola rebe Tiranuseiatetuke kenare. Kai iatetukesi pela petuete mere. 10 Iatetuke ete mere musunalua. Hoko pusue tamata Yahudi kai tamataYahudimome nusa Asiare esi lene Alla Enilepate.

Skewa eni nanaru19:11-22

11 Alla Iono Pauluse iono tanda herane.12 Mere, sepo tamata esi rana Pauluse enilensore pise obite nurui rebe ilo kena ak-waije rebe ipake pende kai esi tolae kenatamata makerakaru, esi mise sosoli kai rotia rebe ukbasa lalesi usiri beisi.

13-14Kena mere tamata Yahudi toini saeme rebe esi keu bei kota kena kota kai esiktili kena sui ro tiare bei tamata. Elekimokwai sie itua beisi, mere imame elakeSkewa bei Yahudi eni nanaru esi suka suiro tiae bei tamata kena Tuhane YesuseEni kbasa. Esi beteke loko ro tiare kenaTuhane Yesuse Eni nane be, “Ro tiae! Amipleta ale kena Tuhane Yesuse Eni kbasarebe Pauluse ibetekele. Asiri beini.”

15 Po ro tiare ebeteke lokosi be, “Yesuseau renaI, kai Pauluse au rekwai, po imikbasa kena sirie au mo.”

16 Eleki tamata rebe ro tiare ekbasaeniibua lolete, ikakisi kai itetasi ktili titinaileke esi naya bei lumamere. Esi nayare esilakwai elaka kai naya kalakue le ikahi esipakiana me nanakwalaisu.

17 Tamata Yahudiaru kai tamata Yahu-dia mo rebe me kota Epsuse pususi lenemere, hoko rilasi kai esi isike TuhaneYesuse Eni nane rame. 18 Eleki tamatabokala rebe esi hlaleke loko Yesuse pende,esi luake naku neuna rebe akmena esionolu me tamata maketa bobokala oasi.19 Tamata bokala beisi lekwe rebe akmenaesi ono makmaure, esi lupuke esi bukumakmauaru eleki esi busae me tamatabokala oasi. Bukua meru esi beline kasukekepene perake usata butu lima*. 20 Beimere hoko lepate kena Tuhane Yesuse eleirame ete tamata bobokala kai sie bokalabeisi hlalekeNi.

21 Eleki kena meiju uono pelare, Alla EniRo Iono Pauluse lalei kena isuka keu loriotoi Makedonia kai otoi Akaya pine ilopaikota Yerusaleme. Ibeteke be, “Suke aukeu lopai kota Roma sa kena au keu mpaikota Yerusaleme pelare.” 22 Hoko iulakeeni tamata maka tapa luaru, Timotiuse kaiErastuse lori otoi Makedonia. Hoko luasikeu eike lori, eleyo irue ruai takwali mpaiotoi Asia.

Demetriuse isuka ono susate ete Pauluseme kota Epsuse

19:23-4123Kena mere, tamata ilaru esi hoha titi-

naime kota Epsuse le esi suka lene Pauluseeni lepate kena Yesuse mo. 24 Ete mereile sae me eni nane Demetriuse, tamatatukane perake. Iono luma tone bei perakesaka luma kena esi isike tuhane tinai mo,esi nane Artemise. Artemise mere bina.Eni makerike mere eono isupu kepenekokala etei kai eni tamata makerikaru.25 Ilupuke pusue eni tamata makerikarukai pusue tukane perake maketaru elekiibeteke lokosi be, “Kwalia imi. Imi rekwabe ite supu kepene boka bei iteki makerikemeije. 26 Po meije imi ruami selu kailene saisa rebe Pauluse iono tamata meijeesi hlaleke loko eni Allare kai ibeteke beArtemise mere Alla tinai mo. Batuke meiEpsuse mo, po mahake pusue otoi Asia

* 19:19 Kepene meije esi elake kasuke lopia lihuna butu lima lesi.

Maka Ulakaru 19:27 185 Maka Ulakaru 20:9meije, iumauke kai ilemake tamata bokala.27 Esi lepa tiae loko iteki makerike meijehoko sae sabe luma rebe ite kerikele meijemoneka. Po batuke mere mo, esi noake beArtemise mere tuhane tinai mo rebe elakemoneka. Hoko namake iteki tamata esiisike Artemise mone piseo. Mere maleretitinai le pusue tamata mei otoi Asia kaitamata mei pusue nusa kai ite hlalekelokoe sa.”

28 Kena esi lene lepate mere hoko esinasu kai esi biuwe rame be, “Artemiseelake! Tamata Epsuse esi maka hlaleke!”29 Eleki tamata meiju kai tamata maketabokala lekwe esi nasu papelake otoi mekota mere eleki esi kerike Gayuse kai Aris-tarkuse tamata bei otoi Makedonia rebeluasi keu sakesa kai Pauluse ramere. Elekiesi lihi luasi loko otoi elake kena tamatame kotare esi lupu kenare. 30 Pauluseisuka kusu loko tamata bokala meru poeni tamata maka luluaru esi lakeni. 31 Kaitamata elakame otoi Asia rebe Pauluse eniebearu esi nauke lokoi leke ikeu me lumaelake kena otoi maka lupure yake.

32 Hoko leini esi biuwe elere, yo leiniesi biuwe ele mere, le tamata bokala beisie meru esi rekwa mo be esi luake etemere kena saisa. 33Eleki tamata Yahudiaruesi ulake tamata sae eni nane Aleksandereleke ikele mpe tla. Eleki ibitike balai lokotamata bokala meru kena ilepa. 34 Po kenaesi rekwa be ile mere tamata Yahudi, hokoesi suka lene lokoi mo eleki esi biuwe be,“Artemise elake, tamata Epsuse esi makahlaleke! Artemise elake, tamata Epsuse esimaka hlaleke!” Esi biuwe kasuke olasa uluilua.

35 Eleki kota mere esi sekertarise ionotamata bokala meru esi ndene kai ibetekelokosi be, “Kwalia imi, lenemina! Mei nusameije pusue esi rekwabe kota Epsusemakaraka luma Artemise elake kai batu molirebe etetu bei ndete lanite moyo? 36Hokoimi ndene mina kai ono saisare akmetekuate yake le yele mere pusue rekwae.37 Le tamata lua meiju imi kerisi lomeipeneka, po esi ndeae yelu molia bei itekiluma Artemise mo kai esi sobue esi nanemo. 38 Sepo Demetriuse kai eni tamatamakerikaru esi nanu sae, hoko suke esikerie ete tamata maka teu pakala, leke esiteu pakala kenae. Tamata elaka maka teupakalaru esi me otoi ete mere. 39 Po sepoimi suka saisa maketa lekwe, hoko suketamata elaka mei kotare lupu lokole leke

lepa polie. 40Le saisa mo yo petumeije imihohae kota meije. Mere imi ono sala. Sepotamata elake iluake lomei pine esi tutukeami hoko au lepa sasaisa mo. 41 Eleki kenailepa mere pela, iulake esi leu bei mere.

20Pauluse ikeu me otoi Makedonia kai otoi

Yunani20:1-6

1Kename kota Epsuse esi hohamoneka,hoko Pauluse ikoti tamata rebe esi hlalekeloko Yesuse kena ihnausi leke esi hlalekektili loko Yesuse kai ibaiesi. Eleki isailori otoi Makedonia. 2 Ikeu papelake otoime Makedonia keholi kai ete mere iate-tuke sou kena Yesuse ete tamata rebe esihlaleke loko Yesuse leke lalesi kuru. Elekibei otoi Mekedonia ilorau otoi Yunani.3 Ete mere Irue bulana telu. Kena lau moisai lopai Siria nere, ilene sou sae be sepoisai lopai hoko tamata Yahudiaru esi rakaikena bunui. Hoko iteu eni lalane be ileulopai Yerusaleme, ikeue otoi Makedonia.4 Kena mere sie ilaru esi keu sakesa kaiPauluse. Sie meru:

Sopatere bei Berea, ile mere Piruse eninanae,

Aristarkusekai Sekunduse bei Tesalonika,Gayuse bei Derbe,Timotiuse,Tikikusekai Tropimuse, sie lua meru bei otoi

Asia.5 Sie itua meru esi keu akmena eleki

esi tatike ami, au Lukase kai Pauluse mpaikota Troase. 6 Kena petu tamata Yahudi-aru esi pesta kane roti rebe pake ragi morepela mina pine, ami sai bei me kota Pilipime Makedonia. Eleki petua lima suike amiluake mpai Troase, ami tetu sie ituaru etemere. Ete mere ami rue petua itu.

Pauluse iono kwete beluke sae meeni nane Eutikuse ikwana suike

20:7-127 Kena petu miku kpeture, ami lupuke

lomai kai tamata rebe esi hlaleke lokoYesuse kena kane sakesa. Le Pauluseisuka keu ele bobanure neka hoko ileparame ete ami tamata ete meru roma kpetutlai. 8Ami lupuke lomai kena sokati ndeteteture, kai esi esi sosu lampua bokala ke-nae. 9 Ete mere kwete beluke sae me eninane Eutikuse irue me jendelare. Kena

Maka Ulakaru 20:10 186 Maka Ulakaru 20:35

Pauluse ilepa rame sa, ihkwau titinai. Elekiintulu me jendelare, itetu bei jendelarelope tapele, sokati mere sokati rebai telulolete. Kena esi rulu lope, bitikeni esi seluiyo imata peneka. 10 Pauluse irulu lopeeleki intulu kena tamata mere kai inopaieleki ibeteke be, “Kaplalemi yake le ikwanasuike sa.” 11 Eleki Pauluse isa suike loleteeleki ilara rotiru eleki ami kane sakesa.Pauluse ilepa ete ami rame eti kasinakepine ikeu. 12 Esi leuke kwete beluke mereme eni lumare lalesi ndina titinai.

Pauluse esi keu bei kota Troase lopai kotaMiletuse

20:13-1613 Kena Pauluse irue me kota Troase

sa ami sa kena kapale eleki ami sai eikelopai kota Asose le isuka keu lelale beiTroase lopai Asose kai amiki lalema kenaami rana Pauluse mpai Asose lulu italuke.14Kena itetue ami me kota Asose, isa loraukapale, eleki ami sai rame lopai eti amiluake mpai kota Mitilene. 15 Bei ete mereami sai rame kai ele bobanure ami luakeme nusa Kiose esi oai. Eleki ele petu luareami sai sabu lopai nusa Samose kai esipetu suike ami luake mpai kota Miletuse.16 Le bei akmena sa Pauluse iteu lepatepeneka be isilime kota Epsuseme otoi Asiamo leke eni petuaru pusue me otoi mereyake. Le kahulakeni leke kena petu elakePentakostare suke impai kota Yerusalemepeneka.

Pauluse iakbere penatua bei kota Epsuselaleisu

20:17-3817Pauluse iulake tamata sae me bei kota

Miletuse lori kota Epsuse leke beteke etetamata rebe esi hlaleke loko Yesuse esielakaru leke esi lopai kota Miletuse lokoi.18 Eleki kena esi luake ibeteke lokosi be,“Kwalia imi. Imi rekwa be auku hidupeelia, bei kena au luake memenai loko imimei otoi Asia meije eti roma petu meije.19 Au kerike ete Tuhane kena lale kwak-wale mo kai rebai sesi mata kweliku tetule imi lekwe le imi ktili kena lulu sou beiAlla mo. Kai au supu susate boka beitamata Yahudi rebe esi suka kena bunuaure. 20 Imi rekwa be au atetuke imi kenapusue yelu rebe utapa imi, hoko lepate sa-saisa neka au bunikele bei imi mo. Meiju,au atetuke imi kena imi lupuke lomai, kenaau silime pusue imi lumaru. 21Au betekelerame ete imi pusumi, tamata Yahudiaru

kai tamata rebe Yahudi more, be suke imihleke bei ono dosa leke imi hlaleke lokoiteki Tuhane Yesuse.

22 Kai meije imi lene mimise. Ro Mis-ete Ibeteke ete au be au keu lopai kotaYerusaleme. Au rekwa mosa be saisa eonokena au ete mpaije. 23 Batuke au rekwapeneka be me papelake kotare Ro MiseteIono laleku rekwa titinai be, au supu kusubui kai supu susate. 24 Po au suka keulopai Yerusaleme. Le au noake be sukeau rue pibe mo mere pentine mo. Rebepentine ete aure, au pelae pusu yelu rebeAlla Ipletae ete aure, lupe maka bala sukeibala roma esi hnura. Mere au kerike eteTuhane Yesuse suke au lepae Sou Misetekena Alla Iono misete ete itere.

25 Meije imi lene mimise. Au rekwa beimi pusumi, rebe au keu lokomi kai atetukeimi kena Alla Ipleta ite eliare, imi tetulomai kai au suike moneka. 26 Au betekemimise ete kwalia imi, sepo imi mata kaiimi keu supu susate titinai eti pela, imitutuke au yake. 27 Le au hleke bei lepaepusue rebe Alla Isuka onoe ete imire mo.

28 Imi raka lalemi mimise. Kai rakaimi tamata rebe esi hlaleke loko Yesuselalesi lupe tamata maka raka domba irakaeni dombaru. Imi rakasi leke esi hlalekerame le Ro Misete Ibitike imi leke imi onomere. Alla Iono Eni nanae Yesuse Imataete tamata rebe esi hlaleke lokoIje. 29 Aurekwabe kena au keupende, tamata neuneesi luake lomei umauke imi leke imi hlekehlaleke loko Yesuse. Kai lalesi noa imimoneka le esi lupe binatane serigala rebeebunu dombare. 30Kai bei imi ruami lekwetatike pine leini esi lepae sou rebe nkenamo leke esi umauke imi leke lulusi. 31 Elemere hoko imi raka lalemi mimise. Netemimise be musuna telu au atetuke imirame elia. Pita kpetu au hleke mo kenaatetuke imi kai laleku noa imi.

32 Kena meije au kotie loko Alla kenariluke imi eteI, leke Iraka imi. Kai suke iminete loko Eni misete elake rebe Irilukele.Hnaune meije eono laleime kuru. KaiIriluke Eni misete rebe Italuke be Irilukeleete sie rebe Ibitikesi kena Eni tamatare.33 Imi rekwa peneka be roma petu meijeau kotie kepene pise pakiane bei imi mo.34Eleyo, au ruaku kerike loko saisa rebe auperlure kai auku ebea rebe esi rue sakesakai aure esi perlure. 35 Au aseluke ete imibe kena makerike boka saka meije, sukeite tapa tamata rebe ktili kena kerike mo.

Maka Ulakaru 20:36 187 Maka Ulakaru 21:23Kai suke ite nete loko Tuhane Yesuse Enilepate be, ‘Riluke ete tamata makete miselesi bei supu bei tamata makete.’ ”

36 Kena Pauluse ilepa pela, itatu kaipusu penatuaru eleki ikotie loko Alla etesi.37 Pususi rani kai esi nopa Pauluse kai esibaieni. 38 Lalesi noa Pauluse titinai leibeteke be esi selu suikeni moneka. Elekiesi betei roma ndau kapale.

21Pauluse ileu lopai kota Yerusaleme21:1-16

1 Ami baie tamata rebe esi hlaleke lokoYesuse esi elakaru eleki ami keu beisi ne.Eleki ami sai sosoli lopai nusa Kose elekiele bobanure ami roma me nusa Rodose.Eleki bei mere ami sai rame lopai kotaPatara. 2 Ete me kota mere ami supukapale sae me, eono kena esai lopai otoiPinesia. Eleki ami sai kena kapale mere.3 Ami selu nusa Sipruse sapleuke mapale,po ami lia bei rame lopai otoi Siria. Elekiami tati me kota Tiruse, le ete mere kapalerebe ami sare eruluke taneia rebe elikure.4 Ete mere ami keu loko tamata rebe esihlaleke loko Yesuse rebe esi rue ete merekai ami rue petua itu kaisi. Kai Ro MiseteIono sie meru lalesi rekwa be tatike pinePauluse isupu susate mpai Yerusalemehoko esi ahnauPauluse leke ikeu lopai kotaYerusaleme yake. 5 Po petu kena ami rueete mere pusue peneka eleki ami keu sibabeisi. Hoko tamata meru bina, mokwai kaiesi nanaru pususi bete ami siri bei kotare,roma ndau meite leini eleki ami pusumatatu kai kotie loko Alla. 6 Eleki ami baielomai eleki ami sa lolete kapale yo esi leulora luma ne.

7 Ami sai bei me kota Tiruse, ami luakempai kota Ptolemaise eleki ami rulu etemere. Eleki ete mere ami keu loko tamatarebe esi hlaleke loko Yesuse ete mere kenabeteke holmate etesi eleki ami rue kaisipetu esa. 8 Ele bobanure ami siba rameeleki ami luake mpai kota Kaisarea. Etemere ami keu loko maka lepa Alla Eni lep-ate sae me eni nane Pelipuse me eni luma,eleki ami rue kaini. Ile mere ile sae beisie itua rebe bitikesi me kota Yerusalemekena layani tamata susate. 9 Kai Pelipuseeni kwete bina ata esi kaimosa, Alla Irilukektiline etesi peneka kena esi lepa Alla Enilepataru. 10 Kena ami rue ete mere petuailaru, nabi sae me eni nane Agabuse iluakebei ndete otoi Yudea. 11 Iluake loko ami

eleki irana Pauluse eni maka lo akwareeleki Agabuse ruai ilo eni lelalaru kai bal-aiju, kai ibeteke ele meije be, “Ro MiseteIono laleku rekwa be: Ile rebe eni makabali akwa meije namake tamata Yahudiandete kota Yerusaleme esi loi ele meije.Eleki esi rilukeni ete tamata maketa rebetamata Yahudi more.”

12Kena ami lene ibeteke mere hoko amikai tamata rebe esi hlaleke loko Yesuserebe esi rue me kota Kaisareare, ami kotierame bei Pauluse be, “Ntuane akeu siba lo-lete kota Yerusaleme yake.” 13 Po Pauluseiralake be, “Le mula pine imi ranire? Imiono ele mere eono laleku tia titinai. Esikerike au pise esi bunu au sebeisi neka leau lulu Tuhane Yesuse neka.” 14 Ele mereisuka lene loko amiki hnaunemo, eleki amilului neka kai ami kotie loko Tuhane be,“Pusulu uono bei Tuhane Ale neka.”

15Ami rue etemere petua ilaru eleki amiaknekae amiki taneiaru eleki ami keu sibalolete kota Yerusaleme. 16 Hoko sie ilarubei me kota Kaisarea esi keu sakesa kaiami kena esi bete ami loko Manasone enilumare, le eni lumare pine ami rue kenare.Manasone mere tamata bei nusa Siprusekai ihlaleke loko Yesuse takwali peneka.

Pauluse ikeu loko Yakobuse21:17-26

17 Kena ami luake me kota Yerusaleme,tamata rebe esi hlaleke loko Yesuse etemere esi sapa ami kena lale ndinate. 18 Elebobanure Pauluse ikeu sakesa kai ami kenakeu loko Yakobuse, kai pusue tamata rebeesi hlaleke loko Yesuse esi elakaru esi lupuete mere. 19 Kena ami kotie hlamate beisi,eleki Pauluse ialena etesi be, kena ilepaYesuse ete tamata makete rebe tamataYahudi more, Alla Ionosi hlaleke lokoI.20 Kena esi lene ialena pela, eleki pususiisike Alla. Eleki esi beteke etei be, “Kwali!Suke arekwa be tamata Yahudi rebe esilulu Yesuse esi boka titinai peneka. Siemeru pususi ono lulu Alla Eni pleta rebeMusa ilekire mise titinai. 21 Po esi lenekena ale be atetuke pusue tamata Yahudiarebe esi rue kai tamata maketaru, leke onolulu Alla Eni pletamerumoneka. Kai kwaliahnausi leke esi sunate esi nanaru yakekai esi ono lulu ite tamata Yahudiaru itekiatataru yake. 22 Meije esi rekwa be ameipeneka hoko esi tetamu neka.

23 Hoko mise lesi aono lulu saisa rebeami betekele meije be bei amia meiju sie

Maka Ulakaru 21:24 188 Maka Ulakaru 22:5ataya mei esi la loko Alla peneka. 24 Akerikaisi me Tuhane Eni Luma kena anditananakwala lulu atate sakesa kaisi kai aselikepene lesi kena koki esi buaru mina.Aono elemere leke pusue tamata esi rekwabe soua kena ale rebe esi lenelu merutinai mo kai ara lulu Alla Eni pleta merusa. 25 Kai arekwa lekwe be tamata maketerebe tamata Yahudi mo rebe esi hlalekeloko Yesuse pende, ami natue sulate lokosipeneka kena beteke saisa rebe ami teurebe manane rebe rilukele ete tuhane tinaimore kane yake. Kai kane lalakwe yakepise aklaline rebe emata le klosekele yakekai ono ntasite yake.”

26 Eleki ele bobanure Pauluse ikeusakesa kai sie ataya meru eleki esi onolulu atate andita nanare. Eleki esi kusume Tuhane Eni Luma kena esi beteke eteimame be petu ila atate andita nanare pelakai esi binatana kena palalu ete Allare esipalaule.

Solalua rebe Kaisare ipletaesi esi kerikePauluse le esi betinake Pauluse ihohae Pemer-inta

21:27-3627 Petua itu kena andita nanakwala lulu

atate mere elia nere, tamata Yahudia sieilaru bei otoi Asia esi selu Pauluse meTuhane Eni Lumare. Hoko esi umauketamata bokala leke esi kerikeni. 28 Esikloloe be, “Ei kwalia! Tamata Israele! Tapaami mina! Tamata meije ikeu etia-etianeka. Iatetuke pusue tamata leke esi sukaite yake, kai lene loko lepata rebe Musailekilu yake. Ilepa tiae loko Tuhane EniLuma meije. Meije ikeri tamata Yahudiamo kena kusu Tuhane Eni Lumare peneka.Esi ono tiae kena otoi moli meije!”

29 Esi beteke ele mere le esi seluTropimuse tamata bei kota Epsuse, isakesakai Pauluse me kotare, kai esi betinakePauluse ikerini me Tuhane Eni Lumapeneka.

30 Hoko pusue kota laleije hoha, kaipusue tamata esi bala uru lokoi, eleki esikerike Pauluse kai esi lihini siri bei TuhaneEni Lumare. Eleki esi kwara pusue pa-gare rebe ekeholi Tuhane Eni Lumare esimeture sosoli. 31 Kena tamata rebe esihoha mere esi ono kena esi bunu Pauluse,tamata sae me ibeteke ete solalua rebeKaisare ipletaesie, esi elake be pusue kotaYerusaleme ehoha. 32 Hoko solaluaru esielake mere irana solalu utune esi elake

sie ilaru kai solalua makete lekwe elekiesi bala lolete otoi rebe hohare. Kenatamata rebe esi hoha mere esi selu so-laluaru hoko esi hleke bei teta Pauluse.33 Eleki solaluaru esi elake mere ikeu lokoPauluse eleki ikerikeni, kai iulake esi loi.Kai itneu be, “Tamata meije sire? Ionosaisare?” 34 Tamata bokala meru leini esikloloe be elere, leini esi kloloe be elere.Hoko hoha titinai eti solaluaru esi elakeirekwa mo be andia tinai. Hoko iulake keriPauluse me esi otoi maka ruere. 35 Hokokena esi kerini romame elana buai rulu beiTuhane Eni Lumare, solaluaru esi tohinile tamata meru esi uru boka kuate kenabunui. 36Hoko tamata bokalameru esi lulumulisi kai esi kloloe be, “Bunui!”

Pauluse ilepa le ruai21:37-22:21(9:1-19; 26:12-18)

37 Kena solaluaru esi ono kena kusu lePauluse me esi otoi maka ruere, Pauluseibeteke loko solaluaru esi elake be, “Ntu-ane, au lepa kai ale totore saisa moyo?”

Iralake be, “Ei, arekwa sou Yunanire?38 Yapine ale mere tamata Mesire rebebeluke meije ihohae pemerintare elekiipletae tamata maka bunu usata ata meotoi nsekile, piseo?”

39 Pauluse iralake be, “Mo, aure tamataYahudi bei kota Tarsuse, kota elakemeotoiKilikia. Au kotie leke asuka kena au lepaete tamata bokala meru mina.”

40 Kena solaluaru esi elake isuka kenaPauluse ilepa etesi, eleki ikele kena elaneeleki ibitike balai lokosi leke esi ndene,eleki pususi ndene. Pauluse ilepa lokosikena sou Ibrani be,

221 “Ama kai kwalia imi, au lepa leku sa

hoko saisa rebe au beteke ete imire leneloko mina!” 2 Kena esi lene ilepa kenaesi soure hoko pususi ndene. Ibeteke be,3 “Aure tamata Yahudi, rueleku ndi kotaTarsuse me otoi Kilikia, po au ela meikota Yerusaleme meije. Au supu atetukemimise bei kuru elake Gamaliele kena itekintuana menaru esi Alla Eni pleta rebeMusa ilekiule, eti au ono tamata rebekerike ete Alla rame lupe imi kena meijeneka. 4 Kai au ono susate ete tamata rebeesi hlaleke loko Yesuse eti esi mata. Binamokwai au kerikesi kai au kusuesi kenabui. 5 Kena yelu rebe au betekele meru,imame elake kai elaka maka teu pakala

Maka Ulakaru 22:6 189 Maka Ulakaru 22:30esi selulu kena matasi ruasi kai ruasi ale-nakele ete imi be au beteke meije tinai.Au keri sulate beisi ete iteki tamata ndikota Damsike kena kerike tamata rebe esihlaleke loko Yesuse. Leke au kerisi lomeikota Yerusaleme kena hukumesi.

6 Po kena au keu lorire, kena au tehaikekota Damsike, hitate elake bei ndete lan-ite ehita keholi au sosoli. Kena merekwata. 7 Klolikeku lope tapele kai aulene lepate lokoku be, ‘Sauluse, le mulapine aono susate ete Au?’ 8 Au betekebe, ‘Ale sire, Ntuane?’ Eleki Iralake be,‘Au meije Yesuse bei Nasarete, rebe aonosusate eteIje. Aono susate ete tamata rebehlaleke loko Aure, hoko mere sakesa kaiaono susate ete Aure neka.’ 9 Kai tamatarebe esi keu sakesa kai aure, esi selu hitateelake mere, po Eni lepate loko au mereesi nati mo. 10 Au beteke be, ‘Tuhanesuke ono saisare?’ Tuhane Ibeteke lokokube, ‘Akeleke kai siba lori kota Damsike.Ete mere asupu pleta kena saisa rebe sukeaonore.’ 11 Kai au selu sasaisa mo le hitateelake eono mataku maile. Hoko aukuebearu esi kerike balakue kai esi rapakukusu kota Damsike.

12 Ete mere ile sae me eni nane Ana-niase, ihlaleke loko Alla titinai kai ionolulu Tuhane Eni lepate rebe Musa ileki-ule, kai tamata Yahudi rebe esi rue etemere esi holmatei. 13 Iluake lokoku kaiikele tehaikeku kai ibeteke be, ‘Kwaliku,Sauluse, ksina matamu kai selu suike!’Kenamere neka au supu selu suike. 14Elekiibeteke be, ‘Iteki ntuana menaru esi Al-lare Ibitike ale kena selu Yesuse rebe Enidosa sae mo, kena lene naije kai kenaarekwa laleIje. 15 Suke alenake saisa rebeaselue kena matamu ruamu kai lene kenatlinamu ruamu ete pusue tamata rebeYahudimore. 16Kai tatike takwali yanoma.Akotie loko Tuhane leke Alla Inete amudosaru moneka kai akele leke au bap-tisemu kena tanda be alulu Yesuse.’

17 Takwali lomei kena au leu mei kotaYerusaleme kai kena au kotie loko Alla meTuhane Eni Luma sa au selu Tuhane sakanindale au. 18 Tuhane Ibeteke loko au be,‘Pauluse, siri nunu bei kota Yerusalemele tamata Yahudi ete meije esi suka lenealenake Au mo.’ 19 Au ralake be, ‘Tuhane,esi rekwa be au keu bei tamata Yahudiesi luma ibada sae kena sae kena kusuetamata rebe esi hlaleke lokoMue kena buikai tetasi. 20 Kai kena Amu maka lulu

Stepanuse bunuije au ete mere lekwe kailaleku kena bunuije neka. Kai au pineau raka tamata rebe esi bunuije esi lapunanukaru.’ 21 Po Tuhane Ibeteke loko ausuike be, ‘Akeu, le Au ulake akeu lau beimeije loko tamata makete rebe tamataYahudi mo.’ ”

Pauluse isupu kusume solaluaru esi otoije22:22-29

22 Pusue esi lene loko Pauluse ilepa etiroma ibeteke tamata Yahudia more, po esisuka lene moneka hoko esi nasu kai kloloebe, “Tamata ele meije bunui! Ono ikwanamoneka!” 23 Le esi nasu kuate hoko esikloloe rame kai esi kahi esi lapu nanukarukai esi mulae lopone lolete. 24 Hoko so-lalua rebe Kaisare Roma ipletaesi esi elakeiulakesi be, “Keri Pauluse kusu kena itekiotoije leke ite tetai kena mekute kai tneuibe le mula pine tamata bokala meru esikloloe lokoi ele mere.” 25 Po kena esi loikena mekute binatane usai leke esi tetai,ibeteke loko solalu utune esare esi elakebe, “Ntuane, auku kbasare sakesa kai ka-male eleke Kaisare eni tamataru. Sepo imiteu pakala ete au mosa hoko aulakesi tetaau yake mo hoko asupu hukume.”

26Kena solalu utune esi elake ilenemereikeu beteke kena eni elake be, “Ntuane,Pauluse eni kbasare sakesa kai tamata kotaRoma, hoko sepo ite tetaimere ite ono salapeneka.”

27 Eleki solaluaru esi elake iluake lokoPauluse kai ibeteke be,

“Abeteke titinai! Amu kbasare sakesakai kamale eleke Kaisare eni tamataru, o?”Iralake be, “Yele, tinai.” 28 Tamata elakemere ibeteke be, “Auku kbasare sakesa kaiKaisare eni tamataru, au rubue kena belinielake.”

Pauluse ibeteke be, “Kena ruele aure,auku elaka inaiju esi kbasare sakesa kaiKaisare eni tamataru peneka.” 29 Hokotamata rebe esi ono kena tneuije esi selebeini sosoli. Kai solaluaru esi elake rilailekwe le iulake kena lo Pauluse rebe ionosala lulu Roma esi pletare eni kbasaresakesa kai Kaisare eni tamataru.

Pauluse ime tamata maka teu pakalaruoasi

22:30-23:1130 Ele bobanure solaluaru elake isuka

rekwa mimise lekwe be le mula pinetamata Yahudiaru esi tutuke Pauluse.Hoko iulake eni solaluaru kena koti imama

Maka Ulakaru 23:1 190 Maka Ulakaru 23:21elakaru kai elaka maka teu pakalaru lekeesi lupu me otoi maka teu pakala. Elekiiulake tie Pauluse eleki esi kerini lokosi.

231Kena Pauluse ilimese tamata maka teu

pakala meru, ibeteke be, “Kwalia imi! Etiroma petu meije au ktili kena raka ruakuleke ono dosamoneka. Alla Irekwa lalekuetitinai.” 2 Imame elake eni nane Ananiaseiulake tamata rebe esi kele tehaike Pauluseesi papake biruije le ibeteke ele mere.3 Eleki Pauluse ibeteke lokoi be, “Alla Ipa-pake birumue. Alupe lesete tiae rebecatele puti. Mere le arue ete mere kenateu pakala ete au lulu Musa eni pletare poaulake esi papake birukue yo alene aukulepataru mosa. Mere lulu amue makerikemo.”

4 Tamata rebe esi kele tehaikeni esibeteke lokoi be, “Alepa tiae loko Alla Eniimame elake ele mere yake.” 5 Pauluseibeteke lokosi be, “Kwalia imi, au rekwabe ile imame elake mo. Sepo au rekwahoko au beteke ele mere mo le Alla enilepata rebe Musa ilekire esi lepate mataime be, ‘Alepae tiae loko imi elake rebeipletae imire yake!’ ”

6 Kena iselu tamata maka teu pakalameru irekwasi be leini bei tamata toiniSaduki kai leini bei tamata toini Parisi.Hoko ibiue be, “Kwalia imi, au meije beitamata toini Parisi le auku ntuanamenarulekwe tamata Parisi neka. Petu meije imiteu pakala kenaku le au hlaleke be AllaIono tamata matale ikwana suike!”

7 Kena ilepa pelare tamata toiniParisiaru kai tamata toini Sadukiaru esirare kai lomai sosoli. Hoko esi larake lomaikena toini lua. 8 Le tamata toini Sadukiaruesi beteke be tamata matale ikwana suikemoneka, malekate sae mo kai ro sae mo.Po tamata toini Parisiaru esi beteke bemeru pusulu me. 9 Esi nasuke lomai titinaikai esi biuwe loko lomai. Eleki kuru Toratasie ilaru bei tamata toini Parisi esi kele,rare kai lomai ktili kai esi beteke be, “Amiteu be tamata meije eni sala sasaisa mo!Le sepo malekate pise ro ibeteke etei hokoeni lepate sala mo.

10 Esi rare kai lomai ktili titinai, so-laluaru esi elake rilai le tinake esi bunuPauluse. Hoko iulake eni solaluaru esi keulope rana Pauluse bei tamata bokala merukai esi kerini me esi otoije suike.

11 Kena esi kpeture Pauluse iselu beTuhane Ikele me leini kai Ibeteke lokoi be,“Kuebe Pauluse, rilamu yake! Alepae Auete tamata mei kota Yerusaleme ete meijepeneka, kai suke alepae Au ete tamata ndiRoma lekwe.”

Tamata Yahudiaru esi teu lepate esa kenabunu Pauluse

23:12-2212 Esi bobanu beleti, tamata Yahudi sie

ilaru esi lupuke lomai eleki esi la kenaruasi be sepo esi bunu Pauluse mosa hokoesi kane pise kinu mosa. 13 Tamata rebeesi lupuke lomai mere sie butu ata lesi.14 Esi keu loko imama elakaru kai tamataYahudiaru esi elakaru kai esi beteke be,“Ntuana imi, ami la kena ruama penekabe ami kane pise kinu mosa eti roma amibunu Pauluse. 15Hoko imi kai elaka makateu pakala maketaru imi kotie bei solaluarebe Kaisare ipletaesi esi elake leke ikeriPauluse suike loko imi. Imi ono lelemakebe imi suka tneu suikeni mimise. Eleyoami rakai leke iluake mei loko imi mosareami bunui peneka.”

16 Po Pauluse betai eni nanae mokwaijeilene be esi raka Pauluse kena bunui, hokoikeume solaluaru esi otoije eleki ibetekeleete Pauluse. 17 Pauluse ikoti solalu utuneesi elake sae me kai ibeteke lokoi be, “Ntu-ane, aliku kwete beluke meije loko imielakemina le isuka beteke sasaisame etei.”18 Hoko ikeri kwete beluke mere loko esielake eleki ibeteke be, “Ntuane, Pauluserebe isupu alese, ikotiku leke keri kwetebeluke meije lokomu, le isuka beteke sa-saisa me etemu.”

19Solaluaru esi elakemere ikerike kwetebeluke mere balaije eleki ikerini lau to-tonai leke tamata makete sae lene luasiyake eleki itneui be, “Asuka beteke saisaete aure?”

20 Kwete beluke mere ibeteke be, “Ntu-ane, tamata Yahudiaru esi lupu kena teulepate esa be esi kotie beimu, leke boba-nure akeri Pauluse loko tamata maka teupakalaru kai esi ono lelemake be esi tneusuikeni mimise. 21Po ntuane. Alene lokosiyamina, le namake sie butu ata lesi esirakai kena bunui me lalane. Kai esi la kenaruasi peneka be esi kane kai kinu mosasepo esi bunuimosa. Meije esi aknekae kaibatuke esi namake abeteke be yele neka.”

Maka Ulakaru 23:22 191 Maka Ulakaru 24:1222Hoko solaluaru esi elake mere ibeteke

kenai be, “Abeteke ete aumeije asibake etesae moneka.” Eleki iulake ileu ne.

Pauluse isupu liku loko ntuane Pelikse,gubernure otoi Siria

23:23-3523 Eleki solaluaru esi elake ikoti solalu

utune esi elake sie luaya eleki iulake lu-asi be, “Aknekae solalu utuna lua, kaisolalu sie butu itu rebe sa kuda, kai so-lalua utuna lua rebe keri oi. Leke keulori kota Kaisarea, kena olase sikwa kpetumeije neka. 24 Kai iulakesi kena aknekaekuda kena Pauluse isa kenae, kai kerini etiiluake kena hlamate roma ntuane Pelikse,gubernure otoi Siriare.” 25 Kai solaluaruesi elake mere inatue sulate ete ntuanePelikse be: 26-30 “Ntuane, gubernure otoiSiria hlamate kenamu. Tamata meije,tamata Yahudiaru esi kerikeni, kaimahakeesi bunui po au luake kai auku solaluarueleki ami lakesi le au lene be ile mere enikbasare sakesa kai Kaisare eni tamataru.Le au suka rekwa be le mula pine esitutukeni kai esi beteke eni nsalalaru tinaipibe mo, au kerini loko tamata Yahudiaruesi elakamaka teupakalaru, eleki au rekwabe iono sala sasaisa mo kena isupu bunupise kusu bui. Esi tutukeni be iatetukesilulu esi atataru mo. Kai au lene be tamatatoini me lalesi kena esi bunui. Ele merehoko au ulake kerini nunu loko ntuaneale. Eleki au beteke ete tamata rebe esitutukeni leke esi liku pakala meije ete ale.Sou bei aure esalere. Bei au KlaudiuseLisiase, solalu utune esi elake.”

31 Hoko solalua meru esi rana Pauluselulu esi elake eni pletare eleki esi kerinikena kpetu lope kota Antipatrise. 32 Elebobanure esi sebeie solalua rebe esi sakudare sakesa kai Pauluse esi keu sibayo solalu lesinaru esi leu lolete esi otoijendete Yerusaleme. 33 Eleki kena solalurebe esi sa kudare kai Pauluse esi luakendi kota Kaisarea, esi riluke sulate mereete ntuane Pelikse, gubernure. Kai esiriluke Pauluse etei. 34 Kena gubernureibaise sulate mere pela itneu Pauluse be,“Abei otoi etia?” Eleki iralake be, “Ntuane.Au bei otoi Kilikia.” 35 Eleki ibeteke lokoPauluse be, “Tamata Yahudia rebe esi likuale kena pakalare esi luake ete meije minapine au lene loko ale mimise sa.” Elekiiulake rakai me kamale Herodese.

24Pauluse ilepa loko Pelikse24:1-9

1 Petua lima suike, imame elake Ana-niase kai tamata Yahudiaru esi elaka sieilaru esi luake me kota Kaisarea bei mpaikota Yerusaleme. Esi keri kai maka lepa lepakala saeme eni nane Tertuluse. Esi kusuloko ntuane Pelikse, gubernure otoi Siriakena esi tutuke Pauluse. 2Kena gubernureikoti Pauluse, Tertuluse itutukeni meme-nai be, “Ntuane gubernure. Hlamate ke-namu. Takwali peneka lisa sae mo kaiami rue mise le apletare mise kuate. Kailalemu kena ono nusa Yahudi supu hasilemise peneka kai tapa hasile misete ramesa. 3Ntuane. Pusue meiju ami kotie trimakasi boka titinai bei ntuane ale etia-etianeka. 4 Po meije au kotie bei ale be ntu-ane alene loko amiki lepate matai meijemimise mina leke lakemu takwali bei amumakerike yake. 5 Ami rekwa be tamatameije tamata tiae. Ikeu papelake otoi kenaiono tamata Yahudiaru esi hoha. Kai ionoelake ete tamata toini rebe lulu tamatarebe ibei hena Nasarete. 6 Laleije suka onotiae kena Tuhane Eni Lumare, hoko amilakeni kai kerikeni. [Kai ami ono kena teupakala etei lulu hukume rebeMusa ilekire,7 po solaluaru esi elake Lisiase inehai beiami. 8 Kai iulake tamata rebe esi tutukeneesi sakeni loko ntuane ale.]* Sepo ntuaneatneui kai bei iralake ntuane arekwa besaisa rebe ami tutukele ete alemeije tinai.”

9 Tamata Yahudia maketaru lekwe esitutuke Pauluse, kai esi tapa na be, “Ntu-ane. Tertuluse ibeteke mere tinai.”

Pauluse ilepa le ruai ete Pelikse24:10-23

10 Gubernure mere ibitike bala lokoPauluse leke ilepa. Eleki Pauluse ilepa be,“Ntuane. Au rekwa be ntuane ateu pakalaete tamata mei nusa otoi meije musunekena musune peneka. Hoko laleku ndinatitinai kena au lepa leku ete ale kena yelurebe esi tutuke au kenare. 11Ntuane. Lesibei petua butu esa lesini lua mosa, au keulopai kota Yerusaleme kena au kotie lokoAlla. 12 Tamata Yahudia meiju sae itetueau nasuke sae pise au lupuke tamata kenahoha me Tuhane Eni Luma pise me lumakena kotie loko Alla pise otoi sae nekamei kota meije mo. Sepo ruamu tneusi

* 24:8 Ayata meiju kena Alkitape sou Yunania akmenaru sae mo.

Maka Ulakaru 24:13 192 Maka Ulakaru 25:10hoko arekwa. 13 Ruasi lekwe esi tiluke etentuane ale mo be saisa rebe esi tutuke auete ntuane ale tinai. 14 Po tinai au nakuete ntuane ale be au isike Alla rebe amikintuana menaru esi isikeIne lulu YesuseEni lepataru, po esi beteke be ami isikeAllare tinai mo. Kai au hlaleke loko saisarebe Musa kai nabiaru esi lekire sa. 15 Kaiau hlaleke loko Alla lupesi neka be pusuetamata esi kwana suike bei matale, tamatamisete pise tamata neune, esi kwana suike.16Hoko au raka mimise leke laleku miseteete Alla kai mise ete tamata.

17 Kena musuna telu pise ata au keu beikota Yerusaleme peneka, au leu lopai kenaau keri kepene ete tamata susataru kaiau riluke binatane rebe palae ete Allareleke Iampune auku dosaru. 18 Kena auono meru kai au kotie loko Alla kena an-dita nanakwala lulu atate me Tuhane EniLumare pela nere, tamata Yahudi bei otoiAsia esi tetue au. Kena mere tamata bokamo batuke tamata Yahudia meiju rebe esiluake bei ndete otoi Asia neka. Kai saeihoha ete mere mo. 19 Po au ono esi hohamo. Hoko suke esi lomei kena tutuke ausepo esi rekwa be au ono tiae lulu sasaisaneka. 20 Mo hoko, ntuane aulake tamataYahudia etere meije leke esi beteke saisarebe esi rekwae kena teu pakala elakempaiYerusaleme. 21 Kena mere au beteke eteelaka maka teu pakalaru be, ‘Esi liku aukena pakala petu meije le au hlaleke beAlla Iono tamata matale ikwana suike.’ ”

22 Gubernure mere irekwa boka beiYesuse Iatetuke peneka hoko italuke be,“Pakala meije au teu sa kena solaluaruesi elake Lisiase iluake lomeije.” 23 Elekiiulake solalu utune esi elake mere lekeraka Pauluse mimise me eni lumare poiulakeni lekwe be rakai kena ktiline kuateyake leke eni ebearu esi luake selui kairiluke manane pise pakiane etei.

Pelikse kai eni bina Drusila esi lenePauluse eni lepataru

24:24-2724 Petua ilaru suike Pelikse kai eni bina

Drusila, luasi luake. Drusila mere tamataYahudi. Eleki ikoti Pauluse leke luasi leneloko ilepare. Eleki Pauluse ilepa lokotamata esi hlaleke loko Yesuse, kamalehlamate elia. 25 Ite ono nkenale elia, iteraka lalema mimise leke ono neu moreelia, petu kena Alla Iteu pakala ete pusue

tamatare eliare. Hoko Pelikse rilai le yelumeru hoko ibeteke be,“Alepa roma esale meije mina kai kena

meije akeu noma. Kena petumakete pine au ulake koti suike alelekwe.”

26 Kena mere gubernure mere ihlaleke bePauluse iriluke kepene etei leke isupu tie.Ele mere hoko iulake koti Pauluse rameleke ialena kaini.

27Kena pusuemusuna lua eleki PerkiusePestuse iseli Pelikse kena ono gubernure.Pelikse itie Pauluse mo, leke iono tamataYahudiaru laleisu ndina.

25Pauluse isake eni pakalare ete kamale

elake Kaisare25:1-12

1 Petua telu suike bei Pestuse ipletaeotoi Siria memenaije, ikeu bei me kotaKaisarea lopai kota Yerusaleme. 2EtempaiYerusaleme imama elakaru kai tamataYahudiaru esi elakaru esi luake lokoi kenaesi tutuke Pauluse be iono tiae. Esi kotiebeini be, 3 laleije noasi noma kai iulakekeri Pauluse lomei kota Yerusaleme, lelalesi kena esi bunu Pauluse me lalane tlaipeneka. 4 Po Pestuse iralake be, “Pauluseisupu alese ndi kota Kaisarea sa kai aulekwe takwali mo au leu lori neka. 5 Elemere hoko mise lesi, sie bei imi rebe esikbasare esi keu sakesa kai au lori. Sepoiono sala saisa ete imi peneka hoko sapakala kaini ete ndire.”

6 Pestuse irue kasuke petua kwalu pisebutu esa me kota Yerusaleme lekwe, elekiileu lori kota Kaisarea. Ele bobanure iruekena otoi maka teu pakalare eleki iulakerana Pauluse lokoi. 7 Kena Pauluse iluake,tamata Yahudia rebe esi luake bei mpaikota Yerusaleme esi kele keholini. Elekiesi tutuke Paulusemenai be iono sala bokatitinai. Po esi tiluke eni nsalale moneka.8 Pauluse ilepa le ruai be, “Ntuane. LuluMusa eni pletaru pise Tuhane Eni Lumareesi atataru pise lulu Kaisare eni pletaru auono sala sasaisa mo.”

9 Po Pestuse isuka rana tamata Yahudi-aru lalesi hoko itneu Pauluse be, “Asukakena akeu lopai kota Yerusaleme leke auteu pakala kena esi tutuke ale meije etempaije o?” 10 Iralake be, “Ntuane, mo.Ntuane asupu kbasa kena teu pakala beiKaisare peneka. Hoko ntuane atneu bei aukai ateu pakala ete aure ete meije neka.

Maka Ulakaru 25:11 193 Maka Ulakaru 26:7Ntuane, arekwa be au ono sala ete tamataYahudi mo. 11 Sepo au ono sala sasaisapeneka pine eono au supu bunu, hoko ausuka kena au mata. Po sepo saisa rebeesi tutukele tinai mo hoko sae ikbasa kenariluke au ete tamata Yahudiaru esi elakarumoneka. Hoko ntuane, au kotie beimuleke Kaisare me kota Romare itneu au kaiiteu pakala ete au. 12 Eleki Pestuse ilepakai tamata maka teu pakalaru pela elekiibeteke be, “Aliku pakala meije ete Kaisarehoko suke akeu lokoi.”

Pestuse, ialenake Pauluse ete ntuneAgripa

25:13-2213 Petua ilaru suike, ntuane Agripa kai

betai Bernike luasi luake me kota Kaisareakena beteke hlamate ete Pestuse. NtuaneAgripa mere kamale. 14 Kena luasi etemere petua ilaru peneka, Pestuse ialenakePauluse eni pakalare ete ntuane Agripabe, “Ntuane. Ete meije tamata bui saeme bei kena Pelikse ipleta sa. 15 Kenaau ndete kota Yerusaleme, imama elakarukai tamata Yahudiaru esi elakaru esi nanutamata mere ete au kai esi kotie bei aukena hukumeni. 16 Po au beteke etesibe, ‘Kaisare eni tamatare kena hukumenimosare suke ilepa le ruai ruai me tamatarebe esi tutukeni oasi me otoi maka teupakala sa.’ 17 Ele mere hoko kena tamataYahudiameru esi lomei sakesa kai aure, elebobanure au sakesi kena pakala sosoli kaiau ulake sake tamatamere. 18Kena tamatarebe tutukeni esi kele kai esi tutukeni posaisa rebe esi tutukeni kenare nsalale elakemo saka au noakele. 19 Po batuke esi rarekaini loko esi agamare esi hnaunaru kaiesi rare kai lomai loko Ile sae me Eni naneYesuse, Imata peneka, po Pauluse irarektili kaisi be Ile mere Ikwana suike. 20 Aurekwa mo be au teu pakala kena yelu elemere elia. Hoko au tneui be, ‘Asuka pibemo kena keu lolete kota Yerusaleme lekepakalameije teu ete ndetere?’ 21Kai iulakeauku solaluaru esi rakai roma ikeu loleteKaisare eni otoi maka teu pakalare. Hokoau ulake rakai mimise roma au natueniloko Kaisare.

22 Ntuane Agripa ibeteke loko Pestusebe, “Ntuane, au suka kena lene lepate beitamata mere ruai.” Eleki Pestuse iralakebe, “Hoko yele. Bobanu pine kamale aleneilepare.”

Pauluse ilepa kai ntuane Agripa25:23-26:32(9:1-19; 22:6-16)

23Hoko ele bobanure ntuane Agripa kaibetai Bernike luasi luake. Esi alike pusueesi nalanaru kai tamata bokala ete mereesi holmatesi titinai. Kai luasi luake kaikusu otoi maka lupuke lomaije sakesa kaisolaluaru esi elakaru kai tamata elaka beikota mere. Eleki Pestuse ipleta kena keriPauluse lokosi. 24Pestuse ibeteke be, “Ntu-ane Agripa kai pusue elaka rebe imi luakesakesa kai ami ete meije. Imi Selu tamatameije. Tamata meije rebe tamata Yahudiabokala ndete kota Yerusaleme kai rebe etemeije esi tutukeine. Esi luake loko au kaiesi kloloe be ile meije bunui neka. 25 Po aurekwa be eni sala sasaisa mo kena bunui.Kena iliku pakalameije lolete kamale elakeKaisare, hoko au teu lepate kena natuenilokoi. 26 Po au rekwa mo be au leki saisakenai ete kamale elake Kaisare. Hoko aukerini ete meije loko imi pusumi kai etentuane Agripa leke tneui pelare au supulepate kena leki sulate ete kamale elakeKaisare. 27 Le lulu au, sepo natue tamatabui pine beteke eni sala sasaisa rebe tu-tukeni kenare mo, mere mise mo.”

261Agripa ibeteke loko Pauluse be, “Alepa

le ale no.” Eleki Pauluse ikele, ibitikebalaije loko tamata bokala meru kai ilepalei be,

2 “Ntuane kamale! Ntuane gubernure!Au blake laleku ndina titinai le au supulepa leku mei ntuane ale oamu loko pusueyelu rebe tamata Yahudiaru esi elakaruesi tutuke au kenare. 3 Au blake lalekuendina titinai le arekwa amiki atate titinaikai saisa rebe ami rare kai lomai lokorearekwae. Hoko au kotie bei ntuane alebe atahane lalemu kena lene loko aukulepataru mina.

4 Tamata Yahudia boka esi rekwa beauku hidupe elia ndi auku henare kenaakmena auru belu sare kai roma au ndetekotaYerusaleme. 5Esi rekwabei au takwalipeneka. Kai sepo esi suka hoko ruasialenake ete ntuane ale ruamu be au beitamata toini Parisi. Au ono lulu pusueatata ktiline rebe ami lulure. 6 Kai petumeije au kele ete meije kena ateu lepatebe au sala pibe mo le au hlaleke be AllaIono tamata kwana suike lulu Italuke amikintuana menaru. 7 Tamata Yahudiaru bei

Maka Ulakaru 26:8 194 Maka Ulakaru 26:32sukua butu esa lesini lua esi isike Alla ramepita kpetu. Esi hlaleke be Alla Iono mere.Po ntuane kamale, esi tutukeku le au lekwehlaleke ele mere. 8 Kwalia imi. Imi noakebe Alla Iktili kena Iono tamata kwana suikemore, mere tinai mo!

9 Akmenare au ruaku noake be suke aubroka tamata rebe esi hlaleke loko Yesuse,tamata Nasarete mere. 10Hoko au brokasimpai Yerusaleme. Au kusue sie bokalakena bui le imama elakaru esi riluke kbasaete au. Kai esi supu hukume matale ausuka lekwe. 11 Kai kena au hukumesi mepusu luma maka kotie loko Allare au onoesi lepa tiai loko Yesuse. Laleku musulokosi titinai neka, hoko au ono susateetesi ndete kota Yerusaleme kai me kotamaketa lekwe.

12 Kena au keu lori kota Damsike leimama elakaru esi riluke sulate kbasa eteau, 13 kena au me lalane tlai, kena merekwata, au selu hitate elake bei ndete laniteesi hitaije lesi bei lemataije. Ehita keholiau kai auku tamata rebe esi keu sakesakai aure. 14 Kai kena ami pusuma kolilope tapele, au lene lepate lokoku kenasou Ibrani be, ‘Sauluse, Sauluse. Le mulapine aono susate ete Au rame? Mere aonosusate ete ruamu, saka sape tulene eblakekera sepo epheta esi upuije eni ai buaikena tetare.’ 15 Eleki Au beteke be, ‘Ale siamere, Ntuane?’ Tuhane Iralake be, ‘AureYesuse rebe aono susate eteIje baue aonosusate ete tamata rebe hlaleke lokoKu.16 Abetu kai kele! Au aseluke ruaKu meijeete ale kena Au bitikemu kena akerikeete Au kai kena alenake Au aselukeKu eteale meije kai saisa rebe tatike pine Auaselukele ete ale petu susuike ete pusuetamata. 17 Kai Au ono hlamate ale beipusue tamata Israelaru kai bei tamata beinusa otoi makete rebe tamata Yahudi morebe esi sukamu more. Au ulake akeulokosi, 18 leke aono esi nati Auku hnaunarusaka abuka matasi leke esi selu. Au ulakeale kena aatetukesi leke ro tiare ekbasaesiyake, po Alla Ikbasaesi saka esi siri bei otoimelene loko otoi hitate. Ele mere hokoAlla Inete loko esi dosaru moneka hokokena Ipleta tamatare esi rue sakesa kai sierebe esi hlaleke loko Yesuse.’

19 Hoko Ntuane kamale, ele mereeti au atula rame kena lulu Yesuserebe IaselukeNi loko au bei ndetesurga. 20 Memenaije au atetuke tamataYahudiaru ndete kota Damsike. Kai ndete

kota Yerusaleme kai me pusue otoi Yudea,kai tamata makete rebe tamata Yahudimore lekwe. Au atetuke be, suke esi hlekebei ono dosa, kai suke ono lulu Alla, kaiaseluke kena hidupe ete Alla kai tamatabe esi hleke bei ono dosa peneka. 21 Leau ono pusue meru tamata Yahudiaru esikerike au bei me Tuhane Eni Lumare kaiesi ono kena bunu au. 22 Po Alla Itapaau eti roma petu meije hoko au kele etemeije. Au lepa ete pusue tamata toneelake. Kai saisa rebe au atetuke kenaMaka Hlamate mere sakesa kai saisa rebeakmena nabiaru kai Musa ruai ibetekeIne.23 Mere Isupu susate, eleki Iono tamatamemenai rebe imata eleki ikwana suikebei matale. Irue kai beteke ete tamataYahudiaru kai tamata Yahudiaru more beAlla Ihlamatesi. Saka hitate eono tamataiselu. Alla hlamatesi kena Iono esi nati Enilepataru.”

24 Kena Pauluse ilepa le ruai ele mere,Pestuse iklolo lokoi be, “Pauluse amake!Arekwa boka kuate eti eono amake.” 25 PoPauluse iralake be, “Ntuane gubernure, aumake mo! Au beteke nkenale kena lalemisete! 26 Kamale ruamu arekwa pusuerebe ukena Yesuse meiju. Hoko au nehekena lepae meije titinai mei kamale oamu.Kai saisa rebe au beteke kenaYesusemeiju,au rekware, alene pusulu peneka. Le saisarebe uono kena Yesuse mei otoi meijeuono kena otoi kbunite mo. 27 Ntuanekamale, alene loko saisa rebe nabiaru esibetekele o? Au rekware ntuane alenelokole!”

28Ntuane kamale iralake be, “Abetinakeaono au kena lulu tamata Kristene nunumeije neko?” 29 Pauluse iralake be, “Aukotie loko Alla rame leke nunu pise takwalintuane ale kai pusue tamata rebe esi leneau lepa petu meije esi ono lupe au. Batukeau suka ntuane asupu lo kena rante lupeau meije mo.”

30 Eleki kamale, gubernure, Bernike kaitamata maketaru esi kele kai keu beini.31 Kena esi me muli, esi beteke loko lomaibe, “Tamata meije iono sala sasaisa kenaisupu bunu pise kusu bui mo.” 32 KaiAgripa ibeteke loko Pestuse be, “Tamatameije mahake isake pakalare ete Kaisaremo hoko tiei peneka.”

27Pauluse isa kapale lolete kota Roma27:1-12

Maka Ulakaru 27:1 195 Maka Ulakaru 27:261 Kena teu lepate be suke Pauluse kai

ami sa kapale lolete kota Roma me otoiItalia peneka, Pauluse kai tamata buia sieilaru rilukesi ete solalu utune sae me esielake, eni nane Yuliuse rebe elake ete so-lalu toini. Esi kotie solalu toini meru “So-lalu toini Kaisare Roma.” 2 Ami sa kapalesae me bei kota Adramitiume rebe ekeueootoi me Asia. Tamata Makedonia sae mebei kota Tesalonika, eni nane Aristarkuseisa sakesa kai ami. 3 Ele bobanure ami silime kota Sidone. Yuliuse iono misete etePauluse. Isebei Pauluse irulu bei kapaleitetue eni ebearu nda kota, leke esi tapaikena sasaisa neka. 4 Bei Sidone mere amisai siba. Po sanute ebei kapale esi oaijehoko ami sai lulu nusa Sipruse esi meiteleini, leke sanute ktili kuate yake. 5 Amisai siba keue meite sapleuke otoi Kilikiakai otoi Pampilia, eleki ami luake me kotaMira me otoi Likia. 6 Ete mere, kena amirulu bei kapale pende solalu utune esielake isupu kapale sae makete. Kapalemere eke luake resa beimpai kota Aleksan-dria, kai esuka keu lolete otoi Italia. Elekiihetie ami kena kapale mere.

7 Ami sai kena kapale mere petua ilarukai kapale susa kena keu nunu kai susakena roma kota Kniduse po ami romasapleuke Kniduse peneka. Kai le rokasanute hoko ami sai lulu nusa Kreta esimeite leini lia tanjune Salmone leke supupele bei sanute. 8 Susa titinai kena amilia tanjune mere, eleki ami luake kenahena sae me esi nane Pelabuhane Misete,tehaike kota Lasea me nusa Kreta.

9 Kena mere petua bokala lia penekahoko supu susa kena sai rame. Petu kenatahane tia senete lia peneka hoko takwalimoneka tale ndirine kai kohu elake. Elemere hoko Pauluse iahnausi be, 10 “Kwaliaimi. Sepo ite sai rame hoko tatike pineite supu susate. Sepo eono ete ite hokokapale kohoe kai ite lekwe mata.” 11 Posolalu utune esi elake ilene loko kapaleesi upuije kai kapale esi elake hoko ileneloko Pauluse eni lepata meru mo. 12 Kai lepelabuhanemere emise kena rue ete merekena tale ndirine mo hoko tamata bokalalesi kena sai rame leke roma ndi kotaPenikse kena rue ete mere eti tale ndirinelia. Kota Penikse mere pelabuhane sae menusa Kreta rebe esupu balate bei lemataijesuni sapleuke mapale kai makwanale.

Makmale elake ekena Kapale27:13-26

13Kenamere balate tone ehbue bei ndaumeite, hoko tamata makerike me kapaleesi noake be mere petu misete kena amikeu. Eleki esi bitike kapale esi jankare kaiami sai, eleki kapale sai tehaike nusa Kretalori. 14Po takwali momakmale elake erulubei nda nusa Kreta lorau. Makmale mereesi kotieleMakmale Lemataije Sa SapleukeMapale. 15 Ekena amiki kapale, hoko ka-pale ktili kena eroka makmale moneka,hoko ami sebeie ekeri kapale neka. 16Kenakapale manu le ami lorau eti ami tehaikenusa tone saeme esi nane nusa Kauda. Etemere sanute ktili mo le nusa mere epelehoko ami supu sake kapale esi soa buinepo nehae susa titinai. 17 Kena soa buinendete kapale peneka, esi bali kapale keholikena mekute leke kapale kuru. Kai rilasile tinake kapale soraele kena ume bubuielake rebe esi kotiele Sirtise, hoko esi ru-luke kapale esi layare leke sebeie kapalemanu neka. 18Ele bobanure makmale tapaktili rame hoko esi menai kena poie taneirebe kapale keriule lope meite leke kapalemiri toto. 19 Eleki kena petua telu bei amisai menaije esi poie kapale esi alata ilarulope meite, kena balasi ruasi. 20 Ele petuailaru ami supu selu lemataije kai kmalearumoneka, kai makmale ktili kai kohu elakeututu kapale rame. Hoko ami rekware beami hlamate moneka.

21Kai petu ilaru ami kanemoneka, hokoPauluse ikele mpe tla eleki ibeteke lokoami be, “Kwalia imi. Mahake imi lene lokoauku hnaune be ite keu bei nusa Kretayake hoko ite supu susate ele meije mo,iteki taneiaru sirikele mo kai kapale meijesupu atia mo. 22 Po meije au kotie bei imileke kaplalemi yake lemasike kapalemeijeatia nekale po bei imia meru sae imatamo. 23 Au rekwa meije le mempetukeAlla rebe au hlalekeNi, Eni malekate iluakekele mei leiku, 24 kai ebeteke lokoku be,‘Pauluse, rilamu yake! Le namake sukeabalale Kaisare Roma sa. Kai Alla Ibetekelokomu be Iono tamata rebe esi keu sakesakai ale mei kapale meije esi supu hlamate.’25 Bei mere hoko kwalia imi. Kaplalemiyake! Le au hlaleke loko Alla be pusulumeiju uono lulu rebe Ibetekele ete aure.26 Po namake pine iteki kapale soraele itekena nusa sae me.”

Maka Ulakaru 27:27 196 Maka Ulakaru 28:11Kapale soraele kena nusa sae me27:27-44

27 Kena petua butu esa lesini ata esikpeture ami manu me meite Adria, kenakpetu tlaije tamatamakerikame kapale esiblake be kapale tehaike kmalane peneka.28 Hoko esi lo batu kena mekute eleki esisue meite otoi mere esi nanuke, mahakeleai butu lua. Eleki kapale manu totonai,esi sue suike. Otoi mere esi nanuke ma-hake leai butu esa lesini lima. 29Eleki rilasile tinake kapale sorae kena batu. Hokoesi suka poie jankara ata me kapale esimuline. Kai ami hlaleke pita nununu neka.30Tamata makerika me kapale sie ilaru esiono kena naya bei me kapale. Hoko esiruluke kapale esi soa buine kai esi onolelemake be esi poie jankare me kapaleesi oaije. 31 Hoko Pauluse ibeteke lokosolalu utune esi elake kai eni solaluaru be,“Lakesi, po mo hoko ite pusuma mata.”32Hoko solalua meru esi tete soa buine esimekute leke sebeie manu.

33 Kena susupa, kasinake mosare,Pauluse ibeteke loko pususi leke kanebe, “Kwalia imi. Petua butu esa lesiniata peneka batuke imi raka, tahane tiasenete kai kane sasaisa mo. 34 Hoko auahnau imi leke kane mina, leke nanamiktili. Ite pusuma supu hlamate, lakwaitone lekwe sae mo.” 35 Kena Pauluse ilepamere pelare, irana roti, kai ikotie trimakasi bei Alla me pusue tamata meru oasieleki ibire rotire eleki ami kane. 36 Elekiami pusuma lalemaru ndina suike kai amikane sakesa. 37 Ami pusuma me kapaleutuna lua butu itu lesini ne. 38 Kena kanepila peneka, esi poie ganduma rebe mekapale lope meite leke kapale emiri.

39 Kena pita peneka, esi selu nusa saeme kai esi meite sokati lora esi laiuluijemise kena saike kapale masike esi rekwamosa be otoi mere etia. Lalesi kena atulaleke saike kapale ete mere. 40 Hoko esitete jankare esi mekutaru eleki esi sebeieumolo lope meite. Kena mere neka esi tiemekuta rebe lo kemudire kenare, eleki esisake layare me kapale esi oaije leke balateeliku kapale mere. Eleki esi saike kapalelora laiului. 41 Po kapale keue ume bubuisae me hoko kapale esi oaije kusu kenaehoko ekeu tekwamoneka. Eleki kohu elakepapa kapale esi muline hoko atia.

42 Eleki kena mere solaluaru lalesi kenabunu pusue tamata buiaru, le rilasi letinake sae inasa lora laiului kai inaya. 43Po

solalu utune esare esi elake isuka kenabunu Pauluse mo hoko ilakesi bei esi makanoake mere. Ipletae tamata rebe nasatekware bua akmena kai nasa lora laiului.44Kai ipletae sie maketaru esi nasa pamulikena ai siniti pise kapale esi sasaisa neka.Ele mere eti ami pusuma supu hlamateroma nda laiului.

28Pauluse isupu trima mise me nusa Malta28:1-10

1 Kena ami tati kena hlamate me laiuluimina, pine ami rekwa bei tamata ete merebe otoimere esi nane nusaMalta. 2Tamatanusa mere esi ono loko amire mise titinai.Ulane tetu menai peneka kai ndiri kuatehoko esi lupuke auwe elake eleki esi kotiami ete mere. 3 Kena Pauluse ilupukeai sanai kena itutuele kena aure, niakwesasune inai sae me esiri le aure musurepe. Eleki ekete balaije kai etie mo. 4 Kenatamata nusa meru esi selu niakwe meretihlolo kena Pauluse balaije, hoko esi lepaloko lomai be, “Ei, Tinai. Ile meije tamatamaka bunure tinai. Masike ndau meiteimata mo po iteki tuhane tinai mo makateu nsalale kai nkenale ibunui kenaniakwemeije.” Tuhane tinai mo mere bina. 5 PoPauluse ibleluke niakwe mere bei balaijekena aure, kai isupu kera sasaisa mo. 6 Esibetinake pakae balaije kai klolikeni, imatasosoli ete mere neka. Po esi tatike takwaliyo esi selu isupu sasaisa mo. Hoko esinoake suike kai esi beteke be, “O, ile meijeile rebe ite hlaleke lokoije.”

7 Lau bei otoi mere mo, nusa mere esielake eni tapele otoi sae me, elake mereeni nane Publiuse. Ikoti ami kena rue kainikai iono ami kane kena misete petua telukaini. 8Kenamere amai intulu le kerakeni,imusute kai katu lalakwe. Hoko Pauluseikusu lokoi eleki itola balai kenai kai ikotieloko Alla. Eleki imise. 9 Kena tamata menusamere esimere hoko tamatamakerakamaketa esi luake lokoi eleki ionosi miselekwe. 10 Esi holmate ami titinai lekwekai kena ami keu bei nusa mere, esi riluketaneia ete ami kena kane kai pakele mekapale.

Pauluse iluake ndete kota Roma28:11-16

11 Bulana telu suike ami keu bei otoimere, ami sa kapale sae me bei kota Alek-sandria. Kena ndirine taleije kapale mere

Maka Ulakaru 28:12 197 Maka Ulakaru 28:31enamake me nusa mere. Kapale mere meesi oaije esi tolae tamata lakai rebe esikotiele yelu rebe esi hlaleke lokoe rebektebale. 12Kena ami sai bei mere kai luakendete kota Sirakusare ami rue ete merepetua telu. 13 Bei mere ami sai kai tatindete kota Regiume me otoi Italia. Elekipetu suike balate misete bei ndau meitehoko petu suike ami tati ndete kota Putiolieleki ami rulu. 14 Ete mere ami tetuetamata rebe esi hlaleke loko Yesuse, kai esikoti ami hoko ami rue kaisi petua itu. Elekiami keu siba rame lolete kota Roma. Amiluake ndete kota Romare elere, 15 Tamatarebe esi hlaleke loko Yesuse ndete kotaRomare esi lene kena ami hoko esi sapaami roma me hena Apiuse kai hena LumaTelu. Kena Pauluse iselusi, iisike Alla kailaleije tapa ktili.

16 Kena ami roma me kota Roma, so-lalua rebe Kaisare ipletaesi esi elake isebeiPauluse irue ruai kena luma tebike sakesakai solalu esa rebe irakaIje.

Pauluse ilepa kai tamataYahudiame kotaRomare

28:17-3117 Petua telu suike Pauluse ikoti tamata

Yahudiaru esi elakaru. Eleki kena esilupuke lomaije, Pauluse ilepa lokosi be,“Kwalia imi. Masike au ono sasaisa mokena lelie iteki tamataru pise ono sala eteiteki atatarumo, po iteki tamatampai kotaYerusaleme esi kerike au. Eleki esi likukuete Kaisare eni solaluaru. 18 Kena Kaisareeni tamataru esi tneu aure, esi tetue auono sala sasaisa mo kena supu hukumehoko lalesi kena tie au. 19Po iteki tamataruesi lene lokosi mo, eleki au sake pakalameije ete Kaisare. Po mere laleku kenananu auku tamataru mo. 20 Ele mere hokoau koti imi kena au selu imi kai au lepakai imi. Au supu raka kena luma meije, leau hlaleke loko Ile rebe Alla IulakeNi kenahlamate tamata rebe ite tamata Israelehlaleke be tatike pine Iluake.”

21 Esi beteke lokoi be, “Ami supu sulatesae bei mpai Yudea ete ami rebe ebetekeale ete ami mosa. Kai iteki tamata saeibei mpai kena ialenake ale ete ami mopise ilepae amu tiae ete ami mo. 22 Poami lalema kena lene aalenake tamata esihlaleke loko Yesuse elia. Le ami lene itekitamata bokala esi lepa tiae loko tamata

rebe esi hlaleke loko Yesuse rebe luluIpende.”

23 Kena tamata Yahudiaru esi elakameru kai Pauluse esi taluke petu kenaesi lupuke lomai eleki petu mere tamatabokala esi luake lokoPauluseme luma rebeirue kenare. Eleki bei beleti eti kmau ilepaloko saisa rebe esi tneui lokore. IatetukeAlla Ipletae ite tamatare elia. Kai isukakena iono esi hlaleke loko Yesuse kamalehlamate lulu hukume rebeMusa ilekire kainabiaru esi lekiulu. 24 Leini esi lene lokoilepa mere po leini esi lene loko mo. 25 Esikeleke bei lomaije kena lale esa mo. ElekiPauluse ibeteke etesi be, “Tinai. Lepaterebe akmena Ro Misete Iono nabi Yesayaibeteke ete iteki ntuana menaru be:26 ‘Akeu beteke ete imi tamataru be,

esi lene auku hnaunaru rame po esinati mo,

esi selu saisa rebe au onore rame poesi rekwa mo.

27Meije tatike pine eonole lalesi rekwa sasaisa moneka,esi sou tlina loisu,kai esi kobue mataisu.

Sepo esi suka hnaunaru,hoko suke esi lene,esi selu kai esi nati.

Eleki esi leu suike loko Au,hoko Au nete loko esi dosaru mon-

eka.’28 Kwalia imi. Suke imi rekwa be, pa-muli meije sou rebe ebeteke Alla Iono hla-mate tamata bei dosare, lepaele ete tamatamakete rebe tamata Yahudi mo. Esi leneloko rame.” 29 [Kena Pauluse ilepa elemerepela, esi keu beini kai esi nasuke lomai.]*

30 Pauluse irue musuna lua kena lumarebe isebae mere, kai pusue tamata rebeesi luake lokoije iono lokosi kena mis-ete. 31 Ilepa loko Alla Ipletae ite tamatarekai loko Tuhane Yesuse Kristuse etesi.Pauluse iono meru rilai mo kai isupu lakemo.

* 28:29 Ayate meije kena Alkitape sou Yunania akmenaru sae mo.

Roma 1:1 198 Roma 1:8

Pauluse eni Sulate eteJemate Toini me KotaRoma

Lepate MenaiKena akmena, kota Romare, tamata

bokala esi rekwae le kerajane Romare esikota inai rebe ekbasae kotamaketa bokala.Pauluse lalei kena ileki sulate meije lekeatetuke tamata Kristena me kota Romarekena hnaune pentine kena agama Kris-tene le Pauluse eni petu kena keu atetuketamataKristenamekotaRomare saemosa.Hnaunepentine kena sulatemeije ite baiseme 1:17 rebe ebeteke elere: “Tamata rebeIhlaleke loko Alla eti inkena me Alla oaIje,isupuhlamate!” Kena sulatemeije Pauluseibeteke be: ite nkena me Alla oaIje bei itelulu hukume rebe Musa ilekire mo (3:27-28; 4:15). Alla Iampune tamata eni dosarukena Yesuse Imatare (3:24-25; 5:8). Hokosepo ite hlaleke loko Yesuse hoko AllaItie ite bei hukumane bei iteki dosaru kaiIbeteke be ite nkena me oaIje (3:22, 26;4:24-25; 5:1).

Kena sulate meije lekwe, Pauluse ilekiAlla saisa rebe Isuka onoe ete tamataYahudiaru. TamataYahudire kotise Israeleeni anubu kai tamata Israele (pasale 9-11). Tamata Israelaru esi rulu bei Abra-hame, rebe Alla Ibitikesi peneka kena Enitamata. Po Kena Yesuse Iluake lomeinusare, tamata Yahudia bokala esi sukaImo. Hoko Alla Ionosi kena Eni tamatamoneka. Pauluse ibeteke be tinai kenameije tamata Yahudia bokala esi ono Enitamata moneka le esi suka kena hlalekeloko Yesuse more (10:1-4). Esi hlaleke lokoYesuse mo hoko ebuka lalane ete tamataYahudi more kena esi trima Sou Misete(11:11-15, 30-31). Pusue meru, alenakekena Alla Eni lepata rebe lekie akmenarepeneka (9:25-29; 10:19-21). Alla Eni sukare,“Pusue tamata Israelaru esi supu hlamatebei hukumane le esi dosaru” (11:26).

Pauluse lalei kena ikeu loko tamata Kris-tena me kota Romare, hoko ibeteke isukakeu lokoise kena sulate meije (1:10-13;15:22-29).Isi

1. Lepate Menai (1:1-15)2. Hnaune pentine (1:16-17)3. Pusue tamata rebe ono dosare supu

hukume (1:18-3:20)

4. Cara kena tamata inkena me AllaoaIje (3:21-5:21)

5. Ite supu tie bei dosare esi kbasarele iteki hubungane kai Yesuse (pasale6); ite supu tie bei agamare esi huku-maru lekwe (pasale 7); kai Ro MiseteIono iteki hidupe belu (pasale 8)

6. Le mula pine tamata Yahudiaru kenameije Alla Eni tamata kenasi monde(pasale 9-11)

7. Ite tamata Kristene ono saisa rebemisere (12:1-15:13)

8. Pauluse Eni makerike lepae Sou Mis-ete ete tamata Yahudi more kai enirencana kena keu loko tamata ndetekota Romare (15:14-33)

9. Hlamate kai hnaune mulini (pasale16)

Hlamate1:1-7

1 Kwali betaya jemate toini me kotaRoma. Au Pauluse, au leki sulate meijeete imi. Aure Kristuse Yesuse Eni tamatamakerike.

Ikoti au kena Eni maka ulake, leke aulepae Sou Misete bei Alla. 2 Sou Mis-ete mere, Alla Ibetekele ete nabiaru beiakmena sa. Kai esi lekie me buku rebeleki Alla Eni lepataru kenare. 3 Sou Mis-ete mere ebeteke Alla Eni Nanare, itekiTuhane Yesuse Kristuse. Lulu tamata hokoIrulu bei Dauta. 4 Po lulu Tuhane hokoIle, Alla Eni Nanae. Mere selu kena Ik-wana suike. Mere be Ile Alla Eni Nanaerebe Ikbasa, iteki Tuhane Yesuse Kristuse.5 Kai beiNi pine Alla Iriluke misete ete aukena ono Tuhane Eni maka ulake. Lekeau atetuke tamata boka bei pusue nusakena Eni lepataru leke esi hlalekeNi kai esilene lokoI. 6 Kai imi tamata Roma lekweAlla Ikoti imi kena ono Yesuse Kristuse Enitamata peneka. 7Elemere eti au leki sulatemeije ete imire.

Iteki Alla Amate kai TuhaneYesuseKris-tuse Iriluke misete ete imi kai Iono imi ruemise noma.

Pauluse lalei kena keu loko jemate toinime kota Roma

1:8-158 Kwali betaya, memenaije au beteke

ete imi be bei saisa rebe Yesuse KristuseIonoe ete imire, au kotie trima kasi beiAlla le tamata esi alenake papela otoi beimi hlaleke ktili loko Yesuse Kristuse rame.

Roma 1:9 199 Roma 1:329 Kena au kotie loko Allare, au nete lokoimi rame. Alla ruaI sasike be au betekemeije tinai. Ile, Alla rebe au layaniNi kenalaleku titinai kena lepae Sou Misete kenaEni Nanare. 10Au kotie loko Alla, leke sepoIsuka hoko takwali moneka Ibuka lalaneete au kena keu loko imi. 11Le laleku titinaikena tetue imi leke au riluke misete beiAlla Eni Rore ete imi kena aktilie imi makahlaleke. 12 Au noake be sepo yele, aukumaka hlaleke eono imi maka hlaleke ktilikai imi maka hlaleke eono lalekue ndinaleke ite akbere lomai.

13 Kwali betaya, au suka imi rekwa berebai boka peneka lalekue kena luake lokoimi po au supu lalanemo. Au suka keu lokoimi leke au akbere imi maka hlaleke sakaauku makerike rebe eono tamata Yahudimo rebe esi me oto maketaru esi makahlalake etapa ktilire. 14 Le Alla Iulakeau kena keu lepae Sou Misete ete pusuetamata mei nusa: Ete bangsa Yunani pisebangsa makete, ete tamata hkola pisehkola more. 15 Ele mere eti lalekue titinaikena keu leke au lepae Sou Misete ete imirebe rue me kota Romare.

Alla Iono ite nkena le ite hlaleke lokoYesuse Kristuse

1:16-1716Au asomi kena lepae SouMisetemeije

mo. Aupersaye titinai be, SouMisetemereAlla Eni ktiline rebe eono pusue tamatarebe esi hlaleke lokoIje esi supu hlamate.Sou Misete mere, memenaije betekele etetamata Yahudiaru akmena mina pine etetamata Yahudi more. 17 Le Sou Misetemere etiluke ete ite be Alla Iono ite nkename oaIje elia. Mere kena hlaleke loko Allabei memenai eti pela. Mere saka kena AllaEni lepate rebe lekire ebeteke be, “Tamatarebe ihlaleke loko Alla eti inkena me AllaoaIje, isupu hlamate!”*

Alla Ileuke sala ete tamata le masike esirekwaIpo esi lene lokoI mo

1:18-3218 Alla ndete surgare Inasuke tamata

rebe esi ono dosa kai neune. Le esi ononeune eono esi rekwa hnaune nkenale beiAllare mo. 19 Tamata esi rekwa Alla Enisifate le ruaI beteke etesi peneka. 20 Beikena Alla Itola nusa meije, Eni sifate rebesae iselu more lupe Ile Alla kai Ikbasaeti pelare tamata iselue kena yelu rebe

Itolaule. Hoko tamata esi lepa be esi rekwaAlla more saisa moneka. 21 Tamata esirekwa be Alla Ime po esi holmateI mokai esi kotie trima kasi beNi mo. Batukeesi noake yelu papalani kai laleisu kpetukurule. 22 Esi blake be esi rekwa po esirekwa mo le esi boro titinai. 23 Esi tatuloko Alla rebe Ihidupe eti pelaremo, po esitatu loko tuhane tinai mo rebe tamata esionolu saka taneia rebe namake umatare,lupe tamata lakai, manue lakai, binatanelela atare esi lakaije kai rebe umesa mpetapele esi lakaiju.

24Ele mere eti Alla Isebei esi lulu esi laletiae kena onontasite leke ono asomi lomai.25 Saisa rebe lulu Allare nkenare esi lulumo, po esi ono saisa rebe nkena more. Esitatu loko Maka tolae nusa meije mo, poesi tatu loko yelu rebe Alla Itolaule kai esilayanilu. Esi tinaije, Alla rebe Itolae pusuemeru pine Isupu isike eti pela! Amine.

26 Tamata iono ele mere hoko Alla Ise-beie esi lulu esi lale tiare. Binaru lalesi lokomokwai lulu piasare moneka po lalesi lokolomai. 27 Mokwaiaru ele mere neka, esiono ebeke binamoneka po ruasi lalesi lokolomai neka. Mokwaiaru esi ono yelu rebeuono asomie ruasi hoko esi supu susatekena eseli esi ono tiae meru.

28 Tamata esi noake be perlu kenarekwa Alla mo hoko Isebeie esi noake tiaemere. Hoko esi ono yelu rebe nkenamore. Esi misete, yelu meru suke esiono mo. 29 Laleisu penu kena yelu rebeneunaru, yelu rebe unkena mo, penu kenandasine, tiae, laleu tiake tamata makete,laleu kena maka bunu, nasu, lemake kaitola lale loko lomai. 30 Esi suka kena lepaetamata makete eni tiae, esi tasie tamatamakete, kwakwaesi kai esi holmate tamatamakete mo, lalesi tiake Alla kai esi isikeruasi. Esi nkwakwa kena nikwa lalanebeluke kena ono neune. Esi lene loko elakeinai mo, 31 esi suka noake rebe misete mo.Tamata makete esi persayesi mo. Esi lalemisete ete tamata makete sae mo, hokoesi aseluke lale misete ete tamata maketesaisa mo. 32 Esi rekwa be lulu Alla Enihukume sire rebe iono tiae, isupu huku-mane matale. Masike ele mere po esi ononeune rame. Kai batuke ele mere mo poesi suka kena tamatamakete esi ononeuneele mere lekwe.

* 1:17 Hab. 2:4

Roma 2:1 200 Roma 2:242

Alla Ihukume tamatare Ihbeike tamatamo

2:1-111 Ele mere hoko kwali betaya, imi leuke

sala ete tamata makete yake le imi sasaisakena lepa be imi nkenare sae mo le imiatate lekwe lupe esi onore neka. Sepoimi leuke sala ete tamata makete hokomere sakesa kai imi teu hukumane ete imiruami. 2 Ite rekwa be kena Alla Ihukumesie rebe esi atate mise more, Iteu saisareenkena. 3 Hoko sepo imi tutuke sae lokoeni atate tiare eleyo imi ruami ono neunemere lekwe, imi noake be Alla Ihukumeimi mo yake. 4 Alla Eni lale misete eteimi kai Itahane laleI loko imire, imi noakebe esi guna ete imire sae mo yake. AllaItahane lale loko imi le Isuka imi hlekebei ono dosa. 5 Po ulu buaimu ela kenahleke imi atate tiae mere. Ele mere hokoimi ruami tapa imi hukumane ektili kenapetu rebe nusare kohore, rebe namakeAllaIaseluke Eni nasute kena Iteu hukumanenkenale. 6 Le Alla Ihukume saere lulu saisarebe ionore. 7 Ete tamata rebe esi onomisete, rebe esi nikwa supu isike kai supuholmate bei Alla me otoi rebe mise titinaieti pelare, namake esi supu rue kai Alla etipela. 8 Po sie rebe batuke esi nete lokoruasi kai esi suka lulu Alla Eni Lepatarumo po esi ono tiare rame, namake AllaIhukumesi ktili titinai. 9 Pusue tamatarebe esi ono tiare rame, namake esi supususate eti esimuruke tamatamakete. Rebesupu hukumane akmenare tamata Yahu-diaru pine tamata Yahudi more esi supuhukumane lekwe. 10Po pusue tamata rebeesi ono misete, esi supu isike kai supuholmate bei Alla kai esi ono misete kaiNi.Rebe supumere, tamata Yahudi kai tamataYahudi more. 11 Le Alla Iono sasaisa etetamatare sakesa neka.

Namake Alla Ihukume pusue tamata2:12-16

12 Tamata rebe esi ono dosare, AllaIhukumesi hoko esi supu rue kaiNi mo.Tamata Yahudi mo rebe esi ono dosare,Alla Ihukumesi lulu hukume rebe Musailekire mo. Po tamata Yahudi rebe esirekwa hukume mere, Alla Ihukumesi luluhukume mere. 13 Le Alla Inikwa tamatarebe batuke esi rekwa hukume mo poInikwa tamata rebe esi lulu pusue rebe

lekie me hukume mere. Sie meru pineAlla Iteu be esi nkena me oaIje. 14 TamataYahudi more, esi ono lulu hukume meresaisa mo po sepo ruasi suka kena onolulu pleta rebe me hukume mere, hokomere easeluke be Tuhane Eni hukume emelaleisu peneka, eleyo esi rekwa hukumemere mosa. 15 Tamata Yahudi moreesi sifate tiluke be esi rekwa atate mis-ete peneka, lupe me hukume rebe Musailekire. Le esi maka noake lekwe etiluke beesi rekwa atatemisete eandia, le petua sesiesi blake sala, kai petu makete esi blake beesi nkena. 16Namake roma esi peture, AllaIriluke kbasa ete Kristuse Yesuse kena Iteupakala ete pusue tamata lulu saisa rebeesi onore kai esi noakele. Rebe ekbunime tamata laleije lekwe Iteu pakala kenae.Iteu pakala mere pine au beteke etika-etika neka kena au lepae Sou Misete.

Tuhane Eni Lepate rebe Musa ilekireeono hlamate tamata Yahudi mo

2:17-2417 Po meije auku hnaune ete kwali be-

taya tamata Yahudi. Imi beteke be imiretamata Yahudi eleki imi hlaleke TuhaneEni lepate rebe Musa ilekire, kwakwae imile imi noake be imi esa kai Alla peneka.18 Imi supu hnaune bei hukume mere,hoko imi rekwa saisa rebe Alla Isukarekai imi rekwa saisa rebe nkenare kai rebesalare. 19 Imi noake be imire maka rakatamatamatapolale kaimaka keri hitate etetamata rebe esi rue kena melene. 20 Iminoake be imi atetuke tamata boroke kaiimi ono kuru ete tamata rebe saka kwetetone rebe irekwa hukume mosare. Iminoake ele mere le imire tamata Yahudirebe supu hukume rebe Musa ilekire kaibei hukume mere tamata esi nati kai esirekwa pusue rebe nkenale. 21 Imi atetuketamata makete yo imi atetuke imi ruamimo. Imi atetuke tamata makete be ndeayake yo imi ruami ndea! 22 Imi atetuketamata be sablia yake yo imi ruami sablia!Imi atetuke be tatu loko tuhane tinai moreyake yo ruami rana yelu bei tuhane tinaimore esi lumare. 23 Imi isike ruami be imisupu hukume rebe Musa ilekire peneka.Eleki imi ono tiae ete Alla le imi luluhukume mere moneka. 24 Mere saka AllaEni lepate rebe lekire ebeteke be, “Beisaisa rebe imi tamataYahudiaru imi onore,

* 2:24 Yes. 52:5

Roma 2:25 201 Roma 3:18mere pine eono tamata bei nusa maketaruesi lepae tiae loko Alla.”*

Atate sunate rebe lekie me hukume rebeMusa ilekireeono hlamate tamata Yahudi mo

2:25-2925 Sepo imi lulu hukume rebe Musa

ilekire hoko imi sunate eguna ete imi.Po sepo imi lulu saisa rebe betekele mehukumemeremohoko imi sunate esi gunasasaisa ete imi mo. 26 Tamata Yahudi morebe isunate mo po ilulu hukume mere,Alla Itrimai saka tamata rebe inkena, sakasunateni peneka. 27 Kai tamata rebeesi sunate more esi leuke sala ete imitamata Yahudiaru le imi rekwa hukumerebe Musa ilekire kai sunate imi luluhukume mere po imi lulu Tuhane Enipletare mo. Sie meru masike esi sunatemo po esi lulu hukume mere. 28-29 Letamata rebe kotine tamata Yahudi tinaije,mere Alla Eni tamata titinai. Ile meretamata rebe sunate nanakwalaije mo, porebe Ro Misete Ikbasae laleije pine seluekena eni hidupe. Kai tamata Yahudi titi-naije, mere tamata rebe ihleke eni hidupetiare. Tamata ele mere masike isupu isikebei tamata more po Alla Iisikeni.

3Alla Ihukume tamata maka ono dosare

enkena3:1-8

1 Me Alla oaIje, tamata Yahudi kaitamata Yahudi more esi supu hukumanesakesa. Po yapine tamata leini esi betekeelere: “Masike sunate tamata Yahudiarupo eono esi mise suike kai Alla mo. Elemere hoko tamata Yahudiaru esi supu un-tune sasaisa mo, lesi bei tamata makete,kai sunate mere ekeri untune sasaisa etesimo.” 2 Esi tinaije, tamata Yahudiaru esisupu untune boka. Memenaije, le kenaakmenare Alla Ibeteke Eni lepataru etesi.

3Masike tamata Yahudiaru leini esi leneloko Alla mo po saisa rebe Italukele Ionoe.4Masike pusue tamatare maka lemake, poAlla Inkena. Mere saka akmena kamaleDauta ibeteke be:“Tuhane, saisa rebe abetekele enkena.Kai masike sae itutuke Ale be Amu atate

neune

po namake suke esi naku beAnkena.”*

5 Hoko ite ono saisa rebe enkena more,mere eono Alla Eni nkenale selue, po yap-ine leini esi beteke be: “Sepo Alla Ihukumeite, hoko Inkena mo.” Mere batuke tamatainoake neka. 6 Masike elia lekwe po elemere mo! Le sepo esi beteke be AllaIhukume itere enkena mo, hoko Ikbasakena teu pakala ete tamatamei nusare elialekwe?

7 Po sepo tamata leini esi beteke elere:“Sepo ite lene loko Alla Eni lepate mo,hoko namake eono isike Allare etapa leIono saisa rebe Italukele. Ele mere hokoAlla Ihukume ite le iteki dosaru yake!”8 Sepo mere tinai, hoko ite beteke elerelekwe, “Mise lesire batuke ite ono neuneneka leke rekwa nkenale titinai.” Tinai,tamata leini esi tutuke sala kena au berebai sae me au beteke ele mere lekwe, pomere tinai mo. Tamata rebe esi beteke elemere suke Alla Ihukumesi.

Alla Iombe pusue tamatare maka onodosa

3:9-209 Ite tamata Yahudire ite mise lesi bei

tamata makete mo. Au beteke peneka betamata Yahudi pise tamata Yahudi more,pusue ono dosa peneka. 10 Lupe Alla Enilepate rebe lekire ebeteke be:“Sae kuesa inkena mo, 11 sae kuesa inati

Alla Eni lalane mo kai sae kuesaikotie loko Alla kena rekwaI mo.

12 Pusue tamata esi hali muli bei Allapeneka;

pususi rekwa lalane misete moneka.Tinai, sae kuesa iono nkenale mon-

eka!†13Kena esi beteke sasaisare emise mo

kai eono asomie tamata makete,kai esi lemake.‡Esi lepare eono tamatamakete laleisu

kera lupe niakwe rebe esi sasune.§14 Biruisu penu kena kutuke tamata

makete kai lepa tiae loko tamatamakete.*

15 Esi nunu titinai kena bunu tamata.16 Esi ono tiae kai susate etika neka.17 Lalane rebe eono esi mise suike kai lo-

maije esi lulu mo.†18Kai rilasi le Alla mo.”‡

* 3:4 Isi. 51:6 † 3:12 Isi. 14:1-3; 53:2-4 ‡ 3:13 Isi. 5:10 § 3:13 Isi. 140:4 * 3:14 Isi. 10:7 † 3:17Yes. 59:7-8 ‡ 3:18 Isi. 36:2

Roma 3:19 202 Roma 4:919 Ite rekwa be lepatemeije lekiemeAlla

Eni lepata rebe lekire ebeteke ete tamataYahudi rebe esi supu aturane meije. Hokopusue tamata, tamata Yahudi pise Yahudimo esi sasaisa mo kena beteke me Alla oaIbe esi nkena. Alla Iteu peneka be pususetamatare, penu kena dosa. 20 Tamata saeinkena baue iono saisa rebe me agamareesi hukume mo. Esi tinaije, aturane rebeAlla Iriluke ete tamatare, mere leke iterekwa iteki dosaru titinai.

Alla Iono tamata iono misete kaiNi3:21-31

21 Po meije Alla Itiluke lalane ete iteleke ite nkena me oaIje. Po lalane kenaono nkenale mere baue ite lulu hukumerebe Musa ilekire mo. Kena hukume merekai bukua rebe akmena nabiaru esi lekireebeteke lalane kena ono nkenale merepeneka. 22 Alla Eni lalane mere elere: AllaIono tamata inkena po mahabe ihlalekeloko Yesuse Kristuse. Saisa rebe Alla Ionoete tamatare pusue nesa, Ihbeike sae mo.23 Le pusue tamatare ite ono dosa penekakai ite lau bei Alla Eni nkenale kai Enimisete. 24 Po Alla Ibuka lalane ete ite lekeEnimisete, ite selimoneka, po Iriluke nekaleke ite nkena. Esi carare elere: Ite supuhlamate le Yesuse Kristuse Imata kena seliiteki dosaru.

25 Alla Iriluke Kristuse Yesuse lekeponike Eni lalakwe eleki Imata, mere sakatanei rebe rilukele ete Alla kena eseli ite,leke ite supu tie bei iteki dosaru, mahabeite hlaleke loko Yesuse rebe Imata leitere. Alla Iono ele mere kena Iaselukebe sasaisa rebe Iteure tinai. Le kenaakmenare masike tamata esi ono dosarepo Ihukumesi mo le Itahane laleI. 26 Pomeije baue Yesuse Imatare, Alla Iaselukebe Isuka dosare mo, leke ite rekwa be saisarebe Iteure enkena le Inete tamata esidosaru. Kai Ibeteke lekwe be tamata rebeesi ono dosa po esi hlaleke loko Yesusehoko esi nkena.

27 Ele mere hoko iteki sasaisa mo kenakwakwae ite be bei saisa rebe ite onoreeono ite nkena. Le ite nkenare beihlaleke loko Yesuse Kristuse. 28 Le tamatainkenare bei ilulu saisa rebe lekie meagama Yahudi esi hukume mo po bei ih-laleke loko Yesuse Kristuse.

29 Imi tamata Yahudiaru imi noake beAllare batuke Ioki tamata Yahudi yake, le

Ioki tamata Yahudi more lekwe. 30 Imirekwamere le Allare batuke esa. RuaI pineIono tamata Yahudiaru esi nkena le esihlaleke loko Kristuse. Kai ruaI lekwe pineIono tamata Yahudi more esi nkena le esihlaleke loko Kristuse neka.

31 Po yapine imi beteke be ite hlalekeloko Kristuse peneka hoko ite hlekehukume rebe Musa ilekire neka. Ele meremo! Esi tinaije, bei itekimaka hlaleke hokoite holmate hukume mere.

4Abrahame inkename Alla oaIje le ihlaleke

lokoI4:1-8

1 Kwali betaya, meije au lepa loko saisarebe Yahudiaru esi ntuane mena Abra-hame ionore leke inkena me Alla oaIje.2 Sepo Alla Iono Abrahame inkenare beisaisa rebe ionore, hoko iisike ruaije yele.Po iisike ruai me Alla oaI mo. 3 Le AllaEni lepate rebe lekire ebeteke be, “Abra-hame ihlaleke loko Alla, eti Alla Ibeteke beinkena me oaIje.”*

4 Meije conto ete ite. Tamata rebe ik-erike isupu gaji. Gaji mere batuke rilukeetei mo po eni hake kena supue le ikerikepe. 5 Po ite nkenare ele mere mo: batukeite hlaleke iteki atate misete kena supuAlla Eni misete mo, po batuke ite hlalekeloko Ile rebe Itrima suike tamata dosare.Ele mere hoko Alla Iono ite nkena me oaIle ite hlaleke lokoI.

6 Hnaune mere saka akmena kamaleDauta ilepae tamata rebe isupu misete beiAlla kai laleije ndina le Alla Itrimai sakatamata nkenale me oaIje, mere selue beisaisa rebe tamatamere ionoremo. KamaleDauta ibeteke be:7 “Tamata rebe Alla Inete loko eni

nsalalarukai eni dosaru monde, isupu untune

elake.8 Tamata rebe Alla Ileuke sala etei loko

eni dosaru monde, isupu untuneelake.Ӡ

Alla Iono Abrahame inkenare bei sunatemopo bei eni maka hlaleke

4:9-129 Kamale Dauta ibeteke untune elake

mere, batuke ete tamata rebe esi sunatelulu agama Yahudi esi hukume mo po ete

* 4:3 Atn. 15:6 † 4:8 Isi. 32:1-2

Roma 4:10 203 Roma 5:5tamata rebe esi lulu hukume mere morelekwe. Ami beteke peneka be Alla IonoAbrahame inkena me oaIje bei ihlalekelokoIje. 10 Alla Ibeteke Iono Abrahameinkena me oaIje kena Abrahame isunatemosa. 11 Alla Iono inkena mina pinesunateni. Kai sunateni batuke kena tandabe inkena me Alla oaIje. Mere ite natirebe kena ilulu atate sunate mosare, AllaIono inkenare bei eni maka hlaleke. Beimere hoko ite pusuma noake be Abra-hame Iono amate. Tamata Yahudi mo rebeesi hlaleke loko Tuhane Yesuse esi noakelekwe be Abrahame iono amate etesi lemasike esi lulu aturane sunate mo po AllaIonosi nkena me oaI le esi hlaleke lokoYesuse sakaAbrahameneka. 12HokoAbra-hame iono amate ete tamata rebe esi luluatate sunate lekwe le iono conto ete pusuetamata Yahudi rebe sunatesi kai rebe esihlaleke loko Alla lupe Abrahame ihlalekeloko Allare kena sunateni mosare.

Saisa rebe Alla Italuke be Irilukele tamataisupuele esi hlaleke lokoI

4:13-2513 Akmenare Alla Italuke Abrahame

kai eni anubuaru be namake nusa meijeetesi. Alla Italuke ele mere bei Abra-hame ilulu hukume rebe Musa ilekire mopo bei ihlaleke loko Alla eti Itrimai sakatamata rebe inkena me oaIje. 14 Le sepotamata Yahudiaru esi supu saisa rebe AllaItalukele le esi lulu saisa rebe Musa Ilekirehoko esi hlaleke loko Allare esi untune saemo, kai saisa rebe Alla Italukele esi supumoneka. 15 Bei tamata esi lulu hukumerebe Musa ilekire mo, hoko esi supu huku-mane elake bei Alla. Po sepo Alla IrilukeEni hukume ete ite mo hoko ite ono salakena hukume mere mo.

16 Ele mere hoko Alla Iombe ite nkename oaIje bei iteki maka hlaleke leke itesupu hadia rebe Italuke be Iriluke eteAbrahame eni anubuaru pusuise. Hadiamere batuke Iriluke ete Abrahame enianubuaru mo po ete pusue tamata rebeesi hlaleke loko Alla lupe Abrahame lekwe.Le Abrahame iono amate ete ite pusumarebe hlaleke loko Allare. 17 Alla Eni lepatematai me loko Abrahame be, “Au bitike alekena amate ete tamata nusa toini bokala.”‡

Abrahame iono amate ete ite pusuma le ih-laleke rame be saisa rebe Alla Italukele na-make Ionoe, le Eni kbasa kena ono tamatamatale ikwana suike kai Ibeteke be saisarebe eme mosare namake eme.

18 Masike Abrahame inoake be isupukwetele saisa moneka, po ihlaleke lokoAlla rame. Bei mere hoko iono amateete tamata nusa toini bokala. Le kenaisupu kwetele mosare Alla Italuke eteipeneka be namake isupu kwetele, lupe Enilepate rebe lekire ebeteke be, “Namakeamu anubuaru esi boka titinai.” 19 Kenamere Abrahame irekwa be isupu kwetelemoneka le intua kuate peneka. Kai laumo eni musuna utune esa neka. Kai tapaloko eni bina Sara indote. Po Abrahameihlaleke ktili titinai. 20 Kokoueni mo poihlaleke rame loko saisa rebe Alla Italukeleetei pende. Ihlaleke tapa ktili kai lesileneka eti iisike Alla rame. 21 Ihlaleketitinai be saisa rebe Alla Italuke pendenamake Ionoe. 22 Bei mere hoko me AllaEni lepate rebe lekire beteke be: “Alla Ionoinkename oaIje.” 23Lepate rebe lekiemerebatuke ete Abrahame ruai mo, 24po ete itelekwe. Le ite lekwe Alla Iono ite nkename oaI le ite hlaleke loko Alla rebe Ionoiteki Tuhane Yesuse Ikwana suike pende.25 Yesuse Iriluke ruaI leke bunuI kena seliiteki dosaru, eleki Alla Iono Ikwana suikeleke Iono ite nkena me oaIje.

5Ono mise suike kai Alla5:1-11

1 Kwali betaya, pamuli meije ite ononkena me Alla oaI peneka le ite hlalekeloko Yesuse. Ele mere hoko ite ono misesuike kai Allare baue iteki Tuhane YesuseKristuse. 2 Le pamuli meije ite supu lalanekena Alla Iaseluke Eni misete ete ite, merebei saisa rebe Yesuse Ionore le ite hlalekelokoIje. Ite lalemaru ndina lekwe le itehlaleke be roma petu sae me ite selu AllaEni kbasare kai Eni hitate elake. 3 Batukemere mo po ite supu susate, ite lalemarundina le ite rekwa be bei ite supu susate,hoko ite tahane lale. 4 Sepo ite tahane laletekwa hoko ite lesi kena ite supu teheke.Sepo iteki atate ele mere hoko mere eonoite tolae hidupe ete Alla, namake Ionosaisa rebe Ibeteke pende. 5 Ite tolae hidupeete Alla ele mere, eono ite kaplalema mole namake Alla Iriluke pusue rebe Italuke

‡ 4:17 Atn. 17:5

Roma 5:6 204 Roma 6:2ete itere. Ite rekwamere le Alla Eni miseteekbasae ite lalemaru peneka. Iono pusuemeru baue Eni Ro Misete Ikbasae ite lale-maru.

6 Le Alla Ioki itere elere: ite ktili kenaono hlamate ite ruama bei iteki dosaremo, po Alla Iaseluke Eni misete ete ite,hoko kena petu rebe Alla Iteure, KristuseruaI mata ete ite peneka, eleyo kena mereite lene loko Alla mo. 7 Piasare, tamatarebe isuka kena mata ete tamata maketesae mo, masike eni hidupe nkena. Poete tamata rebe iono misete ete tamatamakete hoko tamata sae isuka kena matalei piseo. 8 Po Alla Eni misete elesibei mere, le kena ite ono dosa sare AllaIaseluke Eni lale misete ete ite peneka.Mere Kristuse Imata ete itere.

9 Hoko ite nkena me Alla oaI penekale Kristuse Eni lalakwe ponikele kena seliiteki dosaru. Bei mere hoko ite rekwaentoli peneka be namake Yesuse Ihlamateite bei Alla Eni nasute kena nusare ko-hore. 10 Kena Alla Inasuke ite, ruaI erIono mise suike kai ite baue Eni NanareImatare. Hoko meije ite mise suike kaiNipeneka, kai Yesuse Ihidupe, kai Eri rue kaiite rame. Bei mere hoko ite rekwae ntolibe kena nusare kohore ite hlamate bei Enihukume. 11 Kai batuke mere mo, po itelalema ndina le iteki hubungane kai Allarebe ite supue baue iteki Tuhane YesuseKristuse. Le baue Kristuse, hoko pamulimeije ite mise suike kai Alla peneka.

Bandine Adame kai Kristuse5:12-21

12 Tamata mei nusare esi supu dosaremenai bei tamata esa, le ilene loko AllaEni pletare mo. Ile mere Adame. Kaibei eni dosare pine tamata mei nusare esimata. Bei Adame eni dosare, eni anubuarupususi supu dosa. Ele mere hoko pusuetamata mei nusare mata. 13 Akmena kenahukume rebe Musa ilekire sae mosare,tamata iono dosa peneka. Po tutuketamata le dosare mosa le aturane saemosa. 14 Masike ele mere po bei kenaAdame eti roma Musare, matale etaparame eleki pusue tamatare namake mata.Masike tamata esi ono lulu Adame ileneloko Alla Eni pletare mo po esi mata le esidosaru.

Hoko Adame saka Yesuse Kristuse, rebeIluake pamulire: Saisa rebe Adame ionorepusue tamata esi supu esi hasile. Ele mere

lekwe, saisa rebe Yesuse Ionore pusuetamata esi supu esi hasile. 15 Po saisa rebeluasi onore sakesa mo. Le Alla Eni misete,elesi bei Adame eni nsalale. Bei Adameruai eni nsalale pusue tamata esi mata.Po bei Eni lale misete hoko Iriluke hadiaete pusue tamata baue Yesuse Kristsue.16 Hadia rebe Alla Iriluke ete tamataretebikele bei Adame eni dosare. Tamata saeeni dosa rebe ilulu Alla Eni pletare moreeono pusue supu teu pakala me oaIje kaisupu hukume. Alla Eni hadia mere Iranatamata esi dosaru kai ibeteke be esi nkename oaIje. 17Le bei tamata esa iono dosa esihasile pusue tamatare sukemata. Kai saisarebe Ile Esa, Yesuse Kristuse Ionore ela lesileneka. Le beiNi pine Alla Iriluke miseteete tamata bokala kai esi nkenare esi selisasaisa moneka. Kai baue Yesuse Kristuse,namake ite kbasa mei nusa.

18Hoko bei tamata esa iono nsalale eonopusue tamata esi supu hukume. Ele merelekwe, bei tamata esa ilulu Alla Eni sukare,pusue tamata esi supu tie bei nsalale kaisupu nkena me Alla oaI kai supu rue miseeti pela. 19 Kai lupe tamata bokala esisupu dosa, le tamata esa ilulu Alla Enipletaremo. Elemere lekwe, tamata bokalaesi nkenare bei tamata esa ilulu Alla Enipletare.

20 Hukume rebe Musa ilekie mere AllaIriluke leke tamata irekwa be iono dosapeneka, le lulu hukume rebe Musa ilekire,esi ono sala bokala peneka. Masike tamataiono dosa rame po Alla Eni misete lesi beidosare. 21 Kena akmenare dosare ekbasaktili kena pusue iteki hidupe hoko suke itesupu hukume, mata kai rue lau bei Alla.Po pamuli meije, Alla Ioki ite, Eni kbasareela titinai kena iteki hidupe. Ioki ite hokoIbeteke be ite nkena me oaI kai Irilukehidupe misete ete ite baue iteki TuhaneYesuse Kristuse eti pela.

6Dosare kbasae ite moneka le ite esa kai

Kristuse peneka6:1-14

1 Kwali betaya, Alla Iampune itekidosaru bei Eni misete ete ite. Po yapineleine esi noake elere: “Sepo Alla IaselukeEni lale misete ete tamata maka onodosare, hoko mise lesi ite ono dosa rameleke Alla Iaseluke Eni lale misete ete iterame.” 2 Ele mere mo! Le dosare ekbasaeite moneka, hoko ite ono dosa moneka.

Roma 6:3 205 Roma 7:33 Imi nete! Kena baptise ite leke ite esa kaiKristuse Yesuse, mere saka Itemata sakesakaiNe neka. 4 Hoko kena baptise itere,mere saka hnouke ite sakesa kai Kristusekai itemata sakesa kaiNi, leke kena Ikwanasuike le AmaI Eni kbasa rebe ehitare, itesakesa kaiNi eleki ite kusu hidupe beluke.

5Hoko, sepo ite esa kai Kristuse kena Enimatale, ite supu kwana suike bei matalesakesa kaiNi titinai peneka. 6 Ite rekwapeneka be iteki sifate takwaline ematasakesa kai Kristuse me ai tutine penekaleke ite lulu tamata eni sifate maka onodosare moneka kai leke dosare ekbasae itemoneka. 7 Esi contore tamata rebe imatapende dosare kbasaeni moneka.

8 Sepo ite mata sakesa kai Kristuse titi-nai peneka hoko ite hlaleke be namake itehidupe sakesa kaiNi. 9Le ite rekwa be Kris-tuse Ikwana suike peneka kai Imata suikemoneka, hoko matale ekbaseNi moneka.10 Kristuse Imatare batuke rebai esa kenaInabu dosare eti pela. Kai meije Ihiduperame leke lulu Alla Eni sukare.

11 Imi lekwe suke imi noake be imimata sakesa kai Kristuse Yesuse peneka,eti dosare kbasae imi moneka, kai meijeimi esa kaiNi peneka hoko imi hidupe luluAlla Eni sukare.

12 Ele mere hoko imi sebeie dosarekbasae imi hidupe mei nusa meije yakeleke imi lulu imi lale neune yake. 13 Kaiimi pake nanakwalami kena ono tiae yakeleke imi supu dosa yeke. Po imi rilukenanakwalami ete Alla le imi supu hetie beimatale kena kwanale peneka. Imi rilukepusue nanakwalami ete Alla leke imi onosaisa rebe Isukare. 14 Le ete itere, dosarekbasae ite moneka. Ite rekwa be hukumerebe Musa ilekire ekbasae ite moneka.Hoko meije ite hlaleke kai supu misete beiAlla peneka.

Dosare ekbasae ite saka elake ipletaeeni tamata makerike yake

6:15-2315 Hoko pamuli meije hukume rebe

Musa ilekire ekbasae ite moneka kai AllaIaseluke Eni misete ete ite. Po yapinetamata leini me esi ombe, “Sepo ele merehoko sebei ite ono dosa rame neka,” meretinai mo. 16 Imi rekwa be sepo imi nakukena kerike ete sae peneka hoko imi leneloko tamata mere le imi ono tamata mak-erike ete ile mere peneka. Dosa kai leneloko Allare ele mere lekwe. Sepo imi ono

dosa, hoko namake dosare kbasae imi, esihasile namake imi mata kai rue lau beiAlla. Po sepo imi lene loko Alla hoko na-make Ipletae imi eleki imi hidupe nkena.17 Akmena kena imi hlaleke loko Yesusemosare dosare kbasae imi sa, po ite kotietrima kasi boka bei Alla le pamulimeije imilulu hnaune misete rebe riluke ete imirepende. 18 Hoko dosare ekbasae imi mon-eka kai imi ono Alla Eni tamata makerikekena ono Eni sukare.

19 Kwali betaya, imire saka kwete tonerebe irekwa Alla Eni hnaunaru mise mosa,hoko au umpamae saka tamata makerikeleke imi nati auku lepataru. Akmenare imiriluke nanakwalami kena dosare kbasaelehoko neune tapa rame. Po pamuli meijesakamere lekwe, suke Alla Ipletae imi lekeimi ono nkenale me Alla oaIje leke imihidupe batuke Alla ruaI Enie rebe dosa saemo.

20 Akmena kena imi ono dosa sare, imiono lulu Alla Eni sukare mosa. 21 Kenamere imi supu untune sasaisa mo bei yelurebe pamuli meije imi asomi kena onore.Yelu meru batuke ekeri imi kena matalekai rue lau bei Alla. 22 Po pamuli meijedosare kbasae imi moneka kai imi onoAlla Eni tamata makerike peneka. Mereuntune elake titinai ete imi hidupe kaieono imi rue kai Alla eti pela. 23 Le onodosare ekeri kena matale kai rue lau beiAlla. Po tamata rebe esi esa kai itekiTuhane Kristuse Yesuse pende, esi supurue kai Alla eti pela.

7Hukume rebe Musa ilekire ekbasae ite

monekale ite esa kai Kristuse peneka

7:1-61 Kwali betaya imi! Au leki meije

ete imi rebe rekwa hukume pende. Imirekwa be hukume mere ekbasae tamatarekena eri kwana sa. Sepo imata penekahoko hukume mere ekbasaeni moneka.2 Umpamare, bina rebe ikai pende, luluhukume, bina mere hukume maka kaijeekbasaeni kena eni mokwai eri rue sa.Po sepo eni mokwai imata peneka hokohukume maka kaije ekbasaeni moneka.3 Sepo bina mere irue kai mokwai maketekena eni mokwai eri rue sa, hoko binamere isablia. Po sepo eni mokwai matapeneka, hoko lulu hukume bina merehukume kbasaeni moneka. Kai sepo ikai

Roma 7:4 206 Roma 7:25kai mokwai makete hoko binamere isabliamo.

4 Hoko kwali betaya, mere sakesa kaiitere neka. Musa eni hukume ekbasaeite moneka le sakesa kai ite mata sakesakai Kristuse kena ai tutine peneka. ItereYesuse rebe Ikwana suike Enie hoko iteono misete kai hidupe holmate Alla. 5 Leakmena kena ite hlaleke loko Yesusemosare iteki hidupe lulu tamata eni sifatekena ono neune. Kai kena ite rekwa MusaEni hukume mere, iteki lale neune taparame eleki ite ono dosa rebe eono ite ruelau bei Allare. 6 Po pamuli meije Musaeni hukume ekbasae ite moneka le saka itemata sakesa kai Kristuse peneka. Hoko iterekwa bei layani Alla peneka. Po ite layaniAllare bei ite lulu Musa eni hukume lupeakmenare mo, po ite lulu lalane belukekena layaniNi le Eni Rore Itapa kai Ikbasaeite.

Hukume rebe Musa Ilekire eono ite rekwankenale kai nsalale

7:7-137 Akmenare au beteke be bei Kristuse

pine hukume rebe Musa ilekire ekbasaeimi moneka. Masike ele mere po itenoake be hukume mere emise mo yake.Au rekware ele mere mo. Hukume meremise le eatetuke au leke au rekwa dosare.Hukume mere ebeteke be: “Lale lokotamata makete eni tanei yake.” Po sepoebeteke ele mere mo, hoko au rekwa belale loko tamata makete eni taneije salamo. 8Po kena au rekwa hukume rebeMusailekire, laleku loko saisa neka kena onodosa, eleki auku lale neune etapa rame.Sepo hukume mere sae mo, hoko saisaetutuke au le auku dosaremo, hoko dosarekbasae au mo.

9 Akmena au hidupe, au rekwa hukumemeremo hoko au noake auku hidupemise.Po kena au rekwa hukume mere, lalekuetitinai kena noake dosare me auku hidupe.Le auku dosaru boka titinai, 10 hoko na-make au supu hukume au mata kai rue laubei Alla eti pela. Memenaije au rekwa behukume mere Tuhane Irilukele kena elikuhlamate ete au, eleyo mo le eono au supuhukume au mata kai rue lau bei Alla etipela. 11 Bei hukume mere pine au supulemake kena au ono dosa le au noake beau supuhlamate baue hukumemere, eleyomo le namake eono au supu hukume aumata kai rue lau bei Alla eti pela.

12 Hoko kwali betaya, hukume mereemise titinai le ebei Alla kai saisa rebeebetekele, emise titinai kai enkena. 13 Poyapine imi noake be hukume rebe Musaiilekire emise eleyo mere eono au supuhukume au mata kai rue lau bei Alla etipela. Ele mere mo! Dosa mere pineeono au supu hukume kai mata, kai dosareepake hukume misete mere, eono au supuhukume kai au mata. Hoko au rekwantoli be aukudosare emei laleku kai dosareneune.

Ite ktili kena ono nkenale lulu hukumerebe Musa ilekire mo

7:14-2614 Ite rekwa be hukume rebe Musa

ilekire enkena titinai le ebei Alla Eni Rore,po aure tamata rebe iktili kena ono mis-ete mo. Dosare ekbasae aure saka paksatamata sae kena iono tamata makerike.15Au rekwa mo be le mula pine au ono elemere. Le saisa nkenale rebe laleku kenaonore, au supu ono mo. Po dosa rebe ausuka more, au onoe. 16 Po saisa rebe auonore tebikele bei rebe laleku kena onorehoko kaplaleku. Mere easeluke be au akuehukume mere mise. 17 Hoko laleku kenaono elemeremopo dosa rebe emei lalekueakbasae au kena onoe. 18 Le au rekwa bemei lalekue saisa misete sae kwale mo leauku sifate saka tamata maka ono dosa.Laleku kena ono misete po au ktili kenaono mo. 19 Au ono yelu miseta rebe ausuka onore mo. Po au hali kena ono yelutiae rebe au suka ono more. 20 Po sepo auono yelu rebe au suka kena onoremo hokomere au ono mo po mere dosare ekbasaeau kena onoe.

21 Hoko auku hidupe eono ele mere.Laleku kena ono misete, po rebe au onorebatuke tiae. 22 Le laleku titinai kena luluAlla Eni pletare, 23 po au meije, dosarekbasae laleku kai dosare lelie auku sukakena lulu Alla Eni hukume. Hoko sakaau supu lo kena dosare esi kbasa rebemei lalekue. 24 Silaka! Au noake elemeije namake au rue lau bei Tuhane.Sire pine isupu ono au hlamate bei pusuemeiju? 25 Bei mere hoko au kotie trimakasi bei Alla le Ikbasa kena Ihlamate aubei dosa rebe ekbasae nanakwalakue baueiteki Tuhane Yesuse Kristuse.

Bei pusue meru hoko kwali betaya, iteselu mimise kena Yesuse Kristuse Itapa aumosare, mei lalekue au suka titinai kena

Roma 8:1 207 Roma 8:23riluke nanakwalakue kena lulu Alla Enihukume, po bei auku sifate tamatare eti aululu dosare neka.

8Ro Misete Iriluke ktiline ete ite leke ite

hidupelulu Alla Eni sukare

8:1-131Kwali betaya, itea rebe esa kai Kristuse

Yesuse pende kena meije Alla Ihukume itemoneka. 2 Le ite esa kai Kristuse Yesuse,hoko Ro Misete Iriluke hidupe beluke eteite kai Itie ite bei kbasa rebe eono itesupu dosa kai rue lau bei Allare. 3 Lehukume rebe Musa ilekire, etie ite beidosare esi kbasare saisa mo le ite tamatarektili kena lulu hukume mere mo. Po AllaItie ite bei dosare esi kbasare le IulakeEni Nanare Ilomei nusa kena seli itekidosaru. Kena mere Eni Nanane mere sakaite tamata dosa meije neka po Iono dosamo. Eleki Imata lulu Alla Eni sukare. AllaInabu dosare esi kbasare baue IhukumeEni Nanare le itere elemere. 4Alla Iono elemere leke ite nkena me oaIje, saka tamataesi lulu Eni suka rebe me hukume rebeMusa ilekire. Meije ite lulu tamata enisifate maka ono neune mo, po ite lulu RoMisete Eni sukare.

5Sire pine ilulu tamata eni sifate, inoaketamata eni sifate tiae. Po tamata rebeihidupe luluAlla Eni Rore, inoake yelu rebeAlla Eni Rore Isukare. 6 Sepo tamata enisifate kbasae lalemi hoko imi ono dosa,hoko namake imi rue lau bei Alla. Posepo imi noake saisa rebe Alla Eni RoreIsukare rame, namake lalemindene kai imirue kai Alla eti pela. 7 Sepo tamata enisifate ekbasae sae eni maka noake hokoiono musu kai Alla. Le tamata mere ileneloko Alla Eni hukume mo. Isuka kena luluhukume mere po saisa moneka. 8 Sie rebeesi lulu tamata eni sifate esi ono saisa rebeAlla Isukare, saisa mo.

9 Po imi hidupe lulu tamata eni sifaterebe eono dosare mo, hoko imi hidupelulu Alla Eni Rore le Alla Ikbasae laleimu.Sie rebe Kristuse Eni Rore kbasaesi more,Yesuse Kristuse Eni tamata kenasi mo.10 Po sepo Kristuse Ikbasae lalemi, hokomasike nanakwalaimu mata le dosare poRo Misete Iono imi supu rue kai Alla etipela le Iono imi nkena me Alla oaI. 11 AllaIono Yesuse Kristuse Ikwana suike. Hokosepo Alla Eni Rore Ikbasae imi hoko imi

kwana suike lekwe. Iono ele mere le EniRore kbasae imi laleimu.

12 Ele mere hoko kwali betaya, ite trimaAlla Eni Rore rebe pletae ite kena onomis-ete. Iulake ite kena lulu tamata eni sifaterebe keri kena ono dosare mo. 13 Le sepoimi hidupe lulu tamata eni sifate hoko imirue lau bei Alla. Po sepo imi lulu Alla EniRore leke imi lulu suike imi sifate rebe onodosare moneka hoko namake imi rue kaiAlla eti pela.

Bei Ro Misete pine ite rekwa be itere AllaEni nanae

8:14-1714 Sire pine Alla Eni Rore pletaeni, ile

mere Alla Eni nanae. 15 Akmena kenahukume rebeMusa ilekire ekbasae ite sare,ite hidupe saka tamata makerike rebe enikbasa saemokai ite rilama le Alla Ihukumetamatare. Po pamuli meije ite rilamamoneka le Alla Eni Rore Ikbasae ite. AllaEni Rore Iono ite kena Alla Eni nanae.Kai bei Alla Eni Rore Eni kbasare, eti itekotie Allare iteki Amate. 16 Alla Eni Rorekerike kena ite lalemaru eleki Ibeteke eteite be itere Alla Eni nanae. 17 Sepo itereEni nanae hoko ite supu misete rebe AllaIaknekaele ete eni nanaru. Saisa rebeAlla Iaknekaele ete Kristuse kena IrilukeleeteIje ite supu sakesa kaiNe neka. Le sepoite supu susate sakesa kai Kristuse hoko itesupu holmate sakesa kaiNe neka.

Supu holmate eti pela8:18-25

18 Kwali betaya, kbasa saka hitate elakerebe tatike pine Alla Iriluke ete itere, elalesi bei susate rebe ite supue kena meije.19 Pusue rebe mei nusare namake titinailoko petu kena Alla Iaseluke be itere Eninanae rebe iteki kbasare ela titinaije. 20 Lenusameije kai pusue rebemei kenare supukutuke peneka eti supu sasaisamisete rebeAlla Inoake be namake nusa meije supure.Mere bei nusare esi sukare mo po Alla Iteuele mere peneka. Hoko pusue namakekai hlaleke elere: 21 kena petu sae metaneiamei nusameije atialu bei kbasa rebeatiaule moneka, kai usupu tie kai usupuholmate sakesa kai Alla Eni nanaru.

22 Le ite rekwa be roma meije pusuetaneia mei nusa meije unala le usupu kerasaka binare isupu kera kena ruele kwetele.23 Kai batuke yelu mei nusa meije unalamo, po itea rebe Alla Iriluke Eni Roreakmena ete itere, ite klae lekwe, le ite

Roma 8:24 208 Roma 9:5namake petu rebe Alla Iriluke pelae saisarebe Italukele ete Eni nanaru be: namakeite supu nanakwala beluke rebe ematamoneka. 24 Le kena meije Alla Iono hla-mate ite peneka, po ite hlaleke kai namakepusue rebe Italukele ete itere sa. Po seposaisa rebe ite hlalekele ite supu penekahoko ite namake moneka. Le sae ihlalekeloko saisa rebe isupuremoneka. 25Po saisarebe ite hlaleke be namake pine ite supure,kena meije ite supu mosa hoko ite namakerame.

Kena ite kotie loko Allare, Ro Misete Itapaite

8:26-2726 Sepo ite ktili mo hoko Alla Eni Rore

Iluake kena Itapa ite, le kotie loko Allaeliare ite rekwa mo. Hoko Ro mere ruaIluake loko Alla kena Ikotie seli ite. Kena Romere Ikotie loko Allare, Ilepae lepate rebelesi bei tamata eni lepate.* 27 Hoko Allarebe Irekwa tamata laleije, Inati Rore Enisukare le Ro mere Ikotie loko Alla ete AllaEni tamataru kai Ilulu Alla Eni sukare.

Lale ndinate, susate, mata kweli rebe itesupureAlla Iono ekeri ite kena misete

8:28-3028 Kwali betaya, ite pusuma rebe oki

Alla rebe Ikoti ite kena lulu Eni suka rebeInoake pende, ite rekwa be saisa rebe itesupu kena iteki hidupe meije namake AllaIonoe mise. 29 Le ite rebe Alla Ibitike itere,Iteu ite bei akmena sa kena ite lulu EniNanae Yesuse Kristuse Eni sifate. Hoko itekai Yesuse kwalitoi. Kai Alla IonoI kenakwete mena bei ite pusuma rebe hlalekelokoIje. 30Hoko Alla Ibitike ite kai Ikoti itekena hlaleke lokoI. Kai Iono ite nkena. Kainamake Iono iteki sifate mise titinai.

Masike ite supu susate sasaisa neka poYesuse KristuseIaseluke Eni misete ete ite

8:31-3931 Sepo ite rekwa titinai peneka le Alla

Enimisete ete itere eono ite lalemaru ktili,hoko sae ilesi ite moneka le Alla Ikele leite. 32 Eni Nanare ruaI yo laleIje noai mokena IrilukeNi ete ite pusuma kena itekimisete. Hoko yelu maketa lekwe Irilukeleete itere neka. 33 Alla Ibitike ite hoko meAlla oaIje sae ileuke sala ete ite moneka

le Iteu be ite nkena. 34 Tinai, sae ileukesala ete ite moneka le Kristuse Yesuse ruaIkele le ite. Imata peneka po Ikwana suikebei matale kai meije Irue lupu kai Allakena otoi maka kbasa lakwai esare. Etemere Ikotie loko Alla ete ite. 35 Sae ilakeYesuse bei Eni maka oki itere moneka. Itesupu silaka, pise supu lasa pise supu teta,pise tia sene pise tanei sae mo, pise supumata po Alla Iaseluke Enimisete kena itekihidupe. 36 Hoko saka Alla Eni lepate rebelekire ebeteke be:“Tuhane, bei Ale pine pela peture

ami rue kena supu matale.Esi ono ami saka domba

rebe ono kena ribi esi mokane nere.Ӡ37 Masike ite supu pusue meru po enabuite mo. Po itere saka tamata rebe esi ktililesi kena lisare, le Yesuse Kristuse Iokiite. 38 Au hlaleke be masike ite mata, pisekena ite hidupe masike malekate pise sierebe esi kbasa kena meije, pise petu pa-muliaru lekwe, 39 yelu rebe ukbasa ndetelanite pise yelumei nusa, pise saisamaketelekwe, pusulu lake rua Alla Ioki itere mo,lupe Iaselukele baue iteki Tuhane, KristuseYesuse pende.

9Pauluse isusa le eni tamataru esi hlaleke

loko Yesuse mo9:1-5

1 Saisa rebe tatike pine au beteke meijetinai le aure Kristuse Enie. Au lemake mo!Laleku meije Alla Eni Rore Ikbasaele, kaiIono au rekwa be au beteke meije tinai.2 Au susa titinai kai laleku ekera titinai3 le tamata Yahudia boka esi suka hlalekeloko Yesuse mo. Eteise, au suka kenaAlla Ikutuke au kai Ipoie au bei YesuseKristuse leine, mahabe pusue meru eonoesi hlamate. 4 Le bei akmena sa, tamataYahudiaru esi supu untune elake peneka.Siere tamata Israele le Alla Ibitikesi kenaEni nanae kai Iaseluke Eni kbasa rebe hitalakwai esare etesi. Ile pine Ibeteke saisarebe namake Irilukele eteise kai Irilukehukume rebe Musa ilekire etesi. AllaIaseluke cara rebe tinai kena tatu lokoIjeetesi. Kai yelu bokala rebe Italuke eteise.5 Yahudiaru esi ntuana menaru: Abra-hame, Isake kai Yakupe Alla Ibitikesi. KaiIle rebe Alla IulakeNi kena Iono hlamate

* 8:26 Ayate meije tamata leini esi natire be Ro Misete ruaI lepae saisa rebe emei ite lalema, rebe kena ite kotie lokoAllare ite lepae mo. † 8:36 Isi. 44:23

Roma 9:6 209 Roma 9:26tamatare, kena Iono tamatare, Irulu beisi.Yesuse Ikbasa lesi bei sasaisa neka. RuaIjeAlla hoko suke holmateI eti pela!* Amine.

Abrahame eni anubuaru pususi supusaisa rebe Alla Italukeete tamata rebe Ibitikeise mo

9:6-96 Kwali betaya, pamuli meije tamata

Yahudia boka esi suka hlaleke loko YesuseKristuse mo, po mere elake Alla Irilukesaisa rebe Italukele ete Abrahame, Isakekai Yakupe mo. Le pusue tamata Yahudiesi rulu bei Israele mo, rebe Alla Ibitikesikena Eni tamatare. 7 Ele mere lekwe,Abrahame eni anubuaru pususi mo, rebeAlla Inoakesi kena esi supu saisa rebeItalukele. Po Ibitike Isake kena isupu saisarebe Italuke pende. Le Alla Ibeteke eteAbrahame be: “Batuke Isake eni anubuarupine betekeise amu anubu.”† 8 Mere be,Abrahame eni anubu rebe esi ono Alla Eninanare batuke anubua rebe Alla Italukeise,po pusue Abrabahame eni anubuaru mo.9 Abrahame eni nanae Isake, rueleije luluAlla Italuke ete Abrahame. Alla ItalukeAbrahame kena eni nanae Isake elere:“Kena Au luake musune suike Sara iruelekwete mokwai sae peneka.”‡

Alla bitike tamata leke supu saisa rebeItalukelelulu Eni sukare

9:10-1810 Batuke mere mo po ite selue kena

Esau kai Yakupe, bei luaise Alla Ibitike saeeteI. Ripka iruele kwete mokwai ktebalalua, amaisi kena Isake, tamata Yahudiaruesi ntuanemena. 11Kena kwetela luameruruelesimosa, kai esi ono sasaisamosa kenaite selu be emise pise more, po kena mereAlla Ibitike andia bei luasi rebe Irilukemisete eteije peneka. 12 Alla Ibeteke eteRibka peneka be, “Kwete menare namakeitatu loko kwete mulire.”§ 13 Mere sakaAlla Eni lepate rebe lekire ebeteke lekwebe: “Au aseluke lale misete ete Yakupe poAu aseluke ete Esau mo.”*

14 Ele mere hoko tamata leini esi ombe,“Sepo Alla Ibitike sae yo saere mo, hokoAlla Iteu sasaisare enkena mo.” Betekeele mere yake. Le saisa rebe Alla Iteureenkena. 15 Le Alla Ibeteke loko Musa be,

“Au oki sie rebe laleKu kena okise.Kai Au aseluke lale misete

ete sie rebe Au suka aseluke lale mis-ete eteise.Ӡ

16 Hoko saisa rebe Alla Iteure, mere seluebei tamata eni sukare mo kai tamata enimakerike mo, po bei Alla Eni lale miseteete sie rebe Ililakeise. 17Nete loko akmenaAlla Eni lepate ete kamale Mesire be, “Aubitike ale kena kamale, lulu Auku sukare.Leke bei ale, Au aseluke Auku kbasare kaileke pusue tamata mei nusare esi holmateAu.”‡ 18 Hoko Alla laleije noa sae sepoIsuka ele mere, kai Iono sae ulu buaije elasepo Isuka ele mere lekwe.

Alla Inasuke tamata leini yo laleIje miseete tamata leini

9:19-2419 Yapine sae bei imi ibeteke loko au

be, “Ele mere hoko mise mo, sepo AllaIleuke sala ete tamata, le pususi lulu Enisukare.” 20 Po kwali betaya imi! Iteretamata neka. Imi lelie Alla yake. Pote kenaatnane bunare ebeteke loko tamata makaono pote mo be, “Le mula pine aono au elemeije?” 21 Ile rebe iono pote mere sebeieionoe lulu laleije neka. Bei tapele ului esailemere ionopota lua. Saeremise kai saeremise remo.

22HokoAlla lekwe, Ikbasa kenaono saisaneka lulu Eni sukare. LaleI kena IaselukeEni nasute kai Eni kbasare. Po ItahanelaleI loko sie rebe suke esi supu hukumele esi ono Inasure. 23 Alla laleI lekwe kenaIrilukemisete elake titinai ete ite rebe Iokiitere. Iaknekae ite peneka kena supu mis-ete mere. 24 Ikoti ite peneka. Ikoti batuketamata Yahudi mo po tamata Yahudi morelekwe.

Alla Ibitike batuke tamata Yahudi mo potamata Yahudi more lekwe

9:25-2925 Kena buku rebe nabi Hosea ilekire,

Alla Ibeteke be:“Tamata rebe Auku tamata kenasi more,

namake Au kotise Auku tamata.Tamata rebe Au okisi more,

namake Au okisi lekwe.”§26Kai Ibeteke lekwe be:“Akmenare Auku tamata kena imi mo,

po pamuli meije kotie imire Alla* 9:5 Kena terjemahanemakete ebeteke be: Isike Alla eti pela. † 9:7 Atn. 21:12 ‡ 9:9 Atn. 18:10 § 9:12Atn. 25:23 * 9:13 Mal. 1:2-3 † 9:15 Sir. 33:19 ‡ 9:17 Sir. 9:16 § 9:25 Hos. 2:22 * 9:26 Hos. 1:10

Roma 9:27 210 Roma 10:12

rebe Irue eti pelare Eni nanae.”*27 Alla Ibeteke ete tamata rebe Israelamore ele mere.

Po Eni lepate loko tamata Israelaru bauenabi Yesaya be:“Masike tamata Israelaru esi boka saka

ume ndau meitepo rebe esi hlamate boka mo.

28 Le lau mo Tuhane Iteu pakalaete pusue tamata mei nusa meije

neka.Iono mere tinai.Petu kena Ionore, Isoae moneka.Ӡ

29Nabi Yesaya Ibeteke lekwe be:“Sepo Alla rebe Ipletae pusue yelu mei

nusa meijeIsebeie anubu esa pise lua ete ite mo,hoko itere saka tamata me kota

Sodome kai Gomorare peneka.”‡Tamata Yahudiaru esi lulu lalane tinai

leke esi nkena9:30-10:4

30 Hoko kwali betaya, mere esi natireelere: Tamata Yahudi more esi atula kenaesi nkenameAlla oaImo, po bei esi hlalekeloko Yesuse Kristuse hoko Alla Iono esinkena me oaI. 31 Po ete tamata Yahudiaru,esi atula titinai kena lulu hukume leke esinkena me Alla oaI, po saisa mo. 32 Saisamo le esi ono mere esi hlaleke loko YesuseKristuse mo, po batuke esi lulu hukume.Le esi ombe tinake lulu hukume, Alla Itri-masi. Esi suka lalane baue Yesusemo hokomere saka pahburuesi kena batu elake.33 Kena Alla Eni lepate rebe lekire, elepaeloko Yesuse elere:“Imi lene meije mimise.Ndete kota Sione, Au bitike kamale sae,

mere Au umpamaeNi kena batu sae.Batu mere tamata pahburuesi kenae

eti esi koli le esi hlaleke loko Kamalemere mo.

Po tamata rebe esi hlaleke lokoIje kaplalesimo

le namake esi supu saisa rebe Italukeeteise.Ӥ

101 Kwali betaya rebe iteki maka hlaleke

sakesa, laleku titinai kena auku tamataYahudiaru esi supuhlamate. Hoko aukotieloko Alla ktili titinai etesi. 2 Saisa rebe

au beteke meije tinai. Tamata Yahudi-aru esi nkwakwa titinai kena lulu Alla Enihukume. Po esi rekwa lalane nkenale rebeAlla Irilukele leke esi nkena me oaIje mo.3 Esi rekwa lalane rebe Alla Iakneka eteisemo. Esi suka kena lulu Kristuse mo lekeesi nkena me Alla oaIje. Batuke esi lulu esisukare kena luluhukume rebeMusa ilekireleke esi nkena. 4 Hukume mere, KristuseIlulu peneka*. Hoko sire rebe ihlaleke lokoKristuse, inkena me Alla oaI.

Alla Ikbasa kena Ihlamate sia nekarebe ihlaleke loko Yesuse

10:5-175 Kwali betaya, akmenare Musa ibeteke

be: “Sire pine isuka lulu hukume rebeilekire leke inkenare, isupu hidupe misetesepo iatula kena lulu hukumemere.” 6-7Polepata me lekwe rebe akmenaMusa ilekirebe, sepo ite hlaleke loko Alla hoko itenkena me oaIje.

Lepata meru elere:“Anoake be namake sire isa lolete surgare

me lalemu yanoma.Pise sire irulu lope tamata matalaru

esi nusare yanoma.ӠLepatameru esi natire elere: ite perlu sa

lolete surga kena nikwa hlamate moneka,le Kristuse Irulu mei nusa meije loko itepeneka. Ite lekwe ite rulu lope tamatamatalaru esi nusare kena nikwa saisa rebemisete moneka le Krituse ikwana suikebei matale peneka leke ite supu misetebaueNi.” 8Musa Ibeteke elere lekwe:“Soubei Alla rebe eono supuhlamatemere

elau bei ale mo.Arekwa peneka kai alepae peneka.”‡Mere Sou rebe ami betekele. Sou kena suketamata esi hlaleke loko Alla. 9 Le sepo iminaku be, “Yesuse mere Tuhane,” kai lalemihlaleke beAlla Iono Ikwana suike, hoko imisupu hlamate bei hukume le imi dosaru.10 Le tamata ihlaleke me lalei, hoko inkename Alla oaI. Kai tamata inaku kena biruihoko isupu hlamate. 11 Kena Alla Eni lep-ate rebe lekire ebeteke be, “Tamata rebeihlaleke loko Tuhane, sae iono kaplaleimo.” 12 Mere eono ete pusue tamata letamata Yahudi pise tamata Yahudi more,sae ihbeike lomai mo. Ile Alla ete pusuetamata. Iriluke miseta boka titinai etepusue tamata rebe esi kotie tapa beiNi.

† 9:28 Yes. 10:22, 23 ‡ 9:29 Yes. 1:9 § 9:33 Yes. 8:14; 28:16 * 10:4 Kena terjemahane makete ebetekebe: Sepo ite hlaleke loko Kristuse peneka hoko iteki hubungane kai hukume rebe Musa ilekire moneka. † 10:6-7Huk. 30:12, 13 ‡ 10:8 Huk. 30:14

Roma 10:13 211 Roma 11:913 Kena Alla Eni lepate rebe lekire ebetekebe: “Pusue tamata rebe esi kotie lokoTuhane, esi supuhlamate bei hukumane leesi dosaru.”§

14 Sepo esi hlaleke loko Tuhane mosa,hoko esi kotie lokoI mo. Kai sepo esilene kena Tuhane kwale mosa, hoko esihlaleke lokoI mo. Kai sepo sae ibetekeTuhane etesi mo, hoko esi lene kenaI mo.15 Kai sepo esi supu ulake mo kena lepaesou mere mo, hoko esi beteke mo. KenaAlla Eni lepate rebe lekire ebeteke elere:“Lalesi ndina le sie rebe esi lepae SouMisete bei Allare esi luake!”*

16 Po pusue tamata esi supu Sou Misetemere mo lulu Yesaya ibeteke be: “Tuhane,mahake sae kuesa ipersaye amiki lepatarumoneka.”† 17 Ele mere eti tamata esihlaleke loko Yesuse Kristuse le esi lene SouMisete kena Yesuse Kristuse rebe betekeleetesi pende.

Tamata Israelaru esi lene Sou Misete pobokala esi hlaleke loko Yesuse Kristuse mo

10:18-2118 Po ite beteke elere yake be: “Tamata

Israele esi lene Sou Misete bei Alla kenaYesusemosa.” Mo, au rekware esi lene Soumere peneka, le kena Alla Eni lepate rebelekire ebeteke be:“Tamata esi lepae ete pusue nusa peneka,

hoko esi lepataru ekeu pusue nusapeneka.”‡

19Au tneu lekwe. Tamata Israelaru esi natiSou Misete mosalo? Sebei Musa iralakelepate meije. Musa ibeteke be Alla Ibetekeelere:“Tamata Israela imi, kena imi selu Au oki

tamata Israle more lalemi tia,kai kena imi selu Au riluke misete ete

tamatarebe imi noakesi borore imi nasu.Ӥ

20 Eleki nabi Yesaya inehe lesi leneka kenaibeteke Alla Eni lepate kenaise be:“Tamata rebe esi nikwa Au more

esi tetue Au peneka,kai Au aselukeKu ete sie rebe esi tneu loko

Au more.”*21 Po ete tamata Israelaru, Yesaya Ilepaelokosi be Alla Ibeteke elere: “Pela petuAu hnata bala lokosi leke trimasi po siere

tamata nusa toini rebe ulu buaisu ela kaiesi lene loko pleta mo.Ӡ

11Tamata Israela bokala esi suka hlaleke

loko Yesuse mopo Alla Ibitike leini kena esi hlaleke loko Yesuse

11:1-101 Ele mere hoko yapine Alla Itrima Eni

tamata Israelaru mone piseo? Mo! Auruaku lekwe tamata Israele le au rulu beiAbrahame, au bei suku Benyamine. 2 AllaEni tamataya rebe Ibitikesi bei akmenasare Ihlekesi mo. Kwali betaya imi netesaisa rebe lekie me Alla Eni lepate rebelekire ebeteke nabi Elia inanu tamata Is-raelaru ete Allare. Elia iombe: 3 “Tuhane,tamata esi bunu Amu nabiaru peneka kaiesi atia amiki otoi kena pala tanei reberiluke ete Alere peneka. Lesike au ru-aku kai lalesi kena bunu au sa.”* 4 AllaIralake Elia be: “Au aknekae sie usataitu eteKu peneka. Esi tatu loko Baale†mosa.”‡ 5 Sakesa kai pamuli meije neka.Alla Ililake sie leini bei tamata Israelarukena Eni tamata lulu Eni lale misete. 6AllaIbitikesi le laleIje mise etesi, po bei saisarebe esi onoremo. Le tamata rebe iaselukebe ioki sae titinaije, iselu bei saisa rebetamata mere ionore mo.

7 Hoko pusue meru elere: tamata Is-raelaru pususi suka esi nkena me Alla oaIpo esi nkena pususi mo lupe esi sukare.Batuke sie leini rebe Alla Ibitikeise pine esisupue. Yo sie maketaru ulu buaisu ela, esisuka hlaleke loko Alla mo. 8 Hoko sakesakai Alla Eni lepate rebe lekire ebetekeelere:“Alla Iono laleisu rekwa mo

kai esi noake mise mo.Kai roma meije esi nati mo

kai esi lene loko Alla Eni lepatarumo.Ӥ

9 Dauta ibeteke me Alla Eni lepate rebelekire lekwe be:“Tuhane, esi ono pestaru sebeie uono bole

ete ruasi,kai eono likele benai kena esi tetu kenae

kai atiasi,leke eseli esi ono neuna meru.

§ 10:13 Yl. 2:32 * 10:15 Yes. 52:7 † 10:16 Yes. 53:1 ‡ 10:18 Isi. 19:5 § 10:19 Huk. 32:21* 10:20 Yes. 65:1 † 10:21 Yes. 65:1, 2 * 11:3 1Kam. 19:10 † 11:4 Baale mere tuhane tinai morebe tamata Kanane esi tatu lokole. Kena tamata Israelaru esi kusu tape Kanane, sie bokala esi tatu lokole hoko AllaInasukesi titinai. ‡ 11:4 1Kam. 19:18 § 11:8 Huk. 29:4; Yes. 29:10

Roma 11:10 212 Roma 11:2510 Sebeie mata mailesi leke esi selu yake,

kai sebeie esi keri susate eti esituna.”*

Tamata Yahudiaru esi hlaleke loko Yesusemohoko Sou Misete lepaele ete tamata Yahudimore

11:11-1211Hoko tatike pine eliare? Yapine kena

tamata Yahudiaru esi keu sala lalane sakaesi tetu eleki esi kele moneko? Mo! Po esiono dosa le esi trima Yesuse Kristuse mohoko rebe esi supuhlamate tamatamaketele esi trima Yesuse Kristuse. Leke namaketamata Yahudiaru lalesi kena supu Alla Enimisete baue Yesuse Kristuse, rebe tamatabei bangsa makete esi supu pende, hokoesi suka kena hlaleke loko Yesuse Kristuselekwe. 12 Tamata Yahudi mo mei nusameije esi supu Alla Eni misete le tamataYahudiaru esi dosa kena esi suka hlamatemo rebe ite supu baue saisa rebe YesuseKristuse Ionore. Hoko namake tamataYahudia rebe Ibitikesi pende esi leu suikekena trima Yesuse Kristuse leke esi onomisete suike kai Alla. Kena mere Alla Enimisete tapa rame mei nusa.

Hnaune ete tamata Yahudi more leke esihlaleke rame

11:13-2413 Po meije au lepa loko kwali betaya

imi rebe tamata Yahudi more. Au onoYesuse Kristuse Eni maka ulake ete imitamata Yahudi more. Au kerike titinai leau noake be auku makerike meije mise.14Au hlaleke be aukumakerike meije eonoauku tamataru laleisu lokomisete rebe imisupure. Elemere lekeAlla Ihlamatesi. 15Lekena Alla Isukasi more, ebuka lalene etebangsa maketaru kena ono misete suikekai Alla. Eleyo namake esi petu me kenaAlla Itrima tamata Yahudiaru le esi hlalekeloko Yesuse. Mere sakesa kai tamatamatale ikwana suike!

16 Abrahame, Isake kai Yakupe Alla Enitamata, hoko esi anubuaru lekwe Enitamatare neka. Ite bandine kai mananerebe esi riluke ete Allare. Piasare tamataYahudiaru esi riluke hasile menaije eteAlla, hoko mere natire be esi lesine AllaEnie lekwe. Mere sakesa kai ai aine neka.Sepo esi lamuite Alla Enie hoko esi ainelekwe Eniere neka. 17 Bandine tamataYahudiaru saka saitune aini rebe ite rakare

kai raka tetu esi sanaije. Tamata Yahudimore saka saitune sanai rebe rana bei meneu eleki tapukele kena sanai rebe tetureesi lakwaije. Hoko sakesa kai saitune sanaimere esupu manane bei saitune aini mereesi lamuite neka. Ele mere lekwe, imi supumisete bei Alla Italukele ete tamata Yahu-diaru. 18 Bei mere hoko imi sobue tamataYahudia rebe Alla Isukasi more yake lemasike elia lekwepo esi saka saitune sainairebe teture. Sepo kwakwae imi ete tamataYahudiaru hoko suke imi nete! Imire sakaai sanaije neka. Ai sanaije eriluke mananeete ai lamuite mo, po ai lamuite pineeriluke manane ete esi sanaije.

19Yapine bei imire sae ibeteke be, “Yele,po tamata Yahudiaru esi saka ai sanai rebeteture leke esi tapuke ai sanai maketekena ai mere. Kai aure saka ai sanai rebetapukele kena ai batai mere.” 20Mere tinaipo imi nete! Alla Ipoie tamata Yahudiarule esi hlaleke loko Yesuse mo. Kai Itrimaimi le imi hlaleke loko Yesuse. Hoko kwak-wae imi loko tamata Yahudiaru yake. Imirilami leke hlaleke rame. 21 Le sepo AllalaleIje noa tamata Yahudia rebe esi hlalekeloko Yesuse more eleki Ipoiesi saka ai rebepialaele tetu esi sainaije eleki poiele. AllaIpoie imi ele mere lekwe, sepo imi hlalekemo.

22Hoko kwali betaya, bei mere ite rekwaAlla Eni misete ela titinai. Po Eni nasutelekwe ktili titinaije neka. Inasuke tamataYahudia rebe esi hlaleke loko Yesusemore.Po laleIje noa imi tamata Yahudi more. Posepo imi hleke imi maka hlaleke hoko na-make imi supu poije neka. 23 Sepo tamataYahudiaru esi hleke esi atate rebe hlalekeloko Yesuse more, namake Alla Itrimasuikesi le Eni kbasa kena trima suikesi.24 Imi tamata Yahudi more saka saitunesanai rebe tetue bei saitune aini me neurebe atnane more eleki tapukele kenasaitune rebe atnanele rebe umpamakeletamata Yahudire, Israele Eni anubu. SepoAlla Itrima imi le imi hlaleke, hoko lesilekwe Itrima suike tamata Yahudiaru le esihlaleke loko Yesuse. Le siere saka ai sanaibei ai aini rebe Alla Ipialaele.

Alla Ioki pusue tamata mei nusa11:25-32

25 Kwali betaya rebe tamata Yahudi mo,au lepa loko Alla Eni suka rebe akmenaretamata esi rekwa more ete imi leke meije

* 11:10 Isi. 69:23-24

Roma 11:26 213 Roma 12:8imi rekwae mimise. Au beteke meije leau sukare kwakwae imi mo. Alla laleIjeelere: Pamuli meije tamata Israela bokalaulu buaisu uela. Po roma petu rebe pusuetamata Yahudi mo rebe Alla Ikotise esisupu hlamate peneka, pine ulu buaisu uelamoneka. 26 Tamata Israelaru esi supu hla-mate, ele mere. Meije eme Alla Eni lepaterebe lekire be:“Namake roma esi peture Maka Hlamate

Iluake bei ndete Sione.Iluake kena Ipoie Yakupe eni anubuaru esi

neunaru.27Au talukesi elere:

namake Au ampune esi dosaru.Ӡ28 Kwali betaya bei Yahudi mo, sepo itelepa loko tamata Yahudiaru esi trima SouMisete bei Allare mo, hoko esi ono musukai Alla. Ele mere hoko eono untuneelake ete imi tamata Yahudi more le beimere pine imi supu hlamate. Po sepo itelepa loko tamata Yahudiaru be siere AllaIbitikesi hoko Eri okisi rame, le Eri neterame loko saisa rebe Italukele ete esi ntuamenaru. 29 Le sepo Alla Ibitike sae kaiIriluke misete etei, Alla Ileuke suike saisarebe Ionoemeremoneka. 30Akmenare imilene loko Alla mo. Po pamuli meije AllaIaseluke Eni lale misete ete imi, le tamataYahudiaru esi lene lokoI more. 31 Ele merelekwe bei imi tamata Yahudi more pinetamata Yahudiaru esi supu Alla Enimisete.Esi lene loko Allamo hoko Iaseluke Eni lalemisete ete imi tamata Yahudi more. Kaibei imi lekwe pine Alla Ioki tamata Yahu-diaru. 32Le Alla Isebeie pusue tamatare esilene lokoImo le dosare kbasaesi. HokoAllaIsupu lalane kena aseluke Eni lale miseteete pusue tamata.

Isike Alla11:33-36

33 Alla Eni taneiaru boka titinai! AllaIrekwa mise titinai kai Irekwa sasaisaneka! Sae irekwa saisa rebe Iteure mo. KaiIkerike eliare sae inati mo. 34 Saka Alla Enilepate rebe lekire ebeteke elere:“Sae irekwa Tuhane Eni maka noake mo.

Sae iahnau Tuhane mo.35 Sae iriluke sasaisa ete Tuhane mo,

hoko ikotie leuke sasaisa beiNi mo.”36Alla pine Itolae pusue yelumeiju. Pusulubei Alla kai ete Alla. Isike Alla eti pela!Amine.

12Hidupe rebe nkena me Alla oaI12:1-2

1 Kwali betaya, ele mere hoko AllalaleIje mise ete ite hoko au kotie imiriluke nanakwalami ete Alla, imi ononanakwalaimu saka tanei rebe hidupe,rebe rilukele ete Alla, mere kena Eni taneirebe eono laleIje ndina. Rebe au betekelemere cara ibada rebe tinaije. 2 Imi lulutamata mei nusa meije esi maka noakeyake. Po sebeie Alla Iono imi maka noakeebelu, rebe mise titinai seli imi makanoake tiare, leke imi atate emise. Elemere hoko imi rekwa saisa rebe Alla Isukarebe emise titinaije kai rebe enkena rame.Tamata rebe ilulu Alla Eni sukare, mereeono laleIje ndina.

Pake ktiline rebe Alla Iriluke kena tapalomai

12:3-83 Kwali betaya, Alla Ibitike au kena Eni

maka ulake le Eni misete ete au. Hokoau ahnau imi pusumi be kwakwae imiyake. Po imi noake ruami lulu lalanetinaije lulu ktiline rebe Alla Irilukele eteimi le imi hlaleke lokoIje. 4 Esi contore, itenanakwalamaru. Lelale mei, bala mei kaibagiana maketa mei lekwe. Kai papelakebagiana meru esi makerike tetebike. 5 Iterebe hlaleke loko Yesuse ele mere neka.Masike ite boka po ite pusuma esa sakananakwalare le ite esa kena Kristuse. Kaiite kerike sakesa lupe nanakwala esa poesi bagiana bokala. 6 Iteki makerike rebeAlla Irilukele ete itere tetebike. Pusuemere Alla Irilukelu ete ite lulu Eni mis-ete ete itere. Ele mere hoko suke itekerike mimise lulu saisa rebe ite supure.Tamata rebe Alla Ionoi kena ilepae AllaEni lepataru, suke ilepae Alla Eni lepatarumimise lulu ktiline rebe isupure. 7Tamatarebe Alla Ionoi kena itapa tamata makete,suke itapa tamata makete titinai. Tamatarebe Alla Ionoi kena iatetuke, suke iate-tuke titinai. 8 Tamata rebe Alla Ionoikena iahnau tamata makete, suke iahnautamata makete titinai. Tamata rebe AllaIonoi kena iriluke sasaisa rebe eniere etetamatamakete, suke irilukemere kena lalemisete. Tamata rebe Alla Ionoi kena ionoelake ete jemate toine, suke iono elakemimise. Tamata rebe Alla Ionoi kena ioki

† 11:27 Yes. 59:20-21; Yer. 31:33-34

Roma 12:9 214 Roma 13:11tamata makete, suke ioki tamata maketekena lale misete.

Ono misete ete lomai12:9-21

9 Oki lomai kena lale misete. Makanoake tiare kai atate tiare hlekele kai onoloko rebe misete. 10 Imi ono misete etetamata makete rame kai ono lokosi sakaimire kwali kai beta toi. Kai holmatetamata makete rame lesi bei imi ruami.11 Kerike nkwakwa loko Tuhane Eni mak-erike. Kerike ete Tuhane kena lalemi titi-nai. 12 Suke imi tolae hidupe ete Tuhanekena lale ndinate. Imi tahane kena supususate kai kotie loko Alla rame. 13 Imi tapatamata rebe esi hlake loko Tuhane. Imitrima tamata rebe iluake bei lauke me imilumare.

14 Sepo sesi esi teta imi, imi kotie lokoAlla leke Iriluke misete etesi. Kotie lokoAlla kai kutukesi yake. 15 Sie rebe lalesindinare, lalemi ndina kaisi kai sie rebe esiranire imi rani kaisi. 16 Imi ono misete kailomai. Kwakwae imi yake po imi hidupenesa kai sie rebe esi mpe lebu bei imire.Imi noake be imi rekwa yake.

17 Sepo sesi esi ono tiae ete imi, imileliesi kena ono tiae yake po ono miseteetesi. Imi ono misete rame leke pusuetamata esi selu be imire tamata misete.18 Imi atula titinai leke imi hidupemise kaipusue tamata.

19Kwali betaya rebe au oki imi! Imi leliesie rebe esi ono tiae ete imire yake, sebeieAlla Ihukumesi. Le kena Alla Eni lepaterebe lekire ebeteke be, “Au leliesi. NamakeAu hukumesi!”* 20 Hoko imi lulu Alla Enilepate rebe lekire elere:“Sepo imi musure tiai sene

hoko imi riluke manane etei.Sepo kmalakeni

hoko riluke kwele etei.Le imi ono ele mere

hoko eono iasomi.†21 Imi lelie neune ete tamata makete

rebe esi ono neune ete imire yake. Le sepomohoko imi tetu bei eni neunemere. Miselesire, imi leliele kena ono misete. Elemere hoko rebemisete elesi yo rebe neuneetetu.

13Lene loko elaka rebe esi pletae itere13:1-7

1 Kwali betaya, ite pusuma lene lokolatupati le esi supu latupati mere bei Alla.Ibitikesi kena esi kerike loko makerikemere. 2Hoko sire rebe ilene loko saisa rebelatupatiaru esi teure mo, mere sakesa kaisaisa rebe Alla Iteure ilene lokomore neka.Kai sire rebe iono ele mere isupu hukume.3 Le tamata rebe iono misete namake rilaile latupati mo. Batuke tamata rebe ionosalare pine rilai. Sepo imi suka kena rilamile latupatimohoko suke imi lulu saisa rebeesi teure. Sepo imi ono ele mere namakeimi supu isike beisi. 4 Le latupatire AllaEni tamata makerike rebe esi kerike lokoiteki misete. Po sepo imi ono neune, hokoimi rilami lesi, le esi kbasa kena hukumeimi. Siere Alla Eni tamata makerike rebeesi teu hukume bei Alla ete tamata rebeesi ono salare. 5 Hoko imi lulu saisa rebelatupatiaru esi teure leke batuke imi supuhukume yake po imi rekwa be imi ono elemere nkena.

6 Ele mere hoko imi seli bea, le sie rebeesi kerike mere Alla Eni tamata makerike.7 Hoko riluke saisa rebe tinai ete latu-patiru. Imi ono ele mere: imi seli pajakeete latupatiaru lulu saisa rebe esi betekeleete imi pende. Sie rebe esi kerike loko latu-patiaru esi makerike suke imi holmatesi.

Ite ono misete ete lomai le lau mo YesuseIluake reneka

13:8-148 Imi utane sasaisa bei sae yake. Sepo

imi utane sae hoko selie nunu, suke imioki lomai rame. Le ile rebe ioki tamatamakete, mere ilulu pusue hukume rebeMusa Ilekire peneka. 9 Le Yahudiaru esiagamare esi hukume beteke be: “Sabliayake, bunu yake, ndea yake, lale lokotamata makete esi tanei yake.”* Pusuehukuma meru kai hukume maketa lekweesi ueije kena lepata matai meije: “Aokitamata makete lupe aoki ruamu neka.”†10 Le sepo ite ioki tamata makete hokoite ono neune ete tamata mere mo, hokoite lulu pusue hukume rebe Musa ilekirepeneka.

11 Ite ono pusue meiju le ite rekwa saisarebe emise kena onoe kena petua meiju.Ite ntulu rame yake le petu kena Tuhane

* 12:19 Huk. 31:35 † 12:20 Hna. 25:21-22 * 13:9 Sir. 20:13-15; Huk. 5:17-19,21 † 13:9 Im. 19:18

Roma 13:12 215 Roma 14:16Yesuse Iluake kena Isake ite bei nusaneunemeije lau moneka. Bei akmena ite hlalekeloko Tuhane menaije eti roma petu meijetakwali peneka hoko petu kena TuhaneYesuse Iluake lau moneka. 12 Kpeturepusure reneka kai pitare luake reneka.Bei mere hoko ite ono yelu neuna rebepiasa ite onolu kena melene yake, po onoyelu misete rebe piasare ono kena pitare.Yelu miseta meru saka alata kena lisa rebepakele kena pitare. 13 Ite ono yelu rebepiasare ono kena pitare. Ite ono pestaelake eti ite nseli kai rekwa sasaisa mondeyake. Sablia yake, ono ntasite yake, tetalomai yake pise lale loko tamata eni taneiyake. 14Po luluTuhaneYesuseKristuse Eniatate kai saisa rebe Ionore. Ite lulu tamataeni atate rebe ekeri ite kena ono dosareyake, rebe lulu iteki lale tiare yake.

14Leuke sala ete kwalimu pise betamu rebe

imi hlaleke sakesare yake14:1-12

1 Kwali betaya, sepo tamata sae rebeihlaleke loko Yesuse peneka pine eni makahlaleke ktili mosa hoko imi trimai kenamisete. Imi nasukeni le saisa rebe inoakeleyake. 2 Imi noake mina! Tamata leinirebe esi hlaleke loko Yesuse pende esibeteke be ite kane sasaisa neka. Po leinikokouesi sa, esi rekwa saisa rebe AllaIsukare mosa hoko batuke esi kane utaneloini neka. 3 Tamata rebe esi kane sa-saisa nere esi sobue tamata rebe esi kanebatuke utane loine yake, kai tamata rebeesi kane batuke utane loine esi leuke salaete tamata rebe esi kane sasaisa nere yake,le Alla Itrima pususi kena Eni nanae kenasipeneka. 4 Tamata makete eni kbasa saemo kena teu tamata makete eni tamatamakerike be isala pise inkenare saisa mo,batuke tamata mere eni elake neka pineiteu be isala pise inkena. Ele mere lekweTuhane Iono elake ete imi tamata rebeimi hlaleke loko Yesuse pende. NamakeIteu be imi ebe mere isala pibe inkena.Namake Itapa tamata makerike mere lekesaisa rebe ionore elulu Alla Eni sukare.

5 Tamata leini esi noake elere: “Ibadaloko Tuhane kena petu meije pentine lesibei petu maketaru.” Yo leini esi betekebe: “Ete Tuhane, pusue petuaru sakesaneka.” Po tinaije sebeie sae eri lulu saisarebe inoake be lulu Allare enkena. Ilulu

tamata makete rebe esi umai kena iluluesi maka noake mo. 6 Tamata rebe esiholmate petu sae, esi ono ele mere leke esiholmate Tuhane kena petu mere. Tamatarebe esi kane sasaisa nere, esi ono elemerekena holmate Tuhane le esi kotie trimakasi bei Alla le manana meru. Sakesa kaitamata rebe esi kane batuke utane loineneka, esi holmate Tuhane neka le esi kotietrima kasi bei Alla. 7 Ite ono ele merele sae ihidupe lulu ruai erini sukare mokai sae imatare lulu ruai eni sukare mo.8 Ite hidupe kai matare, pusue meru luluTuhane Eni suka hoko itere Tuhane Enie.Hidupe pise matare sakesa neka, pusureTuhane Enie. 9 Ele mere hoko KristuseImata peneka po Ikwana suike leke IonoTuhane ete tamata kwanale kai tamatarebe esi mata pende.

10Hoko kwali betaya, imi leuke sala etekwali betaya rebe esi hlaleke sakesa kaiimire yake, kai sobuesi yake. Le suke itepusuma keu loko Alla kena Iteu pakala eteite. 11 Ele mere le kena Alla Eni lepate rebelekire eombe:“Tuhane Ibeteke be,‘Imi lene mimise!Namake pusue tamata esi tatu lokoKu

kai suke pususi naku be Aure Alla.’ ”*12Hoko raka ite lalemaru mimise bei saisarebe ite onore, le namake sebeie sae erikele lele ete Alla.

Keri kwalimu kai betamu rebe imi hlalekesakesarelulu lalane tiare yake

14:13-2313 Ele mere hoko leuke sala ete lomai

yake. Po imi raka leke saisa rebe imi onore,eono imi kwali betaya rebe esi hlalekesakesa kai imire esi ono dosa yake. 14Kwalibetaya, au kai Tuhane Yesuse esa penekahoko au hlaleke titinai be Alla Ilake sasaisamo kena kanele. Po sepo sae inoake bemanane mere Alla Ilake be kanele mo poikanele, hoko iono dosa peneka. 15 Sepoimi kane manane oani sae pine kwalimipise betami rebe imi hlaleke sakesare esiselu, eleki eono lalesi kera, le esi noake bekanemananemere dosa, hoko lalemi noasimo. Le Yesuse Kristuse Imata etesi penekahoko imi kanele me oasi yake le namakeekerisi loko lalane tiae. 16 Ele mere hokosepo saisa rebe imi onore sala mo po eonoimi kwali betaya rebe imi maka hlaleke

* 14:11 Yes. 45:23

Roma 14:17 216 Roma 15:13sakesare, esi hlaleke kokouesi hoko miselesire imi ono mere yake. Leke tamata esileuke sala ete imi le saisa rebe imi onoemere yake. 17 Le sepo Alla Ikbasa sakakamale kena iteki hidupe hoko Isukare iteono nkenale. Kai leke ite ono misete kailomai kai ite lalemaru ndina le Alla EniRore Ikbasae itere. Kai saisa rebe kanelekai kinure epentine mo. 18 Tamata rebeikerike ete Kristuse iono ele mere, hokoiono Alla laleIje ndina kai tamata maketeesi holmatei.

19 Ele mere hoko ite atula leke itekihidupe esa kai ite aktilie lomai leke itekimaka hlaleke ektili, 20 kai yapine bei man-ane eono imi atia saisa rebe Alla Ionoe metamata rebe ihlaleke loko Yesuse pendelaleije. Tinai, pusue manane, Alla Ilakelele mo. Po sepo imi kane sasaisa pineeono tamata makete esi kanele eleki esinoake be esi ono dosa, hoko mere imi sala.21 Mise lesire, ite kane aklaline yake kaikinu yelu rebe uono nselire yake pise onosaisa lekwe rebe eono imi kwali betayarebe esi hlaleke sakesa kai imire esi supudosare yake.

22 Hoko kwali betaya, sepo imi noakeimi atate mise, hoko mere neka. Rebepentine, Alla Irekwa imi laleimu. Tamatarebe iblake sala kena saisa rebe ionoremo, tamata mere laleije ndina. 23 Potamata rebe kokoueni kena kane sasaisapine ikanele, hoko isupu dosa le saisa rebeionoemere elulu enimaka hlalekemo. Kaisaisa rebe ionore elulu eni maka hlalekeloko Tuhane mo hoko mere iono dosa.

15Suke ono tamata maketa rebe imi hlaleke

sakesare laleije ndina, batuke noake ruamiyake

15:1-61 Kwali betaya, itea rebe iteki maka

hlaleke ktilire, ite leuke sala ete tamatarebe esi lake manane kai kinure yake le esimaka hlaleke ktili mosa. Po tahane beiselokosi neka. Ite lulu saisa rebe ite ruamanoakele yake le namake mere batuke eonoite ruama lalema ndina. 2 Po esi miseteite ono iteki kwali betaya lalesi ndina kenaesimisete leke esimaka hlaleke etapa ktili.3 Le Kristuse lekwe Inoake ruaI mo. KenaAlla Eni lepate rebe lekire Yesuse Ibetekeloko Alla be: “Pusue lepata tiae ete Alere

etetu kenaAu.”* 4Pusue yelu rebe lekiemeAlla Eni lepate rebe lekire eatetuke ite lekeite tahane lale kai iteki maka hlaleke etapaktili, hoko batuke ite hlaleke loko Alla besaisa rebe Italuke pende, namake Ionoe.

5 Alla Iono ite lalemaru ktili leke itetahane lale kai iteki maka hlaleke etapaktili. Ami kotie beiNi leke Itapa imi lekeimi rekwa bei hidupe esa kai lomai luluKristuse Yesuse Eni sukare, 6 leke lalemiesa kena isike Alla, TuhaneYesuse KristuseAmaIje.

Tamata Yahudi kai tamata Yahudi moretrima lomaikena misete lupe Kristuse Itrima ite pusumare.

15:7-137 Kwali betaya, ele mere hoko imi trima

lomai kena misete lupe Kristuse lekweItrima imire, leke eono imi isike Alla.8 Le nete, Kristuse Ilayani tamata Yahudi-aru peneka kena Iaseluke be Alla Italukemisete ete iteki ntuana menaru Ionolupeneka. 9 Kristuse Iono tamata Yahudimore esi isike Alla lekwe le Iaseluke Enilale misete etesi. Saka akmena Dauta Enilepate kena Alla Eni lepate rebe lekireelere:“Alla! Ele mere hoko kena au me kai

bangsa maketerebe Yahudi more au isike Amu nane,kai menani isike Tuhane leke esi

lenele.”†10 Kai me Alla Eni lepate rebe lekireebeteke lekwe be:“Imi tamata Yahudi more

lalemi ndina sakesa kai Alla Enitamataru.

Tamata Yahudiaru, Alla Eni tamata.”‡11Kai me leki elere lekwe:“Pusue imi tamata Yahudi more,

pusumi isike kai holmate Tuhane!”§12Kai nabi Yesaya ibeteke be:“Bei Isai eni anubuaru

tatike pine sae Iluakekena pletae pusue bangsarebe tamata Yahudi more.

Namake esi tolae esi hidupe pusue eteI.”*13 Kwali betaya, Allare iteki maka

hlaleke titinai, hoko au kotie beiNi lekeIono imi rebe hlaleke rame lokoIje lalemindina rame kai lalemi ndene kena namakeAlla Eni Rore kbasae lalemi, leke imi makahlaleke loko Allare etapa ktili rame.

* 15:3 Isi. 69:10 † 15:9 2Sam. 22:50; Isi. 18:50 ‡ 15:10 Huk. 32:43 § 15:11 Isi. 117:1 * 15:12 Yes.11:10

Roma 15:14 217 Roma 16:4Pauluse ilepa loko eni makerike15:14-21

14 Kwali betaya, au rekwa imi onosaisa rebe misete rame. Imi rekwa saisarebe Alla Isukare hoko imi atetuke lomai.15Masike elemere po kena sulatemeije, aunehe kena beteke oani esa lua leke au onoimi nete suike. Au beteke meru le bei AllaEni misete hoko Iriluke makerike meijeete au. 16 Iono au kena layani KristuseYesuse Eni makerike ete tamata Yahudimore. Kai au ono saka imame rebe ibetekeSou Misete bei Allare etesi, leke bei esimaka hlaleke mere, au onosi saka taneirebe rilukele ete Alla, rebe Isukae kai reberuaI eriNie le Alla Eni Rore Ibitikesi eteI.

17 Ele mere le au esa kai Kristuse Yesusepeneka hoko laleku ndina le auku mak-erike ete Alla meije. 18 Batuke Au nehekena lepa loko saisa rebe Kristuse Ionopeneka, kena Ipake auku lepataru kai aukumakerike eti eono tamata Yahudi moreesi lene loko Alla. 19 Bei Alla Eni RoreEni kbasare hoko au ono tanda heranerebe easeluke Tuhane Eni kbasare. SouMisete bei Kristuse au betekele ete tamatampai kota Yerusaleme peneka eti romatamata ndi otoi Ilirikume. Auku makerikeete mere pela peneka. 20 Laleku kenalepae Sou Misete bei Alla kena otoi rebetamata esi lene kena Yesuse mosare. Leau suka mo be mere saka au eleke lumakena pandasi rebe tamata makete ionore.21Po au ono saka Alla Eni lepate rebe lekireebeteke be:“Tamata rebe esi lene sou bei Alla mosare,

namake esi nati kai esi rekwa be Al-lare sia.Ӡ

Pauluse lalei kena ikeri tanei ete tamataYahudime Yerusaleme eleki ikeu lori kota Roma

15:22-3322 Au keu loko imi mosa, le au keu

lepae Sou Misete bei Alla kena otoi rebetamata esi lene mosare mina. 23 Po kenameije auku makerike me ootoi meru pelapeneka. Kai laleku kena keu loko imiremusune kena musune peneka. 24 Po na-make au keu lori Spanyole, au sili lokoimi me imi kotare leke laleku ndina kaiimi totonai mina. Eleki imi tapa au lekeau keu siba lori Spanyole. 25 Po meije aukeu lopai kota Yerusaleme kena au keri

taneia ete Alla Eni tamataru. 26 Le je-mate toini mpai otoi Makedonia kai meiotoi Akayare esi suka kena riluke taneiete tamata Yahudi rebe susata mpai kotaYerusaleme rebe esi ono Alla Eni tamatapende. 27 Esi ono mere esi suka titi-nai. Tinai suke esi tapa kwali betayarebe susatampai Yerusaleme le bei tamataYahudiaru pine tamata rebe Yahudi moreesi supu misete bei Alla. Hoko tamataYahudi more suke esi tapa tamata Yahu-diaru kena tanei. 28 Sepo auku makerikemeije pela peneka kai taneia rebe lupukelupende, au rilukelelu ete kwali betaya mpaiYerusaleme peneka hoko au keu loleteSpanyole, au keue imi kotare. 29 Sepo auluake loko imi hoko tinai au kerimisete beiKristuse ete imi.

30 Kwali betaya, iteki Tuhane YesuseKristuse Enie kena ite kai Alla Eni RoreItapa ite leke ite oki lomai. Hoko au kotiebei imi leke imi kotie loko Alla rame ete aukai auku makerike. 31 Kotie loko Alla lekeme Yudeare sie rebe esi rekwa Alla moreesi ono susate ete au yake. Kai kotie lekeau keri tanei lope Yerusaleme ete Alla Enitamataru esi ranae kena lale misete. 32 Elemere hoko sepo Alla Isuka hoko au luakeloko imi kena misete. Kai au blake lalekuendina kai blake maukeku sakesa kai imi.33 Alla maka ono laleu ndinare Iraka imipusumi noma! Amine.

16Pauluse ibeteke holmate ete pusue eni

kwali betayaru16:1-16

1 Kawali betaya, meije au beteke itebetama Febe eni sifate misete ete imire.Ilayani jemate toini rebe esi ndi kotaKengkreare peneka. 2 Au kotie imi li lokoikena misete lupe imi ono loko Tuhane Enitamata. Imi ono ele mere le tamata rebeesi hlaleke loko Allare suke esi ono lokolomai ele mere. Sepo esi koti tapa bei imihoko imi tapasi le esi tapa tamata bokalapeneka kai au lekwe.*

3 Imi beteke auku holmate ete Priskilakai Akwila, auku ebea rebe esi kerike eteKristuse Yesuse sakesa kai aure. 4Mahakeesimata peneka le esi ono kena tapa au. Aukotie trima kasi boka beisi neka. Batukeau ruaku mo po pusue jemate toini rebe

† 15:21 Yes. 52:15 * 16:2 Febe meije pine ikeri Pauluse eni sulate ete jemate toini me Romare. Kai jemate toiniesi renai mosa.

Roma 16:5 218 Roma 16:27tamata Yahudi more esi kotie trima kasibeise neka. 5 Beteke auku holmate etejemata toini rebe esi lupu me esi lumare.

Holmate ete Epenetuse rebe au okine.Ile tamata bei otoi Asia rebe ihlaleke lokoKristuse akmena. 6 Beteke auku holmateete Maria lekwe. Ikerike ktili ete imipeneka. 7 Beteke auku holmate ete An-dronikuse kai Yuniase. Luaise tamataYahudi lupe aure neka kai luasi kusu buisakesa kai au peneka. Kena au hlalekeloko Kristuse mosare esi hlaleke akmenapeneka. Tuhane Eni maka ulakaru esiholmate luasi.

8Holmate ete Ampliatuse, rebe au okinele iesa kai Tuhane lupe aure peneka.9 Beteke auku holmate ete Urbanuse, itekiebe rebe ikerike ete Kristuse lupe itereneka. Kai holmate ete Stakise rebe auokine. 10Beteke auku holmate ete Apelese.Isupu susate kai matakweli kena ihlalekeloko Kristuse po Ihlaleke rame. Holmateete tamata rebe esi hlaleke loko YesusemeAristobuluse eni lumare lekwe. 11 Betekeauku holmate ete Herodione. Ile bangsaesa kai aure neka. Kai holmate ete kwalibetaya rebe esi hlaleke sakesa kai ite, rebeesi me Narkisuse eni lumare.

12 Beteke auku holmate ete iteki betaTrifena kai Trifosa rebe esi kerike ktili eteTuhane, kai holmate ete iteki beta Persiserebe au okini. Ikerike ktili ete Tuhaneneka. 13 Beteke auku holmate ete Rupusekai inai luasi. Inaije lupe auruku inakueneka. Tamata esi lepae Rupuse eni naneetia neka le ikerike titinai loko TuhaneEni makerike. 14 Beteke auku holmate eteAsinkrituse, Plegone, Hermese, Patrobase,Hermase kai pusue kwali betaya rebe itehlaleke sakesa rebe esi me kaise. 15 Betekeauku holmate ete Pilologuse, kai Yulia, kaiete Nereuse kai betai, kai ete Olimpasekai ete pusue tamata rebe esi hlaleke lokoTuhane rebe esi me kaise.

16 Suke imi beteke hlamate ete lomailulu cara tinai rebe tamata maka hlalekeloko Tuhane esi onore. Pusue Kristuseeni jemataru esi natue holmate ete kwalibetaya imi.

Hnaune pamuli16:17-24

17 Kwali betaya imi, au kotie bei imititinai be imi keta bei tamata rebe esiono imi rebe hlaleke loko Tuhane imi tebilomai, kai esi ono kokoue imi, le esi atetuke

saisa rebe tebikele bei Alla Eni lepate rebeimi rekwa pende. Imi heti bei tamatameru. 18 Le tamata rebe esi ono ele mereesi kerike ete Kristuse, iteki Tuhanemo pokena esi ono lalesi ndina. Esi lepa misetitinai kena umauke tamata rebe esi rekwasasaisa more. 19 Po kwali betaya, pusuetamata esi rekwa peneka be imi lulu SouMisete bei Allare mise titinai. Hoko lalekuendina titinai le imi atate mere. Po aukotie leke imi rekwa mimise leke imi onoyelu rebe miseta, yo yelu rebe neunaruonolu yake.

20Alla maka ono tamata laleije ndenere,namake lau moneka Inabu ro tiaru esielake.

Au kotie iteki Tuhane, Yesuse Irilukemisete ete imi ete mere.

21 Auku ebe Timotiuse inatue holmateete imi lekwe. Kai holmate bei Lukiuse,Yasone kai Sosipatere. Siere bangsa esa kaiaure neka.

22 Au Tertiuse, au leki Pauluse eni lep-ataru kena sulate meije. Au beteke hol-mate kena Tuhane ete imi.

23Gayuse lekwe ibeteke holmate ete imi.Au Pauluse, au ruemei eni lumare kai itekiebea rebe esi hlaleke loko Tuhane, ami onoibada mei eni lumare lekwe.

Erastuse, kotare esi maka raka kepeneibeteke holmate ete imi lekwe. Kai itekikwali Kwartuse ibeteke holmate lekwe.

24 [Ami kotie namake Iteki TuhaneYesuse Kristuse Iriluke misete ete imipusumi ete mere. Amine.]

Isike Alla rame16:25-27

25 Kwali betaya, ite isike Alla rebe Ik-basa kena ono imi hlaleke ktili le imi luluSou Misete bei Alla kena Yesuse Kristuserebe au betekele ete pusue tamatare. SouMisete mere ebeteke saisa rebe Alla laleIkena Ionore. Bei akmena titinai sa, saeirekwa mosa, 26 po pamuli meije Ibetekepeneka. Alla rebe Eni kbasa eti pelare Ionoeti nabiaru esi beteke SouMisetemeijemeesi bukuaru, eleki pamuli meije Iulake amikena lepae etika-etika neka, leke pusuetamatamei nusare esi rekwae leke esi supulalane kena hlaleke loko Alla kai lene lokoI.27HolmateI rame. Ile, Alla. Ile rebe rekwatitinai.

Mai ite isikeNi eti pela baue saisa rebeYesuse Kristuse Ionore! Amine.

Amiki hlamate ete imi. Pauluse

1 Korintuse 1:1-3 219 1 Korintuse 1:9

Pauluse Eni SulateNomore Esa ete JemateToini me Kota Korintuse

Lepate MenaiKena akmenare kota Korintuse, kota

elake me otoi Akaya. Tamata me kotaKorintuse, bokala esi rekwa Tuhane mosa.Esi tatu loko tuhane tinai mo kai esi ononenuna bokala.

Tamata rebe ilepae SouMisetememenaiete tamata Korintuse, mere Pauluse. Beiilepae Sou Misete, tamata ilaru esi hlalekeloko Tuhane Yesuse (Ula. 18:1-11). KenaPauluse ikeu bei kota Korintuse mere,Apolose iluake. Ile, tamata rebe esi hlalekeloko Kristuse esi kamale rebe ilepa rekwatitinai (Ula. 18:24-19:1). Apolose, kururebe iatetuke sibae Pauluse eni makerike(1Kor. 3:6).

Bulana ilaru ulia bei mere, jemate toinime kota Korintuse, esi leki sulate etePauluse. Ele mere eti Pauluse ileki sulatemeije: iralake saisa rebe esi tneulu kena esisulate eteije.

Pauluse ianetesi le yelu rebe esi onolumise mo, esi tebi lomai, leini esi sukaPauluse moneka le esi suka Apolosepise elaka makete lekwe (1:10-12; 3:1-6).Iralake esi tneui loko maka kaije. Kena esisulate lokoije, esi tneu be: Sepo sae isukakena ikai mo hoko mere mise o? Tamatarebe hlaleke loko Krituse pende ihleke enibina pise eni mokwai rebe ihlaleke mosareyelo? Hleke mokwaije yelo? Pusue meijuPauluse ilepaelu kena pasale iture.

Iralake esi tneu be: Tamata rebe hlalekeloko Kristuse pende kane aklaline reberilukele ete tuhane tinaije yele pibe mo?Ianetesi le leini esi kwakwaesi kena esipake kbasa rebe esi supu bei Ro Misete.Kena sulatemeije yelu bokala rebe ianetesilokolu kai iatetukelu etesi.Isi

1. Lepate menai kai hlamate (1:1-9)2. Pauluse ianete jemate toini me Kor-

intuse le esi rare kai lomai kai esi ononeune (1:10–6:20)

3. Iatetuke loko maka kai lomaije(pasale 7)

4. Hnaune loko manane rebe rilukeleete tuhane tinai more (8:1–11:1)

5. Hnaune loko binaru esi sou ulusi kenaibadare (11:2-16)

6. Hnaune loko kane sakesa kenaTuhane Eni mejare kena nete lokoYesuse Imatare (11:17-34)

7. Hnaune loko kbasa rebe supu bei RoMisete (pasale 12–14)

8. Hnaune loko kwana suike (pasale 15)9. Hnaune loko riluke kepene kena

natue ete tamata susate me otoiYudeare (16:1-4)

10. Hnaune pamuli kai hlamate (16:5-24)

Hlamate1:1-3

1-3Kwali betaya, Alla Eni jemate toinimekota Korintuse! Alla Ikoti imi peneka kenaEni tamata rebe eni dosa sae mo le imi kaiKristuse Yesuse esa peneka. Kai tamataetia neka rebe esi hlaleke loko YesuseKristuse pende ele mere neka. Ilere, itepusumaki Tuhane kenaI.

Au, Pauluse kai iteki kwali Sostenese,ami kotie loko Alla be, “Alla Amate kaiTuhane Yesuse Kristuse, riluke miseteetesi kai ono lalesi ndene noma.”

Auku hake kena leki sulate meije eteimi le au meije Kristuse Yesuse Eni makaulake. Alla ruaI pine Ibitike au lulu ruaI Enisukare.

Alla Iriluke kbasa ete itere baue YesuseKristuse

1:4-94Kwali betaya! Au kotie trima kasi boka

bei Alla rebe au tatu lokoI ramere le bei Enimisete hoko imi supu ktiline beini baueKristuse Yesuse. 5Au kotie trima kasi bokabei Tuhane le imi kai Yesuse Kristuse esapeneka, hoko Ikbasae imi hidupe penekaleke kena sasaisa neka imi rekwa bei lepaloko Tuhane Eni lepataru kai imi rekwamise titinai kena sasaisa neka. 6Bei ktilinerebe imi supure, hoko ami lepa lokoYesuseKristuse ete imire, imi rekwa be meretinai. 7 Imi supu ktiline rebe Tuhane Ionoeete imire peneka, hoko kena meije imitatike iteki Tuhane Yesuse Kristuse Iluakesuike ramere, imi pake imi ktiline mererame. 8 Namake Tuhane Yesuse KristuseruaI pine Iono lalemi ktili leke roma petuIluake suike, Itutuke imi loko imi dosarumoneka le imi sala sae moneka. 9NamakeAlla Iono imi ktili le rebe Italuke Inete lokorame. Alla mere pine Ikoti ite kena iteesa kai Eni Nanae Yesuse Kristuse, ItekiTuhane.

1 Korintuse 1:10 220 1 Korintuse 1:30

Jemata toini me kota Korintuse esi teulomai

1:10-1710 Kwali betaya, au kotie bei imi titi-

nai kena iteki Tuhane Yesuse Kristuse Eninane leke imi lulu saisa rebe tatike pineau beteke ete imi. Imi nasuke lomai yakeleke imi tebi lomai yake. Au sukare imilalemi esa. 11 Kwali betaya, au beteke elemere le Kloe eni tamataru esi nanu imiete au peneka be imi nasuke lomai. 12 Esibeteke ete au be bei imire leini esi betekebe esi lulu Pauluse. Leini esi beteke be esilulu Apolose. Leini lekwe esi beteke be esilulu Petruse*. Yo leini makete esi betekebe esi lulu Kristuse. 13 Yesuse KristusenanakwalaIje esa, mere itea rebe hlalekelokoIje. Kai nanakwala mere larake mo.Au Pauluse, au mata ete imi ndete ai tutinimo, kai baptise imire kena imi lulu aumo. 14 Au kotie trima kasi bei Alla le aubaptise sae bei imi mo batuke au baptiseKrispuse kai Gayuse luasi neka. 15 Yapinesae ibeteke be au baptiseni leke ilulu au.16 O, yele! Au nete be Stepanuse kai eniluma toine lekwe au baptisesi. Po maketebei sie meru au nete be au baptise saemakete moneka. 17 Le Kristuse Iulake aurekena baptise tamata mo po kena lepae SouMisete etia neka. Kai suke au lepae SouMisete mere lulu auku maka rekwa misetitinaije yake, leke Kristuse Imata kena aitutine esi kbasare esi guna.

Tamata bokala esi supu hlamate penekale esi lene Sou Misete kena Yesuse Imata kenaai tutine

1:18-2518 Tamata rebe tatike pine esi supu poie

kena otoi susate titinaije, esi beteke bepusue rebe ite alenake loko Kristuse Imatakena ai tutine, mere alena boroke. Po eteitere, Kristuse Imatare etiluke Tuhane Enikbasa kena Ihlamate ite bei iteki nsalalaru.19 Le sakesa kai Alla Eni lepate rebe nabiYesaya ileki be:“Pusue yelu rebe tamatamaka rekwaru esi

natire,namake Au atia pusulu.

Tamata rebe esi rekware,Au trima esi maka rekwa mere mo.Ӡ

20 Hoko tamata rebe esi noake mise kairekwa mise, tamata rebe esi rekwa beiatetuke agamare esi aturane kai tamata

rebe esi rekwa kena lepa le pakalare, pa-muli meije Alla Iaseluke peneka be esimaka rekwa mere esi guna sasaisa mon-eka. 21 Tuhane Iono mere lulu Eni lalemisete. Tuhane Inoake lekemasike tamataesi rekwa titinai po mere ekerisi lokoTuhane mo. Po Ibeteke sou kena YesuseEni matale rebe ami beteke meije, pakekena hlamate tamata rebe ihlaleke, potamata mei nusa meije esi beteke be soumere esi guna sasaisa mo. 22Tamata Yahu-diaru esi kotie leke esi selu tanda heranepine esi persaye. Tamata Yunaniaru esinikwa kena rekwa titinai leke esi persaye.23Po ami alenake Kristuse rebe Imata kenaai tutine leke Ihlamate ite. Sou mereeono tamata Yahudiaru laleisu kera kaitamata rebe Yahudi more esi beteke bemere nloene. 24 Po ete tamata Yahudi pisetamata Yahudi mo rebe Alla Ikotisi penekaleke esi hlaleke lokoIje, Tuhane IaselukeEni kbasare kai Eni maka rekwa misetitinaije etesi peneka baue Iriluke YesuseKristuse kena Ihlamateise. 25 Le saisa rebeAlla Ionoe lulu ruaI Eni sukare, tamata esinoakele mere boroke. Po Tuhane Ionomere lulu Irekwa mise titinaije rebe elesibei tamata inoakele. Saisa rebe Alla Ionoekena Yesuse Imatare, tamata esi noake beektili mo. Po saisa rebe Ionoe mere ekbasalesi bei tamata eni ktiline.

Sepo Alla Ikoti ite kena ono eni nanae,Ililake tamata elake mo

1:26-3126 Kwali betaya, imi nete loko imi

keadane kena Alla Ikoti imire elia. Imirebe persaye, batuke esa lua pine esi rekwalulu tamata inoake, pise tamata rebe ik-basa, pise tamata elake. 27 Po tinaije, AllaIbitike tamata rebe tamata esi beteke betamata boroke leke ono asomie tamatamaka rekware. Kai Alla Ibitike tamatarebe tamata esi sobueise leke ono asomietamata rebe holmateise. 28 Alla Ibitiketamata makerike kai sae neka rebe tamataesi aninikeise, rebe tamata esi noake be esiono untune sasaisa more kena Eni tamataleke sirike tamata elakaru esi kwakwalaru.29Alla Iono elemere leke tamata sae kwak-waeni me Alla oaI mo. 30 Alla ruaI pineIono imi esa kai Kristuse Yesuse. Kaisepo ite esa kai Yesuse Kristuse rebe Imatakena ai tutine ete itere, ite rekwa AllaEni rencana rebe mise titinai ete ite baue

* 1:12 Kena Sou Yunanire leki Petruse mo po leki Kepase † 1:19 Yes. 29:14

1 Korintuse 1:31 221 1 Korintuse 3:2Yesuse Kristuse Imatare. Le bei YesuseIonoe mere, ite ono misete suike kai Alla.Kai Iono ite kena Eni tamata rebe Ibitike itekena tie ite bei iteki dosaru.

31 Hoko kwali betaya, lupe me Alla Enilepate rebe lekire ebeteke be:“Nikwa leke ruami nane supu isike yake,

po nikwa leke Tuhane Eni nane supuisike

le saisa rebe Ionore.”‡2

Pauluse ilepae Alla Eni lepate kena Kris-tuse Imatare lulu tamata eni maka noake mo

2:1-51Kwali betaya, kena au luake loko imire

au beteke Alla Eni rencana rebe tamatasae irekwa mosare ete imire, au pake saisarebe tamatamei nusameije esi noakelemopise au lepa ete imire au pake lepata rebeimi susa natiremo po lepate piasa rebe iminatire. 2 Le laleku esa peneka be au ruekai imire au lepae saisa makete mo batukelepae Yesuse Kristuse. Lepa loko Imatakena ai tutine. 3 Kena au rue kai imire,kwakwae au kena aseluke be au rekwa mo,po au lepare mise mosa kai rilaku lekweeti rareleku. 4 Lepata rebe au betekelu eteimire, au lepa kena rana lalemi lulu tamatairekwa mise titinaije mo, po au lepa lokoAlla Eni lepataru, Ro Misete pine Ikbasaetamata rebe esi lene auku lepataru laleisu.5Au ono pusue meru leke imi hlaleke lokoKristuse bei saisa rebe tamata irekwamisetitinaije mo po mere bei Alla Eni kbasare.

Alla Irencana lulu Irekwa mise titinaijeleke Yesuse Imata le iteki dosaru

2:6-166Po sepo ami lepa loko Alla Eni lepataru

ete tamata rebe esi hlaleke titinaije, amilepare rekwa mise titinai. Po ami noakelulu tamatamei nusameije esimaka noakemo pise elaka rebe tatike pine esi matareesi maka noake mo. 7 Po ami noake kaiami lepae Alla Irekwa mise titinaije rebebei akmena sae irekwa mosare. Bei AllaEni maka rekwa mise titinaije, Iteu lepatepeneka bei kena Itolae nusa meije mosa,leke bei saisa rebe Yesuse Kristuse Ionore,Alla Irilukemisete rebemisete titinaije eteite. 8Tamata rebe esi kbasamei nusameijeesi rekwa Alla Eni rencana kena YesuseKristuse mo. Le sepo esi rekwa hoko esipaku Tuhane rebe isikeIne kena ai tutine

mo. 9 Esi rekwa meru more, mere lulu AllaEni lepate rebe lekire be:“Saisa rebe tamata esi selu mosa,

esi lene mosa kai esi noake mosare,Alla Iaknekae ete tamata rebe esi

okiNe.”*10 Tamata esi rekwa Alla Eni rencana

kena Tuhane Yesuse Kristuse ete iteremosa, po Ro Misete Ibeteke Eni rencanamere ete ite peneka. Le Ro Misete Irekwapusue yelu kai yelu rebe kbuni me AllalaleIje lekwe. 11 Le rebe rekwa tamatalaleije batuke tamata mere ruai neka.Sakesa neka Alla Eni Rore ruaI pine IrekwaAlla laleIje. 12 Ite lekwe lulu tamata meinusa meije esi noakele mo po Alla EniRore Ikbasae ite leke ite rekwa pusue yelumisete rebe Irilukelu ete itere. 13Hoko itebeteke saisa rebe Alla Irilukele ete itere,ite lulu saisa rebe tamata irekware mo poite pake lepata rebe Alla Eni Rore Iate-tukele ete itere leke ite lepa loko Alla etetamata rebe Ro Misete Ikbasaine. 14 Potamata rebe Alla Eni Rore Ikbasaine moreitrima saisa rebe Alla Eni Rore Ibetekelemo. Le inati mo hoko inoake mere esiguna sae mo. Le batuke tamata rebe AllaEni Rore kbasaine pine inati lepata meru.15 Tamata rebe Alla Eni Rore Ikbasaineinati pusue mere po tamata rebe Alla EniRore Ikbasaenimore inati tamata rebe AllaEni Rore kbasaine ionore mo. 16 Le merebetekele me Alla Eni lepate rebe lekire be:“Tamata irekwa Tuhane laleIje mo

hoko sae iahnauI mo.ӠPo ite rebe Eni Ro Misete Ikbasae itere,

ite rekwa saisa rebe me Yesuse KristuselaleIje.

3Isike tamata rebe esi kerike Alla Eni mak-

erike yake, yapine jemate toini esi lara lomai3:1-23

1 Kwali betaya, kena au me kai imire,au lepa ete imire lupe au lepa ete tamatarebe Alla Eni Rore Ikbasaisemo. Po au lepaloko imire, au pake lepate rebe imi natienunure saka inate sae ilepa loko eni nanaerebe eku rueleije sare. 2 Akmenare auatetuke imire saka au ala imire, au rilukemanane rebe imi kane tekwa pende. Elemere hoko imi nati hnaune ete tamatarebe Ro Misete Ikbasaise mo rebe imileneule. Meije lekwe imi nati meru mosa.

‡ 1:31 Yer. 9:24 * 2:9 Yes. 64:4 † 2:16 Yes. 40:13

1 Korintuse 3:3 222 1 Korintuse 4:13 Le imi atate mei nusa meije, imi hlekemosa. Au lepa ele mere le sepo lalemitia kai teta lomai, mere easeluke be imilulu tamata eni sukare lupe tamata rebeesi rekwa Alla more. 4 Le sepo sae ibetekebe, batuke lulu Pauluse neka yo leini esibeteke batuke lulu Apolose neka, hokoatate ele mere easeluke be imi hleke imiatate mei nusa meije mosa.

5 Tinaije, Apolose mere sire? Kai auPauluse meije sire? Amire batuke AllaEni tamata makerike, rebe tapa imi kenaimi hlaleke loko Kristuse. Batuke amilulu amiki makerike rebe Alla Iulake amikerikele. 6 Kena Alla Eni makerike, aulepae Yesuse Kristuse Eni lepataru sakatamata maka andinu, iatnane kena enindinure. Apolose iatetuke imi saka tamatarebe irana kwele kena isoba ndinu mere.Po Alla ruaI pine Ikbasae lalemi saka Ionotnanela kena ndinure kusure. 7 Hokorebe atnane pise sobare mere pentine mo,po rebe pentine Alla rebe Iono tnanelekusure. 8 Tamata rebe iatnane bibite kairebe isobare sae ilesi bei sae mo. AllaIriluke hadia etesi lulu sae erini makerike.9 Ami kerike sakesa ete Alla kena Enimakerike, yo imire lupe ndinu rebe AllaIkerikele. Kai imire lupe Alla Eni Lumalekwe. Imire Alla rauI Enie.

10 Alla Iono au rekwa meije, aure lupetamata ikerike luma, au tolae pandasi kaitamata makete ieleke luma kena pandasimere. Papela tamatare suke iselu mimisebe eleke luma kena pandasi mere emise.11 Le Alla ruaI Itolae Yesuse Kristuse lupepandasi kena lumamere po tamatamaketemo. 12 Tamata rebe esi luake kena atetukeimire lupe tamata rebe esi eleke luma kenapandasi mere. Leini esi pake mase, leiniesi pake perake kai leini esi pake batu rebeesi belini elakemere batu permata po leinilekwe esi pake ai, tapuane nsekile kai alabatai. 13 Papelake tamata eni makeriketatike esi hasile kuru pise more ite seluekena Kristuse Iluake suike. Le petu merepapelake tamata enimakerike teheke kenaauwere be kuru pibe mo leke supu seluemise me tamata oasi. 14 Sepo auwere kotusire eni luma rebe eleke kena pandasimeremo, hoko ile mere isupu hadia. 15 Po sepo

sae eni makerike kotue hoko isupu hadiandete surga mo. Ile mere isupu hlamatepo saisa rebe ionore tinaimo eono eti supuhlamate lupe ibala kena auwe rebemahakekotuije. 16 Imi saka Tuhane Eni Luma kaiEni Rore Ikbasae imire, imi rekwa moyo?17 Sepo sae iatetuke mise mo kena iatiaTuhane Eni Lumare hoko namake TuhaneIono tamatamere isilaka lekwe. Imire sakaTuhane Eni Luma rebe ruaI lilakele lekeimi dosa kai salare sae moneka.*

18 Sae kuesa bei imi ilemake ruai yake leisike ruai le inoake be irekwa loko yelumeinusa meije. Po misete tamata mei nusemeije esi noake be irekwa loko yelu meinusa meiju mo, leke lulu Tuhane, tamatamere irekwa. 19 Le lulu Tuhane, saisarebe tamata esi noakele kai esi rekwaremere boro rebe namake eono esi gunasasaisamo. LupeAlla Eni lepate rebe lekireebeteke be:

“Tamata rebe irekwa loko nusa meijemise titinaije namake Tuhane Ionoeni guna sasaisa moneka sepoiisike ruai loko eni maka rekwamere. Namake mere sakesa kaitamata mere ilo ruai.”†

20 Kena Alla Eni lepate rebe lekireebeteke lekwe be:

“Tuhane Irekwa tamata rebe irekwamei nusa meije, mere pususi makanoake boroke rebe esi guna saemo.”‡

21 Ele mere hoko imi beteke be elake saeilesi bei sae yake, eti imi larake lomai le imiisike elake sae yo saere imi isikeni mo. Imiono elemere yake le pususi onomisete eteimi. 22 Au, Apolose kai Petruse§ pine amipusuma tapa imi leke keri imi loko misete.Kai nusameije, pise imi hidupe kai matale,bei petu meije roma petu susuike pusuemeru keri imi kena rue mise. 23 Kai imilayani Yesuse Kristuse kai Yesuse KristuseIlayani Alla.

4Alla Ikoti ami kena layani Kristuse peneka4:1-21

1Hoko suke imi kotie amire Yesuse Kris-tuse Eni tamata makerike. Ami kerike Enimakerike, rebe Itiluke ete ami leke ami

* 3:17 Kena sou Yunanire ayate meije elere: Sepo sae iatia Tuhane Eni Lumare hoko Iatia tamata mere lekwe. Hokotamata leini esi noake atia Tuhane Eni Lumare le esi atetu bei yelumisetamo. Po tamata leini esi noake be atia TuhaneEni Lumare le ono yelu rebe tinai mo pise ono tamata persaye esi larake lomai. † 3:19 Ayp. 5:13 ‡ 3:20 Isi.94:11 § 3:22 Petruse eni nane saere Kepase.

1 Korintuse 4:2 223 1 Korintuse 5:3beteke loko saisa rebe Alla Ionore po kenaakmenare sae irekwa mere mosa. 2 Sepoelake sae irilukemakerika ete tamatamak-erike sae, elake mere isukare tamata mak-erike mere ilulu eni pletare rame. 3 Pokwali betaya, ete aure sepo imi teu pakalaete au pise imi keri au ete maka teu pakalakena nikwa auku nsalale, namake au tulikai mere mo. Au lekwe, au teu pakalaete au ruaku mo. 4 Au noake be au onosala sasaisa mo. Po mere etiluke mo be aunkena. Au nkena pise au salare, Alla ruaIpine Itilukele. 5 Petu kena Tuhane Iteupakala ete pusue tamatare luake mosa.Hoko kahulake kena leuke sala ete lo-mai yake. Imi namake eti Tuhane Iluakesuike mina. Namake Iaseluke saisa rebebunikele. Isibake saisa rebe kbuni kenatamata laleije. Kena mere pine papelaketamata isupu isike bei Tuhane. 6 Kwalibetaya, au lepae pusue meru, au pake aukai Apolose saka conto leke sepo imi noakeloko auku lepataru, namake imi nati saisarebe me kena Alla Eni lepate rebe lekire.Sepo imi lulu Alla Eni lepatemere hoko imiisike elake sae yo imi sobue elake maketemo. 7 Sae iono imi lesi bei tamata maketemo. Alla ruaI lekwe Iono imi lesi beitamata makete mo. Saisa rebe imi supulumeru Alla ruaI pine Irilukele ete imi. Hokokwakwae imi yake le saisa rebe imi supulumeru Tuhane Irilukele.

8 Tinai, imi kotie sasaisa moneka le iminoake be imi supu kbasa peneka, rekwamise titinai peneka, imi noake mise hokoimi ono ruami sakesa kai kamale. Po amiremo. Sepo imi ono kamale peneka hokomise leke ami pleta sakesa kai imi noma,9 le amia meiju tamata rebe pakuna mo.Ete aure, amia rebe Kristuse Eni makaulaka meiju ami ono saka tamata makakusu bui rebe namake supu hukumanematale, rebe pusue tamata kai malekataruesi limese ami supu hukumane. 10 BeiKristuse pine tamata mei nusare esi seluamire, esi noake be ami boro le saisa rebeami onore. Po imi noake be imi rekwale imi kai Yesuse Kristuse esa peneka.Tamata esi lene loko ami mo po batukeesi lene loko imi. Ami supu sobue yo imisupu isike beisi. 11 Roma petu meije amitiama sene kai kmalake ami, amiki pakianebatuke mei nanakwalamaru neka. Amisupu teta, amiki luma ruamare sae mo.12 Ami kerike ktili eti knatike ami kenanikwa hidupe. Tamata esi sobue ami po

ami kotie loko Tuhane leke Iriluke miseteetesi. Sepo tamata esi ono susate eteami, ami tahane lale neka. 13 Tamata esitoae ami po ami eseluke lale misete etesi.Esi ono ami saka noune mei nusa meije.Eti meije esi ono ami saka nusa meije esindopone sa. 14 Au leki meije ete imi po ausuka ono asomie imi mo po au anete imilupe ruaku anare neka. 15 Le masike imitamata bokala me rebe esi liku lalane eteimi kena hlaleke loko Kristuse Yesuse poimi amate esa neka. Au ono amate ete imirebe esa kai Kristuse le au lepae SouMiseteete imi peneka. 16 Hoko au beteke be imilulu auku sifate. 17 Kai leke imi lulu aukusifate hoko au ulake Timotiuse ilome lokoimi. Au okini titinai lupe au ruaku anareneka. Iono sasaisare lulu Tuhane Eni suka.Namake ianete imi loko sifate rebe au luluele au esa kai Kristuse Yesuse peneka. Aukusifate kena auku hidupe meije sakesa kaisaisa rebe au atetuke ete jemata toini etia-etia nere. 18 Po bei imire, leini kwakwaesile esi noake be tatike pine au keu loko imimo. 19 Po sepo Tuhane Ibuka lalane eteau hoko takwali mo au luake loko imirereneka. Imi tatike neka, namake au luake,au selu tamata kwakwala meru esi atate.Esi lepa loko esi kbasaru batuke me birusineka pise esi kbasa me tinai le Ro MiseteIkbasaesi. 20 Le sepo Alla Ikbasae sae enihidupe hoko Tuhane Itiluke Eni kbasarekena tamata mere eni hidupe leke ionolulu nkenale. Tamata mere batuke ilepaekena birui yake. 21 Hoko imi suka andia.Imi nete! Imi hleke imi sifate kwakwalemere leke au luake, au nasuke imi yake poau luake kena maune kai lale misete kenaatetuke imi.

5Kwakwae imi le imimaka persaye yake po

hleke imi dosaru5:1-13

1 Tamata esi nanu ete au peneka be beiimire, tamata leini me esi sablia. Ile saebei tamata rebe esi suka sabliare isablia kaiinai tirire rame. Tamata rebe esi rekwaTuhanemosare lekwe esi ono elemeremo,hoko imi lekwe ono ele mere yake! 2 Imiasomi tekwa mo po kwakwae imi kena imipersaye. Mise lesire, kaplalemi le tamataesi atate ele mere eleki suisi leke esi lupukai imi moneka. 3 Kwali betaya, tinai,masike au sakesa kai imi ete mere mo polaleku eme kai imi. Hoko au teu hukumane

1 Korintuse 5:4 224 1 Korintuse 6:8ete tamata neuna meru peneka saka aume kai imire neka. Au beteke ete imi be,“Kena Tuhane Yesuse Eni Nane, tamatarebe iono tiae ele mere suke hukumeni.”4 Sepo imi lupuke lomai kena iteki TuhaneYesuse Eni kbasare, imi noake be au mekai imi. Kai kena iteki Tuhane Yesuse Enikbasare, 5 tamata rebe iono ele mere sukepusumi suini bei jemate toini leke ro tiaruesi elake ekbasaeni, leke isupu susate meinusa meije, iblake kera eti irani. Imi onoele mere leke ihleke bei eni dosamere lekekena Tuhane Iluake suike isupu hlamate.6 Kwakwae imi le imi maka persaye yake.Le imi ono dosa esare namake eono tamatabokala esi ono dosa lekwe. Imi rekwameremoyo? Mere sakesa kai tamata esi betekebe, “Ragi teputi tone po eono adonanesa.” 7 Ele mere hoko imi poie pusue imiatete tiae mere saka kena Yahudiaru esipetu kane roti rebe pake ragimore esi poiepusue ragiaru. Bei mere imi ono tamatarebe sala sae mo. Le imi nkena penekale Yesuse Kristuse Iono saka domba rebeesi palae ete Alla kena Yahudiaru esi pestarebe kane roti rebe pake ragi more. Imilekwe saka roti rebe ragi sae more rebetamata Yahudiaru esi kanele kena pestamere.* 8Ele mere hoko iteki hidupe meije,ite ono saka esi ono kena Yahudiaru esipesta mere. Saka esi kane roti rebe pakeragi more hoko ite ono dosa kai neuneyake. Po ite ono saisa rebe nkenare ramesaka ite kane roti rebe pake ragi more.

9 Kwali betaya, kena auku sulate ak-menare, au ahnau imi leke imi ono ebe kaitamata rebe esi ono ntasite yake. 10 Rebeau betekele, mere au beteke tamata rebeesi rekwa Tuhane. Tamata rebe esi rekwaTuhanemosa rebe esi sablia pise lalesi lokokepene pise tanei boka eleki esi ndea piseesi kane tamata makete eni knatile piseesi tatu loko tuhane tinai more, mere aubetekesi mo. Au beteke ete imi mo be imitehaike tamata rebe esi persaye mo rebeesi ono ele mere. Sepo imi rue mei nusameije moneka pine imi supu lalane kenalau bei tamata bokala rebe esi persayemore. 11Rebe au lekire kai au beteke suikemeije, mere au lepae tamata rebe inakube ihlaleke loko Kristuse yo ono ntasite,lalei loko kepene kai tanei boka, tatu lokotuhane tinai mo, sobue tamata makete,inseli, kai kane tamata makete eni knatile.

Tamata ele mere tehaikesi yake. Rue kanesakesa kaisi yake.

12 Tamata rebe esi hlaleke loko Allamosare auku hake kena teu lepate etesimo. Imi lekwe batuke supu hake kenalepa ete tamata rebe esi hlaleke loko Al-lare. 13 Alla ruaI pine Eni hake kena lepaete tamata rebe esi hlaleke lokoI mosare.Imi nete loko Alla Eni lepate rebe lekireebeteke be:

“Tamata rebe esi ono dosare, imi suisisiri bei jemate toine.”†

6Imia rebe hlaleke loko Alla sakesare imi

keri lomai loko maka teu pakala rebe irekwaTuhane more yake

6:1-111 Kwali betaya, sepo imi pakala kai

imi kwalimi pise betami rebe imi hlalekesakesa loko Kristuse, imi kerie ete makateu pakala rebe irekwa Tuhane mosareyake kena iteu pakala mere. Le mula pineimi koti Tuhane Eni tamataru kena teu imipakala meremore? 2Tuhane Eni tamataruesi hake kena teu pakala ete tamata meinusa meije esi nsalalaru, imi rekwa pendepi moyo? Sepo namake ite rebe hlalekeloko Tuhane, ite teu pakala ete tamatanusa meije esi dosaru hoko pakala rebetone imi ruami teure yele. 3 Tatike pineite teu pakala etemalekataru esi nsalalaru,imi rekwa pende pi moyo? Hoko tamataruesi pakala rebe esi onolu pela peture iteteure yele. 4 Hoko pakala ele mere imikerie ete tamata rebe esi rekwa Tuhanemosare yake. 5 Au beteke ele mere lekeono asomie imi. Kena teu pakala ete sierebe esi pakalare imi tamata maka rekwame moyo? Le mula pine 6 imi keri imikwali betaya rebe imi hlaleke sakesare esipakalare ete maka teu pakalare iteure?Batuke ele mere mo pomaka teu pakalare,ihlaleke loko Tuhane mo.

7 Sepo keri tamata esi pakalare lokomaka teu pakalare leke esi teue, meresakesa kai imi ono sala hoko sakesa kaiimi kalare neka. Mise lesi tamata esi ononeune ete imi pise ono rugi imi po imikerisi loko maka teu pakala mo. Sepoimi kerisi hoko mere sakesa kai imi onosusaesi. 8 Sepo imi kerisi loko maka teupakala, mere sakesa kai imi ono neune etetamata makete le imi ono esi rugi, eleyo

* 5:7 Piasare tamata Yahudiaru esi umpamae dosare kena ragi. † 5:13 Huk. 13:5, 17:7

1 Korintuse 6:9 225 1 Korintuse 7:5siere imi ebe rebe imi hlaleke loko Tuhanesakesa. 9 Imi rekwa peneka be tamata rebeilulu Tuhane Eni sukare more, ile mereikusu Tuhane Eni tamataru, rebe TuhaneIpletaesi saka kamale ipletare mo. Iminoake sala eleki imi lemake ruami yake. Letamata rebe isablia, itatu loko tuhane tinaimo, tamata rebe isablia kai tamata maketeeni bina pise mokwai, tamata rebe ionoatate misete mo rebe mokwai ono ebekemokwai, 10 tamata ndeane, tamata rebelalei loko kepene kai tanei boka, tamatarebe inseli, tamata rebe isobue tamatamakete, tamata rebe ikane tamata maketeeni knatile, pusue tamata ele meru esikusu Tuhane eni tamata mo rebe Ipletaisipende. 11 Akmenare imia leini imi atateele mere. Po pamuli meije imi dosaru am-punelu peneka. Imire Tuhane Eni tamatapeneka rebe dosa sae mo. Tuhane Iteupeneka be imi sala sae moneka le bei saisarebe Tuhane Yesuse Kristuse Ionore kaiTuhane Eni Rore Eni kbasare.

Pake nanakwalare kena ono ntasite yakepo pake kena ono misete leke Tuhane Isupuisike

6:12-2012 Kwali betaya, tamata leini esi beteke

iteki nanakwalamaru esi hubunganekai hlaleke loko Tuhane mo, hokonanakwalare ono kena sasaisa neka mulamo. Po pusue yelu rebe onoe mereesi guna sae mo. Au suka kena rilukenanakwalakue mo kena sasaisa ekbasaeneka. 13 Tamata leini esi beteke be,“Manane kusu kena iteki tibuimaru elekiiteki tibuimaru hnouke manana meru.Kena Tuhane Iono ite matare, mananekai iteki tibuimaru pakele moneka, hokoiteki tibuimaru kai iteki nanakwalamarupusulu pakele kena ono sasaisa neka mulamo, sebei bei ite neka.” Au beteke eteimi be ele mere mo. Iteki nanakwalamameiju pake kena ono ntasite yake po isikeTuhane. Kai Tuhane lekwe namake Irilukemisete ete iteki nanakwalamaru.* 14 AllaIkbasa eti Iono Tuhane Yesuse Ikwanasuike. Ele mere lekwe, Eni kbasare eonoite kwana suike. 15 Kwali betaya, imirekwa peneka be iteki nanakwalamaru,

Kristuse Eni nanakwalaI lekwe. Legrejare, Kristuse nanakwalaI. Hoko itepake nanakwalamaru kena ntulu kai binalalane yelo? Masike elia lekwe po ono elemere yake. 16Suke imi rekwa be sire intulukai bina lalane ile mere iesa kai bina merelekwe. Le kena Alla Eni lepate rebe lekireebeteke be:

“Luaise esa peneka.”†17 Po tamata rebe ilulu Tuhane pende

Iesa kaiNi peneka. Tuhane Eni Rore kaiile mere eni rore esa peneka. 18 Hokoimi raka mimise leke imi ono ntasite yake.Le bei dosa rebe piasa tamata esi onore,ono ntasite pine eono dosa ete tamatamere nanakwalaije. 19 Kwali betaya,imi rekwa peneka be, imi nanakwalamimere Ro Misete Eni luma. Ime kai imi.Tuhane Alla Iono Ro mere kbasae imi.Nanakwalami mere imie mo, po mereTuhane Enie. 20 Le Tuhane Isabe imipeneka kai Iseli pusu peneka. Hoko sukeimi pake nanakwalaimu kena ono miseteleke Alla Isupu isike.

7Pauluse ilepa loko tamata rebe kai kai

rebe kai more7:1-16

1 Kwali betaya, meije au lepa loko yelurebe imi lekie ete aure. Imi tneu be, “Sepomokwai sae isuka kena ikai mo hoko miseo?” Au beteke ete imi be mere mise. 2 Poleke sablia yake, hoko mise lesi mokwaiikai eni binasa kai bina ikai eni mokwaisa.3 Mokwai rebe ikai pende isuka ntulu kaieni bina mo yake. Sakesa neka, binarebe kai pende isuka ntulu kai eni mokwaimo yake. Tamata rebe esi kaije esi onoele mere enkena. 4 Binare ikbasae ruaininanakwalaije mo. Eni mokwai pine ik-basae nanakwalaije. Sakesa neka mokwaiikbasae ruaini nanakwalaije mo. Eni binapine ikbasae nanakwalaije. 5 Mokwai kaibinare imi suka kena ntulu kai lomai moyake. Imi suka ntulu kai lomai mo petukuilare yele kena kotie loko Alla po sukelua pusumi suka. Po pela eleki suke ntulukai lomai suike. Le sepo mo hoko namakepine imi lulu ro tiare esi sukare le imi ktili

* 6:13 Tamata makete esi noake ayate meije esi natire elere: Namake tamata leini esi beteke be, “Manane erue kenaiteki tibuimaru neka kai iteki tibuimaru pine ehnouke manane, hoko iteki tibuimaru kai iteki nanakwalamaru pakekena ono saisa neka sebei bei ite neka.” Po au beteke ete imi be namake Tuhane Iono eti ite mata, manane kai itekitibuimaru pakele moneka. Po pake iteki nanakwalamaru kena ono ntasite yake po pakele kena isike Tuhane. KaiTuhane Iriluke misete ete iteki nanakwalamaru lekwe. † 6:16 Atn. 2:24

1 Korintuse 7:6 226 1 Korintuse 7:28kena tahane lalemi mo. 6 Au beteke elemere, au ulake pusue kai mo, po au betekelulu auruku laleku neka.* 7 Au sukarepusue tamata esi kai mo, lupe aure. Popapelake tamatare, Alla Iriluke kbasa eteipeneka. Sae, Alla Iriluke kbasa etei kenakai mo, sae makete, Alla Iriluke kbasa eteikena kai. 8 Ete tamata rebe esi kai mosarekai ete bina baluaru au ahnausi leke esi kaimoneka lupe aure. 9 Po sepo imi tahanelale mo hoko imi kai. Mise lesi imi kai leimi tahane rua lalemi mo.

10Ete sie rebe esi kai pende aukuhnauneeteise elere. Pleta meije bei au mo po beiTuhane. Bina rebe ikai pende ihleke enimokwai yake. 11 Po sepo bei sasaisa pineihleke eni mokwaije peneka, hoko sukeikai mokwai makete suikemoneka. Po ileusuike loko eni mokwaije hoko yele. Kaimokwai lekwe hleke eni bina yake.

12 Ete maketaru au ahnausi lekwe, hokolene. Hnaune meije bei au ruaku, beiTuhane mo. Sepo mokwai sae rebe ih-laleke loko Kristuse pine ikai kai bina rebeihlaleke loko Kristuse mo po bina merelalei titinai kena irue sakesa kaini hokoihlekei yake. Rue kaini etimata. 13Kai sepobina sae rebe ihlaleke loko Kristuse pineikai kai mokwai rebe ihlaleke loko Kristusemo po mokwai mere lalei titinai kena iruesakesa kaini hoko ihlekei yake. Rue kainietimata. 14Le binare ihlaleke lokoKristusehoko lulu Tuhane kai mere dosa sae mo.Sakesa neka mokwaije ihlaleke loko Kris-tuse hoko lulu Tuhane kai mere dosa saemo. Sepo kai ele mere mo hoko namakeesi kwetelaru Tuhane Irakasi mo.

15 Po sepo mokwai rebe ihlaleke lokoKristuse mosare, ihleke bina rebe ihlalekeloko Kristuse pise bina rebe ihlaleke lokoKristusemosa ihlekemokwai rebe ihlalekeloko Kristuse peneka hoko sebeisi neka.Ile rebe hlaleke loko Kristuse pende ilakeeni bina pise eni mokwai rebe hlalekeloko Kristuse mosare kena hleke yake leTuhane Isuka ono lomai mo. 16 Sebeieamu bina pise mokwai rebe ihlaleke lokoKristuse mo mere ikeu le amu bina pisemokwai rebe ihlaleke loko Kristuse momere tatike pine ihlaleke loko Kristuse,pise mo, arekwa mosa.†

Sebeie sae ihidupe lulu eni hidupe kenaAlla Ionoi hlaleke lokoI memenaije

7:17-2417Po kwali betaya, suke papela tamatare

ihidupe lulu Tuhane Iono ete imire. Kaiimi hidupe suke lulu imi hidupe kenaAlla Ikoti imi kena hlaleke lokoIje. Mererebe au atetukele ete pusue jemata toinietia neka. 18 Umpama, sepo kena AllaIono tamata mere ihlaleke lokoIje, isunatepeneka hoko iatula kena sirike sunate esilakwai butaije yake. Eleyo ile rebe kenaAlla Iono ihlaleke lokoIje pine isunatemosa hoko ile mere ikotie kena sunatenimoneka. 19Le lulu atate sunate pise sunatemo mere pentine mo. Rebe pentine luluAlla Eni pletaru. 20Hoko papelake tamatasebeie sae ihidupe lulu eni keadane kenaAlla Iono ihlaleke loko Kristuse. 21 Sepokena Alla Iono iahlaleke loko Kristuse, iletamata makerike rebe eni kbasa sae mohoko kaplalei kena noake mere yake. Posepo isupu kesempatane kena supu tiehoko kena mere ipakele mimise. 22 Letamata makerike rebe eni kbasa sae morebe ihlaleke loko Tuhane pende, tamataesi noake be ile tamata makerike rebeeni kbasa sae mo po lulu Tuhane isuputie peneka. Eleyo tamata makerike morebe ihlaleke loko Tuhane pende, ionoKristuse Eni tamata makerike. 23 TuhaneIsabe imi peneka. Kai Iseli pusue imi be-limie peneka. Hoko imi ono tamata mak-erike ete tamata moneka, po lulu Tuhane.24Hoko kwali betaya imi, imi keadane kenaAlla Iono imi hlaleke loko Kristuse, imihidupe lulu mere neka, imi me sakesa kaiTuhane.

Hnaune ete tamata rebe esi kai mosare7:25-40

25Meije au lepa loko tamata rebe esi kaimosare. Mere Tuhane ibeteke sasaisa eteau mo kena au betekele etesi. Po TuhaneIbitike au peneka le laleI noa au hoko auriluke hnaune ete imi. 26 Ite nete be meijeite supu susate hoko au noake be miselesire sebeie sae ihidupe lupe eni keadanekena meije neka. 27 Sepo sae ikai penekahoko ihleke eni bina yake. Kai sepo sae ikaimosa hoko inikwa bina kena kai yake. 28Posepo ikai hoko mere dosa mo. Sakesa neka

* 7:6 Tamata leini esi noake ayatemeije esi natire elere: Au beteke elemere, imi nati sala yake be au lake imi leke imintulu kai lomai yake. Au ulake imi kena nikwa olase kena kotie loko Alla kena cara ele mere mo. † 7:16 Tamataleini esi noake ayate meije esi natire elere: Po yapine amu bina pise mokwai rebe ihlaleke loko Kristuse more, iluluale kena ihlaleke loko Kristuse, leke supu hlamate.

1 Korintuse 7:29 227 1 Korintuse 8:8bina beluke sae isuka kai, mere lekwe dosamo. Po batuke sie rebe esi kaije tatike pineesi supu susata bokalaru. Kai au sukare imisupu susata meru mo.

29 Kwali betaya, suke imi rekwa be, laumoneka nusare atiare reneka hoko kenapetu lesina meiju sie rebe esi kai pendesuke esi kerike loko yelu makete pentinelesi bei saisa rebe suke esi kerikele ete esiluma takare. 30 Kai sie rebe esi ranire esisusa kuate yake eti esi nete loko Tuhanemo yake, sie rebe esi malire lalesi ndinakuate yake eti esi nete loko Tuhane Enimakerike mo yake. Sie rebe esi sabe sa-saisa pende esi nete loko esi taneia merukuate yake eti esi nete loko Tuhane Enimakerike mo yake, le taneia meru urueeti pela mo. 31 Kai saisa rebe tamata esinoakele yake, esi makerike kai pusue yelumei nusa meije esi hlalekeule yake. Letakwali moneka nusa meije kai yelu rebeite selure, namake sae moneka.

32 Au sukare imi supu tie bei susate.Tamata rebe ikai more, isupu susate sakatamata rebe ikaije mo, po batuke inoakeTuhane Eni makerike neka. Le inoake beiono elia leke eono Tuhane laleIje ndinare.33 Tamata rebe eni bina peneka, namakeinoake nusa meije esi yelu boka le isukakena ono eni bina laleije ndina, 34 hokolaleije lara lua. Bina rebe ikai mo pisebina beluke rebe ikai more, isuka kenananakwalai kai laleije kai eni sifate pusulululu Tuhane Eni sukare. Po bina rebe ikaipende, inoake nusa meije esi yelu boka leisuka kena ono eni mokwai laleije ndina.35 Au leki pusue meije ete imi kena imimisete po kena lake imi mo. Au sukare imiatate keri imi kena misete kai imi makanoake lekwe lara lua mo po batuke eteTuhane.

36 Sepo mokwai sae iono kena kai binarebe luasi taluke lomai kena kai pende,kai bina mere ikaije yele peneka hokosebeie esi kai neka. Namake yanoma etimokwaije iono saisa rebe mise mo etebina mere. Po esi kai neka. Kaije dosamo.‡ 37 Po sepo mokwaije iteu me laleipeneka be ikai kai bina rebe luasi nakube tatike pine luasi kaije moneka, kairebe iteue mere bei lalei titinai hoko iteuemere tinai mahabe itahane lalei titinai.§

38 Hoko mokwai rebe ikai kai bina rebeluasi taluke lomai kena kaije mere mise,po sepo ikai kai bina mere moneka, mereiono misete lesi leneka. 39 Bina rebe ikaipende, ikai suike bei eni mokwai yake,sepo eni mokwai eri rue sa. Sepo enimokwai imata peneka hoko sebeie ikai kaisae neka rebe isukai, mahabe mokwaijeihlaleke loko Kristuse. 40 Sepo ikai suikemoneka, mere mise lesi. Au noake be rebeau beteke meije bei Alla Eni Rore.

8Pauluse iahnau jemate toini loko manane

rebe rilukele ete tuhane tinai more8:1-13

1 Kwali betaya, meije au lepa loko man-ane rebe tamata esi rilukele ete tuhanetinai more. Kwakwae imi eleki imi betekebe imi hlaleke loko Tuhane peneka hokokena sasaisa neka imi rekwa mise titinai.Po au beteke ete imi be noake ele mereeono tamata kwakwaeni. Po sepo ite okitamatamakete, sakesa kai ite onosi hlalekektili loko Tuhane neka. 2 Sepo sae noakebe irekwa titinai, mere tiluke be irekwaboka mosa. 3 Po tamata rebe ioki Alla, AllaIrekwai titinai.

4 Au lepa loko manane rebe rilukele etetuhane tinai more. Ite rekwa be tuhanetinai more enkena mo kai esi kbasa saemo. Ite rekwa be Alla ruaI pine Ikbasa.5Tinai piasare tamata esi tatu loko tuhanetinai more bokala rebe ndete lanite kaimei nusa, 6 po ete itere, Allare batukeesa. Ile, Amate rebe Itolae pusue yelu.Kai ite hidupe kena layaniNi. Kai Tuhanelekwe batuke esa, mere Yesuse Kristuse.Tolae pusue yelu mei nusa meije baueNikai beiNi pine ite hidupe.

7Masike ele mere po tuhane tinai moreenkena mo kai esi kbasa sae more, pusuetamata rebe esi hlaleke loko Tuhane, esirekwa mo. Hoko eti roma meije esi kanemanane rebe rilukele ete tuhane tinai mo,rebe tamata maka hlaleke loko Tuhanemosare esi abeliele, esi noake be esi onodosa ete ruasi peneka. Esi noake ele merele esi hlaleke ktili mosa. 8 Tinaije, TuhaneItrima itere bei ite kanemananemo. Man-ane mere ite kanele pise ite kane mo, esi

‡ 7:36 Tamata leini esi noake be ayata meije elepa loko amate sae rebe isuka riluke eni nanae binare ete mokwai sae.§ 7:37 Tamata leini esi noake ayate meije esi natire elere: Po sepo mokwai isuka kai kai bina rebe luasi naku kenakaije moneka, saisa rebe ionoe mere nkena mahabe mere lulu lalei ruai, kai bei tamata makete ipaksa yake.

1 Korintuse 8:9 228 1 Korintuse 9:15untune sasaisa ete ite mo.* 9 Po nete!Raka mimise leke tamata makete esi supudosa yake le esi lulu saisa rebe imi onore.Tinai, saisa rebe imi onore, Tuhane Ilakeimi bei mo po esi noake be mere dosa.10 Imi rekwa peneke be tuhane tinai morenkena mo kai esi kbasae sae mo. Sepo imirebe hlaleke ktilire, imi rue kane me otoikena tatu loko tuhane tinai more, eleki imikwali betaya rebe imi hlaleke sakesa po esihleke ktili mosare, esi selu imi rue kaneetemere, hoko esi nehe kena kanemananemere lekwe. 11Kai ele mere hoko, imi rebehlaleke ktilire, imi atia sie rebe esi hlalekektilimore esimakapersaye. EleyoKristuseImatare ete tamata rebe esi hlaleke ktilimosare lekwe. 12 Sepo imi ono dosa elemere ete imi kwali betaya rebe esi hlalekektili more, le imi ono eti esi noake be esiono dosa hoko sakesa kai imi ono dosa eteKristuse neka. 13 Sepo bei manane pineeono kwaliku isupu dosa, hoko eti pelareau kane aklalinemoneka. Le yapine bei au,eleki kwaliku isupu dosa.

9Pauluse ipaksa tamata kena seli eni mak-

erike esi beline mo9:1-23

1 Yapine imi betinake saisa rebe aunoake be enkenare, au ono lulure saisamo piseo? Tuhane Ibitike au kena Enimaka ulake. Au selu iteki Tuhane YesuseKristuse peneka. Au kerike ete Tuhane, esihasile imi hlaleke loko Tuhane. 2 Masiketamata makete esi naku aure Tuhane Enimaka ulake mo po suke imi naku be aureTuhane Enimaka ulake hoko au beteke Enilepataru ete imi eleki imi hlaleke lokoI.Mere Tuhane Itiluke be aure Eni makaulake. 3 Sepo tamata esi leuke sala ete au,namake au beteke etesi elere: 4Amiki hakekena supu manane bei amiki makerike.5 Sepo auku binasa hoko isupu seli elemere lekwe. Imi noake yake be ami keriamiki binaru saisa mo kena ami kerikesakesa loko amiki makerike meije. Sakesaneka, Tuhane Yesuse kwaliNisi, Petrusekai maka ulaka maketaru esi keri kai esi

binaru lekwe.* 6 Imi noake yake be batukeau kai Barnabase pine suke kerike kenanikwa manane.

7 Sakesa neka, solalu toine sebeie esinikwa esi manane ruasi mo. Maka and-inu sae iaknane anggure kena eni ndinureeleki esi buaije ikane more sae mo. Makapialae domba rebe ipialae domba elekiikinu eni dobare esi susure more sae mo.8 Saisa rebe au betekele meije lulu piasaretamata esi noakelemo po kena Tuhane Enilepate rebe Musa ilekire ebeteke ele merelekwe. 9 Kena Musa eni bukua rebe ilekireebeteke be:

“Sape rebe ite pakele kena ekelekegandume leke sirie esi inaije, lo esibiruije yake. Po sebeie ekane beigandume mere neka.”†

Mere be Alla batuke Ili loko sapire mo,10 po mere Ilepa loko ami rebe kerike lokoTuhane Eni makerike. Tinai, leki mere eteami. Le tamata rebe iandinu kai tamatarebe iandita bei eni gandume, ikerikemerekena ihlaleke be ikane bei esi hasile. Eteamire, ele mere neka. 11 Ami ono imi natiyelu bei Alla Eni Rore me lalemi peneka.Hoko sepo ami supu tanei bei imi, kena seliamiki knatile ete imire, imi noake be meresala yake. 12 Sepo tamata makete esi supuhake kena esi supu tanei bei imi, hoko amilekwe supu hake ela lesi beisi kena suputanei bei imi.

Po ami pake hake mere mo. Ami tang-gune pusue amiki yelu leke lepae Sou Mis-ete kena Kristuse supu lake yake. 13 Kwalibetaya! Imi rekwa peneka be tamata rebeesi kerike me Tuhane Eni Lumare, esi supumanane bei Tuhane Eni Lumare. Tamatarebe esi layani kena otoi kena pala teneiete Allare esi supu bei tanei rebe rilukeleete Allare. 14 Ele mere lekwe, TuhaneIbeteke peneka be tamata rebe esi lepaeSou Misete, esi supu manane bei esi mak-erike mere.

15Po ete aure, au kotie tamata esi rilukepusue mere ete au kena seli auku knatilemo. Kai au natue sulate meije leke imiriluke tanei ete au mo. Yapine au kotietanei bei imire, auku alasane sae mo kena

* 8:8 Kena akmenare tamata Korintusaru bokala esi tatu loko tuhane tinaimo. Esi elakaru piasare esi riluke binataneete tuhane tinai mo. Eleki esi kane binatane mere esi tinaije. Esi lesine piasare esi abelie me pasare hoko tamata esisabele po esi rekwa mo be mere manane lesini rebe rilukele ete tuhane tinai more. Rebai sesi tamata rebe esi hlalekeloko Yesusemosare esi koti esi ebea rebe esi hlaleke pende kena kane sakesame otoi kena tatu loko tuhane tinai more.Eleki tamata rebe esi hlaleke esi kane manane mere, esi noake be mula mo le tuhane tinai more esi hlaleke loko morepe. * 9:5 Kena sou Yunanire, ayate meije kotie Petruse Kepase. † 9:9 Huk. 25:4

1 Korintuse 9:16 229 1 Korintuse 10:7lalekue ndina le sepo au lepae Sou Misete,au namake tamata esi seli auku knatilemo.Mise lesi au mata, bei tamata esi ono yelurebe eono lelekue ndinare sirikele. 16 Leau lepae Sou Misete bei Allare, au isikerauaku mo le Tuhane Iulake au. Au supususate sepo Au lepae Sou Misete mere mo.17 Sepo au kerike meije pine bei lalekuruaku hoko au hlaleke kena supu seli. Polepae Sou Misete meije, suke au lepaelele auku tugase le Tuhane Itiluke au kenamakerike meije. 18 Sepo ele mere, namakeriluke saisa kena seli aure? Rebe au supureere: Lalekue ndina titinai sepo au lepaeSou Misete, au kotie kepene mo kena seliau. Au noake tanei rebe piasare tamataesi kerike kena Tuhane Eni makerike esisupure, namake au rana mo leke au lepaeTuhane Eni lepate esupu lake yake.

19 Au ono tamata makerike ete sae mo.Masike ele mere po au lulu pusue tamataesi sukare leke au ono saka aure tamatamakerike ete pusue tamata. Au ono elemere leke au ono tamata bokala esi supuhlamate. 20 Au me kai tamata Yahudiaru,au ono saka tamata Yahudi leke au onosihlaleke loko Kristuse. Le auku hidupe lulutamata rebe esi lulu hukume rebe Musailekire esi hidupe, saka au lulusi. Tinaijeau lupe sie rebe esi lulu agamare esi hnau-naru mo. Po au ono ele mere leke au onosilulu Kristuse. 21 Kena au me kai tamataYahudi more, au ono saka tamata Yahudimo, rebe esi lulu hukume rebeMusa ilekiremo. Au ono ele mere leke au onosi luluYesuse Kristuse. Po pusue meru elake aubei maka lulu Tuhane eni lepataru mo. Auono ele mere, au lulu Yesuse Kristuse Enihnaunaru. 22 Sepo au rue kai tamata rebeesi hlaleke ktili loko Kristuse more au onosaka au hlaleke ktili mo leke au onosi luluKristuse. Au ono lupe tamata sia neka lekemasike elia lekwe po tamata leini beisi auonosi supu hlamate. 23Au ono pusue mereleke tamata esi hlaleke loko SouMisete beiAllare esi tapa boka kai leke au kai pusuetamata meru esi supu misete bei Tuhanele Sou Misete mere.

Ite lulu tamata maka balare esi sifate9:24-27

24 Kwali betaya! Imi rekwa peneka be,kena balare pusue tamata esi bala, po rebesupu hadiare batuke ile esa neka. Mere

sakesa kai imire neka. Imi rekwa tu-juane loko Tuhane sakesa kai maka balareibala titinai leke isupu hadia. Imi lekwesuke atula titinai leke supu hadia rebeTuhane Irilukele. 25 Tamata rebe ikusuklemane saisa neka, ilatihane ktili kaiiraka nanakwalaijemise titinai leke ilesi, leinoake be namake isupu hadia liute ndeteulu rebe onoe bei bunare. Po takwali mobuna mere endulu. Po ite tahane lalekena sasaisa neka le ite hlalele be na-make ite supu hadia rebe Tuhane Irilukele.Hadia mere endulu mo po erue eti pela.26 Hoko au meije saka tamata rebe ibalaloko saisa rebe isupure pise saka klemanebluku lomaije, au bluku palani mo. 27Auresaka tamata rebe isebeie eni nankwalaijetamata esi tetae leke nanakwalaije ktili,leke namake au supu hadia. Au ononanakwalakue saka tamata elake iono eteeni tamata makerike. Au ono ele mereleke yapine au lepa loko Tuhane Eni lepateete tamata yo namake esi muline TuhaneIsuka au mo eleki au supu hadia mo.

10Hnaune leke ono lupe sie rebe esi tatu loko

tuhane tinai more yake10:1-22

1 Kwali betaya, imi nete loko akmenaiteki ntuana menaru esi onoe kena esi keululu Musare. Esi keure moputire esoulutikesi kai kena esi sabuMeite Lalakwe esikeue kmalane*. 2 Pususi keure moputireesou lutikesi kai pususi sabu meite meresaka esi supu baptise kena ono Musa enimaka lulu. 3 Pususi kane manane rebeTuhane Eni Rore Irilukele. 4 Kai pususikinu kwele rebe Tuhane Eni Rore Irilukeleeteise. Kwele mere eboboke bei batukarane. Batu karane mere esi natireYesuse Kristuse ruaI rebe Ikeu sakesa kaisi.5 Masike ele mere po sie bokala, AllaIsukasi mo le esi atate lulu Eni sukare mo.Bei mere hoko sie bokala, Alla Ibunusi etime otoi nsekile lataisu etia-etia neka.

6 Kwali betaya, pusue meru eono contoete ite leke ite lalema loko yelu neunarulupe esi onoule yake. 7 Ite ono lupe leinibeisi yake rebe esi tatu loko tuhane tinaimore. Le kena Alla Eni lepate rebe lekireebeteke be:

* 10:1 KenaMusare, Tuhane Irilukemoputi kena etiluke lalane ete tamataYahudiaru esi keuele. Moputimere etilukebe Tuhane Iete mere. † 10:7 Sir. 32:6

1 Korintuse 10:8 230 1 Korintuse 10:32“Bangsa mere esi tamataru esi rue

kane kai kinu pela eleki esi malakena tatu loko esi tuhana tinaimore.Ӡ

8 Kai ite ono ntasite lupe leini esi onoreyake. Esi ono ele mere eti petu esaresie usata butu lua lesini telu (23.000) esimata. 9 Kai ite teheke Tuhane lupe leiniesi onore yake eti niakwe etutusi elekiesi matare. 10 Kai ite muruke lomai lupeleini esi muruke lomaije yake eti malekatemaka bunure iluake ibunuise.

11 Pusue meru eono kenasi leke eonoconto ete ite leke ite lulusi yake. Kai pusuemeru lekilu lekwe leke ite rebe rue kenanusa meije rebe lau mo atiae nere, ite netelokole. 12 Ele mere hoko imi rebe raka imiatatemo le imi naoke be imi hlaleke ktilire,imi raka mimise yapine imi supu tehekeeleki imi tetu. 13 Lalemi kena ono neunesasaisa neka, imi nete be tamata maketelekwe esi supu teheke kena ono ele merelekwe. Po Alla Itapa imi rame. Itie balaIbei imi mo leke imi tetu kena supu tehekeyake. Po kena imi supu teheke, Itilukelalane ete imi leke imi ktili.

14 Ele mere hoko kwali betaya rebe auokimi, au beteke ete imi be imi rakamimise rame leke tatu loko tuhane tinaimore yake. 15 Au lepa loko imire sakatamata maka rekwa mise titinaje. Aukotie bei imi be saisa rebe au betekeleimi neheke loko mimise. 16 Kena ite kotietrima kasi bei Tuhane kena kinu anggure,ite nete loko Yesuse Kristuse Eni lalakwe.Ite ono mere etiluke be ite esa kai YesuseKristuse le bei ite pine ponike Eni lalakwe.Kai kena ite lara rotire leke kane sakesare,mere etiluke ete ite be itere esa kai Kris-tuse nanakwalaIje. 17 Le rotire batuke esakai ite bokala kane poli roti esamere, hokoite nanakwalamaru esa. 18 Kwali betaya!Imi selu tamata Israelaru esi pala tanei eteTuhane kena otoi mala pala taneije. Elekiesi kane tanei mere sakesa. Mere natire besie rebe esi kanere esi esa kai Tuhane.

19Sepo au beteke ele mere, imi noake besaisa rebe tamata esi rilukele ete tuhanetinai more esi untune me yake kai tuhanetinai more eni kbasame yake. 20Saisa reberiluke ete tuhane tinai mo rebe me otoimaka pala taneije mere riluke ete Alla mopo riluke ete ro tiaru. Kai au suka imi lupukai ro tiaru mo. 21 Imi rebe kinu anggurebei Tuhane Eni obare kai kane Eni rotire

pende, imi esa kai Tuhane peneka. Hokoimi kane manane rebe rilukele ete tuhanetinai more yake leke imi esa kai ro tiareyake. 22 Ite nikwa leke Tuhane Iono ite o?Iteki kabasare lesi bei Tuhane Eni kbasareo?

Hnaune kena manane rebe riluke etetuhane tinaimo rebe esi abeliele pise kanelemetamata esi lumaru

10:23-11:123 Piasare tamata esi beteke be, “Ite

ono saisa neka rebe ite sukare.” Po aubeteke ete imi be, “Pusue yelu rebe itesukare uguna pusulu mo.” Tamata esibeteke be, “Ite ono sasaisa neka rebe itesukare.” Po au beteke ete imi be, “Itehlaleke tapa ktilire bei saisa rebe ite sukaremo.” 24 Sebeie sae iono sasaisa lulu enisukare yake po suke iono sasaisare inoakesaisa rebe eono tamata makete esi tapahlaleke ktili loko Tuhane.

25 Imi kane aklaline saisa neka rebeabeliele me pasare, imi tneu moneka beaklaline mere rilukele ete tuhane tinaimore peneka pise mosa pise. Piasaretamata esi tneu ele mere le esi noake beesi kane aklaline mere, esi ono dosa. 26 Lekena Alla Eni lepate rebe lekire ebeteke be:

“Nusa meije kai pusue esi laleijeTuhane Enie.”‡

27 Sepo imi supu koti kena kane beisae rebe ihlaleke loko Tuhane mosa, pineimi lului hoko saisa rebe itolaele, imikane neka. Imi tneuke moneka be man-ane meije rilukele ete tuhane tinai morepeneka pise mosa pise, leke imi blake onosala yake. 28Po sepo sae ibeteke ete imi be,“Manane meije rilukele ete tuhane tinaimore esi lesine peneka.” Imi kane yake,suke imi nete be ile rebe ibeteke mereinoake be kane mere sala. 29 Tinai, iminoake mere sala mo, po imi lulu ile rebeibeteke be mere salare. Po yapine sae beiimi itneu au be, “Le mula pine saisa rebeau onore tamata esi lake au lele? 30 Yo aukanemananemere au kotie trima kasi lokoAlla lele peneka. Tamata makete ilepa tiaeete au lele yake le au kotie trima kasi beiAlla lele pende pe.”

31Kwali betaya, saisa rebe imi onoe, imikanele pise imi kinue, imi ono pusuemerukena tamata esi isike Alla. 32 Saisa rebe imionore, onoe mimise leke imi ono tamatamakete isupu dosa yake. Masike ile tamata

‡ 10:26 Isi. 24:1

1 Korintuse 10:33 231 1 Korintuse 11:25Yahudi pise tamata Yahudi mo pise ile beiAlla Eni jemate toini lekwe, ono ele mereyake. 33 Imi lulu auku sifate. Au ruere auono misete kena sasaisa neka leke tamatabokala laleisu ndina eleki esi hlaleke lokoTuhane tapa ktili. Au ono sasaisare kenaauruku misete mo. Lalekue batuke kenapususi supu hlamate.

111 Imi lulu auku sifate lupe au lekwe lulu

Kristuse Eni sifate.Kena ibadare binaru suke esi holmate

mokwaiaru11:2-16

2 Kwali betaya, au isike imi le imi neteloko auku sifate rame kai imi lulu lokohnauna rebe betekelu ete au eleki au ate-tukelu ete imire. 3 Po au suka imi rekwayele esa meije lekwe be: Mokwaiaru pineesi ono elake ete esi binaru. Kai YesuseKristuse pine iono elake ete mokwaiaru.Kai Alla pine Iono elake ete Yesuse Kris-tuse. 4 Sepo mokwai sae ikotie loko Allakai ilepae Alla Eni lepataru ete tamatabokala pine isou lutike uluije hoko mereisobue eni elake Yesuse Kristuse. 5 Kaisepobina sae ikotie lokoAlla kai ilepaeAllaEni lepataru ete tamata bokala pine isoulutike uluije mo, mere isobue eni mokwairebe Iono elake eteije. Mere sakesa kaibina rebe ktoli pusue eni buare leke onoasomieni. 6 Sepo bina sae isou lutike uluijemo hoko mise lesi ktoli pusue eni buare.Po sepo bina sae koki eni buare pise ktolieni buare mere ono iasomi. Hokomise lesiisou uluije. 7 Po mokwai sou ulu monekale lupe Tuhane Eni kbasare ekbasae pusueyelu, mokwaiaru lekwe esi kbasamei nusa.Kai beini pine tamata esi isike Tuhane.Po binare sou ulu leke tamata esi seluijeesi isike eni mokwai.* 8 Le akmenare,mokwaije onoi bei bina mo po binare onoibei mokwai lusuije. 9 Kai ono mokwaijekena tapa binamopo ono binare kena tapamokwai. 10 Ele mere hoko binaru sukesou lutike ulu kena aseluke be mokwaiaruesi kbasaesi leke malekataru laleisu ndina.11 Po ite rebe esa kai Tuhane pende, binapise mokwai, ite tapa lomai. 12 Le masikeTuhane Iono bina memenaije bei mokwaipo suike bei mere binaru esi biti mokwai.Kai pusue meru bei Alla. 13 Kwali betaya!

Au kotie imi noake meije mimise. Binarebe ikotie loko Alla me tamata bokalaoaisu, isou lutike uluije more mere misemo. 14 Imi noake, tamata bokala esi betekebe mokwai rebe eni buare nanure eonoasomi. 15 Po ete binare isebeie eni buarenanure eono tamata esi isikeni le TuhaneIriluke buare eteije kena eobi lutike uluije.16 Hoko sepo leini esi rare kai lomai lokomeije hoko batuke esa pine au beteke eteimi be ami pise Alla Eni jemata maketarulekwe, amiki piasare elemere nekamaketesae mo.

Jemate toini me kota Korintuse esi kanesakesa kena Tuhane Eni mejare lulu cara tinaimo

11:17-3417 Kwali betaya imi, rebe ite beteke mei

lopere, au isike imi mo le imi lupuke lomaikena isike Tuhane, imi ono lulu tinaije mopo imi ono tiae. 18Le au lene lepate be kenaimi lupuke lomai kena isike Tuhane imilarake lomai kai imi rare kai lomai. Hokomeije au lepa lokole. Le au lene imi ateteele mere, eono au noake be yapine rebe aulenele tinai. 19 Suke imi larake lomaije, elemere leke namake ite selu be andia nkename Alla oaije. 20 Masike ele mere po auisike imi mo le kena imi rue lupuke lomaikena kane sakesa me Tuhane Eni mejareimi ono saka kane kena Tuhane Enimejaremo. 21 Le kena imi kane, sebei sae iranamanane ete ruai eti leini esi supu mananemoneka yo leini esi kane eti pila kai kinueti nseli. 22 Imi ono ele mere, imi sobueAlla Eni jemate toinu kai imi ono asomiesie rebe esi sasasai more. Imi luma kenakane kai kinu kenare sae moyo? Au lepasaisa ete imi lekwe? Au isike imi le imiatate mere mo.

23 Le saisa rebe au atetuke ete imire,au supu bei Tuhane ruaI. Kena kpetu rebeiteki Tuhane Yesuse Isupu kerike nere,Irana roti 24 eleki Ikotie trima kasi beiAlla lele, Ibire roti mere eleki Ibeteke beMerenanakwalaI rebe esupu susate ete ite.Iulake ite kane ele meije rame leke neteloko Eni matale. 25 Kane pela, Iono elemere lekwe. Irana anggure kena obareeleki Ibeteke beAngguremere Eni lalakwe.Mere Alla Eni hnaune beluke kai ite. Sukeponike Eni lalakwe eti Imata mina pineEni hnaune eonore mere peneka. Pela ite

* 11:7 Sepo tamata esi selu bina rebe isou uluije, esi rekwa be binamere kwakwaenimohoko esi holmate enimokwai.

1 Korintuse 11:26 232 1 Korintuse 12:16kinu anggure ele mere, ite nete loko Enimatale. 26Hoko pela ite kane roti kai kinuanggure mere, imi beteke Tuhane Imatareete tamata makete eti Iluake suike.

27 Ele mere hoko sire pine ikane TuhaneEni rotire kai ikinu Tuhane Eni anggurekena atate rebe Tuhane Isuka mo hokomere iono dosa ete Tuhane le iholmateTuhane nanakwalaIje mo kai Eni lalakwemo. 28 Hoko kena ikane roti kai kinuanggure mosare, inete mina be inkenapene pibe mosa. 29 Le sire pine ikane rotikai kinu anggure pine inoake be YesuseImatare esi guna sae mo kai Yesuse Ir-iluke nanakwalaije esi guna sae etei mo,hoko namake pine isupu hukume bei Alla.30Elemere eti bei imire bokala kerakesi kaibokala esimata peneka. 31Po sepo ite kanekai kinumosare ite nete mina be ite nkenapene pise mosa hoko Tuhane Ihukume itemo. 32 Po sepo meije ite supu hukumebei Tuhane lupe kerake ite mere lupe Itetaahnau ite leke ite ono saka tamata nusameije rebe esi hlaleke lokoI more yake,eleki namake ite supu hukumane elakeeleki atia ite le poie ite kena otoi susatitinai eti pelare.

33 Kwali betaya, ele mere hoko kenaimi rue lupu kena kane kai kinu kenaTuhane Eni mejare, suke imi namake lo-mai. 34 Sepo sae tiai sene, hoko ikane meeni luma mina pine keu kane me TuhaneEni mejare sa. Sepo imi rekwa holmateTuhane Eni mejare kena imi ibada lokoTuhane, hoko imi supu hukumane mo.

Auku hnauna makete me sa po namakeau luake loko imimina pine au betekele eteimi. Imi namake neka.

12Kbasa rebe ite supue bei Tuhane Eni Rore12:1-11

1Kwali betaya, meije au lepa loko kbasarebe ite supu bei Tuhane Eni Rore. Au sukaimi rekwae titinai. 2 Imi nete be kena imirekwa Tuhane mosare, imi supu umaukeeleki imi lulu neka kena tatu loko tuhanatinai mo rebe ulepa more. 3 Akmenareimi ono ele mere hoko meije au suka imirekwa be tamata rebe isupu kbasa beiTuhane Eni Rore Ieliare. Tamata rebeisupu kbasa bei Tuhane Eni Rore, ikutukeYesuse mo. Kai tamata rebe ibeteke be,Yesuse mere Tuhane, batuke rebe isupukbasa bei Tuhane Eni Rore. 4Kwali betaya,kbasa rebe ite supu bei Tuhane Eni Rore

tetebike popusure bei Tuhane Eni Ro esareneka. 5 Iteki makerike kena layani Tuhanetetebike po Tuhane rebe ite kerike eteIjebatuke esa neka. 6 Kerike kena layaniTuhane cara sasaisa neka po rebe rilukektiline ete tamata rebe ikerike, batuke AllaruaI.

7 Papelake tamatare isupu kbasa beiTuhane Eni Rore leke ite pusuma supumisete le ite kerike tapa lomai. 8 Le etesae, isupu kbasa bei Tuhane Eni Rore kenanoake mise eleki riluke hnaune rebe mise.Ete sae makete, isupu kbasa bei TuhaneEni Rore kena ilepae Tuhane, tamata esinatie. 9 Tuhane Eni Ro mere lekwe Irilukekbasa ete sae kena ihlaleke ktili loko Kris-tuse, eleyo ete saemakete, Romere Irilukekbasa etei kena iono tamata esi mise beimakerake. 10 Ete sae makete, isupu kbasabei Tuhane Eni Rore kena ono tanda her-ane, kai ete sae makete, isupu kbasa kenabeteke saisa rebe Tuhane Ibeteke pende.Kai ete sae makete lekwe, isupu kbasakena rekwa be andia rebe Tuhane Eni RoreIrilukele kai andia rebe mo. Kai ete saemakete lekwe isupu kbasa kena lepa kenasoua bei Ro Misete rebe tamata esi natimore kai ete tamata makete lekwe, isupukbasa kena inati soua bei Ro Misete rebetamata esi nati more. 11 Pusue meru itesupue bei Tuhane Eni Ro esa mere neka.Papelake tamata sae eri supu kabasa tete-bike lulu Tuhane Eni Rore Eni sukare.

Tamata maka hlaleke loko Tuhane sakananakwalama esa

12:12-3112 Kwali betaya, ite selu. Iteki lelale

me, balama me, mata inama me kai yelumakete lekwe po pusulu kena nanakwalaesa. Sakesa neka ite rebe hlaleke lokoTuhane, ite boka po ite pusuma kenananakwala esa mere Yesuse Kristuse. 13 Lekena baptise itere, masike tamata Yahudipise tamata Yahudi mo, tamata makerikepise tamatamakerikemo, Tuhane Eni RoreIono ite esa. Mere sakesa kai itere YesuseKristuse ruaI Eni nanakwaIje neka. Kai EniRo esa mere pine Ikbasae ite lalemaru.

14Kwali betaya, selu nanakwalare esa pobatuke bei lelalemo, balamo pisemata inamo po bei yelu bokala. 15 Umpama lelaleebeteke be, “Aure bala mo hoko aure otoibei nanakwalare mo.” Masike ele mere polelale otoi bei nanakwalare neka. 16 Kaisepo tinaloije ebeteke be, “Aure mataina

1 Korintuse 12:17 233 1 Korintuse 13:10mo hoko aure otoi bei nanakawalare mo.”Masike ele mere lekwe po tinaloije otoibei nanakwalare neka. 17 Imi noake mina,sepo nanakwalare pusue bei mataina hokosae ilene mo. Pise nanakwalare pusue beitinaloi hoko sae iata boi mo. 18 Ite seluAlla Itolae pusue meru kena nanakwalare.Pusuemeru Alla Itolaele kena esi otoi tete-bike lulu Eni sukare. 19 Sepo nanakwalarebatuke bei otoi esa hoko mere nanakwalamo. 20 Hoko tinai, ootoi bokala ponanakwalare batuke esa.

21 Hoko matainare ebeteke loko balareyake be, “Au perlu ale mo.” Pise ulubuare lekwe ebeteke loko lelale yake be,“Au perlu ale mo.” 22 Otoi bei nanakwalarebe ite noake be ektili more po ite perluetitinai. 23 Kai otoi bei nanakwala rebeite noake be eguna more, mere otoi beinanakwala rebe ite selu lokole mise titi-naije. Kai otoi bei nanakwala rebe itesuka tamata makete esi selu more ite alikepakiane lutikele. 24 Po otoi bei nanakwalarebe ite selue misere ite selu loko mo. AllaIature ite nanakwalama meiju mise titinaieti otoi rebe selue mise more ite li lokolemise lesi bei otoi maketaru. 25 Ele mereleke iteki nanakwalamaru larake mo kaiootoi meru ulia loko lomai. 26 Sepo otoisae eblake kera hoko pusulu blake kera kaisepo otoi sae supu isike hoko pusulu lalendina.

27 Kwali betaya, imi lekwe ele mereneka. Imi pusuime esa. Hoko imiresaka Yesuse Kristuse nanakwalaIje. Imipusumi makerike tetebike saka ootoi beinanakwalare. 28 Kai Alla Itiluke sebei saekai eni makerike. Memenaije Yesuse Enimaka ulakaru, luare maka beteke hnaunarebe ruai lenelu bei Allare, telure makaatetukaru, eleki sie rebe esi ono tandaheranaru, eleki sie rebe esi supu kbasakena ono tamata esi mise bei makerakarukai rebe esi tapa tamata makete, makaature tamata, kai sie rebe esi lepa kenasoua bei Ro Misete rebe tamata esi natimo. 29 Pususi supu kbasa tetebike. Pususiono Yesuse Eni maka ulakemo, pususi ononabi mo, pise pususi ono maka atetukemo. Pususi supu kbasa kena ono tandaherane mo. 30 Pise ono tamata esi misebei makerake, pise pususi lepa kena souabei Ro Misete rebe tamata esi natilu moremo, pise pususi supu kbasa kena nati souabei Ro Misete rebe tamata esi natie moremo. 31 Ele mere hoko imi atula titinai leke

imi supu kbasa rebe guna lesi kena tapa siemakete.

Alla Eni Rore Iriluke kbasa ete ite kena okitamata makete

12:31b-13:13Meije au beteke ete imi leke imi rekwa

kbasa rebe elesi bei kbasa maketaru.

131 Kwali betaya, masike au rekwa pusue

tamata esi soua kai malekataru esi sourepo sepo au oki tamata makete mo hokobatuke au lepa neka po esi guna sae mo.2 Masike au supu kbasa kena lepa lokoyelu rebe Tuhane Iaselukelu eteku kai aunati pusuehnaunankenala rebe tamata esinoake roma mo, au rekwa pusue yelu kaihlaleke loko Alla titinai eti au ono ulateeheti bei esi lakwaije po sepo au oki tamatamakete mo hoko auku guna sasaisa mo.3 Masike pusue taneia rebe au supure aularakele ete tamata susate kai au rilukenanakwalaku kena palae po sepo au okitamata makete mo hoko pusue meru esiguna sae ete au mo.

4 Tamata rebe ioki tamata makete,tamata mere itahane lale kai laleije miseete tamata makete, masike tamata maketeesi ono tiae etei po iono misete etesi. Laleiloko tamata makete esi yelu mo, iisikeruai mo kai kwakwaeni mo. 5 Eni sifatekai ilepa ete tamata makete mau, iumatamata makete kena lulu laleije mo. Inasununu mo, ihnouke tamata esi sala eteijemo. 6 Tamata rebe ioki tamata maketeisusae tamata esi ono neune. 7 Masikesasaisa eono kenai po Itahane. Laleijetiake tamata makete mo po itahane laleete tamata makete. Kena sasaisa neka,isangka tamata makete be esi ono tiae eteimo. Ihlaleke be namake tamatamakete esiono misete.

8 Oki tamata makete, eti pelare hlekemo. Eleyo pamuli meije tamata leiniesi rekwa titinai kena lepae hnauna beiAllare, po tatike pine esi lepae moneka.Kai tamata leini esi lepa kena soua beiRo Misete rebe tamata esi natilu morepo tatike pine esi lepa kena soua merumoneka. Kai tamata leini esi rekwa yelubokala po tatike pine esi nete lokolu mon-eka. 9 Le saisa rebe ite rekwae kai itelepa loko yelu rebe Tuhane Iaselukeule, popusue meru nkena mosa. 10Namake romapetu Tuhane Ipletae itere pine Iono pusulu

1 Korintuse 13:11 234 1 Korintuse 14:17nkena. Kai saisa rebe ite rekwae meije na-make sirikele le enkena mosare pe. 11 Imiselu, kena au tone sare au lepa saka kwetetone. Au noake saka kwete tone. Po meijeaure elake inai peneka, auku maka noakesaka kwete tone au hleke peneka. Sakakbasa rebe ite supu bei Alla Eni Rore kenaite mei nusa meije sare. 12 Imi selu, saisarebe ite noakele kenameije lupe ite selu iteninuma karimomo kena cermine. Po kenaite kusu surgare, ite rekwa pusulu le iteselu Tuhane. Meije au rekwa pusulu mosapo namake roma ndete surgare au rekwapusulu saka Alla Irekwa aure. 13 Hokooani telu me suke ite onolu rame. Meru,hlaleke loko Tuhane rame, saisa rebe itehlaleke bei Allare hlalekele rame kai okilomai rame. Bei telu meru rebe lesire okilomai.

14Kbasa maketa rebe ite supu bei Alla Eni

Rore14:1-25

1 Kwali betaya, suke imi atula titinaikena oki tamata makete. Kai atula kenasupu kbasa bei Alla Eni Rore. Atula lesikena supu kbasa kena lepae Tuhane Enilepata rebe Ibetekelu pende leke tamataesi natie. 2 Imi atula titinai leke supu kbasakena lepae Tuhane Eni lepataru le tamatarebe isupu kbasa kena ilepa kena soua beiRo Misete rebe tamata esi nati more, ilepakai tamatamo po batuke ilepa kai Alla. Saeinati ilepare mo le Alla Eni Rore Ikbasaenikena ilepae yelu rebe tamata esi natiulemo batuke Alla ruaI Inatilu. 3 Po tamatarebe ilepae Alla Eni lepate rebe Ibetekeeteije leke tamata esi natire, eni lepataruesi guna kena ono tamata esi hlaleke ktili,eono lalesi ndina kai eono esi hlaleke tapaktili rame. 4 Hoko tamata rebe ilepa kenasoua bei Ro Misete rebe tamata esi natimore batuke eono ruai hlaleke tapa ktili.Po tamata rebe ilepa lokoAlla Eni lepataru,itapa jemate toini leke esi hlaleke tapaktili. 5 Kwali betaya, auku sukare imipusumi ilepa kena soua bei Ro Misete rebetamata esi nati more. Po mise lesire, imilepa loko Alla Eni lepataru leke Tamataesi natie. Le Alla Eni lepate rebe lepaeleleke tamata esi natire eguna lesi bei lepatarebe ilepaelu kena soua bei Ro Misete rebetamata esi nati more. Lepa kena soua beiRoMisete rebe tamata esi nati more egunasepo ile rebe ilepare ibeteke esi natire ete

jemate toini leke esi maka hlaleke tapaktili.

6 Kwali betaya, imi selu, sepo au luakeloko imi pine au lepa kena soua bei RoMisete rebe tamata esi nati more, esi gunasae ete imi mo. Po sepo Alla Eni lepatarebe Ibetekelu ete aure, au betekelu eteimi pise au atetuke imi loko lalane tinaije,pise au lepa ete imi leke imi noake saisarebe Tuhane Ionore etapa ramehokomereeguna ete imi. 7 Sakesa neka, lupe alatarebe esi tulei po unasi more, lupe sulinekai kecapire, sepo suline hbuele mimisemo pise kecapire klemakele mise mo hokolagu saisa rebe klemakele tamata esi rekwamo. 8 Makete lekwe, tamata esi lisarehbue trompete po sepo trompete hbuelepapalani hoko solalu sae iakneka kena lisamo. 9 Sakesa neka sepo imi lepa kena souabei Ro Misete rebe tamata esi nati more,imi lepare esi guna sasaisa mo kai elululalane tinaije mo. 10 Imi noake mina! Meinusa meije soua boka po pusue soua meruesi nati me. 11 Po sepo au nati sou rebesae ilepa kai au kenare mo hoko aure enitamata maka luake bei lauke kai ile eteaure ele mere neka. Eleki sae inati lomaimo. 12Hoko imi kotie leke supu kbasa kenalepa loko Tuhane Eni lepate rebe Ibetekepende leke tamata esi rekwa esi natire. Leau selu imi atula titinai kena supu kbasabei Alla Eni Rore. Po imi atula lesi kena onojemate toini esi hlaleke tapa ktili le esi natiimi lepare.

13 Ele mere hoko tamata rebe ilepakena soua bei Ro Misete rebe tamata esinati more suke ikotie loko Alla leke Ir-iluke kbasa etei kena ibeteke saisa rebeibetekele esi natire. 14 Au beteke ele merele sepo au pise sae lekwe ikotie loko Allakena soua bei Ro Misete rebe tamata esinati more, mere Ro Misete Iono ite lepabei ite lalema po ite nati saisa rebe itelepaele mo. 15 Hoko esi misete ite onoelere: Kena rebai makete pise otoi maketeite kotie kena sou rebe ite nati mo poTuhane ruaI natire. Kai kena rebai maketekai otoi makete lekwe ite kotire, ite noakelokole leke ite nati pusue. Ele mere lekwe,rebai makete ite menani kena sou rebe itenati mo, po rebai makete ite menanire, itenati saisa rebe ite menaniele. 16 Le batuketamata rebe esi nati saisa rebe imi betekekena imi isike Tuhane pine esi beteke“tinai” (amine). 17 Imi kotie trima kasibei Tuhane kena sou rebe tamata esi nati

1 Korintuse 14:18 235 1 Korintuse 14:37more, mere mise po esi guna ete tamatarebe esi lenele sae mo.

18 Kwali betaya, au kotie trima kasi beiAlla le au lepa kena soua bei RoMisete rebetamata esi nati more lesi bei imi pusumi.19Po kena lupuke lomai kena isike kai leneloko Allare, au suka lepa kena lepatemataiesa lua rebe tamata esi natire, mise lesibei au lepa lepate mata usate kena usateyo tamata esi nati mo. Au suka lepa kenasou rebe tamata esi natire leke au atetuketamata.

20 Kwali betaya, imi noake kbasa rebeTuhane Irilukele ete tamata lupe kwete-laru esi noake yake. Po imi noakele lupeelake inai esi noake. Imi noakeneuneyake.21 Imi noake loko saisa rebe me Alla Enilepata rebe lekire mina! Rebe ebeteke be:“Tuhane Iombe,

‘Au ono tamatamakete esi lepae Aukulepataru

kena esi souaru ete Auku tamataru.Masike lepa ele mere lekwe

po esi lene lokolu mo.’ ”*22 Hoko bei Alla Eni lepate mere ite

rekwa be kbasa rebe ite supue kena lepakena soua bei Ro Misete rebe tamata esinati more, mere tanda ete tamata rebeesi hlaleke more leke esi selu Tuhane Enikbasare. Mere ete tamata rebe esi hlalekeloko Tuhane pende mo. Kai kbasa rebe itesupue kena lepae Tuhane Eni lepataru leketamata esi natire, pake mere ete tamatarebe esi hlaleke loko Tuhane pende lekeesi hlaleke tapa ktili. Mere ete tamatarebe hlaleke more mo. 23 Ele mere hokoumpama kena jemate toini imi lupuke lo-mai eleki imi pusumi lepa kena soua beiRo Misete rebe tamata esi nati more, elekitamata rebe esi rekwa Tuhane Eni lalanemise mosare pise tamata rebe esi hlalekeloko Tuhane mosare, esi kusu me imiotoi maka ibadare kai esi lene imi leparehoko namake esi beteke be, “E! Tamata etemeiju esi make pususi peneka.” 24 Po sepoimi pusumi lepae Alla Eni lepataru kenaerisi souaru, hoko esi tehaike imi, namakepusue rebe imi betekele etiluke esi dosaru,namake esi nete loko esi dosaru hoko esiblake sala eleki naku esi dosaru. 25Hnaunabei Alla mere eono tamata esi naku yelurebe esi kbunikelu kena laleisu. Kai esi

naku be, “Tinai! Alla Ime kai tamata rebeesi hlaleke lokoIje.”

Atate kena ibada14:26-40

26Kwali betaya, suke ite ono elere. Sepoimi lupuke lomai kena isike kai lene lokoAllare, papelake tamatare eni kbasa beiAlla me, leini esi menani, leini esi atetukeleke rekwa Tuhane Eni lalane, leini esibeteke Tuhane Eni lepate rebe Ibetekeleetesi pende, leini esi lepa kena soua bei RoMisete rebe tamata esi nati more kai leiniesi beteke saisa rebe esi betekele mere esinatire. Po pusue meru imi onolu kenahlaleke loko Tuhane tapa ktili. 27 Seposesisi suka lepa kena soua bei Ro Miseterebe tamata esi nati mo, hoko suke batukesie luaya pise batuke sie telua neka esi lepaseli lomai. Kai suke sae ibeteke saisa rebeesi lepaele esi natire. 28 Sepo sae kenaibeteke esi natiremo hoko sie rebe esi lepakena soua rebe tamata esi nati mere moresuke esi ndene. Esi lepa loko Alla me lalesineka.

29 Sie luaya pise telua rebe esi lepa lokoAlla Eni lepate rebe Ibetekele etesi pende.Esi lepa seli lomai. Yo sie maketaru esilene lokole eleki esi noake mimise lokosaisa rebe esi betekele mere. 30 Po sepobei sie rebe esi ruere, Alla Iono ile saeirekwa saisa me hoko ikele ilepaele yo ilerebe me ilepare indene. 31 Namake onoele mere le, imi pusumi rekwa, seli lomaikena lepa loko Tuhane Eni lepataru lekepusue tamata esi supu imi hnaunaru kaipusumi hlaleke loko Tuhane etapa ktili.32 Imi nete, tamata rebe ibeteke TuhaneEni lepate itahane lale mimise. Sae ilepamina pine sae sa. 33 Le Alla Isuka ono hohakena lupuke lomaijemo, po Isukare ite onolulu pusu esi lalane.

Pusue jemata toini imi ono elere, 34kenajemate toini imi lupuke lomaije, binarusuke esi ndene. Ono esi lepa yake. Ponamake esi lene loko esi mokwaiaru. Merelulu agamare esi aturane.† 35Sepo esi sukarekwa sasaisa hoko esi tneu bei esimokwa-iaru me esi luma. Sepo bina sae ilepa kenalupuke lomaije, mere iono asomie ruai kaieni mokwai.

36 Le mula pine imi lene loko auku lep-atarumore? Alla Eni lepataru ubei imimo.Kai batuke ete imi mo. 37 Sepo sae iblake

* 14:21 Yes. 28:11-12 † 14:34 Tamata leini esi noake ayete meije esi natire elere: Kena jemate toini esi lupukelomaije, binaru suke esi ndene. Esi lepa mo. Esi ono elake mo. Mere lulu agamare esi aturane.

1 Korintuse 14:38 236 1 Korintuse 15:21be isupu kbasa kena ibeteke Tuhane Enilepataru pise isupu kbasa makete bei AllaEni Rore hoko namake inaku be saisa rebeau lekie meije, Tuhane Ipletae au kena aulekie. 38 Po sepo sae ilene loko auku pletameije mo hoko imi nete lokoi yake.

39 Ele mere hoko kwali betaya, imi atulakena lepae Alla Eni lepataru. Po tamatarebe esi atula kena lepa kena soua beiRo Misete rebe tamata esi nati more imilakesi yake. 40Mahabe imi ono pusuemerumimise kai lulu esi lalane mimise.

15Yesuse Ikwana suike15:1-11

1 Kwali betaya, meije au suka lepa suikeloko Sou Misete bei Alla rebe akmena aubetekele ete imire. Kena imi trima SouMisete mere, eti imi hlaleke loko Kristusektili eti roma meije. 2 Sepo imi lulu lokoSouMisete rebe aubetekele ete imire ramehoko imi hlamate. Po sepo imi hlalekerame loko Sou Misete rebe au betekele eteimire mo hoko imi maka hlaleke esi gunasasaisa ete imi mo.

3 Saisa rebe au supu bei Tuhane, aubeteke suike ete imi: rebe pentine, YesuseKristuse Imata le iteki dosaru lulu Alla Enilepata rebe lekire. 4 HnoukeNi peneka poele petu luare Ikwana suike. Mere lekweAlla Eni lepata rebe lekire, ebetekele.5 Kena Kristuse Ikwana suike, IaselukeNIete Petruse, eleki ete Eni maka lulua siebutu esa lesini luaru.* 6 Pela bei mereIaselukeNi ete sie rebe esi luluIje sie utanalima lesi. Bei sie rebe esi selui merusie ilaru esi mata peneka po bokala esirue eti roma meije sa. 7 Eleki IaselukeNisuike ete Yakobuse pine ete pusue Enimaka ulakaru. 8 Eleki pamuli lakwai esare,IaselukeNi ete au. Po kena mere au onosusate ete tamata rebe esi hlaleke lokoKristuse hoko sepo au ono Eni maka ulake,au saka kwetele rebe ruelei pusu bulanemore.†

9 Au beteke ele mere le kotie aureTuhane Eni maka ulake, au blakele saisamo. Aure Tuhane Eni maka ulake rebeimpe lebu lakwai esa beimaka ulakamake-taru. Le au ono susate ete Alla Eni jemate

toinu. 10 Po Alla Iono misete ete au hokoauku sifate lelikele peneka hoko meije auono Yesuse Eni maka ulake. Kai Alla Enimisete ete aure supu hasile. Au kerike ktililesi bei maka ulaka maketaru. Mere aukuktiline ruakumo pomere Alla Iono au ktilikai Ikerike sakesa kai au. 11 Kwali betaya,sepo imi supu Sou Misete bei au pise beitamatamakete rebe ilepae Tuhane Eni lep-ataru, mere pentine mo po rebe pentineimi persaye saisa rebe ami betekele eteimire.

Tatike pine Tuhane Iono ite kwana suike15:12-34

12 Ami beteke ete imi be Tuhane IonoKristuse Ikwana suike. Po mula pine imileini imi beteke be tamata rebe imatapende ikwana suike monde? 13 Sepo AllaIono tamata rebe imata pende ikwanasuike monde tinai hoko Kristuse lekwe,Alla Iono Ikwana suike more neka. 14 Kaisepo Alla Iono Kristuse Ikwana suike mohoko sou rebe ami betekele kai imi hlalekeloko Kristuse esi guna sae mo. 15 Lesi beimere easeluke be amire tamata nloene lesepo tamata rebe imata pende Alla Ionoikwana suike moneka hoko Kristuse lekweAlla Iono Ikwana suike moneka. Hokosepo ami beteke be Alla Iono KristuseIkwana suike hoko ami lemake le saisarebe Alla Ionore. 16 Le sepo tamata rebeimata pendeAlla Ionoi kwana suikemondetinai hoko Kristuse lekwe Alla Iono Ikwanasuike moneka. 17 Sepo Alla Iono KristuseIkwana suike mo hoko imi hlaleke lokoKristuse esi untune sasaisa ete imi mo.Mere sakesa kai imi dosaru supu ampunemo, kai namake imi mata eti pela. 18Meresakesa kai tamata rebe ihlaleke loko Kris-tuse rebe imata pende isupu poie kena otoisusate titinai eti pela. 19 Kwali betaya,leini esi noake be ite hlaleke loko Kristusebatuke eonountune ete itemei nusameije.Sepo mere tinai hoko ite rebe hlaleke lokoKristuse rugi ela titinai. Po mere tinai mo.

20 Alla Iono Kristuse Ikwana suike tinaihoko ite rekwa be tamata rebe esi matapende, namake Ionosi kwana suike. 21 Letamata mei nusare esi mata le akmenareile sae me ilene loko Tuhane mo. Elemere lekwe, tamata rebe esi mata pende

* 15:5 Kena ayate meije beteke Kristuse Eni maka lulua sie butu esa lesini lua, po kena mere Yudase imata penekahoko Kristuse batuke IaselukeNi ete Eni maka lulua sie butu esa lesini esa neka. † 15:8 Kena ayate meije Pauluseilepa ele mere le inoake be isakesa kai maka ulakamaketarumo, kai inete loko iono susate ete Tuhane Eni jemate toinipo eni sifate roba sosoli eti iono Yesuse Eni maka ulake lekwe.

1 Korintuse 15:22 237 1 Korintuse 15:44Alla Iono esi kwana suike le ile sae maketeeni misete. 22 Le pusue tamatare, Adameeni anubu, hoko sakesa kai Adame ileneloko Tuhane Eni hnaune more, namakeite pusuma lului eleki ite mata pusuma.Ele mere lekwe pusue tamata rebe esakai Yesuse Kristuse pende, Tuhane Ionosikwana suike. 23 Po kena kwana suike,kwana lulu lomai. Memenaije KristuseIkwana suike. Eleki kena Kristuse Iluakesuike, sie rebe esi hlaleke lokoIje, Alla Ionoesi kwana suike. 24 Mere pela mina pinenusare kohoe. Kena mere pusue tamatakai roa rebe ukbasa mei nusare, YesuseIono ukbasa moneka kai uktili moneka.Eleki Yesuse rebe Iono kamale, Iriluke Enikbasare ete AmaI Alla. 25 Alla Eni ren-canare, kena nusare kohomosare, namakeYesuse Kristuse Ikbasa rame eti Inabupusue Eni musuaru leke esi tatu lokoI.‡26 Yesuse Iono tamata esi mata moneka.Mere musu rebe Inabue pamuli sosolike.27 Ite rekwa mere le kena Alla Eni lepaterebe lekire ebeteke be:

“Alla Iono pusue tatu lokoI.”§Po Alla ruaI pine Itatu loko Yesuse Kris-

tuse mo. 28 Po pusue tatu lokoI penekahoko ruaI tatu loko Alla rebe Iono pusuetatu loko Yesuse pende. Eleki pusue supupleta bei Alla ruaI.

29 Po sepo imi noake be tamata rebeimata pende ikwana suike mo hoko mulapine baptise ile sae kena seli tamatamatale rebe baptiseni mosare? Sepotamata rebe imata pende ikwana suikemoneka, hoko esi ono ele mere mo.*30Ami rekware tamatamatale kwana suikehoko pela olase ami siape kena mata.31 Kwali betaya, pela petu au supu susatemahake au mata po au tahane le Sou Mis-ete. Au beteke mere tinai! Le sakesa kaiauku lepate rebe piasare au betekele tinai,au beteke be: Lalekue ndina le imi le imihlaleke loko iteki Tuhane, Kristuse Yesusepende. 32 Ite rebe hlaleke loko Kristusepasti ite kwana suike. Sepo mo hoko aurare kai tamata neuna mei kota Epsuseleke mula, sepo batuke eono untune eteau mei nusa meije. Sepo tamata mataleikwana suike moneka, mise lesire ite lulu

lepate matai be:“Mai ite kane kinu kai ite ono saisa

neka rebe ite lalema lokole le boba-nure ite matare pe.Ӡ

33 Po esi tinaije ele mere mo. Hoko imisebeie tamata makete esi lemake imi yake.Imi nete! Imi ono ebeke tamata neune, imilekwe ono neune. 34 Suke imi raka mimisekai imi ono dosa yanoma. Suke imi asomibe leini bei imire esi rekwa Alla mosa.

Nanakwala beluke rebe ite supue kenakwana suike

15:35-5835 Tinake tamata leini esi persaye mosa

be tamata matale kwana suike hoko esitneu be, “Tamata ikwana suike elia?Nanakwalare atia peneka hoko kenakwana suike elia?” 36 Tamata rebe esibeteke ele mere, esi boro titinai. Sepoimi atnane bibite kena ndinu, bibite mereekusu mo sepo imi atnanele mo. 37 Kaibibite rebe imi atnanele mere umpamaregandume inai pise bibite makete lekwe,imi atnane batuke esi inaije neka. Imiatnane esi bataije pise esi loine mo. 38AllaruaI pine Iono bibite mere esi aine kaiesi loine eliare lulu laleIje. Kai papelakebibite sasaisa neka Alla Iono esi ainetetebike. 39 Sakesa neka, pusue yelu rebeukwanare esi nanakwalaiju sakesa mo.Tamata nanakwalaije tebikele, binatanaruesi nanakwalaiju tebikelu, manuaru esinanakwalaiju tetebikelu kai ianaru lekweesi nanakwalaju tetebikelu. 40 Sakesaneka, yelu rebe undete lanite esi miseteselu tebikelu kai rebe umpe tapele esimisete selu tebikeule neka. 41 Lemataijeesi hitaije selu tebikele bei bulane esihitaije. Kmalearu lekwe esi hitaije selutebikelu. Kmale sae esi hitaije selu tebikelebei kmale makete neka.

42 Sakesa neka ete tamata rebe esi matapende esi kwana suike. Nanakwala rebehnoukele, puluele, po nanakwala rebekwana suike atia mo. 43Kena nanakwalarehnoukele, nanakwala mere mise mole atiae nunu, po kena kwana suikenanakwalare mise titinai. Nanakwala rebeemata pende ektili mo po nanakwala rebeekwana suike ektili. 44 Nanakwala rebe

‡ 15:25 Tamata leini esi noake be Yesuse ruaI nabu Enimusuru, po tamatamakete esi noake be Alla Inabu Yesuse Enimusuru eleki esi tatu loko Yesuse. § 15:27 Isi. 8:6 * 15:29 Kena akmena Pauluse, tamata rebe hlaleke lokoKristuse piasare leini baptisesi seli tamata rebe imata po baptiseni mosare. Pauluse ibeteke mo be baptise ele merenkena pise sala, batuke ibeteke esi ono ele mere etiluke be esi persaye be namake kena Yesuse Iluake suike tamatamatale kwana suike. † 15:32 Yes. 22:13

1 Korintuse 15:45 238 1 Korintuse 16:8hnoukele mere nanakwala bei nusa meije,po kena kwana suike, nanakwala mere beiAlla Eni Rore esi kbasare. Sakesa nekananakwa bei nusa meije me kai nanakwalabei Allareme lekwe. 45KenaAlla Eni lepaterebe lekire ebeteke be:

“Alla Itolae tamata memenaije,Adame. Tamata memenaijeikwana.”‡

Po Yesuse Kristuse rebe kotiNe Adamepamulire, Tuhane Iono Ikwana suike leketamata rebe esi hlaleke lokoIje esi rue kaiAlla eti pela. 46 Nanakwala rebe TuhaneIrilukele ete ite akmenare nanakwala beinusa meije. Eleki Iriluke nanakwala rebepamulire, nanakwala rebe tatike pine ruendete surgare. 47 Adame rebe akmenareAlla Ionoi bei tapele, po Adame rebe pa-mulire bei ndete surga. 48 Tamata meinusa meije esi rulu bei Adame akmenareneka rebe Alla Ionoi bei tapele, hokonanakwalasi lupe Adame kena esi rue meinusa meije. Ele mere lekwe, sie rebeesi esa kai Adame pamulire, rebe Ibeindete surgare namake esi supu nanakwalakena rue ndete surga. 49 Hoko lupeiteki nanakwalama meiju lupe Adame ak-menare nanakwalaije neka hoko tatikeiteki nanakwala beluke lupe Adame pa-mulire nanakwalaIje. 50 Hoko kwali be-taya, au beteke ete imi be, nanakwala meinusa meije kusu kena Tuhane Eni nusabeluke rebe tatike pine Ikbasa lupe Ka-male ikbasare mo. Le iteki nanakwalamameiju namake atiae. 51 Po imi lene lokosaisa rebe akmenare tamata esi rekwamo po pamuli meije beteke etesi penekabe, ite mata pusuma mo po ite pusumaleli. 52 Mere eonore nunu titinai kenamalekataru hbue trompete pamuli soso-like. Le kena trompete mere esi tuleije,tamata rebe esi matare esi kwana suike.Nanakwalasi rebe kena kwana suike atiamoneka. Kai ite rebe mata mosare supunanakwala beluke. 53 Le iteki nanakwalabei nusa meije, rebe namake mata elekiatiare, eseli kena nanakwala bei ndetesurga rebe ematamore. 54Kenananakwalarebe tatike pine emata kai atiare seli kenananakwala rebe emata more peneka, kenamere saisa rebe lekie me Alla Eni lepatarebe lekire be:

“Matale sae moneka, ite lesi penekakai rue eti pela. 55 Namake Alla

Itie ite bei pusue yelu rebe uono itematare, matale ekbasae ite mon-eka,Ӥ eonore mere peneka.

56 Saka kalajengkine esi sasune kenaesi aluije ekeri matale, ele mere lekwedosare ekeri ite kena matale. Le aga-mare esi aturane riluke kbasa ete dosarele bei aturane mere, ite rekwa nkenale kainsalale. 57 Po ite kotie trima kasi bei Allale Iampune iteki dosaru baue saisa rebeiteki Tuhane Yesuse Kristuse Ionore hokoite lesi peneka. Ite mata ite pela moneka.58 Bei mere hoko au kotie bei kwali betayaimi rebe au oki imire be imi hlaleke ktilirame leke sesi esi keri imi loko lalane tiareyake. Imi kerike loko Tuhane Enimakerikekena lale misete kai muta yake. Le tatikepine imi supu untune elake.

16Lupuke kepene kena rilukele ete tamata

rebe esi hlaleke loko Kristuse16:1-4

1 Kwali betaya, meije ite lepa lokokepene rebe imi suka rilukele ete tamatarebe esi hlaleke loko Kristuse mpai kotaYerusaleme. Au beteke meije leke imi lululoko saisa rebe au betekele ete jemate toinimpai otoi Galatiare. 2 Papelake mikure,suke papela tamatare riluke kepene sebeielulu isupure. Imi hnouke kepene mereeti au luake, leke kena petu mere perlulupuke kepene moneka. 3 Namake romaau luake, au ulake tamata rebe imi bitikenikena ikeri kepene lopai kota Yerusalemekai au leki sulate ete jemate toini esi elakekena beteke ile rebe ikeri kepene. 4 Po auselu pine suke au keu hoko au keu sakesakaini.

Pauluse eni rencana kena eni makerike16:5-12

5 Kwali betaya, au noake, au keue otoiMakedonia pine au luake loko imi me kotaKorintuse. 6 Tinake au rue kai imi petukuila pise tale ndirine au rue kai imi etielia mina pine au keu loko otoi rebe ausuka keu lokole, leke imi tapa au loko aukulalane. 7 Po meije au suka luake loko imimosa le au suka batuke sili sasanai mo, posepo Tuhane Iriluke lalane ete au hoko aubei ndiMakedoniare au rue kai imi takwalitoto. 8 Po meije au rue mei kota Epsuseeti roma pesta rana ndinu gandume esi

‡ 15:45 Atn. 2:7 § 15:55 Yes. 25:8 * 16:8 Pesta rana ndinu gandume esi hasile, kotiele Pentakosta.

1 Korintuse 16:9 239 1 Korintuse 16:24hasile.* 9 Le au kerike rame loko TuhaneEni makerike rebe Iriluke ete au ete meije.Auku makerike meije tamata bokala esitrimae kena misete peneka. Po tamataboka lekwe esi suka ono tiae ete au.

10Sepo Timotiuse iluake hoko imi trimaikena misete leke isuka rue kai imi. Le ilelupe aure neka. Ikerike loko Tuhane Enimakerike. 11 Leini esi sobueni yake. Imitiei kena lale misete leke iluake loko au. Leau namake iluake loko au sakesa kai kwaliamaketaru.

12 Yo Apolose, au umai rebai ilarupeneka leke isakesa kai kwalia maketarukena esi luake selu imi. Po iblake be petukena ikeure mere mosa. Namake petumakete pine iluake loko imi sa.

Hnaune pamuli16:13-24

13 Imi raka mimise. Imi sele bei makahlaleke yake. Rilami yake po hlaleke titi-nai. 14 Saisa rebe imi onore, ono kena lalemisete.

15 Imi rekwa Stepanuse kai eni lumatoine peneka. Siere rebe esi hlaleke lokoKristuse memenai me otoi Akayare. Esilayani Alla Eni tamataru kena lalesi titinai.16 Au kotie bei imi titinai leke imi lulutamata lupe mere esi pletare kai tamatamakete rebe esi kerike ktili kena TuhaneEni makerike lupeise. 17 Kena Stepanuse,Portunatuse kai Akaikuse esi luake lokoaure, laleku endina titinai. Le esi tapa auseli imi. 18 Esi ono laleku endina penekalupe esi ono lalemi ndinare. Tamata elemere suke supu holmate.

19 Jemate toini me pusue otoi Asiare esibeteke hlamate ete imi. Akwila, Priskilakai jemata toini rebe esi lupuke lomai meiesi lumare esi betekehlamate ete imi le imiesa kai Tuhane peneka. 20 Pusue kwali be-taya rebe esi ete meije esi beteke hlamateete imi. Namake imi beteke hlamate etelomai kena misete leke lulu cara tinai etetamata maka hlaleke loko Kristuse.

21Au tapa etemeije, hlamate bei au reberuaku lekie, “Hlamate bei au. Pauluse.”

22 Tamata rebe esi oki Tuhane moretatike pine sebeie Alla Ihukumesi. Au kotieTuhane Iluake suike.

23Au kotie TuhaneYesuse Irilukemiseteete imi.

24 Imi pusumi rebe esa kai KristuseYesuse pende au oki imi rame.

Hlamate.

Bei Au, Pauluse

2 Korintuse 1:1 240 2 Korintuse 1:10

Pauluse eni SulateNomore Lua ete JemateToini me Kota Korintuse

Lepate MenaiPauluse ruaije, tamata rebe ilepae Sou

Misete ete tamata me kota Korintuse ak-mena (Ula. 18:1-17; kai selu Pauluse enisulate memenai ete jemate Korintuse esilepate menaije). Kena irue lau bei Jematetoini me Korintuse, tamata leini esi akuePauluse Eni hake kena Yesuse Eni makaulake mo: Esi beteke be Pauluse YesuseEni maka ulake mo. Hoko Pauluse iulakeTituse loko jemate toini Korintuse kenabeteke eni hnaunaru etesi. Tituse ibetekePauluse eni lepata rebe uktili ete jemataleini rebe esi akue Pauluse eni hake kenaYesuse Eni maka ulake more. Kena Tituseitetu Pauluse me Makedonia kena Ileu beikota Korintuse, ibeteke loko Pauluse be,“Tamata bokala bei jemate toini me kotaKorintuse esi hleke bei dosa peneka kaiesi suka tetue ale. Po tamata leini rebeakmenare esi akue ale Yesuse Eni makaulake more, laleisu kera sa.”

Kena Pauluse ilene sou mere, ileki su-late, rebe ite baisele meije, rebe betekelePauluse Eni sulate nomore lua ete jemateme kota Korintuse. Kena sulate meijePauluse ilepa loko eni makerike lepae SouMisete ete jemate toini me kota Korintuse(2:14-6:10). Ibeteke be iokisi titinai (6:11-13; 7:2-4, 13-16), kai laleije ndina titinaile sie bokala esi hleke bei esi dosa rebeakue Pauluse kena Yesuse Eni maka ulakemore (7:5-13). Eleki ikotie bei jemate toiniKorintuse esi lupuke kepene leke iluakeme kota Korintuse, irana kepene merekena irilukele ete jemate toini mpai otiYudea rebe esi tanei sae more (pasale 8-9).Eleki eni lepataru ktili titinai, kena iahnautamata rebe esi akue Eni hake kena YesuseEni maka ulake mosare (pasale 10-13).Isi

1. Pauluse ibeteke hlamate ete jemateKorintuse: Alla Iono ite lalemaru ktilikena ite supu susate (1:1-11)

2. Pauluse ibeteke etesi be le mula pineilelike lalei kena ikeu lokoise, ibetekebe eni makerike lepae SouMisete, kaiikotie bei jemate toini me Korintuseleke esi ono misete etei (1:12-7:16)

3. Ilepa loko jemate toinime kota Korin-tuse esi lupuke kepene kena rilukele

ete jemate toni mpai otoi Yudeare(pasale 8-9)

4. Pauluse iatula titinai be ile YesuseEni maka ulake titinai kai ianete sierebe esi akue eni hake kena YesuseEni maka ulake more (10:1-13:10)

5. Hlamate (13:11-13)

Pauluse ibeteke hlamate ete jemate toinime kota Korintuse

1:1-21 Kwali betaya, imi pusumi rebe hlaleke

loko Alla me kota Korintuse kai pusue AllaEni tamata me otoi Akaya.

Au Pauluse, rebe Alla Isuka au supubitike kena Kristuse Yesuse Enimaka ulakekai iteki kwali Timotiuse ami natue sulatemeije ete imi pusumi.

2 Ami kotie bei iteki Alla Amate kaiTuhane Yesuse Kristuse leke Iriluke mis-ete ete imi pusumi kai Iono imi rue misenoma.

Tuhane Iono ite hlaleke ktili rame1:3-11

3Mai ite isike Alla, Tuhane Yesuse Kris-tuse AmaI. Ile Amate rebe laleIje noa iterame. Iono ite lalemaru ndina kai Irilukektiline ete ite. 4 Kena ami supu susatesasaisa neka, Iono ami lalemaru ktili, lekektiline rebe ami supu bei Tuhane mere,ami pakele kena tapa tamata rebe esi supususate leke lalesi ktili. 5 Le susata rebeKristuse Isupure, ami supu bokala lekwe.Kai sepo ami blake susa le supu susatameru, namake ami lalemaru supu ktilinabokala lekwe bei Kristuse. 6 Kai sepo amisupu susate, mere eono imi ktili, leke imisupu hlamate. Sepo ami supu ktiline, imilekwe supu ktiline bei ami hoko namakeimi tahane kena supu susate lupe amisupure neka. 7Hoko ami hlaleke titinai benamake imi tahane sepo supu susate. Aminoake ele mere le ami rekwa be imi supususate lupe ami supure lekwe. Ele merelekwe, namake Tuhane Iono imi ktili lupeIonoe ete amire.

8 Kwali betaya, au beteke meije leke imirekwa amiki susate mei otoi Asiare lekwe.Susate rebe ami supue mere ektili kuateeti ami tahane rua moneka, eti ami noakebe namake ami mata. 9 Ami noake belupe hukume ami leke ami mata. Po elemere leke ami hlaleke amiki ktiline ruamayake, po hlaleke loko Alla rebe Ikbasa kenaono tamata matale ikwana suike. 10 Eleki

2 Korintuse 1:11 241 2 Korintuse 2:8Ile pine Ihlamate ami bei neune rebe ma-hake eono ami matare. Kai Ile pine amihlalekeNi, leke Ihlamate ami suike beipusue meru. 11 Namake imi kotie ete amirame. Imi ono ele mere, namake tamatabokala esi kotie trima kasi bei Tuhane leIlene imi kotie lokoIje, hoko Iaseluke Enimisete kena Itapa ami.

Le mula pine Pauluse ibeteke be ilelikelalei kena ikeu loko jemate Korintuse

1:12-2:412 Kwali betaya, ami lalemaru ndina le

ami noake be amiki sifate kai atate etetamata makete nkena pusue. Ami lale-maru ntoline ete tamata makete, sakesakai saisa rebe Alla Isukare. Ami ono sa-saisare lulu tamata inoakele mo po AllaItapa ami. Po au rekwa be ami ono saisaete imire, lesi bei saisa rebe ami onoe etesie maketaru. 13-14 Imi selu amiki sulateete imire. Pusue rebe ami lekilu ete imire,ami leki batuke saisa rebe imi baisele, iminatire. Tinai, meije imi nati pusue amikiatate mosa, po au hlaleke be namake iminati amiki atate mimise sa. Auku lalekueele mere leke kena Tuhane Yesuse Iluakesuike kena Iteu pakala ete nusa meije, imilalemi ndina le ami, molupe kena mereami lalemaru ndina le imire neka.

15Au persaye be namake lalemi ndina leami, hoko akmenare au taluke peneka benamake au luake kena selu imi. Au noakebe namake au luake selu imi peneka elekiau keu loko otoi makete pine au leu suikeloko imi leke imi supu tapa rebai lua bei au.16 Laleku kena au sili lokomi kena au keulopai otoi Makedoniare. Au leu bei mpaiotoi Makedoniare, au suka sili loko imisuike, leke imi tapa au kena au siba lopaiotoi Yudeare. 17 Lalekue ele mere po aulelike suike laleku peneka hoko au sili lokoimi moneka. Hoko yapine imi noake be aulelike lalekuemere etiluke be au noake esamo le au lulu tamata nusa meije esi onore,hoko imi beteke be au lemake imi.

18 Saisa rebe Alla Italukele pende, na-make Ionoe. Ele mere lekwe, saisa rebeami betekele ete imire, ami onoe. Amilemake imi mo. 19 Kwali betaya, na-make imi persaye auku lepataru le au,Silase kai Timotiuse ami beteke Alla EniNanae Yesuse Kristuse ete imi. Saisa rebeYesuse Kristuse Ibetekele pende Ionoe titi-nai. Ibeteke eleki Iono lulu more sae mo.20 Le pusue rebe Alla Italukele, namake

Ionolu baue saisa rebe Kristuse Ionore. Beimere hoko ite beteke “Amine” loko Alla leKristuse kena isike Alla. 21 Kai Alla ruaIIono ami kai imi kele kuru leke ite esakai Kristuse. Ibitike ite kena ite sakesakaiNi. 22 Ibitike ite kena Eni tamata penekale Iono Ro Misete Ikbasae ite lalemaru.Iono Ro Misete Ikbasae ite lalemaru, meretanda ete ite be pusue rebe Italukele na-make Iriluke ete ite.

23 Kwali betaya, Alla Iono saksi ete au.Irekwa lalekue. Tinai, kena mere au keulome kota Korintuse mo, le au suka onolalemi susa mo le au nasuke imi le imidosaru. 24Au paksa imi mo loko saisa rebesuke imi hlalekele, le imi hlaleke titinailoko Kristuse peneka. Batuke au kerikesakesa kai imi leke lalemi ndina tapa.

21Hoko au teuemei lalekue peneka be au

luake loko imi suike kena meije mosa. Ausuka ono lalemi kera mo le sepo au luakeloko imi hoko au nasuke imi lupe akmenaau ono lalemi kerare. 2 Le sepo au onoimi susa hoko sire lekwe pine iono lalekundinare? Batuke imi neka rebe au onolaleime susa pende. 3 Hoko au keu lokoimi mo po kena mere au leki sulate saeete imi leke imi rekwa saisa rebe suke imionore. Leke kena au keu loko imi suike, imiatate eono lalekue ndina. Le tinaije sukeimi ono lalekue ndina. Kai au rekwa besepo lalekue ndina hoko imi pusumi lekwelalemi ndinare neka. 4 Po au leki sulateloko imire, lalekue susa titinai, au rani etihnetekeku. Au natue sulate kena ono imisusamo, po au ono elemere leke imi rekwabe au oki imi titinai.

Ampune tamata rebe iono dosare2:5-11

5-6 Kwali betaya, au lepa suike lokotamata rebe iono dosa rebe au beteke eteimi kena auku sulate ete imire. Au rekwabe tamata bokala bei imi esi beteke eninsalalaru etei eleki imi hukumeni. Imihukumeni roma mere neka. Saisa rebetamata mere ionore eono lalekue susa poimi lekwe susa lesi leneka. Pise ionoimia leini susa. Au beteke ele mere le ausuka be auku lepate kbere kuate lokoi mo.7 Imi hukumeni mise peneka hoko meijeau kotie imi ampuneni kai imi lepa kainileke isusa kuate yake eti iblake be lalanekena supu ampune sae mo yake. 8 Beimere hoko au kotie imi ono misete etei

2 Korintuse 2:9 242 2 Korintuse 3:8suike leke irekwa be imi okini titinai. 9Auleki sulate ete imi akmenare, au betekepusue meru ete imi le au teheke imi lekeau rekwa be imi ono lulu saisa rebe aubetekele ete imire pibe mo. 10 Kai imihukume tamata mere le imi lulu au betekeete imire hoko meije au kotie imi ampunetamata rebe iono sala ete imire. Kai imiono ele mere, au ampune tamata merelekwe. Sepo nsalale me rebe suke au am-punele, au ampunele me Kristuse oaI kenaimi misete. 11 Au ono mere leke ro tiaruesi elake pake iteki lalema rebe eampunetamata more yake, leke esupu lalane kenalemake ite yake. Ite rekwa esi rencana elemere peneka.

Pauluse kaplalei mpai kota Troase leisupu sou bei kota Korintuse mosa rebe sukeTituse ikerire

2:12-1312 Kena au lopai kota Troase, leke

au lepae Sou Misete kena Kristuse, AllaItiluke lalane eteku kena kerike ete mpaijepeneka. 13Po laleku endenemo le au tetueiteki kwali Tituse mo. Hoko au baie sie etempaiju eleki au lomei otoi Makedonia.

Tuhane pine Itiluke Pauluse kena lepaeEni lepataru

2:14-1714 Masike ele mere po au kotie trima

kasi bei Alla le iteki musuaru esi lake amimoneka le ami esa kai Kristuse peneka. KaiAlla Ipake ami kena lepae Kristuse etika-etika neka.

15-16 Kena ami lepae Kristuse, amiresaka tamata rebe iphala kemenyane boinintelete ete Alla. Tamata leini rebe esi leneloko Kristuse Eni hnaunaru more, esi supususate eleki namake esi supu poie kenaauwe klitine: esi beteke amire sakesa kaimatale boini mpulute rebe tamata esi keubeije. Po tamata leini rebe esi lene lokoEni hnaunaru esi keue lalane rebe kerisikena supu hlamate: esi beteke amire sakaleite boini ntelete kena hidupe hoko esitrima ami lepare. Hoko sire pine iktilikena kerike makerike meije? Sae mo!17 Tamata bokala esi lepae Alla Eni lepatekena nikwa kepene. Po amire sakasi mo.Ami lepae Alla Eni lepate kena lale ntoline,saka tamata rebe iesa kai Kristuse pende.Ami lepae Alla Eni lepataru lulu Alla Iulakeamire.

3Jemate toini me kota Korintuse saka su-

late rebe Kristuse Ilekie3:1-3

1Kwali betaya, sepo au beteke ele mere,sakesa kai ami isike ami ruama o? Amiisike ami mo. Pise imi noake yake be amisuka sulate rebe tamata makete esi isikeami pise sulate bei imi rebe eisike amire.Yele, tamata makete esi ono ele mere poami suka sulata ele meru mo. 2 Le imiresaka sulate rebe ebeteke amiki nkenale.Imire saka sulate rebe lekie kena ami lale-maru, le ami nete loko imi rame kena amilalemaru. Masike ami keu etia neka, pusuetamata esi lene loko imi eleki esi rekwaimi maka hlaleke. 3 Imi hidupe easelukebe Kristuse Ikbasae lalemi kai easeluke beIpake ami kena lepae Eni lepataru ete imi.Hoko imire saka sulate rebe hidupe, rebeKristuse ruaI lekie. Ilekie pake tinta mopo kena Alla rebe Ihidupe Eni Rore. Ilekiekena batu tulise mo po Itolae me tamatalaleije.

Alla Iono Eni maka layaniaru esi supuktiline kena kerike Eni makerike

3:4-64 Ami nehe kena beteke be imi sakesa

kai amiki sulate le ami kai Kristuse esapeneka, kai ami hlaleke titinai loko Alla.5 Amiki ktiline sae mo kena beteke beamiki kbasa me kena makerike meije, poesi tinaije Alla pine Iriluke ktiline ete ami.6 Ile pine Iono ami ktili kena lepa loko AllaEni janji beluke. Janji beluke mere AllaIriluke Eni Ro Misete ete ite. Esakesa kairebe lekie kena hukume mo. Le hukumerebe lekire, sepo tamata ilulu mo, tamatamere imata. Po bei janji beluke rebe itesupu bei Kristuse, Alla Iono ite rue eti pela.

Alla Eni janji beluke baue saisa rebeYesuse Ionore, mise lesi bei janji takwaline rebeMusa lekiule

3:7-187 Hukume rebe Alla Ileki esi huru-

paru kena batu rebe Musa ibetekele, eonotamata rebe esi lene loko Alla more esimata. Masike ele mere po Alla Eni hi-tate elake eme kena Musa oalaleije. Hi-tate mere ehita ela titinai hoko tamataIsraelaru esi selu Musa oalaleije rameresaisa mo. Kai masike hitate elake mereesi hitaije kurane lekwe po esi selu Musaoalaleije ramere saisa mo. 8 Sepo AllaIaseluke Eni kbasare kai Eni hitate elake

2 Korintuse 3:9 243 2 Korintuse 4:9kena Iriluke hukume memenaije hokokena janji beluke rebe Alla Eni Rore Ir-ilukele, Eni kbasare kai Eni hitate elakeela lesi leneka. 9 Hukume rebe Musa ir-ilukele, rebe eono tamata esi supu hukumele esi dosaru ekeri kbasa kai hitate elake.Lesi bei mere pine janji beluke rebe eonotamata iono mise suike kai Allare, le baueYesuse Ikeri kbasa kai hitate rebe ela lesileneka. 10 Musa Eni hukume eluake lekbasa kai hitate elake po janji beluke esikbasare kai esi hitate ela lesi bei MusaEni hukume. 11 Masike Musa Eni hukumeetahane takwali mo po eluake le kbasa kaihitate elake. Hoko kena janji beluke, bauesaisa rebe Yesuse Ionoe rebe ekbasa etipelare, ekbasa kai esi hitate elake ela lesileneka.

12 Kwali betaya! Bei ami hlaleke elemere hoko ami nehe kena beteke janjibeluke mere. 13 Amire lupe Musa mo,rebe iobi lutike oalaleije kena obite, leketamata Israelaru esi selu Alla Eni hitateelake yake rebe eme sirike bei oalaleijenere kena ibeteke hukume mere eteise.14 Esi lene Musa naije po laleisu rekwasasaisa mo. Kai eti roma petu meije esibaise hukumemere lekwe po laleisu rekwasasaisamore neka le saka tie obite rebe obiMusa oalaleije mosa hoko esi nati mosa.Ele mere le batuke ite esa kai Kristusepine ite nati Alla Eni janji ete itere. Elemere saka tie obite bei oalalere leke selumise. 15Hoko eti romameije, sepo esi baisebukua rebe Musa ilekiule mere sakesa kaiesi obi oalaleisu kena obite hoko laleisunati sasaisa mo. 16 Po kena tamata saeihlaleke loko Tuhane, obite mere ebaekebei oalaleije neka. 17 Au kotie Tuhane,mere natire be Tuhane Eni Ro. SepoTuhane Eni Rore kbasae sae laleije, hokodosare kbasaeni moneka kai isupu tie beiagamare esi hukume peneka leke isupuhlamate. 18 Pamuli meije ite pusumaresaka saisa eobi oalalemaru moneka, kaiite rekwa Tuhane Eni hitate elake. Na-make Tuhane Eni kbasare selue kena itenanakwalamaru. Le Tuhane, Ro MiseteIkbasae ite lalemaru hoko iteki atate beipetu kena petumakete tapa lulu saisa rebeTuhane Ionore. Tuhane Eni atate miseteetapa rame eleki selue kena iteki hidupe.

4Maka layaniAllare suke lale ntoli kena Eni

makerike leke keri Alla Eni hitate4:1-6

1 Hoko kwali betaya, ami beteke janjibeluke kena Yesuse Kristuse, le bei AllalaleIjemise hoko Iono ami kerikemakerikemeije. Hoko ami sele bei mo po amikerike titinai. 2Ami teu lepate peneka lekesaisa rebe nkena more, ami keri tamataloko yake. Ami ono atate tiare mo rebepiasare tamata esi bunikele kai rebe eonoesi asomire. Ami kerike, ami lelike Alla Enilepate mo. Po ami layani Alla kena lalentoline kai lulu Eni sukare. Ele mere lekepusue tamata esi rekwa be amiki makerikemeije nkena. 3 Masike ele mere, po sepoSou Misete rebe ami lepaele, tamata leiniesi natilu mo le sie meru esi persaye mopo esi keu loko lalane rebe eatiaise elekinamake poiesi kena otoi susate titinai etipela. 4 Ro tiare esi elake rebe kbasae nusameije eono esi nati more. Mere eonotamata rebe esi hlaleke loko Tuhane moreesi selu hitate elake bei Sou Misete mo.Sou Misete mere rebe ebeteke Kristuse.Kai Alla Eni kbasare, saisa rebe Ionore,hlamate, pusue meru selue kena KristuseEni sifate. 5 Le lepate rebe ami lepaele,mere lepate kena ami ruamamo, po lepatakena Yesuse Kristuse be Ile Tuhane kaibeiNi pine ami ono tamata makerike eteimi. 6 Ami lepae Yesuse le akmenare AllaIbeteke be:“Hitate ekliti kena melene.”*

Meije lekwe Iono hitate ehita ite lalema,leke ite lalemaru nati Alla Eni hitate elakekena Kristuse oalaleIje.

Alla riluke ktiline ete ami kena lepae SouMisete bei Alla kena Yesuse

4:7-157 Po amiki nanakwalama rebe ktili mo

meije, saka tanei rebe onoe bei tapele, rebeesi beline sae mo kai takwali mo kosare.Masike ele mere po ami keri Sou Miseterebe eguna titinai, mere ami lepae YesuseKristuse. Esi carare ele mere leke tamataesi rekwa titinai be kbasa rebe ela lesimerekeri ami loko makerike meije, mere beiAlla titinai, bei ami mo. 8 Selu mere mekena ami supu susate etia-etia neka poTuhane Itie bala bei ami mo kena supunabu. Susate ektili titinai kena ami etiami rekwa moneka be ami ono saisa poami hlaleke loko Tuhane rame. 9 Amisupu susate kai supu teta po Tuhane Itie

* 4:6 Atn. 1:3

2 Korintuse 4:10 244 2 Korintuse 5:12balai bei ami mo. Piasare esi teta ami,esi lolike ami mpe tapele po ami arimimei. 10 Yesuse Isupu susate eti Imata.Piasare ami supu susate kai supu teta etimahake ami mata lekwe leke tamata esirekwa be Yesuse Eri kwana le selu Itapaamire. 11 Kena amiki hidupe ami supususate ktili titinai eti mahake ami matale Yesuse Iulake ami kena beteke Alla Enilepataru, leke tamata esi selu Yesuse Enihidupe kena amiki nanakwalama rebe na-make ematare. 12 Meije natire be pelapeture ami blake be mahake ami matarereneka leke imi supu rue kai Alla eti pela.

13Po ami rilamamo le ami ono saka AllaEni lepate rebe lekie akmenare ebeteke be:“Au hlaleke be Tuhane Ikbasa kena hla-

mate au,bei mere hoko au lepa.Ӡ

Ami hlaleke ktili saka Eni lepate merehoko ami lepa loko Tuhane Eni lepataru.14 Le ami hlaleke titinai be Alla IonoTuhane Yesuse Ikwana suike, namake Ionoami kwana suike neka le ami esa kai Yesusepeneka kai namake Alla Iono ami kai imitetu lomai kaiNi. 15 Pusue susate rebeami supure eguna ete imi. Kai namaketamata boka tapa ramekena rekwaAlla Enimisete. Eleki tamata esi kotie trima kasibei Allare tapa boka rame lekwe hoko AllaIsupu isike tapa rame.

Alla Iono ami lalemaru ndina bei susaterebe ami supure

4:16-1816 Bei mere hoko lupe minare au

betekele be ami hleke bei makerike meijemo. Masike ami nanakwalamaru tapa ktilimo rame, po pela petu Tuhane Iono amilalemaru tapa ktili rame kai ami supuktiline beluke. 17 Le kena meije ami supususate tone rebe etakwali more, namakeeono lale ndinate titinai ete ami eti pela,lesi bei sasaisa neka. Lale ndinatemere elatitinai lesi bei susate rebe ami supuemeije.18 Le ami noake yelu rebe selue mei nusameije mo po yelu rebe ndete surga rebeselu more. Rebe selure etahane takwalimo, po rebe selu more etahane eti pela.

5Masike ite mata po Alla Iono ite kwana

suike kai supu nanakwala beluke5:1-10

1 Kwali betaya, au beteke ele mere leami rekwa be iteki nanakwalamamei nusameije saka luma kena ite rue kenae. Kenalumare atiare, mere saka ite matare, kaiami rekwa be Alla Iriluke luma belukeete ite, mere iteki nanakwalamaru beluke.Lumamere Alla ruaI aknekae ete ite ndetesurga kena ite rue kenae eti pela. 2 Pomeije susate eono ite lalema ndene mole ite lalema titinai kena supu nanakwalabeluke rebe ite supue ndete surgare. 3 Itesukare, ite supu nanakwala beluke. Yapineite matare iteki rore esi nanakwala saemo, saka tamata rebe eni pakiane sae mohoko ikalaku. 4 Sepo ite mei nusa meijesa, ite lalemaru ndene mo. Le saka itekeri tabeule blulute. Ite nikwa matalemo kena tie iteki nanakwalama bei nusameije po ite suka kena supu nanakwalabei ndete surgare nunu neka. Leke itekinanakwala rebe namake matare seli kenananakwala beluke rebe rue eti pela. 5 AllaruaI pine Iaknekaenanakwala belukemereete ite kai Iono Eni Rore kbasae ite, lekeite rekwa be pusue rebe Italukele ete itepende namake ite supue.

6Bei mere hoko ami lalemaru blake ktilirame. Ami rekwa lekwe be kena ami ruemei nusa meije sa, ami rue sakesa kaiTuhanendete surgamosa. 7Le ami ruemeinusare batuke ami hlaleke loko Kristuseneka, po ami seluI mosa. 8 Hoko masikeami supu susate po ami lalemaru ktili. Amisuka lesi kena mata leke ami supu rue kaiTuhane neka. 9 Hoko kwali betaya, amiatula titinai leke kena ami rue mei nusameije pise rue ndete surga lekwe, saisarebe ami onore eono laleIje ndina. 10 Lenamake ite pusuma suke lupuke lomai meKristuse oaIje kena Iteu pakala ete ite.Leke papelake tamata isupu misete pisetiae lulu rebe ionolu mei nusare.

Tamata inkena me Alla oaIje batuke baueKristuse

5:11-6:211Petu rebe namake Tuhane Iteu pakala

ete itere lau moneka, hoko bei ami rilamale Tuhane, ami lepa ete tamata maketerame leke esi hlaleke loko Yesuse Kristuse.Kai saisa rebe ami onore nkena. AllaruaI rekwa ami lalemaru kai au hlalekebe imi lekwe rekwa ami lalemaru neka.12 Au beteke ele mere kena au kotie imiisike ami mo. Batuke ami beteke misete

† 4:13 Isi. 116:10

2 Korintuse 5:13 245 2 Korintuse 5:10rebe ami onore leke imi rekwa saisa rebesuke imi lepaele ete tamata rebe esi nanuamire. Le batuke esi selu tamata oalaleipo esi puli kai saisa rebe eme tamatalaleije mo. 13 Yapine tamata esi noakesaisa rebe ami ono kena Alla Eni makerikeetiluke be ami make. Po tinaije ami onoele mere leke lulu Alla Eni sukare. Sepotamata esi selu be ami mise neka, mereeono imi hlaleke tapa ktili. 14 Ami onopusue mere le Kristuse Ioki ite pusuma.Le ami rekware sepo sae imata ete pusuetamata peneka, hoko mere sakesa kaipusue tamata mata peneka. 15 KristuseImata ete pusue tamata leke ite hidupebatuke ete ite ruama mo po saisa rebe iteonore lulu Kristuse laleIje. Le bei ite pineImata po Ikwana suike peneka.

16 Bei mere hoko ami noake sae lulutamata eni maka noake moneka. Tinai,akmenare ami noake Kristuse lulu tamataesi maka noake po pamuli meije mon-eka. 17Hoko tamata rebe iesa kai Kristusepende, eni hidupe kai eni atate belukelakwai esa peneka, rebe takwaline saemoneka, pusulu belu peneka. 18 Pusuemeru Alla Ionolu. Alla Iono ite mise suikekaiNi baue saisa rebe Kristuse Ionore.Eleki Ibitike ami kena beteke ete tamatamakete leke esi ono mise suike kai Allalekwe. 19 Ami beteke be Alla Iono tamataimise suike kaiNe baue saisa rebe KristuseIonore. Alla Iono mere, Inoake dosa rebeite onore moneka. Kai Iulake ami penekakena lepa loko tamata esi ono mise suikekaiNe.

20Hoko amire Kristuse Eni tamata makalepa. Sakesa kai Alla Ilepa ete imire baueamiki lepataru. Ami kotie kena KristuseEni nane be, imi lulu Alla Eni sukare lekeimi ono mise suike kaiNi. 21 Yesuse Kris-tuse Eni dosa sae mo, po Alla Iono Ikeriiteki dosaru, leke ite ono mise suike kaiAlla, le ite kai Yesuse Kristuse esa.

61 Kwali betaya, ami kerike sakesa kai

Alla, hoko ami kotie titinai bei imi leke AllaEni misete rebe Iriluke ete imire suke esihasile kena imi hidupe. 2 Le me Alla Enilepate rebe lekie akmenareAlla Ibeteke be:“Au tolae esi olase peneka

kena au lene akotie loko Aure,leke Au ono ahlamate.”*

Kwali betaya, imi nete mimise. Meijepetu rebe Alla Iteure. Iteue peneka kenaIono hlamate tamata.

Maka layani Allare suke raka hidupemise6:3-10

3 Kwali betaya, ami suka tamata esibeteke mo be ami lalemaru ntoli mo kenaamiki makerike kena lepae Alla Eni lep-ate. Bei mere hoko kena amiki makerikesasaisa neka, ami atula leke saisa rebeami onore elake tamata kena hlaleke lokoKristuse yake. 4Kena sasaisa neka rebe amibetekele kai onoe, ami aseluke ete tamatabe amire Alla Eni tamata makerika. Kenaami kerike loko Tuhane Eni makerike amisupu susate, ami rani po ami tahane laleneka. 5 Ami tahane lale kena tamata esiteta ami, esi kerike ami kena kusue amikena bui. Piasare kena au lepae TuhaneEni lepate, esi nasu kena teta au. Amikerike ktili, petua sesi ami ntulu monekakai ami kane sasaisa mo. 6 Amiki sifate,ami aseluke be amire Alla Eni tamatamak-erike: ami kerike kena lale ntoline. Amirekwa Tuhane Eni sukare kai Eni lalane.Sepo tamata esi ono susate ete ami, amitahane lale kai ami ono misete etesi. Kaiami lulu Ro Misete Eni kbasare. Kena onosasaisa neka ami oki tamata makete. 7Amiaseluke be amireAlla Eni tamatamakerike:le ami lepae sou nkenale bei Alla kai Ik-basae ami lepae sou nkenale mere. AmibetekeAlla Eni lepataru,masike tamata esitrimae pise trima mo, ami betekele rame.Amiki sifate mise rame, kai sifate mereami pakele saka solalu ipake eni alata kenalisare kai ami raka leke tamata esi leukesala ete ami le saisa rebe ami onore yake.8 Ami supu holmate pise supu sobue, amisupu isike pise lepae tiae ete ami, masikeelia lekwe po ami lepa loko Tuhane Enilepataru rame. Masike ami lepare tinaipo esi tutuke amire tamata maka lemake.9 Tamata leini esi beteke be esi rekwa amimo, po esi tinaije esi rekwa ami peneka.Esi noake be ami mata peneka, po meijeami rue sa. Masike ami supu teta boka,po ami mata mo. 10 Tamata esi ono amilalemaru susa po ami lalemaru ndina sa.Esi noake be amiki sasaisa mo po ami onotamata bokala esi supu miseta boka kenarekwa Tuhane. Esi noake be amiki sasaisamo, po tinaije sasaisa neka amikie me.

* 6:2 Yes. 49:8

2 Korintuse 5:11 246 2 Korintuse 5:11

Tamata rebe esi hlaleke loko Yesuse Kris-tuse mosare, lopuke lomai kaisi yake

6:11-7:111 Kwali betaya me kota Korintuse, ami

beteke pusue ete imi peneka. Saisa meilalemaru kai ami oki imire, ami betekeleete imi peneka. 12Ami ono loko imire lupeami oki imire po imi ono loko amire lupeimi oki ami mo. 13 Hoko kena meije aulepa etemi saka elake inai sae ilepa ete eninanaru. Ami kotie imi oki ami lupe ami okiimire.

14 Kwali betaya, tamata rebe esi hlalekeloko Yesusemosare, imi lupuke lomai kaisiyake. Le ite rebe hlaleke loko Yesuse iteono yelu rebe nkena kai ite suka ono yelutiae rebe tamata neunaru esi onore mo.Piasare pita kai kpeture sakesare saisa momoyo? 15Kristuse kai ro tiaru esi elake esisakesare saisa mo. Au tneu imi, tamatarebe esi hlaleke loko Yesuse Kristuse esisifate elia. Esi sifate sakesa kai tamata rebeesi hlaleke loko Yesuse Kristuse pibe mo?Sakesa mo moyo? 16 Piasare tolae tuhanetinai more kena Tuhane Eni Lumare yelo?Saisa mo! Kai ite meiju saka Alla rebeIkwana eti pelare Eni luma le Ime ite lale-maru. Le saka Alla Eni lepate be:“Namake Au rue kaisi,

kai Au me kaisi pela olase.Aure esi Alla,

kai siere Auku tamata.Ӡ17 Tuhane Eni lepate ebeteke lekwe be:

“Imi keu bei sie rebe esi hlaleke lokoTuhane more,

imi ono sasaisa kaisi yake,kai imi ono yelu ndoponaru yake.

Eleki Au trima imi.‡18Au ono Amate ete imi,

kai Auku anae kena imi.Tuhane Maka Kbasare Eni lepate ele

mere.Ӥ

71 Kwali betaya rebe au oki imi! TuhaneItaluke meru ete ite. Bei mere hoko maiite hleke bei yelu rebe uono ite supudosare. Ite ono yelu rebe dosare kena itenanakwalamaru yake kai ite noake yelurebe dosare yake. Mai ite rilama le Allakai suke ite atula rame leke iteki hidupebatuke ono nkenale.

Pauluse laleije ndina le saisa rebe jematetoini me kota Korintuse esi onore

7:2-162 Kwali betaya, au kotie imi trima ami

noma. Le ami ono sala ete sae kuesa mo,ami ono sae kuesa ihlaleke palani mo. Kaiami atula kena supu sae kuesa eni taneiarumo. 3 Au beteke ele mere kena leukensalale ete imi mo, le au beteke ete imipeneka bemasike saisa eono ete ami lekwepo ami oki imi rame. 4 Au persaye imititinai. Ami isike imi le saisa rebe imionore. Masike ami supu susata bokala, posaisa rebe imi onore eono ami lalemarundina. Imi atate eono lalekuendina titinai.

5 Kena ami luake ndi otoi Makedoniarelekwe, ami amauke nanakwala kwale mo.Ami supu susate kena sasaisa neka. Amirare ktili kai tamatamakete kai ami rilamalekwe le ami noake imi.*

6PoAlla Iono tamata rebe isusare, laleijendina. Iono Tituse iluake loko ami kenaiono ami lalemaru ndina hoko ami noakeyelu bobokala moneka. 7 Ami lalema nd-inare batuke bei Tituse iluake pende mopo bei ibeteke imi ete amire, kai ibetekebe laleije ndina le imi lekwe. Ibeteke beimi suka titinai kena tetueku. Kai ibetekekaplalemi le imi nete loko imi dosa rebeimi onore. Kai meije imi suka lepa tapa au.Mere eono laleku ndina lesi leneka.

8 Masike auku sulate akmenare eonoimi kaplalemi po au blake sala le sulatemere mo. Tinai, kena petua akmenaru auleki sulate mere au blake sala le au rekwabe namake kaplalemi. Po imi kaplalemitakwali mo. 9 Masike ele mere po meijelalekue ndina peneka. Lalekue ndinarebei akmenare kaplaleime mo, po bei imikaplelemi mere pine eono imi hleke beiono dosare. Le imi kaplalemi mere luluAlla Eni sukare, hoko mere ami ono imirugi mo. 10 Le kaplale rebe lulu Alla Enisukare eono tamata laleije lelikele kenaisupu hlamate. Kai tamata iblake salale kaplalei mere mo. Po kaplale rebelulu tamata eni sukare, eono tamata isupususate eti pela. 11 Imi selu be imi kaplelemirebe lulu Alla Eni sukare esi hasile saisa!Alla Eni sukare, esi hasile imi atula titinaikena ono nkenale kai ono imi nane misesuike bei yelu rebe eatia imi nane. Iminasuke tamata rebe esi ono dosare. Imirilami be dosare eono supu hukumane.

† 6:16 Im. 26:12, Yhs. 37:27 ‡ 6:17 Yes. 52:11 § 6:18 2Sam. 7:14, 1Yi. 17:13, Yes. 43:6, Yer. 31:9 * 7:5Selu 2:13

2 Korintuse 5:12 247 2 Korintuse 8:17Imi kaplalemi eono lalemi kena tetue aukai imi nkwakwa kena lulu auku lepataru.Batukemeremo po imi nehe kena hukumetamata rebe iono salare. Pusue mere imiaseluke be imi sala mo.

12 Au natue sulate mere ete imi penekapo au lekire bei tamata iono salaremo, pisebei tamata kaplalei le eni nsalale mo, poau leki sulate mere ete imi pusumi lekeimi rekwa be lalemi noa ami titinai. KaiAlla lekwe Irekwa be mere tinai. 13 Saisarebe imi onore, eono ami lalemaru ndina.Kai lesi bei mere lekwe, ami lalema ndinatitinai le ami selu Tituse laleije ndina le imipusuime. 14 Le kena ikeu mosare, au isikeimi etei peneka. Kena iluake loko imire,imi ono saka au beteke etei pende, hokoimi ono asomie au mo. Pusue rebe amibetekelu ete imire tinai. Ele mere lekwesaisa rebe ami betekele kena isike imi eteTituse, imi ono peneka, hoko mere etilukebe saisa rebe au betekele kena imire tinailekwe. 15Pamulimeije ioki imi lesi, le ineteloko imi ono lulu saisa rebe ibetekele kaikena imi trimaije imi holmatei kai imi lenelokoi. 16Lalekundina titinai le kena sasaisaneka, au rekware imi ono nkenale.

8Jemata toinu esi lupuke kepene kena

rilukele ete jemate toini rebe susate me otoiYudea

8:1-151 Kwali betaya imi, Alla Eni misete ete

jemata toini ndi otoi Makedonia rameelikare, ami suka imi rekwae. 2 Esi suputeheke kena susata elaka peneka. Po kenaesi supu susata meru, laleisu ndina nekakai masike esi taneia boka mo po esi mak-tekwa titinai kena esi riluke kepene kenatapa tamata makete. 3 Au rekwa be esiriluke, esi murukemo po esi riluke lesi. Esinete loko esi susate mo. Esi riluke merelulu ruasi sukare. 4 Esi kotie bei ami titinaileke esi tapa jemate toini me otoi Yudeare.5 Esi riluke boka lesi bei rebe ami noakelele esi lulu Alla Eni sukare. Esi lulu Allahoko esi lulu saisa rebe ami beteke lekwe.6 Bei mere hoko ami beteke loko Tituseleke itapa imi leke eni makerike lupukekepene ikerike pelaele. Le akmenare imisakesa kai Tituse, rebe imi menai kenalupuke kepene kena rilukele ete jematame otoi Yudea esi tamata susataru. 7 Imisifatemise kena sasaisa neka le imi hlaleke

ktili, imi atetuke tekwa, imi rekwa titinaihoko imi lulu Tuhane rame, kai imi okiami. Hoko ami kotie bei imi leke imilale maktekwane ete tamata makete mereesakesa kai imi sifate misete kena sasaisaneka.

8Au betekemere kena au pletae imi mo.Po au beteke saisa rebe tamata ndi otoiMakedoniare esi onore, rebe esi suka titi-nai kena tapa tamata makete, leke au selube imi lulusi pibe mo. Leke au rekwa beimi oki tamata makete pibe mo. 9Au kotieimi riluke kepene le imi rekwaYesuse Kris-tuse, iteki Tuhane Eni misete ete tamatarepeneka, le Eni taneia boka titinai po Ionosaka tamata rebe eni tanei sae mo le Iokiimi. Iono ele mere leke me Tuhane oaIjeimi teneia boka.

10 Hoko au beteke ete imi leke imi onosaisa rebe tinai. Musune rebe elia belukemeije imi akmena kena lupuke kepenemenai peneka kena rilukele. Batuke meremo po imi akmena kena noake loko lupukekai riluke kepene mere. 11 Hoko meije,suke imi makerike lupuke kepene mere,suke imi kerike pelaele. Leke imi onolulu imi sifate kena imi lupuke kepenememenaije. Po imi riluke kepene lulu imiktiline neka. 12 Sepo imi lalemi suka kenariluke sasaisa titinai, kai imi riluke saisarebe imie me, hoko Alla Itrimae le saisarebe imiere sae mo, Ikotie mo.

13-14 Au beteke ele mere, au paksa imimo kena riluke kepene ete tamata maketeeleki imi susa. Po au selu meije imi supulesi hoko imi tapa sie rebe esi sasaisa morekena saisa rebe imi rilukele. Namake kenaimi sasaisa mo, esi lesi hoko esi tapa imi.Imi riluke ete lomai leke imi taneia sakesa.15Mere sakesa kai Alla Eni lepate rebe lekieakmenare ebeteke be:“Tamata rebe ilupuke taneia boka,

ipakele esi lesini sae mo,kai tamata rebe ilupuke boka mo,

ipakele panuhu neka.”*Tituse kai eni ebea lua esi supu ulake kena

keu tapa tamata me kota Korintuse esi lupukekepene

8:16-2416 Au kotie trima kasi bei Alla le Iono

Tituse isuka titinai kena tapa imi sakalaleukue suka titinai kena tapa imire neka.17 Le batuke isuka lulu saisa rebe amikotiele mo, po laleije suka titinai kena

* 8:15 Sir. 16:18

2 Korintuse 8:18 248 2 Korintuse 9:13itapa imi, eti bei erini suka hoko ruai eriteue me lalei kena ikeu loko imi. 18 Amiteu iteki kwali sae kena ikeu kai Tituse.Pusue jemate toini ete meije esi holmateile ilepae Sou Misete bei Allare ktili titinai.19 Kai batuke mere mo, po isupu bitike beipusue jemataru peneka leke ikeu kai amikena keri kepena meru lopai otoi Yudea.Le namake ami keu kena riluke kepenerebe lupukelu meru leke Tuhane Isupuisike kai leke tamata esi selu be ite pusumalalema titinai kena tapa tamata makete.20Ami ono ele mere, ami raka mimise leketamata esi leuke sala ete ami le ami larakepena bokala meru yake. 21Ami suka onosaisare kena lale ntolinemeTuhane oaI kaitamata oai.

22 Ami teu iteki kwali sae makete lekwekena ikeu kai Tituse kai iteki kwali saere.Ami tehekeni rerebai peneka kai amirekwa be lalei titinai kena tapa tamatarame. Kai meije isuka lesi leneka kenaitapa imi kena lupuke kepene, le ihlalekebe namake imi riluke kepene kena rilukeleete tamata susate. 23 Tituse mere aukuebe rebe ikerike kaiku kena tapa imi. Kaikwalia lua rebe esi keu kai Tituse, jemataruesi teu luasi kena tapa lupuke kepenameru. Luasi sifate kai saisa rebe esi onore,eono tamata esi isike Kristuse. 24Hoko amihlaleke imi trimasi mimise, kai li lokosimimise leke jemata toinu esi rekwa be imiokisi, kai esi rekwa be ami isike imi eteisetinai.

9Riluke kepene ete tamata rebe hlaleke

loko Kristuse mpai otoi Yudeare9:1-15

1-2 Kwali betaya, au rekwa imi lalemimise hoko imi riluke kepene rebe tatikepine natue ete tamata rebe esi hlaleke lokoKristuse mpai otoi Yudeare, hoko mere aulekie ete imi moneka. Au rekwa imi lalemisete hoko au isike imi ete tamata Make-doniaru. Au beteke etesi be, “Musune rebelia belukemeije, iteki kwali betaya ndi otoiAkayare, esi suka kena lupuke kepene lekeesi rilukele.” Bei mere eti tamata bokalandi otoi Makedoniare esi lulu imi hokoesi suka kena lupuke kepene lekwe. 3 Pomeije au ulake Tituse kai kwalia sie luayameru esi lome lokomi leke esi aktilie imilalemi leke lepata rebe ami isike imire,tamata esi noake be mere nloene yake.

Hoko suke imi akneka peneka, le au betekeetesi be imi aknekae kepene kena rilukelepeneka. 4 Leke au luake loko imire, sepotamata Makedonia sesi esi keu kai au, esiselu be imi akneka peneka, leke ami asomiyake, le ami beteke etesi peneka be iminkwakwa kena lupuke kepene. Po sepo imilupuke kepenemosa hoko imi ruami asomilesi leneka. 5 Bei mere hoko au noake bemise lesi au ulake Titusesi loko imi eikekena esi lupuke kepene rebe imi betekelepende. Au ono ele mere leke ami luake,lupuke pusulu peneka. Hoko saisa rebe imirilukelu mere bei lalemi titinai. Imi noakeyake be imi rilukele le ami uma imi.

6 Imi nete mimise! Mere sakesa kaitamata rebe iandinure. Sepo imulae bibiteboka mo, namake iulure lekwe boka moreneka. Po tamata rebe imulae bibite bokare,namake iulure lekwe bokare neka. 7Sebeiesae iriluke kepene lulu eni suka. Rilukekena lale blulute yake pise rilukele beisupu tutuke yake, le Alla Ioki tamata rebeiriluke kena lale ndinate. 8 Alla Ikbasakena Iriluke pusue Eni misetaru ete imileke pusue rebe imi perlure imie me rame,leke saisa rebe imi perlue kena tapa tamatamakete imieme. 9SakaAlla Eni lepate rebelekie akmenare ebeteke be:“Alla Iriluke miseta ete tamata susataru,

kai Eni lale misete eti pela.”*10 Alla pine Iaknekae bibite ete tamata

maka andinu kai manane ete ite. Irilukebibita boka ete tamatamaka andinure lekesupu hasile boka kena rana hasile. Elemere lekwe, Iono imi laleime mise rameleke imi laleime mise ete tamata maketerame. 11 Ele mere hoko Alla Iono imisupu sasaisa neka leke imi ktili kena rilukesasaisa neka ete tamata makete, kai lalemimise rame kena riluke. Kai kepene rebeimi rilukelu rebe ami kerilu ete tamatasusate rebe hlaleke loko Tuhane mpai otoiYudeare, eono tamata bokala esi kotietrima kasi bei Alla.

12 Le imi riluke kepene mere, eonosasaisa rebe Alla Eni tamata mpai otoiYudeare esiere sae more, esi supue.Batuke mere mo po, namake tamata bokaesi kotie trima kasi bei Alla le imi lalemisete mere. 13 Kai bei imi lale miseta,eono tamata bokala esi isike Alla le esi seluimi lene loko Sou Misete rebe lepa lokoKristuse rame, rebe imi lulue mere. Kaiesi isike Alla lekwe le imi lara saisa rebe

* 9:9 Isi. 112:9

2 Korintuse 9:14 249 2 Korintuse 11:2imiere etesi kai ete tamata makete kenalale ntoline. 14 Lalesi noa imi hoko kenaesi kotie loko Allare esi kotie le imi, le AllaEni misete ete imire. 15 Kwali betaya, maiite kotie trima kasi bei Alla le Iono miseteelake, rebe saisa saka mere moneka.

10Pauluse ilepa le eni makerike10:1-11

1 Kwali betaya, ete me imire piasaretamata esi beteke be, “Pauluse, kena imeikai ite, ilepare saka rilai. Po Kena ilaubei ite pine inehe kena iulake ite.” Kwalibetaya, au Pauluse, au rilaku mo po aukusifate ele mere, au nobo kai lepa mamausaka Kristuse Eni sifate. Au kotie bei imi,leke 2 kena au keu loko imire au kotie imiono lalekue kera yake leke au nasuke imiyake. Le au noake tatike pine au keu lokoimi le au tahane lale tekwa moneka lokosie leini bei imi rebe esi beteke be amikerike, ami lulu tamata inoakele. 3-4Amiretamata piasa po kena ami broka kai tamatarebe esi suka ami more, ami pake ktilinebei Alla. Amiki sifate lupe tamata reberekwa Allamosaremo kai ami pake tamataeni carare mo. Amire saka solalua rebeesi atie otoi rebe ktilinaru. 5Ami pake Enikbasare saka tamata rebe pake bola kenaatia pakale bei batu rebe keholi musuruesi henare eleki kerike musuaru, le amipake Alla Eni kbasare kena nabu tamatarebe kwakwae, rebe esi lemake tamatamakete leke rekwa Alla more. Ami lelikesaisa rebe esi noakele kai ono esi holmateKristuse. 6 Kai sepo namake ami rekwa beimi lene loko Kristuse suike peneka, elekiami teu tamata rebe rilasi le Tuhane moreesi dosaru leke esi supu hukume.

7Kwali betaya, imi noake saisa rebe nke-nale rebe imi rekwa pende mimise. Seposae ibeteke ruai be ile Kristuse Eni tamata,inete be ami lekwe Kristuse Eni tamatalupeije neka. 8 Sepo au lepa boka lokoTuhane Eni kbasa rebe Irilukele ete amire,au asomi mo. Le kbasa mere Iriluke lekeami ono imi hlaleke ktili, po kena eatia imimaka hlaleke mo. 9 Au beteke ele mere leau suka imi beteke mo be au natue aukusulate kena arila imi ete mere. 10 Yapineimi persaye tamata rebe esi beteke be,“Pauluse eni sulate ektili saka ikbasa pokena ruai mei kai ite, selui saka tamatarebe iktili mo kai ilepa tekwa mo.” 11 Sepo

imi beteke ele mere, hoko namake kenaami keu loko imire pine imi rekwa be amikisifate ktili lupe amiki sulate ete imireneka.

Pauluse ibeteke eni kbasa kena iatetuke10:12-18

12 Ami lepa loko amiki makerike meijekena ami onoma nesa kai tamata rebe esiisike ruaise mo. Le batuke esi akue tamatarebe ono saka esi onore. Esi ono ele mereesi boro le esi noake be batuke tamata rebeesi sakesa kaise pine ono tamata rebe supuholmate. 13Amiki sifate elemeremo. Sepoami lepa loko makerike rebe Alla Irilukeleete amire, kwakwae ami le tamata maketeeni makerike mo. Po batuke ami lepo lokoAlla Eni makerike rebe Irilukele ete amire.Kai kena amiki makerike meije, Alla Ionoami atetuke imi lekwe. 14 Hoko kena amilepa loko ami luake loko imi kena lepaeSouMisete bei Alla kenaKristuse ete imire,amiki lepata meru sala mo le ami keu lokoimi akmena kena lepae Sou Misete beiAlla. 15Ami lekwenikwa isike beimakerikerebe tamata makete esi kerikele me ruasiotoije mo. Po ami hlaleke namake imipersaye lokoYesuse Kristuse tapa ktili lekenamake Tuhane Iono amiki makerike eteimire tapa ela. 16 Leke bei mere ami keulepae Sou Misete me hena maketa rebetamata esi kerike kena mosare. Le amisuka kwakwae ami kena tamata maketeeni makerike rebe ionoe me ruaini otoimo. 17 Saka Alla Eni lepate rebe lekieakmenare, ebeteke be:“Imi isike ruami yake.Po imi beteke saisa rebe Tuhane Iono

pendeleke tamata esi isikeNi.”*

18 Le tamata rebe iisike ruaije TuhaneItrimai mo, po batuke tamata rebe TuhaneIisikeine neka.

11Pauluse kaplalei le tinake jemate toini

laleisu leli11:1-6

1Kwali betaya,meije au lulu tamata rebeesi isike ruaise leke au isike aukumakerikekena Tuhane Eni makerike. Au rekwa betamata iisike ruaije, mere noake mise mo.Po imi tahane lale loko saisa rebe namakeau betekele, saka imi tahane lale loko saisarebe au betekele pende. 2 Kwali betaya,au raka imi rame saka Alla lekwe Iraka

* 10:17 Yer. 9:24

2 Korintuse 11:3 250 2 Korintuse 11:23imire, le au suka imi hleke Alla Eni lepatemo kai saisa rebe tinai more, au suka imilulu mo. Hoko aure saka Amate kai imiresaka auku nana bina beluke rebe intulukai mokwai mosa rebe au rakai rame leau taluke peneka kena ikai kai mokwaibeluke sae. Mokwai beluke mere bandinesaka Kristuse. 3 Po kaplaleku le yapine imilalemi leli eleki imi hlaleke loko Kristusemoneka, saka akmena Hawa isupu lemakebei niakwe. Elemere hokonamake imi luluKristuse kena lele ntoline moneka. 4 Aulepa elemere le imi nunu kena lulu tamatarebe esi luake kena lepae Yesuse makete,poYesuse rebe ami betekeNi ete imire lupeesi betekeni mo. Tamata rebe ilepae rokai sou misete makete rebe tebikele beiRo Misete kai Sou Misete rebe ami lepaeleete imi pende imi tolakeni mo. 5 Po meilalekue, tamata rebe imi beteke be siereYesuse Enimaka ulake rebe holmatesie, siemeru esi lesi bei au mo. 6 Tinake au lepatekwa mo, po kena lalekue, au rekwa AllaEni lepataru. Ami aseluke mere pusue eteimi peneka baue saisa rebe ami onoe kaiami betekele.

Pauluse isuka supu seba mo kena ilayanijemate Korintuse

11:7-157 Kena au lepae Sou Misete bei Alla

kena Yesuse ete imire, au kotie imi seli aumo. Po au kerike kena ruaku balakue kenaruaku sabemanane, au onoku saka tamatamakerike leke au tapa imi. Hoko au onosala ete imi o? Mo. 8Kena au atetuke imire,jemata maketaru esi riluke kepene ete au.Mere saka au ono jemata meru esi rugi,leke au kerike ete imi. 9 Kena au me kaiimire masike auku sasaisa mo, po au onosusae sae kuesa bei imi mo. Pusue rebeau perlure, kwali betaya rebe esi hlalekeloko Tuhane mpai otoi Makedoniare esiriluke eteku. Au raka mimise leke au onosusae imi yake kai eti pela au suka onosusae imi mo. 10 Kwali betaya, sakesa kaipusue Kristuse Eni lepatameru tinai kai aunete lokoI rame, auku lepate meije tinai,namake au kotie kepenebei imi tamataKo-rintuse kai tamata makete me otoi Akayamo. Le sepo au kotie saisa bei imi hokonamake au beteke be au kotie sasaisa beiimimore saisamo. 11Lemula pine au kotiekepene bei imi more? Imi noake yake betinake au oki imi mo piseo? Alla Irekwa beau oki imi titinai.

12 Au kotie kepene bei imi mo, kai etipelare au kotie kepene bei imi mo lekesie maketa rebe kotise Kristuse Eni makaulake esi nikwa lepate kena kwakwaesimoneka kai esi beteke be esi kerike sakesakai amire, saisa moneka le piasare esinikwa leke imi sebasi. 13 Tamata meru esibeteke be siere Kristuse Eni maka ulakaleke tamata esi persayesi, po mere tinaimo. Esi ombe esi kerike loko Tuhane Enimakerike, po mere esi lemake neka. 14 Iteherane esi ono ele mere yake le ro tiaruesi elake elelie nanakwalaije saka TuhaneEni malekate rebe ikeri hitate. 15 Hokoimi herane ro tiaru esi elake esi tamataruyake rebe esi lepa loko Tuhane Eni lalanelupe tamata rebe inkenare. Po namakepamulire esi supu hukume lulu saisa rebeesi onore.

Pauluse isupu susate le ile Yesuse Enimaka ulake

11:16-3316 Kwali betaya, au beteke suike lekwe

be imia leini imi noake yake be au aunoake mise mo le au isike ruaku. Posepo imi leini noake aure tamata boroke,hoko mere sakesa kai imi lene loko tamatamakete rebe ibitike ruai kena sakesa kairebe piasare tamata esi noake mise moreesi onore, imi sebeie au isike ruaku le aukumakerike. 17Meije au lepa loko saisa rebeau ono pende, po meije Tuhane Iulakeau beteke mo. Yelu rebe au betekelumeije tinai po au lepa saka piasare tamataborokaru esi lepaele. 18 Le tamata bokalabei imi, esi lepa loko saisa rebe esi onorelulu tamata eni carare hoko au lepa lokoauku makerike lekwe. 19 Au beteke merele imi noake be imi rekwa mise titinaihoko tamata esi lepare imi lulue, eleyomere tamata boroke eni lepate. 20 Batukemere mo po imi sebeie esi kbasae imi, esilemake loko imi kai esi kane imi knatilepise kwakwaesi eti esi papake imi. 21 Kaiau nehe kena ono yelu ele mere mo, hokoimi noake be suke au asomi o? Mo!

Po sepo tamata makete esi nehe kenaisike ruasi, au lekwe nehe kena isike ruaku.Po sepo au isike ruaku, au noake be aulepa saka tamata boroke ilepare. 22 Siemeru tamata Ibrani, aure tamata Ibranilekwe. Sie meru tamata Israela, auretamata Israele lekwe. Sie meru Abrahameeni anubua, aure Abrahame eni anubulekwe! 23 Sie meru esi beteke ete imi

2 Korintuse 11:24 251 2 Korintuse 12:11be siere Kristuse Eni tamata makerika o?Aure tamata makerike rebe au mise lesibei pususi! Au kerike ktili lesi, tamataesi kusue au kena bui rebai bokala, ausupu susate rebai bokala kai mahake aumatare rebai bokala. Au lepa ele meijesaka aure tamata makele. 24 Au supukerike bei tamata Yahudiaru rebai limapeneka. Papela esi kerike aure esi hbaliau rebai butu telu lesini sikwa. 25 Au supukerike bei tamata Romaru rebai telu kaiesi tetaku. Au supu raba kena batu rebaiesa le esi suka raba au leke au mata. Ausa kapale ndau meite eleki umolo le amireauku rebai telu peneka. Rebai sae ndaumeite tlai, au manu pita kpetu. 26 Kenaau keu loko etika-etikare, au supu susateelaka titinai rebai bokala. Susate bei kwelebelene, susate bei tamata ndeane, susatebei tamata Yahudi kai susate bei tamataYahudi more, susate me kota lalei, susateme kota mulini, susate ndau meite, kaisusate bei tamata rebe esi beteke be sierekwali pise beta rebe esi hlaleke Kristuseeleyo tinai mo. 27 Au kerike ktili titinaieti rebai bokala au supu ntulu mo, supukane kai kinu mo, au tahane ndirine leauku pakiane boka mo. 28Batuke mere mopo pela peture kaplaleku le au nete lokopusue jemataru lekwe. 29 Sepo au lene beesi hlaleke ktili mo hoko kaplaleku. Kaisepo au lene esi ono dosa, hoko kaplalekutitinai.

30 Piasare imi lene tamata esi isike ruasiete imi, hoko meije au isike ruaku eteimi leke imi lenele. Po au isike ruakuloko saisa rebe etiluke be au ktili more.31 Allare, Tuhane Yesuse AmaI kai Irekwabe au lemake mo. Kai Ile, Tuhane rebetamata esi isikeNi eti pela! 32 Au ktilimo. Kena au rue mpai kota Damsike,gubernure reba kamale Aretase ibitekeine,iulake solaluaru esi raka kotare esi metureleke sepo au siri, esi kerike au. 33Po tamataesi ruluke au kena kranjane buini pakemekute mpai muli lope loko temboke esibenaije. Hoko au naya bei gubernuremereeleki au hlamate.

12Alla Iono Pauluse isupu selu yelu saka

nindalei12:1-10

1 Kwali betaya, tinaije ite isike ruamareesi untune sae ete ite mo. Po imi lenetamata esi isike ruasi ete imire hoko au

isike ruaku ete imi sa. Po au suka isikeruaku le saisa rebe Alla Iono au selulukena nindalekue. 2Musuna butu esa lesiniata ulia peneka, ile sae ihlaleke loko Kris-tuse, ibiti lolete surga. Au rekwa mobe nanakwalaije lekwe supu bitike tinaipise batuke selue kena nindale pise, merebatuke Alla ruaI rekwae. 3-4 Au betekesuike lekwe be au rekware, tamata mereisupu bitike lelete surga. Au rekwa mobe nanakwalaije lekwe esupu bitike tinaipise batuke selue kena nindale pise, merebatuke Alla ruaI rekwae. Ete ndetere,tamatamere ilene lepata rebe tamata ilepatekwalu mo kai mere lekwe tamata esilepaule saisa mo. 5 Au isike saisa rebetamatamere ionore, po au suka isike ruakumo. Sepo au isike ruaku hoko au isikeruaku loko saisa rebe etiluke be au ktilimo. 6 Tamata mere au. Sepo au sukalepa kwakwaeku le saisa rebe au selurehoko mere sala mo le saisa rebe au lepaeletinai. Po namake au alenake mere suikemoneka, au hleke bei lepa ele mere, leketamata esi rekwa auku sifate bei au alenakwakawaeku le yelu rebe au selulu kenanindalekue yake po bei esi selu yelu rebeau onoule pise esi lene auku lepate.

7 Tinai, au selu yelu elake ndete surgakena nindalekue. Po Tuhane Isuka kenaro tiaru esi elake eono au kerakeku. Mak-erake mere ktili titinai, saka au supu tetarame. Ele mere leke au lepa kwakwaekuloko yelu rebe ndete surga rebe au selukena nindalekue yake. 8 Au kotie beiTuhane rebai telu be, “Tuhane, au misebei makerake meije noma.” 9 Po Ibetekeloko au be, “Au ono amise bei makerakemere mo po namake Au tapamu sa. Merepanuhu peneka. Le sepo aktilimo, namakeAuku kbasare selue kena nanakwalaume.”Ele mere hoko lalekue ndina kena lepaloko au ktili more. Le sepo au ktili mo,mereKristuse Eni kbasare ekbasae lalekue.10 Bei mere hoko bei Kristuse pine saisarebe au supure, lalekue ndina lele, masikeau ktili mo, pise tamata esi sobue au, piseau supu susate, supu teta, esi hohae au,le sepo au ktili mo, namake Tuhane Enikbasare eme kai au.

Pauluse kaplalei le jemate toini Korintuse12:11-21

11 Bei imi pine au isike ruaku loko saisarebe au onore lupe piasare tamata noakemise more esi onore. Eleyo tinaije suke

2 Korintuse 12:12 252 2 Korintuse 13:7imi isike au. Le masike au pakuna mo, poau suka kwale mo kena imi isike sie rebeimi kotise Kristuse Eni maka ulaka rebeholmatesi lesi bei aure. Eleyo imi isike aumo. 12 Kena au rue kai imire au aselukeete imi be aure Kristuse Eni maka ulaketitinai le au tahane lale kena sasaisa nekaeleki au ono tanda herana rebe easelukeTuhane Eni kbasare eti tamata esi her-anele. 13 Saisa rebe au onolu ete jematamaketaru, au onolu ete imi lekwe. Batukeimi rugi kena seba au mo. Yapine iminoake be au sala le au kotie kepene bei imimore o? Imi noake mina!

14Meije kena rebai telu au akneka kenakeu loko imi peneka. Sepo au keu lokoimi, au suka ono imi rugi mo. Le aunikwa saisa rebe imiere mo po au sukatapa imi. Le aure saka imi amate. Lepiasare kwetelaru esi nikwa manane eteelake inai mo po elake inai pine esi nikwamanane ete kwetelaru. 15 Hoko lalekuendina titinai. Masike au riluke pusue aukuyelu ete imire, au noake mere mo. Lesilekwe, au riluke nanakwalaku kena tapaimi. Sepo auku misete ete imire ele mere,hoko imi ono misete ete aure saisa moyo?16 Meije imi naku be imi rekwa penekabe au ono susate ete imi mo le au kotiekepene bei imi mo. Po imia leini me imibeteke be au neu le au supu untune beiimi kena cara au lemake imi. 17Noake elemere tinai mo. Piasare au ulake tamataesi lupuke kepene, mere ete au o? Mo.18 Au ulake Tituse ikeu loko imi kai auulake iteki kwalia makete rebe ite hlalekesakesare kena ikeu kaini. Imi noake mina!Tituse ikeu loko imire, ilupuke kepene lesileke irana esi lesine o? Mo moyo? Amilalemaru kai ami kerike lalane esa kenasasaisa neka ami lulu nkenale.

19 Tinake imi noake be kena amiki su-late, batuke ami noake cara kena ami lepaloko amiki nkenale piseo? Imi rekwa mobe imi noake mere sala titinai. Saisa rebeami betekele, Alla ruaI rekwa pusue sakaKristuse Eni tamata makerike ionore. Kaisaisa rebe ami onoe pise saisa rebe amibetekele kena ami ono imi maka hlalekeetapa ktili. Le ami oki imi rame. 20 Aurilaku sepo au keu kena selu imi ete mere,le tinake kena ite tetue lomaije kaplalekule saisa rebe imi onore kai namake imi sukaau nasuke imi kena petu mere mo. Yapinekena ami luake leini esi teta lomai, esi

suka selu tamatamakete enimisetemo, esinasuke lomai, esi noake batuke ruasi, esisuka lepae tamatamakete eni tiae, esi sukalepae saisa rebe tinai mo, kwakwaesi kaiesi hoha kai lomai. 21 Kai rilaku le yapinekena au luake loko imire, auku Alla Iono auasomi le imi kai namake au rani le leini beiimi esi ono yelu tiae, esi sablia kai esi onontasite. Esi ono neunameru bei akmena sakai esi hleke mosa.

13Hnauna pamuli13:1-10

1Namake meije kena rebai telu au luakelokomi. Kena au luake au ono saka Alla Enilepate rebe lekie akmenare ebeteke be:“Pusue pakala saisa neka,

suke tamata lua pise telu esi ono saksikena pakala merepine lepa loko pakala mere sa.”*

2 Tamata rebe kena akmenare esi onodosa peneka kai pusue tamata maketaru,au ahnausi akmena peneka kena au luakelokomi kena rebai luare. Kena meije aulau bei imi, au ahnau imi suike be kenaau luake suike, sie rebe akmenare esi onodosa kai kena meije esi ono dosare auhukumesi. 3 Namake au ono ele mere leimi ruami kotie bei au kena au aselukebe Kristuse ruaI pine Iulake au lepae Enilepataru ete imi. Kai sepo Kristuse Iteupakala ete imi le imi dosaru, Imuta kai imimopo Iaseluke Eni kbasare ete imi pusumi.4 Tinai, kena tamata esi pakuI ahlake aibataije, Iktili mo. Po Alla Eni kbasare eonoIkwana suike. Ami kai Kristuse esa penekahoko ami lekwe, nanakwalamaru ktili mopoAlla Eni kbasare eono ami ktili, kai eonoami hukume imi.

5 Imi teheke imi ruami mina be imihlaleke loko Yesuse Kristuse titinai pibemo! Namake imi rekwa be Kristuse YesuseIme kena lalemi pibemo! Le sepo ele meremo hoko kena imi supu teheke imi ktilimo. 6 Au hlaleke be imi teheke amire, imirekwa titinai be amire Yesuse Kristuse Enitamatamakerike. 7Kwali betaya, ami kotiebei Alla leke Itapa imi leke imi ono dosayake. Ami kotie leke saisa rebe imi onore,lulu Eni sukare, mere pentine. Masike amisupu kesempatane kena ami tiluke amikikbasa be amire Kristuse Eni maka ulakeete imi mo po mahabe imi lulu Tuhane

* 13:1 Huk. 17:6, 19:15

2 Korintuse 13:8 253 2 Korintuse 13:13Eni sukare rame. 8 Ami ono saisa maketebei nkenale mo. 9 Ami lalemaru ndinasepo, masike ami aseluke amiki ktilinemo kai tamata esi selu amire tamata rebektili mo, po imi hlaleke ktili rame. Kaiami kotie leke imi ono tamata rebe nkename Tuhane oaI suike. 10 Bei mere hokoau leki sulate meije ete imi kena au ruekai imi mosare. Leke kena au luake lokoimire au pake Tuhane Eni kbasare kenaono kberele ete imi yake. Le Tuhane Enikbasare ekbasaeku leke au ono imi hlalekektili, po kena au atia imi maka hlaleke mo.

Hlamate13:11-13

11 Kwali betaya imi, suke imi lalemindina kai atula leke imi atate mise suike.Suke imi lene loko auku hnaunaru. Sukelalemi esa kai imi hidupe mise kai lomai.Alla maka ono misete titinai kai maka onorue mise kai lomaije Ime kai imi. 12 Sukeimi lepae hlamate ete lomai lulu caratinai rebe tamata hlaleke loko Tuhane esionore. Alla Eni tamata rebe esi ete meijeesi beteke hlamate ete imi. 13 TuhaneYesuse Kristuse Irilukemisete ete imi, AllaIoki imi, kai RoMisete Ime kai imi pusumi.

Ami beteke hlamate ete imi. Pauluse

Galatia 1:1-3 254 Galatia 1:11

Pauluse eni Sulate eteJemate Toini me OtoiGalatia

Lepate MenaiTamata Galatia rebe esi rue me otoi

Galatiare tamata Yahudi mo. Akmenareesi tatu loko tuhane tinai mo. Po kenaPauluse iluake kai ilepae Sou Misete metape Galatiare, tamata leini me esi hlalekeloko Tuhane Yesuse.

Kena Pauluse ikeu bei otoi Galatiapeneka, tamata leini me lekwe esi atetukepo rebe esi atetukele tinai mo. Sie meruesi atetuke be: “Ite nkena mo, sepo batukehlaleke loko Yesuse Kristuse. Suke itelulu atate sunate, lulu hukume rebe AllaIrilukele ete Musare, kai suke lulu tamataYahudiaru esi agamare esi hukume.”

Kena Pauluse ilene esi atetuke tinaimore inasu titnai. Ibeteke ete jematetoini me otoi Galatia loko eni hnauna kenaeni sulate meije be: Ite ono tamata rebedosa sae more, lulu Allare batuke bauehlaleke loko Tuhane Yesuse. Bei hlalekeloko Tuhane Yesuse pine itere Abrahameeni anubu. Natire be bei ite hlaleke lokoYesuse Kristuse hoko itere tamata nkenaleme Alla oaI saka Abrahame, kai ite supumisete bei Alla rebe italukele ete Abra-hame (3:6-9). Ite supu Pauluse eni hnaunerebe pentine titinai kena sulate meije mepasale 2:16 kai 5:1.Isi

1. Pauluse ibeteke hlamate ete jematetoini me otoi Galatia (1:1-10)

2. Pauluse iriluke eni hnaunaru kenabroka eni musuaru (1:11-2:21). IonoYesuse Kristuse Eni maka ulake merebei tamata eni suka mo. Isupu mak-erike mere bei Yesuse Kristuse

3. Pauluse iatetuke jemata toini me otoiGalatia (pasale 3-4). Ite supu hlamatebei ite hlaleke loko Tuhane Yesuse,po bei lulu Yahudiaru esi agamare esihukume mo

4. Pauluse ianete jemata toini me otoiGalatia (5:1-6:10) be: Ite lulu hukumerebe Musa ilekire yake, le Yesuse Itieite bei hukume mere peneka Kai itelulu ite lalema kena ono tiare yake.Suke ite sebeie Ro Misete Ikbasae ite

5. Hnaune pamuli (6:11-18)

Pauluse ibeteke hlamate1:1-5

1-3Kwali betaya imi jemate toini me otoiGalatia. Au Pauluse, au leki sulate meijeete imi.

Au kai pusue tamata rebe esi hlalekeloko Tuhane ete meije, ami kotie lekeTuhane, iteki Alla Amate kai TuhaneYesuse Kristuse Iriluke misete ete imi kaiIono imi rue mise.

Au ono Tuhane Eni maka ulake, beitamata ibitike au mo, po Yesuse Kristusekai iteki Alla Amate rebe Iono Ikwana suikebei matale pine Ibitike au. 4 Yesuse Iluluiteki Alla Amate Eni sukare, hoko ruaIriluke nanakwalaIje kena Imata seli itekidosaru, leke ite supu hlamate. Iono mereleke ite ono lulu nusameije esi neune yake,rebe pamuli meije piasa tamata esi onore.5 Isike Alla eti pela! Amine.

Sou Misete bei Alla kena Yesuse batukeesa

1:6-106 Kwali betaya imi, au herane imi! Alla

Ikoti imi le Kristuse laleije noa imi, pomeije imi nunu titinai kena rauli Alla kaiimi lulu sou misete makete bei Sou Miseterebe bei Allare. 7 Esi tinaije Sou Misetemakete sae mo. Batuke tamata leini esilelike Sou Misete bei Kristuse kai lemakeloko imi leke imi noake sala, kai andia pinetinaije imi nati mo. 8 Tamata rebe ilepaesou misete makete bei Sou Misete rebeami lepae pende, sebeie Alla Ihukumenikena otoi susate titinai eti pelare, masikeile mere bei ami ruama pise malekatesae bei ndete surga lekwe. 9 Akmenareami betekele ete imi peneka, po meije aubetekele ete imi suike be sire rebe ilepaeSou Misete ete imi pine tebikele bei SouMisete rebe imi lene bei ami pende, aukotie leke ile mere Alla Ihukumeni kenaotoi susate titinai eti pelare.

10 Au ono ele mere kena au nikwa naneleke au supu isike bei tamata mo. Le aunoake elemere kwalemo. Batuke aunoakebe au ono mere eono Alla laleIje ndina.Hoko sepo au atula kena rana tamata laleileke esi isike au, hoko aumeije Kristuse Enimakerike mo.

Pauluse isupu bitike kena Tuhane Enimaka ulake

1:11-2411 Kwali betaya imi! Suke imi rekwa

be Sou Misete rebe au lepaele, mere bei

Galatia 1:12 255 Galatia 2:14tamata mo. 12 Au supu Sou Misete merebei tamata mo, kai tamata sae iatetukeleete au mo. Po Yesuse Kristuse ruaI pineIbeteke pusue meru ete au.

13 Imi rekwa bei auku hidupe kena ak-menare peneka. Akmenare au lulu Yahu-diaru esi agamare. Kena mere au ktolotitinai kena ono susate ete tamata rebe esihlaleke loko Alla, kai au atula kena bunusi.14Kena ono lulu Yahudiaru esi agamare, aulesi bei tamata Yahudia rebe esi musunesakesa kai aure. Amiki ntuana menaru esiatate au lulue mise titinai.

15 Masike au ono ele mere po Alla Ionomisete ete au hoko kena ruele au mosareIbitike au kai Ikoti au peneka kena na-make au kerike eteI. 16 Alla Ibeteke EniNanare ete au leke Sou Misete kena EniNanare au beteke ete tamata Yahudimore.Kena mere au keu loko sae mo kena kotiehnaune. 17Kai sie rebe esi ono Tuhane Enimaka ulake akmena bei aure au keu lokosilopai kota Yerusaleme leke esi atetuke aumo. Po au keu mpai tape Arape, eleki beimere au leu suike lori kota Damsike.

18 Eleki musuna telu bei mere, au keulopai kota Yerusaleme kena tetue Petruse.Au rue kaini batuke petua butu esa lesinilima. 19Po au tetue Tuhane enimaka ulakemaketaru mo, batuke Yakobuse, TuhaneYesuse kwaline.

20 Saisa rebe au lekie meije tinai. AllaruaI rekwa be au lemake mo.

21 Eleki bei mere au keu me otoi Siriakai otoi Kilikia. 22 Po eti roma merejemata toini mpai otoi Yudeare esi renaau mosa. 23 Batuke esi lene tamata esialena be ile mere rebe akmene iono susatekai itetaise, pamuli meije tebikeni peneka,ilepae maka hlaleke loko Yesuse Kristuse.Maka hlaleke rebe kena akmenare ionokena atiare. 24 Hoko esi isike Alla le saisarebe Ionoe ete au pende.

2Tuhane Eni maka ulaka maketaru esi

trima Pauluse kena misete2:1-10

1 Eleki musuna butu esa lesini ata suikepine au leu suike lopai Yerusaleme sakesakai Barnabase. Ami lui Tituse ikeu kaiami lekwe. 2 Au keu lopai Yerusaleme leAlla Iulake au. Kai kena au kai elaka etemeru ami ruama lupu, au lepa loko SouMisete rebe au lepaele ete tamata Yahudimore. Au suka mo be saisa rebe au onoe

ete tamata Yahudi more, tamata Yahudialeini esi suka mo eleki auku makerike esiguna sasaisa mo. 3 Tituse rebe isakesa kaiaure tamata Yunani, po paksai kena ilulusunate esi atate mo. 4 Tamata leini meesi uma tamatamaka hlaleke loko Kristusekena lulu sunate esi atate. Sie meru esiono lelemake be esi hlaleke loko Kristuse,rebe esi kusu andeneke loko ite leke esiselu saisa rebe ite onore kai esi lake ite beiele ite esa kai Kristuse Yesuse peneka. Esisuka uma ite kena lulu agama Yahudi esipletare. 5 Po ami sele mo kai lene lokosikwale mo. Le ami sukare, Sou Misetebei Alla kena Yesuse rebe imi hlaleke lokopende erimi hlaleke loko rame.

6 Kai sie rebe holmateise esi tapa saisamakete kena auku hnaunaru mo. Eteaure tamata rebe holmatei kai tamatarebe holmatei more esi sakesa neka leAlla Ililake tamata mo. 7 Po tamata rebeholmateise esi naku be Alla Iulake aupeneka kena lepae Sou Misete ete tamataYahudi more. Saka Petruse neka, AllaIulakeni kena ilepae SouMisete ete tamataYahudiaru. 8 Le Alla Iriluke ktiline etePetruse kena Ilepae Sou Misete bei Allakena Yesuse ete tamata Yahudiaru peneka,kai au lekwe, Iriluke ktiline ete au kenaau lepae Sou misete ete tamata Yahudimore. 9 Yakobuse, Petruse kai Yohaneserebe tamata esi beteke be esi ono elakeete jemate toine, esi naku be Alla Iulakeau kena kerike makerike meije. Hokoesi kerike bala kai Au kai Barnabase kenatanda be amire ebe kai lomai. Leke Barn-abase luama keu kerike ete tamata Yahudimore, yo esi kerike ete tamata Yahudiaru.10 Batuke esi kotie leke ami li loko tamatasusataru. Kai mere pine lalekue titinaikena onoe.

Pauluse isiba Petruse me Antiokia2:11-14

11 Kena Petruse iluake me Antiokiare,au sibai le iono sala. 12 Memenaije iruekane sakesa kai tamata Yahudi more, pokena tamata rebe Yakobuse iulakesie esiluake, ikeu beisi kai isuka kena kane kaisimoneka. Rilai le tamata Yahudia rebeesi bei Yerusaleme le esi sukare pusuetamatare suke lulu atate sunate. 13TamataYahudi maketaru esi nloe lulu Petruselekwe, eti Barnabase iono lulu esi nloenemere leneka. 14 Kena au selu esi ono luluSou Misete esi nkenale moneka, eleki au

Galatia 2:15 256 Galatia 3:12siba Petruse me tamata bokala meru oasibe, “Ale tamata Yahudi yo ahidupe sakatamata Yahudi esi agamare esi hukumemo. Auma tamata Yahudi more kenaesi hidupe lulu Yahudi esi agamare esihukume yake.”

Tamata Yahudi kai Tamata Yahudimo esisupu hlamate le esi hlaleke loko Kristuse

2:15-2115 Au kai Petruse, ruele amire tamata

Yahudi peneka. Ami ono tiae saka tamatarebe rekwa Alla mosare esi onore mo.16 Masike ele mere po ami rekwa betamata iono mise suike kai Allare batukebei hlaleke loko Kristuse Yesuse, po beiono lulu hukume rebe Musa ilekire mo.Bei mere hoko ami hlaleke loko KristuseYesuse peneka, leke ami ono mise suikekai Allare bei ami hlaleke loko KristuseYesuse, po bei ono lulu hukume rebeMusa ilekire mo. Le tamata sae ionolulu agamare esi hukume eleki Alla Iombeinkenare sae mo.

17 Ami atula kena ono mise suike kaiAllare baue ami hlaleke loko Kristuse. Poami ono ele mere, tamata esi noake amiretamata dosa lupe tamata Yahudi more.Sepo ele mere hoko ite nati be bei Kris-tuse pine ite supu dosa o? Mo, ele meremo! 18 Le sepo au ono lulu suike hukumerebe au hleke pende hoko mere sakesakai au ono sala kena hukume rebe Musailekire peneka. 19 Kena akmena au luluhukume rebe Musa ilekire, eono au supuono mise suike kai Alla mo. Ele mere hokoau hleke hukume mere peneka le meresaka au mata bei hukume mere peneka.Auku hidupe meije batuke au kerike eteAlla neka. Pamuli meije aure saka aumata ndete ai tutini saka Kristuse peneka,20hoko au noake loko saisa rebe akmenaremoneka, po au noake batuke Yesuse Kris-tuse neka. Auku hidupe beluke pamulimeije bei au hlaleke titinai loko Alla EniNanare. Ile mere pine Iaseluke be Ioki aueti Imata ete au. 21 Alla Iriluke misete, aurupakemo. Le sepo tamata ionomise suikekai Allare bei ilulu hukume rebe Musailekire, hoko Kristuse Imatare esi untunesasaisa mo.

3Ono lulu hukume rebe Musa Ilekire pibe

hlaleke loko Yesuse Kristuse?3:1-14

1 Kwali betaya imi me Galatia. Imiboro kuate! Imi lene loko sire eni nloenepende? Imi rekwa be Yesuse KristuseImata kena ai tutine au atetuke mimiseete imi peneka. 2 Imi beteke ete au mina!Alla Eni Rore Ikbasae imire bei imi luluhukume rebeMusa ilekire pibe bei imi leneSouMisete bei Allare eleki imi hlaleke lokoKristuse? 3 Le mula pine imi boro kuateele mere? Ro Misete Iono imi supu hidupebeluke peneka yo meije bei saisa pine iminoake be imi hlaleke erimi ktiline? Mereeono imi nkena me Alla oaIje mo. 4 Imisupu misete boka bei Tuhane peneka. Pomeije imi suka lulu tamata Yahudiaru esiagamare esi hukume. Elemere hoko pusuemisete rebe imi supure esi untune sasaisamoneka. Au kotie leke imi ele mere yake.5 Alla Iono Eni Rore Ikbasae imi kai Ionotanda herane leke imi selu peneka. Autneu imi be Alla Iono mere bei imi luluhukume rebe Musa ilekire o? Mo! Ionomere bei imi lene Sou Misete peneka kaihlaleke loko Kristuse.

6 Mere sakesa kai Alla Eni lepata rebelekie akmenare ebeteke Abrahame be,“Abrahame ihlaleke loko Alla, kai bei enimaka hlaleke mere pine Alla Inoakeinetamata rebe ionoAlla laleIje ndina.” 7Hokosuke imi nete mimise! Tamata rebe ih-laleke loko Allare, mere Abrahame enianubu. 8 Bei akmena sa tamata esi rekwabei Alla Eni lepate rebe lekire ebetekebe tamata Yahudi more, sepo esi hlalekelokoI hoko Ibeteke be esi nkena. SouMisete mere lepaele akmena ete Abra-hame me Alla Eni Lepate rebe lekie ak-menare peneka be, “Namake Au rilukemisete ete pusue tamata mei nusare baueale.” 9 Abrahame isupu misete le ihlalekeloko Alla. Sakesa neka sire rebe ihlalekeloko Alla hoko isupu misete sakesa kaiAbrahame.

10 Tamata rebe esi hlaleke be esi nkename Alla oaI le esi lulu hukume rebe Musailekire, esi supu kutuke. Le Alla Eni lep-ate rebe lekie akmenare ebeteke be, “Sirepine ilulu pusue hukume rebeMusa ilekiremimise mo hoko isupu kutuke bei Alla!”11 Tamata sae iono mise suike kai Allarebei iono lulu hukume rebe Musa ilekiremo. Alla Eni lepate rebe lekie akmenareebeteke mere be, “Sie rebe esi hlalekeloko Allare esi ono mise suike kai Allakai esi supu hlamate.” 12 Tamata rebeihlaleke loko hukume rebe Musa ilekire,

Galatia 3:13 257 Galatia 4:4ihlaleke titinai loko Alla moneka. AllaEni lepate rebe lekie akmenare ebeteke be,“Tamata rebe ihlaleke loko hukume rebeMusa ilekire, isupu hlamate bei hukumemere.”

13 Po Kristuse Iriluke nanakwalaIjepeneka kena seli iteki dosaru. Iono elemere, hoko Itie ite bei hukumane beihukume rebe Musa ilekire peneka. Le beiite pine Isebeie ruaI supu kutuke, le AllaEni lepate rebe lekie akmenare ebeteke be,“Kutuke kena tamata rebe imata kena aitutine.” 14Yesuse Kristuse Iono meije lekebeiNi pine misete rebe Abrahame isupure,tamata Yahudi more esi supu lekwe. Elemere hoko ite rebe hlaleke loko Allare itesupu Ro rebe Alla Italuke pende.

Hukume rebe Musa ilekire elelike saisarebe Alla Italukele ete Abrahame mo

3:15-4:715 Kwali betaya imi, lene mimise! Au

beteke saisa rebe piasare ite onore. Sepotamata esi lepa kai lomai kena taluke sa-saisa eleki esi teu lepate kena peneka,masikemere bei tamata po lepatemere saeilia moneka pise itapa moneka. 16 Alla Enilepataru, Italuke ete Abrahame kai ete enianubu sae. Kena Alla Eni lepate rebe lekieakmenare ebeteke be Italuke ete pusueAbrahame eni anubuaru mo. Batuke eteanubu sae me neka, Ile Kristuse. 17 Rebeau suka betekele meije: Alla Eni lepaterebe Italuke ete Abrahame, musuna utunaata butu telu (430) pine Iriluke hukumerebe Musa ilekire, hoko hukume rebe epa-muli mere elelike Alla Eni lepate rebeItaluke akmena mere saisa mo. 18 Iminoake be ite supu miseta kai hlamate rebeAlla Italukele bei lulu hukume rebe Musailekire yake. Le sepo Alla Iriluke miseteIselu bei tamata ilulu hukume hoko mereEni lepate rebe Italukelemoneka. Pomeijemo, Alla Iriluke misete ete Abrahame leItaluke peneka.

19 Ele mere hoko hukume rebe Musailekire Alla Iriluke leke mula? Alla Itapahukume rebe Musa ilekire leke esibaketamata eni dosaru. Hukume mere egunabatuke roma Abrahame eni anubu sae meIluake, mere Yesuse, rebe Alla IbetekeNikena Italuke ete Abrahame. Hukume rebeMusa ilekie mere malekataru betekelebaueni kena ibetekele. 20 Piasare tamataesi beteke sasaisa ete sae makete, esi paketamata maka bete lepate po kena Alla

Ibeteke saisa rebe Italukele ete Abrahame,Ipake maka bete lepate mo. RuaI Eribetekele ete Abrahame.

21 Ele mere hoko imi noake be hukumerebe Musa ilekire kai Alla Eni lepate rebeItalukele usala bei lomai o? Mo, elemere mo. Le sepo Alla Iriluke hukumerebe Musa ilekire kena eono tamata isupuhidupe, hoko tamata iono mise suike kaiAllare baue hukume rebe Musa ilekiemere. 22 Po Alla Eni lepata rebe lekie ak-menare ebeteke be pusue tamatare esi onodosa. Ele mere hoko batuke bei hlalekeloko Yesuse Kristuse pine tamata isupumisete kai hidupe bei Alla rebe Italukeleete Abrahame pende. Hoko tamata rebeihlaleke loko Yesuse Kristuse isupue.

23Kena ite hlaleke loko Kristusemosare,hukume rebe Musa ilekire eono ite sakaekandutie ite kena bui lalei. 24 Hokohukume rebe Musa ilekire saka tamatamaka raka rebe iraka ite roma KristuseIluake, leke ite ono mise suike kai Allale ite hlaleke loko Kristuse. 25 Pamulimeije petua kena ite hlaleke loko Kristusepeneka, hoko hukume rebe Musa ilekire,rebe eraka ite roma meije eraka ite mon-eka.

26 Imire Alla Eni nanae kena imi penekale imi hlaleke loko Yesuse Kristuse. 27 Imipusumi supu baptise kena Kristuse Eninane peneka hoko imi lulu Kristusepeneka, kai imi esa kaiNi peneka. 28Hokotamata Yahudi pise tamata Yahudi mo,tamata rebe kerike etei pise tamatamakerike rebe eni kbasa sae mo, mokwaipise bina, sae ihbeike lomai moneka leKristuse Yesuse Iono ite pusumare esapeneka. 29 Sepo imi esa kai Kristusepeneka hoko imire saka Abrahame enianubua, kai imi supu misete bei Alla rebeItaluke pende.

41Au beteke ete imi be: Kwetele rebe na-

make ikbasae amai eni taneiaru, kena erikewete beluke sare isaka tamata makerikerebe eni kbasa sae more neka. Masiketaneia meru esi upui kenai po ikbasaemosa. 2 Tamata rebe esi rakaije, esi ate-tukeni kai esi raka eni taneiaru eti romapetu rebe amai teuele. 3 Ete ite sakakwetele mere neka. Kena ite hlaleke lokoYesuse Kristuse mosare, atate kai hukumamei nusa meije ukbasae ite. 4 Po Alla Iteupetu me peneka kena Iulake Eni Nanare

Galatia 4:5 258 Galatia 4:27Ilomei nusa. Eni Nanae mere bina sae meirueleI, kai Iono lulu hukume rebe Musailekire titinai. 5 Iluake kena Itie ite tamatabei hukume rebe Musa ilekire leke ite onoAlla Eni nanae.

6 Imire Alla Eni nanae peneka hoko Iu-lake Eni nanare Eni Rore leke Ikbase itelalemaru. Eni Nanare Eni Rore Iono itekotie loko Alla be, “AmaKu.” 7 Hoko imilulu hukume rebe Musa Ilekire monekakena atula kena imi nkena me Alla oaIje.Imire Alla Eni nanae peneka hoko saisarebe Iaknekaele ete Eni nanaru Irilukeleete imi.

Pauluse kaplalei le jemate toini Galatiare4:8-20

8 Kena akmenare imi rekwa Alla mosahoko imi tatu loko alla tinai more kai esikbasae imi. Imi rekware mere Alla, eleyoAlla mo. 9 Po meije imi rekwa Alla peneka.Pise mise lesi lekwe beteke be Alla Irekwaimi peneka. Le mula pine imi hali suikeloko atate kai peraturane mei nusa meijerebe esi sasaisa more? Le mula pine imisuka ukbasae imire? 10 Eti meije erimi lulutamata Yahudiaru esi agamare esi hukumesaka peraturane kena petua sesi me kenabulana kai musuna rebe imi noakele pen-tine. 11 Au kaplaleku, le tinake au kerikektili kena lepae Sou Misete ete imire esiguna sasaisa mo.

12Kwali betaya imi! Au kotie bei imi lekeimi ono lulu auku atate le au lulu tamataYahudiaru esi hukume moneka. Le aulekweono lupe imire peneka. Kwali betayaimi, kena akmena au keu loko imire, imi liloko au mise titinai. 13 Imi nete akmenare,bei kerake aure pine au lepae Sou Miseteete imi akmena. 14 Masike kena merenanakwalakue mise mo po imi aninike aumo. Imi trima au saka trima Alla Enimalekate pise saka trima Kristuse YesuseruaI. 15 Kena mere lalemi ndina titinai. Pomeije lalemi ndina moneka le mula? Aurekwa be kena mere imi ono sasaisa nekakena tapa au. Imi oki au titinai, eti sepoboi mataina leke seli matakue yele, hokoimi suka lematainaimuete auneka. 16Pibemeije imi noake aure imimusu peneko? Leau beteke saisa rebe nkenale ete imire o?

17 Tamata rebe esi atetuke hukumaruesi atula kena imi lulusi, po lalesi misemo. Esi suka kena tebi imi bei ami leke

imi lulusi kena lale ndinate. 18 Yele, meremise ete imi, sepo tamata esi atula lekeimi lulusi titinai kena ono saisa rebe nke-nale. Mahabe imi atula kena ele mererame. Yapine imi ele mere batuke kenaau me kai imire, po kena au me kai imimore imi ono nkenale moneka. 19 Kwalibetaya imi, imire saka auku anae. Pomeijekapleleku le imi titinai kena nete loko imikai kapleleku le imi rame sepo imi hidupelulu Kristuse mosa. 20 Kena meije lalekutitinai kena au me kai imi leke au lepa kaiimi mimise kena cara makete. Le au rekwamoneka be au ono saisa ete imi lekwe.

Pauluse ialenake loko Hagare kai Saraluasi kena alena umpama

4:21-3121 Kwali betaya imi rebe imi suka lulu

hukume rebe Musa ilekire! Yapine imirekwa saisa rebe Musa ilekire mosa piseo?22 Ete mere leki be Abrahame eni nanarusie luaya. Eni nanae saere bei eni tamatamakerike kai saere bei eni bina, ile tamatamakerike mo. 23 Kwetele rebe bei enitamata makerike, mere bei tamata enisuka. Po kwetele rebe bei eni binare,mere bei Alla Italukele ete Abrahame.24-25 Alena meije atetuke ite be bina luameiju tiluke lalana lua kena supu nkenalebei Alla. Hagare natire tamata rebe esihlaleke be nkenare baue lulu hukume rebeMusa ilekire. Le pusue tamata rebe esi luluhukume rebe Musa ilekire esi hidupe sakatamata makerike rebe eni kbasa sae morebe ilulu tamata rebe ikerike eteije. Ha-gare esi natire ulate Sinai me tape Arape.Kai Hagare nati lekwe kota Yerusalemepamuli meije. Le esi tamataru esi hidupelupe tamata makerike rebe eni kabasa saemo le esi hidupe lulu hukume rebe MusaIlekire. 26 Yo Sarare natire Yerusalemendete surgare, mere iteki inate, ile tamatamakerike mo. Kai itere tamata makerikerebe iteki kbasa sae more mo, le ite luluhukume rebe Musa ilekire more pe. 27 Lekena Alla Eni lepate rebe lekie akmenarebe:“Bina ndotene rebe aruele kwetele mo,

lalemu ndina!Ablake ruele kwetele esi kerale mo,amenani kai kloloe kena lale ndinate!

Le bina rebe indotere eni anubuaru esiboka lesi

* 4:27 Bina rebe eni mokwai ikeu beinemere Sara le akmenare Abrahame ikeu bei Sara kena irana Hagare leke isupukwetele.

Galatia 4:28 259 Galatia 5:20bei bina rebe iruele kwetele ak-

menare eni anubuaru.”*28Kwali betaya imi! Imire Alla Eni nanae

rebe ruelemi le Italuke peneka. Imirelupe Isake. 29 Kena mere kwetele reberuelei lulu tamata eni sukare iono susateete kwetele rebe ruelei lulu Alla Eni RoreIsukare. Pamuli meije ele mere neka.30 Po Alla Eni lepate rebe lekie akmenareebeteke be, “Sui bina makerike mere kaieni nanare, le bina makerike mere eninanare namake ikbasae taneiaru sakesakai bina makerike more eni nanare mo.”31Hoko kwali betaya imi! Itere tamata sakamakerike rebe eni kbasa sae mo eni nanamo. Po itere saka tamata makerike moreeni nanae, hoko ite lulu Tuhane Eni lepaterebe Musa ilekire moneka po ite hlalekeloko Alla.

5Kristuse Itie ite bei Tuhane Eni lepate rebe

Musa ilekire5:1-15

1 Kwali betaya imi, kena meije KristuseItie ite bei tamata Yahudiaru esi agamareesi hukume peneka. Hoko ite tahanelalema rame leke ite supu tie rame kaiite atula leke hukume mere ekbasae iteyanoma.

2 Imi nete mimise! Sepo imi kotie kenasunate imi lulu Tuhane Eni lepate rebeMusa Ilekire, hoko saisa rebe Kristuse Io-noe ete imire esi guna sasaisa moneka.Au, Pauluse ruaku betekele. 3 Meije auahnau sie rebe esi kotie kena sunateisebe suke esi lulu pusue tamata Yahudiaruesi agamare esi hukume. 4 Sepo imi atulakena ono mise suike kai Allare baue imilulu Tuhane Eni lepate rebe Musa ilekire,hoko mere imi esa kai Kristuse moneka.Kai imi supu Alla Eni misete moneka. 5 Poamire, Alla Eni Ro Misete Itapa ami, hokoami hlaleke be Alla Iono ami mise suikekaiNi le ami hlaleke loko Kristuse. Hokomere pine ami namake titinaije. 6 Le sepoite esa kai Kristuse Yesuse peneka hokolulu atate sunate pise lulu more mula mole esi nati sasaisa mo kena ite ono misesuike kai Allare. Po pentine hlaleke lokoKristuse, kai mere aselukele baue ite okitamata makete.

7 Akmenare imi aseluke be imi lulu SouMisete kena Kristuse mise titinai. Sire

pine iumauke imi eti Sou Misete rebe lep-aele ete imi pende pamuli meije imi lulumonde? 8Maka umauke imi mere bei Allarebe Ikoti imire mo. 9 Tamata esi atetukensalale boka mo po eono tiae ete pusue,saka ragi tepuite eono rotire sare neka.

10Masike ele mere po ite esa kai Tuhanepeneka hoko au hlaleke be tamata rebe esiatetuke hnaune nkenale more, imi lulusimo. Au hlaleke lekwe be sire pine ionosusae imi, masike ile mere sia lekwe ponamake Alla Ihukumeni.

11 Kwali betaya imi, sie leini esi betekebe au atetuke be suke sunate lulu TuhaneEni lepate rebe Musa ilekire. Mere tinaimo. Sepo au atetuke ele mere hokotamata Yahudiaru esi nasuke au mo. Poau atetuke be suke ono misete kai Allare,lalane makete sae mo batuke hlaleke lokoKristuse rebe Imata kena ai tutine. Auatetuke ele meije hoko tamata Yahudiaruesi nasuke au titinai. 12 Tamata rebe esiono susae imi laleime, mise lesire esi siribei imi jemataru.*

13Kwali betaya, imi supu koti kena suputie bei tamata Yahudiaru esi agamare esihukume peneka. Po imi supu tiere imipakele kena alasane leke ono neune yake,po imi oki lomai kai tapa lomai. 14Le pusuehukume rebe Musa ilekire lupukele kenapleta esa be, “Aoki tamata makete lupeaoki ruamu.” 15 Po sepo imi nasuke lomaikai ono tiae ete lomai hoko imi keta lenamake imi supu susate sakesa.

Lulu Ro Misete5:16-26

16 Kwali betaya imi, ele mere hoko ausuka beteke ete imi be ite sebei Ro MiseteIkbasae ite leke ite lulu iteki lalema kenaono tiare yake. 17 Le tamata eni sukakena ono tiare tebikele bei Ro Misete Enisukare. Kai Ro Misete Eni sukare tebikelebei tamata eni suka kena ono tiare. Sepoite lulu Ro Misete Eni sukare hoko ite luluiteki lalema kena ono tiare mo. Le ite lululualu saisa mo. 18 Po sepo imi kotie RoMisete Ikbasae imi hoko tamata Yahudiaruesi agamare esi hukume ekbasae imi mo.

19 Yelu rebe ite onoule, rebe lulu itekilalema kena ono tiare lupe, lale ntasitetahane rua moneka eti sablia, ono nta-site ete bina pise mokwai kai ono ntasitemakete lupe meru, 20 hlaleke loko tuhane

* 5:12 Siri bei jemataru kena Alkitape Terjemahane Beluke ebeteke be mise lesire esi lasa nanakwalaisu.

Galatia 5:21 260 Galatia 6:18tinai mo, ono palmane kena atia lomai,lale tiake lomai, ono musu kai lomai, laleloko tamata makete eni tanei, nasu nunu,ono saisare tuli kai tamata makete mo,lene loko tamatamaketemokai tebi lomai,21 lale tia le suka selu tamata makete esimisete mo, kinu nseli, kane kinu eti onoyelu tiaru, kai yelu makete lekwe. Hokomeije au anete imi loko pusue meru, lupeakmenare au anete imire be sire rebe ionomeru, kena Alla Ipletae ite tamatare isupurue kai Alla mo.

22 Eleyo sie rebe Ro Misete Ikbasaiseesi oki lomai, lalesi ndina, esi rue misekai lomai, esi tahane lale, esi suka tapatamata makete, esi ono misete ete lomai,esi lene loko pleta rame, 23 kwakwaesimo kai laleisu kuru. Hukume kena elakeyelu meiju sae mo. 24 Tamata rebe esihlaleke loko Kristuse Yesuse pende, esiatate tiare kai lale loko neune esi hlekepusulu peneka. 25RoMisete Iriluke hidupebeluke ete ite peneka, hoko suke iteki atatemise lulu Ro Misete Eni sukare. 26 Kaikwakwae ite yake, ono tamata maketelaleije musu yake, kai lale tiake tamatamakete le eni misete yake.

6Tapa lomai6:1-10

1 Kwali betaya imi, sepo sae iono dosahoko imia rebe Ro Misete Ikbasae imire,imi ahnaui leke iono dosa yanoma. Poimi ono mere kena lale maune kai imiraka leke imi ruami ono dosa lupe ionoreyake. 2 Sepo sae isupu susate, imi tapalomai lokole. Imi ono ele mere hoko imilulu Kristuse Eni pletare. 3 Sepo tamatasae inoake ruaije ipentine eleyo ipentinemo, hoko mere ilemake ruai. 4 Mise lesisebei sae eri noake ruai be eni atate misepibe mo. Sepo emise hoko sebeie laleijendina lele, po ibandine saisa rebe ionorekai tamatamakete ionore yake. 5Le papelatamatare sebeie sae eri kele le saisa reberuai ionore.

6 Tamata rebe esi supu atetuke kenaKristuse Eni lepataru,mise lesire esi larakesaisa neka rebe misete ete ile rebe iate-tukeise.

7 Kwali betaya, imi supu lemeke yake!Allare sae isupu klemakeni mo. Saisa rebetamata ionoe kena eni hidupe, isupu esihasile sakesa kai saisa rebe ionore neka,saka tamata iatnane tnanele saisare esi

hasile rebe isupure tnanele mere neka.8 Le sire pine iono saisare lulu eni ataterebe tiare, namake esi hasile imatae atatemere neka. Po sepo iono saisare lulu RoMisete Eni sukare, namake Ro Misete Ionoisupu rue kai Alla eti pela. 9 Ite hleke beiono misete yake le sepo ite ono miseterame hoko roma esi peture ite supu esihasile. 10Hoko kena ite rue mei nusa sareite ono misete ete pusue tamata kai lesilekwe ete sie rebe esi hlaleke sakesa kaiitere.

Hnaune kai hlamate6:11-18

11 Imi selu meije mimise! Au ruaku lekimeije esi huruparu ela lesi. 12 Sie rebeesi isike ruasi kena yelu rebe selure, siemeru pine esi uma imi kena sunate luluhukume rebeMusa ilekire. Esi uma imi elemere le rilasi le tamata Yahudiaru esi onosusate etesi, sepobatuke esi hlalekeYesuseKristuse Imata kena ai tutine. 13Le sie rebeesi lulu atate sunate lekwe esi lulu hukumerebe Musa ilekire mo. Po esi atula kenaimi lulu atate sunate leke esi isike ruasi beimi lulu esi atate peneka. 14 Po ete aure,au suka isike ruaku mo. Batuke au isikeiteki Tuhane Yesuse Kristuse rebe Imatakena ai tutine. Ite beteke be Yesuse Imatakena ai tutine, hoko mere lekwe saka aumata peneka. Mere be au hlaleke sasaisamei nusa meije moneka rebe akmenareau hlalekele. Pamuli meije au hlalekebatuke Yesuse neka. 15 Sunate pise sunatemore, mere pentine mo. Rebe pentineiteki hidupe beluke. 16 Au kotie loko Allaete tamata rebe esi hidupe lulu rebe aubetekele kai ete pusue tamata rebe esi onoAlla Eni tamatare, leke Alla laleIje noasi kaiIono esi rue mise.

17Eleki menai bei meije sae inikwa aukunsalale yanoma le selu Yesuse Eni tandakena nanakwalakue be aure Yesuse Enimaka ulake. Tandamere lakwai butai kenananakwalakue le esi teta au le au lepaeYesuse Kristuse Eni lepataru.

18 Iteki Tuhane Yesuse Kristuse Irilukemisete ete kwali betaya imi noma! Amine.

Hlamate, Au Pauluse

Epsuse 1:1 261 Epsuse 1:12

Pauluse eni Sulate eteJemate Toini me KotaEpsuse

Lepate MenaiPauluse ileki sulate meije kena ime bui

lalei, ikusu bui le ilepae Sou Misete beiAlla kena Yesuse (3:1, 13; 4:1). Tamatame kota Epsuse, tamata Yahudi more esiboka lesi (2:11-12). Tinake Pauluse isukareeni sulate baisele me jemate Epsuse elekinatuele ete jemata me hena teana me kotaEpsuse keholire piseo.

Kena sulate meije Pauluse ibeteke AllaIrilukemiseta bokala ete ite rebe ite supuele ite esa kai Yesuse Kristuse peneka (1:3).Ibeteke Alla Eni rencanare lekwe be: “Enirencanare be, roma esi petu pine Ionopusue ndete surga kai mei nusare eonoesa eleki Kristuse Iono elake ete pusulu.”(1:10).

Kena sulate meije Pauluse ipakeumpama ilaru: Yesuse umpamaI sakaulu bua, kai Eni maka luluaru sakananakwalaije (1:10, 22-23; 4:4, 15-16; 5:23-32). Yesuse umpamaI saka batu rebepentine titinai kena lumare, kai Eni makaluluaru saka lumare esi manararu (2:20-21). Ro Misete umpamaI saka tanda kenaite lalemaru (1:13; 4:30). Sepo sulate saeesi tanda me hoko tanda mere etiluke besulate mere bei sia. Ro Misete mei itelalemaru, mere tanda kena etiluke be itereAlla Eni tamata. Yesuse Eni maka luluaruumpamaesi saka solaluaru esi pake alatakenapele nanakwalaisu kena lisa (6:10-18).Isi

1. Hlamate (1:1-2)2. Alla Eni rencana ete ite rebe hlaleke

lokoIje (1:3-3:21)a. Iriluke miseta bokala ete ite le ite

esa kai Kristuse (1:3-23)b. Iono ite supu hidupe beluke, kai

Iono ite esa kai tamata Yahudi kaitamata Yahudi more (2:1-3:13)

c. Pauluse ikotie loko Tuhane leke iterekwaKristuse Enimisete elake eteitere elia (3:14-21)

3. Tamata rebe ihlaleke loko Tuhane eniatate misete (4:1-6:9)a. Hidupe mise kai lomai kai aktilie

lomai (4:1-16)b. Suke ite hleke bei ono neune kai

suke ono misete (4:17-5:21)c. Hnauna (5:22-6:9)

4. Tamata maka hlaleke loko YesuseKristuse umpamaesi saka solaluaruesi pake alata kena pele nanakwalasukena lisa (6:10-20)

5. Hlamate (6:21-24)

Pauluse ibeteke hlamate ete jemate toinime kota Epsuse

1:1-21 Kwali betaya rebe imi ono Alla Eni

tamata peneka me kota Epsuse. Imihlaleke loko Yesuse rame le imi esa kaiKristuse Yesuse peneka.

Sulate meije bei au Pauluse, KristuseYesuse Enimaka ulake lulu Alla Eni sukare.

2Aukotie lokoAlla, iteki Amate elake kaiTuhane Yesuse Kristuse leke riluke miseteete imi kai imi rue ndene noma.

Ite isike Alla le Iriluke misete ete ite1:3-14

3 Ite isike Alla. Ile, iteki Tuhane YesuseKristuse AmaI!

Iriluke pusue miseta ndete surgare eteite, le ite esa kai Kristuse. 4 Kena TuhaneAlla Itolae nusa meije mosare, Ibitike itepeneka kena ono Eni tamata rebe me oaIjedosa sae mo le ite kai Kristuse esa peneka.5 Bei Ioki itere hoko bei akmena sa laleIkena Ibitike ite kena RuaI Eni nanae tumusaka tamata esi bitike kwetele sae kena eninanae. Ele mere Iono ite kena Eni nanaetumu le bei Yesuse Kristuse Ionore. Pusuerebe Alla Ionore lulu Eni sukare kai onolaleIje ndina. 6 Ite isikeNi le Eni lale miseteela titinai. Iaseluke Eni lale misete mereete ite le ite esa kai Eni Nanae rebe IokiNe.

7 Iono misete mere, Iono Eni NanaeYesuse Kristuse ponike Eni lalakwe kaiImata leke ite hlamate. Hoko mereIampune iteki dosaru peneka. 8 Iono mis-ete ete ite kai ibuka ite lalemaru leke iterekwa mise titinai kena rekwa yelu bokalakai rekwa Eni rencanare. 9 Kai saisa rebenamake Ionoe baue Yesuse Kristuse, ruaIsuka betekele ete ite. Akmenare tamataesi rekwa Eni rencana mere mosa. 10 Enirencanare be, roma esi petu pine Ionopusue ndete surga kaimei nusare eono esaeleki Kristuse Iono elake ete pusulu.

11 Alla Iono pusue meru lulu ruaI Enisuka. Ibitike ite peneka bei akmena sa luluEni sukare leke ite ono Eni tamata le itekai Yesuse Kristuse esa. 12 Leke ami rebemeije hlaleke Yesuse Kristuse akmenare,

Epsuse 1:13 262 Epsuse 2:13namake ite isike kai holmate Alla le miseterebe Ionore.

13 Imi lekwe Alla Eni tamata peneka,le imi lene Eni hnaune nkenale peneka.Hnaune mere Sou Misete rebe eono imihlamate. Imi hlaleke loko Yesuse Kris-tuse hoko Alla Iriluke Eni tandare ete imi.Tanda mere Ro Misete rebe Alla Italukepende. 14Romere rebe Iono ite ktili kai iterekwa be namake ite supu saisa rebe AllaItaluke ete itere be ite ono Eni tamatare.Namake roma esi petu, ite supu saisa rebeItalukele ete ite pende be Alla Itie itekidosaru pusulu eti pela. Ite isike Alla le Enikbasare saka hitate elake.

Pauluse Ikotie loko Alla1:15-23

15 Kwali betaya, bei mere hoko kena aulene be imi hlaleke loko Tuhane Yesuse,kai imi oki pusueAlla Eni tamataru, 16hokoau kotie trima kasi bei Alla le imi rame.Kena au kotie bei Allare, au sulapi iminane rame. 17 Au kotie leke Alla, itekiTuhane Yesuse Kristuse AmaI, rebe Ielatitinai, Iono Eni Rore Ikbasae imi. NamakeRo mere Iono imi rekwa mise titinai lekeIbeteke Alla ete imire, imi rekwaI titinai.18 Au kotie leke Alla Ibuka lalemi leke imirekwa hlamate rebe imi namakele, rebeAlla Ibitike imi peneka kena imi supue leIkoti imi peneka kena ono Eni tamata. Kaiau kotie leke imi rekwa Eni misete elakerebe Iaknekae ete Eni tamataru. 19 Kaiau kotie leke imi rekwa Alla Eni kbasareela titinai rebe Ipakele kena Itapa ite rebehlaleke lokoIje. Alla Eni kbasa rebe ek-basae itere, 20 Alla Ipakele kena Iono Kris-tuse Ikwana suike beimatale kai Iono Kris-tuse Ibiti lolete surga kena rue sapleukeEni makwanale kena Ipleta sakesa kaiNe.

21 Hoko Kristuse Eni kbasare ela titi-nai, lesi bei pusue rebe esi pletare, pusuerebe esi kbasare, pusue rebe esi ono elake,pusue rebe esi pake tamata makerike kaisae neka rebe isupu bitike kena ikbasa,rebe esi rue kena nusa rebai meije kaikena nusa beluke. 22Alla Inabu pusue lekeYesuse Kristuse Ikbasae pusue. Kai IonoIono elake ete pusue tamata rebe hlalekelokoIje. Yesuse Kristuse Iono saka itekiulumaru. 23Tamata rebe esi hlaleke lokoIjesaka Yesuse Kristuse nanakwalaIje neka.Ile pine Iriluke pusue yelu ete tamata rebehlaleke lokoI etia-etia neka. Le Ile pineIriluke hidupe kai misete ete pusue yelu.

2Batuke bei Alla Eni misete2:1-10

1 Kwali betaya imi. Kena akmenareimire saka tamata matale neka le imi onodosa, kai lene loko Alla Eni pletaru mo.2 Kena mere imi ono lulu nusa meije esiatataru, hoko mere imi lene loko makakbasamei nusare. Maka kbasamere ro tiaerebe kbasae tamata rebe esi lene loko AllaEni pletaru more laleisu. 3Kena akmenareite pusuma sakesa kaise neka: iteki hidupelulu saisa rebe ite sukare kai ite ono saisarebe ite blakele mise ete ite nanakwala-maru kai ite lalemaru. Kena mere AllaInasuke ite lekwe saka tamata maketaruneka.

4 Po Alla laleIje mise titinai! Ioki ite titi-nai, 5 eti kena ite ono saka tamata matalesa le ite ono dosa, po saka Iono ite kwanasuike sakesa kai Kristuse. Hoko batuke beiAlla Enimisete pine Iono imi hlamate. 6 Iteesa kai Kristuse Yesuse, hoko Alla Iono itekwana suike sakesa kai Kristuse Yesuse,leke ite rue sakesa kaiNi ndete surga. 7AllaIono mere leke kena nusa beluke tamataiselu be Alla Imise titinai. Iaseluke Enilale misete ete ite baue Kristuse YesuseIono ete itere. 8 Alla laleIje mise ete imi,hoko Iono imi hlamate le imi hlaleke lokoYesuse. Imi supu hlamate mere bei imiatula lokole mo, po mere misete rebe AllaIrilukele, 9 kai mere hasile bei imi mak-erike mo. Hoko sae kwakwaeni be isupuhlamate bei ruai yake. 10 Meije Alla Ionoiteki hidupe beluke peneka. Kai bei ite esakai Kristuse Yesuse hoko Alla Isuka ite onoyelu rebe miseta rebe Iaknekae pende.

Kristuse Iono tamata Yahudi kai tamataYahudi more esi mise kai lomai

2:11-2211 Kwali betaya imi rebe tamata Yahudi

mo! Imi nete loko imi hidupe kena ak-menare, tamata Yahudia rebe esi supusunate pende, esi lepae imire, “Tamatarebe sunate mo.” Po esi sunate merebatuke tamata ionoe. 12 Kena mere imirekwaKristusemosa, imire tamatamaketebei Alla Eni tamataru. Kai saisa rebeAlla Italuke kai Iteu pende, imi hake kenasupure sae mo. Imi rue mei nusare saisarebe imi hlalekele kena ehlamate imire saemo kai imi rekwaAllamo. 13Akmenare imihidupe lau bei Alla, pomeije imi tehaikeNipeneka le Kristuse Eni lalakweponikele kai

Epsuse 2:14 263 Epsuse 3:14Imata ete imi, hoko imi esa kai KristuseYesuse peneka.

14 Le Kristuse ruaI pine Iono ite mise kailomai peneka. Akmenare tamata Yahudikai tamata Yahudi more esi nasuke lomaihoko mere saka temboke nanuke kteluleerebasi, po Iono esi mise kai lomai peneka,saka Ilikwaiye temboke rebe erebaise,15 le Kristuse Iriluke nanakwalaIje kenaImatare eono agama Yahudi esi hukumeesi pletaru hleke pusulu peneka. Leketamata Yahudi kai Yahudi more esi esakaiNi kai esi hidupe ebelu. Kristuse Ionotamata esimise kai lomaije elemere. 16BeiKristuse Imata kena ai tutine, tamata toinilua meru esi ono mise kai lomai. Kai beiKristuse Imata kena ai tutine lekwe, Ionoesi lupu kena esa kai esi ono mise kai Alla.17 Hoko Kristuse Iluake kena Ilepae SouMisete rebe eono tamata esimise kai lomaimere ete imi; ete imi tamata Yahudi morebe akmenare imi hidupe lau bei Allare,kai ete tamata Yahudi rebe esi tehaikeAllare lekwe. 18 Le bei saisa rebe KristuseIonoe ete itere, Alla Eni Rore Iono itetamata Yahudi pise tamata Yahudi moresupu lalane kena tehaike Alla Amate.

19 Ele mere hoko imire tamata maketepise tamata maka luake bei nusa maketemoneka, po imire Alla Eni tamata sakesapeneka kai Eni luma toini. 20 Imi lekwesaka lumare esi manara sae. Yesuse Enimaka ulakaru kai nabiaru esi ono lumamere esi dasare peneka, mere esi lepaeAlla Eni lepataru ete imi, kai batu inairebe epentine titinai leke eono luma mereekurure mere Kristuse Yesuse. 21 Le iteesa kai Kristuse Yesuse, hoko ite pusumasaka luma sae rebe elekele mise titinai kaiektili kai etapa ela rame kena luma miseteete Tuhane. 22 Kai bei ite esa kai KristuseYesuse, imi lekwe saka luma rebe elekelekena Alla Irue rame kenae, mere baue EniRo Misete.

3Pauluse eni makerike, ilepae Sou Misete

ete tamata Yahudi more3:1-13

1 Kwali betaya, Alla Imise titinai ete itepeneka hoko au Pauluse, au kotie lokoIete imi. Au kusu bui le au lepae KristuseYesuse ete imi tamata Yahudi more.

2 Imi rekwa peneka be Alla Iono misetehoko Iriluke makerike meije ete au leke aubeteke hnauna kenalaru ete imi. 3 Saisa

rebe tamata esi rekwa mosare, Ibetekeleete au peneka. Meije au leki beie totonaiakmena peneka, 4 kai sepo imi baisele,hoko imi rekwa saisa rebe Alla Ionoe baueYesuse Kristuse ete tamata Yahudi more,lupe au rekware neka. 5Akmenare tamataesi rekwa saisa rebeAlla Ionoe baueYesuseKristuse mo pomeije Alla Eni Rore Ibetekepusue meru ete tamata rebe Ibitikeise kaiete Kristuse Enimaka ulakaru kai ete nabi-aru peneka. 6 Saisa rebe Tuhane Ionoreelere: tamata Yahudi mo rebe esi per-saye Sou Misete namake esi supu miseterebe Alla Iaknekaele ete tamata Yahudiarulekwe. Kai tamata Yahudi more esi sakesakai tamata Yahudiaru saka nanakwalareesi ootoiju. Namake tamata Yahudi moreesi supu misete rebe Alla Italuke ete Enitamataru pende le esi esa kai KristuseYesuse pende.

7Alla Ibitike au kena layaniNi kena lepaeSou Misete meije, le Iono misete ete aukai Eni kbasare ekbasae au kena lepaeSou Misete mere. 8 Bei pusue Alla Enitamataru, au mpe lebu beisi. Po AllaIriluke kbasa ete au, hoko Iulake au kenalepae Sou Misete ete tamata Yahudi more.Au lepa loko Eni misete elake rebe pusumoneka rebe ite supu bei Kristuse. 9 KaiIriluke makerike mere ete au leke bei au,tamata esi rekwa Alla Iono saisa rebe Iteuebei akmena sare esi carare elia. AkmenareAlla Itolae nusa meije, saisa rebe tatikeIonore, Iono tamata esi rekwamosa. 10AllaEni sukare, kena meije rebe kbasae lanitelebui meije, rebe piasare kotise ro tiarenamake esi rekwa Tuhane Inoake rekwamise titinaije. Esi rekwa yele meije misetitinai le esi selu saisa rebe Alla Ionoe etetamata Yahudi kai tamata Yahudi mo rebeesi hlaleke lokoIje. 11 Alla Iono mere lulusaisa rebe Isuka onore bei kena Itolae nusameije mosare. Saisa rebe Alla Isuka onore,Iono peneka baue iteki Kristuse YesuseIonoe ete ite. 12 Kwali betaya, ite esakai Yesuse Kristuse kai ite hlaleke lokoIpeneka, hoko ite nehe kena tehaike Alla.13 Bei mere hoko au kotie bei imi, lekekaplalemi le au supu susate mei bui laleijele imire yake, le au supu susate meije kenaimi misete.

Yesuse Kristuse Eni misete3:14-21

14 Kwali betaya, bei mere hoko TuhaneIono mere ete ite pusuma hoko au tatu

Epsuse 3:15 264 Epsuse 4:16mei Alla Amate oaIje eleki au kotie lokoI.15 Ile, pusue tamata rebe hlaleke lokoTuhane, masike esi ndete surga pise meinusa lekwe, esi Amate kenaI. 16 Au kotieleke Alla rebe Eni kbasa elake titinaijeIono Eni Rore Iakbere lalemi. 17 Leke beiimi hlaleke loko Kristuse, Ikbasae laleimerame. Kai au kotie lekwe kena imi hidupe,imi aseluke imi lalemisete leke imi hlalekelokoIje saka bibite rebe atnanele eleki esilamuite kusu kena tapele, pise saka lumareesi lilire lukuele kena batu kurule hokosasaisa enisuke moneka. 18 Au kotie lekeimi kai pusue Alla Eni tamataru imi rekwabe Kristuse Ioki tamata titinaije neka kaiIoki tamata rame. 19 Ioki itere ela lesibei tamata inoakele. Masike ele mere poau kotie bei imi leke imi rekwa YesuseKristuse Enimisetemere, lekenamakeAllaruaI Eni sifate rebe mise titinai mere melaleime etapa rame.

20 Kwali betaya, mai ite isike Alla leIkbasa kena ono saisa rebe Isuka onore.Kai saisa rebe Isuka onoe ete itere, elalesi bei saisa rebe ite noakele kai saisarebe ite kotie beiNe. Iono pusue meru leEni kbasare ekbasae ite lalemaru. 21 Maiite isike Alla rebe Eni kbasare ela titinaile Eni kbasare ekbasae ite rebe hlalekelokoIje. Mai ite isike Alla le saisa rebeKristuse Yesuse Ionore. Ite isike Alla etipela! Amine.

4Tamata rebehlaleke lokoTuhane ruemise

kai lomai4:1-16

1 Bei mere hoko au, rebe au supu alesele au kerike ete Tuhane, au ahnau imi beimi atate suke lulu Alla Eni tamataru esiatate, le Ikoti imi kena Eni tamata pendepe. 2Hoko pela peture kwakwae imi yake,imi ruere mau kai lomai, kai tahane lalekena sasaisa neka. Imi tapa lomai leketamata esi selu be imi oki lomai. 3 Imiatula titinai leke imime jemate toine erimimise kai lomai rame leke imi esa rame,le Ro Misete Iono imi kena esa peneka.Hoko imi raka mere leke imi nasuke lomaipise tebi lomai moneka. 4 Le jemate toinesaka nanakwala esa kai RoMisete Ime kenalalemi. Imire ele mere neka, imi supu kotikena hlaleke loko esa. 5 Imi Tuhane betukeesa, maka hlaleke esa, kai baptisane lekweesa, 6 Alla esa, rebe Iono Amate ete pusue

tamata. Ilere Alla maka tolae pusue tanei,kai Ikbasae pusue tanei.

7 Po Kristuse Iriluke Alla Eni misete etepapelake ite, lulu rebe Iteue kena Irilukele.8 Ele mere hoko me Alla Eni lepate rebelekie akmenare ebeteke be:“Kena Isa lolete otoi nanuke,

Ikeri musua rebe Inabusi pende,kai Iriluke misete ete Eni tamataru.”

9 Ete meije ebeteke be, “Isa” hoko kena Isamosare Irulu roma otoi rebe empe lebulaleke, otoi mere nusa meije. 10 Ile rebeIrulu mere, Ile lekwe pine Isa nanu titinailesi bei lanite leke Ikbasa ndete surga kaimei nusa. Otoi rebe nanu titinai meresurgare. 11 Ile mere pine Iriluke miseteete tamata leke esi supu ktiline. Iono leinikena Yesuse Kristuse Eni maka ulake, leinikena nabi, leini kena esi lepae Sou Misetebei Alla kena Yesuse ete tamata rebe esilenele mosare, leini kena jemate toini esielake kai maka atetuke. 12 Iono mere lekeAlla Eni tamataru esi kerike tekwa Alla Enimakerike, kai leke esi akbere lomai kenahlaleke ktili lokoI. 13 Bei mere hoko itepusuma lupu kena esa le imi hlaleke lokorebe au hlaleke neka kai imi nati Alla EniNanare saka au natiNe neka. Kai ite noakesaka tamata elake inai rebe tatakwali itekiatate mise titinai saka Kristuse.

14 Ele mere leke ite ono saka kwetetone moneka. Le tamata maka hlalekesaka kwete tone, esi lene loko tamatamakete esi lemake lokoise eleki esi salalalane. Tamata rebe esi lene mere elekiesi ono lulu esi lepataru, mere saka sanutekai kohuaru keri kapale ndau meite lorilopaije. Tamata ele mere inunu kena lulutamata nloene rebe ilemakeise. 15 Elemere mo! Mise lesire suke ite ono yelurebe unkenare kena ite lalema kena okitamata makete. Leke kena ite ono sa-saisare, tatakwali iteki atataru mise titinaisaka Kristuse rebe Iono elake ete pusuetamata rebe hlaleke lokoIje. 16 Ile pineIono tamata maka hlaleke loko Tuhane esiesa kai lomai, kai Eni kbasare kerike kenaite lalemaru leke ite oki lomai kai tapalomai leke iteki maka hlaleke tapa ktilirame, saka nanakwalare esi ototoi meruurue mise kena nanakwalare, po ototoimeru erisi makerike tetebike kai utapalomai rame.

Hleke atate akmenare eleki ono nkenale4:17-32

Epsuse 4:17 265 Epsuse 5:1317 Bei mere hoko au beteke meije ete

imi leke Tuhane Ilenele: imi hidupesaka tamata rebe esi rekwa Alla mosareyanoma, kai saisa rebe esi guna sae moreyanoma. 18 Sie meru laleisu rekwa sasaisamoneka. Esi rekwa hidupe rebe Alla Ir-ilukele mo, le esi rekwa loko Alla kwalemo. Esi ele mere le ulu buaisu ela. 19 Esiblake asomi moneka hoko esi atate batukekena ono ntasite kai lalesi kena ono yeluneunaru rame.

20 Po Kristuse Iatetuke imi kena ono ne-una elemerumo. 21Au rekware tamata esilepae Kristuse ete imi peneka, kai bei imiesa kaiNi peneka, imi supu atetuke kenarekwa hnauna nkenala rebe bei Yesuse.22 Imi supu atetuke leke imi hleke atatetakwaline, kai lalemi loko yelu rebe ekeriimi kena tiare hlekele. 23 Kai leke imiriluke lalemi kena Alla Ilelikele leke iminoake beluke. 24 Imi supu atetuke leke imisupu hidupe beluke rebe Alla Ionoe luluEni atate nkenale, ntoline kai esi dosa saemore.

25 Ele mere hoko kwali betaya imilemake yanoma. Imi lemake lomai yake,le ite pusumare Kristuse Eni tamata sakesasaka nanakwalare esi ootoiju. 26 Sepo iminasu hoko ono eti nasute mere eono imisupu dosa yake. Imi nasu eti lemataijesuni yake, 27 leke ro tiaru esi elake supulalane kena lemake loko imi leke ono dosayake. 28 Tamata rebe piasa indeare sukeihleke bei ndeane noma. Eleki suke ikerikemakerike misete leke isupu esi hasile, kaiisupu lara tamata rebe esi sasaisa more.

29 Kena imi lepare, lepae lepata rebendoponaru yake, po lepae lepata rebeeatetuke kai etapa tamata makete, lekeeono laleije kuru kai eono isupu misete.30 Suke imi keta bei saisa rebe imi onoreleke eono Ro Misete laleIje susa yake. LeRo Misete me imi lalemi, mere tanda beimire Alla Eni tamata, eti roma petu rebeAlla Itie ite bei nusameije esi neune. 31 Imilalemi tiake lomai yake, tola lale loko lomaiyake, nasuke lomai yake, rare kai lomaiyake. Kloloe loko lomai kai tasi lomai yake.Suka tamata makete mo pise saisa maketelekwe rebemisemore suke hlekele. 32Sukelalemi mise kai lomai kai imi oki lomai,kai imi ampune lomai saka Alla lekweIampune imi baue Kristuse.

5Iteki hidupe lulu Alla Eni atate5:1-20

1 Kwali betaya, Imire Alla Eni nanaerebe Ioki imi, hoko suke imi lulu Alla Eniatate. 2 Imi hidupe suke easeluke be imi okitamata makete saka Kristuse Yesuse Iokiitere. Le bei ite pine Iriluke nanakwalaIjekena tamata esi bunuI. Mere saka taneirebe rilukele ete Alla rebe eono laleIjendinare.

3 Le imire, Alla Eni tamata, hoko saisarebe imi blakele be Alla Eni tamataru esiono yake le mere mise more, imi ono yake.Lupe ntasite, pise atata maketa rebe eonotamata indopore, ono mere yake. Laleloko kepene yake kai lale loko tanei bokayake. Dosa ele mere imi ono kwale yakeleke tamata esi alenake imi mo le imi onodosa ele meru more pe. 4 Kai lepata tiaerebe imi blakele mise mo kai rebe suke imilepaelu more imi lepaelu yake. Po miselesire suke imi kotie trima kasi bei Alla.5 Kwali betaya lene mimise! Tamata rebeiono ntasite pise lalei loko nusa meije esitaneiaru, namake iono Tuhane Eni tamatamo, rebe Alla kai Tuhane Yesuse Kristusepletaise. Tamata rebe lalei loko nusameijeesi taneiaru sakesa kai itatu loko tuhanetinai more.

6 Imi lene loko tamata esi lepa nloenebe ono ntasite kai tasire dosa more yake.Le namake Alla Inasuke pusue sie rebe esilene lokoI mo eleki esi ono dosa meru.7Hoko imi ono lulusi kena ono dosa yake.

8 Imi ono ele mere yake le akmenareimi rekwa Alla Eni nkenale mo saka imirue kena melene sa, po meije imi rekwaAlla Eni nkenale peneka saka imi rue kenahitate peneka. Hoko suke imi ono yelurebe nkenalaru rame. 9 Le sepo imi onolulu Alla Eni nkenalaru rame, hoko esihasile imi atatemise rame kai nkena rame,kai lulu Alla Eni sukare. 10 Saisa rebeimi onore suke imi rekwa be mere AllalaleIje ndinakele. 11 Imi lulu saisa rebetamata rebe esi rue me melene esi onoreyake, le saisa rebe misete, kena melenesae mo. Mise lesi ite beteke be pusue esionore tiae. 12Le saisa rebe tamata neunaruesi onore kai esi bunikele, mere mise mohoko ite asomi kena betekele. 13 Po kenatamata neunaru esi selu imi atate misete,esi atate rebe tiare supu rekwae, saka itesosu lampu leke kena melene tamata esi

Epsuse 5:14 266 Epsuse 6:9selu. 14Le hitate eono tamata esi selu kenamelene. Hoko esi beteke be:“Imi betu bei ntulule,

imi kwana suike bei matale.Le namake Kristuse Iono imi rekwa Alla

Eni nkenalesaka hitate ehita tamataleke esi rekwa saisa rebe eme me-

lene.”15 Selu loko imi hidupe mimise! Imi

hidupe lupe tamata boroke yake. Imihidupe suke lupe tamata maka rekwa.16 Sepo erimi supu lalane kena ono misetesa hoko imi ono misete rame, le pamulimeije tamata bokala esi ono dosa rame.17 Hoko imi boro yake, po noake mimiseloko saisa rebe Tuhane Isukare. 18 Imi kinukena nseli yake, le mere eono imi suka onosaisa rebe tiare. Po mise lesire ono AllaEni Rore Ikbasae imi. 19Menani isike Allakena lagu bei buku Isike Tuhane kai lagurohani makete leke imi akbere lomai kenahlaleke ktili. Isike Tuhane kena lalemititinai. 20Kena sasaisa neka, suke imi kotietrima kasi bei Alla, iteki Amate le imi kaiTuhane Yesuse Kristuse esa.

Hnaune ete bina kai mokwai rebe kaipeneka

5:21-3321 Ite holmate Kristuse hoko ite pusuma

suke holmate lomai.22 Binare holmate eni mokwai saka ite

holmate Tuhane. 23 Le mokwaije ionoelake ete eni bina, saka Kristuse lekweIono elake ete jemate toine. Kai ruaIhlamatesi kai esi ono saka nanakwala eteI.24 Jemate toini esi ono lulu Kristuse, binarelekwe ele mere neka, suke ilulu eni mok-wai kena sasaisa neka.

25Mokwaia imi, suke imi oki imi binaru,saka Kristuse Ioki jemate toini kai IrilukenanakwalaIje kena bunuI etesi. 26KristuseIono mere leke Ionosi kena Eni tamata kaiIhlamatesi bei esi dosaru le Ipake kwelekena baptisesi kai Ibeteke Alla Eni lep-ataru etesi. 27 RuaI ono ele mere lekeIono jemate toini kena RuaI Eni tamatarebe me oaIje esi mise titinai le dosase mo kai sala sae mo. 28 Imi mokwa-iaru, suke imi oki imi binaru saka imioki nanakwalaimu ruale neka. Tamatarebe ioki eni bina hoko mere ioki ruaijeneka. 29 Tamata rebe ili loko nanakwalaijemore sae mosa. Piasare tamata irakananakwalaije mise saka Kristuse Iraka Eni

jemate toine. 30 Iono ele mere, le itemeiju saka Kristuse nanakwalaIje. 31Kwalibetaya, kena Alla Eni Lepata rebe lekieakmenare ebeteke be:“Bei mere hoko mokwai ikeu bei inai kai

amaisikena ilupu kai eni bina leke luaise

esa.”32Bina kai mokwai esi oki lomaije, TuhaneEni lepataru etiluke peneka bei akmenasa. Kai meije ite rekwa lekwe be lepatameru etiluke Kristuse Ioki Eni tamataru.33 Po au lepa loko kaije ete imire elere:Mokwaiaru suke imi oki imi binaru sakaimi oki nanakwalami ruale, kai binaru sukeimi holmate imi mokwaiaru.

6Kwetela kai esi elake inai6:1-4

1 Kwetela imi, imire Tuhane Eni makalulua, hoko suke imi lene loko imi elake in-aiju, le suke imi ono ele mere. 2 “Holmateamami kai inami,” mere Alla Eni pletamenai rebe Italuke be, 3 “Holmate amamikai inami leke lalemi ndina kai imi ruetakwali mei nusa.”

4 Kai ete imi amataru, imi ono eti imianaru esi nasuke imi yake. Po mise lesireimi atetukesi kena saisa rebe Tuhane Iate-tukele kai kena Eni hnaunaru.

Tamata makerike kai tamata rebe ipaketamata makerike

6:5-95 Tamata makerika imi, suke imi ono

lulu ile rebe imi kerike etei mei nusa meijeeni pletare. Imi holmatei kai kerike eteititinai. Imi kerike eteije saka kerike titinaiete Kristuse ruaIje neka. 6 Imi kerike elemere batuke kena esi raka imire yake, lekeimi supu isike bei tamata yake. Po suke imikerike saka Kristuse Eni tamata makerikerebe ikerike lulu Alla Eni sukare kena lalemisete. 7 Makerike rebe imi tamata makamakerike imi kerikele suke imi kerike kenalale ndinate, saka imi kerike ete Tuhanepo ete tamata mo. 8 Imi rekwa be pusuetamatare, masike tamata makerike pisetamata makerike mo, po iono yelu misetahoko namake pine isupu hadia bei Tuhane.

9 Kai imia rebe pake tamata makerike,suke imi ono ele mere loko imi tamatamaka makerike lekwe, kai atausi yake. Iminete! Imi tamata makerikaru esi Tuhane

Epsuse 6:10 267 Epsuse 6:24kai imi Tuhane Indete surga. Ihbeiketamata mo.

Yelu bei Alla kena lisa kai ro tiae6:10-20

10 Kwali betaya imi. Imi lene loko aukulepate pamuli meije! Imi esa kai Tuhanepeneka, hoko suke imi ktili bei Eni ktilinerebe Irilukele. 11 Suke imi pake yelu beiAllare kena pele imi leke imi kele kurukena balale ro tiaru esi elake elemake lokoimire, saka solalu rebe ipake bola kai esialata maka lisa maketaru pusulu leke ipelenanakwalai bei eni musure. 12 Le ite lisakai tamata mo, po lisa kai sie rebe kbasaenusa melene kai ro tiaru esi elake kai esimaka luluaru pususi, rebe esi kbasae lanitelebui meije. 13 Bei mere hoko imi pakepusue yelu rebe Alla Irilukele leke kenapetu rebe yelu tiaru uonore, imi kele kurukena imi maka hlaleke peneka. Kai kenapusue meru liare, erimi ktili sa le imi pakeyelu bei Allare pe.

14 Suke imi kele kuru. Lulu hnaunerebe nkenale rame, mere saka maka baliakwa kena lisa, kai ono saisa rebe nkenalerame, mere saka lapune bei pesi kena lisa.15 Suke lalemi ere akneka kena keu lepaeSou Misete rebe eono tamata isupu ruemise kai Alla, mere saka spatu kena keulepae Sou Misete. 16 Suke imi hlalekeloko Tuhane ere ktili pela olase, mere sakaakwene kena maka pele ro tiare esi lamerebe epake auwe. 17 Hlamate rebe AllaIrilukele, pakele saka topi bei baja, kai AllaEni lepataru, pakele saka sari nanuke beiRo Misete. 18 Ono pusue meru, kotie lokoAlla leke Itapa. Kotie loko Alla rame luluRoMisete Ipletae imire. Etia neka kai kenasasaisa neka, imi lalemi kena kotie lokoAlla rame kai suke imi raka rame kai seleyake, kai kotie rame ete Alla Eni tamatarupususi.

19 Kai kotie loko Alla ete au lekwe, lekekena au lepare, Alla Iono au lepae lepatarebe nkenale. Kai leke au nehe kena lepaeSou Misete rebe akmenare tamata irekwamosa, po meije Alla Isibakele. 20 Le beiSou Misete mere pine au supu ulake kenalepaele, eleki meije au supu kusu bui. Imikotie loko Alla leke au nehe kena lepae SouMisete mere, le Alla Isuka au lepaele.

Hlamate6:21-24

21 Iteki kwali Tikikuse rebe ite okini titi-nai, tamata makerike rebe ikerike titinai

ete Tuhane, namake ibeteke pusue rebeukena aure ete imi leke imi rekwa au kaiauku makerike. 22 Bei mere hoko au ulak-eni loko imi, leke ibeteke saisa rebe ekenaamire leke lalemi ndina.

23 Au kotie leke Alla Amate kai TuhaneYesuse Kristuse Iono pusue imi rue misekai Iono imi oki lomai kai hlaleke lokoIrame. 24 Au kotie leke Alla Iriluke Enimisete ete pusue tamata rebe esi oki itekiTuhane Yesuse Kristuse raramere.

Hlamate bei ami, Pauluse

Pilipi 1:1 268 Pilipi 1:8

Pauluse eni Sulate eteJemate Toini me KotaPilipi

Lepate MenaiKota Pilipire kota rebe tamata bokala esi

rekwae me otoi Makedonia. Kena Pauluseiluakeme otoiMakedoniare, ikerikemenaikena ilepae Sou Misete me kota Pilipi.Masike tamata bokala esi suka iatetukemo, po lomei pamuli tamata bokala esihlaleke loko Tuhane Yesuse (Ula. 16).

Kena Pauluse isiri bei jemate Pilipire,jemate Pilipi esi natue kepene rebai ilaruleke tapai kena eni makerike.

Bei kena Pauluse ilepae Sou Misete mekota Pilipire, lomei kasuke musuna 10peneka, isupu kusue kena bui ndi kotaRoma. Kena jemate Pilipi esi lene mere,esi natue kepene suike etei. Kepene mereEpafrodituse, ile sae bei jemate Pilipi ik-erie. Epafrodituse iriluke kepene mereeleki irue me kota Roma kena ikerike tapaPauluse. Lomei bulana ilaru eleki Pauluseiulake Epafrodituse kena ileu lopai kotaPilipi kai inatue sulate meije ete jematePilipi. Masike Pauluse ime bui lalei polaleije ndina rame kai ikotie jemate Pilipilalesi ndina rame (1:4, 18, 25; 2:2, 17, 18,28, 29; 3:1; 4:1, 4, 10).

Pauluse eni sulate esi tujuane kenaianete jemate Pilipi leke esi hidupe misekai lomai kai ono sala ete lomai mo, leketamata boka lesi lekwe esi hlaleke TuhaneYesuse (1:27-2:18; 4:2-3). Ibeteke etesilekwe be ikusu buije bei ilepae SouMisete.Masike ime bui lalei po tamata rebe esilene Sou Misete esi tapa boka lesi (1:12-26). Ibeteke be iulake Epafrodituse ileusuike loko jemate Pilipire, kai isuka ulakeTimotiuse loko jemate Pilipire eni tujuanesaisa (2:19-30).

Ibeteke etesi be suke esi keta bei kuruneunaru, kai tamata rebe esi atatemisemohoko esi ono neune saisa neka (3:1-2, 17-19).

Kai ikotie trima kasi boka titinai beijemate Pilipi le esi tapai kena kepene rebeEpafrodituse ikerie eteije (4:10-18).Isi

1. Hlamate (1:1-2)2. Pauluse ikotie trima kasi bei Alla le

jemate Pilipi, kai ikotie loko Alla lesi(1:3-11)

3. Masike ime bui lalei po tamata rebeesi lene Sou Misete esi tapa bokarame (1:12-26)

4. Pauluse ikotie beisi leke lalesi esa kaiesi oki lomai kai tapa lomai, kai onomisete leke tamata bokala esi selusikai esi hlaleke loko Tuhane (1:27-2:18)

5. Pauluse iisike Timotiuse kai Epafrodi-tuse le esi makerike ete Tuhane (2:19-30)

6. Iatetukesi be suke esi keta bei kuruneunaru (3:1-21)

7. Ianetesi leke esi hidupe mise kailomai kai hlaleke ktili loko TuhaneYesuse rame (4:1-9)

8. Ikotie trima kasi le esi tapai kenanatue kepene eteije (4:10-20)

9. Hlamate (4:21-23)

Hlamate1:1-2

1 Kwali betaya pusumi rebe Alla Enitamataya me kota Pilipi, rebe imi esa kaiKristuse Yesuse peneka. Kai imia rebe imiono elake ete jemate toinu kai imia rebemaka layani jemate toinu lekwe.

Sulate meije bei au Pauluse, sakesa kaiTimotiuse, amire Kristuse Yesuse Enimak-erika. 2 Ami kotie leke Alla Amate kaiTuhane Yesuse Kristuse Iriluke misete eteimi kai Iono imi rue mise.

Pauluse ikotie loko Alla ete jemate toinime kota Pilipi

1:3-113 Pela au nete loko imi, au kotie trima

kasi bei auku Alla. 4 Kai pela au kotieloko Alla le imi pusumi au kotie kena lalendinate. 5Aukotie trima kasi bei Alla le beipetu rebe imi hlaleke loko Alla memenaieti roma petu meije imi kerike sakesa kaiau kena lepae Sou Misete bei Alla kenaYesuse peneka. 6 Alla ruaI pine Iono mak-erike misete mere memenai ete imi kenasasaisa neka, hoko au hlaleke titinai beIono loko makerike mere rame eti epelakena petu Kristuse Yesuse Iluake suike.

7 Tinai, lalekue ndina le imire yele, lelalekue noa imi pusumi rame. Le imisupu misete sakesa kaiku kena kele le SouMisete bei Alla kena Yesuse, masike kenaau mei bui lalei meije pise au me muli,po imi tapa au. 8 Alla Irekwa be KristuseYesuse Iono lalekue nete loko imi titinai.

Pilipi 1:9 269 Pilipi 2:29 Au kotie loko Alla ete imi leke imi oki

Alla kai oki tamata makete etapa rame,kai imi rekwa nkenale etapa rame kai iminoake saisare imi rekwamise titinai. 10 Elemere hoko imi rekwa bei saisa rebe emisetitinaije, leke kena petu rebe Kristuse Ilu-ake suike imi nsalale sae mo kai imi supututuke le nsalale sasaisa mo. 11 Kai YesuseKrituse Iono imi hidupe batuke ono yelurebe umise titinai. Eleki tamata maketaesi selu saisa rebe imi onoule hoko esiholmate Alla kai esi isikeNi.

Pauluse ikusu bui po ilepa Sou Miseterame

1:12-2612 Kwali betaya, au suka imi rekwa be

yelu susata rebe uono kena au pende,mereeono tamata boka lesi leneka esi lene SouMisete bei Alla kena Yesuse kai esi hlalekelokole. 13 Le au supu kusu bui hoko pusuesolalua maka raka kamale elake eni otoimaka ruere kai tamata maketa mei kotameije esi rekwa be au supu susatemeije beiau lepae Sou Misete kena Yesuse. 14Kai aukusu bui meije eono tamata bokala bei sierebe esi hlaleke loko Tuhane Yesuse meikotameije esi hlaleke lokoI ktili lesi lenekaeti esi nehe titinai kai rilasi mo kena esilepae hnauna bei Allare.

15 Tinai, sie leini beisi esi lepae lokoKristuse kena lale tiae kai esi suka rare kailomai leke lene loko au yake, eleyo sie leinime esi lepae loko Kristuse le lalesi mise eteau. 16 Sie rebe esi lepae Sou Misete kenaYesuse kena lale miseta meru esi ono elemere le esi oki Alla kai oki au, le esi rekwabe Alla Ibitike au peneka kena au aselukebe Sou Misete bei Alla kena Yesuse meretinai. 17 Eleyo sie rebe lale tiaru, esi lepaeSou Misete bei Alla kena Yesuse batukekena nikwa nane neka. Esi ono ele merele esi noake be au susa lesi mei bui lalei.

18 Po mula mo! Laleku ndina le masikekena cara saisa neka; kena lale misete piselale tiae, po mahabe mere lepae Kristuseete tamata makete neka.

Kai lalekue ere ndina rame. 19 Le aurekwa be bei imi kotie loko Alla le au, kaiYesuse Kristuse Eni Ro Misete Itapa auhoko au supu siri bei bui meije. 20 Lalekutitinai kai hlaleke titinaije be au kerikerame loko auku makerike rebe suke aukerikele saka akmenare, kai kena meijeauru nehe rame kai rilaku mo, masike au

kwana pise suke au mata po mula mo leketamata esi isike Kristuse.

21 Le au ruere batuke kena kerike eteKristuse. Kai sepo au mata bei makerikemeije, hoko mere auku untune le namakeau rue kai Tuhane. 22Po sepo suke auru ruemei nusa meije sa, au kerike ete Kristuserame leke tamata boka esi lene Tuhane Enilepataru. Hoko au rekwamo be andia pinemise lesire, suke au mata pise rue rame.23Mere saka au supu neha bei otoi lua. Aukotie be sebeie au mata leke keu rue kaiKristuse, le mere mise titinai. 24 Po beipentine ete imi hoko mise lesire auru ruemei nusa meije sa. 25 Le au hlaleke titinaibe auku nasite nanu sa. Hoko au rue kaiimi pusumi rame sa leke au tapa imi kenaimi hlaleke loko Tuhane etapa ktili kenalale ndianate. 26 Hoko au luake loko imisuike, imi isike Kristuse Yesuse le Iono auluake loko imire pe.

Hnaune kena lepae Sou Misete rame1:27-30

27 Rebe pentine, kena meije suke imihidupe lulu saisa rebe Sou Misete kenaKristuse ebetekele. Leke au luake loko imipise au luake mo, au lene be imi kele kurukena lalemi esa kai kerike sakesamise lokotujuane esa. Tujuane esa mere, kele leSou Misete bei Alla kena Yesuse. 28 Sukeimi nehe kai rilami le imi musuaru yake.Sepo imi rilami mo hoko esi rekwa benamake kena esi matare esi supu susateelake eti pela, yo imi supu hlamate beiAlla. Pusue meru Alla ruaI pine Ionolu.29 Le Alla Iriluke kbasa ete imire lekebatuke imi hlaleke loko Kristuse mo, poimi supu susate lekwe kena imi lulu Kris-tuse. 30Kena meije imi supu susate sakesakai au lekwe le imi musuaru esi atula ktilikena pele Sou Misete bei Alla kena Yesuse.Mere saka akmena kena au sakesa kai imime kota Pilipire imi ruami selu au atulalele. Kai kena meije imi lene au supususate kai kusu bui le Krituse Eni makerikemei otoi meije au atula lele rame.

2Hnaune leke kwakwae yake po luluYesuse

Eni sifate2:1-11

1 Imi ktili le imi esa kai Kristuse. Kailalemi ndina le Kristuse Ioki imi! Ro Mis-ete Iono imi hidupe mise kai lomai kaiimi oki lomai peneka. 2 Ele mere hoko au

Pilipi 2:3 270 Pilipi 2:29kotie leke imi ono laleku ndina lesi kenaandeu: suke imi lalemi esa, imi tapa lomaikai oki lomai, imi noake saisare sakesa, kaisaisa rebe imi sukare suke imi suka sakesa.3 Kena imi ono saisare noake imi ruamiyake, pise kwakwae imi lele yake. Po sukeimi ruami blake mpe lebu kai selu tamatamakete ilesi bei imi. 4 Kai selu loko saisarebe tamata maketa esi perlure saka imiselu loko saisa rebe imi perlure neka.

5 Imi hidupe suke lulu Kristuse YesuseEni sifate kai Eni atate:6 Tinai, Eni kbasare sakesa kai Alla,

po Isuka tie Eni Ikbasa mere.7Hoko Irulu lomei nusa kai IonoI

saka tamata makerike rebe eni kbasasae mo.

8 KwakwaeNi mo po Ilulu Alla Eni pletarerame

eti Imata.Isuka mata kena ai tutine

masike mere eono asomieNi titinai.9Mere eono Alla IbitikeNi nanu titinai,

kai Iriluke kbasa elake titinai eteIlesi bei kbasa maketaru.

10 Leke pusue rebe ndete surgakai rebe umei nusa meijekai rebe umpe tapele lebuijetatu kai holmate Yesuse.

11Kai namake pusue nakube Yesuse Kristuse mere Tuhane.

Naku ele mere,hoko mere be pusue holmate Alla

Amate.Ite ono saka hitate ndete lanite ehita

nusare2:12-18

12 Kwali betaya rebe au okimi! YesuseIonoI mpe lebu eti Imata kena ai tutinehoko imi lekwe suke lene lokoI. Kena aumekai imire imi lene lokoku rame. Meije lesileneka, le ite lau bei lomai peneka hokosuke imi lene lokoku rame! Alla Iono imihlamate peneka hoko suke imi atula ramekena lulu Alla Eni sukare, saka tamata rebeAlla Iono esi hlamate pende. Kai kena imiono meru suke imi holmate Alla. 13 Le AllaruaI kerike kena imi lalemi rame, leke Ionoimi suka lene lokoI. Kai Iono imi tapa ktilikena ono saisa rebe eono laleIje ndinare.

14 Kena imi ono sasaisa neka lale tiakelomai yake, kai rare kai lomai yake.15-16 Sepo imi ono misete ele mere, hokomere imi aseluke be imire Alla Eni nanaerebe nsalale sae mo, rebe imi atate mise

kai imi nkena kena imi rue kai tamata rebeesi ono neune rame. Imi tiluke lalanemisete bei imi hidupe nkenale saka hitatendete lanite ehita nusare, le imi lepaeAlla Eni lapata rebe uono tamata ihidupeleke esi rekwae. Sepo imi hidupe elemere, namake kena Yesuse Kristuse Iluakesuike, au supu alasane kena leleku ndina leimi. Mere easeluke be aukumakerike supuhasile mise titinai.

17 Imi hlaleke loko Tuhane Yesusepeneka kai imi lulu Eni sukare. Meresaka tanei rebe imi riluke ete Tuhane.Kai au lekwe namake au supu bunu piseo,kai ponike auku lalakwe saka tanei reberilukele ete Tuhane, po au kotie trima kasilele kai lalekue ndina sakesa kai imi. 18Kaiimi lekwe suke lalemi ndina sakesa kai au.

Timotiuse kai Epafrodituse2:19-30

19 Au hlaleke be Tuhane Yesuse Itapaau leke au ulake Timotiuse loko imi sosolineka, leke kena au supu sou bei imirelalekue ndina. 20 Le batuke Timotiuse pinelaleije sakesa kai au titinai kena noakeloko imi misete. 21 Sie maketaru batukeesi nikwa saisa rebe pentine ete ruasi,yo esi nikwa Kristuse Yesuse Eni sukaremo. 22 Po imi ruami rekwa Timotiuseeni misete peneka. Ikerike ktili tapa aukena lepae SouMisete bei Alla kena Yesusepeneka. Ami luare lupe kwetele kai amaineka. 23Elemere hoko namake kena rekwapeneka be auku pakalare elika, pine auulakeni loko imi. 24 Au hlaleke be AllalaleI noa au hoko takwalimoneka au ruakulekwe luake loko imi.

25 Iteki ebe Epafrodituse rebe hlalekesakesa kai ite rebe imi ulakeni lokoku kenaitapa aure, au noake be misete au ulakeilome loko imi suike. Ikerike ktili kaiau sakesa peneka kena auku makerike kaiitahane susate sakesa kai au lupe solaluaruesi tahane susate kena lisare. 26 Laleijenete loko imi pusumi titinai, kai kaplaleile irekwa be imi rekwa kerakeine peneka.27 Tinai, kerakeni eti mahake imata. PoAlla laleIje noai, kai batuke ruai mo polaleI noa au lekwe, leke kaplaleku lokoikuate yake. 28 Bei mere pine laleku titi-nai kena ulake ileu loko imi suike, lekelalemi ndina sepo imi tetueni kai au lekweblake lalekue ndene. 29 Hoko au kotiebei imi leke kena imi tetue Epafrodituse,imi trimai kena lale ndinate saka tamata

Pilipi 2:30 271 Pilipi 3:19sae kai eni ebe rebe luasi hlaleke sakesaloko Tuhane. Pusue tamata rebe lupeEpafrodituse suke holmatesi. 30 Holmateile mahake imata peneka le Ikerike TuhaneEni makerike. Ikerike tapa au kena seliimia me kota Pilipire, rilai le matale momasike esi susate elake.

3Nkenale titinai3:1-11

1Eleki kwali betaya imi lene auku lepatemeije! Suke imi lalemi ndina le imi esakai Tuhane peneka. Kai au blake blulumo kena beteke suike saisa rebe au lekiekena sulate ete imi pende, le sepo imi luluauku hnaunaru hoko tamata esi supu ononeune ete imi moneka. 2 Imi keta beikuru neunaru. Esi ono saka asu nketeterebe esuka sui tamatare. Esi suka paksatamata kena sunate rebe tinai mo. Esiono tiae ete imi hoko esi ombe suke imisupu sunate kena tanda be imire Alla Enitamata. 3 Eleyo itea meiju pine Alla Itrimaite tinai peneka kena Eni tamata, po sieremo. Alla Eni Ro pine Itapa ite kena itetatu loko Alla, kai ite isikeNi le ite hidupeesa kai Kristuse Yesuse peneka. Ite hlaleketamata esi atate kena supu hlamate beiiteki dosaru moneka.

4 Akmenare au noake sala sakaiseneka. Esi noake be supu ono TuhaneEni tamatare bei ono lulu agamare esiperaturane. Pusue meru au lululu kaionolu peneka, lesi bei pusue tamata.5 Au supu sunate kena auku petua kwalu.Aure tamata Israele, bei suku Benyamine,aure tamata Ibrani tinai. Aure ile sae beigolongane Parisi rebe lulu Alla Eni lepatarebe Musa ilekire titinai. 6 Au nkwakwatitinai kena lulu Alla Eni lepata rebe Musailekiule eti au keu loko tamata rebe esihlaleke loko Tuhane Yesuse kai tetasi kaiono susate etesi. Hoko lulu agama Yahudiesi atate, aure tamata rebe auku sala saemo.

7 Pusue rebe akmenare au noake beeono au supu hlamate, pamuli meije aurekwa be mere eono au supu hlamate mo,le au suka rekwa Kristuse leke au esakaiNi. 8 Batuke meru mo, po pusue rebeau onoule au noakele esi guna sasaisa eteaumo, le au nikwa rebe emise lesi titinaije.Rebe emise lesi titinai mere au rekwa Kris-tuse Yesuse auku Tuhane. Hoko au hlekepusue rebe eono untune sasaisa ete au

more. Au noake pusue meru saka nounendopone neka, leke au supu Kristuse. 9Kaiau suka esa kaiNi titinai. Auku hidupeemise me Alla oaIje, bei au ruaku atulakena lulu Alla Eni lepata rebe Musa ilekiremoneka. Pamuli meije auku hidupe miseme Alla oaI le au hlaleke loko Kristuse.10Rebe au suka titinaije au rekwa Kristuse,kai au suka kbasa rebe eono Ikwana suikeekbasae lalekue. Au suka supu susate sakaIsupure kai au suka mata saka Imatare.11 Au hlaleke be namake Yesuse Iono ausupu kwana suike bei matale lekwe.

Atula loko saisa rebe lale lokole sakamakabalare iatulare

3:12-2112Au beteke mo be au rekwa Yesuse titi-

nai peneka, po au atula rame kena rekwaYesuse titinai. Ele mere hoko KristuseYesuse Ikerike au kai Irana au eteI peneka.

13-14 Kwali betaya meije tinai neka, aunoake mo be auku sifate kai hidupe misepeneka, po au ono ele meije rame neka.Saka tamata maka bala ibala ktili kai ineteloko saisa rebe pamulire moneka, po ibalaktili rame loko saisa rebe lalei lokole nekaleke isupu hadia. Au lekwe ele mere neka,au ktili rame leke au supu saisa rebe lalekulokole leke auku hidupe lulu Yesuse Enihidupe titinai. Ele mere hoko tatike pineTuhane Ikoti au kai au rue kaiNi ndetesurga eti pela, mere bei saisa rebe KristuseYesuse Ionore, mere Eni matale.

15 Ite pusuma rebe hlaleke loko Tuhanepende, ite hlaleke saka kwete tone mon-eka po hlaleke ktili kai hlaleke titinaipeneka, hoko suke ite ono lulu saisa rebeau betekele. Po sepo bei imire leini esinoake makete bei mere, hoko namakeAlla Iatetuke imi leke lulu lalane misete.16 Po imi nete loko meije mimise: Alla Enihnaune rebe Iatetuke ete ite rebe ite lulueeti roma petu meije suke ite lulu rame.

17Kwali betaya imi, au kotie leke imi luluauku atate. Ami aseluke atate misete eteimi peneka, hoko imi selu mimise kai onolulu tamata rebe esi hlaleke loko Yesuserebe esi lulu amiki atate. 18 Suke imilulu ami le sie bokala me esi atate misemo, le hnauna kena Yesuse Kristuse Enimatale kena ai tutine le iteki dosaru esisuka lene mo. Mere au beteke ete imirame neka, kai meije au beteke suikele aurani. 19 Tamata rebe esi atate ele merenamake pamulire esi supu poie kena otoi

Pilipi 3:20 272 Pilipi 4:21susate titinaije. Le esi ono neune saisaneka lulu esi lale neune. Saisa rebe sukeasomi lele, esi onore lalesi ndina lele. Esiono saisa rebe Alla Isukare mo po batukeesi noake kena ono saisa rebe nusa meijesukare. 20 Po itere, ite rue kai Alla ndetesurga. Iteki Maka Hlamate Tuhane YesuseKristuse tatike pine Iluake bei mere. Ilemere pine ite namakeNi rame kai lale lokoIrame. 21 Ite nanakwalama rebe namakepulue meije, Kristuse Ileliele lupe ruaI EninanakwalaI rebe esi kbasare saka hitateelake. Ionomere yele le Eni kbasame kenaIono sasaisa neka.

4Hnauna pamuli4:1-9

1 Kwali betaya rebe au oki imi titinai,kai rebe au suka tetue imi neka! Imi ataterebe nkenale le imi hlaleke loko Kristusektilire eono laleku ndina kai au isike Alla.Au beteke ete imi be suke imi hlaleke lokoTuhane titinai, hoko imimaka hlaleke lokoTuhane esele yake.

2 Betaku Euodia kai Sintike! Au kotiebei luami titinai leke lalemi esa kai noakesakesa saka tamata rebe esi hlaleke lokoTuhane esi maka noake. 3 Auku ebeSunsugose ale rebe akerike tapa au bokatitinai. Au sukare atapa bina lua meruleke lalesi esa kai noake sakesa. Luasikerike ktili kai au peneka kena lepae SouMisete bei Allare, saka Klemense kai pusuetamata maketa rebe esi kerike tiktili kaiaure. Esi nanaru lekilu peneka, meAlla EniBuku kena leki tamata rebe esi supu ruekaiNi eti pelare peneka.

4Au kotie leke lalemi ndina rame le imiesa kai Tuhane peneka. Au beteke suikelekwe be, “Lalemi ndina noma!”

5 Imi lalemi mise ete pusue tamata, kaisepo tamata esi ono neune ete imi, imileliesi yake. Le laumo Tuhane Iluake suikereneka. 6 Kaplalemi le sasaisa yake, pokotie loko Alla le sasaisa neka. Saisa rebeimi perlure, kotiele bei Alla rame kai kotietrima kasi beiNi. 7 Eleki Tuhane Iono imilalemi ndene, kai Iraka imi maka noakele lalemi esa kai Kristuse Yesuse peneka.Namake tamata sae inati imi lalemi rebendene mere mo be le mula pine lalemindene ele mere.

8 Kwali betaya, imi hnouke batuke rebemisete kena lalemi. Noake saisa rebenkenale neka rebe eono imi supu isike.

Molupe yelu rebe nkenalaru, yelu rebeholmatelu, yelu rebe tinai, yelu rebe umisetitinai le dosa sae mo, yelu rebe eonotamata esi suka imi, kai yelu rebe eonolaleu kera more. 9 Imi ono lulu saisa rebeimi atetukele kai imi supu bei aure, rebe aubeteke pise rebe au onoule hoko Alla rebeIono supu rue misere, Ime kai imi.

Kotie trima kasi4:10-20

10 Au isike Tuhane le takwali penekaimi nete loko au po meije pine imi supulalane kena tapa au kena kepene suike.11 Au beteke meije bei auku sasaisa moremo, le au atetuke peneka be taneia bokapise boka mo au blake be mere panuhupeneka. 12 Le taneia boka pise boka moreau blake peneka. Kena andia neka, sakaperlu saisa pela peture sae pise sae mo,taneia boka pise boka mo po laleku ndinalele. 13Kena andia neka, au ktili le KristuseIriluke kbasa ete au peneka.

14 Po imi ono misete ete au peneka. Lekena au supu susate imi tapa au.

15 Kwali betaya imi me kota Pilipi! Imiruami rekwa be kena akmena au keu beime otoi Makedonia kena lepae Sou Misetememenaije, jemate toini rebe maka tapaaure batuke imi neka, kai rebe tapa au kenakepene batuke imi neka. 16 Kai kena aundi kota Tesalonikare au perlu kepene, iminatue kepene ete aure rebai esa moneka.17 Au beteke ele meije natie yake be ausuka imi tapa au suike. Po au sukareAlla Iriluke misete ete imi le imi tapa aupeneka. 18 Yelu bokala rebe imi rilukelerebe imi natue ete aure, au supu pusulubei Epafrodituse peneka, kaimeije au supumiseta bei Alla boka peneka le yelu merulesi peneka. Kena meije saisa rebe auperlure supulu mei peneka. Yelu rebe imirilukelu meru saka boini ntelete bei taneirebe palae ete Alla rebe Alla Itrimae kenalale ndinate. 19Alla rebe au hlaleke lokoIje,rebe Eni tanei boka titinaije namake Ir-iluke pusue rebe imi perlure le imi esa kaiKristuse Yesuse peneka.

20 Mai ite isike Alla Amate eti pela.Amine.

Hlamate mulini4:21-23

21 Au kotie beteke auku holmate eteAlla Eni tamataru pususi, rebe esi esa kaiKristuse Yesuse. Iteki kwali betaya rebe esimei kai au etemeije esi beteke holmate ete

Pilipi 4:22 273 Pilipi 4:23imi pusumi. 22 Alla Eni tamata mei kotameije pususi kai lesi lekwe sie rebe esi ruemei kamale elake Kaisare eni otoi makaruere esi beteke holmate ete imi.

23 Ami kotie leke Tuhane Yesuse Kris-tuse Iriluke misete ete imi pusumi!

Au Pauluse kai Timotiuse ami betekehlamate ete imi pusumi. Pauluse

Kolose 1:1-2 274 Kolose 1:12

Pauluse eni Sulate eteJemate Toini me KotaKolose

Lepate MenaiKota Kolose, eme propinsi Asia Tone,

elau bei kota Epsuse mo. Pauluse ilepaeSou Misete me kota Epsuse musuna lualesi. Eleki tamata Kristene bei kota Epsuse,esi keu lepae Sou Misete me kota Kolose,hoko tamata Kolose leini esi hlaleke lokoTuhane Yesuse. Eleki musuna ilaru lia beimere, kena Pauluse ikusu bui le ilepae SouMisete, ileki sulate meije eleki inatue etetamata rebe hlaleke loko Yesuse me kotaKolosere.

Pauluse eni sulate ete tamataKolosearu,ianetesi loko kuru agama rebe esi kerihnaune tinai more. Kuruameru esi betekebe sepo ite suka supu hlamate bei Allahoko batuke hlaleke loko Yesuse saisamosa, suke ite tatu loko yelu rebe kbasaelanite kai nusa meije, lupe malekate. Kaisuke sunate lulu agamaYahudi esi hukumekai suke ite lulu aturana maketa lekwe.Pauluse iahnau tamata Kolosearu lekeesi persaye hnauna nsalala meru yake.Ibeteke lokosi be, sepo ite hlaleke lokoYesuse hoko yele peneka, le batuke Yesusepine Iono tamata isupu hlamate. Hnaunerebe kuru tinai more esi betekele batukeekeri ite loko lalane tiae le esi hnaunemere bei Yesuse mo.Isi

1. Hlamate (1:1-2)2. Pauluse ikotie trima kasi bei Alla kai

ikotie ete tamata Kolosearu (1:3-14)3. Kristuse Eni kbasare ele lesi bei pusue

yelu (1:15-23)4. Pauluse eni makerike lepae Sou Mis-

ete (1:24-2:5)5. Lepate pentine: Iteki atate suke

etiluke be ite hlaleke lokoYesuse (2:6-7)

6. Lene loko hnaune rebe tebikele beiiteki maka hlaleke loko Yesuse yake(2:8-3:4)

7. Hleke iteki atate takwaline, ono atatebeluke (3:5-17)

8. Hnaune ete bina kai mokwai rebe ikaipende, ete elake inai kai kwetelarukai hnaune ete tamata makerike kaitamata rebe ipake tamata makerike(3:18-4:1)

9. Hnaune kena kotie loko Alla kai itekiatate ete tamata Kristene more (4:2-6)

10. Hlamate kai lepate mulini (4:7-18)

Hlamate1:1-2

1-2 Kwali betaya, imi jemate toini meKolose rebe imi hlaleke titinai kai imi esakai Kristuse rame! Sulate meije bei auPauluse, rebe Alla Ibitike au kena KristuseYeusue Eni maka ulake lulu Eni sukare, kaiiteki kwali Timotiuse. Ami hlaleke be ItekiAlla Amate Iriluke misete ete imi kai Ionoimi rue mise.

Kotie loko Alla kai kotie trima kasi1:3-14

3 Papela ami kotie loko Alla ete imireami kotie trima kasi bei Alla, iteki Tuhane,Kristuse Yesuse AmaI, 4 le ami lene penekabe imi hlaleke loko Kristuse Yesuse kaiimi oki pusue Alla Eni tamataru. 5 Imihlaleke kai oki Alla Eni tamataru ele merele imi tolae imi hidupe loko saisa rebe AllaIaknekaele ete imi ndete surgare peneka.Mere imi lenele akmena peneka, kena imilene Sou Misete rebe nkenale, 6 rebe lep-aele ete imi pende. Sou Misete mere eleirame ete tamata bokala me pusue nusa,kai elikumisete ete tamata bokala peneka.Sakesa kai Sou Misete eliku misete eteimire neka, kena imi lene Alla Iono Miseteete tamatare kai imi noake lokole misetitinai. 7 Amiki ebe Epaprase rebe amiokine, ilepae Sou Misete ete imi peneka.Ile mere Yesuse Eni makerike sakesa kaiamire neka, rebe ikerike titinai loko saisarebe epentine ete imire. 8 Ile mere lekwepine ibeteke ete ami be Ro Misete Ikbasaelalemi hoko imi oki lomai.

9 Bei mere hoko kena ami lenele, amikotie lokoAlla ete imi rame. Ami kotie lekeEni RoMisete Iono imi nati kai rekwamisetitinai, leke Alla Eni sukare imi rekwaemimise. 10 Ele mere hoko imi hidupe eluluAlla Eni sukare, kai imi ono laleIje ndinakeimi rame, leke imi ono misete rame kenasasaisa neka. Kai imi maka rekwa Allare,etapa rame. 11 Kai ami kotie leke AllaEni kbasa elake titinai mere eono imi ktilititinai, leke imi tahane lalemi kai lalemikuru kena susate sasaisa neka. 12 Kai lekeimi kotie trima kasi bei iteki Amate kenalale ndinate. Le Amate mere pine Ibitikeimi kena supu saisa rebe Iaknekaele ete

Kolose 1:13 275 Kolose 2:7Eni tamataru pende, leke imi supueme Eniotoi maka pleta rebe ehita titinaije.

13 Itie ite bei ro tiare esi kbasare peneka,kai Ikeri ite loko Eni Nanae rebe IokiNe Eniotoi maka pletare. 14 Eni Nanae mere pineIseli iteki dosaru peneka, hoko iteki dosarusupu ampune peneka.

Kristuse Eni kbasare lesi bei pusuekbasaru

1:15-2315 Kristuse seluI saka Alla rebe seluI

more, kwetele mena, Ipentine lesi beipusue yelu rebe Alla Itolaule. 16 Le baueNipine Alla Itolae pusue yelu, ndete surga kaimei nusa, pusue yelu rebe supu selue kaisupu selu mo, kai pusue roa rebe ukbasakai upletare. Pusue yelu, Kristuse Itolaeluleke isikeNi. 17 Ime akmena peneka, kenasasaisa eme mosa, kai beiNi pine pusuemeru me.

18 Ile saka ulu bua, kai Eni jemataru sakaErini nanakwalaIje. Ile Alla Eni Nanaemena, kai Ile, Alla Iono Ikwana suike ak-mena, leke Ilesi bei pusue yelu. 19 Le AllaEni sukare pusue rebe ume kenaIje, umekena Eni Nanare lekwe. 20 Kai Alla Iteuepeneka be baue Eni Nanae mere, Alla Ionopusue rebe mei nusa kai ndete surgarehidupe mise suike kaiNi. Iono mere baueEni Nanare Eni lalakwe ponikele kena aitutine eleki Imata kena Iseli ite pusuma.

21 Akmenare imi lau bei Alla hoko imiono musu kaiNi, le imi atate kai saisa rebeimi noakele batuke neune. 22 Po pamulimeije, bei Eni Nanare Imata saka tamatapiasare hoko Alla Iono imi mise suikekaiNi peneka. Leke namake kena Iono imibalaleIje, imimise titinai le dosa saemokainsalale sasaisa kwale mo. 23Bei mere hokosuke imi hlaleke ktili loko Yesuse Kris-tuse rame, kai suke imi tolae imi hidupeloko Sou Misete bei Alla rebe imi lenepende, imi kele kuru kenae kai hlaleke lokohnaune makete moneka. Sou Misete meretamata esi lepaele ete tamata bokala mepapelake otoi mei nusare peneka, kai auPauluse maka layani jemate toini meije,aukumakerike, lepae Eni SouMisetemere.

Pauluse ilayani jemate toini1:24-2:5

24 Kena meije laleku ndina titinai le ausupu susate kena ono saisa rebe epentine

ete imi. Kai au supu susate, meije au sibaeKristuse Isupu susate ete Eni jemataru.Jemata meru saka Erini nanakwalaIje.*25 Alla Iulake au peneka kena ono tamatamaka layani jemate toini, hoko au lepaepusue Alla Eni Lepataru ete imi lulu Iu-lake aure. 26 Eni Lepate mere bei ak-mena titinai sa, musuna utune kena utune,anubu kena anubu, Alla Isibake mo, pomeije Isibakele ete Eni tamataru peneka.27 Saisa rebe kena akmena sae irekwamo, rebe emise titinai kai ela titinai etepusue tamatare, Alla Isuka sibakele eteEni tamataru. Hoko rebe akmenare saekuesa irekwa more emeije, “Kristuse Imekena lalemi, hoko imi supu rue mise kaiAlla me otoi rebe esi kbasare saka hitateelake.” 28 Kristuse mere pine ami lepaeNiete papelake tamatare. Ami ahnau kaiatetuke pususi pake amiki lale misete rebebei Tuhane. Ami ono ele mere leke pusuetamata esi supu balale Alla kai esi atatemise titinai le esi esa kai Kristuse. 29Merepine eono au atula titinai lokole leke ausupue. Au atula kena pusue auku ktilinerebe Kristuse Irilukele, kai Eni kbasareekbasae pusue lalekue.

21 Au sukare imi rekwa be au atula ktili

titinai ete imi, kai ete sie rebe esi meLaodikiare kai pusue rebe esi rena aumosare. 2 Au ono pusue meru leke lalemikai lalesi kuru, kai imi pusumi oki lomaihoko imi lupu kena esa. Ele mere hokoimi pusumi blake be imi nati kai rekwaKristuse titinai rebe akmenare Alla Isi-bakeNi mosare. 3 Batuke baue Kristusepine Iono ite rekwa pusue saisa rebe AllaIsuka onore, lalane makete sae mo. 4 Aubetekemeije leke imi keta bei tamatamakalemake rebe eni lepate mise titinaije. 5 Lemasike au lau bei imi, po auru nete lokoimi rame. Kai laleku ndina titinai le aurekwabe imi lalemi esa kenahlaleke titinailoko Kristuse.

Hidupe lulu maka hlaleke2:6-7

6Kwali betaya, imi naku peneka be Kris-tuse Yesuse iteki Tuhane, hoko suke imihidupe lulu Eni sukare. 7Kai imi kele kuruleke imi esa kaiNi rame, kai imi hidupe luluEni lepate rame. Suke imi hlaleke lokoIje

* 1:24 Kena tapsirane makete beteke be: Le au supu susate makete lekwe leke au tanggune susate rebe KristuseIsupure kena nanakwalakue leke tapa tamata rebe esi hlaleke lokoIje.

Kolose 2:8 276 Kolose 3:4

etapa ktili rame, lulu rebe atetukele eteimi pende, kai suke imi kotie trima kasibeiNi titinai.

Hnaune rebe elulu Yesuse Eni hnaunemore, lulu yake

2:8-198 Suke imi keta bei tamata rebe esi suka

lemake imi kena hnauna rebe esi gunasasaisa more. Hnauna meru bei Kristusemopo tamata esi noake kai bei roa rebe uk-basa mei nusare.* 9 Le kena Kristuse Ionotamatare, pusue rebe umekenaAllare umekena Kristuse lekwe. 10 Imi hidupe misetitinai peneka le imi esa kai Kristuse pe.Kristuse, elake bei pusue rebe ukbasa kairebe upletare.

11 Imi esa kai Kristuse peneka hokomeresakesa kai imi supu sunate peneka. Sunaterebe tamata iono mo, po sunate rebe Kris-tuse Ionoe, rebe etie imi bei atate tiaerebe akmenare ekbasae imire. 12 Le kenaimi supu baptise, mere saka imi mata kaihnouke imi sakesa kai Kristuse. Kai merelekwe saka imi kwana suike bei matalesakesa kai Kristuse Ikwana suike, le imipersaye be Alla Eni kbasare eono KristuseIkwana suike bei matale.

13 Akmenare, imire saka tamata mataleneka le imi ono dosa rame, kai imi supusunate mosa. Po pamuli meije Alla Ionoimi, saka imi kwana suike sakesa kai Kris-tuse Ikwana suike. Kai Alla Iampune itekidosaru pusulu peneka. 14 Kai iteki dosakena hukume rebe Musa ilekire, rebe lekiekena sulate daftare rebe etutuke ite ktilire,Alla Ituli kai moneka. Ituli kai more baueKristuse Eni matale kena ai tutine. 15Kenaai tutini rebe Kristuse Imata kenare, AllaInabu pusue roa rebe upleta kai ukbasamei nusare. Kai saka roa meru usupu loeleki ukeu tutumulie Kristuse, leke tamatabokala mei nusare esi rekwa be Alla Ionoroa rebe upleta kai ukbasa mei nusareutetu peneka.

16 Bei mere hoko, imi lene loko tamataesi leuke sala ete imire yake. Esi leuke salaete imi loko peratunane kena lake saisarebe kanele pise kinure, pise petua kenakotie loko Alla pela musune, pise petuakena kotie loko Alla pela bulane beluke,pise petu plei pela mikure. 17 Pusue perat-urana kai atata meru batuke molupe saisa

rebe namake eonore esi ninuije. Saisarebe namake eonore, mere Kristuse. Imeipeneka. 18 Imi sebeie tamata rebe esiono lelemake saka siere tamata rebe mpelebu bei tamata makete, rebe esi tatu lokomalekataru esi lemake imi yake. Esi sukalemake loko imi leke hadia rebe suke imisupure, imi supu yake. Sie meru esi kwak-waesi le esi maka noake bei nusa meijeeleyo esi maka noake mere esi guna saemo. Kai esi isike saisa rebe esi selulu kenakmanire, 19 eti masike Kristuse Iono elakepo esi lene lokoI moneka. Kristuse Ionoelake hokoAlla Eni tamataru pususi esa kaiKristuse titinai, kai esi maka hlaleke etapaktili rame lulu Alla Eni sukare.

Mata kai kwana suike sakesa kai Kristuse2:20-3:4

20-21 Kena Kristuse Imatare, imi lekwemolupe imi mata sakesa kaiNi peneka,kai imi supu tie bei nusa meije esi atu-rane peneka.† Hoko hnauna rebe ubetekebe, “Kerike meije yake, kane meije yake,nanakwalami kena meije yake,” pusuemeru imi lulu yanoma. 22 Pusue merubatuke peraturane kena yelu rebe pakeleeleki esi guna sasaisa moneka. Merebatukeperaturane kai hnauna rebe tamataionoe. 23Tinai, peraturane ele mere seluresaka misete titinai, le eono tamata esitatu loko malekataru kai esi onosi saka esimpe lebu bei tamata makete, kai ruasi ononanakwalaisu kera. Po peraturana meruupakuna kena lake tamata bei atate neunerebe isuka onore mo.

31 Kwali betaya, pamuli meije molupe

Alla Iono imi kwana suike bei matalesakesa kai Kristuse peneka, hoko imi supuhidupe beluke peneka, hoko suke imilalemi loko saisa rebe Alla Iaknekae eteimi ndete surga, ndete otoi rebe KristuseIpleta sakesa kai Allare. 2 Imi noake lokoyelu rebe undete surgare neka, noake lokoyelu rebe umei nusare yake. 3 Le kenaKristuse Imatare, saka imi mata sakesakaiNi peneka, kai imi supu hidupe belukele imi esa kai Kristuse rebe Irue kai Al-lare. Imi hidupe beluke mere tamata saeiselu mosa. 4 Sepo Kristuse rebe Iono imisupu hidupe beluke mere Iluake suike meinusa, hoko kena mere lekwe imi me kaiNi

* 2:8 Kena tapsiranemakete beteke be: esi atetuke imi leke imi lulu atate kai peraturane rebe batute elepa loko nusameije. † 2:20-21 Tapsirane makete beteke be: imi supu tie bei roa rebe ukbasa nusa meije.

Kolose 3:5 277 Kolose 4:1kena Iaseluke Eni kbasa elake rebe ehitatitinaije.

Hidupe takwaline kai hidupe beluke3:5-17

5 Bei mere hoko imi hleke bei lalemiloko yelu tiae rebe elulu tamata eni sifate,molupe ono ntasite, lale loko maka onontasite rebe suke ono more, lale tiae kenaono ntasite, kai lale loko taneia boka,le lale loko tanei bokare sakesa kai tatuloko tuhane tinai mo. 6 Yelu meru pineeono Alla Inasuke tamata rebe esi luluEni pletare more.* 7 Imi hidupe kenaakmenare imi ono ele meru lekwe. 8 Popamuli meije suke imi hleke bei pusue ne-unaru: ono lomai yake, nasuke lomai yake,lale tiake lomai yake, tasie lomai yake kailepae lepate tiae rebe suke lepae more etelomai yake. 9 Imi lemake lomai yake, leimi hidupe kai atate tiae akmenare imihleke peneka, 10 kai meije imi supu hidupebeluke peneka, rebe Alla Iono etapa belurame leke imi rekwa Alla mise titinai, etiimi atate mise saka Eni atate. 11 Alla Ionoimi hidupe beluke mere peneka hoko imimaka noake be tamata andere tebikenibei tamata andere sirike pusulu peneka.Tamata Yahudi more tebikesi bei tamataYahudiarumoneka, tamata rebe esi sunatemore tebikesi bei tamata rebe esi sunatemoneka, tamata makerika rebe esi kbasasae more tebikesi bei tamata makerikamore moneka. Masike tamata bei otoimakete pise tamata rebe esi rue me aielauweije sakesa neka. Le tamata makahlaleke loko Tuhane esi noake KristuseIpentine lesi bei sasaisa neka, kai pususiesa kaiNi.

12 Kwali betaya, imire Alla Eni tamata.Alla Ioki imi titinai kai Ililake imi kenahlaleke lokoI. Bei mere hoko suke imi tapalomai, lalemi mise ete tamata makete,kwakwae imi mo, imi mau loko tamatamakete kai kena supu susate, tahanelalemi neka. 13 Sepo lalemi tiake lomaihoko suke imi tahane lalemi kai imi am-pune lomai. Tuhane Iampune imi peneka,hoko suke imi ampune lomai lekwe. 14Kairebe pentine lesire: suke kwali betaya imioki lomai, le sepo imi oki lomai hoko mereelupuke imi kena esa titinai. 15 Kristusepine Iono imi lalemi mise kai lomai. Hokosuke imi lalemi mise kai lomai, le Alla

Ikoti imire kena imi esa saka nanakwalaesa. Kai suke imi kotie trima kasi beiAlla. 16 Kristuse Eni hnaunaru suke iminete loko rame, leke imi atetuke lomai kaiahnau lomai mimise kena imi maka rek-ware. Suke imi menanie lagu Masmuraru,kai lagua kena isike Alla kai lagu roha-nia rebe Ro Misete Iono imi menaniele.Kena menanire lalemi kotie trima kasi beiAlla. 17 Kai sasaisa neka rebe imi lepaelepise onore, lepae pise onoe kena TuhaneYesuse Eni nane, kai kotie trima kasi beiAlla Amate baue Tuhane Yesuse.

Rue mise kai lomai saka tamata rebehidupe beluke

3:18-4:118 Binaya rebe imi kai pende, suke imi

lene loko imi mokwaiaru, le imi hlalekeloko Tuhane peneka hoko suke imi ono elemere.

19Mokwaia rebe imi kai pende, suke imioki imi binaru, onosi kena ktiline yake.

20 Kwetela imi, suke imi lene loko imielake inaiju kena sasaisa neka, le mereeono Tuhane laleIje ndina.

21 Imi amataru, imi ono imi anaru lalesikera yake, leke esi susa yake.

22 Imi tamata makerike ete tamatamakete, suke imi lene loko tamata rebe imikerike etesi mei nusa meije kena sasaisaneka. Imi lene lokoise batuke kena esi seluimire yake, kai batuke imi suka kena supuisike yake, po imi lene lokosi titinai kenalale misete saka imi lene loko Tuhane.23 Sasaisa neka rebe imi onore, suke imionoe titinai kena lalemisete, saka imi onoeete Tuhane po ete tamata mo. 24 Imi nete,namake imi supu misete bei Tuhane kenaseli saisa rebe imi onore. Tatike saisa rebeTuhane Iaknekae ete Eni tamataru, Irilukeete imi. Le tamata rebe imi kerike eteije,esi tinaije mere Kristuse ruaI, rebe imikerike eteI titinai kena lale misete. 25 Kaisire pine iono neune, isupu hukum lele, leTuhane Ihbeike tamata mo.

41 Imia rebe pake tamata makerike, suke

imi ono loko imi tamata makerikaru kenamisete kai nkenale le imire tamata mak-erike ete Tuhane ndete surga.

Hnaune kena kotie loko Alla rame4:2-6

* 3:6 Lepatematai “tamata rebe esi lulu Eni pletarumore”, kena bukua akmenaru rebe leki Alla Eni lepataru kenaulelepate matai mere sae mo.

Kolose 4:2 278 Kolose 4:182 Kwali betaya, suke imi kotie loko

Alla rame. Kai kotie trima kasi bei Alla.3Kotie loko Alla ete ami lekwe, leke Itilukelalane kena lepae Eni hnaunaru, leke amilepae Kristuse rebe akmenare sae irekwaImosare. Le bei ami lepae Alla Eni hnau-naru hoko meije esi kusue au kena bui.4 Hoko kotie ete au leke au supu lepaeAlla Eni lepate titinai lulu Eni sukare leketamata esi natie.

5 Imi hubungane kai tamata rebe esihlaleke loko Yesuse more, suke imi hidupemimise kai pake kesempatane mere kenaaseluke tamata maka hlaleke loko Kristuseeni atate. 6 Suke imi lepate eono lalesindina kai erana lalesi. Kai kena tamata esitneu imire suke imi ralake tekwasi.

Lepate mulini4:7-18

7 Kwali betaya, saisa rebe eono kenaaure namake iteki kwali Tikikuse rebe iteokine, ibeteke ete imi. Ile Tuhane Enimak-erike rebe ikerike mise titinai, amiki eberebe ikerike sakesa kai ami. 8 Au ulakeniloko imi leke imi rekwa be kena meije amielia, kai leke iono lalemi ktili. 9 Au ulakeikeu sakesa kai iteki kwali Onesimuse rebeihlaleke sakesa kai ite. Ile, bei kota esakai imire neka, kai ikerike mise titinai kaiite okini. Namake luasi beteke pusue yelurebe uono ete meije ete imi.

10 Aristarkuse rebe imei bui lalei sakesakai aure ibeteke hlamate ete imi. Kai Barn-abase kwalini Markuse ibeteke halamateete imire neka. (Imi supu lepate kenaMarkuse peneka, hoko au kotie bei imileke sepo iluake loko imi, imi trimai kenamisete.) 11 Kai Yesuse rebe eni nane saereYustuse ibeteke hlamate ete imi lekwe.Bei tamata Yahudia rebe esi hlaleke lokoTuhane Yesuse pende, batuke sie teluameiju pine esi kerike sakesa kai au kenaAlla Eni makerike. Esi tapa au hoko lalekundina.

12 Epaprase ibeteke hlamate ete imi ne.Ile bei kota esa kai imire neka, ile KristuseYesuse Eni tamata makerike rebe ikotieloko Alla ete imi rame, leke imi hlalekektili kai imi rekwa. Leke imi ono luluAlla Eni sukare titinai. 13 Au ruaku seluikerike peneka, ikerike ktili ete imi kaiete tamata rebe esi ndi Laodikia kai Hier-apolise. 14 Loktele Lukase rebe ite sukaijekai Demase luasi beteke hlamate ete imilekwe.

15 Imi beteke amiki hlamate etetamata rebe esi hlaleke loko Kristuse ndiLaodikiare. Kai ete Nimfa kai jemate toinirebe esi ibada me eni lumare. 16 Kenabaise sulate meije ete imi peneka, atulaleke baisele ete jemate toini ndi Laodikiarelekwe. Kai sulate rebe ete jemate toini ndiLaodikiare suke imi baise lekwe. 17 Kaibeteke kena Arkipuse be makerike rebeTuhane Iulakeni kena ikerikele, sukeikerikele eti epela kena misete. 18Hlamatebei au Pauluse. Hlamate meije au lekiekena auruku balakue.

Nete, auru mei bui lalei sa! TuhaneIriluke misete ete imi.

Hlamate bei ami, Pauluse

1 Tesalonika 1:1 279 1 Tesalonika 1:7

Pauluse eni SulateNomore Esa ete JemateToini me Kota TesalonikaLepate Menai

Meije Pauluse eni sulate memenai etejemate toini me kota Tesalonikare.

Kota Tesalonikare, otoi Makedonia esikota inai. Otoi Makedoniare Propinsibei Kerajane Roma. Pauluse ieleke je-mate toini me kota Tesalonikare, kenaiheti bei kota Pilipire. Po takwali mo,tamata Yahudia rebe esi suka Paulusemore esi suka ilepae hnauna kena Kris-tuse ete tamata Yahudi more mo. HokoPauluse ikeu bei kota Tesolonika lopai kotaBerea. Eleki kena iluake mpai kota Kor-intuse, iulake Timotiuse ikeu lolete kotaTesalonika kena iselu jemate Tesalonika.Eleki ileu, ibeteke jemate toini esi hidupeete Pauluse. Kena Pauluse ilene Timotiuseibeteke mere, eleki ileki sulate meije, rebekotiele Pauluse eni sulate memenai etejemate toini Tesalonika. Hoko Pauluse enisulate meije iahnau jemate toini me kotaTesalonika leke esimakahlaleke etapa ktilikai masike esi supu susate po tahane neka.

Pauluse ikotie trima kasi ete Alla leisupu sou kena esi hlaleke kai esi li lokolomaije. Ianetesi loko eni atate kena iruekaisi sare.

Eleki iralake jemate toini esi tneu lokosaisa eono kena sie rebe esi mata penekakena Tuhane Yesuse Iluake suike mosare.Sie meru supu rue kaiNi sa pibe mon-eka? Kai Tuhane Yesuse Iluake petu ila?Pauluse iahnausi leke esi kerike loko esimakerike mimise rame kai esi hlalekerame be Kristuse Iluake suike tinai.Isi

1. Hlamate (1:1)2. Alena loko Pauluse kai tamata Tesa-

lonikare (1:2-3:13)a. Pauluse ikotie trima kasi ete Alla

le tamataTesalonikaru kai iisike esiatate (1:1-10)

b. Pauluse ilepa le ruai, ilepa lokoakmena eni makerike me Tesa-lonikare kai ianetesi be eni atatemise etesi (2:1-12)

c. Ibeteke be inetesi titinai kai leleikena keu lokosi (2:13-3:13)

3. Pauluse iahnau kai atetuke tamataTesalonikaru (4:1-5:24)

a. Iahnausi leke esi atate mise sakamaka lulu Tuhane Yesuse esi atate(4:1-12)

b. Iatetukesi loko saisa rebe eonokena petu Tuhane Yesuse iluakesuike (4:13-5:11)

c. Iahnausi leke esi hidupe mise kaisie maketa rebemaka hlaleke sake-sare (5:12-22)

4. Hlamate mulini (5:23-28)

Hlamate1:1

1Kwali betaya imi.Au Pauluse, au leki sulate meije ete imi

jemate toini me kota Tesalonika. ImireAlla Amate kai Tuhane Yesuse Kristuse Enitamata. Au, Siliwanuse kai Timotiuse amikotie loko Alla be,“Ama, Aono misete elake ete jemate toini

me kota Tesalonika kai lalesi ndenenoma.”

Jemate toini Tesalonikaru esi atate kai esihlaleke loko Allare mise titinai

1:2-102 Ami kotie trima kasi rame loko Alla le

imi pusumi hlaleke lokoI rame. Kai kenaami kotie loko Allare ami sulapi imi nanerame. 3 Ami kotie trima kasi rame lokoAlla le kena ami kotie loko Alla Amate aminete imi kerike rame loko imi makerikeelia le imi hlaleke loko Alla. Kai ami neteimi kerike mise leke tapa tamatare elia leimi okisi. Kai ami nete imi tahane lalemasike tamata esi ono susate eti esi tetaimi le imi hlaleke titinai be iteki TuhaneYesuse Kristuse Iluake kena hlamate imi.4Kai kwali betaya imi rebe Alla Iokimi, amirekwa be Alla Ibitike imi kena Eni tamatarebe hlaleke lokoI.

5 Le kena ami lepae Sou Misete bei Allaete imire, batuke esiri bei ami biruma mopo ami lepa ktili le RoMisete Iriluke ktilineete ami. Kai Iono ami rekwa be Ikeriketitinai ete imi baue Sou Misete bei Allare.Imi rekwa ami layani ktili kena ami ruesakesa kai imi leke ami tapa imire elia.6 Imi lulu amiki atate kai Tuhane Eni atatepeneka kena tamata esi ono susate eteami eti esi teta amire. Mere, masike imisupu susate boka titinai eti esi teta imi leimi hlaleke loko Sou Misete bei Alla kenaYesuse Kristuse hoko lalemi ndina sa, leAlla Eni Rore Iono lalemi ndina. 7Hoko imiono conto misete ete pusue tamata rebe

1 Tesalonika 1:8 280 1 Tesalonika 2:18esi hlaleke loko Alla me otoi Makedoniakai otoi Akayare. 8 Pusue tamata me otoiMakedonia kai Akaya esi selu kai lene beimi atate elia kai imi beteke elia kenaSou Misete bei Alla kena Yesuse peneka.Kai batuke tamata me otoi Makedonia kaiAkayamo po tamata rebe esi rueme pusueotoi maketaru lekwe esi lene imi hlalekeloko Allare mise. Hoko mahake ami keukena lepae moneka. 9 Le pusue tamatameru esi alenake imi li loko amimise kuateelia kena akmena ami luake loko imire.Kai esi alenake loko imi hleke bei hlalekeloko tuhane tinai more eleki imi hlalekeloko Alla rebe Inkenare kai Ikwana kenaimi luluI. 10 Kai esi alenake imi hlaleke kainamake Alla Eni Nanare Iluake suike beindete surgare. Nanae mere Yesuse rebeAlla Iono Ikwana suike. Yesusemere lekwerebe tatike pine Iono hlamate ite kena AllaInasu, Ihukume tamata rebe ono dosare.

2Saisa rebe Pauluse ikerikeleme kota Tesa-

lonikare2:1-16

1 Kwali betaya imi, imi ruami rekwa beami luake loko imire kai rue kai imire lekeami lepae SouMisete ete imire supuhasile.2 Imi rekwa be kena ami luake loko imime kota Tesalonika mosare, ami lepae SouMisete bei Allare mpai kota Pilipi. Mpaikota Pilipire ami supu teta kai esi lepa tiaeete ami. Tamata bokala esi lake ami lepaeSou Misete. Masike ele mere po me kotaTesalonikare iteki Allare Iono ami rilamamo kena lepae Sou Misete bei Alla ete imi.3 Kena ami beteke hnauna ete imire, amibeteke saisa rebe tinai moremo, saisa rebelalema ntoli more mo, kena ono tiae eteimi mo, kai lemake loko imi mo. 4 Eleyo,le Alla Iuji ami lalema kai Ipersaye amikena ami lepae Sou Misete bei Allare hokoami beteke hnaune saka ami lepae batukesaisa rebe tamata esi suka lenele mo poami lepae saisa rebe Alla Isukare.

5 Imi ruami rekwa be ami lepa ete imirekena ono lalemi ndinamo pise ami lemakeimi kena supu sasaisa bei imi mo. AllaruaI rekwa ami lalemaru titinai. 6 Kai amiono sasaisare kena ami suka supu isike beiimi pise tamata makete mo. Masike amireKristuse Enimaka ulake hoko ami kotie imiisike amire yele po ami suka supu isikemo.7 Po ami mau ete imi kena ami rue sakesakai imire lupe inate iraka eni nanaru. 8 Le

Ami nete loko imire, lalema ndina titinaieti batuke ami lepae SouMisete bei Alla eteimi mo po ami ono sasaisa neka kena amitapa imi. Le ami oki imi titinai. 9 Kwalibetaya imi. Erimi nete ami kerike ktilititinai sare elia leke ami supu manane eteami ruamare. Ami kerike pita kpetu lekeimi li loko ami yake kena ami lepae SouMisete bei Alla kena Yesuse mere rame eteimi.

10 Imia rebe hlaleke loko Allare, imi ru-ami rekwa kai Alla ruaI lekwe Irekwa amiono dosa sasaisa ete imi mo, ami hidupetinai ete imi kai sae ibeteke be ami onosala ete imi mo. 11 Imi rekwa be ami tapaimi pusumi lupe amate itapa eni nanaru.12 Ami ahnau imi, ami aktili imi lalemi kaiami beteke ktili ete imi be suke imi hidupelulu Alla Eni pleta rebe Eni tamataru sukeesi onore leke Alla laleIje ndina. Le kenaAlla Ipleta ite tamatare, Ikoti imi kena ruekaiNi kai selu Eni hitate elake.

13Kai makete lekwe rebe eono ami kotietrima kasi ete Alla rame le ami lepae AllaEni lepataru ete imire, imi lene lokolu. Iminoake be mere lepata bei tamata mo pomere lepata bei Alla titinai. Alla Ipakelepata meru leke uono imi atate mise.Imire rebe hlaleke lokoIje. 14 Kwali betayaimi. Susate rebe imi blakele mere, jematatoinimpai otoi Yudea rebe Kristuse YesuseIbitikesi pende esi blakele neka. Imi supususate bei imi tamataru ruami lulu lokoconto jemata toini mpai otoi Yudea ak-menare neka, esi supu susate bei tamataYahudiaru lekwe. 15Tamata Yahudia merurebe akmena esi bunu nabiaru, eleki pa-muli meije esi bunu iteki Tuhane Yesusekai meije esi ono susate ete ami. AllaIonosi titinai. Esi rare kai pusue tamata.16 Esi lake ami leke ami lepae Sou Miseterebe eono tamata esi supu hlamate etetamata makete rebe tamata Yahudi moreyake. Esi lake ami ele mere esi tapaesi dosaru rame lesi bei batase rebe AllaItahane laleI etesi peneka. Hoko pamulimeije mahake Alla Ihukumesi.

Pauluse lalei kena ikeu loko jemate toiniTesalonikaru suike

2:17-3:1317 Kwali betaya imi, ami keu bei imi

takwalimopo aminete loko imi rame. Aminete loko imi titinai peneka kai ami lalematitinai kena luake selu imi suike. 18 Amilalema kena luake loko imi suike peneka.

1 Tesalonika 2:19 281 1 Tesalonika 4:11Au Pauluse, au atula rebai ilaru peneka poro tiaru esi elake eono ami supu keu lokoimi mo, epele lalane bei ami. 19 Lalekukena selu imi le imi pine ami hlalekemi kaiimi ono ami lalema ndina. Le tatike pineTuhane Yesuse Iluake, kai kena ite luakelokoIje, imi pine ono ami lalema ndina kailalema ela. 20 Titinai, ami lalema ela kailalema ndina titinai le imi.

31 Amiki lalema kena luake loko imire,

ami tahane ruae moneka. Hoko ami teulepate kena au, Pauluse, rue ruaku meikota Atena neka, 2 yo ami ulake kwaliTimotiuse rebe ikerike ete Alla sakesakai amire kena lepae Sou Misete kenaKristuse, ilome lokomi. Ami ulakenilome leke iakbere imi lalemi kai itapa imileke imi hlaleke loko Kristuse tapa ktili.3 Timotiuse itapa imi leke kena imi supususate imi hlaleke loko Alla sa. Imi rekwabe Alla Isukare ami supu susate le amihlaleke lokoI. 4 Kena ami sakesa kai imire,ami beteke rame ete imi peneka be tatikepine ite supu susate bei tamata makete.Kai imi rekwa be susata meru ite supulupeneka. 5 Au ulake Timotiuse ikeu lomeloko imi le au tahane rua kaplaleku le imiremoneka. Ikeu loko imi leke au rekwa beimi hlaleke loko Kristuse ktili sa pibe mo.Le au kaplaleku tinake ro tiaru esi elakeeteheke imi eleki imi hlaleke saisa rebeami betekele ete imiremoneka. Hoko saisarebe ami kerikele esupu hasile sasaisa mo.

6 Meije Timotiuse ileu loko ami penekakai ialenake sou misete be imi hlaleke ktililoko Kristuse elia kai li loko lomaije elia.Kai ialenake be kena imi nete loko amire,imi lalemi ndina titinai. Kai lalemi kenatetue ami lekwe lupe ami lalema kenatetue imire neka. 7Hoko kwali betaya imi,masike ami supu susate kai supu kerare, poami lalemaru ndina le ami lene Timotiuseibeteke sou bei imire. Le imi hlaleke ktilireeono ami lalemaru ela. 8 Sou mere eonoami blake ktili suike, mahabe imi hlalekeloko Tuhane rame. 9 Ami kotie trima kasiboka titinai ete Alla le lalemaru ndinatitinai le imi. 10 Pita kpetu ami kotie ktililoko Alla rame leke ite tetue lomai suike.Eleki ami tapa imi kena atetuke saisa rebeimi rekwa mosare kena hlaleke loko Alla.

11 Ami kotie loko Iteki Alla Amate kaiiteki Tuhane Yesuse be, “Ama kai Tuhane,Abuka lalane ete ami kena luake lokosi

me kota Tesalonika noma. 12 Onosi liloko lomai rame kai esi li loko pusuetamatare tapa ktili rame lupe ami lilokoise neka. 13 Aakbere lalesi noma, lekeTuhane Yesuse Aluake suike sakesa kaiAmu tamataru, kena mere sae ibeteke mobe esi ono sala kai esi mise le dosa sae mome Ale Alla Amate oaMu.”

4Atate rebe eono Alla laleIje ndina4:1-12

1 Eleki kwali betaya imi, imi atetukebei ami peneka be imi hidupe kai lomaijeelia, leke Alla laleIje ndina. Ami rekwa beimi hidupe lulu mere peneka. Po meijehnauna ilaru me rebe ami beteke mosa.Tuhane Yesuse Iriluke kbasa ete ami kenaami uma imi leke imi hidupe kai lomaijemise lesi lekwe.

2 Le imi rekwa saisa rebe ami pletaeimi kena onore, mere iteki Tuhane YesuseIbeteke ete ami. 3 Yelu rebe Alla Isukareelere: Imi hidupe mise titinai le dosa saemo. Hidupe mise titinai le dosa sae momere be imi ono ntasite yake. 4 Po imimokwaiaru suke imi ono loko imi binarukena cara mise titinai le dosa sae mo kaikena cara holmate imi binaru leke Allakai tamata laleisu ndina. 5 Imi ono lululale tiae loko imi binaru yake, lupe tamatarebe esi rekwa Alla more esi onore. 6 Imiono sala ete kwali betaya imi jemate toinirebe esi hlaleke loko Kristuse yake piselemakesi yake. Le akmenare ami pletaeimi ktili peneka leke lalemi lokolu. ItekiTuhane Ihukume pusue tamata rebe esiono sala ele mere. 7 Alla Ikoti ite hlalekelokoIje kena ite ono ntasite mo po kena itehidupe mise titinai le ono dosa sae mo.

8Hoko sire rebe isuka lulu hnaunemeijemore, batuke isuka tamata mo po isukaAlla mo lekwe rebe Iriluke Eni Ro Miseteete imire.

9 Tamata rebe esi hlaleke sakesa kaiimire, imi li lokosi eliare, ami lekie eteimi moneka. Alla ruaI Iatetuke imi kena liloko lomaije peneka. 10Mere tinai imi onopeneka, kena imi li loko kwali betaya imijemate toini sakesa kai imi ruami me otoiMakedoniare. Po ami ahnau imi leke imi lilokosi mise lesi lekwe.

11 Imi keu keholi kena lepa ktili kai lomaiyake, po kerike ktili loko ruami makerikemimise. Imi kerike kena supu manane eteimi ruami lupe akmena ami rue kai imire,

1 Tesalonika 4:12 282 1 Tesalonika 5:21

ami pletae imi kerike. 12 Imi hidupe misekai ktili leke imi susaemanane pise sasaisamo kai leke tamata rebe esi hlaleke lokoKristuse more esi beteke be, “Tamata rebeesi hlaleke loko Kristuse, tamata misete.”

Iteki Tuhane Iluake suike4:13-5:11

13 Kwali betaya imi, saisa eono kenatamata rebe esi hlaleke loko Kristuse esimatare, ami suka titinai kena imi rekwamimise leke imi susa lupe tamata maketerebe esi hlaleke lokoAllamo kai esi hlalekeloko supu rue sakesa kaiNimore yake. 14Leite hlaleke be Yesuse Imata kai Ikwanasuike peneka. Yesuse Imata kai Ikwanasuike eono ite hlaleke titinai be, tamatarebe esi hlaleke loko Yesuse esi matare,Alla Iono esi kwana suike leke esi rue kaiYesuse.

15-17 Tuhane Yesuse Iluake suike elere.Kena Tuhane Yesuse ruaI rulu bei ndetesurgare, Ipleta kena kbasa elake. Kenamere lekwe malekate esi elake lepa kenanai elake kai hbue Alla Eni trompete, kaitamata rebe esi hlaleke loko Kristuse rebeesi mata pende esi kwana akmena. Elekiite rebe mata mosare, supu bitike sakesakaisi kena moputi kena tetue iteki Tuhanendete udara. Eleki ite rue kaiNi eti pela.Hoko Ite rebe kwana sare, sae isupu bitikeakmena mo bei tamata rebe esi matarepende. Saisa rebe ami betekele meije luluiteki Tuhane Eni lepate. 18 Imi umaukelomai kena lepate rebe au betekele meijeleke lalemi ndina.

51 Kwali betaya imi, petu kena iteki

Tuhane Iluake suike ami lekie ete imimon-eka. 2 Le imi ruami rekwa titinai penekabe iteki Tuhane Eni petu kena Iluake saeirekwa mo lupe ndeane iluake kena kpe-ture sae irekwai akmena mo. 3 Tamata esibeteke be, “Nusameije lisa saemo kai susasasaisa mo.” Eleki kena petu mere pususisupu susate sosoli, esi supu naiya moneka.Petu susate eluake sosoli lupe binaru esiblake kera kena esi ruele kwetele. 4 Pokwali betaya imi, imi hidupe lupe tamatarebe ono dosare mo kai rebe esi luluiteki Tuhane Eni pletare more mo. Hokopetu mere eluake ete imire lupe tamatandeane iluake mo, rebe eono luma upuijehkutukeine. 5 Kwali betaya, pusue imiretamata rebe lulu Alla Eni pleta. Imi kerikeloko saisa rebe Alla Isukare. Ite hidupe

lulu tamata rebe esi ono tiae kena kpeturemo. 6Hokomai ite lupe tamata rebe rekwasasaisa eono more yake, lupe tamata rebeesi hlaleke loko Kristuse more esi rekwamore yake. Yo ite raka ruama rame kaiite tahane lale. 7 Ite tahane lale ramele kena kpeture tamata esi ntulu kai esinseli. 8 Po itere tamata rebe lulu Alla Enipletare, hoko suke ite tahane lale. Suke iteraka ruama baue hlaleke loko iteki Tuhanerame kai ite li loko tamata makete, merelupe solaluaru esi lapune pesi kena epelelutike esi lereisu leke lakwai yake. Kaiite hlaleke rame be Alla Ihlamate ite, lupesolaru esi topi wajare epele lutike uluisu.9 Alla Ibitike ite kena Ihukume ite mo poIono ite supu hlamate bei iteki Tuhane,Yesuse Kristuse.

10Kristuse Imata ete ite leke kena Iluakesuike, ite eri rue sa pise ite mata peneka,ite hidupe kaiNi. 11Hoko imi ahnau lomaikai akbere lale lomai. Imi tapa lomai lekeimi hlaleke lokoI ktili lesi. Meije imi onopeneka.

Hnauna pamuli5:12-22

12 Kwali betaya imi, ami kotie bei imileke sie rebe Alla Ibitikesi kai Iriluke kbasakena esi ahnau imi kai lepae sou misetebei Allare, imi holmatesi. Esi kerike bokaete imi. 13 Holmatesi mimise kai li lokosimimise le esi tapa imi. Rue kai lomaije onolomai yake.

14 Kwali betaya imi, ami kotie be imiahnau kwalimi kai betami lekwe. Leketamata rebe esi suka kerikemore imi lakesimamau leke esi nkwakwa kena esi mak-erike. Ahnau tamata rebe rilaise lekerilasi moneka. Tapa tamata rebe lalesiktili more. Tahane lale ete pusue tamata.15 Raka mimise leke sae iono neune eteimire leliele kena ono neune yake, po imiono misete ete lomai rame kai ete pusuetamata.

16 Lale ndina rame. 17Kai kotie loko Allarame. 18 Imi supu sasaisa neka imi kotietrima kasi ete Alla. Le Alla Isuka imi rebeKristuse Yesuse Eni tamatare.

19Sebeie RoMisete Ikbasae imi. 20Mere,lepata rebe tamata esi naku be Ro MiseteIulake esi betekele, imi malisi lele yake kaibeteke be mere pakuna mo yake. 21 Iminoake mimise be lepata meru lulu AllaEni hnaunaru pibe mo, kai lene loko rebe

1 Tesalonika 5:22 283 1 Tesalonika 5:28misete. 22 Kai neune sasaisa neka imi onoyake.

Hlamate mulini5:23-28

23 Ami kotie loko Alla rebe Iono itekilalema ndenere be, “Amate, Aonosi lekeesi mise titinai le dosa sae mo. Kai Arakasimimise, raka esi rore kai esi nasite kainanakwalasi, leke amiki Tuhane, YesuseKristuse Iluake sae ibeteke be esi ono salamo.” 24 Alla Ibitike imi leke Iono imi misetitinai le dosa sae mo. Kai laleI kena Ionosasaisare Iono tinai. Hoko au rekware Ionorebe au beteke meije.

25 Kwali betaya imi, kotie loko Alla eteami lekwe.

26 Imi beteke auku hlamate bei lalekutitinai ete pusue imi jemate toini kena imilupuke lomaije.

27 Tuhane Iriluke kbasa ete au kenapletae imi leke baise sulate meije ete imipusumi rebe imi hlaleke sakesare.

28 Ami kotie loko iteki Tuhane YesuseKristuse ete imi pusumi be, “Tuhane, Aonomisete elake ete pususi noma.”

Hlamate, Pauluse

2 Tesalonika 1:1 284 2 Tesalonika 1:12

Pauluse eni SulateNomore Lua ete JemateToini me Kota TesalonikaLepate Menai

Meije Pauluse eni sulate nomore lua etejemate toini me kota Tesalonikare.

Jemate toini me kota Tesalonikare hku-tukesi kai kaplalesi le esi nati mise mosabe Kristuse iluake suike lomei nusare petuila kai elia. Ele mere hoko Pauluse inatuesulate memenaije etesi. Po esi noake bokasa hoko inatue sulate suike eteise meije.

Leini esi beteke be Kristuse Iluake suikepeneka. Pauluse iombe esi beteke meretinai mo. Le kena Tuhane Iluake suikelomei nusa mosare neune mei nusare tapaktili tinaije neka. Neune mere ile sae ik-basaele rebe ibroka kai Kristuse. Ile meretamata neune titinai.

Iahnau jemate toini me Tesalonika lekeesi maka hlaleke etapa ktili kai masike esisupu susate po suke tahane neka.

Pauluse iahnausi leke esi kerike loko esimakerike kena esi supu manane kai yeluete luma toini lupe Pauluse kai eni ebearebe kerike sakesa kaine. Kai iahnausi lekeesi ono misete rame.Isi

1. Hlamate (1:1-2)2. Pauluse ikotie terima kasi ete Tuhane

le jemate toini me Tesalonikare kaiiakbere laleisu leke masike esi supuaniaya po esi hlaleke loko Tuhanerame (1:3-12)

3. Iatetukesi loko saisa rebe eono keTuhane Yesuse Iluake suike (2:1-17)

4. Ikotie jemate toini me Tesolonikareesi kotie loko Alla etei kai iahnausileke esi noso yake (3:1-15)

5. Hlamate mulini (3:16-18)

Hlamate1:1-2

1Kwali betaya imi,Au Pauluse, au leki sulate meije ete imi

jemate toini kota Tesalonika. Imire itekiAlla Amate Eni tamata kai Tuhane YesuseKristuse Eni tamata. Siliwanuse kai Tim-otiuse lekwe esi mei sakesa kai au, luasibeteke hlamate etemi lekwe. 2 Ami kotieloko Alla Amate kai iteki Tuhane YesuseKristuse ete imi be imi supu misete elakekai lalemi ndene noma.

Alla Iteu pakala ete tamata kena KristuseIluake suike

1:3-123Kwali betaya imi, suke ami kotie trima

kasi bei Alla le imi rame. Kai tinai, sukeami kotie trima kasi, le imi tapa hlalekektili loko Kristuse kai imi li loko lomaijetapa rame. 4 Hoko kena ami keu loko AllaEni jemata toini maketaru ami lalema elatitinai kena alenake imi etesi bemasike imisupu susate eti supu teta rame kai supususate rame po imi tahane kai hlaleke ktililoko Kristuse rame.

5 Imi tahane kai hlaleke lokoI kena supususate meije le imire Eni tamata. Mereaseluke ete ite tinai be Alla Iteu pakalaete pusue tamatare nkena. Mere, Ibetekebe Iholmate imi kena imi kusu otoi rebeAlla Ipletae ite tamatare kena ruaI Enikbasa. 6 Alla Iono susate ete sie rebeesi ono susate ete imire. Le Alla Ionosasaisare nkena. 7 Kai Alla Iono imi rebemeije imi supu susate supu misete, lekeimi supu susate sasaisa moneka kai amisupu susate sasaisa more neka. Mere eonokena Tuhane Yesuse Irulu bei ndete surgasakesa kai Eni malekata rebe esi kbasaelake kai Iaseluke ruaI kena auwe klitini.8 Irulu kena Ihukume tamata rebe rekwaAlla mo kai rebe lene loko SouMisete kenaiteki Tuhane Yesuse more. 9 Tamata meruesi supu hukumane elake titinai eti pelalulu esi ono neunaru. Esi supu susateeti pelare esi supu sui lau bei TuhaneoaIje eti pela, kai esi blake Eni kbasa elakemoneka. 10 Kena Iluake suike, kena petumisete mere Eni tamataru pususi isikeNikai pusue tamata rebe hlaleke lokoIje esibeteke herane. Kai imi sakesa kai tamatameru lekwe le imi hlaleke loko sou rebeami lepaele ete imire pe.

11Hoko ami kotie loko Alla le imi rame.Ami kotie be, “Amate, Aono esi atate mise.Kena mere Akotisi. Aono esi ktili kenahidupe lulu sasaisa rebe Asukare noma.Aono esi ktili kena esi ono misete le esihlaleke loko Yesuse Kristuse.” 12Ami kotieloko Alla ele mere leke imi isike itekiTuhaneYesuse kai Iono sisi isike imi lekwe.Le iteki Alla kai Tuhane Yesuse KristuseIriluke misete elake ete imi.

2Tamata rebe lene loko hukume mo kai

iono neune2:1-12

2 Tesalonika 2:1 285 2 Tesalonika 3:51 Kwali betaya imi, meije kena iteki

Tuhane Yesuse Kristuse Iluake suike kenaIlupuke ite leke lupuke lomai kaiNi ndetesurgare. 2 Ami kotie imi leke masiketamata sae ibeteke be, “Ro Misete IbetekeTuhane Iluake suike peneka”, pise ibetekebe, “Pauluse ilekie kena esi sulate be Ilu-ake suike peneka.” Po hkutukemi kaikaplalemi sosoli yake. 3 Sebei sae ilemakeimi yake kena cara sasaisa neka! Kena petuTuhane Iluake mosare, yelu bokala rebeuono akmenare elere: tamata bokala esilene loko Alla moneka, kai tamata neunerebe ilulu Alla Eni hukumemonde iaselukeruai. Pusue yelu meru imi selulu. Tamataneune mere tatike pine isupu bunu beiAlla. 4 Tamata neune mere isobue Allakai inaku be iktili lesi bei pusue ro rebetamata esi hlaleke lokoise. Kai ikusu kenaTuhane Eni Lumare mpai lale kai iruekeAlla Eni otoi maka ruere kai ibeteke etetamata boka be ile ruaije Alla.

5 Imi nete sa, kena au rue me kai imi mekota Tesalonika sare, pusu yelu rebe tatikepine uono meru, au betekele ete imi ramepeneka. 6 Kai imi ruami rekwa kbasa rebeepele tamata neune mere leke iaselukeruai kena meije yake. Po tatike pineiaseluke ruai sa kena petu rebe Alla Iteurepeneka. 7 Meije ro tiaru esi elake eme-nai kena eono tamata neune iono neuneandeneke peneka, po kbasa rebe epelejeepelei rame leke iaseluke ruai yake. Potatike pine Alla Ihetie kbasa rebe epeleije.8 Eleki Alla Iono tamata neune rebe isukaAlla Eni atate more iaseluke ruai. TuhaneYesuse Iono tamata neune mere eni kbasasasaesa moneka, mere bei Ipletaeni kaiIbunui kena Eni kbasa elake titinai, Enihitate elake kena Iluake. 9 Tamata neunemere iluake isupu kbasa elake titinai beiro tiaru esi elake. Eleki iono tanda heranabokala kai iono yelu rebe tebikelu kenalemake tamata leke esi suka beteke be,“Eni kbasare bei Alla”. 10 Ilemake tamatabokala rebe namake esi mata eleki ruekena otoi lau titinai bei Alla eti pelare. LeSou Misete bei Alla esi suka lene loko mohoko Alla Ihlamatesi moneka. 11 Bei merehoko Alla Eni kbasare kena Iono tamatabokala rebe esi hlaleke lokoI more esihlaleke loko sou rebe nkena more. 12 Lekepusue tamata rebe hlaleke loko sou tinaijemo po suka ono neune, Alla Ihukumesi.

Alla Ibitike imi kena supu hlamate2:13-17

13 Po kwali betaya imi, rebe Tuhane Iokiimi, suke ami kotie trima kasi bei Alla leimi rame, le bei kena Alla Itolae nusameijemosa, Ibitike imi rebe hlaleke loko Tuhanepeneka kena supu hlamate kai rue eti pela.Le Ro Misete Ibitike tebike imi ete Allakai bei imi hlaleke loko soua nkenala beiAllare. 14 Leke pusu meru uono ete imi,Alla Ikoti imi baue ami beteke Eni SouMis-ete ete imire, leke imi aseluke hitate elakesaka imi selu hitate elake bei iteki TuhaneYesuse Kristuse. 15Hoko suke kwali betayaimi hlaleke tiktili kai hlaleke rame lululoko lepata rebe ami atetukelu ete imipende, rebe ami betekelu pise ami lekiulekena amiki sulate akmena ete imire.

16-17Ami kotie loko Iteki Tuhane YesuseKristuse kai iteki Alla Amate, rebe Ioki ite,kai Iakbere ite eti pela, kai Iono ite hlalekeloko saisa rebe misete rame, baue YesuseKristuse Iono mise ete itere. Ami kotie be,“Ama, Aakbere jemate toini me Tesalonikamina kai Aono batuke esi hlaleke saisamisete rame rebe Atalukele kai batuke esilepa saisa rebe misete.”

3Kotie loko Tuhane rame ete ami3:1-5

1 Kena yelu maketa, kwali betaya imi,kotie loko Alla ete ami, leke tamata bokalaesi lene hnaune kena iteki Tuhane Yesusesosoli kai leke esi hlaleke lokolu lupe ak-mena imi lene lokoule. 2Kai imi kotie lokoAlla ete ami leke iteki Tuhane Ibitike amibei susate rebe tamata neuna titinaije esiono ete amire, le pusu tamata esi hlalekesou kena Tuhane mo.

3 Po Iteki Tuhane Ituli kai ite hoko lenelokoI. Hoko ite rekwa be Tuhane Iono imiktili kai Irakami rame leke ro tiare elemakeimi yake. 4 Kai iteki Tuhane Iono amirekwa kena imi be kena meije me imi lulusaisa rebe ami betekelu ete imire kai imilulu saisa rebe ami betekelu rame sa.

5Ami kotie loko Tuhane Yesuse be,“Tuhane, Aono jemate toini Tesalonika esi

rekwabe Alla Aokisi kai Aonosi ktililekemasike esi supu susate esi tahane

ramesaka Yesuse Krituse Atahane.”

2 Tesalonika 3:6 286 2 Tesalonika 3:18Tamata nosone lupu kaisi yake3:6-15

6 Ami supu kbasa bei iteki TuhaneYesuse Kristuse kena pletae imi. Kwalibetaya imi, tamata rebe esi noso kai saisarebe ami beteke etesi, esi ono lulu more,imi lupu kaisi yake. 7 Imi ruami rekwabe suke imi hidupe mise saka amire elialupe kena ami me kai imire, ami noso mo.8 Tamata esi riluke manane ete amire, amiselie. Pita kpetu ami kerike ktili, mahaketatike nanamoneka leke ami ono susae saebei imi yake. 9 Masike amiki kbasa kenakotie tapa bei imi po ami suka kotie tapamo. Ami kerike ktili kai kotie tapa bei imimo leke ami tiluke lalane ete imi. 10 Kenaamime kai imi sare ami pletae imi be, “Sirepine isuka kerikemo hoko ihlaleke yake betamata makete esi riluke manane etei.”

11 Ami beteke ete imi ele meije le amilene be bei imia meru leini me esi nosokai esi suka kerike moneka, po batuke esikwale tamatamaketa esi makerike. 12 ItekiTuhane Yesuse Kristuse Iriluke kbasa eteami kena pletae tamata meru kai ahnausileke esi kerikemimise kai ruasi kerike saisakena esi supu manane ete ruasi.

13 Po kwali betaya imi, hleke bei onomisete yake. 14 Amiki lepata rebe amilekilu kena sulate meije pende, sae rebeilulu more, imi keta beini kai lupu kainiyake leke iasomi. 15 Po lalemi tiakeni sakaimi musu yake, po imi ahnaui saka imikwalimi ruami.

Hlamate mulini3:16-18

16 Au kotie loko Tuhane rebe Iono imilalemi ndenere be,“Tuhane, Ale pine Aono jemate toini me

Tesalonikalalesi ndene rame kena pusue sasaisa

neka.Kai Asakesa kaisi

leke Arakasi rame.”17Kwali betaya imi, au Pauluse au natue

hlamate ete imi pusumi. Hlamate meijeruaku lekie. Pusue auku sulataru aukucara lekire ele meije leke imi rekwae.

18 Ami kotie loko iteki Tuhane YesuseKristuse be,“Tuhane Aono misete elake titinai etesi

noma.”Hlamate, Pauluse

1 Timotiuse 1:1 287 1 Timotiuse 1:11

Pauluse eni SulateNomore Esa ete TimotiuseLepate Menai

Timotiuse ihlaleke loko Yesuse. Eri belusa kai irue me kota Epsuse kai ikerike eteAlla. Ile, Pauluse eni ebe kai ikerike sakesakai Pauluse loko Pauluse eni makerike eteAllare peneka. Amaije tamata Yunani kaiinaije tamata Yahudi. Pauluse eni su-latememenai ete Timotiusemeije, ibetekehnauna telu etei.

Memenaije, Pauluse iahnaui lekehnauna nsalala rebe esi atetukelu me kotaEpsuse, esi lene lokolu yake. Hnaunameruesi toha tamata Yahudi kai tamata Yahudimore esi hnaunaru. Esi atetuke be pusueyelu mei nusare neune. Ele mere hoko,masike tamata rebe esi hlaleke loko YesuseKristuse esi supu hlamate bei Allare, mereroma mosa, hoko suke esi rekwa hnaunamaketa rebe esi atetukemosare. Esi betekebe suke lulu hnauna molupe, “Kai yake,manana leini me kanelu yake.” Po hnaunameru tinai mo.

Hnaune suike, Pauluse iatetuke tamatarebe esi hlaleke loko Yesuse Kristuse beesi isike Allare elia. Ibeteke jemate toiniesi elakaru kai maka tapa jemate toini esiatate elia.

Hnauna pamulire, Pauluse iahnau Tim-otiuse be iono Tuhane Eni tamata mak-erike misete elia, kai iatetuke hnauna rebenkenale kai ikerike mise ete Yesuse Kris-tuse elia.Isi

1. Hlamate (1:1-2)2. Pauluse iulake Timotiuse leke ilake

tamata keri hnaune tinai more (1:3-20)

3. Tamata Kristene esi atate misete,Pauluse ibetekele etei (2:1-3:16)

4. Pauluse iulakeni kena ibroka hnaunerebe tinai more (4:1-16)

5. Iatetukeni kena ili loko papelaketamata me jemate toine (5:1-6:2a)

6. Iahnaui leke eni atate lulu hnaunenkenale (6:2b-21)

Hlamate1:1-2

1Auku nanae, Timotiuse.Au Pauluse, au leki sulate meije. Aure

Alla kai Yesuse Eni maka ulake. AllaIhlamate ite. Kristuse Yesuse rebe ite

hlalekeNi. 2Timotiuse, au leki sulatemeijeetemu. Alupe auku nanae le ahlaleke lokoYesuse peneka. Au kotie bei iteki AllaAmate kai iteki TuhaneKristuse Yesuse be,“Amate, Ariluke misete ete Timotiuse.LaleMu noai kai laleije ndene noma.”

Aketa bei hnauna rebe tinai more1:3-11

3 Au suka ara rue me kota Epsuse sa.Lupe au pletaemu kena au keu siba loriotoi Makedoniare, au ulake arue me kotaEpsuse. Leke apletae tamata ilaru me kotaEpsuse rebe esi atetuke hnaune rebe tinaimore. Apletaesi leke esi hleke bei atetukemere. 4 Pletae sie meru leke esi hlekebei maka noake loko alena rebe tinai mo.Kai bei esi noake loko esi luma mataijubei anubu kena anubu. Pusue yelu merubatuke uonosi rare kai lomai. Esi ono AllaIsukare ekeu mise mo. Esi rekwa Isukarebei esi hlalekeNi. 5 Apletaesi saka aubetekele meije leke tamata esi oki lomai.Esi oki lomai bei lalesi tinai. Esi oki lomaibei batuke lale misete rebe etiluke saisarebe tinai kai tinai mo. Esi oki lomai beiesi hlaleke sou nkenale titinai. 6 Sie ilaruesi suka saka meije moneka. Hoko esilepa rame po esi hasile sae mo. 7 Esi sukaatetuke kena Alla Eni lepata rebe Musailekiule po ruasi rekwamo. Masike esi onoruasi saka esi rekwa po esi rekwalumo. Esilepa palani neka.

8 Ite rekwa be Alla Eni lepata rebeMusa ilekiulemise sepo ono lululumimise.9Suke ite nete be Alla Eni lepata rebeMusaibetekelu mere leki leke iatetuke sou beiAlla ete tamata nkenale mo. Po ete tamataktolona rebe esi lene loko pletamo, tamatatiae, tamata nloene, tamata rebe esi sukalulu Alla mo, tamata rebe holmate Allamo, tamata rebe dosa boka, tamata rebeono Alla laleIje ndinamo, tamata rebe lululoko agama mo, tamata rebe ibunu amaikai inai kai ete tamata maka bunu make-taru, 10 ete tamata mokwai kai bina rebeesi ono ntasite, ete tamata mokwai rebeiono ebeke mokwai, ete tamata rebe ranatamata kena abelieni, ete tamata nloene,ete tamata rebe nloe kena sasike pakalakai ete tamata rebe iono sasaisa neka rebesou nkenale bei Allare elakeule. 11Hnaunenkenale meije ite supu bei Sou Misete beiAlla. Alla Ihlalekeku kai Iulakeku kenabeteke Soumeije. SouMisetemere bei Alla

1 Timotiuse 1:12 288 1 Timotiuse 2:15

rebe Eni kbasare ela titinai kai suke Isupuisike bei ite rame.

Alla Iraka Pauluse rame1:12-20

12 Au kotie loko iteki Tuhane KristuseYesuse be, “Auku Tuhane Yesuse. Au kotietrima kasi eteMu. Ariluke kbasa eteku etiau layani Ale. Ahlalekeku kai ulakeku etiAbitike au kena Amu tamata makerike.”13 Kena au hlaleke loko Yesuse mosare,au lepa tiae eteI. Au ono susate ete Enitamataru. Au tasieNi. Masike ele mere poAlla laleIje noa au le au hlaleke lokoI mosahoko au rekwa mo be saisa rebe au onolumere mise mo. 14 Iteki Tuhane KristuseYesuse Ioki au titinai kai Imise eteku rameleke au hlaleke lokoI kai au okiNi. 15Lepatematai ebeteke be, “Kristuse Yesuse Iluakelomei nusare kena Iono hlamate tamatarebe ono dosa.” Mere tinai kai suke ite lenelokole. Au pine auku dosaru lesi bei pusuetamata. 16 Po Yesuse Kristuse laleIje noaau. Masike au ono dosa boka lesi bei pusuetamata. Itahane lale bei au, mere eonoconto kena aseluke ete pusue tamata rebehlaleke lokoI, eleki rue eti pelare. IatetukeItahane lale eteise elia. Ihleke tahane laleetesi mo. Iatetukesi bei Itahane lale eteaure.

17Au kotie bei Alla be,“Ama. Au holmateMu kai isikeMu eti pela.Ale kamale ete pusue anubu:

bei anubu kena anubu maketa.Amata mo.Ami seluMu mo kai batuke ruaMu Alla

rebe tinai.Amine!”

18 Kuebe Timotiuse. Auku pleta ete alemeije. Au pleta ale loko saisa rebe akmenajemate toini esi elakaru esi beteke loko ale:esi ulakemu be alayani loko Allare elia. Alelekwe arare kai kurua rebe tinai more sakasolalu ilisa kai eni musure. 19 Alelie kuruarebe tinai more, alene loko sou tinai kaiaono batuke saisa rebe arekwa be entolire.Tamata ilaru esi uma kena ono ele merehoko esi lene loko sou nkenale moneka.20 Tamata lua bei sie meru, Himeneuse kaiAleksandere. Au sebeie ro tiaru esi elakekbasae luasi peneka, leke luasi rekwa besuke hleke bei lepa tiae loko Allare.

2Pleta kena ite isike Allare elia2:1-15

1 Kena memenaije, au ahnau be imirebe hlaleke loko Tuhane suke lepa kaiAlla. Kai kotie trima kasi bei Alla etepusue tamata. 2 Kotie tapa bei Alla etetamata rebe esi pletare kai pusue tamataelakaru leke ite rebe hlaleke loko Tuhanerue mise kai lisa sae mo. Ite suka onobatuke sasaisa rebe Alla Isukare rame kaiite holmatesi. 3 Ite kotie bei Alla ete tamatameru pususi, mere mise. Alla, iteki MakaHlamate laleIje ndina. 4 Le Alla Isuka bepusue tamata supu hlamate. Isuka pusuetamata rekwa sou nkenale. 5 Kai le Allareesa, batuke ruaI. Kai Ile rebe Iono tamataimise kai Allare lekwe batuke esa, mereKristuseYesuse. RuaIje, tamata lekwe. 6 Iletamata rebe Iriluke nanakwalaIje penekaleke Imata kai Iseli pusu tamata esi beline,mere pusu tamata esi dosaru. Hoko kenaakmena Alla Isuka aseluke be Ihlamateite pusumare Iaseluke peneka. 7 Au pineAlla Ibitikeku leke au ahnau tamataYahudimore kena sou bei Allare. Ibitike au kenaEni maka ulake etesi leke au atetukesi lekeesi hlaleke lokoI tinai. Rebe au betekelemeije tinai, au lemake mo.

8 Au suka tamata mokwaiaru esi kotieloko Alla etia neka, esi kotie loko Alla kenaesi bitike balaisu lokoI. Mokwaiaru esi onodosa yake. Kotie lokoI kena lale misete pokena lale nasute pise nasuke lomai yake.

9 Au suka binaru esi andolikenanakwalaisu eono mokwaiaru lalesilokosi yake. Suke esi alike pakiane rebeeaseluke holmate. Buare nanakele. Pakemase pisemutiara pise pake pakiane belinielake yake. Leke tamata maketaru esinoake be binaru esi mise bei esi andolikesimise yake. 10 Po au suka tamata binaru esionomisete ete tamata makete. Pusue binarebe esi isike Allare suke esi ono miseteete tamata makete. Esi ono ele mere lekemaketaru esi noake be esi ono misete.

11 Kena imi rebe hlaleke loko Tuhaneimi lupu kena isikeIne, tamata binaru sukendene kai lene lokosi. 12 Au suka kenabinaru esi atetukemokwaimo. Au suka esipleta mokwai mo. Suke tamata binaru esindene. 13 Le memenaije Alla Itola Adamepine Hawa.

14 Adame isupu lemake bei ro tiare mopo binare pine isupu lemake bei ro tiareeleki iono dosa, iono saisa rebeAlla Ilakele.15 Po binaru esi supu hlamate bei Alla beiesi ruele kwetele, sepo esi hlaleke loko Alla

1 Timotiuse 3:1 289 1 Timotiuse 4:4

rame, kai sepo esi oki lomai rame, kai sepoesi ono dosa mo kai sepo esi raka mimise.

3Pleta ete jemate toini esi elakaru3:1-7

1 Lepate matai ebeteke be, “Sire rebeisuka kena iono jemate toini esi elake, laleiloko makerike misete titinai.” Mere tinai.

2 Jemate toini esi elake suke batuke ikaibina esa. Suke itahane lalei. Suke isupuholmate bei tamata makete. Suke laleijemise kena terima tamata iluake me enilumare. Suke irekwa mise kena atetuketamatamakete. 3 Inseli yake, isuka rare kailomai rame yake po suke intekwa kai isukakena ono lomai mo. Kai lalei loko kepeneyake. 4Suke ili loko eni bina kai eni nanaruleke esi lene lokoi kai esi holmatei. 5 Sepotamata irekwa bei maka li loko eni binakai kwetelaru mise mo, hoko ete jematetoini lekwe ili lokosi tekwa more neka.6 Tamata rebe eki hlaleke loko KristuseYesuse resare, iono yake. Suke ihlalekeloko Kristuse Yesuse takwali peneka. Sepomo hoko kwakwaeni eleki Alla Ihukumenilupe akmena ro tiaru esi elake ekwakwaelekai Alla Ihukumele. 7Tamata rebe bitikenikena elake ete jemate toine suke irue misekai Alla, leke tamata toini rebe esi hlalekeYesuse mosare esi holmatei kai esi lepatiae lokoi yake. Ele mere hoko ro tiaruesi elake elemakeni leke iono dosa lupe itelemake binatane loko bole leke ebolele.

Pleta ete tamata maka tapa jemate toini3:8-13

8 Lupe jemate toini esi elakaru, tamatamaka tapa jemate toine sakesa neka. Sukeisupu holmate bei tamata makete neka.Suke ilepa ntoli. Isuka kinu boka yake kailalei loko kepene yake.

9Suke ihlaleke ktili loko sou kenaYesuserebe Alla Iatetukeule. Akmenare Alla Iate-tuke soua meru mosa, po pamuli meijeIatetukelu ete ite peneka. Suke ihlalekelukai saisa rebe ionore bei lalesi rebe ntoli.10 Maka tapa jemate toini isupu bitikemosare, suke tehekeni mina. Sepo ionotiae sasaisa mo pine bitikeni kena makatapa kai ilayani jemate toini sa.

11 Eni binare lekwe sakesa kaini neka.Suke isupu holmate. Suke ilepa tiae etetamata makete mo. Suke ikinu anggureboka yake. Saisa rebe ibetekele suke ionoloko rame. 12Maka tapa jemate toini suke

eni bina esa kai ili loko eni bina kai eninanaru kai eni luma toine mise. 13 Lemaka tapa jemate toine ili lokosi kenamisete, isupu holmate kena misete sa. Kaiinehe titinai kena ilepa loko hlaleke lokoKristuse Yesuse.

Pleta rebe Alla Ibunikelu3:14-16

14 Au leki sulate meije etemu, masikeau hlaleke be takwali mo au lome lokomureneka. Au lekilu 15 leke masike au takwalipo arekwa peneka be ite rue luma toiniesa kai Allare elia. Ite luma toini rebehlaleke loko Allare. Ile Alla rebe Ikwanasa. Ite, Eni tamata rebe hlaleke Eni lepatarebe nkenale. 16Eni souarumise titinai etepusue tamata. Akmenare Eni soua meruIatetukemosa po pamulimeije Iatetuke itekenalu peneka. Iatetuke ite leke ite rueono batuke saisa rebe Isukaule rame. Enisouaru mise le eatetuke ite kena KristuseYesuse:Ile mere rebe Iono tamatare.Rebe Ro Misete Iatetuke ite be Inkenare.Rebe IaselukeNi ete malekataru.Rebe tamata esi lepa sou kenaIje ete pusu

nusa toine.Rebe tamata bokala mei nusa esi hlaleke

lokoIje.Rebe Alla Iono Ibiti lolete surga,Eni otoi rebe Eni kbasare ela titinaije.

4Maka atetuke rebe atetuke sou nkenale

mo4:1-5

1 Alla Eni Rore Ibeteke mimise be na-make pine pamulire, tamata leini esi hlekebei hlaleke loko Kristuse Yesuse sa. Elekiesi lulu loko ro tiae rebe elemakesi. Leesi lene loko sou nkenale more. 2 Ro tiaruuono maka atetukaru esi atetuke kenasoua rebe nkenamore. Maka atetukamerunloena. Esi lemake be esi atetukesi kenasoua nkenala yo esi atetukesi kena souankenale mo. Tamata meru esi rekwa mobe esi ono dosa. 3 Esi atetuke tamata be,“Imi kai yake. Manane leini me imi kaneyake.” Eleyo Alla Iono manane meru eteite jemate toini kena kanelu. Iono pusumanane ete ite rebe rekwa sou nkenale.Ite kane kotie loko Alla be, “Amate. Amisetitinai.” 4 Le pusue yelu rebe Alla Itolaelumeru mise. Yelu rebe ite suka more saemo sepo ite beteke loko Alla be, “Amate.

1 Timotiuse 4:5 290 1 Timotiuse 5:13Amise titinai.” 5 Ite kane manane sasaisaneka le Alla ruaI Ibeteke be pusue yelumeru mise kai ite kotie trima kasi lokoIje.

Pleta ete Timotiuse4:6-16

6 Sepo pusue pleta rebe au betekepende aatetukele ete kwalia kai betarebe esi hlaleke Kristuse hoko ale tamatarebe kerike mise ete Kristuse Yesuse kaiahlaleke lokoI ktili. Sepo alulu sou bei Allarebe ite pusuma hlalekeule hoko ahlalekelokoI ktili. Sou meru rebe alulu lokoluromameije neka. 7Po lene loko alena rebebei Alla more yake, pise lene loko alenapalani yake. Aono batuke saisa rebe AllaIsukaule rame saka tamata rebe ilati rameleke nanakwalaije ktili. 8 Lepate mataiebeteke be, “Lati nanakwalare esi gunaboka mo po sepo ite ono batuke sasaisarebe Alla Isukaule mere guna boka lesi. Leele mere ite supu misete kena ite rue petumeije kai rue petu susuike lekwe.”

9 Mere tinai hoko ite lene loko pusulu.10 Hoko masike supu susate bokala po itekerike ktili rame ete Alla. Le ite hlalekeloko Alla. Alla rebe Ikwanare Iriluke mis-ete ete au. Ile mere pine Iono hlamatepusu tamata rebe hlaleke loko KristuseYesuse.

11 Atetukesi kai pletaesi leke esi leneloko auku hnauna meiju.

12 Masike ara belu sa po asebei tamatasae isobuemu yake. Po aono conto miseteete tamata rebe esi hlaleke loko Tuhaneleke esi rekwa be suke esi rue mise elia.Aono conto kena amu lepataru, amu atate,aokisi, ahlaleke loko Eni souru titinai kaikena lalemu ntoli. 13 Baise Alla Eni lepatarebe lekire rame ete tamata rebe hlalekelokoI, lepae sou bei Alla etesi kai atetukesikenae. 14 Alla Iriluke Eni kbasare etemubaue jemate toini esi elakaru. Esi beteke bekerike ete Alla elia kai esi tola balasi ndeteulumu. Apake amu kbasa mere rame kenaamu makerike ete Allare, hleke yake.

15 Aono sasaisa rebe au pleta ele lokole.Anoake loko meru rame. Kerike lokomeru leke pususi selu be ankwakwa titinai.16 Timotiuse, aketa. Aono dosa yake lekearue ntoli. Aatetukesi rame kena sou beiAlla rebe tinai. Lepata luameiju suke aonoloko rame. Le bei aonomere aono hlamateruamu kai tamata rebe esi lene loko alere.

5Pleta ete jemate toini5:1-2

1Alepa ktili loko tamatamokwai rebe esimena beimu yake po ahnausi saka alepaloko amamu. Lepa loko tamata rebe imulibeimu saka alepa loko kwalimu mena kaikwalimu muli. 2 Alepa loko bina rebeimena beimu saka lepa loko inamu. Kaialepa loko bina rebe imuli beimu saka lepaloko betamu neka, lalemu lokoi yake.

Hnauna kena matabina baluaru5:3-16

3 Pletae jemate toini leke esi holmatebina balu rebe sae itapai more. 4 Po sepobina balu rebe eni nanae pise upui saehoko sie meru suke esi holmate esi lumatoini akmena. Mere esi li lokosi kena esiseli suike rebe akmena esi elake inai kaiupuisi li lokoise. Esi ono ele mere eonoAlla laleIje ndina. 5Bina balu rebe irue ruaititinai kai tamata sae kena li lokoi monekabatuke ihlaleke loko Alla. Pita kpetu ikotieloko Alla rame kena Itapai. 6 Po bina balurebe isuka rue batuke kena iono sasaisarebe ruai isukare masike imata mosare pomere saka tamata matale neka. 7 Pletaepusu jemate toini kena hnauna meije lekeesi lene lokolu. Leke tamata sae ibetekeyake be esi ono sala. 8 Le sepo sire rebeili loko eni kwalitauaru mo, kai lesi lekweruai eni luma toini pine ili lokosi mo, hokotamatamere lupe tamata rebe hlaleke lokoYesuse more neka. Ineu lesi bei tamatarebe hlaleke loko Yesuse more.

9 Bina baluaru esi nane kusue pusulukena daptare kena jemate toini esi tapaiseyake. Sepo bina balu rebe eni musunabutu ne peneka kai ikai batuke mokwaiesa, hoko aleki eni nane kena daptare.10 Suke pusue tamata esi rekwa be ionomisete rame lupe: iraka eni kwetelarumimise eti esi ela. Isuka tamu rebe esiluake me eni luma. Ili loko tamata rebehlaleke loko Kristuse. Itapa tamata susate.Makerike saisa neka rebe mise ete tamatamakete inkwakwa kena ikerike loko rame.11-12Aleki bina balu rebe erisi belu sare esinanaru kena daptare mere yake. Le lalesititinai kena nikwa mokwai suike hoko esikai suike sa. Akmenare esi naku be batukeesi kerike ete Kristuse. Po esi kerike eteImoneka, hoko esi blake be esi ono salaeteI. 13 Rebai suike, esi noso. Esi keu holeme tamata makete esi luma. Kai tia lesi

1 Timotiuse 5:14 291 1 Timotiuse 6:9lekwe, esi lepae tamata makete kai tamatamakete eni sasaisare suke esi ono lokole.Esi lepa loko saisa rebe lepaele mise more.14 Ele mere hoko au suka kena bina balurebe belu sare esi kai suike leke esi supukwetele kai esi li loko esi luma toini, lekesie rebe lalesi tiake itere esi supu lalanekena lepa tiae loko ite yake. 15 Au hnausiele mere le bina balua sie ilaru esi kerikeete Kristuse moneka. Esi lulu ro tiaru esielake.

16 Ele mere hoko bina sae maka hlalekeloko Kristuse pine bei eni luma toine sesiesi ono bina balu peneka hoko suke itapasi.Luma toini maketa rebe esi hlaleke lokoKristuse tapa sie meru yanoma. Ele mereleke batuke esi tapa bina balua rebe esi rueruaise.

Hnauna ete tamata maka hlaleke lokoAllare esi elakaru

5:17-2517 Jemate toini esi elaka rebe esi pleta

misere suke esi supu holmate. Ete elakarebe esi lepa loko sou bei Alla kai rebeesi atetuke, holmatesi mimise lakwai esa.18 Le, akmena sa Alla Eni lepata rebe lek-iule ebeteke be, “Sapi rebe ekeleke gan-dume kena sirie esi inaije, kopa esi biruijeyake. Sebeie ekane.” Yesuse Ibeteke be,“Tamata rebe ikerike suke isupu seli.”

19 Sae itutuke jemate toini esi elake,alene lokoi yake. Tamata lua pise telu esitutukeine, esi beteke be iono sala kai meretinai hoko alene lokole. 20 Elake rebe ionodosare suke alepa lokoi me jemate toinioasi leke elakamaketaru rilasi lemaka onodosare. 21 Au beteke meije, Alla, KristuseYesuse kai Eni malekata rebe bitikesi esisasikele. Alulu pleta rebe au betekule lekeateu pakala kenai mosare, atneui mina.Kai teu pakalare nkena, nkena neka kaisala, sala neka. Lilake tamata yake. 22 Kaiakmete kena atola balamu ndete tamatasae ulu babai leke abitikeni kena jematetoini esi elake yake. Namake takwali totomina leke selu saisa rebe ionore elia. Lesepo iono dosa, hoko aono sala lekwe.Lalemu ntoli rame.

23 Kinu batuke kwele yake po tapaanggure kwelini toto. Le tibumu ekera kainanakwalamu ekera sare pe.

24 Abitike jemate toini esi elake sosoliyake. Le tamata leini esi dosaru, tneusimosare tamata makete esi rekwa peneka.

Po tamata leini roma tneusimina pine rek-wae. 25 Sakesa kai tamata esi ono miseteete tamata makete, tamata boka esi rek-wae po sie ilaru esi ono misete ndendeneneka. Masike elemere po onomisetemereekbuni eti pela mo.

6Hnauna ete tamata makerikaru6:1-2a

1 Tamata makerike rebe esi hlaleke lokoKristuse suke esi noake be esi elaka rebeesi kerike eteise esi mise leke tamata mak-erika meiju esi holmatesi rame. Sepo esiholmate esi elakaru hoko tamata maketeesi lepa tiae loko Alla Eni nane mo. Kaiesi lepa tiae loko amiki hnaunaru mo.2 Tamata makerike rebe esi elakaru esihlaleke loko Kristuse, esi kribu loko esielakaru yake le esi maka hlaleke esakesakai esi elakaru. Eleyo suke esi li loko esielakaru mise lesi lekwe. Le esi elakaru esihlaleke loko Yesuse kai Alla Iokisi. Elakameru esi supu untune bei esi kerike eteise.

Hnauna rebe ekeri kena tiae kai taneiamiseta

6:2b-10Aatetuke auku hnauna rebe au betekele

ete jemate toini kai aumasi ktili leke esilulu lokolu. 3 Po sepo tamata rebe esiatetuke makete bei meiju, kai esi hlalekebe sou nkenale bei iteki Tuhane YesuseKristusemo, kai esi suka hlaleke soua kenarue rame mo batuke ono sasaisa rebe AllaIsukaule mo, 4 sie mere kwakwaesi. Esirekwa sasaisa mo. Esi suka rare kai lomairame. Hoko esi tiare, esi nikwa lepate kenaeono rare kai lomai. Lale ndinake lomaimo, lepa tiae loko lomai, kai noake lomaijemise mo. 5 Kai hleke bei nasuke lomaijemoneka. Le esi noake tiae. Esi lulu lokosou matai nkenale moneka. Esi noake be,esi ono saisa rebe Alla Isukare batuke kenaesi supu kepene boka.

6 Sepo ite ono saisa rebe Alla Isukarerame, kai sepo ite supu saisa boka piseboka mo ite blake lesi peneka hoko itelalema ndina saka tamata supu kepenebokare laleije ndinare. 7 Le kena ruele itemei nusa meije ite keri sasaisa mo, kaikena ite mata bei nusa meije lekwe itekeri sasaisa more neka. 8Hoko, sepo man-ane kai pakiane sae, suke ite blake elesipeneka. 9 Po tamata rebe lalesi batukekena esi supu tanei bokare, ro tiaru esi

1 Timotiuse 6:10 292 1 Timotiuse 6:21elake lemakesi leke esi ono dosa. Esi lululalesi eono esi supu tiae, mere eonosi borokena ono dosa boka. Tamata mere esi lupebinatane rebe enikwa manane kai esupulakwai kena busule neka. Esi lale borokeeonosi kena esi suka supu taneia bokamere eono misete mo kai eatiasi. 10 Letamata rebe lalesi batuke loko kepene esisupu susate boka titinai. Kai le tamataleini esi atula batuke kena supu kepene,esi lulu hlaleke loko Kristuse esi hnaunarebe nkenale moneka. Esi hlaleke lokoImoneka, kai esi supu susate boka titinai etikaplalesi titinai.

Pauluse iriluke hnaune ete Timotiuse6:11-21

11 Po Timotiuse, Ale Alla Eni makaulake. Lalemu loko kepene yake po lalemukena aono nkenale rame, ono sasaisa rebebatuke Alla Isukare, ahlaleke sou rebenkenale, aokisi, atahane susate kai mauete tamata makete. 12 Lalemu kena luluahlaleke lokole rame lupe maka bala ibalakena pusue eni ktiline. Leke arue kai Allaeti pela. Arue kaiNi eti pela le mere AllaItaluke ete ale peneka. Kai bei alepa etetamata bokala be ahlaleke lokoI mimisereelia. 13 Au pletae ale, Alla kai KristuseYesuse esi sasikele. Alla mere Iriluke na-site ete pusue yelu. Kristuse Yesuse rebeInaku titinai me elake Pontiuse Pilatuseoaije. Au pletae ale be: 14 Lulu loko pusuepleta meiju mimise leke tamata esi betekeaono sala sae yake. Lulu lokolu eti romaiteki Tuhane, Yesuse Kristuse Iluake suike.15Alla Isukare namake Iulake Kristuse Ilu-ake suike. Ile rebe suke ite isikeNi. Ilerebe Ikbasae ite. Ikbsae pusue kamalamaketaru. Ile, Tuhane ete pusue makakbasaru. 16 Batuke ruaI pine imata mo.Irue kena hitate rebe tamata sae itehaikelemo. Kai tamata sae iseluImosa. Au hlalekebe pususi holmateI eti pela. Au hlaleke Enikbasare ela eti pela. Amine.

17 Pletae tamata rebe esi taneia bokamei nusa meije leke kwakwaesi yake. Esihlaleke loko taneia bokala yake le esirekwa mo be esi taneiaru roma petua ilamo. Po pletaesi leke esi hlaleke loko Alla leIriluke pusue taneia ete ite leke ite lalemandina. 18 Apletaesi leke esi ono miseterameete tamatamakete. Kai apletaesi lekelalesi mise kai suka kena pake poli taneiakai tamata makete.

19 Esi pake poli esi taneia saka au betekemeije. Eleki saka esi lupuke taneia misetekena esi hidupe pamuli, esi ono misetekena esi supu rue kai Alla. Mere hidupe esititinaije.

20Timotiuse, ahnouke soua bei Alla rebeIulakemu lokole me lalemu mimise lekeapletasi kenae. Alene loko alena rebe beiAlla more yeke. Alene loko tamata rebesuka lepa palani rebe esi natire sae moreyake. Alene loko hnauna rebe tinai moreyake. Esi beteke be, “Hnauna meru uonotamata esi rekwa”. Po esi beteke meretinai mo. 21 Alene lokosi yake. Le tamataleini esi beteke be esi rekwa hnauna nke-nale rebe ite hlalekelu po esi suka lulu mo.Au kotie ete imi pusumi be,“Tuhane, Araka pususi.”

Hlamate, Pauluse

2 Timotiuse 1:1 293 2 Timotiuse 1:10

Pauluse eni SulateNomore Lua ete TimotiuseLepate Menai

Pauluse eni sulate nomore lua ete Timo-tiusemeije, ileki hnauna boka kena iahnauTimotiuse. Timotiuse, Pauluse eni ebe kaiikerike loko Pauluse eni makerike penekakai eri belu sa. Irue me kota Epsuse sa.

Pauluse iahnau Timotiuse leke itahanelale. Kai iahnaui leke inkwakwa kenalepae hnaune kena Tuhane Yesuse Kris-tuse rame. Ilulu loko Alla Eni Lepatarebe nabiaru esi lekiule kai Sou Misetebei Allare. Kai leke masike TimotiuseIsupu susate kai supu nasuke po iono kurukena lepae Sou Misete bei Allare rame.Pauluse iahnau Timotiuse leke Sou Mis-ete bei Alla rebe ipersaye Timotiuse kenailepaele, iatetuke makete bei yake.

Pauluse iahnau Timotiuse titinai lekerare palani loko yelu rebe esi nati saemoreyake. Le lepata meru esi guna sae mo kaieono tamata rebe ilenere inoake sala.

Pusue meru, Pauluse iahnaui leke iluluPauluse eni atate. Mere ihlaleke lokoKristuse elia, itahane lale elia, ioki Alla kaitamatamakete elia kaimasike isupu susateeti supu teta po itahane elia.

Kena sulatemeije Pauluse ibeteke be laumo isupu hukume matale reneka.Isi

1. Hlamate (1:1-2)2. Pauluse iahnau Timotise leke ihlaleke

ktili (1:3-18)3. Pauluse iakbere Timotiuse laleije leke

ikerike Tuhane Eni makerike mimise(2:1-4:8)

4. Ikotie leke Timotiuse iluake lokoinununu (4:9-15)

5. Masike Pauluse ime bui lalei kai laumo isupu hukume matale neka, poihlaleke loko Alla rame (4:16-18)

6. Hlamate mulini (4:19-22)

Hlamate1:1-2

1 Auku nanae Timotiuse. Au okimu. AuPauluse, au leki sulate meije. Alla Ibitikeau kena Kristuse Yesuse Eni maka ulakelulu Alla Eni sukare. Au supu ulake kenalepae Alla Italuke be suke ite hlaleke lokoKristuse Yesuse leke supu rue kaiNi etipela.

2 Timotiuse, au okimu lupe auku nanaele ahlaleke Yesuse. Au kotie bei Alla Amatekai Tuhane Kristuse Yesuse be,“Alla Amate kai amiki Tuhane Kristuse

Yesuse,ono misete elake ete Timotiuse.

LaleMu noai kai Aono laleije ndene noma.”

Pauluse iahnau Timotiuse leke ihalalekektili

1:3-183Au kotie trima kasi bei Alla le ahlaleke

loko Kristuse Yesuse ktili. Au layani Allameije kena lale ntoline saka akmena aukuntuana menaru esi layani eteIje. Pitakpetu au netemu kena au kotie loko Allareau kotie trima kasi eteI kai au sulapi amunane rame. 4 Laleku titinai kena tetumule au nete loko ale kena aranire. Lalekutitinai kena tetumu leke eono laleku ndinatitinai. 5 Au nete ahlaleke titinai lokoKristuse Yesuse, saka akmena lakwai esakena ahlaleke lokoI mosare, upumu Loisekai inamu Eunike lekwe luasi hlaleke titi-nai lokoIje neka. Au rekware ale lekweahlaleke lokoIje neka. 6 Hoko au anetemuleke ktiline rebe Alla Iono ete ale aonosasaisa neka kai Ibitikemu kena atapa ktilirame bei meije. Amu ktiline mere Alla Ir-ilukele etemubaue au kena au tolae balakundete ulume. 7 Aono loko amu makerikemere le Alla Iono Ro Misete kbasae itepeneka Iono ite rilama mo. Po Ro Misetemere Iono ite lalemaru ktili kena Eni mak-erike. Iono ite oki Alla kai tamata maketelekwe kai Iono ite tahane lale.

8 Hoko aasomi kena lepae hnaune kenaiteki Tuhane ete tamata makete yake, kaiaasomi le au rebe supu alese le lepaehnaune kenaIje yake. Po mise lesi asupususate sakesa kai au kena lepae SouMisetebei Alla. Alla Eni kbasare eono atahanelale kena supu susate. 9 Alla Ihlamate itekai Ibitike ite kena Eni tamata leke itekidosa sae mo. Ihlamate ite kai Ibitike iterebei saisa rebe ite kerikele mo, po lululaleI ruaI rebe Iono misete elake ete itere.Alla laleI kena Isuka ono misete elakeete ite baue Kristuse Yesuse kena nusameije etola mosa. 10 Kai pamuli meije AllaIaseluke Iono misete elake ete itere, baueIono iteki Maka Hlamate Yesuse KristuseIluake. Yesuse Iono ite rilama le matalemoneka le masike ite matare, po namakeite supu nanakwala beluke rebe eti pelare

2 Timotiuse 1:11 294 2 Timotiuse 2:16pulue moneka. Mere ite rekwae titinai beiSou Misete.

11 Ete aure, Alla Ibitike au kena Enimaka ulake kai kuru kena lepae SouMisetemere. 12 Hoko masike au supu susatele Sou Misete meije po au asomi mo leau rekwa Kristuse Yesuse titinai rebe auhlaleke lokoIje. Kai le au rekwa titinaibe Sou Misete Irakae roma Iluake suike.Sou Misete mere Ipersaye au kena au lep-aele. 13 Hnaune nkenale rebe alene beiau pende, alepaele rame. Kai ahlalekelokoI kai oki Alla kai tamata saka KristuseYesuse Iono aktili kena onoe. 14Araka SouMisete rebe Alla Ipersaye ale kena alepaeleleke tamata makete ono makete bei yake.Arakae le Alla Eni Ro Misete Ikerike kenaite lalemaru.

15 Arekwa peneka be tamata bokala beiotoi Asia* rebe esi hlaleke loko Yesuse esituli kai au moneka. Pigeluse kai Hermo-genese luaise bei sie rebe tuli kai au moreneka. 16 Po Onesiporuse kai eni luma toiniesi ono laleku ndina rebai boka penekamasike au mei bui lalei le au lepae SouMisete bei Alla kena Yesuse. Hoko aukotie loko Tuhane leke laleIje noasi noma.Onesiporuse iasomi le au mo masike aumei bui lalei. 17 Eleyo kena iluake mei kotaRomare, inikwa loko au rame eti itetueku.

18 Au kotie loko Tuhane be, “Tuhane,kena petu rebe Ateu pakala ete pusue amitamatare, laleMu noa Onesiporuse noma.”Kai arekwa mise titinai peneka be me kotaEpsuse ilayani tamata mise titinai.

2Tahane susate kena lepae sou kena Kris-

tuse Yesuse2:1-13

1Hoko Timotiuse ale, auku anae, asupulale ktiline baue Alla Iono misete elakeete ale le lalemu esa kai Kristuse Yesuse.2 Alene hnauna kena Yesuse rebe akmenaau atetukelu me tamata bokalaru oasipeneka kai esi beteke be hnauna merunkena. Suke aatetukelu ete tamata rebe esikerike nkwakwa kai esi atetuke tekware.Aatetukesi leke esi atetuke hnauna meruete tamata makete lekwe.

3 Kena alepae hnauna kena KristuseYesuse asupu susate, tahane neka lupeami. Tahane lupe solalu misete itahanesupu susate. 4 Solalu rebe eni petu kena

ikerike eni makerike, ikerike loko ruai eniyelu pela petumo, le isuka eni elake laleijendina. 5 Kai tamata rebe ilulu klemanelekwe ilesi mo, sepo iono lulu klemane esilalane mo. 6Kai tamata maka andinu rebeikerike ktilire, ile mere pine suke isupundinure esi hasile akmena. 7 Hoko aneteloko auku lepata meiju me lalemumimise,le Tuhane Iono aktili kena anati pusulu.

8Anete loko Yesuse Kristuse rebe Imatakai Ikwana suike bei matale peneka. Irulubei kamale Dauta. Mere Sou Misete kenaYesuse Kristuse rebe au lepaele. 9 Beiau lepae Sou Misete meije eti au supususate, kusu bui kai supu lo kena rante pesisaka tamata neune. Po atahane le masikeau supu lo kena rante po esi lake ruaau mo kena lepae Sou Misete bei Allare.10 Hoko masike saisa eono po au tahanekena supu susate leke au tapa tamata rebeAlla Ililakesi pende. Au tahane leke esisupu hlamate bei Kristuse Yesuse lekwe,kai esi supu rue sakesa kaiNi ndete otoihitate elake eti pela. 11 Atahane rame lelepate matai nkenale sae be,

“Sepo ite lake ite ruamaki atate bei ononeune kena akmenare mere saka ite matasakesa kaiNi kena Imatare peneka, hoko iterue sakesa kaiNi lekwe. Kai le ite tahanelale kena supu susate, namake ite pletasakesa kaiNi lekwe.

12-13 Po sepo ite beteke be ite renaImo, hoko Ibeteke be Irena ite mo lekwe.Masike ite tuli kaiNi mo, po Ituli kai iterame, le Ilelike Eni atatemo.” Lepatemeijetinai hoko lene lokole.

Pauluse iahnau Timotiuse kena kerikeloko eni makerike mimise

2:14-2614 Aanete amu jemate toini esi maka

atetukaru loko saisa rebe eku au betekelu.Sebei Alla Isasike be alakesi ktili leke esirare kai lomai loko lepata mataiju yake.Rare loko lepata mataiju eono misete etesae mo po batuke eono jemate toini esihlaleke loko Alla mise moneka. 15 Akerikeloko amu makerike ktili leke Alla Iakumube amise. Suke aasomi le amu makerikeyake lupe tamata rebe esi atetuke tekwamore esi asomire. Hnauna nkenala kenaKristuse aatetuke titinai ete amu jematetoini esi maka atetukaru. 16 Lene lokotamata rebe suka lepa palani rebe natiresae more yake, kai lepa tiae loko Alla yake.

* 1:15 Otoi Asia pamuli meije esi kotiele Asia Tone mere kai Turki lekwe.

2 Timotiuse 2:17 295 2 Timotiuse 3:11Le sie rebe esi lepataru mise more esiono saisa rebe Alla Isuka more tapa rame.17 Lene loko tamata rebe esi lepatarumise more yake. Le esi lepata meru leileke tamata bokala esi lenelu saka lakwaiekanoa ela. Bei sie meru Himeneuse kaiPiletuse luaise tamata rebe lepa ele mere.18 Esi atetuke hnaune nkenale moneka, esiatetuke be Alla Iono tamata matalaru esikwana suike peneka. Hoko esi ono itekitamata ilaru suka hlaleke hnaune nkenalemoneka. 19Po jemate toini esi hlaleke lokosou nkenale bei Allare sae isupu lelikelemoneka. Jemate toini mere saka batukena lukue lumare leke atia moneka. Kenabatu mere leki lepate matai be, “TuhaneIrena Eni tamataru” Kai “Sie rebe esi kotiTuhane eni nane suke esi hleke bei ononeune.”

20 Luma elake esi pikanaru kai alatamaketaru bokala mpe lale, leini esi onobei mase kai perake, po leini lekwe esiono bei ai kai tapele. Alata meru esi pakeleini kena yelu pentine kai esi pake leinikena yelu piasa neka. 21 Hoko ile rebeihleke bei ono pusue neune, ile mere rebeikerike ete Alla mise. Ilupe pikane misetelakwai esa rebe luma upuije batuke ipakekena yelu pentine. Tamata mere igunakai mise ete Alla lupe pikane eguna etelumaupuije kai emise kena supupake kenasasaisa rebe misete. 22 Ahleke bei ono ne-una, rebe kwete belukaru esi suka onore.Po atula leke ono lulu rebe Alla Isukare,ono lulu Eni lepataru, oki Alla kai pusuetamata, kai hlaleke loko hnauna nkenale.Aono amu lalemu ndene sakesa kai tamatarebe esi kotie bei Alla kena lale ntoline.23 Alepa kai tamata nloene rebe esi rekwasasaisa more yake. Tamata meru esi supuatetuke hnauna nkenale mise mimise mo.Le arekwa be batuke esi ono tamata esirare kai lomai. 24 Po iteki makerike eteTuhane rare kai lomai yake. Suke ntekwaete pusue tamata. Suke irekwa be aatetukekena misete kai tahane lale kaisi, 25 kaiatetuke tamata ulu bua elakaru suke ma-mau leke kena petu makete Tuhane Ionolalesi kena esi hleke bei ono dosa, kai esirekwa hnauna nkenale piseo. 26 Atetukesimamau leke esi noake mise suike kai esisupu tie bei ro tiae esi elake esi kbasare.

3Petua kena tehaike Yesuse Iluake suike3:1-9

1 Anete be kena petua tehaike YesuseIluake suike, tamata neune esi ono susateboka titinai ete jemate toini leke esi susakena hlaleke loko Yesuse rame. Anetemere mimise. 2 Le tamata neuna meru esinete ruasi kai lalesi loko kepene, esi leparekwakwaesi kai esi suka alenake nloene. Esilene loko elake inai moneka. Esi suka kotietrima kasi mo. Kai suka holmate tamatamakete kai Alla mo. 3 Esi oki esi luma toinimo. Esi suka kotie sala moneka, esi sukalepae tiae loko tamata maketa, esi sukanasuke lomai. Esi ktolo kai ono misetesasaisa neka esi suka mo. 4 Esi suka rilukeesi ebe ete tamata rebe lalesi tiake esi ebemere. Esi ono sasaisare esi noake nanumo. Kwakwaesi. Esi suka ono lalesi ndinalulu nusa meije esi misete lesi bei esi luluAlla. 5 Kai masike esi ono lupe esi onosasaisa rebe Alla Isukaule rame po tinaimo esi lemake. Esi ono sasaisa rebe AllaIsukaule bei lalesi titinai mo. Ono ebe kaitamata meru yake. 6 Le mokwaia leini beisie meru esi umauke tamata leke esi sukakusu me esi lumaru kai esi lemake lokobina rebe lalesi kuru more leke bina meruesi hlaleke loko sasaesa rebe esi betekule.Binameru esi dosaru boka kai esi suka onodosa lulu sasaisa rebe lalesi suka titinaije.7 Kai masike bina meru esi atetuke rame,po esi supu rekwa saisa rebe tinai kai saisarebe tinai more moneka. 8Mokwaia meruesi lelie hnaune nkenale kena Alla, sakesakai akmenare Yanese kai Yambrese luasilelie Musa loko hnaune nkenale neka. Esinoake batuke saisa rebe ktolone. AllaIsukasi mo le esi hlaleke loko saisa rebenkenale more. 9 Po tamata meru esi supuumauke tamata bokamo. Le pusue tamataesi rekwa be tamata meru boroke lupeakmenare tamata esi rekwa be Yanese kaiYambrese luaise lekwe boroke neka.

Pauluse iahnau suike ete Timotiuse3:10-4:8

10 Po aono lulu saisa rebe au atetukele,auku atate elia kai kena saisa rebe lalekukena suke au onore peneka. Arekwa be auhlaleke loko hnaune nkenale elia. Arekwabe au tahane lale ete tamatare elia kai auoki tamata maketaru pende elia. Arekwaau nasu nunu mo kai kena au supu susatebeise au tahane. 11 Mere, au tahanekena esi ono susate eti esi tetaku kai ausupu susate peneka. Arekwa pusue susatarebe uono kenaku mpai kota Antiokiare,

2 Timotiuse 3:12 296 2 Timotiuse 4:17mpai kota Ikoniume kai mpai kota Lis-trare peneka. Po masike esi ono susateeti tetaku, au tahane, eleki iteki TuhaneItapaku leke au mata yake. 12 Tinai, pusuetamata rebe esi suka ono batuke saisa rebeAlla Isukare rame kai esi atate mise leesi hlaleke loko Kristuse Yesuse, esi supususate eti supu teta. 13 Tamata neunarukai tamata nloenaru esi neu tapa. Esilemake tamata maketa, eleyo ruasi lekwelemake lomaije neka. 14 Po masike tamataneunaru esi ele mere, ete Timotiuse ale,suke ahlaleke rame loko hnauna nkenalarebe aatetukelu pende kai rebe ahlalekelokole titinaije. Le arekwa be aatetukelubei tamata rebe esi atetuke hnauna nke-nalaru etemue. 15Kai le ale kena tone sarearekwa Alla Eni lepata rebe lekire peneka.Alla Eni lepatameru eono anati leke asupuhlamate bauehlaleke lokoKristuseYesuse.16 Pusue Alla Eni lepata rebe lekilu meru,Alla Ikbasae nabiaru kai Iono esi lekilueteI. Baue lepata meru, Alla Iatetuke iteleke ite ono nkenale, Ilake ite kai Iantolikeiteki nsalale, kai Iatetuke ite leke rekwaono nkenale elia. 17 Leke Alla Iono tamatarebe ikerike eteIje iaknekae kena sasaisarebe suke iktili kena onore, le Iono iktilikena ikerike pusue rebe misetaru.

41 Le Kristuse Yesuse Iluake suike lomei

nusa meije kena Iteu pakala ete pusuetamata kwanale kai matale. Kai le Iluakesuike kai Ipleta nusa meije lupe kamale.Hoko au ulake ale, Alla kai Kristuse Yesuseesi sasikele. 2 Au ulake ale be suke alepaehnaunankenale etesi. Masike esi suka lenelokoe pise mo, aktili kena lepae hnaunankenale rame leke tamata esi lulue. Sierebe esi ono salare suke abeteke etesi be,“Imi ono sala kai ono sala suike yanoma.”Aatetukesi kena saisa rebe suke esi onore.Aatetukesi kena lale maune. 3 Au ulakeaono ele mere. Le, kena petua suike,tamata esi suka lene loko hnauna nke-nalaru moneka. Po esi lupuke kurua tinaimore bokala leke esi beteke batuke sasaisarebe esi suka leneule. Esi lupuke kuruatinaimore le esi ono lulu esi lale tiaru. 4Esisuka lene loko hnauna nkenalaru moneka,po esi lene alena rebe tinai more. 5 Posuke atahane lale rame kena balale sasaisaneka. Asupu susate, tahane neka. AlepaeSouMisete bei Alla kena Yesuse ete tamatarebe esi lene mosare. Kai amu makerike

sasaisa ete Allare kai layani tamatare, sukeonolu mimise.

6 Le au riluke auku nanakwalaku leke aumata neka lulu Alla Eni sukare. 7Kena SouMisete bei Alla kena Yesuse, au kerike ktilikena lepae peneka, saka tamata olaragaiklemake klemane sae eti pela kena mis-ete. Saisa rebe Alla Isuka au onore auono peneka, saka maka balare ibala etiroma otere. Au hlaleke loko KristuseYesuse rame roma meije peneka. 8 Hokopamulire, Tuhane Iaknekae hadia juaraeteku peneka. Hadia juarare Tuhanemaka teu pakala nkenale, Irilukele etekukena petu Tuhane Iteu pakala ete pusuetamatare, le auku hidupe eonoAlla lalaeIjendina. Kai batuke au ruaku supu hadiamere mo, po pusue tamata rebe esi sukaTuhane Iluake suike titinaije, esi supulekwe.

Pauluse ikoti Timotiuse iluake lokoi4:9-18

9 Auku anae, suke aatula leke alomeilokoku nununu neka, 10 le Demase ikeu beiau peneka. Ikeu bei au le Isuka nusa meijeesi misete kuate. Ikeu lopai kota Tesa-lonika peneka. Kai le au ulake Kreskeseikeu lopai otoi Galatia, kai Tituse ikeu lopaiotoi Dalmatia. Hoko luasi keu peneka.11 Batuke Lukase ruai pine irue kai au.Alomei sakesa kai Markuse le imise kenakerike tapa au kena layani Alla. 12 Luamilomei mina le au ulake Tikikuse ikeu lomekota Epsuse peneka. 13 Kena alomeije,aliku kai auku lapumusute nanuke rebe autolae mpai kota Troase mpai Karpuse enilumare. Kai aliku sulataru lekwe. Pentinelakwai esare anete liku sulata rebe lekilukena binatane usaije.

14 Aleksandere, tamata maka ono taneibei tembagare, iono susate elake ete aupeneka. Namake iteki Tuhane Ihukumenilulu eni neune rebe ionoe ete aure. 15Hokoale ruamu lekwe suke aketa beini, le saisarebe ite atetukele ibrokae titinai.

16Kena au lepa le ruaku memenai, kenateu pakala ete aure, tamata sae ilepa tapaau mo. Pususi keu bei au. Po au kotieloko Alla be, “Tuhane Ahukumesi le mereyanoma.” 17Masike ele mere iteki TuhaneIraka au. Iriluke ktiline eteku eti au ktilikena lepae pusue Sou Misete mere, lekepusue tamata Yahudi more esi lenele. KaiTuhane Itapa au leke sie rebe lalesi tiakeaure esi bunu au yake, lupe Irana au bei

2 Timotiuse 4:18 297 2 Timotiuse 4:22singare esi biruije leke ebunu au yake.18Hoko Au rekwa be iteki Tuhane Itapa aurame sa kena esi ono tiae ete aure, romaItie au beisi kai Ikeri au sosoli kena misetelolete surga, otoi kena Alla Ipleta nusameije. Mai ite isikeNi eti pela. Amine.

Hlamate mulini4:19-22

19Abeteke auku hlamate ete Priskila kaiAkwila kai Onesiporuse eni luma toine.20 Erastuse ikeu sakesa kai au mo kai iruempai kota Korintuse sa. Tropimuse, ausebeieni mpai kota Miletuse le kerakeni.21Atula mise leke luake lomei lokoku kenandirine talei mosare.

Ebuluse, Pudese, Linuse, Klaudia, kaitamata maketa rebe hlaleke loko Yesuselekwe, esi beteke hlamate ete ale.

22Au kotie loko Tuhane be,“Tuhane. Atapa Timotiuse.Kai Aono misete elake ete pusue

sie rebe hlaleke loko Ale noma!”Hlamate, Pauluse

Tituse 1:1 298 Tituse 1:11

Pauluse eni Sulate eteTituseLepate Menai

Meije Pauluse eni sulate ete Tituse. Ti-tuse tamata Yahudi mo po ihlaleke lokoYesuse. Eleki ikeu sakesa kai Pauluse lekeikerike tapa Pauluse. Sulate meije natuelokoi me nusa Kreta le Pauluse ikeu beiniete mere leke ili loko jemate toini mere.Pauluse ibeteke hnauna telu etei kena su-late meije.

Hnaune menaije, Pauluse ianetei lokojemate toini esi elakaru esi atate elia.Ibeteke hnauna meru ete Tituse lekeibeteke ete jemate toini esi elakaru letamata me nusa Kretare esi atate neunarubokala.

Hnaune suike, Pauluse iahnau Tituseleke ili loko jemate toini kai iatetukesi. Ih-naui leke iatetuke tamata ntuana matabi-nanaru elia. Pauluse ihnaui loko iatetukekwete beluke elia, kai atetuke tamatamakamakerike elia.

Hnaune pamulire, iahnaui loko jematetoini esi atate suke elia. Ihnaui be, jematetoini suke mise kai lomai, suka oki lomai,lale tiake lomai mo, nasuke lomai mo kaitebi lomai mo.Isi

1. Hlamate (1:1-4)2. Tituse eni makerike me nusa Kretare

(1:5-16)3. Hnauna ete jemate toini kena rue

mise (2:1-15)4. Hidupe nkena (3:1-11)5. Hlamate mulini (3:12-15)

Hlamate1:1-4

1Aukunanae, Tituse, Au Pauluse, au lekisulate meije. Aure Alla Eni tamata mak-erike kai Yesuse Kristuse Eni maka ulake.Ibitikeku leke au tapa tamata rebe Ililakesileke esi hlaleke lokoI ktili. Ibitikeku lekeesi rekwa hnauna nkenala rebe utapasikena rue ono batuke saisa rebeAlla Isukalurame. 2 Hnauna nkenala kena Kristusemere esi hlaleke lokole. Hoko esi hlalekebe Alla Iono ite supu rue sakesa kaiNi etipela. Italukele bei akmena lakwai esa sakena nusa meije tolae mosa, kai Ilemakemo.

3 Kena petu misete Alla Italuke mereeono peneka. Eni hnaune kena Kristuse

mere Iatetuke ete tamata bokala baue Enimaka ulakaru. Kai Alla iteki Maka hlamateIpersaye au leke au beteke Eni hnaunemere. Ile Alla rebe Ipletae au.

4 Tituse, au leki sulate meije etemu.Alupe auku nanae le ahlaleke loko YesuseKristuse peneka saka aure neka. Au kotiebei iteki Alla Amate kai itekiMakaHlamateKristuse Yesuse be,“Alla kai Yesuse,raka Tituse kai ono laleije ndene noma.”

Tituse eni makerike me nusa Kretare1:5-16

5 Au tolae ale me nusa Kretare lekeapelae makerike saisa rebe pela mosare.Kai au tolae ale ete mere leke abitike je-mate toini esi elaka ete papelake kota luluau beteke ete ale pende. Po au betekeete ale suike be, 6 Tamata rebe abitikenikena jemate toini esi elake, suke tamatarebe iono tiae sasaisa mo, kai suke batukeikai bina esa kai isablia mo. Suke eninanaru esi hlaleke loko Kristuse, tamatamakete sae itutukeni mo le eni kwetelaruulu bua sanute pise esi lene loko esi elakeinaiju mo. 7 Jemate toini esi elake mereikerike ete Alla, hoko suke tamata maketesae supu beteke be iono sala mo. Isobuetamata makete mo, nasu nunu mo, inselimo, isuka teta lomai mo pise lemake lelalei loko kepenemo. 8Po suke laleije misekena trima tamata iluake me eni lumare,isuka ono loko yelu rebe miseta. Itahanelale, inkena, iono dosa mo kai itahane lalekena ono dosa mo. 9 Kai jemate toiniesi elake suke ilulu loko hnauna nkenalakena Yesuse Kristuse, rebe ite bisa hlalekelokolu lupe ami atetukelu ete ale pende.Suke ilululu ktili leke irekwa kena hnautamata makete rebe hlaleke loko hnaunankenala meru. Kai leke iktili kena le-like tamata rebe esi lepa be hnauna merunkena more.

10 Le tamata bokala me esi rare kai je-mate toini esi elakaru. Tamata maketelekwe esi suka lepa papalani. Kai tamataleini lekwe esi lemake tamata leke esilene loko esi lepataru. Bei tamata meruakmenare agama Yahudi pine esi lesi.11 Tamata rebe esi atetuke palani meresuke asou biruisu leke esi atetukesi pa-palani moneka. Le esi ono luma toini ilarubei jemate toini kena esi hlaleke hnaunankenale more baue esi atetuke rebe nkenamore. Esi atetuke meru batuke loko supu

Tituse 1:12 299 Tituse 3:3kepene bokala, cara nikwa kepene mereasomi titinai. 12 Bei nabia rebe tamataKretaru esi naokeise nabire, sae bei ruasiibeteke lekwe be, “Tamata rebe esi ruemei nusa Kretare bei akmena sa esi lepanloene rame. Esi suka lene loko hnaunankenale moneka lupe binatane me aielauei rebe nsolo kai ndasire. Kai esi noso.”13 Saisa rebe nabi mere ibetekele tinai.Hoko alelikesi tiktili leke esi hlaleke lokohnauna nkenalaru. 14 Lelikesi leke esilene loko tamata Yahudiaru esi alena rebetinai more yake. Kai lelikesi leke esi leneloko pleta rebe tamata esi onore yake.Tamata meru esi lulu pleta nkenale mo.15Ete tamata rebe lalesi ntolire pusue yelundopo mo. Po tamata rebe lale tiae kairebe hlaleke loko Yesuse more esi saisarebe tiare. Esi noake tiae kai esi ono tiaepo esi blake be esi ono tiae mo. 16 Esi nakube esi rekwa Alla po mere tinai mo le saisarebe esi onore batuke tiae. Lalesumise motitinai. Esi lene loko Alla Eni pletaru mokai saisa rebe nkenare esi ono loko mo.

2Hnauna ete jemate toini kena rue mise2:1-15

1 Po Tituse, suke ahnausi lulu hnaunankenale bei Allare. 2Abeteke ete mokwaiarebe esi ntua pende leke esi tahane lalesibei nasute. Suke esi atate ele mere lekesupu holmate bei tamata makete. Esitahane lale leke ono tiae yake. Ahnausileke esi hlaleke loko hnaune nkenale titi-nai, kai leke esi oki tamata makete beilalesi titinai. Kai ahnausi leke masiketamata esi lakesi po esi tahane.

3 Sae lekwe, bina rebe esi matabinapende, ahnausi leke suke esi ono dosa saemo. Esi lepa tiae ete tamata makete mo,esi suka kinu boka yake. Ahnausi leke saisarebe misete suke esi atetukele. 4 Ahnausileke esi ahnau bina belukaru leke esi liloko esi mokwaiaru kai esi nanarumimise,5 suke esi tahane lale mimise, lalesi ntoli,esi nkwakwa kena kerike ete esi lumataka,lalesi mise kai lene loko esi mokwaiaru.Suke bina belukaru esi atate ele mere lekesae ibeteke tiae ete hnauna bei Allare yake.

6 Ete tamata belukaru lekwe. Aahnausileke esi tahane lale. 7 Kai ruamu lekwe,kena sasaisa neka atiluke lalane kena onomisete leke tamata makete esi selu jematetoini esi atate misere elia. Aono miseterame leke esi rekwa be esi rue nkenare

elia. Ahnausi bei lalemunkenale kai tiktili.8 Ankwakwa kena atetuke hnaune rebenkenale rame leke sie ila rebe esi lepalelie ale, esi supu lepa tiae ete ite kai etehnaunaru mo, hoko esi asomi.

9 Kai tamata makerika rebe esi kbasasae more, aatetukesi leke suke esi leneloko elaka rebe esi kerike eteise. Kai kenasasaisa neka suke esi ono elakaru lalesindina. Esi lepare leliesi mo. 10 Kai ndeaeesi taneiaru yake. Po aatetukesi leke esikerike nkwakwa. Hoko esi elakaru esihlalekesi rame. Suke esi atate ele mereleke bei saisa rebe esi onoule pusue tamataesi rekwa be hnauna kena Allare umise,Alla mere Ihlamate ite bei dosa leke ite ruekaiNi.

11Suke aatetuke jemate toiniaru leke esiatate mise ele mere rame. Le Alla laleIjenoa pusue tamata hoko Inatue YesuseKristuse lomei nusa meije peneka leke itepusuma supu hlamate bei dosa. 12 Le AllaIono misete elake ete ite, Iatetuke ite lekesuke ite hleke saisa rebe Alla Isukalumore.Kai leke suke ite lalema loko yelu rebetiae mei nusa meije moneka. Kena ite ruemei nusa meije, ite tahane lale, ono saisarebe nkena, kai ite ono Alla laleIje ndinarame. 13 Ite hidupe ele mere le ite namakepetu misete rebe ite hlalekele eono lalemandina titinai. Kena petu mere ite seluYesuse Kristuse leke ite selu Eni hitateelake. Mere Iteki Alla rebe Eni kbasa elakekai iteki Maka Hlamate Yesuse Kristuse.14 Iriluke nanakwalaIje kena Imata le ite.Imata leke Iseli pusue iteki dosaru. Imatale ite leke iteki dosa sae mo. Eni tamatakena ite kai ite nkwakwa kena ono miseterame.

15 Tituse, aatetuke pusue hnauna meruetesi. Pletaesi leke esi lulue kai alake sierebe esi lulu more. Suke ahnau kai alakekena hokmate kai asebeie sae isobue aleyake.

3Hidupe nkena3:1-11

1Aanete jemate toini meru leke esi leneloko tamata maka pleta me nusa kai ka-mala rebe esi kbasare kai suke esi sukakena kerike loko misete rame. 2 Aanetesileke esi lepa tiae loko tamata maketeyake, esi nasuke tamata makete yake, sukekwakwaesi yake kaimau ete pusue tamata.3 Le kena ite hlaleke loko Kristuse mosare

Tituse 3:4 300 Tituse 3:15ite lekwe boro. Ite supu lemake kai leneloko Alla Eni pletaru mo. Ite lalemarundinake rebe mise mo kai ite lulue. Itelalema tia rame. Ite noake batuke onotiae, iteki lalema loko tamata maketa esitaneiya. Tamatamaketa esi suka itemo kaiite lekwe sukasi mo. 4 Po Alla, iteki MakaHlamate Iaseluke be Intekwa kai Ioki ite,5 Ihlamate ite bei dosa. Ihlamate ite beiite rue nkenare mo po bei ruaI laleIje noaite. Ihlamate itere Ro Misete Ikbasae itelalema leke ite hleke bei ono dosa. Meresaka ruele ite suike kai ite hidupe beluke.Mere Alla Iono Ro Misete Iono lalemarumise. 6 Alla Iono Ro Misete Ikbasae itebaue Yesuse Kristuse, iteki Maka Hlamate,Imata ete ite. 7Alla Iono RoMisete Ikbasaeite baue Yesuse Kristuse leke ite supupusue yelu rebe iteki Ama Irilukele ete Eninanaru, mere Irilukele ete ite. Hoko itehlaleke be ite hidupe eti pela. Ite hidupeeti pela le Alla Iteu pakala mise le Ionomisete elake ete ite. 8 Tituse, pusue lepatarebe au betekelu meiju tinai.

Hoko au suka kena abeteke ktili leke sierebe esi hlaleke loko Alla pende esi lululu.Leke esi ktili rame kena ono misete kairebe mise ete pusue tamata. Auku lepatameru misete kai utapa pususi. 9 Po eteale, alau bei tamata rebe rare kai lomailoko sasaisa rebe esi untune sae more kaialenake loko luma mataiju bei anubu kenaanubu yake. Nasuke lomai kai rare kailomai le tamata Yahudi esi pletaru yakele pusue meru tapa tamata mo kai esimisete sasaisa mo. 10 Sepo tamata saerebe iono kena jemate toini esi tebi lomai,ilulu loko hnauna nkenale moneka, kaiiono tamata maketaru esi hlaleke hnaunankenale moneka. Hoko alakeni leke ih-lekele. Alakeni rebai esa pise lua suikelekwe po sepo isuka hleke mosa, aono ebekai moneka. 11 Arekwa be tamata sakamere isuka ono saesa rebe tinai mo. Hokoiono dosa rame. Iono dosa mere etiluke beeni sala ete Alla.

Hlamate mulini3:12-15

12Au ulake Artemase pise Tikikuse lomelokomu nununu hoko kena sae iluake aat-ula kena alomei sosoli lokoku mei kotaNikopolise le au teu lepate peneka be aurue mei kota Nikopolise eti ndirine taleijeelia. 13Atapa Senase,maka rekwahukume,kai Apolose mimise kena luasi keure leke

me lalane luasi susae manane pise sasaisamakete yake. 14 Kai jemate toini me nusaKretare suke esi atetuke kerike makerikemisete rame. Leke esi tapa tamata rebeesi manane sae more pise esi tanei sasaisamore. Kai leke esi hidupe guna ete ruasikai tamata makete.

15Tituse, pusue jemate toini rebe sakesakai au ete meije esi natue hlamate eteale. Kai abeteke amiki hlamate ete pusuejemate toini ete mere rebe esi oki amire.

Au kotie ete imi pusumi be,“Tuhane, Aono misete elake ete pususi.”

Hlamate, Pauluse

Pilemone 1-2 301 Pilemone 18

Pauluse eni Sulate etePilemoneLepate Menai

Pauluse inatue sulate meije ete eni ebePilemone. Pilemone mere, tamata Kris-tene sae me rebe irue me kota Kolose. Enitamata makerike sae me eni nane Ones-imuse. Onesimuse inaya bei Pilemone lo-lete kota Roma. Kena mere, Pauluse ikusubui me kota Roma le ilepae Sou Misete.Ite rekwa be elia mo po Onesimuse itetuePauluse me kota Roma kai bei Pauluse enihnaune, eono Onesimuse iono Kristene.

Eleki Pauluse ibeteke loko Onesimuselekemise lesire ileu loko elake rebe ikerikeeteije. Po Onesimuse rilai kena leu lokoPilemone, inoake be Pilemone ihukumenile inaya beine. Pauluse ibeteke lokoi beihukumeni mo. Pauluse ileki sulate etei,kai ikotie beini leke iampune Onesimuse.Hoko, Pauluse eni sulate ete Pilemonemeije, ikotie bei Pilemone leke iampuneOnesimuse. Ikotie Pilemone itrima suikeOnesimuse kena cara misete, iono lokoisaka tamata makerike moneka po ionolokoi saka kwalini rebe esi maka hlalekeesa.Isi

1. Hlamate (ayate 1-3)2. Pauluse ikotie trima kasi bei Alla le

Pilemone kai ikotie etei (ayate 4-7)3. Pauluse ikotie bei Pilemone leke irana

Onesimuse (ayate 8-22)4. Hlamate mulini (ayate 23-25)

Hlamate1-3

1-2 Auku ebe Pilemone, au Pauluse, ausakesa kai iteki kwali Timotiuse leki sulatemeije etemu. Ale amiki ebe misete, kaiebe makerike kena layani Kristuse! Auleki lekwe ete iteki beta Apia kai ete itekiebe Arkipuse rebe ilepae Sou misete ktilisakesa kai ite kai ilayani loko Allare ktililupe itere neka masike supu susate bokabei tamata maketa. Au leki lekwe etejemate toini rebe esi lupu me amu lumare.Au supu alese meije le au lepae SouMisetekena Kristuse Yesuse.

3 Ami kotie loko iteki Alla Amate kaiete Tuhane Yesuse Kristuse ete imi be,“Tuhane Iriluke misete elake rame etesikai lalesi ndene noma.”

Pauluse ikotie trima kasi bei Alla le Pile-mone kai Ikotie etei

4-74Pela au kotie bei Allare, au kotie ete ale

lekwe, au kotie trima kasi ete Alla rame.5 Le au lene be aoki pusue tamata rebeesi hlaleke loko Allare kai ahlaleke lokoTuhane Yesuse rame. 6 Kai au kotie le aleleke alayani mise sakesa kai tamata rebehlaleke loko Allare hoko arekwa pusueyelumiseta rebe Alla Iriluke ete ite penekale bei ahlaleke loko Kristuse. 7 Kwali,laleku ndina kai au supu akbere titinaipeneka le aoki tamata rebe esi hlaleke lokoAllare. Kwali, aakberesi peneka.

Pauluse ikotie bei Pilemone leke iranaOnesimuse

8-228-10Hoko auku ebe, au kotie bei ale leke

aono misete ete Onesimuse. Ilupe aukuanare neka le ihlaleke loko Yesuse Kristusebei au atetuke Sou Misete etei kena aumei bui laleije. Masike au rekwa be beiauku kbasare au pleta kena aono saisa rebesuke aonore le aure Kristuse Yesuse Enimaka ulake, po lesi bei mere au pake aukukbasare mo. Au kotie bei ale leke aonoele ite oki lomai kai ite oki tamata rebeesi hlaleke loko Allare. Au meije tamatantuane, meije au supu alese lekwe le aulayani Kristuse Yesuse. 11 Kena akmenareikerike tapa ale misemo le inaya bei ale popamuli meije namake ikerike tapa ite luaboka.

12 Masike au okini titinaije po meije auulakeni leu suike lokomu. 13 Au suka iruekaiku ete meije leke iseli ale kena tapa auloko saisa rebe suke atapa au lokore, kenaau mei bui lalei meije. Au supu alese lelepae SouMisete. 14Po au suka itapa au etemeije mo, sepo lalemu nesa kai au mo. Ausuka titinai, sepo lalemu suka titinai kenaitapa au. Au suka paksa ale mo.

15-16 Alla Isebeie Onesimuse ikeu bei aletoto mina piseu, leke ileu suike loko aleeti pela. Aranai batuke kena iono tamatamakerike rebe kbasa sae mo ete ale mon-eka, po aranai lupe kwali rebe aokini. Auokini po suke aokini lesi leneka. Le ile amutamata makerike kai ile tamata rebe IokiTuhane lupe ale neka.

17 Hoko, sepo anoake au be amu eberebe kerike ete Kristuse sakesa kai ale hokoOnesimuse ileu loko ale, aranai neka, alilokoi lupe ali loko aure neka. 18 Sepo iono

Pilemone 19 302 Pilemone 25sala sasaisa ete ale, pise iutane sasaisabei ale, abetekele eteku neka leke au selietemu. 19 Au ruaku lekie ete meije kenabalaku be au Pauluse, pine seli pusue On-isimuse eni utanaru etemu. Anete be au-tane bei au lekwe, mere lesi bei Onesimuseniere, rebe au tapa ale kena ahlaleke lokoYesuse. 20Kwali Pilemone, au kotie bei aleleke atapa au mina le ite luare Tuhane Enitamata. Aranai kai li lokoi mise lupe aak-bere tamata jemate toini maketa lekwe,mere aakbere au le ite luare Kristuse Enitamata. 21 Au leki sulate meije etemu, auhlaleke titinai be, saisa rebe au kotie beiale, aonoe. Kai au rekwa lekwe be aonoboka lesi bei rebe au kotiele.

22 Kai au kotie bei ale leke aknekae amulumare esi sokati sae eteku, le au hlalekektili be bei imi kotie le au loko AllareIlenele, hoko Iono au supu siri bei buimeije kai leu suike loko imi.

Hlamate mulini23-25

23 Epaprase, rebe isupu alese mei builalei sakesa kai au le ilepae Sou Mis-ete kena Kristuse Yesuse, ibeteke hlamateetemu. 24 Kai auku ebea kena layanisakesa, Markuse, Aristarkuse, Demase kaiLukase lekwe esi beteke hlamate etemulekwe.

25 Au kotie loko Tuhane Yesuse Kris-tuse be, “Tuhane, Aono misete elake etesinoma.”

Hlamate, Pauluse

Ibrani 1:1 303 Ibrani 1:5

Sulate ete Tamata IbraniLepate Menai

Ite rekwa sire rebe ileki sulate meije mole ileki eni nane mo. Batuke ite rekwa bemaka leki sulate meije, tamata Kristenaruesi elake kai irekwa Alla Eni lepate rebelekie akmenare, irekwae titinai, po ilereTuhane Yesuse Eni maka lulu mo (2:3).

Bei akmena sa sulate meije esi kotiele“Sulate ete tamata Ibrani.” TamataIbranire, tamata Yahudire neka pisetamata Isaraele neka. Sulate meije lekieete siasi kai esi rue etiare, sae irekwasimo. Sepo ite baise sulate meije, ite rekwabe sulate meije natue ete tamata Kristenarebe esi supu teta le esimaka hlakele. Lepatiae etesi, kusuesi kena bui kai leini esirana esi taneiaru. Esi supu teta hoko sieleini esi hlaleke mise moneka. Sie leini esiibada sakesa kai esi ebearu moneka. Leiniesi suka leu suike loko esi maka hlalekeakmenare, mahake esi suka hlaleke lokoTuhane Yesuse moneka.

Tujuana telu kena leki sulate meije:suka kena atetukesi, suka kena ono lalesikuru, kai suka kena ahnausi. Iatetukesi beYesuse, Alla Eni Nanae rebe Ibeteke AllaEni lepataru ete ite tamatare. Ikbasa lesibei malekataru kai nabi Musa. Yesuse,iteki ImameElake Enimakerike esi kbasareela lesi Yahudiaru esi imame. Ikerikekena luma maka kotie loko Alla rebe misetitinai kai Ibeteke Alla Eni janji rebe misetitinaije.

Ile rebe ileki sulate meije iakbere laleisuleke esi lulu Tuhane Yesuse rame kai esisupu susate, esi tahane lale neka. Ianehelaleisu kena luake loko Alla le Yesuse ibukalalane kena tetueNi. Iakbere lalesi lekeesi supu rue sakesa kai Alla. “Hleke beimakerike kai rue sakesa kai Allare”, esinatire saisa? Sie leini esi beteke be esinatire be sepo ite mata kai ite sa loletesurga, ite hleke bei iteki makerike meinusa meije. Leini esi beteke be, ite rilukeiteki hidupe ete Alla kai batuke hlalekeNineka kena supuhlamate kai batuke hlalekeloko ite ruamaki makerike yake.

Ile rebe ileki sulate meije iahnausi lekeesi sele bei esi maka hlaleke loko TuhaneYesuse yake. Kena sulate meije, iahnausi

ktili titinai rebai lima. (2:1-4; 3:7-9; 5:11-6:12; 10:26-39; 12:18-29). Iahnausi mimisetitinai kena ibeteke Alla Eni hukume saisaete tamata rebe esi hleke esi maka hlalekeloko Yesuse.Isi

1. Yesuse Eni kbasare ela lesi bei AllaEni tamataru esi elaka akmenaru (1:1-10:18)a. Memenai (1:1-3)b. Yesuse Eni kbasare ela lesi bei

malekataru (1:4-2:18)c. Yesuse Eni kbasare ela lesi bei nabi

Musa (3:1-4:13)d. Yesuse, Imame Elake rebe ela

lesi bei Yahudiaru esi imame elake(4:14-7:28)

e. Yesuse, iteki Imame Elake Eni mak-erike mise titinai lesi bei Yahudi-aru esi imama elakaru esimakerike(8:1-10:18)

2. Ite hleke iteki maka hlaleke yake(10:19-12:29)

3. Lepate mulini (pasale 13)

Alla Ilepa kai tamata baue Yesuse1:1-3

1 Kena akmenare Alla Ilepa rebai bokakai iteki ntuana menaru baue nabiaru.Rebai sesi Ilepa kaise Ilepae aturane, re-bai sesi Ilepa loko Italuke, rebai sesi Ionotanda herane kai cara mamakete lekwe.2Po pamuli meije rebe laumo nusare kohonere Ilepa kai ite baue Eni Nanare. AllaItolae nusare kai pusue taneiaru baue EniNanaemere. Kai Alla Iteu peneka be pusuetaneiaru Eni Nanaemere Enie. 3Eni Nanaemere pine Iaseluke be Alla Eni kbasare elatitinai. Eni atate sakesa kai Alla ruaIjeneka. Ile lekwepine Irakanusare kai pusueyelu mei nusa meije kena Eni lepate rebeesi kbasare ktili titinaije, leke atia yake.Kena Iampune iteki dosaru peneka, pineIrue kena otoi maka kbasa ndete surgare,sapleuke Alla Maka Kbasa elake titinaijeEni makwanale.

Yesuse Eni kbasare ela lesi bei malekate1:4-14

4Alla Eni Nanae mere Isupu kbasa elaketitinai, lesi bei malekate, kai Alla Iono Eninane mere esupu holmate titinai, lesi beiIono malekate eni nane.

5 Alla Ibeteke loko malekate mo poIbeteke loko Eni Nanare be,

* 1:5 Isi. 2:7 † 1:5 2Sam. 7:14

Ibrani 1:6 304 Ibrani 2:9

“Ale Auku Anae.Bei petu meije Aure Amamu.”*

Kai Ibeteke lekwe be,“Au meije AmaI, kai Auku Anae kenaI.”†

6Kai kena Alla Iulake Eni Nanae menareIlomei nusa meije‡, Iombe,“Auku malekata,

suke pusumi tatu loko Auku Anaemeije.Ӥ

7Kai kena malekataru, Alla Ibeteke be,“Au ulake malekataru esi tapa Au

saka balate ehbuerekai saka auwe klitine.”*

8PoAlla Ibeteke loko EniNanaemere be,“Ale Alla, Apleta saka Kamale rame eti

pela.Apleta kena nkenale kai Alemake mo.9Asuka rebe nkenale titinai,

kai lalemu tiake rebe tiare.Bei mere hoko Amu Alla Ibitike Alekai Iono Asupu holmate bei tamata,kai lalesi ndina

le Alere elesi bei Amu ebearu.Ӡ10Alla Ibeteke loko Eni Nanare lekwe be,

“Ale Tuhane, kena menaije Atolae nusare,kai Ale ruaMu tolae lanite.

11 Pusue meru namake atialu kai umalabaisaka pakiane,po Ale, Ara me rame.

12Nusare kai pusue rebe mei nusarenamake Alouke saka lapunerebe malabai peneka,kai Aselie kena makete.

Po Ale, Aleli kwale mo,kai Amu nasite pusu moneka.”‡

13 Alla Ibeteke loko malekate mo poIbeteke loko Eni Nanare be,“Arue sapleuke Auku makwanale,

eti Au ono Amu musuaruesi tatu lokoMu.Ӥ

14 Ele mere hoko esi tinaije malekatarusaisa? Malekataru Alla Eni roa rebe esilayani Allare, kai esi supu ulake bei Allakena tapa tamata rebe esi supu hlamate.

2Hlamate bei Allare suke nete loko rame2:1-4

1 Yesuse Eni kbasare ela lesi beimalekataru, hoko ite hlaleke ktili rameloko hnauna rebe ite lenelu pende, leke

ite hleke bei iteki maka hlaleke lokoIjeyake. 2 Le Tuhane Eni lepate rebe Musailekie, rebe malekataru betekele ete itekintuana menaru tinai kai suke lulue, kaitamata rebe esi lulu more namake esisupu hukume lulu saisa rebe esi onore.3 Sepo ite puli kai saisa rebe Alla Ionoemise titinaije mo, rebe Iono hlamate iterehoko ite supu hukumane elake titinai. LeTuhane Yesuse ruaI pine Ilepae hlamatemere memenai ete tamata, kai sie rebeesi lenele esi aselukele ete ite peneka bemere tinai. 4 Alla Iaseluke ete ite be siemeru esi lepataru tinai, hoko Iono tandaherane sasaisa neka rebe etiluke Eni kbasaelake. Iono Ro Misete Iriluke ktiline etesilulu Eni sukare leke esi ktili kena kerikeEni makerike.

Yesuse Iono tamata leke Impe lebu beimalekataru

2:5-185 Kwali betaya pusumi, namake kena

nusa beluke rebe tatike pine eonore kairebe ite mei lepaele meije, malekataru esisupu kbasa bei Alla kena esi bkasae mo, poite tamata supu kbasa beiNi kena kbasaele.6 Ite rekwa be mere tinai le Alla Eni lep-ata rebe lekie akmenare, lepate matai meeombe:“Tamata mere saisa,

pine Alla Anete lokoise?Tamatare* batuke esi ono tamata neka,

yo Aselu lokosi mise titinai!7 Aono esi kbasare mpe lebu toto bei

malekate,mere takwali kuate mo,

po lomei Aono esi rue kena otoirebe esi kbasare ela titinaikai rebe holmatele,

8 kai Aono pusue yelu tatu lokosi.ӠEte meije ebeteke be Alla Iono pusue

yelu tatu loko tamata, hoko saisa rebetamata Ikbasae more sae mo. Masike elemere, po tamata ikbasae pusue yelu, iteselu mosa. 9 Po ite selu pusue meru kenaYesuse Eni hidupe, Alla Iono Impe lebutoto bei malekate, mere takwali kuate mo,leke Alla Eni lale misete eono Imata etepusue tamata. Meije ite selu Alla Iono Iruekena otoi rebe esi kbasare ela titinai kai

‡ 1:6 Tapsirane makete ebeteke be luake suike lomei nusa meije. § 1:6 Isi. 97:7 * 1:7 Isi. 104:4 Natirebe sepo Alla Iulake malekataru, esi luluI nunu saka balate ehbuere. Kai esi hukume tamata lulu esi dosaru saka auweklitine. † 1:9 Isi. 45:7-8 ‡ 1:12 Isi. 102:26-28 § 1:13 Isi. 110:1 * 2:6 Kena tekse asli Yunanire lepatematai “tamatare” mere “tamata eni nanae” † 2:8 Isi. 8:5-7

Ibrani 2:10 305 Ibrani 3:11rebe holmatele, le Isupu susate eti Imatapeneka. Kai Alla Ioki ite, hoko YesuseImata leke Iono Maka Hlamate ete pusuetamata.

10 Saisa rebe Alla Iteuele tinai! Pusueyelu mei nusare ruaI tolaelu kai pusulueteI. Alla Iono Yesuse Isupu susate lekeiono Maka Hlamate titinai. Alla Iono mereleke tamata bokala esi supu hlamate kaiEni nanae kenasi rebe holmatesi. 11YesuseIono ite tamatare iteki dosa sae moneka.Hoko Ile maka ono dosa sae moneka kaiiteki Amate esa. Bei mere hoko YesuseIbeteke be kwaliNisi kai betaIsi kena itere,Iasomie mo. 12 Kai ite rekwa be YesuseIbeteke loko Alla elere:“Namake Au lepae saisa rebe Aonore

ete kwaliKu kai betaKusi.Kai Au isikeMu etesi kena esi lupuke lo-

maije.”‡13Kai Yesuse Ibeteke be:

“Au hlaleke loko Alla.”§Kai Yesuse Ibeteke lekwe be:

“Meije Au kai Auku tamatarebe Alla Irilukesi ete Au pende.”*

14 Sie rebe Yesuse Ikotise Eni tamatameru, tamata rebe namake esi mata, hokoYesuse Iono tamata sakasi kai Ihidupe sakatamata neka. Iono ele mere leke Enimatale eatia ro tiaru esi elake rebe ekbasaematale. 15 Iono ele mere leke Itie ite beirila le matale rebe ekbasae iteki hiduperame. 16 Hoko ite rekwa be Yesuse Itapamalekataru mo, po Itapa ite, Abrahameeni anubuaru.† 17 Ele mere hoko sukeAlla Iono Yesuse Isakesa kai tamata kenasasaisa neka. Kai bei mere hoko YesuseIsupuono ImameElake rebe Iono lulu saisarebe Alla Isukare, kai Imaktekwa titinai.Leke Itie pusue ite tamata bei iteki dosarukai Iono ite mise suike kai Alla.‡ 18 Kaibei ruaI supu teheke peneka kena onodosa kai isupu susate peneka, hoko Isuputapa tamata rebe esi supu teheke kena onodosare.

3Yesuse Iela lesi bei nabi Musa3:1-6

1 Kwali betaya rebe Alla Eni tamata,rebe Alla Ikoti imi leke rue kaiNi ndete

surgare. Suke imi noake mimise lokoYesuse! Ile maka lepae Alla Eni hnaunakai Imame Elake rebe Itapa ite loko saisarebe ite hlalekele. 2 Ilene loko Alla titi-nai rebe IbitikeIne hoko saisa neka rebeAlla IulakeNi kena Ionore, Iono loko titi-nai. Saka akmena Musare neka, ionolulu Alla titinai hoko eni makerike makalayani Alla Eni tamataru ikerike lokoletitinai. 3 Po suke holmate Yesuse lesi beiholmate Musa, saka holmate tamata makaeleke lumare lesi bei luma rebe ielekele.4 Tinai neka, pusue lumare esi tamata mekena ielekele, po maka ono pusue taneiamei nusare batuke Alla ruaI. 5 Musa ik-erike titinai loko eni makerike kena layaniAlla Eni tamataru, saka tamata makerikesae ikerike titinai ete tamata rebe ik-erike eteije. Kai saisa rebe Musa ionouleetiluke saisa rebe namake pamulire AllaIaselukele. 6 Eleyo Kristuse tamata mak-erike lupe Musare mo po Alla Eni Nanae,Ilulu Alla Eni pletare titinai hoko Ili lokoAlla Eni tamataru titinai. Alla Eni tamatakena ite,mahabe ite hlaleke ktili rame lokosaisa rebe ite rekwa be namake ite supure.

Ite ulu buamaru ela saka iteki ntuanamenaru yake

3:7-197 Bei mere hoko kwali betaya, lene loko

Ro Misete Eni hnaune rebe eme Alla Enilepate rebe lekire be,“Petu meije, sepo imi lene Ilepare8hoko ulu buaimu uela

saka imi ntuana menaru yake,rebe kena esi ndete otoi nsekile,esi lene loko Alla mokai esi tehekeNi be Itahane laleI

lokosi roma etia.9Alla Ibeteke be,

‘Imi ntuanamenaru esi teheke Au etendetere,

yo ruasi selu yelu rebe Au onolu etesimusuna butu atare peneka.

10 Bei mere hoko Au nasukesikai Au noake mei laleKube esi lene loko Au rame mo,kai esi suka ono luluAukupletarumo.

11Hoko Au nasu kai Au la be:Esi supu kusu nusa merekena hleke bei makerike

‡ 2:12 Isi. 22:23 § 2:13 Yes. 8:17 * 2:13 Yes. 8:18 † 2:16 Tamata bokala esi noake ayate meije esi natireelere: Yesuse Itapa malekataru mo po itapa ite rebe ono Abrahame eni anubure le ite hlaleke loko Alla. ‡ 2:17Kena ayate meije beteke Yesuse Eni makerike sakesa kai piasare tamata Yahudiaru esi imamaru esi onore. * 3:11Isi. 95:7-11

Ibrani 3:12 306 Ibrani 4:13kai rue sakesa kai Au mo.’ ”*

12 Kwali betaya, raka mimise! Yapinebei imire tamatame laleije tiae kai ihlalekelokoAlla ktilimo, hoko ihalimulini kai ilaubei Alla rebe Ihidupe eti pelare! 13 Lepatematai eombe, “Petu meije,” rebe natire bekesempatane mei sa, hoko suke imi ahnaulomai rame pela petu, leke sae kuesa beiimi yake isupu lemake kena ono dosa leulu buaije ela hoko ilene loko Alla mo.14 Ite pusumare esa kai Kristuse peneka,mahabe saisa rebe ite hlaleke lokole beimenai pende ite hlalekele rame eti pela.15 Kwali betaya, suke imi ahnau lomai lelepate matai me Alla Eni lepate rebe lekireebeteke be,‘Petu meije, sepo imi lene Ilepare,hoko ulu buaimu ela saka imi ntuana

menaruesi lene loko Alla more yake.Ӡ

16 Siasi pine esi lene Alla Ilepare yo esiluluI more? Mere pusue tamata rebeMusaisiriesi keu bei nusa Mesire pibe moyo?17 Siasi pine Alla Inasukesi musuna butuatare? Sie rebe esi ono dosa eleki esi matandete otoi nsekile pibe moyo? 18 Kai siasipine Alla Ila etesi be esi supu kusu henamere kena esi hleke bei makerike kai ruesakesa kaiNi more? Mere sie rebe esi leneloko Alla mise more pibe moyo? 19 Hokomeije ite rekwa peneka be esi supu kusuhena mere kena rue sakesa kai Alla mo, leesi hlaleke lokoI mo.

4Hlaleke loko Alla leke supu rue kaiNi4:1-13

1 Kwali betaya, Alla Italuke peneka beIono ite supu kusu kena rue sakesa kaiNi.Kai meije Eri riluke kesempatane ete itesa. Hoko suke ite raka mimise leke itepusuma supu saisa rebe Alla Italukele. 2 Letamata Yahudia akmenaru esi lene Alla Enilepate, saka pamuli meije, ite lene SouMisete neka. Po eono esi supu misetesasaisa mo, le kena esi lenele esi hlalekeloko Alla Eni lepate mere mo. 3 Le batukeitea rebe hlaleke loko Allare pine supukusu nusa mere kena hleke bei makerikekai rue sakesa kai Alla lulu Italukele. Po etetamata rebe esi hlaleke loko Alla more esisupumeremo, lulu Eni lepate rebe eombe:“Au nasukesi kai Au la be

esi supu kusu kena hleke bei mak-erike

kai rue sakesa kai Au mo.”*Masike yelu rebe Alla Ionoule upela

kena Itolae nusare sa, po Ibeteke ele mere.4 Le Alla Eni lepate rebe lekie akmenareebeteke be:“Kena petu iture Alla Iplei bei pusue Eni

makerike.Ӡ5Kai ete mere ebeteke lekwe be:

“Esi supu kusu kena rue sakesa kai Aumo.”‡

6 Sie rebe esi lene Sou Misete mere ak-menare esi supu kusu kena rue sakesa kaiAlla mo, le esi lene loko Alla eni pletaremo. Hoko ite rekwa peneka be tamatamaketa me pine esi supu kusu kena ruesakesa kai Alla. 7 Bei mere hoko Alla Italupetu makete me lekwe, rebe Ikotiele “Petumeije” leke tamata esi supu kusu kena ruekaiNi. Eleki takwali titinai mina pine AllaIlepa lokole, rebe Dauta ilekire, lupe lepatematai sae akmenare be,“Petu meije sepo imi lene Alla Ilepare,

hoko ulu buaimu ela yake.Ӥ8Akmenare Yosua iono tamata meru esi

supu kusu kena rue sakesa kai Alla luluItalukemosa, hoko Alla Ilepa loko petu saemakete leneka. 9 Hoko kwali betaya imi,kesempatane mei sa ete Alla Eni tamataruesi supu kusu kena rue sakesa kaiNi, sakapetu nomore iture Alla Iplei bei Eni mak-erike. 10 Le sepo ite hleke bei makerikekai rue sakesa kai Alla, hoko mere ite pleibei pusue iteki makerike peneka, saka AllaIplei bei Eni makerike peneka kena petunomore iture. 11 Bei mere hoko mai iteatula titinai, leke ite supu kusu kena ruesakesa kai Alla lulu Italukele, kai leke saekuesa bei ite yake rebe isupu kusumo lupetamata akmenaru esi supu kusu mo, le esilene loko Alla Eni pletare more.

12 Le Alla Eni lepate esi kbasare elatitinai kai ektili. Entina lesi bei pusuesaria rebe entina lei luare. Lepate mereekusu roma tamata lalei, saka lasa kenasarire ekena roma lulini kai sunsune.Erekwa pusue rebe tamata inoakele kairebe isukare. 13 Sasaisa neka, esupu kbunitekwa bei Alla mo. Isupu selu pusue tanei.Kai suke ite balale Alla kena naku pusuerebe ite onoule.

† 3:15 Isi. 95:7-8 * 4:3 Isi. 95:11 † 4:4 Atn. 2:2 ‡ 4:5 Isi. 95:4 § 4:7 Isi. 9:7-8

Ibrani 4:14 307 Ibrani 6:4Yesuse Imame Elake rebe Iela lakwai esa4:14-16

14 Kwali betaya imi, Yesuse Alla EniNanae, rebe Iono Imame Elake Lakwai esaete ite. Ikusu surga leke ikotie ete ite meAlla oaIje. Bei mere hoko saisa rebe itenaku be ite hlaleke lokole, suke ite hlalekeloko rame. 15 Iteki Imame Elake Lakwai esamere Irekwa peneka be ite ktili kwale mo.Isupu teheke peneka kena sasaisa neka,saka ite supu teheke, po batuke Iono dosamo. 16 Bei mere hoko mai ite nehe kenaluake loko Alla me Eni otoi maka pletandete surgare, le Yesuse iteki Imame ElakeLakwai esa. LaleIje mise titinai kai Ioki ite.Hoko mai ite nehe kena luake lokoI lekeIriluke misete ete ite kena olase rebe iteperlure.

5Alla Ibitike Yesuse kena Imame Elake Lak-

wai esa5:1-10

1 Papelake Yahudiaru esi imame elakelakwai esa rebe lilakesi bei Alla Enitamataru, esi supu bitike kena layaniAlla, kena pentine ete Alla Eni tamataru.Esi makerike, riluke tamata esi taneiakena kurbana ete Allare, leke dosare supuampune. 2 Imame elake lakwai esa mereruai lekwe iktili mo kena yelu bokalalekwe. Bei mere hoko imau ete tamatarebe esi ono nsalale le esi rekwa sasaisamore. 3 Kai bei iktili more, hoko sukeiriluke tanei ete Alla lekwe. Iriluke taneiete Alla mere, batuke iriluke le Alla Enitamataru esi dosaru mo, po eni dosarulekwe.

4 Kai tamata rebe ibitike ruai kenaimame elake sae mo. Tamata iono imameelake, sepo Alla Ikotini lokole lupe akmenaHarune.

5 Kristuse lekwe ele mere neka. IbitikeruaI kena Imame Elake Lakwai esa mo. PoAlla rua pine IbitikeNi kai Ibeteke lokoI be,“Ale Auku Anae!Bei petu meije, AmaMu kenaKu.”*

6 Saka Alla Eni lepate makete lekwe be,“Ale Imame eti pela,saka akmena imame Melkisedeke.”†

7Kena Yesuse Imei nusa meije sa, Ikotieloko Allare Irani kai Ikloloe lokoI, le Irekwabe Alla Ikbasa kena ono Ihlamate bei

matale. Kai bei Ilene loko Alla kai Ihol-mateI titinai, hokoAlla Ilene Ikotie lokoIje.8Masike Yesuse Alla Eni Nanae, po susaterebe Isupure eatetukeNi kena Ilene lokoAlla titinai. 9 Cara mere eono Eni hidupemise titinai rebe Eni nsalale kai dosa saekwale mo, kai Iono maka hlamate eti pelaete pusue tamata rebe esi lene lokoIje.10Kai Alla IbitikeNi kena Imame Elake Lak-wai esa, saka akmena imame Melkisedeke.

Hlaleke ktili rame leke hali bei imi makahlaleke yake

5:11-6:1211 Kwali betaya, Yesuse Iono Imame

Elake Lakwai esare esi yelu bokala me sarebe ami suka lepaele ete imi, po susa kenalepaele mimise ete imi le imi natie nunumo. 12 Imi lulu Yesuse takwali peneka,hoko meije suke imi ono tamata makaatetuke peneka, eleyo mosa le suke imiatetuke suike Alla Eni hnaunaru esi dasarerame bei tamata makete sa. Imi onosaka kwete tone rebe batuke eri kinu sususa le ikane tekwa manane kberele mosa.13 Tamata rebe eri kinu susu sare, merekwete tone sa, hoko saisa rebe enkenalepise nsalale inati mo. 14 Manane kberelemere ete elake inai. Mere natire be tamatarebe inoake loko hnaune nkenale mimise,hoko yelu rebe misete pise tiare irekwae.

61 Bei mere hoko, batuke ite lepa loko

agama Kristene memenaije yake, molupehnaune ete tamata rebe uke ihlaleke lokoKristuse resare, po mai ite atetuke AllaEni hnaunemere tapa rame, rebe eatetuketamata Kristene eni hidupemisere. Kai iteatetuke hnaune rebe ite atetuke memenairebe eatetuke tamata kena hleke bei onoyelu rebe esi guna sasaisa more yanoma.Atetuke yelu bokala meiju moneka sakaatetuke hnaune kena maka hlaleke lokoAlla, 2 dasare kena baptise tamatare, tolabala kena tamata ulusi leke kotie Alla Ir-iluke misete etesi, tamata matale ikwanasuike kai supu hukume eti pelare. 3 SepoAlla Isuka, hoko mai ite atetuke Alla Enilepataru tapa rame!

4 Le tamata rebe esi hali muli bei makahlaleke loko Yesuse pende, atetukesi kenaesi hleke bei ono dosare saisa moneka.Akmenare esi rekwa Alla Eni nkenale kaisupu misete beiNi peneka, kai Ro Misete

* 5:5 Isi. 2:7 † 5:6 Isi. 110:4

Ibrani 6:5 308 Ibrani 7:5Ikbasaesi peneka, 5 Alla Eni lepate misetemere esi rekwa peneka, kai miseta bei Allarebe namake ukbasa kena nusa rebai suikeesi blakele kena esi hidupe peneka. 6 Polomei esi teheke kena hali muli bei esimaka hlaleke loko Yesuse peneka. Hokoatetukesi kena hleke bei ono dosare saisamoneka. Mere sakesa kai esi paku Alla EniNanare ahlake ai bataije suike kai esi lepaetiae lokoI me tamata bokala oasi.

7 Tapele rebe ehmoso kwele ulane rebeetetu ramekenare, tamata iandinukele, esitnanelaru esi hasile miseta. Tapele mereAlla Iriluke misete kenae. 8 Po sepo tapelemere putune kai tapua luliaru kusu kenae,hoko tapele mere esi guna sasaisa mo kainamake Alla Ikutukele, eleki busa pusulukena auwe.

9 Po kwali betaya rebe ami oki imi!Masike ami lepa ele mere po ami hlalekebe imi yelu misete me hoko imire sakatapale rebe Alla Ikutukele mo. Ami rekwabe imi hidupe yelu me mise lesi lupe imihlaleke loko Yesuse kai imi atate mise.Yelu meru piasare tamata rebe supu hla-mate esi supue. 10Allare, Alla rebe nloenemo. Inete loko saisa rebe imi kerike eteIje,kai Iselu imi ono misete eteI bei akmenaeti meije baue imi oki kai tapa tamata rebeesi hlaleke lokoIje. 11 Ami kotie bei imititinai, leke papela tamatare iatula kenaono misete ele mere rame eti pela, lekeisupu saisa rebe ihlalekele. 12 Ami sukareimi noso mo. Suke imi atate saka tamatamaka hlaleke loko Alla, rebe itahane laleikena namake saisa rebe Alla Italukele.

Alla Italuke eleli mo6:13-20

13 Kena Alla Italuke Abrahame, Ila besaisa rebe Italuke pende namake Ionoe.Alla Ila kena ruaI EriNi nane le sae iela lesibeiNi moneka. 14 Ila be, “Kena meije Autaluke ale be namake Au riluke misete eteale boka titinai kai Au ono amu anubuaboka titinai.” 15 Abrahame itahane laleikena namake rame, hoko isupu saisa rebeAlla Italukele eteije.

16 Sepo tamata sae ila, hoko ila kenatamata makete rebe eni kbasare ela lesireeni nane. Hoko la mere eakurue saisarebe ilepaele, kai sae ilelike suike moneka.17 Alla lekwe ele mere neka, Isuka beteketitinai ete tamata rebe esi supu saisa rebe

Italukele, leke esi rekwa be Ilelike suikesaisa rebe Italukele moneka. Bei merehoko Ila suike leke eakurue saisa rebeItalukele. 18 Alla Ilemake le saisa rebeItalukele mo, kai Ilemake le Ilare mo. AllaItaluke kai Ilare eleli moneka. Mere eonoite lalemaru ktili, le iteameiju tamata rebeAlla Iraka ite kai ite hlaleke be Iono itehlamate. Hoko ite hlaleke ktili rame benamake Alla Iriluke saisa rebe Italukele eteite. 19 Iteki maka hlaleke, ekuru saka ka-pale esi jangkare tahane kapale, kai eonoite lalemaru ndene. Maka hlaleke mereeono ite supu luake loko Alla kena itekotie lokoIje, saka ite supu kusu TuhaneEni Lumare esi sokati rebe moli titinai,rebe rebae kena obite nurui nanuke elake.20 Yesuse Iono lalane lolete surga ete itepeneka, kai Irue ete ndetere peneka kenaIono Imame Elake Lakwai esa eti pela eteite, saka akmena imame Melkisedeke.

7Alla Eni Nanare kai imame Melkisedeke7:1-10

1Kwali betaya, mai ite lepa loko akmenaMelkisedeke*. Melkisedeke, kamale kotaSaleme. Kai iono imame rebe kerike eteAlla rebe Ikbasare. Kena Abrahame ileubei lisa kai kamalaru, Melkisedeke ikeusapai kena ikotie Alla Iriluke misete etei.2 Hoko Abrahame iriluke bei taneia rebeisupulu kena lisare sabokae lara butu esaete Melkisedeke. Nane Melkisedeke natire“Kamale rebenkenale.” Kai ile kamale kotaSaleme, hoko eni nane lekwe esi nati saere“Kamale maka ono rue mise.”† Le Salemenatire lale mise kai lisa sae mo. 3 KamaleMelkisedekemere, ite rekwa amaimo, inaimo kai ite rekwa irulu bei sire mo. Rueleipise imatare, ite rekwa mo. Melkisedekemere iono imame eti pela saka Alla EniNanare neka.

4 Selu! Melkisedeke tamata pentine titi-nai. Le Abrahame, iteki ntuane menare,iriluke tanei miseta titinai sabokae larabutu esa bei taneia rebe isupulu kena lisareete Melkisedeke. 5 Lulu agama Yahudiesi hukume, pusue tamata Yahudi sukeesi lupuke tanei sabokae lara butu esa beitaneia rebe esi supure ete imama rebe esirulu bei Lewire. Hoko masike esi rulubei Abrahame sakesa, po imama meruesi kotie taneia rebe lara butu esa bei

* 7:1 Melkisedeke mere kamale kai imame kena akmena sa irue roma Abrahame lekwe. † 7:2 Atn. 14:17-20.

Ibrani 7:6 309 Ibrani 7:28taneia rebe kwalisi kai betaisi ruasi supure.6 Melkisedeke mere irulu bei Lewi mo,po Abrahame iriluke taneia etei sabokaelara butu esa bei taneia rebe isupulu kenalisare. Kai masike Abrahame isupu talukebei Tuhene Alla peneka po Melkisedekeikotie Alla Iriluke misete ete Abrahamelekwe. 7 Tinai, ite rekwa be tamata rebeisupumisete bei tamatamakete, impe lebubei tamata maka riluke misete. 8 Imamarebe esi supu tanei bei taneia rebe larabutu esa meru, roma esi peture esi mata.Po Alla Eni lepata rebe lekie akmenareebeteke be Melkisedeke rebe isupu taneibei tanei rebe lara butu esa meru, irue etipela. 9 Imama rebe esi rulu bei Lewireesi rana taneia rebe lara butu esare beiesi tamataru lekwe. Po ite beteke elereyele: imama rebe esi rulu bei Lewirelekwe esi riluke tanei rebe lara butu esaete Melkisedeke baue Abrahame, kena ak-menaAbrahame Irilukele eteMelkisedeke.10 Masike kena Melkisedeke ikeu sapaAbrahame, ruele Lewi mosa po LewireAbrahame eni anubu, hoko sakesa kai Lewiime kai Abrahame kena riluke taneiaru.

Alla Ibitike Yesuse kena Imame Elake Lak-wai esa saka Melkisedeke

7:11-1911 Kena Alla Iriluke Eni hukume ete

tamata Yahudiaru, Ibitike Lewi enianubuaru kena imama rebe esi pletaetamata bokala leke esi lulu Eni hukumemere. Po imama meru esi ampune tamataesi dosaru eti esi nkena me Alla oaIje saisamo, hoko suke imame makete sae sa, rebeisakesa kai akmena imame Melkisedeke.Imame mere irulu bei Lewi saka Harunemo. 12 Sepo seli imama rebe esi rulu beiLewire esi carare, hoko suke seli agamaYahudi esi hukume lekwe. 13Rebe betekelemeije, mere iteki Tuhane: Irulu bei Lewimo po bei suku makete. Kai bei Eni sukuresae kuesa iono imame mosa. 14 Pusuetamata esi rekwa be iteki Tuhane Ibei sukuYehuda. Kai Musa ilepa be bitike sae beiYehuda eni anubuaru kena imame rebaisae mosa.

15 Rebe ite mei lepaele, ite rekwae miselesi leneka, le imame makete sae me sakaMelkisedeke Iluake. 16 Isupu bitike kenaimame, bei tamata eni hukume mo, po beiEni hidupe rebe ekbasa kai atia moneka.

17Leme Alla Eni lepate rebe lekire ebetekebe,“Ale Imame eti pela,

saka akmena imame Melkisedeke.”‡18 Hoko hukume rebe Musa ilekire, pa-

muli meije pake moneka, le ektili mo kaiepakuna mo, 19 le esupu ono ite nkena meAlla oaI mo. Bei mere hoko saisa rebe itehlalekele pamuli meije emise lesi bei saisarebe ite hlalekele akmenare, le saisa rebeite hlalekele akmenare eono ite nkena meAlla oaI mo.

Yesuse Eni kbasare lesi bei tamata Yahudiesi imame elake

7:20-2820 Kai pusue meru Alla Ila lelu peneka.

Eleyo kena Ibitike imama maketaru, Ilamo. 21 Po kena Yesuse Isupu bitike kenaImame, Alla Ila leI. Alla Ibeteke lokoI be,“Aure Tuhane, Au la peneka,kai Au lelike Auku lepate moneka be:

Ale mere Imame eti pela.Ӥ22 Bei mere hoko ite rekwa be Alla

Italuke beluke baue saisa rebe YesuseIonore ektili kai emise lesi bei saisa rebeakmena Alla Italukele ete tamata Yahudi-aru.

23 Kwali betaya imi, sae lekwe, imamamaketaru esi boka titinai. Le siere tamatamatale hoko sepo sae imata, selini kenatamata makete. Hoko esi kerike loko esimakerike rame moneka. 24 Po Yesuse Irueeti pela, hoko Eni makerike Imame ehetiete tamata makete mo. 25 Bei mere hokoYesuse Ikbasa kena Itie ite bei hukumanele iteki dosaru kai Iono ite hlamate titinai,mahabe ite balale Allare kena Eni nane.Le Irue eti pela kai Imei kai ite rame kenaIkotie loko Alla ete ite.

26 Hoko Yesuse mere pine Imame ElakeLakwai esa rebe ite perluI titinai. Imisetitinai le Eni dosa sae mo, Iono sala kaidosa kwale mo. Masike Ile tamata lekwepo Eni dosa sae saka tamata piasare mo.Alla Iono Ibiti lolete otoi nanuke titinaipeneka, lesi bei pusue rebe undete lanite.27 Isakesa kai imame elaka maketaru mo,rebe pela peture esi riluke tanei ete Allale ruasi dosare mina, pine iriluke le AllaEni tamataru esi dosaru sa. Yesuse Iriluketaneije, eti pelare batuke rebai esa neka.Mere, kena Iriluke ruaI Eni nanakwalaIjesaka tanei rebe rilukele ete Allare. 28 Luluhukume rebe Musa ilekire, bitike tamata

‡ 7:17 Isi. 110:4 § 7:21 Isi. 110:4

Ibrani 8:1 310 Ibrani 9:4dosa kena imame elake yele. Po pamulilomei bei hukumemere, Alla Italuke suike,Ila lele kena Ibitike Yesuse kena ImameElake Lakwai esa. Hoko Eni Nanae mereIono Maka Hlamate titinai eti pela, rebeEni dosa sae kwale mo.

8Yesuse, Imame Elake beluke8:1-13

1 Kwali betaya, pusue rebe ite lepaule,esi uweije meije: Ite supu Imame ElakeLakwai esa peneka. Irue sapleuke Alla Enimakwanale ndete surga leke Ipleta sakesakaiNi. 2 Ikerike Imame Elake Lakwai esareenimakerike ndete surga, otoimoli titinai,rebe Tuhane ruaI onoe. Ikerike me AllaEni otoi mei nusa meije mo, rebe tamataionore.

3 Piasare papelake imame elake lakwaiesare isupu bitike, kena iriluke tenei kaikorbane ete Alla. Hoko Yesuse rebe IonoImame Elake Lakwai esa ete itere ele merelekwe. Iriluke tanei kena eono korbaneete Alla. 4 Sepo Imei nusa meije sa, IonoImame Elake Lakwai esa mo. Le imameelaka lakwai esa me peneka kena esi rilukekorbane ete Alla lulu hukume rebe Musailekire. 5 Imama meru esi kerike meTuhane Eni Luma. Tuhane Eni Lumaresaka conto bei saisa rebe endete surgare.Bei mere hoko kena akmena Musa Ionokena ikerike Alla Eni tendare, Alla Ibetekelokoi elere, “Anete, pusue rebe akerikele,suke lulu yelu ndete surga rebe Au tilukeleete ale ndete ulate.”* 6 Po makerike rebeiteki Imame Elake Lakwai esa Yesuse Ik-erikele, emise lesi bei pusue imama elakamaketaru esi makerike, le Yesuse Iono itemise suike kai Allare emise lesi. Kai saisarebe Alla Ijanjie ete ite baue Yesuse emiselesi bei janjia akmena rebe Musa ilekire.

7 Sepo aturane akmenare epanuhupeneka hoko Tuhane Iriluke janji belukemoneka. 8 Tamata rebe esi supu aturaneakmenare Alla Ileuke sala etesi sa le esilulu mo. Ele mere hoko Tuhane Ibetekebe†,“Lene loko Auku lepate meije!

Namake roma petu sae me Au onojanji beluke

ete tamata Yahudia bei suku Israelekai suku Yehudaru.

9 Janji mere lupe aturane rebe Au rilukeleete Yahudiaru esi ntuanamenarumo.

Kena Au rakasi kai siriesi bei Mesire.Le kena mere esi lene loko aturanerebe Au rilukele eteise mohoko Au tie balaKu beisi.

10 Po namake Au ono janji esakai pusue Israelaru esi anubuaru.

Au tolae Auku aturane me lalesikai Au lekie me esi maka noakeleke esi rekwae eleki esi lulue.

Au ono Tuhane etesi kai esi ono Aukutamata.

11Hoko esi atetuke esi tamataru monekakai esi beteke ete kwalisi pise betaisileke rekwa Tuhane moneka.

Le tone elake, bina mokwai,tanei boka, tanei sae mo,pususi rekwa Au peneka.

12 Le namake kena petu mere,Au nete loko esi nsalalaru monekakai Au ampune dosaru.”‡

Tuhane Ibeteke ele mere.13 Hoko kwali betaya, Alla Ibeteke janji

beluke peneka hoko janji akmenare sukeselie le etakwali peneka. Hoko janji tak-waline mere hlekele kai selie kena janjibeluke.

9Hnaune kena tenda rebe tamata Yahudi-

aru esi riluke tanei ete Allare9:1-10

1 Kwali betaya, meije ite lepa loko AllaEni janji akmena rebe elepae tatu lokoAllare kai Tuhane Eni Luma rebe tamataYahudiaru esi onoe kena esi kotie loko Allakenare. 2 Esi kerike Tuhane Eni Lumare,esi pake obite kena ono tenda, esi sokatilua. Sokati me mukare esi kotiele sokatimoli. Ete mere esi tolae otoi maka tolaelampu kai meja. Kai roti rebe piasare esirilukele ete Allare esi tolae kena mejareesi babaije. 3 Esi sokati sae me lale lekwe,esi rebae bei sokati molire kena obitenurui nanuke. Sokati mere esi kotielesokati moli titinai. 4 Me sokati mere esitolae otoi maka pala tanei boine ntelete.Otoi mere onoe bei mase. Kai me sokatimere lekwe, esi tolae peti perjanjiane rebesula pusue kena mase. Me peti mere esilaleije tolae botole bei mase rebe esi laleijekute mannare, Harune eni toane buai rebe

* 8:5 Sir. 25:40 † 8:8 Kena tapsirane makete beteke be Alla Iselu hukume rebe Musa ilekire kurane sa hokoIbeteke loko Eni maka luluaru be, ‡ 8:12 Yer. 31:31-34

Ibrani 9:5 311 Ibrani 9:22ehlulu pende kai batu tulisa lua rebe AllaIleki Eni hukuma butu esare kenare. 5Mepeti mere esi babaije esi tolae patuna luarebe selu saka malekate. Kai patuna meruesi natire, Tuhane rebe Ikbasare Ietemere.Patuna lua meru esi balakibite etata lutikepeti mere esi uluije, me otoi maka ampunetamata esi dosaru. Po pusue yelu rebe umetendare esi cara selue kai cara kerike aualenakele kena meije saisa mo.

6 Esi ature pusue yelu kena esi lakwaijuele mere. Pela petu imamaru esi kusume sokati menare kena esi kerike. 7 Porebe kusu me sokati rebe moli titinaijebatuke imame elake lakwai esa. Ikusu etemere rebai esa papela musune. Kai pelaikusu otoi mere ikeri binatane esi lalakweleke rilukele ete Alla le ruai erini dosarukai tamata bokala esi dosa rebe esi rekwamo be esi ono dosa peneka. 8 Imameelake lakwai esare ruai layani ete mere, RoMisete tiluke ete ite be sepo sokati*molireere me sa hoko ite kusu kena tetue Allame sokati moli titinaije saisa mo. 9 Pusuemeru batuke eono conto ete ite tamatarebai meije. Natire be, ite pala binatanekai riluke tanei ete Allarere eono ite nkename oaI mo. 10 Le aturane mere batukeeature saisa rebe kanele kai kinue kai saisarebe tamata ionoe kena koa nanakwalare.Esi lulu aturane mere eti Alla Eni janjibeluke luake.

Yesuse Imame Elake Lakwai esa ndetesurga

9:11-2811 Po kena Kristuse Iluake, Isaka Imame

Elake Lakwai esa rebe Ikeri misete beiAlla bei janji beluke. Kena mere Ikusukena tenda rebe tamata esi onoe mei nusameije mo po Ikusu kena tenda rebe miselesi. Mere ikusu loko Alla me otoi rebemise titinai rebe Tuhane ruaI aknekaelendete surgare.† 12 Kena Yesuse Ikusu otoirebe moli titinai kena Itetue Allare sakaYahudiaru esi imame elake lakwai esareeni carare mo rebe ikeri pipire esi lalakwepise sape tlaije esi lalakwe kena rilukeleete Allare mo, po Ikeri ruaI Eni lalakwekai ikusu batuke rebai esa neka. Enilalakwe etie ite bei dosare, leke eti pelaredosare kbasae ite moneka. 13 Lalu Musaeni hukume, pipi tulene kai sape tulene

esi lalakwe kai sape inai rebe tlai sa rebepalae eti esi tonui eleki esi lopone tolaekena tamata rebe esi kusu ibada mo le esidosaru eandopoke nanakwalaisu, leke esidosaru sae moneka. 14 Sepo domba kaisapere esi lalakwe esi pakele kena eonoiteki nanakwalamaru puti hoko KristuseEni lalakwe lesi leneka! Eni lalakwe ektililesi kena ekoa ite lalemaru bei dosa rebeekeri ite kena matale, leke namake itelayani Alla rebe Ihidupe eti pelare. Kris-tuse ruaI riluke nanakwalaI rebe dosa saemore ete Alla le Ro Misete rebe eti pelaImere Iriluke ktiline ete Yesuse.

15 Bei mere hoko Yesuse Kristuse Ionosaka titane kena taluke beluke mere lekeeti pelare tamata rebeAlla Ikotise, esi supumisete kai hlamate rebe Italukele etesipende. Pusue meru namake esi supuele Yesuse Imatare kena esi supu hlamate.Leke bei lalane mere Yesuse Itiesi bei dosarebe esi onolu kena esi lulu aturane ak-menare sare.

16 Kwali betaya, sepo tamata sae ionosulate be sepo imata, eni taneiaru ete enianubuaru hoko sulate mere pakele sepoile rebe iono sulate mere imata peneka.17 Le sepo ile rebe iono sulate mere erirue sa, sulate mere pake mosa. Po sepoimata peneka hoko sulate mere pake neka.18 Ele mere hoko esi lulu janji akmenarebeMusa ibetekele suke sasaisa emata sa,hoko esi bunu binatane. Esi ono elere:19 Memenaije Musa ilepae pusue aturanerebe Alla Iriluke ete tamata Israelaru, elekiIrana sape tlaije esi lalakwe kai pipi tuleneesi lalakwe eleki itoha kai kwele. Elekiirana tapua hisope kwatai kai dombareesi bulu lalakwe eleki ilutu kena lalakwerebe toha kai kwele pende, eleki ilibukelekena buku reba Alla Eni aturane kenarekai ilibukele kena tamata Israelu lekwe.20 Kena Musa iono mere ibeteke be, “Pakelalakwe meije kena akurue Alla Italuke.Kai Tuhane Iulake imi pusumi lulu atu-rane meije.” 21Musa ilibuke lalakwe kenabukure pela eleki ilibuke kena Tuhane EniLumare ele mere lekwe kai libuke kenapusue taneia rebe pakelu me Tuhane EniLuma kena kotie lokoIje. 22 Lulu agamaYahudiaru esi aturane, mahake pusue yeluete meru onolu mise bei dosare pake

* 9:8 Kena tapsirane makete beteke tenda, po sokati mo. † 9:11 Kena tapsirane makete beteke elere: Supuhlamate pamuli bei hukume rebe Musa ilekire. Buku leini beteke elere: Hlamate rebe pamuli meije ite supu pende.

Ibrani 9:23 312 Ibrani 10:12lalakwe le batuke pake lalakwe kena am-pune tamata esi dosaru.

23Bei mere hoko pusue yelu rebe pakelume Tuhane Eni Luma kena kotie lokoIje,suke onolu mise bei dosare pake pipi pisesapere esi lalakwe. Pusue meru batukelambaneneka bei saisa rebe ndete surgare.Po rebe pakele kena ono yelu ndete sur-gare mise bei dosare, pake lalakwe rebemise lesi bei mere.

24 Le Kristuse Ikusu me otoi moli rebetamata ionore mo, rebe batuke conto beiotoi moli rebe tinaije. Po Ikusu kena otoimoli titinai ndete surgare. Kai meije Ietendetere, Ibalale Alla kena Itapa ite. 25 Pelamusune, imame elake ikusu otoi moli titi-nai me Tuhane Eni Lumare, ikeri sape pisepipire esi lalakwe. Po Yesuse KristuseIlulu imame elake ionore mo. Ikeu loletesurga kena Iriluke ruaI Eni nanakwalaIjeete Alla, kai mere batuke rebai esa neka,susuike moneka. 26 Le sepo pela musune,Iriluke nanakwalaIje hoko mere be Isupususate susuike bei kena Alla Itolae nusameije sa eti pela. Po ele mere mo! Lekena nusa rebai pamuli meije, ite seluYesuse Iluake kena Iriluke nanakwalaIjekena ampune iteki dosaru kai batuke rebaiesa neka. 27 Saka Alla Ibeteke be tamatareimata rebai esa neka eleki namake pineAlla Iteu pakala etei. 28 Kristuse ele mereneka, Imata rebai esa neka kena IrilukenanakwalaIje kena tie tamata bokala beiesi dosaru. Kai namake Iluake suike kenatie tamata bei esi dosaru mo, po kenaIhlamate tamata rebe esi namake Iluakesuike.

10Yesuse Iriluke nanakwalaIje kena am-

pune iteki dosaru10:1-18

1 Kwali betaya, agama Yahudi esi atu-rane eono ite supu pusuemisete bei Allaremo po mere batuke eono conto neka kenaite rekwa misete kai hlamate rebe supuebei Kristuse. Lulu aturane mere, pelamusune tamata esi keu me Tuhane EniLumare kena tatu loko Alla kena keri taneiete Alla, po esi ono mere eono esi nkename Alla oaI mo. 2 Le sepo aturane mereeampune tamata esi dosaru, hoko pelamusune esi keri tanei ete Alla moneka.Batuke esi keri tanei rebai esa neka. Pomo,pela musune esi keri tanei kena rilukele

eteAlla le esi blake be esi dosaru ampunelumosa. 3Po bei esi riluke tanei ete Alla pelamusune mere, pine eono tamata esi neteloko esi dosaru. 4 Le tinai, sape tulene esilalakwe kai pipi tulene esi lalakwe eonotamata eni dosare supu ampune mo.

5 Bei mere hoko kena Yesuse KristuseIluake mei nusare Ibeteke loko Alla be,“Alla, Asuka tamata esi riluke binatane

kai taneia makete ete Ale mo.Po Aaknekae Au kena Au riluke

nanakwalaKue ete Ale.6 Tuhane, Akotie binatane rebe tamata esi

palaekena otoi maka pala tenei ete Alere

mo,pise taneimakete rebe esi rilukele ete

Alekena eseli esi dosaru mo.

7 Eleki Au beteke lekwe be,‘Tuhane, Au meije! Au luake kena Au

lulu Amu suka,rebe lekie kena buku rebe lulukelerebe ebeteke Aure.’ ”*

8 Yesuse Kristuse Ibeteke loko Alla ak-mena peneka be, “Tuhane, binatane kaitanei makete rebe tamata esi rilukele,pise binatane rebe esi palae kena otoimaka pala tanei ete Alere, pise taneimakete rebe esi rilukele seli esi dosaru,pusue meru uono laleuMe ndina mo.”Masike Yesuse Kristuse Ibeteke ele merelekwe po esi riluke pusue meru le esilulu agama Yahudire esi aturane. 9 ElekiYesuse Ibeteke be, “Tuhane, Au meije!Au luake kena lulu Amu sukare.” HokoAlla Ihleke pusue binatane rebe akmenaesi rilukele eleki Iselie kena Yesuse Kris-tuse saka tanei beluke rebe rilukele eteIjepeneka. 10Yesuse Kristuse Iono saisa rebeAlla Isukare peneka eleki Iriluke ruaI EninanakwalaIje ete Alla rebai esa eti pelaneka. Bei Iriluke nanakwalaIje, mere eonoitere Alla Eni tamata rebe dosa sae mon-eka.

11 Tamata Yahudiaru esi imamaru esikele kena kerike esi makerike imamepela petu, kai esi riluke tanei rebe sakesaete Alla susuike. Po taneia meru uonosaisa mo kena ampune tamata esi dosaru.12 Po Yesuse Kristuse Iriluke ruaI EninanakwalaIje rebai esa kena ono taneirebe rilukele ete Alla kena ampune itekidosaru eti pela. Kena Iriluke ruaI EninanakwalaIje pela peneka eleki Irue

* 10:7 Isi. 40:7-9

Ibrani 10:13 313 Ibrani 10:35sapleuke Alla Eni makwanale kena Ipletasakesa kaiNi. 13 Hoko menai bei petumere Inamake petu kena Alla Inabu Enimusuaru. 14 Yesuse Inamake neka leIriluke nanakwalaIje batuke rebai esamere, iono hlamate ite bei iteki dosarupeneka kai ite nkena me Alla oaI, kai etipelare ite susae sasaisa moneka.

15 Ro Misete Ibeteke mere ete itepeneka, le Ibeteke be,16 “Namake Au ono janji kaisi kena petua

susuike.Namake Au tolae Auku aturane me laleisu

kai Au lekie me esi maka noakeleke esi rekwae eleki esi lulue.”

17 Eleki Tuhane Ibeteke elere lekwe be,“Au nete loko esi dosaru kai esi neunarumoneka.”†

18Hoko kwali betaya, sepo Alla Iampuneiteki dosaru peneka hoko riluke tanei eteAlla kena ampune iteki dosaru moneka.

Mai ite tehaike Alla10:19-25

19 Kwali betaya imi, pamuli meije itenehe kena balale Alla peneka, mere sakaite nehe kena kusu otoi moli titinaijepeneka le Yesuse Eni lalakwe ponikelele itere pe. 20 Yesuse Ibuka lalanebeluke mere ete ite, lalane mere pineekeri ite loko hidupe. Ibuka lalaneloko otoi rebe mise titinai mere baueIriluke nanakwalaIje kena supu bunu.NanakwalaIje saka obite nurui nanukerebe me kena lalane loko otoi moli titinaime Alla Eni tendare peneka, rebe kahiekena nurui lua kena buka lalane. 21 Hokokwali betaya, meije ite supu Imame ElakeLakwai esa peneka rebe Ikbasae Alla EniLuma ndete surgare. 22 Hoko mai itebalale Alla kena lale misete kai hlalekelokoI titinai, le ite lalemaru supu koakena Eni lalakwe peneka leke ite rekwabe iteki dosaru supu ampune peneka. Itenanakwalamaru supu baptise kena kwelekena tanda be Iono iteki dosaru sae mon-eka. 23Mai ite kele kuru kena saisa rebe itenakueme tamata bokala oasi be ite hlalekeloko Yesuse. Le Alla Ibeteke peneka besaisa rebe Italukele, namake Ionoe. 24 Kaisuke ite selu lomai leke ite lepa ete lomaikena misete, beteke loko tamata maketebe suke ite oki lomai kai ite ono yelu rebemisete. 25Mai ite nkwakwa kena kotie kaiisikeAlla sakesa kai tamata rebe esi hlaleke

loko Allare. Ite lulu tamata rebe esi sukakena kotie kai isike Alla more yake. Posuke ite ahnau lomai rame le ite rekwa betakwali mo Tuhane Iluake suike reneka.

Imi maka hlaleke loko Yesuse hleke yake10:26-39

26 Suke ite ono ele mere. Le sepo sounkenale bei Allare lepaele ete ite penekapo ite lalema kena ono dosa rame, kai iteono saka ite nete loko sou nkenale meremo, hoko tanei kena rilukele ete Alla kenaeono sirike iteki dosare sae moneka. 27 Posepo ite ono neune lupemere hoko batukeite namake kai ite rilama le Alla Iteu pakalantaute ete ite kena auwe klitini, rebeekotu pusue tamata rebe esi lene lokoImore. 28 Tamata rebe ilulu hukume rebeMusa ilekire mo, isupu hukume matale,sae laleije noai moneka, sepo sie luayapise telu esi beteke be iono sala tinai.29 Sepo tamata rebe ilulu hukume rebeMusa ilekie mere mo isupu hukumane elemere, hoko tamata rebe ihleke eni makahlaleke, isupu hukume ela lesi bei merelekwe. Le tamata mere isobue Alla EniNanare. Isobue Yesuse Eni lalakwe rebeAlla Italukele kena ampune eni dosaru. Kaiisobue Ro Misete rebe Iokine. 30 Le iterekwa Alla Ibeteke be:“Namake Au lelie suike etesi, kai Au

hukumesi.”Kai Ibeteke lekwe be,“Namake Tuhane Iteu pakala ete Eni

tamataru.”‡31Ntau titinai neka, sepo ite supu Alla rebeIrue eti pelare Eni hukumane mere.

32 Po kwali betaya, imi nete loko kenaakmena imi trima Alla Eni Sou Misete.Kena mere imi supu susate po imi nayabei imi maka hlaleke mo. 33 Rebai sesitamata esi lepae tiae lokomi, kai esi ononeune ete imi me tamata bokala oasi. Kairebai sesi lekwe imi tapa sie rebe tamataesi ono susate etesi eti imi supu susate elemere leneka. 34 Kai imi blake malereketamata rebe esi kusu buije, eleki imi tapasi.Kai kena tamata esi rana imi taneiaru, imilepae sasaisa mo po lalemi ndina neka, leimi rekwa be imi tanei me rebe emise lesibei rebe esi ranare. Tanei mere namakeetahane eti pela.

35 Hoko kwali betaya, imi hleke bei imimaka hlaleke yake. Le sepo imi hlalekerame hoko namake imi supu hadia elake.

† 10:17 Yer. 31:33-34 ‡ 10:30 Huk. 32:35-36

Ibrani 10:36 314 Ibrani 11:1636 Hoko imi persaye rame leke imi supuono lulu Alla Eni sukare. Kai beimere hokoimi supu saisa rebe Alla Italukele. 37 Imiono ele mere le me Alla Eni lepate rebelekire ebeteke be,“Ile rebe namake Iluake,

takwali mo Iluake reneka.Petu kena Iluake Isisae mo.38Auku tamata rebe esi nkenare,

kena esi hidupe esi hlaleke rame.Po sie rebe esi sele bei esi maka hlaleke

namake Au sukasi mo.Ӥ39 Po itea rebe hlaleke lokoI meije, itere

tamata rebe sele bei iteki maka hlalekemohokonamake ite supuhukumebei Allamo.Itere Alla Eni tamata rebe hlaleke lokoI kainamake ite supu hlamate.

11Ite lulu tamata rebe esi hlaleke ktilire11:1-40

1Kwali betaya,meije ite lepae lokomakahlaleke lokoAllare. Sepo ite hlaleke titinai,ite rekwa be tatike pine ite supu saisa rebeite lalema lokole, rebe selu mosare. 2 Beitamata akmenaru esi maka hlaleke lokoAllare, pine laleIje ndinakesi.

3Bei iteki maka hlaleke loko Allare, pineeono ite nati be Alla Itolae nusameije kenaEni lepate. Hoko saisa rebe selure Iono beisaisa rebe selu more.

4 Bei Habela eni maka hlaleke loko Al-lare, pine eono iriluke tanei ete Allareemise lesi bei Kaine iriluke. Bei Habelaeni maka hlaleke loko Allare, pine eonoAlla Ibeteke be inkenameoaI. Alla Iaselukebe Itrima Habela le Itrima tanei rebe ir-ilukele. Habela imata peneka po irilukehnaune ete ite roma meije baue iaselukeeni maka hlaleke rebe nkenale.

5 Bei Hanoke eni maka hlaleke loko Al-lare, pine eono imata mo po isupu bitikelolete loko Alla. Sae kuesa itetueni mon-eka, le Alla Ibitikeni peneka. Me Alla Enilepate rebe lekire ebeteke be kena Hanokeisupu bitikemosare iono Alla laleije ndina.6Sepo ite hlaleke loko Allamo, hoko laleIjendinake ite mo. Le tamata rebe esi luakeloko Allare suke esi persaye be Alla Ime kaiIriluke misete ete tamata rebe esi nikwaItitinaije.

7 Bei Nu eni maka hlaleke loko Al-lare, pine eono ilulu Alla Eni pletare.Alla Ibeteke pusue yelu rebe tatike pineeonore, hoko masike Nu iselu yelu merumosa po ilulu Alla Eni pletare neka. Hokoiono kapale leke ile kai eni luma toine esimolo mo, eleyo pusue tamata mei nusareesi supu hukumane bei Alla. Kai bei enimaka hlaleke mere, hoko inkena me AllaoaI.

8 Bei Abrahame eni maka hlaleke lokoAllare, pine eono ilulu Alla kena Ikotini kaiIulake ikeu loko tapele otoi elake sae rebeItaluke peneka be Iriluke ete Abrahamekaieni anubuaru. Hoko masike irekwa mo benamake ikeu etia, po ilulu Alla Eni lepatehoko ikeu neka. 9 Bei eni maka hlalekemere, pine eono irue kena otoi rebe AllaItalukele eteije. Kai Tuhane Italuke eteAbrahame eni nanae Isake kai upui Yakupeele mere lekwe. Masike otoi mere esiepeneka po esi rue ete mere saka tamatamakete, esi rue kena tenda. 10 Abrahameitahane kena hidupe ele mere le inamakekota beluke rebe Alla ruaI onoe lulu Enirencanare, rebe esi dasare kuru titinai kaieti pelare klelike monde.

11 Bei Abrahame eni maka hlaleke, pinemasike intua titinai peneka kai Sara in-dote, po eono Abrahame isupu kwetelebei Sara. Abrahame ihlaleke titinai besaisa rebe Alla Italukele, namake Ionoe.*12 Masike kena mere Abrahame isakatamata rebe nanakwalaije emata peneka,po isupu anubua boka titinai, saka kmaleandete lanite kai ume ndau laiuluije, eti saeineheke tekwasi moneka.

13 Sie meru pususi hlaleke ktili rameeti esi mata, kai esi supu yelu rebe AllaItalukele mo. Batuke esi lene Alla Italukekai lalesi ndina le esi rekware be pusuerebe Alla Italukele namake Ionolu sa. Beimere hoko esi beteke be siere batuketamata makete kai maka luake beluke meinusa meije. 14 Tamata rebe esi beteke elemere, etiluke be mere erisi nikwa titinailoko otoi rebe namake esi rue kena sare.15 Kota rebe esi keleke beije esi nete lokomo, le sepo esi suka leu suike lokole, hokoesi leu suike peneka le esi kesempatanabokala. 16 Po mo le esi suka otoi rebeemise lesi bei nusa meije. Otoi mere ndetesurga. Ele mere hoko Alla Iasomi mo

§ 10:38 Hab. 2:3-4 * 11:11 Kena buku rebe akmenare ebeteke elere: bei Sara eni maka hlaleke loko Allarepine masike imatabina titinai pende po isupu ktiline kena iruele kwetele. Ihlaleke titinai be saisa rebe Alla italukele,namake Ionoe.

Ibrani 11:17-18 315 Ibrani 11:40kena esi beteke be esi Tuhane kena Alla, leIaknekae otoi kena esi rue kena peneka.

17-18 Bei Abrahame eni maka hlalekemere lekwe, pine kena Alla Itehekeine,iriluke Isake saka tanei rebe palae eteAlla. Abrahame isupu Isake peneka, rebeAlla Italuke eteije be, “Namake amu anaeIsake isupu anubua boka lulu Au taluke eteale.” Eleyo Abrahame iriluke eni nanaeesane mere saka tanei rebe palae ete Al-lare. 19 Abrahame ihlaleke be Alla Ikbasakena Iono Isake ikwana suike. Hoko meremolupe isupu Eni nanare suike peneka.

20Bei Isake enimaka hlaleke loko Allare,pine kena intua pende italuke misete rebetatike bine Alla Irilukele ete luasi bobanupetuluare.

21 Bei Yakupe eni maka hlaleke loko Al-lare, pine kena imata nere, ikotie TuhaneIriluke misete ete Yusupe eni nana luaru,eleki itoa kena eni toane buaije leke itatuloko Alla.

22 Bei Yusupe eni maka hlaleke lokoAllare, hoko kena imata nere, ibeteke lokotamata Israelaru be namake esi siri beiMesire. Kai italukesi leke imatare esi onolokoi mimise leke kena esi siri bei Mesireesi keri eni lulinaru.

23 Bei Musa eni elake inaiju esi makahlaleke loko Allare, pine eono esi bunikeMusa bulana telu bei kena ruelei menaije.Le esi noake be me Tuhane oaIje esi nanaemere inteki, hoko kamale eni pleta kenabunu tamata Israelaru esi kwete mokwaiarebe uke rueleise, rilasi le pleta mere mo.

24BeiMusa enimaka hlaleke lokoAllare,hoko kena iela pende isuka mo be esikotine kamaleMesire eni nanae binare eninanae. 25 Le isukare mise lesi isupu susatesakesa kai Alla Eni tamataru, bei rue kenalale ndinate le hidupe ono dosa, kai lalendinate mere etakwali mo. 26Musa inoakebe supu sobue le Maka Hlamate rebe AllaItaluke, mere mise lesi bei taneia rebe na-make supue me Mesire. Le Musa ihlalekepeneka be namake bobanu petulua AllaIriluke hadia etei.

27 Bei Musa eni maka hlaleke, hoko isiribei Mesire rilai le kamale Mesire inasuremo. Kena susate itahane rame le Allarebe supu seluI more, iseluI peneka. 28 BeiMusa eni maka hlaleke, iulake tamata Is-raelaru esi ono pesta kane roti rebe pakeragi more. Kai iulake esi libuke lalakwekena eono tanda me tamata Israelaru esilumaru esi metuaru leke malekate maka

bunure, ibunu tamata Israelaru esi kwetemenaru yake.

29 Bei tamata Israelaru esi maka hlalekeloko Allare, hoko esi sabu meite Lalakwesaka esi keue kmalane. Eleyo tamataMesiraru esi sabure meite mere moloesi.

30Bei tamata Israelaru esi maka hlaleke,hoko esi keholi kota Yeriho petua itu, elekikota mere esi tembokaru plekae pusulu.

31Bei Rahape bina lalanemere eni makahlaleke loko Allare, hoko kena tamata rebeesi lene loko Alla more esi supu bunure,isupu bunu sakesa kaisai mo, le itrimaIsraelaru esi tamata rebe esi line kotare kaiitapasi.

32 Au beteke Gideone, Baraka, Simsone,Yefta, Dauta, Samuele kai nabi maketaruesi maka hlaleke loko Allare moneka lesepo au beteke pusu hoko namake takwalikuate. 33 Po bei esi maka hlaleke lokoAllare, eti esi nabu kerajanaru, esi onosaisa rebe nkenale, esi supu saisa rebe AllaItalukele eteise, esi ksobi singaru esi bu-ruiju, 34 esi hlamate bei auwe klitini elakekai esi supu hlamate bei tamata rebe esisuka bunusi kena sarire. Leini esi ktili mopo Tuhane Ionosi ktili suike. Leini esi ktilikena lisa kai esi nabu esi musua rebe esiluake bei negara makete. 35 Bei esi makahlaleke, hoko bina rebe eni nanare imatapende, isupu suikeni le ikwana suike. Poleini esi suka kena supu teta kai supususate eti esi mata, le esi noake be na-make esi kwana suike esi hidupe mise lesi.36 Leini esi supu sobue, supu teta, supu lokena rante pesi kai supu kusu bui. 37 Leiniesi supu raba kena batu eti mata. Leini esisupu kala kena kala siniti, leini esi supubunu kena sari. Esi keu loko etika nekabatuke esi alike pakiane bei domba usai kaipipi usai, kai esi susae manane, supu tetakai supu susate maketa lekwe. 38 Esi nayame otoi nsekile kai ndete ulate kai esi ruekena liana benaiju. Po sie meru pine esiono Tuhane laleIje ndina, hoko esi lesi beitamata makete.

39 Tuhane laleIje ndinakesi le esi makahlaleke. Eleyo esi supu saisa rebe AllaItalukele eteise mosa. 40 Le Alla Iaknekaesaisa rebe mise titinai ete ite peneka.Isukare ite kai siemeru, pusuma supu saisarebe Italukele pende leke ite pusuma onotamata nkenale me Tuhane oaIje.

Ibrani 12:1 316 Ibrani 12:2112

Hnaune leke lulu Yesuse Eni sifate kaisaisa rebe Ionore

12:1-131 Kwali betaya, tamata bokala me rebe

esi hlaleke loko Tuhane akmenare esiaseluke ete ite peneka be esi hlaleke ktili.Hoko mai ite hleke bei ono dosa kai hlekeyelu rebe pele ite kena hlaleke ktili lokoTuhane, leke ite atula titinai kena hlalekektili. Kai ono saisa rebe Tuhane Itilukeite kena onore, saka tamata maka balareiatula titinai leke ikusu penese akmena.2 Suke ite lalema loko Yesuse rame le Ilepine Iono ite hlaleke ktili rame bei menaieti pela. Yesuse Itahane kena supu susatendete ai tutine. Yesuse Imata kena aitutine Iblake asomi mo. Batuke Inoakesaisa rebe tatike pine Alla Irilukele eteIndete surgare. Meije Irue sapleukeAlla enimakwanale kai Iplete sakesa kaiNi.

3 Imi nete rame loko Yesuse Itahaneneka kena Ibalale susate elake titinai beitamata dosaru elia, leke imi ktili kai imisele bei imi maka hlaleke yake. 4 Lekena imi atula kena hleke bei ono dosare,sae kuesa eni lalakwe ponike saka Yesusemosa.

5Kai imi nete loko Alla Eni hnaunemon-eka. Tuhane Ibeteke hnaune mere le Iseluimire saka Eni nanae. Ibeteke be,“Auku anae, asobue Tuhane Eni hnaune

yake,kai sepo Iahnau ale hoko kaplalemu

yake.6 Le tamata rebe Iokine, Iatetukeni.

Kai Iteta tamata rebe Iselui saka eninanare.”*

7 Hoko kwali betaya, sepo imi supususate hoko imi tahane neka. Imi noakebe mere Alla Iatetuke imi, saka elake inaiiatetuke eni nanare neka. Kwete sire pineisupu ahnau bei eni elake inaiju more?8 Sepo imi supu ahnau sakesa kai pusueTuhane Eni nanae maketaru mo, hokoimire Tuhane Eni nanae tumutemo. 9 Itekiamate mei nusare iatetuke itere, iteta itelekwe. Kena mere ite holmatei. Hokoete iteki Amate ndete surgare ite holmateIlesi leneka kai lene lokoI leke ite supuhidupe. 10 Iteki amate mei nusa meije, esiatetuke kai ahnau itere, esi lulu saisa rebeesi noakele nkenare, pomere etakwali mo.

Po Alla Iatetuke ite, Isuka ite supu rebemisete leke iteki dosaru sae moneka, lupeAlla ruaI mise titinai le Eni dosa sae mo.11 Kena ite supu hnaune pise supu tetare,ite lalemaru ndina mo le ite blake kera. Ponamakepine bei hnaunemere iteki hidupelulu Tuhane Eni sukare kai ite lalemarundina titinai.

12 Ele mere hoko suke imi raka mimisekai hlaleke titinai. 13 Imi lulu Tuhane, luluIntontoli leke tamata rebe esi hlaleke ktilimosare esi tetu yake po esi maka hlalekeetapa ktili rame.

Ite hidupe mise titinai le dosa sae mo12:14-29

14 Atula leke imi hidupe mise kai pusuetamata. Kai atula leke imi hidupe misetitinai le dosa sae mo. Le sepo hidupeele mere mo, hoko sae isupu selu Tuhanemo. 15 Imi ahnau lomai leke imi makahlaleke lokoTuhane rebe supuebei Eni lalemisete, imi hleke yake. Raka mimise lekebei imire sae kuesa iono dosa yake eti eonosusae jemate toini kai eono tamata bokalaesi ono dosa yake. Tamata rebe ionoele mere, saka tapuane malete eono etitapuana maketaru uono tapuane malete.16 Raka leke sae iono ntasite yake, piseono saka Esau rebe Tuhane Iriluke mis-ete eteije ituli kai more yake. Esau enikbasa kwete mena rebe Alla Iriluke eteije,itukare kena batuke manane pikane toiniesa bei kwalini. 17 Imi rekwa peneka bepamuli lomei Esau lalei kena isupu mis-ete mere suike bei amai, po amai sukamoneka, kai kesempatane etei kena kotiesalare saemoneka.† Masike irani kai iatulatitinai kena supue po saisa moneka.

18 Kwali betaya, akmenare Alla Ilepaloko tamata Israelaru bei ndete ulate Sinai.Ulate mere kerikele yele. Kena esi balaleulate mere, esi selu auwe klitini, auwekweini, mailene kai sanute elake. 19 Esilene trompete tulei kai Alla naIje. Kenaesi lene mere, esi kotie leke esi lene meresuike yanoma. 20 Le esi tahane kenalene na elake mere mo, rebe epletaesi be:“Pusue rebe kerike ulate meije, masike bi-natane pise tamata lekwe, suke supu rabakena batu eti mata.”‡ 21 Saisa rebe tamataIsraelaru esi selure, endila kuate eti Musaibeteke be: “Rilaku kai rareleku!”§

* 12:6 Ayp. 5:17, Hna. 3:11-12 † 12:17 Kena tapsiranemakete beteke elere: ihleke bei ono neunemo. ‡ 12:20Sir. 19:12-13 § 12:21 Huk. 9:19

Ibrani 12:22 317 Ibrani 13:1122 Po kwali betaya, imi balale ulate saka

mere moneka. Le Alla Ilepa loko imi beindete surga baue Eni Nanare ruaI. Imibalale ulate Sione kai kota Yerusalemerebe endete surga, otoi rebe Alla rebeIkwana eti pelare Irue kenare. Kai imitetue malekata boka titinai esi lupu kaiisike Alla. 23 Imi tetue Alla Eni tamata rebeesi nanaru lekilu ndete surgare. PusueAlla Eni tamataru saka Eni nanae menaruneka rebe esi supu misete bei Alla rebemise titinaije. Kai imi balale Alla rebe Iteupakala ete pusue tamatare. Kai imi tetuetamata rebe kena esimei nusare esi hidupenkena me Alla oaIje, kai meije esi ono salakwale moneka. 24 Imi balale Yesuse. Ilepine Iliku imi loko Alla Italuke beluke rebeeono tamata esi esa kai Allare. Kai imihlaleke Yesuse Eni lalakwe rebe ponikele.Eni lalakwe esi kbasare ela titinai, lesi beiakmena Habela eni lalakwe.*

25 Bei mere hoko suke imi raka mimise,imi lene loko Alla Eni lepate rebe betekeleete imi kena meije. Akmenare sepotamata Israelaru esi lene loko na elakerebe elepa lokosi ndete ulate Sinaije mo,esi supu hukume. Hoko itea meiju lesibei mere leneka, sepo ite lene loko Allarebe Ilepa loko ite bei ndete surgare mo,ite supu tie bei hukume mo. 26 Kena AllaIlepa loko tamata Israelaru ndete ulateSinaije, naIje eono tapele enlisu. Po meijeItaluke be: “Namake rebai suike, Au onotapele ruale nlisu mo po lanite enlisulekwe.”† 27 Lepate matai “namake rebaisuike” meije natire be Alla Ilisuke kai Iatianusa rebe Itolae meije, le nusa meije erueeti pela mo. Leke pusue rebe lulu TuhaneEni sukare ruae rue eti pela le supu nlisumo.

28 Hoko kwali betaya, suke ite kotietrima kasi bei Alla kai kotie lokoI luluEni sukare. Le ruaI pletae ite hoko itesupu lisuke mo. Suke ite holmateI kai itetatu lokoI titinai. 29 Suke ite lene lokoIkai holmateI le Eni kbasa kena hukumetamatare saka auwe rebe ekoture.

13Ono Alla laleIje ndinare elia13:1-19

1 Kwali betaya, suke imi hidupe okilomai le imire molupe kwalitoi rebe imi

hlaleke loko Tuhane. 2 Suke imi trimatamata rebe esi luake bei otoi makete. Iminete! Kena akmenare tamata leini esitrima malekate me esi lumare, eleyo esirekwa be mere malekate mo. 3 Imi neteloko sie rebe esi me bui laleije leke imitapasi kai imi ono saka imi me bui laleilekwe sakesa kaisi. Kai suke imi nete lokotamata rebe esi supu susate leke imi tapasisaka imi ruami supu susate elemere lekwe.

4 Pusue tamata suke holmate aturanerebe eature kai lomaije. Hokomokwai pisebinare, ono ebeke tamata makete yake letamata rebe esi sablia pise onontasite, AllaruaI teu pakala etesi. 5 Imi hidupe lale lokokepene yake, po lalemi ndina le kepenerebe eme kai imire neka. Le Alla Ibetekepeneka be:“Au sebeie ale ruamu mo,

pise Au keu bei ale mo.”*6 Ele mere hoko ite nehe kena beteke be,“Tuhane Itapa au

hoko rilaku mo.Masike tamata mei nusa meije esi ono

saisa ete au nekapo rilaku mo.Ӡ

7 Suke imi nete loko imi elaka rebeakmenare esi lepae Alla Eni Lepataru eteimire. Imi selusi be esi hidupe pela petureelia kai imi selu be esi hlaleke loko Allareelia leke imi lulue. 8 Bei akmena, pamulimeije kai eti pelare Yesuse Kristuse Ilelimo.

9 Hnaune rebe ekeri kena lalane tiareimi lulu yake kai rebe lulu iteki makahlaleke more imi lulu yake. AgamaYahudire esi aturana bokala kenamanane,po aturane mere eono hlamate ete tamatarebe esi luluremo. Mise lesire ite lalemaruktili loko Alla Eni lale misete, le eonotamata esi supu hlamate. 10 Yesuse Imataleke Iampune iteki dosaru. Bei Yesuse Ionoelemerehoko Iono saka Ilere iteki korbaneme otoi maka pala tanei rebe riluke eteAllare. Po iteki korbana rebe ume otoimaka pala tanei rebe riluke ete Allare,imama rebe akmenare esi keri korbanakena riluke ete Alla me tenda maka kotieloko Allare, esi rana beije saisa mo.

11 Le binatane rebe ribi esi sele buinekena ampune dosare, esi lalakwe imameelake lakwai esare ikusuele me otoi molititinaije, po esi nanakwalaije esi palae me

* 12:24 Hebela eni lalakwe kotie leke lelie kwaline eni dosare (Atn. 4:8-10). Po Yesuse Eni lalakwe ekotie leke itekidosaru supu ampenelu. † 12:26 Hag. 2:7 * 13:5 Huk. 31:6,8; Yos. 1:5 † 13:6 Isi. 118:6

Ibrani 13:12 318 Ibrani 13:25kota mulini. 12 Sakesa kai Yesuse neka: EniLalakwe pake kena ampune Eni tamataruesi dosaru, po Isupu susate eti Imatare mekotamulini. 13Elemere hoko kwali betaya,saka esi keri Yesuse siri bei kotare kenaesi sobuIne, hoko ite lekwe suke hleke beiiteki maka hlaleke makete, kai masike saeisobue ite po ite lulu Yesuse rame neka.14Lemei nusare otoi kena ite rue kenae etipelare sae mo, po otoi rebe namake ite ruekenare, ite mei nikwa lokole titinai sa.

15 Hoko kwali betaya, bei Yesuse ionoimame kena Ikotie loko Alla ete itere hokoite supu lalane kena isike Alla. Hoko maiite riluke tanei ete Alla. Rebe ite riluketanei eteI mere be ite isike Alla rame kaiholmate Eni nane rame. 16 Imi nete! Sukeimi ono misete rame kai tapa lomai kenalarake saisa neka ete tamata makete, lemere saka tanei rebe rilukele ete Alla rebeeono laleIje ndinare.

17 Suke imi lene loko imi elakaru esipletare kai holmatesi le sie meru pine esiono lalemi ktili rame kai esi balale Tuhanelele. Imi lene lokosi leke esi kerike kenalale ndinate. Po mo hoko esi susa, kai esimuline imi misete rebe Tuhane Irilukelesirike bei imi.

18 Ami kotie bei imi leke imi kotie lokoAlla ete ami rame. Ami rekware ami lale-maru mise me Tuhane oaIje, le ami sukaono nkenale rame kena sasaisa neka. 19Kaiau kotie titinai bei imi, leke imi kotie lokoAlla ete au, leke Alla Iono au luake loko imisuike nununu noma.

Kotie loko Alla rebe pamulire13:20-21

20Alla Iono iteki Tuhane Yesuse Ikwanasuike peneka. Kai bei Eni matale, hokomeije Eni kbasare ela titinai kena Ipialaeite, Eni tamataru, saka tamata maka rakadombare iraka eni dombaru. Eni lalakweponikele eakurue saisa rebe Alla Italukeleete ite eti pelare. Hoko au kotie bei Allamaka ono rue misere, 21 leke Iriluke pusuemisete rebe imi perlue kena ono saisa rebeIsukare. Kai au kotie leke Alla Ikerike meiite lalema baue Yesuse Kristuse leke iteono saisa rebe eono laleIje ndinare. Mai iteisikeNi eti pela! Amine.

Lepata mulini13:22-25

22Kwali betaya, au kotie bei imi leke imilene auku hnauna meiju mimise, le aukusulate meije enanu mo.

23 Au beteke ete imi lekwe leke imirekwa be iteki kwali Timotiuse isiri bei buipeneka. Sepo iluake loko au nunu, hokokena au keu loko imire ikeu kaiku.

24 Beteke auku hlamate ete imi elakarupususi kai Alla Eni tamataru pususi lekwe.Iteki jemate toini bei Italiaru esi betekehlamate ete imi lekwe.

25 Au kotie leke Tuhane Iriluke miseteete imi pusumi ete mere ne!

Hlamate.

Yakobuse 1:1 319 Yakobuse 1:12

Yakobuse eni SulateLepate Menai

Yakobuse eni sulate meije ionoe etepusue Alla Eni tamata rebe esi rue pa-pelake otoi mei nusare.

Yakobuse ileki sulate meije ipake lep-ate matai sasaisa neka kena cara tilukelalane misete kai hnauna kena atate mis-ete kai saisa rebe suke tamata Kristeneionore. Kena tamata Kristene esi hidupe,ibeteke sasaisa neka, molupe taneia bokakai tanei sae mo, supu teheke, atate mis-ete, noake tiae ete tamata makete, hlalekeloko Tuhane kai saisa rebe suke onore,raka lepate, rekwa mise titinai, nasukelomai, kwakwae kai kwakwae mo, leukesala ete tamata makete, lepa kwakwae, kaitahane lale kai kotie loko Alla.

Sulate meije eahnau be tamata Kristeneeni atate suke elere: tamata rebe ihlalekeloko Tuhane suke eni hidupe TuhaneIselue mise (1:27). Sepo sae ibeteke beihlaleke loko Tuhane yo iono lulu TuhaneEni pletare mo hoko mere esi guna sasaisamo (2:14-26). Ite supu hnauna bokala kenasulate meije rebe eguna kena iteki hidupepela petu.Isi

1. Hlamate (1:1)2. Hnaune kena hlaleke ktili kai tahane

lale (1:2-18)3. Lene kai onoe (1:19-27)4. Hbeike lomai yake (2:1-13)5. Hlaleke ktili loko Alla hoko ono saisa

rebe nkenare (2:14-26)6. Dosa bei lepate (3:1-12)7. Maka rekwa mise titinai rebe bei Alla

(3:13-18)8. Hnaune kena lulu Alla, sobue lomai

yake, kwakwae yake (4:1-17)9. Hnaune ete tamata rebe esi taneia

bokare (5:1-6)10. Hnaune kena tahane lale, la yake kai

kotie loko Alla (5:7-20)

Hlamate1:1

1 Kwali betaya. Meije au Yakobuse,tamata makerike ete Alla kai ete TuhaneYesuse Kristuse. Au beteke hlamate etepusue imi, Alla Eni tamataya rebe ruepapelake otoi mei nusa meije.

Hlaleke loko Alla ktilire eono ite rekwamise titinai

1:2-82 Kwali betaya, sepo imi supu susate

sasaisa neka hoko imi susa yake po sukelalemi ndina neka. 3 Le mere eono imihlaleke ktili. Le ite rekwa peneka bemasike ite supu susate po ite hlaleke lokoTuhane rame, hoko mere eono ite tahanelale titinai kena supu susate sasaisa neka.4 Sepo ite tahane lale rame hoko mereeono ite mise titinai kai Tuhane Iselu iteono misete rame. 5 Po sepo sae bei itepine kena isupu susate irekwa mo be ionosaisa, hoko suke ikotie loko Tuhane lekeIono irekwa mise titinai. Le Tuhane Imak-tekwa hoko Isuka tapa tamata sae nekakena lale ndinate. 6 Po mahabe kotieloko Tuhane suke hlaleke ktili lokoI. Kainoake be supu pise mo yake. Le tamatarebe inoake ele mere sakesa kai kohuandau meite rebe balate ehbue lori lopaije.7 Tamata ele mere inoake be isupu sasaisabei Tuhane yake. 8 Le tamata ele mereiblake ndene mo kai laleije supu lisukebei sasaisa neka saka tapuana rebe balateelisuke lori lopaije.

Tanei sae mo kai taneia boka1:9-11

9 Kwali betaya rebe imi hlaleke lokoTuhane. Masike imi tanei sae mo poimi susa yake. Eleyo suke lalemi ndinaneka le Alla Ibtike imi kena Eni tamatapeneka. 10 Kai rebe imi taneia bokalarulekwe suke lalemi ndina le Tuhane Ionolalemi loko taneia bokala mo, eleyo lalemibatuke lokoI neka le Tuhane Iriluke imitaneia bokala. Le tamata rebe esi taneiabokare namake takwali mo esi sasaisamoneka saka tapuane esi labuije takwalimo pleluele. 11 Kena lemataije sa kai esimusute kena tapuane kai esi labuije elekiendulu eleki pleluele, hoko selu esi ntekitemoneka. Sakesa kai tamata rebe esi taneiabokare neka, esimata bei esi taneiaru kenaesi nikwa untune bei esi abeli kenare.

Supu teheke kena susate1:12-18

12 Tamata rebe itahane kena suputeheke, namake isupu untune elake. Lesepo itahane kena supu teheke penekahoko isupu rue kai Alla eti pela. Lulu AllaItaluke be Irilukele ete tamata sae nekarebe ioki Allare. Tamata mere isupu hadia

Yakobuse 1:13 320 Yakobuse 2:11saka tamata maka balare bala roma pusueleke supu hadiare.

13 Sepo sae isupu teheke hoko ibetekebe isupu teheke bei Alla yake! Le sepomasike Alla Isupu teheke po Itetu mo kairuaI lekwe Iteheke tamata mo. 14 Po sepotamata sae isupu teheke eleki itetu hokomere itetu bei ruai eni sukare, le laleijeloko tiare peneka. Mere lupe iane supukerike le ekane umpane lulu esi sukare.15Kai sepo ilulu laleije kena ono tiare hokomere iono dosa, kai sepo dosa mere ionorame hoko imata kai lau bei Alla neka.

16Kwali betaya rebe au oki imi, imi rakaleke supu lemake be Tuhane Imise moyake. 17 Le pusue misete kai hadia rebe itesupure, mere ubei Alla Amate ndete surgaIrilukelu. Ile maka tolae pusue hitatandete lanite. Kai Ile pine Eni misete ererame Ilelike mo. Lupe lematai kai bulanerebe usa eleki usunire mo. 18 Bei laleI ruaIpine Iulake tamata esi lepae Eni SouMisetemere ete ite, leke baue Sou Misete mereIbitike ite kena Eni nanae. Iono ele mereleke ite supu bitike kai supu holmate lesipusue yelu rebe Itolaelu mei nusare.

Lene kai onoe1:19-27

19 Kwali betaya rebe au oki imi titinai.Imi nete mimise! Suke ite pusuma nunukena lene po nunu kena lepa kai nunukena nasu yake. 20 Le tamata rebe inasununure iono saisa rebe misete lulu AllaEni sukare mo. 21 Ele mere hoko mai itehleke pusue rebe tiare kai neunameru. Itekwakwama yake kena lulu Alla Eni lepatarebe ite rekwalu pende le Eni lepataru ktilikena eono ite supu hlamate.

22 Saisa neka rebe Alla Ibetekelu pende,batuke imi lene yake po suke imi onolulue. Le sepo imi ono lulu mo hokomere imi lemake imi ruami. 23 Le sirepine batuke ilene Alla Eni lepataru neka poiono lulu mo, ile mere lupe tamata rebeililake oalaleije kena telminare. 24 Iseluoalaleije pela eleki ikeu kai inete monekabe oalaleije elia. 25 Ele mere hoko sukeite lalemaru ono lulu Alla Eni hukumarumimise kai lene lokolu rame. Le TuhaneEni hukumaru mise titinai kai ukbasae iteleke supu hlamate bei dosa. Hoko batukelenelu yake kai nete mo sosoli yake. Sukeite ono lulu Eni hukumaru. Le ete tamatarebe iono lulue titinai, tatike pine TuhaneIriluke misete etei.

26Sire pine iaseluke be iono lulu eni aga-mare titinai, po iraka eni lepate mo hokoilemake ruai kai iaseluke mere esi gunasasaisa mo. 27 Lulu iteki Alla Amate Enisukare, ono lulu agamare titinaije elere:Tapa kwete kwasoia kai bina balua rebe esisupu susate, kai raka leke ite ruama lekwetetu kena nusa meije esi neune yake.

2Imi hbeike lomai yake2:1-13

1 Kwali betaya rebe imi hlaleke lokoiteki Tuhane Yesuse Kristuse rebe hol-mateI titinaije peneka, imi hbeike lomaiyake. 2 Conto ele meije: sepo ile sae rebeeni taneia bokala ialike sapuku mase kailapunemisete ikusu loko imime otoimakalupuke lomai, eleki ile sae rebe taneiasae more ialike lapune misete mo ikusuleneka. 3 Eleki imi holmate ile rebe enitaneia bokala rebe ialike lapune misetemere kai imi beteke lokoi be, “Ntuane, mairue kena otoi misete meije.” Yo ete tamatarebe eni tanei saemore imi beteke lokoi be,“Kele etempaije.” Pise imi beteke lokoi be,“Rue mpe uwe tehaike auku lelale.” 4 Sepoimi ono ele mere imi hbeike lomai kai imiselu tamatare lulu imi lale neune.

5 Kwali betaya rebe au oki imi titinai.Imi lene mimise! Alla ibitike tamatarebe eni tanei sasaisa mo mei nusa meijepeneka kena esi hlaleke ktili lokoI kai esisupu rue kai Tuhane kena Ipleta tamatarelulu Italuke pende be Iono ele mere etetamata rebe esi okiNe. 6Po imi ono tiae etetamata rebe esi tanei sasaisamore peneka.Eleyo tamata rebe esi taneia bokare esiono tiae ete imi kai esi keri imi me tamatamaka teu pakalaru leke esi teu pakala eteimi. 7 Kai sie rebe esi taneia bokala merupine esi lepa tiae ete Yesuse rebe holmateItitinaije. Kai imire Yesuse Eni tamata.

8 Sepo imi ono lulu hukume rebe elatitinaije, rebe lekie kena buku rebe lekiAlla Eni lepataru kenare be, “Oki tamatamakete lupe imi oki ruami.” Hoko mereimi onomisete. 9Po sepo imi lilake tamatalulu eni taneiaru, hoko mere imi ono dosa.Kai lulu hukume rebeMusa ilekire, imi onosala kena hukume. 10 Le sepo imi ono salakena hukume esa bei hukuma meru, hokomere imi ono sala kena pusue hukumaru.11 Le Alla ruaI ibeteke elere, “Sablia yake.”Kai Ibeteke lekwe be, “Bunu tamata yake.”

Yakobuse 2:12 321 Yakobuse 3:6Hoko sepo imi sablia mo po imi bunu hokoimi ono sala kena hukume peneka.

12 Bei mere hoko imi lepata kai imionoule, pusue meru imi ono molupetamata rebe Alla Imei teu pakala kenai luluhukume rebe etie tamata bei dosa kai supususate eti pelare. 13 Ele mere le namakekena Alla Iteu pakala kena tamatare, imiarebe imi oki tamata makete more, AllaIoki imi mo. Po imia rebe imi oki tamatamakete, Alla Ioki imi hoko Inete loko imineunaru moneka.

Imi hlaleke ktili loko Alla hoko ono saisarebe nkenare

2:14-2614 Kwali betaya! Sepo sae ibeteke be

ihlaleke ktili loko Alla, eleyo ikerike luluAlla Eni pletaru mo, mere esi guna sasaisamo. Hoko ihlaleke ktili loko Alla mereeono isupu hlamate mo. 15 Sepo kwalipise beta sae eni pakiane sae mo kai enimanane kena pela peture sae mo, 16 kaisae bei imi ibeteke lokoi be, “Akeu alikelapune ndirine kai kane pipila mina.” Poiriluke saisa rebe perlu ete tamata merenanakwalaije mo, hoko eni lepatemere esiguna sasaisa mo. 17 Sakesa kai hlaleke lokoAllare neka. Sepo hlaleke ktili loko Allapo kerike lulu Eni pletaru mo hoko hlalekektili loko Alla mere esi guna sasaisa mo.

18 Po tinake tamata leini esi beteke be,“Au hlaleke loko Kristuse neka yo tamatamakete esi ono lulu Alla eni pletaru.”

Hoko au ralakeni be, “Aaseluke ete aube, tamata rebe ihlaleke ktili loko Alla poiaseluke kena eni atate mo. Kai au supuaseluke tamata rebe esi atate lulu Alla Enipletaru rebe etiluke be esi hlaleke lokoAlla.” 19 Imi hlaleke be Allare batuke esaneka moyo? Mere mise. Po ro tiarulekwe uhlaleke ele mere neka kai rilaelule Alla eti rareleulu po ululu Eni pletarumo. 20 Hei, tamata boroka! Hlaleke ktililoko Alla po ono lulu Eni pletaru more esiguna sasaisa mo, petu ila pine imi natisare? Hlaleke ktili loko Alla po kerikelulu Eni pletaru mo, hoko mere esi gunasasaisa mo. 21 Imi selu! Iteki ntuane menaAbrahame, Alla iombe inkena me Alla oaIle iono lulu Alla Eni pletare kena irilukeeni nanae Isake ete Alla me otoi maka palatanei ete Allare. 22 Ele mere hoko imiselu leke imi hlaleke loko Allare esi gunasasaisamo yake. Abrahame ihlaleke titinai

loko Alla kai iono lulu Alla Eni pletaru, lu-alu keu nenesa. Iono lulu Alla Eni pletarueono ihlaleke titinai lokoAllamere enkename Tuhane oaIje. 23 Alla Eni lepate rebelekie be, “Abrahame ihlaleke loko Alla kaibei eni maka hlaleke mere eti Alla Iombeinkena.” HokoAlla Eni lepate beAbrahameiriluke eni nanare kena korbane, eonoremere peneka. Bei mere hoko Alla IkotieAbrahame Eni ebe. 24 Hoko meije imirekwaAlla Itrima tamata rebe inkenamerebatuke bei ihlaleke ktili loko Allare mo poiono lulu Alla Eni pletaru lekwe.

25 Sae lekwe, Rahape bina lalane, Allaiombe inkena le tamata Israele rebe esisupu ulake kena line musuaru esi kotare,Rahape ibunikesime eni lumare kai itapasinaya loko lalane makete.

26Kwali betaya imi, au beteke mere lekeimi nati: sepo tamata ihlaleke loko Alla poiono lulu Alla Eni pletaru mo hoko makahlaleke mere esi guna sasaisa mo. Meresakesa kai nanakwala rebe esi ro sae morehoko emata peneka.

3Dosa bei lepate3:1-12

1 Kwali betaya, imi lene mimise! Aukotie bei imi leke imi ono kuru boka yake.Au beteke ele mere leke imi nete suikebe kena Alla Iteu pakala ete tamatare Iteupakala ete kurure ktili lesi. 2 Batuke kurumo, piasare ite pusuma ono dosa bokala posire pine eni lepate eono dosa mo, hoko iletamatamisete titinai kai irekwa kena irakaruai.

3 Ite bandine kai kudare. Sepo ite to-lae mekute kena kudare esi biruije lekeelulu iteki sukare, hoko pusue kudare esinanakwalaije ite supu kbasaele. Eleyomekute tone. 4 Kai selu kapale, masikekapale elake kai sanute kerie lori lopai,po maka keri kapale ibuli kemudire lekekapale keu lulu eni sukare. Eleyo kemudiretone. 5Kai selu aure, masike tone po esupukotu aiela elakaru. Pusue meru sakesa kaiiteki meimaru neka, masike tone po kwak-wae le yelu elakaru. 6 Ite meimaru sakesakai auwere neka. Mei ite nanakwalamaru,ite meimaru pine esirie pusue rebe tiarerame, kai eono iteki hidupe mei nusarepusue supu tiae. Sepo ite lepa tiae elekitamata makete esi lenele, mere saka auweme otoi susate titinai eti pelare ekotutamatare.

Yakobuse 3:7 322 Yakobuse 4:12

7 Pusue binatana ktolonaru, manuaru,binatana rebe unesa mpe tapele kai bi-natana ndau meite tamata isupu onolumau. Yele tamata isupu onolu maupeneka. 8 Po ite meimaru, tamata saeisupu ono emau mo. Ite meimaru uononeune saka binatana ktolona rebe ite supukbasae more pise niakwe esi sasune kenaebunu tamata.

9 Ite pake iteki meimaru kena isikeTuhane, iteki Amate. Po ite pakele lekwekena tosie tamata rebe Alla itolaesi meinusa meije, rebe esi lulu Eni kbasare,kai laleIje kai Eni sifate. 10 Ite meimaruisikeNi kai tosie tamata makete lekwe.Kwali betaya, imi ono ele mere yake.11Noake mimise! Kwele bolai esare esupusirie kwele misete kai kwele nkalene mo.12 Kwali betaya, arare esi buai saitune mo.Kai anggure lekwe esi buai ara mo. Sakesaneka, kwele bolai rebe esirie kwele nka-lene esupu sirie kwele misete mo.

Maka rekwa mise titinai rebe bei Alla3:13-18

13 Sepo tamata sae bei imi pine irekwamise titinai, hoko suke iono yelu rebenkenala kai kwakwaeni mo leke rekwa beirekwa mise titinai. 14 Po sepo imi lalemitiake tamata le eni sasaisa neka kai batukeimi nete loko ruami, hoko kwakwae imi kailemake be imi rekwa mise yake. Le mereebroka Alla Eni nkenale. 15 Rekwa misetitinai saka mere ebei Alla mo, po ebei meinusa meije, bei tamata eni lale neune rebeebei ro tiare. 16Le sepo lalemi tiake tamatale eni sasaisa neka kai batuke imi nete lokoruami, hoko namake ekeri imi kena nasukelomai kai ono neune sasaisa neka.

17 Po sire pine eni maka rekware ebeiAlla, hoko eni hidupe enkena me Alla oaI.Laleije ntoli, inasuke tamata makete mo,kai isuka ono mise suike kai lomai. Iletamata maune kai isuka lene loko tamata.Ioki tamata makete kai isuka tapa tamatamakete. Ililake tamatamo. Laleije ntoli kaiiono saisare lelemakemo. 18Tinai! Tamatarebe isuka ono mise suike kai lomaije,namake tamata bokala lekwe esi ono luluikai esi suka onomisete kai tamatamakete.Saka tamata maka andinu, inkwakwa kenaatnane me eni ndinure kai kena iulure esihasila bokala.

4Hnaune kena lulu Alla, lulu lale neune

yake4:1-10

1Kwali betaya imi lene! Imi suka nasukelomai kai suka teta lomai, mere ebei imilale tiae rebe esuka titinai kena supu nusameije esi misetaru. Lalemi ele mere luluTuhane Eni sukare mo. 2 Imi lalemi kenasupu sasaisa po imi supu mo, eleki imisuka bunu tamata. Imi ono lomai kaikai teta lomai. Imi supu sasaisa mo leimi kotie bei Alla mo. 3 Kai masike imikotie bei Alla lekwe po imi supu sasaisamo le imi kotire sala. Le saisa rebe imikotiele batuke ete ruami. 4 Imire tamatarebe lulu Alla Eni hnaunaru ramemoneka.Imi rekwa peneka be sire pine ilulu neunemei nusa sa, imusu kai Alla. Hoko sirepine iono lulu neunemei nusameije, mereisuka leke imusu kai Alla. 5Alla Eni lepatarebe lekire ebeteke be: Alla Iono Eni RoMisete Ikbasae ite lalemaru, Isuka ite lulunusa meije mo, po Isuka leke ite tehaikeAlla rame. Imi noake be Alla Eni lepaterebe lekire tinai mo yake. 6 Po Alla Ionoite lalemaru ktili leke ite lulu iteki laletiare yake. Ele mere hoko Alla Eni lepaterebe lekire ebeteke lekwe be: Tamata rebekwakwaine Alla Itrimai mo, eleyo tamatarebe kwakwaeni more Alla laleIje miseetei.

7Hoko suke kwakwae imi loko Alla yakekai lulu Eni lapataru rame. Ele mere hokoimi lelie ro tiaru esi elake hoko enaya beiimi. 8 Imi tehaike Alla hoko Alla lekwe Ite-haike imi. Imia rebe imi ono dosare hlekebei ono dosa kai lalemi batuke hlaleke lokoAlla neka leke lalemimise. 9Suke imi blakesala titinai kai imi rani kai hnasike le imiono dosare. Hokomise lesi imimalite eselikena tanite kai imi lale ndinate eseli kenalale susate. 10 Kwakwae imi loko Alla yakepo tatu lokoI neka leke Ibitike imi kai Ionoimi supu holmate.

Hnaune leke sobue lomai yake4:11-12

11Kwali betaya, lene mimise! Imi sobuelomai pise leuke sala ete lomai yake leimire tamata Kristene. Sire pine isobuetamata kai ileuke sala ete tamata makete,mere sakesa kai isobue kai ileuke sala eteTuhane Eni hukume. Hoko mere imi onolulu hukumemopo imi kbasaele. 12Batukeile esa pine ikbasa kena iriluke hukume

Yakobuse 4:13 323 Yakobuse 5:17ete tamata kai iteu pakala ete tamata. Ilemere Alla rebe Ikbasa kena Iono hlamatekai Iatia tamata. Hoko imi leuke sala etelomai yake.

Hnaune leke noake loko saisa rebe eonokwakwae imire yake

4:13-1713Kwali betaya maka abelia, piasare imi

beteke be, “Petu meije pise bobanu amikeu me kota ande kai imi rue musune inaiete mere kena abeli leke supu kepene.”Imi lene loko auku hnaune meije, 14 saisaeono kena imi hidupe bobanure, imi ruamilekwe rekwa mo. Imi hidupe batuke sakaauwe kweini rebe selue po sanute hbuelekai esirikele neka. 15Suke imi beteke elere,“Sepo Alla Asuka, hoko ami hidupe kai amiono sasaisa neka.” 16 Po mo, kwakwae imirame. Imi lepa kwakwae ele mere pusulusala.

17 Hoko tamata rebe irekwa nkenalerebe suke onore, po iono mo hoko ionodosa.

5Hnaune ete tamata rebe esi taneia bokare5:1-6

1 Kwali betaya rebe imi taneia bokala!Imi lene auku lepate meije. Suke imirani le namake imi supu susate elake etieono imi susa. 2 Imi taneiaru tatike pinesupu atialu, kai takalare kane pusue imipakeanaru. 3 Silane kane imi masa kaiperakaru. Silane nkanetaru eono buktikena petu rebe namake pine imi supuhukumane elake bei Alla le imi ono salaelake kena pake imi taneiaru kai Ihukumeimi, hoko imi supu susa titinai, mere aurekotu pusue imi nanakwalaimu. Imi ranile imi lupuke taneia rame kena namakeeti petu rebe pamulire. 4 Tamata rebe esikerike ete imi me imi ndinure, imi selisimo. Imi lene esi kloloe le imi seli esimakerike beline mosa. Esi kloloe loko Allarebe Eni kbasare Ela titinaije, kai Ileneesi kloloe lokoIje peneka. 5 Imi taneiaboka peneka, lalemi ndina le nusa meijeesi hasile peneka. Imi sakesa kai binatanerebe pialaele leke enkopa eti esi petu kenaesupu bunu kai kanele. 6 Imi hukume kaibunu tamata rebe esi sala sae mo, rebe esilelie tekwa imi more lekwe.

Kena supu susate, tahane lale neka5:7-11

7 Kwali betaya. Tamata rebe esi taneiabokala esi ono susate kai hukume imi,imi tahane lalemi kai namake neka etiTuhane Iluake suike. Imi selu tamatamakaandinure: tamata maka andinure itahanelalei kai inamake eti isupu ndinure esihasile misete, rebe eono isupu manane.Inamake bei ulane talei kena atnane etiulane talei suike kena tnanele bua. 8 Elemere hoko imi tahane lalemi kai akberelalemi neka, le petu kena Tuhane Iluakesuike lau moneka.

9 Imi ono lomai yake kai leuke lomaiyake, leke Alla Ihukume imi yake. Nete!Maka teu pakalare imere reneka.

10 Kwali betaya! Imi nete suike lokonabi akmenaru rebe esi lepae Tuhane Enilepataru. Esi tahane lale kena supu susateelakaru. Suke ite ono lulusi ele mereneka. 11 Tinai, ite beteke tamata ele meretamata rebe lalesi ndina le esi tahane kenasupu susate. Imi lene kena akmena Ayupepeneka moyo, kai imi rekwa peneka be enisusataru pusulu pelare Alla Iriluke miseteetei. Le Alla Ioki tamata titinai kai laleIjemise.

La loko sasaisa yake5:12

12Kwali betaya imi, rebe pentine lakwaiesare imi la loko surga pise nusa meijeyake, pise la loko saisa makete yake. Sepotinai hoko imi beteke be tinai, po sepomo hoko imi beteke be mo, leke imi supuhukume bei Alla yake.

Kotie loko Alla kena sasaisa neka5:13-20

13 Sepo sae kuesa bei imi isupu susate,hoko suke ikotie loko Alla! Kai sepo saelaleije ndina hoko suke imenani isike Alla!14 Sepo sae bei imi kerakeni, hoko sukeikoti jemate toini esi penatuaru leke esikotie loko Alla etei kai esi ahmulakenikena leite kai lepae Tuhane Eni nane.15 Kai kena esi kotie loko Allare suke esihlaleke titinai lokoI, hoko namake AllaIono tamata makerake imise bei eni mak-erake. Kai sepo eni dosa me, hoko AllaIampuneni. Kai namake tamata mereimise suike bei eni makerake. 16 Ele merehoko imi naku nsalale ete lomai, ampunelomai bei nsalae, kai imi kotie loko Allaete lomai, leke Alla Iono imi mise beimakerake.

Tamata rebe ilulu Alla Eni sukare, ikotieloko Allare esi kbasare ektili titinai. 17 Imi

Yakobuse 5:18 324 Yakobuse 5:20nete akmena nabi Eliare. Ile tamata piasalupe itere neka, po ikotie ktili titinai lokoAllare leke ulane tetu yake, hoko ulanetetu mo musuna telu bulana ne. 18 Elekiikotie suike loko Alla leke ulane, hoko lan-ite eono ulane tetu kai tapele sirie hasileete tamata.

19 Kwali betaya, imi nete mimise! Seposae bei imi pine iono lulu Tuhane Enihnaune nkenale moneka, po sae maketeilepa etei eleki iono nkenale suike, hokotamata mere iono mise titinai peneka.20Sire pine ilepa ete tamatamaka ono dosaeleki ihleke bei eni nsalale kai ileu suikeloko Alla kai Eni lepataru, hoko tamatamaka lepa mere ihlamate eni ebe bei supususate rame eti pelare peneka, kai AllaIampuneni eni dosa bokalaru.

Hlamate ete imi pusumi, Yakobuse

1 Petruse 1:1-2 325 1 Petruse 1:11

Petruse eni SulateNomore EsareLepate Menai

Sulate meije Petruse ilekie, ile YesuseEni maka ulake sae bei eni maka ulaka siebutu esa lesini luaru. Inatue sulate meijeete tamata Kristena rebe tamata Yahudimo rebe esi rue me otoi Asia. TamataKristena meru esi supu teta le esi hlalekeloko Yesuse. Sie leinisi supu susate beitamata makete (2:11-12; 2:15; 3:16; 4:4).Tamata makerika leini esi supu teta beitamata rebe esi kerike eteise (2:18-20).Bina leini esi supu teta bei esi mokwaiaru,le esi mokwaiaru esi hlaleke loko Yesusemo (3:1, 6).

Bei mere hoko Petruse inatue sulatemeije etesi kena aktilie esi maka hlalekeleke esi tahane kena supu susate. Petruseibeteke be ite supu susate le supu tetareetapa ite hlaleke ktili (1:6-7; 4:12). Sepoite supu teta le ite hlaleke loko Yesusehoko suke ite lulu Alla kai suke ite onomisete (4:19). Hnauna bokala bei Petrusekena aktilie laleisu leke batuke esi hlalekeloko Alla neka, esi hidupe mise kai leke esitahane kena supu susate.Isi

1. Hlamate (1:1-2)2. Ite hidupe hlalekeNi rame (1:3-12)3. Hnaune kena ono misete le Alla

Ibitike ite kena Eni nanae (1:13-2:10)4. Hnaune kena lene loko latupati;

hnaune ete tamatamakerike, hnauneete bina mokwai rebe kai lomaije, kaiete pusue tamata (2:11-3:12)

5. Hnaune ete tamata rebe esi supususate le esimaka hlaleke loko Yesuse(3:13-4:19)

6. Hnaune ete agamaru esi elakaru kaiete tamata piasa (5:1-11)

7. Hlamate mulini (5:12-14)

Hlamate1:1-2

1-2 Kwali betaya, au Petruse, au lekisulate meije ete imi rebe luake kai rueme otoi Pontuse, Galatia, Kapadokia, Asiakai Bitinia. Imi rue ete mere saka tamatamakete me kai tamata rebe esi rekwaTuhanemosare. Yesuse Kristuse Ibitike aukena Eni maka ulake. Au kotie bei Allaleke Irilukemisete ete imi kai Iono laleimendene noma.

Kwali betaya, Alla Iono Amate ete itepusuma, Ile pine Ibitike imi pusumi leimi ono Eni tamata lulu Eni rencana beiakmena sa. Baue Alla Eni Rore Iono imire,ruaI Eni tamata leke imi lene loko YesuseKristuse. Kai ponike Yesuse Kristuse Enilalakwe kena ampune imi dosaru.

Ite hidupe hlalekeNi rame1:3-12

3-4 Kwali betaya, mai ite pusuma isikeAlla. Ile, iteki Tuhane Yesuse KristuseEni Amai, kai Yesuse Kristuse lekwe ItatulokoI. Ite isikeNi le laleIje noa ite titinaihoko Iono ite supu hidupe beluke le IonoYesuse Kristuse Ikwana suike. Alla Ionomisete mere eono ite hlaleke ktili. Itekihidupe batuke hlalekeNi le namake Ionoite supu rue kai Alla eti pela. Rue kaiAlla eti pela mere saka tanei rebe AllaIaknekaele ete ite ndete surga peneka. Kaieono saka tanei rebe atia mo, pulue mopise esi mataije sirikele mo. 5 Imi pusumihlaleke loko Alla peneka hoko Ipake Enikbasare kena raka imi eti nusare kohoe.Leke kena Yesuse Iluake kena Iono hla-mate tamata bei dosare, imi supu hlamatelekwe.

6 Po masike meije kaplelemi toto le imisupu susate sasaisa neka po suke laleimendina le imi nete loko hlamate rebe AllaIaknekaele ete imire. 7 Imi supu susatesasaisa neka leke rekwa be imi hlaleke lokoTuhane titinai pibe mo. Imi selu maseroma esi peture, atia sa. Mase tehekelekena auwe. Imi maka hlaleke lesi beimase. Imi hlaleke loko Tuhane lesi beiMase. Hoko susate rebe imi supue merekena teheke imimaka hlaleke loko Tuhanebe ktili pise ktilimo. Bei imi hlaleke ktilire,imi supu isike, supu sake kai supu holmatekena petu Yesuse Kristuse Iluake suikeeleki pusue tamata esi seluIje. 8 Kwalibetaya, akmenare masike imi seluI mo poImi okiNi. Kaimeije lekwemasike imi seluImosa po imi hlaleke lokoI kai lalemi ndinatitinai, 9 le imi supu hlamate. Imi supuhlamate bei imi hlaleke lokoIje.

10 Hlamate rebe Alla Iriluke ete imimeije, nabiaru esi beteke bei akmena sa.Misete rebe Alla Irilukele, akmenare nabi-aru esi atetukele kai esi atula kena rekwaemimise, 11 le esi suka rekwa be KristuseIsupu susate elia kai petu ila pine Isupuisike kai pusue tatu lokoIje. Esi noake lokomere le Kristuse Eni Rore Ikbasae esi maka

1 Petruse 1:12 326 1 Petruse 2:5noake hoko esi rekwa be namake KristuseIsupu susate mina pine pusue isikeNi kaitatu lokoI. 12 Kena akmenare Alla Ibetekehlamate mere ete nabiaru lekwe, Ibetekebe hlamate rebe Irilukele namake nabiaruesi supu mo po imi supue. Kai meije RoMisete bei ndete surgare Ikbasae tamatakena lepae Sou Misete kena hlamate mereete imi. Alla Eni malekataru esi selu merubei ndete surga lekwe, esi suka nati hla-mate rebe imi supue bei Allare.

Alla Isuka imi hidupe dosa sae mo1:13-2:3

13Kwali betaya, Alla Iono pusue ete imi,hoko suke imi aknekae lalemi kena luluAlla Eni Lepataru. Suke imi raka lalemikai hlaleke loko hlamate rebe namake AllaIriluke ete imi kena Yesuse Kristuse Iluakesuike. 14 Suke Imi lene kai lulu Alla, imiAmate. Imi hidupe lulu imi sifate akmenakena imi rekwa Alla mosare yake rebe imiono yelu rebe mise more yake. 15 Po imihidupe, dosa sasaisa neka imi ono yake,leke saka Alla Eni sifate rebe dosa saemore. RuaI pine Ikoti imi kena Eni tamatarebe dosa sae mo. 16Ono dosa yake le kenaAlla Eni lepata rebe lekire ebeteke be, “Imiono dosa yake le Auku dosa sae mo.”*

17 Kena imi kotie loko Allare imi kotieAllare, Ama. Kai imi Amamere Iteu pakalaete tamatare Iselu oalalemopo Iteu pakalaete saere lulu saisa rebe ionore. Hoko kenaimi rue mei nusa meije suke imi rilamileI. Imi rue mei nusa meije takwali mo.18 Imi hidupe suke nkena le saisa rebe AllaIpake kena seli imi leke imi siri bei hiduperebe esi guna sasaisa mo rebe imi ntuanamenaru esi tolaele ete imire, imi rekwapeneka. Kena seli imire, Alla Ipake masepise perake rebe namake silane kanelemo.19Alla Ipake yele rebe esi beline ela titinai,mere Kristuse Eni lalakwe. Yesuse ruaIIono saka domba anai misete titinai rebepalae ete Allare. 20 Kristuse Isupu bitikebei Alla kena nusa meije tola mosa. Kaikena meije rebe lau mo nusare koho nereAlla IulakeNi lomei nusa leke Ihlamateimi. 21Alla pine Iono Yesuse Ikwana suike,eleki IonoI sa lolete surga, otoi rebe nanutitinaije. Bei saisa rebe Yesuse KristuseIonoe ete imire, eono imi hlaleke loko Alla.Namake Alla Iono imi hlamate, hoko imipersaye kai hlaleke lokoI.

22 Kwali betaya, meije imi dosaru am-punelu peneka le imi lulu Sou Nkenale,hoko meije imi aseluke imi lale misete eteimi kwali betaya rebe imi maka hlalekeesare saka kwalitoi. Hoko au beteke ete imileke imi oki lomai kena lale misete. 23 Leimi supu hidupe beluke meije bei tamatamei nusameijemo rebe laumo imata nere,po bei imi Alla Amate rebe Irue eti pelareEni lepata ktiline mere kena hlamate imi.Le Eni lepate mere ehidupe kai erue etipela.

24 Le lupe Alla Eni lepata rebe lekireebeteke be:“Tamata mei nusa meije saka melate me

ndinurekai eni misete saka bunare,

le namake pusue mata kai pusue eni mis-ete

saka melate rebe ndulureeleki esi labuije tetu lope tapele.

25 Po Tuhane eni lepate rue eti pela.ӠLepata meru Sou Misete rebe lepaelu

ete imire.2

1 Imi lene saisa rebe Alla Ionoe eteimire peneka hoko imi ono neune yake,lemake yanoma, ono lelemake yake, laletiake tamata makete yake kai lepa tiaeloko tamata makete yake. 2 Imi nkwakwakena lene Alla Eni lepate titinai saka kwetetone rebe rueleije resare inikwa susu kenaisusure. Sepo imi lene Alla Eni lepaterame namake imi hlaleke tapa ktili ramekai imi supu hlamate. 3 Kwali betaya, iminkwakwa kena lene Alla Eni lepataru leimi rekwa Tuhane Eni misete ete imirepeneka.

Yesuse Kristuse saka batu noite2:4-10

4 Suke imi luake loko Yesuse Kristuserebe Iriluke hidupe ete tamatare. Yesusemere saka batu noite kena lumare esipandasire rebe tukanaru esi poiele le esinoake be egunamo pome Alla oaIje, Igunatitinai. Alla ruaI pine IbitikeNi. 5 Imisupu hidupe beluke peneka hoko imiresaka batu hidupa rebe tamata esi pakelekena eleke luma grejare le Ro Misete Ik-basae imi laleimu. Iono imi kena tamatarebe Alla Ibitike imi kena Eni tamata rebeimi makerike saka imamaru leke imi palatanei eteI lulu Eni sukare. Tanei rebe imi

* 1:16 Im. 11:44,45; 19:2; 20:7 † 1:25 Yes. 40:6-8

1 Petruse 2:6 327 1 Petruse 2:24rilukele, Itrimae baue saisa rebe YesuseKristuse Ionoe ete imire. 6 Le me AllaEni lepata rebe lekire ebeteke Yesuse sakabature elere:“Au lilake batu inai sae me peneka rebe

ekuru titinai,eleki Au pake kena batu noiteme Auku otoi ndete Sione.

Sire rebe Ihlaleke lokoI,hoko rilai kena hlalekeNi mole namake Iono saisa rebe Italukele

pende.”*7 Ete imi rebe hlaleke lokoIje, Yesuse

saka batu rebe esi beline ela titinai. Posie rebe esi hlaleke lokoI more, namake esisupu susate le Alla Eni lepata rebe lekireebeteke be:“Batu rebe tukanaru esi pake kena pan-

dasire mopo esi poiele,

namake pine Alla Irana suikeleeleki Ipakele kena batu noite.Ӡ

8 Sie rebe esi hlaleke loko Yesuse morenamake esi supu saisa rebe Alla Eni lepaterebe lekire beteke be:

“Batu mere rebe pelesi eleki pahbu-ruesi kenae

eleki esi koli.”‡Pahburuesi kenae le esi suka lulu

Tuhane Eni lepate mo. Mere rebe Iteupeneka be suke eono ele mere.

9 Po imire, Alla Ibitike imi peneka,kai imire saka imame rebe ilayani itekiKamale Eni makerike. Imire, Alla Enitamata rebe dosa sae mo leke imi lepaloko saisa rebe Iono pende leke namaketamata bokala esi isikeNi. Le Ikoti imisiri bei kpeture kusu hitate elake rebe keripusuemisete. 10AkmenareAlla Eni tamatakena imi mosa po meije Alla Eni tamatakena imi peneka. Akmenare imi rekwaAllaIoki imire mo po meije imi rekwa Alla Iokiimire peneka.

Imi hidupe saka Alla Eni nanae2:11-12

11 Kwali betaya, au oki imi! Imi rue meinusa meije saka tamata maka luake reberue takwalimohoko au kotie bei imi titinaileke imi hidupe lulu imi lale tiare yake.Le sepo mo hoko namake imi lulu TuhaneInoake mo le imi lale tiare kai lale miseteubroka lomai rame. 12 Suke imi atula lekeimi hidupe mise. Leke tamata rebe esirekwa Tuhanemosa, rebe esi leuke sala ete

imire esi selu imi hidupemisetemere elekiesi isike Alla kena Tuhane Yesuse Iluakesuike.

Suke ite lene loko sie rebe esi ono elake eteitere

2:13-1713 Kwali betaya, au kotie imi lene loko

pusue elakamei nusare, leke bei saisa rebeimi onore, tamata esi isike Tuhane. Imilene loko kamale rebe ino elake ete pusueelakaru. 14 Kai lene loko elaka rebe esikbasae kerajanaru kai henaru rebe kamaleibitikesi kena hukume tamata rebe onone-une kai isike tamata rebe ono misete. 15 LeAlla Isukare imi ono misete leke tamatarebe ialenake boroke ialenamoneka. 16 Imihidupe suke lupe tamata rebe Alla Itiesibei esi dosaru pende. Po imi noake yakebe Tuhane Itie imi peneka hoko imi pakelekena ono dosa suike mula mo yake. Poimi hidupe saka Alla Eni tamata makerike.17Holmate pusue tamata, oki imi kwali be-taya rebe esi hlaleke loko Kristuse. AllarerilaleI kai holmate kamale rebe iono elakeete imire.

Kristuse Isupu susate etiluke lalane ete ite2:18-25

18 Kwali betaya rebe imi ono tamatamakerike imi lene loko sie rebe imi kerikeeteise kai holmatesi titinai. Batuke ete sierebe lalesi mise kai esi maure mo po etesie rebe esi ktolore lekwe. 19 Alla Irilukemisete ete imi sepo imi lulu Eni sukarekai masike esi ono imi papalaine po imitahane. 20 Le sepo imi tahane kena supuhukumane rebe suke imi supure mere esiuntune sasaisa mo. Po sepo imi tahanekena supu hukumane le imi ono misetehoko Alla Iriluke misete ete imi. 21 AllaIkoti imi kena imi supu mere le KristuseruaI lekwe Isupu susate le imi peneka.Mere Itiluke lalane ete imi leke imi luluI.22 Saka Alla Eni lepate rebe lekire betekebe:“Iono dosa kwale mo

kai sae ilene Ilemake kwale mo.”23 Kena esi tasieNi, Ilelie kena tasi mo.

Kena esi tetaIje, Iatau kena hukumesi mobatuke iliku Eni susate ete Alla, Maka teupakala nkenalemere. 24Kristuse ruaI supuhukume le iteki dosaru kena Imata kenaai tutine, leke ite supu tie bei dosare esikbasare kai ite hidupe lulu Alla Eni sukare.

* 2:6 Yes. 28:16 † 2:7 Isi. 118:22 ‡ 2:8 Yes. 8:14-15

1 Petruse 2:25 328 1 Petruse 3:21Kristuse Eni lakwaije kai Eni lalakwe pineeono ite mise bei makerake. 25 Akmenareimi saka domba rebe sirikele. Po meije imileu kena lulu Yesus, maka raka domba rebeIraka imi hidupe peneka.

3Hnaune ete bina kai eni mokwai3:1-7

1 Saka tamata mekerike ilene lokotamata rebe ikerike eteije, ele merelekwe imi binaru suke imi lene loko imimokwaiaru. Leke sepo imi mokwaiaruesi hlaleke loko Tuhane more, masike imiatetukesi kena Alla Eni lepataru more poesi hlaleke loko Tuhane le esi selu imiatate 2 rebe misete kai imi lene lokoise.3 Imi ntekite batuke selu bei mei muli yakemolupe andulike bua pise alike porole inai,sapuku kai bobale pise alike pakiane rebeesi beline elare yake. 4 Mise lesire imiaseluke imi sifate misete. Imi mau kainasuke lomai mo. Sifate ele mere etahanerame kai ete Allare emise. Makete bei oalale ntekite rebe tatike pine nteki more.5Hidupe elemere saka akmenare bina rebebatuke esi hlaleke loko Allare esi lene lokoesi mokwaiaru rame. 6 Sara iono ele merelekwe. Iholmate Abrahame eti ikotiNe“amate”. Kai imire, saka Sara lekwe sepoimi lulu eni sifate misete mere, kai masikerilami po imi sele muli mo.

7 Ete imi mokwaiaru ele mere lekwe.Suke imi ono misete ete imi binaru le imirekwa be esi ktili lupe imire mo. Sukeimi holmatesi le namake imi supu hlamatesakesa le Alla Ioki imi. Imi ono tiae etesiyake leke kena imi kotie loko Allare iminoake mise.

Ite ono misete ete lomai saka ite lalemaesa peneka

3:8-128 Meije au kotie imi leke lalemi esa,

tamata rebe laleije susare imi ono laleijeela, imi oki lomai lupe imire kwalitoi.Lalemi noa lomai, imi holmate lomai kailene loko lomai. 9 Sie makete esi ononeune ete imire leliele kena ono neuneyake pise esi tasie imi, leliele kena tasiyake po misete kotie loko Alla leke Irilukemisete etesi. Le Alla Ikoti imire kena imiono ele mere kai namake imi supu misetebeiNi, 10 kai Alla Eni lepata rebe lekireebeteke be:

“Tamata rebe isuka eni hidupe mise,suke iraka biruije mimise,ilepa neune yake pise nloene yake.

11Suke ihleke sifate neune kai ionomisete.Kai iatula titinai leke nasuke tamata

makete mo.12 Le tamata rebe esi ono nkenale,

Tuhane Ili lokosi.Kai Ilene lokosi kena esi kotie lokoIje.Po Imusu kai tamata rebe esi ono neune.”

Hnaune ete tamata rebe esi supu susate leesi hlaleke loko Yesuse

3:13-2213Kwali betaya, sepo imi atula kena ono

yelu misete namake tamata esi ono neuneete imi mo. 14Po sepo imi ono misete pineimi supu susate, namake imi supu untuneelake. Rilami le sae yake kai imi kaplalemiyake. 15 Po imi nete loko Kristuse, IleTuhane hoko suke imi lene lokoI kai rilamileI. Kai suke imi akneka kena ralake sierebe esi tneu imi loko Sou Misete rebe imihlalekele. Po imi ralakesi kena maune kaiholmatesi. 16Saisa rebe imi onore suke imirekwa be mere nkena. Leke tamata rebeesi lepa tiae loko imi le imi sifate misete leimi hlaleke loko Kristuse, ruasi asomi le esilepa tiae loko imire.

17 Sepo Alla Iature kena imi supu susatepeneka le imi onomisete, hokomeremise.Mahabe ite supu susate bei ite ono tiareyake. 18 Le Kristuse ruaI matare le Ionomisete. RuaI matare le iteki dosaru rebaiesa. Inkena po Imata le tamata bokalaesi ono dosa. Iono ele mere, Ikeri iteloko Alla. Esi bunuI po bei Tuhane EniRore Iono Ikwana suike. 19 Bei TuhaneEni Rore Eni kbasare, Yesuse Ikeu betekeIlesire ete tamata rebe esi mata* penderebe meije aleseise leke namake Alla Enihukume. 20 Roa meru bei tamata rebeesi mata peneka, rebe esi lene loko Allamo kena Nu eri rue sare. Kena Nu ionokapale, Alla Itahane laleI lokosi mamauleke Iselu be tamata esi hleke esi dosarupibe mo. Po batuke sie kwalua pine AllaIono esi hlamate. Esi kusu kena kapalemere eleki kapale elolo ndete kwele babaikena hlamatesi bei kwele elake mere.

21 Alena mere umpamae saka pamulimeije pake kwele kena baptise imire.Kwele elake mere saka kwele kena batiseimire. Pake kwele mere kena koa imindoponaru mo po natire kotie Alla kena

* 3:19 Kena tapsirane makete beteke: ro tiae

1 Petruse 3:22 329 1 Petruse 4:18ono imi lalemi mise.† Baptise mere pineehlamate imi. Kai imi supu hlamate leYesuse Kristuse Ikwana suike. 22 Isa loletesurga peneka. Pamuli meije Ikbasa sakesakai Alla, kai ete ndetere Isupu holmate kaiIsupu isike. Kai Ikbasae pusuemalekataru,pusue rebe esi ktilire kai rebe kbasa meinusa kai ndete surga.

4Masike supu susate po tahane neka4:1-6

1 Kwali betaya, Kristuse Isupu susatepeneka. Hoko imi akneka kena supu susateelemere lekwe. Elemere hoko imi raka imimaka hlaleke. Le tamata rebe eni hidupesupu susate namake iono dosa moneka.2 Eleki imi hidupe mei nusa meije, imi luluAlla Eni sukare peneka kai imi lulu suikeimi hidupe tiae rebe lulu imi lale neunemoneka. 3 Kena akmenare imi ono yelurebe piasare tamata rebe esi rekwaTuhanemore esi onore takwali peneka. Imi onopesta rame, imi kinunseli eti rekwa sasaisamoneka, imi aseluke atate tiare. Imi luluimi lale tiare eleki imi ono palani. Imitatu loko Tuhane tinai more po ono elemere lulu Tuhane Eni hukume mo. 4 Popamuli meije tamata rebe esi rekwa Allamore hkutukesi le saisa rebe imi onoemeije eleki esi lepa tiae loko imi kai esimalie imi. Le imi lulusi kena ono dosabokalamerumonde pe. 5Po tatike pine esinaku esi dosaru ete Alla rebe Iakneka kenateu pakala ete pusue tamata rebe esi matapende kai rebe erisi kwana sare. 6Elemereeti Sou Misete lepaele ete pusue tamatamatale leke masike esi supu hukume lupepusue tamata esi supure po namake esiroru rue sakesa kai Alla ndete surga.

Oki lomai kena kbasa rebe Tuhane Ir-ilukele

4:7-117Kwali betaya, petu kena nusare kohore

lau moneka. Hoko imi noake mimise,raka nanakwala mimise kai kotie loko Allarame. 8 Rebe pentine suke imi oki lomairame le sepo ite oki lomai hoko tamata esisala bokalaru ite nete loko moneka. 9 Aukotie imi trima tamata bei otoi maketekena ntulu me imi lumare, lalemi tiakeniyake.

10 Kwali betaya, Alla Iriluke kbasa eteimi peneka kena kerike Eni makerike. Se-bei sae kai eni kbasa. Hoko suke imipusumi pake kbasa rebe imi supure kenatapa tamata makete. 11 Sie rebe isupukbasa kena lepae Alla Eni lepataru etetamata makete, isuka kena beteke saisaresuke lulu Alla Eni lepataru rame. Kaisire rebe isupu kbasa kena tapa tamatarebehlaleke lokoTuhane, suke ipake kbasarebe Alla Irilukele mere kena tapa tamatamakete. Ono ele mere namake tamataesi isike Tuhane le esi selu imi makerike.Alla Isupu isike baue Yesuse Kristuse, kaiIle ruaI rebe Ikbasare, Isupu isike eti pela.Amine.

Supu susate le hlaleke loko Kristuse, na-make supu untune elake

4:12-1912 Kwali betaya rebe au oki imi, meije

imi supu susate kena rekwa be imi hlaleketitinai pibe mo. Imi supu susate ele merehkutuke imi yake. Imi noake be imi hlalekeloko Tuhane peneka hoko supu susatemone yake. 13 Po kena imi supu susatesaka susate rebe Kristuse Isupu pende,suke laleime ndina. Hoko tatike kenaIluake suike eleki pusue tamata esi seluEni ktiline kai hitate, lalemi ndina titinai.14 Sepo tamata esi lepa tiae ete imi le imilulu Kristuse, mere imi supu untune elakele Ro Misete bei Alla rebe Eni kbasare elatitinaije Ikbasae imi. 15 Po imi supu susatele imi bunu yake pise ndea yake pise ononeu yake pise lupu kai tamatamakete kenahoha yake. 16 Po sepo imi supu susatele imire tamata Kristene hoko imi asomiyake. Po kotie trima kasi loko Alla le imiono Kristuse Eni tamata.

17 Roma esi peture, Alla Iteu pakala etepusue tamata nusa meije. Kai tamata rebeesi hlaleke loko Allare, Iteu pakala etesiakmena. Ite rebe hlaleke loko Allare, Iteupakala ete ite akmena, hoko ete sie rebe esihlaleke loko Sou Misete bei Alla more elialekwe? 18 Kena Alla Eni lepata rebe lekireebeteke be:“Tamata rebe hidupe nkenare lekwe

suke supu susate mina pine supu hla-mate.

Ete tamata rebe ono dosa kai rekwaTuhane more

susa lesi leneka.”*† 3:21 Kena tapsirane makete ebeteke elere: baptise itere, ite noake be ite janji ete Alla bei ite lalema titinai.* 4:18 Hna. 11:31

1 Petruse 4:19 330 1 Petruse 5:1419 Hoko sepo imi supu susate le Alla Ia-

ture ete imi peneka, hoko imi hlaleke Allaneka rebe Itolae imire le Italuke peneka beItie imimokai namake saisa rebe Italukele,Ionoe. Kai pela peture suke imi ono batukeyelu rebe misete neka.

5Hnaune ete jemate toini kai esi elakaru5:1-11

1 Au kotie bei imi rebe imi ono elakeete jemate toine, lene loko saisa rebe aubetekele mei lopere. Sepo au leki meijeeleki au rilukele ete imi, hoko au meijejemate toini esi elake lupe imire neka. Kaiau ruaku selu Kristuse Isupu susate lekwe.Kai namake Iluake suike, Eni kbasare sakahitate elake tamata esi selue. Aure tamatasae bei sie rebe esi supu eni kbasare sakahitate elake mere lekwe. 2 Kwali betaya,au kotie imi ono elake ete tamata rebe AllaIrilukesi ete imire, saka tamata rebe irakadomba bokala kai li lokolu mimisere. Imitapasi le lalemi ndinake makerike mere lekerike elemere eono Alla laleIje ndina. Kaisaisa rebe imi kerikele kena nikwa untuneyake po lalemi titinai kena li loko jematetoini. 3 Kwakwae imi yake eleki pletaejemate toine lori lopai yake po imi onomisete leke esi selue eleki esi lulu imiatate misete mere. 4 Imi ono ele mere,leke roma esi petu maka raka dombaruesi Elake Iluake, namake imi supu makotarebe ehita, kai esi hitaije eti pela sirikemoneka.

5 Ele mere lekwe, ete kwete belukaru,lene loko sie rebe menaru. Kwakwae imiyake po imi holmate lomai le Alla Enilepata rebe lekire ebeteke be:“Alla Itrima tamata kwakwale mo

po Iriluke misete ete tamata rebekwakwaeni more.”

6 Hoko imi mpe lebu bei Alla rebe Ik-basa kena Iono hlamate imire, leke romapetu rebe Iteu pende Isake imi lolate.7 Kaplalemi yake, po kena sasaisa nekabitike lale loko Alla lele le Ioki imi.

8 Imi raka lalemi mimise leke keta bei rotiaru esi elake lemere imimusu. Iono sakasinga rebe ekoti lori lopai kena enikwaesi manane. 9 Imi lulu ro tiaru esi elakemere yake kai suke imi hlaleke ktili lokoTuhane le imi rekwa be pusue imi kwaliakai betaya tamata Kristene kena otoi sae

neka mei nusa meije lekwe esi supu susatelupe imire neka.

10Masike kena meije imi supu susate potakwali moneka Alla rebe Iono misete etetamatare, Iono imi mise titinai. NamakeIono imi ktili leke imi tahane kai hlalekektili. Baue saisa rebe Kristuse Ionore, hokoAlla Ikoti imi kena imi supu Eni kbasa sakahitate elake rebe ehita eti pelare. 11 Ilepine Iplete eti pela! Amine.

Hlamate mulini5:12-14

12Auku sulate rokonemeije, kwaliku Sil-wanuse* rebe ihlaleke loko Alla titinaije,itapa au kena ilekie. Kena sulate meije,au akbere lalemi leke imi hlaleke ktili.Kena sulate meije lekwe au beteke TuhaneEni lalane rebe tinai rebe Itiluke Eni lalemisete ete itere. Imi kele kuru le imi makahlaleke mere rebe imi supu bei Eni lalemisete.

13 Imi ebea jemate toini mei kota Ba-bele rebe Alla Ibitikeise, esi natue hlamateete imi. Markuse inatue hlamate ete imilekwe. Markuse mere lupe auku anae rebeau okini titinai. 14 Kwali betaya, au kotieimi beteke hlamate ete lomaije bei lalerebe oki lomai.

Au kotie Tuhane Iono imi, rebe onoKristuse Eni tamata pende, laleime ndenenoma.

Amiki hlamate, Petruse

* 5:12 Silwanuse eni nane saere Silase

2 Petruse 1:1 331 2 Petruse 1:16

Petruse eni SulateNomore LuareLepate Menai

Petruse eni sulate nomore lua meijeinatuele ete tamata Kristena rebe tamataYahudi more. Sulate meije esi laleije kenaelelie kuru agamaru esi ono saisa rebemise more kai esi atetuke saisa rebe nkenamore. Petruse ibeteke be: suke ite ketabei kuru tinai more esi nloene, kai iak-tili ite kena lene loko Tuhane Yesuse kailulu hnaune nkenale rame. Hnaune meretamata rebe esi selue kai lene bei YesuseKristuse ruaIje, esi betekele.

Kuru tinai more esi beteke be YesuseIluake suike lomei nusa moneka, (3:3-4)hoko eono Petruse laleije kera. Petruseibeteke be: Tuhane Yesuse Iluake suikemosa le Itahane laleI loko tamata neunaru(3:8-9). Po roma esi petu me TuhaneYesuse Iluake kena Iatia nusa neune meije(3:10).Isi

1. Hlamate (1:1-2)2. Hnaune kena tapa iteki maka hlaleke

kena sifate misete (1:3-21)3. Hnaune leke ite keta bei kurua tinai

more (2:1-22)4. Yesuse Kristuse Iluake suike tinai

(3:1-13)5. Hnaune mulini (3:14-18)

Petruse ibeteke hlamate1:1-2

1 Kwali betaya, imi hlaleke loko YesuseKristuse peneka, saka ami hlaleke neka.Yesuse Kristuse mere Alla kai iteki MakaHlamate. Iono eti ite hlaleke lokoI le Iononkenale.

Au meije, Simone Petruse, Yesuse Kris-tuse Eni maka ulake rebe Iulake au leke aubeteke Eni lepate.

2 Au Kotie leke Alla Iriluke misete bokaete imi kai Iono lalemi ndene le imi rekwaAlla kai iteki Tuhane Yesuse peneka.

Iteki sifate misete eono eti ite hlaleke lokoTuhane etapa ktili

1:3-113 Kwali betaya, ite rekwa Tuhane

peneka. Hoko Ipake ruaI Eni kbasarekena Iriluke pusue rebe ite perlure, lekeite rekwa hidupe kai ono misete luluEni sukare. Tuhane Eni sifate misete

lesi bei saisa neka hoko Ikoti ite leke iteono Eni nanae tumute. 4 Bei Eni sifatemisete titinai mere hoko Italuke be Irilukehlamate kai misete rebe beline elake eteite. Hoko imi supu lalane kena supu sifatenkenale, mere Alla ruaI Eni sifate, kai imisupu lalane kena lalemi loko yelu neunarumoneka. Lale loko yelu neunaru eatiatamata rebe esi rekwa Alla mosare esihidupe.

5Elemere hoko suke imi atula rame lekeimi hlaleke titinai loko Yesuse Kristuse,kai suke imi ono misete. Batuke meremo po suke imi rekwa be andia nkenarekai andia salare. 6 Kai imi raka nanamimimise. Batuke ono meije mo, po bei imilulu Tuhane Eni sukare, 7 rekwa bei onomisete ete tamata makete rebe esi hlalekeloko Tuhane kai oki pusue tamata lekwe.8 Le sepo bei petu kena petu imi ono sifatemiseta meru, hoko mere be imi hidupeimi rekwa iteki Tuhane Yesuse Kristuse,namake esupu hasile. 9 Po sepo imi atatelulu sifata miseta meru mo, hoko namakeimi saka tamata rebe mataije selu mo, leimi netemo be imi dosa akmenaru TuhaneIampunelu peneka.

10Hoko kwali betaya, imi atula ktili lesileke imi hidupe, ono atate kai sifatemisetameru easeluke be Alla Ikoti imi kai Ililakeimi kena Eni tamata pende, tinai. Le sepoimi ono ele mere hoko namake imi makahlaleke sirike mo. 11 Namake Alla Itrimaimi kena lale misete kena iteki Maka Hla-mate Yesuse Kristuse Ipletare. Kai namakeIpleta eti pela.

Petruse ilepa loko ileki sulate meije lemula

1:12-1512 Imi rekwa pusue meru peneka, kai

imi persaye titinai loko hnaune bei Allarebe imi lenele. Masike ele mere lekwe poau anete imi rame. 13 Le kena auru ruekai imi mei nusa sare suke au anete imilokolu. 14 Le au rekwa be takwali mo aumata neka le iteki Tuhane Yesuse KristuseIbeteke ntoli ete au peneka. 15 Hoko auatula kena beteke pusue meiju ete imi lekekena au mata pende, imi nete loko yelumeru rame.

Selu Kristuse Eni kbasa elake1:16-21

16Kwali betaya, sepo ami lepa loko itekiTuhane Yesuse Kristuse namake Iluake leEni kbasare, ami lepae Eni kbasa rebe ami

2 Petruse 1:17 332 2 Petruse 2:14selue kena amiki matama ruama peneka.Ami lepae nloene kena aboroe imi mo.17 Kena Alla Amate Iono Isupu isike kaiIsupu holmate, ami me lekwe. Kena mereami lene Maka Kbasa Elake Ibeteke be,“Meije Auku Anae rebe Au okiNi. IonolaleKue ndina!” 18 Ami lene lepate merebei ndete surga kena ami sakesa kaiNindete ulate rebe Tuhane Ililake pende.

19Kwali betaya, saisa rebe Alla Ibetelekendete ulate, etiluke saisa rebe nabiaru esibetekele, rebe ekena Yesuse Kristuse meretinai, hoko imi lene lokolu mimise. Lelepata meru tiluke lalane misete ete imisaka lampu rebe kliti kenamelene. Etilukelalane ete imi eti Yesuse Kristuse Ilukaesuike, leke imi rekwaI mimise. Iluake sakalemataije uke samenaije kai kmale kpitareehitare. 20 Kwali betaya, rebe pentine beipusue rebe au betekelu meije, imi neteloko nabiaru esi lepate me Alla Eni lepatarebe lekire, mere bei erisi laleisumo po beiAlla.* 21 Le nabiaru esi beteke hnaune, esibeteke lulu tamata eni sukare mo, po RoMisete Ikbasae tamata leke esi lepae AllaruaI Eni hnaunaru.

2Kurua tinai mo2:1-22

1 Kena akmenare nabia tinai more esirue toha lomai kai tamata Israelaru. Kaiele mere lekwe, tatike pine kurua tinaimore esi rue toha lomai kai imi lekwe.Namake esi atetuke tamatare esi ono sakatamata misete, eleyo mo le esi ono tamataesi keu sala lalane. Rebe esi atetukelenamake eatia tamata. Namake kuru tinaimomeru esi suka Tuhane Yesuse mo, rebeIkbasa kena ampune dosare. Hoko namakehkutuke yo esi mata peneka. 2 Namaketamata bokala esi lulu kurua meru esihidupe rebe penu kena atate tiare. Kai esiatate mere eono tamata esi lepae tiae lokoAlla Eni hnaune nkenale. 3 Kurua meruesi ndasi hoko esi alenake saisa rebe tinaimo rebe bei lalesi ruasi kena supu kepenebei imi. Po hukumane rebe tatike pine esisupure aknekaele takwali etesi peneka kaisusate rebe tatike pine esi supure enam-akesi peneka.

4 Kwali betaya malekata rebe kenaakmena esi ono dosare lekwe Alla

Ihukumeise, esi supu poie kena otoi susatetitinai. Esi supu lo kena otoi melene kenaesi rue ete mere eti petu kena Alla Iteupakala ete nusa meije. 5 Ele mere lekwe,nusa akmenare Alla Ihukumesi lekwe.Kena mere Alla Iono ulane elake etetunusa tamata neune kena mere. Batuke Nukai sie itua esi hlamate leNu ilepaeAlla Enilepate ete tamatamakete kai iahnausi lekeesi lulu Alla Eni sukare. 6 Sakesa kai kotaSodome kai Gomorare neka. Alla Ihukumekota lua meru kena auwe eti atia pusueleke ite rekwa be tamata rebe ilulu TuhaneEni sukare more isupu hukumane elake.7 Po Tuhane Iono Lote ihlamate le ihidupenkena. Lote susa titinai le tamata esi sukarebe nkenaremo. Bei esi lale tiare hoko esiatate tiae. 8 Le Lote rebe eni hidupe nkenameije irue otoi esa kai tamata neunaruhoko pela peture iselu kai ilene esi ononeunaru hoko laleije susa titinai. 9 Kwalibetaya, bei pusue meiju ite selu be sepotamata rebe esi lulu Tuhane Eni sukareesi supu teheke kai susate hoko TuhaneIkbasa kena hlamatesi. Kai Tuhane Enikbasa kena alese tamata neunaru lekeIsiksasi kena petu Iteu pakala ete pusuetamatare. 10 Tamata rebe esi ono dosarepusue supuhukume, po rebe supuhukumerebe ktili titinaije tamata rebe esi ono tiaelulu esi lale tiare, esi sifate neune, kai esilepa tiae loko Alla Eni kbasa elake.

Kurua tinai mo mere esi nehe titinaikai kwakwaesi titinai eti kouesi mo kenalepa tiae loko saisa rebe ukbasa lesire.*11 Po Tuhane Eni malekata rebe ktili kaikbasa lesi bei kurua tinai more noma yoesi lepae tiae loko saisa rebe ukbasa lesime Tuhane oaIje mo. 12 Po kurua tinai momere esi lesi titinai peneka! Esi lepae tiaemere esi lepae saisa rebe esi boro kenarelekwe. Hoko esi saka binatane rebe enoakesaisamo po lulu esi sukare eleki kete lomaile saisa rebe urekwa more. Kai sakesakai binatane rebe pialaele leke tatike pinekerikele eleki ribi esi selere, namake kurutinai more esi supu atia ele mere lekwe.

13 Kuru tinai more, namake esi supuhukumane lulu neune rebe esi onore. Lemasike pita lekwe po esi suka lulu esi laletiare. Sepo esi kane sakesa kai imi, imiselu esi atate, imi asomi titinai le esi atatetiae mere. 14 Mataisu li lulu bina le esi

* 1:20 Tamata leini esi beteke ayete meije esi natire elere: Nabiaru esi lepataru esi natire, tamata esi lepae lulu ruasimaka noake mo. * 2:10 Saisa rebe ukbasa lesi mere: malekate pise roa maketa pise kbasa bei Tuhane.

2 Petruse 2:15 333 2 Petruse 3:12lale nkekute. Esi ono dosa rame. Esi onoloko tamata rebe esi hlaleke loko Tuhanemosare mimise leke esi sala lalane. Kaiesi ndasine tapa rame. Le pusue meruAlla Ikutukesi peneka. 15 Esi lulu lalanentoline mo po esi lulu Beore eni nanaenabi Bileame. Bileame mere batuke laleiloko kepene rebe isupue bei eni atate tiare.16Po Bileame eni keledaije elepa kaini sakatamata kena ehkutui ktili le eni neune,hoko Bileame isupu lake bei atate borokemere.†

17 Kurua tinai mo meru, saka kwele bo-lai rebe ensekire, kai saka mohine rebesanute hbuele, le esi lemake be sire pineilulusi hoko isupu untune eleyo mo, esisupu untune sasaisa mo. Namake AllaIhukumesi kena otoi rebe mele titinaije.18 Kwakwaesi kai esi lepae nloene sasaisaneka. Esi umauke tamata kena lulu esihnaunaru, esi beteke be, “Ite lulu itekisuka rebe esiri bei iteki lale tiare.” Hokoesi atia tamata rebe uke esi hleke beiesi maka lulu tamata rebe esi lulu lalanetiare. 19 Kurua tinai mo mere esi atetuketamatare elere, “Ite supu tie bei hukumepeneka, hoko mai ite ono lulu ite ruamakisukare.” Po hidupe neune rebe eatiaise,ekbasaesi peneka. Le saisa rebe ite lulurame, mere pine ekbasae itere. 20 Tamatarebe esi rekwa iteki Tuhane Yesuse Kris-tuse rebe Ihlamate itere, eleki Alla Ihla-matesi bei nusa ndopone meije esi ktilinepeneka, po tamata mere ileu suike lokonusameije esi neune leneka. Tamatamereeni neune etia lesi bei akmenare leneka.21 Ele mere hoko mise lesire esi rekwalalane nkenale yanoma, bei esi rekwaeeleki esi hali muli bei pleta misete eteise.22Kuruameru sepo esi hali muli suike lokoesi dosaru hoko sakesa kai lepate mataieombe:“Asure kane suike esi manane

rebe eloaele,kai Apale rebe esobake pende esobake

suikekena sobale inaije.”‡

3Lene loko tamata rebe esi beteke be

Tuhane Iluake suike more yake3:1-13

1 Kwali betaya rebe au okimi! Meijeauku sulate suike ete imire. Kena auku

sulata lua meiju au atula kena ahnau imileke imi noake mise. 2 Au beteke ete imileke imi nete loko lepata rebe akmena AllaEni nabiaru esi betekele. Kai imi nete lokoiteki Tuhane rebe Ihlamate itere Eni pletarebe Eni maka ulakaru esi betekelu eteimire.

3 Rebe pentine kena suke imi netele,kena nusare koho nere, namake tamatarebe batuke ilulu eni lale tiare esi luakelekwe. Namake esi lepa tiae loko Alla Enilepataru. 4 Esi beteke be, “Tuhane Italukebe Iluake! Me Iria? Iteki ntuana menaruesi mata pususi peneka, po pusue yelu meinusa meije eru lupe Alla Itolaelu meinaijeneka.” 5-6 Sepo esi beteke ele mere, sakaesi ono lelemakebe esi nete loko akmenareAlla atia nusa meije rebai sae mosa. LeAlla Itolae nusa meije Ipake Eni lepate.Itolae nusameije bei kwele kai Ipake kwelekena itolae nusa meije. Ele mere lekwe,akmenare, Iatia nusa meije kena kwelelolo nusare. 7 Kena akmenare Alla IpakeEni lepate kena tolae nusa meije. Kaisakesa kai akmenare neka, Ipake Eni lepatekena raka nusa meije leke kena koho nere,Ipake auwe kena pala pusue nusa meijekai Ihukume pususe tamata neuna rebe esilulu Eni sukare more.

8 Kwali betaya rebe au oki imi! Iminetemimise. Tuhane Iselu petu esare sakamusuna usate. Le petu esa kai musunausate, ete Tuhane sakesaneka. 9Hoko sepoite eri namake sa hoko mere be saisa rebeItalukele, Itakwali le mo. Tinai sie leiniesi noake ele mere. Po tinaije, Inamake sale Isukare pusue tamata esi hleke bei onodosa. Le Isuka sae kuesa isupu hukume etipelamo. 10Po namake Tuhane Iluake, sakatamata ndeane iluake. Kena petumere, itelene awere esi tulei ela titinai, pine lanitesirikele. Bulane, kmale kai lemataije kotupusue. Kai pusue sasaisa neka me nusaresirike pusulu.

11 Le pusue meru atiare Alla Ibetekelupeneka, hoko kwali betaya, namake imihidupe elia? Imi lulu Tuhane Eni sukare,lupe Eni tamataru ruasi rebe piasare esiono dosa more. 12 Imi hidupe nkena kenapetua meiju rebe imi namake Yesuse Ilu-ake suike rebe Alla Itoae esi petu pende.Kai imi kerike leke petu rebe imi namakeleeluakenunu. Kenamere lanite kotu pusue.Lematai, kmale kai bulane unili le musu

† 2:16 Alena Bileame meije eme kitape Ntu. 22:4-35. ‡ 2:22 Hna. 26:11

2 Petruse 3:13 334 2 Petruse 3:18kuate. 13 Masike ele mere po ite namakenusa beluke rebe Alla Italukele ete itepende. Nusa mere iteki otoi beluke kenarue. Kai batuke sie rebe lulu Allare, esi ononkenale, esi rue ete mere.

Petua kena imi namake Yesuse Iluakesuike

3:14-1814 Ele mere hoko kwali betaya rebe au

oki imi, meije imi namake petu nusarekohore kai nusa beluke hoko suke imi atulatitinai leke imi ono tamata rebe dosa saemo, kai lulu Tuhane, imi sala sasaisa mo.Kai imi ono misete kaiNi. 15 Imi nete!Sepo Tuhane Isebeie ite sa, mere sakesakai Iriluke lalane ete ite leke ite hlamate.Iteki kwali Pauluse rebe ite okine, kenaileki sulate ete imire, ibeteke ete imi elemere lekwe. Ileki sulata meru Alla Ionoinoake mise titinai. 16 Kena pusue Pauluseeni sulataru, ibeteke hnaune meije. Tinai,yelu bokalame kena eni sulataru susa kenanatie. Kai sie rebe esi rekwa sasaisa morekai esi hlaleke kuru more, esi nati otoimeru papalani. Imi herane mere yake lelepate leini bei Alla Eni lepata rebe lekireesi natie ele mere lekwe. Saisa rebe esionore, mere kena eatia ruasi.

17 Kwali betaya rebe au oki imi! Imirekwa saisa rebe kuru tinai more esi onorepeneka hoko imi raka mimise. Imi lulusiyake namake imi sala lalane. Ruasi pineesi broka saisa rebe nkenare. Kai sepoimi lulusi, namake imi hleke imi makahlaleke eleki imi sala lalane. 18 Hokosuke imi hidupe nkena leke iteki TuhaneYesuse Kristuse rebe Iono Maka Hlamate,bei petu kena petu Iono misete ete imirame. Namake imi atula leke imi rekwaImimise. Mai ite isikeNi bei petu meije etipela. Amine.

Amiki hlamate, Petruse

1 Yohanese 1:1 335 1 Yohanese 1:10

Yohanese eni SulateNomore EsareLepate Menai

Tamata Kristena akmenaru esi ombe su-late meije Yohanese ilekie me kota Epsuse.Inatue sulate meije ete tamata kristenarebe esi rue me papelake otoi me AsiaTone. Ileki sulatemeije kena intua peneka.

Kena Yohanese ileki sulate meije, nabiatinai mo esi atetuke hnauna rebe nkenamo. Nabia tinai more esi atetuke be: Kris-tuse Iono tamatare saisa mo le Ile Alla. Esiatetuke lekwe be: masike tamata esi neupo mula mo, le mere batuke nanakwalasipine eneu po laleisu mo. Po Yohaneseiatetuke be: Yesuse mere Alla Eni Nanaerebe Iluake, Iono tamata tinai. Sepo amirekwa Alla hoko pasti ami hidupe sakaI:Ami hleke bei ono dosa, ami lulu Eni ple-taru kai ami oki lomai titinai.

Yohanese ileki sulate meije esi tujuanesae me, kena pasale 5:13 eombe, “Au lekisulate meije ete imi rebe hlaleke loko AllaEni Nanare leke imi rekwa titinai be imisupu rue kai Alla eti pela peneka.” Beisulate meije ite supu rekwa yelu me rebeeono ite lalemaru kuru, leke ite rekwa beite supu hidupe misete bei Alla peneka(2:3, 5-6; 3:10, 14, 24; 5:11-12, 18-20). Sepoite hlaleke loko Tuhane Yesuse peneka,hoko me Alla oaIje ite rilama moneka, leAlla Ioki ite kai Iono yelu miseta ete ite(2:28; 3:19-22; 4:16-18; 5:14).Isi

1. Lepate menai (1:1-4)2. Ite mei kena Alla Eni hitaije (1:5-2:27)

a. Sepo ite rekwa Alla, hoko ite hlekebei ono dosa kai lulu Eni peratura-naru (1:5-2:17)

b. Ite persaye be Yesuse mere MakaHlamate (2:18-27)

3. Itere Alla Eni nanae (2:28-4:6)a. Iteki sifate sakesa kai tamata rebe

esi suka ono neune mo (2:28-3:24)b. Ite persaye be Tuhane Yesusemere

Maka Hlamate rebe Iono tamata(4:1-6)

4. Oki lomai kai hlaleke loko Tuhane(4:7-5:12)a. Suke ite oki lomai (4:7-5:5)b. Ite persaye be Tuhane Yesusemere

Alla Eni Nanae rebe Imata leke Ir-iluke hidupe misete ete ite (5:6-12)

5. Sulate meije esi tujuane kai hnaunemulini (5:13-21)

Yesuse, Alla Eni lepate rebe eono supuhidupe beluke

1:1-41 Sulate meije ebeteke Yesuse, Alla Eni

lepate rebe eono ite supu hidupe beluke.Bei akmena lakwai esa kena nusa meijeetola mosare Ime peneka. Po kena Iluakemei nusare ami lene Ilepare peneka, kaiami seluI peneka kena amiki matamaruruama, kai ami kerikeNi kena amiki bala-maru peneka. 2 Kena Alla Iaseluke Yesuserebe kotine Alla Eni Lepata, rebe ono itesupu hidupe beluke meije, ami seluI. Beimere hoko ami alenake Eni nkenale kaibeteke ete imi be Ile pine Iono rue kai Allaeti pela. Irue sakesa kai iteki Alla Amatebei kena nusameije etolamosa. AkmenareAlla ItilukeNi leke Imei kai ami. 3 Saisarebe ami selu kai ami lene pende, merepine ami betekele ete imire leke imi luluami, eleki ite pusuma esa kai Amate kaiEni Nanare, Yesuse Kristuse. 4 Ami lekimeije ete imi leke ite pusuma lalema ndinatitinai.

Ite naku iteki dosaru ete Alla hokoIampune ite

1:5-105 Kwali betaya, sou rebe ami lenele bei

Yesuse Kristuse kai rebe ami suka betekeleete imire elere: Alla Imise kai laleIje ntolisaka hitate. Iono dosa kwale moneka.6 Sepo ite beteke be ite esa kaNi, eleyo iteono yelu neuna sa hoko mere ite nloe kaiite lulu hnaune nkenale bei Allaremo. 7Posepo ite ono yelu nkenala saka rue kenahitate lupe Alla Iono nkenale rame, hokoite esa kai tamata rebe esi hlaleke lokoIje.Kai Alla Eni Nanae Yesuse Eni lalakwe ekoaiteki dosaru pusulu.

8 Sepo ite beteke be ite ono dosa mohoko mere ite lemake ite ruama, kai itetuli kai Alla Eni lepataru mo. 9 Po sepoite naku iteki dosaru ete Alla, hoko Itieite bei iteki dosaru kai Iampune ite. Itieite bei iteki dosaru le saisa rebe ItalukeleInete lokoe titinai kai batuke Iono saisarebe nkenare. 10 Alla Ibeteke be ite onodosa peneka. Hoko sepo ite beteke be iteono dosa mo, hoko mere sakesa kai itebeteke be Alla Ilemake ite kai ite nete Enilepataru me ite lalema mo.

1 Yohanese 2:1 336 1 Yohanese 2:202

Yesuse Kristuse Iampune iteki dosaru2:1-6

1 Kwali betaya*, au nete imi! Au lekikai natue hnauna meiju ete imi leke imiono dosa yake. Po sepo sae iono dosa hokorilami yake le iteki Ile sae me peneka kenaItapa ite. Ile mere Yesuse Kristuse, rebeEni dosa sae mo. Namake Ile mere pineIlepa le ite me AmaI oaIje. 2 Kai le ruaImatare ete iteki dosaru, Iono maka am-pune ete ite leke Iampune ite bei saisa ne-une rebe ite onoule. Kai Iampune batukeiteki dosaru mo po pusue tamata mei nusameije esi dosaru lekwe.

3 Suke ite lulu Alla Eni lepataru rame,mere tanda be ite rekwaI titinai. 4 Hokosepo tamata sae ibeteke be Irekwa Alla,po ilulu Alla Eni lepataru mo hoko tamatamere inloe kai inati Alla Eni lepataru mo.5 Po sepo sae ilulu Alla Eni lepataru, hokoile mere lalei titinai loko Alla. Hoko carakena ite rekwa be ite esa kai Allare elemere. 6 Sire pine ibeteke be iesa kai Alla,hoko suke iono lupe Yesuse Kristuse Enihidupe.

Sire rebe ioki tamata makete mere tandabe Irue kena hitate

2:7-177Kwali bataya rebe au okimi! Au beteke

ete imi be imi oki lomai. Rebe au lekiemeije hnaune beluke mo. Meije hnaunetakwaline rebe lepaele ete imi peneka,kena imi hlaleke loko Yesuse Kristusemenaije sa. 8 Masike ele mere po hnaunerebe au lekie meije beluke lekwe, le ekuimi rekwa kena Yesuse Kristuse Eni hidupekai tamata esi selue kena imi hidupe behnaune meije nkena. Le imi ono dosamoneka po imi ono yelu nkenala saka keuelalane hitate. Mere sakesa kai melene saemoneka yo hitate eluake peneka.

9 Po tamata rebe ibeteke be ikeue lalanehitate, hoko iono dosa moneka, po iononeune ete eni ebea rebe esi hlaleke lokoTuhane hoko mere sakesa kai tamata rebeesi keue lalane melene, hoko iono dosarame sare neka. 10 Tamata rebe ioki eniebea rebe esi hlaleke loko Tuhane, mereikeue lalane hitate. Hoko sasaisa rebeionore, eono tamatamakete iono dosamo.11Po tamata rebe laleije tiake eni ebea rebeesi hlaleke loko Tuhane, ilemere irue kena

melene. Ikeuemelene kai irekwabe ikeu loetia mo le melene eono iselu mo.

12 Imire saka ruaku anaru neka rebehlaleke loko Alla. Au leki lepata meijuete imi le Alla Iampune imi dosaru penekabaue Kristuse Iono ete imire. 13Amata imi,au leki meije ete imi, le imi rekwa YesuseKristuse peneka. Yesuse Kristuse rebekena nusa meije tola mosare Ime pende.Kwete beluka imi, au leki meije ete imi, leimi lesi ro tiaru esi elake peneka.

14 Kwetela imi, au leki meije ete imi,le imi rekwa Alla Amate. Amata imi, auleki meije ete imi, le imi rekwa YesuseKristuse peneka. Yesuse Kristuse rebekena nusa meije tola mosare Ime pende.Kwete beluka imi, Au leki meije ete imi,le imi hlaleke ktili kai imi ono lulu AllaEni lepataru kai imi lesi ro tiaru esi elakepeneka.

15Lalemi loko saisa rebe neunemei nusameije yake. Le sepo lalemi loko neunehoko imi lalemi titinai loko Alla Amatemo.16 Le taneia mei nusa meije kai pusue mis-ete tamata iselulu rame eleki lalei lokolu.Kai tamata kwakwaini le saisa rebe ionorekai eni taneiaru. Pusue meru bei iteki AllaAmate mo po bei nusa meije. 17Nusare kaipusue yelu rebe kenare, tamata lalei lokoleatiare reneka. Po tamata rebe iono luluAlla Eni sukare rame isupu rue kai Alla etipela.

Hidupe lulu Yesuse Kristuse Eni hnau-naru rame

2:18-2718 Kwali betaya imi, nusa meje atiare

reneka! Imi supu atetuke peneka be na-make pine ile sae rebe ineu titinai, imusukai Yesuse Kristuse iluake kena petuameru. Pamulimeije tamata bokala rebe esimusu kai Yesuse Kristuse esi me peneka.Hoko mere tanda ete ite be takwali monusare atiare reneka. 19 Sie rebe esi musukai Yesuse Kristuse meru akmenare je-mate toini kai itere neka po meije esi siribei ite peneka. Siere jemate toine neka poesi hlaleke titinai mo. Le sepo esi hlaleketitinai hoko esi siri bei ite mo. Po esi onoele mere etiluke be siere iteki jemate toinimo.

20 Po Yesuse Kristuse rebe Eni dosa saemore Iono Ro Misete Ikbasae imi lalemipeneka, kai bei mere hoko imi pusumi

* 2:1 Kena sou Yunanire, ete meije ebeteke “auku anae”, natire kwali betaya rebe hlaleke loko Tuhane.

1 Yohanese 2:21 337 1 Yohanese 3:14

rekwa hnauna nkenala beiNe peneka.21 Hoko au leki sulate meije ete imire beiimi rekwa be Eni hnauna nkena more mo,po bei imi rekwa peneka kai imi lekwerekwa hnauna nkenalaru peneka kai imirekwa be nloene ebei nkenale mo.

22 Sie rebe esi naku Yesuse mo, meremaka lemake. Sie meru esi beteke beYesuse mere Kristuse rebe Alla ItalukeNiete tamatare mo. Tamata mere imusu kaiKristuse le inaku Yesuse kai AmaImo. 23Lesire pine inaku Alla Eni Nanare mo, hokoinaku Alla Amate mo lekwe. Po sire pineinaku Alla Eni Nanare, hoko inaku AllaAmate lekwe.

24 Bei mere hoko hnauna nkenala rebeimi lenelu kena imi hlaleke memenaije,imi nete loko rame. Sepo imi ono luluhnauna meru rame hoko imi hidupe esakai Alla Amate kai Eni Nanare. 25 KristuseItalukele ete itere elere, ite supu rue kaiAlla eti pela.

26Au leki meiju ete imi leke imi rekwalukai keta bei sie rebe esi lemake imire. 27Poete imire, Kristuse Iono Ro Misete Ikbasaeimi rame peneka hoko imi koti tamatamakete esi atetuke hnauna beluke ete imimoneka. Le Alla Eni Rore Iatetuke imikena sasaisa neka kai saisa rebe Iatetukeleenkena, lelemake mo. Ele mere hoko sukeimi ono lulu Iatetukele kai imi hidupe esakai Kristuse rame.

Tamata rebe iono lulu Alla Isukare, mereAlla Eni nanaya

2:28-2928 Kwali betaya, suke imi hidupe esa kai

Kristuse rame. Leke namake kena Iluakesuike, ite nehe kena balaleI, kai ite asomibeiNi mo.

29 Imi rekwa peneka be Kristuse IonoAlla Eni sukare. Bei mere hoko suke imirekwa lekwe be pusue tamata rebe esi onolulu Alla Isukare, sie meru Alla Eni Nanae.

3Tamata rebe iono Alla Eni Nanare suke

ono dosa mo3:1-10

1 Imi nete, Alla Amate Ioki ite titinai etiInaku be Eni nanae kena ite. Tinai, AllaAmate Eni nanae kena ite. Tamata meinusa meije esi nati mo be ite Alla AmateEni nanae. Le esi rekwa Alla Amate mo.2 Kwali betaya rebe au oki imi! Alla Eninanae kena ite peneka. Po namake pine ite

ono eliare ite rekwa mosa: iteki sifate elia,iteki oalalemaru elia kai nanakwalamarueliare, ite rekwa mosa. Po ite rekwa besepo Kristuse Iluake, iteki atate kai seluite mahake lupeIje neka le ite seluI titinai.3Hoko pusue tamata rebe hlaleke be Kris-tuse Iluake suike eono ele mere, suke rakamimise leke dosa sae yake, saka KristuseImise titinai le Eni dosa sae mo.

4 Sire pine iono dosa rame hoko mereilulu Alla Eni hukume mo le iono dosarame. 5 Imi rekwa be Kristuse Iluake kenaIampune tamata esi dosaru, kai Iono dosamo. 6 Bei mere hoko pusue tamata rebeesi esa kai Kristuse, esi ono dosa rame mo.Eleyo tamata rebe esi ono dosa ramere,Yesuse Eni hidupe eliare esi nati mo kai esirekwaI mo.

7 Kwali betaya, imi lulu tamata rebeilemake imire yake. Sire pine iono luluAllaEni lepataru, ile mere rebe inkena me AllaoaI, saka Kristuse Inkena me Alla OaIje.8 Sire pine iono dosa rame, ile mere rotiaru esi elake esi nanae. Le ro tiaru esielake eono dosa rame bei nusa meije tolamenaije sa. Po Alla Eni Nanare Iluake kenaIatia pusue ro tiaru esi elake esi makerike.

9 Tamata rebe Alla Eni nanae kenaipende, iono dosa rame moneka le enihidupe lupe Alla Eni hidupe peneka. KaiAmai kena Alla hoko iono dosa ramemon-eka. 10 Ite rekwa tinai be Alla Eni nanaekena sire pise Ro tiaere esi elake eni nanaekena sire elere: sire pine iono saisa rebemisetemeAlla oaImo,mereAlla Eni nanaemo, kai sire pine ioki tamata rebe hlalekeloko Kristuse mo, mere Alla Eni nanae mo.

Suke ite oki lomai3:11-18

11Kwali betaya, suke ite oki lomai. Meijelepate rebe lepaele ete imi kena imi onotamata rebe lulu Kristusemenai sare. 12 Iteono lupe akmena Kaine yake. Kaine merero tiaru esi elake esi nanae kenai hokoibunu kwalini ruai. Kaine ibunu kwalinele saisa rebe Kaine ionore sala, eleyo saisarebe kwalini ionore nkena. 13 Hoko kwalibetaya imi, hkutuke imi yake sepo tamatarebe esi hlaleke loko Alla more lalesi tiakeimi. 14 Ite rekwa peneka be ite supu tiebei matale esi kbasare kai ite supu rue etipela peneka, le ite oki iteki kwali betayarebe esi hlaleke loko Kristuse. Sie rebe esioki kwalinisi pise betaisi rebe esi halekeloko Kristuse mo, esi supu tie bei matale

1 Yohanese 3:15 338 1 Yohanese 4:15esi kbasaremo. 15Tamata rebe laleije tiakekwalini pise betai hoko ile mere sakesa kaimaka bunure neka. Imi rekwa be tamatamaka bunu isupu rue kai Alla eti pela mo.

16 Kristuse Iriluke nanakwalaIje kenatamata esi bunuI leke ite hlamate. Ionoele mere tiluke lalane ete ite leke ite okiiteki kwali kai beta rebe hlaleke lokoI romaite riluke nanakwalama kena bunu ite.17 Sepo sire pine eni yelu kena pakelu kaikanelu pela petu me pine iselu kwalin-isi pise betaisi sasaisa mo po itapasi mo,hoko ibeteke be lalei titinai loko Alla yake.18 Kwali betaya! Batuke ite beteke be iteoki ite kwalima kai betama kena biru yake,po suke ite okisi titinai. Suke ite tapa lomaisaka Alla Amate li loko itere.

Sepo ite oki tamata makete, eono ite nehekena tetue kai Alla

3:19-2419 Sepo ite oki iteki kwali betaya rebe

esi hlaleke lokoI, hoko mere ite rekwa beitere Alla Eni nanae rebe nkenala kai itekilalemaru ndene me Alla oaI. 20 Masike itelalemaru tutuke ite loko iteki dosa rebeite onoule, po Alla Irekwa sasaisa neka lesibei rebe ite rekware hoko ite lalema ndeneneka. 21Hoko kwali bataya rebe au okimi,sepo iteki lalemaru tutuke ite loko itekisalaru moneka hoko ite nehe kena kotieloko Alla. 22 Kai saisa rebe ite kotie beiNeite supue le ite lene loko Eni pletaru kaiite ono saisa rebe eono laleIje ndinare pe.23 Ipletae itere elere: suke ite hlaleke lokoEni Nanae, Yesuse Kristuse kai suke ite okilomai lulu saisa rebe Kristuse Ipleta kenaite onoule. 24 Pusue tamata rebe esi luluAlla Eni pletaru hoko esi esa kai Alla. Kaiite rekwa be Alla Iesa kai ite, le Iono Eni RoMisete Ikbasae ite lalemaru peneka.

4Suke ite rekwa hnaune rebe nkenale kai

rebe salare4:1-6

1 Kwali bataya rebe au oki imi! Kenatamata esi naku be Ro Misete Ikbasaesi,imi lene loko pususi sosoli yake, suke imitehekesi mimise mina be Ro Misete beiAllare Ikbasae laleisu tinai pibe mo. Leetia-etia neka mei nusare nabi tinai morebokala esi lemake tamata. 2 Imi rekwabe mere Alla Eni Rore kbasaeni pibe moreelere: tamata rebe inaku be Yesuse Kris-tuse Iono tamata kena Iluake lomei nusare,

hoko ile mere Ro Misete Ikbasaeni. 3 Potamata rebe inaku be Yesuse Iono tamatakena Iluake lomei nusare mo, Ro MiseteIkbasaeni mo. Tamata mere ro maketerebe musu kai Yesuse, ikbasaeni. Imi lenehnaune rebe beteke be namake pine Kris-tuse Eni musuaru esi luake peneka. Kenameije esi luake mei nusa meije peneka.

4 Po auku kwali betaya imi, imia meruAlla Eni nanae kena imi peneka. Imi leneloko nabia tinai more esi hnaunaru mo leRo Misete rebe Ikbasae imire Eni kbasarektili lesi bei ro rebe ekbasae tamata rebeesi hlaleke loko Alla more. 5 Nabia rebetinai more esi bei nusa meije. Hoko esihnaunaru ebei nusa meije kai tamata rebeesi hlaleke loko Alla more esi lene lokosikai lulu esi hnaunaru. 6 Po kwali betaya,itere Alla Eni nanaya. Tamata rebe esirekwa Allare esi lene kai lulu iteki hnau-naru. Tamata rebe Alla Eni nanae more,esi lulu iteki hnaunaru mo. Ele mere hokoite rekwa tamata rebe RoMisete Ikbasaenikena iatetuke tinai pise ro tiaru esi elakeekbasaeni kena iatetuke nloene.

Allare maka oki hoko ite lekwe suke okilomai

4:7-217 Kwali bataya rebe au oki imi! Mai ite

oki lomai, le maka okire bei Alla. Tamatarebe ioki tamata makete, ilere Alla Eninanae kai irekwa Alla. 8 Tamata rebeioki tamata makete mo, irekwa Alla mo leAllaremaka oki. 9Alla Itiluke ete ite be Iokiite le Iulake Eni Nanae esane Iluake lomeinusa, leke ite supu hidupe bei Eni Nanaemere. 10Cara tinai kena oki tamatare elere:ite oki Alla mo po Alla Ioki ite, Iulake EniNanare Iluake leke baue Imatare, Iampuneiteki dosaru kai Itie ite bei iteki hukumane.

11 Kwali betaya rebe Au oki imi! AllaIoki ite titinai. Ele mere hoko ite lekwesuke oki lomai. 12 Tamata sae isupu seluAlla mosa. Masike ele mere po sepo ite okilomai hoko Alla Iesa kai ite kai Iono ite okitamata makete kai ite lalema titinai lokoAlla lekwe lulu Eni sukare.

13 Alla Iono Eni Ro Misete Ikbasae itepeneka. Hoko ite rekwa be iteki hidupe esakai Alla peneka. 14Kai ami ruami selu AllaEni Nanare peneka, hoko ami alenake eteimi be Alla IulakeNi kena Ihlamate tamatamei nusa meije. 15Hoko sire rebe inaku beYesusemere Alla Eni Nanae, hoko Alla Iesakai tamata mere, kai tamata mere lekwe

1 Yohanese 4:16 339 1 Yohanese 5:20iesa kai Alla. 16 Kai ite rekwa kai hlaleketitinai be Alla Ioki ite.

Le Allare maka oki. Sire pine laleititinai loko Alla kai ioki tamata maketehoko iesa kai Alla peneka. 17 Iteki kwalibetaya rebe esi hlaleke loko Kristuse iteokisi titinai, leke kenapetuAlla Iteu pakalaete tamatare, ite nehe kena tetueNi le itekihidupe mei nusare saka Yesuse KristuseEni hidupe. 18Sepo ite rekwa titinai be AllaIoki ite hoko ite rilama bei Alla moneka.Ioki itere eakbere ite lalema leke ite rilamamoneka. Sepo ite rilama be Alla Ihukumeite, mere be ite rekwa mosa be Ioki itetitinai.

19 Ite oki lomai le Alla Ioki ite akmenapeneka. 20 Sepo sae ibeteke be, “Lalekuloko Alla titinai,” po ioki kwalini pise betaimo hoko tamata mere ilemake. Le kwalinipise betai rebe iseluije, iokini mo, hokoAlla rebe iseluI more lekwe, laleije titinailokoI mo. 21Hoko kwali betaya, Alla Ipletaitere elere: sire rebe lalei titinai loko Allahoko suke Ioki kwalini kai betai lekwe.

5Tamata rebe esi hlaleke Tuhane, ro tiaru

kbasaesi mo5:1-5

1 Tamata rebe ihlaleke be Yesuse mereMaka Hlamate rebe Alla ItalukeNi, hokotamata mere Alla eni nenae. Tamata rebeioki amate sae hoko ioki eni nanare lekwe.2 Sepo ite lalema titinai loko Alla kai itelulu Eni pletaru, hoko ite rekwa be mereite oki Alla Eni nanaru. 3Le sepo ite lalematitinai loko Alla, suke lulu Eni pletaru. KaiEni pletaru susa kena ite lulu mo. 4 Lepusue Alla Eni nanaru esi ktili kena lesi rotiaru esi kbasaru mei nusa neune meije,le esi hlaleke be Yesuse Alla Eni Nanae.5 Tamata rebe esi lesi ro tiae mei nusareesi kbasaru batuke sie rebe esi hlaleke beYesuse Alla Eni Nanae.

Yesuse Iono tamata kai Iono tamata iruekai Alla eti pela

5:6-126 Yesuse Kristuse, Alla Eni Nanae rebe

Iluake lomei nusare. Yohanese pembat-ise, ibaptiseNi kena kwele. Eni lalakweesiri kena pakuI ahlake ai bataije. Ilu-ake batuke baptiseNi kena kwele mo, poIsuka kena bunuI kai Eni lalakwe esiri beinanakwalaIje. Kai Ro Misete ruaI beteke

yelu rebe nkenale kena Yesuse, le Ro Mis-ete Ilemake mo. 7-8 Hoko rebe saksi kenaYesuse, saksia telu: Ro Misete, kwele kailalakwe. Yela telu mere utiluke bukti kenaYesuse. 9 Piasare ite lene loko tamata teluesi sasike pakala esa, po Alla Isasike ektililesi bei tamata esi saksire le Ile Alla. KaiIlepae loko Eni Nanare ruaI. 10 Bei merehoko tamata rebe ihlaleke loko Alla EniNanare, irekwa me lalei be Alla Isasikemere tinai. Po tamata rebe ihlaleke lokoAlla more, ilene loko Alla Eni lepata lokoEni Nanare mo, hoko inoake be Alla Ile-make. 11Alla Eni lepate ete itere elere: AllaIono ite supu rue mise eti pela peneka, kaisupu rue mise eti pelare bei hlaleke lokoEniNanare. 12Tamata rebe iesa kai Alla EniNanare, namake isupu rue kai Alla eti pela.Tamata rebe iesa kai Alla Eni Nanare mo,namake isupu rue kai Alla mo eti pela.

Ite nehe kena kotie loko Alla ete itekiebearu

5:13-1713 Au leki sulate meije ete imi rebe

hlaleke lokoAlla EniNanare leke imi rekwatitinai be imi supu rue kai Alla eti pelapeneka. 14 Kai ite nehe kena kotie lokoAlla, le ite rekwa be sepo ite kotie saisarebe lulu Eni sukare hoko Irilukele ete ite.15 Hoko sepo ite rekwa ele mere, hoko iterekwa lekwe be saisa rebe ite kotie beiNe,Iriluke ete ite peneka.

16 Sepo imi selu kwalimi pise betami saepine iono dosa rebe eono irue lau bei Allamo, hoko suke imi kotie loko Alla etei,leke Alla Iono isupu hlamate kai irue miseeti pela. Imi ono mere ete sie rebe esiono dosa rebe elikusi kena matale more.Po dosa me pine tamata ionoe hoko iruelau bei Alla. Dosa mere, au beteke mobe suke imi kotie loko Alla lele. 17 Pusuensalalarumere dosa, po dosa leinime supuampunele leke supu rue kai Alla eti pela.

Lepate mulini5:18-21

18 Ite rekwa be tamata rebe Alla Eninanae kenai pende, iono dosa rame mon-eka, le Alla Eni Nanare Irakai hoko ilesi rotiare esi kbasare.

19 Ite rekwa be itere Alla Eni nanae,kai pusue nusa meije ro tiaru esi elakeekbasaele.

20 Ite rekwa be Alla Eni Nanare Iluakeloko ite peneka kai Iatetuke ite peneka,leke ite rekwa Alla rebe nkenale. Ite kai

1 Yohanese 5:21 340 1 Yohanese 5:21Allare esa kai ite kai Eni Nanae YesuseKristuse esa lekwe. Ilere, Alla rebe nkenalekai rebe Iono rue mise eti pelare.

21 Kwali betaya! Imi tatu loko Tuhanetinai more yake.

Hlamate, Yohanese

2 Yohanese 1 341 2 Yohanese 13

Yohanese eni SulateNomore LuareLepate Menai

Kena sulate meije Yohanese ileki, besulate meije bei ruai. Ileki be: “Sulatemeije bei au, jemate toini esi elake.” Kenapasale 1:1 Yohanese iombe sulate meijeinatue ete matabinane sae kai eni na-naru. Po tamata bokala rebe esi atetukeAlla Eni lepataru esi ombe sulate meijeesi tujuane ete matabinane pise inate mopo ete tamata Kristene toini: matabi-nane pise inate mere batuke umpamaneka. Po tamata leini me esi ombe, “Tinai,Yohanese inatue sulate meije ete inai kaieni nanaru.”

Yohanese eni tujuane, sulatemeije eonotamata Kristenaru lalesi leke esi oki lomai(ayate 6), kai iahnausi leke esi keta beitamata maka rekwa Alla Eni lepataru, rebeesi atetuke hnaune nkenale more (ayate 7,9).

Hlamate1-3

1 Inate ale. Hlamate ete ale kai amuanaru. Alla Ibitikemu peneka.

Au Yohanese, au leki sulate meije. Aurejemate toini esi elake. Au oki pusumititinai. Batuke ruaku oki imi mo po pusuetamata rebe esi rekwa hnauna nkenalaruesi oki imi lekwe. 2 Le hnauna nkenalarume ite lalema peneka kai ite lulu hnaunankenala meru rame eti pela.

3 Au kotie ete itea rebe lulu Alla Enihnaune nkenale kai rebe oki tamatamakete, leke Alla Amate kai Eni NanaeTuhane Yesuse Kristuse esi riluke miseteete ite noma, lalesi noa ite kai esi ono itelalemaru ndene noma.

Hlaleke loko Kristuse Eni hnaunaru rame4-11

4 Lalekue ndina titinai le au rekwa inaamu kwetelaru leini, esi ono lulu hnaunenkenale rebe Alla Amate Iahnau itere.5 Bei mere hoko au kotie bei ina ale, lekeite pusuma suke oki lomai rame. Meijepleta beluke mo. Pleta meije ite pusumalene peneka kena ite hlaleke loko Allamemenaije sa. 6 Oki lomaije elere: sukeite hidupe lulu Eni hnaunaru. Hnaunarebe imi lene kena imi hlaleke menai sareeombe imi ruere suke oki lomai.

7 Au leki meije ete imi le tamata nloenabokala esi keu papelake otoi mei nusapeneka kena atetuke hnaune rebe tinaimo. Esi ombe Yesuse Kristuse Iono tamatakena Iluake mei nusare mo. Sie merutamata nloene kai esi musu kai Kristuse.8 Bei mere hoko imi raka mimise leke imihlaleke loko Tuhane Yesuse hleke yake.Sepo mo hoko ami lepae Sou Misete eteimire esi guna sae mo. Raka mimise lekeAlla riluke pusue misete rebe Italukele eteimire.

9 Tamata rebe iono lulu Kristuse Enihnaunaru rame mo po lulu hnaunemakete, tamata mere iesa kai Alla mo.Tamata rebe iono lulu Kristuse Enihnaunaru rame hoko iesa kai Alla Amatekai Eni Nanare lekwe. 10Hoko sepo tamataesi luake, esi atetuke hnauna makete beirebe Kristuse Iatetukele, imi trimai meimi luma yake pise beteke hlamate eteiyake. 11 Le sire pine ibeteke hlamate etetamata ele mere, hoko iono neune sakesakai tamata mere lekwe.

Lepate mulini12-13

12 Au suka lepae bokala ete imi sa, poau noake, lepae kena sulate yake. Au sukatitinai kena keu loko imi kai ruaku lepa kaiimi, leke ite lalemaru ndina sakesa titinai.

13 Inate, kwalimu rebe Alla Ibitikni kenaEni nanae pende eni nanaru esi betekehlamate ete ale.

Hlamate, Yohanese

3 Yohanese 1 342 3 Yohanese 15

Yohanese eni SulateNomore TelureLepate Menai

Sulate meije Yohanese, jemate toiniesi elake sae inatue ete eni ebe Gayuse.Yohanese iisike Gayuse le itapa tamataKristena rebe esi lepae Sou Misete bei Allakena Yesuse.

Po Yohanese lekwe itutuke ile sae meeni nane Diotrefese le kwakwaeni kuatekai isuka lulu Yohanese eni hnaunaru mo.

Hlamate1-4

1Kwaliku Gayuse.Au Yohanese, au leki sulate meije ete

ale. Aure, jemate toini esi elake. Auokimu titinai. 2 Kwaliku! Au kotie lokoAlla Amate leke ara mise kai ktili kena sa-saisa neka, saka ahlaleke ktili loko Tuhane.3 Au beteke meije le lalekue ndina titinaile tamata rebe esi hlaleke loko Yesusesie ilaru esi luake, esi beteke eteku beahlaleke hnauna nkenalaru rame kai aonolulu hnauna nkenala meru rame. 4 Kenaau lene auku kwetelaru rebe hlaleke lokoTuhane esi ono lulu hnauna nkenalaru,laleku ndina titinai. Saisa makete eonolaleku ndina lesi bei mere moneka.

Li loko tamata rebe esi lepae Yesuse Enihnaunaru

5-85 Kwaliku! Au okimu. Laleku endina

titinai le iteki kwali betaya rebe esi hlalekeloko Yesuse, rebe esi keu papelake henakena lepae Yesuse Eni hnaunaru, alayanisirame. Masike sie leini arenasi mosare, alilokosi lekwe. 6 Iteki kwali betaya meruesi alenake ali lokoise ete ami jemate toinimeije peneka be ali lokosi mise. Au kotiebei ale leke atapasi rame kai kena esi keureali lokosi kena sasaisa neka leke esi layaniTuhane eni makerike rame, le mere eonoAlla laleIje ndina. 7 Le iteki kwali betayameru esi keu kena beteke Yesuse KristuseEni hnaunaru ete tamata rebe esi hlalekemosare. Kai esi supu sasaisamo bei tamatarebe esi hlaleke Tuhanemosare. 8Beimerehoko ite rebe hlaleke loko Yesuse, sukeli loko sie rebe esi keu lepae Yesuse Enihnaunaru leke ite ono ele mere, ite sakesakaisi kena lepae Alla Eni hnauna nkenalameru lekwe.

Yohanese ibeteke Diotrefese eni tiarueleyo iisike Demetriuse

9-129 Au natue sulate rokone ete jemate

toini ete mere peneka po Diotrefese isukalulu au mo le isuka ono elake ete jematetoine. 10 Hoko namake kena au luake,au beteke eni atate tiae mere ete jematetoini leke esi rekwa be ialenake amire tinaimo. Batuke mere mo po kena iteki ebearuesi luake kena lepae Yesuse Eni hnaunaru,itrimasi mo. Kai sepo iteki ebeamakete esitrimasi hoko ikeu lakesi kai iulakesi siri beijemate toini.

11 Kwaliku Gayuse ale! Au okimu. Aluluatate tiare yake po lulu atate misete.Tamata rebe eni atate misere, Alla Eninanae. Po tamata rebe iono yelu tiare,mere tiluke be esi rekwa Alla mosa.

12 Po kwali, iteki kwali Demetriuse,pusue tamata esi isikeni le ilulu hnaunankenalaru. Ami isikeni lekwe. Kai arekwalekwe be saisa rebe ami betekele tinai.

Lepate mulini13-15

13 Au suku beteke yelu bokala ete alepo au noake be betekele baue sulate yake.14 Au hlaleke be takwali moneka ite tetuelomai leke ite alena kai lomai.

15 Au kotie loko Tuhane leke Iono aruemise kai lalemu ndene noma.

Amu ebea ete meije lekwe esi natuehlamate ete ale. Kai abeteke auku hlamateete papelake tamata rebe esi hlaleke lokoTuhane ete mere.

Hlamate, Yohanese

Yudase 1 343 Yudase 11

Yudase eni SulateLepate Menai

Sulate meije Yudase ilekie. Yudasemere Yakobuse kwalini. Yudase kasukeTuhane Yesuse kwalini (Matiuse 13:55).Kena sulate meije, iahnau pusue tamatarebe esi baise sulate meije leke keta beitamata rebe esi lepae hnaune tinai morekai rebe esi ono neune. Yudase iakbereite lalemaru leke ite lulu hnaune tinaijemimise, hlaleke loko Tuhane Yesuse titi-nai. Yudase eni sulate meije mahakeesakesa kai Petruse eni sulate nomore lu-are.Isi

1. Hlamate (ayate 1-2)2. Keta bei kuru tinai more (ayate 3-16)3. Hnaune kena tapa iteki maka hlaleke

(ayate 17-23)4. Isike Alla (ayate 24-25)

Yudase eni hlamate1-2

1 Kwali betaya, imi pusumi rebe AllaIkoti imi kena Eni tamata! Imi rebe itekiAlla Amate Ioki imi le imi esa kaiNi peneka.Kai Iraka imi leke imire Yesuse KristuseEnie rame.

Sulate meije bei au Yudase rebe aulayani Yesuse Kristuse kena Eni tamatamakerike. Kwaliku kena Yakobuse.

2 Au kotie bei Alla leke Iaseluke Eni lalemisete kai Eni maka okire ete imi rame,leke Iono imi rue mise kai laleimu ndene.

Keta bei kuru tinai more3-16

3 Kwali betaya pusumi rebe au oki imi.Akmenare laleku kena leki sulate ete imikena au lepae loko hlamate rebe ite supupende. Po meije au lelike laleku kena ah-nau imi loko kurua rebe tinai more. Hokoau ono sulate meije ete imi leke imi kele leAlla Eni lepate rebe imi hlaleke lokopende.Alla Iriluke Eni lepate ete imi peneka. KaiEni lepate mere ere rue rame bei lepaelemenai ete Eni tamataru eti roma pela.Hoko saisa rebe imi supu pende tie yake.4Au ahnau imi le sie leini esi ono lelemakebe esi mise, eleyo esi lene loko Alla mo. Siemeru pine esi lepae Alla Eni hnauna loko

Eni misete ete imire papalani. Esi betekebe bei Alla Eni misete ete itere, hoko sepoite ono ntasite, namake Tuhane Ihukumeite mo. Tuhane Yesuse Kristuse mere itekiTuhane, po Ikbasae pusue yelu mei nusameije, esi akue mo. Bei akmena sa AllaEni lepate rebe lekire ebeteke peneka benamake esi supu hukumane.

5 Kwali betaya pusumi rekwa saisa rebetamata akmenaru esi supure peneka. Poau anete imi loko lekwe. Tuhane Ihlamatetamata Israelaru bei Mesire, po TuhaneIhlamatesimina pine Iatia leini bei sie rebeesi hlaleke lokoI more. 6 Imi nete lekweloko malekata rebe pake sala esi kbasareeleki esi keu bei esi otoi maka ruere. AllaIlo malekata meru kena rante kurule kenaotoi melene mere rame. Esi supu tahaneete mere eti nusare kohoe eleki esi supuhukume. 7 Imi nete loko kota Sodome kaiGomora, kai kota maketa rebe utehaikele.Saka malekata meru lekwe, tamata mekota Sodome kai Gomorare esi ono yelurebe tiae titinai le esi sablia, ono yeluntasite, mokwai esi ono loko mokwai hokoAlla Ipalasi kena auwe, leke pusue tamataesi nete loko Alla Eni hukume elake kenaauwe elake rebe kliti eti pelare. Tamataneune namake esi supu hukume ele mere.

8 Tamata rebe esi luake kai esi lupu kaiimi pende, esi ono yelu rebe tiae ele merelekwe. Esi lemake imi be esi kmani be AllaIsuke esi atate mere, hoko esi ono atatetiare rebe lulu laleisu ruale. Sie meru esilene loko sie rebe esi ela lesi beise mokai esi suka lepa tiae loko malekate rebekbasa saka hitate elake.* 9 Po Mikaele,malekataru esi elake ilepa tiae ele mererebai sae mo. Kena inasuke lomai kai rotiaru esi elake loko sire pine tatike isupuMusa eni mayate, Mikaele inehe kena lepatiae lokoi mo. Mikaele batuke ibetekebe, “Tatike pine Tuhane Ionomu!” 10 Potamata rebe esi luake loko imire, esi lepatiae loko yelu rebe esi natilu mo. Rebe esinatiule, batuke esi ono atate saka binatanerebe enoake more. Esi dosa meru pineeono esi supu hukumane ela titinai.

11 Namake esi supu hukumane! Le esilulu Kaine rebe iono tiae ete kwaline. Esisupu kepene kena lalane tiae saka Bileame

* 1:8 Tamata leini esi noake be rebe esi lepa tiae loko tamata rebe esi kbasa mei nusare pise esi lepa tiae loko kbasatiaru. Po tamata bokala esi noake be lepa tiae loko malekate. † 1:11 Alena Kaine eme Atn. 4:3-8. Alena Bileameeme Ntu. pasale 22. Alena Korare eme Ntu. pasale 16.

Yudase 12 344 Yudase 24-25neka. Kai esi supu susate saka Kora rebeakmenare ibroka sie rebe esi kbasare.†

12 Kena imi lupuke lomai kena kanesakesare, kuru tinai more esi me kai imilekwe. Me pestare esi noake imi mo piseAlla moneka. Esi atate kane, palani laleke.Esi namake lomaimoneka. Esi tapa tamatamakete mo batuke esi li loko ruasi. Esiatate eatia imi kane sakesa mere.‡ Esisaka sanute ekeri mohine lomei po ulanemo, le esi ono untune sasaisa mo. Elemere lekwe, esi saka ai rebe endulu pendehoko ebua mo eti esupu bori. 13 Esi keulori lopai, kai esi hidupe kena ono asomisaka meite esare eleki esi busele sa ndetemeite babaije. Esi naiya bei saisa rebeenkenare saka kmalea ndete lanite keululu esi lalane moneka. Alla Iaknekaeotoi etesi peneka me kena otoi rebe meletitinaije eti pelare.

14Henoke, Adame eni anubu rebai iture,akmenare ibeteke tamata meru peneka.Ibeteke be, “Selu, Tuhane Iluake kai Enimalekata§ boka titinai rebe esi dosa saemo, 15 kena teu pakala ete pusue tamata.Tuhane Ihukume tamata rebe esi lene lokoEni pletare more, le esi ono saisare luluTuhane Eni sukare mo. Kai Ihukumetamata rebe esi ono dosare kai rebe rarekaiNi kai lepa tiae lokoIje.” 16 Nabia tinaimore esi muruke kai esi leuke sala etetamata makete. Esi hidupe batuke lulu esilale tiare. Kwakwaisi kai esi lepa mise lekeesi supu saisa rebe lalesi lokore.

Hnaune kena maka hlaleke ktili17-23

17 Po kwali betaya pusumi, lalekue neteimi. Iteki Tuhane Yesuse Kristuse IulakeEni maka ulakaru esi keu loko imi. Iminete loko saisa rebe esi beteke be namakeeonore. 18 Esi beteke elere, “Kena lau monusare koho nere, tamata rebe esi sobueAlla Eni lepataru esi luake lekwe. Batukeesi nete loko yelu rebe neunaru rebe AllaIsukare more.” 19 Sie meru pine esi onotamata esi tebi lomai. Sie meru Alla EniRore kbasaesi mo, po batuke lalesi lokoyelu mei nusa meije.

20-21Po kwali betaya rebe au oki imi, AllaIoki imi hoko suke imi hidupe nkena lekeAlla Iaseluke Eni lale misete ete imi rame.Imi atula rame leke imi hlaleke loko AllaEni lepate tapa ktili rame, le Alla Eni lepate

rebe ite hlaleke lokore mise titinai. ImionoAlla Eni Rore kbasae imi kena imi kotieloko Allare, kai namake misete rebe itekiTuhane Yesuse Kristuse Irilukele ete itekena Iluake suike. Rebe Irilukele ete itere,hidupe misete eti pela.

22 Sepo imi supu tamata rebe esi hlalekektili mosare, imi okisi kai tiluke lalanemisete etesi. 23 Imi hlamate tamata rebeesi lulu kuru tinai more, saka nehasi beiauwe. Sie maketaru imi tapasi lekwe poketa leke imi ono dosa sakaise yake, sakapakia lale rebe endopo pende sae inehekena kerikele more.

Isike Alla24-25

24-25 Mai ite isike kai tatu loko Alla.Ikbasa kena Iraka imi leke imi ono dosayake kai namake Itolae imi me oaIje, imidosa sae moneka kai laleime ndina titinai.Kai namake imi rue kaiNi kena otoi rebemise titinai rebe hita. Allare batuke ruaI,kai rebe Ihlamate ite le ite hlaleke itekiTuhane Yesuse Kristuse. Mai ite isekeNikai holmateI le Ikbasa, Iktili kai Iela titinai.RuaI kbasa bei kena nusare tola mosa,roma meije kai eti pela. Amine.

Hlamate, Yudase

‡ 1:12 Esi natire elere: esi atia tamata makete saka karane ndau meite eono kapalaru molore. § 1:14 Kenatapsirane makete beteke elere: Eni maka luluaru.

Tatike pine Uonore 1:1 345 Tatike pine Uonore 1:3

Alla Iaseluke yelu rebetatike pine uonore ete

YohaneseLepate Menai

Buku meije, ebeteke loko yelu rebeYesuse Kristuse Isibakelu ete Yohanese.Yesuse ruaI pine Isibake pusue meru.Memenaije Yohanese iselu ile saeme, seluisaka Tamata Eni Nanare. Mere Yesuse.Ialike lapu nanuke roma lelale. Kai lereijebalie kena maka bali akwa bei mase imeotoi maka tolae lampuaru esi tlelaru (1:12-16). Eleki iselu Domba Anai. Mere Yesuse.Ikele tehaike Alla Eni otoi maka rue ndetesurgare (5:6-14). Eleki ile sae isa kudaputile iakneka kena lisa. Mere Yesuse.(19:11-16). Eleki pamulire iselu DombaAnai rebe Ipleta sakesa kai Alla me kotamisete Yerusaleme beluke (21:22-23; 22:1-5).

Buku meije lekie kena tamata rebehlaleke loko Kristuse esi supu susate le esiesi hlaleke ktilire pe. Kena mere tamatarebe tamata Romaru esi kbasaesi esi supupleta kena tatu loko Kaisare, tamata Ro-maru esi kamale. Tamata rebe hlaleke lokoKristuse Esi supu bunu le esi suka tatu lokoKaisare mo. Esi beteke be, batuke Yesusepine esi Tuhane. Kaisare esi Tuhane mohoko esi tatu lokoi mo. Po sie leini esisele bei hlaleke loko Kristuse le rilasi leKaisare. Hoko hnauna kena buku meije,eono laleisu ktili leke esi sele bei hlalekeloko Yesuse Kristuse yake.

Buku meije ebeteke yelu rebe Yohaneseiselulu. Yelu rebe lepae batleiyele kenabuku meije, tamata rebe hlaleke loko Kris-tuse kena mere esi natie. Po ite pamulimeije ite natie misere, saisa mo. Masikeele mere, tujuane utama kena yelu rebeselulu kai yelu rebe lepae batleyelu natiebe, tamata rebe hlaleke loko Kristuse, na-make supu susate mei nusa meije po selebei hlaleke loko Tuhane Yesuse yake le na-make pine Inabu pusue musuru kai Ipletaeti pela (11:15). Kai ite rebe luluIje, itepleta sakesa kaiNi.

Yelu rebe selulu pine lekie kena bukumeije, ebeteke kota itu kai Alla Eni Roaitu (1:4, 11); Miseta itu bei Alla (1:3; 14:13;16:15; 19:9; 20:6; 22:7; 22:14); Lepata itukena isike Allare (5:12; 7:12); otoi makatolae lampua itu (1:12), kai yelu bokala

makete lekwe (selu 1:16; 5:1, 6; 8:2; 12:3;15:6-7; 17:9). Nomore 7 esi natire kuranesasaisa mo, pusue me.Isi

1. Lepate menai kai hlamate (1:1-8)2. Yelu rebe Yohanese iseluememenaije

(1:9-3:22)a. Tamata Eni Nanae ime otoi maka

tolae lampuaru esi tlelaru (1:9-21)b. Sulata ete jemate toini me kota

ituaru (pasale 2-3)3. Yelu rebe Yohanese Iselulu nomore

luare (4:1-16:21)a. Domba Anai rebe Ikele tehaike Alla

Eni otoi maka rue ndete surgare(pasale 4-5)

b. Domba Anaije Ibara segela ituaru(6:1-8:5)

c. Hbue trompeta buai ituaru (8:6-11:19)

d. Tanda iture, esi natire susata itukai yelu makete rebe tatike pineuonore (pasale 12-16)

4. Yelu rebe Yohanese iselue nomoretelure (17:1-21:8)a. Yohanese iselu bina ntasite, eni

nane Babele (17:1-19:10)b. Yesuse, Isa kuda kai Inabu pusue

Eni musuaru (19:11-21:8)5. Yelu rebe Yohanese Iselue nomore

atare: Iselu bina rebe ikai kaiDomba Anaije. Bina mere eni naneYerusaleme beluke (21:9-22:5)

6. Yesuse Iluake suike (22:6-21)

Alla Ibeteke saisa rebe tatike pine uonore1:1-3

1 Buku meije, ebeteke loko yelu rebeYesuse Kristuse Isibakelu ete tamata rebeesi layani Eni makerike. Alla ruaI Iu-lake Yesuse Kristuse Iaseluke pusue meruetesi leke esi rekwa yelu rebe suke uononere. Yesuse Kristuse Iulake Eni malekateiaselukelu ete au, Yohanese, rebe kerikeloko Eni makerike. 2 Eleki au Yohanese,au alenake pusue Alla Eni hnaune rebeYesuse Kristuse Iaselukelu rebe au selulukena mataku ruakue.

3 Sire rebe ibaise bukumeije kai sie rebeesi lene kai esi lulu lepata meiju, esi supumisete bei Alla le pusue yelu rebe betekelumei buku meije lau mo uono reneka.

Yohanese ibeteke hlamate ete jemate toiniitu me otoi Asia

1:4-8

Tatike pine Uonore 1:4-5 346 Tatike pine Uonore 2:44-5Au Yohanese, au leki sulate meije ete

imi jemata toini itu me otoi Asia tone. Aukotie loko Alla ete imi leke Iriluke miseteete imi kai lalemi ndene noma. Imi supumisete kai lalemi ndene mere bei Alla,Ro Misete kai Yesuse Kristuse. Alla rebebei akmena sa Ime peneka, kena meijeEri me kai eti pela Eri me. Ro Misetemere kotiNe Roa Itu* rebe ume Alla oaIje.Yesuse Kristuse mere saksi rebe IbetekeAlla Eni nkenale kena laleIje titinai kaiIkwana akmena bei tamata matalaru kaiIkbasae pusue kamala mei nusa meije.

Yesuse Ioki ite hoko Eni lalakweponikele kena tie ite bei iteki dosaru.6 Kai Ilupuke ite kena bangsa esa. Ibitikeite kena imame rebe layani Alla, YesuseAmaIje. Mai ite IsikeNi le Ikbasa eti pela.Amine.7 Imi lene mimise! Namake Yesuse Iluake

kena moputikai pusue tamata esi seluI.

Kai tamata rebe akmenare esi sipaIje lekweesi seluIje neka.

Kai tatike pine pusue tamata mei nusa esirani hnasike Yesuse.

Tatike pine eono ele meije tinai.Amine.

8 Tuhane Alla Ibeteke be, “Aure Alfa kaiOmega.† Le Akmenare Au me peneka,kena meije Auru mei kai eti pela Aurumeije neka.” Au pletae nusa meije kailanite.

Yelu rebe Yohanese iselulu me nusa Pat-mose

1:9-209Kwali betaya pusumi, au Yohanese. Ite

pusumare esa kena hlaleke loko YesuseKristuse eti ite supu susate po ite tahanelale neka. Itere, Alla Ikbasae ite sakakamale. Kai ite lalema ktili kena namakeYesuse. Au supu hetie mei nusa Patmosele Au lepae Alla Eni lepata rebe YesuseIbetekelu ete aure. 10 Petu mere TuhaneEni petu. Ro Misete Ikbasae au eleki aulene saisa na elake titinai me mulikue,lupe trompete. 11Nai mere eombe, “Saisarebe aselure alekie kena buku kuesa elekinatuele ete jemate toini itua me kotaitua meiju: Epsuse, Smirna, Pergamuse,Tiatira, Sardise, Piladelpia kai Laodikia.”12 Eleki au hali loko mulikue kena selu

sire rebe Ilepa loko au mere. Kena auhalire au selu otoi maka tola lampu, buaiitu ono bei mase. 13 Kena otoi maka tolalampu meru esi klelare, au selu Ile sae meseluI saka Tamata Eni Nanare, Ialike lapunanuke roma lelale. Kai lereIje balie kenamaka bali akwa bei mase. 14 Eni buare putilakwai esa saka loine labui kai mataIje hitasaka auwe klitini. 15 Eni lelale hita sakatembagare pala kena auwere pine ehitare.NaIje sakesa kai kwele elake etetu lapateesi tuleije. 16 Eni bala makwanale lalakekmalea itu kai sari nanuke entina leiluaesiri bei biruIje kai oalaleIje ehita sakalematai hkwatate esi hitaije.

17 Eleki kena au seluIje klolike au meoalaleIje saka tamata rebe imata peneka.Po Itolae Eni balamakwanale kena au elekiIbeteke loko au be, “Rila yake! Aure Yesuserebe akmena kai rebe pamuli. 18 Kai rebekwana eti pela. Au mata peneka po meijeAu kwana eti pela. Kai matale Au kbasaelekai tamata matale esi otoi maka ruere Aukbasaele neka.

19 Hoko aleki pusue saisa rebe aselure,rebe aselue meije kai rebe tatike pineaselure. 20 Kmalea itu rebe aselue kenaauku bala makwanale mere esi natire je-mata toini ituaru esi malekata ituaru. Kaiotoi maka tolae lampua itu rebe ono beimase, esi natire jemata toini ituaru.”

2Sulate ete jemate toini me kota Epsuse2:1-7

1 Eleki Yesuse Ibeteke ete au be, “Alekiete malekate rebe iraka jemate toini mekota Epsuse be,

‘Meije lepata bei Au rebe lalake kmaleaitu kena Auku bala makwanale kai Au keumeotoimaka tolae lampua ituaru esi lelalerebe ono bei mase esi klelare.

2 Au rekwa pusue imi makerike, imikerike ktili titinai loko Aukumakerike, imisupu susate po imi tahane. Au rekwabe imi sebeie tamata neunaru mo. Kaitamata rebe esi beteke ruaise Auku makaulake, yo siere Auku maka ulake mo, imitehekesi eleki imi rekwa be esi nloe. 3 Aurekwa tamata esi ono susate ete imi po imitahane kena kerike loko Auku makerikerame le imi hlaleke loko Au. 4 Po Au lakeimi le pamuli meije lalemi titinai loko Au

* 1:4-5 Nomore iture, tamata Yahudiaru esi noake mere manea. Hoko kena ayate meije Roa iture natire Ro MiseteIrekwa sasaisa neka. † 1:8 Alfare sou Yunani esi hurupe menaije yo Omegare hurupe pamulire.

Tatike pine Uonore 2:5 347 Tatike pine Uonore 2:23lupe akmenare moneka. 5 Ele mere etiAu beteke ete imi be nete suike imi atateakmenare, kai leu suike lokole le imi atatepamuli meije lau bei akmenare peneka.Hleke imi atate pamuli meije, rebe ekeriimi kena dosare. Sepo mo, hoko Au luakebori imi otoi maka tolae lampure bei esiotoije. 6 Po imi hidupe mise toto me leimi suka tamata rebe esi lulu Nikolauseeni hnaunaru* esi atate mo rebe Au lekwesuka more neka.

7 Sire rebe ilene meije peneka, hoko in-ete loko saisa rebe Alla Eni Rore Ibetekeleete jemata toinu.

Sire pine ihlaleke loko Kristuse rameeti imata, hoko Au ono ikane ai bui rebeeriluke hidupe rebe eme otoi rebe Alla Iruekenae rebe kotiele Firdause.’ ”

Sulate ete jemate toini me kota Smirna2:8-11

8 Eleki Yesuse Ibeteke ete au be, “Alekiete malekate rebe iraka jemate toini mekota Smirnare be,

‘Au meije rebe akmena kai pamuli, rebemata peneka po kwana suike. Au betekebe, 9Au rekware tamata esi ono susate eteimi kai imi tanei sasaisa mo, po lulu Allareimi tanei boka. Au rekware tamata esilepae tiae ete imi. Kai masike esi betekisetamata Yahudi, po esi atate lupe tamataYahudi mo, siere maka lulu ro tiaru esielake. 10 Rilami le susate rebe lau mo imisupue bei ro tiaru esi elake yake! Ro tiareesi elake eono sie ila bei imi esi kusu buikena teheke be imi hlaleke ktili pibe mo.Kai imi supu susate petua butu esa. Sukeimi tahane rame kena lulu Au eti esi bunuimi hoko Au riluke hidupe misete ete imieti pela. Mere hadia le imi lesi.

11 Sire pine ilene meije peneka, hoko in-ete loko saisa rebe Alla Eni Rore Ibetekeleete jemata toinu.

Sire pine ilesi hoko imata suike monekarebe esi kotiele mata rebai luare.’ ”†

Sulate ete jemate toini me kota Perga-muse

2:12-1712 Eleki Yesuse Ibeteke ete au be, “Aleki

ete malekate rebe iraka jemate toini mekota Pergamuse be,

‘Au rebe kerike sari nanuke rebe ntinaleiluare, beteke ete imi be: 13 Au rekwaimi ruere, imi rue me otoi kena ro

tiaru esi elake ekbasaele. Po imi luluKurame. Kai masike Antipase Auku saksirebe nkwakawate esi bunui me imi kotarebe ro tiaru esi elake ekbasaele mere, imilemake le imi hlaleke loko Aure mo. 14 PoAu lake imi le oani ilaru meiju. Sie ilarubei imi, esi lulu Bileame eni hnaunaru.Bileame ianauke Balake leke ilemake lokotamata Israelaru leke esi supu dosa le iu-maukesi kena kane manane rebe rilukeleete tuhana tinai more kai leke esi sablia.15Kai leini bei imi lekwe esi lulu Nikolauseeni maka luluaru esi hnaune. 16 Meije aubeteke loko imi leke imi hleke bei onodosa.Sepo mo hoko takwali mo Au luake lokoimi leke Au lasasi kena sari nanuke rebemei biruKue.

17 Sire rebe ilene meije peneka, hoko in-ete loko saisa rebe Alla Eni Rore Ibetekeleete jemata toinu.

Sie rebe esi lesire, Au suka kena esi kanemanane rebe kotiele manna rebe bunikelekai Au riluke batu putile papelakesi. Kenabatu mere leki nane beluke, rebe tamatamakete esi rekwa mo batuke sie rebe esisupure pine esi rekwae.’ ”

Sulate ete jemate toini me kota Tiatira2:18-29

18 Eleki Yesuse Ibeteke ete au be, “Alekiete malekate rebe iraka jemate toini mekota Tiatirare be,

‘Au meije Alla Eni Nanae. Matakue klitisaka Auwe klitini kai Auku lelale ehita sakatembagare kena auwere. Abeteke etesi be,

19 Au rekwa pusue rebe imi onore. Aurekwa imi oki lomai. Imi hlaleke loko Aurame. Imi kerike ktili kai tahane kenasupu susate. Au rekwa be pamuli meijeimi kerike loko Aukumakerike ktili lesi beiakmenare. 20 Po Au blake mise ete imimo le imi sebeie Isabele rebe inaku be ilenabire iatetuke Auku tamataru kena esisablia kai esi kane manane rebe rilukeleete tuhane tinai more. 21 Au beteke eteIsabele leke ihleke bei maka ono dosarepo isuka hleke bei maka sabliare mo kaibei riluke manane ete tuhane tinai moremo. 22 Imi lene mimise. Tatike pine Aublaukeni eti kerakeni kena otoi maka ntu-lure kai tamata rebe esi sablia lupeije esisupu susate elake sepo esi hleke bei makaono yelu neuna kai bina mere mo. 23 Kaieni nanaru Au bunusi leke pusue jemate

* 2:6 Nikolause eni hnaunaru be ono neune epengaru kena supu hlamate mo le esi noake be nanakwala kai jiwaretebikele. † 2:11 Selu 20:14.

Tatike pine Uonore 2:24 348 Tatike pine Uonore 3:14toini esi rekwa beAu rekwa saisa neka rebeeme tamata laleisu. Kai Au lelie ete imirelulu sae erini nsalale. 24 Hnauna neunarebe tamata esi atetukelu meru esi lemakebe mere ro tiaru esi elake esi hnauna rebebunikelu sa. Po ete imi maketa me kotaTiatira rebe imi lulu ro tiaru esi elake esihnauna meru more, Au beteke ete imi beAu riluke pleta makete ete imi rebe eonosusae imire moneka, 25 batuke saisa rebeimi supu pende imi lulue eti Au luake.

26-27 Kai sie rebe lesi kai esi ono saisarebe Au sukare eti pela hoko Au rilukekbasa etesi lupe Au supu bei AmaKue lekeesi kbasae pusue bangsaru. Esi pletaetamata kena toane buai bei pesi‡ kai esiatia tamata saka reru tau inaije kosaeooaije. 28 Kai Au riluke kmale pitare etesikena tanda be esi supu untune. 29Sire pineilene meije peneka, hoko inete loko saisarebe Alla Eni Rore Ibetekele ete jematatoinu.’ ”

3Sulate ete jemate toini me kota Sardise3:1-6

1 Eleki Yesuse Ibeteke ete au be, “Alekiete malekate rebe iraka jemate toini mekota Sardise be,

‘Meije lepata bei Au rebe lalake Roa itubei Alla kai kmalea itu. Au rekwa saisarebe imi onore peneka. Tamata maketeesi beteke be imi kwana sa. Po tinaije imimatare reneka le imi hlaleke loko Alla ktilimoneka. 2 Raka mimise! Saisa rebe emesare rebe lau mo emata nere aktilini lele.Le imi hidupe Au selu sae emise ete Allamo. 3 Hoko lene mimise, saisa rebe imiselue kai imi leneule, ono lulue kai hlekebei ono dosa! Le sepo imi raka mo, Auluake saka tamata ndeane kai imi rekwamobeAu luake loko imire kena petu andia.4 Po bei imi me Sardise leini esi raka esihidupe mimise leke esi ono dosa yake sakaesi raka mimise leke esi pakianaru ndopoyake. Tatike pine esi keu sakesa kai Au, kaiesi alike pakiane putile le esi supu bitikebei Alla. 5 Sie rebe esi lesire, esi supu alikepakiane putile lupe mere. Kai esi nanaruAu bunu bei buku kena leki tamata rebeesi supu hlamate esi nanaru mo. Po Aunaku esi nanaru me AmaKu oaI kai ete Enimalekataru. 6Sire rebe ilenemeije peneka,

hoko inete loko saisa rebe Alla Eni RoreIbetekele ete jemata toinu.’ ”

Sulate ete jemate toini me kota Piladelpia3:7-13

7 Eleki Yesuse Ibeteke ete au be, “Alekiete malekate rebe iraka jemate toini mekota Piladelpiare be,

‘Meije lepata bei Au rebe mise titinaile Auku dosa sae mo kai nkenale. Aukukbasare lupe akmena kamale Dauta enikbasare. Kbasa meije lupe kuncire. SepoAu baeke meture hoko sae makete isupukobue mo kai sepo Au kobue meture hokosae makete isupu baeke mo. Hoko Aukukbasare lesi bei kbasa makete. 8 Au rekwasaisa rebe imi onore. Selu Au baeke me-ture ete imi peneka, rebe tamata sae isupukobue mo. Au rekwa, bei imire batuke sieilaya esi hlaleke loko Au, po imi lulu Aukulepataru, kai masike tamata esi ono susateete imi po imi hlaleke loko Aure imi hlekemo. 9 Imi lene mimise! Sie ilaru rebe esilulu ro tiaru esi elake esi kbasare, sie meruesi betekeise Auku tamata, po esi atatelupe Auku tamataru esi atate mo. Tatikepine Au ono esi lulu imi. Au ulake esi luakekai esi tatu me imi lelalaru kai esi naku beAu oki imi. 10Le imi lulu Auku pletaru lekemasike imi supu susate po imi hlaleke lokoAu rame, hoko Au raka imi bei petu tehekekena supu susate rebe eluake ete pusuenusa kena etehe pusue tamata rebe esi ruemei nusa meije. 11 Lau moneka Au luakereneka hoko tahane neka leke sae maketeirana hadia rebe imi supure bei imi yake.

12 Sire rebe ilesi, Au ono irue kenaTuhane Eni Lumare rame saka lili rebekurule. Hoko namake irue kena TuhaneEni Lumare, isiri bei ete meremoneka. KaiAu leki Auku Alla Eni nane kai Auku AllaEni kotare esi nane kai Auku nane belukekena nanakwalaije. Kotamere Yerusalemebeluke rebe erulu bei ndete surga bei AukuAllare.

13 Sire rebe ilene meije peneka, hoko in-ete loko saisa rebe Alla Eni Rore Ibetekeleete jemata toinu.’ ”

Sulate ete jemate toini me kota Laodikia3:14-22

14 Eleki Yesuse Ibeteke ete au be, “Alekiete malekate rebe iraka jemate toini mekota Laodikiare be:

‡ 2:26-27 Kena souYunanire pleta kena toane buai bei pesire natire pleta kena ktolone. * 3:14 Yesuse IbetekeIne“Amine” natire be Iankenae pusue rebe Alla Italukele.

Tatike pine Uonore 3:15 349 Tatike pine Uonore 4:11‘Meije lepata bei Au rebe kotie Aure

Amine*. Au sasike rame kena beteke Allakena laleKue titinai leke tamata esi rekwamere tinai Alla Itolae nusa kai lanite meijebaue Au. 15 Au rekwa pusue imi hidupe.Au rekwa be imi hlaleke loko Aure imihleke mo. Po imi hlaleke ktili mo hoko imisakesa kai kwele rebe ndiri mo po musumo. Au sukare imi ndiri, ndiri neka piseimi musu, musu neka. 16 Po imi ndiri pisemusu mo hoko namake Au suka imi mo.17 Imi beteke be imi taneia boka kai imilupuke tanei boka ete imi peneka kai imisusae sasaisa moneka. Po imi rekwa mobe imi sakesa kai tamata rebe esi sasaisamore neka, le imi pakiane sae monekaeti imi kalaku kai imi selu mo kena imijiware. 18 Hoko Au ahnau imi leke imisebeie au hlamate imi bei imi dosaru lekelulu Aure, imi dosa sae moneka saka imisabe mase bei Au. Kai sebeie Au ono iminkena leke lulu aure imire tamata nkenalesaka imi sabe pakiane putile bei Au lekeimi alike pakiane kena obi nanakwalamirebe kalakure kai rebe eono asomire. Kaiimi sebeie Au ono laleimu rekwa Au titinaisaka imi sabe obate kena ekoamatami lekeimi selure. 19 Sire rebe Au okini, Au lakenikai Au tetai. Ele mere hoko imi nkwakwarame kai hleke bei ono dosa noma. 20 Lenemimise! Au namake imi koti Au kena lupukai imi leke Au rue sakesa kai imi kai itelalemandina sakesa. Mere sakaAu kelememetu uluije kai Au lakae meture, sepo sireilene naKue kai ibaeke meture, hoko Aukusu lokoi kai luama kane sakesa. 21 Sirerebe ilesi, Au ono irue sakesa kai Au† kenaAuku otoi maka rue kena pletare lupe Aulesire, Au rue sakesa kai AmaKu kena Eniotoi maka rue kena pletare.

22 Sire rebe ilene meije peneka, hoko in-ete loko saisa rebe Alla Eni Rore Ibetekeleete jemata toinu.’ ”

4Tanei kwanala ata utatu loko Tuhane

ndete surga4:1-11

1 Eleki bei mere au selu sae leneka. Auselu metu sae ebaeke ndete surga. Elekiau lene suike nai rebe akmena elepa lokoau pende rebe esi tuleije lupe trompete,

ebeteke be, “Sa lomei leke Au aseluke saisarebe tatike pine eonore.” 2 Eleki Alla EniRore Ikbasae au sosoli eleki au selu otoimaka rue kena pleta sae me surga kai Ilesae Irue me otoi maka rue mere. 3 Ile mereseluI hita saka batu yaspise kai sardiserebe esi belini elake kai tabalakwe ekeholilutike otoi maka rue mere selue saka batusamrute rebe esi belini elake. 4Eleki keholiotoi maka rue mere, otoi maka rue kenapleta butu lua lesini ata me kai kena otoimaka rue butu lua lesini ata meru elakasie butu lua lesini ata esi rue kenae. Esialike lapu putile kai kena uluisu, esi alikeliute bei mase. 5 Kai bei otoi maka ruemere silane ehita beie kai kla elake titinaiesi tulei beie, kai obora itu ukliti me otoimaka rue mere esi oaije. Mere Roa itu beiAllare. 6 Kai me otoi maka rue mere esioaije, oani sae me selu saka meite bei kacapise kristale selu siba.

Kena otoi maka rue mpe tlare esi leinikeholi selu tanei kwanala ata, esi oalaleijukai esi mulinu penu kenamatainai. 7Taneikwanale nomore esare selue saka singa,eleki nomore luare selue saka sape tulene,eleki nomore telure esi oalaleije selue sakatamata kai nomore atare selue saka manulusire eribure.* 8 Kai tanei kwanala atameru esi balakibiti ne papelakelu. Esimatai kena nanakwalaiju kai balakibitupusulu. Kai tanei kwanala meru pita kaikpetu umenani rame be:“Isike Tuhane Alla. Isike Tuhane Alla,

le Eni kbasare ela titinai.Tuhane Imisete titinai le Eni dosa sae mo,

misete titinai le Eni dosa sae mo,misete titinai le Eni dosa sae mo.

Tuhane bei akmena Amei peneka,kena meije Amei kai eti pelare Amei

lekwe.Ӡ9 Tanei kwanala ata meru umenanie

lagu maka isike Alla kai holmate kai kotietrima kasi bei Ile rebe Irue kena otoimaka rue kena pletare kai eti pelare Imere.Umenani ele mere. 10 Eleki elaka sie butulua lesini ata meru esi tatu roma tapeleloko Ile rebe Irue kena otoi maka rue mereeleki esi holmate Ile maka rue eti pelamere. Eleki esi tolae esi liuta me uluisukena otoi maka rue mere kai esi beteke be,11 “Tuhane Ale amiki Alla,

† 3:21 Rue sakesa ete meije natire kbasa sakesa. * 4:7 Tanei kwanala meiju natire be: singare ekbasa, sapereektili, tamata irekwa titinai, manu lusire eribu nunu roma etika neka. † 4:8 Yes. 6:2-3, Yeh. 1:18, 10:12

Tatike pine Uonore 5:1 350 Tatike pine Uonore 6:1Asupu kbasa kena supu isike kai hol-

mate.Tuhane Amu kbasa,le Atolae pusue yelu,

kai lulu Amu sukare pine pusue yeluutola

eleki ume.”5

Buku rebe lulukele kai Domba Anai5:1-14

1Eleki au selu Ile rebe Irueme otoimakarue kena pleta mere Eni bala makwanalelalake buku rebe lulukele. Buku mere lekikena esi muline kai esi laleije kai tolaesegela itu kenae. 2 Eleki au selu malekatesae me iktili titinai ikloloe be, “Sire isupukbasa kena bara segelaru bei buku rebelulukele kai buka bukure leke baisele?”3Po sae bei sie rebe esi ndete lanite pise sierebe esimei nusameije pise tamatamatalerebe esi mpe nusa meije esi lebuije lekwe,sae kuesa ikbasa kena ibuka buku rebeluluke mere kai iselu esi laleije mo. 4Hokoau rani hnetekeku le sae isupu kbasa kenabuka buku rebe lulukele mere kai selu esilaleije mo. 5 Eleki ile sae bei elaka meruibeteke loko au be, “Arani yake! Aselu,Yesuse rebe kotiNe Singa bei suku Yehuda,Dauta eni anubu rebe elake, Ilesi peneka.Hoko Isupu kbasa kena Ibara segela itumeru kai Ibuka buku rebe luluke mere.”

6 Eleki au selu Domba Anaije keletehaike otoi maka rue mere. Mere Yesuse.Kai tanei kwanala ata meru kai tamataelaka meru esi keholie. Domba Anai merebunuI peneka po Ikwana suike, Ikele, Enisepai itu kai Eni matai itu. Eni matai itumere Alla Eni Roa itu rebe Iulakesi keupusue nusare.* 7 Eleki Domba Anai mereIlomei rana buku rebe lulukele mere beiIle rebe Irue kena otoi maka rue mere Enibala makwanale. 8 Kena Domba AnaijeIrana buku rebe lulukele mere, taneia atameru kai elaka sie butu lua lesini ata meruesi tatu me Domba Anai mere oaIje romatapele. Kai pususi lalake kecapi kai obamase rebe penu kena leite boini nteletekemenyane. Kemenyane esi natire tamatarebe esi ono Alla Eni tamata pende esikotie loko Allare.

9Kai esi menanie lagu beluke be:“Asupu kbasa kena rana buku rebe luluke

merekai bara esi segelaru.

Le Asupu bunu kai ponike Amu lalakweete pusue tamata mei nusa†bei papelake tamata mei nusa.

Asabe pususi kena Arilukesi ete Alla.‡10 Alupukesi kena bangsa toini esa kai

bitikesi kena imamekena layani iteki Allakai riluke kbasa etesi kena esi pletae

nusa meije.Ӥ11 Mere pela, au selu kai au lene

malekata bokala esi menani kena na elake.Pususi kele keholi otoi maka rue mere,tanei kwanala ata meru kai elaka meru.Malekatameru boka titinai, lihune kena li-hune, sae ineheke ruasi moneka. 12 Pususimenani kena na elake be,“Domba Anai rebe Imata pende Ilayake

kena Isupu kbasa,ite alenake be Eni tanei boka,ite alenake be Irekwa mise titinai,ite alenake be Iktili,ite holmateI,ite ono Eni nane ela,

kai ite isikeNi!”13Kai au lene pusue tanei kwanala ndete

surgare kai rebe mei nusare kai tamatamatala mpe nusa meije esi lebuije kai yelundau meite pususi menani be,“Ile rebe Irue kena otoi maka rue kena

pletarekai ete Domba Anaije,

ite isikesi, ite holmatesi,ite ono esi nane ela,

kai ite alenake esi kbasarueti pela!”

14 Eleki tanei kwanala ata meru betekebe, “Mere tinai.” Kai elaka meru esi tatueleki esi nobo loko Domba Anaije kai Alla.

6Domba Anaije Ibara segela ne menaije6:1-17

1 Mere pela eleki au selu Domba Anaimere Ibare segele nomore esa bei segelaitu rebe tola kena buku rebe lulukele kai aulene tanei kwanale nomore esa bei taneia

* 5:6 Sepaije esi natire Domba Anaije Eni ktiline. Eni matai iture esi natire Irekwa pusue yelu mei nusa kai ndetesurga. † 5:9 Kena sou Yunanire ebeteke be pusue suku, sou, nusa kai bangsare, natire pusue tamata mei nusa.Meije sakesa kai ayata me, 7:9, 10:11, 11:9, 13:7, 14:6 kai 17:15. ‡ 5:9 Isi. 33:3, 98:1, Yes. 42:10 § 5:10 Sir. 19:6* 6:2 Kuda putile esi natire tamata rebe ilesi kena lisare.

Tatike pine Uonore 6:2 351 Tatike pine Uonore 7:6

atameru elepa be, “Mai!” Esi naije ela sakakla. 2 Eleki au selu kuda putile* sae me kaitamata rebe isa kenare ilalake busule kaiisupu riluke liute kena ulure etei. Imajusaka Ilesi kena lisare. Irulu lope nusa kenalisa kai lesi rame.

3 Mere pela, Domba Anai mere Ibarasegele nomore luare. Eleki au lene taneikwanale nomore luare ebeteke be, “Mai!”4 Eleki kuda inai makete esiri, kuda mereelala† titinaije neka kai ile rebe isa kenareisupu kbasa kena ono tamata esi bunulomai eti sae irue mise kai lomai mei nusamoneka. Hoko isupu riluke sari nanukeelake.

5 Eleki Domba Anai mere Ibara segelenomore telure eleki au lene tanei kwanalenomore telure ebeteke be, “Mai!” Elekiau selu kuda inai metene‡ kai tamata rebeisa kenare ilalake beule kena ukure man-ane le manane roma mo. 6 Kena kudametenemere sirire au lene lepate bei taneikwanala ata meru esi tlelare be, “Gaji petuesare batuke panuhu sabe gandume cupaesa pise sabe gandume oani makete cupatelu. Po atia saituna ainaru yake kai atiandinu anggure yake!”

7 Eleki Domba Anai mere Ibara segelenomore atare eleki au lene tanei kwanalenomore atare ebeteke be, “Mai!” 8 Elekiau selu kuda inai porole§. Tamata rebeisa kenare eni nane Matale. Kai ile saeikeu lulu muline eni nane Tamata MataleEsi Otoi. Kai esi supu kbasa kena esibunu tamata mei nusa meije. Esi bunutamata kena lisa, kena tia seneta, maker-ake kai binatanaru bunusi. Tamata rebeesi matare sabokae lara atake (1/4) tamatamei nusare.

9 Mere pela eleki au selu Domba Anaimere Ibara segele nomore limare. Elekiau selu tamata bokala esi jiwaru kenaotoi pala tanei kena rilukele ete Allare esilebuije. Mere tamata rebe bunusi le esilepaeAlla Eni lepataru kai sie rebe esi nakube Yesuse esi Tuhane sele bei more esijiwaru. 10 Kai esi kloloe be, “Tuhane rebeKbasa Ela Titinai, rebe mise titinai le dosasaemo kai nkenale. Roma petua ila sa pineAteu pakala ete tamata rebe esi bunu amirebe rue mpe nusare kai Ahukumesie?”11 Kai Alla Iriluke lapune nanuke putileetesi kena esi alikele. Kai Alla Ibeteke

lokosi be, “Namake totonai lekwe eti imiebea rebe hlaleke loko Tuhane rebe esilayani Au sare, esi supu bunu lupe imiremina. Le sie rebe esi supu bunu le layaniAure, Au Iteu peneka.”

12 Eleki au selu kena Domba Anai mereIbara segele nere, isu elake titinai sosoli.Kai lemataije emete saka buete kai bu-lane elala saka lalakwe. 13 Kai kmaleandete lanite utetu lope nusare lupe balateelake elibuke arare pine esi buai matanarupleluelu. 14 Eleki lanite eluluke lori lopailupe paile rebe luluke eleki sirikele kaiulataru kai nusaru uheti bei esi lakwaije.

15 Kai kamala mei nusare, tamataelakaru, solaluaru esi elakaru, tamata rebeesi taneia boka, tamata rebe esi kbasa,tamata makerike kai tamata rebe kerikeete sae makete mo pususi kbuni kenaliana benai kai batua ndete ulataru esitlelaru. 16 Kai esi beteke loko ulataru kaibatu karana meru be, “Ulata nanuke kaibatua! Koli sepe ami leke bunike ami beiIle rebe Irue kena otoi maka ruere kai beiDomba Anai rebe Inasu mere. 17 Le petuelake kena Alla kai Domba Anaije hukumepapelake tamatare meije peneka kai saeisupu hlamate bei hukumane mere mo.”

7Tuhane Eni tamata sie usate utune esa

butu ata lesini ata7:1-8

1 Eleki suike bei mere au selu malekatasie ataya esi raka pusue nusameije esi pelebalataru leke ehbue ndau meite yake kainda kmalane yake kai ehbue aiaru yake.2 Eleki au selu malekate makete iluakebei sapleuke lemataije sa. Ikeri Alla rebeEri mere Eni segele kai ikloloe kena naelake lokomalekata ata rebe esi supu pletakena atia meite kai kmalane. 3 Ikloloe be,“Atiameite pise kmalane kai aiaru yamina,namake eti ami tolae tanda kena tamatarebe esi kerike ete Allare oalaleisu pelamina!” 4 Kai au lene tamata rebe tolaetanda kenaise, sie 144.000 (usata utune esabutu ata lesini ata) rebe lilakesi bei pusuetamata Israelaru esi anubuaru.5Hoko bei papela anubuaru rana sie

12.000 (usata butu esa lesini lua).Mere anubua bei Yehuda, Rubena, Gate,

6 bei Asere, Naptali, Manase,† 6:4 Kuda lalakwe esi natire lalakwe rebe ponike kena lisare. ‡ 6:5 Kudametene esi natire tamatamatamanane.§ 6:8 Kuda porole esi natire matae hukumane.

Tatike pine Uonore 7:7 352 Tatike pine Uonore 8:10-117 bei Simone, Lewi, Isakare,8 bei Sebulone, Yusupe kai

Benyamine.

Tamata boka titinai7:9-17

9 Eleki bei mere au selu tamata bokatitinai sae ineheke tekwasi moneka, siemeru bei pusue tamata mei nusa* esi kelebalale otoi maka rue kena pleta mere kaiDombaAnaije. Esi alike lapu nanuke putilekai esi lalake kurma loini. 10 Kai esi kloloebe,“Ite supu hlamate bei Alla iteki Tuhane

rebe Irue kena otoi maka ruerekai bei Domba Anaije!”

11 Kai pusue malekataru, elaka meru,tanei kwanala atameru esi kele keholi otoimaka rue mere. Eleki pususi tatu pine esinobo bei Alla. 12Kai pususi beteke be,“Amine!Ite isike iteki Tuhane mere Alla,

ite ono Eni nane ela,ite alenake Irekwa titinai,ite beteke trima kasi eteI,ite holmateI,Ite neheke suike Eni ktiline,kai Eni kbasare, eti pela!Amine!”

13 Kai ile sae bei elaka meru itneu aube, “Siasi rebe esi alike lapu nanuke putilameru, kai esi luake bei etia?”

14 Eleki au beteke lokoi be, “Ntuane, aurekwasi mo. Ntuane ruamu pine arek-wasi.”

Eleki ntuane mere iombe, “Sie merurebe esi supu susate elake po elia beisipeneka. Kai esi koa esi lapu nanukaru putikena Domba Anaije Eni lalakwe. Mere sakatamata esi tetake lapune, Alla Iampuneiteki dosaru kenaYesuse Eni lalakwe. 15Beimere eti esi kele me Alla oaI me Eni otoimaka rue kena pletare kai esi layaniNirame pita kpetu me Tuhane Eni Luma. KaiIle rebe Irue kena otoi maka rue mereIrue kaisi leke Irakasi. 16 Esi tiasi senekai kmalakesi moneka kai lematai musutekenasi moneka. 17 Le Domba Anai rebe meotoi maka rue mere esi leine Irakasi lupemaka raka dombare iraka dombaru, Ikerisiloko kwele bolai rebe eriluke hlamate. KaiAlla Isebeie esi supu susate sasaisamonekahoko esi rani kwale moneka.

8Segele nomore iture8:1-5

1 Kena Domba Anai mere Ibara segelenomore iture, hoko ndete surgare ndenelakwai esa kasuke olase ului kwatai.

2 Eleki au selu malekata itu rebe esi kelemeAlla oaIje esi supu riluke trompete buaiesa papelakesi.

3 Eleki malekate makete iluake kai ikeletehaike otoi maka pala tanei ete Al-lare. Ilalake otoi maka pala kemenyanebei mase kena ipala kemenyane kenae.Kai isupu riluke kemenyana bokala kenairilukele ete Alla sakesa kai Alla Enitamataru esi kotie lokoIje. Eleki ipalaekena otoi maka pala tanei ete Alla beimase rebe eme Alla oaIje. 4 Eleki malekaterebe ilalake kemenyane, ipala kemenyanemere. Eleki kena mere esi kweine esa lokoAlla. Kai Alla Eni tamataru esi kotire romaAlla oaIje. 5Eleki malekatemere irana otoimaka pala kemenyane mere eleki iranaauwe bei otoimaka pala tanei rebe rilukeleete Allare kena kutele kena otoi makapala kemenyane mere. Eleki ipoiele lopenusare. Kena mere neka kla elake titinaisakesa kai silane baeke kai isu elake sosoli.

Malekate hbue trompeta buai atamenaije8:6-13

6 Mere pela malekata sie itua rebe esilalake trompete mere esi ono kena esihbue trompete.

7 Eleki malekate nomore esare ihbueeni trompete eleki ulane ese sakesa kaiauwe utetu kai lalakwe. Pusue meru utetulope nusare. Eleki nusare kotue, esi elakelara teluke (1/3) nusare. Kotu aiaru kaimalataru, esi elake lara teluke (1/3) aiarukai melataru.

8 Eleki malekate nomore luare ihbueeni trompete, saisa lupe ulate elake ekl-iti esupu poie lorau meite sosoli. Meiteeono lelie lalakwe, esi elake lara teluke(1/3) meite. 9 Hoko binatana rebe undaumeite umata, esi bokalaru lara teluke (1/3)binatana rebe me meite kai soa buini kaikapalaru lekwe atialu, esi bokalaru larateluke (1/3) pusue soa buinu kai kapalaru.

10-11Elekimalekate nomore telure ihbueeni trompete, kmale elake esi nane Nkatileetetu bei ndete lanite sosoli, ekliti sakaobore etetu, esepe kwelearu kai kwele bo-laiju, esi bokalaru lara telukelu (1/3) hoko

* 7:9 Selu 5:9 esi catatane kakire.

Tatike pine Uonore 8:12 353 Tatike pine Uonore 9:21unkati. Hoko tamata bokala esi mata le esikinu kwele nkatile mere.

12 Eleki malekate nomore atare ihbueeni trompete, saisa ekena lemataije, bu-lane kai kmalearu esi elake lara teluke(1/3) lemataije, bulane kai kmalearu. Etiesi hitaiju kurane esi ktiline rebai telu.Hoko kena pitare, lara teluke (1/3) olasekpitare selue mele kai kena kpeture, larateluke (1/3) olase kpeture selue mele titi-nai.

13 Eleki au selu manu lusi inai sae meeribu kai au lene ekoti kena na elake be,“Atia! Atia! Atia pusue tamata rebe esimpe nusare kena malekata telu lesinaruesi hbue esi trompetaru.”

9Trompete nomore limare9:1-12

1 Eleki malekate nomore limare ihbueeni trompete eleki au selu kmale sae meemei nusare. Etetu bei ndete lanite. Elekiesi riluke kunci ete kmale mere. Kuncimere matale esi benaije rebe nanu titi-nai*, sae isupu esi uweije more esi kun-cire. 2 Eleki ebaeke matale esi benai mereeleki auwe kweine siri bei benai mere sakaauwe kweine bei auwe elake titinai. Hokolemataije kai lanite emele. 3 Kai kwauaruusiri bei auwe kweini mere kena nusarekai usupu kbasa lupe kalajenkinaru. 4 Kaikwaua meru supu lake bei Alla leke uatiatapuana pise tnanela kai aiya mei nusareyake. Batuke ono susate ete tamata rebetanda bei Alla sae kena oalaleije more.5 Po kwauwa meru usupu lake lekwe lekebunu tamata yake. Batuke usupu ulakekena onosi supu kera titinai bulana lima.Kwauameru kete tamatare, esi kerale sakakalajengkine kete tamatare. 6Kena bulanalima mere tamata esi nikwa lalane lekemata le esi blake kera kuate hoko esi noakebe mise lesi esi mata noma, po saisa mo leteu esi nasite mo.

7 Kwaua meru selulu saka kuda rebeaknekaele kena keu lisare kai kena esiuluiju saisa kenae saka liute kena ulure.Ono beimase. Kai esi oalaleiju lupe tamataoalaleije. 8Kai esi buaru nanu saka binaruesi buaru kai esi niseiju ntina saka singareesi niseije. 9Kai esi lereiju kopa kena saisame saka lapune bei pesi. Kai esi balak-ibitu esi tuleiju saka kuda bokala uneha

keretare unaya kena lisare. 10 Kai sasunekena esi alui rebe untina saka kalajenk-ine. Hoko uono susate ete tamata bulanalima. 11 Kai kamale rebe ipletaule, meremalekate bei otoi matale esi benaije. Eninane kena sou Ibranire, Abadone kai kenasou Yunanire, Apolione. Esi natire makaatia.

12Susate elake nomore esare lia peneka.Eleki susata lua uluake suike.

Trompete nomore nere9:13-21

13Elekimalekate nomore nere ihbue enitrompete eleki au lene lepate esiri bei otoimaka pala kemenyane bei mase esi siutiataru. Otoi maka pala kemenyane mereeme Alla oaIje. 14 Lepate mere beteke lokomalekate nomore nere be, “Tie malekatasie ataya rebe esi supu lo me kwele elakeEfrate esi leine.” 15 Eleki itie malekataata meru. Malekata ata mere aknekaesikena olase, petu, bulane kai musune rebeteu peneka kena esi bunu bei tamatasabokae lara teluke (1/3) pusue tamatare.16 Kai au lene lepate be, “Solalua rebe esisa kuda kena lisare sie lihuna utuna lua(200.000.000) esi lupuke lomai peneka.

17 Hoko au selu be kudaru kai tamatarebe esi sa kenalu lereisu kopa kena lapupesi mata lalakwe lupe aure, malae kaiporole saka belerane. Kudameru esi uluijesaka singa. Auwe, auwe kweini kai bel-erane kweini siri bei esi biruiju. 18 Auweklitini kai esi kweine kai belerane kweinirebe siri bei kudare esi biruije eono tamatamei nusare esi mata. Tamata rebe matareesi bokalaru lara teluke (1/3) tamata meinusare. 19 Kuda meru esi ktiline kena esibiruiju kai esi aluiju. Esi aluiju saka niakwehoko uono susate ete tamata.

20 Po tamata makete rebe esi mata kenasusate mere more, esi hleke bei ono neunemo. Esi hleke bei hlaleke loko ro tiarumo kai tuhane tinai more, rebe esi onoebei mase, perake, tembaga, batu kai airebe uselu pise ulene pise ukeu more mo.21 Kai esi hleke bei maka bunu mo, beiatia tamata mo, bei ono ntasite mo kai beindeane mo.

10Buku tone ere baeke10:1-11

* 9:1 Benai nanuke titinai mere ro tiaru supu alese ete mere eti roma petu kena usupu hukumane.

Tatike pine Uonore 10:1 354 Tatike pine Uonore 11:141 Eleki au selu malekate makete ktiline

irulu bei ndete surga, moputire kopai kaitabalakwe ndete ulu babaije kai oalaleijehita saka lemataije ehitare kai eni lelaleehita saka auwe klitini rebe elake esi hi-taije. 2 Ilalake buku tone kena balaije erebaeke. Eni lelale makwanale ekele ndaumeite babai kai eni lelale mapale ekelenda kmalane. 3 Kai ikloloe lupe singareenalare. Eleki kena ikloloe pelare klatoini itu uela titinai ulelelie na elakemere.4Eleki kena kla toini itu meru lepa pela, ausuka kena lekie po au lene lepate bei ndetesurga be, “Saisa rebe kla toini itu merubetekele asibake yake kai aleki yake!”

5 Kai malekate rebe eni lelale kele ndaumeite babaije kai nda kmalanemere ibitikeeni bala makwanale lolete lanite. 6 Kai ilakena Alla rebe Irue eti pelare Eni nane.Alla rebe Imei eti pelare, rebe Itolae lanitekai pusue yelu rebe ndete lanite kai pusueyelu rebe umei nusare. Malekate mereila be “Tinai, Tuhane Isoae petu moneka!7 Le kena malekate nomore iture ihbue enitrompete, saisa rebe Alla Italukele penekapo akmenare tamata esi rekwa mosare,Alla Ionoe. Alla Ilulu saisa rebe Ibetekelebaue Eni tamata makerikaru, mere Eninabiaru.”

8 Kai lepate rebe bei ndete surga lokoaure elepa suike lokoku be, “Keu rana bukutone rebe eme kena malekate rebe ikelekena meite kai kmalane eni balaije.”

9 Eleki au keu loko malekate mere kaiau kotie beini leke iriluke buku mere eteau. Ibeteke loko au be, “Aranae kai kanele.Eme birumue, enkoto sakamaka kinu tuaekwelini po eme tibuimue, esene. 10 Elekiau rana buku mere bei malekate mere enibalaije, eleki au kanele. Ekena birukue,enkoto saka maka kinu tuae kwelini pokena au kane pela tibukue esene. 11 Elekiibeteke loko au be, “Suke alepa Alla Enilepataru suike lekwe ete pusue tamatameinusa* kai ete kamalaru.”

11Alla Eni maka saksia sie luaya11:1-14

1Mere pela eleki au supu riluke ai buaiesa saka maka suere, eleki lepate loko aube, “Akeu, sue Tuhane Eni Lumare kai otoimaka pala tanei rebe rilukele ete Allare.Kai aneheke tamata rebe esi ibada me

Tuhane Eni Lumare esi laleije. 2Po TuhaneEni Lumare esi ueije keholi sue yake lemere ete tamata bei nusa maketa rebeesi hlaleke lokoI more peneka. Kai tatikepine esi kbasae kota misete titinai le AllaIrue kenae mere musuna telu bulana ne(bulana 42).”

3 Kai Au ulake Auku maka sasike sieluaya leke esi beteke Auku lepate musunatelu bulana ne (petua 1.260). Kai esi alikepakiane rebe etiluke be esi susa le tamataesi doaru. 4Maka sasika lua meru, saka aisaitune batai lua kai maka tola lampu buailua rebe ume Tuhane rebe Ikbasae nusameije oaIje. 5 Sepo tamata esi tehe kenaono sasaisa tiae etesi hoko aure siri beibiruisu kai ekotu pusue esi musuru. Hokosie rebe ono tiae eteise esi supu bunure elemere. 6 Esi kbasa kena obi lanite leke kenaesi beteke Alla Eni lepataru ulane tetuyake. Kai esi kbasae pusue kwelearu kenaesi ono ulelie lalakwe, kai esi ono susatebokala ete nusa meije lulu esi sukare.

7 Kai kena esi lepae Alla Eni lepatarupela, binatane rebe siri bei matale esi be-naije elisa kaisi. Elesi kai ebunusi. 8 Kailua nanakwalaisu balilame kota elake rebepaku esi Tuhane ahlake ai bataije kenareesi mahpaite. Kotamere saka Sodome piseMesire neka le tamata me kota mere esineu kuate. 9Tamata bei pusue nusa*meijeesi selusi petua telu kai kwatai kai saeisuka kena hnouke luasi kena liane benaimo. 10Tamata nusameije esi lalesi ndina lemaka sasika lua meru esi matare. Esi onopesta kai esi riluke tanei ete lomai le nabialua meru esi ono susate bokala ete tamatamei nusare peneka.

11 Eleki petua telu kai kwataije elia elekiAlla Iono luasi kwana suike eleki luasi kelehoko pusue tamata rebe esi selu luaiserilasi titinai. 12 Eleki nabia lua meru esilene koti loko luasi kena na elake bei ndetesurga be, “Mai, sa lomei!” Eleki luasi salolete surga, moputire kopa luasi kai luasimusuaru esi kele selu luasi.

13 Eleki kena mere neka isu ela titinaihoko kota mere robie esi elake lara butuesake (1/10) kota mere hoko tamata usataitu (7.000) esi mata le isumere. Kai tamatamaketaru rilasi titinaije neka eleki esi isikeAlla rebe Indete surgare. 14Susate nomoreluare lia peneka. Selu susate nomoretelure luake reneka.

* 10:11 Selu 5:9 esi catatane kakire. * 11:9 Selu 5:9 esi catatane kakire.

Tatike pine Uonore 11:15 355 Tatike pine Uonore 12:11Trompete nomore iture11:15-19

15Elekimalekate nomore iture ihbue enitrompete, eleki ami lene malekata ndetesurgare esi kloloe be,“Kena meije, iteki Tuhane kai Ile rebe

Tuhane IulakeNikena hlamate tamatare Ikbasae

nusare.Namake Ikbasa eti pela!”

16 Kai elaka sie butu lua lesini ata rebeesi rue kena esi otoi me Alla oaIje, esi tatukai holmate Alla. 17 Esi beteke be,“Tuhane, Alla rebe Amu kbasa elake,

rebe bei akmena Ame peneka kaimeije Ame lekwe;

ami kotie trima kasi eteMule Apake Amu kbasa elake peneka.

Kai Apleta menai lupe kamale peneka,18 kai pusue tamata rebe esi hlaleke loko

Ale moreesi nasukeMu,

po petu kena Anasure meije penekakai petu kena teu pakalaete tamata matale meije peneka.

Kai petu kena pusueAmu tamatamakerikatone pise elake pususisupumisete bei Ale lulu saisa rebe esi

onore.Sie meru nabiaru, kai tamata makete

rebe esi dosa sae morebe esi hlaleke loko Alere.

Kai petu kena Aatia sierebe esi atia tamata mei nusare.”

19 Eleki Tuhane Eni Luma ndete surgareebaeke

hoko selu peti rebe hnouke Alla Enihukume kenae,

rebe me Tuhane Eni Luma mere.Eleki silane baeke kerike kena lomai

kai kla ela titinaikai isu elakekai ulane ese etetu ela titinai.

12Bina kai naga12:1-6

1 Eleki au selu tanda elake ndete lan-ite. Selu tebikele titinai. Bina sae meialike lapune rebe ekliti saka lemataije kaiikele kena bulane, kai kmalea buai butuesa lesini lua uhita keholi liute me uluije.2 Ikeu blublulu kai petu kena iruere renekahoko ibiue le iblake kera titinai.

3 Eleki au selu tanda makete ndete lan-ite. Selu tebikele titinaije neka. Nagalalakwe ela titinai esi ului itu kai esi sepaibutu esa. Liute, papela esi uluiju. 4 Kaiesi aluije eneha lara teluke (1/3) kmaleandete lanite, epoiele lope nusare. Nagamere ekele me bina rebe iono kena iru-ele kwetele mere oaije leke elelu kwetele.5Eleki binamere iruele kwetemokwai rebetatike pine ipletae pusue tamata mei nusameije kena toane bua pesire*. Pomalekateihnaku kwetele mere bei binare eleki ik-erini loko Alla me Alla Eni otoi maka ruekena pletare. 6Eleki binamere inaya loleteotoi nsekile loko otoi rebe Alla Iaknekaeleeteije leke pialaeni ete mere musuna telubulana ne (petua 1.260).

Nagare kala12:7-9

7 Eleki lisa elake ndete lanite.Malekataru esi elake Mikaele kai enimalekataru esi lisa kai naga mere. Kainaga elake mere supu tapa bei esimalekataru. 8 Po Mikaele ilesi nagamere. Eleki Alla Isuka naga mere kai enimalekataru esi rue ndete lanite moneka.9 Naga elake mere kai eni malekataru esisupu poie bei lanite lope nusare. Nagamere niakwe ntuane rebe esi nane ro tiareesi elake pise litare esi elake rebe elemaketamata mei pusue nusare.†

Lagu lesi12:10-12

10 Kena nagare kai esi malekataru supupoie lope nusare, au lene na elake beindete surga be,“Meije petu kena Alla Ihlamate tamata

rebe hlaleke lokoIje.Kai meije Alla Itiluke Eni kbasare

leke Ikbasae tamata saka kamale.Kaimeije lekweKamale rebe Alla ItalukeNi

kena Ihlamate tamatare ItilukeNikbasare,

le naga rebe pita kpetu itutuketamata rame

rebe esi hlaleke loko Tuhane me AllaoaIje,

esupu poie bei ndete surga lopenusare peneka.

11 Iteki tamata rebe esi hlaleke lokoTuhane

esi lesi ro tiaru esi elake peneka* 12:5 Selu catatane kaki 2:26. † 12:9 Ro tiare esi elake kena sou Ibranire, ‘maka tutuke’, yo litare esi elake kenasou Ibranire ‘musu’.

Tatike pine Uonore 12:12 356 Tatike pine Uonore 13:14le Domba Anaije Imatakai Eni lalakwe ponikele kena iteki

dosaru.Kai le rilasi le matale mo

po esi ktili lesi kena lepae Alla Enilepataru

kena Yesuse.12 Ele mere hoko pusue rebe rue ndete

surgaresuke lalemi ndina.

Po yelu mei nusare supu susatele ro tiaru esi elake erulu lokomi

penekakena lale nasute titinaile irekwa be petukena eono neune lau mo pusure

reneka.”Nagare sui binare12:13-18

13 Kai kena naga mere erekwa be esupupoie mei nusare peneka, esui bina rebeiruele kwete mokwaije. 14 Po bina mereisupu riluke balakibiti sakamanu lusi elakeesi balakibite leke iribu loko otoi sae meotoi nsekile. Bina mere isupu raka etemere musuna telu bulana ne leke lau beinaga mere. 15 Eleki naga mere eblutuekwele boka titinai loko bina mere lekekwele emanui. 16 Po nusare tapa binamere, hoko enana eleki ehmoso kwele rebenagare eblutuele bei esi biruije. 17 Elekinaga mere enasuke bina mere, eleki ekeulisa kai bina mere eni anubua maketaru.Mere sie rebe esi lulu Alla Eni pletaru kairebe esi alenake yelu rebe Yesuse Ionoule.18 Eleki naga mere ekele ndau laiului.

13Binatane rebe esiri bei meite13:1-10

1 Eleki au selu binatane sae esiri beimeite, esi sepai butu esa kai esi ului itu.Kai liute buai butu esa kena esi sepaiju kaipapela esi uluiju leki lepate tiae loko Allale ebetekele Alla. 2 Binatane rebe au seluemere selue saka macane tutule. Esi lelalesaka beruane esi lelale kai esi biruije sakasingare esi biruije. Kai naga minare elu-ake loko binatane mere kai eono binatanemere ektili saka nagare kai eono binatanemere esupu kbasa elake lupe kamale sakanagare esi kbasare. 3 Binatane mere esiului sae esi lakwai elake mahake emata polakwai mere mutu peneka. Hoko pusue

tamata rebe esi hlaleke loko Yesuse moreesi lulu binatane mere le esi heranele.4 Kai esi tatu loko naga mere le eonobinatane mere ekbasa lupe nagare. Kaiesi tatu loko binatane mere lekwe le esinoake be binatane mere Tuhane Alla. Kaiesi beteke be, “Sae iktili lesi bei binatanemeije mo, kai sae ilisa kai binatane meijemo!” 5 Binatane mere esupu kbasa kenalepae yelu rebe kwakwale kai lepa tiaeloko Alla Eni nane. Kai Tuhane Isebeieekbasa mei nusare musuna telu bulana ne(bulana 42). 6 Eleki elepa tiae loko Alla, leebeteke ruale Alla, kai elepae tiae loko Eniotoi maka rue kena pletare kai elepae tiaeloko pusue sie rebe esi rue ndete surgare.7 Eleki Alla Isebeie elisa kai tamata rebeesi hlaleke loko Tuhane kai elesisi. Kaiesupu kbasa kena epletae pusue tamatamei nusa.* 8 Kai tamata rebe esi rue meinusare esi tatu loko binatanemere. Batukesie rebe esi nanaru lekilu me Domba Anairebe bunure Eni bukure esi tatu loko mo.Kai kena Alla Itolae nusa meije mosareleki sie rebe supu hlamate esi nanaru kenabuku mere peneka. 9 Hoko sepo imi sukalene hoko lene tita meije mimise,

10 “Tuhane Alla Iteu sie ilarua penekakena esi supu alese kai sie ilaya maketa esisupu bunu kena sari. Hoko tinai, tatikepine sie ilaru esi supu alese kai sie ilaru esisupu bunu kena sari.

Ele mere hoko tamata rebe ihlaleke lokoAllare suke itahane lale kena susate sasaisaneka kai hlaleke loko Alla titinai rame.”

Binatane rebe esiri bei nusa meije13:11-18

11 Kai au selu binatane makete esiribei kmalane kai esi sepai lua saka dombaanaije esi sepaije kai esi naije saka na-gare esi naije. 12 Binatane akmenare eonobinatane nomore luare esupu kbasa mebinatane akmenare esi oaije hoko eumapusue tamata mei nusare kena esi tatuloko binatane akmenare rebe esi lakwaielake mise pende rebe mahake ematare.13 Binatane nomore lua mere eono tandaherana bokala kai me tamata bokala meruoaisu eono auwere erulu bei ndete lanitekena nusare. 14 Kai elemake pusue tamatarebe esi rue mei nusare kena tanda heranarebe eonore yele me binatane akmenareesi oaije. Kai eulake pususi kena esi elekebinatane lakai lupe binatane akmena rebe

* 13:7 Selu 5:9 esi catatane kakire.

Tatike pine Uonore 13:15 357 Tatike pine Uonore 14:14esupu lakwai bei sarire po ere kwanareleke esi tatu lokole. 15 Kai esupu kbasakena eono binatane lakai mere enasi kaielepa leke eulake bunu pusue tamata rebeesi tatu loko binatane lakai mere more.16Kai pusue tamata elake pise tone, tamatarebe esi tanei boka pise esi tanei saemo kai tamata rebe esi kerike ete tamatamakete pise mo, binatane nomore luareeumasi kena esi supu tanda kena esi balamakwanalaru pise esi oalaleisu. 17 Kaibinatane nomore luare elake tamata esisabe pise abeli mo batuke sie rebe esisupu tanda mere. Le tanda mere pineetiluke binatane akmenare esi nane pisenomore rebe etiluke esi nane. 18 Pentineete meije suke rekwa mise titinai leke ne-heke binatanameru esi nomore rekwae, lenomorameru etiluke be ile tamata. Kai esinomore utuna ne butu ne lesini ne (666)†.

14

Domba Anai kai tamata rebe Ihlamateise14:1-5

1 Mere pela eleki au selu Domba AnaijeIkele ndete Ulate Sione sakesa kai tamatasie usata utune esa butu ata lesini ata(144.000). Kai Domba Anaije Eni nane kaiAmaI Eni nane lekie kena oalaleisu. 2 Elekiau lene lepate bei ndete surga esi tulei sakakwele elake etetue lapate kai lupe kla elaketitinai. Au lene naise saka tamata esi kle-make alate musike boka titinai rebe pakesnare rebe esi nane kecapire esi tuleije.3 Eleki sie usata utune esa butu ata lesiniata (144.000) meru esi menani lagu belukesae me Alla oaI, kai tanei kwanala atarukai elaka rebe esi keholi Alla Eni otoimaka rue kena pleta mere oaisu. Lagumere tamata maketa esi rekwa mo batukesie usata utune esa butu ata lesini atameru neka. Sie meru bei nusa meije rebeYesuse Irubusi bei esi dosaru. 4 Sie merutamata rebe esi hlaleke titinai leke esi tatuloko tuhane tinai more yake. Mere sakatamata rebe sablia kai bina mo. Esi luluDomba Anaije loko etia neka lulu ikeure.Bei pusue tamatare, sie meru rebe YesuseIrubusi leke onosi kena korbane akmenaete Alla kai ete Domba Anaije. 5Esi lemakemo kai esi ono sala sasaisa moneka.

Malekata telu rebe beteke lepata bei Al-lare

14:6-136 Eleki au selu malekate makete iribu

ndete lanite. Malekate mere ikeri SouMisete rebe eti pela sae ilelikele more lekeibetekele ete pusue tamata mei nusare.*7 Kai ikloloe kena na elake be, “Rila leAlla kai isikeNi, le petu kena Iteu pakalaete tamatare meije peneka. Kai tatu lokoIle rebe Itolae nusare kai pusue yelu rebeumei kenare.” 8 Eleki malekate maketenomore luare itutumulieni kai ibeteke be,“Babele kota elake supu atia peneka. Letamata rebe esi ete mere esi umaukepusue bangsaru leke hlaleke Alla yake sakabina neune rebe iinuke mokwai leke lalesilokoije.”

9 Eleki malekate makete nomore telureitutumulie malekata lua meru kai ikloloekena na elake be, “Sepo sire itatu lokobinatane kai binatane lakai mere kai isuputanda kena oalaleije pise kena balaije,10hoko tamatamere ikinuAlla Eni anggurerebe nkati titinai rebe toha kwale mon-eka. Mere isupu nasu bei Alla titinai.LaleIje noasi kwale moneka. Kai isupususate kena auwe kai belerane kweini memalekata miseta le dosa sae mo meru kaiDomba Anaije esi oaisu. 11 Hoko auwekweini rebe ono susate eteise esa lolete etipela, kai pita kpetu esi supu susate rame.Sie meru rebe esi hlaleke loko binataneakmenare kai esi lakaije kai rebe esi suputanda rebe etiluke binatane akmenare esinane.” 12 Kwali betaya, pentine ete meijeAlla Eni tamata rebe esi lulu Eni pletaru kaiesi hlaleke loko Yesuse rame, suke tahanekena supu sasaisa neka. 13 Eleki au lenelepate bei ndete surga be, “Leki meije bebei petu meije tamata rebe esi mata le esihlaleke loko Tuhane esi supu misete elakepeneka.”

Eleki Alla Eni Rore Ibeteke be, “Tinai!Esi hleke bei susate kena esi kerike eteTuhane le esi supu misete lulu esi mak-erike.”

Ulu nusare esi hasile14:14-20

14 Eleki au selu moputi. Ile sae iruekena moputi mere esi babaije selui sakaTamata Eni Nanare Ialike maka kopa ulu

† 13:18 Nomore 666 tamata Yahudiaru esi noakele manea kwale mo. * 14:6 Selu 5:9 esi catatane kakire.

Tatike pine Uonore 14:15 358 Tatike pine Uonore 16:4bei mase kena uluije kai ilalake sabite nti-nale. 15 Eleki malekate makete isiri beiTuhane Eni Luma rebe ndete surgare kaiikloloe kena na elake loko ile rebe iruekena moputire esi babaije be, “Bitike Amusabite kena ahukume pusue tamata meinusare, saka rana ndinu rebe esi hasileplisi kena ranare.” 16 Kai Ile rebe Iruekena moputire esi babaije Ihloie Eni sabiteloko nusare kai Ihukume pusue tamatamei nusare.

17 Kai malekate makete isiri bei TuhaneEni Luma rebe ndete surgare kai ilalakesabite ntinale sae lekwe.

18 Kai malekate makete rebe ikbasaeauwe me otoi maka pala tanei rebe rilukeete Allare iluake, kai iulake kena na elakeloko malekate rebe ilalake sabite ntinalemere leke ekeu hukume pusue tamatame nusa rebe esi hlaleke loko Tuhanemore, saka tamata esi tete anggure buaijebei esi aine. 19 Eleki malekate mereihloie eni sabite loko nusare kai iteteanggure mpe nusare esi buaije kai ipoielekena otoi maka keleke anggure kena ranaesi kweline, ele mere lekwe malekatehukume tamata meru le Alla Inasu titinai.20 Anggure buai meru kelekele me kotamulini. Lupe tamata esi keleke anggurekena otoi maka keleke anggure, esi kwe-line ponikele kai ebele lau titinai. Elemere lekwe, tamata rebe hlaleke lokoImore esi supu bunu, esi lalakwe ebele sakakwele salaue kilometera utuna telu, kai esinanuke mahake metera lua.

15Malekata ituaru kai hukumane itu bei

Allare15:1-4

1 Mere pela eleki au selu tanda tiaendete lanite. Tanda tiae kai tebikele titi-naije neka. Au selu malekate sie ituarebe esi kbasa kena susata itu rebe pa-mulire. Mere Tuhane Alla Eni hukumaitu pamulire. 2 Kai au selu saisa me sakameite ela titinai po selu siba saka kaca,toha kai auwe. Au selu tamata rebe esi lesile esi tatu loko binatanemere kai binatanelakaije more kai esi naku mo kena tolaenomore rebe etiluke binatane mere esinane kena oaleisu more. Tamata rebe esilesi mere esi kele me meite mere esi leine.Kai esi lalake alate musike rebe pake snareesi nane kecapi rebe Alla Irilukele eteise.3Eleki esimenanie lagu rebeMusa, Alla Eni

makerike imenaniele kai lagu rebe DombaAnaije Imenaniele. Lagu mere be,“Tuhane, Alla Maka Kbasa elake titinai.Amu makerikaru pusulu ela kai tebikelu,Kamale ete pusue bangsa,

Amu cara kena tapa Amu tamatarunkena kai tinai!

4 Tuhane, sire rilai le Ale mokai iisike Amu nane more?

Le batuke Ale pine Amise titinaile Amu dosa sae mo,

Le pusue bangsa esi luakekai esi tatu kai holmate Ale.

Le saisa rebe Ateure enkena.”Malekata sie itua kai obai buai itu kena

Alla Eni hukumane15:5-8

5 Eleki au selu Tuhane Eni Luma ndetesurgare. Esi meture baeke eleki au seluotoi mise titinai empai lale rebe tolae AllaEni hukumaru kenare. 6 Kai malekata iturebe esi kbasae susata ituaru esi siri beimpai Tuhane Eni Luma laleije. Pususi alikelapune putile rebe eputi kai ehita. Kaiesi alike maka kopa lere bei mase. 7 Elekisae bei tanei kwanala ata meru erilukeoba masa buai esa papelake malekata itumeru. Oba mere epenu kena hukumana leAlla Inasu. Mere Alla rebe Ime eti pelare.8 Kai Tuhane Eni Luma mere auwe kweinesoue. Auwe kweini mere esi natire Alla Enihitate elake kai Ikbasa. Sepo hukumanabei malekata itu mere pela mosa, tamatasae ikusu kena Tuhane Eni Lumameremo.

16Hukuma itu rebe Alla Ionoe16:1-21

1 Eleki au lene na elake bei mpai laleTuhane Eni Lumare loko malekata itumeru be, “Keu honike yelu bei oba itumeru kena nusare.” Mere natire Alla Enihukuma itu kena nusare. 2 Eleki malekatenomore esare ikeu honike eni obare esilaleije lope nusare. Eleki pusue tamatarebe esi pake tanda bei binatane merekai esi hlaleke loko esi lakaije esi supuusie rebe ntaute rebe kera titinai. 3 Kaimalekate nomore luare ihonike eni obareesi laleije lope meite eleki kwele elelielalakwe lupe tamata rebe isupu bunureeni lalakwe. Eleki pusue yelu rebe uruekena meite umata pusulu. 4 Kai malekatenomore telure ihonike eni obare esi laleijelope kwelearu kai kwele bolaiju eti pusulu

Tatike pine Uonore 16:5 359 Tatike pine Uonore 17:7lelie lalakwe. 5 Kai au lene malekate rebeikbasae kwele mere ibeteke be,“Ale rebe Aono hukume meije Ankena,

Ale rebe bei akmena sa Ame peneka,Amise titinai le Amu dosa sae mo.

6 Le esi bunu nabiaru kai Tuhane Enitamata maketaru.

Hoko Aonosi kinu lalakwe.Aonosi supuhukumane elemere panuhu!”

7 Kai au lene lepate bei otoi maka palabinatane rebe rilukele ete Allare be,

“Alla Amu kbasare ela titinai. Saisarebe Ateure tinai kai nkena.”

8 Kai malekate nomore atare ihonikeeni obare esi laleije kena lemataije. Elekilemataije supu kbasa kena kotu tamata.9 Tamata rebe esi supu kotu bei lemataijeesi lepae tiae loko Alla rebe Ikbasa kenaono esi supu hukumane elake Eni nane.Yo esi hleke bei ono dosa mo kai esi isikeAlla mo. 10 Kai malekate nomore limareihonike eni obare esi laleije kena binatanemere kai pusue rebe ekbasaele hoko pusuekpetu. Kai esi kete maisu le esi blake kerakuate. 11 Kai esi lepa tiae loko Alla ndetelanite le kera kuate kai esi usiaru po esihleke bei esi ono neunaru mo.

12Kaimalekate nomore nere ihonike eniobare esi laleije kena kwele elake kweleEprate, eleki enseki leke kamala rebe esiluake bei sapleuke lemataije sare esi supukeuele. 13Kai au selu ro tiae telu saka lotu.Sae esiri bei nagare esi biruije, sae esiri beibinatane esi biruije kai sae esiri bei nabitinai more biruije. Nabi tinai mo merebinatane nomore luare. 14Ro tiaemeru, rorebe uono tanda herana. Kai esi keu lokopusue kamala mei nusare leke esi lupukesikena esi lisa kena petu rebe Alla rebe Enikbasae elake Ihukume Eni musuaru.

15 “Lene mimise! Au luake sae irekwamo, saka tamatandeane iluake. Hokonete,raka imi atate kai saisa rebe imi onoremimise leke imi supu misete. Imi onosaka tamata rebe intulu mo po ialike enipakiane leke ikalaku yake, leke tamata esiseluije iasomimo.” 16Eleki ro tiaemeru esilupuke kamala meru kena otoi sae me esinane kena sou Ibranire Harmagedone.

17 Eleki malekate nomore iture ihonikeeni obare esi laleije kena lanite. Kai naelake bei otoi maka rue kena pleta meTuhane Eni Lumare esi laleije eombe, “AllaEni hukumana ete tamata neune upelarereneka.” 18 Eleki silane baeke kerike kenalomai kai kla elake titinai kai isu elake

titinai neka. Bei kena Alla Itolae tamatakena nusare isu ele mere rebai sae mosa.19 Eleki kota elake Babele setele kena telukai bangsaru esi kotaru atia pusulu. AllaInete loko kota elake Babele esi dosarurame. Hoko Iono tamata kota meru esikinu bei oba rebe epenu kena Alla Enihukumane. Alla Ihukume kota elake Ba-bele ele mere. 20Kai pusue nusaru sirikelukai ulataru sae moneka. 21 Kai ulane eseesi blulute kiloa butu lima etetu bei ndetelanite kena tamata. Kai tamata esi lepaetiae loko Alla le susate bei ulane ese merekai susate mere ktili kuate.

17Teu pakala ete kota Babele17:1-18

1 Eleki ile sae bei malekata itu rebe esilalake oba meru iluake loko au kai ibetekebe, “Mai au tiluke ete ale loko hukume etekota elake Babele rebe tolae me kweleabokala esi leinu. Kota elake mere esiatate saka bina lalane rebe ineu titinai.2 Kamala mpe nusare esi ono lulu Babeleesi agamare mere saka esi ono ntasite kaibina mere peneka. Kai pusue tamata meinusare lulu esi atataru saka esi nseli le esikinu bina lalane mere eni anggure.”

3 Eleki Alla Eni Rore ikbasae au elekimalekate mere ikeri au loko otoi nsek-ile. Eleki au selu bina sae irue kena bi-natane inai sae me mahmelane rebe lekilepate tiae loko Alla Eni nane penu esinanakwalaije. Binatane mere esi ului itukai esi sepai butu esa. 4Binamere ialike ka-male eni pakiane mahmelane kai lalakwelakwai esa kai andulikeni kena taneia beimase, permata kaimutiara. Kai ilalake obabei mase rebe epenu kena atate tiae rebesupue bei bina mere iabelie nanakwalaijekai itatu loko tuhane tinai more esi lakaije.5 Kena oalaleije leki nane sae me rebe esinana bunike esi natire sa. Nane mere,“Babele kota elake! Kota rebe atetuke

pusue tamata mei nusaleke esi sablia kai ono tiaerebe Tuhane Isuka kwale moneka.”

6 Eleki au selu bina mere laleije ndinatitinai kena isuka bunu Alla Eni tamatarebe esi dosa sae mo, rebe esi lepae YesuseEni hnaunaru saka tamata rebe isuka titi-nai kena kinu anggure eti inseli.

Kena au selu bina mere au herane titi-naije neka. 7 Eleki malekate mere ibetekeloko au be, “Aherane yake! Saisa rebe

Tatike pine Uonore 17:8 360 Tatike pine Uonore 18:6rekwa mo bei bina mere kai sasaisa reberekwa mo bei binatane rebe esi ului itukai esi sepai butu esa rebe irue kenaemere, au betekele ete ale. 8 Binatane rebeaselue mere, akmenare eme peneka popamuli meije emata peneka. Takwali moesiri bei matale esi benaije. Kena esirire,namakepusue tamata rebe kenaAlla Itolaenusa meije mosare, esi nanaru lekilu mokena Buku Tamata Kwanale, esi herane bi-natane mere. Le binatane mere akmenareme peneka kena meije me moneka potatike pine eluake suike. Masike ele merepo tatike pine atiae.

9 Sire rebe irekwa titinai, namake inatibinatanemere. Binatane esi ului itu meru,natire ulata itu rebe binamere irue kenalu.Kai esi ului itu meru lekwe natire kamalaitu. 10 Lima bei kamala meru esi matapeneka, esa eri pleta sa kai esa lekwe iluakemosa. Sepo tatike pine iluake hoko ipletapo Alla Iteu peneka be suke ipleta takwalimo. 11 Kai binatane rebe akmenare emepo meije me monde namake iono kamalenomore kwalure. Ile mere sae bei kamalesie ituaru neka rebe ibetu suike iono ka-male nomore kwalure. Namake atiai.

12 Kai sepai butu esa rebe aselu pendemere kamala butu esa rebe esi pleta mosa.Po esi supu kbasa kena pleta saka kamalesakesa kai binatane mere olase ului esa.13 Esi lene loko lomai kai esi lalesi esa,esi ktiline kai esi ono binatane mere supukbasa. 14 Esi lisa kai Domba Anaije. PoDomba Anaije kai Eni maka lulua rebeesi lului rame rebe Ikotisi kai Ibitikeiseesi lesi kamala meru le Ile Elake lesi beielaka maketaru kai Kamale lesi bei kamalamaketaru.”

15Eleki ibeteke loko au be, “Pusue kwelerebe aselu bina lalane mere irue kenare,mere pusue tamata mei nusaru.* 16 Kaisepai butu esa rebe aselure, meru ka-mala butu esare. Namake esi sakesa kaibinatane mere, lalesi tiake kota Babelekai esi atiae. Mere saka esi rana pusuebina lalane eni pakiane leke ikalaku, kaiesi kahi pusue tinaiju kai esi poiele kenaauwe. 17 Le Alla Iono lalesi esa penekalulu Eni sukare leke esi ono binatane meresupu kbasa leke epleta eti saisa rebe AllaIbetekele eono. 18 Kai bina lalane rebeaseluije, mere kota elake rebe epletaepusue kamala mei nusare.”

18Kota Babele atiae18:1-20

1Eleki au selumalekatemakete irulu beindete surga. Eni kbasare ela titinai kaieni hitate elake eono nusare pusue ehita.2 Eleki ikloloe kena na elake be,“Babele kota elake atia peneka! Pamuli

meije ro tiaru esi otoi maka ruepeneka.

Kena esi laleije manua rebe ndopona kairebe tamata esi suka more uruekenae.

3 Kota Babele atiae le esi atate lupe binalalane neune

rebe iinuke mokwai kena anggureleke esi sablia kaini.

Ele mere lekwe, tamata rebe esi rue mekota Babele

esi umauke pusue tamata mei nusakena ono dosa kai nsalalekai esi tatu loko tuhane tinai more esi

lakaiju.Kamala mei nusaru lekwe esi sakesa kai

tamata Babelaruesi ono dosa kai esi ono ntasitelupe mokwai isablia kai bina lalane.

Maka abeliaru esi supu taneia bokale tamata Babelaru lalesi loko taneia

boka.”4 Eleki au lene Alla Ilepa bei ndete surga

be,“Tamata rebe imi hlaleke loko Aure

imi siri bei kota mere.Leke imi ono dosa lulu tamata ete meru

yake.Kai leke susate rebe esi supure ekena imi

yake.5 Le esi dosaru tebabake lomai roma ndete

lanite peneka,hoko meije Au atiae.

6Au ulake malekate keu atia Babele meresaka tamata Babelaru esi onoe ete

Auku tamatarebe esi hlaleke loko Aure.

Saisa rebe tamata babelaru esi onoreau leliele etesi ktili lesi bei saisa rebe

esi onore.Babelaru esi hukumane meije saka oba

rebe penukena sasune rebe rilukeleete tamata Babelaru leke esi kinue,

* 17:15 Selu 5:9 esi catatane kakire.

Tatike pine Uonore 18:7 361 Tatike pine Uonore 18:21esi ktiline rebai lua bei tamata

Babelaru esi rilukele ete tamatamakete esi kinure.

7 Babele esupu hukumane elake saka esikwakwale kai saka epake libuketaneiaya bokalaru.

Le bina neune Babele mere inoake be iletamata elake. Namake iono binabalu moneka kai irani moneka.

8Hoko masike batuke petu esa isupu man-ane mo,

po irani titinai kai imata peneka.Kai namake kotui. Le Au ruaku pine Au

kbasa.Au ruaKu teu pakala kena eni dosaru.”

9 Tamata Babela esi taneiaru eono ka-mala mei nusaru esi taneia boka le pususiono dosa kai sala, sakesa kai mokwai rebeintulu kai bina lalane le lalesi lokoije,pususi rani hnasike le kota Babele elakemere kotu pusu peneka eleki auwe kweinesou pusue. 10 Esi kele bei lauke esi limesekota mere koture, le rilasi le supu huku-manemere lekwe. Kamalameru esi betekebe,“Malere, malere titinai!Kota elake rebe tamata bokala esi rekwae,

rebe ktiline, yo sasare atia peneka.”11 Kai tamata maka abeli me nusare esi

rani hnasike kai esi beteke be,“Malere!Tamata me kota Babele esi luake loko ite

kena sabe iteki taneiaru moneka.12 Namake iteki mase, perake, permata,

mutiara,obite misete titinai kai obite mahme-

lane, obite lalakwe,aia rebe esi boinu ntele,taneia bei gaja nelini, taneia bei airebe esi beline elake, bei tembaga,pesi kai bei batu karane rebe kberele

kai selua kliti,13 kai ai nkotone usai, bumbua, tanei boini

ntelete,tanei boini ntelete murekai kemenyane, anggure, leite,tepone kai gandume, sapi, domba,

kuda kai kereta.Tamata makerike rebe eni kbasa sae mo

kai tamata rebe esi supu kerike kenalisare.

Pusue meiju tamata Babelaru esi sabelumoneka.”

14 Tamata maka abelia meru esi susaloko kota Babele titinaije neka, esi betekebe,

“Tamata kota Babele, taneia rebe iminikwalu

kena imi pakelu leke eono imi taneibokare

atia pusulu peneka.”15 Tamata maka abelia rebe esi tanei

boka le piasare tamata Babelaru esi sabeesi taneiaru, rilasi hoko esi kele bei laukele esi noake be yapine esi supu hukumanemere lekwe. Esi rani hnasike kota Babelerebe ebui mere pende. 16 Esi beteke be,“Malere! Kota elake rebe tamata bokala

esi rekwae mere atia pusu peneka.Kota mere saka kamale eni bina rebe selui

klitile eni pakianaru bei obite misete titi-

nai,obite mahmelana kai lalakwerebe esi beline ela titinai kai mase,permata kai mutiara.

17 Po batuke sasare yo kota Babeleesi tanei bokala meru atia pusulu

peneka.”Kai pusuemaka keri kapale, tamata rebe

esi sa kapale kai makerike me kapalarukai pusue tamata rebe esi makerike ndaumeite esi kele bei lauke kena selu kotamere. 18 Pususi kloloe le aure koti pusuekota mere. Esi klolo be,“Ayo! Mei nusa meije kota sae makete

esakesa kai kota Babele meije mo.”19 Eleki esi rana lopone eleki esi libuke

kena uluisu le lalesi susa kai esi ranihnasike kota mere lekwe. Esi beteke be,“Malere, Kota Babele rebe tamata bokala

esi rekwae meije esupu susate elakepeneka.

Bei kota meije pine pusue tamatarebe esi kapalaru esi taneia boka.

Po sasare yo kota meije esi taneiaru atiapusulu peneka.”

20 Eleki lepate sae eombe,“Pusue imi ndete surgare suke lalemi nd-

inale kota elake meije atiare.

Hei! Pusue Alla Eni tamata,Yesuse Eni maka ulake kai nabia,suke lalemi ndina! Le Alla Iono huku-

mane elake merekena seli saisa rebe tamata Babelaruesi onoe ete imire.”Babele ebetu suike moneka18:21-24

21 Eleki malekate sae me iktili titinaijeneka ibitike batu saeme esi elaka saka batu

Tatike pine Uonore 18:22 362 Tatike pine Uonore 19:11maka giline gandume rebe ela titinaije.Eleki ipoiele kena meite kai ibeteke be,“Sakesa kai kota Babele rebe elake mere

neka,poie lope tiktili leke atiae.

22 Pusue yelu rebe tamata Babelaru esionore sae moneka.

Kai maka klemake kecapiaru kai makamenaniaru,

kai maka hbue suline kai tabuli, saeilene naisu

me kota mere moneka.Kai tamata makerike rebe irekwa titinai,

sae itetuesi kena kota mere moneka,kai sae ilene batumaka giline gandume esi

tuleije moneka.23Kai tamata esi selu lampuaru kliti

kena kota mere monekakai sae ilene tamata naisi kena totliba

kena kota mere moneka.Namake kota elake mere supu hukumane

ele merele tamata maka abelia rebe esi rueete mere esi tanei boka lesibei tamata makete mei nusaru,

kai tamata me kota mere esi ono palmaneete pusue tamata mei nusareesi supu lemake.

24 Tamata Babele esi supu hukume elaketitinai

le esi bunu nabiaru kai Alla Enitamata maketaru.

Mere esi bunu pusue tamatarebe esi sala sae mo me Alla oaIje.”

19Pusue sie ndete surgare lalesi ndina19:1-5

1Eleki au lene na elake ndete surga sakatamata bokala esi kloloe be,“Isike Alla. Iteki Allare rebe Ihlamate ite.Ile rebe Ikbasa kai Ihita titinai.2 Isike Alla le Eni hukume nkena kai tinai.Iteu hukumane ete kota elake,

rebe sakesa kai bina lalanerebe piasare isablia kai mokwaiaru.

Tamata me kota mere esi uma pusuetamata mei nusa

leke esi ono dosa kai tatu loko tuhanetinai more

esi lakaije.Tuhane ihukumeBabele le tamata rebeme

Babeleesi bunuAlla Eni tamatamakerikaru.”

3 Kai sie bokala ndete surgare esi kloloesuike be,

“Isike Alla! Ite isike Tuhane suike!Auwe rebe Tuhane Iono ekotu kota elake

merekai auwe kweine bei kota mereeti pelare sirike moneka.”

4 Kai elaka sie butu lua lesini ata merukai binatana ata meru tatu kai holmateAlla rebe Irue kena otoi maka ruere kai esibeteke be,“Amine! Mai ite isike Alla.”

5 Eleki nai sae bei otoi maka rue kenapleta mere eombe,‘Pusue imi rebe Tuhane Eni tamata mak-

erikarurebe tone kai elake,kai rebe tatu lokoIje,pusumi IsikeNi!”Domba Anaije Eni pesta kaije19:6-10

6 Eleki au lene tamata bokala naisi lupekwele elake etetu lapate esi tuleije kai lupekla elake esi tuleije be,‘Isike Alla! Le iteki Allare, Eni Kbasa ela

titinaikai Ipleta pusue tamata.

7 Mai ite lalema ndina kai ite holmateTuhane!

Le petu kena Domba Anaije Ikaije emeijepeneka.

Kai eni bina rebe kaije ialike 8pakianemisetitinai

rebe kliti rebe Alla Irilukele eteijepeneka.”

Pakianemisete titinai rebe klitimere esinatire saisa rebe Tuhane Eni tamataru esimei nusare lulu Tuhane enkena.

9 Eleki malekate mere ibeteke loko aube, “Aleki elere, ‘Tamata rebe esi supu kotikena pesta Domba Anaije Ikaije, esi supumisete bei Alla.’ ” Kai malekate mereibeteke lokoku lekwe be, “Meije sou tinaibei Alla.”

10 Eleki au tatu me eni lelale kena auholmatei, po ibeteke loko au be, “Onoele mere yake! Le aure tamata makerikesakesa kai ale kai amu kwalia rebe esi lulusou nkenale rebe Yesuse Ibetekule neka.Tatu loko Alla! Le saisa rebe nabiaru esibetekele kai saisa rebe au betekele ete ale,mere rebe Yesuse Ibetekule.”

Yesuse Inabu pusue Tuhane Eni musuame pusue nusaru

19:11-2111 Eleki au selu surga baeke eleki au

selu kuda putile. Kai ile rebe sa kenare

Tatike pine Uonore 19:12 363 Tatike pine Uonore 20:10

eni nane, Nkenale kai Persayai le ionolulu Alla Eni lepataru rame. Iteu pakalakena nkenale kai ilisa kena nkenale. 12KaimataIje selu saka auwe klitini kai ndeteuluIje liuta boka titinai kai leki nane saekenae rebe tamata makete esi rekwa mo,batuke ruaI. 13 Kai Ialike lapune nanukerebe penu kena lalakwe. Kai kotiNe “AllaEni Lepate.” 14 Kai pusue solaua ndetesurga esi keu luluI, esi sa kuda putile kaiesi alike lapune putile misete titinai. 15Kaisari nanuke ntinale esiri bei biruIje kenalasa pusue tamata mei nusa. Kai Ipletaesikena toane bua pesi*. Ikeleke Enimusuarusaka tamata esi keleke anggure buaijekena otoi maka keleke anggure kena ranaesi kweline. Tamata mei nusare esi onodosaru boka kuate, hokoAlla rebe IkbasareIaseluke Eni nasute etesi ele mere. 16KenaEni lapu nanuke kai ainueIje lekite mataibe Aure Kamale lesi bei kamala maketarukai Aure Elake lesi bei elaka maketaru.

17 Eleki au selu malekate sae me ikelekena lemataije esi hitaije kai ikloloe kenana elake loko pusue manua rebe uribundete lanite be, “Mai lomei kai lupukesakesa kena Alla Eni pesta elake meije.18 Leke imi kane pusue kamalaru esitinaisu, pusue solaluaru esi elakaru esitinaisu, pusue tamata maka lisaru esitinaisu, kudaru esi tinaiju kai tamata rebeesi sa kenare esi tinaisu, kai tamata rebeesi kerike ete tamata makete mo pisetamata makerike esi tinaisu kai tamataelake pise tone esi tinaisu.” 19 Kai au selubinatane mere kai kamala me nusare kaisolalua esi lupuke lomai leke esi lisa kaiMaka sa kuda putile mere kai Eni solalu-aru. 20 Eleki binatane akmenare esupukerike sakesa kai nabi rebe tinai mo mere.Nabi mere binatane nomore lua rebe eonotanda herana me binatane akmenare esioaije. Kena tanda herana meru, binatanemere elemake tamata rebe esi pake tandabinatane mere kai esi tatu loko binatanemere esi lakaije. Eleki binatane mere kainabi tinai more esi supu poie kena auweelake lupe meite rebe kliti kena beleranepo erisi kwana. 21Kai pusue tamata make-taru esi supu bunu kena sari nanuke rebeesiri bei Maka sa kuda putile biruIje. Kaipusue manuaru upilae tinaisu.

20Petua musune usate esa20:1-6

1 Eleki au selu malekate sae me irulu beindete surga ikerike matale esi benaije esikuncire kai ilalake rante elake. 2-3 Eleki ik-erike naga rebe ntua titinai peneka. Nagamere ro tiaru esi elake pise litare esi elake.Kai iloe eleki ipoiele lope matale esi be-naije kai ikuncie kai itola segele kenae lekenaga mere elemake tamata mei nusaremoneka salauemusuna usate esa. Musunameru pela mina pine esupu tie suike potakwali mo.

4 Eleki au selu otoi maka rue kena pletakai tamata rebe esi rue kenare, esi supukbasa kena teu pakala. Kai au selu tamatarebe esi supu bunu le esi suka tatu loko bi-natane neune mere mo kai binatane mereesi lakaije mo. Kai esi pake binatane mereesi tandare kena oalaleisu pise esi balaisumo. Po esi saksi rame kena Yesuse kai esilepae Alla Eni hnaunaru, hoko esi selearusupu ribi kai uluisu supu tete. Po meijeesi kwana suike peneka eleki esi kbasasaka kamale sakesa kaiMaka Hlamate rebeTuhane ItalukeiNe kai esi kbasa musunausate esa. 5 Po kena musuna usate esamere, tamata matale maketaru sae ikwanasuike mosa. Tamata matala esi kwanasuike menaije meije. 6 Sie rebe esi kwanasuike kena rebai menaije esi supu misete.Esi ono Alla Eni tamata. Esi mata rebailua moneka. Mata rebai luare supu poiekena auwe saelaemeite. Esi ono imamaeteAlla kai imama ete Kristuse. Kai esi pletasakesa kaiNi musuna usate esa.

Ro tiare supu hukume20:7-10

7 Eleki kena musuna usate esa mereliare ro tiaru esi elake tiele bei matale esibenaije. 8 Eleki ikeu umauke tamata mepusue nusare rebe kotise Goke kaiMagoke.Ro tiare esi elake lemakesi kai lupukesileke esi lisa. Tamata meru esi boka titi-nai sabokae ume ndau meite. 9 Eleki esiluake bei pusue otoi mei nusare kena esikeholi tamata rebe esi lulu Allare me kotarebe Alla Iokire. Po aure erulu bei ndetelanite ebunu pususi. 10 Eleki ro tiaru esielake rebe ilemake sie meru namake isupupoie kena auwe elaka kai belerane sakameite mere. Binatane akmenare kai nabitinai more esi supu poie akmena ete mere

* 19:15 Selu catatane kaki 2:26-27.

Tatike pine Uonore 20:11 364 Tatike pine Uonore 21:16peneka. Nabi tinai mo mere binatanenomore luare. Esi blake kera titinai pitakpetu eti pela.

Hukume rebe pamulire20:11-15

11 Eleki au selu otoi maka rue kena pletarebe putile elake kai Ile rebe Irue kenare.Lanite kai nusare sirikele bei oaIje le atiapusulu peneka. 12 Kai au selu tamatamatale elake tone esi kele me otoi makarue mere esi oaije. Eleki bukuaru baekele.Eleki buku makete me baekele, buku mereBuku Tamata Kwanale. Eleki tamatamata-laru esi supu hukumane lulu saisa rebeesi onoe, rebe lekie me bukuaru. 13 Hokotamata rebe esi mata ndau meite kaitamata rebe esi mei tamata matale esi otoimaka ruere lekwe esi supu hukumane lulusaisa rebe esi onore lekwe. 14-15 Tamatarebe esi nane kena buku tamata kwanalemore poiesi kena auwe saelae meite mere.Mere pela eleki Matale kai Nusa tamatamatale sae moneka le pusue tamata rebeesi kusu nusa beluke more esi supu poiekena auwe saelae meite peneka. Auwesaelae meite mere esi kotiele mata rebailuare.

21Lanite kai nusa beluke21:1-8

1 Eleki au selu lanite beluke kai nusabeluke. Lanite akmenare kai nusa ak-menare sirikele kai meite lekwe selu mon-eka. 2 Eleki au selu kota moli, rebe kotieleYerusaleme beluke kai erulu bei ndetesurga, mere Alla Ionoe. Kota mere ehitakenahitate elake bei TuhaneAlla saka binarebe selui hita le eni pakianaru le ionokena ikai kai mokwai sae me. 3 Eleki aulene na elake bei otoi maka rue kena pletamere be, “Kena meije Alla Irue sakesa kaitamata. Hoko siere Alla Eni tamata kaibatuke esi tatu lokoI. 4 Iono esi supu susatesasaisa moneka hoko esi rani kwale mon-eka. Sae imata moneka. Sae isusa monekapise kerake moneka le yelu rebe akmenaite supure, pamuli meije sae moneka.”

5 Eleki Ile rebe Irue kena otoi makarue mere Ibeteke be, “Kena meije Au onopusulu belu!” Ibeteke lokoku lekwe be,“Leki pusue lepate meije le tinai hokonamake tamata esi lene lokole.

6Meije Au ono pelae yelu rebe Au talukepende! Aure Alfa kai Omega, rebe meme-nai kai rebe pamuli. Sire rebe ioki Au,irue kai Au eti pela. Saka tamata rebekmalakeni, Au ono ikinu bei kwele rebeeboboke kai iseli mo. 7 Sie rebe esi lesiro tiaru esi elake le esi tatu lokoi mokai esi hlaleke titinai loko Au tatike pineAu riluke misete rebe Au talukele ete imipusuime. Kai Au ono Alla etesi kai esi kotieAure Ama. 8 Po tamata rebe esi sele lerilasi, kai rebe esi hleke bei hlaleke lokoYesuse, rebe esi ono atate rebe eandopokenanakwalaisu, tamata maka bunu, tamatamaka ono ntasite, tamata rebe pake-pake,tamata maka hlaleke loko tuhane tinai mokai pusue tamata nloene, esi supu poiekena auwe saelae meite kai belerane rebeekliti rame mere. Mere mata rebai luare.”

Yerusaleme Beluke21:9-22:5

9 Malekate esa bei malekata itu rebeesi lalake yelu rebe kute susata itu pa-mulire iluake loko au kai ibeteke be,“Mai! Au tiluke bina rebe iono kena ikaijeetemu. Binamere Domba Anaije Eni bina.”10 Eleki Alla Eni Rore Ikbasae malekatemere leke ikeri au lolete ulate nanuketitinai. Iaseluke Yerusaleme kota molireete au. Kota mere erulu bei ndete surga,mere Tuhane Alla Ionoe. 11 Kota mereehita kena hitate elake bei Alla. Kota mereehita saka batu hitate permata rebe ntekititinai, saka batu permata yaspise rebe lisiba lupe kacare. 12Temboke rebe keholirenanu kai ela. Kai esi metua butu esa lesinilua kaimalekata butu esa lesini lua esi rakametua meru. Nusa tamata Israela butuesa lesini luaru esi nanaru kena metuameru. Papelake meture suku esa esi nane.13 Metua telu balale lemataije sa, teluubalale lemataije sa sapleuke makwanale,telu balale lemataije sa sapleuke mapalekai telu balale lemataije suni. 14Batua inaibutu esa lesini lua ulukue temboke mere.Domba Anaije Eni maka ulake sie butu esalesini luaru esi nanaru kena batua meru.Papelake bature Domba Anaije Eni makaulake esa eni nane.

15 Malekate rebe ilepa kai au mere ik-erike toane buai maka sue bei mase kenasue kota mere, esi metuaru kai esi tem-boke. 16 Kota mere esi nanuke kai esilebare sakesa. Eleki malekate mere isuele

* 21:16 Kiloa usata lua utuna atare (2.400) sakesa kai stadia usata butu esa lesini lua (12.000).

Tatike pine Uonore 21:17 365 Tatike pine Uonore 22:11kena toane buai maka sue mere. Hoko esinanuke kiloa usata lua utuna ata (2.400)*. Esi lebare kai esi nanuke loleteresakesa kai esi lori lopaije nanuke neka.17 Eleki kena malekate mere isue esi tem-boke, esi nanuke loletere metera butu ne†. Malekate esi alate maka suere sakesakai tamata eni alate maka suere neka.18 Kota mere esi temboke bei batu misetepermata yaspise kai kotare ruale bei masemisete titinai, li siba saka kaca. 19 Batuarebe kena kota mere esi uweije kerikelubei batu misete permata. Batu nomoreesare batumalae rebe kotiele batu yaspise,batu nomore luare batumalae rebe kotielebatu nilame, batu nomore telure batumalae rebe kotiele batumira, batu nomoreatare batu malae rebe kotiele batu sam-rute. 20 Batu nomore limare batu lalakwekai putile rebe kotiele batu uname, batunomore nere batu lalakwe rebe kotielebatu sardise, batu nomore iture batu po-role rebe kotiele batu ratna cempaka, batunomore kwalure batu malae rebe kotielebatu berile, batu nomore sikware batuporole rebe kotiele batu krisolite, batunomore butu esare batumalae rebe kotielebatu krisoprase, batu nomore butu esalesini esare batu malae rebe kotiele batulasuardi kai batu nomore butu esa lesiniluare batu mahmelane rebe kotiele batukecubune. 21Kai metua butu esa lesini luameru bei mutiara butu esa lesini lua, metuesare ono bei mutiara esa. Lalane me kotamere ono bei mase misete titinai kai seluehita saka kacare.

22 Au selu Tuhane Eni Lumare kenakota mere mo le Alla Maka Kbasa elakekai Domba Anaije esi me kota mere hokotamata esi tatu me oaIsu neka. 23 Kotamere perlu lematai pise bulane ehitamon-eka, le Alla Eni hitate elake ehitae kaiDomba Anai mere Iono saka lampu etekota mere. 24 HitaIje ehita pusue tamatabei nusa kai kamala bei nusa rebe esi lu-ake keri taneiaru me kota mere. 25 Kotamere esi meturu ebaeke rame sae ikobuemoneka le ete mere kpeture sae mo.26 Pusue tamata esi keri esi taneiaru lekeesi rilukelu ete Alla kena esi holmateI. 27Potamata rebe esi ono yelu rebe uandopokenanakwalare, pise tamata rebe esi tatuloko yelu rebe Tuhanemore, esi supu kusukota mere mo. Tamata rebe supu kusu

kota mere esi laleije batuke tamata rebeeni nane lekie me Buku Tamata Kwanale,Domba Anaije Eni bukure.

221 Malekate mere iaseluke kwele rebe

eono tamata ikwanare lekwe. Kwele mereendina titinai saka kaca. Ebele bei AllaEni otoi maka rue kena pleta kai DombaAnai mere, 2 ekeue lalane esi tlaije mekota mere. Me kwele mere esi leine, aiarebe uono tamata ikwanare ukusu ndi tebampai teba. Musune esare aia meru ubuarebai butu esa lesini lua. Hoko bulaneesare rebai esa. Esi tetuiju eono obateete pusue tamata mei nusa. 3 Me kotamere Alla Ikutuke sasaisa moneka. Allakai Domba Anai mere Esi otoi maka ruekena pletare namake pine eme kota mere.Kai Eni makerikaru esi tatu lokoI, 4 kaiesi seluI. Kai Eni nane lekie me oalalesisapleuke matabului babaisu. 5 Esi perlulampu kai kabalanemoneka le kpeture saemo le Tuhane Alla ruaI hitasi. Tatike pinesie rebe esi hlaleke lokoIje esi pleta sakesakaiNi eti pela.

Yesuse Iluake suike22:6-17

6 Eleki malekate mere ibeteke lokokube, “Pusue lepata meiju rebe lepaelupeneka kena aselulu pende tatike pinetinai, lemake mo kai tatike pine tamatarebe esi hlaleke lokoIje esi lene lokole. Allarebe Iriluke Eni Rore ete nabiaru Iulake Enimalekate kena itiluke saisa rebe eonorenere ete Eni makerikaru peneka.

7 Yesuse Ibeteke be, ‘Au luake reneka.Sie rebe esi lulu lepata rebe mei bukumeije esi supu misete.’ ”

8Au Yohanese, au lene kai au selu pusuemeiju peneka. Eleki kena au lene kaiau selu pusue meru pelare, au tatu lokomalekate rebe iaseluke meru ete aure, 9poibeteke loko au be, “Yake, tatu loko auyake! Po tatu loko Alla! Le aure makerikelupe ale neka kai pusue kwali betaya rebenabiaru kai rebe esi lulu hnauna mei bukumeije neka.”

10 Eleki ibeteke lokoku leneka be,“Bunike lepata mei buku meije yake, letakwali moneka pusue meiju uono reneka.11Sie rebe esi ono tiare kai sie rebe esi tatuloko tuhane tinai more esi lakaiju, sebeieesi ono ele mere rame. Po sie rebe esi ono

† 21:17 Metera butu ne (60) sakesa kai hastaya utune esa butu ata lesini ata (144).

Tatike pine Uonore 22:12 366 Tatike pine Uonore 22:21saisa rebe nkenale kai sie rebe batuke esitatu loko Allare esi ono ele mere rame etipela.”

12 Imi nete Yesuse Eni hnaune meije:“Takwali mo Au luake suike reneka kenaAu lelie ete pusue tamata lulu saisa rebeesi onore. 13 Aure rebe Alfa kai Omega leAure menai kai pamuli.

14 Alla Iono tamata rebe esi tetake esilapu nanukaru eti uputire lalesi ndinale esi supu kbasa kena kusu kota mereesi meture leke esi kane ai rebe eonotamata ikwanare esi buaiju. 15 Po tamatarebe esi ono ndopone kai tamata makaatiaru, tamata lalanaru, tamata makabunu, tamata maka tatu loko tuhane tinaimore esi lakaiju kai tamata maka lemakerame, sie meru esi rue me kota mere esimulini.

16 Au meije Yesuse, Au ulake Aukumalekate lokomi peneka leke ibeteke saisarebe epentine ete jemate toini rebe esihlaleke Tuhane. Au rulu bei kamale Dauta,Aure kmale pita rebe esi hitai elake.”

17 Alla Eni Rore kai Domba Anaije Enibina rebe iono kena kaije* esi koti be,“Mai!” Sire rebe ilene, suke ibeteke lekwebe, “Mai!” Kai sire rebe kmalakeni, lomei!

Kai sire isuka, irana kwele rebe eonotamata ikwana eti pelare, kwele mere selimo.

Lepate mulini22:18-21

18 Sire rebe ilene loko lepata kena bukumeije, au Yohanese, au ahnau be,“Imi tapa sasaisa kena lepata meiju yake,

mo hoko Alla Itapa imi hukumanekena susata elaka

rebe lekilu kena bukumeije ete imire.19 Kai imi hleke sasaisa bei lepata meiju

yake,mo hoko Alla lekwe Iono imi kusu kota

misete titinaije mo,kena ikane ai buai rebe eono tamata

ikwanare,rebe lekie mei buku meije.”

20 Ile rebe Ibeteke lepata mei buku meijeIombe,“Tinai, Au suka luake reneka!”

Au Yohanese, au ralake be,“Tinai! Tuhane Yesuse, Aluake noma!21Ariluke misete ete pusue tamata

rebe hlaleke loko Allare noma!Amine.”

Hlamate, Yohanese

* 22:17 Domba Anaije Eni bina ete meije natire pusue tamata rebe hlaleke loko Tuhane.