Część 5:

Pierwsze Trzy Przykazania:Obowiązki Wobec Boga

Jak Żyją Katolicy

WIARA KATOLICKA SERIA LUKE’A E. HARTA®

Rycerze Kolumba przedstawiająDedykowaną Luke’owi E. Hartowi serię

książeczek na temat podstawowych elementów wiary katolickiej

Pierwsze Trzy Przykazania:Obowiązki Wobec Boga

C Z Ę Ś Ć T R Z E C I A , S E K C J AP I Ą T A N A T E M A T

W I A R Y K A T O L I C K I E J

W co wierzą katolicy?Jak są zasady kultu w Kościele katolickim?

Jak żyją katolicy?

w oparciu oKatechizm Kościoła Katolickiego

autor:Peter Kreeft

główny redaktorOjciec Juan – Diego Brunetta, O.P.

Dyrektor Katolicki Serwis InformacyjnyRada Najwyższa Rycerzy Kolumba

Tłumaczenie:O. Janusz Pyda, O.P.

Polska Prowincja Dominikanów

©2011 Rada Najwyższa Rycerzy Kolumba. Wszelkie Prawa Zastrzeżone.

Polskie Tłumaczenie Katechizmu Kościoła Katolickiego © 2002 Pallottinum Poznań.

Cytaty Pisma Świętego Zawarte w Niniejszym Dokumencie Są z Biblii Tysiąclecia©2000.

Okładka: © 1997 Wood River Gallery

Catholic Information ServiceKnights of Columbus Supreme Council

PO Box 1971New Haven CT 06521-1971

www.kofc.org/ciscis@kofc.org203-752-4267

203-752-4018 (fax)

O S E R I I :

Ta książeczka jest jedną z trzydziestu książeczekprzedstawiających w sposób prosty najważniejszeelementy nauki zawartej w Katechizmie KościołaKatolickiego. Papież Jan Paweł II zlecił opracowanienowego Katechizmu, który byłby wzorcowy dlawszystkich narodów i wszystkich kultur i zatwierdził jegoopublikowanie w 1992 roku.

Książeczki, które oferujemy, nie mają zastąpićKatechizmu, ale przybliżyć czytelnikowi jego treść.Książeczki są napisane w różnym stylu: poetyckim,potocznym, zabawnym i imaginacyjnym, ale treść ich jestzawsze zgodna z nauką Kościoła.

Katolicki Serwis Informacyjny zachęca doprzeczytania przynajmniej jednej książeczki w miesiącu,by pogłębiać i dojrzewać w Wierze.

-iii-

S E K C J A I I I : J A K Ż Y J ĄK A T O L I C Y ( M O R A L N O Ś Ć )

CZĘŚĆ 5: PIERWSZE TRZYPRZYKAZANIA. OBOWIĄZKI

WOBEC BOGA.1. Jakie przykazania należą do Dekalogu?

Rozprawianie o przykazaniach jest bezcelowe, jeśli ich nieznamy. Niewielu ludzi potrafi dziś wymienić wszystkiedziesięć przykazań Dekalogu, choć przez wiele pokoleńwiększość chrześcijan znała je na pamięć. Obecnie wAmeryce nielegalne jest nawet uczenie dziesięciorgaprzykazań w publicznych szkołach. Będzie więc lepiej, jeślizaczniemy nasze rozważania od wyliczenia dziesięciorgaprzykazań, słowo po słowie, tak jak zapisuje je Biblia wKsiędze Wyjścia (20, 1-17).

„Wtedy mówił Bóg wszystkie te słowa: ‘Ja jestemPan, twój Bóg, który cię wywiódł z ziemi egipskiej, zdomu niewoli.

Nie będziesz miał cudzych bogów obok Mnie! Niebędziesz czynił żadnej rzeźby ani żadnego obrazu tego, cojest na niebie wysoko, ani tego, co jest na ziemi nisko, anitego, co jest w wodach pod ziemią! Nie będziesz oddawałim pokłonu i nie będziesz im służył, ponieważ Ja Pan,twój Bóg, jestem Bogiem zazdrosnym, który karzewystępek ojców na synach do trzeciego i czwartego

-5-

pokolenia względem tych, którzy Mnienienawidzą. Okazuję zaś łaskę aż do tysiącznegopokolenia tym, którzy Mnie miłują i przestrzegają moichprzykazań.

Nie będziesz wzywał imienia Pana, Boga twego, doczczych rzeczy, gdyż Pan nie pozostawi bezkarnie tego,który wzywa Jego imienia do czczych rzeczy.

Pamiętaj o dniu szabatu, aby go uświęcić. Sześć dnibędziesz pracować i wykonywać wszystkie twe zajęcia.Dzień zaś siódmy jest szabatem ku czci Pana, Bogatwego. Nie możesz przeto w dniu tym wykonywać żadnejpracy ani ty sam, ani syn twój, ani twoja córka, ani twójniewolnik, ani twoja niewolnica, ani twoje bydło, anicudzoziemiec, który mieszka pośród twych bram. Wsześciu dniach bowiem uczynił Pan niebo, ziemię, morzeoraz wszystko, co jest w nich, w siódmym zaś dniuodpoczął. Dlatego pobłogosławił Pan dzień szabatu iuznał go za święty.

Czcij ojca twego i matkę twoją, abyś długo żył naziemi, którą Pan, Bóg twój, da tobie.

Nie będziesz zabijał. Nie będziesz cudzołożył. Nie będziesz kradł. Nie będziesz mówił przeciw bliźniemu twemu

kłamstwa jako świadek. Nie będziesz pożądał domu bliźniego twego. Nie

będziesz pożądał żony bliźniego twego, ani jegoniewolnika, ani jego niewolnicy, ani jego wołu, ani jegoosła, ani żadnej rzeczy, która należy do bliźniego twego”.

-6-

2. Porządek przykazań„Podział i numeracja przykazań ulegały zmianom w ciągu

wieków. Niniejszy Katechizm przyjmuje podział przykazańustalony przez św. Augustyna, tradycyjnie stosowany wKościele katolickim. Jest to także podział przyjęty przezluterańskie wyznania wiary. Ojcowie greccy dokonali niecoinnego podziału, który zachował się w Kościołachprawosławnych i we wspólnotach reformowanych” (KKK2066)*.

Katolicy oddzielają stwierdzenie „Nie będziesz pożądałżony bliźniego twego”, które uznają za dziewiąte przykazanie,zabraniające nieczystego pożądania, od słów: „Nie będzieszpożądał (…) żadnej rzeczy, która należy do bliźniego twego”,które traktują jak przykazanie dziesiąte, zabraniającechciwości. Protestanci reformowani rozróżniają pomiędzy:„Nie będziesz miał cudzych bogów obok Mnie” jakopierwszym przykazaniem, a określeniem: „Nie będziesz czyniłżadnej rzeźby, ani obrazu”, które traktują jako przykazaniedrugie. Porządek wyliczania przykazań nie ma istotnegoznaczenia. Wszyscy chrześcijanie przyjmują wszystkie słowaDekalogu zawarte w Księdze Wyjścia (20, 1-17).

3. Dziesięć przykazań a ChrystusCo uczynił Chrystus z dziesięciorgiem przykazań?1) Chrystus uznał dziesięć przykazań (Mt 5, 17; 19, 16-

21). 2) Chrystus „Rozwinął wszystkie wymagania przykazań.

‘Słyszeliście, że powiedziano przodkom: Nie zabijaj!(...) A Ja wam powiadam: Każdy, kto się gniewa na

-7-

*KKK – Katechizm Kościoła Katolickiego

swego brata, podlega sądowi’ (Mt 5, 21-22)” (KKK2054).

3) Chrystus przekroczył dziesięć przykazań. Wymagał Onod swych uczniów więcej, a nie mniej. „Głosił‘sprawiedliwość (…) większą niż uczonych w Piśmie ifaryzeuszów’ (Mt 5, 20)” (KKK 2054).

4) Chrystus streścił dziesięć przykazań i ukazał ichjedność – to, że są prawem miłości: „’Będzieszmiłował Pana Boga swego całym swoim sercem, całąswoją duszą i całym swoim umysłem. To jestnajwiększe i pierwsze przykazanie. Drugie podobnejest do niego: Będziesz miłował swego bliźniego jaksiebie samego. Na tych dwóch przykazaniach opiera sięcałe Prawo i Prorocy’ (Mt 22, 37-40)1” (KKK 2055).Miłość nie oddaje czci bożkom. Miłość zachowujeBoży szabat. Miłość czci rodziców. Miłość nie zabija,nie kradnie, nie składa fałszywych świadectw, niekłamie i nie zazdrości. „Dziesięć przykazań wyrażawymagania miłości Boga i bliźniego. Trzy pierwszeodnoszą się bardziej do miłości Boga, a siedempozostałych do miłości bliźniego” (KKK 2067).

5) Chrystus wypełnił wszystkie przykazania poprzezdoskonałe im posłuszeństwo.

6) Chrystus wyzwolił nas z „przekleństwa Prawa” (Ga 3,13) i związanych z nim kar, poprzez wzięcie owegoprzekleństwa na siebie samego na krzyżu.

7) Chrystus wyzwolił nas z obowiązku wypełnianiaciężarów prawa żydowskiego (Tory) z jego sześćset

-8-

1 Por. Pwt 6, 5; Kpł 19, 18 (numer przypisu w KKK: 5).

trzynastoma przepisami. Nie wyzwolił nas jednak zzachowywania dziesięciu przykazań. „(…) Dziesięćprzykazań obowiązuje chrześcijan i (...) człowiekusprawiedliwiony jest w dalszym ciągu zobowiązanydo ich zachowywania2” (KKK 2068). „Są onezasadniczo niezmienne i obowiązują zawsze iwszędzie. Nikt nie może od nich dyspensować” (KKK 2072).

8) Jednakże, owe przykazania nie stanowią jużniemożliwego do uniesienia ciężaru, ponieważChrystus, dając nam Ducha Świętego, obdarzył nasmocą do ich zachowywania, a także motywem orazpragnieniem, by zachowywać je ze względu nie nasłużalczy lęk, ale na wolną miłość. Dzięki DuchowiŚwiętemu, Prawo Boże stało się prawem naszych serc.

4. Źródło dziesięciorga przykazańPrzykazania są dla porządku moralnego tym, czym dla

porządku naturalnego jest opis stworzenia zawarty wpierwszym rozdziale Księgi Rodzaju. Są one Bożymporządkiem pokonującym chaos. Nie są ludzkim pomysłemna Boga, ale Bożym pomysłem na człowieka. „Napisał je‘swoim palcem’3 w odróżnieniu od innych przepisówspisanych przez Mojżesza4” (KKK 2056).

Cel (przeznaczenie) dziesięciu przykazań: życie i wolność„Dekalog jest drogą życia (…)” (KKK 2057; patrz: Pwt 30

i Ps 1).

-9-

2 Por. Sobór Trydencki: DS 1569-1570 (nr przyp. w KKK: 17).3 Por. Wj 31, 18; Pwt 5, 22 (nr przyp. w KKK: 6).4 Por. Wj 31, 9.24 (nr przyp. w KKK: 7).

Jest także drogą wolności. Przykazania nie ograniczająwolności, lecz ją chronią, podobnie jak ogrodzenie wokółmiejskiego placu zabaw nie więzi bawiących się tam dzieci,ale chroni je przed tym, co zagraża ich życiu (np. przedsamochodami czy bandytami). Daje im wolność, by cieszyłysię zabawą w przestrzeni wyznaczonej przez owo ogrodzenie.

„Ta wyzwalająca moc Dekalogu ujawnia się na przykładw przykazaniu o odpoczynku szabatu (…)” (KKK 2057).„Pamiętaj, że byłeś niewolnikiem w ziemi egipskiej iwyprowadził cię stamtąd Pan, Bóg twój (…)” (Pwt 5, 15).Odpoczywanie przez jeden dzień w tygodniu uwalnia nas odwiecznej pracy. To niewolnicy nie mają „wolnego czasu”.

6. Przykazania, podobnie jak Credo, są streszczeniemnaszej odpowiedzi na Bożą inicjatywę

Podobnie jak wiara, której treść streszczona jest w Credo,w swej istocie jest odpowiedzią na pierwotne objawienieBoże, a nie stanem czy poczuciem, które wypracowujemysami z siebie, tak też i moralność, której streszczenie zawierasię w dziesięciorgu przykazań, jest odpowiedzią na Bożąinicjatywę. „Życie moralne jest odpowiedzią na pełną miłościinicjatywę Pana” (KKK 2062), nie zaś stylem życia,wymyślonym przez nas samych. „Przykazania w sensieścisłym pojawiają się na drugim miejscu; wyrażają onekonsekwencje przynależności do Boga, która zostałaustanowiona przez Przymierze” (KKK 2062) – Przymierzezapoczątkowane przez Boga, a nie przez nas.

7. Dziesięć przykazań a prawo naturalne„Dziesięć przykazań należy do Objawienia Bożego

[dlatego nazywa się je ‘Bożym prawem’]. Pouczają nas onezarazem o prawdziwym człowieczeństwie człowieka.

-10-

Podkreślają główne obowiązki, a więc pośrednio takżepodstawowe prawa, właściwe naturze osoby ludzkiej.Dekalog zawiera bardzo jasne wyrażenie ‘prawa naturalnego’:‘Bóg najpierw przypomniał przykazania naturalne, które dałludziom od początku, wyciskając je w nich – to jest dekalog[od greckiego słówka ‘deca-logos’, oznaczającego ‘dziesięćsłów’ albo dziesięć przykazań], i jeśli ktoś go nie zachowuje,nie posiada zbawienia – i nie wymagał niczego więcej’5”(KKK 2070). Pomimo, że przykazania mogą być poznaneprzez rozum naturalny i wszystkie społeczeństwa mają o nichjakąś wiedzę, to jednak wiedza ta jest mętna i niejasna.„’Pełne wyjaśnienie przykazań Dekalogu było nieodzowne wstanie grzechu z powodu zaciemnienia światła rozumu iwypaczenia woli’6” (KKK 2071).

8. Jedność dziesięciorga przykazańDziesięć przykazań to jedno prawo, nie zaś zbiór praw. Są

one jednością: wolą jednego Boga. Dlatego „Choćby ktośprzestrzegał całego Prawa, a przestąpiłby jedno tylkoprzykazanie, ponosi winę za wszystkie. Ten bowiem, którypowiedział ‘Nie cudzołóż!’, powiedział także: ‘Nie zabijaj!’.Jeżeli więc nie popełniasz cudzołóstwa, jednak dopuszczaszsię zabójstwa, jesteś przestępcą wobec Prawa” (Jk 2, 10-11).„Przekroczenie jednego przykazania jest naruszeniemwszystkich pozostałych. Nie można okazywać czci drugiemuczłowiekowi i zarazem nie czcić Boga, jego Stwórcy. Nie dasię wielbić Boga, nie miłując wszystkich ludzi, Jego stworzeń.

-11-

5 Św. Ireneusz, Adversus haereses, IV, 15, 1 (nr przyp. w KKK: 20).6 Św. Bonawentura, In quattuor libros Sententiarum, 3, 37, 1, 3 (nr przyp.

w KKK: 21).

Dekalog łączy życie teologalne i społeczne człowieka” (KKK 2069).

9. Negatywne i pozytywne aspekty przykazańIstnieje negatywny i pozytywny aspekt każdego z

przykazań. To, że w oryginale przykazania są zazwyczajnegatywnie sformułowane („Nie będziesz…”), nie oznacza,że są „negatywne” w znaczeniu bycia represywnymi,pozbawionymi radości czy pesymistycznymi. Nie są takimi zco najmniej trzech powodów.

1) Każda negacja stanowi niejako „drugą stronę medalu”dla przykazania pozytywnego. Na przykład, zakazbałwochwalstwa oznacza tyle co: „oddawaj cześćBogu”; „nie zabijaj” oznacza: „szanuj życie”; zaśzakaz cudzołóstwa oznacza wielkie „tak” dla czystejmiłości.

2) Posiadanie skończonej liczby sformułowanychnegatywnie przykazań daje nam wolność robienianieskończenie wielu pozytywnych rzeczy w obrębieowych „linii granicznych”.

3) Negatywnie sformułowane przykazania uwalniają nasod negatywnych rzeczy. Chronią nas przed tym, cozagraża naszemu pozytywnemu szczęściu.

10. Pierwszeństwo pierwszego przykazaniaWszystkie grzechy są grzechami przeciw pierwszemu

przykazaniu. Zawiera ono w sobie cały Dekalog. Jest tak,gdyż wszystkie grzechy są służbą jakiemuś bożkowi, stanowiąwyraz posłuszeństwa innemu Dowódcy: światu, ciału, albodiabłu. Gdybyśmy więc byli doskonale posłuszni jedynietemu jednemu przykazaniu, nie potrzebowalibyśmy niczego

-12-

więcej. Święty Augustyn powiada: „Kochaj Boga i rób cochcesz”. Jeśli bowiem oddasz całe swoje serce, wolę i miłośćBogu, wówczas wszystko czego zapragniesz będzie tym,czego pragnie Bóg.

Jakże wyzwalająco proste jest moralne życie chrześcijan(a także Żydów czy muzułmanów): jest tylko jeden Bóg, azatem tylko jeden najwyższy obiekt miłości i posłuszeństwa.

11. Pozytywny aspekt pierwszego przykazaniaNegatywny aspekt pierwszego przykazania brzmi: „Nie

będziesz miał cudzych bogów obok Mnie” (Wj 20, 3).Pozytywny zaś aspekt jest następujący: „Panu, Bogu swemu,będziesz oddawał pokłon i Jemu samemu służył będziesz” (Mt 4, 8).

Pierwsze przykazanie nakazuje to, co Pismo Święteokreśla jako „bojaźń Bożą” (Pwt 6, 13). Nie jest to tchórzliwy,służalczy lęk przed czymś złym, ale respekt i adoracja czegośnieskończenie dobrego. Katechizm Kościoła Katolickiego takją opisuje: „Adorować Boga oznacza z szacunkiem icałkowitą uległością uznać ‘nicość stworzenia’, które istniejejedynie dzięki Bogu. Adorować Boga oznacza wychwalać Go,wywyższać Go i uniżać samego siebie – podobnie jak Maryjaw „Magnificat” [Łk 1, 46-49] – wyznając z wdzięcznością, żeOn uczynił wielkie rzeczy i że święte jest Jego imię” (KKK2097).

Jest to coś pozytywnego, zarówno ze względu na skutki,jak i samo w sobie, ponieważ: „Adoracja Jedynego Bogawyzwala człowieka z zamknięcia się w sobie, z niewoligrzechu i od bałwochwalstwa świata” (KKK 2097).

-13-

12. Adoracja obejmuje wiarę, nadzieję i miłość„’Pierwsze z przykazań obejmuje wiarę, nadzieję i

miłość’” (KKK 2086). Racją bowiem istnienia ich wszystkichjest wiekuista natura Boga samego.

1) Wiara: „Kto mówi o Bogu, mówi w istocie o Kimświecznym, niezmiennym, zawsze takim samym,wiernym, doskonale sprawiedliwym. Wynika stąd[ponieważ moralność zawsze wynika zrzeczywistości], że powinniśmy bezwzględnieprzyjmować Jego słowa, całkowicie Mu wierzyć iufać”.

2) Nadzieja: „Jest On wszechmocny, łaskawy i czyniącydobro. Któż mógłby nie pokładać w Nim całej swojejnadziei?”.

3) Miłość: „Któż mógłby nie miłować Go, rozważającskarby dobroci i miłości, których nam udzielił?”.

„Stąd też wyrażenie, jakiego używa Bóg w PiśmieŚwiętym na początku lub na końcu swoich przykazań: ‘Jajestem Pan’7” (KKK 2086).

13. Grzechy przeciwko wierzeSą różne stopnie grzechów przeciwko wierze.„Apostazją [nazywamy] całkowite porzucenie wiary

chrześcijańskiej (…).Herezją nazywa się uporczywe, po przyjęciu chrztu,

zaprzeczanie jakiejś prawdzie, w którą należy wierzyć wiarąBoską i katolicką [jako objawioną wszystkim w sposóbnadprzyrodzony] (…).

-14-

7 Katechizm Rzymski, III, II, 4 (nr przyp. w KKK: 4).

Schizmą [nazywamy] odmowę uznania zwierzchnictwaBiskupa Rzymu (…)” (KKK 2089).

14. Grzechy przeciwko nadzieiSą dwa przeciwstawne sobie grzechy przeciwko nadziei:

rozpacz i zuchwała ufność.„Wskutek rozpaczy człowiek przestaje oczekiwać od Boga

osobistego zbawienia (…) lub przebaczenia swoichgrzechów” (KKK 2091).

„Istnieją dwa rodzaje zuchwałej ufności. Albo człowiekprzecenia swoje możliwości (mając nadzieję zbawić się bezpomocy z wysoka), albo też zuchwale ufa wszechmocy imiłosierdziu Bożemu (mając nadzieję na otrzymanieprzebaczenia bez nawrócenia oraz chwały bez zasługi)” (KKK2092).

15. Grzechy przeciwko miłości„Przeciw miłości Bożej można grzeszyć w różny sposób:obojętnością (...),niewdzięcznością (...),oziębłością (...),znużenie (…), odrzuceniem radości pochodzącej od Boga,nienawiścią do Boga, [która] rodzi się z pychy” (KKK2094).

16. Społeczny wymiar pierwszego przykazania„Obowiązek oddawania Bogu prawdziwej czci odnosi się

do człowieka w wymiarze indywidualnym i społecznym”(KKK 2105). Wolność religii czy wolność religijna jestpodstawowym prawem społecznym. „W sprawach religijnychnikt nie powinien być ‘zmuszany do działania wbrew swemu

-15-

sumieniu ani nie powinien doznawać przeszkody, gdy działawedług swego sumienia – prywatnie czy publicznie, sam albostowarzyszony z innymi – w należnych granicach’8” (KKK 2106).

Owe „należne granice” mogą różnić się w zależności odspołeczeństwa. Ale nawet „’Jeżeli z uwagi na szczególnąsytuację narodów jednej wspólnocie religijnej udziela sięspecjalnego obywatelskiego uznania w prawnym porządkupaństwa, to zachodzi konieczność jednoczesnego przyznaniawszystkim obywatelom i wspólnotom religijnym prawa dowolności w sprawach religijnych i przestrzegania go’9” (KKK 2107).

17. Negatywny aspekt pierwszego przykazania„Nie będziesz miał cudzych bogów obok Mnie” oznacza,

że musimy czcić i adorować jedynie Boga, ponieważ istniejetylko jeden Bóg. Bałwochwalstwo – oddawanie czciczemukolwiek innemu poza Bogiem – jest niedopuszczalne zewzględu na naturę rzeczywistości. Bałwochwalstwo „Polegana ubóstwieniu tego, co nie jest Bogiem. Ma ono miejscezawsze wtedy, gdy człowiek czci i wielbi stworzenie zamiastBoga, bez względu na to, czy chodzi o innych bogów[pogański politeizm, składanie czci wymyślonym bogom], czyo demony [satanizm], o władzę, przyjemność, rasę, przodków,państwo, pieniądze itd.” (KKK 2113).

Traktowanie Boga jakby był stworzeniem jest sprzeczne zrzeczywistością. Tak samo sprzeczne z nią jest traktowaniestworzeń w taki sposób, jakby były Bogiem.

-16-

8 Por. Sobór Watykański II, dekl. Dignitatis humanae, 2; konst. Gaudiumet spes, 26 (nr przyp. w KKK: 29).

9 Sobór Watykański II, dekl. Dignitatis humanae, 6 (nr przyp. w KKK: 31).

18. W jaki sposób zakaz bałwochwalstwa jest pozytywny iwyzwalający

Bałwochwalstwo nas zniewala. Dlatego też, unikanie goczyni nas wolnymi.Można to wyjaśnić na wiele sposobów.1) Pierwszy sposób pochodzi z psalmów, które zwracają

uwagę, iż stajesz się taki, jak to, czemu oddajesz cześć.Dlatego też, o ile stajesz się bardziej Boży, kiedyoddajesz cześć Bogu, o tyle stajesz się mniej ludzki,kiedy oddajesz cześć rzeczom. Bożki z drewna ikamienia, którym oddawali cześć starożytni poganie,czy też bożki pieniądza, władzy czy przyjemności,którym oddają cześć współcześni bałwochwalcy,dokonują tej samej „czarnej magii” na ludzkiej duszy.Owe bożki to „robota rąk ludzkich. Mają usta, ale niemówią; oczy mają, ale nie widzą. Mają uszy, ale niesłyszą (…). Do nich są podobni ci, którzy je robią, ikażdy, kto im ufa” (Ps 115, 4-8). „Te czcze bożkiczynią człowieka pustym (…)” (KKK 2112).Oddawanie czci Bogu żywemu oznacza stawanie sięcoraz bardziej żywym. Oddawanie czci martwymbożkom oznacza stawanie się coraz bardziej martwym.

2) Drugi sposób na ukazanie tego, w jaki sposób unikaniebałwochwalstwa jest dla nas wyzwalające, jestnastępujący: ponieważ stajemy się coraz bardziejpodobni do tego, co czcimy, osiągamy naszą jednośćczy też integralność naszej osobowości raczej poprzezadorowanie jednego Stwórcy, niż wielu stworzeń.Stajemy się jedną wielką osobą przez posiadaniejednego wielkiego celu i jednej wielkiej miłości.Katechizm Kościoła Katolickiego tak to wyjaśnia:

-17-

„Adoracja Jedynego Boga integruje życie ludzkie.Przykazanie adoracji samego Pana czyni człowiekaprostym i chroni go przed zupełnym rozbiciem” (KKK2114). Krańcową formę owego rozbicia możnadostrzec w człowieku opętanym przez demony. KiedyChrystus spytał o jego imię („imię” to słowo-symbol,oznaczające indywidualną tożsamość), człowiek ówodpowiedział: „Na imię mi ‘Legion’, bo jest nas wielu”(Mk 5, 9).

3) Jeśli jesteśmy w sposób absolutny zwróceni ku Bogu,będącemu Absolutem, jesteśmy wolni odabsolutyzowania czegokolwiek innego. Rzeczywistośćoferuje wyłącznie jedno dobro absolutne – Boga.Wszystko inne jest dobre tylko o tyle, o ile prowadzi doBoga albo pochodzi od Niego, będąc Jego wolą. Złezaś jest to, co odciąga od Boga albo Jego woli.Posłuszeństwo „pierwszemu i najważniejszemuprzykazaniu” nadaje naszemu życiu sens, cel,przeznaczenie i kierunek a także wyzwalającą prostotę.Pierwsze przykazanie jest jak samotna latarnia morskapośród zgubnego sztormu.

19. Grzechy przeciwko pierwszemu przykazaniu1) „Zabobon (…) [ma miejsce] gdy przypisuje się jakieś

magiczne znaczenie pewnym praktykom, nawetuprawnionym lub koniecznym. Popaść w zabobon10 –oznacza wiązać skuteczność modlitwy lub znakówsakramentalnych jedynie z ich wymiarem

-18-

10 Por. Mt 23, 16-22 (nr przyp. w KKK: 38).

materialnym, z pominięciem dyspozycji wewnętrznychjakich one wymagają” (KKK 2111).

2) „Pierwsze przykazanie potępia politeizm [oddawanieczci wielu bożkom]” (KKK 2112).

3) „Należy odrzucić wszelkie formy wróżbiarstwa:odwoływanie się do Szatana lub demonów,wywoływanie zmarłych lub inne praktyki mającerzekomo odsłaniać przyszłość [por. Pwt 18, 10; Jr 29,8]. Korzystanie z horoskopów, astrologia, chiromancja,wyjaśnianie przepowiedni i wróżb, zjawiskajasnowidztwa, posługiwanie się medium sąprzejawami chęci panowania nad czasem, nad historiąi wreszcie nad ludźmi, a jednocześnie pragnieniemzjednania sobie tajemniczych mocy. Praktyki te sąsprzeczne ze czcią i szacunkiem – połączonym zmiłującą bojaźnią – które należą się jedynie Bogu”(KKK 2116).

4) „Wszystkie praktyki magii lub czarów, przez któredąży się do opanowania tajemnych sił, by posługiwaćsię nimi i osiągnąć nadnaturalną władzę nad bliźnim –nawet w celu zapewnienia mu zdrowia – są wpoważnej sprzeczności z cnotą religijności” (KKK2117).

5) „Kuszenie Boga polega na wystawianiu na próbę – wsłowach lub w uczynkach – Jego dobroci iwszechmocy” (KKK 2119).

6) „Świętokradztwo polega na profanowaniu lubniegodnym traktowaniu sakramentów i innychczynności liturgicznych, jak również osób, rzeczy imiejsc poświęconych Bogu. Świętokradztwo jestgrzechem ciężkim, zwłaszcza jeżeli jest popełnione

-19-

przeciw Eucharystii, ponieważ w tym sakramencie jestobecne w sposób substancjalny Ciało samegoChrystusa11” (KKK 2120).

7) „Symonia12 jest określana jako nabywanie lubsprzedawanie rzeczy duchowych. CzarnoksiężnikowiSzymonowi, chcącemu nabyć władzę duchową, którejdziałanie widział w Apostołach, Piotr odpowiada:‘Niech pieniądze twoje przepadną razem z tobą (…),gdyż sądziłeś, że dar Boży można nabyć za pieniądze’(Dz 8, 20)” (KKK 2121).

8) „Ateizm, odrzucając lub negując istnienie Boga, jestgrzechem przeciw cnocie religijności13.Odpowiedzialność za to przewinienie może byćznacznie zmniejszona przez intencje i okoliczności. Dopowstawania i rozpowszechniania się ateizmu ‘wniemałym stopniu mogą przyczynić się wierzący, o ile,co należy stwierdzić, na skutek zaniedbaniawychowania w wierze albo fałszywego wykładudoktryny lub też braków w ich własnym życiureligijnym, moralnym i społecznym raczej zasłaniająoni, niż ukazują prawdziwe oblicze Boga i religii’14”(KKK 2125).

9) „Agnostycyzm (…) nie wypowiada się na tematistnienia Boga, twierdząc, iż jest ono niemożliwe doudowodnienia, a nawet potwierdzenia czyzanegowania” (KKK 2127). „Agnostycyzm może

-20-

11 Por. KPK, kan. 1367; 1376 (nr przyp. w KKK: 47).12 Por. Dz 8, 9-24 (nr przyp. w KKK: 48).13 Por. Rz 1, 18 (nr przyp. w KKK: 55).14 Sobór Watykański II, konst. Gaudium et spes, 19 (nr przyp. w KKK: 56).

niekiedy łączyć się z jakimś poszukiwaniem Boga, leczmoże również być obojętnością, ucieczką przedostatecznymi pytaniami egzystencjalnymi (…).Agnostycyzm najczęściej jest równoznaczny zateizmem praktycznym” (KKK 2128).

20. Obrazy„Nie będziesz czynił żadnej rzeźby ani żadnego obrazu”

(Wj 20, 4). „Nakaz Boży zabraniał człowiekowiwykonywania jakichkolwiek wizerunków Boga” (KKK2129).

„Jednak już w Starym Testamencie Bóg polecił lubpozwolił wykonywać obrazy, które w sposób symbolicznymiały prowadzić do zbawienia przez Słowo Wcielone, jak wążmiedziany15, arka Przymierza16 i cherubiny” (KKK 2130).

„Opierając się na misterium Słowa Wcielonego, siódmysobór powszechny w Nicei (787 r.) uzasadnił – w kontrowersjiz obrazoburcami – kult obrazów przedstawiającychChrystusa, jak również Matkę Bożą, aniołów i świętych. SynBoży, przez swoje Wcielenie, zapoczątkował nową‘ekonomię’ obrazów” (KKK 2131).

Chrześcijanie, podobnie jak Żydzi czy muzułmanie, zdająsobie sprawę, iż Boża natura jest w pełni duchowa i nie możezostać przedstawiona na obrazie. Chrześcijanie przyjmujązakaz zawarty w pierwszym przykazaniu, dotyczącywszelkich prób tworzenia tego typu przedstawień. Jednakże,w przeciwieństwie do Żydów i muzułmanów, chrześcijanie

-21-

15 Por. Lb 21, 4-9; Mdr 16, 5-14; J 3, 14-15 (nr przyp. w KKK: 60).16 Por. Wj 25, 10-22; 1 Krl 6, 23-28; 7, 23-26 (nr przyp. w KKK: 61).

wiedzą, że Bóg stał się człowiekiem. Głównym „obrazem”Boga jest Chrystus.

Protestanci często oskarżają katolików o „oddawanie czci”obrazom. Wynika to z niezrozumienia sposobu, w jakikatolicy używają obrazów. Oskarżenia te są błędne z dwóchpowodów.

Po pierwsze, katolicy otaczają religijne obrazy czcią czyszacunkiem, nie zaś adoracją czy uwielbieniem. „Cześćoddawana świętym obrazom jest ‘pełną szacunku czcią’, nie zaśuwielbieniem należnym jedynie samemu Bogu” (KKK 2132).

Po drugie, ów szacunek skierowany jest nie ku obrazowi,ale poprzez obraz, podobnie jak wyciągnięty palec kierujenaszą uwagę ku rzeczywistości, na którą wskazuje.„’Obrazom nie oddaje się czci religijnej ze względu na niesame (…). A zatem cześć obrazów jako obrazów niezatrzymuje się na nich, ale zmierza ku temu, kogoprzedstawiają’17” (KKK 2132).

21. Drugie przykazanieDrugie przykazanie, „Nie będziesz wzywał imienia Pana,

Boga twego, do czczych rzeczy”, wynika z pierwszegoprzykazania. „Szacunek dla imienia Bożego wyraża to, conależy się misterium samego Boga (…)” (KKK 2144). Respektwobec Boga powinien „rozlać się” również na Jego imię.

Współcześni ludzie często mają problem z tym sposobemmyślenia, ponieważ po prostu wcale nie rozumiejąpodstawowej dla religii wrażliwości, która wyraża się w„poczuciu świętości”. Inni zaś nie dostrzegają, w jaki sposóbowo poczucie może być odniesione do czyjegoś imienia.

-22-

17 Św. Tomasz z Akwinu, Summa theologiae, II-II, 81, 3, ad 3 (nr przyp.w KKK: 64).

Jeśli chodzi o pierwszą z tych trudności, KatechizmKościoła Katolickiego wyjaśnia, że „Wrażliwość na to, coświęte, odnosi się do cnoty religijności, ‘Czy odczucia bojaźnii tego, co święte, są uczuciami chrześcijańskimi czy też nie?Nikt w sposób rozsądny nie może o tym wątpić. Są toodczucia, które moglibyśmy mieć i to w wielkim stopniu, jeśliposiadalibyśmy widzenie Boga najwyższego. Możemy jemieć, jeśli ‘uświadomimy’ sobie Jego obecność’18” (KKK2144). Ponownie, moralność pozostaje tu w zgodzie zrzeczywistością. (Następny paragraf będzie dotyczył drugiejwspomnianej trudności – zrozumienia wagi imienia).

22. Czym jest imię?W większości starożytnych kultur nawet ludzkie imię było

uważane za święte, ponieważ za świętość uznawana byłaosoba ludzka, zaś imię stanowiło jej symbol, tak jak flaganarodowa jest symbolem narodu. Dzisiejsza utrata poczuciaświętości imion wiąże się z utratą poczucia świętości osób.

Jednakże, spośród wszystkich imion, jedno jestszczególnie święte: „Wśród wszystkich słów Objawienia jestjedno szczególne, które jest objawieniem Jego imienia” (KKK2143), danym Mojżeszowi w krzewie gorejącym (Wj 3, 14):„JESTEM, KTÓRY JESTEM (JHWH)”. Imię to wyraża Bożą1) jedyność, 2) nieskończoną i niepoznawalną tajemnicę oraz3) wszechobecną rzeczywistość.

1) Bóg nie jest jednym z wielu bogów. On jest tym, którymówi o sobie „Ja”, jedyny. Kiedy mówisz „ja”, maszna myśli wyłącznie jedną osobę i żadną inną.

-23-

18 J. H. Newman, Parochial and plain sermons, 5, 2 (nr przyp. w KKK: 69).

2) Bóg nie określa samego siebie, jako kogoś będącegotym czy owym, lecz mówi o sobie po prostu: „JAJESTEM”. W języku hebrajskim, czasownik tenmożna również przetłumaczyć jako: „Będęczymkolwiek będę”.

3) Bóg nie zna martwej przeszłości („byłem”) czynienarodzonej przyszłości („będę”), a jedynie żywąteraźniejszość („JESTEM”).Żaden Żyd nie próbował nigdy nawet wymówićBożego imienia, ponieważ wypowiedzenie zaimkapierwszej osoby liczby pojedynczej, wypowiedzenieimienia „JA” jest uzurpowaniem sobie prawa do jegonoszenia, bycia nim. Dlatego właśnie, gdy Jezus użyłtego imienia w odniesieniu do siebie (J 8, 58), ci Żydzi,którzy w Niego nie wierzyli, usiłowali Goukamienować. Zgodnie z prawem mojżeszowym, takawłaśnie była kara za bluźnierstwo. Jednakże, aby człowiek mógł zwracać się do Boga imówić o Bogu, Bóg pozwolił nazywać się wielomainnymi imionami, nie zaś jedynie tym jednym, któregonie można było wymawiać. Wszystkie imiona Boże sąświęte i do wszystkich odnosi się drugie przykazanieDekalogu.

23. Pozytywny aspekt drugiego przykazania„Wierzący powinien świadczyć o imieniu Pańskim,

odważnie wyznając swoją wiarę19” (KKK 2145). Katolicypowinni być równie gorliwi (choć mniej aroganccy) wpublicznym „świadczeniu” o swojej wierze, co niektórzy

-24-

19 Por. Mt 10, 32; 1 Tm 6, 12 (nr przyp. w KKK: 70).

przedstawiciele sekt. Wiara nie jest bowiem czyjąś prywatną iosobistą własnością, jak chociażby dobry wygląd, alepublicznym darem Bożym. Katolicy powinni być dumni zeswojej wiary, a z pewnością nigdy nie powinni się jejwstydzić. Nie chodzi tu jednak o dumę z samych siebie.

Bycie „świadkiem” wobec niewierzących oznaczapodjęcie ryzyka narażenia się na szyderstwo, niechęć, a nawet– i to w wielu miejscach współczesnego świata – na śmierć. WXX wieku było więcej chrześcijańskich męczenników, niż wewszystkich wcześniejszych stuleciach razem wziętych. Nawetpośród narodów, które cieszą się wolnością religijną,świadczenie o wierze, choćby bardzo delikatne, związane jestz ryzykiem społecznego ostracyzmu czy niezrozumienia. Jestto jednak niewielka cena, którą należy zapłacić za lojalnośćwobec Chrystusa, który za nas zapłacił najwyższą cenę. Jest toteż cena, której zapłaty Chrystus od nas wymaga (por. Mk 8,34-38).

24. Grzechy przeciwko drugiemu przykazaniu1) „Drugie przykazanie zabrania nadużywania imienia

Bożego, to znaczy wszelkiego nieodpowiedniegoużywania imienia Boga, Jezusa Chrystusa,Najświętszej Maryi Panny i wszystkich świętych”(KKK 2146). Chodzi używanie tych imion jakowykrzykników czy przekleństw. Jeśli już musi sięzakląć, to powinno się użyć słów ze sfery profanum,nie zaś słów świętych. Imiona „Bóg” czy „Jezus” zpewnością nie powinny być wykorzystywane tam,gdzie pasują słowa opisujące ekskrementy. A jednak,wielu katolików bezmyślnie i z przyzwyczajenia robitak każdego dnia.

-25-

2) „Przyrzeczenia dawane innym w imię Boże angażującześć, wierność, prawdomówność i autorytet Boga.Powinny one być dotrzymywane w duchusprawiedliwości. Niewierność przyrzeczeniom jestnadużyciem imienia Bożego (…)” (KKK 2147).

3) „Przekleństwa*, przy których używa się imienia Boga(…) są brakiem szacunku wobec Pana” (KKK 2149).Jednakże: „Idąc za św. Pawłem [2 Kor 1, 23; Ga 1, 20],tradycja Kościoła przejęła rozumienie słów Jezusa [Mt5, 30-34, 37; por. Jk 5, 12] jako nie sprzeciwiającychsię przysiędze, jeśli składa się ją z ważnego i słusznegopowodu (np. w sądzie)” (KKK 2154).

4) „Bluźnierstwo (…) polega na wypowiadaniu przeciwBogu – wewnętrznie lub zewnętrznie – słównienawiści, wyrzutów, wyzwań (…)” (KKK 2148).

25. Trzecie przykazanie: („Pamiętaj o dniu szabatu, aby gouświęcić”) – dwa cele szabatu1) „Szabat należy do Pana, jest zarezerwowany na

uwielbienie Boga (…)” (KKK 2171).2) „To szabat został ustanowiony dla człowieka, a nie

człowiek dla szabatu” (Mk 2, 27). „Szabat nakazujeprzerwać codzienne prace i pozwala odpocząć. Jestdniem sprzeciwiania się niewolnictwu pracy iubóstwianiu pieniądza20” (KKK 2172). „(…) Życieludzkie składa się kolejno z pracy i odpoczynku.

-26-

* W angielskim tekście KKK oraz w oryginale niniejszej książeczki użytejest tu słowo „oath”, oznaczające zarówno „przekleństwo” jak i„przysięgę”, o której mówi dalsza część tego podpunktu. W polskimtekście KKK rozróżniono między tymi dwoma znaczeniami [przyp. tłum].20 Por. Ne 13, 15-22; 2 Krn 36, 21 (nr przyp. w KKK: 84).

Ustanowienie dnia Pańskiego przyczynia się do tego,by wszyscy korzystali z wystarczającego odpoczynku iczasu wolnego (…)” (KKK 2184).

26. Pozytywny i negatywny aspekt trzeciego przykazaniaTrzecie przykazanie 1) nakazuje oddawanie czci Bogu

oraz 2) zabrania wykonywania niekoniecznej pracy w dzieńszabatu.

27. Szabat i prawo publicznePonieważ szabat służy naturalnemu dobru wszystkich

ludzi, dlatego też: „W poszanowaniu wolności religijnej idobra wspólnego wszystkich, chrześcijanie powinni domagaćsię uznania niedzieli i świąt kościelnych za ustawowe dniświąteczne. Powinni wszystkim dawać widoczny przykładmodlitwy, szacunku i radości oraz bronić swoich tradycji jakocennego wkładu w życie duchowe społeczności ludzkiej”(KKK 2188).

28. Niedziela czy sobota?„Jezus zmartwychwstał ‘pierwszego dnia tygodnia’

(Mt 28, 1; Mk 16, 2; Łk 24, 1; J 20, 1) (…). Stał się on dlachrześcijan pierwszym ze wszystkich dni, pierwszym zewszystkich świąt, dniem Pańskim (…)” (KKK 2147).Niedziela nie jest siódmym dniem tygodnia, czy też szabatem,ale dniem ósmym. Dla chrześcijan uroczyste świętowanieniedzieli zastępuje i wypełnia duchową prawdę żydowskiegoszabatu.

29. Najgłębszy sens szabatuSzabat „zapowiada wieczny odpoczynek człowieka w

Bogu” (KKK 2175). Bóg ustanowił szabat jako

-27-

przypomnienie i zapowiedź nieba. Jest on jak pierwszy rzutoka na miasto znajdujące się jeszcze daleko, u końca drogi.

-28-