GR

https://postmeme.wordpress.com/tag/differance/Frk (la diffrance)

Jacques Derrida

eviri

Mustafa Durak

Frk (*)

Jacques Derrida

eviri: Mustafa Durak

Demek, tek bir harften sz edeceim.

Alfabeye, ve bu konuda izlenen tasarmlarn ouna inanlrsa ilk harften.

Yani a (1) harfinden, diffrence {fark} szcnn yazlnda, orda burda, ikamesi gerekli grnebilen u ilk harften sz edeceim; ve yaz iinde bir yazla ilgili ayni zamanda yaz zerine bir yaz dersinin iinde bu, yle bir yaz ki onun farkl gzergahlar, bir tr byk bir yazm yanlyla, bir yaz dzenleyen dorusu budura; yaz ve uygunluktaki ierii dzenleyen yasaya uymayyla iyice belirlenmi kimi noktalardan tmyle gemi bulunmaktadr. Bu yazma uymay, her zaman silinebilecek {grmezden gelinebilecek}tir ya da kendi olgusuna, kendi dorusuna indirgenebilecektir ve her defasnda zmlenip yine ayni eye geri dnlen durumlara gre ciddi, salksz, aslnda en byk tertemizlik varsaymnda {iinizde hibir ktlk, eletiri olmadan bakarsanz}, elenceli bulunabilecektir. Bir kuraln bu ekilde inenmesi sessizce geitirilmeye alldnda da, bundan umulan, bu sese yansmayan basit dei{tir}im, dilsiz ironiyle karlanm olacaktr. Hep sanki arada fark yokmu gibi yaplabilecektir. mladaki bu sessiz kusuru, imdiden sylemeliyim ki bugnk konumam dorulamaya yetmeyecek, mazur gstermeye de, sadece konuyla ilgili belli bir israr vurgulayacak.

Buna karlk, en azndan st kapal olarak, yaynlamay gze alabildiim u ya da bu metne gnderme yapyorsam, balanmalym. lke olarak ve sonuta yerindelikle ilgili temel nedenlerden dolay olanaksz olsa da, yeni yazmnda kullanabildiim ya da daha ok bende esinledii farkl ynleri demet halinde toplamay, bir lde, aka denemeye alacam ama o, geici olarak frk szc ya da kavram diye adlandrdm ve greceimiz gibi, harfi harfine bir szck ve de bir kavram olmayan bir eydir. Burada iki nedenden demet szcn nemsiyorum: bir yandan, u sz konusu olmayacak: tarih iindeki durumunu vermek, aamalarn metin metin, balam balam, her defasnda bu yazmsal deiiklii hangi ekonominin {gereksinimin} esinlediini gstererek anlatmak, bunu da yapabilirdim, bunun yerine bu ekonominin genel sistemi anlatlacak. Dier yandan demet szc, nerilen toplamann bir karmakarklk yapsna, bir dokuma yapsna, farkl iplerin ve farkl anlam ya da g- hatlarnn, bakalaryla balanmak iin hazr olacak biimde yeniden balamay salayacak bir kavak yapsna sahip olduunu iaret etmeye ok daha uygun grnmektedir.

ncelikle unu hatrlataym: sadece okuru ya da dilbilgiciyi artmak iin yaplmam olan bu ll, yazmsal mdahale, yaz zerine bir sorunun yazl davasnda dikkate alnmtr. Bu yzden gerekte unu syleyeceim: bu yazmsal fark {Franszcas iin} (e yerine a), seslilerle ilgili iki yazm arasnda iaret edilen bu fark salt yazmsaldr. Yazlr ya da okunur ama iitilmez. Bu fark iitemeyiz, idrak dzenimizi de nerede atn greceiz. Dilsiz bir iaretle, sessiz bir antla, hatta basmda byk olarak ya da byk harfle yazldnda sadece harfin biimini deil, Hegelin, Ansiklopedide, gsterge bedeninin Msr piramidiyle karlatrld u metni de dnerek, bir piramitle demeliyim, nerir kendini. Farkn as demek ki iitilmiyor {Derrida burada diffrence/diffrance ayrmndan sz ediyor ve sanki diffrencen kendinden baka ikin bir as varm gibi sunuyor}. Sessiz, gizli ve ll kalyor tpk bir mezar gibi: oikesis. Bylece nceleyerek u yeri, ailenin byk evini, lm ekonomisinin farkta retildii kendinin mezarn iaret edelim. Bu ta, soy ailenin lmn iaret etmekten uzak deil, yeter ki yknn zm yaplabilsin (2).

Hatta nlatlamayan bir mezar. Gerekten ondan bahsettiim srada, Fransz felsefe topluluuna ynelik konumamla, annda szmle, size hangi farktan sz ettiimi anlatamam. Bu yazmsal farktan, sadece, bir yaz stne ve her defasnda farka ya da frka gnderme yaptm aklamak kouluyla, fazlasyla sapan bir konumayla sz edebilirim. Bu, bugn ileri kolaylatrmayacak ve eer en azndan anlamak istiyorsak sizi ve beni ok zorlayacak. Her durumda, fark ya da frk amalayarak vereceim szl aklamalar, evresi belirlenemez biimde yazl bir metne, konumam izleyerek, nmde bulunan metne, okuyacam metne ve ellerinizi ve gzlerinizi kendisine ynlendirmem gereken metne gnderecektir. Burada yazl bir metnin iinden gemekten, burada ortaya kan kural ihlaline kendimizi uydurmaktan vazgeemeyiz ve benim iin nemli olan nce budur.

Kukusuz /e/ ve /a/ arasndaki yazm farknn bu piramitsi sessizlii, sadece fonetik yaz sistemi iinde ve bir dil iinde ya da ondan ayrlamayan tm kltre olduu gibi, sesel yazya da tarihsel olarak bal bir dilbilgisi iinde ileyebilir. Ama unu syleyeceim: bu yalnzca fonetik denilen bir yaz iinde ileyen bu sessizlik- bile, byk bir nyargnn aksine, fonetik yaz olmadn ok uygun biimde iaret eder ya da hatrlatr. Salt ve kesinlikli olarak fonetik yaz yoktur. Fonetik denilen yaz, ilke ve hak olarak ve sadece grgl ya da teknik bir yetersizlikle deil, bizzat kendisinde fonetik olmayan (noktalama, boluk vb) gstergeleri benimseyerek ileyebilir. Bunlar yap ve gereklilik erevesinde ele alnnca abuk fark edilir ve gsterge kavramna dayanamaz. Dorusu, Saussuren her gstergenin olanakllk ve ileme koulu olduunu hatrlatmaktan baka bir ey yapmad fark oyunu, bu oyunun kendisi sessizdir. ki sesbirim arasndaki fark iitilmez, sadece bunlarn olduklar gibi olmalarn ve ilemelerini salar. itilmez olan; mevcut iki ses birimini, kendilerini sunduklar biimiyle iitilmeye aar. Eer salt fonetik yaz yoksa, salt fonetik phon {ses} yok demektir. Ses birimlerini ykselten ve onlar iit{il}meye veren fark, szcn her anlamyla, kendi iinde iitilmez kalr.

Ayni nedenlerle yazmsal farkn, bizzat kendini geceye gmd, hissedilir bir terimin tamln asla oluturmadn, bunun yerine grnmez bir ilikiyi, iki gsteri arasnda ak olmayan bir ilikinin niteliini ekitirdii sylenecektir. Kukusuz. Ama bu adan e{a} ve a{} arasndaki {f( )rk} diffr( )nceta iaretlenmi ayrm, baktan ve iitiden gizlenir, bu belki de, kendisinin, artk hissedilirlie ait olmayan bir dzene gnderilmesi gerektiini iyi bir ekilde telkin eder. Ama anlalrla, theoereinin ya da idrakin(3) nesnelliine rastgele kabul edilmemi bir ideallie de deil; burada hissedilir ile anlalr arasnda, felsefenin kurucu kartlna direnen bir dzene gnderilmesi gerekir. Bu kartla direnen dzen. Direnir zira o, bu kartl tar, ve o; iki fark arasndaki ya da iki harf arasndaki bir frk; ne sese ne de yrrlkteki anlamyla yazya ait olmayan, ve bizi burada bir saattir bir arada toplayan tuhaf mekan olarak, sz ve yaz arasnda, bizi birbirimize birletiren, bazen bizi iki olduklar yanlsamasna inandran sakin itenliin de tesinde bulunan frk hareketinin iinde duyurur kendini.

Frkn sndan bahsetmek iin nasl davranmalym? u belli, o kendini sunamayacak. Belirli bir anda mevcut, ak olabilen, kendini gsterebilen ve kendini, kendi hakikati -bir varln hakikati ya da varln bulunuu- iinde bir varlk olarak, bir olan varlk olarak kendini sunabilen ey dnda hibir ey asla kendini sunamaz. Oysa frk, mevcut-olan varln sunumunu olanakl klan ey -dir ise (-dirin stn iziyorum), frk kendini asla olduu gibi sunmaz. Kendini asla mevcuda vermez {varla dnmez}. Kimseye vermez. Kendini saknarak ve sunmayarak o belirli bir noktada ve dzenli biimde hakikatin dzenini aar, yine de kylar belirlenebilir bir delik iine (rnein bir organ budama {kastrasyon}(4) topolojisi iine) ya da bilme olmayann gizli bilgisi iine, bir ey olarak, gizemli bir olan olarak kendini gizlemeden. Her sergilenite yitme olarak yitmeye sergilenecektir. O grnme yani yitme tehlikesini gze alacaktr.

Sk sk bavurmak zorunda kalacam sapmalar, dnemler, szdizim; bazen yanlacak kadar, olumsuz dinbilgisinin {teolojinin}, sapmalarna, dnemlerine, sz dizimine benzeyecektir. Ne olursa olsun, frkn deildir olduu, var olmad, bir var-olan ({yunanca} on) olmadna nceden iaret etme gerei duymutuk, ve unu da iaret etme noktasna gelmi olacaz: o, her deil olan eydir, yani her eydir; ve sonu olarak frkn ne varl ne de tz vardr. Hibir olan ulamndan kmaz, ister mevcut olsun, ister na-mevcut. Bununla birlikte, bylece frk ile ilgili iaret edilen ey teolojik deildir, hatta olumsuz teolojinin en olumsuz dzeniyle ilgili deildir, bilindii gibi olumsuz teoloji; varln, yani bulunuun ve tzn sonlu ulamlarnn tesinden bir st tzsellii her zaman aa karmaya alr ve varln yklemi eer Tanrda {Tanr kavramnda} reddedilmise, bunun, ona {Tanrya} bir stn, tasarlanamaz, anlatlamaz varlk kipi tanmak iin olduunu her zaman hatrlatmaya acele eder. Burada byle bir hareket yok ve bu giderek dorulanacak. Frk, sadece her ontolojik ya da teolojik onto-teolojik- yeniden kullanma indirgenemez deildir, ayni zamanda o bizzat mekann onto-teolojiye felsefeye- aarak, kendi sistemini ve kendi tarihini retir, bu felsefeyi anlar, bu felsefeye kaydolur ve bu felsefeyi dnsz olarak aar.

Ayni nedenle, demeti ya da frkn yazmn izmeye nereden balayacam bilemeyeceim. Zira burada aka gzden geirilmesi gereken, hakkn, bir mutlak k noktasnn, ilkesel bir sorumluluun bir balangcnn istenmesi konusudur. Yaz{} sorunsal arkh(5)nin deerini sorun etmeyle alr. Burada nereceim ey sadece nedenler dizisinin konumayla ilgili izgiselliine gre yer deitiren ve bir ilkeden, postlalardan, aksiyomlardan ya da tanmlardan balayarak ileyen felsefi bir sylem olarak gelimeyecek. Oysa frk, mevcudun mevcutluunu ya da varln da sorun ediyorsa, frkn iziindeki {yolundaki} her ey stratejik ve servenlidir. Stratejiktir nk yaz alannn dndan akn ve mevcut hibir hakikat, alann btnn teolojik olarak ynetemez. Servenlidir nk, bu strateji, son hedeften, bir telostan ya da bir egemenlik, bir egemen olma ve hareketin ya da alann son bir yeniden kullanm temasndan balayarak taktii ynlendiren strateji anlamnda basit bir strateji deildir. Sonunda amall olmayan strateji, eer grglln deeri, tm anlamn bizzat felsefi sorumlulua zt oluundan almyorsa buna kr taktik, grgl gezinti denebilir. Eer frkn izleminde belirli bir gezinti {kayma} varsa, bu kayma, felsefi ve manta dayal konuma izgisini, tersi olan, simetrik ve dayanmac, grgl ve manta dayal konuma izgisinden daha fazla izlemez. Oyun kavram bu ztln tesinde durur, felsefenin ncesinde ve tesinde amasz bir hesap iinde talihin, gerekliliin birliini ilan eder.

Bir de oyun karar ve kuralyla, eer isterseniz, bu sz bizzat kendi zerine evirerek, strateji ve kurnazlk temasyla kendimizi frk dncesine dahil ederiz. Sadece bu stratejik dorulamayla, unun altn izmek istiyorum: frkn bu tematiinin etkisi, bir gn ortaya karlacaktr, bizzat kendisinden dn alnabilir, yoksa gerekte asla ynlendiremeyecei bir zincir iinde yeri doldurulur, en azndan bu zincire eklemlenir. Bu yzden bir kez daha, frk teolojik deildir.

Demek ki nce, ne bir szck ne de bir kavram olan frkn; egemen olmaya deilse de dnmeye belki burada egemenliin yapsal snrlaryla zorunlu belli bir balant iinde duran ey olarak dnce-, stratejik olarak bana en uygun, amzn en indirgenemezi grndn syleyeceim. Demek ki stratejik olarak, benim amn {konuya giriimin} son ele alta dorulanabilir olmamasna ve bunun her zaman, bir an snrlarnn ne olabileceini, kim ve nerede olduumuzu bildiimizi ileri srebildiimiz frktan ve onun tarihinden balayarak olmasna karn, iinde olduumuz zamandan ve yerden yola kyorum.

Frk ne bir szck ne de bir kavram olmasa da bu konuda pey olarak, bizi ynlendirecek kolay ve yaklak bir anlamsal zmlemeyi deneyelim.

Diffrer {ayrt etmek, fark etmek} (latince differre) fiilinin birbirinden ok ayr grnen iki anlam {farkllatrmak ve ertelemek} olduunu biliyoruz; rnein Littr szlnde iki ayr maddenin konusudur. Bu anlamda latince differre, yunanca diaphereinin evirisi deildir, ve bu bizim iin, bu konumay zel bir dile ve daha az felsefi, kaynak olarak dierinden daha az felsefi diye bilinen bir dile balaynca sonusuz kalmayacak. Zira yunanca diaphereindeki anlam dalm latincedeki differrenin iki gerekesinden birini kapsamyor, yani ekonomik bir hesab, bir sapmay, bir gecikmeyi, bir ertelemeyi, bir saknm, bir sunumu, burada hi kullanmadm ama bu zincir iine kaydolacak tek szckle (zamansallatrma) zetleyeceim tm kavramlar ieren bir ilem iindeki gleri ve zaman hesaba katma, hesaplama, daha sonra yerine koyma eylemini. Bu anlamda diffrer, zamanlatrma; bilinli ya da bilinsiz zamansal ve arzunun ya da istekin yerine getirilmesini ya da giderilmesini askya alan, etkisini silen ya da lmllatran bir kip zerinde bunu gerekletiren bir sapmann zamanlatrc araclna bavurmaktr. Ve -daha sonra- dildeki aknc fenomenolojinin ya da metafiziin; bu zamanlatrmann, zamansallatrma ve mekanlatrmann, mekann zaman olmas ve zamann mekan olmas, zamann ve mekann ilk oluumu olduunu sylediklerini greceiz, bu da burada eletirilecek ve deitirilecektir.

Diffrernin br anlam, en genel ve en belirlenebilirdir: ayni olmamak; baka, ayrt edilir olmak vb. stee gre t ya da d ile yazlabilen farkl diffren(t)(d) szc, farklar sz konusu olunca, ister benzemezin bakal, ister alerjinin, polemiin bakal sorun olsun, baka geler arasnda, etkin olarak, dinamik olarak ve yineleme, ara, mesafe, mekanlama iinde belirli bir direnme ile kendini retmelidir.

Oysa {fark} diffrence (e ile) szc, zamanlatrma olarak ne diffrerye, ne de polemos(6) olarak diffrenda gnderebilmitir. Frk szc ekonomik olarak- bu anlam yitimini karlayabilecektir. Frk ayni anda bunun tm anlam biimlerine gnderebilir, derhal ve indirgenemez biimde ok anlamldr ve bu, dikkate almaya alacam sylem ekonomisine kaytsz olmayacaktr. a harfi imdiki zaman orta biiminde hemen belirdii diffrant iin ve diffrent (farkl) ya da diffrence (e ile)(7) {fark}ta oluan bir etki retmeden nce bizi farkllamaktaki eyleme yaklatrd iin frk, bu anlamlara, elbette ve tm anlamlandrma olarak sadece, sylemle ya da yorumsal bir balamla savunulmas iin deil, ayni zamanda imdiden, bir biimde, bizzat kendi tarafndan ya da hi deilse baka szckten daha kolayca kendi tarafndan gnderir. Bir kavramsallk iinde ve klasik isteklerle, frkn oluturucu, retici ve ilksel nedensellii, farkllarn ve farklarn oluturulmu etkiler ya da rnler olaca paralanma ve blme srecini iaret eder, denecektir. Ancak diffrer {ertelemek} fiilinin etkin ve mastar ekirdeine yaklanca, frk, mastarn, sadece etkin olarak belirttii eyi ntrletirir, ayni ekilde dilimizdeki mouvance; hareket ettirmek, hareket etmek, hareket etmi olmak yaln olgusunu iaret etmez. rsonance {titreim}, rsonner {titre(tir)mek} eyleminden fazlas deildir. unu dilimizin kullanmnda dnmek gerekir: -ance soneki etkin ve edilgin arasnda belirsiz kalr. Ve biz, frkla iaret edilen eyin; niye ne sadece etkin, ne de sadece edilgin olmadn, ara at(8) olarak bilinen bir eyi hatrlayarak ya da duyurarak, bir ilem olmayan bir ilem diyerek, ne tutku olarak, ne bir nesnenin zerindeki znenin eylemi olarak, ne bir yapan edenden balayarak, ne bir alcdan, ne de bu terimlerin hibirinden balayarak, ne de hibiri iin niye dnlmediini greceiz. Oysa ara at, belirli bir geililik olmayan belki felsefenin, bu bask iinde oluarak, etkin at ve edilgin at diye ayrmlamaya balad eydir.

Zamanla{tr}ma olarak frk, mekanla({tr}ma olarak frk. Nasl eklenirler birbirine?

imdiden iine yerletiimize gre, gsterge ve yaz sorunsalndan yola kalm. Gnmzde sylenen u: gsterge bizzat eyin, mevcut eyin, burada anlam iin olduu kadar gnderge (9) iin de balantl olan eyin yerine geer. Gsterge mevcut olan yokluunda sunar. Onun yerini alr. eyi alabildiimiz ya da gsterebildiimiz zaman, mevcut, mevcut-olan diyoruz; mevcut kendini sunmadnda, iaret ediyoruz, gstergeye sapyoruz. Bir gsterge alyor ya da veriyoruz. Gsterge {iaret}(10) yapyoruz. Demek ki gsterge farkllatrlm mevcut olacak. ster szl ister yazl, ister parasal gsterge, ister seimle ilgili yetki ve siyasal sunum gstergesi olsun, gstergelerin dolam, bizzat eyle karlaacamz, ele geireceimiz, tketeceimiz ya da harcayacamz, dokunacamz, greceimiz, onun varolduu sezgisine sahip olduumuz an ayrr. Burada, anlamlandrmay kabaca z nitelikleri iinde, zamanla{tr}ma frk olarak tanmlamak iin anlatmaya altm ey, gstergenin klasik olarak belirlenmi yapsdr: bu yap, gstergenin, farkllaan mevcutluun {bulunuun}; sadece gstergenin ayrd mevcutluktan balayarak ve yeniden kullanmn hedeflediimiz farkllatrlm mevcutluk iin dnlebileceini kabul eder. Bu klasik gstergebilime gre, gstergenin bizzat eyle yer deitirmesi hem ikincil hem de geicidir: gstergenin tretmeye gelecei bir yitik ve ilk mevcutluk {varlk}tan balayarak ikinci; gstergenin aralk hareketi iinde olmas iin bu eksik ve son mevcutlua {varla} baknca, geici.

Yerine geenin bu geici ikincillik niteliini sorun etmeye kalkarsak, kukusuz bir eyin ilksel bir frk olarak belireceini greceiz, ama buna kaynak, ari {ilk kaynak} telos{son, ama}, eskhaton {kanlmaz son, lm} vb deerlerin her zaman mevcutluu {varl} ousia {olan}, parousia {Heideggere gre mevcutluk; hristiyanla gre sann ikinci kez gelii; dier anlamlar: geli, olay, grn} vbni iaret ettii lde ilk ya da son bile diyemeyeceiz artk. Gstergenin geici ve ikincil niteliini sorgulamak, onunla bir ilk frk ztlatrmak, u sonular douracaktr:

1. Artk mevcutluk {varlk} iin ve ondan balayarak dzenlenmi bir sistem (dnce ya da dil) iinde olumu ve hep bir mevcutluun{varln} sunumu anlamnda kullanlm gsterge kavram altnda frk anlayamayz.

2. Bylece mevcutluun{varln} ya da simetrik kart yokluun ya da eksikliin yetkesi yeniden tartmaya alr. Bylece bizi biz, bir dilin ve bir dnce sisteminin sakinlerini olan ya da olanlk (ousia) ulamlar iinde genellikle varln {olmann}(11) anlamn mevcut ya da namevcut olarak biimlendirmede bizi hep zorlam olan, hep zorlayan snr sorgulanr. Yneldiimiz soru tipinin, diyelim, Heidegerci soru tipi olduu imdiden beliriyor ve galiba frk bizi ontik ve ontolojik farka gtryor. Bu gnderimi geciktirmeme izin verin. Yalnzca unu not edeyim: artk mevcutluun {varln} ufkunda dnlmeyen, zamanla{tr}ma ve zamansallatrma olarak fark ile Heideggerin zamansallatrmayla ilgili Sein und Zeitta mevcutla {varolan, bulunan, ve burada imdiye yaslanyor} ya da imdiyle geleneksel ve metafizik egemenlikten kurtulunmas gereken varln {olmann} sorununun aknc ufku olarak bahsettii ey arasnda, iletiim, indirgenemez olarak zorunlu ve eksiksiz olmasa bile, dardr.

Ancak orada zamanlama olarak frk ile mekanlama olarak frkn birlemesini grmek iin ncelikle gstergebilimsel sorunsal iine yerleelim. Bugn dnce alanna egemen dilbilimsel ya da gstergebilimsel aratrmalarn ou, ister kendi sonularyla ister her yerde tannan dzenleyici model ileviyle, hakl ya da haksz, soy aac bakmndan genel retici olarak, Saussuree gnderir. Oysa Saussure, ncelikle genel gstergebilim ve zellikle de dilbilim ilkesine, gstergenin nedensizliini ve gstergenin ayrmsal niteliini yerletiren kiidir. Ve bu iki konu nedensizlik ve ayrmsal olu- onun gznde, biliyoruz ki ayrlmazdr. Gsterge burada yalnzca gstergeler sistemi tam terimlerden deil de farklardan olutuu iin nedensizlie sahip olabilir. Anlamlandrma geleri ekirdeklerin youn gcyle deil de onlar birbirleriyle ilikilendiren ve ayran ztlklar ebekesiyle alr. Saussure, nedensizlik ve ayrmsallk ballak iki niteliktir, der.

Oysa, anlamlandrma koulu olarak bu fark ilkesi, gstergenin btnln yani hem gnderen yzn hem de gnderilen yzn birlikte etkiler. Gsterilenin yz, kavramdr, ideal anlamdr ve gsteren de Saussuren; maddi, fizik, rnein sesel bir olayn imgesi, psiik izi dedii eydir. Bu tanmlarn ortaya koyduu sorunlarn tmne burada girmeyelim. Sadece Saussureden bizi ilgilendirdii noktada unu aktaralm: Eer deerin kavramsal ksm sadece dilin br terimlerine gre olan farklarla ve balantlarla oluursa, bu konuda ayni ey maddi ksmla ilgili de sylenebilir Bu u demektir: dil iinde sadece farklar vardr. Daha da tesi, bir fark genellikle aralarndan ortaya kt pozitif terimleri varsayar: ancak dilde sadece pozitif terimsiz farklar vardr. ster gsterilen ister gsteren alnsn, dil, ne dilsel sistemden nce varolan sesleri ya da dnceleri deil, sadece kavramsal farklar ya da bu sistemden kaynaklanan sesel farklar kapsar. bir gstergede dnce ya da sesel malzeme olmas; onun evresinde, br gstergelerde olan eylerden daha az nemlidir.

Buradan ilk sonucu karacaz: gsterilen kavram asla sadece bizzat kendine gnderecek yeterli bir mevcutlukta {varlkta}, bizzat kendisinde mevcut {var} deildir. Her kavram hak olarak ve esas olarak bir zincire ya da sisteme kaydolur. Bu zincir ya da sistem iinde farklar sistematii oyunuyla bakaya, baka kavramlara gnderir. Byle bir oyun, frk, yleyse artk sadece bir kavram deil, kavramsalln, konunun, ve genel olarak kavramsallar sisteminin olanaklldr. Ayni nedenle, bir kavram olmayan frk, basit bir szck deildir, yani bir sesin ve bir kavramn kendine gndermeli, mevcut ve sakin birim olarak sunulan ey deildir. Daha sonra bunun genellikle szckle ilgili olduunu greceiz.

Saussuren bahsettii fark, demek ki dierleri arasndan ne bir kavram, ne de bir szck. Bunu frk iin de syleyebiliriz. Ve bylece birbirleri arasndaki ilikiyi aklamaya geebiliriz.

Bir dilde, dil sisteminde, sadece farklar vardr. Bir snflandrma ilemi, bu konuda sistematik, istatistik ve snflayc listeye giriebilir. Ama bir yandan, bu farklar oynar: dilde, szde ve dil ile sz arasndaki alverite. Dier yandan, bu farklar bizzat etkilerdir. Bunlar gkten hazr bir ekilde dmemilerdir; bir topos noetosa{dnlebilir dnyaya} kaydolmaktan ok, beyindeki mum iine yazlmtr. Eer tarih szc kendi iinde sonunda bir bask konusu tamyorsa, diyebiliriz ki sadece farklar oyunun giriinden itibaren ve her grnnde tarihsel olabilir.

frk olarak yazlan ey, demek ki sadece bir etkinlik, bu farklar, bu fark etkileri olmayyla, reten oyunun hareketi olacaktr. Bu, farklar reten frkn farklardan nce, basit, kendinde deimemi, fark-d olan bir mevcutta olmas demek deildir. Frk, dolu olmayan, basit olmayan ilk, yaplanm ve farkllaan ilktir. lk {orijin, kaynak} ad, demek ki ona artk uygun deildir.

Saussuren bir snflandrma olduunu syledii dil gkten dmemitir, farklar retilmitir; bunlar, retilmi etkileridir, ancak bir zneye ya da bir tze, genelde bir eye, ksmen mevcut bir olana {nedeni olarak} dayanmayan ve bizzat frk oyunundan kaan etkilerdir. Byle bir mevcutluk {varlk} ikin olsayd, genel olarak neden kavram iinde, dnyann en klasii olarak, nedensiz etkiden sz etmek gerekirdi, bu da abucak etkiden sz etmemeye iletecekti. Bu emann itinden dar k. Bir nedeni olmayan, metnin dnda, zorunlu ihlali yapmada kendine yetemeyen artk bir etki olmayan iz boyunca bunun hedefini belirlemeye altm.

Bu izin dnda ve gstergebilimsel farktan nce mevcutluk {varlk} olmadndan, Saussuren dil ile ilgili yazdn genel olarak gstergeye yayabiliriz: Szn anlalr olmas, tm etkilerini retmesi iin dil zorunludur; ancak dilin kurulmas iin sz zorunludur; tarihi olarak sz olgusu hep ncedir.

Saussuren formlletirdii istein ieriini deilse bile en azndan emasn dikkate alarak frk ile hareketi iaret edeceiz. Bu harekete gre dil ya da tm dzg {code}, genellikle tm gnderme sistemi, farklar dokusu olarak, tarihi olarak oluur. Metafizik dilin tesinde anlalacak olan oluur, kendini retir, kendini yaratr, hareket, tarihi olarak, vb. ki bunlar metafizik dilin iinde tm ikinlikleriyle alnmtr. retim kavramlarnn niye, kurma, oluturma kavramlar ve tarih kavramlar gibi, bu adan burada sorun olan eyin su ortaklar kaldn gstermek gerekecek ama bu beni bugn uzaklara iinde kapanp kalm grndmz dairenin sunumu kuramna- gtrecektir ve ben onlar burada, dier ou kavram gibi, sadece stratejik uygunluklarndan ve bugn en kesin noktada sistemlerinin yapbozumunu yemlemek iin kullanyorum. Her ne olursa olsun, ilintilenmi grndmz dairenin kendisiyle, burada yazld biimiyle frkn artk soya bal oluundan ok statik, tarihsel olduundan ok yapsal olmad anlalm olacaktr. Ya da buna itiraz etmek istemekten ok okumamak, zellikle de burada yazmsal etie uymayan eyi okumamaktr metafizik ztlklarn en eskisinden balayarak, rnein retimsel bir bak asyla yapsalc-snflamac bak asn ztlatrarak ya da tersi. Frka, kukusuz rahatsz dnceyi ve pek gven vermeyen konforu geri veren eye gelince, bu ztlklarn en kk yetkinlii yok.

imdi eer frkn, iinde, e anlaml olmayan belirli sayda yer deitirmeye boyun edii zincir dikkate alnrsa, balam gerekliine gre, niye ari-yazya, ari- ize, mekanlatrmaya, dorusu eke ya da pharmakona, ok gemeden kzlk zarna, kenar-iaret-eik vbne bavurulmal?(13)

Yeniden yola kalm. Frk, anlamlandrma hareketini sadece, her ge mevcutluk {varlk} sahnesine kp buradaym demesiyle, kendisinde gemiin gesini muhafaza ederek; kendisi, mutlak surette kendisi olmayan yani deitirilmi imdiler olarak bir gemi ya da bir gelecek bile olmayan eyde bizzat bu ilikiyle, mevcut denilen eyle ilgisi daha az olmayan izle yani gelecek gesiyle ilikisinin iaretiyle kendini kazmasna izin vererek, gemi genin iaretini kendinde muhafaza ederek, kendinden baka eye balanmas kouluyla olanakl klan eydir. Bir arann onu, bizzat kendisi olmas iin, kendisi olmayandan ayrmas gerek, ama onu mevcutta oluturan bu ara; mevcutla, ondan itibaren dnlebilen her eyi, yani, metafizik dilimizde olan her eyi, zellikle tz ya da zneyi payla{tr}arak ayni darbede kendinde mevcudu {varl, imdiyi} blmek zorundadr. Dinamik olarak oluan, blnen bu ara, mekanlama, zamann mekan olma ya da mekann zaman olma (zamanla-tr-ma) denebilecek eydir. Ve ilk sentez ve indirgenemez biimde basit olmayan, yani tam anlamyla, ilk-olmayan olarak mevcudun, iaretlerin, tutmalarn ve ngerilimlerin(12) izlerinin (burada benzeterek, geici olarak, hemen uygun olmadn ak edecek fenomenolojik ve aknc bir dil retmek iin) oluumudur ki ben ari yaz, ari iz ya da frk demeyi neriyorum. Frk (ayni zamanda) mekanlama (ve) zamanlama(dr).

Kaynaksz frkn (rnn) bu (etkin) hareketine, basite ve yeni bir yazma gitmeden farkllatrma diyebilir miyiz? Dier karklklar arasnda byle bir szck, bir olay olarak, olaslkla fark kabul etmeye, blnmeye gelen, organik, ilksel ve homojen bir birimi dndrmtr. zellikle, diffrencier ayrmlatrmak fiilinden biimlenince, sapmann, zamansallatrc gecikmenin, farkllatrmakn ekonomik anlamn sfrlayacaktr. Burada hemen bir noktaya iaret. Bunu, Koyrnin Ienadaki Hegele adad bir metni, (1934te Tarih ve dini felsefe dergisinde daha sonra onun Felsefi dncenin tarihiyle ilgili incelemelerinde yeniden yaynlad) yenilerde okuyuuma borluyum. Koyr, Ienann Mantkndan almanca uzun alntlar yapyor ve bunun evrilmesini neriyor. Oysa ikide bir Hegelin metninde differente Beziehung ifadesiyle karlayor. Latin kkenli bu szck (different), almancada az rastlanrdr ve de sanrm, daha ok fark Unterschied ve niteliksel eitlilii Verschiedenheit artran verschieden, ungleich diyen Hegelde vardr. Inann Mantkndan, different szcnden aka zaman ve imdiyi ele ald anda yararlanr o. Koyrnin deerli bir deinisine gelmeden nce, ite Hegelden birka tmce, onun evirisiyle: bu yalnl iinde sonsuz, bizzat kendine eite zt moment olarak olumsuzdur ve bu momentlerde, kendini (bizzat kendisine) ve kendisinde toplamsall sunmasna karn, (o) genellikle noktay ya da snr dtalayan(dr), ama kendi inkar (eylemi) iinde, hemen bakaya balanr ve kendini inkr eder. Mevcudun {imdinin} an (der Gegen-wart) ya da snr, zamann mutlak busu ya da imdi, kendisinden mutlak surette tm oulluu dlayan mutlak olumsuz bir yalnlkla ilgilidir ve bizzat bununla mutlak surette belirlenmitir; hayr o bir btn ya da kendinde belirsiz bir ana sahip olan (ve) kendinde yaylan bir quantum, kaytsz (gleichgltig) ya da kendinden darda, bir bakasna (auf ein anderes bezge) ilikilenen bir ey deil, burada yalndan mutlak surette farkl (sondern es ist absolut differente Beziehung) bir ilikidir. Ve Koyr notla gzel bir ekilde aklar: farkl iliki: differente Beziehung. Farkllatran iliki denebilir. Ve sonraki sayfada, Hegelin baka bir metni, yle yazyor: Diese Beziehung ist Gegenwart, als eine differente Beziehung (Bu iliki, farkl iliki gibi, mevcuttur (imdidir)). Koyrenin baka bir notu: farkl terimi burada etkin bir anlamda alnmtr

Konumasnn mutlak bir noktas da olan bu zel noktada Hegelin evirisi, diffrant {farkl} ya da diffrance {frk} (a/ ile) yazmay, baka bir not ya da aklama olmakszn, olanakl klmay yararl gsterebilecektir. Ve eviri her zaman olduu gibi bir dilin baka bir dile dnm olacaktr. Doal olarak frk szcnn baka kullanmlara da hizmet edebileceini dnyorum: nce sadece ilk farkn etkinliini deil de diffrer farkllatrmak fiilinin zamanlayc sapmasn da iaret ettii iin: zellikle de bu ekilde yazlm frkn Hegel sylemiyle, okunmas gerektii biimiyle, iletiime girmesinin ok derin yaknlk ilikilerine karn, frk, belirli bir noktada, onunla kopabilemez, bunun hibir anlam hibir ans olmaz, ama bununla hem nemsiz hem de kkten bir yer deitirme ilemi yapabilir. Baka yerde mekan belirlemeye alyorum ama burada abucak sz etmek zor benim iin.

Demek ki, farklar, frk ile -farkllatrlm rnlerdir. Ama farkllatran nedir ya da farkllatran kim? Bakaca sylersek, frk nedir? Bu soruyla baka bir yere ve baka bir sorunsal kaynaa eriiyoruz. Farkllatran nedir? Kim farkllatryor? frk nedir?

Eer bu sorulara, onlar soru diye sorgulamadan nce, onlar dndrmeden, onlarn biiminden, doallklarna gerekliklerine varncaya, biimlerinden kuku duymadan nce yant verirsek, imdiden kurtulduumuz eyin berisine deriz. Eer gerekten sorunun biimini, anlamyla sz dizimiyle (nedir, (yapan, eden) nedir, (yapan, eden) kimdir) kabul edersek, frkn bir mevcut olan (Burada mevcut olan; bir ne ya da bir kim, zne olarak mevcut olan gibi her trl adn verilebilecei bir ey, bir biim, bir durum, dnyadaki bir g olabilen) noktasndan balayarak tretildiini, kageldiini, egemen olunduunu ve emredildiini benimsemek gerekecektir. zellikle bu son durumda, bu mevcut olann, rnein bilin olarak, kendinde mevcut olan olarak, muhtemelen farkllamaya, ister gecikmeye ve bir ihtiyan ya da bir arzunun doyurulmasn saptrmaya, ister kendinden farkllatrmaya duraca ikin olarak benimsenecektir. Ama bu durumlarn hi birinde byle bir mevcut-olan, bu frkla oluturulmu olmayacaktr.

Oysa, eer bir kez daha gstergebilimsel farka bavurursak, zellikle Saussuren bize hatrlatt nedir? [sadece farkllklardan ibaret olan] dilin konuan znenin bir ilevi olmad. Bu, unlar ierir: (kendinde kimlik ya da olaslkla kendinde kimliin bilinci, kendinin bilinci olarak) zne dile kaydolur; dilin ilevidir; sadece, bizzat yaratma denilen eyin iinde, bizzat ihlal denilen eyin iinde, farkllklar sistemi olarak dilin buyruklar sistemine, ya da hi deilse Saussuren dilin, langage eksi parole olduunu syledii dil ilkesine uyarak frkn genel yasasna, sz(14)n uyarlayarak konuan zne olur. Dil, szn anlalr olmas ve tm etkilerini retmesi iin zorunludur.

Eer varsaym olarak, szn dile ztln mutlak kesinlik olarak alrsak, frk sadece dil iindeki farklar oyunu deil, ayni zamanda szn dille ilikisi, konumak iin gemek zorunda olduum bir sapak, vermek zorunda olduum sessiz bir gvence ve kullanmdan emaya, iletiden dzgye vb tm ilikileri dzenleyerek, genel gstergebilim iin de kymeti olan bir ey olacaktr. (Baka yerde Saussuren, syleminin baka bir katmannda sz ve yaz arasnda geleneksel olarak iaret etmek istedii temel ayrmay bu frkn, dil iinde ve dil ve sz ilikisi iinde yasakladn telkin etmeye almtm. Dili ya da dzgnn pratiini, belirli ve deimez tzsz, bir biimler oyunu saynca, ve de bu oyunun pratiinde farklarn birikimi ve n gerilimi, bir mekanlama ve zamanlama, bir izler oyunu saynca, bunun bir tr harften nce yaz{}, mevcut ilk kayna olmayan, arisiz bir ari-yaz{} olmas gerekir. Buradan arinin kurala uydurulmu stn izme ilemini ve gramatolojideki genel gstergebilimin dnmne gelinir ki gramatoloji, gstergebilimde ve onun matrisi kavram gsterge-ye varncaya kadar, frk konusuyla uyumayan metafizik nkabulleri barndran her ey zerine eletirel bir alma iletir).

Bir itirazla denenmi olabilecek: elbette, zne, sadece dilsel fark sistemiyle balarsa konuan olacaktr ya da yine zne, sadece farklar sistemine kaydolursa (genellikle sz ya da baka gstergeyle) gsteren olacaktr. Bu anlamda, elbette, konuan ya da gsteren zne, konuan ya da gsteren olarak, dilbilimsel ya da gstergebilimsel frk oyunu olmakszn kendinde mevcut {bulunan} olmayacaktr. Ancak bir mevcutluk ve sznden ya da gstergesinden nce znenin kendinde bir mevcutluu, sessiz ve ie doua dayal bir bilin iinde znenin kendinde bir mevcutluu tasarlanamaz m?

Byle bir soru, gstergeden nce ve gsterge dnda, her trl izin ve her trl frkn dnda bilin gibi bir eyin olanakl olduunu varsayar. Ve de gstergelerini mekana ve dnyaya datmadan nce bilin, bizzat kendi mevcutluunda {varlnda} toplanabilir. Peki nedir bilin? bilin ne demektir? Genellikle demek-istemek biimi iinde, sadece kendinde varlk olarak, varln kendisinin kavram olarak, her trl biimiyle verir kendini dnceye. Ve bilin iin geerli olan genellikle znel denilen varlk iinde geerlidir burada. Ayni ekilde zne ulam, upokeimenon {Leibnitzde canl g, Descartesta hareketin nicelii} olarak ya da ousia vb olarak varla gnderme yapmadan dnlemez, dnlememitir, ayni ekilde bilin olarak zne, yalnzca kendinde varlk olarak gstermitir kendini. Yani bilince tannan ncelik mevcuda tannm ncelii iaret eder, hatta Husserlin yapt gibi, bilincin akn zamansall, derinliine aratrlrsa, izlerin biretirim {sentez} ve durmadan toplanma gc, canl varla tannr.

Bu ncelik, metafizik dilinde benimsendii kadaryla dncemizin gesi, metafiziin eteridir. Bugn, Heideggerin, varln {olmann} onto-teolojik koullama {gerekircilik olarak belirleme} olduunu gsterdii u varlk deerini harekete geirmeden byle bir snrlandrma {evreleme} yaplamaz. Bu mevcutluun {varln} deerini bylece harekete geirip konumu ok garip olmak zorundaki bir soru sormayla bu biimin ya da genellikle kendinde varlktaki demekistemek olarak bilin olan varln bu dneminin ya da bu biiminin mutlak nceliini sorguluyoruz.

Bylece mevcutluu {bulunuu} ve garip bir ekilde bilinci, bilincin kendisinin yanndaki varl (olmay)- artk varln {olmann} mutlak temel biimi olarak deil de, bir {gerektirme-koullama} belirleme olarak ve bir etki olarak ele alma noktasna geliriz. yle bir belirleme ve etki ki artk mevcutluunki deil de frkn, ve artk etkinlik ve edilginlik ve de etki tepki ya da koullama {belirleme} koullamama {belirlememe}vb kartlna scak bakmaz, -yle ki bilin, etki ya da bir belirleme olarak gsterilirse, az ya da ok bilinlice kararl ve sistemli olarak hesaplanm olabilen stratejik nedenlerle bizzat snrllatrdmz /snrszlatrdmz {Derrida burada snrlandrmak demek olan dlimiter fiilini d-limiter biiminde yazarak iki kart anlamda birden kullanr} bu eyin szcne gre ilem yapmaya devam edilir.

Bu kadar keskin ve bu kadar kesin olmadan nce, ki Heideggerin, Nietzschenin ve Freudn davran byleydi, bilindii gibi her biri, bazen birbirine benzer biimde, bilinci, kendinin kendinden emin kesinlii iinde aratrdlar. Oysa bu yzden her birinin, bunu, frk konusundan yola karak yapmas dikkat ekici deil mi?

Bu konu, onlarn metinlerinde ve her eyin oynand bu yerlerde neredeyse aka grlr. Ben burada uzatmayacam; sadece Nietzsche iin, temel byk etkinlik, bilinddr ve de bilin; z ve yollar ve kipleri kendine zg olmayan glerin etkisidir, bunu hatrlatacam. Oysa kuvvetin kendisi mevcut {bulunan} deildir asla: o farklar ve nicelikler oyunundan baka bir ey deildir. Kuvvetler arasnda fark olmadan kuvvet olamaz genellikle; ve burada nicelik fark niceliin ieriinden ok bizzat mutlak bykle dayanr: niceliin kendisi, niceliin farkndan ayrlabilir deildir. Niceliin fark, kuvvetin zdr, kuvvetin kuvvetle ilikisidir. ki eit kuvveti dlemek, onlara anlamsal bir ztlk verilse bile, kabaca, yaklak bir dtr, canlnn dald ama kimyann uyandrd istatistik dtr (G. Deleuze, Nietzsche et la philosophie, s: 49). Nietzschenin tm felsefesi, farka etkin farkszlk olarak, indirgeme ya da ayrmsz bask sistemi olarak felsefenin bir eletirisi deil midir? Bu, bizzat manta gre, mantn kendisine gre, benzer olmayan ayniye krleerek, felsefenin frkn yaayan felsefesini, frkn iinde yaayan felsefeyi dlamaz. Ayni; aka, farktan dierine, bir ztlk teriminden dierine dolayl, ikircikli geit olarak frktr. Felsefenin zerine kurulduu, ztln silindiini deil de terimlerden birinin orada dierinin frk olarak, ayninin ekonomisi iinde hissedilebilir farkllam olarak (hissedilirin farkllaan olarak, farkllam hissedilebilir olarak anlalr olan ey; farkllam farkl sezgi olarak kavram; farkllam-fakllaan doa olarak kltr-; physisin tm dndakiler - tekhn, nomos, thesis toplum, zgrlk, tarih, zeka, vb farkl physis olarak ya da farkllaan physis olarak. Frktaki physis. (Burada mimesisin, physise szde kartl iinde yeniden yorumlanmas gerei ortaya kyor)) grmek iin, konumamza can katan tm ztlk iftlerini yeniden gzden geirebileceiz. Bu ayninin frk olarak almasndan itibaren, ebedi dn iindeki farkn ve yinelemenin aynilii beliriyor. Nietzschenin, sapmay ya da frk, iindeki klk deitirmi bir steleme hilesini hi karmayan Symptomatologiesi ile; ya da mevcutluu {bulunuu} iinde ayni eyin sunumu olarak hakikatin almnda, durmakszn ortaya sermenin yerine geen etkin yorumun tm tematii vb ile bunca konu ilikiye sokulabilir. Hakikatsiz ya da en azndan hakikat deerinin egemen olmad ifreler sistemi olmayan (ki bu durumda sadece kaytl, snrl, ierii belli bir ilev oluveren) ifre.

Demek ki Nietzschenin, her yerde kltr, felsefeyi ve bilimi yneten metafizik dilbilgisi ile ilgili her sisteme kartlatrd kuvvetler farklarnn ve farkl kuvvetlerin u etkin, hareket halindeki uyumazlna frk diyebileceiz.

Mevcutluun {varln} ncelii {stnl} ile ilgili soru sorarken bilin olarak dzenlenen kuvvetler ekonomisi ve enerjisi olarak bu ayrmn, Freud dncesinin de temel konusu olmas (: baka ayrm, ifre (ya da iz) ve erk ile ilgili btnl iinde tm kuram) tarihi olarak anlamldr. Bilincin otoritesinin sorun edilmesi nce ve her zaman ayrmsaldr.

Freud kuramnda, frkn aka farkl iki deeri birbirine balanr: frk; ayrlabilirlik, ayrm, sapma, ara, mekanla{tr}ma diye ayrmak ve frk sapak, gecikme, ayrma {saklama}, zamanla{tr}ma diye ayrmak.

1. z (Spur), kolaylatrma (Bahnung) (15), kolaylatrma gleri kavramlar, Entwurf(16)tan itibaren fark kavramndan ayrlmazdr. Bellein ve genellikle bellek olarak ruhsalcln {psiizmin} (bilinli ya da bilin d) kayna yalnzca ilikilendirmeler aras fark dikkate alnarak konuulabilir. Freud bunu kesin olarak sylyor. Fark olmadan kolaylatrma ve iz olmadan da fark yoktur.

2. Bilin d izlerin retiminde ve kayt srelerinde (Niederschrift) her trl fark, sakntl olma anlamnda, frkn anlar olarak da yorumlanabilir. Freud dncesine hep klavuzluk eden bir emaya gre, iz hareketi, tehlikeli yatrm farkllatrarak, bir saknma (Vorrat) oluturarak bizzat kendisini koruyan hayat abas olarak tanmlanr. Ve Freud dncesini izleyen tm kavram kartlklar, frk ekonomisi iinde bir sapma anlar olarak, kavramlarn her birini birbiriyle ilikilendirir. Biri; farkllam bakadan, bakann farkl birinden ayr bir ey deildir. Biri frkta baka, biri frkn bakasdr. Bylece aka kat ve indirgenemez grnen her ztln (rnein ikincil ve birincil ztl), o anda ya da u anda kuramsal yapnt olarak nitelendii grlr. Yine bylece, rnein (ama byle bir rnek her eyi ynetir, her eyle iletiir) zevk ilkesi ile gereklik ilkesi arasndaki fark sadece sapak (Aufschieben, Aufschub) olarak frktr. Freud, Zevk lkesinin tesindede unlar yazar: Benin koruma igdsnn etkisiyle, zevk ilkesi silinir ve yerini gereklik ilkesine brakr. Gereklik ilkesi zevkin oluturduu son amatan vazgemeden, bunun gerekleimini farkllatrmaya; zevke ulamak iin, anlk bir honutsuzluk {zevk dlk} dnlediimiz uzun bir sapan (Aufschub) uygunluuna ve buna katlanmaya, ona acele etmeye aran baz olaslklardan yararlanmamaya raz eder bizi.

Burada frkn en byk karanlk noktasna, bilmecesine, kavram garip bir paylamla tam olarak blen eye dokunuyoruz. Karar vermede acele etmemek gerek. Frk, ayninin gesi iinde, (bilinli ya da bilin d) hesapla, iinde farkllam mevcutluun {varln} yer ald zevki bulmay hedefleyen ekonomik sapak olarak frk, ve dier yandan olanaksz mevcutlukta iliki olarak, sakntsz harcama olarak, mevcutluun {varln} tamiri olanaksz kayb, enerjinin yerine konmaz azalmas olarak, aslnda lm itkisi ve grnte her ekonomiyi kesintiye uratan eyle iliki olarak frk birlikte nasl dnmeli? uras ak -akln ta kendisi-: ekonomik olan ve olmayan, ayni ve bambakay vb birlikte dnebiliriz. Eer frk, dnlemez ise, onu, onun yerini, gerekliliini, frkn yaps iindeki ilevini aka bilmek iin, iyi bildiimiz bir hesabn amazlyla, yanltc grnty ve mantksz olan hemen ortadan kaldrtverecek olan akln felsefi gesi iinde, akla tamaya acele etmek gerekmez belki. karn felsefede bulan ey zaten, burada hesapland gibi frk sisteminde dikkate alnmtr. Baka yerde bir Bataille okumasnda, eer istenirse, sakntsz harcamada, lmde, anlamszla sunumda vbde hibir pay olmayan snrl ekonomiyle ve saknt olmayan hesaba katan, denebilirse saknt olmayan sakntda tutan genel bir ekonomiyle hem kesin, hem de yeni anlamyla bilimsel bir ilikiye sokulabilecek olan eyi iaret etmeye almtm. Hesabn bilen bir frk ile hesabn bilemeyen bir frk arasndaki iliki, mutlak yitimin, lmn ortaya srlmesiyle karan ar ve yitimsiz mevcutluun {varln} ortaya srlmesi. Snrl ekonomiyle genel ekonominin bu ilikiye sokuluuyla, yer deitiririz, hegelciliin ayrcalkl biimiyle, felsefenin kendi tasarsna yeniden kaydoluruz. Aufhebungu nbet deiimini- baka trl kendine yazmaya katlarz. Belki, sadece kendine yazmaya. Daha dorusu, yazma tketimini hesaba katmaya.

Zira frkn ekonomik nitelii, sadece unlar ierir: farkllam mevcutluk {varlk} her zaman kendini yeniden bulabilsin, mevcutluun {varln} sunumunu, yararn alglanmas ya da alglamann yararn kaypsz ve geici olarak geciktiren bir yatrmdan baka bir ey olmasn. Frkn ekonomik hareketinin metafizik, diyalektik, hegelci yorumun zdd olarak, burada her defasnda kazanp yitirdiimiz, kimin yitirdii, kazand belli olmayan bir oyunu kabul etmek gerek. Eer yn deitirmi sunum kesinlikle ve umarsz biimde reddedilmi kalrsa, bu, belirli bir mevcudun gizli ya da namevcut kalmas deil de frkn bizi mevcutluk ve namevcutluk seeneini atn zorunlu olarak bilmediimiz eyle ilikide tutmasdr. Belirli bir bakalk Freud buna bilindnn metafizii adn veriyor- kesinlikle her trl sunum sreci dndadr ki biz bu srele onun iyice grnmesini isteyeceiz. Bu balamda ve bu adla bilind, bilindii gibi kendinde gizli, gcl, gizil g halinde bir mevcutluk {varlk} deildir. Kendini farkllatrr, yani kukusuz farkllklarla dokur kendini ve de temsilciler, vekiller gnderir; yetkilendirir; ama vekil edenin bir yerde var olma, mevcut olma, bizzat kendi olma ans yoktur ve bilin olma ans daha da zayftr. Bu anlamda, eski bir tartma ifadelerine ters olarak, her zaman giritii tm metafizik yatrmlarn gls, bilind, baka eyden fazla bir ey deildir, maskelenmi ya da gcl bir bilinten fazla bir ey de deildir. Mevcutluun (varln) olas her kipiyle balantl olarak bu radikal bakalk, olmu-bitmiin, i iten gemiliin indirgenemez etkilerinde kendini gsterir. Ve bunlar anlatmak iin, bilind izlerin (bilinli iz yoktur) izlerini okumak iin, mevcutluun ya da namevcutluun dili, fenomenolojik metafiziin sylemi uygun deildir. (Ama bunu konuacak tek kii fenomenolog deildir.)

iten getinin (Nachtrglichkeit) yaps gerekten, zamansalla-tr-madan (zamanla-tr-madan); birikmi izlerin, ve ngerilimsel aklklarn, srekli kendine ynlenmi, kendi zerinde toplam, toplayan, ilk kaynakla ilgili ve durmadan biretirimi{sentezi} olarak; canl mevcudun basit bir diyalektik komplikasyon yapmasn yasaklar. Bilindnn bakalamasyla, deimi imdilerin gemilerin ya da geleceklerin- ufuklar deil de, asla imdi olmam ve de asla olmayacak (ki gel-ecek, mevcutluun {varln} formu iinde asla retim ya da yeniden retim olmayacak) bir gemi sz konusudur. Demek ki iz kavram, gemiin birikimiyle, imdi olmu olan eyin gemi olmas kavramyla llemez. z ve yleyse frk- imdiden {mevcuttan?} ya da imdinin {mevcudun?} imdiliinden {mevcutluundan?} balayarak dnlemez.

Asla imdi olmam bir gemi, bu Emmanuel Levinasn formldr. Bununla o, psikanalizin dnda yollarla, izi ve mutlak bakalk: bakas bilmecesini nitelendirir. Bu snrlarda ve en azndan bu bak asndan, frk dncesi Levinasn giritii klasik ontolojiyle ilgili her trl eletiriyi ierir. Ve iz kavram, frk kavram gibi{/olarak}, Nietzsche, Freud, Levinas anlamnda (yazarlarn bu adlar burada iaretten baka bir ey deildir), izlerin bu farklar ve bu farkl izler arasndan, amz ontolojinin mevcutluun {varln, bulunuun} snr olarak kateden ve bir araya toplayan ebekeyi byle dzenler.

Yani olan ve olanllk ebekesini. Frkn, kkrtmaya geldii olann egemenlii her yerdedir, u anlamda: eski Latincede kkrtmak karl kullanlan sollicitare btn olarak sallamak, toptan titretmek demektir. Demek ki frk dncesiyle sorgulanan olanllk halindeki ya da mevcutluk halindeki varln {olmann} belirlenmesidir. Byle bir soru{n]} varln {olmann} olandan fark bir yerde almazsa ortaya kamaz ve anlalamaz. Birinci sonu: frk yoktur. O, arzu edildii gibi ok mkemmel, biricik, ilkesel ya da akn olan-bulunan deildir. Hibir eyi ynlendirmez, hibir ey zerinde egemenlik kurmaz ve hibir yerde hibir otorite iletmez. Byk harfle duyurmaz kendini. Frkn krall yoktur ama ayni zamanda her trl kralln yklmasndan yanadr. Bu, onu aka tehdit edici klar, iimizde krall, bir kralln gemite ya da gelecekte mevcutluunu {varln} arzulayan her eyden amaz biimde dmz kopar hale getirir. Ve bu, her zaman bir krallk adnadr, frkn bir byk harfle bydne inanarak, egemen olmak istediinden yaknlan bir krallk.

Bununla birlikte, frk, kendini, kendi dnd gibi; an, zellikle, yine denebilirse, onda kendini, Heideggerci snrlandrlamaz {gedik bulunamaz} derin dnce boyunca dnmesi gibi, hem ontik hem ontolojik farkn sapmasnda m ayarlyor?

Byle bir sorunun basit bir yant yok.

Bizzat kendisinin belli bir yznde, frk kesinlikle ontolojik farkn ya da varln {olmak}, tarihi ve dnemsel alndan baka bir ey deildir. Frkn s bu almn hareketini iaret eder

Bununla birlikte, anlam ya da varlkla {olmak}ilgili hakikat dncesi, ontik ve ontolojik fark olarak frkn belirlenmesi, varlk {olmak} sorununun ufuktaki fark dncesi, yine frkn i-metafizik bir etkisi deil mi? Frkn alm sadece varln {olmann} ya da varln {olmann} dnemselliinin hakikati deildir belki. Belki de bu iitilmemi dnceyi, bu sessiz izlemeyi dnmeye almak gerek: ki varlk {olmak} tarihi dncesi, yunan ve bat logosunu devreye sokar, bizzat kendisi, ontolojik fark iinden olutuu ekliyle, bir diapherein dneminden baka bir ey deildir. O halde artk onu, o andan itibaren dnem, varlk {olmak} tarihi olarak tarihin iine ait olan dnemsellik kavram olarak adlandramayz. Asla anlam olmayan varlk {olmak}, olanda gizlenen olarak asla dnlmemi ya da sylenmemi olan, belirli ve ok garip biimli frk, ontolojik farktan ya da varln {olmann} hakikatinden daha eski(dir). Bu ada ona izin oyunu denilebilir. Artk varln ufkuna ait olmayan ama oyunun, varln anlamn tad ve evreledii bir izin oyunu. z oyunu ya da olmayan, ve anlam da olmayan frk oyunu. Ait olmayan. Hibir srdrm {bakm}, ama varln (olmann) oyuna srld zeminsiz bu tartma alan iin sfr derinlik(17).

Belki bylece kendinden farkllatran birinin, en diapheron eautnun herakliti oyunu, kendisiyle farkl(18) olarak, zaten ontolojik farktaki diaphereinin belirlenmesi iinde bir iz olarak kaybolur.

Ontolojik fark dnmek, kukusuz ifadesi neredeyse iitilemez kalm zor bir i olarak kalr. Ve de ontolojik fark ve varln {olmann}dnemsellii olarak hala akl dna kmaya izin vermeyecek kadar iddetli bir frk iin logosumuzun tesine hazrlanmak, ne varln {olmann} hakikatiyle geiten kendini bak tutmaktr, ne de onda hibir tarzda sresiz gereklilii eletirmek, kabul etmemek, tanmamaktr. Aksine bu geiteki zorlua yerlemek, onun bat sylemini normalletirdii -hem de sadece felsefe tarihi metinlerinde deil- heryerde, onu metafiziin keskin okumasnda yinelemek gerekir. Varln {olmann}hakikatini aan eyin izinin, orada tm sertliiyle, ortaya kmaya/kaybolmaya braklmas gerekir. Asla kendini sunamayan(n) izi, bizzat kendini sunamayan iz: kendi grngs {fenomeni} iinde olduu gibi grnmek, ortaya kmak. Temel ontoloji ile fenomenolojiyi derinliine balayan eyin tesindeki iz. Her zaman farkl{laan} iz, asla kendinin sunumundaki gibi deildir. Kendini sunarken silinir, nlarken dilsizleir, tpk frkta piramidine kaydolan, yazlan gibi.

Bu hareketten, metafizik sylemdeki ve zellikle biraz nce ilgilendiimiz giriimler boyunca ontolojinin erevesi (Nietzsche, Freud, Levinas) saylan ada sylemdeki sakntl ve haber verici iz her zaman ortaya karlabilir. zellikle Heidegger metninde.

Heidegger mevcudun zn, mevcudun mevcutluunu {varln} sorgulamaya kkrtyor bizi.

Mevcut nedir? Mevcutluunda mevcudu dnmek nedir?

rnein, Der Spruch des Anaximander adl 1946 metnini ele alalm. Heidegger burada varln {olmann} unutuunun olanda varln {olmann} farkn unuttuunu hatrlatr: Ama varln {olmann} eyi (die Sache des Seins), olann varlnn olmasyla ilgilidir. Bilmeceli bu ok bal iyeliin(19) dilsel biimi bir oluumu (Genesis), mevcutluktan itibaren bir mevcuttan gelmeyi (Herkunft) adlandrr. Ancak, ikisinin almasyla, bu -den geliin z (Wesen) gizli (verborgen) kalr. Yalnzca -den geliin z deil, mevcutluk ve mevcut {bulunu} (Anwesen und Anwesendem) arasndaki basit iliki de dnlmemi kalr. afaktan beri {balangtan beri}, galiba mevcutluk ve mevcut olan, her biri kendi tarafndan, ayr ayr bir eydir. Anlalmayacak biimde, mevcutluk bizzat mevcut olmaktadr Mevcutluun z (Das Wesen des Anwesens) ve bylece mevcuttaki mevcutlukun fark unutulur. Varln unutulmas varln olanda farknn unutulmasdr (Chemins iinde eviri, s: 296-297).

Tpk mevcuttaki mevcutluun fark gibi olandaki varln {olmann} farkndan (ontolojik fark) yararlanarak Heidegger, bir nerme, nermeler btn ne karyor, ki burada{ki deini} bir bnlk atlmyla eletirmek deil de daha ok kkrtma gcn teslim etmek sz konusu.

Yava yava ilerleyelim. Heideggerin iaret etmek istedii ey, udur: olanda varln {olmann] fark, metafiziin unutuu iz brakmadan kaybolmutur. Bizzat farkn izi grnmezlemitir. Frkn (kendisinin) namevcuttan ve mevcuttan baka bir ey (olduunu) kabul edersek, eer frk iz brakrsa, burada farkn (olanda varln {olmann}) unutmasndan, bir izin izinin kaybolmasndan szetmek gerekecektir. Anaximandrosun sz byle bir geii ieriyor sanki: Varln {olmann} unutmas, varln kendisinin perdeledii, bizzat varlk znn bir parasdr. Unutma, varln {olmann} hedefine yle zsel olarak aittir ki bu hedefin afa {balangc} aka mevcudun, kendi mevcutluunda almas olarak balar. Bu, u demektir: varln {olmann} tarihi, varln {olmann}; varln {olmann} kendi zn, olanla fark belleinde tuttuu eyde unutmasyla balar. Fark eksilir. Unutulmu kalr. Sadece farkllatrlm ey mevcut ve mevcutluk (das Anwesende und das Anwesen) kendini barnaksz brakr ama farkllatrlm ey olarak deil. Aksine farkn sabahki {balangtaki} izi (die frhe Spur) mevcutluk, olan-mevcut (das Anwesen wie ein Anwesendes erscheint) olarak ortaya kar kmaz silinir ve kaynan yce bir (olan)-mevcutta (in einem hchsten Anwesenden) bulur.

z, bir mevcutluk deil de dalan, yer deitiren, kendine gnderen, kendine zg olarak gereklemeyen bir mevcutluun benzeri olunca, sil{in}me kendi yapsna ait olur. Yalnzca her zaman izi artabilecek sil{in}me deil de, o olmasa, iz deil, yklamaz, antsal tz olurdu, balangtan iz haline onu oluturan, onu yer deiimine yerletiren ve onu grn iinde kaybettiren, kendinden kendi durumuna karttran sil{in}me olurdu. Farkn yaman izinin (die frhe Spur) silinmesi, demek ki metafizik metindeki izleme ile aynidir. Metafizik metin, yitirdii ya da ayrd, yana koyduu eyin iaretini muhafaza etmek zorundadr. Byle bir yapnn elikisi, metafizik dilde, aadaki etkiyi reten metafizik kavramn ters evrilmesidir: mevcut; gstergenin gstergesi, izin izi olmaktadr. O artk her gnderimin son durumda kendisine gnderdii ey deildir. Genellemi gnderimin bir yaps iinde bir ilev olur. O izdir ve izin silinmesinin izidir.

Metafizik metin byle anlalmtr. Hala okunabilir ve okunacak. Snryla evrilmemi, katedilmitir, kendi iinde, snr izgisinin oklu byk iziyle iaretlenmitir. Hem ant, hem de izin yanlsamasn, ayni anda izilmi ve silinmi, ayni anda canl ve l, korunmu kayd iinde her zaman yaam da taslyor olduundan izin serabn nererek. Piramit. Alacak bir snr deil, bir duvar zerinde deifre edilecek talk, sessiz metin.

O zaman, elikisiz, en azndan bu tr elikiye hibir yetkinlik vermeden izin kavranrl ve kavranamazl dnlr. Farkn sabahki izi dnsz olarak bir grnmezlikte kaybolmutur ama yine de bizzat onun yitimi barnr, korunur, baklr ve tutulur. Bir metnin iinde. Mevcutluk biimiyle. yelik {biimiyle}. Ki bizzat kendisi bir yaz etkisinden baka bir ey deildir.

Sabahki izin silinmesinden sz ettikten sonra Heidegger, elikisiz eliki iinde izin gmlmesinden yana ya da kar olabilir. Biraz daha ilerde: olanda varln {olmann} fark, yine de, ancak, eer mevcudun mevcutluuyla (mit dem Anwesen des Anwesenden) zaten kefedilmise ve eer varlk bulaca dilde olduu gibi kalan (gewahrt bleibt) bir iz iinde ylece kapanmsa, bir unutulmu olarak daha sonra deneyime gelebilir.

Daha da ilerde, Anaximandrosun to khrenunu, burada Brauch (srdrm, bakm) olarak evrilmi, iyice dnerek, Heidegger yle yazar: Uyum ve saygy (Fug und Ruch verfgend) dzenleyerek srdrm mevcudu (Anwesende) kendi yerinde zgrletirir ve onu kendi yeri iin her defasnda zgr brakr. Ama bizzat buradan, mevcut, ayni ekilde, kendi eleen {barnan} sresinden balayarak (in das blosze Beharren verhrtet) israrnda srekli sertleme tehlikesine brakm grnr. Bylece srdrm (Brauch) bu arada bizzat kendinde mevcutluun (des Anwesens) in den Un-fug, uyumazlkta (kopmada) salmas (Aushndigung: srdrmeme) olarak kalr. Srdrm olumsuzlua eklenir (Der Brauch fgt das Un-).

Ve bu, Heideggerin, srdrm, Wesen des Seins olarak frkn olumsuzluk anlamn ve bu izi dnebilir miyiz ve nereye kadar dnebiliriz sorusunun sorulmas gereken iz olarak srdrm tand anda olur. Farkn olumsuzluk anlam varlk {olma} tarihinin tesine ve de dilin, dilde adlandrlabilir her eyin tesine gndermiyor mu? Varln {olmann} dilinde, tamamen baka bir dille bu dilin zorunlu olarak iddetli dnmne bavurmuyor mu?

Bu soruyu aklatralm. izi ortaya karmak iin (kim demi: bir ey, izini srmek varken, iyice bezdirilinceye dein gidilmez?)(20). u paray da okuyalm:

to khrenun srdrm (Brauch) ile evrilmesi kkene ve szck zerine bilmelere dayanmyor. Srdrm szcnn seimi varln {olmann} unutulmas ile ilgili tarihsel balamaya doru varln almdaki (im Wesen des Seins) fark dnmeye alan dncenin bir n karma dayal evirisine dayanr (21). Srdrm szc varln {olmann} unutulmasnn kavranmasndaki (Erfahrung) dnceye dikte edilmitir. Tam olarak dnlmesi gereken ey, srdrm szcnde, buradan to khren tam olarak bir izi (Spur), bat metafizii olarak tarihsel ve dnyasal olarak alan varln {olmann} tarihinde derhal kaybolan (alsbald verschwindet) izi, adlandrmasdr.

Bir metnin d nasl dnlr? Kendi snrndan az ya da ok? rnein, bat metafiziiyle ilgili metnin bakas m? Elbette, bat metafizii olarak varln {olmann} tarihi iinde derhal kaybolan iz her trl belirlemeden, metafizik metin iinde alabilecei her addan syrlr. z bu adlarda barnr ve de gizlenir. Burada bizzat iz olarak grnmez. Ama bu, asla olduu gibi grnemeyecei iindir. Heidegger de yle der: fark olduu gibi grnemez: Lichtung des Unterschiedes kann deshalb auch nicht bedeuten, dasz der Unterschied als der Unterschied erscheint. frkn z yoktur, frk, yalnzca ad ve grn ile ilgili olduu gibinin iinde uygunlaamayaca ey deil ayni zamanda genellikle olduu gibinin, bizzat kendi zndeki eyin varlnn {bulunuun} otoritesini tehdit eden ey(dir). Bu noktada frkn kendi znn olmamas, frk ykmlle alan oyun olarak yaz{} oyununun ne varl ne de hakikati olmad demektir.

Bizim iin, frk metafizik bir ad olarak kalr ve bizim dilimizde alabilecei tm adlar da ad olarak metafiziktir. zellikle mevcutta mevcutluun (Anwesen /Anwesend) farkndaki frkn belirlenmesinden sz edildiinde ama zellikle ve imdiden, genel bir biimde, olanda varln {olmann} farkndaki frkn belirlenmesinden sz edildiinde.

Bizzat varln kendisinden bile eski, byle bir frkn dilimizde hibir ad yoktur. Ama zaten biliyoruz ki, eer o adlandrlamaz ise, bu, saknt iin deil, dilimiz bu ad henz bulmad ya da kabul etmedii iin, ya da kendi dilimizin sonlu sistemi dnda, bu ad baka bir dilde aramak gerektii iindir. Bunun iin bir ad olmad, varln {olmann} ya da zn ad olmad, bir ad olmayan, ar bir ad birimi olmayan ve durmadan farkllaan yerine gemeler zincirinde dalan frk ad olmad iindir hatta.

Bu ey iin ad yoktur: bu ifadeyi dz biimde okuyun. Bu adlandrlamayan, hibir adn yaklaamayaca silinmez bir varlk {olma} deildir: rnein Tanr. Bu adlandrlamayan, unlar var klan bir oyundur: adsal etkiler, adlar denilen greli olarak birimsel ya da atomik yaplar, adlarn ikameleriyle ilgili zincirler ve bunlar iinde, rnein, ad etkisi frkn kendisi, srklenir, gtrlr, yeniden kaydolur, szde bir giri ya da szde bir k olarak yine de oyunun paras, sistemin ilevidir.

Bildiimiz, bileceimiz ey, eer burada sadece bir bilgi sz konusu ise, bunun asla tek bir szck, patron-ad olmad, asla olmayacadr. Bu yzden frktaki harfinin dncesi, birincil bir reete deildir, ne de eli kulanda ve henz iitilmemi bir adlandrmann peygamberimsi bildirilii. Bu szck, ncilsi ilk haberle ilgili hibir eye sahip deil, yeter ki byk harf olmay kavranabilsin. Adn adn sorun edin.

Varln {olmann} ad olsa da tek ad olmayacak. Ve bunu nostaljisiz, yani salt ana diliyle ilgili; salt baba diliyle ilgili; dnmenin yitik lkesiyle ilgili sylencenin dnda dnmek gerek. Aksine bunu, Nietzschenin, bir glmede ve dansn bir admnda oyuna katt olumlama anlamnda olumlamak gerek.

Bu glme ve danstan balayarak, her diyalektikteki bu garip olumlamadan balayarak, benim heideggerci umut adn vereceim bu nostaljinin br yz sorunlar. Burada bu szcn ok edici olduunu bilmiyor deilim. Yine de hibir iermeyi dta brakmadan, onu tehlikeye atyorum ve onu, Anaximandrosun sznn (tek szcn ve kendi szcnn aratrlmas), bana metafizikten alm grnd eyle ilikiye sokuyorum. Varln ilk szcnden (das frhe Wort des Seins: to khren) sz ederken Heidegger unlar yazyor: mevcuttaki iliki, mevcutluun kendi zndeki dzenini aarken, biriciktir (ist eine einzige). ncelikle her baka ilikiyle kyaslanmaz kalr. Bizzat varln biricikliine (Sie gehrt zur Einzigkeit des Seins selbst) aittir. Bylece dil, varlkta alan eyi (das Wesende des Seins) adlandrmak iin tek bir szc, biricik szc (ein einziges, das einzige Wort) bulmak zorundadr. Varla ynelik (das dem Sein zugesprochen wird) dncenin her szcnn [her dn(dr)en szcn: denkende Wort] ne kadar riskli olduunu buradan anlyoruz. Bununla birlikte burada tehlikeye atlan ey olanaksz bir ey deildir; zira varlk {olma} heryerde konuuyor ve her zaman her dilin iinden.

Sorun budur: tek bir szckte, yani kendi adnda varln {olmann} szle birleimi. Frkn, oynanm olumlama iine kaydolan sorunu budur. u tmcenin her bir gesini tar, her bir gesine yaslanr: varlk/heryerde ve her zaman/her/ dil/ iinde/ konuur. Frk, ontolojik fark cinsinin bir tr deildir. Eer mevcutluun ba Ereignenin iyelii ise (Die Gabe von Anwesen ist Eigentum des Ereignens) (Zeit und Sein, in Lendurance de la pense, Plon, 1968, tr. fr. Fdier, p. 63), frk, bir anlamda, mlkleme konusu deildir. O, ne durum (uygunlama-mlkszleme), ne olumsuzluk (mlkdlama) deil, bakadr. Galiba o andan itibaren, burada daha ok gelecek bir gzergahn gerekliliini iaret ediyoruz, Ereignis (22)cinsinin bir tr varlndan daha fazlas olmayacaktr. Heidegger: o zaman varlk {olma} kendini kendinde olduran hareket iinde yerini alr (Dann gehrt das Sein in das Ereignen). Onu ona vermek ve onun kendi ba onlarn belirlenimini kabul eder ve alr. O zaman varlk {olma}, Ereignisin bir cinsi olacaktr, Ereignis, varln bir cinsi deil. Ama byle bir devirmeye snmaya alan ka ok ucuz olacaktr. Sorunun ve kendi yandann gerek dncesinin yanndan geer (Sie denkt am Sachverhalt vorbei). Ereignis her eyi kapsayan ve altnda varlk ve zamann dzenlenmesine izin verecek yce kavram deildir. Burada sra mant ilikileri hibir ey sylemek istemez. Zira, bizzat varln aratrmasnda dndmz ve (seinem Eigenen folgen) onun zne sahip olduu eyi izlediimiz lde, zamann, parousiann (gewhrte Gabe des Geschickes von Anwesenheit) yneliminin {hazrlannn} iaret edilmesiyle ayarlanm ba olarak ortaya kar. Mevcutluun {varln} ba Ereignenin zelliidir (Die Gabe von Anwesen ist Eigentum des Ereignens).

Bu zincirin ( varlk {olmak}, mevcutluk, -kendilik {iyelik} vb) yerdeitirmi yeniden kayd olmadan, genel ya da temel varlksal-mantksal ile blgesel ontoloji ya da zel bilim adna onun egemen olduu ya da bamllatrd ey arasndaki ilikiler kesin ve tersinmez biimde asla dntrlemeyecektir: rnein ekonomi politik, psikanaliz, gstergebilimsel dilbilim, retorik (ki bunlarn iinde zgln {iyeliin} deeri baka yerde olduundan daha fazla, indirgenmez bir rol oynar) ve de spiritalist ya da maddeci metafizikler. Bu ilk genilemede, bu ciltte ayrlm zmlemeler hedeflenmektedir. Byle bir yeniden kaydolmann, ne kuramsal ya da felsefi bir sylemde ne de genellikle bir sylemde ya da yazda asla ierilemeyecei aktr; sadece, baka yerde, genel metin (1972) dediim eyin sahnesinde ierilebilir.

Notlar:

(*) 27 Ocak 1968te Jacques Derridann Fransz Felsefe Topluluunda vermi olduu konferans. Yaz olarak Fransz felsefe topluluu blteninde ve yine ayni yl Seuil Yaynlarnn Tel Quel dizisinden btn kuram erevesinde yaymlanmtr.

(**) eviri metninde evirmenin aklamalar veya aklayc szckler { } iinde gsterilmitir. Notlarda ad belirtilmemi aklamalar evirmene aittir.

(1) Derrida, Franszcada fark karl kullanlmakta olan diffrence szcndeki /e/ harfini /a/ yazarak telaffuzu ayni, yazl farkl bir szck elde etmi oluyor ve bu szck zerinden felsefe yapyor. Trkede ayni etkiyi verebilmek iin eviride fark szc frk olarak yazlarak, bu ikili durum karlanmaya allmtr.

(2) Son tmce eksiltili ve oyun olarak u dncelere gnderir. Derrida nce frkn iindeki deiiklikten kaynaklanan nn tpk mezar gibi, piramitler gibi, Hegelin, gstergenin bedeniyle karlatrd piramit gibi sessizlik zerinde oynuyor. Yunancada mezar oikesis, ev (oikos) szcne benzer ki Yunancadaki ekonomi szc de ev (oikos) ve idare etmek nemein szcklerinden gelir. Bu yzden Derrida lm ekonomisinden aile evi ve kendi mezar diye sz eder. Daha da tesi, daha da eksiltili olarak Derrida yine tanda yaz barndran, bir hanedann (zalimin) lmn iaret eden mezardan sz eder. Bu, Fenomenolojide, Antigone yksn ele alan Hegele gndermedir sanki. Hatrlarsak Antigone, erkek kardei Polynikesi gmerek zalim Kreona meydan okumutur. Kreon, Antigoneyi gmdrerek misilleme yapar. Orada Antigone kendini asarak, kendini bekleyen yava lm aldatr. Zalim Kreon ok ge kalm bir yrek deiimi yaar ve (olunun ve karsnn, ailesinin intiharndan sonra) kendini ldrr. Bylece aile, lm, yaz, mezar, yasa, ekonomi. Derrida daha sonraki bir almasnda (Glas), Hegelin Antigoneyi ele aln zmler (: Alan Bass, Margins of Philosophy (Chicago: University of Chicago Press, 1982), pp 3-27.

(3) Alan Bass; burada Derridann, gnmzde kuram anlamyla kullanlan theorein szcnn yunanca kkeninde bakmak, grmek anlam olduunu, Derridann da bunu iaret ettiini ve ardndan gelen iitme, kavrama, idrak demek olan entendement szcn de anlamak anlamnda kullandn, ve bunlar bu ekilde evirmenin gln belirtir.

(4) kenarlar belirlenebilir bir delik (rnein, kastrasyon topolojisinde) [burada bir parantez daha ap Alan Bassn bu ifadeyi ngilizceye belirlenemez diye evirdiini sylemeliyim] Bu tmce Derridann Jacques Lacanla giritii polemie (bak: Positions ve Facteur de la vrit (hakikat etmeni)) Derrida iin Lacann bir yerde boluk ya da delik (kenarlar belirli delik) brakan kastrasyon topolojisi; namevcut klann metafizik davrann, boluu, delii yinelemektedir (Alan Bass).

(5) Yunanca arkhe, Evrenin ilk ilkesi demektir. Kurucu, ynetici, denetleyici ilkedir. Arkeoloji de bu balamda (en) eskinin bilgisine ulamaya alan bilimdir.

(6) Yunan mitolojisinde, Polemos, sava tanrs; sava, kavga, rekabet.

(7) Byle bir ad fiilin etkinletirici biimi diffrantdan yaplm olacak ve ngilizcedeki differant ve differing arasnda kalacaktr, differing. (Alan Bass) .

(8) Ara at, dilbilgisi yaklamlarnda, etkin ve edilgin at arasnda yer alan bir at ulamdr.

(9) le rfrent szc balama uygun olarak gnderge diye evrilmitir. Aslnda benim kiisel deerlendirmemde gndergeyi rfrence terimi karlamaktadr. Ve yine kendi ayrmmda, tpk gsterge kavramnda olduu gibi gnderge de gnderen ve gnderilen olarak ayrlmaktadr.

(10) Franszcas hem iaret ediyoruz, hem de gsterge retiyoruz anlamna gelebilen bir tmce.

(11) Franszcadaki hem ltre hem de prsence varlk olarak evrilebilir. Derrida metnindeki cambazlklar dikkate alnarak, -bir saknm olarak, bu terimlerin evirisinde kaynak anlamlar da verilmitir: ltre iin varlk {olmak}, prsence iin mevcutluk {bulunu/varlk} gibi. Bu ne yazk ki eviri metnini hantallatrmtr. Ama ikili gnderim baka trl evrilebilir miydi?

(12) Burada Husserlin kavramla ilgili zaman anlay iletilmitir; retention, prsent ve protention. Retention (tutma), protention (ngerilim) olarak trkeletirilmitir. Aslnda bu terimler bildiimiz gemi-imdi-glecekin sre iinde kavramlatrlmasdr.

Tutma (retention): algsal fazn bilincimizde tutulduu sre. rnein atlm bir topu izliyoruz. Onu annda imdide alglarken topun momentumunu anlamak iin topu zihnimizdeki yerinde tutuyoruz. Tutma, bir sunum ya da bellek deil, zamansal olarak genilemi imdinin bir sunumu. Bu, alg duygusunun bir annda kaydedilen, saniyenin ok kk bir biriminde genileyen bir imdidir.

ngerilim (protention): sonraki ann alglanmas. Henz alglanacak an. Yine top rneini kullanrsak, dikkatimizi topun umulan yoluna hareket ettiriyoruz.

Husserle gre, algnn zamansal grn var. Tutma, annda imdi ve ngerilim. Ak iinde ngerilim tutma olmaktadr. (Wikipedia free encyclopedia)

(13) Ek, Rousseaunun yazy anlatmak iin kulland szck (Grammatologiede ele alnm) hem eksik para hem de fazladan para anlamna feliyor; pharmakon, yaz iin Platonun szc, hem ila hem de zehir anlamna geliyor (Disseminationda Platonun Eczanesi blmnde ele alnm); kzlk zar, Derridann Mallarm yazlarn ve yaz zerine dncelerini zmlemesinden kaynaklanan bir szck, hem bakirelie hem de tketime gnderme yapyor (Dissemination iinde ift oturum blmnde ele alnm); kenar-iaret-eik, Derridann Sollersin Saylarna uygulad frktaki seridir( Dissemination iinde Dissemination blm) (Alan Bass).

(14) Burada sz (parole), Saussuredeki dil/sz ayrmna ait szdr.

(15) Derrida burada kendisinin Yaz ve Fark adl kitabndaki Freud ve Yaz Sahnesi adl denemesine gnderme yapyor. (Alan Bass). Bu evirmen (Alan Bass) almanca Bahnungdan hareket ederek frayage karl kolaylatrmann deil de zorla amakn daha uygun olacan dnyor.

(16) Entwurf : taslak

(17) Derridann Franszcadaki nul szcnn sfr ve hi anlamlaryla oynadn sanyorum. Zira bana gre sfr, her zaman hi anlamna gelmez.

(18) Derrida burada Franszcada gncel olmayan bir biimi kullanr: diffrend

Okunmayan son sessiz harfin farkl yazlmasnn anlama etkisizliini iletir.

(19) Derrida, cest dtre diye balayan ifade iinde olmak tre nne getirdii de edatn sz konusu eder. Bu, eviride olmasyla ilgili olarak verilmitir.

(20) Derrida konuyu avda bir hayvan avlamak iin izini srmekle, onu yorgun drnceye dein kovalamak, sktrmak arasnda bir deerlendirmeye bavurmaktadr.

(21) Metindeki tra-duction szcn aarak evirdim. Aslnda bu szc Derrida gncel morfolojiye uygun olmayan biimde paralayarak retmi. Dolaysyla szcn kendi iinden yeni bir szck retmi.

(22) Ereignis, genellikle olay olarak evrilir. Heideggerin son almalarnda ilgi dncesiyle ilikilenmektedir. (Wiki)

(*) Derridann bu yazs daha nce, Toplumbilim dergisinin l0. saysnda nay Szer evirisiyle yaymlanmtr. Ama unu belirtmekte yarar var: nay Szerin evirisi Trkede karl bulunan kimi terimleri yabanc dildeki biimleriyle brakm. Buna yaznn bal da dahil. Ki bu balk zaten yaznn can. Bir Fransz okuru iin bu terim, bir aykrl iaret edebilir, zira Franszca kullanmdaki biimden farkldr, ama trk okur iin yabancdr, sradan bir terimden farkszdr. Bu terim evirmenleri zorlayan, eviri olgusunu neredeyse olanakszlatran bir terimdir. Yalnzca bu terim iin gnlerce dndm belirtmeliyim. eviri konusunda daha da nemlisi Derrida uzmanlar unu ok iyi bilirler: Derrida Franszcaya egemen oluunu, metinlerinde kulland szck oyunlaryla, metin iinde oluturduu kimi ant yaplarla ortaya koyar. Kendine zg bir biemi vardr. Bu biemin korunmas iki adan nemlidir. Birincisi Derridann dilsel ustalnn; dnsel, ruhsal karmaklnn; cambazlnn; evrildii dilde en azndan izlenim olarak aktarlmas zorunluluu. kincisi de eviri metninin herhangi bir Trke incelemede kaynak olarak gsterilebilmesine olanak salamas. Ne yazk ki nay Szer, evirisinde biem konusunda titiz davranmam. Daha da nemlisi kimi ifadeleri terimleri yanl evirmi. Kendi evirim iin de unlar sylemeliyim: sz ettiim sorunlar yznden amlayc, dolaysyla kanlmaz olarak kimi yerlerde sakil (ar, hantal) bir eviri kmtr ortaya. Kimi ifadelerde trk okuru iin kolay anlalrlktan uzaklammdr. Bu eviri iin gzettiim ilke Derridadan uzaklamamak olmutur. eviri bittiinde u sivri ulu soruyu sormadan edememiimdir: Ka sekin fransz okuru Derridann bu metnini anlayabilir, ka kii anladn ileri srebilir? Derrida kendini anlalrn dna srkleyen bir yazardr. Dorusu beklentisine erimitir de: sylen olmaya. eviri eletirilerimde nemli metinlerin, kitaplarn hep, birden fazla evirmen tarafndan evrilmesini, denetlenmesini nermiimdir. Bu, yalnzca kendine gvensizlik deildir. unun ayrdnda olmaktr: kimse mkemmel deildir. Herkes eletirilebilir, insaf ls iinde kalmak kouluyla bile. Bu u demektir: size sunduum eviride de hatalar olabilir. Bunu eviri srecinde yaadm deneylerimden biliyorum. Kimi hatalar fark edildiinde, bunu bilmiyormuum, yanl anlamm dersiniz. Ama yle hatalar vardr ki bunu nasl yapmm!, Ben bu hatay yapm olamam! dersiniz. Dorusu her eviri, gnahyla, sevabyla karlatrmay, incelemeyi hak eder. eviriye yabanc bir okur iin birden fazla eviri yalnzca deike olarak seenektir. Oysa eviri, yeni eviriler; alclarnn o konuda gelimesine bal olarak bir gereksinime baldr. Hibir eviri gereksiz deildir. Her eviri kendi balamnda i grr. Ve eviri eviriyi eker.