Jacques Bénigne Bossuet

Portrait par Hyacinthe Rigaud - Louvre

PLAN D'UN TRAITÉ DETHÉOLOGIE.

JACQUES BÉNIGNEBOSSUET

ŒUVRES COMPLÈTES

Publiées d'après les imprimés et les manuscrits originaux purgées desinterpolations et rendues à leur intégrité.

Édition renfermant tous les ouvrages édités et plusieurs inéditsFrançois Lachat

Volume III

p. 581-656PLAN D'UN TRAITÉ DE THÉOLOGIE.

Paris, Librairie de Louis Vivès Éditeurrue Delambre 5

1863NB. Nous avons reproduit entre crochets carrés [ ] les

numéros de haut de page de l’édition papier.

2

PLAN D'UN TRAITÉ DE THÉOLOGIE.TRAITÉS DES PÈRES LES PLUS UTILES POURCOMMENCER L'ÉTUDE DE LA THÉOLOGIE.IDÉE GÉNÉRALE DE LA RELIGION.

Saint Augustin : De catechizandis Rudibus ; – sesquatre livres de la Doctrine chrétienne ; – son traité dela Vraie Religion ; – celui des Mœurs de l'Églisecatholique ; – son Enchiridion, adressé à Laurent.TRINITÉ.

Le Symbole de Nicée ; – celui de saint Athanase ;– son Recueil des passages de l'Écriture, qui prouventl'essence commune du Père, du Fils et du Saint-Esprit, t. I, p. 209 ; – sa Lettre des décrets du Concilede Nicée, p. 248, t. II, p. 10, 16 ; – ses trois Lettres àSérapion sur la divinité du Saint-Esprit, t. I, p. 173.

Saint Grégoire de Nazianze, ses cinq Oraisonsde la Théologie, XXXIIIe, XXXIVe, XXXVe, XXXVIe,XXXVIIe.

Saint Augustin : Contre Maximin, arien ; – leshuit premiers livres de son ouvrage de la Trinité.INCARNATION.

La Lettre de saint Athanase à Épictète.Celle de saint Augustin à Volusien ; – son

traité de la Persévérance, particulièrement latin, oùest expliquée la prédestination de Jésus-Christ.[582]

3

Les Lettres de saint Cyrille d'Alexandrie, quifurent lues au Concile d'Éphèse, et celles qu'ilécrivit sur l'Accord avec les Orientaux.

La Lettre de saint Léon à Flavien.La Définition du Concile de Chalcédoine.Les Anathématismes du Ve Concile.La Définition du VIe Concile.La Lettre de saint Bernard à Innocent II, contre

Pierre Abailard, touchant la satisfaction de Jésus-Christ et la rédemption.

GRÂCE.

Les huit Canons du Concile de Milet.Le livre de saint Augustin : De l’Esprit et de la

lettre ; – ses deux ouvrages contre Julien ; – celui dela Grâce et du libre arbitre ; – de la Correction et de lagrâce ; – de la Prédestination des saints ; – du Don de lapersévérance ; – ses Lettres.... ; – ses Sermons.... sur lesParoles de l'Apôtre.

Les Réponses de saint Prosper aux objections deVincent de Lérins et du Collateur.

Le Concile d'Orange.La VIe session du Concile de Trente.

SACREMENTS.Les sept livres de saint Augustin

du Baptême contre le donatistes ;

Ses livres contre Parménien ;{

les uns et les autres sur l'efficace des sacrements en général

Les Catéchèses mystagogiques de saint Cyrille de Jérusalem,pour l'Eucharistie principalement.

4

Le traité de saint Ambroise, De Initiandis ; – le traité des Sacrements, qui est entre ses œuvres.

L'homélie LXXXIIIe de saint Chrysostome sur saint Matthieu ;

La XXIVe sur la Ire Épître aux Corinthiens, chap. X ;

{ ces deux pour l'Eucharistie.[583]Les Catéchèses de saint Gaudence. Les Catéchèses de saint Eucher. Le Concile de Trente.

PÉNITENCE.

Tertullien : De la Pénitence ; – son traité de laDoctrine de l’Église ; – celui de la Pudicité.

Les Lettres de saint Cyprien ; – son traité deLapsis.

Lettre de saint Pacien à Sempronien, contre lesNovatiens.

Saint Ambroise, De la Pénitence.La dernière des cinquante Homélies de saint

Augustin ; – son sermon XXXII De verbis Apostoli,sur la prière pour les morts ; – son livre de Curapro mortuis agenda. – Voyez aussi l’Enchiridion, sur lanature de l'âme ; – ses derniers livres de la Trinité,savoir les IXe, Xe, etc.

ÉGLISE.

Les livres de saint Cyprien : De l'Unité del'Église ; – sa Lettre À Antonien.

5

Le livre de saint Augustin : De l’Unité del'Église ; – sa Lettre CLXIIe, et celles sur lesDonatistes.

Les Lettres de saint Ignace pour l'autoritéépiscopale.

La plupart de celles de saint Cyprien sur lemême sujet ; et pour le gouvernement ecclésiastique,particulièrement celles qu'il a écrites au pape saintCorneille, à Florentius Pupplénus, etc., surl'autorité du témoignage des Apôtres.

Saint J. Chrysostome : sa Ire homélie sur saintMatthieu ;— les deux Ires sur saint Jean ; – les IVe etVe sur la Ire aux Corinthiens, I, 26, sur ces mots :Non multi nobiles ; – sur la Force de la tradition etl'autorité des décisions de l'Église.

Saint Irénée, livre IIIe contre les Hérésies.Tertullien, Des Prescriptions.Vincent de Lérins : Sur la forme des jugements

ecclésiastiques ; – les Ires Actions du Concile deChalcédoine ; – les Actes du Ve Concile, du VIe et duVIIe. [584]MORALE.

Apologétiquesde saint Justind'Athénagorasde Tertullien

où l'on voit lesmœurs deschrétiens.

Le Pédagogue de saint Clément Alexandrin.Les Morales et les Ascétiques de saint Basile.Le IVe livre de saint Augustin, De la Doctrine chrétienne.

CONTROVERSE CONTRE LES JUIFS.

6

Dialogue de saint Justin avec Tryphon.BIBLIOTHECÆ ORDINANDÆ SERIES.

1° LOCO LIBRI IN-FOL. ; 2° LOCO LIBRI IN-4 ; 3°LOCO LIBRI IN-8° ET MINORES.

In unaquaque classe hic ordo servaturBiblia et Bibliorum Interpretes.

Patres. Græci.Latini.

Theologi.scholastici.morales.polemici.

Prædicatores.

Jus.

canonicum.civile.gallicum.externum.

Philosophi.Oratores.Poetæ.Philologi.Grammatici.

Historia.

ecclesiastica.græca.romana.bysantina.gallica.externa.

Chronologi, seu Historiæ universales.Geographi.

[585]

QUESTIONS PARTICULIÈRES.

7

DE OBJECTO ORATIONIS.

Quid imprimis postulandum ? An bonatemporalia petenda sint, et quomodo ? Oratio estsingulis operibus et consiliis, etiam de rebustemporalibus, præmittenda.DE DIVISIONE ORATIONIS.

In privatam et publicam. Quæ sint publicæorationes ? De supplicationibus et litaniis, seuprocessionibus publicis. An legitime procoercendis imbribus, ariditate depellenda,procuranda segetum felicitate et maturitateindicantur ?

In vocalem et mentalem. Vocalis, undedesumenda ? An ex sacris Scripturis ? Mentalisorationis methodus hodierna, an cognita Patribusantiquis ? Mentalis orationis, si bene flat, utilitas.Methodus ejusdem legitima. De orationistempore. An sit orandum semper, et quomodoorationis tempora consideranda ?

Orationes breves et ardentes frequentesque,quam utiles. Orationis efficacia. Cur Deus tandiueffectum orationum differat ? An Deus velit utoremus, quod tamen daturus non est ? Anorationes pro aliis exaudiantur minus quam quaspro nobis ipsis fundimus ? An peccatores Deusnunquam audiat ? Orationis subjectum seumateries. Quæ debeat esse frequens orationismateries, hæc est : miseria propria, proximimiseria, Ecclesiæ mala, beneficia Dei, Christi

8

mysteria, Scriptura sacra. De gradibus orationis,raptu, extasi.DE ORATIONE DOMINICA IN SPECIE.

An omnia quæ legitimo peti possuntcontineat ? An omnia pietatis officiacomplectatur ? De præfatione. De Ia petitione ; deIIa IIIa, IVa, Va. An debita temporalia debitoribusremitti debeant ? VIa : Quo sensu Deus inducerein tentationem dicatur ? De VIIa petitione. [586]NOVISSIMA HOMINIS. – MORS.

Mors. Necessitas ineluctabilis, et incertitudoejus. Meditatio mortis. Quæ sit optima ad mortempræparatio, nempe vita christiana. Liberavit nosEvangelium a timore mortis. Homini verechristiano solvenda est vita, optanda est mors.Cur tantopere mors timeatur ab amatoribus vitæ ?De timore etiam bonorum. Mors justi, impii, seropœnitentis, tepidi et negligentis. Mors subita,DE MORBO QUO IMPELLIMUR IN MORTEM,

Quis sit morborum usus legitimus ?Quomodo se gerere debeant medici, cognati,pastores circa ægrotantes, initio morbi ? Qusiratione hortandi sint morituri ?

An in morbis acutissimis ejulatus etimpatientiæ quidem motus ægris imputentur ? Desepultura et sepulcro. Æqualitas omnium insepulcris. Quantum horreant amatores vitætenebras et ignominiam sepulcri, cum ipsi ad

9

inferorum tenebras ignemque vix tantumadvertant. De ritu Gentilium quo mortuoscomburebant. Ubi et de ridicula apotheosiprincipum romanorum. Cur olim Hebræi et olimetiam Christiani maluerint terræ corpora suacommendare ? Olim sepulcra extra urbes erant.An liceret primis temporibus in ecclesiaquemquam sepelire ? De condimentis corporumdefunctorum. De conservatione cadaverum inlectulis apud Ægyptios et Constantinopolitanos,etiam sub religione christiana. – Vide cætera quæad cœmeteria pertinent alibi tractata.

De luctu et funere mortuorum. De luctuGentilium. De luctu et planctu Judæorum. Anliceat viro christiano mortuum lugere, et quamoderatione ? An liceat pulla et atra vestedolorem suum publice per annum vel mensesaliquot testari ? Quid sentiendum de pompafunebri sæculari ? De religiosa pompa funebri,hymnis, lampadibus, cleri et monachorumcomitatu, thuris et odorum crematione aliisquepiis ritibus in funere defunctorum fideliumobservatis. Quid de stemmatibus, atris parietumet altarium indumentis, lampadum pyramidibus ?An hæc christianam pietatem oleant ? Quid deepitaphiis, statuis, obeliscis, mausoleis apudchristianos ? An hæc in ecclesiis tolerari debeant ?An pro majori [587] ambientium pecunia,numerosior clerus, pretiosiores vestes, augustiorsupellex argentea adhiberi possint ? Quid de

10

putatione campanarum pro divite aliquo mortuo,ne leviter pulsatis iisdem pro inope quidem, sedsancto viro ?DE RESURRECTIONE MORTUORUM.

An sint omnes resurrecturi e tumulis ? Quidfiet de iis vivis, quorum tempore judiciumcontinget ? Quid intelligendum his Symboliverbis : Vivos et mortuos ? Argumentaresurrectionis. An resurrectio etiam impiorum perChristi virtutem et merita contingat ? Deconditione impiorum post resurrectionem. Aneadem omnino caro, quæ nunc est, resurrecturasit ?JUDICIUM.

Judicii ultimi necessitas, signa. Terribilisapparatus. Consternato impiorum. Bonorum, etpræcipue pauperum exultatio. Judicis majestas,æquitas, severitas, potestas. Quæ causa tremorisvirtutum cœlestium ? An omnia et singula, licetoccultissima, hac die singulis et omnibusmanifestanda sint ? An gravatis mole peccatorumimpiis et terræ hærentibus, obviam Christo in aeraituri sint justi ? Quid sentiendum de loco ettempore judicii ? Quomodo Apostoli sessuri sintcum Christo judices ? Quomodo ii qui bonatemporalia dimiserunt ? Quomodo Tyrii, civesSodomorum, Regina Austri in judicium surrecturisint contra Judæos et Christianos ? An graviorespost judicium pœnæ dæmonum et damnatorum

11

futuræ sint ? An lætiores et feliciores beati ?Judicii privati non magnum a publico discrimen.IGNIS PURGATORIUS.

An sit ? Qualis ? Ubi ? Quanto tempore igneillo justi expientur ? An orationes fidelium,sacrificium missæ, largitiones in pauperesmaturius eorum purgationem accelerent ?Indulgentiæ, an ad mortuos extendantur ? Ancerta ad certos indulgentiarum et piorum operumdestinatio, semper apud Deum rata sit ? Quidsentiendum de apparitionibus illis vulgatissimoanimarum in igne purgatorio æstuantium ? [588]ÆTERNITAS.

Vel beata vel misera. An medius sit aliquisstatus felicitatem inter et cruciatus infantibusabsque baptismo decedentibus præparatos ? Quidsentiendum de loco Patriarcharum ante adventumChristi ? Quid de sinu Abrahæ ? Æternitatisimmensum pondus et pretium. Nihil præteræternitatem attentione et æstimatione dignum.Tempus est æternitatis pretium. Temporis abususirreparabilis. Vitæ brevissimæ et pretiosissimæ innugis consumptio. Æternitas nullo claudenda fine,quantum ad bonum vel quantum ad malum.VITA ÆTERNA. – PARADISUS.

Sanctorum in vita æterna cumulatissimabeatitudo. In hanc nihil polluti aut inquinatiingredietur. Vitæ æternæ, sub nomine Cœlestis

12

Jerusalem, magnifica descriptio in Scripturis. Ansint quædam vestibula, in quibus animæ justorumad judicium usque detineantur ? Pax illius civitatis.Unio, charitas, imo unitas civium ejus, hymni etlaudes quibus civitas illa resonat. Occupatiosanctissime otiosa beatorum. Gratiarum actiocontinua et sine fatigatione, delectatiojucundissima sine fastidio.INFERI.

Calamitas illius loci. Quantus horror etquanta confusio illic ! Mortis secundæ quamfunestus interitus ! Stridor dentium. Vermisnunquam moriturus. Fletus inutilis. Tenebræexteriores. Vincula et compedes. Desperatio.Furoris divini et potentiæ divinæ in miseros illosdiluvium. Ignis gehennæ quam intolerabiliscruciatus ! Diaboli et satellitum ejus rabies.Blasphemiarum horribile solatium. Immensibeatitudinis desiderii frustratio. Justæ Deisententiæ et vilissimæ rei, propter quam in hancmiseriam venerunt, intolerabilis conspectus.Creaturarum omnium contra ipsos conjuratio.Beatorum, et cum viverent et nunc post mortem,suo cum statu comparatio. Omnium, contraquam speraverant et existimaveram, in alia vitainventio. Nulla, ne exigua quidem, consolationisstilla. Corporis et animæ intestinum odium, etoptata inutiliter separatio. An diabolo et damnatisexpectanda sit aliquando rerum conversio ? [589]

13

DUÆ VIÆ QUIBUS AD VITAM VEL AD MORTEM ITUR.

Via angusta Christi. Pauci per illamgradiuntur. Vis inferenda sibi est. Nemo cumChristo vitam ingreditur, nisi vestigia ejus secutus.Vitæ christianæ exarata effigies. Via lata. Multieam calcant. Aperta est, facilis et prona. Cæcitasper illam gradientium et stultitia. Quamluctuosum tot christianos vivere vite Gentium, acne vivere quidem vita Judæorum !DE DUABUS CIVITATIBUS.

Via angusta ducit ad Jerusalem et lata adBabylonem. Duarum civi Litum regnorumque inillis duorum descriptio. Societas justorum, caputipsorum Christus. Societas malorum, caputeorum diabolus. Societas malorum, mundus est.Mundi fallacia. Mundi caducitas. Mundi nugæ etfascinatio. Mundi excommunicatio et reprobatio.Mundi crudelitas erga dilectores suos. Mundipublica et sine hypocrisi contra Christumconjuratio. Mundi et amatorum ejus interitus etruina. Mundus sive mundi amor in solitudinesetiam remotissimas aditum sibi facit. Quaminjuriosa Christo, multorum Christum inter etmundum fluctuatio ! Summo odio fugiendus estmundus, puræque manus servandæ ab hoc sæculonequam. Facilis post bellum cum mundoreconciliatio. Plena periculis cum mundoconversatio. Mundi et Christi impie et frustri

14

tentata concordia. Mundum crucifigere quidem,et mundo crucifigi paucissimi nolunt.Contemptus mundi necessarius et præscriptus.Gratis colitur mundus : solus Deus gratis noncolitur : nec tamen colitur. Ex mundi dilectoribusplerique turpem hunc, fallacem et iniquumnorunt, nec tamen ab eo deficiunt. MisericordiaDei est maxima, cum repellit aliquos mundus ;amarent certe si blandiretur. Quid sentiendum deiis qui a mundo repulsam passi, nunc demum desalute cogitant ? Mundus nihil e christiana veritateæmulatur. E mundo in Evangelium multi multacomportant. De scientia aut usu mundi, ut aiunt,quid sentiendum ? An necessaria, an petenda exaliis fontibus quam Scripturis ? An urbanitas etsuavitas illa morum, quam mundus amat,conscientiis dirigendis et ministerio aliquidconducat ? [590]

ORDRE DES MATIÈRES TRAITÉES DANS LA TROISIÈME PARTIE DE LA SOMME DESAINT THOMAS.DE INCARNATIONE CHRISTI.

DE EJUS NECESSITATE.

An si Adam non peccasset, incarnatiocontigisset ? An sine Christi incarnatione prævisa,Deus ad creationem mundi adduci nonpotuisset ? Collatio primi Adam cum secundo. Ancongruens fuerit ut statim post hominis lapsum

15

Christus nasceretur ? Cur in plenitudinetemporum ? Quid illa temporum plenitudo ?DE UNIONE VERBI CUM HUMANA NATURA.

Ac 1° de ipsa unione. – An fuerit accidentaria etmoralis solum ? An illam merita quædam saltempræcognita præcesserint ? An fuerit confusio etpermixtio naturarum ?

2° De unione ex parte unientis. – An e tribusdivinis personis commodius et congruentiusfuerit, ut Verbum carnem susciperet ?

3° De unione secundum naturam unitam. – Anassumpta na-tura humana personam humanamretinuerit vel habuerit ? Quid sit personahumana ? An immutatione vel potius adjectionehumana natura personæ in Christo dignitatemnon habeat ? An humanitas in divinitatemcommutata ?

4° De unione secundum partes naturæ humanæ.–An verum corpus Christus assumpserit ? Ancorpus nostris simile ? An cum carne animam ?An mentem vel intellectum ?DE ASSUMPTIS CUM NATURA HUMANAQUIBUSDAM DOTIBUS, QUÆ IPSAM PERFICIANT.

De justitia animæ Christi. An propria etinhærens ? An fides in illo ? An spes ? Anplenitudinem gratiæ acceperit ? An hæc plenitudoinfinita sit ? [591]DE GRATIA CHRISTI UT EST CAPUT ECCLESIÆ.

16

Caput est Ecclesiæ. An omnium hominum ?An angelorum ? Christi perpetuus in suosinfluxus. Necessitas unionis cum Christo utcapite.DE SCIENTIA CHRISTI.

An Christi anima divinam naturamcomprehendat ? An omnia in Verbo etiam infinitaintelligat ? An scientiam beatam et scientiaminfusam Patres in Christo distinguant ? Anexperimentalem scientiam habuerit ? An in illaprogressum fecerit ? An ultimi judicii diemignoraverit ?

De assumptis cum natura humani quibusdamdefectibus corporis, fame et siti, fatigationeinfirmitatibusque aliis. Cur illis subjacerevoluerit ? An morbos susceperit ?DE DEFECTIBUS ANIMÆ.

An fuerit in Christo ignorantia ? An dolor etpassio ? An tristitia, timor, ira, admiratio ? Ansumma beatitudo cum hujusmodi rebus conciliaripotuerit ? Similitudine carnis peccati nonpeccatum assumpsit. Nulla fuit in Christo peccatioriginalis labes et concupiscentiæ pugna, quiaconceptus ex Virgine.DE HIS QUÆ UNIONEM CONSEQUUNTUR.

Communicatio idiomatum. Propositionumquarumdam de Christo veritas aut falsitas. Deveritate Christi. Non sunt duo filii, sed unus. Non

17

duo Christi, sed unus. Non Deus est homo, sedDeus in homine.

De unitate voluntatis. An sit in Christovoluntas humana distincta a voluntate Verbi ? Anilla huic fuerit omnino conformis ? An plures ineo fuerint voluntates humanæ, id est diversiaffectus circa rem eamdem, verbi gratia, mortem ?DE LIBERO CHRISTI ARBITRIO.

An libertatem cum obedientia servaverit ?Quæ et qualis ejus libertas ? [592]DE UNITATE OPERATIONIS CHRISTI.

An fuerit in illo unica operatio, ex divinitateet humanitate ? An plures et cuique naturæpropriae ?DE HIS QUÆ CHRISTO, UT PATRI SUBJICITUR,CONVENIUNT.

An sit subjectus Patri ?DE ORATIONE CHRISTI.

An Patrem pro se ipso oraverit ? An proomnibus plane hominibus ? An oratio Christi sitexaudita ? An in cœlis semper oret ? An oratioejus determinet voluntatem ejus generalem, uthos vel illos adjuvet, hæc vel illa faciat ? Christuspernoctans in oratione Dei, Dignitas orationisChristi.DE SACERDOTIO CHRISTI.

18

Summus est sacerdos Patris. Sacerdos ipse ethostia, et ignis, et altare, ipse et suscipienshostiam suam. De effectu hujus sacerdotii. Deæternitate ejus. De discrimine a sacerdotioAaronis, De abrogatione sacerdotii antiqui.DE ADOPTIONE CHRISTI.

An sit vel dici possit filius adoptivus ?Christianorum adoptio : fratres sunt Christi.DE PRÆDESTINATIONE CHRISTI.

An sit prædestinatus ? An ex prævisis bonisejus operibus aut meritis ? An ejus prædestinatiosit exemplar nostræ ? An sit nostræ principium etcausa ?DE MEDIATIONE CHRISTI.

Discrimen mediatoris Moysis a mediatoreChristo. Officia mediatoris.DE MYSTERIIS CHRISTI JAM ACTIS, IN COMMUNI.

Cur Ecclesia mysteria Christi quotanniscelebret ? De Christi mysteriorum piarecordatione et meditatione. De Christi [593]mysteriorum gratia et virtute. De eorumdemspirituali sensu. De ipsorum consistentia et quasiperpetuitate. De vitæ Christi interioris etabsconditæ mysteriis. De usu vitæ Christi, hoc est,pia occupatione circa Christum.DE IISDEM MYSTERIIS SINGILLATIM,

19

AC PRIMO DE CONCEPTIONE QUANTUM ADMATERIAM.

An corpus Christi sumptum ex carneAdami ? An ex genere David, ubi de Christigenealogia ? An vere ex muliere, et quibus decausis nasci Christum de muliere oportuerit ? Andecimatus fuerit, sicut et Levi, in patris Abrahælumbis, et a Melchisedec benedictus ?DE CONCEPTIONE QUANTUM AD PRINCIPIUM.

Quid intelligendum his verbis : Conceptus est deSpiritu Sancto ? An Spiritus Sanctus pater sitChristi ?DE CONCEPTIONE QUANTUM ADPERFECTIONEM.

Christus primo conceptionis instanti, menteet sapientia et libertate plenissime præditus. An eomomento comprehensor ?QUANTUM AD SUBJECTUM, SIVE BEATISSIMAMVIRGINEM, AC PRIMO DE SANCTIFICATIONEMARIÆ.

An concepta sine originali labe ? An saltemante nativitatem sanctificata ? An sine cupiditatevel concupiscentiæ fomite vixerit ? Quæ sitplenitudo et eminentia sanctitatis Mariæ ?DE SACRA EJUS VIRGINITATE.

Integerrima fuit virgo, et ante partum et post.An virginitatis votum emiserit ? Fecunditas

20

virginitatis in Maria, matrumque et virginumjuncta felicitate. Virginitatis sublimitas etexemplar, quoad mentem animumque, in VirgineDeipara.DE EJUS DESPONSATIONE.

An natus conceptusque Christus de virginesub viro et desponsata ? An societas Mariæ etJoseph verum conjugium fuerit ? Privilegiabeatissimi Joseph. An virginitatem sempercoluerit ? [594]DE NATIVITATE CHRISTI.

Hujus nativitatis in membris infantilibushumilitas, ejusdem circumstantiæ singularemdoctrinam et pietatem spirant. Duplex Christinativitas. An Virgo, mater ejus, Dei mater sit ?DE MANIFESTATIONE CHRISTI.

Cur primum nuntiatus pastoribus ? Curdeinde magis ? Quæ magorum patria et dignitas ?Stellæ magorum ducis mysteria.DE LEGALIBUS CIRCA JESUM INFANTEMIMPLETIS.

Circumcisionis Christi causæ, mysteria, virtus.De novissimo nomine Jesu. Oblatus PatriChristus in templo et redemptus. Purgatasecundum legis consuetudinem Virgo et mater.DE INFANTIA SALVATORIS.

21

Ejus, cum esset annorum duodecim, inJerusalem quasi delitescentia, hujusque mysteriicausæ. Inter doctores repertus. Parentibussubditus. Cur tot annos otio silentioque dederit ?Cur maximam vitæ suæ partem ignorari voluerit ?De opere servili, veste cultuque ejus. An egregiaforma conspicuus esset ?DE PRÆCURSORE EJUS.

Nativitas Joannis ejusque prodigia. Desertum,silentium, sanctitas, pœnitentiæ exemplum ettuba. Cur ab illo nullum patratum signum ?Carcer ejus, mors. Cur, dum viveret ac etiam postmortem, pro Christo a multis habitus ?DE BAPTISMO CHRISTI PER JOANNEM.

Cur inter peccatores baptismo, illoqueinefficaci, tingi voluerit ? Hujus baptismicircumstantiæ earumque mysteria.DE CONVERSATIONE CHRISTI.

Cur non in solitudinem, sicut et Joannes,pervenerit ? Cur auram ac singularemabstinentiam non coluerit ? Cur humileabjectumque vitæ genus, non sublime et nobile,amplexus sit ? [595]DE TENTATIONE CHRISTI.

An sæpe dæmonis tentationes pati voluerit ?Cur in desertum a baptismo secesserit ? Cur illictentatus ? Quibus tentatus est, iisdem et nos

22

tentamur ? An translatio Christi in montem actemplum sensu et imaginatione, non vera fuerit ?DE DOCTRINA CHRISTI.

Evangelizabat pauperes. Vicos et castellapedestris circuibat. Vitia sacerdotum etpharisæorum asperius insectabatur. Ad ovestantum Israeliticas missus : quid ita ? Modus quores divinas edisserebat, simplex et captuirudiorum attemperatus. Cœpit facere et docere.DE MIRACULIS CHRISTI IN GENERE.

Miraculorum necessitas, Miraculorum Christiinterior sensus et mysteria. Miraculis divinitatemsuam non solum, sed doctrinam præcipueprobavit. Miraculis adversarios suos adeo nonflexit et emollivit, ut ferociores potius effecerit.DE SINGULIS CHRISTI MIRACULIS SEORSIM.

DE AQUA VINUM FACTA, ETC. DE TRANSFIGURATIONECHRISTI.

DE PASSIONE CHRISTI.

Oportuit Christum pati. Hujus passioniscausæ et convenientiæ. Proditio Judæ. Oratio.Sudor sanguinis. Agonia. Negatio Petri. Omniumdiscipulorum fuga et desertio. Probra etcontumeliæ quibus quasi saturatus est. Coronaspinea ; purpura, arundo, quibus ut ridiculus rexdehonestatus est. Irrisa ab Herode sapientia ejus.Flagellationis crudele et infame supplicium. Impia

23

innocentis condemnatio. Suffixio ejus in cruce.Cur dirum illud mortis genus præ cæteris a Deoelectum ? Crucis amor et desiderium in Christo.Crucis amor vel certe tolerantia necessariachristianis. Cum latronibus crucifixus, hujusquerei mysteria. Alterius latronis conversio stupenda.Ab ipso Patre suo desertus. Quæ fuerit istadesertio ? An turbata doloribus tantis, vel fiduciaejus, vel felicitas ? Sitis [596] ejus. Oratio pro ipsisa quibus crucifigebatur. Clamor et lacrymæ,quibus sacrificium suum consummavit.DE CAUSA PASSIONIS CHRISTI.

Oblatus est quia ipse voluit. Obediens fuitusque ad mortem crucis. Jubente Patre, mortuus.Quomodo ? Manus omnium contra eum.Peccatores omnes Christi interfectores. CurGentes atque Judæi in mortem Christiconvenerint ? An ignorantes eum occiderint ?DE EFFECTIBUS PASSIONIS CHRISTI.

Abolitio chirographi quod erat contrariumnobis, id est, antiqui Testamenti cujus maledictotenebamur. Destructio veteris hominis, et ejuscruci affixio. Reconciliatio Dei cum hominibus, etfacta omnium Ecclesiæ membrorum pax et unioin uno corpore Christi Domini. Redemptio exprincipe tenebrarum. Liberatio a peccato etmorte, cujus est stimulus. Januæ cœli apertæ peringressum summi sacerdotis, rupto carnis suævelo. Justitiæ divinæ cumulatissime satisfactum.

24

Infinitorum filiorum, mortificato frumenti grano,posteritas, sive Ecclesiæ nativitas et fœcunditas.DE VULNERIBUS CHRISTI.

Vulnerum istorum causæ et mysteria. Evulnere lateris exivit Ecclesia, cum mysteriis aquæet sanguinis quibus abluitur et pascitur. Vulnerumservata post resurrectionem vestigia profunda :cur ita factum ? Animarum innocentium etpœnitentium in illis vulneribus secura et suavishabitatio.DE MORTE CHRISTI.

Mortis Christi efficacia. Christus semelmortuus, jam non moritur..Nec expectanda estpeccatoribus Christi mors altera. Jam nonrelinquitur pro peccatis hostia post sanguinis etmortis Christi contemptum. Mortem Christiquisque sibi imputare debet. Mors Christi,sacrificia omnium, quibus varie figurabatur,implevit, et implendo delevit. [597]DE SEPULTURA CHRISTI.

Sepulturæ Christi circumstantiæ, mysteriacrucis adhuc efficacis.DE DESCENSU CHRISTI AD INFEROS.

Quid in hoc articulo credendum proponatEcclesia ? An iis qui tempore diluvii fuerantincreduli manifestaverit se Christus, atquepœnitentes secum adduxerit ? Summa Patrum

25

antiquorum expectatio, et tunc summa lætitia.Triumphus Christi in inferis et tyranni spoliatio,liberatique, quos ille detinebat, captivi.DE RESURRECTIONE CHRISTI.

Resurrectionis Christi virtus et efficacia. Novihominis et novæ creaturæ per Christiresurrectionem creatio. Resurrectionis ejus invictaargumenta. Fides christianorum, resurrectioChristi. Si Christus non resurrexit, adhuc sumusin peccatis nostris. Apparitiones Christi. Institutiodiscipulorum, et in ipsis totius Ecclesiæ eruditio,per quadraginta Christi a mortuis redivivi dies.DE ASCENSIONE CHRISTI.

Ascendit ut locum suis præparet. CumChristo jam ascendimus. Cur ereptus e nostroconspectu Christus Dominus ? Ecclesiæ viduatægemitus et fides. A Christo hic in terrisperegrinamur. Esse cum Christo multo melius est.DE SESSIONE CHRISTI AD DEXTERAM PATRIS.

Quid significent sessio et dextera ? De potentiaChristi et interpellatione ejus ad Patrem pronobis.DE JUDICIARIA EJUS POTESTATE.

Quia judicatus inique, juste omniumconstitutus judex. De subjectione omnium subimperio Christi. De traditione regni et imperii

26

Deo Patri per Christum. Christus erit omnia inomnibus. [598]DE ECCLESIA.

Quam Christus fundavit regitque in finem usquesæculi, et quæ regnum ejus æternum futura est.1

Ecclesiæ primordia infirma, sed incrementastupenda. E monte Sion et Synagoga profluxit.De catholicæ Ecclesiæ cognomine. Quid sitEcclesia catholica ? Ejus notæ. Antiquitas.Universalitas. Visibilitas. Successio ab apostolisnon interrupta. Indefectibilitas. Integra fideidoctrinæque christianæ custodia. Præceptorum etconsiliorum Christi visibilis et constansobservantia. Miraculorum auctoritas et ususnunquam deficiens.DE PROPRIETATIBUS ECCLESIÆ.

Unitate, infallibilitate, auctoritate, sanctitate.DE UNITATE.

Ecclesia est una, Necessitas communionis inunitate Ecclesiæ* Unitas interior Ecclesiæ, sivepax inter Ecclesiæ ministros et filios. Ubi decommunione sanctorum. Unitatis hujus vincula.Unitas exterior, sive separatio ab omni societate,vel hæretica, vel schismatica. De schismate. Nullæesse possunt schismatis legitimæ causæ. Schisma,quantum scelus et malum. In schismate, ne

1 La suite n'est pas selon le choix de saint Thomas, mais du P. Duguetmême (note de l’abbé Ledieu).

27

martyrium quidem utile est. Schismaticorumadversus Ecclesiam catholicam odium etcalumniæ.DE INFALLIBILITATE ECCLESIÆ.

Ejus proprietatis demonstratio. An Ecclesiæcuidam singulari promissa infallibilitas ? An hujusEcclesiæ singularis singulari episcopo promissailla infallibilitas ? An sit Ecclesia in quæstionumde facto solutione infallibilis ? An subscriptionespro facto non revelato, sub sacramenti religione,cum diris imprecationibus exigendæ sint ? [599]DE AUCTORITATE ECCLESIÆ.

Auctoritas Ecclesiæ miraculis, martyrumsanguine, Patrum scriptis, solide confirmata.Causa præcipua, propter quam Ecclesiæ tantamauctoritatem contulit Deus, fuit salus populorumet infirmorum, ut haberent cui crederent.

Ecclesiæ circa doctrinam aut mores aliquidproponenti, statim credendum est. Si repellaturejus auctoritas, nihil jam certum im-motumqueerit.DE ECCLESIÆ SANCTITATE.

An Ecclesia Christi sit tantum societasprædestinatorum vel justorum ? An mali ministriet mali filii, qui non pertinent ad Columbam,pertineant ad Ecclesiam ?

An nocere possit Ecclesiæ societas malorum,ejusque sanctitas illorum communione polluatur ?

28

An tolerantia malorum vel pravarumconsuetudinum sit argumentum consensusEcclesiæ ? An possit Ecclesia, quas laudavitdisciplinæ suæ circa mores christianorum regulas,aliis temporibus eas damnare et repellere ? Nullaextra sanctam Ecclesiam sincera sanctitas aut veravirtus.DE FUNDAMENTIS ECCLESIÆ.

Scriptura, Traditione, Conciliis et Patrumscriptis.DE SCRIPTURA.

Scripturæ veritas, certitudo, antiquitas,necessitas. Ejus assidua lectio et meditatio. Eolegenda est spiritu, quo scripta est. In Scripturisquidquid necessarium est, reperitur. Quod inutileaut noxium, non reperitur. Scripturæ comparatiocum philosophorum scriptis. Scripturæinscrutabilis profunditas. Scripturæ simplicitas.

De interpretatione seu expositionescripturarum. Non pertinet Scripturæinterpretatio, nisi ad eam Ecclesiam cuicommendata est. Multi sunt in Scripturis laqueipropter superbos. Non est interpretanda propriospiritu, sed ex constanti Patrum traditione.Omnes hæretici Scripturam jactant sibi favere,cum nullus habeat aut intelligat Scripturam, nisicatholicus. An admittendi sint hæretici adpublicum de Scripturis certamen ? [600]

29

De Scripturæ canonicæ, ab adulterina, seuapocrypha, separatione.

Ecclesiæ solius catholicæ judicium hoc est.An vitiosus admittatur circulus a catholicis,Scripturam Ecclesiæ auctoritate et EcclesiamScripturæ auctoritate demonstrantibus ?

De Canone Hebræorum. De libris Judith,Esther, Tobiæ, quibusdam capitibus Danielis, Esdræ,Machabæorum, Baruch.

De novi Testamenti Scripturis, de quibusaliquando dubitatum.

De libris supposititiis et falsis, de mediisquibusdam et apocryphis.

De amissis prophetarum aliquot velscriptorum sacrorum libris.

De calumniis et blasphemiis quorumdamhæreticorum contra veteris Testamenti libros.

De Scripturæ integritate vel adulteratione.An corrupta sint exemplaria hebraica ? An

Judæi de industria suos codices vitiaverint ? Anpuriores sint codices græci septuagenoruminterpretum ?

Quid censendum de sinceritate autcorruptione novi Testamenti græce scripti ? Anemendati ad latinos codices, vel latini codices adillius fidem emendandi sint ? Hæreticorum inviolandis Scripturis audacia. Antiquorum hac dere sicut et nostrorum querelæ.

De versionibus Scripturarum.

30

An possit legitime justasque ob causasScriptura in linguam vernaculam transferri. Deantiquo Septuagenorum Interpretum translatione.An extet hodie ? An fuerit universorum veterisTestamenti librorum facta a SeptuagenisInterpretibus translatio ? An tantum librorumlegis ? Illius versionis frequentes ab hebraicofonte differentiæ, quibus causis imputandæ, etquibus modis conciliandæ ?

De Symmachi, Aquilæ, Theodotionisversionibus et aliis in te-traplis, hexaplis, octaplisOrigenis. De Origenis operi et studio incomparandis conferendisque Scripturæversionibus græcis. De opera et studio martyrisLuciani in emendandis Septuagenorum codicibus.De Hesychii circa idem argumentum labore. [601]

De variis latinis versionibus ad græcam fidemexactis, temporibus Hieronymi et Augustini, etpræsertim de Italica.

De hujus Italicæ lacerato corpore perFlaminium Nobilium nostris temporibus, hincinde collectis partibus, restituto.

De emendatione versionis antiquæ persanctum Hieronymum secundum SeptuagenosOrigenis. De nova translatione ad hebraicamveritatem ab illo facta. De illius versionis inEcclesia usu. De studio et opera ejusdemHieronymi circa Psalterium emendandum, et denovo transferendum.

31

De restitutione et emendatione noviTestamenti latine ad græca exemplaria, ejusdemopera et labore.

De auctoritate versionis Vulgatæ, Quo sensusit authentica ? An abrogata fides fontibus etoriginibus sacris.

De recentioribus heterodoxorum versionibuslatinis aut vernaculis.

De catholicorum versionibus novis. Ubi deBibliorum editionibus. An possit nostro sæculofidelior et sincerior translatio fieri, Hieronymi velSeptuagenorum Interpretum versione ?

De Scripturæ usu.Scripturæ usus in theologicis quæstionibus. In

alendis et exhortaris populis. In decidendismorum dubiis causis et ambagibus, in disciplinætuendis legibus.DE TRADITIONE.

Traditionis auctoritas. Necessitas. Traditionisrei disciplinæ et morum, a traditione doctrinæ etrei speculativæ discrimen. Notas et characterestraditionis rei disciplinæ optime Vincentiusobservavit. Et quæ sint eæ notæ singillatim ?

Consuetudinis ab universa Ecclesia religioseobservatæ auctoritas. Adversus christianastraditiones hæreticorum cavillationes.

Traditio et Scriptura, duæ Ecclesiæ faces.

32

In conciliis ex duplici illo fonte semperdoctrinæ veritas petite. Ubi Scriptura et Traditiosilent, Ecclesia etiam ipsa silet. [602]DE CONCILIIS ŒCUMENICIS.

De legitimis conciliorum generalium causis.De convocatione illorum legitima. An adPontificem romanum e jure antiquo pertineat ?De publicis ad episcopos convocandos litteris. Anepiscopi convocati statim parere debeant, etsemper paruerint ? De sumptibus episcopis in viaet in urbe suppeditatis a principe.

De ordine in conciliis.An omnibus œcumenicis conciliis præfuerit

romanus Pontifex, per se vel per legatos ? Quoordine sedes patriarcharum disposita fuerint inconciliis ? An servatus inter inferioresmetropolitas et cæteros episcopos certus aliquisordo ? De throno cui impositum erat sacrumEvangelii volumen. De loco et sede imperatorum,cum aderant. De loco magistratuum et judicum,eorum nomine, concilii turbas sedantium.

De modo quo tradebantur res in concilio.De exceptoribus et notariis omnia

scribentibus. Omnia publice agitabantur. Variiquibus suffragia postulabantur et dabantur modi.De clamoribus et tumultu episcoporum inconciliis, uno quasi impetu sententiam dicentium.An aliquis in postulandis et dandis suffragiisservaretur ordo ? Ipsi semper accersebantur rei, et

33

plena defendendi se suosque errores dabaturpotestas.

De libertate conciliorum.Sine libertate concilium plane nullum est.Quæ sit libertas necessaria ? An concilium

esse possit sine partium studiis, animorum odiis,dolisque et artibus quorumdam episcoporum ?

An hæretici concilium contra se coactum, eonomine unquam repudiaverint, vel repudiantesauditi fuerint, quod non pari numero cumepiscopis judicibus sederent, aut essent episcopissententiæ contrariæ ?

De conciliorum generalium auctoritate. Anerrare possint legitime deliberantes omniumEcclesiarum episcopi ? An necessaria sit romaniPontificis in concilio præsentia, vel ejuslegatorum, [603] aut certe confirmatio rerumgestarum ab illo postulanda sit ? An abrogarepossit romanus Pontifex, quæ in concilio generalidecreta sunt ? Ubi de quæstione, an inferiorconcilio vel superior sit ?

De conciliorum generalium numero.Quot numerent Græci ? Quot ipsi

numeremus ? Ubi de variis hac de re theologorumsententiis.

De sacris canonibus in conciliis generalibus velconditis, vel probatis.

Ipsorum auctoritas. An sola desuetudineantiquari et aboleri, possint ? An jus posterius sitantiquo melius, aut non minus legitimum ?

34

Distinctio duplicia juris : usurpatione unum,constitutionibus et legibus Uberis aliudconstituitur.

De renovatione antiquorum canonum.De dispensatione a sacris canonibus aut

decretis. Legitimæ dispensationis conditiones. Adquem spectet dispensationis concessio ?Dispensatio vel œconomia sanctorum aliquotPatrum et conciliorum in re etiam doctrinæ.DE PATRUM SCRIPTIS PATRUMQUE AUCTORITAS,UBI SUNT UNANIMES.

Patribus diversa sentientibus, qua ratione aliisint aliis præferendi ? Patrum de moribus et vitachristiana tractantium, adhuc auctoritas majorquam cum de rebus theologicis disserunt. Patresassidue legendi et versandi, sed cum discipulidocilitate, non judicis supercilio, et ut sequamur,non ut sequantur. Patrum apud hæreticoscontemptus, contra ipsorum synagogas evidenspræjudicium.

Patrum in exponendis Scripturis succus etpietas, ariditas e contrario hæreticis et curiosatantum venantibus. E Patribus antiquis, aliiphilosophiæ nimium addicti, interiora Evangeliinon altius penetrarunt ; sed alii in scholischristianis primum eruditi, pure et dilucide degravibus religionis articulis disseruerunt. [604]

35

DE SACRAMENTIS.

Quibus sanctificatur et in finem usqueconservatur Ecclesia.DE SACRAMENTIS IN GENERE.

Quid sacramentum ? Discrimensacramentorum novæ legis a sacramentis antiquæ.Quomodo efficacia sint sacramenta nostra ?Ecclesiæ preces et gemitus sacramentis virtutemconferunt. Cur Deus sacramentis et signis tegispiritualia voluerit ? Errores hæreticorum circanaturam et efficaciam sacramentorum. Denumero sacramentorum. Hæreticorum hac de resomnia, fides catholica. De ministrosacramentorum. Malus sit aut probus minister,eadem est sacramenti vis et efficacia.

Intentio ministri necessaria. Quænam est ?De charactere quorumdam sacramentorum. Annotus antiquis Patribus character ipse ? Quid sit ?DE BAPTISMO.

De sacramento ipso, ejus natura, forma,unitate, effectu ; dilatione, comparatione cumcircumcisione et cum baptismo Joannis, ejusnecessitate ; de baptismo parvulorum, adultorum ;de susceptoribus, de ministro, de baptisteriis, deimmersione aquæ.DE BAPTISMO SECUNDUM SE.

Ejus nomina apud antiquos. Dignitas,mysteria, causæ. Ejus institutio, necessitas.

36

De materia baptismi. Quorumdamhæreticorum circa materiam baptismi ineptiæ. Deigne in baptismo. De observatis apud antiquosaquæ mysteriis et figuris.

De forma seu invocatione personarumSanctæ Trinitatis. An apostoli baptismum in soloChristi nomine contulerint ? Quinam ex hæreticisformam baptismi corruperint ?DE BAPTISMI UNITATE.

An sit unus et idem baptismus in Ecclesia etin hæreticorum aut schismaticorum conventus ?An remissio peccatorum extra [605] Ecclesiambaptismum comitetur ? Iteratio baptismi inEcclesia catholici suscepti, quantum scelus ? Etqui ex hæreticis aut schismaticis illud tentaverint ?Iterari alia sacramenta ab hæreticis collata tamnefas, quam ipsum baptismum iterari.DE BAPTISMI EFFECTIBUS.

Plena peccatorum ac ipsius etiam pœnælaxatio. Regeneratio ac totius hominis innovatio.Effectus baptismi ab effectu pœnitentiædiscrimen. In infantibus quid baptismus efficiat ?DE BAPTISMI IMMERSIONE.

Frequentata olim immersio, eaque trina velunica. Immersionis et emersionis a divo Paulo etab antiquis Patribus notata mysteria. Nudi viri etnudæ etiam mulieres in aquam demittebantur.Aliquid tamen utrosque pudoris causa retinuisse

37

certum videtur. Seorsim a viris mulieresfingebantur.DE BAPTISMI DIVISIONE.

Baptismus martyrii omnibus olim Patribusindubitatis. Baptismus voti et desiderii incertior.Quid de re ista antiqui decreverint ?DE BAPTISMI MINISTRO.

Ad episcopos primo, ad omnes deindespectat baptismi ministerium. De laico et demuliere dubitatum. De infideli res incertior.Solemnis et privati baptismi distinctio. An diaconisolemnis ministri fuerint ?DE BAPTISMI COMPARATIONE CUMCIRCUMCISIONE ET BAPTISMO JOANNIS.

An circumcisio peccati originalis delendi vimhaberet ? An habeat vim istam ex fide parentum ?An baptismus Joannis peccatorum remissionemoperaretur ?DE BAPTISMO PARVULORUM.

Ex traditione apostolica, ipsis innocentissimis(ut putantur) infantibus, absolute baptismusnecessarius. Decedentibus absque [606] baptismo,quis destinatus sit locus ? De osculo parvulisrecens natis impresso. Inquiritur an ceremoniæobservate in baptismo adultorum, in ipsorumquoque infantium baptismo observarentur.

38

DE BAPTISMO ADULTORUM, AC PRIMO DEDILATIONE BAPTISMI EJUSQUE CAUSIS ETEXEMPLIS.

Dilationem baptismi Patres improbant.DE DISPOSITIONIBUS PRÆVIIS AD BAPTISMUM,AC PRIMO DE INTERIORIBUS.

Vitæ et morum conversio ; ubi de concordiadispositionum baptizandi cum effectu baptismi,abdicatione injusti atque inhonesti officii antebaptismum.DE DISPOSITIONIBUS EXTERIORIBUS.

Ubi de catechumenorum generibus etgradibus diversis. Audientes apud Latinos primidicebantur, quibus verbum divinum audire faserat aut in lectionibus, aut in concionibusepiscoporum ;

Christiani ; quo ritu christianus aliquisefficiebatur ?

Catechumeni, proprie dicti, qui a doctoribuserudiebantur eo instituebantur. Ubi decatechesibus, doctoribus catechumenorum, desale catechumenorum docendique genere. Summacura catechumenis præcipua christianæ religionisarcana occultabantur ;

Competentes vel electi, nomen suum dabantepiscopo, ut in numerum baptizandorumreferrentur. Postulationis baptismi observati ritus.Variis exorcismis purgabantur. Exorcismorumantiquitas, causæ, ritus. Nuditas exorcizandorum,

39

humiliatio, pavor. De tactu narium, aurium,oculorum et linguæ, ex sputo per presbyteros.Diabolo renuntiabant ad Occidentem versi,manibus erectis, discalceati et nudi. Hujusrenuntiationis solemnitas et obligatio. Symbolumet Orationem dominicam edocebantur. Fidemprofitebantur publice. Hujus ritus observatæcircumstantiæ. Scrutiniis plurimis explorabatur.Oleo inungebantur ante baptismum. VariæEcclesiarum consuetudines » Variis pœnitentiæ[607] laboribus ad baptismi gratiampræparabantur, vigiliis, humicubationibus, jejuniiset observatione Quadragesimæ, abstinentia abvenere et balneis. Ante baptismum, sordespœnitentiæ squalore contractas eluebant. Pedesipsis episcopus abluebat, et lotos osculabatur.DE SUSCEPTORIBUS.

Cur susceptores adhiberentur, causæ,eorumque officia. Masculi masculos, fœminasfœminæ suscipiebant. Unus unum, et una unamsuscipiebat. Susceptorum cognatio cum susceptoet cum susceptore altero. De impositione nominisinfantibus. An mutaretur adultis nomen ? Ansusceptorum nomina baptizatis imponerentur ?DE IIS QUÆ BAPTISMUM CONSEQUEBANTUR.

De osculo baptizatorum. De unctionechrismatis a confirmatione distincta. De vestecandida, ejus depositione, conservatione,mysteriis. Ubi de corona, calceis, velo mystico.

40

De lacte, melle et vino. De cereis et lampadibusbaptizatorum aliorumque manibus gestatis. Dehymnis et exultatione cæterorum fidelium. Dereligione et castitate per octo dies. De concioneepiscopi ad neophytos. De anniversario baptismisolemnitate.DE TEMPORE BAPTISMI. PASCHÆ ETPENTECOSTES SOLEMNIBUS. INFANTIUM ADHOS DIES DELATIONE. HORUM DIERUMMYSTERIIS.

DE BAPTISTERII ET DE AQUA BAPTISMALI.

Baptisteria seorsim ab ecclesiis ædificabantur.Eorum situs, forma, picturæ, dedicatio- Incivitatibus solis primum erat et in singuliscivitatibus unum duntaxat baptisterium ; deindein ecclesiis plebanis solum, hoc est in vicisfrequentiore populo et privilegiis insignibus.Baptismalis aquæ benedictio. Hujus benedictionisritus et antiquitas. [608]DE CONFIRMATIONE.

An verum sacramentum ? An solemnisquidam baptismi ritus ? An impositio manuum,qua utebantur apostoli in recens baptizatos, obcollationem doni linguarum, non propterjustitiam et Spiritus Sancti infusionemadhiberetur ?DE CONFIRMATIONE MATERIA.

41

An sola sit manuum impositio, an potiuschrisma ? An apud Occidentales impositionemanuum, apud Orientales chrismatione, baptizaticonfirmarentur ?

De impositione manuum in genere adillustrandam quæstionem. An impositio manuumqua hæretici ad fidem catholicam, aut schismaticiad unitatem reversi, apud Romanos et Africanosadmittebantur, esset confirmatio ? De chrismatismixtione.DE CONFIRMATIONE FORMA.

An quædam esset antiquitus impositionimanuum juncta precatio apud Latinos, et quæ illaesset ? An apud Græcos cæterosque Orientalescum chrismatione, simplex verborum formula,σφραγὶς, observaretur ?

An oratio, ubi usu erat recepta, chrismationipræmitteretur, aut simul illam comitaretur ? Anomnes Ecclesiæ chrismatis per certas precesbenedictionem observarent, et testari possit exhoc capite, omnium Ecclesiarum in precibus autforma confirmationis consensus ?DE CONFIRMATIONIS MINISTRO.

An solus episcopus confirmationem conferrepossit ?

An sacerdotibus olim sacramentum hocministrare permissum sit, tum apud Græcos, tumapud Latinos ? Ubi de interpretatione canonis

42

Arausicani. An chrismatis benedictio soli semperepiscopo reservata sit ?DE CONFIRMATIONEM SUSCIPIENTE.

Ipsi olim infantes statim a baptismoconfirmabatur, idemque baptismi etconfirmationis nexus circa adultos erat. Hujusritus [609] causæ. Quas dispositiones exibat hocsacramentum, cum à baptismo seorsimsuscipitur ?DE PARTIBUS UNCTIS IN CONFIRMATIONE.

An distinctio semper observata sit interfrontis et verticis unctionem ? An solius frontisunctio olim apud veteres Latinos et Græcosusurpata sit ?DE ITERATIONE CONFIRMATIONE.

An Ecclesia romana et africana unquamiteraverit ? An Græcorum Ecclesiæ nonnullæqueLatinorum posse iterari supposuerunt ?DE EFFECTIBUS ET NECESSITATE.

Negligentia hujus sacramenti ex parteepiscoporum, et ex parte fidelium, quamdolenda ?

An danda esset confirmatio infantibus etadultis decedentibus ? Quæ sit propria ejusefficacia et virtus ? Ubi de plenitudine gratiæchristianæ et de constantia et fortitudine inpersecutionibus pro nomine christiano.

43

DE CONFIRMATIONE RITIBUS.

Pace, alapa, capitis ob reverentiam chrismatisobligatione, susceptorum usu, nominis additioneaut mutatione.DE EUCHARISTIA.

DE INSTITUTIONE EUCHARISTIÆ.

An Christus illam instituerit post celebratumPascha, id est, agni comestionem ? An teste Judaproditore ? Ubi inquiritur de communione Judæ.Observatæ hujus institutionis circumstantiæ, cummysteriis ipsarum.DE VERBIS DOMINI CONSECRATORIIS.

An intellecta ab apostolis sub figuræ sensu.An sensum illum figuratum verba pati possent ?An similia sint multis Scripturæ textibus, quifiguralem sensum complectuntur, et tameneodem modo effectiva videntur. [610]DE REALI PRÆSENTIA.

Omnium temporum et omniumchristianorum hæc fuit fides. Observata indisciplina et praxi Ecclesiæ hujus fidei argumenta.Notatæ quorumdam auctorum sententiæ, quæhuic fidei adversari videntur. Eucharistiæ fides etdoctrina es traditione sola discitur. Omnesschimaticorum sectæ, cum Ecclesia catholica, dereali Christi præsentia consentiunt. Circaintroductas, loco absentiæ realis, de reali

44

præsentia opiniones, hæreticorum somnia etcontradictiones. Insensibilium quarumdam circo,aliquos Ecclesiæ ritus mutationum, cum istainsensibili circa Eucharistiæ fidem variatione,comparatio.DE EFFICACIA VERBORUM CHRISTI.

Quomodo et quid operentur ? An hodiequoque in ore cuiuslibet sacerdotis efficacia sint ?DE TRANSSUBSTANTIATIONE.

Antiquis Patribus res certissima, etsi fortenomen hoc ignotum. De transsubstantiationisnecessitate et modo. De hæreticorum argumentisex philosophia petitis. Quam opinionem dehujusmodi argumentis Patres semper habuerint ?Et quid hac de re Scriptura doceat ? Mysteriorumdifficultates immensæ Patribus observatæ, sedneglectæ. An tentanda per rationem harumdifficultatum enodatio ?DE MATERIA EUCHARISTIÆ.

Panis semper creditus materia, exceptispaucis hæreticis. An azymo pane aut fermentatopotius Eucharistiam Christus confecerit ? Ubi detempore quo pascha celebravit. Christi hac in renon necessaria imitatio. Quam consuetudinemEcclesia antiqua servaverit ? An eamdem quamGræci ? An semper divisi a Græcis Latini ? Defigura, quantitate panis eucharistia, et impressionevel imaginum sculptarum expressione ; de

45

præparatione tritici, farinæ ac panis adEucharistiam.

Vinum aqua mixtum altera materiæ pars.Ecclesiæ religio in [611] adhibendi vino aqua abapostolis. Hujus ritus mysteria. Græcisconsuetudo est, ut post consecrationem calidainfundatur calici. An antiqua hæc consuetudo ?

DE EUCHARISTIA UT SACRIFICIO.

Unicum est verum novi Testamentisacrificium, corporis et sanguinis Christi oblatioest. Ab omnibus legis sacrificiis, vel etiam antelegem figurabatur. Eaque implendo abolevit,ipsisque successit. Quomodo veri sacrificiirationem habeat Eucharistia ? Cruentæ in cruceimmolationis incruenta continuatio. Omniumsacrificiorum usus et virtutes hoc unumcomplectitur. Omnes sacrificii partem hic mirificereperiuntur. Hujus sacrificii toto orbe celebratio,et in finem usque duratio.DE DEO PATRE, CUI OFFERTUR ILLUDSACRIFICIUM.

Ab apostolorum temporibus observatum est,ut preces liturgicæ ad Patrem dirigerentur. Sacristamen Trinitatis personis individuo offertur. Inhonorem martyrum et sanctorum, sed nonmartyribus et sanctis offertur. Hac in re observatediligenter pietatis Ecclesiæ vigilantia et cautio.DE CHRISTO QUI OFFERTUR.

Christus qualis nunc est, id est, a mortuisredivivus sedensque ad dexteram Patris offertur

46

ab Ecclesia. Ipsa etiam Ecclesia cum Christo,cujus est corpus et plenitudo, offertur. IpseChristus Ecclesiam suam offert Patri in SpirituSancto ; et se pro illa, et illam pro se, id est, locosui, ut post resurrectionem suam illa moriatur etimmoletur in filiis membrisque suis.DE SPIRITU SANCTO IN QUO OFFERTUR.

Quomodo Christus in cruce per SpiritumSanctum obtulit se immaculatum Deo, ita etiamnunc in altari per ministerium sacerdotum. Abapostolorum temporibus, semper in oblationecorporis divini invocatione Spiritus Sanctipræsentia et potestas. Spiritus Sancti in donadescensus et lapsus ; ipsique formationis corporisdivini, sicut olim in utero Virginis, tributapotestas. [612]DE MINISTRO.

Solus est sacerdos. Tentatæ a laicis, amulieribus, ab hæreticis nostris, hujus potestatisimmane flagitium. Christus, unus sacerdos, manuet voce sacerdotum utitur. Ipse victima, sacerdoset altare. Quomodo sacerdotes cum Christounum efficiant sacerdotem, et quomodo in ejussacrum sacerdotium sine divisione et successioneadmittantur ? Incredibilis ipsorum dignitas exoblatione Eucharistiæ, Deum inter et populumchristianum, cum Christo mediatores etintercessores fiunt. Omnium votis, gratiarumactionibus, precibus, satisfactionibus,adorationibus, quasi onerati sunt, quia unicum

47

novæ legis sacrificium hæc omnia complectenssoli offerre possunt. Quanta esse debeat illoruminnocentia, fides, puritas ; quantus etiam tremor ?DE RATIONE ET ORDINE SACRIFICII, ID EST,MINISTERIO SEU LITURGIA.

De Liturgiis. Quid Liturgia ? Quæ celebrioresin Occidente et Oriente ? Quæ cujusque ætas,auctoritas et observatio ? An circa sacrificiumaliquid apostoli præscripserint ? An nationesomnes liturgia idiomate vulgari conscriptautantur ?DE PRÆCIPUIS LITURGIÆ PARTIBUS.

De introitu, sive psalmodia et lectioneScripturarum. An a Psalmis aut a lectioneScripturarum omnes Ecclesiæ inchoarent ? QuæScripturæ legerentur ? Quo tempore, ex quo loco,quo ordine ? De auscultatione fidelium,intelligentia et usu Scripturarum.

De missa infidelium, Judæorum et omniumab Ecclesiæ sinu alienorum. De missacatechumenorum, qui Psalmis et lectioniScripturarum intererant. De missa pœnitentium.

De prædicatione vel interpretationeScripturarum, cui omnes interesse poterant. Quaratione episcopi ad populum tractarent. Hujusconcionandi necessitas et utilitas. An ex editioriloco ? Quando institutus sublimiorumcathedrarum usus ? Quis fidelium situs,concionante episcopo ? Solis episcopis licebatScripturam interpretari. Presbyteris in Oriente et

48

Occidente coram episcopis [613] tractandi adpopulum facta licentia. Olim plures ex presbyterispopulum exhortabantur, etiam præsenteepiscopo ; et ultimus ipse episcopus quasiperorabat, postremusque, ut omnium pater,omnes hortabatur.DE MISSA FIDELIUM.

Quinam possent illi interesse ? Dedispositione, ordine, silentio omnium, vigilantiadiaconorum, ne quis strepitus ederetur. Decustodia portarum, ne quis post incœpta mysteriaprofanus ingrederetur, vel etiam fidelis adventusuo aliquid turbaret. De habitu corporis. Anstarent, an sederent, an flecterent genua ? DeKyrie eleison. De Gloria in excelsis. De orationibusearumque per Christum conclusione, etc. Aneædem semper essent ? An in solemnitatibusmartyrum, eorum suffragia publicis orationibus inmysteriis poscerentur ?

De lectione Scripturæ veteris aut Apostoli.De lectione evangelii. Ad quem spectaret ? Es

quo loco legeretur ? Qua pompa deferretur ? Ubide antiquorum fidelium erga sacrum Evangeliicodicem religione. De osculo codicis Evangelii.An omnes oscularentur ? An stantes et clerici etfideles Evangelium audierint ? Episcopus palliumdeponebat. An ista omnia ad missam fideliumattineant, aut ante ipsam præmitterentur ?DE OBLATIONE PANIS ET VINI.

49

Ipsi fideles olim offerebant illa. Ipsi christianiprincipes. Alia tempore sacrificii deferre vetitumerat. Nomina offerentium recitabantur. Jusoblationis et jus communionis idem erat. Exoblatis pars altari in sacrificium, pars sacrario inusum sacerdotum deputabatur. Illatio etdeportatio solemnis munerum apud Græcos, anusitata apud Latinos fuerit ? De precibus etinvocatione Spiritus Sancti in oblata.DE PRÆFATIONE.

De verbis : Sursum corda, et Gratias agamus. Desolemni gratiarum actione ad altare, etcommemoratione præcipuorum beneficiorumDei. De angelicorum ordinum cum Ecclesiæministris et filiis unione. De sacro trisagio. QuidGræci trisagii nomine intelligant ? [614]DE CANONE ANTE CONSECRATIONEM.

De commemoratione Sanctæ Virginis etquorumdam martyrum nominatim, omniumqueSanctorum in genere. De expressione causarumpropter quas sacrificium offertur. Decommemoratione vivorum. De sacris diptychis ;quid essent ? quinam ipsis inscriberentur ?Quomodo recitarentur.DE CONSECRATIONE.

An apud omnes nationes verba ChristiDomini consecratam Eucharistiæ adhibita sint ?An ipsis duntaxat efficaciam antiqui tribuerent,nihil vero precibus Ecclesiæ præviis ? An inquibusdam liturgiis post hæc verba preces adhuc

50

reperiantur, quibus corporis divini et sanguinisconsecratio postuletur, et quo sensuinterpretandæ sint ? An hæc verba consecratoria,alta voce aut demissa pronuntiarentur ?DE MYSTERIORUM CONSECRATIONE.

Notatus apud Græcos usus alius. De velorumdeductione. De adoratione Eucharistiæ. De variiscultus et religionis testificationibus apud variasgentes erga sacram Eucharistiam.DE CANONE POST CONSECRATIONEM.

De memoria passionis Christi et cæterorumejus mysteriorum. De commemorationemortuorum. De sacrificii oblatione pro mortuis.De certis diebus post obitum observatis majorireligione. De die anniversaria. De communionecum fidelibus qui decesserunt, et adhucpurgantur, hujusque communionis necessitate. Departe quam fideles mortui cum Christi sacrificiohabent. De multiplici mysteriorum etiam postconsecrationem benedictione. Ubi etiam demultiplici, in sacrificio, signi sanctæ crucis usu. DeOrationis dominicæ recitatione. De divisionehostiæ et immissione particulæ in calicem. Dedivisione hostiæ in plures partes sanctis tributassecundum Græcos, et quorumdam de illarumconsecratione dubitatione. De pace et Agnus Dei.An eodem tempore apud Græcos et Latinos paxdaretur ? Ubi de pacis osculo. [615] Ab ipsoepiscopo pacis osculum amplexumque omnes

51

presbyteri sumebant. Quomodo pax ad mulieresdeferretur ?DE COMMUNICATIONE.

Necessitas communicationis ad integritatemsacrificii. An omnes ministri qui aderant episcoposacra facienti communicarent ? Quis illiscommunionem corporis porrigeret ? Quissanguinem funderet ? De voce illa diaconi : Sanctasanctis. An omnes, qui sacris mysteriis intererant,fideles ad communionem accederent ? Andeferretur Eucharistia ad absentes, qui justa causanon aderant ?DE RELIQUIIS POST COMMUNIONEMREMANENTIBUS.

Quis usus illarum ? Quibus dividerentur ? Depane benedicto communionis vicario, illiusqueinstitutione, usu, benedictione. De eulogiiseucharisticæ communionis symbolis ; quidessent ? Ad quos mitterentur ? Quæ illarum essetantiquitas ? Quid sit ἀντίδωρον Græcorum, quolongam pœnitentium ab Eucharistia abstinentiamsolantur ? De orationibus post fideliumcommunionem recitatis, psalmis, etc. Dedimissione plebis. Ubi de origine missæ. Deultima benedictione. An presbyteris populumbenedicere liceret ? De variis ad populumsalutationibus inter sancta mysteria. Observatasharum saltationum formulæ. Cur episcopi solipacem populo precantur ? Ubi presbyteri, antepriores orationes, utuntur formula : Dominus

52

vobiscum. De concelebrantibus cum episcopo velprimo sacerdote. An omnes sacerdotes simulconcelebrarent, et omnia, quæ episcopus, verbaefferrent ? An omnes diaconi et inferioresministri adessent, et se sine delectu variisimmiscerent officiis ? Quæ dispositio altaris,throni episcopi, sedilium presbyterorumomniumque ordinum esset ?DE UNITATE MISSÆ.

An unica in singulis ecclesiis missacelebraretur ? Quando mutatus usus ? Retentusadhuc à Græcis usus non celebrandi iterumeodem die mysteria super eodem altari. De missisprivatis. An legitimæ, an cognitæ antiquisPatribus ? [616]DE SYNAXIBUS.

Quibus olim diebus synaxes haberentur ? Anin singulis synaxibus Eucharistia offerretur ?Observata inter ecclesias circa quotidianam autinterruptam Eucharistiæ oblationem, varietas.

An imposita esset fidelibus necessitas, quotiessacrum celebraretur, ad synaxim convertendi ? Ansaltem diebus dominicis ? De conventibustempore persecutionis. De conventibussolitariorum monachorumque desertaincolentium.DE LOCIS IN QUIBUS FIEBANT SYNAXES.

In privatis domibus, nascente Ecclesia eturgente persecutione, atque in ipsis carceribus, inareis et cœmeteriis. Ubi inquiritur hujus ritus

53

origo et causa, et quæ essent eorumcœmeteriorum latebræ, ædificia, commoditas. Ubietiam de cryptis et catacumbis. De ecclesiis, quæipsarum antiquitas ? Quis situs, forma exterior etinterior ? De separatione fidelium α ministrisaltaris. De separatione virorum α mulieribus. Deloco virginum et ascetarum. De sumptu inornandis auro et marmore ecclesiis sententiæantiquorum. De tapetis, peristromatis, velis. Depicturis. De sculptis imaginibus. De partibusecclesiarum apud Græcos et Latinos. De apside.De ambone et pulpito. De exedris et sedilibus. Decancellis. De choro. De narthecio.

De loco altaris. Confutatio hæreticorum, quialtaria primis temporibus erecta fuisse stultenegant. An lapidea aut lignea ? De ipsorumdedicatione, et de dicatione ecclesiæ : ipsius sacriritus antiquitate, mysteriis ac omni mimis. Demysterio et significatione altaris, et defrequentissima altaris osculatione. De altariumvelis, palliis, pallis, mappis, etc. De altaribustranslativis. De antimensis Græcorum. Dealtarium sacra veneratione. De unitate velmultiplicitate altarium. De reliquiis martyrum,quæ in altaribus condebantur.DE VESTIBULO ET ÆDIFICIIS ADHÆRENTIBUSECCLESIÆ SICUT OLIM IN TEMPLOJEROSOLYMITANO.

54

Quæ esset vestibuli forma ? Quis usus ? Deaqua lustrali in vestibulo, fontibus, conchis, etc.[617]

De ædificiis, in quibus servabanturenergumeni, alebantur pauperes, hospitesexcipiebatur.

De domo episcopi. De pastophoriiseorumque situ.

De bibliothecis sacris. De sacrorum vasorumvestiumque apothecis.DE VASIS SACRIS.

De Materia, pretio, amplitudine, numero etfigura. De dicatione ipsorum. De maxima olimfidelium erga vasa sacra veneratione. Ubi depotestate ipsa confingendi, laicis et mulieribusnegata vel concessi » De custode vasorum. Desingulis vasis sacris inquisitio,DE SACRIS VESTIBUS.

An distinctæ essent a vulgatis etcommunibus ? De pretio, forma, colore. Desingulis vestibus Latinorum et Græcorum. Demutatione vestium certis anni temporibus,variorumque colorum ad varias solemnitatesaptatione.DE INVITATIONE AD SYNAXIM.

De turribus ecclesiarum, earumqueantiquitate et usu. De campanarum usu,benedictione, modulatione', enormi mole, ad se-dandas tempestates, ad significandam publicamlætitiam, ad pompam funebrem, pulsatione.

55

DE EUCHARISTIA UT SACRAMENTO.

De variis Eucharistiæ nominibus. Quomodosignificata est ab antiquis. Mirabilis hujussacramenti vis et efficacia ? De causis propterquas Christus instituit Eucharistiam. De dignitateillius. De figuris veteris Testamenti prænuntiishujus sacramenti.DE EFFECTU HUJUS SACRAMENTI.

Hoc pane vita nutritur christiana. Hoc solationostrum toleratur exilium- Anticipatio est æternæbeatitudinis. Vinculum est nostræ cum Christo etper Christum cum Patre unionis. Ecclesiæ pacis etunitatis, communionisque sanctorum,sacramentum et causa efficiens est. Mira suavitateinteriora animæ replet : omnis nostra [618]fortitudo ab hujus cibi virtute oritur :concupiscentiæ fomitem restinguit : ab amoremundi ad purum cœlestemque amorem, adsanctas lacrymas, ad solitudinem, ad Christi etcrucis ejus amplexum, animum convertit.DE NECESSITATE IPSIUS.

An necessaria infantibus ? Quo tempore illissumenda præponeretur ? Contra intolerandamadultorum quorumdam negligentiam.DE DISPOSITIONIBUS.

De antiqua Ecclesiæ disciplina, qua postpeccata mortalia, ad finem usque vitæ vel certeper plures annos, ab Eucharistia inter-dicebatur.Negatus vel Eucharistiæ conspectuspœnitentibus, lacrymantibus, sacco et cineri

56

incubantibus. Post peractam integre pœnitentiam,velut ultima Ecclesiæ pacis testificatioperfectumque bonum tandem concedebatur.Summa Ecclesiæ antiquæ cautio et vigilantia, neindigni ad sacram mensam obreperent. Ignotirepulsi. Ab advenis postulatæ communicatoriaslitteræ. Parochiæ uni addictæ alterius ecclesiænegata communio.

Innocentia baptismalis, ut præcipua dispositiosemper spectata est. A peccatis etiam quotidianis,si multa sint aut si amentur, obex Eucharistiæponitur. Abstinentia ab uxore legitimisque nuptiisexigebatur. Expositi quorumdam Patrum textusad Eucharistiam omnes invitantium.

De malis dispositionibus.Ipsa hominum vita ordinaria, deliciis, otio,

luxu, curiositate et nugis acta, hoc cœlesti ciboindigna est. Chorearum, spectaculorum, ludimundique pomparum amor, sine alio crimine,arcet a sacra mensa.

Odii fraterni virus cum Agno cœlesticonciliari non potest : virginis carnis ab oreimpuro non est polluenda castitas. Inquisitio anEucharistia remedium sit illi qui in quintumpræceptum ex habitu peccat.

In audaces corporis Domini violatores divinæanimadversionis exempla. [619]DE FREQUENTI COMMUNIONE.

57

An melius sit ob terrorem abstinere, quam obamorem accedere ? Et de utriusque extremisvitiosis.

An quotidie communicarent fideles primisEcclesiæ sæculis ? De singulari quorumdam ergasacram corporis Domini communionem pietate etfame. De præcepto Ecclesiæ circa communionempaschalem.DE MODO COMMUNIONIS.

Quo in loco fideles laici communionemacciperent ? An viri permissi mulieribus, etmulieres viris ? De dominicali communionemulierum. De manu virorum nuda. De formulaqua utebatur antiquitus sacerdos, tribuendocorpus dominicum, et responsione sumentis.DE COMMUNIONE SUB UTRAQUE SPECIE.

An fideles utramque speciem sumerent ?Notatæ singulares observantiæ. De

consuetudine quæ apud aliquas Occidentisecclesias obtinuit, et nunc apud Græcos viget,corpus cum sanguine in cochleari porrigendi. Annecessariam existimaverit Ecclesia consuetudinemsumendæ utriusque speciei ? An sacramentoessentialem putaverit ? An legitime caliceinterdicere fideles Ecclesia potuerit ? Observatahac in re quorumdam privilegia.DE COMMUNIONE DOMESTICA, QUA FIDELES SEIPSI PASCEBANT.

Ubi de reservatione Eucharistiæ, etcomportatione. Quo ritu Eucharistia domi vel in

58

itinere tolleretur et sumeretur ? De abrogationehujus consuetudinis.DE CONSERVATIONE EUCHARISTIÆ INBASILICIS.

An in quodam loco ad id præparato,Eucharistia olim in basilicis servaretur ? Quis istelocus esset ? Publicus, secretus ? Quomodoornatus ? An in singulis parochiis servaretur ? Ancereis, lampadibus, aut lucerna, locus illustrisesset ? An veneratione publica, cervicisinclinatione, genuflexione, aut alio aliquo modoprætereuntes religionem suam testarentur ? [620]DE SUSPENSIONE EUCHARISTIA.

De antiquitate hujus ritus. De tabernaculiseorumque generibus variis. De publiciEucharistiæ ostensione et solemni ipsius pompa.De delatione Eucharistiæ ad infirmos, abapostolis derivata traditio. De ritu quo infirmisadministrabatur. An utraque species ? An vinopanis intinctus ? An post Ecclesiæ pacem,ministros Eucharistiam deferentes aliqui viri piicomitarentur ?

Quid veteres per Viaticum intelligerent ?Eucharistiam an reconciliationem ?DE RENOVATIONE EUCHARISTIÆ.

Quo die Eucharistia innovaretur propterinfirmos ? Num uno tantum per singulos annosdie, ut nunc de Græcis narratur ?DE SACRAMENTO PŒNITENTIÆ,

DE PŒNITENTIA UT VIRTUS EST CHRISTIANA.

59

Pœnitentiæ necessitas, et peccatoribus etinnocentibus imposita. Vita christiana, continuapœnitentia est. Hujus rationes et causæ.Pœnitentiæ veræ et sinceræ conditiones a sanctisPatribus notatæ. Non animi solum conversionem,sed pœnam etiam pœnitentia complectitur. Variadelicatorum hominum ad declinandampœnitentiam effugia. Sanctorum et innocentiumhominum erga pœnitentiam amor, et quorumdamexempla notatu digna.DE PŒNITENTIA UT SACRAMENTO.

Est a Christo institutum istud sacramentum.Veram concessit apostolis suis et per ipsos,Ecclesiæ suæ, peccata ligandi et solvendiauctoritatem, præter baptismum. Notati hæresifuere, quotquot dogma illud insectati sunt. Veramontanistarum systematis delineatio. Item etNovatiani et discipulorum ejus sententia refertur.Ea etiam hæreticorum nostri temporis exponitur.[621]DE CONFESSIONE.

Est prima pars hujus sacramenti. Ipsiusnomina quid ἐξομολέγησις (exomolegesis)Confessionis peccatorum etiam occultissimorumsacerdotibus factæ, nec criminum duntaxat, sedetiam venialium, continuata ab apostolorumtemporibus traditio.

60

An confessio criminum occultorum publica,imperata unquam fuerit aut certe usu et traditionerecepta ? An in secreta confessione occulticriminis participem accusare teneretur reus ?Confessionis spontaneæ utilitas. Confessionisrequisitæ a Patribus conditiones. Ancircumstantiæ peccatorum et minutiores particulæin confessione referrentur et exigerentur ? Anconfessionum quarumdam formulæ generales inritualibus relatæ sufficerent, sine distinctapeccatorum propriorum accusatione ? Inquirituran detestandæ flagitiorum species in iis relatæ,cuilibet sine discrimine recitandas proponerentur,DE SIGILLO CONFESSIONIS.

Confessionis sigillum non esse resignandumapostolica traditione didicit Ecclesia. An uti possitei cognitione, quam ex confessione accepitsacerdos, ut rei utilitatem, licet inviti, procuret ?DE CONFESSIONE NON SPONTANEA.

Primis Ecclesiæ temporibus, ad confessionempeccatores cogebantur, et pœnitentiæ gravissimæsubjacebant, si accusati convincerentur ? Adaccusationem et revelationem criminum ab aliisadmissorum secreto vel publice, sed sibi via aliquicognitorum, fideles cogebantur, prius tamenfraterna correptione præmissa. Hujus disciplinærationes.DE CONFESSIONUM REPETITIONE.

61

Quæ antiquitas iterandæ confessionis, de quadubitatur ? De confessionibus generalibus, utvocantur. An utiliter fiant ? An utiliterrepetantur ?DE CONFESSIONE VENIALIUM.

An quotidiana et venialia peccata ad tribunalpœnitentiæ deferrentur ? Ubi de variisexpiationum generibus agitur, quibus ea [622]justorum peccata purgabantur. Quandofrequentes confessiones peccatorum leviorum inusu esse cœperint, et qua occasione ? Quidcensendum de repetitis ejusmodi tam sæpeconfessionibus ? Exempla quorumdam virorumeximiæ pietatis, qui quotidie confitebantur. Anconfessio ejusmodi iisdem conditionibus fieridebeat, quibus confessio criminum, scilicet cumcontritione, proposito non peccandi de cætero,correctione, curatione ?DE PŒNIS PECCATORIBUS IMPOSITIS POSTCONFESSIONEM

sive de satisfactione quæ est altera hujussacramenti pars.DE IPSIS SATISFACTIONIBUS IN GENERE.

Necessitas peccatori imposita, ut puniat ipsequod a Deo puniri non vult. Discrimenpœnitentiam inter et baptismum. In hoc donanturpeccata sine sudore, in illa sine magnis fletibus etlaboribus non redimuntur. Quanta sit gravitas

62

criminis post baptismum commissi, obcontemptum mortis et sanguinis Christi noviquefœderis ? Ubi de impossibilitate illa, de qua adHebræos, VI, 4, agitur, ob violatæ legiscognitionem, cum antea excusaret ignorantia ; obflagitium in homine novo patratum, cum antea inveteri homine delictum esset, secundum concilia.Satisfactionum pro redimendi æterna pœna, proexcitanda et reparanda justitia interiori,necessitatem perpetuo agnoverunt Patres. Ubirefellitur inepta hæreticorum fabula, propterædificationem publicam esse inventas.DE SATISFACTIONE SEORSIM SEU DESATISFACTIONE PUBLICA.

Pœnitentia publica vulgo appellatur.An pro criminibus occultis ageretur ? Post

finem quinti sæculi pœnitentes acceptam publicepœnitentiam in locis secretis agere cœperunt.Quando publicari cœpit axioma : De publicispeccatis, publico ; de occultis, occulti esse pœnitentium ?Post abrogatam de criminibus occultispœnitentiam publicam, reviviscere posterioribussæculis cœpit occultorum scelerum publicacastigatio. Quæ hujus mutationis occasio ?

An omnia peccata, quæ lethaliaexistimabantur, pœnitentiæ [623] publicæsubjacerent ? An tria tantum graviora, eorumquespecies publice punirentur, alia vero secretapœnitentia eluerentur ?

63

An pœnitentiæ publicæ clerici in superioribusgradibus constituti, primis sæculis fuerintsubjecti ? Quid de voluntarii episcoporum etpresbyterorum confessione, et pœnitentiæ publicapostulatione ?

De iteratione pœnitentiæ publicæ.Pœnitentia publica una erat, neque iterari

olim poterat. Negate secundæ pœnitentiæpublicæ, secreta quædam pœnitentia non implebatvices. An in fine vitæ, lapsis iterum pœnitentibusvenia indulgeretur ?

De efficacia pœnitentiæ publicæ. Depublicorum criminum pœnitentiæ publicæconservatione.

De ritu qui in imponenda pœnitentia publicaservabatur. Jus agendæ pœnitentiæ, sacco etcinere horrentes, multis precibus pœnitentesprimis sæculis impetrabant. Imponebatur illismanus in pœnitentiam. Ubi quæritur, quid sitimpositio manuum sub imagine pœnitentiæ ?Ordo ceremoniæ, preces et psalmi, benedictiones,in impositione pœnitentiæ apud Græcos etLatinos.

De gradibus diversis pœnitentiæ publicæ.Quatuor erant : fletus, auditio, substratio,

consistentia. An cogniti primis Ecclesiæ sæculis ?An usitati apud Latinos ? Prima statio fletus.Secunda statio auditionis. Multa observanda,imprimis prudens illa Ecclesiæ, pœnitentes, velutcatechumenos, instituendi ratio. Tertia statio

64

substrationis. Ubi frequens impositio manuumcum oratione conjuncta. Quarta statioconsistentiæ. Ubi nullum jus oblationis. Dequæstionibus quibusdam quatuor his gradibusconvenientibus.

De disciplina et operibus pœnitentium,1° De habitu. – Cilicio induti et cinere

conspersi erant. Ubi de usu cilicii et cinerumagitur, Atra et lugubri veste mortem animæ suælugebant, et sordibus omnem carnis venustatemobscurabat. Barbam et comam tondebant, iis inlocis in quibus argumentum luctus erat ; et si nontonderent, negligebant horrentes [624] etsqualidos crines. Nudis pedibus incedere et sinefemoralibus aliquando jussi sunt, sed non nisipost septimum sæculum.

2° De modo vivendi et conversando – Conviviis etbalneis abstinebant Humi cubabant. Vigiliis,noctis partem ducebant insomnem. Militiam,mercaturam magistratusque abdicabant. Nuptiislegitimis abstinebant. An apud Græcos et Latinossimilis disciplina ? Quo tempore desiit inOccidente ?

3° Quoad peculiares satisfactiones. – Jejunia.Eleemosynas. Preces et supplicationes ad Deum,ad sacerdotes, ad plebem ipsam fusas, psalmorumet precationum longam seriem pœnitentibusindicendi consuetudo. Maceratione corporum,flagellatione spontanea. Ubi de ejus antiquitate etorigine. E patria sua voluntario exilio, et

65

peregrinatione vel in quemlibet locum, vel ad locareligione celeberrima. Monachismi professione etabdicatione sæculi.

De pœnitentiæ secretæ severitate.Iisdem pœnis et remediis canonicis occulta

crimina occulte, quibus publica publico, postseptimum sæculum curabantur ; solaque interpublicam pœnitentiam et secretam intereratsolemnitas. Pœnitentiales libelli ordinandissacerdotibus dati, quibus post confessionemexceptam, occultæ satisfactiones præscribebantursecundum canones. Qui aliter præscriberentlibelli, tradebantur ignibus.

Antiqui Patres, ubi de nova peccati specie,aut nova circumstantia agebatur, nihil sineconcilio et non auditis collegis suis definireaudebant. Peccatores gravium criminum reos adromanum Pontificem, vel ad viros eximie sanctosmittendi consuetudo, ut diligentius et exactiustractarentur- Falsum omnino est arbitrario essepœnitentias.

De tempore quo pœnitentia imponebatur.In capite Quadragesimæ publica pœnitentia,

ut plurimum, imponebatur. Ubi pœnitentium perQuadragesimam observati mores, ac præcipueinclusio ipsorum in locis secretis. [625]

De abrogatione seu potius desitione pænitentiæpublicæ.

Apud Græcos, primo. An pœnitentiampublicam Constantinopolitanus Nestorius

66

aboleverit ? Ubi de omni EcclesiæConstantinopolitanam circa pœnitentiam usuaccurate disseritur. An tribus pœnitentiæstationibus apud ipsos, a mille et ducentis annisextinctis, sola supersit consistentia ? ApudLatinos etiam post septimum sæculum pœnitentiapublica retenta, sed propter publica solumcrimina ; nec impositio manuum in pœnitentes,nec pœnitentium ab Ecclesia dimissio post hæcaudiuntur.

De relaxatione pœnitentiæ canonicæ.Prima hujus relaxationis occasio, redemptio

pœnitentiæ canonicæ. Ex hac redemptione, novuscomputandi et imponendi pœnitentias ususexortus.

Secunda occasio, expeditio Jerosolymitana adrecuperanda loca sancta, nec non Hispanaadversus infideles.

Tertia occasio, totius pœnitentiæ vel partisejus remissio, ob donum temporale spiritualibono applicatum, hæcque omnium injustissima.

Quarta, Indulgentiarum nimia facilitas.De indulgentiis.De initiis indulgentiarum, et primis quasi

radicibus libellis martyrum. An efficaces essentlibelli martyrum, ante ipsorum felicem exitum ?Quæ conditiones, ut libelli martyrum legitimiessent, requirebantur ? Presbyterorum etdiaconorum cura, ne immeritis et præcipitanterconcederetur. Poterant episcopi, exemplo sancti

67

Pauli et auctoritate canonum, pœnitentibushumilitate, fide et diligentia spectatissimis, partempœnitentiæ concedere. Jus etiam aliquod fidelibus,non auctoritate, sed intercessione, in relaxationepœnitentiæ reorum inerat. Unde natusindulgentiarum episcopalium quadraginta dierumusus ? Unde nata indulgentiæ plenariæ summoPontifici reservatio ? De indulgentiis, quasGræcorum episcopi concedunt, quas vocantἀφέσιμα. Quid de thesauro Ecclesiæ, vel exmeritis Christi, vel ex abundantioribus [626]sanctorum egregie factis doctores senserint ?Quænam indulgentiarum, ut valeant, requiranturconditiones ?DE ABSOLUTIONE

QUÆ EST TERTIA PŒNITENTIÆ PARS.Non concedebatur illa nisi post pœnam

perfectamque pœnitentiam ; eaque sacramentalisabsolutio erat, non ritus aliquis externus. Graveset multæ, cur absolutio usque ad pœnitentiæfinem differretur, sanctorum Patrum rationes.Prima, quia absolutio merces est et præmiumlaboris. Secunda, quia tentanda erat et explorandapœnitentis animi sinceritas et constantia. Tertia,quia non nisi post multos gemitus sanitatemanimæ ac pristinam valetudinem restitui posseexistimabant. Quarta, quia ligatos et a Christonondum vivificatos absolvere verebantur. Quinta,quia his temporibus Eucharistia absolutionem

68

sequebatur, ejusque quasi sigillum erat, etsacramenta cum indignis communicare horrebant.Quorumdam Patrum dicta, quæ obstare videntur,explicata. In pœnitentia etiam occulta, eademconsuetudo servata.DE HUJUS CONSUETUDINIS MUTATIONE.

Primi hanc mutationem Græci induxerunt.Tempus inquiritur. Sincere pœnitentes antequamlibet mandatæ pœnitentiæ executio-nemabsolvunt ; sed non nisi post impletam etinterdum post annos plures Eucharistiamconcedunt. Alteram ipsi absolutionem, postperactam pœnitentiam, impertiuntur. Quid deejus effectu sentiant ?

Apud Latinos expeditiones Jerosolymitanæoccasionem dederunt absolutionem conjungendicum sacramentali confessione, et Scholastica tumemergens eam praxim confirmavit ; sed ubiabsolutio confessionem comitari cœpit, dilata estnihilominus Eucharistia post impletampœnitentiæ partem.

Necessitas absolutionem diffendu ubi nonlegitime dispositus est pœnitens. [627]DE ABSOLUTIONIS DENEGATIONE.

An quibusdam pœnitentibus Ecclesiacatholica, aut saltem illustres in ea Ecclesia,absolutionem etiam in ipsa morte negaverint ?Ubi quid sit communio explicatur. Dataoccasione quæritur, an quod ait vir eruditissimus,Ecclesiam olim sub apostolis fuisse mitissimam,

69

sed a Montano ad Novatianum, et a Novatianodeinceps severiorem fuisse, sit omnino certum ?DE FORMA ABSOLUTIONIS.

Absolutio a peccatis deprecatoria olim erat.Non aliam exhibent rituales libri, nec de alialoquuntur Patres.

Initio duodecimi sæculi indicativi aliquidadjectum, et formæ indicativæ deinde obtinuit.Apud Græcos non alia quam indicativa in usu est.DE RITIBUS RECONCILIATIONIS SIVEABSOLUTIONIS.

Impositio manus annis 1250 absolutionemcomitata est. Publice pœnitentes in publica missareconciliati, occulti sæpe in missa privata. Publicipost evangelium aut consecrationem, occulti postperactum sacrificium. Apud Græcos observataharum rerum vestigia. In Cœna Domini, in sextaferia majori vel in sabbato sancto, pœnitentes quiid meriti fuerant, absolutionem publiceaccipiebant. Privata absolutio omnibustemporibus dari poterat. Hortabantur tamenpastores populum, ut initio Quadragesimæpeccata confiteretur et ante Pascha absolutionemacciperet. Publicæ et privatæ absolutionis ritusantiqui, juxta Græcos et Latinos. Illorum cumhodierno usu comparatio.DE EFFECTU ABSOLUTIONIS.

Nullum habet effectum nisi ex sententiasupremi Judicis feratur, ligato quem ligat, solutoquem solvit. Ejus virtus et efficacia ad salutemæternam, et ad animæ liberationem, atque

70

justificationem, ex apostolici traditionedemonstratur.

De effectu absolutionis generalis in plureseffusæ, ut in Cœna Domini. De effectuabsolutionis in absentes nihil tale time cogitantes.De effectu absolutionis a pluribus ad unum, et abeodem uno ad plures. [628]DE DISPOSITIONIBUS AD ABSOLUTIONEM.

De odio peccati, et amore justitiæ dominante.An timore solo cor pœnitentis converti possit ?An timor gehennæ sit vitiosus et inutilis ? Quidcontritio ? quid attritio ? Unde nata hæc nominaapud catholicos, et quæ antiquorum theologorumcirca necessitatem contritionis sententiæ ?

Conciliatio contritionis cum effectuabsolutionis sive sacramenti. Observatio circainitia justificationis impii vel peccatoris.Observatio circa modum et essentiamjustificationis. Observatio circa receptam dehabitibus infusis opinionem. An cognita patribusantiquis hæc doctrina ?

Secunda dispositio, certa et constans noniterum peccandi voluntas, ex qua sequituroccasionum fuga. Peccati mortalis plena cessatio.Violatæ proximi vel famæ vel rei compensatio.Contra recrudescentes cicatrices, et secundostertiosque in peccata lapsus.DE MINISTRO HUJUS SACRAMENTI.

71

An diaconi confessiones in extremo periculoaudire, et pœnitentes reconciliare apud Latinosaliquando fas fuerit ? Quid antiqui de confessionelaicis facta et reconciliatione a laicis impetratacensuerint ? Minister impositionis publicæpœnitentiæ et absolutionis publicæ, solus eratepiscopus et presbyter, jubente episcopo.Mandatum tamen id muneris apud Græcos etapud Latinos primario cuidam presbytero creditvir eruditus. Pænitentiarii presbyteri officium etinstitutio. Quo sensu fideles claves habeant etclavibus utantur per ministros suos, episcopos etpresbyteros, ex Augustino ?DE ANTIQUA ECCLESIÆ DISCIPLINA CIRCAMORIENTES.

Absolutio morientibus olim negata est, sipœnitentiam in extremis positi rogarent. Quandiuhæc disciplina duraverit ? Pœnitentia illisconcedebatur, non concessa absolutione, netotum negaretur. Mollior deinde successitdisciplina, nec voces tantum morientium auditæ,sed significationes quælibet, aut amicorum [629]testificationes, vel etiam ipsa de hominisvoluntate præsumptio in his extremis sufficerecredita est. Pœnitentia tamen et absolutio eorum,qui utramque in infirmitate susceperant, infirmæPatribus semper visæ sunt, etsi de baptismo inmorte suscepto nihil ipsi dubitaverat :pœnitentibus in ipso pœnitentiæ decursu morbocorreptis, et subito casu obstupescentibus, negata

72

nunquam est absolutio. Fidelibus repentinomorbo obmutescentibus concedenda estabsolutio, licet nec tum eam postulent, nec illamantea postulaverint. An veteres christiani, velnullius sibi criminis conscii, vel pœnitentia etabsolutione expiati, ante mortem confiteripostularent ? Quando mos ille invaluit, ut nemosine prævia confessione et absolutione decederesineretur ? Quæ hujus sanctæ et piæ consuetudinisinitia et causæ ? Pœnitentiam primis temporibuspublicam, quæ sola erat, petebant : secreta deindeconcessa. Pœnitentibus absque reconciliationedefunctis nonnullæ ecclesiæ communicabant ;nonnullæ delectabant communicare-Sed parsmitior et justior obtinuit. Quando imprimisEcclesia sibi in mortuos jus damnat