Jaarverslag dr. Leo Kannerhuis 2016 · Een woord vooraf van de bestuurders 2016 was voor het dr....

Jaarverslag

dr. Leo Kannerhuis

2016

dr. Leo Kannerhuis

Houtsniplaan 1

6865 XZ Doorwerth

[email protected]

Jaarverslag 2016 dr. Leo Kannerhuis Pagina 2

Inhoudsopgave

Een woord vooraf van de bestuurders 3

Een woord vooraf van de raad van toezicht 5

1. Profiel van de organisatie 8 Rechtspersoon en type zorg 8

Basisgegevens dr. Leo Kannerhuis 9

Werkgebied 9

2. Kerngegevens 10 Patiënten, capaciteit, productie, personeel en opbrengsten 10

3. Bestuur en toezicht 12 Bestuur en governancecode 12

Toezichthoudend orgaan 12

4. Maatschappelijk ondernemen 14 Stakeholders en overige belanghebbenden 14

Samenwerking 14

Economische meerwaarde voor de maatschappij 15

Visie op maatschappelijk verantwoord ondernemen 16

5. Onderzoek, ontwikkeling en innovatie 17 Inleiding 17

Onderzoek 17

Ontwikkeling & innovatie 18

Kennisdeling en opleiding 21

6. Kwaliteit, klachten en medezeggenschap 24 Kwaliteit en veiligheid 24

Kwaliteit en personeelsbeleid 26

Klachten 28

Medezeggenschap 29

Cliëntenraad 29

Ondernemingsraad 30

7. Financieel beleid en bedrijfsvoering 31 Herstelplan 31 Samenvatting financieel resultaat 34 Solvabiliteit 34

Bedrijfsvoering en risicomanagement 34 Treasury 35 Geconsolideerde jaarrekening 36

BIJLAGEN: Lijst van publicaties 38


Een woord vooraf van de bestuurders

2016 was voor het dr. Leo Kannerhuis een bewogen jaar. Vanaf eind 2015 was duidelijk dat er, onder

andere als gevolg van de invoering van de Jeugdwet, majeure opdrachten waren om de

(hoog)specialistische autismebehandeling voor patiënten van de instelling in het voortbestaan te

zekeren. In 2016 is forse voortgang en resultaat geboekt in het veranderen en verbeteren van de

interne organisatie. De omvangrijke problematiek is conform vastgesteld herstelplan (zie ook

hoofdstuk 7) in een vijftal lijnen opgepakt.

Allereerst is een personele bezuiniging doorgevoerd van ruim 50 FTE. Inzet van deze reorganisatie

vereiste eerst een nieuw sociaal plan waarover in het voorjaar 2016 overeenstemming is bereikt met

de bonden. In de loop van 2016 heeft dit geleid tot uitstroom van medewerkers, waarbij zowel in de

stabiliteit van teams, als ook in de wenselijke formatieve bezetting van kerndisciplines in het primaire

proces veel wijzigingen zijn ontstaan. De bijbehorende personele onrust heeft de aanzet naar

zelforganisatie zoals gestart in 2015, bemoeilijkt.

Tegelijkertijd is op basis van een extern uitgevoerde bedrijfseconomische analyse een reeks van

verbeterprojecten vastgesteld, waarvan het merendeel bedrijfsvoerend en gericht is op cash,

organisatieverbetering en rendementsverbetering. Dit herstelplan ‘Huis op orde’ is strikt ter hand

genomen, waarbij de prioritering vooral op basis van te behalen rendement wordt gevolgd. Bij de

reductie (staf)ondersteunende diensten staat de hoeveelheid herstelprojecten op gespannen voet

met de resterende omvang van inzetbare capaciteit.

Als derde lijn is het overleg met alle (financiële) stakeholders intensief in gang gezet. Uit de

bedrijfseconomische analyse bleek dat zowel in de 18+ - , als ook in de 18- -patiëntenstroom en

daarmee verbonden geldstromen aan de overlegtafel ter bespreking voorlagen.

Duidelijk was dat niet één oplossing het dr. Leo Kannerhuis voldoende uit de acute situatie zou

kunnen halen. Er was inzet van elke stakeholder nodig, ook om de aangevraagde subsidie bij de

Transitie Autoriteit Jeugd (TAJ) gehonoreerd te krijgen. Dit heeft uiteindelijk voor de zomer 2016 met

grote inzet van alle partijen een gewogen uitkomst opgeleverd met mogelijkheden voor het dr. Leo

Kannerhuis om uit de acute noodsituatie te bewegen.

Al in 2015 was, als vierde lijn in verbetering , een nieuw EPD geselecteerd met een geplande

implementatie begin 2016. Voor veel organisaties is de overgang naar een nieuw EPD een complex

gebeuren. Voor het dr. Leo Kannerhuis, zo in beweging en in ontwikkeling, bleek dit zeker een flinke

uitdaging. Zowel aan de behandelinhoudelijke, als ook aan de registratie- en facturatieprocessen van

alle financieringsstromen. Er wordt nog steeds en doorlopend gewerkt aan knelpunten en gevraagde

verbeteringen van het EPD.

Tot slot was uit de strategische herijking 2015 naar voren gekomen dat een zelfstandig voortbestaan

van dr. Leo Kannerhuis een kwetsbaar perspectief bood. Structurele en strategische samenwerking


werd als sleutel gezien tot een duurzaam voortbestaan. Begin 2016 is de verkenning naar een

intensievere samenwerkingspartner vormgegeven, leidend tot een intentieverklaring tussen dr. Leo

Kannerhuis en Karakter in mei 2016. Beide organisaties zijn deels overlappend, maar vooral

complementair in behandeling, kennis en expertise en ontwikkelden zich ook in de afgelopen jaren

steeds meer in elkaars richting. Doelstelling van de verkenning is een bestuurlijke fusie medio 2017,

met de ambitie om vervolgens tot juridische fusie over te gaan.

De focus en ambitie voor 2016 is onverminderd overeind gebleven. We zijn er voor de mensen met

autisme die elders niet of niet toereikend behandeld kunnen worden. Het gaat vooral om het

hoogspecialistische segment, met daarnaast een (kleiner) deel innovatieve specialistische

behandeling. Uit de analyse van onze metingen bij de start van een behandeling blijkt dat we in lijn

met onze ambitie daadwerkelijk verzwaring signaleren in problematiek bij de patiënten (zowel 18+

als ook 18- )die zich aanmelden. Zoals in hoofdstuk 7 (continuïteit) beschreven wordt is bij afronding

jaarrekening 2016 duidelijk dat daarbij de combinatie van doelmatig behandelen én een passende

financiering noodzakelijk is.

Dr. Leo Kannerhuis heeft de permanente verbinding tussen behandelen en onderzoek en innovatie

altijd hoog in het vaandel. Dat blijven we onverminderd volhouden. Want alleen die verbinding kan

leiden tot betere behandeling van patiënten en tot mogelijkheden om (keten)partners meerwaarde

in kennis of consultatie te bieden. De bedrijfseconomische analyse heeft ons wel geleerd dat er geen

budgetcomponenten zijn die de kenniscentrumfunctie zeker stellen. Ook hier is in het herstelplan

‘Huis op orde’ een ambitie neergelegd, niet alleen in een bezuiniging, maar ook in het stimuleren van

ondernemingszin waarmee aanvullende (subsidie)geldstromen zijn te verwezenlijken.

Het dr. Leo Kannerhuis blijft pal staan voor haar (hoog)specialistische opdracht voor mensen met

autisme van 0-100 jaar en met kracht in de opdracht tot doelmatige behandeling en transparante

bedrijfsvoering. Bij de start van 2016 hebben we de organisatie verteld dat dit een jaar van ‘moet’ en

‘moed’ zou worden. Een jaar waarin ernstige problemen bij elkaar komen. Veel moet gebeuren,

terwijl we te maken hebben met het vertrek van gewaardeerde collega’s. Alles moet in een hoog

tempo gebeuren. Dat vraagt moed van iedere medewerker. De moed om het ingewikkelde proces

aan te gaan, gemotiveerd en veerkrachtig te blijven en niet bang te zijn voor de vele veranderingen.

De moed om ondanks alles, met hoofd, hart en handen voor de patiëntenzorg te blijven staan.

Er is een enorm beroep gedaan op inzet van alle medewerkers. Een woord van dank en waardering is

op z’n plaats. We zijn als dr. Leo Kannerhuis met gebundelde kracht in opwaartse lijn op weg. Ook in

2017 wordt het hard werken en volhouden met elkaar. Met de aanstelling van een tijdelijk

bestuurder bedrijfsvoering (dhr. Geert Smid) is de slagkracht op het bedrijfsvoerend inzicht en

herstel verstevigd. En dat in het vooruitzicht om in de verwachte fusie-organisatie met Karakter ‘de

specialist in kinderen jeugdpsychiatrie en hét autisme-expertisecentrum voor 0-100 jaar’ te worden.

We kijken er naar uit!

drs. Astrid A. van Dijk, vanaf 01-01-2016 bestuurder a.i. , per 01-05-2016 bestuurder

Geert Smid MSc, vanaf 05-12-2016 bestuurder bedrijfsvoering a.i.


Een woord vooraf van de raad van toezicht

De raad van toezicht van het dr. Leo Kannerhuis kijkt terug op een intensief en enerverend jaar

waarin gewerkt is aan de verschillende opdrachten waar het dr. Leo Kannerhuis voor stond.

Belangrijkste opdracht was het in gang zetten van een herstelplan met verbeterprojecten voor een

duurzaam en toekomstbestendig dr. Leo Kannerhuis, dat op basis van een externe

bedrijfseconomische analyse is vastgesteld. Om dit financiële herstelplan te realiseren en de daaraan

gekoppelde subsidie Transitie Autoriteit Jeugd te verkrijgen, was het commitment van vele

(financiële) stakeholders nodig. Tijdens het hele boekjaar is er dan ook intensief samengewerkt met

alle betrokken partijen. Daarnaast heeft 2016 in het teken gestaan van het verkennen van een

structurele en strategische samenwerkingspartner, die is gevonden in Karakter kinderen

jeugdpsychiatrie. In 2017 wordt besloten of dit leidt tot een bestuurlijke fusie, als voorbereiding op

een juridische fusie.

De raad van toezicht heeft een belangrijke rol in de goedkeuring van de strategie en toetsing van de

zorginhoudelijke en financiële verantwoording. Daarnaast heeft de raad van toezicht een rol als

klankbord en adviseur van de raad van bestuur. Uitgangspunt is dat de raad van toezicht toezicht

houdt op de wijze waarop de organisatie haar maatschappelijke taken uitvoert en of de raad van

bestuur de organisatie meeneemt in de veranderingen van de maatschappij. Vanuit het

toezichthoudende perspectief heeft de raad van toezicht in 2016 met name ingezet op:

Toezicht op de uitvoering van het financieel herstelplan en de betrokkenheid en commitment

daarbij van alle stakeholders;

Toezicht op de liquiditeitsontwikkeling;

Toezicht op de verkenning en intensivering samenwerking met beoogde fusiepartner Karakter.

Enkele thema’s die agenda van de vergaderingen tussen raad van toezicht en raad van bestuur

domineerden in 2016 waren:

Begroting 2016 en jaarrekening 2015

Kaderbrief 2016: Transitie Autoriteit Jeugd-subsidie en financieel herstelplan

Benoeming adviseur bestuurlijke projecten a.i.

Risico-matrix dr. Leo Kannerhuis

Herinrichtingsplan ‘Huis op orde’

Procedure en aanstelling geneesheer-directeur

Verkoop panden

Verkenning en deelstappen fusie

Voornemen fusie met Karakter

Benoeming bestuurder bedrijfsvoering a.i.

Voor de verkenning van de fusie met Karakter namen leden van de raad van toezicht in wisselende

samenstelling deel aan een delegatie-overleg. Doel van dit overleg was de voorbereiding van de

bredere bespreking van inhoudelijke en financiële vraagstukken over de beoogde fusie binnen de

raad van toezicht.

Ook 2016 was voor de medewerkers van het dr. Leo Kannerhuis een zeer bewogen jaar. Als gevolg

van de reorganisatie en het sociaal plan hebben medewerkers afscheid moeten nemen van een grote


groep collega’s, wat veel onrust gaf. Tegelijkertijd is er een groot beroep gedaan op de inzet van

medewerkers om de verbeterprojecten te realiseren. We zijn als raad dankbaar voor de

betrokkenheid van alle professionals en het vele werk die zij in deze onrustige tijd hebben verzet.

Tenslotte een woord van dank aan bestuurder mevrouw Astrid van Dijk en de heer Geert Smid,

bestuurder bedrijfsvoering a.i.. Wij zijn hen zeer erkentelijk in de open wijze waarop zij ons als raad

maar ook alle financiële stakeholders intensief hebben betrokken bij alle opdrachten waar het dr.

Leo Kannerhuis in 2016 voor stond.

P.C. Schalkwijk

Voorzitter raad van toezicht


In de kaderbrief van 2016 ‘Klaar voor de toekomst’ zijn de

volgende vijf thema’s benoemd:

Positie in het zorglandschap

Het Dr. Leo Kannerhuis levert overwegend hoogspecialistische

behandeling en deze ambitie bepaalt de hoofdlijnen van ons

beleid. We zetten verder in op zorgverzwaring (door behandeling

van patiënten met complexe autismeproblematiek,

systeemproblematiek en al dan niet met bijkomende psychiatrische

stoornissen en gedragsproblemen). Crisisinterventie - al of niet

klinisch - en consultatie zijn ook taken die om uitbreiding vragen.

De kern is dus behandeling met een specialistisch karakter.

Leiderschap, professionaliteit en cultuur

We streven naar leiderschap dat appel doet op professionele

verantwoordelijkheid, gerichtheid op zorg voor onze patiënten en

no-nonsense met een hart. Kracht, delen van leiderschap zijn

belangrijk. We hebben de ambitie om de Plan-Do-Act-Check-cirkel

uit te breiden met IMWR- cirkel: inspireren, mobiliseren,

waarderen en reflecteren.

Zorgkwaliteit en doelmatigheid

Zorgkwaliteit is voor ons leidend. Metingen van behandelresultaten

en tevredenheid van patiënten helpen ons om beter te worden.

We zetten in op operationaliseren van de herstelvisie voor autisme

en de inzet van ervaringsdeskundigheid.

Innovatie en zorgvernieuwing

In 2016 zijn onze onderzoeksinspanningen en innovaties gericht op

ontwikkeling van ons primaire proces en volgen onze strategische

koers. Daarnaast blijven bestaande onderzoekthema onverminderd

actueel: levensloop, zorgnetwerk, shared decisionmaking,

multiplex gezinnen , klinische behandeling en ouderen met

autisme. zorg als dat nodig is, en minder intensieve zorg als dat

verantwoord is.

Gezonde financiële huishouding

Om financieel gezond te blijven, moeten we in 2016 fors bijsturen.

Onze planning en control moet aangepast worden aan de inkoop

door gemeenten en zorgverzekeraars met ieder zijn eigen eisen en

wensen. Betere managementinformatie op alle niveaus, het

denken in businesscases en scenario’s gaan we sterker

ontwikkelen. Budgettaire frictiekosten op basis van de invoering

van de Jeugdwet noodzaken tot een inhaalslag op basis van een

financiële analyse en herstelplan. Ook start een verkenning van

een strategische samenwerking of fusie met een partner met een

complementerend aanbod.


1. Profiel van de organisatie

Rechtspersoon en type zorg

Rechtspersoon

Kamer van Koophandel 41047548

RSIN 003105301

Rechtsvorm Stichting

Statutaire naam Stichting dr. Leo Kannerhuis

Statutaire zetel Oosterbeek

Akte van oprichting 13-06-1974

Laatste wijziging 11-12-2006

Activiteiten SBI-code: 69209 - Overige administratiekantoren

SBI-code: 88991 - Ambulante jeugdzorg

SBI-code: 86104 - Geestelijke gezondheids- en verslavingszorg met

overnachting

Hoofdvestiging 000022514899

Stichting dr. Leo Kannerhuis

Houtsniplaan 1, 6865 XZ Doorwerth

Postbus 62, 6865 ZH Doorwerth

Type zorg

Het dr. Leo Kannerhuis is een topklinische ggz-instelling, gespecialiseerd in de behandeling van

mensen van alle leeftijden met een complexe autisme-spectrumstoornis (ASS) veelal met bijkomende

psychiatrische of gedragsproblematiek. De instelling richt zich met haar directe behandelzorg op de

(hoog) gespecialiseerde ggz / topzorg, het segment van de ggz waar de zwaardere problematiek

centraal staat. De directe omgeving (gezin, school) wordt actief betrokken bij de behandeling. Het

dr. Leo Kannerhuis heeft het TOPGGz-keurmerk voor de poliklinische en de (dag)klinische

behandeling. Naast het behandelcentrum fungeert het dr. Leo Kannerhuis als een kenniscentrum

voor (wetenschappelijk) onderzoek, innovatie (waaronder eHealth) en (door)ontwikkeling van

(nieuwe) behandelmethoden op het gebied van autisme. Het dr. Leo Kannerhuis werkt volgens de

state-of-the-art op het gebied van autismebehandeling. Daar waar nodig vindt doorontwikkeling

plaats gezien de complexiteit van de doelgroep. Door de combinatie van behandelcentrum en

kenniscentrum is er een doorlopende cyclus van behandelen en benutten van kennis en technologie.

Autisme is een aangeboren stoornis in de hersenen, het levert beperkingen op in wisselende

gradaties tijdens verschillende levensfasen. Autisme heeft zowel invloed op het persoonlijk als op het

maatschappelijk functioneren. De visie van het dr. Leo Kannerhuis is dat mensen met (complex)

autisme recht hebben op een plaats in de samenleving waar rekening gehouden wordt met hun

mogelijkheden en beperkingen. Om die plaats in te kunnen nemen is een deel van hen - afhankelijk

van behoeften en vragen op voor hen belangrijke momenten tijdens hun leven - aangewezen op een

vorm van behandeling, begeleiding of ondersteuning.


Het dr. Leo Kannerhuis ziet het als opdracht om samen met anderen in het netwerk/de keten, de

patiënt en zijn directe omgeving toe te rusten met een passend aanbod zodat hij de uitdagingen van

de maatschappij aankan. In samenwerking met de patiënt en zijn systeem wordt de behandeling

ingevuld of nieuwe vormen daarvan ontwikkeld, die beantwoorden aan de behandelvraag van dat

moment. Doel: een zo groot mogelijke zelfstandigheid en persoonlijke groei van de patiënt en een

omgeving die toegerust is om dat mogelijk te maken of te ondersteunen.

Basisgegevens dr. Leo Kannerhuis

Naam verslagleggende rechtspersoon Stichting dr. Leo Kannerhuis

Adres Houtsniplaan 1 (hoofdkantoor) Postbus 62

Postcode 6865 XZ 6865 ZH

Plaats Doorwerth Doorwerth

Telefoonnummer 026 33 33 037 (hoofdkantoor)

Identificatienummer(s) NZa 120-605 en 450-1016

E-mailadres [email protected]

Internetpagina www.leokannerhuis.nl

Werkgebied

Het dr. Leo Kannerhuis heeft een landelijke erkenning voor het hele aanbod. Het ambulante aanbod

wordt in verband met reistijd van de patiënt en zijn systeem, zoveel mogelijk geleverd in de

provincies Gelderland en Overijssel en in de regio Amsterdam.


2. Kerngegevens

Patiënten, capaciteit, productie, personeel en opbrengsten

De organisatiestructuur bestaat uit: raad van toezicht, bestuurder, geneesheer-directeur, directeur

Behandelcentrum a.i., directeur Financiën, Control en Informatie (FC&I) en een manager Research,

Development & Innovation (RD&I). De medezeggenschap is belegd bij de ondernemingsraad, de

centrale cliëntenraad (met deelraden) en de familieraad.

Het behandelaanbod wordt vormgegeven in leeftijdgebonden centra: een behandelcentrum voor

kinderen van 0 tot en met 12 jaar, twee behandelcentra voor jongeren van 13 tot en met 23 jaar

(Nijmegen en Oosterbeek) en een behandelcentrum voor volwassenen van 24 jaar en ouder. Deze

centra bieden behandeling die afhankelijk van de complexiteit van de vraag van de patiënt zowel

poliklinisch, deelklinisch als klinisch kan zijn. Door te kiezen voor leeftijdgebonden behandelcentra

kan - als de ontwikkeling dat toelaat- snel geschakeld worden tussen de verschillende

behandelvormen. Naast de hierboven genoemde behandelcentra beschikt het dr. Leo Kannerhuis

over een (BOPZ)- crisisafdeling (CIBA), een afdeling voor diagnose, advies en consulatie (DAC) en een

logeervoorziening.

Het dr. Leo Kannerhuis behandelt mensen met autisme van alle leeftijden.

Daarbij hanteren we de volgende algemene aanmeldcriteria:

• Er is sprake van een stoornis in het autistisch spectrum, vastgesteld met de DSM-classificatie,

door een (kinderen jeugd-)psychiater en of gz-psycholoog;

• Eén van de intelligentiefactoren is 85 of hoger. De verbale en performale intelligentie is 70 of

hoger;

• De complexiteit van de problematiek is dermate dat de patiënt is aangewezen op behandeling

door een specialistische of hoogspecialistische ggz-instelling;

• Er wordt verwacht OF er is gebleken dat behandeling in de generalistische basisggz of in de

specialistische ggz onvoldoende resultaat oplevert.

RD&I geeft uitvoering aan de kennisfunctie van het dr. Leo Kannerhuis door middel van zes

programmalijnen: beleidsonderzoek, praktijkgericht onderzoek, theoriegestuurd onderzoek,

innovatie en ICT, PR & communicatie en het franchisenetwerk van Leo Kannerhuis Nederland BV.

Op de volgende pagina staat een overzicht met de kerngegevens van patiënten, capaciteit, productie,

personeel en opbrengsten. Deze kerngegevens staan samen met andere gedetailleerde cijfers

uitgebreider in DigiMV.


Tabel Kerngegevens ggz

Kerngegevens ggz Aantal/bedrag

Patiënten

Aantal patiënten 18 jaar en ouder in behandeling op 31 december 816

Aantal patiënten tot en met 17 jaar in behandeling op 31 december 414

Capaciteit

Aantal feitelijke bedden op 31 december 115

Aantal logeerplaatsen op 31 december 30

Productie

Aantal geopende DBC’s in 2016 1.559

Aantal gesloten DBC’s in 2016 1.641

Aantal ZZP dagen (WLZ en LGGZ) 17.000

Personeel

Aantal medewerkers in loondienst op 31 december 566

Aantal bezette formatieplaatsen op 31 december 372

Bedrijfsopbrengsten

Totaal bedrijfsopbrengsten in 2016 € 30.591.701

- Waarvan wettelijk budget voor aanvaardbare kosten € 28.880.353

- Waarvan overige bedrijfsopbrengsten € 1.711.347


3. Bestuur en toezicht

Bestuur en governancecode

Het dr. Leo Kannerhuis hanteert de zorgbrede governancecode en had tot 5 december 2016 een

eenhoofdige raad van bestuur. Per 01-01-2016 heeft de raad van toezicht mevrouw drs. A. van Dijk

benoemd tot bestuurder a.i.. Per 01-05-2016 is zij benoemd tot bestuurder. Vanaf 5 december 2016

is de heer G. Smid voor de duur van 5 maanden benoemd tot bestuurder bedrijfsvoering a.i. en

verantwoordelijk voor de bestuurlijke aansturing van de bedrijfsvoering en van de projecten uit het

herstelplan.

Nevenfuncties bestuurder mevr. drs. A. van Dijk:

Voorzitter bestuursraad Leo Kannerhuis Nederland

Voorzitter Samenwerkingsverband Autisme Gelderland (SAG)`

Voorzitter Stichting Samenwerkingsverband Neerbosch

Lid Platform Jeugd-ggz

Bestuurslid Coöperatie Quli U.A.

Bestuurslid CASS 18+

Nevenfuncties bestuurder bedrijfsvoering a.i. de heer G. Smid MSc:

Interim-manager

De bestuurder heeft in 2016 negen maal overleg gevoerd met de raad van toezicht. De taken,

verantwoordelijkheden en bevoegdheden van de bestuurder en raad van toezicht zijn statutair

vastgelegd. Het brutosalaris en de onkostenvergoeding van de bestuurder zijn binnen de normen van

de WNT vastgesteld door de raad van toezicht. De raad van toezicht en bestuurder vergaderen

eenmaal per jaar met het bestuur van de familieraad en met de ondernemingsraad.

Toezichthoudend orgaan

In 2016 bestond de raad van toezicht van het dr. Leo Kannerhuis uit de volgende personen:

- de heer P.C. Schalkwijk, voorzitter

- de heer prof. mr. J.H. Hubben (vice-voorzitter)

- mevrouw dr. D.F.M. Konst (op voordracht van de ondernemingsraad), lid

- de heer A.A. Kullberg (op voordracht van de familieraad), lid

Nevenfuncties leden raad van toezicht

De heer P.C. Schalkwijk, voorzitter

- Corporate Director AkzoNobel.

- Lid raad van commissarissen AkzoNobel Nederland.

- Adviseur Rijk Zwaan.


De heer prof. mr. J.H. Hubben, vicevoorzitter

- Hoogleraar Gezondheidsrecht RU Groningen.

- Voorzitter raad van toezicht Elisabeth-TweeSteden Ziekenhuis Tilburg.

- Raadsheer plv. Gerechtshof.

- Voorzitter Commissie toetsing late zwangerschapsafbreking en levensbeëindiging gehandicapte

pasgeborenen (ingesteld door ministers van Justitie en VWS).

- Voorzitter College van Arbiters AO Artsen Verzekering.

- Voorzitter College van Beroep Nederlands Instituut van Psychologen.

- Arbiter Nederlands Arbitrage Instituut.

- Voorzitter Geschillencommissie Medinova.

Mevrouw dr. D.F.M. Konst

- Partner Tien Organisatieadvies.

- Organisatieadviseur en interimmanager.

De heer A.A. Kullberg

- Commissaris Professionals in Niet Aangeboren Hersenletsel, Lochem.

- Ouderling/kerkrentmeester Protestantse Gemeente, Wilp.

Naast de besprekingen van lopende zaken en ontwikkelingen en tussentijdse financiële rapportages

werden in 2016 de volgende onderwerpen besproken in de vergaderingen van de raad van toezicht

met de bestuurder:

Begroting 2016

Jaarrekening 2015

Kaderbrief 2016:

TAJ-subsidie en financieel herstelplan

Benoeming adviseur bestuurlijke projecten

a.i.

Herinrichtingsplan ‘Huis op orde’

Procedure en aanstelling geneesheer-

directeur

Verkoop panden Sweelincklaan

Verkenning en deelstappen fusie

Voornemen fusietraject met Karakter

Benoeming bestuurder bedrijfsvoering a.i.


4. Maatschappelijk ondernemen

Stakeholders en overige belanghebbenden

Het dr. Leo Kannerhuis staat voortdurend in dialoog met alle relevantie stakeholders zoals het

ministerie van VWS, VNG, de zorgverzekeraars en de vier kernregio’s (Centraal Gelderland/Arnhem,

Nijmegen, Food Valley en Midden-IJssel), GGZ Nederland, Inspectie voor de Gezondheidszorg en de

patiëntenverenigingen over allerlei ontwikkelingen in ons zorgstelsel die onze patiënten raken. Zo is

de decentralisatie van de jeugdggz naar gemeenten niet zonder gevolgen voor patiënten van het dr.

Leo Kannerhuis. In 2016 merkten wij dat patiënten later in zorg kwamen en zagen we een toename

in complexe patiënten gecombineerd met een overbelast gezin c.q. systeem. Dat blijkt onder meer

uit onze behandelmonitor van 2016. Tegelijkertijd zijn er wachtlijsten bij de crisisopvang en verloopt

de doorstroming van patiënten die uit crisis zijn naar onze ketenpartners niet altijd even gemakkelijk.

Ook de scheiding tussen de jeugdwet en de volwassenzorg (18- en 18 +) heeft vele administratieve

en organisatorische gevolgen die ook de patiëntenzorg raken. Zo heeft het dr. Leo Kannerhuis relatief

veel jongeren van 13-23 jaar als patiënt. Voor deze patiëntengroep is juist de periode rond 18 jaar

een periode van verhoogd risico op ontregeling door het verlaten van de middelbare school en de

opstap naar een vervolgopleiding of naar werk en zelfstandig wonen. Het is niet wenselijk dat

patiënten juist in deze ingewikkelde leeftijdsfase met vele variabelen ook nog te maken krijgen met

twee verschillende bekostigingssystemen.

Daarnaast hebben we - als gevolg van een abrupte confrontatie de budgettaire frictiekosten door de

invoering van de jeugdwet- veelvuldig en intensief contact gehad met onze financiële stakeholders

(banken, WFZ). Met hun commitment is een herstelplan in gang gezet. Onderdeel van het herstelplan

is een verkenning van een strategische samenwerking of fusie met een partner met een

complementerend aanbod.

Samenwerking

Het dr. Leo Kannerhuis werkt samen met een groot aantal partners.

Partners algemeen

Nederlandse Vereniging voor Autisme (NVA), Werkgroep VWS Vanuit Autisme Bekeken, Autism

Europe

Kennispartners

Belangrijke kennispartners zijn universiteiten en hogescholen, zoals de Universiteit van Amsterdam,

(Bijzonder hoogleraar en Academische Werkplaats Autisme), Radboud Universiteit Nijmegen

(Behavioral Science Institute), Hogeschool Arnhem en Nijmegen (HAN) (Lector en Lectoraat Autisme),

Cass18+ (Consortium ASS bij volwassenen), partners van Leo Kannerhuis Nederland. Landelijk

partner: Arq / Centrum ’45.

Ketenpartners

Met ketenpartners wordt samengewerkt op het gebied van uitwisseling deskundigheid en uitstroom.

Belangrijke partners in de regio zijn Pro Persona, Pluryn, Siza Dorp Groep, Trias Jeugdhulp Zwolle,

http://www.ru.nl/bsi/


Karakter (voor kinderen en jeugdigen binnen het Oolgaardthuis), De Lichtenvoorde, De Liemers,

Zorgbureau De Avenier, De Driestroom, Dimence, RIBW Arnhem en Veluwevallei, Partners binnen

het Convenant Autisme in Amsterdam en het Samenwerkingsverband Autisme Gelderland.

Onderwijspartners (voor patiënten)

Scholengemeenschap de Brouwerij (so en vso onderwijs), Kristallis dagklinische behandeling in

combinatie met een VSO opleiding, De Ambelt Zwolle, Rijn IJssel College, (KAIRO onderwijs-

behandelprogramma), in Arnhem en het AOC in Doetinchem. Doelgroep van het aanbod zijn

jongeren die een middelbare beroepsopleiding volgen. Door middel van training van vaardigheden

en begeleiding wordt de jongere geholpen om een mbo-opleiding met succes af te ronden.

Onderwijspartners (voor medewerkers)

RINO Groep (Autisme College), Erkenning opleidingsplaats Psychiater (kinderen jeugdpsychiatrie en

volwassenenpsychiatrie), SPON (hoofddocent Pervasieve Ontwikkelingsstoornissen).

Innovatie en ICT-partners

Health Valley Nijmegen, Technische Universiteit (TU) Eindhoven en Twente, Quli,

Vita Valley, eLab Autisme (CBusineZ en GGZe), INPREZE Stichting Arq, AMC en Interapy),

Donders Institute for Brain, Cognition and Behaviour en De Waag.

Intensivering samenwerking

Duurzame voortzetting van de behandeling voor de specifieke doelgroep van het dr. Leo Kannerhuis

is gebaat bij voortzetting van het dr. Leo Kannerhuis in een structurele verbinding met een

partnerorganisatie. Na een informele verkenning hebben het dr. Leo Kannerhuis en Karakter in mei

2016 een intentieverklaring getekend om hun samenwerking te intensiveren. Beide partijen

besluiten om onderzoek te doen naar de haalbaarheid en wenselijkheid van een bestuurlijke fusie.

Economische meerwaarde voor de maatschappij

Kosteneffectiviteit hangt samen met het leveren van kwalitatief goede behandeling tegen een

kostprijs die daarmee in verhouding staat.

De kwaliteit van zorg kan worden herleid tot vier dimensies:

- de patiënt (en zijn omgeving),

- de beroepsbeoefenaar,

- het instrument of de interventie (c.q. de behandeling die de professionals inzetten)

- de organisatie.

Het dr. Leo Kannerhuis betrekt de patiënt en zijn directe omgeving actief bij de (ontwikkeling van) de

behandeling en benut de patiëntenfeedback als kwaliteitsinstrument door middel van een actieve rol

in de behandelplanbesprekingen, de behandelmonitor en het cliënttevredenheidsonderzoek.

Er is een focus binnen de organisatie op professionalisering van medewerkers in de vorm van

opleiding, bijscholing, beroepsregistratie en intervisie. Daarnaast worden effectieve/erkende

interventies en instrumenten (waaronder de set instrumenten van de behandelmonitor), ingezet om

medewerkers toe te rusten om kwalitatief hoogstaande behandeling te kunnen (blijven) bieden.


Op organisatieniveau wordt ingezet op certificering, maar ook op klantgericht te werken, een goede

in-door-uitstroom te organiseren, wachttijd te verkorten en relevante stuurinformatie beschikbaar te

stellen.

Visie op maatschappelijk verantwoord ondernemerschap

Het dr. Leo Kannerhuis levert door goed ondernemerschap een duurzame bijdrage aan de kwaliteit

van de samenleving. Maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) hoort tot de kernwaarden

van de organisatie. Met het voortdurend evalueren en bijstellen van het aanbod op de vraag wil het

dr. Leo Kannerhuis door het invullen van haar behandelopdracht de maatschappelijke waarde voor

de participatie en inclusie van mensen met autisme in de samenleving benadrukken. We zijn er

vooral voor mensen met autisme die hoogspecialistische behandeling nodig hebben. Onze opdracht

is om de behandelduur voor hen te verkorten en met name het klinische verblijf beter op indicatie in

de (interne) keten in te passen. Op deze manier geven we onze opdracht tot ambulantiseren

invulling. Het is belangrijk dat er voor deze complexe patiëntengroepen klinische capaciteit in stand

blijft, de door- en uitstroomproblemen vragen echter wel blijvend aandacht.

Het dr. Leo Kannerhuis gaat zorgvuldig om met de mogelijkheden en de middelen van de

samenleving voor deze doelgroep en streeft zo naar een duurzame maatschappelijke bijdrage.

Versterking van inzicht in de mogelijkheden van mensen met autisme is hierbij leidend. Dat doen we

door het bewaken van zin en noodzaak van de inzet van ons specialisme, het bewaken van triage van

de behandeling en het streven naar tijdige uitstroom door overdracht in de keten.

Het dr. Leo Kannerhuis kiest er bewust voor om samen met anderen te werken aan meer kennis,

betere behandeling en tijdige inzet van expertise, ook al is hier in de huidige bekostigingsmodellen

weinig ruimte voor. De opgedane kennis en ervaring wordt niet alleen benut binnen de eigen

organisatie maar wordt ook gedeeld met anderen zodat de patiënt geholpen kan worden in de regio

van herkomst. Uitgangspunt is het opheffen van stagnaties in de ontwikkeling en vermogen tot het

omgaan met de gevolgen van ASS waardoor kansen van mensen met autisme in de maatschappij

worden bevorderd.

Het dr. Leo Kannerhuis zet professionals in om zijn missie uit te voeren. Wij werken met professionals

die met kennis, vaardigheden en professionele gedrevenheid werken aan de behandeling van

mensen met autisme. We bieden een ontwikkelingsklimaat waarin we opleiding en (bij)scholing van

medewerkers stimuleren en faciliteren. Daarnaast bieden we studenten en stagiaires kansen om

kennis en ervaring op te doen. Desalniettemin merkten we in 2016 dat de impact van een

reorganisatie en het herstelplan van invloed is op behoud van gemotiveerde en kundige

professionals.

Het dr. Leo Kannerhuis houdt rekening met milieuaspecten bij de beleidskeuzes en inrichting van de

organisatie en voert een duurzaam inkoopbeleid.


5. Onderzoek, ontwikkeling en innovatie

Inleiding

Het dr. Leo Kannerhuis draagt actief bij aan de kwaliteit van de behandeling van mensen met

autisme. Naast een behandelcentrum heeft de organisatie ook een kenniscentrum dat wordt

ingevuld door de afdeling Research, Development & Innovation (RD&I). Speerpunten van RD&I zijn

onderzoek, ontwikkeling, innovatie en kennisdeling. In de huidige bekostigingsmodellen voor

jeugdwet en volwassenzorg is er echter weinig tot geen ruimte voor de bekostiging van een

kennisfunctie binnen een instelling. In 2016 ontstond daarom de noodzaak om kosten van RD&I

terug te brengen en een strikte prioritering in de kennisagenda in maken.

Onderzoek

Onderzoek neemt een belangrijke plaats in binnen RD&I. De onderzoeksfocus richt zich op het inzicht

krijgen in de individuele verschillen bij mensen met autisme. Dit houdt in dat autisme het

uitgangspunt is en dat er over de gehele levensloop onderzoek wordt gedaan naar die individuele

verschillen.

Deze focus vertaalt zich in vier onderzoekslijnen:

Academisch theoriegestuurd onderzoek

‘Individuele verschillen in inhibitoire controle en psychofysiologisch functioneren; de relatie met

autisme-kenmerken’

dr. Lisette Verhoeven | prof. dr. Hilde Geurts bijzonder hoogleraar autisme Universiteit van

Amsterdam

Academisch theoriegestuurd onderzoek

‘Applied Behavorial Analysis (ABA) | Autisme en ABA: op weg naar meer zelfstandigheid’

dr. Bibi Buskens, dr. Annemiek Palmen | prof. dr. Robert Didden, bijzonder hoogleraar Radboud

Universiteit Nijmegen

Praktijkgericht onderzoek

‘Sociale netwerkanalyse en netwerkversterking bij mensen met autisme’

Lectoraat Hogeschool Arnhem en Nijmegen (HAN)

dr. Jan Pieter Teunisse, lector

Beleidsonderzoek en behandelevaluatie

‘Behandelmonitor | Kosteneffectiviteit | Cliëntwaarderingsonderzoek | Behandelevaluatie’

drs. Anneloes Bal | prof. dr. Ron Scholte, bijzonder hoogleraar Radboud Universiteit Nijmegen

Reach-Aut, Academische Werkplaats Autisme

Initiatiefnemers van Reach-Aut zijn het dr. Leo Kannerhuis en de Universiteit van Amsterdam. Reach-

Aut heeft voor de uitvoering een (gedeeltelijke) subsidie ontvangen van ZonMw voor een periode

van vier jaar. Tegelijkertijd heeft ZonMw de academische werkplaats Samen Doen (Yulius) een

subsidie verstrekt.

De missie van Reach-Aut is het tot stand brengen van een duurzame verbinding van kennis over

autisme uit de praktijk en de wetenschap. Doel is de kwaliteit van leven van mensen met autisme en


naastbetrokkenen te verhogen. Reach-Aut is een samenwerkingsverband waarin de UvA (leerstoel

Autisme, prof. dr. Hilde Geurts), dr. Leo Kannerhuis, Hogeschool Arnhem Nijmegen (HAN, dr. Jan

Pieter Teunisse), UMCU, VU, Parnassiagroep en Dimence en Leo Kannerhuis Nederland zich als

partners en medefinanciers verbonden hebben. PAS en de NVA als patiëntenorganisaties en

ervaringsdeskundigen zijn structureel verbonden in alle (deel)projecten en is er een brede en diverse

ring van veldpartners aan de werkplaats verbonden.

Ook binnen Reach-Aut is voor levensloop bij autisme gekozen als richtsnoer. Er wordt gewerkt met

zeven projectgroepen met thema’s die betrekking hebben op (transities in) de levensloop. Reach-Aut

richt zich op thema’s die voor de gehele levensloop van belang zijn zoals risico- & succesfactoren

gedurende de levensloop, de kwaliteit van het digitale (zorg)netwerk en begrijpelijke informatie over

genetische kennis. Daarnaast worden thema’s uitgewerkt die aandacht behoeven omdat het gaat om

transitierijke levensfases waar aanwezige kennis te weinig wordt benut. Denk aan transities in het

onderwijs en inzicht en toepassing van kennis voor mensen met autisme van 55+. Tot slot komt

complexe problematiek en forse hulpvragen aan bod waar voor zorg én beleid winst te behalen is

zoals ASS klinische crisishulpverlening en zelfstandigheidontwikkeling binnen multiplex gezin. Over

vier jaar zijn er concrete producten die inzetbaar zijn in beleid, zorg en onderwijs.

De zeven projectgroepen van Reach-Aut, de academische werkplaats Autisme en hun projectleider:

Levensloop: wat zijn belangrijke risico- en succesfactoren gedurende de levensloop?

Projectleider: prof. dr. Hilde Geurts, bijzonder hoogleraar aan de UvA

Zorgnetwerk: betere kwaliteit van leven door betere organisatie van zorg?

Projectleider: dr. Jan Pieter Teunisse, HAN

Van genetisch laboratorium naar patiënt: kennis delen en samen beslissen.

Projectleider: dr. Maretha de Jonge, UMCU

Transities in het onderwijs: meer weten & beter handelen.

Projectleider: drs. Jacqueline Bailly, Lucertis | Parnassiagroep

Succesvolle zelfstandigheidsontwikkeling binnen multiplex gezinnen: beïnvloedende factoren.

Projectleider: dr. Inge van Balkom, namens Leo Kannerhuis Nederland

Klinische crisisbehandeling voor mensen met autisme: wie, wanneer, welke behandeling.

Projectleider: dr. Bram Sizoo, Dimence

Transitierijke fases: ouderen met autisme. Wat kunnen we nu voor ze doen?

Projectleider: prof. dr. Hilde Geurts, dr. Leo Kannerhuis

www.reach-aut.nl

Ontwikkeling & innovatie

RD&I werkt als kenniscentrum nauw samen met het behandelcentrum, met name als het gaat om

het ontwikkelen van nieuwe behandelmethodes en het doorontwikkelen van bestaande methoden.

De ontwikkeling van blended behandelmodules is een belangrijke taak van RD&I. Naast de ervaring

en expertise van behandelaren wordt gebruikgemaakt van ervaringsdeskundigheid bij het

ontwikkelen en verbeteren van behandelmethodieken. De ontwikkeling en doorontwikkeling van

http://www.reach-aut.nl/


(blended) behandelmethoden wordt ook vormgegeven in de samenwerking binnen Leo Kannerhuis

Nederland.

De ontwikkeling van nieuwe veelal ICT-toepassingen ter ondersteuning van patiënt en behandelaar

staat centraal binnen de programmalijn Innovatie van RD&I. Doel is om de zelfstandigheid en

participatie van de patiënt te bevorderen (24/7 beschikbaarheid) en de behandelaar te ondersteunen

in het behandelproces. Op het gebied van innovatie wordt met verschillende partijen samengewerkt

zoals de partners van Leo Kannerhuis Nederland, Inspire, Minddistrict en ICT-partners. Zie ook

https://www.leokannerhuis.nl/innovatie/samenwerking.

eHealth

Binnen RD&I wordt gewerkt aan eHealth-producten en -toepassingen die benut worden in het

behandelcentrum. Daarnaast participeert RD&I in projecten met partners die eHealth-producten

ontwikkelen voor een bredere doelgroep.

Zie ook website Greenhouse: https://greenhouse4ehealth.wordpress.com/producten/

Guided Tour

Om patiënten te helpen zich voor te bereiden op hun behandeltraject en dit zelf te kunnen volgen, is

in het Greenhouse de app Leo ontwikkeld. Voordat de behandeling start kunnen patiënten via de app

antwoorden vinden op veel gestelde vragen over het dr. Leo Kannerhuis, autisme, en alles wat met

de behandeling te maken heeft. Tijdens de behandeling kunnen patiënten Leo gebruiken om

informatie te vinden over hun behandeling en deze volgen. Patiënten krijgen informatie over welke

behandelmodules ze gaan doen, wat deze modules inhouden, wanneer ze gesprekken hebben met

hun behandelaar en wanneer ze vragenlijsten toegestuurd krijgen. Patiënten stellen hun eigen

doelen en koppelen deze aan de behandelmodules die hen gaan helpen om hun doelen te bereiken.

Leo wordt ontwikkeld in een samenwerking met Inspire en met financiële ondersteuning van

zorgverzekeraar VGZ.

Quli, zelfmanagementportaal

Quli is een digitaal platform waar de gebruiker zelf de informatie rond zijn gezondheid en welzijn

veilig en gebruiksvriendelijk kan beheren en delen met zijn persoonlijk en professioneel netwerk. Het

dr. Leo Kannerhuis is partner van de coöperatie Quli, samen met Pluryn, Amarant, Dichterbij en

stichting Arq.

www.quli.nl

Blended behandelmodules

In 2016 heeft Greenhouse 15 modules ontwikkeld. Bij de ontwikkeling van deze modules betrekt

Greenhouse zowel professionals als patiënten. Het meest gebruikt zijn de modules psycho-educatie

en cognitieve gedragstherapie. In 2016 hebben 211 behandelaren blended behandelmodules ingezet

in hun behandeling. Dit is toename van 35 procent ten opzichte van 2015. Vierhonderd patiënten

hebben nu een behandelaccount (verdubbeling ten opzichte van 2015 ). Het aantal keren dat

Greenhouse online feedback geeft is in 2016 ten opzichte van 2015 met ruim 100 uur gestegen. Ook

https://www.leokannerhuis.nl/innovatie/samenwerking

https://greenhouse4ehealth.wordpress.com/producten/

https://www.inspire.nl/

https://www.vgz.nl/

http://www.quli.nl/


zijn de modules in 2016 voorzien van een chatfunctie, wat geleid heeft tot 162 chatsessies tussen

patiënt en behandelaar. In totaal zijn er 357 online-behandelingen geweest. Zestig procent van de

patiënten die een blended behandeling heeft gebruikt, is volwassen, 29 procent is jongere en 11

procent is kind.

De behandelmodules die zijn ontwikkeld:

- Anders boos zijn (kinderen 8-10 jaar)

- Wat is autisme (kinderen 8-10 jaar)

- Naar de brugklas (tieners 11-13 jaar)

- Vriendschap (jongeren 14-18 jaar)

- Relaties (jongeren 14-18 jaar)

- Seksualiteit (jongeren 14-18 jaar)

- Makkelijker contact maken met anderen (jongeren 16-18 jaar)

- Voor jezelf opkomen (jongeren 16-18 jaar)

- Wat is autisme? (volwassenen)

- Omgaan met emoties (volwassenen)

- Cognitieve gedragstherapie (volwassenen)

- Opvoeden als je zelf autisme hebt (volwassenen)

- Mijn kind heeft autisme (ouders)

- Mijn kind online (ouders)

- Autisme en eten (ouders)

In ontwikkeling in 2016, verschijnt in 2017:

- Beter slapen (jongeren)

- Arbeidskundig onderzoek (jongeren en volwassenen)

Heeft mijn kind autisme?

De online screeningtest ‘Heeft mijn kind autisme?’ trok ook in 2016 veel bezoekers in Nederland en

in toenemende mate in het buitenland, die zich zorgen maken of er sprake is van autisme bij hun

kind. De test is meertalig.

Gemiddeld aantal bezoekers per maand: 5.179 (in 2015: 3.421)

Totaal aantal bezoekers over het hele jaar: 62.142 (in 2015: 41.051)

Dit is een stijgende lijn ten opzichte van 2015.

www.heeftmijnkindautisme.nl

Autisme TV

AutismeTV verzorgt online uitzendingen over autisme voor een breed publiek. AutismeTV is een

uniek concept: de kijkers kunnen niet alleen via de chatfunctie actief meepraten tijdens de

uitzendingen, maar voorafgaande aan een uitzending wordt via website en social media gevraagd

naar hun mening of tips over een bepaald thema of onderwerp. De vraag van de kijker bepaalt de

programmering van AutismeTV.

In 2016 zijn negen uitzendingen gemaakt:

Februari Beeldvorming: interview met Floor van der Hart over bestrijding van stigma’s.

http://www.heeftmijnkindautisme.nl/


Maart Wat is de kracht van sociale wijkteams? Uitzending met psychiater Matt van

der Reijden.

April Real Live Game niet live. Verslag van een brainstormmiddag met jongeren die

in de week van autisme een eigen real life game bedenken.

Mei Kwetsbaarheid: open zijn over autisme op je werk, diverse interviews.

Juni Autisme en seksualiteit: Jeroen DeWinter over zijn promotie-onderzoek naar

seksualiteit bij jongens met autisme.

Vakantieperiode Ikigai-project niet live, diverse filmpjes over het thema ‘Waar kom jij je bed

voor uit?’

September Autisme en sport: uitzending over diverse initiatieven waarbij

sportverenigingen teams starten voor mensen met een beperking zoals

autisme;

November Autisme en studeren: waar je loop je tegenaan als je na de middelbare

school een opleiding gaat doen?

December Psychiater en filosoof Berend Verhoeff over de vraag: hoe kan het dat nu een

op de 68 mensen autisme heeft, in tegenstelling tot 1975 toen dat een op de

5000 was?

Autisme TV biedt patiënten, ouders, professionals en wetenschappers een uniek platform om hun

verhaal, ervaringen en inzichten te vertellen en te delen met iedereen die betrokken is bij autisme.

Bij de webinars kunnen kijkers zich aanmelden en via de chatfunctie discussiëren.

Live werden de uitzendingen gemiddeld door 350 kijkers gevolgd. Gemiddeld aantal kijkers on

demand: 1.500. Het item over seksualiteit is in 2016 het best bekeken: maar liefst 12.230 mensen

bekeken dit item na de live-uitzending. De kracht van AutismeTV ligt voor een groot deel bij social

media. De zender had op 31 december 2016 350.000 views op YouTube (op 31 december 2015

waren dit nog 130.000), 3.871 volgers op Facebook, 1.826 volgers op Twitter, 149 leden op LinkedIn,

en 960 abonnees op YouTube. Meer info: www.autismetv.nl

De uitzendingen van AutismeTV worden deels gesponsord door C.S. Oolgaardtstichting.

Uit een kijkersonderzoek eind 2016 blijkt dat alle kijkersgroepen de uitzendingen zeer goed

waarderen, AutismeTV heeft voor hen vooral een psycho-educatieve waarde. Er is grote behoefte

aan duiding van wetenschappelijke en professionele inzichten. Daarnaast waarderen de kijkers de

portretten van mensen met autisme in het dagelijks leven zeer. Professionals zien graag

uitleganimaties als aanvulling op psycho-educatie. 70 procent van de kijkers met autisme geeft aan

dat AutismeTV een positieve invloed heeft op hun leven, familie en betrokkenen geven aan dat zij

beter begrip krijgen voor mensen met autisme.

Kennisdeling en opleiding

Het dr. Leo Kannerhuis deelt zijn kennis op verschillende niveaus en op verschillende manieren.

Autisme College Het dr. Leo Kannerhuis werkt samen met RINO Groep Utrecht aan diverse opleidingen autisme,

waaronder de post-HBO-opleiding Autisme. Het gaat om bijdragen aan de onderwijscurriculi en het

invullen van (hoofd)docentrollen van de diverse opleidingen. De opleidingen zelf zijn in handen van

http://www.autismetv.nl/


de RINO Groep. Eind 2016 is de samenwerking herijkt rondom de kern van het autismecurriculum en

de gedeelde ambitie van kwalitatief goed autismescholingsaanbod.

Kannercyclus, refereerbijeenkomsten

Voor de Kannercyclus worden recent gepromoveerde sprekers uitgenodigd om over hun

promotieonderzoek, dat een relatie heeft met autisme in brede zin, een referaat te houden. In de

referaten wordt een link gelegd van het wetenschappelijk onderzoek naar de behandeling. De

Kannercyclus richt zich op psychiaters, psychologen en orthopedagogen en andere

autismehulpverleners of belangstellenden. Na elk referaat volgt een betoog van een tweede spreker,

vanuit de verbinding met de behandelpraktijk. Deze spreker wordt gevraagd om te reageren op het

referaat en eventueel (kritische) vragen vanuit de behandeling te stellen.

In 2016 werden vier refereerbijeenkomsten gehouden.

4 maart: ‘Autism’s anatomy. A dissection of the structure and development of a psychiatry

concept’, dr. Berend Verhoeff, psychiater dr. Leo Kannerhuis , tweede spreker: drs. Matt van

der Reijden, geneesheer-directeur dr. Leo Kannerhuis

13 juni: ‘Stress en informatieverwerking bij autisme’, dr. Lisette Verhoeven senior

onderzoeker dr. Leo Kannerhuis en tweede spreker: drs.Henri Mandemaker,

ervaringsdeskundige en initiatiefnemer project stress en ASS van NVA

12 september: ‘Opeens zie ik! Een ontwikkelingsperspectief op gezichtsverwerking’, dr.

Carlijn van den Boomen, onderzoeker Universiteit van Utrecht en tweede spreker: dr. Jan-

Pieter Teunisse, neuro-en gz-psycholoog dr. Leo Kannerhuis en lector autisme HAN

28 november: ‘Parenting a child with autism. Support for early parent-child interaction’, drs.

Irina Poslawsky UMC Utrecht en dr. senior onderzoeker dr. Leo Kannerhuis Bibi Huskens

Referaatcyclus

Intern kent het dr. Leo Kannerhuis een referatencyclus waarin medewerkers hun kennis en expertise

delen met collega’s. Nieuwe behandelmethoden en onderzoeken komen daarbij aan de orde. Ook de

handeling van complexere patiëntengroep is hierbij een belangrijk aandachtspunt. In 2016 werden

zes van dergelijke bijeenkomsten georganiseerd. De onderwerpen waren:

- Netwerkversterking, Jan-Pieter Teunisse, neuropsycholoog, onderzoeker en lector HAN

- De interactiemachine, methode om naar interactie tussen twee mensen te kijken, Tom

Kuipers, psychiater, bureau de Matt

- Automutilatie; verdieping kennis, Sabine Huijgen, sociotherapeut en Jacqueline Broeshart,

psychiater

- Diagnostiek bij mutisme en autisme, Charlotte van den Beuken, aios psychiatrie

- Autisme en partnerrelatie, Caro van de Kar, aios psychiatrie

- Genetische syndromen, diagnostiek, Joosje Peters, aios psychiatrie

- Feedback Informed treatment, methode om feedback van patiënten in kaart te brengen,

Koen Flipse, Lara Peelen, Jentske den Besten, gz-psychologen in opleiding.


Theaterwerkplaats Kazou

Op initiatief van het dr. Leo Kannerhuis is theaterwerkplaats Kazou opgericht waar jongeren met

autisme lessen kunnen volgen op het gebied van dans, muziek en theater. De theaterlessen worden

gegeven door autismedeskundige docenten. De theaterwerkplaats maakt voorstellingen voor

theater, congressen en evenementen en workshops over autisme voor scholen.

www.theaterwerkplaatskazou.nl

Congresbijdragen

Medewerkers van het dr. Leo Kannerhuis hebben in 2016 bijdragen verzorgd aan diverse nationale

en internationale congressen. Een overzicht hiervan is te vinden op de www.leokannerhuis.nl

Casuïstiekdagen Leo Kannerhuis Nederland

In 2016 organiseerde het dr. Leo Kannerhuis als franchisegever van Leo Kannerhuis Nederland de

landelijke casuïstiek dag voor de autisme-professionals werkzaam binnen het autisme-

samenwerkingsverband. www.leokannerhuisnederland.nl

http://www.theaterwerkplaatskazou.nl/

http://www.leokannerhuisnederland.nl/


6. Kwaliteit, klachten en medezeggenschap

Kwaliteit en veiligheid

Het dr. Leo Kannerhuis streeft naar een ‘verantwoorde kwaliteit en veiligheidscultuur’. Dit betekent

dat aandacht voor kwaliteit en veiligheid geïntegreerd is in het dagelijks handelen van de totale

organisatie, op alle niveaus, in de patiëntenzorg, de bedrijfsvoering en het management en bestuur.

Zorg voor kwaliteit en veiligheid komt daarom tot uiting in een groot aantal processen. In dit

hoofdstuk een overzicht van enkele van de belangrijkste processen waarin de zorg voor kwaliteit en

veiligheidsverbetering tot uiting komt.

Zelforganisatie

In 2016 stond de uitvoering van het herstelplan centraal. Daarbij lag de nadruk op herstel van

financiële en bedrijfsmatige projecten. De impact van deze projecten met vele personele wisselingen,

reductie en management en beperkt beschikbare stuurinformatie op teamniveau, heeft de

uitvoering van zelforganisatie vertraagd. Daarmee is de verdere inrichting van de behandelcentra en

de invoering van zelforganisatie achtergebleven bij de doelstellingen. In 2017 wordt extra aandacht

besteed aan dit belangrijke onderwerp.

Nieuw EPD

Vanaf februari 2016 werken we met het nieuwe elektronische patiëntendossier (EPD). De

implementatie van dit EPD blijkt complex. Dit komt met name door de beperkte mogelijkheden voor

inrichting van diverse financieringsstromen. Ook de inrichting voor sturing en verantwoording van

het behandelproces blijkt te globaal. In 2017 werken we aan verbetering van het EPD met het doel

de verantwoording van behandelingen te verbeteren.

Cliëntwaarderingsonderzoek 2016

Ook in 2016 is het Cliëntwaarderingsonderzoek digitaal als een van de vragenlijsten in de

Behandelmonitor afgenomen. Voor patiënten tot 18 jaar, waarvan de behandeling wordt

gefinancierd door de gemeenten, wordt de GGZ Jeugd-Thermometer gebruikt, patiënten van 18 jaar

en ouder (volwassenen) krijgen de Consumer Quality Index (CQI) verkort ambulant GGZ aangeboden.

In 2016 is extra aandacht besteed aan de respons waardoor deze aanzienlijk is verbeterd t.a.v. 2015.

In 2017 wordt extra aandacht besteed aan het verbeteren van de waardering met betrekking tot

Inspraak en Resultaat bij de jongeren tussen 12 en 18 jaar. Door het verkorten van de behandelduur

is de behandeldruk toegenomen. Algemeen punt van aandacht voor 2017 is de kwaliteit van

communicatie met de patiënt en zijn systeem over verwachtingen, inhoud en voortgang van de

behandeling.

De samenvatting van de meest recente jaarrapportage over het cliëntwaarderingsonderzoek staat

onder het kopje ‘kwaliteit’ op www.leokannerhuis.nl.

Vanaf 2017 worden de uitkomsten van het cliëntwaarderingsonderzoek ook opgenomen in de

kwartaalrapportages. Daardoor bespreekt de bestuurder met de verantwoordelijke managers tijdens

http://www.leokannerhuis.nl/


de kwartaalgesprekken naast de financiële, personele en productie-indicatoren, ook diverse

kwaliteit- en veiligheidsindicatoren.

Behandelmonitor

Doel van de Behandelmonitor is om gedurende de behandeling van een patiënt informatie te

verzamelen ten behoeve van het gericht starten, volgen en voortdurend verbeteren en bijsturen van

een individuele behandeling en het behandelbeleid. Elke patiënt van het dr. Leo Kannerhuis, neemt

deel aan de Behandelmonitor. Het is een vorm van Routine Outcome Monitoring en wordt gebruikt

als middel om patiënten en omgeving maximaal te betrekken bij de behandeling. Daarnaast

ondersteunt het de behandelaar bij het opstellen van het behandelplan en het volgen van de

resultaten. Enkele resultaten uit de Behandelmonitor eind 2016: in vergelijking met 2015 is

percentage van patiënten in 2016 in (sub)klinisch gebied gestegen 71 naar 90 procent. Dit betekent

dat de ernst van de problematiek van patiënten bij de start van de behandeling aanzienlijk is

toegenomen. De ernst van de problematiek is patiënten van het behandelcentrum kinderen het

grootst, gevolgd door patiënten van het behandelcentrum jongeren en het behandelcentrum

volwassenen. Verder geeft de monitor aan dat de groep patiënten uit de klinische afwijkende

populatie (met complexere problematiek) meer profiteerde van de behandeling. Ze hebben meer

problemen bij de aanvang van een behandeling, maar laten de meeste vooruitgang zien, met name

op gedragsproblemen.

Kwaliteitsstatuut

Het kwaliteitsstatuut is nieuw in 2016 en beschrijft de wijze waarop een ggz-aanbieder de integrale

zorg voor de individuele patiënt heeft georganiseerd. Het gaat daarbij in het bijzonder om de taken,

verantwoordelijkheden en bevoegdheden van de betrokken (andere) zorgverleners en hun

onderlinge verhoudingen, waarbij de autonomie en regie van de patiënt/cliënt zoveel mogelijk wordt

gestimuleerd en de kwaliteit en de doelmatigheid van de zorgverlening inzichtelijk en toetsbaar is.

Eind december heeft het dr. Leo Kannerhuis het goedgekeurde kwaliteitsstatuut op de website

geplaatst. Onderdeel van het kwaliteitsstatuut is het professioneel reglement. In het professioneel

reglement staat beschreven op welke wijze de verantwoordelijkheid voor de behandeling van een

patiënt is georganiseerd. Onder leiding van een extern adviseur is eind 2016 zowel het

kwaliteitsstatuut als het professioneel reglement tot stand gekomen.

ISO 9001-kwaliteitscertificaat

Het dr. Leo Kannerhuis heeft sinds 2006 het ISO 9001-kwaliteitscertificaat. In 2016 is tijdens het

jaarlijkse vervolgonderzoek door certificeringsorganisatie CIIO vastgesteld dat het dr. Leo Kannerhuis

nog steeds voldoet aan de gestelde eisen van het kwaliteitscertificaat. Wel zijn er vier

verbeterpunten vastgesteld ten aanzien van functioneringsgesprekken, de managementinformatie,

de procedure rond aanname en vertrek van medewerkers en de documentatie. Het zijn allemaal

verbetermaatregelen die vanwege de herinrichting inmiddels al zijn uitgevoerd.

In 2017 worden voorbereidingen getroffen om in 2018 een overgangsaudit te organiseren naar het

nieuwe ISO 9001:2015-certificaat.


TOPGGz-keurmerk

Het dr. Leo Kannerhuis heeft ook sinds 2009 het TOPGGz-keurmerk voor de poliklinische en

(dag)klinische behandelafdelingen. Het keurmerk heeft betrekking op verschillende kwaliteitscriteria

rond topklinische functies zoals gespecialiseerde, innovatieve patiëntenzorg, toegepast

wetenschappelijk (patiëntgebonden) onderzoek en onderwijs en opleiding. Elke drie jaar wordt

opnieuw in een audit beoordeeld of de topklinische afdelingen nog voldoet in het uitoefenen van

haar topklinische functies. Hierbij wordt onder andere gekeken naar de samenwerkingsrelaties met

wetenschappelijke onderzoeksinstellingen, de bestaande opleidings-, ontwikkelings- en

innovatiemogelijkheden, het meten van patiënttevredenheid en behandeleffecten en de

bedrijfsvoering. In december 2013 is het keurmerk van de poliklinieken met vier jaar verlengd, eind

2015 is het keurmerk voor de (dag) klinische afdelingen verlengd. Voor 2017 staat de hervisitatie van

de poliklinieken gepland. Omdat met een wijziging in de criteria het mogelijk is om als instelling voor

alle behandelafdelingen tegelijk voor de visitatie op te gaan, wordt overwogen om de in 2015

gevisiteerde (deel)klinische behandelafdelingen in deze visitatie mee te nemen. Daarmee ontstaat

een synchroon visitatieritme voor de hele organisatie.

Vooruitblik kwaliteit en veiligheid 2017

Het jaar 2017 wordt opnieuw een jaar van veranderen en doorontwikkeling van herstel, langs de

lijnen die in 2016 zijn ingezet om het huis op orde te krijgen. We willen daadkracht in de

behandelkwaliteit voor de patiënt, het werkklimaat en de professionele ontwikkeling van de

medewerker verbeteren en zelforganisatie verder vormgeven, ditmaal met passender toerusting en

leerklimaat. Daarnaast willen we meer samenhang tussen de inhoud en doelmatigheid van

behandeling zodat beter geleerd en verantwoord kan worden. Tenslotte hebben we te maken met

een patiëntengroep die complexer wordt, met meer comorbiditeit, gedragsproblemen en

risicogedrag. Dat stelt andere eisen aan de (mix van) personeel, professionele kaders en fysieke

omgeving.

Kwaliteit en personeelsbeleid

Het dr. Leo Kannerhuis werkt met professionals die kennis, ervaring, inzet en ambitie combineren

met affiniteit met de doelgroep. Er wordt gewerkt in een open en informele sfeer met veel ruimte

voor de persoonlijke ontwikkeling en inbreng in de organisatieontwikkeling door middel van

opleidingen, trainingen en cursussen. Binnen de organisatie zijn er erkende opleidingsplaatsen

(psychiater en GZ-psycholoog) en een breed aanbod voor stagiaires en werkervaringsplaatsen. Door

de mix van organisatiefacetten (onderzoek, innovatie en behandeling) wordt een uitdagende

werkplek geboden aan mensen die het beste uit zich zelf willen halen. 2016 kenmerkte zich door

personele hectiek. Tegelijkertijd was veel onrust en krapte op de arbeidsmarkt (met name bij

psychiaters). Tenslotte had het dr. Leo Kannerhuis ook te maken met groot verloop en een hoog

ziekteverzuim als gevolg van de reorganisatie.

Instroom en uitstroom van medewerkers

In het jaar 2016 heeft het dr. Leo Kannerhuis in samenwerking met de vakbonden een nieuw sociaal

plan opgesteld. Er zijn 144 medewerkers op concernniveau ingestroomd. Dit betreft 74,01 fte. De

uitstroom betrof 214 personen, 127,19 fte (incl. stagiaires). De verplichte uitstroom vanuit de


reorganisatie was Het aantal medewerkers is ook gereduceerd door natuurlijk verloop. De totale

gemiddelde formatie-afname in 2016 betrof 53,18 fte. Er zijn in 2016 110 vacatures gesteld.

Verzuim en duurzame inzetbaarheid

Er is een stijgende tendens van het ziekteverzuim van 6,22% in 2015 naar 7,55% in 2016. Dit geldt

voor het ziekteverzuimpercentage over het gehele jaar, en houdt onder andere verband met de

afwikkeling van de reorganisatie. De samenwerking en de afstemming tussen leidinggevenden, P&O

en de bedrijfsarts van Maetis Ardyn is verder verstevigd. Door de inzet van de teamcoaches is het

contact met de zieke medewerker geïntensiveerd.

Scholing

Evenals voorgaande jaren is er in 2016 met input van diverse geledingen in de organisatie, een

opleidingsjaarplan opgesteld inclusief bijbehorende opleidingskalender. Het behandelinhoudelijke

opleidingsaanbod wordt vormgegeven i.s.m. de RINO Groep.

Hoewel er na de reorganisatie minder budget beschikbaar is, zijn opleidingen, zowel in de vorm van

opleidingsplaatsen, stages en bij- en nascholing doorgegaan. De ambitie om deze opleidingsplaatsen

te blijven aanbieden blijft onverminderd.

Opleidingsplaatsen

In 2016 zijn 2,46 fte doorstroom gz-opleidingsplaatsen en 1,63 fte instroomplaatsen gerealiseerd. In

2016 is 1,67 fte (K&J) psychiater doorgestroomd.

Medewerkerwaarderingsonderzoek (MWO)

Tweejaarlijks wordt er een MWO gehouden. In december 2016 is er in samenwerking met Effectory

op interactieve wijze een gesprek georganiseerd met een groep medewerkers die een

dwarsdoorsnede uit de organisatie vormt. Onderwerp was: wat is er nodig om met een positievere

werkbeleving de herstelfase van het Kannerhuis in te gaan? Hoe kan dat het beste vorm worden

gegeven en hoe kijk je naar de toekomst? De bevindingen uit de sessie presenteerde een

afvaardiging van de groep in het Breed Managementoverleg (BMO) waar de bestuurders, de

behandelcentrummanagers, beleidspsychiaters en managers bedrijfsvoering deel van uitmaken. Een

duidelijke en gedeelde stip op de horizon, een gezamenlijke visie op onze expertise, transparante

communicatie, handvatten voor zelforganisatie én afspraken over hoe we met elkaar omgaan zijn de

onderwerpen waar we in 2017 als dr. Leo Kannerhuis in deze herstelfase mee aan de slag gaan.

Reorganisatie

Als gevolg van de decentralisatie in de zorg in combinatie met het macro-economisch budgetplafond

in de zorg was het dr. Leo Kannerhuis genoodzaakt haar behandelportfolio te herijken en de

organisatie toekomstbestendig te maken. Op verzoek van de Transitie Autoriteit jeugd heeft het dr.

Leo Kannerhuis samen met alle betrokken stakeholders in het voorjaar van 2016 een herstelplan

gemaakt waaruit continuïteit voor de komende 3 jaar blijkt. Tot aan de zomer van 2016 is gewerkt

aan een reeks van maatregelen gericht op herstel van de cashpositie, na de zomer lag het accent op

‘Huis op Orde’. Dit zijn acties ter verbetering van de bedrijfsvoering (verbetering van administratieve

processen en systemen) en de invoering van een nieuwe organisatievorm. Vervolgens is voor een


tijdsbestek van 3 jaar een integraal herstelplan op essentiële onderdelen van de organisatie

opgesteld (cash control, rendementsverhoging en organisatieversterking). Doelstellingen voor 2016

zijn vertaald in concrete actieplannen, die gemonitord en bijgestuurd worden door bestuur, directie

en management.

Zelforganisatie

De effecten van de reorganisatie op het ontwikkelingsproces naar een grotere zelforganisatie waren

aanzienlijk; de invoering van zelforganisatie in het behandelcentrum is ‘onderweg’ een tijd blijven

steken. Doel van zelforganisatie is de professional meer in de lead te brengen. Dit kan alleen tot

ontwikkeling komen als er aan enkele randvoorwaarden wordt voldaan. Zo moet een team stabiel

zijn en ook kunnen beschikken over stuurinformatie op teamniveau. Op enkele plaatsen, waar de

teamstabiliteit niet was aangetast, vond het proces van zelforganisatie voortgang.

In het kader van ‘het huis op orde’ werd vastgesteld dat de koers richting zelforganisatie

gehandhaafd wordt en dat er in 2017 op een organische manier aan zelforganisatie gewerkt gaat

worden. Om dit mogelijk te maken, is er een tijdelijke steunstructuur ingericht die het management

in staat stelt om dit proces beter te faciliteren. Deze steun bestaat uit zowel een tijdelijke aanvulling

in het lijnmanagement als continuering en intensivering van de teamcoaching.

Klachten

Klachtenregeling

Ontvangen klachten

De Klachtencommissie heeft in 2016 negen klachten ontvangen. Zeven klachten zijn in 2016

afgehandeld (vier door interne bemiddeling en drie via een hoorzitting). Twee klachten die eind

december 2016 zijn ingediend worden afgehandeld in 2017.

Uitspraak via hoorzitting

De klachtencommissie heeft in 2016 in zes hoorzittingen uitspraken gedaan over klachten die zijn

ingediend in 2015 (drie) en 2016 (drie). Daarbij is één klacht ongegrond verklaard en vijf klachten

(grotendeels) gegrond.

Klachtenregeling per 1-1-2017

De klachtenregeling wijzigt per 1 januari 2017 op grond van invoering Wet Kwaliteit Klachten en

Geschillen in de Zorg (WKKGZ). Zie www.leokannerhuis.nl.

Patiëntenvertrouwenspersoon (PVP)

Klagers kunnen zich voor hulp en ondersteuning bij vragen en klachten richten tot de

patiëntenvertrouwenspersoon (PVP). Uit het PVP-jaarverslag 2016:

“Het aantal vragen en klachten is in 2016 gedaald; van 33 in 2015 naar 27 in 2016. Cliënten legden

ons, Hanneke Bernsen en Ellen Oldenburg, 7 vragen en 20 klachten voor. Het grootste aantal hiervan

is afkomstig van jongeren die verblijven op Ciba, locatie Oosterbeek. Ambulante cliënten hebben ons

in totaal 7 vragen en klachten voorgelegd, net als in 2015.”

http://www.leokannerhuis.nl/


Familievertrouwenspersoon (FVP)

In 2016 is het aantal keren, dat de familie/naasten een beroep deden op familievertrouwenspersoon

bijna gelijk gebleven als in 2015. In 2015 deden er 16 families/naasten een beroep op de

familievertrouwenspersoon en in 2016 zijn dat 15 casussen. De onvrede heeft vanuit de

familie/naastbetrokkenen voornamelijk te maken met communicatie tussen sociotherapeuten,

maatschappelijk werkers en behandelaren met de familie/naastbetrokkenen. Alle partijen hebben

enorm hun best gedaan in de casussen tot een oplossing te komen.

Medezeggenschap

Centrale cliëntenraad

De centrale cliëntenraad van het dr. Leo Kannerhuis bestaat uit vier deelraden: een kinderraad,

jongerenraad, bewonersraad en een familieraad. Viermaal per jaar komt de complete cliëntenraad

(CCR) bij elkaar voor een overleg met de bestuurder.

Kinderraad, jongerenraad, bewonersraad

Met de deelraden worden onderwerpen besproken die met de specifieke afdeling of leeftijd te

maken hebben. De deelraden hebben naast hun eigen vergaderingen, overleg met het

afdelingsmanagement.

Familieraad

Het dr. Leo Kannerhuis zoekt actief de samenwerking met familie en direct betrokkenen. Zij zijn de

rode draad in het leven van de patiënt en vormen een belangrijke steunomgeving. Niet alleen tijdens

de behandeling, maar ook daarna. Tijdens de behandeling is een goede samenwerking en

afstemming met familie essentieel zodat de behandeling en de thuissituatie elkaar kunnen aanvullen

en versterken.

Het bestuur van de familieraad vergadert viermaal per jaar met de bestuurder en bespreekt

onderwerpen op organisatie- en strategisch niveau.

Verbeteringen 2016

Om na te gaan op welke manier er verbeteringen nodig en mogelijk zijn rond medezeggenschap is er

in oktober 2015 een overeenkomst met Zorgbelang Gelderland afgesloten. Zij hebben in de loop van

2016 een onderzoek uitgevoerd naar de werkbaarheid van de huidige vormen van medezeggenschap

en naar de wensen van de verschillende partijen. Op basis van de uitkomsten heeft Zorgbelang

adviezen gegeven over de inrichting van medezeggenschap in de toekomst. De definitieve

rapportage kwam begin 2017 binnen bij de bestuurder. In 2017 worden de adviezen besproken met

het management en voorstelen gedaan over implementatie van adviezen.

Uitgebrachte adviezen

De volgende adviezen werden in 2016 voorgelegd aan de (deelraden) van de centrale cliëntenraad:

- Internet in behandelomgeving;

- Aanstelling bestuurder bedrijfsvoering a.i.;

- Aanstelling geneesheer-directeur;

- Inluisteren op klinische afdelingen

- Privacyreglement.


Ervaringsdeskundigheid

De implementatie van ervaringsdeskundigheid verloopt organisch. De betrokkenheid van de

doelgroep bij het opzetten en implementeren van nieuwe ontwikkelingen is een vast onderdeel

geworden van ontwikkeling en implementatie van innovatie (bijvoorbeeld e-modules).

In het primair proces loopt de implementatie trager dan gewenst; dit heeft deels te maken met het

feit dat het herstel van de organisatie een heroriëntatie en hergroepering vergt, waardoor nog

weinig ruimte is voor ‘vernieuwende’ concepten als een ervaringsdeskundige als lid van een (zelf

organiserend) team. Desalniettemin wordt de behoefte aan inzet van ervaringsdeskundigheid overal

gevoeld en uitgesproken.

Eén van de ervaringsdeskundigen is betrokken bij het opzetten en geven van een cursus voor ouders.

Bij het directie-overleg ligt een voorstel om ervaringsdeskundigen als een soort ambassadeurs voor

de inzet van ervaringsdeskundigheid met de behandelteams te laten kennismaken.

Ondernemingsraad (OR)

Eind december 2015 zijn er verkiezingen geweest, begin 2016 bestaat de ondernemingsraad van het

dr. Leo Kannerhuis uit 9 leden. In het verslagjaar had de hele OR zes keer regulier overleg met de

bestuurder. Daarnaast werd in een kleiner verband overlegd over projecten en ontwikkelingen, zoals

de bezuinigingen en reorganisatie.

Vanwege de reorganisatie en herinrichting zijn er in 2016 heel veel onderwerpen gepasseerd,

waaronder:

Boventalligheid managers;

Reorganisatie en reorganisatieplannen;

Vrijwillige vertrekregeling;

Gesprekken met de bonden;

Het nieuwe sociale plan en een mogelijk addendum hierop;

Aanstelling bestuurder a.i. overleg met RVT;

Zelforganisatie;

DBC-schrijvende beroepen;

Toekomst Logeerhuis;

Invoering en voortgang implementatie EPD;

Financiële situatie dr. Leo Kannerhuis;.

Voornemen bestuurlijke fusie met Karakter.


7. Financieel Beleid en bedrijfsvoering Herstelplan Het verslagjaar 2016 heeft in het teken gestaan van structureel herstel ten behoeve van de

continuïteit. Medio 2016 is met behulp van de herstructureringsdeskundigen van Deloitte een

meerjarig herstelplan doordacht en doorgerekend. Dit herstelplan is gepresenteerd aan de Transitie

Autoriteit Jeugd, het ministerie van VWS, zorgverzekeraars, VNG, de huisbankier en het WFZ.

Het herstelplan is op een veertiental verbeterinitiatieven uitgesplitst in drie domeinen. De

verbeterinitiatieven per domein kennen een doorlooptijd van drie jaar, waarbij de activiteiten in

2016 gericht zijn op Huis op orde, in 2017 op Grip & sturing en in 2018 op Duurzaam rendement.

Op basis van het herstelplan hebben de stakeholders een bijdrage geleverd om gedurende de eerste

fase van het herstel de continuïteit te waarborgen.

De stand van zaken met betrekking tot de drie domeinen laat het volgende beeld zien:

a. Cashcontrol

De opbrengst van het aanscherpen van het proces van contract tot declaratie, het versterken van het

debiteurenbeheer en de opzet van een solide cash-voorspellingsmodel moet over de jaren 2016-

2018 een positief effect hebben op het werkkapitaal van € 7,6 miljoen.

De deeldoelstelling voor 2016 bedraagt € 6,4 miljoen, verdeeld over cashflow zorgverzekeraars,

gemeente en zorgkantoor.

Zorgverzekeraars

Van de verwachte positieve cashflow vanuit zorgverzekeraars in 2016 van € 2,7 miljoen is ultimo

2016 € 1,3 miljoen gerealiseerd. In het voorjaar 2017 is zowel de resterende € 1,4 miljoen uit 2016,

als de € 0,2 miljoen taakstelling voor 2017 ingelopen op het nog te factureren onderhanden werk en

debiteurensaldo. Het werkkapitaalbeslag vanuit geleverde zorg aan zorgverzekeraars is daarmee

naar normale verhoudingen teruggebracht.

Gemeenten

De verwachte positieve cashflow van de eerder genoemde maatregelen op het werkkapitaalbeslag

aan gemeenten in 2016 bedraagt € 3,1 miljoen. Ultimo 2016 is € 0,3 miljoen hiervan gerealiseerd.

Ondanks verhoogde inzet op de debiteurenbewaking en de actieve benadering van gemeenten over

langdurig openstaande vorderingen is in het tweede kwartaal 2017 het werkkapitaalbeslag

opgelopen in plaats van verder gedaald. Belangrijkste oorzaken voor het oplopen van het

werkkapitaalbeslag zijn de trage afhandeling van de facturen en daarmee de betalingen door de

gemeenten, de variëteit aan eisen die gemeenten stellen aan de factuuropmaak, de weigering van

een aantal gemeenten om te bevoorschotten waarbij de afspraken in het LTA worden genegeerd en

tenslotte het achterhouden van de uitbetaling van de eindafrekeningen vanwege het uitblijven van

de accountantsverklaring bij de afrekeningen. Het gevolg is dat het werkkapitaalbeslag medio mei

2017 bijna € 4 miljoen te hoog is. Deze post moet in de loop van 2017 worden teruggebracht naar

genormaliseerde verhoudingen.


Zorgkantoor

De voor 2016 verwachte positieve cashflow vanuit het zorgkantoor in 2016 van € 0,6 miljoen is

gerealiseerd in 2016. Inmiddels is duidelijk geworden dat de verwachte positieve cashflow voor 2017,

groot € 0,9 miljoen, niet wordt gerealiseerd. De reden van het niet realiseren is dat de

veronderstelling die ten grondslag lag aan deze doelstelling onjuist is gebleken.

Samenvattend kan worden geconcludeerd dat van de deeldoelstelling voor 2016 van € 6,4 miljoen,

€ 2,2 miljoen ultimo 2016 is gerealiseerd. De verwachte positieve cashflow vanuit zorgverzekeraars is

in 2017 alsnog gerealiseerd, terwijl het werkkapitaalbeslag bij gemeenten is gestegen in het tweede

kwartaal van 2017. De verwachting is dat van de oorspronkelijke doelstelling om het

werkkapitaalbeslag te reduceren met € 7,6 miljoen ultimo 2017 € 6,7 miljoen wordt gerealiseerd. De

resterende € 0,9 miljoen blijkt niet realiseerbaar te zijn.

b. Rendementsverbetering

Het domein rendementsverbetering kent een variëteit aan maatregelen die deels zijn voorzien van

taakstellende bedragen die het rendement van de organisatie moeten verbeteren. De maatregelen

worden hierna kort toegelicht.

1. Reorganisatie

In de loop van 2016 is een reorganisatie van de directe functies in het primaire proces gestart.

Beoogd was een afvloeiing van 55 tot 60 fte met een structurele kostenreductie van € 4,0 miljoen,

waarbij ook de indirecte functies in het primaire proces en de overheadfuncties zijn meegenomen.

Ultimo 2016 is het aantal medewerkers in loondienst met 49 fte gedaald tot 373 fte.

Op basis van de uitgevoerde reorganisatie zijn de salariskosten inclusief personeel niet in loondienst

ultimo 2016 € 3,9 miljoen lager dan ultimo 2015.

De reorganisatie van de indirecte functies in het primaire proces en de overheadfuncties dient nog

plaats te vinden. Voorwaarde om dat verantwoord te kunnen doen is een EPD dat behandelaren

maximaal ondersteunt en faciliteert.

2. Herijking van de behandelorganisatie

Naast het inrichten en toerusten van de behandelorganisatie met zelfsturende teams, is ingezet op

het verhogen van de productiviteit van de behandelaren. Het jaar 2017 is daarbij een overgangsjaar,

waarbij wordt ingezet op een productiviteit per behandelaar in 2018 van 1.250 uur. De verhoging van

de productiviteit is in het herstelplan niet vertaald in een financiële waarde.

3. Strategische personeelsplanning

Door de invoering van een strategische personeelsplanning wordt beoogd structureel € 0,5 miljoen

te besparen op de inhuur van personeel niet-in-loondienst. Dit project heeft nog geen prioriteit

gekregen en staat gepland voor 2018.


4. Herijking ondersteuning/overhead

Deze maatregel hangt samen met de reorganisatie van de indirecte functies in het primaire proces en

de overheadfuncties. Vooralsnog is niet voldaan aan de voorwaarde om aan deze maatregel

uitvoering te geven. In het herstelplan is de mogelijke besparing niet financieel gekwantificeerd,

anders dan dat zij onderdeel uitmaakt van de structurele kostenreductie die onder de maatregel

‘reorganisatie’ hiervoor is gemeld.

5. Vergoeding kennis & consultatie

De kennisfunctie van de organisatie heeft drie hoofddoelen. Onderzoek en innovatie moet bijdragen

tot:

het verminderen van klachten en lijdensdruk, het optimaliseren van kwaliteit van leven van

patiënten en naasten en zo kansen op maatschappelijke deelname bevorderen;

het optimaliseren en (kosten)effectief inzetten van behandeling;

het vergroten van kennis met het oogmerk de kennis te delen.

Tot nu toe is in de tarieven van de gemeenten en van de meeste zorgverzekeraars geen specifieke

vergoeding voor de kennisfunctie opgenomen. Beoogd wordt structureel € 1,0 miljoen aan

inkomsten te genereren om de kennisfunctie in stand te houden.

Als de beoogde financieringsbronnen niet worden gevonden, komt de unieke combinatie van

onderzoek en behandeling voor mensen met ASS onder druk te staan.

6. Doorvoeren keuzes behandelportfolio

Belangrijkste punt van deze maatregel is het kostendekkend exploiteren van de logeerhuizen. Het

jaarlijkse exploitatietekort van € 0,2 miljoen is met ingang van 2017 als gevolg van nieuwe

prijsafspraken met de kernregio’s weggewerkt.

7. Strategische samenwerking/fusie

Onderdeel van het herstelplan is dat de organisatie op zoek gaat naar een strategische partner om te

fuseren. Die partner is gevonden in Karakter. In de loop van 2017 wordt naar verwachting het

voorgenomen besluit om bestuurlijk te fuseren geëffectueerd.

c. Organisatieversterking

Het domein organisatieversterking omvat de verbeterinitiatieven doorontwikkeling van de planning

& control-cyclus, het verbeteren van de betrouwbaarheid en tijdigheid van de bestuurlijke

informatievoorziening, het versterken van de zorgverkoopfunctie en het gericht tijdelijk inhuren van

inzet voor het uitvoeren van het herstelprogramma. Op elk van deze onderdelen zijn grote stappen

vooruit gemaakt in 2016. Ook voor 2017 en 2018 zijn ambities geformuleerd om verdieping aan te

brengen op de gemelde thema’s.

In de eerste helft van 2017 is een additionele ronde van gesprekken gevoerd met stakeholders om de

continuïteit van de organisatie te waarborgen voorafgaand aan en tijdens de bestuurlijke fusie. Als

gevolg van de support van stakeholders is in samenhang met de gerealiseerde

rendementsverbeteringen in 2016 en 2017 de continuïteit van de organisatie gewaarborgd.


Samenvatting financieel resultaat

Het jaar 2016 is afgesloten met een positief exploitatieresultaat van € 305.446, tegenover

€ 1.041.838 negatief over 2015.

Bedrijfsopbrengsten

De bedrijfsopbrengsten zijn gedaald van € 35,2 miljoen in 2015 naar € 30,6 miljoen in 2016.

De opbrengsten uit zorgprestaties zijn gedaald met circa € 3,1 miljoen. Dit wordt veroorzaakt door de

incidentele inkomsten die in het verslagjaar 2015 zijn ontvangen uit hoofde van vergoede

overproductie over voorgaande jaren. De ontvangsten uit hoofde van subsidies zijn gedaald met circa

€ 1,6 miljoen als gevolg van de incidentele subsidie die is ontvangen van de Transitie Autoriteit Jeugd

in 2015. De overige bedrijfsopbrengsten zijn gestegen met circa € 0,2 miljoen, voornamelijk als

gevolg van overige inkomsten uit overige dienstverlening. Evenals in 2015 is ook in 2016 onroerend

goed afgestoten waardoor boekwinsten zijn gerealiseerd van € 0,6 miljoen in 2016 en € 0,5 miljoen in

2015.

Bedrijfslasten

De bedrijfslasten zijn gedaald met circa € 5,9 miljoen tot € 30,3 miljoen in 2016 (2015: € 36,2

miljoen). De daling is voornamelijk toe te wijzen aan de personeelskosten (€ 4,0 miljoen) en de

overige bedrijfskosten (€ 2,0 miljoen).

De daling van de personeelskosten kan vrijwel geheel worden verklaard door de daling van het

gemiddeld aantal personeelsleden op basis van fulltime eenheden. Het gemiddeld aantal fulltime

eenheden is gedaald van 422 in 2015 naar 373 in 2016. De personeelskosten in verband met de

reorganisatie zijn voor € 1,0 miljoen ten laste van de reorganisatievoorziening gebracht. De

ontvangen subsidie van de Transitie Autoriteit Jeugd in verband met de personele

reorganisatiekosten, groot € 1,8 miljoen, is in mindering gebracht op de personeelskosten.

De daling van de overige bedrijfskosten is voor circa € 2,0 miljoen te verklaren vanuit de mutaties in

de voorzieningen en voor circa € 0,3 miljoen door lagere patiënt- en bewoners gebonden kosten.

Solvabiliteit

De solvabiliteit is ten opzichte van de bedrijfsopbrengsten gestegen van 9,9 % in 2015 tot 12,4 % in

2016. De solvabiliteit ten opzichte van het balanstotaal is gestegen van met 1,0 % tot 9,3 % in 2016

(2015: 8,3 %).

Op basis van het meerjarenplan en de uitvoering van het herstelplan worden voor de jaren 2017 en

2018 positieve exploitatieresultaten verwacht. Het solvabiliteitspercentage zal daardoor een

opgaande lijn laten zien.

Bedrijfsvoering en risicomanagement

De aansturing van de bedrijfsvoering verloopt via de planning- en controlcyclus, waarbij doelen,

activiteiten, kosten en opbrengsten en kwaliteitsparameters in samenhang worden aangestuurd.

Maandelijks wordt gerapporteerd op organisatieniveau en per budgethouder. Kwartaalrapportages

worden voorzien van een analyse, een prognose en een risicoparagraaf. Planning & control bespreekt

de kwartaalrapportages met de managers. Het management legt elk kwartaal verantwoording af aan


de raad van bestuur over de voortgang van het jaarplan, de kwartaalexploitatie en de overige

ontwikkelingen van het behandelcentrum/de afdeling.

Begin 2016 is het nieuwe EPD van Medicore in gebruik genomen. Ondanks een zorgvuldig proces van

besluitvorming is het EPD niet onder optimale omstandigheden live gegaan. In de loop van 2016 zijn

meerdere aanpassingen gedaan met als doel om het EPD ondersteunend te laten zijn voor de

behandelaren. Ook in 2017 wordt verder gewerkt aan het optimaliseren van het EPD.

Treasury

Een belangrijk onderdeel van het herstelplan vormt het reduceren van de onderhanden werkpositie

en het debiteurensaldo tot normale proporties. Elke twee weken wordt hiertoe een

liquiditeitsprognose opgesteld. Het doel van de liquiditeitsprognose is enerzijds om meer inzicht te

verkrijgen in de onderhanden werkpositie, de post nog te factureren en de debiteurenpositie en

anderzijds om uitgezette acties om het liquiditeitenbeslag in deze posities te reduceren te

monitoren.

De geldstromen vanuit zorgverzekeraars verlopen soepel. De liquiditeit binnen het gemeentelijk

domein baart zorgen. Ondanks het feit dat de afspraken binnen het gemeentelijk domein voor het

dr. Leo Kannerhuis onder de LTA-afspraak vallen die met de VNG is gemaakt, blijkt dat de circa 170

gemeenten waar het dr. Leo Kannerhuis werkzaamheden voor verricht, elk voor zich afwijkende

voorwaarden hanteren. Voor een organisatie van beperkte omvang en met per gemeente relatief

beperkte omzet, noodzaakt dit tot intensief overleg. Terwijl het LTA juist is overeengekomen om dit

hanteerbaar te houden. De liquiditeitsbewaking vraagt daarmee de grootst mogelijke aandacht.


GECONSOLIDEERDE JAARREKENING GECONSOLIDEERDE BALANS PER 31 DECEMBER 2016 (na resultaatbestemming) 31-dec-16 31-dec-15 € € ACTIVA Vaste activa Materiële vaste activa 25.280.779 26.751.484 Financiële vaste activa 5.000 5.000

Totaal vaste activa 25.285.779 26.756.484 Vlottende activa Onderhanden werk uit hoofde van DBC’s/DBC-zorgproducten 5.653.563 5.926.694 Vorderingen uit hoofde van financieringstekort 470.992 676.141 Debiteuren en overige vorderingen 7.875.980 7.427.024 Liquide middelen 1.334.068 1.013.030

Totaal vlottende activa 15.334.603 15.042.888

Totaal activa 40.620.381 41.799.372 PASSIVA Groepsvermogen Kapitaal 63.228 63.228 Collectief gefinancierd gebonden vermogen 3.725.299 3.419.853

Totaal groepsvermogen 3.788.527 3.483.081 Voorzieningen 345.991 1.615.329 Langlopende schulden (nog voor meer dan 1 jaar) 20.386.063 19.053.178 Kortlopende schulden (ten hoogste 1 jaar) Schulden uit hoofde van financieringsoverschot 7.906.421 8.621.846 Overige kortlopende schulden 8.193.381 9.025.940

Totaal kortlopende schulden (ten hoogste 1 jaar) 16.099.802 17.647.785

Totaal passiva 40.620.381 41.799.372


GECONSOLIDEERDE RESULTATENREKENING OVER 2016 2016 2015 € € BEDRIJFSOPBRENGSTEN Opbrengsten zorgprestaties 28.880.353 32.058.219 Subsidies 258.120 1.902.550 Overige bedrijfsopbrengsten 1.453.228 1.193.053

Som der bedrijfsopbrengsten 30.591.701 35.153.822 BEDRIJFSLASTEN Personeelskosten 23.229.184 27.141.073 Afschrijvingen op immateriële en materiële vaste activa 1.482.557 1.400.370 Overige bedrijfskosten 4.879.365 6.949.815

Som der bedrijfslasten 29.591.106 35.491.258 BEDRIJFSRESULTAAT 1.000.595 -337.437 Financiële baten en lasten -695.149 -704.402

RESULTAAT BOEKJAAR 305.446 -1.041.838 RESULTAATBESTEMMING Het resultaat is als volgt verdeeld: 2016 2015 € € Toevoeging/(onttrekking): Reserve aanvaardbare kosten 305.446 -1.041.838


Bijlage: lijst van publicaties

Wetenschappelijke tijdschriften internationaal (peer-reviewed)

Deserno, M. K., Borsboom, D., Begeer, S., & Geurts, H. M. (2016). Multicausal systems ask for

multicausal approaches: A network perspective on subjective well-being in individuals with autism

spectrum disorder. Autism: The International Journal of Research and Practice.

Indexed in: PubMed, PMID:27539846

doi:10.1177/1362361316660309

Geurts, H. M., Stek, M., & Comijs, H. (2016). Autism characteristics in older adults with depressive

disorders. The American Journal of Geriatric Psychiatry : Official Journal of the American Association

for Geriatric Psychiatry, 24(2), 161-169.


doi:10.1016/j.jagp.2015.08.003

Hartman, C. A., Geurts, H. M., Franke, B., Buitelaar, J. K., & Rommelse, N. N. J. (2016). Changing ASD-

ADHD symptom co-occurrence across the lifespan with adolescence as crucial time window:

Illustrating the need to go beyond childhood. Neuroscience and Biobehavioral Reviews, 71, 529-541.


doi:10.1016/j.neubiorev.2016.09.003

Horwitz, E. H., Schoevers, R. A., Ketelaars, C. E. J., Kan, C. C., van Lammeren, A. M. D. N., Meesters, Y.,

Spek, A.A., Wouters, S., Teunisse, J.P., Cuppen, L.,. . . Hartman, C. A. (2016). Clinical assessment of

ASD in adults using self- and other-report: Psychometric properties and validity of the adult social

behavior questionnaire (ASBQ). Research in Autism Spectrum Disorders, 24, 17-28.

doi:10.1016/j.rasd.2016.01.003

Koolschijn, P. C., Caan, M. W. A., Teeuw, J., Olabarriaga, S. D., & Geurts, H. M. (2016). Age-related

differences in autism: The case of white matter microstructure. Human Brain Mapping.


doi:10.1002/hbm.23345

Koolschijn, P. C., & Geurts, H. M. (2016). Gray matter characteristics in mid and old aged adults with

ASD. Journal of Autism and Developmental Disorders.


doi: 10.1007/s10803-016-2810-9

http://aut.sagepub.com/content/early/2016/08/17/1362361316660309

http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1064748115002420



http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/hbm.23345/abstract;jsessionid=5DA97A6172AAD4F9DA34163B27F9532F.f04t01

http://link.springer.com/article/10.1007%2Fs10803-016-2810-9


Kuiper, M. W., Verhoeven, E. W., & Geurts, H. M. (2016). The role of interstimulus interval and

"stimulus-type" in prepotent response inhibition abilities in people with ASD: A quantitative and

qualitative review. Autism Research : Official Journal of the International Society for Autism

Research.

Indexed in: PubMed, PMID: 27091394

doi: 10.1002/aur.1631

Lever, A. G., & Geurts, H. M. (2016). Psychiatric co-occurring symptoms and disorders in young,

middle-aged, and older adults with autism spectrum disorder. Journal of Autism and Developmental

Disorders, 46(6), 1916-1930.


doi: 10.1007/s10803-016-2722-8

Wetenschappelijke tijdschriften nationaal (peer-reviewed)

Hitzert, B., Schmidt, R., Geurts, H. M., & van Alphen, S. P. J. (in press). Diagnostiek en behandeling

van autismespectrumstoornissen bij ouderen: Een expertstudie. Tijdschrift Voor Psychiatrie.

Overige tijdschriftpublicaties

Huskens, B. & Palmen, A. (2016). Applied behavior analysis: Het ABC van ABA. GZ-Psychologie, 8(1),

12-15.

doi:10.1007/s41480-016-0004-x

Huskens, B. & Palmen, A. (2016). Focus op vaardigheden bij autisme. Het Brein, maart, 19-19.

Amsterdam: Pulse Media Group.

Link: Brein-maart-2016

Roobol, J. (2016). Complex autisme is onze uitdaging. Het Brein, maart, 19-19. Amsterdam: Pulse

Media Group.

Link: Brein-maart-2016

http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/aur.1631/abstract

http://link.springer.com/article/10.1007%2Fs10803-016-2722-8

http://link.springer.com/article/10.1007%2Fs41480-016-0004-x

https://www.kwintes.nl/wp-content/uploads/2016/03/Brein-maart2016.pdf

https://www.kwintes.nl/wp-content/uploads/2016/03/Brein-maart2016.pdf


Boeken

Hoofdstukken in boeken

Ketelaars, M. P., & Embrechts, M. T. J. A. (2016). Pragmatic language disorder. In L. Cummings (Ed.),

Research in clinical pragmatics. Dordrecht, The Netherlands: Springer Netherlands.

Giesbers, S., Huskens, B., & Didden, D. (in press). Generalisatie. In B. E. B. M. Huskens, & R. Didden

(Eds.), ABA bij kinderen met autisme.

Jaarverslag dr. Leo Kannerhuis 2016 · Een woord vooraf van de bestuurders 2016 was voor het dr....

Documents

Transcript of Jaarverslag dr. Leo Kannerhuis 2016 · Een woord vooraf van de bestuurders 2016 was voor het dr....