Jaarverslag 2019

Inhoudsopgave

1 Voorwoord

2 De Raad

3 De LCR van maand tot maand

4 (Wettelijke) overleggen

4.1 Ministerie van SZW

4.1.1 breed offensief

4.2 Ambtelijk overleg met het ministerie van SZW

4.2.1 ambtelijk breed offensief

4.3 VNG

4.4 UWV

4.5 Inspectie SZW

5 Activiteiten LCR

5.1 Bewerkstelligen onderzoek samenloop wisselende inkomsten uit werk en uitkering

5.2 Onderzoek Beschutwerk

5.3 ANW

5.4 Cliëntenbelang en ervaringskennis aan tafel

5.5 Wajong

5.6 Ondersteunen Klankbordgroep Banenafspraak

5.7 SyRI

5.8 Breed offensief Banenafspraak

5.9 Switchen in de Participatie keten

5.10 Armoede en schulden

5.11 Cliëntenparticipatie

5.12 Coalitie van Technologie Inclusie

6 Projecten

6.1 Schouders eronder

6.2 Borgen werk en inkomen cliëntenparticipatie

7 Congres LCR

8 Colofon

Bijlagen

I. Missie en visie LCR

II. Overzicht adviezen

III. Deelname aan begeleidingscommissie, klankbordgroep, rondetafelgesprekken

brainstormsessies, bijeenkomsten en Raad van Advies

IV. Spreekbeurten/gespreksleider

V. Overzicht Publicaties en artikelen LCR

VI. De LCR in de media (geschreven pers, Radio en tv)

VII. Ab Harrewijn-rede 2019

VIII. Juryrapport Cliënt in Beeld-prijs 2019

IX. Overzicht leden en plaatsvervangend leden LCR

1 Voorwoord

2019 was het jaar van de toename. De economie groeide en ook het bruto binnenlands

product, huishoudinkomens, de consumptie, investeringen, de export en de

werkgelegenheid en de krapte op de arbeidsmarkt. En in specifieke sectoren als de ICT

en transport konden werkgevers hun vacatures steeds lastiger vervullen.

De werkloosheid daalde tot 3,5 procent en kwam daarmee op het laagste niveau sinds

2001. Een op de vijf ondernemers had moeite met het vinden van personeel. Tegen de

achtergrond van deze florissante gegevens zou je verwachten dat iedere Nederlander, in

het bijzonder de cliënten in de sociale zekerheid, erop vooruit zou gaan en mee zou

genieten van de toegenomen economische groei. Het tegendeel is waar. Op het moment

dat dit voorwoord wordt geschreven zijn nog geen cijfers beschikbaar van de

ontwikkelingen van de armoedecijfers in Nederland. Echter, op basis van de beschikbare

cijfers over 2018 valt te verwachten dat de armoede in 2019 is gedaald, maar dat er nog

steeds een aanzienlijk aantal Nederlanders kampt met armoede, schulden en

werkloosheid. Zo stond ondanks de krapte op de arbeidsmarkt in 2019 de helft van het

aantal mensen met een beperking nog steeds werkloos aan de zijlijn. Het was dan ook

meer dan terecht dat bij de evaluatie van de Participatiewet hier kritische kanttekenen

over werden geplaatst door het SCP en leefde ruim een half miljoen Nederlandse

huishoudens in armoede. Dat is bijna 8% van alle huishoudens, waarvan ruim 3% langer

dan 4 jaar in armoede leeft. Een minima gezin met twee opgroeiende kinderen kwam in

2019 elke maand structureel meer dan 180 euro tekort om van te leven. Zelfstandigen

zonder personeel liepen het hoogste risico op armoede, verder bleek ook dat

huishoudens van niet westerse komaf groter risico liepen op armoede dan Nederlandse

huishoudens. Wanneer we kijken naar de ontwikkelingen van de schuldenproblematiek

schetst dit ook een weinig florissant beeld. Meer dan een half miljoen huishoudens had in

2019 problematische schulden en hiervan werd slechts een klein deel bereikt door de

schulddienstverlening en nog een kleiner deel werd ook daadwerkelijk geholpen na een

traject en jaren op een houtje bijten.

Tegen deze achtergrond heeft de Landelijke Cliëntenraad in 2019 aandacht gevraagd

voor de arbeids- en inkomstenpositie van cliënten van de sociale zekerheid, armoede en

schulden. Dit laatste deden we onder andere via deelname aan het programma

Schouders Eronder en aan de Landelijke Armoedecoalitie. Onze primaire taak voeren we

uit op basis van analyse van wetgeving, beleid en uitvoering vanuit het perspectief.

Dit doen we in directe samenwerking met cliënten. Deze analyses vulden we namelijk

aan met casusbeschrijvingen, klantreizen en storytelling. Dat was mogelijk doordat we

ook in 2019 flink hebben geïnvesteerd in ons netwerk, relaties met cliënten en

cliëntenparticipatie. Wat dat betreft is onze opdracht van het Ministerie onveranderd,

maar wel de wijze waarop we dat invullen. Deze blijkt ook arbeidsintensief. Zonder onze

betrokken raadsleden, lidorganisaties, contacten met lokale cliëntenraden door het hele

land en enorm gepassioneerde bureaumedewerkers was dit nooit gelukt. Dat is dan ook

de reden waarom wij in 2019 het gesprek met u zijn aangegaan over een mogelijke

uitbreiding van ons krap bemande bureau van 3 fte. Dit gesprek heeft nog niet geleid tot

de gewenste resultaten maar wij blijven hoopvol.

We kijken vol tevredenheid terug op de samenwerking met onze partners in de SUWI-

keten. Steeds vaker weten andere maatschappelijke organisaties de LCR te vinden, of

het nu op het gebied van schulden, armoede of de Wajong ligt. We zagen in 2019 ook

dat we steeds vaker werden betrokken en geraadpleegd door het Ministerie van Sociale

Zaken om input te geven op wetsvoorstellen, wetswijzigingen en evaluaties. We

realiseren ons dat de positie van cliënten in de sociale zekerheid alleen kan worden

verbeterd als we de samenwerking met andere maatschappelijke organisaties opzoeken

en aangaan. Het is ook in dat kader dat we de samenwerking hebben opgezocht met

organisaties als Pakhuis de Zwijger en de Idealenfabriek. Beiden bieden een interessant

podium en netwerk op aan de hand waarvan wij ons werk nog beter kunnen doen en het

cliënt perspectief kunnen belichten en het inzichtelijker kunnen maken voor een breder

publiek. Het behartigen van collectieve cliëntenbelangen vindt immers niet alleen plaats

op de vierkante meter van politiek Den Haag, het Ministerie van Sociale Zaken of de

vergaderkamers in het SER-gebouw waar de Raad eens in de zes weken bij elkaar komt.

1 LCR/20-0042

De samenleving, het is immers daar waar we de cliënt tegen komen en diens verhaal

horen.

Wij hebben de volle overtuiging dat wij alleen op die wijze de opdracht die u ons gegeven

heeft met verve kunnen uitoefenen en een toegevoegde waarde kunnen zijn voor het

Ministerie en onze overlegpartners in de SUWI-keten.

Amma Asante

Voorzitter Landelijke Cliëntenraad

2 LCR/20-0042

2 De Raad

In 2019 is de Raad 6 keer bijeengeweest. Naast de vaste agendapunten; agenda,

besluitenlijst DB, in- en uitgaande post, actualiteiten ingebracht door de leden en

rapportage van activiteiten van de LCR is onder andere gediscussieerd over de volgende

inhoudelijke onderwerpen:

- ANW;

- Voortgang breed offensief banenafspraak;

- Beschutwerk (Thermometer beschutwerk, Wel budget maar weinig plaatsen)

- Effect dienstverlening WGA;

- 3 rapporten van Inspectie SZW op basis van een enquête onder

uitkeringsgerechtigden in de Wajong, WW en WIA/WGA;

- Herbeoordelingen Kantoor UWV Groningen;

- Discussienota van de commissie regulering van werk over toekomstbestendig;

arbeidsrecht, sociale zekerheid en fiscaliteit; In wat voor land willen wij werken?

- Kennismaking met Rick Brink minister van Gehandicaptenzaken;

- Individuele ondersteuning leden cliëntenraden UWV;

- Begroting min SZW 2020.

- Rapport Versterking en Borging Cliëntenparticipatie Werk en Inkomen;

Vanzelfsprekend zijn ook de bestuurlijke en ambtelijke overleggen met UWV, SVB en het

ministerie van SZW in de raadsvergaderingen voorbereid (zie verder hoofdstuk 4).

Nieuwe Voorzitter

Op 28 april zat Gerrit van der Meer voor de laatste keer de raad voor. En nam hij

afscheid van de raad. Hij treedt terug na ruim acht jaar voorzitterschap, de maximale

twee termijnen van vier jaar. In de middag werd afscheid genomen van de achterban en

de buitenwacht tijdens een minisymposium met het thema: Statushouders en de

inclusieve arbeidsmarkt? Daarbij stond de stelling centraal: De weg naar een succesvolle

participatie is voor veel vluchtelingen te lang. Aan het einde van de middag kwam ook

staatssecretaris Van Ark afscheid nemen.

Op 1 mei trad de nieuwe voorzitter Amma Asante aan.

Visiedagen

Dit jaar zijn er geen trainingen voor de raad georganiseerd. In 2018 is besloten de

trainingsdagen 2019 in te ruilen voor twee visiedagen. Eind augustus en eind september

is de raad een dag bijeengeweest onder leiding Krijn van Beek, Suzanne de Visser,

Martine van Ommeren en Henk Gossink van Policy Design Studio. De eerste dag startte

met de vraag: Voor wie doen we het? Dat leverde een schat aan casuïstiek en

gespreksthema’s op. Centrale thema: Bestaanszekerheid. In kleine groepen werden

verschillende onderdelen van het thema bestaanszekerheid uitgediept. Met daarbij de

vraag hoe wordt de LCR belangwekkend. De LCR, specialist in het doorgeven van

cliëntervaringen en als brenger van mogelijke oplossingen (zie bijlage 1).

Werkgroepen

Ter voorbereiding van verschillende adviezen en activiteiten zijn diverse werkgroepen

binnen de LCR actief geweest. In werkgroepverband zijn adviezen voorbereid over:

Beschut werken, Thermometer beschut werk (zie 5.2);

ANW (zie 5.3);

Samenstelling LCR;

Armoede en schulden;

Onafhankelijke cliëntondersteuning;

Evaluatie Participatiewet;

Breed offensief banenafspraak.

Voor een overzicht van alle uitgebrachte wordt verwezen naar bijlage II.

De werkgroep congres was actief met de voorbereidingen van het congres 2019 (zie

hoofdstuk 7).

3 LCR/20-0042

Dagelijks Bestuur (DB)

Ter bewaking van de voortgang van de werkzaamheden van de LCR en voorbereiding van

de LCR-vergaderingen hebben 6 DB-vergaderingen plaatsgevonden.

Deze vergaderingen vinden uiterlijk 14 dagen voorafgaand aan de raadsvergaderingen

plaats.

4 LCR/20-0042

3. De LCR van maand tot maand

Januari

- Partners Schouders eronder schrijven gezamenlijke brief over armoede en

schulden aan de Tweede Kamer;

- LCR brengt advies uit over stimuleringsregeling technologie en inclusie voor

publiek private samenwerking via RVO.

Februari

- Start aanmelding voor het congres, ontmoet elkaar op de kennismarkt.

Maart

- LCR constateert arbeidsparticipatie van mensen met een beperking één van de

laagste in Europa;

- Landelijke bijeenkomst proeftuin cliëntenparticipatie W&I in kader van project

beter borgen cliëntenparticipatie werk en inkomen.

April

- Congres LCR, thema: Kennisdelen;

- Uitreiking cliënt in beeldprijs, met als thema “Rauwe werkelijkheid op tafel”

En de winnaar van Publieks- en Juryprijs is: Wij Staan Op!;

- Presentatie: Onderzoek: Wel budget, geen weinig beschutwerk plekken.

Mei

Aantreden nieuwe voorzitter van de LCR, Amma Asante;

De nieuwe voorzitter laat van zich horen, in interview met Sociaal Bestek over

armoede en Schulden;

LCR brengt advies over ANW uit.

Juni

- Cliëntentoets wijzigingen Participatiewet met 7 verhalen van

ervaringsdeskundigen en een pleidooi voor de inclusietoeslag;

- Oproep aan lokale cliëntenraden stel Kritische vragen over Beschutwerk.

Juli

- E- Magazine ‘Aan de Slag’, komt uit.

Augustus

- Internet consultatie wijziging besluit allocatie arbeidskrachten door intermediairs:

neem ook beschutwerkers en mensen die onder de banenafspraak vallen in

bescherming voor payrolling;

- Internetconsultatie: Stapbudget beperkte eerste stap voor scholing voor

uitkeringsgerechtigden.

September

- Noortje van Lith biedt samen met de LCR petitie voor inclusietoeslag aan.

Oktober

- LCR schrijft brief aan Tweede Kamer over wetsvoorstel harmonisering Wajong;

- LCR vraagt aandacht voor onvoldoende dienstverlening voor werkzoekende in de

internetconsultatie wijziging besluit SUWI;

- Rechtszitting tegen Systeem Risico Indicatie (SyRI).

November

- Thema cliënt in beeld prijs 2020 wordt bekend: Hoe dienstverlening beter kan?

Dat weten cliënten wel!

-

December

- Fabian Franciscus laat weten dat hij op het congres in 2020 komt.

5 LCR/20-0042

4 (Wettelijke) overleggen

4.1 Ministerie van SZW

Op 12 december vond er bestuurlijk overleg plaats met de LCR. Op de agenda stond:

De Algemene Nabestaandenwet

De LCR is bezorgd dat steeds meer mensen niet (of beperkt) vallen onder de huidige

dekking van de nabestaandenwet en regelingen in pensioenfondsen. Denk aan kwetsbare

groepen zoals ZZP’ers, uitkeringsgerechtigden en nuggers. Naar aanleiding van de

initiatiefnota van de Kamerleden Omtzigt en Bruins heeft de LCR een advies uitgebracht.

Dat advies bevat een klantreis waarin is nagegaan wat de financiële gevolgen zijn voor

burgers die nabestaande worden.

De oproep van de LCR betrof in de eerste plaats om op korte termijn de

informatievoorziening aan burgers/nabestaanden te verbeteren. Er is behoefte aan een

centrale plek waar alle informatie over (financiële) gevolgen bij het overlijden van de

partner bij elkaar komt. Het gaat dan om informatie van de Belastingdienst,

pensioenfondsen en de SVB. De staatssecretaris gaf aan dat de minister in het debat

over de SZW- begroting reageerde op een in onderdelen vergelijkbare oproep vanuit het

Manifest Ruimte voor Rouw van de SGP/GroenLinks. Koolmees zei hiernaar te zullen

kijken en op terug te komen. De staatssecretaris geeft aan dat de SVB open staat voor

verbeteringen in de informatievoorziening en hierover graag met de Klantenraad in

gesprek gaat.

In de tweede plaats betrof de oproep om op langere termijn te streven naar de Anw als

basisvoorziening. De LCR ziet hier graag een adviesaanvraag over aan de SER. De

staatssecretaris geeft aan dat er op dit moment een adviesaanvraag over het

nabestaandenpensioen bij de STAR-loopt. Daarnaast gaat de beleidsdoorlichting

Nabestaanden met kabinetsreactie op korte termijn naar verwachting naar de Kamer.

Het ligt niet voor de hand dat richting een basisvoorziening wordt bewogen. Maar het is

nu wachten op het STAR-advies. Daarna komt het kabinet met een reactie.

Faciliteiten individuele cliëntenraadsleden bij UWV

LCR vindt het onwenselijk dat het kunnen toetreden tot een cliëntenraad afhankelijk is

van de gemeentelijke vrijheid om een voorziening te treffen. Het betreft een beperkt

aantal gevallen per jaar.

De staatssecretaris zegt toe dit punt te agenderen op haar eerstvolgende BO met UWV.

Versterking en borging cliëntenparticipatie W&I bij gemeenten

De staatssecretaris ziet dat gemeenten op verschillende manieren cliëntenparticipatie

inrichten. Er bestaan brede adviesraden, maar ook raden die puur bezig zijn met Werk en

Inkomen. Die verscheidenheid past bij de decentralisaties, en volgt ook uit artikel 47 van

de Participatiewet. Ze wil dat gemeenten die vrijheid behouden. Controle hierop ligt met

name bij de gemeenteraden. Ook heeft ze begrip voor de omstandigheden, waarin

momenteel bij jeugdzorg en WMO veel acute problemen zijn die op dit moment om veel

aandacht vragen. Tegelijkertijd constateert ze dat gemeenten weliswaar veel vrijheid

hebben, maar cliëntenparticipatie is niet vrijblijvend. De Participatiewet verplicht

gemeenten om bij verordening een aantal zaken vast te leggen, zoals de manier waarop

cliënten vroegtijdig worden betrokken bij besluitvorming, zodat zij gevraagd en

ongevraagd advies kunnen geven. Ook moet worden vastgelegd hoe ondersteuning

wordt vormgegeven. Ze is bereid in Nieuwsbrief Gemeenten een keer te verduidelijken in

voorlichtende zin wat beoogd wordt met artikel 47.

4.1.1 Bestuurlijk overleg Breed offensief banenafspraak

De Landelijke Cliëntenraad heeft deelgenomen aan expertgroepen, werkgroepen,

praktijktafels, stuurgroepen en bestuurlijk overleg om een bijdrage (zie ook 5.8) te

leveren vanuit het perspectief van de cliënt en ervaringsdeskundigen. (Stuurgroep,

expertbijeenkomsten etc.)

Het bestuurlijk overleg vond plaats op 24 april.

4.2 Ambtelijk overleg met het ministerie van SZW

6 LCR/20-0042

Er hebben diverse ambtelijke overleggen over verschillende onderwerpen

plaatsgevonden.

Er is onder andere gesproken over: Wajong, UWV Monitor Arbeidsparticipatie,

participatiewet, herbeoordelingen kantoor Groningen UWV, ondersteuning

cliëntenparticipatie, SUWI, inclusietoeslag generieke werkgeversvoorziening,

schuldhulpverlening.

4.2.1 ambtelijk overleg breed offensief banenafspraak

Werkgroep breed offensief 13 maart en 16 september.

Ambtelijke stuurgroep breed offensief 26 maart en 25 september.

Daarnaast heeft de LCR ter ondersteuning van ervaringsdeskundigen deelgenomen aan

twee bijeenkomsten met ervaringsdeskundigen, 31 januari en 20 maart.

4.3 VNG

Er heeft al enige jaren geen bestuurlijk overleg meer met de VNG plaatsgevonden. Dit

ondanks de pogingen van de LCR om het overleg te organiseren. In september heeft er

een kennismakingsgesprek plaatsgevonden tussen de voorzitter van de commissie

Participatie, Schuldhulpverlening en Integratie van de VNG en de voorzitter van de LCR

samen met de ambtelijk secretaris. Er is gesproken over schuldhulpverlening,

Participatiewet en cliëntenparticipatie. Afgesproken is de banden tussen LCR en VNG

weer aan te halen.

4.4 UWV

Op 11 juni 2019 vond bestuurlijk overleg plaats met de RvB UWV. Dit overleg werd in

overleg met de CC UWV voorbereid. Het overleg met der CC UWV vond plaats op 8 april.

Op de agenda van het overleg met de RvB UWV stonden de volgende agendapunten:

Ondersteuning t.b.v. individuele cliëntenraadsleden om te kunnen

functioneren in de UWV-cliëntenraden

Na besluitvorming van de RvB UWV dat cliëntenraadsleden voor voorzieningen voor hun

vrijwilligerswerk (in een cliëntenraad) een beroep moeten doen op de WMO bij de

Gemeente heeft de LCR dit voorgelegd aan Ministerie SZW (Koolmees/van Ark). Er is nog

geen antwoord ontvangen op de brief die op 4 april jl.is verzonden.

Door de LCR is nagevraagd wanneer een reactie verwacht kan worden. SZW heeft excuus

aangeboden voor de vertraging, een reactie zit in het proces en de brief wordt spoedig

verwacht.

Ook vanuit UWV is navraag gedaan (door SBK) en zelfde antwoord ontvangen.

We wachten het antwoord van de staatssecretaris af, de reactie van SZW zal helderheid

moet scheppen.

Onbekendheid onafhankelijke cliëntondersteuning bij cliënten UWV

In april 2019 liet de Inspectie SZW weten 3 onderzoeken gedaan te hebben naar

bekendheid van OCO bij cliënten UWV. Daar is uitgekomen dat met name Wajong-

cliënten hier onbekend mee zijn.

Een deel van de cliënten gaf aan daar gebruik van gemaakt te hebben als het wel bekend

was. De vraag van de LCR is onveranderd dat in brieven van UWV wordt aangegeven dat

er OCO in de Gemeente beschikbaar is (dus een verwijzing).

UWV zit er nog hetzelfde in. Een verwijzing in brieven opnemen zou te gemakkelijk zijn

en klanten mogelijk juist in verwarring brengen. Bij verschillende Gemeenten zijn er wel

veel vorderingen t.a.v. OCO, maar nog niet overal en ook sterk wisselend.

Wel is UWV met het Departement aan het bezien of we op enige manier OCO kenbaar

kunnen maken. Zo wordt er bezien welke informatie bijv. op uwv.nl kan worden

opgenomen. Ook denkt SZW thans na over een landelijke campagne om hier bekendheid

aan te geven.

Regionale cliëntenparticipatie

Het onderwerp stond al diverse keren op de agenda. Het belang van regionale

Cliëntenparticipatie is opnieuw naar voren gekomen (Wet SUWI). Gebleken is dat sociaal

domein raden zich nauwelijks bezighouden met Werk en Inkomen.

UWV geeft aan dat dit een ingewikkeld onderwerp is. Bij haar bezoeken aan de

districtscliëntenraden UWV merkt zij dat zij daar ook zoekende zijn hoe aansluiting te

7 LCR/20-0042

krijgen in de regio’s. Er zijn diverse pogingen gedaan om in contact te komen, maar de

uitgestoken hand wordt niet aangepakt. De UWV-raden willen wel en daar waar het kan

wordt geparticipeerd (zoals regio Utrecht en Groningen).

Er is gekeken wat UWV hieraan kan doen. De regiomanagers WERKbedrijf die in

regionale werkverbanden participeren zijn aanspreekpunt voor de cliëntenraden. Zij

kunnen worden uitgenodigd om (gezamenlijke) punten te bespreken.

Vraag LCR kan er vanuit het management UWV meer druk worden uitgeoefend, bijv.

voor een overleg met de VNG?

Geantwoord wordt dat dit jaren geleden wel is besproken maar dat de VNG van mening

is dat de Gemeenten dit zelf bepalen.

Publiciteit/mediaberichten over UWV

De afgelopen periode is UWV vaak negatief in het nieuws gekomen en dat vindt de LCR

zorgelijk, schaadt de reputatie en de sociale zekerheid.

Vraag is hoe kan de LCR vroegtijdig geïnformeerd worden bij mediaberichten?

UWV geeft aan dat in eerste instantie haar gesprekspartner de Centrale Cliëntenraad

UWV is. De diverse thema’s (van de mediaberichten) worden vrij uitgebreid en

openhartig besproken tijdens de structurele overleggen met de directies en de RvB (met

José).

LCR ontvangt telefoontjes over de mediaberichten UWV, het zou handig zijn als dit soort

berichten eerder bij de LCR bekend zijn.

UWV adviseert de LCR om door te verwijzen naar UWV.

SUWI-evaluatie

Bij ontvangst van inspectierapporten zal UWV dit eerst met de CC UWV bespreken,

waarna de CC evt. haar inbreng kan hebben in de LCR, aldus José.

4.5 Inspectie SZW

Overleg over onderzoek Inkomensstromen en Wajong.

8 LCR/20-0042

5 Activiteiten LCR

5.1 Bewerkstelligen onderzoek samenloop wisselende inkomsten uit werk en

uitkering

Al jaren vraagt de LCR aandacht voor de problemen van mensen die te maken hebben

met de samenloop van wisselende inkomsten uit werk en een uitkering. Via het

onderzoeksprogramma van UWV werden we in staat gesteld een voorstel voor een

onderzoek over dit onderwerp in te dienen. We wilden graag in kaart brengen om

hoeveel mensen dit gaat, inzicht krijgen welke problemen dit bij hen oplevert en

mogelijke oplossingsrichtingen voor het oplossen van de problemen. We hebben een

notitie voor een onderzoeksvoorstel bij UWV ingediend. UWV heeft dit voorstel

geaccordeerd en vervolgens is er een oproep aan onderzoeksbureaus uitgegaan om met

een voorstel te komen. De LCR is betrokken geweest bij de keuze van het

onderzoeksvoorstel. Het voorstel van een consortium van organisaties: Stimulansz,

Muzes en Optimalistic kreeg de voorkeur van de selectiecommissie. Voor de zomer van

2020 wordt het onderzoek afgerond. Wordt vervolgd!

5.2 Onderzoek Beschutwerk

Op 18 januari opende Meldpunt Klachten van de Nationale Ombudsman. Dit meldpunt

heeft een 50-tal klachten opgeleverd en verschillende signalen die zijn verwerkt in een

intern (niet gepubliceerd werk document). Dit werkdocument is door de werkgroep van

de LCR verder ingezet in belangenbehartiging en het delen en bespreken van ervaringen

in het veld. De analyse heeft centraal gestaan in de voorbereiding van onze Analyse

beschutwerk: wel budget, weinig werkplekken. Dit rapport is aangeboden op het LCR

congres aan Staatsecretaris Van Ark.

Het onderzoek geeft inzicht in regionale realisatiecijfers en taakstellingen. Ook geeft het

inzicht in welke regio’s het goed gaat en welke regio’s achterblijven. Een belangrijke

bevinding is dat sinds cliënten zelf de mogelijkheid hebben gekregen om een

indicatiestelling aan te vragen, dit ook massaal is gebeurd. De meerderheid van alle

aanvragen zijn in twee jaar tijd door cliënten zelf gedaan. Aan de motivatie en wens tot

werk ligt het dus niet. Het knelpunt lijkt aan het organiseren en financieren van de

werkplaatsen te liggen. De LCR doet in dit onderzoek suggesties om dit te verbeteren.

De inzichten en analyses van de werkgroep beschut werk zijn ook gebruikt in het

onderzoek van de Nationale Ombudsman naar klachten van arbeidsbeperkten.

5.3 ANW

De LCR heeft in 2019 een advies uitgebracht over de Algemene Nabestaande Wet (ANW).

Uit de Raad is de werkgroep ANW opgericht en met deze werkgroep zijn praktijkverhalen

opgehaald van burgers die hun partner hebben verloren. De dood is een zekerheid. Dat

de partner goed verzorgd achterblijft, is dat helaas niet. Veel nabestaanden krijgen bij

het verlies van hun partner te maken met administratieve rompslomp en financiële

zorgen. De Algemene nabestaandenwet is sinds 1996 flink versoberd. Rouwverlof is zeer

beperkt. Onvolledige informatie van pensioenfondsen en de Belastingdienst zorgen voor

onnodige problemen zoals naheffingen en terugvorderingen. Dit zijn de meest gedeelde

ervaringen van ervaringsdeskundigen in het LCR-advies over de Algemene

nabestaandenwet. De LCR heeft daarom een advies met aanbevelingen voor de korte én

lange termijn naar de Tweede Kamer gestuurd. De LCR heeft veel signalen gekregen dat

veel burgers in de problemen komen na het verlies van een partner. De LCR pleit voor

een herstel van het eerste pijler pensioen. Uit een analyse bleek dat grote groepen

burger en uitkeringsgerechtigden geen toegang hebben tot een nabestaande pensioen.

Inzichten zijn gedeeld met de Stichting van de Arbeid die een advies voorbereid over het

nabestaandepensioen als uitwerking van het pensioenakkoord. De LCR heeft haar advies

ook aan de Stichting van de Arbeid aangeboden door ervaringsdeskundigen. Het advies

van de LCR berust op een analyse van de cliëntreis van ervaringsdeskundige met SUWI-

dienstverlening en andere betrokken instanties. Uit deze analyse blijkt er veel

9 LCR/20-0042

verbeteringen op korte en lange termijn mogelijk zijn. Met de KAR SVB (Cliëntenraad

Sociale Verzekering Bank) is dit geagendeerd binnen de SVB. De LCR heeft haar

ervaringskennis over het doen van cliënt reizen aangeboden. Een punt is dat niet alle

nabestaanden voldoen aan de eisen van toegang van de ANW, maar wel zich wenden

voor informatie tot de Sociale Verzekering Bank. In hun voorlichting zou hier meer

rekening mee gehouden moeten worden.

5.4 Cliëntenbelang en ervaringskennis aan tafel

De Landelijke Cliëntenraad is met cliënten in gesprek gegaan en heeft het perspectief

van de cliënt op de bestuurlijke tafel gebracht. Door het mobiliseren, coachen en

begeleiden van relevante ervaringsdeskundigen heeft de LCR de groep een stem

gegeven. Bijvoorbeeld aan de praktijktafels in het kader van het breed offensief

banenafspraak, de ervaringen van alledag voorzien van een context. Deze kennis is niet

alleen mondeling ingebracht in diverse consultaties met cliënten, we hebben deze kennis

ook samen met onze lid organisaties vast gelegd in brieven, internetconsultaties,

cliënttoetsen. Tevens hebben we daar waar relevant constructieve uitvoerbare

voorstellen ingebracht. Het aan tafel brengen van en ervaringsdeskundigen een stem

geven heeft de LCR niet alleen gedaan in kader van breed offensief banenafspraak en de

Wajong. Ook in ons advies ANW laten we de stem van de ervaringsdeskundige horen.

En in de overleggen die naar aanleiding van dit advies volgden (STAR, SER, Tweede

Kamer) zijn de ervaringsdeskundigen ook mee aan tafel gegaan. Het vergt veel

inspanningen om dit te organiseren maar dat is het waard. Niet alleen voor mensen met

een beperking geldt: niet over ons maar met ons, dat is de kern van cliëntenparticipatie.

5.5 Wajong

Wajong harmoniseren? Ja, maar mét perspectief!

Het is goed om een aantal onderdelen in de Wajong aan te pakken. Herziening van de

studieregeling, Wajong als vangnet verbeteren prima. Het wegnemen van verschillende

inkomensregelingen en het invoeren van een inkomensregeling is op zich een goed idee.

Maar de voorgestelde regeling ontneemt jonggehandicapten met een uren beperking en

een aanvulling op hun inkomen uit de Wajong de mogelijkheid op een inkomen op het

wettelijk minimumloon (WML). Dat kan en moet echt anders, als het adagio ‘werk moet

lonen’ wordt gehanteerd. Wajongers die inkomen hebben uit arbeid en een Wajong

uitkering, moeten uit kunnen komen op minimaal het WML. Ze moeten ook in inkomen

kunnen groeien. Extraatjes kunnen houden! Dat kan allemaal met een paar eenvoudige

ingrepen. Zorg dat bijvoorbeeld een Wajonger die minder dan 20% van het WML verdient

die inkomsten mag houden náást de uitkering. Ontwikkeling en een hoger loon moeten

echt leiden tot een hoger inkomen. Voorkom dat er een garantieregeling moet komen.

De voorgestelde garantieregeling voor Wajongers die er met de nieuwe inkomensregels

op achteruitgaan is geen adequate garantieregeling.

De LCR heeft door overleg met ministerie SZW, door lobby bij Tweede Kamer en het

beïnvloeden van de maatschappelijke opinie geprobeerd om het wetsvoorstel aan te

passen. Zo is er een filmpje gemaakt met jonggehandicapten die vertellen wat de

Wajong harmonisatie voor hen betekent. De Tweede Kamer heeft enkele verbeteringen in

het wetsvoorstel aangebracht. Maar een aanzienlijke groep jonggehandicapten gaat er

met de nieuwe inkomensregelingen nog steeds ferm op achteruit. De garantieperiode is

opgerekt naar 12 maanden maar ook dat is niet voldoende.

5.6 Ondersteunen Klankbordgroep Banenafspraak

Het was een onrustig jaar voor de Klankbordgroep Banenafspraak. Er waren veel

problemen in de onderlinge verhoudingen. Het jaar startte met een zoektocht naar een

nieuwe coach. Deze zoektocht werd in februari afgerond. In de eerste vergadering van

2019 koos de klankbordgroep Jos Voppen als coach. Het herstellen van de onderlinge

verhoudingen heeft veel van de coach en de LCR gevergd. Helaas heeft de KBG in juni

afscheid genomen van zijn voorzitter.

De Groep is in 2019, 7 keer bijeengekomen. De volgende inhoudelijke punten zijn

besproken: Breed offensief banenafspraak, ervaringen met loonwaarde meting,

ervaringen met samenloop inkomen uit werk en uitkering, voorbereiden bijeenkomst met

ervaringsdeskundigen, beoordelen sectorplan hbo, schaduwrapportage VN-verdrag, geen

10 LCR/20-0042

stage geen diploma, Wajong en studieschuld, harmonisatie Wajong, evaluatie

Participatiewet. Ook is er gesproken over werven nieuwe leden en er is een website

ontwikkeld.

In mei was er een ambtelijk overleg met ministerie van BZK over voortgang

banenafspraak bij de overheid en de sectorplannen overheidswerkgevers.

5.7 SyRI

De Stichting Platform Bescherming Burgerrechten, het Nederlands Juristen Comité voor

de Mensenrechten (NJCM), Stichting Privacy First, Stichting KDVP en de Landelijke

Cliëntenraad, daagde in maart 2018 het Ministerie van Sociale Zaken voor de rechter.

Auteurs Tommy Wieringa en Maxim Februari, die zich eerder zeer kritisch uitspraken over

SyRI, sloten zich op persoonlijke titel bij de procedure aan. In juli 2018 voegde ook FNV

zich bij de coalitie.

SyRI is volgens de eisende partijen een black box met grote risico’s voor de

democratische rechtsstaat. Het is voor een burger die zonder aanleiding door SyRI kan

worden doorgelicht volstrekt onduidelijk welke gegevens daarvoor worden gebruikt,

welke analyses daarmee worden uitgevoerd en wat hem of haar al dan niet tot 'risico'

maakt. Bovendien zijn burgers door de heimelijke werking van SyRI ook niet in staat om

een onjuiste risicomelding te weerleggen. De rechtsgang en de daarbij horende

procedures worden met de inzet van SyRI ondoorzichtig. SyRI ondermijnt daarmee de

vertrouwensrelatie tussen de overheid en haar burgers; deze burgers zijn in feite bij

voorbaat verdacht.

De LCR en de andere partijen bij deze procedure zijn niet tegen het bestrijden van fraude

door de overheid. Zij vinden alleen dat dit op grond van een concrete verdenking dient te

gebeuren. Er mag niet middels sleepnetacties in het privéleven van niet-verdachte

Nederlandse burgers worden gezocht naar mogelijke risico's op fraude. Deze

disproportionele methode doet volgens de eisende partijen meer kwaad dan goed.

Er bestaan betere en minder ingrijpende vormen van fraudebestrijding dan SyRI.

Op 29 oktober diende rechtszaak in de rechtbank te Den Haag. Uitspraak 5 februari

2020, wordt vervolgd

5.8 Breed offensief Banenafspraak

Het breed offensief banenafspraak heeft tot doe werk lonend te maken en knelpunten in

wet en regelgeving weg te nemen. Het Ministerie van SZW heeft in het breed offensief de

dialoog gekozen met een groot aantal organisaties, waaronder de Landelijke

Cliëntenraad. Het breed offensief heeft een waardevolle dialoog opgeleverd en relevante

nieuwe wetgeving voorbereid. Deze wetgeving heeft in de ogen van de LCR niet op alle

onderdelen het beoogde resultaat opgeleverd. Zo is voor mensen met een beperking die

in deeltijdwerken, werken niet lonend. De LCR heeft in dit verband een oplossing

aangedragen, de Inclusietoeslag. Dit voorstel is niet geheel afgewezen maar bestempeld

als op dit moment niet realiseerbaar.

De Landelijke Cliëntenraad heeft naast het vereenvoudigen van de uitvoering van de

verschillende socialezekerheidswetten aandacht gevraagd op investeringen in re-

integratie, arbeidsparticipatie en investeringen in werkgelegenheid.

Ongevraagd advies, Internationaal perspectief op werkzaamheid beleid,

investeringsfonds technologie en inclusie en inclusietoeslag.

5.9 Switchen in de Participatie keten

De LCR heeft deelgenomen aan het innovatieve aanpak van het Ministerie van SZW:

Switchen in de participatieketen.

Staatssecretaris van SZW Tamara van Ark stuurde eind 2018 de brief Simpel Switchen in

de Participatieketen naar de Tweede Kamer. In deze brief beschrijft zij langs welke vier

sporen hoe zij de verschillende overgangen van niet werken naar beschut werk of van

een bijstandsuitkering naar deeltijdwerk wil verbeteren en versoepelen:

- Vanuit de uitkering werken - en weer terugvallen;

- Beter inzicht in de gevolgen van beginnen met werken;

- Meedoen op de best passende plek;

- Continuïteit in begeleiding en integrale ondersteuning.

11 LCR/20-0042

Deze thema’s staan centraal in de visie op dienstverlening en advisering van de

Landelijke Cliëntenraad. De verrekening van inkomsten met uitkering, werk moet lonen,

inkomenszekerheid en effectieve ondersteuning bij re-integratie zijn belangrijke thema’s

voor de LCR. De bijeenkomsten en dialoog tussen onderzoekers, beleidsambtenaren van

het ministerie, uitvoerende ambtenaren en cliëntenorganisaties was boeiend. De dialoog

levert veel mensen in de uitvoering energie om de kwaliteit van dienstverlening te

verbeteren, gezamenlijk te reflecteren over verbeteringen en te leren van innovaties in

het land. Deze leereffecten inspireert ook de Landelijke Cliëntenraad in haar adviezen.

Deelname en kennis uit dit netwerk heeft de LCR mede geïnspireerd tot haar adviezen op

het terrein evaluatie Participatiewet en haar inbreng in expertgroepen.

5.10 Armoede en schulden

Armoede en schulden staat hoog op de politieke agenda. Staatssecretaris Van Ark

introduceerde in dit verband de brede schuldenaanpak. Het kabinet zet in op het

voorkomen van problematische schulden, treft maatregelen om problematische schulden

terug te dringen en maakt afspraken met gemeenten om meer mensen met schulden

effectiever te helpen.

De LCR volgt de aanpak en alle plannen van het kabinet vanuit cliëntenperspectief. De

LCR was zwaar teleurgesteld over het uitstel van de verbetering van de beslagvrije voet.

Verder heeft de LCR een gevraagd advies uitgebracht over Wijziging Wgs in verband met

gegevensuitwisseling. Armoede en Schulden blijft een veelkoppig monster. Voor veel

mensen staat de bestaanszekerheid op de tocht. Dat vraagt om een krachtige bestrijding

van armoede. Krachtige beïnvloeding van beleid op het terrein van armoede en schulden,

dat kan de LCR niet alleen. Daarom heeft de LCR zich aangesloten bij de Landelijke

Armoede Coalitie. En in coalitieverband gewerkt aan het pamflet tegen armoede.

5.11 Cliëntenparticipatie

Cliëntenparticipatie werk en inkomen staat onderdruk met de komst en het groeien van

het aantal adviesraden Sociaal Domein. Dat is de reden voor het uitvoeren van het

onderzoek versterking en borging cliëntenparticipatie werk en inkomen.

Op de landelijke uitwisselingsbijeenkomst (6 maart) werden de proeftuinen in het kader

van het onderzoek versterking en borging cliëntenparticipatie werk en inkomen

afgesloten (zie verder 6.2).

Cliëntenparticipatie is niet altijd van zelfsprekend en cliëntenraden hebben het niet altijd

makkelijk. Er vindt nog altijd samenvoeging van cliëntenraden in adviesraden sociaal

domein plaats. Sommige cliëntenraden worden met opheffing bedreigt. Een cliëntenraad

kan niet zomaar worden opgeheven, daar zorgt artikel 47 van de Participatiewet voor.

Maar er lijkt een maas in de wet. Individuele leden van een raad worden niet beschermd

door de Wet. Een cliëntenraad kan dus worden opgeheven door alle leden individueel te

ontslaan. Dat deed de gemeente Alkmaar met zijn cliëntenraad. De LCR wil weten of dat

echt kon en steunde deze cliëntenraad in zijn gang van bezwaar en beroep. De rechter

die de vraag voorgelegd heeft gekregen heeft hierop in november 2018 ‘ja’ geantwoord.

‘Het lijkt erop dus op dat leden van cliëntenraden vogelvrij zijn’. De LCR steunde ook het

hoger beroep en dat diende begin 2020. Wordt vervolgd.

5.12 Coalitie van Technologie en Inclusie

De LCR is een van de leden van de Coalitie voor Technologie en Inclusie. Deze coalitie

stimuleert, coördineert en ondersteunt de ontwikkeling en toepassing van technologie

voor een inclusieve arbeidsmarkt. De coalitie zet zich in om het verhaal van de kansen

van technologie voor inclusie te verspreiden, onder andere door het delen en

identificeren van best practices. Zij ondersteunt initiatieven en start proeftuinen die de

domeinen van technologie en werken met elkaar verbinden.

De Coalitie heeft vorig jaar werkgevers, technologieontwikkelaars, werknemers en hun

ondersteuners opgeroepen een voorstel in te dienen om technologie in te zetten op de

werkvloer voor mensen met een beperking. Zeven voorstellen zijn geselecteerd en

krijgen subsidie van UWV. De LCR volgt de voorstellen en vraagt aandacht voor het

cliënten perspectief.

12 LCR/20-0042

6 Projecten

6.1 Schouders Eronder

Het programma Schouders Eronder is gestart in 2017 en heeft een looptijd tot 2021.

Het programma heeft als doel bij te dragen aan het professionaliseren van het

vakmanschap van schuldhulpverlening.

Schouders Eronder is een samenwerkingsverband tussen Divosa, Landelijke Cliëntenraad,

NVVK, Sociaal Werk Nederland en VNG. Schouders Eronder is een landelijk programma,

gesubsidieerd door het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid.

Het project is ontstaan naar aanleiding van de evaluatie van de Wet Gemeentelijke

Schuldhulpverlening. Deze evaluatie liet zien dat er nog veel te verbeteren was in de

uitvoering. De LCR, Divosa, NVVK, Sociaal Werk Nederland en VNG zijn vervolgens

gezamenlijk aan de slag gegaan om het project Schouders eronder te ontwikkelen.

Inmiddels zijn we twee jaar op weg en is in 2019 de eerste fase van het project

afgerond. De eerste resultaten zijn geboekt. Er is kennis gebracht, opgehaald en

behoeften gepeild. Daarnaast zijn natuurlijk de nodige concrete middelen en tools,

waaronder de quickscan gemeentelijke schuldhulpverlening, ontwikkeld. Er zijn vele

bijeenkomsten met veel verschillende thema’s georganiseerd. Er is onderzoek gedaan en

er zijn handreiking geschreven. De LCR heeft een bijdrage geleverd aan de handreiking,

Leren van en met elkaar; Aan de slag met lerende praktijken, de opbrengsten tot nu toe

van Schouders Eronder. Ter voorbereiding van fase II lerende praktijken heeft de LCR

een plan van aanpak opgesteld voor cliëntenraden. In de tweede fase wil de LCR een

bijdrage leveren om cliëntenraden een rol te laten spelen bij de lerende praktijk

schuldhulpverlening. Daarbij willen we met de cliëntenraden zelf in een lerende praktijk

aan de slag en cliëntenraden leren een rol te spelen bij de lerende praktijk in hun

gemeenten. Dit traject was beoogd al in de tweede helft van 2019 te starten. Helaas

bleek dat niet mogelijk maar het voorwerk is gedaan en dan kunnen we in 2020 snel van

start.

6.2 Borgen werk en inkomen cliëntenparticipatie

De inspraak en medezeggenschap van inwoners/cliënten verbeteren op het terrein van

werk en inkomen. Dat was de uitdaging van het project Versterken Cliëntenparticipatie

Participatiewet/Werk en Inkomen. Gemeenten, adviesorganen, Movisie en de LCR hebben

daaraan gewerkt, onder andere in de vorm van drie proeftuinen. Op de afsluitende

landelijke uitwisselingsbijeenkomst zijn we met de deelnemers uit de drie proeftuinen en

gemeenten en cliënten-/adviesraden in gesprek gegaan over de ervaringen, de resultaten

en het gebruik van de tools in dit project. Het leren van en met elkaar stond centraal om

nog scherper te krijgen wat er nodig is om lokaal ook daadwerkelijk uitvoering te geven

aan acties om cliëntenparticipatie op het terrein van werk- en inkomen te versterken en

te borgen. De drie lokale proeftuinen speelden zich af in Kampen, Veenendaal en

Zaanstad. Deze drie gemeenten hebben de inspraak en medezeggenschap op totaal

verschillende wijze georganiseerd.

Movisie heeft in het kader van dit project een quickscan ontwikkeld om in de lokale

praktijk een foto (nulmeting) te maken van de situatie. Deze is zowel in de proeftuinen

als op een aantal andere plekken ingezet door cliënten-/adviesraden en gemeenten. In

de proeftuinen is er op basis van de uitkomsten van de quickscan, het ‘goede gesprek’

gevoerd en zijn er plannen en acties bedacht en deels ook uitgevoerd om

cliëntenparticipatie werk en inkomen te versterken. Voor meer informatie wordt

verwezen naar Eindrapport versterking en borging cliëntenparticipatie werk en inkomen.

13 LCR/20-0042

7 Congres LCR 2019: Kennis delen

Het jaarlijks congres dit keer op 11 april stond in het teken van kennisdelen.

Het laatste congres van de voorzitter Gerrit van der Meer en kennismaken met de nieuwe

voorzitter Amma Asante. Ook staatssecretaris Van Ark was aanwezig. Ze kreeg uit

handen van Gerrit van der Meer het eerste exemplaar van het rapport 'Thermometer

Beschut werk - wel budget, weinig werkplekken' en reageerde direct: 'Gemeenten krijgen

geld om mensen aan het werk te helpen. Je hebt recht op werk als je een indicatie hebt.

Als mensen geen werk krijgen, moeten we dat bespreken.'

Kennis opdoen op de markt, bij kennissessies en de mensenbieb

Naast de vaste plenaire onderdelen in de ochtend en middag, Ab Harrewijn-rede en

Cliënt in Beeld-prijs, konden de deelnemers ’s ochtends en ‘s middags kiezen waar en

welke kennis zij wilden halen en delen. Er kon worden gekozen uit een kennissessie of op

de markt in gesprek aan diverse kennistafels naar keuze of de mensenbieb.

AB Harrewijn-rede Prof. dr. ir Gert van Dijk TIAS Governance lab Tilburg University 'Alles wat u voor mij doet, zonder mij, doet u tegen mij'. Daarmee zette Gert van Dijk de

toon van zijn Ab Harrewijn-rede 2019. Hij vindt dat deze spreuk gebeiteld zou moeten

staan boven de ingang van elke organisatie die zegt voor een bepaalde groep op te

komen. 'Leden of cliënten moeten altijd het beginpunt, de kern en de doorslaggevende

factor zijn binnen zo'n organisatie', zei hij. De voorwaarde voor democratie in een

organisatie die opkomt voor de belangen van cliënten is dat mensen uit alle lagen komen

en weten waarover ze praten. Bij de selectie pleit hij voor een soort sociale dienstplicht.

En tenslotte zouden mensen in cliëntenraden een serieuze vergoeding moeten kunnen

krijgen.

Cliënt in Beeld-prijs

Wij Staan Op! wint publieks- en juryprijs.

Alle vier de genomineerden hebben een mooie inzending voor de Cliënt in Beeld-prijs

2019 met het thema 'Rauwe werkelijkheid op tafel'. De Participatieraad Amsterdam, de

Werkgroep Werk & Participeren van de Adviesraad VWI in Apeldoorn, de Cliëntenraad De

Vallei en Wij Staan Op! hebben heel duidelijk gemaakt hoe beleid cliënten in het nauw

drijft.

Grote winnaar: Wij Staan Op!: ze kregen de juryprijs en - met een overweldigende

meerderheid van stemmen - ook de publieksprijs van de Cliënt in Beeld-prijs 2019.

Juryvoorzitter Linda Voortman, wethouder in Utrecht, reikte beide prijzen aan Wij Staan

Op! uit. Het juryrapport van de Cliënt in Beeld-prijs 2019 kan hier worden gedownload.

Keuze uit zes kennissessies

1. Kennissessie Leren van de monitor Participatiewet

Uitvoering: Boukje Cuelenaere, hoofd Surveyonderzoek van CentERdata.

Verantwoordelijk voor de onderzoeken onder gemeenten en cliëntenraden in het

kader van de evaluatie van de Participatiewet.

2. Kennissessie: Een lokaal steunpunt nabestaanden– hoe realiseer je dat?

Uitvoering: Ellis Heine, WijZ Welzijn

3. Kennissessie Het belang van cliëntenparticipatie en onderlinge samenwerking

Uitvoering: Landelijke Cliëntenraad en Koepel Adviesraden Sociaal Domein

4. Kennissessie: Het belang van lokale cliëntenparticipatie op het terrein van werk

en inkomen

Uitvoering: Daan Bruijn en Karin Sok, Movisie

5. Kennissessie: Meldpunt Klachten Beschut Werk

Uitvoering: Marianne Simons en Annemarie Tuzgöl; Nationale Ombudsman

6. Kennissessie benut ervaringen van cliënten bij cliëntenparticipatie

Uitvoering: Wilma Kuiper (Stimulansz), Hans Bosselaar (VU) Hans van Grieken

(cliëntenraad Den Bosch)

14 LCR/20-0042

Een markt met 21 kennistafels

1) Wat kan een zelfstandig bewindvoerder voor u betekenen?

2) Wat doet een zelfstandig mentor voor u als cliënt?

3) Wsw 2.0

4) Duurzame arbeidsparticipatie

5) Onafhankelijke cliëntondersteuning

6) Belangenbehartiging, wat is dat eigenlijk?

7) Lokale belangenbehartiging

8) ArboPositief

9) Meedoen begint met begrijpen waar het over gaat

10) Campagne Bejegening

11) Levendig inclusief

12) Technologie en inclusie

13) Digitale Overheid

14) Rechtspositie Beschut Werk

15) Werkgroep Beschut Werk

16) Armoede en Schulden

17) VN-verdrag in de gemeente

18) Onschuldig in de schulden

19) Campagne bejegening

20) Onbeperkt aan de slag

21) Onderbenutting toeslagen

Mensenbieb

In de mensenbieb konden deelnemers in gesprek met:

Conny Kooijman, Noortje van Lith, Ton de Vries en Mensenrechten mens 2018 Edo

Paardekooper Overman, staatssecretaris Van Ark.

Afsluiting door Japke–d Bouma: ‘Over duidelijke taal en jeukwoorden’

Waarom en wanneer gebruiken mensen taal die niet zegt wat echt wordt bedoeld? Zoals

'je moet je rol pakken' of 'iemand in zijn kracht zetten'. Nog erger: 'Iets tegen je

aanhouden', 'uit je comfortzone stappen' of 'ik hoor wat je zegt'.

Uitdrukkingen die vaak verbloemen wat diegene werkelijk bedoelt.

Japke-d Bouma ziet ze allemaal voorbijkomen en heeft er een sport én een tweede baan

van gemaakt om ze bij te houden en te presenteren aan iedereen die het wil horen. Als

afsluiting van het LCR-congres heeft ze de deelnemers geconfronteerd met dit

taalgebruik.

Jeukwoorden

Het sociaal domein kent vele jeukwoorden. Japke presenteerde ze genadeloos:

monitoren, zelfredzaamheid, participatie, maatwerk, eigen regie, de cliënt centraal.

Een juweeltje als je er langer over nadenkt: breed offensief.

Een hilarisch besluit van een dag vol kennis.

15 LCR/20-0042

8 Colofon

De Landelijke Cliëntenraad (LCR)

De LCR is een overlegorgaan waarin landelijke cliëntenorganisaties, vertegenwoordigers

van gemeentelijke cliëntenraden en vertegenwoordigers van de centrale cliëntenraden

van SVB en UWV zitting hebben.

Samenstelling Landelijke Cliëntenraad

Landelijke cliëntenorganisaties:

Vakcentrale voor Professionals (VCP)/Christelijk Nationaal Vakverbond (CNV);

Netwerk voor mensen met een beperking of chronische ziekte (Ieder(in))

Coördinatieorgaan Samenwerkende Ouderenorganisaties (KBO/PCOB);

Federatie Nederlandse Vakbeweging (FNV, publieke sector);

Vertegenwoordiger Organisaties van Minderheden (SMN/ IOT);

Federatie Nederlandse Vakbeweging (FNV, marktsector);

WijzijnMIND.

Vertegenwoordigers van de gemeentelijke cliëntenparticipatie:

Cliëntenraden G4;

Mobility;

COMO (Vertegenwoordiger van dak- en thuislozen).

Afgevaardigden van centrale cliëntenraden SVB en UWV:

Centrale Cliëntenraad UWV (3 zetels);

Klantadvies Raad SVB (3 zetels).

Onafhankelijk voorzitter: Amma Asante

16 LCR/20-0042

Bijlagen

I. Missie en visie LCR

II. Overzicht adviezen LCR

III. Deelname aan begeleidingscommissie, klankbordgroep, rondetafelgesprekken,

brainstormsessies en Raad van Advies

IV. Spreekbeurten/gespreksleider

V. Overzicht Publicaties en artikelen LCR

VI. De LCR in de media (geschreven pers, Radio en tv)

VII. Ab Harrewijn-rede 2019

VIII. Cliënt in Beeld-prijs 2019

IX. Overzicht leden en plaatsvervangend leden LCR

17 LCR/20-0042

Bijlage I Missie en visie LCR

Motor van meer lawaai Rode draden uit de strategie sessie LCR.

18 LCR/20-0042

Missie LCR

Het versterken van de positie van de burger in de rol van cliënt. Het perspectief van de

cliënt is voor ons leidend. Wij streven ernaar dat dit perspectief in het beleid van de

overheid en de uitvoeringsorganisaties nadrukkelijk wordt meegenomen zodat de cliënt

in staat wordt gesteld om zijn verantwoordelijkheid te nemen.

Deze missie vertaalt zich in twee hoofdactiviteiten:

1. Collectieve belangenbehartiging richting overheidsbeleid, uitvoering en richting

andere partijen in het speelveld van de sociale zekerheid;

2. Bevorderen cliëntenparticipatie (overzicht op vormgeving en realisatie van

cliëntenparticipatie op zowel landelijk als decentraal niveau) en aanbevelingen

doen over de gewenste vormgeving van cliëntenparticipatie).

Visie LCR

1. Als verzameling van belangenbehartigers in de sociale zekerheid doen wij als LCR ons

werk voor- en met cliëntenraden en cliëntenorganisaties;

2. De LCR weet wat er speelt op het terrein van wet- en regelgeving én in het veld en

bundelen de signalen over knelpunten daarin tot constructieve adviezen.

Wij handelen proactief op actuele ontwikkelingen en wetgeving. Onze opvattingen

kaarten we slagvaardig aan bij onze gesprekspartners. Output en behaalde resultaten

worden breed gecommuniceerd;

3. De buitenwereld erkent de LCR als een van de deskundige vertegenwoordigers van

burgers in de sociale zekerheid overlegorgaan. Wij zijn kritisch, constructief en

oplossingsgericht en in de media hebben we een goede reputatie;

4. De samenwerking in de LCR is met respect voor elkaars meningen om als één geheel

naar buiten te treden in het belang van de cliënt. Adequaat ondersteund door het

bureau van de LCR wordt creatief, kritisch en in actieve werkgroepen gewerkt, op

basis van een meerjarenbeleidsplan;

5. De LCR is representatief doordat raadsleden zorgen voor een goede dialoog met de

achterban en de LCR streeft ernaar om een afspiegeling te zijn van de burgers die

gebruik maken van de sociale zekerheid. We kennen een goede continuïteit van

raadsleden;

6. Gesprekspartners kunnen inspirerende adviezen, zinvolle voorstellen met betrekking

tot wetswijziging, voorstellen van wet, algemene maatregelen van bestuur, besluiten

en uitvoeringsbesluiten, eigen initiatiefvoorstellen en adequaat overleg verwachten;

7. De LCR is een overlegorgaan binnen de sociale zekerheid, met een consistent verhaal.

Mening en adviezen van de LCR doen ertoe en worden opgevolgd. Wij inspireren

cliënten(raden) door de kwaliteit van ons werk.

19 LCR/20-0042

Bijlage II Overzicht adviezen

Ministerie SZW

Analyse contourennota vereenvoudigd systeem Wet Banenafspraak

Wijziging Wgs in verband met gegevensuitwisseling

Faciliteiten ten behoeve van cliëntenparticipatie UWV

Advies ANW

Klantonderzoek monitor Participatiewet

Derde meeting ervaringen gemeenten met de Participatiewet

Herbeoordeling 1.991 mensen met een IVA-uitkering UWV-kantoor Groningen

Inclusie toeslag

Generieke werkgeversvoorziening

Cliëntentoetsen

Wijziging Participatiewet

Tweede Kamer

Gezamenlijke brief (Divosa, VNG, NVVK, Sociaal Werk Nederland en LCR)

armoede en schulden

Kabinetsstandpunt beleidsdoorlichting Wajong

Arbeidsongeschiktheid

Breed offensief Banenafspraak

Wijziging Participatiewet i.v.m. opheffen discriminerend onderscheid

Participatiewet Armoede en schulden

Wijziging Wajong

Analyse antwoorden Wijziging Wet Wajong

Begroting min SZW

Eerste Kamer

- Harmonisering Wajong

Inspectie SZW

Feitencheck bij nota van bevindingen Uitvoering schuldhulpverlening nader bekeken

Internetconsultaties

- Wet Inburgering

- Wijziging besluit allocatie arbeidskrachten door intermediairs in verband met

afwijking artikel 8a Waadi voor werknemers met een beperking

- wijziging besluit SUWI i.v.m. werkgeversdienstverlening

- Stapbudget

Overige

- Schaduwrapportage VN-Verdrag aan Ieder(in)

- In wat voor land willen wij werken aan commissie Borstlap

- Startnotitie onderzoeksvoorstel samenloop inkomsten

Uit werk en uitkering aan UWV

- Pamflet Pak Armoede Aan

20 LCR/20-0042

Bijlage III Deelname aan begeleidingscommissie, klankbordgroep,

rondetafelgesprekken, brainstormsessies, bijeenkomsten en Raad

van Advies

Begeleidingscommissies

Onderzoek Jonggehandicapten onder de Participatiewet– SEO

Evaluatie Wet Taaleis

Jobcoaching in cijfers – UWV

Implementatietoets LKS – Divosa

Eindevaluatie P-wet – SZW

Jobcoachonderzoek – UWV

Niet langer in de Wajong – SEO

Monitoring en evaluatie P-wet – OCW

Onderzoek succesvol uit de bijstand – SZW

Dienstverlening laagopgeleiden – Instituut GAK

Begeleidingscommissie Zinziz samenwerking GGZ in werk en inkomen

Onderzoek samenloop (wisselende) inkomsten uit werk met een uitkering

Effect sancties

Expertgroep

Harmonisering instrumenten waaronder jobcoach

Wajong

Klankbordgroepen

Klankbordgroep en stuurgroep beleidsdoorlichting – SZW

Succesvol uit de bijstand -

Evaluatie SUWI – SZW

Evaluatie onderzoek P-wet gemeenten – SZW

Maatschappelijke heroverweging inclusieve samenleving – OCW

Klankbordgroep Onafhankelijke Client Ondersteuning (VWS)

Raad van Advies

PSO

NvvA

Mini Symposium Statushouders en de inclusieve arbeidsmarkt?

Afscheid bijeenkomst Gerrit van der Meer

Overige overleggen/brainstromsessies/bijeenkomsten/bijdragen

Platform participatie jongeren in kwetsbare positie – NL Jeugdinstituut

Stakeholdersbijeenkomst Weten wat werkt

Maatwerkvoorziening

‘Een goed gesprek’ – inleiding CR in Oost Nederland

Mini symposium loonwaardesturing

Ambtelijke werkgroep werkgeversdienstverlening SZW

Landelijk Netwerk Armoede en Schulden

Onbeperkt aan de slag – SER

Jobcoachonderzoek – UWV

Werkgeversdienstverlening – vakbonden en cliëntenorganisaties

Ab Harrewijnprijs

Divosa collegereeks op 15 mei, 11 september, 9 oktober en 30 oktober

Jaarcongres Divosa

Brede schuldenaanpak – SZW

PAKHUIS DE ZWIJGER Gesprek verkenning samenwerking

Interview haalbaarheid sociale innovatie fonds op verzoek van ministerie SZW

Interview SDU

Emma at Work

21 LCR/20-0042

Idealenfabriek

Werkconferentie SER

Stakeholdersbijeenkomst vereenvoudiging Wajong

Symposium toegang tot het recht – college voor de rechten van de mens

Beoordelingscommissie onderzoeksvoorstellen samenloop wisselende inkomsten uit werk

met uitkering

Simpel Switchen in de keten

Overleg wijziging SUWI – SZW

Congres Kom uit je schuld – SZW

Stakeholdersoverleg Wajong UWV

Haalbaarheid Sociaal Innovatiefonds (namens SZW)

Werkgroep beroepscompetentieprofiel – SZW

WGA onderzoek – Verweij Jonker

Rondetafelgesprek Beschut Werk – Nationale Ombudsman

Bijdrage bijeenkomst Participatiewet FNV

Bijeenkomst Samenwerkingsverband Brede Schuldenaanpak – SZW

Studiemiddag Schulden – VNG

Brainstormsessie SUWI

Bijeenkomst tussenrekening

Debat Armoede en Schulden

Debat Pensioenen

Debat Wajong

Overleg met Zinziz in kader samenwerking Ggz en W&I

Interview Nicolette van Gestel Onderzoek naar samenwerking in de arbeidsmarktregio in

het kader van het EU H2020 project over Strategische vernieuwing van publieke

organisaties (COGOV).

22 LCR/20-0042

Bijlage IV Spreekbeurten/gespreksleider

7 februari: Bijdrage leveren aan Lunchlezing bij min SZW over evidence based practice

23 juli: bijdrage aan Festival We make the City van Pakhuis de Zwijger

10 september: bijdrage aan bijeenkomst Schoon Schip (armoede en Schulden)

28 september: bijdrage aan bijeenkomst FemCity Diner Pakhuis de Zwijger

4 november bijdrage aan bijeenkomst FNV over de evaluatie Participatiewet

5 november: deelname aan bijeenkomst over de Brede Welvaart, Pakhuis de Zwijger

23 LCR/20-0042

Bijlage V Overzicht Publicaties en artikelen LCR

Publicaties LCR

E-magazine Cliëntenraden aan de slag

Het rapport Thermometer Beschut werk - wel budget, weinig werkplekken

Artikelen en bijdragen aan bladen

LCR-voorzitter Amma Asante was de gasthoofdredacteur van de vierde editie van

het magazine Doen. Doen is een uitgave van K!X Works, een programma van

Movisie dat jonge nieuwkomers toerust en versterkt bij het vinden van werk of

een opleiding. Amma Asante ontving het eerste exemplaar uit handen van de K!X

Works-projectleider Jama Chrifi. In deze editie staan naast portretten ook

artikelen over ambitieuze vrouwen in een K!X Works vrouwengroep, de krachtige

elementen van het programma en een interview met drie organisaties over de

'kracht van vrouwen'.

Twee bijdragen aan Sociaal Bestek:

- Onderzoek beschutwerk;

- Interview Amma Asante over armoede en schulden.

Bijdrage aan Sprank;

Interview in Sprank met Amma Asante over Armoede en Schulden.

Bijdrage aan HandicapNL over de gevolgen van de Harmonisering Wajong.

Artikel voor de Idealenfabriek met de titel: Een overheid die mensen weer op weg

helpt en niet de afgrond instort.

In 2020 zal de Voorzitter een inleiding verzorgen en bij een drietal bijeenkomsten

van de Idealenfabriek als moderator optreden.

24 LCR/20-0042

VI De LCR in de media

Volkskrant

19 mei 2019 https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/afschaffen-armoedeval-

heeft-succes-bijstandsmoeder-werkt-zichzelf-uit-de-uitkering~bcf1364a/

27 juni 2019 https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/afschaffen-armoedeval-

heeft-succes-bijstandsmoeder-werkt-zichzelf-uit-de-uitkering~bcf1364a/

3 juli 2019 https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/rotterdam-stopt-omstreden-

fraudeonderzoek-met-syri~becb336a/

29 oktober 2019 https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/rotterdam-stopt-

omstreden-fraudeonderzoek-met-syri~becb336a/

30 oktober 2019 https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/rotterdam-stopt-

omstreden-fraudeonderzoek-met-syri~becb336a/

NRC

7 november 2019 https://www.nrc.nl/nieuws/2019/11/07/tweede-kamer-stemt-in-met-

wetsvoorstel-voor-vereenvoudiging-wajong-a3979514

29 oktober 2019 https://www.nrc.nl/nieuws/2019/10/29/geen-extraatjes-meer-voor-

wajongers-met-een-studie-a3978470

ad

29-10-2019 https://www.ad.nl/rotterdam/rechtszaak-tegen-it-systeem-dat-burgers-als-

riskant-aanmerkt-rotterdam-gebruikte-het-voor-wijken-op-zuid~a03ca1d0/

11 september 2019 https://www.ad.nl/roosendaal/noortje-22-uit-roosendaal-biedt-

petitie-aan-voor-gelijke-behandeling-gehandicapten~a348c34a/

04-04-2019 https://www.ad.nl/economie/is-het-geen-tijd-om-alle-schulden-van-

probleemgevallen-gewoon-kwijt-te-schelden~a8de2ccb/

Pauw

In december was Amma Asante te gast bij Pauw.

25 LCR/20-0042

Bijlage VII Ab Harrewijn-rede 2019

Door:

Prof dr. ir Gert van Dijk is hoogleraar Social Venturing Economics & Cooperative

Entrepreneurship aan het TIAS GovernanceLab van de Tilburg University.

Terug naar de Basis: De democratische potentie van de cliëntenraad

‘Alles wat u voor mij doet, zonder mij, doet u tegen mij.’

Midden Afrikaans spreekwoord.

INLEIDING

Een vermoedelijk midden-Afrikaans spreekwoord luidt: ‘Alles wat u voor mij doet, zonder mij, doet u tegen mij’. Ik heb dit adagium gekozen als motto van deze Ab Harrewijnrede omdat ik vind dat het gebeiteld zou moeten staan boven de ingang van elke organisatie die pretendeert voor een bepaalde belangengroep op te komen. Het impliceert namelijk dat de leden of cliënten altijd het beginpunt, de kern en de doorslaggevende factor moeten zijn binnen zo’n organisatie. En dat gaat – eerlijk gezegd – bepaald verder dan het wat mij betreft nogal denigrerende begrip ‘medezeggenschap’. Als een organisatie bestaat ter wille van een bepaalde groep is de wil van die groep ook leidend. Een andere formulering is dat die groep de enige ‘eigenaar’ is van het betreffende belang of het probleem dat opgelost moet worden. Dat betekent met name dat de leden of de ontvangende partij volstrekt onafhankelijk moet kunnen bepalen waar het om gaat. En voor de meeste bestuurders of directies is dat een héél moeilijk aspect. Vanuit eigen professionaliteit, kennis van de buitenwereld en beschikking over de middelen zijn ze maar al te gauw geneigd zèlf te bepalen wat er nodig is. En andersom is de cliënt, het lid, de burger, al gauw geneigd zich passief op te stellen: ‘Ze zullen het daarboven wel weten’. En daarmee heb ik twee polen neergezet van mijn stelling dat cliëntenraden een kernfunctie kunnen vervullen in het herstel van onze democratie. Mijn bewogenheid in deze ligt in mijn ervaring met coöperaties: bedrijven die over het algemeen werden opgericht door beroepsgenoten die gemeenschappelijke belangen willen bundelen om zich binnen de grote, vaak internationale markt te kunnen handhaven. De ledenraad van die (financierende) beroepsgenoten vormt daar vanzelfsprekend het hoogste (democratische) orgaan. En u kunt zich voorstellen dat de besluitvorming daar niet altijd gemakkelijk is, want elk lid is anders. Niettemin hebben talrijke coöperaties zeer betekenisvolle resultaten geboekt. Helaas met de kanttekening dat het democratisch karakter ernstig te lijden heeft gekregen door eenzijdige nadruk op bedrijfsmatige ‘professionalisering’.

EEN DEMOCRATISCHE COMMUNITY MET EEN COÖPERATIEVE ECONOMIE

Om aan te geven waar het me om gaat neem ik u even mee naar het noord-Spaanse Baskenland. Daar vormt de coöperatie Mondragon een succesvolle ‘streek-onderneming’. De leden wonen in Baskenland, werken bij de coöperatie of doen er zaken mee. De coöperatie creëert inkomen en banen. Collectief wordt bekeken hoe de regionale economie verantwoord kan worden afgeschermd tegen te veel globalisering. Natuurlijk acteert ook Mondragon op een wereldmarkt, maar voor de leden probeert ze als buffer te werken. Meer kan een democratie niet in deze wereld. Je kunt alleen proberen die ‘onzichtbare hand’ van de wereldeconomie bij te sturen ten behoeve van de sociale en economische ontwikkeling in eigen kring. Dat vergt inzicht in die internationale markt (de taak van het bedrijf, de directie) maar ook de voortdurende toetsing van de vraag hoe de leden, de Basken, daar in wensen te staan. En daarom is de directie nadrukkelijk óók geïnteresseerd in het dagelijks leven van de leden. Hun beslissingen thuis en de gemeenschappelijke waarden die daar een rol spelen. In het ondernemingsbestuur gaat

26 LCR/20-0042

het om cijfers, kengetallen en ratio’s, maar tegelijk moeten beide werelden met elkaar verband blijven houden. Anders schiet je als coöperatie aan je doel voorbij.

DEMOCRATIE OP PIRATENSCHEPEN BEGIN 18E EEUW

Een heel ander curieus voorbeeld wordt beschreven in het boek The Invisible Hook: The hidden economics of pirate life van P. Leeson. Leeson laat zien hoe zee piraten rond 1700 zo succesvol konden zijn. In koopvaardij en militaire marine was de bemanning volstrekt ondergeschikt, maar op piratenschepen was het opvallend democratisch geregeld. De piraten wisten ook dat er samenwerking nodig was om succesvol te zijn. Alle regels waren democratisch vastgesteld. De kapitein werd gekozen door de bemanning, maar kon ook door die bemanning worden ontslagen. Zijn salaris was nauwelijks hoger dan van de andere bemanningsleden – het verschil was slechts een aandeel. En ook zijn slaapplaats was niet groter dan die van anderen. Maar: als er slag werd geleverd had de kapitein de volstrekte autoriteit. Punt. Want tijdens confrontaties gaat het om snelle beslissingen.

GEORGANISEERD VERTROUWEN IS OVEREENSTEMMING OVER FEITEN EN WAARHEID

Het is simplificerend, dit voorbeeld van piraten. Want een gemeenschappelijke vijand is altijd handig. Het spiegelbeeld daarvan is: wat maakt ons gemeenschappelijk? Hebben wij gedeelde waarden? Wat vinden wij waar en wat is niet waar?

Dat is nog niet zo’n simpele. De ‘definition of the situation’ ontstaat in praktijk in het omgaan met elkaar. In die zin kunnen er verschillende ‘waarheden’ bestaan. Wat mensen als ‘waarheid’ zien is het resultaat van onderlinge communicatie. Communicatie in vertrouwen. Alleen in onderling vertrouwen kunnen wij dingen en gebeurtenissen van betekenis voorzien. Wat wij als werkelijk en waar zien hangt samen met hoe we in relatie met anderen dingen beleven. Zo ontstaan collectief erkende feiten. Let wel; dit veronderstelt vanuit het individu een actieve communicatieve houding. Zonder collectieve feiten verdwijnt het idee van gedeelde belangen en valt een samenleving uit elkaar.

Ik gebruik hier termen als waarheid en werkelijkheid en dat is gevaarlijk op het moment dat individuen dat claimen, al of niet met het argument dat ze weten wat ‘de burger’ wil. Maar ik heb wel een democratisch vertrouwen in de idee dat mensen tot (sociale) waarheid kunnen komen als ze wezenlijk met elkaar in discussie gaan en waarnemingen uit hun eigen beleving kunnen uitwisselen. Waar het om gaat is dat mensen die belevingen, die werkelijkheden, kunnen delen. Daarvoor is uitwisseling, confrontatie, gesprek nodig. We zijn ten onrechte gaan denken dat we in het bestaan van waarheid of werkelijkheid zelf geen rol meer hoeven te spelen. Onzin! Sociale interactie, ook met jou, is nodig om ‘de situatie’ in beeld te krijgen. Waar het om gaat is overeenstemming te krijgen over feiten en in vervolg daarop over belangen en/of problemen. Pas de laatste stap is hoe je daar strategisch mee om moet gaan.

VAN KONING KLANT NAAR DICTATOR KLANT

Politici en bestuurders krijgen het mandaat om belangen van hun achterban intern en vooral ook naar te buiten behartigen. Dat vergt kennis over de aspiraties van die achterban.

Steeds vaker wordt die kennisvraag ‘professioneel’ aangepakt. Burgers, leden, zorgvragers worden benaderd als individuele consumenten. Internetmarketing is daar het ultieme voorbeeld van. Je mag als individu zeggen wat je wilt. Behoeftekritiek, bijvoorbeeld uit naam van het collectief, bestaat niet. Integendeel je wordt verleid om vooral verder te gaan op de lijn van je individuele verlangens. De klant is koning en zo ga je je ook voelen: als klant en als koning. Niet als lid van een groter geheel. Er is geen gesprek, geen tegenwerping. Langzaam ga je je Dictator Klant voelen. Als je je zin niet krijgt beweer je dat er niet naar ‘de burger’ is geluisterd.

27 LCR/20-0042

DEMOCRATISCH BESTUUR BEGINT IN EIGEN KRING

Kernoorzaak is mijns inziens dat we geen ruimte meer maken voor gemeenschappen waar het vertrouwen wordt georganiseerd. Er ontbreekt werkelijke democratische besluitvorming. En dan zijn het niet speciaal de politici en de instellingen die falen, maar ook de leden, de cliënten, de burgers, die de betekenis van die gemeenschappen blijkbaar niet meer inzien. Niettemin denk ik wel dat het een uitdaging is voor de huidige bestuurders en directies – de mannen en vrouwen die iets doen ‘voor ons zonder ons’ – om de achterban wakker te maken. Een klassieke revolutie van onderop is wat mij betreft ook toegestaan.

Het punt dat ik wil maken is dat democratisch bestuur, van lokale club tot EU, onmogelijk is als er geen lokale basis is – geen plekken waar collectieve feiten en waarheden tot stand komen. Plekken waar vertrouwen tot stand komt; waar begrip ontstaat voor het collectief in samenhang met haar omgeving. Ik betoog dat ledenraden en cliëntenraden juist díe rol dienen te vervullen. Dat begint met het van onder naar boven brengen van de individuele beleving, de rauwe werkelijkheid, hoe subjectief die soms ook mag lijken. Laat betrokkenen die werkelijkheid in onderling gesprek beoordelen om daarmee een boodschap over te brengen aan directie of bestuur.

MEDEZEGGENSCHAP IS EEN MISLEIDEND BEGRIP

Naar mijn oordeel is medezeggenschap een misleidend begrip. Een ledenraad of een cliëntenraad moet gewoon erkend worden als het hoogste democratische orgaan. Daar moet uiteindelijk het vertrouwen uitgesproken worden. De spannende vraag is nu of je dat kunt organiseren.

Democratie is meer dan kiesrecht. Het vertegenwoordigen van leden in een leden- of cliëntenraad is ook niet meer dan een begin. Maar op grond van langjarig (praktijk-)onderzoek kom ik tot de voorzichtige conclusie dat het wel degelijk mogelijk is om democratie terug te brengen in belangenorganisaties.

VOORWAARDEN VOOR DEMOCRATIE IN BELANGENORGANISATIES

Ik noem tot slot een aantal voorwaarden om democratie in belangenorganisaties tot stand te brengen.

Representativiteit. --- Te denken valt aan leeftijd, geslacht, regio, en dergelijke. Opleiding kàn soms van belang zijn, maar het is niet zo dat je opgeleid moet worden om lid van de Raad te kunnen zijn. Want wie bepaalt dan de criteria? In bedrijfscoöperaties wordt vaak gemeend dat leden inzicht moeten hebben in dat grote bedrijf. Nee dus. Dat is juist wat ze hebben gedelegeerd. Waar het om gaat is dat dat grote bedrijf hun belangen behartigt. Leden moeten dus vooral verstand hebben van hun eigen belangen.

Selectie---In veel raden worden de leden voorgedragen door directie, bestuur of Raad van Toezicht (RvC). Dit is principieel onjuist: de enige eis aan leden van de raad is dat zij leden vertegenwoordigen en dus bereid zijn tot gesprek met de mensen die zij vertegenwoordigen. Leden van de Raad zitten zonder last maar nadrukkelijk mèt ruggenspraak in de raad. Ik opteer daarbij voor loting uit representatieve groepen. Loting verkleint de psychologische afstand van leden tot de raad: ieder heeft gelijke kansen. Loting betekent ook dat de vrijwilligheid om lid van de raad te worden verdwijnt. Het is een soort dienstplicht. Daar staat tegenover dat je die niet heel lang hoeft te vervullen.

Zittingsduur ---Vaak is de zittingstermijn bij (leden-)raden heel lang, tot zes of acht jaar. Leden zouden dan ‘inzicht in de organisatie krijgen’. Mijn waarneming is dat leden zich dan te gemakkelijk als adviseur, toezichthouder, of meedenker met de directie gaan opstellen – of eventueel als stokpaard-berijder - terwijl het juist gaat om hun rol als actuele thermometer van het ledenbelang. Een zittingsduur van twee jaar, eventueel drie, is mooi. Een korte zittingsduur versnelt roulatie en versterkt de eigenlijke taak:

het organiseren van vertrouwen en eigendom of betrokkenheid.

28 LCR/20-0042

Onafhankelijkheid – De raad moet onafhankelijk zijn en een eigen agenda(-beleid) hebben. Om dit te realiseren is het essentieel dat er een onafhankelijke voorzitter is.

Het is naar mijn stellige oordeel uit den boze als de voorzitter tevens bestuurder, directeur of toezichthouder is. In die rollen heb je een andere verantwoordelijkheid. Als directie en/of Raad van Commissarissen een bepaald beleid voostaan zouden ze als voorzitter van de cliëntenraad/ledenraad per definitie een eigen opvatting inbrengen. En nogmaals: bij een onafhankelijke raad gaat het louter om het articuleren van het ledenbelang.

De voorzitter dient dan ook die onafhankelijkheid te bewaken. Hij of zij dient ook de agenda te beheren en te zorgen dat de kerntaak van de raad tot zijn recht komt. Met name moet voorkomen worden dat de agenda van de raad wordt volgeladen met stukken van de directie. Los van het feit dat de directie dan de agenda zou bepalen verleidt het de raad tot een rol als toezichthouder of Raad van Commissarissen. En dergelijke bedrijfseconomische taken heeft de raad niet. Toezicht en bestuur zijn elders belegd. Zo u wilt gedelegeerd.

Aan de onafhankelijk voorzitter is de taak om de Raad te laten functioneren in eigenheid – niets meer en niet minder. Hij bewaakt de regels (‘order!’) en waakt voor coherentie. Disciplinering is het woord. Zijn raad moet niet op de stoel gaan zitten van directie, toezichthouder of accountant en de directie moet niet ongevraagd interveniëren in de gedachtewisseling. Vreemd genoeg zijn de coöperaties die deze onafhankelijkheid waarborgen op de vingers van één hand te tellen.

DRIEDELING IN DE AGENDA VAN LEDEN- EN CLIËNTENRADEN

De agenda van de raad heeft drie onderdelen.

1. Het hoogste orgaan---Statutair gaat het over goedkeuring en decharge van de jaarrekening; benoemingen van externe accountant, bestuurders en toezichthouders; en statutenwijzigingen; en andere statutair aan de Raad voorbehouden onderwerpen. Sommige ledenraden hebben ook de goedkeuring van de begroting toegevoegd. Ik ben daarvan geen voorstander omdat het een commitment bij voorbaat impliceert aan het beleid. 2. Agendering---De formulering en het ter stemming brengen van punten ter agendering van de directie. De Raad kan aangeven dat de directie ergens expliciet aandacht aan moet besteden. In principe is dit ‘machtsmiddel’ niet nodig omdat de directie verondersteld wordt sowieso te reflecteren op wat de raad te berde brengt. In alle gevallen moet de voorzitter er bij voortduring op gespitst zijn dat de raad haar ideeën zodanig formuleert dat een directie er ook iets mee kan dat getoetst kan worden. Want uiteindelijk moet de directie toe kunnen lichten op welke wijze zij door de raad aangevoerde punten heeft aangepakt. Dit is een cruciale en zware taak voor een directie: ze moet daar de begrippenkloof kunnen overbruggen tussen de leden-beleving en het formele, veelal extern gestuurde bedrijfsmatige denken. Een zware taak, maar tegelijk de essentiële essentie – ik gebruik bewust een dubbelop-pleonasme – van waar het in leden-gedreven organisaties om gaat.

3. Toetsing---En tenslotte de kerntaak. De eigenlijke toetsende taak. De Raad zal toetsen (Eng: to examine) of het gevoerde beleid voldoet aan de doelstelling. De raad toetst dit allereerst door de zelf beleefde rauwe werkelijkheid van de leden of cliënten te articuleren. En dat in woorden en begrippen zoals die aan de basis gebezigd worden. Dus géén voortijdige vertaling in abstraherende beleidstaal die al te gemakkelijk versluierend kan werken. De directie moet weliswaar aanwezig zijn, maar dient zich in eerste instantie te onthouden van verdediging, commentaar of uitleg. Essentie is namelijk dat de raad zelf in onderlinge discussie de ongefilterde meningen en waarnemingen op haar merites beoordeelt en onderling afweegt. Dat debat is de crux. Juist in die afweging komt de collectieve, democratische verantwoordelijkheid van de leden tot uiting. Hierbij worden de waarden afgewogen, hier probeert men feiten van fictie te onderscheiden, en hier

29 LCR/20-0042

wordt men gedwongen stil te staan bij die cruciale vraag welke belangen er meer toe doen dan andere1. Met een individueel boodschappenlijstje komt hier niemand weg. Het is ook niet per se wenselijk dat zo’n discussie uitmondt in een stemming over een door iemand verzonnen ‘samenvatting’. De raad is er immers niet om te besturen maar om de door de leden gedragen werkelijkheid of werkelijkheden op tafel te krijgen. Want dáár moet de directie uiteindelijk iets mee doen. De raad dient dat vertrouwen te geven en niet op de stoel van de directie te gaan zitten. En zoals we gezien hebben heeft de raad in the end het machtsmiddel om de te boordelen of de directie dat vertrouwen al of niet heeft beschaamd.

Nog één ding: de vergoeding---In de cliëntenraad of ledenraad klopt het hart van de organisatie. Ze is de basis van de gezochte leden- of cliëntendemocratie. Het lidmaatschap is wat mijn betreft geen vrije keuze en staat ook los van individuele professionele ambities. Je hoort bij een club en dus kan er een beroep op je worden gedaan. Dat betekent dat dit werk ook een passende vergoeding behoeft. Er is een opkomstplicht en die opkomst dient ook beloond te worden. Tot mijn ergernis en ongenoegen wordt dit werk vaak afgekocht met een fooi in vergelijking met vergoedingen voor toezichthouders en bestuurders. Een vergoeding op het niveau van toezichthouder zou passend zijn.

TOT SLOT

Ab Harrewijn was politicus, lid van de Tweede Kamer en theoloog. Ik zou willen dat we meer mensen als hij in het parlement zouden hebben; in parlement, in sociale instellingen, in kerken, in universiteiten enz. Hoe anders zou bijvoorbeeld een debat in de Tweede Kamer worden gevoerd als de democratische uitgangspunten die Ab Harrewijn voorstond - en die ik heb geprobeerd hier te verwoorden en met methoden aan te vullen – zouden worden geëerbiedigd. De snelste weg daarnaar toe is mijns inziens de herpositionering van cliëntenraden en ledenraden. Ik hoop daartoe vandaag een duwtje in de goede richting te hebben gegeven.

1 Hierbij merk ik op dat de ervaring mij heeft geleerd dat de beschreven werkwijze uitstekende resultaten oplevert, hoewel de leden van ledenraden en cliëntenraden zelf nogal eens denken dat het niet belangrijk is wat zij doen. Bovendien lopen leden van cliëntenraden het gevaar dat ze stoppen met zelf te denken zodra iemand aan het woord is die zij als expert zien en die advies of richting geeft. Al in 2009 hebben hersenstudies dit effect aangetoond (Emory Univ. School of Medicine, USA).

30 LCR/20-0042

Bijlage VIII Juryrapport Cliënt-in-Beeldprijs 2019

De Landelijke Cliëntenraad (LCR) organiseert ieder jaar een landelijk congres over

cliëntenparticipatie. Tijdens dit congres reikt de LCR de Cliënt in Beeld-prijs uit aan een

cliëntenraad of lid daarvan die een bijzondere bijdrage heeft geleverd aan het

bevorderen, verder vormgeven of verbeteren van cliëntenparticipatie.

Deze prijs is bedoeld als aanjager van betere cliëntenparticipatie via het principe goed

voorbeeld doet goed volgen. Cliëntenraden/-organisaties of personen uit voorgedragen

cliëntenraden/-organisaties komen in aanmerking voor de prijs.

Alle cliëntenraden (dus niet alleen voor werk en inkomen) kunnen meedingen naar de

prijs. Het belangrijkste criterium is dat de inzending een voorbeeld is voor andere

cliëntenraden en -organisaties. Onderliggende gedachte is: Geef goede voorbeelden van

cliëntenparticipatie!

Iedereen kan een cliëntenraad/organisatie of lid van een cliëntenraad/-organisatie

voordragen die volgens hem/haar voldoet aan het jaarlijks vastgestelde thema.

Cliëntenraden of leden kunnen ook zichzelf voordragen. Alle cliëntenraden (dus niet

alleen voor werk en inkomen) kunnen meedingen naar de prijs. Het belangrijkste

criterium is dat de inzending een voorbeeld moet kunnen zijn voor andere cliëntenraden.

Jury

Voorafgaand aan het congres stelt de LCR een jury samen. De jury beoordeelt de

ingezonden voordrachten en stelt vast of deze voldoen aan de criteria voor de deelname

aan de prijs.

De deelnemende voordrachten worden besproken en hieruit nomineert de jury een aantal

kandidaten. Van alle genomineerde kandidaten wordt een korte film gemaakt.

Tijdens het congres worden twee prijzen uitgereikt: de juryprijs en de publieksprijs.

Juryprijs

De jury wijst één van de genomineerde voordrachten aan als winnaar.

De winnaar ontvangt een bronzen beeld en een geldbedrag van € 2.500,- 2)

Publieksprijs

Tijdens het congres worden de filmpjes van alle genomineerden getoond.

De deelnemers aan het congres kiezen door stemming de winnaar van de publieksprijs.

De winnaar ontvangt een glasobject en een geldbedrag van € 2.500,- 3)

Samenstelling jury

Voorzitter Linda Voortman Wethouder Utrecht (werk en inkomen,

diversiteit publieksdienstverlening,

personeel en organisatie wijk Zuidwest

en wijk Noordoost)

Lid Jeroen Meijerink Beleidsambtenaar ministerie VWS

Lid Theo Nieuwenhuizen ArboPositief

Lid Dennis van Rooijen EdLoket

Lid Zina Louter EdLoket – ondersteunend, geen

stemrecht

Lid Bart de Bart Werkgroep congres LCR

Adviseur Gerrit van der Meer Voorzitter LCR – geen stemrecht

Secretaris Peter van Leeuwen Beleidsadviseur LCR – geen stemrecht

Juryrapport Barbara Bosman Officemanager LCR

2 De geldprijs moet ingezet worden voor verbetering van de positie van cliënten. De winnaar laat de LCR weten wat de bestemming is geweest en de LCR besteedt hier op de eigen website meer aandacht aan.

3 De geldprijs moet ingezet worden voor verbetering van de positie van cliënten.

De winnaar laat de LCR weten wat de bestemming is geweest en de LCR besteedt hier op de eigen website meer aandacht aan

31 LCR/20-0042

Thema

Het thema van de Cliënt in Beeld-prijs in 2019: ‘De rauwe werkelijkheid op tafel’

Dit thema is bekendgemaakt op de site van de LCR, via aankondiging in

@ttenderingsberichten van de LCR en ook via de website en/of nieuwsbrief van de lid

organisaties van de LCR en andere cliëntenorganisaties. De omschrijving van het thema

op de site van de LCR t.b.v. uitnodiging tot het voordragen van kandidaten voor de prijs

luidde: Cliënten die meedenken en adviseren over beleid en uitvoering; dat is

cliëntenparticipatie.

Hun ervaringen vormen hiervoor de bron. Wat doe je als raad om die bronnen aan te

boren en aan je overlegpartij voor te leggen zodat het beleid en de uitvoering kunnen

verbeteren?

We hanteren 5 criteria:

Heeft de deelnemer een manier gevonden om de rauwe werkelijkheid op tafel te leggen?

Heeft de deelnemer met die activiteit een innovatieve of originele methode gebruikt?

Is de opzet van de aanpak en uitvoering degelijk?

Heeft de deelnemer effect bereikt met het op tafel brengen van de rauwe werkelijkheid

(dan wel is veelbelovend)?

Is de aanpak van de deelnemer een voorbeeld waar cliëntenraden in de sector Werk en

Inkomen van kunnen leren?

Voordrachten

De LCR heeft vier voordrachten ontvangen voor de Cliënt in Beeld-prijs 2019.

Een overzicht van de voorgedragen kandidaten in willekeurige volgorde:

Wij Staan Op!

Participatieraad Amsterdam

Werkgroep Werk & Participeren van de Adviesraad VWI

Cliëntenraad De Vallei

Regionale Cliëntenraad Werk en Inkomen Veenendaal, Rhenen en Renswoude

Winnaar Juryprijs

De jury heeft als winnaar van Client in Beeldprijs 2019 gekozen voor

Wij Staan Op!

Voorafgaand aan deze bekendmaking wordt een film getoond over alle vier de

genomineerde voordrachten. Naar aanleiding van deze film kiezen de deelnemers aan het

congres door middel van stemmen voor de winnaar van de Publieksprijs.

Winnaar Publieksprijs

Wij Staan Op!

Het volledige juryrapport treft u als separate bijlage aan.

32 LCR/20-0042

Bijlage IX Overzicht leden en plaatsvervangend leden LCR

Organisatie/orgaan Lid Plaatsvervangend lid

Landelijke

Cliëntenorganisaties

Ieder(in) LG Dhr. J. Barendrecht Mevr. D. Zeggelaar

Ieder(In) Mevr. M. van Beek Mevr. C. Kooijman

Mind/LOC Dhr. E. Paardekooper

Overman

Mw. M. Paalvast

VCP/CNV Dhr. B. de Bart Dhr. R. van Duyn

KBO/PCOB Mevr. M. van der Horden Dhr. W. Jansen

FNV (publieke sector) Mevr. T. Beukema Dhr. D. Metzler

Vertegenwoordiger

Organisaties van

minderheden

Dhr. S. Bouddouft Vacature

Cliëntenraden UWV en

SVB

CC UWV Mw. C van der Sel Dhr. H. Veerman

CC UWV Dhr. R. van Waardenburg Dhr. Van Ewijk

CC UWV Mevr. A. Hogendoorn Dhr. J. Atema

CR SVB Mw. G.F.P. Baaij Dhr. H.P.G. van Roosebeek

CR SVB Dhr. F. Maij Mevr. A. van den Bosch

CR SVB Vacature Mevr. S.J. Querido

Vertegenwoordigers

Gemeentelijke

Cliëntenparticipatie

Cliëntenraden G4 Vacature Dhr. N. van Noort

Mobility Dhr. J. Sprenkels Mw. W. Vincken

Werkplaats Como Mw. S. van Laar Vacature

Onafhankelijk voorzitter: Amma Asante

Leden Dagelijks Bestuur

Voorzitter : Mevr. A. Asante

Vicevoorzitter/lid : Dhr. B. de Bart

Penningmeester/lid : Dhr. E. Paardekooper Overman

Secretaris : Dhr. J. Sprenkels