van de

Vereniging voor Reformatorische Wijsbegeerte

en van de

Stichting voor Christelijke Filosofie

Jaarverslag 2017

1. Inleiding: 3

2. Bijeenkomsten: 6

3. Leerstoelen: 11

4. Publicaties: 22

5. Studiekringen: 29

6. (Inter)nationale contacten: 30

7. Bureau: 31

8. Financieel verslag: 34

9. Bestuur: 36

10. Tot besluit: 37

2

Inhoudsopgave

1. Inleiding

De Vereniging voor Reformatorische Wijsbegeerte (VRW), opgericht in 1935, stelt zich ten

doel te werken aan en bij te dragen tot de verdieping van het wijsgerig inzicht in de

geschapen werkelijkheid, en het vruchtbaar maken van dit inzicht voor wetenschap en

samenleving. Staande in de traditie van het christelijk denken bouwt zij kritisch en

vernieuwend voort op de calvinistische wijsbegeerte, zoals ontwikkeld door Herman

Dooyeweerd en Dirk Vollenhoven. De Vereniging doet dit in een voortgaande confrontatie

met wat andere denkers aan de beoogde verdieping van inzicht bijdragen en bijgedragen

hebben.

De belangrijkste middelen om het doel van de Vereniging te bereiken zijn het geven van

onderwijs vanuit bijzondere leerstoelen, het stimuleren en doen van onderzoek, het

beleggen van studieconferenties, het uitgeven van tijdschriften en andere publicaties, het

instandhouden en doen gebruik maken van een documentatiecentrum.

3

In belangrijke academische, maatschappelijke en politieke debatten over de toekomst

van onze samenleving, in Nederland en wereldwijd, spelen christelijk filosofische

inzichten een centrale rol. Er bestaan geen levensbeschouwelijk neutrale posities.

Daarom is het van groot belang dat er vanuit de zo’n 2000 jaar oude christelijke traditie

blijvende en zichtbare presentie is in de debatten. Vanuit de christelijke traditie zijn

fundamentele inzichten te formuleren over onder meer de aard en waardigheid van de

mens, een rechtvaardige inrichting van politiek, economie en samenleving, de zorg voor

de leefomgeving en de rol van wetenschap in al deze thema’s.

Deze inzichten dienen echter steeds weer opnieuw opgedolven, geactualiseerd en in het

publieke domein gearticuleerd te worden, zodat ze inderdaad een adequate en

verfrissende bijdrage in genoemde debatten leveren.

De Stichting voor Christelijke Filosofie (SCF) is een partner in het doordenken van

ethische en levensbeschouwelijke vragen in een post-christelijke samenleving. Die vragen

kunnen gaan over allerlei wetenschappelijke, maatschappelijke of professionele

ontwikkelingen. Wij kiezen er voor om daarover na te denken vanuit christelijk

perspectief. Van daaruit dagen we onszelf én de samenleving uit kritische en creatieve

antwoorden te vinden.

4

Onze kernactiviteiten zijn leerstoelen aan universiteiten, collegereeksen, lezingen,

debatten en publicaties, waaronder ons Filosofisch Magazine Sophie en ons

wetenschappelijke tijdschrift Philosophia Reformata.

Steeds gaat het ons er om bij te dragen aan de vorming van huidige en toekomstige

generaties hoger opgeleiden, in het bijzonder studenten.

De Stichting Christelijke Filosofie (SCF; tot 2010: Stichting voor Reformatorische

Wijsbegeerte) is direct verbonden met de Vereniging voor Reformatorische Wijsbegeerte

en tevens de verantwoordelijke rechtspersoon die de bijzondere leerstoelen beheert.

De besturen van de vereniging en van de stichting vormen een personele unie (dat wil

zeggen dat de besturen identiek zijn).

Dit jaarverslag geeft een overzicht van de werkzaamheden van de Vereniging en de

Stichting in 2017. Het jaarverslag biedt tevens een kader bij de beoordeling van de vraag

in hoeverre de doelstellingen van Vereniging en Stichting in 2017 zijn bereikt.

5

Op 14 januari 2017 hield de Vereniging haar jaarlijkse studieconferentie, gekoppeld aan de algemene ledenvergadering van de VRW. De hoofdlezing werd gehouden door dr. ir. Jeroen de Ridder (universitair docent filosofie en senior onderzoeker bij het Abraham Kuyper Centrum aan de Vrije Universiteit Amsterdam) over ‘De God van de filosofen’. Hij liet zien wat het geven van argumenten voor of tegen het bestaan van God anno nu kan betekenen en wat de ambities ervan zijn. Ook ging hij in op diverse bezwaren die er tegen kunnen worden aangevoerd. Prof. dr. Marcel Sarot (hoogleraar fundamentele theologie aan de Tilburg School of CatholicTheology) hield een co-referaat en de sprekers gingen met elkaar – en met de zaal – in debat.

6

2. Bijeenkomsten

Jeroen de Ridder

Marcel Sarot

7

Grote belangstelling voor de lezing van dr. ir. Jeroen de Ridder.

8

In het middaggedeelte van de studieconferentie konden de 100 deelnemers twee van in totaal acht verschillende workshops bijwonen:

1. Prof. dr. Marc de Vries: Utopiedenken in de techniek

2. Dr. Ronald van Steden: Een christelijk perspectief op veiligheid

3. Robert van Putten MSc MA: Wat betekent het om te rusten? Een christelijk-wijsgerige reflectie op rust in een seculiere prestatiemaatschappij

4. Dr. Tom van den Belt: Christelijk management

5. Prof. dr. Sander Griffioen: Valse en ware transcendentie. Over en naar aanleiding van William Desmonds categorie van de ‘counterfeit double’

6. Trineke Palm MSc: De EU in de wereld: publieke gerechtigheid in internationaal perspectief.

7. Dr. Patrick Overeem: Concessie en confessie: Over compromissen en christelijke ethiek

8. Corné Rademaker MSc MA: Duurzame veehouderij in de praktijk

In samenwerking met AKZ+ werden in juni 2017 vier studiemiddagen georganiseerd rond het denken van prof. dr. Nicholas Wolterstorff. Dit naar aanleiding van het verschijnen van de bundel ‘Denken om shalom’ in onze Verantwoording-reeks.

6 juni 2017: Shalom voor Nederland. Wolterstorffs betekenis voor christelijke filosofie

7 juni 2017: Rechtvaardigheid en vrede (over politiek)

8 juni 2017: Shalom in het onderwijs

9 juni 2017: Vrede zij u (Wolterstorffs betekenis voor het christelijk geloof)

9

Op 6 oktober 2017 vond een symposium plaats over het denken van prof. dr. ir. E. Schuurman. Dit naar aanleiding van het verschijnen van het boek ‘Alleen God kan ons nog redden’ van de hand van dr. Remco van Mulligen.De bijeenkomst vond plaats in de Eerste Kamer in Den Haag. Sprekers waren dr. R. van Mulligen, schrijver van het boek, prof. dr. Marie-Louise Bemelmans-Videc, voormalig lid Eerste Kamer voor het CDA, prof. dr. Roel Kuiper, fractievoorzitter van de ChristenUnie in de Eerste Kamer, prof. dr. ir. Henk Jochemsen, bijzonder hoogleraar namens de Stichting voor Christelijke Filosofie en voormalig directeur van het Lindeboom Instituut en uiteraard prof. Schuurman zelf.

10

Het leerstoelenwerk neemt voor de Stichting een zeer centrale plaats in. De eerste bijzondere

leerstoelen in Rotterdam en in Utrecht werden in 1947 gesticht. Het eerste college werd op 27

november 1947 door prof. dr. J.P.A. Mekkes gegeven aan de toenmalige Economische

Hogeschool te Rotterdam. De volgende vestigingen van bijzondere leerstoelen waren in

Utrecht (1947 tot 2006), Groningen (1948 tot 2008), Leiden (1949), Delft (1951), Eindhoven

(1961), Wageningen (1986), Twente (1996) en Maastricht (2008).

De hoogleraren van de Stichting zijn:

• Prof. dr. G.J. Buijs (Erasmus Universiteit Rotterdam)

• Prof. dr. J. Hoogland (Universiteit Twente)

• Prof. dr. ir. H. Jochemsen (Wageningen Universiteit)

• Prof. dr. R. van Riessen (Universiteit Leiden)

• Prof. dr. M.J. Verkerk (Technische Universiteit Eindhoven en Universiteit Maastricht)

• Prof. dr. M.J. de Vries (Technische Universiteit Delft)

De verslagen van het onderwijs worden per academisch jaar gemaakt (en niet per kalenderjaar). De verslaglegging in dit jaarverslag betreft derhalve het collegejaar 2016-2017.

11

3. Leerstoelen

Onze hoogleraren leggen verantwoording af aan het landelijk curatorium leerstoelen en aan het bestuur van de SCF in het door hen gemaakte verslag over het onderwijs, gegeven op de door hen beklede leerstoelen Christelijke Filosofie. Daarbij geven zij inzicht in hun onderwijs, hun publicaties, hun lezingen en overige activiteiten in verband met hun leerstoel.

Aan alle faculteiten zijn lokale curatoria gevormd, bestaande uit een afgevaardigde vanuit het landelijk curatorium en leden namens de betreffende faculteit. Dit versterkt het toezicht op de leerstoelen en bevordert de inbedding van de leerstoel binnen de faculteiten.

De werkwijze van het landelijk curatorium leerstoelen wordt geregeld in een statuut.

Leden van het landelijk curatorium leerstoelen van de SCF waren in 2017:• Dr. D. J. Bakker• Dr. P. Blokhuis• Prof. dr. F.A. van der Duyn Schouten, voorzitter• Prof. dr. J.J. Graafland• Dr. ir. J. Harmsen• Prof. dr. J.C. Kennedy

12

De verslagen van de hoogleraren hebben betrekking op de periode 1 september 2016 tot1 september 2017. De verslagen zijn besproken door de curatoren in de vergadering van het landelijk curatorium leerstoelen. Na bespreking van de verslagen heeft het curato-rium deze verslagen vastgesteld.

De vastgestelde verslagen zijn door het bestuur van de Stichting voor Christelijke Filosofie toegezonden aan de Colleges van Bestuur van de betreffende universiteiten.

Bij het Bureau in Amersfoort zijn de complete verslagen op te vragen.

Naast het geven van college nemen onze hoogleraren tentamens af, beoordelen zij scripties en nemen zij deel aan diverse universitaire werkzaamheden, waaronder het begeleiden van promovendi. Ook publiceren zij in diverse media en houden zij lezingen.

In onderstaande tabel is af te lezen hoeveel studenten aan de colleges deelnamen, hoeveel tentamens er zijn afgelegd en hoeveel scripties zijn geschreven (tussen haakjes de aantallen van vorig collegejaar).

13

2016/2017 TUDDelft

TUEEindhoven

WURWageningen

EURRotterdam

RULLeiden

UMMaastricht

UTTwente

Totaal

aantalstudenten

20(16)

25(21)

24(28)

0(0)

15(18)

40(53)

8(4)

132

(140)

tentamens10(28)

22(18)

16(7)

0(0)

12(13)

40(53)

8(4)

108(123)

Technische Universiteit Delft

Prof. dr. Marc J. de Vries verzorgde tijdens het

academische jaar 2016/2017 de colleges aan de

Technische Universiteit Delft. In de verslag-

periode zijn twee collegereeksen uitgevoerd.

Een reeks aan de hand van deel III van het boek

‘Philosophy of Technology’

(Verkerk/Hoogland/vdStoep/deVries) en een

reeks aan de hand van van het boek ‘Where the

Conflict Really Lies: Science, Religion, &

Naturalism’ van Alvin Plantinga (2011; in 2014 in

een Nederlandse versie uitgegeven door Buijten

& Schipperheijn in de boekenreeks van Stichting

voor Christelijke Filosofie).

14

Technische Universiteit Eindhoven

Prof. dr. Maarten J. Verkerk verzorgde tijdens het academische jaar 2015/2016 de colleges aan de Technische Universiteit Eindhoven.

In het eerste semester gaf dr. Verkerk college over filosofischethema’s in films onder de titel ‘Philosophical themes in movies.Inception: between dream and reality’. Er is m.n. aandacht gegeven aan de verschillende filosofische thema’s die in sciencefiction films aan de orde komen. Onder andere is ingegaan op film als spiegel van de cultuur, de relatie tussen droom en werkelijkheid, breuklijnen in de geschiedenis van de filosofie, de multigelaagdheid van de werkelijkheid, de zin van de techniek, techniek als bedreiging, techniek als bevrijding, mens en relatie, moraliteit, liefde en schuld, geloof in techniek, en de drijfveren van de mens.

In het tweede semester heeft prof. Verkerk college gegeven over het onderwerp Philosophy and ethics of design. In deze collegeserie die onderdeel is van het filosofiecertificaat worden drie doelen nagestreefd. Allereerst krijgen de studenten inzicht in het karakter van technische artefacten. Met name wordt aandacht gegeven aan de identiteit van artefacten en de verschillende dimensies waarin ze functioneren. Vervolgens wordt aandacht gegeven aan de verschillende ethische theorieën en de wijze waarop die gebruikt kunnen worden om artefacten te ontwerpen. Ook wordt de rol van waarden in het ontwerpproces besproken. Ten slotte wordt er aandacht gegeven aan de praktijken waarin professionals werken (professional practices) en de praktijken waarin gebruikers de artefacten gebruiken (user practices).

15

Universiteit Leiden

Prof. dr. Renée van Riessen was in het collegejaar2016-2017 hoogleraar namens de SCF aan de Universiteit Leiden.

In het eerste semester van 2016-2017 is college gegeven over het thema: Filosofie en religie: water en vuur? Over Religie, liefde en waarheid bij Augustinus, Kierkegaard en Levinas. De colleges gingen over de vraag welke betekenis de ervaring van transcendentie heeft voor filosofie en religie. Hoe en waarom wordt de religieuze dimensie (God, het heilige) in de filosofie ter sprake gebracht? Wat is het verband met andere ervaringen van transcendentie, zoals de ervaring van liefde, van waarheid?

Vanwege ziekte konden de colleges in het hierop volgende semester niet doorgaan.

Prof. Van Riessen maakte deel uit van vier beoordelingscommissies bij promoties. Ze begeleidt ook enkele promovendi.

16

Universiteit Maastricht

Prof. dr. Maarten J. Verkerk was in 2016-2017 voor de zevende keer coördinator en tutor van het vak 'Philosophical Ethics' van het University College Maastricht (UCM). Hij heeft drie groepen begeleid met in totaal 37 studenten. De vrije keuze van de paper leidde opnieuw tot een geweldige variatie: ethiek van drones, vluchtelingen problematiek, tissue engineering, vrijheid, enhancement, euthanasie, de vrijheidsstrijd in Colombia, Nationaal Socialisme en Nietzsche enzovoorts.

In het 'Honours-programma' heeft dr. Verkerk drie studenten begeleid. Het onderwerp was – evenals de voorgaande jaren –de verborgen vooronderstellingen van wetenschap en filosofie. Dit is o.a. besproken aan de hand van het denken van Ferry, Dooyeweerd, Nursi, Szerszynski en Clouser. Elke student heeft dit afgesloten met een scriptie over zijn of haar eigen vooronderstellingen.

Prof. dr. Verkerk was tweede promotor van Eelco van den Dool die op 13 november 2017 promoveerde aan de Radboud Universiteit (eerste promotor was prof. dr. Frans Maas). De titel van het proefschriftwas: ‘Spiritual dynamics in social innovation. An organizational context, lived spirituality and a school of spirituality’.

Prof. Verkerk begeleidt nog enkele andere promovendi.

17

Erasmus Universiteit Rotterdam

Per 1 januari 2017 is prof. dr. Govert J. Buijs benoemdals bijzonder hoogleraar namens de Stichting voor Christelijke Filosofie aan de EUR.In het najaar werd college gegeven over het thema‘7 zonden, 7 deugden: klassieke, Christelijke en heden-daagse perspectieven’. Zowel in de klassieke Oudheidals in het christendom werd binnen de ethiek veelnadruk gelegd op de deugden en – zij het in iets minderemate – op ondeugden.In deze cursus werd de betekenis verkend van de zogenaamde ‘zeven deugden’ (matigheid, moed, verstandigheid, rechtvaardigheid, geloof, hoop en liefde) en ‘zeven hoofdzonden’ (jaloezie, hoogmoed, onmatigheid, hebzucht, wellust, woede, luiheid), zoals die in de klassieke Oudheid en in de christelijke traditie zijn geformuleerd.Daarbij werd ingegaan op twee achterliggende thema’s:(1) hoe verhoudt het christelijk geloof zich tot centrale kenmerken van de klassieke Oudheid en de daarin dominante morele opvattingen. Dit vormde een lens waardoorheen de relatie ‘christelijk geloof – cultuur’ werd besproken.(2) wat zijn centrale kenmerken van de in onze huidige samenleving dominante morele opvattingen en hoe verhouden deze zich tot het christelijk geloof?Als ‘casus/toespitsing’ werd hierbij in het bijzonder gekeken naar morele aspecten van het functioneren van de huidige markteconomie.

Prof. Buijs gaf de colleges samen met dr. Joost Hengstmengel. 18

Wageningen Universiteit

Prof. dr. ir. Henk Jochemsen verzorgde tijdens het

academische jaar 2016-2017 de colleges aan de Wageningen

Universiteit.

De cursus in het najaar van 2016 ging over Ethiek van

wetenschap en techniek onder de titel: ‘Technology: a good

servant but a bad master’.

Er werden enkele inleidende colleges gegeven over Filosofie

van de techniek en over ethiek.

In de volgende periode werden behalve een normatieve visie

op de landbouwpraktijk enkele ethische kwesties in de

landbouw besproken, nl. GMO bij planten, biotechnologie bij

dieren (i.h.b. klonen), synthetische biologie en mens-dier chimaeren, m.h.o.o. kweken van organen

voor patiënten.

In het voorjaar van 2017 werd college gegeven onder de titel ‘Cultural philosophical background of

present crises and shortcomings of development cooperation – a reformational philosophical

perspective’.

In opdracht van het Ministerie van VWS schreef prof. Jochemsen een essay over ethische vragen bij

onderzoek met en kweken van mens-dier chimaeren met het oog op kweken van menselijke organen

t.b.v. patiënten die een donororgaan nodig hebben. Gevraagd was om speciale aandacht te geven aan

mogelijke (ethische) bezwaren. Het geheel is in een document aan de minister aangeboden, die het in

mei 2017 doorstuurde naar de Tweede Kamer.

19

Prof. Jochemsen was promotor van Peter Jansen, die op 14 juni 2017 promoveerde. De titel van het proefschrift is ‘Framing nature. Searching for (implicit) religious elements in the communication about nature’. Co-promotoren waren dr.ir. Jan van der Stoep (CHE) en prof.dr. Jozef Keulartz (RUN).

Prof. Jochemsen begeleidt nog een tweetal promovendi.

20

Prof. Jochemsen met dr. Jansen

Universiteit Twente

Prof. dr. Jan Hoogland was bijzonder hoogleraar namens de stichting aan de Universiteit Twente tijdens het academischejaar 2016-2017.In februari 2016 is een start gemaakt met de ‘HonourstrackPhilosophy’ waarin prof. Hoogland zijn onderwijs verzorgt. Hij doet dit samen met prof. dr. R.P.H. Munnik (Stichting Thomas More). In februari 2017 is een tweede groep gestart.

Het programma bestaat uit een aanbod gedurende het tweede semester van het eerste jaar van de bachelorstudie en het eerste en tweede semester gedurende het tweede jaar. Deze cursus had 8 studenten en was daarmee één van de ‘middenmoters’ van de aangeboden tracks.

Wat de inhoud betreft is er aandacht voor het eigen perspectief in het onderwijs over en de discussie naar aanleiding van de gekozen teksten. Bovendien is in de stof ruimte gemaakt voor de keuze van meer expliciet godsdienstwijsgerige teksten en teksten uit de eigen traditie. Bovendien is er in het afsluitende programma ruimte voor de student om zelf met een onderwerp en literatuur te komen die nauwer aansluit bij de eigen levensbeschouwelijke invalshoek en interesse.

Dr. Hoogland begeleidt een drietal promovendi. Daarnaast is hij o.m. hoofdredacteur van het tijdschrift Sophie van de Stichting.

21

Philosophia Reformata is het internationale weten-schappelijke tijdschrift van de Vereniging voor Reforma-torische Wijsbegeerte. Het publiceert wetenschappelijke artikelen en boekrecensies op alle terreinen van de filosofie, in het bijzonder in de traditie van de reformato-rische wijsbegeerte.

Het tijdschrift verschijnt in digitale vorm, op de website http://www.brill.com/products/journal/philosophia-reformata. De redactie wordt gevormd door prof. dr. Gerrit Glas (hoofdredacteur), dr. ir. Jeroen de Ridder en drs. Mathanja Berger. Het tijdschrift wordt uitgegeven door uitgeverij Brill.

Het tijdschrift verscheen in 2017 met twee nummers. Volume 82, Issue no.1 telde 116 pagina’s en Issue no. 2 telde 134 pagina’s. In totaal bevatte de jaargang 250 pagina’s.

Philosophia Reformata telde eind 2017 ongeveer 362 abonnees (2016: 432). 22

4. Publicaties

Soφie is een uitgave van Buijten & Schipperheijn in opdracht van de Stichting voor Christelijke Filosofie. Soφie biedt een intellectuele uitdaging door kritisch na te denken over actuele onderwerpen, geïnspireerd door de christelijke traditie. De redactie van het tijdschrift wordt benoemd door het bestuur. Het blad is een voortzetting van het tijdschrift Beweging. Het blad verscheen in 2017 zes keer, steeds met een omvang van 52 pagina’s. Hoofdredacteur is prof. dr. Jan Hoogland en de eindredactie is in handen van Aart Deddens. De overige leden van de redactie waren eind 2017:• Ing. Pieter de Boer• Mevr. Drs. Roelien Ebbers – van Aalst• Dr. Hans Ester• Drs. Ieke Haarsma• Dr. Ir. Roel Jongeneel• Dr. Marnix Medema• Dr. Pieter Vos• Dr. Klaas van der Zwaag

Het aantal abonnees bedroeg eind 2017: 1.597 (2016: 1.677).

23

Aspecten, het informatiebulletin van onze vereniging, verscheen in 2017 tweemaal.Er werd aandacht besteed aan de hoogleraren De Vries en Hoogland en aan de studiekring Utrecht e.o.. Ook bevatte het een interview met de directeur van het Bureau, dr. Sander Luitwieler. Aspecten werd bezorgd op ongeveer 5.220 adressen.

Aspects is het digitale informatie-bulletin voor buitenlandse leden en verscheen in 2017 niet.

24

In januari 2017 verscheen Cinemasofie – Grote vragen op het grote

scherm van de hand van dr. Bart Cusveller en prof. dr. Marc de Vries.

Films zijn populair in brede kring, van jong tot oud, hoog- of

laagopgeleid, van allerlei geestelijke ligging. Dat komt niet alleen

doordat film naadloos aansluit bij de huidige beeldcultuur. Film wordt ook gezien als drager van ideeën en vaak gebruikt als

gespreksmateriaal om de filosofische diepte in te gaan. Daarvoor is

dit boek ook bedoeld. Het richt zich daarbij op het onderwijs, maar ook op studentenverenigingen, godsdienstdocenten,

filosofiedocenten, catecheten en individuele lezers. De auteurs

bespreken zo bijvoorbeeld de politiek de politiek van The Hunger Games, het mensbeeld in de animaties van Pixar, de ethiek bij

regisseur Christopher Nolan en de religieuze filosofie bij M. Night

Shyamalan.

25

Verantwoording is de filosofische boekenreeks van de Stichting en wordt uitgegeven door

Uitgeverij Buijten & Schipperheijn te Amsterdam. In 2017 verschenen er drie delen.Eind 2017 bestond de redactie van de reeks uit: dr. Bart Cusveller, dr. ir. Jeroen de Ridder, dr. ir. R.

Nijhoff (redactiesecretaris) en dr. Ir. Henk de Vries (voorzitter).

Abonnees op de reeks ontvangen de boeken met korting. In 2017 heeft de reeks 123 abonnees

(2016: 130).

In juni verscheen in de Verantwoordingreeks

Denken om shalom over de praktische filosofie

van Nicholas Wolterstorff, onder redactie van dr.

Bart Cusveller, dr. ir. Rob Nijhoff en Robert van

Putten MSc MA.

De Amerikaanse filosoof Nicholas Wolterstorff

(1932) is een van de meest toonaangevende

christenfilosofen van dit moment. Zijn oeuvre

beslaat de terreinen van politieke filosofie,

onderwijsfilosofie, kennis- en wetenschapsleer,

godsdienstfilosofie, liturgie en kunst.

De bundel Denken om shalom geeft inzicht in dit

brede praktisch-filosofische werk van

Wolterstorff, dat een zoektocht weerspiegelt

naar een christelijke visie op tal van

maatschappelijke praktijken, waaronder

onderwijs, wetenschap, politiek en kerk. Het

boek laat vanuit allerlei disciplines zien hoe

Wolterstorffs praktische filosofie vruchtbaar kan

zijn voor de Nederlandse praktijk.

26

In oktober 2017 verscheen in de Verantwoordingreeks

Alleen God kan ons nog redden, over het denken van prof. dr. ir. E. Schuurman, emeritus hoogleraar van de

Stichting Christelijke Filosofie. Het boek is geschreven

door dr. Remco van Mulligen.Egbert Schuurman is een eigenzinnige denker. Als

techniekfilosoof heeft hij zich gebogen over onder-

werpen die zeer actueel zijn: robots en cyborgs, genetische manipulatie en de klimaatcrisis. Als

politicus zat hij drie decennia in de Eerste Kamer en

drukte hij een groot stempel op de ChristenUnie. Ook in die rol sneed hij prikkelende thema's aan. Kan de

islam onze bondgenoot zijn? Hebben mensen naast

rechten ook plichten? Loopt de westerse wereld niet vast in materialisme en beheersingsdrang?

Journalist en historicus Remco van Mulligen laat in

deze biografie de veelzijdigheid van Schuurman zien. Dit boek geeft bovendien een tijdsbeeld van Neder-

land in een periode van enorme veranderingen: van

een verzuild land naar een seculiere natie. Schuurman zocht zich daarin als orthodox christen een weg. In

een slotinterview gaat de filosoof en politicus op een

frisse manier in op de meest actuele kwesties. Kritisch, maar tegelijk optimistisch en hoopvol.

27

28

Voor de reformatorische wijsbegeerte relevante overige publicaties waren in 2017 onder meer:

Onder redactie van prof. dr. Gerrit Glas en dr. ir. Jeroen de Ridder verscheen The future of creation order. De bundel bevat bijdragen aan de internationale conferentie die de Stichting in 2011 onder deze titel organiseerde. Later verschijnt een tweede deel.

This first volume examines the arguments for and against the beauty, coherence and order shown in the natural world being related to the will or nature of a Creator. It examines the decay of a Deist universe, and the idea of the pre-givenness of norms, laws and structures as challenged by evolutionary theory and social philosophy. It describes the different responses to the collapse of order: that given by Christian philosophy scholars who still argue for the idea of a pre-given world order, and that of other scholars who see this idea of stable creation order and/or natural law as redundant and in need of a thorough rethinking. It studies the particular role that reformational philosophy has played in the discussion. It shows how, ever since its inception, almost a century ago, the concepts of order and law (principle, structure) have been at the heart of this philosophy, and that one way to characterise this tradition is as a philosophy of creation order. Reformational philosophers have maintained the notion of law as ‘holding’ for reality. This book discusses the questions that have arisen about the nature of such law: is it a religious or philosophical concept; does law just mean ‘orderliness’? How does it relate to laws of nature? Have

they always existed or do they ‘emerge’ during the process of evolution?

We vinden het belangrijk om de gezamenlijke reflectie te zoeken en met elkaar de dialoog aan te gaan. Dat kan onder andere binnen onze studiekringen. Er is momenteel een aantal kringen actief in Nederland. Elke kring bepaalt zijn eigen programma. Filosofische voorkennis is niet vereist.

In 2017 waren studiekringen actief in de volgende plaatsen:• Ede• Katwijk• N-W Veluwe• Rotterdam• Utrecht e.o.

29

5. Studiekringen

De SCF is aangesloten bij de Stichting Christelijk Sociaal Congres.Met ForumC worden goede contacten onderhouden en waar mogelijk samengewerkt.

Met de hogescholen in Zwolle (Viaa), Ede (CHE) en Gouda (Driestar) (“ZEG-hogescholen”) is de samenwerking verder vormgegeven binnen het ZEG-onderzoeksplatform ‘Bezielde professie’.

De SCF is aangesloten bij de International Association for the Promotion of Christian Higher Education (IAPCHE).

De VRW kent een aantal buitenlandse leden en er worden door hoogleraren en andere leden van de VRW diverse buitenlandse contacten onderhouden.

30

6. (Inter)nationale contacten

Het Bureau fungeert als uitvoerder van de activiteiten van de Vereniging voor Reforma-torische Wijsbegeerte en de Stichting voor Christelijke Filosofie. Het voert de administratie van leden, donateurs en abonnees en de financiële administratie, onderhoudt de websites, verzorgt de publicaties en fondswerving, verzorgt de publiciteit voor de colleges, organiseert conferenties en vergaderingen, ondersteunt het bestuur en commissies. Het Bureau huisvest en beheert de documentatie en de bibliotheek van de reformatorische wijsbegeerte en coördineert de verkoop van boeken. Het Bureau is gevestigd in Amersfoort.

De directeur heeft een belangrijk aandeel in de voorbereiding en uitvoering van het beleid en woont de bestuursvergaderingen bij.

31

7. Bureau

32

De personele formatie bestond in 2017 uit:Sander Luitwieler directeur (0,8 fte, waarvan 0,2 werkzaam

voor het Lindeboom Instituut - PLI) Gert Dijk boekhouding (freelance)Marieke Haan bureaumanager (0,4 fte waarvan 0,1 werkzaam

voor het PLI)Inge Bennebroek communicatiemedewerker (0,4 fte waarvan 0,1

werkzaam voor het PLI, vanaf 1 maart 2017)

Vrijwilligers:Anthony Janse publieksbijeenkomsten (registratie en

boekentafel)Peter Vijfhuizen adviseur financiënGert Kuiper ICT en praktische zakenMathanja Berger copy editor, book review editor,

editorial assistent Philosophia Reformata

Het bestuur is dankbaar voor de grote inzet van de medewerkers van het Bureau.

In maart 2017 werd een nieuwe communicatiemedewerker, Inge Bennebroek, aangenomen. Daarmee was het team weer op sterkte.

Dr. Sander Luitwieler,directeur

33

Fondswerving en PR

Fondswerving geschiedt op diverse manieren. Middelen die daarbij worden gebruikt zijn advertenties en persoonlijke mailings aan onze donateurs. Zoals gebruikelijk zijn er in 2017 twee fondswervingsbrieven verzonden aan de donateurs (in mei en december).

Verder is er in 2016 door middel van de website is publiciteit gegeven aan onze colleges, publicaties en studieconferentie. Daarnaast werden uitnodigingen verzonden aan ons e-mailbestand, werden persberichten verspreid en vonden er ontmoetingen plaats met studenten(verenigingen). Aspectenverscheen in 2017 twee keer en werd verzonden aan ongeveer 5.220 adressen.

34

De jaarrekeningen van VRW en SCF over 2017 zijn gecontroleerd en goedgekeurd door Van Ree Accountants. Hieronder worden de resultaten vermeld. De complete jaarrekeningen zijn te vinden op de website van de Stichting (www.christelijkefilosofie.nl).

8. Financieel verslag

35

Het bestuur vergaderde acht keer in 2017. Het bestuur heeft zich in het verslagjaar bezig gehouden met terugkerende zaken zoals herbenoemingen hoogleraren, fondswerving en financiën en organisatie van activiteiten. Naarmate de medewerkers meer ingewerkt raakten hoefde het bestuur minder tijd te besteden aan de organisatie van het Bureau in Amersfoort. Op de ALV van januari 2017 werd Dirk van Schepen MA benoemd tot bestuurslid.In de zomer van 2017 traden dr. Koert van Bekkum en prof. dr. Govert Buijs uit het bestuur. Laatst-genoemde omdat hij per 1 januari 2017 is benoemd als bijzonder hoogleraar namens de Stichting aan de EUR in Rotterdam.De bestuursleden krijgen geen vergoeding voor hun werkzaamheden.

Het bestuur bestond in 2017 uit:Dr. Koert van Bekkum (tot 01-07-2017)Prof. dr. Govert Buijs, vice-voorzitter (tot 01-07-2017)Dr. ing. Christine Boshuijzen – van BurkenDhr. Dik den Hollander, penningmeesterDirk van Schepen MADrs. Peter Sneep, voorzitterIng. Arjan de Visser MADrs. Wilfred Vollbehr, secretarisDrs. Annemiek van Woudenberg – de Groot

LedentalOp 1 januari 2017 bedroeg het ledental van de VRW: 387 leden (2016: 388).

36

9. Bestuur

37

Per 1 januari 2017 is prof. dr. Govert J. Buijs benoemd als bijzonder hoogleraar namens de Stichting voor Christelijke Filosofie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Het bestuur is verheugd dat deze leerstoel na enkele jaren weer is bezet. In een interview in Sophie (augustus 2017) vertelt Buijs over zin onderzoek naar ‘civil society’ en de rol van religie: “In dat kader begon ik met eens eenvoudig in de bibliotheek kijken wat ik op het spoor zou komen via in dit verband belangrijke steekwoorden als caritas, liefdadigheid, menslievendheid, armenzorg, etc., in diverse talen. Zo kwam ik op een boek Die Geschichte der Liebestätigkeit, drie kloeke delen die rond 1870 verschenen, die een periode van zo’n 1900 jaar besloegen. Het viel me niet mee om het gotische schrift te ontcijferen maar mijn moeite werd wel beloond. De auteur, Uhlhorn, stelde dat het christendom, de kerk van de eerste eeuw, binnenkwam in een ‘Welt ohne Liebe’, een wereld zonder agapè, een van de Griekse woorden voor liefde. Dat vond ik nogal een claim. Volgens hem bestond er voordat het christendom opkwam geen institutionele liefdadigheid. De kerk heeft deze door de werken van barmhartigheid in de wereld gebracht, via opvanghuizen, later in kloosters en

10. Tot besluit

38

hospitalen. Dat betekende dus een traditie van twintig eeuwen waarin de Verlichting hooguit een voetnoot van liefdadigheid is! Dat is mijn onderzoek geworden. Klopt het dat de oude (Griekse) wereld het begrip liefde niet kende? Veel boeken en artikelen later moest ik constateren dat Uhlhorn in grote lijnen gelijk had. Dat blijkt ook al uit de geschiedenis van het woord agapè zelf. Het woord blijkt een uitvinding van de Joodse geleerden die rond het begin van onze jaartelling wat wij het Oude Testament noemen vertaalden naar het Grieks. Zij hebben toen dit woord bedacht als vertaling van het Hebreeuwse ahava, dat vaak gebruikt wordt om de omgang van God met zijn volk en met de mensheid te typeren. Denk aan het gesprek in DeuteroJesaja: “Ik heb je liefgehad. Je hebt me in de steek gelaten. Toch heb ik je weer opgezocht.” Kennelijk waren bestaande woorden als eros en filia niet geschikt. Dit nieuwe woord is vervolgens het centrale woord in het Nieuwe Testament geworden, met name in de brieven en het evangelie van Johannes, maar ook bij Paulus. Dat is in geen enkel ander geschrift uit de oudheid ook maar bij benadering het geval. Dit heeft een enorme impact gehad. Denk aan Augustinus, die je de eerste filosoof van de liefde zou kunnen noemen, of later in de middeleeuwen aan Hadewychen de beweging van de vrouwenmystiek. Het eigene van het christelijk geloof zit wat mij betreft in de agape. De neerbuigende associatie bij de term caritas of liefdadigheid, ‘kijk mij nu eens goed zijn voor jou, arme sloeber’, zit er totaal niet in. De kern van agape is juist dat partners zich aan elkaar verbinden om samen op weg te gaan en gedeelde vreugde creëren, meer dan ieder op zichzelf zou kunnen. Bijzondere aandacht gaat dan naar die mensen en situaties waarin die vreugde verstoord is of wordt –daar moet je dan bij zijn, jezelf inzetten, om de gelijkwaardigheid (opnieuw) gestalte te geven”.

Amersfoort, juni 2018