IZVJEŠTAJ O STRATEŠKOJ PROCJENI UTICAJA NA ŽIVOTNU … · Mr Milan Radulović, dipl. Inž....

STRATEŠKA PROCJENA UTICAJA ZA LOKALNU STUDIJU LOKACIJE „ŠPILJICA-POTOK“ ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Biro za projektovanje i urbanizam – Herceg Novi ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

1

IZVJEŠTAJ O STRATEŠKOJ PROCJENI UTICAJA NA ŽIVOTNU SREDINU Naručilac Strateške Studije: OPŠTINA HERCEG NOVI Obrađivač Strateške Studije: Biro za projektovanje i urbanizam – Herceg Novi Direktor: Arh. Mladen Kovačević, dipl. ing. Radni tim: Mr Olivera Doklestić, dipl. građ. ing.- voditelj radnog tima Dr Vesna Mačić, dipl. biolog Mr Milan Radulović, dipl. Inž. geologije Dušica Grubač, dipl. inž. hemije Milica Berberović, dipl. inž. hortikulture Ivana Novosel, dipl. pravnik Autori fotografija : Mr Olivera Doklestić, Dr Vesna Mačić Autori grafičkih priloga: Mr Milan Radulović, Mr Olivera Doklestić

Herceg - Novi mart 2012.



2

SADRŽAJ OPŠTI DOKUMENTI UVOD ................................................................................................................... UVOD.................................................................................................................................................. 5 1. KRATAK PREGLED PROCESA IZRADE STUDIJE LOKACIJE, SADRŽAJA I GLAVNIH CILJEVA STUDIJE LOKACIJE, KAO I PODRUČJE KOJE OBUHVATA STUDIJA LOKACIJE.......... 7 1.1. Pregled procesa izrade studije lokacije ........................................................................................ 7 1.2. ZAKONSKA REGULATIVA, PRAVNI PROPISI I UREDBE .................................................... 8 1.2.1. Lista zakona ........................................................................................................................ 8 1.3. Glavni cilj studije lokacije....................................................................................................... 12 1.4. Područje obuhvata – granica zahvata plana .............................................................................. 13 1.5. Sadržaj studije lookacije............................................................................................................ 14 1.5.1.Dosadašnji planski razvoj......................................................................................................... 14 1.5.2. Sadržaj Lokalne studije ..................................................................................................... 14 1.5.3. Izvod iz Lokalne studije lokacije „Špiljice-potok“ ............................................................... 15 1.5.3.1. Elementi prostornog planiranja u LSL .................................................................................. 15 1.5.3.2. Saobraćajno rješenje u LSL ................................................................................................. 16 1.5.3.3. Hidrotehnička infrastruktura ................................................................................................. 17 1.5.3.4. Elekroenergetika .................................................................................................................. 19 1.5.3.5. Elektronska komunikaciona infrastruktura............................................................................ 19 1.5.3.6. Pejzažno uređenje................................................................................................................ 20 1.5.4. Faze realizacije plana........................................................................................................ 21 1.6. Analitički podaci.......................................................................................................................... 21 1.7. Urbanističko – tehnički uslovi za izgradnju i rekonstrukciju objekata i uređenje prostora .......... 27 1.7.1. Opšti uslovi za uređenje prostora...................................................................................... 27 2. OPIS POSTOJEĆEG STANJA ŽIVOTNE SREDINE PREDMETNOG PODRUČJA I MOGUĆI SMJER NJENE EVOLUCIJE ............................................................................................................ 33 2.1. Detaljan opis lokacije.................................................................................................................. 33 2.2. Parametri životne sredine........................................................................................................... 37 2.2.1. Prikupljanje i proučavanje raspoložive dokumentacije i podloga ...................................... 37 2.2.2. Geomorfološke odlike terena ............................................................................................ 38 2.2.3. Zemljišni pokrivač ................................................................................................................. 38 2.2.4. Geološka građa terena...................................................................................................... 39 2.2.5. Hidrogeološke karakteristike terena ........................................................................................ 40 2.2.6. Inženjerskogeološke odlike terena .......................................................................................... 40 2.2.7. Seizmogeološke odlike terena ................................................................................................ 42 2.2.8. Vodni resursi na lokaciji........................................................................................................... 43 2.2.9. Vazduh .............................................................................................................................. 44 2.2.10. Klima ............................................................................................................................... 45 2.2.11. Flora ...................................................................................................................................... 47 2.2.12. Fauna .................................................................................................................................... 51 2.3.1. Opis stanja .............................................................................................................................. 51 2.3.2. Karakteristike morskog dna Bokokotorskog zaliva.................................................................. 51 2.3.3. Hidrografske karakteristike Bokokotorskog zaliva............................................................. 53 2.3.4. Strujanje morske vode....................................................................................................... 55 2.3.5. Uslovi za plovidbu ............................................................................................................. 56 2.3.6. Živi svijet u ajvatoriju Bokokotorskog zaliva ...................................................................... 57



3

2.4. Buka i vibracije ........................................................................................................................... 66 2.5 Kulturno istorijski spomenici, arheološka nalazišta ..................................................................... 66 2.5.1. Fortifikacijski objekti ......................................................................................................... 67 2.5.2. Sakralni objekti .................................................................................................................. 70 2.5.3. Ambijentalne karakteristike ............................................................................................... 71 2.6. Stanovništvo............................................................................................................................... 72 2.7. Mogući razvoj stanja u okolini na predmetnom području ukoliko se ne realizuje studija lokacije .............................................................................................................................................. 77 3. PRIKAZ IDENTIFIKOVANIH SPORNIH PITANJA ZAŠTITE ŽIVOTNE SREDINE KOJA SU ZASTUPLJENA U PRIPREMI STUDIJE LOKACIJE; PRIKAZ VEZE STUDIJE LOKACIJE S DRUGIM RELEVANTNIM PLANOVIMA, POLITIKAMA I STRATEGIJAMA RAZVOJA.................... 80 3.1 Identifikovana sporna pitanja zaštite životne sredine koja su zastupljena u pripremi Studije lokacije .............................................................................................................................................. 80 3.2 Odnos prema drugim planovima i programima ........................................................................... 80 3.3 Održivost razvoja......................................................................................................................... 94 3.4 Analiza uticaja kontaktnih zona na ovaj prostor i obrnuto ........................................................... 95 4. PREGLED POSTOJEĆIH PROBLEMA U POGLEDU ŽIVOTNE SREDINE U VEZI SA STUDIJOM LOKACIJE, ZA OBLASTI OD ZNAČAJA ZA ŽIVOTNU SREDINU, KAO ŠTO SU STANIŠTA DIVLJEG BILJNOG I ŽIVOTINJSKOG SVIJETA SA ASPEKTA NJIHOVOG OČUVANJA....................................................................................................................................... 96 4.1. Ranjivost tla i podzemnih tokova od zagađenja ......................................................................... 96 4.1.1.Tumač za kartu ranjivosti podzemnih voda od zagađenja (epik metoda) – za lokaciju Špiljice ......................................................................................................................................... 96 4.2. Uticaj planirane izgradnje na floru i na karakteristike pejzaža i sl. ........................................... 100 4.3. Vrste otpadnih materija koje se mogu naći na području zahvata plana LSL Špiljice-potok ..... 102 4.2.1. U toku pripremnih i tokom izvođenja građevinskih radova ............................................. 102 4.2.1.1. Otpad ................................................................................................................................. 102 4.2.2. U toku funkcionisanja objekata na predmetnoj lokaciji .......................................................... 103 4.2.2.3. Otpadne vode ................................................................................................................... 105 4.3. Buka ......................................................................................................................................... 107 4.3.1. U toku pripremnih i tokom izvođenja građevinskih radova ............................................. 107 4.2.2. U toku funkcionisanja objekata na predmetnoj lokaciji .......................................................... 108 4.4. Glodari...................................................................................................................................... 108 4.4.1. Vrste i poreklo glodara ....................................................................................................... 108 4.4.2. Uticaj glodara na životnu sredinu...................................................................................... 109 5. OPŠTI I POSEBNI CILJEVI ZAŠTITE ŽIVOTNE SREDINE USTANOVLJENI NA DRŽAVNOM ILI MEĐUNARODNOM NIVOU KOJI SU OD ZNAČAJA ZA STUDIJU LOKACIJE I NAČIN NA KOJI SU OVI CILJEVI, KAO I SVI OSTALI ASPEKTI OD ZNAČAJA ZA ŽIVOTNU SREDINU, BILI UZETI U RAZMATRANJE U PROCESU PRIPREME ............................................................. 109 5.1 Način određivanja...................................................................................................................... 109 5.2 Opšti ciljevi zaštite životne sredine............................................................................................ 110 5.3 Posebni ciljevi (ciljani rezultati) zaštite životne sredine ............................................................. 111 5.4. Metodologija, kriterijumi i indikatori .......................................................................................... 113 6. PRIKAZ MOGUĆIH ZNAČAJNIH POSLJEDICA PO ZDRAVLJE LJUDI I ŽIVOTNU SREDINU, UKLJUČUJUĆI FAKTORE KAO ŠTO SU: BIOLOŠKA RAZNOVRSNOST, STANOVNIŠTVO, FAUNA, FLORA, ZEMLJIŠTE, VODA, VAZDUH, KLIMATSKI ČINIOCI, MATERIJALNI RESURSI, KULTURNO NASLEĐE, ARHITEKTONSKO I ARHEOLOŠKO NASLEĐE, PEJZAŽ, KAO I MEĐUSOBNI ODNOS OVIH FAKTORA .............................................................................. 114 6.1. Uticaji Lokalne studije lokacije na životnu sredinu ................................................................... 114 6.2. Ocjena održivosti...................................................................................................................... 121



4

7. MJERE PREDVIĐENE U CILJU SPRIJEČAVANJA, SMANJENJA ILI OTKLANJANJA, U NAJVEĆOJ MOGUĆOJ MJERI, BILO KOG ZNAČAJNOG NEGATIVNOG UTICAJA NA ZDRAVLJE LJUDI I ŽIVOTNU SREDINU DO KOGA DOVODI REALIZACIJA PLANA I PROGRAMA ................................................................................................................................... 122 7.1. Opšte mjere zaštite .................................................................................................................. 122 7.2. Posebno važne mjere za zaštitu mora i priobalja..................................................................... 125 7.3. Zaštita vegetacije ..................................................................................................................... 125 7.4. Mjere zaštite iz LSL .................................................................................................................. 130 7.4.1. Mjere zaštite i sanacije voda (poglavlje 5.10.1.).............................................................. 130 7.4.2. Mjere zaštite vazduha i zaštite od buke .......................................................................... 130 7.4.3. Mjere zaštite tla ............................................................................................................... 131 7.4.4. Mjere ozelenjavanja ........................................................................................................ 131 7.4.5. Preporuke planera........................................................................................................... 132 7.5. Posebne preporuke Strateške studije proizašle iz sadejstva sa ostalim planskim dokumentima................................................................................................................................... 132 8. PREGLED RAZLOGA KOJI SU POSLUŽILI KAO OSNOVA ZA IZBOR VARIJANTNIH RJEŠENJA KOJI SU UZETI U OBZIR, KAO I OPIS NAČINA PROCJENE, UKLJUČUJUĆI I EVENTUALNE TEŠKOĆE DO KOJIH JE PRILIKOM FORMULISANJA TRAŽENIH PODATAKA DOŠLO (KAO ŠTO SU TEHNIČKI PODACI ILI NEPOSTOJANJE KNOW-HOW) ......................... 133 9. PRIKAZ MOGUĆIH ZNAČAJNIH PREKOGRANIČNIH UTICAJA NA ŽIVOITNU SREDINU ..... 134 10. OPIS PROGRAMA PRAĆENJA STANJA ŽIVOTNE SREDINE, UKLJUČUJUĆI I ZDRAVLJE LJUDI U TOKU REALIZACIJE PLANA ILI PROGRAMA (MONITORING) ..................................... 134 11. ZAKLJUČCI DO KOJIH SE DOŠLO TOKOM IZRADE IZVJEŠTAJA O STRATEŠKOJ PROCJENI PREDSTAVLJENI NA NAČIN RAZUMLJIV JAVNOSTI .............................................. 136 12. KORIŠTENA LITERATURA ...................................................................................................... 139 GRAFIČKI PRILOZI ........................................................................................................................ 140



5

UVOD Stateška procjena uticaja na životnu sredinu, shodno Zakonu o strateškoj procjeni uticaja na životnu sredinu, radi se za planske dokumente koji mogu da imaju znaćajan uticaj na životnu sredinu, u smislu dugoročnih ili čak trajnih promjena njenih parametara. Zadatak Strateške studije jeste primjena principa integrisane zaštite životne sredine kroz postupak pripreme, usvajanja i realizacije planova ili programa za koje se očekuje bitan uticaj na životnu sredinu. Obzirom da postoji planska hijerarhija koja podrazumjeva da se planovi nižeg reda uklapaju u planove razvoja više reda, te da se strogo poštuju hijerarhijski zadate smjernice, mjere zaštite, kao i parametri životne sredine, a posebno iskoristivi prirodni resursi, to se Strateška procjena uticaja na životnu sredinu vezuje za Lokalne studije lokacije za područja koja nisu bila obuhvaćena planovima nižeg reda, ili nisu dobila adekvatnu plansku razradu. Iz tog razloga se primjenjuje izrada Lokalne studije lokacije uz koju se radi Strateška procjena uticaja na životnu sredinu. Ciljevi izrade Strateške procjene uticaja su: 1) obezbjeđivanje da pitanja životne sredine i zdravlje ljudi budu potpuno uzeti u obzir prilikom razvoja planova ili programa; 2) uspostavljanje jasnih, transparentnih i efikasnih postupaka za stratešku procjenu; 3) obezbjeđivanje učešća javnosti; 4) obezbjeđivanje principa tzv. održivog razvoja; 5) unaprjeđivanje nivoa zaštite zdravlja ljudi i kvaliteta životne sredine. Strateška procjena uticaja vodi se sljedećim principima, u analizi stanja i donošenju zaključaka o budućim planovima razvoja posdručja, odnosno, mjerama kojih se trebaju držati: planeri, projektanti, izvođači radova i budući korisnici prostora, odnosno, objekata u analiziranom zahvatu, a shodno čl. 3. Zakona o streteškoj procjeni uticaja na životnu sredinu:

Osnovni principi strateške procjene su: 1) Princip održivog razvoja - Razmatranjem i uključivanjem bitnih aspekata životne

sredine u pripremu i usvajanje određenih planova i programa i utvrđivanjem uslova za očuvanje vrijednosti prirodnih resursa i dobara, predjela, biološke raznovrsnosti, divljih, biljnih i životinjskih vrsta i autohtonih ekosistema, odnosno, racionalnim korišćenjem prirodnih resursa, doprinosi se ciljevima održivog razvoja.

2) Princip integralnosti - Politika zaštite životne sredine, koja se realizuje kroz donošenje planova ili programa, zasniva se na uključivanju uslova zaštite životne sredine, odnosno očuvanja i održivog korišćenja prirodnih resursa i biološke raznovrsnosti u odgovarajuće sektorske i međusektorske programe ili planove.

3) Princip predostrožnosti - Svaka aktivnost mora biti sprovedena na način da se spriječe ili smanje negativni uticaji određenih planova i programa na životnu sredinu prije njihovog usvajanja, obezbijedi racionalno korišćenje prirodnih resursa i svede na minimum rizik po zdravlje ljudi, životnu sredinu i materijalna dobra.

4) Princip hijerarhije i koordinacije - Procjena uticaja planova i programa vrši se na različitim hijerarhijskim nivoima na kojima se donose planovi ili programi. U postupku strateške procjene planova ili programa povećan stepen transparentnosti u odlučivanju obezbjeđuje se uzajamnom koordinacijom nadležnih i zainteresovanih organa i organizacija u postupku davanja saglasnosti na stratešku procjenu, kroz konsultacije, odnosno obavještavanja i davanja mišljenja na planove ili programe.



6

5) Princip javnosti - U cilju informisanja javnosti o planovima ili programima i o njihovom mogućem uticaju na životnu sredinu, kao i u cilju obezbjeđenja pune otvorenosti postupka pripreme, donošenja i usvajanja planova ili programa, javnost mora, prije donošenja bilo kakve odluke, kao i nakon usvajanja plana ili programa, imati pristup informacijama koje se odnose na te planove ili programe i njihove izmjene. Strateška procjena uticaja na životnu sredinu, za zahvat Špiljice – potok, radi se uz planski dokument Lokalne studije lokacije, za koji, na osnovu zakonske klasifikacije, postoji osnovana sumnja, zbog namjene za turizam, da će bitno narušiti prirodno stanje, odnosno, imati znatan uticaj na životnu sredinu. Na osnovu člana 5. Zakona o strateškoj procjeni uticaja, izrada strateške procjene je obavezna za planove ili programe iz oblasti: poljoprivrede, šumarstva, ribarstva, lovstva, energetike, industrije, uključujući rudarstvo, saobraćaja, turizma, regionalnog razvoja, telekomunikacija, upravljanja otpadom, upravljanja vodama, upravljanja morskim dobrom, urbanističkog ili prostornog planiranja ili korišćenja zemljišta, a koji daju okvir za budući razvoj projekata koji podliježu izradi procjene uticaja na životnu sredinu u skladu sa posebnim aktom, kao i za one planove i programe koji, s obzirom na područje u kome se realizuju, mogu uticati na zaštićena područja, prirodna staništa i očuvanje divlje flore i faune. Poluostrvo Luštica, površine 3543,40 ha, prepoznato je u Master planu razvoja turizma kao zanimljivo, atraktivno, ambijentalno definisano, sa brojnim prirodnim i stvorenim vrijednostima, ali nedovoljno iskorišteno područje za potrebe turizma. Ulazak stranog kapitala i namjere investitora da grade objekte turističke namjene, visoke kategorije, na poluostrvu Luštica, kao i želje vlasnika zemljišta da se krene u te aktivnosti, impuls su aktivnostima za donošenja planskih dokumenata za urbanizaciju ovog područja, kao osnov za određivanje urbanističko-tehničkih parametara u prostoru za građenje budućih objekata, a sve uz poštovanje principa tzv. „održivog razvoja“ i očuvanje vrijednosti životne sredine.

Slika 0.1. Položaj poluostrva Luštica prema Bokokotorskom zalivu i otvorenom moru



7

1. KRATAK PREGLED PROCESA IZRADE STUDIJE LOKACIJE, SADRŽAJA I GLAVNIH CILJEVA STUDIJE LOKACIJE, KAO I PODRUČJE KOJE OBUHVATA STUDIJA LOKACIJE

1.1. Pregled procesa izrade studije lokacije Proces za urbanizovanje lokacije „Špiljice – potok“ na Luštici započeo je Odlukom predsjednika opštine Herceg Novi o izradi plana br. 01-1-563/09, koja je donešena 17.07.2009. godine i objavljena u Službenom listu Crne Gore – opštinski propisi, br 27/9 od 1‚3.08.2009, a u skladu sa važećom zakonskom regulativom, Zakonom o uređenju prostora i izgradnji objekata. Područje Luštice je specifično u odnosu na ostali dio hercegnovske opštine, u prvom redu, zbog činjenice da se radi o poluostrvu, kao i zato što je ostao izvan obuhvata, prethodnih, Prostornog i Generalnog urbanističkog plana, opštine Herceg Novi. Može se reći da ni postojeći Prostorni plan opštine Herceg novi nije u dovoljnoj mjeri sagledao i valorizovao područje Luštice. Tako je ovo područje ostalo bez adekvatne ekološke procjene, odnosno, bez dobre osnove o stanju životne sredine: o flori i fauni, graditeljskom nasljeđu, vodnim resursima i nekim drugim prirodnim odrednicama područja od značaja za varolizovanje kroz budući razvoj. Iz navedenih razloga je opština donijela odluku o izradi Lokalne studije lokacije za zonu „Špiljica – potok“, koja daje smjernioce za budući razvoj područja. Strateška procjena uticaja na taj planski dokument treba da pokaže sadejstvo prirodnih i antropogenih činilaca u životnoj sredini, te da procijeni koliko se planirani kapaciteti uklapaju u scenario „održivog razvoja“ i da li će u nekoj od faza građenja ili funkcionisanja urbanih sadržaja, doći do drastičnog narušavanja prirodnih vrijednosti sredine, odnosno, zagađenja ili „onečišćenja“ (kako je lijep hrvatski izraz koji se odnosi na sve vrste hemijskog, fizičkog, mikrobiološkog, radiacijskog ili vizuelnog zagađenja sredine). Lokalnu studiju lokacije, u formi nacrta plana, uradio je radni tim „Mediterranean Co.“d.o.o. iz Budve, septembra 2011. Radni tim čine inženjeri planeri iz struka: arhitekture, građevinarstva, saobraćajne i hidrotehničke struke, elektroktrotehnike, pejzažne arhitekture i zaštite od požara. Rukovodilac izrade plana je: Slavko Radunović, diplomirani inženjer arhitekture. U LSL za inženjerski tim planerski tim dostavljena su rješenja Ministarstva uređenja prostora kao i Ugovori o poslovno-tehničkoj saradnji nosilaca poslova i podizvođača za faze u planiranju. Zakonom o strateškoj procjeni uticaja (“Sl.list RCG”, br.80/05) definisana je obaveza sprovođenja postupka strateške procjene uticaja na životnu sredinu za planove i programe iz oblasti urbanističkog ili prostornog planiranja. Ovaj Izvještaj sadrži rezultate Strateške procjene uticaja na životnu sredinu koja je načinjena za predmetnu Studiju lokacije. Postupak Strateške procjene proveden je u skladu s odredbama Zakona o strateškoj procjeni uticaja na životnu sredinu (Sl. List RCG br. 80/05), a sadržaj ovog



8

Izvještaja je u skladu s Projektnim zadatkom koji je načinjen prema odredbi člana 15 Zakona o strateškoj procjeni uticaja na životnu sredinu. Strateška procjena uticaja na životnu sredinu je postupak u kojem, pored radnog tima za provođenje postupka Strateške procjene, treba da učestvuju i zainteresovani organi, institucije i javno mnenje. Tokom izvršavanja ovog radnog zadatka nastojalo se da svi subjekti budu uključeni u radni postupak da bi bili definisani poznati i mogući problemi ili grupe problema, a koji se identifikuju kroz:

- Ključne elemente Studije lokacije koji zahtijevaju obradu. - Elemente životne sredine koji bi bili zahvaćeni provođenjem ključnih elemenata Studije

lokacije, te određivanju prioriteta među njima, koji zaslužuju više značaja od drugih i zahtjevaju veći stepen obrade.

- Ciljeve zaštite životne sredine na međunarodnom i nacionalnom nivou, koji su značajni za Studiju lokacije.

- Razmatranje nacrta Izvještaja strateške procjene.

Postupak Strateške procjene uticaja na životnu sredinu proveden je na osnovu postojećih podataka i dokumenata koje je pribavio naručilac Strateške procjene, odnosno do kojih su došli autori Strateške procjene. Članovi radnog tima su posjetili predmetno i susjedna područja, tokom februara i marta mjeseca i upoznali se sa sadašnjim stanjem životne sredine. Urađena su potrebna rekognosciranja terena kao i utvrđivanje stanja podmorja posebno izvedenim zaronjavanjem u zoni priobalja, blizi predmetne zone Špiljice – potok, koja po ovom planu ne izlazi na more, ali će, svakako, imati uticaja na obalu i morski pojas.

Uz obavezne parametre kopnene sredine, multidisciplinarni tim je u Strateškoj procjeni uticaja na životnu sredinu za lokaciju Špiljice – potok, dao i analizu postojećeg stanja i mjere zaštite morskog i obalnog pojasa, bez obzira što je sam zahvat LSL izvan zone tzv. „Morskog dobra“. Oijetljivost područja nametnula je razmatranje mnogo šired područja od same lokacije.

1.2. ZAKONSKA REGULATIVA, PRAVNI PROPISI I UREDBE

1.2.1. Lista zakona Za valjano provođenje procjene uticaja na životnu sredinu poslužuje čitav set zakona i pravilnika i uredbi iz širokog pojasa regulative koja se odnosI na životnu sredinu ili njene segmente.

A) Zaštita prirodnih dobara 1) Zakon o zaštiti prirode (Sl. list RCG, br. 36/77, 39/77, 2/89, 29/89, 39/89, 48/91, 17/92,

27/94, 51/08) 2) Zakon o zaštiti životne sredine (Sl. list RCG, br. 40/08) 3) Zakon o zaštiti rijetkih, endemskih i ugroženih životinja i biljaka (Sl. list RCG, br. 30/68). 4) Zakon o nacionalnim parkovima (Sl. list RCG, br. 47/91, 17/92, 27/94) 5) Zakon o šumama (Sl. list RCG, br. 55/00) 6) Zakon o lovu (Sl. list RCG, br. 47/99) 7) Zakon o ribolovu u slatkim vodama (Sl. list RCG, br. 11/07) 8) Zakon o integrisanom sprečavanju i zagađenja životne sredine (Sl. list RCG, br. 80/05)



9

9) Zakon o taksama na zagađenje životne sredine (Sl. list RCG, br. 26/97 i 9/00)

B) Zakoni, uredbe i pravilnici o procjeni uticaja na životnu sredinu

1) Zakon o Strateškoj procjeni uticaja na životnu sredinu, (Sl.list RCG, br. 80/05.) 2) Zakon o procjeni uticaja na životnu sredinu (Sl. list RCG, br. 80/05.) 3) Uredba o projektima za koje se vrši procjena uticaja na životnu sredinu (Sl.list RCG

20/07.). 4) Pravilnik o sadržini elaborata procjene uticaja na životnu sredinu (Sl.list RCG, br. 14/07.) 5) Pravilnik o sadržaju dokumentacije koja se podnosi uz zahtjev za odlučivanje o potrebi

procjene uticaja na životnu sredinu (Sl.list RCG, br. 14/07.) 6) Pravilnik o sadržaju dokumentacije koja se podnosi uz zahtjev za određivanje obima i

sadržaja elaborata procjene uticaja na životnu sredinu (Sl.list RCG, br. 14/07.).

C) Zakoni uređenja prostora

1). Zakon o planiranju i uređenju prostora, (Sl. list RCG, br. 28/05.) 2). Zakon o uređenju prostora i izgradnji objekata (Sl. list RCG, br. 51/08) 3). Pravilnik o klasifikaciji, minimalnim uslovima i kategorizaciji ugostiteljskih objekata, (Sl. list RCG, br. 33/07.). 4). Zakon o putevima (Sl. list RCG, br. 42/04). 5). Zakon o komunalnim djelatnostima (Sl. list RCG, br 12/95). 6). Pravilnik o sadržini i obimu prethodne studije opravdanosti i studije opravdano- (Sl. list. RCG, br. 54/01). D) Zakoni i uredbe o vodama 1). Zakon o vodama (Sl. list RCG, br. 27/07) 2). Zakon o moru (Sl.list RCG, br.17/07 i izmjena Sl. list RCG, br. 6/08) 3). Uredba o klasifikaciji i kategorizaciji površinskih i podzemnih voda (Sl. list RCG, br. 02/07) 4). Zakon o vodosnabdjevanju i odvođenju otpadnih voda i deponovanju čvrstog otpada sa područja opština Herceg Novi, Kotor, Tivat, Budva, Bar, Ulcinj i Cetinje (Sl. list, br.46/91) 5). Zakon o regionalnom vodosnadbijevanju (Sl. list RCG, br. 13/07). 6). Zakon o morskom dobru (Sl. list RCG, br. 14/92). 7). Pravilnik o sadržaju zahtjeva i dokumentacije za izdavanje vodnih akata, načinu i uslovima za obavezno oglašavanje u postupku utvrđivanja vodnih uslova i sadržaju vodnih akata (Sl. list. RCG, br. 7/08). 8). Pravilnik o opasnim materijama koje se ne smiju unositi u vode (Sl. list RCG, br. 7/66). 9). Pravilnik o kvalitetu i sanitarno-tehničkim uslovima za ispuštanje otpadnih voda u recipijent i javnu kanalizaciju, načinu i postupku ispitivanja kvaliteta otpadnih voda, minimalnom broju ispitivanja i sadržaju izvještaja o utvrđenom kvalitetu otpadnih voda ( Sl. list RCG, br. 45/08). 10). Uredba o načinu kategorizacije i kategorijama vodnih objekata i njihovom davanju na upravljanje i održavanje (Sl. list RCG, br. 15/08).

D) Zakoni o kvalitetu vazduha



10

1). Zakon o kvalitetu vazduha (Sl. list RCG br 48/08). 2). Zakon o tehničkoj kontroli vozila (Sl. list RCG br /84). 3). Pravilnik o dozvoljenim koncentracijama štetnih materija u vazduhu (Sl. list RCG br. 8/82). 4). Pravilnik o Emisiji zagađenja u vazduhu ( Sl. list RCG br. 25/01). 5). Pravilnik o Emisiji zagađujućih materija u vazduhu (Sl. list RCG br. 25/01). 6). Uredba koja se odnosi na metod mjerenja zagađenja vazduha (Sl. list RCG br

14/80). 7). Uredba o izboru mjernih lokacija za utvrđivanje stepena zagađenja vazduha (Sl. list RCG 6/86).

F) Zakoni, Uredbe i Pravilnici o otpadu

1). Zakon o upravljanju otpadom (Sl. list RCG, br. 80/05) 2). Pravilnik o kriterijumima za izbor lokacija, načinu i postupku odlaganja otpadnih materija (Sl. list RCG br 56/00). 3). Uredba o kriterijumima, visini i načinu plaćanja posebne naknade za upravljanje otpadom (Sl. list CG, br. 011/09-1,046/09-1, 015/11-1). 4). Uredba o načinu i postupku prijave stavljanja ambalaže i upakovanih proizvoda na tržište, osnivanje sistema preuzimanja, sakupljanja i obrade otpadne ambalaže i rada tog sistema (Sl. list CG, br. 009/10-6, 019/11-1). 5).Uredba o načinu i postupku prijave stavljanja baterija i akumulatora na tržište,

osnivanje sistema preuzimanja, sakupljanja i obrade otpada od električnih i elektronskih proizvoda i rada tog sistema (Sl. list CG, br. 009/10-1).

6). Uredba o načinu i postupku prijave stavljanja guma na tržište, osnivanje sistema preuzimanja, sakupljanja i obrade otpadnih guma i rada tog sistema (Sl. list CG, br. 009/10-9).

7). Uredba o načinu i postupku prijave stavljanja vozila na tržište, osnivanje sistema preuzimanja, sakupljanja i obrade otpadne ambalaže i rada tog sistema (Sl. list CG, br. 009/10-11). 8).Pravilnik o bližem sadržaju dokumentacije koja se podnosi uz zahtjev za izdavanje dozvole za uvoz, izvoz i tranzit otpada, kao i listi klasifikacije otpada (Sl list CG 071/10-18). 9).Pravilnik o bližim karakteristikama lokacije, uslovima izgradnje, sanitarno–tehničkim uslovima, načinu rada i zatvaranju deponija za otpad, stručnoj spremi, kvalifikacijama rukovodioca deponije i vrstama otpada i uslovima za prihvatanje otpada na deponiji (sl list CG, br. 084/09-21).

10). Pravilnik o bližim uslovima koje treba da ispunjava komunalni kanalizacioni mulj, koli- čine, obim, učestalost i metode analize komunalnog, kanalizacionog mulja za dozvo – ljene namjene i uslovima koje treba da ispunjava zemljište planirano za njegovu primjenu (Sl. list CG, br. 089/09-1). 11). Pravilnik o klasifikaciji otpada i o postupcima njegove obrade, prerade i odstranjivanja (Sl list CG 068/09-6, 086/09-15). 12). Pravilnik o načinu i postupku obrade opreme i otpada koji sadrži PCB (Sl list CG, br. 034/11-16). 13).Pravilnik o obliku, sadržaju i načinu popunjavanja formulara o trasportu otpada i evi – dencije o otpadu, godišnjem izvještaju o otpadu, sadržini i načinu vođenja registra podataka i sadržaju i formi zbirnog izvještaja (sl list CG br. 046710-111). 14).Pravilnik o postupanju sa građevinskim otpadom, načinu i postupku prerade građevinskog otpada, uslovima i načinu odlaganja cement azbestnog građevinskog



11

materijala (Sl list CG, br. 021/10-10). 15).Pravilnik o postupku sa otpadnim uljima (Sl list CG, br. 021/10-10). 16).Pravilnik o sadržaju, obliku i načinu vođenja registra izdatih dozvola za prekograni- čno kretanje otpada (Sl list CG, br. 071/10-47). 17).Pravilnik o spaljivanju otpada (Sl list CG, br. 014/11-4). 18).Pravilnik o uslovima koje u pogledu opreme i kadra mora da ispunjava postrojenje za preradu ili odstranjivanje otpada i bližem sadržaju detaljnog opisa radnog procesa (Sl CG, br. 075/10-30). 19).Plan upravljanja otpadom u Crnoj Gori za period 2008-2012. godina (Sl list CG, br. 016/08-6). 20). Program praćenja kvaliteta tečnih goriva naftnog porijekla, za 2011. godinu (Sl list CG, br. 020/11-48). G) Zakoni i pravilnici o zemljištu 1). Zakon o geološkim ispitivanjima i eksploataciji mineralnih resursa (Sl. list RCG, br 28/93, 27/94, 42/94, 26/07). 2). Zakon o poljoprivrednom zemljištu (Sl. list RCG br. 15/92, 59/92, 27/94). 3). Pravilnik o dovoljenim količinama opasnih i štetnih materija u zemljištu i metodama ma za njihovo ispitivanje (Sl. list RCG, br 18/97). H) Zdravlje i bezbjednost 1). Zakon o Zaštiti na radu (Sl. list RCG, br.79/04), i izmjene i dopune (26/10). 2). Zakon o zaštiti i spašavanju (Sl. List RCG, br. 13/07). 3). Zakon o zaštiti od jonizujućih zračenja (Sl. List RCG, br. 46/96). 4). Pravilnik o načinu i proceduri procjene rizika na radnom mjestu (Sl. List RCG, br. 43/07). 5). Pravilnik o postupku i rokovima za vršenje periodičnih predlega i ispitivanja sredstava za rad, sredstava opreme lične zaštite na radu i uslova radne sredine (Sl. list RCG, br. 71/05). 6). Pravilnik o tehničkim normativima za zaštitu od statičkog elektriciteta (Sl. list br. 62/73). 7). Pravilnik o tehničkim normativima za električne instalacije niskog napona (Sl. list SFRJ br. 53/88 i SL. list SRJ, br 28/95). 8). Pravilnik o tehničkim mjerama protiv opasnosti od električne struje (Sl. list RCG 6/86). I) Zakoni i pravilnici o buci 1). Zakon za zaštitu od buke u životnoj sredini, (Sl.list RCG br. 45/06). 2). Pravilnik o graničnim vrijednostima nivoa buke u životnoj sredini (Sl. list RCG br. 75/06). j) Evropska zakonska regulativa i standardi 1). Direktiva Savjeta 97/11 koja mjenja Direktivu 85/337/EEC (31985L0337) o procjeni dejstva određenih javnih i privatnih projekata na životnu sredinu 2). Direktiva 2001/42 EC (32001L0042), 3). Direktiva 2003/35/EC (32003L0035) Evropskog Parlamenta i Savjeta koja obezbjeđu-



12

je učešće javnosti u pogledu izrade određenih planova i programa koji se odnose na životnu sredinu, 4). Direktiva 2003/4EC (32003L0004) Evropskog Parlamenta i savjeta o javnoj dostupnosti informacija o životnoj sredini. 5). Direktiva Evropske Unije br. 99/31/EC. 6). Okvirna direktiva o otpadu 2006/12/EC 7). Direktiva o odlagalištima 1999/31/EC. 8). Direktiva o opasnom otpadu 91/698/EEC, s dodacima 94/31/EC, 166/2006. 9). Direktiva o mulju s uređaja za prečišćavanje otpadnih voda 86/278/EEC. 10). Direktiva o spaljivanju otpada 2000/76/EC. 11). Direktiva o ambalaži i ambalažnom otpadu 94/62/EC, s dodacima 2005/20/EC, 2004/12/EC, 1882/2003. k) Ostali dokumenti 1). Prostorni plan Crne Gore (u digitalnoj formi – PDF format i štampana verzija) 2). Prostorni plan područja posebne namjene za morsko dobro (tekstualni i grafički prilozi u digitalnoj i u analognoj formi), 2007. 3). Master Plan za turizam, DEG, 31.12.2007. 4). Smjernice Ministarstva turizma i zaštite životne sredine, Podgorica, 22. 02. 2008. 5). Granice Morskog dobra (u digitalnoj formi – DWG format) 6). Nacionalna strategija održivog razvoja Crne Gore 7). Strategija regionalnog razvoja Crne Gore 8). Strateški master plan za otpadne vode za Crnogorsko primorje i opštinu Cetinje 9). Strategija razvoja turizma Crne Gore do 2020. godine 10). Informacija o stanju životne sredine Republike Crne Gore za 2009. godinu 11). Informacija o stanju životne sredine Republike Crne Gore za 2008. godinu 12). Prirodne karakteristike prostora morskog dobra – bazna studija za PPPN za područje morskog dobra (1999.) 13). Prostorni plan opštine Herceg Novi, iz 2008. godine. 14). Lokalni akcioni ekološki plan za opštinu Herceg Novi, iz 2008. 15). Plan upravljanja otpadom u Crnoj Gori za period 2008 -2012. godine /S.L. RCG br.16/2008). 16).Plan upravljanja otpadom u opštini Herceg Novi za period 2009-2013. godine, JP „Čistoća”, Herceg Novi, 2008.

1.3. Glavni cilj studije lokacije Za lokaciju „Špiljice – potok“ na hercegnovskom dijelu poluostva Luštica prvi put se pristupa izradi jednog planskog dokumenta, a na osnovu zahtjeva vlasnika zemljišta u tom zahvatu. Obzirom na veličinu od svega 11.465 ha lokaciju bi bilo trebalo razraditi na nivou urbanističkog projekta. Međutim, kako se ne postiji razrađena planska dokumentacija kao ni Generalni urbanistički plan za područje Luštice, iz koga bi hijerarhijski proizašli planovi nižeg reda, a takođe i iz razloga neizgrađenosti te činjenice da se radi o teško pristupačnom području, to se pristupilo izradi Lokalne studije lokacije, kao adekvatnog planskog dokumenta koji može da tretira izolovana područja jer u svom sastavu ima stratešku procjenu uticaja na životnu sredinu, koja daje smjernice i ograničenja za određene sadržaje, a takođe i investitore, odnosno, planere



13

i izvođače radova obavezuje nizom mjera za zaštitu prostora, ambijentalnih vrijednosti i drugih specifičnosti od značaja za poštovanje razvoja prostora po pravilu „održivog razvoja“. Takođe, motiv u izradi LSL je i u namjeri investitora da ovo područje podredi turističkoj privredi, što se do sada nije pominjalo u planskim dokumentima. Cilj izrade ovog planskog dokumenta je da se kroz sagledavanje mogućnosti korištenja ovog prostora i definisanje prostornih parametara, zainteresovanim kosrisnicima prostora ponudi kvalitetno plansko rješenje sa arhitektonsko-urbanističkog, saobraćajnoh i infrastrukturnog aspekta, a na osnovu kojih bi se spriječili konflikti u prostoru i omogućio održivi prostorni razvoj, u skladu sa njegovim potencijalom. Osnovne smjernice za izradu LSL „Špiljice-potok“ su:

Dalja razrada namjene prostora prema planovima višeg reda, Funkcionalna organizacija prostora treba da omogući ravnomjernu distribuciju sadržaja,

afirmaciju ambijentalnih i arhitektonskih vrijednosti naselja, uređenje i opremanje građevinskog fonda, javnih površina, poprečnih komunikacija i tehničke infrastrukture, vodeći računa o očuvanju zelenog fonda i uslovima zaštite životne sredine.

1.4. Područje obuhvata – granica zahvata plana Programskim zadatkom je definisana granica zahvata plana. U skladu sa Odlukom, obuhvaćeni prostor definisan je parcelama u k. O. Zabrđe i to: 2, 51/2, 1000, 1001, 1002, 1003, 1004, 1005, 1006, 1007, 1008, 1009, 1037, 1038, 1039, 1040, 1041, 1042, 1043. Ukupna površina zahvata je 11.465 ha. Predmetno područje predstavlja pojas između lokalnog puta Krašići – Rose i užeg priobalnog pojasa u zahvatu morskog dobra.

Slika 1.1. Položaj predmetne lokacije prema dijelu poluostrva Luštica



14

1.5. Sadržaj studije lookacije

1.5.1.Dosadašnji planski razvoj Za izradu LSL Obrađivač je koristio sljedeću plansku dokumentaciju:

Prostorni plan Crne Gore, do 2020. godine (iz 2008. godine) Prostorni plan Opštine Herceg Novi (iz 2008. godine) Zakonska i podzakonska akta o uređenju prostora i izgradnji objekata, o morskom dobru,

strateškoj procjeni uticaja, o upravljanju otpadom, o zaštiti i spašavanju i td.

1.5.2. Sadržaj Lokalne studije LSL sastoji se iz tekstualnog i grafičkog dijela. Tekstualni dio je obrađen kroz sljedeća poglavlja:

Prirodne uslove (Inženjersko geološke i hidrogeološke karakteristike tla, seizmičke karakteristike, stabilnost i nosivost terena, reljef i morfologiju, pogodnost terena za urbanizaciju, meteorološke i klimatske karakteristike).

Stvorene uslove (analiza postojećeg stanja fizičkih struktura, dijagnoza stanja, nedostaci, potencijali)

Koncept organizacije prostora (postavljanje polaznih stavova i principa, izvod iz planske dokumentacije višeg reda, ekonomsko-demografska analiza, prostorna organizacija sa brutto površinama po namjeni i razrađene faze realizacije plana).

Opšte urbanističko-tehničke uslove (navođenje opštih uslova uređenja prostora, definisanje urbanističke parcele, definisanje regulacione i građevinske linije i ukupne brutto građevinske površine objekata u skladu sa indeksom izgrađenosti i pokrivenosti, uslovi za visinu objekata, uslovi za izgradnju suterena i podruma, potkrovlja, oblikovanja i gabarita objekata, definisanje javnih sadržaja, sadržaja za sport i rekreaciju, mjera zaštite kulturnog i prirodnog nasljeđa, mjere zaštite od elementarnih i drugih nepogoda i uslovi od interesa za odbranu, protivpožarna zaštita i smjernice za aseizmičko projektovanje, zaštita životne sredine i zaštita od buke i preporuke za ozelenjavanje).

Saobraćajno rješenje (analiza postojećeg stanja i planirano rješenje) Hidrotehnička infrastruktura (analiza postojećeg stanja i planirano rješenje za

snabdijevanje vodom, otpadne vode i kišnu kanalizaciju). Elektroenergetika (analiza postojećeg stanja i planirano rješenje) Telekomunikacije (analiza postojećeg stanja i planirano rješenje) Pejzažna arhitektura (analiza postojećeg stanja i planirano rješenje) Mjere zaštite od požara (analiza postojećeg stanja i planirano rješenje) Ekonomsko tržišna projekcija Koordinate graničnih tačaka

Grafički dio LSL sadrži sljedeće priloge:

Geodetska podloga sa granicom zahvata, R 1:1000 Izvodi iz planske dokumentacije višeg reda Izvod iz PPO Herceg Novi, R 1: 10000 Namjena površina, postojeće stanje, R 1: 1000



15

Planirana namjena površina, R 1: 1000 Plan parcelacije, R 1:1000 Saobraćajno rješenje, plan regulacije, R 1:1000 Saobraćajno rješenje, plan nivelacije, R 1:1000 Hidrosistemi, postojeće stanje, R 1:1000 Hidrosistemi, planirano stanje, R1:1000 Elektroenergetika, postojeće stanje, R 1:1000 Elektroenergetika, planirano stanje, R 1:1000 Telekomunikacije, postojeće stanje, R 1:1000 Telekomunikacije, planirano stanje, R 1:1000 Pejzažna arhitektura, postojeće stanje, R 1:1000 Pejzažna arhitektura, planirano stanje, R 1:1000 Plan podjele u sektore za plan zaštite od požara, R 1: 1000

1.5.3. Izvod iz Lokalne studije lokacije „Špiljice-potok“

1.5.3.1. Elementi prostornog planiranja u LSL

Planiranjem djelatnosti, prostornom organizacijom i režimom uređenja područja u zahvatu plana neophodno je primijeniti planske principe kojima će biti osugurana ekološka, funkcionalna i perceptivna prihvatljivost predmetnog područja Špiljice-potok. Lokalna studija lokacije ima plansku perspektivu do 2016 godine. Program razvoja područja zasnovan je na:

Specifičnosti dosadašnjeg razvoja naselja, Ocjeni stanja, dijagnozi, potencijalima razvoja naselja, Smjernicama i opredjenjenju Planske dokumentacije višeg reda, Smjernicama Programskog zadatka za izradu LSL-e, Potrebi i stavovima subjekata planiranja (mjesne zajednice, građani, .../

Planirane namjene u zahvatu 11.465 ha LSL-e su:

Turističko stanovanje Turizam – hoteli Zelene površine

Turističko stanovanje je najzastupljenije u LSL-u. Planirane su dvije kategorije stanovanja: niske gustine do 150 st/ha i stanovanje srednjih gustina 150 – 250 st/ha.

Zona turističkog stanovanja je namjenjena za izgradnju stambenih objekata i pratećih sadržaja, koji su kompatibilni stanovanju, a koji neće narušavati ekološku ravnotežu u okolini, uz izgradnju saobraćajnica i raznih oblika urbanog zelenila. Na ovoj lokaciji nema ni stalnih ni povremenih stanovnika, ali se za planski period predviđa broj stanovnika od 1000, od kojih 300 stalnih i 700 povremenih. Ukupna programska opredjeljenja u okviru zahvata LSL su:

o Ukupan broj stanovnika za postplanski period: 1000. o Razlika između planiranog i postojećeg broja stanovnika: 1000. o Prosječna veličina domaćinstva: 3,1.



16

o Veličina stana u individualnoj izgradnji: 60 m2 + 30 m2 (za turističku i poslovnu ponudu) o Veličina parcele individualne izgradnje: 250 – 1600 m2 o Vile na u.p. BGP : 64.541,60 m2 o Turističko stanovanje niske gustine (kao porodično stanovanje sa djelatnostima) o Turističko stanovanje niske gustine (stanovanje sa poslovnim sadržajima

komplementarnih stanovanju: trgovina, ugostiteljstvo, usluge). o Ukupna površina stanovanja u zahvatu LSL „Špiljice-potok“ je 8,07 ha ili 70,37% ukupne

površine plana. o U objektima turističkog stanovanja niske gustine (porodično stanovanje sa djelatnostima)

odnos je 60 % : 40%. o Odnos stambene i poslovne namjene u objektima definisaće se prema zahtjevima i

potrebama investitora. Hotelski turizam je koncentrisan na dvije lokacije i to: UP1 i UP64.

o Broj ležaja u hotelima je: 200 o Ukupna površina lokacije je 1,33 ha. o Hotel na UP1 BGP od 5.113,60 m2 o Hotel na UP64 BGP od 5.564,00 m2

Tabela 1.1. Rekapitulacija planiranih brutto (zauzetnost u osnovi) površina po namjeni

Postojeće stanje Plansko rješenje

Namjena površina (m2)

učešće u ukupnoj površini zahvata (%)

površina (m2)

Učešće u ukupnoj površini zahvata (%)

1.

Površine za turističko stanovanje male gustine

0 0 32271 28,15

2.

Površine za turističke komplekse – hoteli 0 0 5339 4,65

3. Uređene zelene površine

0 0 58972 51,44

4.

Ostale površine (neuređene zelene površine, saobraćajnice, slobodne površine i sl:) 114650 100 18068 15,76

UKUPNO 114650 100,00 114650 100,00

1.5.3.2. Saobraćajno rješenje u LSL

U „postojećem stanju“ je konstratovano da u zahvatu plana nema izgrađenih savremenih saobraćajnica, ali u pojedinim djeovima prostora postoje pješačko-kolske saobraćajnice. U „planiranom stanju“ dato je novo saobraćajno rješenje, koje je obrađeno u grafičkom prilogu, a koje je uvažilo konfiguraciju terena. Predviđeni su svi najnužniji elementi saobraćajne suprastrukture: glavne (prilazne) saobraćajnice, sekundarne – paralelne, i poprečne komunikacije, stepeništa – vertikalne komunikacije, kao i mjesta za mirujući saobraćaj, i sve u



17

skladu sa kriterijumima iz Programskog zadatka. Obezbijeđeno je za svaku urbanističku parcelu da ima izlazak na saobraćajnice, kolske ili kolske i pješačke. Saobraćajno rješenje sastoji se od izgradnje:

Tri paralelne saobraćajnice, (širina kolovoza: 7,00 m, radijusi krivina R = 4,50 ÷ 250,00 m, vertikalni prelomi nivelete sa Rvmin = 150 m, poduižni nagibi max 18,9 %, vitoperenje kolovoza oko osovine kolovoza, poprečni nagib u pravcu je 2,5%, a u krivinama 3%, završni sloj je sitnozrni asfalt beton).

Poprečne (kolske) veze, koja povezuje te tri paralelne saobraćajnice, i predstavlja vezu sa okolnim prostorom (isti projektantski elementi kao tri paralelne).

Pješačke komunikacije, stepeništa, planirani su u pravcu skoro okomito ka obali i moru, a povezuju ili sjeku urbanističke parcele sa kolskim saobraćajnicama; takođe, u pješačke komunikacije spadaju i pješačke staze i trotoari, koji su previđeni širine po 1,5 m sa svake strane kolnika.

Parkiranje vozila, tzv. mirujući saobraćaj, biće rješen individualno, na svakoj urbanističkoj parceli (sam plan nije definisao konkretna mjesta za parkiranje vozila); za stabene jedinice računato je kao 1 vozilo/st. Jed, i tako za parkiranje, u hotelima: 5 autom/100 m2

prostora; za invalidna lica treba obezbijediti parking širine najmanje 3,60 m. Kretanje invalidnih lica – zona zahvata je, zbog velikih nagiba, veopma nepovoljna za

samostalno kretanje invalidnih lica; planer preporučuje na mjestima gdje je to moguće, da pješačke staze, trotoari i svi pristupi objektima, budu prilagodjeni invalidnim licima i to definisanjem pristupnih rampi trotoarima i prilazima stambenim, odnosno, hotelskim i poslovnim objektima, minimalna širina rampe mora biti 0,90 m, a preporučuje se do1,20 m, takođe, sve rampe treba izvoditi sa max magibom od 1:12.

1.5.3.3. Hidrotehnička infrastruktura

U „postojećem stanju“ planer konstatuje da na području zahvata plana nema mreže snabdijevanja vodom, kao ni kanalizacione mreže za otpadne vode, pošto nema ni postojećih stambenih objekata. U „planiranom rješenju“ konstatuje se da će buduće snabdijevanje vodom, u ovom zahvatu, biti korištenjem postojećeg rezervoara „Pristan“ i još nepostojećeg „Zabrđe“, a koji će biti povezani na hercegnovski dio sistema snabdijevanja podmorskim cjevovodom. Potrebe za vodom i njena distribucija su limitirane na:

Broj potrošača: 1000 ljudi, konzumenata Prosječnu potrošnju po čovjeku od 300 l/st/dan Maksimalna dnevna potrošnja (Kdn=1.5) dobijena je računski qmax,dn=5.02 l/s Maksimalna časovna potrošnja (Kh=2.0) dobijena je računski qmax,h= 10.00 l/s Imajući u obzir gašenje požara (2 istovremena), usvaja se potrebna količina od 10.00 l/s Distributivna mreža će se razvijati u 2 visine zone: I zona snabdijevanja: 10.00 – 60.00 mnm II zona snabdijevanja: 60.00 – 130.00 mnm Trase distribitivnih vodovoda su planirane duž saobraćajnica, u prostoru trotoara Prečnik distibutivno-razvodne mreže kroz zahvat je 100 i 150 mm Cjevni materijal je daktil i polietilen visoke gustine PE 100, RP 10 bara Mreža na zahvatu je granata, iako planer preporučuje prstenast tip; mreža nije nezavisna

od okolnog prostora. Za gašenje požara i pranje saobraćajnica planer je predvidio i ugradnju hidranata.



18

Slika 1.2.Planirano stanje hidrotehničke infrastrukture (vodovodna mreža je predstavljena plavom bojom, kanalizacija otpadnih voda – crvenom, a kišna kanalizacija – zelenom bojom), zaokruženo je lokalno postrojenje za prečišćavanje otpadnih voda, prelazno

rješenje, locirano na kraju zahvata, na najnižim kotama Za sistem kanalisanja otpadnih voda (kako se vidi na sl. 1.2.) predviđen je sistem separatnog, gravitacionog tečenja, ali ne sasvim nezavisan od okruženja. Sistem mora da bude:

Kao dugoročno rješenje, vezan na sistem kanalisanja otpadnih voda šireg zahvata ovog dijela Luštice (ka unutrašnjosti Bokokotorskog zaliva)

Prelazno rješenje mora da ima sve elemente funkcionalnog sistema sa bioprečistačem i havarnim ispustom u more (koji nisu locirani u zahvatu plana „Špiljice-potok“).

Sistem kanalisanja ima ulogu da iz svakog objekta, u zahvatu plana, prikupi otpadne vode i da ih kanališe, zajedničkim sistemom, van zahvata, bilo ka biošrečistaču, bilo ka glavnom kolektoru za širi zahvat Luštice. Karakteristike kanalizacione mreže za otpadne vode su:

Prečnik cijevi: 250 i 300 mm Cjevni materijal : polietilen ili PVC Trasiranje: duž trotoara ili samih saobraćajnica

Za sistem kanalisanja kišnih voda planer se ne bavi postojećim stanjem već daje planersko rješenje, slično rješenju za kanalisanje otpadnih voda, sa polaganjem cijevi duž trotoara i saobraćajnica. Sistem kanalisanja atmosferske kanalizacije je po separatnom sistemu, za intenzitet padavina od q=180,00 l/s/ha. Koeficijent oticaja nije prezizno dat, jer zavisi od strukture i vrste tla i njegovih svojstava upijanja odnosno oticanja. Minimalni profil kišnih kanala je 250 mm. Padavine, koje se slivaju sa površina parkinga prostora odvodiće se prema separotorima ulja i benzina. Takav separator je lociran na najnižoj tački zahvata plana „Špiljice-potok“ nazapadnoj, tačnije, krajnjoj sjeverozapadnoj strani zahvata plana. Nakon tretmana u separatoru voda se ispušta u more.



19

1.5.3.4. Elekroenergetika

U zahvatu plana ne postoji nikakva trafostanica, ali preko zahvata prolaze dva 10 kV vazdušna dalekovoda, čije su trase vidljive na crtežima. Planer konstatuje da je ovo klasičan način prenosa električne energije i da ga je potrebno osavremeniti kablovskim, podzemnim vodovima. Karakteristike sistema elektro snabdijevanja, imajući u vidu da je ukupna brutto površina svih objekata 75.219,20 m2 su:

Usvojeno vršno opterećenje: 38 W/m2BGP Za spoljnje osvjetljenje se usvaja: 15% od jednovremene snage (Pvos) Pvo=pvxS= 38 x 75.219,20 = 2.858.340 W Pvos= 15% x Pvo= 1,5/100x2.858.340 = 42.875 W Ukupno vršno opterećenje na nivou lokacije: Pvl=Pvo+Pvos= 2.901.215 W

Obzirom na zahtjevanu snagu prema potrošačima predviđa se izgradnja dvije trafo stanice tipa NDTS 10/0,4 kVA (čvorna) i to:

NDTS 10/0.4 2x630 kVA (označena u crtežu sa „A“) NDTS 10/0.4 2x1.1000 kVA (označena u crtežu sa „B“). Ukupna instalisana snaga trafostanica: Pi=3.20 kW. Prosječno opterećenje trafostanica će biti: k=Pvl/Pi= 2.901,215/3.260= 0,89% U izboru lokacije planer je vodio računa da: - trafostanica bude što bliže težištu opterećenja - priključni vodovi viskog i niskog napona budu što kraći, a njihov rasplet što jednostavniji, - da do trafostanica postoji lak prilaz radi montaže građevinskog dijela, energetskih

transformatora i ostale opreme. Niskonaponsku mrežu treba uraditi tako da se do svakog ulaza u objekat dovede poseban kabl, od trafostanice. Kablovski vodovi su četvorožilni sa PVC izolacijom, tipa PPOO, čiji presjek treba odrediti u zavisnosti od snage potrošača. Svi NN kablovi se polažu u zemlju, u rov dubine 0,8 m. Ispod saobraćajnica kablove treba voditi kroz betonske kablovice. Spoljnje osvjetljenje, ulična rasvjeta, izvršiće se natrijumovim sijalicama visokog pritiska 250 W, na stubovima visine 10-12 m.

1.5.3.5. Elektronska komunikaciona infrastruktura

Imajući u vidu da se radi o modernom stambeno-turističkom naselju, sa hotelima, planer je predvidio uvođenje elektronske komunikacione infrastrukture, bez koje je nezamislivo savremeno življenje, a posebno komuniciranje. Svaki planirani objekat treba da ima svoj elektronsko-komunikacioni priključak. Naravno, obzirom da je u postojećem stanju zahvat plana nenastanjen to nema riječi o postojećoj infrastrukturi ove vrste.

U planiranom stanju predviđena je razvojna strategija, koja se zasniva na postavljanju optičkog kabla, i od njega razvijenoj mreži, po potrebama kako je dato u planu. Osnovni elementi planiranja:

Trasu planirane elektronske komunikacione infrastrukture potrebno je, gdje god je moguće, uklopiti u buduće trotoare ulica i zelene površine.

Obezbijediti koridore za telekomunikacione kablove duž svih saobraćajnica



20

Ovim prenosom se omogućavaju servisi: telefonije –fiksne i mobilne, prenos podataka i TV signala, kao i omogućavanje više načina povezivanja sa elektronskim operaterima.

Elektronska komunikaciona infrastruktura se vodi sa 4 PVC cijevi prečnika 110 mm i odgovarajućim brojem kablovskih okana.

Obaveza Investitora za sve objekte je da u pojedinim zonama obuhvata definišu plan i način priključenja svakog pojedinačnog objekta.

Kablovsku kanalizaciju pojedinačnim objektima treva predvidjeti do samih objekata. Kućnu komunikacionu instalaciju treba izvoditi u tipskim ormarićima ITO LI, koje se

lociraju u ulazima objekata na propisanoj visini. U slučaju da se trasa elektronske komunikacione infrastrukture poklapa sa trsama

vodovodnih i elektro instalacija potrebno je poštovati propisana rastojanja, a dinamiku izgradnje vremenski uskladiti.

Najmanje rastojanje od PVC cijevii podzemnih električnih instalacija (kablovi i sl.) treba da iznosi 0,3 m bez primjene zaštitnih mjera i 0,1 sa primjenom zaštitnih mjera; zaštitne mjere se moraju primijeniti na mjestima ukrštanja i približavanja ako se vertikalna udaljenost od 0,3 m ne može održati, zaštitne cijevi treba da su načinjene od dobro provodnog materijala, a za elektronske komunikacione kiablove od neprovodnog materijala; za napone preko 250 V prema zemlji, elektroenergetske kablove treba uzemljiti na svakoj spojnici dionice približavanja.

1.5.3.6. Pejzažno uređenje

Na luštici je razvijena tipična mediteranska vegetacija, te se nalaze najočuvanije i najreprezentativnije formacije tvrdolisne mediteranske vegetacije crnogorskog primorja. U postojećem stanju planer identifikuje sljedeće vrste vegetacije u zahvatu Luštice:

Makija, sa vazdazelenim šumama crnike i crnog jasena, mirta, zelenika, veliki vrijes, plnika, primorska kleka, primorska somina, kaduljasti bušin, lempika i dr.

Vegetacija gariga nastala degradacijom makije, niske, rporijeđene zimzelene, a manjim dijelom i listopadne šikare, sastavljene od e heliofilnih elemenata, pretežno grmova i polugrmova.

Koncept pejzažnog uređenja predviđa pejzažne intervencije u funkciji održivog turizma. To znači afirmaciju pejzažnih vrijednosti prostora kroz očuvanje i unapređenje vrijednih zelenih lokacija, a s druge strane pejzažno moblikovanje turističkog naselja i njegovo integrisanje sa prirodnim okruženjem. Ukupna površina svih kategorija zelenih površina je 56.972 m2 i to je 51,44% u odnosu na površinu čitavog zahvata LSL. Opšte smjernice pejzažnog uiređenja su:

Očuvanje i unapređenje prirodnih vrijednosti prostora Formiranje sistema urbanih zelenih površina povezanih sa okruženjem Uspostavljanje optimalnog odnosa između izgrađenih i zelenih površina Usklađivanje zelenog obrasca sa predionim specifičnostima Očuvanje i uklapanje postojećeg vitalnog i funkcionalnog zelenila u nova urbanistička

rješenja Zabrana sječe vitalnih stabala masline (ili obezbijediti presađivanje, i u tehničkoj

dokumentaciji prikazati način presađivanja) Upotreba autohtonih biljnih vrsta (min. 70% od planiranog fonda zelenila) i vrsta otpornih

na ekološke uslove sredine a u skladu sa estetskim i funkcionalnim zahtjevima.



21

Planom su predviđene sljedeće kategorije zelenih površina: A) zelene površine javne namjene

Zelene pješačke ulice B) zelene površine ograničene namjene

Zelenilo za turizam (hoteli) Zelenilo turističkih objekata (apartmani, vile).

Planer daje smjernice za plan ozelenjavanja i pejzažno uređenje, vrstu novog sadnog materijala, kao i način organizacije.

1.5.4. Faze realizacije plana Obrađivač je predvidio da realizacija plana bude u nekoliko faza. Plan nije dao precizne gabarite objekata na svakoj parceli, već je dao smjernice i opšte uslove, tako da je ostavljena mogućnost investitorima, da u skladu sa indeksom izgrađenosti i zauzetosti parcele, i po uslovima za maksimalnu spratnost objekta, kombinuju mogućnosti izgradnje sa potrebama svakog investitora. To znači da je za svaku parcelu Obrađivač ostavio mogućnost investitoru da sam razradi prostorne varijante za dobijanje konačnog gabarita objekta. Realizacija će teći po etapama, kako je predstavljeno u poglavlju 4.6:

o Geotehničko ispitivanje tla o Izrada Elaborata o geotehničkim i seizmičkim uslovima terena o Supra i infrastrukturna opremljenost zahvata plana (prilazna saobraćajnica,

snabdijevanje vodom, kanalisanje otpadnih voda, elektrosnabdijevanje, telefonija, i sl). o Izdavanje građevinskih dozvola na osnovu smjernica iz ovog plana, LSL

1.6. Analitički podaci Na osnovu podataka koji su predstavljeni u sljedećim tabelama. U tabeli 1.2. predstavljeni su Osnovni analitički podaci o površinama parcela, objekata i o koeficijentima zauzetosti i izgrađenosti,. U tabelama 1.3, 1.4, 1.5, 1.6 i 1.7. dati su analitički podaci o planerskom rješenju na zahvatu Špiljice – potok na Luštici.



22

indeks indeks indeks indeks UP P=m2 zauzetosti P=m2 izgrađenosti P=m2 UP P=m2 zauzetosti P=m2 izgrađenosti P=m2

1 6392 0,4 2556,8 0,8 5113,6 41 1468 0,4 587,2 0,8 1174,4 2 1053 0,4 421,2 0,8 842,4 42 1028 0,4 411,2 0,8 822,4 3 976 0,4 390,4 0,8 780,8 43 732 0,4 292,8 0,8 585,6 4 1089 0,4 435,6 0,8 871,2 44 813 0,4 325,2 0,8 650,4 5 1039 0,4 415,6 0,8 831,2 45 858 0,4 343,2 0,8 686,4 6 1231 0,4 492,4 0,8 984,8 46 1204 0,4 481,6 0,8 963,2 7 1318 0,4 527,2 0,8 1054,4 47 1243 0,4 497,2 0,8 994,4 8 1264 0,4 505,6 0,8 1011,2 48 809 0,4 323,6 0,8 647,2 9 1241 0,4 496,4 0,8 992,8 49 845 0,4 338 0,8 676,0

10 1023 0,4 409,2 0,8 818,4 50 1186 0,4 474,4 0,8 948,8

11 1446 0,4 578,4 0,8 1156,8 51 1238 0,4 495,2 0,8 990,4

12 1602 0,4 640,8 0,8 1281,6 52 766 0,4 306,4 0,8 612,8

13 819 0,4 327,6 0,8 655,2 53 776 0,4 310,4 0,8 620,8

14 884 0,4 353,6 0,8 707,2 54 1062 0,4 424,8 0,8 849,6

15 877 0,4 350,8 0,8 701,6 55 1086 0,4 434,4 0,8 868,8



23

16 1189 0,4 475,6 0,8 951,2 56 761 0,4 304,4 0,8 608,8

17 1066 0,4 426,4 0,8 852,8 57 777 0,4 310,8 0,8 621,6

18 901 0,4 360,4 0,8 720,8 58 1060 0,4 424 0,8 848,0

19 1440 0,4 576 0,8 1152,0 59 1082 0,4 432,8 0,8 865,6

20 1287 0,4 514,8 0,8 1029,6 60 865 0,4 346 0,8 692,0

21 1333 0,4 533,2 0,8 1066,4 61 812 0,4 324,8 0,8 649,6

22 1484 0,4 593,6 0,8 1187,2 62 1199 0,4 479,6 0,8 959,2

23 1523 0,4 609,2 0,8 1218,4 63 1157 0,4 462,8 0,8 925,6

24 1322 0,4 528,8 0,8 1057,6 64 6955 0,4 2782 0,8 5564

25 588 0,4 235,2 0,8 470,4 65 771 0,4 308,4 0,8 616,8

26 750 0,4 300 0,8 600,0 66 948 0,4 379,2 0,8 758,4

27 623 0,4 249,2 0,8 498,4 67 975 0,4 390 0,8 780,0

28 527 0,4 210,8 0,8 421,6 68 1198 0,4 479,2 0,8 958,4

29 281 0,4 112,4 0,8 224,8 69 925 0,4 370 0,8 740,0

30 779 0,4 311,6 0,8 623,2 70 1125 0,4 450 0,8 900,0

31 786 0,4 314,4 0,8 628,8 71 1140 0,4 456 0,8 912,0

32 845 0,4 338 0,8 676,0 72 1428 0,4 571,2 0,8 1142,4



24

33 801 0,4 320,4 0,8 640,8 73 930 0,4 372 0,8 744,0

34 1033 0,4 413,2 0,8 826,4 74 1143 0,4 457,2 0,8 914,4

35 614 0,4 245,6 0,8 491,2 75 1157 0,4 462,8 0,8 925,6

36 755 0,4 302 0,8 604,0 76 1398 0,4 559,2 0,8 1118,4

37 953 0,4 381,2 0,8 762,4 77 923 0,4 369,2 0,8 738,4

38 784 0,4 313,6 0,8 627,2 78 1066 0,4 426,4 0,8 852,8

39 852 0,4 340,8 0,8 681,6 79 1107 0,4 442,8 0,8 885,6

40 1444 0,4 577,6 0,8 1155,2 80 1794 0,4 717,6 0,8 1435,2 UKUPNO 94024 82,01% 37609,6 32,80% 75219,2 114650 114650 114650 20626 17,99% 77040,4 67,20% 4263 3,72% 16363 14,27% 56414,4 49,21%



25

Tabela 1.3. Analitički podaci o površina u zahvatu plana; urbanističkim parcelama, kolovozima i trotoarima, pješačkim komunikacijama, površinama pod zelenilom iz

pješačke staze ZAHVAT PLANA P=m2 114650 100,00% URBANISTICKE PARCELE P=m2 94024 82,01% KOLOVOZI I TROTORI P=m2 16363 14,27% PJESACKE STAZE P=m2 1705 1,49% ZELENILO UZ PJESACKE STAZE P=m2 2558 2,23%

max POVRŠNE POD OBJEKTIMA P=m2 37610 32,80%

max POVRŠINE BGP OBJEKATA P=m2 75219 65,61%

min POVRŠINE POD ZELENILOM P=m2 58972 51,44%

min POVRŠINA NEPOKRIVENA OBJEKTIMA 77040 67,20%

ZELENILO U ODNOSU NA POVRSINU NEPOKRIVENU OBJEKTIMA 76,55%

Kako se u obzir uzimaju i površine bazena sa 20% treba umaniti stvarne povrsine kako slijedi Tabela 1.4. Površine pod bazenima Površina bazena u obračunu je max 20% Kp 7522 6,56%Površina bazena u obračunu je max 20% Ki 15044 13,12%Stvarna površina pod objektima je Kp ob 30088 26,24%Stvarna površina BGP objekata je Ki ob 60175 52,49%

Ako predpostavimo da će od ukupne izgradjene površine objekata 15% biti korišteno za poslovanje, te za toliko umanjimo BGP objekata i dobijamo BGPst objekata za stanovanje. Površina, koja se može uzeti u obzir za obračun broja stanovnika, je neto razvijena površina ili 80% od BGP st.



26

Tabela 1.5. Površina objekata namjenjena za poslovanje i stanovanje Površine objekata za

poslovanje 15% BGP ob 9026 7,87% Površine objekata za

stanovanje 15% BGP st 51149 44,61%Neto razvijena površina ili 80% od BGP st. 40919 35,69%

Ukupan broj stanovnika dobijamo kada neto razvijenu povrsinu podijelimo sa prosječnom neto površinom stambenog prostora po jednom stanovniku, koja se predvidja na 30m2 zbog planitane gradnje objekata za klijente visoke platežne moći Tabela 1.6. Odnos broja stanovnika i površine za stanovanje i gustina stanovanja Neto stambena povrsina po stanovniku m2 30 0,03%Broj stanovnika je količnik neto razvijene površine i površine po stanovniku 1364 Gustina naseljenosti je količnik površine u zahvetu planskog dokumenta i planiranog planskog dokumenta.

119 st/ha

/stanovanje niske gustine – do 150 st/ha/ Ukupan broj automobila dobijamo kada neto razvijenu površinu podijelimo sa minimmalnom neto površinom stambene jedinice i pomnožimo sa planiranim brojem automobila po stambenoj jedinici. Uzeti parametri su uvećani, jer se za hotele uzimaju manji koeficijenti. Tabela 1.7. Očekivani broj automobila po stambenom prostoru i maksimalan broj stambenih jedinica Broj automobila na 60 m2 stambenog prostora 1,4 PM Maksimalni broj stambenih jedinica po 60 m2 682 PM

- planirano stanovanje: 1,4 PM / stanu

- turizam (hoteli): 1PM na 2 do ili 4 sobe



27

1.7. Urbanističko – tehnički uslovi za izgradnju i rekonstrukciju objekata i uređenje prostora

1.7.1. Opšti uslovi za uređenje prostora Urbanistička parcela u građevinskom području naselja Urbanistička parcela mora da ima oblik i površinu koja omogućava njeno racionalno i funkcionalno korišćenje i izgradnju sa odredbama plana. Minimalna urbanistička parcela je:

površine 500 m2 za slobodnostojeće objekte površine 400 m2 za dvojne objekte površine 250 m2 za izgradnju objekata u nizu (ugrađeni objekti) maksimalni indeks izgrađenosti: 0,8 maksimalni indeks pokrivenosti: 0,4 maksimalan broj stambenih jedinica po objektu: 3 po etaži spratnost prilagodljiva konfiguraciji terena

a) objekti na ravnim terenima do : P+1+Pk b) objekti na terenu nagiba većeg od 25 stepeni: S+P+1, broj podrumskih etaža je neograničen

Maksimalna površina urbanističke parcele, na kojoj je predviđena izgradnja stambenog objekta, je 1600 m2. Uslovi izgradnje objekata su:

na jednoj urbanističkoj parceli može biti izgrađen jedan objekat osnovne namjene; uz objekte za stanovanje mogu biti izgrađeni pomoćni objekti i određene vrste poslovnih,

ukoliko nisu izvoz zagađenja i koji sa stambenim objektom čine cjelinu, uz uslov da su ispoštovani indeksi zauzetosti i izgrađenosti prostora, međusobne udaljenosti i protivpožarne zaštite;

pomoćni objekti su spratnosti P, locirani uz glavni objekat i na udaljenosti od granice susjedne parcele najmanje 3,0 m;

izuzetno, kada su objekti patećeg sadržaja namjenjeni trgovini, ugostiteljstvu, ličnim i intelektualnim uslugama, mogu biti postavljeni na građevinskoj liniji utvrđenoj ovim planom.

Vrste poslovnih objekata, koji mogu da budu na ovom zahvatu, su:

krojačke, frizerske, obućarske i fotografske radnje, prodavnice mješovite robe, kafei, bifei i sl.

Mali poslovni objekti koji proizvode pojačanu buku mogu biti:

automehaničarske radonice limarije lakirnice bravarije stolarije ugostiteljski objekti sa muzikom i sl.



28

Svakoj urbanističkoj parceli se obezbjeđuje kolski ili pješački prilaz. Ako do urbanističke parcele postoji kolski prilaz, u okviru iste parcele treba obezbijediti prostor za parkiranje „svih vozila domaćinstva“. Regulaciona i građevinska linija, udaljenost objekta od susjednih parcela U grafičkom prilogu. br.6. dat je Plan parcelacije i regulacije, njihova međusobna udaljenost i udaljenost objekata od susjednih parcela, odnosno, od susjednih objekata.

Za objekte u zoni niske i srednje gustine stanovanja, udaljenost regulacione i građevinske linije ne smije biti manja od 5.0 m, osim u slučaju interpolacije u izgrađenim djelovima naselja, kada je moguća manja udaljenost.

Za objekte u zoni veće gustine stanovanja, kao i za objekte drugih namjena, jednaka je zoni urušavanja, odnosno, to je ½ visine objekta, pri tome udaljenost ne smije biti manja od 5,0 m.

Na strmim terenima dozvoljava se postavljanje garaže na regulacionoj liniji, ukoliko nije moguća njena izgradnja u dubini terena; ovako postavljen objekat ne smije da narušava preglednost na tom dijelu i njeno korišćenje ne smije da ugrožava javni saobraćaj.

Minimalna udaljenost slobodnostojećih objekata od granica susjednih parcela je u izgrađenim djelovima naselja 2,5 m.

U izgrađenim djelovima naselja, kad je to uslovljeno oblikom parcele, udaljenost objekta od jedne od granica susjednih parcela može biti manja, ali ne manja od 1,5 m pri čemu je neophodna saglasnost vlasnika susjedne parcele.

Dvojni objekti se jednom svojom stranom mogu graditi na granici parcele, a za udaljenost važe pravila iz prethodnog navoda. Dvojni objekti u nizu moraju da se grade shodno pravilima i važećim propisima, građevinskim standardima i uslovima bezbijednosti; zid na zajedničkoj granici mora da bude vatrootporan, a sljeme krova mora da bude okrenuto upravno na susjednu granicu parcele na kojoj se objekat gradi i bez krovnog prepusta.

Ako se na susjednoj parceli ne nalazi objekat, niti se planira izgradnja, udaljenost objekta od međe minimalno je 1,5 m.

Udaljenost od bočnih granica se mjeri od pročelja zgrade prema bočnoj međi, i mjerodavna je manja vrijednost u slučaju različitih vrijednosti.

Pri rekonstrukciji postojećih objekata, koji ne zadovoljavaju uslove regulacije propisane ovim planom, planirana dogradnja i nadogradnja moraju da budu u skladu sa uslovima regulacije propisane ovim planom.

Smjernice za izgradnju turističkih objekata

Za turističko stanovanje niske gustine (mješovito stanovanje):

Objekti su slobodnostojeći Tip objekata: dvojni ili u nizu Zona stanovanja je predviđena za izgradnju turističkih apart-vila Postojanje pratećih sadržaja Minimalna površina urbanističke parcele : 500 m2 (za slobodnostojeće), 400 m2 (za

dvojne), 250 m2 (za izgradnju objekata u nizu) Maksimalna površina urbanističke parcele: 1600 m2.

Za turističko stanovanje niske gustine (porodično stanovanje sa djelatnostima):



29

Svi planirani objekti u prizemlju mogu da imaju namjenu poslovanja sa maksimalnom visinom prizemlja od 3,0 m.

Dio stambene površine može se koristiti za turistički smještaj (apartmanske jedinice ili turističke sobe).

Površina namjenjena turizmu može maksimalno da bude 40% ukupne stambene površine.

Ispred objekata mogu biti dozvoljene otvorene bašte i terase u funkciji ugostiteljeskih djelatnosti.

Minimalna površina parcele: 300 m2 Maksi malna površina parcele : 1600 m2 Maksimalni indeks izgrađenosti: 0,8 Maksimalni indeks pokrivenosti: 0,4 Maksimalni broj stambenih jedinica po objektu: 3 po etaži Prilikom planiranja izgradnje objekata predvidjeti spratnost prema uslovima insolacije i

tako da ne zaklanjaju vizure na more objektima koji se nalaze iza. Najviša tačka sljemena objekta ne smije da prelazi gornju liniju parapeta posljednje etaže

objekta iza njega. Minimalna udaljenost objekta od susjedne parcele je 2,5 m, odnosno, 1,5 m ako se na

susjednoj parceli ne planira izgradnja objekata ili ukoliko postoji saglasnost vlasnika susjedne parcele na kojoj se nalazi već izgrađen objekat.

Spratnost prilagodljiva konfiguraciji terena - objekti na ravnim terenima do P+1+Pk - objekti na terenu nagiba ≥ 25 stepeni: S+P+1, s tim da je broj podrumskih etaža neograničen

Parkiranje ili garažiranje motornih vozxila obezbjeđuje se na parceli, izvan javnih površina, po kriterijumima:

- 1,5 mjesto/1 stamb. jed. ili po turističkom apartmanu Za stambenu jedinicu ili turistički apartman sa brutto površinom većom od 100 m2, na

svakih 50 m2 broj parking mjesta se povećava za 0,5. Za turističko stanovanje niske gustine sa poslovnim sadržajima: Ovdje se predviđa, pored namjene za turističko stanovanje, i druge djelatnosti, ali koji neće ugrožavati životnu sredinu i funkciju stanovanja. Uslovi izgradnje su:

Minimalna površina parcele: 300 m2 Maksimalna površina parcele: 1600 m2. Maksimalni indeks izgrađenosti: 0.8 Minimalni indeks izgrađenosti: 0.4 Spratnost prilagodljiva konfiguraciji terena

- objekti na ravnim terenima: P+1+Pk - objekti na terenu nagiba ≥ 25 stepeni: S+P+1, s tim da je broj podrumskih etaža neograničen

Ostali uslovi za položaj objekta, međusobnu udaljenost, parking prostor i dr, kao u prethodnom.

U materijalizaciji fasada (najmanje 25% od ukupne površine fasada), popločavanju staza i terasa i izgradnji potpornih i ogradnih zidova vidljivih sa javnih površina potrebno je koristiti autohtoni kamen.



30

Za izgradnju turističkih objekata – hotelske komplekse, Obrađivač je dao sljedeće smjernice: Izgradnja hotela na urbanističkim parcelama: UP1 i UP64, sa svim potrebnim sadržajima. U okviru jedne u.p. može se graditi veći broj objekata, Ukupna izgrađenost ne smije da pređe 80% njene površine, odnosno, pokrivenost parcele

ne može da bude veća od 40% njene površine. Slobodne površine postaju ozelenjene površine, pejzažno uređene. Postoje sadržaji namjenjeni odmoru, rekreaciji i zabavi (bazeni, vrtovi, barovi, fontane i

sl.). Predvidjeti pješačke komunikacije koje vode do morske obale Maksimalni indeks izgrađenosti: 0,8 Maksimalni indeks pokrivenosti: 0,4 Osnovna namjena unutar zone ili kompleksa mora zauzimati: 50–70% od njegove brutto

površine. Za zelenilo, sport i rekreaciju da ostane: 30-50% od nepokrivenog dijela parcele objektom. Maksimalna spratnost: do 3 nadzemne etaže

- na ravnim terenima, nagiba do 10 stepeni dozvoljena je maksimalna spratnost: P+2

- na terenima nagiba do 25 stepeni dozvoljena spratnost je S+P+2 - neograničen broj podrumskih etaža.

Garažiranje automobila se ostvaruje u okviru objekta, a parkiranje na slobodnim površinama lokacije, to 5 mjesta/100 m2 površine.

Podzemne garaže mogu se raditi ispod ozelenjenih površina, van objekta. Površine suterenskih i podrumskih etaža namjenjenih garažiranju ili smještaju tehničkih

prostorija ne ulaze u obračun indeksa izgrađenosti Nije dozvoljena prenamjena garaža u druge sadržaje. Po planu parcelacije, minimalna udaljenost objekata od granica susjednih parcela je 3,0

m, osim ako se na susjednoj parceli već ne nalazi izgrađen objekat. Za izgradnju će se koristiti savremeni građevinski materijali prilagodljivi podneblju. Oblikovanje i arhitektura objekata treba da budu prilagodljivi karakteru primorskog naselja.

Javni sadržaji U zahvatu LSL ne planira se izgradnja posebnih objekata za namjenu javnim sadržajima. Sport i rekreacija Sportskorekreativni objekti se planiraju u okviru urbanističkih parcela, a ne kao posebni objekti zajedničkog interesa. Mjere zaštite kulturnog i prirodnog nasljeđa Obrađivač zastupa stav da ideja vodilja za obnovu i očuvanje prirodne i graditeljske baštine područja mora da bude podređena očuvanju vrijednosti cjeline, kao odnosa prema prirodnom okruženju i unapređenju stanja baštine, i to u mjeri kojom će se zaustaviti nepovoljni trendovi i skrenuti pažnja na oblike korištenja koji su kompatibilni sa njenim karakteristikama. Osnovne odlike područja i mjere zaštite navodi Obrađivač:

Na području zahvata plana ne nalaze se ambijentalne cjeline, grupacije objekata ili pojedinačni objekti koji su obuhvaćeni registrima ili zakonskom regulativom zaštite arhitektonskih i kulturnih spomenika.



31

Sačuvati postojeći izgled obale, uz mjere njenog uređenja, koje podrazumijevaju zadržavanje prirodnih karakteristika; spriječiti nasipanje obale, kao i gradnju novih objekata na njoj.

Identifikovati objekte koji se predlažu za zaštitu, sa njihovim granicama i eventualno zaštitnim zonama.

Očuvati ambijentalne cjeline objekata sa vrtovima i okućnicama, sa svim elementima koji karakterišu mediteransko graditeljstvo s početka XX vijeka.

Sačuvati postojeću vegetaciju vrtova i voćnjaka i razvijena stabla , karakteristične repere u prostoru.

Očuvati uslove sredine u kojima se objekti nalaze, a zbog negativnih uticaja sredine koji mogu da utiču na zaštićene objekte (prašina, buka, štetni gasovi i sl.).

Zabraniti radnje koje mogu da prouzrokuju promjene ili trajna oštećena koja bi promijenila izgled i narušile vrijednosti zaštićenih objekata.

Analiziranje objekata i njihovih svojstava zbog kojih se preporučuju za zaštitu. Izrada projekata revitalizacije ili rekonstrukcije objekata sa korišćenjem odgovarajućih

materijala, sa naglaskom na one elemente koji su se tradicionalno koristili. Insistiranje na upotrebi samo tradicionalnih materijala: kamen, drvo, cigla, ... Priprema planova održavanja (kratkoročnih i dugoročnih) i daljnjih razvojnih pravaca. Provoditi redovan monitoring stanja zaštićenih objekata Definisati adekvatne mjere i instrumente za uklapanje izgleda novogradnje u karakteristike

postojeće arhitekture, da bi se smanjili negativni vizuelni efekti u prostoru. Uslovi i mjere zaštite od elementarnih i drugih nepogoda i uslovi od interesa za odbranu U skladu sa Pravilnikom o tehničkim normativima za izgradnju skloništa i Zakonom o zaštiti od elementarnih nepogoda i Pravilnikom o mjerama zaštite od elementarnih nepogoda, Obrađivač daje smjernice za realizaciju LSL a kao mjere zaštite od elementarnih i drugih nepogoda:

Sva tehnička rješenja za individualnu gradnu moraju da budu zasnovana na nalazima i preporukama elaborata inženjersko-geoloških istraživanja sa seizmičkom mikrorejonizacijom terena.

Potrebno je provesti i naknadna geotehnička istraživanja u pogledu hidrogeoloških svojstava tla, i drugih relevantnih elemenata za temeljenje objekata, trasiranje i izgradnju saobraćajnica i objekata komunalne infrastrukture.

Zbog pripadanja zoni visokog seizmičkog rizika potrebno je proračune za objekte zasnivati na posebno izrađenim podacima mikroseizmičke rejonizacije, a objekte od opšteg interesa računati za jedan stepen više po seizmičkoj skali od opšte seizmičnosti kompleksa.

Tla ocjenjena kao nestabilna ili uslovno nestabilna ne treba koristiti za izgradnju objekata bez prethodnih sanacionih zahvata.

Za planiranje, odnosno, projektovanje saobraćajne mreže ili objekata, koji u većoj mjeri zahtjevaju intervencije u tlu (dibina veća od 2.0 m) potrebno je izvesti odgovarajuće sanacione radove, a posebno treba obratiti pažnju da se predvide mjere za biološko konsolidovanje tla ozelenjavanjem.

Svi objekti infra i suprastrukture moraju da budu građeni po važećih tehničkim normativima i standardima.

Za svaki objekat, koji se gradi, treba pribaviti uslove i saglasnosti na tehničku dokumentaciju i izvedeni objekat od strane nadležnog organa.



32

Tabela 1.2. Rekapitulacija osnovnih urbanističkih parametara za urbanističke parcele na kojima je planirana gradnja

NAČIN KORIŠTENJA I UREĐENJA PROSTORA

PLANIRANO

Minimalna Površina parcele (m2)

Najveća izgrađena površina zemljišta Pgr (m2) %, indeks zauzetosti

Indeks izgrađenosti

Maksimalan broj nadzemnih etaža građevina, V ili maksimalna ukupna visina objekta

kuća u nizu

250 40% 0,4

0,8 S+P+1

dvojna kuća

400 40% 0,4

0,8 S+P+1 ST

Sta

nova

nje

jedn

opor

odič

no

slobodno stojeća kuća

500 40% 0,4

0,8 S+P+1

S1 Stanovanje sa poslovnim prostorima

300 40% 0,4

0,8 S+P+1

M1

Mješovita namjena_ stambeno turistička namjena ( interpolacija postojećih objekata)

0,3 40% 0,4

0,8 S+P+1

T1 Hotel - 40% 0.4

0,8

Nagib do 100

Nagib veći od 250

P+2, S+P+2



33

2. OPIS POSTOJEĆEG STANJA ŽIVOTNE SREDINE PREDMETNOG PODRUČJA I MOGUĆI SMJER NJENE EVOLUCIJE

2.1. Detaljan opis lokacije Zahvat lokacije Špiljice-potok, koja zauzima površinu od 11,465 ha, nalazi se u katastarskoj opštini Zabrđe, na poluostrvu Luštica, u opštini Herceg Novi. Zahvat obuhvata katastarske parcele: 2, 51/2, 1000, 1001, 1002, 1003, 1004, 1005, 1006, 1007, 1008, 1009, 1037, 1038, 1039, 1040, 1041, 1042, 1043. Poluostrvo Luštica, koje se pruža pravcem od jugoistoka ka sjeverozapadu, u dužini od 13,2 km, prostorno ima izgled zašumljenog, brdovitog grebena, koji razdvaja Tivatski i istočni dio Topaljskog zaliva od otvorenog mora. Poluostrvo Luštica je jedinstven prirodni i kulturni predio, koji zavrijeđuje ozbiljnu pažnju analitičara prostora kao i proučavalaca kulturno-istorijskih prilika i graditeljskog nasljeđa. Sama činjenica da se na Luštici nalazi 18 crkava, te da je najstarija crkva koja je u funkciji, u zaseoku Radovanići iz 12 vijeka, da se u tivatskom arhipelagu nalazi staro predhrišćansko svetilište, ostaci najstarijeg ranohrišćanskog svetilišta, pa potom i pravoslavna episkopija, i manastir Svetog Arhangela Mihajla na Prevlaci, iz 13 vijeka, kao i katolički manastir Gospe od Milosti na najmanjem ostrvu sve to već dovoljno govori o sakralnom elementu poluostrva, koje je u drugoj polovini 20 vijeka prepoznato kao lijepa i zanimljiva turistička destinacija. Brojni vojni objekti: tvrđave, kasarne, utvrđenja, osmatračnice, topovske baterije iz doba Austrougarske i biše Jugoslavije, dio su specifičnog graditeljskog nasljeđa, koje ne bi smjelo da bude ostavljeno na milost rubu vremena i ljudskom (ne)maru. U prošlosti, Luštica je bila glasovita po maslinarstvu, te proizvodnji ulja i maslina. Sve su to neke opšte odlike koje obrađivača ovog elaborata usmjeravaju da zna šta su mu reperi, polazišta u zaključivanju o neohodnosti očuvanja prirodnog i antropogenog ambijenta luštičke sredine, a što je u vezi sa predmetnom lokacijom.

Slika 2.1. Položaj lokacije „Špiljice – potok“ u širem okruženju Boke Kotorske

i otvorenog mora



34

Najveću širinu, od 5,9 km poluostrvo Luštica doseže u rasponu između Rta od vesla, na otvorenom moru, i zaseoka Petrovići, unutar Bokokotorskog zaliva. Najvisočija tačka Luštice je Obostnik (koji se u domaćem govoru naziva i Obošnik) i iznosi 586 metara. Ukupna površina ostrva je 47 km2. Obala Luštice ka zalivu je slabo razuđena, dok je vanjska strana, ka otvoreno moru, veoma razuđena, sa brojnim manjim i većim uvalama. Luštica ima malu kopnenu granicu prema Donjem Grblju, koja se nalazi između Koluždrinjeg potoka, u Tivatskom zalivu, i jedne male uvale, u jugosistočnom dijelu zalica Trašte, dužine 2,3 km. To se smatra najužim dijelom poluostrva Luštica. Tokom čitave istorije, položaj Luštice je bio od izuzetnog strateškog značaja, jer se sa njenih istaknutih tačaka kontrolisao ulaz u Zaliv.Danas, poluostrvo Luštica, u administrativnom smislu, dijele dvije opštine : Tivat i Herceg Novi. Luštica predstavlja veliki pririodni resurs i potencijal za budućnost, za obje opštine, kako sa stanovišta raspoloživog zemljišta, vegetacije i unapređenja poljoprivrede, posebno maslinarstva, tako i kao turistička destinacija, po ambijentalnim, dakle profanim, i sakralnim vrijednostima.

Slika 2.2. Izgled šireg zahvata lokacije „Špiljice-potok“, s mora

Slika 2.3. Pogled na obalu u nešto širem pojasu od zahvata po LSL, koji se naziva

„Špiljice-potok“sa podmorničkim tunelom



35

Predmetni zahvat Špiljice – potok pripada opštini Herceg Novi. U bližem određenju, radi se o nenastanjenoj, bolje reći, radi se o zoni ne privedenoj namjeni, te koja je još u relativno netaknutom prirodnom ambijentu, na potezu između Pristana i Rosa. Poluostrvo, generalno gledano, ima povoljan položaj prema komunikacijama. U neposrednoj blizini se nalazi aerodrom Tivat (7.5 km) i Jadranska magistrala za kolski saobraćaj, a preko pristaništa u Tivtu, Herceg Novom, Zelenici (trgovačka luka sa skladištem) i Kotoru, ima dobre pomorske veze. Takođe, i velika marina Porto Montenegro, kao privezište za jahte, nalazi se na desetak kilometara, odnosno, od predmetne lokacije. Međutim, ono što se može navesti kao lokalni problem opštine Herceg Novi jeste dosta loša veza preko mora između Herceg Novog i Luštice, koja se ostvaruje vožnjom barkom i to za učenike koji pohađaju nastavu u Herceg Novom i zaposlene, koji svakodnevno dolaze na posao sa poluostrva. Ta veza se, u periodu van sezone, ostvaruje jednom dnevnom. Bez te komunikacije bi, praktično, domaćinstva u hercegnovskom dijelu Luštice, ostala odsječena od direktne veze sa matičnom opštinom. Prilaz lokaciji, zapravo, zahvatu plana Lokalne studije lokacije, jeste pješačka, šljunčana komunikacija Rose – Krašići, (slika 2.4.) koja je trasa buduće, dvosmjerne saobraćajnice Krašići-Rose, a koja je planirana u Prostornom planu opštine Herceg Novi.

Slika 2.4. Prilazna saobraćajnica Rose – Krašići, koja tangira predmetni zahvat plana

„Špiljice – potok“ Kako se vidi na slici 2.4. duž saobraćajnice su postavljeni stubovi i vazdušno doveden kabl za električno napajanje. Zahvat, uostalom kao i čitava sjeverna strana luštičkog poluostrva, nalazi se u velikom, gotovo kontinualnom nagibu, ka moru. Kote terana su od 10 do 150 mnm, koje skoro prate liniju obale, s tim da je pojas od 0 do 10 mnm zahvat tzv. „morskog dobra“, koji se nalazi između linije morske vode i zahvata plana „Špiljice-potok“. Taj uski pojas morskog dobra čini da je predmetna lokacija posredno u vezi sa obalom i morem, kako se vidi na slikama: 4.1, 4.2. Odnosno, pojas morskog dobra ne ulazi u ovaj Plan lokalne studije lokacije.



36

Lokacija „Špiljice-potok“ je nenastanjena i na njoj nema tragova graditeljskog nasljeđa. Neprohodna je zbog guste makije, gotovo šikare, koju će izvođači radova morati da raskrče prije početka bilo kakvih radnji na zahvatu plana.

Sl. 2.5. Prokrčena makija Sl. 2.6. Prirodna vegetacija, stub i kabl za struju U ambijentalnom smislu, gradnja na Luštici, i to naročito na ovoj unutrašnjoj strani poluostrva, prema Herceg Novom, razvija se, shodno konfiguraciji terena, stepenasto, kako se vidi na slici 2.8. Stabla masline, koja čine jednu od primarnih ambijentalnih vrijednosti, gotovo su prisutna u svakoj vizuri. Ovdje je prikazana novija arhitektura sela Zabrđe, koje je udaljeno nekih 2 do 3 km od predmetne lokacije. Stabla maslina su zadržana kao dekor, a svakako ne treba zaboraviti mnoga važna, ljekovita svojstva ove vrijedne mediteranske kulture (sl. 2.7.).

Slika 2.7. Maslina – tipičan vegetacinski predstavnik na Luštici, Sl. 2.8. Stepenasta urbanizacija u naselju Zabrđe, kojem katastarski pripada predmetni zahvat



37

Lokacijsko određenje zahvata plana Lokalne studije lokacije je: Naselje Male Rose i Rose, udaljeno cc-a 3 km Najbliži stambeni objekti, cc-a 1 km Fortifikacinski objekti „Kabala“ cc-a 1 km Pristan, najbliže pojedinačne kuće, cc-a 2 km Nekadašnji podmornički objekti u zoni „špiljice“ cc-a 0.5 – 1.0 km

2.2. Parametri životne sredine

2.2.1. Prikupljanje i proučavanje raspoložive dokumentacije i podloga U sklopu istraživanja izvršena je analiza osnovne geološke karte lista “Kotor” 1:100.000, sa odgovarajućim Tumačem, što je omogućilo osnovnu litostratigrafsku determinaciju i upoznavanje rupturnog sklopa terena u okviru izdvojenih geotehničkih jedinica. Takođe urađena je analiza seizmogeoloških podloga za Prostorni plan Republike (Hidrogeološka karta 1:100.000, Inženjerskogeološka karta 1:100.000, Neotektonska karta 1:100.000, Geomorfološka karta 1:100.000, Karta epicentra Crne Gore, Karta gustine zemljotresa, Karta seizmičkog rizika (hazarda) Crne Gore, Pedološka karta 1:50.000, Digitalni elevacioni model terena rezolucije 30 m (ASTER), karta seizmičke regionalizacije Crne Gore (Republički seizmološki zavod Crne Gore), kao i analiza seizmogeoloških podloge i seizmičke mikrorejonizacije opština Tivat i Herceg Novi, (Zavod za geološka istraživanja Podgorica i IZIS Skopje, 1981.) Analizom seizmogeoloških podloga dobijeni su generalni podaci o litogenetskim vrstama stijena, morfometriji terena, dubini do nivoa podzemnih voda, hidrogeološkim svojstvima i funkcijama stijenskih masa, stabilnosti i seizmičnosti ovog dijela terena. U okviru ovih radova izvršena je i analiza rezultata detaljnih geotehničkih ispitivanja za više objekata u široj zoni izučavane lokacije:

- Elaborat o geotehničkim istraživanjima terena duž trase saobraćajnice Luštica – Zaliv Trašte (st.km 0+000 – 8+808);

- Elaborati o geotehničkim odlikama terena lokacije projektovanog turističkog naselja Kabala for na Luštici;

- Elaborat o geomehaničkim odlikama terena za stambeno naselje u Krtolama; - Elaborat o geotehničkim odlikama terena za saobraćajnicu na području Krtola; - Elaborat o geotehničkim odlikama terena lokacije Rt Kobila; - Elaborat o geotehničkim odlikama terena lokacije Vila u zaleđu plaže Ploče, i dr.

Na osnovu analize podataka do sada urađenih kompleksnih geoloških podloga, dobijena je preliminarna slika o geomorfološkim, geološkim, tektonskim, hidrogeološkim, inženjersko-geološkim i seizmičkim karakteristikama šireg područja turističkog kompleksa Špiljice.



38

2.2.2. Geomorfološke odlike terena Istraživani dio terena, ukupne površine od oko 12 ha, zahvata sjeverne padine poluostrva Luštica, nadmorske visine približno od oko 5 do 150 m. Prosječni nagib iznosi od 20 do 50º. Geomorfološke odlike terena, lokacije Turističkog naselja Špiljice, direktna su posledica geološkog sastava terena, strukturnog sklopa, endogenih i egzogenih procesa, koji su djelovali na ovom području. Presudan uticaj na današnji izgled reljefa, pored endogenih sila, imali su procesi fizičko-hemijskog raspadanja stijena, denudacije, karstifikacije i abrazije. Kao produkt fizičko-mehaničkog raspadanja stijena i planarnog spiranja površinskog materijala, preko osnovne stijene - krečnjaka na dijelu padine formiran je tanki deluvijalno-eluvijalni pokrivač, debljine najčešće do 1-og metra. S obzirom da područje Luštice izgrađuju pretežno karbonatne stijenske mase predstavljene krečnjacima i dolomitičnim krečnjacima, na širem istraživanom prostoru dominantan je uticaj karstnog procesa. Na ovom dijelu terena pored karstnog procesa koji se manifestuje kroz razviće površinskih i podzemnih karstnih oblika, u priobalnom dijelu terena, do izražaja je došao i proces abrazije. Djelovanjem ovog procesa u priobalnom pojasu stvoreni su strmi do vertikalni odsjeci u krečnjacima mjestimično izdjeljeni u veće blokove. Takođe, na pojedinim djelovima terena izražen je proces fizičko-mehaničkog raspadanja karbonatnih stijenskih masa (krečnjaka i dolomitičnih krečnjaka), što je registrovano u zasjecima lokalnog puta. U cjelini gledano, izučavana lokacija je izgrađena od karstifikovanih krečnjaka i dolomita, u površinskom dijelu degradiranih, koji su mjestimično prekriveni tanjim slojem deluvijalno-eluvijalnih tvorevina, tačnije slojem glina sa krečnjačkom drobinom. 2.2.3. Zemljišni pokrivač Kao podloga za upoznavanje zemljišta istraživanog područja korišćena je Pedološka karta Crne Gore list “Kotor 2” 1:50.000 (Poljoprivredni institut, 1983), kao i monografija Zemljišta Crne Gore (Fuštić i Đuretić, 2000). Na samom području istraživanja dominantno rasprostranjenje ima posmeđena crvenica (terra rossa) koja leži preko tvrde karbonatne podloge. Debljina ovog pokrivača na području istraživanja najčešće iznosi od 15 do 30 cm, međutim, u krajnjem jugoistočnom dijelu područja, gdje su zastupljene pretaložene crvenice, debljina može iznositi i do 1,0 m. Uzimajući u obzir debljinu crvenice, može se procjeniti da je na području turističkog kompleksa Špiljice rasprostranjeno oko 40.000 m3 zemlišta. Ovaj tip zemljišta se obrazuje u uslovima tople mediteranske klime. Procenat humusa u crvenici je znatno manji nego u drugim tipovima zemljišta. koji se javljaju preko karbonatne podloge. Od ostalih karbonatnih zemljišta se razlikuje i po izrazitoj crvenoj boji, ali i po većem sadržaju gline. Pretaložene crvenice su plodna zemljišta, međutim najčešće zahtjevaju intenzivnije navodnjavanje. Skoro na kompletnom području Luštice, na ovom zemljištu je razvijena gusta sklerofilna vegetacija (makija).



39

Luštičko pobrđe se sastoji od kretacijskih krečnjaka. U monografiji Mr Gliga Odalovića o Luštici piše da: se „fliš, kao posebna sedimentna stijena, nigdje nije održao, već je spran, tako da je ostala potpuno ogoljela krečnjačka podloga.“ Kako je Luštica isključivo krečnjačkog sastava to je zemljište rezidijum nastao raspadanjem krečnjaka tj. crvenice ili tzv. terra rossa, koju sačinjavaju tri horizonta ili sloja. Prvi sloj je debljine 20-25 cm, zatvorene crvene boje koja dolazi od prisustva bezvodnog oksida gvožđa. Drugi sloj je debljine do 15 cm, boje nešto otvorenije. Treći sloj je, zapravo, matični supstrat oko kojeg postepeno nastaje crvenica. Crvenica je osrednje plodnosti, obiluje glinovitim česticama, a siromašna je organskim materijama. Najveću debljinu postižu slojevi u udolinama, ali se ona stvara i po drugim, manjim udubljenjima, pa i škrapama. Radi zaštite od površinskih spiranja na nagnutim terasama zemljište je podgrađeno suvomeđama, na kojima su formirane obradive površine, zvane dolac, zasađene raznim kulturama, a najčešće stablima maslina.

2.2.4. Geološka građa terena

Prema podacima Osnovne geološke karte list "Kotor" 1:100.000 (slika 1) i pratećeg Tumača te karte, može se reći da u geološkoj građi terena šireg područja istraživane lokacije, učestvuju jedino sedimentne stijene, uglavnom predstavljene krečnjacima i dolomitima. Na samom području istraživanja zastupljene su sledeće kartirane jedinice: bankoviti dolomiti (2

4K23), bankoviti i slojeviti

dolomitični krečnjaci (34K2

3) i numulitski krečnjaci (E2). Bankoviti dolomiti (2

4K23). Kao poseban paket izdvojeni su bankoviti sivi dolomiti, mjestimično

bituminozni, debljine oko 150 m. Zastupljeni su u krajnjem jugoistočnom dijelu istraživanog područja. Sadrže bogatu faunu rudista i foraminifera. Generalni pad slojeva u okviru ove karte kartiran je prema sjeveru pod uglom od oko 20º. U podini dolomita su zastupljeni bankoviti i slojeviti krečnjaci (1

4K23) koji imaju dominantno rasprostranjenje na području Luštice.

Bankoviti i slojeviti dolomitični krečnjaci (3

4K23). Takođe, kao poseban paket su izdvojeni

bankoviti bjeličasti i sivi jedri krečnjaci, dolomitični krečnjaci i dolomiti, debljine oko 50 m. Zastupljeni su na najvećem dijelu istraživanog područja. Krečnjaci sadrže dosta bogatu mikrofaunu, ali i nešto oskudniju makrofaunu. Slojevi u okviru ovih sedimenata generalno padaju prema sjeveroistoku pod uglom od oko 25º. U njihovoj podini su zastupljeni dolomiti (1

4K23) koji su

opisani u prethodnom pasusu. Numulitski krečnjaci (E2). Zastupljeni su u sjeverozapadnom dijelu istraživanog područja. Radi se o slabo slojevitim krečnjacima, koji od fosila sadrže numulite, orbitoide, alveoline i druge foraminifere. Njihova debljina se kreće od oko 50 do 100 m. Ovi sedimenti leže u bazi fliša, a transgresivno preko gore opisanih bankovitih i slojevitih dolomitičnih krečnjaka (3

4K23), kao i

mjestimično preko manjih pojava boksita. Preko krečnjaka zastupljen je tanki deluvijalno-eluvijalni nanos, pretežno sastavljen od gline i zaglinjene krečnjačke drobine, različitog granulometrijskog sastava, kao i crvenice, koja ispunjava pukotine i karsne šupljne. Debljina deluvijalno-eluvijalnog nanosa iznosi najčešće do 1-og m. Regionalno posmatrano, istraživano područje pripada markantnoj geotektonskoj jedinici, poznatoj kao Paraautohton. To je antiklinalna struktura Luštice, Grblja i Oštrog rta izgrađena od karbonatnih stijenskih masa. Generalni pravac pružanja slojeva je SZ-JI sa padom prema



40

sjeveroistoku. Teren je ispresjecan kraćim rasjedima generalnog pravca sjeveroistok-jugozapad, upravnim na slojevitost, kao i rasjedima pravca pružanja SZ-JI.

2.2.5. Hidrogeološke karakteristike terena Na osnovu hidrogeoloških svojstava i funkcija stijenskih masa, na širem području predmetne lokacije, mogu se izdvojiti:

- dobro propusne stijene pukotinsko-kavernozne poroznosti, predstavljene bankovitim i slojevitim dolomitičnim krečnjacima (3

4K23),

- srednje propusne stijene pukotinske, rijeđe kavernozne poroznosti, predstavljene bankovitim dolomitima (2

4K23) i numulitskim krečnjacima (E2),

- kompleks slabo propusnih i nepropusnih stijena, predstavljen deluvijalnim sedimentima i crvenicama.

U okviru karbonatnih stijenskih masa, tektonski polomljenih i dijelom skaršćenih krečnjaka, zastupljen je karstni tip izdani, koji se prazni preko manjih vrulja direktno u more. Nivo podzemnih voda na predmetnoj lokaciji je u nivou mora, odnosno nekoliko santimetara iznad nivoa mora, što je posledica odnosa slane i slatke vode. Kada je u pitanju kvalitet podzemnih voda, treba istaći da se radi o vodama hloridne klase, a kalcijumske grupe. Koncentracija hlorida u podzemnim vodama u sušnom periodu godine najčešće prelazi granicu maksimalno dozvoljene koncentacije hlorida u vodama za piće propisanu važećim pravilnicima. Međutim, ukoliko se radi o podzemnim vodama sa umjerenim salinitetom, iste se mogu iskoristiti za navodnjavanje zelenih površina. Takođe, treba istaći da na ovom dijelu terena nije registrovana nijedna hidrogeološka pojava. Na ovom području nema stalnih površinskih pa čak ni povremenih tokova. Jedino je moguće kratkotrajno površinsko oticanje, odnosno slivanje voda atmosferskih taloga u vrijeme intenzivnih padavina.

2.2.6. Inženjerskogeološke odlike terena Krečnjaci i dolomiti, zastupljeni na ovom području, su ispucali i ispresjecani brojnim metarskim do dekametarskim rasjedima i pukotinama smicanja, tako da su izdijeljeni u blokove nepravilnih oblika. U pripovršinskoj zoni su degradirani, odnosno, sitno blokovski izdijeljeni. Pretežno su slojevite do bankovite teksture. Površine slojevitosti su kontinualne u okviru manjih strukturnih blokova. Ravne su do slabo zatalasane. Zidovi pukotina su ravni, a ređe, na mjestima nepotpune kalcitizacije, i hrapavi. U pripovršinskoj zoni su djelimično degradiranih zidova, a na mjestima proširenja i ukrštanja sa drugim diskontinuitetima ima pojava karstifikacije i karsnih šupljina zapunjenih crvenicom. Od penetrativnih elemenata sklopa, najznačajnija je slojevitost sa Ep 0-15/20-35. Površine slojevitosti su slabo do dobro izražene. Pored međuslojnih diskontinuiteta, zastupljene su još najmanje dvije familije subvertikalnih i subhorizontalnih pukotina, zijeva mjestimično i do 20 cm.



41

Inženjerskogeološke karakteristike terena uslovljene su geološkom građom terena, a iste su definisane kroz inženjerskogeološka svojstva stijenskih masa koje učestvuju u građi predmetne lokacije. Prema inženjerskogeološkim svojstvima na širem dijelu terena izučavane lokacije mogu se izdvojiti sledeće dvije inženjerskogeološke grupe stijena:

- vezane stijene, predstavljene krečnjacima i dolomitičnim krečnjacima, koji izgrađuju najveći dio izučavane lokacije,

- poluvezane stijene, predstavljene deluvijalnim glinama sa sadržajem sitnije drobine i crvenicom, zastupljene u površinskom dijelu terena i kao ispuna u pukotinama i kavernama, u okviru karbonatnih sedimenata.

U grupu vezanih stijena mogu se uvrstiti bankoviti dolomiti (24K2

3), bankoviti i slojeviti dolomitični krečnjaci (3

4K23) i numulitski krečnjaci (E2) koji izgrađuju najveći dio lokacije turističkog kompleksa

Špiljice (slika 2.9.).



42

Sl. 2.9. Izvod iz Osnovne geološke karte 1 : 100.000 (Antonijević R. i dr., 1973)

2.2.7. Seizmogeološke odlike terena Seizmogeološke odlike terena za šire područje lokacije turističkog naselja Špiljice obrađene su na osnovu podataka ranijih istraživanja koji su sintetizovani u okviru Seizmogeoloških podloga i seizmičke mikrorejonizacije ovog područja (Univerzitet „Kiril i Metodij“ Skopje, 1981; Institut za zemljotresno inženjerstvo i inženjersku seizmologiju).



43

Prema karti seizmičke regionalizacije Crne Gore (1982) šire područje izučavane lokacije pripada zoni IX° MCS skale, seizmičkog intenziteta. Istraživana lokacija može se predstaviti sledećim geotehničkim modelom (Vukićević B. i dr., 1981):

Tabela 2.1.Geotehnički model (Vukićević B. i dr.)

Tip tla i dinamički parametri

Vp=3000m/s Ispucali krečnjaci Vs=1100m/s h=10m γ=25kN/m3

Vp=4500m/s Kompaktni malo ispucali Vs=2200m/s krečnjaci γ=27kN/m3

Vp – brzina prostiranja longitudinalnih talasa; Vs - brzina prostiranja transferzalnih talasa U narednoj tabeli dati su mjerodavni seizmički parametri (amax(g) i Ks) za povratni period od 50,100 i 200 godina (Vukićević B. i dr., 1981).

Tabela 2.2. Mjerodavni seizmički parametri

Karakteristična zona Povratni period Maksimalno ubrzanje Koeficijent T (god) tla amax(g) seizmičnosti Ks

50 0,15 0,07 Krečnjaci i dolomitični krečnjaci 100 0,19 0,10 200 0,22 0,11

2.2.8. Vodni resursi na lokaciji Na čitavom poluostrvu Luštica su slabo izraženi kraški oblici kao potencijalni resursi vode. Činjenica je da, kao i čitava Boka Kotorska, i područje Luštice obiluje atmosferskim padavinama. Naučnici smatraju da da je na postojeću krašku strukturu uticao gust biljni pokrivač koji otežava slivanje i upijanje vode u tlo preko krečnjačke podloge. Pod vegetacijom se javljaju tek manje razvijeni kraški oblici vode. Ipak, polostvo Luštica nije bez kraških oblika, a najbolje su izražene mrežaste i rebraste škrape. Mrežaste škrape su najizraženije na padinama Obosnika (kojima pripada i lokacija Špiljice-potok) i oko Gornjih Klinaca, mada ih ima i u ostalim dijelovima polsuostrva. Njihovi žljebovi su ispunjeni crvenicom, dok su im čebelji zaravnjeni i niski, a na mjestima potpuno izlomljeni i pretvoreni u blokove, koji su zastrti zemljom iznad koje strče kao ostenjaci. Rebraste škrape su nastale radom talasa na sjeveroistočnoj obali, žljebovi su im plitki i široki, a čebelji uski i oštri. Od ostalih kraških oblika vrijedno je napomenuti neke manje vrtače na prostoru Zabrđa i Klinaca, koje su malog obima i pretežno okruglaste.

Na predmetnoj lokaciji Špiljice – potok, kako i sam naziv kaže, postoji vododerina niz koju se, u



44

obliku bujice u vrijeme kiša, sliva voda ka moru. Ostalih, tzv. „živih voda“ nema. Nepristupačnost lokacije zbog guste vegetacije čini da je nemoguće i identifikovati eventualne izvore, čak i da postoje.

2.2.9. Vazduh Pod aerozagađenjem podrazumijeva se prisustvo primjesa (toksičnih i netoksičnih) koje su nastale u ljudskom proizvodnom procesu, a dospjele su u atmosferu u vidu gasova, pare, prašine, dima, magle ili, pak, dospjevaju u vazduh iz prirodnih izvora. Atmosfera konsatntno prima određenu količinu čvrstih čestica, tečnosti i gasova prirodnog i antropogenog porijekla. Ove materije dospjele u atmosferu se kreću, raspršavaju i reaguju, bilo među sobom ili sa drugim supstancama. Kapacitet atmosfere je takav da je u mogućnosti da primi određenu količinu zagađujućih materija bez narušavanja njene dinamičke ravnoteže. Međutim, ukoliko se na pojedinim prostorima emituju zagađujuće materije (polutanti), tada dolazi do poremećaja, tj. do njihovog štetnog djelovanja na ekosistem i čovjeka pa se tada govori o zagađenom vazduhu. Čist vazduh je osnov za zdravlje i život ljudi i čitavog ekosistema.Program monitoringa kvaliteta vazduha u Crnoj Gori podrazumjeva praćenje stanja u 17 gradova na 27 mjernih stanica; mjeri se na 24-časovnim uzorcima :SO2, NO2, O3, NH3, Fenoli, Formaldehid, dim i čađ, H2S, Fluoridi (Podgorica, Nikšić i Pljevlja), lebdeće čestice (jedan put nedjeljno) i sadržaj teških metala, POP-s i PAH-s u lebdećim česticama, taložne materije i padavine i procjenjuje se uticaj motornih vozila na kvalitet vazduha u naseljima. Na području Herceg Novog nema značajnijih zagađivača vazduha. Lokalno zagađenje potiče od najvećoj mjeri od grijanja u zimskom periodu, privrednih, zdravstvenih i školskih ustanova i domaćinstava. U tabeli 2.3. predstavljena je koncentracija najznačajnijih zagađujućih materija.

Tabela 2.3. Pokazatelji kvaliteta vazduha u Herceg Novom, za 2009. godinu

SO2 NO2 O3 Dim I čađ NH3 Mjesec µg/m3

Januar Csr 3,00 7,14 28,36 11,64 2,17

Cmax 5,21 18,41 35,68 16,15 2,70 Februar Csr 2,43 2,43 59,47 11,10 0,79 Cmax 5,21 3,59 81,55 16,51 1,55

Mart Csr 3,17 3,84 48,41 13,91 0,75

Cmax 8,41 8,74 81,42 32,41 1,51 April Csr 1,63 3,19 42,40 17,75 1,13 Cmax 3,00 8,21 71,58 44,31 1,37

Maj Csr 1,87 3,59 49,39 11,63 1,62

Cmax 3,19 4,78 61,28 16,66 2,22

Jun Csr 2,85 11,36 48,33 13,64 0,97 Cmax 5,80 42,44 61,39 52,41 1,58 Jul Csr 2,48 7,94 60,68 10,65 2,07 Cmax 9,72 11,41 78,38 22,29 2,39 Avgust Csr 2,53 5,88 61,95 15,71 0,43 Cmax 4,16 9,45 68,21 41,11 0,80

Septembar Csr 1,12 3,69 61,90 9,06 0,13



45

Cmax 2,80 7,30 73,33 24,38 0,23 Oktobar Csr 2,60 3,18 49,27 9,23 1,56

Cmax 4,10 4,50 69,22 28,00 2,66 Novembar Csr 0,80 3,40 56,51 10,65 0,41

Cmax 1,90 4,33 65,22 30,33 0,70

Decembar Csr 1,14 3,33 42,96 20,17 0,46

Cmax 1,60 4,30 75,22 48,00 0,70 Dnevna srednja vrijednost 110 60 200 Godišnja srednja vrijednost

40

Ciljna vrijednost 120 Praćenje stanja kvaliteta vazduha vrši JU Centar za ekotoksikološka ispitivanja Crne Gore u okviru godišnjih programa kontrole kvaliteta vazduga u Crnoj Gori. Na osnovu izvršenih mjerenja tokom 2010. godine kvalitet vazduha u Herceg Novom ocjenjen je kao veoma dobar.

- Srednje i maksimalne mjesečne vrijednosti osnovnih zagađujućih supstanci, odnosno Csr i Cmax godišnje vrijednosti sadržaja sumpor diokisida, azot dioksida, prizemnog ozona, dima i čađi, ukupnih lebdećih čestica i taložljivih materija u Herceg Novom na lokaciji Opštine Herceg Novi, u „Njegoševoj„ ulici tokom 2010. godine bile su niže od propisanih normi, GVZ.

- U svim mjerenjima sadržaj amonijaka u vazduhu na lokaciji Skupština opštine u Herceg Novom bio je znatno ispod GVZd.

- Zaključak je: da je vazduh dobar u centru grada, gdje je najveća frekvencija saobraćaja i najveća gustina stanovanja sa loženjem u objektima, preko zime, pa iz toga slijedi da će i na periferiji, gdje nema naselja ni privrednih objekata, a i zbog udaljenosti od saobraćajnica, vazduh takođe biti kvalitetan, a zasigurno i bolji nego u gradu

Obzirom da se u Herceg-Novom emituju male količine polutanata u vazduhu ne dolazi do narušavanja dinamične ravnoteže, odnosno, to je zanemarljivo djelovanje zagađujućih materija na ekosistem i čovjeka, i govori se o nezagađenom vazduhu. Na lokaciji Špiljice nema indikatora zagađenja vazduha. Zaključuje se da, zbog udaljenosti od Herceg Novog gdje su kotlarnice sa izduvnim gasovima i gdje je učestaliji saobraćaj, a zbog distance preko mora, na čitavoj Luštici, koja nema izvore zagađenja vazduha (osim izduvnih gasova iz automobila i građevinske mehanizacije) predmetna lokacija Špiljice ima dobar kvalitet vazduha.

2.2.10. Klima

Značajni djelovi opštine Herceg Novi, naročito zaleđinski dio, nalazi se na sudaru kontinentalne i submediteranske klime. Međutim, od lokacije do lokacije su primjetne mikroklimatske razlike. Tako i područje Luštice, a posebno njene strane ka zalivu, imaju neke specifičnosti, naročito u pogledu ruže vjetrova. Područje lokacije „Špiljice-potok“ je izloženo vjetrovima skoro iz pravaca: W, N, E, a zaklonjeno je od djelovanja južnih i jugoistočnih vjetrova. Ovdje će biti prikazani meteorološki podaci iz mjerne stanice Herceg novi, zapravo Igalo, kao meritorni u analizi stanja, ali će se dati i neke specifične odlike lokalnog područja Luštice.Meteorološki podaci za Herceg Novi dobijeni su iz



46

meteorološke stanice Republičkog hidrometeoroloskog zavoda Crne Gore (RHMZ CG), koja se nalazi u Igalu. Predmetna lokacija se nalazi na udaljenosti od oko 4 km vazdušne linije od mjerne stanice RHMZ CG na sjevrozapadnoj strani, Bokokotorskog zaliva, tako da podaci dobijeni od ove stanice mogu se koristiti za lokaciju na Luštici uz neka ograničenja. Na slici 2.10. predstavljena je mjesečna raspodjela po prosječnim vrijednostima najznačajnijih klimatskih faktora za područje Herceg Novog.

Slika 2.10. Mjesečna raspodjela temperature, padavina, broja sunčanih dana,

po dnevnim prosjecima Padavine

Prisustvo visokih planinskih vijenaca, u neposrednom zaleđu, uslovljava izdizanje vazdušnih masa, kondenzaciju i obilne padavine. Padavine su najčešće u obliku kiše. Srednja godišnja količina vodenog taloga iznosi 1940 mm. Najviše padavina se izluči tokom novembra, decembra i januara, a najmanje u junu, julu i avgustu. Ekstremne 24h padavine za povratni period od 100 godina (procjenjene po modelu GUMBELA) za Primorje se mogu realizovati intenzitetom od 234 l/m2, a za Herceg Novi vrijednošću od 237,63 l/m2. Sistematska mjerenja kvaliteta padavina vrše se na osnovnoj mreži stanica 12 puta godišnje iz zbirnog mjesečnog uzorka mjerenjem sljedećih parametara: pH, elektroprovodljivost, sulfati, hloridi, amonijak, bikarbonati, nitriti, natrijum, kalijum, kalcijum, magnezijum i sadržaj teških metala (olovo, kadmijum, cink, arsen, nikal, bakar i živa). Kvalitet padavina, na osnovu hemijskog sastava, u toku 2011. godine nije odstupao od uobičajenih vrijednosti. Velika mineralizacija je utvrđena u Herceg Novom. Što se tiče sadržaja teških metala (olova, cinka, bakra i nikla) u padavinama, vrijednosti nađenih koncentracija su u skoro svim ispitivanjima izuzetno niske. Srednja godišnja kiselost padavina je vrlo ujednačena. Inače, pojava kiselih kiša u Herceg Novom zabilježena je jednom, od vremena od kako se registruju. Pojava, o kojoj se u zadnje vrijeme posvećuje sve veća pažnja, je depozicija pijeska porijeklom iz Sjeverne Afrike na naše prostore, u žargonu poznata kao “žuta kiša”. U proteklim godinama ova pojava je sporadično evidentirana. Uočeno je da je kod ove pojave povećana vrijednost elektroprovodljivosti, sadržaja kalcijuma, bikarbonata, sulfata i hlorida, dok je pH 7-8. Temperatura



47

Temperature vazduha rijetko se spuštaju ispod 0°C, tako da je godišnje mali broj ledenih dana. Godišnje deset mjeseci je temperatura veća od 10°C, a četiri ljetnja mjeseca je iznad 20°C. Juli i avgust su najtopliji mjeseci (srednje mjesečne temperature vazduha 30°C), dok su najhladniji januar i februar (srednje mjesečne temperature vazduha 11°- 13°C). Apsolutni maksimum temperature javlja se u avgustu (42°C), apsolutni minimum javlja se u januaru (- 4,4°C). Tokom februara 2012 godine zabilježene su temperature od -2 0C, i tanak sloj snijega, koji je pokrio najvisočije tačke Luštice Obostnik i Zabrđe, i zadržao se jedan dan. Takve pojave se događaju jednom u pet ili deset godina, iako su zadnjih godina nešto učestalije.

Vlažnost

Relativna vlažnost vazduha pokazuje veoma stabilan hod tokom godine. Maksimum srednjih mjesečnih vrijednosti javlja se tokom prelaznih mjeseci (april-maj-juni i septembar-oktobar), a minimum uglavnom tokom ljetnjeg perioda, u nekim slučajevima i tokom januara i februara. Vrijednosti srednje godišnje relativne vlažnosti vazduha iznose za Herceg Novi 70,5 % (min 65,4 % u julu, max 72,7 % u oktobru i decembru). Broj sunčanih dana

Najviše oblačnih dana ima u novembru, a najmanje u avgustu. Prosječna godišnja insolacija iznosi 2430 sati, ili 6,7 sati na dan. Maksimalna je u mjesecu julu 345 sati (11,5 sati na dan), a minimalna u decembru 99 sati (3,1 sat na dan). Vjetrovi

Vjetrovi na teritoriji opštine Herceg Novi duvaju iz svih pravaca, iako različitog intenziteta i učestalosti, a s obzirom na pravac rasprostiranja teritorije opštine i na geomorfološke oblike, brda, planinski masiv u zaledju, uvale, morski rtovi i grebeni i sl, dominantnost vjetrova varira od lokacije do lokacije. U zavisnosti od distribucije vazdušnog pritiska, koji je niži u toku ljetnjeg perioda, a znatno viši u zimskom periodu, na ovom području se javlja nekoliko vrsta vjetrova.

Bura je hladan i suv sjeverni vjetar, koji duva u zimskom periodu iz pravca sjeveroistoka. Jugo je vlažan vjetar, duva u toku hladnijeg dijela godine iz pravca jugoistoka. Od svih ostalih vjetrova može se izdvojiti sjeverozapadni vetar. U toplijem dijelu godine javlja se, za ovo područje, veoma karakterističan vjetar – maestral

koji duva na kopno iz pravca zapad – jugozapad. Čitava strana Luštice koja je okrenuta ka Herceg Novom je zaklonjena od snažnog djelovanja vjetrova iz pravca juga i jugoistoka. Opšta karakteristika područja su veoma izraženi mikroklimatski uslovi, sa pojavom velikog procenta tišina (41% prosečno godišnje). Za područje Herceg Novog je dominantan vjetar iz pravca sjever – sjeveroistok, sa učestalošću od 5,2 %, a najveća brzina vjetra je zabilježena iz pravca N – NE od 30,5 m/s.

2.2.11. Flora Na formiranje vegetacije nekog područja utiču mnogi faktori: temperatura, padavine, konfiguracija terena, nagib, ekspozicija,...



48

Prostor koji je obuhvaćen izradom ove Studije lokacije (slike: 2.2.– 2.8.) pripada vegetacijskoj asocijaciji Orno-Quercetum ilicis, zajednici zimzelenog hrasta – česmine ili crnike. To je kserotermna, zimzelena zajednica u području eumediteranske klime, gdje temperaturni ekstremi dolaze do izražaja, što se naročito ispoljava u degradacionim stadijumima ove šume. U fenološkom pogledu šuma je karakteristična jer gotovo cijele godine cvjetaju pojedine vrste, što omogućava da vegetacioni period traje 7-8 mjeseci. To se odražava na bujnosti ove vegetacije, koju znatnije poremeti samo sušni, ljetnji period, kada pojedine vrste prelaze u stanje mirovanja. Tipična šuma crnike ima strukturu sličnu tropskim šumama, jer je prostor ispod prvog sprata, koji većinom izgrađuje crnika, ispunjen sitnijim drvećem krupnijim i sitnijim grmljem i gusto isprepleten penjačicama. Odlikuje se tamnom bojom zbog svojih zimzelenih listova. Njen osnovni floristički sastav je: Quercus ilex, Fraxinus ornus Olea oleaster, Laurus nobilis, Myrtus communis, Viburnum tinus, Rosa sempervirens, Carpinus orientalis, Ostrya carpinifolia, Arbutus unedo, Pistacia lentiscus, Erica arborea, Clematis flammula, Smilax aspera, Asparagus acutifolius, Rubia peregrina, Cyclamen repandum, Asplenium adianthum nigrum, Brachypodium ramosum, Teucrium polium, Genista dalmatica,.... Regresiji šume crnike najviše je doprinio čovjek pretjeranim sječama i, uopšte, svojim negativnim uticajem na njenu stabilnost. Na širem području Jadranskog primorja, gdje su u prošlosti bile rasprostranjene visoke sastojine, nestajalo je postepeno crnike – najvrijednije vrste ove sastojine, a za njom su polako iščezavale i druge vrste. Kao posljedica ovih antropogenih uticaja nastali su degradacioni stadijumi ove šume: makija, garig i kamenjar.

Slika 2.11. Vegetacija na lokaciji Strateške studije lokacije Špiljice - potok

Pod pojmom makije podrazumijeva se antropogena zajednica grmolikih sastojaka sa kožastim lišćem, koju čine niske šume i šikare. Odlikuje se monotonim smeđezelenim izgledom i



49

jednoličnošću, koja daje karakterističan izgled obale. Međutim, uprkos ovoj prividnoj jednoličnosti, makija je bogata biljnim vrstama. Po izgledu i strukturi makija se znatnije razlikuje od iskonskog tipa šume crnike. U makiji nema izraženog sloja drveća, nego se javlja niz krupnijeg i sitnijeg grmlja, koje je isprepleteno brojnim puzavicama i penjačicama. Sve to čini da je makija neprohodna. U njoj crnika ima izrazito podređenu ulogu u odnosu na čitav niz vrsta krupnijeg i sitnijeg grmlja. Značaj makije se ogleda, ne samo u njenoj zaštitnoj ulozi, nego ima i veliku vrijednost za stanovništvo, bilo da se snabdijeva ogrjevom ili koljem, bilo da omogućava razvoj pčelarstva ili kao izvor sirovina za hemijsku industriju (eterična ulja,...). Njen floristički sastav se malo razlikuje od florističkog sastava polazne biljne zajednice. Tu se nalaze: Arbutus unedo, Myrtus communis, Phillyrea media, Viburnum tinus, Pistacia lentiscus, Juniperus oxycedrus, Juniperus macrocarpa, Calycotome infesta, Cistus salviaefolius, Corinilla emeroides, Rhamnus rupestris, Spartium junceum,.... Garig nastaje daljim antropogenim uticajima na makiju. Pod tim imenom su obuhvaćene niske zimzelene zajednice šikara, najčešće jako prorijeđene, sastavljene od grmova i polugrmova, koje se nalaze na prelazu između klimatogenih šuma i makija i ekstremno degradiranih kamenjara. Stepen degradacije zavisi od reljefa, konfiguracije terena, ekspozicije, a od toga zavisi i floristički sastav gariga. U ovaj regresivni stadijum zimzelene vegetacije ulaze samo najrezistentniji elementi, tipčni za obešumljeno sredozemno područje, niz heliofilnih elemenata, razno grmlje i prizemno bilje. Ove vrste su naročito prilagođene otežanim životnim uslovima koji su nastali uslijed izmijenjenih pedoloških i mikroklimatskih prilika: Juniperus oxycedrus, Juniperus macrocarpa, Erica verticcilata, Erica multiflora, Rosmarinus officinalis, Calycotome infesta, Cistus monspeliensis, Cistus salviaefolius, teucrium pollium, Marubium candidisimum, Helichrysum italicum,.... Kamenjar predstavlja krajnji degradacioni stadijum prvobitne vegetacije visoko razvijenih šuma česmine. Životni uslovi u kamenjarima su ekstremni: kraško-krečnajčki sastav tla, neravnomjeran raspored padavina, velike insolacija, dugi sušni periodi i jaki vjetrovi. Ovakvim uslovima sredine uticali su na biljni pokrivač koji je jako osiromašen i sastavljen od i biljaka koje su svojom građom ili životnim ciklusom, prilagođene takvim uslovima. Ovdje se susreće veliki broj jednogodišnjih biljnih vrsta koje imaju kratak vegetacioni period(razvoj i plodonošenje se završava prije nastupanja ljetnjeg sušnog perioda) ili biljke sa podzemnim stabljikama(lukovice, krtole, rizomi) koji im omogućavaju preživljavanje sušne sezone. Takođe, ovdje se susreću biljke koje su morfološki opremljene u cilju zaštite unutrašnjih tkiva od jake žege i gubitka vode putem transpiracije tzv. kserofitne biljke (dlakavost, hrapavost, neravna lisna površina,...) U floristički sastav ulaze: Lepturus incurvatus, Cynosurus echinatus, poa nemoralis, aira capillaris, briza maxima, sesleria autumnalis, satureia montana, Teucrium chamaedrys,... Kulturni pejzaž „Predio je područje, viđeno ljudskim okom, koji je nastao kao rezultat djelovanja prirode i/ili čovjeka.“ Izglasavanjem zakona o ratifikaciji Evropske konvencije o predjelima Crna Gora, kao država potpisnica, obavezuje se da, između ostalog, zakonom prizna predio kao važan element čovjekovog okruženja, raznolikosti zajedničke kulturne i prirodne baštine, kao i da sprovodi predjelne politike koje imaju za cilj zaštitu predjela, upravljanje i planiranje i integriše predjele u politike regionalnog planiranja i planiranja grada. Konvencija polazi od činjenice da predio ima važnu ulogu u kvalitetu života ljudi kako u gradovima i na selu, tako i u degradiranim područjima, u područjima očuvanog kvaliteta života i



50

područjima prepoznatljivim po izuzetnoj ljepoti; isto tako, da predio doprinosi stvaranju lokalnih kultura i osnovna je komponenta evropske prirodne i kulturne baštine, doprinosi dobrobiti ljudi i jačanju evropskog identiteta. Kulturni pejzaž, po definiciji UNESCO-ovog Komiteta Svjetskog naslijeđa, je definisan kao geografsko područje, koji uključuje i kulturne i prirodne resurse, biljni i životinjski svijet, istorijsko naslijeđe, ili neke druge kulturne, istorijske,estetske vrijednosti. Prostor Boke Kotorske je jedan od najljepših zaliva na svijetu, po kriterijumima Svjetskog kluba najljepših zaliva, čak je i dio zaliva – Kotorsko-risanski zaliv, uvršten na UNESCO –ovu Listu Svjetske kulturne baštine još daleke 1979. godine.: „...Izuzetan kulturni pejzaž nastao harmoničnim sadejstvom prirodnih fenomena i graditeljskog naslijeđa. Različiti morfološki, geološki i hidrološki fenomeni koji doprinose stvaranju ovog područja kao jedne izuzetne prirodne kreacije visokog kvaliteta.“

Slika 2.12. Vegetacija u kontaktnoj zoni Slika 2.13. Degradirana vegetacija - kamenjar Malih Rosa Prostorni plan područja posebne namjene za Morsko dobro izdvaja pejzaž Boke Kotorske kao poseban tip pejzaža, obzirom na njegovu reprezentativnost i impresivnost. Pejzaž Boke Kotorske pripada eumaditeranskom tipu pejzaža, koji ima tri glavne komponente:

plavu površinu mora, zimzelenu šumsku osnovu i sive, ogoljele krečnjačke vrhove.

Za područje, koje je obuhvaćeno ovom studijom lokacije, karakterističan tip predjela je pejzaž primorskih grebena, koji je u direktnoj vezi sa Akvatorijalnim pejzažom kao svojim neposrednim okruženjem. Zahvat LSL obuhvata neizgrađen prostor na sjevernoj strani poluostrva Luštica, (slika 2.2.) sa potpuno očuvanim prirodnim pejzažem. Zimzelena vegetacija makije daje karakterističan, vazda zeleni, izgled predjela. Uočavaju se terase sa maslinjacima, koje su se u potpunosti uklopile u makiju.



51

2.2.12. Fauna Životinjski svijet se na nekom području razvija, slično vegetaciji, zahvaljujući klimatskim i vegetacijskim uslovima za sopstveno preživljavanje, odnosno, za pronalaženje hrane i očuvanje svojih zajednica. Za predmetno područje na poluostrvu Luštica ne postoje istraživačke studije o raznovrsnosti životnjskog svijeta, kao i stepenu razvijenosti. Ono, pak, što se zna nalazi se u oskudnoj literaturi. Luštica je pretežno aridan predio pa je zbog nedostatka voda tekućica njen životinjski svijet redukovan u smislu brojnosti i raznovrsnosti. Od sisara je najbrojniji šakal (naziv: čagalj u lokalnom govoru), mada je i ova vrsta u opadanju. Potom, zes i lisica, lasica i kuna, jež. Među reprilima i amfibijama najznačajniji su: zmije: poskok i šarka, od guštera: gušter i blavor, a od vodoztemaca kornjača. Od ptica sreću se: jarebice, kamenjarke, divlji golubovi, gugutke, čavke, kosovi, ševe i vrapci. Na nenaseljenim stjenovitim obalama, više ka otvorenom moru, nalaze se čitave kolonije galebova, koji tu svijaju svoja gnijezda. Sve veći stepen urbanizacije poluostrva, krčenje šume, probijanje saobraćajnica, saobraćajna buka, u značajnoj mjeri utiču da se povlači životinjski svijet ka nenastanjenim predijelima, u traženju za slobodnim staništima u kojima mogu slobodno da se kreću i obezbijeđuju sebi hranu. Ne postiji nikakva evidencija o broju ubijenih životinja ili smanjenom broju vrsta usljed antropogenih činilaca u životnoj sredini.

2.3. Karakteristike i parametri mora u Bokokotorskom zalivu

2.3.1. Opis stanja

Predmetna lokacija se nalazi na unutrašnjoj strani Bokokotorskog zaliva koje predstavlja specifično područje. S obzirom da je planirana aktivnost u neposrednoj blizini morske obale za očekivati je da se dese i promjene koje će uticati i na živi svijet u moru i samu akvatoriju zaliva. Iz tog razloga je neophodno sagledati karakteristike ove akvatorije kao cjeline i detalje koji se odnose na neposrednu lokaciju.

Ukupna površina akvatorije iznosi 87.3 km2, a dužina obalne linije iznosi 105.7 km. Zaliv je tjesnacem Verige podijeljen na dva dijela: unutrašnji-koji čine Kotorski i Risanski zaliv i koji je pod zaštitom UNESCO-a, te spoljašnji dio zaliva, koji čine Tivatski i Hercegnovski zaliv. U Tivatsko-Hercegnovskom zalivu se nalazi moreuz Kumbor koji je zapravo u dijelu predmetne lokacije.

2.3.2. Karakteristike morskog dna Bokokotorskog zaliva

Reljef morskog dna u zalivu nije svuda simetričan. Pojedinačno u zalivima, dubina se povećava prema njihovoj sredini, osim u Kotorskom zalivu gdje je maksimalna dubina uz sjevernu obalu, a ne na sredini. Srednja dubina Zaliva je 27.6 m, a maksimalna 60.0 m. Odnos površina po izobatama prikazan je u tabeli 2.4. Zbog ove relativno male dubine u reljefu morskog dna Bokokotorskog zaliva razlikuju se samo dvije stepenice, i to: žal i kontinentska površina ili šelf.



52

Tabela 2.4. Površine akvatorije Bokokotorskog zaliva po izobatama-u % (Lepetić, 1965) DUBINA (m) KOTORSKI Z. RISANSKI Z. TIVATSKI Z. H.NOVSKI Z. 0-10 8.5 9 12.8 12.8 10-20 16.4 21.5 17.6 10.5 20-30 27.51 38.3 23.4 12.7 30-40 48.31 31.2 44.3 37.3 40-50 1.07 / 1.9 22.3 > 50 0.01 / / 4.4

Žala ima na samo malim površinama istočnih strana Kotorskog i Tivatskog zaliva i na dijelu sjeverne strane Hercegnovskog zaliva. Prema istraživanjima Lepetića (1965), na morskom dnu u Kotorskom i Risanskom zalivu je uglavnom zastupljena glina, a neposredno ispred grada Risna je pjeskovita-glina. U Tivatskom zalivu je, osim gline, prisutna i glinasta-ilovača i glinasto-ilovasti pijesak, dok je u Hercegnovskom zalivu morsko dno prekriveno glinom, ilovastom glinom, pijeskom i glinastim pijeskom. Na lokaciji koja se nalazi neposredno ispod projektnog zahvata (slika 2.14.) morsko dno je pokriveno, prije svega, glinom. Centralne djelove zaliva pokriva fini terigeni mulj sa detritičnim elementima (Karaman, Gamulin-Brida, 1970). Hridinasto dno sa podvodnim grebenima i vrtačama se nalazi u priobalnom pojasu unutrašnjeg dijela Bokokotorskog zaliva, a posebno na potezu Orahovac-Perast i Risan-Morinj. Podvodni grebeni se nalaze i na ulazu u zaliv i u tjesnacu Verige. Između grebena, na ulazu u Bokokotorski zaliv, su pjeskoviti i muljeviti elementi, a u Verigama dno prekriva terigeni mulj (Lepetić, 1965). Osim tog grebena, ima na još nekim mjestima i zona sa neujednačenim dnom, a jedna takva se nalazi, takođe, ispred predmetne lokacije (slika 2.15.).

Slika 2.14. Mehanički sastav taloga morskog dna u Bokokotorskom zalivu



53

Slika 2.15. Karakteristike morskog dna Bokokotorskog zaliva

2.3.3. Hidrografske karakteristike Bokokotorskog zaliva Voda svjetskog mora u cjelini karakteriše se specifičnim vrijednostima nekih fizičko-hemijskih

osobina, kao što su: salinitet, gustina, temperatura, sadržaj gasova i dr. Ipak, u određenim područjima ili djelovima vodenih bazena vladaju nešto izmjenjeni uslovi u odnosu na prosjek. Upravo takav slučaj je i sa vodama Bokokotorskog zaliva, pa će u kratkim crtama biti prikazane glavne karakteristike.

Najkarakterističnija osobina svih morskih voda je salinitet, tj. visok sadržaj specifičnih soli i stalan odnos među makrokonstituentima. Na vrijednosti saliniteta najvećim dijelom utiču isparavanje vode, koje povećava salinitet i količina atmosferskih padavina i priliv kopnenih voda koji snižavaju te vrijednosti (Dobson, Frid, 1998). Srednja vrijednost saliniteta u južnom Jadranu je 38,58‰ i manje varira u odnosu na vode u plićim i zatvorenijim bazenima, kao što je npr. Bokokotorski zaliv (Peres, Gamulin-Brida, 1973; Stjepčević, 1967). Na ovom području srednje vrijednosti saliniteta su niže u odnosu na otvoreno more, a iz razloga što je priliv kopnenih voda velik. U Bokokotorski zaliv se uliva 5 rječica i to: u Kotorski zaliv Škurda i Ljuta, u Tivatski zaliv Široka rijeka i Gradiošnica, a u Hercegnovski zaliv se uliva Sutorina. Tokom čitave godine aktivne su samo Škurda i Široka rijeka, dok su ostale aktivne samo za vrijeme kasne jeseni, zime i ranog proljeća. U istom godišnjem periodu i to posebno u unutrašnjem dijelu zaliva, prisutni su i jaki potoci, vrela i vrulje (submarinski izvori). Sve ove rječice, izvori i vrulje dobijaju vodu iz Lovćenskog i Orjenskog masiva, gdje se nalaze velika podzemna jezera i brojna kraška polja koja su sezonski plavljena. Upravo zato aktivnost ovih izvora počinje najčešće u kasnu jesen, da bi dostigla maksimum zimi ili u rano proljeće, što je direktno zavisno od količine atmosferskih padavina. U tom periodu kada je priliv kopnenih voda najintenzivniji, površinska voda (0-2m dubine) u Kotorskom i Risanskom zalivu, odlikuje se vrlo sniženim salinitetom (3,24 ‰), što je posebno karakteristično za područje Orahovca i Morinja. Priliv kopnenih voda u spoljašnjem dijelu zaliva je znatno manji, pa je i pojava smanjenja saliniteta manje izražena, u Tivatskom zalivu minimalna vrijednost je 12,68‰ a u Hercegnovskom 18,0‰. Zbog sezonskog karaktera većine izvora i rječica, vrijednosti saliniteta su jako promjenljive tokom godine, pa u ljetnim mjesecima,



54

kada je mali priliv kopnenih voda, a veliko isparavanje, vrijednosti saliniteta na površini su sledeće: u Kotorskom zalivu 35,46‰, u Tivatskom 37,39‰ i u Hercegnovskom 37,67‰. Variranja u pridnenim slojevima su mnogo manja, pa tako npr. u kotorskom zalivu gdje su oscilacije tokom godine najveće u površinskim slojevima ta razlika je 32,22‰ , dok je u pridnenim slojevima ta razlika svega 10,39 ‰ (Regner et al., 1998). U odnosu na temperaturu, Jadransko more kao cjelina, pa i Bokokotorski zaliv pripada grupi umjereno toplih mora, gdje se temperatura kreće od 12°-23°(25°) C (Peres, Gamulin-Brida, 1973). Pošto su po pravilu u umjerenim morima variranja temperature velika, za živi svijet su vrlo značajne krajnje vrijednosti. Kako je Bokokotorski zaliv dosta zatvoren i plitak bazen, sa prilivom velike količine kopnenih voda, dinamika temperaturnog režima je vrlo izražena. Zakonitost za ovo područje je da srednje vrijednosti temperature rastu od Kotorskog prema Tivatskom i Hercegnovskom zalivu i to prvenstveno zbog priliva kopnenih voda (Stjepčević, 1967). Maksimalna temperatura površinskih slojeva javlja se u avgustu mjesecu i za 1999. g. je iznosila 28,06° C, dok je najniža temperatura bila 7° C (Regner, et al., 2000). Prema tome godišnji gradijent temperature iznosi više od 20° C. Treba još napomenuti da se u nekim hladnim zimama sa velikim prilivom slatke vode, dešava da se zalede manje površine morske vode koje su na zaklonjenim lokalitetima i uz obalu. Za vodene mase pri dnu variranja temperature su mnogo manja i temperaturni gradijent je oko 10° C (Stjepčević, 1967).

U zavisnosti od temperature, saliniteta i još nekih drugih faktora u površinskom sloju mora uspostavlja se dinamička ravnoteža sa atmosferom u odnosu na sadržaj rastvorenih gasova (Dobson, Frid, 1998). Količina O2 i CO2 u moru je veća nego u atmosferi, a voda Jadranskog mora je zasićena kiseonikom ne samo u pvršinskim slojevima nego i u dubinskim. U Bokokotorsom zalivu prosječne količine kiseonika su u Kotorskom zalivu od 5.28 do 8,01 ml/l, u Tivatskom zalivu od 5,33 do 7,14 ml/l, a u Hercegnovskom zalivu od 5 do 7,49 ml/l, što pokazuje dobru provjetrenost i visoku produkciju (Regner, 1998).

Reakcija mora-pH u ljeto 1999 g. kretala se u granicama od 8,18 do 8,4 u površinskim vodama. Fotosinteza utiče na vrijednosti pH tako što povećava alkalnost, dok oksidativni procesi (disanje, truljenje) snižavaju tu vrijednost (Regner, 1998).

Boja vode i prozirnost su zbog uticaja kopnenih voda i velike količine suspendovanih materija nešto izmjenjeni u odnosu na otvoreno more. Boja mora u zalivu varira od plave do zelenkaste, a ponekad i do žuto-smeđe. Srednja vrijednost providnosti za južni Jadran je 32.6 m, a providnost mora u zalivu se kreće od 3 do 16 m i najniže vrijednosti su zabilježene za Kotorsko-Risanski zaliv (Regner, 1998). Uslijed povećanog donosa hranjivih soli i organske materije u zaliv, prvenstveno neprečišćenim gradskim otpadnim vodama, u cijelom Bokokotorskom zalivu u posljednjih 15-tak godina je došlo do pojave eutrofikacije. (Regner 2005, Krivokapić 2008). Eutrofikacija se manifestuje u pojačanom razvoju fitoplanktona, promjeni boje mora i smanjenju prozirnosti. Na osnovu mjerenja fizičko-kemijskih parametara, a prema UNEP kriterijima (1994), područje zaliva je okarakterisano kao mezotropno, a povremeno ima i eutrofne osobine. Analize osnovnih fizičko-hemijskih parametara morske vode pokazuju da je cijeli zaliv pod značajnim negativnim antropogenim uticajem koji je prije svega posledica nagle urbanizacije. Velike količine neprečišćenih otapadnih voda se izlivaju u more i predstavljaju glavni izvor zagađenja jer unose velike količine organske materije i neorganskih soli što prouzrokuje pojavu eutrofikacije. Osim toga zbog saobraćaja i spiranja sa puteva koji se nalaze u neposrednoj blizini mora, razne vrste zauljenih materija, naftnih derivata i teških metala dospijevaju u more. Oni se tako akumuliraju često i u morskim organizmima i tokom lanca ishrane uvećavaju koncentracije u pojedinim organizmima koji se čak i konzumiraju od strane lokalnog (i ne samo lokalnog) srtanovništva. Posebna vrsta zagađenja koja je sve intenzivnija u poslednjim godinama dolazi od raznih vrsta plovila, marina i sada, kao i ranije, od brodogradilišta Bijela. Analize morskog sedimenta na području Arsenala su pokazale povećani sadržaj teških metala (Cd, Hg, Pb, Zn, Cr,



55

As), polihlorovanih bifenila (PCB), Policikličkih aromatskih ugljikovodika (PAH) i mineralnih ulja. Glavni izvor zagađenja ovim tvarima je remontno brodogradilište, koje je odbacivalo grit za pjeskaranje u more. Tako se na morskom dnu nalaze velike količine grita. Procijenjene je da je oko brodogradlišta zagađeno morsko dno površine od oko 1.700 m2. ovaj zagađeni sediment je potencijalni izvor zagađenja mora. Dodatni mogući izvor zagađenja mora su velike naslage grita i drugog otpadnog materijala na kopnu u sjevernom djelu područja nekadašnjeg Arsenala a sada Porto Montenegro. Sa razvojem ove nove marine jedan dio ovih zagađujućih materija je uklonjen ali ipak veliki dio je vjerovatno još uvijek u moru i predstavlja potencijalnu opasnost za živi svijet. Iako se u zaliv ispuštaju neprečišćene otpadne vode sanitarni kvalitet vode za kupanje u Hercegnovskoj i Tivatskoj opštini je uglavnom zadovoljavajući. Na samoj lokaciji nije mjeren kvalitet morske vode ali u neposrednoj blizini, posebno Kumbor, Đenovići Baošići i Zelenika uglavnom se karakterišu II kategorijom voda za kupanje (tabela 2.5.). Isto tako je značajno istaknuti da postoji vjerojatnost da je na pojedinim lokalitetima more zagađeno i nije za kupanje, ali na tim lokalitetima ne postoje mjerenja koja bi to pokazala.

Tabela 1.5. Granične vrijednosti za kvalitetu vode za kupanje i rekreaciju Parametar Jedinica I KLASA II KLASA

Ukupne koliformne bakt. u 100 ml 500 10.000 Fekalne koliformne bakt. u 100 ml 100 2.000

Fekalni streptokoki u 100 ml 100 100 Salmonela 0 0 Enterovirusi PFU/ 10 l 0 0

pH 7-9 6-9 Boja Prirodna Prirodna

Mineralna ulja mg/l 0 0,3 Površinski aktivne tvari mg/l LAS 0 0,3

Fenoli mg/l 5 50 Prozirnost m 2 1

Kisik % O2 80-120 80-120 Plivajuće tvari Bez plivajućih tvari Bez plivajućih tvari

NH4 mg/l 0,04 0,2

2.3.4. Strujanje morske vode

Strujanja vodenih masa u Bokokotorskom zalivu su dosta nepravilna. Zavise uglavnom od morskih doba, slobodnih oscilacija-“seiches”, kao i padavina u zaleđu zaliva. Na pravac i jačinu struja u Bokokotorskom zalivu velik uticaj imaju i vjetrovi, promjena pritiska kao i mješanje slane i slatke vode. Ljeti su struje slabe, dok su u jesen, zimi i u proljeće dosta jake. Posle jakih i dugotrajnih kiša nastaje prilično jaka izlazna struja, koja se kreće duž zapadne obale i izlazi iz zaliva u jugoistočnom smjeru. Ljeti je jača ulazna struja koja ima sjeverozapadni pravac (slika 2.16.). Takođe se od oktobra mjeseca do maja u Bokokotorskom zalivu javljaju i vertikalna strujanja vode, koja su vrlo izražena u unutrašnjem dijelu zaliva. Ove struje podižu s dna naslage hranljivih soli i detritus, pa na taj način značajno doprinose povećanju količine hranljivih materija i produktivnosti uopšte. U Kotorskom i Risanskom zalivu primjetne su jake turbulentne struje, koje su utoliko jače, ukoliko je veći priliv kopnenih voda, a karakteristične su za područja gdje se ulivaju veće količine kopnenih voda-Morinj, Orahovac (Stjepčević, 1974). Za područje moreuza



56

Kumbor izuzetno je važno da ne dođe do izgradnje bilo kakvih novih struktura u moru koje bi remetile ovo prirodno strujanje morske vode.

Slika 2.16. Pravci strujanja morske vode u Bokokotorskom zalivu

Prema podacima mareografa „Dubrovnik“ nivo mora ima amplitudu od oko 106 cm, dok prema podacima mareografa „Bar“ oko 107,5 cm. Sa dubljim ulaskom od otvorenog mora u Bokokotorski zaliv ta amplituda opada. Smjer kretanja talasa na Crnogorskom primorju definisan je na osnovu registrovane učestalosti na pojedinim stanicama, uz izdvajanje pojava kada je more bez talasa (tiho). Iz raspoloživih podataka, more bez talasa registrovano je na stanici Herceg Novi u trajanju 59,1 %, dok Izraženu učestanost kretanja talasa na istoj stanici ima južni smjer (17,7 %). Stanje površine mora opisano je korištenjem međunarodne gradaciju od 0 do 9. Gradacija mirno glatko more (0) zastupljena je u Herceg Novom (36,4 %), mirno naborano (1) javlja se u Herceg Novom (27,8 %); mirno talasići (2) javlja se u Herceg Novom (24,9 %). Učestanost ostalih stanja površine mora (4-7) je znatno manje izražena, dok su ekstremne situacije, kada je more vrlo jako uzburkano (8) i izvanredno jako uzburkano (9) veoma rijedak slučaj.

2.3.5. Uslovi za plovidbu Područje neposredno ispod predmetne lokacije nalazi se na plovnom putu ka unutrašnjosti zaliva. Na tom potezu nema označenih pristaništa i, zapravo, je pristup bio zabranjen za civilna plovila, jer je do nedavno predstavljao dio vojene baze. Upravo iz tog razloga ne postoji veći broj podataka koji su dostupni za širu javnost. Ono što se sa sigurnošću može konstatovati je prisustvo podmoričkih tunela, kao i dio označen za sidrenje zbog podmorskih kablova (slika



57

2.17.). Osim toga treba imati u vidu da je cjelokupni zaliv izuzetno važan za plovidbu i da se intenzitet pomorskog saobraćaja povećava iz godine u godinu.

Slika 2.17. Znak zabrane sidrenja u blizini predmetne lokacije

2.3.6. Živi svijet u ajvatoriju Bokokotorskog zaliva U akvatoriji, u neposrednoj blizini projektne lokacije, nisu rađena detaljnija biološka istraživanja, jer je ovo područje bilo dio vojne baze, tako da je pristup istraživačima bio onemogućen. Prilikom obilaska terena za potrebe izrade ove studije autonomnim ronjenjem na ovom području do dubine od 29m utvrđeno je da je morsko dno predstavljeno, prije svega, šljunkovito-pješčanom i muljevitom podlogom (slike 2.18. i 2.19.) na kojoj se samo mjestimično nalazi veće kamenje i stijene od oko 1-3m3. Za ovaj lokalitet je karakteristično da prisutne pomične podloge ne odgovoraju razvoju fitobentosa u većoj mjeri, tako da su alge prisutne samo pojedničano na većem kamenju i ne daju značajan doprinos ni u pokrovnosti ni kao graditelji habitata. Prisutne biocenoze pomičnih dna su veoma oskudno razvijene, tj. predstavljene su degradiranim stadijumima.



58

Slika 2.18. Šljunkovito dno lokacija Spilice Slika 2.19. Muljevito dno na lokaciji Spijiice U pojasu supralitorala gotovo da nema makroskopskih predstavnika što govori o neodgovaralućoj podlozi i erozivnim promjenama koje se dešavaju u toj zoni. Mediolitoral je predstavljen uglavnom šljunkovitom podlogom i na većem kamenju se mogu naći eurivalentni predstavnici fitobentosa kao što su Cystosiera compressa, Padina pavonia i Wrangelia penicailatus. Nešto dublje su prisutni rijetki i pojedinačni predstavnici scijafilnih vrsta kao što je Udotea petiolata. Međutim, važno je naznačiti veliko prisustvo sunđera i to uglavnom u dijelu infralitorala, od 15-25m dubine. Osim toga značajno je i prisustvo nekih Anthozoa i drugih filtratorinih organizama koji se nalaze na ovoj lokaciji. Na tako malom prostoru nije uobičajeno naći toliku raznovrsnost sesilnih filtratornih organizama, ali to ide u prilog ranijim istraživanjima o strujanju morske vode u Bokokotorskom zalivu koja ukazuju na veoma intenzivna strujanja u tjesnacu Kumbor, što pogoduje razvoju filtratornih organizama kao što su sunđeri. Na ovoj lokaciji je u samo jednom ronjenju zabilježeno prisustvo 10 vrsta sunđera od kojih su najbrojniji bili predstavnici rodova rodova Axinella, Ircinia, Disidea, Clathrina i Aerophoba. Među njima je najvažnije spomenuti prisustvo roda Axinella, koji su rijetke i ugrožene vrste, te zaštićene prema nacionalnoj i međunarodnoj legislativi. Osim toga, prisutne su i Tethya aurantium i Aplysina aerophoba zaštićene vrste sunđera prema nacinalnoj legislativi (Sl. List br76/06), kao i nezaštićena, ali veoma rijetka vrsta Clathrina clathrus (slika 2.20.).



59

Slika 2.20. Sunđer Clathrina clathrus

Od zaštićenih vrsta treba još spomenuti kameni koral (Cladocora cespitosa Slika 2.21.). gorgonija (Gerardia savaglia) i nešto rjeđa, mada ne i zaštićena neptunova čipka (Sertella beaninana Slika 2.22).

Slika 2.21. Cladophora cespitosa Slika 2.22. Sertella beaninana Od ostalih predstavnika zoobentosa, na uskom području ispod predmetne lokacije, nema nekih značajnijih vrsta koje bi posebno trebalo isticati. Ono što je važno za istaći je da je riblji fond bio veoma siromašan u vrijeme obilaska terena i da je uglavnom bio predstavljen sitnim vrstama, uglavnom neinteresantnim, u komercijalne svrhe (kao što je npr. Chromis chromis). Takođe je evidentno prisustvo čvrstog otpada-automobilskih guma i plastične amabalaže kojih ipak nema u velikoj mjeri (u poređenju sa nekim drugim lokacijama u zalivu) (slika 2.23.).



60

Slika 2.23. Čvrsti otpad, na dnu mora, u neposrednoj blizini predmetne lokacije

Da bi se procijenio uticaj na životnu sredinu u moru neophodno je takođe posmatrati nešto širu oblast u zalivu, jer se uticaji sa kopna svakako prenose na okolna područja. Na pomičnim dnima u Bokokotorskom zalivu česta su naselja morskih cvjetnica Posidonia oceanica i Cymodocea nodosa, a kako se ova naselja nalaze u plitkim, priobalnim regionima u velikoj mjeri su izložena negativnim uticajima čovjeka. Upravo zato, predmet dijela ranijih istraživanja je bilo ispitivanje njihovog rasprostranjenja i strukture, kao i evidentiranje promjena, koje su uslovljene povećanim stepenom eutrofikacije u unutrašnjem dijelu zaliva. Istraživanjem je potvrđeno da su naselja morskih cvjetnica Posidonia oceanica i Cymodocea nodosa u Bokokotorskom zalivu dosta česta, a konstatovana naselja ovih biljaka su prikazana na slikama 2.24. i 2.25.

Slika 2.24. Naselja morske cvjetnice Posidonia oceanica u Bokokotorskom zalivu



61

Slika 2.25. Naselja morske cvjetnice Cymodocea nodosa u Bokokotorskom zalivu

Kao što se može primjetiti, naselja obje vrste su u spoljašnjem dijelu zaliva znatno brojnija, a ujedno tu se prostiru i do najvećih dubina. Za vrstu Posidonia oceanica najveća konstatovana dubina u zalivu je 25 m, a naselja njenog pratioca u plićim vodama, vrste Cymodocea nodosa, su konstatovana do 4-5 (6) m. Veoma važno za ovaj projekat je prisustvo morske trave Posidonia oceanica u neposrednoj blizini obale od Špiljica ka Rosama. Ovo se ističe jer je Posidonija zaštićena vrsta, prema domaćim i međunaronim legislativama, pa je kao graditelja habitata treba sačuvati i obezbijediti minimalan ili nikakav uticaj na ta naselja. Osim ove dvije vrste konstatovano je i prisustvo vrste Zostera noltii Hornem. Na označenim lokalitetima (Slika 2.26.) nisu nađene "čiste" podvodne livade ove vrste, već Zostera noltii gradi naselja zajedno sa vrstom Cimodocea nodosa. Naselja ove dvije vrste nalaze se na dubinama od 1 do 3 (4)m na muljevitim podlogama. Kako je u Bokokotorskom zalivu snižen salinitet čest slučaj, to je vjerovatno pozitivno uticalo na razvoj ovih populacija, jer istraživanja u laboratorijskim uslovima pokazuju da snižen salinitet od 1-10 ppt stimuliše klijanje sjemena vrste Zostera noltii. Međutim Zostera noltii, za razliku od druge dvije vrste morskih cvjetnica, u zalivu, nema sposobnost vertikalnog rasta, pa može da opstane samo u sredinama gdje suerozija i sedimentacija u dinamičkoj ravnoteži. U zalivu je strujanje vodenih masa u odnosu na otvoreno more znatno manjeg intenziteta, ali je sedimentacija, zbog nanosa sa okolnih brda i izliva komunalnih otpadnih voda, povećana, pa je to, vjerovatno, glavni razlog što su ova naselja malobrojna, a može se slobodno reći i ugrožena. Veliki prilivi mineralnih i organskih materija uslovili su i povećan stepen eutrofikacije, posebno u unutrašnjem dijelu zaliva, što se negativno odražava i na naselja vrste Posidonia oceanica. Gustina podvodnih livada ove vrste u Bokokotorskom zalivu je dosta mala u poređenju sa podacima iz nekih drugih djelova Mediterana. Kada se posmatra samo Bokokotorski zaliv tu se



62

Slika 2.26. Naselja morske cvjetnice Zostera noltii u Bokokotorskom zalivu

uočavaju značajne razlike između lokaliteta Kotor, tj. unutrašnjeg dijela zaliva, u odnosu na spoljašnji dio zaliva, tj. lokalitete Tivat i Herceg Novi (tabela 2.6.). Osim toga, značajno je napomenuti da su dužine adultnih listova pokazivale veliku varijabilnost (od 15,7 cm do 76,2 cm), a i srednje vrijednosti se značajno razlikuju među ispitivanim lokalitetima. Ovoliko variranje u dužini adultnih listova je dobijeno jer je i procenat oštećenosti listova (koeficijent A) relativno visok. Međutim, između dužine neoštećenih adultnih listova i dužine rukavaca utvrđena je pozitivna korelacija na mnogim podvodnim livadama ove biljke. Upravo zato, u vezi sa najmanjom dužinom rukavaca u Kotorskom zalivu, možemo zaključiti da su na lokalitetu Kotor adultni listovi značajno kraći od onih na lokalitetima Tivat i Herceg Novi. Osim toga na lokalitetu Kotor su konstatovane i značajno manje vrijednosti za dužine intermedijernih i juvenilnih listova, što se takođe odražava na smanjenu ukupnu lisnu površinu na lokalitetu Kotor. Kao posledica toga organska produkcija ovih naselja biva znatno manja u odnosu na naselja u spoljašnjem dijelu zaliva. Glavni razlog za ovakvu situaciju je prevelika količina rastvorenih hranljivih soli koja prouzrokuje “cvjetanje mora”. Naime, u takvim uslovima prenamnožene su populacije fitoplanktona i lisnih epifita što izaziva smanjenje količine svjetlosti koja penetrira do listova biljke. U najdrastičnijim uslovima intenzitet fotosinteze je sveden na minimum ili se potpuno prekida, pa podvodne livade ove vrste izumiru. Sa povlačenjem ovih naselja povlače se i brojni životinjski organizmi, a takve prostore zauzimaju populacije morske cvjetnice Cymodocea nodosa. Ova biljka je manje zahtjevna u pogledu kvaliteta podloge i morske vode, ali ne može da pruža stabilinije uslove u svojim naseljima, pa su zato te biocenoze znatno siromašnije od predhodnih. Osim toga ova biljka malo doprinosi taloženju i učvršćivanju sedimenta, pa je na taj način zamuljivanje podloge povećano. Kako ovi uslovi odgovaraju malom broju organizama takvi lokaliteti postaju sve siromašniji i potpuno izmijenjeni.



63

Tabela 2.6. Srednje vrijednosti izučavanih fenoloških parametara

LOKALITETI PARAMETRI

KOTOR TIVAT HERCEG NOVI

LAI (cm2/izdanku) 100.5 128.5 136.4 Gustina livade (br. izdanaka/ m2) 288 304 336

U neposrednoj blizini predmetne lokacije, na lokalitetu Krašići, dominantne vrste su morske trave Cymodocea nodosa i Posidonia oceanica. Međutim, naselja ovih morskih trava su u veoma lošem stanju zbog velike količine epifita koji se na njima razvijaju. Zamuljenost podloge, velika količina suspendovane materije i bujan rast mikroalgi, kao posledica eutrofikacije, utiču da se naselja Posidonije na ovom lokalitetu nalaze u regresivnoj fazi. Od vrsta makro-algi najmanje vrsta je konstatovano u zimskom periodu (samo 7), kada je najbrojnija bila Anadyomene stellata u plićim zonama, dok je u dubljim to bila Peyssonnelia rubra. Najviše algi je konstatovano u proljeće 2011. godine, kada je zabilježeno 13 vrsta, a najbrojnije su bile Wrangelia penicillata, Laurencia obtusa, te Padina pavonia u ljetnjem periodu (tabela 2.7.). Na istom lokalitetu (Krašići) konstatovano je prisustvo vrsta koje su tipični predstavnici terigenih muljeva priobalnog područja, među kojima ima nekoliko zaštićenih vrsta (tabela 2.8.). Očuvanje postojećeg kvaliteta morske vode i neremećenje staništa ovih vrsta su neophodni za njihov dalji opstanak i predstavljaju obavezu koju treba imati u vidu u daljem planiranju radova na obali ili u neporednoj blizini mora.

Tabela 2.7. Lista vrsta makroalgi i morskih cvjetnica na lokaciji Krašići Vrste ljeto

2010 Jesen 2010

zima 2011

proljeće 2011

Cymodocea nodosa 1 1 1 1 Posidonia oceanica 1 1 1 1 Acetabularia acetabulum 1 1 Anadyomene stellata 1 1 1 Codium bursa 1 1 1 Cystoseira barbata 1 1 Cystoseira compressa 1 Cystoseira corniculata 1 1 1 1 Dictyota dichotoma 1 Dictyota linearis 1 Halimeda tuna 1 Laurencia obtuse 1 1 Padina pavonia 1 1 1 Peyssonnelia rubra 1 1 1 1 Ulva lactuca 1 Wrangelia penicillata 1 1 1



64

Corallina elongate 1 Arthrocladia villosa 1 Cutleria multifida 1 Cladophora sp. 1 Ulva compressa 1 Cystoseira spinosa 1 Sargassum sp. 1 UKUPNO 12 12 8 14

Tabela 2.8. Lista vrsta zoobentosa na lokaciji Krašići 2010/11g.

Sabella spallanzanii

Blenius sp Cladocora cespitosa

Condylactis aurantiaca Antedon mediterranea

Arbacia lixula Holothuria tubulosa

Sphaerechinus granularis Astropecten sp Loligo vulgaris

Aplysia depilans Murex brandaris

Mitilus galloprovincialis Pinna nobilis

Octopus vulgaris Patella sp

Aplysina aerophoba Aplysina cavernicola Axinella cannabina Cliona sp. Crambe crambe Dysidea avara Ircinia oros Ircinia sp. Spongia officinalis U pogledu analize fitoplanktona na lokaciji Krašići može se govoriti o velikoj prisutnosti nanoplanktona. U populacijama mikroplanktona dominira dijatomejska komponenta, tako da povišenje ili opadanje prosječne gustine mikroplanktona prati, u većini slučajeva, povišenje ili opadanje dijatomeja (slike 2.27. i 2.28.).



65

Slika 2.27. Raspodjela prosječne gustine mikro i nanoplanktona na transektu Krašići

2010/2011.g.

- Slika 2.28. Raspodjela prosječne gustine fitoplanktonskih grupa na transektu

Krašići 2010/2011.g. Treba napomenuti da je veliko variranje planktonskih zajednica i povlačenje autohtonih bentoskih zajednica samo jedna od “vidljivih” posledica sve većeg negativnog antropogenog uticaja. Važnost morskih cvjetnica, kao strukturne i funkcionalne komponente, obalskih sistema je naglašavana od većeg broja istraživača, pa se ovim biljkama poklanja sve veća pažnja. Osim toga, pošto su to višegodišnje biljke veoma su pogodne za praćenje, uslovno rečeno, srednjih vrijednosti akvatorije, kao i eventualnih efekata koje izazivaju različite aktivnosti čovjeka. Sve ovo se ističe da bi se skrenula pažnja na negativni efekat na biocenoze u moru, koji će se desiti ukoliko dođe do radova na samoj obali, deponovanja zemlje i drugog materijala u more te zamućenja vode. Osim toga, Bokokotorski zaliv je značajno ribolovno područje posebno za ulov male plave ribe (srdele, inćuna) i oko 95% ulova ovih vrsta u Crnoj Gori otpada na ovo područje. Osim ove dvije vrste, od komercijalnog interesa su još i bukve, cipoli i razne vrste Labridae, a cijeli zaliv je veoma



66

važno hranilište mlađi ovih riba. Projektna lokacija se nalazi u blizini jedog od najužih djelova u zalivu tako da bi svaki eventualni rad na obali mogao da ima posledice na strujanje vode i na zagađenje, a samim tim i na riblje populacije, koje su od posebnog ekonomskog interesa. U toj neposrednoj blizini projektne lokacije nema registrovanih posta za ribarenje i povlačenje mreža, zbog već pomenutog pominjanja zabrane pristupa vojnoj bazi. Međutim, sa razvojem velikog naselja, kakvo se planira za očekivati je da će se i situacija na samoj obali promijeniti te da će doći do realizacije novih aktivnosti, u neposrednoj blizini na samoj obali i u akvatoriji.

2.4. Buka i vibracije Buka predstavlja fenomen savremene civilizacije, i to je sve prisutnija štetnost, kako u životnoj tako i u radnoj sredini. Svakodnevica urbane zajednice neizostavno je obilježena i prisustvom buke. Dosadašnja istraživanja u svijetu su pokazala da je četvrtina evropskog stanovništva izložena ekvivalentnom nivou buke iznad 65 dB(A). Prema podacima iz leterature u svijetu, koji se potvrđuju i mjerenjima kod nas, nivo jačine komunalne buke prosječno raste za jedan decibel godišnje. Dominantan izvor buke je, prema svim pokazateljima, saobraćaj, mada su sve aktuelniji i pojedini stacionarni izvori umjerenog nivoa buke, koji mogu da otežaju svakodnevne ljudske aktivnosti (rad građevinskih mašina, posebno bušilice sa kompresorom, mješalice za beton, u zgradama ventilacioni sistemi, a čak i kompjuterska oprema i td). Iz svega navedenog proističe da su mjerenja nivoa buke neophodna kako bi zdravstvena i tehnička zaštita ljudi, sa ciljem smanjenja akustičnog zagađenja sredine, bila adekvatne i uspješne. Predmetna lokacija je sada, u zatečenom, postojećem stanju, potpuno pošteđena bilo kakve indukovane buke od strane čovjeka, osim neminovnog uticaja iz okruženja, koji dolazi od kretanja plovila morem ili vozila duž kolske saobraćajnice na Luštici. Buka od građevinskih mašina iz okruženja, još uvijek je dosta udaljena od ove lokacije, i ne prijeti još ugrožavanjem. Međutim, to je samo trenutno stanje i buka će, vjerovatno, u buduće biti ozbiljan problem Luštice pa i ove lokacije kada bude zahvaćena procesom urbanizacije.

2.5 Kulturno istorijski spomenici, arheološka nalazišta

Graditeljsko nasljeđe spada u spomenički fond kulturno-istorijskog značaja. Čitava Boka Kotorska ima dugo istorijski pamćenje i materijalne dokaze koji potvrđuju postojanje raznih civilizacija od Ilira, Rimljana i Grka, Vizantinaca, starih srpskih država, Zete, Diklje i Travunije, do Mletačke Republike i Otomanskog carstva, kratkih uprava Španjolaca, Francuza i Rusa, do perioda stogo- dišnje uprave Austrije, odnosno, Austrougarske, potom, Jugoslavije sa prekidima u talijanskoj i njemačkoj okupaciji, za vrijeme Drugog svjetskog rata, do vremena nezavisne države Crne Gore. Artefakta su dokazi postojanja raznih kultura, raznih naroda i civilizacijskih dostignuća, a ogledaju se kako u djelovima građevina, sakralnim objektima, odlomcima grnčarije i komadima nakita, tako i u fortifikacijskim objektima.

Luštica je veoma bogata tragovima prošlosti. Iako se bez istraživanja ne može govoriti da li na lokaciji Špiljice – potok postoje neki tragovi materijalne kulture, a svakako o njima nema evidencije na ovoj lokaciji, ne treba prenebregnuti činjenicu da oni postoje u neposrednoj blizini, u Rosama, Malim Rosama, Kabali.



67

Na slici 2.34. na kraju ovog poglavlja data je mapa dijela Luštice sa ucrtanim najvrijednijim objektima sakralne i vojne arhitekture, koji moraju da budu sačuvani i koji su mjera valorizacije kulturno-istorijskog nasljeđa čitavog šireg zahvata LSL Špiljice-potok.

2.5.1. Fortifikacijski objekti Koliko god se zna o slijedu događaja u Boki i smjeni raznih uprava, Boka Kotorska je oduvijek imala ulogu ratnog uporišta flotile, koja je odatle, kao odlične prirodne luke, mogla lako da se sakrije od neprijatelja i lako da se uputi ka morskim bojištima. Od vremena kada je vatreno oružje počelo da se koristi: topovi i puške, uspostavljena je kopneno – morska ratna luka, koju je razradila i gotovo dovela do savršenstva Austrougarska uprava, od druge polovine XIX vijeka. Poređenjem raznih uprava u Boki, kroz istoriju, od Grka i Rimljana, preko turske i mletačke uprave, sve do posljenje uprave sa vojskom Crne Gore, najznačajniji period za vojno graditeljstvo u Boki, bez svake sumnje, je doba Austrougarske, kada je čitava Boka Kotorska imala ulogu pojasne tvrđave, a sam ulaz u Boku branile tri tvrđavske linije. Po tome je Boka Kotorska, a u njoj Luštica, i baš njena glava ka ulazu u zaliv, od rta Dobreč preko Rosa, do Pristana, uz more, i do najvisočijih tačaka od Kabale donje, Kabale gornje, Klinaca do Obosnika od druge polovine XIX vijeka pa do ili tokom Prvog svjetskog rata bila izuzetna vojno-strateška tačka, načičkana velikim brojem objekata namjenjenih osmatranju, izviđanju i odbrani. Mnoge od tih objekata naslijedile su i vojske Jugoslavije i Srbije i Crne Gore, dok im je značaj u najnovije vrijeme postao sasvim prevaziđen, i marginalan. Od 1882. godine Boka Kotorska je pretvorena, iz primorske zaprečne, u pojasnu tvrđavu sa tri odbrambene zone: južnu–jadransku odbrambenu zonu, istočno–lovćensku odbrambenu zonu, sjevernu – krivošijsku odbrambenu zonu.Južna zona imala je tri odbrambene linije: 1. (punta Oštro – Mamula - Arza) 2. (Kobila – Kabala) 3. (Herceg Novi – Kumbor). Pa iako je sigurno da ovaj fortifikacijski sistem više neće, a svakako ne u dogledno vrijeme, imati isti smisao, jasno je da se radi o veoma značajnom graditeljskom nasljeđu, izgrađenom na izvanredno odabranim lokacijama, koje mogu da se valorizuju kroz turističku privredu.

Zbog osavremenjavanja brodskih topova i čitave vojne, ustvari, tehnologije naoružanja, već krajem XIX vijeka glavna odbrana ulaza u Boku Kotorsku prenijeta je na drugu liniju, koju čine: dvije strateške tačke na dva naspramna poluostrva na ulazu u Zaliv: Kobila – Kabala. Na toj liniji u periodu 1895-1897. god. urađeno je niz forova i baterija grupe Luštica – Kabala - Kobila sa zaštitnim objektima za minsko i topredno zaprečavanje. Na Luštici su uređeni forovi Luštica i Kabala, kao i baterije: Klinci, flankirna baterija u Rosama i torpedna baterija u Rosama. Na Kobili su urađeni forovi Kobila donja i Kobila gornja, flankirna baterija Kobila, torpedna baterija Kobila i baterija Košare, kao i niz položaja za topove različitih kalibara, i drugih pomoćnih objekata za borbu protiv brodova koji bi prodrli u hercegnovski zaliv. Organizovana je treća linija za koju su korišćeni stari austrougarski uređeni položaji u Rosama i Pristanu i baterija u Kumboru. 1 Svi navedeni objekti nalaze se u okruženju predmetne lokacije Špiljice-potok, u pojasu od 1 do 6 km. Bez obzira što se radi o kilometarskim udaljenostima ovi objekti ne mogu da budu zaobiđeni u cjelovitoj analizi prostora, odnosno, lokacije o kojoj je riječ. For „Luštica“ (7) For „Luštica“ nalazi se na poluostrvu Luštica iznad rta Dobreč na 134 mnv. Do njega se dolazi sa kružnog puta kroz Lušticu. Utvrđivanje druge linije odbrane je izvedeno u periodu 1895-

1 Iz rukopisa knjige autora Radojice Pavićevića: “Tvrđave u Boki Kotorskoj”



68

1897.godine. Tada je napravljen i ovaj for, koji karakteriše smanjivanje visine uranjanjem u zemlju. For je urađen kao poligonalna građevina. Namjena fora je da zatvori ulazak u luku, a u sadejstvu sa forovima Kabala, Kobila donja, Kobila gornja, flankirnim i torpednim baterijama na Kobili i Kabali i baterijom u Rosama, uz zaprečavanje ulaza minskim baražima. For je urađen od tesanog kamena. U njemu su prepoznatljivi svi elementi građenja jednog fortifikacijskog objekta. Urađen je za smještaj dvije baterije. U postojećem, zatečenom stanju, for »Luštica« se nalazi u veoma lošem, gotovo ruševnom, stanju. For „Kabala“ u narodu nazvan još i for „Oskoruša“(5) For „Kabala“ nalazi se na poluostrvu Luštica na samom rtu Luštice na nadmorskoj visini od 110 mnm. Do fora „Kabala“ moguće je doći asfaltnim putem iz naselja Rose i preko poluostrva Luštica. Kao i for »Luštica«, građen je u periodu od 1895. do 1897.godine. Namjena mu je bila da zatvori ulazak u Bokokotorski zaliv u sadejstvu sa ostalim forovima iz grupe Luštica-Kabala-Kobila. U sistemu tvrđave Boka Kotorska, for je u drugoj odbrambenoj liniji južne odbrambene zone tvrđave Boka. For je urađen od kamena. Imao je sve elemente fora koji se i danas nalaze u dobrom stanju. Baterija »Rose« (1) Nalazi se na malom rtu između luke Rose i uvale Male Rose, neposredno iznad mora, danas je preuređena u restoran i ronilački centar.Značaj ovog položaja uočavan je još u IX vijeku kada su Saraceni upali u Boku i zapalili tvrđavu Rose. Godine 1806. ovdje se nalazi francuska baterija, koju Francuzi demontiraju i napuštaju prilikom napada Rusa 22. septembra. Austrougari 1866. godine izgrađuju svoju bateriju, renoviraju je i preoružavaju 1890. godine. Zadatak baterije je da vodi borbu protiv brodova koji prođu u zaliv kroz I i II liniju odbrane. Baterija Rose imala je tri topovska položaja, kasarnu sa svim njenim elementima i magacine municije. Od tvrđave je očuvan zaštitni zid uz obalu kao i dio zida na topovskoj platformi. Elementi fora – baterije Rose ne mogu se u potpunosti prepoznati jer je položaj baterije prepravljan. Flankirna baterija „Kabala” (4) Flankirna baterija Kabala nalazi se iznad rta Đurov Kamen, jugozapadno od Rosa za oko 1500 m. Baterija se nalazi na visini od oko 30 m. Do baterije je moguće doći putem od Rosa koji vodi prema foru „Kabala“ i selu Klinci. Urađena je kada i ostali objekti u drugoj odbrambenoj liniji (1895-1897) južne zone. Baterija je postavljena na maloj zaravni i sva je ukopana u stijenu (preko stražarnice sad vodi put). Van zemlje nalaze se samo objekti topovskih platformi i osmatračnica (oklopljena i jedina takva osmatračnica na utvrđenjima u Boki Kotorskoj). Baterija je bila naoružana sa četiri duga topa 66 mm i spada u lake baterije. Metalna postolja lafeta topova su očuvana. U prostor za smještaj ljudstva i magacin municije ulazi se sa puta kroz otvor 1x1 m metalnim stepenicama pa je kod posjetilaca osjećaj da se spušta u ukopanu cistijernu za vodu. Podzemni objekti dobro su očuvani, neobično urađeni i interesantno građevinski riješeni. Prepoznatljivi su svi elementi utvrđenja. U borbenom dijelu očuvana je jedna topovska platforma rađena od kamena i betona, zaštitni zid baterije (u sklopu koga je urađena osmatračnica i WC) i mjesta na kojima su bili topovi. Maskiranje baterije vršeno je sađenjem drveća, pa je danas iz daljine lako prepoznati mjesto baterije jer čempresi, koji su izrasli, sad se uočljivo razlikuju od okoline.



69

Prilikom ponovnog obilaska ove baterije krajem maja 2011. god, nekoliko mjeseci od prvog obilaska, na ovoj bateriji više nije bilo niti jednog metalnog dijela. Razrušeni su betonski nosači postolja topova, a metalni djelovi postolja odnešeni. Odnijeta je i jedinstvena oklopna osmatračnica, kao i stepenište koje vodi u podzemne prostorije za stanovanje. Baterije polustalnog tipa Na Luštici postoje i tvrđave koje su bile tzv. polustalnog tipa. To su: „Luštica“ -stara, „Kabala“ - stara“, „Klinci“, „Košare“, „Špiljice“.

„Luštica“ –stara (7) Obalska baterija Luštica-stara, nalazi se na istoimenom poluostrvu iznad rta Dobreč. Nalazi se na nadmorskoj visini od 60 metara. Do položaja baterije dolazi se makadamskim putem iz mjesta Donji Klinci, a baterija je malo niže od fora Luštica. Baterija je izgrađena 1861. godine, a 1890. godine preoružana je i prepravljana. U početku je bila naoružana sa šest obalskih topova manjeg kalibra, a kasnije dobija i dva merzera za dejstvo na većim daljinama. Zadatak ove baterije bio je da sprečava ulazak protivničkih brodova u zaliv. Baterija je imala uređen položaj za topove, zaštićen rovom kao i prostorije za smještaj posade, cistijernu i magacin municije. Od baterije je ostao dio zaštitnog rova, cistijerna, magacin municije i uočava se dio platforme za topove. Ovaj položaj koristila je JNA za smještaj dijela jedinice Tehničkog opitnog centra.

Kabala” – stara

Obalska baterija Monte kabala (kako se vidi u dokumentaciji), urađena je 1859. godine, a prepravljana je 1861. i 1890. god. Vjerovatno se nalazila na mjestu današnjeg fora Kabala, jer na terenu nema njenih ostataka. Baterija je bila naoružana sa šest topova manjeg kalibra, a kasnije sa još dva merzera. Osim borbenog dijela imala je prostorije za smještaj posade, kuhinju, cistijernu, magacin za hranu, magacin za municiju i prostoriju za telegrafsku stanicu.

„Klinci” (9)

Baterija Klinci nalazila se neposredno uz kasarnu radio centra u Gornjim Klincima. Centar je građen 1908. i 1909. godine, kada je urađena i baterija, koja je imala dva topa prečnika 90 mm. Drugih podataka o ovoj bateriji nema. „Špiljice” (13)

Baterija „Špiljice” nalazila se na lokaciji Špiljice. Urađena je odmah po dolasku Austrije na ovaj prostor. Preuređivana je i preoružavana više puta. U dokumentima se pominje i pred Prvi svjetski rat. Zadatak ove baterije bio je da sprečava ulazak protivničkih brodova u zaliv i da štiti infrastrukturne objekte u zalivu. Na terenu nema njenih ostataka. Nalazila se neposredno uz obalni rub i može se svrstati u flankirne baterije.

„Pristan” (12)

Baterija Pristan nalazi se uz morsku obalu, zapadno od mjesta Pristan za oko 300.metara. Ima tri uređena topovska položaja, dobro očuvana i rađena od fino tesanog kamena. Baterija se u austrougarskim dokumentima pominje odmah po njihovom dolasku u Boku. Zadatak ove baterije



70

bio je da zaštiti kumborski tjesnac i spriječi prodor protivničkih brodova u tivatski zaliv. Baterija je ujedno štitila minsko polje, koje je pred Prvi svjetski rat postavljeno u tjesnac, barikade i protivpodmorničku mrežu u tom dijelu. U rejonu Pristana postojale su još dvije obalske baterije koje se mogu naći u dokumentima i starim vojnim kartama, ali na terenu nema njihovih ostataka.

2.5.2. Sakralni objekti

Na širem zahvatu Strateške studije izgrađeno je dvadesetak crkava koje i danas egzistiraju. U selima ili u njihovom ataru, u bližem i daljem okruženju lokacije Špiljice, nalazi se nekoliko sakralnih objekata, pravoslavne i rimokatoličke vjeroispovjesti. U Malim Rosama se nalazi ostaci ranohrišćanske, preromaničke crkve sa apsidom, posvećene Svetoj Bogorodici, čije okruženje je bilo arheološki istraživano u nekoliko turnusa i gdje su nađeni vrijedni predmeti. Tu je pravoslavna crkva Svete Trojice iz XVII ili XVIII vijeka i katolička crkva Gospa od Karmena, koja potiče iz 1783. godine. U selu Zabrđe, nešto istočnije, visoko iznad predmetne lokacije Špiljice (predmetna lokacija pripada katastarskoj opštini Zabrđe) nalaze se crkve: Svete Neđelje, Roždestva Presvete Bogorodice, a nešto prije je crkva Svetog Andrije. U selu Klinci, koje dominira nad ulazom u Bokokotorski zaliv, nalazi se nekoliko crkava: Sveti Trifun sa ostacima fresaka iz XVII vijeka, Sveti Sava, Sveti Arhangel Mihailo, Sveti Pantelejmon, Sveti Hariton (koga narod zove još i sveti Lesendro).

Slika 2.29. Crkva Svete Neđelje u Zabrđu



71

2.5.3. Ambijentalne karakteristike

Luštičko poluostrvo odlikuje se mnogim osobenostima, kako je već rečeno u prethodnim poglavljima i potpoglavljima, kako zbog istorije, tradicije i mješanja naroda, jezika i običaja, tako i po graditeljskom nasljeđu i razvijanju domaćinstava, koja su vjekovima bila vezana sa maslinarstvom, pomorstvom i prekomorskom trgovinom. Zapadno od predmetne lokacije, uz more, nalazi malo mjesto Rose sa Malim Rosama, a istočno je selo Pristan. Stanovništvo je u naselju Rose još krajem XIX vijeka imalo relativno visok standard i kulturu življenja, zahvaljujući pomorcima i uticaju koji je na njih imao razvijeni svijet istoka i zapada. Gotovo svaka kuća u Rosama je imala svoj kućni vodovod, sa kućnim rezervoarima koji su koristili kišnicu. Imali su savremene engleske toalete sa spiranjem nužnika morskom vodom, a veoma racionalno se koristila voda za piće iz kućnih rezervoara. U Rosama su kuće građene od kamena, na jedan ili dva sprata, sa potkrovljem, poneke sa balkonom, u bokeljskom graditeljskom maniru, ravnih linija. Rose su jedno od najstarijih naselja u Boki Kotorskoj, koje su izgradili prvo grčki moreplovci, a u IX vijeku su ga razorili Saraceni, a dokrajčili mnogi zemljotresi, u kojima je nestao u more i dio kopna. U Rosama je pronađeno dosta tragova materijalne prošlosti koji reprezentuju nekoliko perioda u razvoju ove sredine. Pored pobrojanih crkava, iznad Rosa se nalazi tvrđava Rnjina, kojoj se ne zna doba građenja. Moguće je da su Rose bile na trasi nekadašnje rimske ceste, koja je vodila ka Vinicijumu u Grblju. Rose imaju oblik primorskog gradića, građenog u dalmatinskoj varijanti grčko-mletačkog manira, gdje su kuće (stare) građene od bijelog, tesanog kamena, pokrivene tiglama, zbijenim i poređanim ispred pristaništa.

Slika 2.30. Rose, stariji kameni objekti uz more i noviji, stepenasto locirani na kosini brda Pristan se nalazi naspram Kumbora, u kumborskom moreuzu, a ispod sela Zabrđe. Pristan ima pristanište, mandrać sa barkama i malu plažu. Pristan su izgradili mještani Zabrđa da bi imali pristup moru. Kuće su izgrađene od kamena, na sprat. Pristan sve više dobija na značaju kao turističko mjesto. U inženjerskom smislu od značaja je jer je iznad naselja izgrađen rezervoar za vodu, okosnica budćeg sistema snabdijevanja vodom na hercegnovskom dileju Luštice, gdje treba da pristiže voda iz podmorskog cjevovoda, iz Kumbora.



72

U seoskim aglomeracijama kuće su, najčešće, grupisane na osojnim stranama a zemljište je za poljoprivredu ograđivano suvomeđama. Na slici 2.33. vidi se jedna tipična ambijentalna cjelina iz sela Zabrđe, zaseok Stojkovići, sa starim, kamenim kućama, koje su grupisane na visokoj poziciji, poput osmatračnica, ka Kumborskom moreuzu i Herceg Novom. Ovakva arhitektura i ambijentalni duh, tipičan za čitavu Lušticu, morao bi biti reper za svaku buduću gradnju. Kuće su grupisane na jednoj lokaciji da bi za poljoprivredu bilo ostavljeno što više zemlje. I zbog uticaja vjetra je povoljnija zbijena pozicija.Jedna od najznačajnijih vrijednosti predmetne lokacije su njene vizure, ili vidikovci koji se pružaju ka Herceg Novom, Bijeloj, zaleđu zaliva.

Slika 2.31. Vizura ka Zelenici Slika 2.32. Vizura ka Đenovićima Na slikama 2.31. i 2.32. vide se dvije takve vizure, na zapad, odnosno, sjevero-zapad, ka Zelenici i Herceg Novom, i istok, ka hercegnovskoj rivijeri i Lovćenu, sasvim u pozadini. U mirnom ambijentu guste vegetacije Luštica je odlično mjesto za odmor, izvan gradske buke i sve prisutnijih civilizacijskih zagađenja. Ova nesumnjiva vrijednost stanovanja na Luštici, i u zoni zahvata Špiljice jeste idealna za klasu turizma kome je cilj odmor uz prijatan šum mora i vegetacije.

taj ambijent čini: blizina mora gusta vegetacija makije, gariga sa maslinjacima brojni sakralni objekti brojni vojni objekti tipična primorska arhitektura starih aglomeracija na Luštici

vizure na Zaliv, otvoreno more, poluostrvo Kobilu, ostrvo Mamulu, Lovćen.

2.6. Stanovništvo Istorija ljudskih naseobina na poluostrvu Luštica starija je od gradova Herceg Novog i Tivta, u čijim se administrativnim granicama nalazi. Arheolozi su dokazali da je Luštica bila naseljena i prije dolaska Ilira. Pronađena je kamena, kupasta sjekira, otkrivena prilikom kopanja jame za kreč, a koju su koristili stanovnici u doba neolita. U doba Ilira tu je, navodno, živjelo pleme Ardiljeja, kao i wihovi saplemenici Liburni, poznati kao vješti pomorci i pirati, koji su vladali



73

obalama od Lješa do Šibenika2. Arheolozi su otkrili 37 kamenih grobnica – gomila (mogila) od kojih je najveća Disanova gomila, koja se nalazi sjeveroistočno od sela Babunci, kao i druge kod sela Brguli, u zaseoku Eraci i Beogovići, u Radovanićima, Klincima i na Dobreču. Pronađene su i dvije gradine – utvrđenja. Takođe, na Luštici je bilo i naseobina Grka još u IV vijeku p.n.e. Potpadanjem Ilira pod vlast Rima nastaju rimske naseobine (Oppida civium Romanorum). Podjelom rimskog carstva na zapadno i istočno, Luštica je prvo vrijeme pod dominacijom Zapadnog carstva, a potom istočnog, moćne Vizantije. Iz doba Vizantije, kako se pretpostavlja, je naselje Resinijum (sada Rose). Rose su razorili Saraceni, u svom pohodu u IX vijeku, a kasnije su njegove ostatke dokrajčili zemljotresi. Prije dolaska Slovena, Boku, pa i Lušticu su pljačkali Avari, koji su bili brojni u Grblju i u budvanskom primorju. Iz ranog doba naseljavanja Slovena nema materijalnih dokaza. Kako su se smjenjivale uprave starih ranoslovenskih, te srpskih vladara, od Bodina do cara Dušana, na području Boke Kotorske, tako je Luštica potpadala pod njihovu vlast. Poslije propasti Dušanovog carstva, u XIV vijeku, vladanje Bokom, ali ne i Kotorom, preuzima zetska dinastijom Balšića. Potom, 1420. godine Kotor je zauzela Mletačka Republika. Kotorani, pod zaštitom Venecije, zauzimaju Lušticu od Balšićima, te nakon nekoliko prelazaka u ruke srpskih despota, konačno pripada Mletačkoj Republici, kao dio kotorskog distrikta, i tako je sve do trajanja Mletačke uprave u Boki, do 1797. Nakon toga je uprava nad Lušticom kao i u ostalim djelovima Boke Kotorske: Austrijska, Austrougarska uprava, Kraljevina SHS; Kraljevina Jugoslavija, okupacija Italije i Njemačke, NR, SFRJ, SR Jugoslavija, do Državne zajednice Srbija i Crna Gora i države Crne Gore. Današnje stanovništvo Luštice3 nastalo je mješanjem doseljenika iz stare Crne Gore, Hercegovine, Dalmacije, Albanije, Grčke, a bilo je i Jevreja i pojedinih porodica drugih naroda. Proces ubrzanog naseljavanja tekao je od druge polovine XIV vijeka i tokom XV. Ove mješavine naroda, zapravo, etničke grupe, stvorile su više etnografskih i etnoloških posebnosti, po kojima se Luštičani razlikuju od ostalih Bokelja. Ranije je bilo karakteristično, takođe, da se lokalni govor na Luštici razlikuje od sela do sela, upravo zbog tih migracionih tokova. Pošto su znali za svoje porijeklo i hrišćanske korijene, Luštičani su uvijek bili poznati po tolerantnom odnosu svojih žitelja i mirnom životu i suživotu, bez svađa i zađevica.

U drugoj polovini XVII vijeka na poluostrvu je živjelo više od 2000 ljudi, ali se od tada broj stalno smanjuje. Luštica je imala opštinsku samostalnost, sa sjedištem u selu Radovanići, od 1826. do 1944. godine i tada je bila podijeljena u knežine (glavarije). Od tada su nepokretnosti na Luštici ubilježene u 6 katastarskih opština: Babunci, Brguli, Mrkovi, Radovanići, Rose i Zabrđe. Na početku XX vijeka broj stanovnika je bio 1203, po popisu iz pedesetih godina prošlog vijeka bilo je 681 stanovnika, po popisu 1991. bilo je 341 stanovnik, 2001 tek 338, kada je zabilježena prosječna starost od 44,4 godine. Već tada je Luštica bila jedna od najstarijih regija novske opštine, uključujući i visoka podorjenska sela, gdje su ostala samo domaćinstva sa starim članovima. Po popisu iz 2003. godine, na području čitave Luštice živi 275 punoljetnih stanovnika, a prosječna starost iznosi 45,2 godina (44,4 kod muškaraca i 45,9 kod žena). U naselju ima 120 domaćinstava, a prosječan broj članova po domaćinstvu je 2,78.

2 Mr Gligo Odalović: “Poluostrvo Luštica u Boki kotorskoj – istraživanje lokalne sredine”, Luštica 2009. 3 Isto



74

Slika 2.33. Tipična grupacija kuća na Luštici, selo Zabrđe, zaseok Stojkovići

Otkako se zna, stanovništvo je na Luštici živjelo od stoke, vinogradarstva i bavljenja maslinarstvom. Nadaleko je (bilo) poznato luštičko ulje i sir iz ulja, tako da je najveći prosperitet ovog kraja ostvaren tokom XVII i XVIII vijeka. Po popisu iz poljopriovrednog registra, godine 1889. na Luštici je popisano 140.000, a 1936. 98.700 stabala maslina4. Ona je tu, kao i u cijeloj Boki i duž čitavog južnog primorja, smatrana svetim drvetom. Maslinovom grančicom kitile su se kuće, slavska pogača i svetila se vodica. Svaka kuća imala je mlin za masline. Danas su mnogi od njih zapušteni ili zatvoreni. U prošlosti je Luštica imala veliki broj kapetana i brodovlasnika koji su sa svojih putovanja donosili razne predmete, pa su bogatije kuće bili pravi mali etno-muzeji. Gotovo čitava Luštica je posvećena Svetom Nikoli, zaštitniku pomoraca, ribara i putnika i pustolova. Svako selo, pored Slavljenja Svetog Nikole, ima i svoju prislavu. Danas na Luštici, dijelu koji se nalazi u opštini Herceg Novi, postoje sljedeća sela i naselja: Miževići, Mardari, Brguli, Begovići, Zambelići, Radovanići, Eraci, Tići, Mrkovi, Klinci, Rose, Zabrđe i Žanjic. Rose i Žanjic su jedina mjesta u Luštici smještena uz more u koja se može doći brodom iz Herceg-Novog ili putem Tivat - Krtoli - Rose. Rose ima izgled tipičnog mediteranskog mjesta sa redom kuća na sprat uz more u stilu bokeljske arhitekture. Na slici 2.34. data je mapa dijela Luštice sa ucrtanim najvažnijim objektima graditeljskog nasljeđa koji dodatno valorizuju prostor Luštice, a znači i nesumnjivu vrijednost što zahtjeva zaštitu i brigu u narednom periodu vremena.

4 Mr Gligo Odalović: “Poluostrvo Luštica u Boki Kotorskoj – itraživnje lokalne sredine”, Luštica, 2009.



75



76

11

234

5

6

7

8

10

11

12131415

P1P2

P3

9

Slika 2.34. Najznačajnije lokacije graditeljskog nasljeđa uširem zahvatu LSL Špiljice-potok Legenda : crveni krug –objekti vojne arhitekture, plavi krug – sakralni objekti, crni krug bez ispune – graditeljsko nasljeđe tradicionalne arhitekture, plava linija – potkopi, nekadašnji vojni objekti na obali, šrafirana površina u pravougaoniku – arheološko nalazište, elipsa sa šrafurom – predmetna lokacija, zahvat Špiljice potok. Objašnjenje pojedinih oznaka:



77

2.7. Mogući razvoj stanja u okolini na predmetnom području ukoliko se ne realizuje studija lokacije

Praktično je jasno da nema nekakvog razvoja u prostoru, nikakvih pojedinačnih ili bilo kakvih zahvata, gradnje, privremenih ili stalnih objekata, ukoliko nema adekvatne planske dokumentacije. Gradnja može da se razvija jedino sa ovom LSL ili nekim drugim planskim dokumentom slične namjene prostora. To znači da svaka intervencija u prostoru, koji nije pokriven planskim dokumentom, ne može da bude dozvoljena i smatra se krivičnim djelom, te te podložna istražnom postupku i krivičnoj odgovornosti investitora. Ukoliko se ne realizuje Lokalna studije lokacije ovaj zahvat će ostati u sadašnjem stanju, sa autohtonom vegetacijom, prilično nepristupačan, ali bez antropogenih uticaja, na zahvatu i od njega na kontaktne zone. Na taj način se može reći da bi bio postignut efekat očuvanja prostora za neke naredne generacije. Ukoliko se urbanizuje okolni prostor, te napreduje urbanizacija od malih Rosa i od Pristana ka zahvatu Špiljice, bilo bi neophodno da se realizuje pristupni put Krašići – Rose kao uredna



78

kolska saobraćajnica širine 7,00 metara, kako je u ovom planu predviđeno. Vjerovatno da bi uslovi okolnih zahvata nametnuli još neke sadržaje ovom prostoru, a to je prolazak vodovodne i kanalizacione infrastrukture. To znači da ukoliko bi bio usporen proces realizacije LSL „Špiljice –potok“ neminovni uslovi razvoja okolnog prostora stvorili bi, vjerovatno, preduslove za urbani razvoj i ovog zahvata, i tako neminovno, pokrenuli, automatski, i aktivnosti na izgradnji objekata i na ovom zahvatu. Ono što je jasno iz postojeće situacije jeste da su nekadašnji vojni objekti; fortifikacije, kasarne, baterije, osmatračnice i td. potpuno prepušteni zubu vremena i nesavjesnim ljudima koji uništavaju tu imovinu i pomalo joj zatiru svaki trag o postojanju. Urbanizacija područja bi mogla da zaustavi taj proces i objekte privede zaštiti, pa čak i namjeni u službi turizma.



79



80

3. PRIKAZ IDENTIFIKOVANIH SPORNIH PITANJA ZAŠTITE ŽIVOTNE SREDINE KOJA SU ZASTUPLJENA U PRIPREMI STUDIJE LOKACIJE; PRIKAZ VEZE STUDIJE LOKACIJE S DRUGIM RELEVANTNIM PLANOVIMA, POLITIKAMA I STRATEGIJAMA RAZVOJA

3.1 Identifikovana sporna pitanja zaštite životne sredine koja su zastupljena u pripremi Studije lokacije

Polazeći od sadržaja i glavnih ciljeva Studije lokacije „Špiljice-potok“, uz poznate karakteristike Južnog Jadrana, i zatečenog stanja u predmetnom prostoru, identifikovana su sporna pitanja životne sredine, za koja se očekuje davanje meritorne ocjene u postupku Strateške procjene uticaja na životnu sredinu. Najvažnija pitanja u Strateškoj procjeni uticaja su:

1. Očuvanje biološke raznolikosti, faune i flore, i zaštićenih područja, 2. Očuvanje obale, 3. Očuvanje kvaliteta obalnog mora, 4. Očuvanje zelenih površina (autohtone vegetacije), 5. Očuvanje autentičnog pejzaža, 6. Očuvanje kulturne i istorijske baštine, 7. Usaglašavanje vizuelnog utiska 8. Zaštita ljudskog zdravlja i poboljšanje kvaliteta življenja

3.2 Odnos prema drugim planovima i programima

Sistem prostornog planiranja u Crnoj Gori zasniva se na hijerarhiji planova, koja počinje od Prostornog plana Crne Gore ka planovima nižeg reda, Prostornog plana opštine, u ovom slučaju Prostornog Plana Opštine Herceg Novi, pa prema nižim razinama, do deataljnih urbanističkih planova, urbanističkih projekata ili Studija lokacije, za izdvojene zahvate. Studija lokacije je direktno povezana sa slijedećim relevantnim planovima, politikama i strategijama razvoja, koje su usvojene na državnom, odnosno lokalnom nivou:

1. Prostorni plan Crne Gore do 2020. godine, 2. Nacionalna strategija održivog razvoja Crne Gore, 3. Strategija regionalnog razvoja Crne Gore, 4. Prostorni plan područja posebne namjene za Morsko dobro, 5. Prostorni plan opštine Herceg Novi, 6. Generalni urbanistički plan opštine Herceg Novi, 7. Strateški master plan za otpadne vode za Crnogorsko primorje i opštinu Cetinje, 8. Studija izvodljivosti za otpadne vode za primorje Crne Gore, 9. Strateški master plan za upravljanje čvrstim otpadom, 10. Strategija razvoja turizma Crne Gore do 2020. godine. 11. DUP-ovima za konkretne zone zahvata, u ovom slučaju od značaja za područje

Luštice: DUP Rose, DUP Male Rose,...



81

U nastavku ovog poglavlja dat je kratak prikaz nekih od gore navedenih dokumenata u dijelu koji se odnosi na predmetno područje.

3.2.1 Prostorni plan Crne Gore do 2020. godine Prostorni plan Crne Gore iz marta 2008. godine definisao je opšte ciljeve na nivou Republike, tri regiona (Primorski, Središnji i Sjeverni) i 14 razvojnih zona. Primorski region, po svom opštem izgledu, ovaj region ima sva tipična obilježja mediteranskih prostora. Osim izvanrednih prirodnih uslova i značajnih komparativnih prednosti za razvoj turizma, pomorske privrede i nekih grana poljoprivrede, za sada ne raspolaže drugim, značajnim prirodnim resursima. Površinom najmanji (1.591 km2), ovaj region, koji se u osnovi poklapa sa, u geomorfološkom smislu, definisanom i izdvojenom oblašću Primorja, obuhvata područja opština Herceg-Novi, Kotor, Tivat, Budva, Bar i Ulcinj. To je najperspektivniji region u Crnoj Gori. Zbog svoje privlačnosti i relativno dinamičkog razvoja područje primorja Crne Gore je već nekoliko decenija imigraciono područje. Turizam i pomorska privreda su glavni pravci razvoja. Poljoprivreda će imati značajniju ulogu, dok će uloga industrije biti samo komplementarna.

Sintezna ocjena stanja u Primorskom regionu Brojni razvojni i prostorno-ekološki problemi Primorskog regiona nameću potrebu da se što prije pristupi traženju odgovora i pristupanju konkretnim aktivnostima za njihovo rješavanje. Velika sezonska antropopresija prostora, potencirana uskošću primorskog pojasa i njegovom lošom komunikacijskom povezanošću sa zaleđem, jedan je od glavnih problema. Sljedeći problem je u pretjeranoj (u mnogo slučajeva čak haotičnoj) suprastrukturi, koju prati haotična i neprimjerena infrastrukturna izgrađenost ili neizgrađenost (što se tiče kanalisanja otoadnih voda). Primorski region je prepoznat po nelegalnoj izgradnji. Intenzitet izgradnje u pojedinim djelovima već dobija sve odlike tzv. „zaziđivanja” obale, što bi, ukoliko se nastavi sa dosadašnjim intenzitetom, vodilo konačnom gubitku atraktivnosti obalnog područja. Pored problema nelegalne gradnje i njegovih posljedica, postoji i veliki broj neriješenih pitanja u oblasti tehničke infrastrukture, a u prvom redu u vezi sa drumskim saobraćajem. Ako ne budu preduzete odgovarajuće prostorno-planske, urbanističke i mjere zaštite životne sredine, treba očekivati sljedeće konflikte u prostoru ovog područja: Dalje degradiranje akvatorija i dijelova obale u Boki Kotorskoj, kao posljedica ulivanja

netretiranih komunalnih otpadnih voda, industrijskih otpadnih voda i otpadnih voda iz hotelskih kompleksa, korištenje ekološki štetnih postupaka (na primjer, u „Jadranskom brodogradilištu“ u Bijeloj); havarije brodova sa nekontrolisanim ispuštanjem nafte ili goriva, nekontrolisano izbacivanje čvrstog otpada; neizgrađenosti lučke infrastrukture (međunarodnih luka, marina i brodogradilišta) za prihvat balastnih i ostalih otpadnih voda i čvrstog otpada i roba u transportu sa brodova koje mogu ugroziti životnu sredinu itd

Opasnost od izlivanja naftnih derivata u akvatorij i opasnost od eksplozija i požara (skladište naftnih derivata Lipci i Bonići u Boki Kotorskoj) i šumskih požara izazvanih nepažnjom.

Opasnost od neregulisanih klizišta. Neprilagođenost izgradnje seizmičkom riziku.

Opšti ciljevi razvoja Kao opšti ciljevi Prostornog plana koji odražavaju postavljene uslove su:



82

Ublažavanje regionalnih nejednakosti u ekonomskom i društvenom razvoju Obezbjeđenje kvaliteta života u svim djelovima Crne Gore. Razvoj urbanih i ruralnih područja u skladu sa njihovim potencijalima i ograničenjima. Racionalno korišćenje prirodnih resursa kroz:

1) Ograničenje proširivanja građevinskog zemljišta na najmanju moguću mjeru. 2) Racionalnu upotrebu prostora za urbanizaciju i kontrolu i ograničavanje intenzivnijeg

širenja urbanih područja. 3) Održivi razvoj obalnog područja primjenom principa tzv. „održivog razvoja“ i instrumenata

integralnog upravljanja obalnim područjem kao opštim interesom Crne Gore, uključujući i prioritetno rješavanje najvažnijih, brojnih problema i protivrečnosti, naročito u dijelu prostornog i planskog usmjeravanja razvoja morskog akvatorijuma i bolje valoriziranje i upotrebu posebno vrijednih resursa i potencijala.

Primjena postojećih zakonskih rješenja i prostornoplanskih dokumenata, kao i međunarodnih

konvencija koje se odnose na prostorni razvoj u širem smislu, a koje je Crna Gora potpisala ili usvojila.

Specifični principi i ciljevi Prostornog plana po sektorima Turizam

Produžavanje turističke sezone Promovisanje raznih segmenata turističke ponude u skladu sa međunarodnim standardima Poboljšano i prošireno povezivanje turističkog sektora sa ostalim relevantnim privrednim

sektorima, kao što su poljoprivreda, usluge i prevoz. Svaki aspekt razvoja turizma treba da teži očuvanju prirodnih vrijednosti. Razvijanje turističke privrede srednjeg i visokog standarda. Poboljšanje i razvoj dodatnih smještajnih kapaciteta, a koje treba da bude fokusirano na

sljedeće kriterijume: a) revitalizaciju postojećih zgrada, b) praćenje principa suvremene arhitekture turističkih objekata i sistema, usklađene sa postojećim strukturama naselja imajući u vidu tradicionalno urbano i prirodno okruženje, c) koncentrisanje razvoja u postojećim naseljima, kako bi se izbjeglo nepotrebno zauzi- manje zemljišta. Tenedencija da se na odgovarajućim lokacijama razvija zdravstveni i wellness turizam, u

skladu sa kapacitetima nosivosti određenog područja i u skladu sa principima i ciljevima održivog razvoja.

Svi zahtjevi za investiranje u veće turističke objekte moraju biti dopunjeni procjenama očekivanih uticaja na životnu sredinu, procjenom efekata regionalne ekonomije, procjenom seizmičkog rizika i procjenom socijalnog uticaja.

Saobraćajna infrastruktura

Poboljšanje kvaliteta saobraćajnica i veća sigurnost na postojećoj putnoj mreži, što podrazumijeva adekvatno održavanje, zaštitu i sanaciju postojećih puteva, kao i modernizaciju pojedinih dionica puta (eliminisanje crnih tačaka, poboljšanje elemenata puta itd.) i omogućavanje sigurne upotreba puteva tokom čitave godine.



83

Uspostavljanje pješačkih i biciklističkih staza u naseljima (posebno u urbanim centrima), kako bi se omogućio siguran pješački i biciklistički saobraćaj u naseljima.

Hidrotehnička infrastruktura

U oblasti vodosnabdijevanja treba obezbijediti snabdijevanje kvalitetnom vodom cjelokupnog gradskog stanovništva i oko 90% seoskog, iz javnog vodovoda. U roku od 5 godina, nakon usvajanja Prostornog Plana, treba pripremiti koncepte opštinskih, odnosno regionalnih sistema vodosnabdijevanja. Važni elementi ovih opštinskih, odnosno regionalnih sistema za vodosnabdijevanje jesu mjere za smanjenje gubitaka i racionalizaciju potrošnje.

Zaštita vodnih resursa i unapređenje kvaliteta površinskih i podzemnih voda i voda iz obalnog područja shodno zahtjevima iz Pravilnika o kvaltetu vode za piće i vode za kupanje. Neophodno je da najmanje 80% populacije Crne Gore ima omogućeno priključenje na sistem kanalizacije za otpadne vode. Sva urbana naselja, koja imaju više od 1.000 stanovnika treba da imaju mogućnost tretmana otpadnih voda. Za manja naselja i zgrade van naselja primijenjivaće se decentralizovana rješenja za tretman kanalizacije (septički tankovi, bioprečistači itd.).

Opštinski koncepti tretmana otpadnih voda moraju se razraditi u roku od 5 godina nakon usvajanja ovog plana. Ovi koncepti se mogu pripremiti zajedno sa konceptima za sisteme vodosnabdijevanja.

Atmosferske vode će se evakuisati iz urbanih naselja kanalizacijskim sistemima uz odgovarajuće prečišćavanje prije njihovog ispuštanja u recipijente.

Izgradiće se postrojenja za višestepeni tretman otpadnih voda, za svaku opštinu u primorju (aktivnosti su započele 2007. godine) s tim da će Kotor i Tivat imati zajedničko postrojenje.

Neophodno je uspostaviti zone sanitarne zaštite za sve kaptaže i izvorišta, bez obzira da li su u upotrebi ili ne.

Upravljanje otpadom

U cilju umanjenja negativnih uticaja otpada i nesanitarnih deponija u životnoj sredini, nadležni opštinski organi moraju da razrade strategije za upravljanje otpadom. Ove strategije moraju obuhvatiti pristup sakupljanja otpada i deponovanja otpada u skladu sa državnim programom upravljanja otpadom i sa uspostavljenom međuopštinskom saradnjom.

Količina otpada se umanjuje primjenom tzv. „separatnog odlaganja otpada“, kako bi se odvojile one komponente otpada koje se mogu ponovo iskoristiti (reciklirati) od onih koje više nisu ni za kakvu upotrebu. Koncepti sistema za separaciju otpada moraju se razraditi u skladu sa opštim strategijama za upravljanje otpadom u opštinama.

Smjernice i mjere za realizaciju Prostornog plana

Razvojna zona: BOKA KOTORSKA Ova zona, homogena sa geografskog, ambijentalnog i kulturno-istorijskog stanovišta, obuhvata podzone Herceg Novi, Kotor i Tivat. Podzona HERCEG NOVI Sa područjima specifične problematike obuhvata: Njivice, Igalo, Sutorinsko polje (A), Herceg novi (B), Zelenika-Bijela (C), priobalje na otborenom moru, poluostrvo Luštica (D), planinsko zaleđe (E). Resursi i potencijali. Izgrađeni kapaciteti zdravstvenog centra i kompleks plodnog poljoprivrednog zemljišta, tehnički građevinski kamen (A); atraktivan gradski ambijent sa starim



84

istorijskim jezgrom, spomenik prirode savinska dubrava; izgrađeni bolničko-medicinski rehabilitacioni kompleks Meljine (B); slikoviti niz malih naselja duž obale, i izgrađeni kapaciteti brodogradilišta (C); slikoviti ambijenti luštičkih sela sa neizgrađenim prostorima za razvoj turizma visoke kategorije sa pratećim sadržajima (pjeskovite plaže i kamenite obale); tradicionalna poljoprivredna proizvodnja mediteranskog tipa, fortifikacinski objekti, oslobođeni kompleksi koji se više ne koriste u vojne svrhe (D), tradicionalni ambijenti sela hercegnovskog zaleđa sa zastupljenom poljoprivredom (E). Prioriteti razvoja. Funkcija turizma sa zdravstvenom komponentom i intenzivna poljoprivreda (A); funkcije kulturnog i uslužnog centra i cjelogodišnji turizam i funkcije bolničko-medicinskog centra (B); proizvodne funkcije u vezi sa brodogradilištem, proizvodnim zanatstvom i stanovanjem, nautičkim turizmom i turističkim kapacitetima u naseljenim mjestima duž rivijere (C), turizam visoke kategorije I specijalizovana poljoprivreda (D i E). Ograničenja. U Njivicama, Igalu i Sutorinskom polju (A): strogo ograničiuti bilo kakve industrijske funkcije i ograničiti dalju ekspanziju turizma; ograničiti sve programe razvoja (uključujući stanovanje) u zoni zdravstvenog centra, u Sutorini : sprovoditi samo programe koji su strogo povezani sa obrađivanjem zemljišta i korišćenjem u sportsko rekreativne svrhe, bez izgradnje objekata za stanovanje. U Herceg Novom (B): ograničiti lociranje novih industrijskih postrojenja; izmjestiti postojeće aktivnosti industrijskog karaktera u područje (E); ograničiti dalje povećanje gustine stambene i turističke izgradnje. Na potezu Zelenika – Bijela (C): ograničiti razvoj luke Zelenika na djelatnosti koje ne ugrožavaju elemente životne sredine i, u istom smislu, ograničiti dalji razvoj brodogradilišta u Bijeloj. Na poluostrvu Luštica (D): voditi računa i ograničiti izgradnju objekata i infrastrukture koji mogu ugroziti visoku vrijednost prirodnog ambijenta. Ograničiti izgradnju objekata i infrastrukture koji bi ugrozili funkciju bolničko-medicinskog centra “Meljine” (B). Konflikti. U čitavoj podzoni postoje konflikti između izgrađenosti i nivoa koncentracije raznih funkcija, s jedne, i visokog seizmičkog hazarda, s druge strane, kao i konflikti između ograničenog prostora i potreba za ekspanzijom i modernizacijom saobraćajnog sistema (uključujući kontinuiranu pješačku komunikaciju od Igala do Zelenike koja je ugrožena sadržajima kupališta). U Igalu i u Sutorinskom polju prisutni su: konflikti između izuzetne privlačnosti područja za intenzivan, multifunkcionalan razvoj i zahtjeva zdravstvenog centra; konflikti između arhitektonskih ambicija i vrijednosti prirodnog pejzaža i konflikt interasa i prioriteta između zdravstvenog i ostalih vidova turizma. U herceg Novom sagledani su: konflikt između već postojeće gustine izgrađenosti i očekivanja turista, u pogledu ambijentalnih vrijednosti i vrijednosti pejzaža; turistički smještajni kapaciteti i stambena izgradnja nasuprot kapacitetu plaža; konflikt između trendova daljeg rasta i postojećeg ograničenja prostora; razni konflikti u svakodnevnom djelovanju prioritetnih funkcija, prouzrokovani preizgrađenošću na pojedinim lokalitetima. U podzoni Zelenika i Bijela prepoznati su: konflikt luke Zelenika sa naseljskom, saobraćajnom i turističkom infrastrukturom, kao i zaštitom životne sredine; konflikti između već razvijenih funkcija brodogradilišta i zaštite životne sredine i turizma; konflikt između pejzaža i ambijenta Boke i razvoja industrije na obalnoj liniji i konflikt širokih razmjera između opštih potreba za zaštitom jedinstvenih kvaliteta sredine i štetnih industrija.



85

Pragovi. U čitavoj podzoni, nedostatak zemljišta za razvoj i potreba da se dio planirane stambene izgradnje locira na nižim padinama brda, zahtijevaće suštinsko prestruktuiranje sistema komunalne infrastrukture. Najkritičniji funkcionalni prag je vodosnbdijevanje, kao i neadekvatna putna mreža, uključujući tranzitnu saobraćajnu liniju – Jadransku magistralu. Dok se ne rješe saobraćajni problemi, treba razmotriti opravdanost realizacije svih važnijih projekata. Zahtjevi okruženja. Puna zaštita lokalne mikroklime do čije promjene može doći zbog veće gustine izgradnje, i promjene prostornih karakteristika Sutorinskog polja i zaštita lokalne sredine od zagađenja vazduha ni buke (A); zaštita i revitalizacija Starog grada i drugih kulturnih i arhitektonskih obilježja (B); zaštita od buke i zagađenja od djelatnosti brodogradilišta i luke, kao i kontrola odlaganja otpadnih materija (C); sanacija pejzaža – kamenolomi na Podima i u Đurićima (E); formiranje nacionalnog parka Orjen uz odgovarajuću saradnju sa susjednim opštinama i državama; zaštita morske vode od zagađenja (A, B, C). Kontrola seizmičkog rizika, tehničkih akcidenata i elementarnih nepogoda zahtjeva ispunjenje određenih uslova: Poboljšanje pristupačnosti, organizovanje otvorenih prostora i izolacionih pojaseva, evakuisanje opasnih aktivnosti i skladišta zapaljivih materijala i eksploziva iz područja, ograničavanje izgradnje novih objekata – bez istovremenog stvaranja susjednih otvorenih površina; projektovanje objekata i zgrada u skladu sa zahtjevima jednostavnosti i otpornosti na zemljotres; izradu planova pripremljenosti za slučaj zemljotresa i uspostavljanje sistema i mehanizama pripremljenosti, što je, s obzirom na povredljivost urbanog sistema cijele Boke Kotorske, posebno važno. Preduslov: Definisanje zona pod specijalnom zaštitom u zon i mineralnih izvora i blata (A); formiranje posebnog tijela koje će imat i ovlašćenja da kontroliše razvojne aktivnosti i mjere zaštite. Turizam. Razvoj turističkog smještaja na primorju treba veoma pažljivo planirati, jer je kapacitet nosivosti opština u ovom regionu več gotovo iscrpljen. Broj turista u glavnoj sezoni od jula do avgusta stvara negativne efekte, kao što su preopterećenje saobraćajnica, zakrčenje gradskih centara, zbog nedostatka parking prost ora, nestašica vode, zagađenje plaža i kolovoza, i td. Razvoj turističkog smještaja biće fokusiran u Herceg Novom na:

Lokaciji Kobila, Lokaciji Njivice, Lokaciji Savina, Lokaciji Meljine-Lalovina, Zelenika, Kumbor, Baošići, Lokaciji Arza-Mirište-Žanjice Luštica.

3.2.2 Izvod iz Prostornog plana područja posebne namjene za Morsko dobro (PPPPNMD)

Projekcije djelatnosti na području Primorja Turizam i komplementarne djelatnosti



86

Prema Master planu za razvoj turizma, strateški cilj je da se poveća kapacitet na 50 000 hotelskih ležaja do 2010, da bi se udvostručio do 2020, kako bi se realizovao ekonomski potencijal u turističkoj grani privrede. Plan nalaže ukidanje hotela sa jednom zvjezdicom i značajno redukovanje kapaciteta hotelskog smještaja sa dvije zvjezdice, kako bi se privukla imućnija turistička tržišta sa značajno višom dnevnom potrošnjom po turisti. Na osnovu rezultata kategorizacije turističkog smještaja u hotelskom sektoru, primarna strategija je fokusirana na pretvaranje svih postojećih hotela sa dvije zvjezdice na strateški važnim primorskim lokacijama – u hotele sa tri, četiri i pet zvjezdica, prema međunarodnom standardu. Ovaj zahtjev znači da više od 50 hotela i smještaja hotelskog tipa, sa 20 000 kreveta treba da bude modernizovano do 2010. Ovaj uslov ne samo da nije ispunjen u Opštini Herceg Novi, već je jasno da njegova realizacija kasni više od 5 godina, baš za velike i značajne hotelske kapacitete na mjestima gdje su oni bili u punoj aktivnosti do nazad jedne, a svakako prije dvije decenije. Prioritet treba da bude dat izgradnji novih hotela, kao djelova visokokvalitetnih "odmarališnih destinacija", i to u kategorijama od četiri i pet zvjezdica, zatim, manjim hotelima i turističkim selima u kategoriji tri zvjezdice, i restauraciji palata u okruženju kotorskog zaliva sa posebnim karakterom iznajmljivanja imućnim turistima. Jasna "zona zabranjene gradnje" između obale i naselja treba da bude uspostavljena kako bi bila vodič razvoja novog turističkog smještaja. Svaka gradnja turističkog smještaja u blizini plaža treba da bude rezervisana samo za visokokvalitetni hotelski smještaj. Na neizgrađenim površinama plaža/obale, zelenilo između mora i zone izgradnje treba da bude očuvano iz ekoloških razloga i radi obezbjeđenja poželjne prirodne hladovine za turiste.

Ekološki osjetljive površine unutar zona za izgradnju treba uvijek da budu zaštićene i sačuvane kao dodatna vrijednost turističkog uživanja. Obim, visina i arhitektura novih hotelskih kompleksa treba da budu u harmoniji s okruženjem. Za nove hotele, ležajni kapacitet hotela sa tri ili četiri zvjezdice ne treba da prelazi 500 kreveta po objektu, a hotela sa pet zvjezdica ne više od 350 kreveta. Potrebno je ispoštovati i standarde o zelenim površinama shodno kategoriji objekta.

Postojeći turistički smještaj na najprivlačnijim primorskim lokacijama, sa postojećom kategorijom jedne ili dvije zvjezdice, treba da bude podignut do prioritetnih kategorija ili porušen i ponovo izgrađen. Radi ostvarenja maksimalnog ekonomskog učinka, primorske opštine, prema Masterplanu, treba da teže ka postepenoj transformaciji hotela kako bi se postigla sledeća distribucija do 2020 g.: 10% kapaciteta u hotelima sa 5*, 40% kapaciteta u hotelima sa 4*, 40% kapaciteta u hotelima sa 3*, 10% kapaciteta u hotelima sa 2*, Izbacivanje hotela sa 1*. Nautički turizam Prema studiji iz 2005. godine, koja ima osnovu u analizi stanja za 21 lokaciju, za Crnu Goru je predložena osnovna mreža marina kapaciteta oko 2 000 vezova: dvije velike servisne marine kapaciteta 400-800 vezova, četiri standardne marine kapaciteta 100-300 vezova i tri specijalne marine s nešto manjim brojem vezova. Uz njih se podrazumijeva obezbjeđenje komercijalnih vezova u postojećim lukama, naročito na lokacijama koje bi mogle da pobude veće interesovanje nautičara. Luke nautičkog turizma, odnosno, lokacije koje bi trebalo da pružaju samo usluge komercijalnog vezivanja, trebalo bi razvijati duž cijele obale. Tome treba dodati i prostore koji su djelimično uređeni za prihvat nautičkih plovila i nautičara u postojećim lukama Risan, Kotor, (“Porto-Montenegro” primjedba autora ove Studije) i Kalimanj-Tivat. Komercijalni vezovi su predvidjeni u privezištima, kao posebno izgrađenim i uređenim prostorima za privez plovila, uz turističke komplekse i sadržaje.



87

U funkciji nautičkog turizma moguće je uključiti, kroz pažljivu revitalizaciju, mandraće i stara pristaništa. Nacrt Urbanističkog plana za obalu na području obuhvata Studije predviđa slijedeća rješenja: Tabela 3.1. Mreža marina prema nacrtu PPN za morsko dobro

Mreža marina prema nacrtu Urbanističkog plana za obalu

Tip marine Lokacija Napomene Broj vezova

Razvoj postojeće Tivat – Kalimanj 20

Izgradnja nove Tivat – Bonići Porto Montenegro 800 mjesta

240

Pristaništa – Mandraći U cijeloj Boki Kotorskoj

Izvor: Nacrt verzije Urbanističkog plana obale, rezime, "Nautical Tourism"

Sport i rekreacija Za bavljenje sportom i rekreacijom planirane su moguće aktivnosti: šetnja duž obale, pješačenje uz obalu; vožnje biciklima i rolerima, jedrenje, plivanje i kupanje, sportsko ronjenje, sportski ribolov

Kupališta Povećanje turističkih smještajnih kapaciteta zahtijeva i povećanje ukupne površine kupališta, pa je za te svrhe potrebno: postupno povećavanje površine korišćenja postojećih kupališta, koja se sada djelimično

koriste, povećavanje, gdje god je to moguće, postojećih kupališta, čija se površina sada cijela

koristi, uspostavljanje novih prirodnih ili vještačkih kupališta, gdje god je to potrebno i racionalno,

pod uslovom da se ne suprotstavljaju uslovima zaštite. Kupališta, prema namjeni, trebalo bi da budu opremljena tako da mogu da zadovolje što više kriterijuma kampanje ”Blue Flag”, kojima će se: pažljivo razriješiti konflikt između rekreativne i zaštitne funkcije, obezbijediti pristup svim licima, opremiti potrebnim uređajima i sadržajima. Pješačko-biciklističke staze Kompaktnost neprekidne linije teritorije Morskog dobra, bez obzira na njegovu širinu i raznovrsnu geomorfološku strukturu, daje mogućnost uspostavljanja dugolinijskih biciklističko-pješačkih trasa, koje se mogu prostirati duž cijele obale. Tivatski i Hercegnovski vodovodni sistem Perspektive razvoja Tivta u pogledu vodosnabdjevanja vezane su kao i kod ostalih primorskih gradova za izgradnju Regionalnog vodovoda Crnogorsko primorje, koji može u sprezi sa lokalnim izvorištima (čiji je ukupan kapacitet daleko najmanji u odnosu na izvorišta drugih primorskih gradova) da zadovolji potrebe Tivta u vodi do 2021. godine.



88

Projektovana potrebna količina za 2021. godinu za Tivat od ukupno 193 l/s, iznosi za stalne korisnike 117 l/s i 76 l/za povremene korisnike. Iz lokalnih izvora može se podmiriti 30 l/s, a iz regionalnog vodovoda 163 l/s. Hercegnovski kanalizacioni sistem Jedan od osnovnih principa u rješavanju odvođenja otpadnih voda na području Herceg Novog jeste separatno odvođenje upotrebljenih otpadnih voda u odnosu na kišne. Iako je trenutno u funkciji glavni kolektor smješten u trupu Šetališta „Pet Danica“ dužinje oko 5 km, gravitaciono-potisnog karaktera tečenja, u koji se slivaju otpadne vode iz centra grada, naselja Igalo, Gomila, Topla II i III, Meljine, sa dva podmorska ispusta iz pumpne stanice „Forte Mare“, koji su dužine 200 i 1600 metara usmjereni ka otvorenom moru, u dogledno vrijeme počeće realizacija glavnog kolektora za hercegnovsku rivijeru, od Meljina do Jošica, sa postrojenjem za tretman otpadne vode u zoni Nemila i ispustom prečišćene (ili havarne) vode u zalivu Meljine. Ova kanalizacija jeste osnov za razvoj drugih ne urbanih područja, na tom dijelu zaliva koji pripada opštini Herceg Novi. Što se tiče poluostrva Luštica još uvijek ne postoji cjelovito, jedinstveno rješenje o kanalizaciji: da li vraćati otpadne vode ka Herceg Novom i budućem postrojenju za tretman otpadne vode u Nemiloj ili Lušticu tretirati nezavisno i planirati jedinstven sistem sa sosptvenim postrojenjem za preradu otpadnih voda prije upuštanja u more. Tretman čvrstog otpada Riješenje problema sakupljanja, transporta i deponovanja čvrstog otpada razmatrano je u okviru integralnog riješavanja problema čvrstog otpada na nivou Republike Crne Gore, a što je definisano Strateškim master planom za upravljanje otpadom. (napomena: podaci su izvedeni na osnovu procjene broja stalnih stanovnika i povremenih korisnika prostora, produkcija otpada za primorski region je računata sa 0,9 kg/stanovnik/danu odnosno za turiste 1,5 kg/turista/danu) Realizacija ovog projekta odvijaće se kroz sljedeće segmente: smanjivanje proizvodnje čvrstog otpada; separacija otpada na mjestu sakupljanja otpada kroz postepeno uvođenje separacije na

mjestu nastanka otpada - primarno sortiranje; tretman organskih komponenti otpada nakon čega se može koristiti kao đubrivo ili

energetski resurs; količina otpada koji se odlaže na deponije svodi se na minimum, a način odlaganje u skladu

sa prirodom; sanacija svih postojećih deponija i smetlišta i vraćanje zemljištu prirodan izgled.

Namjena prostora morskog dobra Na osnovu projekcija osnovnih djelatnosti i aktivnosti na Primorju, a uvažavajući principe racionalnog korišćenja prostora, koji treba da svedu na minimum konfliktne situacije, ovim planom se predlažu se sljedeće kategorije namjena i korišćenja prostora morskog dobra. Za dio sektora 22 i sektor 23 u PPPPN Morsko dobro utvrđena je namjena za naseljsku strukturu, turistički kompleks, kontaktnu zonu aerodroma, komunalno servisne djelatnosti, sportsko-rekreativni kompleks, javno djelomično uredjeno kupalište, hotelsko kupalište, privezište/lučica, marinu i zaštićene spomenike graditeljske baštine. Uslovi za uredjenje, izgradnju i zaštitu Kroz izradu i usvajanje ovoga Plana, potrebno je osigurati prostoru Morskog dobra status od posebnog interesa odnosno, status kompleksne i integralne zaštite. U uskom pojasu, neposredno uz more, dozvoljeno je:



89

graditi objekte pomorskog saobraćaja (mula, pristaništa mandraće, ponte) i slične objekte koji, po logici svoga postojanja, moraju postojati baš na ”pjeni od mora”;

rekonstruisati i sanirati postojeće objekte tradicionalne arhitekture i graditeljskog naslijeđa; zaštititi autentičan pejzaž, obnavljati požarišta, očuvanje mediteranske makije; zaštititi podmorje; dograđivanje, koje je definisano postojećim turističkim objektima, sa ciljem njihovog

osavremenjivanja i obogaćivanja sadržaja, kao i ograničena gradnja novih objekata, koji su predviđeni ovim planom i planovima nižeg reda.

U prostoru Morskog dobra, koji je vrlo uzak, postoje objekti različitih vrsta, koji se po svojoj funkciji, mogu smjestiti u morsko dobro: kupališta, saobraćajni objekti, nautički sadržaji, sezonski objekti, stari objekti tradicionalne arhitekture, stambeni i pomoćni objekti, grupacije novih objekata savremene arhitekture, hotelski i turistički kompleksi. Prilikom izrade uslova za potrebe Studije lokacije ispoštovani su svi uslovi za pojedinu namjenu, a koji su navedeni u PPPPN MD. Smjernice za primjenu Plana Uz namjenu prostora i uslova za uredjenje, izgradnju i zaštitu PPPPNMD utvrdio je i smjernice za primjenu Plana.

3.2.3. Izvod iz Masterplana za turizam (Revizija Masterplana iz 2001.)

Turistički klasteri Turistički se proizvod oblikuje i stvara u opštinama. Postojeća preduzeća i opštine su glavni nosioci usluge turističke privrede. Svaki element ponude – smještaj, gastronomija, plaža, prijatni ambijent za odmor, čistoća itd. – ima isti značaj. Od svih tih usluga nastaje reputacija destinacije. Nakon toga se odlučuje, šta njeni gosti o svom godišnjem odmoru misle, o čemu izvještavaju, kako su ocijenili odnos cijene i usluge. Njihove preporuke i mišljenja postaju najvažniji instrument prodaje. Crna Gora može se podijeliti na 6 klastera od kojih se 3 nalaze na primorju. Same granice klastera nisu nepropusne, nego su otvorene za susjede radi što boljeg umrežavanja i kooperacije, ona prelazi granice, obogaćuju ponudu, stvaraju destinaciji bolju cijenu i najčešće poboljšavaju relaciju trošak – dobit. Klaster Boka Kotorska, Luštica

Trenutna situacija Boka Kotorska spada u najljepše zalive na svijetu. U Sredozemlju je jedinstvena i time predestira na izuzetno kvalitetni individualni turizam. Njen kulturni i prirodno potencijal je neograničen i izuzetno pogodan za diverzne vrste turizma: plažni turizam, sportski turizam, regate svih vrsta, treninzi za veslanje tokom zime, ronjenje, pješačenje, penjanje itd. – nautički turizam, kulturni i zdravstveni turizam. Unutar ovih okvira prvoklasni potencijal za razvoj predstavlja i areal poluostrva Luštica. Ipak realizaciji jedne potpunije turističke koristi, ostvarene iz vrijednosti ovog potencijala, stoje na putu još uvijek izvjesne smetnje: opasni, ometajući saobraćaj te neriješeno pitanje vodovoda i kanalizacije.



90

Šanse Za turizam tokom cijele godine, ovaj klaster posjeduje najbolji potencijal koji je ojačan blizinom Dubrovnika, mogućnošću regionalne saradnje i boljom avio povezanosti zahvaljujući blizini aerodroma Ćilipi. Prijetnje Špekulacije oko zemljišta, nagli skok cijena nekretnina, nekontrolisana gradnja.

3.2.4. Novi Prostorni plan opštine Herceg Novi Lokalna studija lokacije dala je u poglavlju 4.2.2. pregled najvažnijih stavki iz PPO Herceg Novi do 2020. godine. Ovdje ćemo dati taksativno najvažnije odrednice bitne za ovaj dokument. Namjena površina Površina unutar opštine Herceg Novi imaju sljedeću namjenu po PPO:

urbano područje mješovitih namjena urbano područje za privrednu namjenu – poslovanje urbano područje za privrednu namjenu – ugostiteljsko-turistička urbano područje za društvene djelatnosti urbano područje za sportsko-rekreativnu namjenu urbano područje za posebnu namjenu površine ifrastrukturnih sistema i komunalnih potreba ruralno područje mješovite namjene.

Istovrsna i mješovita namjena prostora Radi se o prostoru čije je korišćenje određeno u jednoj funkciji, a mogu da budu i drugi sadržaji koji proizilaze iz potrebe osnovne namjene, kao što su prateće zgrade, zgrade infrastrukture i vodoprivrede. Izrazit je primjer prostor ugostiteljsko-turističke namjene ili prostori ekonomske namjene – proizvodna i poslovna. Mješovitu namjenu ima prostor koji koristi više različitih korisnika (namjena), i gdje tek neka od njih preovladava a tipična je za područje urbanih naselja. Zadnjih godina, počinje sve više da se prihvata „compact city“ koncept planiranja i uređenja gradova, koji za polazište ima racionalnost u korišćenju prostora kroz pogušćavanje izgradnje do makimalnog iskorišćenja prostornih i infrastrukturnih resursa. Sa takvih polazišta se predviđaju i ove preporuke, jer je svakako realnije i racionalnije domaćinski iskoristiti prostor i opremanja i uz istovremeno uništavanje prirodnih zelenih površina. Postojeća kategorizacija stambenih zona i objekata na kolektivno i individualno stanovanje je naslijeđena i, po mnogo čemu, prevaziđena. Ona je bila pogodna u vremenu socijalizma, kada su postojali individualni investitori, koji su gradili porodične kuće i kolektivi (preduzeća i ustanove) koji su gradili zgrade sa stanovima za svoje zaposlene. U tom smislu, individualno stanovanje je zapravo nesrećna urbanistička zamjena za ekonomski pojam individualne stambene izgradnje, a kolektivno stanovanje za pojam kolektivne stambene izgradnje. U arhitektonsko-urbanističkom smislu, individualno stanovanje je stanovanje pojedinaca u samačkim hotelima, a kolektivno stanovanje je stanovanje u internatima, bolnicama, zatvorima, kasarnama i sl. Sadašnja odrednica Predlog izmjene

Porodično stanovanje Stanovanje niskih gustina do 150 st/ha



91

Mješovito stanovanje (ne postoji kao odrednica, ali postoji u stvarnosti) Stanovanje srednjih gustina od 150 do 250 st/ha Gradsko stanovanje, stanovanje većih gustina preko 250 do 450 (okvirno) st/ha

Turizam Herceg Novi u turističkim aktivnostima Crne Gore ostavruje visok stepen učešća djelujući sa nekoliko drugih opština. Strateško opredjeljenje budućeg razvoja i kvalitativnog mjenjanja strukture ponude turizma Crne Gore biće moguće ostvariti jedino ukoliko u njemu Herceg Novi bude učestvovao sa svojim turističkim resursima i potencijalima. Orjentaciono, za područje Herceg Novog krajem 2020 godine treba da funkcioniše 2000 hotelskih kreveta sa pet zvjezdica, 8000 kreveta sa četiri zvjezdice, 20.000 ležaja u apartmanima, 10.000 ležaja u privatnim sobama i td. Turistička destinacija, herceg Novi, shodno potrebi stalnog razvoja i spremnosti reakcije na tržišne promjene, može promijeniti sljedeću opštu strategiju:

izlazak na nova tržišta (inostrana) sa postojećim proizvodima modifikacija postojećih proizvoda i izlazak na nova tržišta plasman novih proizvoda na nova tržišta.

Kao posebni trendovi i kretanja od značaja za herecgnovsko receptivno turističko tržište izdvajaju se:

stagnacija i postepen pad domaće tražnje porast inostrane tražnje posebno s emitivnih tržišta: Rusije, BiH, Norveške, Slovenije,

Mađarske, Njemačke, Makedonije, Italije, Češke i Slovačke porast domaće i inostrane tražnje za sporstko-rekreativnim sadržajima turističke ponude porast domaće i inostrane tražnje za kongresno-poslovnim sadržajima turističke ponude pojava i porast tražnje za sadržaje tranzitnog turizma pojava i porast tražnje za sadržaje planinskog (zimskog-ski) i lovnog turizma pojava i porast tražnje za sadržaje nautičkog turizma pojava i porast tražnje za sadržaje turizma „trećeg doba” sa ino tržišta, posebno u

zimskoj sezoni povećanje interesovanja inostrane tražnje za sadržaje naturizma znatno veći porast inostranog turističkog prometa u osnovnim u odnosu na

komplementarne kapacitete pojava i porast tražnje za sadržajima specifičnih oblika turizma (turizam šetačkih i

biciklističkih tura), sistem timesheringa, condo hotela i selfcateringa, seoski turizam porast interesa za „backpacking” turama orijentisanim na srednje i niže kvalitativne

kategorije smještaja i nisko tarifni avio prevoz zadržavanje dobne strukture sa većim učešćem mlađih, posebno u ljetnjoj sezoni zadržavanje dominantnog učešća uobičajenog (godišnjeodmorskog) odmarališnog

turizma veća dekoncentracija boravka gostiju izvan ljetnjeg perioda

Parkiranje vozila je neophodno rješavati, isključivo, uz objekte na pripadajućim parcelama, prema zahtjevima koji proističu za namjene objekata, a u skladu sa važećim standardima i normativima, i to kako za putnička vozila, tako i za autobuse i teretna vozila. U zoni objekata turističkih kompleksa, parkiranje vozila se mora rješavati isključivo u okviru pripadajuće parcele, na otvorenim/površinskim parkiralištima ili u garažama na pripadajućoj parceli, a prema normativima datim ovim Planom.



92

Normativi za proračun potrebnog broja parking mjesta: postojeće stanovanje: 1 PM/stanu planirano stanovanje: 1,4 PM/stanu turizam (hoteli) : 1 PM na 2 do 4 osobe turizam (hoteli apartmanskog tipa) : 1,5 PM na 2 apartmana ugostiteljstvo: 1 PM na 4 stolice trgovina: 1 PM na 30 m 2 BRGP pijace: 1 PM na 3 tezge poslovanje i administracija: 1 PM na 60 m 2 BRGP škole: 1 PM na svaku učionicu sport : 1 PM/12 sjedišta dom zdravlja, ambilanta, apoteka: 1 PM na 30 – 55 m 2 BRGP

Katastarska parcela u građevinskom području nije odmah i urbanistička parcela. Ona će to postati samo planskom parcelacijom izvršenom u planu nižeg reda, jer dio površina u okviru građevinskog područja mora biti namjenjen ili će planom nižeg reda biti namjenjen, saobraćajnicama, „zelenim površinama” i drugim slobodnim, javnim površinama, različite namjene, koje se pojavljuju u okviru naselja. Parcelacija zemljšta u svrhu osnivanja urbanističkih parcela može se obavljati samo unutar građevinskog područja. U postupku pribavljanja rješenja o lokaciji i urbanističko-tehničkih uslova, obavezno je predlog parcelacije za urbanističku parcelu, na kojoj se predviđa izgradnja, izraditi na osnovu geodetskog snimka postojećeg stanja i reambiulirane katastarske podloge za predmetnu parcelu.

3.2.5 Ocjena realizacije važeće planske dokumentacije U posljednjih par godina područje Luštice doživljava ekspanziju gradnje objekata i ekspanziju razvojnih ideja koja se pretaču u planske dokumente. Za područje Luštice u funkciji je nekoliko planskih dokumenata, (ili su oni u fazi izrade ili u proceduri usvajanja), a od državnog su ili lokalnog značaja, zapravo, Lokalne studije lokacije i DUP-ovi. U širi zahvat kontakt zone spadaju dokumenti: DUP Rose, Državna studija lokacije „Sektor 31“, Rose – Dobreč, LSL Kočišta Brguli, LSL „Monkaro“. U nastavku je dat kratak sažetak iz ovih planskih dokumenata.

Državna studija lokacije – DSL „Sektor 32“, Rose – Dobreč (državni dokument, objavljeno u Sl. list CG br. 71/09), P = 66,91 ha, pojas krajnjeg vrha Luštice, iznad Rosa, i unutar nje se nalaze forovi zidani u doba AU monarhije: tvrđava Kabala, for Oskoruša i Lazine, kao i nekadašnja kasarna VJ Mali Klinci; stavlja se značaj bivšim vojno-fortifikacijskim objektima i pretvaranje u hotele; plan se sastoiji od 6 prostorno urbanističkih zona: Male Rose, Rose priobalje, turističko naselje Kabala for, turistički centar Oskoruša for, turističko naselje Luštica i hotel Lazine for; turističke sadržaje čine objekti namjenjeni visokom turizmu i to: turistički centar, hotel rent a pull ville, kompleks vila zatvorenog tipa, turističko stanovanje-privatni smještaj, turistička izgradnja u zoni obale, objekti za sport i rekreaciju, park, uređena plaža, stjenovita obala, uređene saobraćajnice, elektromreža, telefonija, snabdijevanje vodom, sistema kanalizacije,

LSL Kočišta Brguli (objavljeno u Sl. list CG br. 31/11, opštinski propisi); površina

zahvata je P= 1.74 ha, namjena turizam, broj ležaja: 352, pokrivenost izgrađenim objektima: 5611 m2 ili 40%; zona plana je na dijelu Luštice ka otvorenom moru i



93

praktično sa druge strane poluostrva u odnosu na zahvat Špiljice, te nije od značaja kao kontakt zona.

LSL „Monkaro“ (u fazi usvajanja), P= 14,2 ha; sadržaji: turizam (hotel, četiri

turistička naselja, turističke vile, sportki objekti, centralni komercijalni sadržaj, javne saobraćajnice, zelene površine; površina pod objektima 27% od površine urbanističkih parcela, 19% od površine zahvata plana, slobodne otvorene površine 73% od površine urb. parcela ili 52% od površine zahvata plana, broj korisnika/kreveta: 1698, uključujući zaposlene ukupno: 1817 korisnika; nivo ozelenjenosti zahvata plana: 21%, stepen ozelenjenosti: 16,66 m2/čov; potrošnja vode do 500l7čov/dan, Qmax, dn = 15,79 l/s, kanalizacija je nezavisni gravitacioni sistem sa bioprečistačem na najnižoj tačci i ispustom u more 98% prečišenom vodom.

DUP Rose, iz 1996/99. godine (perspektiva plana je naselje sa 550 stanovnika,

namjena prostora za stanovanje, turizam, ugostiteljstvo; umjeren razvoj prostora i očuvanje tradicionalnih, ambijentalnih vrijednosti; izolovana zona arheološkog nalazišta u Malim Rosama, snabdjevanje vodom se rješava cjevovodom iz Herceg Novog preko rezervoara „Pristan“ i „Zabrđe“; kanalizacija: spajanje na sistem kanalizacije od Herceg Novog, s prebacivanjem fekalnih i upotrebljenih voda kumborskim moreuzom na luštičku stranu, sabiranje otpadnih voda usputnih naselja, sa Rosama i ispuštanje u more podmorskim ispustom na rtu Dobreč (ovo rješenje je napušteno valorizovanje izgradnje PPOV-a u Nemili).

U prilogu se nalaze grafički prilozi DSL „Studija 32, Rose-Dobre“, i LSL „Monkarlo“, kao dvije kontakt zone predmetnom zahvatu Špiljice-potok. Na slici 3.1. Predstavljena je karta opštine Herceg Novi sa zahvatima koji su pokriveni planskim dokumentima ili su oni u izradi.



94

Slika 3.1. Tačke na opštinskoj karti pokazuju zahvate u prostoru koji su pokriveni planskim dokumentima

3.3 Održivost razvoja Crna Gora je jedna od prvih država koja se oficijelno izjasnila za održivost svoga budućeg razvoja. Ovu obavezu je proklamovala i sama Skupština 1991. godine. Ona je utvrđena u čl. 1 Ustava iz 1992. godine, a dopunjena mjerodavnim strateškim dokumentima: "National Strategy of Sustainable Development" (NSSD) i "Enviroment Low", oba iz 2006. godine. Član 26. Ustava daje prednost Zaštiti životne sredine. Zakon o životnoj sredini je veoma značajan i treba da doprinese pozicioniranju Crne Gore kao "ekološke države". On štiti sve prirodne vrijednosti i raznolikosti vrsta. Za svaki projekat, koji bi mogao da naudi životnoj sredini, propisana je provjera štetnosti po životnu sredinu. U ovom smislu treba pravilno usmjeriti sprovođenje mjera koje se odnose na zaštitu životne sredine. NSSD-om Crna Gora ispunjava na nacionalnom nivou zahtjeve "Mediterranean Strategy of Sustainable Development" (MSSD) i istovremeno pristupa zemljama koje su već utvrdile strategije o održivosti i razvoju pogodnom za životnu sredinu. Pod pojmom "održivosti u turizmu" NSSD podrazumijeva razvoj koji,

vodi računa o harmonizovanom odnosu ekonomskih, ekoloških i socijalnih potreba ne iscrpljuje postojeće prirodne resurse, nego ih koristi u onoj mjeri, da budu na

raspolaganju i budućim generacijama čuva kulturnu raznolikost i identitet, a istovremeno podržava njihovu vezu sa društvom.

Polazeći od ove vizije NSSD određuje 5 konkretnijih ciljeva:



95

ubrzavanje privrednog rasta i razvoja, kao i smanjivanje regionalnih razlika; smanjivanje siromaštva i osiguravanje ravnopravnog pristupa uslugama i resursima; smanjivanje zagađivanja životne sredine, osiguravanje efikasne zaštite životne sredine i

efikasne kontrole i korišćenje prirodnih resursa; poboljšanje sistema uprave, uključivanje javnosti, mobilizacija svih učesnika kao i

kvalifikacija na svim nivoima; zaštita kulturnih razlika i identiteta.

3.4 Analiza uticaja kontaktnih zona na ovaj prostor i obrnuto Kako je u prethodnom poglavlju dat popis kontaktnih zona, zaključuje se da zahvat Špiljice – potok nije usamljen u svom razvojnom programu, već se, s jedne strane oslanja na smjernice planova višeg reda (PPCG i PPOHN i PPPNMD) a s druge strane, njegovi prostorno-urbanistički parametri, kao i usklađenost sa principima održivog razvoja moraju da budu usklađeni sa onima iz kontaktnih planova (DUP Rose, LSL „Monkaro”). Uticaji u životnoj sredini su neminovni, kako izvana na predmetni zahzvat, tako i sa plana na okolni prostor. Ti uticaji se prožimaju i uzrično-posljedični su. Izgradnja prilazne saobraćajnice za vozila: Krašići – Rose, sistema snabdijevanja vodom preko niza rezervoara „Pristan” - „Zabrđe”, sistema jedinstvenog kanalisanja otpadnih voda, koje će biti teže ostvarivo od drugih tehničkih zahvata, zatim sistem odvođenja smeća, primjena separatnog odlaganja smeća, zatim kontrola gradnje, i svake drugo intervencije u prostoru, uz provođenje monitoringa za vodu, zazduh, tlo i buku značiće primjenu integrisanog sistema brige o očuvanju životne sredine. Međutim, svaki akcident na nekom od zahvata u kontakt zoni, ili u zoni koja nije zaokružena planom a u dodiru je sa predmetnim planom, kišne bujice, klizanje tla, požari, ispuštanje otpadnih voda na neprimjeren način i zagađenje zemljišta, te putovanje zagađenja podzemnim tokovima ka drugim područjima, sa mogućnošću zagađenja mora i priobalja, zatim kontinualni problemi: saobraćajna buka od transporta vozila, izduvni gasovi, prašina i čađ, koji se distribuiraju sa jednog zahvata na drugi, čine uticaje u prostoru koji se prenose bez obzira na granice zahvata plana. U tom smislu, a naročito u slučajevima elementarnih nepogoda, požara, važno je sadejstvo na širem prostoru, posebno službi za zbrinjavanje i suzbijanje negativne pojave. U ovom slučaju su od značaja i privremena rješenja za tretman otpadnih voda na zahvatu, koji se i po LSL „Monkaro” i LSL „Špiljice-potok” predviđaju na najnižim kotama zahvata plana, sa ispustom prečišćene vode u more. Međutim, u slučajevima havarije postrojenja treba računati na havarne ispuste u more, nakon čega slijedi zagađenje mora i putovanje zagađenja u smjeru površinskog toka strujnica, a to je ovdje ka unutrašnjosti zaliva, ka Krašićima i tivatskom bazenu. U fazi gradnje područje će djelovati kao otvorena rana zasječena u tkivu bujne vegetacije, gdje će upadati u oko (naročito sa strane hercegnovske rivijere) taj zasjek sa uništenom vegetacijom. Takođe, takva slika će se vidjeti i sa susjednog zahvata. Građenje je u vizuelnom i tehničkom smislu najosjetljiviji period za jedan zahvat, kada se javljaju razni vidovi negativnih pojava po životnu sredinu, od organizacije gradilišta, sječe vegetacije, pripreme tla za iskop, do buke, vibracija i td. Zato bi bilo dobro da se plan realizuje u dobro organizovanim, funkcionalnim etapama, da bi se negativni uticaji minimizirali. Tokom izvođenja građevinskih radova, svaki pojedinačni zahvat imaće, tek, manje ili nikakve uticaje na ovdje predmetni plan, kao i plan ”Špiljice-potok” na druge zahvate. Ali, kako je već rečeno, da bi došlo do njegove realizacije potrebno je prvo uraditi kolsku saobraćajnicu,



96

obezbijediti po svim tehničkim pravilima elektro i vodosnabdijevanje. Tako da će to biti preduslovi i za razvoj drugih područja u kontaktu i pospješiće i njihovu realizaciju.

4. PREGLED POSTOJEĆIH PROBLEMA U POGLEDU ŽIVOTNE SREDINE U VEZI SA STUDIJOM LOKACIJE, ZA OBLASTI OD ZNAČAJA ZA ŽIVOTNU SREDINU, KAO ŠTO SU STANIŠTA DIVLJEG BILJNOG I ŽIVOTINJSKOG SVIJETA SA ASPEKTA NJIHOVOG OČUVANJA

Kao što je već ranije naglašeno cijeli obalni pojas Crne Gore je posljednjih 15-tak godina pod velikim pritiskom uslijed neplanirane i nekotrolirane izgradnje, što je izazvalo niz problema u pogledu životne sredine. Predmetno područje nije izuzeto od toga.

Neplanirana i nekontrolisana izgradnja stambenih, privrednih, turističkih i drugih objekata u području, izazvala je slijedeće probleme:

- degradaciju lokalnih pejzaža , - smanjenje zelenih površina - betoniranje, u fizičkom smislu, i privatizaciju, u ekonomsko-pravnom smislu, obale, - zagađenje obalnog mora komunalnim otpadnim vodama, - zagađenje tla krutim otpadom, - zagušenje lokalnih saobraćajnica, - nedostatak pitke vode u ljetnim mjesecima.

U narednim poglavljima biće objašnjeno stanje životne sredine, zapravo, ranjivost pojedinih parametara životne sredine prema spoljnim, antropogenim, uticajima.

4.1. Ranjivost tla i podzemnih tokova od zagađenja

4.1.1.Tumač za kartu ranjivosti podzemnih voda od zagađenja (epik metoda) – za lokaciju Špiljice Karta ranjivosti podzemnih voda nalazi veliku primjenu na polju zaštite podzemnih voda, prostornog planiranja, menadžmenta podzemnih voda, poreskog upravljanja kao i na polju brojnih drugih oblasti. EPIK metoda je razvijena u okviru COST akcije Evropske komisije, od strane Centara za hidrogeologiju i kartiranje ranjivosti podzemnih voda u karstnim terenima (Univerzitet u Nojšatelu). Metoda je kasnije dopunjena od strane Švajcarske agencije za životnu sredinu, šume i zemljište (Doerfliger N., Zwahlen F., 1998). EPIK metoda uzima u obzir 4 parametra:



97

- Razvijenost epikarsta (E faktor), - Efikasnost zaštitnog pokrivača (P faktor), - Uslovi infiltracije (I faktor), - Razvoj karstne mreže (K faktor).

Primjena EPIK metode na lokaciji Špiljice Karta ranjivosti se izrađuje korišćenjem GIS (Geografski Informacioni Sistem) tehnike koja u mnogome olakšavaja prostornu analizu terena. Iscrtavanjem četiri karte (E, P, I i K karte) i njihovim preklapanjem po određenoj formuli dobija se EPIK karta ranjivosti podzemnih voda koja je povezana sa odgovarajućom bazom podataka. Karta razvijenosti epikarsta (E karta) Ova karta je dobijena na osnovu Topografske karte i satelitskog snimka „Qickbird“ rezolucije 2,5 m. Kompletno istraživano područje je prilično jednolično i u cjelosti pripada kategoriji E2. Karta zaštitnog pokrivača (P karta) Kao podloge za dobijanje ove karte korišćena je Pedološka karta 1:50.000 list „Kotor 2“ (Poljoprivredni institut, 1983). Klasi P1 pripada najveći dio istraživanog područja. Na ovom dijelu terena zastupljeno je plitko zemljište predstavljeno crvenicom. Krajnji jugoistočni dio slivnog područja pripada klasi P2 (slika 1) jer se radi o pretaloženom, nešto debljem zemljišnom pokrivaču, čija debljina može iznositi i do 1-og m.



98

Sl.4.1. Karta zaštitnog pokrivača (P karta)

Karta infiltracionih uslova (I karta) Za potrebe izrade I karte, prethodno je, na osnovu Digitalnog Elevacionog Modela (DEM – ASTER rezolucije 30m) urađena Karta nagiba terena. I faktorom se tretira zastupljenost koncentrisanog poniranja vode, nagib terena i korišćenje zemljišta. Sa ovog područja uglavnom izostaju pojave koncentrisnog poniranja, jer se karstna izdan prihranjuje pretežno difuznom infiltracijom atmosferskih voda. U tom slučaju se po ovoj metodi mogu izdvojiti samo klase I3 i I4. S obzirom da nagib terena na cijelom području istraživanja iznosi preko 25 %, kompletna površina pripada klasi I3. Karta stepena razvijenosti karstne mreže Na istraživanom području su izdvojene dvije kategorije stijena prema vodopropusnosti, odnosno razvijenosti karstne mreže (slika 4.2). Klasi K2 pripadaju stijene sa kavernozno-pukotinskom poroznošću, koje su označene kao dobro vodopropusne (bankoviti i slojeviti dolomitični krečnjaci). Klasi K3 pripadaju stijene koje su okarakterisane kao srednje vodopropusne, sa pukotinskom, a rijeđe kavernoznom poroznošću (bankoviti dolomiti i numulitski krečnjaci).



99

Sl.4.2. Karta razvijenosti karstne mreže (K karta)

EPIK karta ranjivosti podzemnih voda Karta ranjivosti se po ovoj metodi dobija preklapanjem 4 dobijene karte i izračunavanjem zaštitnog indeksa F prema sljedećoj formuli (Doerfliger N., Zwahlen F, 1998): F = P + + K, gdje je, F – zaštitni indeks, standardni vrijednosni koeficijenti za EPIK metodu. Vrijednosti F indeksa za izučavano područje kreću se od 23 do 26 poena, prema kojima su tereni podjeljeni u dvije kategorije:

1. tereni sa velikim stepenom ranjivosti podzemnih voda na zagađenje, i 2. tereni sa srednjim stepenom ranjivosti podzemnih voda na zagađenje,

Kao što se može vidjeti sa karte (slika 4.3), veliki stepen ranjivosti podzemnih voda na zagađenje imaju površine rasprostranjene u centralnom dijelu istraživanog područja, dok su površine sa srednjim stepenom ranjivosti rasprostranjene u sjevernom, sjeverozapadnom i jugoistočnom dijelu područja.



100

Sl.4.3. EPIK karta stepena ranjivosti podzemnih voda od zagađenja na lokaciji Špiljice Kao krajnju metu, eventualnog zagađenja, ova metoda tretira nivo podzemnih voda. Karta ranjivosti podzemnih voda razmatra samo prirodne karakteristike područja, ne uzimajući u obzir prostorni položaj zagađivača. Preklapanje ove karte sa kartom hazarda (karta potencijalnih zagađivača) omogućava dobijanje karte rizika od zagađenja podzemnih voda.

4.2. Uticaj planirane izgradnje na floru i na karakteristike pejzaža i sl. Planirana izgradnja (sl. 4.4.) imaće bitan uticaj na vegetaciju ovog područja. Doći će do potpune promjene vegetacijskog pokrivača, gdje će prirodni skoro potpuno nestati. Planirano novo ozelenjavanje stvoriće neke druge kategorije zelenih površina i unijeće se nove biljne vrsta koje do sada na ovoj lokaciji nisu postojale. Posebno se ovo odnosi na izgradnju zelenih površina oko hotelskih kapaciteta gdje se predviđa upotreba visoko dekorativnih i egzotičnih biljnih vrsta, koje će ovim površinama dati potpuno drugačiji estetski izgled. Prirodna vegetacija će nestati sem u slučajevima stroge zaštite postojećih stabala masline i na nedostupnim dijelovima terena. Posebno se uništavanje postojeće vegetacije odnosi na period izgradnje objekata kad će izgradnja pristupnih puteva, skladišta za materijal i odlagališta za rasuti materijal, uticati na njen opstanak. Stvaranje smetlišta, neadekvatno odlaganje šuta i dr otpada će negativno da utiče na vegetaciju. Izgradnja infrastrukturnih sistema samo će još više doprinijeti promjeni.



101

Slika 4.4. Planirano stanje vegetacije po LSL Špiljice - potok

Uništavanje prirodnog vegetacijskog pokrivača može dovesti do neželjenih posljedica koje nije samo nestanak biljaka, već i stvaranje uslova za nastanak erozionih procesa. Planirana izgradnja će imati velikog uticaja na pejzaž, jer se stvaraju nove strukture i novo naselje u prostoru u kom do sada nije bilo ništa izgrađeno. Ali, pažljivim postupanjem, očuvanjem prirodne, kvalitetne, vegetacije (posebno stabala maslina) inkorporirane sa novim strukturama, kao i ozelenjavanje koje blagovremeno prati izgradnju, negativni vizuelni doživljaji mogu da se ublaže, iako ne u potpunosti i otklone. Blagotvoran uticaj zelenila u naselju ogleda se u poboljšanju mikroklimatskih uslova sredine, smanjenju buke, ublažavanju udara vjetra, smanjenju količine prašine i izduvnih gasova,... Sistem zelenih površina, unutar naselja, treba da obezbijedi veći kvalitet života i boravka unutar izgrađenih struktura. Planirano pejzažno uređenje treba da obezbijedi očuvanje i unapređenje prirodnih vrijednosti prostora, kao i očuvanje postojećeg kvalitetnog i vitalnog zelenila. Obaveza očuvanja postojećih stabala masline je imperativ. Stoga se preporučuje izrada pejzažnih taksacija za lokacije na kojima se planira izgradnja hotelskih kapaciteta, prije izrade projektne dokumentacije, čime će se obezbijediti ispunjenje prethodno navedenih preporuka. Pejzažna taksacija treba da obuhvati snimanje svih stabala na nekoj lokaciji i da prikaže njihovo estetsko i fiziološko stanje, te da da preporuke za očuvanje kvalitetnih stabala. Takođe, pejzažno uređenje treba da uskladi zeleni obrazac sa predionim spacifičnostima, da zelene površine, koje se planiraju, budu u skladu sa okruženjem, kao i sa ekološkim uslovima sredine. Izbor biljnog materijala za ugradnju na ovim površinama, treba da je sastavljen od autohtonih biljnih vrsta koje su prilagođene na date uslove sredine. Plan predviđa da 70 % od ukupno planiranog fonda zelenila budu autohtone biljne vrste. To bi bile vrste kao napr: Olea europaea, Laurus nobilis, Myrtus communis, Arbutus unedo, Spartium junceum, Ceratonia siliqua, Punica granatum, Zelenilo hotelskih kapaciteta Planom se predviđa izgradnja hotelskih i turističkih kapaciteta na području koje je bilo neizgrađeno i bez regulisane infrastrukture. S tim u vezi plan predviđa pejzažne intervencije u



102

funkciji održivog turizma, što podrazumijeva „afirmaciju pejzažnih vrijednosti prostora kroz očuvanje i unapređenje lokacija sa izraženim prirodnim vrijednostima”, kao i uklapanje planiranih objekata u prirodno okruženje. Minimum 50 % od površine parcele predviđene za izgradnju hotelskih kapaciteta treba da bude pod zelenilom. Kategorija hotelskih objekata određuje i veličinu zelene površine oko objekta. Pravilnik o klasifikaciji, minimalnim uslovima i kategorizaciji ugostiteljskih objekata (Sl. L. RCG 33/07) daje odgovarajuće standarde za zelene površine. Tako napr, prema ovoj klasifikaciji, hotel sa ***** potrebno je da ima 100 m2 zelenih površina po krevetu, hotel sa **** - 80m2, hotel sa *** -60m2,..... Zelenilo pješačke ulice Plan obuhvata stvaranje specifične kategorije zelenih površina a to je zelenilo pješačke ulice. Osim dekorativne funkcije ove zelene površine bi imale i kompoziciono-regulacionu funkciju i rekreativnu (pasivna rekreacija). Ovo parterno zelenilo bi obuhvatalo nisko ukrasno bilje – jednogodišnje i višegodišnje i nisko drveće ili žbunje. Zelenilo turističkih objekata (vile, apartmani) Planom se predviđa stvaranje tzv „stanovanja u zelenilu” uz poštovanje prirodnog i kulturnog nasljeđa u pogledu načina uređenja, izbora materijala i stapanja sa okruženjem. Predviđa se da zelene površine zauzimaju min. 50% površine parcele. Ovako formirano zelenilo, uz ove objekte, imaće sanitarno-higijensku funkciju, zatim, zaštitnu, estetsku ,... što će sve skupa činiti mikroklimatske uslove sredine, mnogo kvalitetnijim.

4.3. Vrste otpadnih materija koje se mogu naći na području zahvata plana LSL Špiljice-potok Realizacija svakog plana u smislu uticaja na životnu sredinu treba da bude posmatrana kroz tri aspekta:

1. Fazu realizovanja - izgradnja objekata na predmetnom zahvatu 2. Fazu redovnog funkcionisanja svih realizovanih sadržaja u zahvatu plana 3. Hazarde i rizike po životnu sredinu na predmetnom zahvatu u kritičnim momentima

4.2.1. U toku pripremnih i tokom izvođenja građevinskih radova 4.2.1.1. Otpad

Po definiciji, otpad je svaka materija ili predmet koje je vlasnik odbacio ili je dužan da odbaci. Klasifikacijom otpada vrši se podjela po grupama, podgrupama i vrstama, a sve u skladu sa porijeklom otpada. Klasifikacija otpada vrši se na osnovu kataloga otpada. Karakterizacija otpada je postupak ispitivanja kojim se utvrđuju: fizičke, hemijske i biološke osobine otpada. Na osnovu izvršene karakterizacije, otpad se označava u skladu sa Zakonom i Direktivama EU.



103

Vlasnik otpada dužan je da vrši karakterizaciju za sve vrste otpada, pa i otpada iz domaćinstava, na osnovu Zakona o strateškom upravljanju otpadom. Vlasnik otpada je dužan da izvrši preradu otpada, a ukoliko je prerada otpada nemoguća, ekonomski ili sa stanovišta zaštite životne sredine neopravdana i štetna, dužan je da otpad odstrani u skladu sa planom i principima zaštite životne sredine. Ukoliko se ne upravlja na adekvatan način, otpad ugrožava osnovne komponente životne sredine (vodu, vazduh i zemljišta).

Vrste i porijeklo otpada na predmetnoj lokaciji

Otpad se, u zavisnosti od stepena opasnosti, dijeli na: Neopasni otpad i Opasni otpad.

U toku pripremnih radova na lokaciji će doći do stvaranja : Gradjevinskog otpada nastalog usljed izvodjenja gradjevinskih radova, zatim, nastaje

prilikom izrade građevinskih proizvoda i vršenju građevinskih radova; spada u kategoriju neopasnog otpada.

Zemljanog i zelenog otpada usljed pripremnih radova na lokaciji; spada u kategoriju neopasnog otpada.

Komunalnog otpada nastalog postojanjem gradjevinskih radnika na lokaciji, tzv. otpad dobijen u privrednim organizacijama koji nije nastao u toku proizvodnje; to je neopasan otpad u koliko se u njemu ne nalaze: tečnosti za čišćenje, ostaci od boja, lakova, farmaceutski proizvodi, pesticidi, i sl.

Motorna ulja, koja mogu doprijeti iz gradjevinskih mašina, koje izvode radove na lokaciji. Spadaju u kategoriju opasnog otpada.

4.2.2. U toku funkcionisanja objekata na predmetnoj lokaciji

4.2.2.1.Otpad Vrste i porijeklo otpada na predmetnoj lokaciji Očekivani sastav komunalnog otpada na predmetnoj lokaciji u toku postojanja stambeno-turističkog kompleksa „Špiljice-potok” bio bi sljedeći: plastika, papir, staklo, metal, organski otpad, tekstil i ostalo. Takav sastav komunalnog otpada može da sadrži toksične supstance kao što su :

arsen, živa, azot dioksid, vodonik sulfid, polihlorovani bifenili,

do čije emisije u vodu, tlo i vazduh, može doći prilikom neadekvatnog odlaganja otpada.

Hemijski sastav Ukoliko bi došlo i do otvorenog sagorijevanja otpada proizvele bi se supstance koje su definisane Stokholmskom konvencijom kao POPs supstance. Dugotrajna organska zagadjujuća jedinjenja ili perzistentni organski polutanti (persistent organic pollutants, еng..; POPs, skr.) su



104

opasni za žive organizme, iz više razloga: perzistentnost – osobina, po kojoj su dobili ime, jе dugotrajna održivost u nepromijenjenom obliku, prenosivost i sposobnost širenja putem vazduha i vode, takodje, i kroz biološke sisteme; putem lanca ishrane dospevaju i prenose se iz karike u kariku uz bioakumulaciju i biomagnifikaciju: toksičan efekat na žive organizme: negativni efekti na potomstvo. U grupu nenamjerno proizvedenih POPs hemikalija spadaju: Polihlorovani dibenzo-p-diksini (PCDD) Dibenzo-p-furani (PCDF) Policiklični aromatični ugljovodonici (PAN) Heksahlorbenzen (HCB) Polihlorovani bifenili (PCB).

Nepažljivo odlaganje plastike zaustavlja propuštanje vode kroz zemlju i blokira tokove podzemnih voda. Plastika izaziva poremećaj u radu bakterija, koje se nalaze u zemlji i koje tako izmjenjene, ako se progutaju, izazivaju smrt. Obojena plastika sadrži u sebi veoma otrovne teške metale, pa je u razvijenim zemljama zabranjena. Koristi se bezbojna plastika. Plastične kese, takođe, mogu da zagade hranu toksičnim materijama koje kese sadrže i prenose bakterije.

Veliki potrošači plastike:

Domaćinstvo : kupovne kese, flaše, kutije, kese za đubre... Hoteli, kao i domaćinstva samo znatno uvećano (80 puta veći obim) kućne dostave hrane - kutije od hrane, i prevoznici plastične flaše, tanjiri, čaše i kašike...

Uticaj hemijskih supstanci iz otpada na živi svijet u moru i okolini POPs jedinjenja ispunjavaju sve PBT (persistence, bioaccumulation and toxicology) kriterijume. Sa svojim fizičko-hemijskim osobinama su otporni u životnoj sredini i slabo se razgrađuju. S druge strane se bioakumuliraju. Bioakumulacija je stalno povećanje količine jedinjenja u tkivima, kao rezultat direktne izloženosti vodi, vazduhu i zemljištu ili konzumaciji kontaminirane hrane. Izražava se preko faktora bioakumulacije, koji predstavlja odnos koncentracije jedinjenja u organzmu i sredini, u kojoj je izložen. Polihlorovani bifenili se akumuliraju u tkivima vodenih i kopnenih oganizama, posebno u ribama i morskim sisarima, dostižući vrednost veće od onih u vodi. Kratkotrajna ekspozicija nije od značaja, ali duža dovodi do toksičnog efekta na koži (hlorakne i hiperpigmentacija kože i noktiju), mišićne slabosti, poremećaja funkcije jetre, štitne žlezde, slabljenja imunog sistema i pojave kancera. Heksahlorbenzen je pronađen u hrani na bazi mesa, u mlijeku i mliječnim proizvodima, i akumulira se u masnom tkivu čovjeka. Dovodi do raznih toksičnih efekata na unutrašnjim organima čoveka, oštećuje nervni i imuni sistem. 4.2.2.2. Goriva Vrste i porijeklo goriva na predmetnoj lokaciji



105

Porijeklo naftnih derivata u obliku goriva potiče, uglavnom, od saobraćaja, privatnih vozila i turističkih autobusa. Izduvni gasovi vozila, nastali sagorijevanjem goriva, predstavljaju najznačajniju komponentu zagadjenja vazduha. Posto se turistički kompleks ne nalazi u urbanom području, može se smatrati ruralnim, pa se i parametri zagadjenja moraju tako gledati, što znači da se u arosolima olova nalaze pretežno u obliku olovnog bromida i hlorida (u kapljicama tečnosti u vazduhu nalazi se nekoliko stotina čestica po kubnom santimetru, što je manje nego u gradovima gde broj čestica u aerosolu prelazi hiljadu). Hemijski sastav U hemijskom sastavu izduvnih gasova automobila nalaze se sljedeće supstance: -ugljen monoksid -azot dioksid -nesagorjeli ugljovodonici nafte i njenih dervata, koji daju veoma toksična i kancerogena PAN jedinjenja -olovo -benzopiren -tetra-etil-olovo, aditiv, koji sagorijeva do metalnog olova -etilen-dibromid, aditiv, sa olovom daje bromid olova -etilen-dihlorid, aditiv, prilikom sagorijevanja sa olovom daje hlorid olova -deterdženti, aditivi. 4.2.2.3. Otpadne vode Vrste i poreklo otpadnih voda na predmetnoj lokaciji

Voda jednom upotrijebljena, za bilo koje svrhe, predstavlja otpadnu vodu, jer ne postoji priuncip recikliranja i ponovne upotrebe. Otpadna voda može biti zagađena rastvorenim i nerastvorenim organskim i neorganskim materijama, mikroorganizmima, radioaktivnim materijama i poremećajem fizičko-hemijskih parametara. Otpadne vode na predmetnoj lokaciji mogu biti:

a) sanitarne otpadne vode, koje nastaju kao posljedica fizioloških potreba ljudi i održavanja prostora - objekata u kojima borave ljudi; b) atmosferske vode; c) vode od pranja ulica.

Hemijski sastav Za hemijski sastav sanitarnih otpadnih voda, obzirom da su na predmetnoj lokaciji predviđeni da se nađu manji i veći objekti, hoteli i stambene jedinice, otpadne vode imaju sličan karakter, radi se o istoj vrsti opterećenja, ali u različitim koncentracijama. Vrste hemijskih opterećenja za sanitarne otpadne vode su:

- organske materije sa visokim sadržajem azota i fosfora - deterdženti, - sredstva za dezinfekciju na bazi hlora



106

Otuda treba biti obazriv prilikom odvođenja otpadnih voda iz hotela, koje sadrže mnogo veće koncentracije deterdženata i hlora, porijeklom iz dezinfekcionih sredstava korišćenih prilikom održavanja prostorija u hotelima, koji bi doveli do opterećenja predviđenog postrojenja sa biološkim tretmanom. Za atmosferske vode kažemo da potiču od kiša, i koje su opterećene raznim hemijskim elementima i jedinjenjima koji sjedinjeni daju aerosole, katkar i sa svojstvom kiselih kiša. Prilikom njihovog oticanja prema moru, ka recipijentu, sa sobom mogu spirati razne materije i supstance koje im se nadju na putu oticaja, kao što su:

-organska zagadjenja , iskazana kroz BPK5, prisutna u niskim koncentracijama kod oticaja sa urbanih površina i saobraćajnica, ali njihova koncentracija može biti povišena ukoliko površinski oticaj potiče od ruralnog zemljišta (zelene površine, okolina predmetne lokacije); -suspendovane materije se smatraju najviše izraženim zagadjenjem u kišnom oticaju, jer su prisutne u značajnim koncentracijama, a njihova koncentracija zavisi od korišćenja zemljišta na lokaciji, postoje zelene površine, i od intenziteta i trajanja padavina; -teški metali, kao što su bakar, olovo, kadmijum, nikal, hrom i cink su prisutni u širokom opsegu koncentracija, koja se može povezati sa koncentracijom suspendovanih materija, porijeklom iz zemljišta i načina njegovog korišćenja, i intenziteta saobraćaja, gde se visoke koncentracije obično javljaju u oticaju sa saobraćajnica, naročito tokom ljetnjeg perioda, gde je intenzitet saobraćaja veći, i u jesenjem periodu, sa povećanjem intenziteta padavina; -ulja i masti se mogu javiti u kišnom oticaju samo u slučaju akcidentnih zagadjenja. -jedinjenja azota i fosfora su prisutna ukoliko postoji veće spiranje sa zelenih površina.

Za treću kategoriju: vode od pranja ulica, poznato je da sobom nose prašinu, ulja i masnoće, a nastale su kao produkti sagorijevanja fosilnih goriva iz saobraćaja. Takođe, teški metali i ostali aditivi, takođe se mogu naći u gorivima. 4.2.2.4. Vazduh i prašina Vrste i porijeklo prašine na predmetnoj lokaciji Turistički kompleks na predmetnoj lokaciji ne bi trebao da proizvodi dodatnu prašinu od neke prirodne emisije, a koja bi dovela do uticaja na životnu sredinu. Eventualno prisustvo prašine može se pripisati zaprljanim saobraćajnicama i toku pripremnih radova izgradnje turističkog kompleksa, kao i svakog pojedinačnog objekta. Hemijski i fizički sastav prašine i vazduha Pod prašinom se podrazumijevaju u vazduhu raspoređene disperzne čvrste materije bilo kakvog oblika, strukture i gustine, koje se mogu podijeliti prema finoći na: grubu prašinu (čestice ≥ 10 ηm), finu prašinu (1 – 10 ηm) i extra finu ( čestice ≤ 1 ηm).Čestice prašine u mirnom vazduhu slobodno lebde tako da se talože, manje ili više, lagano.

U izvjesnim količinama u slobodnom vazduhu se nalaze, zavisno od oblasti, klime, godišnjeg doba, vremena i drugih faktora, još i drugi gasovi, kao i para, čiji su izvori uglavnom, (ako se zanemare industrija i termoelektrane) domaćinstva i saobraćaj.



107

Najvažniji prisutni gasovi u atmosferi su sljedeći:

Ozon O3: nastaje pri električnim pražnjenjima, pri oksidacionim postupcima i isparavanju. U veoma malim količinama može se naći u atmosferi približno 0,02 – 0,1 mg/m3. Ima opor miris. Pri koncentraciji većoj od 0,2 mg/m3 javljaju se nadražaji.

Vodonik –superoksid H2O2: nastaje kao ozon ali ima ga u većim količinama.

Ugljen-monoksid CO: Nastaje nepotpunim sagorijevanjem u ložištima i pri drugim postupcima sagorijevanja, zato ga ima u gradovima i industrijskim oblastima. Veoma je otrovan! Glavni izvori su motorna vozila i ložišta. Posebno je opasan pošto je nevidljiv.

u ulicama sa normalnim saobraćajem ima ga 25 ppm = 30 mg/m3 u ulicama sa intezivnim saobraćajem 50 ppm = 60 mg/m3 u otpadnim gasovima i gasovima sagorevanja 3,0 ppv = 36000 mg/m3

U stanovima se mogu pojaviti koncentracije od 50 mg/m3 i više i to kada se u njima puši. Ugljen – dioksid CO2: Njegov relativno mali udeo u vazduhu povećava se postepeno usled procesa sagorevanja fosilnog goiva za oko 1 ppm tako da je sadašnja sadržina 340 ppm.

Sumpor – dioksid SO2: Nastaje pri sagorevanju uglja i ulja za loženje. Zato je njegova koncentracija u vazduhu znatna u industrijskim oblastima.Prirodni i zemni gas ne sadrže sumpor tako da su i najčistija goriva. SO2 ima u vazduhu oko 0,1 – 1 mg/m3 (0,04 – 0,4) prostorno i vremenski veoma različito, zimi znatno više nego leti. Štetan je za vegetaciju već pri 0,5 mg/m3. Ima neprijatan miris, nadražuje sluzokožu i štetan je za zdravlje.

Amonijak NH3: Nastaje pri procesima truljenja i razareanja kao i pri izgaranju. U slobodnom vazduhu se nalazi približno 0,02 -0,05 mg/m3.

Azotni gasovi NO, NO2: nastaju u procesima sagorevanja motornih vozila i u ložištima sa visokim temperaturama – preko 1300 oC. Ima žućkasto – crvenkastu boju i opor miris. U slobodnom vazduhu se nalazi 0,1 – 0,5 mg/m3 (NO2). Ima otrovno dejstvo slično kao i SO2.

Olovo kao aerosol u atmosferi pretežno potiče iz izduvnih gasova motornih vozila. sadrži ga benzin kao antidetonatorsko sredstvo. srednja koncentracija u vazduhu je 1 – 3 ηg/m3, za vreme najintenzivnijeg saobraćaja u gradskim sredinama 25 -30 ηg/m3. Veoma je otrovno. Njegov sadržaj u benzinima se ograničava.

4.3. Buka

4.3.1. U toku pripremnih i tokom izvođenja građevinskih radova

Vrste i poreklo buke na predmetnoj lokaciji Prema članu 5 Zakona o zaštiti od buke u životnoj sredini RCG, izvor buke je svaka mašina, uređaj, instalacija, postrojenje, sredstvo za rad i transport, tehnološki postupak, elektroakustični



108

uređaj za glasno emitovanje muzike i govora, bučna aktivnost ljudi i životinja i druge radnje od kojih se širi zvuk. Izvorima buke smatraju se i cjeline kao nepokretni i pokretni objekti, otvoreni i zatvoreni prostori za sport, igru, ples, predstave, koncerte, slušanje muzike i sl. Saobraćaj, vezan za određene djelatnosti ili sadržaje smatra se izvorom buke od te djelatnosti ili sadržaja. U fazi pripreme gradilišta i tokom izvođenja radova biće pristan pojačan intenzitet buke, a za očekivati je da on premaši zakonom dozvoljenih fonove za jednu urbanu sredinu, usljed rada gradjevinske mehanizacije: bagera, dozera, mješalica za beton, kao i ljudskih glasova od zaposlenih radnika. Kako se radi o izolovanom području, ova buke neće dopirati do drugih naseljenih djelova Luštice. Računajući na etapnost u izgradnji, može se dogoditi da kad već budu u funkciji jedni objekti drugi tek počnu da se grade, pa će tada buka biti faktor od značaja za pitanje ugrožavanja životne sredine onima koji već stanuju ili odmaraju na lokaciji. Od posebnog značaja je fazno izvođenje radova, naročito kad je riječ o hotelima i njihovom okruženju, odnosno, turističko-stambenim objektima. U smislu vođenja računa o buci (i pojačanoj emisiji prašine i čađi od gradilišta) pogledati mjere date u poglavlju 7.

4.2.2. U toku funkcionisanja objekata na predmetnoj lokaciji Na predmetnoj lokaciji predvidjena je izgradnja turističkih apartmana i dva hotela. Hoteli u svom sastavu, a i po kategorizaciji, imaju ugostiteljske objekte u kojima se predvidja pružanje ugostiteljskih usluga, kao sto su: kafei, aperitiv-barovi, šankovi-otvorenog i zatvorenog tipa ili restorani. Svi oni pružaju usluge, osim pića i jela, zabavu, uz koju obično ide i muzika. Buka koja dolazi sa predmetmnih saobraćajnica biće intenzivnija u toku ljetnje sezone kada dolazi do povećanja broja turista, a samim tim i saobraćaja. Iz tog razloga je važno limitirati broj vozila na zahvatu plana, jer će saobraćajna buka biti najveći problem lokacije kad sve bude u funkciji. Hoteli se nalaze na nižoj koti nego naselje, tako da ce zvuk imati rasprostiranje uvis, prema vazdušnoj masi manje gustine, narocito u ljetnjem periodu, i dobiće se akustični efekat, što može dovesti do žalbi ljudi koji će boraviti u višim zonama naselja, a žaliće se zbog nemogućnost odmora, rada i mira. U naseljenim mjestima dozvoljena je upotreba izvora buke u periodu od 6 do 22 časa, a za elektroakustične uređaje za izvođenje muzike od 9 do 1 čas, pod uslovom da ne prelazi granične vrijednosti nivoa buke.

4.4. Glodari 4.4.1. Vrste i poreklo glodara Svaka urbana celina, koja sa sobom nosi boravak ljudi i njihovo 24-satno delovanje u njoj, nosi sa sobom i postojanje ostalih organizama, koji svojim aktivnostima postaju dio te sredine. Tu spadaju glodari: pacovi i miševi, (u svijetu do sada prepoznato preko 3000 vrsta glodara) za čiji život je potrebna hrana, voda i mogućnost pravljenja životnih staništa. Lokacija, na kojoj se predvidja stanovanje ljudi, sa svih strana je okružena zelenilom, niskim mediteranskim rastinjem, koje, izmedju ostalih svojih ambijentalnih vrednosti, stvara mogućnost i glodarima da prave svoja staništa.



109

Sivi pacovi i kućni miševi spadaju u životinjske vrste sa izuzetno visokim stepenom adaptibilnosti, što im omogućava uspješan opstanak u skoro svim uslovima staništa i postoji stalna potreba prilagođavanja metoda suzbijanja glodara novonastalim uslovima staništa. 4.4.2. Uticaj glodara na životnu sredinu Postoji mogućnost, ukoliko se u pojedinim djelovima lokacije stvore uslovi nehigijene, povećane koncentracije komunalnog otpada, i problemi sa odvodjenjem otpadnih voda, da dođe do stvaranja žarišnih mjesta, u kojima bi se glodari razmnožavali, u velikom broju. Glodari su prenosioci velikog broja uzročnika bolesti, kod ljudi i domaćih životinja. Ovdje ćemo samo navesti neke od najpoznatijih bolesti ljudi i domaćih životinja, koje prenose glodari. To su tularemija, leptospiroza, bruceloza, botulizam, pseudotuberkuloza, tuberkuloza, kuga, lepra, tifus, hemoralgične groznice, bjesnilo, slinavka i šap, trihineloza i druge.

5. OPŠTI I POSEBNI CILJEVI ZAŠTITE ŽIVOTNE SREDINE USTANOVLJENI NA DRŽAVNOM ILI MEĐUNARODNOM NIVOU KOJI SU OD ZNAČAJA ZA STUDIJU LOKACIJE I NAČIN NA KOJI SU OVI CILJEVI, KAO I SVI OSTALI ASPEKTI OD ZNAČAJA ZA ŽIVOTNU SREDINU, BILI UZETI U RAZMATRANJE U PROCESU PRIPREME

5.1 Način određivanja

Opšti i posebni ciljevi zaštite životne sredine ustanovljeni na državnom nivou, koji su od značaja za Studiju lokacije „Špiljice-potok“ određeni su na temelju slijedećih relevantnih dokumenata koji su usvojeni na državnom nivou:

- Prostorni plan Crne Gore do 2020. godine

- Nacionalna strategija održivog razvoja Crne Gore

- Strategija regionalnog razvoja Crne Gore

- Prostorni plan područja posebne namjene za Morsko dobro

- Strateški master plan za otpadne vode za Crnogorsko primorje i opštinu Cetinje

- Strateški master plan za upravljanje čvrstim otpadom

- Strategija razvoja turizma Crne Gore do 2020. godine

Za određivanje ciljeva zaštite životne sredine, koji su ustanovljeni na međunarodnom nivou, i koji su od značaja za Studiju lokacije, korišteni su dolje navedeni relevantni međunarodni dokumenti koje je usvojila Skupština Republike Crne Gore. Njihovom ratifikacijom Republika je Crna Gora preuzela obavezu provedbe njihovih odredbi:



110

1. Konvencija o bioraznolikosti, 2. Okvirna Konvencija Ujedinjenih Nacija o klimatskim promjenama, 3. Kyoto protokol Okvirne konvencije Ujedinjenih Nacija o klimatskim promjenama, 4. Bečka konvencija o zaštiti ozonskog omotača, 5. Montrealski protokol o materijama koje oštećuju ozonski sloj, i 6. Konvencija o globalnoj zaštiti od dezertifikacije, 7. Barcelonska Konvencija.

5.2 Opšti ciljevi zaštite životne sredine Uzimajući u obzir gore navedene dokumente određeni su slijedeći opšti ciljevi zaštite životne sredine od značaja za Studije lokacije za predmetno područje:

1. Biološka raznolikost, fauna i flora, i zaštićena područja - Zaštita biodiverziteta kao cjeline, a posebno komponenti specijskog biodiverziteta

koji imaju konzervacijsku vrijednost, - Zaštita postojećih zaštićenih područja i proglašenje novih.

2. Obala - Omogućiti slobodan pristup obali i prolaz duž obale, - Sačuvati prirodnu obalu, bez nasipavanja i betoniranja. -

3. Kvalitet priobanog mora - Održati postojeći kvalitet priobalnog mora sprječavanjem dodatnog zagađenja

mora otpadnim vodama i propagiranje integralnog upravljanja obalnim područjem. 4. Zelene površine (vegetacija)

- Očuvati postojeću mediteransku vegetacju, - Uspostaviti optimalni odnos između izgrađenih i slobodnih zelenih površina.

5. Pejzaži - Očuvati i unaprijediti vrijedne prirodne pejzaže i specifičnosti unutar njih, kao i

ambijentalne cjeline. 6. Kulturna baština

- Očuvati graditeljsko nasljeđe, arheološke lokalitete, i druga istorijsko-kulturna obilježja, - Podsticati programe zaštite i očuvanja kulturne, uključujući arhitektonsku i arheološku baštinu.

7. Ljudsko zdravlje i kvalitet življenja - Propagirati zdrav način života, - Zaštititi i unaprijediti kvalitet življenja, - Smanjiti buku i vibracije, - Ograničiti zagađenje vazduha na nivo koji ne oštećuje prirodne sisteme i ne

ugrožava ljudsko zdravlje, - Osigurati snabdijevanje s dovoljnim količinama pitke vode, - Prikupiti, obraditi i, na odgovarajući način, odložiti sve komunalne otpadne vode, - Osigurati održivo upravljanje krutim otpadom, - Povećati mogućnost rekreacije u otvorenim i zatvorenim prostorima, - Osigurati normalno odvijanje kolskog saobraćaja, osobito za vrijeme turističke

sezone i potreban broj parkirnih mjesta.



111

5.3 Posebni ciljevi (ciljani rezultati) zaštite životne sredine Na temelju gore navedenih opštih ciljeva zaštite životne sredine i određenih mjera zaštite, uzimajući u obzir sadašnje stanje u prostoru, utvrđeni su slijedeći ciljani rezultati zaštite žvotne sredine po pojedinim područjima/elementima životne sredine, koji se žele postići primjenom Studije lokacije, a dati su i odgovarajući indikatori za procjenu uticaja (tabela 5.1.). Primjenom usvojenih indikatora, uzimajući u obzir ciljane rezultate, načinjene su i procjene značajnosti pojedinih uticaja na životnu sredinu provedbe Studije lokacije za predmetno područje.

Treba imati u vidu da je Luštica jedinstven prostorni resurs, i kao što je predstavljeno u poglavlju 2, ima mnogo specifičnosti, bilo u ambijentalnom, pejzažno-vegetacijskom smislu, bilo u graditeljskom nasljeđu i istorijskim artefaktima, koje izgradnja novih stambenih naselja ne bi smjela da naruši. Iako na zahvatu Špiljice-potok nisu identifikovani objekti ma kakvog graditeljskog nasljeđa, a poznato je da na čitavoj Luštici, pa i na ovoj sjevernoj strani poluostrva, gdje je zahvat LSL, postoji veliki broj nekadašnjih vojnih pozicija, utvrda, podzemnih i nadzemnih objekata, potrebno je sve te objekte imati u vidu, ne zanemariti ih i očuvati kao dio istorije prostora. Ovi objekti su interesantni i u turističkoj ponudi Luštice, opštine i čitave Boke Kotorske, kao nekadašnje jake vojno-pomorske baze i moglo bi se računati da su oni vid specijalne turističke ponude.

Teško je zamisliti da apartmansko-turističko naselje i dva hotela u zoni LSL mogu, tokom građenja i funkcionisanja, da budu izolovani od kontakta sa morem i obalom. Između mora i zahvata LSL je zona tzv „morskog dobra“, kao tampon zona koja treba da amortizuje negativne uticaje urbanizacije, a zapravo, prvo građenja objeka, na more i uski priobalni pojas. Kako tokom gradnje sačuvati ovu zonu jeste pitanje stroge kontrole izvođenja radova I preciznog pridržavanja smjernica iz ove Studije.

Tabela 5.1. Opšti i posebni ciljevi, indikatori i ciljani rezultati u životnoj sredini, koji se žele postići primjenom Lokalne studije lokacije „Špilojice – potok“

PODRUČJE/ELEMENT

OPŠTI CILJ INDIKATOR CILJANI REZULTAT

Bioraznoli-kost, flora i fauna, zaštićena područja

-Što je moguće veće očuvanje biodiverziteta kao cjeline, a posebno komponenti specijskog biodiverziteta koji imaju konzervacijsku vrijednost,

-Broj i veličina uništenih staništa na kopnu i moru, -Broj i veličina zaštićenih površina, -Ispunjenje ciljeva nacionalnog plana o zaštiti bioraznolikosti, -Broj ugroženih vrsta.

-Što je moguće veće očuvanje autohtonih biljnih i životinjskih vrsta,

Obala (uzeti uslovno jer nije u zahvatu LSL)

-Omogućiti slobodan pristup obali i duž obalni prolaz u izgrađenom području, Maksimalno očuvati prirodno stanje obale - Strogo kontrolisana izgradnja kupališta, privezišta, šetnice

- Broj slobodnih prilaza obali i slobodan dužobalni prolaz, - Izvještaj o izgrađenosti obale.

-Najmanje 1 prilaz obali na svakih 100 m u izgrađenom području, -Osiguran slobodan dužobalni prolaz u izgrađenom području, -Maksimalno sačuvana prirodna, stjenovita obala.

Kvalitet priobalnog

Ograničiti zagađenje obalnog mora do nivoa koji

-Udovoljavanje sanitarnim kriterijima za kvalitet mora

-Kvalitet mora zadovoljava kriterijime kvaliteta i



112

mora neće ugroziti prirodne osobine i onemogućiti njegovo korištenje u skladu s namjenom.

za kupanje kategorije

Zelene površine

-Očuvanje, što je moguće više, postojeće vegetacije makije i gariga, -Zabrana sječe vitalnih stabala masline -Uspostavljanje optimalnog odnosa između izgrađenih i slobodnih zelenih površina. Upotreba autohtonih biljnih vrsta i vrsta otpornih na ekološke uslove sredine

- Izvještaj o stanju vegetacije, - Odnos između novoizgrađenih i zelenih površina.

-Sačuvane postojeće zelene površine i stvorene nove s biljnim vrstama karakterističnim za predmetno područje i lokalne klimatske uslove, a veličinom usklađene s brojem korisnika, -Veličina zelenih površina minimalno 50 % od novoizgrađenih površina. Na UP1 i UP64 zelene površine su min 50% Upotreba autohtonih biljnih vrsta min 70% od planiranog zelenog fonda

Pejzaž Očuvati i unaprijediti vrijedne prirodne i istorijske pejzaže i specifičnosti unutar njih.

Izvještaj o pejzažu. - Pejzaž očuvan unutar svojih prirodnih karakteristika.

Kulturna baština

- Propagirati zaštitu i očuvanje kulturne, uključujući arhitektonsku i arheološku, baštinu (graditeljsko nasljeđe). Uglavnom, nekadašnji vojni objekti, u kontaktnoj zoni

- Broj sačuvanih i uređenih objekata

- Sačuvati i urediti sve postojeće objekte na lokaciji i propagirati njihovu zaštitu u kontaktnoj zoni

Ljudsko zdravlje i kvaliteta življenja

-Promovisati zdrav način života, -Zaštititi i unaprijedjivati kvalitet življenja, -Ograničiti zagađenje vazduha na nivo koji neće štetiti prirodnom ekosistemu i ljudskom zdravlju, -Nivo buke i vibracija da bude u granicama dozvoljenim po zakonu za područja namjenjena turizmu i odmoru -Opskrbiti sve objekte pitkom vodom, -Prikupiti, obraditi i na odgovajući način odložiti komunalne otpadne vode, -Osigurati održivo upravljanje krutim otpadom, -Povećati mogućnost rekreacije u otvorenim i zatvorenim prostorima,

-Broj stanovnika, zapravo, turista -Kvalitet vazduha unutar propisanih vrijednosti, -Jačina buke unutar propisanih vrijednosti, -Izvještaj o vodoopskbi. područja, -Izvještaj o odvodnji komunalnih otpadnih voda, -Izvještaj o održivom upravljanju krutim otpadom, -Broj i kapacitet mjesta za rekreaciju,

-Izvještaji o kolskom saobraćaju,

-Broj parkiraliišnih mjesta.

- Broj novih radnih mjesta

-Intenzitet buke unutar propisanih granica, -Kvaliteta vazduha unutar propisanh vrijednosti, -Svi objekti opskrbljeni pijaćom vodom iz sistema javnog snsbdijevanja, -Sve količine komunalnih otpadnih voda, prikupljene, obrađene do odgovarajućeg stepena i ispuštene na pogodno mjesto, Regulisano odvođenje kišnih voda -Osigurani uslovi za odvojeno prikupljanje krutog otpada koji će se reciklirati, -Saobraćaj da se odvija bez zastoja, -Broj parkirnih mjesta jednak broju stambenih jedinica a dnevnh prebivatelja u području.



113

-Osigurati normalno odvijanje kolskog saobraćaja za vrijeme sezone i potreban broj parkirnih mjesta.

Vizuelni efekat

-Objekti se lociraju stepenasto, spratnosti S+P +1 tako da donji red kuća ne zaklanja vizure onom iza - Hoteli se smještaju uz liniju obale (tangiraju zahvat morskog dobra), S+P+2

- Osunčanost svakog objekta; - slobodne vizure ka moru; - slobodan prostor između objekata, po horizontali i vertikali ; - Vizuelna dominanacija zelenila

- Maksimalna osunčanost fasada, terasa, balkona, vrtova, -Svaki objekat (slobodnostojeći, dvojni ili u nizu i hoteli) imaće nesmetan pogled ka moru u stepenu lociranja (I, II , III, IV, V red objekata)

Slika 5.1. Izvod iz LSL „Špiljice-potok“ grafički prilog namjene prostora sa parcelacijom

5.4. Metodologija, kriterijumi i indikatori Prvi korak u prepoznavanju mogućih uticaja primjene Studija lokacije bio je utvrđivanje rezultata realizacije ključnih elemenata Studije lokacije, koji su ranije navedeni u poglavlju 1. Drugim riječima, utvrđeno je do kakvih će promjena doći u odnosu na sadašnje stanje, izgradnjom objekata, planiranjem prostora, proširenjem stambenih zona, izgradnjom turstičkog kompleksa,



114

itd. Nakon što je to utvrđeno identifikovani su mogući uticaji, koje utvrđene promjene mogu da imaju, na životnu sredinu korištenjem dolje navedenih kriterijuma. Uticaji su opisani kvalitativno na osnovu ekspertske procjene, a ako je to bilo moguće prikazani su i kvantitativno. Jednom identifikovani mogući uticaji su zatim vrijednovani da bi se utvrdio njihov značaj. Vrednovanje je načinjeno primjenom indikatora koji su ranije utvrđeni iz postavljenih ciljeva Studije lokacije i na nivou države prihvaćenih ciljeva zaštite životne sredine. Za određivanje značajnosti uticaja na životnu sredinu korištena je slijedeća kvalitativna skala:

++ vrlo pozitivan uticaj + pozitivan uticaj 0 uticaja nema, ili je neznatan - negativan uticaj -- vrlo negativan uticaj

6. PRIKAZ MOGUĆIH ZNAČAJNIH POSLJEDICA PO ZDRAVLJE LJUDI I ŽIVOTNU SREDINU, UKLJUČUJUĆI FAKTORE KAO ŠTO SU: BIOLOŠKA RAZNOVRSNOST, STANOVNIŠTVO, FAUNA, FLORA, ZEMLJIŠTE, VODA, VAZDUH, KLIMATSKI ČINIOCI, MATERIJALNI RESURSI, KULTURNO NASLEĐE, ARHITEKTONSKO I ARHEOLOŠKO NASLEĐE, PEJZAŽ, KAO I MEĐUSOBNI ODNOS OVIH FAKTORA

6.1. Uticaji Lokalne studije lokacije na životnu sredinu Mogući uticaji na životnu sredinu, koje može imati primjena Studije lokacije, identifikovani su, procijenjeni i ocjenjeni ekspertnom metodom primjenom kriterijuma prikazanih u poglavlju 5.

Mogući uticaji na životnu sredinu za predmetno područje su prikazani u slijedećoj tabeli 6.1. Nakon tabele slijedi objašnjenje za svaki od navedenih uticaja, prikazane su njihove osnovne karakteristike, kao što je veličina, značaj, reverzibilnost, trajanje, područje djelovanja, i dr.



115

Tabela 6.1. Kriterijumi uticaja na životnu sredinu

Kriterijum uticaja Značaj uticaja

1. Bioraznolikost, flora i fauna, i zaštićena područja

Smanjenje broja prirodnih vrsta (t.j. smanjenje prirodne bioraznolikosti) -

Uticaj na zaštićene ili ugrožene vrste ili njihova staništa, ili ekološki osjetljiva područja -

2. Obala

Nesmetani pristup obali i dužobalni prolaz -

Prirodna ili izgrađena? -+

Neki zahvati na obali će mjenjati njenu morfologiju -

3. Kvaliteta priobalnog mora

Uticaj na kvalitet priobalnog mora - (+)

Ograničenja u planiranoj namjeni priobalnog mora 0

4. Zelene površine

Uticaj na povećanje ili smanjenje zelenih površina -+

5. Pejzaž

Narušavanje slike zelenog kontinuuma -

Vizualno ometanje postojećih građevina i prirodnih znamenitosti +

6. Kvaliteta zemljišta

Uticaj bitan na promjenu kvalitete zemljišta 0

7. Kvaliteta voda

Utjecaj na promjenu kvalitete kopnenih voda 0

8. Poljoprivredno zemljište

Smanjenje površina poljoprivrednog zemljišta 0

9. Staklenički gasovi

Emisija stakleničkih gasova u atmosferu 0

10. Kulturna baština

Narušavanje kulturno povijesnih dobara -

Narušavanje arheoloških nalazišta 0

11. Ljudsko zdravlje i kvaliteta življenja

Povećanje ili smanjenje postojeće razine buke u stambenim zonama -

Emisija tvari koje bi mogle uticati na ljudsko zdravlje, ili voditi do pogoršanja stanja životne sredine

0

12. Hidrotehnička infrastruktura

Snabdijevanje vodom u području (-)++



116

Odvodnja otpadnih voda u području (-)++

14. Komunalni otpad

Održivo upravljanje krutim otpadom ++

15. Putna mreža

Nova saobraćajna mreža ++

Povećanje ili smanjenje dostupnosti obali i šetnica uzduž obale -, ++

Broj parking mjesta -+

16.Elektroenergetika, elektronske komunikacije (optički kabl) i dr.

Novo elektroeneregetsko napajanje 0

Nova elektronska mreža 0

1. Bioraznolikost, flora i fauna, i zaštićena područja Urbanizacija područja, novoplanirani građevinski zahvati na izgradnji supra i infrastrukture će svakako bitno narušiti biodiverzitet, kako flore tako i faune na ovom zahvatu plana, koja je u postojećem stanju skoro sasvim netaknuta priroda, bez izgrađenih objekata.

2. Obala Planiranom izgradnjom, obala će biti dostupna, iako pojas obale nije u zahvatu ovog plana, već pripada JP za upravljanje morskim dobrom“. Teško je očekivati da na tom potezu ispred zahvata plana LSL „Špiljice-potok“ ne bude kontakata sa obalom i tenedencije da se ona prilagodi zahtjevima naselja, odnosno, turista u apartmanima ili u hotelima. Iako su dati čitavi rigorozni principi zaštite obale, i stroga sugestija da ona ostane netaknuta, poznavajući tekuće prilike duž obale Crne Gore, tom iskušenju će biti teško odoljeti, te će ona vjerovatno pretrpjeti promjene.

3. Kvalitet priobalnog mora Planirani sadržaji i aktivnosti će, vrlo vjerovatno, do izgradnje sistema kanalizacije morati da imaju neka prelazna rješenja (bioprečistači); takođe, uslijed ispiranja saobraćajnica i izgrađenih površina, kao i usljed unošenja u more ispranih krutih čestica i naftnih derivata ispuštrenih iz transportnih vozila, naročito tokom izvođenja radova, izazivati lokalno zamućenje (smanjenje prozirnosti) i promjenu boje mora, i na taj način smanjivati kvalitet priobalnog mora. Uticaj će biti povremen, intenzivniji u fazi građenja objekata (i u periodu kiša), ograničenog dometa, slabog intenziteta, negativan. Značaj uticaja na more može da bude od malog ili zanemarljivog do drastičnog i velikog.

Nakon izgradnje separatne kanalizacije, koja će imate taložnice i separatore ulja, negativan uticaj će se znatno smanjiti. Ovakav, uticaj krajnjeg stanja, ocijenjen je kao pozitivan, i od lokalnog je značaja.

Primjena Studije neće ograničavati planiranu namjenu mora.

4. Zelene površine Na ovom području zelenilo, pretežno: makija, garig, je u zatečenom stanju bujno i gusto, skoro netaknuto, dok je u planiranom rješenju, sadnjom brojnih novih vrsta, krošnjastih stabala, ono u ulozi zaštitnog pojasa od buke i izduvnih gasova, ali je i dekorativnog karaktera; shodno tome, treba ga održati i urediti kroz sveukupan projekat uređenja terena. Realizacijom ove Studije lokacije možemo reći da će se stanje zelenila izmijeniti, u jednom smislu će kvalitetom biti bolje stanje, a na štetu kvantiteta, što je ocjenjeno negativnim utjecajem, od lokalnog značaja.



117

5. Pejzaži Na predmetnom području primjena ove Studije lokacije će značajno uticati na promjenu pejzaža; drugim riječima, nestaće kontinuitet zelenih, autohtonih površina, a zahvat će postati urbanizovano područje, sa strogo određenim formama druge (antropogene) vrste. Ovo je definitivno negativan uticaj.

6. Kvalitet zemljišta Na ovom zahvatu nije identifikovano zemljište od značaja za bavljenje poljoprivredom niti zemljište, po svom sastavu, ima neku značajnu, osobenu karakteristiku minerološkog sastava značajnu za eksploataciju. Primjena Studije lokacije neće biti od značaja na promjenu kvaliteta zemljišta.

7. Kvalitet voda Primjena Studije lokacije neće imati bitan uticaj na promjenu kvaliteta kopnenih voda jer ih i nema osim kišnih bujica.

8. Poljoprivredno zemljište Primjena Studije lokacije neće utjecati na smanjenje površina ili kvalitete poljoprivrednog zemljišta.

9. Staklenički gasovi Primjena Studije lokacije neće utjecati na povećanje emisije stakleničkih plinova u atmosferu.

10. Kulturna baština Iako zvanično nema tragova na samom zahvatu plana LSL a zna se da je u neposrednoj blizini dosta njih, koji iako nisu potpisani, predstavljaju kulturno blago i graditeljsko nasljeđe, primjena Studije lokacije bi mogla da ima uticaj na takvu vrstu objekata, ukoliko se prethodno ne istraži područje, ne popiše i unese u karte i planove.

11. Ljudsko zdravlje i kvalitet življenja Predložena riješenja će imati značajno povećanje nivoa buke u fazi izgradnje objekata, a takođe i u vrijeme funkcionisanja, kako je adekvatno urbanizovanom području, sa stambenim i poslovnim objektima i regulisanim saobraćajem. Ipak, emisija štetnih materija će biti zanemarljiva, sa stanovišta uticaja na ljudsko zdravlje. S druge strane, kvalitet življenja u zoni zahvata plana treba da bude visok: kuće osunčane, bez uticaja sjenke i vlage, zemljište za koje nije poznata emisija radona ili štetnih gasova, visoka vegetacija koja stvara dodatne količine kiseonika, fizički utiče na stvaranje hladovine i barijera protiv buke, ali i uljepšava čitav ambijent.

12. Hidrotehnička infrastruktura

Planirana izgradnja novih objekata znatno će povećati broj stanovnika, praktično sa 0 na 1000. Takođe, biće znatno povećan broj posjetilaca u ljetnoj sezoni, što će zahtijevati i veće količine pitke vode. U sadašnjim uslovima kada u ljetnoj sezoni nema dovoljnih količina pitke vode, pa je to negativan uticaj. To je, ipak, uticaj povremenog ili periodičnog karaktera dok se ne rješi sistem snabdijevanja vodom čitave Luštice. Činjenica dovođenja vodovodne cijevi do ove lokacije može da pospješi i druge aktivnosti na razvoju područja, pa je to ocjenjeno kao pozitivan uticaj.

Dok se ne izgradi sistem kanalisanja otpadnih voda, to ostaje kao akutan problem čitave Luštice, a posebno turističkih naselja. Prelazno rješenje mora da bude potpuno zatvoren sistem bez posljedica po životnu sredinu. Ovaj negativan uticaj je sezonskog karaktera i može biti značajan ako mu se ne pristupi adekvatno. Međutim, planiranom izgradnjom separatne kanalizacije i spajanjem na magistralni kolektor značajno će se poboljšati situacija sa odvodnjom



118

na području primjene ove Studije lokacije, što je ocijenjeno kao veoma pozitivno i od nacionalnog je interesa.

13. Komunalni otpad

Primjena ove Studije će bitno uticati na poboljšanje sadašnjeg stanja zbrinjavanja krutog otpada. Naravno, treba imati u vidu fazu izgradnje, kada bi, takođe, morala da funkcioniše povezanost lokacije sa javnim komunalnim preduzećem za odvoženje krutog otpada i njegovo adekvatno zbrinjavanje. Ne smije se dozvoliti da gradilište bude i divlje smetlište.

14. Putna mreža Predložena riješenja će značajnije uticati na lokalni putni saobraćaj, tokom cijele godine, a naročito, za vrijeme ljetne sezone. Izgradnja saobraćajnice Krašići – Rose je od višesstrukog značaja, kako za ovu lokaciju, tako i za dostupnost čitavom pojasu od Krašića, preko Pristana do Rosa. I to je pozitivan uticaj. Kolsko pješačka mreža unutar zahvata plana LSL ima značaj dostupnosti parcelama, objektima, kao i lakše međusobne komunikacije. I to je pozitivan uticaj. Putna mreža je data adekvatno tehničkim normativima i u skladu sa urbanističkim zahtjevima za buduće stanare, odnosno, korisnike prostora. Parkiranje vozila je rješeno individuallno, ali broj vozila će stvarati gužvu ukoliko se ne reguliše na pravilan način, bilo limitiranjem broja vozila bilo saobraćajnim režimom. Broj vozila je negativan uticaj u zahvatu plana.

Iako nije planom dato, moraće da bude regulisan pristup obali, pa se to smatra pozitivnim uticajem, pod uslovom da bude prostor obale zaštićen na najbolji mogući način.

Predložena riješenja utiču na mogućnost rekreacije, jer se planira uređenje šetnice uz more, izgradnja otvorenog bazena i uređenje plaža, što je ocijenjeno kao veoma pozitivan uticaj od lokalnog značaja.

15.Elektroenergetika, elektronske komunikacije (optički kabl) i dr. Infrastruktura elektroenergetskog napajanja kao i optički kabl i unutrašnja razvodna mreža za elektronsku komunikaciju, koje se dovode do svakog objekta, biće ugrađene u trupove saobraćajnica ili u trotoare pa neće ni na koji način biti štetni za životnu sredinu. Računa se da nema nikakvog uticaja ovih instalacija na životnu sredinu.

6.1.1. Detaljniji opis mogućih uticaja lokalne studije na more i priobalje Direktnog fizičkog uticaja na more i kontaknu zonu obale i mora ne bi trebalo da bude, jer se, planom predviđeno područje, projektnog zahvata, nalazi iznad zone morskog dobra. Međutim, negativni uticaji na obalnom području i u moru će se desiti ukoliko se ne povede računa o nekoliko segmenata. Prilikom pripremanja terena i građevinskih radova na projektnom području neophodno je povesti računa da se iskopani materijal ne nasipa na obalu, niti u more. Isto važi i za sav građevinski materijal, šut i slično. Ovo se napominje iz razloga što bi takvo odlaganje materijala uništilo, prije svega, priobalnu vegetaciju. Makija, koja je zastupljena na priobalnom području, dosta je gusta i predstavljena u velikoj mjeri višegodišnjim biljkama, a odlaganje, bilo kakvog materijala, u tom području izazvalo bi fizičko uništavanje biljaka koje se tu nalaze. Samim tim, kada se unište graditelji biocenoze i sve ostale biljke i životinje bi na tom području bile ili uništene ili u velikoj mjeri ugrožene. Posebno je važno imati na umu da odlaganje bilo kakvog materijala na obalnom području, osim što bi uništilo vegetaciju, koja je sada razvijena, imalo bi i dugoročne posljedice, jer je za obnavljanje takvih biocenoza potrebno više godina. Osim višegodišnjeg perioda neophodnog za obnovu vegetacije, ovaj proces bi dodatno bio otežan činjenicom da se radi o relativno strmom području pa bi sa područja gdje je uništena



119

vegetacija došlo do spiranja plodnog sloja zemljišta, a takva posledica se prirodnim putem nadoknađuje tek za nekoliko vjekova. Takođe, treba imati u vidu da će se zbog izgradnje i radova na prostoru projektnog zadatka uništiti veliki dio vegetacije i mada će to, po projektnom planu, djelimično biti nadoknađeno presađivanjem značajnijih stabala i nasađivanjem novih biljaka, to će biti po površini znatno manje od trenutnog. Upravo iz tog razloga i sa aspekta pejzažne vrijednosti bi bilo neophodno obezbijediti da se, makar u priobalnom području, koje pripada zoni Morskog dobra, ne ošteti zeleni pojas, koji sada postoji. Ukoliko dođe do odlaganja iskopanog materijala ili šuta u more, takve aktivnosti bi imale, takođe, veoma negativne efekte za živi svijet i ne smiju biti dozvoljene. Odlaganje bilo kakvog čvrstog materijala u priobalnom području bi fizički uništilo sve organizme koji se tu nalaze. Trenutna situacija na terenu ne ukazuje da se u području mediolitorala (zona plime i osjeke) nalaze veoma bogate biocenoze, ali je važno imati na umu da su ta područja veoma važna za juvenilne stadijume riba, rakova i nekih drugih beskičmenjaka, tako da bi se uništavanjem tih biocenoza poremetila mogućnost za razvoj brojnih drugih organizama, od kojih su neki od ekonomske važnosti. Osim toga, odlaganje materijala u more ne smije da bude opcija i iz razloga što je podmorje na tom području veoma strmo, tako da se deponovani materijal ne bi mogao duže zadržati u kontaktnom području obale i mora, već bi u velikoj mjeri „skliznuo“ ka dubljim djelovima, koji su manje strmi, tj. na dubini od 29m skoro horizontalni. Ovo pomjeranje nasutog materijala bi izazvalo dodatne negativne efekte na živi svijet u moru. Ukoliko bi se radilo o većim količinama one bi zatrpale sesilne organizme na cijelom potezu od površine do dna i na taj način fizički uništile sve te organizme i izmijenile strukturu morskog dna. Čak i kada bi se radilo o donekle manjim količinama one bi u svom pomijeranju ka dnu, segment po segment tog vertikalnog poteza zatrpavale, i na taj način opet prouzrokovale ugibanje sesilnih kao i slabo mobilnih organizama. Odlaganje iskopanog materijala, šuta ili bilo kakvog drugog materijala u more, bi trebalo da bude zabranjeno zbog ovakvog pogubnog uticaja na pridnene biocenoze u moru, a kada se ima u vidu da je u neposrednoj blizini projektnog zahvata u moru konstatovano prisustvo više vrsta sunđera, korala i bodljokožaca, koji su zaštićene vrste prema domaćoj i međunarodnoj legislativi, apsolutno je jasno da odlaganje bilo kakvog materijala u more ne smije biti dozvoljeno i ako se uradi treba da bude strogo sankcionisano. Odlaganje materijala u more, osim veoma negativnog efekta, na samoj lokaciji, gdje je nasut i na dublja područja te lokacije, gdje bi materijal „skliznuo“ imalo bi značajnog negativnog uticaja i na širu akvatoriju Bokokotorskog zaliva. Prije svega nasipanjem u more dio materijala bi se rastvorio ili ostao kao suspendovana materija, koji se, kao takav, može transportovati i na druga područja. S obzirom da su u kumborskom tjesnacu veoma jake struje morske vode, materijal, koji dospije u vodu bi se vodenim strujama širio praktično po cijelom zalivu, a najviše po tivatskom i hercegnovskom. Intenzitet i opseg širenja materija, koje su dospjele u more, zavisio bi od vrste i količine materijala, kao i od trenutnih vremenskih prilika i situacije sa strujama (ljeti je jača ulazna, a zimi izlazna struja). S obzirom da je generalno strujanje u Bokokotorskom zalivu veoma slabog intenziteta i da se već sada u zaliv izliva ogromna količina otpadnih materija i, na žalost, deponuje velika količina otpadnih materija, ali i nasipa značajan dio obale, svako dalje ponašanje slično ovome će imati negativan efekat čiji intenzitet raste eksponencijalnim karakterom. Kada se ima u vidu da se u ovom projektnom zadatku radi o lokaciji koja je poslije tjesnaca Verige najuža u zalivu, jasno je da su strujanja na ovom području veoma važna i svakako



120

intenzivnija nego u nekim drugim područjima zaliva. Samim tim, i sve materije koje bi se eventualno izlile u vodu na ovom području bi bile mnogo više raširene po zalivu nego da se one iste izliju na nekom drugom području sa manjim intenzitetom strujanja morske vode. Iz svega rečenog, jasno je da treba povesti računa o dodatnim mjerama opreznosti da ne dođe do odlaganja nikakvog materijal u more. Osim fizičkog uništavanja organizama na obali i u moru, odlaganje zemlje i šuta u more bi uslovilo i niz lančanih posledica u smislu obogaćivanja vode nutrijentima, što bi uslovilo nagli rast fito, pa zatim i zoo-planktona. Osim promjene boje vode, koja bi nastala zbog intenzivnog rasta ovih organizama, došlo bi i do drugih mnogo važnijih i negativnijih promjena. Naime, planktponski organizmi su kratkoživeći tako da bi ubrzo, nakon njihovog intenzivnog rasta, došlo do njihovog ugibanja, pa bi oni padali na morsko dno. To je dodatna organska materija koja opterećuje akvatoriju zaliva i kao i u svakoj razgradnji organske materije, troše se značajne količine kiseonika. S obzirom da je u zalivu, zbog već pominjanog izlivanja otpadnih voda u velikoj mjeri ugrožen živi svijet pridnenih slojeva, ovo dodatno opterećenje organskom materijom i potrošnja kiseonika dodatno izaziva anaerobne uslove u pridnenim slojevima morske vode i vodi ka izumiranju sesilnih i slabo pokretnih organizama, dok vagilni organizmi (prije svega ribe) napuštaju takve lokacije. Takođe, intenzivan razvoj planktonskih organizama bi imao efekta na kompletan lanac ishrane a detalji bi zavisili od vrsta koje su dostigle makismalan razvoj i njihove biologije, te povezanosti sa drugim organizmima. Osim zemlje i šuta, ukoliko bi došlo do odlaganja u more nekog drugog materijala koje je sitnije granulacije (sitan pijesak, cement, kreč i slično) to bi izazavalo prije svega veće raznošenje morskim strujama i taloženje i u drugim djelovima zaliva. A ukoliko bi se radilo o većoj količini tog materijala došlo bi do začepljavanja škrga kod riba i, u krajnjem slučaju, do njihovog ugibanja, a slična sitacija bi se desila i sa svim drugim filtratornim beskičmenjacima. Iz tih razloga posebno treba voditi računa da takve materije slivanjem sa kopna ili na neki drugi način ne dospiju u more. Da bi se sačuvale, prije svega zaštićene, ali i sve druge vrste u moru, koje naseljavaju područje neposredno ispod zone projektnog zadatka, ali i šire, neohodno je sačuvati postojeći izgled obale i spriječiti nasipanje obale. Obala će morati da bude uređena, kako zbog njenog samog korišćenja, tako i zbog zaustavljanja erozivnih procesa. Međutim, neophodno je zadržati prirodni karakter obale i spriječiti bilo kakvu izgradnju na ovom području. Zeleni pojas vegetacije u zoni Morskog dobra, a ispod lokacije projekta, mora ostati sačuvan i bez novih građevinskih objakata u toj zoni. Jedini mogući novi objekat mogla bi da bude uska pješačka staza za pristup obali pod uslovom da je to u saglasnosti sa planovima višeg reda. Na samoj obali, izgradnja bilo kakvih mula kao ni nasipanje novih plaža apsolutno ne smije biti dozvoljeno. Izgradnja novih mula bi ometala strujanje vode, koje je na ovom području, uglavnom, ulaznog karaktera tokom ljetnjih mjeseci, i izlaznog karaktera, tokom zimskih mjeseci. To strujanje morske vode je od izuzetne važnosti u smislu donošenja vodenih masa sa otvorenog mora u Bokokotorski zaliv i djelimičnog odnošenja otpadnih materija iz zaliva. Upravo iz tih razloga ne smije se poremetiti ni najmanji mogući dio tog strujanja morske vode što bi se desilo izgradnjom bilo kakvog novog objekta na obali. U smislu uređivanja obale jedina aktivnost, koja bi se mogla dozvoliti, je saniranje postojeće linije obale u smislu zaštite od erozije. Posebnim projektom bi trebalo precizirati detalje tog zahvata, koji bi se mogao odnositi samo na izgradnju niskog kamenog zida koji bi štitio obalu od dalje erozije i obezbijedio bezbjedan pristup moru.



121

6.2. Ocjena održivosti

Primjenom kriterijuma navedenih u poglavlju 10.2 načinjena je slijedeća ocjena održivosti primjene Studije lokacije:

Kriterijum Komentar Ocjena

Je li lokalna zajednica imala mogućnost da se uključi u postupak izrade Studije lokacije?

Vlasnici parcela na predmetnom području su bili obaviješteni o postupku izrade Studije lokacije i od njih je u obliku anketnog lista zatraženo mišljenje o namjeni parcele koja je u njihovom vlasništvu. Imaju priliku da učestvuju na javnoj raspravi i iskažu svoje stavove, daju primjedbe, koje je Obrađivač Lokalne studije lokacije dužan da prihvati za konačnu verziju Studije lokacije.

++

Na koji će način primjena studije lokacije uticati na postojeća mjesta za odmor i rekreaciju?

U okviru područja Luštice danas postoje određena mjesta za odmor i rekreaciju. Primjena Studije će značiti još jednu novu lokaciju za turističke potrebe i time će biti poboljšan opšti kvalitet poluostrva kao dijela opštine Herceg Novi.

++

U kojoj će mjeri primjena Studije lokacije lokalnoj zajednici omogućiti ili poboljšati pristup javnim servisima?

Vrlo je vjerojatno da će izgradnja objekata u zahvatu plana ubrzati rješavanje postojećih problema vodosnabdijevanja i odvodnje u području. Ovako veliki turistički kompleks zahtjeva da gostima osigura potrebnu liječničku ambulantu i druge servise, tako je vrlo vjerovatno da će lokalno stanovništvo imati pristup tim servisima.

+

Koliko će primjena studije omogućiti razvoj pješačkih (i biciklističkih) staza do i unutar predmetnog područja?

Studija lokacije predviđa izgradnju pješačkih staza unutar predmetnog područja.

++

Koliko će planirani razvoj otvoriti novih radnih mjesta za lokalnu zajednicu?

Planirano je da će primjenom u cijelosti Studije 9026 m2 bude namjenjeno poslovnim sadržajima, to bi značilo da će biti otvoreno cc-a minimalno 300 radnih mjesta, što u oblasti turizma, uslužnim djelatnostima, trgovini, i nekim drugim namjenama.

++

Hoće li biti zaštićeni arheološki spomenici i objekti od kulturnog značaja?

Po mjerama zaštite predviđeno je pretraživanje terena, upis sveg graditeljskog nasljeđa, kako na lokaciji tako i na pirem zahvatu, da bi bili zaštićeni od daljeg propadanja.

++

Da li su uzeti u obzir sadašnji i planirani efekti klimatskih promjena?

Klimatski efekti nisu uzeti u obzir kod izrade Studije lokacije.

-

Koliko će planirani razvoj oplemeniti pejzaž?

Gledajući sveukukupno područje, pejzaž neće biti oplemenjen, već će izgradnjom turističkih objekata veće visine doći do njegovog narušavanja.

-

Hoće li primjenom Studije lokacije biti zaštitćene plaže, obala?

Ovaj plan je izvan uticaja na zonu morskog dobra, ali će neminovno biti uticaja i to vjerovatno degradirajuće prirode

-

Koliko je pri oblikovanju objekata vođeno računa o efikasnom korištenju energije?

Studija zahtijeva da se prilikom projektovanja objekata vodi računa o efikasnom korištenju energije.

+

Kako su korišteni principi pasivne sunčeve energje?

Nisu korišteni. --

Jeli predviđena upotreba obnovljivih izvora energije?

Ne --

Jesu li predviđena mjesta za Pomenuto u načelu



122

odvojeno prikupljanje krutog otpada koji će se reciklirati?

+

Kako, i jeli se planira minimalno ispuštanje otpadnih voda (moguće ponovno korištenje)?

Nije planirano moguće ponovno korišćenje pročišćenih otpadnih voda. Iako se ističe potreba ponovnog korištenja.

--

Kako se planira osiguranje minimalnog zagađenja vazduha?

Sađenjem vegetacije visokih, krošnjatih stabala uz koslke saobraćajnice

++

Kako je planirana zaštita stambenih zona od buke?

Zelenim barijerama, sađenjem vegetacije visokih, krošnjatih stabala uz koslke saobraćajnice

++

Kako se planira osigurati upotreba lokalnih materijala u konstrukciji objekata?

Kod većine objekata je propisana upotreba lokalnog materijala

++

Da li primjena Studije lokacije ima pozitivan ekološki efekt?

U cjelini gledano, primjena Studije lokacije u odnosu na postojeće stanje znači nešto kvalitetno novo i drugačije. U odnosu na primarno stanje to nije pozitivan ekološki efekat. S druge strane, gledajući na parametre koje Studija treba da zadovolji kao stambeno-turistička aglomeracija sa svim modernim zahtjevima zdravog stanovanja– tada je to pozitivno.

-+

7. MJERE PREDVIĐENE U CILJU SPRIJEČAVANJA, SMANJENJA ILI OTKLANJANJA, U NAJVEĆOJ MOGUĆOJ MJERI, BILO KOG ZNAČAJNOG NEGATIVNOG UTICAJA NA ZDRAVLJE LJUDI I ŽIVOTNU SREDINU DO KOGA DOVODI REALIZACIJA PLANA I PROGRAMA

7.1. Opšte mjere zaštite

Lokalnom studijom lokacije „Špiljice – potok“ određen je okvir budućeg razvoja na predmetnom prostoru, tip i način lociranja objekata, namjena, kao i uslovi izgradnje putne mreže i komunalne infrastrukture, i uređenje terena, iako bez detaljne razrade svake lokacije. Dati su i setovi mjera za zaštitu životne sredine kao i smjernice budućim projektantima.

Neka pitanja su, ipak, samo načelno obrađena i zahtijevaju dodatnu obradu. U prvom redu, potrebno je načiniti Procjene uticaja na životnu sredinu za projekte, u skladu s odredbma Zakona o procjeni uticaja na životnu sredinu (Službeni list RCG br. 20/07) i odredbi Uredbe o projektima za koje se vrši procjena uticaja na životnu sredinu (Službeni list RCG br. 20/07). To je iz razloga da bi se preciznije mogli procijeniti uticaji svakog, pojedinog projekta na životnu sredinu i, na osnovu toga, preduzeti mjere da se izbjegnu negativni uticaji, ili otklone, odnosno, svedu na najmanju moguću mjeru.

Pored toga, za neke od projekata prije izrade idejnih i izvođačkih projekata, potrebno je uraditi određene radnje, odnosno, pripremiti studije ili zatražiti stručna mišljena od odgovornih institucija:



123

Prije izgradnje novih objekata i uređenja terena potrebno je, na osnovu geomehaničkih istražnih radova, izvršiti odgovarajuće saniranje terena, ako se za to pojavi potreba, izvršiti nivelaciju terena i kompletno komunalno opremanje zemljišta, u skladu s uslovima dadatim u Studji lokacije.

Potrebno je da Zavod za zaštitu spomenika kulture u Kotoru uradi detaljan popis sveg graditeljskog nasljeđa, odnosno, svih vojnih objekata u širem zahvatu predmetne lokacije, Špiljice-potok.

Prije upuštanja u bilo kakve radnje oko dobijanja građevinskih dozvola potrebno je izdefinisati odnos zahvata LSL i pojasa morskog dobra, i dati rješenja za sve načine prilaza moru, odnosno, obali, kao i rješenja za sve intervencije na obali, uključujući i šetnice, mandraće, a sve to mora da prati izrada snimka postojećeg stanja; takođe, potrebno je uraditi detaljnu katastarsko-topografsku podlogu od mora do prvog reda kuća, uključujući i geomehanička istraživanja i tačan snimak vegetacije, posebno, vrijednijih šumskih površina.

Prije izrade projekata uređenja priobalnoog pojasa kao i prije početka radova za prvi (najbliži moru) red objekata, potrebno je zatražiti stručno mišljenje i nadzor od Instituta za biologiju mora iz Kotora i zatražiti saglasnost Ministarstva nadležnog za zaštitu prirode.

Nasipanje mora zemljom, pjeskom ili šljunkom, za pravljenje vještačkih plaža, nije dozvoljeno.

Da bi se spriječili, smanjili ili otklonili, u najvećoj mogućoj mjeri, negativni uticaji na zdravlje ljudi i životnu sredinu, do kojih dolazi realizacijom Studije lokacije predlažu se slijedeće mjere koje treba poduzeti u fazi izrade dejnih, odnosno, glavnih projekata, pri izdavanju dozvola za izgradnju i korištenje, kao i tokom izgradnje objekata:

1. Mjere tokom izrade glavnih ili izvođačkih projekata i za izdavanje dozvola:

a) Osigurati da LSL, kao neka vrsta detaljnog plana uređenja prostora, bude načinjena u skladu s odredbama Studije lokacije, odnosno odredbama ove Studije, kao i rezultatima prethodno navedenih studija i saglasnosti.

b) Osigurati da glavni i izvođački projekti budu načinjeni u skladu s odredbama Studije lokacije, odnosno, odredbama ove Studije (naročito poglavlja 1.6 i 1.7), te detaljnih planova uređenja prostora i rezultatima gore navedenih studija i saglasnosti.

c) Uzimajući u obzir značaj priobalnog pojasa, njegovu osjetljivost te pritisak koji se u njemu odvija, a uzimajući u obzir odredbe Zakona o procjeni uticaja na životnu sredinu (Službeni list RCG br. 20/07) i odredbe Uredbe o projektima za koje se vrši procjena uticaja na životnu sredinu (Službeni list RCG br. 20/07), a radi zaštite i očuvanja obalnog pojasa, Procjenu uticaja na životnu sredinu treba načiniti za pojas morskog dobra i osjetljivu zonu more-kopno, u širem zahvatu sjeverne strane Luštice, od rta Dobreč do Krašića.

2. Mjere pri izdavanju dozvola za gradnju

a) Radi spriječavanja pogoršanja uslova življenja u datom području, prvenstveno usljed mogućeg zagađenja mora otpadnim vodama, ili zbog stvaranja gužve u saobraćajju, posebno tokom ljetne sezone, usljed eventualnog nedostatka pitke vode, neredovne opskrbe električnom energijom i sl., za dobijanje dozvole za gradnju stambenih objekata, turističkih kompleksa, stambeno-poslovnih, odnosno, stambeno-turističkih objekata, treba obezbijediti dokaze da je sva potrebna i planirana infrastruktura (vodoopskrba, kanalisanje otpadnih i kišnih voda, uređenje pristupne saobraćajnice, parkirališta,



124

saobraćajnica unutar zahvata) rješena, ili da ća biti rješena do stavljanja objekata, odnosno, turističkih kompleksa u funkciju.

b) Dozvole za izgradnju individualnih stambenih objekata izdati tek onda kada se utvrdi da će otpadne vode biti rješene na način na koji neće zagađivati životnu sredinu (bioprečistač, kao prelazno rješenje za sve fazno izgrađene objekte, odnosno spajanje na kanalizacioni sistem, tako da se svaki pojedinačni objekat može priključiti na ostalu komunalnu infrastrukturu, bez da stvara ikakve probleme postojećim korisnicima.

3. Mjere tokom izgradnje planiranih objekata

a) Redovnim praćenjem postupka građenja objekata, individualnih, dvojnih, u nizu, turističkih kompleksa, osigurati da se pojedini objekti i prateća infrastruktura grade u skladu s izvođačkim projektom i zadatim uslovima izgradnje. U slučaju kada se utvrde odstupanja od odobrenog potrebno je da radovi na izgradnji budu obustavljeni; te se očekuje zahtijevanje usklađenja izgradnje s odobrenim projektom, a u slučaju narušavanja životne sredine i nepridržavanja projektne dokumentacije – vratiti stanje u prvobitno.

b) Radi zaštite mogućih arheoloških nalazišta, zbog slabe arheološke istraženosti područja, prilikom izvođenja građevinskih ili zemljanih radova, bilo koje vrste, potrebno je osigurati arheološki nadzor, a ukoliko se prilikom izvođenja radova naiđe na nalazište ili nalaze od arheološkog značenja, prema članu 69. Zakona o zaštiti spomenika kulture (Sl. list RCG, br. 47/91, 27/94), pravno ili fizičko lice koje neposredno izvodi radove, dužno je prekinuti radove i o nalazu bez odgađanja obavijestiti nadležno tijelo radi utvrđivanja daljnjeg postupka.

c) Obzirom na brojne nekadašnje vojne objekte i pozicije (koji su navedeni u poglavlju 2.5.1.) potrebno je izvršiti detaljno rekognosciranje terena i konsultovanje sa nadležnom službom iz Regionalnog Zavoda za zaštitu spomenika kulture, odnosno, sektorom vojske CG i njihovim kartama nasljeđenim od vojske SCG, koja je posljednja koristila ovu zonu.

d) Nadležne službe, komunalne i građevinske inspekcije, striktno moraju da prate izgradnju objekata, vode računa o izgradnji objekata, rokovima i etapnosti gradnje da se ne dogodi da neposredno pored završenog objekta, koji je već u turističkoj ili stambvenoj funkciji, tek nakon nekoliko godina počne izgradnja drugog objekta (čije će gradilište štetiti prvom samom organizacijom gradilišta, bukom, prašinom, otpadom i lošim vizuelnim efektom).

e) Obzirom da se očekuje da će realizacija plana trajati godinama, predlaže se planeru da uradi plan realizacije Lokalne studije lokacije i to dijeljenjem na prostorne etape realizacije, koje bi mogle međusobno da budu nezavisno tretirane a unutar plana (sa saobraćajnom, hidrotehničkom, elektro i drugom infrastrukturom koja će etapno da se nadograđuje i razvija).

f) Shodno prethodno napisanom pod e) realizacija plana treba da započne izgradnjom pristupne kolske saobraćajnice, vodovodnom i kanalizacionom infrastrukturom (iznimno, za pojedine objekte se mogu dozvoliti prelazna kanalizaciona, nezavisna rješenja, po parcelama, ukoliko je dato projektno rješenje sa malim postrojenjem za prečišćavanje otpadnih voda kome se tok prečišćenih voda završava na istom lokalnom prostoru upijanjem u zelene površine ili za neku sličnu namjenu).



125

4. Mjere pri izdavanju dozvole za rad turističkih kompleksa i marine s terminalom

a) Dozvolu za rad izdati tek onda kada se utvrdi da su zadovoljeni svi zadati uslovi za gradnju objekta, naročitso oni koji se odnose na infrastrukturu (vodopskrbu, odvođenje voda i kolski saobraćaj, kao i opskrbu električnom energijom). Dozvola za rad se ne smije izdati dok se izgrađeno ne uskladi s odobrenim.

7.2. Posebno važne mjere za zaštitu mora i priobalja

Područje priobalja, kako je predstavljeno u analizi postojećeg stanja, (poglavlje 2.) jeste zona zaštićenog nacionalnog dobra, koja zaslužuje veliku pažnju i brigu, u skladu sa zakonskom regulativom i poštovanjem postulata održivog razvoja. Preporučuju se planerima i projektantima, kao i vlasnicima parcela i budućih objekata i drugim korisnicima ovog vrijednog prostora, sljedeće ekološke mjere od strateškog značaja:

1. U projektu je neophodno precizirati mjesto za odlaganje zemlje, građevinskog materijala i šuta i to mjesto ne smije biti na samoj obali, niti u blizini mora. Takođe treba obezbijediti da ne dolazi do spiranja tog materijala u more.

2. Za očuvanje zelenog pojasa u priobalnoj zoni izbjeći bilo kakve aktivnosti u zoni

Morskog dobra. 3. Za očuvanje živog svijeta u moru izbjeći nasipanje bilo kakvog materijala u more,

kao i izgradnju bilo kakvih novih pristaništa, privezišta, plaža i slično. 4. Za eventualne korisnike plovila, ispitati mogućnost korišćenja postojećih,

obližnjih, vojnih pristaništa. 5. Za bezbjedan pristup moru uraditi poseban projekat u saradnji sa JP „Morsko

dobro“. 6. Do uspostavljanja funkcionalne jedinice za prečišćavanje otpadnih voda

obezbijediti takvo prelazno rješenje da otpadne vode ne odlaze u more.

7.3. Zaštita vegetacije Obzirom da se radi o praktično netaknutom prostoru sa prirodnom vegetacijom, u postojećem stanju, te da se planom predviđa značajna izmjena takvog, zatečenog stanja, očekuje se strogo poštovanje postulata za očuvanje zelenog fonda. Mjere predstavljene u ovom poglavlju koresponediraju iznesenoj ocjeni stanja u postojećem stanju, u poglavlju 2. i navedenim problemima u životnoj sredini, koji su navedeni u poglavlju 4. Ove mjere nadopunjuju spektar predloženih mjera u Lokalnoj studiji lokacije za područje Špiljice-potok. Mjere za spriječavanje, smanjenje ili otklanjanje štetnih uticaja na vegetaciju



126

Zaštita životne sredine podrazumijeva trajnu zaštitu prirodnih i stvorenih vrijednosti, u cilju održavanja i poboljšanja kvaliteta sredine na nekoj lokaciji. Zaštitu životne sredine treba obezbijediti na više nivoa: - zakonskom regulativom - u toku izrade projektne dokumentacije - u toku izvođenja radova i - u toku korišćenja - (i u akcidentnim situacijama). Osnovne smjernice za izradu mjera za spriječavanje, smanjenje ili otklanjanje štetnih uticaja nalazimo u zakonskoj regulativi i prostorno-planskoj dokumentaciji.

- Zakon o uređenju prostora i izgradnji objekata ( Sl. list CG 51/08 od 22.08.2008.) - Zakon o životnoj sredini ( Sl. list CG 48/08 od 11.08.2008.) - Zakon o zaštiti prirode ( Sl. list CG 51/08 od 22.08.2008.) - Zakon o Morskom dobru ( Sl. list RCG 14/92., 27/94., Sl. list CG 51/08 od 22.08.2008.,

21/09 od 20.03.2009) - Zakon o maslinarstvu (Sl. list RCG 55/03) - Zakon o kulturnom dobru (Sl. list CG avgust 2010) - Pravilnik o klasifikaciji, minimalnim uslovima i kategorizaciji ugostiteljskih objekata (Sl.

list RCG 33/07 od 06.06.2007.) - Pravilnik o bližem sadržaju i formi planskog dokumenta, kriterijumima namjene

površina, elementima urbanističke regulacije i jedinstvenim grafičkim simbolima (Sl. list CG 24/10,2010)

- Konvencija o konzervaciji i restauraciji spomenika kulture, Venecija 1964 - Konvencija o zaštiti svjetske kulturne i prirodne baštine, Pariz, 1972 - Konvencija o istorijskim vrtovima, Firenca 1982 - Konvencija o zaštiti arhitektonskog nasljeđa, Granada 1985 - Evropska konvencija o predjelu, Strazbur 2000. - Prostorni plan Crne Gore, 2007. - Prostorni plan područja posebne namjene za „Morsko dobro“, 2007. - Prostorni plan Opštine Herceg Novi, 2008. - Generalni urbanistički plan Opštine Herceg Novi , 1988. - Lokalni ekološki akcioni plan Opštine Herceg Novi, 2006. - Odluka o održavanju i proširenju zelenih površina, ( Sl CG Opštinski propisi 20/ 95 od

13.10.1995., 27/03 od 01.09.2003.) - Odluka o komunalnom redu ( Sl. list CG Opštinski propisi, 30/09 od 16.09.2009.)

Mere zaštite u toku izrade projektne dokumentacije Prije početka izrade projektne dokumentacije potrebno je izvršiti valorizaciju postojeće vegetacije. Valorizacija bi obuhvatila snimanje svih stabala čiji je prsni prečnik veći od 150mm, kao i slijedećih karakteristika:

- Visina - Prsni prečnik izmjeren na visini od 1,5m od nivoa zemlje - Širinu krošnje (u odnosu na sve četiri strane svijeta) - Klasu starosti (mlado, srednje, zrelo, prezrelo, veteran) - Procjenu stanja uključujući korjen, deblo i krošnju - Očekivano trajanje (veoma dugo, dugo, srednje, kratko, veoma kratko) - Preporučeni radovi na drveću. Plan treba da pokazuje uklanjanje stabala slabog

kvaliteta ili stabala opasnih po ljude i materijalna dobra.



127

- Stabla koja se sjeku zbog predviđene izgradnje Ovakva valorizacija omaogućava da se sagledaju stabla na lokaciji i odrede ona koja se zadržavaju ili koja se uklanjaju. Na osnovu izrađenog snimka, može se uraditi plan koji će prikazivati:

- Zaštićenu zonu – ograđeno područje oko drveća koje se zadržava. Ova zona je važna za zadržavanje drveća bez oštećenja. Indentifikacija ovih zona omogućava, takođe, da se iskristališe lokacija budućih objekata. Kao opšte pravilo uzima se da je zaštićena zona obično oko projekcije krošnje ili na polovini visine stabla (za drveće koje ima uzanu krošnju), koja je vrijednost od te dvije veća. Minimalna udaljenost zaštitne ograde izračunava se u odnosu na prsni prečnik stabla i visinu stabla.

- Zaštitna zona – zona, koja bi trebala da definiše prostor gdje bi bilo nerazumno locirati objekte za stanovanje. Ova zona takođe omogućava stablima da rastu i razvijaju se i onemogućuje da stabla dominiraju nad objektom sada ili u budućnosti. Ova zona mora voditi računa o zahtjevu za prirodnim osvjetljenjem u stanovima, npr. problem stabala sa južne strane objekta. Kvalifikovani stručnjak će dati odgovarajuća rješenja. Ova zona je odgovarajuća za nenastanjive objekte kao što su garaže, ili prilazne staze ili pločnici.

- Zona za ozelenjavanje – indentifikacija dovoljne površine za novu sadnju i otvoreni prostor u ovoj fazi projektovanja će osigurati veći kvalitet izgradnje. To će, takođe, da omogući odgovarajući prostor za solidne površine za sadnju. Ove površine, takođe, bi trebalo da se zaštite, u toku izgradnje, da bi se očuvala struktura zemljišta, što bi stvorilo uslove za uspješniju kasniju sadnju. Ovo se uglavnom odnosi na veće ozelenjavanje.

Projekat mora uzeti u obzir i slijedeće potrebe gradilišta: - Pozicioniranje baraka ili kontejnera - Skladištenje materijala – skladišni prostor, koji se određuje u toku planiranja. Ovo je

prihvatljivo jer se može desiti da se preseljava u toku radova. Skladišni prostor mora biti uvijek držan dovoljno odaleko od drveća i mora se planirati unaprijed.

- Prilaz mašinama – uključujući bagere, rovokopače, dizalice, kamione,... - Podizanje skele

Prevencija oštećenja stabala i smetnji za novogradnju

- Svaki objekat mora biti na dovoljnoj udaljenosti od ivice krošnje zrelog stabla da bi se izbjegla direktna oštećenja na stablima

- Dubina temelja u blizini drveća mora se uzeti u obzir. Ona zavisi od tipa drveta, njegove veličine i vrste zemljišta.

- Nivo zemlje se ne smije mijenjati unutar zaštićene zone i oko korjena stabala, čak ni za nekoliko centimetara. Promjene u nivou zemljišta, u blizini zaštićene zone, zahtijeva izgradnju potpornih zidova, u slučaju da postoji mogućnost oštećenja korijenovog sistema.

- Pristupne tačke, pristupni i kolski putevi moraju biti izvan zaštićene zone. - Prilikom izrade projekta mora se uzeti u obzir budući rast drvenastih vrsta. - Posebna pažnja treba da se posveti nivou osvjetljenosti posebno u odnosu na

stanove. - Izgled lokacije i odnos drveća prema objektima je od velikog značaja. Drveće sa

južne strane objekta često vodi ka konfliktu u odnosu na osvjetljenje. Drveće može značajno smanjiti direktno i ambijentalno svijetlo ako su suviše blizu ili na pogrešnoj strani objekta.



128

- Takođe je za očekivanje da pogled sa glavnih prozora ne bude zaklonjen ili osjenčen drvećem. Drveće se može koristiti da uokviri pogled i čak ga uljepša.

Planiranje novih podzemnih i nadzemnih instalacije treba da bude pažljivo i promišljeno. Nove instalacije treba da budu ispod staza ili u njihovoj blizini. Treba da budu sve zajedno gdje god je to moguće. Slijedeći detalji se moraju razmotriti kad se planira rad infrastrukture.

- Izbjegavati lociranje instalacija u zaštićenoj zoni. Ako instalacije moraju biti unutar zaštićene zone, ne dozvoliti okruživanje drveća, već sve instalacije smjestiti sa jedne strane stabla.

- Ako se ne može izbjeći lociranje instalacija ispod krošnji drveća, radovi se moraju izvesti bušenjem ili ručnim iskopavanjem, zadržavajući svo korijenje veće od 25 mm u prečniku, netaknute.

- Planirati pažljivo privremene instalacije za lokaciju.

Adekvatan prostor za novo zelenilo se mora označiti. Ovo je od najveće važnosti u planu. Gradske vlasti mogu zaštititi stabla sa nalogom o očuvanju, da bi se osiguralo da će se nova izgradnja uklopiti u lokalno područje.

- Zasađenom drveću treba obezbijediti adekvatan prostor da bi dostiglo punu visinu bez izazivanja smetnji izgrađenim strukturama i stanarima.

- Prostor, unutar lokacije, treba predvidjeti za sadnju visokog drveća, npr. vrste široke krošnje ili grupa drveća na vizuelno ključnom mjestu.

- Tema sadnje - izbjegavati nasumičnu sadnju, koja izgleda neprirodno. Razmotriti sadnju koristeći ograničen broj vrsta za određeni dio lokacije. Povezati područja koristeći temu sadnje.

- Osigurati da je dubina sadnje adekvatna za vrstu i zemljište - Osigurati da predlog za sadnju ima lokalni značaj - Indentifikacija površina za novu sadnju je, takođe, važna, da osigura da se postigne

adekvatna dubina sadnje da bi se spriječilo buduće oštećenje zgrade. - Odgovarajuća nabavka novih sadnica za duži rok obezbjeđuje dobar kvalitet života i

rada. - Strateška sadnja može biti korisna prije početka izgradnje, što pomaže uticaju

vizuelnog razvoja. Mjere zaštite u toku izgradnje objekata Budući projekti treba da prikazuju područje „Zaštićena zona“. Ovo područje se mora smatrati svetim. Ne smije biti diranja ove zone bez prethodne dozvole. Svako kršenje zaštićene zone će razultirati sankcijama. Zaštitna ograda mora biti podignuta prije početka bilo kakvog posla na lokaciji – ukljčujući i čišćenje lokacije. Slijedeće operacije su veoma opasne po drveće:

- Sabijanje zemljišta – sabijanje zemljišta će uništiti strukturu zemljišta tako što će nestati prostor između čestica zemlje spriječavajući kiseonik i vodu da zauzmu svoju potrebnu ulogu za prehranjivanje nzemljišta. Sabijenost nastupa kada se vrši skladištenje materijala, uključujući cigle, cement, šljunak, zemlja, čak i kretanje jednog vozila može izazvati oštećenje. Sabijeno zemljište, takođe, uništava zemljišnu drenažu tako da voda ne može da otiče, pa se stvaraju bare. Dakle, unutar zaštićene zone ne smije biti kretanja vozila niti skladištenja materijala.

- Iskopavanje - svako iskopavanje u blizini drveća će vjerovato proizvesti prekidanje korijena. Što su iskopavanja bliža stablu, ozbiljniji je i prekid na korijenu. Prekid korijenovog



129

sistema će voditi gubitku snage drveta, slabljenju protoka vode i hranjljivih materija, dozvoljavajući pristup gljivičnim oboljenjima i povećavajući mogućnost vjetroizvale.

- Promjena nivoa zemljišta - i podizanje nivoa zemljišta kao i spuštanje nivoa može biti štetno čak i kad je u pitanju samo par centimetara. Spuštanje nivoa zemljišta će oštetiti korijenje i može povećati oticanje vode čime smanjuje količinu vode potrebnu drveću. Podizanje nivoa zemlje može izazvati sabijanje, gušenje korijena i oštećenje vlaknastog korijenja.

- Mehanička oštećenja - mogu biti izazvana kretanjem vozila – lomljenje grana, oštećenja kore na deblu i granama. Ovo omogućava gljivičnim oboljenjima da prodru u stablo i smanje vitalnost drveta. Držati opremi i mašineriju daleko od drveća i van zaštićene zone.

- Zagađenje zemljišta - može biti prouzrokovano prosipanjem ulja, goriva i hemikalija i miješanjem cementa ili drugih materijala. Na kosim terenim držati toksični materijal nizbrdo od drveća i težiti da se skladište 10 m od zaštićene zone da bi se omogućilo spiranje kroz zemljište. Ne miješati cement u blizini drveća.

- Vatra – direktan plamen kao i intenzivna temperatura oštečuju drveće izazivajući gubitak i oštećenje glavnog korijena kao i vlaknastih korijena. Intenzivna toplota prouzrokuje oštećenje vaskularnog sistema drveta pod korom čak i ako izgleda da kora nije izgorela. Vatru ložiti daleko od drveća, poseebno voditi računa o plamenim strujama koje idu ka granama.

- Dendrohirurgija - bilo koji rad na orezivanju drveća gdje god je to moguće, treba obaviti prije bilo kakvog posla na gradilištu Ovo će omogućiti lakši prilaz prije postavljanja zaštitne ograde. Orezivanje je lakše i jeftinije obaviti bez smetnji. Jednom kad počne izgradnja, orezivanje drveta može biti mnogo teže i može ograničiti gradnju. Orezivanje treba da obavi stručno lice. Slijedeća pravila se moraju se primjenjivati tokom cijelog procesa izgradnje:

- Sve zaštitne ograde moraju biti na mjestu i pregledane od strane odgovornog lica prije početka bilo kod rada.

- Mora se uraditi sve što je zahtjevano u odobrenim planovima i detaljima. Svaka promjena mora dobiti odobrenje od nadležnih organa. Dozvola se mora dobiti prije bilo kakve promjene na lokaciji

- Svi izvođači i podizvođači moraju biti svjesni zahtjeva zaštićene zone. Ako je lokacija predmet zaštite svi uključeni moraju znati koja su stabla zaštićena.

- Zaštićena zona se mora održavati u svako doba i mora se smatrati svetom. Povrede zaštićene zone će se kažnjavati. Oštećenja drveća može rezultirati krivičnim gonjenjem.

Mjere zaštite u toku korišćenja Redovno praćenje stanja vegetacije, očuvane prirodne i novostvorene, stvoriće uslove za blagovremeno uočavanje nastanka problema, kao što su erozioni procesi, ili pojava biljnih štetočina i biljnih bolesti. To dovodi do blagovremenog reagovanja koje može uticati na opstanak vegetacije. Zakonska zaštita pojedinačnih biljnih vrsta, grupe drveća ili čak cijelih površina, je jedan od vidova zaštite, koji daje određene rezultate. Fizička zaštita tj. izgradnja fizičkih barijera, oko zelenih površina ili stabala u drvoredu, može stvoriti uslove za njihovo očuvanje. Redovno održavanje zelenila je jedan od imperativa održavanja njegovog kvaliteta. Operacije, kao što su orezivanje, košenje, prihranjivanje, zalivanje i dr.... su neophodne za stvaranje i očuvanje kvaliteta zelenih površina, a time i kvaliteta životne sredine.



130

7.4. Mjere zaštite iz LSL Slijede mjere koje su date u SLS „Špiljice-potok“po sektorima životne sredine iz poglavlja 5.

7.4.1. Mjere zaštite i sanacije voda (poglavlje 5.10.1.)

Sve otpadne vode se preuzimaju, sakupljaju i odvode u glavne kolektore fekalne kanalizacije. Površinske vode se odvojeno sakupljaju i one se mogu odvesti u psotojeće vodotokove.

Najvažnija mjera za očuvanje ili uspostavljanje higijenski ispravne vode je sprečavanje bilo kakvog zagađenja, a očuvanjem kvaliteta vode u zonama zaštite štiti se i izdašnost izvorišta, što znači da su potrebne stalne laboratorijske analize kvaliteta i praćenje izdašnosti u različitim periodima godine.

Zabranjena je izgradnja investicionih objekata koji u svom proizvodnom procesu ili u pružanju usluga, koriste ili produku hemikalije koje se svrstavaju u kategoriju opasnih i štetnih materija za podzemne i površinske vode, kao na primjer; nafta i njeni derivati, kiseline, baze, razni otrovi, razređivači i sl.

Prije početka bilo kakvih radova na investicionoj izgradnji objekata neophodno je projektovati i izgraditi uličnu vodovodnu i kanalizacionu mrežu.

Potrebno je zaštititi postojeće i obezbijediti koridore za buduće instalacije vodovoda i kanalizacije. Definisanjem trase (koridora) obezbijediti da svaki objekat može da dobije priključak sa ulične mreže, a koridore provući van saobraćajnice. Vodovodnu mrežu predvidjeti sa vezivanjem u prsten (izbjegavati slijepe završetke mreže).

Za rješavanje pitanja odvođenja otpadnih voda potrebno je uraditi idejno rješenje sa tehno-ekonomskom analizom u cilju pronalaženja najcjelishodnijeg načina kanalisanja. Kanalizacioni sistem mora da bude rješen po separacionom sistemu, odnosno, odvojeno odvođenje fekalnih od atmosferskih otpadnih voda.

Atmosferske vode sa uličnih i krovnih površina evakuisati otvorenim uređenim kanalima do konačnog recipijenta.

Potencijalno zauljene atmosferske vode sa saobraćajnica i prakinga preko slivnih rešetki posebnim drenažnim sistemom sprovesti do taložnika separatora ulja i masti i poslije tretmana upuštati u recipijent. Separatore ulja i masti dimenzionisati na osnovu slivne površine i mjerodavnih padavina, odnosno, tako da prihvati kiše čiji je povratni period 2 godine.

Zaštita podzemnih voda zahtjeva poseban tretman u slivnim površinama zbog izgrađenosti područja, izmještaja i skretanja podzemnih i površinskih tokova, te tako njihove teške identifikacije, a slabe autopurifikacije podzemlja, te je neophodna analiza hidrogeoloških osobina terena, praćenje stepena urbanizacije i izdvajanje zona zaštite: neposredna, ograničena i šira uticajna.

7.4.2. Mjere zaštite vazduha i zaštite od buke

Protiv zagađenja vazduha, planer je predvidio realizaciju zelenog, zaštitnog pojasa, koje podrazumijeva podizanje zelenih barijera bora, odnosno, linearnog zelenila ili dvoreda uz planirane saobraćajnice, aposebno prema zonama stanovanja.

Unutar turističkog kompleksa i u okviru površina namjenjenih za stanovanje predviđa se formiranje pojaseva zaštitnog zelenila niskog i srednjeg rastinja dugog vegetacionog



131

perioda, sa ciljem njihovog funkcionalnog razdvajanja kao i dodatnog smanjenja aerozagađenja i buke.

Ugradnjom prisline ventilacije tretiraće se i usmjeriti gasovi evakuisani iz podzemnih garaža.

Izgradnjom podzemnih garaža u dobroj mjeri će biti eliminisana saobraćajna buka. Potrebna je redovna kontrola mjerenjem nivoa buke na lokalnim emiterima i limitiranje u

skladu s opštinskim propisima.

7.4.3. Mjere zaštite tla

Potrebno je obezbijediti odgovarajuće skladištenje sirovina, poluproizvoda i proizvoda i način prikupljanja i postupanja sa otpadnim materijama.

Kontejneri za primarno odlaganje smeća i otpadaka planirani su za postavljanje u okviru svake pojedinačne lokacije, na odgovarajućim betonskim površinama; trajno deponovanje ili odlaganje otpadnih materija bilo kakvog otpada na predmetnoj lokaciji i izvan specijalnih sudova je zabranjeno.

Prilikom gradnje objekata treba da budu strogo poštovani tehnički normativi zbog uslovne stabilnosti tla. Prije početka radova na izgradnji bilo kog objekta, u okviru radne zone, neophodno je ukloniti humusni sloj i zasebno da deponovati i obezbijediti od raznošenja.; humus, nakon okončanja radova, treba iskoristiti za sanaciju svake lokacije na kojoj je predviđena izgradnja.

Vegetacija je najbolji zaštitnik tla, kako protiv erozije, tako i zato što zelenilo akumulira štetne materije, produkte saobraćaja, te se preporučuje prirodna zaštita načinjena od nižeg i visočijeg rastinja. Podizanjem zelenila u skladu sa planom, postići će se i manja insolacija popločanih površina, te manje temperaturne oscilacije u toku dana i godine.

7.4.4. Mjere ozelenjavanja

Gdje god je to moguće, planirani su odgovarajući profile ulica za postavljanje novih drvoreda, a naročito, odgovarajuće zelene zaštitne pojaseve, uz saobraćajnice, stambene zone i objekte, kao i uz druge suprastrukturne objekte, koji mogu negativno da utiču na kvalitet životne sredine. Izbor zelenila treba uskladiti sa uslovima zaštite i njegovom namjenom.

Zelene površine unutar kompleksa se uklapaju sa okolinom, odnosno, sistemom zelenila grada. Sve površine se ozelenjavaju visoko dekorativnim vrstama zelenila.

Raspored visokog drveća poštovaće položaj objekta, namjene, sjenke, koju prave u toku dana i rasporeda prilaznih staza iIi internih saobraćajnica. Dispozicija sadnje visoke vegetacije biće usaglašena sa trasama podzemnih instalacija. Izbor vrsta za ozelenjavanje će se raditi poštujući uslove sredine, a prevashodno će se koristiti one koje imaju sposobnost veće apsorpcije štetnih gasova iI nemaju posebnih zahtjeva za bodržavanje. To znači da se, pored postojeće kvalitetne vegetacije, koriste autohtone vrste lišćara, četinara i šiblja.

Za pravljenje sjene parking mjestima primjenjivaće se drvoredne sadnice visokih lišćara. U zavisnosti od namjene i mjesta parkinga u okviru kompleksa sadnjom drvenastih vrsta se obezbjeđuje prirodna zasjena, a posebno tamo gdje je u okviru parkinga predviđena pješačka staza.



132

7.4.5. Preporuke planera 1. Ozelenjavanju svih slobodnih površina pokloniti naročitu pažnju. 2. Rješiti deponovanje šuta i građevinskog materijala tako da isti ne dospjeva u

priobalje, u skladu sa PUP-om Herceg Novog, koji je u fazi pripreme. 3. Spratnost objekata treba da bude takva da objekti gledajući s puta ne djeluju kao

visoki bedemi, a takođe I gledani s mora da prate liniju terena i ne zaklanjaju pogledom, eventualno, postojeće objekte stanovanja ili turističke namjene.

4. Organizacija odvođenja komunalnog otpada mora biti uređena na taj način da se dozvola za rad objektima turističke i tržišne namjene ne može izdati bez posebnog ugovora sa Komunalnim preduzećem.

5. Infrastrukturni objekti snabdijevanja vodom i kanalisanja otpadnih voda treba da budu rješeni u potpunom skladu sa razvojnim programom sistema snabdijevanja vodom i kanalisanjem otopadnih voda opštine Herceg Novi, bez upuštanja upotrebljenih voda podmorskim ispustom u more.

7.5. Posebne preporuke Strateške studije proizašle iz sadejstva sa ostalim planskim dokumentima Obzirom na činjenicu da se radi o osjetljivom prostoru, na “glavici” poluostrva Luštica, odakle pucaju vizure ka unutrašnjosti zaliva, Herceg Novom, Bijeloj, Krašićima, Tivtu i Lovćenu, i otvorenom moru, kao i poluostrvima sa druge strane ulaza u Bokokotorski zaliv, Oštra i Kobila, sa druge strane zaliva, te zbog brojnih objekata graditeljskog nasljeđa, koji su relativno tačno pobrojani u poglavlju 2. kao i zbog činjenice da je na Luštici ostao veoma mali broj domicilnog stanovništva, koje se odlikuje svojim posebnostima, a u cilju zaštite svega autohtonog, kao i zbog psiho-socijalne ravnoteže na području uz poštovanjem abijentalnih vrijednosti, jer još uvijek devet mjeseci godišnje ovaj dio Luštice slovi za izuzetno mirno područje, preporučuje se planerima da ovom planerskom zahvatu pristupe krajnje restriktivno. Plan je dao okvirne limite za gradnju objekata (spratnost, međusobno udaljenje, građevinsku i regulacionu liniju). Na strukturama u opštinskom urbanizmu i u lokalnoj upravi je da provedu plan tako da on, što je moguće manje, povrijedi prirodne uslove. To znači da se strogo vodi kontrola realizacije po svim datim mjerama i preporukama, da bi se izbjegla stihijnost a šteta trajnog gubljenja prostora svela na minimum. Takođe, zbog vizuelnog efekta, preporučuje se neka vrsta tipske izgradnje, a ne raznorodnost i slobodna kreacija izgleda i oblika fasada (kakvi su sada brojni primjeri na Luštici i duž hercegnovske rivijere). Izgrađenost prostora treba vizuelno da kompenzuje visoka vegetacija koja treba da bude ključna stvar u planu. Nikako ne treba dozvoliti da gradnja premaši ma koji od zadatih repera, a li uvijek imperativ mora da bude na ozelenjavanju i lociranju objekata tako da jedan ne smeta drugom ni u vertikalnom ni u horizontalnom smislu. Takođe, voditi računa prilikom usvajanja projektne dokumentacije da ukupan maksimalna broj ljudi u zahvatu plana ne pređe 1000, kako je i zadato projektnim zadatkom, iako po LSL ispada da će ta brojka biti premašena za oko 30%.



133

Takođe, maksimalno redukovati broj vozila i napraviti strateški plan za saobraćajno rješenje. Ovo je i preporuka planerima da računaju na veću kvadraturu prostora po čovjeku od 30 m2

(uzeti i do 60m2) da bi se dobio i manji broj očekivanih vozila. Iz prethodno navedenih činjenica o graditeljskom nasljeđu, bili bi uputno uraditi detaljnu studiju valorizacije graditeljskog nasljeđa, sa akcentom na vojnom graditeljstvu (naročito iz doba uprave Austrougarske i Jugoslavije), i sakralnoj aritekturi, arheološkim nalazištima i drugim vrijednom objektima iz istorije ovog kraja. Sve se to nalazi upravo u ovoj zoni Pristan – Rose – Kabala - Dobreč – Klinci. Takođe, šira zona bi obuhvatila i potez Radovanići - Žanjice – Arza, što nije do sada imalo ozbiljnija istraživanja. Ova studija za površinu zahvata gdje su bili značajni nekadašnji vojni objekti (Rose – Dobreč – Kabala – Klinci), poerd činjenice očuvanja stvorenih vrijednosti u prostoru, može da otvori jedno novo, ali veoma ozbiljno poglavlje turističke valorizacije za sve one ljubitelje starina, i da se dodatno otvori, s novim razlozima, i ka turističkom tržištu Austrije, Češke, Poljske. Bilo bi dobro kada bi ove preporuke bile prihvaćene i za sve druge planske dokumente u ovom prostoru Luštice, kao suštinski pristup principu tzv. održivog razvoja i integralnom pristupu ekonomiji i zaštiti životne sredine. Preporuka je onima koji rade na realizaciji ovih planskih dokumenata da preispitaju planske smjernice: izgrađenost, pokrivenost, broj ljudi i broj vozila, zbog činjenice velikog broja ljudi i vozila na ovom prostoru, koji će biti koncentrisani 2 – 3 mjeseca godišnje i proizvešće mnoge posljedice po životnu sredinu sa negativnim predznakom.

8. PREGLED RAZLOGA KOJI SU POSLUŽILI KAO OSNOVA ZA IZBOR VARIJANTNIH RJEŠENJA KOJI SU UZETI U OBZIR, KAO I OPIS NAČINA PROCJENE, UKLJUČUJUĆI I EVENTUALNE TEŠKOĆE DO KOJIH JE PRILIKOM FORMULISANJA TRAŽENIH PODATAKA DOŠLO (KAO ŠTO SU TEHNIČKI PODACI ILI NEPOSTOJANJE KNOW-HOW) Za predmetni zahvat Strateške studije lokacije, koji se nalazi na sjevernoj strani poluostrva Luštica, Špiljice-potok, planer ne predviđa varijantna rješenja u smislu namjene i budućeg razvoja ovog prostora. Ne postoji razrađen Prostorni plan Opštine, za ovo područje Luštice, kao precizna razvojna strategija, kojom bi bile određene smjernice razvoja, u kom domenu se, npr. štiti poljoprivreda, naročito maslinarstvo, ili je težnja ka strogoj orijentaciji ka turizmu ili ka specifičnom turizmu npr. sakralnom, ili u kombinaciji sa spa centrima, koji bi primjenjivali tretman maslinovim produktima. Takođe, varijantna rješenja u razvoju mogla bi da se ogledaju i u očuvanju graditeljskog nasljeđa bivše vojske, tako da bi da svakom planu stretegija bila uklapanje u to spomeničko i graditeljsko blago, ili nasljeđe, uz maksimalno očuvanje prirodne datosti.



134

Kako ničega od toga nema, već se svaki razvoj u prostoru, manje-više, orijentiše na slobodne inicijative vlasnika zemljišta ili investitore, te takve strateške studije, dobijamo samo po jedno varijantno rješenje, koje se, potom, modifikuje u skladu sa raznim okolnostima, i često od slučaja do slučaja. Poluostrvo Luštica je specifičan prostor, po mnogo čemu, kako je prikazano u poglavlju 2. Razlozi, koji bi zahtjevali razradu još nekog varijantnog rješenja u prostoru, bili bi:

Usmjerenje ka lokalnoj regiji maslinarstva (i turizmom u njegovoj funkciji) Usmjerenje ka turizmu sa aktivnom potporom u maslinarstvu, sakralnim i etno turizmom i

turizmom koji forsira očuvanje graditeljskog nasljeđa (fortifikacije). Za razmatranje i svrsishodnu analizu strateške orijentacije, u širem društvenom kontekstu, u ovom slučaju priorotetni bi bili uticaji na životnu sredinu, u skladu sa primcipom „održivog razvoja“ a bolje profitabilnosti. Činjenica da mnoga sušestveno, dobra rješenja (očuvanje životne sredine, podizanje standarda sredine, velik stepen otvaranja novih radnih mjesta, ekonomska dobit i td.) leže u strpljivom pristupu prostoru, bez brzopletih rješenja, kroz tzv. „rad na duge staze“. Ovaj izvanredno sačuvan prostor trebalo bi posmatrati u tom smislu, kao vrijedan prirodni resurs koji će sutra realizacijom ovog plana u velikoj mjeri da izmijueni svoje lice.

9. PRIKAZ MOGUĆIH ZNAČAJNIH PREKOGRANIČNIH UTICAJA NA ŽIVOITNU SREDINU Kako se radi o turističko-stambenom naselju, sa dva hotela, koje od mora dijeli pojas tzv. „morskog dobra“, i koje je 5 km udaljeno od državne granice (sa R. Hrvatskom), gdje se ne planiraju nikakvi drugo sadržaji osim turističko-ugostiteljskih i gdje se sve, eventualne, po životnu sredinu, zagađujuće materije, svode na kruti otpad i upotrebljene vode, a koje treba da budu evakuisane i zbrinute u skladu sa Zakonom o opštinskom odlukom o modržavanju čistoće, i gdje će emisija buke biti u granicama urbane normalne sredine, bez mogućnosti dopiranja do granice i zagađenja bukom prekograničnog područja, može se konstatovati da ovaj zahvat, tokom građenja, realizacije, pa i eventualnih akcidentnih situacija, neće imati uticaj na prekogranično područje.

10. OPIS PROGRAMA PRAĆENJA STANJA ŽIVOTNE SREDINE, UKLJUČUJUĆI I ZDRAVLJE LJUDI U TOKU REALIZACIJE PLANA ILI PROGRAMA (MONITORING)



135

Monitoring ili praćenje konkretnih parametara od značaja za životnu sredinu mora biti proveden i na ovom zahvatu, bez obzira što se radi samo o građenju objekata a ne i o proizvodnji materija sa snačajnim hemijskim dejstvom na vodu, vazduh ili zemljište. Zapravo, zagađenje u životnoj sredini može da se javi iz više izvora, pa i da ima hemijsko djelovanje, uz fizičko ili djelovanje vibracijama, bukom i radiološko. Izuzetnu pažnju je potrebno provesti u slučaju početka gradnje i tokom izvođenja građevinskih radova, a shodno navedenim mjerama u poglavlju 7. Praktično, pdridržavanje navedenog spektra mjera jeste monitoring izvođenja radova, kada je područje i najosjetljivije. U vrijeme funkcionisanja objekata praćenje stanja uključuje nekoliko aktivnosti:

za domen voda: monitoring kvaliteta i kvantiteta isporučene vode za snabdijevanje monitoring fekalnih i upotrebljenih voda (povremeno praćenje funkcije kanalizacije i kvaliteta vode na ispusnoj tačci) monitoring rada bioprečistača (prelazno rješenje) monitoring morske vode neposredno ispred zahvata plana i „niz struju“

za domen vazduha: monitoring kvaliteta vazduha na nekoj repernoj tačci (unutar zahvata ili na nekoj tačci u širem arealu; za domen tla: monitoring stanja tla – povremena oskultaciona mjerenja radi osluški-

vanja stanja eventualnog klizanja tla;

za domen vegetacije: monitoring očuvanja prirodne i introducirane vegetacije (sadejstvo sa parametrima životne sredine: osunčanost, kvalitet zemljišta, vjetrovitost, dostupnost vode za navodnjavanje);

za domen buke i vibracija: monitoring buke na zahvatu plana kao dio stalnih inspekcijskih aktivnosti u strogoj turističkoj zoni (buka u restoranima i kafićima i sl.).

Monitoring po navedenim parametrima životne sredine treba da bude dio nacionalne baze podataka o stanju životne sredine u Crnoj Gori.



136

11. ZAKLJUČCI DO KOJIH SE DOŠLO TOKOM IZRADE IZVJEŠTAJA O STRATEŠKOJ PROCJENI PREDSTAVLJENI NA NAČIN RAZUMLJIV JAVNOSTI Strateška procjena uticaja na životnu sredinu radi se za potrebe planskog dokumenta Lokalna studija lokacije Špiljice – potok, zahvat koji se nalazi na poluostrvu Luštica, u katastarskoj opštini Zabrđe, na području koje je nenastanjeno i nije privedeno namjeni, posebno ne stanovanju ili turističkim potrebama. Zahvat plana je površine 11,465 ha i ne nalazi se u zahvatu ni jednog prethodnog planskog dokumenta. Lokalnu studiju lokacije je uradio stručni tim firme „Mediterranean“ d.o.o. iz Budve, po projektonom zadatku koji je napisala opština herceg novi, a u skladu sa planskim dokumentima višeg reda: prostornim planom Republike Crne Gore, Prostornim planom Opštine Herceg Novi i Prostornim planom namjene morskog dobra. Namjena prostora po LSL je stambeno-turistička, namjenja za odmor, uz mogućnost ukorporiranja sadržaja ugostiteljske, trgovačke ili nekih uslužnih djelatnosti, a svakako bez mogućnosti stvaranja zagađujućih materija i nus produkata u životnoj sredini. Na svakoj urbanističkoj parceli pokrivenost površine u osnovi ne smije da pređe 40%, a bruuto izgrađenost ne preko 80%. Plan predviđa poseban program ozelenjavanja uz preporuke maksimalnog očuvanja, na placevima, autohtone vegetacije. Po planu, zahvat će biti u svemu urbanizovan, jer pored uslova za stambenu i izgradnju dva hotela, biće potrebna izgradnja pristupne saobraćajnice, kao veza sa ostalim prostorom Luštice, te unutrašnje kolske i pješačke komunikacije, zatim hidrotehnička infrastruktura snabdijevanja vodom, kanalisanja otpadnih i atmosfeskih voda, elektrosnabdijevanja, telefonija i elektronska komunikaciona oprema. U planu su date naznake za UT uslove ali ne i konkretni uslovi za lociranje objekata. U poglavlju 1. izneseni su osnovni elementi iz LSL na kojima se zasniva ovaj planski dokument LSL, od metodologije i principa rada do završnih veličina: limitiranih površina parcela, broja budućih stanara, broja vozila, broja i veličine stambenih jedinica, površine poslovnih prostora, spratnosti, površine i spratnosti hotela, broja kreveta u njima, pripadajućih zelenih površina, zelenih površina uz saobraćajnice, površina pod saobraćajnicama, dužine elektrodistribucionih vodova, mreže snabdijevanja vodom i kanalisanja otpadnih i kišnih voda do elektronske mreže, kao i UT uslovi za gradnju i analitički podaci o planiranom zahvatu. Planski broj stanovnika je 1364 ili 119 st/ha, s tim da je uzeta netto stambena površina za čovjeka od: 30 m2/čov. Planirani broj vozila je 1,4 na 60 m2 stambenog prostora što ukupno daje procjenjenu brojku vozila, odnosno, potrebu za parking prostorom za 682 vozila.



137

Obzirom da se radi o prostoru koji je praktično netaknut (osim prolaska pješačkog puta Krašići - Rose i vazdušnog kabliranja za elektronapajanje), i pokriven je gustom makijom i garigom - autohtonom vegetacijom, te imajući u vidu veliki nagib terena (iznad 250), IX seizmičku zonu, inženjersko-geološke uslove tla, kao i poziciju u odnosu na brojne objekte vojne arhitekture iako u širem zahvatu plana, izrađivači ove Strateške studije su baratali nizom podataka u cilju valorizovanja i što preciznije ocjene prostora, kao i eventualne zaštite životne sredine, kako za sam zahvat, tako i u kontaktnim zonama i u međusobnim uticajima sa susjednim zahvatima koji jesu ili nisu pokriveni planskim dokumentima. U planu je obiman razvoj sadržaja, uglavnom namjenjen turizmu, više i visoke kategorije, upravo na ovom potezu: Špiljice – Rose – Dobreč, uz more, te u vertikalnom smislu prostora : Klinci i Kabala. U poglavlju 2. opisani su prirodni i stečeni uslovi unutar plana, odnosno, u širem zahvatu područja. Naročito su od značaja ambijentalne karakteristike vegetacije, stambene aglomeracije autohtone gradnje u širem zahvatu, zatim nekadašnji vojni objekti i crkve, u kontaktnoj zoni Rosa, Klinaca i Zabrđa. Graditeljskom nasljeđu je dat značaj obzirom na činjenicu nesumnjive vrijednosti ovih objekata koje treba zaštiti od daljeg urušavanja i devastiranja, ali i privesti namjeni. Iako se plan ne dotiče zone priobalja i mora, ono ima veliki značaj za ovaj zahvat i dat je, kako detaljan opis fizičkog stanja mora u priobalnom pojasu, tako i morske flore i faune. Bez ikakve dileme, moraće da dođe do narušavanja prirodne ravnoteže u zoni priobalja i mora, tokom izgradnje i tokom funkcionisanja plana i njegovih objekata, tim prije jer su tu hoteli i drugi turistički objekti kojima će morati da bude obezbijeđen pristup obali, uz sve stroge preporuke da obala bude maksimalno zaštićena i bez građevinskih zahvata. To znači da treba očekivati neravnopravnu borbu između ekoloških i ekonomskih (turističkih) atributa plana koji se obično završe na štetu životne sredine, odnosno, dovedu do drastične prevage ekonomsko-finansijskog faktora koji zanemari valorizaciju životne sredine i želju ekologa da priroda ostane nedirnuta. U smislu stanovništva Luštica spada u područja u kojima dolazi do rapidnog opadanja broja domicilnog stanovništva. S druge strane, ona je interesantna za izgradnju turističkih naselja i uopšte za turističke i ugostiteljske svrhe. Otežavajuće okolnosti za izgradnju objekata su: nepostojanje saobraćajne suprastrukture, veliki nagib terena, nepostojanje izvora vode. Sa stanovišta ugrožavanja životne sredine, od značaja je ocjena da se predmetni zahvat može klasifikovati u područja visoka i srednje osjetljiva na transmisiju zagađenja, odnosno, zagađenje zemljišta i prolazak ka moru i nastavak negativnog uticaja na morsku sredinu. U poglavlju 3. su pobrojani i dati osnovni principi planova višeg reda i planova u neposrednom okruženju. Činjenica je da se radi o planskim zahvatima koji bi trebali na ovom dijelu Luštice u narednoj dekadi da se pretvore u turistički veoma razvijene aglomeracije sa nekoliko hiljada ljudi i dva puta manje automobila, za koje će biti potrebno da bude izvedena kompletna infrastruktura, uređene prilazne i unutrašnje saobraćajnice, ali i prilagođena i obala takvom turizmu i velikom broju turista. To će, bez ikakve sumnje, donijeti značajne promjene u prostoru, uticati negativno na životnu sredinu, istina podići društveni standard, ali će najznačajniji biti uticaj na more i priobalje, promjenu konfiguracije terena i izmijeniti ambijentalnu sliku. U poglavlju 4. su pobrojani svi mogući (negativni) uticaji na životnu sredinu, a posebno su od značaja: osjetljivost tla na zagađenje kao i stanje vegetacije koja će biti u značajnoj mjeri uništena. Pobrojane su razne vrste hemijskih i fizičkih zagađenja koje se mogu naći u arealu plana, a čije su posljedice negativne po zdravlje ljudi i po životnu sredinu. Zaključuje se da: na glavici poluostrva Luštica, između Špiljica – Rosa, Dobreča, Klinaca i kasarne Kabala, gdje se predviđa gradnja mnogo turističkih objekata kao i pretvaranje bivših vojnih objekata u hotele ili neke druge vrste turističkih objekata, sa spa centrima, biće velika



138

koncentracija ljudi (turista) za koje bi trebalo uraditi integralni dokument moguće održivosti, ne u ekonomskom, već u ekološkom smislu. U poglavlju 5. su predstavljeni razni mogući uticaji u životnoj sredini, unutar predmetnog plana, i data odrednica šta će od navedenih indikatora imati negativan, a šta pozitivan uticaj u životnoj sredini. Tabelarno su predstavljeni indikatori u prostoru, ciljevi i njihovi ciljani rezultati. Sumarno gledano, realizacija LSL Špiljice –potok značiće drastične promjene u prostoru. U poglavlju 6. su pobrojani mogući uticaji zahvata plana na biodiverzitet, faunu, floru, zemljište, vode i vazduh, stanovništvo, graditeljsko nasljeđe, pejzaž kao i na međusobne odnose navedenih parametara. Iako se jedan broj kriterijuma zasniva na opažajnom, drugi su, pak, egzaktni, i počivaju na konkretnim hemijsko-fizičkim parametrima. Navedena je karakteristika da se radi o osjetljivom području i da planiranje u takvim uslovima, shodno i preporukama iz poglvalja 7. zahtjeva restriktivnost i krajnje pozitivan odnos prema životnoj sredini, odnosno, njenom zatečenom stanju. U zaključku se kaže da : U cjelini gledano, primjena Studije lokacije u odnosu na postojeće stanje znači nešto kvalitetno novo i drugačije. U odnosu na primarno stanje - ona neće imati pozitivan ekološki efekat. S druge strane, gledajući na parametre koje Studija treba da zadovolji kao stambeno-turistička aglomeracija sa svim modernim zahtjevima zdravog stanovanja– može se reći da će imati pozitivan uticaj. U poglavlju 7. dati je čitav niz mjera za spriječavanje negativnih uticaja i posljedica na životnu sredinu, prvo kroz neke opšte mjere koje se odnose na sam plan i buduće projektovanje i izvođenje pojedinačnih objekata unutar plana. Strateška studija preporučuje planeru da se realizacija plana vodi etapno, smišljeno, po funkcionalnim cjelinama, a ne stihijjski od slučaja do slučaja, kako je do sada praksa. Prije početka radova, potrebno je uraditi geomehanička istraživanja tla, napraviti florističku taksaciju, popisati sva vrijednija stabla, izvršiti eventualno presađivanje; ni jedna intervencija u prostoru ne bi smjela da prođe bez nadzora i znanja instituta za biologiju mora u Kotoru, zbog posrednog ili neposrednog kontakta sa morem. Possebno su naznačene mjere za zaštitu mora i priobalja, mjere za zaštitu vegetacije. Takođe, dati su i posebne preporuke proizašle iz činjenica ostalih planskih dokumenata : DSL „Sektor 32 Rose – Dobreč“, LSL „Monkaro“, DUP „Rose“ te da bi bilo dobro provoditi dalju urbanizaciju krajnje restriktivno poštujući princip održivog razvoja, kroz ravnopravan odnos ekonomije, ekologije i esetetike. Ove zaključke i preporuke, zajedno sa mjerama i preporukama iz LSL, trebalo bi shvatiti kao zakonitosti u budućoj realizaciji i upravljanju prostorom na Luštici. U poglavljima 8 – 10. govori se da plan nije imao alternative ili varijantna rješenja niti da je od značaja za prekogranično zagađenje.



139

12. KORIŠTENA LITERATURA

Antonijević R., Pavić A., Karović J. (1973): Tumač za listove »Kotor« i »Budva« k. 34-50, k. 34-62, Osnovna geološka karta 1:100 000. Savezni geološki zavod, Beograd. Fuštić B., Đuretić G. (2000): Zemljišta Crne Gore. Univerzitet Crne Gore, Podgorica Poljoprivredni institut (1983): Pedološka karta 1:50000 list „Kotor 2“.- Poljoprivredni institut, Titograd Radulović M. (2000): Hidrogeologija karsta Crne Gore. Posebna izdanja Geološkog glasnika, knjiga XVIII. Podgorica. Radulović R. i dr. (2005): Elaborat o inženjerskogeološkim odlikama terena i geotehničkim uslovima uzvođenja projektovanih objekata Hotelsko-turističkog kompleksa Rt Mimoza. Radulović R. i dr. (2008): Elaborat o inženjerskogeološkim istraživanjima terena Puta Krtoli – Đuraševići. Geoprojekt. Podgorica. Radulović R., Matović M., Radulović M. M., Skarep D., Ivanović M. (2011): Elaborat o inženjerskogeološkim odlikama terena lokacije i uslovima fundiranja objekata turističkog naselja „Kabala for“ u okviru državne studije lokacije, sektor 32, Rose –Dobreč, fondovska dokumentacija Geoprojekt-a, Podgorica Torbarov K. i dr. (1981): Seizmogeološke podloge i seizmička mikrorejoni-zacija urbanog područja Tivta, knjiga II. Inženjersko-seizmološki radovi. Univerzitet »Kiril i Metodij« Skopje. Jugoslavija. Vukićević B. i dr.(1981): Seizmogeološke podloge i seizmička mikrorejonizacija Urbanog područja SO Tivat, knjiga I. Titograd – Beograd. Doerfliger N., Zwahlen F. (1998): Practical Guide, Groundwater Vulnerability Mapping in Karstic Regions (EPIK). – Swiss Agency for the Environment, Forests and Landscape (SAEFL): 56 p.; Bern. Poljoprivredni institut (1983): Pedološka karta 1:50000 list „Kotor 2“.- Poljoprivredni institut, Titograd Mr Odalović Gligo: "Luštica, poluostrvo Luštica u Boki Kotorskoj, istraživanje lokalne sredine", Luštica, 2009.



140

GRAFIČKI PRILOZI 1. Državna studija lokacije "Studija 32, Rose - Dobreč", namjena prostora, usvojena 1999. 2. Lokalna studija lokacije "Monkarlo", nacrt 2011.

IZVJEŠTAJ O STRATEŠKOJ PROCJENI UTICAJA NA ŽIVOTNU … · Mr Milan Radulović, dipl. Inž....

Documents

Transcript of IZVJEŠTAJ O STRATEŠKOJ PROCJENI UTICAJA NA ŽIVOTNU … · Mr Milan Radulović, dipl. Inž....