IZVJEŠTAJ GLAVNOG EKONOMISTE JANUAR-JUN 2008. GODINE … · faktora iz ove grupe koji su uticali...

IZVJEŠTAJ GLAVNOG EKONOMISTE JANUAR-JUN

2008. GODINE

Podgorica, 2008. godine

IZDAVAČ: Centralna banka Crne Gore Bulevar Svetog Petra Cetinjskog br. 6 Telefoni: 020 665 331 Fax: 020 665 336

WEB ADRESA: http://www.cb-cg.org

SAVJET CENTRALNE BANKE: Mr Ljubiša Krgović, predsjednik Mr Milojica Dakić Petar Drakić Mr Velibor Milošević Krunislav Vukčević Radmila Savićević Prof. dr Franjo Štiblar

PRIPREMA: Glavni ekonomisat dr. Nikola Fabris, Direkcija za monetarnu politiku i fiskalna istraživanja, Direkcija za platni bilans i realni sektor

U izvještaju je uključen i prilog koji priprema Direkcija za međunarodnu saradnju i EI

GRAFIČKO UREĐIVANJE: Odjeljenje za publikacije

Molimo korisnike ove publikacije da prilikom korišćenja podataka iz Izvještaja obavezno navedu izvor

MAKROEKONOMSKA KRETANJA 7

1. REALNI SEKTOR 11

1.1. Bruto domaći proizvod 131.2. Djelatnosti 131.3. Cijene 191.4. Tržište rada 22

2. MONETARNA KRETANJA 25

2.1. Novčana masa 272.2. Likvidnost banaka 282.3. Agregatni bilans stanja banaka 292.4. Obavezna rezerva banaka 352.5. Mikrokreditne finansijske institucije 362.6. Aktivne kamatne stope 372.7. Pasivne kamatne stope 39

3. TRŽIŠTE KAPITALA 41

4. FISKALNI SEKTOR 49

4.1. Konsolidovana javna potrošnja 514.2. Budžet Crne Gore i državni fondovi 514.3. Lokalna samouprava 554.4 Državni fondovi 56

5. DRŽAVNI DUG 57

5.1. Unutrašnji dug 595.2. Spoljni dug 605.3. Projekcija i održivost državnog duga 60

6. EKSTERNI SEKTOR 63

6.1. Tekući račun platnog bilansa 666.2. Račun kapitalnih i finansijskih transakcija 78

7. TEMA BROJA 81

8. MEĐUNARODNA EKONOMIJA 87

8.1. Konjukturna kretanja 898.2. Kamatne stope 938.3. Kretanje deviznih kurseva 93

NAJZNAČAJNIJI DOGAĐAJI 95

PRILOZI 99

SADRŽAJ

Pregled makroekonomskih pokazatelja

* Procjena Ministarstva finansija za 2007, procjena Sekretarijata za razvoj za period I-VI 2008.** Podaci dati u koloni VI 2008 su podaci za period I-VI 2008***Tekući prihodi i izdaci Budžeta, državnih fondova i lokalne samouprave ****Monstat objavio u julu 2008.-međunarodno uporediva mjera inflacije

2007 VI 2008 %

REALNI SEKTORBDP (u tekućim cijenama, u milionima eura)* 2.540,0 1,366.9**

Industrijska proizvodnja (u odnosu na isti period prethodne godine) 0,1% 4,0%Šumarstvo (u odnosu na isti period prethodne godine) -19.4% 25.2%Građevinarstvo (u odnosu na isti period prethodne godine-mjereno efektivnim časovima) -1,7% 20,1%

ZaposlenostBroj zaposlenih 159.223 170.146Broj nezaposlenih 31.469 29.088

Stopa inflacije (u odnosu na decembar prethodne godine)Troškovi života 7,7% 5,4%Indeks potrošačkih cijena **** 5,3%Cijene na malo 8,0% 6,9%

Prosječna zarada (EUR-bez poreza i doprinosa) 338 403 19,2MONETARNI SEKTOR (u milionima eura)M11 1.557,0 1.489,5 -4,3Ukupni depoziti 2.091,1 2.275,2 8,8

Depoziti privrede 663,5 709,9 7,0Depoziti države 206,0 216,4 5,0

Centralna vlada 24,4 33,7 37,9Institucije i agencije centralne Vlade 32,9 34,4 4,4Fondovi i opštine 148,7 148,4 -0,2

Depoziti finansijskih institucija 103,1 131,0 27,1Depoziti stanovništva 1.019,3 1.075,4 5,5Depoziti - ostalo 99,1 142,5 43,9

Ukupni krediti 2.246,6 2.719,5 21,0Krediti privredi 1.364,4 1.613,1 18,2Krediti državi 33,5 38,2 14,2

Centralna vlada 0,4 2,4 507,6Institucije i agencije centralne Vlade 8,5 7,8 -8,3Fondovi i opštine 24,6 28,1 14,4

Krediti bankama i finansijskim institucijama 17,8 23,9 34,1Krediti stanovništvu 795,0 996,6 25,4Krediti - ostalo 35,9 47,7 32,9

TRŽIŠTE NOVCA I KAPITALAPromet na berzama (u milionima eura)** 727,0 101,8NEX berza 452,80 58,3Montenegro berza 274,20 43,5

Berzanski indexi NEX20 34.168,6 18.077,77 -47,1NEX PIF 39.229,2 17.736,12 -54,8MOSTE 1.627,7 769,2 -52,7Prosječna kamatna stopa na 28-dnevne državne zapise, poslednja -Prosječna kamatna stopa na 56-dnevne državne zapise, poslednja -Prosječna kamatne stope na 91-dnevne državne zapise, poslednja -Prosječna kamatna stopa na 182-dnevne državne zapise, poslednja 0,49% -

FISKALNI SEKTOR (u milionima eura)**Tekući prihodi*** 1.340,6 692,4Izdaci*** 1.161,5 610,9Suficit/deficit 179,1 81,5Eksterni državni dug bez javnih preduzeća (u milionima eura) 462,1 472,4Unutrašnji državni dug bez javnih preduzeća (u milionima eura) 275,1 442,4EKSTERNI SEKTOR**

Saldo tekućeg računa (u milionima EUR) -825,1 -615,5Trgovinski bilans -1.341,6 -688,5Bilans usluga 440,1 34,1

%pokrića trgovinskog deficita sa ostalim saldima 38,5 10,6Saldo tekućeg računa u % od BDP -32,5 -45,0

7

MAK

ROEK

ON

OM

SKA

KRET

ANJA

Prvu polovinu godine je obilježio rast BDP-a, budžetski suficit, rast industrijske proizvodnje, ali i rast inflacijei deficita tekućeg računa platnog bilansa. Procijenjenirealni rast BDP-a u prvoj polovini godine je iznosio 8% i pokazuje da je Crna Gora i dalje u fazi ekspanzije i da spada među zemlje koje se najbrže razvijaju u grupi Evropskih privreda u tranziciji.

U julu je prvi put objavljen podatak o stopi infacije mje-rene indeksom potrošačkih cijena. U pitanju je među-narodno uporediv indeks, koji koristi i Evropska unija i CBCG će ovaj indeks u narednom periodu koristiti, kao osnovni pokazatelj inflacije. U prvih šest mjeseci ovegodine stopa inflacije je iznosila 5,3% mjerena inde-ksom potrošačkih cijena, godišnja stopa inflacije jeiznosila 9,9%, a prosječna stopa inflacije za prvih šestmjeseci je iznosila 8,2%. Osnovni uzroci rasta inflaci-je mogu se podijeliti u tri grupe. Prva grupa su spolj-ni faktori kao posljedica rasta cijena poljoprivredno-prehrambenih proizvoda i energenata na svjetskom tržištu. Druga grupa razloga je rezultat otklanjanja cijenovnih dispariteta, odnosno rezultat rasta cijena električne energije. Treća grupa razloga su unutrašnje prirode. S obzirom da je na kraju juna bazična stopa inflacije iznosila 5,18% (ne obuhvata prve dvije grupefaktora rasta cijena) postaje jasno da su razlozi unu-trašnje prirode sve značajniji faktor rasta. Postoji više faktora iz ove grupe koji su uticali na podizanje cijena. Jedan broj trgovaca i proizvođača je zloupotrebio svoj tržišni položaj i podigao je cijene svojih proizoda mno-go više nego što su im porasli troškovi, koristeći opšte povećanje cijena kao izgovor. Zatim, rast inflacije uvijekprati i rast inflacionih očekivanja, tako da je jedan broj

MAKROEKONOMSKA KRETANJA

preduzeća podizao cijene svojih proizvoda iz straha da im prihodi ne budu obezvrijeđeni rastom inflacije. Nakraju rast agregatne tražnje, koji je posledica rasta ku-povne moći, je takođe uticao na rast cijena.1

Mogućnosti za suzbijanje inflacije su u uslovima euri-zacije prilično ograničene. Na prve dvije grupe faktora rasta cijena je, nezavisno od eurizacije, relativno teško uticati. Na treću grupu faktora moguće je uticati preko pojačane antimonopolske politike, kao i preko privre-menog snižavanja poreza i drugih poreskih dadžbnina. Treba imati u vidu da privremena snižavanja poreza često stvaraju brojne distorzije u poreskom sistemu, kao i konstantan pritisak za širenje lepeze proizvoda za koju se traže izuzeća ili sniženja. Rast inflacije nijepogodio samo Crnu Goru, već je u pitanju globalni fe-nomen koji je pogodio i razvijene i nerazvijene zemlje. Tako, na primjer godišnja stopa inflacije u EU je na krajujuna dostigla 4%, što je gotovo dvostruko više nego što je bila stopa inflacije prije dvije godine. Stopa inflacijeu Crnoj Gori je na nivou prosijeka regiona, a ono što je najvažnije je da nije negativno uticala na relativno vi-soku stopu rasta BDP-a i na kretanje zaposlenosti.

Stopa rasta odobrenih kredita u prvih šest mjeseci ove godine je iznosila 21,1% i bila je za više od tri puta niža od rasta u prvoj polovini prethodne godine, što potvrđuje da su se mjere CBCG usmjerene ka ograniča-vanju kreditne ekspanzije pokazale uspješnim. Učešće nekvalitetne aktive (C, D i E) u ukupnoj aktivi je rela-tivno nisko, a aktiva banaka je zabilježila visok rast. Bankarski sistem karakteriše visok nivo likvidnosti. U prvih šest mjeseci ove godine prosječan iznos raspo-

1 Kad kupovna moć raste trgovci su skloniji da dižu cijene, jer je manji rizik da će rast cijena uticati na opadanje prodaje. Na rast agregatne tražnje je uticao realni rast zarada, rast potrošačkih kredita, kao i značajni prihodi dijela stanovništva po osnovu prodaja nekretnina.

8

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• JA

NUA

R - J

UN

200

8.

loživih sredstava za plaćanje je iznosio 456 miliona eura, a prosječan iznos obaveza 45 miliona eura, tako da je prosječan suficit iznosio 411 miliona eura. Uče-šće oročenih depozita je u porastu i na kraju juna oni su predstavljali 60% ukupnih depozita, što je za 12,5 procentnih poena više u odnosu na jun 2007. godine. Veliki uticaj na popravljanje ročne strukture depozita je imala i politika obavezne rezerve koja je preko dife-renciranih stopa forsirala oročavanje depozita. Ipak, imajući u vidu da u prvoj polovini ove godine krediti rastu brže od depozita, kao i imajući u vidu još uvijek nezadovoljavajuću ročnu strukturu izvora sredstava i plasmana, jasno je da mjere CBCG moraju i dalje osta-ti na snazi.

Poslije par godina stagnacije prisutan je rast u indu-strijskoj proizvodnji, što djeluje ohrabrujuće. U prvih šest mjeseci ove godine u odnosu na isti period pret-hodne godine fizički obim industrijske proizvodnje jepovećan za 4%. Ipak, ne možemo biti u potpunosti zadovoljni ostvarenim rastom, jer je stopa rasta niža od stope rasta BDP-a, a postojeći rast djelimično je i posljedica izuzetno niskog nivoa proizvodnje elektri-čne energije u prvoj polovini prethodne godine. Rast je zabilježen u Sektoru vađenja rude i kamena (25,4%) i Proizvodnji električne energije, gasa i vode (29,7%), dok je pad zabilježen u prerađivačkoj industriji (-4,2), koja predstavlja gotovo dvije trećine ukupne industrij-ske proizvodnje.

Fiskalna politika se i dalje vodi na zdravim osnova-ma. Suficit budžeta za prvih šest mjeseci je iznosio 78,1 milion eura. Ipak, i pored značajnog suficita tre-ba biti oprezan, jer bi se u nekom narednom periodu značajnije sniženje uvoza moglo negativno odraziti na budžet. Ipak, ovakav scenario je malo vjerovatan u kratkoročnom periodu. I pored porasta javni dug je dugoročno održiv. Ukupan javni dug iznosi 31,6% BDP, a spoljni dug 16,3% BDP-a.

Po pitanju broja turista i turističke sezone prisutni su različiti podaci. Mi smo se opredijelili da koristimo podatke Monstata, pošto je po Zakonu o statističkom sistemu Monstat nadležan za objavljivanje zvaničnih podataka u ovoj oblasti. Prema podacima Monstata u

prvih šest mjeseci Crnu Goru je posjetilo 13,3% više tu-rista nego u istom periodu prethodne godine. Izvjesno je da je efekat rasta dijelimično posljedica i toga da je smanjen broj neregistrovanih turista, na šta ukazuju i podaci o broju registrovanih ležajeva u privatnom smještaju. Prihodi od turizma u prvih šest mjeseci su iznosili 99 miliona eura i bili su viši za 27% u odnosu na isti period prethodne godine. Infrastruktura je značaj-no unaprijeđena, promocija dobro urađena, a raznovr-snost ponude je povećana. Ipak su još uvijek prisutni određeni problemi u domenu turističke privrede: svi građevinski radovi nisu bili završeni do počekta sezo-ne, i dalje je prisutan problem vodosnadbijevanja, nije riješen problem parkiranja u većini primorskih opšti-na, a čistoća još uvijek nije na zadovoljavajućem nivou. Vjerovatno najveći problem kada je u pitanju turistička privreda je činjenica, što je sve više prisutna devastacija prirodnog ambijenta, što je naknadno teško ispraviti. Turizam je oblast koja ima visok potencijal za rast i u narednom periodu i o tome govore interesovanja ve-likog broja stranih investitora. U pitanju je grana koja ima značajne multiplikatorske efekte, to jest koja utiče na razvoj i velikog broja drugih grana: poljoprivredno-prehrambenu industriju, saobraćaj, telekomunikacije, trgovinu na malo i dr. Brz razvoj turizma je od velikog značaja za Crnu Goru, ali istovremeno i faktor poten-cijalne ranjivosti, jer loša turistička sezona može ne-gativno uticati i na čitav niz drugih grana. Crna Gora dugoročno treba da teži privlačenju turista visoke platežne moći i kreiranju imidža ekskluzivne lokacije. Međutim, u ovom trenutku Crna Gora još uvijek nije spremna za potpunu preorijentaciju na turiste veće platežne moći i u uslovima neadekvatnih smještajnih kapaciteta i neadekvatne infrastrukture njihov pre-vremen dolazak bi mogao nositi opasnost gubljenja ovog tržišta na duži vremenski period.

Izuzetno visok rast aktivnosti je zabilježen u šumarstvu (25,2%), ali je on u velikoj mjeri rezultat niske osnovi-ce iz prethodne godine, kao posljedica činjenice da se kasnilo sa dodijelom koncesija. Kao posljedica brzog razvoja turizma i visokih cijena nekretnina prisutan je izuzetno brz razvoj građevinarstva. Nivo aktivnosti u građevinarstvu mjeren efektivnim časovima rada je povećan za 20,1%, a vrijednost izvršenih radova je bila

9

MAK

ROEK

ON

OM

SKA

KRET

ANJA

viša za 59,2% u odnosu na isti period prethodne godine. Građevinarstvo sve više postaje važan pokretač privre-de Crne Gore. Kada je u pitanju saobraćaj ostvareni su različiti rezultati po pojedinim vidovima saobraćaja, ali je u globalu nivo aktivnosti povećan.

Na tržištu kapitala je i dalje prisutna kriza. Promet, tr-žišna kapitalizacija i berzanski indeksi su nastavili da opadaju i u prvih šest mjeseci ove godine. Prosječni mje-sečni promet je bio gotovo četiri puta niži u odnosu na isti iz prvih šest mjeseci prethodne godine. U strukturi prometa došlo je do smanjenja prometa akcijama i do pomjeranja prometa ka manje rizičnim HOV. Proteklo polugođe obilježio je neuspjeh spajanja domaćih berzi, ali i pokušaji dogovaranja regionalnih integracija, regi-strovanje novih banaka za obavljenje kastodi poslova, stavljanje u proceduru primjene pin kodova od strane CDA, prestanak ili „zamrzavanje” rada nekih brokerskih kuća i njihove česte dokapitalizacije zbog nedostatka sredstava za pokriće operativnih troškova. Kao rezul-tat pomenutih dešavanja i globalne finansijske krize uprvoj polovini godine strani investitori su se povlačili sa crnogorskog tržišta kapitala, odnosno neto odliv por-tfolio investicija je iznosio 11,4 miliona eura.

Rast ekonomske aktivnosti je pozitivno uticao na kre-tanje stope nezaposlenosti. Broj zaposlenih je najviši od kada postoje statistički podaci, a broj nezaposlenih je najniži još od 1982. godine, ali treba imati u vidu da je tada u periodu socijalizma vođena drugačija poli-tika zaposlenosti. Prema podacima Monstata stopa nezaposlenosti iznosi 18% na kraju prvog kvartala (poslednji raspoloživ podatak), dok prema podacima Službe za zapošljavnje iznosi 11% na kraju juna (11,8% na kraju prvog kvartala). U pitanju su različite meto-dologije računanja nezaposlenosti, koje stoga daju i različite rezultate.

Deficit tekućeg računa je i dalje visok, iako je njegovo učešće u BDP-u značajno smanjeno u odnosu na I kvar-tal. Zabrinjavajuće je što robni izvoz ima opadajuću tendenciju. Deficit na računu robne razmjene je iznosio688 miliona eura, dok je suficit na ostalim podbilansi-ma tekućeg računa iznosio 73 miliona eura. S obzirom da su platnobilansna kretanja pod snažnim sezonskim uticajem, pravo stanje ćemo moći da realnije sagleda-mo tek nakon trećeg kvartala. Smatramo da je potre-bno primjeniti mjere koje je sugerisala CBCG u studiji o održivosti tekućeg računa platnog bilansa.

Ukupan neto priliv kapitala iz inostranstva je iznosio 913,9 miliona eura, što je značajan podsticaj ekonom-skom razvoju. Neto priliv stranih investicija je iznosio 311,5 miliona eura i bio je manji za 5,3% u odnosu na prvu polovinu prethodne godine. Takodje, treba ima-ti u vidu da se jedan dio stranih investicija krije u kre-ditima, jer se na taj način smanjuje plaćanje poreza na dobit. U pitanju je izuzetno visok priliv SDI, koji je predstavljao 22% procijenjenog BDP-a, što je još zna-čajnije imajući u vidu tekuću globalnu finansijsku kri-zu, koja je povećala rizik i troškove ulaganja. Visokim prilivom se smatra kada on iznosi 10% ili više BDP-a. Osnovni razlog smanjenja priliva SDI je smanjen priliv po osnovu prodaje nekretnina, kao posljedica djelimi-čnog zasićenja tržišta i teškoće oko knjiženja zemljišta. Međutim, ono što je značajno to je da se popravila stru-kura stranih direktnih investicija, odnosno značajno je poraslo ulaganje u preduzeća i banke. Poznato je da bolja struktura stranih ulaganja može imati veći efe-kat na rast BDP-a. Sve više je prisutna i tendencija da se domaća preduzeća javljaju kao strani investitiori u drugim zemljama i po ovom osnovu u prvoj polovini godine je investirano 27,5 miliona eura.

REALNI SEKTOR1

13

REAL

NI S

EKTO

R

1.1. Bruto domaći proizvod

Prema podacima Sekretarijata za razvoj RCG, za prvih šest mje-seci 2008. godine, ostvaren je bruto domaći proizvod u iznosu od 1366,9 miliona eura, što predstavlja realni rast od 8% u odnosu na isti period prethodne godine. Na rast BDP-a u prvih šest mje-seci ove godine pozitivno je uticao rast industrijske proizvodnje od 4%, povećan obim aktivnosti u građevinarstvu od 59,9%, povećana proizvodnja u šumarstvu od 25,2%, kao i povećan obim aktivnosti pojedinih segmenata saobraćaja.

Tabela br. 1.1 - Ostvareni bruto domaći proizvod (u milionima eura)

I – VI 2008 Realna stopa rasta

BDP 1366,9 8%

Izvor: Sekretarijat za razvoj RCG

Pad proizvodnje dvanaest oblasti Prerađivačke industrije, koje čine 65,5% ukupne industrijske proizvodnje uticao je na smanjenje proizvodnje u ovom sektoru. Niža proizvodnja zabilje-žena je u podsektorima: proizvodnje osnovnih metala i metalnih proizvoda (-6,2%); proizvodnje hemijskih proizvoda i vlakana (-15,7%); proizvodnje proizvoda od ostalih nemetalnih mine-rala (-5,8%); proizvodnje mašina i uređaja (-8,9%); proizvodnje papira, izdavanje i štampanje (-17,1%). Smanjenje proizvodnje u podsektorima proizvodnje proizvoda od gume i plastičnih masa, proizvodnje mašinskih uređaja i aparata za domaćinstvo kao i proizvodnja saobraćajnih sredstava čije je učešće 0,8% u ukupnoj industriji nije moglo značajnije uticati na pad prerađi-vačke industrije. Rast je zabilježen u pet podsektora prerađiva-čke industrije i kretao se od 8,4% u podsektoru «prehrambeni proizvodi, pića i duvan» do 49,5% u podsektoru «prerađivačka industrija ostala». U oblasti proizvodnje prehrambenih proizvo-da i pića zabilježen je rast proizvodnje od 11,6%, što predstavlja značajniji porast od ostvarene proizvodnje u istom periodu pret-hodne godine (6,5%). Na povećanje proizvodnje prehrambenih proizvoda u značajnoj mjeri utiču i sredstva koja su opredjeljena Agrobudžetom, za ovu godinu, kao podrška investicijama u po-ljoprivredi (1,5 miliona eura).

Grafik br. 1.1 – Industrijska proizvodnja

Izvor: Monstat

Takođe, zabilježen je rast broja zaposlenih i pad broja nezapo-slenih lica, a karakteristiku posmatranog perioda čini i visok rast cijena na malo i troškova života.

1.2. Djelatnosti

1.2.1. Industrijska proizvodnja

U prvih šest mjeseci ove godine u odnosu na isti period pretho-dne godine zabilježen je rast fizičkog obima industrijske proi-zvodnje od 4%. Posmatrano po sektorima, rast je zabilježen u sektoru Vađenja ruda i kamena za 25,4% i sektoru Proizvodnje električne energije, gasa i vode za 29,7%, dok Prerađivačka in-dustrija bilježi pad proizvodnje za 4,2%. U sektoru vađenja ruda i kamena oba podsektora su zabilježila rast proizvodnje i to va-đenje energetskih sirovina rast od 23,8%, dok je vađenje ostalih sirovina i materijala ostvarilo rast od 26,2%.

14

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• JA

NUA

R - J

UN

200

8.

Proizvodnja električne energije, gasa i vode, u prvoj polovini ove godine, bila je veća za 29,7% u odnosu na uporedni period. Naj-veća proizvodnja u ovom sektoru ostvarena je u februaru kada je mjesečna stopa rasta bila 145,2% i junu kada je zabilježen mjesečni rast od 98,5%. U Crnoj Gori je konstantno prisutan problem energetskog deficita, koji se pokušava rješiti na višenačina. Intenzivno se radi na stvaranju uslova za realizaciju pro-grama izgradnje obnovljivih izvora energije u koje spada izgra-dnja malih HE, elektrana koje koriste čvrst otpad, vjetroelektrana i dr. U ovom periodu su dodijeljene koncesije po kombinovanom DBOT2 aranžmanu za istraživanje vodotoka za izgradnju malih hidroelektrana za osam vodotoka, a u toku je i istraživanje snage vjetra na više lokacija u Crnoj Gori. Drugi blok TE „Pljevlja“,kao novi prioritetni izvor električne energije, trebao bi da se gradi po modelu javno - privatnog partnerstva, gdje Elektroprivreda ula-

že postojeću infrastrukturu (TE „Pljevlja“ i Rudnik uglja Pljevlja), dok strateški partner treba da obezbijedi sredstva za izgradnju drugog bloka TE „Pljevlja“. U ovom periodu je objavljen i javni poziv za izbor najpovoljnijeg ponuđača za izradu Idejnog proje-kta i Studije opravdanosti izgradnje Termoelektrane «Pljevlja II». Inače zbog redovnog godišnjeg remonta TE je bila van pogona od 10. aprila do 29. maja, a za opravke je utrošeno oko četiri miliona eura. Glavni remont se očekuje u narednoj godini i procjenjuje se da će koštati više od deset miliona eura.

Fizički obim industrijske proizvodnje u junu ove godine, u odnosu na isti mjesec prethodne godine, bio je veći za 5,6% pri čemu je ostvaren rast u sektoru vađenja ruda i kamena od 78,9% i sektoru proizvodnje električne energije od 502,6%, dok je proizvodnja u prerađivačkoj industriji bila manja za 18,9%.

Grafik br. 1.2 – Industrijska proizvodnja po sektorima. Ø 2000 = 100

Izvor: Monstat i CBCG kalkulacije

2 Design – Build – Operate - Transfer

15

REAL

NI S

EKTO

R

Prateći kretanje industrijske proizvodnje (Grafik br.1.3) može sereći da, u veoma dugom roku, postoji pozitivan trend sa stano-višta indeksa, tako da je njegov rast u prosjeku iznosio 0,28 in-deksna poena. Ipak, sa stanovišta stacionarnosti taj trend nije posebno signifikantan.

1.2.2. Turizam

I pored različitih podataka o broju turista i o ocijeni turističke sezone mi smo se opredijelili da se isključivo baziramo na Mon-statovim podacima, jer je Monstat po Zakonu o statističkom sistemu institucija koja je jedina ovlaščena za ovu vrstu stati-stičkog istraživanja.3

Prema podacima Monstata u prvih šest mjeseci Crnu Goru je posjetilo 297 hiljada turista, što je za 13,5% više nego u istom periodu prethodne godine. Broj dolazaka domaćih turista po-većan je za 17,8%, a stranih za 12,4%. Primorska mjesta je za šest mjeseci posjetilo 13,3% više turista nego u istom periodu prethodne godine, dok je planinska mjesta posjetilo 18,3 hilja-de turista što je za 12,7% više nego u istom periodu prethodne godine. Prihodi od turizma u prvih šest mjeseci su iznosili 99 miliona eura i bili su viši za 27% u odnosu na isti period pret-hodne godine.

Grafik br. 1.3 – Industrijska proizvodnja– liniarni trend kretanja

Izvor: Monstat i kalkulacije CBCG

U posmatranom periodu ostvareno je 1628,8 hiljada noćenja , što je za 24,2% više nego u istom periodu prethodne godine. Zabilježen je rast noćenja turista iz Austije (19,7%), Mađarske (17,5%), Poljske (59%), kao i Rusije (4,7%) koji Crnu Goru pre-poznaju kao najinteresantniju destinaciju za odmor već nekoliko godina. Interesantan je i podatak da je sve veći broj noćenja i turista iz susjednih država, pa je broj noćenja turista iz Hrvatske povećan za 40%, Makedonije čak tri puta, dok je broj noćenja turista iz Srbije povećan za 41,5%, a iz Bosne i Hercegovine za-bilježeno je dva puta više noćenja u odnosu na prvo polugođe prethodne godine. Ovako značajnom porastu noćenja turista iz okruženja doprinijela je dobro odrađena promocija turističke ponude Crne Gore na tržištu Srbije u periodu od 09. – 23. apri-la ove godine u osam srbijanskih gradova i promocija na tržištu Bosne i Hercegovine u maju mjesecu u Banja Luci i po prvi put u Sarajevu. Dolasku većeg broja turista iz udaljenijih destinacija doprinijelo je i povećanje broja letova na postojećim linijama, kao i otvaranje novih linija u toku turističke sezone. Polovinom juna ove godine uvedena je linija London – Tivat što će sigur-no doprinijeti povećanju broja turista iz velike Britanije u nare-dnom periodu.

Možemo konstatovati da je promocija dobro uradjena, infrastruktura značajno poboljšana, a raznovrsnost ponude povećana.

Grafik br. 1.4 – Dolasci turista u periodujanuar – jun

Izvor: Monstat

3 Treba imati u vidu da jedin dio porasta broja registrovanih turista ne mora biti realan porast, već posljedica registrovanja dijela ležaja u pri-vatnom smještaju, koji su ranije bili u domenu sive ekonomije. Takodje, u uslovima kada raspoloživi kapaciteti rastu brže od broja turista može se stvoriti privid da je sezona lošija nego prethodna.

16

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• JA

NUA

R - J

UN

200

8.

Grafik br. 1.5 - Struktura dolaska turista pomjestima

Izvor: Monstat

Grafik br. 1.6 – Noćenja turista u periodujanuar – jun

Izvor: Monstat

U ovom periodu je preduzeto niz aktivnosti koje služe promociji turističke ponude Crne Gore. Održan je sajam nautike i opreme za sport, kamping i rekreaciju – NAUTIC SHOW u Budvi. Svoje proizvodne programe je predstavilo oko 110 učesnika iz dvanaest zemalja (Austrije, Francuske, Italije, Japana, SAD-a i dr.). Razvoj nautičkog turizma treba da unaprijedi sveukupnu ponudu Crne Gore i predstavi je kao modernu, primorsku destinaciju koja ima sve preduslove za razvoj ovg vida turizma.

Sa aspekta valorizacije turističkih potencijala sjevera Crne Gore, projekat «Hiking & Biking» zauzima značajnu poziciju. U tom smislu su specijalizovani turoperateri i agencije za hiking & bi-king iz Njemačke i Austrije boravili u Crnoj Gori. Tokom boravka su posjetili oblasti koje se infrastrukturno pripremaju za početak realizacije ovog projekta. Njemački i austrijski partneri će, inače, u buduće promovisati ovaj turistički proizvod, koji je veoma popu-laran na međunarodnom tržištu. Realizacija programa integrisa-nog turističkog proizvoda primorskog sa ovim specifičnim vidomturizma trebalo bi da počne u oktobru tekuće godine.

Krajem maja ove godine u Frankfurtu je otvoreno prvo pred-stavništvo Nacionalne Turističke organizacije Crne Gore, koje će inače biti na raspolaganju svim turističkim privrednicima iz Crne Gore i Njemačke, gdje će se dogovarati projekti i zaklju-čivati ugovori sa turoperatorima i specijalizovanim turističkim agencijama. Pored Frankfurta, Nacionalna turistička organizacija Crne Gore planira otvaranje i drugih predstavništava na najza-načajnijim tržištima. Pozitivan uticaj na razvoj turizma je imala i organizacija koncerata svjetski poznatih «zvijezda» i drugih velikih manifestacija.

Značajna novina, pred početak turističke sezone, je uvođenje ekološke takse i donošenje pravilnika o bezbjednosti hrane ko-jim se ograničava količina i vrsta prehrambenih proizvoda koje turista može unijeti u Crnu Goru. Eko naknada će se, u skladu sa regulativom Evropske unije, naplaćivati za sva motorna vozila tj. građani Crne Gore će je plaćati prilikom registracije vozila, dok će strani vlasnici automobila tu obavezu regulisati na graničnim prelazima. Pomenute mjere će svakako imati pozitivne dugoro-čne efekte, naročito u privlačenju turista veće kupovne moći, a već ove sezone bilo je vidljivo manje prisustvo automobila, što je smanjilo saobraćajne gužve i ublažilo problem nedostatka parking mjesta. Ipak, treba istaći da je primjenu ove odluke pratilo dosta problema, naročito u početku njene primjene, kada je uticala na produženje ulaska u Crnu Goru. Ovu odluku su u svojevrsnom «propagandnom ratu» koristile i neke konkurentske destinacije, radi privlačenja odredjenih kategorija turista.

17

REAL

NI S

EKTO

R

Kao i prethodne sezone i ova turistička sezona ima negativnosti. Radovi na određenim dionicama puta, kao i neki građevinski ra-dovi nisu bili završeni do početka juna, već su se prolongirali i do kraja mjeseca (treća traka kroz Sutomore, rekonstrukcija vodo-vodne i kanalizacione mreže u Baru i sl.). Prisutni su i dalje pro-blemi sa vodosnabdjevanjem i stvaranjem privremenih deponija otpada uz magistralne puteve. Pitanje parkiranja još uvijek nije na adekvatan način rješeno u većini primorskih mjesta. I dalje je prisutna neplanska gradnja i gradnja bez dozvole, što značajno doprinosi uništenju prirodnog ambijenta. Crna Gora je atraktivna zbog svojih prirodnih ljepota, a njihovo uništavanje bi se moglo vratiti kao „bumerang” u narednom periodu.

I pored navedenih problema, turizam kao privredna grana je u usponu. Postoje značajna interesovanja za valorizaciju turističkih potencijala Ade Bojane od strane renomiranih međunarodnih investitora (Royal Group – Ujedinjeni Arapski Emirati, Gintas Group – Turska, Deep Blue – Hrvatska i dr.), kao i za valoriza-ciju potencijala Valdanos i Ostrvo cvijeća (šesnaest renomira-

Box br. 1.1 – Eko naknada za Crnu Goru

U junu 2008. godine uvedena je EKO NAKNADA kao produkt obaveze koja proizilazi iz sprovođenja multilateralnih sporazuma u oblasti zaštite životne sredine i sprovođenja reformi u konteksu procesa pridruživanja Evropskoj Uniji. Uvedena je i na osnovu preporuka Svjetskog savjeta za turizam i putovanja (WTTC), a krajnji cilj je prikupljanje sred-stava za realizaciju operativnih mjera kojim treba da se sačuvaju i unaprijede prirodni potencijali Crne Gore. Plaća-njem eko naknade dobija se eko vinjeta, koja važi za period od godinu dana. Sredstva koja će se prikupiti naplatom eko naknade predstavljaju namjenski prihod Budžeta Crne Gore i koristiće se za finansiranje sljedećih projekata:

- Pošumljavanje i ozelenjavanje javnih površina, i doprinos najvećem izazovu današnjice – globalnoj borbi sa klimatskim promjenama redukcijom nivoa emisije CO2;

- Sprječavanje i redukcija zagađivanja rijeka, jezera i mora iz industrijskih i komunalnih izvora zagađenja;- Sprječavanje i redukcija aero zagađenja;- Očuvanje kvaliteta poljoprivrednog zemljišta;- Zaštita ugroženih biljnih i životinjskih vrsta;- Očuvanje autohtonih endemičnih vrsta;- Proširenje zaštićenih područja;- Održiva valorizacija potencijala nacionalnih parkova, zaštićenih područja, planinskih ekosistema;- Sprječavanje degradacije obalnog područja i linearne urbanizacije obale;- Sanacija prethodnih industrijskih zagađenja;- Ujednačen regionalni razvoj i smanjenje razvojnih nejednakosti;- Doprinos izgradnji efikasnog sistema zaštite lica i grupa sa posebnim potrebama;- Izgradnja više sportskih i rekreativnih terena za djecu i odrasle i- Podizanje svijesti i znanja o jedinstvenosti prirodnih vrijednosti Crne Gore i obrazovanja za održivi razvoj.

nih kompanija je izrazilo interesovanje za ova dva lokaliteta). U maju su predstavnici Ministarstva turizma i zaštite životne sre-dine zajedno sa predstavnicima Njemačkog društva za saradnju (GTZ) potpisali Memorandum o razumijevanju i ugovor o sufi-nansiranju projekata vrijednih četiri miliona eura. Sufinansiraćese projekti: Ekonomska i analiza sektora tržišta turizma, Podr-ška privatnom sektoru i Nautički turizam. Projekat „Ekonomska i analiza sektora tržišta turizma” je od izuzetnog značaja, jer će se ovim projektom precizno ustanoviti doprinos turizma crno-gorskoj ekonomiji, kao i saznati kolika je dnevna potrošnja go-stiju (ili potrošnja tokom sezone).

1.2.3. Šumarstvo

U prvih šest mjeseci ove godine proizvedeno je 77,8 hiljada m³ šumskih sortimenata, što je za 25,2% više nego u istom peri-du prethodne godine. Uprava za šume je u maju 2008. godine raspisala konkurs za davanje šuma na korišćenje u sjevernom

18

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• JA

NUA

R - J

UN

200

8.

šumskom području. Dostavljene su ponude za dobijanje kon-cesija u četrdeset četiri od pedeset pet gazdinstava. Konkursom su bile ponuđene šume na korišćenje po gazdinskim jedinicama na sedam i petnaest godina. Svrha ovako dugoročnih ugovora za korišćenje šuma je realizacija utvrđenog plana sječe šuma, kao i izgradnja i održavanje puteva za jedinice koje se dobiju na korišćenje.

Programom UNDP-a, u okviru projekta «Geografski informaci-oni sistem» (GIS) organizovan je i uspješno završen četvorone-deljni kurs, koji su pohađali inženjeri i stručno osoblje Uprave za šume. Cilj kursa je bio jačanje kapaciteta šumarskog sektora, kako bi se unaprijedilo upravljanje šumama i obezbijedila odr-živost životne sredine.

1.2.4. Građevinarstvo

Vrijednost izvršenih građevinskih radova u prva dva kvartala ove godine iznosila je 126,4 miliona eura i bila je viša 59,9% u odnosu na isti period prethodne godine, a mjerena efektivnim časovima rada povećana je za 20,1%. Prema podacima Monstata, vrije-dnost novih ugovora na zgradama iznosila je 54 miliona eura, što je za 27,6% više nego u istom periodu prethodne godine, a vrijednost novih ugovora na ostalim građevinama bila je 66 miliona, odnosno 63,3% više. Pripremljen je i Predlog zakona o uređenju prostora i izgradnji objekata, kojim su objedinjeni: Zakon o građevinskom zemljištu, Zakon o planiranju i uređenju prostora, Zakon o izgradnji objekata i Zakon o urbanističkoj i građevinskoj inspekcioji. Ova dva posljednja Zakona bi trebala obezbijediti stabilnost uslova izgradnje, kao i pojednostavljenje procedure vezane za izgradnju objekata što može biti podsticaj novim investicijama.

1.2.5. Saobraćaj

U prvih šest mjeseci ove godine, u drumskom saobraćaju pre-vezeno je 13,5% manje putnika nego u istom periodu pret-hodne godine. Razlog smanjenju broja prevezenih putnika su rekonstrukcije pojedinih saobraćajnica i saniranja oštećenih di-jelova na pojedinim putnim pravcima, koji nisu bili završeni do početka turističke sezone, što je uslovilo preorjentaciju prevoza putnika na željeznicu i avio prevoz. Kod prevoza robe u drum-skom saobraćaju zabilježen je rast od 78,6%. Prema podaci-

ma Monstata prevoz putnika željeznicom povećan je za 11,6% (mjereno putničkim kilometrima), dok je prevoz robe smanjen za 9,2% (mjereno tonskim kilometrima). Ovi podaci ukazuju da je došlo do preorijentacije prevoza dijela robe sa željezničkog na drumski saobraćaj.

Vazdušni saobraćaj bilježi pozitivne rezultate i u prvih šest mje-seci prevezeno je 445 hiljada putnika, što je za 7,4% više nego u istom periodu prethodne godine. Uspostavljanje novih redo-vnih avio linija (Zagreb i London), kao i povećanje frekvencije na postojećim linijama, zbog ljetnje turističke sezone, uticali su na povećanje prometa u ovoj oblasti. Poboljšanju prometa u vazdu-šnom saobraćaju sigurno će doprinijeti i nabaka novog aviona. U prvom polugođu, u vazdušnom saobraćaju, prevezeno je više roba za 76,9% u odnosu na isti period prethodne godine.

Grafik br. 1.7 – Prevoz putnika u drumskomsaobraćaju

Izvor: Monstat

Grafik br. 1.8 – Prevoz putnika uvazdušnom saobraćaju

Izvor: Monstat

19

REAL

NI S

EKTO

R

U pomorskom saobraćaju prevoz robe je smanjen za 10,2%. Ukupni promet u lukama za prvih šest mjeseci iznosio je 962,7 hiljada tona, što je za 9,23% manje ako se poredi sa prvih šest mjeseci prethodne godine. U odnosu na ukupan promet na izvoz se odnosilo 35,74% i on je smanjen za 22,1%, dok se na uvoz odnosilo 62.96% i on je smanjen za 1,15%.

U toku su i značajne aktivnosti usmjerene na unaprijeđenje sao-braćajne infrastrukture. Potpisan je Ugovor sa Međunarodnom finansijskom korporacijom (IFC) o savjetodavnim uslugama zapripremu tenderske dokumentacije i sprovođenje tendera za izgradnju autoputa Bar – Boljare. Ugovor je vrijedan dva mili-ona eura, a najveći dio sredstava će se obezbijediti iz programa međunarodne finansijske korporacije iz Vašingtona «Partnerstvoprivatnog sektora za infrastrukturu Južne Evrope», dok bi Vlada Crne Gore trebala da učestvuje sa 400 hiljada eura. Otpočelo se i sa pregovorima o sporazumu za uspostavljanje saobraćajne zajednice Zapadnog Balkana. Sporazum bi trebao da omogući punu integraciju zemalja Zapadnog Balkana u evropski tran-sportni prostor, kroz stvaranje integrisanog tržišta za kopneni i pomorski transport. Ovo bi bio i podsticaj potencijalnim inve-stitorima za ulaganje u transportnu infrastrukturu, a ujedno bi se povećala efikasnost i bezbijednost u saobraćaju.

1.3. Cijene

Cijene su, mjerene troškovima života, u junu 2008. godine, u odnosu na kraj prethodne godine, porasle za 5,4%, pri čemu su cijene roba porasle za 5,5%, a cijene usluga za 4,7%. Na godi-šnjem nivou, cijene su u junu bile više za 11,4%.

Na povećanje stope troškova života od 5,4% podjednako su uti-cale i cijene roba kao i cijene usluga. Sa stopom rasta od 5,57% prehrambeni proizvodi su ostvarili učešće od 52,17% u ukupnim troškovima. U ovom periodu značajno su povećane cijene nekih osnovnih životnih namirnica. Hljeb od brašna tip 500 sa stopom od 11,18% i učešćem od 8,51%, svježe i prerađeno voće sa ra-stom od 19,37% i učešćem od 17,19%, svježe i prerađeno meso (2,96%) i učešćem od 7,4%, kao i rast cijena mlijeka svježeg i prerađenog za 6,29% i masnoće od 24,12%. Na godišnjem nivou cijene prehrambenih proizvoda su imale rast od 11,3%.

Godišnja stopa bazne stopa inflacije u junu mjesecu je iznosila5,18%, što u značajnoj mjeri govori koliko cijene energenata i

Grafik br. 1.9 – Troškovi života

Izvor: Monstat

proizvoda sezonskog karaktera (koji su inače isključeni iz obra-čuna za baznu stopu) utiču na formiranje ukupne stope inflacijeod 11,4% na godišnjem nivou.

Cijene prehrambenih proizvoda su zabilježile izuzetno visok rast i u regionu, pa poređenja radi godišnja stopa kategorije «pre-hrana i bezalkoholna pića» u Hrvatskoj je iznosila 13,1%, Bosni i Hercegovini 15,8%, Srbiji 32,2% i Makedoniji 19,2%. Godišnja stopa inflacije u Euro zoni iznosila je 4%, dok je ishrana zabilje-žila rast od 6,4% na godišnjem nivou.

Pored rasta izdataka za ishranu, na ukupan rast troškova živo-ta uticalo je i povećanje cijene električne energije za 20,85% čije je učešće u ukupnoj inflaciji 23,41%, cijena tečnih gorivai maziva od 14,67% i cijena iz kategorije «saobraćaj i PTT» od 10,49%. Na rast cijena iz kategorije «saobraćaj i PTT» najviše je uticao rast cijena prevoza putnika autobusom od 59% , prevoza putnika željeznicom od 58,58%, kao i međumjesnog prevoza autobusom od 19,8%.

Cijene nafte na svjetskim tržištima su od početka godine kon-stantno rasle. Cijena referentne korpe OPEC-a je u prvom polu-godištu u prosjeku koštala 105,15 usd/barel. Prosječna cijena referentne korpe u januaru je iznosila 88,35 usd/barel , dok je u junu dostigla vrijednost od 128,33 usd/barel. Prosječna cijena brenta u prvom polugodištu je iznosila 109,17 usd/barel, a naj-viša cijena brenta je bila u junu i iznosila je 132,44 usd/barel. Na rast cijena nafte s početka drugog kvartala uticao je pad zaliha

20

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• JA

NUA

R - J

UN

200

8.

Tabela br. 1.2 - Učešće pojedinih kategorija u ukupnoj inflaciji

ponder VI ‘08/XII ‘07. stopa rasta doprinos učešće u uk. inflaciji

UKUPNO 10000 105.39 5.39 5.39 100.00

Ishrana 5.046 105.57 5.57 2.81 52.17

svježe i prerađeno povrće 629 92.29 -7.71 -0.48 -9.00

svježe i prerađeno voće 478 119.37 19.37 0.93 17.19

Duvan i piće 694 102.20 2.20 0.15 2.83

Odjeća i obuća 845 99.92 -0.08 -0.01 -0.13

Stanovanje 1.259 110.29 10.29 1.30 24.05

električna energija 605 120.85 20.85 1.26 23.41

Higijena i zdravlje 712 100.35 0.35 0.02 0.46

Obrazovanje, kultura 460 99.87 -0.13 -0.01 -0.11

Saobraćaj i PTT 984 110.49 10.49 1.03 19.16

tečna goriva i maziva 400 114.67 14.67 0.59 10.89

saobraćajne i ptt usluge 414 104.90 4.90 0.20 3.77

Robe 8.994 105.46 5.46 4.91 91.15

Usluge 1.006 104.74 4.74 0.48 8.85


nafte i naftnih derivata u SAD-u kao i intenziviranje geopoliti-čkih napetosti. Veliku ulogu u snažnom rastu cijena nafte imale su i napetosti u vezi sa iranskim nuklearnim programom (Iran je inače četvrti po veličini izvoznik nafte). Nakon obećanja Sa-udijske Arabije o povećanju dnevne kvote proizvodnje došlo je do kratkog smirivanja tržišta, što nije bilo dovoljno za pad cije-na ovog proizvoda. Eskalacija tenzija između Izraela i Irana pred kraj juna je prouzrokovala novi rast cijena nafte. Cijene kategorije ‘’tečna goriva i maziva’’ u Crnoj Gori, su u prvih šest mjeseci ove godine, porasle za 14,67%. Najveći rast evidentiran je u martu (3,29%), maju (4,06%) i junu (8,31%).

Poređenje stope rasta cijena kod troškova života u prvom polugo-dištu ove godine u odnosu na isti period prošle godine , ukazuje da su cijene mnogo brže rasle u ovoj godini. Cijene prehrambenih proizvoda, cijene tečnih goriva i maziva, kao i cijena električne energije i pojedinih cijena usluga u saobraćaju su zabilježile snažan rast za prvih šest mjeseci ove godine. Cijene roba su zabilježile rast od 5,46%, dok su usluge ostvarile rast od 4,74%.

Grafik br. 1.10 – Cijene nafte, mjesečnastopa rasta

Izvor: Monstat i ‘’Monhly Oil Market Reports’’, OPEC

21

REAL

NI S

EKTO

R

Tabela br. 1.3 – Troškovi života (procentualna promjena)

VI ‘05/XII ‘04 VI ‘06/XII ‘05 VI ‘07/XII ‘06 VI ‘08/XII ‘07

UKUPNO 1,8 2,3 1.1 5.4

Ishrana 1,9 3,5 1.0 5.6

Duvan i piće 5,6 -0.1 0.4 2.2

Odjeća i obuća 0,3 0,1 0.9 -0.1

Stan 0,9 0,0 0.8 0.7

Ogrijev i osvjetljenje 0,0 0,0 0.0 16.5

Pokućstvo -0.3 0,2 0.5 0.3

Higijena i zdravlje 0,3 0,1 0.5 0.3

Obrazovanje, Kultura 0,3 0,1 0.1 -0.1

Saobraćaj i PTT 3,0 4,5 4.1 10.5

Robe 1,9 2,6 1.1 5.5

Usluge 0,7 0,2 1.2 4.7

Izvor: Monstat

Box br. 1.2 – Indeks potrošačkih cijena (IPC)

Monstat je u julu 2008 godine objavio Indeks potrošačkih cijena sa podacima od januara 2008. godine. Ovaj indeks predstavlja međunarodno uporedivu mjeru inflacije. Za obračun IPC-a koristi se Klasifikacija robe i usluga individu-alne potrošnje prema namjeni, koja je prilagođena potrebama obračuna Harmonizovanog indeksa cijena (COICOP HICP). Osnovni izvor podataka za izradu pondera za obračun IPC-a je Anketa o potrošnji domaćinstava s tim što će se ponderi za svaku godinu korigovati sa kretanjem cijena iz prethodne godine. Iako se za obračun dosadašnjeg In-deksa troškova života kao i novog Indeksa potrošačkih cijena koristi isti izvor tj. Anketa o potrošnji domaćinstava, način izračunavanja prosječne cijene je različit, a i ponderaciona struktura je također različita pa postoji i razlika u konačnim indeksima što je prikazano u sljedećoj tabeli.

Tabela br. 1 - Komparacija godišnjih indeksa

I 08/ I 07 II 08/ II 07 III 08/ III 07 IV 08/ IV 07 V 08/ V 07 VI 08/ VI 07

Indeks troškova života 107.88 107.97 108.21 109.07 109.55 111.36Indeks potrošačkih cijena 105.60 107.40 108.70 108.80 108.70 109.90

U grafikonu br. 1.11, radi potpune uporedivosti ostvarene infla-cije, za Crnu Goru je po prvi puta korišten indeks potrošačkih cijena. Godišnja inflacija u Euro zoni u junu je iznosila 4%, akomponente sa najvećim godišnjim rastom su transport (7,1%) i ishrana (6,4%). Rast cijena hrane i goriva je najviše uticao na

ukupnu inflaciju i u ostalim zemljama. Viša inflacija od one kojaje ostvarena u Crnoj Gori (9,9%) zabilježena je u Makedoniji, Estoniji, Litvaniji, Bugarskoj, Srbiji i Letoniji. Kao pokazatelj in-flacije korišćeni su objavljeni podaci o HICP i CPI.

22

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• JA

NUA

R - J

UN

200

8.

Cijene na malo su tokom prvih šest mjeseci porasle za 6,9%, usljed rasta poljoprivrednih proizvoda za 7,5%, industrijskih proi-zvoda za 5,9% kao i rasta cijena usluga koje su bile više za 10,3%. Na visoku stopu rasta uticale su cijene hrane, goriva, kao i cijena električne energije koja je u junu zabilježila rast od 20,87%. Go-dišnja stopa rasta cijena na malo u junu je iznosila 12,4%.

Cijene proizvođača industrijskih proizvoda su tokom prvih šest mjeseci porasle za 13,6%. Cijene iz kategorije «vađenja ruda i kamena» su za prvih šest mjeseci ostvarile rast od 16,7%, cijene u prerađivačkoj industriji su porasle za 15,5%, dok su cijene pro-izvodnje električne energije, gasa i vode ostvarile rast od 7,9%. Godišnja stopa rasta u junu mjesecu je iznosila 19,1%.

1.4. Tržište rada

Broj zaposlenih je u prvih šest mjeseci u prosjeku iznosio 163783, i bio je viši za 6,1% u odnosu na prosječan broj zaposlenih u istom periodu prethodne godine. Najveći rast broja zaposlenih zabi-lježen je u sektoru građevinarstva 36,4%, hotelima i restorani-ma 30,9%, ribarstvu 17,7%, finansijskom posredovanju 13,1%,saobraćaju, skladištenju i vezama 11,4%, proizvodnji električne energije, gasa i vode 9,5%. Pad broja zaposlenih zabilježen je u sektoru prerađivačke industrije za 5,6% i sektoru vađenja ruda i kamena za 2,4%.

Grafik br. 1.11 – Godišnja inflacija u izabranim zemljama, jun 2008. godine

Izvor: Nacionalni zavodi za statistiku i Eurostat

Posmatrajući strukturu zaposlenih, prema prosječnom broju za-poslenih u prvih šest mjeseci ove godine, kroz tri osnovna sekto-ra ( proizvodnja, usluge i javni sektor), uočava se da je najviše zaposlenih u sektoru usluga (40,7%), zatim u javnom sektoru (31,7%), pa u sektoru proizvodnje (27,6%).

Broj registrovanih nezaposlenih lica u prvih šest mjeseci ove go-dine u prosjeku je iznosio 30.643, ili 17,7% manje nego u istom periodu prethodne godine. Prema podacima Zavoda za zapo-šljavanje u junu je evidentirano 29.088 lica koja traže zaposle-nje. Konstantan pad broja nezaposlenih odnosno porast broja zaposlenih su posljedica pozitivnih kretanja na tržištu rada. Za-vod za zapošljavanje kontinuirano radi na organizovanju različi-tih aktivnosti, koje omogućavaju stručnu pripremu nezaposlenih

Grafik br. 1.12 – Broj zaposlenih

Izvor: Monstat

Grafik br. 1.13 – Struktura zaposlenih

Izvor: Monstat

23

REAL

NI S

EKTO

R

za određena zanimanja, organizuje razne vidove obuka, a kao najefektnija mjera programa aktivne politike zapošljavanja je organizovanje obuke za poznatog poslodavca.

Zavod za zapošljavanje je u ovom periodu pokrenuo obuku iz oblasti menadžmenta, kojom se na kvalitetan način omogućilo, jednom broju nezaposlenih lica sa visokom stručnom spremom, da steknu dodatna praktična znanja iz ove oblasti. Uspješno je završena obuka iz oblasti građevinarstva za dvadeset šest po-laznika koji su stekli dovoljno vještine i znanja za uključenje u proces rada. U Herceg Novom se, uz koordinaciju biroa rada Herceg Novog i Zavoda za zapošljavanje Crne Gore, uspješno realizuje program stručne obuke za obavljanje poslova iz oblasti računovodstva. Planom sezonskog zapošljavanja za 2008. godi-nu predviđeno je angažovanje 9000 lica sa evidencije Zavoda, od čega njih oko 5000 lica u turizmu i ugostiteljstvu, a ostalo u drugim sektorima ( trgovina, saobraćaj, građevinarstvo, poljo-privreda i dr.). Do kraja juna je preko Zavoda angažovano 4597 lica na sezonskim poslovima.

Grafik br. 1.14 – Broj nezaposlenih

Izvor: Zavod za zapošljavanje RCG

Box br. 1.3 - Dvije metodologije za obračun nezaposlenih lica

U javnosti je dosta zabuna unijela činjenica da stope nezaposlenosti objavljuju i Monstat i Zavod za zapošljavanje koje se prilično razlikuju. Prema podacima Monstata stopa nezaposlenosti na kraju prvog kvartal je iznosila 18% (poslednji objavljen podatak), a prema podacima Zavoda za zapošljavanje stopa nezaposlenosti je iznosila 11,84% na kraju prvog kvartala, a 11.02% na kraju II kvartala. Različite stope nezaposlenosti su posljedica primjene razli-čitih metodologija.

Zavod za zapošljavanje kao nezaposlena lica tretira samo ona lica koja su evidentirana na Zavodu i stopa nezapo-slenosti se dobije dijeljenjem registrovanih lica sa aktivnim brojem stanovnika koje inače objavljuje Monstat.

Monstat pod nezaposlenim licima smatra lica koja tokom nedelje snimanja (Anketa o radnoj snazi):

- nisu imali plaćeno zaposlenje ili samozaposlenje i nisu obavljala nikakav plaćeni posao,- koja su tokom prethodne četiri nedelje aktivno tražili posao ( preduzeli korake da traže plaćeni posao ili

samozaposlenje),- Lica koja su našla posao koji treba da počnu kasnije uključuju se u nezaposlena lica.

Nezaposlena lica se evidentiraju prema Anketi o radnoj snazi ( dakle obuhvaćena su sva registrovana i ona koja nisu na evidenciji zavoda, a radno su sposobni i tokom Ankete se izjasne kao nezaposlena lica)

24

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• JA

NUA

R - J

UN

200

8.

Zarade

U prvih šest mjeseci prosječna zarada u Crnoj Gori iznosila je 590 eura i bila je viša za 24,18% u odnosu na isti period prethodne godine. Prosječna zarada bez poreza i doprinosa iznosila je 403 eura, što predstavlja rast od 24,8%. Najveće zarade bez poreza i doprinosa zabilježene su u oblasti finansijskog posredovanja,857 eura, dok i dalje najmanju zaradu bilježe zaposleni u oblasti

ribarstva, 134 eura. Najviši rast zarada bez poreza i doprinosa zabilježen je u sektoru obrazovanja 40,9%, zdravstvenom i so-cijalnom radu 35,7%, državnoj upravi i socijalnom osiguranju 34,3%, što je posljedica izuzetno niske osnovice iz prethodne godine, jer su značajnija povećanja primanja u ovim sektorima zabilježena u drugom polugođu 2007. godine.

Box br. 1.4 – Prosječne plate po zemljama bivše Jugoslavije, maj 2008. godine

Podaci o prosječnim platama u maju ove godine pokazuju razliku u visini primanja po pojedinim zemljama bivše Jugoslavije.Slovenija je po neto iznosu prosječne plate na prvom mjestu, dok je Hrvatska po prosjeku na drugom mjestu. Crna Gora je po svom prosjeku iznad Srbije, Bosne i Hercegovine, kao i Makedonije koja je na začelju tabe-le.Važno je naglasiti da su se prosječne plate u svim navedenim zemljama nominalno povećale ali je njihov realan godišnji rast bio različit (U Hrvatskoj je zabilježen i realan pad od 0,2% na godišnjem nivou) i uglavnom nije pratio godišnju stopu inflacije. Na godišnjem nivou u Crnoj Gori se bilježi realan rast prosječne plate od 14%.

Tabela br. 1.2 – Plate u zemljama bivše Jugoslavije, u eurima (rangiranje prema neto iznosu)

Izvor: zavodi za statistiku i centralne banke navedenih zemalja

Zemlja Neto plate Bruto plate

Slovenija 883 1360

Hrvatska 714 1051

Crna Gora 411 602Srbija 390 544

Bosna i Hercegovina 385 570

Makedonija 257 419

MONETARNA KRETANJA 2

27

MO

NET

ARN

A KR

ETAN

JA

Opis/Period VI 2008.XII 2007.

VI 2008.VI 2007.

Novčana masa M21 + 7,0% + 33,1%

Aktiva banaka +14,5% +60,5%

Ukupni krediti + 21,1% + 81,0%

Krediti privredi +18,2% + 85,0%

Krediti stanovništvu +25,5% + 84,17%

Ukupni depoziti + 8,8% + 43,9%

Depoziti privrede + 7,0% + 52,6%

Depoziti stanovništva + 5,5% + 40,3%

Izdvojena obavezna rezerva + 9,4% + 24,1%

Prva dva kvartala ove godine karakterisao je umjereniji rast kreditne aktivnosti banaka. I pored nezadovoljavajućeg odno-sa kredita i depozita i njihove ročne neusklađenosti, bankarski sistem karakteriše visoka likvidnost, sigurnost, kao i visok nivo kvalitetne aktive.

Kroz efikasnu superviziju banaka od strane Centralne banke,kao i efikasno korišćenje „know-how“ od inobanaka („majki“domaćih banaka), očekujemo da će se održati stabilnost i likvi-dnost banaka uz ostvarenje profita.

Očekivanja za naredni period su da će se nastaviti postepeno po-boljšanje ročne strukture depozita, čemu će doprinijeti i Centralna banka kroz politiku obavezne rezerve. Takođe, očekuje se da će rast kredita do kraja godine biti u okviru predviđenom mjera-ma Centralne banke sprovedenim u cilju usporavanja kreditne ekspanzije i samim tim smanjenja inflatornog pritiska. Očekujese i stagnacija ili blagi rast aktivnih kamatnih stopa, čemu može doprinijeti i pritisak na rast referentne kamatne stope Evrop-ske Centralne banke, dok se u slučaju pasivnih kamatnih stope očekuje blagi rast, prije svega usljed povećanja konkurencije na bankarskom tržištu.

Tabela br. 2.1 – Odabrani monetarni pokazatelji

Tabela br. 2.2 – Novčana masa4, 000 000 eura, kraj mjeseca

Opis/Period2007 2008

III VI IX XII III VI

M1 1.165,7 1.324,7 1.404,4 1.535,3 1.421,0 1.450,1

M11 1.200,2 1.358,0 1.436,3 1.557,0 1.461,6 1.489,5

M2 1.721,4 2.028,7 2.283,3 2.606,3 2.589,7 2.725,9

M21 1.834,3 2.194,0 2.500,2 2.728,2 2.755,6 2.920,1

2.1. Novčana masa

Novčana masa (monetarni agregat M21) iznosila je 2.920,1 milio-na eura na kraju juna 2008. godine. Za prvih šest mjeseci ove go-dine uvećana je za 7%, dok je godišnji porast iznosio 33,1%.

4 Monetarni agregat M1 čine M0 (depoziti banaka kod CBCG: obračunski račun banaka i izdvojena obavezna rezerva banaka, i procijenje-ni iznos gotovog novca u opticaju), depoziti po viđenju nebankarskog sektora kod banaka i CBCG, u eurima i drugim valutama, isključujući depozite centralne Vlade. Monetarni agregat M11 čini M1 uvećan za depozite centralne Vlade po viđenju, u eurima i drugim valutama. Mo-netarni agregat M2 čine M1 i oročeni depoziti nebankarskog sektora kod banaka i CBCG, u eurima i drugim valutama, isključujući depozite centralne Vlade. Monetarni agregat M21 čini M11 uvećan za oročene depozite nebankarskog sektora uključujući i depozite centralne Vlade, u eurima i drugim valutama.

28

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• JA

NUA

R - J

UN

200

8.

Grafik br. 2.1 – Ročna struktura novčanemase M21, 000 000 eura

U strukturi novčane mase M21 značajno je povećano učešće oročenih depozita: za 6,1 procentnih poena u odnosu na kraj prethodne godine, odnosno za 10,9 procentnih poena u odno-su na kraj prethodne godine. Grafik br. 2.1.

2.2. Likvidnost banaka

Prema osnovnim pokazateljima likvidnosti5, banke su tokom pr-vog polugođa 2008. godine uredno izmirivale svoje tekuće oba-veze i održavale likvidnost iznad propisanog minimuma.

U prvih šest mjeseci 2008. godine, ukupna sredstva banaka ra-spoloživa za plaćanje iznosila su prosječno 456,1 miliona eura, dok su izvršena plaćanja banaka prosječno iznosila 45 milio-na eura. Na osnovu kretanja raspoloživih sredstava i izvršenih plaćanja, koja su konstantno bila značajno niža od raspoloživih

Tabela br. 2.3 - Prosjek raspoloživih likvidnih sredstava i izvršenih plaćanja banaka, 000 eura

Opis/Period 2007. 2008.

I kvartal II kvartal III kvartal IV kvartal I kvartal II kvartal

Prosjek raspoloživih sredstva za plaćanje 414.887 435.808 517.250 515.904 469.590 441.300

Prosjek izvršenih plaćanja 38.437 51.020 48.966 48.126 41.033 49.221

Prosjek: suficit 376.450 384.788 468.284 467.779 428.553 392.079

sredstava za plaćanje, ostvarivan je suficit u prosječnom iznosuod 411,1 miliona eura.

Raspoloživa sredstva za plaćanje u zemlji i inostranstvu na kra-ju juna 2008. godine iznosila su 443,2 miliona eura. Od toga, 66,3% odnosilo se na sredstva raspoloživa za plaćanje u zemlji, a 33,7% na sredstva raspoloživa za plaćanje u inostranstvu. Za prvih šest mjeseci ove godine, ukupno raspoloživa sredstva za plaćanje smanjena su za 20,6%, dok su u odnosu na isti period prethodne godine uvećana za 2,5%.

Na kraju juna 2008. godine, likvidna aktiva banaka6 iznosila je 486,6 miliona eura. Učešće likvidne u ukupnoj aktivi iznosilo je 14,3% i niže je u odnosu na kraj 2007. godine (18%) i jun pret-hodne godine (20%).

Koeficijent krediti/depoziti iznosio je 1,20 na kraju juna ove godi-ne i pogoršan je kako u odnosu na kraj 2007. godine (1,07), tako u odnosu na isti mjesec prethodne godine (0,95).

Grafik br. 2.2 – Raspoloživa sredstva i izvršena plaćanja banaka, kraj mjeseca, 000 eura

5 Nerazmatrajući aspekt upravljanja likvidnošću.6 Zbir novčanih sredstava i depozita kod depozitarnih institucija, HOV za trgovinu i raspoloživih za prodaju i HOV kupljenih po ugovori o po-

novnoj prodaji, umanjen za 50% iznosa izdvojene obavezne rezerve.

29

MO

NET

ARN

A KR

ETAN

JA

Tokom prva dva kvartala 2008. godine, nije bilo korišćenja oba-vezne rezerve za likvidnost.

Podaci iz dekadnih izvještaja o likvidnosti banaka pokazuju da je tokom prvih šest mjeseci 2008. godine nivo novčanih sredstava u odnosu na kratkoročne izvore, za bankarski sistem u cjelini, konstantno bio iznad dekadnog minimuma (20%) propisanog za banke koje imaju viši iznos kredita od ukupnog iznosa de-pozita, kao i/ili visoko učešće nekvalitetnih kredita u ukupnom kreditnom portfoliju.7

2.3. Agregatni bilans stanja banaka

Aktiva banaka je iznosila 3.407,7 miliona eura na kraju drugog kvartala. U odnosu na kraj prvog kvartala o.g. aktiva je porasla za 9,1%. Porast aktive banaka u odnosu na kraj prethodne go-dine iznosio je 14,5%, a godišnji rast 60,5%.

Ukupna aktiva banaka na kraju juna bila je iznad nivoa planiranog BDP-a za 2008. godinu, tako da je pokazatelj odnosa nivoa akti-ve na kraju juna i planiranog BDP-a iznosio 117%, dok je odnos ostvarene aktive za prva dva kvartala ove godine i ostvarenog BDP-a u istom periodu iznosio 31,6%8.

Grafik br. 2.3 – Likvidna aktiva i kratkoročna pasiva banaka (000 eura) i njihov odnos

Koeficijent ROA, povraćaj na prosječnu aktivu, iznosio je 0,59%na kraju drugog kvartala i u odnosu na kraj prvog kvartala o.g. uvećan je za 0,36 procentnih poena, dok je u odnosu na isti period prethodne godine umanjen za 0,85 procentnih poena. Povraćaj na prosječnu prihodonosnu aktivu iznosio je 0,68% na kraju juna o.g.

Prihodonosna aktiva je činila 86,9% ukupne aktive na kraju juna o.g., što je više kako u odnosu na kraj prethodne godine (83,7%), tako i u odnosu na isti period prethodne godine (81,2%).

Kvalitet aktive je zadovoljavajući. Dobra aktiva (A) činila je 56%, a nekvalitetna aktiva (C, D, E) 3,3% ukupne aktive, odnosno 30,1% kapitala uvećanog za rezervisanja za gubitke na kraju juna 2008. godine.

Posmatrano po bankama, za prvih šest mjeseci ove godine porasla je aktiva svih banaka, a porast se kretao u intervalu od 2,9% do 40,5%.

Posmatrano prema veličini aktive, za prvih šest mjeseci nije došlo do bitnije promjene tržišne pozicije pojedinih banaka. Tabela br. 2.4

7 Odluka o minimalnim standardima za upravljanje rizikom likvidnosti u bankama (“Sl. list RCG” br. 58/05)8 Ostvarena aktiva predstavlja porast aktive u prvih šest mjeseci o.g. (iznos aktive na kraju juna umanjen za iznos zabilježen na kraju pretho-

dne godine). Prema podacima Sekretarijata za razvoj, ostvareni BDP za prva dva kvarala o.g. iznosi 1.366,9 miliona eura.

30

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• JA

NUA

R - J

UN

200

8.

2.3.1. Kreditna aktivnost banaka

Umjereniji rast ukupnih kredita banaka karakterisao je prva dva kvartala ove godine.

Dok je prosječni mjesečni rast kredita u prva dva kvartala pret-hodne godine iznosio 10%, u istom periodu ove godine bio je značajno niži i iznosio je 3,3%. Na kraju juna, ukupni krediti su iznosili 2.719,5 miliona eura i bili su za 21,1% viši nego na kraju prethodne godine, dok je godišnji porast iznosio 81%.

Rast ukupnih kredita za prvih šest mjeseci prethodne godine izno-sio je 77,3% i bio je za 56,2 procentna poena viši nego u istom periodu ove godine. Usporeniji rast kredita u prvih šest mjese-ci ove godine, poređenju sa istim periodom prethodne godine, karakterisao je uglavnom sve sektore (Tabela br. 2.5).

Tabela br. 2.5 – Rast kredita, u %

Sektor/Period VI 2007.XII 2006.

VI 2008.XII 2007.

Finansijske institucije 238,2 33,9

Privreda 85,0 18,2

Stanovništvo 74,0 25,4

Opšta vlada (Vlada, opštine, fondovi) 6,7 14,3

Ostalo 0,0 0,0

Ukupno 77,3 21,1

Posmatrano po bankama, za prvih šest mjeseci ove godine sve banke bilježe porast kredita, pri čemu je rast, koji se kretao u intervalu od 11,3% do 30,6%, u granicama rasta očekivanog preduzetim mjerama Centralne banke za usporavanje kredi-tnog rasta.

Tabela br. 2.4 – Koncentracija u bankarskom sektoru mjerena prema aktivi

VI 2007. XII 2007. VI 2008.

HHa 1.903,6 1.917,9 1.916,4

CR1 0,36 0,34 0,34

CR3 0,63 0,64 0,65

CR5 0,81 0,84 0,84

Ročna struktura ukupnih kredita pokazuje dominantno uče-šće dugoročnih kredita - 71,3% na kraju juna 2008. godine. (Tabela br. 2.6)

Tabela br. 2.6 – Ročna struktura ukupnih kredita, %, kraj mjeseca

VI 2007. XII 2007. VI 2008.

Do tri mjeseca 8,9 8,6 6,0

Od tri mjeseca do jedne godine

21,1 20,7 22,7

Od jedne do tri godine

27,4 21,7 25,0

Preko tri godine 42,6 49,0 46,3

Ukupno 100,0 100,0 100,0

Posmatrano po djelatnostima, najviše kredita odobreno je stano-vništvu (36%) na kraju juna ove godine. Zatim, 25,7% ukupnih kredita odobreno je za trgovačku djelatnost, usluge, turizam i ugostiteljstvo 8,5%, građevinarstvo 7,7%. Grafik br. 2.4

Kvalitet kreditnih potraživanja je zadovoljavajući. Na kraju juna ove godine, nekvalitetni krediti (C, D, E) su činili 3,9%, a rezer-visanja za kreditne gubitke 2,7% ukupnih kredita. Krediti koji kasne sa naplatom činili su 6,3% ukupnih kredita.

Prema Hiršman-Herfindalovom indeksu koncentracije (HH in-deks), za prvih šest mjeseci je smanjena koncentracija prema kreditima, dok koeficijent koncentracije CR ne pokazuje bitnijupromjenu u koncentraciji banaka. Tabela br. 2.7

Tabela br. 2.7 – Koncentracija u bankarskom sektoru mjerena prema kreditima

VI 2007. XII 2007. VI 2008.

HHk 2.005,1 1.917,1 1.905,2

CR1 0,35 0,32 0,32

CR3 0,68 0,67 0,66

CR5 0,85 0,86 0,87

31

MO

NET

ARN

A KR

ETAN

JA

Grafik br. 2.4 – Struktura kredita po djelatnostima,%, kraj juna 2008.

2.3.2. Depoziti

Ukupni depoziti položeni kod banaka iznosili su 2.275,2 milio-na eura na kraju juna. Uz prosječni mjesečni porast od 1,4%, na kraju juna su dostigli iznos za 8,8% viši nego na kraju pretho-dne godine, odnosno za 43,9% viši nego na kraju istog perioda prethodne godine.

Od ukupnog iznosa depozita, na nekamatonosne depozite odno-silo se 10,8%, dok se 89,2% odnosilo na kamatonosne depo-zite.

I pored usporenog kreditnog rasta, depoziti su rasli sporije od kredita tokom prva dva kvartala o.g.

Posmatrano po sektorima, najviše depozita potiče od sektora stanovništva - 47% (Grafik br. 2.5). Ovakva sektorska strukturadepozita nije zadovoljavajuća jer ukazuje na malu diverzifiko-vanost, a samim tim i veću izloženost banaka prema pojedi-nim sektorima.

Ročna struktura ukupnih depozita nije zadovoljavajuća, ali je popravljena u korist oročenih depozita. Učešće oročenih u uku-pnim depozitima uvećano je za 12,5 procentnih poena za godinu dana i na kraju juna o.g. oročeni depoziti su činili 60% ukupnih depozita. Tabela br. 2.8

Grafik br. 2.5 – Struktura depozita po djelatnostima, %, kraj juna 2008.

32

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• JA

NUA

R - J

UN

200

8.

Tabela br. 2.8 – Ročna struktura depozita,%

VI 2008. XII 2007. VI 2007.

Depoziti po viđenju 40,0 46,0 52,5

Oročeni depoziti

Do 3 mjeseca 13,0 13,7 6,6

Od 3 mjeseca do 1 godine

24,2 22,9 24,2

Od 1 do 3 godine 20,1 15,9 16,1

Preko 3 godine 2,7 1,5 0,5

U strukturi oročenih depozita, najveće učešće su ostvarili depo-ziti ročnosti od tri mjeseca do jedne godine (40,3% oročenih depozita) i od jedne do tri godine (33,5%).

I pored porasta oročenih depozita i dalje je veće učešće kra-tkoročnih9 nego dugoročnih depozita. S druge strane, u ročnoj strukturi kredita veće učešće bilježe dugoročni krediti. Problem ročne neusklađenosti depozita i kredita bio je razlog Centralnoj banci za uvođenje mjera usmjerenih ka ograničavanju kredi-tne ekspanzije.

Koeficijent krediti/depoziti bio je nepovoljan i iznosio je 1,20na kraju juna ove godine. Tabela br. 2.9 pokazuje da je problem neusklađenosti depozita i kredita izražen kod depozita i kredita sa rokom dospijeća dužim od jedne godine, a posebno je izra-žen u slučaju ročnosti duže od pet godine – koeficijent ima vri-jednost 10,34 na kraju juna o.g. Od uvođenja mjera Centralne banke kontinuirano raste prosječno vrijeme oročavanja depozita. Tako je koeficijent krediti/depoziti u slučaju njihove ročnosti dužeod pet godina popravljen u odnosu na vrijednost zabilježenu na kraju prethodne godine za 5,32 procentna poena.

Tabela br. 2.9 – Koeficijent krediti/depoziti

1-7dana

8-15 dana

16-30 dana

31-90 dana

91-180 dana

181-365 dana

1-5 godina

preko 5 godina Ukupno

VI 2008. 0,20 0,43 0,57 0,58 0,91 0,93 1,81 10,34 1,20

III 2008. 0,15 0,42 0,68 0,55 0,73 1,09 1,69 15,66 1,15

XII 2007. 0,13 0,38 0,54 0,67 0,76 1,00 1,98 4,53 1,07

VI 2007. 0,11 0,12 0,29 0,55 0,78 1,05 1,75 6,90 0,95

Nepovoljan odnos kredita i depozita ne znači da je sigurnost bankarskog sistema ugrožena. Centralna banka kroz rigorozan proces supervizije provjerava da li banke poštuju sve procedure, propise i da li je preuzeti nivo rizika prihvatljiv.

Tabela br. 2.10 – Koeficijent krediti/depoziti

VI 2008.

Crna Gora 1,20

Srbija 1,11

Hrvatska 0,98

BiH 1,09

Ostvarenom privrednom rastu u prethodnim godinama i teku-ćem periodu značajno je doprinio bankarski sistem. Izgradnjom zdravog bankarskog sistema obezbijeđeni su izvori za otvaranje velikih investicionih ciklusa. Privrednim rastom, javila se potreba za sredstvima većim od domaće akumulacije, tako da su banke nedostajuća sredstva pronašle u inostranstvu i to prije svega kod svojih ‘’majka banki’’. Posebno se potreba za zaduženjem banaka u inostranstvu javila povećanjem tražnje za dugoročnim kreditima: kako bi zadovoljile tražnju za dugoročnim sredstvi-ma, nedostajuća sredstva iz domaćih dugoročnih izvora banke su nadomjestile dugoročnim ino-kreditima.

I pored nezadovoljavajućeg odnosa kredita i depozita, odnos kre-dita i depozita uvećanih za ukupne uzete pozajmice je povoljniji, iako ne u potpunosti zadovoljavajući. Tabela br. 2.11

U narednom periodu ne može se očekivati drastična promjena ovog odnosa. Ukoliko se pokaže da su banke preuzele prihva-tljiv nivo rizika, što Centralna banka kontinuirano provjerava kroz proces supervizije, banke će moći da vrate uzete strane kredite i ostvare profit.

9 Depoziti po viđenju uvećani za depozite ročnosti do jedne godine

33

MO

NET

ARN

A KR

ETAN

JA

Tabela br. 2.11 – Koeficijent krediti/(depoziti uvećani za uzete pozajmice)

1-7 dana

8-15 dana

16-30 dana

31-90 dana

91-180 dana

181-365 dana

1-5 godina

preko 5 godina Ukupno

VI 2008. 0,19 0,41 0,53 0,53 0,79 0,83 1,07 2,46 0,90

III 2008. 0,13 0,40 0,52 0,54 0,71 0,98 1,08 2,61 0,89

XII 2007. 0,13 0,38 0,51 0,57 0,69 0,90 1,23 1,77 0,85

VI 2007. 0,11 0,12 0,28 0,49 0,73 0,98 1,34 1,99 0,81

Dug banaka po osnovu uzetih pozajmica iznosio je 742,2 miliona eura na kraju juna, od čega se 96,3% odnosilo na pozajmice iz inostranstva. Pozajmice iz inostranstva su za prvih šest mjeseci ove godine porasle za 39,3%. U ročnoj strukturi ovih pozajmica na dugoročne pozajmice odnosilo se 96,3%.

2.3.3. Sektor stanovništva

Depoziti sektora stanovništva su oscilirali tokom prva dva kvartala ove godine. Tokom prvog kvartala rasli su prosječno mjesečno za 1,3%, dok je u posljednja dva mjeseca drugog kvartala za-bilježen njihov pad za 0,6%, odnosno 0,7%. Ovo smanjenje de-pozita stanovništva doprinijelo je da prosječan rast za prvih šest mjeseci od 0,9% bude značajno niži od prosječnog mjesečnog rasta ostvarenog u istom periodu prethodne godine (7,4%). Do usporavanja rasta depozita ovog sektora došlo je usljed manjeg ulaganja SDI u nekretnine, što je predstavljalo značajan izvor ra-sta depozita, posebno u prethodnoj godini. Takođe, promet na tržištu kapitala je značajno umanjen. Umanjen promet i pad svih berzanskih indeksa uz dospijeće obaveze vraćanja kredita koji su korišćeni za trgovanje na tržištu kapitala u prethodnom periodu uticalo je na usporavanje rasta depozita stanovništva. Takođe, značajno se smanjio i onaj dio depozita koji su ranije dolazili iz „slamarica“, jer je većina tog dijela štednje već ušla u bankarski sistem ili na tržište kapitala.

Na kraju juna, depoziti sektora stanovništva su iznosili 1.075,4 miliona eura. Za prvih šest mjeseci uvećani su za 5,5%, a za godinu dana za 40,3%.

Ročna struktura depozita stanovništva se znatno popravila, po-sebno u posljednje dvije godine. Tako se na kraju 2006. godine na oročene depozite odnosilo 41% ukupnih depozita stanovniš-tva, dok je njihovo učešćče na kraju drugog kvartala o.g. iznosilo

61,8%. Na kraju drugog kvartala, njihovo učešće je uvećano za 5,4 procentnih poena u odnosu na kraj prvog kvartala ove go-dine, dok je porast u odnosu na isti period prethodne godine iznosio 19 procentnih poena. (Grafik br. 2.6)

Ročna struktura oročenih depozita, iako promijenjena u korist depozita duže ročnosti, i dalje nije zadovoljavajuća. Tako se na depozite ročnosti do tri mjeseca odnosilo 24,5% oročenih de-pozita stanovništva (15,2% ukupnih depozita stanovništva), dok je učešće depozita ročnosti od tri mjeseca do jedne godine iznosilo 49,6% (30,7%), depozita ročnosti od jedne do tri godine 22% (13,6%), a na depozite ročnosti preko tri godine odnosilo se 3,8% oročenih depozita stanovništva, odnosno 2,4% ukupnih depozita ovog sektora.

Porast učešća depozita duže ročnosti predstavlja pozitivnu pro-mjenu, posebno ako se posmatra sa aspekta sigurnosti poslovanja banaka. Oročavanje depozita na duže rokove je često direktno povezano sa rastom nivoa životnog standarda koji, iako u porastu u Crnoj Gori još uvijek nije na zadovoljavajućem nivou.

Grafik br. 2.6 – Ročna struktura depozitasektora stanovništva, %

34

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• JA

NUA

R - J

UN

200

8.

U okviru svojih nadležnosti, Centralna banka je politikom oba-vezne rezerve u velikoj mjeri uticala na poboljšanje ročne stru-kture depozita.

Krediti sektoru stanovništva rasli su prosječno mjesečno za 3,9% tokom prva dva kvartala ove godine, što je značajno niže od pro-sječnog mjesečnog rasta ostvarenog u istom periodu prethodne godine (9,7%). Na kraju juna, dug stanovništva prema banka-ma iznosio je 996,6 miliona eura i bio je za 25,5% viši nego na kraju prethodne godine. Za godinu dana, krediti stanovništvu uvećani su 84,1%.

Ročna struktura kredita stanovništvu pokazuje dominanto učešće dugoročnih kredita - 86,4% na kraju drugog kvartala ove godine. Pri tome, na kredite ročnosti od jedne do tri godine odnosilo se 22,4%, a na kredite ročnosti preko tri godine 64% kredita ovom sektoru, što je u najvećoj mjeri posljedica odobravanja stambe-nih kredita. Grafik br. 2.7

Stanovništvo najviše koristi namjenske kredite (Tabela br. 2.12), i to stambene kredite, na koje se odnosilo 48,7% namjenskih kredita stanovništvu, kao i za adaptaciju stambenog ili poslo-vnog prostora – 29,5% na kraju drugog kvartala o.g. (Grafikbr. 2.8).

Tabela br. 2.12 – Namjenska struktura kredita stanovništvu, %, kraj mjeseca

Krediti stanovništvu VI 2007. XII 2007. VI 2008.

Nenamjenski 36,5 35,5 37,5

Namjenski 49,4 45,5 45,4

Hipotekarni 11,5 16,0 16,6

Poslovi lizinga 0,6 0,5 0,5

I pored blagog pada depozita u posljednja dva mjeseca dru-gog kvartala o.g., sektor stanovništva je zadržao poziciju neto štediše u odnosu prema bankama. Neto štednja stanovništva iznosila je 78,8 miliona eura na kraju drugog kvartala o.g. Ko-eficijent krediti/depoziti za ovaj sektor iznosio je 0,93 na krajujuna, što je više nego na kraju juna (0,71) i decembra pretho-dne godine (0,78).

Grafik br. 2.8 – Namjenski kreditistanovništvu, %, kraj mjeseca

Grafik br. 2.7 – Ročna struktura kreditastanovništvu, u %, stanje na kraju mjeseca

2.3.4. Sektor privrede

Depoziti sektora privrede su iznosili 709,9 miliona eura na kraju drugog kvartala o.g. U odnosu na kraj prethodne godine porasli su za 7%, dok je godišnji porast iznosio 52,6%.

U ročnoj strukturi depozita sektora privrede dominiraju kratko-ročni depoziti - 67,9% na kraju drugog kvartala o.g.

Krediti ovom sektoru su rasli tokom prva dva kvartala ove godine prosječno mjesečno za 2,9% i na kraju juna su iznosili 1.613,1 mi-liona eura. Za prvih šest mjeseci o.g. uvećani su za 18,2%, dok je godišnji porast iznosio 85%. U istom periodu prethodne godine šestomjesečni rast je iznosio 85%, a godišnji 164,5%.

35

MO

NET

ARN

A KR

ETAN

JA

Ročna struktura kredita ovom sektoru nije usklađena sa ročnom strukturom njihovih depozita. Sektor privrede se najvećim dije-lom zaduživao na dugi rok: 63,7% duga bilo je po osnovu du-goročnih kredita. (Tabela br. 2.13)

Tabela br. 2.13 –Ročna struktura kredita sektoru privrede, %, kraj mjeseca

VI 2007. XII 2007. VI 2008.

Do tri mjeseca 12,4 10,9 7,6Od tri mjeseca do jedne godine

26,4 26,2 28,7

Od jedne do tri godine

29,8 21,8 26,5

Preko tri godine 31,3 41,1 37,2

Ukupno 100,0 100,0 100,0

Koeficijent krediti/depoziti sektora privrede iznosi 2,3 na krajudrugog kvartala, dok je na kraju istog perioda prethodne godine iznosio 1,9, što je pokazatelj velikog investicionog ciklusa. Sektor privrede predstavlja neto dužnika u odnosu sa bankama.

2.3.5. Kapital banaka

Ukupan kapital banaka iznosio je 280,8 miliona eura na kraju drugog kvartala ove godine. U odnosu na kraj prethodne godine, uvećan je za 18,5%, dok je godišnji porast iznosio 39,9%.

Posmatrano na nivou sistema, na kraju drugog kvartala o.g. zabilježen je pozitivan finansijski rezultat u iznosu od 8,9 mi-liona eura.

Koeficijent solventnosti za sistem u cjelini iznosio je 16,59%,što je bilo nešto niže nego u istom periodu i na kraju prethodne godine. (Tabela br. 2.14)

Posmatrano po bankama, koeficijent solventnosti se kretao uintervalu od 10,9% do 159,7%.

Tabela br. 2.14 – Koeficijent solventnosti, kraj mjeseca

Opis/Period2007. 2008.

VI XII VIKoeficijentsolventnosti 18,74% 17,12% 16,59%

Koeficijent ROE, povraćaj na prosječni kapital, iznosio je 6,41%za sistem u cjelini.

Ukupan kapital činio je 8,3% ukupne aktive banaka, dok se, posmatrano po bankama, ovaj odnos kretao u intervalu od 3,9% do 71,6%.

2.4. Obavezna rezerva banaka

Prvih šest mjeseci 2008. godine obilježila je primjena nove Odluke o obaveznoj rezervi banaka kod Centralne banke Crne Gore, kojom su izvršene značajne izmjene u politici obavezne rezerve10.

Tokom prvih šest mjeseci 2008. godine, depoziti koji su činili osnovicu za obračun obavezne rezerve iznosili su u prosjeku 1.790 miliona eura. Iznos prosječne osnovice za obračun obave-zne rezerve bio je znatno viši nego u istom periodu 2007. godine (1.190 miliona eura) i rezultat je kako rasta ukupnih depozita, tako i širenja osnovice za obračun.

U prva dva kvartala, depoziti koji ne ulaze u sastav osnovice za obračun obavezne rezerve prosječno su iznosili 314,3 mi-liona eura.

Na kraju juna, izdvojena obavezna rezerva iznosila je 283,2 miliona eura, od čega je na računu obavezne rezerve u zemlji izdvojeno 19,6%, a na računu Centralne banke u inostranstvu 80,4%. Za prvih šest mjeseci o.g. nivo izdvojene obavezne rezerve uvećan je za 9,4%, dok je godišnji porast iznosio 24,1%. (Prilog B)

Izdvojena obavezna rezerva činila je 12,5% ukupnih depozita ba-naka na kraju juna 2008. godine, što je niže nego u prethodnoj godini i prvom kvartalu ove godine. Tabela br. 2.15

Na 50% izdvojenih sredstava obavezne rezerve na računu oba-vezne rezerve kod CBCG, CB je obračunavala kamatu po stopi od 1% na godišnjem nivou i ukupno platila 694.735 eura u pe-riodu januar – jun 2008. godini. U posmatranom periodu nije bilo korišćenja obavezne rezerve za likvidnost, dok je niži nivo izdvojene obavezne rezerve od propisanog zabilježen tri dana kod tri banke.

10 Odluka o obaveznoj rezervi banaka kod Centralne banke Crne Gore («Sl. list Crne Gore», br. 9/07)

36

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• JA

NUA

R - J

UN

200

8.

Tabela br. 2.15 – Izdvojena obavezne rezerve i ukupni depoziti kod banaka, kraj mjeseca

Opis/Godina2007. 2008.

III VI IX XII III VIIzdvojena obavezna rezerva (mil. eura) 196 228 256 259 279 283

Ukupni depoziti kod banaka (mil. eura) 1.300 1.581 1.820 2.091 2.140 2.275

Efektivna stopa obavezne rezerve 15,1 14,4 14,1 12,4 13,0 12,5

Ukupna aktiva mikrokreditnih finansijskih institucija (MFI) izno-sila je 69,4 miliona eura na kraju juna 2008. godine, što je bilo za 27,5% iznad nivoa ostvarenog na kraju 2007. godine, odno-sno za 49,8% više u odnosu na isti period prethodne godine. Tabela br. 2.16

Krediti MFI su prosječno mjesečno rasli po stopi od 3,7% tokom prvih šest mjeseci ove godine, što je niže od prosječnog mjese-

Tabela br. 2.16 - Bilansna suma MFI, kraj mjeseca, 000 eura



Ukupno 42.416 46.341 48.918 54.446 62.034 69.432

Tabela br. 2.17 – Ukupni krediti MFI, kraj mjeseca, 000 eura



Ukupno 37.801 42.962 45.317 52.901 58.163 65.782

Tabela br. 2.18 - Ukupni krediti MFI po djelatnostima, kraj mjeseca, 000 eura

Opis/period2007. 2008.


Trgovina 3.978 4.656 4.799 5.847 6.611 7.224

Usluge 5.868 7.168 6.881 9.034 12.492 14.123

Proizvodnja 873 998 913 1.021 1.146 1.507

Poljoprivreda 26.152 28.849 31.061 33.394 35.242 38.327

Ostalo 930 1.291 1.663 3.605 2.672 4.602

Ukupno 37.801 42.962 45.317 52.901 58.163 65.783

2.5. Mikrokreditne finansijske institucije

čnog rasta ostvarenog u istom periodu prethodne godine (4,8%). Na kraju juna, ukupni krediti MFI iznosili su 65,8 miliona eura, što je bilo za 24,3% više u odnosu na kraj 2007. godine, dok je godišnji rast iznosio 53,1% (Tabela br. 2.17).

U strukturi kreditnog portfolija MFI po djelatnostima, dominantno je učešće kredita za poljoprivredu – 58,3% na kraju juna 2008. godine. (Tabela br. 2.18).

37

MO

NET

ARN

A KR

ETAN

JA

U ročnoj strukturi kredita MFI dominiraju dugoročni krediti (92,3%). Kreditni porfolio tokom posmatranog perioda je po-kazivao zanemarljivo učešće kredita koji prekoračuju rok vra-ćanja (0,5%). Rezervisanja za kreditne gubitke činila su 1,6% ukupnih kredita.

Novčana sredstva MFI (2,8 miliona eura) činila su 4% ukupne aktive, a fiksna i ostala aktiva 2,8% ukupne aktive MFI na krajujuna 2008. godine.

U pasivi MFI, ukupne obaveze11 iznosile su 51,8 miliona eura ili 74,5% ukupne pasive MFI. Izvor sredstava mikrokreditnih orga-nizacija uglavnom je inostrani kapital koji se mikrokreditnim lini-jama usmjerava poljoprivrednim proizvođačima, preduzetnicima iz oblasti usluga, sitne proizvodnje, trgovine i sl.

Ukupan kapital MFI iznosio je 17,7 miliona eura ili 25% ukupne pasive MFI na kraju juna 2008. godine. Od iznosa ukupnog ka-pitala, 10,4 miliona eura ili 59% odnosilo se na kapital iz dona-cije, 0,6 miliona eura ili 3,6% na donacije, dok je neraspoređe-na dobit iznosila 6,6 miliona eura ili 37,5% ukupnog kapitala. Na kraju juna 2008. godine, MFI su ostvarile pozitivan rezultat u ukupnom iznosu od 1,3 miliona eura.

2.6. Aktivne kamatne stope

Aktivne kamatne stope su tokom II kvartala 2008. godine bile u blagom porastu u odnosu na prvi kvartal ove godine, dok su u odnosu na kraj prethodne godine zabilježile smanjenje.

Prosječna ponderisana nominalna aktivna kamatna stopa (APPNS) na nivou sistema je u junu 2008. godine iznosila 8,47% (8,38% u martu 2008., 8,51% u decembru 2007.), a prosječna ponderi-sana efektivna aktivna kamatna stopa (APPES) 9,23% (9,16% u martu 2008., 9.29% u decembru 2007. godine)12.

U II kvartalu 2008. godine APPES je na nivou sistema bilježila prosječan mjesečni rast od 0,02 pp. Ranije, od kada se prati serija podataka aktivnih kamatnih stopa13, APPES je bilježila prosječan mjesečni pad: 0,15 procentnih poena (pp) tokom posljednjeg

kvartala 2005. godine, 0,18 pp tokom 2006. i 0,07 pp tokom 2007. godine. Takođe, tokom prvog kvartala ove godine, APPES bilježi prosječni mjesečni pad za 0,04 pp, što je uticalo na to da i pored rasta tokom drugog kvartala, APPES za prvih šest mjeseci ove godine bilježi prosječni mjesečni pad za 0,01 pp.

Osnovni faktori rasta kamatnih stopa su globalna finansijska kriza(koja je uticala na rast kamatnih stopa i na smanjivanje raspo-loživih sredstava na globalnom tržištu) i rast cijena u Eurozoni (primarno energenti i hrana).

Posmatrano po sektorima (privatni, državni, strani), nivo ka-matnih stopa na kredite odobrene privatnom sektoru veoma je sličan nivou kamatnih stopa na ukupne kredite. Ovakvo kreta-nje je i razumljivo s obzirom na to da krediti odobreni privatnom sektoru čine najveći dio odobrenih kredita i samim tim njihov ponder je najveći. Kamatne stope na kredite državnom sekto-ru su u II kvartalu 2008. godine bile na približno sličnom nivou kao i tokom 2007. godine i niže su od kamatnih stopa na kredite odobrene privatnom sektoru, prije svega zbog veće sigurnosti i manjeg kreditnog rizika plasmana banaka državnom sektoru. Kamatne stope na kredite odobrene nerezidentima oscilirale su tokom prva dva kvartala ove godine. Na kraju II kvartala o.g. APPES na kredite odobrene nerezidentima iznosila je 8,36%, što je bilo za 0,53 pp više nego na kraju I kvartala o.g., odnosno za 0,50 pp niže nego na kraju prethodne godine.

Grafik br. 2.9 - Aktivne kamatne stope nanivou sistema, na godišnjem nivou, %

11 Obaveze po uzetim kreditima i pozajmicama, kondicioni grantovi, subordinisani dugovi i ostale obaveze.12 Važno je napomenuti da se podaci o kamatnim stopama ne odnose samo na novoodobrene kredite u mjesecu izvještavanja, već na sve

kredite (kumulativno) koji su odobreni zaključno sa mjesecom izvještavanja. U tom kontekstu se ovdje analizira kretanje kamatnih stopa.13 Septembar 2005. godine

38

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• JA

NUA

R - J

UN

200

8.

Grafik br. 2.10 - APPES na kredite, posektorima, na godišnjem nivou. %

Grafik br. 2.11 - APPES na kredite fizičkim i pravnim licima, na godišnjem nivou, %

Tabela br. 2.19 - APPES na kredite pravnim licima. po djelatnostima, na godišnjem nivou, %

Djelatnost Stopa2005. 2006. 2007. 2008.

XII XII III VI IX XII III VI

1. Poljoprivreda, lov, ribolovPPNS: 7,49 6,52 6,58 6,82 7,09 6,92 7,03 7,26

PPES: 7,62 6,88 6,89 7,17 7,42 7,25 7,36 7,64

2. RudarstvoPPNS: 11,71 7,81 8,30 7,91 7,75 7,47 7,50 7,61

PPES: 12,81 7,29 8,09 8,21 7,87 8,32 7,78 7,97

3. ProizvodnjaPPNS: 10,68 8,25 7,70 7,11 7,43 7,71 7,83 7,93

PPES: 11,70 8,89 8,45 7,92 7,99 8,49 8,49 8,53

4. EnergetikaPPNS: 10,45 8,27 7,58 7,92 7,40 7,02 7,24 7,33

PPES: 14,17 8,90 8,16 8,43 8,22 7,65 8,02 7,96

5. GrađevinarstvoPPNS: 11,97 8,33 7,85 7,45 7,72 7,74 7,91 7,97

PPES: 12,72 9,06 9,42 8,32 8,36 8,69 8,52 8,58

6. TrgovinaPPNS: 11,04 8,57 7,79 7,78 7,79 7,66 7,68 7,72

PPES: 12,24 9,53 8,44 8,32 8,31 8,06 8,31 8,32

7. Usluge, turizam, ugostiteljstvoPPNS: 9,78 7,57 7,73 7,28 8,34 8,34 7,96 7,93

PPES: 11,06 8,55 7,90 7,84 8,43 9,39 8,41 8,45

8. Transport, skladištenje, pttPPNS: 9,78 8,52 8,03 8,00 7,97 7,73 7,75 7,95

PPES: 10,81 9,37 8,78 8,63 8,44 8,37 8,31 8,49

9. FinansijePPNS: 5,85 7,12 6,68 5,91 6,92 7,19 7,33 7,20

PPES: 6,11 7,85 7,15 7,47 7,22 8,21 7,76 7,68

10. Trgovina nekretninamaPPNS: 11,74 8,42 7,83 7,44 7,72 7,74 7,79 7,96

PPES: 13,04 9,51 8,46 8,49 8,35 8,72 8,40 8,58

11. Administr. i dr. javne uslugePPNS: 9,28 7,97 7,58 7,31 7,46 7,48 7,69 7,93

PPES: 11,05 8,51 8,23 7,78 7,63 7,79 7,87 8,26

12. OstaloPPNS: 10,24 7,27 7,53 4,77 6,81 7,30 6,44 7,05

PPES: 10,81 4,78 5,32 7,23 7,45 9,61 6,95 7,44

39

MO

NET

ARN

A KR

ETAN

JA

Grafik br. 2.12 - APPES na kredite, poročnosti, na godišnjem nivou, %

Nivo kamatnih stopa na kredite odobrene fizičkim licima je zna-tno iznad kamatnih stopa na kredite odobrene pravnim licima, kao i iznad kamatnih stopa na ukupne kredite. Prosječna razli-ka u nivou kamatnih stopa na kredite odobrene fizičkim i pra-vnim licima tokom II kvartala 2008. godine iznosila je 1,86 pp za APPNS, a značajnih 2,38 pp za APPES.

Na kraju II kvartala 2008. godine kamatne stope na dugoročne kredite (9,23%) bile su neznatno iznad kamatnih stopa na kra-tkoročne kredite (9,16%).

2.7. Pasivne kamatne stope

U junu 2008. godine, pasivna prosječna ponderisana efektivna kamatna stopa (PPPES) je iznosila 3,73%. Pri toj kamatnoj stopi, kamatna marža je iznosila 5,5 pp.

Pasivna prosječna ponderisana efektivna kamatna stopa na de-pozite fizičkih lica iznosila je 3,87%, dok je na depozite pravnihlica iznosila 3,61%. Kreditna marža na kredite odobrene fizičkimlicima iznosila je 6,85 pp, dok je na kredite odobrene pravnim licima iznosila znatno manje, 4,76 pp.

Posmatrano po ročnosti, u junu je PPPES iznosila: 0,68% na depozite po viđenju; 5,17% na depozite ročnosti do 3 mjese-ca; 5,56% na depozite ročnosti od 3 mjeseca do jedne godine; 6,52% na depozite ročnosti od jedne do tri godine; 4,85% na depozite ročnosti od tri do pet godina i 5,18% na depozite ro-čnosti preko pet godina.

TRŽIŠTE KAPITALA3

43

TRŽI

ŠTE

KAP

ITAL

A

Recesioni period na crnogorskim, ali i na većini regionalnih ber-zi, nastavio se tokom prvog polugođa 2008. godine. Uzrokovan je kako eksternim faktorima - globalnom finansijskom krizom iusporavanjem ekonomskog rasta, tako i unutrašnjim faktorima - nedostacima vezanim za spore institucionalne reforme tržišta, lošom pravnom nadgradnjom postojećih zakonskih propisa, zna-čajnim usporavanjem privatizacionog procesa, slabim korporati-vnim upravljanjem, pecenjenim vrijednostima HOV iz prethodnog perioda i brojnim drugim slabostima privrede i tržišta.

U prvom polugođu 2008. godine nije bilo većih investicija na tržištu kapitala koje bi pogurale tržište u novi ciklus rasta. Uz to prisutni politički rizici u okruženju dodatno su stvarali nepogo-dno tle za nove investicije. Na pad cijena hartija od vrijednosti, takođe je uticalo aktiviranje lombardnih kredita koje su građani tokom 2007. godine mahom uzimali da bi participirali na tržištu. Za razliku od bankarskog sektora koji je potencijalnu nestabilnost uspješno prevazišao primjenom mjera CBCG, crnogorsko tržište kapitala još uvijek nije razvilo mehanizme zaštite od rizika.

U prvom polugođu 2008. godine na crnogorskim berzama ostva-reno je 101,8 milion eura prometa, što je ispod ukupno ostva-renog prometa u istom periodu prethodene godine za 78,8%. U odnosu na isti period 2006. godine ostvaren je rast prometa od 34,5%. Prosječni mjesečni promet u prvih šest mjeseci ove godine iznosio je 16,9 miliona eura, što je znatno ispod prosje-čnog mjesečnog prometa u uporednom periodu 2007. godini koji je iznosio 60,6 miliona eura. Najveći dio prometa ostvaren je kroz sekundarnu trgovinu, dok je u primarnoj trgovini ostvareno svega 0,2% prometa. Ukupan promet je realizovan kroz 31,2 hi-ljada transakcija ili 78,7% ili 115,1 hiljadu transakcija manje nego u prvom polugođu prethodne godine.

Posmatrano po kvartalima berze bilježe kontinuirani pad četiri kvartala zaredom. U II kvartalu tekuće godine je u odnosu na pret-hodni kvartal ostvaren pad prometa za 20,9%, dok je u odnosu na II kvartal 2007. godine promet opao za 82,8%.

Tabela br. 3.1 - Uporedni odnos prometa na crnogorskim berzama (relativne promjene)

Period I-VI `08I-VI `05

I-VI `08 I-VI `06

I-VI `08I-VI `07

Ukupan promet 4.60% 34.50% -78.80%

Kalkulacije: CBCG

Veći dio prometa i transakcija, realizovan je preko Nex Montene-gro berze (57,3% ukupnog prometa i 64,1% ukupno ostvarenih transakcija), a manji preko Montenegro berze (42,7% ukupnog prometa i 35,9% transakcija).

Grafik br. 3.1 - Promet na crnogorskimberzama u prvih 6 mjeseci u 2005, 2006, 2007 i 2008. godini

Izvor: Montenegroberza i Nex Montenegro berza

44

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• JA

NUA

R - J

UN

200

8.

Struktura prometa

U strukturi trgovine u posmatranom periodu, dominanatno je bilo učešće prometa akcijama kompanija (72,3%), zatim akcijama fondova zajedničkog ulaganja (18,7%), dok se na učešće raznih vrsta obveznica u ukupnom prometu odnosilo 9,0%.

U strukturi prometa zabilježeno je, u prvih šest mjeseci 2008. godine u odnosu na referentni period prethodne godine, sma-njenje prometa akcijama kompanija za 8,3 procentna poena, a povećalo se učešče prometa akcijama fondova zajedničkog ulaganja za 1,4 p.p i obveznicama za 6,9 p.p., što je uobičaje-na promjena u strukturi trgovanja, kada je tržište u padu usljed pomijeranja portfolija invetitora ka manje rizičnim i manje flu-ktuirajućim ulaganjima.

Ukupan promet akcijama crnogorskih kompanija od 73,6 milio-na eura u I polugođu tekuće godine ostvaren je kroz 22,9 hiljada transakcija, ili 73,7% ukupno realizovanih transakcija. Ostvareni promet akcijama kompanija bio je za 81% niži nego u I polugo-đu prethodne godine. Broj realizovanih poslova, u uporednom periodu je bio manji za 95,2 hiljade transakcija.

Akcijama fondova zajedničkog ulaganja prometovano je u I polugođu 2008. godine 19,1 milion eura kroz 7,1 hiljadu tran-sakcija. Ostvareni promet akcijama FZU bio je niži nego u I po-lugođu 2007. godine za 77%, dok je broj sklopljenih poslova opao za 73,7%.

Od ukupnog prometa obveznicama od 9,1 milion eura, najveći dio prometa odnosio se na obveznice restitucije 94,9%, mu-nicipalne obveznice 2,7% i obveznice stare devizne štednje 2,4%, dok prometa obveznicama za sanaciju puteva nije bilo.

Grafik br. 3.2 - Struktura prometa nacrnogorskim berzama u prvih 6 mjeseci 2008. godine


Tabela br. 3.2 - Ukupan promet i struktura prometa u prvih 6 mjeseci 2005, 2006, 2007 godine

Struktura prometa,I-VI 2008.

I-VI 2005 I-VI 2006 I-VI 2007 I-VI 2008

Apsolutni iznos

% ukupnog prometa

Apsolutni iznos

% ukupnog prometa

Apsolutni iznos

% ukupnog prometa

Apsolutni iznos

% ukupnog prometa

Akcije 84,391,194 86.7 56,534,939 74.7 386,882,269 80.6 73,607,682 72.3

Akcije FZU 4,625,675 4.8 14,736,060 19.5 82,996,061 17.3 19,063,769 18.7

Obveznice 8,340,851 8.6 4,409,749 5.8 9,922,960 2.1 9,149,174 9.0

Ukupno 97,357,720 100.0 75,680,748 100.0 479,801,290 100.0 101,820,625 100.0


Grafik br. 3.3 - Promet (u 000 eura) i brojsklopljenih poslova akcijama komapnija u prvih 6 mjeseci 2007. i 2008. godine


45

TRŽI

ŠTE

KAP

ITAL

A

Na visoko učešće prometa obveznicama restitucije uticala je Odluka Ministarstva finansija Crne Gore14 kojom se omogućava dužnicima (fizičkim i pravnim licima) da svoje obaveze premadržavi (plaćanje poraza, dugova prema državi) izmire obvezni-cama SDŠ i restitucije. Najniže stope pada prometa, u ovom izvještajnom periodu, zabilježene su trgovinom obveznicama.

Grafik br. 3.4 - Kretanje prometa (u 000 €)i broja transakcija akcijama FZU na crnogorskim berzama u I polugođu 2008. g.


Grafik br. 3.5 - Kretanje prometa (u 000 €) i broja transakcija obveznicama na crnogorskim berzama u I polugođu 2008. g.


U I polugođu 2008. u odnosu na isti period 2007. godine ostvaren je pad prometa obveznicama od 7,8%, dok je broj sklopljenih transakcija bio niži za 0,4%.

Indeksi

Negativne tendencije na tržištu kapitala se vjerovatno najočigle-dnije mogu vidjeti kroz kretanje berzanskih indeksa.

Sva tri indeksa, u kontinuitetu od početka godine, bilježe pad. Moste je, u odnosu na kraj 2007. godine zabilježio pad od 52,7%, dok su NEX20 i NEX PIF bili niži za 47,1% i 54,8%, respektivno.

Indeksi su bili znatno ispod nivoa sa kraja juna 2007. godine. Na godišnjem nivou, Moste je zabilježio pad od 64,9%, dok su NE-X20 i NEX PIF opali za 55,3% i 59,5%.

U odnosu na njihove istorijski maksimalne vrijednosti (dostignute u 2007. godini), indeksi su na kraju juna 2008. bili niži i to Moste za 68,7%, NEX PIF za 65,1% i NEX20 za 62,8%.

Grafik br. 3.6 - Kretanje indeksa na NexMontenegro berzi i Montenegro berzi (NEX20 i NEX PIF- lijeva skala i MOSTE- desna skala)

Izvor: Montenegro berza i Nexmontenegro berza

14 Odluka o uslovima i postupku otkupa potrživanja Crne Gore obveznicama devizne štednje građana i obveznicama bivših vlasnika po osno-

vu obeštećenja za oduzeta imovinska prava, Sl. list Crne Gore 17, 11. mart 2008. godine.

46

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• JA

NUA

R - J

UN

200

8.

Blok trgovine

U I polugođu 2008. godine ostvareno je sedam blok transakcija u iznosu od 4,3 miliona eura. Najveći promet odrađen blok transa-kcijama (79,4%) ostvaren je obveznicama fonda za restituciju.

Kapitalizacija

Na Nex Montenegro berzi ostvarena tržišna kapitalizacija je na kraju juna 2008. godine iznosila 2,1 milijardu eura i bila je niža u odnosu decembar prethodne godine za 40,3%, dok je na godi-šnjem nivou zabilježila pad od 43,7%. U odnosu na maksimalnu tržišnu kapitalizaciju ostvarenu u avgustu prošle godine zabilježila je pad od 51,4%. Tržišna kapitalizacija na Montenegoro berzi je na kraju juna iznosila 2,5 milijardi eura čime je zabilježila godišnji pad od 32,6%. U odnosu na kraj prethodne godine bila je niža za 31,5%, dok je u odnosu na maksimalno ostvarenu kapitalizaciju (u avgustu prošle godine) bila niža za 39,5%.

Likvidnost mjerena koeficijentom obrta sredstava je u junu uodnosu na kraj decembara 2007. godine bila viša za 24,2% na Nex Montenegro berzi, dok je na Montenegro berzi zabilježila rast od 17,6%. Na godišnjem nivou likvidnost je smanjena za 39,3% na Nex Montenegro berzi i 18,4% na Montenegroberzi.

Proteklo polugođe obilježio je neuspjeh spajanja domaćih berzi, ali i pokušaji dogovaranja regionalnih integracija („Konferencija tržišta kapitala centralne i istočne Evrope” održana u Zagrebu), registrovanje novih banaka za obavljenje kastodi poslova, redovne revizije berzanskih indeksa, stavljanje u proceduru primjene pin

Tabela br. 3.3 - Opšti podaci o indeksima

MOSTE NEX 20 NEXPIF

Vrijednost na 30. Jun 2008. 769.21 18,077.77 17,736.12

Apsolutva promjena za prvih 6 mjeseci 2008. -858.48 -16,090.86 -21,493.05

Početna vrijednost indeksa 100,0 1000,00 1000,00

Maksimalna vrijednost za prvih 6 mjeseci 2008. 1.613,04 09.01.2008 34.168,63 09.01.2008 39.229,17 09.01.2008

Maksimalna istorijska vrijednost 2.455,4 07.05.2007 48.617,88 07.05.2007. 50.780,54 17.08.2007

Minimalna istorijska vrijednost 94,8 23.06.2004 918,57 14.04.2003 959,53 02.04.2003

Rast od 31. Decembra 2007. do 30. juna 2008. -52.7 -47.1 -54.8


Grafik br. 3.7 - Kapitalizacije nacrnogorskim berzama (u 000.000 €)


Grafik br. 3.8 - Koeficijent obrta sredstava

Izvor: Nex Montenegro berza, Montenegro berza

47

TRŽI

ŠTE

KAP

ITAL

A

kodova od strane CDA, prestanak ili „zamrzavanje” rada nekih brokerskih kuća i njihove česte dokapitalizacije zbog nedostatka sredstava za pokriće operativnih troškova.

Brojni su faktori lošeg stanja crnogorskih berzi: nepovoljne pri-like na finansijskim tržištima u okruženju i šire, smanjen prilivsredstava sa tržišta nekretnina, smanjena kreditna ekspanzija,

biznis barijere15 i nepotpuna regulativa16, nelikvidnost privrede, slaba raznovrsnost na strani ponude, odsustvo investicija od strane velikih inostranih fondova, zastoj u donošenju Zakona o imovinsko pravnim odnosima, a kao jedan od razloga pominju se i mala ovlašćenja Komisije u pogledu sprovođenja kaznenih odredbi za prekršioce poslovanja (u smislu tržišnih manipulacija i insajderskog trgovanja) na tržištu kapitala.17

Box br. 3.1 - Regionalne berze, neki pokazatelji poslovanja

Većina berzi u regionu je sučena sa padom prometa, kapitalizacije i berzanskih indeksa usljed uticaja negativnih globalnih finansijskih tokova. Neka tržišta u regionu (Srbija) bila su pod jakim uticajem političkih događaja što setakođe odrazilo na poslovanje regionalnih berzi. U naredne tri tabele prikazani su neki od pokazatelja poslovanja berzi iz regiona.

Tabela br. 1 - Prometa i ostvarenih transakcija na regionalnim berzama

Izvor: Izvještaji regionalnih berzi

Podaci iz tabele govore da je ostvareni promet u prvih pola godine na svim berzama bio znatno ispod prometa ostva-renog u referentnom periodu 2007. Najveći pad prometa zabilježile su: Sarajevska (83,8%), Makedonska (71,6%) i dvije crnogorske berze (Montenegroberza 73,1% i Nex Montenegro berza 81,7%). Po broju sklopljenih poslova samo su Zagrebačka i Ljubljanska berza zabilježile rast (76,9% i 8,1% više nego u I polugođu prošle godine).

Loše performanse su u protekolm periodu iskazali svi referentni berzanski indeksi. Za šest mjeseci 2008. godine prosječna stopa pada izabranih indeksa iznosila je 37,1%, dok je na godišnjem nivou taj pad iznosio 40,8%. Posma-

Naziv berze Relativan odnos prometa I-VI 08/ I-VI 07

Relativan odnos br. trans. I-VI 08/I-VI 07

Beogradska berza -51.7 -59.6

Zagrebačka berza -48.4 76.9

Sarajevska berza -83.8 -80.1

Makedonska berza -71.6 -70.5

Ljubljanska berza -19.1 8.1

Nex Montenegro berza -81.7 -79.2

Montenegro berza -73.1 -77.7

15 Suvišni i nefunkcionalni propisi, skraćivanje rokova u kojima državni organi postupaju po zahtjevu stranaka, troškovi postupaka, izdavanje odobrenja za obavljanje djelatnosti, radno zakonodavstvo, nepokretnosti, porezi, planiranje i upravljanje prostorom, carinske i necarinske barijere.

16 U vezi poslovanja otvorenih investicionih fondova i dobrovoljnih penzionih fondova17 „Komisija aktivno primjenjuje svoja pravila, ali je krajnje ograničena u nametanju administrativnih sankcija. Ona se mora oslanjati naupra-

vne i krivične sudove radi izricanja sankcija kako prema regulisanim tako i prema neregulisanim licima.“ Iz izvjštaja „MMF o radu Komisije za hartije od vrijednsoti“

48

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• JA

NUA

R - J

UN

200

8.

trajući indekse na godišnjem nivou, najveći pad u regionu zabilježile su crnogorske berze (55,3% i 64,9%), potom Sarajevska berza 47,6% i Beogradska berza 37,1%.

Tabela br. 2 - Promjene odabranih indeksa regionalnih berzi

Naziv berze Naziv indeksa

Vrijednost indeksa % promjena

VI 08 XII 07 VI 07 VI 08/ XII 07 VI 08 / VI 07

Beogradska berza BELEX15 1,783.28 2,318.27 2,835.52 -23.1 -37.1

Zagrebačka berza CROBEX 3,587.59 5,239.03 4,835.28 -31.5 -25.8

Sarajevska berza SASX-10 2286.87 3685.12 4366.67 -37.9 -47.6

Makedonska berza MBI10 4885.99 7740.79 6917.51 -36.9 -29.4

Ljubljanska berza SBI20 7877.87 11369.58 10624.19 -30.7 -25.8

Nex Montenegro berza NEX20 18,077.77 34,168.63 40,433.96 -47.1 -55.3

Montenegro berza MOSTE 769.21 1,627.69 2,189.88 -52.7 -64.9

Izvor: Izvještaji regionalnih berzi

Slično pokazuju i odnosi tržišnih kapitalizacija berzi.

Tabela br. 3 - Poređenja tržišnih kapitalizacija regionalnih berzi

Naziv berze VI ’08 / XII ‘07 VI ’08 / VI ‘07

Beogradska berza -13.4 -14.1

Zagrebačka berza -27.7 -19.9

Sarajevska berza -26.4 N/A

Makedonska berza -36.8 -28.9

Ljubljanska berza 11.6 24.7

Nex Montenegro berza -40.3 -43.7

Montenegro berza -31.5 -32.6

Izvor: Sajtovi regionalnih berzi

FISKALNI SEKTOR4

51

FISK

ALN

I SEK

TOR

4.1. Konsolidovana javna potrošnja

Prema podacima Ministarstva finansija18, u periodu januar – jun 2008. godine ukupni tekući javni prihodi19 iznosili su 692,4 mili-ona eura ili 23,9% procijenjenog BDP-a za 2008. godinu. U po-ređenju sa istim periodom prethodne godine, javni prihodi su zabilježili povećanje za 27,6%.

U strukturi javnih prihoda, najznačajniji su prihodi od poreza koji su iznosili 431,9 miliona eura i bili su za 28,4% viši u odnosu na isti period prethodne godine, kao i prihodi od doprinosa koji su povećani za 16,3% i iznosili su 147,2 miliona eura. Prihodi od taksi iznosili su 21,8 miliona eura i povećani su za 23,7%, od naknada 57,5 miliona eura ili 77,7% više, dok su ostali prihodi, koji su iznosili 27,1 milion eura, bili viši za 16,6% u odnosu na isti period prethodne godine. Primici od otplate odobrenih kre-dita iznosili su 6,8 miliona eura, što je na nivou prošlogodišnjih primitaka po ovom osnovu za isti period.

Konsolidovani javni izdaci u periodu januar- jun 2008. godine iznosili su 610,9 miliona eura ili 21,1% procijenjenog BDP-a. U odnosu na isti period prethodne godine bili su viši za 35,1%, kao rezultat povećanja tekućih izdataka (36,8%), transfera za

socijalnu zaštitu i transfera institucijama, pojedincima, nevla-dinom i javnom sektoru (19,7%), kapitalnih izdataka (82,6%) i pozajmica i kredita (41,4%).

U periodu januar – jun 2008. godine, javni prihodi su bili veći od javnih rashoda za 81,5 miliona eura, što je omogućilo uredno servisiranje obaveza prema budžetskim korisnicima i prema me-đunarodnim finansijskim institucijama. (Prilog C, Tabela 13).

4.2. Budžet Crne Gore i državni fondovi

Prema podacima Ministarstva finansija, tekući prihodi Budže-ta, koji prema izmjenama i dopunama Zakona o budžetu20, od januara 2008. godine uključuje Budžet Crne Gore i državne fon-dove, u periodu januar-jun 2008. godine, iznosili su 583,6 mili-ona eura ili 20,1% BDP-a. U odnosu na isti period 2007. godine, tekući prihodi su povećani za 21,8%, kao rezultat rasta poreskih prihoda, doprinosa i ostalih budžetskih prihoda (raznih naknada taksi i naplata zaostalih poreskih obaveza).

Box br. 4.1 - Struktura budžetskih primitaka

U strukturi tekućih prihoda najveće učešće ostvarili su prihodi od poreza (66,2%) i doprinosa (25,2%) na koje se ukupno odnosilo 91,4%. Prihodi od poreza iznosili su 386,5 miliona eura i povećani su za 25,2% u odnosu na isti period prethodne godine, kao rezultat povećanih prihoda od PDV-a za 16%, akciza za 53%, poreza na dohodak fi-zičkih lica 41,4%, poreza na dobit pravnih lica 45,6% i poreza na međunarodnu trgovinu i transakcije (carine) za 23,4%. Prihodi od PDV-a iznosili su 199,6 miliona eura i u tekućim prihodima su učestvovali sa 34,2%, a u poreskim prihodima 52%, dok su druga po veličini prihodna stavka akcize u iznosu od 54 miliona eura, i u tekućim budžet-skim prihodima učestvovali sa 9,2%. Rastu ovih prihoda doprinijele povećane ekonomske i privredne aktivnosti, kao i efikasniji rad poreskih i carinskih službi. Negativan trend ostvarili su prihodi od poreza na promet nekretni-

18 Izvor podataka Bilten Ministarstva finansija19 Ukupni tekući javni prihodi obuhvataju prihode budžeta, državnih fondova i lokalne samouprave.20 ,,Sl.list Crne Gore’’ br. 12/07

52

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• JA

NUA

R - J

UN

200

8.

na, koji su u odnosu na prva dva kvartala prethodne godine, bili niži za 29% uslijed smanjenja prodaje nekretnina po raznim osnovama. Prihodi od doprinosa iznosili su 147,2 miliona eura i povećani su za 16,3% u odnosu na isti period prethodne godine, sa evidentnim rastom po svim kategorijama.

Pozitivan trend u prva dva kvartala 2008. godine, ostvarili su ostali prihodi pri čemu su prihodi od taksi povećani za 39%, naknade 33%, ostali prihodi 8% i primici od otplate odobrenih kredita 42%. Kumulativno ovi prihodi iznosili su 49,9 miliona eura i ostvarili su učešće od 8,6% u tekućim budžetskim prihodima. Posebno dobra naplata ostva-rena je kod ekoloških naknada i naknada za korišćenje prirodnih dobara.

Tabela br. 4.1 - Tekući prihodi Budžeta CG i državnih fondova

Vrsta primitkaOstvareno

jan-jun 2008.god.

Ostvareno jan-jun 2007.

god.

Ostvarenje u odnosu na 2007.

3 u 000 000 eura u %POREZI 386,51 308,72 125,20

Porez na dohodak fizičkih lica 49,26 34,83 141,43

Porez na dobit pravnih lica 38,04 26,13 145,58

Porez na promet nepokretnosti 6,10 8,62 70,77

Porez na dodatu vrijednost 199,62 172,07 116,01

Akcize 53,55 35,11 152,52

Porez na međunarodnu trgovinu i transakcije 35,91 29,10 123,40

Ostali republički porezi 4,03 2,86 140,91

Doprinosi 147,22 126,59 116,30

Doprinosi za penzijsko i invalidsko osiguranje 91,69 71,19 128,80

Doprinosi za zdravstveno osiguranje 51,43 52,42 98,11

Doprinosi za osiguranje od nezaposlenosti 4,10 2,98 137,58

TAKSE 13,94 10,06 138,57

Administrativne takse 6,77 4,15 163,13

Sudske takse 4,52 4,39 102,96

Boravišne takse 0,06 0,08 75,00

Ostale takse 2,59 1,44 179,86

NAKNADE 13,24 9,95 133,07

Naknade za korišćenje dobara od opšteg interesa 2,30 2,03 113,30

Naknade za korišćenje prirodnih dobara 1,25 0,56 223,21

Ekološke naknade 1,68 0,88 190,91

Naknade za priredjivanja igara na sreću 2,59 2,05 126,34

Naknada za puteve 3,33 2,71 122,88

Ostale naknade 2,09 1,72 121,51

OSTALI PRIHODI 20,64 19,12 107,95

Prihodi od kapitala 3,63 4,76 76,26

Novčane kazne i oduzete imovinske koristi 4,30 4,19 102,63

Prihodi koje organi ostvaruju vršenjem svoje djelatnosti 7,65 6,06 126,24

Ostali prihodi 5,06 4,11 123,11

Primici od otplate kredita 2,05 4,88 42,01

Ukupno tekući prihodi 583,60 479,32 121,76

Izvor: Ministarstvo finansija

53

FISK

ALN

I SEK

TOR

Grafik br. 4.1 - Struktura Tekućih prihoda Budžeta CG i državnih fondova u periodu 01.01.-30.06.2008. godine

Prema podacima Ministarstva finansija, konsolidovani izdaci budžeta21 u prvih šest mjeseci 2008. godine iznosili su 505,5 miliona eura ili 17,4% procijenjenog BDP-a. Budžetska potro-šnja u odnosu na prvih šest mjeseci prethodne godine viša je za 31,6%.

Box br. 4.2 - Struktura budžetskih izdataka

U strukturi budžetskih izdataka najveće učešće imaju tekući izdaci u iznosu od 270,8 miliona eura ili 53,6%, što je u odnosu na prva dva kvartala prethodne godine predstavlja rast od 36,4%. Izdaci po osnovu transfera za socijalnu zaštitu iznosili su 154 miliona eura (30,5%), dok je za transfere institucijama, pojedincima, nevladinom i javnom sektoru izdvojeno 39 miliona eura (7,7%) budžetskih izdataka. U strukturi ovih izdataka, više sredstava u odnosu na šest mjeseci prethodne godine, izdvojeno je u oblasti penzijskog i invalidskog osiguranja, socijalne, zdravstve-ne zaštite, i javnim institucijama. Za kapitalne izdatke (tekući kapitalni izdaci i kapitalni budžet CG) izdvojeno je 30,9 miliona eura, što je značajno više sredstava u odnosu na isti period prethodne godine. Za odobrene pozajmice i kredite izdvojeno je 6,2 miliona eura ili 43,6% više sredstava u odnosu na isti period prethodne godine, dok je za budžetsku rezervu izdvojeno 70,2% više sredstava ili 4,6 miliona eura.

U tekućim budžetskim izdacima najviše sredstava utrošeno je za bruto zarade i doprinose na teret poslodavca, 15-6,9 miliona eura, što je 42,1% više u odnosu na isti period 2007. godine. Bruto zarade su predstavljale 31% izdata-ka i njihovo učešće u BDP-u iznosilo je 5,4%. Ostale kategorije tekućih izdataka ( ostala primanja, rashodi za ma-terijal i usluge, ostali izdaci, tekuće održavanje, renta, subvencije i kamate) opteretille su budžet kumulativno sa 88,2 miliona eura ili 17,4%.

21 Ukupni izdaci umanjeni za otplatu dugova.

54

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• JA

NUA

R - J

UN

200

8.

Tabela br. 4.2 - Konsolidovani izdaci Budžeta CG i državnih fondova 01.01-30.06 2008. godine

O P I S Ostvarenje jan-jun 2008.

Ostvarenje jan-jun 2007.

Ostvarenje u odnosu na

jan-jun 2007. god. u 000 000 eura u %

Bruto zarade i doprinosi na teret poslodavca 156,87 110,37 142,13

Neto zarade 92,33 64,50 143,15

Porez na zarade 17,68 11,50 153,74

Doprinosi na teret zaposlenog 24,20 18,00 134,44

Doprinosi na teret poslodavca 20,26 14,70 137,82

Prirez na porez 2,40 1,67 143,71

Ostala lična primanja 10,68 10,01 106,69

Rashodi za materijal i usluge 69,47 48,48 143,30

Tekuće održavanje 9,56 9,11 104,94

Kamate 10,21 12,78 79,89

Renta 3,06 2,21 138,46

Subvencije 8,01 3,68 217,66

Ostali izdaci 2,96 1,93 153,37

Transferi za socijalnu zaštitu 154,02 133,43 115,43

Prava iz oblasti socijalne zaštite 20,74 18,51 112,05

Sredstva za tehnološke viškove 4,92 5,53 88,97

Prava iz oblasti penzijskog i invalidskog osiguranja 116,95 100,98 115,82

Ostala prava iz oblasti zdravstvene zaštite 7,66 5,09 150,49

Ostala prava iz oblasti zdravstvenog osiguranja 3,75 3,32 112,95

Transferi institucijama pojedinicima nevladinom i javnom sektoru

38,95 28,29 137,68

Transferi javnim institucijama 29,68 17,44 170,18

Transferi nevladinim organizacijama 1,88 2,47 76,11

Transferi pojedincima 7,39 8,38 88,19

Transferi javnim preduzećima

Kapitalni izdaci 14,19 16,88 84,06

Kapitalni budžet CG 16,67

Pozajmice i krediti 6,19 4,31 143,62

Otplata garancija 0,02 0,00

Rezerve 4,63 2,72 170,22

Tekući izdaci 270,82 198,57 136,39

Konsolidovani izdaci budžeta i državnih fondova 505,49 384,20 131,57

Izvor:Ministarstvo finansija

55

FISK

ALN

I SEK

TOR

Grafik br. 4.2 - Struktura Konsolidovanih izdataka Budžeta CG i državnih fondova 01.01-30.06 2008. godine

Posmatrajući iznos suficit/deficit kao razliku primitaka i izda-taka, pri čemu se primici umanjuju za pozajmice, primljene tran-sfere, donacije i primitke od prodaje imovine, a izdaci za otplatu glavnice u zemlji i inostranstvu po osnovu duga nastalog uzi-manjem kredita i emitovanjem hartija od vrijednosti, u periodu 01.01 – 30.06. 2008. g. Budžet Crne Gore22 je ostvario suficitod 78,1 miliona eura23.

Box br. 4.3 - Izmjene i dopune Zakona o porezu na dobit pravnih lica

Skupština Crne Gore usvojila je u junu 2008. godine izmjene i dopune Zakona o porezu na dobit pravnih lica, kojim se obezbjeđuje veći stepen usklađenosti propisa o oporezivanju dobiti pravnih lica sa poreskim propisima EU, a što je i obaveza predviđena Nacionalnim Programom za integraciju Crne Gore u EU. Ovim zakonom izvršeno je smanjenje stope poreza na dividende i udjele u dobiti sa (15% na 9%), što treba da doprinese povoljnijem ambijentu za razvoj preduzetništva i inostrana ulaganja. Takođe, ovim Zakonom uvedena je mogućnost korišćenja poreske olakšice za ulaganja u postrojenja, opremu i dr. koja se koriste za proizvodnju energije (solarne energije, vjetra i dr.) tako da je 50% ulaganja po ovom osnovu oslobođeno plaćanja poreza na dobit. Izmjenama se mijenja i tretman kapital-nih dobitaka tako što se prihodi od kapitalnih dobitaka u godini u kojoj su ostvareni oporezuju sa 50%, dok je 50% oslobođeno od plaćanja poreza, što je mnogo povoljnije u odnosu na ranije rješenje prema kojem su prihodi od ka-pitalne dobiti u cjelosti oporezivani. Zakonom je otklonjena i mogućnost dvostrukog oporezivanja dobiti u slučaju kad zavisna kompanija (nerezident Crne Gore) isplaćuje dividende matičnoj kompaniji rezidenta Crne Gore.

4.3. Lokalna samouprava

Prema preliminarnim podacima Ministarstva finansija, u perio-du januar-jun 2008. godine tekući prihodi lokalne samouprave iznosili su 108,8 miliona eura ili 3,8% BDP-a. U poređenju sa prvih šest mjeseci prethodne godine viši su za 72%. U strukturi ostvarenih prihoda najveće učešće ostvarili su prihodi od naknada 40,7% i poreza 41,7%, dok se na ostale prihode (takse primici od otplate kredita i ostali prihodi) odnosilo 17,6%.

Prihodi od naknada značajno su povećani, kao rezultat veće naplate naknada za korišćenje građevinskog zemljišta (100%) i ostalih naknada (109%). Prihodi od poreza iznosili su 45,4 mi-liona eura i povećani su za 64,4%, a na njihov rast su najviše uticali povećani prihodi od lokalnih poreza (76%) i poreza na imovinu (65%).

22 Budžet CG i državni fondovi23 Metodologija obračuna suficita/deficita »Sl.list RCG«, 71/05.

56

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• JA

NUA

R - J

UN

200

8.

Tabela br. 4.3 - Tekući prihodi i konsolidovani izdaci lokalne samouprave

Vrsta primitkaOstvareno

jan-jun 2008.god.

Ostvareno jan-jun 2007.

god.

Ostvareno u odnosu na 2007

u 000 000 eura u %

TEKUĆI PRIHODI 108,76 63,27 171,90

Porezi 45,38 27,6 164,42

Takse 7,89 7,55 104,50

Naknade 44,24 22,41 197,41

Ostali prihodi 6,49 4,16 156,01

Primici od otplate kredita 4,76 1,55 307,10

IZDACI 105,49 68,28 154,50

Tekući izdaci 35,44 25,23 140,47

Bruto zarade i doprinosi na teret poslodavca 16,03 11,74 136,54

Ostala lična primanja 2,39 2,24 106,70

Rashodi za materijal i usluge 11,65 7,52 154,92

Tekuće održavanje 2,33 2,38 97,90

Kamate 0,32 0,23 139,13

Renta 0,24 0,22 109,09

Subvencije 0,59 0,27 218,52

Ostali izdaci 1,89 0,63 300,00

Transferi za socijalnu zaštitu 0,16 0,16 100,00

Transferi inst. pojedinicima NVO i javnom sektoru 11,86 9,64 123,03

Kapitalni izdaci 55,07 30,24 182,11

Pozajmice i krediti 0,78 0,62 125,81

Rezerve 2,18 2,39 91,21

Izvor: Ministarstvo finansija

Konsolidovani izdaci lokalne samouprave u periodu januar – jun 2008. godine, iznosili su 105,5 miliona eura ili 3,6% procijenje-nog BDP-a. U odnosu na prva dva kvartala 2008. godine, viši su 54,5% kao rezultat povećanih tekućih izdataka (40,5%), ka-pitalnih izdataka (82,1%) i transfera institucijama, pojedincima, NVO i javnom sektoru (23%).

4.4 Državni fondovi24

Republički fond penzijskog i invalidskog osiguranja25 u peri-odu januar- jun ove godine, ostvario je ukupne primitke u iznosu 132,4 miliona eura, što je za 22% više u odnosu na isti period

prethodne godine. Izvorni primici fonda iznosili su 132,2 miliona eura i bili su za 29% viši u odnosu na isti period prethodne godi-ne, zahvaljujući visokom stepenu naplate prihoda po osnovu svih kategorija doprinosa. Od doprinosa je prihodovano 91,7 miliona eura i njihovo učešće u tekućim prihodima iznosi 69,3%.

Ukupni izdaci Fonda PIO u prvih šest mjeseci 2008. godine, iznosili su 132,3 miliona eura, što je za 24% više u odnosu na isti period 2007. godine. Najznačajniji rashod predstavljaju izdaci za penzije, koji su iznosili 108,2 miliona eura ili 81,8% ukupnih izdataka. Poredeći ostvarene tekuće prihode i izvršene izdatke, Fond je u periodu januar – jun 2008. godine ostvario deficit od0,08 miliona eura.

24 Ne uključuje Fond za obeštećenje i Fond za razvoj jer u trenutku pisanja izvještaja podaci nijesu bili raspoloživi. 25 Izvor: Republički fond PIO

57

FISK

ALN

I SEK

TOR

Prema procjeni Republičkog fonda zdravstva, ovaj fond je u periodu januar-jun 2008. godine ostvario ukupne primitke u iznosu od 81,2 miliona eura ili 45,4% više u odnosu na isti period prethodne godine, što je rezultat povećane naplate doprinosa po svim kategorijama. Prihodi od doprinosa kumulativno su izno-sili 63 miliona eura ili 78% ukupnih prihoda, što je 20,9% više u odnosu na prva dva kvartala prethodne godine.

Ukupni izdaci Fonda zdravstva, u prva dva kvartala ove godine, iznosili su 73,4 miliona eura i za 36,3% su bili viši u odnosu na isti period prethodne godine. Najveće učešće u ukupnim izdaci-ma, 70 miliona eura ili 95,4%, odnosilio se na izdatke po osno-vu redovne djelatnosti i nabavku ljekova, dok je 4,6% sredstava utrošeno za rad Fonda. Poredeći ukupne primitke i realizovane izdatke za prva dva kvartala 2008. godine, fond je ostvario su-ficit u iznosu od 7,8 miliona eura. Neizmirene obaveze Fondazdravstva iznose 8,6 miliona eura.

Prema podacima Zavoda za zapošljavanje Crne Gore, ova instituicija je u prvih šest mjeseci 2008. godine ostvarila uku-pne primitke u iznosu od 12,4 miliona eura. Tekući primici (do-prinosi, takse, ostali prihodi i primici od otplate kredita) iznosili su 9 miliona eura, i bili su viši za 36,8% u odnosu na isti period prethodne godine, kao rezultat veće naplate doprinosa (37,6%) i takse (80,3%).

Izdaci zavoda u prva dva kvartala ove godine, iznosili su 11,3 mi-liona eura, od čega se 3,3 miliona eura odnosilo na tekuće izda-tke, dok su transferi za socijalnu zaštitu i transferi pojedincima, institucijama, i javnom sektoru iznosili 6,5 miliona eura.

Poredeći primitke i ostvarene izdatke u periodu januar-jun o.g., zavod je poslovao sa suficitom u iznosu od 1,1 miliona eura.

DRŽAVNI DUG5

61

DRŽA

VNI D

UG

Državni dug Crne Gore na kraju drugog kvartala 2008. godine iznosio je 914,8 miliona eura, i povećan je za 126,5 miliona eura u odnosu na kraj prethodnog kvartala, a 177,6 miliona eura u odnosu na kraj prethodne godine. Državni dug je na kraju prvog kvartala predstavljao 29% procijenjenog BDP-a, a na kraju drugog kvartala 31,6% procijenjenog BDP-a za 2008. godinu. Državni dug sa dugom javnih preduzeća za koji država garantuje iznosio je 1.076,4 miliona eura ili 37,1% procijenjenog BDP-a.

5.1. Unutrašnji dug

Unutrašnji dug iznosi 442,4 miliona eura na dan 30.06.2008., i uvećan je za 119,5 miliona eura u odnosu prethodni kvartal, dok je u odnosu na kraj 2007. godine uvećan za 167,3 miliona eura. Razlog ovome je prvenstveno usvajanje Zakona o obeštećenju korisnika prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja kojim je planirana isplata zaostalih penzija u iznosu od oko 100 miliona eura, kao i izmjenama Zakona o budžetu kojim unutrašnji dug obuhvata i obaveze državnih fondova prema komercijalnim banakama. Očekuje se da će unutrašnji dug rasti u narednom periodu i to usljed restitucije i preuzimanja obaveza preduzeća, prvenstveno Željeznice Crne Gore A.D., tako da bi mogao do-stići 20% BDP-a.

U strukturi unutrašnjeg duga komponente su približno ostale iste u poređenju sa vrijednostima, na kraju prethodnog kvarta-la. Najveći rast se odnosio na obaveze po osnovu komercijalnih kredita koje su porasle za 17,4 miliona eura ili 55,2%.

Obaveza po osnovu restitucije je uvećana za 0,8 miliona eura u odnosu na prvi kvartal, dok je u odnosu na kraj prethodne godine uvećana za 1,6 miliona eura. Donešena su pravosnažna rješenja u iznosu od 168,6 miliona eura, od čega je u gotovini isplaćeno 8,6 miliona eura, a otkupljeno je obveznica u vrijednosti od 26,3 miliona eura, dok vrijednost otkupljenih potraživanja obveznica-

Tabela br. 5.1 – Struktura javnog duga, u milionima eura

Ukupan državni dug914,8

31,5% BDP

Unutrašnji dug442,4

15,3% BDP

Spoljni dug472,4

16,3% BDP

Državni dug sa dugom javnih preduzeća

1.076,4

37,1% BDP

*Procijenjeni BDP 2.900 miliona euraIzvor-Ministarstvo finansija

Grafik br. 5.1 - Kretanja državnog dugau % BDP-a

ma iznosi 6,7 miliona eura. Oko 15 miliona eura obveznica stare devizne štednje i restitucije nalazi se u portfelju državnih fondova. Međutim, prema ESA-95 računovodstvenim standardima, te se obaveze više ne tretiraju kao državni dug, pa ih, prema mišljenju Ministarstva finansija treba isključiti.

62

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• JA

NUA

R - J

UN

200

8.

Grafik br. 5.2 – Struktura unutrašnjegduga, u milionima eura

Dug opština koji je iznosio 42,4 miliona eura, umanjen je u odnosu na kraj prošle godine za 10,8 miliona eura. On uključuje i zaostale budžetske obaveze opština u iznosu od 20,5 miliona eura i oba-veze po osnovu kratkoročnih kredita u iznosu od 4 mil. eura.

Dug po osnovu stare devizne štednje je u odnosu na prvi kvartal uvećan za 1,3 miliona eura, dok je u odnosu na kraj 2007. godine uvećan za 27,6 miliona eura i iznosi 124,1 milion eura na kraju drugog kvartala o.g. Ovo povećanje nastalo je na osnovu Zako-na o isplati devizne štednje građana položene kod ovlašćenih banaka sa sjedištem van Crne Gore.

5.2. Spoljni dug

Spoljni dug je uvećan za 10,3 miliona eura u odnosu na kraj 2007. godine, što je u odnosu na BDP smanjenje od 1,9% i iznosi 472,4 miliona eura.

Iz postojećih kredita, povučena su sredstva u iznosu od 11,4 miliona eura, od

Međunarodne organizacije za razvoj (IDA), Kreditne banke za razvoj (KfW), Evropske banke za obnovu i razvoj (EBRD), ma-đarskog robnog kredita i kredita Societe Generale banke.

Očekuju se sljedeća povlačenja sredstava: Robni kredit Vlade Republike Francuske za EPCG od 5,3 miliona eura i Robni kredit Vlade Španije za reciklažni centar u Podgorici.

Za prvih šest mjeseci o. g. potpisani su ugovori sa Evropskom bankom za obnovu i razvoj (EBRD), i to za projekat obnove že-ljezničke infrastrukture u iznosu od 5 miliona eura i projekat regionalnog vodosnabdijevanja u iznosu od 7 miliona eura, u kojima se Vlada Crne Gore javlja kao garant.

Potpisani su bilateralni sporazumi oko formalno pravnog razgra-ničenja obaveza između Srbije i Crne Gore sa sljedećim zemljama članicama Pariskog kluba - Sjedinjenim Američkim Državama i Švajcarskom. U procesu usaglašavanja su sporazumi sa Fran-cuskom, Španijom, Velikom Britanijom i Holandijom. Od većih kreditora Pariskog kluba ostaje još da se potpiše sporazum sa Rusijom. Na osnovu potpisanog Sporazuma sa Njemačkom u okviru Pariskog kluba, Ministarstvo finansija je pokrenulo inicija-tivu otpisa duga prema KfW, odnosno zamjene duga za projekat otpadnih voda na primorju, u iznosu od 11,2 miliona eura.

5.3. Projekcija i održivost državnog duga

Unutrašnji dug - Na osnovu makrofiskalnih projekcija za trogodi-šnji period od 2008 do 2011. godine predviđa se da će obaveze po osnovu restitucije dostići svoj zakonski limit od oko 10% BDP-a u 2008. godini, dok će obaveze opština ostati na sadašnjem nivou. Procjena obaveza po osnovu Zakona o isplati deviznih sredstava građana položenih kod Dafiment banke AD Beograd i Banke pri-vatne privrede DD Podgorica položenih preko preduzeća Jugo-skandik DD Beograd je oko 9,5 miliona eura. U ovoj projekciji nije uzet u obzir otkup obveznica stare devizne štednje OB16 i OB1726 U postupku privatizacije. Željeznice Crne Gore A.D. planira se pre-uzimanje obaveza u iznosu od oko 72,6 miliona eura.

Spoljni dug - nova zaduženja i transferni zajmovi su projekto-vani u skladu sa dogovorenim okvirom saradnje sa međunaro-dnim i bilateralnim kreditorima. U 2010. godini predviđen je otpis oko 11,2 miliona eura obaveza prema KfW iz duga Pari-skog kluba povjerilaca.

26 Obveznice devizne štednje građana koje dospijevaju 2016. i 2017. godine.

63

DRŽA

VNI D

UG

Tabela br. 5.2 - Projekcija visine i struktura državnog duga Crne Gore, 2008-2011.

2008 Projekcija 2009 Projekcija 2010 Projekcija 2011 Projekcija

Unutrašnji dug (u mil €) 586.6 557.4 527.7 510.2

Unutrašnji dug (u % BDP-a) 20.2 17.1 14.6 12.9

Inostrani dug (u mil €) 637.4 653.8 647.1 644.5

Inostrani dug (u % BDP-a) 22.0 20.1 17.9 16.28

Ukupan dug (u mil €) 1224 1211.2 1174.8 1154.7

Napomena: procijenjeni BDP u 2008. god. je 2.900 mil. €, u 2009. god. 3.260 mil. €, u 2010. god. 3.620 mil. €, a u 2011. god. 3.960 mil. € Izvor: Ministarstvo finansija

Analiza održivosti ukazuje da je državni dug Crne Gore u prin-cipu održiv i da se samo u slučaju negativnog kretanja BDP i budžetskog deficita u dužem roku mogu javiti određeni pro-blemi. Međutim, ova projekcija ne uključuje izvjesne obaveze koje će nastati ili mogu nastati u periodu 2008-2011. godine, a u značajnoj mjeri bi mogle da utiču na održivost državnog duga, kao što su: obaveze po osnovu izgradnje autoputa Bar-Boljare, obaveze po osnovu drugih infrastrukturnih projekata koji nijesu definisani saradnjom sa međunarodnim finansijskim instituci-jama i bilateralnim kreditorima i eventualni rast obaveza Fonda PIO i Fonda Zdravstva, uslijed negativnih demografskih kretanja strukture stanovništva.

Unutrašnji dug je značajano porastao u prvih šest mjeseci o.g. što nije u skladu sa namjerom Vlade da do 2011. godine drža-vni dug bude ispod 30% BDP-a. Ministarstvo finansija smatrada, s obzirom na tržišnu cijenu obeznica restitucije i stare de-vizne štednje, treba intenzivirati aktivnosti vezane za program otkupa unutrašnjeg duga, kao i prijevremeno otplatiti komer-cijalne kredite.

EKSTERNI SEKTOR6

67

EKST

ERN

I SEK

TOR

Kretanja na tekućem računu platnog bilansa Crne Gore u prva dva kvartala 2008. godine dominantno su bila pod uticajem robne razmjene. Prema preliminarnim podacima, deficit na tekućemračunu iznosio je 615,5 miliona eura ili 45% BDP-a. U odnosu na isti period 2007. godine deficit se povećao za 78,2%. Pokrivenostspoljnotrgovinskog deficita suficitom ostvarenim na ostalim ra-čunima tekućeg računa iznosila je 10,6% što je za 13 procentnih poena manje u odnosu na isti period prethodne godine.

Ukupni obim razmjene na računu roba u prva dva kvartala 2008. godine iznosio je 1.240,3 miliona eura, odnosno veći je za 12,6% u odnosu na isti period 2007. godine. Ostvareni stepen pokriveno-sti uvoza izvozom roba iznosio je 28,6%, što je za 13 procentnih poena manje nego u istom periodu 2007. godine.

Za razliku od međunarodne trgovine robama, na računu usluga zabilježen je pozitivan trend. Obim razmjene usluga, u prva dva kvartala 2008. godine, iznosio je 361,3 miliona eura ili 35,6% više nego u istom periodu 2007. godine, i pri tome je ostvaren suficitu iznosu od 34,1 milion eura. U istom periodu 2007. godine na računu usluga suficit je iznosio 70,7 miliona eura.

Na računu faktorskih dohodaka i transfera ostvaren je suficit od38,9 miliona eura ili 2% više nego u 2007. godini.

Neto priliv stranih direktnih investicija u Crnu Goru u posmatra-nom periodu iznosio je 311,5 miliona eura, što je za 5,3% manje u odnosu na 2007. godinu. Ukupan priliv stranih direktnih in-vesticija iznosio je 465,8 miliona eura, dok je istovremeno odliv iznosio 154,3 miliona eura.

Na računu portfolio investicija u posmatranom periodu zabilježen je priliv od 23,7 miliona eura, dok je istovremeno odliv sredstava po ovom osnovu iznosio 35,1 milion eura.

Priliv sredstava po osnovu Ostalih investicija, u prva dva kvartala 2008. godine, iznosio je 656,2 miliona eura, dok je odliv iznosio 301,6 miliona eura.

68

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• JA

NUA

R - J

UN

200

8.

Tabela br. 6.1 - Platni bilans, u 000 EUR i kao procenat BDP-a

jan.-jun 2007.

jan.-jun 2008.

Promjena u % % BDP

A. TEKUĆI RAČUN -345.491 -615.515 178,16 45,03

ROBE -454.357 -688.518 151,54 0,37

1. Prihodi 323.497 275.901 85,29 20,18

2. Rashodi 777.854 964.419 123,98 70,56

USLUGE 70.700 34.142 48,29 2,50

1. Prihodi 168.577 197.739 117,30 14,47

2. Rashodi 97.877 163.597 167,15 11,97

DOHOCI 12.143 6.491 53,46 0,47

1. Prihodi 41.460 48.509 117,00 3,55

2. Rashodi 29.317 42.018 143,32 3,07

TEKUĆI TRANSFERI 26.023 32.369 124,38 2,37

1. Transferi u Crnu Goru 48.012 51.394 107,04 3,76

2. Transferi iz Crne Gore 21.989 19.025 86,52 1,39

B. KAPITALNI I FINANSIJSKI RAČUN 597.444 913.898 152,97 66,86

1. RAČUN KAPITALA -1.376 -101 7,30 0,01

2. FINANSIJSKI RAČUN 598.820 913.998 152,63 66,87

2.1. Direktne investicije-neto 329.041 311.487 94,66 22,79

2.2. Portfolio investicije-neto 2.924 -11.383 -389,31 0,83

2.3. Ostale investicije-neto 237.466 354.628 149,34 25,94

2.4. Promjene neto strane aktive kom. b. 143.295 294.934 205,82 21,58

2.5. Promjena rezervi CBCG -113.906 -35.667 31,31 2,61

Izvor: CBCG

6.1. Tekući račun platnog bilansa

Na tekućem računu platnog bilansa u prvom polugodištu 2008. godine zabilježen je rast deficita za 78,2% u poređenju sa istimperiodom prethodne godine, kao posljedica neravnoteže u me-đunarodnoj razmjeni robe. Deficit na računu roba iznosio je 688,5miliona eura što je za 51,5% više u odnosu na isti period 2007. godine. Rast deficita na računu roba posljedica je nastavka sna-žnog rasta uvoza roba, koji je u poređenju sa 2007. godinom bio veći za 24%. Rastu deficita tekućeg računa, takođe, doprinosi ismanjenje suficita na računima usluga i dohotka.

Na računu usluga u posmatranom periodu zabilježen je suficit od34,1 milion eura. Na podračunu faktorskih dohodaka ostvaren je pad neto priliva, dok je na računu tekućih transfera evidentiran porast neto priliva u odnosu na isti period 2007. godine.

69

EKST

ERN

I SEK

TOR

Tabela br. 6.2 - Tekući račun, u 000 EUR

2007. jan.-jun 2007. jan.-jun 2008.

Promjena januar – jun 2007 / 2008.

A. TEKUĆI RAČUN (1+2+3+4) -825.110 -345.491 -615.515 178,16 1. ROBE -1.341.646 -454.357 -688.518 151,54 1.1. Prihodi 659.734 323.497 275.901 85,29

1.2. Rashodi 2.001.380 777.854 964.419 123,98

2. USLUGE 440.133 70.700 34.142 48,29 2.1. Prihodi 674.056 168.577 197.739 117,30

2.2. Rashodi 233.923 97.877 163.597 167,15

3. DOHOCI 17.010 12.143 6.491 53,46 3.1. Prihodi 89.420 41.460 48.509 117,00

3.2. Rashodi 72.410 29.317 42.018 143,32

4. TEKUĆI TRANSFERI 59.394 26.023 32.369 124,38 4.1. Transferi u Crnu Goru 100.775 48.012 51.394 107,04

4.2. Transferi iz Crne Gore 41.381 21.989 19.025 86,52

Izvor: CBCG

6.1.1. Robna razmjena27

Prema preliminarnim podacima MONSTAT-a (prikazanih po op-štem sistemu trgovine), Crna Gora je u prva dva kvartala 2008. godine ostvarila ukupnu robnu razmjenu sa inostranstvom u iznosu od 1.211,5 miliona eura, od čega se na izvoz odnosilo 257,5 miliona eura, a na uvoz 954 miliona eura. U odnosu na isti period prethodne godine obim razmjene je povećan za 12,2%.

Tabela br. 6.3 – Trgovinska razmjena Crne Gore za januar – jun 2008. godine , u mil. eura

PeriodJanuar - jun 2008.

(opšti sistem trgovine)Januar – jun 2008.

(specijalni sistem trgovine )Izvoz 257,51 236,50

Uvoz 953,96 1.183,94

Trgovinski bilans -696,45 -947,44

Pokrivenost uvoza izvozom (%) 26,99 19,98

Izvor: MONSTAT

U posmatranom periodu ostvaren je spoljnotrgovinski deficitu iznosu od 696,4 miliona ili 51% više u odnosu na isti period 2007. godine. Visok spoljnotrgovinski deficit je posljedica rastainvesticione aktivnosti, ali je i pokazatelj slabe konkurentnosti crnogorske privrede.

27 METODOLOŠKE NAPOMENE: U 2008. godini MONSTAT je, u skladu sa preporukama UN-a i EUROSTAT-a, u prikazivanju podataka primijenio opšti i specijalni sistem trgovine. Do 2008. godine MONSTAT je kod prikazivanja podataka primjenjivao takozvanu “ublaženu definiciju spe-cijalnog sistema”. S obzirom da je MONSTAT uradio reviziju podataka za 2007. godinu i metodološki ih uskladio sa ovogodišnjim podacima, CBCG za analizu koristi podatke prikupljene po “opštem sistemu trgovine” kako je to preporučeno i Priručnikom za platni bilans MMF-a (BPM5).

70

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• JA

NUA

R - J

UN

200

8.

Pokrivenost robnog uvoza izvozom u posmatranom periodu iznosila je 27%, što je za 13% procentnih poena manje u odno-su na isti period 2007. godine. U drugom kvartalu 2008. godi-ne, u odnosu na prvi kvartal, pokrivenost je bila veća za 2,8 procentna poena.

Posmatrajući trend pokrivenosti uvoza izvozom u 2007. godini i prvih šest mjeseci 2008. godine uočava se pad stepena pokri-venosti usljed rasta uvoza. Na rast uvoza i dalje značajno utiču visok priliv stranih direktnih investicija i kredita, kao i dinamičan rast sektora turizma, odnosno porast tražnje za investicionim i potrošačkim dobrima.

Izvoz robe u prva dva kvartala 2008. godine iznosio je 257,5 mi-liona eura što je za 16,8% manje u odnosu na isti period 2007. godine. Posmatrajući strukturu izvoza po grupama proizvoda, najveći uticaj na izvoz imaju aluminijum i proizvodi od aluminiju-ma u iznosu od 117,4 miliona eura (45,6%). Pored aluminijuma, značajno učešće u izvozu imaju gvožđe i čelik u iznosu od 44,8

Box br. 1 - Opšti vs. specijalni sistem trgovine

U statistici robne razmjene sa inostranstvom razlikuju se dva sistema prikupljanja podataka: opšti i specijalni.

Prema opštem sistemu trgovine statističko područje se poklapa sa ekonomskom teritorijom zemlje. Prema ovom sistemu uvoz obuhvata uvoz robe iz inostranstva u: područja slobodnog protoka robe, prostorije za unutrašnju preradu, slobodne industrijske zone, carinsko skladište i zone slobodne trgovine, dok izvoz obuhvata izvoz robe iz područja slobodnog protoka robe, prostorija za unutrašnju preradu, slobodnih industrijskih zona, prostorija za carinsko skladištenje i zona slobodne trgovine. Opšti sistem trgovine ne obuhvata uvoz robe iz carinskog skladi-šta i zona slobodne trgovine, kao ni izvoz robe odnosno stavljanje robe namijenjene izvozu u carinsko skladište i zone slobodne trgovine.

Prema specijalnom sistemu trgovine statističko područje obuhvata samo određeni dio ekonomske teritorije zemlje. Uvoz obuhvata uvoz robe iz inostranstva, domaćih carinskih skladišta i zona slobodne trgovine, dok izvoz obuhvata direktan izvoz robe u inostranstvo, izvoz robe u carinsko skladište i zone slobodne trgovine. Pri kompiliranju po-dataka ovaj sistem trgovine ne obuhvata uvoz robe iz inostranstva u carinska skladišta i zone slobodne trgovine, kao ni izvoz roba iz carinskih skladišta i zona slobodne trgovine u inostranstvo. Ograničenje specijalnog sistema trgovine ogleda se u tome što ne obuhvata sve robe koje se izvoze i uvoze u carinska skladišta i zone slobodne tr-govine. U situacijama kada zemlje koriste specijalni sistem trgovine neophodno je vršiti prilagođavanje podataka za robu koja se izvozi/uvozi u carinska skladišta.

Na osnovu objašnjenja oba sistema trgovine, evidentno je da opšti sistem trgovine obezbjeđuje obuhvatnije podatke o spoljnoj trgovini od specijalnog sistema. Takođe, primjenom opšteg sistema trgovine obezbjeđuje se bolja primje-na kriterijuma promjene vlasništva koji se koristi u platnom bilansu (Priručnik za platni bilans MMF-a – BPM5).

Grafik br. 6.1 - Pokrivenost uvoza izvozomu 2007. i 2008. godini po mjesecima

Izvor: Monstat i CBCG

miliona eura (17,4%), zatim farmaceutski proizvodi 11,9 miliona eura (4,6%), pića i alkohol 11,3 miliona eura (4,4%), kao i proi-zvodi od gvožđa i čelika 11,1 milion eura (4,3%).

71

EKST

ERN

I SEK

TOR

U posmatranom periodu smanjen je izvoz aluminijuma i pro-izvoda od aluminijuma i mineralnih goriva i ulja, dok je pove-ćan izvoz gvožđa i čelika, farmaceutskih proizvoda i proizvoda od gvožđa i čelika.

Uvoz robe u posmatranom periodu iznosio je 954 miliona eura što je za 23,8% više u odnosu na isti period 2007. godine. U strukturi uvoza dominiraju proizvodi koji se koriste za realizaciju krupnih investicionih projekata, čiji pozitivni multiplikativni efekti se očekuju u budućnosti. Naveći uticaj na povećanje uvoza imao je uvoz Reaktora, kotlova, mašina i mehaničkih uređaja, Vozila i Električnih mašina i oprema i njihovih djelova.

Uvoz Reaktora, kotlova, mašina i mehaničkih uređaja i njihovih djelova iznosio je 106,2 miliona eura ili 44,8% više u odnosu na isti period prethodne godine. Porast uvoza proizvoda ove grupe, koji se koriste u građevinarstvu (građevinske mašine), kao i za opremanje poslovnih i stambenih objekata, je posljedica inten-ziviranja građevinskih aktivnosti. U posmatranom periodu uvoz Vozila iznosio je 100,3 miliona eura ili 35,8% više u odnosu na isti period prethodne godine. Ostvaren je i rast uvoza proizvoda iz grupe Električne mašine i oprema i njihovi djelovi za 25,6% (72,8 miliona eura). U prva dva kvartala 2008. godine smanjen je uvoz grupe proizvoda Mineralna goriva, mineralna ulja i pro-izvodi njihove destilacije za 19%.

Tabela br. 6.4 - Struktura izvoza, po opštem sistemu trgovine, u 000 EUR

OPIS Vrijednost Procentualno učešće

Aluminijum i proizvodi od aluminijuma 117.441,58 45,61

Gvožđe i čelik 44.766,92 17,38

Farmaceutski proizvodi 11.912,95 4,63

Pića, alkoholi i sirće 11.289,58 4,38

Proizvodi od gvožđa i čelika 11.140,97 4,33

Mineralna goriva, mineralna ulja i proizvodi njihove destilacije;bitumenozne materije; mineralni voskovi

8.026,39 3,12

Nuklerni reaktori, kotlovi, mašine i mehanički uređaji i njihovi djelovi 7.152,30 2,78

Drvo i proizvodi od drveta;drveni ugalj 6.714,94 2,61

Voće za jelo, uključujući jezgrasto voće; kore agruma ili dinja i lubenica 5.300,85 2,06

Bakar i proizvodi od bakra 3.639,79 1,41

Električne mašinei oprema i njihovi djelovi; aparati za snimanje i reprodukciju zvuka;televizijski aparati za snimanje i reprodukciju slike i zvuk, djelovi i pribor za te proizvode

3.512,24 1,36

Izvor: MONSTAT

Grafik br. 6.2 - Izvoz robe po grupamaproizvoda u periodu januar – jun 2007/2008. godine, u 000 eura

Izvor: MONSTAT

72

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• JA

NUA

R - J

UN

200

8.

Tabela br. 6.5 - Struktura uvoza po opštem sistemu trgovine, u 000 EUR

OPIS Vrijednost Procentualno učešće

Reaktori, kotlovi, mašine i mehanički uređaji i njihovi djelovi 106.248,91 11,14

Vozila, osim željezničkih ili tramvajskih šinskih vozila i njihovi djelovi i pribor

100.296,26 10,51

Električne mašine i oprema i njihovi djelovi; aparati za snimanje i reprodukciju zvuka;televizijski aparati za snimanje i reprodukciju slike i zvuk, djelovi i pribor za te proizvode

72.772,48 7,63

Mineralna goriva, mineralna ulja i proizvodi njihove destilacije;bitumenozne materije; mineralni voskovi

59.512,18 6,24

Proizvodi od gvožđa i čelika 49.409,62 5,18

Gvožđe i čelik 47.158,65 4,94

Namještaj, posteljina, madraci, nosači madraca, jastuci i slični punjeni proizvodi; lampe i druga svijetleća tijela, na drugom mjestu nepomenuti ili uključeni; osvijetljeni znaci, osvijetljene pločica imenima i slično, montažne zgrade

41.186,94 4,32

Razni gotovi proizvodi 34.248,86 3,59

Plastične mase i proizvodi od plastičnih masa 31.013,94 3,25

So;sumpor; zemlja i kamen;gips,kreč i cement 27.195,59 2,85

Keramički proizvodi 26.716,13 2,80

Pića, alkoholi i sirće 18.666,67 1,96

Izvor: MONSTAT

Grafik br. 6.3 - Uvoz robe po grupamaproizvoda u periodu januar – jun 2007/2008. godine, u 000 eura

Izvor: MONSTAT

Prema preliminarnim podacima Monstat-a, po opštem sistemu trgovine, najviše robe izvezeno je u Italiju 23,4% (60,2 miliona eura), zatim u Srbiju 21,3% (54,8 miliona eura)28, Grčku 19,2% (49,4 miliona eura) i u Sloveniju 9,6% (24,8 miliona eura). Posma-trajući strukturu izvoza po grupama zemalja, evidentno je da Crna Gora najviše izvozi u zemlje EU (62,7% ukupnog izvoza).

Posmatrajući uvoz iz zemalja EU, najviše robe je uvezeno iz Italije 8,3% od ukupnog uvoza u posmatranom periodu ili 78,9 miliona eura, zatim iz Slovenije 7,2% ili 68,9 miliona eura. Posmatraju-ći uvoz robe sa zemlja potpisnicama CEFTA sporazuma, najveći uvoz je ostvaren iz Srbije 39,1% (373,3 miliona eura), Hrvatske 7,6% (72,1 milion eura) i BiH 7,4% (70,2 milion eura).

28 Od januara 2008. godine MONSTAT evidentira promet sa Srbijom bez Kosova.

73

EKST

ERN

I SEK

TOR

Tabela br. 6.6 - Robna razmjena po zemljama po opštem sistemu trgovine, u 000 EUR

ZEMLJA IZVOZ % učešća UVOZ % učešća

UKUPNO 257.514,5 100,0 953.963,6 100,0

UKUPNO EU 161.487,1 62,7 315.909,4 33,1

Italija 60.179,8 23,4 78.866,3 8,3

Grčka 49.418,6 19,2 10.305,8 1,1

Slovenija 24.829,1 9,6 68.869,8 7,2

Austrija 8.212,9 3,2 30.240,5 3,2

Mađarska 4.859,5 1,9 14.538,1 1,5

Njemačka 3.976,4 1,5 45.108,8 4,7

Češka 3.367,9 1,3 8.975,4 0,9

Holandija 2.265,4 0,9 4.783,6 0,5

Vel.Britanija 1.808,7 0,7 2.130,4 0,2

Finska 698,2 0,3 1.018,4 0,1

Švedska 394,1 0,2 8.507,4 0,9

Rumunija 350,3 0,1 5.667,6 0,6

Kipar 287,2 0,1 831,8 0,1

Slovačka 237,8 0,1 2.087,3 0,2

Bugarska 225,7 0,1 4.990,9 0,5

Belgija 122,0 0,1 2.492,0 0,3

Francuska 105,3 0,0 13.672,2 1,4

Poljska 68,6 0,0 4.722,7 0,5

Španija 47,0 0,0 6.329,3 0,7

Litvanija 22,8 0,0 36,5 0,0

Danska 9,8 0,0 1.001,1 0,1

Irska 0,0 0,0 177,2 0,0

Letonija 0,0 0,0 69,4 0,0

Luksemburg 0,0 0,0 315,7 0,0

Malta 0,0 0,0 143,3 0,0

Portugalija 0,0 0,0 28,2 0,0

Estonija 0,0 0,0

UKUPNO CEFTA 87.806,3 34,1 540.538,2 56,7

Srbija 54.832,3 21,3 373.347,2 39,1

Kosovo 13.202,2 5,1 1.534,2 0,2

BiH 11.475,3 4,5 70.184,7 7,4

Albanija 4.704,2 1,8 10.269,6 1,1

Hrvatska 2.942,9 1,1 72.115,1 7,6

Makedonija 649,2 0,3 13.086,4 1,4

Moldavija 0,0 0,0 0,9 0,0

OSTALE ZEMLJE 8.221,2 3,2 97.516,1 10,2

Izvor: MONSTAT

74

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• JA

NUA

R - J

UN

200

8.

6.1.2. Usluge

U međunarodnoj razmjeni usluga Crna Gora je u periodu janu-ar - jun 2008. godine ostvarila suficit u iznosu od 34,1 milioneura, što je za 51,7% manje u odnosu na isti period prethodne godine. Evidentan je porast tražnje za raznovrsnim poslovnim, profesionalnim i tehničkim uslugama, kao i nedovoljna ponuda istih na domaćem tržištu. Raste i tražnja za čitavim spektrom novih usluga, koje su obuhvaćene kategorijom Ostale usluge, a koje su zasnovane na znanju i savremenoj tehnologiji (raznovrsne kompjuterske i informatičke usluge, pravne, računovodstvene, arhitektonske i sl.), što je u korelaciji sa visokim prilivom inve-sticija i porastom ukupne investicione aktivnosti.

Ukupan obim razmjene usluga u posmatranom periodu iznosio je 361,3 miliona eura ili 35,6% više nego u istom periodu 2007. godine. U odnosu na prvi kvartal obim razmjene usluga je povećan za 70,4%.

Izvoz usluga pokazuje tendenciju kontinuiranog rasta u poslednjih nekoliko godina. Prihodi od usluga iznosili su 197,7 miliona eura i veći su za 17,3% u odnosu na isti period 2007. godine. Naj-veći prihodi ostvareni su po osnovu Putovanja 99 miliona eura, zatim Transporta 36,2 miliona eura, Građevinskih usluga 24,7 miliona eura i Ostalih poslovnih usluga 19,5 miliona eura.

Rashodi od usluga iznosili su 163,6 miliona eura, što pred-stavlja povećanje od 67,1% u odnosu na 2007. godinu. Porast rashoda od usluga posljedica je povećanja rashoda u oblasti Ostalih poslovnih usluga, Ličnih, kulturnih i rekreativnih uslu-ga, kao i Računarskih i informatičkih usluga.

Posmatrajući strukturu, najveći rashodi ostvareni su u oblasti Ostalih poslovnih usluga 43,5 miliona eura, što je posljedica povećanje rashoda po osnovu raznovrsnih poslovnih usluga. U oblasti Raznovrsnih poslovnih usluga najveći rashod ostvaren je po osnovu plaćanja za arhitektonske, inženjerske i slične tehničke usluge 13,4 miliona eura, zatim usluge istraživanja i razvoja 7,1 milion eura i pravne, računovodstvene i konsalting usluge 12,2 miliona eura. U oblasti Transporta ostvareni su rashodi u iznosu od 38,3 miliona eura, zatim Građevinarstva 31,2 miliona eura i u oblasti Putovanja 13,1 milion eura. U oblasti Ličnih, kulturnih i rekreativnih usluga rashodi su iznosili 11,2 miliona eura, što je dva puta više u odnosu na isti period 2007. godine a posljedica je povećanog odliva po osnovu plaćanja za članstva u raznim

Grafik br. 6.4 – Račun usluga po kvartalima,u milionima eura

Izvor: CBCG

Grafik br. 6.5 – Kretanje obima razmjeneusluga u procentima

Izvor: CBCG

Grafik br. 6.6 - Struktura prihoda od uslugau periodu januar - jun 2008. godine

Izvor: CBCG

75

EKST

ERN

I SEK

TOR

Grafik br. 6.7 - Kretanje rashoda od uslugau periodu januar – jun 2007/2008. godine, u milionima eura

Izvor: CBCG

međunarodnim sportskim asocijacijama, zatim organizaciju ra-znih muzičkih događaja i kulturnih manifestacija.

U oblasti transportnih usluga u prva dva kvartala 2008. godine ostvaren je deficit u iznosu od 2,1 milion eura za razliku od istogperioda 2007. godine kada je ostvaren suficit. U posmatranomperiodu zabilježen je brži rast transportnih rashoda (za 52,3%) od prihoda (19,6%).

U posmatranom periodu Transportni prihodi iznosili su 36,2 miliona eura, što je za 19,6% više u odnosu na isti period 2007. godine. Najveći prihodi ostvareni su u oblasti pomorskog (39,2% ukupnih transportnih prihoda) i vazdušnog saobraćaja (38,4%). U pomorskom saobraćaju ostvareni su prihodi u iznosu od 14,2 mili-ona eura, što je za 6,5% više u odnosu na isti period 2007. godine.

Grafik br. 6.8 - Struktura rashoda po osnovuusluga u periodu januar - jun 2008. godine

Izvor: CBCG

Grafik br. 6.9 - Kretanja na računu transportnih usluga u periodu jan. – jun 2008. godine, u 000 eura

Izvor: CBCG

Tabela br. 6.7 - Transportni prihodi u 2007 i 2008. godini, u 000 EUR

Vrsta saobraćaja I-VI 2007. % učešća I-VI 2008. % učešća I-VI 2008.I-VI 2007. Razlika

Pomorski 13.312 43,98 14.177 39,17 106,50 865

Željeznički 2.204 7,28 1.940 5,36 88,02 -264

Vazdušni 8.861 29,28 13.914 38,44 157,03 5.053

Drumski 2.496 8,25 3.072 8,49 123,08 576

Ostalo 3.394 11,21 3.090 8,54 91,04 -304

UKUPNO 30.267 100,00 36.193 100,00 119,58 5.926

Izvor: CBCG

76

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• JA

NUA

R - J

UN

200

8.

Pozitivni rezultati u pomorskoj privredi ostvareni su zahvaljujući značajnim aktivnostima na međunarodnom planu i uspostavlja-njem novih kontejnerskih linija.

Prihodi u oblasti vazdušnog saobraćaja iznosili su 13,9 miliona eura ili 57% više u odnosu na isti period 2007. godine, što je rezultat povećanja broja putnika domaćeg avio prevoznika u međunarodnom saobraćaju. Od ukupno ostvarenog prihoda u oblasti vazdušnog saobraćaja, 74,9% se odnosilo na prihode ostvarene po osnovu prevoza putnika.

U oblasti drumskog saobraćaja ostvaren je prihod u iznosu od 3,1 milion eura, što je za 23,1% više u odnosu na isti period pret-hodne godine. U odnosu na 2007. godinu ostvaren je značajan rast prihoda po osnovu prevoza roba za 34,3%. U oblasti želje-zničkog saobraćaja prihodi su iznosili 1,9 miliona eura ili 12% manje u odnosu na 2007. godinu.

Tabela br. 6.8 - Struktura transportnih prihoda u periodu januar - jun 2008. godine, u 000 EUR

Vrsta saobraćajaVrsta transportne usluge

Ukupno % učešćaPutnički Robni Ostalo

Pomorski 1.197 384 12.596 14.177 39,17

Željeznički 0 1.765 174 1.939 5,36

Vazdušni 10.422 34 3.457 13.913 38,44

Drumski 194 2.765 112 3.071 8,49

Ostalo 0 1 3.092 3.093 8,55

UKUPNO 11.814 4.949 19.431 36.193 100,00

% učešća 33 14 54 100

Izvor: CBCG

Tabela br. 6.9 - Transportni rashodi u periodu jan. - jun 2007 i 2008. godine, u 000 EUR

Vrsta saobraćaja I-VI 2007. % učešća I-VI 2008. % učešća I-VI 2008.I-VI 2007. Razlika

Pomorski 2.957 11,76 3.940 10,30 133,24 983

Željeznički 803 3,19 902 2,36 112,33 99

Vazdušni 9.731 38,71 17.982 46,99 184,79 8.251

Drumski 10.811 43,01 14.601 38,15 135,06 3.790

Ostalo 833 3,31 846 2,21 101,56 13

UKUPNO 25.135 100,00 38.271 100,00 152,26 13.136

Izvor: CBCG

Ukupni transportni rashodi u prva dva kvartala 2008. godine iznosili su 38,3 miliona eura i veći su za 52,3% u odnosu na isti period 2007. godine, što je posljedica sve većeg korišćenja usluga stranih prevoznika u međunarodnom saobraćaju. Najveći rashodi ostvareni su u oblasti vazdušnog i drumskog saobraćaja.

Rashodi u oblasti vazdušnog saobraćaja u posmatranom periodu iznosili su 18 miliona eura, što je za 8,2 miliona eura ili 84,8% više u odnosu na isti period 2007. godine. U posmatranom pe-riodu zabilježen je rast prevoza putnika i korišćenje usluga stra-nih avio kompanija koje imaju zastupnike u Crnoj Gori. U obla-sti drumskog saobraćaja rashodi su iznosili 14,6 miliona eura ili 35% više u odnosu na 2007. godinu. Najviše rashoda ostvareno je po osnovu prevoza robe u iznosu od 14,1 milion eura, što je posljedica povećanog uvoza robe.

77

EKST

ERN

I SEK

TOR

Tabela br. 6.10 - Struktura transportnih rashoda u periodu jan. - jun 2008. godine, u 000 EUR

Vrsta saobraćajaVrsta transportne usluge

Ukupno % učešćaPutnički Robni Ostalo

Pomorski 29 434 3.476 3.939 10,29

Željeznički 4 874 24 902 2,36

Vazdušni 10.826 212 6.944 17.982 46,99

Drumski 384 14.083 134 14.601 38,15

Ostalo 3 15 829 847 2,21

UKUPNO 11.246 15.618 11.407 38.271 100,00

% učešća 29 41 30 100

Izvor: CBCG

Učešće rashoda po osnovu transporta roba u ukupnom transpor-tu iznosilo je 41%, dok je učešće rashoda po osnovu putničkog transporta iznosilo 29%.

Prihodi od Putovanja računaju se procjenom prihoda od turi-zma, koja se dopunjava sa podacima o pruženim zdravstveno-rekreativnim uslugama i potrošnjom u cilju školovanja. U prva dva kvartala 2008. godine procijenjeni prihodi od putovanja iznosili su 99 miliona eura ili 26,6% više nego u istom periodu 2007. godine. Značajan rast prihoda od putovanja u skladu je sa podacima o broju dolazaka i ostvarenim noćenjima stranih gostiju, koji su se povećali za 12,4% odnosno 28,2%. Takođe, u izvještaju Svjetskog savjeta za turizam i putovanja Crna Gora se već petu godinu nalazi među vodećim turističkim destinacija-ma u svijetu po prognozama rasta sektora putovanja i turizam. Suficit ostvaren u oblasti putovanja u prva dva kvartala 2008.godine iznosio je 85,8 miliona eura, što je za 27,7% više u odno-su na isti period 2007. godinu.

U prva dva kvartala 2008. godine u oblasti Komunikacijskih usluga ostvareni su prihodi u iznosu od 9,3 miliona eura. Najveći prihodi ostvareni su u oblasti telekomunikacija, što je posljedica porasta međunarodnog saobraćaja u okviru mobilne telefonije. Rashodi o ovoj oblasti iznosili su 3,6 miliona eura, što je za 29,1% više u odnosu na isti period 2007. godine.

Prihodi po osnovu Ostalih poslovnih usluga u 2008. godini iznosili su 19,5 miliona eura, što je na nivou prošlogodišnjih pri-hoda. Najviše prihoda ostvareno je po osnovu pružanja raznih poslovnih, profesionalnih i tehničkih usluga (pravne i računo-vodstvene usluge, konsalting, inženjerske usluge i sl.) u iznosu od 14,8 miliona eura, zatim po osnovu pružanja usluga u vezi sa trgovinom robe (posredovanje, zastupanje, skladištenje i sl.) 4,6 miliona eura. U posmatranom periodu rashodi su iznosili 43,5 miliona eura. Za usluge iz oblasti prava, računovodstva i konsaltinga plaćeno je 12,2 miliona eura. Troškovi promocije domaćih proizvoda i usluga na inostranim sajmovima, kupovine reklamnog materijala, istraživanja tržišta i ostale vrste medijskog plasmana iznosili su 12,2 miliona eura.

Box br. 6.2 - Aktuelna kretanja u sektoru usluga

Sektor usluga zauzima značajan položaj u crnogorskoj privredi. Usluge su postale važan izvor prihoda i to u turizmu, saobraćaju, telekomunikacijama, osiguranju, trgovini, i sl. Udio uslužnog sektora u BDP-u, zapošljavanju i izvozu iz godine u godinu se povećava. Iskustva razvijenih zemalja koje su prošle proces tranzicije pokazuju rastuću ulo-gu i značaj uslužnih djelatnosti.

78

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• JA

NUA

R - J

UN

200

8.

Izvor: CBCG

Grafik br. 1 - Kretanja na računu usluga uperiodu 2003 - 2007. godina, u milionima eura

U poslednjih nekoliko godina evidentna je tendencija kontinuranog rasta obima među-narodne razmjene usluga, što je rezultat ra-sta izvoza i uvoza usluga. U 2003. godini izvoz usluga iznosio je 191,3 miliona eura, dok je u 2007. godini bio za više od tri puta veći i izno-sio 674,1 milion eura (Grafik br. 1). Uporedo sarastom izvoza, povećavao se i uvoz usluga, što je posljedica velikog priliva stranih investicija, intenziviranja građevinskih aktivnosti i pove-ćanog uvoza robe.

Prema preliminarnim podacima, pozitivan trend na računu usluga je nastavljen i u prva dva kvartala 2008. godine, ali je evidentiran i porast rashoda, što je uticalo na smanjenje suficita. Smanjenje suficita za 51,7%, u odno-su na isti period 2007. godine, posljedica je dinamičnijeg rasta uvoza ( 67,1%) od izvoza (17,3%) usluga.

U posmatranom period evidentan je porast rashoda po osnovu plaćanja za raznovrsne po-slovne, profesionalne i tehničke usluge, jer je ponuda ovih usluga na domaćem tržištu nedo-voljna da zadovolji rastuću tražnju. U narednom periodu potrebno je više pažnje posvetiti razvo-ju usluga zasnovanih na znanju i savremenoj informacionoj tehnologiji (razvoj softverskih usluga i raznih vrsta usluga vezanih za pri-mjenu kompjutera, zatim drugih poslovnih, profesionalnih i tehničkih usluga). Potražnja za ovim uslugama raste i u svijetu, pa je nesu-mnjiv značaj i interes Crne Gore da se prilagodi svjetskim trendovi na tržištu usluga.

Grafik br. 2 - Kretanje izvoza i uvoza usluga uperiodu januar – jun 2007/2008. godine, u milionima eura

Izvor: CBCG

Priliv sredstava po osnovu rada na građevinskim projektima i in-stalacijama domaćih preduzeća van Crne Gore, kao i u Crnoj Gori, iznosio je 24,7 miliona eura, što je za 10,6% manje u odnosu na 2007. godinu. Rashodi po osnovu angažovanja nerezidenata u oblasti građevinarstva u posmatranom periodu iznosili su 31,2 miliona eura, što je za 64,6% više u odnosu na 2007. godinu. Negativni trendovi u oblasti građevinskih usluga (pad prihoda i rast rashoda) posljedica su nedovoljne konkurentnosti domaće

građevinske operative, kako u pogledu tehničke opremljenosti tako i u pogledu kvalifikovanosti kadrova, i veće angažovanostigrađevinske operative iz zemalja u okruženju. U posmatranom pe-riodu u oblasti građevinskih usluga ostvaren je deficit u iznosu od6,5 miliona eura, za razliku od istog perioda 2007. godine kada je ostvaren suficit u iznosu od 8,7 miliona eura. Ovaj rezultat ukazujena potrebu za većim investicijama u razvoj i jačanje konkurentske sposobnosti domaće građevinske operative na tržištu.

79

EKST

ERN

I SEK

TOR

U 2008. godini rezidenti Crne Gore izdvojili su 5,9 miliona eura za međunarodne usluge osiguranja, što je rezultiralo ostvare-njem deficita u iznosu od 5,1 milion eura.

Box br. 6.3 - Tržište osiguranja u Crnoj Gori

Konkurencija u oblasti osiguranja u Crnoj Gori je sve veća. Broj osiguravajućih kompanija se povećava, kao i intere-sovanje stranih osiguravajućih kompanija za osnivanje filijala. Usvajanjem novog Zakona o osiguranju ova oblast jeuređena i usaglašena sa direktivama Evropske komisije u oblasti osiguranja. Ustanovljeni su novi minimumi osni-vačkog kapitala i omogućeno je stranim društvima za osiguranje da osnivaju svoje filijale u Crnoj Gori. Na crnogor-skom tržištu posluje više osiguravajućih društava počev od najstarijeg „Lovćen osiguranje“, „Grawe osiguranje“, koje postoji čak 180 godina a u Crnoj Gori je od 2004. godine, novoosnovane osiguravajuće kompanije „ Atlas lajf“, zatim „Delta osiguranje“ i „Delta lajf“ i jedne od najvećih osiguravajućih društava u Evropi, koje je svoje poslova-nje u Crnoj Gori počelo u junu ove godine preuzimanjem Zepter osiguranja“, austrijske „Uniqa group“ koja ima 148 godina tradicije i 1.800 filijala širom Evrope u 20 država. Udio stranog kapitala u vlasničkoj strukturi osiguravajućihkompanija u 2007. godini iznosio je 52,7%.

Poslednjih godina u oblasti osiguranja sve više je popularno tzv. „osiguranje rizika života“. Interesovanje građana za životno osiguranje, kao jedan od najpopularnijih vidova osiguranja u svijetu, u našoj zemlji ide uzlaznom putanjom. Životno osiguranje se često naziva i štedno osiguranje, jer podrazumijeva da se sav uplaćeni novac poslije nekoliko godina vrati, uz određenu dobit. Osim toga, ovaj vid osiguranja ne podrazumijeva samo štednju, već i isplatu štete ukoliko se osiguraniku nešto desi. Prema stepenu razvijenosti tržišta osiguranja života, odnosno njihovom učešću u ukupnom iznosu premija uplaćenih za osiguranje, Crna Gora zaostaje za regionom. Učešće premija životnog osi-guranja u ukupnoj premiji u 2007. godini iznosilo je 11,6%. Jedan od indikatora razvoja tržišta osiguranja je i iznos premija po stanovniku koja je u 2007. godini iznosila 82 eura, što je daleko iznad prosjeka zemalja Evropske unije.

6.1.3. Dohodak

Treći podbilans bilansa tekućih transakcija čine prihodi i rasho-di ostvareni po osnovu vlasništva nad faktorima proizvodnje. Ovim dijelom obuhvaćene su kompenzacije zaposlenima (pla-te, nadnice), te prihodi i rashodi od kamata, investicija, odno-sno dividende.

Prihodi po osnovu faktorskih dohodaka, u prva dva kvartala 2008. godine, ostvareni su u iznosu od 48,5 miliona eura, što je za 17% više u odnosu na 2007. godinu. Najveći dio prihoda čine kompenzacije zaposlenih u iznosu od 44,4 miliona eura, što je porast za 18,3% u odnosu na 2007. godinu. Prihodi po osnovu dohotka od međunarodnih ulaganja iznosili su 4,1 milion eura. U strukturi prihoda po osnovu dohotka od međunarodnih ula-ganja najveće učešće imaju naplaćene kamate u iznosu od 3,7 miliona eura, dok su prihodi ostvareni po osnovu direktnih in-vesticija iznosili 445 hiljada eura.

Grafik br. 6.10 – Struktura prihoda po osnovu faktorskih dohodaka u periodu januar - jun 2008. godine

Izvor: CBCG

80

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• JA

NUA

R - J

UN

200

8.

Rashodi po osnovu dohotka u posmatranom periodu iznosili su 42 miliona eura, što je za 43,3% više u odnosu na isti peri-od 2007. godine. Od ukupnih rashoda po osnovu dohotka, 39,9 miliona eura odnosi se na dohodak od međunarodnog ulaga-nja. Najveći dio rashoda ostvaren je po osnovu otplate kamata na uzete dugoročne kredite. U posmatranom periodu ukupni rashodi po osnovu otplate kamata iznosili su 37,6 miliona eura, što je za 48,8% više u odnosu na 2007. godinu. Na računu do-hotka u posmatranom periodu ostvaren je suficit u iznosu od6,5 miliona eura, što je za 46,5% manje u odnosu na 2007. go-dinu i posljedica je porasta rashoda po osnovu otplate kamata.

6.1.4. Tekući transferi

Na računu tekućih transfera ostvaren je rast priliva novčanih sredstava. Saldo tekućih transfera u prva dva kvartala 2008. godine iznosio je 32,4 miliona eura, što je za 24,4% više nego u 2007. godini.

Ukupni priliv po osnovu tekućih transfera u posmatranom perio-du iznosio je 51,4 miliona eura, što je za 7% više u odnosu na isti period prethodne godine. Od toga 5,7 miliona eura odnosilo se na sektor Država, a 45,7 miliona eura na Ostale sektore. Od uku-pnog priliva transfera Ostalih sektora, 29,4 miliona eura odnosi se na doznake radnika iz inostranstva. Priliv po osnovu ostalih transfera (nasljedstva, izdržavanja, poklona i pomoći) iznosio je 16,3 miliona eura. U istom periodu odliv tekućih transfera iznosio je 19 miliona eura, što je za 13,5% manje u odnosu na isti period prethodne godine. Posmatrajući strukturu odliva, 17,3 odnosilo se na Ostale sektore, dok se na sektor Država odnosilo 1,7 mi-liona eura. U posmatranom periodu odliv tekućih transfera iz Crne Gore po osnovu nasljedstva, poklona i raznih vrsta pomo-ći iznosio je 10,4 miliona eura, što je za 49,5% manje u odnosu na isti period 2007. godine.

6.2. Račun kapitalnih i finansijskihtransakcija

Na kapitalno-finansijskom računu u prva dva kvartala 2008.godine ostvaren je neto priliv finansijskih sredstava u iznosu od913,9 miliona eura što je za 53% više u odnosu na 2007. godinu. Izuzetno visok priliv stranog kapitala najvećim dijelom je ostvaren po osnovu stranih direktnih investicija i Ostalih investicija.

Prema preliminarnim podacima vrijednost neto stranih direktnih investicija (priliv minus odliv) u periodu januar - jun 2008. izno-sila je 311,5 miliona eura, odnosno 5,3% manje u odnosu na isti period prethodne godine. Ukupan priliv stranih direktnih investi-cija u posmatranom periodu iznosio je 465,8 miliona eura, što je za 12,5% manje u odnosu na isti period 2007. godine.

Posmatrajući strukturu priliva stranih direktnih investicija u prvih šest mjeseci 2008. godine, u odnosu na isti period 2007. godine, uočava se smanjenje učešća ulaganja u nekretnine i povećanje

Grafik br. 6.11 – Struktura finansijskogračuna po kategorijama stranih investicija, u 000 eura

Izvor: CBCG

Grafik br. 6.12 – Priliv stranih direktnihinvesticija, u milionima eura

Izvor: CBCG

81

EKST

ERN

I SEK

TOR

priliva po osnovu interkompanijskog duga. Razlozi za pad prometa nekretnina mogu biti različiti, od visokih cijena do problema sa dobijanjem dozvole za gradnju i knjiženje zemljišta. U strukturi priliva najveće učešće ima ulaganje u nekretnine koje je iznosilo 172,5 miliona eura ili 37,1% ukupnog priliva, dok je ulaganje stra-nog kapitala u domaća preduzeća i banke iznosilo 166,6 miliona ili 35,8%. U formi interkompanijskog duga u prva dva kvartala 2008. godine realizovano je 123,5 miliona eura, što je za 54% više nego u prva dva kvartala 2007. godine, odnosno 6,7% više u odnosu na 2007. godinu. Na povlačenje investiranog kapita-la u ino preduzeća i banke odnosilo se 2,2 miliona eura, a 0,5 miliona eura na povlačenje sredstava uloženih u inostranstvu u oblast nekretnina i 0,5 na naplatu rezidentima za prodati udio u drugom domaćem prepreduzeću. Posmatrajući strukturu po zemljama, oko 60% stranih direktnih investicija je realizovano iz Rusije, Mađarske, Velike Britanije, Švajcarske, Kipra i Austrije.

Odliv po osnovu stranih direktnih investicija u periodu januar - jun 2008. godine iznosio je 154,3 miliona eura, što je za 24,2% manje u odnosu na isti period 2007. godine. Posmatrajući stru-kturu odliva, 99,3 miliona eura odnosilo se na nekretnine (64,4% od ukupnog odliva), od čega se 78,2 milion eura odnosio na po-vlačenje stranog kapitala uloženog u oblast nekretnina u Crnoj Gori, što predstavlja smanjenje odliva sredstava nerezidenata uloženih u oblast nekretnina za 42,6%. Rezidenti su u posma-tranom periodu potrošili 21,1 milion eura na kupovinu nekretnina u inostranstvu, ili 5,5% više nego u prvih šest mjeseci 2007. go-dine. Takođe, 20,3 miliona eura se odnosilo na povlačenje udje-la stranog kapitala u domaćim bankama i preduzećima, dok se 27,5 miliona eura odnosilo na investiranje domaćih kompanija u inostranstvu. Od ukupnog odliva, 7,1 miliona eura odnosilo na interkompanijski dug i povlačenje udjela kapitala uloženog u drugom domaćem preduzeću.

U prva dva kvartala 2008. godine priliv portfolio investicija iznosio je 23,7 miliona eura, što je za 52,7 miliona eura ili 69% manje u odnosu na isti period 2007. godine. Najveći priliv ostva-ren je po osnovu ulaganja u vlasničke hartije od vrijednosti 23,7 miliona eura. Istovremeno, odliv sredstava po osnovu portfolio investicija iznosio je 35,1 milion eura, što je za 52,3% manje u odnosu na isti period 2007. godine. Rezultat takvih kretanja jeste ostvareni deficit u iznosu od 11,4 miliona eura, što je posljedicapada cijena hartija od vrijednosti i nastavka silaznog trenda na tržištu kapitala u zemlji i okruženju.

Grafik br. 6.13 – Struktura priliva stranih direktnih investicija u periodu januar - jun 2008. godine

Izvor: CBCG

Na računu Ostalih investicija, kojim su obuhvaćeni krediti, trgovinski krediti, gotovina i depoziti, ostvaren je značajan rast priliva novčanih sredstava. Neto zaduživanje u inostranstvu je povećano korišćenjem novih kredita, a povećana je i otplata gla-vnice. U prva dva kvartala 2008. godine priliv novčanih sredsta-va iznosio je 656,2 miliona eura, što je za 54,1% više u odnosu na isti period 2007. godine. Zapaža se značajan priliv sredstava kroz bankarski sistem, jer su banke povećale spoljnu zaduženost kod matičnih kompanija u inostranstvu. Komercijalne banke i preduzeća u posmatranom periodu uzele su kredite u izno-su od 629,6 miliona eura, što je za 51,6% više u odnosu na isti period 2007. godine, dok je istovremeno otplata duga iznosila 202,3 miliona eura odnosno 68,3% više u odnosu na isti period prethodne godinu. Odliv po osnovu Ostalih investicija iznosio je 301,6 miliona eura, što je za 60,1% više u odnosu na prethodnu godinu. Rezultat navedenog jeste ostvareni neto priliv u izno-su od 354,6 miliona eura, što je za 49,3% više u odnosu na isti period 2007.godine.

Neto strana aktiva komercijalnih banaka, na dan 30. jun 2008. godine, bila je manja za 294,9 miliona eura u odnosu na 31. de-cembar 2007. godine.

Istovremeno, novčana sredstva Centralne banke na inoračunima i u trezoru, na dan 30. jun 2008. godine, bila su veća za 35,7 mi-liona eura u odnosu na 31. decembar 2007. godine.

TEMA BROJA7

85

TEM

A BR

OJA

Izračunavanje prosječne cijene stana u Podgorici za drugi kvar-tal 2008. godine bazirano je na osnovu uzorka koji je izveden na populaciji od 72.917 stanova, koji odgovaraju lokacijama Po-dgorica 1, Podgorica 2 i Podgorica 3. Ove tri katastarske opštine prema podacima Uprave za nekretnine Podgorica, od 82 kata-starske opštine, predstavljaju najreprezentativniji dio Podgorice, obzirom da buhvataju uža gradska naselja. Na osnovu slučajnog uzorka od 1200 jedinica, broj uspješno obrađenih anketa bio je 281 od kojih je broj uspješno popunjenih anketnih listića bio 250 odnosno ukupna izlaznost je bila 20,1%.

Pitanja u postavljenom upitniku su se odnosila na kvalitativne karaktristike stanova (način grijanja, posjedovanje intenet pri-ključka, broj soba, broj balkona, itd.) sa osnovnim ciljem da se utvdi relativni uticaj ovih kvalitativnih osobina na vriednost stana. Subjektivna ocjena vrijednosti stana je postignuta putem pota-vljanja pitanja: Ispod koje cijene vlasnici stana ne bi prodali stan u trenutku postavljanja pitanja?

Hedonički indeks nekretnina za Crnu Goru - jun 2008.

Tabela br. 7.1 - Sumarna statistika prosječne vrijednosti, standardne devijacije, minimalne i maksimalne cijene pojedinih tipova stambenih objekata

Varijable Br. Obs. Srednja Vrijednost St. Dev. Min.

CijenaMaks. Cijena

Prosječna cijena stambenog prostora 250 1738,27 571,7 500 4000

Prosječna cijena stambenog prostora – kuća 85 1743,12 720,7 500 4000

Prosječna cijena stambenog prostora – stan 165 1733,9 483,48 700 4000

Na osnovu dobijenh podataka, urađen je ekonometrijski model na osnovu koga se došlo do sljedećih rezultata:

Prosječni kadratni metar stambenog objekta u maju mjesecu 2008. godine u Podgorici iznosi 1.738,3 Eura, što predstavlja rast od 2,4% u odnosu na cjenu m2 prije tri kvartala kada je ista izno-sila 1.697,56 Eura. Prosječna vrijednost m2 stambenog objekta – kuće iznosi u prosjeku 1743,12 Eura, dok prosječna vrijednost stambenog objekta – stana iznosi 1733,9 Eura. Pri tome je va-rijacija u cijeni kuće (standardna devijacija iznosi 41,3% srednje vrijednosti) mnogo izraženija imajući u vidu da su kvalitataivne razlike između kuća izraženije u odnosu na stanove.

Kada govorimo o cijenama stambenog objekta u tri zone Podgo-rice u odnosu na prošlu godinu došlo je do određenih promjena u cijeni stambenih objekta koji su najizraženiji u zoni Podgorica 2 i Podgorica 3. Naime, vrijednost metra kvadratng u zoni Podgo-rica 1 je 1892,84 Eura i u odnosu na proteklu godinu je smanjen

Tabela br. 7.2 - Sumarna statistika prosječne vrijednosti, standardne devijacije,minimalne i maksimalne cijene zona u Podgorici1, Podgorica2 i Podgorica3, jun mjesec 2008

Varijable Srednja Vrijednost St. Dev. Min.

CijenaMaks. Cijena

Prosječna cijena stambenog objekta u zoni Podgorica 1 1892,84 502,55 900 3000

Prosječna cijena stambenog objekta u zoni Podgorica 2 1768,17 685,48 700 4000

Prosječna cijena stambenog objekta u zoni Podgorica3 1620,59 558,17 500 4000

86

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• JA

NUA

R - J

UN

200

8.

za 1,78%, u zoni Podgorica2 vrijednost m2 stambenog objekta iznosi 1768,17 Eura i isti je smanjen za 3,85%, dok je u zoni Po-dgorica 3 m2 stambenog prostora iznosi 1620,6 Eura i porastao je za 14,1% u odnosu na proteklu godinu.

Kao što se iz Tabele br. 7.3 može zaključiti, prosječna cijena m2

stambenog prostora u zoni Podgorica 1 se najmanje promje-nila i neznatno je smanjena u odnosu na avgust mjesec 2008. godine. Sa druge strane, prosječna cijena m2 u zoni Podgorica 2 je opala za gotovo 4% dok je standardna devijacija porasla za 23,4%, što upućuje na mogućnost da je u ovoj zoni ponuda bila najveća i najraznovrsnija. Sa druge strane, zanačajan rast cije-na u zoni Podgorica 3 u odnosu na prethodni period 14,2% uz rast standardne devijacije od 19,4% upućuje na mogućnost da

Tabela br. 7.3 - Sumarna statistika prosječne vrijednosti, standardne devijacije,minimalne i maksimalne cijene pojedinih tipova stambenih objekata po zonama promjena na godišnjem nivou

Varijable Sr. Vrij.2008

Sr. Vrij.2007

Promj. Vr%

St. Dev.2008

St. Dev.2007

Promj. Vr%

Prosječna cijena stambenog objekta u zoni Podgorica 1 1892,84 1.927,16 -1,78 502,6 453,3 10,9

Prosječna cijena stambenog objekta u zoni Podgorica 2 1768,17 1.839,09 -3,86 685,5 555,7 23,4

Prosječna cijena stambenog objekta u zoni Podgorica3 1620,59 1.419,48 14,17 558,2 467,4 19,4

Grafik br. 7.1 – Histogram distribucije cijenastambenih objekata jun 2008

Varijabla Zakrivljenost Zašiljenost Chi2(2) Probability

Subjektivna cijena

stambenog objekta

0,00 0,002 25,5 0,00

Grafik br. 7.2 – Histogram distribucijevarijable kvadratura jun 2008

je rast tražnje za stambenim objektima u proteklom periodu u ovoj zoni bio povećan, kao i potencijalni efekat ugledanja što je uslovilo rast varijacije, kao i rast cijena u ovoj zoni, tako da su cijene sve tri zone postale ujednačenije.

Iz grafika 7.1 i 7.2 se može utvditi da obije vremenske serije - ci-jene stambenih objekata i kvadrature imaju sličan raspored i da zbog njihove limitiranosti sa gornje i donje strane ( stanovi ne mogu biti manji od 10 m2 niti veći od recimo 1000 m2 kao i nji-hove cijene) u ekonometrijski model moramo uključiti logaritme umjesto nivoa. Takođe, treba napomenuti da su ove distribucije u skladu sa očekivanim, a kao indikator služi činjenica da ovi gra-fici jako podsjećaju na krivu distribucije dohotka.

Varijabla Zakrivljenost Zašiljenost Chi2(2) Probability

Subjektivna cijena

stambenog objekta

0,00 0,00 100 0,00

87

TEM

A BR

OJA

Opisna statistika, provjera održivosti modela i rezulati ekonometrijskog modela hedoničkog indeksa Crne Gore, jun 2008

Tabela br. 7.4 - Empirijski rezultati modela prosječne cijene stambenog prostora, jun 2008

Varijable KoeficijentRobust

Standardna greška

t statistika Vjerovatnoća

Lnsubjektivna cijena

Lnkvadratura 1,15 0,08 14,6*** 0,00

PREKO 65MSQR -0,08 0,07 -1,22 0,22

65MSQR -0,15 0,07 -2,25*** 0,03

PREKO6SPRATOVA -0,07 0,05 -1,31 0,19

DO5GODSTR -0,12 0,11 -1,06 0,29

PREKO10GODSTR -0,11 0,08 -1,34 0,18

BALKON0 -0,37 0,15 -2,54*** 0,01

BALKON2 -0,02 0,05 -0,30 0,76

BALKON2PLUS -0,10 0,09 -1,18 0,24

SOBA1 0,02 0,07 0,30 0,77

SOBA2PLUS 0,02 0,06 0,34 0,73

OGRIJEV -0,15 0,05 -2,70*** 0,01

INTERNET -0,01 0,05 -0,23 0,82

GARAŽA -0,07 0,07 -1,07 0,28

Konstanta 6,99 0,33 21,26*** 0,00

R2=0,737 N=249

Ramsey RESET test using powers of the fitted values of lnsubjektivna_cijena Ho: model has no omitted variables F(3, 231) = 1,64 Prob > F = 0,18 VIF VALUE= 1,63

Objašnjenje: * značajnost na 10%,**značajnost na 5%,***značajnost na 1%

Prema nivou značajnosti, slično kao i u protekloj godini naju-ticajnije kvalitataivne karakteristikae stambenog objekta koje imaju uticaj na cijenu su tip grijanja (stanovi koji koriste struju su skuplji od stanova koji koriste drva kao tip grijanja), stambeni objekti bez balkona su jeftiniji od onih koji imaju jedan balkon, najskuplji stanovi su oni koji su manji od 65m2, ispod su 6 tog sprata, koji imaju telefon i nemaju garažu.

Testovi robustnosti pokazuju da je model dobro specificiran, nemaproblema sa multikolinearnošću (izuzetno niska vrijednost VIF-a), kao ni funkcionalnom formom (Ramsey Reset test).

Koeficijenti dostupnosti nekretnina u Podgorici

Koeficijentima dostupnosti nekretnina u Podgorici pokušaćemoda izračunamo kolika je kupovana moć prosječnog građanina Crne Gore u odnosu na proječnog kupca iz Hrvatske.

Koeficijent dostupnosti nekretnina u Podgorici 1

Koeficijent dostupnosti 1 dobija se kao odnos prosječne rate kojulice treba platiti mjesečno i prosječne neto zarade, ako pretposta-vimo da se radi o stanu od 50m2. Na osnovu prosjeka baziranog

88

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• JA

NUA

R - J

UN

200

8.

na Podgorica1, Podgorica2 i Podgorica3 lokaciji cijena ovog stana bila bi u junu 2008. godine 86.913,5 Eura. Ukoliko bi rezident Crne Gore želio da podigne kredit za stan od 50m2 pod pretpostavkom da je rok otplate 25 godina (300 mjesečnih rata), po godišnjoj kamatnoj stopi od 9,47%, bez gotovinskog učešća29, morao bi da plaća mjesečnu ratu od 290 Eura što iznosi 68% prosječne zarade u Crnoj Gori za jun mjesec 2008 (425 Eura). Odnosno ko-eficijent dostupnosti 1 = 0,68. Ovaj koeficijent je bolji od onogu Hrvatskoj koji iznosi 0,87 za 2007. godinu.


Drugi koeficijent dobijamo kao odnos procijenjenog BDP CrneGore za 2008. godinu per capita30 i prosječne cijene metra kvadra-tnog za Podgoricu. Pod pretpostavkom da će BDP u 2008 godini iznositi 2,90 milijardi Eura kao i da će stanovništvo u Crnoj Gori iznositi 628,14 hiljada, procijenjeni BDP per capita za Crnu Goru iznosi 4616,78 Eura. Prema ovom koeficijentu metar kvadratniu Podgorici iznosi 38% ukupnog BDP-a po stanovniku, odnosno koeficijent dostupnosti iznosi 0,38. Ovaj koeficijent u Hrvatskojza 2007. godinu iznosi 0,18. To pokazuje da sa prosječnim BDP per capita, crnogorski građanin može kupiti svega 2,63 metra kvadratnog u Podgorici, dok građanin koji ostvaruje prosječni BDP per capita Hrvatske u Hrvatskoj može kupiti 5,55 metar ka-dratnih stambenog prostora odnsono 2,11 puta više.


Koeficijent dostupnosti 3 izračunavamo kao odnos prosječne ci-jene metra kvadratnog u 2008. godini u Podgorici i neto zarade u junu mjesecu. Koeficijent dostupnosti u Crnoj Gori iznosi 4,08dok isti koeficijent u Hrvatskoj za 2007. godinu iznosi 2,67. Toznači da je za metar kvadratni u Hrvatskoj potrebno izdvojiti 2,67 neto zarada, dok za metar kvadratni u Crnoj Gori treba izdvojiti 4,08 prosječne neto zarade, odnosno 58,2% više.

Generalni je zaključak da su cijene nekretnina u Podgorici, ima-jući u vidu prosječne neto zarade kao i ostvareni BDP po glavi stanovika, u odnosu na Hrvatsku značajno precijenjene, kao i da se u srednjoročnom periodu, imajući u vidu najnovija kretanja na tržištu kapitala, stagnaciju priliva SDI, uz pad cijena nekre-tnina u regionu, može očekivati postepeni pad cijena nekretni-na i u Podgorici.

29 Uslovi preuzeti iz uslova jedne od banaka koje rade u Crnoj Gori sa velikim učešćem u stambenim kreditima.30 Za procjenu BDP-a Crne Gore per capita korištena je procjena Ministarstva finansija 2008, Bilten jun 2008, dok je procjena za populaciju

Crne Gore u 2008. godini korištena baza od 2007. godine uvećana za rast od 3,12 promila koliko jke iznosilo povečanje procjenjenog stano-vništva u 2007. u odnosu na 2006. godinu.

MEĐUNARODNA EKONOMIJA 8

91

MEĐ

UN

ARO

DN

A EK

ON

OM

IJA

Na globalnom nivou, ekonomska aktivnost je i dalje pod uticajem ekonomskih kretanja u SAD - u, kretanjima na međunarodnim finansijskim tržištima, kao i izrazitim fluktuacijama cijena na-fte i rasta cijena roba široke potrošnje. Usporeni rast karakteriše ekonomije razvijenih zemalja dok, na drugoj strani, ekonomski rast u zemaljama u razvoju je ostao na relativno visokom nivou. Procjenjuje se da će privredni rast u 2008. godini, na globalnom nivou, iznositi 4,1%, umjesto prethodne prognoze od 3,7%.

Inflatorni pritisci na globalnom nivou uslovljeni su prevashodnorastom cijena hrane i nafte. Rast cijena prehrambenih proizvoda, posledica je jačanja cijena energenata, povećanja proizvodnje biogoriva, špekulacija na tržištu sirovina i nedovoljnih ulaganja u poljuprivredu.

Na kraju jula 2008. godine cijene nafte su dostigle rekordni nivo od 142,1 dolara za barel. Prosječna cijena barela nafte u junu izno-sila je 132,3$ i bila je viša u odnosu na maj za 7,8%. Na početku 2008. godine cijena nafte se kretala na nivou između 85 i 90 $ po barelu, rast od početka godine do jula iznosio je 40%.

Na sastanku zemalja izvoznika nafte, održanog 22. juna, koji je organizovan sa ciljem sagledavanja situacije u vezi nedavnog drastičnog skoka cijene nije pruženo rješenje problema kako bi se smanjio pritisak. Iako je Saudijska Arabija najavila povećanje proizvodnje, kao i veće investicije u proizvodne kapacitete, ovo je uticalo na tržište sa značajnim vremenskim kašnjenjem.

Prema mišljenju čelnika OPEC- a razlozi rasta cijena nafte su prevashodno špekulativnog karaktera, i navodi se da je ponuda zadovoljavajuća i da čak postoje viškovi na tržištu. Kretanje ci-jene nafte u narednom periodu se ne može sa sigurnošću pre-dvidjeti, ali predstavnici MMF-a očekuju da će prosječna cijena u 2008. i 2009. godini iznositi oko 95 $ po barelu.

Grafik br. 8.1 - Kretanje cijena nafte

Izvor: ECB, Bloomberg i HWWI – prevesti grafik

8.1. Konjukturna kretanja

8.1.1 Razvijene zamlje

SAD - Prema procjenama, stopa realnog rasta BDP u SAD u dru-gom kvartalu 2008. godine iznosila je 1,9% na godišnjem ni-vou. Najznačajniji doprinos rastu BDP-a dao je rast neto izvoza od 0,8%. Usporenijem rastu tokom posmatranog perioda do-prinio je pad rezidencijalnih investicija od 24,6% kao i pad lične potrošnje. Kada je u pitanju kretanje cijena, godišnja inflacija ujunu 2008. godine iznosila je 5,0% i viša je za 0,8 p.p. nego u prethodnom mjesecu (4,2% u maju). Rast inflacije podstaknut jerastućim cijenama energenata i prehrambenih proizvoda. Stopa nezaposlenosti u SAD-u iznosila je 5,5% u junu i prevazišla je očekivanja analitičara koji su smatrali da će stopa nezaposleno-sti u prvih šest mjeseci iznositi oko 5,1%.

92

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• JA

NUA

R - J

UN

200

8.

Eksperti MMF-a predviđaju, da će SAD ove godine ostvariti pri-vrednu ekspanziju od 1,1%, a u toku 2009. godine 0,8%.

Japan - U drugom kvartalu 2008. godine zabilježen je drastičan pad privredne aktivnosti japanske privrede. Smanjenje izvoza i pad privatne potrošnje uticali su da druga najveća svjetska pri-vreda bude na rubu recesije. Stopa rasta privredne aktivnosti u drugom kvartalu 2008. godine iznosila je 2,4% u odnosu na isti period prošle godine, što predstavlja značajno smanjenje u odno-su na prvi kvartal kada je rast iznosio 4% u pređenju sa prvim kvartalom 2007. godine. Procjenjuje se da će privreda Japana u 2008. godini porasti po stopi od oko 1,5%.

Godišnja stopa inflacije u junu 2008. godine iznosila je 2% i višaje za 0,7 p.p. u odnosu prethodni mjesec (1,3% u maju).

8.1.2 Evropska Unija (EU)

Ekonomski rast u zemljama EU tokom 2008. godine bio je uspo-reniji, dok je inflacija imala tendenciju rasta.

Na nivou EU stopa rasta BDP u prvom kvartalu iznosila je 2,3%, a stopa inflacije u junu na godišnjem nivou 4,3%. Na nivou EUinflacija je u prvoj polovini 2008. godine bila najviša u: Letoniji(17,5%), Bugarskoj (14,7%) i Litvanijii (12,7%).

Rast cijena hrane i energenata su glavni uzročnici višeg nivoa inflacije tokom ovog perioda.

Međutim, predstavnici ECB ističu da prosječna stopa inflaci-je na decenijskom nivou iznosi 2,1% i da su uspjeli u pogledu očuvanja cjenovne stabilnosti, ali da i dalje postoji opreznost po pitanju očekivanja porasta inflatornih pritisaka zbog rastacijena nafte i hrane.

Sopa nezaposlenosti u junu na nivou EU iznosila je 6,8%, a najvišu stopu nezaposlenosti imale su: Španija (10,7%) i Slo-vačka (10,5%).

Razvijene zemlje Evropske Unije koje ne pripadaju Evropskoj Monetarnoj Uniji

Velika Britanija – Procjenjuje se da je rast BDP u drugom kvar-talu 2008. godine u Velikoj Britaniji iznosio 1,6% na godišnjem

nivou, što predstavlja smanjenje od 0,7 p.p. u odnosu na prvi kvartal (2,3%). Privrednu aktivnost tokom prvih šest mjeseci 2008. godine karakteriše pad investicione potrošnje dok je, na-suprot tome, potrošnja domaćinstava snažno porasla (za 1,1% u odnosu na prethodni kvartal). Godišnja stopa inflacije mjerenaharmonizovanim indeksom potrošačkih cijena (HIPC) u junu je iznosila 3,8%. Inflacija je najvise bila podstaknuta rastom cije-na hrane i energenata.

Komitet za monetarnu politiku Banke Engleske je 5. juna odlučio da ne mijenja kamatnu stopu i daje zadrži na nivou od 5%.

U Danskoj je u prvom kvartalu zabilježena negativna stopa ra-sta BDP od 0,6%. Time je Danska postala prva zemlja članica Evropske unije koja je službeno zapala u recesiju zbog dva uza-stopna tromjesečja u kojima je stopa rasta BDP imala negati-van predznak.

Zemlje Evropske Monetarne Unije

Inflacija u eurozoni za prvih šest mjeseci iznosila je 4%, što jeznatno iznad ciljnog nivoa od 2%. Stopa rasta BDP u prvom kvartalu iznosila je 2,1% na godišnjoj osnovi, a u drugom kvar-talu procjenjuje se na 1,9%.

Stopa privrednog rasta u prvom kvartalu 2008. godine u Nje-mačkoj iznosila je 2,6%, a stopa inflacije za šest mjeseci ovegodine 3,4%. U Francuskoj inflacija ima tendenciju rasta, takoda je u junu na godišnjoj osnovi iznosila 4,0%, dok je u prvom kvartalu rast BDP iznosio 2,0%.

Najnižu stopu rasta BDP u prvom kvartalu ove godine na nivou eurozone imala je Italija sa 0,3% na godišnjoj osnovi, a najvišu Slovenija sa 5,9%.

Među državama u eurozoni najvišu stopu inflaciju u prvoj polovini2008. godine imale su Slovenija sa 6,8%, a slijede Luksemburg (5,3%), Kipar (5,2%) i Španija (5,1%). Najniže stope inflacije uposmatranom periodu zabilježene su u Njemačkoj (3,4%), Fran-cuskoj (4%), Italiji (4%) i Austriji (4%).

Stopa nezaposlenosti na nivou eurozone u junu 2008. godine ostala je nepromijenjena u odnosu na maj i iznosila je 7,3%. Ze-mlje se najvišom stopom nezaposlenosti u junu na nivou eurozone su: Španija (10,7%), Francuska (7,5%) i Portugalija (7,4%).

93

MEĐ

UN

ARO

DN

A EK

ON

OM

IJA

Tabela br. 8.1 - Makroekonomski pokazatelji za zemlje Evropske Unije, projekcije 2008

Zemlja Rast realnog BDP 2008 % CPI 2008, %

Eurozona

Austrija 1,9 2,8

Belgija 1,4 3,1

Finska 2,4 2,8

Francuska 1,4 2,5

Njemačka 1,4 2,5

Grčka 3,5 3,5

Irska 1,8 3,2

Italija 0,3 2,5

Luksemburg 3,1 2,9

Holandija 2,1 2,4

Portugalija 1,3 2,4

Slovenija 4,1 4,0

Španija 1,8 4,0

Malta 2,2 3,4

Kipar 3,4 4,0

Ostale razvijene zemlje EU

Velika Britanija 1,6 2,5

Danska 1,2 2,3

Švedska 2,0 2,8

Nove zemlje članice EU

Bugarska 5,5 9,7

Češka Republika 4,2 6,0

Mađarska 1,8 5,9

Poljska 4,9 4,1

Rumunija 5,4 7,0

Slovačka Republika 6,6 3,3

Estonija 3,0 9,8

Litvanija 6,5 8,3

Letonija 3,6 15,3

Izvor: Regional Economic Outlook, IMF, April 2008

Evropska Unija – Nove članice

Privrede u tranziciji, ostvariće u 2008. godini dalju privrednu ek-spanziju, ali će stopa rasta biti nešto niža nego u prethodnom periodu. Eksperti MMF-a navode da se u većem broju tranzicionih evropskih zemalja uočava brz rast spoljnog debalansa, uključujući i veoma visoke deficite u bilansima tekućih plaćanja i rast spolj-nog duga. Ekonomisti smatraju da je najveći problem zemalja u tranziciji rast spoljnog duga i velika tražnja za kreditima.

Zemljama s rastućim spoljnotrgovinskim deficitom preporucujese produbljivanje strukturnih reformi, restriktivnija monetarna politika, budžetska konsolidacija itd.

U Bugarskoj je u prvom kvartalu stopa rasta BDP -a iznosila 7%, što predstavlja najvišu stopu rasta od drugog kvartala 2005. go-dine. Bugarska je najsiromašnija članica Evropske unije čiji BDP

94

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• JA

NUA

R - J

UN

200

8.

po glavi stanovnika iznosi približno 37% prosjeka EU. Rastu su najviše doprinijeli strani ulagači iz građevinske i automobilske industrije, koje privlače niski porezi i niska cijena rada.

Ekonomska aktivnost u Češkoj i Poljskoj tokom prvog kvarta-la 2008. godine iznosila je 0,9% i 1,4% respektivno. Nasuprot tome, rast BDP-a u Rumuniji je ostao na veoma visokom nivou i iznosio je 8,2% na godišnjoj osnovi. Indikatori povjerenja po-trošača i industrije ukazuju da se ne očekuju ozbiljne promjene ovog trenda u bliskoj budućnosti.

Stope inflacije ostale su na očekivanom nivou i u junu 2008. go-dine iznosile su: 6,6% u Češkoj, podstaknute prvenstveno zbog rasta cijena prehrambenih prozvoda, 6,6% u Mađarskoj, 4,3% u Poljskoj i u Rumuniji 8,7%.

Očekuje se da ce privrede u tranziciji koje su postale članice EU u 2008. godini imati usporeniji privredni rast, međutim i u tom slucaju njihov rast biće viši od očekivane stope rasta EU – 27.

8.1.3. Zemlje u razvoju

Kina - Nivo ekonomskog rasta u Kini ostao je na visokom nivou uprkos manjoj eksternoj tražnji. Prosječna stopa inflacija za pr-vih šest mjeseci ove godine iznosila je 7,1%. Nastavljen je pad indeksa potrošačkih cijena, što predstavlja pozitivan znak, jer ukazuje na to da su vladine mjere s ciljem ublažavanja inflator-nih pritisaka bile efikasne. Proizvođačke cijene nastavljaju rastviši od potrošačkih, prevashodno podstaknute rastom cijana inputa koji se koriste u proizvodnji.

Kina je u drugom kvartalu 2008. godini prema procjenama ostva-rila privredni rast od 10,1% na godišnjoj osnovi, što predstavlja blagi pad od 0,5% u odnosu na prvi kvartal (10,6%). Uprskos smanjenoj globalnoj tražnji, ekonomska aktivnost u Aziji je i dalje na visokom nivou. Istovremeno, cijene su nastavile sa ra-stom u većini zemalja pokrenute višim cijenama prehrambenih proizvoda i ostalih roba široke potrošnje.

Latinska Amerika - Ekonomska aktivnost u Latinskoj Americi je u prvom kvartalu 2008. godine bila niža u odnosu na prethodni period za 0,2%, iako je ostala u granicama planiranog rasta. Za-bilježen je viši nivo inflacije tokom prvih pet mjeseci 2008. godi-ne. Tokom maja mjeseca, inflacija na godišnjem nivou u Brazilu

iznosila je 5,5%. Centralna banka Brazila je povećala kamatnu stopu za 50 bazičnih poena i sada iznosi 12,25%. Rast BDP-a u Brazilu u prvom kvartalu iznosio je 5,8% na godišnjem nivou (rast u prethodnom kvartalu je iznosio 6,1%). Realni rast BDP-a u prvom kvartalu 2008. godine u Argenini iznosio je 8,1% na godišnjem nivou, dok je inflacija dostigla nivo od 9,3% u junu2008. godine. U Meksiku je rast industrijske proizvodnje u junu na godišnjoj osnovi iznosio svega 0,5%, dok je inflacija imalatendenciju rasta i iznosila je 5,3%. Banka Meksika je poveća-la referentnu kamatnu stopu za 25 bazičnih poena i ona sada iznosi 8%.

Jugoistočna Evropa

MMF procjenjuje da će privredni rast Hrvatske biti nešto veći od četiri odsto (4,2%). Rast BDP- a u Hrvatskoj u prvom kvartalu 2008. godine na godišnjem nivou iznosio je 4,3%. Prvi kvartal karakteriše usporeni rast lične potrošnje i investicija. U prvih pet mjeseci 2008. godine bruto spoljni dug Hrvatske porastao je za 5,2%. U junu je godisnja stopa inflacije u Hrvatskoj iznosila7,6% i najviše je bila podstaknuta rastom cijana prehrambenih proizvoda i energenata.

Prema procjenama MMF- a Srbija će tokom ove i naredne go-dine ostvariti privredni rast od oko 4%. Stopa rasta industrijske proizvodnje u maju 2008. godine iznosila je 3,9%. Inflacija je uSrbiji, u junu 2008.g., na godišnjem nivou iznosila 14,9%.

Godišnja stopa inflacije u junu 2008. godine u Bosni i Hercegoviniiznosila je 9,6%, kao razlozi rasta navode se cijene hrane i pića (15,8% za šest mjeseci 2008. godini), transporta i stanovanja. Stopa rasta industrijske proizvodnje za šest mjeseci 2008. godine iznosila je 5,4% u odnosu na isti period prethodne godine.

Prema procjenama MMF-a BIH će ostvariti stopu privrednog rasta od oko 5% u 2008. godini.

Godišnja stopa inflacije u Makedoniji u junu 2008. godine iznosilaje 10,1%, a stopa rasta industrijske proizvodnje u maju iznosila je 16,5%. Inflacija u prvih šest mjeseci bila je najviše podsta-knuta rastom cijena prehrambenih proizvoda od 19,2% i sao-braćaj i usluge 7,5% na godišnjem nivou. Makedonija će prema procjenama MMF-a u 2008. godini ostvariti stopu privrednog rasta od 4,5%.

95

MEĐ

UN

ARO

DN

A EK

ON

OM

IJA

8.2. Kamatne stope

ECB je zadržala kamatnu stopu na 4%, ali je najavila mogu-ćnost povećanja u narednom periodu, što ukazuje da je visoka stopa inflacije znatno veće opterećenje za eurozonu od uspore-nog privrednog rasta.

FED – u 2008. godini nastavlja sa liberalnom kamatnom poli-tikom. Zbog problema na finansijskom tržištu FED je u prvomkvartalu snizio kamatnu stopu za 2% (sa 4,25% na 2,25%). Analitičari smatraju da bi FED mogao do kraja ljeta jos jednom da smanji referentnu kamatnu stopu, nakon čega se očekuje oporavak američke ekonomije, a u toku prve polovine 2009. godine čak i rast kamate do 2,50%. U 2009. godini se očekuje značajan oporavak američkog dolara. FED je od septembra 2007. godine snižavao sedam puta referentnu kamatnu stopu, za uku-pno 3,25%, u nastojanju da se time podstakne sve usporeniji rast američke privrede.

Tabela br. 8.2 - Projekcije makroekonomskih pokazatelja za zemlje Jugoistočne Evrope

Zemlja Rast realnog BDP 2008 % CPI 2008, %

Albanija 6,0 4,2

Bosna i Hercegovina 5,5 4,8

Hrvatska 4,3 5,5

Makedonija 4,5 7,0

Srbija 4,0 11,3

Izvor: Regional Economic Outlook, IMF, April 2008

Tabela br. 8.3 - Pregled kretanja referentnih kamatnih stopa izabranih centralnih banaka

Valuta Referentna kamatna stopa Nivo Poslijednje promjene

Prognoza – za naredni sastanak

EUR Refinance Rate 4,00% +25bp +25bp

CHF Libor Target Rate 2,75% +25bp Bez promjena

CAD Target Overnight Rate 3,00% -50bp Bez promjena

JPY Target Rate 0,50% +25bp Bez promjena

GBP Repo Rate 5,00% -25bp -25bp

USD FED Funds Target Rate 2,00% -25bp Bez promjena

Izvor: Centralne banke posmatranih zemalja, FED

BoE – Referentna kamatne stope Banke Engleske iznosi 5% i očekuje se da će se na ovom nivou zadrzati i u narednom pe-riodu. BoE je u prvom kvartalu 2008. godine snizila referentnu kamatnu stopu za 50 bazičnih poena (sa 5,50% na 5,0%). Ra-zlozi koji su naveli Banku Engleske da snizi kamatnu stopu su visoke cijene nekretnina, problemi na hipotekarnom tržištu i nizak ekonomski rast.

8.3. Kretanje deviznih kurseva

EUR/USD

U drugom kvartalu 2008. godine nastavljeno je slabljenje dolara u odnosu na euro. Euro je u aprilu dostigao istorijski maksimum u odnosu na dolar u iznosu od 1,60 $ za euro. Nakon objavljenih podataka o ostvarenim ekonomskim kretanjima u prvom kvar-talu 2008. godine, koji su bili bolji od očekivanih uslijedio je pad kursa EUR/USD i jačanje dolara. Istovremeno su objavljeni lošiji podaci o privrednom rastu i stopi inflacije u EU, što se negativnoodrazilo na kurs EUR/USD. U juna dolazi do rasta kursa eur/usd uslijed najave ECB da bi na sastanku u julu moglo doći do rasta referentne kamatne stope, kao i rasta cijena nafte na svjetskom tržištu. U drugom kvartalu 2008. godine kurs EUR/USD kretao se u rasponu od 1,53$ za eura do 1,60$ za eura.

U drugom kvartalu 2008. godine razmjenski kurs EUR/JPY bio je nestabilan, prateći oscilacije na medjunarodnim finansijskimtržištima akcija, i to prvenstveno na tržištu Azije. Razmjenski kurs JPY/EUR se kretao u rasponu od 163 JPY za euro do 168 JPY za euro.

96

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• JA

NUA

R - J

UN

200

8.

Grafik br. 8.2 – Kretanje kursa USD/EUR

Izvor: ECB

U drugom kvatalu 2008. godine razmjenski kurs funte i eura značajno je oscilirao, tako da je krajem aprila funta dostigla novi istorijski minimum od preko 0,80 funti za euro. U maju dolazi do oporavka funte na 0,78 funti za euro nakon objave Banke Engleske da će uvesti niz mjera u cilju podsticanja ekonomskog rasta.

Grafik br. 8.3 – Kretanje kursa JPY/EUR iJPY/USD

Izvor: ECB

Grafik br. 8.4 – Kretanje deviznog kursaGBP/EUR i GBP/USD

Izvor: ECB

NAJZNAČAJNIJI DOGAĐAJI 9

99

NA

JZN

AČA

JNIJ

I DO

GAĐ

AJI

Najznačajniji događaji u aprilu 2008. godine

U Moskvi je otvorena prva crnogorska banka, ABM, koja će ola-kšati poslovne i privatne transakcije između Crne Gore i Rusije.

Crnogorska Vlada usvojila je Operativni plan za eliminisanje biznis barijera koji bi Crnu Goru trebalo da učini još atraktivnijom de-stinacijom za ulaganje. Takođe, Vlada je usvojila Predlog zakona o radu, koji će omogućiti fleksibilniji odnos između zaposlenih iposlodavaca, kao i Program za prestrukturiranje Luke Bar.

Crna Gora je bila domaćin Bečkog ekonomskog foruma koji je održan 14. i 15. aprila u Bečićima. Održavanje Bečkog eko-nomskog foruma u Crnoj Gori potvrda je njene privlačnosti za strane investitore koji će u partnerskom odnosu sa domaćim subjektima raditi na ubrzanom ekonomskom i društvenom razvoju zemlje.

Termoelektrana Pljevlja obustavila je proizvodnju zbog redovnog godišnjeg remonta koji će trajati 50 dana.

U Briselu je potpisan Bilateralni sporazum Crne Gore i Evropske unije o pristupu Svjetskoj trgovinskoj organizaciji, čime su Crnoj Gori otvorena vrata za članstvo u toj globalnoj organizaciji.

Najznačajniji događaji u maju 2008. godine

Crnogorska Komisija za hartije od vrijednosti dodijelila je Hipo-tekarnoj banci dozvolu za obavljanje kastodi poslova.

Predstavnici Ministarstva turizma i zaštite životne sredine i Nje-mačkog društva za tehničku saradnju (GTZ) potpisali su Memo-randum o razumijevanju i ugovor o sufinansiranju projekata vri-jednih četiri miliona eura.

U Podgorici je potpisan ugovor o izradi generalnog projekta i prethodne studije opravdanosti izgradnje brze saobraćajnice duž crnogorskog primorja, od Debelog brijega do Ulcinja, vri-jedan 278 hiljada eura.

Termoelektrana Pljevlja uspješno je završila remont prije plani-ranog roka i nastavila proizvodnju električne energije.

Crnogorska turistička metropola, Budva, proglašena je na tradici-onalnom izboru Međunarodnog centra za unaprijeđenje ugosti-teljstva i turizma, SACEN internešnl /International/, za šampiona ljetnjeg turizma na Balkanu u prošloj godini.

“Atlasmont banka” dobila je dozvolu Centralne banke Kipra da u toj zemlji otvori predstavništvo.

Najznačajniji događaji u junu 2008. godine

Crnogorska Vlada usvojila je Predlog zakona o završnom računu budžeta za prošlu godinu, kada je ostvaren budžetski suficit od172,94 miliona eura ili 6,8% bruto domaćeg proizvoda. Takođe, Vlada je usvojila i Predlog izmjena i dopuna Zakona o ovogodi-šnjem budžetu kojima se on uvećava za oko 130 miliona eura.

Predstavnici crnogorske Vlade i Američke agencije za među-narodni razvoj potpisali su Memorandum o razumijevanju, koji predviđa saradnju u oblasti energetike. Takođe, predstavnici cr-nogorske i kineske Vlade potpisali su Memorandum o ekonom-sko-trgovinskoj saradnji dvije zemlje, kojim se predviđa njeno unaprjeđenje i intenziviranje kroz razmjenu znanja i iskustava, posebno u oblastima infrastrukture, turizma i spoljnotrgovin-ske politike.

U ime crnogorske Vlade i konzorcijuma koji predvodi Invest ban-ka Montenegro, potpisan je ugovor o kupoprodaji i investiranju u Vojno-medicinski centar Meljine.

Crna Gora potpisala je Sporazum o privilegijama i imunitetu CEFTA Sekretarijata.

Predstavnici hrvatskog Ministarstva saobraćaja dogovorili su se sa prevoznim preduzećima da crnogorski i hrvatski prevoznici ubuduće nesmetano prevoze putnike iz Crne Gore do aerodro-ma Ćilipi kod Dubrovnika i obratno, kao i iz Hrvatske do aero-droma u Tivtu.

100

IZVJ

EŠTA

J GLA

VNO

G EK

ONOM

ISRE

• JA

NUA

R - J

UN

200

8.

Akcionari Elektroprivrede Crne Gore izabrali su novi sedmočlani Bord direktora među kojima je pet novih članova.

Predlogom zakona o svojinsko pravnim odnosima definisanoje da strani građani i preduzeća u Crnoj Gori neće imati pravo svojine nad prirodnim bogatstvima i dobrima, poljoprivrednom i šumskom zemljištu, šumi, kao i spomenicima kulture od po-sebnog značaja.

Počeo je da se primjenjuje Pravilnik o ograničenju unosa hrane prilikom ulaska u Crnu Goru.

Oko 150 britanskih investitora prisustvovalo je Crnogorskom in-vesticionom forumu u Londonu, na kojem je predstavljen proje-kat izgradnje autoputa Bar-Boljare.

PRILOZI10

103

Prilog A: Realna kretanja

Tabela br. 2 – Industrijska proizvodnja

Izvor: Monstat

Izvor: Monstat

Tabela br. 1 – Pregled makroekonomskih kretanja

Učešćeu

2007.

Ø2007 = 100 INDEKSI NIVOA

2007. 2008. VI 2008V 2008

VI 2008VI 2008

I - VI 2008I - VI 2007V VI I - VI V VI I - VI

Industrija ukupno 100.0 93.3 88.7 94.6 84.1 93.7 98.4 111.4 105.6 104.0

Vađenje ruda i kamena 6.3 89.9 68.1 85.0 94.9 121.8 106.6 128.3 178.9 125.4

Vađenje energ.sirovina 1.8 71.6 8.5 96.5 78.5 146.7 119.5 186.9 1725.9 123.8

Vađenje kamenog uglja, lignita i treseta 1.8 71.6 8.5 96.5 78.5 146.7 119.5 186.9 1725.9 123.8

Vađenje ostalih sirovina i mat. 4.5 97.5 92.8 80.2 101.7 111.5 101.2 109.6 120.2 126.2

Vađenje ruda metala 3.2 112.1 92.4 89.0 106.6 117.7 109.1 110.4 127.4 122.6

Vađenje ostalih ruda i kamena 1.3 62.7 93.7 59.1 90.0 96.7 82.3 107.4 103.2 139.3

Prerađivačka industrija 76.4 98.1 106.1 92.9 88.9 86.0 89.0 96.7 81.1 95.8

Prehrambeni proizvodi, pića i duvan 8.0 97.5 111.4 90.4 117.8 138.4 98.0 117.5 124.2 108.4

Proizvodnja prehr. proiz. i pića 7.3 107.3 116.9 91.7 118.8 149.5 102.3 125.8 127.9 111.6

Proizvodnja duvanskih proizvoda 0.7 57.1 77.7 107.7 28.6 55.3 26.6 50.1 71.2

Proizvodnja tekstila i tekst.proizvoda 1.3 123.7 75.1 99.0 75.7 162.5 138.1 214.7 216.4 139.5

Proizvodnja tekstilnih tkanina 0.1 116.5 89.8 119.4 153.4 51.1 64.3 33.3 56.9 53.9

Proizvodnja odjevnih predmeta i krzna 1.2 124.0 74.4 98.2 72.3 167.4 141.4 231.5 225.0 144.0

Proizvodnja kože i predmeta od kože 0.1 79.1 137.2 69.7 632.8 155.1 907.9 800.0 113.0

Prerada drveta i proizvodi od drveta 2.2 83.2 113.4 58.3 58.8 84.8 72.6 144.2 74.8 124.5

Proizvodnja papira, izdavanje i štampanje 1.0 91.9 149.7 96.4 79.0 90.8 79.9 114.9 60.7 82.9

Proiz. celuloze, papira i prerada papira 0.4 98.2 157.1 84.3 66.0 89.0 67.2 134.8 56.7 79.7

Izdavanje štampanje i reprodukcija 0.6 86.4 143.2 107.0 90.4 92.3 91.0 102.1 64.5 85.0

Proizv.hemijskih proizvoda i vlakana 6.3 96.1 93.8 83.3 68.2 19.5 70.2 28.6 20.8 84.3

Proizvodnja proizv od gume i plast. masa 0.1 85.3 85.3 112.8 25.8 99.2 76.3 384.5 116.3 67.6

Proiz.proizv od ost.nemetalnih minerala 6.1 101.7 99.1 99.1 90.6 87.4 93.4 96.5 88.2 94.2

Proizv. osnovnih metala i met. proizvoda 48.9 97.3 106.7 94.7 89.1 82.2 88.8 92.3 77.0 93.8

Proizvodnja osnovnih metala 45.7 98.9 103.8 94.6 90.6 83.4 90.4 92.1 80.3 95.6

Proizvodnja metalnih proizvoda osim mašina 3.2 74.0 149.3 96.4 68.2 65.6 64.7 96.2 43.9 67.1

Proizvodnja mašina i uređaja, ostala 1.6 109.0 109.0 99.9 76.8 124.4 91.0 162.0 114.1 91.1

Proizvodnja maš. uređaja i apar. za domać. 0.1 117.6 235.3 103.5 65.9 65.9 85.9 100.0 28.0 63.7

Proizvodnja saobraćajnih sredstava 0.6 133.3 123.8 92.6 76.7 66.7 91.5 87.5 53.9 98.8

Prerađivačka industrija, ostala 0.1 109.3 88.5 86.9 132.1 91.8 129.9 69.5 103.7 149.5

Proizvodnja električne energije, gasa i vode 17.3 73.5 19.5 105.6 59.2 117.5 137.0 198.5 602.6 129.7

OPIS2007 2008 (lančani indeks)

XII/XI I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

Industrijska proizvodnja (index) 106.1 80.7 120.9 95.2 82.7 92.3 111,4

Troškovi života (index) 100.3 101.4 100.1 100.4 101.2 101.0 101,2

Cijene na malo (index) 100.2 101.4 100.4 100.4 100.8 100.9 102,8

104



ukupno vađenje ruda i kamena prerađivačka industrija proiz.el.energije, gasa i vode

2000=100godšnja

stopa rastamjesečna

stopa rasta2000=100

godšnja stopa rasta

mjesečna stopa rasta

2000=100godšnja

stopa rastamjesečna

stopa rasta2000=100



2004

Jan 100.8 -0.1 -17.4 56.3 21.5 -25.2 85.0 -1.4 -23.9 124.2 0.0 -4.1Feb 107.8 -3.5 9.4 71.7 7.4 27.6 95.4 -1.8 12.7 151.5 -7.6 2.3Mar 112.6 -1.1 2.3 46.1 -40.1 -35.6 123.3 14.9 28.9 103.9 -27.9 -35.9Apr 120.8 44.7 7.0 58.3 3.4 26.3 117.2 22.5 -5.3 150.3 155.7 45.1May 118.1 46.0 -2.2 53.8 -4.1 -7.8 113.3 15.2 -3.0 190.8 374.2 0.2Jun 119.5 16.5 -0.3 101.4 3.3 87.6 117.6 5.3 1.6 129.6 63.7 -13.9Jul 113.6 6.1 -9.3 100.0 -0.7 -1.0 119.3 13.0 2.8 77.0 -14.2 -40.6Avg 100.2 0.2 -6.2 90.4 -57.1 -9.6 114.0 16.5 -3.8 65.2 -9.3 -15.1Sep 121.9 14.6 10.6 164.3 -7.3 82.1 118.2 19.6 3.6 74.5 12.3 13.9Okt 112.3 7.3 1.4 102.1 -1.7 -37.9 123.4 9.0 4.5 173.3 3.9 14.4Nov 123.8 19.4 10.1 88.3 -0.3 -3.7 121.6 16.3 -1.5 140.4 32.5 64.7Dec 156.5 28.3 26.6 166.9 122.1 88.2 128.1 25.7 15.4 198.4 20.4 41.5

2005

Jan 114.2 13.3 -27.0 61.5 9.3 -63.0 101.1 19.0 -27.8 130.6 5.1 -16.3Feb 101.9 -5.5 -8.7 42.8 -40.4 -30.4 104.2 9.2 3.4 114.1 -24.7 -26.7Mar 117.6 4.5 13.1 83.8 81.7 96.1 117.6 -4.6 12.6 129.2 24.4 5.8April 105.8 -12.4 -10.3 61.6 5.7 -26.5 114.6 -2.2 -2.9 95.3 -36.6 -26.1Maj 111.4 -5.7 5.4 70.3 30.8 14.3 119.2 5.2 4.3 129.5 -32.1 7.5Jun 115.7 -3.2 2.3 108.4 7.0 53.4 122.0 3.7 0.2 100.3 -22.6 -1.9Jul 125.0 10.1 4.1 106.0 6.0 -1.9 137.1 14.9 13.9 79.0 2.7 -21.1Aug 116.7 16.5 -1.5 129.4 43.1 22.0 133.0 16.7 10.1 67.8 4.0 11.7Sep 133.2 9.3 3.8 146.1 -11.1 13.1 129.1 9.2 -3.1 92.1 23.6 35.3Okt 110.2 -1.9 -9.0 101.2 -0.9 -30.7 120.1 -2.7 -6.9 175.4 1.2 -11.5Nov 120.9 -2.4 9.3 74.3 -15.9 -26.7 118.1 -2.9 -6.9 142.3 1.4 65.0Dec 123.4 -21.2 2.2 116.1 -30.4 55.5 111.4 -13.0 3.3 129.4 -34.8 -9.0

2006

Jan 120.7 5.7 -2.1 93.0 51.3 -19.5 100.5 -0.6 -17.6 144.9 11.0 42.5Feb 106.7 4.7 -9.5 91.8 114.8 -1.3 96.0 -7.9 -4.1 139.8 22.6 -19.0Mar 121.2 3.0 11.3 90.5 8.0 -1.4 118.8 1.0 23.3 138.7 7.3 -7.4Apr 105.0 -0.8 -13.7 70.8 14.9 -21.8 114.2 -0.3 -4.1 89.8 -5.8 -35.1Maj 114.3 2.6 9.0 90.0 27.9 27.1 118.7 -0.4 4.1 138.3 6.8 21.8Jun 117.9 1.9 1.6 96.3 -11.2 6.6 124.4 2.0 2.6 106.2 5.9 -2.9Jul 138.0 10.4 -0.2 96.8 -8.7 0.8 140.3 2.4 1.7 129.2 63.5 -6.3Aug 112.2 -3.9 -6.2 108.0 -16.5 11.7 120.8 -9.2 -2.5 75.3 11.1 -24.2Sep 126.2 -5.3 5.5 124.3 -14.9 15.3 129.2 0.1 6.9 72.1 -21.7 -4.4Okt 104.9 -4.8 -8.5 82.8 -18.2 -33.3 120.7 0.5 -6.5 139.1 -20.7 -5.2Nov 121.5 0.5 15.5 88.4 19.0 6.5 128.7 9.0 6.7 110.6 -22.3 61.7Dec 126.2 2.3 4.0 100.3 -13.6 12.9 116.8 4.8 -0.7 129.8 0.3 17.5

2007

Jan 97.6 -19.1 -23.1 69.6 -25.2 -30.2 112.0 11.5 -13.0 52.2 -64.0 -48.9Feb 109.2 2.4 15.0 85.2 -7.2 22.4 107.2 11.7 -3.3 122.5 -12.4 97.3Mar 123.1 1.6 10.5 92.2 1.8 8.1 121.4 2.2 12.8 139.1 0.3 6.0Apr 110.6 5.4 -10.5 90.0 27.1 -2.4 116.7 2.2 -4.0 100.1 11.5 -27.8Maj 107.2 -6.2 -2.9 86.2 -4.2 -4.2 126.9 6.9 8.9 75.0 -45.8 -40.8Jun 103.5 -12.2 -4.9 65.5 -32.0 -24.2 140.1 12.6 8.1 15.6 -85.3 -73.6Jul 121.2 -12.2 -0.1 94.1 -2.7 43.9 146.9 4.7 -5.5 35.8 -72.3 75.9Avg 117.5 4.8 11.8 105.4 -2.4 12.1 142.7 18.1 10.0 36.9 -51.0 34.3Sep 123.9 -1.8 -1.1 117.1 -5.8 11.3 139.8 8.2 -2.2 36.6 -49.3 -1.2Okt 134.1 27.8 19.1 124.9 50.9 6.7 151.6 25.6 8.6 180.2 29.6 142.2nov 128.5 5.8 -4.4 159.4 80.3 27.4 126.6 -1.6 -16.4 123.3 11.5 39.1dec 135.9 7.7 6.1 60.4 -39.8 -62.3 129.0 10.5 11.6 144.4 11.3 17.2

2008

Jan 110.4 13.1 -19.3 99.4 42.9 66.0 121.7 8.6 -14.5 65.1 24.8 -42.6Feb 129.9 18.9 20.9 132.5 55.5 33.2 107.0 -0.2 -11.1 190.1 55.2 145.2Mar 126.1 2.4 -4.8 104.6 13.5 -21.1 124.8 2.8 16.1 138.4 -0.5 -32.0Apr 104.8 -5.3 -17.3 68.2 -24.2 -34.8 111.7 -4.3 -10.7 96.9 -3.2 -29.8Maj 96.6 -9.9 -7.7 91.0 5.6 33.3 115.0 -9.4 3.3 60.4 -19.5 -50.7Jun 109.3 5.6 11.4 117.2 78.9 28.3 113.6 -18.9 -3.3 94.1 502.6 98.5

105

Izvor: Monstat


Tabela br. 5 – Cijene na malo

Tabela br. 7 – Cijene proizvođača industrijskih proizvoda

Tabela br. 6 – Troškovi života

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

Lančani index 101.4 100.4 100.4 101.4 100.4 100.4

ø 2007 = 100 105.4 105.9 106.3 105.4 105.9 106.3

U odnosu na isti mjesec preth. god. 108.3 108.8 108.8 108.3 108.8 108.8

Period tekuće prema istom preth. god. 108.5 108.6 108.5 108.6

Decembar 2007= 100 101.4 101.9 102.3 101.4 101.9 102.3

2008. I II III IV V VI VII VIII IX X XI XIILančani index 80.7 120.9 95.2 82.7 92.3 111.4

ø 2007= 100 95.6 115.6 110.1 91.1 84.1 93.7

U odnosu na isti mjesec preth. god. 113.1 118.9 102.4 94.7 90.1 105.6

Period tekuće prema istom preth. god. 116.3 111.1 107.1 103.8 104.0


Lančani index 101.4 100.1 100.4 101.2 101.0 101.2

ø 2007= 100 105.8 106.0 106.4 107.7 108.7 110.0

U odnosu na isti mjesec preth.god. 107.9 108.0 108.2 109.1 109.5 111.4

Period tekuće prema istom preth. god. 107.9 108.0 108.2 108.5 108.8

Decembar 2007 = 100 101.4 101.6 102.0 103.2 104.2 105.4


Lančani index 102.1 100,8 102.8 100.5 101.1 105.5

ø 2006= 100 106.2 107,1 110.1 110.7 111.9 118.1

U odnosu na isti mjesec preth. god. 111.6 111,6 112.7 111.5 113.2 119.1

Period tekuće prema istom preth. god. 111,6 112.0 111.9 112.1 113.3

Decembar 2007 = 100 102.1 102,9 105.9 106.4 107.6 113.6

106 Izvor: Monstat

Tabela br. 8 – Cijene

Cijene na malo Troškovi životaCijene proizv. ind.

proizvodaUkupno Robe Usluge Ukupno Ukupno











2002

Jan 20.3 1.7 19.0 0.6 26.5 6.9 18.3 1.3 7.3 0.6Feb 19.7 0.9 18.7 1.1 24.5 0.3 18.0 1.3 6.0 1.1Mar 19.8 0.6 19.2 0.8 22.3 0.0 18.2 0.9 7.9 1.0Apr 20.8 1.6 20.6 2.0 21.6 0.1 19.7 2.0 7.1 -0.2May 21.3 1.4 21.1 1.6 21.9 0.3 19.4 1.7 6.6 0.4Jun 20.7 0.8 21.2 0.9 18.2 0.2 19.1 0.8 3.8 -2.4Jul 19.4 0.1 20.7 0.1 13.5 0.2 17.6 -1.0 2.4 -0.3Aug 17.3 0.3 18.2 0.3 13.0 0.8 15.8 0.4 0.9 -0.6Sep 16.1 0.9 16.9 0.8 12.6 1.4 15.5 0.9 3.8 1.4Oct 15.7 0.3 16.4 0.3 12.7 0.2 15.1 0.2 4.2 -0.1Nov 12.8 0.3 12.4 0.0 14.7 1.9 11.0 0.1 3.9 0.1Dec 9.4 0.1 8.7 0.1 12.7 0.0 9.2 0.5 0.7 -0.3

2003

Jan 8.4 0.8 8.4 0.3 8.4 2.8 8.4 0.5 -0.7 -0.1Feb 8.0 0.5 7.5 0.2 10.3 2.1 7.2 0.1 -1.5 0.0Mar 8.0 0.6 6.8 0.1 13.8 3.2 6.5 0.2 -0.7 1.8Apr 9.7 3.2 8.1 3.2 17.3 3.2 7.7 3.1 3.8 3.8May 8.5 0.2 6.6 0.2 17.4 0.4 6.1 0.2 2.9 0.0Jun 8.0 0.3 6.0 0.4 17.1 0.0 6.6 1.3 6.7 0.9Jul 8.3 0.3 5.8 -0.2 19.8 2.4 6.9 -0.8 7.2 0.2Aug 8.0 0.1 5.7 0.1 18.9 0.0 6.7 0.2 7.9 0.0Sep 7.4 0.3 5.2 0.4 17.4 0.2 6.3 0.5 6.7 0.4Oct 7.1 0.1 5.0 0.1 17.2 0.0 6.3 0.2 7.0 0.1Nov 6.8 0.0 5.0 0.0 15.1 0.0 6.4 0.1 7.3 0.2Dec 6.7 0.0 5.1 0.2 14.3 -0.7 6.2 0.3 8.2 0.6

2004

Jan 5.2 0.1 4.2 0.1 10.3 0.2 5.2 0.1 6.3 -0.2Feb 5.7 0.5 4.5 0.2 11.1 2.3 5.4 0.2 6.9 0.5Mar 5.5 0.1 4.9 0.1 8.4 0.2 5.8 0.1 8.7 3.3Apr 2.3 0.1 1.7 0.2 5.0 0.0 2.6 0.0 6.3 0.6May 2.7 0.6 1.7 0.2 7.4 2.6 2.8 0.4 6.7 0.3Jun 2.4 0.0 1.3 0.0 7.5 0.1 0.9 -0.6 5.5 -0.4Jul 2.1 0.0 1.5 -0.1 5.0 0.1 0.9 -0.7 5.7 0.2Aug 2.1 0.1 1.4 0.1 5.0 0.0 0.8 0.1 6.0 0.3Sep 2.0 0.2 1.2 0.1 5.2 0.3 0.3 0.0 4.9 -0.6Oct 2.4 0.5 1.3 0.2 7.1 1.8 0.3 0.3 4.6 -0.1Nov 2.5 0.1 1.2 0.1 7.8 0.0 -0.1 0.1 4.0 0.0Dec 4.3 1.8 1.1 -0.1 18.1 9.5 1.5 1.6 3.6 -0.4

2005

Jan 3.7 0.1 0.9 0.1 16.5 0.0 1.2 0.1 3.6 0.1Feb 3.5 0.1 0.9 0.1 15.0 0.0 1.2 0.1 3.3 0.2Mar 3.6 0.2 1.0 0.2 15.2 0.2 1.3 0.2 2.5 2.2April 3.9 0.4 1.3 0.4 15.6 0.3 1.8 0.5 0.4 -1.5Maj 3.6 0.2 1.4 0.3 12.8 0.1 2.0 0.6 0.5 0.5Jun 3.8 0.2 1.6 0.2 13.2 0.4 2.9 0.3 1.7 0.8Jul 3.5 -0.2 1.3 -0.3 13.1 0.0 2.7 -1.0 1.5 0.0Aug 3.5 0.1 1.3 0.1 13.1 0.0 2.7 0.2 1.3 0.1Sep 3.7 0.3 1.4 0.3 13.2 0.3 3.2 0.4 2.1 0.2Oct 3.3 0.2 1.4 0.2 11.4 0.3 3.2 0.3 2.1 -0.1Nov 3.4 0.1 1.5 0.1 11.4 0.0 3.8 0.6 2.2 0.1Dec 1.8 0.1 1.8 0.1 1.8 0.0 2.4 0.2 3.5 0.8

2006

Jan 2.6 0.2 2.8 0.3 1.6 0.0 2.9 0.3 3.1 0.1Feb 2.3 0.1 2.5 0.2 1.6 0.0 2.9 0.3 -2.8 0.4Mar 2.0 0.1 2.2 0.1 1.5 0.1 2.8 0.2 2.3 1.0Apr 2.1 0.6 2.3 0.7 1.0 0.1 3.1 0.7 3.8 0.4Maj 2.2 0.3 2.5 0.4 0.9 0.0 3.3 0.7 3.9 0.2Jun 2.3 0.2 2.6 0.2 0.8 0.1 3.1 0.1 3.6 0.5Jul 2.3 -0.2 2.6 -0.2 0.9 0.0 3.3 -1.1 3.6 0.0Aug 2.3 0.2 2.4 0.1 1.6 0.7 3.3 0.3 3.8 0.2Sep 1.7 0.1 1.7 0.0 1.8 0.3 2.7 0.3 4.3 0.7Oct 1.7 0.0 1.6 -0.1 2.0 0.5 2.8 0.4 4.1 -0.4Nov 1.9 0.1 1.9 0.1 2.0 0.0 2.7 0.3 4.1 0.2Dec 2.0 0.2 2.0 0.2 2.0 0.0 2.8 0.3 2.9 -0.4

2007

Jan 1.8 0.2 1.8 0.3 2.0 0.0 2.6 0.3 1.7 0.6Feb 1.8 0.0 1.7 0.0 2.2 0.3 2.4 0.1 3.1 1.0Mar 2.0 0.3 2.0 0.4 2.2 0.0 2.4 0.2 5.6 2.5Apr 2.1 0.7 2.2 0.8 2.0 0.0 2.3 0.4 7.2 1.6Maj 2.2 0.3 2.2 0.4 2.1 0.0 2.3 0.6 6.7 -0.1Jun 2.2 0.2 2.2 0.1 2.4 0.4 1.6 -0.6 6.6 0.2Jul 4.7 2.3 5.0 2.6 3.1 0.8 4.2 1.7 11.1 4.8Avg 4.5 0.1 5.0 0.1 2.4 0.0 4.6 0.6 10.7 -0.4Sep 6.4 1.9 5.9 0.8 8.6 6.3 6.5 2.1 9.9 0.2Okt 7.0 0.6 6.7 0.7 8.0 0.0 6.9 0.7 10.7 0.3nov 8.0 1.0 8.0 1.3 8.0 0.0 7.6 1.0 13.7 2.9dec 8.0 0.2 8.0 0.2 8.0 0.0 7.7 0.3 14.5 0.2

2008

Jan 8.3 1.4 7.5 0.8 11.3 3.9 7.9 1.4 11.6 2.1Feb 8.8 0.4 7.7 0.1 13.3 2.0 8.0 0.1 11,6 0,8Mar 8.8 0.4 7.7 0.5 13.4 0.0 8.2 0.4 12.7 2.8Apr 9.0 0.8 7.9 0.9 13.6 0.2 9.1 1.2 11.5 0.5Maj 9.6 0.9 8.4 0.8 14.7 1.0 9.5 1.0 13.2 1.1Jun 12.4 2.8 11.2 2.8 17.5 2.8 11.4 1.2 19.1 5.5

107

Tabela br. 9 – Turizam

Izvor: Monstat

Tabela br. 10 – Broj zaposlenih i nezaposlenih lica

* Izvor: Monstat;** Izvor: Zavod za zapošljavanje RCG*** Primijenjena nova metodologija

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XIIBr, zaposlenih*

2001.g. 114,536 113,500 113,542 113,663 113,943 114,137 114,106 114,024 115,077 114,755 114,170 113,744

2002. g. 113,594 113,597 113,953 113,663 113,943 114,137 114,422 113,684 113,526 113,676 113,679 113,425

2003. g. 112,637 112,846 112,317 112,132 111,738 112,648 112,905 112,647 111,461 110,911 110,387 109,639

2004. g. 108,562 107,359 108,634 109,623 109,642 109,863 110,886 111,158 110,049 109,696 110,055 108,228

2004. g.*** 142,081 142,834 142,361 143,224 143,845 146,696 145,160 142,634 143,447 143,113 143,992 142,438

2005. g.*** 142,145 142,072 141,298 140,959 142,248 145,852 148,528 146,744 145,739 145,923 145,528 145,261

2006. g.*** 144,978 145,753 146,554 147,517 149,321 151,678 154,723 154,289 154,236 154,652 155,156 150,746

2007. g.*** 151,535 152,114 153,140 154,074 156,817 158,190 160,045 158,392 158,164 157,458 157,739 159,223

2008. g. 160,450 161,105 162,737 162,307 165,955 170,146

Br. nezaposlenih**

2001. g. 81,238 82,158 82,453 83,091 82,629 82,140 81,823 80,686 80,952 80,668 80,440 81,069

2002. g. 80,385 81,360 81,510 81,961 81,602 81,041 81,116 80,830 80,809 80,183 79,894 76,293

2003. g. 76,584 76,077 76,165 74,976 73,520 69,735 66,951 66,277 67,664 71,023 72,544 68,625

2004. g. 69,573 71,419 72,378 72,202 68,993 64,572 60,993 60,771 60,447 59,930 59,387 58,950

2005. g. 59,115 58,774 58,075 57,557 56,772 55,199 53,683 52,494 51,843 51,266 49,886 48,825

2006. g. 48,639 48,656 49,388 48,651 45,640 42,560 40,220 39,093 38,919 38,747 38,892 38,876

2007. g. 39,104 39,155 38,714 37,571 35,356 33,393 32,205 31,271 31,156 31,569 31,787 31,469

2008. g. 31,323 31,469 31,684 30,270 30,021 29,088

2007 2008 IndexStruktura

VI I - VI VI I - VI I - VI ‘08. I - VI ‘07.

Dolasci

Ukupno 109,380 261,645 119,351 296,993 113.5 100.0

domaći 13,216 52,273 16,660 61,564 117.8 20.7

strani 96,164 209,372 102,691 235,429 112.4 79.3

Noćenja

Ukupno 667,140 1,311,333 770,824 1,628,847 124.2 100.0

domaći 72,877 256,286 83,718 276,656 107.9 17.0

strani 594263 1,055,047 687,106 1,352,191 128.2 83.0

108

Tabe

la b

r. 11

– B

ilans

sta

nja

licen

cira

nih

bana

ka, u

000

eur

aPr

ilog

B

2007

2008

Stru

ktur

a u

%,

30.0

631

.03.

30.0

630

.09

31.12

31.0

1.28

.02.

31.0

3.30

.04.

31.0

5.30

.06.

Inde

xIn

dex

12

34

56

78

910

1111

:10

11:5

AKT

IVA

1. N

ovča

na s

reds

tva

i dep

. kod

dep

. ins

tituc

ija50

3,47

453

8,12

464

7,466

664,

376

614,

057

609,

834

589,

351

585,

527

579,

453

624,

656

107.

894

.018

.3

2. K

redi

ti1,1

52,7

611,

502,

373

1,81

0,61

32,

245,

684

2,26

8,03

42,

393,

648

2,46

7,89

42,

586,

944

2,65

4,51

12,

719,

510

102.

412

1.179

.8

2.1.

Rez

erve

za

kred

itne

gubi

tke

-23,

313

-304

70-4

0,80

2-5

2,21

8-5

5,98

9-5

9,48

4-6

3,48

8-6

5,57

3-6

7,416

-72,

560

107.

613

9.0

-2.1

2.2

. N

eto

kred

iti1,1

29,4

481,

471,

903

1,76

9,81

12,

193,

467

2,21

2,04

52,

334,

163

2,40

4,40

52,

521,

371

2,58

7,09

52,

646,

949

102.

312

0.7

77.7

3. H

artij

e od

vrij

edno

sti

31,2

4927

,639

19,7

4517

,667

17,0

9021

,221

20,5

3921

,200

20,4

7517

,962

87.7

101.

70.

5

4. O

stal

a ak

tiva

71,11

986

,089

94,7

1310

1,37

410

5,80

310

9,73

711

6,25

011

4,34

111

5,89

612

5,45

610

8.2

123.

83.

7

5. R

ezer

visa

nja

-1,19

8-1

,137

-1,0

70-1

,451

-1,4

94-2

,280

-6,0

78-6

,068

-6,10

2-7

,275

119.

250

1.4

-0.2

6. U

KUPN

O A

KTIV

A1,

734,

092

2,12

2,61

82,

530,

665

2,97

5,43

22,

947,

501

3,07

2,67

63,

124,

468

3,23

6,37

13,

296,

817

3,40

7,74

810

3.4

114.

510

0.0

PASI

VA

1. D

epoz

iti1,

299,

664

1,58

1,45

61,

819,

661

2,09

1,07

52,

045,

803

2,13

8,91

62,

140,

106

2,20

0,18

12,

229,

671

2,27

5,22

810

2.0

108.

866

.8

1

.1. D

epoz

iti p

o vi

|enj

u69

9,58

283

0,80

788

4,13

096

1,88

689

9,26

191

0,61

289

5,55

889

0,73

891

0,17

691

0,22

610

0.0

94.6

26.7

1

.2. O

ro~

eni d

epoz

iti60

0,08

275

0,64

993

5,53

11,1

29,18

91,1

46,5

421,

228,

304

1,24

4,54

81,

309,

443

1,31

9,49

51,

365,

001

103.

412

0.9

40.1

2.Kr

atko

ročn

e po

zajm

ice

od c

entr

alni

h

ba

naka

, ban

aka

i fina

nsijs

kih

inst

ituci

ja3,

644

6,27

720

,571

28,17

628

,172

28,16

749

,546

79,14

810

,778

26,7

0824

7.8

94.8

0.8

3 O

stal

e po

zajm

ice

205,

961

267,7

8639

4,23

450

8,07

452

8,20

554

5,83

556

9,14

257

4,70

966

5,32

071

5,45

510

7.5

140.

821

.0

4. O

stal

e ob

avez

e44

,177

66,3

6385

,372

111,1

6710

3,87

411

5,10

010

6,78

910

7,716

114,

275

109,

521

95.8

98.5

3.2

5. U

kupa

n ka

pita

l18

0,64

620

0,73

621

0,82

723

6,94

024

1,44

724

4,65

625

8,88

427

4,61

727

6,77

428

0,83

710

1.5

118.

58.

2

5

.1. K

apita

l i re

zerv

e17

5,56

318

9,61

519

7,406

223,

028

241,

839

241,

732

257,

269

272,

404

272,

090

271,

920

99.9

121.

98.

0

5

.2. D

obita

k /

Gub

itak

(+,-)

iz te

kuce

god

ine

5,08

311

,121

13,4

2113

,912

-392

2,92

41,

615

2,21

34,

684

8,91

619

0.4

64.1

0.3

6. U

KUPN

O P

ASI

VA1,

734,

092

2,12

2,61

82,

530,

665

2,97

5,43

22,

947,

501

3,07

2,67

43,

124,

467

3,23

6,37

13,

296,

818

3,40

7,74

810

3.4

114.

510

0.0

109

Tabe

la b

r. 12

– P

regl

ed o

brač

unat

e i i

zdvo

jene

oba

vezn

e re

zerv

e, u

000

eur

a

Izvor

: CBC

G

2007

2008

Jun

Dec

emba

rJu

n

Atla

smon

t ban

ka13

,707

14,3

2414

,339

14,6

1416

,911

16,5

6416

,108

15,9

0819

,571

19,4

3418

,833

19,4

63

Crno

g. k

om. b

anka

95,4

9196

,129

96,7

7498

,741

111,

718

111,

843

111,

634

111,

416

118,

887

118,

326

119,

326

120,

177

Hip

otek

arna

ban

ka53

7951

2347

9149

884,

671

4,95

74,

870

5,48

36,

791

6,51

46,

402

6,65

1

Hip

o A

lpe

-Adr

ija B

ank

7977

8648

8400

9959

12,7

5513

,012

12,5

5313

,526

14,17

414

,793

14,9

2015

,327

Inve

st b

anka

Mon

tene

gro

301

389

389

402

620

594

577

555

871

1,08

51,

092

890

Kom

. ban

. - B

udva

7,990

7,89

48,

458

9,61

79,

029

8,92

79,

178

9,71

29,

024

8,85

28,

869

8,73

8

NLB

Mon

tene

grob

anka

31,7

1433

,021

32,3

8932

,044

39,8

9941

,280

41,12

940

,806

44,7

8245

,421

44,5

7944

,396

Opp

ortu

nity

ban

k24

,629

25,4

6025

,625

25,8

5122

,785

22,5

3222

,508

22,4

7022

,106

22,0

1622

,116

21,8

40

Podg

ori č

ka b

anka

15,3

0315

,132

15,0

4515

,650

16,16

116

,589

16,9

7417

,545

18,5

8418

,529

18,6

9418

,510

Prva

ba n

ka C

rne

Gor

e15

,950

16,16

216

,275

16,4

5021

,565

21,5

9221

,553

21,5

1325

,886

26,12

526

,328

26,5

22

Firs

t Fin

anci

jal b

anka

00

00

6365

672

574

173

2

UKU

PNO

(1-1

0)21

8,44

122

2,28

222

2,48

522

8,31

625

6,11

425

7,89

025

7,08

425

8,99

728

1,33

228

1,82

028

1,90

028

3,24

6

110

Tabela br. 13 - Konsolidovana javna potrošnja* u Crnoj Gori ostvarenje 01.01-30.06.2008.g.u 000 000 euraPrilog C

Izvor: Bilten Ministarstva finansija*Konsolidovana javna potrošnja uključuje Budžet Crne Gore i državne fondove i lokalnu samoupravu. ** Suficit / Deficit kao razlika izmedju ukupnih primitaka umanjenih za pozajmice, donacije, transfere i primitke od prodajeimovine, a izdaci za otplatu glavnice po osnovu duga nastalog uzimanjem kredita i emitovanjem hartija od vrijednosti u zemlji i inostranstvu.

OPIS I-XII 2007 I-VI 2008TEKUCI PRIHODI 1340.7 692.4Porezi 783.0 431.9Porez na dohodak fizičkih lica 108.1 62.4Porez na dobit pravnih lica 39.1 38.0Porez na promet nepokretnosti 40.2 20.3Porez na dodatu vrijednost 393.2 199.6Lokalni porezi 32.6 18.1Akcize 94.5 53.6Porez na međunarodnu trgovinu i transakcije 68.5 35.9Ostali republički porezi 6.7 4.0Doprinosi 306.9 147.2Doprinosi za penzijsko i invalidsko osiguranje 173.5 91.7Doprinosi za zdravstveno osiguranje 125.5 51.4Doprinosi za osiguranje od nezaposlenosti 7.6 4.1Ostali doprinosi 0.4

Takse 33.8 21.8Administrativne takse 11.6 8.2Sudske takse 8.7 4.5Boravišne takse 0.8 0.2Lokalne komunalne takse 9.3 6.3Ostale takse 3.5 2.6Naknade 122.8 57.6Naknade za korišćenje dobara od opšteg interesa 6.9 4.6Naknade za korišćenje prirodnih dobara 3.7 1.3Naknade za korišćenje građevinskog zemljišta 2.2 8.9Ekološke naknade 4.4 1.7Naknade za priređivanje igara na sreću 15.7 2.6Naknade za lokalne puteve 4.8 2.1Naknada za puteve 6.5 3.3Ostale naknade 78.5 33.1Ostali prihodi 71.4 27.1Primici od otplate kredita 22.8 6.8KONSOLIDOVANI IZDACI 1161.4 610.9Tekući izdaci 565.3 306.3Bruto zarade i doprinosi na teret poslodavca 287.8 172.9Neto zarade 166.1 101.5Porez na zarade 30.3 19.4Doprinosi na teret zaposlenog 45.2 27.0Doprinosi na teret poslodavca 41.8 22.4Prirez na porez 4.4 2.6Ostala lična primanja 33.7 13.1Rashodi za materijal i usluge 158.7 81.1Tekuće održavanje 30.0 11.9Kamate 27.9 10.5Renta 5.6 3.3Subvencije 13.9 8.6Ostali izdaci 7.8 4.9Transferi za socijalnu zaštitu 299.0 154.1Prava iz oblasti socijalne zaštite 39.4 20.8Sredstva za tehnološke viškove 11.5 4.9Prava iz oblasti penzijskog i invalidskog osiguranja 228.6 116.9Ostala prava iz oblasti zdravstvene zaštite 12.8 7.7Ostala prava iz oblasti zdravstvenog osiguranja 6.8 3.8Transferi inst. pojedinicima NVO i javnom sektoru 81.2 50.8Transferi javnim institucijama 38.5 33.5Transferi nevladinim organizacijama 10.4 3.3Transferi pojedincima 19.6 8.7Transferi opštinama 0.0 0.0Transferi javnim preduzećima 12.7 5.3Kapitalni izdaci 187.4 69.3Kapitalni budžet CG 16.7Pozajmice i krediti 9.6 6.9Otplata garancija 0.1 0.0Rezerve 19.0 6.8Suficit/deficit** 179.3 81.5

IZVJEŠTAJ GLAVNOG EKONOMISTE JANUAR-JUN 2008. GODINE … · faktora iz ove grupe koji su uticali...

Documents

Transcript of IZVJEŠTAJ GLAVNOG EKONOMISTE JANUAR-JUN 2008. GODINE … · faktora iz ove grupe koji su uticali...