Izvjestaj o radu 2006. - CBCG · 2007-11-13 · SDR Specijalna prava vučenja SFRJ Socijalistička...

GODIŠNJI IZVJEŠTAJ O RADU 2006. GODINA

Podgorica, 2007. godine

IZDAVAČ: Centralna banka Crne Gore Bulevar Svetog Petra Cetinjskog 6 81000 Podgorica Telefoni: 081 664 997, 664 269 Fax: 081 664 576

WEB ADRESA: http://www.cb-cg.org

SAVJET CENTRALNE BANKE: Mr Ljubiša Krgović, predsjednik Mr Milojica Dakić Mr Goran Knežević Petar Drakić Krunislav Vukčević Radmila Savićević Prof. dr Franjo Štiblar

GRAFIČKI UREDNIK: Andrijana Vujović

LEKTOR: Senka Sekulić

ŠTAMPA: Grafo Crna Gora

TIRAŽ: 300 primjeraka

Molimo korisnike ove publikacije da prilikom korišćenja podataka iz Izvještaja obavezno navedu izvor

SPISAK UPOTRIJEBLJENIH SKRAĆENICA

AD Akcionarsko društvoARIMA Autoregressive Intergrated Moving AverageBDP Bruto domaći proizvodBIS Banka za međunarodna poravnanja (Bank for International Settlements) BSI British Standards InstitutionCBCG Centralna banka Crne GoreCEFTA Sporazum o srednjoevropskoj zoni slobodne trgovine CHF Američka nevladina organizacija za implementiranje CIA Certified Internal AuditorCISA Certified Information Systems AuditorCRDA Program lokalnog ekonomskog razvoja putem demokratske akcijeDEM Deutsche MarkDNS Neto princip obračuna u odloženom vremenuDRI Državna revizorska institucija EBRD Evropska banka za obnovu i razvojEC Evropska komisija (European Commission)ECB Evropska centralna bankaECMT Evropska konferencija transporta EIB Evropska investiciona bankaEMU Evropska monetarna unijaEPCG Elektroprivreda Crne GoreESA-95 Evropski sistem računaEU Evropska unijaEUR EuroEURIBOR Euro Interbank Offered RateFSAP Financial Sector Assessment ProgramGFI Godišnji finansijski izvještajIBRD Međunarodna banka za obnovu i razvojIDA Međunarodna organizacija za razvojIFC Međunarodna finasijska korporacijaIIA Institute of Internal Auditors IS Informacioni sistemISACA Information Systems Audit and Control AssociationISCB Informacioni sistem Centralne bankeISO International Standards OrganizationIT Informaciona tehnologija

ITU Međunarodna organizacija za telekomunikacije, čije je sjedište u ŽeneviJUBMES Jugoslovenska banka za međunarodnu ekonomsku saradnju KFW Kreditna banka za obnovu NjemačkaLIBOR London Interbank Offered RateMFI Mikrokreditne finansijske institucijeMMF Međunarodni monetarni fondMONSTAT Zavod za statistiku Crne GoreMPS Međubankarski platni sistemNEX20 Indeks 20 kompanija kojima se trguje na Nex Montenegro berziNEXPIF Indeks fondova na Nex Montenegro berziNIST National Institute of Standards and TechnologyOECD Organizacija za ekonomsku saradnju i razvoj OPEC Organizacija zemalja – izvoznica naftePDV Porez na dodatu vrijednostPIO Penzijsko i invalidsko osiguranjePPEAKS Prosječna ponderisana efektivna aktivna kamatna stopaPPKS Prosječna ponderisana kamatna stopa RC Regionalni centarRCG Republika Crna GoraROA Return on assetsROE Return on equityRTGS Bruto obračun u realnom vremenuSAC II Kredit za strukturno prilagođavanje odobren od Svjetske banke SAD Sjedinjene Američke DržaveSB Svjetska bankaSCG Srbija i Crna GoraSDI Strane direktne investicijeSDR Specijalna prava vučenjaSFRJ Socijalistička Federativna Republika JugoslavijaSPV Specijalna prava vučenja SRJ Savezna Republika JugoslavijaSTO Svjetska trgovinska organizacijaUSD Američki dolarWAN Wide Area NetworkZOP Zavod za obračun i plaćanja

UVODNA RIJEČ PREDSJEDNIKA SAVJETA CENTRALNE BANKE CRNE CORE vi

1. RAD SAVJETA CENTRALNE BANKE CRNE GORE I ODBORA ZA REVIZIJU U 2006. GODINI 9

1.1. Izvještaj o radu Savjeta za 2006. godinu 111.2. Rad Odbora za reviziju 12

2. REZIME MAKROEKONOMSKIH KRETANJA 13

3. MONETARNA KRETANJA 19

3.1. Novčana masa 223.2. Obavezna rezerva banaka 233.3. Aktivne kamatne stope 24

4. SIGURNOST I STABILNOST BANKARSKOG SEKTORA 294.1. Kapital banaka 314.2. Aktiva bankarskog sistema 344.3. Menadžment 424.4. Agregatni bilans uspjeha bankarskog sektora 434.5. Likvidnost bankarskog sektora 454.6. Tržišni rizik 51

5. KONTROLA I REGULACIJA BANKARSKOG SEKTORA 53

5.1. Pravci regulatornih i kontrolnih aktivnosti 555.2. Promjena institucionalnog okvira 58

6. PLATNI PROMET 61

6.1. Realizovani platni promet u zemlji - osnovni pokazatelji 636.2. Raspoloživost međubankarskog platnog sistema 666.3. Prinudna naplata 676.4. Regulativa i kontrola platnog prometa 67

SADRŽAJ

7. BANKARSKE I FINANSIJSKE OPERACIJE 69

7.1. Upravljanje deviznim rezervama 717.2. Platni promet sa inostranstvom 737.3. Aukcije državnih zapisa Vlade Republike Crne Gore 737.4. Snabdijevanje gotovim novcem 74

8. MAKROEKONOMSKE ANALIZE I ISTRAŽIVANJA 77

8.1. Poboljšanja u oblasti statistike 798.2. Izvještavanje o makroekonomskim kretanjima 798.3. Realizovani projekti 80

9. DRUGE VAŽNIJE AKTIVNOSTI CENTRALNE BANKE 81

9.1. Međunarodna saradnja 839.2. Interna revizija 859.3. Informaciono-tehnološka podrška 859.4. Upravljanje ljudskim resursima 879.5. Odnosi s javnošću Centralne banke Crne Gore 88

10. MAKROEKONOMSKI AMBIJENT U CRNOJ GORI U 2006. GODINI 91

10.1. Cijene 9310.2. Obrada završnih računa 9710.3. Fiskalna politika 9810.4. Javni dug 10010.5. Finansijska tržišta 10410.6. Eksterni sektor 105

11. NAJZNAČAJNIJI DOGAĐAJI U FINANSIJSKOM SISTEMU U 2006. I NAKON ZAVRŠETKA IZVJEŠTAJNOG PERIODA 111

12. PRILOZI 117

vi

Prethodna godina je bila godina velikih izazova. U njoj je Crna Gora povratila svoju državnost, do-bila novu Vladu i istovremeno zabilježila izuzetno brz ekonomski razvoj. Prethodnu godinu su obi-lježili: stabilna niska inflacija, dalje smanjenje stope nezaposlenosti, rekordan priliv stranih direktnihinvesticija, dalji kvalitativni rast svih monetarnih i finansijskih indikatora, ubrzani rast sektora turi-zma, građevinarstva, telekomunikacija i bankarskog sektora. Crna Gora je uspjela da u prethodnom periodu prevaziđe najveće izazove tranzicije, i da sa makroekonomske stabilnosti, kao osnovnog ci-lja, svoj fokus polako projektuje ka ubrzanom ekonomskom rastu. Međutim, ne treba zanemariti ni rizike koji su prisutni, prije svega u vidu rekordnog deficita tekućeg računa platnog bilansa, prevelikezavisnosti crnogorske privrede od dva sektora (proizvodnje aluminijuma i turizma), kao i mogućih potencijalnih problema na tržištu kapitala.

Prema ocjenama međunarodnih institucija bankarski sektor je jedan od osnovnih pokretača privre-dnog razvoja. I u prethodnoj godini njega je karakterisala visoka likvidnost, rast i poboljšanje stru-kture depozita i kredita, štednje stanovništva, poboljšanje strukture zaduženosti banaka i njihovih bilansnih suma, dok su se daljim unapređivanjem implementacije međubankarskog platnog sistema stekli uslovi za još efikasnije obavljanje platnog prometa.

Ujedno, u prethodnoj godini je po prvi put jedna banka iz Crne Gore otvorila svoje predstavništvo u inostranstvu, dok je na domaćem tržištu, takođe po prvi put izvršena uspješna akvizicija, koja nije bila povezana sa procesom privatizacije. Otvorena je jedna nova banka, a prisutan je veliki interes za ulaganje u bankarski sektor. Naravno, veličina i otvorenost ekonomije koja uzrokuje senzitivnost na potencijalne šokove, limitirana mogućnost korišćenja standardnih instrumenata nezavisne monetarne politike, kao i nedovoljna razvijenost suplementarnih segmenata finansijskog tržišta i dalje stvarajuuslove u kojima stabilnost bankarskog sistema predstavlja osnovni elemenat ne samo finansijske već i makroekonomske stabilnosti.

U okviru reformi u bankarskom i platnom sistemu, u 2006. godini posebna pažnja je posvećena ana-lizi i procjeni različitih tipova rizika (kreditni rizik, ekonomsko politički rizik, tržišni i operativni rizik) i njihovog relativnog uticaja na ukupnu stabilnost i sigurnost bankarskog sistema. Bankarski sektor je nastavio sa značajnom promjenom strukture, povećanjem obima i raznovrsnosti aktivnosti, kao i širenjem baze korespondenata, što je uticalo na dominaciju kreditnog rizika u portfoliju standardnih rizika koji utiču na stabilnost bankarskog sistema. To je rezultiralo daljim regulatornim i kontrolnim aktivnostima CBCG, prevashodno u oblasti dalje dopune regulative poslovanja banaka u upravljanju rizicima. Takođe, poseban akcenat je stavljen na kontrolu operativnih rizika, odnosno na probleme korporativnog upravljanja, efikasnosti menadžmenta i uticaja nekonvencionalnih rizika (adekvatnostljudskih resursa, informacionih tehnologija i dr.).

Trend pada kamatnih stopa je nastavljen i u 2006. godini. Prosječna ponderisana efektivna aktivna kamatna stopa je opala za oko dva procentna poena, čime je po prvi put u istoriji novog bankarskog sistema Crne Gore ova kamatna stopa bila jednocifrena (iznosila je 9,94%). Naravno, nastavak ovog

UVODNA RIJEČ PREDSJEDNIKA SAVJETA CENTRALNE BANKE CRNE CORE

vii

trenda treba očekivati i u 2007. godini, pri čemu se u narednom periodu treba fokusirati na dalje po-većanje konkurencije na crnogorskom bankarskom tržištu, kao i na efikasnije vođenje sektorskih po-litika u realnom sektoru uz poboljšanje bonitetnog monitoringa pravnih i fizičkih lica.

Izmjenom podzakonske regulative CBCG povećan je kvalitet monetarne statistike i ona je harmoni-zovana sa standardima MMF-a, dok su kontinuirano sprovođeni napori na poboljšanju statistike platnog bilansa, međutim dalje unapređivanje u ovom segmentu najviše zavisi od drugih institucija koje su uključene u kreiranje platnobilansne statistike.

Dobijanje državne nezavisnosti i međunarodnog priznanja praćeno je intenzivnom i veoma uspješnom saradnjom sa međunarodnim institucijama, prije svega sa MMF-om, Svjetskom bankom, Evropskom unijom i Evropskom bankom za obnovu i razvoj. Tako je u veoma kratkom roku potpisan Sporazum o regulisanju članstva Crne Gore u međunarodnim finansijskim organizacijama i razgraničenju fi-nansijskih prava i obaveza između Republike Srbije i Republike Crne Gore, nakon čega je pokrenut postupak za regulisanje članstva Republike Crne Gore u MMF-u. Istovremeno su završeni pregovori sa Evropskom unijom o tekstu Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju, dok je članstvo Crne Gore u Evropskoj banci za obnovu i razvoj formalizovano. Tokom godine, CBCG je radila na daljem una-pređivanju saradnje sa drugim međunarodnim finansijskim organizacijama, poput BIS i EIB. Uje-dno, CBCG je preuzela predsjedavajuće mjesto u BSCEE grupi radeći akivno na realizaciji strateških ciljeva koji su bazirani na dinamiziranju regionalne saradnje u oblasti supervizije.

U cilju stvaranja i unapređivanja kompetentnog i visokostručnog kadra koji može da odgovori novim obavezama i zadacima CBCG, posebna pažnja je data usavršavanju zaposlenih, sa strateškim na-glaskom na usavršavanje pripravnika, kao i širenje mreže internacionalno priznatih institucionalnih partnera. CBCG je postala institucija koja najviše ulaže, u Crnoj Gori, u razvoj svog kadra.

Ukratko, 2006. godina u kontekstu ekonomskog razvoja Crne Gore bi se mogla nazvati godinom po-zitivnih rekorda i novih izazova. Razvoj finansijskog tržišta, dolazak novih finansijskih institucija,aktivna i odgovorna saradnja sa međunarodnim finansijskim institucijama, pripajanja u bankar-skom sektoru, otvaranje novih finansijskih institucija, emitovanje novih finansijskih instrumenata i očekivana dalja ekspanzija kreditne aktivnosti predstavljaju samo neke od izazova u procesu kontro-le bankarskog sektora kojima CBCG mora odgovoriti kvalitetnim i efikasnim radom, prije svega krozjačanje institucionalnih kapaciteta. U tom pravcu, donošenje novog Zakona o Centralnoj banci Crne Gore, novog Zakona o bankama kao i ustavno definisanje statusa CBCG, predstavljaju fundamen-talne pretpostavke koje CBCG omogućavaju dugoročan i kvalitetan institucionalni okvir za efikasnopraćenje i kontrolu bankarskog sistema, kao i odgovarajućih institucija koji direktno ili indirektno na njega utiču.

Predsjednik Savjeta Centralne banke Crne Gore

Ljubiša Krgović

RAD SAVJETA CENTRALNE BANKE CRNE GORE I ODBORA ZA REVIZIJU U 2006. GODINI 1

11

RAD

SAVJ

ETA

CBCG

I OD

BORA

ZA

REVI

ZIJU

U 2

006.

U skladu sa ovlašćenjima utvrđenim Zakonom o Centralnoj banci Crne Gore, u cilju ostvarivanja funkcija CBCG, Savjet Centralne banke je tokom 2006. godine održao 13 sjednica.

Tokom 2006. godine aktivnosti Savjeta su se odnosile na praće-nje realizacije utvrđene Politike Centralne banke Crne Gore, sa posebnim fokusom na implementaciji pozitivnih praksi i me-đunarodnih standarda u poslovanju i upravljanju Centralnom bankom Crne Gore. U ovim oblastima posebno je bio značajan doprinos Odbora za reviziju koji je, u skladu sa svojim ovlašće-njima, razmatrao i analizirao: unaprjeđenje efikasnosti i efekti-vnost sistema interne kontrole i interne revizije Centralne banke Crne Gore; pouzdanost, blagovremenost i potpunost finansijskihi drugih informacija o poslovanju Centralne banke Crne Gore; reviziju računa, evidencije i bilansa Centralne banke Crne Gore koju vrši međunarodno priznati nezavisni revizor i usklađenost poslovanja Centralne banke Crne Gore sa zakonom i drugim propisima i opštim aktima.

Savjet je, usvajanjem izmjena i dopuna podzakonskih akata, ra-dio na unaprjeđenju institucionalnog i regulatornog okvira u cilju stvaranja pretpostavki za postepenu primjenu standarda Bazela II i poboljšanje metoda i tehnika u postupku kontrole banaka. Savjet je redovno razmatrao stanje u bankarskom sektoru, uključujući i praćenje aktivnosti na okončanju stečajnog postupka „Jugoban-ke“, a.d. Podgorica - u stečaju, odnosno aktivnosti u postupku likvidacije „Ekos banke“, a.d. Podgorica - u likvidaciji.

Savjet je, kroz izvještaje o radu novih platnih sistema, pratio nji-hovu stabilnost i efikasnost i cijenio kvalitet obavljenih usluga.

1.1. Izvještaj o radu Savjeta za 2006. godinu

Razmatrajući, u postupku donošenja, zakone kojima se direk-tno ili indirektno uređuju finansijski sistem i tržište, kao i zakoneu čijoj su izradi učestvovali predstavnici Centralne banke Crne Gore, Savjet je značajno doprinio poboljšanju kvaliteta tih za-konskih projekata.

Prije dostavljanja Vladi Republike Crne Gore, Savjet je razma-trao tekst Zakona o članstvu Republike Crne Gore u Međuna-rodnom monetarnom fondu i drugim međunarodnim finansij-skim institucijama koji su pripremile stručne službe Centralne banke Crne Gore.

Savjet je takođe razmatrao i novi tekst Zakona o bankama, pri čemu su članovi Savjeta, dajući konstruktivne prijedloge, bitno do-prinijeli poboljšanju pojedinih, zakonom predloženih rješenja.

Privredna i ekonomska kretanja u Republici, Savjet je pratio kroz mjesečno razmatranje izvještaja glavnog ekonomiste. Na osnovu prikupljenih podataka vršene su analize monetarnih i kreditnih kretanja što je rezultiralo donošenjem nove Odluke o obaveznoj rezervi banaka kod Centralne banke Crne Gore.

Razmatrajući i usvajajući kvartalne izvještaje glavnog ekonomiste, Savjet je saopštavao i svoje stavove kroz preporuke i prijedloge aktivnosti koje bi trebalo realizovati u cilju očuvanja makroeko-nomske stabilnosti i realizacije ciljeva ekonomske politike.

Savjet je, u okviru svojih zakonskih ovlašćenja, usvojio Prepo-ruke za ekonomsku politiku u 2007. godini koje su, radi potpu-nijeg sagledavanja očekivanih ekonomskih kretanja i pripreme ekonomske politike za 2007. godinu, dostavljene Vladi Repu-blike Crne Gore.

12

GODI

ŠNJI

IZVJ

EŠTA

J O R

ADU

• 200

6

Odluke Savjeta koje imaju karakter opštih akata objavljene su u „Službenom listu Republike Crne Gore“, a javnost je preko medija, uključujući i web site Centralne banke, blagovremeno obavještavana o održanim sjednicama Savjeta i o svim važnijim odlukama koje je on donosio u izvještajnom periodu.

1.2. Rad Odbora za reviziju

Odbor za reviziju, kao radno tijelo Savjeta Centralne banke Crne Gore, u 2006. godini je održao devet sjednica iako je Pravilni-kom o radu Odbora propisano održavanje najmanje jedne sje-dnice kvartalno.

Odbor je razmatrao pitanja iz svoje nadležnosti kroz:- ocjenu plana i ostvarivanje planskih zadataka Interne

revizije; - davanje stavova i mišljenja o materijalima i izvještajima

Interne revizije, Direkcije za računovodstvo i finansije idrugih organizacionih jedinica u Centralnoj banci Crne Gore;

- razmatranje izvršenja preporuka Interne revizije, Ek-sterne revizije i Svjetske banke i zauzimanje stavova;

- praćenje pouzdanosti, blagovremenosti i potpunosti finansijskih i drugih izvještaja o poslovanju Centralnebanke Crne Gore;

- zaključke, predloge i preporuke predsjedniku Savjeta i Savjetu Centralne banke koji su se odnosili na unapre-đivanje efikasnosti i efektivnosti sistema interne kon-trole i interne revizije Centralne banke Crne Gore;

- davanje mišljenja na akte koje je pripremala Interna revizija:

- Prijedlog plana Interne revizije za 2006. godinu, - Prijedlog pravilnika o Internoj reviziji Centralne banke

Crne Gore, - Prijedlog strateškog plana internih revizija za period

2007 - 2009. godina.

Odbor je takođe razmatrao i finansijske izvještaje Centralne ban-ke Crne Gore za 2005. godinu.

Odbor je periodično razmatrao izvještaje o stepenu implementa-cije preporuka Eksternog revizora, te davao prijedloge i preporuke Savjetu Centralne banke Crne Gore i predsjedniku Savjeta.

U izvještajnom periodu članovi Odbora su bili uključeni i u edu-kativne aktivnosti sa konsultantom Svjetske banke, u cilju insti-tucionalnog jačanja kapaciteta Centralne banke Crne Gore, a na-ročito u rad radionica vezano za ulogu, odgovornost i aktivnosti Odbora za reviziju i odnos sa nezavisnim eksternim revizorom, te obrada tema „Interna kontrola i odnos sa Internom revizijom“, „Finansijski iskazi i izvještavanje“ i „Upravljanje rizikom“.

Značajna aktivnost Odbora tokom 2006. godine bila je i saradnja sa predstavnicima eksternog revizora PriceWaterHouseCoopers po pitanjima: rotacije angažovanog partnera, Planu revizije za 2006. godinu, Akcionom planu i implementaciji ICR, dodatnim uslugama koje podrazumijevaju obuku za Međunarodne stan-darde finansijskih izvještavanja (MSFI) i dr., dokumentaciji re-vizije i upravljanju rizicima, kao i drugim pitanjima.

REZIME MAKROEKONOMSKIH

KRETANJA 2

15

REZI

ME

MAK

ROEK

ONOM

SKIH

KRE

TAN

JA

Prethodna godina se može ocijeniti relativno uspješnom. Ona je predstavljala prelaz iz faze uspostavljanja stabilnosti u fazu ubrzanog rasta. Najvažniji trendovi koji su obilježili 2006. godinu su: brz rast ekonomske aktivnosti, niska stopa inflacije, budžet-ski suficit, rekordan priliv stranih direktnih investicija i izuzetnodinamičan razvoj bankarskog tržišta. Jedina realna neravnoteža je visok nivo deficita tekućeg računa platnog bilansa, a problemisu prisutni i u funkcionisanju tržišta kapitala.

Prema preliminarnim procjenama Sekretarijata za razvoj, u pret-hodnoj godini je ostvaren rast BDP-a od 6,5%. Gruba procjena analitičara Centralne banke, uz velik broj restriktivnih pretpo-stavki, ukazuje da je rast BDP-a bio veći od prvih procjena i da je iznosio najmanje 8%. Ovakav njegov rast je vođen rastom tražnje, a tome su najviše doprinijeli građevinarstvo, turizam, bankarski sektor i strane direktne investicije.

Stopa inflacije mjerena indeksom cijena na malo je iznosila 2%,i time je nastavljena tendencija da se već petu godinu zaredom ostvaruje jednocifrena stopa inflacije. Ostvarena stopa inflacijeje značajno niža od planiranih 3% i u skladu je sa Mastrihtskim kriterijumom. Iako je ona nešto viša nego prethodne godine, to je prije svega posljedica izmjene metodologije obračuna stope inflacije, kojom je u odnosu na prethodnu godinu ponder naf-tnih derivata u potrošačkoj korpi povećan za gotovo pet puta. Takođe, indeks troškova života je imao nešto viši rast i on je povećan za 2,8%, kao posljedica različitih pondera nekih pre-hrambenih proizvoda. Takođe, ne treba izgubiti iz vida ni uticaj uvođenja PDV-a na neke proizvode koji su ranije bili oslobođe-ni oporezivanja.

Ipak, u narednoj godini očekuje se nešto viša stopa inflacije kojabi se mogla kretati u rasponu od 2,5% do 4,5%. Slična procjena dobijena je i primjenom modela „fena“, koji je procijenio sa 90% vjerovatnoćom da će se inflacija kretati u rasponu od 1,9% do4,2%. Na kretanje inflacije u velikoj mjeri će uticati i najavljenopovećanje cijena električne energije u 2007. godini.

U pogledu pristupanja EU prethodna godina je bila vrlo značajna. Okončani su pregovori o zaključivanju Sporazuma o stabilizaciji i asocijaciji, a potpisivanje ovog Sporazuma treba očekivati u tre-ćem kvartalu 2007. godine. Imajući u vidu da je krajnji cilj Crne Gore pristupanje Evropskoj monetarnoj uniji, vrlo ohrabrujuće djeluje činjenica da su svi Mastrihtski kriterijumi, koji su ispu-njeni prethodne godine, ispunjeni i ove (osim kriterijuma koji se odnosi na kamatnu stopu). Međutim, treba imati u vidu da je do ulaska u Evropsku uniju potrebno završiti sva strukturna prila-gođavanja, koja bi mogla uticati na Mastrithske kriterijume, da ne bismo došli u situaciju u koju su došle neke Baltičke republi-ke, da su sve kriterijume ispunjavale prije pristupanja Sistemu deviznih kurseva II („Exchange rate mechanism II“), a da onda kada su trebale da uđu u Evropsku monetarnu uniju ne ispune ove kriterijume.

Kretanja na finansijskom tržištu su bila izuzetno ohrabrujuća.Iznos odobrenih kredita je povećan za 124%, depoziti za 120%, štednja stanovništva za čak 184%, a aktiva banaka je poveća-na za 105%. Banke imaju visok nivo likvidnosti, te stoga, tokom 2006. godine nije bilo korišćenja ni dijela izdvojene obavezne re-zerve, niti kredita za likvidnost. Proces privatizacije bankarskog sektora gotovo da je u potpunosti okončan. U strukturi ukupnog kapitala na kraju 2006. godine, država je raspolagala sa svega 3,6%, učešće domaćeg privatnog kapitala je iznosilo 17,6%, dok je kapital koji potiče iz inoizvora učestvovao sa 78,8%. Ovi po-daci pokazuju da je proces reforme bankarskog sektora uspješno sproveden i da su ostvareni pozitivni rezultati.

Kamatne stope su u opadanju, ali su i dalje na visokom nivou u poređenju sa razvijenim tržišnim privredama. Prvi put na kraju prošle godine prosječna ponderisana efektivna aktivna kama-tna stopa je bila jednocifrena. Prema preliminarnim podacima, ona je bila niža za 2,2 procentna poena u odnosu na 2005. go-dinu i na kraju 2006. godine iznosila je 9,94%. Uporedni podaci pokazuju da su kamatne stope na sličnom nivou kao i u osta-lim zemljama ovog regiona. Razlozi za visoke kamatne stope

16

GODI

ŠNJI

IZVJ

EŠTA

J O R

ADU

• 200

6

1 Obrada je bazirana na Sporazumu sa Privrednim sudom u Podgorici i nije zakonska obaveza Centralne banke Crne Gore. 2 Podaci se odnose na 2005. godinu.

se nalaze u još uvijek prisutnom riziku zemlje, riziku klijenata, neefikasnom sudskom sistemu, visokoj i neelastičnoj tražnji zakreditima i dr. U svakom slučaju, ohrabrujuće djeluje očekiva-nje banaka da će u 2007. godini biti niže i nominalne i efektivne kamatne stope.

U porastu je i novčana masa, a najširi monetarni agregat M21 je povećan za 84,5% u odnosu na kraj prethodne godine, i do-stigao je iznos od 1,6 milijardi eura.

Nivo industrijske proizvodnje je nakon prošlogodišnjeg pada po-rastao za 1%, što znači da je još uvijek niži u odnosu na 2004. godinu. Posmatrano po proizvođačima, primjećuje se da su ne-gativne stope rasta ostvarene u najvećem broju slučajeva u onim granama u kojima dominiraju preduzeća u kojima nije okončan proces privatizacije i prestrukturiranja, koja se suočavaju sa za-starjelom tehnologijom, visokom nelikvidnošću, visokom zadu-ženošću, viškom radnika, poslovanjem sa gubitkom i dr. To jasno ukazuje da svako dalje odlaganje privatizacije i prestrukturiranja ima kontraproduktivne efekte na crnogorsku privredu.

Turizam je grana koja se uz bankarski sektor najdinamičnije ra-zvija i već nekoliko godina zaredom ostvaruje dvocifrene stope rasta. Broj turista koji je posjetio Crnu Goru uvećan je za 16,3%. Naročito orhabruje tendencija porasta stranih turista. U odno-su na prethodnu godinu njihov broj je povećan za 38,9%, i oni sada predstavljaju 40% ukupnog broja turista. I pored ostvarenih izuzetnih rezultata, još uvijek ima dosta prostora za poboljšanje u oblasti turizma, prije svega imajući u vidu da je broj turista još uvijek znatno manji od onog iz 1989. godine.

Izuzetno visok rast ekonomske aktivnosti ostvaren je i u gra-đevinarstvu (broj efektivnih časova rada povećan je za 47,8%) i šumarstvu (proizvodnja šumskih sortimenata je povećana za 14,2% u prvih jedanaest mjeseci), dok su u saobraćaju ostva-reni vrlo različiti rezultati u zavisnosti od posmatrane grane. Negativne stope rasta ostvarene su u gradskom saobraćaju, ro-bnom vazdušnom i putničkom željezničkom saobraćaju, a po-zitivne stope su ostvarene u svim ostalim vidovima saobraćaja. Ostvareni rezultati u saobraćaju su pod velikim uticajem stanja saobraćajne infrastrukture, koja se u gotovo svim vidovima sa-obraćaja može ocijeniti kao nezadovoljavajuća.

Obrada završnih računa1 ukazuje da grane koje se najbrže razvi-jaju, to jest grane koje imaju najbrže uvećanje bilanse sume jesu: bankarstvo, trgovina na veliko i malo, kao i turizam. Grane koje su najzaduženije, odnosno koje imaju najveći iznos obaveza, su: proizvodnja električne energije, hoteli i restorani i prerađivačka industrija. Za razliku od turizma kod koga je visoka zaduženost nastupila kao posljedica velikog investicionog ulaganja, jasno je da se industrija nalazi u nezavidnom finansijskom položaju.Ovu hipotezu potvrđuje i činjenica da je industrija kao cjelina zabilježila gubitak u ukupnom iznosu od oko 220 miliona eura. Privredna djelatnost u kojoj je ostvaren najveći dobitak bila je trgovina na veliko i malo (27,2 miliona eura)2.

Dominantan poslodavac na tržištu rada je i dalje država, odnosno javni sektor. Broj nezaposlenih se drastično smanjio sa oko 85.000, koliko je iznosio sredinom 2000. godine, na 38.876 na kraju 2006. godine. I pored opadanja stope nezaposlenosti ona je još uvijek visoka, a stopa aktivnosti i stopa zaposlenosti su niske.

U 2006. godini, prvi put nakon dužeg vremenskog perioda, ostvaren je budžetski suficit. Za eurizovane ekonomije suficitje važan uslov održivosti sistema. Ostvaren suficit je u velikojmjeri posljedica visokog obima aktivnosti, povećanog stepena naplate javnih prihoda, ali i određenih internih racionalizacija. Za realizaciju stabilnog finansiranja budžetske potrošnje u na-rednim godinama, neophodan je nastavak fiskalnih reformi.Reforme se odnose na smanjenje poreskih stopa, restriktivnu budžetsku potrošnju i smanjenje učešća izdataka za zarade u BDP-u, putem smanjenja broja zaposlenih u državnom sekto-ru, kao i smanjenje ukupnog spoljnog i domaćeg duga. Najveći potencijalni rizik se odnosi na činjenicu da je još uvijek nepoznat iznos obaveza po osnovu restitucije.

Konkurentnost crnogorske privrede je izuzetno niska i to je jedan od najvažnijih razloga relativno visokog deficita tekućeg računaplatnog bilansa. Prema preliminarnim podacima, deficit teku-ćeg računa je iznosio 568 miliona eura i u odnosu na prethodnu godinu je povećan za 268%. Deficit je ostvaren samo u jednompodbilansu platnog bilansa i to podbilansu robne razmjene, ali suficit svih ostalih podbilansa platnog bilansa nije bio dovoljanda kompenzuje izuzetno visok deficit robne razmjene

17

REZI

ME

MAK

ROEK

ONOM

SKIH

KRE

TAN

JA

3 Budžetski deficit i deficit tekućeg računa platnog bilansa se nazivaju deficiti blizanci, jer pojava jednog često utiče na pojavu drugog.4 Odliv SDI iz Crne Gore najvećim dijelom je rezultat povlačenja sredstava nerezidenata uloženih u Crnu Goru (84%), a manjim dijelom radi se

o ulaganju rezidenata u inostranstvu (oko 16%).

Postojeći nivo deficita tekućeg računa platnog bilansa je trenu-tno održiv, jer je u potpunosti pokriven prilivom stranih direk-tnih investicija. Međutim, dugoročno posmatrano on je neodr-živ, s obzirom na to da svaka zemlja ima relativno ograničene apsorpcione kapacitete kada je u pitanju privlačenje SDI. Onog trenutka kada „presahne“ priliv stranih direktnih investicija, je-dini način pokrića visokog deficita će biti preko uzimanja me-đunarodnih kredita. Takva tendencija bi poslije nekoliko godina mogla dovesti do porasta zaduženosti zemlje i do pojave deficita„blizanca“.3 To bi značilo narušavanje makroekonomske stabil-nosti i opadanje životnog standarda. To znači da nam se upalila „crvena lampica“ koja traži hitnu akciju da bismo izbjegli ovaj negativni scenario u budućnosti.

Strane direktne investicije su dostigle rekordan nivo. Prelimi-narni podaci o stranim direktnim investicijama za 2006. godinu pokazuju priliv od 644 miliona eura tokom 2006. godine, što u odnosu na prethodnu godinu predstavlja rast od 22%. Vrlo je značajno da je priliv SDI u 2005. godini bio dominantno rezul-tat privatizacije, a u 2006. godini značajno učešće imaju green-field investicije (koje predstavljaju najkvalitetniji izvor rasta) iinvesticije povezane sa prethodnim privatizacijama. Neto priliv stranih investicija je iznosio 466 miliona eura, jer je odliv SDI4 iznosio oko 178 miliona eura. Strani investitori bili su iz čak 77 zemalja. Prema preliminarnim podacima, Crna Gora je po uče-šću priliva SDI u BDP na prvom mjestu u Evropi u grupi privre-da u tranziciji.

Procijenjeni javni dug Crne Gore, prema podacima Ministarstva finansija, na kraju 2006. godine iznosio je 701,1 milion eura injegovo učešće u BDP-u, prema preliminarnim podacima, je iznosilo 38,3%. Mastrihtski kriterijum za javni dug predviđa gornju dozvoljenu granicu od 60%. Situacija po ovom indika-toru je povoljnija u odnosu na značajan broj članica EU. Treba napomenuti da iako su indikatori zaduženosti povoljni postoji potencijalna opasnost za povećanje iznosa javnog duga, s obzi-rom na to da iznos obaveza po osnovu restitucije još uvjek nije tačno utvrđen.

Spoljni javni dug, prema preliminarnim podacima, na kraju 2006. godine iznosio je 504 miliona eura. Njegovo učešće u BDP-u je iznosilo oko 27,6%, tako da je Crna Gora svrstana u grupu nisko-zaduženih zemalja. I po svim ostalim indikatorima zaduženosti, Crna Gora spada u grupu nisko zaduženih zemalja. Imajući u vidu da se indikator zaduženosti nalazi blizu gornje granice niske zaduženosti, neophodan je i dalje oprez pri budućim zaduživa-njima. Ohrabrujuće djeluje činjenica da se Vlada opredijelila za politiku vođenja fiskalnog sidra koje podrazumijeva nisko učešćejavnog duga u BDP-u.

Iako je u 2006. godini ostvaren značajan rast prometa na tržištu kapitala, i dalje kao osnovna karakteristika ostaje niska likvidnost, loša transparentnost poslovanja firmi i potencijalna opasnost odpojave „cjenovnih mjehurića“. Trgovanje na crnogorskim berzama i dalje je karakterisao uzak spektar hartija kojima se trguje, nji-hova ograničenost na trgovanje običnim akcijama, investicionim jedinicama investicionih fondova i na svega četiri vrste državnih ili kvazidržavnih obveznica, na suviše mali broj inicijalnih javnih ponuda (IPO) hartija od vrijednosti, koje uglavnom realizuju fi-nansijske institucije.

U 2006. godini su okončane sve administrativne procedure ve-zane za pristupanje Međunarodnom monetarnom fondu i Svjet-skoj banci, tako da je Crna Gora počektom 2007. godine postala članica ovih institucija. Istovremeno, neophodno je nastaviti vođenje politike približavanja Crne Gore međunarodnim inte-gracijama u čije članstvo još uvijek nije primljena, a prije svega ka Evropskoj uniji i Svjetskoj trgovinskoj organizaciji. Stoga, i u 2007. godini jedan od najvažnijih zadataka kreatora ekonomske politike ostaje harmonizacija nacionalnih propisa sa regulativom ove dvije međunarodne institucije.

MONETARNA KRETANJA 3

21

MON

ETAR

NA

KRET

ANJA

Krediti banaka su ubrzano rasli tokom 2006. godine, od čega se najveći dio (55,6%) odnosio na kredite sektoru privrede, dok se na sektor stanovništva odnosilo 36,7% ukupnih kredita na kra-ju godine. Pri tome, sektor privrede je i dalje imao poziciju neto dužnika u odnosu sa bankama, a sektor stanovništva je tokom cijele godine predstavljalo neto kreditora banaka.

Osim rasta kredita, u 2006. godini zabilježen je značajan porast depozita koji su rasli prosječno mjesečno za 6,9%, i na kraju go-dine dostigli nivo dva puta viši od nivoa s kraja 2005. godine. Pri tome, ukupni depoziti su premašili iznos od jedne milijarde eura i bili su iznad nivoa kredita s kraja godine, tako da je ko-eficijent krediti/depoziti na kraju godine iznosio 0,79, odnosnoprosječno tokom godine 0,83.

Kamatne stope su u opadanju, mada su i dalje visoke u poređe-nju sa razvijenim tržišnim privredama. Na kraju 2006. godine prosječna ponderisana efektivna aktivna kamatna stopa je prvi put bila jednocifrena.

Prethodnu godinu je karakterisao nastavak konsolidacije i okon-čanje procesa privatizacije u bankarskom sektoru. Učešće drža-vnog u ukupnom kapitalu banaka je značajno smanjeno u ko-rist, prije svega, kapitala iz inoizvora koji je na kraju novembra

Tabela br. 3.1 – Odabrani monetarni pokazatelji

Opis/Period2002. 2003. 2004. 2005. 2006. Promjena

2006-2002.Promjena

2006-2005.2006. 2002.

2006. 2005.

u 000.000 eura u %

Novčana masa M21 n/a 494,3 546,5 867,3 1.604,6 - 733,3 - 85,0

Aktiva banaka 340,5 349,8 444,4 695,8 1.431,4 1,090,9 735,7 320,4 105,7

Ukupni krediti 124,7 200,6 281,5 375,9 847,2 722,5 471,3 579,4 125,4

Krediti privredi 78,7 126,6 175,6 230,1 471,3 392,6 241,2 498,9 104,8

Krediti stanovništvu 22,3 49,9 74,4 104,3 311,2 288,9 206,9 1.295,5 198,4

Ukupni depoziti 205,5 211,0 273,2 487,9 1.075,8 870,3 587,9 423,5 120,5

Depoziti privrede 72,7 91,0 85,5 143,9 321,0 248,3 177,1 341,5 123,1

Depoziti stanovništva 22,2 45,1 79,3 175,7 499,4 477,2 323,7 2.149,5 184,2

Izdvojena obavezna rezerva 35,6 27,1 33,2 61,7 172,8 137,2 111,1 385,4 180,1

činio 80% ukupnog kapitala banaka. Zatim, okončan je stečajni postupak nad „Jugobankom“ a.d. Podgorica, započet 2002. go-dine, sa radom je počela „Hypo Alpe-adria banka“ a.d. Podgo-rica, a „Pljevaljska banka“ je, nakon kupovine većinskog paketa akcija od strane „Atlasmont banke“, počela da radi kao „Invest banka Montenegro“.

Na osnovu odnosa monetarnih pokazatelja (aktiva banaka, de-poziti, krediti, štednja, kapital) i BDP-a može se pretpostaviti dalji rast i razvoj bankarskog sektora u narednom periodu, kako bi se, pored ostalog, izašlo u susret potrebama sektora privrede i stanovništva. U narednom periodu očekuje se i dalji rast do-maćih izvora za kredite, prije svega oročenih. Takođe, očekuje se da će ulazak novih stranih banaka na crnogorsko tržište, koji je najavljen za 2007. godinu, pooštriti konkurenciju između ba-naka, posebno jer će nove banke željeti da privlačenjem klijenata povećaju svoje tržišno učešće. U tom smislu, realno je očekivati porast kamatnih stopa na štedne uloge, kao jednog od načina za privlačenje depozita, kao i nastavak opadajućeg trenda akti-vnih kamatnih stopa.

S obzirom na to da su značajan uticaj na kretanja monetarnih pokazatelja u 2006. godini imali eksterni faktori (priliv SDI, pri-hodi od turizma i sl.), u narednom periodu je potrebno pose-

22

GODI

ŠNJI

IZVJ

EŠTA

J O R

ADU

• 200

6

bnu pažnju obratiti na rizike poslovanja, naročito ako se ima u vidu očekivani rast potrošnje, spoljnotrgovinski deficit, porastzaduženja sektora privrede u inostranstvu itd. U cilju doda-tnog unapređivanja upravljanja svim rizicima u bankarskom sistemu i daljeg razvoja tržišne discipline, kao i obezbjeđivanja zakonskih pretpostavki za širenje bankarskog tržišta, Centralna banka Crne Gore će u 2007. godini, u skladu sa Politikom CBCG za 2007. godinu, raditi na usklađivanju postojećeg i donošenju novog regulatornog okvira usklađenog sa najboljom međuna-rodnom praksom i kontinuirano pratiti i sagledavati rizike koji-ma su banke izložene.

3.1. Novčana masa

Sve novčane agregate je karakterisao rast tokom 2006. godi-ne. Najširi monetarni agregat – novčana masa M21 dostigao je iznos od 1,6 milijardi eura na kraju 2006. godine, uz godišnju stopu rasta od 85%.

Napomena: M0 čine depoziti banaka kod CBCG (obračunski ra-čun banaka i izdvojena obavezna rezerva banaka, bez dijela koji banke drže u državnim zapisima) i procijenjeni iznos gotovog novca u opticaju. Monetarni agregat M1 čine M0, depoziti po viđenju nebankarskog sektora kod banaka i CBCG, u eurima i drugim valutama, isključujući depozite Vlade. Monetarni

Tabela br. 3.2 – Novčana masa, stanje na kraju perioda, u 000 eura

Opis/Period 2003. 2004. 2005. 2006.

M0 284.909 290.935 351.276 483.889

M1 386.121 430.657 596.267 1.078.773

M0 284.909 290.935 351.276 483.889

Depoziti po viđenju 101.212 139.722 244.991 594.884

M11 402.586 437.114 614.721 1.098.530

M0 284.909 290.935 351.276 483.889

Depoziti po viđenju 117.677 146.179 263.445 614.641

M2 460.837 640.439 1.008.245 1.935.359

M1 386.121 430.657 596.267 1.078.773

Oročeni depoziti 74.716 104.891 205.989 428.293

M21 494.290 546.525 867.294 1.604.821

M11 402.586 437.114 614.721 1.098.530

Oročeni depoziti 91.704 109.411 252.573 506.291

agregat M11 čini M1 uvećan za depozite Vlade po viđenju, u eurima i drugim valutama. Monetarni agregat M2 čine M1 i oročeni depoziti nebankarskog sektora kod banaka i CBCG, u eurima i drugim valutama, isključujući depozite Vlade. Mo-netarni agregat M21 čini M11 uvećan za oročene depozite nebankarskog sektora uključujući i depozite Vlade, u eurima i drugim valutama.

Iznos novčane mase M21 dostignut na kraju 2006. godine pred-stavlja najviši iznos od kada se posmatra serija podataka, a godišnji porast predstavlja, takođe, najvišu stopu rasta. (Grafik br. 3.1)

Grafik br. 3.1 – Novčana masa M21,u 000.000 eura i godišnja stopa rasta, u %

23

MON

ETAR

NA

KRET

ANJA

Prosječni mjesečni rast novčane mase M21 iznosio je 5,3% u 2006. godini, što je više od odgovarajućeg rasta prethodne go-dine (4,1%). Rast novčanih agregata rezultat je porasta BDP-a, velikog priliva sredstava po osnovu SDI, transfera iz inostranstva, priliva sredstava po osnovu turizma, zaduživanja privrede u ino-stranstvu i dr. Promjena u instrumentu obavezne rezerve nije usporila porast kredita, kao ni porast novčane mase M21. Pove-ćanje tražnje za novcem i povećanje količine novca nije uticalo na porast inflacije, ali je uticalo na pogoršanje deficita tekućegračuna platnog bilansa. Kretanja novčane mase u 2006. godini bilo je pod velikim uticajem sezone i perioda priliva SDI.

Iako se veći dio novčane mase M21 i dalje odnosi na agregat M11 (68,5%), primjetno je smanjenje učešća u odnosu na kraj 2005. godine kada je iznosilo 70,9%. Istovremeno, došlo je do porasta učešće oročenih depozita i to sa 29%, koliko je iznosilo na kraju 2005. godine, na 31,5% na kraju 2006. godine.

Visoka likvidnost banaka i primjena nove odluke o obaveznoj re-zervi uticali su na porast agregata M0, tako da je na kraju godine bio za 37,8% viši nego na kraju 2005. godine, dok su, u okviru ovog agregata, depoziti banaka kod CBCG bili za više od dva puta iznad nivoa zabilježenog godinu dana ranije.

3.2. Obavezna rezerva banaka

U januaru 2006. godine donijela se nova Odluka o obaveznoj rezervi banaka kod CBCG, kojom su se uvele značajne izmjene u politici obavezne rezerve. Novom odlukom, koja je u primjeni od aprila 2006. godine, izvršeno je sniženje stope uz istovremeno širenje osnovice za obračun obavezne rezerve, a smanjena i mo-gućnost izdvajanja dijela obavezne rezerve u državne zapise.

Novom politikom obavezne rezerve uvedena je diferencirana stopa obavezne rezerve, umjesto dotadašnje jedinstvene. Za depozite po viđenju5 i depozite sa rokom dospijeća od 90 dana i kraćim stopa iznosi 19%, a za depozite sa rokom dospijeća dužim od tri mjeseca, a kraćim od godinu dana 5%. Depozi-ti oročeni preko godinu dana ne ulaze u osnovicu za obračun obavezne rezerve. Mogućnost izdvajanja dijela obavezne re-zerve u državne zapise smanjena je sa 25% na 10%, a stopa po kojoj CBCG plaća kamatu na 40% ukupno izdvojenih sredsta-va obavezne rezerve banaka je 1% na godišnjem nivou. Banke mogu da koriste za održavanje dnevne likvidnosti najviše do 50% izdvojenih sredstava obavezne rezerve, beskamatno ako korišćeni iznos obavezne rezerve vrate istog dana, dok u slučaju da sredstva ne vrate istog dana plaćaju kamatu obračunatu po stopi od 11% (ranije 12%).

Tokom 2006. godine, depoziti koji čine osnovicu za obračun obavezne rezerve kretali su se u intervalu od 252 do 1.024 mi-liona eura, pa je osnovica za obračun u prosjeku iznosila 580 miliona eura. Znatno viši nivo osnovice za obračun obavezne rezerve u 2006. godni u odnosu na 2005. (2,9 puta), pored ra-sta ukupnih depozita, rezultat je širenja osnovice za obračun obavezne rezerve. Posmatrano po mjesecima, najviši nivo de-pozita koji čine osnovicu za obračun obavezne rezerve u 2006. godini zabilježen je u decembru (prosječno 942 miliona eura). Istovremeno, depoziti koji ne ulaze u sastav osnovice za obra-čun prosječno su iznosili 85 miliona eura, a na kraju decembra 40 miliona eura, što je, takođe, rezultat pomenutih izmjena u politici obavezne rezerve.

Tabela br. 3.3 – Prosječno stanje osnovice za obračun obavezne rezerve, u 000.000 eura

Opis/Godina 2002. 2003. 2004. 2005. 2006.Prosjek osnovice 71 108 131 199 580

Tabela br. 3.4 – Prosječno stanje osnovice za obračun obavezne rezerve po mjesecima, u 000.000 eura

Opis /Period2005. 2006.

XII I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

Prosjek osnovice 264 257 260 264 390 524 571 622 712 773 803 845 942

5 Depoziti domaćih banaka ne ulaze u osnovicu za obračun obavezne rezerve.

24

GODI

ŠNJI

IZVJ

EŠTA

J O R

ADU

• 200

6

Na dan 27.12.2006. godine banke su izdvojile ukupno 172,8 miliona eura obavezne rezerve, što je za 111 miliona eura ili 2,8 puta bilo više nego krajem 2005. godine. Rezultat svih pome-nutih izmjena u politici obavezne rezerve je povećanje učešća izdvojene obavezne rezeve u ukupnim depozitima banaka, koje je sa 12,6%, koliko je iznosilo u decembru prethodne godine, povećano na 16,1% na kraju 2006. godine.

Struktura izdvojene obavezne rezerve na kraju 2006. godine značajno je izmijenjena u odnosu na kraj 2005. godine, tako da je na račun obavezne rezerve u zemlji izdvojeno 9%, na računu Centralne banke u inostranstvu 89%, a u državnim zapisima 2% obračunate obavezne rezerve. Značajne izmjene u strukturi oba-vezne rezerve u odnosu na kraj 2005. godine rezultat su opredje-ljenja većine banaka da pretežan dio sredstava izdvoje na račune CBCG u inostranstvu, kao i smanjene mogućnosti banaka da dio sredstava obavezne rezerve izdvoje u državne zapise RCG.

Tabela br. 3.5 – Struktura izdvojene obavezne rezerve, kraj godine, u %

Opis/Godina 2002. 2003. 2004. 2005. 2006.

Račun obavezne rezerve u zemlji

91 50 31 43 9

U državnim zapisima 9 24 23 12 2

Obavezna rezerva na računu CB u inostranstvu

0 26 46 45 89

Na izdvojena sredstva obavezne rezerve bankama je obraču-navana kamata po stopi od 1% na godišnjem nivou, i po tom osnovu CBCG je ukupno platila 375.839,08 eura u 2006. godini. U posmatranom periodu, banke nijesu koristile sredstva obavezne rezerve za likvidnost, dok je niži nivo obavezne rezerve od pro-pisanog zabilježen samo četiri dana kod četiri banke.

3.3. Aktivne kamatne stope

Tokom 2006. godine, aktivne kamatne stope karakterisao je po-stepen opadajući trend, tako da su na kraju godine bile za 1,7 (nominalne), odnosno 2,17 procentnih poena (efektivne) niže

Grafik br. 3.2 – Obavezna rezerva, stanje nakraju mjeseca, u 000 eura

Grafik br. 3.3 – Struktura izdvajanjaobavezne rezerve, 2002-2006. godina

nego na kraju 2005. godine: prosječne ponderisane aktivne ka-matne stope iznosile su 9,06% (nominalna) i 9,94% (efektivna), dok su odgovarajuće kamatne stope godinu dana ranije iznosile 10,76%, odnosno 12,11%6.

U 2006. je zabilježeno sniženje kamatnih stopa i na kratkoročne i na dugoročne kredite, pri čemu je bilo izraženije sniženje ka-matnih stopa na kratkoročne kredite. Nivo kamatnih stopa na kratkoročne kredite konstantno je bio iznad kamatnih stopa na dugoročne kredite, pri čemu se primjećuje njihovo približavanje, tako da je raspon između ove dvije kamatne stope smanjen sa 2,42 procentnih poena, koliko je iznosio na kraju trećeg kvartala 2005. godine, na 0,21 procentni poen na kraju 2006. godine.

6 Podaci se ne odnose samo na novoodobrene kredite u mjesecu izvještavanja, već na sve kredite (kumulativno) koji su odobreni zaključno sa mjesecom izvještavanja.

25

MON

ETAR

NA

KRET

ANJA

Grafik br. 3.4 – Prosječne ponderisane aktivne kamatne stope, u %, na godišnjem nivou

Izvor: Regulatorni kreditni biro CBCG

Grafik br. 3.5 – Prosječne ponderisane efektivne kamatne stope, u %, na godišnjem nivou

Što se tiče ostalih trendova tokom 2006. godine, treba izdvo-jiti sljedeće:

1. Konstantno viši nivo kamatnih stopa na kredite odobrene fizičkim licima, u odnosu na kredite odobrene pravnim lici-ma. Za fizička lica, PPEAKS7 na kraju decembra 2005. godi-ne je iznosila 14,23%, a na kraju decembra 2006. 12,16%. Za pravna lica, PPEAKS na kraju decembra 2005. godine je iznosila 11,67%, a na kraju decembra 2006. godine 9,01%.


2. Konstantno viši nivo kamatnih stopa na kredite odobrene privatnom sektoru, u odnosu na kredite državnom sektoru. Za privatni sektor, PPEAKS na kraju decembra 2005. go-dine je iznosila 12,46%, a na kraju decembra 2006. godi-ne 10,23%. Za državni sektor, PPEAKS na kraju decembra 2005. godine je iznosila 10,41%, a na kraju decembra 2006. godine 7,56%.

I jedna i druga pojava su manje ili više prisutne i u drugima ze-mljama. Objašnjenje je u tome da su pravna lica, i subjekti dr-žavnog sektora, manje rizični dužnici od fizičkih lica.

Padu kamatnih stopa tokom 2006. godine doprinijela su slje-deća kretanja: povećanje depozitnog potencijala banaka; dalje jačanje konkurencije i efikasnosti (uključujući bolje upravljanjerizicima) na bankarskom/finansijskom tržištu (prije svega ula-skom stranih banaka tj. poznatih svjetskih brendova iz oblasti finansijskih usluga), pad rizika zemlje (političkog rizika), stabi-lizacija inflacije i dr.

Od kretanja koja i dalje djeluju na relativno visok nivo kamatnih stopa, mogu se izdvojiti:

1. Izražena tražnja za novcem (kreditima): Dok god postoji visoka tražnja, banke će ugovarati kamatne stope na višem nivou, ceteris paribus.

2. Referentne kamatne stope u zemljama Evropske monetarne unije: Bankarski sektor je dominantno u stranom vlasniš-tvu i inostrane banke posredstvom crnogorskih banaka po većoj kamatnoj stopi plasiraju sredstva do kojih dolaze uz nižu kamatnu stopu na tržištu EMU. Kako je prisutna tendencija rasta kamatnih stopa na tržištu EMU, to ova tendencija utiče na rast kamatnih stopa na domaćem tr-žištu. Primjera radi, referentne kamatne stope8 Evropske centralne banke, preko kojih Eurosistem9 lansira sredstva za potrebe likvidnosti bankarskom sektoru, 6. juna 2003. godine iznosile su 2%, odnosno 3%. Na kraju decembra 2006. godine, ove stope su iznosile 3,5%, tj. 4,5%. Slično je bilo i kretanje EURIBOR-a, stope po kojoj banke sa tržišta EU pozajmljuju jedne drugima novčana sredstva. Tako je npr. 6-mjesečni EURIBOR10 24. marta 2004. godine iznosio 1,923%, a na kraju decembra 2006. godine 3,853%.

7 Prosječna ponderisana efektivna aktivna kamatna stopa.8 Prva se odnosi na kredite sa ročnošću od obično sedam dana, a druga na prekonoćne (overnight) kredite.9 Čine ga Evropska centralna banka i centralne banke zemalja članica Evropske monetarne unije.10 Ovdje je kao primjer uzet 6-mjesečni EURIBOR, iako postoje stope različite ročnosti: od jedne sedmice do jedne godine.

26

GODI

ŠNJI

IZVJ

EŠTA

J O R

ADU

• 200

6

Tabela br. 3.6 – Prosječne ponderisane aktivne kamatne stope po djelatnostima, u %, na godišnjem nivou

Opis/Period2005. 2006.

IX XII III VI IX XII

Poljoprivreda, lov, ribolov

PPKS – nominalna 8,76 7,49 7,36 6,72 6,72 6,52

PPKS – efektivna 9,54 7,62 7,54 7,05 7,07 6,88

Rudarstvo

PPKS – nominalna 12,78 11,71 10,58 10,85 8,68 7,81

PPKS – efektivna 17,38 12,81 10,94 11,12 10,19 7,29

Proizvodnja

PPKS – nominalna 11,15 10,68 10,53 9,70 9,03 8,25

PPKS – efektivna 12,13 11,70 11,41 10,54 9,94 8,89

Energetika

PPKS – nominalna 9,65 10,45 10,49 9,33 10,10 8,27

PPKS – efektivna 14,82 14,17 13,30 11,41 13,86 8,90

Građevinarstvo

PPKS – nominalna 12,49 11,97 10,40 9,73 8,84 8,33

PPKS – efektivna 13,10 12,72 11,60 10,35 9,49 9,06

Trgovina

PPKS – nominalna 11,69 11,04 10,61 9,94 9,44 8,57

PPKS – efektivna 12,21 12,24 11,52 10,64 11,40 9,53

Usluge, turizam, ugostiteljstvo

PPKS – nominalna 9,85 9,78 9,86 9,49 8,40 7,57

PPKS – efektivna 15,31 11,06 10,42 9,65 8,30 8,55

Transport, skladištenje, ptt

PPKS – nominalna 10,25 9,78 9,73 9,33 8,74 8,52

PPKS – efektivna 11,94 10,81 10,19 10,09 9,39 9,37

Finansije

PPKS – nominalna 7,12 5,85 10,15 9,65 7,23 7,12

PPKS – efektivna 4,91 6,11 11,14 10,46 7,55 7,85

Trgovina nekretninama

PPKS – nominalna 11,55 11,74 11,39 10,14 8,98 8,42

PPKS – efektivna 12,95 13,04 12,05 11,09 9,96 9,51

Administracija i druge javne usluge

PPKS – nominalna 10,16 9,28 9,77 9,43 8,83 7,97

PPKS – efektivna 10,17 11,05 12,23 10,53 9,65 8,51

Ostalo

PPKS – nominalna 6,99 10,24 6,44 6,74 6,78 7,27

PPKS – efektivna 7,80 10,81 3,66 3,76 3,45 4,78


27

MON

ETAR

NA

KRET

ANJA

Iako je pojačana konkurencija na crnogorskom bankarskom trži-štu doprinijela sniženju aktivnih kamatnih stopa, konkurencija je i dalje nepotpuna/nedovoljna: nove banke prihvataju postojeće kamatne stope uz blage korekcije naniže, polazeći, prije svega, od izražene sklonosti stanovništva i privrede da se zadužuje. Daljem padu kamatnih stopa svakako bi doprinio bolji uvid ba-naka u kreditnu istoriju dužnika, poboljšanje kredibiliteta pri-vrednih društava i sl.

Pored razlike između nominalne i efektivne kamatne stope, razlika između efektivnih kamatnih stopa na kredite odobrene različitim sektorima (do 4,81 procentnih poena) i za različite djelatnosti u slučaju pravnih lica (do 4,75 procentnih poena) ukazuje da po-stoji prostor za dalje sniženje kamatnih stopa.

SIGURNOST I STABILNOST BANKARSKOG SEKTORA 4

31

SIGU

RNOS

T I S

TABI

LNOS

T BA

NKAR

SKOG

SEK

TORA

4.1. Kapital banaka

Ukupni kapital banaka u Crnoj Gori na dan 31.12.2006. godine iznosio je 148,7 mil. eura, što je za 42,3 mil. eura ili 39,7% više u odnosu na prethodnu godinu. U povećanju ukupnog kapitala participirale su sve banke u sistemu.

4.1.1. Vlasnička struktura banaka

U strukturi ukupnog kapitala na kraju 2006. godine, država je imala učešće od 3,6%, učešće domaćeg privatnog kapitala je iznosilo 17,6%, dok je kapital koji potiče iz inoizvora učestvo-vao sa 78,8%.

Na kraju 2006. godine u većinskom domaćem privatnom vla-sništvu su se nalaze dvije banke, dok su ostalih osam banaka sa većinskim (4 banke) ili 100% stranim kapitalom (4 banke).

Banka Akcijski kapital

% učešća u akcijskom kapitalu Iznos u ukupnom kapitalu ( 000 EUR-a )

Država Domaći privatnikapital

Inokapital

Država Domaći privatnikapital

Inokapital

Ukupni kapitalDirektno IndirektnoUkupno Direktno IndirektnoUkupno

1 Podgorička banka 14.634 5,70 5,70 3,20 91,10 0 1.704 1.704 957 27.233 29.8932 CKB 17.966 0,00 100,00 0 0 0 0 22.927 22.9273 Montenegrob. NLB 6.818 0,10 2,00 2,10 2,70 95,20 21 426 447 575 20.264 21.2864 Nikšićka banka 14.424 2,90 11,11 14,01 77,26 8,73 442 1.694 2.136 11.778 1.331 15.2455 Atlasmont banka 13.608 0,00 47,90 52,10 0 0 0 7.053 7.672 14.7256 Hypo Alpe-Adria banka 15.000 0,00 100,00 0 0 0 0 12.323 12.3237 Opportunity banka 7.000 0,00 100,00 0 0 0 0 11.477 11.4778 Kom.banka Budva 6.370 0,00 100,00 0 0 0 0 7.510 7.5109 Hipotekarna banka 13.449 0,95 2,32 3,27 5,48 91,25 66 162 228 382 6.353 6.96210 Invest banka Montenegro 5.217 4,70 7,80 12,50 85,10 2,40 301 500 802 5.457 154 6.412

Ukupno 114.486 831 4.485 5.316 26.201 117.243 148.760% učešća 0,56 3,01 3,57 17,61 78,81 100,00

Tabela br. 4.1 – Struktura vlasništva ukupnog kapitala na dan 31.12.2006. godine

Grafik br. 4.1 – Struktura vlasništva ukupnogkapitala na dan 31.12.2006. godine

Banke sa većinskim stranim kapitalom imaju učešće od 92% bankarskog tržišta u Crnoj Gori i u odnosu na prethodnu godi-nu ostvarile su rast od 4,54%.

32

GODI

ŠNJI

IZVJ

EŠTA

J O R

ADU

• 200

6

Grafik br. 4.2 – Struktura vlasništva ukupnog kapitala po bankama na dan 31.12.2006. godine

Posmatrajući kraj 2001. godine, kada je učešće stranih lica u uku-pnom kapitalu banaka iznosilo 16%, i kraj 2006. godine kada je učešće stranih lica u ukupnom kapitalu iznosilo 79%, ostvaren je rast učešća od 394%. Smanjenje državnog učešća u ukupnom kapitalu u odnosu na kraj 2001. godine iznosilo je 93%.

4.1.2. Tržišno učešće

Tokom 2006. godine ostvaren je blagi pad koncentracije tržišnog učešća banaka po osnovu koncentracije kapitala, kredita i kon-centracije depozita. Tri najveće banke u sistemu imale su 64% tržišnog učešća i odobrile su 65% ukupnih kredita, prikupile su 68% svih depozita i raspolagale su sa 37% ukupnog kapitala.

Grafik br. 4.3 – Udio aktive, kredita i depozita najvećih banaka u ukupnoj aktivi, kreditima i depozitima svih banaka na dan 31.12.2006.

Tabela br. 4.2 – Promjene u strukturi vlasništva ukupnog kapitala u periodu 2001-2006, u 000 eura

GodinaDžavno učešće u

ukupnom kapitaluUčešće domaćih

privatnih lica u kapitalu

Učešće stranih lica u ukupnom

kapitalu UKUPNO

Iznos % Iznos % Iznos %

2001. 19.440 43 18.247 41 7.262 16 44.9502002. 17.582 31 24.600 44 14.301 25 56.4832003. 14.869 23 29.143 44 21.771 33 65.7832004. 23.376 26 32.994 36 34.396 38 90.7662005. 14.053 13 20.152 19 72.259 68 106.4642006. 5.316 3 26.201 18 117.243 79 148.760Indeks 2006/2001. 27 7 144 44 1614 494 331

U cilju prikaza koncentracije u bankarskom sektoru, data je ana-liza koncentracije banaka razvrstanih po veličini bilansne sume u tri kategorije. Prvu grupu čine dvije najveće banke, drugu gru-pu sljedeće tri najveće banke i treću grupu čine sedam najvećih banaka u sistemu. U odnosu na kraj 2005. godine, dvije najve-će banke u sistemu ostvarile su blagi pad učešća aktive i učešća depozita u ukupnoj aktivi svih banaka i ukupnim depozitima. Na kraju 2006. godine dvjema najvećim bankama je pripadalo 54% ukupne aktive, 57% svih odobrenih kredita i 59% svih primljenih depozita. U odnosu na 31.12.2005. godine, učešće dvije najveće banke u ukupnim kreditima je poraslo za 9,61%.

Sljedeće tri najveće banke nisu ostvarile promjenu učešća aktive u akupnoj aktivi, imale su blagi pad učešća kredita u ukupnim kreditima (za 10%) i rast depozita (19%). Na kraju 2006. godi-

33

SIGU

RNOS

T I S

TABI

LNOS

T BA

NKAR

SKOG

SEK

TORA

Grafik br. 4.4 – Udio aktive, kredita i depozita najvećih banaka u ukupnoj aktivi, kreditima i depozitima svih banaka na dan 31.12.2005. g.

Grafik br. 4.5 – Učešće pojedinih grupa banaka u ukupnom broju organizacionih djelova banaka na dan 31.12.2006. godine

ne, sljedeće tri najveće banke su imale učešće od 26% u ukupnoj aktivi, učestvovale su sa 27% u ukupnim kreditima i sa 25% u ukupnim depozitima. Na sedam najvećih banaka u sistemu je otpadalo 92% ukupne aktive, 94% ukupnih kredita i 92% uku-pnih depozita, pri čemu nisu ostvarene značajnije promjene u odnosu na kraj prethodne godine.

Pokazatelji koncentracije aktive, kredita, depozita i kapitala mje-reni Herfindahl-Hirschmanovim indeksom (koji predstavlja zbirkvadrata učešća aktive, kredita, depozita i kapitala banke u uku-pnoj aktivi, kreditima, depozitima i kapitalu), ostvarili su pad u odnosu na kraj 2005. godine, ali su imali visoke vrijednosti, po-sebno kod depozita i kredita. Vrijednost Herfindahl-Hirschma-novog indeksa za koncentraciju aktive je iznosila 2.042 jedinice, za koncentraciju kredita 2.126, koncentraciju depozita 2.349, a

za koncentraciju kapitala 1.243 jedinice. Padu koncentracije naj-više je doprinijelo smanjenje koncentracije dvije najveće banke u sistemu koje imaju najveći uticaj na vrijednost Herfindahl-Hirschmanovog indeksa.

Tabela br. 4.3 – Herfindahl-Hirschmanov indeks(HHI) u periodu 2002-2006. godine

2002. 2003. 2004. 2005. 2006.

HHI aktiva 1552 1531 1641 2296 2042

HHI krediti 1951 1526 1700 2336 2126

HHI depoziti 1967 1892 1992 2898 2349

HHI kapital 1279 1317 1151 1261 1243

Grafik br. 4.6 – Kretanje Herfindahl-Hirschmanovog indeksa (HHI) u periodu 2002-2006. godine

4.1.3. Adekvatnost kapitala

Koeficijent solventnosti u 2006. godini na agregatnom nivou jeiznosio 21% i u odnosu na 2005. godinu je opao kako na agre-gatnom nivou, tako i pojedinačno po bankama. Razlog smanje-nja koeficijenta solventnosti je povećanje rizikom ponderisaneaktive, usljed značajne kreditne aktivnosti koje su ostvarile sve banke tokom 2006. godine.

Ukupan rizični kapital banaka na kraju 2006. godine iznosio je 129,6 miliona eura i u odnosu na kraj 2005. godine ostva-rio je rast od 34,82%. Dvije banke u sistemu su ostvarile pad rizičnog kapitala. Ukupna rizikom ponderisana aktiva iznosila je 609,3 miliona eura i u odnosu na kraj 2005. godine porasla je za 76,46%.

34

GODI

ŠNJI

IZVJ

EŠTA

J O R

ADU

• 200

6

4.2. Aktiva bankarskog sistema

4.2.1. Bilansna suma banaka

Na kraju 2006. godine ukupna bilansna suma banaka u Crnoj Gori iznosila je 1.431 milion eura i u odnosu na kraj 2005. go-dine povećana je za 105,73%. Sve banke u sistemu su ostvarile rast bilansne sume u jednogodišnjem periodu koji se kretao od 8% do 355%. Rast tržišnog učešća u jednogodišnjem periodu, mjerenog nivoom bilansne sume, su ostvarile četiri banke, dok je pet banaka ostvarilo pad tržišnog učešća.

Tabela br. 4.4 – Bilansna suma banaka u periodu od 2001-2006. godine

Naziv BankeBilansna suma %

promjena 2006-2005.

Tržišno učešće

31.12.01.31.12.02.31.12.03.31.12.04.31.12.05. 31.12.06. 31.12.01.31.12.02.31.12.03.31.12.04.31.12.05.31.12.06.

Hipotekarna banka 80.669 79.007 60.232 31.827 18.571 48.160 159,33 22,42 23,80 17,22 7,16 2,67 3,36Podgorička banka 60.735 70.247 53.263 59.015 86.105 133.795 55,39 16,88 21,16 15,23 13,28 12,38 9,35Montenegrobanka NLB 24.212 36.045 68.889 79.698 225.639 183,12 7,29 10,31 15,50 11,45 15,76Crnogorska kom. banka 35.848 62.286 93.432 136.863 296.469 547.696 84,74 9,96 18,76 26,71 30,80 42,61 38,26Euromarket banka 11.647 21.795 29.015 43.158 49.360 3,24 6,56 8,30 9,71 7,09Hypo Alpe- Adria banka 87.153 6,09Invest banka Montenegro 12.126 16.390 9.242 11.555 13.073 14.124 8,04 3,37 4,94 2,64 2,60 1,88 0,99Nikšićka banka 11.332 10.915 13.681 13.753 22.449 102.218 355,33 3,15 3,29 3,91 3,09 3,23 7,14Komercijalna banka 0 11.363 17.985 27.673 45.976 66,14 0 3,25 4,05 3,98 3,21Atlasmont banka 35.816 26.410 35.531 50.060 87.512 74,81 10,79 7,55 8,00 7,20 6,11Opportunity banka 11.354 17.078 25.797 52.299 139.141 166,05 3,42 4,88 5,81 7,52 9,72Banke u likvidaciji 147.416 40,97UKUPNO 359.773 332.022 349.761 444.373 695.757 1.431.414 105,73 100 100 100 100 100 100

R.br.

OPIS 2002. 2003. 2004. 2005. 2006.Nom. rast u %

2006/2005.Struktura

u % 1 Novčana sredstva i računi depozita kod depoz. inst 140.163 96.030 107.596 267.019 511.905 91,71 35,762 Aktiva za trgovinu 138 23 0 93 165 77,42 0,013 HOV kupljene po ugovoru o ponovnoj prodaji 396 0 0 0 3 - 0,004 Krediti i poslovi lizinga 124.845 200.626 281.482 375.941 847.164 125,34 59,185 Hartije od vrijednosti koje se drže do dospijeća 5.047 16.010 18.768 7.694 8.761 13,87 0,616 Poslovni prostor i ostala fiksna aktiva 21.982 24.178 22.503 25.028 33.729 34,77 2,367 Stečena aktiva 14.268 6.447 5.071 2.220 1.979 -10,86 0,148 Ulaganja u kapital drugih pravnih lica 5.852 5.685 5.441 9.699 20.167 107,93 1,419 Ostala aktiva 41.855 10.431 17.424 23.336 27.588 18,22 1,9310 Minus: Rezerve za potencijalne gubitke 14.072 9.669 13.912 15.273 20.047 31,26 -0,0711 UKUPNA AKTIVA 340.474 349.761 444.373 695.756 1.431.414 105,74 100,00

4.2.2. Aktiva agregatnog bilansa banaka

Najznačajnije stavke u strukturi aktive u 2006. godini predsta-vljali su odobreni krediti u iznosu od 847 miliona eura, (59,18% ukupne aktive), i novčana sredstva u iznosu od 512 miliona eura (35,76% ukupne aktive).

Tabela br. 4.5 – Struktura aktive i učešće pojedinih stavki u ukupnoj bilansnoj sumi banaka u periodu 2002-2006. godine, u 000 eura

35

SIGU

RNOS

T I S

TABI

LNOS

T BA

NKAR

SKOG

SEK

TORA

Grafik br. 4.7 – Struktura aktive agregatnogbilansa banaka u periodu 2001-2006. godine

Najznačajniji rast u prethodnoj godini su ostvarili odobreni kre-diti, koji su nominalno porasli za 471 milion eura, što predsta-vlja porast od 125,3%. Novčana sredstva su u prethodnoj go-dini nominalno porasla za 245 miliona eura, odnosno ostvarila su rast od 91,71%.

Tabela br. 4.6 – Krediti, potraživanja po poslovima lizinga i dospjela potraživanja u periodu 2002-2006. godine

R. br.

OpisUkupno odobreni krediti (u 000 eura) %

učešćaIndex

2006/2005.Promjena

2006-2005.2002. 2003. 2004. 2005. 2006.

1 Krediti i potraž. od Vlade RCG 16.483 16.496 9.163 9.865 12.154 1,43 123,20 2.289

2 Vladine agencije 2.008 4.639 7.603 16.937 20.992 2,48 123,94 4.055

3 Opštine 2.899 2.595 9.435 11.271 20.120 2,37 178,51 8.849

4 Privre. druš. u već. drž. vlas. 11.263 12.314 10.546 19.646 22.660 2,67 115,34 3.014

5 Priv.društva u priv. vlasn. 65.837 104.610 160.284 208.137 446.308 52,68 214,43 238.171

6 Preduzetnici 1.871 8.098 5.768 4.386 5.090 0,60 116,05 704

7 Banke 688 1.570 0 37 544 0,06 1470,27 507

8 Finansijske institucije 570 130 0 99 5.944 0,70 6004,04 5.845

9 Neprofitne organizacije 37 75 0 944 1.912 0,23 202,54 968

10 Fizička lica 22.194 49.868 73.497 103.228 307.828 36,34 298,20 204.600

11 Kreditne kartice 0 0 0 1.090 3.346 0,39 306,97 2.256

12 Ostalo 1.022 231 258 302 266 0,03 88,08 -36

UKUPNO 124.872 200.626 281.482 375.942 847.164 100,00 225,34 471.222

Učešće rezervi u ukupnim kreditima se smanjilo za 37,32%. Hartije od vrijednosti koje se drže do roka dospijeća ostvarile su nominalni rast u iznosu od 1 mil. eura, ali je njihovo učešće u ukupnoj aktivi opalo za 45,45%.

4.2.3. Struktura kredita

Krediti banaka, kao najznačajnija stavka aktive agregatnog bi-lansa banaka, imaju jasnu tendenciju rasta u periodu 2002-2006. godine, odnosno u pomenutom periodu povećani su u iznosu od 722,3 miliona eura.

Grafik br. 4.8 – Kretanje kredita, potraživanja po poslovima lizinga i dospjelih potraživanja u periodu 2002-2006. godine

36

GODI

ŠNJI

IZVJ

EŠTA

J O R

ADU

• 200

6

Ročna struktura kredita

Na kraju 2006. godine, u ukupnoj strukturi kredita dugoročni krediti su predstavljali 68,04%, dok su kratkoročni predsta-vljali 31,96% ukupno odobrenih kredita. U odnosu na 2005. godinu struktura kredita je izmijenjena u korist porasta dugo-ročnih kredita.

U periodu od 2002. do 2006. godine ukupni kratkoročni krediti su porasli sa 97 miliona eura na 270,8 miliona eura, odnosno za 179%, dok su samo u periodu od 2005. do 2006. godine kratko-ročni krediti ostvarili rast po stopi od 46%. U okviru ovih kredita, značajan porast od 128% su ostvarili krediti odobreni fizičkim li-cima (period 2002. do 2006. godine) odnosno 7% (period 2005. do 2006. godina). Značajan porast u okviru kratkoročnih kredita u posmatranom petogodišnjem periodu su ostvarili i krediti odo-breni privrednim društvima u većinskom privatnom vlasništvu (stopa rasta 275%). Krediti odobreni privrednim društvima u većinskom državnom vlasništvu u periodu od 2002. godine do 2006. godine su porasli za 79%, dok su u odnosu na 2005. go-dinu ovi krediti porasli za 4%.

Ukupni dugoročni krediti ostvaruju značajno veći nominalni rast od kratkoročnih kredita. U periodu od 2002. do 2006. godine ovi krediti su porasli sa 26 miliona eura na 576,4 miliona eura, odno-

Tabela br. 4.7 – Ročna struktura kredita na dan 31.12.2006. godine, u 000 eura

Red. br. Opis

Kratkoročni DugoročniUkupno

%

< 1 god. > 1 god. učešća

1 2 3 4 6 71 Krediti Vladi 6.114 6.040 12.154 1,432 Vladine agencije 2.206 1.226 3.432 0,413 Fondovi 8.282 9.278 17.560 2,074 Opštine (javne organizacije) 5.682 14.438 20.120 2,375 Privredna druš. u već. drž. vla 16.553 6.107 22.660 2,676 Privredna druš. u priv. vlasn. 194.004 252.304 446.308 52,687 Preduzetnici 1.442 3.648 5.090 0,68 Banke 514 30 544 0,069 Finansijske institucije 3068 2.876 5.944 0,710 Neprofitne organizacije 1544 368 1.912 0,2311 Fizička lica 29.036 278.792 307.828 36,3412 Kreditne kartice 2.227 1.119 3.346 0,3913 Ostalo 100 166 266 0,03

UKUPNO: 270.772 576.392 847.164 100

Grafik br. 4.9 – Ročna struktura kredita uperiodu 2002-2006. godina

sno stopa rasta je iznosila 2,114%, a u odnosu na prethodnu go-dinu ovi krediti su porasli za 202%. U strukturi dugoročnih kredita značajan porast su ostvarili krediti odobreni privrednim društvi-ma u većinskom privatnom vlasništvu, (stopa rasta 1,880%, a u odnosu na prethodnu godinu porasli su za 153%). Dugoročni krediti odobreni fizičkim licima u odnosu na prethodnu godinuporasli su za 266%. Značajan rast bilježe i dugoročni krediti odo-breni privrednim društvima u većinskom državnom vlasništvu, koji su u posmatranom petogodišnjem periodu porasli za 213%, a u odnosu na prethodnu godinu porasli su za 64%.

37

SIGU

RNOS

T I S

TABI

LNOS

T BA

NKAR

SKOG

SEK

TORA

Tabela br. 4.8 – Ročna pokrivenost kredita depozitima po nosiocima urađena inicijalno na osnovu ugovora o kreditima i depozitima sa klijentima banaka

OpisDo 3 mjeseca Do 1 godine Do 3 godine Preko 3 godine Ukupno

krediti depoziti krediti depoziti krediti depoziti krediti depoziti krediti depoziti

1 Krediti Vladi RCG 154 16.916 5.960 2.957 82 6.040 1.070 12.154 21.025

2 Vladine agencije 158 3.322 2.048 1.966 1.226 3.058 3.432 8.346

3 Fondovi 1.136 4.702 7.146 27.207 9.278 23.752 1.100 17.560 56.761

4 Opštine (javne organizacije) 2.830 16.577 2.852 6.840 8.366 100 6.072 20.120 23.517

5 Privredna dr. u već. držav. vlasn. 1.100 19.335 15.453 10.896 448 4.020 5.659 22.660 34.251

6 Privredna dr. u već. privat. vlasn. 21.703 236.595 172.301 49.441 122.784 39.631 129.520 1.882 446.308 327.549

7 Preduzetnici 269 2.276 1.173 1 2.981 667 5.090 2.277

8 Banke 504 17.444 10 16.767 30 544 34.211

9 Finansijke institucije 1.142 21.974 1.926 14.652 2.826 4.112 50 5.944 40.738

10 Neprofitne organizacije 226 10.612 1.318 1.109 261 107 5 1.912 11.726

11 Fizička lica 5.848 320.227 23.188 113.713 105.448 65.114 173.344 323 307.828 499.377

12 Ostalo 1.357 12.026 970 3.942 1.199 20 86 3.612 15.988

Ukupno 36.427 682.006 234.345 249.491 254.847 139.889 321.545 4.380 847.164 1.075.766

Grafik br. 4.10 – Rast kratkoročnih kredita po sektorima u periodu 2002-2006. godina, u 000 eura

Grafik br. 4.11 – Rast dugoročnih kredita po sektorima u periodu 2002-2006. godina u 000 eura

38

GODI

ŠNJI

IZVJ

EŠTA

J O R

ADU

• 200

6

Struktura kredita po sektorima

Najvažniju stavku agregatnog kreditnog portfolija čine krediti odobreni privrednim društvima u privatnom vlasništvu, koji su predstavljali 52,68% ukupno odobrenih kredita i u odnosu na prethodnu godinu porasli su za 114%. Učešće kredita odobrenih privrednim društvima u privatnom vlasništvu u ukupnim kre-ditima, u odnosu na prethodnu godinu se smanjilo za 4,84%. Drugu najvažniju stavku agregatnog kreditnog portfolija čine krediti odobreni fizičkim licima, koji su predstavljali 36,34%ukupno odobrenih kredita i u odnosu na prethodnu godinu porasli su za 198%. Učešće kredita odobrenih fizičkim licima uukupnim kreditima, u odnosu na prethodnu godinu povećano je za 33,34%. Smanjenje učešća kredita odobrenih pojedinim sektorima u ukupno odobrenim kreditima je evidentno kod kredita odobrenih Vladi RCG (smanjenje od 49%), kredita odo-brenih organima i organizacijama (smanjenje od 45%), kredita odobrenih privrednim društvima u državnom vlasništvu (sma-njenje od 49%), kao i kod kredita odobrenih preduzetnicima (smanjenje od 49%).

Struktura kredita po privrednim djelatnostima

U 2006. godini intenzivna kreditna aktivnost je ostvarena u se-ktorima trgovine i u sektoru stanovništvo. Trgovinska djelatnost

Grafik br. 4.12 – Struktura kredita posektorima u periodu 2002-2006. godine

Tabela br. 4.9 – Pregled koncentracije kredita po djelatnostima/granama u periodu 2002-2006. godina, u 000 eura

R.b. Djelatnost/grana % 2002. % 2003. % 2004. % 2005. % Index 2006. % Index1. Poljoprivreda, lov, ribolov i dr. 2,38 2.742 2,20 5.525 2,75 4.758 1,69 7.038 1,87 147,92 8.109 0,96 115,22

2. Rudarstvo 8,19 3.303 2,65 3.923 1,96 1.299 0,46 2.689 0,72 207,01 4.334 0,51 161,18

3. Energetika 2,09 3.383 2,71 7.586 3,78 4.984 1,77 7.246 1,93 145,39 9.863 1,16 136,12

4. Građevinarstvo 5,94 7.532 6,03 10.471 5,22 14.240 5,06 18.842 5,01 132,32 61.653 7,28 327,21

5. Trgovina 31,67 31.966 25,60 73.025 36,40 116.861 41,52 129.258 34,38 110,61 265.421 31,33 205,34

6. Usluge, turizam, ugostiteljstvo

5,13 7.619 6,10 12.304 6,13 16.933 6,02 29.043 7,73 171,52 65.620 7,75 225,94

7. Transport, skladištenje, komunikacije

2,21 3.389 2,71 7.972 3,97 5.982 2,13 16.442 4,37 274,86 12.627 1,49 76,80

8. Finansije 9,46 8.369 6,70 15.825 7,89 9.520 3,38 11.292 3,00 118,61 9.111 1,08 80,69

9. Trgovina nekretninama 0,00 10 0,01 216 0,11 995 0,35 10.753 2,86 1080,70 6.503 0,77 60,48

10. Administracija 11,65 15.462 12,38 5.910 2,95 12.935 4,60 20.026 5,33 154,82 37.779 4,46 188,65

11. Stanovništvo 7,50 22.194 17,77 49.868 24,86 73.815 26,22 98.704 26,26 133,72 310.109 36,61 314,18

12. Ostalo 13,79 18.903 15,14 8.001 3,99 19.160 6,81 24.609 6,55 128,44 56.035 6,61 227,70

UKUPNO 100 124.872 100% 200.626 100 281.482 100 375.942 100 133,56 847.164 100 225,34

i sektor stanovništva zajedno su predstavljali 67,94% ukupno odobrenih kredita u sistemu. Sektor stanovništva je ostvario značajan rast u odnosu na prethodnu godinu (214,18%). Trgo-vinska djelatnost je u jednogodišnjem periodu ostvarila rast od 105,34%, ali se učešće trgovinske djelatnosti u ukupnim krediti-ma smanjilo za 8,87%. Trgovinska djelatnost ima izražen negati-van odnos između kredita i depozita, dok je sektor stanovništva značajan neto davalac sredstava.

39

SIGU

RNOS

T I S

TABI

LNOS

T BA

NKAR

SKOG

SEK

TORA

4.2.4. Kreditni rizik

U cilju adekvatnog upravljanja kreditnim rizikom, koji predstavlja najznačajniji rizik u bankarskom sektoru, banke su dužne da, u skladu sa postojećom regulativom, vrše klasifikaciju rizičnih stav-ki aktive i vanbilansnih stavki u pet kategorija i izdvajaju rezer-ve za gubitke shodno propisima. Sektor kontrole vrši rigoroznu

Grafik br. 4.13 – Struktura kredita po djelatnostima/granama u periodu 2002-2006. godina

kontrolu izdvojenih rezervi i kontrolu adekvatnosti primjenjenih rezervi uvidom u uzorke portfolija.

Formirane rezerve za gubitke po stavkama aktive i vanbilansa na dan 31.12.2006. godine iznosile su 24,3 miliona eura, i u jedno-godišnjem periodu su ostvarile rast od 27,75%. Rezerve za kre-ditne gubitke su iznosile 19 miliona eura i predstavljale su 2,25% ukupno odobrenih kredita, odnosno 79,16% ukupno izdvojenih rezervi. U odnosu na kraj 2005. godine, učešće rezervi za kreditne gubitke u ukupnim kreditima je smanjeno za 37,33%.

Ukupna nekvalitetna aktiva banaka („C“, „D“ i „E“) na dan 31.12.2006. godine iznosila je 28,6 miliona eura. Iako nekva-litetna aktiva u jednogodišnjem periodu ostvaruje nominalni rast u iznosu od 3,5 miliona eura, učešće nekvalitetne aktive u ukupnoj aktivi i kapitalu i rezervama ostvarila je pad od 44,4%, odnosno 17,18%.

Nivo kritikovane aktive („B“, „C“, „D“ i „E“) iznosio je 224,5 mi-liona eura i visok je u odnosu na kapital i rezerve (129,7%). Sve kategorije kritikovane aktive, osim sumnjive aktive („D“), ostva-ruju rast u jednogodišnjem periodu. Sumnjiva aktiva („D“) se u jednogodišnjem periodu smanjila za 61,45%. Otpisana aktiva („E“) je u jednogodišnjem periodu porasla za 53,30%.

Procenat kredita koji kasne sa otplatom na nivou sistema iznosio je 7,61% i u jednogodišnjem periodu je ostvario rast od 42,8%.

Tabela br. 4.10 – Pregled formiranih rezervi za potencijalne gubitke po bankama u periodu 2001-2006. godina, u 000 eura

R. br. Naziv banke 2001. 2002. 2003. 2004. 2005. 2006.

1. Hipotekarna banka 436 1.028 1.267 6.408 4.833 2.840

2. Podgorička banka 2.266 542 2.187 2.010 4.329 3.672

3. Montenegrobanka NLB 0 9.686 1.377 2.267 2.977 6.429

4. Crnogorska kom. banka 409 724 1.377 2.473 2.887 5.225

Euromarket banka 70 223 564 658 599

5. Hypo Alpe-Adria 1.232

6. Invest banka Montenegro 422 535 665 483 589 368

7. Nikšićka banka 143 389 390 445 489 933

8. Komercijalna banka 0 0 333 502 342 569

9. Atlasmont banka 0 662 1.039 936 824 1.140

10. Opportunity banka 0 200 470 844 1.182 1.930

UKUPNO 3.746 13.989 9.669 17.026 19.051 24.338

40

GODI

ŠNJI

IZVJ

EŠTA

J O R

ADU

• 200

6

Tabela br. 4.11 – Klasifikacija aktive banaka na dan 31.12.2006. godine, u 000 eura

Tabela br. 4.12 – Ključni koeficijenti kvaliteta aktive na dan 31.12.2006. godine, u 000 eura

Opis 31.12.2005. 31.03.2006. 30.06.2006. 30.09.2006. 31.12.2006.% promjene12.06/12.05.

1 Aktiva sa posebnom napomenom B 127.165 143.107 173.490 225.226 195.972 54,11

2 Substandardna aktiva C 14.389 18.288 22.338 24.094 23.280 61,79

3 Sumnjiva aktiva D 9.603 7.418 6.178 3.465 3.702 -61,45

4 Gubitak E 1.062 1.528 1.689 1.619 1.628 53,30

5 Ukupno kritikovana aktiva (B+C+D+E) 152.219 170.341 203.695 254.404 224.582 47,54

6 Nekvalitetna aktiva (C+D+E) 25.054 27.234 30.205 29.178 28.610 14,19

7 Nekvalitetna aktiva/kapital + rezerve 19,96% 7,24% 6,62% 5,22% 4,38% -78,05

8 Nekvalitetna aktiva/ukupna aktiva 3,60% 3,72% 3,47% 2,65% 2,00% -44,49%

9 Kritikovana aktiva/kapital + rezerve 121,28% 45,31% 44,63% 45,48% 34,39% -71,64

10 Formirane rezerve 19.051 19.553 21.301 22.910 24.338 27,75

11 Rezerve za kreditne gubitke/ukupni krediti 3,59% 2,97% 2,71% 2,63% 2,25% -37,44%

Struktura aktive bilansa ivanbilansa

KolateralKlasifikacija

UkupnoA B C D E

1 Krediti 131.354 516.223 166.838 19.132 2.017 1.043 835.564

2 Dospjela potraživanja 28 6.340 3.402 997 833 165 11.600

3 Kamata 3 2.258 831 100 48 8 3.240

4 Ostala potraživanja 27.238 1.429 1.660 216 52 30.543

5 Ukupno ( 1+2+3+4 ) 131.385 552.059 172.500 21.889 3.114 1.268 683.444

6 Aktiva na koju se ne izdv. rezer. za kred. gubitke 353.669 216.849 570.518

7 Stavke bilansa aktive ukupno: ( 5+6 ) 485.054 768.908 172.500 21.889 3.114 1.268 1.451.465

8 Garancije 5.096 38.766 22.542 1.049 588 68.041

9 Akreditivi 2.474 1.849 393 342 5.058

10 Ostalo VO 673 3.987 537 360 5.197

11 Stavke vanb. na koje se izdv. rezerve (8+9+10) 8.243 44.602 23.472 1.391 588 360 78.296

12 Vanbilans na koji se ne izdv.rezerve 91.858 20.034 111.892

13 Stavke vanbilansa ukupno ( 11+12 ) 100.101 64.636 23.472 1.391 588 360 190.188

14 Ukupno stavke bilansa i vanbil. ( 7+13 ) 585.155 833.544 195.972 23.280 3.702 1.628 1.641.653

15 Ukup. stav. bil. i vanb. na koje se izdv. rez.(5+11) 139.628 596.661 195.972 23.280 3.702 959.243

16 Formirane rezerve 1.857 6.383 8.832 5.021 2.245 1.259 24.338

Pokrivenost ( 16/15 ) 1,07 4,51 21,57 60,64 2,54

Najveći dio kredita koji kasne sa otplatom, odnosno 82,16% ukupnih kredita koji kasne sa otplatom, odnosio se na privredna društva u privatnom vlasništvu. Krediti od čijeg je dospijeća pro-teklo 30-89 dana (na koje se obračunava kamata) predstavljali su 83,15%, krediti od čijeg je dospijeća proteklo 90 dana i više (na koje se obračunava kamata) predstavljali su 16,27%, dok

su krediti na koje se ne obračunava kamata predstavljali 0,58% kredita koji kasne sa otplatom.

Ukupna izloženost prema 20 najvećih dužnika u sistemu, na dan 31.12.2006. godine, iznosila je 122,4 miliona eura, što je predsta-vljalo 15% ukupne izloženosti sistema. Realna izloženost, nakon

41

SIGU

RNOS

T I S

TABI

LNOS

T BA

NKAR

SKOG

SEK

TORA

Grafik br. 4.14 – Struktura nekvalitetneaktive banaka u 2006. godini, u 000 eura

Grafik br. 4.15 – Učešće nekvalitetne aktiveu ukupnoj aktivi (%) u 2006. godini

Grafik br. 4.16 – Odnos aktive sa posebnom napomenom i ukupno kritikovane aktive banaka, u 2006. godini, u 000 eura

stavkama aktive, (b) povećanje nekvalitetne aktive („C“, „D“ i „E“) i potrebnog nivoa rezervi, i (c) velika izloženost banaka (tzv. rizik koncentracije). Rezultati sva tri testa ukazuju da ni u slučaju ostvarenja zadatih scenarija neće doći do pada koeficijenta solventnostiispod zakonskog minimuma.

4.2.5. Rizik zemlje

Identifikacija, mjerenje, kontrolisanje i praćenje rizika zemlje, kojipodrazumijeva političko-ekonomski rizik i rizik transfera, sasta-vni je dio cjelokupnog upravljanja rizicima jedne banke, u skladu sa postojećom regulativom. Izloženost bankarskog sektora po osnovu depozita položenih kod stranih banaka i iznosa koji se nalaze na korespondentskim računima kod inobanaka, na dan 31.12.2006. godine, jeste sljedeća:

Grafik br. 4.17 – Kretanje koeficijentasolventnosti nakon primjene stres testa za kreditni rizik, na dan 31.12.2006. godine

umanjenja ukupne izloženosti za novčani depozit kao kolateral koji iznosi 49 miliona eura, na dan 31.12.2006. godine iznosila je 43,3 miliona eura. Ukupno izdvojene rezerve po potraživanjima za 20 najvećih dužnika iznosile su 2,1 milion eura, pa je procenat izdvojenih rezervi za potencijalne kreditne gubitke po ovim po-traživanjima za ukupnu realnu izloženost iznosio 2,88%.

Rezultati stresnog testiranja za kreditni rizik su potvrdili da je:- kreditni rizik najznačajniji rizik u crnogorskom ban-

karskom sistemu s obzirom na ispoljenu kreditnu ek-spanziju, kao i konstantni rast potražnje za sredstvima kako od strane pravnih, tako i od strane fizičkih lica. Utom smislu primjenjivana su tri stres testa kojima se testirala: (a) prekompozicija strukture klasifikovanihkredita („A“, „B“, „C“, „D“ i „E“) i primjena maksimal-nih propisanih stopa za obračun rezervi za gubitke po

42

GODI

ŠNJI

IZVJ

EŠTA

J O R

ADU

• 200

6

a) Ukupan iznos depozita i sredstava na korespondentskim računima banaka iz Crne Gore kod inobanaka iznosio je 214 miliona eura, i predstavljao je 159,61% kapitala I kla-se banaka u Republici, koji je iznosio 134 miliona eura.

b) Od navedenog iznosa, 167,4 miliona eura se odnosi-lo na depozite, dok se 46,6 miliona eura odnosilo na sredstva na korespondentskim računima

c) Izloženost bankarskog sektora van Republike je najvećim dijelom bila prema institucijama iz zemalja koje imaju visok rejting (AAA i AA).

4.3. Menadžment

Jedan od glavnih faktora uspješnog poslovanja banke predsta-vlja kvalitet menadžmenta banke. Ocjena menadžmenta treba da korespondira sa sposobnošću upravnog odbora i rukovodeće strukture banke da obezbijedi adekvatne politike i sisteme u cilju nesmetanog rada i uspješnog poslovanja banke.

Neki od najvažnijih faktora koji se ocjenjuju prilikom supervizije menadžmenta podrazumijevaju sljedeće:

- Usklađenost sa važećim bankarskim propisima, odno-sno zakonima i odlukama,

- Sposobnost menadžmenta da identifikuje, mjeri, kon-troliše i minimizira rizike kojima je banka izložena u svom poslovanju,

- Prihvatanje preporuka Centralne banke,- Izrada politika i procedura za različite oblasti poslova-

nja banke,- Jasan sistem za informisanje upravnog odbora i ruko-

vodstva banke,- Upravljanje ljudskim resursima,- Sposobnost uspostavljanja efektivnog procesa plani-

ranja,- Kvalitet rada stalnih tijela banke

Tokom 2006. godine, kontrolama je utvrđeno da je bankama potrebno poboljšanje u dijelu kvalitetnijeg funkcionisanja si-stema interne kontrole. Ovaj sistem nije bio dizajniran na način da se uspostavi efikasnost i efektivnost izvršavanja poslova nasvim nivoima. Kod većine banaka poboljšanja su bila potrebna i u dijelu upravljanja operativnim rizikom i tržišnim rizicima, kao i bolje usklađenosti sa zakonima i odlukama. Takođe, kod nekih banaka bilo je potrebno poboljšanje u dijelu boljeg upra-

vljanja visokim opštim troškovima, efikasnijeg sistema upra-vljanja kreditnim rizikom i rizikom likvidnosti. Kvalitet pisanih politika i procedura kod većine banaka je bio zadovoljavajući. Tri banke nijesu bile uspostavile pisane politike i procedure za upravljanje operativnim rizikom, od kojih jedna banka nije bila uspostavila i pisane politike i procedure za upravljanje tržišnim rizicima. Sastanci upravnih odbora kod svih banaka su se odr-žavali mjesečno, ali je kontrolama utvrđeno da je potrebno po-boljšati kvalitet zapisnika koji se vode na tim sastancima. Kod nekoliko banaka je utvrđeno da je poboljšanje potrebno i u dijelu adekvatnog uspostavljanja segregacije dužnosti i odgovornosti izvršnog menadžmenta.

Kod jedne banke je ocijenjeno da je nadzor banke od strane me-nadžmenta i upravnog odbora nezadovoljavajući, pri čemu uočeni nedostaci dovode u pitanje pouzdanost, blagovremenost, potpu-nost i tačnost finansijskih i drugih informacija o poslovanju banke.Prilikom kontrole banke je takođe utvrđeno da nije uspostavljen formalan sistem izvještavanja menadžmenta banke.

Sve banke su formirale stalna tijela, odnosno Komitet za nadzor i Komitet za upravljanje kreditnim rizikom. Kod pet banaka je utvrđeno da Komitet za nadzor nije najmanje tromjesečno ra-zmatrao primjenu sistema interne kontrole, u skladu sa Odlukom o osnovama interne kontrole u bankama. Komitet za nadzor se u svim bankama sastoji od tri člana. Kod jedne banke je evidenti-rano da je član Komiteta za nadzor, koji je ujedno i zaposleni u banci, član i Komiteta za upravljanje kreditnim rizikom što, iako ne predstavlja kršenje zakona, nije u skladu sa zdravom ban-karskom praksom.

Kod jedne banke je zabilježeno da se skupština akcionara nije sastajala više od godinu dana zbog promjene vlasničke stru-kture.

Sve banke su formirale komitet za upravljanje aktivom/pasivom, čiji je rad u većini banaka ocijenjen kao zadovoljavajući, osim kod jedne banke u kojoj komitet nije vršio praćenje, identifikaciju, imjerenje rizika, kao ni razmatrao izvještaje o funkcionisanju si-stema upravljanja operativnim rizikom.

4.3.1. Operativni rizik

Nove prakse u bankarskom poslovanju, značajno su uticale na promjenu rizičnog profila banaka, pri čemu učešće operativnog

43

SIGU

RNOS

T I S

TABI

LNOS

T BA

NKAR

SKOG

SEK

TORA

rizika u ukupnoj izloženosti banke riziku predstavlja važan se-gment, pa prema tome zaslužuje podjednako značajan pristup kao i kreditni i tržišni rizik.

Operativni rizik u suštini obuhvata četiri osnovne kategorije: ljud-ski faktori, interni procesi, spoljašnji faktori i sistemi (informa-cioni, telekomunikacioni, mrežni i dr.). Sve poslovne aktivnosti banaka su u većoj ili manjoj mjeri praćene određenim stepenom operativnog rizika, s tim što širenje mreža i filijala i obima i vrstausluga koje banke pružaju, dodatno izlažu banku operativnom riziku, koji ukoliko nije blagovremeno identifikovan i kontroli-san lako može ostati neprepoznat pa samim tim i prouzrokovati neočekivani gubitak. Prenošenjem poslova platnog prometa na banke, uslijedila je potreba za implementacijom novog informa-cionog sistema. Pored ovog, banke obavljaju veće transakcije sa gotovim novcem, što prouzrokuje dodatne mogućnosti pojave operativnog rizika.

Operativni rizik podrazumijeva kategorije koje su po svojoj pri-rodi takve da se ne mogu precizno kvantifikovati. Osim toga nijemoguće taksativno nabrojiti sve pojave i događaje koji mogu predstavljati izvor operativnog rizika za banku.

Tokom 2006. godine kontrolama je sagledavano da li banke na adekvatan način procjenjuju, mjere, prate i u krajnjem minimi-ziraju ovu vrstu rizika. Kontrolama je utvrđeno da je od ukupno deset banaka kod četiri banke izloženost operativnom riziku bila visoka, kod dvije umjereno visoka i kod četiri banke izloženost je bila umjerena. Kvalitet upravljanja operativnim rizikom u svim bankama zahtijevao je poboljšanje.

Izloženost banaka operativnom riziku sagledavana je kroz četiri osnovna izvora: ljude, sisteme, procese i spoljašnje faktore.

Adekvatnost kadrova je u većini banaka zahtijevala poboljšanje u dijelu koji se odnosi na jasno razgraničenje dužnosti i odgo-vornosti lica sa ovlašćenjima i odgovornostima. Primijećeni su i propusti da su ovlašćenja preuzimanja i procjene rizika kod nekih banaka bile dodijeljene sektorima koji prate rizik, što nije u skladu sa efikasnim sistemom funkcionisanja interne kontrole. Procesedukacije kadrova je u većini banaka bio adekvatan.

MIS (management information system) i sistem interne kon-trole, takođe su zahtijevali poboljšanja. U većini banaka infomi-sanje o izloženosti banke operativnom riziku bilo je uspostavljeno

do nivoa top menadžmenta, ali ne i do nivoa upravnog odbora. Dodatno, sistem izvještavanja upravnog odbora o izloženosti banaka rizicima zahtijevao je kod nekih banaka sveobuhvatnije i detaljnije izvještaje.

Informacioni sistem je bio najznačajniji izvor operativnog rizi-ka u bankama tokom 2006. godine. Slabosti u informacionom sistemu su se odnosile prije svega na:

- Nepostojanje strategije razvoja informacionog siste-ma;

- Nepostojanje ili nesprovođenje formalne metodologije upravljanja projektima;

- Nesprovođenje postupaka upravljanja rizicima infor-macionog sistema;

- Nesprovođenje procjene rizika ugovornih strana sa isporučiocima softvera;

- Neadekvatna zaštita od mogućih posljedica u slučaju sprovođena neovlašćenih radnji na IT sistemu;

- Nepostojanje detaljnih planova u slučaju oporavka si-stema, sa jasno definisanim koracima, postupcima;

- Nepostojanje definisanih rezultata testiranja oporavkasistema i

- Neinformisanost zaposlenih sa politikom sigurnosti.

Banke nijesu imale gubitke po osnovu operativnog rizika proi-steklog iz spoljašnjih događaja (elementarne nepogode, te-rorizam). U cilju smanjenja izloženosti ovoj vrsti rizika, sve banke su osigurale imovinu, lica i gotovinu.

4.4. Agregatni bilans uspjeha bankarskog sektora

Finansijski rezultat, na nivou bankarskog sektora, na kraju 2006. godine je bio pozitivan i ostvarena je dobit od 9 miliona eura. U odnosu na kraj 2005. godine ostvarena dobit je povećana za 114,28%. Osam banaka je ostvarilo pozitivan finansijski rezultatu iznosu od 11,97 mil.eura, dok su dvije banke ostvarile negati-van finansijski rezultat od 2,96 miliona eura. Razlog ostvarivanjanegativnog rezultata kod jedne banke je početak poslovanja, dok je kod druge banke negativan rezultat nastupio usljed visokih operativnih troškova.

44

GODI

ŠNJI

IZVJ

EŠTA

J O R

ADU

• 200

6

Tabela br. 4.13 – Agregatni bilans uspjeha u periodu 2001-2006. godine, u 000 eura

Ukupna prihodonosna aktiva banaka na dan 31.12.2006. godine iznosila je 1,1 milijardu eura i predstavljala je 75,88% ukupne aktive. U odnosu na prethodnu godinu prihodonosna aktiva je povećana za 572 miliona eura i porasla je za 111,23%. Rast pri-hodonosne aktive je ostvaren usljed rasta neto kredita (128%) i rasta kamatonosnih računa depozita (73%). Strukturu priho-donosne aktive čine neto krediti (76,23%), kamatonosni računi depozita (22,93%), investicije u hartije od vrijednosti koje se drže do dospijeća (0,81%) i aktiva za trgovinu i hartije od vrijednosti kupljene za ponovnu prodaju (0,3%).

Osnovni prihodi (neto prihodi od kamata i neto prihodi od na-knada) su iznosil 66,7 miliona eura i u odnosu na prethodnu godinu porasli su za 18 miliona eura, ili 37%. Osnovni priho-di su predstavljali 7,92% prosječne aktive i ostvarili su pad u odnosu na kraj 2005. godine, kada je ovaj koeficijent iznosio9,45%. Uzrok pada je brži rast prosječne aktive od rasta osno-vnih neto prihoda.

Neto kamatni prihodi na agregatnom nivou su iznosil 38 miliona eura i u odnosu na prethodnu godinu su porasli za 10,26 miliona eura, odnosno ostvarili su rast po stopi od 36,99%. Koeficijentneto prihoda od kamata u odnosu na prosječnu aktivu je iznosio 4,51% i zabilježio je pad u odnosu na prethodnu godinu, kada

Grafik br. 4.18 – Struktura prihoda uperiodu 2001-2006. godina

OPIS 2001. 2002. 2003. 2004. 2005. 2006.

Prihodi kamata 11.599 16.216 25.694 33.098 41.760 65.157

Rashodi kamata 4.341 3.893 6.199 9.594 14.011 27.143

Neto prihodi/Rashodi od kamata 7.258 12.323 19.495 23.504 27.749 38.014

Troškovi za kreditne gubitke 8.184 13.907 6.234 14.450 12.051 10.659

Neto prihodi/Rashodi -926 -1.584 13.261 9.054 15.698 27.355

Prihodi od naknada 7.826 12.551 18.413 27.886 27.380 36.172

Rashodi naknada 1.804 2.750 3.155 8.052 6.415 7.435

Neto prihodi/Rashodi od naknada 6.022 9.801 15.258 19.834 20.965 28.737

Neto prihodi/Rashodi od kamata i naknada 5.096 8.217 28.519 28.888 36.663 56.092

Ostali operativni prihodi 3.247 2.324 2.413 3.818 8.656 8.336

Operativni troškovi 11.823 17.141 25.492 32.730 40.107 53.972

Prihodi/Rashodi prije vanrednih stavki -3.480 -6.600 5.440 -24 5.212 10.456

Vanredni prihodi 3.385 36.023 1.396 9 15 39

Vanredni rashodi 556 14.412 727 85 381 244

Prihodi/Rashodi posle vanrednih stavki -651 15.011 6.109 -100 4.846 10.251

Porezi 560 2.893 773 1.016 662 1.242

Neto dobit/gubitak -1.211 12.118 5.336 -1.116 4.184 9.009

je njegova vrijednost iznosila 5,38%. Ukupan prihod od kama-ta je iznosio 65,2 mil.eura i predstavljao je 10,24% prosječne prihodonosne aktive. Na kraju 2005. godine prihod od kamata je iznosio 41,8 miliona eura i predstavljao je 10,72% prosječne prihodonosne aktive. Na kraju 2006. godine rashodi od kamata su predstavljali 4,65% prosječne kamatonosne pasive.

45

SIGU

RNOS

T I S

TABI

LNOS

T BA

NKAR

SKOG

SEK

TORA

Nekamatonosni prihodi (neto prihodi od naknada i ostali ope-rativni prihodi) iznosili su 37 miliona eura i u jednogodišnjem periodu su ostvaril rast od 7,4 miliona eura, odnosno porasli su za 25,15%. Nekamatonosni prihodi su predstavljali 4,40% pro-sječne aktive. Na kraju 2005. godine vrijednost ovog koeficijentaje iznosila 5,75%.

Troškovi za gubitke po stavkama aktive i vanbilansa su iznosili 10,6 miliona eura. U odnosu na prethodnu godinu smanjeni su za 1,4 miliona eura, odnosno ostvarili su pad od 11,56%. Ovi tro-škovi su predstavljali 1,26% prosječne aktive i zabilježili su pad u odnosu na prethodnu godinu, kada je ovaj koeficijent iznosio2,34%. Posmatrano po bankama, kod četiri banke ovaj koefici-jent je veći od koeficijenta na agregatnom nivou.

Tabela br. 4.14 – Koeficijenti profitabilnosti i efikasnosti banaka u periodu 2001-2006. godine (u %)

Koeficijenti 2001. 2002. 2003. 2004. 2005. 2006.

Povraćaj na prosječnu aktivu -0,68 3,97 1,60 -0,29 0,81 1,07

Povraćaj na prosječni kapital -4,44 15,69 6,50 -1,24 4,16 6,82

Neto kamatni prihod/Prosječna aktiva 4,06 4,04 5,83 6,11 5,39 4,51

Neto operativni prihod/Prosječna aktiva 5,18 3,97 5,29 6,15 5,75 4,40

Troškovi za kreditne gubitke/Prosječna aktiva 4,66 4,56 1,87 -3,75 -2,34 -1,26

Operativni troškovi/Prosječna aktiva 6,62 5,62 7,63 -8,51 -7,78 -6,40

Grafik br. 4.19 – Pregled promjena performansi banaka kroz racija u periodu 2001-2006. godina

Opšti troškovi na agregatnom nivou su visoki i iznosili su 53,9 mi-liona eura i u odnosu na prethodnu godinu su porasli za 34,56%. Opšti troškovi banaka su predstavljali 6,40% prosječne aktive. Ovaj koeficijent je ostvario pad u odnosu na isti period 2005.godine, kada je iznosio 7,78%. U okviru ovih troškova, 54,19% se odnosilo na troškove zaposlenih.

Koeficijent opštih troškova u odnosu na osnovne prihode jeiznosio 80,86%. Na kraju 2005. godine ovaj koeficijent je izno-sio 82,34%.

4.5. Likvidnost bankarskog sektora

Ukupne obaveze banaka na kraju 2006. godine iznosile su 1,2 milijarde eura i u odnosu na prethodnu godinu su porasle za 693 miliona eura, odnosno za 117,6%. U strukturi ukupnih obaveza, 83,9% se odnosilo na depozite, 12,3% na obaveze po uzetim kreditima i pozajmicama, 1,1% na obaveze prema Vladi, 2,4% na ostale obaveze i 0,33% na rezerve za potencijalne gubitke po osnovu vanbilansne izloženosti.

Tokom 2006. godine sve banke su ostvarile povećanje kapitala. Ukupan kapital banaka u Crnoj Gori, na dan 31.12.2006. godi-ne, iznosio je 149 miliona eura i u odnosu na kraj 2005. godine porastao je za 42,3 miliona eura, odnosno za 39,73%. Struktura kapitala banaka u Crnoj Gori je tokom 2006. godine doživjela značajne promjene, od kojih je najvažnija da više ne postoji ni-jedna banka sa većinskim učešćem države u kapitalu.

46

GODI

ŠNJI

IZVJ

EŠTA

J O R

ADU

• 200

6

Tabela br. 4.15 – Pasiva agregatnog bilansa banaka u periodu 2002-2006. godina, u 000 eura

Tabela br. 4.16 – Nivo depozita i njihov rast u periodu 2002-2006. godina, u 000 eura

R.br.

OPIS 2002. 2003. 2004. 2005. 2006.Nom. rast u %

2006/2005.Struktura

u %

1 Depoziti 205.536 211.004 273.195 487.917 1.075.766 120,48 83,87

2 HOV prodate po ugovoru o rekupovini 4.913 19.248 0 0 0 - 0,00

3 Obaveze po uzetim kreditima i pozajmicama 9.274 17.390 54.213 73.921 157.668 113,29 12,29

4 Obaveze prema Vladi 2.768 5.170 5.328 6.373 14.682 130,38 1,14

5 Ostale pozajmice - dospjele obaveze 0 0 0 0 0 - 0,00

6 Rezerve 0 0 3.116 3.778 4.291 13,58 0,33

7 Ostale obaveze 40.035 7.751 17.755 17.304 30.247 74,80 2,36

8 Subordinisani dugovi 0 0 0 0 0 - 0,00

9 UKUPNE OBAVEZE 262.526 260.563 353.607 589.293 1.282.654 117,66 100,00

10 Povlašćene akcije 3.195 3.000 3.000 3.000 3.000 0,00 2,02

11 Obične akcije 53.291 62.783 68.378 84.502 111.486 31,93 74,94

12 Emisione premije 0 42 42 42 42 0,00 0,03

13 Neraspoređena dobit/gubitak i rezerve kapitala 9.344 18.076 8.610 6.694 10.325 54,24 6,94

14 Ostali kapital 12.118 5.297 10.736 12.226 23.907 95,54 16,07

15 UKUPNI KAPITAL 77.948 89.198 90.766 106.463 148.760 39,73

UKUPNA PASIVA (20+26) 340.474 349.761 444.373 695.756 1.431.414 105,74 100,00

R.br. Naziv banke

Depoziti na dan 31.12. % promjena 2005-2006.

Tržišno učešće na dan 31.12.

2002. 2003 2004. 2005. 2006. 2002. 2003. 2004. 2005. 2006.

1 Hipotekarna banka 61.342 39.411 20.203 8.753 35.643 307,21 30,33 18,68 7,40 1,79 3,31

2 Podgorička banka 40.974 31.134 37.426 53.272 74.163 39,22 20,26 14,76 13,70 10,92 6,89

3 Montenegrobanka 6.996 10.725 27.796 38.780 168.648 334,88 3,46 5,08 10,17 7,95 15,68

4 Crnogorska kom. banka 44.770 70.086 101.976 245.785 458.860 86,69 22,14 33,22 37,33 50,37 42,65

5 Hypo Alpe-Adria banka 34.753 - 3,23

Euromarket banka 14.696 18.744 29.583 36.117 -100,00 7,27 8,88 10,83 7,40

6 Invest banka Montenegro 4.150 3.000 4.195 5.546 5.412 -2,42 2,05 1,42 1,54 1,14 0,50

7 Nikšićka banka 3.953 8.425 7.037 13.943 82.908 494,62 1,95 3,99 2,58 2,86 7,71

8 Komercijalna banka 0 5.954 10.751 19.997 37.133 85,69 0 3 3,94 4,10 3,45

9 Atlasmont banka 23.297 19.808 28.003 39.249 69.523 77,13 11,52 9,39 10,25 8,04 6,46

10 Opportunity banka 2.038 3.717 6.225 26.476 108.723 310,65 1,01 1,76 2,28 5,43 10,11

UKUPNO 202.216 211.004 273.195 487.918 1.075.766 120,48 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00

4.5.1. Struktura depozita kod banaka

U toku 2006. godine depoziti su porasli za 120% u odnosu na prethodnu godinu. Na dan 31.12.2006. godine ukupni depoziti banaka su iznosili 1.076 miliona eura.

U ročnoj strukturi depozita, depoziti po viđenju su predstavljali 56,75%, a najveće učešće u okviru njih su ostvarili depoziti fi-zičkih lica (48,22%) i depoziti privrednih društava u većinskom privatnom vlasništvu (35,80%).

47

SIGU

RNOS

T I S

TABI

LNOS

T BA

NKAR

SKOG

SEK

TORA

Oročeni depoziti su iznosili 43,25% ukupnih depozita, a u pret-hodnoj godini su iznosili 46,66% ukupnih depozita. U strukturi oročenih depozita, depoziti oročeni na rok od tri mjeseca do je-dne godine su iznosili 53,63%, oročeni do tri mjeseca 15,35%, oročeni od jedne do tri godine 30,08% i oročeni preko tri godine 0,94% oročenih depozita.

Struktura depozita po sektorima

U strukturi depozita po sektorima najznačajnije učešće imaju depoziti fizičkih lica 46,42%, zatim depoziti privrednih društa-va u privatnom vlasništvu 30,45% i depoziti fondova 5,28%. Ove tri kategorije čine 82,15% ukupnih depozita. Na godišnjem nivou sve kategorije depozita prema sektorima su ostvarile nominalan rast, osim depozita fondova. Najznačajniji rast su ostvarili depoziti fizičkih lica (za 323,6 miliona eura ili 184%)i depoziti privrednih društava u privatnom vlasništvu (za 192 miliona eura ili 142%).

Tabela br. 4.17 – Agregatna struktura depozita po ročnosti u periodu 2001-2006. godina, u 000 eura

R.br. Depoziti 2001. % 2002. % 2003. % 2004. % 2005. % 2006. %

1. Po viđenju 104.103 70 137.318 67 117.630 56 151.503 55 260.732 53 610.592 57

2. Do tri mjeseca 26.878 18 7.085 3 34.408 16 31.154 11 43.747 9 71.414 7

3. Od tri mjeseca do jedne godine 12.415 8 39.654 19 54.590 26 79.748 29 136.870 28 249.493 23

4. Od jedne do tri godine 4.731 3 18.731 9 4.376 2 8.058 3 43.559 9 139.887 13

5. Preko tri godine 58 0 2.748 1 0 0 2.732 1 3.011 1 4.380 0

UKUPNO 148.185 100 205.536 100 211.004 100 273.195 100 487.919 100 1.075.766 100

Grafik br. 4.20 – Struktura depozita poročnosti u periodu 2001-2006. godine

Tabela br. 4.18 – Struktura depozita po sektorima u periodu 2001-2006. godine, u 000 eura

Grupe deponenata 2001. % 2002. % 2003. % 2004. % 2005. % 2006. %

Vlada RCG 23.263 15,70 50.442 24,54 22.732 10,77 10.691 3,91 20.240 4,15 21.025 2

Organi i organizacije RCG 0 0,00 18.161 8,84 16.541 7,84 532 0,19 7.369 1,51 8.346 1

Fondovi 0 0,00 0 0,00 0 0,00 20.817 7,62 58.985 12,09 56.761 5

Opštine (lokalna samouprava) 0 0,00 6.546 3,18 9.127 4,33 13.142 4,81 8.554 1,75 23.517 2

Privredna društva sa većin. držav. vlas. 12.186 8,22 20.983 10,21 6.374 3,02 13.714 5,02 20.564 4,21 34.251 3

Privredna društva u privat. vlasništ. 80.776 54,51 63.536 30,91 84.897 40,23 77.691 28,44 135.587 27,79 327.548 30

Preduzetnici 0 0,00 380 0,18 1.241 0,59 1.066 0,39 1.450 0,30 2.277 0

Banke 9.633 6,50 9.212 4,48 3.408 1,62 18.295 6,70 17.979 3,68 34.211 3

Finansijske institucije 2.242 1,51 1.907 0,93 2.658 1,26 12.283 4,50 22.072 4,52 40.737 4

Neprofitne organizacije 2.111 1,42 9.521 4,63 4.794 2,27 5.260 1,93 9.458 1,94 11.726 1

Fizička lica 8.022 5,41 16.682 8,12 44.554 21,12 79.283 29,02 175.749 36,02 499.379 46

Ostalo 9.952 6,72 8.166 3,97 14.678 6,96 20.421 7,47 9.912 2,03 15.988 1

UKUPNO 148.185 100,00 205.536 100,00 211.004 100,00 273.195 100,00 487.919 100,00 1.075.766 100

U 2006. godini nominalni rast su ostvarili i depoziti Vlade RCG i to za 785 hiljada eura, odnosno za 3,87%, zatim depoziti orga-na i organizacija RCG za 977 hiljada eura, odnosno za 13,25%, kao i neprofitne organizacije za 2,2 miliona eura, odnosno za

48

GODI

ŠNJI

IZVJ

EŠTA

J O R

ADU

• 200

6

23,97% u odnosu na prethodnu godinu. Značajan nominalni rast su ostvarila privredna društva u većinskom državnom vlasništvu u iznosu od 13,6 miliona eura, odnosno za 66,56%, preduzetni-ci u nominalnom iznosu od 827 hiljada eura, odnosno za 57%, banke u nominalnom iznosu od 16,2 miliona eura, odnosno za 90,28% i finansijske institucije za 18,6 miliona eura, odnosnoza 84,56%. Sve kategorije, osim opština, privrednih društava u privatnom vlasništvu i fizičkih lica, ostvaruju pad učešća u uku-pnim depozitima.

Depoziti koji potiču iz državnih izvora (Vlada RCG, Vladine agen-cije, državni fondovi, opštine i privredna društva u većinskom državnom vlasništvu) iznosili su na kraju prethodne godine 143,9 miliona eura. Sa druge strane, državni sektor je korisnik kredita od bankarskog sektora u iznosu od 75,9 miliona eura, tako da je ovaj sektor neto davalac sredstava u iznosu od 79,4 miliona eura. Kod tri banke koncentrisano je 74,27% depozita državnog sektora.

Na dan 31.12.2006. godine, kamatonosni depoziti su iznosili 880,4 miliona eura i predstavljali su 81,85% ukupnih depozita. Na kraju 2005. godine, učešće kamatonosnih depozita u uku-pnim depozitima je iznosilo 80,50%.

Struktura depozita po djelatnostima

Najveća koncentracija depozita u sistemu je izražena kod se-ktora stanovništva u iznosu od 498,7 miliona eura ili 46,36% ukupnih depozita. Značajna koncentracija depozita je bila i kod sektora trgovine i u prethodnoj godini depoziti trgovine su po-rasli za 148,6%. U prethodnoj godini sve kategorije depozita su ostvarile nominalni rast. Na godišnjem nivou učešće sektora finansija i učešće sektora administracije u ukupnim depoziti-ma bilježi pad.

4.5.2. Rizik likvidnosti

U cilju adekvatnog upravljanja rizikom likvidnosti, a u skladu sa Odlukom o minimalnim standardima za upravljanje rizikom likvidnosti u bankama, Sektor kontrole vrši uvid u strategije banaka, politike i procedure za upravljanje rizikom likvidnosti, analizu gepa, stres scenarije, zatim uvid u uspostavljene limite banke za adekvatnu ročnu usklađenost sredstava i izvora sred-stava, kao i provjeru održavanja dekadnih i dnevnih minimu-ma likvidnosti.

Tabela br. 4.19 – Koncentracija depozita po djelatnostima u periodu 2003-2006. godina, u 000 eura

R. br. Grupe deponenata 2003. % 2004. % 2005. % 2006. %

1 Poljoprivreda, lov, ribolov i dr. 454 0,2 902 0,3 3.901 0,80 6.276 0,58

2 Rudarstvo 1.242 0,6 1.874 0,7 5.599 1,15 7.227 0,67

3 Energetika 9.626 4,6 3.464 1,3 1.974 0,40 3.463 0,32

4 Građevinarstvo 5.160 2,4 5.187 1,9 11.408 2,34 20.286 1,89

5 Trgovina 58.716 27,8 57.594 21,1 76.225 15,62 189.544 17,62

6 Usluge, turizam, ugostiteljstvo 12.999 6,2 21.211 7,8 31.363 6,43 55.469 5,16

7 Transport, skladištenje, komunikacije 4.269 2,0 9.927 3,6 23.085 4,73 64.134 5,96

8 Finansije 31.453 14,9 35.041 12,8 74.911 15,35 100.903 9,38

9 Trgovina nekretninama 2 0,0 864 0,3 5.137 1,05 7.592 0,71

10 Administracija 17.106 8,1 23.241 8,5 56.114 11,50 57.836 5,38

11 Stanovništvo 44.554 21,1 79.282 29,0 175.314 35,93 498.721 46,36

12 Ostalo 25.423 12,0 34.608 12,7 22.887 4,69 64.314 5,98

UKUPNO 211.004 100 273.195 100 487.918 100 1.075.765 100

Napomena: Za 2002. godinu banke nijesu izvještavale o koncentraciji depozita po djelatnostima.

49

SIGU

RNOS

T I S

TABI

LNOS

T BA

NKAR

SKOG

SEK

TORA

Tokom 2006. godine ostvarena je povoljna vrijednost koefici-jenta likvidne u odnosu na ukupnu aktivu i zadovoljavajući nivo koeficijenta likvidne aktive u odnosu na kratkoročne obaveze,kao posljedica znatno višeg nivoa raspoloživih likvidnih sredstava banaka u zemlji i inostranstvu od izvršenih plaćanja.

Na kraju 2006. godine, likvidna aktiva banaka je iznosila 512 mi-liona eura i u 2006. godini je ostvarila nominalno povećanje od 245 miliona eura, što je predstavljalo rast od 92%. Sve banke u sistemu su ostvarile zadovoljavajuću vrijednost koeficijenta likvi-dne u odnosu na ukupnu aktivu na kraju 2006. godine. Posma-trano na nivou sistema, vrijednost koeficijenta likvidne u odnosuna ukupnu aktivu iznosio je 35,77%, i u odnosu na prethodnu godinu ovaj koeficijent je zabilježio pad, jer je njegova vrijednostiznosila 38,39%. Samo kod dvije banke u sistemu vrijednost ovog koeficijenta je zabilježila pad u prethodnoj godini.

Tabela br. 4.20 – Kretanje agregatnog nivoa likvidne aktive prema kratkoročnim i ukupnim obavezama banaka u 2006. godini, u 000 eura

31.12.2005. 31.03.2006. 30.06.2006. 30.09.2006. 31.12.2006.

Likvidna aktiva 267.112 223.347 250.333 383.743 512.070

Kratkoročne obaveze 455.000 437.982 583.047 662.741 808.470

Ukupne obaveze 589.293 613.733 746.000 970.234 1.282.654

Likvidna aktiva/Kratkoročne obaveze 59% 51% 43% 58% 63%

Likvidna aktiva/Ukupne obaveze 45% 36% 34% 40% 40%

Na kraju 2006. godine koeficijent kredita u odnosu na depozi-te iznosio je 78,75%. I pored toga što su u 2006. godini krediti banaka rasli po većoj stopi od rasta depozita, depoziti banaka premašuju iznos ukupno odobrenih kredita u sistemu. Posma-trano u odnosu na isti period 2005. godine, kada je vrijednost ovog koeficijenta iznosila 77,05% zabilježio je rast od 2,2%.Tokom 2006. godine vrijednost koeficijenta kredita u odnosuna depozite je bila na zadovoljavajućem nivou. Posmatrano na agregatnom nivou, pet banaka u sistemu ostvaruje veći nivo ovog pokazatelja od ostvarenog prosjeka.

Tabela o ročnoj usklađenosti finansijske aktive i finansijskihobaveza na agregatnom nivou pokazuje neusklađenost u svim periodima od 16 do 365 dana, i kreće se u rasponu od 8,59% do 1,01% od ukupnih izvora sredstava. Međutim, kumulati-vni gep u svim periodima na nivou sistema je bio pozitivan.

Tabela br. 4.21 – Koeficijent kredita u odnosu na depozite po bankama u periodu 2002-2006. godina

Banka 31.12.2002. 31.12.2003. 31.12.2004. 31.12.2005. 31.12.2006.

1 Invest banka Montenegro 199 254 217 154 167

2 Montenegrobanka NLB 4 109 178 153 97

3 Opportunity banka 357 360 335 126 61

4 Nikšićka banka 108 110 131 108 87

5 Hipotekarna banka 70 98 102 97 58

6 Crnogorska komercijalna banka 57 73 86 65 70

7 Atlasmont banka 36 90 73 64 52

8 Podgorička banka 45 102 104 64 111

9 Hypo Alpe Adria 0 0 0 0 160

Euromarket banka 45 74 55 61 0

10 Komercijalna banka Budva 0 86 81 51 49

Agregat 61 95 103 77 79

50

GODI

ŠNJI

IZVJ

EŠTA

J O R

ADU

• 200

6

Ukupan kumulativan gep je iznosio 132,4 miliona eura u jedno-godišnjem uporednom periodu i kretao se u rasponu od 15,76% na dan 31.12.2005 do 10,39% ukupnih izvora sredstava na dan 31.12.2006. godine.

U kratkom roku na nivou sistema postoji adekvatna pokrivenost kredita sa depozitima, dok rast dugoročnih kredita ne prati ade-kvatno rast dugoročnih depozita.

U jednogodišnjem periodu sve banke u sistemu su uredno ser-visirale tekuće obaveze i održavale likvidnost iznad propisanog minimuma. Tokom decembra 2006. godine banke su iskazale suficite sredstava u rasponu od 3,8 miliona eura do 163,7 mi-liona eura. Ukupan suficit na agregatnom nivou iznosio je 368miliona eura.

Rezultati stresnog testiranja za rizik likvidnosti su pokazali da crnogorski bankarski sektor nije osjetljiv na rizik likvidnosti. Re-alizovana su četiri stres testa kojima se simulirao gubitak povje-renja deponenata u matičnu banku, i to:

a) povlačenje 20% od ukupnog iznosa depozita;b) povlačenje depozita najvećeg deponenta banke;

Tabela br. 4.22 – Ročna struktura finansijske aktive i finansijske pasive na agregatnom nivou, u 000 eura

Tabela br. 4.23 – Odnos kratkoročnih odnosno dugoročnih kredita i depozita u 2006. godini, u 000 eura

1-7dana

8-15dana

16-30dana

31-90dana

91-180dana

181-365dana

1-5godina

preko5 god.

Ukupno

1 Finansijska aktiva u bilansu stanja 507.701 17.095 27.655 84.606 96.007 158.923 360.644 155.020 1.407.651

2 Finansijske obaveze u bilansu stanja 361.845 16.390 64.702 148.923 115.184 172.037 313.216 82.897 1.275.194

3 Razlika 1 - 2

a) Gep dospijeća 145.856 705 -37.047 -64.317 -19.177 -13.114 47.428 72.123 132.457

b) Kumulativni gap 145.856 146.561 109.514 45.197 26.020 12.906 60.334 132.457

% od ukupnog izvora sredstava 11,44% 11,49% 8,59% 3,54% 2,04% 1,01% 4,73% 10,39%

31.12.2005. 31.03.2006. 30.06.2006. 30.09.2006. 31.12.2006.

Kratkoročni krediti 216.912 270.731 343.592 354.905 355.376

Kratkoročni depoziti 430.155 411.456 554.115 628.921 808.470

Pokrivenost (%) 198 152 161 177 227

Dugoročni krediti 159.030 185.719 215.730 298.156 491.787

Dugoročni depoziti 57.764 102.482 81.459 180.451 267.296

Pokrivenost (%) 36 55 38 61 54

Grafik br. 4.21 – Kretanje mjesečnog suficita sredstava banaka u periodu 2003-2006. godine, u 000 eura

c) povlačenje 50% depozita deset najvećih deponenata;d) povlačenje državnih depozita 100%.

Sposobnost banaka da pokriju gubitak nastao po gore navedenom osnovu testirao se preko raspoloživog iznosa slobodnih likvidnih sredstava (razlika između novčanih sredstava i računa depozita kod depozitnih institucija i projektovanog iznosa rezervi).

51

SIGU

RNOS

T I S

TABI

LNOS

T BA

NKAR

SKOG

SEK

TORA

4.6. Tržišni rizik

Iako je tokom kontrola izvršenih u 2006. godini zaključeno da je upravljanju tržišnim rizicima u većini banaka potrebno po-boljšanje, izloženost tržišnom riziku je bila niska do umjerena. U većini banaka je osjetljivost na rizik kamatne stope i devizni rizik niska do umjerena. Banke su dužne da, u skladu sa propi-sima, vrše identifikaciju, mjerenje, kontrolisanje i praćenje trži-šnog rizika i da uspostave minimalne standarde za upravljanje tržišnim rizikom.

Na dan 31.12.2006. godine, agregatni spred kamatnih stopa (ra-zlika između prihoda od kamata u odnosu na prosječnu priho-donosnu aktivu i rashoda kamata u odnosu na prosječnu priho-donosnu pasivu) iznosio je 5,58% i u jednogodišnjem periodu je ostvario opadajući trend. Na kraju 2005. godine, agregatni spred kamatnih stopa je iznosio 6,56%. Iako bilježi opadajući trend, spred kamatnih stopa ima zadovoljavajuću vrijednost.

Nivo deviznog rizika je nizak. Najzastupljenija strana valuta11 u 2006. godini, kao i u 2005, je USD. Na kraju 2006. godine ban-karski sektor je imao više obaveza nego sredstava izraženo u valuti USD, u iznosu od 1,1 mil eura. Izloženost prema drugim valutama je minimalna.

Ostale pozicije aktive koje po svojoj prirodi nose rizik nisu bile značajne. Na kraju 2006. godine, ulaganje banaka u kapital dru-gih pravnih lica je iznosilo 1,40% ukupne aktive, dok su harti-je od vrijednosti koje se drže do dospijeća predstavljale 0,61% ukupne aktive.

Grafik br. 4.22 – Kamatni spred

Grafik br. 4.23 – Agregatna izloženostdeviznom riziku

Opis DIN USD GBP CHF Ostalo

Neto duge (kratke) pozicije 12 -1.146 478 -20 593

% od kapitala I klase 0,01% -0,85% 0,36% -0,01% 0,44%

Tabela br. 4.24 – Osjetljivost na devizni rizik na dan 31.12.2006. godine, u 000 eura

11 Euro ima tretman domaće valute u ovoj analizi.

52

GODI

ŠNJI

IZVJ

EŠTA

J O R

ADU

• 200

6

Rezultati stresnog testiranja su pokazali da je:- ukupni nivo tržišnog rizika bio nizak, uglavnom zbog

ograničenosti tržišta i uvođenja eura kao zvanične va-lute plaćanja. S obzirom na to da je u izvještajima su-pervizije konstatovano da su kamatne stope i devizne pozicije potencijalni izvor tržišnog rizika u crnogorskom bankarskom sektoru, stresnim testiranjem je obuhvaćen

Grafik br. 4.24 – Izloženost kapitala I klasevaluti USD

Grafik br. 4.25 – Kretanje koeficijentasolventnosti nakon primjene stres testa za tržišni rizik, na dan 31.12.2006. godine

rizik kamatne stope i devizni (valutni) rizik. Rezultati stresnog testiranja direktnog uticaja promjene kama-tne stope na osjetljive pozicije aktive i pasive pokazuju gotovo neznatan uticaj na koeficijent solventnosti nanivou sistema. Izloženost crnogorskog bankarskog se-ktora na direktan devizni rizik je bila niska, s obzirom na to da su plaćanja dominantno bila u eurima.

KONTROLA I REGULACIJA BANKARSKOG SEKTORA 5

55

KONT

ROLA

I RE

GULA

CIJA

BAN

KARS

KOG

SEKT

ORA

Razvoj bankarskog sektora u Crnoj Gori je uslovio jačanje i in-tenziviranje supervizije banaka u sferi kontrole rizika, jačanju korporativnog upravljanja, sistema interne kontrole i revizije u bankama, kao i razvoja tržišne discipline. Sa daljim razvojem bankarskog sektora uporedo se mijenjao i koncept sprovođenja kontrole banaka, uz uvažavanje specifičnosti koje karakterišurizični profil svake banke ponaosob.

Ključne aktivnosti Centralne banke u superviziji banaka u 2006. godini su bile orjentisane ka sljedećim poljima djelovanja:

- jačanje sopstvene efikasnosti i razvijanje koncepta su-pervizije na bazi rizika,

- regulisanje upravljanja rizicima u bankarstvu i utvrđi-vanje adekvatnosti kapitala na bazi najnovijih standar-da,

- implementaciji dobrih praksi i regulatorno postavljenih standarda upravljanja svim rizicima,

- politika licenciranja banaka koja doprinosi jačanju si-gurnosti i rastu novčane ponude,

- restrukturiranju bankarskog sektora i njegovoj privati-zaciji putem tenderske prodaje, sa najznačajnijim kri-terijumom kvaliteta investitora,

- efikasnim djelovanjem prema nesolidnim bankamakroz uvođenje zakonskih mjera

Navedene aktivnosti su sprovođene uz uvažavanje i implementa-ciju osnovnih Bazelskih principa za bankarsku superviziju, o čemu svjedoči procjena usklađenosti sa principima u okviru FSAP mi-sije Svjetske banke i Međunarodnog monetarnog fonda. FSAP

5.1. Pravci regulatornih i kontrolnih aktivnosti

misija je pozitivno ocijenila usklađenost sa osnovnim Bazelskim principima za Crnu Goru. Članovi FSAP misije su vršili analizu i pregled finansijskog sektora i sagledavali primjenu relevantnihmeđunarodnih standarda, kako bi se utvrdile razvojne potrebe i rizici koji utiču na makroekonomsku stabilnost. Procjene su vršene u sljedećim oblastima: standardi kontrole i supervizije, stepen primjene osnovnih Bazelskih principa efektivne bankarske supervizije (BCP Code), standardi transparentnosti i dostupnosti informacija (MMF-ov kod Transparentnosti i dostupnosti infor-macija), institucionalni standardi i standardi tržišne infrastrukture (Osnovni principi od sistemske važnosti za platni sistem), kao i ostali standardi (OECD-ovi principi korporativnog upravljanja, principi i smjernice za postojeću nesolventnost i prava kreditora, međunarodni računovodstveni i revizorski standardi).

Grafik br. 5.1 – Usklađenost sa Bazelskimprincipima za bankarsku superviziju

56

GODI

ŠNJI

IZVJ

EŠTA

J O R

ADU

• 200

6

5.1.1. Kontrola bankarskog sektora

Za razliku od broja obavljenih kontrola u 2005. godini (devet sveobuhvatnih i sedam ciljnih), tokom 2006. godine je smanjen broj kontrola (deset sveobuhvatnih i tri ciljne kontrole). Razlog za to je povećanje kompleksnosti sagledavanja svih relevantnih rizika u bankarskom poslovanju i promjena koncepta kontrole u cilju povećanja broja ciljnih kontrola, odnosno bolje fokusiranosti kontrole na rizična područja svake banke ponaosob.

U 2006. godini je ostvarena prosječno slična efikasnost sa sta-novišta angažovanja ljudskih resursa i vremena provedenog u kontroli. Po jednoj kontroli je bilo prosječno angažovano pet ljudi, koji su u prosjeku radili po petnaest dana. Posmatrajući sa aspekta kvaliteta kontrola i obuhvatnosti kontrolisanih rizika, kao i veliči-ne kontrolisanih kreditnih portfolia banaka, kontrola je u odnosu na prethodnu godinu postigla značajan napredak.

Rast kreditnog portfolia banaka koji je prisutan poslednjih šest godina, a posebno intenziviran u 2006. godini, nametnuo je zna-čajne promjene u načinu vršenja kontrola, promjeni načina oda-bira uzorka kredita koji će biti pregledani i metodologija ocjene uzorka. I pored visokih stopa rasta kreditnih portfolia banaka, sa aspekta vremena i obuhvatnosti, ostvareni su isti rezultati u smislu procenta pokrivenosti kontrole kreditnog portfolia, kao i u prethodnoj godini. U svakoj kontroli je pregledano 65% kre-ditnog portfolia. Značajna unapređenja su postignuta izmjenom finansijske analize zajmoprimaca i sagledavanjem duže istorijepodataka i njihovog poređenja sa sistemom kao cijelinom.

Unapređivanju kontrole kreditnog rizika je doprinjelo dalje usa-vršavanje i razvoj Regulatornog kreditnog biroa u cilju priprema za početak razmjene podataka sa bankama radi boljeg i lakšeg praćenja i procjenjivanja kreditnog rizika. U tom smislu, osim što je u kontrolama nadgledan kvalitet podataka koje banke dostavljaju, rađeno je i na projektu kreiranja seta izvještaja koji će se dostavljati bankama, kako bi se sredinom 2007. godine i započelo sa razmjenom informacija. Do kašnjenja sa realizaci-jom ovog projekta je došlo kako zbog prilagođavanja softvera ovom projektu, tako i zbog kašnjenja u usvajanju novog Zako-na o bankama koji će pružiti pravnu osnovu za potpunu reali-zaciju ovog projekta.

Posebna pažna posvećena je i kontroli operativnog rizika, po-gotovo u segmentu funkcionisanja IT sistema u bankama, ade-

kvatnosti sistema izvještaja menadžmenta i funkcionisanju si-stema internih kontrola.

Nivo tržišnog rizika i rizika likvidnosti, tehnike mjerenja, identi-fikacija i kontrola ovih rizika su takođe kontrolisani kod svih ba-naka. U tom smislu su bankama date brojne preporuke u cilju unapređivanja procesa upravljanja ovim rizicima, a pogotovo rizikom likvidnosti i rizikom kamatne stope.

Unapređenje kontrola svih vrsta rizika kojima su banke u svom poslovanju izložene uslovilo je i unapređenje kontrole nadzora menadžmenta. Kao i u prethodnoj godini, politike, procedure i sva ostala akta banaka su kontrolisana, kako bi se sagledala nji-hova usklađenost sa propisima, način njihove primjene, a samim tim i ocijenio sistem interne kontrole.

Sveobuhvatne kontrole su obuhvatile i kontrolu usklađenosti tj. primjenu Odluke o obračunu efektivne kamatne stope, primjenu Odluke o obaveznoj rezervi koju banke izdvajaju kod Centralne banke Crne Gore, kao i primjenu Zakona o sprječavanju pranja novca i finansiranju terorizma.

Kontrola primjene Zakona o sprječavanju pranja novca i finansi-ranju terorizma je uslovila i kontrolu primjene podzakonske re-gulative Uprave za sprječavanje pranja novca. Rađena je na bazi slučajno odabranog uzorka transakcija i djelovi izvještaja koji su se odnosili na ovaj segment su uredno dostavljani Upravi.

Redovne, kvartalne off-site analize banaka i sistema kao cjelinesu rađene u 2006. godini, kao i u prethodnim godinama, uz zna-čajno unapređenje kompleksnijim analizama kreditnog rizika, na osnovu podataka Regulatornog kreditnog biroa i analizama razli-čitih scenarija stresnog testiranja kako pojedinačnih banaka, tako i sistema kao cjeline. Napredak u kvartalnim off-site analizamaje postignut i kroz poboljšanje softvera za analizu finansijskihpokazatelja banaka i mikro finansijskih institucija.

Prepoznajući značaj stresnog testiranja u oblasti upravljanja ri-zicima, a u skladu sa preporukama Bazela II, početkom 2006. godine, kreiran je prvi model kako za stresno testiranje bankar-skog sistema tako i za testiranje pojedinačnih banaka na kredi-tni rizik, da bi tokom godine bili razvijeni modeli za testiranje i drugih rizika imanentnih poslovanju bankarskog sistema (ri-zik likvidnosti, tržišni rizik). Ekspertska podrška u razvoju ovog projekta u značajnoj mjeri data je od strane FSAP misije, koja je

57

KONT

ROLA

I RE

GULA

CIJA

BAN

KARS

KOG

SEKT

ORA

pozitivno ocijenila ostvarene rezultate u ovoj oblasti. Testiranjem su obuhvaćene sljedeće faze:

- identifikacija ključnih ranjivosti bankarskog sistema ucjelini i pojedinačne banke;

- konstrukcija scenarija –modela kojima se definišu ba-zne pretpostavke, vremenski horizont simulacije (kvar-talni nivo), veličina (kalibracija) šoka i drugi parametri. Implementacijom definisanih pretpostavki u scenariostresnog testiranja ostvaren je direktan uticaj na slje-deće ključne bilansne pozicije: rizični kapital, rizikom ponderisanu aktivu i iznos potrebnih rezervi za gubitke po stavkama aktive, a što sintetički odražava koeficijentsolventnosti (koeficijent adekvatnosti kapitala);

- implementacija bilansnih pozicija korišćenjem pristupa „od dna ka vrhu“ po kome se procjena bazira na poda-cima individualnih portfolija i njihovom agregiranju;

- interpretacija dobijenih rezultata na agregatnom ni-vou.

Za stresno testiranje korišćeni su podaci iz bilansa stanja i bi-lansa uspjeha banaka na kvartalnom nivou, objedinjeni u bazi podataka Centralne banke Crne Gore.

5.1.2. Mjere prema bankama

Na osnovu Zakona o bankama („Sl. list RCG “, br. 52/00 i 32/02), Centralna banka, ukoliko utvrdi da je banka postupila suprotno propisima ili se upustila u nesigurne i nesolidne poslove, primje-njuje mjere za ozdravljenje banke.

Pri odlučivanju o vrsti mjera za ozdravljnje banke polazi se od: (1) ocjene uticaja utvrđenih nepravilnosti na sadašnji i budući finansijski položaj banke i izloženosti banke pojedinim vrsta-ma rizika, (2) broja i težine utvrđenih nepravilnosti, kao i broja, učestalosti i trajanja nepravilnosti u ranijem poslovanju banke, (3) ocjene spremnosti organa i rukovodstva banke da otkloni utvrđene nepravilnosti, (4) ocjene stepena uticaja utvrđenih nepravilnosti na finansijsku disciplinu, sigurnost i stabilnostfunkcionisanja bankarskog sektora.

Sa bankama koje su postupale suprotno propisima Centralna banka je potpisala sporazume o otklanjanju nepravilnosti u po-slovanju i donijela rješenja o mjerama. Jednoj banci je upućeno pismeno upozorenje o otklanjanju nepravilnosti koja su se odno-

sila na oblast sprječavanja pranja novca, na inicijativu Uprave za sprječavanje pranja novca Republike Crne Gore.

Sporazumima o otklanjanju nepravilnosti banke su obaveziva-ne da: (1) izdvoje dodatne rezerve za potencijalne gubitke po stavkama aktive, (2) donesu strateški plan za upravljanje i ra-zvoj kapitala, (3) vode poslovne knjige i pripremaju finansijskeizvještaje u skladu sa Međunarodnim računovodstvenim stan-dardima, (4) prilikom odobravanja kredita klijente ne uslovlja-vaju sa korišćenjem njenih usluga ili usluga drugih lica poveza-nih sa bankom, (5) otklone nepravilnosti u oblasti upravljanja kreditnim rizikom, rizikom likvidnosti, tržišnim rizikom, rizikom zemlje i operativnim rizikom, (6) unaprijede funkcionisanje siste-ma interne kontrole, (7) interna revizija obavlja svoje aktivnosti u skladu sa Odlukom o internoj reviziji u bankama, (8) na pro-pisan način i u skladu sa metodologijom koja se koristi za obra-čun efektivne kamatne stope vrše obračun efektivne kamatne stope, (9) u potpunosti primijene pozitivne propise iz oblasti sprječavanja pranja novca i finansiranja terorizma i (10) dosta-vljaju izvještaje Centralnoj banci na propisani način i u utvrđenim rokovima, (11) smanje ulaganja u osnovna sredstva u odnosu na kapital prve klase u zakonske okvire. U jednom slučaju banka je obavezna da koeficijent solventnosti, kao relativni pokazateljizloženosti ukupnom riziku, poveća do nivoa koji je adekvatan njenom rizičnom profilu.

Rješenjima o mjerama bankama je nalagano da: (1) smanje iznos nekvalitetne aktive u odnosu na kapital i rezerve do utvrđenog nivoa, (2) interna revizija izvrši provjeru usklađenosti ukupnog poslovanja Banke sa zakonom, podzakonskim aktima i internim aktima Banke, (3) obezbijede da Komitet za nadzor najmanje tromjesečno razmatra primjenu sistema interne kontrole i sve aspekte računovodstvenih praksi i politika, (4) otklone nepra-vilnosti u oblasti upravljanja rizicima, (5) učine izvjesnim reali-zaciju donijetog strateškog plana kapitala u dijelu koji se odnosi na pribavljanje novih izvora finansiranja (subordinisani dug), (6)izrade plan prihoda i rashoda i smanje opšte troškove u odnosu na ukupnu aktivu.

Centralna banka je prilikom izricanja mjera prema bankama istovremeno određivala rokove u kojima su banke bile dužne da realizuju mjere kao i vremenske limite za dostavljanje izvje-štaja. Postupanje banaka po izrečenim mjerama, permanento je praćeno kroz dostavljene izvještaje i sprovedene ciljne on site kontrole.

58

GODI

ŠNJI

IZVJ

EŠTA

J O R

ADU

• 200

6

Iskustva u implementaciji pojedinih odredbi važećeg Zakona o bankama koje regulišu mjere za ozdravljenje banke, ukazuju na njihovu nepreciznost koja može izazvati pravni rizik usljed njihove primjene, pa su nova zakonska rješenja u ovoj oblasti neminovna.

5.1.3. Izdavanje dozvola za rad, saglasnosti i odobrenja

Izdavanje dozvola za rad, odobrenja i saglasnosti bilo je bazi-rano na osnovnim principima Bazelskog komiteta za efikasnukontrolu banaka.

Ukupan broj zahtjeva po kojima je odlučivala CBCG u prošloj go-dini mogu se predstaviti tabelom 5.1.

5.1.4. Postupci stečaja i likvidacije banaka

Na osnovu Zakona o stečaju i likvidaciji banaka („Sl.list RCG“, br. 47/01), Centralna banka Crne Gore je u aprilu 2002. godine otvo-rila stečajni postupak nad „Jugobankam“ AD Podgorica, a 2003. godine otvoren je postupak likvidacije nad „Ekos bankom“ AD Podgorica. Krajem novembra 2006. godine, stekli su se uslovi za zaključenje stečajnog postupka nad „Jugobankom“ AD Po-dgorica – u stečaju, dok je postupak likvidacije „Ekos banke“ AD Podgorica još u toku zbog nedovoljne efikasnosti sudskogsistema i slabosti u zakonskim odredbama.

Tabela br. 5.1 – Zahtjevi po kojima je odlučivala CBCG u 2005. godini

Vrsta zahtjeva Broj zahtjeva

Dozvola za rad banke -

Dozvola za rad MFI 2

Imenovanje generalnog direktora 5

Posjedovanje osnovnih sredstava ili držanje nepokretnosti stečenih po osnovu zaloge 4

Sticanje kvalifikovanog učešća u kapitalu banke 13

Sticanje sopstvenih akcija 1

Imenovanje spoljnjeg revizora banke 4

Odobrenja bankama za ulaganja u osnovna sredstva do 30% kapitala prve klase 4

Osnivanje i ukidanje organizacionog dijela 29

Izmjene i dopune statuta banke 13

Stečajni odbor „Jugobanke“ AD Podgorica - u stečaju, razmotrio je i prihvatio Izvještaj stečajnog upravnika o okončanju poslova stečajnog postupka sa Završnim bilansom stečaja, i konstato-vao da su svi poslovi u vezi sa stečajnim postupkom okončani. Predložio je zamjeniku generalnog direktora za poslove kon-trole bankarskog sistema da donese rješenje o zaključenju ste-čajnog postupka.

U toku 2006. godine likvidacioni postupak nad „Ekos bankom“ AD je tekao u pravcu intenzivnih aktivnosti na naplati potraživanja. Naplata se ostvarivala isključivo kroz sudske postupke, pri čemu je za najveći broj dužnika banke zaključen prvostepeni sudski postupak, dok se dio potraživanja ostvaruje kroz izvršne sudske postupke. Vremenski okvir u kojem će biti okončan likvidacioni postupak nad ovom bankom je neizvjestan zbog dugog trajanja sudskih postupaka i slabosti u zakonskim rješenjima.

5.2. Promjena institucionalnog okvira

Tokom 2006. godine aktivnosti na regulatornom okviru su bile usmjerene na intenzivnom radu na predlogu nacrta novog Za-kona o bankama, kao normativne osnove za unapređenje i ra-zvoj standarda bankarskog poslovanja u skladu sa osnovnim Bazelskim principima za bankarsku superviziju.

59

KONT

ROLA

I RE

GULA

CIJA

BAN

KARS

KOG

SEKT

ORA

Važeći Zakon o bankama, donesen 2000. godine, sa izmjenama i dopunama iz 2002. godine, ne sadrži odredbe o nekim ključnim područjima poslovanja banaka ili su postojeća rješenja posta-la prevaziđena. Takođe, iskustva u primjeni određenih rješenja sadašnjeg Zakona ukazuju na potrebu da se moraju preciznije normirati, kako bi se eliminisali pravni rizici koji proističu iz nji-hove primjene. Ovo se naročito odnosi na djelove Zakona koji regulišu mjere za ozdravljenje banke, upravljanje rizicima u banci, slabosti u poslovanju banke, kršenja propisa i sl.

Donošenje novog Zakona o bankama je rezultat stalne potrebe usaglašavanja bankarske regulative sa razvojem i specifičnosti-ma bankarskog sistema i privrednim i finansijskim trendovima uCrnoj Gori. Dinamika promjena bankarske regulative na među-narodnom nivou i primjena unaprijeđenih standarda i modela u ocjeni rizika u bankarskom poslovanju je vrlo intenzivna, pa u postojećoj zakonskoj i podzakonskoj regulativi postoji potreba za većim stepenom usklađenosti sa najnovijim zakonodavstvom Evropske unije i Bazelskim okvirom za utvrđivanje kapitala kod banaka, pri čemu treba imati u vidu i nove osnovne principe efikasne kontrole banaka.

U odnosu na rješenja sadašnjeg Zakona, novi Zakon treba da obu-hvati sve standarde bankarskog poslovanja u skladu sa Bazelskim okvirom i principima korporativnog upravljanja bankama, obu-hvatnije definiše načela, sistem i procedure kontrolne funkcije,principe kontrole na konsolidovanoj osnovi, regulisanje uslova za osnivanje filijala stranih banaka, uslove i način rada finansijskihinstitucija i drugo. Praktično, težište bankarske regulative iz pod-zakonskih akata i shodne primjene drugih zakona u velikoj mjeri bi bilo obuhvaćeno direktno kroz zakonska rješenja.

Usvajanjem i primjenom novog Zakona o bankama treba:

- obezbijediti zakonske pretpostavke za širenje ban-karskog tržišta, uvođenjem u bankarski sistem filijalastranih banaka bez statusa pravnog lica,

- unaprijediti i razviti rješenja iz važećeg Zakona, i- stvoriti pravni prostor za postepenu tranziciju ka Bazelu II.

Predlog novog Zakona o bankama zasnovan je na primjeni sljedećih principa koji opredjeljuju njegovu suštinsku i kvali-tativnu sadržinu:

- odgovarajuće usklađivanje banaka u primjeni principa korporativnog upravljanja;

- šire i preciznije regulisanje korporativnog upravljanja bankama;

- stvaranje šireg okvira za finansijsko posredovanje (fi-lijale stranih banaka, finansijske institucije);

- uspostavljanje minimalnih standarda za upravljanje svim rizicima kojima su banke izložene u svom poslo-vanju;

- jačanje uloge i nadležnosti Centralne banke u postupku ocjene rizika i mjera za ozdravljenje banaka.

Takođe, tokom 2006. godine usvojene su Odluka o izmjeni Odluke o minimalnim standardima kapitala i Odluka o izmjeni Odluke o izvještajima koje banke dostavljaju Centralnoj banci Crne Gore. Ove odluke objavljene su u Službenom listu Republike Crne Gore, br. 62/06 od 13.10.2006. godine. Izmjene u Odluci o minimalnim standardima kapitala ujednačile su pondere rizika za potraživa-nja koja su obezbijeđena hipotekom i fiducijom, čime je hipotekazbog kvalitetno novog zakonskog tretmana dobila isti status kao i fiducija. Kod Odluke o izvještajima izmjene su se odnosile natehničko prilagođavanje određenih izvještajnih obrazaca.

PLATNI PROMET6

63

PLAT

NI P

ROM

ET

Nakon uspješno sprovedene reforme platnog prometa, početkom 2005. godine implementiran je novi međubankarski platni si-stem, čiji je vlasnik i operater Centralna banka, koji predstavlja okosnicu platnog sistema u Crnoj Gori. Implementacijom me-đubankarskog platnog sistema zasnovanog na relevantnim me-đunarodnim preporukama i bankarskim standardima, Centralna banka je stvorila preduslove za povezivanje platnog sistema sa drugim platnim sistemima.

Međubankarski platni sistem obezbjeđuje svojim učesnicima efikasno i sigurno procesiranje plaćanja kroz:

- RTGS podsistem, koji elektronske platne poruke proce-sira pojedinačno, po bruto principu obračuna u realnom vremenu, i

- DNS podsistem, koji elektronske platne poruke procesira po neto principu obračuna u odloženom vremenu.

U 2006. godini, aktivnosti Centralne banke u segmentu platnog prometa bile su prvenstveno usmjerene na održavanju i daljem unapređivanju funkcionisanja međubankarskog platnog siste-ma, tako da je i drugu godinu rada ovog sistema karakterisao

visok nivo stabilnosti i efikasnosti, odnosno kvalitetno obavljanjeplatnog prometa u zemlji.

Kroz procjenu finansijskog sektora Crne Gore, u okviru FSAP mi-sije Svjetske banke i MMF-a, ocijenjeno je da je međubankarski platni sistem Centralne banke generalno usklađen sa „Osnovnim principima za sistemski važne platne sisteme“ Komiteta za platne i obračunske sisteme Banke za međunarodna poravnanja.

6.1. Realizovani platni promet u zemlji - osnovni pokazatelji

U 2006. godini, zabilježen je značajan porast obima i vrijednosti transakcija u odnosu na 2005. godinu (Tabela br. 6.1)

Takođe, zabilježen je i porast prosječnog mjesečnog obima i vrijednosti transakcija (Tabela br. 6.2), pri čemu je prosječno dnevno realizovano 75,1 hiljada transakcija, u vrijednosti od 61,4 miliona eura.

Tabela br. 6.1 – Obim i vrijednost realizovanog platnog prometa

Opis/Period 2005. 2006.2006. 2005.

Ukupan platni promet

Broj transakcija 12.262.916 19.137.867 + 56%

Vrijednost transakcija, u eurima 10.968.099.128 15.649.251.222 + 43%

Međubankarski platni promet



Interni platni promet



64

GODI

ŠNJI

IZVJ

EŠTA

J O R

ADU

• 200

6

Tabela br. 6.2 – Prosječni mjesečni obim i vrijednost realizovanog platnog prometa

Opis/Period 2005. 2006.2006. 2005.

Ukupan platni promet


Vrijednost transakcija, u eurima 914.008.261 1.304.104.268 + 43%

Međubankarski platni promet

Broj transakcija 458.646 562.806 + 23%

Vrijednost transakcija, u eurima 447.749.907 589.481.436 + 32%

Interni platni promet

Broj transakcija 563.264 1.032.016 + 83%

Vrijednost transakcija, u eurima 466.258.354 714.622.833 + 53%

Prosječna vrijednost platne transakcije u platnom sistemu izno-sila je 817,7 eura. Pri tome, prosječna vrijednost međubankarske platne transakcije iznosila je 1.047,4 eura (1.820,8 eura u RTGS-u i 122,3 eura u DNS-u), a prosječna vrijednost unutarbankarske platne transakcije 692,5 eura.

Obim realizovanog platnog prometa u zemlji

U 2006. godini, ukupno je realizovano 19.137.867 platnih tran-sakcija, od čega 6.753.677, ili 35,29%, u međubankarskom pla-tnom prometu, a 12.384.190, ili 64,71%, u internom platnom prometu. Struktura ukupno realizovanih naloga u 2006. godini izmijenjena je u odnosu na 2005. godinu u korist internih nalo-ga (Prilog 1, Tabela br. 5).

Obim realizovanog međubankarskog platnog prometa u 2006. godini bio je za 23% veći u odnosu na 2005. godinu, dok je obim internog platnog prometa povećan za 83%.

Od ukupnog broja plaćanja u međubankarskom platnom siste-mu, 3.678.332, ili 54,46%, realizovano je u RTGS-u, a 3.075.345, ili 45,54%, u DNS-u.

Obim realizovanog platnog prometa u RTGS-u bio je za 17% veći u odnosu na 2005. godinu, dok je u istom periodu obim realizo-vanog platnog prometa u DNS-u uvećan za 30%.

Obim realizovanog internog platnog prometa pokazao je izu-zetnu dinamiku i tendenciju rasta. Od ukupnog broja plaćanja u internom platnom prometu, 8.503.145, ili 68,66% odnosilo se na bezgotovinska, a 3.881.045, ili 31,34%, na gotovinska plaćanja.

Grafik br. 6.1 – Realizovani međubankarskinalozi, u 000

Grafik br. 6.2 – Realizovani interni nalozi,u 000

U okviru gotovinskog platnog prometa, na gotovinske uplate odnosilo se 2.505.395 naloga, ili 64,55%, a na gotovinske isplate 1.375.650 naloga, ili 35,45%.

65

PLAT

NI P

ROM

ET

Grafik br. 6.3 – Realizovani RTGS nalozi, u 000

Vrijednost realizovanog platnog prometa u zemlji

Od ukupne vrijednosti realizovanog platnog prometa u zemlji u 2006. godini, 7,1 milijarda eura, ili 45,2%, realizovano je u me-đubankarskom platnom prometu, a 8,6 milijardi eura, ili 54,8%, u internom platnom prometu, čiji su nosioci poslovne banke.

Od ukupne vrijednosti realizovanog međubankarskog platnog prometa, 6,7 milijardi eura, ili 94,68%, realizovano je kroz RTGS, a 376,2 miliona eura, ili 5,32%, kroz DNS.

U strukturi vrijednosti realizovanog internog platnog prometa u bankama, bezgotovinski platni promet učestvovao je 71,93%, dok se na gotovinski platni promet odnosilo 28,07%.

Grafik br. 6.4 – Realizovani DNS nalozi, u 000

Grafik br. 6.5 – Realizovani bezgotovinskinalozi, u 000

Grafik br. 6.6 – Realizovani gotovinskinalozi, u 000

Grafik br. 6.7 – Vrijednost realizovanog međubankarskog platnog prometa, u 000.000 eura

66

GODI

ŠNJI

IZVJ

EŠTA

J O R

ADU

• 200

6

Grafik br. 6.8 – RTGS vrijednost,u 000.000 eura

Grafik br. 6.9 – DNS vrijednost,u 000.000 eura

Ukupno vrijeme rada međubankarskog platnog sistema (RTGS i DNS podsistema) u 2006. godini iznosilo je 130.110 minuta, sa evidentiranih 24 minuta zastoja u radu sistema.

Prosječna raspoloživost međubankarskog platnog sistema12 u 2006. godini iznosila je 99,98%, što predstavlja vrlo visok ste-pen raspoloživosti sistema. U odnosu na prosjek iz 2005. godi-ne, prosječna raspoloživost sistema u 2006. godini bila je viša za 0,06 procentnih poena.

Grafik br. 6.10 – Bezgotovinski platnipromet, u 000.000 eura

Grafik br. 6.11 – Gotovinski platni promet,u 000.000 eura

Grafik br. 6.12 – Raspoloživostmeđubankarskog platnog sistema, u %

6.2. Raspoloživost međubankarskog platnog sistema

12 Raspoloživost međubankarskog platnog sistema predstavlja odnos ukupnog i efektivno ostvarenog radnog vremena sistema.

67

PLAT

NI P

ROM

ET

6.3. Prinudna naplata

Tokom 2006. godine, značajne aktivnosti realizovane su u dijelu kvalitetnog obavljanja poslova prinudne naplate, koju Centralna banka obavlja u skladu sa Zakonom o izvršnom postupku. U cilju daljeg funkcionalnog unapređivanja sprovođenja prinudne na-plate, pune automatizacije, veće efikasnosti i sigurnosti sistema,Centralna banka je nastavila aktivnosti u pravcu nabavke novog informacionog sistema za sprovođenje prinudne naplate.

U Centralnom registru računa, 31.12.2006. godine bilo je evi-dentirano 34.758 pravnih lica sa 58.401 računom. U poređenju sa stanjem na kraju 2005. godine, registrovanih pravnih lica je na kraju 2006. godine bilo više za 13,32%, dok je broj evidenti-ranih računa uvećan za 17,10%. (Prilog 1, Tabela 9)

Od ukupnog broja evidentiranih pravnih lica na kraju 2006. go-dine, 8.120 ili 23,36% bilo je u blokadi, sa blokiranim sredstvima u iznosu od 82,38 miliona eura. U poređenju sa krajem 2005. godine, broj blokiranih pravnih lica veći je za 5,9%, dok je iznos blokiranih sredstava uvećan za 11,4%. (Prilog 1, Tabela 9)

U 2006. godini, Centralnoj banci je dostavljeno 45.372 osnova za izvršenje prinudne naplate, od čega se 93,52% odnosilo na blokadu klijenata poslovnih banaka, a 6,48% na blokadu klije-nata Centralne banke.

6.4. Regulativa i kontrola platnog prometa

U 2006. godini pripremljena je radna verzija Zakona o transfe-rima sredstava, instrumentima elektronskog plaćanja i platnim sistemima.

Izvršeno je 15 kontrola pravilnosti obavljanja poslova platnog prometa u zemlji, kroz planirane sveobuhvatne i vanredne - ciljne kontrole. Pored toga, praćen je način obavljanja poslova platnog prometa kroz analizu rezultata kontrole banaka, kao i tarifne politike banaka za obavljanje usluga internog i ekster-nog platnog prometa.

BANKARSKE I FINANSIJSKE OPERACIJE 7

71

BANK

ARSK

E I F

INAN

SIJS

KE O

PERA

CIJE

Najvažniji zadaci koji su utvrđeni u okviru bankarskih i finansij-skih operacija u 2006. godini bili su unapređivanje upravljanja deviznim rezervama i njihov siguran plasman, uspostavljanje efikasne saradnje sa korespondentskim bankama, uz sprovo-đenje permanentnih aktivnosti za njihovo poboljšanje i uspo-stavljanje korespondentskih odnosa sa novim bankama, kao i obezbjeđivanje potrebne količine i apoenske strukture novčanica i kovanog novca u eurima za potrebe finansijskih institucija. Po-red navedenog, jedan od prioritetnih zadataka bilo je i efikasnoobavljanje djelatnosti bankara, savjetnika i fiskalnog zastupnikaorgana i organizacija Republike.

7.1. Upravljanje deviznim rezervama

Politika upravljanja sredstvima na računima CBCG u inostran-stvu tokom 2006. godine ostvarivana je u skladu sa osnovnim dokumentima koje je usvojio Savjet Centralne banke. Naime, osnovni pravci aktivnosti kod upravljanja ovim sredstvima de-finisani su sljedećim propisima i dokumentima: Politika CBCG za2006. godinu, Odluka o upravljanju deviznim rezervama, Op-šte i operativne smjernice za upravljanje deviznim rezervama i zaključci iz „Informacije o upravljanju sredstvima na računima CBCG u inostranstvu tokom 2005. godine“.

Polazeći od osnovnih načela i opredjeljenja koja su definisananavedenim aktima, sredstva su plasirana kod centralnih bana-ka i kod prvoklasnih inostranih komercijalnih banaka. Pri pla-siranju sredstava kod komercijalnih banaka, poštovao se limit koji se odnosi na minimiziranje svih vrsta rizika, a takođe su, u cilju ostvarivanja što boljih rezultata, sredstva preusmjerena ka bankama koje su obračunavale više kamatne stope, pri čemu je uspostavljena saradnja i sa novim bankama. Investiranje sred-stava kod centralnih banaka (Federal Reserve Bank of New York i Deutsche Bundesbank) sa kojima su nastavljeni automatski investicioni aranžmani plasiranja sredstava, izuzeto je od bilo kakvih ograničenja.

Raspoloživa sredstva na računima Centralne banke u inostran-stvu formirana su iz sljedećih izvora: (1) osnivački kapital i ge-neralna rezerva Centralne banke, (2) redovni depoziti Ministar-stva finansija i Fonda za zaštitu depozita, (3) sredstva obaveznerezerve banaka izdvojena na računima Centralne banke u ino-stranstvu, (4) sredstva obavezne rezerve banaka izdvojena na računima Centralne banke u zemlji (iznijeta u inostranstvo), (5) prihodi od kamata na plasmane iz prethodnih i tekuće godine, i (6) dio sredstava na računima klijenata Banke. Tokom 2006. godine, kretanje ukupnih sredstava na računima u inostranstvu karakterisale su određene fluktuacije, pri čemu su od aprila dokraja godine ona imala rastući trend. Rast sredstava rezultat je prvenstveno rasta depozita poslovnih banaka u Crnoj Gori, ali i depozita Ministarstva finansija po osnovu prihoda ostvarenihsukcesijom imovine bivše SFRJ, što je i uticalo na značajan rast sredstava u četvrtom kvartalu, što nije bio slučaj u prethodnim godinama kada je ostvarivan nagli pad krajem godine. Tako je na dan 31.12.2006. godine stanje na računima Centralne banke u inostranstvu iznosilo 309,3 miliona eura, što predstavlja go-dišnji rast od 95%. Prosječno stanje sredstava deviznih rezervi u toku godine bilo je 195,67 miliona eura, dok je prosječna stopa prinosa ostvarena na ova sredstva bila 2,81%.

U posmatranoj godini uvedena su i dva nova oblika portfolia: investicioni portfolio (koji podrazumijeva ulaganje u hartije od vrijednosti) i portfolio u zlatu (koji je nastao nakon sukcesije imo-vine bivše SRJ). Investicioni portfolio činio je 7%, a portfolio u zlatu 6% ukupnog portfolia. Ako se posmatra valutna struktura deviznih rezervi, evidentno je dominantno učešće eura sa 97,9%, dok je učešće dolarskog portfolia veoma nisko i iznosi 2,1%.

Rast kamatne stope na depozite u eurima tokom 2006. godine, iako postepen, bio je znatno intenzivniji nego tokom prethodne godine. Rast je zabilježen u martu, junu, avgustu, oktobru i de-cembru. Na kraju 2006. godine, referentna stopa ECB-a iznosila je 3,50%. Kamatna stopa na dolarske depozite nastavila je rast i u 2006. godini sve do avgusta. Tada je američki „Federal Open

72

GODI

ŠNJI

IZVJ

EŠTA

J O R

ADU

• 200

6

Grafik br. 7.1 – Struktura sredstava pooblicima portfolia na dan 31.12.2006. godine

Market Commitee“ donio odluku o zadržavanju stope na istom nivou (5,25%) i takva odluka je zadržana do kraja godine. U ta-beli br. 7.1. dat je uporedni pregled prosječne stope prinosa na euro i dolarske plasmane u posljednje četiri godine.

U skladu sa usvojenom politikom i smjernicama za investiranje sredstava, početkom maja započeto je sa ulaganjem u njemačke državne obveznice sa rokom dospijeća od 1 do 3 godine (rej-ting AAA). Kada je riječ o ovom portfoliu, strategija investiranja polazi od dugoročnih efekata i perspektive, a ne od profitiranjana kratkoročnim kretanjima cijena, što je znatno rizičnije. U ci-lju ostvarivanja što boljih rezultata pri investiranju u hartije od vrijednosti, nastavljena je saradnja sa „National Bank of Swit-zerland“, u kojoj su svi zaposleni radnici CBCG koji rade na ovim poslovima imali praktičnu obuku.

Praćenje i analizu investicionog i likvidnog portfolia obavlja posebna organizaciona jedinica, koja je nadležna za upravlja-nje rizicima kod investiranja sredstava ova dva portfolia. Pri tome, u svom radu ova služba se rukovodi principima likvidno-sti, sigurnosti i profitabilnosti. Najznačajniji od rizika koji se per-manentno prate su: tržišni, kreditni i operativni rizik. Praćenje tržišnog rizika podrazumijeva njegovu identifikaciju, mjerenjei monitoring. Analize (ex post i ex ante) koje se koriste obuhva-

Grafik br. 7.2 – 7-dnevni Euribor i USD Liboru 2006. godini

Tabela br. 7.1 – Prosječna stopa prinosa na plasmane

2003. 2004. 2005. 2006.

Prosječna stopa prinosa na EUR sredstva 2,00% 2,00% 2,03% 2,81%

Prosječna stopa prinosa na USD sredstva 1,12% 1,75% 2,95% 4,90%

taju apsolutne i relativne mjere rizika, kao što su VaR, Tracking error, Sharpe ratio, Information ratio i druge. Pored ovih analiza sprovode se i dnevna mjerenja performansi portfolia u odnosu na izabrani benchmark. Kao jedna od važnih stavki samog upra-vljanja rizicima je monitoring i kontrola kreditnog rizika. Isto-vremeno se prate i analiziraju dugoročni i kratkoročni rejtinzi u lokalnoj i stranoj valuti.

U operativnim poslovima investiranja sredstava deviznih rezervi koriste se informacioni sistemi Reuters i Bloomberg, koji u me-đunarodnoj praksi predstavljaju najrasprostranjenije i najkvali-tetnije sisteme za ove namjene.

Grafik br. 7.3 – Alokacija LT (long term)rejtinga

73

BANK

ARSK

E I F

INAN

SIJS

KE O

PERA

CIJE

7.2. Platni promet sa inostranstvom

U toku godine nastavljena je efikasna i uspješna saradnja sasvim korespondentskim bankama u inostranstvu, koja je per-manentno unapređivana. Kod nekih banaka su, zbog racio-nalizacije i smanjenja troškova, zatvoreni računi za obavljanje platnog prometa, a sa nekim novim bankama uspostavljeni su korespondentski odnosi. Sva plaćanja prema inostranstvu su blagovremeno izvršena, a svi prilivi u roku obrađeni. Takođe, međusobna poravnjanja i usaglašavanja poslovnih transakcija, koja predstavljaju značajan segment platnog prometa, ažurno su obavljana i evidentirana tokom čitave godine u okviru redo-vnih poslova inokorespondencije.

Tokom posmatrane godine, na računima Centralne banke u ino-stranstvu ostvaren je priliv sredstava u ukupnom iznosu od 469,11 miliona eura, od čega se najveći dio odnosi na tekuće poslovne aktivnosti sa domaćim bankama. Dio sredstava odnosi se i na de-pozite Ministarstva finansija, koji su ostvareni po osnovu sukcesijefinansijske imovine bivše SRJ, odnosno Državne zajednice Srbijai Crna Gora, kao i od privatizacije određenih kompanija.

Centralna banka unosi i iznosi efektivu za svoje potrebe u cilju snabdijevanja unutrašnjeg platnog prometa gotovinom, a u određenim slučajevima ove poslove obavlja i za račun banaka. Ukupni obim transakcija sa efektivom ostvaren je u iznosu od 445,89 miliona eura, od čega se za potrebe banaka odnosilo 188,60 miliona eura, a za potrebe Centralne banke 257,29 mi-liona eura (iznijeto efektive 43,64 miliona eura i unijeto efekti-ve 213,65 miliona eura). Za potrebe banaka nije bilo iznošenja efektive preko Centralne banke.

Tokom godine ostvarena su plaćanja prema inostranstvu u ukupnom iznosu od 318,13 miliona eura i to po sljedećim osno-vama:

1) plaćanja obaveza po kreditima Republike Crne Gore – 28,4 miliona eura;

2) transfer sredstava u korist domaćih banaka na ime po-vraćaja dijela obavezne rezerve – 42,2 miliona eura;

3) unošenje efektive za potrebe unutrašnjeg platnog pro-meta – 213,65 miliona eura;

4) povraćaj više uplaćenih sredstava – 1,89 miliona eura

5) kupovina hartija od vrijednosti – 30,95 miliona eura

6) plaćanje u ime i za račun Centralne banke – 0,75 mi-liona eura

7) troškovi platnog prometa sa inostranstvom i kupopro-daja efektive – 0,29 miliona eura.

Sva plaćanja po zahtjevima Ministarstva finansija, a koja seodnose na kreditne obaveze Republike Crne Gore, realizovana su u cjelosti i bez zastoja. Pri tome, bitno je napomenuti da su plaćanja kreditnih obaveza u drugoj polovini godine vršena di-rektno inostranim povjeriocima, a ne kao do tada preko Narodne banke Srbije, kao fiskalnog agenta bivše Državne zajednice Srbijai Crna Gora. Ovo je značajno doprinijelo uspostavljanju direktne saradnje sa inostranim kreditorima, efikasnijoj i bržoj realizacijinaloga i osjetnom smanjenju troškova platnog prometa.

Plaćanja koja su ostvarena u ime i za račun Centralne banke odno-se se na izvršavanja ugovorenih obaveza prema partnerima iz inostranstva u funkciji obavljanja tekuće poslovne aktivnosti.

7.3. Aukcije državnih zapisa Vlade Republike Crne Gore

Vlada Republike Crne Gore, u cilju obezbjeđenja sredstava za premošćavanje nesklada između priliva prihoda i izvršavanja rashoda budžeta Republike, emituje državne zapise. Aukcije državnih zapisa u ime Vlade Republike Crne Gore obavlja Cen-tralna banka kao fiskalni agent.

Ukupno emitovani iznos državnih zapisa na 146 aukcija održanih u periodu od 04.09.2001.godine do 31.12.2006. godine iznosio je 645,6 miliona eura, a prodato je 588,3 miliona eura.

U toku 2006. godine održano je petnaest aukcija državnih za-pisa, na kojima je emitovano i prodato 12,5 miliona eura, što je za 96,4 miliona eura manje od vrijednosti prodatih zapisa u 2005. godini. Tražnja za državnim zapisima u posmatranoj go-dini bila je viša za 82,3% od ponude. U odnosu na 2005. godi-nu, smanjen je i broj aukcija i iznosi emitovanih zapisa. Aukcija državnih zapisa sa rokom dospijeća 28 i 56 dana u toku 2006. godine nije bilo.

74

GODI

ŠNJI

IZVJ

EŠTA

J O R

ADU

• 200

6

Grafik br. 7.4 – Prikaz prodatih državnihzapisa od 2001. do 2006. godine

Aukcije 91-dnevnih državnih zapisa

U 2006. godini održano je sedam aukcija državnih zapisa sa ro-kom dospijeća od 91 dan, šest aukcija manje nego u 2005. godini. Emitovano je i prodato 4,9 miliona eura, što je za 4,1 milion eura manje od traženog iznosa ovih zapisa. (Prilog. 1, Tabela br. 20)

U poređenju sa prethodnom godinom broj aukcija je manji za šest, a prodati iznos za 17,4 miliona eura. Prosječne ponderisa-ne kamatne stope kretale su se u rasponu od 0,49% do 2,52%, dok su se u 2005. godini ponderisane kamatne stope kretale od 0,98% do 10,20%, što ukazuje da je u 2006. godini zabilježen pad kamatnih stopa od 4,58 procentnih poena.

Aukcije 182-dnevnih državnih zapisa

Na osam održanih aukcija državnih zapisa (jedna manje u odnosu na prethodnu godinu) sa rokom dospijeća 182 dana, emitova-no je i prodato 7,6 miliona eura, što je bilo za 79,5% manje od traženog iznosa ovih zapisa. (Prilog 1, Tabela br.21). U poređe-nju sa prethodnom godinom emitovano je i prodato 54% ma-nje ovih zapisa. Ostvarena ponderisana kamatna stopa kretala se u rasponu od 0,45% do 2,96%. Prosječna kamatna stopa na ovu vrstu zapisa u toku 2006. godine iznosila je 1,18% i bila je niža u odnosu na prosječnu kamatnu stopu iz 2005. godine za 5,3 procentna poena.

7.4. Snabdijevanje gotovim novcem

Aktivnosti CBCG u okviru trezorskog poslovanja u 2006. godini karakteriše intenziviranje praćenja, procjene i osiguranja potrebne količine i strukture novčanica i kovanog novca. Ove aktivnosti rezultat su povećanih potreba za gotovim novcem usljed dina-miziranja privredne aktivnosti ekonomije Crne Gore.

Potrebe za gotovim novcem u 2006. godini, posmatrano preko realizovanih isplata, iznosile su 35,9 miliona eura i bile su više za 37% u odnosu na prethodnu godinu, dok su uplate gotovine od strane banaka iznosile 187,0 mil. eura ili 21% manje u odno-su na 2005. godinu.

Značajno pomjeranje udjela isplata u strukturi prometa sa klijen-tima Centralne banke (sa 52% u 2005. godini na 65% u 2006), kao i smanjenja pokrivenosti isplata gotovog novca uplatama (sa 92% u 2005. godini na 53% u 2006) rezultiralo je većim potrebama za unošenje opticajnog novca iz korespondentskih banaka u inostranstvu.

Iz ovih banaka u 2006. godini uneseno je 213,7 miliona eura, što u odnosu na prethodnu godinu predstavlja povećanje od 129%. Ovo povećanje predstavlja i najveće povećanje unosa gotovog novca od izvršene konverzije u 2002. godini. U korespondent-ske banke izneseno je 43,5 miliona eura ili za 33% manje nego u prethodnoj godini.

Grafik br. 7.5 – Isplate i uplate gotovognovca

75

BANK

ARSK

E I F

INAN

SIJS

KE O

PERA

CIJE

Gotovim novcem u 2006. godini servisiran je isti broj klijenata kao i prethodne godine - deset banaka i pet drugih klijenata. Pored toga, gotov novac obezbjeđivan je i za isplatu stare devi-zne štednje i otkup valuta euro zone koje su konverzijom u euro 2002. godine stavljene van opticaja. Isplata stare devizne štednje građana, odnosno isplata obveznica konvertovane devizne šte-dnje (rata predviđena za 2004, 2005. i 2006. godinu) obavljena je, u skladu sa Zakonom o regulisanju obaveza i potraživanja po osnovu inoduga i devizne štednje građana, preko svih regional-nih centara Centralne banke Crne Gore u cilju obezbjeđivanja što bolje teritorijalne pokrivenosti.

Grafik br. 7.6 – Promet gotovog novca sakorespondentskim bankama u inostranstvu

Snabdijevanje gotovim novcem banaka i drugih klijenata Cen-tralne banke vršeno je preko regionalnih centara u Republici. Regionalnim centrima za te svrhe dopremljeno je 251,1 milion eura opticajnog novca i od istih preuzeti su višci u ukupnom iznosu od 87,6 miliona eura.

U sklopu aktivnosti na obogaćivanju numizmatičke zbirke Cen-tralne banke izvršeno je prikupljanje ponuda numizmatičkih vri-jednosti, na osnovu ranije objavljenog javnog oglasa.

U toku 2006. godine velika pažnja posvećena je radu na otkri-vanju falsifikata novca i spriječavanju ubacivanja takvog novcau opticaj. Važno je istaći da je tokom 2006. godine u poređe-nju sa prethodnim godinama primjetno veliko povećanje broja obrađenih i otkrivenih falsifikata. Ostvarena je saradnja sa svimdržavnim organima u akcijama na otkrivanju i spriječavanju ubacivanja takvog novca u kanale prometa.

U cilju unapređivanja poslovanja u ovom domenu poslovanja Cen-tralne banke, nabavljena je oprema, izvršena instalacija programa i obuka zaposlenih na savremenom uređaju za brzo i efikasnoutvrđivanje falsifikata - „Prjectina Docucenter Expert“.

MAKROEKONOMSKE ANALIZE I ISTRAŽIVANJA 8

79

MAK

ROEK

ONOM

SKE

ANAL

IZE

I IST

RAŽI

VAN

JA

Centralna banka je vršila redovno mjesečno, kvartalno i godi-šnje izvještavanje o makroekonomskim kretanjima, izradila više analiza i radnih studija, a pokrenuta je i još jedna nova publika-cija. Dodatno je unaprijeđeno statističko praćenje monetarnih agregata, kao i ekonomskih tokova sa inostranstvom, što je kon-statovano i u izvještaju MMF-a. Obavljeno je redovno mjesečno izvještavanje prema MMF-u o monetarnoj statistici, u skladu sa međunarodnim standardima MMF-a. Centralna banka je dala doprinos radu Statističkog savjeta Crne Gore, izradom planova statističkih istraživanja u narednom periodu. Nastavljen je rad na razvoju statističkog praćenja eksternih ekonomskih tokova, u saradnji sa Monstat-om i Republičkom upravom carina. Centralna banka je učestvovala u radu radnih tijela pri ministarstvima Vla-de RCG i u radu Skupštine Privredne komore, u vezi pristupanja STO i Evropskoj uniji. Nastavljene su aktivnost na usavršavanju zaposlenih iz svih oblasti relevantnih za dalje unapređivanje makroekonomske statistike, analiza i istraživanja, sa naročitim akcentom na ekonometriji.

8.1. Poboljšanja u oblasti statistike

Tokom godine je vršeno redovno prikupljanje statističkih po-dataka iz oblasti poslovanja banaka i platnog bilansa, koje su u direktnoj nadležnosti Centralne banke, kao i iz drugih oblasti finansijskog tržišta, privrede i fiskalnog sektora.

Izmjenom podzakonske regulative Centralne banke, povećan je kvalitet monetarne statistike i obezbijeđena njena dalja harmo-nizacija sa standardima MMF-a, na osnovu preporuka dobivenih od ove međunarodne institucije. U oblasti statistike nastavljen je intenzivan rad na poboljšanju kvalitetne statistike platnog bilansa, naročito u dijelu statistike platnog prometa sa ino-stranstvom. Realizacijom Akcionog plana za obradu finansijskihiskaza u Centralnoj banci, na osnovu Sporazuma sa privrednim sudom RCG u Podgorici, obezbijeđena je ranije nedostajuća poslovna statistika iz bilansa stanja i uspjeha pravnih lica, koji su obveznici dostavljanja finansijskih iskaza, shodno Zakonu oračunovodstvu i reviziji.

8.2. Izvještavanje o makroekonomskim kretanjima

Tokom godine su redovno rađeni kvartalni izvještaji glavnog ekonomiste, Godišnji izvještaj glavnog ekonomiste i Godišnji iz-vještaj o radu CBCG, Bilten CBCG, koji sadrže statističke prikaze, analize, kao i preporuke u oblasti makroekonomskih kretanja u Republici. U izvještajima je analiziran makroekonomski razvoj u Republici u posmatranim periodima, komentarisani su uočeni problemi i pružani prijedlozi za njihovo prevazilaženje. Izvještaji Centralne banke bili su objektivni izvor informacija o makroeko-nomskim kretanjima u Republici, pa su mnoge međunarodne organizacije svoje ocjene makroekonomskih kretanja u Crnoj Gori temeljile upravo na njima. Prilikom ocjenjivanja makroekonom-skog razvoja, u cilju ocjene višegodišnjih kreditnih aranžmana koje imaju sa Crnom Gorom, obezbijeđena je, takođe, značajna podrška MMF-u i Svjetskoj banci. Pored toga, Centralna banka je pružila statističku i informacionu podršku misiji ovih institucija u realizaciji Povjerilačke procjene finansijskog sektora (FinancialSector Assessment Programm-FSAP). Takođe, pružena je stati-stička podrška misiji MMF-a prilikom prikupljanja podataka za obračunavanje kvote RCG u MMF-u. Centralna banka je pružala podršku i OECD-u, EBRD-u, Evropskoj komisiji, odnosno Komisiji za koordinaciju pristupanja RCG Evropskoj uniji, za potrebe izrade konačne verzije Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju.

Na osnovu praćenja i istraživanja makroekonomskih kretanja, Centralna banka je izradila „Preporuke Vladi za vođenje eko-nomske politike u 2007. godini“ koje su joj dostavljene u de-cembru. Pripremljen je i dokument „Politika CBCG u 2007. go-dini“, koji sadrži osnovne ciljeve Centralne banke, kao i zadatke i aktivnosti za njihovo realizovanje. Pokrenuta je i jedna nova publikacija, Statistički bilten Centralne banke, koji se objavljuje jednom mjesečno,i sadrži kratak prikaz makroekonomskih kre-tanja i statističke podatke vezane za segmente makroekonomije i finansijsko tržište u Crnoj Gori.

80

GODI

ŠNJI

IZVJ

EŠTA

J O R

ADU

• 200

6

Pored toga, Centralna banka je u formi saopštenja, kroz intervjue u medijima, i kroz učešće na domaćim i stranim konferencija-ma i skupovima, preko predavanja na univerzitetu, izradi radnih studija, informisala stručnu i širu javnost o makroekonomskim kretanjima u Republici.

8.3. Realizovani projekti

Tokom godine realizovano je više projekata. Redovno su rađene ankete u vezi inflacionih i očekivanja o kretanjima kamatnih stopau Republici, čiju ciljnu grupu su predstavljale banke koje poslu-ju u Republici, kao i ankete među najuspješnijim preduzećima, o njihovim inflacionim očekivanjima, planiranim investicijama,ograničenjima u poslovanju, kao i ekonomskim očekivanjima koje su poslužile kao osnova za izradu izvještaja. Tokom godine vršena je revizija makroekonomskog modela, koji je za potrebe CBCG realizovao projektni tim izabran na osnovu tendera kra-jem 2003. godine.

Izrađeno je više radnih studija; „Uloga CBCG u procesu evrop-skih integracija“, „Fondovi i programi EU sa osvrtom na Crnu Goru“ i „Empirijsko istraživanje uticaja obavezne rezerve na osnovne finansijske varijale u Crnoj Gori“. Centralna banka jeuradila i analizu potencijalnih izvora opasnosti po finansijskustabilnost u Crnoj Gori.

U okviru redovnih kvartalnih izvještaja glavnog ekonomiste obrađivane su i određene teme od značaja za crnogorsku pri-vredu, koje su pored analize situacije dale i prijedlog konkretnih mjera za unaprjeđenje postojećeg stanja. U pitanju su istraživa-nja posvećena: transparentnosti Centralne banke, analizi uticaja obavezne rezerve i analizi potencijalnog društvenog proizvoda upotrebom kvantitativne jednačine novca.

Centralna banka Crne Gore je započela izdavanje knjiga i obja-vljene su dvije knjige iz oblasti centralnog bankarstva i investi-cionih fondova.

DRUGE VAŽNIJE AKTIVNOSTI

CENTRALNE BANKE 9

83

DRUG

E VA

ŽNIJ

E AK

TIVN

OSTI

CEN

TRAL

NE B

ANKE

9.1. Međunarodna saradnja

Saradnja sa Međunarodnim monetarnim fondom

Centralna banka Crne Gore bila je nosilac svih aktivnosti koji se odnose na postupak regulisanja članstva Republike u MMF-u. Nakon potpisivanja Sporazuma o regulisanju članstva u među-narodnim finansijskim organizacijama i razgraničenju finansijskihprava i obaveza između Republike Srbije i Republike Crne Gore, pokrenut je postupak za regulisanje članstva Republike Crne Gore u Međunarodnom monetarnom fondu (MMF). Predsje-dnik Vlade RCG je, 18. jula 2006. godine, uputio pismo MMF-u, kojim je inicirano članstvo Republike u Fondu i dato ovlašćenje predsjedniku Savjeta Centrane banke Crne Gore da, u ime Repu-blike Crne Gore, preduzima sve aktivnosti vezano za regulisanje članstva Republike u MMF-u.

U cilju stvaranja pravnih pretpostavki za regulisanje članstva Republike Crne Gore u MMF-u i drugim međunarodnim finan-sijskim organizacijama, Centralna banka Crne Gore je preduzela aktivnosti na pripremi Zakona o članstvu Republike Crne Gore u MMF i drugim međunarodnim finansijskim institucijama13, koji je usvojen u Skupštini Republike Crne Gore 26. oktobra 2006. godine. Ovim Zakonom Centralna banka je određena za fiskal-nog agenta Republike u MMF-u i depozitara novčanih sredstava MMF-a i Svjetske banke, a predsjednik Savjeta Centralne banke za guvernera Republike Crne Gore u MMF-u.

Usvajanjem Zakona stvorene su pravne pretpostavke da se na-stavi sa daljim aktivnostima na ispunjenju obaveza koje proističu iz Statuta i Odluke Odbora guvernera Fonda. U tom smislu, Cen-tralna banka Crne Gore je pripremila sva potrebna dokumenta za pristupanje MMF-u. Odbor izvršnih direktora Fonda je 2. no-vembra 2006. godine predložio Odboru guvernera Rezoluciju o članstvu Republike Crne Gore, br. 61-8, kojom su predloženi

uslovi i rokovi za regulisanje članstva. Nakon sprovedene proce-dure i glasanja Odbora guvernera Fonda, Rezolucija o članstvu Republike Crne Gore, br. 61-8 (Rezolucija), je stupila na snagu 15. decembra 2006 godine. Tom Odlukom utvrđeni su uslovi za regulisanje članstva, visina kvote Republike Crne Gore u Fondu kao i rok za uplatu kvote.

Osim postupka regulisanja članstva Republike, saradnja Cen-tralne banke sa Međunarodnim monetarnim fondom tokom 2006. godine odvijala se kroz više segmenata. Tako je u martu 2006. godine, u saradnji sa MMF-om, organizovana regionalna radionica na temu „Centralno bankarstvo bez monetarne po-litike“. Cilj njenog organizovanja bio je sagledavanje osnovnih zadataka i aktivnosti centralnih banaka koje imaju ograničenu mogućnost za vođenje monetarne politike. Radionici su prisu-stvovali predstavnici CBCG i osam centralnih banaka iz regiona centralne i istočne Evrope.

Delegacija Centralne banke Crne Gore učesvovala je u aprilu u Va-šingtonu na proljećnom i u septembru na godišnjem zasjedanju Svjetske banke i MMF-a, gdje je održano više sastanaka i susreta sa predstavnicima MMF-a, revidirana su iskustva iz dosadašnjeg programa pomoći i predložene oblasti dalje saradnje.

FSAP misija

Centralna banka Crne Gore bila je nosilac aktivnosti u okviru Programa procjene finansijkog sektora (IMF-WB Financial Se-ctor Assesment Program-FSAP), u periodu od 2. do 14. jula i od 2. do 12. oktobra. FSAP14 je zajednički program Svjetske banke i MMF-a, koji se sprovodi sa ciljem da se ostvari jedinstveni vid

13 „Službeni list RCG“, br. 66/06.14 Ideja o osnivanju FSAP-a potiče iz zajedničkih napora Banke i Fonda (Statut Fonda, Član IV Surveillance-nadgledanje) da umanji mogu-

ćnost pojave i/ili posljedice kriza. Na zahtjev Međunarodne zajednice, MMF i Svjetska banka su, takođe, u okviru ovog programa pripremile posebnu metodologiju kojom se vrši procjena sposobnosti zemlje da se bori protiv pranja novca i finansiranja terorizma.

84

GODI

ŠNJI

IZVJ

EŠTA

J O R

ADU

• 200

6

pomoći ove dvije institucije u oblasti poslovanja finansijskog se-ktora. U okviru ovog programa, članovi misije su vršili pregled i analizu finansijskog sektora i sagledavali primjenu relevantnihmeđunarodnih standarda, kako bi se utvrdile razvojne potrebe i rizici za makroekonomsku stabilnost.

Saradnja sa Svjetskom bankom

Kao dio implementacije preporuka Povjerilačke procjene, Cetral-noj banci Crne Gore odobrena je IDF donacija, tehnička pomoć za „Institucionalno jačanje povjerilačkog kapaciteta“ Centralne banke Crne Gore. U februaru 2006. godine, nakon sprovedenog postupka izbora u skladu sa smjernicama Svjetske banke, anga-žovan je nezavisni konsultant u cilju poboljšanja funkcije interne revizije, ljudskih resursa i razvoja metodologije procjene rizika, kod poslovanja i poslovne etike. U maju je u Centralnoj banci Crne Gore boravila misija Svjetske banke i započela Povjerilačku procjenu Centralne banke, kako bi procijenila stepen realizaci-je aktivnosti vazano za implementaciju preporuka sadržanih u Akcionom planu implementacije. Ovaj postupak obuhvatao je pregled pet ključnih opservacija na oblasti kontrole i upravljanja u Centralnoj banci:I) mehanizam eksterne revizije; II) zakonsku strukturu i nezavisnost; III) okvir finansijskog izvještavanja; IV)mehanizam interne revizije i V) sistem interne kontrole.

Saradnja u oblasti supervizije - BSCEE Grupa15

Tokom 2006 godine Centralna banka Crne Gore je predsjeda-vala BSCEE grupom16. U skladu sa principima i sporazumnom praksom Grupe, Centralna banka Crne Gore je preuzela obave-zu za organizovanje Godišnje konferencije, vrhovnog izvršnog tijela Grupe. XX Godišnja konferencija održana je 10. aprila 2006. godine i okupila je pedeset supervizora iz čitavog regio-na Centralne i Istočne Evrope, kao i vodeća imena iz centralnog bankarstva (visoki predstavnici Banke za međunarodna pora-vnanja-BIS, Finansijskog Instituta za stabilnost-FSI, Bazelskog komiteta bankarskih supervizora-BCBS, Banke federalnih rezervi NY, Austrijskog autoriteta finansijskog tržista-FMA, Njemačkog

federalnog autoriteta za superviziju-BaFin), koji su razmjenjivali iskustva u vezi aktuelnih tema iz oblasti supervizije, korporati-vnog upravljanja i BASEL-a II.

Shodno obavezama predsjedavajućeg BSCEE Grupe i profili-sanja supervizije Centralne banke Crne Gore, kao kredibilnog regionalnog partnera, predstavnik Centralne banke Crne Gore kao predsjedavajući BSCE je u Bazelu prisustvovao sesiji Bazel-skog komiteta BCBS i Regionalnih grupa bankarskih supervizora, kojom je tada po prvi put predsjedavao predsjednik Bazelskog komiteta, i koja je okupila četrnaest priznatih regionalnih gru-pa iz cijelog svijeta.

Centralna banka Crne Gore je tokom godine pratila status pri-mjene i realizaciju aktivnosti u okviru postignutih sporazuma iz oblasti supervizije, a uporedo su tekle i aktivnosti na pripremi za potpisivanje sporazuma sa supervizorskim tijelima iz susjednih država, Makedonije i Bosne i Hercegovine.

Saradnja sa centralnim bankama

Centralna banka Crne Gore je radila i na razvoju već uspostavljene saradnje sa drugim centralnim bankama, (Narodna banka Polj-ske, Bundesbanka, Švajcarska narodna banka, BP Kosova i druge), kroz prikupljanje informacija, praćenje i unapređivanje realizacije postignutih sporazuma. Pored toga, inicirana je nova saradnja sa drugim supervizorskim tijelima kao što su austrijski Autoritet za superviziju finansijskog sektora (AFMA) i Banka Francuske.

Centralna banka Crne Gore realizovala je intenzivnu saradnju sa Centralnom bankom Ruske Federacije vezano za pitanje posto-jeće liste off-shore država u Ruskoj Federaciji, odnosno vezanoza inicijativu Centralne banke Crne Gore za brisanje Republike Crne Gore sa navedene liste. U sprovođenju ovog postupka Cen-tralna banka Crne Gore je izvještavala Centralnu banku Ruske Fe-deracije o važećim zakonima i postojećem regulatornom okviru Centralne banke i institucionalnom okviru Republike Crne Gore, u oblasti oporezivanja, sprječavanju pranja novca i bankarstva

15 Članice BSCEE Grupe: Albanija, Bjelorusija, Bosna i Hercegovina, Bugarska, Hrvatska, Republika Češka, Estonia, Mađarska, Latvija, Litvanija, Makedonija, Poljska, Rumunija, Rusija, Slovačka, Slovenija, Ukrajina i Crna Gora.

16 Na XVII Godišnjoj konferenciji BSCEE Grupe, zamjenik generalnog direktora za poslove kontrole banaka, ispred Centralne banke Crne Gore, ukazao je na spremnost Banke da predsjedava Grupom u 2006. godini i bude domaćin Godišnje konferencije BSCEE Grupe. Prijedlog je je-dnoglasno prihvaćen od tadašnjeg predsjedavajućeg Grupe i članica.

85

DRUG

E VA

ŽNIJ

E AK

TIVN

OSTI

CEN

TRAL

NE B

ANKE

uopšte. Kao rezultat ovih aktivnosti, Centralna banka Ruske Fe-deracije ukazala je na spremnost da i dalje utiče na uklanjanje Crne Gore sa liste off-shore oblasti.

U cilju proširenja i jačanja saradnje sa Narodnom bankom Poljske (NBP), Centralna banka Crne Gore je prihvatila prijedlog NBP i organizovala prvu ekspertsku posjetu predstavnika ove institu-cije Centralnoj banci Crne Gore. Tokom posjete dogovoren je i nastavak saradnje.

Međunarodna saradnja sa drugim finansijskimorganizacijama (BIS, EBRD, EIB)

Tokom godine radilo se i na unapređivanju saradnje sa dru-gim međunarodnim finansijskim organizacijama poput BIS,EBRD i EIB.

Potpisivanjem Sporazuma između Republike Crne Gore i Repu-blike Srbije o razgraničenju članstva u međunarodnim finansij-skim organizacijama i razgraničenju finansijskih prava i obaveza,verifikovanog od strane skupština obje države, Centralna bankaCrne Gore je preuzela aktivnosti na izvršenju ugovorenih podjela deviznih sredstava i zlata. Kao medijator komunikacije, Centralna banka Crne Gore je dostavljala pisma ovlašćenja i instrukcija pre-ma Banci za međunarodna poravnanja i nadležnom Ministarstvu finansija. Centralna banka Crne Gore je održavala redovne kon-sultacije o statusu primjene sprorazumnog dogovora i realiza-ciju raspodjele i alokacije prava predstavljanja i prava glasa koji su vezani za akcije SR Jugoslavije u BIS-u, registrovanih na ime bivše NBJ. Centralna banka Crne Gore je aktivno učestvovala u pregovorima državne delegacije na postizanju dogovora oko ra-zgraničenja finansijskih prava i obaveza utvrđenih Sporazumom.Po izvršenju podjele akcija i zlata, Centralna banka Crne Gore je nastavila da prati status primjene i realizaciju preostalih aktivnosti po dijelu akcija koje pripadaju Republici Crnoj Gori.

Centralna banka Crne Gore je učestvovala i u radu Kluba guvernera centralnih banaka Centralne Azije, Crnomorskog regiona i balkan-skih zemalja. Na XVI zasjedanju Kluba guvernera, održanom u se-ptembru u Irkutsku, Centralnoj banci Crne Gore je dodijeljen status potpresjedavajućeg Kluba u dvogodišnjem mandatu. U skladu sa usvojenim amandmanima na Protokol Kluba guvernera sa zasje-danja u Kazanu, Centralna banka Crne Gore je dobila mogućnost da bude domaćin Godišnjeg zasjedanja ove regionalne međuna-rodne organizacije koje je planirano u 2007. godini.

9.2. Interna revizija

Osnovni cilj Interne revizije u 2006. godine je bio unapređivanje kvaliteta i poboljšanje usklađenosti planiranja i izvođenja revi-zorskih aktivnosti sa međunarodnim standardima profesionalne prakse interne revizije. Realizacija cilja je ostvarena putem progra-ma tehničke podrške Svjetske banke i rada sa ino- konsultantom tokom perioda mart- novembar 2006. godine.

Pored osnovnog cilja, tokom 2006. godine, realizovano je i niz drugih ciljeva:

- pružanje rukovodstvu nezavisne procjene o internim kontrolama u oblastima izvođenja revizije,

- aktivno učešće u procesu implementacije sistema za upravljanje rizikom i sistema praćenja u CBCG

- ostvarenje koordinacije u radu sa eksternim revizo-rom.

Tokom perioda mart - novembar 2006. godine izveden je odgo-varajući program obuke sa ino - konsultantom, sa akcentom na jačanju kapaciteta i obezbjeđenju kvaliteta funkcije interne re-vizije u Centralnoj banci Crne Gore.

Tokom 2006. godine Interna revizija je obavila devet revizija. Na osnovu nalaza sačinjeni su izvještaji koji sadrže konkretne preporuke, koje treba da obezbijede dodatna poboljšanja u procesu rada.

U junu 2006. godine, jedan interni revizor, član ISACA, položio je odgovarajući ispit i time stekao međunarodno priznati sertifikatCISA u oblasti revizije IT, dok je drugi interni revizor, koji je član IIA, u novembru iste godine otpočeo polaganje odgovarajućih ispita (četiri ispita) za sticanje međunarodno priznatog sertifi-kata CIA. Kontinuiranom procesu obuke, sticanju i razvoju pro-fesionalnih znanja i vještina u oblasti Interne revizije posvetiće se dužna pažnja i u narednom periodu.

9.3. Informaciono-tehnološka podrška

Tokom 2006. godine aktivnosti Centralne banke u oblasti rada informacionog sistema bile su usmjerene na realizaciju projekata definisanih strateškom studijom „Pravci daljeg razvoja informa-cionog sistema Centralne banke Crne Gore“, a prije svega su se odnosile na povećanje njegove bezbjednosti i poboljšanje efika-

86

GODI

ŠNJI

IZVJ

EŠTA

J O R

ADU

• 200

6

snosti upotrebe, kao i na unapređivanju internih kontrola. Takođe, tokom godine urađen je i veliki broj korisničkih aplikacija.

Podizanje nivoa bezbjednosti informacionog sistema

U oblasti unapređivanja bezbjednosti i raspoloživosti informaci-onog sistema, akcenat je stavljen na izradu planova za oporavak sistema u slučaju kraha, imajući u vidu značaj kontigencijskog planiranja za ostvarivanje osnovnih funkcija Centralne banke.

Tokom prethodne godine izrađen je „Osnovni dokument za upravljanje oporavkom informacionog sistema i IT podrškom za kontinuitet poslovanja Centralne banke Crne Gore“ i „Priručnik sa planovima i uputstvima za oporavak sistema u slučaju kra-ha“. Cilj ovih dokumenata je da obezbijede ostvarivanje efika-snog oporavka ISCB i obezbjeđenja kontinuiteta onih poslovnih procesa u Centralnoj banci koji su podržani servisima informa-cione tehnologije. Ova dokumenta su bazirana na najnovijim standardima i relevantnim dokumentima svjetskih autoriteta u oblasti bezbijednosti informacionih tehnologija uključujući: ISO 27000, ISO 17799:2005, NIST dokumenta (USA) i BSI do-kumenta. Shvatajući značaj procedura za čuvanje i oporavak podataka koji se pohranjuju u informacioni sistem Centralne banke, početkom godine je urađena reorganizacija i testiranje procedura za čuvanje i oporavak baze podataka. Shodno tome, redefinisani su interni standardi koji propisuju ovu oblast radau Centru za informatiku.

U cilju unapređivanja zaštite podataka u informacionom sistemu Centralne banke Crne Gore, shodno procjeni rizika i senzitivnosti podataka koji se štite, krajem prošle godine je inicirana primje-na kriptografskih tehnika za podatke koji se prenose kroz WAN mrežu CBCG. Na taj način je, između ostalog, ostvaren doda-tan vid zaštite podataka koji se razmjenjuju između učesnika u platnom prometu.

Tokom protekle godine značajna pažnja je posvećena obezbje-đenju zaštite IS od neovlašćenog pristupa i uništenja. U tom smislu formirana je potpuno posebna hardversko-softverska platforma, namijenjena isključivo za dalji razvoj IS Centralne banke Crne Gore, tzv. „razvojna platforma“, nezavisna od tzv. „produkcione“ platforme, tj. platforme koja podržava redovan rad svih korisnika IS CBCG. U skladu sa tim izmijenjene su inter-ne procedure i standardi vezani za razvoj aplikativnog softvera u Centralnoj banci.

Migracija postojećeg IS na novu tehnološku platformu

Prateći trendove razvoja informacionog sistema i savremene tehnologije u oblasti razvoja softvera planirana je migracija sadašnjih aplikacija IS CBCG na novu tehnološku platformu, zasnovanu na višeslojnim arhitekturama i potpuno grafičkomradnom okruženju. Shodno tome, izvršena je migracija aplika-cija koje su rađene u karakter orjentisanim verzijama alata, koji se koriste za razvoj aplikativnog softvera, na verziju koja može biti migrirana na novu tehnološku platformu. Takođe je zapo-četa i izrada studije za migraciju sadašnjeg IS na novoodabranu tehnološku platformu. Realizacija projekta migracije planirana je za sljedeću godinu.

Poboljšanje efikasnosti upotrebe postojećeg IS

U cilju unapređivanja pokrivenosti poslovnih procesa i organi-zacionih cjelina aplikacijama informacionog sistema, pristupilo se izradi novih aplikacija i reorganizaciji u unapređivanju po-stojećih. Tako je, tokom godine, završena aplikacija za proje-kat Obrade godišnjih finansijskih iskaza privrednih subjekataRepublike Crne Gore.

Urađen je aplikativni softver za potrebe Službe za upravljanje ljudskim resursima koji se odnosi na evidenciju opisa poslova za sva sistematizovana radna mjesta u CBCG, evidenciju i pro-cjenu složenosti radnih mjesta i evidenciju vrednovanja radnih učinaka zaposlenih u CBCG. Takođe je urađen modul koji omo-gućava praćenje obuke zaposlenih u Centralnoj banci Crne Gore. Završena je i izrada aplikativnog softvera kojim se obezbjeđuje evidentiranje devizne štednje građana kod banaka čije je sjedi-šte van Republike Crne Gore.

Unaprijeđen je izvještajni podsistem za Regulatorni kreditni biro i Troškovni centar.

Paralelno sa tim, radilo se na izmjeni jednog dijela aplikativnih podsistema informacionog sistema Centralne banke Crne Gore, u cilju njihovog prilagođavanja promjenama nastalim u odgo-varajućem dijelu poslovnog sistema CBCG. Ovdje se, prije sve-ga, misli na Platni promet Centralne banke (Registar hartija od vrijednosti), Platni promet Centralne banke sa inostranstvom, a značajan dio aktivnosti bio je usmjeren i ka unapređivanju sof-tvera za unošenje podataka carinske deklaracije i usaglašavanje podataka sa MONSTAT-om. Započeta je i izrada aplikativnog

87

DRUG

E VA

ŽNIJ

E AK

TIVN

OSTI

CEN

TRAL

NE B

ANKE

softvera za podršku poslovima praćenja ugovora koje zaklju-čuje Centralna banka.

Krajem godine intenzivirane su aktivnosti na realizaciji projekta povezivanja Međubankarskog platnog sistema sa Glavnom knji-gom i Trezorom Centralne banke.

Ostale aktivnosti

Centar za informatiku je tokom protekle godine značajnu pažnju posvetio unapređivanju sistema izvještavanja i internih kontro-la za aktivnosti koje se sprovode u tom organizacionom dijelu. Tako je formiran tzv. „Project office“ u kojem se vode podaci o projektima vezanim za razvoj i izmjenu aplikativnog softvera u Centralnoj banci Crne Gore.

Pored revizije i unapređivanja postojećih operativnih procedu-ra, radilo se i na definisanju novih. To se, prije svega, odnosi naprocedure za upravljanje problemima, upravljanje incidentima, definisanje standardne računarske konfiguracije u Centralnojbanci i sl.

Radilo se i na unapređivanju rukovođenja i organizovanja po-slova eksploatacije i podrške korisnicima. Stavljen je u funkciju softver koji omogućava jednostavan, a pouzdan sistem prijave problema korisnika informacionog sistema Centralne banke u radu sa računarskom opremom. Na taj način su stvoreni uslovi za analizu i kvalitetno izvještavanje o svim aspektima vezanim za poslove podrške korisnicima.

Postignut je i zadovoljavajući stepen uniformnosti računarske opreme politikom koja je vođena u postupku nabavke nove i zamjene postojeće, a shodno tome usvojene su i procedure koje definišu postupke i odgovornosti Centra za informatiku u postu-pku redovne i hitne nabavke računarske opreme.

Krajem godine izvršeno je licenciranje „Microsoft“ softvera koji se koristi u Centralnoj banci Crne Gore.

9.4. Upravljanje ljudskim resursima

U 2006 godini, shodno politici Centralne banke Crne Gore, spro-vođeno je kontinuirano usavršavanje kadrova. Investiranje u kadrove nastavljeno je kroz usavršavanje znanja engleskog je-

zika, pohađanje seminara i konferencija u zemlji i inostranstvu, studijske posjete drugim centralnim bankama i međunarodnim finansijskim institucijama, kao i angažovanjem međunarodnogkonsultanta.

Obuka kadrova sprovođena je planski, shodno potrebama orga-nizacionih cjelina i na osnovu analize ocjena učinka zaposlenih. Korišćeni su i osmišljeni programi edukacije koji se realizuju u okviru tehničke pomoći međunarodnih finansijskih institucija.

Najznačajniji partneri za saradnju u domenu obuke kadrova Cen-tralne banke Crne Gore, tokom 2006, bile su centralne banke: Njemačke, Holandije, Velike Britanije, Francuske, Češke, Poljske, Banka saveznih rezervi SAD-a. Vrlo afirmativna i korisna sara-dnja ostvarena je i sa Institutom MMF-a u Vašingtonu i Zaje-dničkim institutom u Beču (Joint Vienna Institute), Centrom za finansijsku izvrsnost iz Ljubljane, kao i sa centralnim bankamaiz okruženja.

Sa Bundesbankom su, kroz tehničku pomoć, realizovana u Po-dgorici tri seminara, u kojima je učestvovalo 30 zaposlenih. Po-krenuti su programi bilateralne saradnje sa centralnim bankama Francuske, Velike Britanije, Švajcarske, Holandije i Poljske.

Planskim upravljanjem znanjem i vrednovanjem učinka zapo-slenih i u 2006. godini, stvoren je podsticajni ambijent za rad. Proces vrednovanja učinka za zaposlene ne znači samo finan-sijski podsticaj u radu, već i utiče da zaposleni postanu svjesni da se njihov rad prati, mjeri i vrednuje.

Ulaganjem u kadrove, Centralna banka je dobila visoko spe-cijalizovan i stručan kadrovski potencijal. U 2006. godini, još jednom je afirmisan stav menadžmenta da investiranjem ukadrove postižemo prepoznatljivu stručnu spremnost za sve poslovne izazove.

Ove godine pripremljena je i matrica izloženosti rizicima u upra-vljanju ljudskim resursima. Ocijenjeno je da visokospecijalizovani kadar koji razvijamo, a kakav ne postoji na tržištu rada, uslovlja-va odliv kadrova. Istina, on se tokom godine kretao u granicama redovnog odliva, ali predstavlja i upozorenje da treba raditi na izgradnji sistema za njihovo što duže zadržavanje u CBCG.

U saradnji sa stranim konsultantom Svjetske banke urađen je nacrt Etičkog kodeksa. Nacrt „twinning“ projekta „Jačanje

88

GODI

ŠNJI

IZVJ

EŠTA

J O R

ADU

• 200

6

institucionalnih kapaciteta CBCG“, dostavljen je Republičkom sekretarijatu za evropske integracije na dalju proceuru. Proje-kat ima za cilj obuku zaposlenih u cilju pripreme za donošenje i sprovođenje propisa i prakse usmjerene za uključenje CBCG u Evropski sistem centralnih banaka.

CBCG zapošljava 295 radnika u stalnom radnom odnosu (od kojih su 194 ili 65,8% žene), 9 pripravnika i 11 radnika angažovanih na određeno vrijeme. Kvalifikaciona, polna i starosna strukturazaposlenih govori u prilog visokom stepenu stručnosti zaposle-nih, značajnom učešću mlađih kadrova (41,4% od ukupnog broja zaposlenih su mlađi od 45 godina) i odgovarajućem učešću žena u rukovodnim strukturama CBCG. ( Prilog 1, Tabele 10-12)

9.5. Odnosi s javnošću Centralne banke Crne Gore

Tokom 2006. godine, CBCG je razvijala aktivnu i transparentnu komunikaciju sa svim ciljnim grupama putem štampanih i elek-tronskih medija i građeno je uzajamno povjerenje uz podjednak tretman svih medija, domaćih i stranih. Vrsta i intenzitet komu-nikacije Centralne banke s javnošću zavise od konkretne situa-cije, a na raspolaganju su bile brojne forme medijskog nastupa. Komunikacijske aktivnosti CBCG u direktnoj su vezi sa njenim funkcijama i odgovornostima, pa je njihov cilj promovisanje i razumijevanje funkcija Centralne banke. Koncentracija medij-ske aktivnosti CBCG bila je usmjerena na informativne emisije i specijalizovane ekonomske programe.

Centralna banka je tokom 2006. godine, kroz javne nastupe svojih funkcionera i ostalih zaposlenih, redovno informisala ja-

vnost o svojim aktivnostima. Pri tom je favorizovan proaktivan pristup uz redovno:

- organizovanje press konferencija,- informisanje javnosti preko saopštenja za štampu, na-

učnih i stručnih publikacija,- organizovanje specijalnih TV/radio emisija, intervjua i

seminara,- realizovanje promotivnih akcija i kampanja.

Tokom 2006. godine najčešće obrađivane teme iz domena nadle-žnosti Centralne banke bile su: razvoj crnogorskog bankaraskog sektora, supervizija banaka, funkcionisanje platnog prometa, makroekonomska kretanja. Česti novinski naslovi i teme emisi-ja elektronskih medija, odnosili su se na okončanje privatizacije banaka, dolazak novih stranih banaka na naše tržište, donošenje novog zakona o bankama, uticaj nelikvidnosti privrede na likvi-dnost banaka, rast štednje, priliv SDI, spoljnji dug i sl.

Centralna banka je u 2006.godini realizovala niz projekata, od kojih je najznačajniji obilježavnje jubileja - 100 godina od kovanja prvog crnogorskog državnog novca. Za tu priliku Centralna banka je pustila u opticaj jubilarne kovanice, reprodukcije novca Knjaže-vine i Kraljevine Crne Gore, koje nose oznaku 2006. godine.

Takođe, u čast jubileja, Centralna banka je u Zetskom domu na Cetinju održala ‘Svečanu akademiju’ kojoj su prisustvovali najviši državni funkcioneri, guverneri i predstavnici centralnih banaka, predstavnici diplomatskog kora, te naučni i kulturni radnici. Na svečanosti je prikazan dokumentarni film „PERPER 100 godinaposlije“, reditelja Branka Baletića, koji je snimljen ovim povodom. Pored toga, Centralna banka Crne Gore je objavila i „Normativne osnove monetarnog i bankarskog sistema u Crnoj Gori (1906-1916)“, u kojima su sabrana dokumenta štampana povodom 100 godina od kovanja prvog crnogorskog državnog novca.

Centralna banka je u 2006. godini, praktikovala održavanje redovnih press konferencija, pri čemu su konferencije i/ili sa-opštenja za novinare organizovani/objavljivani nakon sjednica Savjeta. Kvartalni izvještaj glavnog ekonomiste i sve nove pu-blikacije CBCG predstavljane su na press konferenciji. Međuna-rodne susrete funkcionera Centralne banke Crne Gore, osobito susrete sa zvaničnicima evropskih centralnih banaka, MMF-a, Svjetske banke i drugih međunarodnih finansijskih organizaci-ja, pratila su saopštenja za javnost, kako bi se javnosti potpuni-

Tabela br. 9.2 – Kvalifikaciona struktura zapo-slenih u CBCG

Kvalifikacija % zaposlenih

Doktorat/magistratura 4,1

Visoka stručna sprema 55,6

Viša stručna sprema 5,4

Srednja stručna sprema 28,1

Kvalifikovani radnik 3,4Polukvalifikovani inekvalifikovani radnik 3,4

89

DRUG

E VA

ŽNIJ

E AK

TIVN

OSTI

CEN

TRAL

NE B

ANKE

je prezentovao i taj segment aktivnosti Centralne banke. Izvršni funkcioneri i ostali zaposleni Centralne banke u 2006. godini su dali preko 500 intervjua, izjava i komenatara za dnevne novine i periodična izdanja, organizovano je 12 konferencija za novina-re, objavljeno 35 saopštenja, uz brojna gostovanja u emisijama elektronskih medija, učešća na okruglim stolovima, konferen-cijama i drugim skupovima.

Objavljivanjem pripremljenih materijala i izvještaja, naročito Iz-vještaja o radu Centralne banke i Izvještaja glavnog ekonomiste značajno se doprinosilo informisanju domaće i strane javnosti, što je postignuto i redovnim ažuriranjem sajta (objavljivanjem sta-tističkih podataka, intervjua, oglasa, izvještaja, stručnih radova, tendera i drugog materijala) na web stranici Centralne banke.

MAKROEKONOMSKI AMBIJENT U CRNOJ

GORI U 2006. GODINI 10

93

MAK

ROEK

ONOM

SKI A

MBI

JENT

U C

RNOJ

GOR

I U 2

006.

10.1. Cijene

Inflacija u Crnoj Gori u 2006. godini, mjerena indeksom cijena namalo iznosila je 2%. Iako je rast cijena bio veći za 0,2 procentna poena nego u prethodnoj godini, što je u najvećoj mjeri poslje-dica izmjene pondera u potrošačkoj korpi, održana je cjenovna stabilnost. Rast cijena roba doprinio je inflaciji sa 1,61 procentnihpoena, dok su cijene usluga doprinijele sa 0,39 procentnih poe-na. Prosječna mjesečna stopa rasta iznosila je 0,16%, pri čemu je najveći mjesečni rast zabilježen u aprilu (0,6%), dok je u julu zabilježen pad od 0,2%.

Na kretanje cijena u posmatranoj godini uticalo je više fakto-ra koji se mogu podijeliti na: strukturne (promjene u poreskoj politici), metodološke (izmjena pondera od strane Monstata), eksterne (kretanje cijene nafte i šećera) i sezonske (poljopri-vredni proizvodi).

Rast cijena roba u 2006. godini iznosio je 2%. Do početka 2006. godine osnovni prehrambeni proizvodi (hljeb, mlijeko, ulje, mast i šećer) bili su oslobođeni poreza na dodatu vrijednost. Primje-nom Zakona o izmjenama i dopunama Zakona o porezu na do-datu vrijednost, od januara 2006. godine, na ove proizvode se primjenjuje stopa PDV-a od 7%, što je bio i glavni razlog rasta njihovih cijena. Kako je riječ o proizvodima koji imaju visoko učešće u ukupnoj korpi roba i usluga na osnovu kojih se računa indeks cijena na malo, promjenama njihovih cijena, iako nijesu velike, objašnjava se oko 25% ukupno ostvarene inflacije. Među ovimproizvodima najveći rast je ostvaren kod cijena šećera (37,3%), ali se on samo dijelom može objasniti izmjenom poreske politi-ke. Cijena šećera na svjetskom tržištu sredinom godine imala je veoma dinamičan rast, a takođe je i ponuda na tržištu Srbije bila značajno smanjena zbog preorjentisanja proizvođača na među-narodna tržišta, što se odrazilo i na cjene u Crnoj Gori.

Sezonski karakter poljoprivrednih proizvoda imao je nešto jači uticaj na kretanje cijena tokom godine od uobičajenog. Nakon rasta cijena u prvoj polovini godine, u junu i julu je došlo do nji-

Grafik br. 10.1 – Cijene na malo, mjesečnastopa rasta

Izvor: Monstat

hovog izraženijeg sezonskog pada, da bi krajem godine cijene opet porasle. Posmatrano na godišnjem nivou, cijene poljopri-vrednih proizvoda bile su više za 6,7%. Učešće u ukupnoj infla-ciji u 2006. godini iznosilo je 14,5%, za razliku od 2005. godine kada je iznosilo 29%.

Promjene cijene nafte tokom 2006. godine jače su se odraža-vale na ukupnu inflaciju nego prethodnih godina, jer je Mon-stat početkom godine revidirao pondere za pojedine kategorije roba i usluga. Ovim promjenama učešće kategorije „tečna gori-va i maziva“ povećano je sa 1,41% na 6,9%, što znači da je isto povećanje cijena imalo gotovo pet puta veći uticaj na inflacijuu 2006. godini u odnosu na 2005. godinu. Prvih osam mjeseci 2006. godine obilježio je snažan rast cijena nafte na svjetskom tržištu. U tom periodu prosječna cijena sirove nafte - tipa „brent“ porasla je za 19% u odnosu na kraj prethodne godine. Nestabilno svjetsko tržište nafte bilo je posljedica rasta političkih tenzija na Srednjem Istoku i političkih nemira u Nigeriji. Na odlučnost Irana, četvrtog po veličini izvoznika nafte, o uvođenju nuklearnog pro-

94

GODI

ŠNJI

IZVJ

EŠTA

J O R

ADU

• 200

6

Tabela br. 10.1 – Učešće pojedinih grupa (roba i usluga) u inflaciji

Ukupno Ponder Stopa rasta Učešće u uk. infl.

UKUPNO 10000 2,0% 100%

ROBE 8040 2,0% 80,4%

Poljoprivredni proizvodi 445 6,54% 14,55%

Industrijski proizvodi 7595 1,71% 64,9%

Industrijski prehr. proiz. 2518 3,64% 45,8%

Pića 552 0,47% 1,3%

Duvan 493 0,0% 0%

Industr. neprehr. proiz. 4032 0,89% 17%

Tečna goriva i maziva 690 -0,95% -3,28%

USLUGE 1960 2,0% 19,6%

Zanatske usluge 355 3,18% 5,6%

Stambeno komunalne 303 6,29% 9,53%

Finansijske i druge 118 5,21% 3,07%

Usl. za obrazovanje 128 1,09% 0,7%

Usl. društvene zaštite 103 0,0% 0%

Saobr. I PTT usluge 953 0,1% 0,48%

Izvor: Monstat i kalkulacije CBCG

Grafik br. 10.2 – Cijene poljoprivrednihproizvoda

Izvor: Monstat

grama, SAD su reagovale najavama mogućih vojnih intervencija, a ostale zemlje uvođenjem sankcija. Strah od smanjene ponu-de nafte, kao i rast privredne aktivnosti na svjetskom nivou i sa te strane veća tražnja za ovim energentom, dovele su do rasta cijene. Do avgusta cijene kategorije „tečna goriva i maziva“ u Crnoj Gori porasle su za 10,6%.

Krajem trećeg i u četvrtom kvartalu došlo je do značajnih promje-na kretanja cijene nafte na svjetskom tržištu. Stišavanje geopo-litičkih tenzija, ponovna proizvodnja u pojedinim rafinerijama uMeksičkom zalivu i u Nigeriji, kao i najava OPEC-a da će zadržati proizvodnju na visokom nivou uticalo je na porast ponude nafte. Takođe, neočekivano toplo vrijeme za to doba godine i visoke

Grafik br. 10.3 – Cijene nafte, mjesečnastopa rasta

Izvor: Monstat i „Montly oil market reports“, OPEC

95

MAK

ROEK

ONOM

SKI A

MBI

JENT

U C

RNOJ

GOR

I U 2

006.

zalihe nafte u SAD-u smanjile su tražnju na tržišu. Na svjetskom tržištu cijena nafte je u septembru snižena za 15,6%, u odnosu na prethodni mjesec, a najnižu prosječnu mjesečnu vrijednost nafta - tipa „brent“ je ostvarila u oktobru (58 USD/barel). Nakon ovih promjena, cijene nafte u Crnoj Gori u decembru su bile niže za 0,9% u odnosu na isti mjesec 2005. godine.

Cijene usluga u 2006. godini bile su više za 2% u odnosu na pret-hodnu godinu. U okviru ove kategorije najviše su porasle cijene stambeno komunalnih usluga (za 6,3%), zanatskih usluga (za 3%) i finansijskih usluga (za 5%).

Troškovi života u 2006. godini imali su brži rast od rasta cijena na malo. Godišnji rast je iznosio 2,8%, a razlog je veće učešće industrijskih prehrambenih proizvoda i poljoprivrednih proizvo-da u ukupnoj korpi roba i usluga na osnovu kojih se obračuna-va indeks troškova života. Rast iznad prosjeka zabilježen je kod izdataka za ishranu (4,4%) i izdataka za stan (3,3%). Rast cijena ostalih kategorija kretao se od 0,1% (saobraćajne i PTT usluge) do 1,5% (izdaci za odjeću i obuću).

Iako su cijene proizvođača industrijskih proizvoda u 2006. godini rasle brže od cijena na malo i troškova života, njihov rast je usporen sa 3,5% u 2005. godini na 2,9%. Prosječna mjesečna stopa rasta ovih cijena iznosila je 0,24%. Posmatrano po namje-ni, cijene robe za ličnu potrošnju porasle su za 5,5%, materijala za reprodukciju za 1,6%, dok se cijene sredstava za rad nijesu mijenjale. Na rast cijena robe za ličnu potrošnju uticale su cijene

Tabela br. 10.2 – Cijene na malo (procentualna promjena)

XII 2002.XII 2001.

XII 2003.XII 2002.

XII 2004.XII 2003.

XII 2005.XII 2004.

XII 2006.XII 2005.

UKUPNO INDEKS 9,4% 6,7% 4,3% 1,8% 2,0%

ROBE 8,7% 5,1% 1,1% 1,8% 2,0%

- Poljoprivredni proizvodi 19,6% -2,9% -5,4% 10,1% 6,5%

- Industrijski proizvodi 8,0% 5,7% 1,5% 1,2% 1,7%

- Piće 10,0% 0,4% 2,1% 8,3% 0,5%

USLUGE 12,7% 14,3% 18,1% 1,8% 2,0%

Izvor: Monstat

u pojedinim granama prerađivačke industrije, prije svega cijene tekstila i tekstilnih proizvoda za 30,5%, cijene drveta i proizvoda od drveta za 8,7% i cijene prehrambenih proizvoda i pića za 5,9%. Kod cijena osnovnih metala zabilježen je pad od 1,9%.

Prognoza inflacije za 2007. godinu

Za prognoziranje i prikazivanje stope inflacije CBCG koristi naj-savremenije tehnike, to jest „Fan Chart“.17 Ovom tehnikom se pokušava predstaviti ne konkretna vrijednost inflacije, već prijesvega set potencijalnih mogućih rezultata nastalih u različitim potencijalnim scenarijima, gdje centralni bend „Fan Chart-a“

Grafik br. 10.4 – Cijene proizvođačaindustrijskih proizvoda

Izvor: Monstat

17 Metodologija prognoziranja stope inflacije je prikazana u radnoj studiji pod nazivom „Prognoziranje inflacije: Empirijsko kretanja indeksacijena na malo u Crnoj Gori za 2007. godinu – Primjena ARIMA modela“

96

GODI

ŠNJI

IZVJ

EŠTA

J O R

ADU

• 200

6

označava vrijednosti stope inflacije koja ima najmanju mogu-ćnost greške.

„Fan Chart-om“ je objašnjeno (predstavljeno) 90% vjerovatnoće distribucije inflacije. Centralna projekcija se obično nalazi u najta-mnijem dijelu „Fan Charta“, odnosno centralnih 10% vjerovatno-će.18 „Fan Chart“ ima po osam slojeva sa svake strane, različitih boja, iznad i ispod centralnog sloja, pri čemu svaki sloj iste boje, u zbiru, iznad i ispod centralnog benda, kumulativno, objašnjava narednih 10% vjerovatnoće kretanja inflacije. Kako neizvijesnosttokom vremena raste, to „Fan Chart“ postaje sve širi.

„Fan Chart“ inflacije Crne Gore, baziran na optimističkoj procjeniARIMA modela za 2007. godinu, pokazuje da će se sa vjerova-

Grafik br. 10.5 – Projekcija indeksa cijena na malo Crne Gore za 2007. godinu, ARIMA 1 modelbez strukturnih preloma

tnoćom od 90% inflacija, mjerena preko indeksa cijena na malo,kretati u intervalu 1,3% i 3,78%, dok se na osnovu centralne pro-jekcije „Fan Chart“ prognozira da se sa vjerovatnoćom 10% može tvrditi da će se inflacija mjerena preko indeksa cijena na malo, utoku 2007. godine, kretati u rasponu od 1,72% do 2,45%.

„Fan Chart“ inflacije Crne Gore za 2007. godinu na osnovu pe-simističkog scenarija (pretpostavka porasta cijena električne energije do 10%) ARIMA 2 modela pokazuje da će se sa vje-rovatnoćom od 90%, inflacija mjerena preko indeksa cijena namalo, kretati u intervalu 1,4 % do 4,2%. Takođe, centralni pojas, „Fan Chart-a“ pokazuje da se sa vjerovatnoćom 10% može tvrditi da će se inflacija mjerena preko indeksa cijena na malo, tokom2007. godine, kretati u rasponu od 1,9 % do 3,4%.

18 Obično se vrijednosti mode (centralne projekcije) nalaze u najtamnjem bendu, međutim , ukoliko postoji zanačajan nivo rizika, tada se može desiti da centralna projekcija ne obuhvata ni jednu od ovih vrijednosti.( Britton, E, Fisher, P.G. and Whitley, J.D. (1998), ‘The InflationReport projections: Understanding the Fan Chart’, Bank of England, Quarterly Bulletin, 38, pp. 30–37)

97

MAK

ROEK

ONOM

SKI A

MBI

JENT

U C

RNOJ

GOR

I U 2

006.

10.2. Obrada završnih računa

S obzirom na to da od ukidanja ZOP-a nijedna institucija nije vr-šila obradu završnih računa, Crna Gora je bila uskraćena za čitav niz značajnih pokazatelja. Stoga je Centralna banka Crne Gore riješila da eksperimentalno obradi godišnje finansijske izvještaje(GFI) pravnih lica iz Republike Crne Gore, koja podliježu obavezi dostavljanja ovih izvještaja Privrednom sudu u Podgorici19, sho-dno Zakonu o računovodstvu i reviziji20.

Do 30.06.2006. godine, Privrednom sudu u Podgorici GFI za 2005. godinu je dostavilo 8.489 pravnih lica. Centralna banka Crne Gore je od ovog broja obradila 8.214 GFI21. Preostalih 275 GFI nije obrađeno zbog podnošenja ovih izvještaja na nepropisanim ili neadekvatno popunjenim obrascima. Od svih dostavljenih GFI, svega oko 10% bilo je popunjeno na kvalitetan način, dok su kod

Grafik br. 10.6 – Projekcija indeksa cijena na malo Crne Gore za 2007. godinu, bazirana napesimističkom ARIMA 2 modelu sa strukturnim prelomima

preostalih 90% registrovani nedostaci u popunjavanju obrazaca propisanih od strane Instituta za računovodstvo i reviziju RCG, a na osnovu Zakona o računovodstvu i reviziji.

Na osnovu ovako loših bilansa, Monstat vrši obračun BDP-a Crne Gore, pa se postavlja pitanje kvaliteta obračuna BDP-a. Pored toga, na osnovu loših GFI vrši se i obračun poreza, pa se postavlja i pitanje kvalitetnog obračuna poreza. Dilema je da li su bilansi loše odrađeni da bi se obračunao manji porez ili zato što kvalitet bilansa niko ne kontroliše, niti oni koji ih loše izra-đuju podliježu ikakvim sankcijama. Treba napomenuti i to, da ovako loše GFI banke koriste prilikom odobravanja kredita, pa se lakše može razumjeti zašto i dalje postoji velika nezadovo-ljena tražnja za kreditima. Banke motivisane smanjenjem rizika

19 Centralna banka Crne Gore realizovala je ovaj projekat na osnovu Sporazuma o saradnji potpisanog sa Pivrednim sudom u Podgorici, maja 2006. godine.

20 „Sl. list RCG“, br. 69/0521 U Centralnom registru Privrednog suda u Podgorici, na kraju 2005. godine bilo je registrovano oko 28.000 pravnih lica. U ovaj broj je uklju-

čeno oko 14.000 pravnih lica čija registracija nije produžena, te se ona smatraju neaktivnima (pod neaktivnim pravnim licima smatraju se ona koja ne obavljaju nikakvu poslovnu aktivnost, odnosno nad kojima je u fazi pokretanja ili je već pokrenut stečajni postupak).

98

GODI

ŠNJI

IZVJ

EŠTA

J O R

ADU

• 200

6

poslovanja, prije svega kreditnog, ne pristaju da daju kredite onim pravnim licima o čijem poslovanju ne mogu da dobiju kvalitetne najosnovnije informacija, koje sadrže bilansi stanja i uspjeha. Stoga se može smatrati poželjnim uvođenje sankcija pravnim licima za nedostavljanje GFI, odnosno za njihovo nea-dekvatno popunjavanje.

Posmatrano u terminima profita i gubitka, najveći neto profitostvarila je djelatnost trgovine na veliko i malo (27,2 miliona eura), a najveći gubitak djelatnost prerađivačke industrije (-190,3 miliona eura), koji je za 424,63% povećan u odnosu na 2004. godinu (Tabela br. 19 u Prilogu 1). Podaci o neto gubicima/do-bicima za 8.214 obrađenih GFI iz obrađenih bilansa uspjeha, za sve naprijed navedene tipove pravnih lica, prikazani su u tabeli br. 18 u Prilogu 1.

Loš kvalitet završnih računa se ogleda u nepopunjavanju svih stavki, u nelogičnim podacima i nedostavljanju završnih računa. Poseban problem predstavlja i činjenica da je za mali broj za-vršnih računa urađena revizija, pa je teško ocijeniti nivo njihove pouzdanosti. Ovako nizak kvalitet finansijskog izvještavanja, po-sljedica je nepoštovanja Zakona o računovodstvu, odnosno goto-vo potpunog odsustva sankcija za netačno popunjenje godišnje finansijske račune, pa čak i za njihovo nedostavljanje. Stoga bibilo potrebno odrediti instituciju koja bi se bavila obradom za-vršnih računa i koja bi spriječila dalji „haos“ u ovoj oblasti. Kada se sagledaju sve štete koje nekvalitetno popunjeni finansijskiizvještaji imaju na prihode od poreza, na nivo kamatnih stopa, na nivo rizika u obligacionim odnosima, pa i na sama pravna lica na koja se odnose, proizilazi da bi se državi višestruko isplatilo da obezbijedi plate za nekoliko kvalitetnih profesionalaca koji bi se kompetentno bavili problematikom poboljšanja i obrade finansijskih iskaza.

10.3. Fiskalna politika

10.3.1. Prikaz Budžeta

Fiskalnu 2006. godinu karakterisala je dosljedna primjena refor-misanog poreskog sistema, veća finansijska disciplina, efikasnijanaplata poreskih obaveza, kao i smanjeno učešće sive ekonomije. Ove tendencije su u tekućoj godini imale za rezultat rast izvornih budžetkih prihoda i stvaranje uslova za što veće finansiranje bu-džetskih izdataka iz realnih izvora, eliminisanje dugogodišnjeg deficita i ostvarenje budžetskog suficita.

Fiskalna disciplina, ostvarena u prethodnom periodu, je od ve-likog značaja u sistemima sa valutnom supstitucijom kada su monetarne vlasti limitirane u vođenju makroekonomske politi-ke i njen trend prikazan je tabelom br 10.3.

Skupština Crne Gore je krajem novembra prethodne godine usvojila Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o Budžetu Republike Crne Gore za 2006. godinu (Sl. list RCG 70/06) ko-jim je izvršen rebalans i sa kojim su planirani ukupni budžetski primici i izdaci uvećani za 12,5 miliona eura na 531,5 miliona eura, respektivno.

Ovaj Zakon je donesen zbog promijenjene strukture prihoda (povećanja izvornih budžetskih prihoda), primjene Zakona o zaradama i drugim primanjima poslanika i funkcionera, pri-mjene Zakona o finansiranju političkih partija, kao i primjeneGranskog kolektivnog ugovora u oblasti kulture, i zdravstvene i socijalne zaštite.

Tabela br. 10.3 – Kretanje budžetskog deficita/suficita

Opis/Period 2002. 2003. 2004. 2005. 2006. plan za 2007.

Deficit/Suficit Budžeta RCG (mil. eura) -25,2 -45,9 -32,8 -30,1 34,6 10,6

% učešća u BDP -2,02 -3,30 -2,22 -1,92 1,89 0,53

Izvor:Ministarstvo finansija

99

MAK

ROEK

ONOM

SKI A

MBI

JENT

U C

RNOJ

GOR

I U 2

006.

Rebalansom iz novembra 2006. godine tekući prihodi budžeta su procijenjeni na 492,7 miliona eura i veći su za 12,5 miliona eura u odnosu na planirana sredstva Zakonom o budžetu za 2006. godi-nu (usljed veće naplate prihoda od PDV-a za 10,7 mil.eura i poreza na međunarodnu trgovinu i transakcije za 1,8 mil.eura).

Na strani izdataka, novim planom povećani su izdaci po osnovu prava iz oblasti socijalne zaštite za 4,3 miliona eura, usljed pove-ćanog broja korisnika ovih prava, i povećana su sredstva tekuće budžetske rezerve za 8,3 miliona eura nakon primjene Zakona o zaradama i drugim primanjima poslanika i funkcionera i drugih neplaniranih izdataka u 2006.godini.

Budžet za 2006. godinu, nakon rebalansa je povećan za 6% u odnosu na budžet iz 2005. godine.

Ukupni budžetski primici (preliminarni podaci Ministarstva finansija) u 2006. godini iznosili su 582,3 miliona eura i viši suza 9,6% u odnosu na planirana sredstva za 2006. godinu nakon rebalansa. Posmatrajući budžetske prihode ostvarene u 2005. godini, bez privatizacionih prihoda od prodaje Telekoma, uoča-va se rast budžetskih prihoda u posmatranom periodu u odno-su na uporedni period prethodne godine za 24%, što se može ocijeniti kao pozitivna tendencija u skladu sa utvrđenom poli-tikom u fiskalnoj sferi.

Ostvarenje budžetskih primitaka po mjesecima tokom godine bilo je neravnomjerno, ali sa tendencijom rasta. Najveći priliv sredstava ostvaren je u drugom dijelu godine, što je između ostalog rezultat uspješne turističke sezone i povećanja tekućih prihoda (prihoda od poreza na PDV, carina i akciza na uvezenu robu), kao i primitaka od otplate kredita.

Struktura budžetskih primitaka pokazuje vrlo dinamičan rast te-kućih prihoda sa učešćem od 567,1 milion eura ili 97,4% uklju-čujući i primitke od otplate kredita. U odnosu na plan za 2006. ovi prihodi su povećani za 15%, dok su u poređenju sa 2005. godinom bili viši za 32%, kao rezultat rasta prihoda od pore-za i naknada.

Ukupni izdaci budžeta (preliminarni podaci Ministarstva finan-sija) u 2006. godini iznosili su 579,8 miliona eura, i od ostvarenih primitaka su niži za 0,4% ili 2,5 miliona eura. Izvršenje izdataka u odnosu na plan za 2006. godinu, nakon rebalansa povećano je za 9%, kao rezultat povećanih izdataka po osnovu otplate dugova,

datih pozajmica i kredita i tekuće budžetske rezerve. U poređenju sa prethodnom godinom ovi izdaci veći su za 5%.

Tokom godine, trošenje sredstava budžeta je po pojedinim mje-secima bilo neravnomjerno, kao i kod priliva sredstava. Visok nivo otplate kredita, neizmirenih obaveza iz prethodnih godina i kama-ta opredijelile su visoku potrošnju budžetskih sredstava posebno u drugom dijelu godine, kada su i primici bili najviši.

Struktura ukupnih izdataka tokom godine pokazuje kontinuitet visokog učešća tekućih izdataka od 262 miliona eura ili 45% ,što je u odnosu na projektovani iznos nakon rebalansa za 2006. godinu niže za 2%, ali i više za isti procenat u odnosu na 2005.

Grafik br. 10.7 – Struktura budžetskih primitaka u periodu 2003-06. godine i plan za 2007. godinu

Izvor: Ministarstvo finansija Crne Gore

Grafik br. 10.8 – Kretanje strukture ukupnih izdataka u periodu 2003-06. godine i plan za 2007. godinu


100

GODI

ŠNJI

IZVJ

EŠTA

J O R

ADU

• 200

6

Posmatrajući iznos suficit/deficit kao razliku primitaka i izda-taka, pri čemu se primici umanjuju za pozajmice, primljene tran-sfere, donacije i primitke od prodaje imovine, a izdaci za otplatu glavnice u zemlji i inostranstvu po osnovu duga nastalog uzi-manjem kredita i emitovanjem hartija od vrijednosti, u periodu 01.01-31.12. 2006. godine, primarni budžet Republike je ostvario suficit 34,6 miliona eura.22

Ukoliko suficit posmatramo kao razliku između primitaka i izda-taka onda je iznosio 2,5 miliona eura.

10.4. Javni dug

Javni dug Crne Gore na kraju 2006. godine je iznosio 701,1 mi-lion eura i njegov udio u procijenjenom BDP-u za 2006. godinu je bio oko 38,3% . Od ukupnog iznosa javnog duga, 197,1 milion eura ili 28,1% se odnosi na domaći dug, dok inostrani dug iznosi 504 miliona eura ili 71,9%.

Visina javnog duga u Crnoj Gori, u poređenju sa drugim tran-zicionim zemljama, sa prosjekom Evropske unije, kao i sa Ma-strihtskim kriterijima je relativno povoljna, pa se shodno ovom kriterijumu i dalje nastavlja tendencija svrstavanja Crne Gore u kategoriju nisko zaduženih zemalja.

Struktura javnog duga Crne Gore ukazuje na dominaciju nasljeđe-nog zaduženja iz prethodnog sistema, odnosno, oko 84% obaveza se odnosi na obaveze preuzete Zakonom o regulisanju obaveza i potraživanja po osnovu inoduga i devizne štednje građana, dok se ostatak duga odnosi na nova zaduženja.

10.4.1. Strani javni dug

Ukupan spoljni dug Crne Gore, prema stanju na dan 31.12.2006. godine, iznosio je 504 miliona eura, što čini oko 27,6% procije-njenog BDP-a u 2006. godini i prikazan je tabelom 10.4.

Dug prema Pariskom klubu iznosi 137,8 miliona eura i pri-kazan je u ukupno umanjenom iznosu duga. Ovaj dug je u 2006. godini umanjen za preostalih 15% (od dogovorenog otpisa duga

Grafik br. 10.9 – Kretanje primitaka iizdataka u posljednje četiri godine


Grafik br. 10.10 – Udio javnog duga CrneGore u BDP u periodu 2002-2006. godina


od 66%) u iznosu od 26 miliona dolara shodno uspješno okon-čanom aranžmanu sa MMF-om. U strukturi spoljnog duga koji se odnosi na dug prema Pariskom klubu povjerilaca, osim otpisa, je i promjena koja je nastala usljed uvećanja ove obaveze za oko 12,5 miliona eura dodavanjem kapitalizovane kamate na iznos duga kao što je i predviđeno odredbama bilateralnih sporazu-ma. U stanje duga uključene su i obaveze po osnovu prvih po-vlačenja kredita vlada Poljske i Mađarske, kao i nova povlačenja iz aranžmana sa KfW-om.

22 Metodologija obračuna suficita/deficita „Sl.list RCG“, 71/05.

101

MAK

ROEK

ONOM

SKI A

MBI

JENT

U C

RNOJ

GOR

I U 2

006.

Obaveze po osnovu novih kredita su u 2006. godini uvećane za oko 20%, od čega se najveći dio oko 7,1 milion eura odnosi na povlačenje kredita po osnovu SAC II kredita (kredita za strukturno prilagođavanje) odobrenog od strane Svjetske banke.

Na osnovu podataka o stanju postojećeg spoljnog duga, Mini-starstvo finansija izradilo je projekciju njegove otplate koja jedata u narednoj tabeli.

Tabela br. 10.4 – Stanje stranog duga Crne Gore na dan 31.12.2006. godine, u 000.000 eura

Kreditor Stanje duga

Procijenjeni BDP

Inodug/BDP

% inoduga

% javnog duga

1 2 3 (2/3)4 5 6

Međunarodna banka za obnovu i razvoj (IBRD) 261.8 1,829.0 14.3% 52.2% 37.5%

Međunarodna finansijska organizacija (IFC) 9.2 1,829.0 0.5% 1.8% 1.3%

Zemlje članice Pariskog kluba kreditora* 137.8 1,829.0 7.5% 27.5% 19.7%

Međunarodna organizacija za razvoj (IDA)** 34.9 1,829.0 1.9% 7.0% 5.0%

Evropska investiciona banka (EIB)*** 37.2 1,829.0 2.0% 7.4% 5.3%

EBRD 1.4 1,829.0 0.1% 0.3% 0.2%

Razvojna banka Savjeta Evrope 2.6 1,829.0 0.1% 0.5% 0.4%

Evropska zajednica 5.5 1,829.0 0.3% 1.1% 0.8%

Kreditna banka za obnovu - Njemačka (KFW) 5.9 1,829.0 0.3% 1.2% 0.8%

Austrijski kredit 4.1 1,829.0 0.2% 0.8% 0.6%

Anglo Yugoslav banka 0.7 1,829.0 0.0% 0.1% 0.1%

Mađarski kredit 1.5 1,829.0 0.1% 0.3% 0.2%

Poljski kredit 1.4 1,829.0 0.1% 0.3% 0.2%

UKUPNO 504 1,829.0 27.6% 100.0% 71.9%

* Iznos originalnog duga u eurima je 71%,američkim dolarima 26% i 3% u ostalim valutama. * Konverzija je izvršena na dan 30.09.2006. godine. **Originalni iznos je u specijalnim pravima vučenja (SDR) ***Stari dug 1,2 mil. eura

Tabela br. 10.5 – Projekcija servisiranja spoljnjeg duga Crne Gore do 2010. godine

Godina Glavnica Kamata Ukupno

2007. 9.352.429,09 19.475.676,68 28.828.105,77

2008. 11.703.163,25 19.318.481,35 31.021.644,60

2009. 14.169.850,47 18.970.235,50 33.140.085,97

2010. 14.323.672,37 18.186.045,88 32.509.718,25


Indikatori spoljne zaduženosti ukazuju da, uprkos visokoj naslije-đenoj zaduženosti, Crna Gora se i dalje nalazi u grupi zemalja sa niskom zaduženošću, ali blizu gornje granice niske zaduženosti. Zbog toga je potreban oprez u narednom periodu. Racio stranog duga u bruto društvenom proizvodu (27,2%), učešće spoljnog duga u procijenjenom izvozu roba i usluga (oko 55%), kao i dug po glavi stanovnika potvrđuju ovakav zaključak.

102

GODI

ŠNJI

IZVJ

EŠTA

J O R

ADU

• 200

6

Tabela br. 10.6 – Kriterijum zaduženosti i pozicija Crne Gore

Pokazatelj Visoko zadužene

Srednjezadužene

Niskozadužene

Crna Gora

31.12.2005. 31.12.2006.

Stanje duga/BDP Racio>50% 30%<racio≤50% racio≤30% 31,1% 27,2%

Stanje duga/Izvoz Racio>220% 132%<racio≤220% racio≤132% 70% 55%

Box br. 10.1 – Komparacija pokazatelja zaduženosti

Kad se posmatraju pokazatelji zaduženosti po zemljama u regionu, u periodu od 2002. zaključno sa 2006. godi-nom, može se ocijeniti da Crna Gora spada u red nisko zaduženih zemalja, kao i da ovi pokazatelji pokazuju ten-denciju poboljšanja.

Grafik br. 1 – Udio spoljnjeg duga u BDP u odabranim zemljama,u periodu 2002-2006. godine

Izvor: Hanbook of Statistics 2006. Central, East and Southeast Europe, Izvor za 2006: IMF, Publication notices, IMF Executive Board Concludes 2006. Article IV Consultation with countries

Grafik br. 2 – Udio spoljnjeg duga u ukupnom uvozu roba i usluga,po odabranim zemljama, u periodu 2002-2006. godina

Izvor: Hanbook of Statistics 2006. Central, East and Southeast Europe

103

MAK

ROEK

ONOM

SKI A

MBI

JENT

U C

RNOJ

GOR

I U 2

006.

10.4.2. Domaći javni dug

Domaći javni dug na kraju 2006. godine je iznosio 197,1 mi-lion eura ili 10,8% bruto domaćeg proizvoda. Najveći udio u domaćem javnom dugu i dalje predstavlja stara devizna šte-dnja koja je na dan 31.12.2006. godine iznosila 105,2 miliona eura ili 53,3% domaćeg duga. Dug po ovom osnovu umanjen je u odnosu na stanje krajem prethodne godine za 11,8 miliona eura ili za oko 10% duga.

Pored stare devizne štednje značajni dio domaćeg javnog duga (26,5%) odnosi se na novonastale obaveze po osnovu obeštećenja odnosno restitucije23 vlasništva koji je metodologijom obraču-na obuhvaćen i iskazan u 2006. godini, dok su ukupne obaveze umanjene za obaveze po državnim zapisima za 4,7 miliona eura i za zaostale budžetske obaveze za 10,6 miliona eura.

Dug države po osnovu emitovanja kratkoročnih državnih zapisa u 2006. godini je iznosio 3,3 miliona eura i smanjen je za 59% u odnosu na prošlu godinu. Ova pozitivna tendencija započe-ta je još prethodne godine odlukom Vlade da kroz upravljenje dugom koristi jeftinije izvore finansiranja u slučaju potrebe pre-mošćavanja kratkoročnih nedostataka likvidnosti. Takođe, treba

napomenuti da je smanjena potreba za ovim sredstvima nastala i kao rezultat smanjenih potreba Ministarstva finansija za zadu-živanjem usljed visokoh privatizacionih prihoda u budžetu koji su ostvareni u prethodne dvije godine. Kao posljedica smanjene ponude državnih zapisa, kamatna stopa na ovim hartijama od vrijednosti je imala značajan pad.

10.4.3. Otplata javnog duga

U 2006. godini ukupno je otplaćeno 74,31 milion eura po osnovu servisiranja javnog duga, što predstavlja 4% udjela u procijenje-nom BDP-u u 2006. godini. Servisiranje obaveza je u skladu sa predviđenom dinamikom otplate dospjelih obaveza.

Javni dug Crne Gore, sa javnim preduzećima, iznosio je oko 775 miliona eura ili 42,4% BDP-a na dan 31.12.2006. godine. Javna preduzeća koja su korisnici inokredita, a kojima je Crna Gora izdala garanciju ili kontragaranciju Monteput, Aerodromi CG, EPCG i Agencija za kontrolu leta, su preduzeća sa autonomnim prihodima, i postoji osnovana pretpostavka da će navedena preduzeća redovno servisirati svoje obaveze, pa prema ESA-95 računovodstvenoj metodi te obaveze nijesu uključene u javni dug, već se tretiraju kao dug javnog sektora.

Tabela br. 10.7 – Stanje domaćeg duga Crne Gore na dan 31.12.2006. godine

Kreditor Stanje duga BDP Dom dug/

BDP% dom duga

% javnog duga

1 2 3 (2/3)4 5 6

Stara devizna štednja 105.2 1,829.0 5.8% 53.4% 15.1%

Obaveze po bankarskim kreditima 0.0 1,829.0 0.0% 0.0% 0.0%

Obaveze po državnim zapisima 3.3 1,829.0 0.2% 1.7% 0.5%

Zaostale budžetske obaveze 15.4 1,829.0 0.8% 7.8% 2.2%

Dug lokalnih samouprava 20.9 1,829.0 1.1% 10.6% 3.0%

Obaveze po osnovu obeštećenja 52.3 1,829.0 2.9% 26.5% 7.5%

UKUPNO 197.1 1,829.0 10.8% 100.0% 28.2%

23 Obveznice Fonda za obeštećenje su emitovane u martu 2006. godine, u ukupnoj vrijednosti 150 miliona eura. Ove obveznice se mogu prodavati na tržištu ili upotrijebiti za kupovinu akcija, udjela i druge imovine RCG i državnih fondova. Inicijalna vrijednost jedne obveznice je jedan euro, a za razliku od obveznica stare devizne štednje, i opštinskih obveznica, ove obveznice nijesu kamatonosne i nemaju rok do-spjeća.

104

GODI

ŠNJI

IZVJ

EŠTA

J O R

ADU

• 200

6

10.5. Finansijska tržišta

Tržište novca karakterisalo se malom raznovrsnošću tržišnog materijala i padom prometa. Osim kratkoročnih dužničkih hartija od vrijednosti koje emituje Vlada Republike Crne Gore, drugih vrsta kratkoročnih komercijalnih hartija od vrijednosti nije bilo. Obim trgovine državnim zapisima je u odnosu na 2005. godinu smanjen za 88,6%. Usljed sprovođenja Strategije Vlade RCG za smanjenje javnog duga smanjen je i broj aukcija i iznos emitova-nih državnih zapisa. Pri tome je period dospjelosti zapisa iznosio 91 i 182 dana. Zabilježen je i značajan pad prinosa na državne zapise, što je, takođe, djelovalo destimulirajuće za potencijalne učesnike tržišta novca.

U strukturi ostvarenog prometa na tržištu kapitala, u 2006. godi-ni najveće učešće su imale akcije crnogorskih kompanija - 81%, zatim akcije investicionih fondova 13,9%, dok se na trgovinu ra-znim vrstama obveznica odnosilo 5,1% ukupnog prometa. Stru-ktura tržišnog materijala u toku 2006. godine obogaćena je za nove vrste obveznica: obveznice fonda za restituciju, obveznice za sanaciju puteva i municipalne obveznice.

Povećan je broj učesnika na tržištu kapitala, kako individualnih i institucionalnih investitora, tako i posrednika na tržištu (brokera, dilera i investicionih fondova). Njihovom daljem rastu će doprinijeti

i sprovođenje reforme penzionog sistema i pojava prvih dobro-voljnih penzionih i osiguravajućih društava, koja će svoja sredstva investirati na tržištu kapitala. Pozitivan impuls očekuje se i kroz integrisanje našeg tržišta sa tržištima kapitala u regionu.

S druge strane dalji razvoj tržišta ipak nije doprinijeo poveća-nju primarne trgovine. Svega 3,6% prometa realizovano je u primarnoj prodaji. Do sada su to radile uglavnom banke. Kor-porativne obveznice kao vrsta tržišnog materijala, koji omogu-ćava kompanijama da dolaze do sredstava za razvoj, još uvijek ne postoje, tako da je uticaj tržišta kapitala na finansiranje pri-vrede vrlo ograničen.

Za širenje spektra tržišnog materijala i povećanje intenziteta tr-govanja važno je na tržištu obezbijediti adekvatnu zaštitu prava investitora, kako institucionalnih tako i individualnih. Kod insti-tucionalnih investitora važno je da se zakonom jasno definišuodgovornosti društava za upravljanje i nadzornih odbora za pro-puste u radu. Individualnim investitorima, pak treba obezbijediti zaštitu vlasničkih prava.

Jedan od izraženih problema funkcionisanja tržišta je netran-sparentnost poslovanja kompanija. Finansijski izvještaji kom-panija su uglavnom nedostupni, čak i izvještaji kompanija koje su na kotacionim listama berzi, objavljuju se sa nedopustivim

Tabela br. 10.8 – Struktura otplate javnog duga u 2006. godini, u milionima eura

Spoljni dug

Otplata kamate na kredite i garancije 19,003Otplata glavnice kredita i garancija 14,544Otplata ostalih troškova 0,267UKUPNO 33,814Domaći dug Otplata glavnice po kreditima i garancijama 17,136Otplata kamate po kreditima i garancijama 2,018Otplata glavnice po kratkoročnim državnim zapisima 4,663Otplata kamate po kratkoročnim državnim zapisima 0,102Otplate po preuzetim dugovima 2,717Isplata zaostalih obaveza po zaključku Vlade 13,105Dati krediti 0,755Odluke užeg kabineta Vlade 0,675UKUPNO: 41,171UKUPNO STRANI I DOMAĆI DUG: 74,985

Izvor: Ministarstvo finansija RCG

105

MAK

ROEK

ONOM

SKI A

MBI

JENT

U C

RNOJ

GOR

I U 2

006.

kašnjenjem. U poređenju sa praksom zemalja iz okruženja ova pojava predstavlja izraz zaostajanja tržišta, jer u pomenutim ze-mljama obaveza je preduzeća da investitore informišu o svom poslovanju poštujući međunarodne računovodstvene i revizorske standarde i sa jasno definisanom frekvencijom (najčešće kvar-talno). U vezi s tim preporučljivo je osnovati na državnom nivou instituciju, ukoliko nema interesa od strane privatnog sektora, koja bi se bavila bonitetnim analizama poslovanja, kao što je to praksa u svijetu. Ovakve institucije utvrđuju rejtinge kompani-ja, na osnovu kojih investitori unaprijed smanjuju ili prihvataju rizik investiranja, što je od značaja za smanjenje ukupnog rizika finansijskog sistema.

Trgovanje na crnogorskim berzama, u 2006. godini, i dalje je ka-rakterisao uzak spektar hartija kojima se trguje, njihova ograni-čenost na trgovanje običnim akcijama, investicionim jedinicama investicionih fondova i na svega četiri vrste državnih ili kvazidr-žavnih obveznica, na suviše mali broj inicijalnih javnih ponuda, koje su uglavnom realizovale finansijske institucije. Posebnu opa-snost predstavlja pojava „cjenovnih mjehurića“ na tržištu kapi-tala. Kao rezultat špekulativne trgovine iz prethodnog perioda, moguće je očekivati korekciju cijena, sa značajnim negativnim posljedicama po čitavu privredu. Komisija za HOV bi trebala da posebnu pažnju posveti sprječavanju trgovine bazirane na in-sajderskim informacijama. Takođe, umjesto širenja špekulativnih informacija trebalo bi da suzbija iste. Potrebno je sprovesti kon-trolu primjene IOSCO principa na tržištu kapitala

10.6. Eksterni sektor

10.6.1. Tekući račun platnog bilansa

Deficit tekućeg računa u platnom bilansu u 2006. godini iznosio je568,2 miliona eura ili 268,8% više nego u 2005. godini. Posma-trano kao procenat BDP-a, deficit na tekućem računu porastao jesa 9,1% u 2005. godini na 31,1% BDP-a u 2006. godini. Izuzetno visok priliv stranih direktnih investicija i rast kredita najvećim di-jelom su se odrazili na snažan uvoz roba. Pokrivenost spoljnotr-govinskog deficita suficitom ostvarenim na ostalim podračunimatekućeg računa iznosila je 37,3%, što je za 32,8 procentna poena manje od pokrivenosti u 2005. godini.

Ubrzani privredni razvoj Crne Gore ogledao se kroz povećanje obima ukupnih transakcija na tekućem računu u 2006. godini za 28,6% posmatrano u odnosu na 2005. godinu. Ukupni obim razmjene na računu roba u 2006. godini veći je za 34,8% u odnosu na 2005. godinu. Ostvareni stepen pokrivenosti uvo-za izvozom roba u 2006. godini iznosio je 36,2%, što je za 11 procentnih poena manje nego u istom periodu 2005. godine. Kod usluga je zabilježeno povećanje suficita u 2006. godini za10,7%. Na podračunu faktorskih dohodaka ostvaren je porast neto prihoda, dok je na podračunu tekućih transfera evidenti-ran pad neto priliva.

Tabela br. 10.9 – Platni bilans, u ooo eura i kao procenat BDP-a

2005. 2006. Promjena % BDP*

A. TEKUĆI RAČUN (1+2+3+4) -154.045 -568.162 368,83 -31,06 1. ROBE -513.653 -905.596 176,30 -49,51 1.1. Izvoz 460.648 514.466 111,68 28,13 1.2. Uvoz 974.301 1.420.062 145,75 77,64

2. USLUGE 195.540 216.415 110,68 11,83 2.1. Prihodi 329.765 433.548 131,47 23,70 2.2. Rashodi 134.225 217.134 161,77 11,87

3. DOHOCI 17.512 30.800 175,88 1,68 3.1. Prihodi 62.291 65.334 104,88 3,57 3.2. Rashodi 44.779 34.534 77,12 1,89

4. TEKUĆI TRANSFERI 146.556 90.220 61,56 4,93 4.1. Transferi u Crnu Goru 163.455 108.555 66,41 5,94 4.2. Transferi iz Crne Gore 16.899 18.336 108,50 1,00

Izvor: CBCG

106

GODI

ŠNJI

IZVJ

EŠTA

J O R

ADU

• 200

6

Box br. 10.2 - Najveći deficit u Evropi

Uprkos značajnim reformama, većinu zemalja novih članica EU i zemalja jugoistočne Evrope i dalje karakteriše visok deficit tekućeg računa platnog bilansa. Takođe, zemlje koje ostvaruju snažan ekonomski rast, usljed rasta domaćetražnje te većih potreba za investicijama od trenutnog nivoa nacionalne štednje, koriste strani kapital, što gene-riše deficit na tekućem računu. Crna Gora je, na osnovu preliminarnih podataka, zabilježila deficit tekućeg računau 2006. godini u visini od 31% BDP-a, što je najviši deficit u Evropi.

Grafik br. 1 – Deficit tekućeg računa u procentimaod BDP-a, u 2006. godini

Izvor: Economic indicators for Central and Eastern Europe, BIS banka, CBCG

Osnovni razlog visokog deficita tekućeg ra-čuna jeste izuzetno visok spoljnotrgovinski deficit - 49,5% BDP-a. Rekordan priliv stranihdirektnih investicija, značajan priliv kredita i visok nivo investicionih aktivnosti, uticali su na povećani uvoz roba, koji se nije mogao pokriti suficitima ostvarenim na ostalim po-dračunima tekućeg računa. Za očekivati je da će se, kao posljedica ubrzanog privrednog razvoja i visokih investicija, u budućnosti po-većati konkurentnost domaće privrede što će uticati na smanjenje uvoza i povećanje izvo-za, a time i na smanjenje spoljnotrgovinske neravnoteže. Trenutno postojeći nivo deficitatekućeg računa platnog bilansa ne predsta-vlja problem, jer je on u potpunosti pokriven prilivom stranih direktnih investicija. Među-tim, dugoročno posmatrano on je neodrživ, s obzirom na to da svaka zemlja ima relativno

ograničene apsorpcione kapacitete kada je u pitanju privlačenje SDI. Onog trenutka kada „presahne“ priliv stranih direktnih investicija, jedini način pokrića visokog deficita će biti preko uzimanja međunarodnih kredita. Takva ten-dencija bi poslije nekoliko godina mogla dovesti do porasta zaduženosti zemlje i do pojave deficita „blizanca“.24 To bi značilo narušavanje makroekonomske stabilnosti i opadanje životnog standarda. Ipak, još uvijek ima dosta vremena da se poveća konkurentnost domaćih proizvođača, a na to će u velikoj mjeri uticati i privatizacija i aktu-elni priliv stranih direktnih investicija.

10.6.1.2. Robna razmjena

Robna razmjena Crne Gore sa inostranstvom u 2006. godini bila je znatno dinamičnija u poređenju sa 2005. godinom. U 2006. godini izvezeno je 514,5 miliona eura25 robe, dok je uvoz robe

iznosio 1.420,1 milion eura. Brži godišnji rast uvoza od rasta izvoza, pogoršao je pokazatelj pokrivenosti uvoza izvozom za 11 procentnih poena ( u 2006. godini je iznosio 36,2%) i pove-ćao robni deficit, koji je iznosio 905,6 miliona eura ili za 76,3%više nego u 2005. godini. Ukupno ostvarena robna razmjena u

24 Budžetski deficit i deficit tekućeg računa platnog bilansa se nazivaju deficiti blizanci, jer pojava jednog često utiče na pojavu drugog.25 METODOLOŠKE NAPOMENE: Metodološke razlike nametnule su obavezu prilagođavanja podataka dobijenih od statistike spoljne trgovine

za potrebe platnog bilansa, usljed čega se i podaci o izvozu i uvozu robe u tabeli platnog bilansa ne podudaraju sa podacima o robnoj raz-mjeni Monstata.

107

MAK

ROEK

ONOM

SKI A

MBI

JENT

U C

RNOJ

GOR

I U 2

006.

2006. godini iznosila je 1934,5 miliona eura što ukazuje na rast ukupnog obima robnog prometa Crne Gore sa inostranstvom za 34,8%. Očigledno je da se ubrzani privredni rast ekonomi-je, visok priliv stranih direktnih investicija i kredita, korišćenih u investicione svrhe, odrazio na znatno povećanje uvoza roba koje se ne proizvode u Crnoj Gori ili proizvode u nedovoljnim količinama. Takođe, pri upoređivanju podataka za 2006. godi-nu sa podacima iz prethodnih godina, treba uzeti u obzir da su podaci za 2006. godinu preliminarni. Učešće spoljnotrgovinskog deficita u ukupnoj robnoj razmjeni, u 2006. godini, iznosilo je46,8%, što je za 11 procentnih poena veće učešće nego u istom periodu 2005. godine.

Tokom 2006. godine izvoz je porastao za 11,7% u odnosu na isti period prethodne godine. Najznačajniji izvozni proizvod bili su aluminijum i proizvodi od aluminijuma koji čine 44,4% uku-pnog izvoza (219 miliona eura), zatim slijede proizvodi iz gru-pe „Gvožđe i čelik“ sa učešćem od 11,1% (54,9 miliona eura) i „Mineralna goriva, mineralna ulja i proizvodi njihove destilacije“ sa učešćem od 8% (39,6 miliona eura). Takođe, treba pomenuti

izvoz grupe proizvoda „Pića, alkoholi i sirće“, sa učešćem od 5,4% (36,5 miliona eura) u ukupnom izvozu u 2006. godini i grupe proizvoda „Voće za jelo“ sa učešćem od 4,2% (26,5 miliona eura). Posmatrajući strukturu izvoza po zemljama, 94% robe izvezeno je u osam zemalja (Srbiju i Kosovo, Italiju, Mađarsku, Grčku, Bosnu i Hercegovinu, Sloveniju, Njemačku i Hrvatsku), što govori o niskoj diverzifikaciji izvoza. Zemlje u kojima se alumi-nijum najviše izvozio, tokom 2006. godine, bile su Italija, Grčka, Mađarska i Srbija.

Uvoz roba u 2006. godini iznosio je 1.420,1 milion eura i bio je veći za 44,2% nego u 2005. godini. U ukupnoj strukturi robnog uvoza, najviše je uvezeno proizvoda grupe „Mineralna goriva, mineralna ulja i dr.“ - 169 miliona eura (12% ukupnog uvoza u 2006. godini). Zatim, slijedi uvoz grupe proizvoda „Vozila, osim željezničkih ili tramvajskih šinskih vozila i njihovi djelovi i pribor“ u iznosu od 127,1 milion eura (9% ukupnog uvoza Crne Gore). Najznačajnija stavka ove grupe proizvoda bili su putnički auto-mobili, kojih je uvezeno 91,8 miliona eura i to najviše iz Njema-čke, Francuske, Japana i Italije.

Tabela br. 10.10 – Struktura izvoza i uvoza po zemljama, u 2006. godini, u 000 eura

Spoljnotrgovinski partneri Izvoz Uvoz Saldo Pokrivenost uvoza izvozom, u %

Srbija i Kosovo 168.180 400.452 -232.272 42,00Italija 142.207 138.690 3.517 102,54Njemačka 14.892 155.361 -140.469 9,59Grčka 41.697 59.954 -18.257 69,55Slovenija 17.569 52.997 -35.428 33,15Bosna i Hercegovina 27.793 40.187 -12.394 69,16Hrvatska 8.966 57.893 -48.927 15,49Mađarska 43.912 16.188 27.725 271,27Kina 0 58.899 -58.899 0,00Austrija 1.986 47.297 -45.312 4,20Švajcarska 425 38.536 -38.111 1,10Francuska 407 37.868 -37.461 1,08Ruska federacija 320 30.152 -29.833 1,06Češka Republika 1.539 25.861 -24.323 5,95SAD 488 24.075 -23.587 2,03Japan 1 21.509 -21.508 0,01Rumunija 1.328 19.535 -18.207 6,80Republika Makedonija 2.014 15.766 -13.752 12,77Velika Britanija 1.634 15.304 -13.671 10,68Holandija 242 16.091 -15.848 1,50Španija 148 13.822 -13.674 1,07Ostale zemlje 17.857 118.657 -100.800 15,05UKUPNO: 493.604 1.405.097 -911.492 35,13

Izvor: MONSTAT

108

GODI

ŠNJI

IZVJ

EŠTA

J O R

ADU

• 200

6

10.6.1.3. Usluge

Obim razmjene usluga, u 2006. godini, iznosio je 650,7 milio-na eura ili 40,2% više nego u 2005. godini. Od toga su, u 2006. godini, prihodi od usluga iznosili 433,5 miliona eura i povećani su za 31,5% u odnosu na isti period prethodne godine. Istovre-meno, rashodi od usluga u 2006. godini su iznosili 217,1 mi-lion eura i povećani su za 61,8% u odnosu na 2006. godinu. Ostvaren suficit u 2006. godini iznosio je 216,4 miliona eura,što predstavlja povećanje od 10,7% u odnosu na suficit ostva-ren u 2005. godini.

10.6.1.4. Faktorski dohoci

Prihodi po osnovu faktorskih dohodaka, u 2006. godini, ostva-reni su u iznosu od 65,3 miliona eura, od čega 61,4 miliona eura čine kompenzacije zaposlenih. Prihodi po osnovu dohotka od međunarodnih ulaganja iznosili su 3,9 miliona eura. Rashodi po osnovu dohotka u posmatranom periodu su iznosili 34,5 miliona eura, od čega se 4,4 miliona eura odnosi na plate nerezidena-ta, a ostalo na kamate na kratkoročne i dugoročne kredite (29,7 miliona eura) i dohodak od direktnih i portfolio ulaganja (405,9 hiljada eura). Saldo dohotka u 2006. godini bio je pozitivan i iznosio je 30,8 miliona eura.

10.6.1.5. Tekući transferi

Ukupni priliv po osnovu tekućih transfera u 2006. godini iznosio je 108,5 miliona eura. Od toga 8,1 milion eura se odnosilo na sektor Država, a 100,4 miliona na ostale sektore. U okviru osta-lih sektora, priliv po osnovu radničkih zarada iznosio je 87,5 mi-liona eura. Priliv ostalih transfera je iznosio 12,9 miliona eura. U istom periodu odliv tekućih transfera iznosio je 18,3 miliona eura, od čega ostali sektori čine 16,9 miliona eura, a sektor Dr-žava 1,3 miliona eura. Saldo tekućih transfera u 2006. godini iznosio je 90,2 miliona eura.

10.6.2. Račun kapitalnih i finansijskihtransakcija

U okviru kapitalno-finansijskog bilansa nastavljen je značajanpriliv stranih direktnih investicija. Vrijednost neto direktnih in-vesticija (priliv minus odliv) u 2006. godini iznosila je 466,7 mi-liona eura, što predstavlja rekordan priliv. Ukupan priliv stranih

Grafik br. 10.11 – Priliv stranih direktnih investicija po kvartalima u 2005. i 2006. godini

direktnih investicija u 2006. godini iznosio je 644,3 miliona eura, od čega se 641,2 miliona eura odnosi na ulaganje nerezidenata u Crnu Goru, a 3,1 milion eura na povlačenje sredstava direktno investiranih u inostranstvu. Ulaganja u vlasnički kapital od strane nerezidenata su u 2006. godini iznosila 596 miliona eura, što je za 51,7% više nego u 2005. godini, dok je oko 45,1 milion eura priliva investicija realizovano u formi interkompanijskog duga, u obliku kredita, depozita i ostalih potraživanja.

Od ukupnog priliva, 337,9 miliona eura ili 53% odnosilo se na poslove povezane sa nekretninama, dok je ulaganje stranog ka-pitala u domaća preduzeća i banke iznosilo 252 miliona eura ili 39% ukupnog priliva stranih direktnih investicija.

Odliv po osnovu stranih direktnih investicija u posmatranom periodu je iznosio 177,6 miliona eura, od čega se 81 milion eura odnosilo na nekretnine, 64,4 miliona eura na povlačenje udje-la stranog kapitala u domaćim bankama i preduzećima, dok se 29,3 miliona eura odnosilo na investiranje domaćih kompanija u inostranstvu. Posmatrajući strukturu odliva, 45,6% se odnosi na prodaju nekretnina, dok se 36,3% odnosi na povlačenje udjela stranog kapitala iz domaćih banaka i preduzeća.

Priliv portfolio investicija u 2006. godini iznosio je 43,8 miliona, dok je istovremeno odliv iznosio 48,3 miliona eura. Na računu ostalih investicija, kojim su obuhvaćeni krediti, trgovinski kre-diti, gotovina i depoziti, priliv sredstava iznosio je 427,5 miliona eura, što je za 332,6 miliona eura više u odnosu na 2005. godinu. Posmatrajući strukturu ostalih investicija, 423,3 miliona eura se

Izvor: CBCG

109

MAK

ROEK

ONOM

SKI A

MBI

JENT

U C

RNOJ

GOR

I U 2

006.

odnosi na zajmove koja su domaća preduzeća i banke uzela u inostranstvu, dok se 4,2 miliona eura odnosi na smanjenje po-traživanja domaćih banaka po osnovu datih sredstava. Odliv po osnovu ostalih investicija je iznosio 288,7 miliona eura, dok je saldo iznosio 138,9 miliona eura.

Box br. 10.3 – Međunarodni krediti

U 2006. godini zabilježen je snažan rast obaveza prema inostranstvu, na što je posebno uticao rast obaveza bana-ka i ostalih sektora po osnovu uzetih kredita iz inostranstva. Ukupne obaveze prema inostranstvu u 2006. godini su iznosile 351,7 miliona eura ili 119,5% više nego u 2005. godini. Priliv kredita u 2006. godini iznosio je 423,3 mi-liona eura, što je za 125,5% više nego u 2005. godini, dok je odliv (plaćanje glavnice) iznosio 67,6 miliona eura ili 38,3% više nego u 2005. godini. Struktura priliva pokazuje da se od ukupnog priliva sredstava u obliku kredita oko 47% odnosi na finansijske institucije (komercijalne banke, mikrokreditne institucije, lizing kompanije), dok se oko36% odnosi na pravna lica koja su uzela kredite u cilju izvođenja građevinskih radova pretežno u oblasti turizma (izgradnja novih hotela, renoviranje starih hotela) i investiranja u nekretnine. Ostali krediti se odnose na druge privredne subjekte, Vladu i dr. Kod finansijskih institucija pretežno se radi o pozajmicama između povezanih su-bjekata (odnos „majka – kćerka“), dok je ostavljena mogućnost kod hotela i nekretnina da se krediti pretvore u vlasničko ulaganje. Stoga visok priliv kredita treba posmatrati kroz uzročno-posljedični odnos sa ubrzanim privre-dnim razvojem Crne Gore.

Neto strana aktiva komercijalnih banaka u 2006. godini bila je manja za 73,4 miliona eura u odnosu na 31. decembar 2005. Istovremeno novčana sredstva CBCG na inoračunima i u trezoru, na dan 31. decembar 2006. godine, bila su veća za 137 miliona eura u odnosu na 31. decembar 2005.

NAJZNAČAJNIJI DOGAĐAJI U FINANSIJSKOM SISTEMU U 2006. I NAKON ZAVRŠETKA

IZVJEŠTAJNOG PERIODA 11

113

NAJZ

NAČ

AJNI

JI D

OGAĐ

AJI U

FIN

ANSI

JSKO

M S

ISTE

MU

Najznačajniji događaji u januaru 2006. godine

U crnogorskom bankarstvu zabilježena su tri značajna doga-đaja; „Sosijete ženeral (Societe Generale) banka“ preuzela je „Podgoričku banku“, čime je zaokružen proces kupovine kon-trolnog paketa akcija ove banke, realizovan krajem prošle godi-ne. Pored toga, od početka godine „Euromarket banka“ a.d. je pripojena „NLB Montenegrobanci“ a.d. Podgorica. Podgorička „Atlasmont banka“, prva iz Crne Gore, otvorila je svoje predsta-vništvo u Ruskoj Federaciji, nakon dobijanja odobrenja od Cen-tralne banke Rusije.

Centralna depozitarna agencija Crne Gore postala je član Evropske asocijacije centralnih depozitarija za hartije od vrijednosti.

Najznačajniji događaji u februaru 2006. godine

Finansijski aranžman koji je Međunarodni monetarni fond prije skoro četiri godine odobrio Državnoj zajednici uspješno je okon-čan. Shodno postignutim dogovorima sa predstavnicima MMF-a, dug prema Pariskom klubu je umanjen za preostalih 15% (od ukupno dogovorenog otpisa duga od 66%).

Članovi Odbora za raspodjelu finansijske imovine i obavezabivše SFRJ, potpisali su Rezoluciju o podjeli 27% njenog udjela u osnivačkom kapitalu Jugoslovenske banke za međunarodnu ekonomsku saradnju (JUBMES).

Centralna banka Crne Gore izdala je dozvolu za rad austrijskoj „Hipo Alpe Adria banci“.

Najznačajniji događaji u martu 2006. godine

Komisija za hartije od vrijednosti Republike Crne Gore odobrila je „Nex Montenegro berzi“ iz Podgorice javnu ponudu za pre-uzimanje „Montenegroberze“, takođe iz Podgorice. „Nex Mon-tenegroberza“ objavila je prospekt za preuzimanje svih (oko 1,3 hiljade) akcija „Montenegroberze“ sa pravom glasa, koje je namjeravala da plati po 130 eura.

Crnogorska Vlada je najavila realizaciju projekta „Hiljadu stam-benih kredita“, kojim će građanima biti omogućeno da dobiju kredit pod uslovima povoljnijim od postojećih.

Najznačajniji događaji u aprilu 2006. godine

Crnogorska Direkcija za razvoj malih i srednjih preduzeća pozva-la je iseljenike iz Crne Gore da se prijave za ukupno 500 hiljada eura vrijedne kredite, koje im ona planira odobravati u saradnji sa Crnogorskom komercijalnom bankom.

Predstavnici Srbije i Crne Gore, crnogorske Vlade i Evropske inve-sticione banke potpisali su finansijski protokol o zajmu za reguli-sanje otpadnih voda i snabdijevanje vodom u Crnoj Gori.

„Hypo Alpe Adria banka“, potpisivanjem ugovora sa crnogor-skom Vladom, uključila se u realizaciju projekta „Hiljadu stam-benih kredita“.

Predstavnici crnogorske i Vlade Poljske potpisali su u Varšavi ugo-vor o kreditu za Crnu Goru, vrijedan 15 miliona dolara, koji će biti iskorišćen za rehabilitaciju željeznice i razvoj poljoprivrede.

Zavod za zapošljavanje, Direkcija za razvoj malih i srednjih pre-duzeća i Fond za razvoj uručili su 530 odluka o dodjeli kredita preduzetnicima, malim i srednjim preduzećima, ukupne vrije-dnosti oko 5 miliona eura.

Najznačajniji događaji u maju 2006. godine

Na Cetinju je održana proslava povodom 100 godina crnogor-skog državnog novca. Proslavi, u organizaciji Centralne banke Crne Gore, prisustvovali su predstavnici velikog broja centralnih banaka, kao i najviši državni zvaničnici.

Austrijska kovnica poklonila je crnogorskoj Centralnoj banci je-dinu preostalu od nekoliko mašina na kojima je prije 100 godina kovan prvi novac države Crne Gore – perper.

114

GODI

ŠNJI

IZVJ

EŠTA

J O R

ADU

• 200

6

Najznačajniji događaji u junu 2006. godine

Ministri finansija i guverneri centralnih banaka Srbije i Crne Gore,načelno su se dogovorili da članstvo bivše Državne zajednice u međunarodnim finansijskim institucijama naslijedi Srbija, sapostojećim članskim ulogom, od čega će Crnoj Gori biti refun-diran dogovoreni iznos.

Nakon što je u Podgorici potpisan ugovor o prodaji kontrolnog paketa akcija Pljevaljske banke, Crna Gora je prva država na Bal-kanu koja se približava potpuno privatnom bankarskom sektoru i tržištu kapitala.

Najznačajniji događaji u julu 2006. godine

Predstavnici vlada i centralnih banaka Crne Gore i Srbije potpi-sali su međudržavni Sporazum o regulisanju članstva u među-narodnim finansijskim organizacijama i razgraničavanju finan-sijskih prava i obaveza doskorašnje Državne zajednice, nakon čega je crnogorska Skupština usvojila Zakon o potvrđivanju ovog Sporazuma.

Najznačajniji događaji u avgustu 2006. godine

Mađarska „OTP banka“ potpisala je ugovor o kupovini svih akcija „Crnogorske komercijalne banke“ iz Podgorice za 105 miliona eura. Taj iznos, gotovo sedam puta veći od nominalne vrijednosti akcijskog kapitala CKB-a, OTP će isplatiti do kraja godine.

Najznačajniji događaji u oktobru 2006. godine

U Podgorici je promovisan Evropski fond za jugoistočnu Evro-pu, koji planira da u narednih pet godina refinansira oko 150hiljada kredita i doprinese otvaranju oko 30 hiljada novih ra-dnih mjesta u regionu.

Skupstina RCG je usvojila Zakon o članstvu u Međunarodnom monetarnom fondu (MMF) koji su pripremili CBCG i Ministar-stvo finansija.

Najznačajniji događaji u novembru 2006. godine

Crna Gora je postala član Evropske banke za obnovu i razvoj.

Počela je primjena novih pravila o blok trgovini na crnogorskom

tržištu kapitala, koja dozvoljavaju da cijena akcija odstupa najviše petinu od tržišne cijene.

Predstavnici crnogorske i njemačke Vlade potpisali su Protokol o saradnji za 2006. godinu, vrijedan oko 63 miliona eura, uključujući pristup regionalnim fondovima, koji pokazuje koliko Njemačka podržava Crnu Goru na putu ka Evropskoj uniji.

Najznačajniji događaji u decembru 2006. godine

Poslanici crnogorskog parlamenta usvojili su Zakon o osiguranju i Zakon o dobrovoljnim penzijskim fondovima

Vlada Italije otpisala je Crnoj Gori dio duga u okviru Pariskog kluba povjerilaca u iznosu od 2,5 miliona eura i 2 miliona dolara.

Mađarska „OTP banka“ zvanično je postala vlasnik „Crnogorske komercijalne banke“ (CKB) uplatom svih njenih akcija kupljenih na Montenegroberzi.

Najznačajniji događaji u januaru 2007. godine

Crna Gora je u Vašingtonu postala članica Međunarodnog mo-netarnog fonda i Svjetske banke i time završila integraciju u međunarodni ekonomski sistem. Međunarodni monetarni fond otvorio je prvu kancelariju u Podgorici, nedelju dana nakon što je Crna Gora postala najnoviji član te internacionalne finansij-ske organizacije.

Predstavnici Centralne banke Crne Gore i Narodne banke Ma-kedonije potpisali su u Skoplju Memorandum o razumijevanju, kojim je definisana saradnja dvije institucije u oblasti kontrolebanaka.

Najznačajniji događaji u februaru 2007. godine

Vlada je usvojila okvirni sporazum o uslovima buduće saradnje Crne Gore i Evropske investicione banke na infrastrukturnim, kao i projektima iz drugih oblasti.

Najznačajniji događaji u martu 2007. godine

Crna Gora zvanično je postala članica holandske konstituence u Međunarodnom monetranom fondu i grupi Svjetske banke.

115

NAJZ

NAČ

AJNI

JI D

OGAĐ

AJI U

FIN

ANSI

JSKO

M S

ISTE

MU

Predstavnici Centralne banke Crne Gore i Mađarske institicije za superviziju finansijskih tržišta, potpisali su u Budimpešti Memo-randum o razumijevanju i saradnji u oblasti kontrole banaka.

Predsjednik Savjeta Centralne banke Crne Gore i guverner Narodne banke Bosne i Hercegovine potpisali su u Sarajevu Memorandum o razumijevanju i saradnji u oblasti kontrole banaka.

Najznačajniji događaji u aprilu 2007. godine

Predstavnici tri crnogorske osiguravajuće kuće osnovali su u Podgorici Nacionalni biro osiguravača Crne Gore, s ciljem una-pređivanja, razvoja i afirmacije poslovanja članova biroa i cije-le branše.

Kompanija za upravljanje investicionim fondom „Atlas Mont“, podgorička firma „Fin Invest“, Savez sindikata i Unija poslodavacaCrne Gore potpisali su Ugovor o osnivanju prvog akcionarskog društva za upravljanje penzionim fondom – „Atlas penzija“.

Rusija će 18 miliona dolara duga bivšeg Sovjetskog saveza Cr-noj Gori vratiti pružanjem usluga i isporukom mašina i opreme crnogorskoj energetici, šumarstvu, željezničkom saobraćaju, ali i vodosnabdijevanju i obrazovanju.

Najznačajniji događaji u maju 2007. godine

Predstavnici crnogorske Vlade i Evropske banke za obnovu i razvoj potpisali su Protokol o trogodišnjoj saradnji, vrijedan 30 miliona eura.

Crnogorska komercijalna banka, odlučila je, na Skupštini akci-onara, da prošlogodišnji profit od oko 4,3 miliona eura usmjerina povećanje akcijskog kapitala.

Najznačajniji događaji u junu 2007. godine

Predstavnik CBGG je imenovan za prvog predstavnika Crne Gore u Međunarodnom monetarnom fondu u Vašingtonu, a iz Ministarstva finansija je saopšteno da Crna Gora neće za-ključiti dvogodišnji aranžman sa Međunarodnim monetarnim fondom, kako je bilo najavljivano u januaru kada je postala nje-gova 185. članica.

Bord izvršnih direktora Svjetske banke odobrio je četvorogodi-šnju partnersku strategiju za Crnu Goru i deset miliona dolara kredita za razvoj održivog turizma u zemlji.

Crnogorska Vlada odlučila je da u avgustu, prije isteka za to planiranog roka, otplati dio dugovanja Međunarodnoj banci za obnovu i razvoj (IBRD), od oko 20 miliona eura, čime će se, kako je saopšteno, smanjiti učešće javnog duga u bruto domaćem proizvodu (BDP-a) za skoro jedan procentni poen.

12PRILOZI

119

Prilog 1. Statistika

Tabela br. 1 – Prosječno stanje depozita po viđenju i oročenih depozita banaka u 2006. godini, u 000 eura, (prema Odluci o obaveznoj rezervi banaka kod CBCG koja se primjenjivala do aprila 2006. godine)

R. b.

NEDJELJNI OBRAČUNSKI

PERIODI OBAVEZNE REZERVE

Depoziti koji ulaze u osnovicu za obračun OR

UKUPNO (3+4)

Depoziti koji ne ulaze u osnovicu za obračun OR

UKUPNO (6+7)

UKUPNI DEPOZITI

(5+8)Depoziti po viđenju

Oročeni depoziti do 30

dana

Oročeni depoziti preko

30 dana

Dep. po viđ. koji ne ulaze u

osnovicu

1 2 3 4 5 6 7 8 9

1 26.12-01.01. 261.805 5.097 266.902 224.977 1.232 226.209 493.111

2 04.01-08.01. 250.715 5.361 256.076 225.903 879 226.782 482.858

3 09.01-15.01. 247.087 5.017 252.104 223.898 1.281 225.179 477.283

4 16.01-22.01. 246.379 5.140 251.519 225.759 885 226.644 478.163

5 23.01-29.01. 253.468 5.103 258.571 221.665 965 222.630 481.201

6 30.01-05.02. 259.859 5.599 265.458 214.506 1.275 215.781 481.239

7 06.02-12.02. 251.126 5.757 256.883 221.176 867 222.043 478.926

8 13.02-19.02. 254.674 5.700 260.374 222.759 1.148 223.907 484.281

9 20.02-26.02. 260.964 5.747 266.711 224.491 1.184 225.675 492.386

10 27.02-06.03. 273.222 5.135 278.357 225.250 747 225.997 504.354

11 06.03-12.03. 255.254 5.039 260.293 231.420 632 232.052 492.345

12 13.03-19.03. 251.283 5.185 256.468 233.916 1.331 235.247 491.715

13 20.03-26.03. 255.005 5.457 260.462 237.988 868 238.856 499.318

14 27.03-02.04. 267.976 5.458 273.434 235.323 890 236.213 509.647

15 03.04-09.04. 290.673 5.274 295.947 233.825 800 234.625 530.572

120

R. b

NEDJELJNI OBRAČUNSKI

PERIODI OBAVEZNE

REZERVE

Depoziti koji ulaze u osnovicu za obračun OR

UKUPNO (3+4+5)

Depoziti koji ne ulaze u osnovicu za obračun OR

UKUPNO (7+8)

UKUPNI DEPOZITI

(6+9)Depoziti po viđenju

Oročeni depoziti do 90

dana

Oročeni depoziti od 90 dana do

godinu dana

Oročeni depoziti preko godinu dana

Dep. po viđenju

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

1 10.04-16.04. 297.807 103.966 85.185 486.958 44.553 1.240 45.793 532.751

2 17.04-23.04. 293.120 115.362 94.083 502.565 27.368 1.610 28.978 531.543

3 24.04-30.04. 301.730 113.956 92.319 508.005 31.399 1.781 33.180 541.185

4 01.05-07.05. 302.552 120.091 89.616 512.259 20.891 2.321 23.212 535.471

5 08.05-14.05. 310.051 118.214 93.071 521.336 21.077 2.106 23.183 544.519

6 15.05-21.05. 304.621 115.673 114.451 534.745 21.342 1.910 23.252 557.997

7 22.05-28.05. 307.521 117.001 117.201 541.723 20.075 1.993 22.068 563.791

8 29.05-04.06. 324.394 118.763 120.107 563.264 20.207 2.015 22.222 585.486

9 05.06-11.06. 322.962 120.815 120.048 563.825 22.264 1.718 23.982 587.807

10 12.06-18.06. 322.521 123.608 119.168 565.297 22.899 1.808 24.707 590.004

11 19.06-25.06. 337.953 135.911 117.966 591.830 23.708 1.342 25.050 616.880

12 26.06-02.07. 354.565 129.976 124.085 608.626 28.869 1.448 30.317 638.943

13 03.07-09.07. 343.194 146.806 123.426 613.426 29.317 1.564 30.881 644.307

14 10.07-16.07. 344.465 148.323 124.762 617.550 29.377 2.120 31.497 649.047

15 17.07-23.07. 374.745 150.718 122.676 648.139 20.666 2.244 22.910 671.049

16 24.07-30.07. 397.182 149.878 125.793 672.853 19.974 2.209 22.183 695.036

17 31.07-06.08 420.686 148.567 125.593 694.846 20.084 3.723 23.807 718.653

18 07.08-13.08 426.245 156.491 133.001 715.737 17.775 4.168 21.943 737.680

19 14.08-20.08 429.997 156.318 136.093 722.408 18.272 3.358 21.630 744.038

20 21.08-27.08. 450.650 160.422 141.067 752.139 19.055 4.277 23.332 775.471

21 28.08-03.09. 452.397 161.843 142.557 756.797 18.774 3.759 22.533 779.330

22 04.09-10.09. 453.803 167.755 147.845 769.403 19.750 5.158 24.908 794.311

23 11.09-17.09. 462.324 178.991 141.352 782.667 20.264 5.247 25.511 808.178

24 18.09-24.09. 463.659 176.791 141.901 782.351 20.361 5.039 25.400 807.751

25 25.09-01.10. 455.790 172.746 157.505 786.041 20.947 5.034 25.981 812.022

26 02.10-08.10. 446.837 195.959 147.368 790.164 22.082 5.636 27.718 817.882

27 09.10-15.10. 469.332 194.738 150.613 814.683 22.114 5.670 27.784 842.467

28 16.10-22.10. 478.547 188.372 152.598 819.517 21.495 3.507 25.002 844.519

29 23.10-29.10. 482.167 195.617 153.254 831.038 21.355 1.837 23.192 854.230

30 30.10-05.11. 483.805 204.013 151.276 839.094 21.876 1.462 23.338 862.432

31 06.11-12.11. 503.437 191.601 154.461 849.499 22.877 1.808 24.685 874.184

32 13.11-19.11. 492.543 198.639 154.839 846.021 27.482 1.914 29.396 875.417

33 20.11-26.11. 501.201 195.143 161.855 858.199 27.349 2.702 30.051 888.250

34 27.11-03.12. 529.817 199.149 161.507 890.473 30.775 2.462 33.237 923.710

35 04.12-10.12. 541.983 204.712 157.720 904.415 29.455 1.568 31.023 935.438

36 11.12-17.12. 584.557 205.285 157.639 947.481 33.546 2.567 36.113 983.594

37 18.12-24.12. 645.929 222.198 156.351 1.024.478 35.509 4.136 39.645 1.064.123

38 25.12-31.12. 594.290 241.012 166.252 1.001.554 41.345 4.845 46.190 1.047.744

Tabela br. 1a – Prosječno stanje depozita po viđenju i oročenih depozita banaka u 2006. godini, u 000 eura (prema Odluci o obaveznoj rezervi banaka kod CBCG, koja se primjenjuje od aprila 2006. godine - šira osnovica)

121

R. b. PERIODI ODRŽAVANJA OBAVEZNE REZERVE

Računi obavezne rezerve u zemlji

Računi CBCG u inostranstvu Državni zapisi UKUPNO

(3+4+5)1 2 3 4 5 6

1 28.12.05. do 04.01.06. 26.287 27.647 7.756 61.6902 04.01. do 11.01.06. 30.820 22.811 7.756 61.3873 11.01. do 18.01.06. 37.491 14.651 6.756 58.8984 18.01. do 25.01.06. 35.334 15.894 6.756 57.9845 25.01. do 01.02.06. 38.635 12.759 6.456 57.8506 01.02. do 08.02.06. 36.921 16.095 6.456 59.4727 08.02. do 15.02.06. 37.094 17.505 6.456 61.0558 15.02. do 22.02.06. 37.314 15.313 6.456 59.0839 22.02. do 01.03.06. 37.715 15.715 6.456 59.8860 01.03. do 08.03.06. 35.483 19.485 6.376 61.34411 08.03. do 15.03.06. 34.291 23.360 6.371 64.02212 15.03. do 22.03.06. 32.506 20.976 6.385 59.86713 22.03. do 29.03.06. 32.043 20.625 6.320 58.98814 29.03. do 05.04.06. 32.479 21.130 6.297 59.90615 05.04. do 12.04.06. 34.465 21.925 6.500 62.89016 12.04. do 19.04.06. 34.802 26.766 6.500 68.06817 19.04. do 26.04.06. 38.702 36.158 5.736 80.59618 26.04. do 03.05.06. 38.715 37.441 6.160 82.31619 03.05. do 10.05.06. 39.538 37.888 6.171 83.59720 10.05. do 17.05.06. 39.497 39.123 6.163 84.78321 17.05. do 24.05.06. 39.836 40.096 6.091 86.02322 24.05. do 31.05.06. 40.379 39.289 5.910 85.57823 31.05. do 07.06.06. 41.761 38.858 5.900 86.51924 07.06. do 14.06.06. 42.460 41.815 5.930 90.20525 14.06. do 21.06.06. 42.434 42.001 5.885 90.32026 21.06. do 28.06.06. 43.544 41.297 5.882 90.72327 28.06. do 05.07.06. 46.005 44.009 5.919 95.93328 05.07. do 12.07.06. 47.590 44.723 5.954 98.26729 12.07. do 19.07.06. 48.833 44.734 5.704 99.27130 19.07. do 26.07.06. 47.716 46.375 5.777 99.86831 26.07. do 02.08.06. 54.367 46.220 5.385 105.97232 02.08. do 09.08.06. 56.084 48.723 5.424 110.23133 09.08. do 16.08.06. 57.102 51.807 5.529 114.43834 16.08. do 23.08.06. 58.848 52.981 5.541 117.37035 23.08. do 30.08.06. 61.124 51.569 5.512 118.20536 30.08. do 06.09.06. 64.382 53.693 5.082 123.15737 06.09. do 13.09.06. 64.662 54.120 5.052 123.83438 13.09. do 20.09.06. 65.572 54.730 5.186 125.48839 20.09. do 27.09.06. 66.574 57.238 5.105 128.91740 27.09. do 04.10.06. 66.923 57.236 4.621 128.78041 04.10. do 11.10.06. 63.793 58.876 4.628 127.29742 11.10. do 18.10.06. 67.416 58.166 3.918 129.50043 18.10. do 25.10.06. 60.354 69.426 3.924 133.70444 25.10. do 01.11.06. 59.034 71.811 3.500 134.34545 01.11. do 08.11.06. 55.068 77.873 3.500 136.44146 08.11. do 15.11.06. 55.801 78.948 3.500 138.24947 15.11. do 22.11.06. 56.988 79.292 3.500 139.78048 22.11. do 29.11.06. 55.223 80.544 3.300 139.06749 29.11. do 06.12.06. 47.519 89.580 3.300 140.39950 06.12. do 13.12.06. 42.519 100.760 3.300 146.57951 13.12. do 20.12.06. 35.337 111.121 3.300 149.75852 20.12. do 27.12.06. 25.062 129.589 3.300 157.95153 27.12. do 03.01.07. 16.032 153.430 3.300 172.762PROSJEK 45.405 48.570 5.433 99.408

Tabela br. 2 – Pregled izdvojene obavezne rezerve u 2006. godini, u 000 eura

122

Tabela br. 3 – Broj realizovanih platnih transakcija u zemlji

PeriodUkupninalozi Index Radni

daniDnevniprosjek

Međubankarskinalozi

Dnevniprosjek

Učešćemeđubankarskih

naloga

Interninalozi

Dnevniprosjek

Učešćeinternihnaloga

1 2 3 3/1*100 4 4/1*100

2005.

Kumulativ 12.262.916 254 48.279 5.503.750 21.668 44,88% 6.759.166 26.611 55,12%

Mjesečni prosjek 1.021.910 458.646 563.264

2006.

Januar 1.188.852 20 59.443 382.926 19.146 32,21% 805.926 40.296 67,79%

Februar 1.391.258 117 20 69.563 474.457 23.723 34,10% 916.801 45.840 65,90%

Mart 1.596.294 115 23 69.404 554.137 24.093 34,71% 1.042.157 45.311 65,29%

April 1.549.702 97 20 77.485 552.220 27.611 35,63% 997.482 49.874 64,37%

Maj 1.705.170 110 21 81.199 642.360 30.589 37,67% 1.062.810 50.610 62,33%

Jun 1.609.840 94 22 73.175 584.666 26.576 36,32% 1.025.174 46.599 63,68%

Jul 1.584.763 98 19 83.409 569.431 29.970 35,93% 1.015.332 53.439 64,07%

Avgust 1.861.240 117 23 80.923 631.304 27.448 33,92% 1.229.936 53.475 66,08%

Septembar 1.647.980 89 21 78.475 574.440 27.354 34,86% 1.073.540 51.121 65,14%

Oktobar 1.546.062 94 22 70.276 571.595 25.982 36,97% 974.467 44.294 63,03%

Novembar 1.676.395 108 22 76.200 559.034 25.411 33,35% 1.117.361 50.789 66,65%

Decembar 1.780.311 106 22 80.923 657.107 29.869 36,91% 1.123.204 51.055 63,09%

Kumulativ 19.137.867 255 75.050 6.753.677 26.485 35,29% 12.384.190 48.565 64,71%

Mjesečni prosjek 1.594.822 562.806 1.032.016

Tabela br. 4 – Broj realizovanih međubankarskih platnih transakcija u zemlji

PeriodMeđubankarski

naloziIndex

Radnidani

Dnevniprosjek

NaloziRTGS

Dnevniprosjek

UčešćeRTGS

naloga

NaloziDNS

Dnevniprosjek

UčešćeDNS

naloga

1 2 3 3/1*100 4 4/1*100

2005.

Kumulativ 5.503.750 254 21.668 3.141.189 12.367 57,07% 2.362.561 9.301 42,93%

Mjesečni prosjek 458.646 261.766 196.880

2006.

Januar 382.926 20 19.146 202.142 10.107 52,79% 180.784 9.039 47,21%

Februar 474.457 124 20 23.723 256.410 12.821 54,04% 218.047 10.902 45,96%

Mart 554.137 117 23 24.093 304.868 13.255 55,02% 249.269 10.838 44,98%

April 552.220 100 20 27.611 312.931 15.647 56,67% 239.289 11.964 43,33%

Maj 642.360 116 21 30.589 369.041 17.573 57,45% 273.319 13.015 42,55%

Jun 584.666 91 22 26.576 307.752 13.989 52,64% 276.914 12.587 47,36%

Jul 569.431 97 19 29.970 308.998 16.263 54,26% 260.433 13.707 45,74%

Avgust 631.304 111 23 27.448 332.365 14.451 52,65% 298.939 12.997 47,35%

Septembar 574.440 91 21 27.354 306.069 14.575 53,28% 268.371 12.780 46,72%

Oktobar 571.595 99 22 25.982 308.329 14.015 53,94% 263.266 11.967 46,06%

Novembar 559.034 98 22 25.411 303.461 13.794 54,28% 255.573 11.617 45,72%

Decembar 657.107 118 22 29.869 365.966 16.635 55,69% 291.141 13.234 44,31%

Kumulativ 6.753.677 255 26.485 3.678.332 14.425 54,46% 3.075.345 12.060 45,54%

Mjesečni prosjek 562.806 306.528 256.279

123

Tabela br. 5 – Broj realizovanih internih platnih transakcija u zemlji

PeriodUkupniinterni nalozi

Index Radnidani

Dnevniprosjek

Bezgotovinskinalozi

Dnevniprosjek

Učešćebezgotovinskih

naloga

Gotovinskinalozi

Dnevniprosjek

Učešćegotovinskih

naloga

2005.

Kumulativ 6.759.166 254 26.611 3.949.497 15.549 58,43% 2.809.669 11.062 41,57%

Mjesečni prosjek 563.264 329.125 58,43% 234.139 41,57%

2006.

Januar 805.926 20 40.296 563.182 28.159 69,88% 242.744 12.137 30,12%

Februar 916.801 114 20 45.840 630.341 31.517 68,75% 286.460 14.323 31,25%

Mart 1.042.157 114 23 45.311 714.581 31.069 68,57% 327.576 14.242 31,43%

April 997.482 96 20 49.874 688.431 34.422 69,02% 309.051 15.453 30,98%

Maj 1.062.810 106 21 50.610 731.969 34.856 68,87% 330.841 15.754 31,13%

Jun 1.025.174 96 22 46.599 700.990 31.863 68,38% 324.184 14.736 31,62%

Jul 1.015.332 99 19 53.439 701.425 36.917 69,08% 313.907 16.521 30,92%

Avgust 1.229.936 121 23 53.475 858.078 37.308 69,77% 371.858 16.168 30,23%

Septembar 1.073.540 87 21 51.121 737.924 35.139 68,74% 335.616 15.982 31,26%

Oktobar 974.467 91 22 44.294 649.621 29.528 66,66% 324.846 14.766 33,34%

Novembar 1.117.361 115 22 50.789 774.841 35.220 69,35% 342.520 15.569 30,65%

Decembar 1.123.204 101 22 51.055 751.762 34.171 66,93% 371.442 16.884 33,07%

Kumulativ 12.384.190 255 48.565 8.503.145 33.346 68,66% 3.881.045 15.220 31,34%

Mjesečni prosjek 1.032.016 708.595 323.420

Tabela br. 6 – Vrijednost realizovanog platnog prometa u zemlji, u eurima

PeriodUkupan

platni promet

Index Radnidani

Dnevniprosjek

Međubankarski platni

promet

Dnevniprosjek

Učešće međubankarskog

platnog prometa

Interniplatni

promet

Dnevniprosjek

UčešćeInternogplatnog prometa

1 2 3 3/1*100 4 4/1*100

2005.

Kumulativ 10.968.099.128 254 43.181.493 5.372.998.880 21.153.539 48,99% 5.595.100.248 22.027.954 51,01%

Mjesečni prosjek 914.008.261 447.749.907 466.258.354

2006.

Januar 745.327.645 20 37.266.382 342.022.508 17.101.125 45,89% 403.305.137 20.165.257 54,11%

Februar 869.666.747 117 20 43.483.337 393.118.964 19.655.948 45,20% 476.547.782 23.827.389 54,80%

Mart 1.067.102.696 123 23 46.395.769 512.353.080 22.276.221 48,01% 554.749.616 24.119.549 51,99%

April 1.060.817.724 99 20 53.040.886 508.600.112 25.430.006 47,94% 552.217.612 27.610.881 52,06%

Maj 1.202.444.448 113 21 57.259.259 579.715.922 27.605.520 48,21% 622.728.526 29.653.739 51,79%

Jun 1.284.106.236 107 22 58.368.465 587.665.341 26.712.061 45,76% 696.440.895 31.656.404 54,24%

Jul 1.315.870.352 102 19 69.256.334 597.990.322 31.473.175 45,44% 717.880.030 37.783.159 54,56%

Avgust 1.527.589.258 116 23 66.416.924 670.315.898 29.144.169 43,88% 857.273.360 37.272.755 56,12%

Septembar 1.507.127.833 99 21 71.767.992 635.535.580 30.263.599 42,17% 871.592.253 41.504.393 57,83%

Oktobar 1.382.209.738 92 22 62.827.715 617.823.528 28.082.888 44,70% 764.386.209 34.744.828 55,30%

Novembar 1.466.354.742 106 22 66.652.488 637.741.458 28.988.248 43,49% 828.613.284 37.664.240 56,51%

Decembar 2.220.633.804 151 22 100.937.900 990.894.513 45.040.660 44,62% 1.229.739.291 55.897.240 55,38%

Kumulativ 15.649.251.222 255 61.369.613 7.073.777.227 27.740.303 45,20% 8.575.473.995 33.629.310 54,80%

Mjesečni prosjek 1.304.104.268 589.481.436 714.622.833

124

Tabela br. 7 – Vrijednost realizovanog međubankarskog platnog prometa u zemlji, u eurima

PeriodMeđubankarskiplatni promet Index Radni

daniDnevniprosjek RTGS Dnevni

prosjekUčešćeRTGS DNS Dnevni

prosjekUšešće

DNS

1 2 3 3/1*100 4 4/1*100

2005.

Kumulativ 5.372.998.880 254 21.153.539 5.143.224.068 20.248.914 95,72% 229.774.812 904.625 4,28%


2006.

Januar 342.022.508 20 17.101.125 320.592.775 16.029.639 93,73% 21.429.733 1.071.487 6,27%

Februar 393.118.964 115 20 19.655.948 368.422.750 18.421.137 93,72% 24.696.215 1.234.811 6,28%

Mart 512.353.080 130 23 22.276.221 483.858.936 21.037.345 94,44% 28.494.143 1.238.876 5,56%

April 508.600.112 99 20 25.430.006 481.466.038 24.073.302 94,66% 27.134.075 1.356.704 5,34%

Maj 579.715.922 114 21 27.605.520 548.246.019 26.106.953 94,57% 31.469.902 1.498.567 5,43%

Jun 587.665.341 101 22 26.712.061 554.772.269 25.216.921 94,40% 32.893.072 1.495.140 5,60%

Jul 597.990.322 102 19 31.473.175 562.900.278 29.626.330 94,13% 35.090.044 1.846.844 5,87%

Avgust 670.315.898 112 23 29.144.169 630.800.384 27.426.104 94,10% 39.515.514 1.718.066 5,90%

Septembar 635.535.580 95 21 30.263.599 601.582.121 28.646.768 94,66% 33.953.459 1.616.831 5,34%

Oktobar 617.823.528 97 22 28.082.888 584.374.315 26.562.469 94,59% 33.449.214 1.520.419 5,41%

Novembar 637.741.458 103 22 28.988.248 605.711.944 27.532.361 94,98% 32.029.514 1.455.887 5,02%

Decembar 990.894.513 155 22 45.040.660 954.897.199 43.404.418 96,37% 35.997.314 1.636.242 3,63%

Kumulativ 7.073.777.227 255 27.740.303 6.697.625.029 26.265.196 94,68% 376.152.198 1.475.107 5,32%


Tabela br. 8 – Vrijednost realizovanog internog platnog prometa u zemlji, u eurima

PeriodUkupan

interni platni promet

Index Radnidani

Dnevniprosjek

Bezgotovinskiplatni promet

Dnevniprosjek

Učešćebezgotovinskog

Gotovinskiplatni

promet

Dnevniprosjek

Učešćegotov.

2005.

Kumulativ 5.595.100.248 254 22.027.954 3.976.757.151 15.656.524 71,08% 1.618.343.097 6.371.430 28,92%


2006.

Januar 403.305.137 20 20.165.257 282.461.541 14.123.077 70,04% 120.843.595 6.042.180 29,96%

Februar 476.547.782 118 20 23.827.389 331.810.496 16.590.525 69,63% 144.737.287 7.236.864 30,37%

Mart 554.749.616 116 23 24.119.549 393.065.550 17.089.807 70,85% 161.684.066 7.029.742 29,15%

April 552.217.612 99 20 27.610.881 386.487.056 19.324.353 69,99% 165.730.556 8.286.528 30,01%

Maj 622.728.526 113 21 29.653.739 425.761.176 20.274.342 68,37% 196.967.350 9.379.398 31,63%

Jun 696.440.895 112 22 31.656.404 500.683.550 22.758.343 71,89% 195.757.345 8.898.061 28,11%

Jul 717.880.030 103 19 37.783.159 480.819.369 25.306.283 66,98% 237.060.661 12.476.877 33,02%

Avgust 857.273.360 119 23 37.272.755 579.450.387 25.193.495 67,59% 277.822.973 12.079.260 32,41%

Septembar 871.592.253 102 21 41.504.393 635.125.818 30.244.087 72,87% 236.466.435 11.260.306 27,13%

Oktobar 764.386.209 88 22 34.744.828 551.433.853 25.065.175 72,14% 212.952.356 9.679.653 27,86%

Novembar 828.613.284 108 22 37.664.240 624.617.620 28.391.710 75,38% 203.995.664 9.272.530 24,62%

Decembar 1.229.739.291 148 22 55.897.240 976.670.966 44.394.135 79,42% 253.068.325 11.503.106 20,58%

Kumulativ 8.575.473.995 255 33.629.310 6.168.387.384 24.189.754 71,93% 2.407.086.611 9.439.555 28,07%


125

Na dan Ukupan brojpravnih lica

Ukupan broj računa

Broj pravnih licakoja nisu u blokadi % Broj pravnih lica

u blokadi %

31. XII 2005. 30.672 49.873 23.004 75,00% 7.668 25,00%

2006.

31. januar 30.895 50.339 23.204 75,11% 7.691 24,89%

28. februar 31.208 50.961 23.643 75,76% 7.565 24,24%

31. mart 31.569 51.627 23.867 75,60% 7.702 24,40%

30. april 31.901 52.307 24.205 75,88% 7.696 24,12%

31. maj 32.226 52.985 24.455 75,89% 7.771 24,11%

30. jun 32.648 53.739 22.672 69,44% 9.976 30,56%

31. jul 33.010 54.353 25.168 76,24% 7.842 23,76%

31. avgust 33.343 54.947 25.548 76,62% 7.795 23,38%

30. septembar 33.591 55.392 25.759 76,68% 7.832 23,32%

31. oktobar 34.115 56.385 26.021 76,27% 8.094 23,73%

30. novembar 34.115 57.344 26.097 76,50% 8.018 23,50%

31. decembar 34.758 58.401 26.638 76,64% 8.120 23,36%

Tabela br. 9 – Broj pravnih lica i njihova struktura po osnovu blokade računa

126

Tabela br. 10 – Obrazovna struktura zaposlenih u CBCG

Kvalifikacija Ukupno Muškarci Žene

Doktorat 2 2

Magistratura 10 4 6

Visoka stručna sprema 164 51 113

Viša stručna sprema 16 7 9

Srednja stručna sprema 83 29 54

Kvalifikovani radnik 10 5 5

Polukvalifikovani radnik 7 2 5

Nekvalifikovani radnik 3 1 2

Ukupan broj radnika 295 101 194

Tabela br. 11 – Hijerarhijska struktura u CBCG

Nivo Ukupno Muškarci Žene

Savjet CBCG 7 6 1

Izvršni funkcioneri 4 4 -

Top menadžment 18 8 10

Srednji menadžment 30 12 18

Ukupno 59 30 29

Tabela br. 12 – Starosna struktura zaposlenih u CBCG

Broj godina Ukupno Muškarci Žene

Preko 55 41 18 23

Od 45 do 55 132 37 95

Od 35 do 45 57 25 32

Od 25 do 35 57 17 40

Ispod 25 8 4 4

Ukupno 295 101 194

127

Izvor: Monstat

Tabela br. 13 – Industrijska proizvodnja

Tabela br. 14 – Cijene na malo

Tabela br. 16 – Cijene proizvođača industrijskih proizvoda

Tabela br. 15 – Troškovi života

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XIILančani index 97.9 90.5 111.3 86.3 109.0 101.6 99.8 93.8 105.5 91.5 115.5 104.0ø 2005 = 100 106.1 96.0 106.8 92.2 100.5 102.1 101.9 95.6 100.9 92.3 106.6 110.9U odnosu na isti mjesec preth. god. 105.7 104.7 103.0 99.2 102.6 101.9 110.4 93.1 94.7 95.2 100.5 102.3Period tekuće prema istom preth. god. 105.2 104.4 103.2 103.1 102.9 103.9 102.5 101.5 100.9 100.9 101.0

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XIILančani index 100.2 100.1 100.1 100.6 100.3 100.2 99.8 100.2 100.1 100.0 100.1 100.2ø 2005 = 100 101.2 101.3 101.4 102.0 102.4 102.5 102.4 102.6 102.7 102.7 102.8 103.0U odnosu na isti mjesec preth. god. 102.6 102.3 102 102.1 102.2 102.3 102.3 102.3 101.7 101.7 101.9 102.0Period tekuće prema istom preth. god. 102.5 102.3 102.3 102.2 102.1 102.2 102.2 102.2 102.1 102.1 102.1Decembar 2005 = 100 100.1 100.4 100.5 101.1 101.4 101.6 101.4 101.6 101.7 101.7 101.8 102.0

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XIILančani index 100.3 100.3 100.2 100.7 100.7 100.1 98.9 100.3 100.3 100.4 100.3 100.3ø 2005= 100 102.1 102.4 102.6 103.3 104.0 104.1 103.0 103.3 103.6 104 104.3 104.6U odnosu na isti mjesec preth. god. 102.9 102.9 102.8 103.1 103.3 103.1 103.3 103.3 102.7 102.8 102.7 102.8Period tekuće prema istom preth. god. 102.9 102.9 102.9 102.9 102.7 102.9 103 103 103 103 103.0Decembar 2005 = 100 100.3 100.6 100.8 101.5 102.2 102.3 101.2 101.5 101.7 102.2 102.5 102.8

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XIILančani index 100.1 100.4 101.0 100.4 100.2 100.5 100.0 100.2 100.7 99.6 100.2 99.6ø 2005= 100 101.3 101.7 102.8 103.2 103.4 103.9 103.9 104.2 104.9 104.4 104.6 104.2U odnosu na isti mjesec preth. god. 103.1 97.2 102.3 103.8 103.9 103.6 103.6 103.8 104.3 104.1 104.1 102.9Period tekuće prema istom preth. god. 97.1 102.8 103.1 103.3 103.3 103.4 103.4 103.5 103.6 103.6 103.5Decembar 2005 = 100 100.1 100.4 101.5 101.9 102.1 102.6 102.6 102.8 103.5 103.1 103.3 102.9

128Izvor: Monstat

Tabela br. 17 – Cijene

Cijene na malo Troškovi života Cijene proizv. ind. proizvoda

Ukupno Robe Usluge Ukupno UkupnoGodišnja

stopa rastaMjesečna

stopa rastaGodišnja








stopa rasta

2002.

Jan. 20.3 1.7 19.0 0.6 26.5 6.9 18.3 1.3 7.3 0.6Feb. 19.7 0.9 18.7 1.1 24.5 0.3 18.0 1.3 6.0 1.1Mar. 19.8 0.6 19.2 0.8 22.3 0.0 18.2 0.9 7.9 1.0Apr. 20.8 1.6 20.6 2.0 21.6 0.1 19.7 2.0 7.1 -0.2Maj 21.3 1.4 21.1 1.6 21.9 0.3 19.4 1.7 6.6 0.4Jun 20.7 0.8 21.2 0.9 18.2 0.2 19.1 0.8 3.8 -2.4Jul 19.4 0.1 20.7 0.1 13.5 0.2 17.6 -1.0 2.4 -0.3Avg. 17.3 0.3 18.2 0.3 13.0 0.8 15.8 0.4 0.9 -0.6Sep. 16.1 0.9 16.9 0.8 12.6 1.4 15.5 0.9 3.8 1.4Okt. 15.7 0.3 16.4 0.3 12.7 0.2 15.1 0.2 4.2 -0.1Nov. 12.8 0.3 12.4 0.0 14.7 1.9 11.0 0.1 3.9 0.1Dec. 9.4 0.1 8.7 0.1 12.7 0.0 9.2 0.5 0.7 -0.3

2003.

Jan. 8.4 0.8 8.4 0.3 8.4 2.8 8.4 0.5 -0.7 -0.1Feb. 8.0 0.5 7.5 0.2 10.3 2.1 7.2 0.1 -1.5 0.0Mar. 8.0 0.6 6.8 0.1 13.8 3.2 6.5 0.2 -0.7 1.8Apr. 9.7 3.2 8.1 3.2 17.3 3.2 7.7 3.1 3.8 3.8Maj 8.5 0.2 6.6 0.2 17.4 0.4 6.1 0.2 2.9 0.0Jun 8.0 0.3 6.0 0.4 17.1 0.0 6.6 1.3 6.7 0.9Jul 8.3 0.3 5.8 -0.2 19.8 2.4 6.9 -0.8 7.2 0.2Avg. 8.0 0.1 5.7 0.1 18.9 0.0 6.7 0.2 7.9 0.0Sep. 7.4 0.3 5.2 0.4 17.4 0.2 6.3 0.5 6.7 0.4Okt. 7.1 0.1 5.0 0.1 17.2 0.0 6.3 0.2 7.0 0.1Nov. 6.8 0.0 5.0 0.0 15.1 0.0 6.4 0.1 7.3 0.2Dec. 6.7 0.0 5.1 0.2 14.3 -0.7 6.2 0.3 8.2 0.6

2004.

Jan. 5.2 0.1 4.2 0.1 10.3 0.2 5.2 0.1 6.3 -0.2Feb. 5.7 0.5 4.5 0.2 11.1 2.3 5.4 0.2 6.9 0.5Mar. 5.5 0.1 4.9 0.1 8.4 0.2 5.8 0.1 8.7 3.3Apr. 2.3 0.1 1.7 0.2 5.0 0.0 2.6 0.0 6.3 0.6Maj 2.7 0.6 1.7 0.2 7.4 2.6 2.8 0.4 6.7 0.3Jun 2.4 0.0 1.3 0.0 7.5 0.1 0.9 -0.6 5.5 -0.4Jul 2.1 0.0 1.5 -0.1 5.0 0.1 0.9 -0.7 5.7 0.2Avg. 2.1 0.1 1.4 0.1 5.0 0.0 0.8 0.1 6.0 0.3Sep. 2.0 0.2 1.2 0.1 5.2 0.3 0.3 0.0 4.9 -0.6Okt. 2.4 0.5 1.3 0.2 7.1 1.8 0.3 0.3 4.6 -0.1Nov. 2.5 0.1 1.2 0.1 7.8 0.0 -0.1 0.1 4.0 0.0Dec. 4.3 1.8 1.1 -0.1 18.1 9.5 1.5 1.6 3.6 -0.4

2005.

Jan. 3.7 0.1 0.9 0.1 16.5 0.0 1.2 0.1 3.6 0.1Feb. 3.5 0.1 0.9 0.1 15.0 0.0 1.2 0.1 3.3 0.2Mar. 3.6 0.2 1.0 0.2 15.2 0.2 1.3 0.2 2.5 2.2Apr. 3.9 0.4 1.3 0.4 15.6 0.3 1.8 0.5 0.4 -1.5Maj 3.6 0.2 1.4 0.3 12.8 0.1 2.0 0.6 0.5 0.5Jun 3.8 0.2 1.6 0.2 13.2 0.4 2.9 0.3 1.7 0.8Jul 3.5 -0.2 1.3 -0.3 13.1 0.0 2.7 -1.0 1.5 0.0Avg. 3.5 0.1 1.3 0.1 13.1 0.0 2.7 0.2 1.3 0.1Sep. 3.7 0.3 1.4 0.3 13.2 0.3 3.2 0.4 2.1 0.2Okt. 3.3 0.2 1.4 0.2 11.4 0.3 3.2 0.3 2.1 -0.1Nov. 3.4 0.1 1.5 0.1 11.4 0.0 3.8 0.6 2.2 0.1Dec. 1.8 0.1 1.8 0.1 1.8 0.0 2.4 0.2 3.5 0.8

2006.

Jan. 2.6 0.2 2.8 0.3 1.6 0.0 2.9 0.3 3.1 0.1Feb. 2.3 0.1 2.5 0.2 1.6 0.0 2.9 0.3 -2.8 0.4Mar. 2.0 0.1 2.2 0.1 1.5 0.1 2.8 0.2 2.3 1.0Apr. 2.1 0.6 2.3 0.7 1.0 0.1 3.1 0.7 3.8 0.4Maj 2.2 0.3 2.5 0.4 0.9 0.0 3.3 0.7 3.9 0.2Jun 2.3 0.2 2.6 0.2 0.8 0.1 3.1 0.1 3.6 0.5Jul 2.3 -0.2 2.6 -0.2 0.9 0.0 3.3 -1.1 3.6 0.0Avg. 2.3 0.2 2.4 0.1 1.6 0.7 3.3 0.3 3.8 0.2Sep. 1.7 0.1 1.7 0.0 1.8 0.3 2.7 0.3 4.3 0.7Okt. 1.7 0.0 1.6 -0.1 2.0 0.5 2.8 0.4 4.1 -0.4Nov. 1.9 0.1 1.9 0.1 2.0 0.0 2.7 0.3 4.1 0.2Dec. 2.0 0.2 2.0 0.2 2.0 0.0 2.8 0.3 2.9 -0.4

129

Tabela br. 18 – Neto profit/gubitak u bilansu uspjeha 8.214 obrađenih GFI za 2005. i 2004. godinu

Struktura pravnih licaBroj pravnih lica koja su dostavila

GFI za 2005.2005. 2004. Apsolutna

promjena

Nevladine organizacije 193 1.583.256 1.058.724 524.532

Ustanove i institucije 121 935.732 379.198 556.534

Osiguravajuća i reosiguravajuća društva 9 -1.638.904 492.681 -2.131.585

Privatizacioni - investicioni fondovi 5 0 0 0

Berze i berzanski posrednici 14 1.997.503 1.029.348 968.155

Ukupno I 342 2.877.587 2.959.951 -82.364

Privredna društva 7.872 -253.254.413 -83.418.207 -169.836.206

Ukupno II 8.214 -250.376.826 -80.458.256 -169.918.570

Tabela br. 19 – Neto profit i gubitak po privrednim djelatnostima u periodu 2005/2004. godina

Privredne djelatnosti 2005. 2004.

Trgovina na veliko i malo 27.161.524 10.204.852

Građevinarstvo 3.633.677 306.832

Poljoprivreda, šumarstvo i vodoprivreda 758.668 259.811

Komunalne, društvene i lične usluge 491.730 -5.412.754

Finansijsko posredovanje 199.653 907.412

Prerađivačka industrija -190.300.081 -36.273.037

Saobraćaj, skladištenje i veze -39.185.759 5.351.558

Proizvodnja električne energije -29.680.553 -11.647.054

Hoteli i restorani -17.496.568 -36.027.191

Vađenje kamena i ruda -7.585.368 -2.728.190

Poslovi s nekretninama -762.186 -7.991.155

Zdravstveni i socijalni rad -373.852 -570.573

Obrazovanje -62.219 142.868

Ribarstvo -53.079 58.414

Izvor: CBCG

130

Tabela br. 21 – Realizacija aukcija 182-dnevnih državnih zapisa

Tabela br. 20 – Realizacija aukcija 91-dnevnih državnih zapisa

Izvor: CBCG

Broj aukcija Datum Emitovano Prodato Tražnja Najniža stopa

Najviša stopa

Ponderisana stopa

XXII AUKCIJA 18.01.2006. 700.000,00 700.000,00 2.220.000,00 0,49 0,49 0,49

XXIII AUKCIJA 22.03.2006. 1.000.000,00 1.000.000,00 1.190.000,00 0,80 1,00 0,97

XXIV AUKCIJA 19.04.2006. 700.000,00 700.000,00 700.000,00 0,75 5,00 2,52

XXV AUKCIJA 21.06.2006. 1.000.000,00 1.000.000,00 1.750.000,00 1,25 1,49 1,48

XXVI AUKCIJA 19.07.2006 500.000,00 500.000,00 1.686.000,00 0,90 0,90 0,90

XXVII AUKCIJA 20.09.2006. 500.000,00 500.000,00 750.000,00 0,85 0,99 0,92

XXVIII AUKCIJA 20.12.2006. 500.000,00 500.000,00 750.000,00 0,85 0,99 0,92

UKUPNO januar-dec. 2006. g. 4.900.000,00 4.900.000,00 9.046.000,00

Broj aukcija Datum Emitovano Prodato Tražnja Najniža stopa

Najviša stopa

Ponderisana stopa

XIV AUKCIJA 09.01.2006. 1.500.000,00 1.500.000,00 3.161.000,00 0,69 0,69 0,69

XV AUKCIJA 22.02.2006. 1.300.000,00 1.300.000,00 2.715.000,00 0,45 0,49 0,46

XVI AUKCIJA 05.04.2006. 1.000.000,00 1.000.000,00 1.900.000,00 0,75 1,00 0,91

XVII AUKCIJA 23.05.2006 1.000.000,00 1.000.000,00 1.013.000,00 0,90 5,50 2,96

XVIII AUKCIJA 10.07.2006. 1.300.000,00 1.300.000,00 1.450.000,00 2,50 2,99 2,96

XIXAUKCIJA 23.08.2006. 500.000,00 500.000,00 1.300.000,00 0,45 0,45 0,45

XX AUKCIJA 04.10.2006. 200.000,00 200.000,00 650.000,00 0,40 0,69 0,53

XXI AUKCIJA 21.11.2006. 800.000,00 800.000,00 2.400.000,00 0,49 0,50 0,49

UKUPNO januar-dec. 2006. g. 7.600.000,00 7.600.000,00 14.589.000,00

131

2005. 2006. Promjena u % % BDP*

A. TEKUĆI RAČUN (1+2+3+4) -154.045 -568.162 368,83 -31,06

1. ROBE -513.653 -905.596 176,30 -49,51

1.1. Izvoz 460.648 514.466 111,68 28,13

1.2. Uvoz 974.301 1.420.062 145,75 77,64

2. USLUGE 195.540 216.415 110,68 11,83

2.1. Prihodi 329.765 433.548 131,47 23,70

2.2. Rashodi 134.225 217.134 161,77 11,87

3. DOHOCI 17.512 30.800 175,88 1,68

3.1. Prihodi 62.291 65.334 104,88 3,57

3.2. Rashodi 44.779 34.534 77,12 1,89

4. TEKUĆI TRANSFERI 146.556 90.220 61,56 4,93

4.1. Transferi u Crnu Goru 163.455 108.555 66,41 5,94

4.2. Transferi iz Crne Gore 16.899 18.336 108,50 1,00

B. KAPITALNI I FINANSIJSKI RAČUN 191.881 523.438 272,79 28,62

1. RAČUN KAPITALA 0 -14.028 -0,77

2. FINANSIJSKI RAČUN (1+2+3+4+5) 191.881 537.466 280,10 29,39

2.1. Direktne investicije-neto 381.213 466.701 122,43 25,52

2.2. Portfolio investicije-neto 4.815 -4.444 -92,30 -0,24

2.3. Ostale investicije-neto -20.390 138.879 -681,11 7,59

2.4. Promjene neto strane aktive kom. b. -60.900 73.379 -120,49 4,01

2.5. Promjena rezervi CBCG -112.857 -137.048 121,44 -7,49

C. NETO GREŠKE I OMAŠKE (A+B) 37.836 -44.724

Tabela br. 22 – Platni bilans Republike Crne Gore, u 000 eura

*BDP za 2006. godinu

132

Tabela br. 23 – Strane direktne investicije u Crnu Goru - po zemljama 01. 01-31.12.2006. godine

Zemlja Ukupno Preduz. banke

Prod. udio dr. pred.

Prod. nepok. u ino.

Smanj. kap.u ino

Prod. nepok. u RCG

Ne pov. osn. kapital

1+2+3+4+5+6 1 2 3 4 5 6 Srbija 31.773.166,33 19.817.005,81 1.952.118,55 - 1.965.893,95 6.812.048,02 1.226.100,00Njemačka 26.944.134,30 7.934.688,84 -57.738,51 225.345,88 - 18.841.838,09 -Austrija 29.841.824,91 19.220.935,32 - - - 4.408.783,58 6.212.106,01Danska 10.323.053,84 3.358.113,00 - - - 6.946.234,57 18.706,27Slovenija 9.877.487,18 3.993.375,80 4.169.563,00 - - 1.714.548,38 -Švedska 1.940.872,72 1.223.747,00 - 32.000,00 - 685.125,72 -Grčka 551.041,08 62.845,70 - - - 488.195,38 -Hrvatska 5.531.818,54 5.126.762,26 - - - 330.056,28 75.000,00Bugarska 213.200,00 - - - - 213.200,00 -BJR Makedonija 532.591,47 300.000,00 - - - 232.591,47 -Velika Britanija 65.233.575,56 8.966.271,63 - 52.200,00 - 56.099.164,93 115.939,00SAD 19.899.906,61 2.017.933,88 - 442.622,50 - 17.439.350,23 -Italija 6.156.065,83 5.174.385,15 - - - 948.213,68 33.467,00Švajcarska 88.473.433,95 7.407.469,08 - 179.960,00 - 61.477.589,76 19.408.415,11Holandija 4.389.001,37 1.429.978,00 - - - 2.959.023,37 -Kipar 18.636.977,96 1.900.334,83 - - 19.024,49 16.572.515,64 145.103,00Mađarska 118.012.035,61 111.635.128,57 - 44.000,00 - 412.726,95 5.920.180,09Francuska 6.202.066,93 2.777.305,03 - 2.970,00 - 3.421.791,90 -Belgija 1.399.797,25 247.366,00 - - - 1.152.431,25 -Irska 17.037.055,41 10.974.973,35 - - - 6.062.082,06 -Norveška 3.613.859,28 117.738,26 - - - 3.469.871,02 26.250,00Belize 690.000,00 140.000,00 - - - 550.000,00 -Bosna i Hercegovina 1.104.924,89 34.221,69 - - - 1.070.703,20 -Island 1.914.737,59 625.501,97 - - - 1.289.235,62 -Španija 742.921,02 199.850,00 - - - 343.146,02 199.925,00Litvanija 17.683.357,79 990.816,54 - - - 16.615.541,25 77.000,00Kanada 1.603.150,29 - - - - 1.603.150,29 -Australija 1.834.575,07 172.000,00 - - - 1.662.575,07 -Bermudi 1.900.173,41 - - - - 1.900.173,41 -Djevičanska ostrva(GBR) 1.994.471,40 - - - - 1.994.471,40 -

Djevičanska ostrva(USD) 19.955,00 - - - - 19.955,00 -

Estonija 4.861.444,30 70.000,00 - - - 4.791.444,30 -Hong Kong 776.256,68 106.000,00 - - - 670.256,68 -Kirgistan 816.011,28 428.941,49 - - - 387.069,79 -Letonija 23.815.175,69 2.059.687,00 - 96.390,90 - 13.539.658,79 8.119.439,00Luksemburg 10.577.450,76 8.503.246,06 - - 19.955,02 2.054.249,68 -Ruska Federacija 82.534.966,17 14.434.748,00 - 86.800,00 - 66.437.780,17 1.575.638,00Slovačka 554.684,54 - - - - 554.684,54 -Novi Zeland 2.230.910,45 - - - - 2.230.910,45 -Panama 646.930,00 - - - - 646.930,00 -Češka 1.074.513,37 236.457,50 - - - 838.055,87 -Malta 129.970,00 100.000,00 - - - 29.970,00 -Linthenstajn 10.924.300,86 9.000.000,00 - - - 481.390,86 1.442.910,00Turska 697.200,00 299.750,00 - - - 397.450,00 -Albanija 84.700,00 - - - - 84.700,00 -Bahrein 107.212,50 - - - - 107.212,50 -Eritreja 7.825,17 - - - - 7.825,17 -Koreja (južna) 10.000,00 - - - - 10.000,00 -Kuba 10.000,00 - - - - 10.000,00 -Monako 345.028,36 149.925,00 - - - 195.103,36 -Peru 30.000,00 - - - - 30.000,00 -Poljska 70.635,53 - - - - 70.635,53 -Saudijska Arabija 10.676,34 - - - - 10.676,34 -Sijera Leone 50.000,00 - - - - 50.000,00 -Ukrajina 1.329.233,46 - - - - 1.329.233,46 -Rumunija 561.540,70 1.295,70 - - - 560.245,00 -Bolivija 292.945,68 - - - - 292.945,68 -Izrael 477.723,22 - - - - 477.723,22 -Kazahstan 157.500,00 - - - - 157.500,00 -Finska 317.102,72 - - - - 317.102,72 -Makao 17.394,00 - - - - 17.394,00 -Mauritianija 54.140,00 - - - - 54.140,00 -Sejšeli 37.591,00 - - - - 37.591,00 -Vatikan grad drzava 14.882,27 - - - - 14.882,27 -Madagaskar 200.000,00 200.000,00 - - - - -San Marino 780.830,00 - - - - 780.830,00 -Kina 219.904,00 - - - - 219.904,00 -Gvatemala 329.365,40 - - - - 329.365,40 -Indija 171.925,00 - - - - 171.925,00 -Svazilend 20.100,00 - - - - 20.100,00 -Turks i kaikos ostrva 1.449.600,00 - - - - 1.449.600,00 -Ujedinjeni Arapski Emirati 3.828,00 - - - - 3.828,00 -

Uzbrkistan 589.875,00 589.875,00 - - -Jermenija 70.000,00 - - - - 70.000,00 -Sao tome i prinsipe 202.700,00 - - - - 202.700,00 -Barbados 550.000,00 - - - - - 550.000,00Sent Vinsent i Grenadini 47.930,50 47.930,50 - - - - -

Ukupno 644.333.235,54 252.076.603,96 6.063.943,04 1.162.289,28 2.004.873,46 337.879.347,32 45.146.178,48

133

Prilog 2: Podzakonska akta

Odluke Centralne banke Crne Gore donijete tokom 2006. i 2007. godine, u periodu do završetka Izvještaja o radu CBCG u 2006. godini

1. Odluka o puštanju u opticaj, prodajnoj cijeni i povlačenju iz opticaja jedinstvenih mjeničnih blanketa („Sl. list RCG“, br.1/06);

2. Odluka o obaveznoj rezervi banaka kod Centralne banke Crne Gore („Sl. list RCG“, br. 14/06);3. Odluka o izdavanju prigodnog kovanog novca-legure („Sl. list RCG“, br. 31/06);4. Odluka o izdavanju prigodnog srebrenog kovanog novca („Sl. list RCG“, br. 31/06);5. Odluka o izdavanju prigodnog zlatnog kovanog novca („Sl. list RCG“, br. 31/06);6. Odluka o upravljanju deviznim rezervama („Sl. list RCG“, br. 31/06 i 62/06);7. Odluka o formiranju kolekcija prigodnog crnogorskog kovanog novca („Sl. list RCG“, br. 31/06);8. Odluka o načinu korišćenja kolekcija prigodnog crnogorskog kovanog novca izdatog povodom obilježavanja jubileja

100-godišnjice od kovanja prvog crnogorskog državnog novca („Sl. list RCG“, br. 37/06);9. Odluka o jedinstvenoj strukturi za identifikaciju i klasifikaciju računa po IBAN standardu za plaćanja sa inostranstvom

(„Sl. list RCG“, br. 74/06);10. Odluka o izvještajima koje banke dostavljaju Centralnoj banci Crne Gore („Sl. list RCG“, br. 9/04, 24/05 i 62/06);11. Odluka o minimalnim standardima kapitala banke („Sl. list RCG“, br. 44/02 i 62/06);12. Statut Centralne banke Crne Gore („Sl. list RCG“, br. 34/01, 44/03, 57/04, 47/06, 74/06 i 81/06); 13. Odluka o kontnom okviru Centralne banke Crne Gore („Sl. list RCG“, br. 13/07); 14. Pravilnik o dodjeli Godišnje nagrade Centralne banke Crne Gore („Sl. list RCG“, br. 13/07).

134

Na osnovu člana 17, stav 1, tačka 1, Zakona o Centralnoj banci („Sl. list RCG“ br. 52/00 i br. 47/01), Savjet Centralne banke Crne Gore je, na sjednici održanoj 23.11.2006. godine, utvrdio:

POLITIKU CENTRALNE BANKE U 2007. GODINI

Polazeći od dostignuća u oblasti razvoja bankarskog sistema, finansijske stabilnosti i primjene međunarodnih standarda, Centralnabanka Crne Gore će u 2007. godini realizovati sljedeće ciljeve:

1. Održavanje postignute stabilnosti bankarskog sektora i postepene implementacije principa i standarda Bazela II sa ciljem dodatnog unapređivanja upravljanja svim rizicima u crnogorskom bankarskom sistemu i daljeg razvoja tržišne discipli-ne;

2. Kontinuirano praćenje, analiziranje i istraživanje stanja u finansijskom i ostalim dijelovima ekonomskog sistema, u funkcijipredlaganja efikasnih mjera za održavanje finansijske stabilnosti i davanja preporuka za podsticanje ekonomskog razvo-ja;

3. Održavanje efikasnog i stabilnog platnog prometa u zemlji i njegov dalji razvoj;4. Voditi aktivnu politiku obavezne rezerve u cilju održavanja neophodne likvidnosti sistema i djelovanja na kontrolisanje

kreditne ekspanzije;5. Razvoj kvaliteta postojećih usluga, uspostavljanje i obavljanje novih poslova bankara, savjetnika i fiskalnog zastupnika or-

gana i organizacija Republike Crne Gore; 6. Unapređivanje saradnje sa međunarodnim finansijskim institucijama, međunarodnim finansijskim organizacijama i cen-

tralnim bankama;7. Kontinuirano usavršavanje kadrovske i tehničke osposobljenosti Centralne banke;8. Vršenje analiza javnog mnjenja i podizanje nivoa informisanosti o aktivnostima Centralne banke.

1. U funkciji održavanja postignute stabilnosti bankarskog sektora i postepene implementacije principa i standarda Bazela II, radi dodatnog unapređivanja upravljanja svim rizicima u crnogorskom bankarskom sistemu i daljeg razvoja tržišne disci-pline, Centralna banka će aktivnosti posebno usmjeriti na:

a. unapređivanju institucionalnog regulatornog okvira preko izrade prijedloga novog Zakona o bankama i odgovarajuće podzakonske regulative sa ciljem obezbjeđenja zakonskih pretpostavki za širenje bankarskog tržišta, unapređivanja i razvoja rješenja iz zakona i stvaranja pravnog okvira za postepenu tranziciju ka Bazelu II;

b. kontinuiranom praćenju rizika kojima su banke izložene u svom poslovanju, uz reorganizaciju Sektora za kontrolu ba-naka;

c. daljem razvoju tržišne discipline kroz razmjenu i objavljivanje podataka o poslovanju banaka u cilju jačanja upravljanja rizicima i intenziviranja primjene principa III stuba bazelskog dokumenta;

d. licenciranju banaka i izdavanju odobrenja, odnosno saglasnosti koje će obezbijediti jačanje korporativne kulture, kon-kurentnosti i preventivnu zaštitu deponenata, stavljanjem akcenta na poslovnu reputaciju i kvalitet potencijalnih akci-onara banaka;

e. daljem jačanju korporativnog upravljanja, sistema interne kontrole i interne revizije u bankama.

2. U cilju kontinuiranog praćenja, analiziranja i istraživanja stanja u finansijskom i ostalim dijelovima ekonomskog sistema,koji su u funkciji donošenja efikasnih mjera za održavanje finansijske stabilnosti i davanja preporuka za podsticanje eko-nomskog razvoja, Centralna banka će:

Prilog 3: Politika Centralne banke u 2007. godini

135

a. pratiti makroekonomska kretanja u Republici, prikupljati relevante statističke podatke i sprovoditi redovne ekonomske i ekonometrijske analize u monetarnoj, finansijskoj, fiskalnoj, realnoj sferi, te u domenu međunarodnih ekonomskihodnosa;

b. posebno analizirati mogućnosti za održavanje makroekonomske stabilnosti, ubrzanje privrednog razvoja, smanjenje deficita tekućeg računa platnog bilansa, sniženje kamatnih stopa, smanjenje svih rizika, održanje niskog budžetskogdeficita i niske stope inflacije, ispunjenje Mastrihtskih kriterijuma i kreiranje stimulativnog poslovnog ambijenta;

c. shodno obavezama iz Zakona o tekućim i kapitalnim poslovima s inostranstvom, Centralna banka će pratiti kretanja u platnom bilansu Republike i po potrebi predlagati korektivne mjere;

d. pratiti i analizirati međunarodna iskustva sa ciljem sagledavanja mogućnosti i efikasnosti primjene mjera ekonom-ske i monetarne politike, a naročito zemalja iz regiona jugoistočne Evrope, zemalja koje su uspješno okončale proces pristupanja Evropskoj uniji, kao i dolarizovanih zemalja;

e. korišćenjem makroekonomskog modela za Crnu Goru i izradom studija, Centralna banka će analizirati uticaj postojećih instrumenata monetarne i ekonomske politike, kao i mogućnost razvoja i primjene novih instrumenata u uslovima eurizacije;

f. učestvovati u izradi novih i izmjeni postojećih zakonskih propisa u cilju unapređivanja poslovnog okruženja i kreiranja stimulativnog ambijenta za privlačenje novih investicija;

g. raditi na unapređivanju postojećih i uvođenju novih izvještaja, a prije svega Izvještaja o finansijskoj stabilnosti;h. organizovati prikupljanje podataka za potrebe kreiranja i publikovanja monetarne i platnobilansne statistike;i. sagledavati i ukazivati na nedostatke u postojećoj statističkoj, metodološkoj i institucionalnoj osnovi za vođenje eko-

nomske politike i davati preporuke za njihovo prevazilaženje.

3. U cilju daljeg unapređivanja institucionalnih i drugih preduslova vezanih za praćenje, kontrolisanje i upravljanje likvidnošću bankarskog sistema i deviznim rezervama Republike, Centralna banka će:

a. kontinuirano analizirati i unapređivati postojeću politiku obavezne rezerve, uz postepeno prilagođavanje preporuka-ma i standardima obavezne rezerve koji se primjenjuju u Euro zoni;

b. pratiti i analizirati međunarodna iskustva i u skladu sa njima vršiti prilagođavanje regulative kojom se definiše vrstai nivo kredita za održavanje dnevne likvidnosti, kolateral, kamatne stope i drugi uslovi pod kojima Centralna banka odobrava kredite bankama;

c. upravljati deviznim rezervama Republike u zemlji i inostranstvu, uz poštovanje principa sigurnosti, likvidnosti i pro-fitabilnosti;

d. raditi na uvođenju novih instrumenata i tehnika u cilju što efikasnijeg upravljanja sredstvima deviznih rezervi;e. dalje unapređivati tehnike upravljanja rizicima pri investiranju sredstava deviznih rezervi;f. unapređivati obavljanje platnog prometa sa inostranstvom;g. obezbijediti potrebne količine i apoenske strukture novčanica i kovanog novca u eurima za potrebe banaka i finansij-

skih institucija.

4. U cilju održavanja efikasnog i stabilnog platnog prometa u zemlji, i njegovog daljeg razvoja, Centralna banka će raditina:

a. zaokruženju regulatornog okvira za novi platni sistem predlaganjem novog Zakona o platnom prometu u zemlji i podzakonske regulative u skladu sa Zakonom;

b. kontinuiranom unapređivanju stabilnosti i efikasnosti funkcionisanja međubankarskog platnog sistema kao i njego-vom daljem razvoju, u skladu sa međunarodnim preporukama relevantnih međunarodnih organizacija, a prije sve-ga programa FSAP Svjetske banke i Međunarodnog monetarnog fonda, kao i iskustvima stečenim u praksi. U ovom domenu CBCG će buduće aktivnosti usmjeriti na održavanju i postizanju još većeg stepena sigurnosti funkcionisanja međubankarskog platnog sistema, kao osnovne infrastrukture domaćeg platnog sistema. Na taj način će se operati-vni rizik, koji je latentno prisutan i karakterističan za platne sisteme, svesti na najmanju moguću mjeru;

136

c. razvoju i implementaciji novog informacionog sistema za sprovođenje prinudne naplate, kojim će se, na osnovu do-sadašnjih iskustava, izvršiti dalja funkcionalna unapređivanja i uvesti visok stepen automatizacije kao i postići maksi-malna stabilnost i efikasnost u izvršenju prinudne naplate;

d. kvalitetnom obavljanju platnog prometa u zemlji za klijente Centralne banke.e. izradi nacionalnog kliring centra platnih kartica.

5. U cilju kontinuiranog unapređivanja kvaliteta postojećih usluga, uspostavljanja i obavljanja novih poslova bankara (depo-zitara) i fiskalnog zastupnika organa i organizacija Republike Crne Gore, Centralna banka će:

a. efikasno pratiti, transferisati i obračunavati kamate na sredstva Budžeta, Fonda za zaštitu depozita i ostalih organa iorganizacija Republike, koja se evidentiraju kao depozit kod Centralne banke;

b. obavljati odgovarajuće transakcije u odnosima sa MMF-om, Svjetskom bankom i drugim međunarodnim finansijskiminstitucijama;

c. realizovati obavljanje procesa aukcije državnih zapisa Vlade Republike Crne Gore daljim unapređivanjem metoda i tehnika;

d. pratiti prilive i upotrebu finansijskih sredstava dodijeljenih Republici putem kredita i donacija, kao i drugih sredstavaiz inostranstva;

e. davati podršku svim mjerama i aktivnostima koje doprinose smanjenju budžetskog deficita;f. za potrebe organa i organizacija Republike, Centralna banka će obezbjeđivati efikasni platni promet sa inostran-

stvom;g. raditi na aktivnostima unapređivanja postojećih i uspostavljanju novih korespondentskih odnosa sa stranim bankama

i bankarskim institucijama.

6. Sa ciljem daljeg unapređivanja saradnje sa Međunarodnim monetarnim fondom, imajući u vidu očekivano punopravno članstvo u ovoj instituciji, kroz obavljanje funkcije fiskalnog agenta i depozitara, kao i saradnje sa drugim međunarodnimfinansijskim organizacijama i centralnim bankama, Centralna banka će:

a. razvijati saradnju sa Međunarodnim monetarnim fondom. Ova saradnja će se razvijati kroz obavljanje funkcije fiskal-nog agenta Republike Crne Gore u MMF-u, stvaranja uslova za obavljanje svih poslova i finansijskih transakcija saMMF-om u ime Republike, stvaranja uslova za obavljanje funkcije depozitara novčanih sredstava MMF-a i obavlja-njem funkcije guvernera u MMF-u;

b. dalje unapređivati saradnju sa Međunarodnim monetarnim fondom ispunjenjem obaveza, shodno nadležnostima Centralne banke Crne Gore koje su uslov za korišćenje finansijske podrške Fonda, pripreme stavova i mišljenja o bu-dućim programima saradnje sa MMF-om i neposrednim učešćem na godišnjim sastancima Borda guvernera;

c. ostvarivati saradnju sa Svjetskom bankom obavljanjem funkcije depozitara novčanih sredstava Banke, Korporacije, Udruženja i Agencije i ispunjenjem obaveza koje su uslov za korišćenje finansijske podrške Svjetske banke u okviruaktuelnih aranžmana;

d. aktivno učestvovati u procesu pridruživanja Evropskoj uniji, shodno nadležnostima Centralne banke, realizacijom saradnje sa Evropskom komisijom i iniciranjem novih vidova saradnje sa organima Evropske unije, a prije svega sa Evropskom centralnom bankom;

e. unapređivati saradnju sa drugim međunarodnim finansijskim i drugim organizacijama iniciranjem saradnje sa me-đunarodnim organizacijama od interesa za CBCG i razvijanjem saradnje kroz uspostavljanje neposrednog kontakta, prikupljanjem informacija i praćenjem aktivnosti ovih organizacija, učešćem u radu radnih tijela i skupština, organi-zovanjem međunarodnih konferencija.

f. razvijati saradnju sa drugim centralnim bankama, unapređivanjem već uspostavljene saradnje kroz prikupljanje infor-macija, praćenje i unapređenje realizacije postignutih sporazuma i predlaganje novih oblika saradnje kao i iniciranjem saradnje sa drugim centralnim bankama;

137

g. preduzimati sve druge aktivnosti koje će dovesti do dalje afirmacije Centralne banke Crne Gore na međunarodnomplanu.

7. U funkciji upravljanja ljudskim resursima, CBCG će nastaviti sa praksom da stvara i zapošljava stručni, motivisani, adekva-tno nagrađeni ljudski kapital sposoban da upravlja stalnim promjenama na putu ka evropskim integracijama. Upravljanje ljudskim kapitalom će biti zasnovano na sljedećim postulatima:

a. razvoj sistema motivacije i napredovanja zaposlenih u karijeri;b. dalja stručna obuka, obrazovanje i razvoj kompetencija neophodnih za poslovanje CBCG, s posebnim akcentom na

razvoj talenata i menadžera;c. Regrutovanje najboljih mladih stručnjaka koji će raditi u Centralnoj bancid. Nagrađivanje kroz sistem upravljanja učinkom;e. Realizacija projekata usmjerenih ka sticanju znanja iz domena evropskih integracija i primjena međunarodnih stan-

darda u poslovanju;f. Prilagođavanje propisa iz specijalističkih domena propisima EU.

8. Nezavisnost Centralne banke Crne Gore nameće obavezu da njena politika bude transparentna i da se o njoj sudi po rezul-tatima koje je postigla. Radi podizanja nivoa informisanosti javnosti o aktivnostima i ulozi Centralne banke, kao i analize stavova javnog mnjenja, Centralna banka će:

a. unapređivati komunikaciju, kako eksternu tako i internu, sa ukupnom javnošću – partnerima, građanima, zaposlenim u CBCG, domaćim i stranim medijima i svim interesnim grupama;

b. informisati javnost o redovnim aktivnostima Centralne banke Crne Gore i promovisati stabilnost finansijskog siste-ma;

c. edukovati javnost o funkciji i ulozi Centralne banke Crne Gore i povećavati nivo ekonomskog znanja u društvu kako bi time dala svoj doprinos nacionalnoj debati o ekonomskoj politici, što bitno utiče na percepciju javnosti o značaju finansijske stabilnosti i fiskalne discipline;

d. redovno ažurirati i unapređivati web prezentaciju CBCG, koja mora sadržati relevantnu, preciznu i blagovremenu in-formaciju;

e. u saradnji sa Udruženjem banaka, Centralna banka će objavljivati bilanse banaka i bankarske tarife.

138

I. UVODNE NAPOMENE

Ekonomskom politikom u prethodnom periodu obezbijeđena je makroekonomska stabilnost i pokrenut je ekonomski rast. Osnovni cilj ekonomske politike u narednom periodu treba da bude rast životnog standarda i smanjenje siromaštva.

Put za ostvarenje ovog cilja treba da bude kreiranje stimulativnog poslovnog ambijenta, kojim će se omogućiti razvoj u skladu sa koncepcijom održivog rasta. Takav ambijent podrazumijeva dalju deregulaciju ekonomske aktivnosti kroz stvaranje brže, jednosta-vne i jeftine administrativne procedure i efikasnog javnog servisa. Osnovna uloga države treba da bude garantovanje svojinskih iugovornih prava, kao i zaštita javnog reda i mira i bezbijednosti. Angažman države u drugim privrednim oblastima treba da bude samo do one mjere do koje je obavljanje pomenutih aktivnosti nužno za normalan razvitak zemlje, a istovremeno nije profitabilnoprivatnom sektoru. Takav ambijent će podsticati preduzetništvo, zapošljavanje i investiranje. Stvaranje ovakvog ambijenta traži na-stavak tendencije smanjenja javnih rashoda, smanjenje poreza i dalju privatizaciju. U skladu sa ostvarenjem ovih ciljeva, treba na-staviti vođenje politike približavanja Crne Gore međunarodnim integracijama u čije članstvo još uvijek nije primljena, a prije svega Evropskoj uniji (u daljem tekstu: EU) i Svjetskoj trgovinskoj organizaciji (u daljem tekstu: STO).

Kao indikatori uspješnosti ekonomske politike treba da budu sljedeće ciljne veličine:

- Stopa rasta realnog BDP-a najmanje 5%,- Stopa inflacije najviše do 3%,26

- Budžetski deficit najviše do 2% BDP-a,- Deficit tekućeg računa platnog bilansa do 9 % BDP-a,- Smanjenje nezaposlenosti i- Podsticanje priliva stranih direktnih investicija.

Da bi se ostvarili ovi ciljevi, Centralna banka Crne Gore (u daljem tekstu: CBCG), shodno svojoj zakonskoj obavezi, predlaže Vladi Republike Crne Gore sljedeće preporuke u oblasti ekonomske politike, koje su grupisane u pet oblasti:

- Preporuke u domenu realnog sektora,- Preporuke u domenu fiskalne politike,- Preporuke u domenu finansijskog sistema,- Preporuke u domenu ekonomskih odnosa sa inostranstvom i međunarodnim integracijama i- Preporuke u ostalim oblastima.

II. PREPORUKE U DOMENU REALNOG SEKTORA

Cilj ekonomske politike treba da bude kreiranje stimulativnog poslovnog ambijenta koji bi podstakao nove investicije, kako domaće tako i strane. U tom kontekstu potrebno je preduzeti niz mjera, a kao najvažnije mogu se navesti sljedeće:

Prilog 4: Preporuke Vladi Republike Crne Gore za ekonomsku politiku u 2007. godini

26 Iako se ove godine kao indikator inflacije koristi indeks cijena na malo, od sljedeće godine CBCG će kao indikator inflacije koristiti kretanjeindeksa troškova života. Na taj način će se steći veća uporedivost sa stopom inflacije u EMU, pošto EMU koristi harmonizovani indeks po-trošačkih cijena, koji predstavlja jednu vrstu indeksa troškova života. Za prelazak na ovu koncepciju stekli su se svi preduslovi, jer je poče-tkom godine Monstat izvršio reviziju pondera potrošačke korpe.

139

1. Donošenje strategije privrednog razvoja koja bi identifikovala sektore koji mogu ostvariti konkurentske prednosti i stimu-lisala alokaciju oskudnih resursa ka tim sektorima. Strategija privrednog razvoja treba da bude osnovni dokument koji bi ukazao na poželjne buduće pravce razvoja crnogorske privrede iz koje bi potom proizilazile sektorske strategije razvoja. Situacija u kojoj postoje izolovane sektorske strategije može navoditi na pogrešne zaključke, kao i na neadekvatne mjere ekonomske politike.

2. Karakteristika postojećeg privrednog ambijenta je da je on u velikoj mjeri netransparentan, da su administrativne proce-dure često dugotrajne, skupe i regulisane prevelikim brojem propisa. Istovremeno, neophodno je pripremiti se i za nove administrativne strukture koje će neizbježno donijeti proces pristupanja EU. U cilju poboljšanja poslovnog ambijenta po-trebno je preduzeti sljedeće mjere:

a. Sprovođenje opšte deregulacije poslovanja, skraćivanje rokova i troškova za obavljanje svih administrativnih proce-dura, kao i povećanje transparentnosti proceudura.

b. Primjena RIA (Regulatory Impact Assesment) metodologije pri donošenju novih propisa, u skladu sa preporukama OECD-a.

c. Omogućavanje obavljanja kompletnog procesa registracije preduzeća na jednom mjestu, pojednostavljivanje proce-dure i smanjenje troškova gašenja preduzeća.

d. Usvajanje i implementacija antimonopolske regulative harmonizovane sa regulativom EU, u cilju izbjegavanja visokih cijena i niskog kvaliteta pojedinih proizvoda i usluga, a samim tim i sprječavanja smanjenja blagostanja potrošača i dijela privrede (Usvajanje Zakona o zaštiti potrošača, implementacija Zakona o zaštiti konkurencije).

e. Razrješenje pitanja denacionalizacije, kao i rješavanje statusa konfiskovane imovine, čime bi se povećala pravno imo-vinska sigurnost potencijalnih investitora i eliminisali svi rizici pri investiranju. U slučaju eventualne revizije vlasničkih prava kod već privatizovanih preduzeća potrebno je izvršiti novčanu nadoknadu pravim vlasnicima, bez ugrožavanja vlasništva nad preduzećem.

f. Nastavak kreiranja stimulativnog poreskog sistema (sniženje poreza i doprinosa na zarade, sniženje poreza na dobit, poreske olakšice za novozaposlene, oslobađanje od poreza na dobit velikih investitora i dr), vodeći računa da je isto-vremeno neophodno sniženje i javnih rashoda da se ne bi ugrozilo ostvarenje fiskalnog sidra dogovorenog sa MMF-om (učešće javnog duga od 35% u BDP-u).

3. Turizam predstavlja jednu od najvažnijih privrednih grana Crne Gore, koja je izuzetno značajna zbog visokog stepena me-đusektorske povezanosti sa brojnim drugim granama (poljoprivreda, prehrambena industrija, saobraćaj i dr). Privreda Crne Gore je u velikom stepenu zavisna od turizma i stoga se ovoj grani mora posvetiti posebna pažnja. Stoga je neophodno preduzeti niz mjera poput:

a. Unapređivanja infrastrukture koja ima veliki uticaj na razvoj turizma (vodosnabdijevanje, kanalizacija, otpadne vode, snabdijevanje električnom energijom, saobraćajnice i dr).

b. Efikasnijeg sprovođenja propisa kojima se sprječava i onemogućava bespravna gradnja sa ciljem poštovanja principaodrživog razvoja turizma i privlačenja inostranih investitora.

c. Izrade Akcionog plana za pripremu kako ljetnje tako i zimske turističke sezone, u cilju stvaranja što povoljnijeg ambi-jenta za privređivanje u turizmu i stvaranje pretpostavki za što duže trajanje sezone. Pripreme za turističku sezonu je neophodno realnije planirati i nastojati da se glavni građevinski radovi završe prije početka glavne turističke sezone.

d. Donošenja Prostornog plana Republike kojim će se obezbijediti dugoročni razvoj kroz upravljanje i racionalno gazdo-vanje zemljištem i zaštitu atraktivnih obalnih područja kao i ocjenu održivosti budućih investicija vezanih za izgradnju turističkih kapaciteta.

e. Raspisivanja javnog tendera za gradnju hotela na atraktivnim neizgrađenim lokacijama, sa ciljem privlačenja kvalite-tnih investitora koji će omogućiti dovođenje velikog broja turista i zapošljavanje velikog broja radnika. Izrada prospe-kta koji će detaljno informisati potencijalne investitore o uslovima i mogućnostima ulaganja. Prilikom izgradnje novih

140

hotelskih kapaciteta treba voditi računa o infrastrukturi, jer postojeći sistem vodosnabdijevanja, elektrosnabdijevanja i komunalnih usluga može predstavljati usko grlo koje sa sobom nosi velike negativne posljedice.

f. Poboljšanja i održavanja turističke signalizacije radi bolje informisanosti turista i njihovog upoznavanja sa turističkim i kulturnim atraktivnostima.

g. Nastavka aktivnosti na kategorizaciji i rekategorizaciji ugostiteljskih objekata u cilju podizanja nivoa kvaliteta usluge i privlačenja gostiju više platežne moći.

h. Nastavka realizacije projekta „Neka bude čisto“ koji će trajati tokom čitave godine, kako bi održavanje čistoće bilo na zadovoljavajućem nivou.

i. Povećanja nivoa kvalifikovanosti zaposlenih u turističko-ugostiteljskom sektoru i obezbjeđivanja smanjenja deficitar-nih kadrova.

j. Nastavka promocije turističke privrede Crne Gore na ciljnim tržištima, a prije svega u zemljama EU, Srbiji, Makedo-niji, BiH, Rusiji, Slovačkoj, Češkoj Republici i dr. Izrada i distribucija info – propagandnog materijala, internet vodiča, otvaranje turističko informativnih punktova na aerodromima i graničnim prelazima i sl. Jačanje promocije kulturno-istorijske baštine Crne Gore, kao i nedovoljno iskorišćenih lokacija, poput nacionalnih parkova, etno turizma i sl.

k. Raznovrsnom vanpansionskom ponudom uticati na produženje turističke sezone koja se više ne bi ograničavala samo na tri ljetnja mjeseca, i na taj način povisiti cjenovnu konkurentnost Crne Gore.

l. Uvođenja turističke policije koja bi kontrolisala ugostiteljske objekte.

4. Poljoprivreda je grana u kojoj bi uz adekvatnu politiku Crna Gora mogla da ostvari komparativne prednosti na međunaro-dnom tržištu. Međutim, poljoprivreda se ne smije prepustiti slobodnom tržištu, jer je ona predmet državne podrške kako u razvijenim zemljama tako i u privredama u tranziciji. Pravilima STO je jedino u oblasti poljoprivrede dozvoljeno direk-tno subvencionisanje. Ukoliko proizvođači iz konkurentskih zemalja „uživaju“ širok spektar mjera državne podrške, onda odsustvo takve podrške stavlja domaće proizvođače u neravnopravan položaj. Stoga je u oblasti poljoprivrede potrebno preduzeti sljedeće mjere:

a. Pripremiti programe i izdvojiti sredstva za subvencionisanje poljoprivredne proizvodnje i podršku izvoznim aktivno-stima, u skladu sa raspoloživim budžetskim mogućnostima i pravilima Svjetske trgovinske organizacije, a u cilju po-većanja poljoprivredne proizvodnje.

b. Sistemski riješiti pitanje plasmana poljoprivrednih viškova, uz obezbjeđivanje mehanizma za otkup i sredstava za nji-hovo finansiranje.

c. Izgraditi seosku infrastrukturu i razviti poljoprivredna i ruralna područja uz očuvanje životne sredine, i jačati stručne službe.

d. Podsticati razvoj poljoprivrede od strane države, kroz dugoročne kredite sa povoljnijom kamatnom stopom od tržišne, za nabavku mehanizacije, opreme, izgradnju infrastrukturnih objekata, obnovu stočnog fonda i proizvodnju ekološki zdrave hrane.

e. Podsticati razvoj organske poljoprivrede i formirati sertifikacione agencije.f. Realizovati program „Made in Montenegro“. g. Osigurati adekvatan sistem bezbjednosti i kvaliteta hrane i na taj način podići konkurentnost poljoprivrede. h. U cilju povećanja konkurentnosti domaćih proizvođača, treba stimulisati ukrupnjavanje posjeda.

5. Energetika je oblast u kojoj Crna Gora kontinuirano ima deficit i kao posljedica toga postoji potencijalna opasnost da u bu-dućnosti postane „usko grlo“ za dalji privredni razvoj. Stoga je u ovoj oblasti potrebno preduzeti sljedeće mjere:

a. Održavanje i modernizacija postojeće infrastrukture i izgradnja nove za proizvodnju i korišćenje energije. b. Izrada studije „energetske efikasnosti“ koja bi utvrdila modalitete za smanjenje potrošnje električne energije i iznala-

ženje alternativnih rješenja za ublažavanje deficita energetskog bilansa, kao i izrada strategije razvoja energetike RCGkojom bi se odredili srednjoročni i dugoročni ciljevi, prioriteti i uslovi razvoja energetskog sektora.

141

c. Ubrzavanje procesa privatizacije TE „Pljevlja“ i „Rudnika uglja“ Pljevlja, kao dva tehnološki povezana i međusobno zavisna privredna subjekta.

d. Rješavanje problema deponovanja pepela i šljake na deponiji „Maljevac“, kako bi se obezbijedio kontinuirani rad TE „Pljevlja“ i izbjegli ekološki incidenti.

e. Intenziviranje aktivnosti na smanjenju gubitaka u prenosu električne energije, eliminisanju privilegovanih korisnika, smanjenju nelegalnih priključaka i povećanju stepena naplate prihoda.

6. Šumarstvo je oblast u kojoj, takođe, nisu u dovoljnoj mjeri iskorišćene povoljne pretpostavke za razvoj ove grane. U nare-dnom periodu treba preduzeti sljedeće mjere:

a. Ubrzati aktivnosti na privatizaciji i integraciji šumskih preduzeća kako nefunkcionalna i netransformisana preduzeća ne bi i dalje predstavljala kočnicu razvoja šumarstva i prerade drveta.

b. Omogućiti kvalitetnije planiranje, zaštitu i korišćenje šuma. Obnavljati i rehabilitovati erodirana zemljišta. c. Nastaviti aktivnosti za dobijanje sertifikata o održivom šumarstvu.d. Izraditi nacionalnu šumarsku politiku i nacionalnu šumarsku strategiju.

7. Saobraćaj je grana koja je od izuzetnog značaja s obzirom na veliki stepen povezanosti sa gotovo svim privrednim grana-ma. Imajući u vidu postojeće stanje infrastrukture i transportnih kapaciteta može se konstatovati da saobraćaj predstavlja usko grlo za dalji privredni razvoj. Stoga je u oblasti saobraćaja potrebno preduzeti sljedeće mjere:

a. Donijeti strategiju razvoja saobraćaja kojom će se definisati pravci djelovanja za otklanjanje uskih grla, koja trenutnopostoje posebno kod onih privrednih grana koje su tijesno povezane sa sektorom transporta. Predmet posebne ana-lize treba da budu mogućnosti izgradnje i alternativni modaliteti finansiranja Jadransko-jonske magistrale i auto-putakoji bi spojio sjever i jug Crne Gore.

b. Uspostaviti bolju saradnju države i lokalnih vlasti (pogotovo za pitanja vezana za održavanje puteva i turizam)c. Povećati stepen iskorišćenosti transportnog lanca Luka Bar – Željeznica Crne Gore – ŽTP Beograd, i povezivanje Luke

sa ostalim zemljama u okruženju. d. Unaprijediti pomorski saobraćaj stvaranjem uslova za revitalizaciju pomorske flote. Iskorišćavanje povoljnih kretanja

na ovom tržištu i potencijalnih prednosti. Dugoročna procjena tržišta je da će cijene vozarina za rasute terete ostati visoke i da će rast kontejnerskog saobraćaja u Mediteranu do 2011. godine biti čak 50 odsto.

e. Ubrzati rekonstrukciju i modernizaciju svih vidova infrastrukture, a posebno željezničke infrastrukture.

8. U maloj, visoko otvorenoj i eurizovanoj privredi kao što je crnogorska od velikog je značaja visok stepen fleksibilnosti tržištarada. U postojećim uslovima nije moguće koristiti politiku deviznog kursa kao instrument prilagođavanja potencijalnim šokovima, pa alternativa ostaje visok stepen fleksibilnosti tržišta rada. U cilju povećanja fleksibilnosti na tržištu rada, kaoi smanjenja stope nezaposlenosti potrebno je preduzeti sljedeće mjere:

a. Donošenje novog, fleksibilnijeg Zakona o radu kojim bi trebalo predvidjeti smanjivanje izdataka poslodavca prilikomraskida radnog odnosa, ograničavanje neplatnih troškova koje snosi poslodavac, ukidanje svih barijera koje postoje za zaključivanje ugovora o fleksibilnim oblicima rada (rad na određeno vrijeme, rad sa skraćenim radnim vremenom,sezonski rad i dr.).

b. Promovisanje veće decentralizacije procesa kolektivnog pregovaranja ka nivou preduzeća. c. Nastavak realizacije programa obuke, prekvalifikacije i dokvalifikacije nezaposlenih radnika i stimulisanje sistema ne-

formalnog obrazovanja. d. Usklađivanje obrazovnog sistema sa stvarnim potrebama tržišta rada.e. Donošenje dugoročne strategije za smanjenje nezaposlenosti, uvažavajući strukturne promjene u privredi. f. Afirmacija poslovnih „inkubatora“ u cilju podsticanja razvoja malih i srednjih preduzeća.

142

g. Stimulisanje, kroz posebne aranžmane sa bankama kreditne linije za osnivanje novih preduzeća i razvoj prosperitetnih MSP preko Fonda za razvoj, a u saradnji sa međunarodnim organizacijama.

9. Poseban pravac reforme se mora odnositi na javni sektor, s obzirom da se može ocijeniti kao neefikasan, predimenzioni-ran (po broju zaposlenih), uz nizak kvalitet usluga i loše stanje kapaciteta. U ovoj oblasti je potrebno preduzeti sljedeće mjere:

a. Postepeno povlačenje države iz svih onih djelatnosti u kojima ima monopol, kao i razmatranje mogućnosti obavljanja određenih javnih funkcija od strane privatnog sektora, uz davanje određenih subvencija po modelu javno-privatnog partnerstva.

b. Ubrzavanje procesa privatizacije i restrukturiranja velikih sistema, ali ne privatizacija po svaku cijenu koja bi u dome-nu javnog sektora mogla da stvori nove monopole koji bi mogli da značajno utiču na smanjenje blagostanja. Bazična strutkura treba da ostane u državnom vlasništvu.

c. Jačanje korporativnog upravljanja koje predstavlja trenutno jednu od najvećih slabosti javnih preduzeća. Razmotriti i mogućnosti za angažovanje stranih menadžera.

d. Usvajanje za svako preduzeće budžeta i provjera njegovog ostvarenja šestomjesečno.e. Sprovođenje procesa interne revizije nezavisne od menadžmenta.

10. Povećavanje stepena informisanosti akcionara o njihovim pravima i mogućnostima.

III. PREPORUKE U DOMENU FISKALNE POLITIKE

Adekvatna fiskalna politika i fiskalni ambijent predstavlja jedan od najvažnijih faktora rasta i održanja eurizovanog režima. Poredpozitivnih tendencija održanja budžetsog deficita u skladu sa Mastrihtskim kriterijumima, neophodno je nastaviti sa njegovim daljimsmanjivanjem dok se ne ostvari uravnoteženi budžet. Takođe, nivo budžetskog deficita ne smije da bude jedini kriterijum uspješnostifiskalne politike, već i učešće javnih rashoda u BDP, efikasnost javnog servisa i njegov doprinos stvaranju stimulativnog poslovnogambijenta. U skladu sa dogovorenom politikom sa MMF-om treba voditi politiku fiskalnog sidra koje bi omogućilo da se u srednjo-ročnom periodu ostvari učešće javnog duga u BDP od 35%. Na taj način bi se omogućila neophodna fleksibilnost sistemu u slučajueventualne krizne situacije. Smatramo da bi bilo potrebno preduzeti sljedeće mjere u domenu fiskalne politike:

1. Poboljšanje upravljanja i kontrole rashoda i javnih nabavki kako bi se ostvarile opšte mjere štednje i racionalizacije tro-škova na svim nivoima uprave (republičkom i lokalnim). Reforma upravljanja javnim rashodima treba da obezbijedi veću transparentnost i odgovornost. Cilj ove preporuke je dugoročno smanjenje javnih rashoda i budžetskog deficita sa ciljemunapređivanja uprave u javnom sektoru, tj. stvaranja moderne i efikasne javne uprave kompatibilne sa evropskim princi-pima i standardima. Za ostvarenje ove preporuke potrebno je preduzeti sljedeće mjere:

a. Smanjenje troškova zarada putem umanjenja broja zaposlenih u državnoj administraciji koji se manifestuje kroz visoke ukupne iznose sredstava za plate, kao i povećanje efikasnosti državne administracije.

b. Usklađivanje prava i odgovornosti zaposlenih u državnim organizacionim strukturama i smanjenje preklapanja odgo-vornosti kako bi se omogućila efikasna koordinacija javnih politika i sprovođenja odluka u djelo. Takođe, kroz revizijuaktivnosti u državnim strukturama ukidanje zaostale strukture iz prethodnog sistema. Poboljšanje razmjene infor-macija između službi u javnom sektoru kako bi se eliminisala neefikasnost obavljanja istih aktivnosti na više mjesta.

c. Jačanje kapaciteta službi za upravljanje kadrovima u državnim institucijama, kako bi se implementirao kredibilni si-stem za ocjenu učinaka.

d. Omogućavanje privatnom sektoru obavljanja određenih javnih funkcija gdje god se procijeni da takav aranžman daje efikasnije rješenje kroz model javno-privatnog partnerstva, uz izbjegavanje rizika stvaranja novih monopola. U okviruove mjere donijeti zakon o koncesijama, usklađen sa pravilima EU, koji će naslijediti Zakon o učešću privatnog sektora

143

u vršenju javnih usluga. Novim zakonskim rješenjem omogućiti brže, efikasnije i jednostavnije dobijanje koncesija.e. Jačanje kapaciteta, nezavisnosti i odgovornosti vrhovne revizorske institucije.f. Jačanje kontrole, unapređivanje sistema interne kontrole i eksternog praćenja rada carinskih službi.g. Uvođenje javnog registra pritužbi na rad organa državne uprave.

2. Upravljanje i kontrola prihoda državnih organa sa ciljem stvaranja što kvalitetnijeg ambijenta za privredne aktere koji po-sluju na teritoriji Republike Crne Gore. U tom cilju treba:

a. Nastaviti sa povećanjem efikasnosti u naplati javnih prihoda. Ovu mjeru sprovesti kroz povećanje stope naplate oba-veza i njihovu blagovremenu naplatu; naplatu zaostalih neizmirenih poreskih obaveza; preduzeti sve zakonske mjere prema onim preduzećima koja ne izmiruju svoje poreske obaveze u skladu sa pozitivnim propisima; primijeniti ista pravila za sve aktere na privrednoj sceni.

b. Intenzivirati srednjoročno investiciono planiranje, kao način usmjeravanja i korišćenja privatizacionih i drugih vanre-dnih prihoda u trajna dobra, a ograničiti tekuću potrošnju.

c. Eliminisati netransparentno ubiranje prihoda preko taksi i nadoknada koje se naplaćuju na republičkom i lokalnom nivou, a koje predstavljaju indirektno oporezivanje privrednika. Shodno ovoj preporuci donijeti zakon o dobijanju odobrenja za obavljanje djelatnosti (Zakon o licenciranju) kojim će se precizno definisati vremenski rok (ne više od 4radna dana po predaji dokumentacije), mjesto (skoncentrisati prijem i izdavanje dozvole po mogućnosti na jednom mjestu) i cijena za dobijanje dozvole za rad. U okviru ovog zakonskog rješenja odrediti gornju granicu ovih troškova sa ciljem smanjenja mogućnosti diskriminacije cijena na lokalnim nivoima (podstaći konkurenciju na nivou opština). Uvesti princip „prećutne saglasnosti“.

3. Upravljanje javnim dugom (unutrašnjim i spoljnim), kao preduslov stvaranja održivog ekonomskog sistema, treba obe-zbjediti kroz sljedeće aktivnosti:

a. Implementirati model za upravljanje javnim dugom. Cilj ove mjere je da se sagledaju mogućnosti otplate postojećeg duga, kao i mogućnosti do kog nivoa je moguće eventualno novo zaduživanje.

b. Prilikom pokrića budžetskog deficita potrebno je vršiti stalne analize „najjeftinijih“ izvora pokrića budžetskog deficitakako bi se obezbijedilo održivo finansiranje.

c. U cilju racionalizacije troškova u javnom sektoru, primijeniti postupak tenderske procedure kod izbora izvora finansi-ranja javnog sektora.

d. Strogo kontrolisati sve vidove stvaranja obaveza javnog sektora (na nivou države, ali i na lokalnim nivoima). Napraviti obaveznu evidenciju obaveza po osnovu zaduživanja emisijom dužničkih instrumenata i planiranih troškova po ovom osnovu, kako bi se smanjio potencijalni rizik previsokog zaduženja.

4. Poboljšanje i unapređivanje institucionalnih kapaciteta za planiranje javnih investicija i investicija u infrastrukturu. S obzirom na potrebna visoka izdvajanja sredstava u ove svrhe, zbog naslijeđene zaostalosti i neodržavanja iz prethodnog perioda, neophodno je obezbijediti kvalitetno planiranje ovih investicija, poštovanje fiskalnih ograničenja i postavljenje prioritetau skladu sa potrebama. U cilju osnaženja planiranja i postavljanja prioriteta javnih investicija, treba sprovesti sljedeće mje-re:

a. Sastaviti kapitalni budžet u okviru procesa sastavljanja državnog budžeta za 2007. godinu. U okviru ovog dokumenta posebno izdvojiti prioritete tekućeg roka.

b. U cilju kontrole javnih radova, ojačati službe nadležne za nadgledanje izvođenja radova i primjene važećih međuna-rodnih standarda iz oblasti u kojima se isti izvode, uz adekvatan tretman ekoloških standarda.

5. Analizirati opravdanost svih novoosnovanih regulatornih tijela koja imaju samostalni račun i finansiraju se iz sopstvenihizvora (naknada i provizija) bez obzira na osnivača (Skupština Crne Gore; Vlada Crne Gore ili lokalne vlasti), jer ova tijela

144

kroz svoje procedure i troškove (u vremenu i novcu) predstavljaju veliku biznis barijeru. Realizaciju ove mjere treba spro-vesti kroz:

a. Smanjenje broja ovih institucija kao i broja zaposlenih u njima,b. Kontrolu rashoda poslovanja, c. Propisivanje obavezne eksterne revizije poslovanja i obaveznog javnog prezentovanja poslovnog rezultata (po mo-

gućnosti na web stranici kao jeftinu, jednostavnu i svima dostupnu informaciju).d. Nadogradnju postojećeg zakonodavstva u pravcu jačanja interne i eksterne kontrole novoosnovanih regulatornih ti-

jela i uvođenja eksternih članova u upravljačke strukture.

6. Izvršiti izmjene u strukturi budžeta tako da on podstiče ekonomski rast i razvoj. U postojećoj strukuri budžeta oko ¾ rashoda otpada na plate, transfere domaćinstvima, pozajmice preduzećima i plaćanje kamata. Takva struktura budžeta predstavlja opterećenje za privredu i potrebno je izmijeniti u sljedećem smjeru:

a. Postepeno smanjivati subvencije javnim preduzećima, kroz njihovu privatizaciju (gdje je to moguće), uvođenje „čvr-stog“ budžetskog ograničenja poslovanju ovih preduzeća, poboljšanja njihovog upravljanja, kao i povećanje transpa-rentnosti njihovog poslovanja i kriterijuma dodjele subvencija;

b. U skladu sa opredjeljenjem da Crna Gora bude ekološka država, i u skladu sa praksom razvijenih zemalja, potrebno je poreski stimulisati razvoj proizvodnih procesa koji zadovoljavaju ekološke standarde i poreski destimulisati potrošnju svih proizvoda koji su štetni za životnu okolinu.

7. Konstantno vršiti analize i revizije poreskog sistema sa ciljem stvaranja konkurentskih prednosti države i stvaranja što atra-ktivnijeg ambijenta za investitore. Smanjenjem poreza stvorila bi se mogućnost za brži razvoj privatnog sektora, a ujedno bi imalo i pozitivan multiplikativni efekat na cjelokupnu ekonomiju i, naravno, standard građana Crne Gore.

a. Nastaviti sa tendencijom smanjenja poreskih stopa kao i primjene proporcionalnog, umjesto važećeg progresivnog sistema oporezivanja sa uvođenjem poreske stope na nivou koji će omogućiti brži ravoj biznisa.

b. Razmotriti mogućnosti za dalje snižavanje stope poreza na dobit, imajući u vidu malo učešće ovog poreskog oblika u budžetu, a veliki značaj za privlačenje i domaćih i stranih investicija. Maksimalno poresko opterećenje po ovom osno-vu bi trebalo da bude 5%. Takođe, potrebno je inicirati podsticajne mjere (poreske olakšice) za reinvestiranje dobiti.

c. Dalje snižavanje poreza i doprinosa na zarade zaposlenih, odnosno njihovo usklađivanje sa nivoom koji bi bio atrakti-van u regionu (između 50%-60%). U okviru ove mjere nastaviti stimulisanje novog zapošljavanja vođenjem politike davanja poreskih olakšica za novozaposlene radnike.

d. Zalagati se za ukidanje selektivne primjene oporezivanja.e. Organizovati obuku zaposlenih u državnoj upravi, koji direktno komuniciraju sa korisnicima, o poslovnoj kulturi, ko-

respondenciji i etici kako bi prihvatili svoju ulogu u državnom servisu orjentisanom ka pružanju usluga korisnicima.

IV. PREPORUKE U DOMENU FINANSIJSKOG SISTEMA

Finansijski sektor je vjerovatno sektor u kome su se najbrže razvijale reforme, ali su i u njemu prisutne određene slabosti, a naročito kada je u pitanju tržište kapitala. Stoga je neophodno i u narednom periodu nastaviti reforme u ovom segmentu privrede.

1. U cilju izgradnje kompletnog i zaokruženog finansijskog sistema koji bi i dalje bio pokretač privrednog razvoja, potrebnoje donijeti niz novih zakonskih rješenja. Kao najvažnija mogu se navesti:

a. Uputiti parlamentu na usvajanje novi Zakon o bankama u cilju poboljšanja upravljanja rizicima u bankarskom sektoru i stvaranja osnove za postepenu tranziciju ka Bazelu II i CRD (direktive za adekvatnost kapitala).

b. Donijeti novi Zakon o Centralnoj banci Crne Gore urađen u skladu sa najboljom međunarodnom praksom.

145

c. U skladu sa preporukama FSAP misije MMF-a, a u skladu sa najboljim međunarodnim praksama, zaposlenima u CBCG treba obezbijediti zakonsku zaštitu protiv svih eventualnih sporova ukoliko su oni nastali kao posljedica mjera i akcija koje su zaposleni CBCG preduzeli u dobroj vjeri.

d. Takođe, izmjenama pravne regulative i u skladu sa preporukama MMF-a i najboljom praksom omogućiti CBCG direk-tno propisivanje kazni za nepoštovanje propisa.

e. Donijeti Zakon o platnom prometu koji će biti usklađen sa međunarodnim standardima i najboljom međunarodnom praksom.

f. Preduzeti neophodne aktivnosti na zaokruživanju institucionalnog okvira, izmjenom postojeće i usvajanjem nedo-stajuće zakonske i odgovarajuće podzakonske regulative, koja će omogućiti stvaranje efikasnog tržišta novca i tržištaobveznica.

g. U cilju efektuiranja zakonskih preduslova, stvorenih izmjenama i dopunama Zakona o hartijama od vrijednosti, potre-bno je stvarati i druge preduslove za razvoj sekundarnog tržišta kratkoročnih državnih zapisa. Ovi preduslovi identi-čni su onima koje je neophodno ispuniti u cilju stvaranja tržišta korporativnih obveznica i većeg korišćenja eksternog finansiranja primarnom emisijom akcija, kao alternativnih izvora finansiranja privrede u Republici. Pod tim preduslo-vima podrazumijeva se smanjenje unutrašnjeg dugovanja u Republici, smanjenje nelikvidnosti privrede i povećanje transparentnosti poslovanja preduzeća. U cilju smanjenja unutrašnjeg dugovanja u Republici, potrebno je preduzeti aktivnost bilateralnog i multilateralnog prebijanja dugova.

h. Usvojiti Zakon o osiguranju u cilju kvalitetnog regulisanja ove oblasti i definisanja institucije koja bi se bavila kontro-lom rada osiguravajućih društava. Najadekvatnije rješenje u pogledu regulatorne institucije bilo bi da se ona definišeu okviru postojećih regulatornih institucija u Republici koje već imaju tradiciju u tim poslovima i reputaciju u njihovoj kvalitetnoj realizaciji, a u skladu sa preporukama međunarodnih finansijskih institucija (prije svega Međunarodnogmonetarnog fonda). Kvalitetna institucionalizacija oblasti osiguranja jedan je od preduslova za povećanje uloge ovih finansijskih posrednika na finansijskom tržištu.

2. Tržište kapitala i novca u velikoj mjeri zaostaje za razvojem bankarskog sistema. U ovoj oblasti su prisutne brojne slabosti koje su djelimično subjektivne prirode, a dijelom posljedica nedorečenih ili neadekvatnih propisa. U narednom periodu potrebno je preduzeti sljedeće mjere:

a. Unapređivanje kapaciteta Centralne depozitarne agencije (u daljem tekstu: CDA) u cilju poboljšanja postojećih rješenja za vršenje registracije, kliringa i saldiranja transakcija na finansijskom tržištu. U tom pogledu potrebno je obezbijeditiubrzanje softvera, zatim uvesti mogućnost direktne i automatske verifikacije ugovora između brokera i klijenta umje-sto ručnog otvaranja brojeva u cilju spriječavanja manipulacija. Pored toga potrebno je izvršiti izmjene koje obezbje-đuju potrebnu integrabilnost – mogućnost povezivanja brokerskih i berzanskih softvera sa informacionim sistemom CDA, da bi se brokerima omogućilo dobijanje informacija u elektronskom formatu o izvršenom saldiranju, umjesto sadašnjeg usmenog, odnosno izvještavanja putem faxa. Sve ove izmjene neophodne su da bi se izbjegla opasnost da CDA postane usko grlo razvoja finansijskog tržišta.

b. Izmjenom zakonske regulative ustanoviti eksterne članove Komisije za HOV, procedure interne i eksterne revizije, u cilju obezbjeđenja ravnopravnog tretmana svih učesnika. Takođe, u skladu sa preporukama MMF-a, potrebno je pre-duzeti akcije radi sprječavanja insajderskih informacija, preferencijalnog tretmana i ostalih zloupotreba.

c. Nastavak aktivnosti na formiranju odgovarajućih registara, izradi potrebnih obrazaca i uputstava u pojedinim insti-tucijama, u cilju predupređenja potrebe za privremenim prestancima trgovanja određenim hartijama od vrijednosti zbog nesređenih baza podataka.

d. Nastavak sniženja provizija CDA i drugih provizija na finansijskom tržištu (brokerskih, provizija banaka), u cilju pod-sticanja daljeg razvoja finansijskog tržišta, a naročito stvaranja uslova za razvoj tržišta novca, kao i učešća stranih in-vestitora na njemu.

e. Povećanje transparentnosti poslovanja kompanija kojima se trguje na berzi putem uvođenja obaveze izrade i publi-

146

kovanja njihovih polugodišnjih i kvartalnih finansijskih izvještaja. To bi vodilo smanjenju rizika prilikom investiranjana tržištu kapitala, kao i diferenciranju kvalitetnih kompanija, od onih manje kvalitetnih, što bi se odrazilo i na cijenu njihovih akcija. Na ovaj način stvorili bi se uslovi za donošenje odluka o investiranju na tržištu kapitala, koje bi bile zasnovane na javnim, poznatim informacijama.

f. Stvaranje uslova za intenzivnije povezivanje berzi u regionu, u cilju poboljšanja protoka informacija, smanjenja rizika prilikom investiranja, i širenja dijapazona investicionog materijala.

3. U skladu sa preporukama FSAP misije Međunarodnog monetarnog fonda (u daljem tekstu: MMF) razmotriti mogućnosti za stvaranje jedinstvene supervizorske institucije za sve segmente finansijskog tržišta. Na taj način bi se omogućili nižitroškovi, koncentracija resursa i kadrova. Rješenje treba tražiti u postojećim institucijama sa supervizorskim odgovorno-stima i visokim stepenom nezavisnosti.

4. Procese saldiranja i kliringa hartija od vrijednosti treba prenijeti na CBCG, u skladu sa preporukama MMF-a.

5. Proces plasiranja državnih depozita (instituticija i preduzeća u državnom vlasništvu) koji se ne prenose na račun CBCG sprovesti po transparentnoj proceduri.

6. Nivo primjene računovodstvenih i revizorskih standarda u praksi je neadekvatan. Supervizorski izvještaji su vrlo različitog kvaliteta i često nisu u dovoljnoj mjeri pouzdani. U oblasti računovodstva i revizije neophodno je preduzeti sljedeće mje-re:

a. Unapređivanje efikasnosti rada organizacije kojoj su data ovlašćenja za izdavanje sertifikata za računovođe i revizo-re.

b. Povećanje konkurencije i stepena odgovornosti revizora.c. Dosljedna primjena međunarodnih računovodstvenih standarda, međunarodnih standarda revizije i direktiva EU iz

ove oblasti u praksi.

7. Uraditi izmjene Zakona o tekućim i kapitalnim transakcijama u cilju otklanjanja nedostataka u dijelu regulative zaštitnih mjera i učiniti je znatno operativnijom, obaveze izvještavanja, kontrole tokova kapitala i zaduživanja u inostranstvu.

V. PREPORUKE U DOMENU EKONOMSKIH ODNOSA SA INOSTRANSTVOM I MEĐUNARODNIH INTEGRACIJA

1. Ekonomski odnosi sa inostranstvom treba da se zasnivaju na otvorenoj, izvozno orijentisanoj privredi i aktivnom uključi-vanju zemlje u međunarodne ekonomske tokove. Imajući u vidu izuzetno visok nivo deficita tekućeg računa, potrebno jepreduzeti sljedeće mjere:

a. Zaštita domaće proizvodnje kroz antidamping, kompenzatorne carine, zaštitu od prekomjernog uvoza, kao i pojačanje kontrole ispravnosti atesta, certifikata i ispunjenosti standarda kvaliteta uvezene robe, u cilju spriječavanja nelojalnekonkurencije domaćim proizvođačima i zaštita domaće proizvodnje u razvoju.

b. Formiranje udruženja izvoznika, što bi omogućilo zajednički nastup na inotržištima. c. Usklađivanje standarda sertifikata sa propisima EU, odnosno međunarodnih institucija. Institucionalno rješavanje pi-

tanja izdavanja certifikata koje prihvata EU.d. Dinamiziranje aktivnosti na zaključenju regionalnog trgovinskog sporazuma.e. U saradnji sa CBCG, pristupiti aktivnostima za razmatranje mogućnosti osnivanja, potencijalnih funkcija, nadležnosti

supervizije i ostalih relevantnih pitanja Agencije za osiguranje i kreditiranje izvoznih poslova.f. Jačanje veza sa dijasporom, odnosno povezivanje domaćih poslovnih ljudi sa crnogorskim iseljenicima, što bi olakša-

lo pristup inostranom tržištu, a sve to bi uticalo na lakši plasman domaćih proizvoda u inostranstvu. Sa druge strane, pružanje stimulativnih uslova iseljenicima za investiranje u Crnu Goru.

147

g. Stvaranje ambijenta za strana ulaganja u proizvodna preduzeća. Cilj značajanog dijela dosadašnjih stranih investicija je bila kupovina tržišta, a ne pravljenje, za Crnu Goru, izvoznog proizvoda („Jugopetrol“, „Telekom“, banke). Većina stranih firmi koje kod nas posluju više uvoze nego što izvoze, što pogoršava spoljnotrgovinsku poziciju Crne Gore.Unaprijediti post-investicione usluge u cilju podrške stranim investitorima i njihovo stimulisanje za nove investicije i proširenje poslovnih aktivnosti. Koordinacija aktivnosti državnih i opštinskih organa – stvaranje istih uslova na nivou opština.

2. Uprava carina, odnosno carinska služba, pored osnovnih zadataka koji se odnose na zaštitu carinskog područja, suzbijanje sive ekonomije i naplatu dažbina, značajan je izvor podataka za statistiku međunarodnih odnosa. U narednom periodu u pravcu dalje modernizacije carinske službe potrebno je preduzeti sljedeće mjere:

a. Unaprijediti efikasnost carinske službe, obezbijediti neprekidnu kontrolu poštovanja obaveza u pogledu primjenepreferencijalnih trgovinskih mjera (porijekla) i raditi na usvajanju i primjeni Kombinovane nomenklature EU (koja se zasniva na HS 2007).

b. Organizovati seminare za carinike, naročito u carinskim ispostavama, radi njihovog stručnog osposobljavanja, odno-sno prihvatanja međunarodnih standarda i procedura pri izvozu.

c. Nastaviti sa implementacijom elektronskog poslovanja (elektronsko ispunjavanje, obrada i provjera carinskih dekla-racija) u cilju skraćenja vremena potrebnog za obradu i provjeru istih, odnosno, smanjenja pratećih troškova.

d. Organizovati zajedničke seminare za špeditere, carinike (izvore podataka o uvozu i izvozu roba) i proizvođače stati-stike koji koriste carinske deklaracije kao izvor. Osnovni cilj bio bi razumijevanje bitnosti statistike spoljne trgovine, i rješavanje tekućih problema koji se tiču kvaliteta spoljnotrgovinske statistike.

e. Organizovati seminare i trening centre za obuku, odnosno stručno usavršavanje špeditera.

3. Integracija u EU i regionalne integracije su od fundamentalnog značaja za rast i prosperitet Crne Gore. U cilju uspostavljanja i kontinuiranog jačanja institucionalnih i ekonomskih odnosa Crne Gore sa EU, u narednom periodu potrebno je preduzeti sljedeće mjere:

a. Izraditi strategiju pristupanja EU (i Evroatlanskim integracijama).b. Proširiti i ojačati administrativne kapacitete u cilju uspješnog zaključenja Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju (u

daljem tekstu: SSP) i pripreme za njegovo sprovođenje. c. Izgraditi institucionalni i pravni okvir kompatibilan sa međunarodnim standardima i normama, zasnovanim na vla-

davini prava.d. Nastaviti započete aktivnosti na planu unaprjeđenja, obuke i informisanja relevantnih ciljnih grupa o procesu evrop-

skih integracija. Nastaviti primjenu komunikacione strategije za informisanje građana o procesu pridruživanja Crne Gore EU u saradnji sa obrazovnim institucijama, nevladinim organizacijama itd.

e. Dalje jačati organizacione jedinice za evropske integracije u nadležnim institucijama i razvijati mehanizam saradnje između njih.

f. Nastaviti sa neophodnim prilagođavanjem crnogorskog trgovinskog režima, kako bi se učinio kompatibilnim sa au-tonomnim trgovinskim mjerama, pravilima STO-a i budućim SSP-om.

g. Implementirati pravnu regulativu o uticaju zagađenja na životnu sredinu i industrijskom zagađenju. Usvojiti finan-sijski okvir za implementaciju srednjoročnih i dugoročnih mjera iz oblasti politike o zaštiti životne sredine i raditi na pristupanju Multilateralnim sporazumima o životnoj sredini.

h. Podizati nivo sistema javne unutrašnje kontrole u skladu sa međunarodnim standardima i najboljom praksom EU u javnom sektoru.

i. Nastaviti finansijsku saradnju sa EU, korišćenjem raspoloživih fondova i programa pomoći EU u cilju dalje podrške de-mokratskim, ekonomskim i institucionalnim reformama. Nastojati da se ostvari visok stepen iskorišćenosti raspolo-živih sredstava fondova (iskustvo drugih pokazuje da je nivo iskorišćenosti raspoloživih sredstava EU nizak).

148

j. Intenzivirati aktivnosti na ispunjenju obaveza iz Evropske konvencije o ljudskim pravima i fundamentalnim sloboda-ma, kao i Konvencije o sprječavanju torture.

k. Nastaviti regionalnu saradnju u inicijativama regionalnog karaktera kao što su: Pakt stabilnosti za JIE, Jadransko-jon-ska i Centralno-evropska inicijativa, itd.

l. Izraditi i početi implementaciju politike ruralnog razvoja. Ojačati institucionalne kapacitete za zaštitu proizvoda i na-staviti sa implementacijom specifičnih standarda EU u oblasti proizvodnje hrane, kontrole domaćih proizvoda itd.Takođe, potrebno je sprovesti reformu institucija koje će učestvovati u realizaciji ovih aktivnosti.

m. Intenzivirati aktivnosti na restrukturiranju i liberalizaciji energetskog sektora s ciljem stvaranja uslova za razvoj javno/privatnog partnerstva u skladu sa preporukama iz EP (Evropsko partnerstvo).

4. Članstvo Crne Gore u STO treba da bude jedan od najvažnijih prioriteta, jer je ono preduslov za trajni i nediskriminator-ni pristup na međunarodnom tržištu. Stoga je neophodno intenzivirati aktivnosti i ispuniti sve neophodne preduslove u procesu pristupanja STO i u tom smjeru angažovati sve raspoložive institucionalne, kadrovske i finansijske resurse. Kaoprioritetne mjere u ovoj oblasti mogu se izdvojiti:

a. Nastavak aktivnosti na unapređivanju sistema zaštite prava intelektualne svojine u Crnoj Gori i usklađivanje domaćeg zakonodavstva sa zahtjevima Sporazuma STO o trgovinskim aspektima prava intelektualne svojine (TRIPS) i Opšteg sporazuma o carinama i trgovini (GATT).

b. U potpunosti usklađivanje spoljnotrgovinskog režima sa pravilima i standardima STO. c. Stvaranje pretpostavki za pružanje dozvoljenih subvencija, u skladu sa pravilima STO, kao što su: finansijska pomoć za

naučno-istraživački rad, zajednički nastup na sajmovima, pomoć u pokriću ekoloških troškova, subvencije izvoznim preduzećima u nedovoljno razvijenim regionima itd.

d. Intenziviranje pripreme za proces bilateralnih i multilateralnih pregovora sa članicama STO.

VI. PREPORUKE U OSTALIM OBLASTIMA

1. Zalagati se za uvođenje elektronskog servisa u pružanju usluga javnog sektora. Izvršiti javnu promociju ove mogućnosti kako bi se javnost upoznala sa njom. Elektronski servis treba da bude omogućen kod svih javnih registara, registracije vo-zila, poreskog sistema i sl.

2. Nastaviti aktivnosti na unapređivanju statističkog sistema, kako bi se omogućilo da nadležne institucije u Crnoj Gori, EU i drugi korisnici dobiju kvalitetne i blagovremene podatke o kretanjima u Crnoj Gori. Trenutni stepen razvijenosti statističkog sistema predstavlja značajno ograničenje za formulisanje mjera ekonomske politike, kao i za svako ozbiljnije istraživanje. Prioritetni pravci u reformi statistike su sljedeći:

a. Povećati stepen osposobljenosti Monstata za sprovođenje osnovnih statističkih istraživanja, kroz bolju kadrovsku osposobljenost i veću hardversku i softversku opremljenost. Organizovati trening programe za zaposlene uz korišće-nje svih raspoloživih programa tehničke pomoći.

b. Sprovesti reviziju metodologije tekućih statističkih istraživanja.c. Unaprijediti statistiku tržišta rada kako bi se omogućilo potpunije praćenje zaposlenosti, prikrivene zaposlenosti, se-

zonskog i privremenog zapošljavanja, radnog vremena, obrazovne i polne strukture, zaposlenih i nezaposlenih, regi-onalno praćenje svih agregata tržišta rada, povrede na radu, produktivnost rada i dr.

d. Stvoriti pouzdanu statistiku poljoprivredne proizvodnje koja podrazumijeva prikupljanje svih relevantnih podataka o primarnoj i prerađivačkoj proizvodnji u skladu sa međunarodnim standardima.

e. Poboljšati ažurnost i kvalitet statistike uvoza i izvoza. Trenutno je Crna Gora jedina zemlja Evrope koja nema uporedive podatke o uvozu i izvozu za prethodne dvije godine.

f. Poboljšati statistiku nacionalnih računa.

149

g. Odgovornost za razvoj statistike i statističkog sistema mora da bude na Monstatu i ona se ne smije prikrivati iza ko-lektivnih organa poput Statističkog savjeta.

3. Pripremiti odgovarajuće socijalne programe za rješavanje viškova zaposlenih u državnoj administraciji i u procesu restru-kturiranja velikih preduzeća. Dio sredstava dobijenih od privatizacije iskoristiti kao osnovu za odobravanje kredita za sa-mozapošljavanje, koji bi u velikoj mjeri imali elemente „poklona“ u vidu otpremnine. Socijalne programe treba ograničiti samo na one kategorije koje ne mogu na drugi način da obezbijede svoju egzistenciju, jer državni „paternalizam“ smanjuje inicijativu za rješavanje egzistencije.

4. Sudski sistem je, i pored vidnog progresa, neophodno dalje unapređivati. Kao nužne mjere u ovoj oblasti nameću se:

a. Obezbjeđivanje uslova za poboljšanje kapaciteta i efikasnosti sudstva u Republici. Jedan od osnovnih načina za re-alizaciju ove preporuke predstavlja poboljšanje kapaciteta sudova u Republici kroz poboljšanje organizacije rada u sudstvu, povećanje broja sudija i poboljšanje materijalnog položaja sudstva, kao osnovnog preduslova za njegovu nezavisnost.

b. Obezbjeđivanje doslovne primjene regulative vezane za zaštitu prava intelektualne svojine, u cilju privlačenja stranih investitora i lakšeg prijema u međunarodne institucije.

c. Stvaranje preduslova za dosljednu primjenu zakona iz oblasti zaštite prava povjerilaca, koji treba da obezbijede sigur-nost i pravnu zaštitu povjerilaca, kao i smanjenje unutrašnjih dugovanja obezbjeđivanjem bržeg rješavanja sudskih procesa u vezi naplate spornih potraživanja. Izvršni postupak je najveća slabost postojećeg sistema.

5. Efikasnija primjena Zakona o slobodnom pristupu informacijama.

6. Preispitivanje zakonskih rješenja i predlaganje izmjena u cilju efikasnijeg sprovođenja stečajnog postupka nad onim predu-zećima koja za to ispunjavaju uslove (formiranje akreditacione institucije, koja bi bila zadužena za izdavanje licenci stečaj-nim upravnicima i za praćenje stečajnih postupaka, vremensko ograničavanje maksimalnog trajanja stečajnih procedura, ubrzavanje okončanja ranije započetih stečaja, smanjenje troškova stečaja i dr).

7. Nastaviti aktivnosti na realizaciji akcionog plana za sprovođenje programa borbe protiv korupcije i organizovanog krimi-nala.

8. Vođenje restriktivne politike zaštite životne okoline i primjena standarda serije ISO 14000.

9. Povećati plate najvišim državnim službenicima (predsjedniku države, premijeru, ministrima, poslanicima i dr.) da bi se obezbijedio i u budućnosti kvalitetan kadar i spriječila eventualna pojava korupcije.

CIP - Katalogizacija u publikacijiCentralna narodna biblioteka Crne Gore, Cetiwe

330 (497.16) (060.55)

GODIŠNJI izvještaj o radu : 2006. godina / Savjet Centralne banke Ljubiša Krgović... et.al. - (2007) - . - Podgorica (Bulevar Svetog Petra Cetinjskog br. 6) : Centralna banka Crne Gore, 2007 (Podgorica : Grafo Crna Gora). - 28 cm

GodišnjeISSN 1800-6604 = Godišnji izvještaj o radu (Podgorica) COBISS.CG-ID 11832080

Izvjestaj o radu 2006. - CBCG · 2007-11-13 · SDR Specijalna prava vučenja SFRJ Socijalistička...

Documents

Transcript of Izvjestaj o radu 2006. - CBCG · 2007-11-13 · SDR Specijalna prava vučenja SFRJ Socijalistička...