IZARNE LIZASO SILVIA CAMIO - ikasmaterialak.ehu.eus · Elementuak, zenbakiak, hizkiak, silabak,...
Transcript of IZARNE LIZASO SILVIA CAMIO - ikasmaterialak.ehu.eus · Elementuak, zenbakiak, hizkiak, silabak,...
Zahartzaroan oroimena nola trebatu. I. Lizaso, S. Camio
2
AURKIBIDEA 1. Sarrera......................................................................................................3
1.1 Oroimena trebatzeko arrazoiak eta onurak ............................................4
1.2 Oroimenaren funtzionamendua ..............................................................6
1. 2. 1 Oroimen motak.......................................................................6
1. 2. 2 Oroimen funtzioak ..................................................................9
1. 2. 3 Oroimen estrategiak.............................................................11
1.3 Balioespen tresnak ...............................................................................11
1. 3. 1 Balioespen kognitiboa..........................................................12
1. 3. 2 Balioespen psikoafektiboa ...................................................14
1.4 Esku-hartzea.........................................................................................15
1. 4. 1 Aurre balioespena................................................................15
1. 4. 2 Talde-osaketa ......................................................................15
1. 4. 3 Diseinua ...............................................................................16
1. 4. 4 Edukiak ................................................................................17
1. 4. 5 Ondorengo balioespena.......................................................20
1.5 M.U.O.U. (Madrilgo Udaletxearen Oroimen Unitatea) metodoa ..........20
1. 5. 1 Balioespen-prozesua ............................................................20
1. 5. 2 Helburuak..............................................................................22
1. 5. 3 Diseinua................................................................................22
1. 5. 4 Edukiak ................................................................................23
1.6 Israel metodoa.....................................................................................24
1. 6. 1. Edukiak ...............................................................................25
1. 6. 2. Trebatzen diren funtzio kognitiboak ....................................31
1.7 Erreferentzia bibliografiakoak ...............................................................32
1.8 Ariketa praktikoak .................................................................................35
1.8.1 Erregistroa .............................................................................36
1.8.2 Biltegiratzea ...........................................................................44
1.8.3 Errekuperazioa.......................................................................65
1.9 Eranskinak ............................................................................................70
Zahartzaroan oroimena nola trebatu. I. Lizaso, S. Camio
3
1. Sarrera
Egun, azkeneko hamarkadetako biztanleriaren gorakada dela eta, adinarekin
batera gertatzen diren aldaketa biopsikosozialen garrantzia handiagotu da. Horien
artean, oroimena da gehien ikertzen ari den prozesu kognitiboetako bat. Nahiz eta
adineko pertsonek oroimenaren funtzionamendu okerrago bat hauteman, bizi-zikloaren
ikuspuntutik, ikerketek ez dute adierazten adinak, berez, oroimen mailako gainbehera
sortarazten duenik. Gainbehera azaltzeko, beste faktore batzuk kontuan hartu behar
dira: arazo emozionalak, osasun egoera, bizi-baldintzak,... Hau da bizi-estilo egoki
batek, hau da, ohitura osasungarriek, zahartzaro osasungarria iragar dezakete.
Irakurgai honen sarreran, lehenengo eta bigarren ataletan, oroimena trebatzeko
arrazoiez eta oroimenaren funtzionamenduaz ariko gara. Hirugarren atalean,
zahartzaroko oroimena ebaluatzeko erabili ohi diren balioespen tresnak azaltzen dira.
Jarraian, laugarren atalean, oroimena trebatzeko programa baten eredua azaltzen
dugu, gure esperientzian oinarritutako programa baten eredua hain zuzen ere. Ildo
horretatik, zortzigarren eta bederatzigarren atalak laugarren atalaren osagarri dira.
Bestalde, bosgarren eta seigarren ataletan, zahartzaroko oroimena trebatzeko
oinarrizkotzat jotzen ditugun bi programa eredu azaltzen dira: Madrilgo Udaletxearen
Oroimen Unitatearen programa eta Israël metodoa. Azkenik, zazpigarren atalean, gai
honetan interesa duen edonori zuzendutako erreferentzia bibliografiakoak aipatzen
dira.
Zahartzaroan oroimena nola trebatu. I. Lizaso, S. Camio
4
1.1 Oroimena lantzeko arrazoiak eta onurak Oroimen errendimendu egoki bat izateari garrantzia handia eskaintzen diote
adineko pertsonek: haren galera edo gainbehera maila kognitibo kaxkar batekin
erlazionatzen dute eta dementzia gaixotasunaren hasiera dela uste izaten dute.
Askotan, dena den, halako kezka izatea gehiegizkoa izaten da, izan ere gaur egungo
ikerketek baieztatzen dute oroimena treba daitekeen goi mailako prozesu psikologikoa
dela.
Oroimena lantzeko arrazoiak
• Zahartzerakoan oroimen galera gerta daiteke. Hala ere, galera hori ez da
zertan betirakoa izan ez eta areagotzen dena ere adineko pertsona guztiengan.
Askoren kasuan, oroimen funtzionamendu maila ona bizitzan zehar mantentzen
da. Adibidez, jubilatu berria den pertsonak batez ere lanarekin erlazionatutako
erantzukizun garrantzitsuak galtzen ditu eta ez du bere oroimena lehen adina
erabiltzen.
• Oroimen funtzionamendu kaxkarrak eta ahanzturek kezka handiagoa eragiten
diete adineko pertsonei gazteei baino.
• Oroimen galera ez da nahitaezkoa ezta itzulezinezkoa ere. Edozein adinetan
oroimena trebatu eta hobetu daiteke. Adineko pertsonengan oroimen akatsek
askotan ohitura falta edo erabilera eza adierazten dute. Aipatutako akatsak
desberdin interpretatzeko joera izaten da adinaren arabera. Hau da: adineko
pertsonak “normala” dela uste du eta adinarekin batera gertatzen diren
“gauzak” direla uste du. Aitzitik, gazteen eta helduen kasuan, aitzakia ugari
daude: estresa, lana, ardurak, etab.
Adinekoen oroimen akats nagusiak hauek dira:
• Eguneroko jardueren ahanztura arreta faltagatik: “zeren bila etorri naiz
gelara”?, “non utzi ditut giltzak?”; erosketak egiterakoan, zer gauza erosi
behar diren ahanztea; elkarrizketaren haria galtzea, etab.
• Informazio berria gogoratzeko zailtasunak (adibidez, hitz, izen edo gertaera
berri bat ezin gogoratu); informazioa oso ondo biltzeko ezintasuna.
Zahartzaroan oroimena nola trebatu. I. Lizaso, S. Camio
5
Ahanztura horiek edozein sasoitan gerta daitezke baina adinekoengan sarriago
gertatzen dira eta esanahi negatibo bat adierazten dute. Arreta trebatzen eta
kodifikatzeko teknikak ikasten bidera daitezke akats horiek. Bere inguruarekiko
interesa mantentzen duten adinekoek, zaletasunak garatzen eta bere burua lantzen
dutenek, jubilazioa eta gero ekintza intelektualak uzten dituztenek baino oroimen
nahasketa gutxiago dute. Oroimenaren kexak galera kognitiboarekin baino nahasketa
emozionalekin erlazionatuago daude. Hots, arazo emozionalen aurrean (interes eza,
gauzak egiteko gogo gutxi, lo arazoak, etab) ingurunearekiko arreta maila eta
kontzentrazio gaitasuna jaisten dira, informazio berria gogoratzeko gaitasunaren
beherakadarekin batera.
• Gure bizitza osoan oroimen funtzionamendu maila ona edukitzea oso
garrantzitsua da. Izan ere, horrela ez bada ahanzturaren ondorioak arinak edo
larriak izan daitezke. Lehenengoen artean daude, adibidez, orain gutxi ezagutu
dugun pertsona baten izena ez gogoratzea edo etxeko gela batera joan eta
zertara joan garen ez jakitea. Bigarrengoen artean, berriz, gasa itzali dugun edo
ez zalantza izatea edo sendagaiak hartzen ahaztea. Halako ahanzturak
agertzen badira pertsonak beste norbaiten laguntza beharko du. Horrek
independentziaren galera edo autonomiaren galera dakar. Horretaz gain,
baliagarri ez sentitzeak autoestimuaren galera eragingo du.
• Oroimen galera izatearen usteak autoestimu mailan beherakada dakar eta
nahasketa emozionalak izateko arriskua handitzen du.
• Motibazioa maila baxuak edo interes falta batek oroimenean eragin negatiboak
dakartza.
• Oroimen errendimenduan eragin negatiboa izan dezakete, halaber, beste
zenbait faktorek: osasun maila kaxkarra, galerak (rolak, pertsona maiteak,
etab), egoera animiko ahula...
Oroimena lantzearen onurak
Laburpen moduan, adineko pertsonengan oroimena lantzeak dakartzan onurak
aipatuko dira:
• Oroimen akatsekiko kezkak gutxitu egiten dira.
Zahartzaroan oroimena nola trebatu. I. Lizaso, S. Camio
6
• Oroimen akatsekiko kezkak gutxitzean antsietate mailak murrizten dira.
• Akatsak adinarengatik bakarrik gertatzen direlako ustea jaisten da.
• Oroimen trebakuntza egin ondoren, adineko pertsonak pentsatzen du
oroimena trebatu daitekeen zerbait dela.
• Autonomia maila hobetzen da.
• Ongizate psikologikoa handitzen da.
• Ingurunearekiko kontrol hobea lortzen da, eta horrek autoestimu maila
hobetzen du.
1. 2 Oroimenaren funtzionamendua
Oroimen sistemaren ikuspegi teorikoaren arabera, oroimena hiru biltegi edo
elkar erlazionatutako hiru sistemetan banatu daiteke: Oroimen Sentsoriala, Iraupen
Laburreko Oroimena eta Iraupen Handiko Oroimena.
Bestalde, Iraupen Laburreko Oroimenak bi osagai ditu: Oroimen Primarioa eta
Laneko Oroimena (working memory). Iraupen Handiko Oroimenak, berriz, hiru osagai
ditu: Oroimen Episodikoa, Semantikoa eta Prozeditzukoa.
Jarraian, oroimen mota bakoitza azaltzeaz gain, oroimen desberdin horietan
adinarekin batera gertatzen diren aldaketak azalduko dira.
1. 2. 1 Oroimen motak
Oroimen Sentsoriala
Irudika dezagun paisaia eder baten aurrean gaudela. Bertan, estimulu ugari
ikusi eta entzun ditzakegu. Informazioaren prozesamenduaren teoriaren arabera, gure
zentzuetan oinarritutako oroimen zehatzen bidez, estimulu desberdinak denbora labur
batez biltegi konkretu batean kontserbatuak izango dira. Hala, ikusmen estimulu baten
aurrean, ikusmen oroimenak (ikonikoa) parte hartuko du, eta entzumenezko
estimuluaren aurrean, entzumen oroimenak (ekoikoa). Arretaz tratatzen den
informazioa baino ez da Iraupen Laburreko Oroimenera igaroko (oroimen primarioa).
Zahartzaroan oroimena nola trebatu. I. Lizaso, S. Camio
7
Nahiz eta Oroimen Sentsoriala, oroimenaren lehen biltegia, ez den gehiegi
ikertua izan, dirudienez, oroimen mota horretan ez dago alde handirik subjektu gazte
eta zaharren artean. Horrenbestez, adinarekin batera oroimen sistemetan gertatzen
diren aldaketak azaltzekotan, aldeak ondorengo oroimen prozesamenduetan bilatu
beharko dira.
Iraupen Laburreko Oroimena
Iraupen Laburreko Oroimena edo Lehen Mailako Oroimena biltegi mugatua da,
denbora mugatu batez informazioa transferitzen den biltegi modukoa hain zuzen ere.
Iraupen Laburreko Oroimenaren gaitasuna 7 elementutara mugatzen da.
Elementuak, zenbakiak, hizkiak, silabak, hitzak edo elkarren artean asoziaturiko
zenbakiak izan daitezke. Adibidez: telefono zenbaki bat telefonoen zerrendan bilatzen
dugunean jarraian markatzeko. Telefono zerrenda aurrean izan gabe ez baditugu
zenbaki guztiak gogoratzen, telefono zerrendan berriro begiratu behar izango dugu.
Horrela, telefono zenbakia gogoratu nahi badugu estrategia desberdinak erabili behar
ditugu (errepikapena, asoziazioa, telefono zenbakien tokia kontuan hartu…).
Ondorioz, zenbaki bat gogoratzen dugunean edo pertsona bat ezagutu eta
haren izena gogoratzean, informazio hori hirugarren biltegi batera transferitua da:
bigarren mailako oroimena edo Iraupen Handiko Oroimena.
Adinarekin batera, dirudienez ez da diferentzia esanguratsurik aurkitu gazte
helduengan eta zaharrengan. Halere, informazioa prozesatzeko moduan
desberdintasunak aurkitu dira (estimuluarekiko arreta maila, errepikapena,
errepasoa…). Bestalde, alde handiak aurkitu dira Iraupen Laburreko Oroimenaren
osagai batean: laneko oroimenean (working memory). Oroimen mota horretan,
informazioa gordetzen den bitartean, aldi berean beste eginbehar bat prozesatzen da.
Adibidez: subjektuak esaldi motzak irakurtzen ari diren heinean (bi eta zazpi artean)
esaldi horiei buruzko galderak erantzun behar dituzte eta aldi berean esaldi bakoitzeko
azken hitza gogoratu behar dute. Eta esaldi osoen azken hitza gogoratzeak
baldintzatzen du laneko oroimenaren gaitasuna. Kasu horietan, adineko pertsonek,
gazteagoekin konparatuta, errendimendu maila kaxkarragoa azaltzen dute.
Zahartzaroan oroimena nola trebatu. I. Lizaso, S. Camio
8
Iraupen Handiko Oroimena Iraupen Handiko Oroimenak edo Bigarren Mailako Oroimenak edozein eduki
mota gorde dezake: ezagutzak, esperientziak, eskuratu ditugun trebetasunak…
Nahiz eta aipatutako eduki guztiak oroimen mota honetan gorde, lehen aipatu
bezala, oroimen sistemaren ikuspuntutik, zenbait oroimen mota bereizten dira:
deklaratiboa (oroimen semantikoa eta episodikoa) eta ez deklaratiboa (oroimen
prozedimentala). Jarraian, oroimen mota bakoitza azalduko da.
Oroimen episodikoa
Esperientzia pertsonalean oinarritzen diren oroitzapenak dira. Esperientzia
horiek, gertaera zehatzek oroitzea adierazten dute. Gertaera konkretu bat noiz eta nola
eman den oroituz gogoratzen da. Adibidez: adineko pertsona batek bere semearen
ezkontza eguna gogoratzea.
Dirudienez, adineko pertsonek arazo gehiago dituzte oroimen mota honetan
gazteagoek baino.
Oroimen episodikoarekin zerikusia duen beste oroimen mota bat oroimen
prospektiboa da; hau da, geroan ekintza bat egitea gogoratzea. Adibidez: adineko
pertsonak dagokion orduan botikak hartzea.
Oroimen mota honetan adinarekin batera aurkitutako diferentzien arabera,
adineko pertsonek gertaera gertatzen den testuinguruaren xehetasun gutxiago
kodifikatzen dute. Subjektuak xehetasunen oroitzapen handiagoa izango du gertaera
ezaguna eta ingurune ezagun batean gertatzen bada.
Oroimen semantikoa
Ingurunearekin (oroimen episodikoa) baino kontzeptuen edo esanahien bidez
gehitzen joan den munduari buruzko ezagutza multzoa da.
Zahartzaroan oroimena nola trebatu. I. Lizaso, S. Camio
9
Oroimen mota hau adimen kristalizatuaren bidez neurtzen da. Adimen mota
hau bizi-zikloan zehar irabazten ditugun hizkuntz gaitasunen adierazlea da. Ondorioz,
adineko pertsona batek, gazteagoa den batekin alderatuta, hiztegi aberatsagoa du.
Oroimen mota honetan, ez da alderik aurkitu adin desberdinetan (betiere
hezkuntza eta sozio-demografia aldagaiak kontrolatuta). Are gehiago, zaharrek
hizkuntza trebetasun maila altua azaltzen dute, nahiz eta gazteagoek baino denbora
gehiago behar izan informazioa berreskuratzeko.
Prozedimentuzko oroimena
Zerbait “nola” egin gogoratzea da. Adibidez: soin bat jostea, autoa gidatzea…
Abilezia motore eta kognitiboak eskatzen dituen oroimen mota da. Behin ikasita, ez
dute esfortzu kontzienterik eskatzen.
Azken urteetan bereizketa egiten da Iraupen Handiko Oroimenean, eta hain
zuzen ere oroimen inplizituaz eta oroimen esplizituaz hitz egiten da. Oroimen
inplizituaren bidez lehendik eskuratutako ezagutza nahigabe oroitzen da. Oroimen
esplizituaren bidez, aldiz, oroitzea modu kontziente eta borondatezkoan gertatzen da.
1. 2. 2 Oroimen-funtzioak Hiru oroimen funtzio nagusi bereizten dira. Lehenengoa, erregistroa
(informazioa gure zentzumenen bidez jasotzen laguntzen du). Funtzio horretan, arretak
informazio konkretu bat soilik selekzionatzen du. Bigarrena, biltegiratzea. Funtzio hori
modu egokienean baliatzeko estrategia jakin batzuk erabiltzen dira. Azkenik,
errekuperazioa. Funtzio horren erabilera egokia bigarren funtzioaren araberakoa da;
hau da, oroimen estrategiak zuzen erabili badira, informazioa oroitzea errazagoa
izango da.
Zahartzaroan oroimena nola trebatu. I. Lizaso, S. Camio
10
Oroimen funtzioak eskema gisara:
• KODIFIKAZIOA/ERREGISTROA:
• informazioa eskuratzen den aroa.
• KONTSERBAZIOA/BILTEGIRATZEA:
• informazioa finkatzen den aroa.
• estrategiek garrantzi handia dute
• OROITZEA/ERREKUPERAZIOA:
• inguruneko faktoreen garrantzia
Oroimenaren hiru aroak ongi ulertzeko pentsatu behar da gure oroimena artxibo
handi baten parekoa dela. Adibide honen bidez azalduko da oroimenaren
funtzionamendua.
Erregistro fasean hautemandakoa gero oroitzapen bihurtuko da. Oroitzapena
gure oroimeneko artxiboan gorde ahal izateko beharrezkoa izango da informazioa
lehenago fitxa batean argi eta garbi idaztea.
Oroitzapen bat erregistratzea errazagoa izango da zenbat eta arreta gehiago
eskaini; arreta maila motibazioarekin zuzenki erlazionatua baita eta azken honek,
oroimena erraztu dezake. Fitxako datuak argi idatzi, eta ondoren, karpeta egokian
sartu eta izenburu zuzen batekin gorde behar da, erraz berreskuratzeko moduan hain
zuzen.
Nahiz eta motibazioa oroitzapenerako garrantzitsua dela aipatu lehentsuago,
oroitzapena ez da iritsiko modu egokian erregistratua izan ez bada. Hala, artxiboaren
adibidearekin jarraituz, oroitzapena ondo erregistratua izan bada (fitxa ondo antolatua)
eta ondo gordea (dagokion karpetan artxibatua) errekuperatzea erraza izango da
karpeta egokia zuzenean ireki eta behar dugun fitxa hartu ondoren.
Ildo horretatik, oroimen arazoak gertatzen dira prozesuaren hiru fase horietako
baten funtzionamendu desegoki baten ondorioz.
Zahartzaroan oroimena nola trebatu. I. Lizaso, S. Camio
11
Kasu batzuetan, oroitzapena ezinezkoa da informazioa ez zelako erregistratu
(ez zen fitxa egokia egin); baina gehienetan arazoa gertatzen da gogoratu nahi den
informazioa ez zelako ondo gorde (fitxa gaizki artxibatu).
Ondorioz, oso garrantzitsua da oroitzapenak lehen (erregistroa) eta bigarren
(biltegiratzea) fasean ondo antolatuak izatea.
1. 2. 3 Oroimen-estrategiak Oroimen-estrategiak eskema gisara:
1. 3 Ebaluaketa tresnak
1.3 Balioespen tresnak Psikologo batek egin ohi du adineko pertsonen oroimen balioespena.
• BISUALIZAZIOA/ IRUDIKAPENA
o BISUALIZATZEA EZ DA zerbaitean pentsatzea, zerbait hori bere
ezaugarri guztiekin “ikustea” baizik
o Irudi “mental” bat eraikitzea zentzu guztiak erabiliz
• ASOZIAZIOA
o Gogoan gorde nahi dugun informazio berria lehendik ezagutzen
dugunarekin erlazionatzea edo asoziatzea. Adibidez, aurkeztu
diguten pertsona berri baten izena demagun Xabi dela. Honen izena
gogoratu nahi badugu, gure pentsamendua honelakoa izan daiteke:
“ Xabi, nire lehengusua bezala”.
• ERREPIKAPENA
o Informazioa erregistratzea eta oroitzea errazten duen estrategia
• KATEGORIZAZIOA
o Material bat multzokatzea horretarako bere ezaugarri amankomun
bat erabiliaz
Zahartzaroan oroimena nola trebatu. I. Lizaso, S. Camio
12
Atal honetan azalduko diren balioespen tresna guztietatik bat bakarra dago
euskaratua eta balioztatua (Ezagueraren testa edo MEC eskala). Gainerako guztiek,
nahiz eta euskaratuta dauden, ez dute baliotasun psikometrikorik.
Adineko pertsonen oroimen balioespenak bi atal nagusi ditu. Alde batetik,
balioespen kognitiboa, eta bestetik, psikoafektiboa. Balioespen bakoitza egin aurretik
adineko pertsonari galdera sorta bat egiten zaio (1.eranskina) informazioa eskuratzeko
asmoz.
1.3.1 Balioespen kognitiboa
Jarraian, zahartzaroko oroimena ebaluatzeko erabiltzen diren zenbait tresna
aipatuko dira. Oroimena ebaluatu aurretik, ziurtatu behar da pertsona zaharrak ez
duela gaitasun kognitiboen gainbeherarik. Horretarako, gaitasun kognitiboak neurtzen
dituen balioespen tresna ezagunetarikoa erabiliko da.
Ezagueraren testa. Mini-Mental State Examination (MMSE) Folstein eta laguntzaileak
(1979). Lobo eta laguntzaileek (1975) gaztelaniara egokitua (2. eranskina).
Funtzionamendu kognitiboa neurtzen du. Galera kognitiboa neurtzeko
screening bezala erabiltzen da. Tresna horrekin neurtzen diren gaitasunak oso
erlazionatuta daude oroimenarekin: orientazioa, arreta, kontzentrazioa eta kalkulua,
oroimena, hizkuntza eta egiturak.
Baremoak:
23 puntutik behera: galera kognitiboa. Puntuazio hori lortzen dutenek ez dute oroimen
programan parte hartzen. Puntuazioen banaketa honakoa da:
• 30-35 puntu: galera kognitiborik ez
• 20-30 puntu: galera kognitibo arina
• 10-20 puntu: galera kognitibo moderatua
• 0-10 puntu: galera kognitibo larria
Behin galera kognitiborik ez dagoela ziurtatu ondoren, jarraian azaltzen diren eskala,
galdeketa eta autoinformeak erabili daitezke:
Zahartzaroan oroimena nola trebatu. I. Lizaso, S. Camio
13
Wechler oroimen eskala (1945). Egokitzapena gaztelaniara (Montorio, 1990). Gaztelaniazno bertsio horrek adineko pertsonetan erabil daitezkeen hurrengo bi
azpieskala bakarrik egokituak ditu.
• Oroimen logikoa (3. eranskina):
Psikologoak ahots gora testu bat irakurtzen du. Adineko pertsonak ahal duen
ideia kopuru handiena gogoratu behar du. Emaitza jakiteko, ideiak (itemak) zenbatu
behar dira. Eskala honen bidez oroimen logikoa neurtzen da.
Baremoa: 8tik behera oroimen galera dagoela uste da.
• Bikote asoziatuak (4. eranskina):
Psikologoak hamar hitz bikote irakurtzen ditu. Ondoren, bikote bakoitzeko
lehenengo hitza esango du, eta ebaluatua den pertsonak bigarrena asmatu beharko
du. Ariketa hori hiru aldiz egiten da bikoteen ordena aldatuz. Bikote batzuk errazak eta
beste batzuk zailak dira. Eskala honen bidez oroimen asoziatiboa neurtzen da.
Baremoa: 9tik behera oroimen funtzionamendu eskasa dagoela uste da.
Oroimenaren autoinformea (AMA) Fernández-Ballesteros eta laguntzaileak (1986)
(5. eranskina).
Balioespen tresna horrek adinekoen oroimen kexak neurtzen ditu. Adinekoei
gogoratzeko zailak gerta dakizkiekeen eguneroko 20 egoera (item jakinen bidez
ahanztura posibleak) biltzen ditu. Adibidez: aurkeztutako pertsona baten izena
ahaztea. Item bakoitzean “maiz”, “batzuetan” edo “gutxitan” erantzun behar da.
Testa zuzentzeko puntuazioak:
• 2 puntu “maiz” erantzunak
• 1 Puntu “batzuetan” erantzunak
• 0 puntu “gutxitan” erantzunak
Zahartzaroan oroimena nola trebatu. I. Lizaso, S. Camio
14
1. 3. 2 Balioespen psikoafektiboa
Antsietatearen eta depresioaren galdera-sorta (Goldberg eta laguntzaileak,
1988). Egokitzapena gaztelaniara (GZEMPP, 1993) (6. eranskina).
Funtzionamendu emozionala neurtzen du. Screening bezala erabiltzen da; hau
da, antsietatea eta depresioa izateko probabilitatea adierazten duten subjektuak
diskriminatzen ditu. Antsietatea eta depresioa neurtzeko bi azpieskala ditu, eta
erantzunak dikotomikoak dira. Ezaugarriak honako hauek dira:
• Antsietatea neurtzen duen azpieskalak 9 item ditu. Galderen helburua da
jakitea antsietateko sintomak dauden ala ez. Baremoa: 4tik gorakoa denean,
pertsonak nahasketa antsiogeno bat eduki dezake.
• Depresioa neurtzen duen azpieskalak 9 item ditu. Baremoa: 3tik gorakoa
denean, pertsonak nahasketa depresibo bat eduki dezake.
Depresio geriatrikoaren eskala (GDS30) Yesavage eta laguntzaileak (1982) Izal eta
Montoriok (1993) gaztelaniara egokitua. (7 eta 8. eranskinak).
Depresioaren sintomatologia neurtzen du adineko pertsonengan. 30 item
dikotomiko ditu.
Baremoa: 11 item edo gehiago baiezkoak badira, depresioaren adierazlea izan
daiteke.
• 0 - 10 puntu: normala
• 11 - 15 puntu: depresio arina
• 16 - 22 puntu: depresio moderatua
• 23 - 30 puntu: depresio larria
Eskala honen bertsio murrriztua 15 itemekoa da. Horrek duen abantailetako bat da
galdera sorta ez dela nekeza adineko pertsonarentzat.
Zahartzaroan oroimena nola trebatu. I. Lizaso, S. Camio
15
1. 4 Esku-hartzea
Jarraian, oroimen programa baten adibidea aipatuko da. Programa hau
publikazio honen egileen esperientzian oinarritutakoa da. Programa eredu hau beste
edozein bezain baliagarria izan daiteke.
1. 4. 1 Aurre balioespena
Aurre balioespen kognitiboa:
1.M.E.C (screening bezala erabiltzen da. 23 puntutik
Talde behera ez dute oroimenen programan parte hartzen)
homogeneoak → 2. Bikote asoziatuak
egiteko 3.Oroimen logikoa
4. Oroimen kexak neurtzeko autoinformea
Aurre balioespen afektiboa:
• Antsietate eta depresioaren galdera sorta (Goldberg eta laguntzaileak, 1988):
nahasketa afektiborik ba ote dagoen jakiteko screening bezala erabiltzen da.
• GDS30 depresio-eskala (Yesavage eta laguntzaileak,1982): balioespena
osatzeko. 11 puntu edo gehiago lortzen dutenek ez dute parte hartzen oroimen
programan.
1. 4. 2 Talde-osaketa
Baliosepen kognitiboaren emaitzak kontuan hartuko dira batez ere (MEC,
Bikote asoziatuak eta Oroimen logikoa). Taldeak osatzeko ez dago irizpide
objektiborik.
Zahartzaroan oroimena nola trebatu. I. Lizaso, S. Camio
16
Oroimen trebakuntza tailer bateko partaideak 1. 4. 3 Diseinua
• Saioak : 24
• Saioen iraupena: ordubete.
• Maiztasuna: astean bitan.
• Helburuak definitu behar dira:
1. Oroimen funtzionamendua jakinarazi.
2. Oroimen maila eta gaitasun kognitiboak hobetu.
3. Oroimena hobetzeko baliabide eta estrategia ezberdinak erakutsi, oroimen
galerak konpentsatzeko.
4. Oroimen kexak gutxitu.
5. Antsietate maila jaitsi eta sintoma depresiboak hobetu.
6. Ikasitakoa eguneroko bizitzan erabili.
• Metodologia kontuan eduki behar da (9. eta 10. eranskinak).
Zahartzaroan oroimena nola trebatu. I. Lizaso, S. Camio
17
• Edukiak diseinatu behar dira edo, bestela, dauden oroimen programak hartu
eta eredu bezala erabiliz lan egin behar den ingurunera egokitu daitezke.
• Kanpoko eta barneko laguntzak kontuan hartuko dira (11. eranskina).
1. 4. 4 Edukiak
Jarraian, oroimena lantzeko programetan erabiltzen ditugun edukiak azalduko
ditugu. Eduki hauek beste programetan oinarrituta daude, Israel metodoan batez ere .
Oroimena trebatzeko ariketak egiten buru-belarri
Edukiak hiru funtziotan sailkatuta daude. Hiru funtzio horiek hobeto azaltzeko
adibide bat baliatuko dugu: imajina dezagun gure oroimena karpeta bat dela. Ondoren
adibide hori garatuko dugu hiru funtzioen berri emateko.
Erregistro-funtzioa: informazioa jasotzeko funtzioa da.
Zahartzaroan oroimena nola trebatu. I. Lizaso, S. Camio
18
Estimulazio sentsoriala: gogoratu behar dugun informazioa zentzuen bidez
jasotzen dugu, horregatik funtzio honen bidez zentzu guztiak lantzen dira.
- Ikusmen estimulazioa (37- 38 orriak)
- Entzumen zorroztasuna (39. orrialdea)
- Usaimen estimulazioa (adibidez usainak asmatu, aurrean ditugun
objektuak ikusi gabe, edo usain desberdinek zer nolako oroitzapenak
dakarzkiguten gogoratu)
- Ukimen estimulazioa (ukimenaren bidez objektuak asmatu eta gero
objektu horiek ordenan gogoratu).
Borondatezko arreta: informazioa “filtro” batetik pasatzen da, hau da arretatik.
Arretak selekzionatzen du zer gogoratu; ez badugu momentu batean arreta
mantentzen (adibidez beste gauza batzuetan pentsatzen ari garelako) gero ez
dugu gogoratuko zer pasa zen momentu horretan.
- Borondatezko arreta: (zein den gehien errepikatuta dagoen marrazkia,
bi marrazkien artean ezberdintasunak bilatu, letra zopa...)
- Borondatezko entzumen arreta: (40 – 43 orriak)
- Ekintza automatikoak: egunero egiten ditugun ekintzak; egiterakoan
arreta jartzen ez dugunez, automatikoak bihurtzen dira. Ariketen bidez
lantzen da zer pauso eman behar diren ondoren ez ahazteko, adibidez
giltzak edo betaurrekoak non utzi ditugun gogoratzeko.
Biltegiratzea / kodetzea:
Erregistro funtzioan jaso dugun informazioa hemen biltzen da. Proposatzen
ditugun ariketek informazioa oroimenean hobeto finkatzeko teknikak (asoziazioa,
irudikapena...) lantzen dituzte. Lagungarri izango den informazioa landu daiteke
hurrengo aldian informazioa hobeto berreskuratzeko.
Egituratze intelektuala (45 – 58 orriak)
Asoziazioa (59 – 64 orriak)
Errepikapena
Logika
Zahartzaroan oroimena nola trebatu. I. Lizaso, S. Camio
19
Logika lantzeko erabiltzen den material praktikoa
ADIBIDEA: Lehenengo adibidearekin jarraituz, Psikologoaren ziurtagiria dioen papera
hartzen dugu, eta oroimen karpeta batean sartzerakoan, tituluen azpi karpetan sartzen
dugu eta ez fakturen azpi karpetan adibidez.
Oroitzapen-funtzioa: Erabiltzen diren teknikak lehendik bilduta dugun informazioa berreskuratzera
zuzenduta daude, horretarako aurreko aldian utzi ditugun “arrastoak” erabiliko ditugu.
Hizkuntzaren bidezko egituraketa (66 – 67 orriak)
Erreferentzia espazialak (marrazki bati falta zaiona osatu; norantz ari dira
begira azaltzen diren irudiak?)
Denborazko erreferentziak (ekintzen sekuentziak ordenan jarri argazkiak
erabiliz, bidaia baten etapak antolatu)
Integrazio hizkuntza: (68 – 69 orriak)
Integrazio asoziatiboa (hitz baten letrak erabiliz esaldi zentzudun bat osatu,
ondoren hitz hori gogoratuz esaldi guztia gogoratuko da eta)
Zahartzaroan oroimena nola trebatu. I. Lizaso, S. Camio
20
ADIBIDEA: Aurreko adibidearekin jarraituz, Psikologoaren ziurtagiria nahi dugun
momentuan aurkitu nahi badugu, gure tituluen azpi karpetan bilatu beharko dugu.
Ondo gorde badugu, erraz aurkituko dugu.
1. 4. 5 Ondorengo balioespena
Jarduerak eragina izan duen jakiteko, aurre balioespenean pasa diren
balioespen tresnak berriro pasa behar dira oroimen programa osoa amaitu eta gero.
1. 5 M.U.O.U. (Madrilgo Udaletxearen Oroimen Unitatea)/ U.M.A.M (Unidad de
Memoria del Ayuntamiento de Madrid) programa 1994. urtean Madrilgo udaletxeko Kontsumo eta Osasun sailak Oroimen
Unitatea sortu zuen. Unitate horrek udalerri horretako 13 osasun zentroetan. Oroimen
nahasketak dituzten 65 urtetik gorako pertsonei zuzenduta dago, eta bere helburu
nagusia da bizi kalitatea hobetzea, gaitasun funtzionala mantentzea, eta autonomia eta
independentzia lortzea. Oroimen Unitatea osatzen duten profesionalek (medikuak,
ATSak...) adinekoei ikastaroak eskaintzeaz gain profesionalei zuzendutako ikastaroak
antolatzen dituzte.
1. 5. 1 Balioespen prozesua
• Adinarekin erlazionatutako oroimen galerak antzeman.
- MEC: 23 puntutik beherakoak ez dira programan sartzen.
- GDS30: 17/18 puntutik gorakoak ez dira programan sartzen.
- Goldberg-en osasun orokorreko galdera sorta.
- Oroimen kexak neurtzeko autoinformea.
• Oroimen balioespen zehatza eta oroimenarekin erlazionatutako aldagaien balioespena:
Zahartzaroan oroimena nola trebatu. I. Lizaso, S. Camio
21
- “Test Conductual de Memoria Rivermead” (RBMT). Galderak
erantzuteaz gain, material manipulatzekoa erabili behar da: fitxak,
argazkiak, etab.
- “Lista de Aprendizaje de Pares Asociados” delakoa “M”.
- “Lista de Aprendizaje de Pares Asociados” delakoa “P”.
- “Lista de Aprendizaje de Pares Asociados” delakoa “R”.
- “Cuestionario de Memoria de la Vida Diaria” delakoa (MFE). Oroimen
kexei buruzko zerrenda bat da.
- “Escala de Depresión Geriátrica” delakoa (GDS).
- “Perfil de Salud de Nottingham” delakoa. Osasunarekin erlazionatutako
bizi kalitatea neurtzen du: eguneroko jarduerak, emozioak, osasun
gorabeherak, laguntza soziala, mina, etab.
• Trebakuntza ondorengo balioespena: Ebaluazio eskala berdinak pasatzen
dira.
• Kontuan hartzeko beste faktore batzuk:
• Hezkuntza maila
• Bizikidetza mota
• Aurrekari neurologikoak
• Dementziaren aurrekaririk dagoen edo ez familian
• Interesak
• Baztertzeko irizpideak:
Interesatua ez egotea
Analfabetoa izatea
MEC (23tik behera)
GDS (18tik gora)
Oroimenaren funtzionamendu normala
Beste batzuk (hipoakusia, zailtasun fisikoa...)
Zahartzaroan oroimena nola trebatu. I. Lizaso, S. Camio
22
1. 5. 2 Helburuak
1. Oroimena zer den eta nola funtzionatzen duen jakinarazi.
2. Oroimen galera edo aldaketei buruzko jarrera eta estereotipo negatiboak
aldatu.
3. Oroimen tekniketan eta estrategietan trebatu.
4. Arreta oinarrizko prozesu bezala eta beste prozesu kognitiboak (hautematea,
hizkuntza, logika...) sustatu.
5. Eguneroko bizitzan azaltzen diren oroimen akatsak konpontzeko estrategia
egokiak aplikatu.
6. Oroimenaren trebakuntzan lortutako ezaguerak eguneroko ohituretan
integratzen lagundu.
7. Oroimenaren berezko funtzionamendua ezagutu (metamemoria) eta fenomeno
horren hautemate egokia landu.
8. Testen bidez ebaluatutako oroimenaren errendimendua hobetu.
9. “Cuestionario de Fallos de Memoria” delakoaren puntuazioa gutxitu.
10. Aldartea (GDSren bidez neurtuta) eta autoestimua hobetu.
11. Programaren partaideen arteko komunikazioa erraztu.
12. Komunitatearen beste ekintzetan partaideen partaidetza erraztu.
13. Jardueraren aurretiko antsietatea gutxitu erlaxazioaren bidez, eta oroimen
praktika eguneroko bizitzan erraztu.
1. 5. 3 Diseinua
• Taldeak hamalau edo hamasei pertsonez osatuta daude.
• Astean 90 minututako hiru saio, hiru aste jarraietan.
• Saio bakoitzak bere helburuak, jarduerak eta materialak ditu.
• Guztira 9 saio izaten dira, eta gero emaitzak mantentzeko beste 2 saio
gehiago daude.
• Ariketak bakarka eta binaka egin daitezke.
Zahartzaroan oroimena nola trebatu. I. Lizaso, S. Camio
23
1. 5. 4 Edukiak
Oroimenaren errekuperazioa laguntzen duten aldagaiei zuzenduta dago
programa. Horretarako, oroimenaren hiru funtzioak trebatzen dira: erregistroa,
kontserbazioa eta oroitzea.
Esku-hartzearen eredu hau hiru modulutan oinarritzen da:
1. Estimulatutako prozesuak (ariketa zehatzen bidez):
- Prozesu kognitiboak :
• Arreta/kontzentrazioa
• Hizkuntza
• Logika
• Hautematea
- Oroimenaren estrategia zehatzak:
• Irudimena
• Asoziazioa
• Antolaketa
• Errepikapena
• Hitzen esanahia landu
2. Oroimenaren kontzeptuak:
Hurrengo gaiei buruz ezaguerak eskaini:
• Oroimen faseak eta motak
• Oroimena eta adineko pertsonak
• Beste faktore batzuen eragina (depresioa, antsietatea...)
• Kanpoko laguntzak
3. Oroimen tekniken egokitzapena eta erabilera eguneroko bizitzan:
Zahartzaroan oroimena nola trebatu. I. Lizaso, S. Camio
24
Saioetan ikasitako ezaguerak eguneroko bizitzara egokitu oroimen arazoak
saihesteko.
• Ekintza automatikoak
• Izenak oroitu
• Testuak oroitu
• Mezu bat ematea
• Gomendio praktikoak
1. 6 Israël metodoa
Israël-ek orain bi hamarkada proposatu zuen jubilatu gazteen oroimena
trebatzeko bere programa. Haren ustez, pertsona horiek lanean diharduten bitartean
oroimena erregularki lantzen dute, baina behin lan merkatutik erretiratuta, beren
adimen gaitasunak garatzeko aukerarik gabe geratzen dira. Horregatik, oroimena
trebatzeko programak hutsune hori orekatzen laguntzeko balio du.
Beraz, autore horren arabera, oroimena ez bada erabiltzen, oroimen gaitasuna
gainbehera doa; gorputz giharrak trebatzen diren antzera, buruko giharrak ere trebatu
behar direla azpimarratzen du.
Abiapuntu hori kontuan izanda, oroimena trebatzea posible da. Are gehiago,
oroimen prozesuak oroimenaren hiru funtzioen ikaskuntzan oinarritu behar du.
Metodo honen bidez, oroimen prozesuaren azpian dauden mekanismoak,
alegia zorroztasun sentsoriala, borondatezko arreta, adimen estrukturazioa,
asoziazioa, hizkuntza, erreferentzia espazial eta denborazkoa eta integrazioa, esnatu,
garatu eta indartu egiten dira.
Berehalako Oroimena: zorroztasun sentsoriala eta borondatezko arreta
deituriko mekanismoen bidez oroimenaren lehen funtzioa, ERREGISTROA, lantzen da.
Iraupen Laburreko Oroimena: adimen estrukturazioa, teknika asoziatiboak eta
hizkuntza deituriko mekanismoen bidez oroimenaren bigarren funtzioa,
KONTSERBAZIOA, lantzen da.
Zahartzaroan oroimena nola trebatu. I. Lizaso, S. Camio
25
Iraupen Handiko Oroimena: erreferentzia espazial eta denborazkoak eta
integrazioa deituriko mekanismoen bidez oroimenaren hirugarren funtzioa, OROITZEA,
lantzen da.
Mekanismo horietako bakoitza ariketa desberdinen bidez lantzen da. (13.
eranskina).
1. 6. 1 Edukiak
A) ERREGISTRO funtzioa
Funtzio honen bidez estimulazio sentsoriala eta borondatezko arreta deituriko
ariketa desberdinen bidez hautemate zorroztasuna lantzen da. Israël-en arabera, alde
batetik, hautematen ez dena (ikusi, entzun, ukitu, dastatu edo usaintzen ez dena) ez
da oroitzen, eta bestetik, estimulu gehiegi hautemateak (soinu gehiegi batera entzutea
adibidez) informazioaren oroitze zuzena oztopa dezake.
Estimulazio sentsoriala lantzeko ariketak.
• Kaleko soinu desberdinak ezagutu eta identifikatu: motor edo anbulantzia baten
hotsa, langileen ahotsak...
• Sukaldeko soinu desberdinak ezagutu eta identifikatu: arrautza bat irabiatzen,
eltzekoa egosten...
• Egungo pertsonaia ezagunen irudiak eta haiei dagozkien lanbideak erlazionatu.
• Objektu desberdinak eta haiei dagozkien irudiak erlazionatu.
• Beste zentzumenak: usaimena, dastamena eta ukimena lantzeko ariketak.
Borondatezko arreta lantzeko ariketak.
• Marrazki desberdinen artean berdinak diren biak aurkitu.
Zahartzaroan oroimena nola trebatu. I. Lizaso, S. Camio
26
• Testu desberdinak irakurri edo entzun eta gero aipaturikoa gogorarazi..
• Zenbatutako zenbaki desberdinak hurrenez hurren lotu eta irudi bat osatu.
• Irudi, marrazki edo argazkiak kopiatzea.
• Testu batean ezkutatutako hitzak aurkitu eta gero hitz horiek kategorietan
sailkatu.
• Ahoz agindutakoa bete; adibidez: orria hartu, erditik tolestu, lurrean utz ...
Zailtasuna handiagotzen joan daiteke.
Borondatezko arreta lantzeko ariketa horiek parte-hartzailearen kontzentrazio
handia eskatzen dute, aurreko ariketek eskatzen dutena baino handiagoa.
Ikusmenen estimulaziorako ariketa
Bikoteen jokoa
Zahartzaroan oroimena nola trebatu. I. Lizaso, S. Camio
27
B) KONTSERBAZIO funtzioa
Hautematen dugun informazioa antolatzeak eskatzen du esanahia bilatzea eta
ematea, entzun, ikusi edo irakurritakoari. Hala, hautemandakoak esanahia eta zentzua
izateak balio du gertaera errazago kontserbatu eta gogoratzeko.
Hori horrela izan dadin, kontserbazioa (oroimenaren bigarren funtzioa) landu
behar da adimen estrukturazioa, teknika asoziatiboak eta hizkuntza deituriko
mekanismoen bidez eta ariketa desberdinak direla medio.
Adimen-egituratzea estrukturazioa lantzeko ariketak
• Izen arruntak edo bereziak kategoria desberdinetan sailkatu
• Esaera zaharrak ordenatu
• Egunkari edo aldizkarietako testuak laburtu
• Asmakizunak
Asoziazioaren bidez, lehendik ezaguna den ezagutza bat, adibidez, hiruki baten
irudia, gogoratu nahi dugun informazio berri batekin erlazionatzen dugu, adibidez,
kreditu txartelaren 426 zenbakia. Hala, oroitu nahi den informazio berria irudien bidez
gogoratzea lagungarria izan daiteke oroimenean kontserbatzeko. Normalean, irudi bat
hitz bat baino errazago oroitzen da.
Ez dago eredu komun eta bakar bat teknika horren bidez irudiak eraikitzeko.
Irudiak erabiliz sortutako asoziazioak pertsonalak eta bakoitzarenak dira.
Teknika asoziatiboak lantzeko ariketak
• Gela batean objektu batzuk ezkutatu eta denbora tarte bat pasa ondoren
aurkitu.
Zahartzaroan oroimena nola trebatu. I. Lizaso, S. Camio
28
• Zenbait pertsonaren izena gogoratu kategoria batzuk erabiliz.
Hizkuntza errepikatzeak laguntzen du informazioa ahalik eta denbora gehien
kontserbatzen geroan gogoratu ahal izateko. Berez, metodorik hoberena dela
pentsatzen da. Hala ere, oroitu nahi dugun informazioa eta haren esanahia
kontserbatzen badira, informazioaren oroitzapena errazagoa izango da.
Hizkuntzaren errepikapena lantzeko ariketak
• Izen baten hizkiak nahasita eman eta dagokion hitza aurkitu. Adibidez: REUZA
(ZERUA)
• Izenak errepikatu
C) OROITZAPEN funtzioa
Batzuetan ez dugu lortzen informazio bat gogoratzea; hau da, zailtasunak
izaten ditugu oroitu nahi dugun gertaera baten datuekin.
Fenomeno hori, "mingainaren puntan" izenaz ezagutzen da. Datu zehatz bat
oroitu nahi da (hitz bat, data edo izen propio bat) eta une horretan arrazoi jakinik gabe
behar den informazioa ezin da gogoratu, nahiz eta ziurtasuna izan "mingainaren
puntan" dagoela. Gehienetan, denbora tarte bat igarota, naturaltasunez eta berez
oroitzen da lehentsuago gogoratu ezin izan dena.
Zailtasun horiek ekiditeko, Israël-ek proposatzen du oroimena trebatzea
erreferentzia espazial eta denborazkoak eta integrazio asoziatiboa deituriko ariketen
bidez.
Erreferentzia espazialak eta denborazkoak
Ariketa mota hori orientazioaren zentzua garatzeko balio dute. Espazioaren
erreferentziak balio du, adibidez, gure etxeko leku desberdinak non dauden jakiteko.
Zahartzaroan oroimena nola trebatu. I. Lizaso, S. Camio
29
Erreferentzia espazialak lantzeko ariketak
• Puzzleak osatu
• Leku desberdinetako mapak edo planoak erabiliz orientazio espaziala landu
• Objektu batzuen silueta asmatu edo marraztu
Denboraren erreferentziak balio du gertaerak lehenaldian, orainaldian edo
etorkizunean kokatzeko. Ariketa horren bidez, kronologiaren kontzeptua garatzen da.
Gertaera bat denboran noiz gertatu den jakiteko lagungarria da.
Denborazko erreferentzia lantzeko ariketak
• Irudi desberdinen kronologia zuzena osatu. Adibidez, goizeko, eguerdiko eta
arratsaldeko jarduerak ordenatu
• Bizitzaren kronologia osatu (non bizi izan den, lana non egin duen, lan
aldaketak izan diren, ezkontza data eta lekua, seme-alaben jaiotza...)
• Etxeko gertaera garrantzitsuak (jaiotzak, ezkontzak, leku aldaketak, heriotzak
…)
• Ibilbideak landu (leku batetik bestera joateko bide motzena edo luzeena zein
den)
• Gertaera historiko eta kulturalak oro har
Zahartzaroan oroimena nola trebatu. I. Lizaso, S. Camio
30
Zein da gertaeraren ordena kronologikoa?
Zein da gertaeraren ordena kronologikoa?
Integrazio asoziatiboa deituriko ariketen bidez estimulu bat (hizki bat, hitz bat,
esaldi bat...) aipatzen da eta jarraian estimulu horri dagokiona oroitu behar da. Horrela
lortzen da lehendik oroimenean gordeta dagoena aztarna desberdinen bidez
oroimenaren gainazalera helaraztea.
Borondatezkoa eta kontzientea den jarduera mota da.
Zahartzaroan oroimena nola trebatu. I. Lizaso, S. Camio
31
Integrazio asoziatiboa lantzeko ariketak
• Letra eta silaba estimuluak
• Esaera zaharren hasierak edo amaierak aipatu eta falta dena osatu
• Aurrekoaren antzera, baina abesti edo poesia ezagunekin
• Kolore desberdinak erabiliz, oroitzapenak gogorarazi: urdina – itsasoa, berdea
– zelaia, marroia – zuhaitzen hostoak erortzen, etab.
• Usaimenaren zentzumena erabiliz, oroitzapenak gogorarazi: ogi egin berria,
kafea, garbitu berriak diren arropak, etab.
1. 6. 2 Trebatzen diren funtzio kognitiboak
Oroimena trebatzeko Israël autorearen programan eta antzeko beste hainbat
programatan, oroimena trebatzeaz gain, jarraian aipatzen diren beste funtzio
kognitiboak eta bestelako jarduera garrantzitsuak lantzen dira.
Oroimen trebakuntza programan landutako funtzioak.
• Oroimen biografiakoa
• Komunikazioa
• Hautematea
• Arreta
• Kontzentrazioa
• Irudimena
• Hitz jarioa
• Espazio eta denbora orientazioa
• Arrazoibidea
• Oroitzapenak
Zahartzaroan oroimena nola trebatu. I. Lizaso, S. Camio
32
1.7. Erreferentzia bibliografiakoak
Ballesteros, S. (2002), Aprendizaje y memoria en la vejez. Madril: UNED.
Belsky, J. (2001), Psicología del envejecimiento. Bartzelona: Masson.
Buendia, J. (1994). Envejecimiento y psicología de la salud. Madril, Siglo XXI.
Christensen, H. y Mackinnon, A. The association between mental, social and
physical activity and cognitive performance in young and old subjects. Age and Aging,
1993 22, 175-182.
Cotes, J.A. y Estrada, I. Entrenamiento cognitivo: taller de memoria en la
tercera edad. Informació Psicológica, 2000 (74) dic, 66 – 71.
De Rotrou, J. (1997), La memoria en plena forma. Bartzelona: Robin book.
Dorfman, C. y Ager, C.H. Memory and memory training: some treatment
implications for use with the well elderly. Physical and Occupational Therapy in
Geriatrics, 1989 7(3), 21-39.
Fernández-Ballesteros, R. (1991), Evaluación e intervención psicológica en la
vejez. Madril: Martínez Roca.
Fernández-Ballesteros, R. (1999), Qué es la psicología de la vejez. Madril:
Biblioteca Nueva.
Guillen, F; Cacabelos, R.; Cid, M. ;Gijarro, J.L.; Bermejo, F. y Garay, J.
Memoria y envejecimiento. Geriatrika, 1991, 7(6), 65-69
Israel, L. (1988), Método de entrenamiento de la memoria. Bartzelona: Semar.
Katz, L. C. y Rubin, M. (2000), Mente despierta. Bartzelona: Integral.
Le Poncin, M. (1991), Gimnasia cerebral. Madril: Temas de Hoy.
Le Poncin, M. (1996), Nueva gimnasia cerebral. Madril: Temas de Hoy.
Leturia, F.J.; Yanguas, J. J.Arriola, E. y Uriarte, A.; (2001), La valoración de las
Personas Mayores: evaluar para conocer, conocer para intervenir. Madril: Cáritas
Española.
Zahartzaroan oroimena nola trebatu. I. Lizaso, S. Camio
33
Martínez, C. (2000), Haciendo memoria. Estimulación de las funciones
mentales en las personas mayores. Bilbo: Oria.
McOugall, G.J. Memory self-efficacy and strategy use in successful elders.
Educational Gerontology, 1995 21,357-373.
Meilan, J. y Mateos, P. Normas de ejecución del Rivermead Behavioral Memory
Test (R.B.M.T.) para una muestra española de personas mayores: importancia de la
memoria intencional. Geriátrika, 2002 18 (9), 33-43.
Montejo, P.; Montenegro, M; Reinoso, A.I.; De Andres, M.E.; Claver, M.D.;
Estudio de la eficacia de un programa de entrenamiento de memoria multicentrici para
mayores de 60 años. Revista Española de Geriatría y Gerontología, 1999, 34 (4), 199-
208.
Montorio, I. y M. Izal (1999). Intervención psicológica en la vejez. Madril, Síntesis.
Muñoz, J. (2002) Psicología del envejecimiento. Madril: Pirámide
Programa de Memoria. Método U.M.A.M. (1999), Unidad de Memoria Área de
Salud/Consumo de Ayuntamiento de Madrid.
Puig, A. Un instrumento eficaz para prevenir el deterioro cognitivo de los
ancianos institucionalizados: El Programa de Psicoestimulación Preventiva (PPP).
Revista Multidisciplinar de Gerontología, 2000 10 (3), 146-156.
Rabbitt,P. y McInnis, L. Do clever old people have earlier and richer first
memories?. Psychology and Aging, 1988 3 (4), 338-341.
Recio, P.; Rodriguez, R. y García, M.V. Mejora de la memoria en un caso
mediante aprendizaje de estrategias mnemotécnicas. Psicothema, 2000, 12 (2 supl.)
496-499.
Rodríguez, N. y Gold, R. (1997), Cómo ejercitar y potenciar la memoria.
Bartzelona: Integral.
Scogin, F. y Bienias, J. Three-year follow-up of older adult participants in a
memory-skills training program. Psychology and Aging, 1988 3(4), 334-337
Zahartzaroan oroimena nola trebatu. I. Lizaso, S. Camio
34
Scogin, F. y Prohaska, M. The efficacy of self-taught memory training for
community-dwelling older adults. Educational Gerontology, 1992 18,751-766.
Shaie, k. W. y S. L. Willis (2003). Psicología de la Edad Adulta y la vejez.
Madril: Pearson
Verhaeghen, P.; Marcoen, A. y Goossens, L. Improving memory perfomance in
the aged through mnemonic training: a merta-analytic study. Psychology and Aging,
1992 7(2), 242-251
Yanguas, J.J.; Leturia, F.J.; Leturia, M. y Uriarte, A. (1998), Intervención
Psicosocial en Gerontología: manual práctico. Madril: Cáritas española.
Yesavage,J.A. Técnicas no farmacológicas para contrarrestar las pérdidas de
memoria en el anciano normal. Geriatrika, 1989 5(1), 69-75.
Zupiria, X. Oroimena. El Huyar, 1996, urria, 10-13