İZ SÜRME ve PSİKİYATRİ

Dr. Pınar Elif KANDEMİR

Prof. Dr. Şahika YÜKSEL

İz sürme

• Hedef kişinin takip edilmesidir.

• Israrcı ve rahatsız edici bir davranıştır.

• Tehlikelidir, sonuçları önceden tahmin edilemeyebilir.

İz sürme

• Tekrarlayıcı, kişisel bir hedefe yöneliktir.

• Hedef kişi için ‘’iz sürme’’, beklenmedik ve içsel bütünlüğüne yönelik zorla girme yaşantısıdır.

• Hedef olan kişi için korkulu ve kaygılı bir süreci başlatan bir davranıştır.

İz sürme

• İz sürücüler , kurbanları ile izleyerek, telefon ederek, hediyeler göndererek, e-mail yoluyla vb. yöntemler ile ilişki kurmaya çalışır.

• Bazen gizlice, bazen varlıklarını hissettirerek hedef kişiye yaklaşırlar.

İz sürme

• İz sürenlerin bir bölümü ile kurbanları arasında geçmişe dayanan bir ilişki veya tanıdıklık söz konusudur.

• Yakınlık biçimleri en sık eski partnerler olmak üzere iş arkadaşları , komşular, profesyonel ilişki içinde olunan kişiler

( doktor, avukat, terapistler vb. )

İz sürücü

• Adli psikiyatride kurbanın hak arayışı konusunda fazla başvuru yok.

• Aile içi veya yakın ilişkilerde iz sürme davranışında yasal yaptırımlar ancak kurbanın başvurusu üzerine uygulanmaktadır.

İz sürme

• İzlenmek herkes için ürkütücü bir deneyimdir.

• Takipçinin erkek olması, yabancı biri olması, halen takip ediliyor olmak, bilinen bir düşmanlığın varlığı takip edilen kişinin kaygısını arttırır.

sıklık

• Romans ve arkadaşlarının (19??) 178 psikiyatristden oluşan bir grupta yaptıkları çalışmada , 18 terapistten biri hastaları tarafından izlendiklerini bildirmiştir.

sıklık

8000 erkek ve 8000 kadına telefonla ,iz sürme konusundaki deneyimleri

• kadınların % 8’i,

• erkeklerin % 2’si yaşamlarının bir döneminde takip edildiklerini belirtmiş (Tjaden ve Thoennes , 1997)

Değişkenler

Red edilen(n=58)

Yakınlık arayışı(n=54)

Beceriksizler (n=24)

Kızgınlar (n=24)

Saldırganlar (n=8)

Anlam

Erkek % 82 % 72 % 81 % 75 % 100 0,43

Yaş 38.1 38.2 38.4 39.1 29.7 0.21

Partner ilişkisi

% 14 % 10 % 24 % 25 % 14 0.39

İzleme süresi(ay)

38.3 34.9 14.3 13.8 8.8 0.01

Yöntem sayısı

5.1 3.9 3.4 4.1 3 0.00

Madde kullanımı

% 29 %23 % 16 %32 % 14 0.66

İş sahibi % 75 % 42 % 59 % 62 % 62 0.01

Sabıka % 51 % 31 % 26 % 48 % 86 0.02

Sınıflandırma

İzsürme davranışlarının sınıflandırılması için farklı

girişimler vardır

Farklı sınıflamalar ben tam yapamadım

A. Klasik Erotomanik GrupB. Obsesif Aşk GrubuC.

• Aile içi olmayan iz sürücü

• Aile içi olan iz sürücü1. Delüzyonel iz sürücü2. Organize iz sürücü

• Sınıflandırmalar karışıyor ben bazı notlar ekledim doğru mu kontrol et

Sınıflandırma (Zona ve ark 1993) I

A) Klasik Erotomanik Grup:

Genellikle kendisinden yüksek sosyal sınıftan biriyle aşk yaşadığı hezeyanına sahip bir kadındır.

B) Obsesif Aşk Grubu:

Hedef olarak ünlü kişileri veya yabancıları seçen sıklıkla psikotik olan iz sürücüler.

Sınıflandırma (Zona ve ark 1993) I

C) Basit Obsesif Grup:

Kötüye giden (gerçek) bir ilişkide ayrılığın ardından reddedilmişlik ve kötüye kullanılmışlık duygularıyla eski partnerlerine öfke duyan iz sürücülerden oluşur.

Yakınlık derecesine göre sınıflandırma

A- Tanıdık-Eski eş- partnerBu grup eski eş ve partnerlerini izleyen kişilerden oluşur. Zona’nın sınıflandırmasında basit obsesif gruba karşılık gelir.

B- Aile içi olmayan iz sürücü: B-1) Delüzyonel iz sürücü, erotomanik ve obsesif aşk grubuna karşılık gelir. B-2) Organize iz sürücü: Daha önceden tanımadığı kişileri hedef alır. (Wright ve arkadaşları, 1996)

Sınıflandırma II

a) Reddedilen iz sürücü: Daha önceden kurbanla ilişkisi olan kişi barışma ve intikam alma duygularıyla hareket eder.

b) yakınlık arayışındaki iz sürücü: Yakın ilişki kurma isteğinde olan veya erotomanik hezeyanlara sahip kişileri içerir

Sınıflandırma II devam

c) Yetersiz/beceriksiz iz sürücü:Genellikle entelektüel kapasitesi ve sosyal çevresi kısıtlı kişileri içerir

d) Kızgın iz sürücü:Kurbanını korkutmak ve strese sokmak amacını güderler

e) Saldırgan iz sürücü: Tecavüz girişiminde bulunurlar (Müllen ve ark , 1999)

Ruhsal hastalıklar açısından sınıflandırma

• Erotomanik grubun tümü major bir psikiyatrik hastalığa sahiptir.

• Obsesif aşk ve basit obsesif grubun sadece %40’ı bir DSM tanısı almaktadır.

• Tanılar genellikle

1. Eksen bozukluklarını (şizofreni, afektif bozukluklar),

2. Eksen bozukluklarını ve madde kullanımını

İz sürücü ve hedef kişi arasındaki bağ

• Sevgi-şehvet içerebilir• Öfke- düşmanlık içerebilir• Kişi bu duygular arasında gidip gelebilir

veya biri diğerine dönüşebilir.• Şehvetle bağlı grupta şiddet davranışı daha

sık görülür.• Delüzyonel hastalıklar, mood bozuklukları,

kişilik bozuklukları görülebilir.

Psikotik olan ve olmayan iz sürücüler I

• Psikotik grup: Şizofreni, hezeyanlı bozukluk (erotomanik tip), duygudurum bozukluğu, organik psikoz

• Psikotik olmayan grup: Duygudurum bozuklukları, alkol madde kötüye kullanımı, kişilik bozukluklarını (özellikle antisosyal, bağımlı, narsistik ) içerir.

Psikotik olan ve olmayan iz sürücüler II

• Psikotik iz sürücüler:

- kurbanlarının evlerini daha fazla ziyaret ederler.

- Mektup yazma, gizlice izleme davranışları daha az görülür.

- Daha az oranda şiddete başvururlar

Psikotik olan ve olmayan iz sürücüler

• Psikotik olmayan iz sürücüler:- Sözel tehdite daha sık başvururlar.- Daha geniş biçimde iz sürme yöntemlerini kullanırlar.- İz sürme boyunca daha sık silah edinir- Gerçek şiddet eylemlerine başvurma riskleri yüksektir.

Psikotik Olmayan mı daha az zararlı bir şey diyebilir misin??

İz sürme nedenler:

1) Bağlanma arayışında olanlar

2) Kimlik arayışında olanlar

3) Reddedilme

4) Delüzyonel hastalık

İz sürücü ve hedef kişi arasındaki bağ

• Sevgi-şehvet içerebilir• Öfke- düşmanlık içerebilir• Kişi bu duygular arasında gidip gelebilir

veya biri diğerine dönüşebilir.• Şehvetle bağlı grupta şiddet davranışı daha

sık görülür.• Delüzyonel hastalıklar, mood bozuklukları,

kişilik bozuklukları görülebilir

Ne kadar sürer ?

• Vakaların % 50 1 yıl içinde iz sürme sona erer,

• % 25’inde 2-5 yıl boyunca devam etmiştir (Tjaden & Thoennes, 1997)

Süreç : Nasıl sonuçlanır ?

• Bazı vakalarda tehditler kurbanın veya yakınlarının öldürülmesiyle sonuçlanabilir.

• Adli psikiyatriye vakalarının % 21 ile % 25’i fiziksel şiddetle sonuçlanmıştır (Harmon, Meloy, Gothard 1995)

• Cinayet oranı %2’dir.

Aile içi şiddetin parçası olarak iz sürme I

• Kadınlara yönelik şiddetin ayrılmaz bir parçasıdır.

• İlişkilerinde şiddete maruz kalan kadınlarda daha sıktır.

• Partner ilişkisinde kontrol sağlamak için kullanılır.

Aile içi şiddetin parçası olarak iz sürme II

• Fiziksel şiddet ve cinayet açısından büyük risk taşır.

• Eski eş ve sevgilileri tarafından izlenen kadınların %90’ı öldürülmüştür (Fritz 1995)

• Boşanma ve Ayrılıklardan sonra bir araya gelinmesi eş cinayeti olasılığını 2-4 kat arttırır.

İz sürücünün profili I

• Bekar veya boşanmış

• Yalnız yaşayan

• 30’lu yaşlarında

• Büyük çoğunluğu erkek

• İş sahibi

• Zeka seviyesi ortalamanın üstünde

İz sürücünün profili II

• Geçmişinde psikiyatrik hastalık /

• kriminal öykü varlığı

• Sosyal çevre kısıtlılığı

• Yakın partner ilişkisi kaybı

Tehlikenin değerlendirilmesi I Şiddet eylemleri için yatkınlık etkenleri

• Aile içi şiddetle ilişkili iz sürme

• Psikiyatrik hastalık öyküsü

• Kriminal özgeçmiş

• Antisosyal kişilik bozukluğu

Tehlikenin değerlendirilmesi II

• Sınıflandırma ve psikopatolojinin değerlendirilmesi önemli,

• Basit obsesif grupta şiddet uygulama riski erotomanik ve obsesif aşk grubuna göre çok daha yüksek,

• Kurbanlarına şehvetle bağlı grup öfkeyle bağlı olanlara göre şiddete daha sık başvurur

Tehlikenin değerlendirilmesi III

• Psikotik hastalar şiddete diğerlerine göre daha az başvururlar ve genellikle eşyalara zarar verir,

• Kimlik arayışı içinde olan grup ve reddedilenlerde sık şiddet eylemleri görülür.

İzlenen-Kurbanın profili:

Tipik olarak kurban

• Takipçiyle aynı yaşlarda,

• Kadın,

• İz sürücüyle daha önce yüzeysel bir ilişkisi veya partner ilişkisi vardır.

İz sürmenin izlenen-kurbandaki etkileri

• Anksiyete bozuklukları, depresyon, PTSD • Aşırı tedbirli davranma, anksiyete,

şüphecilik,agresyon sıktır.• Sosyal ve profesyonel yaşamda önemli

değişiklikler (iş kaybı, ev değişimi, boşanma)• Sosyal aktivitelerde azalma• Aşırı güvenlik önlemleri• Üretkenlik kaybı

Tedavi

• Açıkça tek tür sınırları çizilmiş bir tedavi protokolü yoktur.

• En iyi yöntem iz sürücülerin psikolojik profiline göre yaklaşımdır.

• Erotomanik ve diğer psikotik iz sürücülerin tedaviye dirençli olduğu görülmüştür. Tedavi varolan psikiyatrik hastalığa yönelik nöroleptikleri

Tedavi

• Psikotik grup dışında tüm hastalar psikoterapiden yarar görür,

• En yaygın grup olan basit obsesif, reddedilenler grubu ciddi kişilik bozukluklarıyla birlikte bulunur. Bu grup psikoterapik ve yasal görüşmelerin birlikte yapılmasından yarar görürler.

Tedavi işbirliği

• İz sürücülerin tedaviye devam etmeleri ciddi bir sorundur. Psikolojik tedaviye ihtiyaçları olduğunu düşünmezler.

• Bu vakalara gereken dikkat ve önemin verilmesiyle bir kısmının önüne geçilebilir.

• Önemli bir kısmını oluşturan aile içi şiddet vakalarının engellenmesi için aileden riskli olanların değerlendirilmesi ve yönlendiriilmesi ve gerekirse aile terapileri yapılmalıdır.

Tedavi

• Ciddi kısıtlamalar, sokak yasakları, yasal yaptırımların gösterilmesi, bazı ülkelerde uygulanan seçeneklerdir.

• Ne yazık ki bu tür yaklaşımlar iz sürücüyü kızdırıp, öfkeli, düşmanca davranışlara yönlendirebilir