Uniwersytet Rzeszowski, Wydzia Rolniczo-Biologiczny,

Studenckie Koo Naukowe Rolnikw Wocianin:

Sekcja Agroekologii Fitofagusie

Sekcja Ochrony rodowiska Rolniczego

Sekcja Ksztatowania i Ochrony Terenw Zieleni

Sekcja Gleboznawstwa

M A T E R I A Y

IV Oglnopolskiej Modzieowej Konferencji Naukowej

>Modzi naukowcy praktyce rolniczej<

nt. Nowe tendencje rozwoju rolnictwa i obszarw wiejskich

Naukowy Patronat

Dr hab. prof. UR Jerzy Kitowski

Prorektor ds. Nauki i Finansw Uniwersytetu Rzeszowskiego

Dr hab. in. prof. UR Czesaw Puchalski

Dziekan Wydziau Biologiczno-Rolniczego Uniwersytetu Rzeszowskiego

Medialny Patronat

Gazetka Koa Naukowego Rolnikw Wocianin

Uniwersytet Rzeszowski

Rzeszw, 22 24 kwiecie 2008

2

Komitet Organizacyjny Konferencji

Przewodniczcy

dr in. Janina Baej

Czonkowie:

dr in. Jan Gsior, dr in. Marta Pisarek, dr in. Ewa Stompor-Chrzan,

in. Paulina Kaucka, in. Magorzata Szpiech,

ukasz Mucha, Mateusz Pako, Marta Gargaa, Urszula Hasiak, Magdalena

Musiaek, Kornelia Kaczmarska, Monika Sotwiska, Olimpia Pirkowska,

Edyta Pyrek, Marcin Bajcar, Grzegorz ty,

Anna Hojnacka, in. Katarzyna Plizga, Dawid Cioch

Opracowanie redakcyjne materiaw konferencyjnych:

dr in. Janina Baej, in. Paulina Kaucka, in. Magorzata Szpiech,

Niniejszym opracowanie w caoci ani we fragmentach nie moe by powielane

ani rozpowszechniane za pomoc urzdze elektronicznych, kopiujcych,

nagrywajcych i innych bez pisemnej zgody posiadaczy praw autorskich.

Komitet Organizacyjny Konferencji nie ponosi odpowiedzialnoci

za tre zamieszczonych artykuw.

Wydanie Materiaw Konferencyjnych zostao dofinansowane

przez WFOiGW w Rzeszowie oraz Uniwersytet Rzeszowski.

Sponsorzy

Burmistrz Sandomierza KHiNO Polan Sp. z o.o.

ZPOW Pektowin Sp. z o.o. Jaso

Starosta Powiatu Strzyowskiego

Starosta Powiatu Przemyskiego

RSM RESMLECZ w Trzebowniosku

Wjt Gminy Dubiecko

HORTINIO ZPOW Leajsk Sp. zo.o

FOLRES Rzeszw

Zakad Misny Smak-Eko Sp. zo.o Grno

Chmielnik Zdrj S.A.

Stowarzyszenie Nasz Dom-Rzeszw

P.P.U.H Tocznia Maurer

3

SPIS TRECI

1. WSTP .............................................................................................................. 10

Wykad plenarny

2. AKTYWNO MIESZKACW SZANS ROZWOJU WSI Krystyna

Musz-Kisaa ....................................................................................................... 12

3. PROGRAM ROZWOJU OBSZARW WIEJSKICH NA LATA 2007-2013

MOLIWE KIERUNKI PRZEMIAN W ROLNICTWIE

WOJEWDZTWA MAOPOLSKIEGO Kazimierz Rabsztyn ................. 18

Aktualne uwarunkowania rolnictwa i obszarw wiejskich

4. AKTUALNE UWARUNKOWANIA ROZWOJU OBSZARW

WIEJSKICH NA PRZYKADZIE LOKALNEJ GRUPY DZIAANIA

DOLINA DOLNEJ WISY Magda Janto .................................................. 23

5. BALAST CZY POTENCJA? KOA GOSPODY WIEJSKICH

W KONTEKCIE OSTATNICH PRZEMIAN POLSKIEJ WSI Ilona

Matysiak ............................................................................................................. 26

6. CO TERAZ ROBI KO - LUDOWY KLUB JEDZIECKI ZABAJKA

Edyta Pyrek, Marcin Balcar, Janina Baej ..................................................... 31

7. DOSTPNO WIADCZE ZDROWOTNYCH I USUG

REHABILITACYJNYCH NA OBSZARACH WIEJSKICH Daniel

Chrzan ................................................................................................................ 34

8. DZIEDZICTWO KULTUROWE MIKROREGIONU DOLINY

STRUGU ELEMENTEM AKTYWIZACJI SPOECZNO-

GOSPODARCZEJ Tetyana Ivanets .............................................................. 38

9. KONCEPCJA ZWIKSZENIA ZASOBW DYSPOZYCYJNYCH

WODY W SIECI WODOCIGOWEJ SOECTWA BYSTRA LSKA

Kotunowicz Marcin, Krawczyk Krzysztof, Lis Pawe, Sikora Jakub, Zemanek

Janusz ................................................................................................................ 43

10. MELIORACJE POZYTYWNY I NEGATYWNY WPYW NA

RODOWISKO Barbara Gubernat, Ewa Stompor Chrzan ...................... 47

4

11. MOLIWOCI ROZWOJU GRUP PRODUCENCKICH W

WOJEWDZTWIE MAOPOLSKIM Magorzata Bogusz ...................... 52

12. PODKARPACIE KOLEBK PRODUKTW TRADYCYJNYCH

Marta Pisarek, Katarzyna Plizga, Olimpia Pirkowska.................................... 57

13. PROGRAM ROZWOJU OBSZARW WIEJSKICH SZANS

ROZWOJU DLA ROLNICTWA I OBSZARW WIEJSKICH Olimpia

Pirkowska, Janina Baej ................................................................................. 65

14. ROLA EKOTURYSTYKI W ROZOWJU OBSZARW WIEJSKICH W

POLSCE Maria Michalak ............................................................................... 69

15. ROLA PROGRAMW ROLNORODOWISKOWYCH WE

WSPIERANIU ZRWNOWAONEGO ROZWOJU POLSKIEGO

ROLNICTWA W PIERWSZYCH LATACH PO INTEGRACJI Z UE

Piotr Prus ............................................................................................................ 73

16. ROLA WYKADOWCY W PRZEKAZYWANIU WIEDZY NA

OBSZARACH WIEJSKICH Barbara Kiebasa............................................ 78

17. ROLNICZE ZAGROENIA RODOWISKA. BADANIE

WIADOMOCI Wojciech Grecki, Joanna Wojtowicz, Joanna Kostecka 82

18. ROZWJ AGROTURYSTYKI W MIKROREGIONIE

DOLINA STRUGU SZANS ROZWOJU TERENW WIEJSKICH

Weronika Dykas, Karolina Goliska ................................................................. 88

19. WSPARCIE ROZWOJU DZIAALNOCI NIEROLNICZEJ NA

OBSZARACH WIEJSKICH W RAMACH PROW 2007-2013 ukasz

Bienias ................................................................................................................. 92

20. WYBRANE ZAGADNIENIA Z EKOLOGICZNEJ METODY

PROWADZENIA PASIEKI Grzegorz ty, Janina Baej......................... 96

21. WYKORZYSTANIE GIS ORAZ TECHNOLOGII GPS PRZY

OPTYMALIZACJI PROJEKTOWANIA BEZPRZEWODOWEJ SIECI

INTERNETOWEJ Kotunowicz Marcin, Krawczyk Krzysztof, Lis Pawe,

Sikora Jakub, Zemanek Janusz ......................................................................... 99

22. WYZNACZANIE PROCENTOWEGO SKADU FRAKCJI

W ODPADACH KOMUNALNYCH W ZALENOCI OD SYSTEMU

ZBIRKI Sawomir Kurek, Katarzyna Maucha, Robert Toch, Zemanek

Janusz ............................................................................................................... 103

5

Alternatywne rda dochodw na obszarach wiejskich

23. BIOMASA JAKO GWNE RDO ENERGII ODNAWIALNEJ

POWIZANEJ Z ROLNICTWEM Magdalena Musiaek, Marta Pisarek ....

.......................................................................................................................... 107

24. DOPATY BEZPOREDNIE I POREDNIE JAKO RDO

DODATKOWEGO DOCHODU ROLNIKW Z POWIATU GRYFICE

Bartosz Jawiec .............................................................................................. 111

25. DZIAANIA PROMOCYJNE A WIADOMO EKOLOGICZNA

KONSUMENTW Paulina Kaucka, Janina Baej.................................. 113

26. DZIAANIA PROMOCYJNE NA PRZYKADZIE GOSPODARSTWA

EKOLOGICZNEGO BIO-EKO Z POWIATU STRZYOWSKIEGO

Szpiech Magorzata, Janina Baej ................................................................. 118

27. HUCU JAKO KONIK BIESZCZADZKICH POONIN I JEGO

TALENTY Marcin Balcar, Edyta Pyrek, Janina Baej ............................ 125

28. INTERPRETACJA ODPOWIEDZI NA ANKIET PRZEPROWADZON

WRD KLIENTW SKLEPU Z YWNOCI EKOLOGICZN W

RZESZOWIE Karolina Koszela, Jadwiga Gbarowska.............................. 128

29. KALKULACJA KOSZTW WYKONANIA, UTRZYMANIA ORAZ

PROMOCJI WITRYNY GOSPODARSTWA AGROTURYSTYCZNEGO

W SIECI Karol Krl ...................................................................................... 132

30. MISKANT OLBRZYMI JAKO ALTERNATYWNE RDO ENERGII

I DOCHODW Joanna Gra ...................................................................... 137

31. POZIOM I STRUKTURA UZYSKIWANYCH DOCHODW WRD

MIESZKACW GMINY KUDOWA ZDRJ Paulina Dubiel ............. 141

32. PRZEDSIBIORCZO WIEJSKA MIESZKACW GMINY

KAZIMIERZA WIELKA W ASPEKCIE WIELOFUNKCYJNEGO

ROZWOJU WSI Agnieszka Wglowska ...................................................... 145

33. ZIELONA ALTERNATYWA DLA PALIW KOPALNYCH Magdalena

Serafin-Andrzejewska, Joanna Gra, Andrzej Latusek ................................. 150

Produkcja rolnicza i przetwrstwo rolno-spoywcze

34. A DYNAMICS OF GROWTH AND PRODUCTIVITY OF PLANTS OF

CUCUMBERS UNDER INFLUENCE OF THE UKRAINIAN GROWTH

REGULATORS Halyna Zakalyk, Myroslava Zhuk, Volodymyr Baranov . 154

6

35. AKUMULACJA PROLINY W ROLINAH VICIA FABA (VAR. MINOR)

POD WPYWEM ZANIECZYSZCZENIA GLEBY ROP NAFTOW .....

Halina Koroweka, Natalia Dura, Olga Karpyn, Olga Tsvilynyuk, Olga Terek

.................................................................................................................................................. 157

36. AKTYWNO ENZYMATYCZNA ZREKULTYWOWANYCH

CZNIE TERENW POGRNICZYCH (NA PRZYKADZIE

KLAROWNIKA KOPALNI SIARKI MACHW) Lewyk Witalija ..... 160

37. ANALIZA SEKWENCJI OLIGONUKLEOTYDOWYCH TRANSGENU

CP4 EPSPS Z SOI GM Piotr apa, Weronika liwiak ............................... 163

38.

, ........... 167

39.

.................................................................................... 172

40. BB JAKO OBJEKT FITOREMEDJACJI GLEB

ZANIECZYSZCZONYCH ROP NAFTOW Olga Karpyn, Olga

Tsvilynyuk, Olga Terek, Galina Koroweka, Natalia Dura .......................... 177

41. CYKL WISKI W PRODUKCJI TRZODY CHLEWNEJ Robert

Gobiewski ....................................................................................................... 181

42. DYNAMIKA SKADNIKW BIOGENNYCH W ODCIEKACH

DRENARSKICH Z RNYCH UYTKW ROLNYCH Sebastian

Kaczmarczyk ..................................................................................................... 185

43. FIZJOLOGICZNA REAKCJA NASION SAATY (LACTUCA SATIVA L.)

TRAKTOWANYCH EFEKTYWNYMI MIKROORGANIZMAMI (EM)

Agnieszka Dobrowolska, Katarzyna Rubinowska, Wadysaw Michaek ....... 191

44. INDUKCJA ANDROGENEZY U WYBRANYCH GENOTYPW

KUKURYDZY W KULTURZE PYLNIKW Ewelina Zielinska, Ilona

Walasek ............................................................................................................. 196

45. INFLUENCE OF EMISTIM AND AGROSTIMULIN ON THE

PRODUCTIVITY AND QUALITY OF GARDEN-STUFFS OF PEPPER

SWEET Halyna Zakalyk, Daria Verbenets, Olga Terek .............................. 200

7

46. INFRASTRUKTURA W OCHRONIE RODOWISKA I JEJ

PRZESTRZENNE ZRNICOWANIE NA PRZYKADZIE

POWIATW ZIEMSKIECH W WOJEWDZTWIE PODKARPACKIM

Aleksander Wado ......................................................................................... 204

47. JAMISTO KORZENI BURAKW CUKROWYCH - PRZYCZYNY I

KONSEKWENCJE Justyna Kdro, Elbieta Deresiska ....................... 209

48. KIERUNKI PRODUKCJI ROLNICZEJ W GOSPODARSTWACH

ROLNYCH NA PRZYKADZIE POWIATU GRYFICE Tomasz

Jzwiszyn .......................................................................................................... 212

49.

,

...................................................................................... 215

50. NAJGRONIEJSZE CHOROBY KUKURYDZY NA DOLNYM LSKU

Elbieta Deresiska .......................................................................................... 218

51. OCENA EKONOMICZNA UPRAWY ZB W SYSTEMIE

EKOLOGICZNYM I KONWENCJONALNYM Joanna Gacek ............. 224

52. OCENA SKADU CHEMICZNEGO BIOMASY PODDANEJ

PROCESOWI KOMPOSTOWANIA Magorzata Koncewicz, Anna Nalepa

.......................................................................................................................... 228

53. PORWNANIE STANU ZARAENIA PASOYTAMI KRLIKW

YWIONYCH PASZ PENOPORCJOW ORAZ Z DODATKIEM SOI

ODMIAN TRADYCYJNEJ I GM Weronika liwiak, Jerzy Kowal, Piotr

apa .................................................................................................................. 232

54.

. , ................................................................ 236

55. UPRAWA ZB W UNII EUROPEJSKIEJ Marcin Wodarczyk,

Weronika Wolska, Krzysztof Kaczmarek ......................................................... 240

56. WIKLINA- SZANS ROZWOJU POLSKIEJ WSI Anna Jama ............ 244

57. WPYW METELI CIKICH NA KIKOWANIE ZIARNIAKW

ORAZ NA WZROST I MAS SIEWEK YTA Katarzyna Pinczer ........ 248

58. WPYW REGULATORW WZROSTU NA MORFOGENEZ

POPRYKI OSTREJ W KULTURZE MERYSTEMW

WIERZCHOKOWYCH Galik Krzysztof, Micha Krgielewski, Maria

8

Kuriata, Joanna Lechowska, Marta Pachlita, Katarzyna Zdon, Ewelina

Zielinska ............................................................................................................ 252

59. ZNACZENIE RYNKU RODKW DO PRODUKCJI ROLNEJ

DLA AGROBIZNESU Ewelina Grniak ..................................................... 256

60. ZRNICOWANIE CECH MORFOLOGICZNYCH W ZALENOCI

OD WARUNKW SIEDLISKOWYCH U MNISZKA LEKARSKIEGO

(TERAXACUM OFFICINALE WEB.) Elbieta Szulczyk, Barbara Teyk,

Dagmara awik, Katarzyna Misztak ............................................................... 260

Ksztatowanie rodowiska

61. DRZEWA I KRZEWY IGLASTE - OZDOBA WSPCZESNYCH

WARSZAWSKICH OGRODW PRZYDOMOWYCH Urszula Hasiak,

Ewa Stompor - Chrzan ..................................................................................... 265

62.

( )

............................................................................................................ 269

63. METODY DYDAKTYCZNE W EDUKACJI EKOLOGICZNEJ Barbara

Teyk, Elbieta Szulczyk, Dagmara awik, Katarzyna Misztak ..................... 273

64. CAREH HIRTA

.( ) ........ 277

65. REALIZACJA ZADA RZECZOWYCH Z ZAKRESU OCHRONY

RODOWISKA W GMINIE KRASNE ukasz Mucha, Mateusz Pako,

Marta Pisarek, Sylwia Wieczorek .................................................................... 280

66. ROLINY DWULETNIE UPRAWIANE W OGRODACH WIEJSKICH

Monika Placek, Rafa Piechocki ..................................................................... 286

67. ROSLINY OZDOBNE ROSNCE W PRZEDOGRDKACH

WIEJSKICH NA PODKARPACIU Edyta Kurek, Ewa Stompor-Chrzan 290

68. RZESZOWSKIE ARANACJE BUKIETOWE Marta Gargaa, Ewa

Stompor Chrzan ............................................................................................. 293

69. WODOROSTY GLEBOWE IGLASTYCH EKOSYSTEMW LENYCH

POUDNIOWEGO PODKARPACIA UKRAINY Tetiana Chornevych,

Irena Kalakailo, Volodymyr Nikorych ............................................................. 296

9

70. WYSTPOWANIE MIAKA DARNIOWEGO (Deschampsia caespitosa)

W ZBIOROWISKACH KOWYCH DOLINY OBRY Agnieszka

Strychalska, Agnieszka Klarzyska ................................................................. 301

71. ZAPROJEKTOWANIE PRZEBIEGU CIEKI ROWEROWEJ

W MIEJSCOWOCI BYSTRA LSKA Marek Grecki, Mateusz

Malinowski, Tomasz Nowak, Jakub Sikora , Janusz Zemanek ..................... 306

72. ZAWARTO SIARKI CZARCZANOWEJ W RNYCH TYPACH

GLEB BIESZCZADW ZACHODNICH, PASKOWYU

TARNOGRODZKIEGO I POGRZA STRZYOWSKIEGO Kornelia

Kaczmarska, Monika Sowiska ..................................................................... 310

73. ZIELE PRZYSZKOLNA JAKO ELEMENT PRZESTRZENI

PUBLICZNEJ NA PRZYKADZIE SZKOY PODSTAWOWEJ W

KUNOWIE Olga odziska, Krzysztof Wraga ............................................ 315

74. POTASSIUM IN BROWN FOREST SOILS Oksana Varkhol ................. 319

75. TRANSFORMATION OF CAMBISOL'S PROPERTIES AS INDEX OF

THEIR NATURAL EQUILIBRIUM DESTABILIZATION...

Oksana Varkhol, Svitlana Pol'chyna............................................................. 323

10

HORTINO ZPOW Leajsk Sp. z o.o.

POLTINO to marka najwyszej jakoci mroonek, naleca do jednego z najwikszych

polskich producentw HORTINO ZPOW Leajsk sp. z o.o. Produkty owocowo - warzywne

POLTINO ciesz si uznaniem wrd handlowcw i konsumentw zarwno w Polsce jak i za

granic. Ich producent jest zdobywc wielu nagrd i wyrnie w konkursach oglnopolskich

i regionalnych.

Firma produkuje i oferuje:

szeroki asortyment mroonych owocw i warzyw, ich mieszanek i da gotowych:

- w opakowaniach detalicznych: 300g, 400g, 450g, 600g, 1000g,

- w przeroczystej folii 2 kg, 2,5 kg do cateringu i gastronomii,

- w opakowaniach 10 kg, 20 kg, 25 kg do dalszej przemysowej obrbki,

- koncentraty i aromaty sokw owocowych, oraz syropy owocowe,

- termostabilne nadzienia owocowe do ciast,

- lody.

wiadczy rwnie usugi skadowania w niskich temperaturach.

Poprzez odpowiedni dobr odmian, waciw technologi produkcji i oryginalne receptury

mroonki POLTINO wyrniaj si wysok jakoci i doskonaymi walorami smakowymi.

Zakad pracuje w certyfikowanym systemie zarzdzania jakoci wg normy ISO 9001:2000 i

systemie zarzdzania bezpieczestwem ywnoci wg normy ISO 22000:2005.

Wieloletnie dowiadczenie i profesjonalizm sprawiaj, e Firma HORTINO jest solidnym i

sprawdzonym partnerem.

HORTINO Zakad Przetwrstwa Owocowo- Warzywnego Leajsk Sp. z o.o.

ul. Fabryczna 2, 37

300 Leajsk, tel. +48 17 240 42 00, fax: +48 17 242 82 37

e-mail:

hortino@rz.onet.pl, www.hortino.com.pl

mailto:hortino@rz.onet.plhttp://www.hortino.com.pl/

11

WSTP

Z przyjemnoci oddajemy do rk czytelnikw Materiay

Konferencyjne obejmujce referaty i postery zaprezentowane podczas IV

Oglnopolskiej Modzieowej Konferencji Naukowej > Modzi naukowcy -

praktyce rolniczej

12

Do wszystkich uczestnikw kierujemy sowa wdzicznoci za podjcie

wanej tematyki, ubogacenie programu konferencji opracowaniami, ktre

powinny zainspirowa szerok rzesz naukowcw do dalszych bada i

wdraania swoich osigni do praktyki rolniczej.

Komitet Organizacyjny Konferencji

AKTYWNO MIESZKACW SZANS ROZWOJU WSI

Autor: mgr in. Krystyna Musz-Kisaa

Zagroda Handzlowianka- Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju Obszarw Wiejskich

37-123 Handzlwka 267

e-mail: musz@wp.pl

Handzlwka to wioska liczca 1,5 tys. mieszkacw i 1100 ha powierzchni, rozoona

na licznych, urokliwych pagrkach, ok. 10 km na poudnie od acuta. Jej pocztki sigaj roku

1381, a aktywno mieszkacw znana bya ju na przeomie XIX i XX w. Powstay wwczas

Publiczna Szkoa Ludowa, Kasa Stefczyka, Spdzielnie Ogrodnicza i Mleczarska, Kko

Rolnicze, Koo Gospody Wiejskich, dziaa Teatr Wociaski i Orkiestra Dta. Animatorami

ycia spoecznego i gospodarczego byli wwczas ks. Wadysaw Krakowski i Franciszek

Magry - pisarz gminny, spoecznik i poeta ludowy.

Pod koniec XX w. spoeczna aktywno mieszkacw w organizowaniu otoczenia

gospodarczego i w budowaniu infrastruktury staa si skutecznym sposobem podnoszenia

jakoci ycia na wsi. Budowa drg, sieci telefonicznych, obiektw uytecznoci publicznej

odbywaa si w oparciu o wspln, spoeczn prac mieszkacw, podobnie jak dziaania

jednostek i organizacji funkcjonujcych w obszarze kultury i sportu. Dla skonsolidowania

i wzmocnienia dziaa istniejcych organizacji spoecznych w 1997r. powoane zostao

Stowarzyszenie Promocji i Rozwoju Wsi Handlwka.

Jedn z pierwszych jego inicjatyw, ktr realizuje wraz z Miejskim Domem Kultury

w acucie jest coroczny Kiermasz Wielkanocny. Od 10 lat w Niedziel Palmow w MDK

w acucie mona zobaczy i kupi tradycyjne wyroby witeczne pisanki, baranki, gomki,

ciasta, wdliny, przygotowywane przez gospodynie z Handlwki, a take stroiki, hafty, serwety,

obrazy, rzeby, ceramik wykonane przez miejscowych rkodzielnikw. W czasie Kiermaszu

mona te byo zobaczy Handzlwk w obiektywie -fotografie Stanisawa Kisay. Atrakcj

jest degustacja serwatki wielkanocnej wyjtkowej potrawy spoywanej w Handzlwce na

13

niadanie w Wielk Niedziel. Kiermasz jest okazj promocji i kultywowania wiejskich

tradycji, a take wykorzystania ich jako dodatkowego rda dochodw.

Bardzo trafiony okaza si pomys organizacji letniej plenerowej imprezy Rajd

trjkoowcw w Handzlwce. Forma pikniku rodzinnego poczona z atrakcjami sportw

motorowych wycigami rurakw, quadw i samochodw terenowych na grzystej

i botnistej trasie, ciga corocznie kilka tysicy widzw. Pomysodawc i organizatorem Rajdu

jest od 1998r. Stanisaw Kisaa. Impreza jest doskona okazj promocji naszej miejscowoci.

Praca na rzecz rozwoju rodowiska wiejskiego jest w caoci prac spoeczn,

nieodpatn. Kade dziaanie wymaga jednak zdobycia niezbdnych rodkw finansowych na

pokrycie kosztw rzeczowych. To bardzo trudne zadanie. Jednym ze sposobw pozyskiwania

rodkw na realizacj podjtych zada jest praca projektami i aplikowanie o ich dofinansowanie

do ogaszanych konkursw w ramach programw pomocowych przeznaczonych dla organizacji

pozarzdowych. Od kilku lat opracowuj, przygotowuj i realizuj takie projekty skierowane na

potrzeby mieszkacw Handzlwki i okolic.

Pierwszy napisany i kierowany przeze mnie projekt nosi tytu Nasza Handzlwka.

Otrzyma dofinansowanie z Funduszu Wsppracy, z programu AGROLINIA 2000. Celem

projektu byo wsparcie rozwoju i podniesienie atrakcyjnoci turystycznej wioski oraz

odrestaurowanie i promocja jej walorw. Zrealizowano wwczas w Handzlwce kilka

powanych zada. Odrestaurowany zosta Park im. F. Magrysia odbudowano zabytkow

altan amfiteatr z lat 30-tych XX w.,a wok przygotowano teren rekreacyjno-sportowy wraz

z ogniskiem i grilem, ktry suy jako miejsce organizowania wielu imprez, festynw

i uroczystoci kulturalnych, rozrywkowych, spotka integracyjnych. Zorganizowano Galeri

Rkodziea Ludowego i Muzeum Wiejskie - przygotowano lokale i wystrj, przeprowadzono

konserwacj eksponatw. Chtnie odwiedzaj je turyci indywidualni i grupy zorganizowane.

Przygotowano obszerny materia fotograficzny i map wioski, wydano folder promocyjny

z ofert turystyczn i widokwki promocyjne Handzlwki wykorzystywane m.in.przez

gospodarstwa agroturystyczne.Dofinansowanie przeznaczono na koszty rzeczowe i prace

fachowe, prace niefachowe oraz administracyjne wykonane zostay nieodpatnie. Spoeczno

wiejska bardzo aktywnie zaangaowaa si w realizacj dziaa. Zdobyte dowiadczenie

w przeprowadzaniu i zarzdzaniu projektem oraz nawizan wspprac z mieszkacami wsi

wykorzystalimy w realizacji kolejnych dziaa.

W czasie przygotowa Polski do integracji z UE z myl o mieszkacach wsi

zaangaowaam si w realizacje projektu Teraz Integracja prowadzonego we wsppracy

z CEWOP w Rzeszowie. Odby si cykl szkole i spotka informacyjnych dla organizacji

pozarzdowych, przedsibiorcw i rolnikw na temat moliwoci i zagroe zwizanych

z wejciem Polski do UE, a przede wszystkim sposobw wykorzystania funduszy pomocowych.

14

W maju 2004r. w Parku im. F. Magrysia na pytania mieszkacw Handzlwki i ssiednich

wiosek odpowiadaa przebywajca na krtkim spotkaniu z rolnikami Pani Minister

ds. Integracji - Danuta Hubner.

Wielkim wyzwaniem dla naszego rodowiska byo utworzenie w 2001r. przez

Stowarzyszenie Promocji i Rozwoju Wsi Handzlwka Niepublicznego Gimnazjum w miejsce

zlikwidowanego przez samorzd gminy Oddziau Gimnazjum Publicznego. Nie obyo si

wwczas bez ogromnych emocji, lecz z pomoc Stowarzyszenia Inicjatyw Owiatowych

w Warszawie i dziki zaangaowaniu rodzicw szkoa powstaa i funkcjonuje ju szsty rok.

Poszukujc nowych, dobrych wzorw prowadzenia gimnazjum wziam udzia w stau

zorganizowanym w marcu 2003r. przez Federacj Inicjatyw Owiatowych w ramach programu

Leonardo Da Vinci dla przedstawicieli wiejskich stowarzysze prowadzcych Mae Szkoy.

Celem stau byo zapoznanie si z dowiadczeniami i wzorcami prowadzenia szk przez

stowarzyszenia w Holandii, a take wymiana dowiadcze pomidzy uczestnikami stau.

Wizyta studyjna bya niezwykle owocna i inspirujca.

Kolejne dziaanie udzia w programie Liderzy realizowanym przez Stowarzyszenie

Szkoa Liderw, a finansowanym ze rodkw Polsko-Amerykaskiej Fundacji Wolnoci,

pozwoli mi zdoby nowporcj fachowej wiedzy i umiejtnoci niezbdnych do skutecznego

aplikowania o rodki, rozliczania projektw, negocjacji, komunikacji w grupie, motywowania

rodowiska. Realizujc szkoleniowy projekt Dziaa skutecznie udao si wyda lokaln

gazet i wesprze prac k zainteresowa w Niepublicznym Gimnazjum w Handzlwce.

Wykorzystujc zdobyte dowiadczenia w 2003 i 2006r. przygotowaam i zrealizowaam

w Niepublicznym Gimnazjum im. F.Magrysia i Szkole Podstawowej im. Ks. Krakowskiego

w Handzlwce dwa projekty Wzmocnienie jzykowe oraz "LET'S HAVE FUN WITH

ENGLISH!" dotowane ze rodkw Programu Polsko-Amerykaskiej Fundacji Wolnoci

English Teaching Small Grants, przez Nidzick Fundacj Rozwoju NIDA. Trudny dostp

do dodatkowych zaj jzykowych, pomocy, nowoczesnych metod nauki, programw,

multimediw, brak kontaktu z ywym jzykiem angielskim - to gwne ograniczenia w nauce

jzykw obcych dla dzieci i modziey z maych, wiejskich rodowisk. Celem projektw bya

likwidacja tych barier. Wzrost umiejtnoci posugiwania si jzykiem angielskim u dzieci

i modziey wiejskiej, zastosowanie przez nauczycieli nowych, aktywnych metod nauczania,

nowoczesnych pomocy i rodkw dydaktycznych, multimediw, umoliwienie kontaktu

z ywym jzykiem angielskim i kultur krajw anglojzycznych. Przeprowadzone zostay dwa

cykle nieodpatnych zaj z jzyka angielskiego po ok. 160 godzin kady, dla ponad 190

uczniw. Typowe zajcia jzykowe wyrwnawcze i rozwijajce czyy si i uzupeniay

z lubianymi przez dzieci i modzie, interaktywnymi formami edukacyjnymi, wykorzystujcymi

pomoce audio-video, programy komputerowe. W czasie "Wakacyjnego przegldu filmw

i bajek angielskich" dzieci obejrzay bajki i filmy w wersji anglojzycznej, a na zajciach "Let's

15

have a fun!" przygotoway krtkie scenki rodzajowe skecze.Duym zainteresowaniem cieszyy

si rwnie cykle "Spotkania z kultur, histori i geografi angielsk". Praktyczne zastosowanie

jzyka dzieci wiczyy w rozmowach z zaproszonymi gomi z USA. Absolwenci gimnazjum

wyjechali te na nieodpatne obozy jzykowe. Powstaa rwnie bogato wyposaona

Biblioteczka angielska a gimnazjum otrzymao magnetowid, radioodtwacz CD, dyktafon,

programy komputerowe do nauki angielskiego i inne.

Projekty jzykowe dla dzieci i modziey spowodoway wzrost zainteresowania nauk

jzyka angielskiego wrd dorosych. Odpowiadajc na to zapotrzebowanie przygotowaam dla

SPiRWH, kolejny wniosek aplikacyjny, tym razem skierowany na konkurs zamknity dla

Dziaania 2.1 ogoszony przez Wojewdzki Urzd Pracy w Rzeszowie. Projekt Jzyk angielski

kluczem do sukcesu zakwalifikowa si do realizacji i finansowania ze rodkw EFS i budetu

pastwa w ramach ZPORR. Beneficjentami projektu byy pracujce osoby dorose z powiatu

acuckiego. Wzio w nim udzia 65 osb, w ym kilkanacie z Handzlwki. Otrzymay one

podrczniki, wiczenia, materiay na CD dostosowywane do potrzeb uczestnikw na

poszczeglnych poziomach. Kada z grup odbya 120 godzinach nieodpatnych zaj z jzyka

angielskiego. Po zdanym egzaminie uczestnicy otrzymali certyfikaty ukoczenia kursu.

W anonimowych ankietach ocenili, e projekt i kurs by bardzo udany, pomg wielu osobom

w rozwoju zawodowym, awansie, znalezieniu lepszej pracy, porozumiewaniu si podczas

wyjazdw zagranicznych. Do realizacji projektu zakupiono laptop, urzdzenie wielofunkcyjne,

radioodtwarzacze, telefon komrkowy, termosy, tablic informacyjn. Sprzt po zakoczeniu

projektu pozosta do dyspozycji Stowarzyszenia

Zachowanie dziedzictwa kulturowego i wykorzystanie jego zasobw w dziaaniach na

rzecz rozwoju rodowisk wiejskich to kolejna idea dziaa SPiRWH.

W trosce o uratowanie czci naszego dziedzictwa przygotowaam i przeprowadziam

projekt Obrazy przeszoci dofinansowany przez Fundacj Wspomagania Wsi z programu

Kultura Bliska 2006. Celem projektu byo zachowanie starych, cennych fotografii z koca XIX

i XX, na ktrych utrwalone zostao ycie naszych rodzicw i dziadkw, kultura materialn,

tradycje i zwyczaje. Wypoyczalimy od mieszkacw wsi blisko 600 starych, zniszczonych,

ale niezmiernie cennych zdj wykonanych w XIX i XXw. na terenie Handzlwki i okolic oraz

ok. 150 klisz fotograficznych. Zostay one zeskanowane i komputerowo poprawione. Powstay

z nich tematyczne albumy (tradycyjne i w wersji elektronicznej) ycie i praca wsi

galicyjskiej, wita, obrzdy i zwyczaje, Kultura i ycie spoeczne, Architektura

Handzlwki ostatnich stuleci. Z najciekawszych uratowanych obrazw powstaa ekspozycja

(przenona wystawa) prezentowana w czasie imprez zwizanych z zachowaniem dziedzictwa

kulturowego, w tym podczas seminarium historycznego i w miejscowym muzeum. Stare zdjcia

posuyy rwnie do przygotowania wydawnictw promocyjnych, w tym kalendarza i foldera

wydanego w 100 rocznic dziaalnoci Koa Gospody Wiejskich w Handzlwce, oraz do

16

sporzdzenia dokumentacji historycznej wnioskw o wpis na List Produktw Tradycyjnych

w prowadzonym rwnolegle projekcie Produkt Lokalny Naszym Dziedzictwem. Oprcz tego

utrwalilimy na fotografiach istniejce jeszcze cenne zabytki kultury materialnej - kapliczki

i krzye przydrone, domy drewniane, ciekawe pomniki, ktre gin z naszego krajobrazu. Cz

materiaw prezentowanych jest na zaprzyjanionych stronach internetowych, gdzie ciesz si

duym zainteresowaniem.

Dziedzictwo kulinarne to kolejny obszar dziaalnoci mieszkacw Handzlwki.

Niskotowarowe i ekologiczne gospodarstwa produkuj zdrow, tradycyjn ywno, na ktr

popyt ronie coraz szybciej. Pomys sprzeday i promocji produktw z domowego ogrdka oraz

wykorzystania ich w dziaalnoci agroturystycznej doprowadzi do powstania grupy

ZAGRODA HANDZLOWIANKA. Przez kilka lat dziaaa ona pod patronatem SPiRWH

prezentujc i promujc produkty lokalne i tradycyjne wyroby rkodzielnicze na targach,

jarmarkach, wystawach w kraju i za granic. W 2006r. opracowaam dla potrzeb ZAGRODY

projekt Produkt Lokalny Naszym Dziedzictwem. Otrzyma on dofinansowanie w konkursie

ogoszonym przez Fundacj TP w ramach programu Rzeczpospolita Internetowa.Gwnym

celem projektu byo wsparcie rozwoju i promocji wytwarzanych produktw tradycyjnych,

przygotowanie dokumentacji czci z nich do wpisu na List Produktw Tradycyjnych oraz

wykorzystanie w dziaaniach technik informatycznych, w tym Internetu. Zebrano informacje

o produktach ywnociowych wytwarzanych metodami tradycyjnymi, o kwaterodawcach

turystyki wiejskiej, twrcach i rkodzielnikach. Przygotowano dokumentacj historyczno-

etnograficzn i fotograficzn produktw, niezbdn do wpisania ich na List Produktw

Tradycyjnych. Wykonano dokumentacj fotograficzn rkodziea tworzonego przez rzebiarzy,

hafciarki, koronkarki, osoby wykonujce ozdobne stroiki, pisanki. Stanowi one materia na

strony internetowe, do folderw itp. Uruchomiono stron internetow z galeri produktw

tradycyjnych, rkodziea, ofert agroturystycznych. Cz edukacyjna projektu obejmowaa

szkolenia i warsztaty dla czonkw beneficjentw z zakresu sporzdzania wnioskw o wpis na

List Produktw Tradycyjnych (w ich wyniku przygotowano 11 takich wnioskw) obsugi

komputera, warunki wytwarzania, rejestracji i promocji produktw tradycyjnych, prowadzenia

i wykorzystanie produktw lokalnych w dziaalnoci agroturystycznej, pozyskiwania rodkw

na rozwj i promocj. W czasie spotka uczestnicy otrzymali materiay szkoleniowe

i poczstunek, korzystali z podrcznikw i ze sprztu komputerowego. Za rodki z projektu

wykonano stoiska promocyjno-wystawiennicze w stylu regionalnym i wyposaeno je w tym

profesjonalny zestaw gastronomiczny. Umoliwiaj one prezentacj produktw lokalnych,

rkodziea, ofert turystyki wiejskiej podczas targw i imprez plenerowych w kraju i za granic

(w tym Dni Ziemi w Warszawie). SPiRWH otrzymao wartociowy sprzt multimedialny:

laptop, cyfrowy aparat fotograficzny, rzutnik multimedialny, kamer internetow, a take

17

12 uywanych komputerw. Na ich bazie powstao cztery Punktu Dostpu do Internetu.

Mieszkacy wsi korzystaj z nich nieodpatnie.

Realizacja projektu pomoga osign spjno dziaa wytwrcw produktw lokalnych,

rkodzielnikw, kwaterodawcw turystyki wiejskiej, organizacji i instytucji ich wspierajcych

w zakresie zdobywania i przekazywania wiedzy i informacji, realizacji wsplnych dziaa

promocyjnych i handlowych, a w efekcie doprowadzia do najwaniejszego osignicia projektu

przeksztacenia Lokalnej Grupy Dziaania w stowarzyszenie dziaajcego na rzecz rozwoju

obszarw wiejskich.

Zaoona w maju 2007r. Zagroda Handzlowianka Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju

Obszarw Wiejskich realizuje ide zrwnowaonego rozwoju, wykorzystujc w tym celu

bogactwo dziedzictwa kulinarnego wsi. Prowadzi aktywn promocj wyrobw regionalnych

w kraju i za granic. Prezentuje produkty lokalne na konferencjach i spotkaniach

organizowanych przez Urzd Marszakowski i Wojewdzki, na targach Polagra Food,

spotkaniach z Poloni, a take na imprezach promocyjnych w Czechach, Sowacji, Niemczech

i Sycylii.Wielkim wsparciem dla modej organizacji sta si kolejny, przygotowany przeze mnie

projekt Szansa dla Wsi. Zosta on nagrodzony w konkursie Funduszu dla Organizacji

Pozarzdowych z kompontu I Demokracja i Spoeczestwo Obywatelskie. Celem projektu

jest rozwj instytucjonalny nowopowstaej organizacji, w tym podniesienie kwalifikacji

czonkw i wolontariuszy, poznanie i zastosowanie dobrych praktyk z podobnych organizacji,

przygotowanie biura i jego doposaenie. Dziki wsparciu FOP Zagroda Handzlowianka

odnowia i wyposaya biuro, zakupia sprzt komputerowy, przygotowaa materiay

promocyjne, zaprezentowaa si na targach, doksztaca czonkw i wolontariuszy, kompletuje

fachow biblioteczk, nawizuje kontakty z innymi organizacjami pozarzdowymi

realizujcymi podobne cele. Projekt zapewnienia mieszkacom wsi dostp do informacji

o moliwociach rozwoju, prawach i obowizkach obywatelskich, a stowarzyszeniu uatwia

skutecznie wcza si w ycie publiczne, wspiera i aktywizowa obywateli w dziaaniach na

rzecz rozwoju lokalnego.

Zaprezentowane w artykule formy aktywnoci mieszkacw Handzlwki to wybrane

dziaania, w ktrych uczestniczyam osobicie jako czonek stowarzysze, przygotowujc

i koordynujc projekty, organizujc imprezy. W ramach tak krtkiego opracowania nie sposb

opisa caoci bogatego ycia spoecznego naszej wioski. Skupiam si wic na dziaaniach,

ktre w ostatnich latach wniosy najwicej nowego w ycie wioski, suyy szeroko rozumianej

edukacji spoecznej, przyczyniy si do budowania nowoczesnego spoeczestwa

obywatelskiego i wspomagay jego rozwj. Na inne opracowanie pozostaje omwienie

dziaalnoci takich organizacji jak Ochotnicza Stra Poarna, Koo Gospody Wiejskich, Zesp

Orkiestry Dtej, Caritas czy Ludowy Klub Sportowy GROM. Istniej one w Handzlwce od

18

wielu lat, opieraj si rwnie na pracy spoecznej czonkw i pasjonatw, a ich wkad

w rozwj rodowiska jest niekwestionowany.

Literatura

1. Zbir szkicw i rozpraw pod redakcj Stanisawa ygi - 600 lat Handzlwki 1381 1981 acut 1981

PROGRAM ROZWOJU OBSZARW WIEJSKICH NA LATA 2007-2013

MOLIWE KIERUNKI PRZEMIAN W ROLNICTWIE WOJEWDZTWA

MAOPOLSKIEGO

Autor: Kazimierz Rabsztyn

Krakw

Wstp

Wedug danych GUS, w roku 2005 w wojewdztwie maopolskim byo 222.500 gospodarstw

rolnych o powierzchni powyej 1 ha. Dziaalno rolnicz prowadzi jednak mniej gospodarstw.

Dane Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa wskazuj, e gospodarstw, ktre

poprzez inwestycje w ramach programu SAPARD i Sektorowego Programu Operacyjnego

Restrukturyzacja i modernizacja sektora ywnociowego oraz rozwj obszarw wiejskich

2004-2006 zintensyfikoway swoj dziaalno w latach 2002 2007, byo ok. 1800 tj, 1,3%.

Tab. 7. Inwestycje w gospodarstwach rolnych w woj. maopolskim: Program SAPARD, Program SPO

Rolny 2004-2006. Ilo inwestycji w poszczeglnych gminach, powiatami. Stan 31.08.2007.

lp. powiat

ilo JST

powiecie

inwestycje w gospodarstwach

Program SAPARD SPO Rolny Razem

il. JST ilo inw.

% il. JST ilo inw.

% Ilo inw. %

1. bocheski 9 6 22 2,2 9 61 5,4 83 4,25

2. brzeski 7 4 13 1,5 6 31 2,76 44 2,25

3. chrzanowski 5 4 4 0,5 2 3 0,27 7 0,36

4. dbrowski 7 3 7 0,7 7 51 4,54 58 2,97

5. gorlicki 10 1 3 0,2 7 28 2,49 31 1,59

6. m. Krakw 1 1 17

2,0 1 17 1,51 34 1,74

7. krakowski 17 15 125 15,4 14 143 12,74 268 13,74

8. limanowski 12 6 76 9,0 8 86 7,66 162 8,31

9. miechowski 7 7 142 17,5 7 168 14,97 310 15,90

10. mylenicki 9 4 23 2,8 5 45 4,01 68 3,49

11. m. Nowy Scz 1 1 1 0,12 1 2 0,18 3 0,15

12. nowosdecki 16 9 76 8,9 12 109 9,71 185 9,49

13. nowotarski 14 2 2 0,2 6 18 1,60 20 1,02

14. olkuski 6 3 19 2,2 5 57 5,08 76 3,90

19

15. owicimski 9 3 4 0,5 5 20 1,78 24 1,23

16. proszowicki 6 6 248 30,3 6 182 16,22 430 22,05

17. suski 9 3 3 0,4 1 1 0,09 4 0,20

18. m. Tarnw 1 1 1 0,12 1 1 0,09 2 0,10

19. tarnowski 16 11 19 2,3 13 59 5,26 70 3,59

20. tatrzaski 5 2 4 0,4 1 1 0,09 5 0,25

21. wadowicki 9 0 0 0,0 4 19 1,69 19 0,97

22. wielicki 5 4 20 2,5 4 20 1,78 40 2,05

razem 181 84 828 100,0 125 1122 100,0 1950 100,00

rdo: Opracowanie wasne, na podstawie danych ARiMR

285 gospodarstw, tj. 0,2% skorzystao z moliwoci zalesienia swoich gruntw rolnych. Blisko

1000 gospodarstw tj ok. 0,7% skorzystao z funduszy na dostosowanie si do standardw Unii

Europejskiej. Ok. 3700 gospodarstw , tj ok.2,7% zdecydowao si podj 5-letnie zobowizania

zwizane z programami rolno-rodowiskowymi wcznie z rolnictwem ekologicznym. 15600

gospodarstw niskotowarowych, tj 11,2% gospodarstw przygotowao 5-letnie plany rozwoju

poszukujc moliwoci zwikszenia dochodu rolniczego w intensyfikacji kapitaowej, tj

poprzez zakup ziemi lub maszyn rolniczych albo budow przechowalni owocw lub warzyw,

lub intensyfikacj przez prac przestawiajc gospodarstwo na metody ekologiczne

i pracochonne kierunki upraw takie jak roliny jagodowe, warzywne, a take przetwrstwo

w gospodarstwie i sprzeda bezporedni mleka i przetworw; serw twarogowych, masa

i mietany.

Blisko 56750 gospodarstw tj. 40,8% zobowizao si do prowadzenia dziaalnoci rolniczej na

gruntach rolnych, na ktre rolnicy uzyskali pomoc z tytuu gospodarowania na obszarach

grskich i innych o niekorzystnych warunkach gospodarowania, przez okres co najmniej 5 lat

od dnia otrzymania pierwszej patnoci.

Inicjatywy

Z inicjatywy Krajowego Zwizku Hodowcw Czerwonego Byda Polskiego i Okrgowej

Spdzielni Mleczarskiej w Limanowej przygotowywany jest projekt utworzenia grupy

producentw masa i twarogu z mleka krw rasy polskiej czerwonej. Rasa ta naley do ras

rodzimych. Charakteryzuje si odpornoci na choroby, dobrym dostosowaniem do warunkw

rodowiskowych , wydajnoci mleka na poziomie 3.500 l rocznie o zawartoci 4,2-4,5 %

tuszczu i 3,3-3,6% biaka. Bydo tej rasy stanowi w wojewdztwie maopolskim ok. 30%

pogowia i wystpuje we wszystkich powiatach wojewdztwa. Najwicej w powiatach :

nowotarskim, nowosdeckim, limanowskim, gorlickim i tatrzaskim.

Moliwoci

Moliwoci wzmocnienia pozycji producentw rolnych na rynku, pozwalajce na ekonomiczne

przetrwanie i wzgldn stabilizacj dochodw przynosz, realizowane przez Agencj

Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, dziaania zawarte w Programie Rozwoju Obszarw

Wiejskich 2007-2013.

20

Dla gospodarstw maych i rednich szczeglnie przydatne wydaj si opisane poniej dziaania :

Dz. 2.2 Program rolno-rodowiskowy

Jest kontynuacj dziaania Wspieranie przedsiwzi rolno-rodowiskowych i poprawy

dobrostanu zwierzt Planu Rozwoju Obszarw Wiejskich na lata 2004 2006

Celem obecnego dziaania jest poprawa rodowiska przyrodniczego, ochrona gleby i wody,

a take zachowanie rnorodnoci biologicznej na obszarach wiejskich oraz ochrona

zagroonych rodzimych ras zwierzt gospodarskich i lokalnych odmian rolin uprawnych.

W dziaaniu tym wystpuje 9 pakietw rolno-rodowiskowych obejmujcych :

Pakiet 1. rolnictwo zrwnowaone (360 z/ha),

Pakiet 2. rolnictwo ekologiczne (uprawy rolnicze: 750-800 z/ha, trwae uytki zielone: 260-330

z/ha, uprawy warzywne: 1300-1550 z/ha, uprawy zielarskie: 1050-1150 z/ha, uprawy

sadownicze i jagodowe: 1540-1800 z/ha, pozostae uprawy sadownicze i jagodowe: 650-800

z/ha)

Pakiet 3. ekstensywne trwae uytki zielone (500 z/ha),

Pakiet 4. ochrona zagroonych gatunkw ptakw i siedlisk przyrodniczych poza obszarami

NATURA 2000 (550-1200 z/ha),

Pakiet 5. ochrona zagroonych gatunkw ptakw i siedlisk przyrodniczych na obszarach

NATURA 2000 (550-1390 z/ha),

Pakiet 6. zachowanie zagroonych zasobw genetycznych rolin w rolnictwie (570-4700 z/ha)

Pakiet 7. zachowanie zagroonych zasobw genetycznych zwierzt w rolnictwie (bydo: 1140

z/szt,

Konie: 1500 z/szt, owce: 320 z/szt, winie: 570 z/szt),

Pakiet 8. ochrona gleb i wd (330-470 z/ha),

Pakiet 9. strefy buforowe (40-110 z/mb).

Patnoci rolno-rodowiskowe s pomoc wieloletni, wypacan corocznie, po wykonaniu

okrelone-go zestawu zada w ramach danego wariantu.

Dz. 1.8 Uczestnictwo rolnikw w systemach jakoci ywnoci

Celem dziaania jest poprawa jakoci produkcji i produktw rolnych przeznaczonych do

spoycia, zwikszenie spoycia ywnoci wysokiej jakoci oraz wsparcie rolnikw

wytwarzajcych ywno wysokiej jakoci. Beneficjentem moe by producent rolny-osoba

fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna nie posiadajca osobowoci prawnej, ktra

zostaa wpisana do ewidencji producentw na podstawie ustawy z dnia 18 grudnia 2003 r.

o krajowym systemie ewidencji gospodarstw rolnych oraz ewidencji wnioskw o przyznanie

patnoci (Dz.U. z 2004 r, nr 10,p.76).

21

Cel dziaania realizowany jest poprzez wsparcie rolnikw uczestniczcych w nastpujcych

systemach jakoci ywnoci ( 3 oparte na przepisach wsplnotowych i 1 na przepisach

krajowych):

1. Rozporzdzenie Rady (WE) nr 510/2006 z dnia 20 marca 2006 r.

- Chroniona Nazwa Pochodzenia (3200 z/rok/gospodarstwo, przez 5 lat),

- Chronione Oznaczenie Geograficzne (3200 z/rok/gospodarstwo, przez 5 lat)

2. Rozporzdzenie Rady (WE) nr 509/2006 z dnia 20 marca 2006 r

- Gwarantowana Tradycyjna Specjalno (3200 z/rok/gospod., przez 5 lat)

3. Rozporzdzenie Rady(EWG) nr 2092/91 z 24 czerwca 1991 r

- produkty rolnictwa ekologicznego (996 z/rok/gospodarstwo, przez 5 lat)

4. Ustawa z dnia 18 grudnia 2003 r o ochronie rolin (Dz.U. z 2004 r, nr 11,p.94)

- produkcja integrowana (2750 zl/rok/gospodarstwo, przez 5 lat)

Powysze kwoty s maksymalnymi stawkami wsparcia dla producenta rolnego uczestniczcego

w danym systemie.

Dz. 1.9 Dziaania informacyjne i promocyjne

Celem dziaania jest zwikszenie popytu na produkty rolne i rodki spoywcze objte

mechanizmami jakoci ywnoci, pogbienie wiedzy konsumentw o zaletach produktw

objtych mechanizmem jakoci ywnoci oraz wsparcie grup producentw skupiajcych

podmioty aktywnie uczestniczce w systemach jakoci ywnoci. Dziaania informacyjne

i promocyjne mog by realizowane na caym rynku wsplnotowym prze grupy producentw,

ktre pochodz z terytorium Rzeczpospolitej Polskiej. Dziaanie jest realizowane poprzez

refundacje czci kosztw kwalifikowanych grupom producentw realizujcym dziaania

informacyjne i promocyjne. Do wsparcia kwalifikuj si wycznie projekty promocyjne

i informacyjne realizowane na rynku wewntrznym.

Aby kwalifikowa si do wsparcia grupa producentw musi skupia podmioty, ktre aktywnie

uczestnicz w systemach jakoci ywnoci w odniesieniu do okrelonych produktw lub

sposobu produkcji co musi by potwierdzone przedstawieniem dokumentw potwierdzajcych,

e grupa producentw, osoby fizyczne, osoby prawne lub jednostki organizacyjne nie

posiadajce osobowoci prawnej skupione w tej grupie producentw wytwarzaj lub produkuj

te produkty na terytorium RP.

Wsparcie dotyczy produktw zarejestrowanych jako:

- Chroniona Nazwa Pochodzenia (ChNP)

- Chronione Oznaczenie Geograficzne (ChOG)

- Gwarantowana Tradycyjna Specjalno (GTS)

- produkty rolnictwa ekologicznego,

- produkty integrowanej produkcji.

22

W ramach tego dziaania dopuszcza si m.in. organizacj oraz uczestnictwo w targach

i wystawach, kampaniach promocyjnych i reklamowych skierowanych do konsumentw

prowadzonych na rynku wewntrznym.

Grupy producentw mog uzyska refundacj, ktra wyniesie 70% kwalifikujcych si

kosztw, faktycznie poniesionych na realizacj dziaa informacyjnych lub promocyjnych.

Dz. 1.10 Grupy producentw rolnych

Wsparcie dla grup producentw rolnych w ramach Programu Rozwoju Obszarw Wiejskich na

lata 2007-2013 jest kontynuacj dziaania zapocztkowanego w Planie Rozwoju Obszarw

Wiejskich z lat 2004 2006.

Udzielana pomoc finansowa ma uatwi tworzenie i funkcjonowanie grup producentw rolnych,

powstajcych w celu: dostosowania produkcji do wymogw rynkowych, wsplnego

wprowadzania przez czonkw grupy towarw do obrotu, w tym przygotowania do sprzeday i

dostaw do odbiorcw hurtowych oraz ustalania wsplnych zasad informowania o produkcji, ze

szczeglnym uwzgldnieniem dostpnoci produktw.

Wsparcie w ramach dziaania Grupy producentw rolnych objtego Programem Rozwoju

Obszarw Wiejskich na lata 2007-2013 (podobnie, jak w ramach PROW 2004-2006) udziela si

w postaci zryczatowanej pomocy w formie rocznych rat przez okres pierwszych piciu

(kolejnych 12-miesicznych okresw prowadzenia dziaalnoci przez grup) liczonych od dnia

dokonania wpisu grupy producentw rolnych do rejestru przez marszaka wojewdztwa

waciwego dla miejsca siedziby grupy. Pomoc naliczana jest na podstawie rocznej wartoci

netto przychodw ze sprzeday produktw lub grup produktw wytworzonych

w gospodarstwach czonkw grupy i wynosi: 5%, 5%, 4%, 3% i 2% wartoci produkcji

sprzedanej, stanowicej rwnowarto w zotych do sumy 1000000 euro, odpowiednio

w pierwszym, drugim, trzecim, czwartym i pitym roku, albo 2,5%, 2,5%, 2%, 1,5% i 1,5%

wartoci produkcji sprzedanej, stanowicej rwnowarto w zotych powyej sumy 1000000

euro, odpowiednio w pierwszym, drugim, trzecim, czwartym i pitym roku.

Grupa producentw rolnych moe otrzyma wsparcie tylko raz w okresie swojej dziaalnoci,

niezalenie od tego czy rdem tej pomocy by budet krajowy czy budet UE.

23

AKTUALNE UWARUNKOWANIA ROZWOJU OBSZARW WIEJSKICH NA

PRZYKADZIE LOKALNEJ GRUPY DZIAANIA DOLINA DOLNEJ WISY Autor: Magda Janto

Opiekun dr in. Piotr Prus

SKN Doradztwa w Agrobiznesie

Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy

Katedra Ekonomiki i Doradztwa w Agrobiznesie Sowa kluczowe: Program Rozwoju Obszarw Wiejskich, Program Leader, Lokalna Grupa Dziaania

Wstp

wiat w ostatnich czasach zacz si szybciej rozwija, a przemiany spoeczno-

ekonomiczne coraz bardziej pogbiy rnice pomidzy wsi, a miastem. Niekiedy rodowisku

wiejskiemu trudniej zrozumie nadchodzce zmiany, a jeszcze trudniej si do nich dostosowa.

Niestety nadal na niektrych terenach wsi panuje niedostateczny poziom wyksztacenia,

nieodpowiednie przygotowanie zawodowe, a co za tym idzie nisze aspiracje yciowe oraz

trudniejszy dostp do rynku pracy [1;3].

Jednak globalizacja dla mieszkacw wsi nie musi by powodem do zmartwie. Wie

moe by miejscem przyszoci. W wielu krajach europejskich i rwnie w Polsce widoczne

jest to, e wraz z postpem globalizacji wzrasta warto lokalnoci [1]. Od dawna wiadomo, e

wie to miejsce atrakcyjne ze wzgldu na pikne krajobrazy, zdrowy klimat, czyste rodowisko

i wiksze bezpieczestwo. Dlaczego wic nie stara si aby rozwijaa ona swoje moliwoci,

aby mieszkacy wsi nie czuli si gorsi od spoecznoci miejskiej, a wrcz przeciwnie byli

dumni z tego, e yj na wsi.

Realizacja PROW

W latach 2004-2006 realizowane byy dwa programy: Plan Rozwoju Obszarw Wiejskich

oraz Sektorowy Program Operacyjny Restrukturyzacja i modernizacja sektora ywnociowego

oraz rozwoju obszarw wiejskich zostao poczone w jeden spjny program: Program

Rozwoju Obszarw Wiejskich na lata 2007-20013. W ramach tego programu przewidziane jest

Dziaanie 3.3 Odnowa i rozwj wsi [3]. Celem powyszego programu jest stworzenie

24

warunkw dla rozwoju wsi oraz zwieszenie aktywnoci spoecznoci wiejskiej poprzez

rozwizanie m.in. takich aspektw jak:

1. Podniesienie jakoci ycia i pracy na wsi.

2. Wzrost atrakcyjnoci turystycznej i inwestycyjnej obszarw wiejskich.

3. Zaspokajanie potrzeb spoecznych i kulturalnych mieszkacw wsi.

4. Kultywowanie tosamoci spoecznoci wiejskiej, zachowanie dziedzictwa kulturowego

i specyfiki obszarw wiejskich.

5. Promocja obszarw wiejskich. [3]

Wpyw na zrnicowanie dwch programw miay przede wszystkim: aktywno

spoecznoci wiejskich oraz instytucji lokalnych i regionalnych. Pozytywne dowiadczenia

pokazuj jednak, e Polska wie wykazuje si zarwno duym zainteresowaniem, jak i du

skutecznoci w pozyskiwaniu rodkw na rozwj, a wojewdztwo kujawsko-pomorskie jest

jednym z przodujcych w kraju wojewdztw w tym zakresie. [2]

Program LEADER

Jednak, aby rozwj obszarw wiejskich mg si rozwija, musi zaistnie waciwe

zarzdzanie na poziomie lokalnym w zakresie spoecznym i gospodarczym co czsto

realizowane jest w stopniu niewystarczajcym. Dlatego te coraz wiksze uznanie zdobywa

inicjatywa Leader. Jej celem jest przede wszystkim aktywizacja spoecznoci wiejskich poprzez

wczanie ich do planowania lokalnych inicjatyw. Lokalna spoeczno ma za zadanie

opracowa strategi rozwoju obszarw wiejskich. Rozwija si wsppraca midzyludzka,

a wiedza i umiejtnoci przedstawicieli trzech sektorw: publicznego, gospodarczego

i spoecznego przyspieszaj rozwj obszarw wiejskich i popraw warunkw ycia

zamieszkujcej je ludnoci. Powysi przedstawiciele tworz tzw. Lokaln grup dziaania, ktra

to wybiera projekty. Ich realizacja prowadzi do osignicia celw wsplnie opracowanej

strategii. W skadzie lokalnych grup dziaania wchodz przedstawiciele wadz lokalnych,

organizacji pozarzdowych i przedsibiorcw. Oni wprowadzaj w ycie projekty korzystne

z punktu widzenia rozwoju obszarw wiejskich, a te wprowadzane s najczciej na obszarze

kilku gmin. To powoduje podniesienie jakoci zarzdzania oraz skania do stosowania

innowacyjnych rozwiza w zakresie rozwoju regionu [3].

Lokalna Grupa Dziaania Zakole Dolnej Wisy

Doskonaym przykadem powyszego jest dziaalno Lokalnej Grupy Dziaania

Zakole Dolnej Wisy. Partnerstwo to swoj dziaalno rozpoczo 16 lutego 2006 roku w

porozumieniu mieszkacw i samorzdw czterech ssiadujcych ze sob gmin: Dbrowy

Chemiskiej, Kijewa Krlewskiego, Pruszcza Pomorskiego i Unisawia Pomorskiego.

Obszar LGD znajduje si w piknej dolinie Wisy, posiada bogate walory przyrodnicze

i krajobrazowe. Dodatkowo na kadym kroku wystpuj tutaj zabytki kultury: stare grodziska,

paace, parki dworskie itp. Dlatego te posiada ona wspaniae moliwoci do dalszego rozwoju,

25

a jednoczenie promowanie obszaru. Chocia grupa Zakole Dolnej Wisy to stosunkowo

krtkotrwaa dziaalno zdya ju odnie spore sukcesy.

LGD ju od samego pocztku swojego istnienia zacza intensywnie promowa swoje

produkty tradycyjne. Najlepszym sposobem na powysz promocj jest uczestnictwo bd

samodzielna organizacja imprez i spotka kulturowych. I tak oto przedstawiciele Zakola

Dolnej Wisy uczestniczyli m.in. podczas konferencji Z ekologi na co dzie w Przysieku,

na Festiwalu Smaku w Grucznie, w doynkach ekologicznych Barwy Lata Dary Jesieni

i wielu, wielu innych. Uczestniczyli rwnie w wielu spotkaniach zagranicznych m.in. takich

jak: Woski Festiwal Smaku FESTAMBIENTE, wiatowe Targi Smaku TERRA MADRE

w Turynie; Dni Polskie na Zamku w Estonii oraz INTERNATIONAL TOURISM Expo of

Pilsen.[5]

Stowarzyszenie Zakole Dolnej Wisy zoyo wniosek do programu LEADER

i zostao zakwalifikowane na 36. miejscu w kraju, na okoo 200 projektw z czego tylko 80

LGD uzyskao rodki finansowe. Dziki uzyskanym funduszom stowarzyszenie dba

o zachowanie lokalnego dziedzictwa kulturowego, chroni rodowisko oraz wzmacnia

aktywno, przedsibiorczo, a take poczucie tosamoci lokalnej mieszkacw [4]. Dziki

programowi LEADER nastpi rozwj produktw lokalnych i turystycznych, a w konsekwencji

rozwj czterech gmin nalecych do LGD.

Podsumowanie

Dziki takim stowarzyszeniom jak Lokalne Grupy Dziaania obserwujemy na terenach

wiejskich wzrost aktywnoci spoecznej. Mieszkacy wsi dbaj o swoje otoczenie zarwno

wizualne jak i kulturowe. Chtniej uczestnicz w spotkaniach, szkoleniach aby rozwija swoje

zainteresowania i zdobywa nowe umiejtnoci. Produkty tradycyjne staj si coraz bardziej

popularne dla wszystkich grup spoecznych co te powoduje wiksze zainteresowanie wsi jako

miejscem do wypoczynku m.in. w gospodarstwach agroturystycznych. Dzisiaj wie moe

przyciga w bardziej wyrafinowany sposb ni dawniej, a dodatkowo dziki moliwociom

komunikowania si poprzez Internet i pracy na odlego, na wsi mona coraz lepiej zarabia

chociaby poprzez dziaanie w ramach gospodarki globalnej. Jednak przyszo wsi nie stworzy

si sama, a powstawanie wyej opisanych projektw i stowarzysze, oraz dobre pomysy na

ciekawe ycie na wsi, zgodna wsppraca przy realizacji i szukanie wasnych si i zasobw

sprzyjajcych rozwojowi zdoaj wygra z potg miasta i jego moliwociami.

Literatura 1. Idziak W. O odnowie wsi. Poradnik. Warszawa 2004 2. Stanek D. Z PROW za pan brat. Miesicznik Wie kujawsko-pomorska, wrzesie 2007 3. www.armir.gov.pl/pliki/66/0/0/PROW_2007_2013_final_RDC.pdf 4. www.kpodr.pl/przedsiebiorczosc/inne/zakole_dolnej_wisly.php 5. www.zakolewisly.pl

26

Present condition of rural areas development on the example of Regional Group Effect of The

Lower Vistula Valley

Summary

The PROW is the initiative of development of rural areas (the Program of evolution of rural areas) and

the programme Leader. Thanks their were it been possible to realize the regional the projects and to

enlarge simultaneously the commitment the rural of community founds. The founded Regional Group

Effect are the example here in great number such how the Zakole Dolnej Wisy in kujawsko-pomorskie

province. Associations these with the help of regional dishes and shandicraft promote their region, which

influences on his longer interests. The new businessmen, new occupants and new ideas appear on more

far development of country areas.

Kay words: The Program of evolution of rural areas, programme Leader, Regional Group Eff

BALAST CZY POTENCJA? KOA GOSPODY WIEJSKICH

W KONTEKCIE OSTATNICH PRZEMIAN POLSKIEJ WSI

Autorka: Ilona Matysiak

Uniwersytet Warszawski, Instytut Studiw Spoecznych

Ul. Stawki 5/7, 00 183 Warszawa

email: ilona.matysiak@uw.edu.pl

Sowa kluczowe: kobieta wiejska, aktywno spoeczna, spoeczestwo obywatelskie

Wstp

W najnowszej literaturze powiconej kierunkom ju zachodzcych oraz podanych

w dalszej perspektywie przemian, najczciej kadzie si nacisk na konieczno tzw.

wielofunkcyjnego oraz zrwnowaonego rozwoju polskiej wsi. Rozwj wielofunkcyjny jest

rozumiany jako dywersyfikacja dziaalnoci gospodarczej na obszarach wiejskich, gdzie

miejsce rozwoju opartego przede wszystkim na rolnictwie (monofunkcyjnego) powinno si

wprowadzi rozwj wielofunkcyjny oparty na maych pozarolniczych przedsibiorstwach,

turystyce, handlu, usugach itd. [3] W dyskusjach na temat zrwnowaonego rozwoju z kolei

podkrela si znaczenie tzw. mikkich czynnikw, takich jak kapita spoeczny czy zasoby

kulturowe. [6] Obydwa te podejcia aktualnie wyznaczajce ramy przemian zachodzcych na

polskiej wsi mniej lub bardziej explicite zakadaj istotne znaczenie kapitau ludzkiego oraz

potrzeb uruchomienia oddolnej aktywnoci w lokalnym kontekcie. Innymi sowy, odgrne

dziaania na poziomie pastwowym, regionalnym czy lokalnym nie wystarcz, jeli mieszkacy

wsi nie zechc si organizowa i sami wzi spraw w swoje rce.

Obok Ochotniczych Stray Poarnych, Koa Gospody Wiejskich jawi si jako stay

element spoecznego krajobrazu polskiej wsi, odporny na perturbacje wywoane transformacj

ustrojow, ktre znacznie osabiy struktur m.in. kek rolniczych. Warto, zatem zastanowi

si, czy Koa Gospody Wiejskich mog by rozpatrywane jako istotny zasb polskiej wsi

stanowicy potencjalne wsparcie przemian zachodzcych na polskiej wsi? Celem niniejszego

artykuu nie jest zaprezentowanie kompleksowej odpowiedzi na tak postawione pytanie, ale

jedynie zarysowanie jednej z moliwych do przyjcia perspektyw.

27

Materia i metody

Przyszociowy potencja K Gospody Wiejskich zostanie oszacowany poprzez prb

okrelenia skali wystpowania tej organizacji w rodowisku wiejskim, dokonania spoecznej

charakterystyki jej czonki, okrelenia profilu dziaalnoci oraz moliwych kierunkw

rozwoju. Niej przedstawiona analiza zostaa dokonana na podstawie wybranych wynikw

bada oglnopolskich oraz jakociowych1 i ilociowych

2 bada wasnych [5],

przeprowadzonych w roku 2005 na potrzeby pracy magisterskiej, a take dostpnej literatury.

Analiza ta ma charakter skrtowy i porusza jedynie najbardziej istotne ze wzgldu na zakres

tematyczny niniejszego opracowania zagadnienia.

Wyniki

Koa Gospody Wiejskich oficjalnie okrela si jako dobrowoln, samorzdn

i niezalen organizacj spoeczno zawodow kobiet wiejskich dziaajc w ramach

organizacji kek rolniczych.[7] Zgodnie z danymi Krajowego Zwizku Rolnikw, Kek

i Organizacji Rolniczych, obecnie funkcjonuje 25,8 tys. K Gospody Wiejskich, w sumie

zrzeszajcych 857 tys. czonki.[9] Liczby te powinny by traktowane jedynie jako

przyblienie, poniewa zaprzestanie dziaalnoci KGW nie jest zazwyczaj nigdzie zgaszane

przez ich czonkinie, Koa Gospody Wiejskich funkcjonuj rwnie jako niezarejestrowane

grupy nieformalne. Wbrew przytoczonej wyej oficjalnej definicji, KGW czsto dziaaj

niezalenie od macierzystej struktury kek rolniczych.

Podczas gdy wyniki oglnopolskich bada CBOS okrelaj przynaleno do organizacji

kobiecych z uwzgldnieniem KGW na poziomie 0,9% [8], badania przeprowadzone na prbach

celowych skadajcych si wycznie z kobiet wiejskich wskazuj na wiksz skal ich

uczestnictwa w Koach Gospody: od 5,5% [10] a do 26% w przypadku badania sotysek.3[1]

Wydaje si zatem, e skala uczestnictwa kobiet wiejskich w KGW moe by znacznie wysza

ni si powszechnie uwaa.

Jak wynika z przeprowadzonych przeze mnie bada [4], czonkiniami KGW najczciej

s kobiety w wieku rednim i starsze (41 60 i wicej lat), posiadajce dzieci, o wyksztaceniu

zawodowym lub rednim, ale take wyszym. Ich czonkinie, a przede wszystkim liderki, maj

1 Badanie obejmowao KGW funkcjonujce w 4 rnych miejscowociach reprezentujcych odmienne

typy wspczesnych wsi: wie w orbicie duej aglomeracji miejskiej, wie na Ziemiach Odzyskanych,

charakteryzujc si wysokim poziomem ubstwa wie bieszczadzk oraz wie na Pomorzu o silnych

tradycjach kek rolniczych i KGW. W ramach badania zostao przeprowadzonych 15 wywiadw

pogbionych z liderkami i czonkiniami wybranych K. 2 Badaniem zostao objtych 100 sotysek z caego kraju uczestniczek konferencji Teraz Wie!

zorganizowanej przez Sekretariat Penomocnika Rzdu ds. Rwnego Statusu Kobiet i Mczyzn oraz

Parlamentarn Grup Kobiet w dniach 23-24.05.2005 w Sejmie RP. 3 W tym szczeglnym przypadku wyniki dotyczce sotysek odnosz si do badania przeprowadzonego

przez prof. M. Fuszar, por. Fuszara M. 2006. Kobiety w polityce, Trio Warszawa.

28

za sob dziaalno w Zwizku Modziey Wiejskiej lub niegdysiejszym Zwizku

Socjalistycznej Modziey Polskiej. Przecitna liczba czonki waha si od 10 do 30 kobiet.

Zapytane o przyczyny przynalenoci, respondentki wskazyway na ch zrobienia czego dla

mieszkacw swojej wsi, wsppracy z innymi kobietami, ale take dziaania w sferze

publicznej.

Koa Gospody Wiejskich, ktrych dotyczyo badanie nie posiadaj osobowoci prawnej.

Co za tym idzie, nie maj moliwoci we wasnym imieniu ubiega si o jakiekolwiek rodki

zewntrzne na finansowanie swojej dziaalnoci. Finanse badanych przeze mnie KGW

pochodziy ze skadek czonki, niewielkiego wsparcia udzielanego przez wadze gminne lub

nagrd pieninych okazjonalnie zdobywanych podczas rnego rodzaju lokalnych konkursw.

Niektre czonkinie badanych KGW sygnalizoway potrzeb zarejestrowania swojej organizacji

jako stowarzyszenia w Krajowym Sdzie Rejestrowym, dostrzegajc moliwo ubiegania si

o granty dostpne dla organizacji pozarzdowych z terenw wiejskich.

Tradycyjnym zadaniem K Gospody Wiejskich byo przede wszystkim rozwijanie

umiejtnoci kobiet wiejskich w zakresie prowadzenia gospodarstwa domowego i rolnego,

a take podnoszenie jakoci ycia rodzin czonki i innych mieszkacw danej wsi. KGW

zapeniay rwnie luk braku usug kiedy niedostpnych na wsi, np. poprzez organizacj

wypoyczalni naczy czy sprztu gospodarstwa domowego. Wreszcie, przy Koach Gospody

Wiejskich funkcjonoway zespoy ludowe, czonkinie organizoway przedstawienia teatralne,

festyny i inne imprezy o charakterze kulturalnym, przede wszystkim tradycyjne doynki. [2]

Warto w tym miejscu podkreli, i kobiety aktywne w KGW czsto peniy rol agentw

zmiany, poniewa jako pierwsze stosoway w praktyce nowinki gospodarskie lub kulinarne.

Jak wynika z przeprowadzonych przeze mnie bada, skrtowo naszkicowany powyej,

utrwalony w okresie PRL profil dziaania K Gospody Wiejskich okaza si wyjtkowo

trway i relatywnie uniwersalny. Podstawowa dziaalno badanych KGW koncentrowaa si

wok tradycyjnych uroczystoci doynkowych, aktywnoci zespow ludowych (przede

wszystkim piewaczych), organizowania imprez okolicznociowych dla mieszkacw,

wycieczek, kursw gotowania i rkodziea. Tylko w przypadku jednego z objtych badaniem

K pojawi si pomys zorganizowania zaj fitness dla wszystkich chtnych kobiet

w miejscowoci. Co ciekawe, byo to jedyne badane Koo z przewag czonki w wieku 30-45

lat.

Jeli chodzi o funkcjonowanie K Gospody Wiejskich w lokalnych sieciach

wsppracy, wikszo respondentek wskazywaa na instytucjonalne osamotnienie swoich

organizacji. Wobec upadku duej liczby kek rolniczych po roku 89, KGW straciy oparcie

w ich strukturze. Niewystarczajce wsparcie i legitymizacja dziaalnoci K przede wszystkim

ze strony wadz lokalnych sprawia, e czonkinie KGW czuj si niejako zawieszone w prni

i zdane same na siebie.

29

Mimo wyej wskazanych ogranicze i trudnoci, wszystkie respondentki zgodnie

stwierdziy, e organizacje kobiece s niezbdne na polskiej wsi. Podobnie, ponad 90%

badanych przeze mnie sotysek zgodzio si z t opini. Ich zdaniem KGW powinny zajmowa

si integracj lokalnych spoecznoci, kultywowaniem tradycji ludowych, ale take

integrowaniem samych kobiet. [4] Potrzeb funkcjonowania organizacji kobiecych zajmujcych

si sprawami kobiet wiejskich potwierdzio take prawie 85% kobiet w badaniu oglnopolskim

Polskiego Towarzystwa Polityki Spoecznej na zlecenie MPiPS. [10]

Czy w obliczu przedstawionej wyej, z koniecznoci skrtowej i ograniczonej

charakterystyki potencjau wspczesnych K Gospody Wiejskich, organizacje te mona

uzna za istotny zasb z punktu widzenia kierunkw aktualnych przemian polskiej wsi?

Wnioski

Co niezwykle istotne, Koa Gospody Wiejskich, jako najbardziej powszechna forma

zbiorowej aktywnoci kobiet wiejskich w lokalnej przestrzeni publicznej, zalegitymizowaa i

utrwalia ide tej aktywnoci w wiejskich spoecznociach. Czonkostwo w KGW umoliwio

kobietom wiejskim wykroczenie poza ograniczon przestrze rodziny i gospodarstwa.

Organizacja angaujca kobiety trwale wpisaa si w krajobraz polskiej wsi, co umoliwia

peniejsze uruchomienie si kapitau ludzkiego do dziaania. Z drugiej strony, istnieje

niebezpieczestwo, i trwao uniwersalnego profilu dziaalnoci K Gospody Wiejskich

moe uniemoliwia adaptacj organizacji wobec zachodzcych na obszarach wiejskich zmian.

Forma (zarejestrowane stowarzyszenie, grupa nieformalna) oraz profil dziaania KGW

powinien by dostosowany do charakteru danej miejscowoci oraz specyficznych potrzeb jej

mieszkacw. Integracyjny i kulturalny charakter dotychczasowej dziaalnoci K Gospody

Wiejskich mgby z powodzeniem zosta wykorzystany jako kana popularyzacji lokalnej

tradycji, kuchni czy produktu regionalnego, tradycyjnego rkodziea elementw czsto

podkrelanych w kontekcie wielofunkcyjnego czy zrwnowaonego rozwoju obszarw

wiejskich. Aktywno K Gospody Wiejskich mogaby rwnie suy powstaniu przestrzeni

samoksztacenia kobiet wiejskich i nie tylko, na przykad poprzez organizacj zaj

edukacyjnych dla osb starszych. W tym przypadku KGW mogyby stanowi baz do rozwoju

struktur przypominajcych uniwersytety trzeciego wieku funkcjonujce w miastach.

W chwili obecnej Koa Gospody Wiejskich zdaj si funkcjonowa raczej na

obrzeach lokalnych sieci dziaalnoci obywatelskiej ni w jej centrum. Zmiana takiego stanu

rzeczy wymaga wsparcia i partnerskiego podejcia wobec KGW przez innych aktorw rozwoju

lokalnego, przede wszystkim wadze lokalne i organizacje pozarzdowe.

Literatura 1. Fuszara M. 2006. Kobiety w polityce, Trio Warszawa: 179 209.

30

2. Grzebisz Nowicka Z. 1995. Dziaalno organizacji K Gospody Wiejskich na rzecz kobiet i ich rodzin, w: Sawicka J. (red.) 1995. Kobieta wiejska w Polsce: rodzina, praca, gospodarstwo,

Wydawnictwo Jardan, Warszawa.

3. Kodziski M. 2005. Dywersyfikacja gospodarki wiejskiej, w: Rosner A. (red.) 2005. Uwarunkowania i kierunki przemian spoeczno gospodarczych na obszarach wiejskich, Instytut

Rozwoju Wsi i Rolnictwa: 31.

4. Kurczewski J. 2003. Lokalne spoeczestwa obywatelskie, w: Karczewski J. (red.) 2003. Lokalne Spoecznoci Obywatelskie, UW ISNS, Orodek Bada Spoecznych, Warszawa: 261.

5. Matysiak I. 2005. Stare i nowe formy aktywnoci spoecznej kobiet na obszarach wiejskich w Polsce, praca napisana pod kierunkiem prof. dr hab. R. Siemieskiej ochowskiej, Zakad

Socjologii Owiaty i Wychowania, Instytut Socjologii UW.

6. Podedworna H., Ruszkowski P. (red.) 2008. Spoeczne aspekty zrwnowaonego rozwoju wsi w Polsce. Partycypacja lokalna i kapita spoeczny, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR.

7. Rola i funkcje KGW w przyspieszaniu przemian cywilizacyjnych i kulturalnych na wsi, Krajowy Zwizek Rolnikw, Kek i Organizacji Rolniczych, www.kolkarolnicze.eu/?mod=site&id=31.

8. Stan spoeczestwa obywatelskiego w latach 1998 2006, CBOS. 9. Struktura Krajowego Zwizku Rolnikw, Kek i Organizacji Rolniczych, KZRKiOR,

www.kolkarolnicze.eu/?mod=site&id=16.

10. Walczak Duraj D. (2008). Podstawowe sfery potencjalnego uczestnictwa kobiet wiejskich w yciu spoeczno politycznym, w: Krzyszkowski J. (red.). 2008. Diagnoza sytuacji spoeczno

zawodowej kobiet wiejskich w Polsce, ZWP MPiPS. Zam. 206/08.

Burden or potential? The Farmers Wives Association in the context of current changes of Polish

rural areas

Summary

The paradigms of multifunctional development and sustainable development of rural areas have been

highly discussed recently in Poland. These paradigms are considered as the most possible frames of the

changes which are already observed. As both concepts emphasize the importance of human and social

capital and cultural resources, it seems to be strongly related to the idea of bottom up activity.

Therefore, the existing structure of the Farmers Wives Association as the most popular feminine

organization in rural areas in Poland is a very important issue. The article discusses whether this

organization could be one of the crucial resources in relation to the development. The possible potential

of the Farmers Wives Association is briefly examined by discussing its scale, social characteristics of its

members and types of activities. The conclusion is that the Farmers Wives Association, in general, has

been legitimizing rural womens activity in the public sphere. This organization is strongly accepted and

needed in Polish rural communities. For its relation to preserving traditional culture, it has a great

potential, e.g. in the context of multifunctional development of rural areas in Poland. But without being

supported by local government and NGOs, the Farmers Wives Association may easily become a burden.

Key words: rural women, social activity, civic society.

31

CO TERAZ ROBI KO - LUDOWY KLUB JEDZIECKI ZABAJKA

Autor:Edyta Pyrek, Marcin Balcar, Janina Baej

Opiekun sekcj: dr in. Janina Baej

Studenckie Koo Naukowe Rolnikw Wocianin, Sekcja Ochrony rodowiska Rolniczego

Uniwersytet Rzeszowski

Wydzia Biologiczno Rolniczy

Ul. wikliskiej 2, 35-601 Rzeszw:

e-mail: zuzlowka@onet.eu

Sowa kluczowe: ko, sport, rekreacja

Zmiany zachodzce na terenach wiejskich oraz szybko postpujcy rozwj techniki

powoduj, e pracujce konie obecnie spotyka si w bardzo nielicznych gospodarstwach,

poniewa zostay zastpione przez konie mechaniczne. Nie znaczy to jednak, e znikaj

zupenie z krajobrazu obszarw wiejskich. Wspczenie bardzo czsto konie wykorzystywane

s do rekreacji, sportu oraz hipoterapii [1].

Dowodem na to jest dziaalno istniejcego ju od 30 lat Ludowego Klubu

Jedzieckiego Zabajka. Dziaa on jako Stowarzyszenie uytecznoci publicznej, a zosta

zaoony przez grup studentw mionikw koni w 1971 roku. Studencki Klub Jedziecki, bo

taka bya jego pierwotna nazwa powsta, w Zabajce na gruntach gminnych dziki yczliwoci

wczesnych wadz Urzdu Miasta i Gminy w Gogowie Mp. oddalonego o12 km od Rzeszowa

stolicy wojewdztwa. Wadze gminy zakupiy wtedy dwa konie; Ego i Eliota wynajmujc dla

nich u osoby prywatnej malek stajenk. Wwczas ju w okolicy staww gogowskich zaczy

si pierwsze dyury instruktorskie i bardzo szybko rosa liczba chtnych do nauki jazdy konnej.

Zainteresowanie to wzbudzio yczliwo lokalnych wadz w Gogowie Mp., ktre przyczyniy

si do powstania Wsplnej Sekcji Jedzieckiej MLKS "Gogowia" i SKJ Rzeszw. Dla

Studenckiego Klubu Jedzieckiego Rolnicza Spdzielnia Produkcyjna w Stpinie

wydzierawia pi koni. W listopadzie 1978 stay w stajni Ego, Eliot, Kaprys, Kalif, Zasawia,

Interpol zwany po prostu Poldkiem, i Pirat. Szczeglnie ciekawa jest historia konia Pirata,

ktrego studenci kupili za zarobione pienidze przy zbieraniu kamieni z pl w zaprzyjanionym

Pastwowym Gospodarstwie Rolnym (PGR) w Dbrowicy. Wkrtce budynek stajni okaza si,

may i powstaa 1-sza przybudwka, a potem druga na siano i som. Niedugo do stada

doczyy i zostay entuzjastycznie przyjte przez studentw onkil i Lubczyk konie

ofiarowane przez Klub w Zbrosawicach. W 1978 roku w Ludowo-Studenckim Klubie

32

Jedzieckim odbyy si pierwsze obozy dla studentw 2-go roku UMCS w Lublinie. Ponadto

organizowano kursy, szkolenia i spotkania z rnymi klubami dziaajcymi w innych rejonach

Polski.

W tym czasie podjto te starania o budow nowego orodka i jesieni 1979 r.

wbudowano kamie wgielny pod now stajni. Bya ona ju gotowa w grudniu 1980 roku. Do

dzisiaj wiele osb pamita rado z przeprowadzki do nowych pomieszcze i wspomina jak w

mrony wieczr, wyprowadzali konie ze starego obiektu do nowej stajni.

Z analizy statystyk prowadzonych w Klubie wynika, e do 2003 r. przewino si przez

Zabajk 238 koni, a wrd nich byy take rebaki rodzimej hodowli np: Czort (m. Ciciwa),

Iskra (m. Iwa), Wandal (m. Nalewka), Ilias (m. Ilona), Izoran (m. Izabelka), Etiuda (m. Erlina).

Aktualnie w Klubie znajduje si 50 koni, cznie z prywatnymi, ktre s w pensjonacie,

prowadzonym przez LKJ. W stajni podziwia moemy rnorakie rasy m.in.:

S.P. (szlachetna pkrew) np. Etiuda, Imbir, Montana, Lina, Matrix;

konie wielkopolskie np. Aronia (w. P. Boymowska);

konie maopolskie np. Ulena ex Urysa, Drahma; XO - Ester (w. P. Orziak);

rasa budionnowska Izbrannik 18 (w. P. Jawa);

ukraiski kuc wierzchowy np. Istoria (w. P. Tama);

kuc belgijski Izabela (w. P. Hays);

hucu Piorun;

kuc szetlandzki np. Uzi. (brak nawiasu przy nazwie konia, oznacza wasno Zabajki)

Kady z mionikw tych zwierzt moe co dla siebie w Klubie znale.

Dziaa tu szkka sportowa przygotowujca do startu w zawodach. Zawodnicy Klubu

wielokrotnie zdobywali tytuy mistrzw i wicemistrzw swojego okrgu, a take z sukcesami

przyjedali z rnych zawodw organizowanych w kraju i za granic.

W obecnej dziaalnoci Klubu na uwag zasuguje licznie grono chtnych do nauki jazdy. eby

zosta przyjtym do szkki nie trzeba by mistrzem jazdy konnej, gdy Klub w Zabajce ma

bardzo utalentowanych szkoleniowcw, ktrzy potrafi wycign z kadego to, co najlepsze.

Prowadzone s kursy jazdy konnej w stylu klasycznym dla pocztkujcych, jazdy dla

zaawansowanych, przejadki wierzchem na maneu, w terenie oraz bryczk i szereg innych

atrakcji, take dla dzieci m.in; jazda na kucykach. Duym zainteresowaniem ciesz si zim

kuligi z pochodniami. Du popularno zyskay organizowane bez wzgldu na por roku

obozy jedzieckie i rekreacyjne dla kadej grupy wiekowej,. Zajcia teoretyczne i praktyczne,

gry, zabawy i turnieje, to nieliczne niespodzianki przygotowywane przez opiekunw

i instruktorw. Ponadto orodek organizuje imprezy i szkolenia dla szk, zakadw pracy i grup

zorganizowanych z bardzo bogat ofert programow. Naley podkreli, e wszystkie jazdy

i zajcia prowadzone s pod okiem wykwalifikowanej kadry instruktorskiej, a poziom

oferowanych usug jest bardzo wysoki.

33

Dla zainteresowanych wikszymi emocjami Ludowy Klub Jedziecki

Zabajkaorganizuje jedne z najwikszych zawodw w regionie gwnie w skokach przez

przeszkody, ujedeniu, rajdach dugodystansowych, powoeniu oraz prowadzi aukcj koni

zimnokrwistych, a nawet wycigi psich zaprzgw. Wstp na imprezy jest wolny, wic jest to

wietny sposb rodzinnego spdzenia czasu na wieym powietrzu.

Oprcz atrakcji typowo koskich w Zabajce mona wypocz na onie natury, bo okolica jest

nadzwyczaj pikna. Klub dysponuje hotelem, domkami kempingowymi, barem z bogatym

meni, posiada wyznaczone szlaki piesze, cieki rowerowe itp.. Orodek jest atrakcyjny take

pod wzgldem obowizujcych opat. Konkurencyjne s ceny m.in. noclegw w pokojach

hotelowych i domkach kempingowych.

Obecnie LKJ Zabajka to nowoczesny orodek dla mionikw koni i piknej

przyrody w kadym wieku. To miejsce gdzie kady moe znale kawaek wiata tylko dla

siebie a take znalekoskich przyjaci. A zaczo si wszystko od grupki studentw i

dwch koni [2.3.4.5].

Przyjazna Zabajka oferujca szereg

atrakcji serdecznie zaprasza!!!

Literatura

1. Bcal Katarzyna - przekaz ustny, 2. Kulesza Bernarda przekaz ustny, 3. Mrozowski E. Kronika Ludowego Klubu Jedzieckiego Zabajka 1978 - 2002; 4. Klubowy folder reklamowy,

5. www.zabajka.com .

WHAT NOW THE HORSE IS DOING FOLK HORSE RIDING CLUB ZABAJKA

Summary

In our times very much horses are often used for the recreation, sport and the hippotherapy.

Key word: the horse, sport, the recreation

http://www.zabajka.com/

34

DOSTPNO WIADCZE ZDROWOTNYCH I USUG

REHABILITACYJNYCH NA OBSZARACH WIEJSKICH

Autor: Daniel Chrzan

Akademia Wychowania Fizycznego

Wydzia Rehabilitacji Ruchowej

Al. Jana Pawa II 78, 31-571 Krakw Sowa kluczowe: wiadczenia zdrowotne, usugi, rehabilitacja, wie

Wstp

W wyniku wprowadzenia w 1998 r. reformy systemu opieki zdrowotnej, dostpno do

wiadcze zdrowotnych takich jak: badania diagnostyczne, podstawowa opieka zdrowotna,

ambulatoryjne wiadczenia specjalistyczne, wiadczenia stomatologiczne, wysoko

specjalistyczne, leczenie szpitalne, rehabilitacja lecznicza itd. oceniana jest negatywnie przez

mieszkacw wsi [1, 5].

Dziaalnoci prewencyjn i rehabilitacyjn wrd rolnikw prowadzi Kasa Rolniczego

Ubezpieczenia Spoecznego (KRUS) na mocy ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu

spoecznym rolnikw

[4]. Ze wiadcze rehabilitacyjnych, majcych form wiadcze

zdrowotnych, korzystaj rolnicy i czonkowie ich rodzin, speniajcy warunki okrelone

w ustawie o ubezpieczeniu spoecznym rolnikw, tj. musz posiada prawo do wiadcze

z Kasy i nie mog pobiera staej renty [3].

Do kierowania na wiadczenia rehabilitacyjne uprawnieni s:

lekarze podstawowej opieki zdrowotnej,

lekarze rzeczoznawcy,

komisje lekarskie KRUS rozpatrujce wnioski o przyznanie rolniczej renty in-

walidzkiej.

Z danych statystycznych KRUS, wynika, e w latach 1992- -2003 do oddziaw

regionalnych Kas wpyno ponad 237 tys. wnioskw od lekarzy ustalajcych skierowania na

rehabilitacj lecznicz. Obecnie notuje si wzrost zainteresowania t form wiadcze [3].

Celem pracy bya ocena dostpnoci usug medycznych i rehabilitacyjnych dla

osb mieszkajcych na wsi.

Materia i Metody

35

Dostpno wiadcze zdrowotnych i usug rehabilitacyjnych na wsi okrelono na

podstawie wynikw otrzymanych z bada ankietowych, przeprowadzonych od padziernika do

grudnia w 2007 r. Badaniami objto losowo wybranych 140 studentw, z trzech krakowskich

uczelni tj.: Uniwersytetu Jagielloskiego, Akademii Wychowania Fizycznego i Akademii

Rolniczej, ktrzy zamieszkiwali na wsi.

Ocen dostpnoci wiadcze i usug analizowano w kilku aspektach: dostpno

lekarza pierwszego kontaktu, lekarzy specjalistw, leczenia szpitalnego, korzystania

z prywatnych usug medycznych, korzystania z zakresu usug fizjoterapeutycznych

w poradniach i orodkach rehabilitacyjno-leczniczych. Opini powyszych zagadnie wyraay

osobiste i rodzinne dowiadczenia respondentw.

Omwienie wynikw

Z analizy opinii badanych respondentw wynika, e najatwiej (ok. 73% opinii

pozytywnych) mona byo uzyska wizyt u lekarza pierwszego kontaktu (ryc. 1).

72,80%

27,90%

10,70%

53,60%

31,40%

40,70%

0,00%

10,00%

20,00%

30,00%

40,00%

50,00%

60,00%

70,00%

80,00%

1 2 3 4 5 6

Ryc. 1. Dostpno usug medycznych i rehabilitacyjnych dla mieszkacw wsi

Oznaczenia:

1- dostpno lekarza pierwszego kontaktu

2- dostpno lekarza specjalisty

3- korzystanie z prywatnych usug medycznych

4- korzystanie z leczenia szpitalnego

5- dostpno usug fizjoterapeutycznych

6- dostpno usug rehabilitacyjnych

36

Na uatwienie tej dostpnoci, wpyw maj zapewne wybudowane na obszarach

wiejskich orodki zdrowia. Obecno ich jest wysoko oceniana przez mieszkacw, z uwagi na

moliwo korzystania z usug w cigu dnia i w miejscu zamieszkania. Natomiast w

porwnaniu z wizyt w orodku, gorzej oceniano wizyty domowe. Jako czynniki, ktre s

utrudnieniem dostania si do lekarza pierwszego kontaktu, respondenci wymieniali do du

odlego do orodka (27,1%), a take dugie kolejki do lekarza (30,0%) i nie odpowiadajce

pacjentom godziny przyjmowania (20,7), (tab.1).

Poowa ankietowanych (53,6%) potwierdzaa osobiste lub kogo z rodziny korzystanie

z leczenia szpitalnego, wymieniajc okoliczno przyjcia do szpitala najczciej pord,

wypadek czy te przewlek chorob ( rys. 1).

Tabela 1. Czynniki utrudniajce dostpno wiadcze zdrowotnych i usug rehabilitacyjnych

[%]

Lp. Wyszczeglnienie czynnikw 1 2 3 4 5 6

1.

Dua odlego

27,1

46,4

4,3

0

37,9

0

2. Za komunikacja

5,7 10,7 1,4 0 24,3 0

3. Brak rejestracji przez telefon

13,6 9,3 0 0 25,7 0

4. Dugie kolejki do rejestracji

9,3 3,6 0 0 0 0

5. Maa liczba przyjmowanych dziennie pacjentw

0 9,2 0 0 10,7 0

6. Odlege terminy

0 35,0 0 5,7 33,6 12,1

7. Wczeniejsze zapisy na termin

0 60,7 0 0 5,0 0

8. Dugie kolejki do gabinetu

30,0 50,7 0 0 0 0

9. Nie odpowiadajce godziny przyjmowania

lub terminy turnusw leczniczych

20,7 37,1 12,9 0 55,7 12,9

10. Trudnoci w otrzymaniu skierowania

0 20,0 0 22,9 2,1 12,1

11. Prace w rolnictwie

6,4 22,1 0 25,7 32,9 30,0

12. Ponoszone koszty

0 0 83,6 0 0 11,4

Oznaczenia:

1. dostpno lekarza pierwszego kontaktu

2. dostpno lekarza specjalisty

3. korzystanie z prywatnych usug medycznych

4. korzystanie z leczenia szpitalnego

5. dostpno usug fizjoterapeutycznych

6. dostpno usug rehabilitacyjnych

37

W lejszych przypadkach chorobowych najczstszym powodem, ktry utrudnia

przyjcie pacjenta do szpitala byy terminowe prace w rolnictwie (25,7%). Niejednokrotnie

powstrzymyway one rolnikw od hospitalizowania. W dalszej kolejnoci wymieniano -

trudnoci w otrzymaniu skierowania (22,9%), natomiast odlege terminy przyjcia do szpitala

nie stanowiy wikszego problemu w tym rodowisku (tab1).

Pozytywnie, w 40,7% oceniano rwnie usugi rehabilitacyjno-lecznicze (ryc.1), ktre

wg Dutkiewicz [3 ] dotycz najczciej chorb ukadu kostnego, powstaych w wyniku urazw,

oraz chorb ukadu krenia. Organizowane na terenie caej Polski turnusy rehabilitacyjne [2],

w opinii ankietowanych, speniay swoje zadanie, przywracajc leczonym pacjentom aktywno

i sprawno. Najwikszym utrudnieniem uniemoliwiajcym pobyt na wyznaczonym przez

lekarzy lub komisje lekarskie turnusie rehabilitacyjnym bya praca w rolnictwie (30,0%), a

znacznie mniejszy odsetek stanowiy takie czynniki jak: nie odpowiadajcy termin turnusu,

odlegy termin i trudnoci w otrzymaniu skierowania (tab.1)

Najwiksze trudnoci wskazali respondenci w dostpnoci porad lekarzy specjalistw

(27,9%) i usug fizjoterapeutycznych (31,4%), (ryc.1). Z pord czynnikw wymienionych w

tab.1, wysoki odsetek w obu wiadczeniach stanowiy: dua odlego do lekarza specjalisty i

zakadu fizjoterapeutycznego, odlege terminy wiadcze, niedogodne godziny przyjmowania

pacjentw lub wykonywania usug i terminowa praca w rolnictwie. Ponadto innymi czynnikami

byy: dugie kolejki, wczeniejsze zapisy na termin i trudnoci w otrzymaniu skierowania do

lekarza specjalisty, a w przypadku usug fizjoterapeutycznych niedogodny rozkad jazdy

rodkw lokomocji oraz sporadyczna komunikacja i brak rejestracji przez telefon ( tab.1).

Badania wykazay, e bardzo wysoki odsetek ok. 90% ankietowanych i czonkw ich

rodzin, ze wzgldw na ponoszone koszty nie korzystao z prywatnych usug medycznych.

Literatura

1. CBOS. 2000. Cztery reformy w opinii spoecznej: poinformowanie i ocena. Komunikat z bada. Warszawa.

2. Chrzan D. 2007. Wypadki przy pracy rolniczej i moliwo korzystania z rehabilitacji leczniczej. Mat.

III Oglnopolskiej Modzieowej Konferencji Naukowej Modzi naukowcy praktyce rolniczej nt.

Wielofunkcyjno obszarw wiejskich, 24-26 kwiecie, Rzeszw: 271 274.

3. Dutkiewicz E. 2004. Dziaania rehabilitacyjne prowadzone przez KRUS. Prewencja i rehabilitacja, 3 :

14- 18.

4. Dziennik Ustaw. 1998. Nr 7, poz. 25, z p. zm.

5. Ostrowska A.. 2002. Oczekiwania i realizacja wyraanych potrzeb zdrowotnych pacjentw w wietle

rozwiza ustawowych. Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne VESALIUS

38

DZIEDZICTWO KULTUROWE MIKROREGIONU DOLINY STRUGU

ELEMENTEM AKTYWIZACJI SPOECZNO-GOSPODARCZEJ

Autor: Tetyana Ivanets

Opiekun: prof. nadzw. dr hab. in. Jan Krupa

SKN Ekologiczno-Przyrodnicze

Wysza Szkoa Informatyki i Zarzdzania z siedzib w Rzeszowie

ull. Sucharskiego 2, 35-225 Rzeszw

e-mail: tanya.ivanets@gmail.com

Sowa kluczowe: Dolina Strugu, dziedzictwo kulturowe, rozwj turystyki

Wstp

Zwizki turystyki z kultur s cise i wzajemne. Turystyka chroni, wzbogaca

i polaryzuje dziedzictwo kulturowe, kultura za inspiruje rozwj turystyki. Kultura

wspczenie stanowi wan cz produktu turystycznego, a turystyka kulturowa staa si

uznanym segmentem rynku turystycznego wiata i ma due perspektywy rozwoju, w tym

rwnie w Polsce [Goembski 2003].

Atrakcyjno turystyczna