Taqsima 5

IT-TAQBIDA TAN-NAZZJONALISTI T AFiT L-AMMINISTRAZZJONI TAl STRICKLAND

s - sultU~ ssur t31-GvernaturFremant le kien il-Cieneral (walil sal Fiecl Marshal) Grenfell ii clarn fdin ilkariga rnil l-1 899 sa 1-1903 Dha l l-oflrajn ta qab lu k irn bni edem imrawvvem ficl shycli xiplina mil i ari IJ-flatra tieghu kienet tkompli turi kemrn Malta kienet titq ies bhala Fortizza u gha lda qstant kemm kien j inht ie(1 j [r tmexxa bmocJ r igoruz u regimenta~ Izda fil -fatt

lamrnin istratur ve ru baq a Sr ick la nd Ii aktar ma beda jgh acldi z-zmlen aktar kompla jsahhah il-m ekkanizmu awtokra tiku tieghu

Malta fi tmiem is sek iu dsatax gha lhekk kiene pajjiz matlshykum m ii i -qi l a ta I- Istricklandizmu It-tahrik tad-disgh inijje ~

l1assa gila i rior~13rliz zazziolli shiha fil-forzi tal-pu iizij a u 9na l intensi f ikazzjoni f is-sistema ta sorve ljanza Bhal dak il-gurd ien Ii jig i dahru mal -llait I-amministrazzjoni fcli sprament bdie ~is susp etta u tnassas fuq kulhadd anki dwar I-icken a ffariji e~

Pu l izi J3 esperti Talj an i ngiebu apposta bi ex jinvestigaw dwar jekk k ienlt hawn anar ~ i tj f ir -paii1 F i-190 1 meta i-agitJzshy

zjoni tal-PN kompliet tihrax units ta I-RMA gew ingagshy(Wi biex isahhu I- forzi ta l-pu l izija fil-kaz Ii jinqa la I-inkwiet II-h abib tal-qa lb ta Strickland I-Avukat tal-Kuru na Alfredo IJewdi k ien ko llu iHlir gnaxxoghol I i kien qecl iwettaq ilshygvern permezz ta -pulizi ja bie x titilares I-O rd ni Pu bblika Barra rn inn hekk dan wissalill-pop lu Ii kull min jasal b iex jikkri shytika lir-reg im kien qieghed jaghti f gha jnejn i l-gvern Sahanshys i tra I-gve rn ke llu I-ismi j iet ta dawk Ii kienu jrno rru ghal l-meetings tan -Nazzjonalisti u breqqa kbira kienet tingaba r kil l tip ta informazz joni Ii setghet tghin lill -qvem Min kien

115

i~imbra bnaifa NazzJonaiist kien jitn izzi ll u ismu fl imkien 11131 -laq3rn (j8kk kGl lu) ic SCIlOlld jew il profcgtsjolli licghu i i-post tax-xoghol I-indirizz fejn joqgnod kif ukol tagnrif dwar il-qraba tieghu Li tiddikjara Ii int Nazzjonalisil kienet sashyret naga Ii titlob kuragg Ii ma bnalu Li tikteb kontra I-gvern fgurnal anke tant nom de plume kie n sogru Ezempju ta dan k ien Dr EL Vella Ii kien jikeb fil-Malta tant I-isem Spartaco Vella kien kaxx ier ma kumpanija bbazata fLon shydralil-proprjetarju tagnha ki en Edward Tancred Agiu s laghqi prim ta I-Inglizi Ve lla gie rrappurtat Iii Agius u malajr ke l lu jwaqqaf il -kib iet tiegnu fiI-Malta biex ma jitlifx I-i mshypieg f2 ) FI-1901 banda Maltija-Tunizina ma thallietx tigi Malta bi ex tagnti kuncer t u Ii kien gna l Strickland zjara minn grupp ta student i Universiarji Sqallin kienet tithassar ukoll

Izdal-akbar sfaccatagni sennet meta I-gvern Ilareg ordni Ii ma setgnux jibqgnu jsiru meetings pubblici fl- jbliet FI-okkazshyjoni ta zjara mis-Sotto-Segretarju Kolonja i i Lord Onslow Mizzi bil-kuragg kollu ipprova jorganizza marc ta proesta fi l-Belt Mizzi gnamel appeilli l l-kappiliani u lill-kleru u lillshymembri tal -kum itati distrettwali u tal-baned biex ifiehmu lillshypop lu I-gnan ta l -protes~a u zied ighid Ii kif ma sabhiex bi qila biex jorganizza dan i i-marc hekk ukoll ma kienx ser jonqoslu I-kuragg bi ex imexxi h hu lida I-Gvernatur Grenfell mala jr uza I-influwenza tieghu fuq I-Isqof Pace Ii ma damx ma grl alaqllalqu L-istess ghamlu I-Kanonicita l-Ka ttidral Sr ickshyland min-nana ~ i egflu hareg twissijiet u thedd id ta multi u Il abs II -progett gna ihekk sfratta u I-marc ma sarx FI -ambjent ripressiv u osti li Ii kien qed ignix fih il-pop lu Malti kien sogru kbir I i tohrog u pubblikament tiddimostra kontra I-gvern Mhux ku lhadd kell u qa lb ta Ijun bhal Mizzi u I-mexxejja Nazshyzjonalisti I-onra Taht gvern kolonjali I-Maltin ma kellhomx wisq xi jgawdu u kienu jippreferu xi drabi jbusu l-id Ii ji xtiequ maq~ugna biex rna jgarrfux ii-hit Ii kellihorn

II-vittimizzazzjoni mal-PN saret naga ta kUiljum II-Partit ma tflaliex juza t-Tea tru Rja l i biex jinawQura innu Nazzjonali

11 6

[Jdi d Barra minn hekk bdew ifaqqsu na fna konfoffi biex bXI mod jew ieflOr Mizzi jitwarrab min-nofs L-icken mossa ti egnu I-inqas kelma kienet tigi in te rpreta~a bnala tixwix biex for si I-gvern isib fuq iex iqabbad difru Darba waqt Ii kien qe d ji ndaq q il -God Save Mizz ta s-sinjal biex xi Nazzjonalist i Ii kien hemm prezenti jibdew isaffru Kien hemm unud bnal Cham ber lain Ii bdew jittamaw Ii Mizz i j intefa I-nabs fuq akkuza Ii ried iqanqal irvell kontra l-gvern D an gnandu jgiegne l l it-tradituri joqogndu aktar atten t i qal 3 L-Ammishyrail Sir John Fisher kien tal-fehma Ii M izzi u Nazzjonaisti onrajn bnalu jigu ezi lj ari m inn Malta u I-gazze~~ i taghhom Jinzammu Fil -fatt wiened Malti -Tunizin Victor Serre Ii ben gnalliem tal-Franciz u kien ji k teb uko l l XI art ikli gnall-gurnal Fra nciz tkeeea minn Mal ta bnala persona non grata f l-1901 Serre Ii I -ki~biet ti egflU ki enu jixhdu stmerrija kbira gnal Strickland kien sudditu Franeiz u gna ldaqstant ken aktar faeli Ii jigi deportat(4J Li kieku I- istess naga gra t Iii Mizzi i l-gvern kien ikollu popolazzjoni vjo len ti u mgnaddba ma min iseffaq w ccu Fisher nadha bi kb ira meta deher ar~i kl u fejn i l-kittieb qal Ii kien jilttama Ii Chamberlain imut bkank ru mi l l-a ktar wanxi

ll-Gvernatur ta Gibilta j ista jezi lja btieba qal Fisher Ghaliex ma j istax jagnmel I-istess il-Gverna tur ta Malta51

rstess hin Ii r-regim ikien jara k i f jaghmel bi ex irazzan li n-Nazzjonalist i bmakakkeri Ja kienu Jigu mxerrda mezzi fini lt_ fropaganda biex jinho loq ambjent favur I-Ingi lmiddoter ra It-tfal ta I- iskola bdew jigu mghail mainn ij iet bl-Ing l iz iz jed gha lmiddot li ema bdew jintbaghtu ghal tahrig fl- Ingil terra u stu denti Ii kienu jghaddu mil l-ezami lokali 3 Oxfo rd kienu jingnatavv premjijiet specjali II-katekizmu gie maqlub ghail-Ingliz mlnn Dr Enrico Magro spet1tur ta I-iskejje l Primarji

Dan wassai gha l mobilizzazzjon i mi l l-politikanti Malt ln Fuq taiba fo rmali tal-poplu Ghawdx i Mizzi rega lura g11al lshyhajj a parlamentafi 61 Fi l-fatt Mizzi kien jixti eq jirtira fi lshykwiet iida meta kien jara l i ll -par ti t tieghu jsir i i-mira ta

11

opprsssjon b la raian mr-regim flass id-dmir Ii jerga jicliU t mun paramen~ari u jissieet bl-gfla jnuna ta sflabu ma clan ii -mostru bizbetiku hekk imsejjan - gvern ko lonjaii SavoIlshyJalli u Panzavecchiani sahansitra I-Isqof Pace inghaqdu talit i -istess sta ndard mal-PN Mizzi u Pace ma knux jinhamlu lJ

sko nd Lo rd Ons low I-lsqo f kien jitkeliem dwar Mizzi bshyaktar mod viii u infami izcla kien igflicl ukoll i c-cirkostanzi cjeghlu h jaqbel mat-twemmill lai-fllexxeJ Nazz)onalista Dan nara meea Chamberlain icl el kja ra Ii r-rappr ezrmant ekkiezjasshyt iku ghandu jitnerha mi ll -KuliSil tai-C3vern vvara Ii gie rrapshypurta~ Ii -Isqof ipproJlind lai fl-eiezzjonijet bi l li ma ha ishylielt Iii wierled qass is johrog ghall-elezzjoni7) ii-qassis ln kienu klassi ta nies Ii ma jistglux ikompiu jitqiesu kapaci jiehdu decizjon i minn rajhom M -Iltullsil l tal-Gvern qal S )

Minhabba Ii I-gvern ma hasibx biex ir-rapprezentant ekklezshyjastiku jigi mbdul bfladcJieilor ii-ghacicl ta rapprezeil~a nti

fii-Iltu nsill nizel awtomatikament gilal 13 II-kaz elwar il-preshyzenza tal-kleru fil-Kunsill tal-Gvern kian tqajjem diga darb (llrJ fMaita fl-1870 Izela dak inhar kien sa re fe rendum fEll minn 2461 eletur 1473 ivvutaw favur Ii i-qasslsl n jerggrlu jclllu lura fil-Kul iSill 58 kienu ivvutaw kOlltra Mdl-partijiet rural flit I i ltejn kienu vvutaw kontra U I-maggoranza tel

claNk it-58 vot kienu ntefgilu mi ll- Belt il-Furjana u -Islal Issa kwazi 30 sena wara I- storja rrepetiet runha Izda dill Iel-darba -gvern mexa bmod mil l- aklar awtokratiku u [-fehmil lal -p oplu inJoraha gha l kollox Mhux ta ll i hekk izda Strickshyland ipprova jgebbed I-intsrpretazzjon i ta din id-dikjarazzjoni hcx icappas biha Ii i xi ~Jazzjonaiisti Ii I-prezenza ~agnhorri fii shyI(unsili kienet xewka fiel -clahal Fos~ clawn kien hemm Antonio Oali u Foltulla~ Mizzi nnifsu oal li Ii kien eclitur ta II Patriota tkeeca mil -I(u llsiil ghalielt grlaikemrn mhu qa sshysis kien jircievi gnajnuna finanzjarja miI-Ilturja10) l_-i mp shy

cJiment fuq M izzi kien aktar imqanzah u Wera kemm Strick land kien jipprova jfi ltex Ix - xagflr~l f - ghdClila - -~ I-aqvva II

les mirlllu Dan skopra Ii Mizzi f i tfulitu 43 ella qabe

118

en rcicia i ord nu ( I M ri kif cibuha) if kienet id-drawwa fost nafna famiIjl rispettabbli fisseklu JsatiJx -Vlgariu General sava s-silvvazzJoni gnaliex rna ried jlkkonforma fOTiaIT(int -iS2fl Mzzi kif kien imnizzel fir-registru ta I-Isqof Forno Mhux talii Il3kk ta ( renfe k enif clwa i I kom ot1 ta Strickland u malli flUfficeju tal-Iltolonji sar maahruf xinhu Hlri tlarget ordni biex uin Il-tip ta persekuZijOnl Kon~ra Mzzi tieqJf minnufih

Permezz ta din iI-prokiamazzjonl ank Panzaveecha tnalla harrCJ m -Kulisil MI cian wai meeting _Ii 1

bMizzi ndejh Panzavecchia ta kelmtu Ii gnalkemm ma setax J1bqiJ -Kulisil xortJ wdhda kiel1 sei jibqd fliiJ U

cjnalex il-kloru ~uwa fU(l in-n(Jlia al-oop

Il-mobiiizzazzjoni II senhet fdan iz-zmien wasSiet gna ina bej 1+ emlnti noli Ii kcIIhCl tai itltmexxija

ta Mizzi 8hekk il-Partit na xeira fuq Ivell ak~ar Nlesa mnn qatt qabe U a Zi8d i appogg pernlezz tal kumilati 1-

rettJali kalni u assocjC7Zjonijiet minn Maltn kolfiha FIshy

eiezzjoni generali ta i-1898 iimiddotkandidati tal-PN u tal-PP furnaw fro komu i u eb s liet lt01 nalmiddot

kandiclati wiened minnhom Cacha Zammi qnad-cJistrett tai-Le k [UX kkoitestati

Sein ri3n Iz-zmien u imiddot1 g03 il-kandiriati jazzionais~i rlSj j8m kenu jerggnu jigu eletti mlflqnaF kontestazzjoni L-urllkn

kililet -1 ~)()O ne flogt-r~o iJe Cese krontrta t-tmien distrett (Flal Oormi u Flaz-ZebbucentJ) b(1ala kandidat CiVU il-grern kolunjali brnanifest kien ja lishyjie evvlenln i ki8n qed iNett2Cl i-gvern filmiddotqasam Dubbliku De Cesare I I qabel ken SavonJan u wara sar StricKianolClll

en mili-sla uarbl uk11 ar Risorgimento II ncl dat Nazzjonalistali kien qed jikkontesa dan id-distrett kontra

Je Ccsa kien il-Prokuratur Legali ldociirJO ~em i L appugq Ii kellu Slmin i i7da kien flafrid3kbar u rncx(i~U eb ~Jhal kollox liI De Cesare(l31 TUi dan IZ-ZInien il-PN u I-PP

119

dejjem baqgn u magnqudin zammu Himkien anki wara l-kw iStshyjoni kontroversjali tar -riformi fid-Dipartiment ta I-Edukazshyzjoni Ii nigu gnaliha aktar I quddi em Barra minn hekk il shyPN gnazel Ii ma jaccettax hatriet fil-Kunsilmiddot1 Ezekuttiv dan kien pass gnaqli min-nana tal -Partit biex ikompli jsannah I-appogg tas-Savonjani u -Panzavecchjani Strickland gname i cJak kollu Ii sea biex j igbed lejh Ii i Mizzi u I snabu u jagnshymel minnhom kol laboratur i tar-regim izcla partit ser ju cliffic ii ticlhak bih Ici-dmir tal-PN kien I-ewwe l u qabel kollox lejn i-jed cl ijiet civili tal-poplu Ma lti u bis- sewwa jew bid-clnewwa ki en cleterminat Ii jiks ibhom Gna lhekk mill- 1899 i l qucldi em insibu i i I-membri eletti ki enu kollmiddotha jitqiesu ta I-i stes s par t gnallinqas ftermin i elettoral i(J4) FI-1900 Mizz i beda jisse jshyjan Iltap tal-Membri Eletti i ]5) usa 1-190 1 il-Malti n ki enu jsejnu lu M exxej tal-pop lu Ma li ilS)

Gnalkemm imiddotcI-differenzi part igg jani rna ntesewx gna l ko l lox membri Savonjani bna l Cesare Darmanin u l- Per it Francesco W ettinger kif uko ll onrajn Panzavecchjani Dr Andrea Pu lli shyc ino u Antonio Oalli kienu akta rl esfl Ii jaccettaw it-tmexxi ja ta Mizzi milii I-MizzJani k ienu lesti jaccettaw i~-tmexx i ja ta Savona fl-1891 3 L-Avukat tal-Kuruna Naudi rrimarka Ii fi lshyfatt kien hawn zewg par t iti izda t- ~ ne jn kienu~a feh ma wanda Non vi e alcuna differenza di opinione fra col oro ch e appartengono aluno 0 allaltro part ito politico17)

F1iief fxi okkazjonijiet meta Oarmanin u Wettinger hall ew poshom mea gew biex jivvutaw dwar mozzjoni ta Mizzi biex i t-Taljan jibqa -mezz tat-tagnl illl u meta Darmanin ivvota favu r iil-Gvern fl-o rdinanza dwar it-tariffa fuq id-dqiq i r -rapprezenta nti ta I-gvern dejjem urew gnaq da f I-appogg taghhomlejn Mizz i Grenfell sanansitra rr imarka Ii I-PN kien I-uniku partit organizzat118) u Mizz i kien i l-mexxej ta maggoranza assoluta the leader of an overwhe lming majority (19)

120

i~imbra bnaifa NazzJonaiist kien jitn izzi ll u ismu fl imkien 11131 -laq3rn (j8kk kGl lu) ic SCIlOlld jew il profcgtsjolli licghu i i-post tax-xoghol I-indirizz fejn joqgnod kif ukol tagnrif dwar il-qraba tieghu Li tiddikjara Ii int Nazzjonalisil kienet sashyret naga Ii titlob kuragg Ii ma bnalu Li tikteb kontra I-gvern fgurnal anke tant nom de plume kie n sogru Ezempju ta dan k ien Dr EL Vella Ii kien jikeb fil-Malta tant I-isem Spartaco Vella kien kaxx ier ma kumpanija bbazata fLon shydralil-proprjetarju tagnha ki en Edward Tancred Agiu s laghqi prim ta I-Inglizi Ve lla gie rrappurtat Iii Agius u malajr ke l lu jwaqqaf il -kib iet tiegnu fiI-Malta biex ma jitlifx I-i mshypieg f2 ) FI-1901 banda Maltija-Tunizina ma thallietx tigi Malta bi ex tagnti kuncer t u Ii kien gna l Strickland zjara minn grupp ta student i Universiarji Sqallin kienet tithassar ukoll

Izdal-akbar sfaccatagni sennet meta I-gvern Ilareg ordni Ii ma setgnux jibqgnu jsiru meetings pubblici fl- jbliet FI-okkazshyjoni ta zjara mis-Sotto-Segretarju Kolonja i i Lord Onslow Mizzi bil-kuragg kollu ipprova jorganizza marc ta proesta fi l-Belt Mizzi gnamel appeilli l l-kappiliani u lill-kleru u lillshymembri tal -kum itati distrettwali u tal-baned biex ifiehmu lillshypop lu I-gnan ta l -protes~a u zied ighid Ii kif ma sabhiex bi qila biex jorganizza dan i i-marc hekk ukoll ma kienx ser jonqoslu I-kuragg bi ex imexxi h hu lida I-Gvernatur Grenfell mala jr uza I-influwenza tieghu fuq I-Isqof Pace Ii ma damx ma grl alaqllalqu L-istess ghamlu I-Kanonicita l-Ka ttidral Sr ickshyland min-nana ~ i egflu hareg twissijiet u thedd id ta multi u Il abs II -progett gna ihekk sfratta u I-marc ma sarx FI -ambjent ripressiv u osti li Ii kien qed ignix fih il-pop lu Malti kien sogru kbir I i tohrog u pubblikament tiddimostra kontra I-gvern Mhux ku lhadd kell u qa lb ta Ijun bhal Mizzi u I-mexxejja Nazshyzjonalisti I-onra Taht gvern kolonjali I-Maltin ma kellhomx wisq xi jgawdu u kienu jippreferu xi drabi jbusu l-id Ii ji xtiequ maq~ugna biex rna jgarrfux ii-hit Ii kellihorn

II-vittimizzazzjoni mal-PN saret naga ta kUiljum II-Partit ma tflaliex juza t-Tea tru Rja l i biex jinawQura innu Nazzjonali

11 6

[Jdi d Barra minn hekk bdew ifaqqsu na fna konfoffi biex bXI mod jew ieflOr Mizzi jitwarrab min-nofs L-icken mossa ti egnu I-inqas kelma kienet tigi in te rpreta~a bnala tixwix biex for si I-gvern isib fuq iex iqabbad difru Darba waqt Ii kien qe d ji ndaq q il -God Save Mizz ta s-sinjal biex xi Nazzjonalist i Ii kien hemm prezenti jibdew isaffru Kien hemm unud bnal Cham ber lain Ii bdew jittamaw Ii Mizz i j intefa I-nabs fuq akkuza Ii ried iqanqal irvell kontra l-gvern D an gnandu jgiegne l l it-tradituri joqogndu aktar atten t i qal 3 L-Ammishyrail Sir John Fisher kien tal-fehma Ii M izzi u Nazzjonaisti onrajn bnalu jigu ezi lj ari m inn Malta u I-gazze~~ i taghhom Jinzammu Fil -fatt wiened Malti -Tunizin Victor Serre Ii ben gnalliem tal-Franciz u kien ji k teb uko l l XI art ikli gnall-gurnal Fra nciz tkeeea minn Mal ta bnala persona non grata f l-1901 Serre Ii I -ki~biet ti egflU ki enu jixhdu stmerrija kbira gnal Strickland kien sudditu Franeiz u gna ldaqstant ken aktar faeli Ii jigi deportat(4J Li kieku I- istess naga gra t Iii Mizzi i l-gvern kien ikollu popolazzjoni vjo len ti u mgnaddba ma min iseffaq w ccu Fisher nadha bi kb ira meta deher ar~i kl u fejn i l-kittieb qal Ii kien jilttama Ii Chamberlain imut bkank ru mi l l-a ktar wanxi

ll-Gvernatur ta Gibilta j ista jezi lja btieba qal Fisher Ghaliex ma j istax jagnmel I-istess il-Gverna tur ta Malta51

rstess hin Ii r-regim ikien jara k i f jaghmel bi ex irazzan li n-Nazzjonalist i bmakakkeri Ja kienu Jigu mxerrda mezzi fini lt_ fropaganda biex jinho loq ambjent favur I-Ingi lmiddoter ra It-tfal ta I- iskola bdew jigu mghail mainn ij iet bl-Ing l iz iz jed gha lmiddot li ema bdew jintbaghtu ghal tahrig fl- Ingil terra u stu denti Ii kienu jghaddu mil l-ezami lokali 3 Oxfo rd kienu jingnatavv premjijiet specjali II-katekizmu gie maqlub ghail-Ingliz mlnn Dr Enrico Magro spet1tur ta I-iskejje l Primarji

Dan wassai gha l mobilizzazzjon i mi l l-politikanti Malt ln Fuq taiba fo rmali tal-poplu Ghawdx i Mizzi rega lura g11al lshyhajj a parlamentafi 61 Fi l-fatt Mizzi kien jixti eq jirtira fi lshykwiet iida meta kien jara l i ll -par ti t tieghu jsir i i-mira ta

11

opprsssjon b la raian mr-regim flass id-dmir Ii jerga jicliU t mun paramen~ari u jissieet bl-gfla jnuna ta sflabu ma clan ii -mostru bizbetiku hekk imsejjan - gvern ko lonjaii SavoIlshyJalli u Panzavecchiani sahansitra I-Isqof Pace inghaqdu talit i -istess sta ndard mal-PN Mizzi u Pace ma knux jinhamlu lJ

sko nd Lo rd Ons low I-lsqo f kien jitkeliem dwar Mizzi bshyaktar mod viii u infami izcla kien igflicl ukoll i c-cirkostanzi cjeghlu h jaqbel mat-twemmill lai-fllexxeJ Nazz)onalista Dan nara meea Chamberlain icl el kja ra Ii r-rappr ezrmant ekkiezjasshyt iku ghandu jitnerha mi ll -KuliSil tai-C3vern vvara Ii gie rrapshypurta~ Ii -Isqof ipproJlind lai fl-eiezzjonijet bi l li ma ha ishylielt Iii wierled qass is johrog ghall-elezzjoni7) ii-qassis ln kienu klassi ta nies Ii ma jistglux ikompiu jitqiesu kapaci jiehdu decizjon i minn rajhom M -Iltullsil l tal-Gvern qal S )

Minhabba Ii I-gvern ma hasibx biex ir-rapprezentant ekklezshyjastiku jigi mbdul bfladcJieilor ii-ghacicl ta rapprezeil~a nti

fii-Iltu nsill nizel awtomatikament gilal 13 II-kaz elwar il-preshyzenza tal-kleru fil-Kunsill tal-Gvern kian tqajjem diga darb (llrJ fMaita fl-1870 Izela dak inhar kien sa re fe rendum fEll minn 2461 eletur 1473 ivvutaw favur Ii i-qasslsl n jerggrlu jclllu lura fil-Kul iSill 58 kienu ivvutaw kOlltra Mdl-partijiet rural flit I i ltejn kienu vvutaw kontra U I-maggoranza tel

claNk it-58 vot kienu ntefgilu mi ll- Belt il-Furjana u -Islal Issa kwazi 30 sena wara I- storja rrepetiet runha Izda dill Iel-darba -gvern mexa bmod mil l- aklar awtokratiku u [-fehmil lal -p oplu inJoraha gha l kollox Mhux ta ll i hekk izda Strickshyland ipprova jgebbed I-intsrpretazzjon i ta din id-dikjarazzjoni hcx icappas biha Ii i xi ~Jazzjonaiisti Ii I-prezenza ~agnhorri fii shyI(unsili kienet xewka fiel -clahal Fos~ clawn kien hemm Antonio Oali u Foltulla~ Mizzi nnifsu oal li Ii kien eclitur ta II Patriota tkeeca mil -I(u llsiil ghalielt grlaikemrn mhu qa sshysis kien jircievi gnajnuna finanzjarja miI-Ilturja10) l_-i mp shy

cJiment fuq M izzi kien aktar imqanzah u Wera kemm Strick land kien jipprova jfi ltex Ix - xagflr~l f - ghdClila - -~ I-aqvva II

les mirlllu Dan skopra Ii Mizzi f i tfulitu 43 ella qabe

118

en rcicia i ord nu ( I M ri kif cibuha) if kienet id-drawwa fost nafna famiIjl rispettabbli fisseklu JsatiJx -Vlgariu General sava s-silvvazzJoni gnaliex rna ried jlkkonforma fOTiaIT(int -iS2fl Mzzi kif kien imnizzel fir-registru ta I-Isqof Forno Mhux talii Il3kk ta ( renfe k enif clwa i I kom ot1 ta Strickland u malli flUfficeju tal-Iltolonji sar maahruf xinhu Hlri tlarget ordni biex uin Il-tip ta persekuZijOnl Kon~ra Mzzi tieqJf minnufih

Permezz ta din iI-prokiamazzjonl ank Panzaveecha tnalla harrCJ m -Kulisil MI cian wai meeting _Ii 1

bMizzi ndejh Panzavecchia ta kelmtu Ii gnalkemm ma setax J1bqiJ -Kulisil xortJ wdhda kiel1 sei jibqd fliiJ U

cjnalex il-kloru ~uwa fU(l in-n(Jlia al-oop

Il-mobiiizzazzjoni II senhet fdan iz-zmien wasSiet gna ina bej 1+ emlnti noli Ii kcIIhCl tai itltmexxija

ta Mizzi 8hekk il-Partit na xeira fuq Ivell ak~ar Nlesa mnn qatt qabe U a Zi8d i appogg pernlezz tal kumilati 1-

rettJali kalni u assocjC7Zjonijiet minn Maltn kolfiha FIshy

eiezzjoni generali ta i-1898 iimiddotkandidati tal-PN u tal-PP furnaw fro komu i u eb s liet lt01 nalmiddot

kandiclati wiened minnhom Cacha Zammi qnad-cJistrett tai-Le k [UX kkoitestati

Sein ri3n Iz-zmien u imiddot1 g03 il-kandiriati jazzionais~i rlSj j8m kenu jerggnu jigu eletti mlflqnaF kontestazzjoni L-urllkn

kililet -1 ~)()O ne flogt-r~o iJe Cese krontrta t-tmien distrett (Flal Oormi u Flaz-ZebbucentJ) b(1ala kandidat CiVU il-grern kolunjali brnanifest kien ja lishyjie evvlenln i ki8n qed iNett2Cl i-gvern filmiddotqasam Dubbliku De Cesare I I qabel ken SavonJan u wara sar StricKianolClll

en mili-sla uarbl uk11 ar Risorgimento II ncl dat Nazzjonalistali kien qed jikkontesa dan id-distrett kontra

Je Ccsa kien il-Prokuratur Legali ldociirJO ~em i L appugq Ii kellu Slmin i i7da kien flafrid3kbar u rncx(i~U eb ~Jhal kollox liI De Cesare(l31 TUi dan IZ-ZInien il-PN u I-PP

119

dejjem baqgn u magnqudin zammu Himkien anki wara l-kw iStshyjoni kontroversjali tar -riformi fid-Dipartiment ta I-Edukazshyzjoni Ii nigu gnaliha aktar I quddi em Barra minn hekk il shyPN gnazel Ii ma jaccettax hatriet fil-Kunsilmiddot1 Ezekuttiv dan kien pass gnaqli min-nana tal -Partit biex ikompli jsannah I-appogg tas-Savonjani u -Panzavecchjani Strickland gname i cJak kollu Ii sea biex j igbed lejh Ii i Mizzi u I snabu u jagnshymel minnhom kol laboratur i tar-regim izcla partit ser ju cliffic ii ticlhak bih Ici-dmir tal-PN kien I-ewwe l u qabel kollox lejn i-jed cl ijiet civili tal-poplu Ma lti u bis- sewwa jew bid-clnewwa ki en cleterminat Ii jiks ibhom Gna lhekk mill- 1899 i l qucldi em insibu i i I-membri eletti ki enu kollmiddotha jitqiesu ta I-i stes s par t gnallinqas ftermin i elettoral i(J4) FI-1900 Mizz i beda jisse jshyjan Iltap tal-Membri Eletti i ]5) usa 1-190 1 il-Malti n ki enu jsejnu lu M exxej tal-pop lu Ma li ilS)

Gnalkemm imiddotcI-differenzi part igg jani rna ntesewx gna l ko l lox membri Savonjani bna l Cesare Darmanin u l- Per it Francesco W ettinger kif uko ll onrajn Panzavecchjani Dr Andrea Pu lli shyc ino u Antonio Oalli kienu akta rl esfl Ii jaccettaw it-tmexxi ja ta Mizzi milii I-MizzJani k ienu lesti jaccettaw i~-tmexx i ja ta Savona fl-1891 3 L-Avukat tal-Kuruna Naudi rrimarka Ii fi lshyfatt kien hawn zewg par t iti izda t- ~ ne jn kienu~a feh ma wanda Non vi e alcuna differenza di opinione fra col oro ch e appartengono aluno 0 allaltro part ito politico17)

F1iief fxi okkazjonijiet meta Oarmanin u Wettinger hall ew poshom mea gew biex jivvutaw dwar mozzjoni ta Mizzi biex i t-Taljan jibqa -mezz tat-tagnl illl u meta Darmanin ivvota favu r iil-Gvern fl-o rdinanza dwar it-tariffa fuq id-dqiq i r -rapprezenta nti ta I-gvern dejjem urew gnaq da f I-appogg taghhomlejn Mizz i Grenfell sanansitra rr imarka Ii I-PN kien I-uniku partit organizzat118) u Mizz i kien i l-mexxej ta maggoranza assoluta the leader of an overwhe lming majority (19)

120

[Jdi d Barra minn hekk bdew ifaqqsu na fna konfoffi biex bXI mod jew ieflOr Mizzi jitwarrab min-nofs L-icken mossa ti egnu I-inqas kelma kienet tigi in te rpreta~a bnala tixwix biex for si I-gvern isib fuq iex iqabbad difru Darba waqt Ii kien qe d ji ndaq q il -God Save Mizz ta s-sinjal biex xi Nazzjonalist i Ii kien hemm prezenti jibdew isaffru Kien hemm unud bnal Cham ber lain Ii bdew jittamaw Ii Mizz i j intefa I-nabs fuq akkuza Ii ried iqanqal irvell kontra l-gvern D an gnandu jgiegne l l it-tradituri joqogndu aktar atten t i qal 3 L-Ammishyrail Sir John Fisher kien tal-fehma Ii M izzi u Nazzjonaisti onrajn bnalu jigu ezi lj ari m inn Malta u I-gazze~~ i taghhom Jinzammu Fil -fatt wiened Malti -Tunizin Victor Serre Ii ben gnalliem tal-Franciz u kien ji k teb uko l l XI art ikli gnall-gurnal Fra nciz tkeeea minn Mal ta bnala persona non grata f l-1901 Serre Ii I -ki~biet ti egflU ki enu jixhdu stmerrija kbira gnal Strickland kien sudditu Franeiz u gna ldaqstant ken aktar faeli Ii jigi deportat(4J Li kieku I- istess naga gra t Iii Mizzi i l-gvern kien ikollu popolazzjoni vjo len ti u mgnaddba ma min iseffaq w ccu Fisher nadha bi kb ira meta deher ar~i kl u fejn i l-kittieb qal Ii kien jilttama Ii Chamberlain imut bkank ru mi l l-a ktar wanxi

ll-Gvernatur ta Gibilta j ista jezi lja btieba qal Fisher Ghaliex ma j istax jagnmel I-istess il-Gverna tur ta Malta51

rstess hin Ii r-regim ikien jara k i f jaghmel bi ex irazzan li n-Nazzjonalist i bmakakkeri Ja kienu Jigu mxerrda mezzi fini lt_ fropaganda biex jinho loq ambjent favur I-Ingi lmiddoter ra It-tfal ta I- iskola bdew jigu mghail mainn ij iet bl-Ing l iz iz jed gha lmiddot li ema bdew jintbaghtu ghal tahrig fl- Ingil terra u stu denti Ii kienu jghaddu mil l-ezami lokali 3 Oxfo rd kienu jingnatavv premjijiet specjali II-katekizmu gie maqlub ghail-Ingliz mlnn Dr Enrico Magro spet1tur ta I-iskejje l Primarji

Dan wassai gha l mobilizzazzjon i mi l l-politikanti Malt ln Fuq taiba fo rmali tal-poplu Ghawdx i Mizzi rega lura g11al lshyhajj a parlamentafi 61 Fi l-fatt Mizzi kien jixti eq jirtira fi lshykwiet iida meta kien jara l i ll -par ti t tieghu jsir i i-mira ta

11

opprsssjon b la raian mr-regim flass id-dmir Ii jerga jicliU t mun paramen~ari u jissieet bl-gfla jnuna ta sflabu ma clan ii -mostru bizbetiku hekk imsejjan - gvern ko lonjaii SavoIlshyJalli u Panzavecchiani sahansitra I-Isqof Pace inghaqdu talit i -istess sta ndard mal-PN Mizzi u Pace ma knux jinhamlu lJ

sko nd Lo rd Ons low I-lsqo f kien jitkeliem dwar Mizzi bshyaktar mod viii u infami izcla kien igflicl ukoll i c-cirkostanzi cjeghlu h jaqbel mat-twemmill lai-fllexxeJ Nazz)onalista Dan nara meea Chamberlain icl el kja ra Ii r-rappr ezrmant ekkiezjasshyt iku ghandu jitnerha mi ll -KuliSil tai-C3vern vvara Ii gie rrapshypurta~ Ii -Isqof ipproJlind lai fl-eiezzjonijet bi l li ma ha ishylielt Iii wierled qass is johrog ghall-elezzjoni7) ii-qassis ln kienu klassi ta nies Ii ma jistglux ikompiu jitqiesu kapaci jiehdu decizjon i minn rajhom M -Iltullsil l tal-Gvern qal S )

Minhabba Ii I-gvern ma hasibx biex ir-rapprezentant ekklezshyjastiku jigi mbdul bfladcJieilor ii-ghacicl ta rapprezeil~a nti

fii-Iltu nsill nizel awtomatikament gilal 13 II-kaz elwar il-preshyzenza tal-kleru fil-Kunsill tal-Gvern kian tqajjem diga darb (llrJ fMaita fl-1870 Izela dak inhar kien sa re fe rendum fEll minn 2461 eletur 1473 ivvutaw favur Ii i-qasslsl n jerggrlu jclllu lura fil-Kul iSill 58 kienu ivvutaw kOlltra Mdl-partijiet rural flit I i ltejn kienu vvutaw kontra U I-maggoranza tel

claNk it-58 vot kienu ntefgilu mi ll- Belt il-Furjana u -Islal Issa kwazi 30 sena wara I- storja rrepetiet runha Izda dill Iel-darba -gvern mexa bmod mil l- aklar awtokratiku u [-fehmil lal -p oplu inJoraha gha l kollox Mhux ta ll i hekk izda Strickshyland ipprova jgebbed I-intsrpretazzjon i ta din id-dikjarazzjoni hcx icappas biha Ii i xi ~Jazzjonaiisti Ii I-prezenza ~agnhorri fii shyI(unsili kienet xewka fiel -clahal Fos~ clawn kien hemm Antonio Oali u Foltulla~ Mizzi nnifsu oal li Ii kien eclitur ta II Patriota tkeeca mil -I(u llsiil ghalielt grlaikemrn mhu qa sshysis kien jircievi gnajnuna finanzjarja miI-Ilturja10) l_-i mp shy

cJiment fuq M izzi kien aktar imqanzah u Wera kemm Strick land kien jipprova jfi ltex Ix - xagflr~l f - ghdClila - -~ I-aqvva II

les mirlllu Dan skopra Ii Mizzi f i tfulitu 43 ella qabe

118

en rcicia i ord nu ( I M ri kif cibuha) if kienet id-drawwa fost nafna famiIjl rispettabbli fisseklu JsatiJx -Vlgariu General sava s-silvvazzJoni gnaliex rna ried jlkkonforma fOTiaIT(int -iS2fl Mzzi kif kien imnizzel fir-registru ta I-Isqof Forno Mhux talii Il3kk ta ( renfe k enif clwa i I kom ot1 ta Strickland u malli flUfficeju tal-Iltolonji sar maahruf xinhu Hlri tlarget ordni biex uin Il-tip ta persekuZijOnl Kon~ra Mzzi tieqJf minnufih

Permezz ta din iI-prokiamazzjonl ank Panzaveecha tnalla harrCJ m -Kulisil MI cian wai meeting _Ii 1

bMizzi ndejh Panzavecchia ta kelmtu Ii gnalkemm ma setax J1bqiJ -Kulisil xortJ wdhda kiel1 sei jibqd fliiJ U

cjnalex il-kloru ~uwa fU(l in-n(Jlia al-oop

Il-mobiiizzazzjoni II senhet fdan iz-zmien wasSiet gna ina bej 1+ emlnti noli Ii kcIIhCl tai itltmexxija

ta Mizzi 8hekk il-Partit na xeira fuq Ivell ak~ar Nlesa mnn qatt qabe U a Zi8d i appogg pernlezz tal kumilati 1-

rettJali kalni u assocjC7Zjonijiet minn Maltn kolfiha FIshy

eiezzjoni generali ta i-1898 iimiddotkandidati tal-PN u tal-PP furnaw fro komu i u eb s liet lt01 nalmiddot

kandiclati wiened minnhom Cacha Zammi qnad-cJistrett tai-Le k [UX kkoitestati

Sein ri3n Iz-zmien u imiddot1 g03 il-kandiriati jazzionais~i rlSj j8m kenu jerggnu jigu eletti mlflqnaF kontestazzjoni L-urllkn

kililet -1 ~)()O ne flogt-r~o iJe Cese krontrta t-tmien distrett (Flal Oormi u Flaz-ZebbucentJ) b(1ala kandidat CiVU il-grern kolunjali brnanifest kien ja lishyjie evvlenln i ki8n qed iNett2Cl i-gvern filmiddotqasam Dubbliku De Cesare I I qabel ken SavonJan u wara sar StricKianolClll

en mili-sla uarbl uk11 ar Risorgimento II ncl dat Nazzjonalistali kien qed jikkontesa dan id-distrett kontra

Je Ccsa kien il-Prokuratur Legali ldociirJO ~em i L appugq Ii kellu Slmin i i7da kien flafrid3kbar u rncx(i~U eb ~Jhal kollox liI De Cesare(l31 TUi dan IZ-ZInien il-PN u I-PP

119

dejjem baqgn u magnqudin zammu Himkien anki wara l-kw iStshyjoni kontroversjali tar -riformi fid-Dipartiment ta I-Edukazshyzjoni Ii nigu gnaliha aktar I quddi em Barra minn hekk il shyPN gnazel Ii ma jaccettax hatriet fil-Kunsilmiddot1 Ezekuttiv dan kien pass gnaqli min-nana tal -Partit biex ikompli jsannah I-appogg tas-Savonjani u -Panzavecchjani Strickland gname i cJak kollu Ii sea biex j igbed lejh Ii i Mizzi u I snabu u jagnshymel minnhom kol laboratur i tar-regim izcla partit ser ju cliffic ii ticlhak bih Ici-dmir tal-PN kien I-ewwe l u qabel kollox lejn i-jed cl ijiet civili tal-poplu Ma lti u bis- sewwa jew bid-clnewwa ki en cleterminat Ii jiks ibhom Gna lhekk mill- 1899 i l qucldi em insibu i i I-membri eletti ki enu kollmiddotha jitqiesu ta I-i stes s par t gnallinqas ftermin i elettoral i(J4) FI-1900 Mizz i beda jisse jshyjan Iltap tal-Membri Eletti i ]5) usa 1-190 1 il-Malti n ki enu jsejnu lu M exxej tal-pop lu Ma li ilS)

Gnalkemm imiddotcI-differenzi part igg jani rna ntesewx gna l ko l lox membri Savonjani bna l Cesare Darmanin u l- Per it Francesco W ettinger kif uko ll onrajn Panzavecchjani Dr Andrea Pu lli shyc ino u Antonio Oalli kienu akta rl esfl Ii jaccettaw it-tmexxi ja ta Mizzi milii I-MizzJani k ienu lesti jaccettaw i~-tmexx i ja ta Savona fl-1891 3 L-Avukat tal-Kuruna Naudi rrimarka Ii fi lshyfatt kien hawn zewg par t iti izda t- ~ ne jn kienu~a feh ma wanda Non vi e alcuna differenza di opinione fra col oro ch e appartengono aluno 0 allaltro part ito politico17)

F1iief fxi okkazjonijiet meta Oarmanin u Wettinger hall ew poshom mea gew biex jivvutaw dwar mozzjoni ta Mizzi biex i t-Taljan jibqa -mezz tat-tagnl illl u meta Darmanin ivvota favu r iil-Gvern fl-o rdinanza dwar it-tariffa fuq id-dqiq i r -rapprezenta nti ta I-gvern dejjem urew gnaq da f I-appogg taghhomlejn Mizz i Grenfell sanansitra rr imarka Ii I-PN kien I-uniku partit organizzat118) u Mizz i kien i l-mexxej ta maggoranza assoluta the leader of an overwhe lming majority (19)

120

opprsssjon b la raian mr-regim flass id-dmir Ii jerga jicliU t mun paramen~ari u jissieet bl-gfla jnuna ta sflabu ma clan ii -mostru bizbetiku hekk imsejjan - gvern ko lonjaii SavoIlshyJalli u Panzavecchiani sahansitra I-Isqof Pace inghaqdu talit i -istess sta ndard mal-PN Mizzi u Pace ma knux jinhamlu lJ

sko nd Lo rd Ons low I-lsqo f kien jitkeliem dwar Mizzi bshyaktar mod viii u infami izcla kien igflicl ukoll i c-cirkostanzi cjeghlu h jaqbel mat-twemmill lai-fllexxeJ Nazz)onalista Dan nara meea Chamberlain icl el kja ra Ii r-rappr ezrmant ekkiezjasshyt iku ghandu jitnerha mi ll -KuliSil tai-C3vern vvara Ii gie rrapshypurta~ Ii -Isqof ipproJlind lai fl-eiezzjonijet bi l li ma ha ishylielt Iii wierled qass is johrog ghall-elezzjoni7) ii-qassis ln kienu klassi ta nies Ii ma jistglux ikompiu jitqiesu kapaci jiehdu decizjon i minn rajhom M -Iltullsil l tal-Gvern qal S )

Minhabba Ii I-gvern ma hasibx biex ir-rapprezentant ekklezshyjastiku jigi mbdul bfladcJieilor ii-ghacicl ta rapprezeil~a nti

fii-Iltu nsill nizel awtomatikament gilal 13 II-kaz elwar il-preshyzenza tal-kleru fil-Kunsill tal-Gvern kian tqajjem diga darb (llrJ fMaita fl-1870 Izela dak inhar kien sa re fe rendum fEll minn 2461 eletur 1473 ivvutaw favur Ii i-qasslsl n jerggrlu jclllu lura fil-Kul iSill 58 kienu ivvutaw kOlltra Mdl-partijiet rural flit I i ltejn kienu vvutaw kontra U I-maggoranza tel

claNk it-58 vot kienu ntefgilu mi ll- Belt il-Furjana u -Islal Issa kwazi 30 sena wara I- storja rrepetiet runha Izda dill Iel-darba -gvern mexa bmod mil l- aklar awtokratiku u [-fehmil lal -p oplu inJoraha gha l kollox Mhux ta ll i hekk izda Strickshyland ipprova jgebbed I-intsrpretazzjon i ta din id-dikjarazzjoni hcx icappas biha Ii i xi ~Jazzjonaiisti Ii I-prezenza ~agnhorri fii shyI(unsili kienet xewka fiel -clahal Fos~ clawn kien hemm Antonio Oali u Foltulla~ Mizzi nnifsu oal li Ii kien eclitur ta II Patriota tkeeca mil -I(u llsiil ghalielt grlaikemrn mhu qa sshysis kien jircievi gnajnuna finanzjarja miI-Ilturja10) l_-i mp shy

cJiment fuq M izzi kien aktar imqanzah u Wera kemm Strick land kien jipprova jfi ltex Ix - xagflr~l f - ghdClila - -~ I-aqvva II

les mirlllu Dan skopra Ii Mizzi f i tfulitu 43 ella qabe

118

en rcicia i ord nu ( I M ri kif cibuha) if kienet id-drawwa fost nafna famiIjl rispettabbli fisseklu JsatiJx -Vlgariu General sava s-silvvazzJoni gnaliex rna ried jlkkonforma fOTiaIT(int -iS2fl Mzzi kif kien imnizzel fir-registru ta I-Isqof Forno Mhux talii Il3kk ta ( renfe k enif clwa i I kom ot1 ta Strickland u malli flUfficeju tal-Iltolonji sar maahruf xinhu Hlri tlarget ordni biex uin Il-tip ta persekuZijOnl Kon~ra Mzzi tieqJf minnufih

Permezz ta din iI-prokiamazzjonl ank Panzaveecha tnalla harrCJ m -Kulisil MI cian wai meeting _Ii 1

bMizzi ndejh Panzavecchia ta kelmtu Ii gnalkemm ma setax J1bqiJ -Kulisil xortJ wdhda kiel1 sei jibqd fliiJ U

cjnalex il-kloru ~uwa fU(l in-n(Jlia al-oop

Il-mobiiizzazzjoni II senhet fdan iz-zmien wasSiet gna ina bej 1+ emlnti noli Ii kcIIhCl tai itltmexxija

ta Mizzi 8hekk il-Partit na xeira fuq Ivell ak~ar Nlesa mnn qatt qabe U a Zi8d i appogg pernlezz tal kumilati 1-

rettJali kalni u assocjC7Zjonijiet minn Maltn kolfiha FIshy

eiezzjoni generali ta i-1898 iimiddotkandidati tal-PN u tal-PP furnaw fro komu i u eb s liet lt01 nalmiddot

kandiclati wiened minnhom Cacha Zammi qnad-cJistrett tai-Le k [UX kkoitestati

Sein ri3n Iz-zmien u imiddot1 g03 il-kandiriati jazzionais~i rlSj j8m kenu jerggnu jigu eletti mlflqnaF kontestazzjoni L-urllkn

kililet -1 ~)()O ne flogt-r~o iJe Cese krontrta t-tmien distrett (Flal Oormi u Flaz-ZebbucentJ) b(1ala kandidat CiVU il-grern kolunjali brnanifest kien ja lishyjie evvlenln i ki8n qed iNett2Cl i-gvern filmiddotqasam Dubbliku De Cesare I I qabel ken SavonJan u wara sar StricKianolClll

en mili-sla uarbl uk11 ar Risorgimento II ncl dat Nazzjonalistali kien qed jikkontesa dan id-distrett kontra

Je Ccsa kien il-Prokuratur Legali ldociirJO ~em i L appugq Ii kellu Slmin i i7da kien flafrid3kbar u rncx(i~U eb ~Jhal kollox liI De Cesare(l31 TUi dan IZ-ZInien il-PN u I-PP

119

dejjem baqgn u magnqudin zammu Himkien anki wara l-kw iStshyjoni kontroversjali tar -riformi fid-Dipartiment ta I-Edukazshyzjoni Ii nigu gnaliha aktar I quddi em Barra minn hekk il shyPN gnazel Ii ma jaccettax hatriet fil-Kunsilmiddot1 Ezekuttiv dan kien pass gnaqli min-nana tal -Partit biex ikompli jsannah I-appogg tas-Savonjani u -Panzavecchjani Strickland gname i cJak kollu Ii sea biex j igbed lejh Ii i Mizzi u I snabu u jagnshymel minnhom kol laboratur i tar-regim izcla partit ser ju cliffic ii ticlhak bih Ici-dmir tal-PN kien I-ewwe l u qabel kollox lejn i-jed cl ijiet civili tal-poplu Ma lti u bis- sewwa jew bid-clnewwa ki en cleterminat Ii jiks ibhom Gna lhekk mill- 1899 i l qucldi em insibu i i I-membri eletti ki enu kollmiddotha jitqiesu ta I-i stes s par t gnallinqas ftermin i elettoral i(J4) FI-1900 Mizz i beda jisse jshyjan Iltap tal-Membri Eletti i ]5) usa 1-190 1 il-Malti n ki enu jsejnu lu M exxej tal-pop lu Ma li ilS)

Gnalkemm imiddotcI-differenzi part igg jani rna ntesewx gna l ko l lox membri Savonjani bna l Cesare Darmanin u l- Per it Francesco W ettinger kif uko ll onrajn Panzavecchjani Dr Andrea Pu lli shyc ino u Antonio Oalli kienu akta rl esfl Ii jaccettaw it-tmexxi ja ta Mizzi milii I-MizzJani k ienu lesti jaccettaw i~-tmexx i ja ta Savona fl-1891 3 L-Avukat tal-Kuruna Naudi rrimarka Ii fi lshyfatt kien hawn zewg par t iti izda t- ~ ne jn kienu~a feh ma wanda Non vi e alcuna differenza di opinione fra col oro ch e appartengono aluno 0 allaltro part ito politico17)

F1iief fxi okkazjonijiet meta Oarmanin u Wettinger hall ew poshom mea gew biex jivvutaw dwar mozzjoni ta Mizzi biex i t-Taljan jibqa -mezz tat-tagnl illl u meta Darmanin ivvota favu r iil-Gvern fl-o rdinanza dwar it-tariffa fuq id-dqiq i r -rapprezenta nti ta I-gvern dejjem urew gnaq da f I-appogg taghhomlejn Mizz i Grenfell sanansitra rr imarka Ii I-PN kien I-uniku partit organizzat118) u Mizz i kien i l-mexxej ta maggoranza assoluta the leader of an overwhe lming majority (19)

120

en rcicia i ord nu ( I M ri kif cibuha) if kienet id-drawwa fost nafna famiIjl rispettabbli fisseklu JsatiJx -Vlgariu General sava s-silvvazzJoni gnaliex rna ried jlkkonforma fOTiaIT(int -iS2fl Mzzi kif kien imnizzel fir-registru ta I-Isqof Forno Mhux talii Il3kk ta ( renfe k enif clwa i I kom ot1 ta Strickland u malli flUfficeju tal-Iltolonji sar maahruf xinhu Hlri tlarget ordni biex uin Il-tip ta persekuZijOnl Kon~ra Mzzi tieqJf minnufih

Permezz ta din iI-prokiamazzjonl ank Panzaveecha tnalla harrCJ m -Kulisil MI cian wai meeting _Ii 1

bMizzi ndejh Panzavecchia ta kelmtu Ii gnalkemm ma setax J1bqiJ -Kulisil xortJ wdhda kiel1 sei jibqd fliiJ U

cjnalex il-kloru ~uwa fU(l in-n(Jlia al-oop

Il-mobiiizzazzjoni II senhet fdan iz-zmien wasSiet gna ina bej 1+ emlnti noli Ii kcIIhCl tai itltmexxija

ta Mizzi 8hekk il-Partit na xeira fuq Ivell ak~ar Nlesa mnn qatt qabe U a Zi8d i appogg pernlezz tal kumilati 1-

rettJali kalni u assocjC7Zjonijiet minn Maltn kolfiha FIshy

eiezzjoni generali ta i-1898 iimiddotkandidati tal-PN u tal-PP furnaw fro komu i u eb s liet lt01 nalmiddot

kandiclati wiened minnhom Cacha Zammi qnad-cJistrett tai-Le k [UX kkoitestati

Sein ri3n Iz-zmien u imiddot1 g03 il-kandiriati jazzionais~i rlSj j8m kenu jerggnu jigu eletti mlflqnaF kontestazzjoni L-urllkn

kililet -1 ~)()O ne flogt-r~o iJe Cese krontrta t-tmien distrett (Flal Oormi u Flaz-ZebbucentJ) b(1ala kandidat CiVU il-grern kolunjali brnanifest kien ja lishyjie evvlenln i ki8n qed iNett2Cl i-gvern filmiddotqasam Dubbliku De Cesare I I qabel ken SavonJan u wara sar StricKianolClll

en mili-sla uarbl uk11 ar Risorgimento II ncl dat Nazzjonalistali kien qed jikkontesa dan id-distrett kontra

Je Ccsa kien il-Prokuratur Legali ldociirJO ~em i L appugq Ii kellu Slmin i i7da kien flafrid3kbar u rncx(i~U eb ~Jhal kollox liI De Cesare(l31 TUi dan IZ-ZInien il-PN u I-PP

119

dejjem baqgn u magnqudin zammu Himkien anki wara l-kw iStshyjoni kontroversjali tar -riformi fid-Dipartiment ta I-Edukazshyzjoni Ii nigu gnaliha aktar I quddi em Barra minn hekk il shyPN gnazel Ii ma jaccettax hatriet fil-Kunsilmiddot1 Ezekuttiv dan kien pass gnaqli min-nana tal -Partit biex ikompli jsannah I-appogg tas-Savonjani u -Panzavecchjani Strickland gname i cJak kollu Ii sea biex j igbed lejh Ii i Mizzi u I snabu u jagnshymel minnhom kol laboratur i tar-regim izcla partit ser ju cliffic ii ticlhak bih Ici-dmir tal-PN kien I-ewwe l u qabel kollox lejn i-jed cl ijiet civili tal-poplu Ma lti u bis- sewwa jew bid-clnewwa ki en cleterminat Ii jiks ibhom Gna lhekk mill- 1899 i l qucldi em insibu i i I-membri eletti ki enu kollmiddotha jitqiesu ta I-i stes s par t gnallinqas ftermin i elettoral i(J4) FI-1900 Mizz i beda jisse jshyjan Iltap tal-Membri Eletti i ]5) usa 1-190 1 il-Malti n ki enu jsejnu lu M exxej tal-pop lu Ma li ilS)

Gnalkemm imiddotcI-differenzi part igg jani rna ntesewx gna l ko l lox membri Savonjani bna l Cesare Darmanin u l- Per it Francesco W ettinger kif uko ll onrajn Panzavecchjani Dr Andrea Pu lli shyc ino u Antonio Oalli kienu akta rl esfl Ii jaccettaw it-tmexxi ja ta Mizzi milii I-MizzJani k ienu lesti jaccettaw i~-tmexx i ja ta Savona fl-1891 3 L-Avukat tal-Kuruna Naudi rrimarka Ii fi lshyfatt kien hawn zewg par t iti izda t- ~ ne jn kienu~a feh ma wanda Non vi e alcuna differenza di opinione fra col oro ch e appartengono aluno 0 allaltro part ito politico17)

F1iief fxi okkazjonijiet meta Oarmanin u Wettinger hall ew poshom mea gew biex jivvutaw dwar mozzjoni ta Mizzi biex i t-Taljan jibqa -mezz tat-tagnl illl u meta Darmanin ivvota favu r iil-Gvern fl-o rdinanza dwar it-tariffa fuq id-dqiq i r -rapprezenta nti ta I-gvern dejjem urew gnaq da f I-appogg taghhomlejn Mizz i Grenfell sanansitra rr imarka Ii I-PN kien I-uniku partit organizzat118) u Mizz i kien i l-mexxej ta maggoranza assoluta the leader of an overwhe lming majority (19)

120

dejjem baqgn u magnqudin zammu Himkien anki wara l-kw iStshyjoni kontroversjali tar -riformi fid-Dipartiment ta I-Edukazshyzjoni Ii nigu gnaliha aktar I quddi em Barra minn hekk il shyPN gnazel Ii ma jaccettax hatriet fil-Kunsilmiddot1 Ezekuttiv dan kien pass gnaqli min-nana tal -Partit biex ikompli jsannah I-appogg tas-Savonjani u -Panzavecchjani Strickland gname i cJak kollu Ii sea biex j igbed lejh Ii i Mizzi u I snabu u jagnshymel minnhom kol laboratur i tar-regim izcla partit ser ju cliffic ii ticlhak bih Ici-dmir tal-PN kien I-ewwe l u qabel kollox lejn i-jed cl ijiet civili tal-poplu Ma lti u bis- sewwa jew bid-clnewwa ki en cleterminat Ii jiks ibhom Gna lhekk mill- 1899 i l qucldi em insibu i i I-membri eletti ki enu kollmiddotha jitqiesu ta I-i stes s par t gnallinqas ftermin i elettoral i(J4) FI-1900 Mizz i beda jisse jshyjan Iltap tal-Membri Eletti i ]5) usa 1-190 1 il-Malti n ki enu jsejnu lu M exxej tal-pop lu Ma li ilS)

Gnalkemm imiddotcI-differenzi part igg jani rna ntesewx gna l ko l lox membri Savonjani bna l Cesare Darmanin u l- Per it Francesco W ettinger kif uko ll onrajn Panzavecchjani Dr Andrea Pu lli shyc ino u Antonio Oalli kienu akta rl esfl Ii jaccettaw it-tmexxi ja ta Mizzi milii I-MizzJani k ienu lesti jaccettaw i~-tmexx i ja ta Savona fl-1891 3 L-Avukat tal-Kuruna Naudi rrimarka Ii fi lshyfatt kien hawn zewg par t iti izda t- ~ ne jn kienu~a feh ma wanda Non vi e alcuna differenza di opinione fra col oro ch e appartengono aluno 0 allaltro part ito politico17)

F1iief fxi okkazjonijiet meta Oarmanin u Wettinger hall ew poshom mea gew biex jivvutaw dwar mozzjoni ta Mizzi biex i t-Taljan jibqa -mezz tat-tagnl illl u meta Darmanin ivvota favu r iil-Gvern fl-o rdinanza dwar it-tariffa fuq id-dqiq i r -rapprezenta nti ta I-gvern dejjem urew gnaq da f I-appogg taghhomlejn Mizz i Grenfell sanansitra rr imarka Ii I-PN kien I-uniku partit organizzat118) u Mizz i kien i l-mexxej ta maggoranza assoluta the leader of an overwhe lming majority (19)

120

II fejn kienat ixxaqleb I-opnjoni pubblika L-o J njon tai-Q urnai i k lenet maqsu ma f zel-j kalil pl Ji(l G I

lenin wal lda favur i i-gveln u I-oh ra kontrieh Fuq ill-Ilaha t31 -

gver ll ins ibu i-appogg konsislten i mi d-Daily Malta Chronicle la Antonio Bartolo Ii bcJi et tor rog fl-1887 u baqgne t fidejn -famii ja Barto lo sa 1- 1940 Ii-Chronicle k ienet ta sl bvi t trshyrek ama prodo tt i Ingiiz i u thabbar at t iv i~aji e imneci ija appos a DJ ii komu-nita Ing l iza ffvla l ta Fii -fal t kie n fo st ir-residen t i ng iiz i i kienet ti llb iegh I-aktar ii Chroncle M eta deh ru x i Clvvizi ta attivitaJiet Mazoll istici kromm M izzi kif ukoll Savona ikk uzawha bfanati zm u kon ra 1-lltn isja Mizz i ddeskr ivieha 1) l aIJ ga zzetta mi ktuba I-Pa lav grlJi l-bcneficcju tat trupp i ng liz i fMalta 1 20)

St ri ckland kien tal-fehm a Ii biex tkompfi t i lkaar I inf lu ielva Ingliza fas t il-popin ke il u jibda jonrog gurna1 semishyuffic jaii ssussidjat mill -gvern Strickla nci kien diga gi e akku shyz a~ Ii ppr ova juza lici-D-aily Malta Chronicle permezz middota gilajshyIlU ila Lnanzja rja b iex taghme l propaga llcia li l l-gver n Issa ke u Jlbcl a Johrog Qurna l oil -Ma iti ta tlie t darblet fi -gim ai1 a k i f u ~ o 1 iehol bit-Ta ljar l bi l-gfl aJllUna ta Dr Enr co Magro Ii xi gt mell qabe i kien qaleb il-kate ki ~ m l ta I-is kejje gi la shyl J1g IZ ~ l Da w n i l - pro ~J8tti Irli ii -8Vmiddotwcl ma rru zmerc izda bi silhrld ta ghhom k ienu nargu fi l-beran zew( fattur i impor ~ al ~ i

-- ~iE n u juru kcrmn S~ licklallc l kei iu fiducja fBarto lo b71 aa fUUJO IIiJ IjU ta r-regim u wkol l Ii l-gvern ki8 n aktar iiola t m ill qat t qabel Sella wara rega sar es perimelH s imi li IJ gazzetta pro-I ngiiza jism ha Malta Maltija izci a din ma tan~x illb l e g h c~

u f t wa ra ke l lha ti eq a f ~2

FI-1901 deher fulj e-t ippubb lka t fl - ista mperija ta l Chroshynicle ir fi rrn at m inn Ma lti I i jhobb lil i- Ing li zi U Iii paJjizu Ii kien ign id hekk Kulha dd jaf Ii dawk Ii jaghm luha ma i-In q l izi luma gawduti u Ii fpajjiz i-Ta IJani ma hemmx hief gilaks u gun u m in jagrmilha maghhom ma jistax rl lief j ibqa JIl (le lvwah 1~31 Dan il -fu ljett II kien jappoggja wkol l I-Ang l ishy(i Zzdzzjoni fit-Transvaa l ha reg f l-istess zm ien ma fu l jett

121

iehor sim i i ppubblikat fl-istamperija tal-Malta Dan ki en konshyIra t ~a gnlim tal- Ingliz fl-iskejj el u k ien iffirmat minn M al i Patri jot t

I ntom biss me la kien ign id se jril1 ti1al lu l i ii-gvem i(J habb ikom ji dnak bikom u j isserva bikom kontra I-interes si u I-gi cl taglkom u ta w l iedkom bi ex I-Ing liz i mbagna d ji ekl u I-nobz tal-Ma ltiI1 j idhlu fil -Pu li zija fit-Tarznar f i r -R e~ shy

m 8n ~i tal- Mi l izja u tal-Ma l in u fid-dipartimenti I-onra talshyqvern minflok ii-MaHin (24)

Oawkli kienu japPoSlojaw Iii Strickl and pubbl ikament sik shyl ie ~ kienu jaghml u hekk bi ex jevi l~aw I-a ttakki u I-vi ttimi zshyz3 zzjoni mill-gvern Or PP gius hu ezem pju tip iku ta din ii-k l ikka ta nies F itt ra Ii bteb dwar negozju ta spizelija u Ii fiha semma Ii i nu M izzi Agius Irri fera ghalih innifsu u nies leali ohrajn bhala nies Ii tilfu l-kre ttu mal-klikka Fran ko-Taljana tal -membr i elett i Ma din I- ittra Agius baghat lI ko l l si lta mid -Daily Express dwar incident fejn Za ccaria Ronshycal i kien baghatlura stedina gllal riceviment minn glla nd s~udent Ma iti Ii ki enet mik tuba bl-Ing liz u qal Ii rn a jaccetax steel ina b -Ing liz min n ghand Malti ( 25) Kaz iellor kie l1 clak ta GC Mall ia Tabone i gll al xi zmien kien ra pp reentant [Ja zzj ona lista f il -ltunsi ll tal -Gvern Dan gllazel Ii js ir laghqi id lO r ta Str ick land biHama Ii jikseb impj ieg ghol i izda ba qa lx iber imn ieher FI- 1903 dan wasal biex ilmenta Ii I-gvern ma kienx zamm ke lm u It-twegiba Iladha milll-Ufficcju ta l shyKolonji (mhux mi l l-amministrazzjoni fMa lta Ii mi d-c1ehra gllamli ~lu xi w eghd iet jekk jichad lil l-partit) Din kien et tghid hekk

Jekk is-Sur Mallia Tabone vvota favur il-gvern mi nn motshytivi ta kuxjenza mgll ancl ux ghalfejn jippretend i Ii jig i ppremshyja t imma jekk dan gnam lu minn skopiji et ta in teress persoshynai al lura ma j is~hoqqlux Ii jig i ppmm jat Kif ighid iI-Malti mi n jobzoq fis-sema jigi fwccu

L-opinj oni tal -gumal i lokali ilinbarra I Chronicle k ienet kontra I-gvem u kOlltra Strick land partikolarment Malta

122

k lenet minn ta quddiern Ironikanient I-Ufficcju ta l-Kolonji ki en Iqis il-gurnal Malta bh3la prattikament I-uniku wiehecl

middot ~a impor ca nza politika Wara kaz ta libell minn General Ingi iz Mizzi ghal xi zmien bi ddel it-titl u ghal Gazzetta di Malta e GOzo u fi t-13 ta Marzu 1902 re~a bi cl cl lu ghal Malta e Sue Dipendenze Minhabba r-rebhiet elettorall i Ii kien qieshyghecl jikseb ill-partit Mizzi hasebli kien wasal iz-zmien Ii n-Nazzjonal isti jko il horn imiddotl-gumal taghhorn u qnaihekk iI -gu r-113 1 ~ ie rnghammed brlala -I ehen uffici Ji l a l-P N Organo cci Pai~o Nazionae Dal l qal M izzi huwa gurnal ta kuljum fis-servizz tal-pajjiz Ii biih I-ulied sincier i ta clin I-Art -- Kollha Nazz jonalisti - - ikunu j istgh u jesprimu I-opinshyjoni u r-rieda tal -poplu Sadanittant it- termi nu NazzjonashyIi SI becla j iehu tifs i ra aktar qawwi ja

Chamberlamiddotin ighid ilna Ii ma jarax fMalta hlief I-interessi tal-fort izza u jinsa lii l-lnsaTa Ii huma ulied dawn il-gzejjer anna fi5em u taht I- istan dard tannazzjon alizmu Malti ninshyghaqdu biex nieicli1kjaraw Ii Ma lta u Ghawclex u Kemmuna u Ke mmune tt u kull blata (wicc i l-banar ta madwar xtlltna h uma tagnna 26)

Fi - fatt i l-PN kien meqjus mili -gvern II jirrapprezenta il dawk Ii jieheiu sehem at~iv juru interess u jsem mgn u lehinshyhom iil-fla j ja polit ika pubblika

i l-Parti~ Nazzjonalista ki en bla club jll I-aktar partit eii namiku Ii kien hawn 1I I-poplll kien jaghti h l-appocJ(J mi sthoqq Bizzejshyjed nghidu Ii waqt Ii sa I-ahhar tas -seklu I-bejgrl~al-Malta ki en zdiecl bterz jew ak tar iei-Daily Malta Chronicle beli et till ef hafna mil l-abbonati Maitin minhabba Ii bdiet tigi marbuta izjecl mal-gvern F il -gliecla tieghll kontra I-barrani il -Partit beela biex jorgan izza lilu nnifsu fuq livell aktar miftuh u ghal elan il-gnan beda johrog I-ewwel gurnal tal -PN bil-Mall~i Ii kif xieraq kien imsejjah JI-Poplu Malti II-bejgn tiegnu huwa stmat Ii kien hafna aktar mill-Malta Gliada Tagfma ta Savona u f i ftit zmien lafl aq id-doppju ta l-bejgn tal-Bandiera talshyMaltin ta Manwel Dirnech

123

k lenet minn ta quddiern Ironikanient I-Ufficcju ta l-Kolonji ki en Iqis il-gurnal Malta bh3la prattikament I-uniku wiehecl

middot ~a impor ca nza politika Wara kaz ta libell minn General Ingi iz Mizzi ghal xi zmien bi ddel it-titl u ghal Gazzetta di Malta e GOzo u fi t-13 ta Marzu 1902 re~a bi cl cl lu ghal Malta e Sue Dipendenze Minhabba r-rebhiet elettorall i Ii kien qieshyghecl jikseb ill-partit Mizzi hasebli kien wasal iz-zmien Ii n-Nazzjonal isti jko il horn imiddotl-gumal taghhorn u qnaihekk iI -gu r-113 1 ~ ie rnghammed brlala -I ehen uffici Ji l a l-P N Organo cci Pai~o Nazionae Dal l qal M izzi huwa gurnal ta kuljum fis-servizz tal-pajjiz Ii biih I-ulied sincier i ta clin I-Art -- Kollha Nazz jonalisti - - ikunu j istgh u jesprimu I-opinshyjoni u r-rieda tal -poplu Sadanittant it- termi nu NazzjonashyIi SI becla j iehu tifs i ra aktar qawwi ja

Chamberlamiddotin ighid ilna Ii ma jarax fMalta hlief I-interessi tal-fort izza u jinsa lii l-lnsaTa Ii huma ulied dawn il-gzejjer anna fi5em u taht I- istan dard tannazzjon alizmu Malti ninshyghaqdu biex nieicli1kjaraw Ii Ma lta u Ghawclex u Kemmuna u Ke mmune tt u kull blata (wicc i l-banar ta madwar xtlltna h uma tagnna 26)

Fi - fatt i l-PN kien meqjus mili -gvern II jirrapprezenta il dawk Ii jieheiu sehem at~iv juru interess u jsem mgn u lehinshyhom iil-fla j ja polit ika pubblika

i l-Parti~ Nazzjonalista ki en bla club jll I-aktar partit eii namiku Ii kien hawn 1I I-poplll kien jaghti h l-appocJ(J mi sthoqq Bizzejshyjed nghidu Ii waqt Ii sa I-ahhar tas -seklu I-bejgrl~al-Malta ki en zdiecl bterz jew ak tar iei-Daily Malta Chronicle beli et till ef hafna mil l-abbonati Maitin minhabba Ii bdiet tigi marbuta izjecl mal-gvern F il -gliecla tieghll kontra I-barrani il -Partit beela biex jorgan izza lilu nnifsu fuq livell aktar miftuh u ghal elan il-gnan beda johrog I-ewwel gurnal tal -PN bil-Mall~i Ii kif xieraq kien imsejjah JI-Poplu Malti II-bejgn tiegnu huwa stmat Ii kien hafna aktar mill-Malta Gliada Tagfma ta Savona u f i ftit zmien lafl aq id-doppju ta l-bejgn tal-Bandiera talshyMaltin ta Manwel Dirnech

123