STANBUL TEKNK NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS

TRK - HIRVAT KARAYOLLARI TEKNK ARTNAMELERNN TOPRAK

LER AISINDAN KARILATIRILMASI

YKSEK LSANS TEZ

Onur AHNKAYA

naat Mhendislii Anabilim Dal

Ulatrma Mhendislii Program

Anabilim Dal : Herhangi Mhendislik, Bilim

Program : Herhangi Program

HAZRAN 2013

STANBUL TEKNK NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS

TRK - HIRVAT KARAYOLLARI TEKNK ARTNAMELERNN TOPRAK

LER AISINDAN KARILATIRILMASI

YKSEK LSANS TEZ

Onur AHNKAYA

501101415

naat Mhendislii Anabilim Dal

Ulatrma Mhendislii Program

Anabilim Dal : Herhangi Mhendislik, Bilim

Program : Herhangi Program

Tez Danman: Prof. Dr. Zbeyde ztrk

HAZRAN 2013

iii

T, Fen Bilimleri Enstitsnn 501101415. numaral Yksek Lisans rencisi

Onur AHNKAYA, ilgili ynetmeliklerin belirledii gerekli tm artlar yerine

getirdikten sonra hazrlad TRK - HIRVAT KARAYOLLARI TEKNK

ARTNAMELERNN TOPRAK LER AISINDAN

KARILATIRILMASI balkl tezini aada imzalar olan jri nnde baar

ile sunmutur.

Tez Danman : Prof. Dr. Zbeyde ZTRK ..............................

stanbul Teknik niversitesi

Jri yeleri : Do. Dr. Murat ERGN .............................

stanbul Teknik niversitesi

Do. Dr. smail AHN ..............................

Yldz Teknik niversitesi

Teslim Tarihi : 19 Nisan 2013

Savunma Tarihi : 5 Haziran 2013

iv

v

Aileme ve arkadalarma,

vi

vii

NSZ

Yksek lisans eitimim ve tez almalarm boyunca ok deerli katklaryla beni

ynlendiren ve bana her trl yardm salayan, almann tamamlanmasnda byk

katklar olan deerli hocam Prof. Dr. Zbeyde ZTRKe en iten teekkrlerimi

sunarm.

almalarm srasnda yardmlarn esirgemeyen Enka naat Kosova Otoyol Projesi

mhendislik departmanndaki mdrlerim Bar Avc ve Mehmet Emin Mutlu bata

olmak zere tm mhendislik departman alanlarna teekkr ederim. Ayrca

almalarm ynlendiren Serkan lker ve Erturul Bostancya, almam

tamamlamam iin bana imkan salayan zger nala teekkr bir bor bilirim.

Bu almann tamamlanmasna byk katk salayan, her zaman yanmda olan

sevgili arkadalarm Hseyin Kele, Hazal Ylmaz, Yaln Ouz Hetemolu ve

Sinem Akite desteklerinden tr ok teekkr ederim.

Beni yetitirip bu gnlere getiren, almalarmda desteklerini hayatm boyunca

hissettiren sevgili anneme, babama ve kardeime kranlarm sunarm.

Haziran 2013 Onur AHNKAYA

viii

ix

NDEKLER

Sayfa

NSZ ...................................................................................................................... V

NDEKLER ......................................................................................................... X

KISALTMALAR ...................................................................................................... X

ZELGE LSTES ................................................................................................ X

EKL LSTES ....................................................................................................... XV

ZET ....................................................................................................................... XV

SUMMARY ............................................................................................................. XX

1. GR ...................................................................................................................... 1

2. KARAYOLU MHENDSL KALEMLER ............................................ 5 2.1 Yol Altyaps ..................................................................................................... 5

2.1.1 Toprak ileri ............................................................................................... 5

2.1.1.1 Toprak ilerinde zeminlerin geoteknik tanm ve deerlendirilmesi . 8

2.2 Sanat Yaplar .................................................................................................. 14

2.2.1 Kprler ................................................................................................... 14

2.2.1.1 Kemer kprler ................................................................................ 15

2.2.1.2 Kirili kprler ................................................................................. 16

2.2.1.3 Asma kprler .................................................................................. 17

2.2.2 Menfezler ................................................................................................. 17

2.2.3 stinat duvarlar ........................................................................................ 18

2.3 Yol styaps ................................................................................................... 19

2.3.1 Alttemel tabakas ..................................................................................... 20

2.3.2 Temel tabakas ......................................................................................... 20

2.3.3 Kaplama tabakas ..................................................................................... 20

2.3.3.1 Anma tabakas ............................................................................... 21

2.3.3.2 Binder tabakas................................................................................. 21

2.3.3.3 Bitml temel tabakas .................................................................... 21

2.4 Dier ler ........................................................................................................ 22

3. NAAT TEKNK ARTNAMELER .............................................................. 25 3.1 Teknik artnamelerin zellikleri .................................................................... 25

3.2 Teknik artnamelerin Ama ve Kapsam ........................................................ 26

3.3 Trkiyede naat Teknik artnameleri ........................................................... 26

3.3.1 Genel Teknik artname ........................................................................... 27

3.3.2 Karayollar Teknik artnamesi ................................................................ 27

3.3.3 Trkiyede teknik artname zellikleri .................................................... 28

3.4 Hrvat Teknik artnamesi ................................................................................ 28

4. TRK - HIRVAT KARAYOLLARI TEKNK ARTNAMELERNN

KARILATIRILMASI ..................................................................................... 31 4.1 Kaz leri ........................................................................................................ 31

4.1.1 Karayollar Teknik artnamesinde kaz ileri ........................................ 31

4.1.2 Hrvat Teknik artnamesinde kaz ileri ................................................ 34

4.1.2.1 Tama maliyetleri karlatrmas ................................................... 41

4.2 Dolgu leri ...................................................................................................... 43

x

4.2.1 Karayollar Teknik artnamesinde dolgu ileri ...................................... 43

4.2.1.1 Zayf zeminler .................................................................................. 45

4.2.2 Hrvat Teknik artnamesinde dolgu ileri .............................................. 55

5. DEERLENDRME ............................................................................................ 63

6. SONULAR ......................................................................................................... 69

KAYNAKLAR .......................................................................................................... 73

ZGEM .............................................................................................................. 75

xi

KISALTMALAR

AASHTO : Amerikan Association of State Highway and Transportation

Officials

EN : European Standards

GTR : General Technical Requirements

GT : Genel Teknik artname

HT : Hrvat Teknik artnamesi

IGH : Institut graevinarstva Hrvatske

ISO : International Organization for Standardization

KHK : Kanun Hkmnde Kararname

KK : Kamu hale Kanunu

KT : Karayollar Teknik artnamesi

TMA : Ta Mastik Asfalt

TS : Trk Standartlar

TSE : Trk Standartlar Enstits

xii

xiii

ZELGE LSTES

Sayfa

izelge 2.1 : AASHTO zemin snflandrma izelgesi [12] ...................................... 11

izelge 3.1 : Karayollar teknik artname blmleri [13] ......................................... 28

izelge 4.1 : KT rnek kaz, dolgu, tama maliyeti. .............................................. 42

izelge 4.2 : HT rnek kaz, dolgu, tama maliyeti. .............................................. 42

izelge 4.3 : Dolgu malzemesi zellikleri [13] ......................................................... 44

izelge 4.4 : Dona hassas olmayan taban malzemesinin zellikleri [13] ................ 44

izelge 4.5 : Koruyucu tabaka seme malzeme zellikleri [13] ............................... 45

izelge 4.6 : Uygun nitelikli kaz malzemesi [13] .................................................... 46

izelge 4.7 : nce filtre malzemenin zellikleri [13] ................................................. 47

izelge 4.8 : Kaba filtre malzemenin zellikleri [13] ............................................... 47

izelge 4.9 : Tip-I malzeme zellikleri [13] ............................................................. 48

izelge 4.10 : Tip-II malzeme zellikleri [13] .......................................................... 48

izelge 4.11 : Drenaj amal rgsz, polipropilen geotekstil zellikleri [13] ......... 49

izelge 4.12 : Sanat yaplar yaklam ve yan dolgularnda

kullanlacak malzeme [13] .................................................................. 51

izelge 4.13 : Dolgularda skma kriterleri [13] ...................................................... 52

izelge 4.14 : Arazide kuru birim arlk tayin metotlar [13] .................................. 54

izelge 4.15 : KT kalite kontrol deneyleri [13] ...................................................... 55

izelge 4.16 : HT temel zemini deerlendirme kriterleri [22] ................................ 56

izelge 4.17 : HT toprak dolgular kalite kriterleri [22] .......................................... 58

izelge 4.18 : HT miks dolgular kalite kriterleri[22] .............................................. 60

izelge 4.19: HT kaya dolgular kalite kriterleri[22] ............................................... 61

izelge 4.20 : KT ve HT kaz snflar karlatrmas .......................................... 63

izelge 4.21 : KT ve HT tama snflar karlatrmas ...................................... 63

izelge 4.22 : KT ve HT dolgu malzemesi karlatrmas .................................. 65

izelge 4.23 : KT ve HT dolgu taban malzemesi karlatrmas ........................ 65

izelge 4.24 : KT ve HT kalite kontrol deney sklklar karlatrmas............... 67

xiv

xv

EKL LSTES

Sayfa

ekil 2.1: Kaz yaplmas. ............................................................................................ 6

ekil 2.2: Ykleme yaplmas. ..................................................................................... 6 ekil 2.3: Tama yaplmas. ........................................................................................ 7 ekil 2.4: Boaltma ilemi. .......................................................................................... 7 ekil 2.5: Svlk indisleri su muhtevas ilikisi [10]. ................................................ 10

ekil 2.6: Zeminlerde su muhtevas hacim deiimi davran [10]. ......................... 10 ekil 2.7: Kosova Otoyol Projesi. .............................................................................. 15 ekil 2.8: Kemer kpr rnei. .................................................................................. 16

ekil 2.9: Kirili kpr. .............................................................................................. 16 ekil 2.10: Kutu menfez. ............................................................................................ 17 ekil 2.11: Bz menfez. ............................................................................................. 18 ekil 2.12: Tipik istinat duvar ve detaylar [17]. ...................................................... 19

ekil 2.13: Yol styaps tip enkesiti [13]. ................................................................. 20 ekil 2.14: Kaplama tabakas. .................................................................................... 21

ekil 2.15: Sktrma ilemi. ..................................................................................... 22 ekil 2.16: Kosova Otoyol Projesi Morine Kava. ................................................. 23 ekil 4.1: Palyeli yarma enkesit tipi [13]. .................................................................. 37

ekil 4.2: Palyeli dolgu enkesit tipi [13]. ................................................................... 38 ekil 4.3: Ariyet ocandan kaz yaplmas................................................................ 41

ekil 4.4: Tama yaplmas. ...................................................................................... 41 ekil 4.5: Ayrma amal geotekstil kullanm. .......................................................... 50

ekil 4.6: Plaka ykleme deneyi [25]. ....................................................................... 59

xvi

xvii

TRK - HIRVAT KARAYOLLARI TEKNK ARTNAMELERNN

TOPRAK LER AISINDAN KARILATIRILMASI

ZET

Teknik artnameler, projede tamamlananacak imalatlarn yapmna ilikin

aklamalardr. Bir iin yaplabilmesi iin gerekli btn bilgilerin teknik

artnamelerde olmas gerektiinden, artnamelerin eksiksiz olmas nemlidir. malata

ait iilik, malzeme, ekipman ve kalite kontrol koullar artnamelerde bir btn

olarak aklanmaldr.

Tez almasnda, karayollar inaatlarndaki i kalemleri yol altyaps, sanat yaplar,

yol styaps ve dier iler olmak zere drt ana balkta incelenmitir. Yol altyaps

iinde toprak ileri; kaz,dolgu ve tamalar ve zeminlerin genel zellikleri

belirtilmitir. Karayolu inaatlarndaki betonarme ileri kapsayan sanat yaplar,

tekerlek yklerini karlayarak tabana yayan styap tabakas ve tipleri, bunlarn

yannda karayollar inaatlarndaki dier iler rneklenmitir.

almada teknik artnamelerin inaat projeleri iin amac, nemi, kullanclar

artnamelerin genel zellikleri vurgulanmtr. Karayollar Teknik artnamesi ve

Hrvat Teknik artnamesinin kapsam hakknda bilgiler verilmitir.

Trkiyede karayollar yapmnda kullanlan Karayollar Teknik artnamesi ile, son

dnemde Balkanlarda yaplan karayollarnda kullanlan Hrvat Teknik artnamesi

yol altyaps asndan, kaz ve dolgu ileri temel olarak bu tez almasnda

incelenmitir. Tezde her iki artnamede geen malzeme tanmlar, i yapm

yntemlerini ve kalite kontrol limitleri ele alnm, kaz ve dolgu ileri hakknda

genel bilgiler, yapm srasnda dikkat edilmesi gereken noktalar, yapm sonrasnda

imalatn kalitesinin korunmas iin yaplmas gereken testler aklanm ve

deerlendirilmitir.

almann karlatrma blmnde, kaz ileri, dolgu ileri, tamalar ve kalite

kontrol deneyleri her iki artnamede blm blm incelenmi, karlatrlm,

aradaki farklarn sebepleri ve sonular irdelenmitir. Her iki artnamedeki kaz

snflar tanmlanm ve birbiriyle eletirilmitir. Dolgu malzemesi gereksinimleri,

malzeme kullanlabilirlikleri incelenmitir. Tamalarda rnek bir senaryo

hazrlanm, ayn miktardaki kaz, tama ve dolgu ilemi her iki artnamenin birim

fiyat tanmlarna ve formllerine gre maliyet asndan karlatrlmtr. Her iki

artnamedeki kalite kontrol deneyleri eletirilmi, imalatlarn yapmna ait kalite

koullar deerlendirilmitir.

artnamelerin incelenmesi, bir projenin teklif aamasndan tamamlanma aamasna

kadar byk nem tamaktadr. artnamelerin ierdii limitlere ve gereksinimlere

gre, proje iin temin edilecek her trl malzeme ve ekipman ihtiyac

deiebilmektedir. naat malzemelerinin yakn yerlerden temini ve artname

esaslarna gre tasarmda yaplabilecek deiikliklerin ngrm projelerin

maliyetleriyle dorudan ilikilidir.

xviii

Bu ve benzeri sebeplerden, iin ihale srecinden balayarak teknik artnamelerin

gereksinimleri aratrlmal, eksik grlen noktalar iin nceden risk planlamas

yaplmaldr

xix

A COMPARISION BETWEEN TURKISH AND CROATIAN HIGHWAY

TECHNICAL SPECIFICATIONS IN EARTHWORKS

SUMMARY

Transportation systems research planning, designing and operating of the

transportation of people and freight safely and economically. Land, air and sea

transportation are supposed to work as an interconnected system.

In developing countries, the ongoing energy crunch has caused high costs in the

construction industry with increased vehicle loads. Demand for the construction of

new roads and existing ways of forcing countries to take measures aimed at

protecting and reinforcing of the existing road structures.

The development of transport infrastructure is a prerequisite for economic

development. Increasing industrial raw material for the production of a developing

country access to a well-functioning transport system is required to be utilized.

The strategic role of transport in the face of large investment costs of these

investments should be subject to a detailed economic evaluation. In general, any type

of project, in particular investment decision whether to grant an assessment of

highway projects to shed light on the economic importance to draw conclusions.

Road construction is a building of several variables in a project. Construction time is

long, voluminous and economically costly. The ground conditions and its properties

varies from one point to the other point where the allignment passes. Therefore, it is

essential and difficult to estimate how much the construction would cost and estimate

the duration of the work is extremely important to predict accurately.

Technical specifications are descriptions that provides actualization of the

construction complementation at the projects. All information required for the

technical specifications of a work should be written in a pure language and

specifications must be complete and clear. Labor, material, equipment and quality

control requirements that are belong to construction should be described fully in

specifications. Examination of specifications is very important from the proposal

stage up to the stage of completion project. According to the limits contained in

specifications, the project will be provided for all types of materials and equipment

requirements vary. For these reasons abovementioned, technical specifications

affecting the cost of the project in terms of material, equipment and labor

requirements.

Croatia is located in intersection of the Central and Southeast Europe, bordering

Hungary to the northeast, Serbia to the east, Bosnia and Herzegovina to the south-

east, Montenegro to the south-east, the Adriatic Sea to the south-west and Slovenia to

the northwest. States after the disintegration of Yugoslavia in the process established

in the region. Among them, the more road construction was planned and constructed

in Crotia. Therefore, it became necessary to update the Yugoslav standards. The

update of the ex Yugoslavia standards named Croatian Technical Specification was

released in 2001.

xx

Comparative studies of the previous specifications mainly research AASHTO

publications, Flexible Pavement Design Methods Comparison, Design of Flexible

Pavements Comparison of AASHTO 1972, AASHTO 1986, AASHTO 2002 and

AASHTO 1993 Flexible Pavement Design Methods. The main difference of this

study, to compare excavation, backfilling, hauling, compaction, material properties

and requirements, application methods in terms of quality requirements. For the

comparison basis earthworks is choose as earthworks form the basis of the road

construction. Both highway technical regulations can be considered as new technical

specifications as of the date of publications. There has not been a comparison before

between the two specifications.

In this thesis, comparision study is applied to highway specification used in the

recent highway constructions in Turkey. Highways Technical Specification in

Turkey realased in 2006. Croation Technical Specification is used in the recent

motorway construction projects in the Balkans such as Albania Motorway Project

and Kosovo Motorway Project.

In the thesis, material requirements and descriptions, construction methods and

quality control limits of both technical specifications are covered in detail. Also,

general information of excavation and filling works, considerations during

construction, and required tests to protect the quality of production for post

construction stated and compared.

Highway construction consist of various kind of activities below the main disciplines

such as earthworks, structures, paving and finishing works. Earthworks includes

excavation, loading, transportation of the materials and filling works. Structures are

concrete works in highways such as viaducts, overpasses, underpasses, box and pipe

culverts and drainage channels. Subgrade, subbase, treated base and wearing courses

are components of paving layer that intended to sustain vehicular traffic. Asphalt

layers are also sustain plastic deformation under the vehicle loads and reflects the

loads spreading and decreasingly to the earth surface. Finishing works in highways

covers guardrails, fences, lighting and communication works, horizontal markings,

traffic signs and hydroseeding works.

In this study, firstly highway construction and its components are explained. The

construction activities are described in detail into several subchapters. Earthworks

discipline mainly studied with geotechnical properties of soil. Soil classifications

according to AASHTO are defined. Geotechnical considerations and important

features of soil stability and characteristics are pointed.

Third chapter of the study, includes general information about the technical

specifications. General properties of technical specifications, the aim and the users of

the technical specifications are defined. Technical specifications in Turkey and their

speciality are also studied. Ministries have their own specifications and there is no

private company in Turkey capable of writing technical specifications. General

Technical Specification, Highways Technical Specification which is written by

General Directorate of Highways. The content of the Turkish Highways

Specification are given. Furthermore, Crotian Technical Specification, its history,

structure and content are described in the third chapter of the thesis.

Fourth chapter of the study, are the comparision part of the thesis. Requirements in

both specifications are explained and compared in detail with the various aspects of

engineering and cost.

xxi

The comparision between Turkish and Croatian Highway Technical Specifications

in earthworks are studied into four sections. The sections are excavation works,

embankment works, hauling and quality control tests. Excavation classes are

described and matched with each other for both specifications for their properties and

definitons. Presplitting activities and its requirements are covered in both

specifications.

Construction of embankments, embankment classes and definitions are pointed

Suitable fill material properties for the construction of the embankments are defined

and compared for Turkish and Croatian Highway Technical Specifications. The

compaction procedures, the pressure loads, minimum overlay percentage, the type of

the compactors are pointed. Using of geotextiles in different conditions, material

selection and method of statements for using them are covered and compared.

Transportation definitions are also studied in this thesis. Turkish Highway Technical

Specification requires formulas for calculating the cost of the material hauling. The

pricing formulas are used from General Directorate of Highways unit prices 2012

book. The pricing formulas for hauling was introduced. Hauling formula components

are defined. An example cost scenario, excavation of 1000 m3 in a rock quarry and

transportation it from 10 kilometre distance to the construction of embankment

scenario is created. General Directorate of Highways 2012 unit prices book was used

for Turkish Highways Technical Specifications cost data side. Kosovo Motorway

Project aprroximate unit prices is used for the cost calculation scenario for the

Crotian Technical Specification cost data. The fundemental differences between

specifications in hauling disciplines are also mentioned.

Quality control tests, test references and quality control test frequencies are described

and compared for earthwork operations. Similar tests are pointed, different test

procedures are explained. Comparators and advantegeous points about both

specifications are emphasized.

Technical specifications should provide all the information about the construction

stages during implementing a project. All information required for the technical

specifications of a work should be written in a clear language. Specifications must be

complete and applictable. Labor, material, equipment and quality control

requirements that are belong to construction should be described fully in

specifications.

Examination of specifications is very important from the proposal stage to

completion stage of a project. According to the limits contained in specifications, the

provided types of materials and equipment requirements vary. Forecasting material

supply from short distances and potential variations in design could be main factors

reducing the cost. For these reasons, technical specifications affect the cost of the

project in terms of material, equipment and labor requirements and a complete risk

assesment and evaluation should be made for them.

xxii

1

1. GR

Ulatrma gnmz toplum yaantsnda insanlar dorudan ya da dolayl olarak

etkileyen ok nemli hizmetlerden birisidir. Ulatrma hizmetlerinin gvenli, hzl,

ekonomik ve konforlu olmas gerekmektedir [1].

Gelimekte olan lkelerde sregelen enerji darboaz, ekonomik krizler sonucu

inaat sektrnde oluan yksek maliyetler, artan ara ykleri, lkeleri yeni karayolu

yapmna ve mevcut yollar korumay amalayan takviye ve nlemleri almaya

zorlamaktadr [2].

Ulatrma altyapsnn geliimi ekonomide kalknmann n artdr. Gelimekte olan

bir lkenin artan endstriyel retimi iin hammaddenin tanmasnda yararlanlacak

iyi alan bir ulam sistemine ihtiya duyulmaktadr.

Ulatrmann stratejik rol ve byk yatrm maliyetleri karsnda bu yatrmlarn

detayl bir ekonomik deerlendirmeye tabi tutulmas gerekmektedir. Genel olarak her

tr projede, zel olarak da karayolu projelerinde ekonomik bir deerlendirme yaplp

yatrm karar verilmesine k tutacak sonular karmak nem tamaktadr.

zelletirme daresi Bakanlnn 2011 yl raporuna gre 1 km yol yapm maliyeti

8,59 milyon $ olmaktadr [3].

Karayolu inaat ok deikenli bir yapdr. naat sresi uzun, hacimli ve ekonomik

olarak masrafldr. Yapnn oturduu taban zemini bir noktadan dierine farkllklar

gstermektedir. Tasarm aamasnda iin ne kadara mal olacan ve sresini doru

tahmin etmek son derece nemlidir.

Teknik artnameler, projelerde tamamlananacak imalatlarn gerekletirilebilmesini

salayan yazl dkmanlardr. Bir iin yaplabilmesi iin gerekli btn bilgiler

teknik artnamelerde olmas gerektiinden artnamelerin eksiksiz ve ak bir dilde

yazlm olmas gerekir. artnamelerde imalata ait iilik, malzeme, ekipman ve

kalite kontrol koullar tam olarak aklanmaldr. artnamelerin incelenmesi, bir

projenin teklif aamasndan tamamlanma aamasna kadar byk nem tamaktadr.

artnamelerin ierdii limitlere gre, proje iin temin edilecek her trl malzeme ve

2

ekipman gereksinimleri deiebilmektedir. Bu sebeplerden teknik artnameler

maliyet asndan proje srecini etkileyen nemli kalemlerdendir.

Hrvatistan, dousunda Srbistan, gneydouda Bosna-Hersek, kuzeybatda

Slovenya, kuzeydouda Macaristan ve gneyde Karada ve Adriyatik Denizi ile

evrili olup Orta ve Gneydou Avrupa'nn kesiim blgesinde yer almaktadr.

Yugoslavyadan 1991de ayrlp bamszln ilan etmitir. lkenin altyap

yatrmlar incelendiinde zellikle 2000li yllarn bandan itibaren byk bir

gelime gzlenmektedir. 2011 yl itibariyle Hrvatistanda, 1254 km otoyol, 6843

km devlet yolu bulunmaktadr [4]. Yugoslavyann dalmas sonrasndaki srete

blgede kurulan devletler ierisinde en fazla yol yapm bu lkede planlanm ve

gereklemitir. Bu nedenle, Yugoslav standardlarnn gncellenmesi ihtiyac

domu, 2001 ylnda Hrvat Teknik artnamesi yaymlanmtr.

Hrvat Teknik artnamesi Hrvatistanda tamamlanan otoyollardan sonra 2010

ylnda yapm tamamlanan Arnavutluk Otoyolunda teknik artname olarak

kullanlm, son olarak da yapm devam eden ve Ekim 2013de tamamlanacak olan

Kosova Otoyol Projesinde teknik artname olarak kullanlmaktadr.

Daha nceki artname karlatrma almalar; Esnek styap Tasarm

Yntemlerinin Karlatrmas, Esnek styaplarn Projelendirilmesinde AASHTO

1972 ve AASHTO 1986 Yntemlerinin Karlatrlmas, Esnek styap Tasarm

Yntemlerinden AASHTO 2002 ile AASHTO 1993 Ynteminin Karlatrmas

zerine yaplmtr [5-7]. Bu almann temel fark, karayolu altyapsn oluturan

kaz, dolgu ve sktrma ilemlerini malzeme zellikleri, yapm metodlar ve kalite

gereksinimleri asndan karlatrmaktr. Her iki artname de yaynland tarih

itibariyle yeni kabul edilebilecek artnameler olduundan, iki artname arasnda daha

nce bir karlatrma yaplmamtr.

Bu tez almasnda; Trkiyede karayollar yapmnda kullanlan Karayollar Teknik

artnamesi (2006) ile son dnemde Balkanlarda yaplan otoyollarda kullanlan

Hrvat Teknik artnamesi (2001) yol altyaps asndan, kaz ve dolgu ileri temel

olarak karlatrlmtr.

Karayollar Teknik artnamesinin Hrvat Teknik artnamesine kyasla

malzemelerin salamas gereken zellikler konusunda daha esnek olduu

3

grlmtr. Kaz yaplmas, dolgu yaplmas, sktrma gibi genel i yapm

metodlarnda Karayollar Teknik artnamesinde daha detayl aklamalar

bulunmaktadr. Karayollar Teknik artnamesi AASHTO ve TSE deney

standardlarna referans verirken, Hrvat Teknik artnamesinde Hrvat Standardlar

referans olarak gsterilmitir.

Tezde her iki artnamedeki malzeme tanmlar, i yapm metodlar, kalite kontrol

testleri ve sklklar karlatrlmtr. Karayolu inaat hakknda genel bilgiler,

yapm srasnda dikkat edilmesi gereken noktalar, imalat kalitesinin korunmas iin

yaplmas gereken testler belirtilmitir.

Teknik artnameler, projede tamamlananacak imalatlarn gerekletirilebilmesini

salayan btn bilgileri iermektedir. malata ait; iilik, malzeme, ekipman ve kalite

kontrol koullar artnamelerde tam olarak aklanmaldr. in ihale srecinden

balayarak teknik artnamelenin gereksinimleri aratrlmal, eksik grlen noktalar

iin nceden risk planlamas yaplmaldr.

Tezin ilk blmnde, almann amac ve kapsam aklanmtr.

Tezin ikinci blmnde, karayolu yapmndaki genel imalatlar ve zemin snflar

belirtilmi, karlatrlan artnamelerin hangi ilerde kullanld aklanmaya

allmtr.

Tezin nc blmnde, artnamelerin genel zellikleri, kullanclar, ama ve

kapsam aklanmtr. Tezin konusu olan Karayollar Teknik artnamesi ve Hrvat

Teknik artnamesi hakknda ksa bilgiler verilmitir.

Tezin drdnc blmnde her iki artnamede yol altyapsna ilikin yapm, kontrol

ve kalite kontrol yntemleri aklanm, iki artnamenin farkllklar ve benzer

noktalar vurgulanmtr.

Tezin beinci blmnde her iki artname nceki blmlerde anlatlan zelliklerine

gre karlatrlmtr ve birbirine olan stnlk ve benzerlikleri deerlendirilmitir.

Sonu blmnde, her iki artnamenin birbiriyle olan benzerlikleri ve farkllklar

ynleriyle yorumlanm, baz neriler sunulmutur. artname seiminin nemi

vurgulanmtr.

4

5

2. KARAYOLU MHENDSL KALEMLER

Karayolu inaatlarnda ana i kalemleri unlardr:

1. Yol altyaps : Toprak ileri; her trl kaz, dolgu, ev stabilitesi vb iler.

2. Sanat yaplar : Kpr, viyadk, istinat duvar, menfez vb betonarme ileri.

3. Yol styaps : Alttemel, temel ve asfalt kaplama ileri.

4. Dier iler : Yol izgileri, trafik iaretleri, bariyerler, korkuluklar vb iler.

2.1 Yol Altyaps

Karayolu inaatnda yol altyapsna ait i kalemleri bu blmde gruplanm ve

incelenmitir.

2.1.1 Toprak ileri

Toprak ileri, bir mhendislik projesinin gereklemesi amacyla doal arazi

yzeyinde yaplan ilemlerin tmn ieren inaat mhendislii terimidir [8].

Toprak ilerinin gerekli olduu durumlar unlardr:

1. Zeminde kaz yaplmas, kaz ile kartlan zeminin tekrar kullanlmas

ihtiyacna karlk, kazlm zeminlerin geici olarak uygun alanlara

ylmas.

2. Bir arazi kesimine istenilen biimi vermek iin gerekletirilecek toprak ileri

hareketlerinde, kazlmas gereken yerler ile doldurulmas gereken yerlerin

dengelenmesine gayret edilir. Ancak her yarmadan kan zemin dolgu iin

uygun nitelikte olmayabilir. Bu nedenle dengelenmeyen dolgular iin antiye

dndan uygun zemin nakliye edilmesi gerekir [8].

Toprak ileri 4 ana aamada incelenir:

Kaz

Ykleme

Tama

Boaltma

6

1. Kaz: Doal ya da daha nceden kazlm zeminin patlatma veya i

makineleri ile yerinden alnmas ilemidir (ekil 2.1).

ekil 2.1: Kaz yaplmas.

2. Ykleme: Kazlan zeminin tama aralarna yklenmesi ilemidir (ekil 2.2).

ekil 2.2: Ykleme yaplmas.

3. Tama: Kazlan zeminin yklenmesinden sonra tatlarla boaltma yerine kadar

tanmas ilemidir. Zeminin yklenmesi kazlan alann yannda zeminin

ylmasndan sonra yaplabilecei gibi, kazlan zeminin dorudan yklenmesi

biiminde de gerekletirilebilir (ekil 2.3).

7

ekil 2.3: Tama yaplmas.

4. Boaltma: Zeminin depo yaplmas ya da doldurulacak bir kesime yerletirilmesi

amacyla boaltlmas ilemidir (ekil 2.4).

ekil 2.4: Boaltma ilemi.

Boaltma ilemini, zeminin tabakalar biiminde dzenli biimde serilmesi,

dzeltilmesi ve sonrasnda stabiliteyi salamak amacyla sktrlmas ilemleri izler.

Toprak ileri almalar, kendini az tutan ya da hi tutamayan zeminlerde, yeralt

suyu ile karlalan durumlarda, tnellerde, su altnda gerekletirilen almalarda

8

eitli zorluklar gsterir. Karayolu mhendislii asndan bu sorunlar incelendiinde

zm bekleyen temel teknik sorunlar yarmalara ve dolgulara ait olmaktadr.

Byk hacimli toprak ilerinin olduu antiyelerde tama ilemlerinin ayrca

incelenmesi gerekir. Mhendislik asndan en uygun ve en ucuz zmn

aratrlmaldr.

Bu amala, rastlanlacak zemin tabakalarnn tr, zeminin kendini tutma kapasitesi,

zeminin kendini tama kapasitesi ve allacak alanda yeralt suyunun olup

olmad i yaplmadan nce aratrlmaldr. Toprak ileri almalarnn program

bu aratrmalara gre belirlenmelidir.

2.1.1.1 Toprak ilerinde zeminlerin geoteknik tanm ve deerlendirilmesi

Mhendislik bakmndan zemin; akl, kum, silt, kil veya bunlarn karmndan

meydana gelen herhangi bir malzeme olarak dnlebilir. Bu tanm yzeydeki

bitkisel toprak ad verilen ayrm organik malzeme tanmndan farkldr. Bitkisel

toprak genellikle herhangi bir mhendislik projesinin uygulanmaya balanmasndan

nce kaldrlr [9].

Zeminler, danelerinin byklklerini aklayan granlometri erileri ve ierdikleri

suya gre kvamlarn belirleyen Atterberg limitleriyle tanmlanabilir.

Toprak ileri almalarnda, zeminlerin granlometrileri ile Atterberg limitlerinin

bilinmesi gerekmektedir. Kaz makinelerinin verimliliini doru biimde

hesaplayabilmek, dolgu iin elverili zeminlerin seimini yapmak, depo ve dn

alanlarnn yerlerini ve kapasitesini belirleyebilmek iin bu bilgilere ihtiya vardr.

Granlometri bakmndan zeminler

Zeminler dane boyutlarna gre iri daneli ve ince daneli olarak ikiye ayrlrlar.

akllar ve kumlar iri daneli zeminler, siltler ve killer ise ince daneli zeminler olarak

nitelendirilmektedir. ri daneli zeminler, dane boyutuna gre, kaba, orta ve ince kum

(veya akl) olarak alt gruplara ayrlmaktadr [10].

Kil veya silt gibi ince taneli zeminlerin snflandrlmas, bu zeminler genelde yardm

olmadan gzle grlemeyen kk partikllerden olutuundan, zeminlerin

plastisitesine gre yaplr.

Bir zemin rnei arlkl olarak iri taneli olmasna ramen, iindeki silt veya kil

oran, karmn yaklak te birinden fazla ise, karm iri taneliden ok ince taneli

9

bir zemin gibi davranr [11]. Bu sebeplerden, zeminlerin snflarnn bilinmesi toprak

ileri almalarnda byk nem tamaktadr.

Atterberg limitleri

Zeminlerin kvamlar su muhtevalarna bal olup A.Atterberg tarafndan 1911

ylnda tanmlanmtr.

Zeminlerin kvam durumlar:

1. Likid durum: Zeminlerin bir amur kvamnda olduu durumdur.

2. Plastik durum: Zeminin elle ilenebilir, hamur kvamda olduu durumdur.

Zemin ok kk ykler altnda biim deitirir.

3. Rtreli kat durum: Zemin kat kvamndadr, elle ilenemez ancak kurumayla

bzlr.

4. Bzlmez kat durum: Zemin kat kvamdadr ve kurumayla bzlmez.

Bu kvamlarn arasndaki deiimleri belirleyen Atterberg limitleri su muhtevalar ise

u ekildedir:

1. Likid limit (wL): Zeminin viskoz bir svdan plastik bir kvama dnt su

muhtevasdr.

2. Plastik limit (wP): Zeminin bzlebilir kat kvamdan (yar plastik) plastik

kvama gemesi iin gerekli su muhtevasdr.

3. Bzlme limiti (ws): Zeminin yar plastik bir malzemeden kat bir malzemeye

dnt su muhtevas olarak tanmlanr

Plastik limit ile likit limit arasndaki fark plastisite indisi olarak adlandrlr. IP ile

gsterilir. Plastisite indisi dier bir tanmla, zeminin su muhtevas deitiinde

plastik kvamda kald su muhtevas araldr [10].

Svlk indisi IL, zeminin hangi su muhtevasnda ne durumda olduunu gsterir (ekil

2.5).

Zeminlerde su muhtevas hacim deiimi davran ekil 2.6da verilmitir.

10

ekil 2.5: Svlk indisleri su muhtevas ilikisi [10].

ekil 2.6: Zeminlerde su muhtevas hacim deiimi davran [10].

Karayollar snflandrma sistemi

Karayollar snflandrma sistemi, zeminleri isim yerine harf ve saylarla anlatan bir

snflandrma sistemidir. Sistem AASHTO (1978) olarak anlmakta ve zeminleri yedi

hizmet durumuna gre ayrmaktadr. Yol styapsn tayacak olan zeminler, en iyi

zemin snf kabul edilen A-1den, en kt zemin snf olarak kabul edilen A-7e

doru snflandrlmaktadr. Bu snflandrma izelge 2.1de verilmitir.

11

izelge 2.1 : AASTO zemin snflandrma izelgesi [12].

Genel Snflandrma Daneli Zeminler Silt-Kil Zeminler

No.200 Elekten Geen %35 No.200 Elekten Geen > %35

Zemin Gruplar

A1

A3

A2

A4 A5 A6

A7

A-1-a A-1-b A-2-4 A-2-5 A-2-6 A-2-7 A-7-5

A-7-6

Dane ap dalm

zellikleri

No.10 Elekten

Geen (%) 50 - - - - - - - - - -

No.40 Elekten

Geen (%) 30 50 > 50 - - - - - - - -

No.200 Elekten

Geen (%) 15 25 10 35 35 35 35 > 35 > 35 > 35 > 35

Pla

stis

ite

zellikleri

Likit Limit (%) - - - 40 > 40 40 > 40 40 > 40 40 > 40

Plastisite ndisi

(%) 6 6 N.P. 10 10 > 10 > 10 10 10 > 10 > 10

Grubu Oluturan

Balca Zeminler

Ta paralar akl

ve kum

nce

kum

Siltli veya killi akllar ve

kumlar Siltli Zeminler Killi Zeminler

Yol Altyaps

Olarak

Deerlendirilmesi

ok iyi Orta- Kt

12

Zeminlerin kabarmas ve kmesi

Bir kazdan elde edilen zeminle oluturulmu Vd hacminde bir dolgu, bu zemin

kazlmadan nceki doal durumuna sahip olduu Vo hacminden byktr. Belirli bir

sre sonunda Vd hacmi klerek Vk hacmine iner. Doal zeminlerin kazlmasyla

hacimlerinde meydana gelen arta kabarma denir.

Toprak ilerinde dolgu uygulamalarndaki bir dier kavram ise zeminlerin kmesi

ile ilgilidir. Bu olay kme yzdesi ad verilen edilen bir katsay ile ifade edilir.

Uygulamada byk toprak ileri hareketleri olan karayolu antiyesinde, ncelikle

proje verilerine gre doal zemin, kabarm zemin ve km dolgudaki

younluklarn belirlenmesi gerekir.

Kabarma ve kme yzdelerinin bilinmesi, belirli hacimdeki bir yarmadan karlan

kaz toprann uygun kapasitedeki tatlarla ve optimum seferde tanmas,

kmeden sonraki hacmi bilinen bir dolgunun ilk hacminin belirlenmesi gibi

sorunlarnn zmne salar.

Hacim hesaplar

Bir antiyede toprak ileri hesaplarnn en nemli aamalarndan biri ktleler

diyagramnn oluturulmasdr. Tama mesafesine uygun ara seimi, uygun depo

veya dn yerleri bu diyagrama gre belirlenir.

ncelikle her bir enkesitteki kaz ve dolgu alanlar hesaplanr. Enkesit alanlarnn

hesaplanmasn hacim hesab takip eder. Ayn trden iki tam enkesitin birbirini

izlemesi, kart trden iki enkesitin birbirini izlemesi, bir tam enkesitle bir kark

enkesitin birbirini izlemesi veya geit yerlerindeki hacim hesaplar formllere

indirgenerek hacimler hesaplanr.

Ktleler diyagram ve toprak datm

Ulam yollarnn toprak gvdelerini oluturmas amacyla yaplacak toprak ileri

ilemlerinin ayrntl biimde incelenmesi hem antiye organizasyonu hem de en

ucuz zm yolunun bulunmas bakmndan gereklidir.

Toprak gvdenin olumasna ilikin sorunlar yarma kesimlerinin kazlmas ve dolgu

kesimlerinin doldurulmas almalarnda ortaya kar.

13

Dolgu kesimlerinin doldurulmas iin gereken malzeme iki yoldan salanabilir :

1. Yarma kesimlerinden kazlan zemin, dolgular oluturmak iin gerekli

zelliklere sahip ise, yarmalardan kan toprak dolgular oluturmak iin

kullanlr.

2. Yarma kesimlerinden kan topran dolguya elverili olmamas durumunda,

uygun nitelikteki toprak yol gvdesi dnda seilmi yerlerden salanr. Bu

ilem dn olarak adlandrlr [8].

Yarma kazsndan kan toprak dolguya elverili deilse ya da dolguda kullanlmas

ekonomik deilse, kullanlmayacak toprak uygun bir yere ylmaldr.Bu ilem depo

olarak adlandrlr.

Btn bu durumlar deerlendirildiinde:

1. Gzergah boyunca her yarma kesiminden kazlacak topran dolguya m

gtrlecei yoksa depoya m konulaca,

2. Zemin dolguya tanacaksa hangi kesimlerdeki yarma toprayla hangi

kesimlerdeki dolgularn oluturulaca, hangi kesimlerdeki yarma toprann

nerelere depo edilecei,

3. Gzergah boyunca her dolgu kesiminin oluturulmas iin gerekli topran

yarmadan m yoksa dnten mi salanaca,

4. Yarma ve dolgularn oluturulmas iin gerekli kaz, ykleme ve tama

ilemlerinin gzergahn neresinden ve hangi aralarla gerekletirileceini

belirlemek gerekir.

Bu sorunlarn zmnde ktleler diyagramndan yararlanlr.

Gzergahn balangcndaki enkesit noktasndan son enkesit noktasna kadar her

enkesit noktasnda o kesitten nce var olan hacimlerin, yarmalar +, dolgular - iaretle

ordinat ekseninde, enkesitlerin apsis ekseninde belirtilerek oluturulduu diyagrama

ktleler diyagram denir.

Ekonomik ve mhendislik asndan problem tekil eden bu sorunlarn zmnde

ktleler diyagram tek bana yeterli olmamaktadr. Yarma ve dolgularn

oluturulmasnda bavurulacak boyuna tama, depo ve dn gibi ilemlerin

maliyetlerinin analizi yaplmaldr.

Ktleler diyagramnn doru olarak izilebilmesi iin zel dzenlenmi tablolardan

yararlanlr.

14

Ktleler diyagram, bir geki boyunca genelde tek paradan olumaz. Gzergah

boyunca kpr, viyadk, tnel gibi sanat yaplarnn bulunmas boyuna tamay

engeller. Mevcut sanat yaplar arasndaki toprak ileri dengelemesi kendi iinde

yaplmaldr.

Karayollar Teknik artnamesinde, zellikle tama ilerinin maliyetlerinin

hesaplanmasnda, ktleler diyagram dengeleme metodlarndan olan Brckner

metodu ile ortalama tama mesafesinin nasl hesaplanaca, bunun birim fiyat

tarifindeki yeri aklanmtr. Kaz ilerinin aamalarndan olan tamann

incelenmesinde bu dengeleme metodu nemli bir yer tutmaktadr.

2.2 Sanat Yaplar

Sanat yaplar, ina edilecek karayolunun bozulmasn nlemek, uzun mrl

olmasn salamak, yapy zellikle yeralt ve yerst sular etkisinden korumak iin

yaplan viyadk, boru menfez (bz), kutu menfez, kpr, duvar vb. yaplara sanat

yaplar denir [13].

2.2.1 Kprler

Kprler, akarsu, vadi, dier bir yol, demiryolu vb. yerlerde geii salamak

amacyla ina edilen, gzlerinden herhangi birinin mesnet eksenleri arasndaki

akl, kpr ekseni boyunca 10 metreden byk olan sanat yaplardr (ekil 2.7).

Kprler vadi, akarsu gibi bir engeli amak iin yaplan yaplardr. eitli hava

koullarna maruz kaldklar iin olduka gl ve korozyana kar dayankl

kaplamalarla korunmalar gerekir.

Balca kpr trleri:

Kemerli,

Basit veya srekli kirili,

Kablolu gergili,

Asma tip kprler

olarak sralanabilir.

15

2.2.1.1 Kemer kprler

Kemer kprlerin yapsnda hareketli ykler dnda kpry eilmeye altracak

ykler bulunmaz. Ykler yalnzca basn etkisinde bulunurlar ve bu sebepten kemer

kprler, ahap, beton gibi ekme dayanm zayf yap elemanlarndan yaplabilirler

[14]. Kemer kpr rneklerinden Mostar Kprs ekil 2.8de verilmitir.

Kemer kprler basnca almas iin tasarlandndan zel bir erilie sahiptir. Bu

erilik zincir erisi olarak adlandrlr. Erinin ekli ise arlk dalm, aklk,

kemer ykseklii ve mesnetler aras ykseklik farkna baldr.

Kemer kprler tamamen ina edilmeden kendi bana tayc deildirdirler. Kemer

kprlerin yapm srasnda bir kalp zerinde durmas gerekmektedir. zellikle

kprnn altndan bir ulam yolu geiyorsa uygun ykseklik iin kemer yuvarlakl

ve ykseklik arttrlmaldr [15].

ekil 2.7: Kosova Otoyol Projesi.

16

ekil 2.8: Kemer kpr rnei.

2.2.1.2 Kirili kprler

Kirili kprler bir ya da daha fazla kiri sisteminden oluur. Kiriler eilmeye

altndan ayn yk ve akla sahip kemerli kprlere gre ok daha fazla i

kuvvet olumaktadr. Kirilerde malzeme olarak ahap, betonarme, ngermeli beton

ya da elik kullanlabilir (ekil 2.9).

ekil 2.9: Kirili kpr.

17

2.2.1.3 Asma kprler

Asma kprler, ayn aklktaki kemer kprlerle karlatrldnda taycnn ince

olmas iin kablo kullanlarak ekmeye altrlrlar. Burada tat trafiinin akmas

iin bir de dz tabliyeye ihtiya duyulur.

Kuleler betonarme ya da elik, tabliye ise genellikle elikten kafes sistemli ya da

rzgar etkisini azaltmak iin aerodinamik biimli kutu kesitli seilir. Rzgarn

oluturaca aerodinamik yklerin etkinin aratrlmas bu kprlerin yapmnda

nemli yer tutmaktadr [14].

2.2.2 Menfezler

Srekli olarak akan ya da ya sonucu oluan kk akarsular yol gvdesinin bir

tarafndan dier tarafna geirmede kullanlan hidrolik sanat yaplarna menfez denir.

Kutu menfezler (ekil 2.10), bz menfezler (ekil 2.11) ve kemerli menfezler olmak

zere eitli tipleri vardr [16].

ekil 2.10: Kutu menfez.

18

ekil 2.11: Bz menfez.

2.2.3 stinat duvarlar

stinat duvarlar, zeminde yznde seviye farklarnn bulunduu yerlerde zemin veya

yaylan maddelerin doal ev alar ile yaylmalarn nlemek iin kullanlan

yaplardr. Yaylmas nlenen zemin ve malzeme, istinat duvarna yanal etki

uygulayarak, duvar kaydrmaya ve devirmeye alr. Yol kenarlarnda yarma ve

dolgu yaplan yerler, zeminde seviye deiikliinin ortaya kt yerler olup, bu

ksmlara yaygn bir ekilde istinat duvar uygulamas yaplr [17].

stinat duvarlar devaml olarak d etkenlere maruzdur. Bu bakmdan duvarlarn

yapmnda d etkenlere dayankl malzemeler kullanlmaldr. stinat duvarlar

yapmnda 8-20 m aralklarla dilatasyon derzleri braklmaldr.

stinat duvarlarnda, duvarn arkasndaki zeminden gelen sularn duvar temeline

szmadan dar aktabilmesi iin duvar kalnlnca barbakan ad verilen kanallar

braklr. Barbakanlar duvar yksekliine ve arkadaki zemin cinsine gre uygun

aralkta ve ne doru %2- %3 meyilli olarak yaplrlar.

stinat duvarlarna ait tipik bir detay ekil 2.12de verilmitir.

19

ekil 2.12: Tipik istinat duvar ve detaylar [17].

2.3 Yol styaps

Yol styaps, trafik ykn tamak zere yaplan ve kaplama, temel, alttemel

tabakalarn ierir. Esnek, rijit ve yar rijit styap tipleri olmak zere eittir.

Esnek styaplar; tesviye yzeyi ile sk bir temas salayan ve ykleri taban zeminine

datan bir styap eidi olup, balaycsz alttemel veya temel malzemeleri

zerinde, trafie bal olarak bitml scak karmla tekil edilmi tabakalardan

oluturulurlar. Ayrca bitml sathi kaplamalar ile esnek styaplar oluturulabilir.

Rijit styaplar yksek eilme mukavemetine sahip ve portland imentosundan

yaplm tek tabakal bir plak vastasyla ykleri datan bir styap tipidir. Beton

plak balaycsz veya imento balaycl bir alttemel olarak yaplabildii gibi,

dorudan taban zemini zerine de ina edilebilmektedir. Beton plak boyuna srekli

donatl veya kesikli donatl olarak ina edilebilmektedir.

Yar rijit styap ise imento balaycl alttemel veya temel zerine bitml scak

karm tabakalarnn tekil edildii styap tipidir.

Yol styaps tipkesiti ve buna ait detaylar ekil 2.13de gsterilmitir.

20

ekil 2.13: Yol styaps tip enkesiti [13].

1- Dolgu evi 11- Yolun Enine Eimi

2- Doal Zemin 12- Tesviye Yzeyi

3- styap Taban 13- Yol Gvdesi Taban Zemini

4- Banket Kaplamas 14- styap Proje Kalnl

5- Alttemel Tabakas 15- Banket Eimi

6- Temel Tabakas 16- Trafik eritleri Genilii

7- Kaplama Tabakas 17- Banket Genilii

8- Hendek evi 18- Yol (Platform) Genilii

9- Yarma evi 19- styap Taban Genilii

10- Banket Temeli 20- Taban Yzeyinin Enine Eimi

2.3.1 Alttemel tabakas

Alttemel tabakas, styapy tamak zere taban zemini zerine yerletirilen, belirli

fiziksel zelliklere sahip granler malzemeden olumu tabakadr [13].

2.3.2 Temel tabakas

Temel tabakas, kaplama tabakas ile ince tesviye yzeyi veya alttemel tabakas

arasnda balanty, yk dalmn ve dzgnl salayan, yola gelen ykleri

tayan, ykleri alttemel ve yol tabanna ileten tabakadr.

2.3.3 Kaplama tabakas

Kaplama tabakas, styapnn temelden sonraki tabakas olup trafiin anma, iklim

koullarnn ayrtrma etkisine kar koyan asfalt betonu, sathi kaplama, beton plak,

parke vb katmanlardan oluan tabakadr (ekil 2.14).

21

ekil 2.14: Kaplama tabakas.

2.3.3.1 Anma tabakas

styapnn en st tabakas olan anma tabakas, genellikle 5 cm kalnlnda asfalt

betonu olarak uygulanmaktadr. Ar trafikli devlet yollarnda ve otoyollarda yksek

mukavemetli, kayma direnci yksek (TMA) Ta Mastik Asfalt gibi bitml scak

karmlar kullanlmaktadr.

Ta mastik asfalt (TMA); kaba agrega danelerinin birbirine temasnn saland bir

iskelet ile boluklar dolduran ince agrega, filler ve bitml balayacdan oluan,

anma tabakasnda kullanlan scak karmdr.

2.3.3.2 Binder tabakas

Bitml temel veya granler temel zerine uygulanan binder tabakas, trafie bal

olarak genellikle 6-8 cm kalnlklarda asfalt betonu ile tekil edilmektedir.

2.3.3.3 Bitml temel tabakas

Trafik ykne bal olarak genellikle 8-15 cm kalnlklarnda uygulanan bitml

temel tabakas, genellikle balaycsz granler temel zerine youn gradasyonlu

bitml scak karmn uyguland bir tabakadr [13].

22

ekil 2.15: Sktrma ilemi.

2.4 Dier ler

Bir karayolu inaatnda yol altyaps, sanat yaplar ve yol styaps olarak

adlandrlan ana ksm dnda seyir ve yolcu gvenlii iin tamamlanmas

gereken eitli iler bulunmaktadr.

Bunlar :

1. Trafik aretlemeleri

2. Yatay aretlemeler (Yol izgileri)

3. Otokorkuluklar

4. Prefabrik it

5. Aydnlatma Direkleri

6. Peyzaj Uygulama almalar

olarak gruplanabilir .

23

ekil 2.16: Kosova Otoyol Projesi Morine Kava.

24

25

3. NAAT TEKNK ARTNAMELER

naat teknik artnameleri, inaat ileri iinde projeyle ilgili teknik bilgilerin yazl

olarak yer ald dkmanlardr. Bu teknik bilgiler; kalite, gvenlik ve llerle ilgili

aklamalarn; malzeme, ekipman ve iilik gereksinimleriyle balantl olarak ifade

edilmesiyle oluturulur. Bu aklamalar kalite garantileri, testler ve test yntemleri,

snflandrma gibi bilgiler yardmyla elde edilir. Tasarm ve maliyeti ilgilendiren

artlar, test, denetleme ve kabul aamalar, yapm teknikleri ve yklenicinin

yapmakla ykml olduu ilerin tmne ait bilgiler de teknik artnamelerde yer alr

[18].

Teknik artnameler; proje kapsamndaki imalatlar aklamalar itibariyle, uygulama

sresince takip edilmesi gereken dkmanlardr. malatlarn yaplmas, aktivitelerin

planlanmas ve bu srele kontrol mekanizmasnn doru ilemesi teknik

artnamelere gre yapld iin, artnamelerin kapsam ve ierii nemlidir.

Teknik artnamelerin hazrlanmasnda idare, yklenicinin kullanaca imalat

yntemlerini tmyle aklayabilecei gibi, imalat yntemlerinde ykleniciyi serbest

brakp kalite odakl zorunluluklar da belirleyebilir.

3.1 Teknik artnamelerin zellikleri

Teknik artnameler, projelerde tamamlananacak imalatlarn gerekletirilebilmesini

salayan aklamalardr. Bir iin yaplabilmesi iin gerekli btn bilgiler teknik

artnamelerde olmas gerekir. malata ait iilik, malzeme, ekipman ve kalite kontrol

gereksinimleri artnamelerde tam olarak aklanmaldr.

Teknik artnamelerde blm format sistemi, imalatlar kapsaml bir ekilde

aklamas nedeniyle bir ok artnamede kullanlmaktadr. Bu sistem; genel, rnler

ve imalat olmak zere ana blmden oluur [19]. Genel bilgiler blmnde,

ncelikle aklanan imalata ilikin genel bir zete yer verilir. malata ait detayl

bilgilerden nce btne ynelik bir aklamann olmas konunun anlalmasn

kolaylatrmaktadr.

26

rn bilgileri blmnde, imalatta kullanlacak malzemelere ait zellikler ilgili

eitli bilgiler yer almaktadr. Malzemelere ait fiziksel ve kimyasal zellikler, eer

tescilli malzeme kullanlacaksa, malzemelerin reticisine ait bilgiler bu blmde yer

alr.

malat bilgisi blmnde; imalatlarn ncesi, sras, nasl gerekletirilecei detayl

olarak aklanr. malat srasnda gerekli malzeme, iilik ve ekipman ve bunlarla

ilgili toleranslar yapm tarifinde yer alr. malatlarn nasl yaplacaklarnn yannda;

kullanm sresince onarm bilgileri gibi bilgiler de bu ksmda yer alr [19].

Teknik artnamelerin amacn gerekletirebilmesi iin, teknik dorulukta olmas,

artnamelerde birbiriyle elimeyen ifadeler kullanlmas ve artnamelerin yasal

uygunlua sahip olmas gerekmektedir.

3.2 Teknik artnamelerin Ama ve Kapsam

Teknik artnameler bir projenin mhendislik standartlarna uygun biimde

yaplmasn salayan dkmanlar olup projenin her evresinde kullanlmaktadr.

Projede yer alan taraflarn tm; mal sahibi, yklenici, taeronlar, kontrol

mhendisleri, yapm mhendisleri ve mimarlar, malzeme reticileri teknik

artnamelerin kullanclardr. Mal sahibi iin teknik artnameler iin kalitesini

belirlemekte yararldr. Ayrca artnamelerde yapmla ilgili btn gereksinimler

sraland iin maliyetlerin hesaplanmas kolaylamaktadr [20].

Yklenici ve taeronlar, kontrol mhendisleri, proje sresinde yer alan taraflardan

teknik artnameleri en ok kullanan taraflardr. ncelikle imalatlar doru

yapabilmek iin bu dkmanlara ihtiya olmakla birlikte, yaplan iin kontrolnde ve

sonrasnda bakmnda artnamelere gereksinim duyulmaktadr.

Mhendisler ve mimarlar, izimlerdeki iin yapm detaylarnn aklamalarn teknik

artnamelerden elde ederler. Teknik artnamelerde yazl olan bilgilere gre imalatlar

sahada uygulanr.

3.3 Trkiyede naat Teknik artnameleri

Trkiyede kamu kurum ve kurulularna ait ilerde teknik artname yazlmas

zorunluu 4734 sayl Kamu hale Kanununda (KK) belirtilmitir.

27

KK kanununa bal Yapm leri haleleri Uygulama Ynetmeliinde bu

zorunluluklar aklanmaktadr. Kanunun 12 nci maddesinde; ihale konusu mal veya

hizmet almlar ile yapm ilerinin her trl zelliini belirten idari ve teknik

artnamelerin idarece hazrlanaca belirtilmitir. Ancak, mal ve hizmet almlaryla

ile yapm ilerinin zellii nedeniyle idarece hazrlanmasnn mmkn olmad

durumlarda, teknik artnameler kanun hkmlerine gre hazrlatlabilir.

Kamuya ait inaat ilerinde yasa ve ynetmeliklere bal olarak hazrlanm artname

ve szlemelerde Genel Teknik artname, demeler iin ise Birim Fiyat tarifleri

kullanlmaktadr. Bu artnameleri zel sektrdeki baz firmalar da kullanmaktadr.

Bu artnameler irketlere ait teknik artname yazmnda kaynak olarak

kullanlmaktadr [20].

3.3.1 Genel Teknik artname

Genel Teknik artname; Bayndrlk ve skan Bakanlnn Tekilat ve Grevleri

Hakknda 180 sayl Kanun Hkmnde Kararnamenin 209 sayl Kanun Hkmnde

Kararnamesi ile deiik 2 nci maddesinde belirtilen ilerde uygulanacak yap ileri

naat, Makine ve Elektrik Genel Teknik artnameleri ile dzenlenmitir [21].

Bayndrlk ve skan Bakanl, Yksek Fen Kurulu Bakanlna ait Genel Teknik

artnamede malzeme ve imalat grubuyla ilgili bilgiler Trk Standartlar (TS)

kullanlarak desteklenmektedir.

3.3.2 Karayollar Teknik artnamesi

Tez almasnda Hrvat Teknik artnamesi ile karlatrlan Karayollar Teknik

artnamesi ise 2006 ylnda uluslararas standartlara ve son teknolojik gelimeler

esas alnarak yeniden dzenlenerek Karayollar Genel Mdrl, Merkez ve Blge

Tekilatlar tarafndan yaplacak ilerde uygulamaya konulmutur.

Karayollar Teknik artnamesi yedi blmden olumaktadr. Bu blmler ve

ieriklerine ait bilgiler izelge 3.1de verilmitir.

28

izelge 3.1 : Karayollar teknik artname blmleri [13].

Blm 100 Genel Hkmler

Blm 150 Proje artlar

Blm 200 Yol Altyaps

Blm 250 Dayanma Yaplar Ve evlerin Desteklenmesi

Blm 300 Sanat Yaplar, Kprler Ve Tneller

Blm 400 Yol styaps

Blm 500 eitli ler

Blm 100 genel hkmleri iermektedir. Blm 150de ihale edilen ilerde

uygulanacak proje artlar belirtilmektedir.

Blm 200-500 arasnda ise ihale edilen ilerde belirtilen i kalemlerine gre

malzeme ve yapm artlar verilmektedir.

3.3.3 Trkiyede teknik artname zellikleri

1.Trkiyede teknik artname yazmna ilikin almalar yapan herhangi bir zel

kurulu bulunmamaktadr.

2.Kamu kurumlarnda yaplan artnamelerde Bayndrlk leri Teknik artnamesi,

karayollarnda yaplan ilerde Karayollar Teknik artnamesi, bunlara ek olarak

Elektrik Tesisat Genel Teknik artnamesi, Makine Genel Teknik artnamesi ve

demelere esas tekil eden Birim Fiyat tarifleri kullanlmaktadr.

3.Trk Standartlar Enstits (TSE) tarafndan hazrlanan inaat sektryle ilgili

standardlar bulunmakta, bu standardlar ounlukla inaat malzemelerinin fiziksel ve

kimyasal zelliklerinden olumaktadr.

3.4 Hrvat Teknik artnamesi

Hrvat teknik artnamesi [General Technical Requirements, GTR], yol projelerindeki

bireysel birok iin teknik olarak yapm metodlarn ve standartlarn ierir. Teknik

artnamenin ilk basks 1976 ylnda o zamanki Yugoslavya ierisinde, ikinci basks

1989 ylnda yaymlanmtr. Yugoslavyann blnmesinden sonra ilk olarak

bamszln kazanan ve u ana dek en fazla karayolu inaat gerekletirilen lke

29

olan Hrvatistanda ve Arnavutluk, Kosova gibi dier Balkan lkelerindeki

otoyollarn yapmnda teknik artname olarak kullanlmaktadr.

Tezin konusu olarak Karayollar Teknik artnamesi (2006) ile karlatrlan Hrvat

Teknik artnamesi ise 2001 ylnda yaymlanmtr [22].

Yaynlanan bu artname 6 ana ksmdan olumaktadr.

1.Genel Tanmlar ve ncesi Yaplacaklar

2.Toprak leri, Drenaj, stinat ve ksa Duvarlar

3.Yol styap leri

4.Betonarme leri

5.Tnel leri

6.eitli ler

Tez konusu olarak toprak ileri operasyonlarnn karlatrlmas yapld iin,

Hrvat Teknik artnamesinin ikinci blm olan toprak ileri, drenaj, istinat ve iksa

duvarlar blm artnamesi incelenmitir.

Hrvat Teknik artnamesi (GTR), Hrvatistan naat Mhendislii Enstits, nstitut

Graevinarstva Hrvatske (IGH) tarafndan hazrlanmtr.

30

31

4. TRK - HIRVAT KARAYOLLARI TEKNK ARTNAMELERNN

KARILATIRILMASI

4.1 Kaz leri

Karayollar Teknik artnamesi ile Hrvat Teknik artnamesi kaz ileri asndan bu

blmde incelenmi ve karlatrlmtr.

4.1.1 Karayollar Teknik artnamesinde kaz ileri

Karayollar Teknik artnamesinde (KT), kaz ileriyle ilgili uygulamalarn,

kontrollerin detaylar Blm 204 ierisinde aklanmtr. Plan ve projelerde

gsterilen kot, eim ve enkesitlere uygun olarak yol yapm snrlar dahilinde yer

alan her tr zemin ve kayalarn kazlmas bu blmde yer almtr.

Kaz ileri ilk olarak genel kaz ve kaya kazs olarak ikiye ayrlmtr.

KTde, kaya kazs dnda yaplan her tr kaz genel kaz olarak

deerlendirilmektedir. Bitkisel toprak, kum, silt, kumlu kil, akll kil, kum, akl vb.

tal toprak gibi zeminler, su ierii yksek, suyu kolay brakmayan, akc ve

kohezyonu yksek nitelikteki zeminler, amurta, yumuak marn, yumuak tfler

ile ok ayrm bozumu kaya niteliini kaybetmi zeminler, hacmi 0.4 m3den

kk her cins moloz talar ile kaya paralarnn kazs bu kaz snf iinde yer

almaktadr. Ayrca esnek styap tabakalarnn ve bitml sathi kaplamalarn

malzemelerinin kazlmas, yklenmesi ve tanmas bu kaz snf ierisinde yer

almaktadr [13].

Kaya kazs yumuak kaya kazs, sert kaya kazs ve ok sert kaya kazs olarak

alt bala ayrlmtr.

Yumuak kaya kazs; zayf-orta kalite kaya niteliindeki; atlakl kumta ve

konglomera ile marnl kalkerler, istler, kaln tabakal fliler, al ta, ksmen

ayrm serpantin, atlakl ve ayrm gnays ve mikaistler,marn ve kiltalar,

konsolide tfler, grovak, eyl ve benzeri kayalar ile 0,400 m3den byk ayn cins

kaya bloklarnn kazs olarak tanmlanmaktadr.

32

Sert kaya kazs; orta-iyi kalite kaya niteliindeki; kaln tabaka ve ktle halindeki

kumta, konglomera, bazalt, andezit, trakit, gnays. ayrmam serpantin ve bazalt

tfleri ve benzeri kayalar ile 0,400 m3den byk ayn cins kaya bloklarnn kazs

olarak tanmlanmtr.

ok sert kaya kazs; sadece patlayc madde kullanlarak yaplabilen, iyi kalite kaya

niteliindeki; metakumta, metabazalt, ayrmam granit, kuvarsit, ok sert masif

kalker, ok sert ince kristalli mermer ve benzeri kayalar ile 0,400 m3 den byk

ayn cins kaya bloklarnn kazsdr.

Karayollar Teknik artnamesinde, kaz snflar belirlendikten sonra, yapm artlar

balnda;

Temizleme ve skme,

Eskiden mevcut sanat yaplarnn ve engellerin kaldrlmas,

Yol kazs,

Kaz malzemelerinin kullanlmas,

Hendekler,

Yapm srasnda yol yzeyinin korunmas,

Yarmalarda styap tabannn hazrlanmas,

Ariyet kazs

blmlerine yer verilmitir.

Yol boyunca, ariyet ve ocak yerlerinde, kazdan nce yaplmas gereken temizleme

ve skme ilerinde KT Ksm 201 aa kesme, kk skme ve temizleme ilerinde

belirtilen esaslar uygulanmaldr.

Yol inaatna engel olacak parmaklk, tel rg, duvar, bina veya eski sanat yaplar

gzergah dahilinde bulunduu takdirde, yol kazsna balamadan nce bunlar yklp

kaldrlmaldr. Enkaz, planlarda ve projelerde gsterilmise; enkazn projede

belirtilen yerlere veya kontrol mhendisinin uygun grecei arazide gsterilen

yerlere tanaca, bu iin KT Ksm 202 inaat alannda yer alan yap ve engellerin

kaldrlmas blmnde belirtilen esaslar dahilinde yaplaca belirtilmitir.

33

Yol kazs blmnde; zayf zemin tabakalar kaldrlmadan kaz ve dolgu yapmna

balanamayaca belirtilmitir. evlerin kazsnn, ev yzeyinde projede gsterilen

ev hattna gre kayalk zeminlerde 10 cm, toprak zeminlerde 5 cm lik farklar ile

kabul edilebilecei ancak byle ksmlarn alannn toplam ev yzey alannn % 5'

ini geemeyecei belirtilmitir.

KTde imalat kotlar ile proje kotlar arasnda yerel kesimlerde snrl kalmak

artyla 5 cm kot fark, yol eimleri ile proje eimleri arasnda 0.003 eim fark

kabul edilebilir snrlardr. Belirtilen limitlerin dndaki dier proje llerinde her

hangi bir tolerans farknn kabul edilmeyecei aklanmtr.

Kaz malzemelerinin kullanm blmnde; kazdan kan nitelii uygun btn

malzemelerin, dolgularn yapmnda, banket inasnda, sanat yaplar dolgularnda

uygun bulunduklar dier yerlerde kontrol mhendisinin onay ile kullanlaca

belirtilmitir. Yarmalardan kan fazla kaz malzemesi ncelikli olarak yol boyunca

dolgularn geniletilmesinde, dinlenme ve park yerlerinin tekilinde ve evlerin

yatklatrlmasnda kullanlacaktr. KT Ksm 206 da belirtilen esaslara uygun

olarak bu ilemlerin yaplaca aklanmtr. Hrvat Teknik artnamesinde de,

benzer bir madde bulunmakta, eldeki kaz malzemesinin ancak yetersiz ve az olduu

durumlarda ariyet kullanm nerilmektedir.

Yarmalarda styap tabannn hazrlanmas blm; toprak yarmalar ve kaya

yarmalar olmak zere iki alt balkta incelenmitir. Toprak yarmalarn, tama

gcnn esnek styaplar iin uygun olmad ve CBR < %8 olduu durumlarda,

zeminin projede gsterilen kalnla kadar kazlp uygun koruyucu malzeme

getirilmesi gerektii belirtilmitir. Bitmi tabakann herhangi bir noktasnn kotu ile

proje kotu arasnda 30 mmden fazla kot fark olmamas gerekmektedir.

Kaya yarmalarda ise uygun zemin oluturulamamas durumunda, seme alttemel

malzemesi ile zemine dzgn bir form kazandrlmas gerekmektedir.

Ariyet kazs blmnde; ariyet ocaklarnda almaya balamadan nce, bu yerlerin

ilgili rlevelerinin alnmas gerektii, malzeme ierisinde kk ktk al gibi bitkisel

ierik olmamas gerektii belirtilmitir.

KTde toprak ilerinin yaplmas iin gereken servis yollar yapmnda, bu yollarn

onarmnda ayrca hibir bedel denmeyecei belirtilmitir. Servis yollar yerine, ky

yolu veya ahslara ait olan zel yollar kullanlm ise bu yollarn iin sonunda en az

34

ilk durumlar braklmas gerekmektedir. Bozulan yollarn iyiletirilmesi ve onarm

iin gerekli ilerin yklenici tarafndan yaplmas gerekmektedir. Benzer ekilde

Hrvat Teknik artnamesinde de, mevcut servis ve yerel yollarn ilk gnk

durumlarnda tekrar idareye teslim edilmesi gerektii ve bununla ilgili tm

harcamalarn yklenici tarafndan karlanaca aklanmtr.

KTde, kaz yapm Hrvat Teknik artnamesi (HT) ile karlatrldnda,

zellikle ok sert kaya kazlarn temini iin zel yapm metodu olan n atlatma

metodu ok daha detayl olarak incelenmitir.

KTde, n atlatmann amac; kaya yarmalarn stabilitesinin salanmas, kaya

yarmada yaplan kaz veya patlatma nedeni ile oluan paralanmay, krk, atlak

oluumunu nlemek olarak tanmlanmtr. n atlatma ilemi tanm, delme,

patlatma, retim deliklerinin patlatlmas ksmlaryla detayl olarak aklanmtr.

ev yzeyi eiminin 1/1 veya daha dik olduu durumlarda kullanlmas gerektii,

delik aplar, delikler arasndaki mesafe, sapma snrlar, patlayc tipi ve limitleri,

yapm metodlar ayrntl olarak aklanmtr.

Tezin ilerleyen ksmnda da belirtilecei gibi Hrvat Teknik artnamesinde patlatma

ilemi gereken durumlarda mhendislik asndan n atlatma metodunun uygun

ekipman, gvenlik ve kalite koullarnn salanmas koulu ile kullanlabilecei

belirtimitir. Ancak HTde Karayollar Teknik artnamesindeki kadar detayl bir

ekilde n atlatma iinin yapm aklanmamtr.

4.1.2 Hrvat Teknik artnamesinde kaz ileri

Hrvat Teknik artnamesinde (HT), kaz ileri ile ilgili artname detaylarna

ncelikle toprak ileri ile ilgili tanmlarn; geotekstil, geokompozitler, geogridler,

palye vb. aklanmas ile balanmtr. Karayollar Teknik artnamesinde ise

artname iinde geen tanmlara giri blmnde verilmi, blm ierisinde tanmlar

yer almamtr [15].

HTde kaz ileri ilk olarak yzeyde bulunan nebati toprak kazs asndan

incelenmitir. Nebati toprak, %10 dan fazla organik madde iermeyen, doal zemin

zerinde kalnl kontrol mhendisi tarafndan belirlenecek toprak tabakas olarak

tanmlanmtr.

35

KTde, bitkisel toprak kazs ile ilgili Hrvat Teknik artnamesindeki kadar iin

yapmna ait detayl aklamalar bulunmamaktadr. Bitkisel topran kontrol

mhendisinin uygun grd kaz ve ariyet ocaklarndan alnp, evlerin tekilinde

kullanlmak zere uygun yerlerde depo edilmesi gerektii belirtilmitir.

HTde kaz ileri, ikinci blmde, plan ve projelerdeki kot ve eimlere uygunlukta,

yarmalarn, hendeklerin, her trl yol dzenleme iindeki kaz ilerinin yaplmas ve

uygun nitelikteki aralara malzemenin yklenmesi olarak tanmlanmtr.

Kaz ilemlerinin; n yzden btn alann kazlmas, yarmalarn tek tarafl olarak

kazlmas veya yatay katmanlar biimde kazlarn yaplmas metodlarndan birinin

yada birden fazlasnn seilmesiyle yaplabilecei belirtilmitir.

Hrvat Teknik artnamesinde kaz ilerindeki zemin tipleri ana bala

ayrlmtr;

1. A tip malzeme

2. B tipi malzeme

3. C tipi malzeme

A tip malzeme; kaz yapmnda patlatma operasyonlarnn gerekli olduu,

patlatmadan kan malzeme olarak tanmlanmtr. Bu tip malzeme, her trl kaya,

metamorfik ve sedimantel olumu kayalar, yerel tabakalar halindeki ok sert killer

olabilir. Bir baka deyile, KTde ok sert kaya kazs ile ifade edilen malzeme

tipinin Hrvat Teknik artnamesindeki karldr.

B tipi malzeme; kaz ilerinin bir ksmnn gerekli ekipman, bir ksmnn patlatma ile

gerekletirilecei, gevek malzemeler ile, homojen marn, kum kil karmlar,

birok dolomitler, yerel paralanm kayalar, kireta, her eit ist ve konglemera

tipi malzeme kazs olarak deerlendirilmitir.

HTde, B snf malzeme olarak snflandrlan malzeme, Karayollar Teknik

artnamesinde sert kaya kazs ile snflandrlan balk ile rtmektedir.

C tip malzeme, kaz yaplmas iin patlatma operasyonlarnn gerekli olmad, el

veya uygun ekipmanlar; ekskavatr, dozer vb yardmyla gerekletirilebilecek her

tr kazdan kan malzeme olarak snflandrlmtr. C snf malzeme; kil, silt, siltli

kil, ince taneli sk zeminler, kum akl veya bunlarn paralar, iri taneli

kohezyonsuz zeminlerden oluan malzemeler olarak tanmlanmtr.

36

HTde C snf malzeme olarak snflandrlan malzeme, Karayollar Teknik

artnamesinde genel kaz ile snflandrlan malzeme snfna karlk gelmektedir.

Bu n tanmlardan sonra, Hrvat Teknik artnamesinde A, B, C snf kaz yapm

detayl olarak aklanmtr.

A snf geni kaz yapm olarak isimlendirilen blmde A snf kaz yapm

aamalar;

Her trl patlayc kullanmndan nce, gerekli yasal gereksinimlerin yerine

getirilmesi, yolun gvenliinin salanmas,

Patlatma sonrasnda minimum seviyede krma iinin kmas iin kontrol

mhendisinin onayyla n atlatma metodunun uygulanmas,

Patlatlm malzemenin ve kaznn alttemel seviyesine kadar tamamlanp

zaman geirilmeden drenaj ilemlerinin gerekletirilmesi,

Patlatlm malzemenin tama aralarna yklenerek depo veya dolgu

alanlarna tanmas,

aamalaryla aklanmtr.

HTde, B ve C snf kaz yapm ilemleri de benzer ekilde detayl olarak

aklanmtr. Karayollar Teknik artnamesinde kaz ilerinden nceki ve sonraki

blmlerde aklanan; ariyet ocaklarnn seimi ncesinde kontol mhendisinin

onay gerekmektedir. Ariyet ocaklarnn ngrlenden fazla kullanm iin gerekli

izinler, kaz ilerinde meydana gelecek her hrl ykm ve zararn maliyetinin

ykleniciye ait olduu aklamalar bu blm ierisinde belirtilmitir.

Kazlan miktarlarn hesaplanmas, detaylandrlan bu ksmlar baz alnarak; enkesitler

ve yerindeki hacimler zerinden yaplr. Kontrol mhendisi tarafndan kazlan

hacmin ne kadarnn A, B ve C snflarna ait olduu belirli yzdelerle belirlenir,

daha sonra szlemede belirtilen snflara ait birim fiyatlar zerinden deme yaplr.

Kaz birim fiyatna tm kaz ilemleri, kazlan malzemenin uygun aralara

yklenmesi, kazlan blgenin nebati serimine uygun hale getirilmesi iin yaplacak

dier btn ilemler dahil edilmitir.

HTde kaz ileri, A, B, C snf kaz ilerinin detaylandrlmasndan sonra; hendek

kazlarnn yaplmas, palye kazlarnn yaplmas, temel kazlarnn yaplmas,

malzemelerin tanmas balklarnda incelenmitir.

37

HTde palye kazlarnn, %5 eimi amayacak ekilde 2 m ila 5 m arasnda

yaplmas gerektii, zeminin kendini tutabildii yerlerde yapmna gerek olmad

aklanmtr.

KTde palye yapm, Ksm 313 drenaj ileri blmnde incelenmitir. Drenaj

hendekleri olarak ele alnan bu ksm Hrvat Teknik artnamesindeki incelemenin

aksine, dolgu ve yarma evlerindeki palyeler olarak iki ana blme ayrlm, ilgili

izimlerle detayl olarak aklanmtr. Yarma evlerinde drenaj hendekleri

ksmnda ise, salam kayada palye hendeine gerek olmad aklanmtr. Yarma

evlerindeki palyeler iin detay izimleri artnameye eklenmi, 15 metreden daha

yksek dolgular iin, minumum 5 metre geniliinde %5 eime sahip palyeler

izimlerde gsterilmitir (ekil 4.1).

ekil 4.1: Palyeli yarma enkesit tipi [13].

38

ekil 4.2: Palyeli dolgu enkesit tipi [13].

Dolgu evlerinde palye genilii 10 metreden yksek dolgularda palye genilii en az

5 metre olarak %5 eimle tekil edilecei belirtilmitir (ekil 4.2).

Hrvat Teknik artnamesinde temel kazlar, genilikleri 2 metreye kadar olan her

trl yap iin zemin kazs olarak tanmlanmtr. erik olarak KT Ksm 202

inaat alannda yer alan yap ve engellerin kaldrlmas ve Ksm 205 kpr ve sanat

yaplar evresindeki kaz ve dolgu ileri ksmlar ile benzerlikler gstermektedir.

Hendek ve kanal kazlarnn yaplmas; gzergah enine kesen elektrik kablosu,

kanalizasyon hatt gibi hatlarn yolun dier tarafna alnmas iin gerekli olan s

kazlar ve dey drenaj kazlarnn detaylarn iermektedir. Zayf zemin olduu

durumlarda sktrmadan sonra hat denmesine devam edilecei belirtilmitir.

KTde Hrvat Teknik artnamesindeki bu blme karlk gelen blme dorudan

karlk gelen bir blm bulunmamakla birlikte; Ksm 313 drenaj ileri bal

altnda, yzeyalt drenaj borularnn almas ve yerletirilmesi bal altnda ilgili

kaz ve dolgu yapm tanmlar verilmitir.

HTde tama ileri; A, B ve C snf olarak tanmlanan yarmalardan yada ariyet

ocaklarndan elde edilen malzemelerin, dolgulara ya da depo yerlerine tanmasn

aklamaktadr. Tama ileminin hzl ve maliyetinin dk olmas gerektii

belirtilmitir. Tama mesafeleri ise aadaki gibi snflandrlmtr:

39

10 metreye kadar olan malzeme srklemeleri,

10 metre 60 metre arasnda malzeme srklemeleri,

60 metre-100 metre arasnda malzeme srklemeleri,

100 metre 300 metre arasnda tamalar,

300 metre-600 metre aras tamalar,

600 metre-1500 metre aras tamalar,

1500 metre-5000 metre aras tamalar,

5000 metreden daha uzak mesafelere tamalar.

demenin, tanacak mesafe ile belirlenip kazlan malzemenin proje gerei ve

nceden belirlenen bir yere tanmas durumunda, kazlan malzemenin hacmi kadar

yaplaca belirtilmitir. Eer tanacak malzeme ariyet ocandan alnm ve

dolguda kullanlacaksa, dolgunun skm hacmi demeye esas tekil edecektir.

Karayollar Teknik artnamesinde tama ileri, tesviye ilerinde tamalar ve ayrca

denecek tamalar olmak zere iki ksmda aklanmtr. Tesviye ilerinde tama

esaslarnda yarma kazlarnn tamalar, brkner erisi zerinden hesaplanan

ortalama tama mesafelerinin karakklerinin arlkl ortalamasna gre yaplaca

belirtilmitir.Ariyet ocandan getirilecek malzemelerin tanmas ise tama yolunun

idare tarafndan llmesi ile hesap edilmektedir. Ayrca, karayolu tamalarnda,

szlemede aksi belirtilmedike tama bedellerinin motorlu ara formllerine gre

denecei belirtilmitir.

Tamada demeye esas hacim, kaz projesinden hesap edilen, yani kaznn orijinal

yerindeki (kazdan nceki) hacmi kadardr. HTde, benzer ekilde demeye esas

olacak miktarn tanan malzemenin kazlmadan nce yerindeki hacmi kadar olaca

belirtilmitir.

KTde, ariyet ocandan 10000 metreye kadar getirilecek kazlarnn tanmalarnn

ykleniciye demesi aadaki formle (4.1) gre gerekletirilir [23] :

F = 1.25 x 0.00034 x K x M - 0.00425 x K (4.1)

Ariyet ocann 10000 metreden daha uzakta olmas durumunda ise (4.2) formlnde

belirtildii gibi ykleniciye deme yaplacaktr.

40

F = 1.25 x K x (0.0014 x M + 0.02) - 0.00425 x K (4.2)

Bu formllerde;

F = Metrekp bana tama birim fiyat TL / m3,

1.25 = Kar ve genel masraf katsaysdr.

K = Rayi cetvelinde yazl her cins ve tonajda motorlu araca ait tama katsaysdr.

M = Tama yolu zerinden llen mesafeler esas alnarak cinsinden ortalama

tama mesafelerinin karekklerinin arlkl ortalamasdr.

M = Tama yolu zerinden llen mesafeler esas alnarak hesaplanan kilometre

cinsinden ortalama tama mesafelerinin arlkl ortalamasdr.

0.00425 x K = Karayollar birim fiyatlarnda, kaz birim fiyatnn iinde 100

metreye kadar olan tamalar dahil olduundan,tama formllerinden 100 metreye

kadar olan tama creti kartlmtr.

Karayollar Teknik artnamesinde tama formllerinin deitii mesafe 10

kilometredir. Hrvat Teknik artnamesinde ise ykleniciye yaplacak demeler 5

kilometre iinde kalan tamalar ve 5 kilometreden fazla olan tamalara olarak ikiye

blnmtr.

KT, yakn mesafelerde yaplan tamalarda aralarn yapaca manevra, yanama,

yakt tketimi, yedek para giderlerinin artmas faktrlerini gz nne alarak, ksa

mesafe tama birim fiyatlarn uzun mesafe tama birim fiyatlarndan daha yksek

tutmutur. 10 kilometre snr Karayollar Genel Mdrlnn yaptrd ilerden

ve analizleri sonucu ortaya km pratik bir deerdir.

Hrvat Teknik artnamesi yazmnda da, KTe benzer ekilde, ara giderlerinin ksa

mesafelerde uzun mesafelere oranla artmas, Yugoslavya dneminde yaptrlan

ilerdeki ortalama tama mesafelerinin 5 kilometre mertebelerinde kalmas

nedenlerinden tr ykleniciye yaplacak deme snrn pratik bir deer olarak 5

kilometre olarak belirlenmitir.

Karayollar Teknik artnamesinde, tesviye ilerindeki tamalara ek olarak ayrca

denecek tamalar, imento, demir, ta, kum, akl, su, alttemel ve temel

tabakalarnda kullanlan ocak malzemelerinin ilgili ksmlarda belirtildii gibi veya

kontrol mhendisinin onayyla tanmasn kapsamaktadr. Sanat yaplarna, yol

41

styap ilerine ait birim fiyatlarn tespitinde bunlara ait demir, imento, ta, kil,

akl, su tanmas dikkate alnmamtr. Birim fiyat tariflerinde bu tamalarn ayrca

denecei belirtilmi ise, ayrca deme yaplr. Hrvat Teknik artnamesinde ayrca

deme tamas bulunmamaktadr.

4.1.2.1 Tama maliyetleri karlatrmas

Bir nceki blmde tama esaslar ve ieriklerine ynelik karlatrlan artnameler

bu blmde bir senaryo zerinden maliyet asndan karlatrlmtr.

Her iki artname iin, 10 kilometre uzaklktan, ariyet ocandan 1000 m3 ok sert

kaya kazsnn yaplmas, tanmas ve bu kaz ile dolgunun tekil edilmesinin

maliyeti dnlmtr (ekil 4.3), (ekil 4.4).

ekil 4.3: Ariyet ocandan kaz yaplmas.

ekil 4.4: Tama yaplmas.

42

ok sert kayann yerindeki kuru birim arl 2.60 ton/m3, patlatmadan sonraki

gevek malzemenin kuru birim arl 1.80 ton/m3, dolgunun tamamlanmasndan

sonraki malzemenin kuru birim arl 2.10 ton/m3 olarak ngrlmtr.

Ariyet ocandaki 1000 m3lk patlatma, 2600 ton malzeme tanmasna karlk

gelmektedir. HTne gre ton.km baznda deme yaplaca iin tanacak tonaj

2600 ton olmaktadr.

Patlatmadan sonraki kabarmada, 2600 ton patlatmadan kan malzemenin hacmi

1444 m3 olmaktadr. KTye gre tama formllerinde esas alnacak miktar 1444 m

3

malzeme tanmasdr. Tanan malzemenin sktrlmasndan sonra oluacak dolgu

kbaj ise 1238 m3 olmaktadr.

Yukarda ngrlen senaryoya gre, ariyet ocandan 1000 m3 malzemenin

kazlmas, 10 kilometreye tanmas ve kaya dolgu tekil edilmesi maliyetleri izelge

4.1 ve izelge 4.2de verilmitir. KT maliyet stunu iin karayollar 2012 yl

birim fiyatlar kullanlmtr [23]. HT birim fiyatt stunu iin de, Kosova Otoyol

Projesi yaklak birim fiyatlar kullanlmtr. rnek alma sonucunda 1000 m3 sert

kayann 10 kilometre uzaktaki bir ariyet ocandan kazlmas, tanmas ve dolgu

tekil edilmesi senaryosunda, HTne gre hesap edilen senaryoda KTe kyasla

%22 daha fazla maliyet kmtr.

izelge 4.1: KT rnek kaz, dolgu, tama maliyeti.

Aktivite Karayollar Poz

No

KT Birim

Fiyat

KT Miktar

(m3)

KT Toplam

Maliyet

Kaz KGM/15.014/B 5.78 TL 1000 5,780.00 TL

Tama (1m3 10 km) 07.005/K-1 6.73 TL 1444 9,718.12 TL

Dolgu 2207 0.25 TL 1238 309.50 TL

Toplam

15,807.62 TL

izelge 4.2: HT rnek kaz, dolgu, tama maliyeti.

Aktivite HT Birim Fiyat HT Miktar HT Toplam

Maliyet

Kaz 11.75 TL 1000 11,750.00 TL

Tama (1 ton 10 km) 2.82 TL 2600 7,332.00 TL

Dolgu 1.00 TL 1238 1,238.00 TL

Toplam 20,320.00 TL

43

4.2 Dolgu leri

Karayollar Teknik artnamesi ile Hrvat Teknik artnamesi kaz ileri asndan bu

blmde incelenmi ve karlatrlmtr.

4.2.1 Karayollar Teknik artnamesinde dolgu ileri

Karayollar Teknik artnamesinde yol altyaps blmnde dolgu ileri, ksm 206

dolgular ksmnda ve blm 300 sanat yaplar, kprler ve tneller blmnde

incelenmitir.

KTde dolgu malzemesinde aadaki ierie sahip zeminlerin kullanlamayaca

belirtilmitir:

Bitkisel toprak,

Aa, al, kk ve benzeri organik maddeler,

Kmr, kmr tozu dahil iten yanmas sz konusu olan malzemeler,

Bataklk veya suya doygun hale gelmi killi ve marnl zeminler,

Enkaz vb artk maddeler,

nsan ve evre salna zarar verecek oranda toksit madde ieren endstriyel

atklar,

Karl, buzlu ve donmu topraklar, suyla kolayca ufalanarak oturmalara neden

olacak malzeme,

Arlka % 20' den fazla jips ve kaya tuzu gibi znebilen madde ieren

topraklar.

KTde izelge 4.3deki dolgu malzemesinin salamas gereken zellikler

verilmitir.

44

izelge 4.3: Dolgu malzemesi zellikleri [13].

Deney artname Limiti Deney Standard

Likit Limit (LL),% 10 olan doal cruflar ve tflerde bu art aranmaz

Don etkisi olan blgelerde ise styap taban, projesinde belirtilen derinlie kadar,

izelge 4.4 de verilen malzeme zelliklerini tamas gerekmektedir.

izelge 4.4: Dona hassas olmayan taban malzemesinin zellikleri [13].

Deney artname Limiti Deney Standard

0.075 mm Elekten geen

% 12

TS 1900 AASHTO T

11

Likit Limit (LL), % 25 TS 1900 AASHTO T

89

Plastisite ndeksi (PI), % 6 TS 1900 AASHTO T - 90

Kaba Agregada

Su Absorpsiyonu % 3 TS 3526 ASTM C - 127

Dolgularn styap tabanlarn oluturan ksmlarnda ise, esnek styaplar iin

CBR

45

izelge 4.5: Koruyucu tabaka seme malzeme zellikleri [13].

Deney artname

Limiti Deney Standard

0.075 mm Elekten geen % 50 TS 1900 AASHTO T

11

Likit Limit (LL), % 40 TS 1900 AASHTO T

89

Plastisite ndeksi (PI), % 15 TS 1900 AASHTO T -

90

Ya (CBR) Esnek styaplar, % >10 TS 1900 AASHTO T-

193

KTye gre su ve basn altnda dalan ayrma eilimli kayalar (marn, kilta,

eyl, vb) mekanik olarak ayrtrldnda, dolgu malzemesi zelliklerini salyorsa

ykseklii 5 mye kadar olan dolgularda kullanlabilirler. Bu tr malzemelerin

styap tabannda kullanlmasna laboratuvar incelemesi yapldktan sonra karar

verilir.

Ya CBR deneyi sonucunda %3 ve daha yksek oranda ime gzlenen

malzemelerin dolguda ve styap tabannda kullanlmasnn zorunlu olduu

durumlarda, kullanm artlar; dolgu ykseklii, zerine gelecek tabakalarn kalnl,

yapm teknii konular incelenerek, malzemenin dolguda kullanmna ilave aratrma

raporu hazrlanarak karar verilir.

KTye gre dolgularn yapmna balanmadan nce, taban zemini Ksm 201 aa

kesme, kk skme ve temizleme ilerinde belirtildii ekilde temizlenecek ve bitkisel

topra syrlm zemin kesimi 20 cm derinlikte kabartlp sktrlacaktr. Dolgu

yapmnn k aylarna rastlad zamanlarda, dolgunun oturaca kesimde bulunan

kar ve buz temizlenmelidir. Zeminde donma sz konusu ise, don etkisi ortadan

kalkncaya kadar dolgu yapmna ara verilir.

Dolgularn ina edilecei sahada zayf zemin, bataklk kesimleri varsa bu kesimler

KT Ksm 203de belirtilen esaslara uygun ekilde iyiletirilir.

4.2.1.1 Zayf zeminler

KTde zayf zeminler, izelge 4.6de belirtilen niteliklerin tmn birden

salayamayan, her trl kazdan kan malzemeler olarak tanmlanmtr.

46

izelge 4.6: Uygun nitelikli kaz malzemesi [13].

Deney artname Limiti Deney Standard

Likit Limit (LL),% < 60 TS 1900 AASHTO T

89

Plastisite ndeksi (PI),% 35 TS 1900 AASHTO T - 90

Maks.kuru birim arlk

(Standart Proctor) 1.45 tn/ m3* TS 1900 AASHTO T - 99

*PI6 ve CBR>10 olan doal cruflar ve tflerde bu art aranmaz

Yol projelendirme aamasnda yaplan aratrma almalarnda (sondaj, aratrma

ukuru, yzey jeolojisi) gzergah altnda yer alacak zeminlerin aadaki

niteliklerinin belirlenmesi gerekmektedir:

Nitelik (CL, CH, OH, vb),

Kalnlk,

Zamana bal oturma zellikleri,

ime potansiyeli.

Zayf zemin tabakalarnn kazlp atlamayacak kalnlklarda olmas (kaz stabilitesi,

su altnda alma zorluu, uzun mesafelerde kbaj art) halinde, ileri zemin

iyiletirme yntemleri projelendirilerek uygulanr.

KTye gre, proje aamasnda yaplan aratrma almalar srasnda tam olarak

belirlenemeyen, s kalnlktaki alvyon geilerinde, yeralt su seviyesinin yzeye

yakn olduu durumlar