SanayideAfet ve Acil

Durum YnetimiRehberi

SanayideAfet ve Acil

Durum YnetimiRehberi

Temmuz 2008

ISBN 978-9944-60-309-61. Bask, 1000

Temmuz 2008

stanbul Sanayi Odas Yaynlar No: 2008/7evre ubesi

Merutiyet Caddesi No:62Tepeba 34430 stanbul

Tel: (212) 252 29 00 (pbx)Faks: (212) 251 46 37

www.iso.org.tr

Grafik Tasarm ve Bask:Tempo Matbaaclk ve Ambalaj San. A..

kitelli Organize Sanayi BlgesiTurgut zal Cad. No:116/B

kitelli 34670 stanbulTel: (212) 549 34 60Faks:(212) 549 34 64

www.tempomat.com.tr

Tm haklar stanbul Sanayi Odasna aittir.Bu yayndaki bilgiler ancak kaynak gsterilmek suretiyle kullanlabilir.

20. Yzyl, bir yandan bilim ve teknolojide byk gelimelerle dier yandan da depremler, seller,tayfunlar, tanker kazalar ve kresel snma gibi byk evresel felaketlerle anlacak bir yzylolmutur. Ormanlarn tahrip edilmesi, sera etkisi yapan gazlarn atmosferde oalmas gibi evreselolumsuzluklar, afet olarak nitelenebilecek olaylarn, oalmas sonucunu getirmitir.

Devasa boyutlara ulaan kentler, binlerce kiinin alt dev sanayi tesisleri ve tesislerde kullanlankarmak teknolojiler, kaza riskini ve kazalarn olumsuz etkilerini artrmaktadr. Dnyann en bykmetropollerinden birisi olan stanbul'un da, kentin yan sra sanayi tesislerinin de ykn tayorolmas, "stanbul Boaz" gibi youn tanker trafiinin yaand uluslararas bir suyolunun evresindeve ayn zamanda da deprem riski yksek bir blgede yerlemi bulunmas afet ve kaza riskleriniartrmaktadr.

stanbul Sanayi Odas yelerinin Trkiye ekonomisindeki arl dnldnde, deprem bataolmak zere, stanbul veya evresinde meydana gelebilecek doal afet veya kazalarn, can kayplarnnyannda, ekonomi zerinde de byk tahribat yarataca ortadadr. Olas doal afet ve kazalarnsonularnn felaket boyutuna ulamamas iin byle durumlara kar hazrlkl ve tedbirli olmakzorundayz. Afet ve kaza riskinin yksek olduu sanayi kurulularnda da, afet ve kazalara karmdahalenin baarl olabilmesi, tesisin ve evresinin korunmas ve afetin en az zararla atlatlabilmesiiin afet ve acil durum mdahale planlarnn ve dier hazrlk almalarnn nceden yaplmasgerekmektedir.

yelerimizin bu tr almalar yapmalarn kolaylatrmak zere "SANAYDE AFET VE ACLDURUM YNETM REHBER" hazrlanmtr. Prof. Dr. Mikdat Kadolunun katklaryla Odamzevre ubesi tarafndan hazrlanan bu Rehberin yelerimiz bata olmak zere ilgili tm kurum vekurulularn afet ve acil durum ynetimi almalarnda yardmc ve yararl olacana inanyoruz.

Sayglarmzla,

C. Tanl KKstanbul Sanayi OdasYnetim Kurulu Bakan

SUNU

5

BLM I.............................................................................................................................................8AFETLER VE GVENL YAAM KLTR................................................................................81.1. Afet Kavram................................................................................................................................81.2. Afet Trleri ve Etki Dereceleri.....................................................................................................9

1.2.1. Doal Afetler ............................................................................................................................91.2.2. Suni Afetler................................................................................................................................10

1.3. Afet ncesi, Sras ve Sonrasnda Yaplmas Gereken almalar ............................................ 111.3.1. Afet ncesinde Yaplmas Gereken almalar.......................................................................121.3.2. Afet Annda veya Hemen Sonrasnda Yaplmas Gereken almalar.....................................151.3.3. Afet Sonrasnda Yaplmas Gereken almalar.....................................................................17

1.4. Sosyal Yaamda Kullanlan Tehlikeli Maddeler........................................................................19

BLM II ........................................................................................................................................20AFET VE ACL DURUM YNETM SSTEMNN OLUTURULMASI..................................202.1. Afet ve Acil Durum Yaratan Olaylar..........................................................................................20

2.1.1. Afet ve Acil Durum Nedir?....................................................................................................202.1.2. Afet ve Acil Durum Ynetimi Nedir? ...........................................................................................20

2.2. Afet ve Acil Durum Ynetim Sistemi Oluturma Aamalar...............................................................212.3. Politika ve Planlama Takmnn Oluturulmas, Mevcut Mevzuatn ve GnllEndstri Giriimlerinin ncelenmesi...............................................................................................23

2.3.1. st Ynetimin almay Balatmasnn nemi ve Politika Oluturmas...........................232.3.2. Planlama Takmnn Oluturulmas......................................................................................232.3.3. Mevcut Mevzuat ve Endstri Gnll Giriimleri ...............................................................24

2.4. Misyon Oluturma ve Yetkilendirme..........................................................................................242.4.1. Yetkilerin Belirlenmesi.........................................................................................................242.4.2. Afet ve Acil Durum Ynetiminin Firmann Plannda Yer Almas...................................24

2.5. Takvim, Bte ve Kaynaklarn Belirlenmesi..............................................................................252.5.1. Kaynaklarn Belirlenmesi..................................................................................................252.5.2. D Kaynaklarn Belirlenmesi..............................................................................................25

2.6. Sigorta Programlarnn Gzden Geirilmesi ...............................................................................25

BLM III.............................................................................................................................................26RSK VE ZAYIFLIK ANALZLER.....................................................................................................263.1. Risk, Risk Analizi........................................................................................................................26

3.1.1. Tehlikelerin Belirlenmesi .....................................................................................................273.1.2. Risk Deerlendirmesi ...........................................................................................................27

3.2. Kk lekli letmeler iin Basit Risk Analiz Diyagramlar..................................................323.3. Baz Konularda rnek Risk Analizleri........................................................................................34

3.3.1. Yangn Risk Analizi .............................................................................................................343.3.2. Deprem Risk Analizi ............................................................................................................373.3.3. Sel Risk Analizi....................................................................................................................383.3.4. Tehlikeli Maddeler Risk Analizi ..........................................................................................393.3.5. Gvenlik Program ve Gvenlik Analizi ..............................................................................41

3.4. evresel Riskler..........................................................................................................................423.5. Zemin ve Yap Risk Analizleri iin Yardm Alnacak Kaynaklar...............................................423.6. Risklerin Azaltlmas Programnn Oluturulmas ve Takibi ......................................................42

BLM IV.............................................................................................................................................44ACL DURUM PLANLANMASI VE SSTEMN TAMAMLANMASI.............................................444.1. Acil Durum Organizasyonunun Kurulmas.................................................................................454.2. Acil Durum Planlarnn Yazlma Esaslar ve rnek Planlar .......................................................51

NDEKLER

6

4.2.1. Ynetici zeti............................................................................................................................514.2.2. Acil Durum Unsurlar..........................................................................................................524.2.3. Acil Durum Mdahale Prosedrleri / Talimatlar / Planlar..........................................................524.2.4. Acil Durumda Destekleyici Dokmanlar .................................................................................53

4.3. rnek Planlar.............................................................................................................................574.3.1. Yangn ......................................................................................................................................574.3.2. Deprem .....................................................................................................................................574.3.3. Tehlikeli Maddeler ...................................................................................................................574.3.4. Tahliye ve Toplanma.................................................................................................................574.3.5. letiim.......................................................................................................................................644.3.6. Sabotaj ......................................................................................................................................64

4.4. Afet ve Acil Durumlara Kar Alnabilecek Pratik nlemler...................................................... 644.4.1. Depreme Hazrlanma................................................................................................................644.4.2. Yangn ......................................................................................................................................654.4.3. Sel / Su Baskn............................................................................................................................664.4.4. Tehlikeli Madde Kazalar...........................................................................................................67

4.5. D Kurumlarla Koordinasyon......................................................................................674.6. Eitim htiyalarnn Belirlenmesi ..............................................................................67

4.6.1. Eitimin Planlanmas....................................................................................................674.6.2. Eitim Faaliyetleri ................................................................................................................684.6.3. alanlarn Eitilmesi .............................................................................................68

4.7. Planlarn Kabul ve Ynetimi ............................................................................................684.7.1. Datm...................................................................................................................694.7.2. Eitim ve Tatbikat ........................................................................................................................694.7.3. Gzden Geirme ................................................................................................................................70

BLM V...........................................................................................................................................71ACL DURUM YNETM .................................................................................................... 715.1. Acil Durum Ynetimi ve Kontrol...................................................................................................715.2. letiim...........................................................................................................................72

5.2.1. Acil Durum Halinde letiimin Salanmas........................................................725.2.2. Personelin Ailesi ile letiimin Salanmas ................................................................725.2.3. Acil Durumun Duyurulmas ..................................................................................................725.2.4. Uyar Sistemi ...................................................................................................................................72

5.3. Can Gvenliinin Salanmas ......................................................................................... 735.3.1. Tahliye Plan............................................................................................................................735.3.2. Acil Durum klarnn Belirlenmesi................................................................................745.3.3. Toplanma Alanlarnn Belirlenmesi ........................................................................................745.3.4. Barnaklarn Belirlenmesi.....................................................................................................745.3.5. Eitim ve Bilgilendirme ........................................................................................................745.3.6. Personelin Ailesinin Hazrlanmas ........................................................................................74

5.4. Mal Gvenliinin Salanmas ............................................................................... 755.4.1. Korunma Sistemleri..........................................................................................................................755.4.2. Etkilerin Hafifletilmesi ..............................................................................................................765.4.3. Faaliyetin Durdurulmas / Tesisin Kapatlmas .................................................................765.4.4. nemli Dokmanlarn Korunmas ......................................................................................76

5.5. Yerel Topluluk ve Yerel Kurulularla Yardmlama .................................................................................775.5.1. Yredeki Kurum ve Kurulularla likiler inde Olunmas ......................................775.5.2. Karlkl Yardmlama Anlamalar (Protokoller) .............................................................775.5.3. evre Sakinlerine Yaplacak Yardmlar................................................................................775.5.4. Halka Bilgi Verilmesi.........................................................................................................................77

7

5.5.5. Medya ile likiler.....................................................................................................................785.6. Acil Durum Sonras iin Tesisin Yeniden Faaliyete Geirilmesi.................................................78

5.6.1. Acil Durum Sonras Tesisin Yeniden Canlandrlmas .............................................................785.6.2. Personele Destek Verilmesi.......................................................................................................785.6.3. Acil Durum Sonras Ynetimsel Dzenlemeler ......................................................................78

5.6.3.1. Acil Durum Ynetiminin Sreklilii................................................................................795.6.3.2. dari Dzenlemeler ...........................................................................................................795.6.3.3. Lojistik (Destek Hizmetleri).............................................................................................79

5.6.4. Sigorta lemleri ......................................................................................................................805.6.5. Acil Durum Sonras Faaliyetlere Yeniden Balama................................................................80

EKLER .....................................................................................................................................................81EK-1. Aile / Ev Afet Plan rnei.........................................................................................................82EK-2. Tesislerde Yaplacak Olan Tehlike Analizi iin Bir Rehber...................................................83EK-3. Afet ve Acil Durumlar ile lgili Mevzuat Listesi........................................................................90EK-4. Program ve Zaman izelgesi rnei.....................................................................................92EK-5. Oluturduu Risklerin nemine Gre Tehlikelerin Sralanmas................................................93EK-6a. Yapsal Olmayan Tehlikelerin Tehlike Av ile Belirlenmesine rnek.....................................94EK-6b. Zarar Azaltma Planna (ZAP) rnek .......................................................................................95EK-7. Tehlikeli Maddelerin Ynetimi...................................................................................................96EK-8. Bomba hbar Formu..................................................................................................................108EK-9. Acil Durum Hazrl Prosedr rnei.....................................................................................109EK-10. Acil Durum Uyar ve letiim Sistemleri Talimat rnei.....................................................112EK-11. Acil Durumlarda Personel Tahliyesi Talimat rnei ............................................................113EK-12. Kimyasal Malzeme Dklme ve Szmalarnn Kontrol Talimat rnei .............................114EK-13a. Acil Durumlarda Kurum i Aranmas Gerekenlerin Telefon Listesi....................................116EK-13b. Acil Durumlarda stanbul iin nemli Kurulularn Telefon Listesi...................................117EK-14. Yangn Mdahale Plan rnei ..............................................................................................120EK-15. Deprem Mdahale Plan rnei .............................................................................................120EK-16. Kimyasal Dklme Mdahale Plan rnei ...........................................................................121EK-17. Sel Mdahale Plan rnei.....................................................................................................121EK-18. Tahliyeye Katlan Personelin Deerlendirme Formu ............................................................122EK-19. Tahliyeyi Yneten Personelin Deerlendirme Formu...........................................................123EK-20. Tahliye Deneti Deerlendirme Formu..................................................................................124EK-21. Triyaj Tutana........................................................................................................................125EK-22. Tahliye Planlarnda Kullanlabilecek aretlere rnekler.......................................................126EK-23. Bina Durum Raporu................................................................................................................127EK-24. Haber - Mesaj Formu.............................................................................................................128EK-25a. Personel Acil Durum Bilgisi Formu .....................................................................................129EK-25b. Tesis Acil Durum Raporu .....................................................................................................130EK-26. Personel Yoklama Formu.......................................................................................................131EK-27. Yaral ve Kayp Raporu..........................................................................................................132EK-28. Basn Bildirisi .........................................................................................................................133EK-29. lk Yardm Raporu ..................................................................................................................134EK-30. Kaza Raporu Formu................................................................................................................135EK-31. Kaza Deerlendirme Formu....................................................................................................136EK-32. Acil Durum Ekipmanlar Listesi.............................................................................................137

KAYNAKLAR................................................................................................................................................138

8

AFETLER VE GVENL YAAM KLTR

20. yzylda, bilim ve teknolojideki gelimeler ve bunlarn sanayiye yansmas, ulam ve iletiimaralarndaki hzl gelimeler sonucu, toplumlarn refah seviyesi hzla ykselirken, ayn zamandatoplumlarn yaamnda, ok nemli gvenlik sorunlar domu, her trl kaza riski de artmtr. Hzlabyyen, gelien mega kentler, yzlerce kiinin alt byk sanayi tesisleri ve tesislerde kullanlankarmak teknolojiler, bu tesislerde alanlar ve evresinde oturanlar iin ok yksek kaza, vb. riskleridourmutur.

Son yllarda hzl bir kentleme ve sanayileme yaanan Trkiyede, kentsel ve sanayi yerlemelerininzellikle Marmara Blgesinde younlamas, olas afet ve kazalarn neden olabilecei muhtemelzararlar, normal llerin ok stne karmtr. Trkiyenin ve dnyann en byk metropolkentlerinden birisi olan stanbulun, ok youn bir kentsel ve sanayi yerlemeleri ykn tayorolmas, Boaz gibi uluslararas bir suyolunun ortasndan gemesi ve ayn zamanda deprem riskiyksek bir blgede yerlemi olmas, deprem ve olas byk kazalar sonucu ortaya kmas muhtemelkayp ve zarar riskini her alanda ykseltmektedir.

Gerek stanbulda, gerekse blgemizde ve hayatn her alannda; doal oluumlardan ve kullanlanteknolojilerden dolay, deiik leklerde deprem, yangn, su baskn, kimyasal kazalar gibi risklervardr ve olmaya da devam edecektir. nemli olan bu riskleri mmkn olduunca azaltmak ve ortadankaldrlamayan risklere kar hazrlkl olmaktr.

1.1. Afet KavramBirlemi Milletlerin (UN) tanmna gre afetler, insanlar, tabi ve kltrel kaynaklar iin fiziksel,ekonomik ve sosyal veya evresel kayplar douran, normal yaam ve insan faaliyetlerini durdurarakveya kesintiye uratarak topluluklar etkileyen ve topluluun yerel imkn ve kaynaklarn kullanarakstesinden gelemeyecei doal, teknolojik veya insan kaynakl herhangi bir olayn sonucudur.

En nemlisi ise, deprem gibi baz afetlerin ne zaman olaca; nasl olaca veya geliecei; neredeolaca veya oluaca; ne iddette veya zararl olaca; ne kadar kiinin ne kadar zarar greceinintam ve kesin olarak bilinememesidir. Bununla beraber meteorolojik afetlerin tahmini ve erken uyarsmmkndr. Afetlere neden olan (deprem, ar yalar, vb. gibi) tehlikelerin ortaya kmasengellenemez ise de afetlerin neden olabilecei can, mal, retim, vb. kayplarn afet ncesi almalarve alnacak olan nlemler ile azaltlmas mmkndr.

Dnya Salk rgtnn (WHO) Afrikadaki afetlere kar hazrlam olduu eitim programndaafet iin; Hasar veren, ekolojik tahribata neden olan, insan kaybna, saln ve salk servisinin,dardan olaanst yardm gerektirecek kadar ktlemesine neden olan her trl oluumdurdenilmektedir.

Yukardaki her iki tanmda en nemli mterek nokta; olay blgesine dier yerlerden, lkelerden,afet sonularn asgariye indirmek iin yardm yaplmas gereidir. Yani, afet ile yerel imknlar ileba edilememektedir.

BLM I

9

1.2. Afet Trleri ve Etki DereceleriAfetler genellikle doal, teknolojik ve insan kkenli olmak zere e ayrlr. Kolaylk olmasbakmndan afet oluturabilecek potansiyel tehlikeleri iki ana snfa ayrabiliriz.1. Doal tehlikeler2. Suni (yapay) tehlikeler

Tablo 1de bu iki snf tehlike iin rnekler verilmektedir.

Tablo 1. Tehlikelerin Snflandrlmas.

1.2.1. Doal AfetlerDnyada sre gelen doa olaylar, toplumun sosyo-ekonomik ve sosyo-kltrel faaliyetlerini nemlilde aksatp, can ve mal kayplarna neden olduunda doal afet olarak nitelendirilir. Bu kapsamdadeprem, buzlanma, amur aknts, ekirge istilalar, lar, lleme, deniz ve gl su seviye deiimleri,dolu, don, frtna kabarmas, heyelanlar, hortumlar, kaya dmesi, kuraklk, orman ve al yangnlar,rzgr, toz, kum, yamur, kar ve k frtnalar, seller, ani sel ve su basknlar, scak ve souk havadalgalar, sis ve dk gr mesafesi, tarmsal zararllar, toprak kaymas, tsunami, yldrm, zeminkmesi, salgn, vb. doal afetler saylabilir.

Sel ve frtnalar, hortum, orman yangnlar, scak ve souk hava dalgalar, hava kirlilii, kimyasal venkleer serpintiler, asit yalar, lar, deniz ve gl suyu seviye ykselmeleri, yldrm, kuraklk,dolu ve don olay ayrca meteorolojik ve meteoroloji karakterli doal afetler olarak adlandrlr.

Corafik konum, artan nfus, kentleme, teknolojiye bamllk ve kresel iklim deiimi nedeniyle,zellikle, meteorolojik afetler, doal afetlerin byk bir blmn oluturmakta ve son yllarda giderekartan bir iddette ve sklkta meydana gelmektedir.

Meteorolojik karakterli doal afetleri dier doal afetlerden ayran en nemli zellik, bunlarn yaplacakizleme ve erken uyarlarla zararlarnn en aza indirilebilmesidir. Bu zellikten yararlanarak, gelimilkelerin afet ynetim programlarnn bir paras olan meteorolojik tahmin ve erken uyar ile cankayplarnda nemli azalmalar ve ekonomik zararlarda da nemli dler salanmtr.

Doal Tehlikeler Suni Tehlikeler

10

1.2.2. Suni Afetlernsan eliyle yaratlan suni potansiyel tehlikeler olarak;

Askeri ve sivil savalar Endstriyel kazalar Byk yangn, patlama, v.b.nin neden olduu byk apl felaketler evrenin kirlenmesi Baraj, maden gibi yerlerdeki yapsal kmeler

zellikle modern ada karmza kmaktadr.

Suni afetlerin belli ballar unlardr: Asit yalar; ateli silahlar ile taciz; ayaklanma, boykot,grev, vb. toplumsal olaylar; bina ii kimyasal kazalar; bina, tnel ve maden kmeleri; biyolojik saldr;bomba tehdidi; cephane, maden, bina, boru hatt patlamalar; plerin toplanamamas; duman, elektrik,su ve gaz kesintileri; dikkatsizlik sonucu endstriyel kazalar; ev ve bina yangnlar; gaz ve kimyasalkaaklar; gda zehirlenmesi; gmen istilas; hava kirlilii, hayvan ve bitkilerde salgn hastalklar;savalar; i kazalar; igal; pilotajdan kaynaklanan kara, deniz, hava ve demiryolu kazalar; keskinnianc tacizi; k seyahatleri; ktlk ve alk; kresel iklim deiiklii ve snma; ormanszlama,radyasyon, radyolojik kazalar, rehin alma, sabotaj, salgn hastalklar, sava hali, sibernetik saldrlar(IT kaynakl virs saldrlar); pheli paket ve mektuplar; tehlikeli maddeler; terr; toksik atklar, vb.

Yukardaki potansiyel afet tehlikelerinin etki derecelerinin dier faktrlerle olan ilikileri, Ian DavisinGvensiz ehirlerde Gvenli Korunaklar; Felakete ar ve Hzl Kentleme isimli eserinde yerverdii bir tabloda detayl olarak aklanmaktadr. Aada sunulan bu tabloda grlecei gibi afetlerinsonularn etkileyecek artlar bize pek de yabanc olmayan unsurlar iermektedir (Tablo 2).

Bu tablonun suni, teknolojik ya da insan tarafndan yaratlan afet tehlikeleri blmnde afetinsonularn olumsuz ynde etkileyecek nemli artlardan biri olarak afet bilincinin, hazrlklarn vemdahale planlarnn olmay gsterilmektedir.

Gnmzde hadiseler, olay, acil durum ve afet ynetimi olarak farkl seviyede deerlendirilir.Hazrlanan bu rehberde, afet ve acil durum ynetiminin birlikte ana tema olarak seilmesinin enbyk nedenlerinden birisi de bu faktrdr. Afet veya kazalarn nlenebilmesi ya da sonularnnasgariye indirilmesi ancak afetlerin olaca bilincinde olmak ve bu afetlere gre, yaanan tecrbelerinve bilimin nda senaryo yaratarak tedbirler almak suretiyle salanabilir.

zetlemek gerekirse, btn tehlike ve riskler karmza bir acil durum veya afet leinde kabilir.Bu nedenle afet ve acil durum ynetimi almalarnn bir btn olarak ele alnmas gerekir.

11

1.3. Afet ncesi, Sras ve Sonrasnda Yaplmas Gereken almalarAfetin gelimesini afet ncesi, sras ve sonras olarak blme ayrrsak bunlarn iinde afet ncesialmalar en nemlisidir. Bu almalar zellikle afetin olumasn baz durumlarda engelleyebilmekteve kt sonularnn asgari dzeyde tutulmas imknn salayabilmektedir.

Btnleik afet ynetimi sisteminde, Kayp ve Zarar Azaltma Hazrlk Tahmin ve Erken Uyar Afetler Etki Analizigibi afet ncesi korumaya ynelik olan almalara risk ynetimi denilirken; Mdahale yiletirme Yeniden Yaplanmagibi afet sonras dzeltmeye ynelik olarak yaplan almalar ise kriz ynetimi olarak adlandrlr(Kadolu, vd., 2005).Bylece afet ynetim sistemi, Afet ncesi (Risk Ynetimi) ve Afet Sonras (Kriz Ynetimi) eklindeikiye ayrlmaktadr. Risk ve kriz ynetiminin birlikte yrtlmesine afet ynetimi denilmektedir.

Tablo 2. Potansiyel afet tehlikelerinin etki derecelerinin dier faktrlerle olan ilikileri.

12

1.3.1. Afet ncesinde Yaplmas Gereken almalarAfet ncesi yaplmas gereken almalar iki evrede toplayp aadaki ekilde zetleyebiliriz (Tezer,2001 ve 2005):

Zarar Azaltma Evresi: Afet ve risk ynetiminin en nemli ve ilk evresi zarar azaltmasdr. Bu evre,modern afet ynetiminin kalbidir. Tesislerde uzun dnemde tehlikeli durum ve bunlarn etkileri nedeniile oluabilecek can, mal ve retim kayb, vb. zararlar azaltmay veya ortadan kaldrmay amalayansreklilii olan aktivite ve nlemlere zarar azaltma almalar denir. (Bunu ayn zamanda yapsal veyapsal olmayan elemanlardan oluan kayp ve zarar azaltma almalar olarak iki adan inceleyebiliriz.)

Zarar azaltmann amac ayn zamanda, iyerlerinde alanlar basit nlemler, acil durumlar ve afetlerkonusunda eitmek, bylece kayp ve yaralanmalar azaltmaktr.

Zarar azaltma almalarnn belli ballar unlardr: Afet zararlarn azaltmak iin mevcut tevik ve kaynaklarn belirlenmesi Tesislerdeki tehlikelerin belirlenmesi Tesislerde can ve mal gvenlii ile birlikte i srekliliine ynelik risk profilinin karlmas Afet ve acil durum senaryolarnn retilmesi ve zm yollarnn gelitirilmesi Etki analizi ve olas hasarlarn belirlenmesine ynelik hazrlklar Yaplm ve yaplmam olan afet ve acil durum ynetimi almalarnn belirlenmesi Ksa, orta ve uzun vadeli zarar azaltma planlarnn hazrlanmas Mevcut zarar azaltma nlemlerinin deerlendirilmesi Tesislerin deiik kurum ve kuruluu ilgilendiren hazrlk ve planlar ile ilgili koordinasyonun

salanmas Tesislerin baz afetler ncesinde korunmasna ynelik erken uyar alt yapsnn kurulmas Tehlikeli blgelerin yeri ve meydana gelebilecek zararlardan korunmak iin alnmas gereken

nlemler konusunda paydalarn srekli ve doru bir ekilde bilgilendirilmesi Paydalarn afet bilincini ykseltmeye ynelik almalar yaplmas Risk altndaki kritik ve hayati yap, tesis ve alt yapnn glendirilmesi Mevcut afet ve acil yardm planlarnn gncelletirilmesi ve gelitirilmesi evre ve doal hayat korumaya ynelik almalar yaplmas

Ekonomik zarar azaltma nlemleri, uzun dnemde srdrlebilir kalknma, i, retim, hizmet ve afetkayplarn azaltmak iin ok nemlidir. Zarar azaltma almalar, tehlikelere ak blgelerde sel,frtna veya depremler sonras, tekrar tekrar yeniden yaplanma (ykm-yara sarma) ksr dngsnortadan kaldrabilir.

Zarar azaltma almalarnn en nemli faydalar; Potansiyel riski azaltmak Afetlerin sonularn hafifletmek kincil tehlikelerin oluumunu engellemek Afetlerin etkilerini snrlamak Mdahaleyi kolaylatrmak Acil yardm aamasnda genel yaama dzenini rgtlemek yiletirme aamasnda normale dn kolaylatrmakeklinde zetlenebilir.

13

Afet ncesi alnmas gereken tedbirler, temelde afet riskini en aza indirmek ve afet durumunda ise,sratli ve bilinli mdahale ile afeti en az kaypla (mal ve can) atlatmak iin alnmas gereken ntedbirlerdir. Bunlara, eitim ve tekilatlanma olmak zere, yeterli ve uygulanabilirlii olan mevzuatve yetkin personele sahip olmak, inaat faaliyetlerinde yer ve zemin ettlerine uygun planlamalarnyaplmasn salamak ve uygulamak da dhildir.

Zarar azaltma almalar bir plan dhilinde yaplmaldr. Zarar Azaltma Planlar (ZAP) mutlaka geneltehlike (Tablo 3, EK-2) ve risk analizine (EK-5) dayandrlmaldr. Genel tehlike analizi yapldktansonra, yapsal ve yapsal olmayan (EK-6a) tehlikeler belirlenmelidir. Belirlenen tehlikelerin ksa, ortave uzun vadeli nlemler ile ortadan kaldrlmasn ngren zarar azaltma planlar (EK-6b) uygulanmaldr.Risk analizi, tm tehlikeler iin genellikle tesisin ve tesisin bulunduu blgenin zellikleri de gznne alnarak yaplmas ve srekli gncellenmesi gereken nemli bir faaliyettir.

Hazrlk Evresi: Afet ve risk ynetiminin ikinci nemli evresi olan hazrlk safhasnda yaplmasgereken almalarn ana hedefi, tehlikenin insanlar iin olumsuz etkiler dourabilecek sonularnakar nlemler alarak, zamannda, en uygun ekilde ve en etkili organizasyon ve yntemler ile mdahaleedebilmeye hazrlanmaktr.

Bazen afetler ani ekilde ortaya ktndan o an etkin bir zm bulmak olduka zordur. Bir idaribirim, ancak daha nceden hazrlanm nlemlerle, afet ynetimi sorumluluklarn yerine getirebilir.Koruyucu planlama ve hazrlklar, problem ortaya kmadan ok nce yaplmaldr, bu sre hazrlklolma olarak tanmlanr.

Hazrlkl olma, acil durum/afet halinde yetki ve sorumluluklarn belirlenmesi ve destek kaynaklarnndzenlenmesini de ierir. Bu aamada tm ynetimler acil durum/afet ynetimi grevleri iin gerekliatamalar veya belirlemeleri yapmal, belirlenen grevlerin yerine getirilebilmesi iin gerekli olanpersonel, donanm ve dier kaynaklar tanmlanmaldr. Ekipman ve donanmlarn bakm, tahmin veerken uyar sistemlerinin kullanm, personelin eitimi ve dier aktiviteler srekli gncellenmelidir.Ynetime ait acil durum/afet mdahale organizasyonlarnn ve kaynaklarn tehlikeli durumlarda zarargrme olasln azaltmak veya yok etmek iin gerekli almalar yaplmaldr.

Zarar azaltma safhasnda alnan nlemlerle olaylarn durdurulmas veya nlenmesi her zaman mmknolmayaca iin, nceden hazrlk safhasnda da insan can ve mal ile milli servetleri, afetlerin ykcetkilerinden koruyacak baz faaliyetlerin yrtlmesi zorunlu olmaktadr. Bu kapsamda devletin,kurum ve kurulularn ve halkn afete mdahale kabiliyetini artrmak iin yaplmas gereken riskynetimine ynelik almalara ait rnekler yle sralanabilir: Afet Acil Yardm Planlar ve bu planlarn toplu bakm, tahliye, iletiim, barnma, tbbi yardm vb. ekleri Kurulan Acil Yardm Hizmet Gruplar ve Tekilat emas Kurulan Afet ve Acil Durum Ynetim Merkezi Temin edilen acil durum malzemeleri Afet Ynetimi eitimi STK'lar ile gelitirilen ibirlii Yaplan ve planlanan tatbikatlar ve egzersizler Bilinlendirilmeye ynelik yaplan kampanyalar ve eitim Planlarda grev ve sorumluluk verilen personelin eitim ve tatbikatlarla bilgi dzeylerinin gelitirilmesi, gerektiinde blge tehizat merkezleri kurulmas ve kritik malzemelerin stoklanmas Arama-Kurtarma faaliyetlerinin rgtlenmesi, gelitirilmesi, eitimi ve yaygnlatrlmas

14

Tahmin, erken uyar ve alarm sistemlerinin kurulmas, iletilmesi ve gelitirilmesigibi ana faaliyetler saylabilir.

Hazrlkl olma nlemleri bir defaya mahsus olarak dnlmemelidir. Hazrlkl olma konusundatemel unsur, idari birimin, afet ve acil durum ynetimi konusundaki farkl ykmllklerinin balantsnsalayacak planlarn gelitirilmesi ve srekli olarak gncelletirilmesidir. Afetlere hazrlkl olma,insan hayat ile sahip olunan varlklarn afet zararlarndan en az derecede etkilenmesini hedefleyenalmalarn yapld, bir sonraki afete kadar geecek zamana yaylm bir sreci ifade etmektedir.

Tesisler kar karya kalabilecekleri tehlike ve risklere kar nasl bir davran gstereceklerini, naslorganize olacaklarn, ihtiya duyacaklar kaynaklar nereden, nasl, hangi yntemlerle elde edebileceklerininceden planlamak zorundadrlar. Afet ynetiminde baar salanmasnda, insan kaynaklarnngelitirilmesi ve etkin bir ekilde ynetilmesi byk nem tamaktadr. Bu kaynaklardan kastedilen,problem zebilme, inisiyatif kullanabilme, iletiim kurabilme, alet kullanma becerisi, ilkyardm,lojistik, arama kurtarma, gvenlik ve huzur salama gibi farkl konularda yetimi, gerekli bilgi veteknoloji ile desteklenmi bireyler yetitirmektir.

Genel olarak insanlar afet esnasnda paniklerler. Bu panikleme, kayp ve hasarlarn artmasna nedenolabilir. Paniklemenin nne gemenin en etkin yolu, afet esnasndaki ynetim ve afete maruz kalankiilerin bu konuda nceden gerekli bilgi ve tatbiki eitim alm olmalardr. zellikle suni afetlerde,rnein yangn, kimyasal maddenin dklmesi gibi olaylarda, olaya mdahale edecek kiilerin bukonuda uygulamal olarak eitilmi olmas son derece nemlidir. Afet ynetimi, mdahale ekiplerinineitilmesi ve gerekli tehizatla donatlmas gibi konular ancak afet ncesi hazrlklarla mmkndr.Afet ncesi yaplacak eitimler insanlarn yapay da olsa yaratlan afet ortamna almasn salamaktave afet esnasndaki davranlar etkileyerek, sorumluluklar altnda olan giriimlere imkn verebilmektedir.

Hayatn normale dnmesini temin iin hasar gren ulam, enerji, su ve kanalizasyon gibi altyaphizmetlerinin bir blm acilen onarlarak kullanma almaldr. Geici barnma, temizlenme, yiyecekiecek ve dier zorunlu ihtiyalarn karlanmas da afet sonrasnda aciliyet kazanan konulardr. Buhizmetlerin nasl ve nerelerde verileceinin afet ncesi dnemde tespit edilmi olmas afete hazrlkkapsamndaki almalar arasnda bulunmaktadr. Bylece, afet planlama almalar afete maruz kalantesislerdeki can, mal ve i srekliliini gvence altnda tutmak iin gerekli nlemlerin alnmasn veafet sonras zarar grenlerin kurtarlmasn, geici ve kalc olarak barndrlmasn kapsamaktadr.

Afet durumunda ulam iin gerekli olacak alternatif yol gzerghlarnn tespiti ve servis yollarnnplanlanmas da hazrlk kapsamndaki almalardandr. letiim hizmetlerinin afet annda hasar grmesidurumunda acil haberlemenin hangi imknlar kullanlarak nasl salanaca dnlmelidir. Afetsonras acil gereksinimleri karlamak amacyla bina dzeyinde olmak zere afet tehizat merkezlerikurulup lzumlu kurtarma malzemeleri buralarda stoklanabilir.

15

Afet durumunda grevli alanlarn tesis, vb. i yerlerinde grevlerini iyi ekilde yerine getirebilmesiiin aileleri ile ilgili kayglar en aza indirgenmi olmaldr. Dier bir deyile, tesislerin afete hazrlalanlarn evinden balar. Bu nedenle iverenler EK-1de verilen temel aile afet plann alanlarnadatarak plann gereklerini yerine getirmeleri ve afete hazrlk iin gerekli nlemleri almalar iinonlar tevik etmelidir.

1.3.2. Afet Annda veya Hemen Sonrasnda Yaplmas Gereken almalarAfetin oluumunu takip eden ve afetin oluundan hemen sonra balayarak, afetin byklne balolarak en ok 7 gn sren faaliyetler can ve mal kayplarnn artmasn engellemeye ynelik krizynetimi almalardr.

Mdahale Evresi: Bir afet sonras, can ve mal kurtarma abalar yannda o tesisin iinde bulunduuolaanst durumun normale dnmesi iin de almalara balanmas gerekmektedir. Mdahaleevresinde grev alacak personelin belirlenmesi, personelin uyarlmas, baka yere tahliye edilmesi vebarndrlmas, tesis evresindeki halkn srekli bilgilendirilmesi, arama kurtarma almalar, tbbiyardm salanmas, hasar tespiti, zarar azaltma iin gz nne alnacaklarn belirlenmesi ve hattablge dndan talep edilecek yardmlar mdahale evresi kapsamndaki almalardr.

Faaliyetlerin ana hedefi, mmkn olan en ksa sre ierisinde ok saydaki insan hayatn kurtarmak,yarallarn tedavisini salamak ve akta kalanlarn su, yiyecek, giyecek, snma, barnma, korunmagibi hayati ihtiyalarn en ksa sre ierisinde en uygun yntemlerle karlamaktr.

Bu safhada yaplan faaliyetler arasnda; Haber alma ve ulam htiyalarn belirlenmesi Arama ve kurtarma lk Yardm Tedavi Tahliye Geici skn Yiyecek, iecek, giyecek, yakacak temini Gvenlik evre sal ve koruyucu hekimlik Hasar Tespiti Tehlikeli ykntlarn kaldrlmasnsayabiliriz.

Yangnlar, patlamalar, vb. ikincil afetlerin nlenmesi gibi birok faaliyet bulunmaktadr. Bu safhadayaplacak btn faaliyetler ynetimin tm kaynaklarnn en hzl ekilde ve etkili yntemlerle afetblgesinde kullanlmasn amaladndan ok iyi bir koordinasyonu gerektirmekte ve olaanstkoullarda uygulanmas zorunluluu, olaanst hazrlk, yetki ve sorumluluklara ihtiya duyulmasnaneden olmaktadr.

16

Etki ve htiya Analizi: Afete hazrlk nlemlerini, acil afet nlemlerini ve onarm nlemlerinisorunsuz bir ekilde yerine getirmek, afet ve acil durum bilgisini abuk ve doru bir ekilde toplamak,ilemek, analiz etmek ve bu bilgiyi iletmek bir nkouldur.

Kaynak Ynetimi: Tesislerin deprem dhil tm afetlere hazrlkl olabilmesi ve etkin bir mdahaleyapabilmesi iin kaynaklarn nceden tespiti ve veri tabanlarna uygun bir ekilde girilmesi nemlidir.Kaynak ynetiminin ana bileenleri planlama, organizasyon, ynetim ve kontroldr. Ynetilecekkaynaklar insan gc (grevli ve gnll), aralar, ekipman ve teknik bilgilerden ibarettir.

Davran ekilleri: Afet annda veya hemen sonrasnda uygulanmas gereken belli bal drt davranekli vardr. Bunlar bilmek afet annda gereksiz yere can kaybn nlemek bakmndan nemlidir.Ailemiz ve alma arkadalarmzla herhangi bir tehlike ortaya knca bu davran ekillerini nasluygulayacamzn provalarn yaparsak, tehlike baladnda reflekslerimiz otomatik olarak bizi dorudavranlarda bulunmaya yneltecektir.

Birincil tehlikelere karn davran ekilleri unlardr (Kadolu, vd., 2004, 2005):1. k, Kapan ve Tutun2. Yerinde Snak Olutur3. Kilitlen ve Yat4. Tahliye

1. k-Kapan-Tutun: Bu davran ekli deprem, uak kazas, bomba patlamas ve bomba tehdidi,yldrm ve hortum iin uygulanr. Zemin sarslmaya baladnda veya yksek sesli bir patlamaduyulduunda/hissedildiinde veya bir k, kapan ve tutun tatbikat uygulandnda iyerindeki herkesaada belirtilen koruyucu faaliyetlere balamaldr.

Deprem annda tamamen yklp yass kadayf eklini almayan hasarl veya hasarsz binalarda lmve yaralanmalara daha ok yapsal olmayan riskler neden olmaktadr. Binalarmzn yzde olarakbyk bir ksmnn yass kadayf olmayaca ve yapsal olmayan risklerden korunmann evrenselolarak kabul edilen tek davran eklinin de (hedef kltmeyi amalayan) k-Kapan-Tutunolduunu dikkate almalyz. Bu gn artk k-Kapan-Tutun retisi, ABDdeki FEMA (FederalAfet/Acil Durum Ynetim Merkezi), Red Cross (Kzl Ha) ve NWS (Ulusal Meteoroloji Servisi) gibiafetlerle ilgili belli bal 40 deiik kurum tarafndan bata deprem, hortum, yldrm olmak zerebirok afetten korunmak iin nerilmektedir.

Gerek bir depremde insanlarn panie kaplmadan doru hareket etme ansnn, her k-Kapan-Tutun egzersizinin alldnda iki kat artt bilimsel olarak ispatlanmtr.

2. Yerinde Snak: Tehlikeli madde (nkleer, biyolojik ve kimyasal (NBC)) sznts veya serpintisi,duman, ateli silah sesi, keskin nianc tehlikesi veya iddetli frtnalarda uygulanr. evrenizde birtehlikeli madde riski olutuunda: Dar kmanz sylenene kadar ieride kaln ve ieride (dardanbulunduunuz odaya veya darya alan kaps olmayan, penceresiz veya kk pencereli meknlaraolan) hava giriini kesip gvenli bir snak oluturun.

17

1.3.3. Afet Sonrasnda Yaplmas Gereken almalarAfet sonras kriz ynetiminin nemli bir paras olarak yaplan almalardan ilk 21 gn iindeyaplanlar, ksa vadeli iyiletirme almalar olarak adlandrlr.

yiletirme Evresinde: Bu evrede yrtlen faaliyetlerin ana hedefi; afete uram tesislerin haberleme,ulam, su, elektrik, kanalizasyon, eitim, uzun sreli geici iskn, ekonomik ve sosyal faaliyetler,vb. hayati aktivitelerinin minimum dzeyde karlanabilmesi iin gereken tm almalar yapmaktr.

Baz aratrmaclar bu evreye yeniden ina evresini dhil etmekte ve bu evreyi afetten etkilenentesislerin ihtiyalarnn en az afet ncesindeki veya mmknse daha ileri bir dzeyde karlananakadar devam etmesini ngrmektedir.

Enkaz kaldrma, yer seimi ve zemin ettlerinin ardndan yeniden yaplanma almalarna geilir.Bylece afet ncesi durumdan daha iyi standartlarda bir yaant ve retim iin fiziki koullar yenilemeve iyiletirme imkn bulunur.

Bu ynyle bakldnda afetler genellikle sebep olduklar can ve mal kayplaryla yaygn bir ykmaneden olmalarna ramen, firmalara yeniden ve daha iyi koullarda yaplanmak iin de nemli birans tanyabilirler. Burada yaplmas gereken, eski hatalar ve yanllar tekrarlamamaktr. Edinilenkt tecrbeler nda planl ve srdrlebilir bir retimi mmkn klacak biimde yeni dzenlemeleryaplmaldr.

Bu aamada iyiletirici nlemlerin alnaca kaynaklarn ynetimi sz konusudur. yiletirici nlemlerafetin brakt hasara gre nceliklere ayrlarak bir plan dhilinde alnmal, kaynak ynetiminin anabileenleri kullanlmaldr. yiletirme aamasnda yaplacak ikinci ilem kaynaklarn tasfiye edilmesidir.Tasfiye aamasnda kaynaklarn kullanm oranlar kaydedilmeli, grlen aksaklklar tespit edilmeli,bir sonraki acil durumdan nce dzeltilmelidir. Kaynak kullanm konusunda edinilen tecrbeleryardmyla Acil Durum Eylem Planlar gzden geirilmelidir.

3. Kilitlen ve Yat: evrede ateli silah sesi duyulduunda, pheli veya tehlikeli kii ya da keskinnianc riskleri ortaya ktnda uygulanr. rnein, yaknlarda bir silah sesi duyulduunda (ses okyksekken), yere yatn komutunu verip dz bir yere veya zemine yatlmaldr. Bina iindeysenizbinann ve/veya odann kapsn ieriden kilitleyiniz. Eer ak havada iseniz, emniyetli olduu andaYerinde Snak prosedrn uygulaynz.

4. Tahliye: Yangn an, deprem sonras, patlama sonras; sel/su baskn ncesi ve an; kimyasal kazalar,terr/bomba tehdidinde ve heyelan tehlikesi ncesinde uygulanr.

Genel tehlikelerde uygulanacak olan temel davran ekilleri aadaki gibidir:

Davran ekli:1. k, Kapan ve Tutun2. Tahliye3. Yerinde Snak4. k, Kapan ve Tutun5. k, Kapan, Tutun ve/veya Tahliye6. Yerinde Snak7. Kilitlen ve Yat8. Yerinde Snak, k, Kapan ve Tutun ya da Tahliye

Afet veya acil durum:1. Deprem2. Yangn3. Duman Alarm4. Uak kazas5. Bomba veya bomba tehdidi6. Tehlikeli madde sznts7. Gizli ate veya silahl saldr8. iddetli frtna

18

yiletirme altyapy, tesisleri, personelin/halkn sosyal ve ekonomik hayatn normale dndrmek iinharcanan abadr. Ancak bu aamada zarar azaltma da bir ama olarak gz nne alnmaldr. Ksadnemde, temel insani ihtiyalar (rnein, yiyecek, giyim ve barnak) ve sosyal ihtiyalar karlanrken(yasal, psikolojik) gerekli altyap sistemleri kurulmaldr (enerji, iletiim, su, kanalizasyon ve ulam).yiletirme, denge salandktan sonra uzun sreli zarar azaltma ihtiyalar da gz nne alnarak,ekonomik hareketliliin oluturulmas, kamu yaplarnn ve konutlarn yeniden yapm gibi uzun srelialmalar da ierir.

yiletirme iin rnein depremden hemen sonra, 2 hafta, 6 ay ve 2 yl sonra snma ve geici barnmaiin;1. bireysel adrlar2. adr kentler3. kamu tesisleri4. kiralk konutlar5. tandk veya akraba evlerigibi seeneklerin de deerlendirilmesi gerekmektedir.

Bununla beraber deprem gibi byk afetlerden sonra halk, gvenli barnma ve beslenme imknlarnnyeterli olduunu dnd sanayi tesislerine de snabilmektedir. Bu durum, iyiletirme srecindesanayi tesislerine snan afetzedelerin ksa bir sre iinde sanayi tesislerinden ayrlmak istememesi,vb. gibi baz problemlere neden olabilir. Bu nedenle, sanayi tesislerinin halkn kendilerine snacanve snma sonrasnda baz problemlerin yaanabileceini de Afet ve Acil Durum Planlarnda ngrmesigerekmektedir.

Yaanan tecrbeler, afetlerin genellikle nceden hazrlanan senaryolara dayal, planlanan ekildeoluup sonulanmasndan sapmalar gsterdiini ortaya koymaktadr. zellikle doal afetlerde budurum daha fazladr. Bu bakmdan afet sonras yaplacak kurtarma ve dzeltme almalar iin krizynetimine de byk sorumluluklar dmektedir. Blge hakknda veriler, ulam ve haberleme iinson derece nemlidir. Kriz ynetiminin yeterli ekipman ve insan gcne sahip olmas ve dier mdahaleekipleriyle koordinasyonu, glerin ve kriz annda zaten kt olan kaynaklarn birlikte ve rasyonel birekilde kullanmn salayacaktr.

Kriz ynetiminde afet ve acil durumlar sonras grlen psikolojik problemleri de zmek nemli birrol oynar. Uzmanlara gre afet yaam insanlarn bir ksmnda grlen psikolojik sorunlarn temelindeaadaki noktalar yatmaktadr: Yaamnz tehdit eden ciddi bir tehlike ile karlam olmanz lmle burun buruna gelmeniz, yaralanmanz, lenleri grmeniz inizi, evinizi, eyalarnz, komularnz ve/veya yaknlarnz kaybetmeniz Yaknlarnzla haberlemenizin kesilmesi ve onlarn desteklerini kaybetmeniz zellikle biri kurtulduunda izleyenlerin alklar ve barlar gibi youn tepkilerle karlam

olmas Ar yorgunluk, alk ya da uykusuzluk yaam olmanz Tehlike, kayp, duygusal ve fiziksel baskya uzun sre maruz kalmanz

Sonu olarak afet ynetiminin tm evreleri bir btnlk ierisinde ele alnmal, btnleik afetynetiminin tm gerekleri afet ncesi, sras ve sonrasnda etkin bir ekilde uygulanmaldr. Bu evrelerin,dorusal olarak ilikili deil, dngsel bir iliki yaps gsterdii unutulmamaldr. Afet ve acil durumlarolumadan nce hazrlkl olma ve zarar azaltma almalar etkin bir ekilde uygulanmal; afet srasndayaplan mdahale ve afet sonrasndaki iyiletirme almalarnn ardndan, elde edilen tecrbeleredayanarak, tekrar baa dnlerek hazrlkl olma ve zarar azaltma evrelerine geilmelidir.

zetle, afet ynetiminin amalar: Hayat kurtarmak Yaralanmalar nlemek Mal-mlk, kltr ve tabiat varlklarn korumak srekliliini ve hizmetleri devam ettirmek ile birlikte srdrlebilir kalknmay salamaktr.

Bu veya benzeri balklar altnda toplanan amalar, afet ynetimi almalarnn sadece afet srasndaya da sonrasnda yaplacak mdahaleyle snrl kalamayacan gsterir. Afetler olmadan gereklinlemlerin alnmasnn, en az afet srasndaki etkin mdahale kadar nemli olduu, hatta bunlarn birbtnn paralar olduu ortadadr.

1.4. Sosyal Yaamda Kullanlan Tehlikeli Maddeler yerleri ve evlerimizde yaam standardn arttran ya da ortam gzelletirdiine inandmz birokmadde kullanmakta veya kullanm amacyla bulundurmaktayz. Aslnda, kiilerin alkanlklar veyaekonomik durumlarna gre deiiklik gsterdiinden, bu maddelere detayl rnekler vermek okzordur. Bazlarn aadaki ana balklar altnda toplayabiliriz: Isnmak, yemek piirmek, banyo yapmak iin; tp gaz, doal gaz, v.s. Dezenfeksiyon ya da temizlik iin; amar suyu Temizlik iin; muhtelif deterjan, sabun, dier temizlik maddeleri Haereler iin; haere ilalar Koku gidermek iin; muhtelif deodorantlar Hastalk tedavisi veya korunmak iin; beeri ilalar Kiisel bakm ve grnm deitirmek iin; kozmetik rnler

Bu tr maddeler aslnda gerektii gibi kullanldnda, kullanana zarar verecek maddeler deildir.Uygun ambalaj veya ortamda bulunan maddelerin hibir zarar yoktur. Bu maddeler kullanlmayabaland andan itibaren yapsal tehlike zelliklerine dayal riskleri ortaya kmaktadr.

rnein beeri ilalar tedavi veya hastalk nleme amac ile kullanlrken, alnan doz son derecenemlidir. Paracelsus (1493-1541 svireli hekim) Dnyada zehirli olmayan hibir ey yoktur. Herey zehirlidir. Zehir ile deva arasndaki fark dozdur doktrini ile modern toksikolojinin temelinioluturmutur. Gerekten de, alacanz bir aspirin ba arnz giderebilir ancak alacanz 15 aspirininhayati tehlike yaratma ihtimali byktr. Evlerimizde bulundurduumuz en masum olarak grdmztehlikeli maddelerden beeri ilalarn kullanmnda dahi bir risk ynetimi yapmaktayz. Bu tr tehlikelimaddelerin bize getirdii riskleri, onlar nerildii ekilde kullanarak en aza indirilebiliriz.

19

20

AFET VE ACL DURUM YNETM SSTEMNN OLUTURULMASI

Gnmzde doal, teknolojik ya da insan kaynakl afetler sonucunda ortaya kabilecek zararlarn,insan hayat, mal-mlk, retim, hizmet ve i sreklilii ve evre asndan ok byk boyutlardaolabilecei aikrdr. Bu noktada ortaya kan Afet Ynetimi bilim dal her trl tehlikeye karhazrlkl olma, zarar azaltma, mdahale etme ve iyiletirme amacyla mevcut kaynaklar organizeeden analiz, planlama, karar alma ve deerlendirme srelerinin tmn kapsar.

2.1. Afet ve Acil Durum Yaratan Olaylar2.1.1. Afet ve Acil Durum Nedir?Afet ve acil durum; lmlere, yaralanmalara, maddi kayplara, evre tahribatna veya iyerininkapatlmasna yol aabilecek olan, olay veya olaylar zinciridir.

ok sayda olay afet ve/veya acil durumlara neden olabilir. rnek vermek gerekirse; Yangn, patlama Su baskn, sel Deprem Kimyasal madde kaa/yaylm Toprak kaymas Ar souk, buzlanma, kar Haberlemenin kesilmesi Radyolojik kazalar Sabotaj Yldrm D evre kazalar nemli mterilerin veya hammadde kaynaklarnn kayb Toplumsal karklk, vb.

2.1.2. Afet ve Acil Durum Ynetimi Nedir?Afet ynetiminin mdahale evresinde afeti oluturan birok sayda ve byklkte acil durumlar ilemcadele edilir. Bu nedenle, afet ynetimi, acil durumlar da kapsayan almalarn bir btndr.

Acil Durum Ynetimi: Acil Durum, tesislerin i yapma kapasitesini ciddi bir ekilde durdurmapotansiyeli veya etkisi olan byk fakat genellikle gndelik olaylardr. Olay, ona ilk mdahale edenlertarafndan kontrol edilemeyecek kadar byktr, ama genellikle ehir veya lke dndan yardmistenmez. Bu faaliyetlerde tesis veya yerel ynetimlerin imknlar yeterlidir. Sadece Afet Acil YardmPlanndaki baz ekip ve takmlar grev alr.

Afet Ynetimi: Yerleim birimlerini, tesis, kurum ve kurulular etkileyen deprem, sel, heyelan, vb.herhangi bir afet olutuunda tm faaliyetleri tamamen durdurur. Bu olaylar bazen yerleim birimlerinin,tesis, kurum ve kurulularn uzun bir sre ilevlerini yerine getirmesini engeller. Afet Acil YardmPlanlarnn ngrd servislerin hepsi toplanp olaya mdahale eder. Ayrca komu tesisler, kurumlarve yerleim birimleri, vb. dardan gelen yardmlara da ihtiya vardr.

BLM II

21

Bu nedenle afet ynetimi, afet sonucunu dourabilecek olaylarn nlenmesi veya zararlarnn azaltlmasamacyla afetlere/acil durumlara hazrlk ve onlarn olas zarar/risklerinin azaltlmas ile birlikteafetler/acil durumlardan sonra mdahale etme ve iyiletirme gibi almalarn tmnde yaplmasgereken almalarn toplumun tm kesimlerini kapsayacak ekilde planlanmas, ynlendirilmesi,desteklenmesi, koordine edilmesi, gerekli mevzuat ve kurumsal yaplanmalarn oluturulmas veyayeniden dzenlenmesi ve etkin ve verimli bir uygulamann salanabilmesi iin toplumun tm kurumve kurulularyla, kaynaklarnn bu ortak amalar dorultusunda ynetilmesidir (Kadolu, vd., 2005).

zetle afet ve acil durum ynetimi, olas afet ve acil durumlara nceden hazrlanmak, gereklemeihtimallerini azaltmak, kar tedbir almak ve bu durumlardan en az kayp ve zararla kurtulmaybaarabilmektir. Afet ynetimi dinamik bir sretir. Planlama bu srecin ok nemli bir halkas isede, tek bana yeterli deildir. Yerel ynetimlerle ve halkla birlikte, eitim, ara-gere temini, faaliyetlerinkoordinasyonu, vb. dier nemli grevler/ilevlerin de yerine getirilmesi gerekir.

Afet ve acil durum ynetimlerinde baarl olmak iin st dzey ynetimin destei arttr. Afet ve acildurum ynetimini olutururken, lmler, cezai sorumluluklar gibi olumsuz yanlar zerinde sreklidurmak yerine, afet veya acil durumun yarataca her trl koula hazrlkl olmak gibi olumlu yanlarnaarlk verilmelidir.

2.2. Afet ve Acil Durum Ynetim Sistemi Oluturma AamalarTesislerimizin birer Afetlere Direnli Kurum ve verdikleri hizmetlerin de Afetlere Direnli haline gelebilmesi iin yaplacak olan Afet Acil Yardm Planlama almalar aadaki on admdagruplandrlabilir (Kadolu, vd., 2005):1. Afet Ynetimi ve Planlama Ekiplerinin Oluturulmas2. Risk ve Tehlikeye Maruz Kalma Analizleri3. Mevcut Hazrlk ve Kaynaklarn Tespiti4. Risklerin Derecelendirilmesi ve Yksek Riskli Blgelerin Tespiti5. Acil k / Yangn / Tahliye Durumlarnn Belirlenmesi6. Kontrol Listeleri ve Prosedrlerin Hazrlanmas7. Eksik Acil Durum Malzemelerinin Belirlenmesi8. Kritik Grevler ve Grevlilerin Belirlenmesi9. Tesis Afet Mdahale Ekiplerinin (TAME) Oluturulmas10. Periyodik Tatbikatlar ile Planlarn Benimsenmesi ve Yenilenmesi

Yukarda admlar verilen planlamann balklar 4 ana grupta da toplanabilir:1. Politika ve planlama takmnn oluturulmas, mevcut mevzuatn ve gnll endstri giriimlerinin

incelenmesi2. Potansiyel risklerin analizi ve olas etkilerin nlenmesi3. Plann hazrlanmas4. Plann uygulanmas

Afet ve acil durum planlamas kurulularn yaplarna gre deimekteyse de genel bir yaklamarnek olarak aadaki akm emas verilebilir (ekil 1).

22

1

2

3

4

ekil 1. Acil durum plannn gelitirilmesindeki admlar. Bu ekil zerinde siyah daireler iinde 1,2, 3 ve 4 olarak iaretlenen konular sonraki blmde ayn numaralar belirtilerek aklanmtr.

23

ekil 2. st Ynetimin almay Balatmasnn nemi ve Politika Oluturmas rnei.

2.3.2. Planlama Takmnn OluturulmasFirma, acil durum plann oluturmak zere koordinatr olarak bir kii ve grubu grevlendirmekzorundadr. Bu kii ve grup tarafndan, planlama almalar yrtlmelidir.

Grubun Oluturulmas: Oluturulacak grubun bykl; firmann/tesisin gereksinimleri, faaliyetlerive kaynaklar ile balantldr. almalarn grup halinde yrtlmesi; Plann daha fazla insan tarafndan benimsenmesi Grup elemanlarnn verebilecei zaman ve enerjiyi artrmas Konulara geni perspektifle baklmasalarndan yarar salayacaktr.

ncelikle planlamada kimlerin aktif olarak, kimlerin danman olarak grev alabilecei belirlenmelidir(ekil 3). Birok uygulamada almalarn byk bir ounluunu bir veya iki kii yapar. Ancak, stynetimden; insan kaynaklar, ii sal-i gvenlii, evre sal ve gvenlii, halkla ilikiler,pazarlama, muhasebe gibi departmanlardan katk salanmas nemlidir. Grup yeleri st ynetimtarafndan yazl olarak atanmal ve i tanmlar yaplmaldr.

2.3. Politika ve Planlama Takmnn Oluturulmas, Mevcut Mevzuatn ve Gnll EndstriGiriimlerinin ncelenmesi2.3.1. st Ynetimin almay Balatmasnn nemi ve Politika OluturmasTm ynetim sistemlerinde olduu gibi afet ve acil durum ynetimlerinde de st ynetimin mutlakasisteme inanmas gerekmektedir. st ynetim konuya inanmaz ve stratejik seviyede politika oluturupalmalar desteklemezse, oluturulacak olan sistem inantan, kaynaktan yoksun olacak ve en nemlisiuygulayclar tarafndan da nemsenmeyen bir faaliyet haline gelecektir (ekil 2). Byle bir yaklamdaiyi sonu alnmasnn beklenmesi hayalden teye geemez.

1

24

ekil 3. Acil Durum Planlama Grubu Oluturma rnei.

2.3.3. Mevcut Mevzuat ve Endstri Gnll Giriimlerilkelerde yaynlanan mevzuat, muhtemel tehlikeleri ve bu tehlikelerin olumamas veya olutuutakdirde sonularnn en aza indirgenmesi iin gereksinimleri, sorumluluk ve yetkileri kapsayan ekildehazrlanmaktadr. Planlamaya balamadan nce bu mevzuatn dikkatlice incelenmesi gerekmektedir.Faaliyet alannzla ilgili bir mevzuat cetveli oluturup gncel olmasn salayn.

Yaplacak incelemenin iki faydas olacaktr: Planlama yasal ereve iinde kalarak yaplacak Mevcut mevzuat teknik adan birok konuda yardmc olacaktr

Afet ve acil durumlar ile ilgili mevzuat listesi EK-3de verilmektedir. Ayrca kurulularn, kimyasanayinde olduu gibi insan sal, teknik gvenlik ve evrenin korunmasna ynelik l Sorumlulukgibi gnll taahhtleri olabilir. Bu uygulamalar da plann hazrlanmasnda yol gsterici olacaktr.

2.4. Misyon Oluturma ve Yetkilendirme2.4.1. Yetkilerin Belirlenmesist ynetim, planlama grubunu ynlendirmeli, bu gruba plann hazrlanmas aamasnda gerekli tmadmlar atma yetkisini vermelidir. Planlama grubu yeleri ve grup lideri arasnda net bir yetki paylamkurulmal, fakat bu durum, fikirlerin serbeste paylamn engelleyecek lde sk olmamaldr.

2.4.2. Afet ve Acil Durum Ynetiminin Firmann Plannda Yer Almasst Ynetim, firmann afet ve acil durum hazrlklar ile ilgili taahhdn ve desteini gstermekamac ile bir i plan duyurusu yapmal ve duyuru; Plann hazrlanmasndaki amac aklamal ve bu plann tm firmay/tesisi kapsadn belirtmeli Planlama grubunun yapsn ve yetkilerini iermelidir.

2

25

2.5. Takvim, Bte ve Kaynaklarn BelirlenmesiYaplacak ileri ncelik ve nem srasna gre dzenleyen bir i program ve zaman izelgesioluturulmaldr (EK-4). Daha sonra aratrma, eitim, danmanlk, krtasiye gibi giderlerin de yerald bir ilk/n bte hazrlanmaldr.

2.5.1. Kaynaklarn BelirlenmesiFirmann/tesisin sahip olduu, afet ve acil durum esnasnda ve sonrasnda kullanlabilecek i kaynaklartespit edilmelidir. Bu i kaynaklarn tespiti ile ilgili olarak yaplacaklar arasnda; Personel ile ilgili olarak: Yangn mdahale ekibi, tehlikeli maddeler mdahale ekibi, ilkyardm

ekibi, firma/tesis afet ynetim merkezi ekibi, tahliye ekibi, basn ve halkla ilikiler ekibi, vb.alma gruplarnda yer alan personelin tespiti

Ekipman ile ilgili olarak: Yangndan korunma ve mdahale ekipmanlar, iletiim ekipmanlar,ilkyardm malzemeleri, uyar/alarm sistemleri, vb. ekipmanlarn envanterinin hazrlanmas ve buekipmanlarn destek sistemlerinin belirlenmesi

Sosyal ve ynetsel tesisler/aralar ile ilgili olarak: Afet Ynetim Merkezi, snaklar, ilkyardmmerkezleri, salk hizmet birimi, vb. birimlerin firma/tesis iindeki konumlarnn ve kapasitelerininbelirlenmesi

Tesisteki organizasyon kapasitesinin (eitim, tahliye plan, vb.) belirlenmesi verilebilir.

2.5.2. D Kaynaklarn BelirlenmesiBir afet durumu annda ihtiya duyulacak birok d kaynak olacaktr. htiyaca gre en azndan aadabelirtilen kurumlarla resmi anlamalar yaplmas gerekebilir: Vilayet l Afet Ynetim Merkezi le Afet Ynetim Merkezi tfaiye Parlayc, Patlayc, Tehlikeli Madde Mdahale Otoriteleri Hzr Acil Servis Hastaneler Emniyet-Zabta Yerel Ynetim Hizmet Birimleri Yredeki Bakanlklarn, Valilik ve Kaymakamlklarn lgili Birimleri naat irketleri, Makine Parklar Acil Durum Ekipman Salayan Kurulular Sigorta irketleri

2.6. Sigorta Programlarnn Gzden GeirilmesiSigortalama ilemi bir bakma, istenilen seviyelere indirilemeyen riskin belirli bir blmn, olaslklargz nnde bulundurarak, nc ahslarla paylama ilemidir. Aada belirtilen risk analizleri busigortalama ilemlerinde yol gsterici olacaktr. Daha nce yaplm olan sigorta polieleri yaplanrisk analizleri ve dzeltme ilemlerinden sonra yeniden deerlendirilmelidir.

26

RSK VE ZAYIFLIK ANALZLER

Bir afetin meydana gelmesinde iki temel faktr rol oynar. Birincisi bir tehlikenin bulunmas, ikincisiise bu tehlikenin douraca olaydan riske girebilecek bir srecin, tesisin ya da bir canl topluluununvar olmasdr.

3.1. Risk, Risk AnaliziTehlikelerin, afete dnmemesi veya dnse bile en az zararla atlatlabilmesi alnacak tedbirler veriskin azaltlmas ile mmkn olabilir. Bu nedenle, etkileri ve neden olduu kayplarn byklnedeniyle lkemizde meydana gelen doal afetlerin oluturduu risklerin banda deprem yer almaktadr.

Tehlike: Can ve mal kayplarna neden olmak ile birlikte sosyo-ekonomik dzen ve etkinliklere, tabive kltrel kaynaklara zarar verme potansiyeli olan her ey.

Savunmaszlk (Zarar Grebilirlik, Hassasiyet): Kiilerin, mallarn ya da evrenin bir tehlikeninetkisi sebebiyle kayp, yaralanma ve hasara maruz kalma seviyesi. Bu da nfus dalm, savunmaszgruplar, bina standartlar, altyap, sosyal, kltrel ve ekonomik artlar, evre, gerekli hizmetler ve etkiilikisi ile llr.

Tehlikenin neden olabilecei riskin belirlenmesi iin zarar grebilirlik deerlendirmesi yaplmaldr.Risk belirlenmesiyle aa yukar deiik byklkteki afetlerin hangi boyutta etki yarataca tahminedilebilir. Bilimsel kriterler ve istatistik veriler dikkate alnarak farkl afet trleri iin yerleimblgelerinin hasar grebilirliini veya insanlarn zarar grebilirlik ihtimallerini ortaya koymakmmkndr. Mevcut tehlikelerin yaratabilecei afetlerle ilgili risk analizi yaplmal, bu riskingereklemesi halinde eldeki imkn ve kaynaklarla nasl kar koyulaca belirlenmeli, gemideneyimlerden karlan dersler nda yeni eylem planlar gelitirilmelidir.

Ynetebilirlik: Mevcut kurumsal sistemler, hazr bulunma, planlama, mevcut hafifletme tedbirleri,mevzuat, erken uyar ve tahmin, kamu bilinci, bilgi sistemleri, kaynaklar, eitim seviyeleri, katlm,vb. gre bir afet durumunda etkilenen toplumun, zararlar en aza indirgeme seviyesi olarak belirtilmektedir.

Risk: En basit tarifiyle insana, evreye, bir kurulua, bir programa zarar verecek sonular douranolaylarn tahmini kt etkileridir. Tesise, cana ve faaliyete dayal kayp veya zararlarn lmlemesidir.lmleme iki elemana dayanarak yaplr:

Risk = tehlikenin gerekleme olasl x sonular (zarar derecesi, savunmaszlk, zarar grebilirlik,hassasiyet)

ya da

Risk = (tehlikenin gerekleme olasl x sonular) / ynetebilirlik

BLM III

3

27

Tehlikelerin veya riskin belirlenmesinde veya analizinde genellikle aadaki metotlardan biri veyabir ka bir arada kullanlmaktadr. Tehlikelerin n Analizi - Preliminary Hazard Analysis (PHA) Tehlike ve allabilirlik Analizi - Hazard and Operability Analysis (HAZOPs) Hata Modu ve Etki Analizi - Failure Modes and Effect Analysis (FMEA) Ya Olursa Analizi - What If Analysis Kontrol Listesi Analizi - Checklist Analysis Hata Aac Analizi - Fault Tree Analysis (FTA) - (riskin nicelendirilmesi) Olay Aac Analizi - Event Tree Analysis (ETA) - (riskin nicelendirilmesi) Risk Matrisi - Risk MatrixHer kuruluun yapsna uygun bir metot seilmelidir.

Risk analizleri, tehlikeye maruz kalacak olan alanlar gz nnde bulundurularak yaplmaldr. Bualanlar; Salk evre Ekipmanlar Bina retim dierleriolabilir.

Risk analizi, afet ve acil durum mdahale plannn temelini oluturur. Bir kuruluta tehlike ve riskanalizi yaplmadan acil durum plan hazrlanmamaldr. Her tesisin kendine has i ve d risklerinideerlendirmesine bal olarak kendine zgn Acil Durum Plan yapmas gerekir.

Kurululardaki tehlike ve riskler farkl olduundan her kurulu bu analizi kendi bnyesine ve kendirisklerine gre yapmaldr. Risk analizi iin yukarda belirtildii gibi muhtelif metotlar vardr. Aadabu metotlardan birisi genel bir yaklamla verilmektedir. Bu metot her kuruluun bnyesine uygunolmayabilir. Bu bakmdan kurulular kendi bnyelerine uygun metotlar semelidirler.

3.1.1. Tehlikelerin BelirlenmesiRisk analizi, tehlike analizi ile balar. Tehlike analizi ise kuruluta ciddi sonulara yol aabilecektehlikelerin listelenmesiyle balar. Bu liste doal ve suni tehlikeleri kapsamaldr. Tablo 3de yer alantehlikeler rnek olarak verilmitir.

lk aamada bina, kurum, kurulu ve yerleim birimi genelindeki olas tehlikeleri ve bu tehlikeleremaruz kalabilecek meknlar ve tahmini insan says ile birlikte birimlerimizin bu tehlikelere karvarsa mevcut hazrlklar ve eksikleri belirlenmelidir. Bunun iin EK-2de sralanan tehlikeler fikirvermesi bakmndan genel tutulmutur, her afetin oluturabilecei tehlikelerin tmn kapsamamaktadr.

3.1.2. Risk Deerlendirmesikinci aama, ngrlen her tehlike iin risklerin deerlendirilmesidir. Risklerin deerlendirilmesi iinaadaki admlar gerekletirilir.

28

Tablo 3de belirlenen her tehlike iin;1. Tablo 4den uygun olasl sein,2. Tablo 5den sonu kategorilerinden birisini sein,3. Tablo 4 ve Tablo 5deki verilere dayanarak Tablo 6dan risk seviyesini sein.

Tablo 3. Tehlikelerin belirlenmesi.

29

alan, halk, evre, ekonomi zerindeki etkileri deerlendirin. Tablo 5deki deerlendirmeyi en ktsonulara gre yapn. rnein felaket blmnde yer alan bir deerlendirmenin dier etkileri ihmaledilebilir olsa dahi deerlendirmeyi felaket olarak aln.

Tablo 5. Sonu kategorileri (Tezer ve Trkolu, 2001, 2008).

Yukarda da belirtildii gibi risk olaslkla sonularn bir kombinasyonudur. Yukardaki olaslk vesonu kategorilerindeki cevaplarnza gre Tablo 6dan risk kategorilerini sein.

Tablo 4. Risk olaslklar.

30

Tablo 6. Risk seviyeleri (Tezer ve Trkolu, 2008).

Risk deerlendirmesinin sonularn EK-5dekine benzer bir ekilde listeleyin. Yukardaki risk analizineynelik sorulara yant verirken aadaki esas ve aklamalara uyulmas gerekmektedir (Kadolu,vd., 2005):

ncelikle tehlike analizinde ayrca baka bir yerde bu afetin olumas veya oluma ihtimali bulunmasdurumunda, sizin iin de bir tehlike oluturup oluturmayacan belirleyebilmek iin gz nnealmanz gereken faktrler unlardr: Tehlikenin bykl ve iddeti Rzgr yn ve hz Scaklk ve havann bal nemi Hidrolojik koullar Corafik ve topografik etkiler

Tehlikenin etkileyebilecei meknlar (bina, yer, ksm, oda): Bu tr sorularda potansiyel afetin(riskin) kaplayaca alan kastedilmektedir. Tehlike ne kadar zarar verecek ve hangi alan kapsayacak? Tehlikenin biriminizin tmn ayn ekilde etkileyeceini mi bekliyorsunuz? Bu riskten daha fazla etkilenecek meknlar (yer/oda/kat/blm/depo/retim alan, vb.) varsa onlar

ayr ayr ve tam olarak tarif ediniz. Bu risk sizin biriminizden kaynaklanacaksa (hkim rzgr yn, arazi yaps, yaknlk, vb. zelliklere gre) etkilenebilecek olan dier bina ve yerler nelerdir?

Etkileyebilecei toplam insan says: Sz konusu riskin personel, mteri, misafir, vb. tm ve enfazla olduu zamanki (gndz mesai saatleri) toplam ve muhtemel saysn belirleyiniz. Risk sadecebelli bir kesim iin mevcutsa onu da ayrca (memur, ii, vb.) belirtiniz.

Etkili olabilecei sre ve dnemler: rnein, deprem sadece bir ka saniye srer ve mdahale veiyiletirme hemen arkasndan balayabilir. Seller ise gnlerce srebileceinden mdahale ve iyiletirmeok zaman alabilir.Sre bir tehlikenin ne kadar srecei beklentisini tanmlar: Sre, dier faktrlerden ve deikenlerdenbyk lde etkilenir. rnein, sel koullarnn sresi sadece sele neden olan olayn bykl veiddeti ile deil, ayn zamanda toprak eidi ve tehlikeden nce topran suyla doymuluk

31

durumu, suyun akn engelleyen buz ve/veya molozun miktar ve su ile havann scaklklarndan daetkilenmektedir.

Mevsimsel etkiler: Yln hangi zamannda (dneminde) zgn olaylarn en yksek olaslktaoluabileceini tanmlar. Orman yangnlar, rnein, en yksek olaslkla 1 Haziran ile 1 Kasmarasnda meydana gelmektedir. Dier olaylar mevsimsel bir model takip etmeyebilir, ancak mevsimseletmenlerden etkilenebilirler. rnein, baz kimyasallar zgn bir scaklk derecesinde buharlamayaduyarldr. ok scak gnde meydana gelen bir kimyasaln dklmesi mevsimsel bir rzgr ilebirletiinde, daha souk bir gnde veya daha farkl bir rzgrl havada yarataca tehditten dahabyk olabilir. Risk ortaya ktnda ne kadar sre (saat veya gn olarak) etkili olduu veya olacan

dnyorsunuz? Sz konusu riskin yl iinde ortaya kt belli zamanlar ve periyotlar da var m? Afet dzenli

aralklarla m oluyor? Dier bir deyile bu risk, belli mevsimlerde mi ortaya kyor? Yantnz evet ise hangi ay olduunu

belirtiniz.

Oluma/ortaya kma hz: Potansiyel afetin ilk olu hznn bilinmesi erken uyar ve mdahaleaamalar iin nemlidir. Nehir sellerinin oluumu bir ka gn alabilir, fakat depremler anidenolmaktadr. Bylece, burada oluma hz bir tehlikenin ne hzda oluacan tanmlar.

Kuvvetli meteorolojik sistemler gibi baz tehlikeler daha sonraki gnler iin de tahmin edilebilir veizlenebilir. Deprem, hortumlar ve ani sel basknlar gibi olan dier tehlikeler iin belki ok az veyahi ikaz olmayabilir. ok hzl meydana gelen ve ok az (erken uyar) ikaz imkn olan tehlikelerplanlama ekibi ve mdahale personeli iin ok byk bir glk olarak grlmektedir.

Varsa riskin oluumuna dair iaretler veya erken uyar (ikaz) sistemi: Erken uyar (ikaz) sistemininbulunmas tehlikenin olumasndan nce tehlikedeki insanlar ikaz edecek zaman ve yntemin olupolmadn tanmlar. Tehlike nceden tahmin edilebilir mi? Bir erken uyar sistemi mmkn olabilir mi? Her risk iin zel olarak erken uyar iin kullandnz bir metot var mdr? Varsa aklaynz.

Sizce insanlarn tahliyesi/acil yardm iin gerekli olan zaman ve imknlar nelerdir?: nsanlarn olas yerlerden tahliye edilmesi ve gvenli yerlere yerletirilmesi onlar koruyabilir mi? Mlkler/Tehizat/Belgeler/vb. tanabilir mi veya korunabilir mi? Binanzda yeterli sayda k kaplar ve yangn merdivenleri, vb. var m? Binanzn tahliye yol ve klar belirlenmi ve iaretlenmi mi? Biriminizin tahliye edilmesi durumunda nerede toplanacanz (acil toplanma yeri) belli mi? Binanzdaki k kaplar ve yangn merdivenleri iin yeterli iaretler var m? Binann durumuna (k kaplar ve yangn merdivenleri, vb) gre risk durumunda tehlike altndaki

insanlarn tahliye edilmesi iin ne kadar bir sreye ihtiyacnz olduunu dnyorsunuz? (Bununiin mutlaka birka kez tatbikat yapmanz gerekmektedir.)

Bir risk olutuunda itfaiye, salk, vb. servislerden en ksa ne kadar sre iinde yardm alabileceinizidnyorsunuz?

Basit salk problemlerinde madurlara ilk yardm mdahalesi yapabilecek kiilere hemenulamanz mmkn m?

32

Hazrlklarnz ve/veya nerileriniz nelerdir?: Personeliniz, acil durum karsnda seri ve etkili birekilde harekete geebilmelidir. Deprem, hortum, patlama veya byk yangnlar ncesinde genelliklebir uyar olmaz. Can ve mal kaybnn nlenmesi hzl karar vermeye baldr. Aadaki aktiviteler,afetlere kar ne tr bir hazrlk yapmanz ve neleri gz nnde bulundurmanz gerektiine kararvermede yardmc olabilir. Personelin ilk yardm bilmesi. Afet antasnn hazrlanmas (personelin tek bana 72 saat hayatta kalmas iin gerekli malzemeler). lk Yardm antasnn hazrlanmas. tfaiye, ambulans ve polisin yardm arlarna hzl bir ekilde cevap verebilmesi iin bina ad

ve varsa sokak numaralarnn mevcut ve okunabilir olmas. Personele acil durum telefon numaralarnn retilmesi. Afet durumlarnda ime suyu elde edilmesi. Arama ve kurtarma ekibiniz var m? Biriminizin bir Afet Acil Yardm Plan var m? Elektrik ve gaz gibi nitelerin nasl kapatlacann bilinmesi. Ana giri-klar kullanlamaz durumda olduunda, binalardan darya kaabilmenin alternatif

yollarnn belirlenmesi ve bilinmesi. Baladnz veya eskiden yaplan almalarnz nelerdir? Herhangi bir hazrlnz yoksa sizce bunun nedeni nedir?

Yukarda elde edilen risk seviyeleri, kuruluun zayf noktalarn da ortaya koymaktadr. Bu ncelikleregre acil durum ve zarar azaltma planlar hazrlanr.

3.2. Kk lekli letmeler iin Basit Risk Analiz DiyagramlarRisk analiz veya deerlendirmesi yaplrken, risk altndaki alanlarn belirlenme gereini dile getirmitik.ekil 4de bir proseste risk deerlendirmesine rnek olarak ak diyagram sunulmaktadr.

33

ekil 4. Proseste Risk Deerlendirilmesi.

nlem gelifltir -yeniden deerlendir

34

3.3. Baz Konularda rnek Risk AnalizleriAadaki paragraflarda baz nemli konularda risk analizi iin temel neriler verilmektedir. Ancakbu neriler tesisin faaliyeti, kulland veya bulundurduu madde ve ekipmanlar, bulunduu yer gibizelliklerin hepsine cevap vermeyebilir. Bu bakmdan tesislerin kendi zel durumlarna gre daha dadetayl bir alma yapmalar gerekir.

Aadaki risk analizlerinde ncelikle mevcut durumun saptanmas ve bu duruma gre tedbirlerinalnmas yaklamndan hareket edilmitir. Risklerin tespit edilmesinde kontrol listeleri nerilmekteve bu kontrol listelerinde grlen olumsuzluklarn giderilmesi ile risklerin ve doacak menfi sonularnen aza indirilmesi ngrlmektedir. Kontrol listelerindeki sorulara verilen her olumsuz yant, o konudarisk tadmz gstermektedir. Blm 3.6.da bu risklerin azaltlmas ve takip edilmesi iin yntemlernerilmektedir.

Bu almalar yaplrken gzden karlmamas gereken ve son derece nemli olan hususlardan biriside Kazaya Ramak Kala olaylardr. Kazaya Ramak Kalay, olan, ancak douraca sonucubaaramayan kaza eklinde tanmlayabiliriz.

Bir kiinin koarken bir engele taklarak dengesinin bozulmas, ancak dengesini salayp dmemesi,yukardan den ar bir ykn alann yanndan geerek yere dmesi ve ona zarar vermemesi, yada ok ucuz atlatld denilen kazalarn olumas ramak kalaya rnek olarak verilebilir.

Genelde bu tr olaylar, ya kazaya urayan kiinin iinden olma korkusuyla bilgi vermemesindendolay sakl kalr ya da ciddi hasar vermedii iin pek nemsenmez. Aslnda Kazaya Ramak Kalaolaylar, riskler hakknda ok ciddi ipular veren olaylardr. statistiklere gre 300 ramak kala olaynda1 ciddi hasar olumaktadr. Anadolu Ajansna gre, Trkiyede 1998 ile 2000 yllarnda 244.691 ikazas olmutur. Buna bal olarak 300 kat yani 73.407.000 Ramak Kala olmutur diyebiliriz.

Olaslklar bize ramak kalalar azalttmz takdirde ciddi sonu douran kazalarn saysnazaltabileceimizi sylemektedir.

3.3.1. Yangn Risk AnaliziYangn risk analizini yapmak iin aada bir kontrol listesi sunulmaktadr. Bu listede sorulan sorularasgari yangn gvenlii gz nnde tutularak hazrlanmtr. Temel ama, yangn meydana getirecek; Yanc ve yakc maddeyi Enerjiyibirbirinden uzak tutmak ve kaza olarak bir araya gelse dahi en abuk ve en iyi ekilde mdahaleedebilme olanaklarn yaratmaktr. Tesislerin yapsna gre bu liste daha da detaylandrlarak uygunkontrol listesi hazrlanmaldr (Tablo 7).

Tablo 7. Yangn riski iin kontrol listesi.

35

36

Bu listede sorulan sorulara verilecek cevaplar yangna kar mcadelede yaplacak olan hazrlklarntemelini tekil eder. Verilecek olan her menfi cevap o alanda zayflk olduunu ve tesisin risk tadnortaya koyacandan mutlaka tedbir alnmaldr.

Alnmas gerekli tedbirlerle ilgili olarak aada baz pratik tavsiyeler verilmektedir:a) Tesis iinde sigara iilmesi sakncal grlen mahaller ok ak belirtilmeli ve buna kesin olarak

uyulmas salanmaldr.b) Kolay yanabilir kt karton gibi atk ambalaj maddeleri zel ayrlm blmelerde bulundurulmal

ve fazla biriktirilmeden tesis dna karlmaldr.c) Tesis iinde yaplacak btn ateli ve sl ilemlerde i emri ve tedbirleri uygulanmaldr.d) Tesis elektrik tesisat topraklama ve paratonerin yllk kontrolleri uzman kurululara yaptrlmaldr.e) Ak arj odalar, parlayc maddelerin ilendii ve bulunduu mahallerdeki elektrik armatrleri

alev geirmez veya kapal tip olmaldr.f) Tesis iinde elektrik mhendisinin izni olmadan elektrikli stc ve benzeri aletler kullanlmamaldr.g) Motorlu ykleyiciler (forkliftler) zellikle depo ileri ve kolay yanabilir ambalaj malzemeleri

yaknnda alr vaziyette braklmamaldr.h) letme iinde yaplan elektrik kayna ilerinde kaynak yaplan mahal ile topraklama yaplan yer

bir metreden fazla olmamaldr.

37

i) Ofis odalar, depolar, bilgi ilem odalar, ariv gibi mahallere duman detektr sistemleri monteedilmelidir.

j) LPG kullanm mahalleri ile doalgazn kullanld kapal yerlerde, metana kalibre edilmi gazdetektr sistemleri monte edilmelidir. LPG detektrleri zemine yakn, doalgaz detektrleri tavanamonte edilmelidir.

k) Doalgazn kullanld blmlerdeki elektrik ama kapama dmeleri blme dnda tutulmaldr.l) Doalgaz ile ilgili Trk Standartlar aynen uygulanmaldr.m) Doalgaz bulunan yerlerdeki havalandrma fanlar patlamaya kar gvenli olmaldr.n) Doalgazn kullanmnda, gaz kaa patlayc alt snra ulamadan uyaracak alarm sistemi

olmaldr.o) Tm alanlar ie girilerinde yangn nleme ve sndrme konularnda eitilmelidir.

3.3.2. Deprem Risk AnaliziDeprem, lkemizdeki doal felaketlerden, can ve mala zarar verenlerin en nde gelenidir.Tesisin deprem risk analizi aadaki kontrol listesi ile yaplabilir (Tablo 8).

Tablo 8. Deprem riski iin kontrol listesi.

38

lkemizin hemen her yeri deprem riski altndadr. Bu riskin douraca menfi etkiler bulunulanblgeye gre deimektedir. Ancak riskin tmyle ortadan kaldrlmas mmkn olmadndan buriske gre gerekli tedbirleri alarak faaliyetlerimize devam etme imknlar da mevcuttur. Bu bakmdanyukarda nerilen durum kontrol listesine (veya tesisin zelliine gre daha geniletilmi olan listeye)ve cevaplarna dayanarak gerekli nlemler alnabilir. Ancak bu konuda yetkili merciler ve teknikyardm sunabilecek kurulularla birlikte allmas nerilmektedir.

3.3.3. Sel Risk AnaliziSel felaketi, her ne kadar alt yap eksikliinden dolay baz arzi felaketler yaanmaktaysa da, dierdoal felaketlerde olduu gibi genellikle bulunulan corafi blge ile balantldr. rnein Bangladedehemen her sene ok byk sel felaketleri yaanmaktadr. Ayrca tarihsel geliim son derece nemlidir.Baz sosyo-ekonomik faktrler sonucu oluturulan yerleim yerlerinin tarihsel durumu gz nndenkamaktadr. Sel afetleri yukarda deprem rneinde verildii gibi kendi etkisinin dnda yan etkileriolarak felaketin boyutunu bytme potansiyeline de sahiptir (Tablo 9).

Deprem, toprak kaymas, su basknlar ve sel iin daha detayl kontrol listesi hazrlanrken 14 Temmuz2007 tarih ve 26582 sayl Resmi Gazetede yaynlanan AFET BLGELERNDE YAPILACAKYAPILAR HAKKINDA YNETMELK dikkate alnmaldr.

39

3.3.4. Tehlikeli Maddeler Risk AnaliziTehlikeli kimyasal madde ile alan kurulularn, hazrlayacaklar acil durum planlarnn ierisinemutlaka bu maddelere ynelik programlar da ilave etmeleri gerekmektedir. nk bu maddeler dierbir etkiden dolay tehlike yaratabilir ve kazann boyutlarn arttrabilir. Bu tr maddelerin etiketlenmesi,depolanmas ve tanmasna ynelik birok ulusal veya uluslararas kurallar mevcuttur (EK-7). Buuygulamalara ynelik kontrol listesine rnek Tablo 10da verilmitir.

Tablo 9. Sel iin kontrol listesi.

Tablo 10. Tehlikeli Maddeler iin kontrol listesi.

40

41

3.3.5. Gvenlik Program ve Gvenlik AnaliziGvenlik analizi, tesisin yukarda verilen risk analizlerinin de iinde bulunduu, faaliyetine dayalve alanlarnn salk ve gvenliini hedef olarak ele alan daha da geniletilmi bir analizdir. Analizindetayl yaplmas son derece nemlidir. Bu bakmdan sistematik bir ekilde yaplmaldr.

Bu analizin yaplmasnda amalanan, aada rnei verilen bir programn riskli ve zayf noktalarnsaptamak ve buna gre nlemler almaktr. Bu program da yukarda verilen kontrol listelerinde olduugibi kuruluun bnyesine gre deimektedir. Kurulular gvenlik programlarn kendi yaplarna gredetaylandrmaldr.

RNEK GVENLK PROGRAMI ER1. Ama2. Ynetim Politikasnn Belirlenmesi3. Gvenlikten Sorumlu Kiiler4. Gvenlik Komitesi5. Gvenlik Kurallar ve Gvenli alma lkeleri6. Tehlikelerin Saptanmas - Kontrol7. e Balama Program8. Kaza Raporlamas - ncelenmesi9. Gvenlik Hakknda Ynlendirme ve Eitim10. Tehlike letiimi11. i Brakma Program12. Alkanlk Yaratan Maddeler13. Tama - Kaldrma Gvenlii14. Teneffs Yollarn Koruma Program

* GBF: Gvenlik Bilgi Formu

42

15. Biyolojik Etkilere Kar Koruma Program16. Duymay Koruma Program17. Kapal Alanlara Giri18. Yangna Kar Korunma ve Mdahale Program

3.4. evresel Risklernl dnr Konfiysn siz komunuz kadar gvenliktesiniz sz evreden gelebilecek riskleretarihsel bir boyut kazandrmaktadr. Gerekten de yan veya yakn komulardaki riskler dolayl olarakkuruluunuzu da tehlikeye atmaktadr. Bu bakmdan bu kurululardaki risklerin bilinmesinde yararvardr. Yakn bir aralkta bulunan kurulular bir araya gelerek tadklar riskleri paylamaldr.

Bu yaklamdan ynde fayda doacaktr:1. Komunuzun riskini bilip oradan gelecek tehlikelere kar hazrlanmanz salayacak2. Ortak riskler iin birlikte hareket etme imkn olacak3. zellikle afetlerde/kazalarda domino etkisi diye tabir edilen etkileim sonucu olayn boyutunun

bymesini engelleme imkn doacaktr.

rnein yanc veya parlayc madde ile itigal eden iki komu kurulutan birinde oluacak bir kazakomudaki risklerin de etkisi ile ok daha byk bir boyuta ulaabilir.

3.5. Zemin ve Yap Risk Analizleri iin Yardm Alnacak KaynaklarZemin ve risk analizleri iin 4708 sayl ve 29.06.2001 tarihli Yap Denetimi Hakknda Kanun(Resmi Gazete 13.07.2001, say 24461) ve Zemin ve Temel Etd Raporunun Hazrlanmasna likinEsaslar erevesinde alan Yap Denetim Kurulularndan yardm alnabilir. Bu alanda niversitelerolduu gibi zel mavir ve mhendislik firmalar da almaktadr.

3.6. Risklerin Azaltlmas Programnn Oluturulmas ve TakibiYukarda analizi yaplan risklerin neden olaca zarar ve kayplar azaltmak ya da menfi sonularnen aza indirmek iin yaplan almalar bir program dhilinde yrtlmelidir. Bu program oluturmakiin ncelikler tespit edilmeli ve bu nceliklere gre Tablo 11de bir rnei verilen program formaterevesinde almalar yrtlmelidir. Burada bir kez daha bunun bir rnek olduunu ve kurulularnkendi bnyelerine uyan formatlar yaratmalar gerektiini vurgulamak isteriz.

43

Tablo 11. Risk azaltmak iin program rnei.

ACL DURUM PLANLANMASI VE SSTEMN TAMAMLANMASI

ncelikle afetlere ve acil durumlara kar tesisiniz ne kadar hazrlkl? lk dakikalarda alanlarnzne yapacaklarn biliyor mu? lk saatlerde ne yapacaklarn biliyorlar m? yerleri, tesisler vb. insanve doa kaynakl deiik tehlike riskleri altndadr. Bunlara hazrlkl olmak, kapsaml ve doru birplanlamadan geer. Ne kadar hazrlklsnz? Tablo 12deki testi uygulayp elinizdeki mevcut plannne kadar yeterli olup olmadn tespit edebilirsiniz!

Eer Tablo 12deki btn sorulara evet diyebiliyorsanz, tebrikler, tesisinizin muhtemelen herhangibir afete kar hazrlkl olduunu syleyebiliriz. Hayrlarn ve emin deilim noktalarnn plannzngelitirilmesi gereken yerleri olduunu syleyebiliriz. Eer, beten fazla hayr demiseniz, gerek birafette ciddi problemlerle karlaabilirsiniz.

Tablo 12. Afet acil yardm planlar kontrol listesi (Kadolu, vd., 2005).

BLM IV

44

45

4.1. Acil Durum Organizasyonunun KurulmasAfet veya acil durumlarda faaliyete geen herhangi bir olay komuta merkezinin, gerektiinde dardannasl ve kimlerden yardm isteyecei ve kimlerle koordineli olarak afete mdahale etmesi gerektiibilinmelidir.

Bir kurumun herhangi bir tesiste faaliyete geen olay komuta merkezi polis, itfaiye veya yaknevresindeki anlamal birimlerden dorudan doruya yardm isteyebilecei gibi, anlamal birimler,kurulular, polis ve itfaiye birimleri, olay komuta merkezinden de aktive edilebilir. Acil durumlardatesisler gerekirse kendi balarna da dardan yardm isteyebilmeli, eer olay komuta merkezi tamolarak devreye girmise, birimler tarafndan olay komuta merkezine bilgi verilmeli ve bu iler ilebirlikte her trl birim d etkinliin koordinasyonu olay komuta merkezine braklmaldr.

Afet Kurulu: Afet ynetimi ve zellikle de planlama, ekip almas gerektirir; bu almada stdzey yneticilerin desteinin alnmas ve katlmc bir yaklam izlenmesi esastr. Bu nedenlekurumlarda her kesimin temsilcilerinin katlmyla oluan ve en az 3 kiinin yer ald bir AfetKurulu, vb. adl bir kurul oluturulmaldr.

Bu kurulun balca ve stratejik grevleri zetle unlardr: Afet ncesi; Kurul Bakannn daveti ile gerektike toplanarak;

o Mevzuata ve messesenin durumu ve zelliklerine gre sivil savunma ve afetlere hazrlkbakmndan yaplmas gerekli tekilat, tesisat, hizmet ve tedbirlerini ve bunlarn planlama ekilve esaslarn tetkik ve tespit eder.

o Bu esaslara gre sivil savunma ve afet acil yardm planlarn hazrlamak zere gerekli personeligrevlendirir. Hazrlanacak planlar kontrol edip tamamlayarak imzaladktan sonra kurumamiri vastas ile yetkili makamlarn onayna sunar.

o Planlarla tespit edilen tekil, tesis ve tedbirlerle donatm ve eitim ilerinin gerekletirilmesive tamamlanmas iin yaplacak faaliyetleri tespit, koordine ve kontrol eder.

o Bu hususlarda yeler ve niteler arasnda gerekli ibirlii ve iblmn dzenler.o Kurtarma servisinde grevli personelin ilde veya civar illerde oluabilecek acil durumlarda

l Acil Kurtarma ve Yardm Ekiplerine takviye amacyla gerekli ibirlii ve iblmn dzenler. Olaanst hallerde; sivil savunma ve afete hazrlk tedbirlerini gzden geirerek herhangi bir

tehlikeye kar en son hazrlk ve tedbirleri alr ve aldrr. Afetlerden sonra; hasar durumuna gre kurumun iler hale getirilmesi, kullanlan veya kaybolan

malzemenin yerine konmas iin gerekli nlemleri alr.

Acil Durum Servisleri: Acil durum servisleri Olay Komuta Sitemi iinde kurulup sevk ve idare edilir(ekil 5, 6, 7, 8). Olay Komuta Sistemi (OKS), tm tehlikeler ve her dzeydeki acil mdahale iinoluturulmu bir modler saha acil durum ynetim sistemidir (nl ve Dikba, 2001). Bu sistem,standardize edilmi bir organizasyon yaps iinde ileyen iletiim, personel, ekipman, prosedrler veimknlar kombinasyonu yaratr. Bu sistem tesislerde, yerel dzeyde, ile, il apnda ve lke genelindeAcil Mdahale Ynetiminin temelidir. Dzenli bir iletiim, koordinasyon ve mdahaleye olanakvermek iin sanayi tesislerinde de bu acil durum ynetim sistemi kurulup kullanlmaldr.

46

ekil 5. Bir acil durum organizasyonu olarak Olay Komuta Sisteminde (OKS) bulunmas gerekentemel servisler.

ekil 5den de grld gibi OKS, genileyebilen be fonksiyonel blm ile aadaki gibiyaplandrlmtr:- Olay Komuta Sorumlular ve Komuta Personeli- Mdahale/Operasyonlar Servisi Amiri- Bilgi ve Planlama Servisi Amiri- Lojistik ve Bakm Servisi Amiri- Finans ve Ynetim Servisi Amiri

Resmi kurtarma ekipleri de afet annda, gnn saatine gre, toplu bulunulan kamu alanlarna ncelikvermek durumundadr. Birok nedenden dolay, uzman arama ve kurtarma ekiplerinin sanayi blgelerineulamalar zaman alabilir. Bu adan bakldnda tesislerimizde de etkin bir afet ve acil durum ynetimiayn komuta sistemi, dil ve yntemlerinin kullanabilmesi ile birlikte basit fakat ayn organizasyonyapsyla gerekletirilebilmelidir. Organizasyonel yap da, normal hallerdeki yap ile uyumlu olabilecekve bu yap hazrlanacak olan afet acil yardm planlarnda yer alacaktr. Acil durumlara mdahaleekiplerinin senkronize olabilmesi iin de, lke genelinde ve her seviyede kurumlarmz iin OlayKomuta Sisteminin yaygnlatrlarak afet ncesi, sras ve sonrasnda kullanlmas salanmaldr. Bukapsamda tesislerimizde uygulanacak olan ayn olay komuta sistemi uygulamada kolaylk ve nemliyararlar salayacaktr. Bu anlayla kurumlarmzdaki afet acil yardm planlar da yeniden ele alnarakiler hale getirilmi olacaklardr. Acil durum organizasyonu, acil durum planna paralel olarakyrtlmelidir. Organizasyon kurulularn yapsna gre ok karmak veya ok basit olabilir. Aadafarkl byklkteki tesislere ynelik OKSler iin rnekler verilmitir.

Afet mevzuatna gre (6/3150 sayl Sivil Savunma ile lgili Tekil ve Tedbirler Tz) acil durumservislerinin hangilerinin ve ka takm kurulaca bellidir. Afet mevzuatmza gre bir yerde personelinmevcudu 200 ve zerinde (yani byk bir tesis) ise aadaki: Komuta Merkezi ve Karargh Emniyet ve Klavuz tfaiye Arma ve Kurtarma

Komuta /Ynetim

Komuta

Basn Szcs

Gvenlik

rtibatKarargahelemanlar

Serviselemanlar

Operasyonlar Planlama Lojistik Finans/dari

47

lkyardm Sosyal Yardm Teknik Onarmgibi temel acil durum servisleri oluturulmas arttr.

Binalarn Yangndan Korunmas Hakknda Ynetmelik hkmleri gereince tekil edilmesi gerekenekiplerden sndrme ekibi - itfaiye servisinin, ilkyardm ekibi - ilkyardm servisinin karldr.Sanayi tesisleri hassas messesler olarak kabul edildiinden Halk Tarafndan Yaplacak TekilatlanmaModeli iinde deerlendirilemez. Bu nedenle Sivil Savunma Plan yapmalar da zorunludur.

Bu durumda yeterli personele sahip byk bir firmann genel mdrlnde aadakin