İsmet Özel - Waldo Sen Neden Burada Değ-ilsin

7/29/2019 smet zel - Waldo Sen Neden Burada De-ilsin

1/120

' BTN ESERLERi- 11

WALDO SEN NEDENV e eBURADA DEGILSIN


2/120

le Yaynlan: 26m ________

ismet zel Dizisi: 11

EditrA. Ali Ural

Dizgiidem Ta

TashihTarkan Kaba

KapakRamazan Erkut

smet zel FotorafSenay Haznedarolu

Kapak BaskOrhan Ofset

MontajHaan Kurt

BaskBaak Ofset

le YaynlanPiyerloti Cad. Dostlukyurdu Sk. No: 1/3Yeil Apt. emberlita-STANBUL

Tel: 516 23 36


3/120

MET OZ

WALDO SEN NEDENw

BURADA DELSN

LE YAYINLARI1995


4/120

We ain't what we want to be, and we aintwhat were going to be, but we aint what we wuz.

Gney Carolina dallarnn bir atasz


5/120

Bu kitab, intihar eden birka arkadama veparanoyadan, izofreniden mustarip birok arkadama ithaf ediyorum. Onlar, yle sanyorum ki a

mzn (belki de btn alarn) belsn en yakndan grecek noktaya yaklamlard. Bu tehlikelinoktadan salim bir blgeye adm atmaya yeltendilerbelki; belki tekinsiz hareketleri yznden meumbir darbeyle devrildiler. Onlara isabet eden yldrmbana arpmadysa, bunu nce iir binasnn saaaltna srayarak atakl gstermi olmama ve sonra siyasi anlamda bir balanmann hayat iindekikarln arama abasna borlu olduuma inanyorum. iir ve siyaset, bana verilen tekinlikti. Dolaysyla bu kitabn konusunu iirin ve siyasi balanmann birbirine geitii blge veya blgeler oluturacak. Hemen bildirmem gerekir ki, size sistematik

bir temellendirme sunacak deilim. Byle bir eyyapmay hem istemiyorum, nk yaparsam dilegetirme gereini duyduum hususlarda kesip bimeler, eip bkmeler, krpmalar ve eklemeler yapmak zorunda kalacam gryorum; hem de sistematik bir temellendirme iin elverili yntemi henz ele geirdiimi sanmyorum. Burada, olumak

ta bulunan bir zihniyetin hikyesini, bu oluumdanen ok ve dorudan doruya etkilenen birinin kaleminden okuyacaksnz. O halde nnze karmakark bir yn brakyorum. Dorusu onu orada bende yle bulmutum.


6/120


7/120

Su n u

Bu almasnda smet zel, kendi zihin macerasnn hikyesini bir ynyle sunuyor. iirin ve siyasi balanmann birbirine geitii noktalan esasalarak yazdklan otobiyografi deil, son yirmibe yln bir deerlendirmesi. Kitap boyunca iir-air ilikisinden, siyasi dalgalanmalar iinde bir ferdin konumuna kadar birok konuda yazarla birlikte yeniden dnme frsatna kavuuyoruz. Sosyalizmin veslamiyetin Trkiye iin tad anlam ilgiye deer bulan herkes, her iki dnce evreninde kendince yol alm bir tann ifadesinin lke gelecei bakmndan da dikkat eken bir yan olduunu grecektir. Yazar kapanm bir defterin artk kimseyietkilemeyecek olan hesabn yaparak deil, canll

bugn de hepimiz iin belirleyici olan kavray biimlerini irdeleyen bir yaklamla olaylan ele alyor. Deiik bir bak belki, ama birok eyin nedendeimediinin de izah.

le


8/120


9/120

Dnyaya gelmek, bir saldrya uramaktr. Doan bebek, havann cierlerine olan saldrsnn verdii acyla haykrr. Souk saldrr bize, scak saldrr. Aln, hastaln, korkunun saldrlarm savuturma yoluyla yaanz, hayatta kalnz. Yayor ol

mak, savayor olmaktan baka bir ey deildir. Birgn son nefesimizi verdiimizde bize yaplan ilk saldry tamamen pskrtm oluruz. Sava bitmitir.

nsan yavrusu, urad saldrdan korunmakiin nce en yakn evresinin yardmndan yararlanr. Ana kuca, btn saldrlara kar ilk bannak,ilk smaktr. Sonra derece derece baka korunma

blgelerine urar insanolu. Ailesi, dostlan, kavmive belki btn insanlk, bir tek insann yzyze geldii saldnlarda bazan bir zrh, bazan bir kalkanolarak kulland unsurlar saylabilir.

nsanlann ilk nefesten son nefeslerine kadar

9


10/120

sren savata kullandklar korunma aralar vesilhlar sadece fizik varlklar ile ie yaramaz, bir debunlarn anlamlar, deerleri dolaysyla sahip olduklar bir g vardr. nsanlarn yaama hakk veimkn, fizik dnyasnn kanlmaz zorlamalar y

znden deil, dnceler ve kabuller dnyasnn gerekleri yznden doar. Hi bir insan bir dierinieli, aya, beyni vardr diye var kabul etmez. Birinsan dieri iin var klan, karsndakinin kendisiyle kurduu anlam badr. Bu anlam ba iindebir baka insan, bize saldranlardan biri veya uradmz saldrda mttefiklerimizden biri olaraktelkki ederiz, ite bu noktada insan tekinin insanelinden kma kurumlarla ilikisi nem kazanr.Toplum dediimiz yap iinde bizi fizik dnyasnnsaldrsndan koruyacak anlam balarn esas kabulederiz. yle ki korunmaya mstahak olmak, szko-nusu anlam balan iinde olmakla eanlaml halegelir. nsanlar insanlara belli anlam balarn koruma adna saldrr. Bu durumda insanlar, kendi ka

bulleri araclyla meydana getirdikleri dnyay, fizik dnyadan daha gerek sayar hale gelirler. Giderek fizik dnya, bizim anlamlar ve deerler dnyamzn korunmas ve devam edebilmesi iin kullandmz gerelerden tede bir nem tamaz. Deerlerimiz uruna lr ve ldrrz.

Dnyaya gelmekle uradmz saldrdan bizikoruyan nesne ve kuramlarn bizimle ilikisi tekynl deildir. Bizim savunmamza imkn verdikleri gibi bize kar birer saldn unsuru haline dnebilirler. Bizler onlann bizi koruduu alan iinde gelitirdiimiz deerler muvcehesinde ilikilerimizi

10


11/120

yeniden dzenleme abasna giriiriz. Artk bu yeniden dzenleme abas, bizi, savunan ve saldran konuma getirir. Ailenizi savunur, topluma saldrrsnz; dostlarnz savunur, ailenize saldrrsnz. Birtoplum kuruluu tarafndan savunuluyor olmak, sizi

bir baka toplum kuruluuna saldrabilir konumagetirebilir. nsanlarn hangi g veya gler tarafndan savunulduklarn aklkla kavrayamaylan veyine hangi g veya glerin saldrlan altnda kal-dklann gerekten bilemeyileri onlan karmakan-k muharebe biimlerine, tanmadklan sava alan-lanna srkler. nsanlar bir kr d iinde bu-lunduklann gizliden gizliye sezer dururlar, amahem doar domaz karlatktan saldnlar hem dekendilerine bu saldnlan gslemede yardmc olanglerin bizatihi saldrgan tutumlan herbirini okyldrd iin ilk ve asl abalanndan fazlasna eluzatamazlar: Yaayabilmek, hayatta kalmak.

Yayor, yani savayor olmak her ne kadar in

sann ilk, tek ve asl abas olarak kalsa da insanlarkendilerini ister istemez bulduklan bu atmannkendilerince dorulanr bir mahiyet kazanmasn arzu ederler. Zaten yapmak zorunda olduklan ii, itilekakla deil, gnllce yapmak isterler. O yzdenyrdkleri, ama rotas belli olmayan yolda karlatktan her iaret, her bellilik onlara gven verir.Doru yolda gittiklerine inanma telana kendilerinio kadar iddetle kaptrmlardr ki kuatldktan anlam emberinden ilerine gelen her adlandrmay,her tanm zerinde fazla dnmeksizin benimseyi-verirler. nk sava srmektedir ve ellerine geirdikleri silh veya kalkan kullanmada biraz tered-

11


12/120

Halbuki acelecilikleri yznden insanlar derinden arzuladklar dorulanmay feda ederler.

Yzyze geldikleri ilk anlam blgesinden baz ad

landrmalar, baz tanmlar seivermek onlann elbette yaama savan biraz daha uzatmalarn kolaylatrr, ama i hangi muharebeyi kabul etmede,hangi sava alann semedeyse durum farkldr. Budurumda yine karmza kan iaretleri hesaba katar, onlann bize nasl yardma olacan dnrz.Durup dnrz. Artk bizim iin ne pahasna

olursa olsun yaama savam devam ettirmek deil,bu sava tandmz bir meydanda ve meru saydmz muharebe usulleriyle devam ettirmek nemlidir. Bylelikle alp bamz gitmek yerine, kendi yolumuzda yrmek tercihini yapm oluruz.

Peki, niin ? Madem istesek de istemesek desavaacaz ve madpm bir eylerin bizi sevkedip s

rklemesiyle bizim muharebe usln, sava meydann sememiz arasnda savan sonulanmas bakmndan hi bir fark yok; niin birinciyi deil dekinciyi seelim, neden bile isteye savaa girelim veneden saldnlan karlamak zere kendi yolumuzdayrmek tercihinde bulunalm? Bu sorunun cevabyok. Daha dorusu bu soru, cevabn iinde tamak

szn sorulamayan trden. nsanlan byle bir soruyugze alanlarla, bu trden sorular kendilerindenuzak tutmaya alanlar diye ikiye ayrmak bilemmkn. nsanlann ounluu kendilerine sunulmu anlama kalplann ve toplum tarafndan geerli

12


13/120

saylm eyleyi biimlerini eletirmeksizin benimserler. Bu kalp ve biimleri eletirmeye glerininyetmeyeceini dnrler. Byle insanlar bilinli birsava yrtmezler, kendilerine zg yolu aramazlar.Savan gereini yerine getirirler ve zerinde bulun

duklar yoldan giderler. Sorgusuz, sualsiz. Aznlktabulunan baz insanlar ise savan gereini yerine getirip getirmeme konusunda bir akla varmak isterler. Yaamak savamaya, savamak yaamayadeer mi ? Bu soru bir kez soruldu mu, artk cevaplandrlm demektir.! nk ne iin ? sorusuonun bir ey iin olmas zorunluluunu anlatr. Sava sorgulamayanlar ionun neye dediini bilmeyede uzak kalacaldardr.1-0 ,r'c'

46


47/120

korkusundan uzak tutmak! Dik tutabilmek! Toplumnyarglar hangi engelleri koymu olursa olsun,okumular katndan gelen (hi phesiz devletin birkanadnca salaml teminata balanm) meru-tiyyet duygusunun pay bykt.

Her ne kadar adna sosyalizm desek ve grntsn modernlikle bezesek bile o gnlerde ben yalardaki genlerin temel eilimleri yurtsever, memleketi ve giderek milliyeti bir karakter sahibiydi. Yine de bu kelimeleri anmak kimsenin houna gitmezdi. nk bu kelimelerle birlikte modernlik, ilericilik, Avrupallk elden gidiveriyordu sanki. Benzerimgenlerde edalar, tavrlar ne kadar dn alnm

batclkla nitelendirilebilirse, bu edalar ve tavrlariinde savunulan tezler ve deliller yabanc aleyhtar,mill menfaat saplants iinde dnp duran grlerdi. Benzerim genler dedim. Byk hata. Ben osralarda otantik olma tutkunuydum, sanki olabilirmiim gibi. Hi kimseye, kendime bile itiraf edemediim (edersem utancmdan leceimi sandm), hikimseden kendimden bile saklayamadm (saklar

sam kolaylkla delireceimi bildiim) lnet olas yoksulluk! Pazar sabahlan 10'da aklamal klasik mzik (plak) konserleri. Sinemaya gideceine kitapoku. British Council, Amerikan Ktphanesi. Resimsergileri, konferanslar, resitaller (giri serbesttir).SBFye kaydm yaptnr yaptrmaz bir MM rozeti takyorum yakama. Arkadalanm ? Pek ouyla aynsnfsal temeli paylayoruz: Brokrat ocuklar. Ol

mayanlar da tara kkenli zaten. Onlarla paylatmz byk duyarlk alanlar var. Biraz nce sznettiim benzerlik byle bir ey. Ayn dan eteindeki allklar. Arkadalar, evet. Adedi veya nitelii neolursa olsun onlar var. Peki ya arkadalk neredey-

47


48/120

di? Onu tek ynyle tandm: Ayn dncelere balanmak, benzer ilgiler iinde olmak. Arkadalk gerek ynyle bundan ibarettir diyebilirsiniz. Ne varki dnce sadece siyasi hedeflerle, ilgi de iireemek veriyor olmakla snrlandrlmsa durumunayrksl belki farkedilebilir.

Fakltedeki pervasz konumalarm dikkatiekmi olmal ki beni, Fikir Klb'nn tanma toplantsna ardlar. Hemen ardndan yelik ve ynetim kurulunda sekreterlik grevi geldi. SBF FikirKlb'nn ilk sosyalist hkmeti olmakla vnyorduk. Ukalnn biriydim ben. Her yerde bilgilik taslyor, sosyalist olmayanlarn adamdan saylamaya

can sylyordum. Bu halet iinde arkadalarmnsadece benimle ayn (veya benzer) etiketi tayan insanlardan olumas kanlmazd. Dier tarafta iiryazan, edebiyatla uraan arkadalarm vard. Gerionlann da siyasi ilgileri dier arkadalanmnkilerleparaleldi, ama iire ynelmi arkadalarmn renci imknlar iinde bir bohem yalanlar, eksant-rizmleri vard. Siyasi konularda ne kadar st per

deden lafazanlklar ediyorsam da siyasetin ne teorisine ne de pratiine kar derin bir ilgi duymuyordum o gnlerde. Beni elbet hem siyasi, hem sosyalolaylar yakndan ilgilendiriyordu. Bununla beraberhayatm, siyasi grlerimin gereince dzenlemekfikrinde deildim. Bir olay, fikrimi, fikrimle birliktehayatmn ak ynn de deitirdi.

Bitirdiimiz yeni bir iiri birbirimize okumak,baz arkadalar arasnda cokuyla, severek benimsediimiz bir riteldi. Bu bende kalabilir mi ? diyesorardk ardndan. Herkes bir dierinin yaptnanem verir, samimi eletirilerde bulunurdu. Her birimizin hedefi byk bir iire ulamak olduundan

48


49/120

yarglarn deeri de bykt. Bir akamst bitirdiim iiri evde, aabeyimin Olivetti marka beylik yaz makinasnda tadna doyulmaz bir zevkle temizeektim. Durulur mu artk ? Kkesat'taki evimizden Ataol'un arkadayla birlikte kald Kavakldere'de, Tahran Caddesi'ndeki evine yrdm. Neyse ki evdeymi! Hangi iirimdi, hatrlamyorum.Ama hangisi olursa olsun, son bombamd ite! Ataolher zamanki gibi ciddiyetle dinliyor. Bir eyler konuuyoruz elbet. Sanrm bu iirin bana gelen de di-erlerininkine benzeyecek: Bir ka gn, belki bir kahafta sonra karlatmzda senin u msranda...>diye balayacak sze. Bu akamki konuma olaanak iinde devam ediyor. Bir ara beklenmedik birsoru yneltiyor air arkadam: smet, neden Parti'ye kaydolmuyorsun ?Benim iin artc bir sorubu. Yl 1963. Trkiye i Partisi kurulal belki tamtamna iki yl bile olmam. Bildiim kadaryla lkeapnda bir meruiyyet sava veriyor bu parti. Herhangi bir yere tabela asmas bile mesele oluyor, birbaan kabul ediliyor. Parti'nin gerek kimlii ve ya

ps hakknda ak seik bilgilere sahip olduu konusu da ilgilendirmiyor beni. Esasen reel varlyla siyasetin benden bakalarnn ii olduuna inanyorum, nasl mhendislik bakalarnn iiyse. Btnbunlarn tesinde bana niye bir partiye girme teklifiyaplsn ki ? Velev ki o bir sol veya sosyalist parti olsun. Ben air olmay en deerli ura saym, kafasinsan kefetmekle megul biriyim. Parti, marti bun

lar daha alt kademe insanlarnn ii.Arkadama sorusunun sama bir neriyi ierdiini sylemedim. Bir kere kendisi parti yesiydi vegstereceim gerekler onu kmsemek olurdu.Verdiim cevap her ne kadar duygularmn tamam-

49


50/120

m yanstmyorsa da riyaszd: Buna hi gerek yok,dedim. nk Trkiye sosyalist dnce ynndebir bilgilenme ve yaygnlk kazanma aamasnda-dr. Ben de bu aamann gerei saylabilecek tutu-mu takmyorum. Partili veya partisiz btn sosya-listler toplumun ileyii ve yeni bir toplum kurulu-unun temininin niin zaruri, kanlmaz olduukonularnda halk aydnlatmakla ykmldrler.stelik ben bu konuda hi de pasif deilim, faklte-de dnyann iini yapyoruz.

Sylediklerimi arkadam anlamyor deildi,ne var ki onun meseleye yaklam benimkinden okfarklyd: yi ama smet, dedi, bu adamlar parti-

yi her an kapatabilirler. ye says bu kadar az birpartinin kapatlmas kolayca gze alnacak bir i.ye olanlarn says artarsa uralacak meseleninbyklnden ekinebilirler. Parti kapatlsa bileyanks ve tepkisi byk olur. Evet, ben de inanyordum bu adamlarn partiyi kapatmak istediklerine ve kapatabileceklerine. Peki, kim bu adamlar ?Devlet yetkilileri mi ? Eer yle ise ayn adamlar

partinin kurulmasn mmkn klan artlara hakimiyeti bulunan kimselerdi. Yani bu adamlar isterlerse yle, istemezlerse byle mi oluyordu ? Kii kii tanmak mmkn myd bu adamlar ? Hem sonra devlet yetkilileri birer lmsz olmadklarnagre, deiebilen kiilerdi. O halde bu adamlara bariz ve belirli nitelikler veya sfatlar yaktrmak dammkn deildi. Ama yine de vard bu adamlar, s

telik bu adamlarn farkedilebilir zellikleri de vard:Bu adamlar opaquetlar, kesif, nfuz edilemez,her trl saydamlktan yoksun, kendilerine sz verilemeyen, balarna yemin edilemeyen adamlar. Daha da korkuncu, hepimizin iinde bu adamlardan

50


51/120

vard. Ne zaman, hakl itirazmz yapmaktan geridursak, ne zaman mezalimi grmemek iimize gelse,ne zaman lemin enayisi ben miyim diye dnsek, ne zaman ilerideki mhim ve byk iyiliklerimiz adna hemen nmzde duran nemsiz ve ufaktefek ktlklere rza gstersek hepimiz bu adamlardan oluveriyorduk. Ne yapp yapp bu adamlarlasavalmalyd. Bu adamlann yapabilirlik alan da-raltlmalyd. Bu adamlann borusu bu k .dar ok t-memeliy di.

Neden partiye kaydolmuyorsun ismet ? Zayftarafta savaa gir! Ucunda ganimet yok bu iin. Sadece zahmet ve tehlike var. Nelerle megul olursa

olsun benim kafam da bir Trk kafas, yani basit,yani nne bir seme getirilmise birine dalyor,cambazlk yapmyor, yapamyor. Galiba aresiz yk omuzlayacaz.

Bir partiye kaydolmak, elbet bir okula kaydolmaya benzemiyor. Hele bu parti anti-komnizminbir mill deer sayld bir toplumda komnist olma

zann altnda bulunan bir parti ise. O yllar niversite rencileri arasnda bile sosyalist dnceleremeyledenlerin saysnn ihmal edilebilecek kadardk olduu zamanlard ve ok daha sonra 1968'deileri Bakam Faruk Skan, solcularn nefeslerinibile kontrol ediyoruz, hepsini 24 saatte toplarzdemekle bariz bir gerei ifade edecekti. BazlanncaCumhuriyet Halk Partisi paralelinde bir ilericiliin

kalesi telkki edilen Siyasal Bilgiler Fakltesi'ndebile sosyalistliini deklre edenlerin yalnzl ve ya-ltlml dikkati ekiyordu. Yine de rencilikle snrl kalan tarzdaki sosyalistliin yzeyde kabuledildiini syleyebiliriz. Grdm kadanyla yatlarmn korkular, ilerideki memuriyet yllarnda

51


52/120

ykselmelerine engel olacak hataya dme korkusuyla ilgiliydi. Komnist olmak baka, mseccelkomnistolmak bakayd. Ben bir bakma partiyekaydolmakla bu tescili kendi elimle yapm bulunuyordum. Yanlmyorsam Fikir Klb ynetim kuruluiinde TP'e kaydn yaptranlarn ilki bendim.

Bu olguyu zikrediimin sebebi sahip olduum,yeni farkettiim bir psikolojik durumu vurgulamakiindir: Yaadm lke iinde kendi mevcudiyetimiher an hisseder oldum. Sanki herhangi biri olarakyaamann benim iin sonu gelmiti. Geri her insangibi ben de kendi biricikliimi hisseden biriydim.

yetin duyarln getirmedi. Bir kere parti (herhangibir disiplinli, sk dayanmal bir partinin olduugibi) bir emsiye deildi. Tam tersine toplum karsnda insan rlplak brakyordu. stelik grevbilinci ve sorumluluk gerektiriyordu. Bakalar dabenim gibi mi alglyorlard durumu ? Keke bilsey

dim!Partideki almalarm kaydolmamn sebebiyle

snrl kald. nne hangi i geldiyse yapacaksn.Bildiri mi datlacak, basn blteni mi, sandalye mitanacak, yoksa kendi yatlarna baz teorik aklamalar ieren bir konuma m yaplacak ? Hamamagiren terler. Kendiliinden talip olduum hi bir i

yapmadm orada. Adam ktl vard. Tekiltn byk bir ksm ekli kurululardan ibaretti. Baktm,bana amldere ile sekreterlii dm. Zaman zaman kaymakamla verilmesi gereken evrak yznden ileme!yolculuk yapyorum. Gnde bir otobskalkyor, dnmek iin yarn beklemek gerek. Bir

52

a sanatla balant ici lan herkes

bilinlenme elerinin salad

zgn

ueuy e ligi Dr aznla mensu


53/120

kahvehanenin zerinde, otel mi, han m belli olmayan odalardan birinde tahtakurulannn msaade ettii kadar uyuyarak geiyor o gece. Daha sonra(1965 seimlerine girilirken) ankaya le SeimKurulu yelii yapyorum. Siyasi ihtirasmn olmay, beni her trl kulis faaliyetinden ve ilerin gerekte nasl yrdn anlamaktan hep uzak tuttu.Buna mukabil siyasi yap ve oluum hakknda dahakapsaml ve daha gereki dnebilmem bu yllardaki gzlem ve izlenimlerim sayesinde oldu.

Eer Trkiyede sosyalist bir ynetim gerekleecekse, bu deiimi salamaya ynelen iki tez arpyordu o gnlerde. Daha dorusu Trkiye'ye sos

yalist bir mdahale isteyen aydnlar sonradan ikiyeblnmlerdi. Bir ksm (ki ana tez buydu) mdahalenin Tanzimat'tan itibaren btn yenileme hareketlerinin yntemi kullanlarak gerekletirilmesini savunuyordu. Bunlara tepeden inmeciler (*), aratabakalarn ncln benimseyenler (sous-enten-du: askeri darbe yanllar) denirdi. Bunlarn karsnda halkn desteini taleb edenler yer alyordu.

kinciler demokratik rgtlenmenin, meru zeminlerde mcadele vermenin zorunluluunu, kanlmazln savunuyorlar ve harcanan abalar sonucunda vanlmas gereken yer sosyalizm ise halknkatlmnn vazgeilmezliini ne sryorlard. Birincilerin Marksizmle balantlar ortodoksiden nekadar uzaksa, demokratik yntemi nerenlerinMarksizme felsef yaknlklar o kadar belirgindi.

Benim bu tezlerden demokratik olana meyledi-im, TP'ne kaydoluumdan nce vuku bulmutu.Byle dnmemin temelleri tamamen duygusald,(*) Doan Avcolunun uOn ii kandracama, bir albay kandrrm

daha iyidedii rivayet edilirdi.

53


54/120

ama dncelerime doktriner gerekler salamakhi de zor olmuyordu. Bir kere, ara tabakalar sevinlere garkeden 27 Mays 1960 asker darbesininhalk zerinde olduka olumsuz bir etki yaptn biliyordum. 1961 Anayasas'nn oyland dnemdemtesettir bir kadnn dierine yle dediini iittim: Eer evet dersen, btn bu olup biteni kabuletmi olacaksn. Trk halk 1961 Anayasas'nn oylannda yzde krkdrt orannda hayr oyu kulland, btn resm kurum ve kurulular evet kampanyasnda ky ky dolaarak grev yaptklar halde.

Bu olgu benim Anayasa sosyalizme aktrteziyle bir mesafe katedilemeyecei inancn tama

ma yetiyordu. Eer sosyalizmi getirecek olan birasker darbe idiyse bana gre bu kambur stnekambur demekti. Kendime yaplmasn istemediimeyi, kendim bir bakasna yapma tarafls hi deildim. Eer bu adamlarher birimizin zgrce serpilmesine engeller koymakla hayatmz zehir ediyorlarsa, neden ben (veya benimle ayn dncedeolanlar) bu adamlarhaline gelip bakalarn iste

medikleri, dnmedikleri ynlere sevkedecek, bakalarnn hayatna keyfimce snrlar izecektim ?Byle bir hakk kim kime vermiti ? TP iinde veTP dolaysyla grp yaadklarm demokratik yaklamn ne kadar isabetli olduunu gnden gnedoruluyordu. Her eyden nce unu anlamtm kihalka yol gsterme iddiasnda olanlar bir ok bakmdan eitilmeye, olgunlamaya muhtatrlar. Teori ne

kadar mkemmel olursa olsun, teorinin hayata geirilmesiyle ykml insanlarn nitelii ilerin doruveya yanl yrmesini salyordu.

Lenin'in bir ocukluk hastaldedii sol komnizm Trkiye'deki aydnlar arasnda yldrm h

54


55/120

zyla yaylmaya balamt. Ama henz veba mahzenlerdeydi ve merdivenleri inerken ayamza birfare lsnn takld vaki deildi. Yaayp dndklerimin yazdklarma etkimesi, yazdklarmnkendi zamanmn rengiyle koyulamas sreci hzland bu dnemde. Ancak, ben uzun sre (iki yl ognler gznne alnnca ne de uzun grnyor)irdeki politik antrmalar oku

sonucu olaraku ucuza kapat

ma umokurlarmn yazdklarmdaki insannda st dzeyde~5r zihn aler .............riydim, vani ben de meselelerin ne

emlenmegu mse

ugunudka ilerleyebilen, bilebildiklerime tutuna tutunayryen ye_nbiriydim. Kafamda akan imgelerin zenm toprakla, aralarnda bulunduum insanlarlaolan ilgisinin akn bir dolaymdan geilerek naslolsa kurulaca hususunda sebepsiz bir gvon tayordum. Bu gven aksi istikamette de yol alabileceim dncesini besledi iimde. Bu kez oku lanmn

politik antrmalan yzeydeki anlamlanyla deil,zenginletirilmi bir nsan zn dinamosu yedeinde kabul edecekleri grne yaknlk duymaya baladm. Byle olsun istiyordum, zira iir uruna giritiim abalarla, dnyay anlamlandrma (veyadnyada neler olup bittiini anlama) abalanmm ortak dorultuda birlemesini istiyordum. Byle birdorultu edinebilirsem hem kendi zihnimi paralan

maya varacak bir rahatszlktan kurtaracak hem dedaha retken bir sanat olmay baaracaktm.

imdi bana sanki daha o zamandan poplerbir sanat imiim gibi nasl olup da okuyuculanm-dan rahatlkla szettiimi sorabilirsiniz. Okuyucula-

55


56/120

nm aklma takm popler bir sanat oluumdantr deil, o dnemde iire dikkatlerini ynelten insanlarn niteliklerinden tryd. Henz dokuz iirimin yaynland bir zamanda iirlerimin neye yneldii konusunda fikir yrten insanlarla karlatm sylemem bugn size nasl artc gelirse,benim de bundan ne lde etkilendiimi armadan anlayabilirsiniz. Hi bir sanat kendisine gsterilen ilgiye duyarsz kalamaz. te, bylesi duyarlklar iinde Partizan dodu. Gerekte, bu bir cretgstergesiydi. Trk iirinin modernist eilimlerininimgesel yn zerine bir politiko-sosyal etiket kon-durulmutu. Ama acaba yaplan i bu kadarck vebundan ibaret miydi ? tiraf etmeli ki kurduum yapnn mekanik bir taraf, zorlama, yaptrma bir ta-rafi vard

kullanlanindeki verini anlamakyi biimiyle temasamann hemen bz beklemesi kanlmazd. Esasen

_ _ _ _ _ - _____________________

amay aabilmek vemekanik yanyanal organik duruma dntrmekabas idi. lk aamada stesinden gelmeyi dndm estetik bir mesele vard ve bu (diyelim ki) bakrla mermerin ayn heykelde nasl kullanlabileceiydi. Bu i bakr bakrlmdan, mermer de mer-merliinden hangi lde vazgeebilirse o lde baanlabilecekti.

Dolaysyla zm politik antrmalar

durduklar yerden karmak, saf iirsylemini degnlk hayat iinde tehis ettiimiz gereklere bulatrmakta buldum. Bylece iir araclyla toplumolarak byk beklentimizin beklenmedik zgr ser-pililere ak olduunu kavrayabilirdik. Hemen bu-

56


57/120

rada u soruyu sorabilirsiniz: Sen bu dediklerini ognlerde bu netlikte tayor muydun kafanda, yoksabugn baz yaktrmalar m yapyorsun ? Bu soruyacevap arayanlarn dorudan iirlerime bakmalarnsyleyebilirim ancak. Fazladan bir eyler sylenebilir ki bu kitabn amalarndan biri, bu fazladan sylenecekleri dile getirmektir.

Bir toplumun beklentileri, o toplumunimknlar ve potansiyeliyle balantl olabilirdi ve otoplumun yn hakknda dnenlerin ilk renmeleri gereken hangi insanlarn gelecei hakknda dndkleri gzden uzak tutmakt. Benim kuamnakl bu meselelere eren her bireyi (en azndan o gn

lerde), kitaplardan rendiklerinin yzyze gelinengereklerle ne lde dorulandna zel nem atfederdi. Kapitalist toplumda snflar meselesini p diye Trkiye'de karlk bulmu bir mesele sayanlarolursa, onlann iliini yzlerine vurmaktan ekinmezdik. Bu yzden benim Partizan'mda Bolevik,Balkanl veya talyan bir eda bulmak ne mmknne de gerekliydi. Partizan szn anlamak iin sz

le deil iire bakmak kanlmazd. nk tarafolmann stnl, kendine akarak boulanlarnaal karsna konulmaktayd ve (iin garip taraf) niha tavr olarak sunulmaktayd. Nitekim birsre sonra bir partizann armonikasnda kurtulmaktan deil, boulmaktan szedecektim.

iirdi benim alanm. Bu demekti ki iiri zaafa

uratmakla kendi alanm daraltr ve belki de yokederdim. iirin gten dmesi demek, kendimeduyduum z saygnn azalmas demekti. Bu yzdeniirimin devrimci niteliine ne kadar nem veriyorsam, devrimin airi olmak gibi bir zaaf iine dmemeye de o kadar zen gsteriyordum. Yazdklarm,


58/120

belli dncelerin desteiyle ayakta durabilen metinler ise onlann okunmaya deer metirtler olma nitelii de tartmal hale derdi. iirlerimle yu y2egelenler dnya ile olan ilgilerinde yeni bir alm,gerekirse bir rahatszl farketmeliydiler. Bu yzden genel kabul iinde iire yakr saylana deil,iire girdii zaman bir eyleri kurcalar olana rabetediyordum.

i f _______ _

rnekse,* ada Bir rpertide Fidel Castroad geiyor. Turgut Uyar iiri okuduunda Che Gue-vara'nn burada daha iyi gideceini syledi. Sessizbir tebessmle geitirdim. Bunu biroklan, kimbiliro dnem Trkiyesinde belki herkes byle dnyor

olabilirdi. Nitekim dnyann bir ok yerinde olduugibi Trkiye'de de Che Guevara iin iirler yazlmtr. Ernesto ve Fidel, Kba Devrimi'ni baanya gtren iki lider. Bunlardan biri kendi lkesi ve kendiinsanlann n plana alp Kba'da kalyor. Dieri Latin Amerika'da baka devrimler yapabilmek iin yeni cepheler amaya kouyor. Benim iin bu ikili tercih ok nemliydi ve hl nemlidir. Bir kere dev

rimci tavnn mitoslarla beslenip iirilmesi her zaman midemi bulandrmtr, kincisi eer gelecekgnler iyi gnler olacaksa szkonusu iyilik bir inafaaliyetinin sonucu olabilirdi. i gc atmadanibaret ve dv zevkini tatminden teye gitmeyenbir devrimcilik bana temelsiz grnd kadar, birruh bozukluunun belirtisi gibi grnyordu. Ernesto Che Guevara amlannda, bir an ila kutusu ile

mermi kutusu arasnda bir seme zorunluluu karsnda kaldn ve yanna ilalan deil mermilerialdn anlatr. Bence her iki seim de birbirleriylebalantldr; yle dnyorum ki Kba'y seen Fidel, bir bakma ila kutusunu seme dirayetini de

58


59/120

gstermi saylrd. Adnn anlam da zaten sa-dkt ve o sadakatini J ose Marti'ye gstermiti(Marx'a deil!).

Trkiye'den dnyaya yan bir toplum rnei!Bu bilin iirimdeki bakrn ve mermerin bir ala

ma varmasna deil, birlikte bir nitelik sramasnakler bakmndan de

szmdim (Bu baklay HaKin Dostlan'ndaverdiim cevapta belli belirsiz azmdan kardmsonra). Umutlan pohpohlayan bir iir yazmak ben

den uzak olsundu, umutsuz bir iir ise ancak habisve yklm bir insann eseri olabilirdi. Benimki,umudun nerede olduunu dndren iir olsun isterdim. lkem ve insanlanm: Onlardan vgyle ku-surlann rtercesine szetme hakk poplistlerinolabilirdi ancak. Benim yapacam, lkem ve insan-lanmla balantl bir bekleyii, beklenecek bir yerolduunu iaret etmek.

Nereden geliyor bu lke ve insan tutkusu ?Sosyalist mcadele iinde olmak bana kendi exotis-me'imi kefetme frsat vermiti. Monsieur J ourdaingibi nesir sylediimi renmenin heyecan verici

mak herhaneri bir roma n daha ekici______nk bylece alelde sandm nice olayn,

nice nesnenin ne byk bir fevkaldelik tadnanlayabiliyordum. Bu zenginliin artmlmas ancakdaha ok gerein su yzne kmasyla, gereinbir yzyle daha ok insann ilgili klnmasylammkn olabilirdi. Ama herkes byle dnmyordu besbelli. Biroklan iin sosyalizm, ematik bir ik-

59


60/120

tidar ele geirme mazeretiydi. Gazete-dergi kltrnn kendilerine verdiini mutlak dorular sayan vezgn marksist metinler yerine el kitaplar okumaymarifet sayan insanlarn says gnden gne artyordu. Bunlar her trl d la minute zme rabetediyorlar ve eylem heveslerini tatmin edecek yollararyorlard. Ne kadar ileri (!) gidebilirlerse ilerin okadar iyi yryeceini sanyorlard. Mamafih, sosyalist arnn Trk halk tarafndan hangi tepkiylekarlanacann test edilemedii gnlerde sosyalistgrl insanlar arasnda tam bir savunma birliihkmn srdryordu. Bu birlik 1965 genel seimlerine kadar devam etti.

Trkiye'nin yeni benimsedii nisb temsil sisteminde mill bakiye veya ulusal artkdenilen birkavram vard. Mill bakiye sayesinde bir siyasi partinin lke apnda ald her oy deerlendirmeye girebiliyordu. Bu imkn Trkiye i Partisi'nin1965'te 15 milletvekiliyle TBMM'ne girmesini salad. TPnin ald oy % 3 dolaylanndayd, fakat etkisinin ald oy miktarndan ok daha byk oldu

u ve bu etkinin byyecei ksa zamanda anlald.Trkiye gelien bir sosyalist hareketle kar karyaidi. Bu hareket ne Bat lkelerindeki marksist temelli komnist veya sosyalist gelimelere benziyorne de Arap sosyalizminde, Hint ve in deneylerindegrlen zellikler tayordu. Daha da nemlisi TPkendini Trk siyasi hayatnda nceleri ksm bir yersahibi olmu komnist veya sosyalist hareketlerden

bamsz sayyor, yeni bir tavr olma iddias tayordu. Bu tutum Aybar tarafndan aka dile getirilmiti.

O halde neydi, belkemiini TP'nin tekil ettiiyeni sosyalist oluumun temel karakteristii ? Bana

60


61/120

kalrsa Trk sosyalizmi, o gn yneldii hedefler hesaba katlrsa, Tanzimat'tan 27 Mays'a uzanan Batllamann vicdan azabyd. Trk toplumunun Batllama uruna dedii byk bedeli, batl kalarak, ama Bat dnyasnn izleyicisi olarak deil, gerekirse rakibi olarak telfi etme arzusunun belirtilerinden biriydi. Bir baka belirtinin 27 Mays sonrasndan rgtlenme imkn bulan zt istikamettekiradikal grte, Trkein CKMP'nde ortaya ktsylenebilir. Gerekte sa-sol blnmeleri dnda ognler Trkiye'sinin en nemli meselesi, beynelmilelkstlamalar karsnda, bu kstlamalara ramenlkenin byk bir adm atmay gze alp alamayacayd. CHPnin kendini ortann solunda iln etmesi bu admn sola doru atlmasn doru ve gereklibulanlara alm klliyetli miktarda bir krediydi.Birileri ne yapp edip resm iznin tesinde bir sosyalizmi baarya gtremezler miydi ? Seim sonulanve peinden gelen aknt bu ihtimale g katar gibiy-

Sz konusu ihtimali saf d etmek hi de zor

olmad. Bir yanda o yllarda gzlemlenen oluumuson tren sayan ve 27 Mays sonras deimelerekran dolu nazarlarla bakan eski komnistler, jargondaki adyla eski tfekler vard. Bunlar Trkiye'deki sosyalist eilim iinde kendilerine en bykpay kanyorlar ve bu payn ileride kendilerine tannmamasndan kuku duyuyorlard. Bu kuku, on-lann byk bir fkeyle TIPne saldrmalanna yeti

yordu. Onlann hemen yambamda CHP sempatizan tepeden inmeciler yer alyordu. kincilerin TP'nekar tavrlan, ezelden sahip olduklan halka gvensizlik duygulanyla paraleldi. stelik kendi hazrlklarnn demokrasi gibi halk hareketi gibi oyalayc,

61


62/120

Vakit kaybettirici ve nihayet kendi insiyatiflerini asgariye indirici reel taleplerle (talepler arasnda dinalannda zgrlk yer alabilir miydi ?) glgelenmesini istemiyorlard. Andm bu iki dirijan unsur militan bir hle ile evrelenmiti. Militanlarn bazlartarada ilgisiz ve bilgisiz kalmann verdii bunaltyla o gn yrtlenden daha aktif bir politika isteyenVe dar evrelerinde ektikleri skntlarn atak gvdegsterileriyle hafifletilmesini uman, bylece hedefevarlabileceine inanan (ou gen) sosyalistlerdi.Bazlar ise byk ehirlerde ve niversite evresinde harekete sonradan, yani hem ilerin iyi gittiinihem de yolda ilerlemenin kayptan ok kazan getireceini grdkten sonra katlan (ou kolej mezunu) aydnlardan oluuyordu. Ben bunlara ge yatasnnet olanlar diyordum. Eski dncelerini tanmadklarn, artk onlann da bir transformasyon geirdiini herkes farketsin istiyorlar, hzll savunuyorlard. Btn bu odaklar TP iinde, bir genelmerkez aleyhtarldomasn salad. Muhalifleregre genel merkez kaak greiyordu.

Benim iinde bulunduum arkada grubu genel merkez yanls saylrd. Saylrd deyiim hibirimizin zel olarak genel merkez politikasnn savunuculuunu yapmayndandr. Biz daha ok muhaliflere muhalefet ettiimiz iin merkez tarafnda yeralyorduk. Bize gre hareketin esenlii macerac hevesler uruna tehlikeye atlmamalyd. Genel Merkez, Aybar-Aren-Boran ekibi denilerek hcuma u

ruyordu. Gerekte byle bir ekip teekkl etmemiti.Daha sonraki gelimeler, bu insann da kendi izgilerinin gerei davranlar iinde bulunduklarngsterdi. Ne var ki o yllarda bu izgilerin kesitiibir nokta domutu. Muhaliflerin tezleri tutarszlk

62


63/120

larla doluydu. Doktrin uruna doktrinden vazgemeliydi. Gnn modas illegal faaliyetti. Herkes karsndakine Amerika'nn nasl kefedileceini anlatyordu.

Siyasi gelimeleri bakmndan youn bir yl ol

du benim iin 1966. Herkesin, en yakn arkadalarmn bile politik itihasmn kabarm bulunmasiimde ini klar, burukluklar doururuyordu.Bence sosyal deimenin siyasi aralarla fazla zorlanmas felketi arrd. Eski komnistlerden biriyle bile karlamak istemiyordum. Silhl mcadele lf edenler hem cahil hem provokatrd. Heleillegal alma heveslilerinin bu meselelere hi akl

nn ermediini dnyordum. Bir kere illegal alma gizli el marifetiyle baz ileri yrtmek deildi. Bu tip rgtlerin yapt, legal almann mesafekatetmesini temin iindi ancak. Hatt kimin yaptbilinen, ama bir trl ispat edilemeyen eylemler illegal almann kapsam iine girerdi. Kimin yaptbilinmeliydi ki o eylemden elde edilecek fayda ziyanolmasn veya bakasnn iine yaramasn, ispat edi-

lememeliydi ki kar taraf aresiz kalsn.air olmann avantaj hayallerin ne ie yaraya

can bilmekte galiba. iiri hayatlarnda arayanlar,hayallerin gcnden yararlanmay bilemeyip glhayallerin hayatlarn bask altna almasna, hayatlarn berheva etmesine izin verenlerdir. SonradanDev-Gen'e dnecek olan Fikir Klpleri Federas-

yonu'nun kurulmasna iddetle kar ktm. BtnAnkara niversitesi'nde okuyan sosyalist rencilerarasnda bir bendim byle bir birlemenin faydasnainanmayp, sakncalar getireceini syleyen. Geri

63


64/120

mayacaklarm belirttiler 126 kiilik toplantmzda,ama onlann derdi bamszlklarn feda etmemekleilgiliydi. Benim tezim uydu: renciler liderliin neolduu ve neye yarad konusunda en basit bilgileresahip deilken ve bu talep (brakalm zorlayc vasf

n) kendiliinden bir g olarak ortaya kmamkenmerkezcil bir rgtlenmeye gitmek kol ve bacaklarn kullanamayan bir ba karacaktr ortaya. Yukarda andm toplantda (muhalif olduum iin) benim konumam beklenmiyor, istenmiyordu, ama szisteyince vermezlik edemediler (eh, o genlerin eskitfekleri bizdik ne de olsa!).'Su ve Cezadan bircmleyle baladm sze: Romantikler atlaya atlayayrrler ve biz ilk adm atyoruz, dedim. Onlarabu usulle gerek bir rgtlenmenin salanamayacan st kapal olarak (kimsenin cesaretini krmayahakkm yoktu) belirttikten sonra, hi olmazsa haydut etelerinin i ilikilerini rnek almalarn tavsiye ettim. Yani hangi ii kimin yapaca sarahatenbelirlenmeli, ama her an biri dierinin yerine geebi

lecek hazrlkta olmalyd. Elbette szlerimden kimse bir ey anlamad. Toplantdan sonra Ataol yanma gelip, Faulkner'm Nobel sylevi gibi bir konumayaptm syledi. Dinleyenler arasnda bir air varm demek...

Hayat sanki kendimi mecbur ettiim ve kendimi ruhsal olarak balamamak iin zel aba harcadm ilerden ibaret. Bir oklarna gre hayat olaan ak iinde geip gidiyor. Ben neyin olaan, neyin olaan d veya olaanst olduunu doru drst tartamamann acsn ekiyorum. Bir iirim var1966'da.Ta/ Kalesi.Kendimi Hz. Ali'nin Kan Kale

64


65/120

si enginde mi farzediyorum ? Bu engin neye varacan kestiremesem de cenk iinde olmaktan birbeklentim var. Hayat kendim iin dokunulur klmak. Byk tutkum bu. Marksist literatr findedoan Asya Tipi retim Tarz tartmalarna umutla bakyorum. Partizan'la kendi iirimde yeni bir evrenin baladna inandm iin nceden yazdklarm' Geceleyin Bir Kou adl ilk kitabmda toplaypyaynlyorum. Kemal zer, kitabm Urak yaynlanarasnda basacan vaadettii halde neden bir kaay bekleyemediimi kim anlayabilirdi ? Btn cephelerde sava verdiimi dndm o gnlerde benbile durup kendi kendime ne yaptm soramazdm.Osmanlca renmeli, Franszca renmeli, tarih defzik de okumalyd. Kendi bana bir eyler baaramazsan, bakalanyla birlikte de ie yaramazsn. Neyi baaracaksn ? En iyi yapabilecein ne ise onu.Bir eyi senden iyi yapan olmamal. Onu baar.

airlerle savaa giriyorum. Carl Sandburg, sve gmeni Amerikal, The People, Yes demi, hayryle olmaz, Rebellion, Yes demeli, Evet, syan. Ne

den peki ? Benim, devrimi, ihtilli onaylamam gerekmez mi ? Bu konulan oktan geride braktm.htillin felsefesi exigence\ a, zaruretle yaral. Birkere benim isyanm mutiny deil, kusursuz birolumsuzluk, tam tekmil bir hayr. Halk eksik ve yetersiz yapp etmeleri iinde onaylayacana, onuuurumun derinliini iaret et. Nazm Hikmet/Ya-amaya Dair demi. Olmaz, nk yaamay anlat

konusu yapamayz, yaamaktan szedemeyiz, onuancak bnyemizde duyabiliriz. Bu yzden'YaamakUmrumdadr demeli. Boris Pasternak,Kzkardeim Hayatdemi. Nasl da souk, zihinsel, sexless.Dorusu.'Sevgilim Hayatolmal.

65


66/120

iirler ortaya ktka farkna vardm hususkendi alanma iyi intibak ettiimdi. Prokrustes'inyatandan kurtulmu, kendi yatama kavumutum. Artk iirim iin ne mermer ne de bakr aramama, bunlar deiime uratmak iin aba harcamama gerek yoktu. nk kelimeler arasndan bir uygun kelime seme gibi pheli yolu geride brakmve hangi kelime olursa olsun, onun aydnland, bana aydnlk getirdii yola girmitim. Daha dorusuiir benim iin kazarsam karabileceim, artrsambelirginletireceim, yourursam z hissedilenkendime ilikin bir nesneydi sanki. Byle bir sonucavarmamda etkili olan tek eyin inan olduunu biliyordum. Biliyordum ki bandan beri u veya bu evreden, u veya bu sayda insann iyi ve sevimli bulduklar eyi yazmak mmknd. Byle bir yolu semek, geerli olan ortalamay farkedip o normlarauygun olan retmekle srdrlebilirdi. Ama hemortalamann deimesiyle hem de sairin kendini d-

yoldu bu.

iir ne kadar kendi tekniinin kapanna skmsa, sahte airle sahici olann birbirinden ayrmak o kadar zorlar. iirin kendi tekniinin kapanna skmas ise ya nazm kurallar vastasylaolur veya belli bir dnemde geerli saylan temalarnbaskn k bunu salar. Yani sz iiri rter. iirleolan ilikimde bir tr sahtelii saf d ediim (sanat, sahtelii tmden saf d edemez, nk sanat,

mahiyeti gerei sundir) bir yandan dil\ kullanmaabalarnn sonu vermeyeceini, buna mukabil dilin neye, ak olduuna dikkat etmeyi anlam olmamla balantldr. Bylelikle dil, benim iin iiriinde u veya bu biime girmekle herhangi bir an

66


67/120

lam ifade eden malzemeolmaktan km ve bizatihi kendisini gsteren bir varlk kazanmt. Buyzdendir ki her yeni iirimde kapallk kendinidaha az hissettirir olmaktayd. Artk benim iin birmsra yazlmaya deer grlyorsa bu, onun ustalkla dzenlenmi yapsndan tr deil, bana kendimin de bir paras olduu dnya ile ilgili olarakyapt ifaat yzndendi. iir persona'mn naslln, neden yle oluunun srlarn deil, persona'mailien dnyann srlarn ifa ediyordu. Bunun mmkn olmas iin de dil ile oynamak deil, dilinimknlarna iiri teslim etmek gerekiyordu. Dieryandan kendimi iir yazma basks altnda biri olarak grmez olmutum. Gen yata stlendiimi kabul ettiim ykmllk yerini doalla brakmt.Dnya tannmaya deer olduu kadar (bunu batankabul etmitim) tannabilir bir yerdi (bu yeni anladm bir husus). imdi kendimi ilkokul ders kitabnda bize okutulan hikyedeki ikinci kurbaaya benzetebilirdim. i st dolu kabn iine den iki kurbaadan biri kurtulma abasn elden hi brakmad

iin srekli sram ve onun srekli hareketi stzerinde bir kaymak tabakas olumasn salam,bylece kurbaa, zerinden zgrle sranabilecekbir salam zemine kavumutu. Evet, ben de kaymak zerindeydim, ama ne pahasna.

Vardm sonucun toplum iinde geerli deerler bakmndan hi karl yoktu. Sonu gelmez rahatszlklarm, beni faklteyi brakmaya gtrm,

nefer olarak askere alnm, dahas zihnen hem politik alanda dostluklar kurduum kiilerle hem de iirsebebiyle ilintili olduum evrelerle arama bir mesafe koymutu. Kekediye yazmtm arkadalarmdan birine, aramzdaki mesafe sadece kilometre-

mi


68/120

lerle llebilen cinsten ibaret olsayd. Olaya gnmzden baknca kendimin nasl da tuhaf bir konumda olduumu farkedebiliyorum. Politik balanml-m ok derinlerde ve salam bir ekilde muhafazaedebilmek sran yznden politikann gnlk tezahrlerinden uzak durmutum. Tuhaf gerekten.Balanma var, balanlan yer yok. Yine de bununizah mmkn. Gelimeler o ynde seyredecek ki,doru izgi balanlacak merkezini de douracak.Bunu gl bir ekilde mid edecek kadar gen veiddialydm elbet. Eer ok gen ve ok iddial olmasaydm, gelimelerin ynnn, kendi politik yaklamm bakmndan pek parlak bir gelecee dnk olmadn grebilirdim.

rencilerin renci kalarak, Trkiye'deki siyasi gelimeye bulamalarnn, hem toplumun salbakmndan hem de yrtlecek hareket bakmndan byk bir tehlike olduuna inananlardan biriydim. lkenin genel siyasi gidii seviyesinde siyasetyapmak isteyenler, bunu bir siyasi partinin yapsiinde yrtmeliydiler. nk siyasi partiler her

hangi bir siyasi dnm hesabna ciddiye alnabilecek glerin mevzilendikleri yerlerdir. Bir siyasiparti muvazaa partisi olsa veya sk skya kontrolaltnda tutulsa bile o toplumdaki reel taleplerin szcln yapmaktan kanamaz. renciler veya neolduunu bir trl anlayamadmz deiken karakterli genlik ise dstursuz kalmaya mahkmolduu kadar, destursuz eylemlerin taycs olmaya

tenedir.1960 sonrasnda rencilerin, genliin, renci

lik ve genlik zelliklerini zerinde fazlasyla tayan aydn gruplarn siyasi arenada arlklarnnartmasyla bir siyasi yozlama yaanmtr. Bu

68


69/120

yozlama ilk bakta belirgin bir parlaklk gstermi olsa bile, sonular bakmndan Trkiye'nin ncekinden daha koyu bir karanlk iine gmlmesinikolaylatran bir dalgalanmadan baka bir ey deil

di. Byle gelimelerin doacann kehaneti olmakszn, benim zihnimde o yllarda bile asl, kkl, gerek olana ynelme sanki bir sabit fikir gibi aklmt. Ben ki airim, hayali tazedir benden muraddiyordum. iiri, estetik deeri bakmndan toplumolaylarnn stnde, bir eitim olaynn akn birimisayyor; buna mukabil toplum olaylarna bakarkenilekliinden istifade edebileceimiz zsuyun iirde

bulunduunu kabul ediyordum. Politik tavrda daen son yarann ilk elde tannmas ve hibir mazeretin bu niha yaran sfra irca etmemesi dncesin-deydim. zerinde durduum kayman kesafetinibunlar oluturuyordu. Bana gre ok bykt kazancm, ama daha o gnden biliyordum ki bu kazancn tedavle girmesi imknszd. O kadar ki insanla-nn neden iire varmada yaya kaldklann, siyasi ka

rarlarda felketi mucib ynlere sevkedilebildiklerinikendime gre aklaym da ortalkta dolaan anlaylardan olabildiince farklyd. Bu yzden kimseyesyleyemiyordum. Bir ka syleme teebbsm ilktepkinin ne kadar anlalmaz konutuumu banahatrlatmasyla akim kalmt.

Btn bu berbat ileri yapanlar, yani sosyalist

gerekilik yaftas altnda hi bir derinlii olmayantruismi terennm edenler veya burjuva obscurantismini iirdir diye ortaya srenler; maraz iktidar heveslerini sosyalistlik kyafetine brndrme-ye alanlar her yaptklanm Allah karsnda yap-tklann bilmeyenlerdi. Bunlar arasnda en iyileri,fiillerini tarihin yargsna brakanlard ki bana gre


70/120

tarih de bugn nasl tasavvurlarmzdan etkilenerektanmlanan bir eyse, yarn da yle olacakt. Dolaysyla tarih nnde hesap verme duygusu kkl, asl,gerek olamazd. Her eyi gren, bilen kendimizikandrsak bile Onu kandramayacamz kavradmz Allah nnde ilerimizi grdmz hesabakatmaktan daha salam bir yol tutamazdk. Bakalarn oyuna getirmek suretiyle baanlan, bakalarnn oyuna geldii varsaylarak kurulan her i, znde pein bir rme banndnyordu. Bunu ben en iyive en kolay iir alannda anlamtm. air olarak, istesem bakalarnn zevk dzeyini, bilin dzeyini,bilgilenme imknlarn veri kabul ederek bir eyleryazar ve / veya szn akrobasisini yapardm. iirleuraan herkes bu meslein gz bacla ne kadarelverili olduunu bilir. Halis iire varma istek veiradesi aire kalm bir ey. yilik yap denize at,balk bilmezse halik bilir sznn en ok karln bulduu alan iir alandr. stelik yalnz Trkiye'de deil, dnyann her yerinde iire verilen emein ksa vadede yarara dnmedii, hele airine g

rnr hibir kullanm imkn salamad besbelli.Politik arenada sadk ve doru izgiyi takip etmeninsonucu iirden de verimsiz. nsanlar gnbirlik karlaryla ok kolay avutulabiliyorlar. Byle olmasabile siyaset, kaba gcn son sz en kolay syleyebildii bir alan. rksz, rtc olmayan ve insanlarn eksilmeyen bir yaran srekli olarak eldeedebilecekleri ilere balanmak, insann iinde her

trl dalgalanmadan etkilenmeyecek bir mutlak bulunduu inancn tamasyla mmkn.

Vakit geirmeden belirtmem doru olur ki bu

70


71/120

al-verii yoktu. Yahut bilin dzeyinde benim bunu algladm vaki deildi. Belki ocukluumun zihin ikliminden szan bir eyler olabilirdi, ama bunurahatlkla reddedecek soukkanllk sahibi olduumu sanyor veya sanmak istiyordum. Bir ii doruyaparsam gelecekte bunun mkfatn grrm veya tersi olurste cezalandrlrm gibi bir dnceyeyaknlk duyuyor deildim. Hele lmden sonrakihayat zihnimden ok uzak bir kavramd. Tam tersine lmden nceki hayata verdiim nem yaadklarmda, yaptklarmda, hissettiklerimde, zlediklerimde gerek, sahici ve sarslmaz bir taraf aramayazorluyordu beni. Bunun taraftarln (partizanln) yapmak hayatm batan baa doldurmaya yetecek zenginlikteydi. Nasl sosyalist adn tayan birtoplumun mutlaka sosyalist olmayabileceini, bensosyalistim diyen adam mutlaka sosyalisttir diyekabul etme zorunluluum olmadn, hatt sosyalist grnl olmann, sosyalizan grnen faaliyetlerde bulunmann buna yetmeyeceini dnyorsam; sras dklnce altndan mankafalk veya riya srtan iire de gerekten iirmi gibi bakamaz-dm. Bakalar neyse ama ben kendi abam bir aldatmaca uruna harcamamalydm. iirde de politikynelilerimde de sahicilik araym dorudan doruya niha gerekliin olmakla her eyin stndeyer tutan (dllendiren, cezalandran deil) Allah'nvarlndan g alyordu. Bu inan bir bakma slmncesi Araplarn deus otiosusuna inanmak gibi bir

eydi.Benim masalmn sosyalist veya komnist unsuru ancak 27 Mays 1960 sonrasnda Trkiyede gendnceli insanlarn ok ynl yurtsever atlmlanalc gzle yeniden deerlendirilebilirse bariz bir

71


72/120

ekilde anlalabilinir. ok ynl diyorum, nkTrkiye'nin yeni ve kkl deiiklikler getirecek re-organizasyonunu neren sadece sosyalistler deildi.

Yaanan zelil durumun msebbibi olmadna inanan herkes, toplum karsnda sululuk duygusu tamayan ve daha iyisi iin sorumluluk yklenebileceini dnen herkes Trkiye'de gerilik zincirinikrmann gereine inanyordu. Bu eilimi kuvvetleda vuran insanlar arasnda cidd program farklaryoktu. Aslnda pek programda yoktu ya! htiya,zlem, irade vard. Gelecei kurma tutkusuna sarlm insanlarn neden sosyalist veya komnist olanlar (yle grnenleri) bana ulaabildiler ve nedenlkc denilen, eriat denilen insanlann arlanbana ekici gelmedi ? Bu sorunun cevabn mahhas artlar cevaplamtr diyenler kabilir. Ama ognlerin benim iin olabildiince etkiye ak gnlerolduunu ok iyi hatrlyorum. Hi kimse aklm elmek, beni sol grlere ikna etmek iin aba gstermedi. Beni bir zehirleyen (!) olmad. lk ynelilerimbalar balamaz ise aksi istikamette uyan ve tehdit

niteliinde bir ok tepki grdm yaknmdan, uzamdan. Buna ramen hakl bulduum, gerekli saydm taraf tutmaktan geri durmadm. Tarafmtuttuktan sonra da mtereddit ve tutuk davranmadm.

Bana hakl grnen taraf, szn ak ak syleyen ve ok daha nemlisi ne sylediini bilen taraft. Benim yetime dnemimde lkcler ve eriat

lar kendi tezleri bakmndan olduka bulank bir konumda idiler. Dnyada tuttuu yeri anlamak ve nasl bir yer tutulmas gerektiini bulmak isteyen birgence ekici gelecek dilden mahrum idiler. Ben temiz havaya kmak istiyorum, onlar bana souk al

72


73/120

gnlndan bahsediyorlar. Ben iki ayam zerindedurmann erefini ele geirmeye abalyorum, insann kendi ayaklarna gvenerek yrmesine hayranlk duyuyorum, ama onlarn byle meseleleritanma aamasna gelmediklerini farkediyorum.Genliimde saclar hep kmsedim. Bana greonlar herhangi bir dnceleri olduu iin deil, dnmekten korktuklar iin bir mevzi tutmulard.Veya (bu nokta hep nemini korumutur) kendilerini kendilerinden her bakmdan byk saydklar insanlar gznde mut, ie yarar klma gayreti idi sacl besleyen. Soran, soruturan, itiraz eden ve gerektii yerde bakaldran bir insann (bir gencin) geleceini rizikoya soktuunu her aptal anlayabilirdi.

Btn yasaklann insanlar o yasaklan inemeye doru kkrtt sylenir. Belki ilk genlik ylla-nmda byle bir cazibenin etkisini zerimde hissettim. Ama beni komnizm ynnde cezbeden asl etken, bu yolla daha bilgili, daha geni ufuklu, zevkidaha gelimi ve hatt daha ahlkl bir insan olabileceimin iaretlerini grm olmamd. Diyebilirim

ki sosyalistlerin ktleyici, karalayc, sulayc birslpla kullandklan mutlu aznlkszn kendiiimde ters evirmitim. Bana gre mutlu aznlk iyieyleri seven, ancak iyi eyleri sadece iyi olmalanyznden sevebilen kiilerden oluabilirdi. Kadirinas itaatsizliim ve tevars edilmemi asaletim benibyle bir aznln iinde yer almaya deta zorluyordu. rencilik yllanmda sosyalist grlere rabet

etmeyen yatlanma baktmda grdm manzarakasvetli ve bayayd. Byk ounluk iinde bulunduktan aleldelikten hi rahatsz olmayan, at gzlkleriyle (kendi llerinde) ilerlerken gnn gneden kimselerdi. Yatlanm arasnda baz Trkler

73


74/120

ve baz mslmanlar yok deildi. Zaman zaman aramzda geen tartmalarda gryordum ki onlariyi lerini asla tercihe ayan ekle sokamyorlar,ama ancak sosyalistlerin iyelerinden kendilerindede bulunduu yolunda bir savunma yapabiliyorlard.O halde sosyalizme ktsfat nasl yaktrlyordu ? Bunu yapmann tek yolu, sosyalizmin ve komnizmin yerleik kurumlan ykt veya ykaca iddiasn ileri srmekten geiyordu. Savunulmak istenen yerleik kurumlann gerekten ayakta durupdurmad aratrmasna, sorgulamasna girecekolursanz tartma bitiyor, yumruklar sklyordu.

Yumruunu sosyalistlere kar skanlar sadece trk-ler veya eriatlar deildi. Sosyalist olmayan solbu konuda dierlerinden bir adm ilerideydi dorusu: Ben Atatrk'e laf syletmem tehditi, Bununkatli vaciptirhkmnden ok daha reeldi(dir).

Bundan yirmibe-otuz yl nce Trkiye'de bazinsanlara sosyalist ve komnist denmesi, byle biradlandrmay o insanlann da kendilerine uygun say-malan, zerinde dnlmesi gereken bir husustur.

Bana yle grnyor ki bugn dahi byle bir adlandrmann gereklii zerinde dnmek zorunludur.Eer komnistlii kendine yaktran kimse Trkiyezerinde karlan bulunan bir siyasi gcn temsilcisi, ajan, casusu deilse, nedir ? Bu soruyu sormaklaallm bir karalamaya katldm ifade etme durumunda kalmak istemem. Benim kendi maceramnda esintisi yardmyla zihnimde akla kavutur

ma gayreti gsterdiim husus udur: Sosyalizmin,komnizmin, marksizmin Trkiye'de mekn tutabilecei bir toplumsal unsur, yaayan bir toplumsaldeer var mdr? Yoksa sosyalistlik (btn varyantlaryla) Trkiye'de budist olmak gibi srrealist

74


75/120

olmak gibi bireyin kendi dnyasnda kapal kalansemeleri ilgilendirdii iin hibir toplumsal arlasahip olmadan varln srdren bir dnce tarz

mal m, yoksa glp gemeli mi ?

Sosyalizmin bir toplumda gerek bir temele sahip olup olmad sorusuna bizzat sosyalistlerin verecekleri cevap, o toplumda retim glerinin gelime seviyesiyle balantl olacaktr. Yani sosyalistlersanayilemenin belli bir ortalamann stne kttoplumlarda sanayi.iilerinin mevcudiyetiyle birlikte kendi varlk artlarnn da doduunu kabulederler. i simlinin nitelii ve gelecei meselesi g

nmz sanayi-tesi toplumlannda yeni teorik belirlemeleri zorunlu kld gibi teknolojik donatm bakmndan izleyici veya gdlen lke durumunda bulunan toplumlar da son derece girift bir hale girmitir. Trk sosyalistlerinin kapanmayan yaras da bu-dur. Sosyalist propagandann yaygnlk imknnasahip olduu dnemde ii snfnn nicelii, kantite-si byk bir dert idi; iilerin saysnda sosyalistleri

tatmin edebilecek oranda bir art gzlemlendiindeise iilerin nitelii, kalitesi byyen bir dert halinegeldi. Dolaysyla Trkiyede sosyalistim diyen herkes kendini ancak dnya sistemi iinde Trkiye'ninyerine ilikin baz tezlerle aklama mecburiyetiniotuz yl nce nasl duymusa bugn de duymaktadr.

Trkiye'de sosyalist olmann, sosyalistlie yakrbir gerekesini bulmak mmkn deildir. Ancak her

lkede bu gibi insanlar vardr diyerek onlara mazeret salanabilir ki bu durum onlan Yehova ahit-leri'nin sahip olduklar konuma benzer bir konumdabulunmaktan kurtaramaz. Bat Avrupa lkelerindegerek dinle ilgili tutumlar yznden, gerekse mes

75


76/120

leki yerleri gerei olarak gemii bir ka yzyl gerilere uzanan muhafazakr, liberal, sosyalist, komnist aileler vardr. Trkiye bu bakmdan Yunanistankadar bile belirgin izgilere sahip deildir. Yani Trkiye'de herhangi bir sosyalistin yeri bir toplumsal snf iinde bulunamayaca gibi aile iinde de bulunamayacaktr. Sosyalistler din ve mezhep farklarna,etnik zelliklere yaslanma zorunluluunu kendimevcudiyetlerine tek dayanak yapabilmektedirler.Bunun vard sonu da marksizmin dayand temellerin grmezlikten gelinerek, insanlarn karsna sosyalist maskeli birok taassubun kmasdr.

Gereki bir gzlem, bir toplumda sosyalistlerin

temel atabilmelerinin sadece ii snfnn saycaokluuyla veya retim glerinin gelikinlik derecesiyle balantl olmayp o toplumun siyasi rgtlenmesiyle dini rgtlenmesi arasndaki ilikiye okey borlu olduunu bize gsterir. Devletle kiliseninkaynat Ortodoks Rusya'da komnistler, brokratik bir rgtlenme tarzn yrrle sokabilmilerdir. Protestanln zafer kazand Germanik lke

lerde komnistlerin rgtlenmeleri demokratiktir.Katolik lkeler ise komnist partileri kilisenin alternatifi saylabilecek bir rgtlenme tarzn elde etmeyi baarmlardr. Ksacas hristiyan toplumlardakomnist hareket, kiliseye bir cevap mahiyetindedirve kilisenin negatifi kalarak da olsa o toplumsal yapnn zelliine intibak etmek zorunluluuyla yz-yze gelmitir. Hristiyanlkla ilgisi olmayan in'de

ise bir sre hkmran olan siyasi sistem sosyalizmveya komnizm deil, Taoizm'le tuhaf bir akrabalbulunan Maoizm idi. Bu sistemin nitelii de ileyitarz da Avrupada ayn ad tayan sistemle uzlaa-maz farklar tayordu.

76


77/120

Trkiye de sosyalist veya komnist grl birkimsenin meselenin bu ynyle ilgilenip, kendi varln aklama gayesiyle zihnini yormasna uzun zaman gerek olmamtr. nk hi zerinde konuulmasa da bir sosyalistin kendine temel olarak devletiald, Trkiye Cumhuriyeti'nin kurulmasn mmkn klan sosyal ve kltrel deimeleri, deimezveriler sayd kesin ve bedih idi. Sosyalistler arasnda blnmeyi mmkn klan dnceler her ikitarafn kendini devletin garantrl altnda hissetmelerinden, kendilerini devlet karsnda hakl tezledonanm saymalarndan g alyordu. Bir tarafmilli ordu iann kendine bayrak edinirken, kartaraf 1961 Anayasas ve bu Anayasa ile getirilen hukuk kuramlarn meruiyetinin teminat saymaktaidi. Akas bir sosyalist ancak kemalizmin baarlan zerine bina edebilecei eylemlerle yol alma gc gsterebileceini bilmezlik edemezdi. Trkiye'ninartk mslman bir toplum olarak nitelendirileme-yecei ise kemalizmin temel kaziyesi idi.

Kendine devletten baka melce bulamayan bir

sosyalist akmn gelecei ne olacakt ? 1968'de e-koslavakya'nn Varova Pakt yeleri etiketi altndaSovyet Rusya tarafndan igali yznden Trk sosyalistlerinin yzyze kaldklar durum bu sorunundolayl cevabn iinde tamtr. Geri bu olayigalden yana olanlar, igale kar kanlar eklindebelirgin bir blnme dourmad Trkiye'de. nksosyalist teorinin Trk aydnlan mktesebatndaki

dzeyi byle bir tartmay yrtebilecek kadar yksek deildi. Aynca sosyalist aydnlar u veya buynde davranmaya zorlayacak bir tekilt basks daszkonusu deildi. Buna mukabil 1968 bahanndanbalayarak renci olaylan hzn artrm, bunlar

77


78/120

yalnzca niversite evresinde kalmayan, btn lkede zaman zaman sa-sol atmas olarak, zamanzaman da sol-sol atmas olarak etkisini duyuranolaylar haline gelmitir. Bu olaylarn lke apndabir hareketlilii mmkn klmas, onlann sadece birer genlik ve renci olay nitelii iinde skp kalmas gerekliini deitirmemitir. Deien ey, tepeden inmecilii seenlerin bu renci-aydm sosyalizmi iinde fiil bir stnle sahip olmalan ve TPiinde daha ok mttefik bulabilmeleridir. ekoslovakya'nn igaline kar kanlar, artk sosyalist kalmama tehlikesi iine dtklerini hissettiler deta.M.A. Aybar aleyhine yrtlen hareket, Trkiye'debtn dnyadaki deneylere benzemeyen bir sosyalizm giriiminin, sosyalizmin bizatihi kendisinin devazgeilebilir olduu noktasnda gtrebilecei korkusu ve telayla yrtld. Srtnda yumurta kfesi olmayan aydnlar sadece herhangi bir insan gibisatn alnr trden yaratklar deildi, ok daha vahim sonular douran bir zellikleri vard aydnlarn: Onlar kendi aydn niteliklerinin tehlikeye girdii yerde, yaftalarn, statlerini koruyabilmek iinemek verdikleri nice eyi terkedebilen kimselerdi.Grne gre ben de onlardan biriydim. Byle biriolmaktan kurtulmann yolu var myd ?

1969 sonbaharnda askerden dndmde sosyal evre bakmndan ok deiik bir ortam iindebuldum kendimi. Sosyalistlerin arasna katlan yeniehrelerin saysnda byk bir art vard. Bunlarn

bir ksm, daha iki yl nce gel u iin ucundan tutdenildiinde yan izen kimselerdi. Ama bugn mangalda toz brakmyorlar, oradan oraya kouturuyorlard. Onlardan rendim ki meer ben bir oport-nist imiim! Neden ? nk onlann sosyalist diye

78


79/120

bilinirlerse canlarnn yanacan, gelecektekimeslek baarlarnn gme gideceini dndklerizamanlarda Trkiye'de bu alanda ne yaplabilirseyaplmaldr diyerek ortaya atlanlardan biriydim.Peki, benden nce, benimle birlikte ortaya atlanlarneredeydi ? Onlan da dierlerinden ayrdetmek gleir olmutu. Herkes birbirine kar gergin. Herkesdierinin ne kadar hain olduunu dnmeden edemiyor. Herkes (bacak kadar ocuklar bile) kariyeriz-min batanda rpnrken yanbanda boulan benzerini baklama firsatm karmamaya alyor.

Neydi onlan bu derecede pervasz, gz kara vetakn klan ? Tepeden inmecilerin kulana birileri

devrim yakn diye fsldamt, bu bir. kincisi,Trkiye'nin kendine zg ve gerek meselelerini tartmas pek ok konuda mill mutabakatgetirebilirdi. Byle bir uzlamann ortaya kmamas iin isehr gr gerekliydi. Grdm kadaryla solculuk,sacln dman kardei haline gelmiti: Solcu tarikatlar domutu. Genler dnmek, tartp bimek ve karar vermek gibi yorucu ilerden kendile

rini uzak tutuyor, bunun yerine bedenlerini yormayve bylelikle dikkat ekmeyi uygun buluyorlard. Artk solculuun da gelecek vaadeden, kra dnebilir taraf olduundan, kendisinin de ie yaradnbililerine ispat etme yanmdayd. Ama bunun yannda akl almaz bir zevksizlik, ucuzluk, anlayszlk furyas balamt ki bu durum beni Lunaarskinerede ? sorusuna gtryordu.

1967'degllerin bin yllk mezar bendedirdiye yazmtm, 1970de yazdm isetez kzaran.gl-lerden kendini sakn idi. Gnlk hayatn derinlikten mahrum ve lemle gelen dn bayramanlay iinde akna duyduu tepkiden tr bir siyasi

79


80/120

balanmay seen birinin, bu siyasi balanma paralelinde doan olaylarn alabildiince yzeysellemesikarsnda duyaca doal tepki, mihveri arama konusundaki srarn srdrmek olabilirdi. Nitekim deyle oldu. Karmakark olaylar sadece budalalarnpayna den bir ifrazat sayyordum. Benim iin birbaka direni dnemi balamt. lerin asln merak edenlerin, meselelerin zne varmak isteyenlerin ilgileri neye ynelmiti ? Cebimdeki adreslerdenumut kalmamt gerekten.

nce sosyalist, sonra marksist olmann banasalad byk imkndan yararlanarak sradan birinsan ylgnla, ksknle ve bunalma srkle

yecek artlarda kendi bama sava srdrdm. iirin salam bir kalkan olduunu o gnlerde daha iyianladm. Neydi byk imknlarm ? Sosyalist olmakbana yurtseverlii, yani topra ve insanyla kendilkemin benimseniini getirmiti. Kendi lkemdetehlikede olmamak, kendi lkemi tehlikeye atmamak fikri belli bir psikolojik rahatlk salyordu bana. Bunun tesinde doru eylerin ancak kendimize

ait bir kltrel donatm sayesinde yaplabileceinikafama iyice yerletirdiimden elverili aralar bulabilmek iin aba harcyordum. Mesel, devrimcibir grubun toplantlarna katlma teklifini, cumartesi gnleri Farsa dersine gitmek zorunda olduumdan reddedebilecek gvene sahiptim. Gven diyorum, nk evremdekiler semeresini uzun vadedeverebilecek kkl giriimler yerine o gn kendi dev

rimci prestijlerini artracak davranlar seiyorlard. Aksini yapmak iin kiinin kendi sosyalistliineve marksist formasyonuna salam bir gven duymas gerekti.

80


81/120

trl dogmatizme kar durabilecek aratrclkla,yenilie ak olmakla balantlyd. Geri iinde yaadmz toplum aydnlanma denilen zihin aklevresini yaam deildi, ama bu benim bu yndeadm atmama engel tekil etmeyebilirdi. Aydnlanmann klc, benim gibilerin kendine yol amadakullanacaklar temel aralardan biri olmadka, gerekten aydnlanmay yaam toplumlarda bile aslfonksiyonunu yerine getirememiti. Kald ki srpsikolojisine kendini kaptrmada zel bir yeri olan

Trkiye'de byle giriimlere duyulan ihtiya bir baka lkeden daha fazladr. Ne var ki marksist olmann insana salad hareket serbestisi ikili karaktere sahipti. Bir yanyla hi bir mistifikasyona yzvermeden gzpek bir aratrma, olaylarn ardndayatan gerek sebebi aratrma abas ve aralksz,srekli bilgilenme srecine bel balamann stnln seiyordunuz; dier yandan ise edindiklerinizle kendinize gelecein dnyasn kurmak iin bir yoliziyordunuz. te bu ikinci tarafa geince meselebsbtn atallayordu. Acaba bir yanda elde ettik

lerinizi dier yanda harcamak zorunda mydnz ?Mistifikasyondan salim kalma titizlii yeni bir mistifikasyona hizmet etsin diye mi gsterilmiti ?

1852'de Weydemeyer'e yazd bir mektuptaKarl Marx, modern toplumlardaki snflarn ne varln ne de aralarndaki mcadeleyi kefetme erefinin kendisine ait olmadn sylyordu. Thierry veGuizot gibi tarihiler (Marx onlara baz burjuva ta

rihileri diyor) snf mcadelesinin kaynan ve tarihi geliimini tasvir etmiler ve Ricardo gibi iktisatlar (Marxm nitelemesi yine baz burjuva iktisatlardr) snflarn iktisadi anatomisini akla kavuturmulardr. Benim katkm diyor Marx,

81


82/120

unlar ispat etmekten ibarettir: (1) snflarn varl- retimin gelimesindeki belirli tarih evrelerle s-nrldr; (2) snf mcadelesi ister istemez proletaryadiktatrlne gtrr; (3) bu diktatrlk btn s-nflarn ilgasna, snfsz bir topluma gei dnemi-ni tesis eder. Bu bilgileri Marx'in azndan almakbenim iin artc olmutur. nk marksizmdebana ekici gelen topluma bak tarz ve insanlk tarihini yorumlay zelliiydi. Meer bunlar marksiz-min tekelinde tuttuu bilgiler deilmi, birok bakabilgiyi (kimbilir ok daha ilgin ve aydnlatc olanlarn) Marx'i ve marksistleri okuyup getikten sonraedinmek daha salkl bir yolmu. Dolaysyla mark-sizmin de bir rn olduu Bat kltrne daha biralc gzle bakma zorunluluu douyordu.

in garip taraf Marx'in sunduu haliyle mark-sizmi elde tutmak, bir dnya gr olarak marksiz-mi iktisab etmek gleiyordu. nk toplumlannsnfl olduunu ve bu snflarn atma iinde olduunu kabul etmeniz sizi marksistler arasna dahiletmeye yetmeyecektir. Snflarn iktisadi anatomisi

konusundaki bilgileriniz de burjuvakalmaya engel deil. Marx zel olarak sizden unlar kabul etmenizi istiyor: (1) nsanlk Adn cennetinden (gardenof Eden) kovulmutur; (2) nsanlar arasndan yalnzca deer yaratanlar (salih amel ileyenler) kazanl kacaktr; (3) Cennete dn vardr. Eeruzak veya yakn bir dnya cenneti tasarnz yoksaMarx'in katksndan nasibinizi almanz yine mm

kndr, ama sradan bir ansiklopedi maddesi evresinde. Ancak messianicarya kulak vermisenizsizi marksist sayabiliriz, iin garibi, bu sevdveti ksmen Hess'te ksmen de Babeuf te, Buonar-roti'de, Blanqui'de bulmak mmknd. imdi benim

82


83/120

nme iki mesele birbirleriyle kaynam halde kyordu: Bat kltrn doru alglamak iin hristi-yan zihin yapsn iyi tanma zorunluluu apakt.Hristiyanla alternatif olarak sunabileceimizmarksizm de dnyevilemi bir ilhiyat katk diyesunuyorsa olay yerli yerine oturtmamz ve hristi-yan olduumuzu kabul etmemiz gerekmez miydi ?Adeste fideles!

Hristiyanlk, Batl olmayan bir sosyalistin gznde Baba-Oul-Ruh-l Kuds lemesindeki ab-ra ka dabrann tesinde, tarih boyunca yaad rmenin, kan dkcln, tefesshn tesinde biranlama sahipti. Batl olmayan milletlerin boyundu

ruk altna alnmasnda, ruhen zavalllatnlmasm-da, deerlerinin yamalanmasnda militan bir ideoloji anlam tayordu Hristiyanlk. Marx doulu ka-vimlerin zgnln savunan bir dnr hi deildi oysa. Onlann da modernleme aamas geirdikten sonra Batl kavimlerle ayn kaderi paylamalarn ngryordu. Proletaryann zaferi bir ih-kak- hak mcadelesi sonucunda, yeni sosyal ve eko

nomik artlarn en gl snf olmas sebebiyle eldeedilecekti. Darwin'in doa bilimleri alannda yaptneyse, Marx onu'sosyal bilimler alannda yaptnainanyordu. yi ama neydi Darwinin yapt ? Dar-win'in yapt, ekonomik baar uruna yrtl-mekte olan mcadeleyi yzn doaya dnerek ay-nen okumaktan ibaretti. Malthus'un grlerini ove A.R. Wallace, eletirmeksizin ve Malthus'un yapt kesin genellemelerin kantn aramadan kabullendiler. Bylece Darwin hayatta kalma olgusuylabiyolojik gelime olgusunu birbirine kartrd; hayatta kalabilmek iin bireysel yapabilirlik ve yeterlik dnda bir ok baka artlar gerekirdi. Bir yanda

83


84/120

uyum salama dier yanda daha iyi olana dnmevard; bir yanda uyarlama (adaptasyon)'dier yandafiziksel atlm vard. Darwin bunlar birbirine kartrd. Ksaca, ada insann kendi cinsine kar gsterdii insanlk d tutumu, yaanmakta olan srecin btnn tabiatn zerine ilitirmek suretiylehakllatrd.

Darwin'in benimsenen yaygn etkisinin srrburada gizlidir: Onun doal seme teorisi endstriyalizmin acmaszln takdis etti ve endstriyalizmi izleyen emperyalizme taze kan pompaland.Var olmak iin mcadele kavramn vurgulamannyardmlama faktrn unutturduu nemsenmedi,

trler arasnda mcadele deil de ibirlii bulundu-unun hayatn dayanaklarndan biri olduu gere-inin gzden uzak tutulduu nemsenmedi, yiyecei-ni paylaarak yaama tarznn yamaclk kadar es-ki olduu nemsenmedi (...) Bylece Darwin, bir bi-yolojisi olarak deil, bir mitolojisi olarak zafereulat: Snfn, ulusun, rkn hak iddia ediine kut-sal bir bilimsel dogmann desteini salad. (Le

wis Mumford, The Condition of Man, London, 1994.pp. 349-50).

Bat dncesi nerede sarsc ve parlak sonulara varmsa, bu sonulardan yararlanmay mmknklacak yumuakl terketmeye yneliyordu. Dncenin sertlemesi, katlamas demek bizi o dnceye -gtren yollarn tahrib edilmesi demekti.

Daha da kts bahis konusu dnceyi daha ileride amak, bunu yaparken de insanlarn iyilemesinitemin artlarn korumak zor, bazan imknsz oluyordu. iyileme toplumun olduu kadar bireyin, dpedz kii olarak kendimizin meselesiydi. Bu konuda 60'l yllarn bandan beri ilgimizi eken psika-

84


85/120

naliz nemli bir yer igal ediyordu. Bat Avrupadapsikanaliz ile marksizm aras ilikiler daha sk elealnr olmutu. En azndan Sartre bu alann en bilinen savunucularndand. Kendi payma ben psikanalizin marksizm yannda gl bir teori olarak belirlemesinin siyasi mcadeleye engeller karacave devrimcileri ak seik dncelerde karar klmada zorluklara sokaca grndeydim, nceleri.Fakat 1964 ylnda yazdm(...) yrtsn plerimipasl tenekeler, soyunup org alaym msrann Fre-ud'un yazdklar arasnda bir yorumuna rastlayncapsikanalize bakm deiti. Freud'un yazdna greryada plak olarak piyano almak obje olmaksznbir cinsel doyum isteinin belirtisiydi. Pes dorusu!Tam isabet! Geri ben msramn imgesine ryadaulamamtm ama iir, uyankken rya grmek deil mi ?

Bandan beri benimsediim, bilgilenmedenkorkmak ilkesi, psikanalize yaklarken de deerinikoruyabildi bir ok adan. nsanla ilgili ne kadarok alan aydnlatlabilirse o kadar iyi olacakt ve bu

tek tek insan olarak hepimizin topluca, bir grupiinde, bir siyasi birlik iinde rgtlenmi toplumolarak hepimizin iyilemesi bakmndan hibir mazeretle elden karlmamas gereken, feda edilmemesi gereken bir zenginlikti. Trkiyede sol mcadele,renmeye ak ynyle ne kadar olumlu bir greviyerine getiren hareketliliin temsilcisi olmusa, herrendiini ksa srede mutlaklatran ve bildii ka

darnn btn kaplan aabilecek bir anahtar olduunu varsayan tavryla da bilginin stn rten birolumsuzluun sembol haline gelmiti. Hele u MillDemokratik Devrim rtkanlan, daha elemanterbilgilerden mahrum olduklan her yazdklarnda

85


86/120

aka srtt halde nasl da hakimne etvar ile ortalkta dolayorlard! Toplum sorunlarna dorudanbir zm nermese bile psikanalizin dnen insanlar katnda zihnin ilek tutulmas ve her trldnce taassubunun zayflamasnda bir rol ykleneceini kabul ediyordum. nk psikanaliz genellemeler yapsa bile esas itibariyle tek tek vakalarn ele alnmasyla (case study) ilerleyen bir bilgilenme disipliniydi. Tek tek olaylar da onu inceleyenlerimeselenin her ynyle bakabilecek genilie gtrsegerekti. Ama bize psikanalizin neden yalnzca Freudambalaj iinde sunulduunu dorusu hi merak etmemitim. Bir baka psikanaliz stadnn, J ung'untankl bu konuda yeterli aklamay sunacakt:

Freud,'un u szleri bana nasl syledii haf-zamda canldr, 'Sevgili J ung, cinsel teoriyi aslaterk etmeyeceine sz ver bana. Her eyin en asl budur. Anlyorsun ya, onu dogma haline getirmeliyiz,yklmaz bir siperBunlar byk bir heyecanla sy-ledi, bir baba edasyla devam etti: 'Ve bana u tekeyi sz ver, sevgili olum: Her pazar kiliseye gide-

ceksin'. Biraz hayretle sordum: 'Bu siper neye kar-?' Soruma yle cevap verdi, 'amurun akntsnakar' ve burada bir an tereddt etti, sonra ekledi,'okltizm (*) amurunun'. Hereyden nce 'siper ve'dogma' kelimesi beni tellandrd, zira dogma,inancn tartlmaz bir ikrar demekti, eer insannamac pheleri bir kerede ve sonuna kadar bastr-mak ise dogma ihdas edilirdi. (...) Freud'un 'okl

tizm'le kastettii ey aslnda psyche hakknda felse-fenin ve dinin rendii her eydi, buna belirmekteolan ada parapsikoloji bilimi de dahildi. (C.G.

(*) Occultism: Doa st glerin bulunduuna, bunlann insan de

netimi altna alnabileceine inanma veya bu alanda alma.

86


87/120

J ung, Memories, Dreams, Reflections, Glasgow,1967).

Bn bilgiye bir alm, bir genileme ve rendiklerimle dnya zerindeki varlm anlamlandrma imkn olduu iin rabet ediyorum. Fakat

bilgi olarak karma kan dnya grleri nce yenibir ufuk gibi grndkleri halde, sonradan sadecekendi kanallarnda seyretmek artyla yararlanlacak bilgiler sunduklarn itiraf eden diktatrler haline dnyorlard. Oysa benim birinci derecedenemsediim herhangi bir dnya grnn bayrann ykseltilmesi deil, kendime, birlikte yaadm insanlara ve mmknse btn insanla iyile

tirme getirecek bilgilere varmak, bu bilgileri geerliklan dnme yollarm ak tutmakt.

ite, 12 Mart 1971 muhtrasyla gelen askermdahale benim zihnimin byle meselelerle, bunlara benzeyen ve benzemeyen birok meseleyle r.egulolduu bir zamanda vuku buldu. Yirmialt yl yaamtm. Daha gen yalarmdan itibaren dnr

dm ki bir air, iir izgisinin ana hatlarn yirmialtyana kadar izmek zorundadr. Bu inancmn dayanan, kaynan hi bilmiyorum. iire yirmialtyandan sonra balanlmaz. Bu yaa kadar airliiotantik yanyla, aync vasflaryla, ortaya koyduuiirin gcyle belirginlik kazanmam kimseler artkbir daha iire zg canl ve canlandrc niteliklerikazanamazlar. Yirmialt yatan sonra air olunmaz.

Olduu sanlanlar varsa onlann nasl zden mahrum birer gsteri sergilediklerini ancak iire beslenmek niyetiyle yaklaanlar veya iirle beslenmeyeelverili bir bnyeye sahip olanlar kolayca anlayabilir. Octavia Paz'n dedii dorudur, burjuvalarnbnyesi iirin sindirimi iin elverili deildir. Ksa

87


88/120

cas, air olarak ne yapabilecek idiysem, yirmialtyama kadar bunun btn belirtilerini ortayakoymu olmalydm. Ben bu airdim ite. iirim benibir yere getirmiti, ben iirimi bir yere getirmitim.Bundan sonras, kurulmu bu iirin oalmas ya daair olark benim neyin szcs olduumun rnek-lendirilmesiyle ilgiliydi.

imdi lmcl bir tehlike bekliyordu beni. Birok airin belli bir yatan sonra bana gelen eydibu: Kendini tekrar etmek. Yani snrlan, snr tala-n baka insanlarca da farkedilmi ve belki de zmlenmi bir duyarl yeniden, tekrar tekrar retmek.Szkonusu tehlikenin de bu tehlikeyi savuturma

nn yolunun da dnceden getii benim iin belli.Dnce asl mahiyeti bakmndan beni daha ok ilgilendirir hale gelmiti. Dnya grlerinin erevesi iinde karma kan dncelerin, o dncelerletanmann ilk heyecan getikten hemen sonra baskc birer inzibat roln stlendiklerini anlamtm.Demek ki dnlm olan ve dnlm olmakl-yla evrimini tamamlam dnceler deildi beni

ve iirimi besleyen. Daha nceden, bakalan tarafndan dnlm hususlarn hayatmza nasl biryn vermesi gerektii yolunda dnmek, z itibariyle dnmek deil, nihayet bir zihin ilemini yrrle koymakt. Dnlm eylerin u anda hayatmzda nasl bir yer sahibi olduu zerinde dnmek ise bir ncekinden bir ka gmlek daha stn idiyse de yeterli saylmazd. Benim iin tatmin

edici nitelik, dnme imknn kullanabiliyor olmada yatyordu. Nasl dnleceini bilmeyi gze almalydm.

Daha nceleri, yani 1964 ylnda dncesistemleri karsnda iirin zgrln savunur

88


89/120

ken, dnce olarak tandm alan daha ok teorileri kapsyordu. Bunlarn bilimsel teoriler olmas daart deildi. Tutarll gzetilerek dil iinde vcutbulmu btnlerdi bunlar. Bylesi bir anlay iindednya grlerinin dayandklar teorileri hesaba katan, onlarla nasl al-verite bulunduunu irdeleyipsoruturan bir iiri yazlabilir saymtm. 1971 ylnda dnebilmek mmkn m ?ile yoluma devametmek istiyordum. Byle yaparsam kendimi tekraretmekten salim kalabileceimi ve bandan beri titizlikle korumaya altm iirin ve dncenincanll olayn srdrebileceimi kabul ediyordum.

12 Mart 1971 mdahalesiyle gelen yeni dnem

benim dnme merdivenimde ykselmeme, aclarpahasna da olsa, yardmc olabilecek bir ortam salad. Yaayanlar hatrlayacaktr ki o gnler, bir askeri rejimin sk disiplinini gnlk hayat iinde hissettiren zamanlar deildi. Muhtra verildiinde bazsosyalizan, ilerici (!) evreler askeri mdahaleye destek olabilecek beyanlarda bulundular. rencilerinyaygn rgt Dev-Gen ve Trkiye retmenler

Sendikas bunlar arasndayd. Askeri mdahaleyeiyi gzle bakmayacak olan taraf da kendini szde or-todoksisiyle ylesine kskvrak balamt ki demokrasi hakknda bile syleyecek sz bulunup bulunmadn tartabilecek durumda deildi. Ksacas siyasi iddialarla ortaya kanlar, siyasi bilin szkonu-su olduunda acnacak bir manzara arzediyorlard.Bir mizah furyas balamt. Polis kitap toplamak

iin girdii evde Efltun'un Devlet'ini grnce demiki: Yahu biz kzl devlet bilirdik, bu Efltun devletde nereden kt ?Tutuklamalar, hapse girip kanlar oluyor, dernekler kapatlyor, dergiler kapatlyorve nelerin kapatld skynetim komutanlnn

89


90/120

bir bildirisiyle halka duyuruluyordu. Duydunuzmu, skynetim, komutanl yaynlad... numara-l bildiriyle d ticaret an kapatm.

Ama olup bitenlerin hepsi mizah konusu edilecek cinsten deil. Silhl mcadele yanls eylemci

gruplar faaliyetlerini srdryorlar. Bu gruplardaynetici konumunda bulunanlarn bazsn ahsentanyorum. Buna mukabil geliimi benim tamamenilgimin ve bilgimin dnda vuku bulmu olantekiltlan bana hem ideolojisi hem de elde tuttuktan imknlar bakmndan anlalmaz geliyor. Eylemler basna yansyor, mahkemeleri gazetelerdenizlemek mmkn. Herey bu genlerin karmakan-

k dnceler, karmakank ilikiler iinde kendilerini harcadklanm ispata yetiyor. Ancak harcadk-lan sadece kendi hayatlan olmakla kalsa keke. gencin idam edilmemeleri iin atlan imzalardan biride benim. Kimileri gibi ben de yle dnyorum:Bu genler idam edilmemelidir, nk bunlan asmak hakk sosyalist bir hkmetin olsa gerek.

Basit gibi grnen ama insan hayatnda oknemli yer tutan bir noktay vurgularsam, masalmn iinde neden mslman kelimesinin yer aldmaklamam mmkn olacak. Basit ama nemli nokta: nziva. 12 Mart 1971 sonras, sosyal hayattan eletek ekmemi salamad ama birlikte baz iler baardmz, dnyay tanmada yardmlatmz,birbirimizin dilinden anladmza inandmz ar-

kadalanmn hemen hepsi uzamdayd. Bense hepdnyor, dnmenin gcne varmaya abalyordum. Bu dncelerim neyi, nasl, niin yaptmladorudan ilikiliydi. Bana kiilik kazandrm bulunan deerler nelerdi ? Bu deerler kendi balannaayakta kalabilirler miydi ? Bu deerleri bana yakn

90


91/120

klan daha temel deerler var myd ? Neyi, hangiinsanlarla yapyordum ? Benim sahip olduum deerle bu insanlarn bir ilikisi var myd ? Bunlannyoksa, bunlarla ilikili olan baka insanlarn varmyd ?

nzivaya ekilmedim, fiili olarak. Fakat dncemi bulandracak, dnmekte olduklarm kesintiye uratacak ilikiler ortadan kalkt. Bu sre iindebeni mslman olmaya gtren belirgin bir olay, birkii veya belirgin bir i aydnlanmas yok. Yaadm binlerce olay, o gne kadar iyi veya kt balantlar iinde olduum binlerce kii benim z kaygula-nm bakmndan ne anlama sahiptir ? Neden rpnp

duruyorum ? Acaba insann hep korku ve tedirginlikiinde olmadan yryebilecei bir yol var m ? insanhem hakl olduunu, doru davran iinde olduunu bilip hem de gvenlik iinde bulunabilir mi ? Kime hesap verilecek ? Kim beni yarglayacak ? Eerhata ve yanl iindeysem beni kim bu halimle kabuledebilir ? Ondokuz yanda yazdm bir iirde:

Zengin dul dii bir kedi seviyor ya kucandaBelki bu insanlara gvenimi douruyor dur-

madan

demiim. nsanlara hangi balamda gvenilebilecei, demek ki kafamda yer eden bir hususmu.Bu gnlere kadar insanlarla aramdaki gven ban

kltrel bir dolaymdan geirerek kurabileceimidnmtm. Bu yzden, yazdm bir ka teorikyazda kltr mmkn olduunca sabit bir referans noktas grme eilimi tadm ifadeye abalamm. Fakat bu dncemi fazla ileri gtreme

91


92/120

dim. nk, kltr doru nun referans olarakalnacaksa, ahlk ifls ederdi. Ederse etsin diyemi-yordum. Farkettiim kadaryla, ahlk darda brakmak, nsan olan her eyi aklamasz brakmakdemekti. Ahlksz olmak nsan olann iine dahil

edilse bile byle bir katlm ancak mantkl kalarakbaarabilirdik. Ahlksz olan nsan olan iine katan mantk, bir baka ahlk (diyelim ki sosyal vefizik zaruret fikrini) esas kabul etmek zorundayd.Hangi ahlk ? Bu soruyu 'yaratl, varl mm-kn klan ahlk' diye cevaplandrabildim. Yenidendomay, dirilmeyi mmkn klan ahlk, ancak yaratlmay mmkn klan ahlk olabilirdi. Varlmborlu olduum, doru mu eri mi davrandm karara balayan olabilirdi ancak. Bylece teden berisahip olduum ve beni kendimi kandrmaktan alko-yan deus otiosus inanc, iimde Islm itikadnn Allah, Kaadir-i Mutlak inancna inklb etti. Ate'tenuzak kalmay, Bahe'ye girmeyi isteyen biri olmagvenine (ve belki de safiyetine) sahip oldum. El

hamdlillah.Eer iir anlatlamayan bir eyin anlalr k

lnmasnda bir grev stlenmise, Kt iirlerdenbalayarak yazdklarm tarih srasyla, yani Sevgili-me ftira (hayata iftira demektir bu), Kanla Kirlen-mi Evrak, Karl Bir Gece Vakti, Propaganda, Tah-rik, zlm Bir Srrn znts, Esenlik Bildiri-si, Ament sras gzetilerek okunursa yaadmgei srecinin iaretleri farkedilebilir. Geri bu iaretler ok gerilere uzanarak da bulunmaz deil ancak araymn en belirgin dnemi bu iirleri yazdm gnlere denk dmektedir.

92


93/120

Yine yle bir soru dost-dman birok kiininzihninde doabilir. 12 Mart 1971 rejimiyle solcularnzerine ynelen terr, smet zel'i etkilemedi mi ?Onun artk kendini mslman diye tanmlayp, solcu, sosyalist veya komnist sfatn reddetmesinde

bir tr ylgnln pay yok mu ? ok kr bu sorunun cevabn o gnden bu gne de facto verebilecekkadar yaadm. Trkiye'de yaayan herkes, resmiotoritenin korunmasz, sradan, atomize bireylerkarsndaki tavn yznden korkuya kaplmaktamazurdur. Bunun iin askeri bir rejim altnda bileyaamak zorunlu deil. Doulu despotik bir toplumolma zelliklerimizi gzden saklamak iin ok ustabir illzyonist gerek.

Allah'a hamdederim ki. 12 Mart sonrasnda hibir iddet ve yldrma hareketiyle yzyze gelmedim. Eer byle olsayd, gururum belki beni yanlolduunu bile bile belli bir tutumda kalmaya icbaredebilirdi. Zayf yaratklarz. Kendimize yediremedi

imiz davran tarzlar oluyor. Nitekim, benimkendimi mslman saymamla, mslman olduumu da vurmam arasnda belli bir zaman aralvardr. Herkesin solcu dncelerini rahatlkla ifadeedip savunabildii bir ortam olan Trkiye'ye dnenekadar mslmanlm kendimden bakasna itirafetmedim.

Esasen benim gibilerin korkmas iin bir sebepyoktu. Nereden mi karyorum bu sonucu ? srailBykelisi Elrom'un karlmas zerine giriilenbyk toplamasrasnda, zerimdeki seyahat kyafetinden kukulanan polis beni Malatya'da merke-

93


94/120

ze davet etmi, kim olduum konusunda Ankara'dancevap gelmesi iin bir gece nezarette misafir olmutum. Ankara, dosya mnderecatm Malatya'ya ulatrnca sen de az deilmisin hanidiyen polis beniemin ellere ulatrmak zere Diyarbakr'a gtrd

nde, gece ge vakit yatandan kaldrlan komutanla komiser muavini arasnda geen konumadauzaktan uzaa kulama abnan cmleler arasndanunu ayrdedebilmitim: Biz bunun gibilerini ara-myoruz, kardeim.Yine de beni bekliyordu yzlerce retmenle birlikte bir erat kouunda gecelemekve kampn gediklileriyle n karavana yemek.Gerekten 12 Mart rejimi benim gibilerin peindedeildi. Kimi zaman bir arkada geliyor, polis bi-zim evden senin fotorafn ald, dikkatli ol diyor.Bir bakas, filncann ifadesinde senin adn ge-mi, bugnlerde senin de ziyaretin olabilir uyarsnda bulunuyordu. Bu arada nasl olsa bizim eviaramazlar dncesiyle, bir arkadam sakncalkitaplar (!) m kendi evine tayor ama bu tedbirin

bouna olduu ksa zamanda ortaya kyordu.Neden 12 Mart rejimi benim gibilerin peinde

deildi ? nk mesele, eer asker silsile-i meratipuyarnca bir mdahale yaplmayacak olsayd, ynetime gemeyi tasarlayan bir baka (muhtemel ?) mdahalenin solcu evrelerde yuvalanm unsurlarn,ayaklarn ve ayakdalann temizlemek, tasfiye etmekle ilgiliydi. Benim gibilerin sosyalist bir dnm uruna ordudan, gen subaylardan bir beklentisi yoktu. Olmad iin byle rabtalar iinde de yeralnmamt. Bir bakma 12 Mart rejiminin terrnemuhatap olan bu adamlarn fonksiyonunu devral-

94


95/120

maya heveslenen bu adamlar ekibiydi. Hesap,birbirinin dilinden anlayanlar arasnda grlyordu. Bu dilden ben anlamyordum, bana gre siyasibaar, hakl bir baan olacaksa sosyal temel sahibiolduu iindi. Sosyal temelin bizim keyfi kabulleri

mizle temini ise muhaldi. Yani biz ok iyi sonularelde etmek istediimiz iin siyasi baarmz haklklamazdk. Toplum iinde tannabilir trden birhakllk tecessm etmeliydi. Bu dnceler beni, benim gibilerden de ayryordu. Sz konusu ayrmvurgulayabilmek abasyla bir ament yazmaya oknceden karar vermitim. Bu bir air olarak benimcredom olacakt. Benim babam Tevfik Fikret olmad iin benim amentm de protestan papazlyla tebellr etmedi, milletimin, iinde yer almaklahakll kefedebileceim mmetin amentsyle akt, tetabuk etti. Arkadalarmdan hibiri benimzihin servenime yakn bir izde yrmediyse, bunu,onlann uranlan hakaretten habersiz olularnabalyorum. Birileri 1960 sonras sosyalist mcade

leye samimiyetle bel balayanlar hafife alm, onlarn samimiyetleriyle alay etmiti. zerinde yaad toprakla, birlikte bir mr paylat insanlarlasahici bir ba arayanlar maniplatr lerin diininkovuunu bile doldurmuyordu. O halde benim ms-lman oluumda birincil etmen insan-dnya ilikisimidir ? Hi kukusuz, evet. nsann nemine, deeri

ne inanmak; nerede insanlar nemsiz ve deersizklyordu ise ben orada yoktum.

Mslman olmak beni, kendimi bildim bileliiine dtm yalnzlktan ekip kard. Nasl oldu? Yeni dostlar, aralarnda kendimi emniyet iinde

95


96/120

hissedeceim kardeler, ihvan, bir cemaat mi buldum ? Hayr. Yalnzlktan kurtuluum bir bakmamodern bir insan olmaktan kurtuluum saylr. Benbu kurtulu zlemimi 1964 ylnda,

Dinsin dinsin benim ada olmayan irenyzm

diyerek ifade etmeye abalamtm. imdi bakalm u modern insanlar arasnda yalnzlk ekenlere... Onlar iin var m yalnzlk ? Yahut yalnzlkdenilen ey sahiden var m ? nsanlarn yalnzlk de

dikleri ey, adn koymaya ekindikleri ya da artkadn bile unuttuklar bir baka ey mi acaba ? Dabandaki oban, ormandaki avc, bulunduklar yerde insan olarak tek bana kaldklar halde yalnzdeiller; insanlardan uzak yaamay bile isteye semi bir kimseye yalnzlk iinde deil de inzivadadiyoruz. Buna karlk, byk ehirlerde ok saydabenzerleriyle birlikte, onlarla yanyana yaayan insanlarn her gnk sk ve birbirine baml ilikileriine gmlm insanlarn yalnzlk iinde olduunusyleyebiliyoruz. yleyse yalnzlk adn verdiimizey, insana dndan gelen birey deil. nsan, yalnzl iinden tretiyor, insanlarn iini kaplyoryalnzlk. Bu adan baklnca:

Ne yanar kimse bana tei dden zgeNe aar kimse kapm bd sabdan gayr

96


97/120

diyen Antonio Machado'nun gerek anlamylayalnzlk iinde olduunu anlyoruz. Dorucas, yalnzlk sahip klan, ancak sahip kld zaman yal

nzlk olabilen bir eydir; insann kanlmaz bir sre sonucunda srklendii ve d artlarn dayatt tek bamalk tan, bir kii kalmak tan, kim-sesizlik ten, garip likten farkl, hem ok farkldr.

Modern (acl) bir duygudur yalnzlk ve ancak adna bazan Bat Medeniyeti denilen, burjuva

hkmranl altnda bulunan ortamn rn olaninsanda, yeni insanda kk salabilir. Kapitalizmboyunduruunu gerek bilinsizlii yznden gerekse aresizlik iinde kabullenmi yeni insan yalnzl imal etmitir. Zehirli bir gdadr yalnzlkama insan ldreceine, lmn hissedilmesini,lm karsnda olunduunu nlemekle grevini yerine getirir. Bu konudaki dncelerimize aklkgetirebilmek iin gelin Marcel Proust'un mektep kitaplarnda zikredilen bir parasn birlikte okuyalm:

...bir k gn eve dndmde dmfarkeden annem, hi detim olmad halde, birazay imemi nerdi. Reddettim nce, fikrimi sonra

nedense deitirdim. Annem adna Petites Madelaines dedikleri, sanki deniz kabuundan bir kalplabiimlenmi gibi duran ufak, tombul kurabiyelerdengetirtti. Ve hemencik, dncesizce, kasvetli bir g-nn hzn dolu bir yarma ald aralkta, dudak-

97


98/120

larma, iine bir para madleni batrdm aydan,bir kak dolusu gtrdm. Fakat o anda, kurabiyekrklaryla karm yudumun tadn damamdaduyar duymaz, gvdemi bir rpertinin sardna,zerime olaanst bir hal geldiine dikkat

İsmet Özel - Waldo Sen Neden Burada Değ-ilsin

Documents

Transcript of İsmet Özel - Waldo Sen Neden Burada Değ-ilsin