İSLAM HUKUKU ARAŞTIRMALARI DERGİSİ hukuku dergisi 22428.pdf · 4- A satisfied abstract shold be...

SLAM HUKUKU ARATIRMALARI DERGS

Say: 22Ekim 2013

2 | Dr. brahim Tfeki

slam Hukukunda Meclis Muhayyerlii | 3SLAM HUKUKU ARATIRMALARI DERGS

www.islamhukuku.com www.islamhukuku.org www.islamhukuku.net

Nisan Ekim aylarnda ylda iki say kar. Hakemlidir.Sahibi / Publisher /

Mustafa ZDEMRMehir Vakf Genel Bakan / General Director of Mehir Vakf /

Editr / Editor-in-Chief / Prof. Dr. Saffet KSE

Editr Yardmcs / Associate Editor / Yrd. Do. Dr. Murat MEK

Say Editr/ Guest Editor / Yrd. Do. Dr. Murat MEK

Journal of Islamic Law StudiesSay / Number / : 22 Yl / Year / : 2013

Yayn Kurulu / Editorial Board /

Prof.Dr. Halil brahim ACAR - Dr. Ahmet AKMAN - Do.Dr. Abdsselam ARI - Prof.Dr. Servet ARMAAN - Prof.Dr. Nasi ASLAN - Prof.Dr. Tevhit AYENGN Do.Dr. Tuncay BAOLU Prof.Dr. Murteza BEDR Y.Do.Dr. smail BLGL - Prof.Dr. Recep CC - Dr. A. Hakan AVUOLU - Prof.Dr. amil DACI - Prof.Dr. Nihat DALGIN Y.Do.Dr. Mehmet DRK - Prof.Dr. Sabri ERTURHAN - Prof.Dr. H. Tekin GKMENOLU - Prof.Dr. H. Mehmet GNAY Dr. Necmettin GNEY - Y.Do.Dr. Menderes GRKAN - Do.Dr. Hasan HACAK Prof.Dr. Abdurrahman HAKALI - Prof.Dr. Abdullah KAHRAMAN Prof.Dr. Cengiz KALLEK - Prof.Dr. Ali KAYA Do.Dr. Saim KAYADB - Dr. Hseyin KAYAPINAR Y.Do.Dr. Necmettin KIZILKAYA - Prof.Dr. Ferhat KOCA Prof. Dr. smail KKSAL Do.Dr. Murtaza KSE- Do.Dr. Muharrem NDER- Prof.Dr. kr ZEN Hasan ZER- Do.Dr. Ali hsan PALA - Dr. Ali PEKCAN - Y.Do.Dr. zzet SARGIN - Do.Dr. Haluk SONGUR Do.Dr. Osman AHN Y.Do.Dr. Murat MEK - Do.Dr. Hasan TANRIVER-D - Prof.Dr. Talip TRCAN Y. Do.Dr. Mustafa YAYLA - Prof.Dr. Kemal YILDIZ - Dr. Yaar YT

Danma - Bilim Kurulu / Advisory Scientific Board /

Prof.Dr. Hamza AKTAN - Prof.Dr. Vecdi AKYZ - Prof.Dr. H. Yunus APAYDIN - Prof.Dr. Fahrettin ATAR - Prof.Dr. . Hak-k AYDIN - Prof.Dr. M. Akif AYDIN - Prof.Dr. Ali BAKKAL - Prof.Dr. Mustafa BAKTIR - Prof.Dr. Ali BARDAKOLU - Prof.Dr. Abdlaziz BAYINDIR - Prof.Dr. Faruk BEER - Prof.Dr. brahim ALIKAN - Prof.Dr. Orhan EKER - Prof.Dr. Hamdi DNDREN - Prof.Dr. . Kfi DNMEZ - Prof.Dr. Celal ERBAY - Prof.Dr. Mehmet ERDOAN - Prof.Dr. Meh-met ERKAL - Prof.Dr. Osman ESKCOLU - Prof.Dr. Beir GZBENL - Prof.Dr. Hasan GLE - Prof.Dr. Hayreddin KARAMAN - Prof.Dr. Muhsin KOAK - Prof.Dr. Ahmet ZEL - Prof.Dr. Mehmet ENER - Prof.Dr. Salih TU - Prof.Dr. Mustafa YILDIRIM - Prof.Dr. Davut YAYLALI - Prof.Dr. Y. Vehbi YAVUZ

Yayn Takip / Editorial Secretary / Huzeyfe EKER

Kitap Tantm / Book Review / Yrd. Do. Dr. smail BLGL

zetler / Summaries / Do. Dr. Haluk SONGUR - Do. Dr. Saim KAYADB

Bibliyografya Kontrol / Bibliographic Control / Muhammet Ali DANIMAN

Uluslararas likiler Koordinatr / Coordinator of International Relations / Y. Do. Dr. Necmettin KIZILKAYA- Dr. Necmettin GNEY

Yaz leri Mdr / Editorial Assistant / Abdullah AFAK

e-mail: [email protected] 1304-1045

Kapak: Do. Dr. Muhittin OKUMULARMizanpaj: Furkan Seluk ERTARGN, [email protected]

Bask: Servet Ofset Ltd. ti.Matbaaclar Sitesi Yayn Cad. 9. Blok Ho: 50 Tel: 332 342 02 32 Karatay / KONYA

slam Hukuku Aratrmalar Dergisi EBSCOnun hazrlad Academic Search Complete (ASC)de indekslenmekte ve EBSCOnun elektronik tarama motorlarnda yaynlanarak ilim dnyasna sunulmaktadr.

slam Hukuku Aratrmalar Dergisi Index Islamicus tarafndan taranmaktadr. Journal of Islamic Law Studies (IHAD) is indexed by Index Islamicus and EBSCOhost.

Basm Tarihi EKM 2013

4 | Dr. brahim Tfeki Yayn lkeleri1- Dergide yaymlanmas istenen yazlar slam Hukuku ile ilgili olmaldr: slam hukuku ile ilgili ada bir problem, slam hukuk tarihi, edebiyat, son dnem, daha nce yaam ya da ada slam hukukularnn ve eserlerinin tantm, nceki fukahann yazm olduklar risalelerin neri ve tercmesi, sempozyum ve tez deerlendirmeleri vb. konularda ol-maldr.2- Aratrma ilm metotlara uygun olmaldr.3- Aratrmaya ngilizce veya Arapa zet eklenmelidir.4- Aratrmalar hakemlerin (en az iki hakem) olumlu grnden sonra yaymlanr.5- Dergide yaymlanan yazlarn dil ve ierik bakmndan sorumluluu yazarlarna aittir.6- Yaymlanmayan yazlar sahiplerine iade edilmez.

Principles and Regulations For Publication1- Research submitted for publication, should be based on Islamic jurisprudence2- Research should concentrate on issues, -questions and contemporary problem, -history of Islamic jurisprudence, -its literature, - past and contemporary Islamic legists, dealing with Islamic subjects, with their works, -critical publications and translations of treatises (unpublished manuscripts) of the past Islamic legists / jurists about various subjects, -notes on symposiums, conferences, congresses or theises etc.3- Research should be followed scentific methods.4- A satisfied abstract shold be attached to the research to be translated into English or Arabic.5- Researches should be arbitrated by Islamic legists/jurists according to methods which indicates principles and proce-dures of arbitration6- The opinions expressed in the articles are solely those of the authors7- Researches which not published, will not be returned.

Adres / Address / Musalla Balar Sarn Sk. No: 2 - Seluklu / KONYA

Tel: 0332 236 14 60Fax: 0332 236 14 65

www.mehir.orgMehir Vakf Trkiye Gnll Teeklller Vakf ve IDBS yesidir

Abdullah ACAR (Yrd.Do.Dr.) | Abdullah KAHRAMAN (Prof. Dr.) | Ahmet BALTACI (Dr.) | Ahmet EK (Yrd.Do.Dr.) | Ali PEKCAN (Dr.) | mir Muhammed Halfe (Yrd.Do.Dr.) | Ayhan AK (Yrd.Do.Dr.) | H.Tekin GK-MENOLU (Prof. Dr.) | Haluk SONGUR (Do. Dr.) | Hasan Kmil Abbd el-Cmeyl (Do.Dr.) | Hasan ZER (r. Gr.) | smail BLGL (Yrd.Do.Dr.) | Kaif Hamdi OKUR (Do. Dr.) | Kemal YILDIZ (Prof. Dr. ) | Mahmd Abdlaziz Muhammed el-n (Prof. Dr.) | Mehmet Ali YARGI (Yrd.Do.Dr.) | Mehmet DRK (Yrd.Do.Dr.) | Meh-met ERAHN (Dr. r.) | Menderes GRKAN (Yrd.Do.Dr.) | Mesut KAYA (Dr.) | Muharrem NDER (Do. Dr.)Murat MEK (Yrd.Do.Dr.) | Mustafa UZUNPOSTALCI (Prof. Dr.) | Nasi ASLAN (Prof. Dr.) | Orhan EKER (Prof. Dr.) | Osman DEMR (Yrd.Do.Dr.) | Saffet KSE (Prof. Dr.) | Sava KOCABA (Yrd.Do.Dr.) | Selmn Abbs ed-Dif (Do.Dr.) | Selman TRKER (Prof. Dr.) | Suat ERDEM (Yrd. Do. Dr.) | amil DACI (Prof. Dr.) | Uur Bekir DLEK (Yrd.Do.Dr.) | nal YERLKAYA (Yrd.Do.Dr.) | Zhir el-KUDT (r. Gr.)

22. Say Hakemleri

slam Hukukunda Meclis Muhayyerlii | 5

............................................................................................................................................................ 187-208

............................................................................................................................................................ 113-156

NDEKLER

EditrdenHayvansal rnlerin retiminde Besleme ve HelallikLivestock Fattening in the Production of Animal Products and Permissibility of These Products in Islam Prof. Dr. Adnan KOUM ...............................................................................................................................11-18

Helal Belgelendirme ve SMIIC StandardHalal Certification and Standard of SMIIC Yrd. Do. Dr. Murat MEK ........................................................................................................................19-44

slm Fkhnda Ceninin Yaama Hakkn Koruyan DzenlemelerThe Arrangements That Protect the Right to Live For the Fetus in the Islamic Fiqh (Law)Yrd. Do. Dr. Mehmet DRK........................................................................................................................45-62

slm (Aile) Hukukunda DNA Parmak zi Testi ile Nesebin SbtuProving Lineage by DNA Fingerprint Test in Islamic (Family) LawYrd Do. Dr. brahim YILMAZ .................................................................................................................. 63-112

Yarglama Hukukunun Rknlerinden Biri Olarak Denge/Tevzn lkesi

Hukuk Serbest Alan: Mubah (Klasik Yaklam ve tb rnei)Free Legal Area: Mubah (Classical Approach and the Sample of Shatibi)Yrd. Do. Dr. Emrullah DUMLU ............................................................................................................. 157-186

Gazzlye Gre Mantk Usl Metodu .

Manev Btnlk Kavramnn slam Hukuku Perspektifiyle TahliliThe Analyze of the Term of Moral Integrity with the Perspective of Islamic LawYrd. Do. Dr. Ayhan AK ........................................................................................................................... 209-224

slam Miras Hukukunda Kyasn Fonksiyonu ve Kyas UygulamalarThe Role of Analogical Reasoning in the Islamic Inheritance Law and its PracticesYrd. Do. Dr. smail BLGL ................................................................................................................... 225-256

Kurn- Kerimin Inda slmn Siyas Talepleri ve Mslmanlarn teki ile YaamasDo. Dr. Harun M .......................................................................................................................... 257-283

Cihad Kavram ve Hz. Peygamberin (sav) Mekke ile Medinedeki UygulamalarThe Concept of Jihad in View of Practices of the Prophet in Mecca and MedinaYrd. Do. Dr. Yasin YILMAZ.................................................................................................................... 285-307

Cumhuriyet Dnemi Trkiyesinde slm Miras Hukuku almalar The Study of Islamic Inheritance Law during the Republican Period in TurkeyDr. Abdurrahman YAZICI ........................................................................................................................ 309-328


slam Hukuku Bakmndan Evlilik ncesi Tbb MuayeneMedical Examination before Marriage in Islamic LawProf. Dr. Muhyiddin EL-KARAD / Tercme: Av. lhan SOYLU ................................................... 329-360

Hadislerin Rivayet zelliklerinin Fkha Etkisi Balamnda Velisiz Kylan Nikhn Btl Olduunu fade Eden Rivayetin Tahric ve TenkidiCriticising and Takhrij of The Narration That Express the Marriage without Guardian is Invalid Regarding Effect of The Narrative Characteristic of Hadiths on Fiqh Mutlu GL ................................................................................................................................................ 361-376

Mnafklarn Cenaze Namazlarna likin Rivayetlerin TahliliAn Analysis of the Narrations Related to Funeral Prayer for Hypocrites (Munafiqeen)Dr. Yusuf ACAR ......................................................................................................................................... 377-388

Hastann Farz Namazlar Oturarak Klmas Meselesi (Hanefi Mezhebi Balamnda Bir nceleme)The Question of Praying By Sitting of Patient in Obligatory Prayers (A Review in the Context of the Hanaf Sect)Yrd. Do. Dr. Yakup MAHMUTOLU ................................................................................................... 389-401

mam Eb Yusuf un Hayat ve Kitbul-HarcImm Ab Ysuf s Life and his work Kitbul-Harc Dr. Rifat USLU .......................................................................................................................................... 403-429

Ahkm Tefsiri ve Mehmed Vehbi Efendinin Ahkm- KuraniyesiLegal Exegess of Quran (Tafsir Al-Ahkm) and The Ahkm Quraniyyah of Mahmad Wahbi EffendiYrd. Do. Dr. Recep DEMR ..................................................................................................................... 431-456

Ahkmul-Kurn lmi: Douu, Geliimi ve Eserleri zerine Bir AratrmaMevl el-Hasen b. el-Hseyin el-Hayynev. Mustafa ENTRK, Mine ZER, Narin YAVUZ ......................................................................... 457-491

Mecelle rihi Ali Haydar Efendi ve Mefkd RislesiThe Commentator of Mejelle: Ali Haydar Effendi and his Risla MafqdYrd. Do. Dr. mer Faruk HABERGETREN ........................................................................................ 493-516

Nakibzde Hlid el-Aynnin Netcetul-Usl Adl EseriNaqibzdah Khlid Ayns Treatise Entitled Natjatul-UslBnyamin AYDIN ..................................................................................................................................... 517-534

Kurnn, Kurn Aklama Usl Adl almayla lgili Bir Deerlendirme The Falsities and Irrelevancies Contained in the Arguments of the Study Named The Method of Explication of the Quran by the QuranDo. Dr. Sahip BEROJE............................................................................................................................. 535-561

Kitap Tantmlar ve Notlarslam Hukukuna GiriDeerlendiren: Yrd. Do. Dr. Halis DEMR ........................................................................................... 563-567

slm badet EsaslarDeerlendiren: Ahmet EKNC ............................................................................................................... 569-570

Fkh Uslslam HukukuDeerlendiren: Ali YKSEK .................................................................................................................... 571-573

Usl ve Maksd Konusunda Neredilen Baz Yeni EserlerDeerlendiren: Dr. Ali PEKCAN ........................................................................................................... 575-578

slam Hukukunda Meclis Muhayyerlii | 7

Editrden

slam Hukuku Aratrmalar Dergisi 11. ylnda 22. saysyla karnzda. Adndan da anlald zere alan merkezli bir sreli yayn olmasna karn HAD, bugne kadar yayn hayatn baaryla srdrmtr. HAD, slam hukuku aratrmaclarnn hem bir mraca-at kayna olarak kullandklar hem de akademik almalarn yaynlamay tercih ettikleri bir dergi olarak her geen yl itibarn glendirerek yayn hayatna devam etmektedir. nceki saylarda olduu gibi bu sayda da slam hukuku alannda birok makale, aratr-mac ve okuyucularn daarcna sunulmaktadr. Bu saynn yaz yelpazesi ada fkh problemleri, yarglama, usul-i fkh, miras, uluslararas hukuk, ibadet ve aile alanlarnda telif; tahkik ve neir yazlar, tenkit ve kitap deerlendirmeleri eklindedir.

slam Hukuku Aratrmalar dergisinin 22. saysnn ilk iki makalesi gnmz gncel problemi olan gda ile ilgilidir. Konunun helal-haramla olan ilikisi ve gncelliine bina-en dergimizin giriinde bulunmas uygun grlmtr. Bunlardan ilki, Prof. Dr. Adnan KOUMun Hayvansal rnlerin retiminde Besleme ve Helallik adl makalesidir. Do-layl yoldan insann beslenme ve saln etkileyen, klasik fkh literatryle balants bulunan (cellle) gda amal yetitirilen hayvanlarn beslemesinin helallik asndan ara-trlmasn iermektedir. kinci alma ise Yrd. Do. Dr. Murat MEK tarafndan ha-zrlanan Helal Belgelendirme ve SMIIC Standard adl makaledir. Trkiye ve dnyadaki helal belgelendirme almalarnn tantld, akreditasyon ve standardizasyon asndan belgelendirmenin gncel durumunun deerlendirildii makalede, bir helal gda belgelen-dirme standardizasyon almas olan SMIIC hakknda bilgi ve deerlendirmeler yer al-maktadr. Bunlarn ardndan insan haklaryla ilgili bir aratrma yer almaktadr. Yrd. Do. Dr. Mehmet DRKin kaleme ald slm Fkhnda Ceninin Yaama Hakkn Koruyan Dzenlemeler adl makalede anne karnndaki potansiyel insan olan yavruya ve annesine slam hukuku asndan terettp eden haklar ele alnmaktadr. Yine bu konuyla balantl bulunan bir dier makale ise Yrd. Do. Dr. brahim YILMAZa ait slm (Aile) Huku-kunda DNA Parmak zi Testi ile Nesebin Sbtu adl almadr. Bu aratrmada klasik ispat vastalarna ilaveten modern bir ispat vastas olarak DNA parmak izi testi ile nesebin sbutunun slam hukukundaki yeri zerinde durulmutur.

Bu sayda usul hukuku ve fkh usulnn muhtelif alanlaryla ilgili yazlar da bulun-maktadr. Bunlardan biri Osman Said el-n tarafndan kaleme alnan yarglama hukuku ile ilgili Arapa makaledir. Bu aratrmada yarglama hukuku temel prensiplerinden denge / tevazn ilkesi ele alnmaktadr. Bir dier makale Yrd. Do. Dr. Emrullah DUMLUya ait Hukuk Serbest Alan: Mubah (Klasik Yaklam ve tb rnei) adl fkh usulyle ilgili almadr. Fkh edebiyatndaki mubah kavram ile tbnin mubah ile ilgili grleri tespit edilerek bir mukayese yaplmtr. Bir dier arapa fkh usul almas Yrd. Do. Dr. amil AHNin hazrlad Gazzlye gre mantk usul metodu adl makaledir. Bu aratrmada Gazzlnin mant fkh usulne dhil etmesi ve bir metot olarak kullanmas incelenmektedir.


Bir dier aratrma ise Yrd. Do. Dr. Ayhan AKn Manev Btnlk Kavramnn, s-lam Hukuku Perspektifiyle Tahlili adl orijinal makalesidir. Bu makalede kiilii oluturan unsurlardan birisi olan manev btnlk, slam hukuku perspektifiyle analiz edilmekte; manev btnln temel unsuru olarak din ve akl erevesinde konu izah edilmek-tedir. Bir dier usul almas Yrd. Do. Dr. smail BLGL tarafndan hazrlanan slam Miras Hukukunda Kyasn Fonksiyonu ve Kyas Uygulamalar adl makaledir. Feraiz me-selelerinde kyasn kullanlp kullanlmadn aratran bu alma, mirasla ilgili birok meseleyi uygulamal olarak gstermektedir. Bu sayda yer alan bir dier aratrma Do. Dr. Harun Mn Kurn- Kerimin nda slmn siyas talepleri ve mslmanlarn teki ile yaamasn konu alan Arapa makaledir. Nasslarda gayr- Mslimlerle bir arada yaamay dzenleyen veya ona iaret eden durumlar incelemektedir. Ardndan ulusra-ras ilikileri de ilgilendiren cihad konusunda Yrd. Do. Dr. Yasin YILMAZn bir maka-lesi yer almaktadr. slam tarihi perspektifiyle Hz. Peygamberin Mekke ve Medinedeki uygulamalarn cihad kavram erevesinde ele almaktadr. Dier bir aratrma ise slam miras hukuku alannda bir literatr almasdr. Dr. Abdurrahman YAZICI tarafndan kaleme alnan Cumhuriyet Dnemi Trkiyesinde slm Miras Hukuku almalar adl makalede baz deerlendirmelerle birlikte uzunca bir literatr yer almaktadr. Av. lhan SOYLUnun Trkeye evirdii Muhyiddn el-Karadye ait slam Hukuku Bakmndan Evlilik ncesi Tbb Muayene adl makalede eler arasndaki mnasebeti etkileyebilecek salk sorunlar; konuya temel tekil edecek fkh kurallar; ada slam Hukukularnn konuyla ilgili grleri yer almaktadr. Bu sayda yer alan dier bir makale aile hukukuyla ilgili bir rivayet tahlilini iermektedir. Mutlu GL tarafndan kaleme alnan Hadislerin Rivayet zelliklerinin Fkha Etkisi Balamnda Velisiz Kylan Nikhn Btl Olduunu fade Eden Rivayetin Tahric ve Tenkidi adl makale, hadis kriterleri balamnda nikahta velinin izni konusundaki rivayetleri incelemektedir. Yine bir rivayet tahlili almas ise Dr. Yusuf ACARn Mnafklarn Cenaze Namazlarna likin Rivayetlerin Tahlili adl makalesidir. Namaz konusunda bir dier yaz Yrd. Do. Dr. Yakup MAHMUTOLUnun Hastann Farz Namazlar Oturarak Klmas Meselesi (Hanefi Mezhebi Balamnda Bir nceleme) adl almasdr.

Bu sayda birok ahs ve eser zerinden hazrlanm makaleler bulunmaktadr. Bun-lardan biri Dr. Rifat USLUnun mam Eb Yusuf un Hayat ve Kitabul Harac adl a-lmasdr. Bir dieri Yrd. Do. Dr. Recep DEMRin, Ahkm Tefsiri ve Mehmed Vehbi Efendinin Ahkm- Kuraniyesi adl yazsdr. Yine Ahkmul-Kurn ile ilgili bir tercme makale bu sayda yer almaktadr. Mevl el-Hasen b. el-Hseyin el-Hayyna ait Ahkmul-Kurn lmi: Douu, Geliimi ve Eserleri zerine Bir Aratrma adl makalenin birka aratrmac tarafndan yaplan evirisidir. Bir dier deerlendirme ve neir yazs Yrd. Do. Dr. mer Faruk HABERGETRENin hazrlad Mecelle rihi Ali Haydar Efendi ve Mefkd Rislesi adl makaledir. Bir dier alma Bnyamin AYDINn Nakibzde Hlid el-Aynnin Netcetul-usl Adl Eseri ismiyle hazrlad yazdr. Bu blm gn-mzde yazlm bir eser hakknda hazrlanan tenkit yazs ile tamamlanr. Bu tenkit Do.

Dr. Sahip BEROJE tarafndan Kurnn, Kurn Aklama Usl Adl almayla lgili Bir Deerlendirme adyla bu sayda yaymlanmaktadr. Tabiidir ki, tenkide muhatap olan kii veya taraflardan bu tenkitlere ynelik bir cevap yazs dergimize gnderildii takdirde, akademik slup ve ahlak kurallar erevesinde kalmak artyla dorudan yaymlanacaktr.

22. say, slam hukuku alannda ders kitab mahiyetinde hazrlanm bulunan drt nemli eserin tantmn da iermektedir. Bunlar, Prof. Dr. Saffet KSEnin slam Hukuku-na Giri; Prof. Dr. Ferhat KOCAnn slam badet Esaslar; Prof. Dr. Muhsin KOAK-Prof. Dr. Nihat DALGIN-Do. Dr. Osman AHNin Fkh Usul ve slam Hukuku adl eserle-ridir. Bu alanda hazrlanan dierleriyle birlikte bu eserler slam hukuku bilimdal adna sevindirici ve mit vericidir. Bu say dier kitap tantmlaryla sona ermektedir.

Bu saynn yaym mnasebetiyle yazlaryla, hakemlikleriyle, finansmanyla, bas-myla ksaca her trl desteiyle katks bulunan herkese teekkr ederiz.

Dergimizin bu says da ilim dnyasna hayrl olsun

Say EditrYrd. Do. Dr. Murat MEK

s lam Hukuku Arat rmalar Dergis i , sy. 22 , 2013 , s . 11-18 .

HAYVANSAL RNLERN RETMNDE BESLEME VE HELALLK

Prof. Dr. Adnan KOUM*

Livestock Fattening in the Production of Animal Products and Permissibility of These Products in Islam

Abstract: Today, issues such as how the animals are fed and what kind of products are used while feeding the animals is crucial in terms of religious criteria. Especially, in modern livestock fattening, the raw materials of animal origin are mixed into the animal foods. The issue of feeding in the production of animal products has been studied by comparing with jalllah (animals eating excrement) as mentioned in classical Islamic law resources. As a result, it is concluded that consuming the products of the animals which are fed with the excrements is objectionable from the perspective of Islamic law (Fiqh).

Keywords: Halal, Jalllah, Livestock fattening, animal products,

GRHayvansal rnlerin Mslmanlarn tketimine helal olarak sunulabilmesi

iin besleme aamasndan tketicinin sofrasna gelene kadar geen her aama-da fkh kurallara, hijyen ve temizlik artlarna riayet edilmesi helallik asndan nem tamaktadr. Gnmzde hayvansal rnlerin helallii noktasnda oun-lukla hayvanlarn tezkiyesi meselesi gndeme getirilmektedir. Oysa hayvansal k-kenli gda rnlerinin retiminde tezkiye kadar hayvanlarn nasl beslendii, ne tr yemlerin verildii de din ltlere uygunluk ynnden nemlidir.

Mesele, esas itibariyle veterinerlik, salk (sanitasyon), zootekni ve ahlk gibi deiik boyutlar bulunan bir sorundur. Bu almada bahse konu problem, helal-lik taraf itibariyle fkh adan irdelenecektir.

I. Gnmzde Hayvan Yemleri ProblemiHayvansal orijinli gdalarn protein ihtiyacnn karlanmasn salayan belli

bal gda maddesi oluu itibariyle insan tarafndan hemen hemen her gn tketil-mesi ok nem kazanmaktadr. Bu nemli besin maddelerinin insanlarn saln bozmayacak ekilde gvenli olmas ve shh koullarda retilip halkn tketimine sunulmas gereklidir. nk gerektii nispette salkl olmayan hayvansal meneli rnlerin tketilmesi sonucu veya dolayl olarak insanlara geen ve onlarn sa-ln bozan eitli paraziter ve enfeksiyon hastalklar bulunmaktadr. Ayrca et

* SD. lahiyat Fakltesi retim yesi, [email protected].

12 | Prof. Dr. Adnan KOUM

ve et rnleri insanlarda salmonella bata olmak zere eitli mikroorganizmala-rn toksinleri gda zehirlenmelerine de sebep olmaktadr. Btn bunlar, hayvansal rnlerin sala uygun, dolaysyla din meruiyetlerini salamayla hayvan yem-leri arasnda paralel bir iliki olduunu ak bir ekilde ortaya koyar.

Gnmz karma yem endstrisinde en nemli hayvansal kkenli yem ham-maddeleri balk unu, et-kemik unu ve tavuk unudur. ada hayvan yetitiriciliin-de, sr, koyun, kei gibi gevi getiren (ruminant) ift trnakllarla daha sonradan kanatllar da dahil olmak zere tm evcil hayvanlara, et-kemik unu, kemik unu, kan unu ve dier kan rnleri, tavuk unu, balk unu, hidrolize protein, vb. gibi bileimin-de proteinlerin bulunduu hayvansal kkenli olan konsantre (karma) yemler veril-mektedir. thalat yolu Trkiyeye giri yapan bu rnlerin ve yine memleketimizde karma yem fabrikalarnn rettii yemlerin denetiminin etkin ve iyi bir ekilde ya-pldn sylemek mmkn deildir.1 Mslman toplum olarak, necasetle besle-nen hayvanlarn etlerini ve yine onlardan elde edilen st, yumurta vs. gibi rnleri tketmekte olduumuz apak ortadadr. Hlbuki kimi Avrupa lkelerinde insan sal zerindeki risk durumu dikkate alnarak bu tr yemler yasaklanmtr.2

Yine ABDde halen byk ba hayvanlarn yemleri; at, eek, domuz ve kmes hayvanlarnn ls ile sr kanndan yaplmaktadr. Trkiyede u anda hayvan yemi ihtiyacnn nemli bir blm ithal edilmektedir. En ok hayvan yemi ald-mz lke ise ABDdir. Yani hayvansal kkenli yemler Trkiyeye hala gelmektedir. Bu durumda, gnmzde sz konusu yemlerle beslenen hayvansal gda ve rn-lerde helallik sorunu gndeme gelmektedir.3

Dier taraftan besleme srecinde hayvanlara hormon verilmesi de helallik noktasnda bir dier sorunu oluturmaktr. Zira reticiler hayvanlarn ya ve kas kitlesini ve st verimini artrmak iin besleme aamasnda hormon inesi yap-makta, birok hastalklara zemin hazrlamaktadr. Bu hususun dorudan besleme ile bir ilgisi bulunmasa da ksaca deinilmesi gerekir.

1 http://www.bakintarim.com.tr/makaleler/karma-yem-endustrisi/makale23.html (03.11.2011); zaslan, Taylan, Hayvan Beslemede Tavuk Unu Kullanm ve nemi, Adana 2004, s. 3.

2 Avrupa Birliinde hayvansal kkenli yemlerin hayvan beslemede kullanmnn snrlandrlmas ile ilgili yasal mev-zuat mevcut olup buna gre, yksek dzeyde risk unsurlar ieren (BSE-Deli dana hastalk etmeni, yksek dzeyde veteriner ila kalnts ve hormon vb) hayvansal kkenli yemler tamamen yaklmaldr. Dier taraftan hayvan hasta-lklar bakmndan yksek risk unsuru ieren hayvansal rnler ise hayvan yemi olarak deil ancak biyogaz reti-mi gibi baka amala kullanlmalar gerektirmektedir. Salkl hayvanlardan elde edilen hayvansal yan rnlerin ise hayvan yemi olarak kullanmna izin verilmitir. Bununla birlikte sz konusu izin snrldr. Yani domuzdan elde edilenler ayn tr hayvanlara yedirilemez, kanatl yan rnleri tavuklara yedirilemez gibi snrlandrmalar mev-cuttur. (Regulation (EC) No 1774/2002 http://europa.eu.int/comm/food/fs/bse/legislation_en.html#by-products). Bu ynetmelie gre yukarda belirtilen 1 ve 2. snf yksek risk unsuru ieren hayvansal rnler kesinlikle gda zincirine alnmamaldr. Bunun kontrol iin de eitli yasal ynetmelikler mevcuttur.

3 Yine hayvanlarn genetii deitirilmi bitkilerle (transgenik veya GDO) beslenmesi de besleme aamasnda bir dier sorun olarak karmza kmaktadr. Ancak genetii deitirilmi bitkisel yemlerin herhangi bir zararnn olup olmad ve bu yemlerle beslenmi hayvanlardan insanlara her hangi bir zarar riski dourup dourmad meselesinde bilimsel verilerle desteklenmi bir sonuca ulalamamtr. Bkz. (http://cevresagligi.org/cevre-sagligi/kutuphane/ii.-ulusal-cevre-hekimligi-kongresi/gm-yemlerin-gvenilebilirlii-ve-beyaz-et-sal.html) (03.11.2011) Bu nedenle eti yenen evcil hayvanlar GDOlu yemlerle besleme meselesi de almann erevesi dnda tutulacaktr.

Hayvansal rnlerin retiminde Besleme ve Helallik | 13

II. retimde Besleme ve HelallikGnmzde hayvansal gdalarn helal olmas iin, din kesim (tezkiye) usl

hep n plana karlmaktadr. Dini kesim uslnn nemi elbette ok byktr. Zira helal olan hayvanlar bu ekilde kesilerek fkhen yenebilir hale gelirler. An-cak, hayvanlarn beslenme ekilleri de en az kesim usl kadar nemlidir. Kurn- Kermde gdalarn helallii-haraml konusunda verilen temel ltlerden biri olan, pis/temiz (tayyib/habs) lt4, aslnda hayvanlarn beslenme tarzn da kapsayacak zelliktedir. Ayrca, hadiste5 geen yrtc hayvanlar ve yrtc peneli kular iin kullanlan sib ifadesi, Hanefiler tarafndan etoburlar, yani le yiyenler olarak yorumlanmtr. Bu hayvanlarn etlerinin helal olmaynn temel sebeple-rinden biri genellikle pislik (necis), le vs., ile beslenmeleridir.

Hayvan besleme asndan fakih iin nemli olan temel sorunlardan biri, hay-vanlara herhangi bir maddeyi yedirmenin yasak olduuna dair bir delil/nassn mevcut olup olmaddr. Kurn- Kermde De ki, bana vahyolunanlar iinde bir yiyenin yemesi iin l eti (meyte), aktlan kan, domuz eti -ki, bu gerekten mur-dardr- ya da Allah (cc)`tan bakas adna kesilmi bir fsk dnda haram klnan bir ey bulamyorum...6 buyurularak l eti (meyte=le), kan, domuz eti ve Al-lah (c.c.)`n adyla kesilmeyen etler ayn kategoride olmak zere birden ok yer-de yasaklanr ve haram olduklar bildirilir. Buradan hareketle fakihler, zikri ge-enlerden yararlanmann yasakl hususunda gr birlii etmilerdir. Hatta bu maddelerden yararlanmann haram oluunun her trl yararlanmay kapsadn, binaenaleyh lm hayvan etinden hi bir suretle istifade edilemeyeceini, hatta kpeklere ve dier et yiyenlere dahi yedirilemeyeceini, nk bunun da bir nev`i yararlanma olduunu belirtmilerdir.7 Geri Meytenin haram olan ksm sadece etidir, bir baka rivayette, Haram olan sadece onu yemektir hadis-i erifleri de rivayet edilmitir. Bununla birlikte fakihlerin ounluu dier haberlerin yannda bunlara itibar etmemi ya da sz konusu haram maddeler bizzat yenmeseler dahi, bunlardan baka bir yolla yararlanmak bile netice itibariyle yeme gibi saylm-tr.8 Bahsi geenlerin zorunlu olarak satn alnmas da haram kabul edilmitir. Ar-tk bunlardan ve her trl murdar eylerden ne ekilde olursa olsun yararlanmak caiz deildir. Hatta (lam vs. gibi) pis su ile ekin de hayvan da sulanmaz, murdar eyler davarlara yem olarak verilmez. len hayvan, kpeklere ve yrtc hayvanlara dahi verilmez. Fakat bunlar yerse engel de olunmaz. Bu, Size l hayvan... Ha-ram klnd yetinin zahir mansdr ve bunlardan hibir trl yararlanma ayr

4 Mide, 5/4-5, 100; Arf, 7/32, 157.5 bn Abbs (radiyallhu anh) anlatyor; Raslullah (sallall hu aleyhi ve sellem) yrtc hayvanlardan kpek dii olan-

larn; kulardan da peneli olanlarn (yenmesini) yasaklamtr. (Mslim, Sayd, 16; Ebu Dvd, Etme, 32; Nes, Sayd, 3; bn Mce, Sayd, 13).

6 En`m, 6/145; Yakn anlamlar iin bk. Bakara, 2/173; Mide, 5/3; Nahl, 16/115.7 Sbn, Muhammed Ali, Raviul-Beyn Tefsru ytil-Ahkm minel-Kuran, Dersaadet, I, 160.8 Cesss, Ebu Bekr er-Rz, Ahkmul-Kurn, Dru hyit-trsil-Arab, Beyrut 1405, thk. Muhammed Sadk

Kamhv, I, 132; Zeyla, Abdullah b. Ysuf Eb Muhammed, Nasbur-Rye, thk. Muhammed Ysuf el-Bunr, Drul-Hads, Msr 1357, I, 116.


tutulmamtr.9 Grld zere yetteki yasa slam hukukular yeme ile s-nrlandrmamtr. Fakihlere gre yasak (tahrm) her trl yararlanma, kullanm ve tasarrufu kapsamna almaktadr. Hatta bahsi geen maddeleri sadece insanlarn yemesi deil hayvanlara dahi yedirilmesi yasaklanmtr. yetten hareketle, zikri geen maddeler mslman iin gayri mtekavvim mal olduundan dolay alm-satm, ticaret vs. her trl tasarruflar da yasaklanmtr.10

Naslarda yenmesinin yannda, hayvanlara yedirilmesi ve hukuk tasarruflara konu olmas da yasak olan maddelerle ilgili bu belirlemeden sonra hayvanlara ne-cis yem yedirilmesi sorununu ele alabiliriz. Gnmzde hayvanlarn fkhen pis (necis) yemlerle beslenmesi sorunu, klasik fkh kaynaklarndaki cellle mese-lesiyle birebir rtmese de, iki olgu arasnda konumuz asndan nemli benzer-likler ve ortak noktalar sz konusudur. Bu nedenle hayvanlarn beslenmesi aa-masndaki necis yem sorununu, fkihlerin cellleye olan yaklamlarna paralel olarak ele alarak deerlendirmenin mmkn oluu kendiliinden ortaya kar.

Klasik furu fkh kaynaklarnda, hayvanlarn beslenmesi konusuyla yakndan ilgili; etinin yenmesi helal olan, bununla birlikte pislik yiyen (:cellle) kara hay-vanlar konusu ele alnmaktadr. slam hukukunda beslenme aamasnda zellik-le hayvanlarn slama uygun olmayan yem yemeleri konusu, fkh literatrnde cellle kavramyla ifade edilmektedir. Cellle, Arapa bir kelime olup insan ve hayvan pislii anlamna gelen celle kknden tretilmitir. Fkh terminolojisin-de, murdar hayvanlarn leleri gibi necis hayvansal besinleri (cife) srekli olarak yiyen ve dolaysyla kokuan11 veya insan ve hayvan artklar ile dier zat necis olan yiyecekleri sade veya kark olarak yemekle12 yahut herhangi bir eit necis yemle13 veyahut sadece insan artklarn yemekle14 beslenen ve dolaysyla kokan deve, sr, koyun, kei gibi eti yenen drt ayakl evcil gevi getiren hayvanlarla ta-vuk, horoz, rdek, hindi ve kaz gibi kanatl evcil hayvanlara denilmektedir. Tanm-larda Hanefilerle dier mezhepler arasnda ince bir fark vardr. Hanefiler cellleyi sadece le ve necaset yeme yi alkanlk hline getirmi, bununla birlikte baka bir ey yemeyen ve kt kokan hayvan eklinde tanmlarken,15 Hanefilerin dndaki mez-heplere gre cellle, yediklerinin ounlu unu necaset tekil eden hayvandr.

9 Kurtub, Muhammed b. Ahmed b. Eb Bekr, el-Cmi li Ahkmil-Kuran, Dru-aab, Khire 1372, thk. Ahmed Abdulalm el-Berdn, II, 218.

10 fi, Muhammed b. drs, el-mm, Msr 1329/1911, IV, 198-205; Serahs, Eb Sehl Eb Bekir Muhammed b. Ah-med, el-Mebst, Drul-Marife, Beyrut 1398/1978, XI, 102. Ancak Ksnye gre celllenin eti yenmemekle, st iilmemekle birlikte beyi ve hibesi caizdir. Bkz. Kasn, Alaaddn, Bedius-Sani f tertbi er, Drul-Ktbil-lmiyye, Beyrut 1986/1406, V, 40.

11 Serahs, el-Mebsut, Xl, 255, Kasn Bedaius-Sanai, V, 39-40; Bceyram, Sleyman b. Amr, el-Hiye, el-Mektebetl-slm, Diyarbakr, IV, 307.

12 irz, Eb shak, el-Mhezzeb, Drul-Fikr, Beyrut ty., I, 250; Nevev, Muhyiddin, Ravdatt-Tlibn, el-Mektebl-slm, Beyrut 1405, III, 278; a.g.m., el-Mecm, thk. Mahmd Matrah, Drul-Fikr, Beyrut 1996/1417, IX, 26-27; irbn,Muhammed Hatb, Munil-Muhta, Drul-Fikr, Beyrut t.y., IV, 304.

13 bn Kudme, el-Mun, XI, 329.14 bn Hazm, el-Muhall, VlI, 410-411.15 Kasn, Bedius-Sani, V, 40; bn Nceym, Zeynddn b. brahm, el-Bahrur-Rik, Drul-Marife, Beyrut ty., VIII,

201.


slm Hukuk ekollerinin btn bilginleri, kanatl hayvanlarn da cellle kap-samna girdiini ifade ederek ok az bir farkla bu tanm zerinde ittifak ettikle-ri halde Zhir ekolden bn Hazm (. 456) ile Hanefilerden Serahs (. 483) ve Ksn (. 587) kanatl hayvanlarn cellle kapsamna girmedii grn ileri srmlerdir.16 Bununla birlikte baz fakihler, eti ve rnleri sakncal olan cellle vasfnn sadece hadiste cellle olarak zikredilen hayvanlara mnhasr olmadn, et, st, yumurta vs. yararlanlan btn hayvanlar iin umum olduunu ifade et-mektedir.17

Gnmzde bir hayvann cellle olup olmaynn tespitinde temel grev p-hesiz ki, veterinerlik bilim dal ve dolaysyla veteriner hekimlerindir. Ancak, slm hukukular kendi dnemlerindeki tecrbelerine dayanarak bu tespitte farkl baz kstaslar ortaya koymulardr. Hanefi ve fi mezheplerine gre l, eti yenen evcil bir hayvann, ounlukla hayvansal et rnleriyle veya mutlak necis yemler-le18 beslenerek kokmasdr. Hanbel mezhebi ile baz Hanef ve fi hukukularna gre l, necis yemin orandr. yle ki, necis yemin oran ounlukta ise o hay-van cellledir.19 Bununla birlikte, baz fi hukukular, konuyu deerlendirirken tespit lt olarak necis yemin miktar deil, necis yemle beslenen hayvan etinin, stnn ve yumurtasnn tadnn, kokusunun veya renginin bozulup koktuunu veya bozulmayp kokmadn l almann en doru kstas ve en belirgin iaret olduunu ileri srmlerdir.20

Celllenin et ve stnden yararlanmak, bn Abbastan rivayet edilen, Raslllah (sav), dk yeme alkanl olan inek ya da davarn (cellle) stn imekten yasaklad21 hadisine gre yasaklanmtr. Yine bn merden nakledilen Raslullah (sav), pislik yemeye dadanm deveye binmeyi yasaklad22 biimindeki hads-i erf ve bn Abbasn rivyet ettii, Hz Peygamber (s.a), Btn kpek dili yrtc hayvanlar ile yrtc peneli kularn etlerinin yenmesini yasaklad.23 gibi ha-disler mezheplerin cellle konusundaki hkmlerinin dayanan oluturmutur. Celllenin et, st ve yumurtasnn fkh hkm konusunda mezhepleri genel ola-

16 Serahs, el-Mebst, XI, 255; Kasn, Bedius-Sani, V, 40; bn Hazm, el-Muhall bil-sr, Drul-fkil-Cedde, VII, 411. Onlara gre tavuk aslnda pislii yemek iin deil, ierisinde tane aramak iin kartrr ve bu nedenle temiz yemle birlikte necaset yer. Necaset onun etine galip olmaz ve eti kokmaz. Binaenaleyh kerahet necis yemin yenilmesinde deil, etin deiip kokmasndadr.

17 bn Hazm, el-Muhall, VII, 411; Hattb, Eb Abdullh, Mevhibl-Cell, Drul-Fikr, Beyrut 1398, III, 229.18 irz, Eb shak, el-Mhezzeb, Drul-Fikr, Beyrut ty., I, 250. 19 Kasn, Bedius-Sani, V, 39-40.20 Gazzl, Eb Hamd drs, el-Vast, thk. Ahmed Mahmd brhm-Muhammed Tmir, Drus-Selm, Khire 1417,

VII, 165; Nevev, Muhyiddn Zekeriy, el-Mecm, thk. Mahmd Matrah, Drul-Fikr, Beyrut 1996/1417, IX, 27.21 Bu ve benzer anlamdaki hadisler iin bk. Eb Davd, Cihad, 47, Etime, 24, 33, Eribe, 14; Tirmiz, Etime, 24;

Nesa, Dahay, 43, 44; Ibn Mce, Zebih, 11; Muvatt, Edah, 28; Ahmed b. Hanbel, Msned I, 219, 226, 241, 253, 321, 339. Ayrca bk. Beyhak, Ahmed b. Ebi Bekr, es-Snenl-Kbr, Mektebet Drl-Bz, Mekke 1994/1414, thk. Muhammed Abdlkadir Ata, IX, 332-333, V, 254) Bir rivayette binilmesini yasaklad der.

22 Eb Dvd, Cihd, 47, Etime, 24, 33, Eribe, 14; Tirmiz, Etime, 24; Nes, Dahy 43, 44; bni Mce, Zebih, 11.

23 Mslim, Sayd, 15, 16, Ebu Dvd, Etime, 32, Tirmiz, Sayd, 11, Nesa, Sayd, 86, bn Mce, Sayd, 13, Nesa, Sayd, 86, Darim, Edh, 18, Muvatta, Sayd, 13; Ahmed b. Hanbel, Msned, I, 244. Hadis-i erifte nitelikleri be-lirtilen hayvanlarn etlerinin yenmesinin yasaklanmas bunlarn le, kan ve dier atklarla beslenmeleri ve yedikleri habis gdalarn etlerine ve salyalarna gemesi esasna dayanmaktadr.


rak kategoride ele almak mmkndr. Her iki mezhepte haram olduunu ileri sren fakihler bulunmakla birlikte, genel olarak Hanef ve filer mekruh olduu kanaatindedirler. Bu mezheplerin kerahet art, hayvann yedii yemlerinin etkisi-nin etinde, stnde ve yumurtasnda grlmesidir. Hadislerden hareketle fukah, cellle hayvann et, st, yumurta ve terinde bu yemin etkisinin grleceini ifade etmilerdir. Bununla birlikte hayvann yedii yemlerin ou temiz olup beraberin-de pislik de yedii takdirde, cellle olarak nitelemek mmkn olmad iin ke-rahet de sz konusu deildir. Ancak her iki mezhepte cellle ve ondan elde edilen rnlerin haram olduu kanaatinde olanlar da mevcuttur.24

Hayvann yedii necis yemin (sindirim esnasnda) istihaleye (kimyasal dei-im) urayp temiz hale geldiini ileri srdklerinden, Mlikler celllenin rn-lerine olumsuz yaklamamlardr. Hasan el-Basr (. 110/728) ve Mliklere gre celllenin yenmesinde bir saknca yoktur. Zira onlara gre necset, istihle (sindi-rim) ile ete dnr ve temiz hale gelir.25

Hanbeller ise, cellle ve ondan retilecek rnlerin haram olduu kanaatin-dedirler. Yine onlara gre sz konusu niteleme iin yedii yemlerin veya yiyecekle-rin ou pislik olan hayvan olmas arttr. Aksi takdirde cellle olarak niteleneme-yecei iin haramlk da sz konusu deildir.26 Grld gibi hayvann et, st ve yumurtasnn helal olmas iin yedii yemin temiz olmas art konusunda fakihler arasnda gr birlii bulunmamaktadr. Mamafih Hanbellerin haram ifadesin-den, onlarn helal/temiz yemle beslemeyi art kotuklar, Hanefi ve afilerin mek-ruh ifadesinden necis yem yedirmemenin daha uygun olduu, Maliklerin helal hkmlerinden ise byle bir art ileri srmedikleri anlalabilir.

Yine mezheplerin ounluunun cellle nitelemesinde yemlerinin ou=ekseru alefih ifadesi merkezi yer tekil etmektedir. Gnmzde hayvan yemlerine katlan tavuk unu, et-kemik unu ve balk unlar ve kanlarn katk oran nedir? Zira oran, fkh hkm belirleyici bir rol stlenmektedir. Bununla birlikte, cellle nitelemesinde yemdeki necaset orann nazar- itibara almayp hayvann yedii necasetin etkisinin etinde, stnde veya vesair rnlerinde grlmesini l-t olarak alanlara gre ise, fkh hkm belirlemede necis yemin etkisi, belirtileri temel rol stlenmi olacaktr. Bu kanaatteki fakihlerin ltlerinin dierlerine nis-petle daha objektif olduu sylenebilir. Elbetteki her iki konuda da fakihlere yol gsterici olan veteriner hekimler ve alann dier uzmanlardr. Onlarn bu konu-daki kanaatleri fkh hkmn belirlenmesinde etkili olacaktr.

24 Kurtub, el-Cmi li Ahkmil-Kurn, VII, 122; Beht, Mansr b. Ynus b. dris, Keful-Kna an metnil-Ikna, thk.Hilal Musaylihi Mustafa Hilal, Drul-Fikr, Beyrut 1402, VI, 193; irvn, Abdlhamd, Hiye, Drul-Fikr, Beyrut t.y., IX, 387.

25 el-Abder, Muhammed b. Ysuf b. Ebl-Ksm, et-Tc vel-kll, Drul-Fikr, Beyrut 1398, III, 229; Hattb, Eb Abdullh, Mevhibl-Cell, I, 92, 97; el-Azm el-bd, Muhammed emsl-Hak, Avnul-Mabd, Drul-Ktbil-lmiyye, Beyrut 1415, X, 185. Yine Maliklere gre necasetle beslenen arnn bal da temiz ve mubahtr.

26 bn Kudme, el-Makdis, el-Mun, Drul-Fikr, Beyrut 1405, IX, 329; bn Teymiye, Resil bn Teymiye, Mektebet bn Teymiye, thk. Abdurrahmn Muhammed Kasm el-sm en-Necd, yy., ty., XXI, 618; Nevev, el-Mecm, IX, 28.


te taraftan cellle konusunda fakihlerin grlerinin tek bir noktada toplan-madklar grlr. Bu adan bakldnda bu tr yemlerle beslenen hayvanlarn etlerinin yenmesinin veya dier rnlerinin tketilmesinin -tketici ynnden- mezheplere gre farkl hukuk deerlendirmelere tabi tutulaca ortadadr. Bunun-la birlikte, cellle olarak nitelenen hayvanlar bu tr yiyecekleri kendiliinden ye-milerdir. Onlara kesinlikle necis yem yedirme kast yoktur. Bu noktadan hareketle meyte ve habis hakkndaki naslar da gz nnde bulundurulduunda- hayvan-lara bu tr fkhen necis kabul edilen yemleri bilerek yedirmenin caiz olmayaca sylenebilir.27 reticiler tarafndan bu tr yemler ve bunlarn haricinde kan, l hayvan eti ve hayvansal atklarn kasten yedirildii hayvanlarn etlerinin ve onlar-dan elde edilen rnlerin de sakncal olduklarn sylemek zor deildir. Binae-naleyh, bu tr yemlerin zellikle deli dana gibi hastalklara sebep olmalar, insan sal zerinde tehlike oluturmalar sz konusu olduu durumlarda haram ola-caklarn sylemek mmkndr. Bununla birlikte cellle hadisinin, fakihlerin genel yaklamlar nazar- itibara alndnda ounluk geici bir sre yani koku, renk ve tadn etinden uzaklancaya kadar mekruh olduu kanaatindedir- hayvanlara yedirilecek yemlerin helal olmas gerektii hususunda kesin delil olduu ileri sr-lemez. te taraftan, cellle konusuna olumsuz yaklaan mezheplerin hkmlerini de ilnihaye olarak alglamamak gerekir. Zira onlara gre cellle, kanatllarn , kkba hayvanlarn yedi, bykbalarn ise otuz ila krk gn sreyle hapsedil-meleri/karantinaya alnarak temiz gdayla beslenmeleri halinde etleri ve rnleri temiz hale gelir. Sreler konusunda bn merden gelen bir rivyete dayanlmakla birlikte,28 ngrlen zaman dilimlerinin genellikle ictihd olduu dikkati eker.

Burada yemlerin imal edikleri hammaddelerle ayn hkme tabi tutulmamalar gerektii, zira bahse konu maddelerin imalat srasnda bir takm kimyev ilem-lere tabi tutulduklar dolays ile istihaleye yani yapsal deiime uradklar ileri srlebilir. Fakat gnmz yem teknolojisinde sz konusu maddelerin istihaleye uradklarn sylemek zordur. nk yaplan ilem, protein yaplarn korumak ve yedirilecek hayvannn protein ihtiyacn karlamak iin bu maddelerin kurut-ma, sterilize etme, yann szlmesi/alnmas ve tlmesini iermektedir.29 Bu nedenle fkh veya kimyev anlamda bir istihale sz konusu deildir.

Hormonlar konusunda da benzeri problemle karlalmaktadr. Etlerdeki hormonlarn insanlar nasl etkiledii daha yeni aratrlmaya balanmtr. Ancak nemli pheler vardr. Nitekim sr besisinde kullanlan sentetik anabolizanlar-dan stilbenler grubunun insanlarda uygun bnyelerde kanserojen ve gen yapsn bozan etkileri olduu belirlendiinden tm lkelerde yasakland bilinmekte-dir.30 Bununla birlikte, hayvana verilen hormonlarn hayvansal rn tketicile-rine ne gibi ve nasl zararnn olduu hususunda kesin ve ak ifadeler kullanmak zor olduu gibi, ayn ekilde bunlarn fkh deerlendirmeleri alanlarnn uzman

27 Nitekim bu konuda Bilmen, Pk olmayan, kokmu et gibi eyleri yiyebilecek olan hayvanlara yedirmek caiz deil-dir diyerek kanaatini aklamtr. (Bilmen, mer Nasuhi, Byk slm lmihali, stanbul ty., s. 44).

28 Bk. Kurtub, el-Cmi li Ahkmil-Kurn, VII, 122; Beht, Kef, VI, 194.29 Akyldz, R. Karma Yemler Endstrisi, Son matbaas, Ankara 1979.30 www.izafet.com/saglik/442511-hormonlu-yiyecekler-vucudumuzu-nasil-etkiliyor.html (03.11.2011)


grleri dorultusunda olacandan bu konuda da imdilik kati ve ak hkm vermek zor grnmektedir.

DEERLENDRME VE SONUslam, mslman fert ve toplumun madd ve manev saln ahlk ve ftrat

ilkelerine dayanan hukuk sistemiyle korumaktadr. Buna gre eti yenen evcil hay-vanlara le ve pislikler gibi aynyla necis olan eyler ile hayvansal atklar yedirmek veya bunlar yem haline getirerek eti yenen evcil hayvanlar bu nitelikteki yemlerle beslemek dinen caiz deildir. Zira hayvansal rnlerden yaplan yemler, bu tr hay-vanlarn doal yemleri olmad gibi, ftrata aykr olup insan salna da zararldr.

Klasik fkh kaynaklarndaki cellle, kendi kendine pislik yiyen evcil hayvan-lar ifade eden bir kavramdr. Fakihlerin gevi getiren bykba ve kkba hay-vanlar (ruminant) ve kanatllarn et, st ve yumurtalar hakkndaki hkmleri necasetin istihale ile yapsal deiime uradn ileri sren Malikler istisn edi-lecek olursa- haramla-kerahet izgisini takip eder. Bu mezheplere gre zikredilen necis yemlerin zorla yedirildii hayvanlar hakknda da bu hkmlerin evleviyetle geerli olduunu sylemek zor olmayacaktr. Mamafih burada mezkr hayvanla-rn yedikleri yemlerin etkisinin rnlerde grlmesi art da unutmamaldr.

te yandan Maliklerin necis yemlerin sindirimle istihaleye urad gr-n de yabana atmamak gerekir. Zira sindirimle necis yemler hayvanlarn beden-lerinde proteine dnmektedir.31 Dolaysyla Maliklerin grleri gnmzde helal gda tartmalar asndan nemli bir alm salamaktadr.

Esas itibariyle, fkhen bizatihi necis kabul edilen l hayvan eti, kan gibi hay-vansal atklar ve necis maddeler gayri mtekavvim kabul edildikleri iin ayn zamanda hukuki tasarruflara da konu olamazlar. Baka bir ifadeyle bu tr mad-delerin hayvanlara yedirilmeleri bir tarafa, alm-satm vs. tasarruflar da geerli deildir.32

Netice itibariyle, hayvansal retim faaliyetinde bulunan firmalar eti yenen ev-cil hayvanlar doal yemler olan bitkisel ve tarmsal yemlerle beslemeye zen gs-termelidir. Ftrat kanununu deitirerek sz konusu hayvanlara et-kemik, tavuk veya balk unundan yaplan veya katks olan hayvansal suni besinleri yedirmek, fkhen bu hayvanlar ve onlardan elde edilen rnlerin gda maddesi olarak tke-tilmesini en azndan mahzurlu duruma getirmektedir.

31 Proteinler, sindirim sonucu aminoasitlere (proteinlerin temel yapta) kadar indirgenmektedir. Metabolizma bu aminoasitleri genlerin (DNA Deoksiribo nkleik asit) denetiminde, belirli bir dizili srasnda birletirerek kendi-ne zg proteinlerini elde ederek kullanmaktadr. http://makinecim.com/bilgi_4753_GIDA-TEKNOLOJISI-PRO-TEINLERIN-OZELLIKLERI (06.12,2011)

32 Fakihler genelde retim esnasnda hijyen kurallarna riayet edilmeksizin retilen gda maddelerinin satnn dahi haram olduunu belirtmilerdir. Nitekim onlara gre iine fare dm suyla yorulan hamurdan elde edilen ek-mein sat yasaktr. Hatta bu rn eti yenen hayvanlara dahi yedirilemez. Bk. bn Kudme, el-Muni, IX, 341; Nevev, el-Mecm, IX, 27-28.

s lam Hukuku Arat rmalar Dergis i , sy. 22 , 2013 , s . 19-44 .

HELAL BELGELENDRME VE SMIIC STANDARDI

Yrd. Do. Dr. Murat MEK*

zet: Temiz ve salkl beslenme bir insan hakkdr. Helal beslenme ise inan hak ve zgr-lnn bir parasdr. Helal belgelendirme sadece gday deil; turizm, eitim, kozmetik, hizmet yerleri, yenilenebilir enerji, tarm ve ulam alanlarndaki hizmet ve faaliyetleri de iermektedir. Helal belgelendirme almalar akreditasyonu ve dolaysyla standardizasyo-nu gerekli klmtr. Dnyada helal belgelendirme ve standardizasyon almalar yapan bir-ok kurum ve kurulu vardr. Bunlardan biri de slam Konferansna bal slam lkeleri Stan-dardlar ve Metroloji Enstitsdr (SMIIC). Bu enstit TS OIC/SMIIC 1: 2011 Helal Gda Genel Klavuzu Standardn, belgelendirme yapan ve akredite eden kurulular hakkndaki dier iki klavuzla birlikte yaymlamtr. lkemizde de akredite yoluyla dnyadaki kurulularla birlik-te helal belgesi veren kurum ve kurulular vardr. Trk Standardlar Enstits de 04.07.2011 tarihinden bu yana, SMIIC standartlarn esas alarak helal belgelendirme faaliyetini srdr-mektedir. SMIIC 1 standard helal gda kriterlerini yani gda retim ve hizmet alanlarndaki ilemlerde slami adan uyulmas gereken kurallar iermektedir. Bu tr standardizasyon almalar, slam hukukunun son bir buuk asrdr yaad kanunlatrma tecrbesine k-yaslanabilir. Standardizasyon almalar yakn tarihte gndeme gelen gncel bir konudur. Bu yaz, ilahiyat akademyasnn dikkatini konuya celp etmek ve de SMIIC:1 standardnn ie-riini bilimsel tartmaya amak zere kaleme alnmtr. lgili standardn ilk bakta dikkat eken baz maddeleri tarafmzdan mlahaza edilmitir. Standardn, bilim dnyasnn katk-sna ak olduu da bilinmelidir.Anahtar kelimeler: Helal belgelendirme, helal gda, SMIIC, helal standard, standardizas-yon, kanunlatrma.

Halal Certification and Standard of SMIICAbstract: Clean and healthy nutrition is a human right. Halal food is a part of freedom of belief. Halal certification include not only the food, but also cosmetics, service centers, renewable energy, tourism, agriculture and transportation etc.. services and activities are included. The work of Halal certification made it necessary to accreditation and stan-dardization. Halal certification and standardization work has started on the World. One of them is The Standards and Metrology Institute for Islamic Countries (SMIIC) on the Islamic Conference. This institute published TS OIC/SMIIC 1:2011: General Guidelines on Halal Food Standard, with an other two guides. In our country, the halal certification organizations in the world through organizations that are accredited. In Turkey, there are organizations that provide halal certificate. Turkish Standards Institute has started its activities in the halal certification. TSE is based on the standards of SMIIC. This standard includes criteria for halal food and the rules of procedures to be followed in an Islamic perspective. This type of standardization comparable to the experience of codification of Islamic law in to the last century and a half. Standardization is an issue currently on the agenda in recent history. This article has been written to take attention of religious scholars for the issue and to open the contents of SMIIC for the scientific debate. This article is the subject of theology akademyasnn the attention of the scientific content of the summons and the SMIIC 1 standard has been drafted to open the discussion. I criticized some provisions of this standard noticeable at first glance. Known that the standard is open to the contribution of the world of science. Above all, This standard is an important work in this field.Keywords: Halal certification, halal food, SMIIC, standardization and codification.

* Konya Necmettin Erbakan niversitesi lahiyat Fakltesi, slam Hukuku Anabilim Dal retim yesi, [email protected].

20 | Yrd. Do. Dr. Murat MEK

GRTemiz ve salkl yaama istei, zararlara kar kendini koruma bilinci, insan-

da mevcut ftr bir duygudur. Ayrca insann temel niteliklerinden biri inand ilkelere uygun yaama arzusudur. Salkl yaam koullarna sahip olma ve bes-lenme temel bir insan hakk ve ihtiyacdr. Nitekim bu hak, nsan Haklar Evrensel Beyannamesinde (md. 25.1)1 ve Trkiye Cumhuriyeti Anayasasnda (md. 172)2 yer almtr. Helal gda ve hizmet alma hakk ise inan zgrl ile irtibatldr. Helal belgelendirme, saln tesinde inan sahipleri iin art bir imkn sunmak-tadr. nk helal belgelendirme, rn ve hizmette sala uygunluu n art ola-rak kabul etmektedir.

Kuramsal adan bakldnda helal belgelendirme faaliyetleri, birey iin te-melde inancnn gereini yerine getirme hakk; toplum iin gda gvenliinde ol-duu gibi; itimat, istikrar ve gven ihtiyac; ticari adan ise uluslararas gda ve hizmet transferi ile ilikilidir.

lahiyat sahasnda helal belgelendirme ve standardizasyon ile ilgili henz do-rudan bir alma yaplmamtr. Helal gda ile ilgili birka tez, makale ve bildiriden sz edilebilir.3 Bunlar dorudan gda ile ilgili olup, belgelendirme ve standardizas-yon faaliyetlerini incelememektedirler. Mesela 2013de hazrlanan bir doktora te-zinde sadece gdadan bahsedilmi, Trkiyede ve dnyada hell gda sertifikasyo-nu gibi baz konular aratrmamzn dnda brakmak zorunda kaldk diyerek, hem belgelendirme hem de helal hizmet alanlarndan bahsedilmemitir.4 zellikle de bir helal gda standardizasyon almas olan SMIIC (slam lkeleri Standard-lar ve Metroloji Enstits) hakknda bilgi veren ilahiyat alannda Trke bir al-maya rastlanmamtr. Sadece bir aratrmada standard almalarnn balangc saylabilecek gda kodeksindeki helal gda blmne deinilmitir.5 lahiyat d bir alanda (letme) yaplan doktora tezinde ise helal sertifikalandrmann dnya-da ve lkemizdeki durumuna deinilmitir.6

1 http://www.unicef.org/turkey/udhr/_gi17.html (16.09.2013): Her ahsn, gerek kendisi gerekse ailesi iin, yiyecek, giyim, mesken, tbbi bakm, gerekli sosyal hizmetler dhil olmak zere sal ve refahn temin edecek uygun bir hayat seviyesine ve isizlik, hastalk, sakatlk, dulluk, ihtiyarlk veya geim imknlarndan iradesi dnda mahrum brakacak dier hallerde gvenlie hakk vardr.

2 http://www.tbmm.gov.tr/anayasa/anayasa_2011.pdf (16.09.2013): Devlet, tketicileri koruyucu ve aydnlatc ted-birler alr, tketicilerin kendilerini koruyucu giriimlerini tevik eder

3 Yksel ayrolu, slam Hukukuna Gre Helal Gda Sorunu, yaymlanmam doktora tezi, Marmara niversitesi, stanbul 2013; Ouzhan zdemir, Yiyecek ve eceklerde Helallik Haramlk Kriterleri, yaymlanmam yksek lisans tezi, Erciyes niversitesi, Kayseri 2009, s. 171-230; Hilal zkan, Hanef Mezhebinde Helal Gda Kriterleri, yaymlanmam yksek lisans tezi, anakkale Onsekiz Mart niversitesi, 2011; Kif Hamdi Okur, slam Hukuku Asndan Helal ve Haram Olan Gdalar ve Baz Gncel Meseleler, Usl: slam Aratrmalar, 2009, say: 11, s. 7-40; Abdullah Kahraman, Gda rnlerinde Helal ve Haram Belirleme Yntemi, C.. lahiyat Fakltesi Dergisi, 2012, C. XVI, S. 1, s. 453-478. Ayrca bildiriler iin bk. 1. Ulusal Helal ve Salkl Gda Kongre Kitab, Ankara 2011; VI. slm Hukuku Anabilim Dal Koordinasyon Toplants ve slm Fkh Asndan Hell Gda Sempozyumu, editr: Ali Kaya, Emin Yaynlar, Bursa, 2009.

4 ayrolu, slam Hukukuna Gre Helal Gda Sorunu, s. 4.5 zdemir, Yiyecek ve eceklerde Helallik Haramlk Kriterleri, s. 232-238.6 Dursun Yener, Tketicilerin Hell Sertifikal rnlere Kar Tutumlarn Etkileyen Faktrler Ve Risk Algs, yaymlan-

mam doktora tezi, Marmara niversitesi, letme Anabilim Dal, stanbul 2011, s. 37-43.

Helal Belgelendirme ve SMIIC Standard | 21

Bu alma, bilimsel adan gncel bir konu olan helal belgelendirmeyi ele al-maktadr. zellikle ilgili akademik evreleri bu gndemden haberdar ederek, a-lmann bu konudaki bir bolua cevap vermesi mit edilmektedir. Bylece, helal belgelendirme alannda bir standardizasyon almas olan SMIIC standardnn ieriini bilimsel tartmaya amak; aada bir blm sunulan bu standardla ilgili grlerin ortaya kmasn salamaktr. Sz konusu standarda son hali ve-rilmi olmayp, teknik komiteler tarafndan ikmal edilmekte ve uzman grleri dikkate alnmaktadr. Konuya ilgi duyan ilim adamlarnn standard hakkndaki eletiri ve teklifleri dikkate alnmaktadr.

Makalenin temel tezi, helal belgelendirme standardizasyonu faaliyetlerini olumlamaktr. Bunun temel dayana ise, bu trden giriimlerin slam hukuku-nun son bir buuk asrlk kanunlatrma tecrbesiyle kyaslanabilir olmasdr. Bu sebeple almamzda helal gda ile ilgili teorik ve spesifik tartmalardan ziyade helal belgelendirmenin uygulamaya dnk ynnn gnmzdeki durumundan bahsedilmesi amalanmaktadr. Bunun temel dayana ise helal belgelendirme fa-aliyetleri ve standardizasyon almalardr.

A. Helal Belgelendirme ile lgili Temel KavramlarHelal belgelendirme ile ilgili temel baz kavramlar vardr. Bunlar arasnda en

nemlileri; standardizasyon, akreditasyon, belgelendirme ve gda gvenlii kav-ramlardr. Bunlar ayn zamanda kalite ynetim sistemlerinin bir parasdr. Ksa-ca bunlardan bahsedelim:

1. Standardizasyon: Helal belgelendirme faaliyetlerinin ideal aamasn stan-dardizasyon temsil eder. Uluslararas Standardizasyon rgtnn (ISO) yapt tanma gre, standardizasyon, belirli bir faaliyetten ekonomik fayda salamak zere, btn ilgili taraflarn katk ve ibirlii ile belirli kurallar koyma ve kural-lar uygulama ilemidir. Standardizasyon ilemi ile ncelikli olarak can ve mal gvenlii hedeflenirken ayn zamanda kalitenin alt snr tespit edilmek suretiy-le belirlenen dzeyin altnda mal ve hizmet retimine msaade edilmemektedir. Standard, yetkili kurulular tarafndan hazrlanarak onaylanr, karlkl olarak yerine getirilmesi beklenen koullar kapsar ve uygulanmas genellikle taraflarn isteine braklr. Dier bir tanma gre ise standard, en uygun dzeni amalayan, faaliyetleri ve sonular ile mterek ve mkerrer kullanm iin kurallar, rehberlik bilgileri veya tanmlamalar yapan fikir birlii ile oluturulmu ve tannm bir ku-rulu tarafndan onaylanm bir dokmandr. Sz konusu belge, bir rne, ilem veya retim yntemine uygulanan terminoloji, semboller, ambalajlama, iaretle-me veya etiketleme gereklerini de ierebilir.7

Standardizasyon almalar Teknik Komiteler (TC- Technical Committee) tarafndan gelitirilip yrtlr. Teknik Komitelerin ana grevi rnein aada

7 http://tr.wikipedia.org/wiki/Kalite_y%C3%B6netim_sistemleri (07.07.2013); http://www.smiic.org/std-department (07.07.2013).


aklanacak olan OIC/SMIIC Standardlar asndan bakldnda, ilgili standard-lar gelitirmek ve sistematik olarak gzden geirerek ihtiyaca gre tekrar dzen-lemektir. Helal standardlar iin kurulmu teknik komiteler, terminoloji komitesi, finans komitesi ve metroloji komitesi burada rnek verilebilir.8

2. Akreditasyon: Standardizasyon ve belgelendirme almalarnda nemli konulardan biri akreditasyondur. Akreditasyon, uygunluk deerlendirme kuru-lularnca gerekletirilen almalarn ve dolaysyla bu almalar sonucunda d-zenledikleri uygunluk teyit belgelerinin (deney ve muayene raporlar, kalibrasyon sertifikalar, ynetim sistemi belgeleri, rn belgeleri, personel belgeleri vb) gve-nilirliini ve geerliliini desteklemek amacyla oluturulmu bir kalite altyaps-dr. Uygunluk deerlendirme kurulularnn akreditasyonu, ilgili uygunluk deer-lendirme kurulular iin yeterlilik kriterlerini belirleyen uluslararas standardlar, ilgili sektre zel gereklilikler ve blgesel veya uluslararas akreditasyon kurulu-lar tarafndan belirlenmi rehber dokmanlarda belirlenmi, dnya genelinde ka-bul grmekte olan, gereklilikler esas alnarak gerekletirilmektedir.Akredite bir uygunluk deerlendirme kuruluunca verilmi bir uygunluk belgesine sahip bir rn veya hizmet, bu rn veya hizmet iin uygulanabilir olan gereklilikleri sa-lamakta olduuna dair gven telkin eder. Bu sistematik sayesinde akreditasyon ticarette teknik engellerin kaldrlmasna katkda bulunmaktadr.9

Helal gda belgelendirme faaliyetleri asndan bakldnda akreditasyon son derece nem arz etmektedir. Gdalarn uluslararas transferlere tabi olduu ve ti-cari ilikilerin nemli bir blmn tekil ettii gnmzde devletlerce tannan uluslararas belgelendirme yapan organizasyonlar kurulmaldr. Bir dier ifadeyle baka kurum veya devletler tarafndan tannmayan (akredite olmam) belgelen-dirmenin pek bir deeri yoktur. Dolaysyla helal belgelendirme konusunda stan-dardizasyon ile akreditasyon temel parametrelerdir.

3. Belgelendirme: Belgelendirme,rnlerle, srelerle, sistemlerle veya kii-lerle ilgili nc taraf doruluk beyandr. Yani laboratuvar hizmetinin, muaye-nenin, rn, sistemveya personelin belirli bir standard veya teknik dzenlemeye uygun olduunun yazl olarak nc taraf (bamsz) bir kurum veya kurulu tarafndan belirlenmesi faaliyetidir. Daha ak bir ifadeyle akredite bir nc ta-rafn bir kuruluu ziyaret edip kuruluun ynetim sistemlerini deerlendirmesi ve kuruluun standard olarak belirlenen prensiplere uyduunu, yani alannda en iyi uygulamalarda bulunduunu belirtmek iin birbelge vermesidir.10

Hell belgelendirme, yetkili kurumlar tarafndan ilgili rn veya hizmetlerin slami kurallara uygun olmas durumunda yaplan bir ilemdir. Bu rn ve hiz-

8 SMIIC Genel Sekreterlii, Standart: ekonomik ve Teknik Dergi, Helal Gda Says, y. 52, S. 611, Nisan 2013, s. 52-55; http://www.smiic.org/tcs (07.07.2013).

9 http://www.turkak.org.tr/TURKAKSITE/AkreditasyonAkreditasyonNedir.aspx (15.09.2013).10 http://www.cicert.com.tr/index.php/hizmetlerimiz/sistem-belgelendirme (20.09.2013); http://www.dasturkey.

com/index.php?option=com_content&view=article&id=120&Itemid=133(20.09.2013); http://www.bsi-turkey.com/tr/Tetkik-ve-Belgelendirme-Hizmetleri/Yonetim-sistemleri/Ilk-bakista/Belgelendirme-nedir/ (20.09.2013).


metler ieriklerinde hell olmayan malzeme ve ilemler iermedikleri gibi hazrla-nnda kullanlan malzemelerle ilgili kurallara da uygunluu iermektedir.11

4. Gda gvenlii: Salkl gda retimi iin gerekli olan hijyen artlarnn (personel hijyeni, ekipman hijyeni, hammadde hijyeni, ortam hijyeni, vb.) belir-lenerek bu artlarn salanmasn, retim ve servis aamasnda tketici asndan salk riski oluturabilecek nedenlerin belirlenmesini ve bu nedenlerin ortadan kaldrlmasn ifade eder. rn gvenliini etkileyen tehlikelerin nceden be-lirlenmesi ve kontrol altna alnmasn salamak zere Tehlike Analizi ve Kritik Kontrol Noktalar (HazardAnalysis andCriticalControlPoint / HACCP) siste-mi kurulmutur.12 Trk Standardlar Enstits de tketicinin saln korumaya ynelik belgelendirme faaliyeti yannda son yllarda gndemde olan Helal Gda Belgelendirme faaliyetlerine de balamtr.13 Dolaysyla helal gda belgelendirme faaliyeti ile gda gvenlii arasnda nemli bir iliki vardr.

B. Helal Belgelendirme AlanlarBelgelendirme veya sertifikalanma sadece gday deil, hizmet, enerji, ulam

ve kozmetik gibi dier alanlar da ilgilendirmektedir. rn ve hizmet retiminde gvenilirlik standard, slam inan ve deerlerine her aamada saygl olmay ie-rir. Mesela krmz etin sadece hijyenik olmas yeterli saylmayp, Kosherde oldu-u gibi helal saylabilmesi iin de baz ilave artlar ileri srlebilmektedir.14 Ayn ekilde retim ve tketimde helal aray sadece gda ile snrl deildir. Helal bel-gelendirme, gda dnda (non-food) deiik hizmet alanlarn, yenilenebilir ener-ji, turizm hizmetleri, tarmsal ilemler ve ulam gibi birok alan kapsamaktadr. zellikle turizm sektrnde otellerin mteri talepleri ve uluslararas rekabet se-bebiyle helal hizmet belgesi alma bavurularnn artt gzlemlenmektedir. Bura-da rnek olarak helal kozmetik meselesini ele alalm. Hlihazrda helal kozmetik alannda dnyada yaynlanm tek standard Malezya standarddr (MS 2200:2008 Islamic Consumer Goods Part 1: Cosmetic and Personal Care General Gu-idelines). Bunun yannda Amerika slami Gda ve Beslenme Konseyi (IFANCA) ve European Islamic Council (EIC) gibi blgesel slami kurulular kendi belirle-dikleri kriterlere gre belgelendirme yapmaktadrlar.15

slam lkeleri Standardlar ve Metroloji Enstits (SMIIC),16 bu konuyu prog-ramna alm ve Teknik Komite 2yi (TC2) Helal Kozmetik Teknik Komitesi ola-rak belirleyerek; ilgili standardlar hazrlamaya balamtr. Bu gnlerde standar-dn yaynlanmas ngrlmektedir. Avrupa birliinin 1223/2009 sayl Kozmetik

11 Yener, Tketicilerin Hell Sertifikal rnlere Kar Tutumlar, s. 37.12 http://tr.wikipedia.org/wiki/HACCP; http://www.fqcert.com/iso22000_nedir.htm (15.08.2013).13 http://www.akademikgida.com/detay1.asp?id=112 (15.08.2013).14 Ahmet Gelir, Dnya Helal Birlii: Dnyada Helal Gda almalar ve SMIIC, Standart: Ekonomik ve Teknik

Dergi, Helal Gda Says, y. 52, S. 611, Nisan 2013, s 56.15 Bilge Iklar, Helal Kozmetik ve yi retim Uygulamalar, Standart: ekonomik ve Teknik Dergi, Helal Gda Says,

y. 52, S. 611, Nisan 2013, s. 93.16 SMIIC hakknda aada detayl bilgi verilecektir.


Tz ile kozmetik retim yerleri iin, yi retim Uygulamalar (GMP) zorunlu hale gelmitir. Bu tzk helal kozmetik belgelendirmesi iin de n art olarak al-nacaktr.17

SMIIC dier helal belgelendirme alanlarn belirleyerek o alanlarda teknik ko-miteler (TC) kurmutur. SMIICin standardizasyon faaliyetleri iin yedi adet Tek-nik Komitesi (TC) ile Terminoloji Komitesi ve Finans Komitesi bulunmaktadr. Teknik Komiteler unlardr:

- TC1 Helal Gda Konular- TC2 Helal Kozmetik Konular- TC3 Hizmet Yerleri Konular- TC4 Yenilenebilir Enerji - TC5 Turizm ve lgili Hizmetler- TC6 Tarmsal lemler- TC7 Ulam18

Btn bunlar gstermektedir ki helal yaam standardlar ve belgelendirmesi birok alan iine almaktadr.

unu da belirtmek gerekir ki, lkemizde helal gda belgelendirme gereklilii, i pazarn talebi ile ortaya kmamtr. Aksine Trkiyenin, ihracat yapmay plan-lad hedef blge ve lkelerde teknik engellerle karlamadan ihracatn gerek-letirebilmesine matuf ortaya kmtr.19 Dolaysyla helal belgelendirmenin en temel gerekesini d ticaret oluturmaktadr. Daha ak ifadeyle slam lkelerine ihracat yapan bir Trk firmasndan ilave art olarak helal belgesi talep edildiinde, bu firma uluslararas akreditasyona sahip ya da en aznda ihracatta bulunaca lke tarafndan tannm bir belgeye ihtiya duymakta ve bu belgeyi elde etmek iin byk meblalar harcamak zorunda kalmaktadr. Yakn zamanda lkemizde bu lekte helal belgelendirme yapan kurulu bulunmamas, mevcut sermayenin yurt dna gitmesine yol amaktayd. Belgelendirmede en nemli husus akredi-tasyondur. Bu sebeple slam Konferans rgtne bal SMIIC ve TSE ibirlii ile balatlan helal gda ve hizmette standardizasyon almalarnn nemi daha ak ortaya kmaktadr.

C. SMIIC ve Helal Gda Standard almalarKsa ad SMIIC olan slam lkeleri Standardlar ve Metroloji Enstits (The Stan-dards and Metrology Institute for Islamic Countries / ) blgesel bir standardizasyon kuruluudur. slam lkeleri arasnda standardlarn

17 Bilge Iklar, agm., s. 92-93.18 SMIIC Genel Sekreterlii, Standart: Ekonomik ve Teknik Dergi, Helal Gda Says, y. 52, S. 611, Nisan 2013, s. 54.19 Mehmet Cmert, Helal Gda Standard ve Belgelendirmesinin lkemiz Asndan Ekonomik ve Ticari nemi,

Standart: Ekonomik ve Teknik Dergi, Helal Gda Says, y. 52, S. 611, Nisan 2013, s. 71. Helal gda pazar hakknda geni bilgi iin bk. Dursun Yener, Tketicilerin Hell Sertifikal rnlere Kar Tutumlarn Etkileyen Faktrler Ve Risk Algs, s. 24-36.


uyumlatrlmas iin salam bir mekanizma kurma fikri 1984 ylnda slam Kon-ferans Tekilatna (KT) bal Ekonomik ve Ticari birlii Daimi Komitesinin (SEDAK) birinci toplantsna kadar uzanr. Burada alnan kararla 1985 ylnda kurulan slam Devletleri Standardizasyon Uzmanlar Grubu (SEG) bu amala a-lmalara balad. Drt yllk bir hazrlk aamasn mteakiben 24-26 Mart 1998de Ankaradaki 8. Uzmanlar kurulu toplantsnda SMIIC tz hazrlanmasna ba-land ve 01-04 Kasm 1998 tarihinde stanbulda yaplan 14. SEDAK toplantsn-da SMIIC Stats ile onaya ald. SMIIC tz20 04-07 Kasm 1999 tarihinde stanbulda dzenlenen 15. SEDAK toplantsnda ilk defa ye lkelerin imzasna sunuldu ve ilk imzalayan Trkiye oldu.21

SMIIC tznn 18. Maddesinde yer alan bu tzk, 10 (on) KT ye-si devletin, tz onayladn KT Genel Sekreterine bildirmesinden itibaren yrrle girer ifadeye bal olarak Mays 2010da bu art yerine getirildikten sonra yrrle girdi. 02.Austos.2010 tarihinde Ankarada dzenlenen 1. Genel Kurul Toplantsyla resmi al yapld. Ekim 2010 tarihindeki stanbulda ya-plan SEDAK toplantsnda Trkiyede SMIIC kurulmasna karar verildi. u an (07.07.2013) itibariyle SMIIC Tzn onaylam 23 KT yesi Devlet bulun-maktadr. SMIIC, KTye bal bir kurulutur ve merkezi stanbuldadr. Dnem bakanln Trkiye yrtmektedir.22

SMIICin amac, KTye ye slam lkeleri arasndaki ticaretin nndeki tek-nik engelleri kaldrlmas, malzeme, mal ve rnlerin alveriini artrmay sa-lamak iin standardlar uyumlatrlmas, metroloji ve laboratuvar deneylerinde homojenliin salanmas ve akreditasyon mekanizmasnn tesis edilmesidir.23

SMIICin tznde yer alan standard alanlarndan biri de gdadr. Nitekim standard hazrlk grubunun uzmanlk alanna giren ve teknik komiteler tarafndan aratrma sahas olarak belirlenen ana konular arasnda gda sektr de zikredil-mitir (6.3.3.1.)24

Helal Gda standard hazrlama almalar Nisan 2008den itibaren KT ats altnda balamtr. Trkiyede KT yelerinin geni katlmyla yaplan toplant ve teknik komite toplantlar neticesinde bu dokmanlarn resmi referans aln-mas ve almalara son eklinin verilmesi karara balanmtr. 16-17 Mays 2011 tarihinde Kamerunda dzenlenen teknik komite toplantsnda alnan kararlar ge-reince ayr standardn SMIIC standard olarak yaymlanmasna karar veril-mitir.25

20 SMIIC tz iin bk. http://www.comcec.org/TR_YE/Yeni_Site_Dokumanlar/Agreements/SMIIC(all).pdf (07.07.2013).

21 zhan, Standart: Ekonomik ve Teknik Dergi, Helal Gda Says, y. 52, S. 611, Nisan 2013, s. 36-37; http://www.smiic.org/smiic (07.07.2013); http://www.comcec.org/TR_YE/icerik.aspx?iid=219 (07.07.2013).

22 http://www.smiic.org/smiic (07.07.2013).23 SMIIC Genel Sekreterlii, Standart: Ekonomik ve Teknik Dergi, Helal Gda Says, y. 52, S. 611, Nisan 2013, s. 52-55.24 http://www.comcec.org/TR_YE/Yeni_Site_Dokumanlar/Agreements/SMIIC(all).pdf (07.07.2013).25 Ercan Kurt, Dnyada ve lkemizde Helal Belgelendirme almalarnda Mevcut Durum, Standart: Ekonomik ve

Teknik Dergi, Helal Gda Says, y. 52, S. 611, Nisan 2013, s. 28-29.


ayr standard halinde yaymlanan SMIIC standardlar ve ieriinden ksaca bahsedelim:

1. TS OIC/SMIIC 1: 2011 Helal Gda Genel Klavuzu Standard: Ham mad-de temini, retim, ambalajlama, etiketleme, ykleme-boaltma, nakliye, datm, depolama ve servis etme gibi gda zincirinin tm aamalarnda slami adan uyul-mas gereken genel kurallar kapsamaktadr. Aada bir blm detayl bir ekil-de verilecek olan gdalarn kkeni, hayvan kesim kurallar, kanatl hayvan kesim ve ty yolma kurallar yannda genetii deitirilmi gdalar (GDO), gda katk maddeleri, enzimler, mikroorganizmalar, ambalaj malzemeleri, gda hizmet ve te-sisleri vb. birok konu slami ynden ele alnmtr. Genel gda gvenlii artlar gerek uluslararas gerekse ulusal artlar bakmndan helal gda iin de n art ola-rak kabul edilmektedir.26

2. TS OIC/SMIIC 2: 2011 Helal Belgelendirmesi Yapan Kurulular in K-lavuz Standard: Helal belgelendirme kurulularnn helal belgelendirme faaliyet-lerini yrtmeleri iin uygulamalar gereken kurallar ve karlamalar gereken gereklilikleri kapsar. SMIIC 2de helal belgelendirme kuruluunun ykmllk ve tarafszlndan, personel ve teknik uzman ve denetilerin yeterliklerine, belge ve markann kullanm esaslarndan numune alma usul ve esaslarna kadar birok hu-sus ele alnmaktadr.27

3. TS OIC/SMIIC 3: 2011 Helal Belgelendirme Kurulularn Akredite Eden Akreditasyon Kuruluu Klavuzu Standard: Helal belgelendirme kurulularn denetleyen ve akredite eden akreditasyon kuruluuna ynelik genel klavuz ve uy-gulamalarn kapsamaktadr. Akreditasyon kuruluunun slami ve yasal sorumlu-luklar akreditasyon kriterleri ve bilgileri, denetim usul ve esaslar deneti ve uz-manlarn nitelik ve yeterlikleri vb. birok konuyu kapsamaktadr. Bu artlarn l-kemiz asndan uyumunu Trk Akreditasyon Kurumu (TRKAK) yapmaktadr.

D. Dnyada Helal Belgelendirme almalarSMIIC bir at kurulutur. Dnyada buna benzer faaliyet gsteren helal stan-

dardlar ve at organizasyonlar mevcuttur.28 Bazlar unlardr:Gda kodeksi (The Codex Alimentarius Commission/ Gda Kodeksi Komis-

yonu): Uluslararas Gda Kodeksi Komisyonu (CAC/GL 24-1997, 22nd Session) dokmanlarnda yaynlanan tzk, bir gdann helal olarak nitelendirilebilmesi iin sahip olmas gereken genel esaslar iermektedir.29 Bu tzk, bir tavsiye metni olarak yaymlanm ve dier helal standardlar iin bir ereve tekil etmitir.

26 TS OIC/ SMIIC 1, Aralk 2011, Helal Gda Genel Klavuzu, Ankara, TSE, 2012. Bu klavuz TSE tarafndan tercme ettirilmitir. Telif hakk TSEye ait olup bu nshasnn kullanm izni TSE tarafndan Ercan Kurta verilmitir, basl-ma tarihi: 03.03.2012; Ercan Kurt, agm., s. 29-30.

27 Ercan Kurt, agm., s. 30.28 Bilgi iin bk. Mustafa Tayar, Helal Gda ve Helal Sertifika, Standart: Ekonomik ve Teknik Dergi, Helal Gda Says,

y. 52, S. 611, Nisan 2013, s. 45-47.29 General Gudelnes for Use of the Term Halal, (CAC/GL 24-1997, 22nd Session ): http://www.codexalimentarius.

org/standards/list-of-standards/en/?no_cache=1 (05.07.2013).


Uluslararas Gda Kodeksi Komisyonu dokmanlarnda (CAC/GL 24-1997, 22nd Session) Helal Terimi Kullanm Genel Ynetmelii bal altnda helal gda ile ilgili tanm ve artlar incelenmitir.30 Komisyon slam hukuk ekolleri ara-snda farkl yaklamlar kabul ettiini, bu konuda ithalat lkelerin dini otorite-lerinin esaslarnn geerli olacan belirtmitir. Faaliyet alann ortaya koyduktan sonra helal gday tanmlayp artlarn u ekilde karara balamtr:

Helal gda slam hukukuna gre izin verilen gda anlamna gelir ve aadaki koullar salamaldr:

1. slam Hukukuna gre yasak olarak kabul edilen bir eyden olumamal ve byle bir ey iermemelidir;

2. slam Hukukuna gre yasaklanm her hangi bir cihaz veya tesis kullanarak hazrlanm, ilenmi, tanm veya saklanm olmamaldr.

3. Hazrlama, ileme, tama veya depolama srasnda yukardaki artlar ta-mayan herhangi bir gda ile dorudan temas olmamaldr.

4. Yukardaki artlar sakl tutulmakla birlikte helal ve helal olmayan gdalar arasnda herhangi bir temas nlemek iin gerekli nlemler alnmak artyla helal olmayan gdalarn retildii ayn binalarda farkl blm ve kabinlerde helal gda-lar retilebilir, ilenebilir veya saklanabilir.

5. Daha nce helal olmayan gdalar iin kullanlmakta olan uygun temizlik prosedrlerini salayan imknlar kullanmak suretiyle helal gda retim, ileme, tama ve depolama yaplabilir; slamn gereklerine gre de gzlemi yaplr.31

Meru / Yasal GdaHelal terimi, meru kabul edilen gdalar iin kullanlabilir. rn ve trevleri

de dhil olmak zere tketilmesi gayr-i meru (haram) kabul edilen ve aada belirtilen kaynaklar hari, slam hukukuna gre tm gda kaynaklar merudur.

Hayvan kkenli (haram) gdalar:a. Domuz ve yaban domuzub. Kpek, ylan ve maymunlarc. Aslan, kaplan, ay ve benzeri peneli ve kpek dili etil hayvanlar.d. Kartal, akbaba ve benzeri peneleri olan yrtc kulare. San, krkayak, akrep ve benzeri zararl hayvanlarf. Karnca, ar ve aakakan kular gibi slama gre ldrlmesi yasak olan

hayvanlar

30 General Gudelnes for Use of the Term Halal, (CAC/GL 24-1997, 22nd Session): http://www.codexalimentarius.org/standards/list-of-standards/en/?no_cache=1 (05.07.2013).

31 CAC/GL 24-1997, 22nd Session.


g. Bit, sinek, kurtuk ve onlara benzeyen genellikle itici/tiksindirici olarak ka-bul edilen hayvanlar

h. Kurbaa, timsah ve benzeri hem karada hem suda yaayan hayvanlari. Katr ve evcil eekj. Tm zehirli ve tehlikeli su hayvanlark. slam Hukukuna gre kesilmeyen dier hayvanlarl. Kan

Bitkisel kkenli gdalarSarho ediciler ve ilenme esnasnda toksin veya zarar yok edilebilenler hari

tm zararl bitkiler.

eceklera. Alkoll ieceklerb. Her trl sarho edici ve zararl iecekler

Gda katk maddeleriYukarda saylan haram gdalardan elde edilen tm gda katk maddeleri.Komisyon bunun ardndan hayvan kesimi ile ilgili detayl artlar maddeler

halinde saymaktadr:

Hayvan KesimiTm yasal kara hayvanlar Taze Et in Hijyenik Uygulama Kodu Olarak ne-

rilen Kodeksde32 belirtilen kurallara ve aadaki artlara uygun olarak kesilmeli-dir:

1. Kesim yapacak kii zihinsel yetilere sahip (akll) ve slamn kesim hakkn-daki uygulamasn bilen bir Mslman olmaldr.

2. Kesilecek hayvan slam hukukuna gre meru olmaldr.3. Kesilecek hayvan canl olmal ya da kesim srasnda canl olarak kabul edi-

lebilir olmaldr.4. Bismillah (Allahn adyla) szn her hayvann kesiminden hemen nce

sylemelidir.5. Kesim aleti keskin olmal ve kesim esnasnda hayvandan kaldrlmamaldr6. Kesim esnasnda, nefes borusu ve yemek borusu ile boyun blgesinin ana

arter ve damarlarn kesmek gerekir.

32 CAC/RCP 11.


Son olarak kodeks komisyonu helal gda belgelendirmesinin dier gdalar zan altnda brakacak ekilde ya da bunlarn dier gdalardan daha salkl ve besin de-eri asndan daha stn olduu gibi iddialarla kullanlmamas gerektiine dikkat ekmektedir.33

Komisyon, rn hazrlama, ileme, ambalajlama, tama ve depolama ile ilgili kararn belirtmitir. Buna gre: Tm gdalarn hazrlama, ileme, paketleme, nakil ve depolamas yukardaki helal gda artlar ve Gda Hijyeni hakkndaki Kodeks Genel Esaslar ve dier ilgili Kodeks Standardlarna gre yaplmaldr.34

Bir dier at kurulu ise Amerika slm Gda ve Beslenme Konseyi (IFAN-CA) Helal Endstriyel retim Standardlardr. IFANCA 1983 ylnda Amerikada kurulmutur. Standardlar 1997de yaymlanmtr. Kr amac gtmeyen slami bir tekilattr. Merkezi Chicago, Illinoiste bulunmaktadr. 20 lkede helal gda belge-lendirmesi yapmaktadr. Malezya hkmeti tarafndan tannan lke dnda tek ku-rulutur. Ayrca verdii sertifikalar Tayland slami Komite Ofisi, Endonezya Ulema Meclisi (M.U.I.), Singapur Ulema slam Meclisi (M.U.I.S.), slam Dnyas Birlii (MWL), Filipinler Helal Birlii ve ABD Tarm Bakanl tarafndan tannmaktadr.

Malezya MS 1500:2004 Standard, sadece helal gda standardlarn deil, ISO 9000 gibi retim standardlarn da iine alan hkmet tarm politikas olarak ya-ymlanmtr. Daha sonra Malezya rnlere helal sertifikas vermek zere JAKIMi (Department of Islamic Development Malaysia) kurmutur. JAKIM dnyann en nde gelen helal gda sertifikas veren kuruluudur. Halihazrda birok lkede JA-KIM tarafndan akredite helal belgesi veren kurululara sahiptir.

Yukarda saylan kurulular her ne kadar birok lkede tannr olsalar da te-melde uluslararas bir standard oluturma amacna matuf organizeler deillerdir. KTye Bal SMIICin faaliyetleri yannda uluslararas helal standard gelitir-me almalar yapan baz kurulular da mevcuttur. Bunlardan biri Dnya Helal Konseyidir (WHC). Dnyadaki helal belgelendirme kurulularnn federasyonu niteliindedir. yesi bulunan farkl lkelerin helal belgelendirme kurulularnn belgelendirme ve akreditasyon srelerini standard hale getirmek zere 1999da Cakartada kurulmutur. Tznn oluumu ardndan 2005 ylnda Gney Ame-rika Cape Townda onaylanmtr. Konseyin 40 yesi bulunmaktadr. Bir dier uluslararas kurulu ise Dnya Helal Forumudur (WHF).35 Malezya hkmeti ta-rafndan oluturulan forum, ilk defa 2006 ylnda Kuala Lumpurda toplantlarna balamtr. Uluslararas Helal Entegrasyon Birliinin (IHI), helal endstrisinin bir standardda birletirilmesi ve kresel helal btnlnn salanmas iin des-teklenmesi karar alnm, bu amala bir dizi teknik komite toplantlar gerekle-tirmektedir.

33 General Gudelnes for Use of the Term Halal, (CAC/GL 24-1997, 22nd Session): http://www.codexalimentarius.org/standards/list-of-standards/en/?no_cache=1 (05.07.2013).

34 CAC/GL 24-1997, 22nd Session.35 http://www.worldhalalforum.org/main.html (07.07.2013).


E. Trkiyede Helal Belgelendirme almalar1. Trk Standardlar Enstits (TSE): Enstit, Uluslaras Standardizasyon

Tekilat (ISO) ve dier baz Avrupa standard komiteleri tarafndan yaymlanan standardlarn adapte Trk Standard olarak kabulnde uygulanmakta olduu yn-temleri, SMIIC (The Standards and Metrology Insttute for Islamc Countries) tarafndan yaymlanm olan ve yukarda belirtilen Helal Gda Standardlar iin de uygulayarak adapte Trk Standard olarak belirlemitir. SMIIC Helal Gda Stan-dardlar, 14.07.2011 tarihinde yaplan Teknik Kurul Toplantsnda ngilizce dilin-de Adapte Trk Standard olarak kabul edilerek milliletirmi, adapte edilen bu standardlarn Trk Standard olarak kabul esnasnda TSE tarafndan baka her-hangi bir deiiklik yaplmamtr.36 Dolaysyla Trk Standardlar Enstits tara-fndan yrtlmekte olan Helal gda belgelendirme almalarnda OIC SMIIC 1: 2011 General Guidelines On Halal Food (Helal Gda Belgelendirme Standard) ve rn Belgelendirme Merkezi Bakanlnca hazrlanm olan Helal Gda Belgelen-dirme Ynergesi37 hkmleri esas alnmaktadr. TSE, Diyanet leri Bakanlnn destek ve katklaryla Helal Gda Belgelendirmesi faaliyetlerine 4 Temmuz 2011 tarihinde balamtr.38

Bavuru aamas sonrasndaki belgelendirme sreci u ekildedir: Aralarnda Diyanet leri Bakanl yetkilisinin de bulunduu Teknik nceleme Heyeti retim yeri incelemesinde bulunur ve numune alr. lgili laboratuvarn sonular ile birlik-te n deerlendirmeden getikten sonra Belgelendirme Komisyonuna gider. Ara-larnda Diyanetten bir yenin de bulunduu be kiilik Helal Gda Belgelendirme Komisyonu son karar merciidir. Kararlar oy birlii ile alnr ve Diyanet mensubu yenin katlmamas durumunda hibir karar alnamaz. Ayrca TSE tarafndan ku-rulan Akademik stiare Kurulu, Belgelendirme Komisyonuna akademik destek salamaktadr. Belli aralklarla toplanan stiare Kurulu; ilahiyat, tbbi biyokim-ya, veterinerlik, gda bilimi ve teknolojisi konularnda uzman akademisyenlerden olumaktadr. Belge almaya hak kazanan kurulua geerlilik sresi bir yllk olan Helal Gda Uygunluk Belgesi verilmektedir. rn zerinde ylda en az iki kez ha-bersiz olmak zere ara kontroller yaplmaktadr.39 ubat 2013 itibariyle 86 firma-nn 165 rnn belgelendirmiken;40 Eyll 2013 sonu itibariyle 205 adet helal belgesi vermitir.41

2. Dnya Helal Birlii: Dnya helal birlii, 2010 ubat aynda bir grup aka-demisyenin bir araya gelerek oluturduu bir sivil toplum hareketidir. Merkezi Bursadadr. Tam ad, Dnya Helal ve Temiz Gda Aratrma, Bilinlendirme ve

36 Ercan Kurt, agm., s. 28; Hulusi entrk, Gda Sektrnde Kalite, http://www.akademikgida.com/detay1.asp?id=112 (07.07.2013);

37 http://www.tse.org.tr/docs/helalgida/helal-gida-yonergesi.pdf?sfvrsn=2 (09.07.2013).38 Hulusi entrk, Gda Sektrnde Kalite, http://www.akademikgida.com/detay1.asp?id=112 (10.07.2013) 39 M. zhan Gndz, Neden Helal Gda Uygunluk Belgesi, Standart: Ekonomik ve Teknik Dergi, Helal Gda Says,

y. 52, S. 611, Nisan 2013, s. 35.40 Ercan Kurt, agm., s. 3141 http://belge.tse.org.tr/genel/firmaarama.aspx?belgeturuid=42 (30.09.2013)


Sertifikalandrma Birlii Derneidir. Gda bata olmak zere, rn ve hizmetler konusunda, aratrma almalar gerekletirmekte ve mracaat eden firmalara (helal) rn ve hizmet belgelendirmesi yapmaktadr.42 Belgelendirmede SMIIC standardlarn kullanmaktadr.43

3. Gda ve htiya Maddeleri Denetleme ve Sertifikalama Aratrmalar Dernei (GMDES): 2005 ylnda stanbulda kurulmutur. Kendi standardlar-n internet sayfasnda yaynlamaktadr.44 Yaklak 50 lkenin Helal Sertifika ku-rumlarn bir araya getiren at kuruluu WHCnin (World Halal Council) 2008de Taylanddaki yllk kongresine davet edilerek yesi olmutur. WHF (World Ha-lal Foundation) ve Avrupada uluslararas akreditasyona sahip helal sertifikalama kurulularnn oluturduu AHC-EURO at kurulularnn kurucu yesi olmu-tur. Malezya Helal Akreditasyon Kurumu (JAKIM- Department of Islamic De-velopment Malaysia); Endonezya Ulema Meclisi (M.U.I.), Singapur Ulema slam Meclisinden (M.U.I.S.) ve World Halal Councl-Uluslararas Helal Konseyinden akreditasyon almtr.4519.08.2013 tarihi itibariyle gncellenmi helal sertifikal rnler listesini yaynlamtr.46

4. Konya Helal Dernei (HELALDER): ubat 2010 tarihinde Konyada kurul-mutur. Uluslararas Helal Entegrasyon Birlii (IHI) ve West Afrca Islamc Eco-nomc Forum (WAIEF) yesidir. Helalder, belgelendirme denetimleri yapmamak-ta, bu denetimler faaliyetleri izlenen, kontroll olarak yetki verilen uluslararas akredite kurulular vastas ile yaplmaktadr.

5. Helal Gda Denetim ve Sertifikalandrma Merkezi (HEDEM): 2010 se-nesinde stanbulda kuruldu. nsanlara ve dini inanlara saygl, retim ve tketi-mi salamak insan ve evre salnn korunmasna katkda bulunmak amacyla HEDEM tarafndan denetim yapldn bildiren Helal Denetim Sertifikas veya Helal Denetim Kontrol Raporu vermektedir. Yurt ii yurtd saygn Laboratu-varlarla ibirlii yapar. Uluslararas Helal Entegrasyon Birliinin (IHI) yesidir.47

6. Artbel Kalite Sistem Belgelendirme ve Eitim: Standardizasyon konu-sunda bireitimve belgelendirmekuruluudur.48 Birok belgelendirme yapmak-tadr. Bununla birlikte Konya Helal Dernei tarafndan onayl Helal Gda Belgesi (sertifikas) vermektedir. Merkezi Ankaradadr.49

7. KAS Uluslararas Sertifikasyon Gzetim Teknik Kontrol Hizmetleri Ltd. ti.: Birok alanda standardizasyon belgelendirmesi yapmaktadr. Merkezi z-mirdedir. Sertifikas Malezya resmi kuruluu JAKIM tarafndan tannmaktadr.50

42 http://www.dunyahelalbirligi.org/Vizyon%20Misyon.html (20.07.2013).43 Ahmet Gelir, agm., s. 57.44 http://www.gimdes.org/gimdes-standartlari (20.07.2013).45 http://www.gimdes.org/konu/akreditasyon (20.07.2013).46 http://cdn.gimdes.org/wp-content/uploads/helal_brosur_190813.pdf (30.09.2013)47 http://www.wcs.com.tr/entegre_belgelendirme.htm (20.07.2013).48 http://www.artibel.com.tr/Artibel-C189/Artibel-Hakkinda-P1.html. (20.08.2013).49 http://www.artibel.com.tr/ISO9001-helal-C70/kalitebelgesi-helal-gida-belgesi-P1.html (20.08.2013).50 http://kascert.com/goster.aspx?metin_id=778 (20.08.2013).


KAS, JAKIM Malezya tarafndan akredite edilmi, JAKIMin Trkiyedeki temsil-cisidir. JAKIM akrediteli bu helal belgesi uluslararas geerlilii olan bir belgedir.51 KASn Malezyadan uluslararas helal yetkilendirmesi mevcuttur.52

8. Netsert Ynetim Sistemleri Eitim Belgelendirme Gzetim Muayene San. ve Tic. Ltd. ti.: Birok rn grubunda HELADER / HELAL 22 standardna gre belgelendirme yaplmaktadr.53

9. World Certification Services Ltd. (WCS Ltd.): WCS TRKtarafndanHelal DerneionaylHelal Gda Belgesi(Sertifikas) verilmektedir. Merkezi stanbuldadr.

Btn bunlarla birlikte lkemizde sertifika hizmeti vermeyip, bilimsel aratr-malar yapmak, halk helal ve salkl gda konusunda bilinlendirmek gibi ama-larla alan kurulular da vardr. Bunlarn en ileri rneklerinden biri Helal ve Salkl Gda Platformudur.54

F. TS OIC/SMIIC 1: 2011 Helal Gda Genel Klavuzu Standard: erik ve Deerlendirme

SMIIC, slami kurallar terimi ile Kaynan Kuran- Kerim ve Hz. Muhammedin (sav) uygulamalarndan (snnet) alan ve Allahn (cc) Msl-manlar iin emrettii btn kurallar; Helal gda terimi ile ise slami kurallar dhilinde tketilmesine izin verilen ve bu standardda verilen kurallara uygun olan yiyecek ve iecekleri kastetmektedir. Gda gvenilirlii terimi ise Gdann kul-lanm amacna gre hazrlanmas ve/veya yenmesi durumunda tketici salna zarar vermeyeceini ifade eden kavram belirtir.55

SMIICte hayvansal ve bitkisel gdalarla ilgili slami hkmlerin yer ald b-lm yledir:56

5. Kurallar

5.1 Gdann kayna

5.1.1 Hayvansal kkenli gda

5.1.1.1 Helal hayvanlarAadakiler helal hayvanlar olarak kabul edilir:a) Sr, bufalo, koyun, kei, deve, tavuk, kaz, rdek ve hindi gibi evcilletiril-

mi hayvanlar,b) Geyik, antilop, da keisi ve yabani sr gibi yrtc olmayan vahi hayvanlar,c) Gvercin, sere, bldrcn, srck ve devekuu gibi yrtc olmayan kular.

51 http://kascert.com/goster.aspx?metin_id=1171 (20.08.2013).52 http://kascert.com/goster.aspx?metin_id=1202 (20.08.2013).53 http://www.netsert.net/hizmetler/3Cz16By977-Helal%20Gida%20%20Helal%20uretim (20.08.2013).54 http://helalvesaglikli.org/tr/ (20.08.2013).55 TS OIC/ SMIIC 1, Aralk 2011, Helal Gda Genel Klavuzu, Ankara, TSE, 2012, s. 1-2.56 Aadaki maddelerdeki numaralandrma, SMIICin Trke tercmesindeki numaralar korunarak verilmitir.


5.1.1.2 Helal olmayan hayvanlarAadakiler helal olmayan hayvanlardr:a) Domuz, kpek ve akraba trler,b) Allahn (cc) ad anlmadan kesilmi hayvanlar,c) slami kurallara aykr olarak kesilmi hayvanlar,d) Kendiliinden lm hayvanlar.e) Avn ldrmek veya kendini savunmak iin uzun sivri dileri veya n boy-

nuzu olan, ay, fil, maymun, kurt, aslan, kaplan, panter, kedi, akal, tilki, sincap, sansar, kstebek ve gelincik, Amerikan timsah ve timsah gibi hayvanlar,

f) Atmaca, ahin, kartal, akbaba, kuzgun, karga, aylak, bayku gibi keskin peneleri olan yrtc kular,

g) Fare, yan, akrep, ylan, yaban arlar ve san ve benzeri haereler ve zehirli hayvanlar.

h) Kertenkele, salyangoz, bcek ve larva evreleri ve benzeri tiksindirici hay-vanlar.

i) slamda ldrlmesi yasak olan balars ve ibibik gibi hayvanlar j) Eek ve katrlar.k) Bilinli olarak ve srekli bir ekilde helal olmayan yem ile beslenen iftlik

hayvanlar.Helal olmayan hayvanlardan elde edilen maddeler helal deildir.

5.1.2 Su hayvanlara) Pullu balk trleri, karides ve pullu balklarn yumurtalar ve bunlarn yan

rnleri helaldir. Dier btn su hayvanlar ve bunlarn yan mamulleri helaldir.b) Sala zararl tm zehirli su hayvanlar helal deildir. Zehirli ve zararl k-

smlarn karlmas durumunda helaldir.

5.1.3 AmfibiyenlerBtn amfibiyenler57 helal deildir.

5.1.4 Bitkisel kkenli gdalarZehirli ve zararl bitkiler hari btn bitkiler ve onlarn mamulleri helaldir.

Zehirli ve zararl bitkilerin zehirli ve zararl ksmlar karlmas durumunda he-laldir.

57 Hem karada hem denizde yaayan hayvanlar. Kurbaa gibi.


5.1.5 nsan ve hayvan kkenli kan ve dier maddelerHer trl kan ve yan mamulleri helal deildir.drar, plasenta, dk, kusmuk, irin, meni ve yumurta gibi insan ve hayvanlarn

vcut deliklerinden kan her trl necis madde helal deildir. nsan vcudunun herhangi bir ksmnn tketilmesi helal deildir.58

5.2 Hayvan kesim kurallar5.2.1 Kesilecek hayvanda olmas gereken artlara) Kesilecek olan hayvan helal hayvanlardan biri olmaldr.b) Kesilecek olan hayvann salkl olduunu gsteren bir belge veterinerlik

hizmetlerinden sorumlu kurulu tarafndan dzenlenmelidir.c) Kesilecek olan hayvan kesim zamannda canl olmaldr. Kesim ilemi hay-

vanlarda ikenceye sebep olmamaldr.d) Standard veterinerlik ilemine gre sadece helal yem ile beslenmi hayvan-

larn kesimine msaade edilir.e) Hayvanlar uzak mesafeden gelmi ise, kesimden nce dinlenmelerine m-

saade edilmelidir.

5.2.2 Kasap (Hayvan kesecek kiide olmas gereken artlar)a) Kesimi yapacak kasap akli melekeleri yerinde ve hayvan kesiminin gerektir-

dii esas kurallar ve koullar tam olarak anlam yetikin bir Mslman olmal-dr.

b) Kesimi yapacak kasabn salk, hijyen, sanitasyon ve helal kesim kurallar konusunda yetkili bir otoriteden alnm helal kesim sertifikas bulunmaldr.

5.2.3 Kesimde kullanlacak ara

İSLAM HUKUKU ARAŞTIRMALARI DERGİSİ hukuku dergisi 22428.pdf · 4- A satisfied abstract shold be...

Documents

Transcript of İSLAM HUKUKU ARAŞTIRMALARI DERGİSİ hukuku dergisi 22428.pdf · 4- A satisfied abstract shold be...