1. KANAL SSTEM TASARIMINA GENEL YAKLAIM1.1. STANDART KANALLAR VE ELEMANLARI Yuvarlak kanal sistemlerinin elemanlar standartlatrlmtr. Bylece kolayca standart seri retim yapmak, retimi stoklamak ve ksa zamanda mteriye teslim edebilmek mmkn olmutur. Buna karlk dikdrtgen kesitli kanallar ve balant paralar iin byle bir standart boyut sz konusu deildir. Dikdrtgen kesitli kanallar ve fittingsi mterinin istedii boyutlarda ve ou zaman antiyede, yerinde retilir. Tablo 1.1de grlen standart ap deerleri ISO tarafndan kabul edilmi olup btn dnya iin geerlidir. Yuvarlak kanallar antiyede istenilen boylarda kesilebilir. Bylece deiikliklere daha iyi cevap verebilmektedir. Halbuki dikdrtgen kesitli kanallar tam llerinde yaplmak zorundadr. antiyede herhangi bir deiiklik ve ayar ok daha zordur.Standart nominal i ap mm 63 80 100 125 160 200 250 315 355 400 450 1 m kanal uzunluunun yzey alan m2 0.198 0.251 0.314 0.393 0.502 0.628 0.785 0.990 1.115 1.257 1.413 Standart nominal ap mm 500 560 630 710 800 900 1000 1120 1250 1400 1600 1 m kanal uzunluunun yzey alan m2 1.571 1.760 1.979 2.229 2.512 2.826 3.142 3.517 3.927 4.400 5.030

ekonomik ve uygun kanal gzergh gsterilir. Bu izimin mimar plnlardan retilen iler zerine yaplmas tavsiye edilir. Bylece kanal tasarmnn yapnn ve dier servislerin snrlamalarna uygun olmas temin edilir. Bundan sonra ileride anlatlacak yntemlerden birine gre kanallar boyutlandrlarak eitli elemanlardaki basn kayplar hesaplanr. Bulunan deerler ematik izimlere ilenir. Kanal hesaplarnda bulunan boyutlar yuvarlak kanallar iindir. Eer dikdrtgen kanallar kullanlacak ise edeer kanal apndan, dikdrtgen kanal boyutlarna geilir. Tasarmc hesaplanan plak kanal boyutlarnn zerine, kanal mukavemeti ile ilgili destekler ve evresel birlemeler iin ve kanallarn tanmasnda gerekli elemanlar iin ihtiya duyulan hacimleri gznne almaldr. Ayrca izoleli kanallarda izolasyon iin gerekli hacim kanal boyutlarna ilave edilmelidir. Duvarlardan, dier boru, kablo ve yap elemanlarndan aklklar ve asma tavan elemanlarnn sklebilmesi iin yeterli boluklar braklmaldr. Kanal sistemini boyutlandrma ve gzerghn belirlemede dier dikkat edilecek nokta; hava terminalleri, kartrma kutular, V.A.V. kutular, yangn damperleri, hava ayar damperleri gibi eleman ve aksesuarlar iin ve bunlara ulaabilme iin gerekli hacimlerin ve imknlarn yaratlmasdr. 1.4. KANAL DZAYN YNTEMLER Otomatik olarak en ekonomik kanal sistemini veren hibir kanal tasarm (dizayn) yntemi yoktur. Bunun yerine teklif edilmi ve bugn kullanlan eitli dizayn yntemleri bulunmaktadr. Farkl durumlarda bu yntemlerden biri seilerek hesap yaplr. Bu yntemlerden hangisinin seilecei, aslnda maliyet kalemlerinin dikkatlice deerlendirilmesi ile kararlatrlmaldr. Bu ksmda farkl dizayn yntemlerinin zellikleri ve hangi hallerde kullanlmasnn tavsiye edildii zerinde durulacaktr. Bu yntemlerin kendileri ise ilgili blmde anlatlmtr. 1. E Srtnme Yntemi Kanal dizaynnda belki de en geni kullanlan yntemdir. Bu sistemde btn kanal boyunca birim uzunluktaki srtnme kayb ayn tutulur. Besleme, egzoz ve dn kanallarnn boyutlandrlmasnda kullanlabilir. Normal olarak yksek basnl sistemlerin boyutlandrlmasnda (750 Pa zerinde) kullanlamaz. Bu yntemde besleme kanallarnda ak ynnde hz otomatik olarak giderek azalr. Bylece ses retimi ihtimali de giderek azalr. Bu yntemin ana dezavantaj eitli kanal kollarndaki basn dmlerinin eitlenmesi ynnde hibir nlem getirmemesidir. Bu nedenle simetrik sistemler veya dallanmayan tek kanallar iin uygundur. 2. Statik Geri Kazanma Yntemi Bu yntem her basn ve hzdaki besleme kanallar iin uygulanabilir. Ancak normal olarak dn ve egzoz kanallar iin kullanlmaz. Hesap olarak e srtnme yntemine gre daha karmak olmasna karn, teorik olarak btn kollarda ve klarda niform basn dm yaratmas asndan daha gvenilir bir yntemdir. Kanaldaki hzlar sistematik olarak azaltlr. Her bir kanal parasnn nnde hz drlerek, dinamik basn (hz basnc) statik basnca dntrlr ve bu paradaki basn kaybnn karlanmasnda kullanlr. Ortalama kanal sistemlerinde bu statik geri kazanma %75 oranndadr. deal artlarda bu oran %90a kadar ykselebilir. 9

Tablo 1.1. STANDART YUVARLAK KANAL APLARI 1.2. HAVA DAITIMI Kanal sistemi tasarmnda (dizayn) ncelikle hava fleme ve emme menfezlerinin yerleri ve her bir menfezin kapasitesi, tipi ve bykl belirlenmelidir. Bu hava verme ve emme menfezlerinin standart tipte ve biimde olmasna ve bilinen bir firma rn olmasna dikkat edilmelidir. Bu tip ciddi firma rnleri iin hazrlanm olan kataloglarda hava at mesafeleri, dme ve hava hareketi biimleri, eleman k hzlar, basn dmleri, ses ve tavan ykseklikleri ile ilgili bilgiler verilmitir. Ayn kol zerinde olan besleme havas aklklarndaki basn dm arasndaki fark 12,5 Pa deerini amamaldr. Ayn kol zerinde tavan tipi difzrlerle, duvar tipi menfezlerin kark kullanlmamasna dikkat edilmelidir. 1.3. N TASLAK ZM Daha sonraki adm, kanal sisteminin ematik olarak izilmesidir. Bu ematik n izimde hesaplanan hava miktarlar, k yerleri ve en

Kanal eleman Jaluziler: Emi, 3300 L/s ve daha byk Emi, 3300 L/s den daha kk Egzoz, 2400 L/s ve daha byk Egzoz, 2400 L/s den daha kk Filtreler: Panel filtreler Viskoz arpmal Kuru tip geniletilmi yzeyli Dz (dk verimli) Katlanm malzeme (orta verimli) HEPA Yenilenebilir malzemeli filtreler Hareketli-perde viskoz arpmal Hareketli-perde kuru malzemeli Elektronik hava temizleyiciler yonizasyonlu tipler Istc Serpantinler Buhar ve scak su Elektrikli Ak telli Kanatl borulu Nem alc serpantinler Hava ykayclar Sprey tipi Hcre tipi Yksek hzl sprey tipi

Aln hz, m/s 2 ekil 1.3den 2,5 ekil 1.3den

1-4 Kanal hznda 3,8e kadar 1,3 2,5 1 0,8-1,8 2,5-5 retici verisi retici verisi 2-3 1,5-3 retici verisi 6-9

ekil 1.3 PANJUR SEM DYAGRAMI rek basit bir ekilde kanal boyutlandrmasn gerekletirebilir. Bir ka k olan ve kolayca dengelenebilen basit kanal sistemlerinin dnda, bu yntemi bakalar kullanmamaldr. Bu yntemde hz kanal boyunca giderek azaltlr. 6. Sabit Hz Yntemi Yine tecrbe ile optimum bir hz seerek, btn kanal sistemi boyunca bu hz koruyacak ekilde boyutlandrma yaplabilir. Bu yntem en ok yksek basnl kanal sistemlerinde kullanlr. Bu kanal sistemlerinde havay kullanm alanlarna datmadan nce hz ve sesi drmek zere geniletilmi terminal kutular kullanlr. Sabit hz ynteminin kullanld ikinci ana uygulama alan ise endstriyel toz toplama kanal boyutlandrmasdr. Tozlarn ve tekstil endstrisinde olduu gibi elyafn tanabilmesi iin belirli bir minimum hz deeri bulunmaktadr. Dolays ile bu tr endstriyel egzoz kanallarnda hz deeri sz konusu snr deerin altna dmeyecek ekilde boyutlandrma yaplr. 7. Toplam Basn Yntemi Bu yntem statik geri kazanma ynteminin daha zletirilmi halidir. Bu yntem projeciye kanal sisteminin her ksmnda gerek srtnme ve dinamik kayplar belirleme imkn yaratr. Avantaj kanal blmlerindeki gerek basn kayplarnn ve temin edilmesi gerekli toplam fan basncnn bilinmesidir. 1.5. KANAL SSTEMNDE HIZLAR eitli havalandrma elemanlarndaki tipik hzlar, Tablo 1.2de verilmitir. Panjurlardaki hzlar zel olarak ele alnmaldr. Panjur tipine gre serbest gei alan ve performans ok deiir. Hava giri ve k panjurlarnda hz deerleri normal hallerde 2-2,5 m/s mertebelerindedir. ekil 1.3de panjur n boyutlandrmas ile ilgili bir grafik verilmitir. Tablo 1.6da ise farkl basn snfndaki kanallarda izin verilen max. hz. deerleri gsterilmitir. Tablo 1.4de Alman Literatrne gre tavsiye edilen kanallardaki

Tablo 1.2. HVAC BLEENLER TPK DZAYN HIZLARI Bu sistemin avantaj kanal sisteminin dengede (ayarlanan ekilde) kalmasdr. nk kayp ve kazanlar hzla orantldr. Yke bal olarak debilerin azalmas sistemdeki reglaj (balans) bozmaz. Bu nedenle V.A.V. sistemleri iin ideal bir yntemdir. Statik geri kazanma ynteminin dezavantaj uzun kollarn sonlarnda, zellikle bu kanal kolu dierlerine gre ok uzunsa, ar byk kanal boyutlar vermesidir. Ayrca bu blgelerde hzlar da ok dtnden kanaln s kayp ve kazanlarna kar izolesi gerekir. 3. Uzatlm Plenumlar Uzatlm plenum, bir geni kanal veya uzun bir plenum olarak tariflenir ve genellikle fan kndadr. Bu plenum zerinde eitli hava k aklklar veya kol klar bulunmaktadr. Plenumlar sulu sistemlerdeki kollektrlere benzer bir fonksiyona sahiptir. Bu sistemin dezavantaj dk hava hzlar nedeniyle byk lde s kayp ve kazanlarna neden olmasdr. Genellikle scak hava ile konut stmas gibi kk fakat ok dall sistemlerde kullanlr. 4. T-Yntemi Bu yntem yeni gelitirilmi bir kanal dizayn optimizasyon yntemidir ki, sistemin ilk yatrm maliyeti, iletme maliyeti, enerji maliyeti, alma saati, yllk enflasyon oran, faiz oranlar vs. gibi parametrelerini de gznne alarak hesap yapar. Bu yntemin uygulanmasnda esas olarak uygun bilgisayar programlarndan yararlanlr. 5. Hz Yntemi Tecrbeli bir projeci kanal sistemi boyunca uygun hzlar takdir ede10

Dk Basnl Sistemlerde

Konfor Uygulamas

Endstriyel Uygulama

Besleme menfezleri Emi ve egzoz menfezleri D hava panjurlar Ana kanallar Tali kanallar, balantlar Yksek basnl kanallarda, Balant hatlar 8 - 12 m/sn

1.5 - 3 2-3 3-4 3.5 - 7 3-5 Ana kanallarda 15 - 20 m/sn

3 - 4 m/s 4 - 8 m/s 4 - 6 m/s 7 - 12 m/s 5 - 8 m/s Tali kanallarda 12 - 18 m/s

Tablo 1.4 hava hzlar verilmitir. Tablo 1.5de ise Carrier tarafndan tavsiye edilen hz deerleri verilmitir. 1.6. BASIN SINIFLANDIRMASI Kanal sistemi zerinde statik basn snfnn belirtilmesi, kanal mukavemeti ve maliyet hesaplar asndan yararldr. Kanal sistemindeki SMACNA tarafndan verilen basn snflar Tablo 1.6da verilmitir.Uygulama Ses Kriteri

Prensip olarak ihale projelerinde her bir kanal sistemi blmnn statik basn snf belirtilmitir. SMACNA standardlarna gre her blmdeki basn snf gen bayraklar iinde proje zerine ilenmektedir. V.A.V. sistemlerinde kanaldaki basn snflarna zel bir dikkat gsterilmelidir. Bu sistemlerde besleme kanallarnda en dk hava debisi koullarnda fan basncn en utaki V.A.V. kutusunda bile aynen bulmak mmkndr. Byle hallerde kanal statik basn snf btn sistem iin ayn olacaktr ve bu da fan basnc ile belirlenecektir. Ayn ekilde tehlike artlar almalarna da zel dikkat gsterilmelidir. rnein duman kontrol sistemi devreye girdiinde veya yangn damperleri sistem tam ykte iken kapandnda, bu ani basn deiimlerinin sz konusu blmde datm kanallarna zarar vermeyecei mukavemet deerinin, bir baka anlatmla basn snfnn seilmesi gerekir. Yuvarlak kanallarda, kanal formunun uygunluu dolays ile ayn basn artlarnda daha ince sac malzeme kullanmak mmkndr. zellikle spiral sarlm yuvarlak kanallarda mukavemet daha yksektir ve malzeme et kalnl daha da drlebilir. Tablo 6 ve 7de sve ve ngiliz standartlarna gre kanal retimi iin sac kalnlklar verilmitir. Buna gre gerek malzemenin incelmesi, gerekse daha az malzeme ile ayn edeer gei kesitinin oluturulmas nedeniyle yuvarlak kanal sistemleri, ayn kapasitedeki tipik dikdrtgen kanallara gre %30-40 daha hafiftir. Bu nedenle 200 mmye kadar olan yuvarlak kanallar 1 kii monte edebilir.Ekonomik Kriter Ana Kanal Besleme Dn 4 6.5 7.5 5.5 7.5 7.5 9 Besleme 3 6 8 5 8 8 11 Tali Kanal Dn 3 5 6 4 6 6 7.5

Konutlar Apart Otel, Hastane, Yatak Odas zel Ofis, Ktphane, Ynetici Odas Tiyatro, Konser Salonu Genel Ofisler, Lokantalar, Alveri, Bankalar Ortalama Dkkan ve Kafeteryalar Endstri

3 m/s 5 m/s 6 m/s 4 m/s 7.5 m/s 9 m/s 12.5 m/s

5 7.5 10 6.5 10 10 15

Tablo 1.5. CARRIER TARAFINDAN TAVSYE EDLEN HIZLARStatik Basn Snf Pa 125 250 500 750 1000 1500 2500 alma Basnc Pa 125e kadar 125 - 250 250 - 500 500 - 750 750 - 1000 1000 - 1500 1500 - 2500 Basn Tipi Poz. / Neg. Poz. / Neg. Poz. / Neg. Poz. / Neg. Poz. Poz. Poz. Szdrmazlk Snf C C C B A A A Max. Hz m/s 10 12.5 12.5 20 20 Belirlendii gibi Belirlendii gibi

Tablo 1.6. KANAL BASIN - HIZ SINIFLANDIRMASI 11

ap Kalnlk mm 0 - 80 0.4 80 - 160 0.5 160 - 315 315 - 800 800-1250 0.6 0.8 1.2

Kanal Tipi

Tahmin edilen kanal szdrmazlk snf CL Contal Contasz 30 (12-70)

Tablo 1.7. SVE STANDARTLARINA GRE KANAL SAC KALINLIIMaksimum ap (mm) Kalnlk mm 205 0.6 762 0.8 1020 1.0 1525 1.2

Esnekler hari Yuvarlak ve dz oval Dikdrtgen < 500 Pa (Negatif ve pozitif basnl) > 500 ve < 2500 Pa (Negatif ve pozitif basnl) Flexible metal, Alminyum

3

12

48 (12-110)

Tablo 1.8. NGLZ STANDARTLARINA GRE KANAL SAC KALINLII 1.7. KANAL SIZDIRMAZLII Bugn iin kanal basnc ve szdrmazlk snf belirtildiinde kanal sisteminden msaade edilen hava kaa hesaplanabilmektedir. Bu szma veya kaak miktarlar kanal yzeyi cinsinden (L/s.m2) olduu gibi toplam hava debisinin yzdesi cinsinden de ifade edilebilir. ASHRAE ve SMACNA standardna gre szdrmazlk snflar ve kanal kaak snflandrmas = 720 . Q / (Ps)0,65 ifadesine gre yaplmaktadr. Burada; CL Q = Szdrma veya kaak miktar, L/s. m2 (yzey alan) = Szdrmazlk snf (750 Pa basnta szdrma miktar) CL = Kanal ii ile d arasndaki basn fark Ps (Kanal iindeki statik basn) ekil 1.9de yukardaki denkleme dayanan szdrmazlk snflar gsterilmitir. Tablo 1.10da ise kaliteli bir kanal sisteminde pratikte ulalabilecek szdrmazlk snflar verilmitir. Burada menfez, anemostat gibi elemanlarn kanala balantlar ile ilikili deerler test verilerinde temsil edilmemektedir. Tasarmcya yardmc olabilmek asndan Tablo 1.11 kanal szdrmazlk snfnn belirlenmesi iin bir rehber olarak kullanlabilir. Kanal szdrmazlk seviyesinin istenebileceiQ (L/s.m2)

6

48 (12-110)

8

30 (12-54)

Metal olmayanlar

12

30 (4-54)

Cam yn Dikdrtgen Yuvarlak 6 3 -

Tablo 1.10 KANAL SIZDIRMAZLIK SINIFLARIKanal tipi Metal Yuvarlak Oval Dikdrtgen Fleksibl Fiberglas Yuvarlak Dikdrtgen 3 6 0,15 0,3 3 3 6 6 0,15 0,15 0,3 0,3 Szdrmazlk snf Kaak oran 250 Pada L/(s.m2)

Tablo 1.11. KANAL TPNE GRE TAVSYE EDLEN KANAL KAAK SINIFLARIKanal tipi Kanal yeri Besleme 500 Pa D ortam artlandrlmayan hacimler artlandrlan hacimler (gizlenmi kanal) artlandrlan hacimler (akta kanal) Ofis tipi alanlar Fabrika tipi alanlar Ps (Pa) A C A B B B B B A B C >500 Pa A A B A B B A B B Egzoz Dn

ekil 1.9. KANAL SIZDIRMAZLIK SINIFLANDIRMASI12

Tablo 1.12.A TAVSYE EDLEN KANAL SIZDIRMAZLIK SEVYELER

Szdrmazlk seviyesi A B C

Szdrmazlk gerekleri Btn evresel birlemeler, boyuna dikiler ve kanal duvarndaki giriler (vida gibi) Btn evresel birlemeler, boyuna dikiler Sadece evresel birlemeler

Tablo 1.12B. KANAL SIZDIRMAZLIK SEVYELER deerleri Tablo 1.12de verilmitir. Tablo 1.13da ise toplam hava debisi yzdesi olarak hava kaaklar ifade edilmitir. Kabul edilebilir szdrmazlk snfn belirlemede projeci sorumludur. Hava kaaklarnn yarataca enerji maliyetleri ile ilk yatrm maliyetlerini dengeleyerek optimum zm bulmaldr. Snf 3 szdrmazlk deerine; iyi bir iilik ve dikkatli bir birleme yntemi ve szdrmazlk eleman seerek btn kanal sistemlerinde ulalabilir. Avrupa standartlarnda ise szdrmazlk snf tarif edilmektedir.Szdrmazlk Snf 48 m2 kanal yzeyi bana sistem debisi m3/h 10 12.7 15 20 25 10 12.7 15 20 25 10 12.7 15 20 25 10 12.7 15 20 25 10 12.7 15 20 25 10 12.7 15 20 25 10 12.7 15 20 25 10 12.7 15 20 25

Bu szdrmazlk snflar A. En dk snf 400 Pada 1,320 L/s.m2 kaak B. Orta snf 400 Pada 0,440 L/s.m2 kaak C. En yksek snf 400 Pada 0,15 L/s.m2 kaak olup, ekil 1.14de gsterilmilerdir. Kanal sisteminde belirlenen kaak miktar, sistem toplam hava miktarna (dolays ile fan debisine) ilave edilmelidir. 1.8. KANAL SIZDIRMAZLIININ LLMES Kanal szdrmazl testi SMACNA HVAC Air Duct Leakage Test Manual (1985) esaslarna gre yaplabilir. Kanal szdrmazl zel bir cihazla llr. Kanal iinde pozitif basn olmas halinde lm cihaznn kanal sistemine balants ve elemanlar ekil 1.15de gsterilmitir. Bu ekilde 1 numara ile fan gsterilmitir. Konik u, fann istenilen tarafna balanarak hava yn deitirilebilir. Bylece kanal sisteminde basn veya vakum yaratlabilir. Fan devir ayarStatik Basn (Pa)

125 15 12 10 7.7 6.1 7.7 6.1 5.1 3.8 3.1 3.8 3.1 2.6 1.9 1.5 1.9 1.5 1.3 1.0 0.8 1.0 0.8 0.6 0.5 0.4 0.5 0.4 0.3 0.3 0.2 0.5 0.4 0.4 0.3 0.3 0.4 0.3 0.2 0.2 0.1

250 24 19 16 12 9.6 12 9.6 8.0 6.0 4.8 6 4.8 4.0 3.0 2.4 3 2.4 2.0 1.5 1.2 1.5 1.2 1.0 0.8 0.6 1.0 0.8 0.7 0.5 0.4 0.8 0.6 0.5 0.4 0.3 0.5 0.4 0.3 0.3 0.2

500 38 30 25 19 15 19 15 13 9.4 7.5 9.4 7.5 6.3 4.7 3.8 4.7 3.8 3.1 2.4 1.9 2.4 1.9 1.6 1.3 0.9 1.4 1.1 0.9 0.7 0.6 1.1 0.8 0.7 0.5 0.4 0.7 0.6 0.5 0.4 0.3

750 49 39 33 25 20 25 20 16 12 9.8 12 9.8 8.2 6.1 4.9 6.1 4.9 4.1 3.1 2.4 3.1 2.4 2.0 1.6 1.2 1.7 1.4 1.2 0.9 0.7 1.3 1.0 0.9 0.6 0.5 0.9 0.7 0.6 0.4 0.3

1000 59 47 39 30 24 30 24 20 15 12 15 12 9.8 7.4 5.9 7.4 5.9 4.9 3.7 3.0 3.7 3.0 2.5 2.0 1.5 2.0 1.6 1.3 1.0 0.8 1.5 1.2 1.0 0.8 0.6 1.0 0.8 0.7 0.5 0.4

1500 77 62 51 38 31 38 31 26 19 15 19 15 13 9.6 7.7 9.6 7.7 6.4 4.8 3.8 4.8 3.8 3.2 2.6 1.9 2.4 2.0 1.6 1.2 1.0 1.8 1.5 1.2 0.9 0.7 1.2 1.0 0.8 0.6 0.5

24

12

6

3

2

1.5

1

Tablo 1.13. HAVA MKTARINA GRE SIZDIRMA ORANI13

P (Pa)

ekil 1.14. ldr. Debisi bir reosta yardm ile istenilen deere ayarlanabilir. 2 numara ile lme borusu gsterilmitir. Deiik apta iki boru ile fann btn debi aralnda hassas debi lm gerekletirilebilir. 4 numarada gsterilen diferansiyel U manometreden lme borusundaki basn dm okunur. Bu basn dm ile ilgili kalibrasyon erilerinden debi okunur. 5 numara balant hortumunu gsterir. Bu hortum ular bantlarla szdrmaz hale getirilmelidir. Test basncn gsteren ve yine 4 numara ile ifade edilmi bir baka U manometre daha vardr. Bu manometreden kanal iindeki basn deeri okunur. Testin Yaplmas: Szdrmazlk testi tercihan montaj srasnda yaplmaldr. Test aadaki admlardan oluur. 1- Uygun test edilecek kanal alann belirlenir. Bu, belirlenen szdrmazlk snf ve uygulanacak basn gznne alnarak yaplr. Bu amala ekil 1.14den yararlanlabilir. rnein test 800 Pa basnta yaplacaksa ve seilen szdrmazlk snf B ise (Avrupa normu) 100 mm. l borusu kullanarak en fazla 193 m2 kanal alan test edilebilir. Eer 50 mm. lme borusu kullanlrsa, test edilebilecek alan 65 m2 deerine iner.

2- Kanaln test edilecek blmndeki btn menfez aklklar, branmanlar vs. gibi btn aklklar szdrmaz biimde kapatlr. Bu kapatma ilemi ok dikkatli yaplmaldr. Aksi halde yanl sonulara ulalr. 3- Test cihaz uygun biimde kanal sistemine balanr. 4- Fan altrlr ve fan hz kanal sisteminde basn belirlenen deere (rnekte 800 Pa) ulancaya kadar hz artrlr. 5- Fann 3-5 dakika almasna devam salanr ve btn llen deerlerin stabil bir hal almasna kadar beklenir. Bu durumda lme borusuna bal manometre okunur. 6- Manometrede okunan basn deeri, lme borusu kalibrasyon erisi yardm ile debi deerine dntrlr. Bylece kanal sistemine beslenen (veya emilen) hava debisi bulunmu olur. 7- Bulunan hava debisi test yaplan kanal blgesindeki kaaklara kar gelmektedir. Bu debi deeri kanal alanna blnerek, m2 bana hava sznts belirlenir. 8- Bu deer ekil 1.14de iaretlenerek kanaln szdrmazlk snf belirlenir. 1.9. KANAL ZOLASYONU, ISI KAYIP VE KAZANLARI Yksek olmayan konut yaplar hari, btn yeni yaplacak klima hava datm kanallarnn izole edilmesi gerektii ASHRAE 90.1 no.lu standard ile art koulmutur. Yeni yksek olmayan konutlardaki kanal izolasyonlar ASHRAE Standart 90.2 tarafndan tanmlanmtr. Mevcut binalarn kanal izolasyonu ise ASHRAE Standart 100 koullarn salamaldr. Bu standartlardaki izolasyon kalnlklar minimum deerlerdir. Ekonomiklik hesaplar sonucu daha kaln izolasyon deerleri gerekebilir. Kanal yzeyinden kaybolan s miktar, ( tg + t ) Q = K.F [ - td ] ifadesi ile belirlenebilir. Burada; 2 K = Kanal duvarnn toplam s gei katsays, (W/m2K) F = Kanal yzeyi (m2) Q = Is kayb veya kazanc (W) tg = Kanala hava giri scakl (C)

Q (L/s.m2)

Basn Deiim Gstergesi

Test Basnc

ekil 1.15 POZTF BASIN ALTINDA SIZDIRMAZLIK TEST 14

t = Kanaldan hava k scakl (C) td = Kanal evreleyen ortamn scakl (C) ekil 1.16de izoleli ve izolesiz kanallardaki K toplam s gei katsaylar verilmitir. Enerji maliyetlerindeki arta paralel olarak standartlar yukarda ifade edildii gibi izolasyonu daha fazla art komaktadr. zellikle artlandrlmayan hacimlerden geen klima kanallarnn sl izolesi enerji kayb asndan ok nemlidir. ASHRAE 90 A (1980) standartna gre kanal duvarnda salanmas gerekli sl diren (i ve dtaki hava film direnleri hari), R = t / 47,3 olmaldr. Burada; t = Kanal i ve dndaki hava arasndaki fark (C) R = Film direnleri hari kanal cidarnn sl direnci (m2.K/W) (Buradaki R deeri 1/K deerinden i ve dtaki hava film direnlerinin karlmas ile bulunur. Ortalama ve yaklak olarak iki film

direnci toplam 0,16 m2.K/W deerindedir.) Sistem toplam maliyetlerinin optimize edilmesi asndan, kanal kesitlerinin bymesi fan enerji giderlerini azaltrken; s kayp veya kazanlarn artrarak kazan veya chiller enerji giderlerini arttrr. artlandrlm ortamlardaki kanallarda ise ortama olan kazanlar nedeniyle hava miktarlarnda ayarlama gerekir. Souk yzeylerdeki youma olay, izolasyonu gerektiren bir baka nemli nedendir. Scak hava tayan kanallar ve scak su tayan borularda izolasyon sadece s tasarrufu nedeniyle yaplr. Eer kanal ve boru iinde tanan akkann scakl dkse ve bu kanal/boru daha scak ve nemli ortamlardan geiyorsa, bu durumda souk kanal/boru yzeylerinde nemin youma ihtimali vardr. Eer kanal/boru yzey scakl, ortamn i noktas (youma) scaklndan daha dkse youma gerekleir. Bu hem korozyon asndan, hem de hijyen ve temizlik asndan istenmeyen bir durumdur. Youmann nlenmesi iin souk akkan tayan kanal ve borularn dtan izolasyonu gerekir. Isl izolasyon tabakasnn yzeyindeki scaklk, ortamn i scaklndan daha yksek olacak ekilde izolasyon tabakas kalnl seilir. Genellikle souk akkandan olan s kaybnn azaltlmas iin gerekli ekonomik izolasyon kalnl, youmann nlenmesi iin gerekli kalnlktan daha fazladr. Souk akkan tayan kanal ve borularda s izolasyonu (ve youmann nlenmesi) iin kullanlacak malzemenin cinsi nemlidir. Eer bu amala cam yn gibi lifli ve ak hcreli yaps olan izolasyon malzemesi kullanlrsa, havadaki nem izolasyon tabakas ierisinde difzyonla ilerler ve scakln youma scakl altna indii noktada youur. Bylece izolasyon malzemesi slanr ve ksa zamanda fonksiyonunu yerine getiremez duruma gelir. Bu nedenle souk akkan tayan boru ve kanal izolasyonunda kapal hcreli izolasyon malzemesi, rnein polietilen kpk malzeme veya elastomerik kauuk kp kullanlmaldr. Is yaltm ile ilgili akkan scaklna bal tercih; scak hatlarda (100 Cden yksek) cam veya kaya yn malzeme, souk hatlarda (10 Cden dk) polietilen kpk veya elastomerik kauuk kp malzeme, ikisi arasndaki lk hatlarda ise her iki tr malzeme eklinde olmaldr. Projelendirme ve uygulamalarda kanallar ve borular birbirine ok yakn geirmemelidir. Dar ve skk blgelerde hava sirklasyonu azalr. 1.10. YANGIN VE DUMAN KONTROLU Kanal sistemi duman, scak gazlar ve yangn bir blmden dier blme tayabileceinden sistem tasarmnda yangn gvenlii esas kriterlerden biridir. Kanal tasarm ve sistemde kullanlan elemanlar yangn gvenlik standartlarna uygun olmaldr. Bu alanda NFPA 90 A Standard rnek verilebilir. Kanal sisteminde kullanlan yangn gvenlii ile ilgili en nemli elemanlardan biri yangn damperleridir. Yangn damperleri 1,5 ve 3 saat yangna dayankl olarak snflandrlr. Duman damperleri ise scakla ve szdrmazlk deerlerine gre snflandrlr. Yangndan korunma ve duman kontrolu ile ilgili daha detayl bilgi 2000 ASHRAE Handbook - Systems and Equipment 2. Blm, 1997 ASHRAE Handbook - Fundamentals 26. Blm, NFPA Fire Protection Handbook (1991)de ve bu kitapta ilgili blmde bulunabilir. 15

ekil 1.16. KANAL ISI TRANSFER KATSAYILARI

1.11. KANALLARDA SES VE TTREM Kanal tasarmnn son aamalarnda akustik bir nlem alnp alnmayaca analiz edilmelidir. Eer gerekli ise susturucular, kanal kaplamalar, titreim izolatrleri gibi elemanlar sisteme dahil edilmelidir. Gerekli akustik nlemlerin alnmas halinde, kanal sisteminin hesaplar yeniden gzden geirilerek gerekli dzeltmeler yaplmaldr. Kanal sisteminde ana ses ve titreim kayna fanlardr. Daha sonra menfezler, fittings ve kanaln kendisi gelir. Ses ve titreim kontrolu ile ilgili olarak ASHRAE Handbook 1999 Blm 42. SMACNA HVAC Systems Duct Design, Blm 11e ve bu kitapta ilgili blme baklmaldr. 1.12. TEST, AYAR VE BALANS (TAB) Kanal sistemi dizayn ileminde en nemli admlardan biri, sistemin tamamlanmasndan sonra sistemdeki hava aknn llmesi, ayarlanmas ve dengelenmesi iin gerekli fiziksel imknlarn yaratlmasdr. Bu amala ulalabilir alanlarda yeterli uzunlukta dz kanal gidileri oluturmak, kritik kanal kollarna ayar damperleri koymak alnmas gereken nlemler arasnda saylabilir. Konstrksiyonu takiben TAB personeli bu imknlar kullanarak kanallardaki hava debilerini lebilir ve gerekli ayarlar damperler yardm ile yapabilir. Bu konu ile ilgili ASHRAE Handbook 1999 Blm 34e bavurulabilir. 1.13. YUVARLAK KANALLARDA HAVA AKII LM Yuvarlak bir kanaldan geen havann llmesi, dikdrtgen kesitli bir kanala gre daha kolaydr. Hazr yuvarlak kanal retiminde, bu amala retilmi fittings vardr. ekil 1.17de grlen zel olarak dizayn edilmi hava debisi lme elemanlar hazr kanal pazarlayclarda mevcuttur.lm Dirsei Akm lm nitesi Hava Akm Damperi

lik almas yeterlidir. Bu iki delikten ekil 1.18de grld gibi 2 eksen boyunca belirli noktalarda hz lmek yeterlidir. Halbuki dikdrtgen kesitli kanallarda hz lm iin daha ok delie ihtiya bulunmaktadr. Kanal ne kadar byk olursa delik says ve lme noktas says o kadar artacaktr.

ekil 1.18. HIZ LME NOKTALARI 1.14. DRSEKLER VE YNLENDRC KANATLAR Dirsek tarifinde en nemli byklk radys oran (erilik oran) R/W deeridir. Burada dikdrtgen kanaln erilik yarap ile ayn dzlemde olan W boyutu (genilii) nemlidir (ekil 1.19). Yuvarlak kanallarda ise W yerine kanal ap kullanlacaktr. 90den daha kk dirseklerde kaybn dnme as ile orantl olduu kabul edilebilir. Dolays ile 45 bir dirsekte kayp, ayn byklkteki 90 dirsekteki kaybn yars kadardr.

ekil 1.17. HAVA DEBS LME ELEMANLARI Bu hassas fakat pahal olmayan elemanlar kanal sistemi tasarmnda kullanarak, iletmeci ve uygulaycya hava debisini srekli olarak lme veya kontrol etme imkn yaratlmaldr. Bu elemanlara taklacak srekli monitrlerle veya zaman zaman lmeler yaparak sistem balans daima korunabilir. Bu elemanlar kullanldnda, sadece balant noktalar arasndaki basn farkn lmek yeterlidir. Hazr diyagramlar yardm ile buradan debiye geilebilir. te yandan kontrol amac ile antiyede hz lmeleri yaplmas yuvarlak kanal halinde daha kolaydr. Klasik Prandtl yntemi kullanldnda yuvarlak kanallarda boyuttan bamsz olarak sadece 2 de16

ekil 1.19. YNLENDRC KANATLAR

2 noktalar arasnda Bernoulli Denklemi:. V12 .V22 p = (Ps1 + ) - (P + ) s2 2.gc 2.gcR3

(1)

R1= R/CR

R2= R/CR2

R3= R/CR3

Buradaki arlk oran CR deeri tablodan seilecektir.

ekil 1.20. YNLENDRC KANAT YERLEMKanat Says Kanatsz 1 Kanatl 2 Kanatl 3 Kanatl CR 0.447 0.585 0.669 R1 2.23 R 1.71 R 1.49 R R2 2.92 R 2.23 R R3 3.33 R C 0.39 0.11 0.04 0.02

olarak yazlabilir. Burada, P = Srtnmeye ve dinamik kayplara bal 1 ve 2 noktalar arasndaki toplam basn kayb, (Pa) Ps1 ve Ps2 = Sz konusu noktalardaki statik basnlar, (Pa) V1 ve V2 = Sz konusu noktalardaki hava hz, (m/s) = Kanal iindeki havann younluu, (kg/m3) gc = Boyut sabiti, [1 kg.m/N.s2 )] Bu ifadedeki V2/2 terimi dinamik basn veya basnc olarak isimlendirilir ve = .V2/2 (2) Pv eklinde gsterilir. Standart artlardaki hava iin hz basnc, Pv = 0,602.V2 (3) olarak bulunur. V burada m/s olarak hava hzdr. Hz basn deerleri bu ifadeden hesaplanabilecei gibi Ek 1.1.de hza gre tablo halinde de verilmitir. Buna gre akkann herhangi bir noktasndaki toplam basn, Pt = Ps + Pv (4) olarak statik ve dinamik basnlarn toplam eklinde ifade edilir.

R1

R2

Tablo 1.21. YNLENDRC KANAT TABLOSUEer bir dirsek, edeer apn en az drt misli uzunlukta dz bir kanal paras ile devam ediyorsa ve erilik oran R/W deeri, 1 veya daha bykse ynlendirici kanatlara gerek yoktur. Dolays ile eer yer yeterli ise, R/W oran 1 olan kanatsz bir dirsek kullanlmaldr. Eer yer durumu erilik orannn 1 deerinden daha az olmasn gerektiriyorsa, kanatlar kullanlabilir. Eer dirsekten hemen sonra kanal atmosfere alyorsa veya baka bir fittings geliyorsa ynlendirici kanatlar mutlaka kullanlmaldr. Tek ynlendirici kanat kullanmak daha ok uygulanr. ki ynlendirici kanat ise daha az kullanlr. Ynlendirici kanatlar, ana dirsei adeta iki veya daha fazla sayda R/W oran daha byk olan dirseklere ayrm ve kayb azaltm olurlar. Bu durum ekil 1.20de aka grlmektedir. ekil 1.20 ve Tablo 1.21 yardm ile hem ynlendirici kanatlar yerleim yerleri hem de kayp katsays deerleri belirlenebilir. Bu ekilde tariflenen R/W oran eer 0,25 deerinde ve H/W oran 2 deerinde ise erilik oran CR, kanat yerleri R1, R2 ve R3 ve kayp katsays C deerleri Tablo 1.21da verilmitir. Buna gre kanatsz halden 2 kanatl hale gidildiinde tablodan grld gibi basn kayp katsays 0,39 deerinden 0,04 deerine inmektedir. 1.15. KANAL BOYUTLANDIRMASI HESAP ESASLARI Bir kanaldaki hava ak teorik olarak Bernoulli Denklemi ile ifade edilebilir. Kanal iindeki ak iin ykselti fark ihmal edilirse, 1 ve

1.16. AKIA GSTERLEN DREN Ak srasnda akkann mekanik enerjisi kayplarla sya dnr. Srtnme kayplar ve dinamik kayplar olarak iki tip kayp vardr. 1.16.1. Srtnme Kayplar Akkann viskozitesine bal olarak gerek kanal cidarlar ile ve gerekse akkann kendi moleklleri arasndaki srtnmeler dolays ile oluan kayba srtnme kayb denir. Srtnme kayb Darcy Kanununa gre; Pf = (f.L/Dh ). .V2 /2 ifadesine gre hesaplanabilir. Burada: Pf = Srtnme kayb, (Pa) f = Boyutsuz srtnme kayp katsays Dh = Kanal hidrolik ap, (m) L = Kanal uzunluu, (m) olarak tariflenmitir. Bu ifadedeki boyutsuz srtnme katsays, cidarn przllne, akkan cinsine, kanal apna ve akn Re saysna baldr. Srtnme kaybnn bulunabilmesi iin standart srtnme diyagramlar hazrlanmtr. Yuvarlak galvanizlenmi elik kanallarda akan standart hava iin hazrlanan srtnme diyagram ekil 1.22de verilmitir. Bu diyagram yardm ile standart kanallardaki hava debisi ve kanal ap biliniyorsa, kanaldaki hava hzn ve kanaln birim uzunluu bana zgl srtnme kaybn bulmak mmkndr. Eer dikdrtgen kanallar szkonusu ise Ek 1.2 yardm ile edeer kanal ap bulunabilir. Standart malzeme dndaki malzemelerden yaplan kanallardaki srtnme kayplarnn bulunmas iin Ek 1.3de grlen dzeltme katsaylar diyagram kullanlabilir. Bu diyagramda kanal malzemesinin Ek 1.4de tarif edilen przllk derecesine ve ap deerine gre kullanlabilecek dzeltme faktr verilmitir. ekil 1.22daki diyagramdan okunan zgl srtnme kayb deeri, Ek 1.3ten oku17

ekil 1.22. SRTNME DYAGRAMI 18

ekil 1.23. SSTEM ETK ERLER19

nan dzetme katsays ile arplmaldr. Eer kanal iindeki hava younluu standart artlarn dnda ise (500 m deniz seviyesinden daha yksek ve scaklk 40 Cden daha fazla) bu durumda Ek 1.5te verilen dzeltme katsaylar kullanlmaldr. 1.16.2. Dinamik Kayplar Dinamik kayplar (yerel kayplar) eitli balant elemanlarnda akn yn veya kesit deitirmesi gibi rahatszlklar nedeniyle ortaya kar. Bu balant elemanlar arasnda giri ve k azlar, kesit deitiriciler (redktrler) birleme ve ayrlmalar ve dirsekler saylabilir. Bu elemanlarda ortaya kan basn kayb karakteristik bir katsay ile ifade edilir. Yerel kayp katsays denilen bu katsay, C = P/Pv (5) eklinde tanmlanmaktadr. Burada; C = Yerel kayp katsays, (boyutsuz) P = Balant elemanndaki toplam basn kayb, (Pa) Pv = Hz basnc (Dinamik basn), (Pa) Buna gre C katsays biliniyorsa, elemandaki kayp, V2 P = C.Pv = C. . (6) 2 ifadesinden bulunabilir. Ayrlma (ve birleme) elemanlar hari herhangi bir elemandaki dinamik kayp hesaplanrken elemann tablolarda belirtilen kesiti esas alnr ve P = Co . Pv,o olarak hesaplanr. Burada (o) indisi sz konusu kesiti ifade etmektedir. Sz konusu kesitteki hz basnc ve kayp katsays kullanlacaktr. eitli elemanlara ait yerel kayp katsaylar Ek 2deki tablolarda verilmitir. Bir ayrlma elemanndaki basn kayb hesaplanrken dz (ana) koldaki dinamik kayp; P = Cc,s . Pv,c Ayrlan koldaki dinamik kayp; P = Cc,b . Pv,c olarak alnr. Burada sras ile: Pv,c = Giriteki hz basnc, Cc,s = Dz koldaki yerel kayp katsays, Cc,b = Ayrlan koldaki yerel kayp katsaydr. 1.16.3. Kanal Balant Elemanlar in Veri Taban Bilgisayarlar yardm ile kanal hesaplarnn yaplabilmesi iin, balant elemanlarnn dinamik kayp katsaylarna gereksinim bulunmaktadr. Bu amala ASHRAE (1997) tarafndan 228 yuvarlak ve dikdrtgen kanal balant eleman iin bir veri taban gelitirilmitir. Kanal hesap programlarnn hazrlanmasnda bu veri tabanndan yararlanlabilir. 1.16.4. Kanal Sistemi Blmlerindeki Kayplar Kanal sisteminin herhangi bir blmndeki toplam basn kayb, sz konusu blmdeki srtnme kayplar ile dinamik kayplarn toplamna eittir. Dolays ile iki ifadeyi birletirerek bir kanal blmndeki toplam kayb, 20

P = (f.L/Dh + C) . .V2 /2 eklinde ifade etmek mmkndr. Eer elle hesap yaplacak ise genellikle yukardaki ifadeye uygun olarak hazrlanm hesap tablolar kullanlr. Bu tablolar ve bunlarn doldurulmas rnek hesaplarda gsterilmitir. 1.17. FAN - SSTEM ETKLEM Fan performans verileri, uygulamada llenlerden farkl olmaktadr. Fan testleri srasnda giri serbesttir ve kta ise kla ayn kesitte ve yeteri kadar uzunlukta dz kanal bulunur. Bu fan performans asndan en uygun durumdur. Halbuki uygulamada fan giri ve knda uygun olmayan balantlar sz konusudur. Bu durumda hesaplanan sistem hava debisi ve basn kaybna gre seilecek fan yetersiz kalacaktr. Bunun nlenmesi iin fan-sistem etkileimini dikkate alan ilave basn kayb gznne alnmaldr. Burada sz edilen fan-sistem etkileimi tesisin tamamlanmasndan sonra test ve ayar ilemi srasnda llemez. Bu nedenle tasarm srasnda projeci tarafndan sistem etkisi hesaplanp fan seimi buna gre yaplmaldr. Sistem etkisinin belirlenmesi amac ile AMCA 201 no.lu yayndan alnan ekil 1.23 verilmitir. Bu ekilde eitli harflerle gsterilen 24 sistem erisi grlmektedir. Fan giri veya kndaki hz yardm ile ilgili eriden sistem etkisi olarak ifade edilen basn kayb okunabilir. Bu ekilde grlen harfler iin bu ksmda verilen tablo ve harflerden yararlanlabilir. Fan k az etkileri iin ekil 1.24 ve Tablo 1.25 A ve Bden yararlanlabilir. Tablo 1.25de grlen fleme alan/k az alan oran iin fan kataloglarna bavurulmaldr. Hem bu orann tarifi ve hem de etkin kanal uzunluu yzdesi iin ekil 1.26 verilmitir. Debi kontrolu iin fan knda damper kullanlacak ise bunlar apraz kanatl tipte olmaldr. Fan girilerindeki sistem etkileri ile ilgili olarak ekil 1.27, dikdrtgen kesitli kanal balantlar iin ekil 1.28, plenum ve kapal kabin iine yerletirilmi fanlar iin ekil 1.29 kullanlabilir. Bu ekiller yine ekil 1.23 ile birlikte kullanlacaktr. Fan giriinde ortaya kabilecek bir dnme hareketi fan performansn nemli lde deitirir. Bunun iin dzeltici kanatlar kullanlmas tavsiye edilir. ekil 1.30de eitli dzeltici kanat yerleimleri gsterilmitir. Sistem etkisi genellikle pek ok faktre baldr. Yukarda verilen deerlerin fikir vermek amac ile ortalama deerler olduu ve eer mevcutsa bu konuda retici kataloglarndaki deerlerin kullanlmas tavsiye edilir. 1.18 KANAL BOYUTLANDIRMA YNTEMLER Kanal tasarmnda genel prosedr aadaki gibi sralanabilir. 1. Bina planlar allr. Her hacme en uygun hava datmn temin edecek besleme ve dn aklklarnn yerleri belirlenir. Hesaplanan hava debilerinde s kazanc ve szmalar nedeniyle olabilecek dzeltmeler yaplr. Ayrca ortam basnlandrlmas ngrlyor ise, hacme olan toplam besleme ve egzoz havas miktarlar kontrol edilir. 2. k aklklarnn boyutlar retici kataloglarndan belirlenir. 3. k aklklaryla hava girii arasndaki kanal sistemi izilir.

ekil 1.24. KANAL DRSEK IKILARIBunun zerinde santral da grlmelidir. Kanal iin braklan boluklar genellikle kanal dzenlemesini ve eklini belirleyen ana faktrdr. Fizibil olduu srece yuvarlak kanallar tercih edilmelidir. 4. Kanal sistemi blmlere ayrlr ve her blme bir numara verilir. Blmlerin oluturulmasnda akn, boyutun ve eklin deitii noktalar esas alnr. Her blmdeki fittingler belirlenir. 5. Seilen hesap yntemine gre kanal boyutlandrlr. Toplam basn kayb hesaplanr ve buna gre fan seilir. 6. Sistemin detayl kanal izimi yaplr. Deiiklik gerekiyorsa, buna gre hesaplarda bu deiiklik dikkate alnr. 7. Ayrm ve birleme noktalarnda basn dengelemesinin gereklemesi iin, kollar ve kanal blmleri gerekiyorsa tekrar boyutlandrlr. 8. Yaplan tasarm, hedeflenen grlt dzeyi dorultusunda analiz edilerek, gerekiyorsa susturucular seilir. Bu blmde daha nce sz edilen kanal boyutlandrma yntemlerinden sadece ikisi zerinde durulacaktr. 1.18.1. E Srtnme Yntemi Bu yntemde ncelikle birim kanal uzunluu bana olan statik basn kayb yani zgl srtnme kayp deeri seilir. Seilen bu deer btn kanal uzunluu boyunca sabit tutulacak ekilde kanal boyutlandrmas yaplr. Seilen bu sabit zgl srtnme kayp deeri tamamen projecinin tecrbesine ve arzusuna kalmtr. Bu deerin byk seilmesi ilk yatrm maliyetlerini azaltrken, enerji maliyetlerini arttrr. Dolays ile maliyet deerlerine bal olarak optimum deer lkeden lkeye ve zaman iinde deimektedir. Kanal sistemi iin bir n proje emas izilir ve sistem blmlere ayrlr. Kanal sisteminde kesitin her deitii yerde veya her kol ayrlma veya birleme noktasnda yeni bir blm balamaldr. Hesap iin her bir blme bir numara veya harf verilir. Ana besleme kanaln boyutlandrmak iin, ekil 1.22 kullanlarak bir ilk hz deeri 21

Kanalsz Basn Geri Kazanma fleme Alan k Alan 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9 1.0 P P R-S S T-U V-W

%12 Etkin Kanal %50

%25 Etkin Kanal %80

%50 Etkin Kanal %90

%100 Etkin Kanal %100

%0

Sistem Etkisi Erisi R-S R-S S-T U V-W W-X U U U-V W-X X W W W-X -

Tablo 1.25-A. IKI KANALLARI N SSTEM ETKS ERLER

seilir. Bu hz deeri ekildeki grafikte glgeli alan iinde seilmelidir. Belirlenen hz deeri ve hava debisi yardm ile ekil 1.22den zgl srtnme kayb okunur. Alak basnl kanal boyutlandrmalarnda genel olarak tavsiye edilen kayp deeri 0,8-1,0 (Pa/m) mertebelerindedir. Ancak yukarda da iaret edildii gibi, deien uygulama tipine ve artlara gre, daha kk veya byk deerler de kullanlabilir. Sabit zgl srtnme kayb deeri belirlendikten sonra ekil 1.22 yardm ile btn kanal sistemindeki hava debileri ve edeer yuvarlak kanal aplar bulunur. Eer kanal sisteminde farkl malzeme veya konstrksiyon kullanlyorsa, bu durumda Ek 1.3 ve Ek 1.4 yardm ile dzeltme katsays bulunarak zgl srtnme kayb dzeltilmeli ve bundan sonra edeer yuvarlak kanal ap, diyagramdan belirlenmelidir. Eer kanal sistemi yuvarlak kanallardan oluuyorsa, boyutlar belirlenmitir. Eer dikdrtgen kanallar kullanlyorsa, bulunan ap yardm ile Ek 1.2den edeer dikdrtgen kanal kesiti belirlenir. Kanal sistemi boyutlandrldktan sonra herbir blmdeki srtnme ve dinamik basn kayplar hesaplanr. Bu hesaplar Tablo 1.32de grlen tablo doldurularak gerekletirilir. Blmlerdeki kayplar toplanarak da gerekli fan basnc bulunur.%12 Etkin Kanal O M+N M M Q O-P N-O N-O Q-R Q O-P P T S R R-S S-T R-S Q-R R T S R-S S S T S S %25 Etkin Kanal P-Q O N N R P-Q O-P O-P R-S R P-Q Q-R U T S S-T T-U S-T R-S S U T S-T T T U T T %50 Etkin Kanal S R Q Q T S R-S R-S U T S S-T W U U-V U-V V-W U-V U U-V W V U-V V V W V V %100 Etkin Kanal

fleme Alan k Alan

k Dirsei Pozisyonu A B C D A B C D A B C D A B C D A B C D A B C D A B C D

k Kanal Yok N M L-M L-M P N-O M-N M-N Q P N-O O S-T R-S Q-R R S R Q Q-R S-T R-S R R-S R-S S-T R-S R-S

0.4

0.5

0.6

0.7

0.8

0.9

1.0

SWSI FANLAR N SSTEM ETKS FAKTR ERLER DWDI fanlar iin yukardaki sistem etkisi faktr erileri kullanlabilir. Sistem etkisi faktrn (P) bulmak iin ise, ekil 20de verilen deerler aadaki katsaylar ile arplmaldr. Dirsek pozisyonu B = P x 1.25 Dirsek pozisyonu D = P x 0.08 Dirsek pozisyonu A ve C = P x 1.00

Tablo 1.25-B. IKITAK DRSEKLER N SSTEM ETKS FAKTR ERLER 22

Sistem Etkisi Faktr Yok

ekil 1.26. KONTROLL DFZYON VE DZ IKI KANALINDA DZGN HIZ PROFL TEKL

Kk kanal sistemlerinde her hava k azna veya terminal nitesine kadar llen toplam basn dmleri arasndaki fark 12 (Pa) deerinden fazla olmamaldr. Ayn ekilde byk sistemlerde, her koldaki toplam basn dmleri arasnda fark 12 (Pa) deerinden fazla olmamaldr. Eer basn dmleri arasndaki fark bundan fazla olursa damper kullanlmas gerekir. Damperler ise ses yaratma potansiyeli tadklarndan, dikkatli olunmas gereklidir.

Simetrik olmayan kanal sistemlerinin boyutlandrlmasnda Deitirilmi E Srtnme Yntemi kullanlabilir. Ksa ve uzun kollarn bulunduu sistemlerde damper kullanm yerine, ksa kollarda daha byk srtnme kayplar yaratlarak, sistemi dengelemek mmkndr. Bu amala sistemde baz kollarda daha byk zgl srtnme kayp deerleri kullanlabilir. Kanal sisteminin ne kadar iyi dizayn edildiine baklmakszn, yine de gerekli yerlerde (ana kanal23

ekil 1.27. ETL SAYIDA PARALI KANATSIZ DRSEKLER N SSTEM ETKS ERLER dan ayrlan kollarn balangcnda veya plenum klarnda) ayar damperleri kullanlmas tavsiye edilir. 1.18.2. E Srtnme Yntemi Uygulama rnei E srtnme ynteminin uygulanmasna rnek olmak zere ekil 1.31deki sistem ele alnmtr. Hesap Tablo 1.32 doldurularak yaplmtr. Ele alnan sistemde herbiri 4000 L/s debide biri egzoz, dieri besleme olmak zere iki fan bulunmaktadr. Dolays ile odalarda basn ntr olmaktadr. Kullanlan menfez, anemostat gibi hava k elemanlar ihtiyaca gre seilmi ve bunlarla ilgili gerekli bilgiler ekil zerine ilenmitir. Sistem ekilde grlen blmlere ayrlarak, yaplan hesaplar adm24 lar halinde anlatlmtr: 1- Besleme Fan Santral retici firma kataloglarndan alnan bilgiler yardm ile hava santralnda bulunan s geri kazanma cihaz, filtre ve stma serpantinlerindeki statik basn kayb deerleri Tablo 1.32daki L kolonuna yazlmtr. Fann kanal sistemine balants ayn apl ve dz bir kanalla gerekletirildiinden kta bir fan-sistem etkileimi sz konusu deildir. Ayn ekilde giriteki kayp da ihmal edilebilir. Sonu olarak santral kayp toplam 225 (Pa) M kolonu, 3. satra ilenir. 2- Besleme Kanallar 2.1. BC Blm: 600 x 800 mm. fan k kanal, edeer ap 755 mm. olarak Ek 1.2den okunur.

ekil 1.28. KARE KESTL DRSEKLER N SSTEM ETKLER

ekil 1.29. PLENUM VE KAPALI KABNLERE YERLETRLEN FANLARIN FARKLI DUVARDAN GRE MESAFELER N SSTEM ETKS ERLER 25

ekil 1.30. GR GRDAPLARI N DZELTMELER

ekil 1.31. RNEK SSTEM 26

PROJE : rnek Proje

YER : Birinci Kat

SSTEM : Besleme Havas

A Kanal Blm

B Ksm

C Ad

D Ak Debisi (L/S)

E F Metre Hz Bana (m/s) Srtnme

G Vp (pa)

H Kayp Katsays

J K L M N I Dz Her Her TopE Dikdrtgen Kesit Faktr Para Blm lam De. lleri iin iin Kayp ap Kayp Kayp

1 2 3 4 5 6

Plenum B Plenum B Plenum B Blm BJ Blm BJ Blm BJ

A1 A2 AD BC CE C

3m 10m -

Panjur Filtre Serpantin Kanal Kanal Gei

4000 4000 4000 4000 4000 4000

0.95 0.95 -

2.5 2.0 2.8 9.0 9.0 8.3

35.7

0.25

755 755 -

*600x800 *1300x400 600x800 1300x400

1.35 1.35 -

75 40 110 4 13 10

225 4 -

365 -

7 8 9

Blm BJ Blm BJ Blm BJ

D EF E

6m 90

Yangn Damp. Kanal Ayrlma Paras

4000 3000 4000 3000 1500 3000 1500 1500 1500 1000 1500 1000

0.95 -

8.4 7.7

35.7

-0.05

676 -

1300x400 1000x400 1300x400 1000x400

-

15 6 -2

38 4

-

10 11

Blm BJ Blm BJ

FH F

10m 90

Kanal Dn Paras

0.95 -

7.0 7.5

33.9

0.05

510 -

550x400 1000x400 550x400

-

10 2

-

-

12 13 14 15

Blm BJ Blm BJ Blm BJ Blm BJ

F G HI H

90 6m -

Volum Damperi Dirsek Kanal Yaka

0.95 -

6.8 6.8 6.4 6.8

27.8 27.8 27.8

0.04 0.24 0.05

456 -

550x400 550x400 450x400 550x400 450x400

-

1 7 6 1

20 7

-

16 17

Blm BJ Blm BJ

IJ I

10m -

Kanal Yaka

500 1000 500

-

5.4 5.6

18.9

0.05

340 -

400x250 450x400 400x250

-

10 1

-

-

18 19 20

Blm BJ Blm BJ Blm BJ

J J J

90 -

Dirsek Volum Damperi Dn Fit.

500 500 500

-

5.0 5.0 5.0

15.1 15.1 15.1

0.17 0.04 1.2

-

400x250 400x250 400x250 350

1.29 -

3 1 18

-

-

21 22 23 24 25

Blm BJ

J

-

Fittings difzer

500

-

-

-

-

-

3500

-

35

67

-

* Kanal i akustik kaplama yapldn ve bunun i llerini gsterir.

Tablo 1.32. KANAL LLENDRLMES, BESLEME HAVASI SSTEM ekil 19 yardm ile 4000 L/s debi iin 9,0 m/s hz ve 0,95 Pa/m zgl srtnme kayb seilir. Bu bilgiler 4. satra ilenir. Ses yutulmas amac ile kanal E noktasna kadar iten cam yn ile kaplanmtr. Bu nedenle kanal boyutu 600 x 800 mm. *iareti ile gsterilmitir. Bu iaret kaplama hari kanal serbest kesitinin 600 x 800 mm. olduunu iaret etmektedir. Cam yn kaplama orta kaba przllkte olup, Ek 1.3 ve 1.4den dzeltme faktr 1,35 elde edilir. Bu deer K kolonuna ilenir. Buna gre BC kanalndaki statik basn kayb; Ps = 3 (m) . 0,95 (Pa/m) . 1,35 = 3,8 (Pa) = ~ 4 (Pa) bulunur ve L kolonuna ilenir. Baka kayp olmadndan ayn deer M kolonuna da ilenir. 2.2. CE Blm: (Bina konstrksiyonu nedeniyle kanal boyut oran deiik) Ayn zgl srtnme kayb, debi ve edeer ap deerleri geerli. aptan edeer dikdrtgen kesit olarak 1300 x 400 mm. seildi. Statik basn kayb; Ps = 10 . 0,95 . 1,35 = 128,8 (Pa) = ~ 13 (Pa) 27

Gei balant paras iin kesitler; Ao = 600 x 800 = 0,48 m2 A1 = 1300 x 400 = 0,52 m2 A1 / Ao = 0,52 / 0,48 = 1,08 (Genileyen kesit) 4.0 m3/s Girite hz, V = = 8.3 m/s 0.48 m2 Ek 2den = 30, A1 /Ao = 2 iin C = 0,25 Hz basnc, Pv = 0,602 . V2 ifadesi veya Ek 1.1.den Pv = 41,8 PaPROJE : rnek proje YER : Birinci Kat

Sonu olarak balant parasndaki dinamik kayp, Pd = C.Pv = 0,25 . 41,8 = 10,45 Pa = ~ 10 Pa Yangn damperi iin retici firma kataloundan elde edilen basn kayb, Ps = 15 (Pa) Bu L kolonundaki basn kaybnn toplam (5,6 ve 7. satrlar) CE blmndeki toplam kayb verir. P = 38 (Pa) 2.3. EF Blm: Bu blmde debi 3000 L/s ve zgl srtnme kayb yine 0,95

SSTEM : Hava Besleme Sistemi

A Kanal Blm

B Ksm

C Ad

D Ak Debisi (L/S)

F E Hz Metre Bana (m/s) Srtnme

G Vp (pa)

H Kayp Katsays

M L K J I Her Her Dz E Dikdrtgen Faktr Para Blm Kesit De. iin iin lleri ap Kayp Kayp 100x400 550x400 18 270 -

N Toplam Kayp

1 2

A, F Blm FM

F

90

1den 9a TM HATLAR TOPLAMI Tablo 29 Ayrlma paras 3000 1500 1500 1500 0.95 6.8 7.0 27.8 0.04 510 7.5 33.9 0.52

367 -

3 4 5 6 7 8 9

Blm FM Blm FM Blm FM

F FK KM

3m -

Volum damperi Kanal

550x400 550x400 -

-

1 3 -

22 74

-

14den 21e TM HATLAR TOPLAMI Tablo 29

A,E Blm EQ Blm EQ

EN E

3m 90

1den 7e TM HATLAR TOPLAMI Tablo 29 Kanal Ayrlma paras 1000 4000 1000 500 1000 500 0.95 5.4 5.6 18.9 0.05 340 0.95 6.4 7.7 35.7 0.44 456 -

450x400 1300x400 450x400 400x250 450x400 400x250

-

3 16

267 19

355 -

10 11

Blm EQ Blm EQ

NP N

17m -

Kanal Yaka

-

16 2

-

-

12 13 14 15

Blm EQ Blm EQ Blm EQ Blm EQ

N O PQ P

90 6m -

Volum damperi Dirsek Kanal Yaka

500 500 250 500 250

0.95 -

5.0 5.0 4.6 5.0

15.1 15.1 15.1

0.04 0.12 0.06

270 -

400x250 400x250 250x250 400x250 250x250

-

1 2 6 1

21 -

-

16

Blm EQ

Q

90

Dirsek

250

-

4.0

9.6

0.90

-

250x250 400x250

1.08

9

-

-

17 18 19 20

Blm EQ AN Blm NS Blm NS

Q NR N

3m 45

Izgara

250

-

-

-

-

-

400x250 -

-

32 3 14

48 286 -

352 -

YUKARIDAK 7-9 SATIRLARI TOPLAMI Kanal Giri pah 500 1000 500 0.95 5.4 5.6 18.9 0.74 340 -

400x250 450x400 400x250

21 22 23

Blm NS Blm NS Blm NS

N RS R

6m -

Volum damperi Kanal Yaka

500 250 500 250

0.95 -

5.0 4.6 5.0

15.1 15.1

0.04 0.06

270 -

400x250 250x250 400x250 250x250

-

1 6 1

18 -

-

24

Blm NS

S

90

Dirsek

250

-

4.0

9.6

0.90

-

250x250 400x250

1.08

9

-

-

25

Blm NS

S

-

Izgara

250

-

-

-

-

-

400x250

-

32

48

-

Tablo 1.32. KANAL LLENDRLMES, BESLEME HAVASI SSTEM (Devam) 28

(Pa/m) olup, ekil 1.22den kanal ap = 676 mm. ve hz = 8,4 m/s bulunur. Edeer dikdrtgen kanal boyutlar 1000 mm. x 400 mm. seildi. Bu blmde kaplama olmadndan dzeltme gerekmez. Statik basn kayb; Ps = 6 (m) . 0,95 (Pa/m) = 5,7 Pa = ~ 6 Pa 90 kanal ayrlma parasndaki dinamik kayp: Kayp katsaysnn bulunabilmesi iin Ab / As , Ab /Ac ve Qb /Qc deerlerinin bulunmas gerekir. Buna gre edeer aplar cinsinden, Ac = . d2/4 = . 7552/4 = 44883 mm2 As = . 6762/4 = 358908 mm2 Ab = iin kol ayrlmann edeer ap belirlenmelidir. Debi = 1000 L/s, zgl kayp yerine 0,95 Pa/m deerler ile ekil 1.22dan, Edeer ap = 450 mm., buradan da Ab = . 4502/4 = 159043 mm2 Sonu olarak; Ab /As = 0,44; Ab /Ac = 0,35 ve Qb / Qc = 1000 / 4000 = 0,25 bulunur. Bu deerlerle Ek 2den C = -0,05 okunur. Balant parasna girite hz; 4 (m3/s) V = = 7,7 m/s ve Hz basnc; 1,3 m . 0,4 m Vp = 35,7 Pa bulunur. 90 C kanal ayrlma paras dz kolundaki kayp: P = -0,05 . 35,7 = -1,79 = ~ -2 Pa olup, burada bir statik basn kazanc olduu grlmektedir. EF blm iin L kolonundaki 8 ve 9. satrlardaki kayplarn cebrik toplam P = 6 - 2 = 4 Pa; M kolonunda 9. satra yazlr. 2.4. FH Blm: Bu blmde srtnme statik basn kayb bir ncekine benzer ekilde bulunabilir. Burada debi = 1500 L/s, zgl kayp = 0,95 Pa/m, ekil 1.22 yardm ile ap = 510 mm, Hz = 7 m/s, edeer dikdrtgen kesit = 550 x 400 mm. deerindedir. Srtnme kayb; Ps = 10 . 0,95 = 9,5 = ~ 10 Pa bulunur. F kol ayrlma parasnn dz kolundaki kayp yukardakine benzer ekilde hesaplandnda: P = 2 Pa bulunur. Bu deerler 10. ve 11. satrlara ilenmitir. Damper (klape) iin kayp katsays Ek 2den okunur. Tam ak halde C = 0,04 bulunur. Hz = 1,5 (m3/s) / (0,55 m x 0,4 m) = 6,8 m/s ve Hz basnc: Pv = 27,8 Pa deerini kullanarak, damperdeki kayp, P = 0,04 x 27,8 = 1,1 Pa = ~ 1 Pa bulunur. Bu blmde grlen keskin dirsekte; S = 83 mm. aralkl ve erilik yarap R = 114 mm.lik tek kalnlkl dn kanatlar bulunmaktadr. Ek 2 kullanlarak kayp katsays C = 0,24 okunur. Hz basnc = 27,8 Pa deeri ile dirsekteki kayp, P = 0,24 x 27,8 = 6,7 Pa = 7 Pa

FH blmndeki toplam kayp; Pt = 10 + 2 + 1 + 7 = 20 Pa bulunur. 2.5. HI Blm: Yukardakilere benzer ekilde, 1000 L/s debi ve 0,95 Pa/m zgl kayp ile ap = 456 mm ve Hz = 6,4 m/s bulunur. Edeer dikdrtgen boyut 450 x 400 mm. belirlenir. Statik srtnme kayb, Ps = 6 x 0,95 = 5,7 Pa = ~ 6 Pa deerindedir. H noktasndaki redksiyon iin Ek 2den q=30 ve A1 / A = (500 x 400) / (450 x 400) = 1,22 deerleri ile C = 0,05 bulunur. Giriteki hz = 1,5 / (0,55 x 0,40) = 6,8 m/s ve Hz basnc, Pv = 27,8 Pa olduundan, kayp P = 0,05 x 27,8 = 1,4 Pa = ~ 1 Pa bulunur. Bu blmde toplam kayp 7 Pa deerindedir. 2.6. IJ Blm: Bu blmdeki srtnme kayb ve I noktasndaki redksiyon kayb aynen yukarda anlatld gibi bulunur. Deerleri Tabloda 17 ve 18. satrlara ilenmitir. Bu blmde grlen dirsek yuvarlatlm olup, kanatszdr. Ek 2den R/W oran = 2 ve H/V oran = 250/400 = 0,63 deerleri ile enterpolasyon ile C = 0,17 bulunur. Dirsekteki Re says hesaplanrsa Ek 2deki Not. 3e gre bir dzeltme yapmak gerektii anlalmaktadr. Bu dzeltme ihmal edilerek, P = 0,17 x 15,1 = 2,57 Pa = ~ 3 Pa bulunur. Bu blmn ucundaki difzr aa doru flemekte olduundan kanalda havann 90 dn sz konusudur. Bunu keskin dirsek olarak kabul etmek suretiyle Ek 2den kayp katsays C = 1,2 okunur. Burada oluan kayp ise, P = 1,2 x 15,1 = 18,1 Pa = ~ 18 Pa olur. Sistem emasnda grlen J noktasndaki 350 mm. apndaki difzrde, ayar klapeleri de dahil basn kayb retici firma katalounda, P = 35 Pa verilmitir. Bu son deer de gerekli yere yazldktan sonra, bu blmdeki toplam kayp, Pt = 67 Pa bulunur. 2.7. Kritik Hattaki Toplam Basn Kayb: C-J hattndaki toplam basn kayb, buradaki blmlerdeki kayplarn toplam olup; PC-J = 67 + 7 + 20 + 4 + 38 + 4 + 225 = 365 Pa bulunur. Buna gre seilecek fan 4000 L/s debi, 365 Pa basn deerine sahip olmaldr. 2.8. FM Blm: Fden Mye kadar olan kanal kolu ile Gden Jye kadar olan kanal kolu birbirinin ayndr. Dolays ile ayn kesitte alnmalar mmkndr. Burada sistemin dengesi asndan F noktasnda kol ayrlmada ortaya kan kaybn, FG aras 7 m. kanalda srtnme ile ve Gdeki dirsekte ve Fdeki dz geite dinamik olarak meydana gelen toplam 7 + 7 + 2 = 16 Pa deerindeki kayba denk olmas veya aralarnda 12 Pa deerinden fazla fark olmamas gerekir. F noktasndaki kol ayrlma kayb iin yine Ek 2 yardm ile (daha nce hesaplanan ayn oranlarla) ayrlan kol iin kayp katsays C = 0,52 bulunur. Buradan kayp, P = 0,52 x 33,9 = 17,6 Pa = ~ 18 Pa bulunur. 29

Bu deer daha byktr. Ancak fark 2 Pa olup, 12 Padan daha az olduundan kabul edilebilir. Ayrca Fdeki kol ayrlmann her iki kndaki damperler yardm ile gerekli ayar yaplabilir. Hesaplar Tablo 1.32de grlebilir. 2.9. EN Blm: EN arasnda 3 m. boruda srtnme kayb ve Ede kol ayrlma dinamik kayb vardr. Srtnme kayb = 3 x 0,95 = 2,9 Pa = ~ 3 Pa Kol ayrlma kayb daha nce Ede hesaplanan oranlar yardm ile yukardaki gibi C = 0,44 (enterpolasyonla) bulunur. Basn kayb = 0,44 x 35,7 = 15,7 Pa = ~ 16 Pa Toplam kayp = 3 + 16 = 19 Pa bulunur. Deerler Tablo 29da ilenmitir. 2.10. NP Blm: Bu blmde srtnme kayb iin, zgl kayp = 0,95; Debi = 500 L/s; Hz = 5,4 m/s; ap = 340 mm. Edeer dikdrtgen kesit = 400 x 250 mm. Srtnme kayb = 17 x 0,95 = 16,2 Pa = ~ 16 Pa Yerel kayplar: N noktasnda NS kol ayrlmas iin 45 al giri eleman ve kesit daraltmak iin 30 redksiyon kullanlmtr. Ek 2den redksiyon iin A1/A = 1,8 ve q = 30 deerleri ile C = 0,05 bulunur. Yerel kayplar: N noktasnda NS kol ayrm iin 45 giri al Tnin dz kolu ve devamnda kesit daraltmak iin 30 redksiyon kullanlmtr. Kol ayrm iin Ek 2 kullanlacaktr. Bu tablonun dip notuna gre Ek 2ye baklacaktr. Burada Vc = 1,0 / (0,45 x 0,4) = 5,6 m/s Vs = 0,5 / (0,45 x 0,40) = 2,78 m/s Vs /Vc = 0,5 olup, Ek 2den C = 0,09 bulunur. Pv = 18,9 olup, P = 0,09 x 18,9 = ~ 2 Pa Redksiyon iin A1/A = 450 x 400/250 x 400 = 1,8 deeri ile q = 30 iin Ek 2den C = 0,05 bulunur. Girite Pv = 4,65 olduundan, P = 0,05 x 4,65 = 0,2 = ~ 0 Pa Redksiyondaki basn kayb ihmal edilebilir. Damper iin daha nce Fde bulunan C = 0,04 says kullanlabilir. Hz = 0,5 / (0,25 x 0,4) = 5 m/s Pv = 15,1 olup, P = 0,04 x 15,1 = 0,6 = ~ 1 Pa 0 noktasndaki dzgn dirsekte 1 adet ayrma kanad bulunmaktadr. Ek 2de R/W = 0,25; H/W = 250/400 = 0,63 deerlerinden enterpolasyon ile C = 0,12 bulunur. Kayp; P = 0,12 x 15,1 = 1,8 = ~ 2 Pa Bu blmdeki toplam kayp, 2 + 1 + 2 + 16 = 21 Pa. 2.11. PQ Blm: Bu kolun son blm olan PQ daha nce anlatlanlara benzer ekilde 250 x 250 mm. kesitinde belirlenmitir. 6 m. uzunluktaki srtnme basn kayb, Ps = 6 x 0,95 = ~ 6 Pa deerindedir. P noktasndaki redksiyon q = 45 olup, Ek 2den, A1 / A = 1,6 = ~ 2 deeri ile C = 0,06 bulunur. 30

Hz = 5 m/s, Pv = 15,1 deerlerinden de P = 0,06 x 15,1 = ~ 1 Pa Q noktasnda 90 keskin dirsek kabul ile Ek 2den; H/W = 250/250 = 1,0; W1/W = 400/250=1,6 Hz = 0,25 / (0,25 x 0,25) = 4 m/s; Pv = 9,6 Pa deerleri ile ve Re says dzeltilmesi ihmal edilerek okunan C = 0,9 deerinden; P = 0,9 x 9,6 = ~ 9 Pa retici firma kataloundan 400 x 250 mm. menfez iin basn kayb 32 Pa okunur ve bu deer de Tablo 1.32ye ilenir. Buna gre bu blmde toplam basn kayb: P = 32 + 9 + 1 + 6 = 48 Pa bulunur. te yandan balangtan bu kolun sonuna kadar olan kayplarn toplam ise 355 Pa bulunur. Bu durumda A1M kanal kolu basn kayb 367 Pa iken, A1Q kolu 355 Pa deeri ile 12 Pa daha dk kayba sahiptir. Bu fark snr iinde kaldnda kabul edilebilir ve iyi bir tasarm olduu sonucuna varlabilir. Kald ki kollar zerinde bulunan ayar damperleri ile bu fark giderilebilir. 2.12. NS Blm: A1den Ne kadar olan kayp toplam 286 Pa deerindedir. Bu deer Tablo 1.32ye ilenir. Bu son blm iin de yukardakilere benzer bir hesap yaplacaktr. NR srtnme kayb = 3 x 0,95 = ~ 3 Pa 45 giri pahl dik kol ayrlma iin; Vc = 5,6 m/s idi. Vb = 0,5 / (0,4 x 0,25) = 5,0 m/s buradan Vb / Vc = 0,89 = ~ 1 Qb / Qc = 500/1000 = 0,5 Ek 2den C = 0,74 okunur. Pv = 18,9 Pa (5,6 m/s iin) olup, Dinamik kayp = 0,74 x 18,9 = 14 Pa Ayar damperi kayb dier koldakine eit olup, kayp = 1 Padr. RS aras PQ blm ile ayn olup, buras iin olan deerler aynen girilebilir. Sonu olarak bu blmdeki toplam kayp, Pt = 32 + 9 + 1 + 6 + 1 + 14 + 3 = 66 Pa A1S kolundaki toplam kayp 286 + 66 = 352 Pa bulunur. Bu deerde en yksek kayba sahip koldan 15 Pa daha dk kayba sahiptir. Bu kayp kol zerinde bulunan damperle ayarlanabilir. Bylece besleme kanallarnn e srtnme yntemine gre boyutlandrlmas ve basn kayplarnn hesab tamamlanm olmaktadr. 3- Egzoz Kanallar Egzoz kanallar ile ilgili hesaplar Tablo 1.33da verilmitir. 3.1 Egzoz Havas Plenumu: Burada s geri kazanma nitesi kayb, retici firma kataloglarndan, 75 Pa olarak belirlenmitir. Bu deer 1. satra yazlmtr. Plenumdaki ikinci kayp fann plenuma serbest flemesinden kaynaklanr. Bununla ilgili kayp katsays, Ek 2den C = 1,5 olarak okunur. Fan kndaki hzla ilgili hz basnc (dinamik basn) fan kataloundan 40 Pa okunmutur. Buna gre fan dinamik kayb; P = 1,5 x 40 = 60 Pa bulunur. Bu deer 2. satra ilenir. 3.2 Fan Giri Kutusu: Fan giri kutusu iin kayp katsays C = 1,0 olarak verilmitir. Kutu giriindeki hz ise;

V = 4 / (0,6 x 1,16) = 5,8 m/s ve Hz basnc Pv = 20,3 Pa olup, Kayp: P = 1,0 x 20,3 = ~ 20 Pa Bu deerde 3. satra girilmitir. 3.3 YT Kolu ve Fan Basnc: Fan giriindeki ana kanalda hz 8 m/s ve buradan zgl srtnme kayb 0,7 Pa/m seilerek daha nce besleme kanallar iin anlatlana benzer bir hesap ile egzoz kanallar boyutlar ve basn kayb buPROJE : rnek Hesap YER : Birinci Kat SSTEM : Egzoz Havas

lunabilir. Deerler Tablo 1.33da gsterilmitir. Burada hesap detaylar anlatlmayacaktr. Egzoz kanal iin e srtnme kayb 0,7 Pa/m olarak besleme kanallarna gre daha dk seilmi, bylece iletme maliyetlerinin dk olmas amalanmtr. Buna karlk kanal boyutlar biraz daha byk olmaktadr. TA1 kolunda toplam basn kayb 265 Pa bulunmutur. Egzoz fan buna gre seilecektir.

A Kanal Blm

B Ksm

C Ad

D Ak Debisi (L/S)

F E Hz Metre Bana (m/s) Srtnme 0.7 2.5 8.0 5.8 8.0 7.1

G Vp (pa)

H Kayp Katsays

M L K J I Her Her Dz E Dikdrtgen Faktr Para Blm Kesit De. iin iin lleri ap Kayp Kayp 800 600x1160 750x750 750x750 600x1160 75 60 20 7 8 135 35

N Toplam Kayp

1 2 3 4 5

Plenum Z Plenum Z Blm YT Blm YT Blm YT

A,Z Z Y YW Y

10m -

Panjur Fan Giri Kutusu Kanal Gei

4000 4000 4000 4000 4000

38.5 20.3 30.4

1.0 0.25

265 -

6 7

Blm YT Blm YT

WV W

32m 45

Kanal Kol. Ayr.

3000 4000 1000

0.7 -

7.4 7.1

30.4

0.33

730 -

750x600 750x750

-

22 10

-

-

8

Blm YT

W

-

Gei

4000 3000

-

6.7

27.0

0.20

-

750x750 950x600

-

5

-

-

9 10 11

Blm YT Blm YT Blm YT

V UT U

90 6m 90

Dirsek Kanal Kol. Ayr.

3000 1500 3000 1500

0.7 -

6.7 6.2 6.7

27.0 27.0

0.16 0.53

540 -

750x600 600x400 750x600

-

4 4 14

41 -

-

12

Blm YT

U

-

Gei

4000 1000

-

6.3

23.9

0.25

-

750x750 600x400

-

6

-

-

13

Blm YT

T

90

Dirsek

1500

-

3.1

5.8

1.8

-

600x400 1200x400

-

10

-

-

14 15 16 17 18

Blm YT

T

-

Menfez

1500

-

-

-

-

-

1200x400

-

20

54

-

Blm WX Blm WX

WX W

6m 45

Kanal Kol. Ayr.

1000 4000 1000

1.7 -

8.0 7.1

30.4

-0.37

400 -

*350x400 750x750 350x400

1.93 -

20 -11

-

-

19

Blm WX

X

180

Gei

1000

-

7.1

30.4

0.30

-

350x400 900x400

-

9

-

-

20 21

Blm WX Blm WX

X W

Set 23

Menfez Vol. Damp.

1000 1000

-

7.1

30.4

1.88

-

900x400 350x400

-

20 57

95

-

22 23 24 25

Tablo 1.33. RNEK HESAP TABLOSU 31

ekil 1.34. METAL LER EGZOZ SSTEM 3.4 WX Blm: WX blmndeki basn dmnn WT kolundan ok daha az olaca ve 12 Pa deeri ile snrl kalmayaca hemen grlmektedir. Bu basn dmn damperle dengelemek yerine DETRLM E SRTNME YNTEM uyarnca bu blm iin zgl srtnme kayb daha fazla seilebilir. Bu amala bu kolda hz = 8 m/s ve zgl basn kayb = 1,7 Pa/m seilmitir. Bu kanal ii sese kar izole edilmitir. Yine Tablo 1.33da verilen hesaplara gre bu durumda WX blmnde, Srtnme basn kayb = 20 Pa 45 al kol birleme kayb = -11 Pa (Statik basn kazanc) Girite keskin kesit daralma = 9 Pa Menfez kayb = 20 Pa Toplam = 38 Pa WT kolundaki 95 Pa dme karlk WX blmnde 38 Pa basn dm olmaktadr. Aradaki 95 - 38 = 57 Pa ayar damperiyle drlecektir. Buna gre damperin kayp katsays, C = Pt / Pv = 57/30,4 = 1,88 olmaldr. Ek 2den damperin set deerinin 23 mertebesinde olmas gerektii anlalmaktadr. Koldaki damper bu deere ayarlanrsa her iki koldaki basn dmleri eitlenecektir. 32 1.18.3. Endstriyel Egzoz Sistemleri Kanal Dizayn Buhar, gaz ve duman tayan egzoz sistemlerinin dizayn iin e srtnme, statik geri kazanma veya T-metodu kullanlabilir. zellikle toz tayan egzoz sistemlerinin dizaynnda ise tozlar tamaya yeterli hzlardan hareketle sabit hz yntemi kullanlr. eitli kirletici maddelerin tanm iin tavsiye edilen hzlar 1999 ASHRAE Application Handbookta verilmitir. Endstriyel egzoz sistemlerinin dizaynnda iki basn dengeleme yntemi kullanlabilir. Birincisinde damperler gibi dengeleme elemanlar kullanlr. Ancak tozlarn bu damperlerde toplanma olasl nedeniyle bu yntem uygun deildir. zellikle patlayc, radyoaktif ve zehirli maddelerin tanmasnda bu uygulama tamamen yasaktr. kinci yntem ise kanal boyutlarnn ayarlanmas ile sistemin dengelenmesidir ki bu tercih edilmelidir. Toz ieren havann tanmasnda geni dirsekler kullanlmaldr. r/D oran 1,5 deerinden kk olan dirseklerin mr ksa olur. Redksiyon veya genilemelerde ise 30 a tercih edilmelidir. rnek; Endstriyel toz toplama ve egzoz sistemi ile ilikili olarak ekil 1.34deki sistemin hesab rnek olarak verilecektir. Sistemde basn dengelenmesi kanal boyutlar ve ak hzlar ayarlanarak yaplacaktr. ekil 1.34de grlen sistem ematik olarak, ekil 1.35de veril-

Deneme No.

1 No.lu Kanal ap mm

P1 Pa 411 762 1320

P2+3+4 Pa 794 850 712

P1 ile P2+3+4 arasndaki fark Pa -383 -88 +609

1 2 3

224 200 180

Tablo 1.37. HESAP SONULARI ok artar. 1 no.lu kolun kanal ap 200 mm. seilecektir.Bu durumda, direncin 88 Pa daha dk olmasna bal olarak bu kolda debi artacaktr. Deneme yanlma yntemi ile hesap yaplarak, bu durumda yeni debinin 860 L/s olaca gsterilebilir. Tablo 1.38de kanal sistemindeki seilen ap deerleri ve hesaplanan basn kayplar zetlenmitir. Kollektrden sonraki 6 no.lu kanal ap olarak fan giri az apna uyan 355 mm. seilmi, 7 no.lu baca parasnda ise Hz = 9 x 1,5 = 13,5 m/s alnmtr. Balant paralarndaki dinamik kayplarn hesap zeti ise Tablo 1.39da grlebilir. Sistemdeki basn kayplar toplam 1992 Pa olup, bu deer fan toplam basncna eit olmaldr. 1.18.4. Statik Geri Kazanma Yntemi Statik geri kazanma ynteminin amac her kanal kol ayrlma noktas knda statik basnc ayn tutmaktr. Bunun iin daha nce verilen (1) denklemi dzenlenirse ve ykseklik etkisi ihmal edilirse, (7) P1 P2 = P - [ .V12 /2 - .V22 /2] elde edilir. Statik geri kazanma ynteminin tarifinden 1 ve 2 noktalarndaki statik basncn ayn olmas gerekmektedir. Buna gre: P = .V12 /2 - .V22 /2 (8) ifadesi elde edilir. Burada P, 1 no.lu ayrm noktas giriinden, 2 no.lu ayrm noktas giriine kadar olan toplam basn kayplarn gstermektedir. Bu kayplarn, 1 ve 2 noktalarndaki hz basnlar arasndaki farkla karlanmas gerekmektedir. Dolays ile fandan k azlarna doru ilerledike bu yntemde hzlar decektir. 1 ve 2 noktas arasndaki P basn kayb V2 hzna bal olduundan (8) nolu denklemin zm deneme yanlma ile gerekletirilebilir. ncelikle V2 hz tahmin edilecek, sonra bu hzla 1-2 aras kanal boyutlandrlarak ve basn kayplar hesaplanarak (8) denkleminde yerine konulacaktr. Denklemin salanmamas halinde yeni V2 tahmini ile yeniden deneme hesab yaplacaktr. Denklemin salanmas halinde bu blm boyutlandrlm ve basn kayplar belirlenmi olur ve bir sonraki blme geilir. Sistemin hesabna fan kndaki ana kanalla balanr. Bu blm iin maksimum bir hz seilir. ekil 1.22deki taral alan bu amala kullanlabilir. lk ana kanal seilen hza gre boyutlandrlp basn kayplar hesaplandktan sonra dier blmler hep yukarda sz edildii gibi iteratif bir yntemle hesaplanr. Bu nedenle statik geri kazanma yntemi daha ok bilgisayar ile hesap yapmak iin uygundur. Bu yntemin elle hesap yaparak uygulanmas zor ve zaman alcdr. Burada yntemin uygulannn anlalmas asndan basit r33

ekil 1.35. BLM NUMARALARI LE SSTEM EMASIKanal Blm Hesap Hava Debisi L/s 1 2.3 4 5 850 290 (herbiri) 580 1430 Gerekli Tama Hz m/s 20 23 23 23 Kanal ap mm 224 125 180 280 Kanaldaki Hz m/s 21.6 23.6 22.8 23.2

Tablo 1.36. HIZLAR VE KANAL APLARI mitir. Burada sistem blmleri ve elemanlar numaralanarak gsterilmitir. 1 numaral kanal blmnde tarif edilen minimum hz 20 m/s deerindedir. 2,3,4 ve 5 numaral kanal blmlerinde ise minimum hz 23 m/s olmaldr. Kanallar standart galvanizli elik yuvarlak kanal olup, ISO Standartlarna gre yuvarlak kanal ap deerleri Tablo 1.1de verilmitir. ap olarak bu tablodaki deerlerden biri seilecektir. Yap tek katl olup, rzgr hesap hz 9 m/s deerindedir. 7 numaral baca ksmnda, hz rzgr hznn 1,5 misli olmaldr. Ayrca baca atdan 4,9 m. yksekte olmaldr. Bacann zerinde apka olmaldr. (Baknz Ek 2.) zm: Toz toplamadan nceki kanal paralarnda hzlar ve kanal boyutlar Tablo 1.36da zetlenmitir. Burada ekil 1.22daki srtnme diyagramndan yararlanlmtr. 1 ve 4 numaral kanallarn birleme noktasna kadar olan iki kanal kolunda (1 no.lu kol ve 3 veya 2 + 4 no.lu kollar) basn dmlerinin ayn olmas gerekir. Bu amala her iki koldaki toplam basn dmleri hesaplandnda arada fark grlmektedir. Basncn dengelenmesi iin 1 no.lu kol ap deitirilerek denemeler yaplmtr. Hesap sonular Tablo 1.37dedir. Deneme 2de 1 no.lu kolda ap, bir standart ap kltlmtr. Bu durumda fark 88 Pa deerine der. En uygun ap budur. Eer bir ap daha dlrse 3. denemede grld gibi diren

Kanal Blm

Kanal Eleman

Hava Debisi

Kanal Ebatlar

Hz

Hz Basnc

Kanal Uzunluu

Fittings Diren Katsays

Kanal Basn Kayb Pa/m

Toplam Basn Kayb Pa 280 505 146 356 123 160 54 72 750

Blm Basn Kayb Pa

L/s 1 Kanal fittings 2.3 Kanal fittings 4 Kanal fittings 5 Kanal fittings Kollektr fabrik 6 Kanal fittings 7 Kanal fittings 1440 1440 1440 1440 355 mm 355 mm 860 860 290 290 580 580 1440 1440 1440 280 mm 180 mm 125 mm 200 mm

m/s 27.4 27.4 23.6 23.6 22.8 22.8 23.4 23.4 -

Pa 451 336 313 329 -

m. 7.0 2.7 3.84 2.7 1.12 1.06 0.51 0.22 -

40 54 32 20 -

785

502

283

126 750

14.5 14.5 14.5 14.5

127 127

3.7 8.5 -

0.00 2.03

6 6 -

22 000 51 258 309 22

Tablo 1.38. BLMLERDEK TOPLAM BASIN KAYBI nek bir zm zerinde durulacaktr. rnek: ekil 1.40da yksek basnta bir kanal sistemi grlmektedir. Yuvarlak kesitli Spiro hazr kanallardan ve Spiro hazr balant elemanlarndan oluan sistemde V.A.V. kutular kullanlmtr. Sistemin simetrik olmas gznne alnarak sadece bir taraf hesaplanacaktr. Yaplan hesaplar Tablo 1.41de verilmitir. Kanal sisteminin balangcnda mmkn olduu kadar yksek bir hz seilecek ve ncelikle en fazla direncin olduu C-S hatt hesaplanacaktr. 1. Plenum Kanal sistemi boyutlandrlmadan nce plenumdaki kayplar hesaplanmaldr. Fan reticisi kataloglarndan, fan k az 1100 x 810 mm. ve k hz 11 m/s olarak belirlenmitir. kta bulunan B dirseinde yaratlan Sistem Etkisi ekil 1.26 yardm ile hesaplanabilir. Edeer ap = 1065 mm. olup, Burada, Dz kanal uzunluu x 100 Etkin kanal yzdesi = (Hz/5 (en az 2,5) x Edeer ap) (660 x 100) = = %24,8 = ~ %25 (2,5 x 1065) fleme alan oran = 0,6 deerleri ile, Tablo 1.25 Bden sistem etki erisi olarak R-S bulunur. Bu deerle ve 11 m/s hz deeri ile ekil 1.26dan sistem etkisi (veya basn kayb 72 Pa) bulunur. Bu deer Tablo 1.41de 1. satra ilenir. B noktasndaki dirsek iin kayp katsays C = 0,15 olup, (R/W = 1,5 ve H/W = 1100/810 = 1,36 deerleri ile), dinamik basn, Pv = 76 Pa (11 m/s hz iin) deeri ile kayp, P = 0,15 x 76 = 11,4 = ~ 11 Pa bulunur. Bu deerler 2. satra ilenir. 2. CF Blm Bu yuvarlak kanal sistemi iin kullanlacak kanal aplar standart 34 olup, Tablo 1.1de verilmitir. 10.000 L/s debi tayan ana kanal iin ekil 1.22 yardm ile, ap = 900 mm, Hz = 16 m/s, zgl kayp = 2,4 Pa/m seilmitir. Bu blmde, srtnme kayb = 27 x 2,4 = 64,8 = ~ 65 Pa C noktasndaki gei iin, C = 0,05 (A1/A = 1,4; = 20; Ek 2) Hz = 16 m/s; Hz basnc = 154 Pa Basn kayb = 0,05 x 154 = ~ 8 Pa D noktasndaki ses yutucuda basn kayb = 65 Pa (Katalogdan) E noktasndaki hazr dirsek iin, (BFU 90 - 900, Debi = 10.000 L/s) Basn kayb = 30 Pa CF blmndeki toplam basn kayb = 65 + 8 + 65 + 30 = 168 Pa. 3. FH Blm Bu blmn balangc Fdeki pantalon ayrlmann girii, sonu ise Hdaki kol ayrlmann giriidir. Blge balangcnda, 900, V1 = 16 m/s, PV1 = 154 Pa deerindedir. Blge boyunca, 800, V2 = 10 m/s, PV2 = 60 Pa deerindedir. (Blge boyundaki ap ve hz deeri deneme yanlma yntemi ile bulunmutur. Burada denemeler verilmeyecek, sonunda bulunan en uygun standart ap deeri ve hz verilecektir.) Kullanlabilecek statik basn geri kazanm, PV1 - PV2 = 154 - 60 = 94 Pa Bu deerler 7. ve daha sonraki satrlarda uygun kolonlara ilendikten sonra basn kayplar sra ile hesaplanr. FH boyunca srtnme kayb, 800 mm, Hz = 10 m/s, Debi = 5000 L/s, zgl kayp = 1,1 Pa/m Ps = 1,1 x 16 = ~ 18 Pa

Kanal Blm 1

Fitting Numaras 1 2 4 5

Fitting Tipi Davlumbaz Dirsek Kapakl atal (45) 45 dirsekle atal (30) dz kol

lgili Tablo No: -

Parametreler Davlumbaz akl 0.9 x 1.2 m 90, 7 paral r/D = 2.5 Ab/Ac = 1 Qs/Qc = 0.60 As/Ac = 0.51 Ab/Ac = 0.413 TOPLAM

Kayp Katsays, C 0.25 0.11 0.64 0.12

1.12 0.40 0.34 0.32 1.06 0.11 0.19 0.21

2.3

6 7 8

Davlumbaz Dirsek Simetrik atal 60

-

retici firma bilgileri 90 3 paral r/D = 1.5 Qb/Qc = 0.5 Ab/Ac = 0.482 TOPLAM

4

9 10 5

Dirsek Dirsek atal (30) kol ayrlma

-

90, 7 paral r/D = 2.5 60 3 paral r/D = 1.5 Qb/Qc = 0.4 As/Ac = 0.510 Ab/Ac = 0.413 TOPLAM

0.51 0.22 0.00 0.39 0.64 1.0 2.03

5 6 7

11 12 13 14 15

k, konik difzrle balant Giri, an az balant Difzr, fan k Kapakl atal (45) 45 dirsekle apka

-

600 mm L = 2.14 A1/A0 = 16 r/D1 = 0.20 Fan k 260x310 mm A0/A1=1.563 L=460mm Ab/Ac = 1 De/D = 1 TOPLAM

Tablo 1.39. ENDSTRYEL EGZOZ UYGULAMASI KAYIP KATSAYILARI HESAP ZET

ekil 1.40. HAVA KANAL SSTEM BOYUTLANDIRMASI 35

No.

Blm

Eleman

zellii Nitelii

Debi

zgl Srtnme

Hz

Hz Kayp Basnc Katsays

Kanal Boyutu

Eleman Kayb

Blm Toplam Kayb

Statik Basn Kazanm

Net Toplam Basn Gereksinimi Pa 83 168 2 7 -3 1 1 1.6 140 400

L/s 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 Plenum Plenum CF CF CF CF FH FH FH FH HO HO HO HO OP OP PQ PQ PQ QR QR QR RS RS RS RS RS RS A B CF C D E FH F F G HO H H N OP O PQ P P QR Q Q RS R R S S S Sistem etkisi Dirsek 27 m. Gei Ses yutucu 90 dirsek 16 m. Pantalon 45 dirsek 90 dirsek 12 m. Kol ayrlma Damper 90 dirsek 10 m. Gei ayrlma 10 m. Gei ayrlma Redksiyon 10 m. Gei ayrlma Redksiyon 10 m. Ayrlma Redksiyon 45 dirsek Esnek kanal 2m. VAV KUTUSU 10000 10000 10000 10000 10000 10000 5000 10000/5000 5000 5000 2500 5000/2500 2500 2500 2000 2500/2000 1500 2000/1500 1500 1000 1500/1000 1000 500 1000/500 500 500 500 500

Pa/m 2.4 2.4 0.48 0.35 0.32 0.3 0.27 0.27 -

m/s 11.0 11.2 16 16 10 16 6 10 6 5 6 4.5 5 4.5 4.5 3.2 4 3.2 3.2 -

Pa 76 154 60 154 21.7 60 21.7 15.1 21.7 12.3 15.1 12.3 12.3 6.2 9.6 6.2 6.2 0.15 0.05 0.37 0.51 0.20 0.01 0.01 0.01 0.01 0.15 -

mm. 1100x810 1100x810 900 1100x810 900 900 900 900/800 800 800 710 800/710 710 710 710 710 630 710 710/630 560 630 630/560 450 560 560/450 450 450 -

Pa 72 11 65 8 65 30 18 57 7 14 5 31 4 5 4 0 3 0 1 3 0 1 2.7 0 0.7 0.9 0.5 140

Pa 83 168 96 45 4 4 4 5 -

Pa 94 38.3 7 3 3 3.4 -

Tablo 1.41. STATK GER KAZANMA YNTEM RNEK HESAP TABLOSU F noktasnda 45 al pantalon para, C = 0,37 (Ek 2den V1b /Vc = 10/16 = 0,625) P = 0,37 x 154 = ~ 57 Pa F noktasnda 45 al hazr dirsek (BFU 45 - 800, Debi = 500 L/s) Basn kayb = 8 Pa G noktasnda 90 hazr dirsek (BFU 90 - 800, Debi = 500 L/s) P = 14 Pa Bu blmdeki toplam kayp = 96 Pa olup, yaklak olarak 94 Pa kazan deerine eittir. Buna gre ap seimi uygundur. 4- HO Blm Blge balangc Hdaki kol ayrlmann girii, sonu ise Odaki kol 36 ayrlmann giriidir. Blge balangcnda 800 mm, V1 = 10 m/s, PV1 = 60 Pa Blge boyunca 710 mm, V2 = 6 m/s, PV2 = 21,7 Pa PV1 - PV2 = 38,3 Pa Srtnme kayb, zgl kayp = 0,48 Pa/m, Ps = 12 x 0,48 = ~ 5 Pa H noktasnda kol ayrlma (Ek 2. Vb / Vc = 0,6, q = 45) C = 0,51, P = 0,51 x 60 = ~ 31 Pa H noktasnda damper (Ek 2. q = 0) C = 0,20, P = 0,20 x 21,7 = ~ 4 Pa N noktasnda 90 hazr dirsek

(BFU 90 - 710, Debi = 2500 L/s) P = 5 Pa Bu blmdeki toplam kayp = 45 Pa olup, kazan deeri 38 Paa yaklak eittir. ap seimi uygundur. 5- OP Blm Blge balangcnda 710 mm, V1 = 6 m/s, PV1 = 21,7 Pa Blge boyunca 710 mm, V2 = 5 m/s, PV2 = 15,1 Pa PV1 - PV2 = ~ 7 Pa Srtnme kayb, zgl kayp = 0,35 Pa/m, Ps = 0,35 x 10 = 4 Pa O noktasnda kol ayrlmann dz ksm, C = 0,01 P = 0,01 x 21,7 = ~ 0 (Kayp yok) Toplam kayp 4 Pa, statik basn kazanc 7 Pa olup, ap seimi uygundur. 6- PQ Blm Blge balangcnda 710 mm, V1 = 5 m/s, PV1 = 15,1 Pa Blge boyunca 630 mm, V2 = 4,5 m/s, PV2 = 12,3 Pa PV1 - PV2 = ~ 3 Pa zgl kayp = 0,32 Pa/m, Srtnme kayb = 10 x 0,32 = ~ 3 Pa P noktasnda kol ayrlma dz gei, C = 0,01, P = 0,01 x 15,1 = ~ 0 P noktasnda redksiyon (RCLU - 710 - 630, 1500 L/s) P = 1 Pa Toplam kayp 4 Pa, Statik basn kazanc 3 Pa olup, ap seimi uygundur. 7- QR Blm Blge balangcnda 630 mm, V1 = 4,5 m/s, PV1 = 12,3 Pa Blge boyunca 560 mm, V2 = 4 m/s, PV2 = 9,6 Pa PV1 - PV2 = ~ 3 Pa zgl kayp = 0,3 Srtnme kayb = 10 x 0,3 = Pa Yukardakine benzer ekilde, P noktasndaki kayplar, P = 0,01 x 12,3 = ~ 0 P = 1 Pa (Redksiyon) Toplam kayp 4 Pa, Statik basn kazanc 3 Pa olup, ap seimi uygundur. 8- RS Blm Blge balangcnda 560 mm, V1 = 4 m/s, PV1 = 9,6 Pa Blge boyunca 450 mm, V2 = 3,2 m/s, PV2= 6,2 Pa PV1 - PV2 = ~ 3,4 Pa zgl kayp = 0,27 Pa/m, Srtnme kayb = 10 x 0,27 = 2,7 Pa R noktasnda P = 0,01 x 9,6 = 0,1 Pa P = 0,7 Pa (Redksiyon) S noktasnda P = 0,15 x 6,2 = 0,9 Pa (45 dirsek) P = 2 x 0,27 = 0,5 Pa (Esnek kanalda srtnme) Toplam kayp 5 Pa, statik basn kazanc 3,4 Pa olup, ap seimi uygundur.

9- V.A.V. Kutusu retici firma kataloundan V.A.V. kutusu iin gerekli olan basn 140 Pa okunarak ilgili satra ilenmitir. 10- Fan Basnc Statik geri kazanma ynteminin sonucu olarak fann karlayaca toplam basn, V.A.V. kutusu, plenum ve kanal sisteminin ilk blm olan CFdeki kayplarn toplamndan oluur. Buna gre; Fan basnc = 83 + 168 + 140 = 391 Pa bulunur. 11- HM Kolu Bu kol iin hesap tekrar edilirse aadaki standart ap deerleri bulunabilir. HI Blm: 630 mm. IJ Blm: 630 mm. JK Blm: 560 mm. KL Blm: 500 mm. LM Blm: 400 mm. Bu kol iin hesaplar verilmemitir. 1.18.5. Evsel Sistemler Kanal Dizayn Evsel cihazlarn reticileri paket cihaz (gazl stc veya klima) ile beraber bir fan verirler. Ana ama HVAC cihaz ile birlikte verilen fann uyumlu alabilecei bir kanal sisteminin tasarlanmasdr. Bu amaca ulamak iin, kanal sistemi yle tasarlanmaldr ki, sistemdeki ak direnci (statik basn dm cinsinden) fann cihaz d statik basn deeriyle istenen hava debisinde uyumaldr. Bu kavram ekil 1.42de aklanmaktadr. Bu durumda fan 5 mmSS dirence kar alrken yaklak 1700 m3/h hava debisi salayabilmektedir. Bu nedenle, kabul edilebilir bir kanal tasarm, debi 1700 m3/h olduunda direnci 5 mmSS olan sistemi temel almaldr. Basn Dm Ve zgl Basn Dm Basn dm bir kanal sistemi ierisindeki herhangi iki nokta arasnda meydana gelen toplam basn kaybn ifade eder. rnein, ekil 1.42de gsterilen 91 m uzunluundaki kanalda meydana gelen basn kayb 5 mmSS deerindedir. zgl basn dm bir kanal sistemi ierisinde yer alan ve aralarnda 1 m mesafe olan iki nokta arasnda meydana gelen basn kaybdr. rnein, ekil 1.42te verilen kanal iin zgl basn dm 0,055 mmSS/mdir. Bu deer aadaki gibi hesaplanr: FR=PD/TEU FR: zgl basn dm [mmSS/m] PD: Basn kayb [mmSS] TEU: Toplam edeer uzunluk [m] zgl basn dm bilindiine gre kanal lleri bir srtnme tablosu veya hava kanal cetveli yardmyla bulunabilir. Tasarm zgl basn dm 0,055 mmSS/m ve istenen hava debisi 1700 m3/h olduunda, kanal ap 380 mm olmaldr. Edeer Uzunluk Kanallar dz blmler ve balant elemanlarndan olumaktadr; her iki bileende de bir basn kayb olmaktadr. Bu nedenle, bir kanal sistemindeki toplam basn kayb dz kanallarda ve her balant noktasnda meydana gelen basn kayplarnn toplamdr. Bazen bir balant elemannda meydana gelen basn dm, ok uzun dz bir kanaldaki dm ile ayn mertebede olabilmektedir. 37

rnein, bir fitting 18 m uzunluundaki dz bir kanalla ayn deerde bir diren oluturabilmektedir. Bu durumda, bu fitting iin 18 m edeer uzunlua sahiptir denmektedir. Fittingste edeer uzunluun kullanlmas, basn dmlerini tanmlamak iin iyi bir yntemdir. nk bu ekilde, bu deerler kolaylkla dz kanal paralarnn uzunluklarna eklenebilir. rnein, ekil 1.42deki kanal sistemine edeer uzunluu 24 m olan birka ek yaplabilir (ekil 1.43). Bu durumda, fan performans ve hava debisi ayn kalrken, kanal uzunluu 24 m artmtr (TEU=115 m). Kanal daha uzun olduundan, diren artacaktr ve daha byk bir kanala ihtiya olacaktr. Bu rnekte kanaldaki zgl basn dm, FR = 5 / 115 = 0,044 mmSS/m deerindedir. zgl basn dm bilindiine gre, kanal ls bir srtnme tablosu ya da hava kanal cetveli yardmyla bulunabilir: Metal sacdan imal edilecek ve 1.700m3/h debiyi salayacak ve tasarm zgl basn dm 0,044 mmSS/m olan kanaln ap yaklak 400mm olmaldr. Dn Kanall Sistemler nceki iki rnekte bir dn kanal yoktu, bylece fan sadece basma kanalnda hava hareketini salamak iin kullanlyordu. Sisteme kanall bir dn hatt eklendiinde (ekil 1.44), sistem basma kanal tarafnda daha az bir basnca sahip olacaktr, nk fann salad basn havay dn kanalnda hareket ettirmek iin de kullanlacaktr. Gerekte bu sistem ncekilerden farkl bir sistem deildir. Yalnzca 30 mlik bir edeer uzunlua sahip bir dn kanal eklenmitir. Fan performans ve istenen hava debisi ayn kalrken, bu durumda kanal uzunluu 146 mye kmaktadr. Toplam edeer uzunluk daha uzun olduundan daha kk bir diren sz konusudur ve bu da daha byk kanal apn gerektirmektedir. llendirme hesaplar 146 mye gre yapldnda, tasarm zgl basn dm 0,034 mmSS/m olacaktr.

FR = 5 / 146 = 0,034 mmSS/m zgl basn dm bilindiine gre, sistemin iki tarafna da uygulayabiliriz. Bu durumda, hava kanal cetveli metal sacdan imal edilmi ve 1700 m3/h debiyi verebilen ve 0,034 mmSS/m tasarm zgl basn dmne sahip olan kanaln apnn 430 mm olmas gerektiini gstermektedir. Branmanlar Basma kanalnn birden fazla fleme noktas varsa, dn kanalnn da birden fazla emi noktas vardr. rnein, ekil 1.45 tane fleme noktas ve iki tane emi noktas bulunan bir sistemi gstermektedir. Bu durumda, sistemde birka tane edeer uzunluk vardr. Temelde, bu sistemin tasarmn bir nceki sistem iin uygulanan yntemle yapmak mmkndr. Bu durumda, kabul edilebilir bir tasarm iin en yksek edeer uzunlua sahip kanalla, yani basma tarafnda 115 m ve dn tarafnda 30 m ile almalyz. Fan en uzak basma noktasnda yeterli miktarda hava salayabiliyor ve en uzak noktasndan yeterli miktarda hava ekebiliyorsa, kesinlikle dier noktalardaki ihtiyalar karlayacaktr. Yukarda gsterildii gibi hesaplar 146 m uzunluk zerine yaplrsa, tasarm zgl basn dm 0,034 mmSS/m olmaktadr. Bu oran ana hatlar ve branmanlar llendirmekte kullanlabilir. Bu deeri kullanarak hava kanal cetvelinin yardmyla kanal lleri bulunabilir (Tablo 1.46). Tablo 1.46da verilen kanal lleri mkemmel dengelenmi bir sistemi bize garanti etmez. Btn ller en kt durumdaki zgl basn dmne gre belirlendiinde, en uzun kanallardaki ller doru olacaktr, ancak dier kanallardaki llendirme biraz cmert olacaktr. Bunun sonucunda ksa kanallarda bir miktar gerekenden fazla hava flenmesi/emilmesi meydana gelecektir. Bu durumu dzeltmek iin branmanlarn bana dengeleyici damperler monte edilmelidir. Damperler ayarlandnda her kanaln toplam edeer uzunluu ayn olacaktr ve istenen hava debisini salayacaktr.

ekil 1.42. EVSEL KANAL TASARIMI

ekil 1.43. EDEER UZUNLUK 38

ekil 1.44. DN KANALLI SSTEM

ekil 1.45. BRDEN FAZLA SAYIDA FLEME NOKTASI HALAna Hatlar Fandan S-1e S-1den S-2ye S-2den S-3e Fandan R-1e R-1den R-2ye Debi [m3/h] 1.700 1.530 850 1.700 510 Debi [m3/h] 170 680 850 1.190 510 FR [mmSS/m] 0,034 0,034 0,034 0,034 0,034 ap [mm] 430 400 330 430 280

Branmanlar S-1 S-2 S-3 R-1 R-2

FR [mmSS/m] 0,034 0,034 0,034 0,034 0,034

ap [mm] 180 300 330 380 280

Tablo 1.46. HAVA KANALI LLER Cihazlarda Meydana Gelen Basn Kayplar Hava ak yolu zerine monte edilmi bir cihaz (r. filtre, serpantin, damper, anemostat veya menfez) bir diren oluturacaktr. Bu da cihazn n ile arkas arasnda bir basn kayb olduu anlamna gelir. Basn kaybnn boyutu hava debisine baldr. ekil 1.47 elektrikli bir stcnn hava taraf performansn gstermektedir. Artan hava debisi ile beraber basn kaybnn da hzla arttna dikkat edilmelidir. Cihazlarda meydana gelen basn kayplar ok nemlidir.

nk bu deer hava kanal ierisinde hava hareketini salayan basn deerinden kartlmaldr. Bu kanal lleri fann salad basnca (fann basma yksekliine) bal deildir. Ancak esas alnmas gereken kanallarn iinden ve fittings zerinden havay hareketlendiren net basntr. Bu nedenle elimizde olan belli bir fan basnc iin harici cihazlarn yaratt basn kaybn karlamak amacyla kanal llerinin daha byk olmas gerekmektedir. Bu kavram ekil 1.48de gsterilmektedir. Bu durumda, 5 mmSS dirence kar fann salad debi 1700 m3/h, ancak serpantinde meydana gelen basn kayb 2 mmSS olmaktadr. Bu nedenle, kabul edilebilir kanal ls 3 mmSS dirente 1700 m3/h hava debisi vermelidir. 3 mmSS deerini baz alrsak zgl basn dm 0,02 mmSS/m ve kanal ap 470 mm olmaktadr. Bir serpantin monte edilmeseydi kanal hesab 5 mmSS basn kaybna gre yaplacakt ve sonuta 0,034 mmSS/m zgl basn dm ve 420 mm kanal ap ortaya kacakt. Hz Snrlar Yukarda anlatlan prosedr ile her zaman doru miktarda hava temini ve emii salanacaktr. Bu nedenle, eer yeterli hava miktar tek tasarm kriteri olsayd, kanal iinde akan havann hz ihmal edilmi olurdu. Nitekim durum byle olmamaldr. nk yksek hzla beraber trblansl ak, snrlarn ok stnde bir grlt dourabilir. Bu yzden de zgl basn dmn salayan bir kanal setikten sonra hzlar Tablo 1.49da verilen deerleri amayacak ekilde kanal ls arttrlr. Hz iin tasarm deerine ulaldktan sonra bir srtnme tablosu 39

uzunluun 146 m olduu grlmektedir. Bylece zgl basn dm 0,1 mmSS/m olmaktadr. Kanallar hz deerleri Tablo 1.49da tavsiye edilen deerlerden fazla olmad srece bu orana gre llendirilebilir. Tablo 1.51 yukarda anlatlan hesaplar zetlemektedir. Bu rnekte debi iin tasarlanan ou kanal ap, hz snr artlarn (Tablo 1.49) salamak iin ok kktr. Bu durumda tasarm ap hz snr artna uyan ap seilecektir. Demek ki her kanal iin iki tane ap sz konusudur: debi artn salayan ap ve hz artn salayan ap. Tasarm ap her zaman ikisi arasnda en byk olandr. (Byk ap hz art ile belirlendiyse, kanal sadece debi artn salayan kk aptan daha az diren gsterecektir. Daha az diren olduundan hava debisi istenenden daha yksek olacaktr. Bu nedenle, istenen debileri elde etmek iin dengeleyici damperler monte edilmeli ve ayarlanmaldr.) ekil 1.47. SERPANTNDEK BASIN DM veya hava kanal cetveli yardmyla istenen hz deerine uyan bir kanal ls kabul edilmelidir. rnein, 1700 m3/hlik bir debi ve 4,6 m/slik maksimum izin verilen hz iin, 370 mm apl bir kanala ihtiya vardr. ekil 1.50de hz snrlarnn son kanal llerini nasl etkiledii gsterilmektedir. Bu durumda, sistemde nispeten daha yksek bir basnta 1700 m3/h debi salayan bir fan kullanlmaktadr. ekil, eldeki basncn 15 mmSS olduunu gstermektedir ve toplam edeer 1.19. HAVA KANALLARI UYGULAMA ALTERNATFLER Yatay kanal uygulamalarnda, kanallar normalde kat tavanlarna aslarak monte edilirler. Genelde bu kanallar ayrca dardan grlmesinler diye asma tavan iine yerletirilirler. Bilgi ilem odalar gibi, ykseltilmi deme kullanlan zel odalarda, kanallar deme iine de yerletirilebilirler. Topraa oturan demesi olan yerlerde yatay kanallar deme betonun altna veya iine yerletirilebilir. Havalandrma kanallarnn bir kat demesine yerletirilmesi ancak ok kk kapasite ve llerde mmkndr. Dikey kanallar aftlar iinde toplanarak uygulanabilir. Merkezi dikey datmda kanallar

ekil 1.48. ISITICI SERPANTNL KANAL SSTEMTavsiye Edilen Hzlar [m/s] Basma Kanal Tavsiye Edilen Rijit Ana Hatlar Branmanlar At Menfezi Emi Menfezi Filtre Menfezi 3,6 3,1 At in llendirin Esnek 3,1 3,1 Rijit 4,6 4,6 3,6 Maksimum Esnek 3,6 3,6 Tavsiye Edilen Rijit 3,1 2 Esnek 3,1 2 Rijit 3,6 3,6 2,5 1,5 Dn Kanal Maksimum Esnek 3,6 3,6

Tablo 1.49. EVSEL KANALLARDA TAVSYE EDLEN HIZ DEERLER 40

genellikle tayc veya kr dikmelerden gtrlrler. Yatay Kanal Uygulamas Tavan Altna Tespit Etme Havalandrma kanallar kebent demirinden asklar zerine monte edilirler ve bu asklar vidal somunlar ile tavana sabitlenirler (ekil

1.52). Bylece somunlar ile oynanarak kanallarn asma ykseklii ayarlanabilir. Vidalarn tavana sabitlenmesinde zincir veya dbel kullanlabilir. Kk ve hafif kanallarda kendi boyunca kayabilen, kendiliinden tutan yaylar kullanlabilir. Titreimle ses tanmasn engellemek iin tavana sabitleme esnasnda ses yutucu elemanlar kulla-

ekil 1.50. HIZ SINIRLARININ KANAL LLERNE ETKSDebi [m3/h] 1700 1530 850 1700 510 FR [mmSS/m] Debi iin ap [mm] 340 330 260 340 220 Hz [m/s] 5,3 5,1 4,5 5,3 4,0 Tasarm Hz [m/s] 4,6 4,6 4,6 3,6 3,6 Hz iin ap [mm] 370 350 260 420 230 Tasarm ap [mm] 380 360 280 430 230

Ana Hat Fandan S-1'e S-1'den S-2'ye S-2'den S-3'e Fandan R-1'e R-1'den R-2'ye

0,1 0,1 0,1 0,1 0,1

Branmanlar S-1 S-2 S-3 R-1 R-2

Debi [m3/h] 170 680 850 1190 510

FR [mmSS/m]

Debi iin ap [mm] 140 240 260 300 220

Hz [m/s] 3,0 4,3 4,5 4,9 4,0

Tasarm Hz [m/s] 4,6 4,6 4,6 3,0 3,0

Hz iin ap [mm] 110 230 260 380 240

Tasarm ap [mm] 150 250 280 380 250

0,1 0,1 0,1 0,1 0,1

Tablo 1.51. HESAP ZET

ekil 1.52. HAVA KANALLARININ FARKLI ASMA EKLLER 41

ekil 1.53. TAIYICI AYAK RNE

nlabilir. Bu elemanlar metal bir gvde iinde sert plastik muflardan oluurlar ve betonlanabilirler veya dbel ile monte edilebilirler. Kanallarn dey duvara yatay montaj da mmkndr. Bunun iin konsol kullanlr. Ykseltilmi Demede Montaj Bilgi ilem vs. gibi zel odalarda ykseltilmi deme gerekli olabilir. Ykseltilmi demeler ile istenilen noktalarda telefon, elektrik, bilgisayar gibi hatlarn klarnn alnabilmesi ve tesisata kolay ulam imkan yaratlr. Tayc tabana deme alt konstrksiyonu yaplmas gerekir. Kaba taban ile deme arasnda boluk braklr ve kanallarn buradan gemesi salanr. Kaldrlabilen taban plakalar ile hatlara ve kanallara kolayca ulalr. ekil 1.53- 1.55 ykseltilmi demelerde konstrktif yap rneklerini gstermektedir. Dikey Kanal Uygulamas aftlarda Montaj Dikey kanal uygulamalarnda aft kullanm sz konusu ise, aftlar mmkn olduunca snrl alanda kullanlmaldrlar. Bina ekirdeinin d (sabit noktalar), en uygun yerlerdir. aftlarn, ekirdeklerin i zonlarna yerletirilmeleri genelde yatay datmda zorluklar getirmektedir (ekil 1.56). aftlar kolay ulalabilecek yerlerde olmaldrlar. Bu sebepten dolay sabit noktalarn gei noktalarndan geilebilecek aftlar iyi zmlerdir.

ekil 1.54. YKSELTLM DEME KONSTKSYONU

ekil 1.56 EKRDEK AFTLARIN YERLEM Kk boyutlu binalarda merkezi aftlar avantajldr. Byk boyutlu binalarda (byk hacimli brolarda), zellikle yatay kanal datm iin gerekli olan montaj yksekliinin az braklmas gerekli ise, merkezi aft alan iinde hava kanallarnn ylmas sz konusu olmaktadr. aftn iinden gemesi gerekli olan boluklarda, bu durumda ounlukla statik problemler kmaktadr. (ekil 1.57-1.58) Merkezi aft, egzoz ve fleme kanallarnn yerleimi iin iki veya e blnrse, yatay kanal sistemi kesimeden yerletirilebilir ve montaj ykseklii azaltlabilir. Hava kanallarnn aft duvarlarna montaj iin balama raylar kullanlr. Tesisat montaj srasnda aft iinde alabilmek iin gerekli is-

ekil 1.55. BTM YKSELTLM DEME 42

ekil 1.59. HAVA KANALLARI TOPLAMA AFT KESM EMASI ekil 1.57. 5 KATLI BR YER BNASININ EKRDEDebi m3/h 10.000 25.000 50.000 75.000 100.000 150.000 Tek Kanall Tesisat Yksek Hz m2 0.9 1.6 2.9 4.1 5.3 7.8 Dk Hz m2 1.1 2.0 3.7 5.4 7.0 10.4 ki Kanall Tesisat Yksek Hz m2 1.4 2.5 4.5 6.5 8.5 12.0

Tablo 1.60. AFTLARDA HAVA HATLARININ YER HTYACI

ekil 1.58. 18 KATLI YKSEK BRO BNASININ EKRDE kele veya kalas koymaya uygun nlem betonarmede alnmaldr. aftlar kendi balarna yangn kesici blmler olarak grlmeli ve en azndan yangn engelleyici kaplar ile donatlmaldrlar. Hava kanallarnn yatay datm gei noktalarnda yangn koruma damperleri kullanlmaldr. Bir aft iin gerekli olan alan hesaplanrken, iinde bulunacak kanallarn toplam kesitine ilerde yaplacak eklemeler iin bir miktar yedek alan ve ieri girip montaj yapmak iin yeterli olacak alan ilave edilir (ekil 1.59). Yedek alan ok kk tutulmamaldr. Tablo 1.60da aftlarda hava kanallar iin yer ihtiyac verilmitir. Su tayan borular da ayn aft iinde hava kanallar ile beraber monte etmek mmkndr. Burada dikkat edilmesi gereken husus, su borularnn hava kanallarnn nnde ikinci srada olmasnn engellenmesidir (ekil 1.61). Tamir esnasnda mutlaka zorluklarn kaca unutulmamaldr. Daha byk tesislerde su tayan borular iin shhi tesisat aft yaplarak su borular ile hava kanallarnn istenmeyen kesimeleri engellenebilir. aft iindeki kanallara ve borulara ulamak iin kapaklar deil, kaplar braklmaldr. Bu aft kaplar aldnda afttaki kanallara rahata ulamak mmkn olabilmelidir. Santral knda kanal dzenlemesi ekil 1.62-1.63de santraln bulunduu mekanik odadan ana kanal knda uygulamada karlalan doru ve yanl zmler gsterilmitir. Perde beton nede-

ekil 1.61. HAVA KANALLARINDAN NCE BORU HATLARININ YANLI YERLEM niyle oluan yanl zmde ana kanal bir U yapmaktadr. Bu basn kayplarna ve ses oluumuna neden olduu gibi yer kayb meydana gelmektedir. Perde duvar kaydrlarak ulalan doru zmde ana kanaln dz kmas salanmtr. 1.19. KANAL SSTEMLERNDE EKONOM Bir kanal sisteminde maliyetleri, dier sist