Isida SHEHU

UNIVERSITETI I TIRANËS

FAKULTETI I GJUHËVE TË HUAJA

DEPARTAMENTI I GJUHËS ANGLEZE

Roli i gjuhës angleze në formimin e terminologjisë

së inxhinierisë së telekomunikacionit dhe

terminologjisë së telemetrisë. Përqasje në gjuhën

shqipe, frënge dhe italiane

Disertante Udhëheqës shkencor

MSc. Isida SHEHU Prof. Dr. Nonda VARFI

Tiranë, 2016

UNIVERSITETI I TIRANËS

FAKULTETI I GJUHËVE TË HUAJA

DEPARTAMENTI I GJUHËS ANGLEZE

Roli i gjuhës angleze në formimin e terminologjisë

së inxhinierisë së telekomunikacionit dhe

terminologjisë së telemetrisë. Përqasje në gjuhën

shqipe, frënge dhe italiane

Disertacion për kërkimin e gradës Doktor i Shkencave

Fusha: Shkenca gjuhësore

KOMISIONI:

Mbrohet më datë __.__.2016

1. Prof. Dr Viktor Ristani ( Kryetar, Oponent)

2. Prof. Dr Esmeralda Kromidha (Oponente)

3. Prof. Dr Elida Tabaku (Anëtare)

4. Prof. Dr Arben Skëndaj (Anëtar)

5. Prof. Asoc. Dr Fatmir Vrapi (Anëtar)

Tiranë më __/__/2016

Falenderime

Dëshiroj të shpreh falenderimet e mia për ata njerëz të cilët më

ndihmuan dhe më mbështetën në punimin e temës së

doktoraturës.

Së pari dëshiroj të falenderoj për mbështetjen, idetë dhe

sygjerimet e vyera udhëheqësin tim shkencor Prof. Dr Nonda

Varfi.

Së dyti falenderoj të gjithë koleget dhe kolegët e mi pa

përjashtim ku do veçoja shefin e Qendrës së Gjuhëve të Huaja

pranë UPT Prof. Asoc Fatmir Vrapin për të vazhduar më tej

me kolegen e gjuhës italiane Dr. Edita Stojani për nxitjen dhe

ndihmesën që më kanë dhënë gjatë punimit të temës.

Së fundmi, por jo për nga rëndësia falenderoj familjen time të

dashur si dhe të gjithë njerëzit e mij të afërm të cilët më kanë

mbështëtur psikologjikisht dhe emocionalisht në përfundimin e

këtij punimi.

Këtë punim ia kushtoj prindërve të mi.

iv

PASQYRA E LENDЁS

PARATHЁNIE............................................................................................................ VIII

PЁRLIGJIA E PUNIMIT.............................................................................................. VIII

QЁLLIMI I PUNIMIT.................................................................................................. IX

METODOLOGJIA DHE STRUKTURA E PUNIMIT......................................................... X

KREU I

PROBLEME TЁ PЁRGJITHSHME TЁ TERMINOLOGJISЁ NЁ PЁRGJITHЁSI DHE

TЁ TERMINOLOGJISЁ SЁ TELEKOMUNIKACIONIT DHE TELEMETRISЁ NЁ

VEÇANTI

I.1 Pёrshkrim i shkurtёr i zhvillimit tё leksikologjisё dhe terminologjisё nё Shqipёri.. 2

I.2Terminologjia dhe dallimet nga leksikologjia e përgjithshme................................... 5

I.3 Rёndёsia e terminologjisё......................................................................................... 9

I.4 Njёsia terminologji dhe veçoritё e saj (termi)........................................................... 13

I.5 Ndryshimi i termit nga fjala...................................................................................... 15

I.6 Probleme tё terminologjisё nё pёrgjithёsi dhe tё terminologjisё sё

telekomunikacionit dhe telemetrisё nё veçanti............................................................... 16

KREU II

ZHVILLIMI I INXHINIERISЁ SЁ TELEKOMUNIKACIONIT DHE TELEMETRISЁ

NЁ SHQIPЁRI

II.1 Kuadri historik i zhvillimit tё inxhinierisё sё telekomunikacionit dhe telemetrisё

nё Shqipёri...................................................................................................................... 21

II.2 Prurjet nga gjuhё tё tjera veç anglishtes.................................................................. 23

2.1 Prurjet nga gjuha italiane...................................................................................... 23

2.2 Prurjet nga gjuha frënge....................................................................................... 25

2.3 Termat ndёrkombёtarё.......................................................................................... 25

II.3 Pёrkufizimi i anglicizmave dhe ndikimi i gjuhёs angleze nё dhe pasurimin e

terminologjisё sё inxhinierisё sё telekomunikacionit dhe telemetrisё........................... 27

II.4 Anglicizmat nё fushёn e inxhinierisё sё telekomunikacionit dhe nё fushёn e

telemetrisё nё gjuhёn shqipe........................................................................................... 29

II.5 Zhvillimet bashkёkohore tё telekomunikacionit dhe telemetrisё dhe ndikimi i

gjuhёs angleze................................................................................................................. 29

II.6 Pasqyrimi i anglicizmave nё programet telefonike nё gjuhёn shqipe dhe nё

industrinё e telekomunikacionit...................................................................................... 30

II.7 Pasqyrimi i anglicizmave nё gjuhёn e folur nga specialistёt dhe jo-specialistёt..... 38

II.8 Tipologjia e anglicizmave nё fushёn e inxhinierisё sё telekomunikacionit dhe 39

Roli i gjuhës angleze në formimin e terminologjisë së inxhinierisë së telekomunikacionit dhe terminologjisë së

telemetrisë. Përqasje në gjuhën shqipe, frënge dhe italiane

v

telemetrisё.......................................................................................................................

8.1 Anglicizmat si emra............................................................................................. 40

8.2 Anglicizmat si folje............................................................................................. 41

8.3 Anglicizmat si mbiemra....................................................................................... 41

II.9 Vёshtrimi shkurtёr i ndikimit tё anglishtes te frёngjishtja dhe italishtja................. 69

9.1 Anglicizmat nё fushёn e inxhinierisё sё telekomunikacionit dhe nё fushёn e

telemetrisё nё gjuhёn frënge........................................................................................... 69

9.2 Anglicizmat nё fushёn e inxhinierisё sё telekomunikacionit dhe nё fushёn e

telemetrisё nё gjuhёn italiane......................................................................................... 75

II.10 Pёrshtatja e anglicizmave nё gjuhёn italiane......................................................... 83

KREU III

NDRYSHIMET NЁ FORMЁ DHE PЁRMBAJTJE TЁ ANGLICIZMAVE NЁ

GJUHЁN SHQIPE NЁ FUSHЁN E TELEMETRISЁ DHE INXHINIERISЁ SЁ

TELEKOMUNIKACIONIT

III.1 Ndryshimet semantike........................................................................................... 92

III.2 Njëkuptimësia/Shumёkuptimёsia nё terminologji................................................. 96

III.3 Sinonimia............................................................................................................... 98

III.4Ndryshimet në strukture.......................................................................................... 99

4.1 Pёrshtatja e anglicizmave nё gjuhёn shqipe........................................................ 99

III.5 Termat nё planin fjalëformues............................................................................... 101

III.6 Mёnyra morfologjike e termformimit.................................................................... 104

6.1 Parashtesat nё terminologjinё e telekomunikacionit dhe telemetrisё.................. 104

6.2 Prapashtesat nё terminologjinё e telekomunikacionit dhe telemetrisё................ 108

6.3 Kompozimi.......................................................................................................... 110

6.3.1 Kompozita me element grekё apo latinё.......................................................... 112

6.3.2 Kompozita (emër-emër)................................................................................... 112

6.3.3 Kompozita emёr+mbiemёr ............................................................................. 112

6.3.4 Kompozita me perёmrin vetvetor vetё............................................................ 113

6.3.5 Kompozita tё pёrbëra nga njё numёror dhe njё emёr ose mbiemër................ 113

6.3.6 Kompozita me terma ndёrkombёtare............................................................... 113

6.3.7 Kompozitat kalke............................................................................................. 113

6.3.8 Shkurtesat si njё lloj i veçantё kompozitash.................................................... 113

6.3.9 Kompozita qё kanë si nëngjymtyrë një element të tipit auto-, termo-,

elektro-............................................................................................................................ 113

6.3.10 Kompozitat

pёremër+emёr/mbiemёr.................................................................................................. 113

6.3.11 Kompozita qё kanë si nëngjymtyrë një element të tipit auto-, termo-,

elektro-............................................................................................................................ 114

6.3.12 Kompozitat përemër+emër/mbiemёr 114

III.7 Mёnyra sintaksore e termformimit. Togfjalёshat terma........................................ 115III.8 Neologjizmat si njё rrugё termformimi................................................................. 121



vi

III.9Kalket gjuhёsore.............................................................. ...................................... 123

KREU IV

ASIMILIMI I FJALЁVE NЁ FUSHЁN E TELEMETRISЁ DHE INXHINIERISЁ SЁ

TELEKOMUNIKACIONIT NGA GJUHA SHQIPE

IV. Qёndrimi ndaj huazimeve nё pёrgjithёsi dhe tё termave tё huaj nё terminologji... 125

IV.1 Kontaktet gjuhёsore, huazimet............................................................................... 125

IV.2 Hyrja e fjalёve angleze nё gjuhёn shqipe............................................................... 126

IV.3 Termat e huazuar nga gjuha angleze...................................................................... 128

IV.4 Dukuritё qё lidhen me asimilimin e termave......................................................... 134

4.1 Shqipёrimet............................................................... ......................................... 134

4.1.1 Shqipёrimi i fjalёve nё gjuhёn shqipe.............................................................. 135

4.1.2 Shqipёrimi i termave tё huaj. .......................................................................... 136

4.2 Ndryshimet fonetike........................................................................................... 142

4.2.1 Sistemi fonologjik i gjuhёs shqipe dhe ai i gjuhёs angleze.............................. 142

4.2.2 Raste specifike tё ndryshimeve fonetike.......................................................... 144

4.2.3 Zёvendёsimi i diftongjeve angleze nё fjalёt e huazuara nё gjuhёn shqipe...... 148

4.2.4 Zёvendёsimi i bashkёtingёlloreve angleze nё fjalёt e huazuara nё gjuhёn

shqipe.............................................................................................................................. 150

IV.3 Ortografia e gjuhёs shqipe..................................................................................... 151

4.3.1Drejtshkrimi i fjalёve angleze nё gjuhёn shqipe............................................. 152

KREU V

TERMINOLOGJIA E INXHINIERISЁ SЁ TELEKOMUNIKACIONIT DHE

TELEMETRISЁ DHE DUKURI QЁ LIDHEN ME MЁSIMDHЁNIEN E GJUHЁVE

TЁ SPECIALITET

V.1 Gjuha standarde dhe gjuha për qёllime tё veçanta................................................. 159

V.2 Veçoritё e ligjёrimit tё specializuar i karakterizuar nga huazimet në gjuhën

shqipe.............................................................................................................................. 161

V.3 Leksiku libror........................................................................................................... 163

V.4 Pasqyrimi i anglicizmave nё tekstet mësimore........................................................ 163

V.5 Rёndёsia e terminologjisё dhe e dallimit term/fjalё pёr studentёt e inxhinierisё sё

telekomunikacionit......................................................................................................... 169

V.6 Mësimdhënia e gjuhёs angleze si gjuhё e huaj pёr studentёt e inxhinieirsё sё

telekomunikacionit......................................................................................................... 170

V.7 Rëndësia e fjalorit terminologjik në përthithjen e leksikut nga studentët e

fushave përkatëse............................................................................................................ 173

PЁRFUNDIME............................................................................................................. 176

BIBLIOGRAFIA.......................................................................................................... 181



vii

Shtojcat

Shtojca 1 Fjalorth shqip-anglisht i fjalëve tё ndeshura nё telekomunikacion dhe

telemetri.......................................................................................................................... 190

Shtojca 2 Listë e termave të telekomunikacionit dhe telemetrisë në gjuhën

shqipe.............................................................................................................................. 210


frënge.............................................................................................................................. 237


italiane............................................................................................................................. 242

Shtojca 5 Material i skanuar nga metodat mësimore të anglishtes që përdoren në

degët e ndryshme inxhinierike në UPT.......................................................................... 248



viii

Parathënie

0.1 Përligjia e punimit

Prej vitesh gjuha angleze është kthyer në një gjuhë dhënëse për shumë gjuhë të tjera. Gjuha

shqipe është një prej gjuhëve e cila ka huazuar shumë fjalë angleze ndër vite. Në gjuhën

shqipe ky fenomen u bë shumë i dukshëm dhe i përhapur veçanërisht pas viteve ’90, edhe

pse ndikimi i anglishtes ka qenë edhe më i hershëm, pavarësisht se më i vogël për nga

përmasa. Arsyeja e këtij ndikimi kaq të madh, si për nga përmasa (numri relativisht i

madh) ashtu edhe për nga shtrirja (fushat e ndryshme të dijes), është të qenurit i gjuhës

angleze një gjuhë ndërkombëtare dhe përdorimi i saj si lingua franca. Gjuha angleze është

konsideruar madje nga studiuesi Rudolf Filipović si një gjuhë e cila është kthyer nga një

gjuhë pritëse e fjalëve të huaja (duke pasur parasysh prurjet latine e greke apo prurjet

frënge gjatë periudhës së rilindjes, ato italiane, portugeze etj) në një gjuhë shume bujare,

dhënëse e fjalëve të saj në shumë gjuhë të tjera. Ky proces sipas studiuesve të gjuhës

angleze ka filluar pas viteve 1900. Ndikimi i anglishtes në gjuhët e tjera u bë akoma më i

madh në shekullin e XX me zhvillimin e mjeteve të reja të komunikimit nëpërmjet të cilave

gjuha angleze pati kontakt më të madh me gjuhë të tjera Evropiane si frëngjishtja, italishtja

etj.

Në gjuhën shqipe fjalët dhe termat angleze kanë hyrë në fusha të ndryshme të dijes dhe të

shkencës si informatikë, mekanikë, sport, ekonomi, media etj. Në këtë punim do trajtohen

termat me origjinë angleze që kanë hyrë në fushën e inxhinierisë së telekomunikacionit dhe

telemetrisë dhe roli që ato kanë në formimin e terminologjisë shqipe të këtyre dy fushave.

Në vitet e fundit janë bërë punime disertacionesh apo shkrime monografish rreth prurjeve

angleze apo anglicizmave në fusha të ndryshme të dijes. Ndër to mund të pёrmendim:

Ndikimi i anglishtes në shtypin shqiptar paskomunist-Irena KAPO, Tiranë 2013; Aspekte të

huazimeve me origjinë Anglo-Saksone në gjuhën e folur shqipe dhe në mediat shqiptare në

Maqedoni dhe Kosovë- Agron ZEQIRI, Tiranë 2013; Anglicisms in Albanian: A language

contact phenomenon- Rajmonda KËÇIRA, Angli 2009; Terminologjia bazë e mekanikës në

gjuhën shqipe dhe angleze- Sadete PLLANA, Tiranë 2014; Veçoritë strukturore-semantike

të leksikut të fushës së informatikës në gjuhën shqipe në përqasje dhe me anglishten e

italishten- Esmeralda STROTI, Tiranë 2014 etj. Këtu nuk mund të lëmë pa përmendur një

numër të konsiderueshëm artikujsh të punuar qoftë nga autor shqiptar të Shqipërisë apo

shqiptarë të Kosovës rreth prurjeve angleze në gjuhën shqipe në fusha të ndryshme të dijes.

Si mësimdhënëse e gjuhës angleze në Universiteti Politeknik të Tiranës, në degët e

inxhinierisë, u pa e arsyeshme të bënim një studim të ndikimit që gjuha të cilën unë jap në

fakultet, ka në formimin e terminologjisë së inxhinierisë së telekomunikacionit dhe

telemetrisë duke qenë se deri më tani në dijeninë tonë nuk është bërë një studim i tillë në

këto fusha. Arsyeja është që të kontribuojmë sado pak në aspektin e pasqyrimit dhe studimit



ix

të termave me burim anglez dhe roli që ato kanë në formimin e terminologjisë së këtyre dy

fushave të dijes.

Si fusha relativisht të reja, gjatë leximit të materialeve në këto fusha për arsye

mësimdhënie, është vënë re prania e shumë fjalëve angleze. Gjatë procesit të mësimdhënies,

shpesh ka lindur nevoja e përkthimit të këtyre fjalëve nga anglishtja në shqip për ti bërë ato

më të qarta për studentët. Jo radhë ndodh që ne si mësimdhënës ashtu edhe studentët, të

përdorim të njëjtën fjalë edhe në shqip duke qëndruar kësisoj po në gjuhën angleze. Në

mungesë të barasvlerësit kemi kaluar dhe në përkufizim të fjalës. Në dijeninë tonë, në këtë

fushë, ndryshe nga degët e tjera si mekanika, gjeologjiku, drejtësia etj, nuk ka një fjalor

qoftë anglisht-shqip, apo fjalor shpjegues të termave të specialitetit, ndaj dhe në rast nevoje

të konsultimit të një fjale të ndeshur në literaturë të huaj, është vështirë të gjendet një pikë

referimi.

Në këtë punim do pasqyrohen dhe trajtohen fjalë-terma të ndeshura në tekstet apo botimet e

ndryshme të dy specialiteteve, të cilat do të përmblidhen në një fjalorth. Nga kjo listë do

shihen se sa prej fjalëve janë tashmë të asimiluara nga gjuha shqipe dhe sa prej tyre

qëndrojnë si trupa të huaj, edhe pse të përdorura prej specialistëve apo jo-specialistëve.

Trajtimi i kësaj teme bëhet edhe si rezultat i përdorimit relativisht të gjerë të disa prej

termave angleze edhe nga jo-specialistë në gjuhën e tyre të përditshme pasi bëhet fjalë për

një fushë relativisht të përhapur dhe të zhvilluar së shumti vitet e fundit siç është

telekomunikacioni ‘komunikimi në distancë’ dhe telemetria. Ky zhvillim, lehtësisht i

dukshëm dhe i prekshëm nga pajisjet e ndryshme të telekomunikacionit si telefonat, Ipod-ët,

tabloid-ët apo programet telefonike si skype, viber, whatsapp etj, ka çuar dhe në shfaqjen

dhe krijimin e fjalëve të reja –termave të rinj duke qenë se ato shërbejnë për të pasqyruar

koncepte të reja në këto fusha. Ky punim mund të ndihmojë jo vetëm për nga ana gjuhësore

por edhe ajo didaktike, për t’ia përcjellë sa më mirë gjuhën e specialitetit edhe studentëve

të inxhinierisë së telekomunikacionit.

Në një tjetër pjesë të punimit do bëhet edhe qasje e ndikimit të anglishtes në terminologjinë

e fushës së inxhinierisë së telekomunikacionit dhe telemetrisë në gjuhën shqipe me atë

frënge e italiane. Në fund do jepet dhe hierarkizimi i tre gjuhëve përsa i përket shkallës së

lejimit të ndikimit të anglishtes në këto fusha.

0.2 Objekti i studimit

Punimi është një punim gjuhësor, leksikorë dhe si fushë më e ngushtë studimi i përket

terminologjisë, ku më konkretisht trajtohet leksiku i inxhinierisë së telekomunikacionit dhe

telemetrisë. Korpusi i marrë kryesisht për studim i përket një periudhe 25 vjeçare, që pas

rënies së regjimit komunist. Për arsye krahasimore dhe për pasqyrimin ndër vite të

zhvillimeve në këtë fushë, është marrë korpus edhe nga botime të para viteve ’90, edhe pse

botimet në këto fusha kanë qenë të kufizuara në numër. Kryesisht korpusi është vjelur nga

tekstet mësimore të përdorura në fakultet, nga buletinë, artikuj të ndryshëm, dhe fjalorë



x

dygjuhësh si dhe nga broshura dhe udhëzues të kompanive të industrisë së

telekomunikacionit dhe telemetrisë. Grumbullimi i korpusit është bërë jo vetëm nga

materiale në gjuhën shqipe por edhe nga botime në gjuhën frënge e italianë që shërbejnë

për qasjen e ndikimit të anglishtes në këto tre gjuhë në fushën e telekomunikacionit dhe

telemetrisë. Në punim është trajtuar veçmas ndikimi i gjuhës angleze në terminologjinë e

secilës gjuhë si dhe pasqyrimi i termave në teminologjinë bazë në secilën prej gjuhëve të

sipërpërmendura. Qëllimi i përqasjes është që të shihet se cila prej gjuhëve është më e

hapur ndaj ndikimit anglez, cila prej tyre ka politika gjuhësore më të ngurta dhe pranon në

mënyrë të kufizuar prurjet angleze. Gjithashtu në terminologjinë e telekomunikacionit dhe

telemetrisë kemi trajtuar edhe termformimin. Rrugët kryesore të formimit të termave të

këtyre fushave në shqip si dhe jemi ndalur veçmas edhe në mënyrën sesi kanë ndikuar edhe

termat me burim anglez në formimin e kësaj terminologjie.

Si ka ndikuar gjuha angleze në formimin e terminologjinë së inxhinierisë së

telekomunikacionit dhe telemetrisë në gjuhën shqipe?

Sa prej terma angleze janë asimiluar në gjuhën shqipe duke kontribuar kështu në

formimin e terminologjisë së telekomunikacionit dhe telemetrisë?

Sa prej tyre mund të shmangen nëse ato qëndrojnë si trupa të huaj dhe veçanërisht

kur për to ka barasvlerës të shqipes?

Sa prej termave me burim dhe formë angleze mund të shqipërohen?

0.3 Metodologjia dhe struktura e punimit

Modeli i punimit të temës është ai përshkues, krahasues. Për punimin e temës u bë së pari

mbledhja e korpusit kryesisht nga tekste mësimore, fjalorë terminologjike si dhe botime të

ndryshme shkencore në fushën e telekomunikacionit dhe telemetrisë. Korpusi i vjelur i

korrespondon kryesisht 25 viteve të fundit. Pas vjeljes së korpusit është bërë listimi i tij në

rend alfabetik të shqipes dhe në krah pasqyrimi i termit anglez për t’a bërë më të dukshëm

ndikimin që anglishtja ka pasur dhe vazhdon të ketë në terminologjinë e këtyre dy fushave

në gjuhën shqipe. Njëkohësisht është bërë edhe përqasja e korpusit me termat bazë të

fushave edhe me terminologjinë e fushave përkatëse në dy gjuhë të tjera, frëngjisht dhe

italisht. Arsyeja e pasqyrimit të fjalëve angleze të përdoruara në dy fushat e

lartpërmendura, qofshin ato të asimiluara tashmë në gjuhën shqipe, apo të paasimiluar,

duke qëndruar si trupa të huaj në të, është që të shihet numri i tyre në shqipe si dhe të bëhet

analiza e ndikimit që ato kanë pasur në formimin e terminologjisë në këto dy degë.

Punimi i kësaj teme do bazohet kryesisht në metodat mёsimore që pёrdoren në degën e

inxhinierisë së telekomunikacionit, fjalorёt, udhëzuesit e ndryshëm të pajisjeve dhe

aparateve të telekomunikacionit dhe aparaturave matëse të përdorura në telemetri, si dhe

nё literatura tё ndryshme nё lidhje me telemetrinë dhe telekomunikacionin. Duke qenë se



xi

tema ka të bëjë me fjalë apo terma angleze të ndeshura në literaturën e inxhinierisë së

telekomunikacionit dhe telemetrisë mendojmë se tipi i kërkimit nuk do jetë vetëm një por një

kombinim i disa prej tyre, kërkimi përshkrues (deskriptiv) dhe ai krahasues meqenёse nё

studim është bërë edhe qasje disa-gjuhëshe e anglicizmave në fushën e inxhinierisë së

telekomunikacionit dhe telemetrisë.

Punimi është i ndërtuar në pesë kapituj. Në kapitullin e parë trajtohen probleme të

përgjithshme të terminologjisë në përgjithësi dhe terminologjisë së inxhinierisë së

telekomunikacionit dhe telemetrisë në veçanti. Në fillim jepet një përshkrim i shkurtër i

zhvillimit të terminologjisë dhe leksikologjisë në Shqipëri. Në këtë kapitull trajtohet

rëndësia e terminologjisë dhe dallimi i saj nga leksikologjia duke u ndalur më pas tek

dallimi mes fjalës dhe termit në gjuhësi.

Në kapitullin e dytë trajtohet zhvillimi i inxhinierisë së telekomunikacionit dhe telemetrisë

në Shqipëri. Historiku i zhvillimit të këtyre dy degëve në Shqipëri dhe njëkohësisht ndikimi

i gjuhës angleze, krahas gjuhëve të tjera, në pasurimin e terminologjisë së inxhinierisë së

telekomunikacionit dhe telemetrisë. Në të është bërë pasqyrimi i termave me origjinë

angleze në industri të ndryshme të këtyre dy fushave dhe kryesisht në pasqyrimin e termave

në programet telefonike si dhe në gjuhën e përdorur nga kompanitë telefonike në Shqipëri,

në fletëpalosjet dhe materialet e shkruara dhe materialet audio-vizuale të këtyre

kompanive. Mandej është vazhduar me tipologjinë e anglicizmave duke i kategorizuar ato

në tre klasa kryesore në emra, mbiemra, dhe folje. Në vijim është bërë një listë dy gjuhëshe

anglisht-shqip e termave të ndeshura. Terminologjia e dy fushave, për nga ndikimi që ka

gjuha angleze në to, është parë edhe në dy gjuhë të tjera të huaja si ajo frënge dhe italiane.

Përmes përqasjes së terminologjisë dhe anglicizmave në këto tri gjuhë, është parë shkalla e

ndikimit të anglishtes në tri gjuhët në atë shqipe, frënge dhe italiane. Cila prej tyre duket se

është më e hapur ndaj ndikimit të gjuhës angleze në këto dy fusha të dijes?

Kapitulli i tretë i punimit përqendrohet në ndryshimet që pësojnë fjalët angleze në gjuhën

shqipe si për nga forma ashtu edhe përmbajtja e tyre. Ndryshimet semantike dhe

ndryshimet në strukturë. Për të vazhduar më tej me sqarimet e nevojshme rreth

njëkuptimësisë dhe shumëkuptimësisë dhe sinonimisë në terminologji. Shtrojmë pyetjen

nëse shfaqet apo jo sinonimia në terminologjinë e fushave të studiuara dhe a pranohet ajo

në terminologji? Si është bërë përshtatja e anglicizmave në gjuhën shqipe të parë si për

nga ana morfologjike e termformimit, me parashtesë dhe prapashtesë ashtu dhe nga ana

sintaksore e termformimit, togfjalëshi në terminologjinë e telekomunikacionit dhe

telemetrisë. Nëpërmjet termformimit është pasqyruar edhe ndikimi i gjuhës angleze qoftë

për nga fjalët me origjinë angleze, struktura të ngjashme me të apo imitimeve nga gjuha

angleze.

Në kapitullin e katërt tregohet shkalla e asimilimit të fjalëve angleze në dy degët e

sipërpërmendura në gjuhën shqipe. Hyrja e fjalëve dhe termave angleze në gjuhën shqipe

ndër vite. Gjithashtu në këtë kapitull trajtohen dukuritë që lidhen me asimilimin e fjalëve

për t’u ndalur edhe në mundësinë e shqipërimit të këtyre termave duke pasur parasysh



xii

vështirësitë dhe problematikat që ka shqipërimi veçanërisht në terminologji. Sa është e

mundur të bëhet shqipërimi i termave me origjine angleze në këtë fushë? Ndryshimet

fonetikore që pësojnë termat me origjinë angleze që përdoren në këto fusha si dhe

drejtshkrimi i fjalëve dhe termave me origjinë angleze.

Në kapitullin e pestë është trajtuar terminologjia dhe dukuritë që lidhen me mësimdhënien e

gjuhëve të specialitetit. Në fillim të kapitullit jepet dallimi mes gjuhës standarde dhe gjuhës

së specialitetit për të vazhduar më pas me veçoritë e gjuhës së specialitetit dhe ligjërimit të

specializuar. Pasqyrimi i termave me origjinë angleze në tekstet mësimore të

telekomunikacionit dhe telemetrisë. Pse është e rëndësishme dallimi fjalë-term për studentët

e specialiteteve inxhinierike si dhe sa i rëndësishëm është përdorimi i fjalorëve

terminologjikё dygjuhësh apo shumëgjuhësh nga studentët.

Në fund të pesë kapitujve janë pasqyruar përfundimet e arritura gjatë punimit. Në pjesën e

përfundimeve do shqyrtohen një nga një hipotezat e ngritura në fillim të punimit të temës,

duke cilësuar kështu se sa prej hipotezave qëndrojnë dhe sa prej tyre janë vërtetuar.

Tema është gjithashtu e pasuruar edhe me një fjalorth shqip-anglisht të termave të

terminologjisë së telekomunikacionit dhe telemetrisë si dhe me një fjalorth të të gjithë

termave shqip në këto dy fusha të cilët janë përdorur për ilustrim gjatë gjithë punimit.

Listimi i tyre është bërë sipas rendit alfabetik. Duke qënë se një pjesë e temës është

përqasëse, në fund të saj janë listuar të gjithë termat e fushave përkatëse në gjuhën frënge

dhe atë italiane.

KREU I

PROBLEME TË PËRGJITHSHME TË TERMINOLOGJISË NË PËRGJITHËSI

DHE TË TERMINOLOGJISË SË TELEKOMUNIKACIONIT DHE

TELEMETRISË NË VEÇANTI



2

I.1 Përshkrim i shkurtër i zhvillimit të leksikologjisë dhe terminologjisë në Shqipëri

Termi ‘leksikologji’ i cili i referohet degës sё gjuhёsisё që merret me studimin e fjalёs dhe

të leksikut nё tёrёsi tё njё gjuhё, ёshtё pёrdorur nё vitet 1970. Kjo nuk tregon se mё parё

kjo fushё nuk ishte e studiuar, pasi ka pasur leksikologё e ekspedita leksikologjike shumë

më para shfaqjes sё termit ‘leksikologji’, e njohjes sё saj si shkencё. Termi leksikologji

vjen nga greqishtja ‘lecixon’ qё do te thotё ‘e apo pёr fjalёt’ dhe ‘logia’ qё do pёrkthehet nё

shqip ‘studim i’, ndaj dhe e përkthyer fjalё pёr fjalё vetё termi do tё thotё ‘studim i fjalёve’.

Ёshtё pikёrisht ky i fundit dhe qёllimi kryesor i kёsaj shkence.

Nё gjuhën shqipe leksikologjia mori trajtёn e njё shkence tё plotё e sistemore nё gjysmёn e

dytё tё shekullit XX1, mё konkretisht pas çlirimit tё Shqipёrisё, edhe pse puna pёr gjuhёn

shqipe kishte filluar qё nё vitet e para të 1900-ës. Nё 1916 ekzistonte njё Komisi

gjuhёtarёsh nё Shkodёr i njohur si ‘Komisia Letrare Shqipe në Shkodër2’ e qё kishte si

qёllim zgjidhjen e çёshtjeve tё gjuhёs shqipe pas Kongresit tё Manastirit si dhe zhvillimin e

letёrsisё shqiptare. Nё lidhje me gjuhёn letrare shqipe ajo vlerёsoi variantin letrar tё

Shqipërisë sё mesme edhe pse formimi i gjuhёs letrare kombёtare tё njёsuar u arrit vite mё

vonё ( nё 1972). Në Komisi merrnin pjesë figura të shquara si At Gjergj Fishta, Luigj

Gurakuqi, Ndre Mjeda, Sotir Peçi etj. Kjo Komisi dha njё ndihmesё tё rëndësishme në

drejtshkrim duke çuar kёshtu nё njёsimin e shqipes sё shkruar. Sipas Tomor Osmanit, në

një referim të tijin, Komisia Letrare Shqipe e Shkodrës, për nga rëndësia e vendimeve që

mori, luajti rolin e një kongresi gjuhësor, edhe pse një emërtim i tillë nuk iu vendos

asnjëherë. Një pjesë e vendimeve të Komisisë botoheshin në të përkohshmen ‘Laimet e

Komisisë Letrare në Shkodër’. Mandej nё vitet e para pas Çlirimit3 nisi tё pёrpunohej dhe

tё pёrgjithёsohej pёrvoja e mendimit shkencor leksikologjik e leksikografik shqiptar, objekt

studimi i sё cilit ishte leksiku i shqipes. Jani Thomai nё librin e tij shkruan se në lidhje me

gjendjen e studimeve nё fushёn e leksikologjisё, ajo ka mbetur nё nivelin e leksikografisё,

qё do tё thotё se sё fundmi nuk ka shumё botime tё teorise leksikologjike. Megjithatё ajo

çfarё ne mendojmё ёshtë se kohёt e fundit ka pasur gjithsesi artikuj tё ndryshёm dhe

punime disertacionesh nё lёmёn e leksikologjisё.

Në lidhje me leksikografinë mund të thuhet se aty rreth viteve ’40 leksikografё kishin

mbajtur shёnime rreth fjalёve tё reja nё gjuhёn shqipe apo huazimeve duke kontribuar

kёshtu nё kёtё fushё dhe duke hedhur hapat e para tё njё punё tё mёtejshme shkencore.

Përsa i pёrket anёs praktike, asaj tё grumbullimit tё fjalёve e hartimit tё fjalorёve tё

ndryshёm nё gjuhёn shqipe, mund tё themi se ajo ёshtё mё e hershme nё krahasim me

1 Thomai J., 2006, Leksikologji e gjuhёs shqipe, Tiranё, fq 11

2 Studime Shqiptare 8, Universiteti i Shkodrës., 1997, Komisia letrare shqipe në Shkodër, Shkodër fq 19

3 Samara M., 1989, Arritjet e leksikologjisё dhe të leksikografisё shqiptare pas çlirimit, Studime mbi

leksikun dhe mbi formimin e fjalёve nё gjuhёn shqipe III, Akademia e Shkencave e RPS tё Shqipёrisё, Tiranё

fq 295



3

zhvillimin mandej tё vetё leksikologjisё. Leksikografia qё merret me hartimin e fjalorёve,

ёshtё sipas Jani Thomait4 fusha mё e hershme dhe mё e pasur e gjuhёsisё shqipe, duke e

datuar atё qё nё shekullin e XVII me fjalorin latinisht- shqip (Dictionarium latino-

epiroticum) tё Frank Bardhit (botuar nё 1635, i pёrbёrё nga 113 proverba e fjalё tё urta dhe

me një total fjalësh shqip rreth 2500). Frank Bardhi njihet dhe si i pari leksikograf i gjuhёs

shqipe. Përsa i përket leksikografёve tё huaj mund tё pёmendim Noah Webster (shek XIX),

nga i cili mori emrin dhe fjalori etimologjik i gjuhёs angleze i pёrdorur sot gjerёsisht

(Webster’s Third New International Dictionary of the English Language 1961)5.

Leksikografin frёng, Paul Roberti njohur pёr fjalorin e tij me 8 volume ‘Fjalori alfabetik e

analogjik i gjuhёs frёnge’ botuar nё vitin 1953. Nё 1967 autori bёri njё pёrmbledhje tё 8

volumeve tё mёparshme tё fjalorit dhe botoi fjalorin me 1 volum gjerёsisht tё njohur si Le

Petit Robert. Leksikografi italian Alfredo Panzini është njё nga pёrpiluesit e Fjalorit

Modern tё botuar nё 1905 i njohur dhe pёr mbledhjen e neologjizmave nё gjuhёn italiane si

nё fushёn shkencore, gazetareske dhe atё tё pёrgjithshme.

Nё Shqipёri sot numёrohen njё numёr i konsiderueshёm fjalorёsh, qoftё shpjegues apo dy

dhe mё shumё gjuhёsh, fjalorё frazeologjikё, etimologjikё (siç ёshtё ai i Gustav Meyer

‘Fjalor etimologjik i gjuhёs shqipe6’ botuar pёr herё tё parё nё 1891 e mё pas i pёrkthyer

dhe i ribotuar nё 2007). Gustav Meyer ёshtё njё albanolog gjerman i cili ka kontribuar

shumё nё leksikologjinё dhe leksikografinë e gjuhёs shqipe.

Krahas Meyer mund të pёrmendim albanalogun austriak Norbert Jokl7, i cili ka kontribuar

nё leksikologjinё shqipe nёpёrmjet librave tё tij si ‘Studime pёr etimologjinё dhe

fjalёformimin e shqipes’. N. Jokli ishte specialist pёr studimet e krahasuara veçanёrisht pёr

gjuhёt slave, baltike dhe gjuhën shqipe. Pёr studimet e tij rreth shqipes Jokli ёshtё

mbёshtetur nё dokumentimet e shumё tё folmeve tё saj si; nё tё folmen e Elbasanit, nё tё

folmen e Shkodrёs, në të folmen arbëreshe, atë tё Korçёs etj. Nё lidhje me teorinё e

prejardhjes sё gjuhёs shqipe Jokli, mbёshteste teorinё se shqipja ishte pasardhёse e

ilirishtes, por me njё pёrbёrёs tё trakishtes8 duke bёrё kёshtu njё sinteze tё dy tezave tё

mbrojtura nga gjuhёtarё tё tjerё tё cilёt mendonin se shqipja kishte prejardhje nga ilirishtja

dhe nga trakishtja.

4 Thomai J., 2006, Leksikologji e gjuhёs shqipe, Tiranё, fq 12

5 Per hartimin e fjalorit, atij iu desh tё mёsonte 28 gjuhё tё huaja duke pёrfshirё kёtu anglishten Anglo-

Saxone, Latinishten, Greqishten, Gjeramanishten, Sanskrishten etj pёr tё kuptuar mё mirё origjinёn e fjalёve.

6Meyer G, 2007., Fjalori etimologjik i gjuhёs shqipe, Tiranё

7Akademi e Shkencave dhe e Arteve e Kosovёs., 2011, Nobert Jokl-Studime pёr etimologjinё dhe

fjalёformimin shqip’, Prishtinё, fq 7

8 Akademi e Shkencave dhe e Arteve e Kosovёs., 2011, Nobert Jokl-Studime pёr etimologjinё dhe

fjalёformimin shqip’, Prishtinё fq 13



4

Njё tjetёr vlerёsim i Joklit ishte se elementёt e huaj dhe huazimet nё shqipe ishin mё tё

vogla nga çfarё ishte thёnё nё studimet e mёparshme tё Meyerit. Ky vlerёsim i arritur nga

Jokli erdhi si rezultat i tё studiuarit dhe vёshtruarit tё shqipes nё brendёsi dhe jo raportin qё

ajo kishte me gjuhёt e tjera. Edhe nё punimin e sipёrpёrmendur tё Joklit, ёshtё paraqitur

leksiku i trashёguar si dhe huazimet e shqipes. Konkretisht nё fondin e leksikut tё

trashёguar qё pёrbёjnё faqet e para tё punimit, Jokli rendit fjalё si: anё f. enё9; avis, avitem;

bagёti, blozё, bresё radhiqe etj. Ndёrsa nё sektorin e huazimeve Jokli liston fjalё si : fat ‘i

shoqi’10; furratё ‘degё’; gjorё ‘ i mjerё, i shkretё’; kallёzoj; galigё ‘moçal, kёnetё’; garraç

‘saksi lulesh’ etj.

Leksikologjia dhe leksikografia shqiptare filluan tё marrin trajtёn e njё shkence tё vёrtetё

pas çlirimit tё vendit. Si njё nga ngjarjet mё tё rёndёsishme nё fushёn e leksikologjisё e

leksikografisё ёshtё hartimi i ‘Fjalorit tё gjuhёs shqipe’, fjalor shpjegues, botim ky pas

çlirimit, nё 1954 nga asokohe Instituti i Shkencave, sot Instituti i Gjuhёsisё dhe Letёrsisё

duke ndihmuar kёshtu nё njohjen e gjuhёs.

Instituti i Gjuhёs dhe Letёrsisё, i cili ёshtё sot instituti kërkimor-shkencor kryesor përsa i

pёrket gjuhёs e letёrsisё, ka njё rol shumё tё rëndёsishёm nё fushёn e leksikologjisё e

leksikografisё duke qёnё se njё nga departamentet e kёtij instituti ёshtё Departamenti i

Leksikologjisё, Leksikografisё dhe i Terminologjisё11. Ky departament ёshtё vazhdimi i

Sektorit tё Leksikologjisё dhe tё Lesikografisё i krijuar nё 1955 ku u ndёrmorёn studime

teorike nё kёto dy fusha.

Tё pasurit tё gjuhёs shqipe (pёrkrah letёrsisё) si objektin kryesor tё kёrkimeve shkencore,

Instituti i Gjuhёsisë dhe Letёrsisё ka si detyre hartimin e një sёrё fjalorёsh shpjegues dhe

atyre terminologjikё, organizimin e veprimtarive tё rëndёsishme shkencore si konferenca, si

dhe botime tё ndryshme. Rёndёsi tё madhe ka pasur hartimi i fjalorёve shpjegues e

terminologjikё nё gjuhёn shqipe siç ёshtё ‘Fjalori i gjuhёs shqipe’, 1954 me rreth 25.000

fjalё e thёnie pёr tu pasuruar nё 1980 nga ‘ Fjalori i gjuhёs sё sotme shqipe’ me 41.000

fjalё, i kategorizuar si njё fjalor i tipit tё mesёm. Nё 1984 u botua ‘Fjalor i shqipes sё

sotme’ me rreth 34.000 fjalё, i mbёshtetur kryesisht nё fjalorin e mёparshёm ‘Fjalori i

gjuhёs sё sotme shqipe’ por me njё punim mё pёrgjithёsues. Edhe pse me njё vёllim mё tё

vogёl nё krahasim me fjalorin e mёparё botuar, ai ёshtё mё praktik nё pёrdorim. Ky fjalor u

ripunua dhe u ribotua nё 2002 me tё njёjtin titull. Botimi i fundit sa i pёrket fjalorёve

shpjegues tё gjuhёs shqipe ёshtё ai i vitit 2006 ‘Fjalor i gjuhёs shqipe’ me rreth 48.000

fjalё, duke ruajtur kёshtu vlerat e fjalorёve tё mёparshёm dhe duke i pasuruar ato.





11 http://www.qsa.edu.al/index.php?option=com_content&view=article&id=110&Itemid=189&lang=sq



5

Nga kërkimet dhe studimet e bëra nё funksion tё temёs, ёshtё arritur nё konkluzionin se ka

njё domosdoshmёri ribotimi tё njё fjalori shpjegues tё shqipes si rezultat i pasurimit tё

gjuhёs me fjalё e kuptime tё reja nё vitet e fundit. Nё 1999 u botua ‘Fjalori frazeologjik i

gjuhёs shqipe’ me rreth 12.000 njёsi e nё 2004 u botua ‘ Fjalori sinonimik i gjuhёs shqipe’

me 29.000 fjalё. Puna për leksikografinë vitet e fundit është ngritur madje në një tjetër nivel

dhe është parë në një tjetër këndvështrim. Në një artikull rreth leksikografisë, të titulluar

‘Për një leksikografi bashkëkohore12’, Shefkije Islamaj propozon që ndër të tjera të krijohet

fjalori elektronik i shqipes. Kjo do ndihmonte jo vetëm në dokumentimin e leksikut në

përgjithësi, por edhe në përafrimin e leksikologjisë tonë me leksikologjinë evropiane.

Forma elektronike e fjalorit do hapte rruge jo vetëm për hartimin e fjalorit të madh

shumëvëllimësh të shqipes, por edhe për hartimin e fjalorëve terminologjikё shpjegues apo

dygjuhësh të cilët në rastin tonë kanë një rëndësi të madhe.

Ndёr aktivitet shkencore tё departamentit të leksikologjisë, leksikografisë dhe

terminologjisë listojmё dy konferenca shkencore ndёrkombёtare qё janё: ‘Leksikografia

shqipe- trashёgimi dhe perspektive’, 2005; Gjendja dhe zhvillimi i terminologjisё shqipe,

2009. Ndёr botimet kryesore nga ky departament nё fushёn e leksikologjisё e

leksikografisё janё edhe “Studime mbi leksikun dhe formimin e fjalёve nё gjuhёn shqipe I,

II, III’, botime tё viteve 1980. Kёto seri pёrmbajnё studime e artikuj kryesorё nё kёto dy

fusha. Nё to trajtohen çёshtje tё leksikologjisё si zhvillimi i leksikut pas çlirimit, antonimia,

sinonimia etj; çёshtje tё leksikografisё qё kanё tё bёjnё me parimet pёr hartimin e fjalorёve

si dhe çёshtje tё terminologjisё qё lidhen mё sё shumti me zhvillimin e terminologjisё

tekniko-shkencore etj.

I.2 Terminologjia dhe dallimet nga leksikologjia e përgjithshme.

Terminologjia është një fushë e cila pasqyron në mënyrë të drejtpërdrejtë zhvillimin e

gjuhës. Vetё termi ‘terminologji’ ka tre përkufizime13: 1. Shkencë terminologjike. Njё fushё

ndёrdisiplinore e cila merret me konceptet dhe paraqitjen e tyre (termat, simbolet). 2.

Tёrёsi termash, tё cilat pёrfaqёsojnё sistemin e koncepteve tё njё fushe tё caktuar. 3. Botim,

nё tё cilin sistemi i koncepteve tё njё fushe tё caktuar paraqitet nga termat. Në fjalorin e

gjuhës shqipe të akademisë së arteve botim i vitit 2006 terminologjia pёrkufizohet kёshtu:

terminologji,-a f. gjuh. tёrёsia e termave tё njё fushe tё shkencёs , tё teknikёs, tё artit etj,

ose tё njё gjuhe; fushё studimi e termave14.

12 Islamaj Sh., 2005, Për një leksikografi bashkëkohore, Leksikografia Shqipe, Trashëgimi dhe Perspektivë,

ASHSH, ASHSHAK, Tiranë fq 26

13 Felber H., 1984, Terminology manual, Paris fq 1

14 Akademia e Shkencave e Shqipёrisё, Instituti i Gjuhёsisё dhe Letёrsisё., 2006, Fjalor i gjuhёs shqipe,

Tiranё fq 1085



6

Terminologjia ёshtё njё fushё e gjuhёsisё e cila merret me leksikun e veçantë qё pёrdoret

nё veprimtaritё profesionale tё njerёzve. Ajo ёshtё njё fushё e veçantё e leksikut tё gjuhёs

sonё. Terminologjia sikurse gjuha nё pёrgjithёsi, ndryshon e zhvillohet me pёrparimin e

shkencёs dhe teknikёs pasi konsiderohet si njё mjet shprehës dhe transmetues i koncepteve

specifike shkencore dhe teknike nёpёrmjet termave.

Përparimet e teknologjisë dhe të shkencës, sjellin njëkohësisht edhe koncepte të reja, të cilat

në vetvete duhet të shprehen me fjalë të reja, një pjesë e mirë e së cilave janё tё vështira

për t’u gjetur apo nuk gjenden në gjuhën shqipe. Në këtë mënyrë lind nevoja e huazimit

dhe përdorimit të fjalëve apo termave të huaj. Kёto tё fundit mund tё merren nga gjuha

nga ku vjen apo është zhvilluar një teknologji e re, apo një koncept i ri, ose mund të merren

edhe nga gjuha nga ku studiohen dhe realizohen këto zbulime e zhvillime të reja.

Konkretisht përsa i përket fushës së telekomunikacionit dhe telemetrisё, gjuha nga e cila një

pjesë e konsiderueshme e huazimeve janë marrë është ajo angleze.

Pёrpjekje pёr njё trajtim shkencor tё terminologjisë, janё bёrё nё vitet ’30 tё shekullit te XX

nё Austri, Çeko-Sllovakinё e atёhershme dhe nё Bashkimin Sovjetik. Kёto pёrpjekje çuan

nё formimin e tё ashtuquajturave shkolla të terminologjisё. Ato ishin tre shkolla klasike tё

terminologjisё, shkolla e Pragёs, Vjenёs dhe e Bashkimit Sovietik, pa lёnё mёnjane edhe

kёrkimet shkencore specifike nё universitete tё shteteve tё ndryshme. Kёto shkolla u

krijuan si rezultat i problemeve qё lindёn nё lidhje me gjuhёn teknike tё inxhinierёve nё atё

kohё. Shkolla Terminologjike e Vjenёs ёshtё e bazuar nё Teorinё e Përgjithshme tё

Terminologjisё, njё punim ky i ish inxhinierit tё Elektrikёs dhe themeluesit tё Shkollёs sё

Vjenёs Prof.Dr Eugen Wuster, aspekti mё i rëndёsishёm i tё cilёs ёshtё standardizimi i

koncepteve dhe termave. Shkolla Terminologjike e Pragёs bazohet nё teoritë e punёs sё De

Saussure dhe vё nё dukje aspektin funksional tё gjuhёs e cila formon themele tё forta pёr

teorinё e terminologjisё. Ky kёndvёshtrim i mundёsoi gjuhёtarёt çek tё kuptonin teoritё e

Wuster-it. Ato pёrfshinё lidhjen mes gjuhёs-mendimit dhe realitetit nё teoritё e tyre. Gjuha

e shkencёs ёshtё njё gjuhё specifike, njё gjuhё pёr qёllime të veçanta, ёshtё njё gjuhё

funksionale, njёsia mё e vogёl e sё cilёs ёshtё termi. Shkolla Terminologjike e Bashkimit

Sovjetik kishte sikurse edhe dy shkollat e tjera te terminologjisё njё lidhje tё fortё me

standardizimin. Themeluesit e kёsaj shkolle ishin dy inxhinierё dhe terminologu Lotte.

Nё Shqipёri terminologjia ёshtё trajtuar nga departamenti i leksikologjisë dhe

terminologjisё i cili funksionon pranё Institutit tё Gjuhёsisё e Letёrsisё nё Qendrёn e

Studimeve Albanologjike. Studiues tё ndryshёm nё kёtё departament si: Ferdinand Leka,

Agron Duro, Hёna Pasho, Lirka Dodbiba etj. kanё kontribuar nё zhvillimin e terminologjisё

me studimet e shumta tё tyre rreth termit e terminologjisё si dhe me hartimin e fjalorёve tё

ndryshёm terminologjikё tё gjuhёs shqipe. Janё botuar njё numёr i konsiderueshёm

fjalorёsh terminologjikё tё fushave tё ndryshme tekniko-shkencore dy apo mё shumё

gjuhёsh. Nёpёrmjet kёtyre fjalorёve, kёta studiues u kanё shёrbyer specialistёve tё fushave

tё ndryshme duke bёrё kёshtu njёsimin e terminologjisё, shqipërimin aty ku ёshtё e mundur



7

tё saj, si dhe qasjen me gjuhё tё tjera tё huaja si ajo angleze, italiane, frёnge, ruse e

gjermane.

Deri mё sot janё botuar njё numёr relativisht i madh fjalorёsh terminologjikё tё termave të

ushtrisë15, fjalor terminologjik të përgjithshëm ushtarak, të armatimit dhe të municioneve,

të artilerisë, të armës së tankeve, të armës së xhenios, të mbrojtjes kundërajrore, të forcave

vullnetare të vetëmbrojtjes, të shërbimeve të prapavijës, të organizimit, të mobilizimit dhe

të kuadrit, të zbulimit, të topografisë ushtarake, të taktikës operative, të akronimit të

NATO-s, të matematikës, të gjeometrisë deskriptive dhe të vizatimit teknik, të bujqësisë

(edhe me shpjegime, 2006), të botanikës, të fitonimisë, të biologjisë, të mikrobiologjisë, të

histologjisë dhe të embrionologjisë, të anatomisë së kafshëve shtëpiake, të fiziologjisë, të

bletarisë, të gjeografisë, të gjeologjisë, të gjeodezisë, të topografisë, të hidraulikës, të

astronomisë, të detarisë, të ekonomisë, të ekonomisë së transportit, të ekonomisë politike, të

financës e të kontabilitetit, të biznesit, të legjislacionit ekonomik, të planifikimit, të

statistikës, të tregtisë së brendshme, të tregtisë së jashtme, të kimisë, të mjekësisë, të

mjekësisë ligjore, të optikës, të akustikës, të obstetrikës dhe të gjinekologjisë, të

sëmundjeve veneriane e të lëkurës, të stomatologjisë, të elektromagnetizmit, të

elektronikës, të elektroteknikës, të radioelektronikës, të energjisë atomike, të mekanikës, të

mekanikës teorike, të termodinamikës, të autotraktorëve dhe të agregateve, të arkitekturës,

të minierave, të hidraulikës, të gjuhësisë, të letërsisë, të historisë (edhe me shpjegime),të

psikologjisë, të pedagogjisë, të mësimit, të kulturës popullore të argjendarisë, të

etnomuzikologjisë, të kishës, të mitologjisë, të filozofisë, të drejtësisë, të së drejtës

ndërkombëtare, të bibliotekës e të bibliografisë, të arkivistikës, të sportit e shumë fjalorë të

tjerë terminologjikë.

Sipas njё artikulli tё Kornelja Simёs dhe Beatriçe Ketёs16, zgjerimi dhe pasurimi i

terminologjisë shkencore në gjuhën shqipe ishte i madh pas çlirimit, me ngritjen e

institucioneve kërkimore-shkencore, puna e të cilëve pasqyrohet në një sërë fjalorësh

terminologjik të botuar në atë kohe. (duke iu referuar kёshtu Institutit tё Gjuhёsisё dhe

Letёrsisё). Studime rreth terminologjisë janë bërë qoftё duke marre një fushë të caktuar të

dijes e shkencës e duke analizuar terminologjinë e saj, qoftё duke studiuar aspekte të

terminologjisë në përgjithësi si mjetet, mёnyrat dhe rrugët e formimit tё termave.

Lidhja e leksikologjisё me terminologjinё bёhet pёrmes termave tё cilët edhe pse janё baza

e trajtimit nё terminologji, janё njёkohёsisht njёsi leksikore, tё cilat studiohen nё shkencёn

e leksikologjisё. Megjithatё kёto dy disiplina dallojnё nga njёra tjetra pasi terminologjia

studion tёrёsinё e termave tё njё fushe tё dijes apo shkencёs, ndёrsa leksikologjia ka si

15 Lista e fjalorëve terminologjik është marrë nga adresa mëposhtë:

http://www.qsa.edu.al/index.php?option=com_content&view=article&id=110&Itemid=189&lang=sq&limitst

art=4

16 Sima K, Keta B., 1973, Mbi disa prirje të zhvillimit të terminologjisë së gjeometrisë që nga rilindja gjer në

ditët tona, Studime Filologjike 4, Tiranё fq 109



8

objekt tё sajёn studimi, fjalёt dhe leksikun e njё gjuhe, jo termat, tё cilët emёrtojnё njё send

a koncept nё njё fushё tё caktuar tё dijes.

Terminologjia pёrqёndrohet nё njёsinё terminologjike, e cila nё vetvete ёshtё njё koncept i

pasqyruar nga njё term, gjuha specifike kalon nga njёsitë leksikore nё njёsi mё tё mёdha

koherence komunikative, që janё bazat e ndёrtimit tё njё teksti nё tёrёsi.

Leksikologjia ёshtё njё degë e gjuhёsisё e cila ka si objekt tё sajёn studimin sistematik dhe

shkencor tё leksikut17. Me termin ‘leksik’ kuptohet tёrёsia e fjalёve me anё tё sё cilave

pjestarёt e njё komuniteti gjuhësorë komunikojnё ndёrmjet tyre. Leksikologjia, njё ndёr

disiplinat gjuhёsore ёshtё pёrkufizuar si shkenca, që studion fjalët si njësi leksikore dhe

leksikun, d.m.th tërësinë e fjalëve për nga ndërtimi, kuptimi nga shtresimi i mundshёm

etj.18.

Objekti kryesor i leksikologjisё ёshtё fjala dhe kuptimi leksikor si dhe leksiku i njё gjuhё.

Ajo merret me studimin e fjalёs dhe tё kuptimit leksikor tё saj duke mos lёnё mёnjanё edhe

lidhjet ndёrmjet fjalёve. Kjo degё e gjuhёsisё u zhvillua nё gjysmën e dytё tё shekullit tё

XX, ku pjesa mё e madhe e pasqyrimit tё zhvillimit tё saj është nё hartimin e njё sёrё

fjalorёsh tё gjuhёs shqipe si: “Fjalor i gjuhës së sotme shqipe” (1980), “Fjalor i shqipes së

sotme” (1984/2002), “Fjalor i gjuhës shqipe” (2006), disa fjalorë dygjuhësh, fjalorë

terminologjik etj.

Të gjitha këto vepra kanë ndihmuar në dhënien e një koncepti për fjalën në gjuhën shqipe,

mbi kuptimin leksikor e prejardhjen kuptimore. Leksikologjia ёshtё njё ndёr disiplinat e

gjuhёs e cila lidhet ngushtё edhe me disiplinat tjera si19 : fonetikë (shkenca qё studion

tingujt e njё fjale), gramatikë (morfologji dhe sintaksë) (shkenca qё studion rregullat e

formimit dhe lidhjes sё fjalёve me njёra-tjetrёn, rendin e tyre etj), stilistikё (shkenca apo

disiplina gjuhёsorё që studion ngjyrimet apo kuptimet e figurshme tё fjalёs). Duke qёnё se

leksikologjia studion ngushtimin, zgjerimin dhe lindjen e kuptimeve tё reja tё fjalёs apo

pёrdorimin figurativ tё saj, ajo lidhet edhe me semantikёn (shkencën qё merret me studimin

e gjuhёs e parё nga kёndvёshtrimi i kuptimit).

Leksiku i njё gjuhe, si objekt studimi i leksikologjisё, teorikisht ёshtё i pakufijtё. Ai

zhvillohet njёkohёsisht me zhvillimin e shoqёrisë, tё kulturёs e shkencёs pasi shumё fjalё tё

reja lindin apo fjalё të njohura marrin kuptime apo forma tё tjera. Por duhet theksuar se

edhe shumë fjalё tё vjetёruara dalin nga pёrdorimi. Leksiku i gjuhёs standarde shqipe

17 Varfi N., 2005, Introduction à la lexicologie du français, Tiranё, fq 5

18 Thomai J., 2006, Leksikologjia e gjuhёs shqipe, Tiranё, fq 7




9

ndryshon nё mёnyrё tё pandёrprerё. Sipas Profesor Jani Thomai20, tri janё lëvizjet kryesore

nё leksik:

1. Krijimi i fjalёve tё reja me brumë tё shqipes ose nga burime tё tjera si gjuhё tё

huaja, ligjërimet e folura popullore

2. Dalja nga pёrdorimi i fjalёve tё vjetruara apo huazimeve tё panevojshme

3. Ndryshim i përmbajtjes apo mё rrallё i formёs sё fjalёve ekzistuese duke zgjeruar

apo zvogёluar kuptimin (humbjen e kuptimit tё vjetёr).

I njёjti fenomen njihet edhe nё terminologji megjithёse termat janё shumё mё tё vёshtirё

pёr tё pёsuar ndryshime ndёr vite. Ajo çfarë theksojmё edhe nё punim ёshtё pёrpjekja pёr

tё formuar terma tё rinj me brumin e shqipes pёr tё shmangur kёshtu numrin e lartё tё

huazimeve, veçanёrisht nё terminologji.

Raste tё tilla huazimesh dhe mundësi zëvendësimesh me fjalë shqipe janё: ‘baza e tё

dhёnave’ nё vend tё ‘databazё’; ‘fjalёkalim’ pёr ‘password’; ‘qark integrues’ pёr ‘çip’; ‘tё

dhёna hyrёse’ pёr ‘input’; ‘tё dhёna dalёse’ pёr ‘output’ etj. Megjithatё mund tё thuhet se

mё sё shumti nё terminologji kemi prani tё dysorёve, pra edhe tё huazimeve edhe tё

termave tё rinj. Vёshtirё tё gjenden raste tё daljeve nga pёrdorimi qoftё tё termave tё

huazuar nё gjuhёn shqipe, pasi mё sё shumti tendenca dhe pёrpjekjet janë që ato tё

pёrdoren.

Termat pёsojnё gjithashtu zgjerim tё koncepteve tё tyre. Kjo shihet me konceptet qё

shprehin ato nё fusha tё ndryshme studimi siç ёshtё rasti i termit ‘seminar’, seminar-në

aspektin fetar, seminar- orё mёsimore. Termi ‘kokë’ nё fusha tё ndryshme të dijes, në

atonomi, në mekanikё etj.

I.3 Rëndësia e terminologjisё

Çdo veprimtari njerёzorë nё çdo fushё tё dijes ka njё numёr tё madh konceptesh tё cilët

ndёrlidhen me njёri-tjetrin nё tё njёjtёn fushё apo edhe me koncepte tё fushave tё tjera si

dhe me njё numёr termash qё i bashkёngjiten kёtyre koncepteve. Zhvillime nё kёto fusha

sjellin koncepte tё reja, për tё cilat terma tё rinj nevojiten. Mё pas kërkohet që të bëhet

sistemimi i kёtyre konceteve tё reja mё ato ekzistuese. I gjithë procesi i tё gjeturit dhe tё

formuarit tё termave pёr konceptet e reja si dhe përkufizimi i koncepteve ёshtё sa njё punё

shkencore aq edhe terminologjike. Njё numёr i madh konceptesh nё rritje qё lindin nё fusha

tё ndryshme duhet tё pasqyrohen me anё tё termave tё rinj apo atyre ekzistues nёpёrmjet

kombinimit tё elementёve si rrёnjё e fjalёs + (parashtesё-prapashtesё).




10

Terminologjia ёshtё e rёndёsishme pёr: renditjen e njohurive nё bazё tё marrёdhёnieve tё

koncepteve (klasifikimi konceptor), transferimin e njohurive, aftësive dhe teknologjisё,

formulimin dhe pёrhapja e informacionit shkencor e teknik, pёrkthimin e teksteve

shkencore e teknike nё gjuhё tё tjera, pёrmbledhjen dhe kondensimin e informacionit nё një

fushё të caktuar, ruajtjen dhe rimarrjen e informacioneve shkencore dhe teknike21. Sikurse

kuptohet nga citimi i sipërpërmendur, terminologjia është një fushë studimi e

pashmangshme në çfarёdo fushë dije apo studimi, qofshin këto të lidhura me gjuhën apo jo,

siç ёshtё ajo e mjekësisё, ekonomisё etj. Të gjitha këto degë janë të pasura me termat

përkatëse pasi vetëm nëpërmjet terminologjisë përkatëse arrihet kuptimi i saktë i njohurive

në këto fusha si edhe përcjellja e saktë e njohurive apo zbulimeve të reja në to.

Gjuha pёson ndryshime tё vazhdueshme me kalimin e viteve ashtu sikurse ndryshojnё

shumё aspekte tё tjera tё shoqёrisё apo vetё shoqёria. Me ndryshime nё gjuhё kuptojmё jo

vetёm arkaizma, apo fjalё dhe shprehje tё cilat nuk pёrdoren mё pasi janё vjetёruar mё

kalimin e viteve ndoshta me zhdukjen, mos pёrdorimin e sendit apo shёrbimit qё ato

shёnojnё. Me ndryshime apo zhvillime nё gjuhё nёnkuptojmё edhe pasurimin e saj me

hyrje tё reja nga gjuhё tё tjera apo me formime tё reja me brumё po tё asaj gjuhё.

Zhvillimet ndёr vite nё fushёn e shkencёs e teknikёs kanё çuar nё pasurimin e gjuhёs

shqipe, pasi paralelisht me kёto zhvillime kanё hyrё nё gjuhё edhe emёrtime tё reja, terma

tё rinj.

Leksiku terminologjik dihet se ёshtё shumё i pasur dhe i larmishёm sikurse edhe leksiku i

gjuhёs sё pёrgjithshme. Kjo pasuri ёshtё shumё e kuptueshme pasi terminologjia shpreh

zhvillimet ndёr vite të teknologjisё dhe shkencёs nё pёrgjithёsi duke qënë se ajo ka karakter

emёrtues. Duke pasur kёtё karakter tё njёjtё me gjuhёn letrare nё pёrgjithёsi shpesh ёshtё

ndeshur problemi i pёrfshirjes sё termave nё fjalorёt shpjegues dhe me karakter normative

tё gjuhёs sё sotme letrare. Kuptohet qё zgjidhja mё e mirё ёshtё tё pasurit e fjalorёve

terminologjik mundёsisht nё çdo fushё tё shkencёs dhe dijes, por pёrveç tyre, shpesh lind

nevoja qё disa terma tё jenё tё pasqyruar edhe nё fjalorё të gjuhёs sё pёrgjithshme. Kjo vjen

në ndihmë të atyre qё studiojnë njё fushё tё caktuar teknike pёr njё kohё tё shkurtёr dhe që

u nevojitet shqyrtimi i termave por jo domosdoshmёrisht të pasurit e një fjalori

terminologjik të veçantё tё asaj fushe, pёr tё mos folur kёtu pёr fusha studimi pёr tё cilat

nuk ka njё fjalor terminologjik.

Ndonjёherё ndodh qё njё pjesё e emёrtimeve tё reja apo tё fjalёve-terma i kalojnё caqet e

terminologjisё pasi me kalimin e kohёs ato pёrdoren edhe nё gjuhёn e pёrgjithshme apo

leksikun e zakonshёm, edhe nga jo-specialistё. Nё kёtё rast kemi tё bёjmё me

shterminologjizim- shtrirje tё termit në leksikun e përgjithshёm duke ruajtur edhe me tej,

doemos, vlerat e termit në fushёn pёrkatëse. Ndaj dhe nё fjalorёt e gjuhёs sё pёrgjithshme

leksikografёt pёrfshijnё edhe terma tё njё fushe dije tё cilat janё gjerёsisht tё njohur edhe

21 Felber H., 1984, Terminology manual, Paris fq 1



11

nga jo-specialistё si p.sh ‘kompaktdisk’ i huazuar nga gjuha angleze ‘compact disc’, i cili

edhe pse ёshtё njё term që i pёrket njё fushё specifike dije siç ёshtё ajo e informatikёs,

gjendet edhe nё fjalorin e gjuhёs shqipe tё 2006. Arsyeja e futjes sё kёtij termi tё huazuar

nё fjalorin e gjuhёs sё pёrgjithshme shqipe ёshtё se ky term ёshtё gjerёsisht i njohur edhe

nga jo-profesionistёt. Nё FGJSH ai pёrkufizohet kёshtu: kompaktdis- kompj.disk i posaçёm

pёr kompjuter, ku regjistrohen tekste ose figura tё ndryshme22. Nё gjuhёn shqipe madje

pёrdoret gjёrёsisht nga jo-specialistё edhe shkurtimi i kёtij termi qё ёshtё si nё anglisht

ashtu edhe nё shqip CD, edhe pse nё shqip ai herё shqiptohet sipas modelit anglez (,si:’di:),

herё shqiptohet sipas sistemit fonetikor të shqipes (cёdё). Shterminologjizimi dhe

terminologjizimi janё dy dukuri tё cilat veprojnё gjithmon nё gjuhё edhe pse mund tё

thuhet se roli i terminologjizimit tё leksikut tё pёrgjithshёm (tё cilёn do ta trajtojmё nё

vazhdim tё punimit) ёshtё relativisht mё i madh nё krahasim me shterminologjizimin.

Pёr problemin e pёrfshirjes apo jo tё termave nё fjalorin e gjuhёs sё pёrgjithshme ka

shkruar Thanas Feka23. Sipas tij24 parimet kryesore qё pёrcaktojnё pёrbёrjen e fjalёsit

(fjalorit) tё njё vepre leksikografike me karakter normative veprojnё edhe mbi parimet e

kriteret e veçanta pёr futjen ose mosfutjen e njё pjese tё leksikut tё terminologjisё tekniko-

shkencore nё kёtё vepёr. Parimi i ndjekur nga leksikologёt pёr pёrfshirjen apo jo tё

terminologjisё tekniko-shkencore nё fjalorёt normative shpjegues ёshtё ai i futjes sё atyre

termave qё kanё fituar pёrdorim tё pёrgjithshёm dhe lёnia jashtё e termave mё specifik tё

njohura e tё pёrdorura nga njё rreth mё i ngushtё specialistёsh.

Përsa i pёrket hartimit tё fjalorёve terminologjik nё Shqipёri themi se njё nga institucionet

kryesore, objekti i sё cilёs ёshtё hartimi i këtyre fjalorёve, ёshtё Instituti i Gjuhёsisë dhe

Letёrsisё. Ky institut ka hartuar njё numёr tё konsiderueshёm fjalorёsh shpjegues dhe

terminologjik. Kёto tё fundit janё hartuar nё bashkëpunim mё grupe specialistёsh tё

fushave tё ndryshme. Megjithatё pёrveç kёtij instituti, shumё fjalorё janё botuar edhe nga

nisma individuale tё specialistёve tё fushёs apo gjuhёtarё. Nga kёrkimet e bёra nё

kartotekёn e bibliotekёs kombёtare tё Shqipёrisё25 rezulton se me pёrafёrsi numri i

fjalorёve terminologjik dhe shpjegues qoftё dy-gjuhёsh apo shumё gjuhёsh ёshtё rreth 125,

duke pёrfshirё kёtu çdo fushё tё dijes.

Nёse i referohemi fjalorёve terminologjik tё degёve tё ndryshme tё politeknikut tё hartuar

si nga Instituti i Gjuhёsisё dhe Letёrsisё ashtu edhe nga autorё apo grup autorёsh, mund tё


Tiranё, fq 477

23 Feka Th., 1989, Vёzhgime mbi leksikun terminologjik nё Fjalorin e Gjuhёs sё Sotme Shqipe (1980),

Studime mbi leksikun dhe formimin e fjalёve nё gjuhёn shqipe III, Tiranё fq 583

24 Feka Th., 1989, Vёzhgime mbi leksikun terminologjik nё Fjalorin e Gjuhёs sё Sotme Shqipe (1980),

Studime mbi leksikun dhe formimin e fjalёve nё gjuhёn shqipe III, Tiranё fq 583

25 http://www.bksh.al/adlib/beginner/index_al.html (marrё mё 07.10.2015)

http://www.bksh.al/adlib/beginner/index_al.html



12

rendisim: Fjalori i termave themelore tё mekanikёs (shqip-anglisht-frëngjisht-italisht-

rusisht) botim i 2002; Fjalor terminologjik i matematikёs (shqip-greqisht, greqisht-shqip)

2003; Fjalor anglisht-shqip i radio-elektronikёs moderne me rreth 23000 terma; Fjalor

shpjegues informatika, interneti dhe struktura e kompjuterit, 2004; Fjalor i informatikёs

(anglisht-shqip,shqip –anglisht) 2005; Fjalor terminologjik rusisht-shqip: i specialitetit tё

shpim-shfrytёzimit,1981; Fjalor rusisht-shqip pёr specialitetin radio dhe elektrikë tё

Fakultetit tё Inxhinierisё 1973; Fjalor rusisht-shqip pёr degёn mekanikë dhe atë tё

metalurgjisё sё Fakultetit tё Inxhinierisё (dispense e 1976); Fjalor rusisht-shqip pёr

studentёt e degёs sё gjeodezisё 1977 (dispense); Fjalor i termave tё gjeodezisё (shqip-

anglisht-frёngjisht-rusisht) 1982 (dispense); Fjalor politeknik rusisht-shqip 1981; Fjalor i

terminologjisё sё gjeometrisё deskriptive dhe tё vizatimit teknik (shqip-rusisht-

frёngjisht,rusisht-shqip, frёngjisht-shqip, botim i 1989; Fjalori politeknik anglisht-shqip

1991; Fjalor i naftёs anglisht-shqip me 25000 fjalё, 1995; Fjalor i minierave (anglisht-

shqip) , 2005; Fjalor teknik frёngjisht-shqip: pёr degёn mekanikё dhe metalurgjikë, 1985

(dispense); Fjalor i termave tё ndёrlidhjes shqip-anglisht-rusisht dhe shpjegues, 2005;

Fjalor i kimisё 1984; Fjalor i termave tekniko-shkencore (shqip-rusisht-frёngjisht) i pёrbёrё

nga 16 volume ku do veçonim: Terminologjia e elektronikёs (shqip-rusisht-frёngjisht)

1963; Terminologjia e gjeologjisё 1964; Terminologjia e arkitekturёs 1964; Terminologjia

e kimisё, 1963; Terminologjia e minierave, 1964; Terminologjia e hidraulikёs, 1966;

Terminologjia e Mekanikёs 1963; Terminologjia e matematikёs dhe mekanikёs teorike

1963; Terminologjia e energjisё atomike 1963; Terminologjia e termodinamikёs 1963;

Terminologjia e elektromagnetizmit 1963. Nga Enti i Teksteve dhe Mjeteve Mёsimore nё

Prishtinё rreth viteve ’70 u botuan 15 volume tё terminologjisё tekniko-shkencore nё shqip-

serbokroatisht-rusisht-frёngjisht. Edhe nё kёto vёllime fusha terminologjike ishte e njёjtё26

me volume rreth terminologjive të sipërpërmendura dhe tё botuara nga Universiteti

Shtetёror i Tiranёs.

Siç shihet ndёr fjalorёt terminologjikё mё tё hershёm mund tё pёrmendim volumet e

Fjalorit terminologjik tekniko-shkencorё tё botuar nё vitet 1960 nga asokohe Universiteti

Shtetёror i Tiranёs. Kёto volume kanё numra tё ndryshёm faqesh duke varijuar nga 36 faqe

siç ёshtё rasti i terminologjisё sё energjisё atomike, deri nё 245 faqe siç ёshtё ai i

terminologjisë së matematikёs dhe matematikёs teorike. Tё gjithё kёto fjalorë u shёrbejnё

specialistёve tё fushave pёrkatёse duke njёsuar kёshtu terminologjinë, duke pastruar

leksikun e gjuhёs shqipe me anё tё shqipёrimeve aty ku ёshtё e mundur dhe duke e

pasuruar terminologjinë e fushave përkatëse me terma të rinj. Njё punë cilёsore nё hartimin

e fjalorёve terminologjikë ndihmon nё standardizimin e termave tё çfarёdo fushë studimi,

duke e bёrё kёshtu komunikimin nё fushat e specialitetit shumё mё tё thjesht e tё

kuptueshёm.

26 Pёrveç mungesёs sё volumit rreth terminologjisё tё sё drejtёs ndёrkombёtare.



13

Ka njё numёr tё konsiderueshёm fjalorёsh terminologjikё tё degёve tё ndryshme tё

inxhinierisё. Megjithatё kjo nuk do tё thotё se mjaftojnё. Ka degё sikurse ёshtё konkretisht

inxhinieria e telekomunikacionit, pёr tё cilёn nga sa kemi kërkuar, nuk ekziston njё fjalor i

mirёfilltё terminologjik anglisht-shqip, apo fjalor shpejgues i termave pёrveç ndonjё glosari

tё hartura nga kompani private siç ёshtё rasti i fjalorit elektronik tё publikuar nё 2015 nga

kompania telefonike Eagle Mobile dhe Albtelekom - ‘Fjalor i pёrgjithshёm i fushёs sё

telekomunikacionit’ 27. Nё fjalor jepen termat mё tё ndeshur nё fushёn e telekomunikacionit

nё anglisht dhe barasvlerёsi i tyre nё shqip nё rastet kur ka njё tё tillё. Pas paraqitjes sё

termave nё të dy gjuhёt jepet dhe shpjegimi i tyre nё gjuhёn shqipe. Nё tё shkruhet se ai

ёshtё publikim i parё nga kjo kompani. Ndaj shpresojmё se edhe punimi ynё do jetё njё

nxitje pёr njё hartim nё tё ardhmen të njё fjalori terminologjik në këtë fushë qoftë nga

sipërmarrës privat apo institucione shtetërore gjuhësore.

I.4 Njësia terminologji dhe veçoritë e saj (termi)

Pёrkufizimet pёr termin janё tё ndryshme. Termi emërton nje send a koncept nё njё fushё tё

caktuar tё dijes a tё teknikёs. Tёrёsia e termave nё njё fushё pёrbёn terminologjinё e asaj

gjuhё. Tёrёsia e termave nё njё gjuhё pёrbёn leksikun terminologjik tё asaj gjuhe. Njё term

ёshtё njё fjalё qё shёnon njё koncept, njё krijim mendor qё pёrdoret pёr tё klasifikuar

objekt tё caktuar.

Nё fjalorin e gjuhёs sё sotme shqipe tё 1970, termi pёrkufizohej si “emërtim i përcaktuar

mirë dhe i përpiktë i një fushë të shkencës, të teknikës, të artit, të jetës shoqërore etj., që

shprehet me një fjalë ose me një togfjalësh; fjalë apo togfjalësh, që shpreh një nocion të

caktuar dhe që përdoret nga një grup i veçantë njerëzish të një profesioni”28. Lidhur me

pёrkufizimin e dhёnё tё termit, akademiku Thomai ngre pyetjen se sa i veçantë, vetëm i një

fushe dhe vetëm i një grupi është termi, dhe sa i përgjithshëm, i njohur dhe i përdor është ai

përtej një fushe apo i një grupi specialistesh, duke qënë se ky raport ka ndryshuar ndjeshëm

me zhvillimin e shkencës dhe teknologjisë, dhe me zgjerimin e shtresave shoqërore që i

përvetësojnë ato. Gjithsesi pavarёsisht kësaj të fundit, studimet e deritanishme bëjnë një

dallim të termit nga fjala; termi, duke qënë se është i lidhur më drejtpёrdrejtë me konceptin

dhe rrjedhimisht me lidhje më të afërt me realien (sendin), është i një shkalle më të ulët

abstraksioni se fjala jo-term. Kjo sjell dhe veçimin e konceptit terminologjik nga kuptimi

leksikorë i përgjithshëm tek e njëjta njësi gjuhësore-leksikore, d.m.th grup tingujsh që

formojnë fjalën. Si p.sh fjala kokё , dhe termi kokё nё fushёn e mekanikёs apo botanikёs.

Koncepti ёshtё baza e kuptimit pёr njohjen shkencore dhe pёrgjithёsimet e kuptimit

shndёrrohen nё koncepte. Kuptimi i fjalёs pёrcaktohet nga marrёdhёnia qё ajo ka me

27 Albtelecom, Eagle Mobile., 2015, Fjalor i pёrgjithshёm i fushёs sё telekomunikacionit, Tiranё

28 J. Thomai., 2009 , Fjala, termi dhe norma gjuhësore, Gjendja dhe zhvillimi i terminologjisë shqipe, Tiranë

fq 64



14

referimin e shёnjuar si dhe nga vendi i saj nё sistemin e gjuhёs. Ndryshe nga koncepti, i

cili ёshtё mё i pёrcaktuar, kuptimi ёshtё mё kompleks nё sensin e funksioneve qё ai kryen.

Ai mbart edhe ngarkesa emocionale apo elementё tё pёrfytyrimit. Termat nё vend tё

kuptimeve shёnojnё koncepte. Kuptimet e fjalёve janё njё pёrgjithёsim nga pёrvoja

shkencore dhe pёrcaktohen brenda sistemit gjuhёsor ndёrsa konceptet janё rezultat i njohjes

shkencore dhe pёrcaktohen nё sistemin e secilёs disiplinё.

Nё fjalorin e gjuhёs shqipe, botimi i Akademisё sё Shkencave e Shqipёrise, viti 2006, termi

pёrkufizohet si: “ Emёrtim me njё fjalё a me njё togfjalёsh i njё koncepti nё njё fushё tё

shkencёs, tё teknikёs, tё artit etj”. Termi identifikohet pёrgjithёsisht nga studiuesit si njё

njёsi leksikore emёrtuese i cili shpreh njё koncept të veçantë. Termat pёrbёjnё njёsinё bazё

tё leksikut tё gjuhёs sё specializuar tё ndeshura nё dy forma term-fjalё ose term-togfjalёsh.

Ndryshe nga fjala e cila shpreh njё kuptim, termi shёrben pёr tё shprehur koncepte

shkencor e teknike. Pavarёsisht kёsaj shpesh ndeshen vёshtirёsi nё dallimin e kufirit mes

termit e fjalёs. Pёr tё bёrё kёtё duhen pasur parasysh karakteristikat e termit.

Termi ka veçoritë e tij. Për shak të karakterit shkencor, termat përjashtojnë poliseminë e

sinoniminë si dhe ngjyrimet shprehëse emocionuese29. Ato japin njё koncept tё pёrpiktё e

tё qartё tё realies. Njё tjetёr karakteristikё apo tipar i termit ёshtё njёkuptimёsia. Nё dallim

nga fjala e cila ka shumё kuptime si dhe ngjyrime. Termi shpreh njё koncept tё veçantë

(tekniko-shkencore) dhe si i tillё i pёrket njё fushe dije e pёrdoret e njihet nga njё rreth i

kufizuar specialistёsh. Gjithashtu, ndryshe nga fjala, pёrdorimi i sё cilёs varet nga

konteksti, termi nuk ёshtё i lidhur me kontekstin por me fushёn terminologjike nё tё cilёn

pёrdoret. Kuptimi i termit ёshtё i qartё nё momentin kur dihet se cilёs fushё terminologjike

i pёrket pёr tё mos lёnё pa pёrmendur kёtu se koncepti i tij shprehet mё i qartё kur ai ёshtё

term-togfjalёsh si në rastet e termave modem, adapter, bufer, magjistrale, tё dhёna: modem

brezgjёrё, modem i integruar, modem i brendshёm, modem i jashtёm, adapter interfejsi,

adapter kanalesh, adapter kryesor, adapter linjor, bufer i adresёs, bufer i bllokut, bufer i

busit, bufer i diskut, bufer i komandёs, bufer i magjistrales, magjistrale interfejsi,

magjistrale e aksit, tё dhёna hyrёsё, tё dhёna dalёse, tё dhёna digitale etj.

Gjithsesi duke qёnё se termi ёshtё njёsi gjuhёsore leksikore, ai shpesh thuhet se shpreh

edhe kuptim, nё rastin e termit fjalё. Duro shrehet se pёr nga pёrmbjatja semantike, tek fjala

vёrehen tri tipa kumtimesh. Njёri prej tyre, kuptimi sendor-konceptor pёrbёn edhe bazёn e

konceptit qё mund tё identifokohet tek shenja fjalё si nё rastet kur ajo paraqitet nё trajtёn e

fjalёs sё zakonshme ashtu edhe kur praqitet nё formёn e termit-fjalё30.Ёshtё pikёrisht ky

interpretim që justifikon edhe lidhjen mes konceptit tё shprehur nga fjala (qoftё e

29 Thomai J., 2009, Fjala, termi dhe norma gjuhësore, Gjendja dhe zhvillimi i terminologjisë shqipe,

Akademia e Shkencave e Shqipёrisё, Akadamia e Shkencave dhe e Arteve e Kosovёs, Tiranë, fq 69

30 Duro A., 2009, Termi dhe fjala nё gjuhёn shqipe, Tiranё, fq 61



15

zakonshme apo termi-fjalё) dhe atij tё shprehur nga togfjalёshat (togfjalёsh i zakonshёm

dhe togfjalёsh terminologjik).

I.5 Ndryshimi i termit nga fjala

Fjala pёrbёn objektin kryesor tё studimit tё leksikogjisё, por çfarё ёshtё ajo? Në gjuhёsi

janë bërë shumë përpjekje për të përkufizuar fjalën. Koncepti pёr fjalёn ka ndryshuar

shpesh pёrgjatё shekujve si pёr nga ana filozofike ashtu edhe gjuhёsore. Para shek tё XIX

fjala quhej shenja e tё menduarit. Në gjuhësinë shqipe, dhënia e një koncepti për fjalën

është një nga më të vështirat. Nё fjalorin e gjuhёs shqipe, fjala nё gjuhёsi pёrkufizohet si:

njёsia e mёvetёsishme mё e vogёl e gjuhёs, qё pёrbёhet nga njё tingull a nga disa tinguj, e

formёsuar gramatikisht, qё shёnon sende e dukuri tё realitetit ose shpreh qёndrimin e folёsit

ndaj asaj qё thotё , lidh gjymtyrё tё njё fjalie ose fjali dhe riprodhohet e veçohet nё rrjedhёn

e ligjёrimit31. Jani Thomai e pёrkufizon fjalёn si një njësi leksiko-gramatikore e cila

dallohet nga njësitë e tjera themelore të gjuhës si fonema, morfema, togfjalëshi e fjalia për

nga veçoritë e saj32.

Tipari themelor i fjalës është kuptimi leksikor tërësor dhe i mëvetёsishëm, aftësia e fjalës

për të shënuar një realie (konkrete a abstrakte), aftësia për të na lidhur me një send, dukuri

apo veprim. Ky ёshtё tipari kryesor i fjalёs i cili e dallon atё nga njёsitё e tjera tё gjuhёs

edhe nga morfema e togfjalёshi i lirё. Tjetёr tipar i fjalës në gjuhën shqipe është ai i tё

pasurit njё strukturё tё mbyllur, që do të thotë se fjala ndryshon si një njësi e tërë e

pandashme dhe jo sipas përbëresve të saj, sikurse ёshtё togfjalëshi i cili ka strukturë të

hapur. Ky kriter morfo-strukturor është edhe më praktik sepse është më i dukshëm dhe i

sigurt. Kriter i tretё për të dalluar fjalën nga togfjalëshi është sistemi i lidhjeve që krijon

njësia e dhënë me njësitë e tjera brenda sintagmës ose të njëjtës fushë semantiko-sintaksore.

Kur flitet për kriteret e lidhjeve sistemore, duhet të përfillen jo vetëm lidhjet sintaksore, por

edhe ato kuptimore e fjalëformuese. Tipari i katёrt është ai theksor (aksentologjik)33, ku për

fjalët e thjeshta e të prejardhura si dhe për disa përngjitje, theksi i vetëm me intensitet të

plotë është një tipar thelbësorë, edhe pse për disa përngjitje pranohet njё “theks kryesor” me

intensitet të plotë në njërën gjymtyrë, dhe një “theks i dytë” me intensitet të dobët në

gjymtyrën tjetër. Gjithsesi ёshtё e vёshtirё pёr tё dalluar vetёm nёpёrmjet theksit se kur

kemi tё bёjmё vetёm mё njё fjalё e kur me njё shprehje frazeologjike ; foleqesh apo fol e

qesh. Kjo çon në përfundimin se nuk na mjafton vetëm një kriter për cilësimin ose jo të një


Tiranё, fq 296





16

njësie si fjalë. Për këtë nevojitet vështrimi i të gjithë kritereve të gёrshetuara, ku herë spikat

njëri e herë tjetri.

I.6 Probleme tё terminologjisё nё pёrgjithёsi dhe tё terminologjisё sё

telekomunikacionit dhe telemetrisё nё veçanti.

Terminologjia nё pёrgjithёsi ka problemet e saj. Sikurse është pёrmendur mё lart,

terminologjia, si njё fushё e veçantё e leksikut tё gjuhёs, ёshtё e lidhur ngushtё edhe me

zhvillimin e shoqёrisё, teknologjisё dhe shkencёs. Kjo lidhje bёn qё terminologjia tё mos

jetё njё objekt studimi dhe njё fushë me interes vetёm pёr studiuesit e gjuhёs.

Terminologjia pёrbёn interes shumё tё madh edhe pёr specialistёt e fushave tё ndryshme

pasi vetёm nёpёrmjet terminologjisё sё saktё ёshtё e mundur qё specialistёt tё shprehen, tё

komunikojnё dhe tё transmetojnё njohuritё e tyre nё fushat pёrkatёse. Akoma mё tej,

pёrveç rrethit tё ngushtё tё specialistёve, edhe rrethet mё tё gjëra shoqёrore kanё njё interes

pёr terminologjinё pasi edhe ato ndeshen me zhvillimet teorike shkencore e teknike nё

ligjёrimin e tyre tё pёrditshёm apo nё tekstet shkollore e botimet e ndryshme.

Zhvillimet teknologjike e shkencore kanё bёrё tё mundur krijimin e fjalёve-terma tё rinj

dhe koncepteve tё reja tё cilёt duhet tё jenё sa mё tё qartё dhe tё prerё. Kjo ka bёrё qё edhe

gjuhёtarёt t’i kushtojnё njё vёmёndje tё madhe terminologjisё, nё mёnyrё qё kёto koncepte

e pёrparime tё jenё tё shprehura qartё. Rrjedhimisht gjuha vihet nё funksion tё njё

komunikimi mё tё saktё e profesional.

Fillimet e njё pune tё organiazuar nё vendin tone pёr terminologjinё shihen nё vitet ’50 tё

shekullit tё kaluar. Gjatё kёsaj periudhe nё Institutin e Historisё e Gjuhёsisё, nё Qendrën e

Studimeve Albanologjike u ngrit sektori i terminologjisё34 dhe njё komision i veçantё i

terminologjisё pёr shqyrtimin e miratimin e termave. Ndёr detyrat e komisionit ishin:

a) njёsimi i terminologjisё

b) pastrimi i terminologjisё nga terma tё huaja tё panevojshme

c) pasurimi si dhe zgjerimi i saj pёr tё plotёsuar nevojat e zhvillimit tё fushave tё dijes nё

vend.

U punua pёr normёzimin e terminologjisё. Fjalorёt e parё terminologjikё u hartuan nё kёtё

periudhё nga komisione ku merrnin pjesё ndёr specialistët mё tё mirё tё fushave si dhe

gjuhёtarёt mё tё njohur.

Nё grupin e parё tё fjalorёve terminologjikё mund tё renditet: fjalori i mekanikёs teorike,

fjalori i botanikёs, fjalori i gjeologjisё i arkitekturёs, i radioelektronikёs, i gjeodezisё, i

34 http://qsa.edu.al/index.php?option=com_content&view=article&id=110&Itemid=189&lang=fr



17

blektorisё etj, duke i shёrbyer kёshtu jo vetёm specialistёve tё fushave pёrkatёse por edhe

hartuesve tё teksteve, mёsimdhёnёsve e studentёve tё degёve tё ndryshme. Njё pjesё e

fjalorёve janё hartuar në 4-6 gjuhё (shqip-anglisht-rusisht-frëngjisht-gjermanisht-italisht),

duke pёrballur kёshtu termin shqip me termin e huaj. Kёto punime kanё dhёnёn kontributin

e tyre nё vendosjen nё sistem terminologjinё e fushave, pra njёsimin e saj, si dhe kanë

ndihmuar në shqipёrimin e termave të huaj aty ku shqipja ka vetё mjetet e saj pёr shprehjen

e tё njёjtit koncept shkencor. Megjithatë ka njё periudhё pas hartimit tё kёtyre fjalorёve

terminologjikё tё pёrmendur mё lart, kur pavarёsisht punёs sё terminologёve, pati njё

vёrshim tё fjalёve e termave tё huaja nё gjuhёn shqipe, njё pjesё e tё cilёve ishte e

panevojshme. Ky vёrshim ndodhi mё sё shumti pas viteve ’90 kur fjalёt e huaja ndesheshin

rёndomtё nё mediat shqiptare. Pikёrisht hyrja e pakontrolluar e fjalёve e termave tё huaj

pёrbёn njё shqetёsim pёr studiuesit e gjuhёs. Nё çdo gjuhё hyrja e fjalёve tё huaja ёshtё e

pashmangshme pasi koncepte tё reja nga vende me njё teknologji e shkencё tё avancuar

shfaqen nё gjuhёn marrёse. Pranimi i konceptit bashkё me termin ёshtё e pashmangshme nё

momentin kur nuk ka njё barasvlerёs nё gjuhёn marrëse. Por ajo çfarё nevojitet ёshtё hyrja

e kontrolluar e tyre nё gjuhё, monitorimi nga studiuesit, tё cilёt shohin edhe sesa mundёsi

apo hapёsirё ka pёr krijimin e njё termi të ri ose përdorimin e një termi me brumё tё

shqipes.

Të njëjtat probleme ndeshen edhe në terminologjinë e telekomunikacionit dhe telemetrisë.

Në tekstet shkollore apo botimet e ndryshme rreth telekomunikacionit si dhe në materialet e

ndryshme të botuara rreth telemetrisë, ndeshen shumë fjalë të huaja, kryesisht angleze të

cilat janë futur në gjuhën shqipe nga profesionistët e fushës e tashme përdoren nё formё tё

pandryshuar nga gjuha nga e cila janë huazuar. Zhvillimet e fundit të teknologjisë, përhapja

e pamasë e iphonë-ve, ipad-ve, aplikacioneve dhe programeve si viber, whatsapp, skype apo

edhe paketat e ndryshme telefonike të ofruara nga kompani ndërkombëtare që operojnë në

Shqipëri, kanë bërë që shumë terma angleze të përdoren rëndomë jo vetëm nga specialistët

por edhe jo-specialistë në gjuhën e tyre të përditshme. Kjo dukuri, për një pjesё të lexuesve,

atyre të rinj të cilët kanë njohuri të gjuhës angleze, nuk përbën shumë problem pasi arrijnë

të bëjnë përkthim të fjalës nga kjo gjuhë edhe pse duhet theksuar se një pjese e mirë e tyre

janё terma që kanë kuptim specifik në fushën e telekomunikacionit. Për pjesën tjetër të

lexuesve, kryesisht brez i rritur, të cilët nuk kanë shumë njohuri të gjuhës angleze,

përdorimi i fjalëve të huaja përbën një problem shumë të madh si në marrjen e kuptimit tё

tyre ashtu edhe në shqiptimin apo edhe drejtshkrimin e tyre kur lind nevoja për një gjë të

tillë.

Pёrshembull nё tekste apo botime ndeshim ‘softuer’ tё shkruar sipas sistemit fonetikor tё

shqipes dhe ‘software’ sipas sitemit fonetikor tё anglishtes. Jo rrallё ndeshim ‘ploter’ dhe

‘plotter’. Ka raste të përdorimit të termave apo fjaleve angleze kur për to ka një barasvlerës

të shqipes si ‘password’ pёr ‘fjalёkalim’; ‘bufer’ [buffer] pёr ‘ndёrmemorie’; ‘dekriptim’

pёr ‘deshifrim’; ‘fibёr optike’ pёr ‘fije optike’ etj. Gjithashtu ka raste të përdorimit jo saktë

tё një termi që shtyn të mendosh se është e nevojshme një standardizim i terminologjisë në

këtë fushë.



18

Puna e madhe e hartimit tё fjalorёve terminologjikё cilёsorё pёr secilёn fushё ёshtё e lidhur

ngushtёsisht me standardizimin e terminologjisё. Me standardizim kuptohet harmonizimi e

terminologjisё, rregullimit tё saj nё shkallё ndёrkombёtare, rёnien nё konsesus tё

specialistёve tё fushёs nё pёrcaktimin saktё tё termit, pёr tё shmangur kёshtu çdo

keqkuptim apo keqinterpretim nё mjediset profesionale e shkencore, pasi nёpёrmjet tij

shmangen edhe sinonimitё. Standardizimi ka tё bёjё me imponimin e termave nё

pёrdorim35 siç ёshtё rasti i kompanive tё mёdha tё cilat bashkë me hedhjen nё treg tё

produktit, lёshojnё edhe termin pёr atё produkt. Ndёrsa me normёzim nёnkuptohet

zyrtarizim i termave nga organizma ndёrkombёtare siç ёshtё ISO, ku edhe Shqipёria bёn

pjesё qё prej vitit 195636. Nebi Caka nё botimin e tij ka shkruar pёr standardizimin dhe

normёzimin e terminologjisё. Madje ai jep edhe udhёzime qё duhen ndjekur gjatё procesit

tё standardizimit. Sipas tij këto janë hapat që duhet tё merren parasysh nga gjuhёtarёt e

specialistёt e fushave:

1. Dhёnia pёrparёsi e termit shqip ndaj atij tё huaj

2. Pёrshtatja ndaj sistemit fonologjik, morfologjik e fjalёformues tё gjuhёs shqipe tё

termit tё huaj

3. Pёrparёsi e termave njёfjalёsh ndaj termave togfjalёsh37. Sa i pёrket tё fundit shpesh

togfjalёshat nё termiologji konsiderohen si mё tё saktё pёr shkak tё pranisë sё mё

shumё se njё pjese emёrtuese dhe cilёsuese. Megjithatё termi njёfjalёsh ёshtё mё

praktik nёse e shohim nga njё kёndvёshtirim ekonimik i gjuhёs

Në fushën e telekomunikacionit ka mungesë të një fjalori anglisht –shqip të termave të

kësaj fushe apo edhe të ndonjë fjalori shpjegues. Mendojmё se një fjalor i tillë do ishte

shumë i dobishëm në rradhë të parë për specialistët e fushës, në mënyrë që tё ketë përdorim

të saktë të termave duke shmangur kështu çdo keqpërdorim, së dyti do kishte një rёndësi të

madhe për studentët e degës së telekomunikacionit, e së treti do përbëntë një interest të

madh edhe për cilindo studiues të kësaj fushe, qoftë ai/ajo i përkohshëm.

Sё pari një nga problemet e terminologjisё ka lidhje me çdo fjalё apo term tё ri qё shfaqet

në gjuhё. Veçanёrisht pёr disa fusha dije tё zhvilluara sё fundmi problem mё i madh i

terminologjisё nё gjuhёn shqipe ёshtё ai i huazimit tё pakontrolluar tё termave tё huaj.

Mungesa e termave nё shqip pёr tё shprehur zhvillimet e reja nё kёto fusha ka bёrё qё tё

35 Caka N, Susuri L., 2009, Standardizimi dhe normёzimi i terminologjisё shkencore dhe profesionale, Gjuha

Jonё Nr.1-4, Tiranë fq 44







19

huazohen bashkё me objektet dhe shёrbimet, edhe termat e huaj veçanёrisht ato angleze, si

gjuha e vendeve ku teknologjia dhe shkenca kanё njё zhvillim tё madh.

Mungesa e komisioneve terminologjike (siç funksionojnё nё Francё) ka bёrё qё tё mos ketё

njё standardizim e normёzim tё termave. Kёshtu rёndom ndodh qё pёr tё njёjtin koncept tё

kemi dysorё, qё do tё thotё termin nё shqip si dhe termin e huazuar. Nё terminologji

kёrkohet saktёsi ndaj prania e dysorёve shpesh krijon ngatёrrime (kakofoni). Botimi i

fjalorёve terminologjik nё çdo fushё dije ndihmon nё evidentimin, pёrkufizimin dhe

pёrdorimin e saktё tё termave. Ndaj dhe nё fushёn e telekomunikacionit e telemetrisё, tё

pasurit tё fjalorёve dy apo me shumё gjuhёs si dhe fjalorёve normative shpjegues do

ndihmonte si profesionistёt e fushave ashtu edhe studentёt apo kёdo qё dёshiron tё

hulumtoi nё fushat përkatëse. Edhe nё raste tё pranimit tё termit tё huaj ajo çfarё kёrkohet

ёshtё standardizimi i tij pasi terma tё tillё, edhe pse tё huazuar nga gjuhё e huaj, nё rastё se

standardizohen e pёrshtaten nё gjuhёn shqipe nuk bёjnё gjё tjetër veçse pasurim tё gjuhёs

nё pёrgjithёsi dhe tё terminologjisё sё fushave pёrkatёse nё veçanti.

KREU II

ZHVILLIMI I INXHINIERISЁ SЁ TELEKOMUNIKACIONIT DHE

TELEMETRISЁ NЁ SHQIPЁRI



21

II.1 Kuadri historik i zhvillimit të inxhinierisё sё telekomunikacionit dhe telemetrisë

nё Shqipёri

Njё nga baballarёt e inxhinierisё sё telekomunikacionit ёshtё Xhejms Klerk Makswell,

shkencёtar Skocez i cili shkroi teorinё e fenomenit tё valёve elektromagnetike nё 1873 tё

njohura sot si ekuacionet e Makswell-it. Elektromagnetizmi ёshtё njё traditё shekullore e

cila pёrbёn sot shembullin mё tё mirё tё teorisё shkencore si rezultat i saktёsisё dhe aftёsive

parashikuese duke bёrё tё mundur lidhjen e fenomeneve nё dukje aspak tё ngjashme siç

janё elektriciteti, fusha magnetike dhe drita.

Kjo teori si dhe shumë e shumë të tjera u përhapën dhe u studiuan në shumë vende përfshirë

këtu edhe Shqipërinë. Nё vitin 1961 në Tiranё u hap Departamenti i Elektronikёs i cili nё

fillimet e tij ishte i specializuar nё “Rrymat e Dobёta” pranё degёs Elekrike tё Fakultetit tё

Inxhinierisё nё Universitetin Shtetёror tё Tiranёs. Kjo degё ishte fillimi i asaj që sot ёshtё

departamenti i Elektronikёs dhe Telekomunikacionit, si njё nga tre departamentet e

krijuara në 2007 në Fakultetin e Teknologjisё sё Informacionit, Universiteti Politeknik i

Tiranёs. Sot nё kёtё degё ka dy drejtime studimi: Bachelor në inxhinieri Elektronike dhe

Bachelor nё inxhinieri Telekomunikacioni.

Nё ditët e sotme kjo degё e telekomunikacionit ёshtё shumё e zhvilluar dhe si rrjedhojё,

edhe gjuha e pёrdorur nё tekste mёsimore, nё buletine apo artikuj shkencorё tё fushёs, ёshtё

shumё e pasur me terma tё fushёs tё cilat mё parё ishin tё panjohura e tё pandeshura, duke

qёnё se edhe vetё paisjet, shёrbimet ishin tё panjohura. Sot termat mё tё rrahura dhe qё

pёrbёjnë objekt studimi nё kёtё fushё janё: rrjetat me fibёr, rrjetat wireless, pajisjet

wireless inteligjente, matje nё radiofrekuencё, kodimet e imazheve dhe trasmetimeve video

etj.

Telemetria nga ana tjetër ёshtё një shkencë shumë e përafërt me telekomunikacionin dhe

merret me ndijimin dhe matjen e informacioneve nga një distancё e largët si dhe

transmetimin e këtij informacioni nё njё vend qendror pritjeje. Qёllimi i matjes dhe

transmetimit tё tё dhёnave nё kёtё fushё nga distanca ёshtё qё mё pas ato tё monitorohen

pёr tё kontrolluar njё x proces nё distancё.

Prej shekujsh janё pёrdorur metoda e mёnyra tё ndryshme pёr transmetimin e tё dhёnave nё

distancё, ndaj dhe mund tё thuhet se si koncept, telemetria ka ekzistuar prej shumё kohёsh.

Telemetria pёrdor si metodё transmetimi tё tё dhёnave valёt e radios ashtu edhe lidhjet

wireless (pa tel). Pikёrisht pёrdorimi i kёtyre metodave ka bёrё qё kjo degё tё sjellё diçka tё

re dhe shumё tё dobishme nё shoqёri përsa i pёrket transmetimit tё tё dhёnave pasi janё

pikёrisht kёto metoda qё bёjnё telemetrinё si degё tё ketё avantazh qoftё nё kthimin mё tё

shpejt tё njё pёrgjigje, ashtu edhe në lehtёsi pёrdorimi nё vende tё largёta e tё shkreta, pa

pёrmendur kёtu edhe mospasjen nevojё pёr tela përcjellëse.



22

Sot telemetria apo mё sakt aparaturat telemetrike pёrdoren nё shumё fusha. Dёgjojmё

shpesh pёr telemetrinё nё mjeksi (telemjekёsi), temetri nё metereologji, nё sizmiologji etj.

Nё mjeksi kёto pajisje elektronike monitorojnё shenjat jetёsore tё pacientёve, siç mund tё

jenё monitoruesit kardiak pa tela (wireless) tё pёrdorura qoftë nё spitale ashtu edhe në

shtёpi.

Nё Shqipёri telemetria si shkencё po fillon tё zbatohet gjerёsisht nё fushёn e mjeksisë.

Qendra e telemjekёsisё nё Shqipёri synon qё nёpёrjet njё programi ‘Programi i Integruar i

Telemjeksisё dhe Shёndetit Elektronik nё Shqipёri (PITSHE)38 qё ka filluar qё prej vitit

2009, tё krijojё njё rrjet kombёtar tё Telemetrisё dhe Shёndetsisё Elektronike. Tё gjithё

qendrat e telemjeksisё qё operojnё nё Shqipёri janё tё pajisura me pajisje tё teknologjisё sё

fundit dhe definicionit tё lartё (HD) tё video-konferencave të cilat lëvrojnë audio, video dhe

përmbajtje të definicionit të lartë nga banda me gjerësi me të ulët duke përdorur standardet

e teknologjisë aktuale. Monitorë dhe projektorë me definicion të lartë përdoren për të

shfaqur figurën. Qendra e Telemjeksisë së Shqipërisë përmban infrastrukturën dhe serverat

e të dhënave. Programet për Desktop dhe Mobile i japin mundësinë pjesëmarrësve të tjerë

të lidhen me video-konferencat nga shtëpitë apo zyrat e tyre.

Siç shihet edhe nga gjuha e sipёrpёrdorur, nuk mund tё shmanget pёrdorimi i disa termave

apo shprehjeve me origjinё tё huaj si definicion, bandё me gjёrёsi mё tё ulёt, projektor,

serverat, video-konferencё etj. Ndaj dhe arsyeja e studimit dhe pёrfshirjes edhe tё kësaj

fushe relativisht tё re studimi nё punimin tonё ёshtё prania e lartё e termave me origjinё

angleze nё tё. Termat nё kёtё fushё janё ato terma tё pёrdorura nё telekomunikacion pasi

edhe vetё dy degёt e shkencёs janё shumё tё pёrafёrta pёr nga funksioni kryesor qё ato

kanё i cili ёshtё transmetimi audio, video i tё dhёnave nё distancё si dhe pёr nga pajisjet

teknologjike tё pёrdorura nё kёto dy fusha, dhe shёrbimeve tё ofruara. Pajisjet e pёrdorura

nё kёtё fushё studimi ashtu sikurse dhe shёrbimet janё pothuajse tё njёjtat me ato tё

pёrdorura nё telekomunikacion.

Njё tjetёr fushё nё Shqipёri e zbatimit tё telemetrisё ёshtё ajo e sizmiologjisё. Pas viteve

’90, nё qendrёn kombёtare tё monitorimit tё lёkundjeve sizmiologjik39 pranё IGJEUM

(Institutitit tё Gjeoshkencave, Energjisё, Ujit dhe Mjedisit), transmetimi i sinjaleve dhe tё

dhёnave sizmiologjike realizohen nёpёrmjet telemetrisё satelitore falё pёrmirёsimit tё

infrastrukturёs dhe teknologjisё sё rrjeteve. Sistemi qё pёrdoret ёshtё VSAT (Very Small

Aperture Terminal) i cili bёn tё mundur tёrheqjen e çdo informacioni tё tipit sizmit nё kohё

reale dhe pa ndёrprerje. Edhe nё kёtё rast pajisjet, shёrbimet e pёrdorura si dhe emёrtimet e

tyre janё objekt i studimit tonё.

38 http://www.telemedicine.al/sq/

39 http://www.geo.edu.al/newweb/?fq=brenda&gj=gj1&kid=35



23

Nё vende si pёr shembull Spanjё, Barcelonё40 dhe Valencia41 ekziston njё degё studimi e

nivelit bachelor e quajtur ‘Inxhinieri telematike’. Madje nё Madrid nё Universitetin Carlos

II de Madrid ka programe pёr studime doktorale pёr inxhinieri telematike42. Nё Shqipёri

nuk ka njё degё tё mirёfilltё studimi nё inxhinierinё telematike, megjithatё nё degёn e

inxhinierisё sё telekomunikacionit si dhe inxhinierinё e informatikёs, nё vitin e dytё tё

nivelit bachelor zhvillohet njё lёndё mёsimore e titulluar ‘rrjetat telematike’. Kjo jepet

krahas zbatimit tё kёsaj shkence nё fusha tё ndryshme tё dijes dhe pёrdorimit sot gjithnjё e

mё shumё tё pajisjeve telematike pёr matje nё distancё dhe transmetim tё dhёnash.

II.2 Prurjet nga gjuhë të tjera veç anglishtes

2.1. Prurjet nga gjuha italiane.

Sipas profesor Eqerem Çabej, gjuha italiane ka patur ndikim në gjuhёn shqipe pa ndёrpreje,

madje edhe pas sundimit Romak. Ky ndikim ёshtё ndёrprerë apo ngadalёsuar vetem me

pushtimin osman. Gjatë kohёs sё ndikimit tё gjuhёs italiane dy shtetet, ai Italian dhe

Shqiptarë kanё pasur marrёdhёnie politike, kulturore, fetare e ekonomike mes tyre. Pёr nga

ndikimi italian nё historinё e gjuhёs, gjurmё mё tё forta ka lёnё Venediku, shtet ky tregtare

i cili pёr njё kohё tё gjatё pati nё zotёrim brigje lindore tё Adriatikut, tё detit Jon e tё

Egjeut. Shaban Demiraj në librin e tij “Gjuha Shqipe”43 shkruan se depërtimet italiane nё

gjuhën shqipe kanë filluar në shekullin e X të erës sonë, megjithëse thekson se kufiri

kohore mbetet për t’u saktësuar më mirë.

Shpesh kur trajtohet ndikimi i italishtes nё shqipe ёshtё vёshtirё tё bёhet dallimi mes

elementit latin dhe atij italian, pasi ky i fundit u formua prej latinishtes rreth shek VII tё

erёs sonё. Sipas Eqerem Çabej, pёr tё bёrё kёtё ndarje duhet bёrё dallimi kronologjik, pra i

ekzistencёs sё latinishtes e mё pas formimit 44 të gjuhës italiane. Ka dhe kritere fonologjike

qё bёjnё tё mundur ndarjen e të dyjave. Fjalёt latine nё gjuhёn shqipe, pёr nga vjetёrsia

kanё pasur ndryshim mё tё madh nё trajtёn e tyre fonetike nё krahasim me fjalёt italiane.

Kёto huazime latine kanё pasur njё trajtim si elemente autoktone tё shqipes, njёsoj si

huazimet nga greqishtja e lashtë. Ndёrsa fjalёt italiane i pёrkasin zhvillimit mesjetarё tё

sistemit fonetik tё shqipes, dhe trajtohen njёsoj si huazimet e po tё njёjtёs periudhe siç janё

ato sllave e greko-bizantine.

40 https://www.upf.edu/estudiants/en/titulacions/enginyeries/grau-eng_telematica/presentacio/index.html

41 http://www.uv.es/uvweb/college/en/undergraduate-studies/grau-1285846094474/Titulacio.html?id

=1285847322251

42 http://www.phdportal.eu/studies/20228/telematics-engineering.html

43 Demiraj Sh., 1988, Gjuha shqipe dhe historia e saj, Tiranё, fq 117

44 Çabej E, Xhuvani A., 1976, Hyrje në historinë e gjuhës shqipe, Prishtinë fq 57



24

Tё njёjtin mendim ndan edhe Shaban Demiraj nё lidhje me ndryshimet nё huazime nё

gjuhёn shqipe. Ai shkruan se italianizmat në krahasim me fjalët latine në gjuhën shqipe

kanë pësuar më pak ndryshime qoftë fonetike apo kuptimore. Ai thekson se italianizmat

nuk janë përhapur në të gjithë dialektet e shqipes sikurse janë përhapur fjalët me burim

latin. Italianizmat kanë pasur një përhapje më të gjerë në zonat bregdetare dhe në qytete.

Eqerem Çabej jep shembuj tё fjalёve qё kanё hyrë nё shqipe nga italishtja dhe dallimi mes

latinizmave si: fjala iter ёshtё marrё nga latinishtja altare, po altar nga it. altare45.

Gjithashtu profesor Çabej nuk pёrjashton rastet e fjalёve qё kanё hyrё nё shqipe dy here, si

nё trajtёn latine ashtu edhe nё trajtёn italiane si: felё, thelё që reflekton lat. offella, apo fetё

it. fetta.

Shpesh pёr tё dalluar mes italianizmave e latinizmave, merret parasysh edhe ana

gjeografike, apo dialektet e gjuhёs italiane. Mё sё shumti në shqipe veçanёrisht pёr nga

huazimet e vjetra, kanё ndikuar shumë fjalё tё dialektit venecian qё profesor Eqerem Çabej

i quan Venecianizma, ku spikaten fjalё si : monedё nga moneda, it moneta.; manestёr,

çorbё nga manestra, it,minestra. Sfera pёr nga ku shihet ndikimi i italishtes janё: nga

tregtia ( bankё, monedё, ducat); lundrimi (barkё, marinar, baticё, zbaticё); kisha ( altar,

abaci, frat) etj.

Ndikimi i sipёrpёrmendur ka tё bёjë me italianizmat e vjetra të cilat kanë depërtuar

kryesisht nëpërmjet gjuhës së folur, pasi pjesa mё e madhe e italianizmave kanё hyrё nё

shqipe veçanёrisht me pushtimin italian tё Shqipёrisё. Ndikimi ёshtё vёnё re nё degё tё

ndryshme si atё tё mekanikёs, teknikёs, ndёrtimit tё rrugёve etj, dhe madje këto italianizma

të quajtura të reja, kanë hyrë në shqipe nëpërmjet gjuhës së shkruar.

Nё njё artikull tё 1986, Ferdinand Leka46 shkruan se huazimet nga italishtja kanё hyrё

kryesisht nё shqip nё rrugё tё drejtpёrdrejtё e madje ato janё pёrvetёsuar nga shqipja apo

siç thotё Ferdinand Leka ‘kanё fituar tё drejtёn e qytetarisё’ duke u pasqyruar kёshtu edhe

nё fjalorin e gjuhёs shqipe, botim i ’80-ёs.

Nё gjuhёn shqipe dallohen italianizma qё janё ndryshuar sipas sistemit fonetik tё shqipes si

p.sh busull nga (it.bussola), tё cilat janё kryesisht huazime tё hershme. Terma italianizma

qё ruajnё trajtёn e gjuhёs origjinale por qё i pёrshtaten sistemit morfologjik tё shqipes pёr

nga mbaresat e gjinisё, njenjёsit, shumёsit si solstice-i (it.solsticio). Mbiemra qё mbetёn tё

pandryshur nё shqipe si bruto, neto.

Edhe nё fushёn e teknikёs termat me origjinë italiane nuk janё tё pakёt ku bёn dallim

terminologjia e mekanikёs. Edhe huazimet nga italishtja, i pёrshaten sistemit morfologjik e

fjalёformues tё shqipes siç ёshtё sinjal, sinjalizoj, sinjalizim, sinjalizues etj. Pёr Ferdinand

45 Çabej E, Xhuvani A., 1976, Hyrje në historinë e gjuhës shqipe, Prishtinë fq 57.

46 Leka F., 1986, “Huazimet dhe ndёrkombёtarizma nё terminologjinё tone tekniko-shkencore’, Studime

Filologjike viti XL, Tiranё, fq 81



25

Lekёn, qё nё botimet e viteve ’80, italishtja ka qёnё pёr shqipen ndonjёherё edhe gjuhё

ndёrmjetёse nёpёrmjet tё cilёs kanё hyrё fjalё e terma nga gjuhё tё tjera apo edhe e

ndёrkombёtarizmave si raketё, geto etj. 47

2.2. Prurjet nga gjuha frёnge.

Fjalёt frёnge nё gjuhёn shqipe, por jo vetёm, edhe nё vende tё tjera ballkanike, janё

spikatur nё shekullin e XIX. Ky ndikim lidhet me pёrhapjen e qytetёrimit frёng nё

Evropёn Lindore si dhe me pёrhapjen e frëngjishtes si gjuhё e kulturёs, shkollimit, modёs

etj.

Pjesa më e madhe e fjalëve frënge kanë depërtuar nëpërmjet gjuhës së shkruar dhe

nëpërmjet një shtrese të shkolluar. Këto huazime në përgjithësi kanë ruajtur tiparet e

shqiptimit të gjuhës frënge si: atelie, solfezh etj. Gjurmё tё frëngjishtes nё shqipe shihen nё

fjalё tё sferave tё ndryshme si: administratë (shifёr, byrokraci, arbitrazh, azhurnoj etj);

shkollё (stash, bursё, internat etj); modё, kozmetikё (pardesu, shik, tualet, pelerinё, etj);

politikё e jetё sociale (atashe, asamble, adrese, llozhё, gaf etc); sport (etapё, turne,

ekip)48etj. Për nga klasa e fjalëve të huazuara nga gjuha frënge mund të thuhet se më së

shumti janë huazuar emra, më pak në numër folje dhe mbiemra.

Nё njё artikull rreth prurjeve frёnge nё gjuhёn shqipe, Viktor Bakillari49, duke e krahasuar

huazimin me njё ‘lum’ qё furnizon ‘oqeanin’ qё nuk do tё njohё kurrё shterim, liston njё

numёr fjalёsh frёnge nё gjuhёn shqipe si: demarsh, byro, kalk, garderobё, kanton, kolonjё,

liker, portabёl, stash, variete etj.

Prania e termave me origjinë frënge vihet re edhe në telekomunikacion dhe telemetri ku

mund të përmendim terma si: adapter, kompatibёl, memoria cache, etj.

2.3. Termat ndёrkombёtarё

Huazimet nё fushёn e terminologjisё kanё pёrbёrё qё me studimet e para gjuhёsore rreth

terminologjisё njё çёshtje tё diskutueshme, duke pёrfshirё edhe fjalë-terma ndёrkombёtare,

një grup fjalësh apo termash të përdorura gjerësisht edhe në gjuhë të tjera.

Ndërkombëtarizmat kanë filluar të studiohen përafërsisht në fillimin e shekullit të XX.


Filologjike viti XL, Tiranё, fq 85.

48 Çabej E., 1987, V. 3: Hyrje nё historinё e gjuhёs shqipe. Foentika. Parashtesat-Prapashtesat. Shumёsi i

singularizuar, Prishtinё, fq 59.

49 Bakillari V., 2004, Prurje frёnge nё shqip, Rreth huazimeve nё shqipen standarde, UT, Fakulteti i Gjuhёve

tё huaja, Tiranё fq 119-128



26

Sipas Josif Koles50, përpjekjet e para nga studiuesitshqiptarë për të përcaktuar fjalët

ndërkombëtare janë bërë nga Aleksandër Xhuvani, i cili në shkrimet e tij vë në dukje

praninë e disa fjalëve në gjuhën shqipe të cilat ishin të pranishme edhe në gjuhë të tjera. Nё

terminologji njё vend tё veçantё zёnё termat e formuar me parashtesё e prapashtesё latine e

greke si auto-, poli-, trans-, anti etj, njё pjesё e tё cilave janё shqipёruar si vetё- nё vend tё

auto-, shumё-, nё vend tё poli-, ndёr- nё vend tё trans- etj.

Nё ditёt e sotme pavarësisht mundёsisё apo pёrpjekjeve pёr shqipёrim shpesh ndeshen

format ndёrkombёtare. Ndoshta kjo ndodh pёr tё qёnё mё pranё gjuhёve tё tjera e pёr tё

qёnё mё tё kuptueshёm ndёrkombёtarisht, por edhe sepse shpesh nё pёrkthime ёshtё mё

thjeshtё tё ruhen format ndёrkombёtare nё vend tё formës së shqipёruar tё tyre. Nё shumё

gjuhё tё botёs njihen ‘termat ndёrkombёtare’ disa prej tё cilave e kanё burimin nё gjuhё tё

hershme si greqishtja e vjetёr (gjeometri, filozofi) dhe latinishtja (freno, soprano).

Krahas kësaj në shqip sikurse edhe në gjuhë të tjera ka terma ndëkombëtare me burim në

gjuhën angleze, veçanërisht në fushën e sportit si: futboll, volejboll, trajner etj apo edhe

terma të tjerë të fushave të tjera si: spiker, bar, import etj.

Nё gjuhёn shqipe ka prani tё ndërkombëtarizma me burim nga italishtja: mafioz, serenatë,

arie51 si dhe ndërkombëtarizma me prejardhje nga frëngjishtja: elitë, ambasadë, dekor,

kabare52 etj.

Në lidhje me elemёntёt fjalёformues apo termo elementёt greko-latine, meqёnёse po flasim

pёr terminologjinё, Ferdinand Leka pohon se ato nuk pёsojnё ndryshime kuptimore pasi

marrin kuptime terminologjike tё pёrcaktuara. Prandaj edhe nё ditët tona kёto element

pёrdoren pёr tё formuar terma tё qartё. Termat ndёrkombёtare tё cilёt janё tё

konsiderueshёm nё gjuhёn shqipe, e kanё pasuruar terminologjinё e fushave tё ndryshme

shkencore tё saj. Pёrdorimi i tyre ka bёrё qё gjuha shqipe tё afrohet me gjuhёt e tjera

evropiane tё cilat kanё pёrdorur po kёto element termformues. Gjuha shqipe sikurse edhe

shumё gjuhё tё tjera ёshtё e pasur me terma ndёrkombёtare, duke e afruar terminologjinё

tekniko-shkencore tё shqipes me gjuhёt e tjera tё Evropёs.

50 Kola J., 1989, Mbi fjalёt ndёrkombёtare nё gjuhёn shqipe, Studime mbi leksikun dhe mbi formimin e

fjalёve nё gjuhёn shqipe III, Tiranё, fq 321







27

II.3 Përkufizimi i anglicizmave dhe ndikimi i gjuhës angleze në dhe pasurimin e

terminologjisë së inxhinierisё sё telekomunikacionit dhe telemetrisё

Shumё pёrkufizime ka pёr anglicizmat. Njё ndёr to e paraqet anglicizmin si njё fjalё

angleze e huazuar nga njё gjuhё marrёse dhe e pёrdorur nga ajo pёr tё emёrtuar njё send

apo pёr tё shprehur njё koncept tё panjohur pёr tё cilёt, nё atё gjuhё, nuk ka njё

barasvlerёs. Filipović53, një nga gjuhёtarёt dhe filozofёt Kroat, i cili ёshtё marrё gjerёsisht

me studimin e elementit anglez nё gjuhёt Evropiane, i quajtur ndryshe dhe njё anglicist, i

pёrkufizon anglicizmat si njёsi leksikore mё origjinё lehtёsisht tё dallueshme angleze, dhe

qё pёrdoren nё njё tjetёr gjuhё. Sipas pёrkufizimit tё Filipović, anglicizma quhen edhe ato

fjalё tё cilat mund tё jenё huazuar nga anglishtja por qё me kalimin e kohёs i janё

nёnshtruar procesit tё natyralizimit, pasi nё origjinё ato mbeten angleze.

Ndryshe pёrkufizohet nga njё tjetёr studiues M. Görlach54. Sipas tij anglicizëm ёshtё njё

fjalё ose idiomё e cila dallohet lehtёsisht pёr nga struktura se ёshtё angleze (ku me strukturё

nёnkupton gёrmёzimin, shqiptimin, morfologjinё ose tё paktёn njёrёn prej tyre), dhe qё

pranohet si njёsi nё gjuhёn marrёse. Nёse marrim parasysh kёtё pёrkufizim, atёhere fjalёt

angleze të natyralizuara, qё i janё nёnshtruar procesit tё natyralizimit, pёrjashtohen nga lista

e anglicizmave. Njёkohёsisht pёrjashtohen kёtu edhe ndёrkombёtarizmat tё cilёt dallohen

nga elementet Latin e Grek e qё nuk kanё element tё anglishtes as nё strukturё as nё

shqiptimin. Nё fjalorin e Oxfordit55 fjala ‘angicism’ pёrkufizohet si njё fjalё apo shprehje e

gjuhёs angleze qё pёrdoret nё njё gjuhё tjetёr.

Nё njё botim rreth Anglicizmave nё Evrope56 shkruhet se termi ‘anglicism’ ёshtё pёrdorur

sё pari nё shekullin e XVII, dhe i referohet njё shprehje angleze qё pёrdoret nё njё gjuhё

tjetёr. Por jo vetёm, anglicizëm do tё thotё edhe njё modё apo karakteristikё qё ka

prejardhje nga Anglia e pёrdoret gjetkё, megjithёse mё kёtё tё fundit dalim jashtë aspektit

gjuhёsorё. Ky term sot lidhet drejtpёrsёdrejti me numrin e madh tё huazimeve gjuhёsore

nga anglishtja pas Luftёs sё Dytё Botёrore, periudhё kjo kur anglishtja u kthye nё ‘lingua

franca’. Edhe pse etimologjikisht fjala ‘anglicism’ lidhet me fjalёn ‘Angli’57, ajo nuk

nёnkupton vetёm fjalёt angleze tё huazuara nga Anglia, por fjalё tё huazuara nga tё gjitha

variantet e anglishtes. Edhe Amerikanizmat (fjalё tё huazuara nga anglishtja e folur nё

53 Filipović R., The English element in the Main European languagues, fq 107

54 Pirkkaloinen S., 2002, Anglicisms in Italian language Perché business is business,A study on anglicisms

in Milano Finanza, fq 16

55 http://www.oxfordlearnersdictionaries.com/definition/english/anglicism?q=anglicism

56 Fischer R Pulaczewska H., 2008, Anglicisms in Europe: A linguistic Diversity in a Global Context, UK, fq

8

57 Fischer R Pulaczewska H., 2008, Anglicisms in Europe: A linguistic Diversity in a Global Context, UK, fq

8



28

Amerikё) janё nёnndarje tё anglicizmave. Nё njё punim rreth anglicizmave nё gjuhёn

italiane kёto tё fundit pёrkufizohen si ‘terma angleze qё gjenden nё gjuhёn italiane nё

strukturёn e tyre origjinale, tё papёrshtatur’58. Nga konsultimi i bërë me Fjalorin e gjuhës

shqipe, botimi i 2006, ky term nuk ekziston në të.

Si njësi tanimë të njohura dhe të studiuara në gjuhën shqipe, profesor Agron Duro bёn njё

ndarje tё anglicizmave nё gjuhёn shqipe pёr nga lloji i tyre nё:

a) anglicizma terma59

b)anglicizma jo-terma

Si dallim mes tyre merret shprehja e koncepteve tё veçanta tekniko-shkencor. Kёto

anglicizma shfaqen edhe nё botime e tekste mёsimore si tё shkollave tё mesme tё

profilizuara ashtu edhe nё universitet. Veçanёrisht nё tekstet mёsimore vёrehet prania e

anglicizmave terma qё lidhen me fusha tё ndryshme tё dijes. Pёrgjithёsisht anglicizmat nё

leksikun libror vihen re nё fusha speciale si informatikё, telekom, elektronikё, sport etj.

Agron Duro60 nё njё botim tё titulluar ‘Fjalёt e Huaja dhe Gjuha Shqipe’ thekson se nё

fillimin e shekullit tё XX procesi i hyrjes sё fjalёve angleze (por jo vetёm, aty listohen edhe

fjalё italiane dhe frёnge) nё shqip, qё kanё funksionuar si terma, ka pёrfshirё leksikun libror

pothuajse plotёsisht, ku dallohet ajo pjesё e leksikut libror qё lidhet me terminologjinё e

fushave tё ndryshme tё dijes. Madje ai thekson se nё ditёt e sotme ato paraqiten si sisteme

tё qёndrueshme e homogjene.

Njё pjesё e termave me origjinё angleze nё kёto dy fusha, nuk janё tё pёrshatura nё gjuhёn

shqipe as pёr nga aspekti fonetik, as nga ai morfologjik apo sintaksor. Megjithatё,

pavarёsisht kёsaj ato pёrdoren nё gjuhёn shqipe nё fushёn e telekomunikacionit dhe

telemetrisё duke ruajtur formёn e gjuhёs nga e cila janё huazuar. Pёr pёrshtatjen e tyre nё

gjuhёn shqipe, ngulitjen si dhe mundёsitё e shqipёrimit do tё shkruajmё nё vazhdim tё

punimit.

58 Pirkkaloinen S., 2002, Anglicisms in Italian language Perché business is business,A study on anglicisms


59 Dura A, Vrapi F., Veçori tё termave me burim nga anglishtja nё gjuhёn shqipe, Gjendja dhe zhvillimi i

terminologjisë shqipe, Akademia e Shkencave e Shqipёrisё, Akadamia e Shkencave dhe e Arteve e Kosovёs,

Tiranë, fq 200

60 Duro A., 2012., Fjalёt e huaja dhe gjuha shqipe, Studime gjuhёsore, Tiranё, fq 294



29

II.4 Anglicizmat në fushën e inxhinierisë së telekomunikacionit dhe në fushën e

telemetrisë në gjuhën shqipe

Numri i fjalёve me burim nga anglishtja nё gjuhёn shqipe ёshtё relativish i lartё nё shumё

fusha tё dijes qofshin ato teknike apo jo. Konkretisht nё gjuhёn shqipe angicizmat janё tё

pranishme si nё fushёn e medias, tё politikёs, sportit ashtu edhe nё fusha mё teknike siç

ёshtё ajo e informatikёs e telekomunikacionit, e elektronikёs, mekatronikёs etj. Mё poshtё

do japim shembuj fjalёsh angleze tё cilat pёrdoren gjerёsisht nё telekomunikacion.

Nё botimet e ndryshme rreth telekomunikacionit, nё materialet e shkruara tё kompanive

telefonike nё Shqipёri, nga pёrdoruesit e thjeshtё apo profesionistё tё internetit e serviseve

telefonike ndeshim terma gjerёsisht tё njohura si : top-up, roaming, broadband, online,

cyber bullying, laptop, sms, mb, browse, bus , cluster, plotter, input, output, pointer, chip,

file, buffer, clock, flag, flip-flop, polling, flopi disk, baseband, konektor, server, booster,

jacket, trap, detektor, asemblim, video-konference, lazer, freephone, bit, procesor, piksel,

konfiguracion, transistor, modem, wi-fi, wireless, video-call, sms, e-mail, dixhitale,

forward, bёj tag, jap/ bëj share, klikoj, lundroj në internet etj.

II.5 Zhvillimet bashkëkohore të telekomunikacionit dhe telemetrisë dhe ndikimi i

gjuhës angleze

Telekomunikacioni dhe telemetria janë dy fusha shkencore dhe studimi të cilat pësojnë

ndryshime të mëdha të herëpashershme si rezultat i shërbimeve të reja të ofruara në këto

degë. Shërbimet e ofruara arrihen vetëm nëpërmjet krijimit të aparaturave dhe pajisjeve

moderne të cilat hidhen në treg apo përditësohen sa hap e mbyll sytë. Zhvillimet në këto

fusha ndikojnë dhe pasqyrohen edhe në gjuhën shqipe, pasi sikurse dihet tanimë, me hyrjen

e produkteve të reja, veçanërisht atyre elektronike, si dhe shërbimeve të reja në një vend,

futen edhe fjalët dhe termat përkatës, të cilat kryesisht nuk përkthehen por qëndrojnë ashtu.

Rasti më i fundit i një shërbimi të ofruar nga kompani telefonike Telekom në Shqipëri është

ai i orës për fëmijë ‘Mykid’ i cili funksionon edhe si orë edhe si mjet komunikimi

nëpërmjet të cilit prindërit mund të kontrollojnë vendndodhjen e fëmijës. Nga reklama që

do paraqesim më poshtë vihet re roli që gjuha angleze ka në terminologjinë e këtyre dy

fushave në gjuhën shqipe.

Roli i gjuhës angleze në formimin e terminologjisë së inxhinierisë së telekomunikacionit dhe telemetrisë.

Përqasje me gjuhën shqipe, frënge dhe italiane

30

MyKid është orë e mençur për fëmijën tuaj!

Mykid është gjithmonë me fëmijën tuaj dhe në komunikim me ju nëpërmjet telefonit tuaj

celular, kompjuterit dhe tabletit.

Bisedoni, shkruani dhe dëgjoni mesazhet zanore që ju dërgon ora si dhe shikoni ku

ndodhen fëmijët tuaj.

MyKid është një orë për fëmijë nga mosha 4 deri në 12 vjeç. Ajo është e pajisur me

një Kartë SIM, një marrës GPS dhe me një sensor të ndjeshëm i cili ju informon nëse ora

është hequr ose është vendosur në dorë .

II.6 Pasqyrimi i anglicizmave nё programet telefonike nё gjuhёn shqipe dhe nё

industrinё e telekomunikacionit.

Në vitet e para të futjes dhe përdorimit të aparateve celularë në Shqipëri si dhe me

përdorimin e programeve kompjuterike dhe internetin, çdo udhëzim apo edhe vetë

programet ishin kryesisht në gjuhën angleze. Sot pjesa më e madhe e njerëzve, kryesisht

brezi ri, janë mësuar tashmë me programet në telefonat e tyre apo i-pod-ët e tyre në gjuhën

angleze. Tashmë edhe vetë anglishtja është një ‘detyrim’ për këdo që vazhdon studime të

larta apo pretendon të shkollohet jashtë ndaj dhe përdorimi i programeve të ndryshme qoftë

kompjuterike apo telefonike, është shumë i domosdoshëm dhe njëkohësisht shumë i

thjeshtë për to. Vështirësi në këtë pikë ndesh së tepërmi brezi më i rritur, i cili nuk është

njohur e përballur shumë jo vetëm me gjuhën angleze, e cila filloi të bëhej e domosdoshme

veçanërisht pas ’90, por as me pajisjet apo shërbimet telefonike e kompjuterike, duke qenë

se këto të fundit nuk kanë qenë futur më parë në Shqipëri.

Duke pasur parasysh vështirësitë e ndeshura nga ky brez jo-anglishtfolës, por jo vetëm,

edhe nga kushdo që nuk e ka pasur të domosdoshme mësimin e gjuhës angleze, kompani

qoftë telefonike apo kompjuterike janë munduar të hedhin vitet e fundit në treg programe

kompjuterike dhe telefonike në gjuhën shqipe. Sot në Shqipëri mund të kesh një celularë

me program në gjuhën shqipe, ku menuja është në shqip.

Njё telefon i tillё ofrohet nga kompania telefonike celulare Vodafone, Vodafone Smart first

6 i cilёsuar si smartphone mё i ri i thjesht nga Vodafone. Menuja e telefonit ёshtё nё gjuhёn

shqipe (megjithëse duhet theksuar jo e gjitha) qё do tё thotё se nё ekran shquajmё terma si:

cilёsimet pёr (settings), fotoaparati pёr (camera), e-postё (pёr e-mail), galeria pёr

(gallery), kontakte pёr (contacts), kalendar pёr (calendar), tingulli pёr (sounds), rrjetet pa

tel pёr (wireless networks), shfletues pёr (browser) etj. Nё program ka edhe terma tё

pёrbёrё nga njё fjalё shqipe dhe njё tjetёr angleze si: version i firmware-it pёr (firmware

version), version Kernel pёr (Kernel version) etj. Disa prej termave janё lёnё nё anglisht, tё

pa shqipёruara si: update, protect, my Vodafone, google settings etj.



31

Numri i fjalëve që futen në terminologjinë e telekomunikacionit është relativisht i lartë

duke qenë se është një fushë, gjuha e së cilës përdoret nga të gjithë, edhe nga jo specialistët.

Terminologjia qoftë shqipe apo e huazuar e kësaj fushe është e pashmangshme dhe e

përditshme duke qenë se mjetet e telekomunikacionit përdoren së shumti në të përditshmen

tonë ku do të veçonim telefonin (atë jo fiks), për të cilin të gjithë përdorim termin celular61

(Nga anglishtja cellphone). Ky term në shqip është i përdorur gjerësisht, nga të gjithë jo

vetëm nga specialistët por edhe nga jo specialistët dhe përkufizimi i tij në fjalorin e gjuhës

shqipe të 2006 është: ‘aparat i vogël telefonik që mbahet në dorë’). Një pjesë e mirë e

këtyre termave kanë hyrë në gjuhën shqipe me futjen në Shqipëri të disa kompanive

telefonike ndërkombëtare si Vodafone, Eagle, Telekom Albania etj. Në gjuhën e shkruar të

përdorur nga këto kompani ndeshim shpesh shprehje të tipit: celular, dërgo një sms,

bluetooth, video konference, chat, shërbimi camel (Customised Applications for Mobile

Networks Enhanced Logic), roaming etj.

Këto terma përdoren shpesh në gjuhën shqipe, me futjen e shërbimeve të reja nga

këto kompani, të koncepte të reja të cilat si rrjedhojë shprehen me terma të huaja,

konkretisht me terma angleze, qoftë për shkak se për këto koncepte, sende apo shërbime

nuk ekziston një barasvlerës në gjuhën shqipe, apo si rrjedhojë e ndikimit nga gjuha nga ku

sendi apo shërbimi ka ardhur apo është shpikur, konkretisht nga vende anglisht folëse.

Ndodh që këto terma të jenë të pranishme duke qenë se është më e thjesht përdorimi i

termave të gatshme të huaja në vend të atyre shqip. Mendohet se një nga arsyet e përdorimit

të termave të huaja në vend të atyre shqip në fushën e telekomunikacionit është se këto

kompani që veprojnë e ofrojnë shërbime telefonike, jo vetëm, në Shqipëri, janë

ndërkombëtare, dhe duke qenë të tilla, ato mundohen që edhe gjuha dhe termat e përdorur

të jenë të njëjtë në të gjithë vendet ku ato veprojnë, për të mos rrezikuar kështu në

përdorimin e konceptit të gabuar të një termi nëse ky i fundit shqipërohet.

Normalisht, gjuha apo termat si elementë studimi, nuk janë detyre e kompanive, por nëse

punohet për përkthimin e tyre apo dhënien e një barasvlerësi shqip (nëse ka një të tillë) nga

studiuesit e gjuhëtarët pa asnjë ndryshim konceptor, dhe nëse publikimet e tyre redaktohen

dhe bëhet zëvendësimi i anglicizmave, aty ku është e mundur, me termin në shqip, atëherë

këto fjalë të huaja do ishin nën kontroll. Për shembull disa nga termat e përdorur nga

kompania Vodafone62 janë: Vodafone ‘e-top up’, ‘roaming’ me parapagese; shërbimi

‘camel’; Vodafone ‘mobile broadband’; ‘online’ kudo ndodheni; internet me shpejtësi

shumë të lartë në ‘laptopin’ tuaj; Si mund ta ‘aksesoni My Vodafone?; me aplikacionin më

të ri My Vodafone ju mund të kontrolloni falas në çdo moment balancën tuaj; paketat që ju

61 Shehu I ., 2013, Vёshtrimi i anglicizmave nё gjuhёn shqipe. (Rast studimor: Anglicizmat nё gjuhёn e

pёrorur nga kompanitё telefonike nё shqipёri, roli i tyre nё terminologjinё e telekomunikacionit), Gjuhё e

profesionit Gjuhё e traditёs, UT, FGJH, Tiranё, fq 126

62 Shehu I ., 2013, Vёshtrimi i anglicizmave nё gjuhёn shqipe. (Rast studimor: Anglicizmat nё gjuhёn e


profesionit Gjuhё e traditёs, UT, FGJH, Tiranё, fq 127



32

përdorni; ‘SMS-të apo MB’ si dhe të informoheni për gjithçka rreth komunikimit tuaj; çfarë

mund të bëj në lidhje me kërcënimin nëpërmjet mjeteve elektronike të komunikimit

‘(cyberbullying)’ etj.

Kompanitё e telefonisё celulare nё Shqipёri dhe Telefonia fikse

Vodafone Albania (Vodafone, Power to you) është pjesё e Vodafone Group e cila daton qё

në 1984 edhe pse kёtё emёr e mori nё 199163. Si njё prej kompanive lider në botё nё fushën

e komunikimit elektronik, Vodafone u prezantua nё Shqipёri nё 2001 pёr t’u fuqizuar mё

pas dhe pёr t’u rritur nё tregun shqiptarё tё telekomunikacionit nёpёrmjet ofrimit tё

shёrbimeve tё teknologjisё si ajo 3G nё 2011 apo risinë mё tё fundit 4G nё 2015.

Në faqen zyrtare të Vodafone lehtësisht shihen terma si :aplikacion, roaming, konfigurim i

internetit, konfigurim automatik, konfigurim manual, suport (cilat aparatë suportojnë

rrjetin 4G), minuta hyrëse, minuta dalёse, sms hyrёse, sms dalёse, modem, navigim nё

internet, instalim i VMB Vodafone Mobile Broadband, tarifim, e-top up, video call etj, tё

cilat nё mёnyrё direkte apo jo të drejtpërdrejtë kanё ndikuar nё formimin e terminologjisё

sё telekomunikacionit nё Shqipёri.

63 http://www.vodafone.al/vodafone/Vodafone_Group_3904_1.php (marrё mё dt 7.10.2015)

http://www.vodafone.al/vodafone/Vodafone_Group_3904_1.php



33

AMC (Albanian Mobile Communication) e themeluar nё 1996, ёshtё kompania e parё

shqiptare e telefonisё celulare edhe pse ne vitin 2000, 85 % e kompanisё iu shit kompanisё

greke Cosmote nga shteti Shqiptarё64. Qё prej korrikut 2015 kjo kompani operon nё

Shqipёri nёn emrin Telekom Albania pas blerjes nga kompania gjermane T-Mobile. Sot nё

treg kjo kompani ofron shёrbime tё reja si Telekom Smart Copy, Telecom Ring Me,

Conference Call etj. Në gjuhёn e pёrdorur nga kompania nё shqip ndeshim terma si:

rezolucion i kamerës, kartё memorie, memorie e brendshme, memorie RAM, e-bill, mobile

Tv, plane me kontratё smart, procesor quad/dual core etj.

64 https://sq.wikipedia.org/wiki/Telekom_Albania (marrё mё dt 7.10.2015)

https://sq.wikipedia.org/wiki/Telekom_Albania



34



35

Eagle mobile ёshtё njё tjetёr operator i telefonisё celulare i cili ka filluar punёn e tij nё

Shqipёri qё prej viti 2008 si njё degё e Albtelekomit por qё funksiononte si njё kompani mё

vetё. Mё pas nё 2013 kjo kompani u shkri brenda kompanisё Albtelekom, duke u bёrё

kёshtu pjesё e saj edhe sot. Edhe gjuhёs shqipe tё pёrdorur nga kjo kompani nuk kishte si

t’i shpёtonte prania e termave angleze. Ndaj dhe themi se nё materialet e konsultuara nga

kjo kompani, qofshin ato fletёpalosje apo material rreth shёrbimeve dhe ofertave tё

pasqyruara nё adresën e saj nё internet ndeshim terma anglisht, herё edhe tё shqipёruar si :

download (shkarkim), upload (ngarkim), super shpejtёsi me njё klik, paketa small

(fillestare), paketa medium, internet 4G,modem ADSL etj.

Plus communication është operatori mё i ri celular nё Shqipёri i hapur nё 2009 i cili ofron

shёrbime tё telefonisё fikse. Pёrveçse i ri si operator, Plus ёshtё edhe kompania e vetme

100% shqiptare e telekomunikacionit. Megjithatё edhe pse e tillё kjo nuk do tё thotё se

gjuha e pёrdorur nga ky operator nuk ka terma angleze të cilat vihen re qё nё emёrtesat e

shёrbime tё ofruara. Nё fletёpalosjet dhe adresёn nё internet tё Plus gjenden: menuja Klik

Plus, Plus Top-Up, Plus roaming me parapagesё/me kontratё, procesor quad core, etj.



36

Kompania telefonike fikse e quajtur sot Alb-Telekom (Albanian Telecom) e ka fillesën e

saj qё në 1912, pas shpalljes sё pavarёsisё sё Shqipёrisё me ofrimin nga shteti asokohe tё

shёrbimit tё postё-telegrafёs65. Qё prej 1992 Albtelekom ёshtё e liçensuar pёr ofrimin e

telefonisё fikse dhe tё internetit nё Shqipёri. Qё prej vitit 2013 ajo bёri pjesё tё sajёn

kompaninё telefonike celulare Eagle Mobile duke shmangur kёshtu dallimet mes telefonisё

fikse dhe asaj tё lёvizshme pёr konsumatorin.

Prania e termave me origjinë angleze edhe në industri tё tjera tё telekomunikacinit

Termat anglezё janё tё pranishёm edhe nё industri tё tjera tё telekomunikacionit nё

Shqipёri siç janё digitalb, tring, digicom fiber etj. Qoftё nёse shohim njё reklamë tё kёtyre

kompanive apo lexojmё njё fletёpalosje, termat me origjinё angleze do na bien nё sy

menjëherë. Konkretisht nё njё reklamё tё ‘digitalb’ dhe fletёpalosje tё ‘digicom’ ndeshim

terma si: funksioni Catch-Up, shёrbim video on demand, dekoder satelitor, dual tuner,

shpejtёsia download, shpejtёsia upload, filma nё HD, karta smart, modem wifi, Power

Fibra, internet Service Supporter etj.

65 http://www.albtelecom.al/al/behu-albtelekom (marrё mё dt 7.10.2015)

http://www.albtelecom.al/al/behu-albtelekom



37

Mё poshtё po paraqesim reklama tё digitalb rreth shёrbime qё ai ofron nё Shqipёri.

Digitalb Kudo

Platforma televizive e të gjithë shqiptarëve, tashmë vjen me një tjetër zhvillim të ri

teknologjik. Digitalb Kudo, është aplikacioni që ju sjell kanalet e digitalb në celularin apo

tabletën tuaj. Mjaft komod në përdorim. Tashmë ju nuk do të humbisni asnjë program

tuajin të dashur, edhe nëse nuk jeni pranë televizorit. Mjafton të shkarkoni aplikacionin

Digitalb Kudo, nëpërmjet Wifi, në mënyrë që të mos konsumoni “Internet Data” nga

operatori juaj mobile.

Ju sjellim risinë më të fundit, Digitalb Kudo!

Shkarko aplikacionin Digitalb Kudo për të ndjekur live 30 kanale televizive me opsione si

Catch-Up, EPG, Parental Control, Favorite List dhe të tjera funksione së shpejti.

Digitalb Kudo e shkarkoni falas në Google Play dhe shumë shpejt edhe në App Store.

Ofertë: Çdo aktivizim 3 apo 12 mujor në paketat tokësore ose satelitore të digitalb, nga 24

dhjetori-10 janar, do të përfitojnë përkatësisht 1 dhe 2 muaj falas Digitalb Kudo!

Flybox satelitor

Dekoder Satelitor multifunksional:

Linear TV SD-HD-3D, transmetime Mpeg4, Dual tuner, Kanale të shumta ndërkombëtare,

POPCORN me internet ose Hard Disk e DIGITALB, PVR, TimeShift, Funksione

interaktive, Argëtim, Aplikacione, etj.

Më poshtë paraqesim një fletëpalosje të një tjetër kompanie telekomunikacioni siç është

kompania Tring, në të cilën dallohet përdorimi i termave anglez.



38

II.7 Pasqyrimi i anglicizmave nё gjuhёn e folur nga specialistёt dhe jo-specialistёt

Specialistё tё fushave veçanёrisht tё reja tё dijes, ndeshen dhe detyrohen tё lexojnё

literaturё nё gjuhё tё huaj pasi, si fusha tё reja, pёr to nuk ka literaturё tё mirёfilltё nё shqip.

Pjesa mё e madhe e literaturёs lexohet nё anglisht duke qёnё se edhe vetё zhvillimet

teknologjike e shkencore, ndodhin mё shumё nё vende anglisht folёse.

Tё qёnurit e gjuhёs angleze ‘lingua franca’ dhe njё gjuhё ndёrkombёtare, bёn qё edhe ato

koncepte dhe ide qё lindin nё vende tё tjera jo-anglisht folёse si Japoni e Kinё qё mbahen

pёr zhvillimet e tyre teknologjike, tё pёrkthehen menjёhere nё anglisht dhe manualёt e

pёrdorimit të jenё nё gjuhёn angleze. Nё vetё ambjentёt e punёs kërkimore-shkencore si



39

dhe komunikimet mes studiuesve edhe nё vende jo-anglisht folëse, anglishtja është e

pranishme pasi kjo ndihmon nё shkёmbimin e ideve dhe komunikimin mes teknicienёve,

shkencёtarёve dhe studiuesve.

Vetё zgjerimi i tregut, pra dёshira pёr t’u shpёrndarё nё sa mё shumё vende, dhe pёr tё

dominuar tregun botёror, bёn qё tё pёrdoret njё gjuhё ndёrkombёtare e kuptueshme nga tё

gjithё, siç ёshtё anglishtja. Tё gjithë kёto fakte çojnё nё dominimin e gjuhёs angleze. Kur

sendi apo shërbimi krijohet pёr herё tё parë emёrtimi i tij bёhet kryesisht nё anglisht. Të

tilla janë rastet e kompanive të njohura e tё famshme qё kanё prodhuar programe apo

pajisje elektronike si i-Pod, i-Pad, CD-Player, Viber, Whats app etj. Kompanitё telefonike

nё Shqipёri pёrdorin gjerёsisht terma si: roaming, top-up, download, upload etj tё cilat

huazohen nga kompani kombёtare dhe nuk shqipёrohen. Kёto terma pёrveçse pёrdoren nga

specialistёt e fushёs, pёrdoren sot sё shumti edhe nga jo-specialistё, njerёz tё thjeshtё qё

mund tё jenё tё profesioneve tё ndryshme.

Jo rradhë ndodh qё tё dёgjojmё e tё pёrdorim shprehje si: Kur tё jesh jashtё mund tё

pёrdorёsh ofertёn roaming qё kushton gjithsej 100 lek nё ditё. Mё duhet tё update-oj

programin. Nё cilin file mund ta gjej atё dokumentin? A mund ta kem passwordin e

wireless-it? Tё lutem mё bёj njё top-up 500 lek etj. Siç shihet nga shembujt, njerёzit i

pёrdorin kёto anglicizma edhe nё gjuhёn e pёrditshme, e duket sikur kёto kanё hyrё tashmё

nё gjuhёn shqipe pasi pёrdormi i tyre bёn tё kuptosh se koncepti ёshtё relativisht i qartё pёr

folёsit. Kryesisht mё parё anglicizmat ndesheshin mё sё shumti nga jo-specialistё kur flitej

pёr politikё apo modё, si dy fusha pёr tё cilat njerёz tё çfarёdo niveli shpesh bisedojnё me

njёri-tjetrin. Ndoshta njё arsye pёr kёtё ishte edhe pasqyrimi shumё nga ana e medias rreth

kёtyre dy fushave. Sot ёshtё ndryshe. Me furnizimin e njё numri tё konsiderueshёm tё

popullsisё me pajisje elektronike tё kohёve tё fundit, termat angleze i gjejmё nё njё numёr

relativisht tё lartё nё fushёn e telekomunikacionit.

Pёrdorimi i pakufijtё i celularёve, internetit dhe kompjuterave nё gjuhёn angleze, ka bёrё qё

edhe nё sqarimet e ndryshme apo bisedat rreth tyre nga njerёz tё thjeshtё, tё kёtё njё numёr

tё madh pёrdorimi anglicizmash nё gjuhёn e folur, dhe pёr tё cilat konceptet herё janё tё

qarta, herё jo dhe aq.

II.8 Tipologjia e anglicizmave nё fushёn e inxhinierisё sё telekomunikacioni dhe nё

telemetri

Pёr nga kategoritё e fjalёve, nё terminologji, pjesёn mё tё madhe e zё kategoria e emrave.

Kjo pёr shkak se termat kanё natyrё nominative ose emёrtuese. Megjithatё pёr tё shprehur

fuknsionet e ndryshme tё sendeve apo shërbimeve nevojiten edhe foljet, ndaj dhe pёr nga

numri, vendin e dytë nё terminologji e zë kategoria e foljeve. Edhe klasa e mbiemrave ёshtё

e pёrdorur nё terminologji, pёr tё specifikuar cilёsitё e sendeve apo shёrbimeve. Megjithatё

pёr nga numri, nuk mund tё themi se ka dyndje tё tyre nё fushën e telekomunikacionit dhe

temetrisë.



40

8.1 Anglicizmat si emra

Studime tё mirёfillta lidhur me prurjet e reja nё gjuhё apo elementёt e rinj janё bёrё nё vitet

pas çlirimit. Nё kёto studime ёshtё bёrё ndarja e fjalёve tё huaja qё kanё hyrё nё gjuhёn

shqipe nё fusha tё ndryshme tё dijes si pёr nga gjuha nga e cila ato vijnё ashtu edhe nga

fusha e studimit apo dijes, format karakteristike tё tyrё, ndryshimet qё kanё pёsuar,

pёrdorimi i tyre etj.

Termat si njёsi emёrtuese i pёrkasin kryesisht klasёs sё emrave. (pa lёnё mёnjanё klasёn e

foljeve dhe atё tё mbiemrave). Pjesa mё e madhe e termave nё telekomunikacion janё terma

emra si: impedancё, reaktancё, piksel, rezolucion, detektor, emulim, emiter,absorbim,

akseptor, akordim, akumulator, adriton, afinitet, amplifikator, amplifikim, aproksimacion,

autostabilizator, autostarter, autotransformator, autokorrelacion, aksia, azimuth,

audiotekst, audio-konferencё, bandё, barkod, baut, brezbandё, bit, bufer, bus, binistor,

biometri, booster, browser, bluetooth, çip, cluster, dekodim, dekomutator, dekrement,

dekrementer, defleksion, deflektor, demodulim, demodulator, desensibilizim, detektim,

detektor, detonator, dipleks, modulim, difraksion, difuzion, duplekser, diskriminator,

dispersion, dispeçer, disonancё, distorsion, dozimetrim, dosimetёr, disonancё, dmodulator,

demodulim, detektor, dekriptim, demo, difuzion, drajver, disjunksion, domen, direktor,

demultipleksim, disasembler, diferenciator, difraksion, emision, emulator, elektrofotografi,

elektrooptikё, fider, fotomaskё, fotopёrcues, faksmodem, fajl, freephone, firewall, fotorezё,

gradient, gridistor, gigabajt, gigaherc, gigacikёl, harduer, impedencё, indikator,

interkoneksion, impedor, impuls, induktivitet, interfleks, induksion, input, interkovariancё,

induktor, induksion, inkapsulim, internaut, jacket, klistron, kompajler, kontaktor, kodim,

kodues, komutator, konektor, konferencim, kontejner, kovariancё, kursor, kompjuter,

konfiguracion, konsol, komutim, kuantizim, komparator, modulator, modem, megabajt,

multimedia, multiprogram, multimeter, multisesion, monofazё, pultiplekser, monomorfizёm,

magnetostriksion, optifon, output, overhead, oshilator, spliter, storboskop, superigjenerim,

stabilizim, stabilizator, superserver, slot, supermikrokomjuter, pulsatron, plotter, pointer,

polling, permutator, piksel, provajder, laptop, roaming, rezolucion, router, rele,

redundancё, rikonfigurim, rrotor, telemetri, telematje, transkonduktancё, trap, trikon,

transimpedancё, transduktor, trunk, telemekanikё, telekinoprojektor, top-up,

telekinoprojektues, transformator, telemeteorograf, telekonferencё, telekomunikacion,

transkoder, telemonitorim, teleprinter, telematikё, transkodim, telerekseptro,

teleregjistrues, termomikrofon, termokatodё, termoelektron, termoelement, termorezistues,

termorele, termorregullues, termongjitje, ultradinammikё, ultraluminishencё,

ultramikroskop, ultramikrometёr, uplink, variabёl, videofon, videokonferencё, videotekst,

wi-fi, wafer, xhek bajtkod, kilobajt, kilocikёl, kilobits, kiloherc, konvolucion, konektoid,

makrokod, makroparametёr, makrovirus, makroinstruksion, poligon, poliedёr, anivirus,

polimorfizёm, potenciometёr, postindeksim, postprocesor, turboalternator,

turbokonvertitor, turbodinamo etj.



41

8.2 Anglicizmat si folje

Pjesa mё e madhe e fjalёve apo termave tё huazuar nga gjuha angleze nё fushёn e

telekomunikacionit dhe telemetrisë janё emra si rrjedhojё e funksionit emёrtues qё ato kanё

nё gjuhёn shqipe dhe nё gjuhёn nga janё marrё. Megjithatё, edhe pse tё pakёt nё numёr, ka

disa terma me burim nga anglishtja qё i pёrkasin klasёs sё foljes. Raste tё tilla janё:

dekodoj, detektoj, absorboj apo edhe terma tё tjerё tё cilёt kanё ruajtur formёn e tyre

drejtshkrimore siç ёshtё rasti i forward-oj, pёr tё cilёn nuk ka njё barasvlerёs nё shqip, dhe

që pёr ta pёrshtatur atё, thjesht i shtohet mbaresa –oj e vetёs sё parë njenjёs, mёnyra

dёftore, pёr ta bёrё tё tingëllojё shqip. Raste të tjera foljesh të huazuara nga anglishtja janë:

absorboj, akordoj, akumuloj, aplikoj filtrin, autodetektoj, automatizoj, apdajtoj, dekodoj,

dekompresoj, dekomprimoj, dekriptoj, demoduloj, demultipliksoj, derivoj, detektoj,

formatoj, insertoj, inicializoj, kaskadoj, klikoj, kodoj, kompiloj, komprimoj, konfiguroj,

memoroj, moduloj, mostroj, navigoj, urёzoj, vё nё bufer (vendos nё ndёrmemorie), vё nё

memorie kash (cache), vёnie nё kaskadё, vetёdetektoj, selektoj, dejonizoj, dekriptoj,

induktoj, riformatoj, konvertoj, moduloj, induktoj, shunt-oj, dial-up, procesoj, rikonfiguroj

etj.

8.3 Anglicizmat si mbiemra

Kategori e pёrdorur nё terminologji ёshtё edhe ajo e mbiemrave. Kryesisht nё kёtё fushё

pёrdoren mbiemrat tё formuar me prapashtesёn –or dhe qё tregojnё pёrkatёsi si nё rastin e

krateror (liqen krateror) etj. Forma tё tjera mbiemёrore tё pёrdorura nё terminologji janё ato

qё mbarojnё me –tё dhe qё pёrdoren pёr tё treguar lёndёn prej sё cilёs pёrbёhet njё term.

Përsa i pёrket termave mbiemra tё huazuar nga gjuha angleze, nuk mund tё japim njё

prapashtesё tё shqipes qё i bashkangjitet sё shumti mbiemrave. Mbiemrat anglicizma nё

kёtё fushё kryesisht nuk marrin prapashtesё tё shqipes kur pёrdoren nё gjuhёn shqipe. Ato

pёrdoren ashtu siç janё nё gjuhёn nga janë huazuar, ose me prapashtesat e gjuhёs dhёnёse

siç ёshtё rasti i –iv nё asociativ, -ik nё astatik apo –ar nё komplimentar, modular etj. Poshtё

japim njё listё tё mbiemrave tё pёrdorur nё telekomunikacion:

adaptueshem, akromatik, alternues, asociativ, apdejtuar, buferuar, portabёl, bistabёl,

detektuar, dixhital, dimensional, diskret [i,e pavazhdura], dupleks [i dykahshёm], dual,

emiterial, fraktal [thyezor], insertuar, infrakuq, intern, kombinatorik, kompresuar,

komplementar [plotёsues], konkave, konsistent [i qёndrueshёm], host [kryesor], metalogjik,

modal [mёnyror], modular, neutral, redundant, sekuencial, sinkron, skematik, suksesiv,

superscalar, stokastik, aproksimativ, aksial, dekatik, binominal, dielektrik, binocular,

biserial, diferencial, induktuar, induktiv, intermodular, superrigjenerativ, autoelektronik,

akustik, apriodik.



42

Listё e fjalёve me burim nga anglishtja tё ndeshura nё telekomunikacion dhe

telemetri si dhe barasvlerёsi nё anglisht66

Në listën e mëposhtme kemi renditur fjalë gjerësisht të përdorura në dy fushat e studimit

por që mendohet të kenë prejardhje angleze dhe të jenë huazuar në shqipe nga anglishtja.

Këto fjalë gjykohen si të tilla por nevojitet studim i thelluar etimologjik i tyre. E njëjta gjë

vlen edhe për huazimet angleze në gjuhën frënge dhe atë italiane. Çështja e etimologjisë

bëhet veçanërisht më e ndjeshme kur flitet për etimologjinë e fjalëve në gjuhën frënge dhe

atë angleze si rrjedhoje e huamarrjes dhe huadhënies që këto dy gjuhë kanë pasur ndër

shekuj me njëra –tjetrën. Ndaj dhe themi se për këtë çështje kërkohet një studim më i

thelluar i tyre.

Nr. Shqip Anglisht

a

1 absorbim absorption

2 absorbtancё absorbance

3 adapter aletrnativ-i vazhduar AC/DC adapter

4 adapter hyrёs/dalёs input/output adapter

5 adapter i magjistrales kryesore host bus adapter

6 adapter interfejsi interface adapter

8 adapter kanalesh channel adaptor

9 adapter kryesor host adapter

10 adapter paralel parallel adapter

66 *Sqarojmё se nё listёn e mёposhtme nё rastin e togfjalёshave apo kompozitave janё futur

edhe ato tё cilat pёrbёhen qoftë edhe nga njё element me burim nga gjuha angleze. Nё

lidhje me disa terma, burimi i tё cilёve ёshtё nga latinishtja apo greqishtja e vjetёr, ato janё

futur nё listё pasi nё fushёn e telekomunikacinit dhe telemetrisё ato kanё hyrё nёpёrmjet

gjuhёs angleze. Ka edhe raste tё termave me origjinё latine e greke tё cilat shprehin njё

kuptim tё ri, qё nё kohёn e latinishtes dhe greqishtes sё vjetёr nuk njiheshin siç ёshtё rasti i

telekonferencёs. Ky term edhe pse i pёrbёrё nga dy element (latin dhe grek) sot nuk mund

tё konsiderohet nё gjuhёn shqipe si njё huazim latin apo grek, pasi ky term ёshtё pёrdorur

pёr herё tё parё nё vitet 1900 dhe kuptimi terminologjik qё ai shpreh lidhet drejtpёrsёdrejti

me gjuhёn e shkencёs dhe zhvillimit teknologjik siç ёshtё anglishtja. Ёshtё pikёrisht gjuha e

vendit nga ku ky term u krijua e cila merret si origjinatore.



43

11 adapter rrjeti network adapter

12 aditron (komutator me rreze elektronike) additron

13 akordim accordance

14 akseptor acceptor

15 aksia (dipole boshtor) axial dipole

16 aksial axial

17 akuadak aquadag

18 akumulator accumulator

19 akumuloj accumulate

20 amplifikator diferencial differential amplifier

21 amplifikator i transkonduktancёs transductance amplifier

22 amplifikator operacional operational amplifier

23 amplifikim jolinear non-linear amplification

24 analizues distorsioni distortion analyzer

25 antene dielektrike dielectric antenna

26 antenuator antene antenna attenuator

27 antenё binominale,dygjymtyrёshe binominal antenna

28 antenё e Adkokut Adcock antenna

29 antenё me birrё/me tё cara slot antenna

30 antenё nё formё t-je t-antenna

31 antenё parabolike parabolic antenna

32 aparat matёs distorsioni (shtrembёrimi) distortion meter

33 aplikacioni safe-beep safe- beep application

34 aproksimacion approximation

35 aproksimativ approximate

36 asembler assembler

37 asembler absolut absolute assembler

38 asemblim i paketave packet assembly

39 asender ascender

40 atribut (veti) i displejit display attribute

41 atribut i tё dhёnave data attribute

42 audio tridimensionale three dimensional audio



44

43 audiokonferencё audio conference

44 audiotekst audio text

45 autodetektoj auto detect

46 autoelektronik auto electronic

47 autoformatim autoformating

48 autokorrelacion autocorrelance

49 autostabilizator auto stabilizer

50 autostarter auto starter

51 autotitrator autotitrator

52 autotransformator autotransformer

b

53 bajt byte

54 bajtkod byte code

55 bandё band

56 bandё dekadike decade band

57 bandё e dyfishtё dual band

58 bandё e trefishtё triple band

59 bandё transmetimi transmission band

60 bandёfiltёr transmetimi transmission band filter

61 bandёlejim, brezlejim band-pass

62 barkod barcode

63 barrierё emiteri emitter barrier

64 bazё transistori transistor base

65 binar i koduar, dyshor i koduar binary coded

66 binistor binistor

67 binokular binocular

68 binominal binominal

69 biotelemetri biotelemetry

70 biotron biotron

71 biserial biserial

72 bistabёl bistable



45

73 bit bit

74 bit akumulatori accumulator bit

75 bit bllok bit-block

76 bit i bartjes carry bit

77 bit i flamurit flag bit

78 bit kontrollues- check bit

79 blog blog

80 bluetooth (blututh) bluetooth

81 bobinё toroidale toroidal coil

82 booster booster

83 brezbandё baseband

84 brezgjerё broadband

85 browser (navigator) browser

86 bufer i adresёs address buffer

87 bufer (amortizator) buffer

88 bufer dalёs output buffer

89 bufer hyrёs input buffer

90 bufer i busit (i magjistrales) bus buffer

91 bufer i punёs job buffer

92 bufer i zёrit sound buffer

93 buferim buffering

94 bus (magjistrale/ shinё) bus

95 bus dykahёsh bidirectional bus

96 bus hyrёs/dalёs input/output bus

97 bus i tё dhёnave data bus

98 bus kontrollues control bus

c

99 CD player CD player

100 çip (qark i integruar) chip

101 çip i memories memory chip

102 çip Kliper Clipper chip



46

103 çip silika silicon chip

104 cluster67 (grup, tufe) cluster

d

105 databazё database

106 dekrement decrement

107 default default

108 deflektor deflector

109 defleksion deflection

110 dejonizoj deionise

111 dekative decative

112 dekodim decoding

113 dekodoj decode

114 dekodues decoder

115 dekompresoj decompress

116 dekomutator decommutator

117 dekremeter ( matёs dekrementri) decremeter

118 dekriptim decryption

119 dekriptoj (deshifroj) decrypt

120 demo demo

121 demodulator/ demodulues/ çmontues demodulator

122 demodulim demodulation

123 demultipleksim demultiplexation

124 denduri modulimi modulation frequency

125 desensibilizim desensitization

126 detektor / zbulor superrigjenerativ super regenerative detector

127 detektor infrared/zbulor infrakuq infrared detector

128 detektor primar primary detector

129 detektim detection

130 detektoj detect

67 Lexohet /klaster/



47

131 detektor i vetive property detector

132 detektor kontakti contact detector

133 detektor, zbulor detector

134 detektuar (i) detected

135 detonator,shpёrthyes detonator

136 dhёna (tё) dixhitale- digital data

137 dhёna (tё) hyrёse input data

138 diagram interference interference pattern

139 dial-up (numёrformim) dial-up

140 dielektrik dielectric

141 diferencial differential

142 diferenciator differentiator

143 difraksion diffraction

144 difuzion diffusion

145 dipleks diferencial differential duplex

146 director i mailbox-it mailbox director

147 disasembler disassembler

148 disjunksion disjunction

149 disjunktiv disjunctive

150 disk stroboskopik stroboscopic disk

151 diskriminator; dallues shquares discriminator

152 disonancё dissonance

153 dispeçer/dёrgues dispatcher

154 dispersion dispersion

155 dispersion intermodular/intramodular intermodular/intramodular

dispersion

156 dispersion/ shpёrndarje, dissipation

157 displej analog analogue display

158 displej dixhital digital display

159 distorsion distortion

160 dixhital digital

161 domen magnetik magnetic domain



48

162 domen publik public domain

163 dosimeter/ dozator dosimeter

164 dosimetri dosimetry

165 downlink downlink

166 downstreal downstream

167 dozimetrim dosimetering

168 drajver i magjistrales bus driver

169 drajver i pajisjes device driver

170 drejn (njёra nga elektrodat e fet-it) drain

171 dipleks diplex

172 duplekser diplexer

173 dupleks/ i dyfishtё duplex

e

174 efekt Dopleri Doppler effect

175 efekt Kelvin Kelvin effect

176 efekt stroboskopik stroboscopic effect

177 ekuacion polinomial polynomial equation

178 elektrooptikё electro optics

179 elektropolar electro polar

180 elektropositive electropositive

181 elektroda koplanare coplanar electrodes

182 elektrofotografi electro photography

183 element binar binary element

184 e-mail e-mail

185 emetues elektronesh electron emitter

186 emision elektronesh electron emission

187 emision katodike cathode emission

188 emision vetёelektronik auto electronic emission

189 emiter/ rrezatues/ lёshues emitter

190 emri i fajlit file name

191 emulator emulator



49

192 enkriptim encryption

f

193 fajl aktiv active file

194 fajl audio audio file

195 fajl konfigurues configuration file

196 faksmodem faxmodem

197 fibёr fibre

198 fibёr e errёt dark fibre

199 fider simetrik feeder twister

200 fider / kabllo ushqyes feeder

201 fije optike optical fibre

202 firewall/ mur mbrojtёs firewall

203 flip-flop / triger / shilarёs flip-flop

204 flip-flop tip D D-type flip-flop

205 flopi disk floppy disk

206 format dixhital digital format

207 format i fajlit file format

208 fotoforezё photophoresis

209 fotografi e gjallё full-motion video

210 fotomaskё photomask

211 fotopozitiv photopositive

212 fotopёrçues photoconductor

213 fotorezistencё photoresistence

214 fototelegrafi photo telegraphy

215 freephone freephone

216 fushё e operandit operand field

217 fushё statike static field

g

218 gigabajt gigabyte

219 gigacikёl gigacycle



50

220 gigaflops gigaflops

221 gigaherc gigahertz

222 gjenerator elektrik electronic generator

223 gjenerator elektrostatik electrostatic generator

224 gjenerator i Gil-Morelit Gill-Morel oscillator

225 gjysmёpёrçues emiteri emitter semiconductor

226 gradient gradient

227 gridistor gridistor

h

228 harduer (hardware) hardware

229 host (qendror) host

i

230 impedancё e daljes output impedance

231 impedancё hyrjeje input impedance

232 impedencё impedance

233 impedencё akustike acoustic impedance

234 impedencё e shoshishoqёme/reciproke mutual impedance

235 impedencё kinetike motional impedance

236 impedor impedor

237 impulse impulse

238 indikator akustik audio indicator

239 induktive (dritare) inductive window

240 induktivitet inductivity

241 induduktivitet i brendshёm internal inductivity

242 induksion induction

243 induktancё inductance

244 induktiv inductive

245 induktivitet inductance

246 induktoj induce

247 induktor inductor



51

248 induktuar (i) induced

249 induktuar (i) inductive

250 infrared infrared

251 inkapsulim incapsulation

252 input input

253 interfejs binar i aplikacionit application binary interface

254 interfejs hyrёs/dalёs input/output interface

255 interfejs i videos dixhitale digital video interface

256 interfejs komunikimi communication interface

257 interfejs serik (nё seri) serial interface

258 interferencё interference

259 interfleks interflex

260 interkoneksion interconnection

261 interkovariancё intercovariance

262 internaut (pёrdorues i internetit) internaut

263 invertueshem (i) invertible

264 I-phone I-phone

265 I-pod I-pod

j

266 jacket / kёllef/ mbulese jacket

k

267 kabllo i armuar (i koracuar) armoured cable

268 kabёll dyshe dual cable

269 kabёll koaksial coaxial cable

270 kabёll optik optical cable

271 kanal telemetrik telemetering channel

272 kanal transmetimi transmission channel

273 karakter pёr inç character per inch

274 karakter character



52

275 karakter binar binary character

276 karakter i fundit tё transmetimit end-of-transmission character

277 karakter i koduar binarisht binary coded character

278 karakter optik optical character

279 karta smart smart card

280 kaskadё bufere buffer cascade

281 katalog video video catalogue

282 kilobajt kilobyte

283 kilobits kilobits

284 kilocikёl kilocycle

285 kiloherc kilohertz

286 klipbord (memorie e pёrkohshme) clipboard

287 klistron klystron

288 koaksial, bashkёboshtor coaxial

289 kod bikuinar biquinary code

290 kod binar, kod dyshor binary cod

291 kod binar ciklik cyclic binary code

292 kod decimal decimal code

293 kod i asemblerit assembly code

294 kod i karakterit character code

295 kod linear linear code

296 kod njёadresёsh single address code

297 kod redundant redundant code

298 kodek codec

299 kodim coding, encoding

300 kodim diferencial differential encoding

301 kodim dyshor/binar binary coding

302 kodues coder

303 kodues i busit bus enumerator

304 kodues i magjistrales bus enumerator

305 kodues optik optical encoder

306 koeficient detektimi detection coefficient



53

307 komjuter computer

308 komjuter host host computer

309 kompajler/ flartues/ pёrpilues compiler

310 komparator comparator

311 kompatibilitet compatibility

312 kompiloj compile

313 kompilues compiler

314 kompilues optimizues optimizing compiler

315 kompjuter asinkron synchronous computer

316 komponent diskrete discreet component

317 komutator commutator

318 komutator azimuti azimuth commutator

319 koncentrik concentric

320 kondensator condenser

321 konektoid connectoid

322 konektor connector

323 konektor dixhital audio-video digital audio-video connector

324 konektor i kabllit cable connector

325 konektor telefoni phone connector

326 konferencim conferencing

327 konferencim me komjuter computer conferencing

328 konfiguracion configuration

329 konfigurim configuration

330 konkave / i,e lugtё concave

331 konsol console

332 konsol i displejit display consol

333 kontaktor contactor

334 kontejner container

335 komponent i çvalёzimit ripple component

336 kontroll amplifikimi amplification control

337 konveks/ i mystё convex

338 konveksion convection



54

339 konvergjencё convergence

340 konvertues dixhital digital converter

341 konvertim binari/ transformim dyshor binary conversion

342 konvertor i impulseve impulse converter

343 konvertor analog-dixhital digital to analogue converter

344 konvertues i kodit code converter

345 konvulacion convolution

346 koplanare coplanar

347 kovariancё covariance

348 kuantizim i sinjaleve signal quantization

349 kumutim commutation

350 kursor cursor

l

351 laptop (kompjuter portative) laptop

352 lasing lasing

353 lazerat quantum-well quantum-well lasers

354 lente konkave-konvekse concave-convex lens

355 lidhje kovalente covalent bond

356 lidhje pёrkuese, akorduese accordant connection

357 linjё e aksesit access line

358 linjё e dedikuar dedicated line

359 linjё transmetimi transmission line

360 logjikё binare binary logic

361 logjikё diodё-transistor diode-transistor logic

362 logjikё me emiter tё çiftuar emitter-compiled logic

363 logjikё sekuenciale sequential logic

364 lёnde emetuese emitting material

m

365 magnetodiodё magneto diode



55

366 magnetoelektrik magneto electric

367 magnetometer magnetometer

368 magnetooptikё magneto-optics

369 magnetorezistencё magneto resistance

370 magnetostatik magneto static

371 magnetostriktiv magnetostrictive

372 makroasambler macroassembler

373 makroinstruksion macroinstruction

374 makrokod macrocode

375 makrokodim macro-coding

376 makrovirus macrovirus

377 mbipotencial overpotential

378 mbitension, tension jashtё mase i madh overvoltage

379 megabajt (megabyte) megabyte

380 mikrofone gradient gradient microphone

381 mixer rod mixer rod

382 modem modem

383 modem akustik acoustic modem

384 modem analog analogue modem

385 modem brezbazё baseband modem

386 modem brezgjёrё broadband modem

387 modem i brenshёm internal modem

388 modem i dedikuar (i posaçёm) dedicated modem

389 modem i integruar integrated modem

390 modem i integruar integral modem

391 modem i jashtёm external modem

392 modem i komutura switched modem

393 modem kabllor cable modem

394 modem pasiv dumb modem

395 modem pёr lidhje tё drejtpёrdrejtё direct-connect modem

396 modem rrjeti network modem

397 modem softuerik softmodem



56

398 modem zero null modem

399 modulator i balancuar balanced modulator

400 modulator i pajisjes sё ndёrlidhjes sё

shumёfishtё

multiplex modulator

401 modulator kontakti contact modulator

402 modulim modulation

403 modulim diferencial differential modulation

404 modulim i shumёfishtё multiplex modulation

405 modulim me pёrthithje absorption modulator

406 moduloj modulate

407 monofazё monophaze

408 monokristal monocrystal

409 monokromatik monochromatic

410 monomorfizёm monomorphism

411 monostabёl monostable

412 MP3 (Player) MP3 (Player)

413 multimedia multimedia

414 multimeter multimeter

415 multiplekser multiplexer

416 multipleksim multiplexation

417 multipleksim harduerik hardware multiplexing

418 multiprogram multiprogramme

419 multisesion multisession

n

420 ndryshore (variabёl i,e ) Bulit Boolean variable

421 ngarkesё e lidhur bound charges

422 ngarkesё statike static load

423 ngjyra interference interference colours

424 njёfazё monophase

425 njёsi qendrore e proçesorit central processing unit

426 numёr polinomial polynomial number



57

o

427 offline offline

428 online online

429 operator i Bulit Boolean operator

430 optifon optiphone

431 oshilator oscillator

432 output output

433 overhead overhead

434 overmodulation overmodulation

p

435 pajisje antistatike anti-static device

436 pajisje asinkrone asynchronous device

437 pajisje binare binary device

438 pajisje e buferuar buffered device

439 pajisje karakteresh character device

440 pajisje triger flip-flop device

441 papastёrti akseptore acceptor impurities

442 papastёrti donore donor impurities

443 paraboloid i antenёs transmetuese transmitting paraboloid

444 pasqyrues parabolik parabolic reflector

445 pejxher (shёrbim pёr njoftim) paging service

446 permutator permutator

447 piksel pixel

448 ploter plotter

449 ploter analog analogue plotter

450 ploter automatik automatic plotter

451 ploter automatik autoplotter

452 ploter dixhital digital plotter

453 ploter i tё dhёnave data plotter

454 ploter shumёpenёsh multiple-pen plotter



58

455 ploter x-y x-y plotter

456 pointer pointer

457 poliedёr polyhedron

458 polimorfizёm polymorphism

459 polling polling

460 port (portё, lidhje, hyrje) port

461 port grafik graphic port

462 port hyrёs-dalёs input-output port

463 port i vendarritjes (port i destinacionit) destination port

464 port paralel parallel port

465 port pёr displej display port

466 port serik serial port graphic

467 port serik hyrёs-dalёs serial i/o port

468 port serik i avancuar enhanced serial port

469 portoj jashtё rrjetit port out

470 postindeksim postindexing

471 postprocesor postprocessor

472 potenciometer potentiometer

473 proces adiabatik adiabatic process

474 prizёm i Nikolit Nicole prism

475 procesor i aplikacionit application processor

476 procesoj process

477 procesor (njёsi qёndrore e pёrpunimit) processor

478 procesor alfa alpha processor

479 procesor asociativ associative processor

480 procesor decimal decimal processor

481 procesor dysh dual processor

482 procesor hyrёs/dalёs input/output processor

483 procesor i tё dhёnave data processor

484 procesor i zbatimit application processor

485 procesor periferik peripheral processor

486 procesor qendror central processor



59

487 provajder provider

488 pseudoelektrik pseudoelectric

489 pulsatron (llambё impulsesh) pulsatron

490 pёrsёritёs emiteri emitter follower

491 pёrsёritёs emiterial emitter follower

q

492 qark bistabёl bistable circuit

493 qark i integruar integrated circuit

494 qark i integruar hibrid hybrid integrated circuit

495 qark virtual virtual circuit

496 qarqet drejtuese tё rrymёs rectifier circuits

497 qasje heuristike (zhbiruese) heuristic approach

r

498 radiometёr i Nikolsit Nichols radiometer

499 redundancё redundancy

500 redundancё aktive active redundancy

501 rekorder CD CD recorder

502 rekorder dixhital digital recorder

503 rekorder i tё dhёnave dixhitale digital data recorder

504 rekordim dinamik dynamic recorder

505 rele relay

506 rele e rrumbullakёt round relay

507 rele e sheshtё flat relay

508 rele telefonike telephone relay

509 rilokim dinamik dynamic relocation

510 rezistence koloidale colloidal resistance

511 rezistencё emiteriale emitter resistance

512 rezistencё kalimtare (transrezistencё) transresistence

513 rezolucion i lartё high resolution

514 rezolucion dixhital digital resolution



60

515 rezolucion grafik graphics resolution

516 rezolucion horizontal horizontal resolution

517 rezolucion i ekranit screen resolution

518 rezolucion i pajisjes device resolution

519 rezolucion vertikal vertical resolution

520 rikonfigurim reconfiguration

521 rikonfigurim automatik i sitemit automatic system reconfiguration

522 rikonfigurim dinamik dynamic reconfiguration

523 rikumbues/resonator toroidal toroidal cavity

524 ristartim automatik autorestart

525 roaming roaming

526 router router

527 rrejt klient-server client/server networking

528 rrejt logjik sekuencial sequential logic network

529 rrejt lokal pa tel wireless LAN

530 rreze toroiale toroidal beam

531 rreze X (rreze rёntgen) X-ray

532 rrjet i aksesit access line

533 rrjet i distribuimit distribution network

534 rrjet sekuencial sequential network

535 rrotori rotor

536 rryme emisioni emission current

537 rrymё difuzioni diffusion current

538 rrymё e induktuar induced current

539 rrymё emiteri emitter current

540 rutinё heuristike (zhbiruese) heuristic routine

541 rutinё asembleri assembly routine

542 rutinё diagnostikuese diagnostic routine

543 rutinё e inicializimit initialization routine

544 rutinё fiktive dummy routine


546 rutinё hyrёse-dalёse input/output routine



61

547 rutinё iterative iterative routine

548 rutinё me akses minimal minimum access routine

549 rutinё objektiv (shёnjestёr, e synuar) target routine

550 rutinё pёr organizim tё fajlit file organization routine

551 rutinё pёr rinisje automatike autostart routine

552 rutinё specifike specific routine

553 rutinё e paketimit packing routine

554 rёnie emisioni emission decay

s

555 separator impulsesh impulse separator

556 server server68

557 server bekapimi (rezerve) backup server

558 server DNS DNS server

559 server i aplikacionit application server

560 server i direktoriumeve directory server

561 server i fajlave file server

562 server shumёprocesorik simetrik symmetric multiprocessing server

563 server virtual virtual server

564 servomekanizёm servomechanism

565 Shinё Seriale Universale (USB) USB (Universal Serial Bus)

566 shunt i shkallёzuar calibrated shunt

567 shunt, shuntoj shunt

568 sinjal binar binary signal

569 sinjal dixhital digital signal

570 sinjal dixhital binar binary digital signal

571 sistem bekapimi backup system

572 sistem binar binary system

573 sistem binar i numёrimit binary numeration system

574 sistem dixhital digital system

68 Ka hyrё nё degёn e informatikёs mё 1992



62

575 skemё planare planar network

576 skemё pseudo-pasive pseudo-passive circuit

577 skemё triger flip-flop circuit

578 skemё triger (lёshimi) me transistor transistorized trigger circuit

579 slot komunikues communications slot

580 slot pёr zgjerim expansion slot

581 sms sms

582 spam spam

583 spekter i pёrthithjes absorption spectrum

584 spliter splitter

585 stabilizator stabilizator

586 stabilizator stabilizer

587 stabilizim stabilization

588 stabilizim azimutal (antene) azimuthal stabilization

589 storboskop stroboscope

590 superminikomjuterter superminicomputer

591 superrigjenerativ super-regenerative

592 superrigjenerim supergenereration

593 superserver superserver

594 superskolar superscalar

595 supersonik (mbizanor/mbitingёllor) supersonic

596 sistem dupleks duplex system

597 sistem i busit bus system

t

598 teleautomatikё teleautomatics

599 telekinoprojektor cine-projector

600 telekinoprojektues telecinoprojector

601 telekomunikacion telecommunication

602 telekonferencё teleconference

603 telematikё telematics

604 telematje telemetering



63

605 telemekanikё telemechanics

606 telemeteorograf telesterograph

607 telemetri telemetry

608 telemonitorim telemonitoring

609 teleobjektiv teleobjective

610 teleprinter teletypewriter

611 telereceptor telereceptor

612 teleregjistrues telerecoder

613 teletajp / teleshkrues teletype

614 tension emiteri emitter voltage

615 termodinamik thermodynamic

616 termoelektrik thermoelectric

617 termoelektron thermoelectron

618 termoelement thermoelement

619 termokatodё thermionic cathode

620 termomagnetik thermomagnetic

621 termomikrofon thermomicrophone

622 termongjitje thermojunction

623 termorele thermorelay

624 termorezistues thermo resistor

625 termorregullues thermoregulator

626 thithёs interference interference absorber

627 top-up / rimbushje top-up

628 touchscreen / ekran me prekje touchscreen

629 transadmitancё transadmittance

630 transkonduktancё transconductance

631 transduktor transductor

632 transduktor / transformues transducer

633 transferim binar binary transfer

634 transformator modulimi modulation transformer

635 transimpedancё (pjerrёsi e kundёrt) transimpedance

636 transistor transistor



64

637 transistor bipolar bipolar transistor

638 transistor difuzioni, shpёrhapje diffusion transistor

639 transistor me efekt fushё- pjerrёsi (aktive) field-effect transistor

640 transistor me emiter tё pёrbashkёt emitter junction transistor

641 transistor planar, i rrafshёt planar transistor

642 transistorizim (aplikim i transistorёve) transistorization

643 transistor-tetrodё transistorized tetrode

644 transkoder transcoder

645 transkodim transcoding

646 translator induktiv inductive translator

647 transmetim transmission

648 transmetim analog analogue transmission

649 transmetim dixhital i tё dhёnave digital data transmission

650 transmetim duplex ( i dykahshёm) duplex transmission

651 transmetim gjysmё-dupleks half-duplex transmission

652 transmetues televiziv television signal

653 transrezistencё (rezistencё kalimtare) transrezistence

654 trap (filtёr pengues) trap

655 trapping(kapje/ vonim/ zënie/ mbajtje/ marrje) trapping

656 trikon tricon

657 trunk (qark) trunk

u

658 ultradinamike ultradynamics

659 ultraluminishencё ultraluminiscence

660 ultramikrometёr ultramicrometer

661 ultramikroskop ultramicroscope

662 ultrazanore/ultratingёllore/ ultrasonik ultrasound

663 uplink uplink

664 upstream upstream

665 urё e Maxwell-it Maxwell’s bridge

666 urё Kelvin Kelvin bridge



65

v

667 varg binar binary string

668 varg bitesh bit string

669 variabël/ ndryshor variable

670 veprim i transistorit transistor action

671 video amplifier video amplifier

672 video detektim video detector

673 video game /video lojё videogame

674 video interaktive interactive video

675 video on demand (video sipas kёrkesёs) video on demand

676 video pёrforcues video amplifier

677 video sinjali i daljes video output

678 videodisk dixhital ndёrveprues (ose

interaktiv)

DV-I, digital video-interactive

679 videodisk dixhital i fshijshёm DVD–E

680 videodisplay i pёrbёrё composite video display

681 videofon videophone

682 videokonferencё videoconferencing

683 videoport video-port

684 videoserver videoserver

685 videoteks videotext

686 vizatim interference interference figure

w

687 wafer (pllakё, petёz, pllaka mbёshtetёse) wafer

688 web terminal (uebterminal) web terminal

689 webcamera (uebkamera) webcam

690 website (uebsajt) website

691 wi-fi Wi-Fi

692 wireless wireless

693 world wide web world wide web



66

xh

694 xhek jack

695 xhek modular modular jack

696 xhek mashkull male jack

697 xhojstik joystick

z

698 zbritje binare binary subtraction

699 zgjatёs i busit (i magjistrales) bus extender

700 zona pinch off pinch off zone

701 zonё difraksioni diffraction zone

702 zumim (zmadhim) zooming

703 zё 3-D (tridimensionala) 3-D sound

704 zё i koduar dixhital digital-coded voice

Gjatё konsultimit tё materialeve tё telekomunikacionit, qoftё botimeve tё teksteve

mёsimore, artikujve, fletёpalosjeve apo edhe fjalorёve tё fushave tё pёrafёrta me

telekomunikacionin, ёshtё vёnё re prania e dysorёve. Dysorёt shqip janë të pranishëm në

telekomunikacion dhe telemetri pёr shkak tё mungesёs sё standardizimit ndaj dhe nё

fjalorët normativ në shqip gjenden shpesh dy variante të të njëjtit term.

Dysorёt pёr tё cilёt do ndalemi nё vazhdim janё ato tё pranishёm nё fushёn e

telekomunikacionit si rezultat i pёrdorimit tё dy formave (formёs sё huaj dhe asaj shqip)

pёr tё njёjtin koncept. Ka raste qё nё kёtё fushё ёshtё ruajtur termi me origjinё angleze dhe

njёkohёsisht pёrdoret edhe shqipёrimi i termit tё huazuar. Shqipërimet madje shpesh janё

togfjalёsha si në rastin e qark i integruar-çip i integruar, lёshim elektronesh-emision

elektronesh etj, megjithatё ka raste edhe tё njё termi tё vetёm. Nё tabelёn mё poshtё do

paraqesim disa raste tё dysorёve nё fushёn e telekomunikacionit.



67

Tabela e dysorёve (termit tё huazuar dhe atij shqip) nё telekomunikacion

Termi i huazuar Termi i shqipёruar

1 absorber pёrthithёs

2 absorboj pёrthith

3 amplifikator pёrforcues

4 banda bazё brezi bazё

5 bandё brez

6 bandё e gjёrё brez i gjёrё

7 booster shtytёs

8 bufer amortizator

9 bus magjistrale/shinё

10 call centre qendra e shёrbimit tё abonentit

11 çip qark i integruar

12 cloud reja

13 cluster grup (elektronesh)

14 clustering (procesi clustering) grupim (procesi grupimit)

15 databazё bazё tё dhënash

16 dekodues çkodues

17 demodulator çmodulator

18 detektor zbulor

19 dial-up numёrformim

20 difuzion shpërhapje

21 dixhitale numerike

22 downlink lidhja rrjet-pёrdorues

23 dupleks i dyfishtё, i dykahshёm

24 e-mail postё elektronike

25 emision lёshim (elektronesh)

26 fajl skedar

27 fibёr optike fije optike

28 fider kabllo ushqyes

29 firewall mur mbrojtës



68

30 flip-flop shilarёs

31 input hyrje

32 interface, interfejs ndërfaqe

33 interferencё trazirё/ndërhyrje

34 kablo e armuar kabllo e koracuar

35 kabllo i armuar kabllo i koracuar

36 klok gjenerator i taktit

37 kompani telefonike mobile/celulare kompani telefonike e lёvizshme

38 konektor lidhёs

39 multipleks shumёfishtё (i, e)

40 nёnbandё nёnbrez

41 pointer pikëzues

42 port i destinacionit port i vendarritjes

43 procesor njёsi qendrore e pёrpunimit

44 pulsatron llambё impulsesh

45 qendra e autentifikimit qendra e vёrtetimit

46 softuer program komjuterik

47 spliter shpёrndarёs

48 supersonik mbizanor/mbitingёllor

49 top-up rimbushje (llogarie)

50 touchscreen ekran me prekje

51 transduktor transformator

52 transduktor transformues

53 trunk linjё/qark

54 ultrasonik ultrazanore/ultratingёllore/

55 variabёl ndryshor

56 wireless pa tel

57 xhek prizё-spinё/ komutator

Tabela 1



69

II.9 Vështrim i shkurtër i ndikimit të anglishtes te frëngjishtja dhe italishtja

9.1 Anglicizmat në fushën e inxhinierisë së telekomunikacionit dhe në fushën e

telemetrisë në gjuhën frënge

Gjuha frënge përgjithësisht ndër vite ka qenë dhe vazhdon të jetë shumë strikte dhe e matur

ndaj hyrjeve të fjalëve angleze. Vetë shteti frëng ka ndërmarrë masa për të frenuar dyndjen

e fjalëve angleze në gjuhën frënge, dyndje e cila ka ndodhur rëndom në gjuhë shqipe. Nё

1994 Franca nxorri njё ligj, atё nr 94-665 i njohur si Ligji Toubon (ligji mori emrin e

ministrit të Kulturёs nё Francё, Jacques Toubon nё kohёn kur ky ligj u miratua) pёr

pёrdorimin e gjuhёs frёnge nё botimet zyrtare shtetёrore, nё reklama, nё vende pune, nё

kontrata tregtare, nё gjithё shkollat shtetёrore si dhe nё raste tё tjera. Megjithatё ky ligj nuk

ndikon nё sipёrmarrjet private franceze si publikimet e librave, filmave, komunikimin jo-

tregtare. Ndёrsa përsa i pёrket programeve audio-vizuale, ky ligj ёshtё i zbatueshёm pёrveç

programeve muzikore apo filmave origjinal (atyre qё nё gjuhёn origjinale janё nё anglisht).

Komisioni i pёrgjithshёm i terminologjisё dhe neologjisё i krijuar nё Francё mё 3 Korrik

1996, ёshtё njё trup i cili ka si qёllim tё tijin pasurimin e gjuhёs frёnge nёpёrmjet fjalorit

specifik, atij terminologjik e neologjisё. Funksioni i kёtij komisioni ёshtё aprovimi, nё

bashkёpunim me Akademinё franceze69, tё termave tё rinj qё propozohen nga komisioni i

specializuar i terminologjisё dhe neologjisё duke bёrё kёshtu dhe botimin e tyre. Çdo muaj

bёhet mledhja e komisionit pёr tё shqyrtuar termat nё prani tё presidentёve tё komisioneve

tё specializuar si dhe tё ekspertёve tё fushave tё specialitetit. Ky komision ofron njё listë

termash nё frёngjisht qё zёvendёsojnё termat e huaj. Kjo listё i kalohet institucioneve

zyrtare tё cilat nё publikimet e tyre duhet tё pёrdorin termin frёng nё vend tё atij anglez ose

nё tё kundёrt mbi to vihen gjoba apo ushtrohen sanksione tё tjera.

Mes gjuhës angleze dhe asaj frënge ka pasur gjithmonë një ‘ luftë’ në lidhje më atë se cila

është më e rëndësishme dhe më e bukur. Të dyja gjuhët kanë pasur periudha të ndryshme

dhënie-marrje mes njëra-tjetrës. Konkretisht gjuha angleze, përveç huazimeve latine dhe

greke, gjatë periudhës së Rilindjes ka huazuar fjalë edhe nga frëngjishtja si gjuhë e kulturës

dhe e të shkolluarve. Periudha nё tё cilёn frёngjishtja depёrtoi me njё numёr tё

konsiderueshёm fjalёsh nё gjuhёn angleze ishte ajo e shekullit tё XIII-XIV. Arsyeja e

huazimeve gjuhёsore nga frëngjishtja nё kёtё kohё ishte jashtёgjuhёsore. Kjo ёshtё njё

periudhё e njohur nё histori si periudha e pas pushtimit norman. Kryesisht fjalët e huazuara

nga gjuha frёnge ishin tё lidhura me aristokracinë por jo vetёm. Hamlet Bezhani pasqyron

disa shembuj të fjalëve frënge të huazuara nga anglishtja nё fusha tё ndryshme tё dijes si:

69 Akademia franceze ёshtё hapur zyrtarisht mё 29 Janar tё vitit 1935 pёr standardizimin dhe pёrmirёsimin e

gjuhёs frёnge (https://fr.wikipedia.org/wiki/Acad%C3%A9mie_fran%C3%A7aise)



70

garment, chamber, mercer, miracle, servant70 etj. Sipas Daniela Tamos71 numri i fjalёve

frёnge tё huazuara gjatё periudhёs sё Anglishtes sё Mesme arrin nё mbi 10 mijё fjalё, 75%

prej tё cilave janё nё pёrdorim edhe sot nё gjuhёn angleze. Gjithashtu edhe Tamo, sikurse

Bezhani, shkruan se fushat nga tё cilat janё huazuar fjalёt janё tё ndryshme duke filluar nga

qeveria dhe administrata pёr tё vazhduar mё pas me ligjin, fenë, modёn, letёrsinё,

arkitekturёn e ndёrtimin etj, duke kontribuar kёshtu nё shtim e pasurim tё leksikut tё gjuhёs

angleze.

Në vitet në vijim si dhe sot, është gjuha frënge, sikurse edhe shumë gjuhë të tjera në botë, e

cila huazon fjalë angleze, si gjuhë ndërkombëtare tashmë dhe si gjuha e zhvillimit të

shkencës e teknologjisë. Pёrgjithёsisht nga sa kemi studiuar korpusin e marrё pёr temёn,

mund tё themi se gjuha frёnge ёshtё shumё e rezervuar ndaj vёrshimit tё fjalёve angleze.

Politikat e saj nё lidhje me pasurimin dhe ruajtjen e gjuhёs janё shumё mё tё forta nё

krahasim me shtetet e tjera e kjo politikë ka qёnё prej vitesh e vazhdon tё jetё. Nonda

Varfi72 nё njё shkrim rreth huazimeve tё shqipes pёr ndikimin nё rrafshin fonetiko-

fonologjik dhe sintaksor qё fjalёt e huaja kanё mbi njё gjuhё, sjell edhe shqetёsimin e René

Etiemble pёr gjuhёn frёnge. Njё prej shqetёsimeve tё tё cilit ishte fakti se nё Francё nuk

flitet Frёngjisht por Franglais73 (français-anglais). Ndaj dhe gjithmon ёshtё kёrkuar

kontrolli i prurjeve angleze nё gjuhёn frёnge.

Megjithatё qёndrimi ndaj anglicizmave në Francë ka ndryshuar sё fundmi pasi nё 2015

ministrja e kulturёs Fleur Pellerine nё 20 vjetorin e Javёs sё gjuhёs frёnge dhe tё

Frankofonisё, theksoi se gjuha frёnge ёshtё e hapur dhe mikpritёse. Ministrja nё njё dalje

publike deklaroi se gjuha frёnge duhet tё pasurohet ashtu siç ёshtё pasuruar deri mё tani

edhe nga gjuhё tё tjera pёr tё pasqyruar ndryshimet ekonomike, kulturore, shkencore e

turistike pёr tё shprehur realitetin bashkёkohore. ‘Gjuha,- theksoi ministrja,- ashtu si tё

shprehurit njerёzor, ёshtё gjithmon nё zhvillim, ndaj edhe leksiku i gjuhёs frёnge ёshtё

pasuruar me njё numёr tё konsiderueshёm termash tё rinj’, duke iu referuar mё sё shumti

zhvillimeve teknologjike tё kohёve tё fundit. Lidhur me fjalimin e ministres frёnge,

gazetari Henry Samuel botoi njё artikull74 me titullin ‘Franca duhet tё heqё bllokadёn

‘jofrytdhёnёse’ ndaj gjuhёs angleze’, duke lёnё tё kuptohet se politikat e Francёs ndaj

70 Bezhani H., 2002, A short historical grammar of English, Tiranё, , fq 117-118,

71 Tamo D., 2013,Ndikimi i gjuhёs frёnge gjatё periudhёs sё Anglishtes sё Mesme (1000-1500), botuar nё

Gjuhё e profesion, Gjuhё e traditё, Tiranё fq 114.

72 Varfi N., 2004, Mbi huazimet e shqipes, Rreth huazimeve nё shqipen standarte, Universiteti i Tiranёs,

Fakulteti I Gjuhёve tё huaja, Tirannё, fq 8

73 Kjo gjё vlen edhe pёr gjuhёn italiane, termi ‘itanglese’ pёrkufizohet si ‘gjuha italiane e cila nё kontekste tё

caktuara e fusha tё caktuara tё dijes karakterizohet nga pёrdorimi i shpeshtё i fjalёve e termave angleze

74 http://www.telegraph.co.uk/news/worldness/europe/france/11467624/France-must-drop-ineffective-

b5lockade-against-English-language.html



71

anglicizmave kanё ndryshur sё fundmi. Ai theksoi se edhe gjuhёtarёt frёng e mbёshtetёn

qasjen mё tё hapur tё ministres ndaj anglicizmave nё gjuhёn frënge. Kjo qasje nuk e cenon

gjuhёn frёnge, thjesht e ndihmon atё tё pasqyroi konceptet e realitetin bashkëkohorё.

Asnjё gjuhë nuk mund t’i shmanget huazimeve e huamarrjeve pasi ёshtё pothuajse e

pamundur. Kёrkohet monitorimi e kontrollimi i fjalëve të reja qё futen nё gjuhё, pёr tё

pёrcaktuar nёse janё tё domosdoshme.

Nё degёn e telekomunikacionit dhe telemetrisë si dy fusha relativisht të reja studimi dhe si

fusha të cilat nё ditёt e sotme po zhvillohen gjithnjё e mё shumё, ka prani tё shumё termave

angleze nё njё pjesё tё konsiderueshme gjuhёsh, duke mos i shpёtuar kёshtu edhe ajo

frёnge. Shembuj tё termave angleze nё fushёn e telekomunikacionit dhe telemetrisë qё

pёrdoren edhe nё frёngjisht janё:

Terma e telekomunikacionit dhe telemetrisë nё gjuhёn frёnge tё huazuara nga

anglishtja

Anglisht Frëngjisht

1 acceptor accepteur

2 access categories catégories d’accès

3 access permission permission d’accès

4 access port port d’accès

5 accumulator accumulateur

6 adapter adaptateur

7 adaptive predictor prédicateur adaptif

8 address bus bus d’adresse

9 application label label d’application

10 application server serveur d’application

11 as boundary router router frontière de système autonome

12 asynchronies serial interface interface série asynchrone

13 asynchronous mode asynchrones mode

14 attachment unit interface interface d’unité de raccordement

15 bandwidth large de bande

16 barcode code barre



72

17 barrier options options de barrière

18 baseband bande de base

19 bimodal adaption adaptions bimodale

20 bistable bistable

21 bit depth profondeur de bits

22 bit stream train de bits

23 blog blog

24 broadband bande large

25 bus bus

26 cable modem câblot modem

27 character per second caractères par seconde

28 click & talk cliquer-parler

29 coaxial connector connecteur coaxial

30 code group groupe codique

31 collected address information information d’adresse collectée

32 cross-band bande croisée

33 decode- décoder

34 decoder décodeur

35 decoding (n)- décodage

36 depacketing dépaquetage

37 depolarizer de polarisateur

38 difference signal signal de différence

39 diode detector détecteur à diodes

40 duplexer antenna duplexeur d’antenne

41 fiber optics- fibre optique

42 flip-flop flip-flop

43 impedance impédance

44 interface interface

45 lecture MP375 MP3 Player

75 MP3 (Moving Picture Experts Group Layer -3 Audio)



73

46 lecture CD76 CD Player

47 mark reader lecture de marques

48 modem modem

49 on line en ligne

50 optical fibres fibres optiques

51 pixel pixel

52 pointer pointeur

53 spam spam

54 varistor aristo

55 wide band bande élargie

Tabela 2

Duke qenё se frëngjishtja na rezulton si gjuhё, ndikimi i tё cilёs nga gjuha anglezё ёshtё e

kontrolluar, na duhet tё japim shembuj tё termave tё cilat janё pёrkthyer nё frëngjisht nё

vend tё përdorimit të fjalëve angleze. Ndryshe nga gjuhёt e tjera si konkretisht italishtja apo

shqipja, tё cilat kanё huazuar fjalёn angleze. Pёr shembull nё gjuhёn shqipe pёrdoret shume

termi ‘ploter’, i huazuar nga anglishtja ‘plotter’, ndërsa nё frëngjisht ky term ёshtё

pёrkthyer dhe përdoret ‘traceur’.

Nё shqip ёshtё huazuar dhe pёrdoret termi ‘update’ ‘tё update-osh’ e shkruar sipas sistemit

fonetikor anglez por nё tё folur i pёrshtatet sistemit morfologjik tё gjuhёs shqipe duke i

shtuar prapashtesёn –osh. Kohёt e fundit, pas ndёrgjegjёsimit se pёr kёtё term ekziston njё

barasvlerёsh shqip ‘pёrditёsoj’ pёrdoren tё dyja variantet. Nё gjuhёn frёnge termi ‘update’

nuk pёrdoret pasi në të pёrdoret togfjalёshi frёng ‘mettre a jour’ i cili shpreh tё njёjtin

koncept si termi anglez ‘update’. Shembuj të tjerё pёrdorimi tё barёsvlerёsit frёng nё vend

tё huazimit anglez janё:

Paraqitje e disa termave tё telekomunikacionit dheé telemetrisё nё gjuhёn frёnge tё

cilat nuk janё ndikuar nga gjuha angleze.

Anglisht Frëngjisht

1 analog plotter traceur analogique

2 back office services d’appui

3 batch system traitement par lot

4 bookmark signet

76 CD (Compact Disc)



74

5 booster amorce

6 booster survolteur

7 booster amplifier suramplificateur

8 booster diode diode de récupération

9 bootstrap activity activité d’amorçage

10 bootstrap loader chargeur amorce

11 bootstrap system système d’amorçage

12 buffer mémoire intermédiaire

13 buffer mémoire tampon

14 buffer circuit circuit tampon

15 byte multiplet/octet

16 chat causette

17 chip puce

18 cluster grappe

19 clustering constitution de grappes

20 connection attaque

21 cookie mouchard

22 cracker pirate informatique

23 design projeter

24 download teleexportation

25 downloading téléchargement

26 dual band biband

27 feedback retour d’informations

28 feeder ligne de transmission

29 hardware matériel

30 hashtag signe dièse

31 host computer ordinateur central

32 jacket enrobage

33 junk mail pourriel

34 log off sortie du système

35 log on entrée dans le système



75

36 message publicitaire tag

37 peer to peer d’homologue à homologue

38 plotter traceur

39 polling interrogation cyclique

40 polling technique d’interrogation

41 roaming itinérance

42 stand by en attente

43 strap connexion

44 teleconferencing réunion téléphonique

45 trap interruption du programme

46 trunk circuit

47 update mettre à jour

48 upload teleimportation

Tabela 3

Njё shembull i kufizimit qё Komisioni i Pёrgjithshёm i Terminologjisё dhe Neologjisё i

bёri njё termi anglez gjerёsisht tё pёrdorur edhe nё gjuhё tё tjera ёshtё ai pёr ‘hashtag’77.

Ky komision kёrkoi nё vitin 2013 nga pёrdruesit Francez tё Twitter-it tё ndalohej përdorimi

i termit ‘hashtag’78 (#) dhe në vend tё tij të pёrdorej termi frёng ‘mot-dièse’. Pёrdoruesit

nuk do tё ndiqen penalisht nёse i referohen termit ‘hashtag’, ndёrsa zyrtarёve francez

ligjvёnёs dhe korrespondentёve u kёrkohet pёrdorimi i termit frёng nё vend tё atij anglez.

Tё njёjtёn gjё bёri ky komision edhe me termin ‘e-mail’ nё 2003 nё Francё, duke urdhёruar

qytetarёt tё pёrdorin nё vend tё saj termin ‘courriel’.

9.2 Anglicizmat në fushën e inxhinierisë së telekomunikacionit dhe në fushën e

telemetrisë në gjuhën italiane

Inxhinieria është një disiplinё dhe profesion i cili ka si objektiv tё tijin ka zbatimin e

njohurive matematikore, fizike dhe tё shkencave tё natyrёs nё zgjidhjen e problemeve qё

77 Marrё nga njё artikull i botuar nё njё revistё Americane, Fast Company, nga Neal Ungerleider nё 2013 .

(http://www.fastcompany.com/3005099/france-renaming-hashtag).

78 etiketim qё pёrdoret nё rrjetet sociale pёr tё ndihmuar pёrdoruesit tё gjejnё mesazhe tё njё teme apo

pёrmbajtje tё caktuar duke vendosur simbolin ‘#’ pa hapsirё nё mes , para fjalёs apo njё shphrehje. Duke

klikuar mbi simbolin ‘#’, shfaqen tё gjitha mesazhet tё cilat janё ngjitur me simbolin. Sot ne gjuhёn bisedore

ndeshim shpesh shprehje si: ‘me bёj tag’.

http://www.fastcompany.com/3005099/france-renaming-hashtag



76

lidhen me nevojat e qenieve njerёzore. Fjala inxhinier vjen nga latinishtja ‘ingenium’. Nё

kuptimin e pare inxhinier do tё thoshte njё njeri inteligjent , praktik i aftё tё zgjidhё

problem. Nё fjalorin e gjuhёs shqipe ‘inxhinier79’ pёrkufizohet ‘specialist i lartё, qё harton

projekte dhe ndjek zbatimin e tyre nё ndёrtime ose punon nё njё fushё tё teknikёs, tё

industrisё a tё mbrojtjes. Por më vonë duke pasur parasysh anёn ortografike, fjala inxhinier

nё vendet anglosaksone u ndikua nga fjala engine (motor) ndaj dhe nё anglisht pёrdoret

termi ‘engineer’. Nё vazhdim termi inxhinier u zgjerua duke pёrfshirё kёshtu çdo fushё nё

tё cilёn pёrdoren aftёsitё pёr tё zbatuar njohuritё shkencore. Nё fillimet e saj inxhinieria

zbatohej e njihej vetёm nё fushёn e ushtrisё. Me kalimin e kohёs ajo filloi tё zbatohej edhe

nё dege civile tё cilat u ndanё nё fusha dhe degё tё ndryshme duke pёrbёrё njё numёr

relativisht tё madh tё degёve tё njohura gjerёsisht sot tё inxhinierive.

Dega e inxhinierisë sё telekomunikacionit nё Itali, ashtu si dhe nё Shqipёri, ështё

departament pranё fakultetit tё inxhinierisё sё informacionit dhe vazhdimёsi e

departamentit tё elektronikёs. Si degё relativisht tё reja dhe qё merrёn me zhvillimin e

aparaturave moderne tё telekomunikacionit, nuk kishte sesi tё mungonte prania e termave

angleze dhe tё mos bëhej kёshtu objekt studimi pёr disa gjuhёtarё.

Suksesi i çdo gjuhe varet nga shumë faktorё siç ёshtё numri i fjalёve, shtrirja gjeografike,

rëndёsia ekonomike dhe politike e vendeve ku flitet gjuha. Gjuha angleze ёshtё një nga

gjuhёt e cila i plotёson tё gjitha kёto kushte pёr t’u quajtur sot njё gjuhё shumё e

rëndёsishme e madje pёr t’u emёrtuar qoftё si njё ‘lingua franca’ ashtu edhe ‘gjuhё

ndёrkombёtare’. Ndikimi i saj nё gjuhё tё tjera ka ardhur jo vetёm si rezultat i pushtimeve

por edhe nga njё kulturё letrare shumё e pasur. Ndёr autorёt anglishtfolёs mjaft tё

pёrmendim Shekspirin, veprat e tё cilit janё botёrisht tё njohura. Ndёr vite njё pjesё e mirё

e revistave shkencore e akademike dhe gazetave janё botuar nё gjuhёn angleze pёr tё

arritur pёrçim tё mbarёshtrirё tё lajmit. Kjo krijoi njё traditё tё mirё gazetareske e

njёkohёsisht zgjerim e krijim tё terminologjisё sё fushave tё ndryshme si ekonomi botёrore,

shpikje shkencore e teknike duke qenё se vendet qё kishin zhvillimin mё tё madh nё kёto

fusha ishin ato anglishtfolёse.

Ndikimi i gjuhёs angleze nё atё italiane ka filluar tё ndihet mё sё shumti sipas studiuesit

Paolo Zolli80 nё shekullin e XIX. Fjalёt e huazuara mё sё shumti nё ato vite ishin tё fushёs

sё politikёs pasi Italia ishte mbёshtetёse e sistemit politik Anglez. Revolucioni industrial në

Angli bёri qё tё hynin shumё fjalё angleze nё gjuhёn italiane nё fushёn e ekonomisё dhe

teknologjisё. Anglicizmat e papёrshtatura nё italisht u shtuan sё shumti nё fundin e

shekullit XIX dhe fillimin e shekullit XX, kohё nga ku mbetёn nё gjuhёn italiane fjalё si


Tiranё, fq 410

80 Pirkkaloinen S., 2002, Anglicisms in Italian language Perché business is business, A study on anglicisms




77

hobby, boss, cocktail81 etj. Pavarёsisht se shekulli i XIX shёnon mometin e hyrjeve tё

shumta nё numёr tё anglicizmave, kjo nuk do tё thotё se nё shekujt e mёparshёm, italiashtja

nuk huazonte nga gjuha angleze. Huazimi ka ekzistuar pёr shekuj, dhe do ekzitojë sa kohё

qё popujt kanё kontakt mё njёri tjetrin. Nё Itali, botimi i parё i fjalorit Italisht-Anglisht

daton mё 1598. Njё pjesё e konsiderueshme e anglicizmave janё futur nё gjuhёn italiane tё

papёrshtatura ndaj dhe nё kёtё gjuhё ndeshim fjalё angleze tё cilat kanё ruajtur formёn e

tyre si : cocktail, boss, leader etj.

Studiues të gjuhës italiane dhe veçanërisht të fjalëve të huaja që kanë hyrë në atë gjuhë,

thonë se italishtja është ndikuar nga gjuha angleze që në shek e XVIII si pasojё e

anglomanisё, megjithëse ndikimi ka qënë shumë modest. Nё kёtё kohë u hartuan dhe u

botuan fjalorё si dhe u bёnё pёrkthimet e para tё literaturёs angleze.

Fjalët më të hershme me origjinë angleze të përdorura në gjuhën italiane qё datojnё në

shekullin e XIV-XV janë fjalë të fushës së politikës apo të qytetërimit anglez si ‘sterlina’

nga ‘sterling’, apo edhe terma si ‘alto tradimento’ nga ‘high treachery’ etj. Edhe nё vijim

nё shekullin e XIX pjesa mё e madhe e anglicizmave tё huazuara nё gjuhën italiane, ishin tё

fushёs sё politikёs. Kjo ndodhi pasi, sipas studiuesit italian Zolli82, sistemi politik i Anglisё

vlerёsohej shumё nё Itali. Njёkohёsisht edhe revolucioni industrial bёri tё mundur hyrjen e

fjalёve angleze me natyrё teknike dhe ekonomike nё gjuhёn italiane. Madje duhet theksuar

se fjalёt angleze nё kёtё kohё nё gjuhёn italiane nuk pёrshtateshin mё nё italisht por ruanin

formёn e tyre si p.sh leader, budget etj.83 Kjo tendencё e hyrjes sё anglicizmave nё formёn

e tyre origjinale, pa iu pёrshtatur gjuhёs italiane u shtua sё shumti në fundin e shekullit tё

XIX, fillimin e shekullit tё XX. Gjuhёtarë italian vunë re se nё italisht nuk ishte vetёm

gjuha teknike, e cila lidhej me revolucionin industrial, qё pёrbëhej nga shumë anglicizma

por edhe gjuha gazetareske. Kjo e fundit pasi anglishtja shihej si njё gjuhё moderne dhe

media pasqyronte sё shumti kulturёn Anglo-Amerikane pasi edhe mёnyra e jetesёs Anglo-

Amerikane pas Luftёs sё Dytё Botёrore ishte shume e pёlqyer. Pranimi i anglicizmave nё

median italiane vihej re, sikurse edhe sot, edhe nё reklama. Po të bëhet një krahasim i dy

gjuhëve, asaj shqipe dhe italiane përsa i përket ndikimit që gjuha angleze ka pasur tek to,

kuptohet se ndikimi i gjuhës italian nga anglishtja ka qenë më i hershëm se i gjuhës shqipe.

Satu Pirkkalainen84 nё lidhje me anglicizmat nё gjuhёn italiane ka shkruar se disa fjalё

angleze u futёn nё gjuhёn italiane nё shekullin e XIX, por nё vitet 1930, qeveria italiane

nёn diktaturёn e Musolinit, ndoqi njё politikё pastruese, tё heqjes sё tё gjitha fjalёvё tё

81 Pirkkaloinen S., 2002, Anglicisms in Italian language Perche business is business,A study on anglicisms

in Milano Finanza, fq 21 82 Zolli, P., 1977, Le parole straniere, Bolonja, Zanichelli fq 32

83 Fischer R and Pulaczewska H., 2008, Anglicisms in Europe. Linguistic Diversity in a Global Context, UK,

27

84 Pirkkaloinen S., 2002, Anglicisms in Italian language Perchébusiness is business, A study on anglicisms




78

huaja dhe zёvendёsimin e tyre me fjalё italiane. Pёrpjekjet nё kёtё kohё u bёnë edhe pse nё

vitet nё vazhdim ishte e pamundur tё ndalohej futja e fjalёve tё huaja nё italishte, kjo pёr

shkak tё kulturёs Anglo-Amerikane e cila po pёrhapej kudo.

Maria Letizia Mariani nё artikullin e saj ‘Itanglese: Gli anglicismi nel linguaggio

quotidiano85’ shkruan se pёrafёrsisht numri i anglicizmave nё gjuhёn italiane ishte rreth

6000, pjesa mё e madhe e tё cilave hyri nё kёtё gjuhё pas Luftёs sё Dytё Botёrore.

Nё mesin e viteve 1800 me bashkimin e Italisё, u pёrforcua shumё ideja e identitetit

kombёtarё dhe e pasjes sё njё gjuhe unike. Periudha e regjimit fashist u karakterizua nga

njё lёvizje puriste nё gjuhё, pastrimi i italishtes nga fjalё tё huaja dhe veçanёrisht nga ato

angleze si rezultat i marrёdhёnieve armiqёsore mes Italisё dhe aleatёve Ango-Amerikan.

Madje fushata e purizmit çoi deri nё ndёrhyrje ligjore tё cilat kufizonin pёrdorimin e

elementёve tё huaj nё gjuhё, nё gjuhёn e reklamave, nё mbiemra apo edhe emёrtime tё

vendeve. Pёr kёtё arsye u ngrit njё komision i njohur si ‘Regia Accademia d’Italia’86 i cili

ndёrhyri nё procesin e huazimit tё fjalёve tё huaja duke i ndaluar ato apo duke bёrё

zёvendёsimin e vazhdueshёm tё tyre me fjalё italiane.

Nё vitet ’30-’40 njё numёr anglicizmash, kryesisht nё fushёn e sportit u zёvendёsuan nga

fjalё italiane duke krijuar kёshtu fjalё/terma italisht/anglisht pёr tё njejtat kuptime apo

koncepte si pёr shembull: match/partita, corner/angolo etj. Nё vitet 1900 studiues italian

flisnin pёr ‘anglomaninё87’ qё shprehte tёrheqjen e pashmangshme të italianëve ndaj botёs

angleze. Megjithatё nё dekadat e fundit qёndrimi ndaj anglicizmave nё Itali ka ndryshuar.

Fjalёt angleze janё bёrё objekt studimi nga shumё gjuhёtarë dhe leksikografë italian të cilët

i kanё pasqyruar ato nё botimet e fundit tё fjalorёve tё gjuhёs italiane. Pёlqimi dhe tёrheqja

qё ka Italia ndaj botёs angleze, sipas Federico Perotto88 shihet nё hedhjen nё treg tё

paisjeve mё tё fundit si telefonat, i-pad-at, i-pod-at etj qё vitet e fundit kanё ndihmuar sё

shumti nё fushёn e markentingut.

Nё fushёn e telekomunikacionit dhe telemetrisë anglicizmat nё gjuhёn italiane janё studiuar

pasi pёrveç faktit tё pranisё sё dukshme tё tyre nё gjuhёn italiane në këto dy fusha studimi,

anglicizmat kanё gjetur terren edhe në gjuhёn e pёrditshme pёrkrah asaj profesionale.

85 Mariani L M., 2011, Gli anglicismi nel linguaggio quotidiano, fq 3

86 Perotto F.,‘L’inglese nel linguaggio delle telecomunicazioni mobile in Italia’ 2015;14 Akademia e Italise

ishte njё institucion kulturo i cili u inaugurua mё 1929 dhe funksionoi deri mё 1945. Qёllimi i themelimit tё

kёsaj akademie ishte promovimi dhe koordinimi i levizjeve intelektuale italiane ne fushёn e shkencёs, artit e

letёrsisё, ruajtja e karakterit kombёtar si dhe zgjerimin e kёsaj lёvizje dhe pёrcimin e saj pёrtej kufijve

Italian nёpёrmjet pёrkthimit.



88 Perotto F., 2010, L’inglese nel linguaggio delle telecomunicazioni mobile in Italia, fq 15



79

Prania e anglicizmave nё italisht nё fushёn e telekomunikacionit vihet re jo vetёm nё

emёrtime tё zakonshme tё telefonisё por edhe nё shkurtesa si SIM, PIN nё emra tregtarё si

Bluetooth, slogane publicitare (Vodafone, power to you), emra produktesh si (summer

card) etj. Kjo tregon se gjuha angleze pёrveç tё qёnit njё lingua franca dhe ndёrkomёtare,

ёshtё njё mjet komunikimi qё pёrdoret pёr tё pasur njё ndikim shumё tё madh

promocional.

Nё gjuhёn italiane pёrdorimi i anglicizmave shihet jo vetёm nё sferёn e profesionistёve, si

atyre tё telekomunikacionit e informatikёs, por edhe nё media si dhe nё gjuhёn e

pёrditshme tё njerёzve tё zakonshёm. Njё nga arsyet pse kёto terma pёrdorёn gjerёsisht

sipas autorit Federico Perotto89, ёshtё sepse komandat nё menutё apo tastierat e aparaturave

janё nё gjuhёn angleze. Prania e anglicizmave vihet re sё shumti edhe nё shkurtesat e

fushёs sё telekomunikacionit, tё cilat sikurse edhe nё gjuhёt tjera ruajnё formёn e gjuhës

angleze, edhe pse ndodh qё pёrdoruesit jo profesionistë mund tё mos e kenё shumё tё qartё

referuesin semantik nё gjuhёn mёmё. Pёrdorimi i akronime bёhet pёr arsye prakticiteti.

Janё mё tё shpejte e thjeshtё pёr t’u pёrdorur por edhe sepse ato janё ndёrkombёtarisht tё

njohura.

Njё nga aparatët mё tё pasuruar nё anglicizma nё Itali, por jo vetёm, pasi kjo vlen edhe pёr

Shqipёrinё, ёshtё celulari. Kjo pёr shkak se sikurse edhe aparatët tjera moderne si i-pad,

compjuter etj, janё dizenjuar pёr njё treg ndёrkombёtarё. Ndaj dhe emёrtimet e pajisjeve

dhe funksioneve si dhe shёrbimeve tё tyre janё anglisht.

Pasqyrimi i fjalёve me origjinё angleze nё fjalorёt e gjuhёs italiane varet nga shkalla e

pёrthithjes dhe denduria e pёrdorimit tё fjalёs, ashtu sikurse funksionon edhe nё gjuhёt e

tjera. Ndёrsa sa i pёrket termave teknik, Pirkkalainen shkruan se njё pjesё e

konsiderueshme e tyre nuk pasqyrohen nё fjalorёt italian. Kjo jo vetёm si rezultat i tё

qenurit fjalё tё reja, por edhe si rezultat i tё qёnurit terma tё njё fushe tё caktuar e specifike

tё dijes.

Mё poshtё do paraqesim njё listё tё anglicizmave nё gjuhёn italiane.

89 Perotto F., 2010, L’inglese nel linguaggio delle telecomunicazioni mobile in Italia, fq



80

Listё e anglicizmave tё ndeshura nё tekste italisht nё fushёn e telekomunikacionit dhe

telemetrisë.90

Termi italisht Termi anglisht

1 (effetuare il) roaming to roam

2 (technica d’) interrogazione polling

3 anticipazione forwarding

4 banco dati data bank

5 banda larga broadband

6 broadcast broadcast

7 browser (sfogliatore)91 browser

8 buffer buffer

9 bus bus

10 byte byte

11 call center call centre

12 cavo coassiale coaxial cable

13 chat (chiacchierare)92 chat

14 chip (chiavetta) chip

15 clipboard clipboard

16 cluster cluster

17 coockie (biscottini)93 cookie

18 coppia fisica hard copy

19 crack crack

20 cracker cracker

21 demodular demodular

22 demodulare demodulate

90 Shehu I., 2013, Anglicisms in Italian and Albanian language in the field of telecommunication and

informatics,Mediterranean Journal of Social Sciences Vol.4, No.10, Romё fq 689,(e pasuruar me shembuj të

tjerë).

91 Por nuk para pёrdoret, ёshtё njё mundёsi pёrkthimi

92 Nuk pёrdoret nё fakt, mё sё shumti ndeshet fjala ‘chat’

93 http://www.soppelsa.it/glossario-di-informatica-e-telecomunicazioni/



81

23 dial-up dial-up

24 digitale digital

25 dischetti flessibili floppy disc

26 display display

27 dominio domain

28 dominio di collisione collision domain

29 download (scaricamento) download

30 dual band dual band

31 dual mode dual mode

32 encryption encryption

33 ethernet ethernet

34 extranet extranet

35 fibra ottica fibre optics

36 file file

37 firewall firewall

38 flag flag

39 flip-flop flip-flop

40 front office front office

41 hacker hacker

42 hardware hardware

43 helpdisk helpdisk

44 high end high end

45 home banking home banking

46 host host

47 host host

48 inbound inbound

49 input/ (operazione d’) ingresso input

50 interface/ interfaccia interface

51 link link

52 log in log in

53 log-off log-off



82

54 maildriver maildriver

55 modem modem

56 mouse mouse

57 multi-mode multi-mode

58 output output

59 output/emissione/ (operazione d’) uscita output

60 password (parola d’ordine) password

61 peer to peer (da pari a pari) peer to peer

62 personal computer (pc) personal computer (pc)

63 pixel pixel

64 plotter plotter

65 plug-in plug-in

66 puntatore pointer

67 quadband quadband

68 roamer roamer

69 roaming roaming

70 router router

71 server server

72 software software

73 stand by stand by

74 streaming video streaming video

75 switch switch

76 temporizattore clock

77 top up top up

78 touchscreen touchscreen

79 trasmissione transmission

80 trasmissione asinchrona asynchronous transmission

81 twisted pair twisted pair

82 upload upload

83 user ID (nome dell’utente) user ID (username)

84 username (utente) username



83

85 voice dial voice dial

86 voicemail voicemail

87 web web

88 webcam webcam

89 wi-fi wi-fi

90 wireless (rete senza fili) wireless

91 www(ragnatela mondiale) www (world wide web)

Tabela 4

Nё gjuhёn italiane ashtu si nё gjuhёn shqipe ka shpesh pёrdorim tё dysorёve (termit tё

huazuar nga anglishtja dhe termit tё pёrkthyer nё italisht). Ndodh qё pёrshtatjet nё italisht tё

termave tё huazuar nga anaglishtja tё bёhen nёpёrmjet togfjalёshave, nё vend tё pёrshtatjes

me njё term njёfjalёsh. Mё poshtё do paraqesim disa raste tё dysorёve tё ndeshur nё tekstet

e telekomunikacionit dhe telemetrisë nё gjuhёn italine.

Paraqitje e dysorёve nё fushёn e telekomunikacionit nё gjuhёn italine.

Termi i huazuar nё italisht Termi italisht

1 chat chiacchierare

2 chip chiavetta

3 download scaricamento

4 forwarding anticipazione

5 input (operazione d’) ingress

6 interface interfaccia

7 output emissione /(operazione d’) uscita

8 password parola d’ordine

9 peer to peer da pari a pari

10 polling (technica d’) interrogazione

11 user ID nome dell’utente

12 username utente

13 wireless rete senza fili

14 www ragnatela mondiale

Tabela 5



84

II.10 Pёrshtatja e anglicizmave nё gjuhёn italiane

Nё varёsi tё shqiptimit tё anglicizmave nё gjuhёn italiane apo e thёnё ndryshe, nё varёsi tё

pёrshatjes fonetikore, anglicizmat e papёrshtatur nё gjuhёn italiane janё ndarё nё dy grupe.

Nё grupin e parё futen anglicizma tё cilat shqiptohen sipas rregullit fonetikor tё gjuhёs

italiane si bus [bus]. Kёto lloj anglicizmash janё futur sipas Dardano-s94 nё gjuhёn italiane

ndёr dekada nёpёrmjet gjuhёs sё shkruar. Nё grupin e dytё futen anglicizma tё cilat

shqiptohen ndryshe nga grupe tё ndryshёm siç ёshtё rasti i ‘break’ [brejk]/[brєk]. Kryesisht

kёto fjalё kanё fyrё nё gjuhёn italiane pёrmes gjuhёs sё folur.

Kёto ndryshime vijnё qoftё si rezultat i mospёrputhjes sё gёrmёzimit dhe shqiptimit nё

gjuhёn angleze, qoftё si pasoje e ndryshimeve fonetikore mes gjuhёs italiane dhe asaj

angleze. Pёr shembull gjuha italiane nuk e ka zanoren [ә:] ndaj dhe anglicizmat me kёtё

zanore nuk shqiptohen si nё anglisht por zёvendёsohen me [e] e gjuhёs italiane.

Nё lidhje me pёrshtatjen morfologjike mund tё thuhet se sa i pёrket pёrcaktimit tё gjinisё sё

emrave tё huazuar nga anglishtja nё italisht, ajo pёrcaktohet ose nga gjinia natyrore e emrit,

ose nga gjinia e emrit përkatës nё gjuhёn italiane si p.sh il ricevimento- il party95. Nё

gjuhёn italiane gjinitё janё dy, ajo mashkullore dhe femёrore. Anglicizmat tё cilat mbarojnё

me – (t)ion, duke qёnё se janё tё ngjashme me fjalёt italianё qё mbarojnё me –(z)ione, i

pёrkasin gjinisё femёrore. Anglicizmat tё cilat nuk pёrshaten me gjuhёn italiane kryesisht

cilёsohen si emra tё gjinisё mashkullore si ‘lo streaming video, il bus, il hacker, il dominio,

il twisted pair, il firewall’ etj. Pёrshatja nё numёr e anglicizmave nё gjuhёn italiane shpesh

krijon ngatёrresa edhe pse kohёt e fundit po ndiqet njё rrugё e vetme. Rregulli gramatikor

pёr pёrshtatjen nё numёr tё anglicizmave nё këtë gjuhë ёshtё qё ato tё mos ndryshojnё, pra

tё mos marrin prapashtesat e shumёsit si p.sh il bus- i bus, i router, i file etj pa –s (ёn) e

shumёsit.

Njё tjetёr fenomen qё ёshtё vёnё re nё huazimet angleze nё gjuhёn italaine ёshtё ai i

ruajtjes sё kategorisё gramatikore tё fjalёs, qё do tё thotё, nёse huazohet njё fjalё emёr, ajo

mbetet ashtu. Fenomeni tjetёr ёshtё ai i shkurtimit tё togfjalёshave. Nё gjuhё italiane nёse

ndesh fjalёn ‘cocktail’ atёhёrё nёnkupton se bёhёt fjalё pёr togfjalёshin anglez ‘cocktail

party’. Gjithsesi kjo gjë nuk mund tё thuhet pёr togfjalёshat nё terminologji pasi nё kёtё

rast flitet pёr njё gjuhё ekzakte e shkencore e cila nuk lё shumё hapsirё pёr nënkuptime.

Nga shembujt e paraqitur mё lart tё termave angleze nё gjuhёn italiane togfjalёshat janё tё

plota.







85

Pёrshtatja sintaksore e anglicizmave nё gjuhёn italiane shihen nё togfjalёshat qё ato

krijojnё. Kryesisht rendi i fjalёve nё fjali nё togfjalёshat emёror nё gjuhёn italianё ёshtё

emёr+pёrcaktor e mbiemrat vendosen pas kёtyre si nё ‘cavo coassiale, coppia fisica’.

Ndryshe ndodh nё gjuhёn angleze ku mbiemrat vendosen para emrit ‘coaxial cable, hard

copy’ etj.

Ndikimi i anglishtes nё gjuhёt e tjera ёshtё parё gjithmon me njё sy kritik, shpesh ёshtё

akuzuar si njё ‘pushtuese’ apo ‘vrasёse’e gjuhёve tё tjera. Nё italinё e viteve 1800, njё nga

figurat e letёrsisё i cili u shpreh pro gjuhёve tё huaja si dhe adaptimit tё neologjizmave pёr

tё shprehur ide e koncepte tё reja ishte Xhakomo Leopardi96, shkrimtar italian i viteve 1800

stili i tё cilit karakterizohet nga zgjedhje gjuhёsore jo tradicionale.

Nё lidhje me qёndrimet ndaj anglicizmave nё gjuhёn italiane ka shkruar edhe Federico

Perotta. Ai thekson se përsa i pёrket qёndrimit të vetë italianeve ndaj anglicizmave, ka dy tё

tilla. Pёrdoruest e rinj tё pajisjeve elektronike, të telefonave e internetit, janё mё te prirur tё

pёrdorin fjale tё huaja ndёrsa brezi mё i rritur i cili nuk ka qёnё i ekspozuar ndaj pajisjeve

teknologjike moderne ndeshen mё rrallё me fjalё te huaja dhe si rrjedhojё, pёrdorimi nga

ana e tyre e kёtyre fjalёve ёshtё e pakёt.

Disa gjuhёtarё janё tё shqetёsuar pёr numrin e anglicizmave qё kanё hyrё nё gjuhёn italiane

pasi edhe struktura e dy gjuhёve ёshtё e ndryshme nga njёra tjetra dhe hyrja e anglicizmave

ndikon jo vetёm nё fjalor por edhe nё rregullat gjuhёsore tё gjuhёs italiane. Ata

rekomandojnё krijimin e fjalёve e termave tё rinj pёr ato kuptime e koncepte pёr tё cilat

nuk ka barazvlerёs nё gjuhёn italiane ose pёrshatjen e fjalёve/termave tё huaj me strukturёn

e gjuhёs italiane.

Fjalorth pёrqasёs i termave tё telekomunikacionit e telemetrisё nё 4 gjuhё (anglisht-

shqip-italisht-frëngjisht)

Nr Anglisht Shqip Italisht Frengjisht

1 accumulator akumulator accumulatore accumulateur

2 acoustic

calibrator

kalibrator

akustik/tingёllor

calibratore acustico calibreur acoustique

3 acoustic

interferometer

interferometёr

tingёllor

interferometro

acustico

interféromètre

acoustique

4 acoustic

resonance

rezonancё akustike risonanza acustica résonance acoustique

5 acoustic resonator akustik risonatori acustici résonateur acoustique

96 http://www.treccani.it/enciclopedia/giacomo-leopardi_(Enciclopedia-dell'Italiano)/



86

resonator

6 adaptation adaptim adattamento adaptation

7 adapter adaptor adattatore adaptateur

8 address bus adresa bus bus indirizzi bus d’adresse

9 amplitude –

modulated

amplitude a modulazione di

ampiezza

a modulation

d’amplitude

10 analogue plotter ploter analog plotter analogico traceur analogique

11 antistatic antistatik antistatico antistatique

12 approximation aproksimacion approssimazione approximation

13 approximate aproksimativ approsimativo approximatif

14 astable jostabёl astabile astable

15 astable

multivibrator

multivibrator

jostabёl

multivibratore

astabile

multivibrateur astable

16 astatic astatik astatico astatique

17 band bandё banda fréquence

18 band-pass filter filter brezlejimi filtro passa-banda filtre passe-bande

19 bit rate shpeshtёsi nё bit velocita di

transferimento bit

débit binaire

20 bit per inch bite pёr inç bit per pollice bits par pouce

21 bitserial bartje seri e biteve bit seriale en série par bit

22 bus system sistem i busit sistema del bus système de bus

23 batch system sistem i pёrpunimit

grupor

sistema batch traitement par lot

24 biserial biserial biseriale bi sérielle

25 bistable bistabёl bistabile bistable

26 bite bite/ bajt bite byte/ octet

27 disassembler disasembler disassemblatore démontage

28 random access akses i rastësishëm accesso casuale accès sélectif

29 blog blog blog blog

30 bluetooth bluetooth bluetooth bluetooth

31 booster booster booster/amplificator

e

booster/amplificateur

32 booster diode diode booster diodo elevator diode de récupération

33 bootstrap loader bootsrap (ngritje e

sistemit)

programma di

bootstrap

chargeur amorce



87

34 bootstrap

system

sistemi bootstrap sistema di bootstrap système d’amorçages

35 broadband brodband (brez i

gjёrё)

banda larga bande large

36 browse browse

(shfletoj/navigoj)

navigare naviguer

37 buffer buffer (memorie

ndёrlidhёse)

memoria di transito mémoire intermédiaire

38 buffer amortizator amplificatore

separatore

amplificateur

séparateur

39 buffer circuit qarku bufer circuito buffer circuit tampon

40 buffer memory ndermemorie/mem

orie bufer

memoria tampone -mémoire tampon

41 buffering buferim bufferizzazione/mem

orizzazione

mise en mémoire

tampon

42 bus bus bus bus

43 bytecode bajtkod bytecode byte-code

44 CAD CAD CAD CAO (conception

assiste par ordinateur)

45 chip çip (qark i

integruar)

michrochip/chip puce

46 clipboard clipboard

(klipbord)

appunti presse-papiers

47 clock clock (gjenerator i

taktit)

sinchronizzatore horloge

48 cluster cluster (grup/tufё) cluster cluster

49 coaxial cable kabёll koaksial cavo coassiale câble coaxial

50 communications

satellite

satelit komunikimi satellite per

communicazione

satellite de

communication

51 connection koneksion (lidhje)- connessione attaque

52 duplex

connection

lidhje duplekse connessione duplex connexion duplex

53 control bus bus kontrollues

(magjistrale

kontrolluese)

bus di controllo bus de commande

54 cyber bullying cyber bullying ciberbullismo cyber-intimidation

55 data base database (bazё tё

dhёnash)-

base di dati base de données

56 decode dekodoj decodificare décoder



88

57 decoder dekoder decodificatore décodeur

58 decoding (n)- dekodim decodificazione décodage

59 demo demo demo démo

60 demodulation demodulim demodulazione démodulation

61 demodulator demodulator demodulatore démodulateur

62 demodulator

probe

sondё demodulatori - sonde de

démodulateur

63 design dizenjoj progettare projecteur

64 detection detektimi rilevamento détection

65 detection probe sondё detektimi sonde di rilevamento sonde de détection

66 detonator detonator detonatore détonateur

67 dielectric dielektrik dielettrico diélectrique

68 dielectric

constant

konstante

dielektrike

costante dielettrica constant diélectrique

69 digital dixhital/e digitale numérique

70 digital

demodulator

demodulator

dixhital

demodulatore

digitale

démodulateur

numérique

71 discrete

component

komponente

diskrete

componenti discreti composant discret

72 discrete

frequencies

frekuenca diskrete frequenze discrete des fréquences

discrètes

73 dissipation dispersion dissipazione dispersion

74 distortion distorsion distorsione distorsion

75 duplex

connection

lidhje duplekse connesssione duplex connexion duplex

76 duplexer duplekser duplexer duplexeur

77 electric

absorption

absorbim dielektrik assorbimento

dielettrica

absorption

diélectrique

78 e-mail e-mail/postё

elektronike

e-mail/posta

eletronica

courrier

électronique/e-mail

79 emission emision lёshim

(elektronesh)

emisssione émission

80 emission

spectrum

spekter emisioni spettro di emissione spectre d’émission

81 emitter emiter, rrёzatues,

lёshues

emettitore émetteur

82 emitter current rrymё emiteri corrente di courant émetteur



89

emettitore

83 epitaxial epitaksial epitassiale épitaxial

84 epitaxial

transistor

transistor epitaksial transistor epitassiale transistor épitaxial

85 equipotencial ekuipotencial equipotenziale équipotentielle

86 feedback feedback (fidbek) retroazione retour d’informations

87 fibre optics fibёr (fije) optike fibra ottica fibre optique

88 file file/fajl/skedar archivio archives

89 file fajl/file (dosje) file fichier

90 flag flag flag/banderola -

91 flip-flop flip-flop (shilares) flip-flop flip-flop

92 forward forward inoltrare transmettre

93 freephone freephone numero verde numéro de téléphone

gratuit

94 hardware hardware (harduer) hardware matériel, hardware

95 host computer kompjuter host elaboratore ospite ordinateur central

96 i/o bus

controller

- controllore di bus i/o contrôleur de bus e/s

97 impedance impedancё impedanza impédance

98 input buffer bufer hyrёs amplificatore

separatore

amplificateur

séparateur

99 interface interfejs

(ndёrlidhje)

interfaccia interface

100 jamming jamming

(fikatje/shuarje)

inceppamento brouillage

101 laser laser/lazer laser laser

102 mode formё (lёkundjeje) modo modalité

103 modem modem modem modem

104 modular system sistem modular sistema modulare système modulaires

105 octal oktal ottale octal

106 octal system sistemi oktal sistema ottale système octal

107 off-line off-line (jashtё

linje)

off-line (fuori linea) autonome,en diffère

108 on line on line (nё linjё)- in linea, collegato en ligne

109 optical fibres fibra optike fibre ottiche fibres optiques



90

110 optoelectronics optoelektronikё optoelecttronica optoélectronique

111 output buffer bufer dalёs amplificatore

operazionale

amplificateur

opérationnel

112 output data output data (tё

dhёnat dalёse)-

dati di uscita données de sortie

113 pixel piksel pixel pixel

114 plotter analog ploter analog plotter analogico traceur analogique-

115 pointer pointer (pikёzues)- puntatore pointeur

116 polling polling chiamata per

tramettere

interrogation cyclique

117 polling

technique

teknika polling technical

d’interrogazione

technique

d’interrogation

118 port portё porta porte

119 public domain domen publik dominio pubblico domaine publique

120 redundancy redundancё ridondanza redondance

121 resolution rezolucion risoluzione résolution

122 roaming roaming roaming itinérance

123 ROM ROM ROM ROM

124 server server server serveur

125 software software (softuer)- software logiciel

126 tag tag tag tag/ étiquette

127 top-up top-up (rimbushje

elektronike)

top-up recharge

128 trailer trailer parte finale partie finale

129 trap trap trappola piège

130 trap trap salto non

programmato

interruption du

programme

131 truncate cungoj/(shkurtoj) accorciare,troncare tronquer, interrompre

132 update update

(pёrditёsim)-

aggiornare mettre à jour

133 updating update-im,

pёrditёsim

aggiornamento mettre à jour

Tabela 6

KREU III

NDRYSHIMET NË FORMË DHE PËRMBAJTJE TË ANGLICIZMAVE NË

GJUHËN SHQIPE NË FUSHËN E TELEMETRISE DHE INXHINIERISË SË

TELEKOMUNIKACIONIT



92

III.1 Ndryshimet semantike.

Ndryshime semantike nё njё gjuhё ndodhin kur fjalёs/termit i shtohet njё kuptim/koncept i

ri nё njё fushё tё caktuar dije, veçanёrisht e ndikuar nga njё gjuhё tjetёr. Me zhvilllimin e

shoqёrisё dhe teknologjisё zhvillohet dhe gjuha. Ndryshimet kuptimore tё fjalёve/temrave

vihen re si nё leksikun mёmё (tё cilit i bashkёngjitet njё kuptimi i ri apo i huazuar duke

ruajtur fjalёn/termin shqip) ashtu edhe nё leksikun e huazuar. Ndodh qё kuptimi i fjalёve tё

huazuar nuk qёndron i njëjtë gjatё procesit tё huazimit në gjuhёn ku ajo fjalё futet.

Zakonisht fjala huazohet nga njё kontekst i caktuar dhe mё pas ajo zhvillohet nga ana

kuptimore pas huazimit. Ky ndryshim kuptimor bёhet pёr tё dalluar atё fjalё nga fjalё tё

tjera tё sё njёjtёs fushё semantike nё gjuhёn marrёse. Konkretisht termi ‘mi’ nё kompjuter

edhe pse jo shumё i pёrdorur (pasi kryesisht ai zёvendёsohet me termin e huaj ‘maus’)

ёshtё njё term, koncepti i tё cilit ёshtё huazuar nga gjuha angleze ‘mouse’ dhe pёrveç

kuptimit tё pёrgjithshёm, atё tё njё brejtёsi, shpreh njё koncept tё caktuar nё fushёn e

informatikёs. Ky koncept i shprehur me njё term tё caktuar nё anglisht ёshtё huazuar edhe

nё gjuhёn shqipe dhe pёrdoret sipas modelit anglez. Ndaj dhe fjalёt tё cilat mund tё jenё

shumёkuptimёshe nё gjuhёn dhuruese, ruajnё vetёm njё pjesё tё kuptimit pas huazimit nё

gjuhёn marrёse dhe kuptimi i po tё njёjtёs fjalё mund tё jetё i ndryshёm nga njёra gjuhё

marrёse nё tjetrёn, nё varёsi tё kuptimit pёr tё cilёn fjala ёshtё huazuar.

Pёr shembull fjala ‘ordinere’ ёshtё njё fjalё e cila nё gjuhёn angleze ёshtё huazuar nga ajo

frёnge ‘ordinaire’ rreth shekullit tё XV dhe ndryshe nga gjuha frёnge nё tё cilёn kjo fjalё

ka disa kuptime, nё anglisht ajo ka vetёm njё kuptim ‘ i zakonshёm, i thjeshtё’. Nё gjuhёn

frёnge fjala ka disa kuptime (pёrveç koncepteve tё caktuara qё shpreh nё matematikё e

optikё): 1. Nё pёrputhje me rregullat, normal, i zakonshёm, 2. Qё nuk kalon nivelin e

zakonshёm, banal, mediokёr etj. Shqipja, ndryshe nga anglishtja e cila kishte huazuar vetëm

kuptimin e parё tё kёsaj fjalё, ka huazuar pёrveç kuptimit tё parё edhe kuptimin e dytё tё

saj. Nё përkthime, ‘ordinary people’ nё shqip pёrkthehet si ‘njerez tё thjesht, tё zakonshёm.

Por nёse pёrdorim fjalёn ordiner/e, nё gjuhёn e folur nё gjuhёn shqipe, ajo ka njё tjetёr

kuptim pёveç ‘ i thjesht, i zakonshёm’ ose mё saktё njё konotacion pezhorativ ‘i rёndomtë’.

Gjithsesi kjo fjalё edhe e pёrdorur tanimё nё gjuhёn shqipe, nuk ёshtё e pasqyruar nё

fjalorin e gjuhёs shqipe tё 2006-ёs .

Pra flasim pёr ndryshime kuptimor tё fjalёve duke pasur parasysh cilin kuptim tё fjalёs

gjuha marrёse ka huazuar si dhe cilin kuptim tё po tё njёjtёs fjalё ka nevojё njё gjuhё

marrёse tё huazojё.

Ky ndryshim vihet re edhe nё fushёn e terminologjisё. Edhe nё terminologji ka terma tё

cilët pёsojnё ndryshime semantikore, qoftё ngushtim apo zgjerim koncepti. Mё poshtё do

paraqesim fjalё/terma tё cilët kanё pёsuar ndryshime tё konsiderueshme kuptimore/



93

konceptore. Njё shembull i tillё ёshtё dhёnё nga Ferdinand Leka i fjalёs seminar97 tё

huazuar nga latinishtja. Seminarium, seminar nё atё kohё do tё thoshte ‘vend i mbjellё me

farё’ ndёrsa sot ky term përdoret pёr tё shёnuar mёsimin qё zhvillohet nё shkollat e larta ku

studentёt pёrgjigjen e diskutojnë rreth njё teme ose njё veprimi: si p.sh seminar nё

histori/matematike98 si dhe ‘mёsime me grupe specialistёsh nё periudha tё shkurtra pёr

ngritjen profesionale: seminar njёmujor; seminar kombёtar. Kuptimi i dytë i listuar nё

fjalor ёshtё 2.(fet) shkollë qё përgatit priftёrinjtё.

Kёto ndryshime semantikore konsiderohen nё terminologji si njё mёnyrё termformimi.

Fjala kalon nga leksiku i pёrgjithshёm nё atё specifik. Kuptimi specifik qё fjala shpreh nё

njё fushё tё dijes i vesh asaj cilёsitё e termit.

Përsa i pёrket huazimeve terminologjike, dhe veçanёrisht atyre nё fushёn e shkencёs dhe

teknologjisё, ndryshimet kuptimore nuk mund tё jenё kaq tё lira duke qёnё se termi

pёrkufizohet si njёkuptimёsh. Kjo do tё thotё se kemi vetёm njё koncept tё termit tё cilin ne

huazojmё dhe kjo zbatohet pёr çdo gjuhё qё huazon njё term.

Nё telekomunikacion njё pjesё e mirё e fjalёve formohen nga element fjalёformues latinё

apo grekё si telefon, telegraf, sterometri etj. Megjithatë pavarësisht kёtyre elementëve sot

themi se termi si ‘telekonferencё’, ёshtё huazuar nga anglishtja, pasi koncepti qё shpreh ky

term nuk njihej nё periudhёn kur flitej greqishtja e vjetёr apo latinishtja. Ky term qё nё

telekomunikacion do tё thotё ‘mbledhje telefonike mes dy apo me shume pjesëmarrësve, e

cila arrihet nëpërmjet një teknologjie më të zhvilluar sesa një lidhje e thjeshte dy-anëshë

telefonike’, ёshtё krijuar si pasojё e zhvillimeve teknologjike tё viteve tё fundit, edhe pse

baza e saj pёrsёri ka rrёnjё nё greqishten e vjetёr tele- distancё, dhe shёrbimi edhe pse i ri

realizohet nё distancё. Kёshtu bashkё me teknologjinë, ёshtё huazuar edhe termi nga gjuha

ku kanё ndodhur kёto zhvillime.

Njё tjetёr rast pasurimi me kuptime apo koncepte tё reja ёshtё nё gjuhёn shqipe me termin

‘bandё’. Nё fjalorin e gjuhёs shqipe tё 1954 ‘bandё99’ pёrkufizohej :1. Njё togё

muzikantёsh ushtarakё ose civilё muzike, orkestёr. 2. çetё kriminelёsh qё plaçkisin. Nё

Fjalorin e shqipes sё sotme, botim i 1984 ‘bandё100’; pёrkufizohet: 1. Grup muzikantёsh me

vegla fryme; orkestёr frymore kryesisht me vegla prej tunxhi e vegla me goditje. Bandё e

qytetit. Pjesё pёr bandё. 2. Keq. Grup hajdutёsh, plaçkitёsish e kriminelёsh; grup njerёzish

97 Leka F., 1986, “Huazimet dhe ndёrkombёtarizma nё terminologjinё tonë tekniko-shkencore’, Studime

Filologjike viti XL, Akademia e Shkencës e RPSSH, Instituti i Gjuhësisë dhe Letёrsisё, Tiranё, fq 74


Tiranё, fq 953

99 Çipo K , Çabej E, Domi M., 1954, Fjalor I gjuhës shqipe, Instituti I shkencave, Tiranё, fq 27

100 Akademia e Shkencave e RPS tё Shqipёrisё, Instituti i Gjuhёsisё dhe Letёrsisё., 1984, Fjalor i shqipes

sё sotme, Tiranё, fq 57



94

nё pushtet a nё krye tё njё organizate politike etj, qё veprojnё nё dёm tё popullit si

kriminelё a tradhёtarё101. Bandё balliste. Bandё dizertantёsh. Po nё fjalorin e 1984 jepet

pёrsёri fjala bandё por kёtё herё si homonim e qё nё mjekёsi do tё thotё 1. Fashё (në

fushën e mjeksisë). 2. Rrip pёlhure i qёndisur ose sixhadё e vogёl qё varet nё muret e

dhomёs pёr zbukurim. Bandё muri.

Nё botimin e fundit tё fjalorit tё gjuhёs shqipe fjala ‘bandё’ ka dy kuptime atё tё orkestrёs

frymore dhe tё grupit tё hajdutёve. Paralelisht me kёtё jepet edhe homonimi tjetёr i

pёrkufizuar ‘bandё’: 1. Fashё. 2. Sixhade e vogёl qё varet nё murё. Nga tё gjithё

pёrkufizimet e dhёna mё lartё, asnjёra prej tyre nuk na shёrben nё fushёn e

telekomunikacionit (pavarёsisht se nё kёtё rast bёhet fjalё pёr njё term tё fushës,

përkufizimi i të cilit jepet në fjalor terminologjik).

Nё telekomunikacion termi ‘bandё’ ёshtё gjёrёsisht i pёrdorur. Ai ёshtё i huazuar nga

anglishtja ‘band’ dhe nё terminologjinё e telekomunikacionit bandё pёrkufizohet: bandё102

(term i lёnё njёsoj si nё anglisht), brez (dendurie) zone; apo brez frekuencash103. Edhe nё

fjalorin elektronik tё telekomunikacionit104 termi anglez i pёrbёrë ‘bandwidth’ ёshtё

pёrkthyer nё shqip si ‘gjёrёsia e brezit (bandёs), apo nё ‘dual band’ qё pёrdoret nё shqip si

nё variantin anglisht ashtu edhe i përkthyer ‘ banda e dyfishtё’, ‘Ka Band’ e pёrkthyer si

‘banda Ka’(eponimi). Nё kёtё rast flasim pёr njё term, koncepti i tё cilit bёhet i qartё nё

momentin kur dijmё se nё cilën fushë tё dijes pёrdoret duke qёnё se kjo e fundit shёrben si

kontekst nё rastin e terminologjisё. Termi krijon lidhje edhe me fjalё tё tjera nё kёtё fushё

duke shtuar kёshtu kompozitat apo togfjalёshat terminologjikë tё fushёs si: bandё e gjёrё,

bandёlejim, bandёfiltёr, bandё FM, bandё e frekuencave etj.

Nё terminologji ndeshen shpesh edhe eponiminё si nё shembullin e sipёrpёrmendur ‘banda

Ka’ ku eponimi shёrben si njё pёrkufizim nominal. Kryesisht eponimet pёrbёhen nga njё

emёr i pёrveçёm qё nё rastin e sipërpërmendur të telekomunikacionit shёnon njё shpikёs si

p.sh (Nikolsi) dhe nga njё emёr i pёrgjithshёm (radiometёr) nё ‘radiometёr i Nikolsit’. Po

kështu ka edhe raste tё tjera të cilat janë të njohura dhe të përdorura ndërkombëtarisht si:

urё Kelvin-Kelvin bridge, efekt Kelvin- Kelvin effect, prizёm i Nikolit- Nicol prism,

radiometёr i Nikolsit-Nichols radiometer, antenё Yagi- Yagi antenna, urё e Maxwellit-

Maxwell’s bridge, Gjenerator i Gil-Morelit (me fusha frenimi)-Gill-Morrel oscillator,

antenё e Adkokut-aDcock antenna, kodi i Bodit- Baudot code, lakore e Bezierit-Bezier

curve, operator i Bulit-Boolean operator, (variabёl) ndryshore e Bulit- Boolean variable,

101 I botura gjatë realizmit socialist, bien në sy si në përkufizim ashtu edhe shembujt e dhënë gjuha e mbushur

me ideologjizmat e kohës.

102 Tomçini A., 2004, Fjalor Anglisht-Shqip i radioelektronikёs, Tiranё , fq 45

103 Caka N Dika A Rodiqi S., 2005, Dictionary of Informatics English Albanian, Albanian-English,

Prishtinё, fq 35

104 https://www.albtelecom.al/media-kit/Fjalor.pdf



95

çip Kliper- Clipper Chip, kod i Grejit (kod binary)-Grey code, kodi i Millerit-Miller code

etj.

Fjala ‘karakter’ nё fjalorin e gjuhёs shqipe ka tri kuptime. Kuptimi i parё ёshtё ai i tёrёsive

dhe veçorive psikike mё kryesore, qё shfaqen nё veprimtarinё dhe nё sjelljen e njё njeriu nё

shoqёri, kuptimi i dytё ёshtё ai i vetive a karakteristikave dalluese tё diçkaje dhe kuptimi i

tretё, ai specifik i përdorur nё fushёn e artit tё letёrsi ёshtё personazh qё mishёron tipare

thelbёsore tё njё shtrese a klase shoqërore nё njё epokё tё caktuar. Asnjёra prej tri

kuptimeve tё listuara mё lart nuk na shёrben pёr tё pёrkthyer kёtё fjalё nёse e ndeshim nё

fushёn teknike si nё atё tё informatikёs. Shpesh na kёrkohet nё botime tё ndryshme qё tё

mos kalohet numri maksimal i karaktereve tё pёrcaktuara nga botuesit. Nё kёtё rast me

fjalёn ‘karakter’ kuptojmё ‘shenja grafike qoftё ajo shkronjё, numёr apo simbol’. Fjala

‘karakter’ e huazuar nga anglishtja ‘character’ ёshtё terminologjizuar pasi nё fushёn e

informatikёs ajo shpreh konceptin e shkronjave. Pra kemi tё bёjmё nё kёtё rast me huazim

tё termit ‘karakter’ gjerёsisht i pёrdorur si i kёtillё dhe tё kuptimit specifik tё tij. Nё kёtё

fushё tё dijes termi karakter hyn nё marrёdhёnie edhe me fjalё tё tjera duke formuar kёshtu

edhe çerdhe togfjalёshash si karakter alfanumerik, karakter binar, karakter grafik, karakter

i koduar binarisht, karakter i rezervuar, karakter magnetik, karakter optik, karakter pёr

sinkronizim, karakter pёr inç, karakter pёr sekondё105 etj.

Fjala ‘rrjet’ nё fjalorin e gjuhёs shqipe ka tri kuptime: 1. tёrёsi rrugёsh, kanalesh,

pёrçuesish etj qё ndёrlidhen dhe shtrihen nё njё vend tё caktuar; rrjet elektrik, rrjet

ujёsjellёsi 2. Sistem ndёrmarrjesh, institucionesh ose organizmash tё tjerë, qё zhvillojnё njё

veprimtari tё caktuar; rrjeti shkollor, rrjeti i agjentёve, 3. Spec. skemё, rrjeti gjeografik. Nё

fushёn e informatikёs dhe telekomunikacionit kjo fjalё pёrdoret gjerёsisht pёr tё

zёvendёsuar fjalёn e huaj ‘network’ dhe qё nё kёto fusha terminologjizohet pasi nёnkupton

‘rrjet komjuterash’. Ky term hyn nё marrёdhёnie edhe me shumё fjalё tё tjera qoftё tё

fushave tё caktuara tё dijes apo tё pёrgjithshme duke krijuar togfjalёsha tё shumtё nё numёr

si: rrjet autonom, rrjet dixhital i avancuar, rrjet heterogjen, rrjet i distribuimit, rrjet i

komunikimit, rrjet i lirё, rrjet i tё dhёnave, rrjet i telekomunikacionit, rrjet i zgjeruar

kalimtar, rrjet jobllokues, rrjet klient-server, rrjet logjik kombinatorik, rrjet logjik

sekuencial, rrjet me fije optike, rrjet pёr bartjen e tё dhёnave, rrjet pёr transmetimin e tё

dhёnave, rrjet privat virtual etj.

Fjala ‘emision’ ёshtё njё tjetёr fjalё e cila me ndikimin e gjuhёs angleze ёshtё ngritur nё

term. Nё fjalorin e gjuhёs shqipe ajo ka dy kuptimi. Kuptimi i parё ёshtё ai i njё pjese

programi tё radios a tё televizionit (emision i lajmeve). Kuptimi i dytё ёshtё ai i tёrёsisё sё

monedhave e tё kartёmonedhave e pullave tё postёs etj qё vihen menjёherё nё qarkullim.

Kuptimi terminologjik i saj nuk ёshtё i pasqyruar nё fjalorin e pёrgjithshёm tё gjuhёs

shqipe pasi edhe zgjerim nё kuptim qё ka pёsuar fjala ёshtё i mёvonshёm dhe ka ndodhur


Prishtinё, fq 336



96

nёn ndikimin e gjuhёs angleze. Nё telekomunikacion ky term nuk mbart asnjё nga kuptimet

e sipёrmendura pasi ai ka njё kuptim specifik nё kёtё fushё. Nё fjalorёt terminologjikë

termi i huazuar nga anglishtja ‘emission’ ёshtё i pasqyruar nё kёtё formё nё shqip ‘emision’

dhe do tё thotё ‘lёshim i (elektroneve’).

Fjala ‘port’ pёrdoret gjerёsisht nё terminologjinё e telekomunikacionit dhe atё tё

informatikёs megjithatё kuptimi i kёsaj fjale tё terminologjizuar nё kёto fusha nuk ёshtё ai i

pasqyruar nё fjalorin e gjuhёs shqipe, tё njё vendi tё posaçёm nё njё gji deti, ku mund tё

qёndrojnё anijet; i qytetit pranё njё vendi tё tillё. Ky term tashmё i huazuar nga anglishtja

‘port’, pёrdoret me kuptimin e ‘portёs, lidhjes, hyrjes’ dhe krijon njё numёr tё

konsiderueshёm togfjalёshash si; port grafik, port hyrёs-dalёs, port komunikimi, port

paralel, port i shpejt infrared, port paralel dykahёsh, port paralel i avancuar, port pёr

displej, port serial i avancuar, port serik, port serik hyrёs-dalёs, port serik i avancuar, port

vendarritje etj.

Fjala ‘rutinё’ pёrkufizohet nё fjalorin e pёrgjithshёm tё shqipes i ndjekjes sё vazhdueshme e

po asaj rruge pa anjё ndryshim; puna e pёrditshme, zakonisht e mёrzitshme, pa asnjё

ndryshim. Edhe kjo fjalё ёshtё terminologjizuar pasi asaj i ёshtё shtuar njё tjetёr kuptim

specifik, i huazuar nga gjuha angleze nё fushёn e informatikёs dhe pёrdoren edhe nё

telekomunikacion, si degё tё pёrafёrta me njёra tjetrёn. Nё kёtё fushё ajo krijon çerdhe

togfjalёshash dhe kuptimi i termit ёshtё ai i njё nёnprogrami dhe gjendet nё : rutinё aktive,

rutinё asemleri, rutinё diagnostikuese, rutinё e mirёmbajtjes, rutinё e paketimit, rutinё

fiktive, rutinё heuristike (zhbiruese), rutinё hyrёse-dalёse, rutinё e inicializimit, rutinё

interpretuese, rutinё iterative, rutinё objektiv (shёnjestёr,e synuar), rutinё pёr ndreqje,

rutinё specifike, rutinё pёr rinisje automatike, rutinё pёr organizim tё fajlit etj.

Fjala ‘rekord’ pёrdoret gjerёsisht nё gjuhёn shqipe pёr tё treguar arritje tё larta qoftё nё

sport, nё prodhim etj. Kёsaj fjale i ёshtё shtuar edhe njё tjetёr kuptim i huazuar dhe qё

pёrdoret edhe nё gjuhёn e folur. Kuptimi i huazuar i kёsaj fjale, edhe pse jo i pasqyruar nё

fjalorin e gjuhёs shqipe tё 2006, ёshtё ai i regjistrimit tё tё dhёnave. Nё fushёn e

teknologjisё kjo fjalё ёshtё terminologjizuar e madje me tё ёshtё formuar termi rekorder,

duke i shtuar –er nё fund dhe pёrdoret me kuptimin regjistrues. Ndaj dhe nё literaturёn e

shkruar ndeshim rekorder, rekorder dixhital, rekorder i tё dhёnave dixhitale etj.

III.2 Njëkuptimësia/Shumёkuptimёsia nё terminologji.

Nё gjuhёn e pёrgjithshme shumёkuptimёsia, sinonimia, antonimia janё tё zakonshme pasi

ato shёrbejnё pёr gjuhёn si mjete shprehёse, saktёsuese e pasuruese tё kuptimit.

Shumёkuptimёsinё dhe sinoniminё studiuesit e shohin si rezultat tё zhvillimit semantik tё

vazhdueshёm tё shenjёs gjuhёsore pra fjalёs, e cila ka aftёsinё pёr tu zhvilluar nё kohё gjatё

pёrdorimit. Ndryshe ndodh nё fushёn e terminologjisё, ku shenja nuk zhvillohet

semantikisht kur flasim pёr tё njёjtёn fushё dije. Nё terminologji termi karakterizohet nga



97

njёkuptimёsia (brenda njё fushe dije) dhe për rrjedhoje tipare si shumёkuptimёsia nuk janё

shumё tё pranueshme nё kёtё sistem.

Termat tё cilët shprehin mё shumё se njё koncept veçohen si tё tillё nё njё fushё tё caktuar

dije si pikё106 (matematikё)- pikё (gjuh.) – pikё (telegr.). Shpesh ajo çfarё vjen nё ndihmё tё

dallimit tё termit nga njёsi tё tjera tё leksikut janё togfjalёshat. Kjo ndodh mё sё shumti nё

rastet kur fjala e marrё mё vete nuk shpreh njё kuptim tё mirёfilltё dhe tё pёrcaktuar

terminologjik. Kёshtu nёse qёndrojmё tek i njёjti shembull, fjala pikë, nё fizikё nuk shpreh

njё koncept tё qartё dhe tё mёvetёsishёm. Koncepti i saj terminologjik del i kristalizuar nё

fushёn e fizikёs nё togfjalёshin si pikё shkrirje107, pikё vlimi’, koncepti nё fizik i sё cilёs

ёshtё ‘cak deri kur arrin njё proces’. Nё gjuhёn e pёrgjithshme shumёkuptimёsia tregon

zhvillim dhe rritje tё gjuhёs, ndёrsa nё fushёn e terminologjisё ajo nuk shёnon gjё tjetёr

pёrveç pasaktёsisё, sa kohё qё flasim pёr shumёkuptimёsi brenda njё fushe tё caktuar dije.

Dallimi mes termit ‘bandё’ nё telekomunikacion nga termi bandё nё fusha tё tjera tё dijes

si dhe nga fjala ‘bandё’ arrihet nёpёrmjet kёtyre dy hapa. Sё pari kuptimi i termit bёhet i

qartё nё momentin kur dime se nё çfarё fushe tё dijes e ndeshim kёtё term. Duke ditur

fushёn e pёrdorimit tё tij kemi mundёsi t’i referohemi qoftё fjalorёve tё pёrgjithshёm apo

atyre terminologjik. Konkretisht nёse pёrdorim ‘bandё’ nё telekomunikacion, nga

konsultimet nё fjalor terminologjik kuptojmë se bёhet fjalё pёr ‘brez frekuencash’ apo brez

zonё (dendurie), tё njohura nga specialistёt e fushёs, dhe nuk flasim pёr kuptimin tjetёr

terminologjik tё fjalёs nё fushёn e muzikёs qё ёshtё ‘orkestёr frymore’. Pёrveç pёrcaktimit

tё fushёs sё dijes, janё edhe lidhjet e pёrhershme qё ka ky term me fjalё tё tjera duke

pёrbёrё kёshtu kompozita apo togfjalёsha, tё cilët e bёjnё mё tё qartё kuptimin

terminologjik tё fushёs sё caktuar. Kёshtu nё telekomunikacion termi bandё pёrdoret

gjёrёsisht si bandё e gjёrё, bandёlejim, bandёfilter etj.

Qёllimi i pёrdorimit tё termave si shprehёs tё njё koncepti special, ёshtё qё tё jemi sa mё tё

saktё nё tё shprehur dhe pёrcjelljen e mesazhit. Nё punimin e Hëna Pashos, thuhet se

terminologjia duke qënë pjesё e leksikut tё pёrgjithshёm, nuk mund tё ruhet nga procesi i

zhvillimit dhe saktёsimit tё saj. Kjo lё tё nёnkuptohet se edhe nё terminologji ka raste tё

rradha tё shfaqjes sё shumёkuptimёsisё dhe sinonimisё, gjë pёr tё cilёn nuk biem dakort,

duke qёnё tё mendimit se njё nga tiparet themelore dalluese tё termit nga fjala ёshtё

njёkuptimёsia e tij. Kemi pёrdorim tё sё njёjtёs fjalё me kuptime tё ndryshme e specifike

nё fusha tё ndryshme e cila pёr çdo fushё dije pёrbёn term. Mendojmё se nё fushёn e

terminologjisё ka shumёkuptimёsi nё degё tё ndryshme brenda tё njёjtёs disiplinё. Nё

terminologji flitet pёr koncepte tё ndryshme tё tё njёjtit term por i pёrdorur nё fusha tё

ndryshme tё dijes.





98

Nuk mund tё ketё shumёkuptimёsi brenda njё fushe dije pasi edhe po tё marim pёr

shembull rastin e ‘bёrrylit’, funksioni i tё cilit ёshtё lidhja e dy pjesёve tё tjera qoftё nё

bёrryl njeriu, bёrryl tubi etj, termat ndryshojnё nga njёri tjetri duke qёnё se nё njё rast flitet

pёr lidhje tё pjesёve tё trupit (ku edhe vetё mjetet si dhe mёnyra e lidhjes ёshtё e ndryshme

nga lidhjet tjera siç p.sh tek tubat) nё rastin tjetёr flitet pёr lidhje tubash tё cilat tё marra mё

vete nuk shprehin tё njёjtin koncept. Pёrfytyrimi vizual i yni kur pёrdoret termi ‘bёrryl’ nё

dy fushat e ndryshme nuk ёshtё i njёjtё. Ndaj dhe fusha e pёrdorimit si dhe elementёt e tjerё

gjuhёsorё janё elementë ndihmues nё pёrcaktimin e termit si dhe nё dallimin e konceptit qё

ai shpreh nё fusha tё ndryshme tё dijes.

III.3 Sinonimia

Pёrsa i pёrket sinonimisё nё fushёn e terminologjisё sё telekomunikacionit mund tё thuhet

ajo nuk ёshtё shumё e mirёpritur, sikurse nuk ёshtё e mirёpritur edhe kur flasim pёr

terminologjinё nё pёrgjithёsi. Megjithatё pavarёsisht se nё punimet teorike sinonimia nё

terminologji pёrjashtohet, nё praktikë, nё fushёn e telekomunikacionit, sinonimia ёshtё e

pranishme nё raste tё caktuara. Kjo ёshtё kryesisht e dukshme nё fjalorёt terminologjik

dygjuhёsh kur kemi shqipёrim tё termave tё huaj. Pёr shembull nё fjalorin e

radioelektronikёs, termi ‘buffer’ shqipёrohet ‘amortizator, fikatёs, qetёsues, zbutёs,

dobёsues, demfer’. Autori i fjalorit shpjegon pёr pёrdoruesit qё nё krye tё fjalorit se

kuptimet e pёrafёrta dhe sinonimet ndahen me presje, siç ёshtё rasti i termit tё shqipёruar

mё sipёr. Duhet theksuar se prania e kёtyre sinonimeve nё telekomunikacion nё gjuhёn

shqipe vjen si rezultat i mungesёs sё standardizimit tё terminologjisё sё fushёs nё fjalё nga

organe të veçanta qё duhet tё merren me standardizimin e terminologjisё nё mёnyrё qё tё

shmangen sinonimitё tё cilat mund tё çojnё nё ngatёrrim, keqkuptim dhe pёrdorim jo tё

drejtё tё termave.

Rastet tё tjera tё shfaqjes sё sinonimisё nё terminologji janё ato tё pёrdorimit tё termit tё

huaj nё vend tё atij shqiptarë. Kjo sinonimi ёshtё cilёsuar si sinonimi absolute108. Nё kёtё

rast kemi emёrtim tё tё njёjtit koncept me dy terma tё ndryshёm, njёri me burim nga

shqipja dhe tjetri me burim tё huaj. Pёr njё kompjuter qё mund ta marrim me vete, nё shqip

pёrdorim termin e huaj ‘portabёl’ dhe atё shqip ‘i bartshёm’. Tё dy kёto terma shprehin tё

njёjtin koncept. Raste tё tjera dysorёsh nё terminologji janё ‘detektor-zbulor’, ‘wireless- pa

tel’ apo edhe nё togfalёsha si ‘zbulor drejtvizor- detektor linear’, shtrembёrim drejtvizor-

distorsion linear’ etj. Gjithsesi nё fusha ekzakte tё shkencёs ku terminologjia ёshtё e

standardizuar, sinonimia pranohet me vёshtirёsi. Mё sё shumti rastet e sinonimisё ndeshen

nё fusha si ajo politike, ekonomike etj si nё rastin e garanci - dorёzanёs, internacionale-

ndёrkombёtare, bilateral-dypalёshe, nacionale-kombёtare, lokale-vendore, legale-ligjore,

elektorale-zgjedhore, distributor-shpёrndarёs etj.




99

III.4 Ndryshimet në strukturë

4.1 Pёrshtatja e anglicizmave nё gjuhёn shqipe.

Fjalёt e huaja qё futen nё gjuhёn shqipe nё ditёt e sotme herё pёrshaten me tё, herё jo, si

nga ana gramatikore (kryesisht tek kategoria e gjinisë tek emrat dhe mbiemrat) ashtu edhe

nga ana fonetike. Sot pёrsa i pёrket pёrshtatjes fonetikore tё fjalёve angleze, nuk mund tё

flitet pёr pёrshtatje plotёsisht tё tyre nё shqipe pasi rastet tregojnё qё njё numёr i

konsiderueshёm i fjalёve nuk pёrshtaten. Konkretisht nё telekomunikacion ka terma tё cilët

kanё ruajtur formёn e tyre tё gjuhёs nga ku janё huazuar që nё rastin tonё është gjuha

angleze, si në roaming, chat, wireless, wi-fi, broadband etj. Pёr shkak tё mungesёs sё

standardizimit tё terminologjisё nё kёtё fushё, ka njё kakofoni pёrdorimi tё termave. Thёnё

kjo pasi shpesh termat e huaj nё literaturёn e shkruar nё shqip i ndeshim edhe nё dy forma:

nё formёn e pandryshuar nga gjuha burimore, ashtu edhe nё formёn kur termi ёshtё

pёrshtatur me sistemin fonetikor tё shqipes (pёr të mos kaluar edhe nё raste tё shqipёrimit

tё termit qё çojnё nё tresorё). Raste tё tilla kemi maus-mouse, bafer-buffer, softuer-

software, harduer- hardware etj.

Njё numri tё madh emrash tё huazuara nё gjuhёn shqipe u vishet gjinia gramatikore edhe

pse nё gjuhёn angleze emrat nuk kanё kategori gramatikore tё gjinisё. Kur futen nё gjuhёn

shqipe, gjinia e tyre kryesisht pёrcaktohet pёr nga tingulli fundor i emrit anglez nё njenjёs.

Pёr shembull pёr emrin kompjuter-kompjuteri, ring- ringu, roaming-roamingu (meqёnёse

ky emёr mbaron me bashkёtingёllore, merr gjininё mashkullore), taksi- taksia, disonancё-

disonanca, databazё-databaza (meqёnёse emri mbaron me zanore, merr nё gjuhёn shqipe

gjininё femёrore) etj. Megjithatё ka dhe shumё pёrjashtime, qё do tё thotё se jo çdo emёr

anglez qё hyn nё shqipe pёrshtatet. Ka edhe shumё emra qё nuk pёrshtaten dhe qёndrojnё

tё pandryshuar si: derbi, hobi, peni109. Nёse kёto emra do ti nёnshtroheshit ndryshimit

atёherё do tё ndryshonin nё derbi-a, hobi-a, peni-a etj meqёnёse mbarojnё me zanore.

Rast i veçantё pёrshtatje ёshtё ai i fjalёs biznesmen, e huazuar nga anglishtja businessman.

Kur kjo fjalё pёrdoret pёr gjininё femёrore nё gjuhёn shqipe, themi biznesmen-e

(biznesmeni-a) duke i shtuar e-nё e gjinisё femёrore dhe duke e mbajtur emrin e huazuar

njёsoj (qё i referohet gjinisё maskullore) nё vend qё tё huazojmё fjalёn angleze

businesswoman qё pёrdoret pёr gjininё femёrore.

Pёrshtatjet sintaksore nё terminologji mund tё vihen re nё togfjalёshat qё termat krijojnё

qoftё me terma tё tjerё apo me fjalё tё leksikut tё përgjithshёm. Nё pёrkthime nga

109 Pasho H., 2005, Terminologjia e ekonomisё nё gjuhёn shqipe, nga Rilindja nё vitet ’80 tё shek.XIX’,

Tiranё, fq



100

anglishtja nё shqip vihen re struktura tё anglishtes nё formimin e fjalive nё shqip,

megjithatё mund tё themi se rendi i fjalёve dhe stuktura nuk janё ndikuar nga anglishtja sa

kohë edhe dy gjuhёt janё strukturalisht tё ndryshme (analitike-sintetike). Rendi i fjalёve nё

fjali nё gjuhёn shqipe ndryshon nga ai nё gjuhёn angleze. Nёse vёrejmё pozicionimin e

mbiemrit nё togfjalshat me element tё huazuar nga gjuha angleze, dallojmё ndryshim nё

vendosjen e tyre. Nё togfjalёshat nё gjuhёn shqipe, edhe pse tё ndikuar dhe tё formuar me

elementё nga gjuha angleze, mbiemri qёndron pas emrit. Nё togfjalёsha si ‘emision

elektronik’ kemi vendosje ndryshe tё fjalёve nga çfarё janё nё anglisht ‘electronic

emission’, kjo pasi nё shqip mbiemri vendoset pas emrit. Raste tё tilla ka shumё si nё :

displej elektroluminishent- electroluminescent display; kesh elektronik- electronic cash;

komponent elektronik- electronic component; logjikё me emiter tё çiftuar- emitter-coupled

logic; aritmetike modulare-modular arithmetic; memorie e buferuar- buffered memory,

convertitor/invertitor induktiv- inductive transducer, adresё virtuale- virtual address,

impedancё hyrje- input impedance etj.

Termi broadband110, në gjuhën e përdorur nga kompanitë telefonike në Shqipëri, nuk

gjendet asnjëherë e shkruar ‘brodbend’, pra ti nënshtrohet sistemit fonetik të gjuhës shqipe,

por ka ruajtur atë anglez. Ndërsa përsa i përket sistemit morfologjik, kjo fjalë i nënnshtrohet

sistemit morfologjik shqip, broadband-it, broadband-in duke marrё mbaresat e lakimit tё

emrit si dhe gjininё gramatikore qё nё rastin tonё ёshtё ajo femёrore. Megjithatё termit

‘broadband’ në fjalorin e A. Tomçinit është shqipëruar si ‘diapason i gjërë, brez i gjërë111’.

Roaming- nuk shkruhet ‘roming’, ashtu siç lexohet në shqip, por ‘roaming’, duke ruajtur

vlerën fonetikore angleze. Për nga ana morfologjike, kjo fjalë përshtatet me atë shqipe duke

marrё gjininё gramatikore nё varёsi tё mbaresës. Meqёnёse termi ‘roaming’ mbaron me

bashkёtingёllore, atёherё ai nё shqip i pёrket gjinisё mashkullore pra kemi roaming-u,

roaming-ut etj. Shqipërimi i këtij termi, edhe pse jo i përdorur nga kompanitë telefonike

është ‘baritje’.

Termi on-line, i shqipëruar ‘në linjë’ nuk gjendet në gjuhën e shkruar të telekomunikacionit

‘on lajn’ ashtu sikurse shqiptohet, por on-line. Termi chat, shkruhet kështu e jo çat. Ky

term përdoret shpesh nga jo specialistët edhe si folje chat-oj, duke i shtuar prapashtesën

foljore –oj të mënyrës dëftore, apo prapashtesën –osh, të chat-osh, të mënyrës lidhore e

ndikuar nga folja në anglisht to chat, chatting. Pra futet në gjuhën shqipe si një formë

eptimore. Ndryshe ndeshen disa terma të tjerë të ardhur nga anglishtja në gjuhën shqipe.

Për shembull, megabajt, shpesh i nënshtrohet sistemit fonetikor të shqipes, megjithëse është

një term anglez dhe në këtë gjuhë shkruhet ndryshe ‘megabite’. Termi ‘ploter’ në shqip

110 Shehu I., 2013, Vёshtrimi i anglicizmave nё gjuhёn shqipe. (Rast studimor: Anglicizmat nё gjuhёn e


profesionit, Gjuhё e traditёs, UT, FGJH, Tiranё, fq 127

111 Tomcini A., 2004, Fjalor Anglisht-Shqip i radioelektronikёs, Tiranё, fq 58



101

shkruhet me një ‘t’ e jo me dy ‘tt’ si në gjuhën angleze. Pra ka raste tё përshtatje fonetikore

tё termave tё huazuar.

Përsa i përket shkurtesave, mund të themi se ato qëndrojnë njësoj në të dyja gjuhët. Për

shembull shkurtesa MB për termin ‘megabite’ është e njëjtë si në shqip ashtu edhe në

anglisht MB. Përdoret shkurtesa IM- për ‘instant message’ dhe jo MM për ndoshta ‘mesazh

i menjëhershëm’, SMS- shkurtesë e ‘short message service’ në vend të ndoshta SHMSH për

‘shërbimi i mesazheve të shkurtra’ etj. Pra shkurtesat ruhen dhe përdoren ashtu siç janë në

gjuhën angleze duke qënë se edhe në tekstet tekniko-shkencore në mbarë botën qëndrojnë

po kështu. Pёrgjithёsisht sa i pёrket shkrurtesave ato ruhen njёsoj nё çdo gjuhё pёr tё

lehtёsuar komunikimin dhe kuptimin ndёrshtetas.

III.5 Termat nё planin fjalëformues

Terminologjia edhe pse njё degё mё vete nё gjuhёsi, funksionon brenda gjuhёs sё

pёrgjithshme letrare. Si e tillë sistemi fjalëformues i saj ёshtё i ngjashëm me atё tё gjuhёs sё

përgjithshme. Gjithsesi pёr nga burimi i formimit tё termave do tё dallonim: 1.Formimi i

termave tё njё fushe specifike nga termat e fushave tё tjera tё përafërta me tё112. 2.

Huazimet nga gjuhёt e tjera.

Nё grupimin e parë vlen tё pёrmenden termat e formuar nga terma tё fushave tё tjera tё

ngjashme si p.sh operacion nё mjekёsi, dhe operacion (banker, financiar) nё ekonomi.

Konkretisht nё fushёn e inxhinierisё sё telekomunikacionit vihet re se nё formimin e

termave nё kёtё fushё kanё luajtur njё rol tё rёndёsishёm edhe terma nga fusha tё tjera tё

shkencёs tё pёrafёrta me tё siç ёshtё ajo e elektronikës apo informatikës. Megjithatё termi

merr vlerёn e tij nё momentin kur ka njё diferencim kuptimor nё fushёn specifike.

Siç u pёrmend mё lart, njё tjetёr burim i rёndёsishёm pёr formimin e termave nё njё fushё

dije ёshtё huazimi. Kёtu kemi tё bёjmё me huazim tё fjalёs bashkё me kuptimin e ri

specifik pёr fushёn por jo vetёm. Kemi edhe raste tё huazimeve semantike, kur fjala

ekziston nё gjuhёn shqipe por asaj i vishet njё tjetёr kuptim i huajtur nga njё gjuhё e huaj

dhe qё shёrben pёr tё bёrё dallimin dhe pёr tё shprehur konceptin e ri nё njё fushё tё

caktuar.


Tiranё, fq 96



102

Mёnyrat e formimit tё termave janё po ato mënyra tё formimit tё fjalëve nё gjuhën letrare

tё pёrgjithshme, por me veçoritё e tyre. Ndёr mёnyrat kryesore tё formimit tё termave tё

zbatueshme dhe tё prekshme edhe nё terminologjinë e telekomunikacionit janё:

a) mёnyra morfologjike me ndajshtimin (fjalё tё prejardhura), kompozita

b) mёnyra semantike (huazimet semantikore ose terminologjizim i fjalёve tё leksikut tё

pёrgjithshёm)

c) mёnyra sintaksore (togfjalёshat terminologjikё)

a) Me mёnyrёn morfologjike me ndajshtim nёnkuptojmë formimin e termave me anё tё

parashtesave, prapashtesave ku shpesh ka kombinim tё temёs sё huaj me ndajshtim tё

shqipes apo anasjelltas, temë e shqipes mё ndajshtim tё huaj si: temё e huaj+ndajshtesё

shqip nё: jorentabёl, i likuidueshёm113; temё shqip + ndajshtesё e huazuar nё zonal,

blegtoral114; temё ndёrkombёtare+ ndajshtesё shqip si nё eksportim, amortizim; temё

shqipe+ ndajshtesё ndёrkombёtare denatyrim (i kostos), superpopullsi etj. Gjithashtu nё

kёtё kategori futet edhe formini i termave me kompozim, ku jepen kompozitat kёpujore si

hyrje-dalje, shit-blerje; dhe kompozitat pёrcaktore urdhёrxhirimi, huadhёnie,

dёmshpёrblimi etj. Mё poshtё do ketё shtjellim tё mёtejshёm tё kёsaj mёnyre

fjalё/termformimi nё fushёn e telekomunikacionit.

b)Mёnyrё e dytё e formimit tё termavё ёshtё mёnyra semantike kur fjalёs sё pёrgjithshme

ekzistuese nё gjuhёn shqipe i shtohet njё tjetёr kuptim ‘i specializuar’ pёr t’iu pёrgjigjur

zhvillimit tё shkencës dhe teknologjisë, e pёr tё emёrtuar kёshtu njё koncept tё ri.

Siç ёshtё fjala ‘mi’ e cila sot edhe pse jo shumё e përdorur nё informatikё, ёshtё njё fjalё qё

ka tjetёr kuptim nga ai i kafshёs ; gjitar i vogёl brejtёs, me qime tё buta e tё pёrhime dhe

me bisht tё gjatё, qё gjuhet nga macet115, duke marrё kёshtu vlerat e njё termi nё fushёn e

informatikёs. Nё fjalorin e gjuhёs shqipe jepet edhe kuptimi i dytё: 2. Kompj. Miush, maus.

Siç shihet pёrveç mos pasjes sё njё sqarimi, pasi kuptimi terminologjik gjendet nё fjalorёt

terminologjikë shpjegues tё fushёs, kemi edhe termin anglez tё shkruar sipas sistemit grafik

tё shqipes /maus/, e jo ‘mouse’. Njёkohёsisht edhe në fjalorin e informatikёs anglisht-shqip,

shqip-anglisht, varianti shqip i termit ‘mouse’ jepet kёshtu: 1. mi [maus]116. Pra bëhet fjalё

pёr njё kuptim tё ri qё i vishet nё njё fushё tё caktuar fjalёs ekzistuese nё gjuhёn e


Tiranё, fq 108.


Tiranё, fq 108-110


Tiranё, fq 627

116 Caka N Dika A Rodiqi S., 2005, Dictionary of Informatics English Albanian, Albanian-English, Prishtinё

178



103

përgjithshme shqipe, edhe pse si model ёshtё i kopjuar nga gjuha angleze, pasi edhe vetё nё

kёtё gjuhё, kjo fjalё ka dy kuptime, atё tё pёrgjithshёm dhe njё kuptim tjetёr i fjalёs-term

qё ajo merr e pёrdorur nё fushёn e informatikёs117

Rast tjetёr tё huazimit semantikore kemi nё fjalёn ‘tastierё’. Ndёr vite kuptimi i kёsaj fjale

ёshtё pasuruar. Po tё shohim pёrkufizimin e saj nё fjalorin e gjuhёs shqie tё 1954 fjala

pёrkufizohet kёshtu: (muz) pjesё e pjanos a e fizarmonikёs, qё pёrbёhet nga njё rradhё

kleçkash tё drunjta e tё vendosura me fildish, tё cilave u mёshojmё me gishtёrinj kur duam

ti biem veglёs’)118. Nё fjalorin e shqipes sё sotme fjala paraqitet me dy kuptime, pёrveç

kuptimit terminologjik tё pёrdorur nё muzikё, ajo ka njё tjetёr kuptim nё teknologji ‘tёrёsia

e tasteve nё njё makinё shtypi a tipografike, nё njё aparat, nё njё pajisje etj’119. Siç shihet

nga krahasimi i paraqitjes sё fjalёs nё dy fjalorёt e pёrmendur, ajo ёshtё pasuruar me njё

tjetёr kuptim dhe që sot nё fushёn e informatikёs ёshtё gjerёsisht e pёrdorur, tastier e

kompjuterit etj.

Po tё vёzhgojmё fjalёn ‘rekord’ nё fjalorёt e gjuhёs shqipe ndёr vite, do vёrejme se edhe

kjo fjalё ёshtё pasuruar semantikisht. Nё fjlorin e 1954 dhe nё atё tё 1984 nё mёnyrё tё

pёrmbledhur fjala ka kuptimin e ‘rezultateve maksimale tё arritura’. Sot kjo fjalё pёrdoret

gjerёsisht nё fushёn e informatikёs por edhe nё gjuhёn e folur kuptimi i sё cilёs ёshtё ‘

regjistrim, dokumentim me shkrim’. Madje ajo përdoret edhe si folje rekordoj, rekorduar-

regjistroj, tё regjistruara.

c) Mёnyra sintaksore e formimit tё fjalёve/termave. Kёtu kemi parasysh togfjalёshat tё cilat

ndahen nё togfjalёsha tё lirё dhe togfjalёsh tё qёndrueshёm. Sa i pёket shtjellimit tё

mёtejshёm tё mёnyrёs sintaksore tё fjalё/termformimimit, do ketё nё vazhdim tё punimit.

Ndёr mёnyra termformuese nё terminologjinё e telekomunikacionit, do tё veçonim

mёnyrёn me prejardhje qoftё parashtesore, ku fjalёt e reja formohen me anё tё

parashtesave, qoftё prapashtesore, ku fjalёt e reja formohen me anё tё prapashtesave.

Termat e rinj qё pёrftohen nga bashkimi i temёs bazё me mjetet termformuese e pasurojnё

akoma mё shumё terminologjinё Ndёr dy tё sipёrpermendurat mund tё thuhet se

prapashtesimi nё gjuhёn shqipe ёshtё shumё mё prodhimtare. Prapashtesat e shqipes janё

mё tё shumta nё numёr se parashtesat e njёkohёsisht edhe kuptimet e tyre janё mё tё

shumta nё krahasim me ato tё parashtesave. Ndёr parashtesat e prapashtesat e gjuhёs shqipe

janё futur edhe shumё tё tilla tё huaja tё cilat pёrdoren gjerёsisht nё terminologjinё tekniko-

117 Marrё nga Oxford Advanced Learners Dictionary, ‘mouse’- (often in compounds) an animal like a small

rat with a long thin tail. There many different types of mouse. 2. (computing) a small device that is moved by

hand across a surface to control the movement of a CURSOR on a computer screen. It has buttons on it to

enter commands, pg 760.

118 Çipo K , Çabej E, Domi M., 1954, Fjalor i gjuhës shqipe, Instituti i shkencave, Tiranё fq 556

119 Akademia e Shkencave e RPS tё Shqipёrisё, Instituti i Gjuhёsisё dhe Letёrsisё., 1984, Fjalor i shqipes

sё sotme, Tiranё fq 1075



104

shkencore. Kёto ndajshtesa nuk hyjnё mё vetё nё gjuhёn shqipe, por bashkё me fjalёt qё

formohen prej tyre. Qё do tё thotё se nuk huazohet vetёm prapashtesa apo parashtesa por

edhe termi tё cilit i bashkangjiten.

III.6 Mёnyra morfologjike e termformimit.

Njё nga mekanizmat e formimit tё fjalёve nё gjuhёn shqipe ёshtё nёpёrmjet ndajshtesave

(parashtesave-prapashtesave). Nga krahasimi i bёrё i të dyja formave ёshtё vёnё re se

parashtesimi zё njё vend mё tё vogёl pёrsa i pёrket formimit tё fjalёve mё ndajshtim, nё

krahasim me prapashtesimin. Ajo çfarë dallon parashtesat nga prapashtesat, pёrveç

vendosjes sё tyre nё fjalё, ёshtё edhe fakti se parashtesat, ndryshe nga prapashtesat nuk i

sjellin ndryshim fjalёs lidhur me pёrkatёsin e kёsaj tё fundit nё ndonjё pjesё tjetёr tё

ligjёratёs. Njё shembull tё ndryshimit tё kategorisё leksiko-gramatikore e sjell Enver Hysa

si mё poshtё me fjalёn ‘lirё’120: i lirё, liroj, çliroj, dhe çlirim. i lirё ёshtё njё mbiemёr i

nyjshёm tё cilit po ti shtojmё prarapashtesёn –o do krijonim njё njёsi tё re leksikore liroj e

zgjedhuar nё vetёn e pare (kemi ndryshim tё kategorisё leksiko-gramatikore nga mbiemёr

nё folje). Nëse i shtojmë njёsisё liroj parashtesёn ç- çliroj, nuk kemi ndryshim tё kategorisё

leksikore pasi njёsia mbetёt nё kategorinë leksiko-gramatikore tё foljes. Po tё vazhdojmё e

ti shtojmё njёsisё çliroj prapashtesёn –im do ta kalojmё fjalёn nga klasa e foljes nё klasёn e

emrave. Pra prapashtesat dallojnё nga parashtesat edhe nga aftёsia qё ato kanё pёr tё

formuar fjalё qё i pёrkasin njё kategorie leksiko-gramatikore të ndryshme nga baza apo

tema.

6.1 Parashtesat nё terminologjinё e telekomunikacionit dhe telemetrisё

Parashtesё quhet ajo morfemё fjalёformuese qё nё pёrbёrjen e fjalёformёs qёndron para

rrёnjёs121. Ndryshe mund ta pёrkufizojmë si ndajshtesё qё vihet para rrёnjёs a para temёs sё

njё fjale pёr tё formuar njё fjalё tё re.

Nё listёn e parashtesave prodhimtare nё leksikun terminologjik tё gjuhёs shqipe do tё

paraqesim: anti-, de-, bashkё-, mbi-, super-, anti-, vetё-, kiber-, nano-, pa-, a-, mono-,

trans-, termo-, ultra-, multi-, poli-, jo-, kundёr- etj.

Parashtesa anti- ёshtё patashtesë me burim grek dhe nё gjuhёn shqipe pёrdoret para emrave

e mbiemrave pёr tё dhёnё kuptimin e kundёrshtisё e armiqsisё. Ajo ka funksion tё

ngjashёm me parashtesën shqip kundёr-. Shembuj përdorimi nё gjuhёn e përgjithshme

120 Hysa E., 2004, Formimi i emrave me ndajshtesa nё gjuhёn shqipe, Tiranё , fq 41

121 Akademia e Shkencave e Shqipёrisё, Instituti i Gjuhёsisё dhe Letёrsisё., 2002, Gramatika e gjuhёs

shqipe I , Tiranё, fq 47



105

antikombёtarё, antibiotik dhe nё terminologji ku kemi antiajror, antianodё, antikatodё,

anticiklotron, antistatik, antimagnetik (jomagnetik, antiferroelektrik, antiferromagnetik) etj.

Shumica e kёtyre fjalёve merren tё gatshme nga fjalё tё huaj. Edhe parafjala kundёr-, ka tё

njёjtin pёrdorim dhe ёshtё mjaft produktive nё shqip por formimet me kёtё parafjalё kanё

nisur mё vonё se parafjala anti- dhe formimet e saj janё pёrkthime nga gjuhё tё tjera si;

kundёrhelm, kundёrfon, kundёrpeshё, kundёrajror, kundёrfazё,etj.

Parashtesa de-. Parashtesё gjerёsisht e pёrdorur nё terminologji dhe fushёn e

telekomunikacionit dhe telemetrisë ku do pёrmendnim: kodim-dekodim, modulim-

demodulim, kompresoj-dekompresoj, kompilator-dekompilator, deshifrim, dekodues,

dejonizoj (çjonizoj), demodulator, demodulues, dekompresoj, demultipleksoj etj. Emrat e

formuar nga ky mjet fjalёformuese/termformuese nuk kanё pёrdorim mbarёgjuhёsor. Mё sё

shumti emrat e kёtillё janё tё pёrdorur nё letёrsinё tekniko-shkencore si dhe atë politike dhe

publicistike122 edhe pse nё disa raste kjo parashtesё zёvendёsohet me ‘ç’ e gjuhёs shqipe si

nё rastin e dejonizoj- çjonizoj.

Parashtesa dis- ёshtё mjet fjalёformues qё nuk pёrdoret gjёrёsisht nё leksikun e

pёrgjithshёm edhe pse kemi raste të fjalëve që formohen me këtë parashtese siç është fjala

disfavor. Pёrdorimi i saj ёshtё i kufizuar nё pёrdorim nё terminologjinё tekniko-shkencore.

Gjithsesi shembuj të termave të formuar me dis- janë disjunksion, disjunktiv.

Parashtesa bashkë- ёshtё shumё pjellore nё gjuhёn shqipe dhe pёrdoret nё fjalё e terma qё

janё kryesisht pёrkthime tё gjuhёve romane ; bashkёatdhetar, bashkёfshatarё, bashkёautor,

bashkёkohёs, bashkёshorte etj. Nё terminologji ndeshim terma të formuar me këtë

parashtesë si bashkёboshtor (ose koaksial), bashkёprocesor, bashkёlokalizoj (si kalkime)

etj.

Parashtesa mbi- nё gjuhёn shqipe ёshtё mjaft prodhuese. Ajo pёrdoret me emra tё

prejardhur me prapashtesёn –im si nё rastin e mbimodulim. Herё i bashkangjitet njё emri

tjetёr si nё mbitension, mbipotencial herё i bashkёngjitet njё mbiemri mbizanor,

mbitingёllor123 etj. Kjo parashtesё pёrdoret edhe pёr tё zёvendёsuar njё mjet tjetёr

fjalёformues/termformues siç ёshtё super- nё termin supersonik, ku jo vetёm parashtesa por

edhe mbiemri ёshtё i huaj. Parashtesa mbi- pёrdoret pёr tё shprehur kuptimin e tё qёnit

sipёr diçkaje dhe ndeshet sё shumti nё gjuhёn e pёrgjithshme, Nё terminologji pёrdoret

edhe pёr tё shprehur kuptimin e tё qёnit nё njё shkallё mё tё lartё se e zakonshmja , qё e

kalon masёn e caktuar. Kjo shpjegohet edhe tek fjalorёt terminologjike siç ёshtё rasti i

mbitension- (tension jastё mase i madh) apo mbimodulimim (modulim mё shumё se 100%).

Parashtesa super-, pёrdoret nё gjuhёn shqipe bashkё me njё numёr tё huaj fjalёsh siç ёshtё

rasti i supersonik nё vend tё mbizanor. Pёr nga ana kuptimore kjo parashtesё përdoret pёr tё

122 Hysa E., 2004, Formimi i emrave me ndajshtesa nё gjuhёn shqipe, Tiranё, fq 98

123 Tomçini A., 2004, Fjalor Anglisht-Shqip i radioelektronikёs, Tiranё, fq 284



106

treguar njё veprim qё ndodh pёrmbi atё qё shёnon tema fjalё/termfomues, ndaj dhe themi

se ёshtё e ngjashme me parashtesёn mbi-. Dallim nga kjo e fundit ёshtё se herё pёrdoret

parashtesa e huaj super- pёr tё ruajtur njё gjuhё standarde dhe tё kuptueshme

ndёrkombёtarisht, herё pёrdoret versioni shqip. Nё terminologjinë e telekomunikacionit dhe

telemetrisë raste tё termave tё formuara me mjetin fjalёformues super- kemi nё:

superpёrcjellёs, superheterodin, superfuqi, superrigjenerim, superserver, superskalar,

superminikompjuter etj.

Parashtesa e huaj anti- me origjinё greke, edhe pse shpesh zёvendёsohet me parashtesёn

kundёr-, pёrdoret nё terminologji pasi njё pjesё e termave janё standarde e pёrdoren njёsoj

nё shumё gjuhё. Fjalёt apo termat e formuara me kёtё parashtesё janё nё kundёrshtim me

atё qё shёnon tema fjalё/termfomuese. Anti- bashkohet me emra dhe raste tё tilla kemi :

antianodё, antikatodё, kahe antiorare (kundёr akrepave tё sahatir) por ka edhe rast tё

prodhimtarisё sё saj me mbiemra si nё: antimikrofonik, antimagnetik etj. Edhe pse

konsiderohet si njё element fjalё/termformues i huaj, ёshtё asimiluar nё gjuhёn shqipe nё

njё shkallё tё tillё sa bashkohet edhe me tema shqipe.

Parashtesa vetё-, nё gjuhёn shqipe bashkohet me tema emёrore tё prejardhura me

prapashtesim –im dhe –je si p.sh vetёformatim ( i ndeshur ndryshe edhe si autoformatim),

vetёdetektoj, vetёdetektim, vetёmodulim etj. Kjo parashtesё pёrdoret nё leksikun e

pёrgjithshёm dhe nё atё terminologjik si nё rastin e sipёrpёrmendur. Siparashtesa vetё-

pёrdoret pёr tё treguar se veprimi qё shpreh emri foljor kryhet nga vetё subjekti. Nё fjalorёt

terminologjik kemi herё përdorim tё siparashtesës vetё si nё vetёkorrelim, ashtu edhe

pёrdorim tё parashtesёs auto- autokorrelator, autokorrelacion (lidhje e vetёshoqishojmë),

autoformat, autoformatim-vetёformatim, autoinduksion, autostabilizator, etj.

Parashtesa e huaj kiber- ёshtё shumё prodhimtare nё fushёn e informatikёs dhe me tё

formohen shumё fjalё si kiberqark, kiberart, kiberhapsirё, kiberkafe, kiberkomunikim,

kiberkomunitet, kiberkulturё, kiberbisedё, kibermaniak, kiberbisedё, kiberpolic, kiberpank

etj.

Parashtesa e huaj nano- ёshtё parashtesё termformuese ndёrkombёtare e cila ndihmon nё

formimin e termave tё fushёs sё elektronikёs, mekatronikёs, telekomunikacionit dhe

telemetrisë nё shumё gjuhё sikurse dhe nё gjuhёn shqipe. Ndaj dhe nё literaturën e fushave

pёrkatёse nё gjuhёn shqipe gjejmё terma si nanosekondё, nanometёr, nanoqark etj.

Siparashtesa makro- e përdorur pёr tё dhёnё pёr nga ana kuptimore idenё e ‘ i madh’ ёshtё

nё kundërvënie kuptimore me njё tjetёr siparashtesё ajo ‘mikro’. Raste tё termave tё

formuar me kёtё siparashtesё janë: makrogjuhё, makrobibliotekё, makrogjenerator,

makrokod, makrokodim, maktroparametёr, makroprocesor, makroprogram, makrosistem,

makrovirus, makroasemblerik, makroasembler.

Siparashtesa mikro- jep idenё ‘i vogёl’ dhe e ndeshim kryesisht para termave emra si

mikroelektronikё, mikroshkrim, mikrorele, mikrosaldim, microvolt, mikrotranzistor,

mikrocelёs, mikrofotometёr, mikroradiografi, mikrongjitje, mikrospektroskopi,



107

mikroregjim, mikrofonoskop, microfilm, mikrokod, mikrokomandё, mikrokompjuter,

mikrografikё, mikrprocesor, mikroqark, mikrodiagnostikues.

Parashtesa mohuese ‘pa’. Ky mjet fjalëformues vepron nё fushёn e emrave megjithatë

prodhimtarinë mё tё madhe e ka me mbiemrat. Nё gjuhёn e pёrgjithshme kёtё parafjalё e

gjejmё nё ‘i paedukatё, i paekuilibruar’ etj. Edhe nё terminologjinё e telekomunikacionit

dhe telemetrisë kёtё parafjalё e ndeshim mё sё shumti para mbiemrave. Raste formimi

termash me parafjalёn ‘pa’ janё pamodulator, pashunt, i pashuntuar, i pasinkronizuar etj.

Parashtesa a-, siç ёshtё pёrmendur edhe nё punimet e E. Çabej dhe A. Xhuvanit124, ka hyrё

nё gjuhёn shqipe prej greqishtes. Termat me kёtё parashtesё janё tё pakta nё numёr dhe

madje ka raste kur parafjala ‘a’ zёvendёsohet me ‘jo’-nё e shqipes. Terma/ fjalё tё formuar

me kёtё parashtesё janё akromatik, astatik, asinkron, asimetrik (josimetrik), aperiodik etj.

Parashtesa mono- del nё terminologji e bashkuar me emra dhe mbiemra si monokromatik,

monofazё-njёfazё, monostabёl, monovalente, monomorfizёm,monokristal, monomodё etj.

Kjo parashtesё zёvendёsohet shpesh dhe me ‘njё-nё’ e shqipes si nё rastin e monofazё-

njёfazё.

Parashtesa trans- pёrdoret nё gjuhёn e pёrgjithshme shqipe transatlantik, transoqeanik por

jo vetёm. Kjo parafjalё gjendet edhe nё terma teknik si transkonduktancё, transimpedancё,

transformator, transrezistencё, transkoder, transkodim etj.

Parashtesa termo- pёrdoret mё sё shumti si parashtesё nё terminologji e vendosur para

emrave dhe mbiemrave si termorele, termoelektrik, termomikrofon, termokatodё,

termoelektron, termoelement, termodinamik, termorezistencё, termomagnetik, termopilё,

termongjitje, termorregullues, termofor, termoelement, termoelektron, termorele,

termogalvanometёr, termoelektricitet etj.

Parashtesa ultra- gjen pёrdorim nё terminologji. Raste tё formimit tё emrave me tё janё

ultradinamike, ultraluminishencё, ultrazanore/ultratingёllore, ultrasonik, ultramikroskop,

ultramikrometёr etj. Siç shihet ajo vendoset para emrave por edhe mbiemrave.

Parashtesa tele- ёshtё veçanёrisht prodhimtare nё fushёn e telekomunikacionit dhe

telemetrisë dhe shfaqet para emrave si në teleautomatikё, telemekanikё, telekinoprojektor,

telekinoprojektues, telemeteorograf, teleobjektiv, telereceptor, teleregjistrues,

telekonferencё, telekomunikacion etj.

Parashtesa multi- ёshtё parafjalё termformuese edhe pse nё shumё raste ajo zёvendёsohet

me ‘shumё’ tё gjuhёs shqipe. Terma tё formuar me multi- në këto dy fusha janë-

124 Çabej E, Xhuvani A., 1975, Parashtesat e gjuhёs shqipe, Çёshtje tё gramatikёs sё shqipes sё sotme II,

Tiranё fq 9



108

multiplekser, multimedia, multimetёr, multiprogramim, multisesion, multimodё,

multivibrator etj.

Parashtesa poli- ёshtё parashtesё me origjinё grek. Nё shqip ka funksion

fjalёformues/termformues edhe pse zёvendёsohet me parashtesën ‘shumё’ tё shqipes. Raste

tё termave me poli- janё policiklik, polimorfizёm, poliedёr. Nё raste tё tjera pёrdoret

‘shumё’ si në shumёfazorё, shumёkatodёshe etj.

Parashtesat inter-/intra- janë parashtesa ndёrkombёtare të cilat pёrveçse nё leksikun e

pёrgjithshёm janë të pranishëm edhe nё terminologji si nё intermodular/intramodular,

interkovariancё, interferometёr, interaktiv, intranet. Kjo parafjalё shpesh zёvendёsohet me

parashtesёn ‘ndёr’ tё shqipes. Nё shqip pёrveç ‘interfejs’ pёrdorёt edhe ‘ndёrfaqё’, nё

vend tё ‘interkoneksion’ perdoret ‘ndёrlidhje’, madje kohёt e fundit zёvendёsmi me terma

me brum tё shqipes nё rastet e dy termave tё sipёrpёrmendur ështё nё rritje.

Parashtesa piezo- ёshtё njё parashtesё me origjinё greke dhe nё terminologjinё e

telekomunikacionit dhe telemetrisë gjendet nё terma si piezoqeramik, piezokristal,

piezoelektrik, piezotelefon, piezomagnetizёm

Parashtesa kilo- i shtohet temave emёrore tё huazuara dhe si rezultat kemi kilobajt, kilobit,

kilocikёl, kiloherc etj.

Parashtesa di- pёrdoret nё telekomunikacion dhe telemetri pёr tё formuar terma edhe pse jo

shumё prodhimtare si: dielektrik, dipole, diheptale etj.

Disa nga parashtesat e listuara mё lart si trans-, tele-, termo-, ultra-, kiber- piezo- etj

konsiderohen si siparashtesa tё cilat nё gjuhёn pёr nga vijnё janё si morfema rrёnjore qё

kanё njё kuptim tё vetin tё padobishёm125. Gjithsesi mbetet pёr t’u theksuar edhe fakti se

njё pjesё e tyrё si piezo-, kiber- nuk janё shumё prodhimtare nё leksikun e përgjithshme.

Ato kontribuojnё mё sё shumti nё formimin e termave teknik dhe shkencor ndaj dhe themi

se kanё njё pёrdorim terminologjik.

6.2 Prapashtesat nё terminologjinё e telekomunikacionit dhe telemetrisё

Prapashtesa nё gjuhёn shqipe pёrkufizohet si morfemё fjalёformuese ose trajtёformuese e

cila nё pёrbёrjen e fjalёformёs qёndron pas rrёnjёs126 ose ndryshe mund ta pёrkufizonim si

ndajshtesё qё vihet pas rrёnjёs a pas temёs sё njё fjale pёr tё formuar njё njё fjalё tё re ose

njё trajtё tё sё njёjtёs fjalё. Ndёr prapashtesat prodhimtare nё terminologji do listojmё:

125 Hysa E., 2004, Formimi i emrave me ndajshtesa nё gjuhёn shqipe, Tiranё, 101


shqipe I, Tiranё, fq 47



109

Prapashtesa –im në gjuhёn shqipe ёshtё njё ndёr mё tё shpeshtat dhe prodhimtaret e cila

formohet prej foljesh me temë nё –o, -e, -ua si dhe emra veprimi si p.sh : afroj-afrim,

bashkim, kujtim, mёsim,gatim, nxitim etj. (ndryshe mund tё cilёsohen si formime tё

prejardhura folje-emёr). Kjo parashtesё pёrdoret edhe pёr fjalё tё huaja qё kanё hyrё nё

gjuhёn shqipe siç ёshtё rasti i kodoj-kodim, konfiguroj-konfigurim. Pёrgjithёsisht nё gjuhёn

shqipe me kёtё prapashtesё formohen emra abstrakte qё tregojnё veprim ose rezultat

veprimi. Raste tё tjera termash tё formuar me element tё tillё termformues nё terminologji

janё: akumuloj-akumulim, bufer- buferim, detektoj-detektim, printoj-printim, indeksoj-

indeksim, konferencё- konferencim127, absorboj-absorbim, moduloj-modulim, stabilizoj-

stabilizim, polarizoj-polarizim, transmetoj-transmetim, multiplikoj- multiplikim,

vetёformatoj-vetёformatim, autoformatoj- autoformatim. dekriptoj-dekriptim, dekompresoj-

dekompresim,

Prapashtesa -or/-tor formon nё gjuhёn shqipe njё numёr tё konsiderueshёm fjalёsh e

termash. Tema tё huaja bashkohen shpesh me prapashtesёn -or dhe -tor duke u pёrdorur

kёshtu mё sё shumti nё fusha tё caktuara tё terminologjisё tekniko-shkencore duke formuar

kёshtu emra tё prejardhur. Nё rastet mё tё shumta ky prapashtesim pёrdoret pёr tё shёnuar

mjete apo vegla tё ndryshme si: detektor, dekompilator, zbulor, amplifikator, demodulator,

konektor, konvertitor, invertitor, procesor, induktor, kondensator, indikator, amplifikator,

konvertitor, autostabilizator, interruptor, emulator, diferenciator, bashkёboshtor,

transduktor etj. Kryesisht kёta emra pёrdoren pёr tё treguar njё send qё kryen njё funksion

tё caktuar.

Nё gramatikёn e gjuhёs shqipe njihen edhe prapashtesa tё huaja qё pёrdoren nё formimin e

emrave si: -ist, -ik -ier, -ent, -ant. Ajo mё prodhimtaria ёshtё prapashtesa –ist e cila pёrdoret

sё shumti nё emra tё cilёt tregojnё profesionin apo punёn e kryer si nё elektricist, makinist

etj. Me shtimin e prapshtesёn –ik nё tema emёrore janё formuar mbiemra nё terminologji

si asimetrik, automatik, elektrostatik, simetrik, elektronik, lazerik, jonik,softuerik,

harduerik, shumёprocesorik etj.

Nё terminologjinё e telekomunikacionit do veçonim edhe dy prapashtesa tё tjera tё

patrajtuara mbase mё parё si: -cion . Kёto prapashtesa formojnё emra tё cilёt edhe ato vetё

janё tё huaj si nё konfigurim-konfiguracion, rezolutё- rezolucion, konfiguracion, fluktacion,

ueblokacion etj.

Prapashtesa e huaj -ancё është e ndeshur në terminologjinё e telekomunikacionit dhe

telemetrisë por jo nё gramatikёn apo studimet fjalёformuese shqiptare. Raste tё formimit tё

termave me kёtё prapashtesё janё absorbtancё, impedancё, induktancё, reaktancё,

kovariancё etj.

127 Caka N Dika A Rodiqi S., 2005, Dictionary of Informatics English Albanian, Albanian-English, Prishtinё



110

Prapashtesa e huaj –sion, pёrdoret nё shumё terma si autoinduksion, disjunksion, emision

(elektrodesh, gazi etj).

Nё gramatikёn e gjuhёs shqipe prapashtesa –acion pёrmendet por jo si njё prapashtesё qё

pёrdoret nё shqip por si njё prapashtesё e emrave tё huaj e cila nё gjuhёn shqipe ёshtё

zёvendёsuar me –atё si nё rastin e situatё dhe organizatё128. Nё termat e huaj tё futur sё

fundmi nё gjuhёn shqipe ndeshim edhe tё atillё me prapashtesёn –acion nё fund si

aproksimacion, autokorelacion.

Prapashtesa –ial gjendet nё terma si aksial, koaksial, dyaksial, trecial, binomial,

polinomial, multimedial, eksponencial.

Prapashtesën –al e gjejmë nё dixhital, visual, dimensional, decimal , etj.

Sipas Ferdinand Lekёs terminologjia e gjuhёs shqipe ёshtё pasuruar sё shumti edhe me

emra abstraktё tё cilёt kryesisht formohen me shtimin e prapashtesёs -ёri. Pёrveç termave

abstraktё tё gjuhёs shqipe ёshtё vёnё re edhe pёrdorimi i termave qё ruajnё temёn e huaj

por qё marrin prapashtesa shqipe si –ёri, -si etj. Nё punimin e tij129 ai jep shembuj tё

termave tё tillё si: kapilarёsi apo plastikёsi, dhe njёkohёsisht bёn thirrje pёr pёrdormin e

kёtyre formave tё cilat edhe pse tё huaja, iu janë bashkangjitur prapashtesa shqipe duke u

kthyer nё formime hibride. Kjo bëhet në vend tё pёrdorimit të tёrё termit të huaj, duke

pёrfshirё edhe prapashtesat –si, -ёri. Nё telekomunikacion terma tё formuar me

prapashtesёn –ёri janё lexueshmёri, pajtueshmёri etj. Gjithsesi pavarёsisht nxitjes sё bёrё

nga F. Leka mund tё thuhet se dy format e pёrmendura mё lart me prapashtesёn e gjuhёs

shqipe nё ditёt e sotme nuk janё pothuajse aspak tё pёrdorura, madje përkundrazi vendin e

tyre e kanё zёnё format e huaja.

Prapashtesa –izёm pёrdoret pёr tё formuar terma duke iu bashkangjitur emrave si

magnetizёm, ferromagnetizёm.

Prapashtesa -ues gjendet nё termiologjinё e telekomunikacionit dhe telemetrisë si nё

superpёrçues, superpёrdorues, dekodues, kodues, ridёrgues, deshifrues , sinkronuzues etj.

6.3 Kompozimi

Nё mёnyrёn morfologjike tё termformimit futet edhe kompozimi. Fjalёt e reja qё krijohen

me anё tё kompozimit pёrbёhen prej dy a mё shumё temave motivuese. Tё njohura si fjalё

tё cilat ngarkesёn semantike e paraqesin shumё mё qartё nё krahasim mё fjalёt e


shqipe I, Tiranё, fq 142.

129 Leka F., 1970, Aspekte tё zhvillimit tё terminologjisё tekniko-shkencore pas çlirimit, Studime Filologjike

nr 1 viti XXIV (VII), Universiteti Shtetёror i Tiranёs, Instituti i Historisё dhe i Gjuhёsisё, Tiranё, fq 107



111

prejardhura, kёto formime po gjejnё gjithnjë e mё shumё vend nё terminologjinё tekniko-

shkencore, aty ku shprehja e koncepteve kёrkohet që tё jetё sa mё e pёrpiktё dhe e saktё.

Kuptimi i kompozitave motivohet nga kuptimi i fjalёve tё cilat e pёrbёjnё atё qofshin ato

emra, mbiemra, folje e ndajfolje, numёror apo pёremra.

Në leksikologji studimi i kompozitave nga A. Kostallari130(përveç ndihmesёs me botimin e

parimeve themelore pёr hartimin e fjalorit shpjegues tё gjuhёs shqipe) ka patur njё rëndёsi

shumё tё veçantё sa i pёrket mendimit leksikologjik për fjalёformimin nё gjuhёn shqipe.

Sipas M Samaras131, studimet pёr kompozitat tё bёra nga A.Kostallari patёn njё rёndёsi

shumё tё madhe nё zhvillimin e mendimit leksikologji nё vijim si dhe pёr fjalёformimin e

shqipes. Kostallari, sipas Samarёs ishte ndёr tё parёt qё u shpreh se kompozimi ёshtё

karakteristikё edhe e gjuhёs shqipe, ndryshe nga çfarë mendohej më parë se një mёnyrё e

tillё fjalёformimi nuk ishte karakteristikё e saj. Autorё tё tjerё shqiptarё qё kanё shkruar

rreth kompozitave janё: Aleksandёr Xhuvani132, A Kostallari, K.Cipo133 etj. Kompozitat

janё veçanёrisht tё pёrdorura nё terminologjinё tekniko-shkencore ku kёrkohet njё

shprehje sa mё e pёrpiktё dhe njёkohёsisht sa mё ekonomike134 e koncepteve . Edhe sipas

Ethem Likaj dhe Maklena Çabej135 kompozitat nё gjuhёn shqipe janё njё mёnyrё

fjalёformimi mjaft produktive dhe me prirje nё rritje duke qёnё se ato emёrtojnё nocione

komplekse dhe mjaft nocione tё reja. Gjithashtu autorёt theksojnё se formimet me

kompozitё janё kryesisht emra, mbiemra dhe mё pak nё numёr folje.

Kompozitat nё gjuhёn shqipe ndahen nё kompozita me marrёdhёnie bashkёrenditёse tё

njohura ndryshe kompozita kёpujore dhe kompozita me marrёdhёnie nёnrenditёse ose

ndryshe tё quajtura, kompozita pёrcaktore. Pёrveç dallimit pёr nga marrёdhёnia

bashkёrenditёse dhe nёnrenditёse mes gjymtyrёve, kompozitat kёpujore nga ato pёrcaktore

dallojnё edhe nga njё karakteristikё tjetёr. Kompozitat pёrcaktore përbёhen vetёm prej dy

gjymtyrёsh tё cilat kanё marrёdhёnie nёnvarёsie me njёra tjetrёn ndёrsa kompozitat

kёpujore teorikisht mund tё pёrbёhen prej mё shumё se dy gjymtyrё, megjithёse raste tё

130 Kostallari A., 1972, Studime mbi leksikun dhe mbi formimin e fjalёve nё gjuhёn shqipe, Studime mbi

leksikun dhe fjalёformimin e fjalёve nё gjuhёn shqipe I, Tiranё fq 438

131 Samara M., 1989, Arritjet e leksikolofjisё dhe tё leksikografisё shqipёtare pas çlirimit, Studime mbi

leksikun dhe fjalёformimin e fjalёve nё gjuhёn shqipe III, Tiranё fq 298

132 Xhuvani A., 1980, Vepra I, Tiranё, fq 348. Kёtu autori ka folur rreth dy tipave tё kompozitave dhe

kategorive të tyre:1. Kompozita tё formmuara prej njё folje e njё emri, 2.Kompozita tё formuara prej dy

emrave.

133 Feka Th., 2012, Kristaq Çipo pёr kompozitat e shqipes , Studime Filologjike Nr 3-4, Tiranё fq 39


shqipe I, Tiranё, fq 70

135 Likaj E Çabej M., 2010, Morfologjia e shqipes standarde, Tiranë, fq 25



112

tilla janё shumё tё rralla. Kompozitat pёrcaktuese janё mё tё shumta nё numёrr dhe nё

shqipe ato luajnё njё rol tё rendёsishёm pasi shpesh shёrbejnё edhe si tema fjalёformuese si

nё gjakftohtё-gjakftohtёsi.

Nё terminologji njihen dhe pёrdoren sё shumti edhe kompozita ndёrkombёtare tё cilat

formohen prej sindajshetash apo gjymtyrё kompozitash tё cilat kanё marrё tipare tё njё

sindajshtese (pёr nga kuptimi abstrakt) me origjine greke apo latine si: auto-, bio-, aero-, -

meter etj.

6.3.1 Kompozita me element grekё apo latinё.

Fjalёt e formuara me njё element tё shqipes dhe njё element tё huazuar janё quajtur shpesh

nga Ferdinand Leka si fjalё hibride. Kёto fjalё janё tё ndeshura dhe tё pёrdorura nё sfera tё

caktuara tё terminologjisё. Nё telekomunikacion dhe telemetri ka kompozita tё tilla si p.sh

elektrooptikё, elektrofografi, transrezistencё, transkonduktancё, intramodular, termorele,

audiotekst, audiokonferencё, vetёformatim ose autoformatim, videofon, elektropolar,

elektropozitive, superrigjenerim, autodidakt, autofilter, autodetektoj, autoformat,

autoformatim, autoplay, autokorrektim, transduktor, elektroakustik, elektrostatikё,

autostarter, interruptor, autostabilizator, monostabёl, turboalternator, turbokonvertitor,

turbodinamo, turbonxitёs etj.

6.3.2 Kompozita (emёr-emёr)

Në terminologjinë tekniko-shkencore ka një numër relativisht të lartë të fjalëve të përbëra

nga dy emra. Këto kompozita i gjejmë edhe në terminologjinë e telekomunikacionit dhe

telemetrisë si në: fotomaskё, fotopёrcues, videokonferencё, magnetorezistencё,

magnetooptikё, fotoforezё, radiopёrhapje, radiorreze, radioaparat, fotorezistencё,

fototelegrafi, videomemorie, videoserver, video-port, fotomasё, fotopёrforcues, videotekst,

videofon, post-telegraf, videodisk, video-filter, videoklip, videografi, videoshirit,

videosinjal, videotekst, uebkamer, voltampermeter voltaskop, bibrometёr, videorrymё,

videotrazirё, ultramikroskop, ultraminishencё, ultramikrometer, fotozbulim, potenciometer,

uebpёrhapje, ampermetër, valёmatёs, acidometer, adresograf, radioamatorizёm,

anemometёr, servosistem, uebterminal, gigabajt, gigacikёl, gigaflops, gigaherc, gigabite,

bandёlejim, bandfilter, videolojё, videokatalog, videoterminal.

6.3.3 Kompozita emёr+mbiemёr

Raste tё tilla kompozitash nё telemekominikacion dhe telemetri nё gjuhёn shqipe janë:

uebpёrhapёs, uebdifuzer, valёpёrçues, radiotransmetues, radiomarrёs, radioteknikё,



113

radiodifuziv, radiopёrhapёs, voltmatёs, videotransmetues, videofilter, viteopёrforcues,

videomatёs, videozbulor, , videotension, , vatmatёs, vatmetёr, ultraviolet, termoelektrike,

termoshndrues, termonuklear, termomatёs, termoelektrikё, , termorregullator,

impulsformues, fotoshumёzues, fotorezistive, fotopozitiv, fotonegativ, fotoneutral,

fotoregjistrim, fazokompensues, fazopёrplotёsues, fazoinvertor, fazozhvendosёs,

fazopёrmbytas, impulsformues, fotoshumёzues, magnetojonik, magnetostatik ,

tingullrezatues.

6.3.4 Kompozita me perёmrin vetvetor vetё si: vetёformatim, vetёdetektoj, vetёakorim,

vetёkorelim, vetёzbuloj, vetёmbushje.

6.3.5 Kompozita tё pёrbёra nga njё numёror dhe njё emёr ose mbiemёr si nё: dyaksial,

dybitёsh, dydimensional, dyprocesor, dyfjalёsh, dykahёsh, (linjё) njёdrejtimёshe, dypol,

dipolar, dyshkronjёsh, tridimensional, tripleks, triniskoptreimplulsёsh, trifazёsh,

trigonometri etj.

6.3.6 Kompozita me terma ndёrkombёtare : neurotransmetues, potenciometёr,

postprocesor, videoserver, videokonferencё, videocall, intranet etj.

6.3.7 Kompozitat kalke, formime kompozitash nё shqip tё ndikuara nga modeli i huaj si

‘rrokaqiell136’ pёr ‘skyscraper’; ‘fundjavё’ pёr ‘weekend’ apo ‘ndёrfaqe’ pёr ‘interface’,

‘ndёrlidhje’ pёr ‘interconnection’ nё terminologjinё tekniko-shkencore.

6.3.8 Kompozita me elementin fjalёformues servo- , e cila pёrdoret para emrit tё njё

pajisje apo shёrbimi qё ka tё bёjё mё servomekanizmin, servomotor, servosistem.

6.3.9 Kompozita me element termformues pseudo- pёdoret me kuptimin e ‘i gёnjeshtёrt,

i rremё’ dhe nё telekomunikacion e gjejmё nё pseudoelektrik, (skemё) pseudopasive,

pseudokod, pseudooperacion, pseudosistem etj.

6.3.10 Shkurtesat si njё lloj i veçantё kompozitash

Një lloj tjetёr kompozitash gjerёsisht të pёrdorura nё fushën e telekomunikacionit dhe

telemetrisë janё edhe shkurtesat. Shkurtesat pёrkufizohen si fjalё tё formuara nga bashkimi

i dy a mё shumё temave tё shkurtuara137. Shkurtesat njihen si bashkimet e shkurtimeve tё

fjalёve. Zakonisht nё kёtё formё shprehen emrat e pёrbёrё tё shprehur nёpёrmjet njё

togfjalёshi . Ato ndahen nё dy tipa: a) nё kompozita prej temash tё shkurtuara tё tipit

rrokjësor nё tё cilin futen ato kompozita ku bashkohen rrokjet e para tё fjalёve dhe b) nё

136 Nuhiu V., 2013, Ndikimi i anglishtes nё gjuhёn shqipe, Prishtinё, fq 29


shqipe I, Tiranё , fq 74



114

kompozita prej temash tё shkurtuara tё tipit nistor (nistor-shkronjor) ku futen kompozita tё

pёrbёra nga bashkimi i shkronjave nistore tё njё emёrtimi tё pёrbёrё siç ёshtё OSBE apo

shkurtesat e huaja tё fjalёve tё huaja. Kjo e fundit ёshtё shumё prodhimtare veçanёrisht nё

telekomunikacion dhe telemetri, ku numri i shkurtesave ёshtё shumё i madh si nё rastin e

IDE (Integrated Device Elektronics, elektronikё e pajisjeve tё integruara), DSL (Digital

Subscriber Line, linja e abonentit digjital), ISDN (Integrated Survices Digital Network,

rrjeti digjital i shёrbimeve tё integruara), FFT (Fast Fourier Transform, transformim i

shpejtё Furie), ADSL (Asymmetric Digital Subscriber Loop, linjё asimetrike dixhitale e

abonentit ose linja numerike asimetrike e abonimit138), BTS (Base Terminal Station-

stacion bazё fundor), AES (Advanced Encryption Standard, standard i avancuar

kodimi/enkriptimi), CPU (Central Processing Unit, njёsia qendrore e pёrpunimit ose

procesori qendror), FTTP (Fiber To The Premises, fibёr deri nё shtёpi), VPN (Virtual

Private Network, rrjet virtual privat) etj.

Njё tjetёr grup janё dhe shkurtesat tё tipit nistor-tingullor tё cilat janё fjalё qё formohen nga

bashkimi i tingujve nistorё tё fjalёve nё raste emёrimi tё pёrbashkёt si NATO, ROM pёr

(Read Only Memory) dhe qё pёrdoret edhe bashkё me CD nё CD-ROM (kompakt disk

ROM), CAD /kad/ (computer – aided design, projektim me kompjuter)139, SIM (Subsriber

identification Mode, Moduli i identitetit tё abonentit), APA (All-Points Addressable, i

adresueshёm nё tё gjitha pikat), ATA (Advanced Technology Attachment, pajisje shtesё pёr

teknologji tё avancuar), CAM /kam/ (computer-Aided-Manufacturing, fabrikim me

ndihmёn e komputerit), LAN (Local Area Network, rrjet lokal kompjuterik), MAN

(Metropolitan Area Network, rrjet metropolitan ose rrjet kompjuterik i qytetit), FOD (fax

on demand, faks me kёrkesё), FEP (Front-End Processor, procesor ballor ose frontal), FET

( Field-Effect Transistor, transistor me efekt fushё), FIFO ( First-In First-Out, hyn i pari

del i pari), MOSFET (Metal – Oxide Semiconductor Field-Effect Transistor) etj.

6.3.11 Kompozita qё kanë si nëngjymtyrë një element të tipit auto-, termo-, elektro-,

termorele, termoelektrik, termomikrofon, termokatodё, termoelektron, termoelement,

termodinamik, termorezistencё, termomagnetik, termopilё, termongjitje, termorregullues,

termofor, termoelektron, termogalvanometёr, termoelektricitet, autoformat, autoformatim-

vetёformatim, autoinduksion, autostabilizator, elektrooptikё, elektrostatikё, elektroteknikё,

elektroakustikё, elektrofotografi, elektrokardiogram, elektrokoagulim etj.

6.3.12 Kompozitat përemër+emër/mbiemёr shumёdimensonal, shumёadresёsh,

shumёdiapazonёsh, shumёdridhёs, shumёfaqёsh, shumёpolёsh, shumёelementёsh,

shumёnivelёsh, shumёpёrmasor.

138 Varianti i dytё i pёrkthimit ёshtё marrё nga Fjalori Elektronik i Telekomunikacionit nga Eagle Mobile dhe

Albtelekom (https://www.albtelecom.al/media-kit/Fjalor.pdf). Nё kёtё fjalor vihet re ndёr tё tjera se termi

gjёrёsisht sot i pёrdorur ‘dixhital’ ёshtё zёvendёsuar me termin ‘numerik’.

139 Edhe pse ajo nё shqip shqiptohet me /k/ e shkruhet si nё anglisht me c.

https://www.albtelecom.al/media-kit/Fjalor.pdf



115

III.7 Mёnyra sintaksore e termformimit. Togfjalёshat terma

Mёnyra semantike e formimit tё termave që ka tё bёjё me terminologjizimin e fjalёve tё

zakonshme dhe ngritjen e tyre nё terma shpesh nuk ёshtё e mjaftueshme për pasurimin e

terminologjisë. Ndonjëherë nevojitet zbёrthimi i konceptit tё kёtyre fjalё termave nёpёrmjet

elementёve pёrcaktues qё çojnё mё pas nё togfjalёsha. Nё sintaksёn e gjuhёs shqipe

togfjalёshi pёrkufizohet si140 njё njёsi sintaksore strukturore e formuar nga bashkimi

gramatikor dhe kuptimor i dy ose mё shumё fjalёve kuptimplota tё bashkuara me lidhjen e

nёnrenditjes, qё tregon marrёdhёnie midis sendeve, dukurive, proceseve e tipareve. Sipas

A. Duros141 sot nё terminologji numri i togfjalёshave terminologjik po rritet ndjeshёm nё

krahasim me termat njёfjalёsh duke e konsideruar kёtё si njё mёnyrё tё veçantё tё formimit

tё termave.

Togfjalёshat, si njёsi mё tё zgjeruara gjuhёsore, shёrbejnё nё gjuhё pёr tё shprehur mё

saktё koncepte tё reja pёr tё cilat ёshtё e pamundur shprehja me njё term tё vetëm qoftё tё

thjesht apo tё pёrbёrё. Fjalёt qё bashkohen, qofshin ato emra, mbiemra, pёremra, numёror,

folje apo ndajfolje lidhen nёpёrmjet fjalёve shёrbyese si parafjalёt apo lidhёzat. Pёr nga dy

llojet e togfjalёshave ato tё lirё e togfjalёshat e qёndrueshёm do ndalemi mё sё shumti nё

togfjalёshat e qёndrueshёm, (jofrazeologjik) ndryshe tё cilёsuar si togje fjalёsh me drejtim

leksikor, pasi ёshtё ky lloj togfjalёshi ai qё shёrben si njё rrugë termfomuese dhe qё

pёrdoret gjerёsisht nё lёmёn e terminologjisё.

Togfjalёshat e qёndrueshёm (jo frazeologjik) konsiderohen si emёrtime tё pёrbёra dhe nё

fjali funksionojnё si gjymtyrё tё vetme. Quhen tё tillё pasi pjesёt pёrbёrёse tё tyrё tё cilat

kryesisht janё emra, kanё njё lidhje tё qёndrueshme me njёra tjetrёn. Lidhja qё shprehet

nga togёfjalёshat e qёndrueshёm midis objektit dhe vetive tё tij ёshtё e pёrhershme. Kёto

lloj lidhjesh janё tё ngulitura dhe tё gatshme, ato nuk krijohen gjatё ligjёrimit. Ndryshe nga

togfjalёshat e lirё tё cilёt kanё kuptim tё figurshёm dhe karaktёr idiomatik, togfjalёshat e

qёndrueshёm zhvishen nga kjo ngarkesё stilistikore ose emocinale.

Vetё togfjalёshat e qёndrueshёm janё tё ndarё nё togfjalёsha jofrazeologjik tё gjuhёs sё

pёrgjithshme dhe nё togfjalёsha terminologjik. Krahas mёnyrave tё tjera fjalёformuese si

pёrngjitja, prejardhja, pёrbёrja etj, togfjalёshi ёshtё njё tjetёr mjet frytdhёnёs pёrsa i pёrket

formimit tё termave tё nevojshme nё terminologjinё e fushave tё ndryshme pasi togfjalёsha

tё tillё shёnojnё objekte tё veçanta tё konceptuara si entitete mё vete tё realitetit. Madje nё

gjuhёn standarde shqipe ka njё shtim tё konsiderueshёm tё termave togfjalёsh. Nё lidhje me

140 Akademia e Shkencave e Republikёs sё Shqipёrisё, Instituti i Gjuhёsisё dhe Letёrsisё., 1997,

Gramatika e gjuhёs shqipe II, Tiranё, fq 81

141 Duro A., 2000,Terminologjia si sistem, Tiranё, fq 54.



116

pёrparёsin e togfjalёshave apo termit mund tё themi se nёse e shohim nga ana semantikore

apo ajo e njёkuptimёsisё, togfjalёshi terminologjik fiton pёrparёsi nё krahasim me termin

njёfjalёsh pasi togfjalёshi mbart vetinё e njёkuptimёsisё edhe jashtё fushёs sё caktuar tё

dijёs. Ndёrsa nёse e shohim pёrparёsin nga ana e ekonomisё gjuhёsore, termi njёfjalёsh

ёshtё mё praktik nga togfjalёshi i cili pёrbёhet nga dy apo mё shumё njёsi leksikore.

Nё telekomunikacion dhe telemetri ka prani tё togfjalёsha tё lirё terminologjikё dhe

togfjalёsha tё qёndrueshёm terminologjik. Dallimi mes tyre bёhet nёpёrmjet dallimit tё

aftёsisё kombinuese tё elementit kryesor dhe tё elementit pёrcaktues. Nё togfjalёshat e lire

terminologjik aftёsia kombinuese e elementёve ёshtё i pakufizuar ndryshe nga sa ёshtё nё

togfjalёshat e qёndrueshёm terminologjik.

Njё tjetёr dallim mes tyre bёhet edhe nё bazё tё elementit tё pёrcaktuar. Nёse elementi

shpreh tipar tё ngulitur dhe karakteristik tё objektit qё përshkruan, atёherё kemi tё bёjmё

me togfjalёsha terminolgojik tё qёndrueshёm. Nёse elementёt e pёrcaktuar shёnojnё tipare

tё zakonshme tё objektit, atёherё kemi tё bёjme me togfjalёsha tё lirё terminologjikё. Nё

togfjalёshin e lirё pёrkufizimi i pёrket secilёs gjymtyrё tё marrё veçmas dhe ai ёshtё i

kuptueshёm edhe pёr njё jo-specialist si p.sh ‘ngritje e zёrit’, kurse nё togfjalёshin e

qёndrueshёm terminologjik pёrkufizimi i pёrket tё dy elementёve tё marrё nё tёrёsi, nё

unitet semantik142 dhe janё kryesisht tё kuptueshёm nga specialistёt e fushёs pasi koncepti

i shprehur nga tё dy elementёt ёshtё njё si p.sh bufer i zёrit, bufer i diskut, bufer i busit etj.

Togfjalёshat e qёndrueshёm konsiderohen njё pasuri e madhe leksikore. Ato pёrfshihen si

nё fjalorёt e gjuhёs sё pёrgjithshme (kёtu i referohemi kryesisht togfjalёshave tё

qёndrueshёm jofrazologjik) ashtu edhe nё ato terminologjik. Nё konsultimet e bёra me

fjalorёt terminologjik, atё tё telekomunikacionit143 dhe tё fushave tё pёrafёrta me tё,

(fjalorin e informatikёs dhe radioelekronikёs), vihet re prani e konsiderueshme edhe e

togfjalёshave terminologjik. Konkretisht nёse marrim termin ‘rrjet’ nga anglishtja

‘network’ dhe togfjalёshat e formuar me tё mund tё themi se numri i togfjalёshave arrin nё

rreth 43 nё fjalorin e informatikёs144: rrjet autonom, rrjet brezbazё ose rrjet me brez

themelor, rrjet brezgjёrё, rrjet dixhital i avancuar, rrjet heterogjen, rrjet homogjen, rrjet i

distribuimit, rrjet i klasёs A, rrjet i kompjuterëve tё barabartë, rrjet i komunikimit, rrjet i

lirё, rrjet i shpёrndarё, rrjet i tё dhёnave, rrjet i telekomunikacionit, rrjet i zgjeruar

kalimtar, rrjet informativ i ndёrmarrjes, rrjet jobllokues, rrjet klient-server, rrjet

kompjuterik, rrjet kompjuterik hierarkik, rrjet kompjuterik lokal, rrjet kompjuterik

mbarёkombёtar, rrjet kryesor, rrjet logjik kombinatorik, rrjet logjik kombinues, rrjet logjik

sekuencial, rrjet lokal pa tel, rrjet me fije optike, rrjet me komutim tё paketёs, rrjet ndarёs,

142 Duro A., 2009, Termi dhe fjala nё gjuhёn shqipe, Tiranё, 162

143 https://www.albtelecom.al/media-kit/Fjalor.pdf


Prishtinё, fq 440-441

https://www.albtelecom.al/media-kit/Fjalor.pdf



117

rrjet neutral, rrjet neutral artificial, rrjet neutral i shumёkuptimshёm, rrjet pёr mbartjen e

tё dhёnave, rrjet pёr transmetimin e tё dhёnave, rrjet privat, rrjet privat virtual, rrjet

publik, rrjet publik i tё dhënave, rrjet sekuencial, rrjet unazor, rrjet virtual, rrjet yll.

Me termin ‘bus’ nё fjalorin e informatikёs janё pasqyruar 14 togfjalësha145: bus AT, bus

dykahёsh, bus hyrёs-dalёs, bus i adresave, bus i aksesit, bus i brendshёm, bus i jashtёm,

bus i multipleksuar, bus i tё dhёnave, bus kontrollues, bus ndёrfaqeje i Hewlett-Parckard-it,

bus ndёrfaqje pёr pёrdorim tё pёrgjithshёm, bus SCSI, Bus VL ose bus lokal.

Nё formimin e togfjalёshave tё terminologjisё sё telekomunikacionit dhe telemetrisë, fjalёt

angleze kanё luajtur njё rol shumё tё madh. Thёnё kjo pasi vihet re se edhe nё rastet kur

fjala apo termi bazё ёshtё shqipёruar, ёshtё termi i huaj ai qё mё pas hyn nё marrёdhёnie

me fjalё tё tjera shqip apo tё huazuara, duke krijuar kështu njё numёr tё konsiderueshёm

togfjalёshash si nё rastin e termit ‘çip’.

Ky term edhe pse shqipёrohet si ‘qark i intergruar’, ёshtё pёrsёri fjala çip ajo qё formon

njё numёr togfjalёshash nё terminologji si : çip Alfa, çip diagnostifikues, çip i memories,

çip Java, çip Kliper, çip logjik, çip shumёfunksional, çip silica146. Kёto togfjalёsha nё tё

shumtёn e rasteve janё pёrkthime tё togfjalёshave angleze.

E njёjta gjё vlen dhe pёr termin ‘interfejs’ me tё cilin numёrohen plot 29 togfjalёsha.

Interfejs ёshtё i shqipёruar si ‘pajisje ndёrmjetёsuese’ megjithatё ai formon shumё

togfjalёsha nё shqip si: interfejs binar i aplikacionit, interfejs disku, interfejs grafik,

interfejs grafik i shfrytёzuesit, interfejs hyrёs-dalёs, interfejs i avancuar pёr pajisje tё vogla

[ESDI], interfejs i avancuar pёr programim tё adapterёve SCSI, interfejs i orientuar nё

objekt, interfejs i pajisjes grafike, interfejs i pёrbashkёt i klientit, interfejs i shpejtёsisё

themelore, interfejs i shpёrndarjes sё tё dhёnave nёpёrmjet fijeve optike, interfejs i sistemit

tё tё dhёnave, interfejs i videos dixhitale, interfejs kompjuterik, interfejs komunikimi,

interfejs leximi audio, interfejs magnetofoni kasetor, interfejs me ikona, interfejs me

rrjeshtin e komandёs, interfejs njeri-makinё, interfejs pёr menaxhim tё desktopit [DMI],

interfejs pёr programim tё aplikacionit pёr server tё internetit [ISAPI], interfejs periferik i

programueshёm [PPI], interfejs programor i aplikacionit [API], interfejs programues pёr

menaxhim tё aplikacioneve nё Java [JMAPI], interfejs serik, interfejs shumёdokumentёsh,

interfejs ST506 [ interfejs pёr konektorё dhe kontrollorё tё disqeve tё firmёs Seagate

Technologies].

Me termin ‘modem’ gjenden 24 togfjalёsha; modem akustik, modem analog, modem

brezbazё, modem brezgjerё, modem celular, modem i brendshëm, modem i dedikuar [i


Prishtinё, fq 272


Prishtinё, fq 279



118

posaçëm], modem i integruar, modem i jashtёm, modem i komutatuar, modem i

pajtueshmёm me tё Bellit, modem i tё dhёnave-faksit, modem jointeligjent, modem kabllor,

modem me thirrje kthyese, modem pasiv, modem me lidhje tё drejtpёrdrejtё, modem

pёrgjigjёs, modem pёrgjigjёs-nisёs, modem pёrgjigjёs pranues, modem rrjeti, modem

shumё i shpejtё, modem softuerik, modem zero.

Me termin ‘akustik’ gjenden kёto togfjalёsha tё marrё nga fjalori i informatikёs147 : çiftues

akustik [lidhese akustike], linjё akustike e vonesёs, modem akustik, panel akustik, tabelё

ose tablet akustik.

Me termin adapter ka 14 togfjalёsha; adapter alternative- i vazhdueshёm, adapter grafik

Herkules, adapter grafik i avancuar, adapter hyrёs-dalёs, adapter i grafikёs me ngjyra,

adapter i magjistrales kryesore, adapter interfejsi, adapter kanalesh, adapter kryesor,

adapter linjor, adapter paralel, adapter pёr rrymё alternative, adapter rrjeti, adapter VGA.

Me termin ‘bufer’ janë të pasqyruar 17 togfjalёsha; bufer hyrёs, bufer hyrёs-dalёs pёr

gjysmё-fjalё, bufer hyrёs-dalёs, bufer i adresёs, bufer i bllokut, bufer i busit, bufer i diskut,

bufer i komandёs, bufer i magjistrales, bufer i punёs, bufer i tastierёs, bufer i tё dhёnave,

bufer i zёrit, bufer komunikimi, bufer kryesor i instruksionit, bufer paralel, bufer pёr

kontroll tё formularit.

Me termin ‘bandё’ nё telekomunikacion dhe telemetri krijohen njё sёrё togfjalёshash si:

pёrzgjedhje bandё, tregues pёrzgjedhjeje bandё, ndarёs bandё, gjerёsi bandё, pengim

bandё, filtёr-pengim bandё etj.

Togfjalёshat e qёndrueshёm karakterizohen nga vetia e tyre bazё qё ёshtё funksioni

emërtues. Kёtё funksion ato e kryejnё atёhёrё kur ёshtё e pamundur tё gjendet njё fjalё e

vetme qё tё emёrtoi objektin ose dukurinё e realitetit objektiv. Shpesh ato formohen edhe

nga nevoja pёr tё zёvendёsuar njё fjalё tё huaj si p.sh krehёr fishekёsh (pёr karikator), kokё

blloku (pёr testato)148 apo qark i integruar (pёr çip). Tjetёr karakteristikё e tyrё ёshtё se ato

shprehin lidhjet e ngulitura dhe tё pёrhershme ndёrmjet objekteve dhe vetive tё tyre.

Prandaj dhe themi se pёr nga funksioni termi togfjalёsh ёshtё i barabartё me fjalёn por

ndryshe nga fjala ai nuk pёrbёn njёsi leksiko-gramatikore. Togfjalёshi i qёndrueshёm ёshtё

njё njёsi gjysmё kompakte149 qё do tё thotё se ai ёshtё kompakt pёr nga ana semantikore

por jo nga ana leksiko-gramatikore. Nga ana leksikore ai ёshtё njё strukturё e hapur.

Togfjalёshi ёshtё njё njёsi e hapur dhe si e tillё pёrbёn njё strukturё gjysmёkompakte. Nga

ana semantike togfjalёshi ёshtё i pandryshueshёm ndёrsa nga ana leksiko-gramatikore ai


Prishtinё, fq 13





119

nuk ёshtё. Ka raste tё togfjalёshave tё cilёt njёfjalёsohen nё tekste tё ndryshme siç janё:

pikё prerje > pikёprerjё tё pёrmendura150 nga A.Duro.

Pёrgjithёsisht termi togfjalёsh ka pёrparёsi pёrpara termit njёfjalёsh pasi ai ёshtё i

njёkuptimtё edhe jashtё fushёs terminologjike tё cilёs i pёrket, ndryshe nga termi

njёfjalёsh. Nё termin togfjalёsh, elementёt pёrcaktues apo ndajshtues luajnё rolin e

‘kontekstit’ dhe si rrjedhojё nuk mund tё flitet pёr kuptime tё tjera tё termit. Dallimet e tilla

bёhen nё rastin e termave si: ‘operacion’ dhe ‘operacion plastik’ e ‘operacion ushtarak’151,

ku nё dy rastet e fundit kuptimi ёshtё shumё i qartё dhe ёshtё lehtёsisht i dallueshёm qё i

pёrket dy fushave tё ndryshme terminologjike. Megjithatё nё terminologji baza e zhvillimit

semantik ёshtё fjala/termi njёfjalёsh.

Termi ‘bobinё152’ pёrdoret nё fusha tё ndryshme tё dijes megjithatё fjala tjetёr me tё cilёn

ajo krijon lidhje tё qëndrueshme e bёn tё qartë fushën sё cilёs termi i pёrket. Me termin

bobinё nё gjuhёn shqipe kemi ‘bobinё induksioni’ ‘bobinё filmi’ ‘bobinё e radios’ dhe

‘bobinё reaktancё’.

Ajo çfarё vihet re nё kёto togfjalёsha ёshtё karakteri emёror i tyre, pra pjesa mё e madhe e

tyre formohen nga emёr+emёr, edhe pse nё fjalёt qё mund tё formojnё togfjalёsha pёrveç

emrave janё edhe mbiemrat, pёremrat, foljet, numёrorёt, ndajfoljet tё quajtur respektivisht

togfjalёsha emёror, foljor, mbiemёror, numёror etj.

Nё fushёn e telekomunikacionit dominojnё togfjalёshat pёrcaktorё tё cilёt pёrbёhen nga dy

pjesё emёr+mbiemёr si nё: lidhje kovalente, rezistencё kalimtare, energji atomike, masё

atomike, bёrthamё atomike, numёr atomik, dispersion intramodular, teori atomike,

funksion i konjuguar, papastёrti donore, papasterti akseptore, qark i integruar, adapter

paralel, adapter linjor, akses paralel, akumulator primar, rrymё moduluese, kod

njёadresёsh, kanal bartës, transformator telefonik, fishi telefonik, kod bikuinar, modulim i

shumёfishtё, kursor shkatёrrues, emision i kundёrt, fider simetrik, fazodetektor i balancuar,

domen i magnetik, domen publik, fajl konfigurues, memorie e buferuar, memorie

sekuenciale, lidhje kovalente, memorie laserike, modem akustik, modem celular, modem

softuerik, multiton diskret, indikator i lartё, fajll i invertuar, interfejs kompjuterik, qark i

integruar, disk kompakt, disk laserik, disk portabёl, disk virtual, displej analog, displej

dixhital, dizejnim modular, gjuhё aplikative, interfejs grafik, interfejs kompjuterik, kabёll

koaksial, komparator dixhital, kabёll koaksial, kabёll mbitokёsor, kabёll optik, kanal

analog, kanal duplex, kanal hyrёs, fajёll i invertuar, fajёll i komprimuar, tё dhёna hyrёsё,

tё dhёna dalёse, tё dhёna dixhitale, bufer hyrёs, memorie flash, kod bikuinar, kod binar,



152 Huazuar nё anglisht nga frëngjishtja ‘bobine’ nё vitet 1520 , ndoshta me origjinё tё largёt Laitine nga

‘balbus’



120

kod decimal, kod mnenomik, kod linear, kompjuter asinkron, konektor skijor, kompjuter

dupleks, logjikё binare, logjikё sekuenciale, kanal linear, kanal virtual, etj.

Ndёr togfjalёshat pёrcaktorё ka edhe raste tё atyre me parafjalё si: tranzistore me efekt

fushё, antenё me birё (me tё çara), antenё me brez tё gjёrё, akses nё internet, animacion

me kompjuter, dizejnim me ndihmёn e kompjuterit, harduer me saktёsi tё dyfishtё, interfejs

me ikona, kompatibilitet me MS-DOS, displej me skanim dual, displej me matricё aktive,

displej me ndriçim tё pasёm, transistor me efekt fushё etj.

Togfjalёsha emёr+emёr tjetёr qё bashkohet me tё parin qё shёrben si ndajshtim dhe qё

kryen funksionin e mbiemrit apo shpesh emri i dyte tregon funksionin qё kryen emri i parё

nё togfljalёsh. Raste tё tilla togfjalëshash janё: portё-pritё153, flip-flop, fjalё kodi, video-

konference, video disk, drajver i magjistrales, fazё kompilimi, gjuhё asembler, insertim i

biteve, interfejs disku, kartele interfejsi, kodues i busit, kodues i magjistrales, konsol i

displejit, krah i aksesit, kursor i miut, magjistrale e aksit, magjistrale interfejsi, monitor i

magjistrales, monitor i busit, bobinё e radios, bobinё filmi, kod i asemblerit, kuantizim i

sinjaleve, drajver i magjistrales, drajver i paisjes, bufer i busit (magjistrales), adapter

interfejsi, procesor kryesor, rrymё difusioni, domen i dijes, domen i gabimit, pllakё modem,

kartelё modem, buffer i rrymёs, buffer i tensionit, kod i karakterit, kod i Hamingut, kod i

Grejit, kod i asemblerit, logjikё e Bulit, dritare e domenit, dritare e editimit, duplim i

diskut, kanal i multiplekserit.

Njё tjetёr tip fjalёformimi qё vihet re nё terminologjinё teknike dhe shkencore ёshtё ai i

njё grupi fjalёsh tё lidhur me parafjalё ose me trajta rasore tё emrit. Kёto togje fjalёsh janё

tё barasvlefshme me njё emёr. Rendi nё kёto togje zakonisht ёshtё: i

papёrcaktuar+pёrcaktues dhe mjeti qё pёrdoret pёr tё lidhur kёto ёshtё kryesisht parafjala

‘me’. Pёrcaktuesi nё kёtё rast shёrben ose pёr tё treguar tiparin dallies tё objektit si: rele

telefonike, rele termike, sinjal sinosuidal ose pёr tё treguar mёnyrёn sesi funksionon mjeti

transistori me efekt fushё.

Pёr nga numri i pjesёve pёrbёrёse, togfjalёshat ndahen nё togfjalёsh tё thjeshtё, tё cilёt

kanё dy pёrbёrёs dhe togfjalёshat e zgjeruar me tre, katёr pёrbёrёs apo siç njihet nё

gramatikё nga njё fjalё kuptimplote dhe prej njё togfjalёshi ose prej dy togfjalёshi. Nё

punimin e V. Proko-Jazexhiut, njёsitё terma tё pёrbёra nga mё shumё se tri element janё

quajtur terma anёsor154. Ndarje kjo e bёrё nga pikёpamja e ngarkesёs konceptore tё termave

qё pёrbёjnё terminologjinë. Terma anёsor ose ndryshe togfjalësha me mё shumё se dy

elemente në telekomunikacion dhe telemetri kemi: interfejs binar i aplikacionit, konvertor

dixhital-analog, konvertor analog-dixhital, magjistrale hyrёse-dalёse, server

153 Leka F., 1970, Aspekte tё zhvillimit tё terminologjisё tekniko-shkencore pas çlirimit, Studime Filologjike

nr 1 viti XXIV (VII), Universiteti Shtetёror i Tiranёs, Instituti i Historisё dhe i Gjuhёsisё, Tiranё, fq 106.

154 Proko (Jazexhi) V., 2012, Leksiku terminologjik i agronomisё nё gjuhёn shqipe, Tiranё, fq 95



121

shumёprocesorik simetrik, server i komunikimeve asimetrike, rrjet neutral i

shumёkuptimshёm, protokoll komunikues i terminalit, adapter i magjistrales kryesor,

modem pёrgjegjёs-pranues, modem pёrgjegjёs-nisёs, simulator induktiv jehonё, detektor i

rrezatimit jonik, elektronikё e qarqeve tё integruara, demodulim i sinjalit tё ngjyrёs,

modulator i sinjalit tё ngjyrёs, ngjyra bazё e krominancёs, kanal hyrёs-dalёs, metal-oksid-

gjysmёpёrcues, logjikё me emiter tё çiftuar etj.

III.8 Neologjizmat si njё rrugё termformimi

Neologjizmat nё terminologji shihen si njё mёnyrё prodhimtare termformuese edhe pse

neologjizmat konsiderohen shpesh si fjalё apo struktura tё cilat nuk janё pranuar plotёsisht

nё gjuhë, ose e thёnё ndryshe janё ‘nё provё’ (nёse do i rezistojnё apo jo kohёs). Termi

neologjizёm vjen nga greqishtja (neo- ‘i ri’ dhe logos- fjalё, shprehje) dhe shёrben pёr tё

cilёsuar çfarёdo termi tё ri apo kuptimi tё ri tё shtuar tё njё termi ekzistues nё njё gjuhё,

krijimi i tё cilit ka lidhje me njё person tё caktuar, me një ngjarje, me njё botim apo

periudhё kohore.

Krijimi i tyrё sipas Jani Thomait155 mund tё jetё popullorё, nga njerёz tё panjohur ose nga

autorё tё cilёt pёrpiqen tё shqipёrojnё dhe tё zёvendёsojnё fjalёt e huaja me fjalё shqipe.

Ndaj dhe në punimin e tij Thomai i klasifikon neologjizmat sipas pёrbёrjes ( nё

neologjizma fjalёsh dhe neologjizma kuptimesh), dhe sipas burimit ( nё neologjizma qё

krijohen nga populli dhe neologjizma qё krijohen nga shkrimtarё tё veçantё). Nё punimin

tonё nuk do tё mbёshtetimi nё ndarjen e bёrё nga Thomai pasi mendojme se ndarja sipas

burimit e neologjizmave bёhet mё sё shumti pёr gjuhёn e pёrgjithshme dhe jo atё tekniko-

shkencore apo terminologjike.

Nё fjalorin e gjuhёs shqipe fjala ‘neologjizëm’ përkufizohet si ‘fjalё ose shprehje qё ka

hyrё ose qё ёshtё krijuar rishtazi nё gjuhё pёr tё shёnuar njё send a dukuri tё re’.

Neologjizmat janё formime tё reja tё cilat krijohen si rezultat i nevojёs qё ka gjuha pёr tё

shprehur njё shёrbim tё ri a pёr tё emёrtuar njё send tё ri. Kjo ёshtё edhe arsyeja përse

neologjizmat janё shumё tё pranishëm edhe nё terminologji. Pёr kёto emёrtime mund tё

huazohen fjalё tё reja ose kuptim i ri, i cili i veshet njё fjale ekzistuese nё gjuhёn

huamarrёse. Faktorёt qё sipas Nonda Varfit156 ndikojnë nё krijimet leksikore nё gjuhё janё

dy:

1. faktorёt gjuhёsor ( nё tё cilёt autori pёrmend forcёn e analogjisё, ekonominё gjuhёsore

dhe vёshtirёsitё morfologjike)


156 Varfi N., 2004, Mbi huazimet e shqipes, Rreth huazimeve nё shqipen standarde, Universiteti i Tiranёs,

Fakulteti i Gjuhёve tё huaja, Tiranё, fq 84



122

2. faktorёt jashtёgjuhёsor ( nё tё cilёt autori liston zhvillimet tekniko-shkencor edhe

zhvillimet nё tё menduarit dhe konceptuarit tё botёs, tё cilat ndikojnё direkt edhe nё gjuhё)

Kur flasim pёr tipologjinё e neologjizmave kemi parasysh formime tё reja qё sipas Louis

Gilbert157 ndodhin nё rrafshe tё ndryshme tё gjuhës, qoftё rrafshin fonologjik, morfologjik,

sintaksor apo atё leksikore. Neologjizmat kryesisht formohen nga kombinimi i elementëve

qё janё tё pranishëm nё gjuhё, lidhja mes tё cilёve bёhet duke ‘imituar’ njё model tё huaj.

Ndёr klasifikime tё shumta qё i bёhen neologjizmave nga gjuhëtarё dhe studiues tё

ndryshëm, ne nё punimin tonё do tё cilësojmë vetem dy prej tyre:

1. neologjizma tё formёs (fjalёformimi)

2. neologjizma semantike158

Lloji i pari i neologjizmave si formime me prejardhje dhe kompozim, janё prodhimtare në

terminologjinë e telekomunikacionit dhe telemetrisë. Shembuj tё termave tё rinj tё

prejardhur nё kёtё fushё janё: neologjizma tё formuar me parashtesa greke apo latine si

autodidakt, autofilter, autodetektoj, autoformat, autoformatim, autoplay, autokorrekt,

transduktor, elektroakustik, elektrostatikё, autostarter, interruptor, elektrooptikё,

elektrofografi, transrezistencё, transkonduktancё, intramodular, termorele, audiotekst,

audiokonferencё, vetёformatim ose autoformatim, videofon, elektropolar, elektropozitive,

superrigjenerim, autostabilizator, monostabёl, turboalternator, turbokonvertitor,

turbodinamo, turbonxitёs etj.

Neologjizma tё formuar me parashtesa de- dhe qё në disa raste mund tё zёvendёsohet me

shqipen ‘ç’ (kodim-dekodim, modulim-demodulim, kompresoj-dekompresoj, kompilator-

dekompilator, deshifrim, dekodues, dejonizoj (çjonizoj), demodulator, demodulues,

dekompresoj, demultipleksoj)

Dis- disjunksion, disjunktiv

pa- pamodulator, pashunt, i pashuntuar, i pasinkronizuar

inter/intra- intermodular/intramodular, interkovariancё, interferometёr, interaktiv, intranet

a- (jo-)- akromatik, astatik, asinkron, asimetrik (josimetrik), aperiodik

shumё- si shumёfazore, shumёkatodёshe etj

157 Guilbert L., 1972, Théorie du néologisme, Paris, fq 17

158Bowker L, Pearson J., 2002, Neologisms can be formed in another way, however, by assigning a new

meaning to an existing word, Working with specialized language: A Practical Guide to Using Corpora, fq

214



123

Nё klasifikimin e dytё tё neologjizmave, ato semantike kemi parasysh terma dhe

togfjalësha nga gjuha shqipe tё cilave i shtohen kuptime tё reja tё huazuara nga gjuha

angleze. Kёtu përfshihen rastet e fjalёve tё trajtuara mё parё nё punim, tё cilave i’u ёshtё

shtuar njё kuptim i huazuar nga gjuhё tё huaja, duke u ngritur nё nivel termi nё fushёn e

telekomunikacionit si nё rastin e fjalёve: mi (mouse), galeri (gallery), bandё (band) etj.

III.9 Kalket gjuhësore

Kalket janё formime gjuhёsore me brumё tё njё gjuhe, por me ndёrtim dhe kuptim tё

huazuar nga njё gjuhё tjetёr. Nё fjalorin e gjuhes shqipe kalk pёrkufizohet’ fjalё ose

shprehje e re qё krijohet duke pёrkthyer njё pёr njё pjesёt pёrbёrёse tё njё fjale a tё njё

shprehje tё huaj’. Kalket tё cilёsuara si pёrkthime tё drejtpёrdrejta, ndahen nё kalke

semantike dhe kalke strukturore. Pёrsa i pёrket kalkeve semantike mund tё japim rastet e

fjalёve tё cilave i’u ёshtё shtuar njё kuptim i huazuar nga gjuhё tё huaja, duke u ngritur nё

nivel termi nё fushёn e telekomunikacionit si: mi (mouse), galeri (gallery), bandё (band)

etj.

Raste tё kalkeve strukturore nё gjuhёn e pёrgjithshme kemi nё: thirrja e fundit- last call,

rrokaqiell- skyscraper etj. Ndër kalket strukturore nё telekomunikacion mund të

përmendim: thirrjet hyrёse- incoming calls, thirrjet dalёse- outgoing calls, postё

elektronike- electronic mail, surf the net-lundro në internet etj.

KREU IV

ASIMILIMI I FJALËVE NË FUSHËN E TELEMETRISË DHE TË INXHINIERISË

SË TELEKOMUNIKACIONIT NGA GJUHA SHQIPE



125

IV. QËNDRIME NDAJ HUAZIMEVE NЁ PЁRGJITHЁSI DHE TERMAVE TE

HUAJ NЁ TERMINOLOGJI

IV.1 Kontaktet gjuhësore, huazimet.

Nё trungun gjenealogjik të August Schleicher, shqipja ёshtё njё degё mё vetё e gjuhëve

indo-evropiane159 e cila nuk ka lidhje birёsie me gjuhё tё tjera. Kjo madje e bёn tё veçantё

gjuhёn shqipe. Si çdo gjuhё e gjallё, edhe shqipja ndёr shekuj, ka marrё e dhёnё fjalё nga

gjuhё tё tjera si pasojё e kontakteve me popuj tё tjerё, qoftё fqinjё apo jo.

‘Kёmbimi leksikor’ (pa lёnё mёnjanё atë morfo-sintaksore) mes gjuhësh ёshtё i

pashmangshëm dhe njё gjё e tillё ёshtё vёnё re mё sё shumti nё kohё pushtimesh. Përsa i

pёrket shqipes mund tё përmendim ndikimin qё ajo ka pasur qё me pushtimin e Ilirisё nga

romakёt, pёr tё vazhduar mё pas pёr jo pak por 5 shekuj pushtim nga osmanët. Këmbimet

leksikore apo huazimet dallohen edhe nё rastet e fshqinjёsisё sё vendeve. Ndikime tё

gjuhёve tё huaja fshqinje nё gjuhёn shqipe ndihen nё pjesёt kufitare tё Shqipërisë si rezultat

i kontaktit dhe marrёdhёnies tё shqiptarëve me fshqinjёt, qofshin ata grekё nё pjesёn

jugore tё saj, sllav nё pjesёn veri-lindore si dhe italian nё pjesёn perёndimore edhe pse tё

ndarё nga njё det. Nuk duhet lёnё pa përmendur edhe rasti i ndikimeve tё huaja nё gjuhё tё

cilat vijnё si rezultat i diasporës shqiptare, ku shqipja flitet e ndikuar sё shumti nga gjuha e

vendit ku ky masiv shqiptarësh jeton si për shembull nё Itali (arbёreshёt), Amerikё, Greqi e

shumё vende tё tjera Evropiane.

Nga huazimet nё gjuhёn shqipe, ato tё vetё shqipes, sikurse e cilëson Prof. Demiraj160, fjalё

prej brumi tё huaj qё shqipja i ka huazuar drejtpёrdrejtё nga gjuhёt e tjera me tё cilat ka

pasur marrёdhёnie historike, do dallonim, sё pari ato nga greqishtja e mesme dhe greqishtja

e re si dhe huazimet nga latinishtja e vonё dhe nga gjuhёt romane.

Koloneli anglez William Leake161 është ndër të parët veprimtarë shtetërorë, historian dhe

gjuhëtarë Evropianë, që është marrë gjerësisht me vendin, popullin dhe gjuhën shqipe. Në

botimin e tij shkruhet se një numër i vogël i fjalëve greke të cilat ndeshen në shqipe janë

përshtatur para se gjuha greke të pësonte ndryshime duke qёnё se në këtë libër flitet për

greqishten e vjetër, të referuar si ‘helenishte’ dhe greqishtja e re ‘romaike’. Më pas Leak

159 Sipas klasifikimit gjenealogjik apo gjenetik tё gjuhёs, e cila i ndan gjuhёt nё familje. Fokusohemi tek

familja indo-evropiane si familja nё tё cilёn futet gjuha shqipe, nё grupin iliro-shqip, njё nga grupet e familjes

indoevropiane. (krahas grupeve tё tjera si ai italik, ku bёn pjese edhe gjuha italiane e frёnge, grupi gjermanik

ku bёn pjesё edhe gjuha angleze si dhe shume grupe tё tjera, ai sllav, kelt etj).

160 Demiraj nё librin e tij ‘Gjuha shqipe dhe historia e saj’ 1988, bёn ndarje tё fjalёve tё huaja nё gjuhёn

shqipe nё : 1. Fjalё prej brumi tё huaj qё shqipja i ka trashёguar nga ‘nёna’ e saj, 2. Fjalё prej brumi tё huaj

qё shqipja i ka huazuar drejtpёrdrejt nga gjuhёt e tjera, me tё cilat ka pasur marrёdhёnie historike, ndryshe tё

cilёsuara si huazimet e vetё shqipes.

161 Leake W M., 2006, Kërkimet për shqipen dhe për gjuhën shqipe , Tiranё, [Përkthyer dhe paraqitur nga

Prof.Dr Xhevat Lloshi, (në librin Researches in Greece, Londër, 1814)] fq 45



126

shkruan se një pjesë e madhe e fjalëve janë marrë nga greqishtja romake e njëkohësisht ka

edhe mjaft fjalë për të cilat është e vështirë të përcaktohet koha e sigurt e hyrjes meqenëse

forma e tyre është e njëjtë si në greqishten e vjetër ashtu dhe në atë të re.

Në lidhje me fjalët me prejardhje latine ai thekson se ato janë dy deri në tri herë më shumë

nё krahasim me ato greke, megjithëse shprehet se në krahasim me gjuhët e tjera të Evropës

ky numër është shumë më i vogël162.

Gjithsesi latinishtja mbetet gjuha qё sipas Leak ka lёnё gjurmët mё tё thella nё shqipe.

Fjalёt latine vihe re nё këto sfera tё jetёs163; shtëpi, pjesët e trupit (fytyrё, kokё, flokё,

gjendёr); kafshët shtëpiake (pёllumb, qen, gjel), vegla (furkё, qerre), bujqёsi e pemёbujk

(tёrshёrё, gёshtenjё), besimet popullore (kuçedёr, dragua, zana), armё e luftё (shpatё,

shigjetё, shyt), emra afёrie (njerkё, ungj, thjeshtёr, kushёri, femёr, mashkull), emёrtime tё

kohёs (mars, janar, gusht) etj.

IV.2 Hyrja e fjalëve angleze në gjuhën shqipe.

Fjalët angleze në gjuhën shqipe mendohet të kenë hyrë në shek. XX, ku do veçoheshin

fjalët angleze në fushën e terminologjisë. Hyrja e këtyre fjalëve në gjuhën shqipe lidhet së

pari me futjen e koncepteve të reja, të cilat në fillim u ndeshën në terminologjinë sportive

me futjen e lojërave të reja dhe të aktiviteteve të reja sportive në kulturën shqiptare si

futboll, tenis etj. Thomai në botimin e tij ‘Leksikologjia e Gjuhës Shqipe’ shkruan: ‘Në vitet

’20 të shekullit të XX në gjuhën shqipe hyjnë fjalë nga gjuhët neolatine, nga frëngjishtja e

italishtja (adio, dirizhoj, ekselence, refuzoj, respekt, setapura…), më shumë në fushën e

terminologjisë. Po në këto vite nisen të hyjnë edhe fjalë nga anglishtja (terminologjia

sportive), si huazime fjalësh ose si kalke’164. Sipas tij gjuha shqipe nё kёtё periudhё pati njё

pasurim tё leksikut tё saj, emёrtime tё reja u pёrdoren dhe gjatё kёsaj kohe, ndryshё nga mё

parё, nuk pati vazhdim tё pastrimit tё shqipes nga rilindasit.

Rajmonda Këçira, nëpërmjet studimit të saj të gazetës ‘Laboremus’ të botuar në shkollën

profesionale të hapur në Kavajë në vitin 1921 nga Kryqi i Kuq Amerikan, jep shembuj

konkrete të hyrjes së fjalëve angleze që në vitet ’20 në gjuhën shqipe. Disa nga fjalët

angleze të gjetura në këtë gazetë nga Këçira janë: banka, budget, coach, campion, dollar,

engineer, kollegj, librarie, lord, sport club, trap etj. Nё monografinë e saj ‘Anglicisms in

Albanian: A language contact phenomenon’ Kёçira e sheh hyrjen e fjalëve angleze,

162Çabej E., 1987, V. 3: Hyrje nё historinë e gjuhёs shqipe. Fonetika. Parashtesat-Prapashtesat. Shumësi i

singularizuar, Prishtinё, fq 131

163 Çabej E., 1987, V. 3: Hyrje nё historinë e gjuhёs shqipe. Fonetika. Parashtesat-Prapashtesat. Shumёsi i

singularizuar, Prishtinё, fq 55

164Thomai J., 2006, Leksikologjia e gjuhёs shqipe, Tiranё, 250



127

anglicizmave, në gjuhën shqipe, si rezultat i kontaktit me këtë gjuhë. Konkretisht nё

Shqipëri në shkollën profesionale të hapur në atë kohë në Kavajë, gjuha angleze ishte një

gjuhë e dyte. Si një shkollë e hapur nga Amerikanë ku pёrdorej gjuha angleze, në shkrimet

e gazetës Laboremus, termat për konceptet e reja merreshin nga kjo gjuhё si; chassin,

dynamo, graduat, post-graduat etj. Prandaj dhe nё kёtё monografi shkruhet: ‘English words

that came to be used after the establishment of this contact comprise Anglicisms of the first

contact of Albanian with English165’.

Siç sqarohet dhe më lart, me kontakt Këçira i referohet pranisë së Kryqit të Kuq Amerikan

në Shqipëri dhe jo kontaktit gjeografik të dy vendeve, të Shqipërisë me Anglinë apo

Amerikën, duke qënë se gjeografikisht kjo gjë është e pamundur.

Më pas në vitet 1944 deri ne 1990, nuk pati asnjë kontakt të gjuhës shqipe me atë angleze

duke qënë se kjo është periudha e izolimit total të Shqipërisë me vendet perëndimore. Nga

studimi dhe shqyrtimi i thelluar i Këçirёs, tё gazetave tё botuara gjatё kёsaj periudhe, ёshtё

bёre edhe njё kategorizim i anglicizmave pёr nga fusha tё cilёs ato i pёrkasin. Pjesa mё e

madhe e anglicizmave i pёrkasin fushёs sё sportit duke qёnё se studentet qё studionin nё

kёtё shkollё profesionale nё Kavajё u njohёn me sporte tё reja si futboll, tenis etj. Mё pas

nё renditje vijnё fjalё angleze tё fushёs sё tregtisё dhe bankёs, tё shkencёs, mekanikёs,

kulturёs etj.

Në fushën e medias është bërë një punim nga Dr.Irena Pata. Në temën e saj të doktoraturës

nё 2013, I.Pata ka trajtuar dhe pasqyruar ndikimin që ka pasur gjuha angleze në shtypin

shqiptarë postkomunist duke përcaktuar me afërsi numrin e anglicizmave në gjuhën e

shtypit pas diktaturës dhe vendin e tyre në sistemin leksikorë të shqipes. Në punim është

përfshirë edhe një glosar me 511 anglicizma në gjuhën shqipe në media e shkruar.

Pёrveç studiuesve shqiptar, ka edhe studiues tё huaj tё cilёt kanё trajtuar hyrjen dhe praninё

e fjalёve angleze nё gjuhёn shqipe. I tillё ёshtё Manfred Görlach, i cili ndёr studime dhe

botime tё tjera ka hartuar edhe njё fjalor tё anglicizmave nё disa gjuhё Evropiane. “A

dictionary of European Anglicisms”. Nё fjalor listohen anglicizma tё cilat pёrdoren nё 16

gjuhё evropiane si nё Italisht, Hungarisht, Greqisht, Gjermanisht, Frëngjisht, Rusisht,

Polonisht, Spanjisht, Rumanisht, Finish, Kroatisht, Norvegjisht, Bullgarisht, Holandisht,

Islandishte si dhe nё Shqip. Qёllimi i fjalorit ёshtё dokumentimi i hyrjeve leksikore angleze

nё gjuhёt evropiane pas Luftёs sё Dytё Botёrore, deri nё vitet 1990.

Ky fjalor është botuar pёr herё tё parё nё 2001 e mё pas ribotuar nё 2005. Megjithatё numri

i anglicizmave nё gjuhёn shqipe tё pasqyruara nё atё fjalor ёshtё i pakёt nё krahasim me

numrin e vёrtetё qё kanё hyrё nё gjuhёn shqipe, kjo pasi siç ёshtё sqaruar edhe nga vetё

Görlach, nuk ka shumё njohje nga ana e autorit për shqipen si dhe studime nё kёtё fushё.

165Kёçira R., 2009, Anglicisms in Albanian: A language contact phenomenon , UK , fq 76. Perkth. ‘Fjalёt

angleze qё filluan tё pёrdoren pas vendosjes sё kёtij kontakti pёrbёjnё Anglicizmat e kontaktit tё parё tё

Shqipes me gjuhёn Angleze’.



128

Nga numri i madh i fjalëve të huaja në gjuhën shqipe, mendojmë se nevojiten studime në

shumë fusha të dijes pasi në pothuajse në një pjesë të mirë të tyre ka hyrje shumë të madhe

të fjalëve angleze ku përveç telekomunikacionit dhe telemetirsë do listonim: informatikën,

politikën, median, sportin, kulturёn, muzikёn etj.

Görlach nё studimet e tij rreth huazimeve bёn njё ndarje tё shkallёs sё pranimit tё

huazimeve nё tre kategori166:

Kur huazimi ёshtё i pranuar tёrёsisht nё gjuhёn marrёse- nё kёtё rast fjala ose nuk

dallohet mё tё jetё angleze ose gjendet nё shumё regjistra dhe stile tё gjuhёs edhe

pse akoma e dallueshme si fjalё angleze nga ana gёrmёzimit, shqiptimit dhe ana

morfologjike.

Kur fjala ёshtё e kufizuar nё pёrdorim.

Kur fjala nuk ёshtё pjesё e gjuhёs- ajo ёshtё ose kalk ose krijim i huazuar kryesisht i

njohur nga folёs dygjuhёsh ose qё pёrdoren nё kontekstin Amerikan ose Britanik në

rastin e anglicizmave.

IV.3 Termat e huazuar nga gjuha angleze

Edhe pse termi huazim fonologjik, morfologjik dhe sintaksor ekziston, ai i referohet sё

shumti fjalёve dhe kuptimeve tё tyre. Huazimi nënkupton si procesin ashtu edhe sendin. Me

proces kuptojmё kalimin e njё fjale apo kuptimit tё saj nga njё gjuhё nё njё tjetёr. Ndёrsa

me send kuptojmё formёn apo kuptimin e objektit i cili nuk ka qёnё mё parё pjesё e fjalorit

tё gjuhёs marrёse por ёshtё huazuar nga njё gjuhё tjetёr. Ka disa nёngrupe huazimesh,

kriteret pёr ndarjen e tё cilave ndryshojnё. Huazime leksikore167 janё fjalё tё huazaura ku si

forma ashtu edhe njё pjesё e kuptimit importohen, ndryshe nga huazimet semantikore, ku

vetёm kuptimi i fjalёs importohet.

Pёr nga rruga e hyrjes sё huazimeve168 ato ndahen nё: a) huazime leksikore tё

drejtpёrdrejta, pra fjalё tё marra drejtpёrdrejtё nga gjuha burimore siç ёshtё rasti i fjalёve

latine tё huazuara nё gjuhёn shqipe nga latinishtja: janar, gusht, mjek etj. Kёto fjalё

mendohet tё kenё hyrё nё shqipe nё shekujt e parё pas lindjes sё Krishtit; b) huazime

leksikore tё tёrthorta, fjalё tё marra nga njё gjuhё nёpёrmjet njё gjuhe tjetёr. Siç është rasti

i fjalёve angleze tё marra nё gjuhёn shqipe nёpёrmjet italishtes si: konsumator, kosto,

bankier, apo fjalёt arabe tё huazura nga shqipja nёpёrmjet turqishtes si: shejtan, vakt etj.

166 Fischer R and Pulaczewska H., 2008, Anglicisms in Europe. Linguistic Diversity in a Global Context, fq

3

167 Fischer R and Pulaczewska H., 2008, Anglicisms in Europe. Linguistic Diversity in a Global Context, fq

6




129

Pёr nga shkalla e ngulitjes sё fjalёve tё huaja nё gjuhёn pritёse Jani Thomai i ndan

huazimet nё: c) huazime leksikore tё ngulitura, qё do tё thotё se fjalёt e huaja futen thellё

nё leksikun e gjuhёs shqipe pasi ato kanё vlerё tё madhe pёr gjuhёn marrёsi. Vlera

përcaktohet nga nevoja e gjuhёs, nёse njё fjalё apo term shpreh njё koncept a objekt tё ri

pёr tё cilin nuk ka njё barasvlerёs nё gjuhёn marrёse, atёhёre ajo fjalё ka vlerё dhe ngulitet

nё leksikun e asaj gjuhe; d) huazime leksikore tё pangulitura, janё huazime tё cilat nuk

futen thellё nё leksikun e gjuhёs marrёse pasi pёr ato ka njё barasvlerёs nё shqip. Ndryshe

nga huazimet leksikore.

Sipas vlerёs apo rёndёsisё sё përgjithshme huazimet leksikore ndahen nё e) fjalё tё huaja

dhe f) ndёrkombёtarizma. Fjalёt e huaja janë ato fjalë që nuk i përkasin gjuhës shqipe por

përdoren në tekste shqip si p.sh de facto. Këto fjalë kanё hyrё në gjuhën shqipe si nё

leksikun e pёrgjithshёm ashtu edhe nё atë terminologjik. Ndёrkombёtarizmat i pёrkasin mё

shumё terminologjisё dhe pёrvetёsohen mё shumё pasi edhe rëndёsia e tyrё ёshtё mё e

madhe. Ato janё fjalё me origjin Latino-Greke dhe nuk kanё asgjё tё pёrbashkёt me

anglishten pёr nga forma apo shqiptimi. Njё tjetёr formё huazimi ёshtё g) huazimi

semantikore qё nёnkupton huazimi i kuptimit tё njё fjale nёpёrmjet zgjerimit tё kuptimit tё

fjalёs nё gjuhёn marrёse. Nё kёtё kategori futen edhe ‘pёrkthimet e huazuara’ apo kalket, tё

cilat janё fjalё tё formuara me brumin e shqipes por ndёrtimi ёshtё i huaj.

Huazimet nё leksikun e përgjithshëm janё bёrё si rezultat i kontakteve qindravjeçare tё

gjuhёs sonё me gjuhёt tjera tё pushtuesve si ajo italiane, turke etj. Ndёrsa pjesa mё e madhe

e huazimeve nё leksikun terminologjik ёshtё bёrё nё dy shekujt e fundit ku dallohen

anglicizmat, francesizmat, italianizmat etj.

Huazimi si dukuri dhe proces i pashmangshëm i çdo gjuhe justifikohet me nevojёn qё ka

gjuha pёr tё përmbushur detyrёn si mjet komunikimi. Huazimi bёhet pёr tё plotёsuar njё

boshllёk gjuhёsor. Njёkohёsisht huazimi ёshtё edhe rezultat i gjuhёve nё kontakt, jo vetёm

pёr nga afёrsia gjeografike por edhe nga pёrparimi i teknologjisё dhe shkencёs, i mjeteve tё

komunikimit e politikave ndёrkombёtare qё çojnё nё dominimin e njё gjuhё tё caktuar, pasi

zhvillime dhe politika tё tilla bёhen nga vende politikisht dhe njёkohёsisht ekonomikisht tё

fuqishme.

Nё rastin e gjuhёs angleze, mbizotërimi i saj lidhet drejtpёrsёdrejti me politikat e shtetit

Anglez si dhe me zhvillimin dhe tё qёnurit superfuqi ekonomike i Shteteve tё Bashkuara tё

Amerikёs. Fjalёt huazohen nga folёsit e gjuhёs tё cilёt lexojnё dhe studjojnё literaturё tё njё

fushe tё caktuar dije nё gjuhёn dhёnёse, konkretisht anglisht. Qoftё tekstet shkollore,

revistat shkencore apo edhe manualёt, shkruhen dhe vijnё sё pari nё gjuhёn nga ku produkti

prodhohet apo nga ku koncepti lind. Mendojmё se njё rol shumё tё madh pёr nga shpikjet

dhe zhvillimet teknologjike ka luajtur kompjuteri dhe internet, botёrisht tё përdorur, si dhe

tё pasuar tё i-padёve apo teknologjive tё tjera tё ngjashme me to, tё aparatёve telefonik tё

lёvizshёm, tё celularёve sё bashku me programet e tyre tё reja si whatsapp, viber etj.

Kёshtu nё rast mospasje barasvlerësi nё shqip pёrdoret fjala apo termi i huaj. Pavarësisht



130

kёsaj jo rrallё ndodh qё fjalё tё huazohen nga folёs tё gjuhёs marrёse pёr tё treguar

njohuritё qё njё ka pёr gjuhёt e huaja. Kjo çon nё huazime tё panevojmё dhe tё rёndomta

pasi gjuha nuk e ka tё nevojshme njё fjalё apo term tё tillё duke qenё se ka njё barasvlerёs

tё sajёn.

Punimi i kёtij disertacioni bёhet pёr tё vёnё nё pah dhe dokumentuar termat angleze nё

fushёn profesionale dhe teknike siç ёshtё ajo e telekomunikacionit dhe telemetrisë si dhe

pёr tё theksuar rolin qё ato kanё nё formimin e kёsaj terminologjie sa kohё qё pёr njё

numër konceptesh nё kёtё fushё nuk ka njё barasvlerës shqip.

Pёr fjalёt nё pёrgjithёsi, por jo vetёm, edhe pёr termat me prejardhje nga gjuha angleze janё

bёrё disa studime e punime nё Shqipёri. Vlen tё pёrmenden kёtu punime doktorale tё viteve

tё fundit si ajo e Sadete Pllanёs ‘Terminologjia bazё e mekanikёs nё gjuhёn shqipe e

angleze’; ‘Ndikimi i anglishtes nё shtypin shqiptar post-komunist’ e Irena Patёs; ‘Aspekte tё

huazimeve anglo-saksone nё gjuhёn e folur shqipe dhe nё mediat shqiptare nё Maqedoni

dhe Kosovё’ e Agron Zeqirit; ‘Veçoritё strukturore semantike tё leksikut tё fushёs sё

informatikёs nё gjuhёn shqipe nё pёrqasje dhe me anglishten e italishten’ e Esmeralda

Strorit etj.

Nё njё artikull tё 1988, V.Nuhiu169 shkruan se statistikisht numri i huazimeve nё fjalorin e

gjuhës shqipe tё viteve ‘80 ёshtё 100 ndёrsa nё fjalorin e drejtshkrimit tё gjuhës shqipe ky

numёr ishte mё i madh 140. Plus nё FGJSSH ka 20 anglicizma tё cilёt nuk pasqyrohen nё

FDGJSH e ndёrsa ky i fundit ka 50 anglicizma tё cilat nuk ndodhen ne FGJSSH. Nga

përllogaritja e kёtyre tё fundit V.Nuhiu arrin nё konkluzionin se tё marra sё bashku gjithsej

numri i anglicizmave nё tё dy fjalorët nё botimet e viteve ’70 ёshtё 160. Mandej ai sqaron

se nga studimet e tij tё materialeve deri nё vitin 1974 tё botimit tё artikullit ka ndeshur 500

anglicizma tё pёdorura mё shumё se tri herё nё gazeta, revista dhe buletinё apo anglicizma

të përdorura dhe nё gjuhën e folur, duke iu referuar shqipes tё folur nё Kosovё. Kuptohet se

nё momentin qё flitet pёr anglicizma tё futur nё fjalor, bёhet fjalё pёr ato anglicizma tё cilat

janё ‘rehatuar’ siç thotë Nuhiu nё gjuhën shqipe.

Vërejtja se numri i anglicizmave tё pasqyruar nё fjalorё ёshtё shumё i vogёl nga numri real

i tyre ёshtё i saktё. Sqarimi nё lidhje me kёtё bёhet edhe nё vetё hyrjen e fjalorit tё gjuhёs

shqipe botim i 2006. Nё tё thuhet: Nё pёrputhje me kushtet e sotme, kur shqipja ёshtё e

hapur pёrballё gjuhёve tё tjera, veçanërisht nё fusha tё tilla si informatika, biznesi,

ekonomia tegut, jeta financiare e bankare, administrata shtetërore dhe drejtёsia etj., janё

pёrfshirё nё kёtё fjalor, pas njё përzgjedhje tё kujdesshme, edhe disa fjalё tё huaja,

kryesisht terminologjike, qё kanё hyrё kёto vitet e fundit dhe qё nё jetёn e veprimtarinë tonё

tё sotme kanё njё përdorim tё shpeshtë e tё gjёrё nё publicistikё dhe pёrgjithёsisht nё

169 Nuhiu V., 1988, Terma me prejardhje nga anglishtja, Ndikimi i anglishtes nё gjuhёn shqipe, Prishtinё, fq

129



131

ligjёrimin politiko-shoqëror. Fati i tyre mё tej nё gjuhёn shqipe do tё përcaktohet nga

praktika gjuhësore.170

Sikurse shpjegohet mё lart nё kёtё fjalor nuk mund tё përfshihet çdo term i çdo fushe, mё

sё shumti aty pasqyrohen terma tё fushave tё caktuara qё janё gjerёsisht tё pёrdorura nё

media, botime tё ndryshme e qё pёrdoren edhe nga jo-specialistё, siç ёshtё rasti i ‘roaming’

apo ‘mouse’/ ‘maus’ tё cilat kohёt e fundit pёrdoren gjёrësisht edhe nga jo-specialistё nё

pёrditshmёrinё e tyre.

Edhe Ferdinand Leka nё njё botim tё tijin vёren se numri i termave anglicizma tё

pasqyruara nё FGJSH botim i’80 ёshtё shtuar, sipas tij, numri i termave anglicizma nё

shkronjёn ‘S’ tё fjalorit ёshtё shtuar nё krahasim me fjalorin e 1954. Kёtu ai rendit termat e

huaj si : set, slogan, skreper, snajper, solar, start171.

Pёrveç shtimit nё numrit tё termave tё huaj e cila ёshtё e dukshme nё botimet e fushave tё

ndryshme tё dijes, edhe pse ato terma mund tё mos pasqyrohen nё fjalorёt pёrkatёs,

pёrshtatja e fjalёve apo termave ёshtё e papërcaktuar. A. Duro dhe F.Vrapi172 në njё

artikull rreth termave me burim nga anglishtja bёn njё ndarje tё termave pёr nga fusha nё tё

cilat ato përfshihen. Ndёr to theksojnë se termat angleze kanё depёrtuar edhe nё baza

teorike dhe teknologjike tё fushave ekzistuese si telekomunikacioni. Nё lidhje me veçoritë e

kёtyre termave autorët shkruajnё se kёto terma futen nё terminologjinё e fushave tё

ndryshme tё dijes duke iu nёnshtruar sistemit morfologjik tё shqipes. Megjithatё pёrshtatja

e fjalёve me origjinё nga anglishtja ёshtё e papёrcaktur, pasi merret si kriter edhe ana

shkrimore. Ndёrsa pёrshtatja morfologjike ёshtё njё kriter i pёrcaktuar.

Sot ёshtё e vёshtirё dhe nuk mund tё flitet pёr njё numёr tё saktё tё termave/fjalёve me

burim nga anglishtja qё hyjnё nё gjuhёn shqipe pasi regjistrimi dhe pasqyrimi i tyre nё çdo

fushё nuk ёshtё i mundur. Në dijeninë tonë nuk ka studime nga organe të caktuara që të

merren me studimin e fjalёve angleze qё hyjnё apo kanё hyrё nё shqipe nё çdo fushё tё

dijes apo nё ato fusha ku ato janё relativisht tё shumtё si dhe nё fusha ku prania e tyre ka

njё rёndёsi nё formimin e terminologjisë sё njёrёs apo tjetrës fushё dije.

Edhe pse pёr nga numri i anglicizmave, Vesel Nuhiu173 nё botimin e tij “Ndikimi i

anglishtes nё gjuhёn shqipe” (botim i 2013 me pёrmbledhje artikujsh ndёr vite) dhe Agron


Tiranё, fq 8


Filologjike viti XL, Tiranё, fq 81.



Tiranë, fq 202

173 Nuhiu V., 2013, Ndikimi i anglishtes nё gjuhёn shqipe, Prishtinё, Botues Akademia e Shkencave dhe e

Arteve e Kosovёs, fq 24



132

Duro, Fatmir Vrapi174, shkruajnё se fjalёt angleze janё mё së shumti nё gjuhёn shqipe nё

fusha si sporti, muzika, ekonomia, politika, mendojmë se me zhvillim e teknologjisё numri

i fjalёve angleze tё fushave specifike apo profesionale si informatike, telekom etj, ёshtё

gjithnjё e nё rritje. Njёkohёsisht listёs sё fushave tё përmendura mё lart do ti shtohet edhe

media, me zgjerimin gjithnjë e mё shumё tё komunikimit mes njerёzve edhe pse kjo e

fundit arrihet tanimё falё aplikacioneve dhe mjeteve komunikuese tё zhvilluar sё shumti nё

vitet e fundit.

Pёrsa i pёrket rrugёs apo fazave tё integrimit tё fjalёve tё huaja nё gjuhёn marrёse,Vesel

Nuhiu mbёshtet teorinё e R. Filipović175 i cili thotё se ekzistojnë tri faza:

1. Nё fazёn e parё bёhet mbartja e elementit gjuhёsor. Nё kёtё fazё, përdoruesi e

përdor fjalёn ashtu siç e merr nga gjuha tjetёr, aspak tё asimiluar.

2. Nё fazёn e dytё bёhet pёrshtatja e fjalёs, ajo fillon tё marrё tipare tё sistemit

fonetik tё gjuhёs ku ёshtё marrё, dhe tё dyja gjuhёt përputhen nё ato fjalё. Kjo

gjendje e pёrshtatjes sё sistemeve fonetike quhet interferencë.

3. Nё fazёn e fundit tё pёrshtatjes sё huazimit ёshtё integrimi i elementit tё huaj.

Elementi gjuhёsor i huaj pёrfshihet nё sistemin e gjuhёs marrёse. Nё kёtё

moment fjala/termi nuk kuptohet apo dallohet se ёshtё e/i huaj, dhe pikёrisht

fjala e tillё quhet huazim.

Duke pasur parasysh kёto shkallё tё integrimit tё fjalёve tё huaja V.Nuhiu bёn njё ndarje

mes fjalёve tё huaja, fjalёve tё huazuara dhe huazimeve176 ku fjalё e huaj ёshtё ajo fjalё qё

pёr dëgjuesin dhe lexuesin duket e huaj pasi ka fonema tё huaja dhe theks tё huaj. Fjalё e

huazuar ёshtё mё e integruar nё gjuhёn marrёse nё krahasim me fjalёn e huaj, edhe pse ajo

mbart akoma element tё huaj fonetik. Huazimi nuk dallohet tё ketё tipare fonologjike apo

fonetike tё gjuhёs nga ёshtё marrё, ёshtё i integruar plotësisht nё gjuhën marrëse.

Gjuha shqipe është quajtur nga Xhevat LLoshi177 si njё gjuhë e hapur dhe dinamike. Sipas

Lloshit meqenëse ne pranojmë kulturat e huaja si dhe arritjet e mëdha shkencore e teknike,

duhet në të njëjtën mënyrë të pranojmë edhe huazimet gjuhësore. Ai e sheh huazimin, jo

vetëm si të pashmangshëm pasi gjuha shqipe, sikurse pothuajse çdo gjuhë tjetër nuk mund



Tiranë, fq 198

175 Filipović R., 1996, English as a word donor to other languages of Europe , The English language in

Europe, Great Britain fq 41


Arteve e Kosovёs, fq 25

177 Lloshi Xh., 2011, ‘Shqipja gjuhë e hapur dhe dinamike’, Tiranё



133

ti përmbushë të gjitha nevojat gjuhësore vetëm me brumë të shqipes, e veçanërisht në një

kohë globalizmi, por e sheh huazimin në këndvështrimin e pasurimit të gjuhës. Në këtë

mënyrë ai pranon edhe dysorët në gjuhë, dhe përdorimin e tyre, por duke theksuar se

kuptimi i huazimeve duhet të jetë shumë i qartë për përdoruesit. Kjo shpjegon edhe arsyen

se përse një numër i konsiderueshëm huazimesh qëndrojnë në gjuhën shqipe në vend që të

zhduken prej saj dhe të mos përdoren më si: nacional-kombëtarë, konsekuencë-pasojë,

insistoj- ngul këmbë etj.

Ndajmë të njëjtin qëndrim me Xh.Lloshin për sa kohë flitet për fjalë të huazuara. Ndërsa në

momentin që flitet për terma të fushave të caktuara, veçanërisht të shkencave ekzakte dhe

teknologjisë, këtu do ndaleshim pasi mendojmë se në fushën e terminologjisë ku termi dhe

koncepti qё ai shpreh janë shumë të saktë, prania e dysorëve (elementëve tё huaj) nuk ёshtё

fort i mirëpritur. Ndoshta prania e dysorëve do çonte në ngatërrime dhe keqkuptim të

literaturës së fushës. Gjithsesi kjo nuk është kategorikisht e përjashtuar pasi ka raste si nё

terminologjinë e telekomunikacionit dhe telemetrisë ashtu edhe nё terminologji të

shkencave politike, ekonomike etj ku ekzistojnë dysorë qё nё fakt janё terma shqip dhe

terma tё huazuar tё cilёt shprehin tё njёjtin koncept. Raste tё tilla dysorёsh nё

telekomunikacion dhe telemetri kemi si: pointer-pikёzues, çip- qark integrues, bandё e

gjёrё-brez i gjёrё, databazё- bazё tё dhёnash etj.

Në lidhje me huazimet Xh.Lloshi shprehet se në Shqipëri ka pasur edhe lëvizje ekstreme

për pastrimin e gjuhës shqipe, të cilat ai i ka cilësuar si purizëm. Për një sëre huazimesh ai

shprehet se janë përdorur siç është rasti i ‘prefekturë’ jo se nuk ka pasur një mundësi tjetër

por sepse me këtë fjalë përcillet njëkohësisht edhe konotacioni politik, ideologjike etj.

Shumë fjalë të huazuara në shqip dhe që janë përdorur gjerësisht nuk gjendeshin në botimet

e viteve ’54, ’80 tё fjalorit të gjuhës shqipe, dhe kjo, shkruan Xh.Lloshi ka qënë një lëvizje

mirëfillti puriste, për të cilën ai shprehet kjo e ka dëmtuar rëndë leksikografinë

akademike”178.

Botime të çmuara të institutit të Gjuhësisë dhe Literaturës në 1998 të titulluara ‘Për

pastërtinë e gjuhës shqipe’, Lloshi propozon që të quheshin ‘Për pasurinë dhe pastërtinë e

gjuhës shqipe’. Megjithatë në punimin e tij Lloshi nuk përjashton rastin e pastrimit të

gjuhës nga huazime të panevojshme apo siç janë quajtur më parë ‘barbarizma’. Ndaj dhe ai

shkruan: ‘Duke theksuar se puna për pastrimin e shqipes ka sjellë pak arritje, por pa shtuar

shumë dysorë, nuk nënkuptoj se dysorët janë dukuri negative. Përkundrazi, nëpërmjet kësaj

rruge shqipja është pasuruar me një rrjetë sinonimesh të vlefshme, që na mundësojnë të

shkruajmë më mirë. Gjendja e re, e përftuar në kundërshtim me synimet e punës për

pastrimin, është mirëpritur. Shqipja është bërë e zhdërvjellët dhe, siç e kam theksuar edhe

një herë tjetër, në kushtet e sotme të dygjuhësisë ne duhet ta mbështesim punën, që

shqiptarët t’i njohin marrëdhëniet e dysorëve, ta dinë që kemi edhe influencë, edhe ndikim,

178 Lloshi Xh., 2011, ‘Shqipja gjuhë e hapur dhe dinamike’, Tiranё, fq 165



134

ta rrokin lidhjen e tyre. Kërkesa ime është që të dinë më shumë dhe kjo i ndihmon si për ta

përdorur më drejtë gjuhën shqipe, ashtu dhe për t’i mësuar më mirë gjuhët e huaja’179.

IV.4 Dukuritë që lidhen me asimilimin e termave

Pёr pastёrtinё e gjuhёs shqipe ka shumё botime tё autorёve shqiptarë tё cilёt e kanё trajtuar

kёtё çёshtje prej vitesh. Ndёr botime tё njohura mund tё pёrmendim atё tё Aleksandёr

Xhuvanit ‘Pёr pastёrtinё e gjuhёs shqipe’ botim i 1956, i cili tregon shqetёsimin e autorit

rreth fjalёve apo ndërtimeve tё huaja nё të. Rreth pastёrtisё sё gjuhёs shqipe kanё shkruar

edhe gjuhё gjuhёtarё dhe studiues tё tjerё si Eqerem Çabej, Hajri Shehu, Emil Lafe etj.

Pastёrtisё sё gjuhёs shqipe nё vitet e rilindjes i është kushtuar njё rëndёsi e veçantё pasi kjo

konsiderohej si njё lёvizje kombёtare pёr tё mbrojtur identitetin e kulturёn shqiptare nga

sunduesit e huaj.

Emil Lafe180 nё njё artikull thekson fillimet e kёsaj pune me N.Veqilharxhin qё me hartimin

e abetares sё parё nё tё cilёn ai vё nё dukje se kishte punuar pёr zёvendёsimin e fjalёve tё

huaja tё pranishme nё gjuhёn shqipe asokohe pёr shkak tё pushtimeve. Madje nё atё punim

Veqilharxhi theksonte se punёn e nisur prej tij duhet ta pasonin tё tjerё nё vazhdim, gjё qё

nё fakt ndodhi nёpёrmjet rilindësve tanё.

Lafe liston edhe hapat qё duhen pasur parasysh gjatё procesit tё pastrimit tё gjuhёs. Ndёr to

ai shkruan se puna do tё bazohet nё leksikun e pёrgjithshёm ku bёjnё pjesё edhe terma

tekniko-shkencorё qё kanё pёrdorim tё gjerё. Ndёrsa nё lidhje mё huazimet, duhej bёrё

dallimi mes huazimeve tё hershme tё gjuhёs shqipe tё cilat janё kryesisht nga latinishtja,

greqishtja apo edhe e huazimeve italiane tё gjendura prej kohёsh nё shqip dhe fjalёve tё

huaja. Ky dallim ishte i rёndёsishёm pasi puna pёr pastrimin e gjuhёs nuk do bёhej me

huazimet e hershme nё gjuhё por me prurje tё reja tё cilat mund tё zёvendёsoheshin me

fjalё shqipe. Nё listёn e fjalёve tё cilat nuk do ndikoheshin nga procesi i pastrimit Lafe

pёrfshin edhe ndёrkombёtarizmat pёr tё cilat janё bёrё pёrpjekje pёr shqipёrim por qё nuk i

mbijetuan kohёs siç ёshtё rasti i ‘dheshkronjё’ pёr termin ndёrkombёtar ‘gjeografi’.

4.1 Shqipërimet

Përpjekje pёr tё pasur barasvlerës tё termave tё huaj nё shqip janё bёrё qё nё kohёn e

paraçlirimit, nё kohёn e rilindjes181182 etj edhe pse kjo punё u zgjerua mё sё shumti pas

179 Lloshi Xh., 2011, ‘Shqipja gjuhë e hapur dhe dinamike’, Tiranё, fq 159

180 Lafe E., 1989, Lufta pёr pastёrtinё e gjuhёs nё kohёn tonё, Studime mbi leksikun dhe formimin e fjalёve

nё gjuhёn shqipe, ASH e RPS tё Shqpirёrisё, Tiranё, fq 243

181 Rrokaj Sh., Disa tipare teorike lidhur me dukurinё e huazimit, Rreth huazimeve tё shqipes standard, UT,

FGJH, Tiranё fq 15.



135

çlirimit. Këto përpjekje u bënë pёr tё pasur njё kontroll tё sasisё sё madhe tё huazimeve nё

gjuhёn shqipe. Thёnё kjo pasi merren parasysh prurjet e huaja nё shqipe kryesisht nё fusha

tё reja tё dijёs tё cilat pasqyrojnё nё gjuhёn shqipe koncepte dhe objekte tё reja, pёr tё cilat

shpesh nuk gjendet njё barasvlerёs apo nuk bёhёn pёrpjekje pёr gjetjen apo krijimin e njё tё

tilli me brumë tё shqipes. Duhet theksuar qё nё krye tё herёs se pavarёsisht pёrpjekjeve dhe

mendimeve tё ndryshme nё lidhje me kёtё çështje, duhet pasur parasysh se sa ёshtё e

mundur kjo gjё nё realitet. Kjo bëhet akoma shumё mё e vёshtirё kur flitet pёr terma tё njё

fushe tё caktuar dije tё cilёt janё shumё tё saktё dhe nuk lёnё hapsirё pёr interpretim, duke

qёnё se janё tёrёsisht tё zhveshur nga ngjyrimet kuptimore, e tërësisht të pavarur nga

konteksti. Kjo vihet re nё disa fjalё tё pёrdorura tanimё nё gjuhёn shqipe siç ёshtё fjala

‘procedurё’ e cila nё pёrdorimin e saj nё gjuhёn e pёrgjithshme mundet fare mirё tё

zёvendёsohet me fjalёn shqipe ‘ecuri’183, ndёrsa kur ajo pёrdoret si term nё drejtёsi fjala

shqipe ‘ecuri’ nuk ёshtё e përshtatshme pёr tё bёrё zёvendёsimin, ndaj ‘procedurё’

vazhdon tё pёrdoret nё shqip. Nё rastin e përdorimit tё saj si term ajo nuk tregon vetёm

ecuri por edhe hapat e ndërmarra.

4.1.1 Shqipërimi i fjalëve nё gjuhën shqipe

Shpesh nё gjuhёn e përgjithshme ndeshim fjalё tё cilat kanё njё barasvlerës nё shqipe por

qё ky i fundit nuk pёrdoret 1. sepse ligjёruesi (i cili ka lexuar dhe studjuar rreth njё teme nё

njё gjuhё tё huaj) e ka mё tё thjesht tё pёrdorё fjalёn e huaj nё vend qё tё bёjё shqipёrim tё

saj. 2. sepse fjala barasvlerёse shqipe ёshtё e panjohur pёr ligjёruesin. 3. sepse barasvlerësi

shqip ёshtё i ri, formim i ri por i panjohur pёr ligjëruesin.

Arsyeja e parё e listuar më lart qё çon nё pёrdorimin e fjalёs sё huaj nё vend tё asaj shqip,

ёshtё shumё e vёrtёtё kryesisht nё ditёt e sotme ku lexuesi, studiuesi ndeshet vazhdimisht

me materiale nё gjuhё tё huaj. Nё Shqipёri nё çfarёdo fushe studimi, profesionistёt apo

studiuesit e ndryshёm lexojnё literaturё tё huaj shtesё pasi ёshtё e nevojshme tё

pёrditёsohen me zhvillimet e reja nё fusha tё ndryshme tё jetёs, pёr tё cilat nuk ka akoma

shumё literaturё nё gjuhёn shqipe apo tё përkthyer nё shqip. Si rrjedhojё, tё ndikuar nga

literature e huaj si dhe pёr lehtësi, ato biejnё ‘nё prehё’ tё fjalёve tё huaja. Veçanёrisht nё

fushёn e politikёs, ekonomisё, teknologjive tё reja dhe modës qё pasqyrohen sё shumё edhe

nё media, vihet re pёrdorimi i fjalёve tё huaja nga specialistet e fushёs por jo vetёm.

182 Rrokaj shkruan se rilindasit i kushtuan njё rёndёsi tё padhe ruajtjes sё shqipes nga ndikimet e panevojshme

e madje ai liston njё sёrё parimesh kryesore tё ndjekura prej tyre sic ishin: a)mbёshtjetja nё gjuhёn e folur tё

popullit dhe tradita shkrimore paraardhёse b)mёsimi I shqipes nё shkolla mё alphabet tё njёjtё c) nxjerrja e

fjalёve tё huaja tё panevojshme nga gjuha letrare e zёvendёsimi i tyre me fjalё tё marra nga gjuha e popullit

ose tё krijuara me brum tё shqipes dhe d) ruajtja e strukturёs sё gjjuhёs nё tё gjtha rrafshet e saj.

183 Duro A., 2009, Termi dhe fjala nё gjuhёn shqipe, Tiranё fq 186



136

Ndodh qё ligjëruesi tё pёrdorё fjalёn e huaj pasi pёr tё barasvlerёsi shqip ёshtё i panjohur.

Raste tё tilla janë të pranishme kur ky barasvlerёs merret nga dialektet apo gjuha e

përgjithshme. P.sh fjala ‘varietet’ njё fjalё me origjinё tё largёt Latine, e pёrdorur qё prej

shek tё XIV nё frёngjisht e mё pas nё anglisht, pёrdoret gjerësisht edhe nё gjuhёn shqipe

pasi barasvlerësi shqip ‘lari’184 ёshtё i panjohur pёr ligjëruesin. Nё rastin e termave tё cilёt

do trajtohen mё poshtё do jepja shembullin e termit ‘roaming’, gjerёsisht tё pёrdorur nё

telekomunikacion e pёr tё cilin studiues Kosovarё kanё dhёnё barasvlerësin shqip ‘baritje’

por që nuk përdoret dhe nuk e dëgjon në reklamat e kompanive telefonike, ndoshta pasi

shqipërimi i bërë është në kuadrin e propozimit dhe jo të pranimit si barasvlerës së saj në

gjuhën shqipe.

Duro185 jep shembuj të tjerë të fjalëve tё reja shqipe tё porsakrijuara tё cilat nuk përdoren

pasi janё tё panjohura pёr ligjëruesin. Kёto fjalё janё krijuar nё shqip nёpёrmjet mjeteve tё

ndryshme fjalëformuese siç ёshtё rasti i ‘orendi- orendoj’ nё vend tё ‘mobiloj’. Kёto

formime tё reja, shёrbejnё jo vetёm pёr tё zёvendёsuar fjalёn e huaj e pёr tё ruajtur sa mё

shumё identitetin e gjuhës shqipe, por edhe pёr tё pasuruar leksikun e gjuhёs shqipe me

brumё tё shqipes. Madje nё gjuhën e përgjithshme ndodh qё shprehja e kuptimit tё fjalёs sё

huaj tё zёvendёsohet me njё varg sinonimik fjalёsh shqipe.

4.1.2 Shqipërimi i termave tё huaj.

Kur flasim pёr shqipërim tё termave, kemi parasysh se shkalla e vёshtirёsisё ёshtё mё e

madhe. E para sepse termat shprehin njё koncept tekniko-shkencor e si tё tillë lipset njё

zёvendёsim i saktё i tyre me barasvlerёs shqip, qё tё mos ketё hapsirё pёr ndryshime

konceptore. E dyta sepse njё numёr i madh i termave, veçanërisht nё fusha tё reja tё dijes,

shprehin koncepte tё panjohura apo shёnojnё objekte tё panjohura mё parё nga folёsit e

gjuhёs shqipe. Prandaj dhe kёrkohet njohje shumё e mirё nё fushёn pёrkatёse nga

specialistët si dhe gjuhёtarёt pёr tё bёrё zёvendёsime tё kёtyre termave aty ku ёshtё e

mundur.

Vetё procesi i shqipërimit nё terminologji ndryshon nga procesi i shqipërimit nё gjuhёn e

përgjithshme. Nё kёtё tё fundit, dalja e fjalёs sё huaj (joterm) ёshtё shumё i ngadaltë e jo

rrallё ndodh qё fjala e huaj tё mos zhduket nga gjuha.

Nё terminologji sipas A.Duros duhet tё jetë ndryshe. Nё rast zёvendёsimi tё termit tё huaj

me term tё shqipes, procesi i zёvendёsimit duhet tё jetё shumё i shpejtё dhe nuk duhet qё

kёto dy terma (njёri me burim tё huaj e tjetri me burim tё shipes) tё ‘bashkёjetojnё186’. Kjo

184 Duro A., 2009, Termi dhe fjala nё gjuhën shqipe, Tiranë fq 187

185 Duro A., 2009, Termi dhe fjala nё gjuhën shqipe, Tiranë fq 188




137

gjё duhet shmagur pasi do kishim njё ngarkim tё gjuhёs sё shkencёs e teknikёs dhe shpesh

kjo do tё çonte nё errёsim tё marrёdhёnies sё njëkuptimtё koncept-term. Nё terminologji

duhet tё ketё njё pёrpjestim tё rregullt tё sasisё sё termave me atё tё koncepteve. Prandaj

dhe zëvendësimi i termit tё huaj me terma amёtarё duhet tё jetё i menjёhershёm pёr tё

shmangur ngarkesën nё terma. Koncepti i shprehur nё terminologji nga termi i huaj

kërkohet qё tё jepet nё shqip vetëm me njё shenjё ose sinonimet e lidhura me tё duhet tё

jenё absolute187 si nё rastin e ndemje- sforcim – tension (nё mekanikё).

Nё rastin e mёsipёrm identifikimi i formёs vihet nё funksion tё dallimit tё konceptit, i cili

duhet tё diferencohet edhe brenda njё shenje qё mund tё jetё e ngarkuar me dy apo mё

shume koncepte. Nё raste tё tilla shenja pranohet si homonim (e njёjta shenjё ) pёr çdo

koncept pasi nё tё kundёrt shkelet parimi bazё i terminologjisё, njёkuptimёsia. Identifikimi

i pёrpiktё i konceptit nёpёrmjet shenjёs kur kjo e fundit ёshtё e ngarkuar me mё shumë se

njё koncept e bёn shqipërimin e terminologjisё mё specifik dhe mё tё vёshtirё krahasuar me

gjuhёn e përgjithshme. Nё terminologji duhet pasur parasysh gjithmonë përcaktimit i kufirit

tё koncepteve nё mёnyrё tё prerё si brenda njё shenjё ashtu edhe ndërmjet shenjave tё

ndryshme. (Çfarë kuptimi ka e njёjta shenjё nё shqip, qё ka zёvendёsuar shenjёn e huaj,

p.sh ‘tension’ nё fusha tё pёrafёrta tё dijes, si dhe dallimi i saj nga sinonimi absolute

‘ndemje’.)

Në fushën e telekomunikacionit termi ‘wireless’ përdoret gjerësisht në literaturën shqipe

edhe pse për të janë dhënë terma në shqip si ‘pa tela’ apo ‘ajror’

Shqipërimi i terminologjisë pёrbёn njё problematike specifike si dhe njё problematikё mё

vete. Duro188 nё punimet e tij liston gjashtё grupe faktorёsh qё lidhen drejtpёrsёdrejti me

problemet e shqipërimit tё terminologjisë.

1. Faktorёt brendaterminologjik. Kёto faktorё janё tё lidhur nё mёnyrё tё drejtpёrdrejtё me

zhvillimin e leksikut tё terminologjisё. Kёtu merret parasysh nga njё anё pёrdorimi i njё

termi me kuptime tё njёjta apo tё pёrafёrta nё disa fusha tё dijes dhe nga na tjetёr zhvillimi

i koncepteve dhe termave pёrkatёs tё secilёs fushё tё dijes nё mёnyrё tё diferencuar dhe tё

mёvetёsuar nga njёri-tjetri. Brenda kёtyre kufizimeve shihet pёrdorimi apo propozimi pёr

pёrdorim i termit shqip nё vend tё termit tё huaj. Kjo pasi jo rradhё ndodh qё tё ketё

mangёsi nё termat e shqipëruar siç ёshtё rasti i termit tё huaj ‘aks’ i cili nё fusha si

matematikё, gjeometri mundet fare lehtё tё zёvendёsohet me termin shqip ‘bosht’, ndёrsa

kur termi ‘aks’ pёrdoret nё fushёn e mekanikёs, ai nuk mund tё zёvendёsohet me termin

shqip ‘bosht’ meqёnëse termi bosht nё terminologjinё e mekanikёs ka tjetёr kuptim.

2. Faktorёt jashtёterminologjik. Kёtu kemi tё bёjme me terma tё cilёt janё tё integruar mirё

edhe nё leksikun e pёrgjithshёm tё gjuhёs shqipe. Kёtu futen termat e huaj qё pёrdoren nё


188 Duro A., 2000, Shqipёrimi i terminologjisё në kohёn tonё, Terminologjia si system, Tiranë, fq 106-113



138

gjuhёn e pёrgjithshme si fjalё tё zakonshme me kuptim tё shterminologjizuar. Pёrdorimi i

tyre nё ditёt e sotme lidhet me qёndrimin pozitiv tё ligjëruesve shqiptarë ndaj fjalёs sё huaj.

Por jo vetёm, termi i huaj i cili ka qёndruar nё gjuhё pёr njё kohё tё gjatё ёshtё vёshtirё tё

nxirret prej saj. Madje akoma mё vёshtirё ёshtё heqja e atyre termave tё huaj tё cilёt janё

integruar nё gjuhё dhe shёrbejnё si njёsi fjalёformuese siç ёshtё rasti i stakoj-stakim- i

stakuar- stakues, e veçanërisht kur futen nё lidhje antonimike si: takoj-takim-i takuar-

takues etj. Raste tё tilla nё telekomunikacion kemi me termin ‘kodoj- kodim- i koduar-

dekodoj-dekodim- i dekoduar’, ‘bufer- buferim-i buferuar’, ‘armoj-armim-i armuar’ etj.

3. Faktorёt ndёrterminologjik, si faktorё tё jashtёm me vlera universale, lidhen me

karakterin ndёrkombëtarё tё koncepteve tё cilat janё unike pёr çdo fushё tё dijes por

shprehen me shenja tё ndryshme nё çdo gjuhё. Prandaj dhe shpesh ndodh qё çdo sistemi

konceptor tё secilёs fushё dije, i pёrbashkёt pёr secilёn gjuhё, t’i pёrgjigjet edhe sistemi

terminologjik (termi) nё gjuhёn pёrkatёse. Termi nё kёtё rast para se tё shqipёrohet

vёshtrohet nёse ёshtё shprehёs i njё koncepti tё njё sistemi unik ndёrkombёtarё konceptesh

tё njё fushe dije tё caktuar, tё pranuar nga komisioni ndёrkombёtarё qё e ka standardizuar

kёtё sistem konceptesh e termash nё gjuhёt evropiane qё shёrbejnё si model standardizimi.

Nё kёtё kuadёr bёhet edhe zgjedhja e termave tё cilёt pranohen si ndёrkombёtarё. Ato

paraqiten me formё tё njёjtё me gjuhё tё standardizuara nё disa nga sistemet terminologjike

tё tyre. Pranimi si terma ndёrkombёtare shmang nevojёn e shqipërimit tё tyre. Por kjo s’do

tё thotё se ato nuk duhet ti nënshtrohen rregullave fonetike tё shqipes. Përshtatja fonetike e

termit bёhet dhe njёkohёsisht tema apo rrёnja e termit lihet i paprekur. Raste tё tilla janё

ndёrkombёtarizmat si : internacional, interkoneksion etj.

4. Faktorёt historik lidhen me zhvillimin e terminologjisë tё fushave tё caktuara, tё pёrbёra

nga sisteme termash e konceptesh specifikё, ndёr vite. Përpjekje pёr shqipërim ndёr tё

tjera, edhe tё termave tё shkencave bazё si matematika, gjeografia janё bёrё nga Rilindasit.

Shqipёrimet terminologjike tё tyre herё herё kanё qёnё tё papërligjura apo tё tepёrta duke

qenё se nё atё kohё nuk merreshin parasysh veçoritё e leksikut terminologjik. Pёrgjithësisht

nё kёtё kohe pati sukses shqipёrimi i fjalёve tё leksikut tё pёrgjithshёm, pasi pёr

shqipërimin e termave kёrkohet edhe bashkëpunimi me specialistё dhe terminologё, gjё qё

pёr atё kohё ka qёnё ndoshta e pamundur.

5. Faktorёt social. Me faktorët social kuptohet angazhimi i shoqёrisё nё studime e

ndryshme tё saj nё fushёn e gjuhёsisё e veçanërisht nё terminologji. Themi faktorёt

shoqёror pasi terminologjia ёshtё pasqyrimi i zhvillimit shoqёror dhe i teknologjisё. Pёr

studimin e terminologjisё kёrkohet qё tё vendosen edhe politika gjuhёsore qё ndihmojnё nё

mbarёvajtjen dhe zhvillimin e mёtёjshёm e tё pandёrprerё tё saj, thёnё kjo e fundit pasi

terminologjia ecёn paralelisht me zhvillimin e teknologjjisё nё pёrgjithёsi. Brenda

kornizave tё terminologjisë mund tё shihet edhe mundёsia e shqipërimit tё saj. Nё studimet

shqiptare pёr terminologjinë, tё cilat për njё kohё kanё qёnё tё konsiderueshme, pёr shkak

tё izolimit politik tё vendit, janё marrё parasysh vetёm zhvillimet tekniko-shoqёrore brenda



139

vendit, duke lёnё kёshtu jashtё pёrparimin teknologjik e shoqёror ndёrkombёtarё dhe si

rrjedhojё edhe terminologjia nuk ёshtё studiuar nё kuadrin e terminologjisё ndёrkombёtare.

6. Faktorёt organizative nёnkupton grupimin dhe organizimin e njё qendre tё posaçme pёr

studimin e terminologjisё. Kjo qendёr bёn tё mundur grumbullimin dhe klasifikimin e

terminologjisё sipas fusha tё ndryshme tё dijes, duke pasqyruar kёshtu edhe zhvillimin e saj

nё pёrputhje me standardet botёrore, standardizimi, pasqyrimi i hapsirave dhe mundёsisё

pёr shqipёrim tё saj etj. Prej disa vitesh nё Shqipёri ekziston Departamenti i Leksikografisё

dhe Terminologjisë (tё pёrmendur mё lart nё punim) i cili funksionon brenda Institutit tё

Gjuhёsisё e Letёrsisё, pranё Qendrës sё Studimeve Albanologjike. Ky departament ndёr tё

tjera ka si objekt studimi termin dhe hartimin e veprave terminografike (fjalorёve

terminologjikё). Deri mё sot nga ky departament janё hartuar njё numёr i konsiderueshëm

fjalorёsh terminologjikё tё fushave tё ndryshme tekniko-shkencore, madje disa prej tyre

janё shumё gjuhёsh (shqip-anglisht-italisht-frёngjsht-rusisht-gjermanisht etj). Kёto fjalorё i

japin ndihmё tё madhe specialistëve tё fushave tё ndryshme tekniko-shkencore, si dhe

bёjnё tё mundur pasqyrimin e termave dhe koncepteve nё kёto fusha. Nё to jepet gjithashtu

edhe shqipërimi i termave aty ku ky shqipërim ёshtё i mundur.

Pavarësisht nga puna e bёrё nga ky departament, mendohet se sot ka akoma nevojё pёr

studim nё fushёn e terminologjisë dhe veçanërisht pёrsa i pёrket shqipërimit tё saj. Ka prani

tё njё rrёmujё të madhe nё lidhje me termat e fushave tё ndryshme e kryesisht tё fushave tё

reja tё dijes. Nё njё pjesё tё mirё kёto terma huazohen nga gjuhё tё tjera dhe rëndom ndodh

qё ato tё lihen nё formёn e tyre origjinale kur hyjnё nё gjuhёn shqipe.

Rreth nevojёs pёr njё sipёrmarje tё shqipërimeve qoftё tё fjalёve ashtu edhe tё termave tё

huaj ka shkruar edhe Drita Rira189. Nё artikullin e saj ajo liston tri hapa qё mund tё

ndёrmeren nё lidhje me shqipërimin dhe pёr tё cilat biem dakord edhe ne. Nё rradhё tё parё

ajo propozon botim tё njё libërthi apo fletoreje nga Instituti i Gjuhёsisё nё tё cilёn tё

shkruhen tё gjitha fjalёt e huaja qё fitojnë statusin e fjalёs shqipe dhe mё pas tё bёhet

shpёrndarja e kёtij libёrthi nё tё gjitah institucionet publike. Sё dyti, Rira propozon krijimin

e njё grupi pune përkthyesish dhe specialistёsh tё gjuhёs dhe fushave pёrkatёse tё dijes qё

tё shqipёrojnё prurjet e reja. Propozimi i fundit dhe qё nё rastin e terminologjisё ёshtё

shumё i vlefshёm, ёshtё ai i botimit nё libra, broshura apo edhe nё internet i termave tё

fushave tё ndryshme. Nёse do arrihet tё ndёrmeren hapa tё tilla, do tё krijohej njё rregullsi

nё gjuhёn shqipe sa i pёrket formave tё ndryshme tё prurjeve tё huaja nё këtё gjuhё.

Megjithatë mbetet pёr tu theksuar se pavarësisht pёrpjekjeve dhe kёrkesave pёr shqipërim,

termat e huaj kanё luajtur, vazhdojnё tё luajnё dhe do tё luajnё njё rol shumё tё

rёndёsishёm nё formimin e terminologjisë sё fushave tё ndryshme tё dijes sa kohё qё ato

emёrtojnё sende, shёrbime dhe koncepte tё reja, tё panjohura nga folёsit shqiptarё.

189 Rira D., 2004, Tё flasёsh shqip me fjalё qё nuk janё shqip, Rreth huazimeve tё shqipes standard, UT,

FGJH, Tiranё fq 103



140

Mё poshtё do paraqesim disa terma tё telekomunikacionit e telemetrisё dhe mundёsitё e

shqipёrimit tё tyre tё propozuara qoftё nga studiues individual apo tё paraqitura nё fjalor tё

ndryshёm terminologjik.

Nr.

Anglicizmat

terma të

ndeshura në

tekstet

mësimore

Termi në

anglisht Përkufizimi

Përshtatje në

shqip/Mundësi

shqipërimi

1 akses access të drejtë hyrje të drejtë hyrje

2

asemblim

(proces

asemblimi)

assemble mbështjellje mbështjellje

3 bafer buffer

vend në kujtesën kryesore

të kompjuterit për ruajtje

të përkohshme të të

dhënave

amortizues

magjistrale

4 bit bit

njësi informacioni në një

kompjuter e cila duhet të

jetë ose 0 ose 1

5 crosstalk crosstalk

interferencё apo ndёrhyrje

e sinjaleve nё njё linjё e

sinjaleve qё po

transmetohen nё njё linjё

tjetër

ndёrdёgjim190

6 detektor detector diçka që zbulon zbulor191

7 dial-up dial-up

procesi i formimit tё

shifrave pёr tё realizuar

thirrje drejt njё abonenti

tjetër

numёrformim192

8 flopi disk floppy disk disk i lëvizshëm disk i i

lëvizshëm

9 freephone freephone një sistem i cili lejon të

telefonosh organizata të

190 ALB telekom Eagle Mobile., Fjalori i pёrgjithshёm i fushёs sё telekomunikacionit, Botim i parё, Tiranё

2015

191 Tomcini A., 2004, Fjalor Anglisht-Shqip i radioelektronikёs, Tiranё, Botimet TOENA

192 ALB telekom Eagle Mobile., 2015, Fjalori i pёrgjithshёm i fushёs sё telekomunikacionit, Botim i parё,

Tiranё



141

veçanta pa pagesë duke

qenë se pagesën e bën vetë

organizata

10 input input nga in+put të dhëna hyrëse të dhëna hyrëse

11 kompjuter computer

pajisje elektronike që

shërben për ruajtje apo

përpunim informacioni

12 kompjuter

‘host’ host computer

kompjuter kryesor me të

cilin lidhen kompjuterët

tjerë; rregullator i cili të

dhënat e dërguara i

shndërron në sinjal

telefonik, të qëlluara për

lidhje të drejtpërdrejtë

telefonike

kompjuter

qendror

14 kontenier container mbajtës mbajtës

15 lazer

laser (light

amplification by

stimulated

emission of

radiation

përforcim i dritës

nëpërmjet çlirimeve të

stimuluara nga rrezatimi.

16 output output nga

out+put të dhëna dalëse të dhëna dalëse

17 piksel pixel (picture

element)

element më i vogël i

monitorit kompjuterik i

cili mund të kontrollohet

18 ploter plotter

pajisje e cila shërben për

vizatimin e rezultateve të

përfituara nga kompjuteri

vizatues

kompjuterik

19 procesor processor përpunues përpunues

20 roaming roaming

shërbim telefonik i cili

mundësohet edhe jashtë

territorit të mbulimit.

baritje193

21 ruter router pajisje rrjetore e cila i

dërgon të dhënat në rrjet

udhërrëfyes194

rrugëzues195

193 Pёrkthyer nga Kosovarёt

194 Bujar S., Fjalor i Shkurtër Terminologjik i Informatikës.

195 Caka N, Caka A., 2011, Terminologjia teknike burim i pёrhershёm i pasurimit tё fjalorёve shpjegues tё

pёrgjithshёm, Revistё shkencore e Institutit Alb-Shkenca, fq 631



142

duke zgjedhur rrugën më

të mirë

22 server server

kompjuter në rrjet i cili

disa nga burimet e veta i

vë në disponim të ndonjë

kompjuteri tjetër

23 trank trunk linjë lidhëse midis dy

stacioneve qark196

24 transistor transfer+resistor

pajisje elektronike me

përmasa të vogla ,që

përbëhet nga tre pjesë

gjysmëpërcuese dhe që

përdoret për të përforcuar

rrymën elektrike për të

përftuar lëkundje elektrike

dhe për qëllime të tjera

reostat përçues

25 video-

konference

video-

conferencing nga

video

lat+conference

lat

komunikim mes 2 njerëzve

që ndodhen në vende të

ndryshme të botës dhe që

mund të shohin njëri-

tjetrin përmes ekranit të

telefonit apo TV

Tabela 7

4.2 Ndryshimet fonetike

4.2.1 Sistemi fonologjik i gjuhёs shqipe dhe ai i gjuhёs angleze.

Pёr tё kuptuar se çfarё ndodh pёr nga aspekti fonetik me huazimet apo fjalёt, termat qё

hyjnё nё gjuhёn shqipe nga anglishtja, ёshtё e nevojshme tё bёhet njё krahasim i sistemeve

fonetike tё dy gjuhёve, asaj shqipe dhe angleze. Nёpёrmjet krahasimit mund tё kuptohet se

kur ka mundёsi pёrshtatje, zёvendёsimi, apo importimi fonemash.

Konkretisht nёse marrim theksin themi se tё dyja gjuhёt kanё njё theks dinamik. Nё tё dyja

gjuhёt ndodh qё zanoret tё mos shqiptohen nёse ato ndodhen nё rrokje tё patheksuara, por

pavarësisht kёsaj, format e tyre ruhen nё drejtshkrim. Nё gjuhёn angleze theksi nё fjalё

ёshtё i lirё, qё do tё thotё se nuk ka njё rregull fiks se ku bien, ai mund tё bjerё nё rrokjen e

196 ALB telekom Eagle Mobile., 2015, Fjalori i pёrgjithshёm i fushёs sё telekomunikacionit, Botim i

parё,Tiranё



143

parё, tё dytё etj. Por njёkohёsisht theksi nё gjuhёn angleze konsiderohet edhe si i fiksuar e

me kёtё kuptojmё faktin se fjalёs nuk i ndryshon theksi nё rast shtimi tё njё ndajshtimi.

Nё gjuhёn shqipe theksi zakonisht bie nё rrokjen e parafundit apo tё fundit tё temёs sё

fjalёs, megjithatë ajo mbahet pёr theks tё lirё ku ky i fundit varet nga disa rregulla tё cilat

varen nga kriteret gramatikore. Tek foljet theksi zakonisht bien mbi rrokjen e fundit tё

temёs, ndёrsa tek emrat dhe mbiemrat ai bien mi rrokjen johundore tё temёs (edhe pse ka

pёrjashtime). Nё gjuhёn shqipe theksi nuk ka njё funksion kuptimdallues, nё pёrjashtim tё

disa rasteve (homonimeve) jo tё shumta nё numёr si : /a-ri/-/ar-i/; /’bari/-/bar-i/ etj. Ёshtё

pikёrisht ky krahasim dhe pёrcaktim i vendit tё theksit qё bёn tё mundur kuptimin e

ndёrrimit tё theksit nё huazime nё momentin kur ato përfshihen nё gjuhёn shqipe.

Megjithëse normalisht rregulli fonetik i theksit tё fjalёve nё gjuhёn shqipe duhet tё zbatohet

edhe pёr fjalёt e huaja qё hyjnё nё kёtё gjuhё.

Dallimi nё shqiptimin e fonemave nё gjuhёn shqipe e angleze bёhet nga pozicionimi i

organeve tё tё folurit. Çfarё dallon fonemat e shqipes nga ato angleze ёshtё pozicionimi i

buzёve dhe i gjuhёs, ndёrsa pёrsa i pёrket pozitёs sё qiellzёs dhe tё kordave tё zёrit, ёshtё

e njёjtё nё tё dyja gjuhёt.

Fonemat e gjuhёs shqipe ndahen nё zanore dhe bashkёtingёllore tё cilat pёr nё numёr janё

respektivisht 7 me 29. Në gjuhёn angleze kjo ndarje ёshtё ndryshe, 24 bashkёtingёllore dhe

20 fonema zanore nga tё cilat 12 janё zanore tё pastra dhe 8 janё diftongje. Megjithatё

diftongjet janё tё njohura dhe tё pranishme edhe nё gjuhёn shqipe nё rastet kur dy zanore

shqiptohen si njё rrokje e vetme. Vetёm se nё shqip diftongjet nuk konsiderohen fonema siç

konsiderohen nё anglisht, por variante (alofone) tё fonema pёrkatёse. Në gjuhёn shqipe

zanoret e mbyllura si /i/,/y/,/u/ kur ndodhen para ose pas njё zanoreje tjetёr, humbasin

aftёsinё e formimit tё rrokjeve e si rrjedhoje formojnë njё rrokje tё vetme, diftongje.

Shembuj tё diftongjeve nё shqip janё theu, fshiu, poliedёr etj. Kёto raste nuk duhen

ngatërruar me grupe zanoresh tё cilat shqiptohen veçmas dhe ku secila formon njё rrokje

mё vetё si nё: dallues, qiell, fyell etj. Nё gjuhёn angleze bёhet dallimi mes zanoreve tё gjata

dhe atyre tё shkurtra pasi pёrdorimi i njerёs apo tjetrёs formё tё sё njёjtёs zanore pёrbёn

ndryshim në kuptimin e fjalёs, pra ato kanё vlerё. Tё tilla dallime nё zanore janё: /i/-/i:/,

/o/-/o:/, /u/-/u:/ etj. Zanoret e shkurtra dhe tё gjata janё tё pranishme edhe nё gjuhёn shqipe

edhe pse gjatёsia nuk ёshtё njё cilёsi e pёrhershme e tyre. Shpesh ndryshimet varen nga

konteksti morfologjik, plak-pla:ku, lis-li:sa197 etj. Asnjёra nga gjuhёt nuk ka zanore

hundore. Si përfundim mund tё thuhet se pёrgjithёsisht fonemat zanore tё anglishtes, përveç

disa diftongjeve, kanё njё lloj barasvlerёsi nё gjuhёn shqipe, qofshin ato fonema apo

alofone.


Arteve e Kosovёs fq 35.



144

Nga krahasimi i sistemeve fonetike tё dy gjuhёve mund tё thuhet se nё rastet kur kemi

fonema pothuajse tё ngjashme, si nё shqip edhe nё anglisht, nё rast marrjeje tё fjalёve apo

termave angleze nё gjuhёn shqipe, fonemat nuk pёsojnё ndryshim, ato ruhen tё

pandryshueshme. Nё rastet kur fonemat e dy gjuhёve janё pak a shumё tё ngjashme, qё do

tё thotё se fonemat angleze kanё barasvlerёs nё shqip por dallojnё pёr shkak tё disa cilёsive

specifike, fonemat e fjalёs sё huazuar zёvendёsohen mё fonemat pёrkatёse tё gjuhёs shqipe.

Fonemat pёr tё cilat nuk ka njё barasvlerёs nё gjuhёn shqipe, pasi nё kёtё tё fundit nuk

ekzistojnё sisteme fonologjike tё tilla, ato zёvendёsohen me fonema tё gjuhёs marrёse.

Edhe nё rastet kur pёr fonemat e gjuhёs shqipe nuk ka njё barasvlerёs nё sistemin fonetik tё

anglishtes, ato gjithsesi përfshihen nё fjalёt e huazauara nga anglishtja nё shqipe.

4.2.2. Raste specifike tё ndryshimeve fonetike

Gjatё procesit tё kalimeve tё fjalёve angleze nё gjuhёn shqipe vёrehen disa ndryshime nё

fushёn e fonetikёs. Disa prej fjalёve dhe termave tё huazuara pёsojnё ndryshime duke i’u

pёrshtatur sistemit fonetik tё gjuhёs shqipe ndёrsa disa prej tyre nuk pёsojnё ndryshime.

Ndaj dhe fjalёt dhe termat e huazuara nga anglishtja nё shqipe, pёr nga pёrshtatja fonetike e

tyre mund tё ndahen nё tri grupe198:

1. Kur fjala apo termi anglez pёrdoret i pandryshuar nё gjuhёn shqipe, pra nuk

pёrshtatet. Nё fushёn e telekomunikacionit ka njё numёr tё konsiderueshëm

termash tё cilat nuk pёsojnё ndryshime por pёrdoren njёsoj siç janё nё gjuhёn nga

ku ёshtё marrё termi. Raste tё tilla nё telekomunikacion janё : roaming, router,

firewall, browser etj.

2. Shkalla e dytё ёshtё kur fjala /termi i huazuar e ndёrron formёn e vet. Kjo arrihet

vetёm kur ka pёrputhje nё sistemet fonetikё tё gjuhёve pёrkatёse. Pёrshtatja

gjuhёsore nё kёtё rast quhet interferencё

3. Kur fjala/termi i huazuar pёrdoret nё gjuhёn marrёsё, nё rasti tonё shqip, prej njё

kohe tё gjatё dhe i pёrshatet shumё gjuhёs marrёse, kjo shkallё quhet integrim. Nё

kёtё moment fjala apo termi ёshtё asimiluar nё gjuhёn marrёse dhe konkretisht

asimilimi i fjalёve angleze nё gjuhёn shqipe arrihet nёpёrmejt zёvendёsimit fonetik

si nё aproksimacion, emision, adapter etj.

Nё analizimin e termave tё telekomunikacionit tё huazuara nga anglishtja dhe pёrshatjes

fonetike tё tyre jemi bazuar kryesisht nё punimin e Vesel Nuhiut duke e pasuruar mё pas

punimin me shembuj nga fusha e telekomunikacionit dhe telemetrisё. Vesel Nuhiu nё librin


Arteve e Kosovёs fq 94



145

e tij ‘Ndikimi i anglishtes nё gjuhёn shqipe’ ka bёrё njё studim pёrsa i pёrket zёvendёsimit

fonetik nё fjalёt angleze me barasvlerёs fonetik tё gjuhёs shqipe.

Raste tё zёvendёsimi tё zanoreve angleze me ato shqiptare.

Zanorja e gjatё e mbyllur angleze /i:/ ёshtё zёvendёsuar nё fjalёt angleze qё kanё hyrё nё

shqipe me zanoren e shkurtёr /i/ tё shqipes si mё poshtё:

leader /’li:dә/ - lider /li’der/199

feeder /fi:dә(r)/- /fider/ etj.

Ndodh qё zanorja e zgjatur e anglishtes /i:/ tё zёvendёsohet me /e/ tё gjuhёs shqipe si

discreete /di’skri:t/- /diskret/.

Zanorja anglishtes e hapur / æ/ e cila nuk ka barasvlerёs nё gjuhёn shqipe, zёvendёsohet me

/a/ tё shqipes si mё poshtё:

gangter / ‘gæŋstәr/- gangster /gang’ster/

flag /fæg/- fleg /fleg/.

Ky zёvendёsim bёhet pasi fonema angleze / æ / mund tё dёgjohet nё gjuhёn shqipe si /e/

megjithёse ka edhe raste tё zёvendёsimit me /a/ siç ndodh nё fjalёn jazz /dʒæz/- /dʒaz/

mbase tё ndikuar nga grafia.

Fonema angleze e gjatё e hapur /a:/ nuk ka barasvlerёs nё gjuhёn shqipe dhe si e tillё

zёvendёsimi i saj bёhet vetёm me variantin e gjatё tё shqipes /a/ . Profesor Nuhiu bёn dhe

njё dallim tjetёr nё zёvendёsimin e fonemёs angleze /a:/. Ai shkruan se nёn ndikimin e

shkrimit, meqёnёse shpesh pas /a:/ nё fjalёt e huazuara ndodhet bashkёtingёllorja r, ajo

paraqitet nё shqiptimin e huazimeve nё gjuhёn shqipe si: /ar/ nё fjalёn bar /ba:/- bar /bar/.

Zanorja e gjatё e mbyllur e anglishtes /o:/ zёvendёsohet mё sё shpeshti me /o/ e shqipes si

nё football/ ‘futbo:l/- futboll /fut’bol/. Ashtu sikurse dhe nё rastin e zanores /a:/, edhe

zanorja /o:/ e anglishtes nёn ndikimin e shkrimit, shpesh nё shqip zёvendёsohet me /or/ si

pёr shembull lord /lo:d/ - /lord/.

Fonema e mbyllur e gjatё e anglishtes /u:/ zёvendёsohet me /u/ tё gjuhёs shqipe si:

boom- /bu:/- bum /bum/

cooper / ‘ku:pә/- kuper /ku’per/ з

199 Shembuj tё marrё nga Nuhiu V., 2013, Ndikimi i anglishtes nё gjuhёn shqipe, Prishtinё, Botues Akademia

e Shkencave dhe e Arteve e Kosovёs fq 38.

Shёnim: shembujt e zёvendёsimit tё zanoreve, diftongjeve dhe bashkёtingёlloreve nё huazimet angleze me

fonema tё gjuhёs shqipe janё marrё nga studimi I V.Nuhiut nё ‘Analiza fonemike e huazimeve angleze nё

gjuhёn shqipe’, dhe pasuruar mё pas me shembuj nga fusha e telekomunikacionit dhe telemetrisё.



146

booster /bu:ster/- /buster/

bluetooth /blu:tu:θ/- /blututh/

supersonic /su:pә’sɒnik/- / supersonik/

router /ru:tә(r)/ -router / ruter/

Zanorja qёndrore e shkurtёr e anglishtes /۸/ nuk ekziston nё gjuhёn shqipe e si rrjedhojё ajo

ёshtё zёvendёsuar me /a/ tё shqipes si nё:

sammit / ‘s۸mit/- samit /sa’mit/

file / f۸il/- /fajl/

website /websʌɪt/- /uebsajt/

shunt /ʃʌnt/- /shant/

Por jo vetёm, ka raste tё zёvendёsimit tё po tё njёjtёs fonemё angleze /۸/ me /o/ nё gjuhёn

shqipe si nё bluff / bl۸f/ -blof /blof/.

Zёvendёsimi i zanores qendrore angleze /ә:/ nё gjuhёn shqipe bёhen me disa zanore nё

varёsi tё rastit. Ka raste kur kjo fonemё zёvendёsohet me /er/ tё gjuhёs shqipe si p.sh

detergent /de’tә: (r)dʒәnt/- deterxhent /deter’(r)dʒent/.

Raste zёvendёsimit tё fonemёs /ә/ me /er/ tё shqipes janё:

computer /kәm’pju: ә(r)/- /kompjuter/

trigger /’trig ә(r)/- /triger/

splitter /splitә/- spliter /spliter/

interface /intәfeis/-interfejs /interfejs/

superscalar /su:pә’skeilә/- superskolar /superskolar/

supersonic /su:pә’sɒnik/- / supersonik/

superserver /su:pә’sәvә/ - / superserver/

adapter /ә’dæptәr/ - adapter /adapter/ etj.

Nёn ndikimi e shkrimit bëhet zёvendёsim edhe me /ir / tё shqipes si nё flirt /flә:t/- flirt

/flirt/.



147

Kёto zёvendёsime tё sё njёjtёs fonemë angleze ndodhin pasi nё shqip nuk ka njё fonemё qё

tё jetё mё afёr /ә/ angleze dhe si rrjedhojё, ёshtё bёrё pёrpjekje pёr përshtatjen sa mё mirё

tё saj duke shfrytëzuar tё gjitha mundёsitё fonetike qё shqipja ka.

Zanorja qendrore e shkurtër e anglishtes /ә/ zёvendёsohet nё fjalёt e huazuara nё gjuhёn

shqipe. Nё njё numёr tё kosiderueshёm fjalёsh me fonemën angleze /ә/ bёhet zёvendёsimi

me /a/ tё shqipes pёr arsye se ёshtё marrë parasysh mënyra e shkrimit tё fjalёs nё gjuhën

angleze si nё:

slogan / ‘slәugәn/ - slogan /slo’gan/

assembler /ә’semblә/ - asambler /asambler/

taboo /tә’bu:/- tabu /ta’bu/

Po kjo zanore angleze /ә/ mund tё zёvendёsohet me /o/ tё shqipes nё rastet si:

nylon / ‘nailәn/ - /naj’lon/

concentric /kәn’sentrik/ - /koncentrik/

consol /kәn’sәul/ - / konsol/

/ә/ herё zёvendёsohet edhe me /e/ tё shqipes si nё

convergence /kәn’v з: dʒәns/ - /konvergjencё/

Zёvendёsimi i /ә/ bёhet edhe me grupin /ar/ në shqip si nё:

dollar / ‘dolә/- dollar /do’lar/

superscalar /su:pә’skeilә/- /superskolar/

Ndeshet edhe zëvendësimi i /ә/ angleze me grupin /or/ tё shqipes pёr shkak tё ndikimit tё

grafisё.

tractor /træktә/ - traktor /trak’tor/

cursor /’kз:sә(r)/ - /kursor/

processor /prәʊsesәr/ - /processor/

transistor /træn’zistә(r)/ - /transistor/

connector /kәˈnek.tә(r)/- /konektor/



148

Zёvendёsim i fonemёs /ә/ me fonemёn shqipe /u/ si campus / ‘kæmpәs/- kampus

/kam’pus/.

Nё pothuajse asnjё rast nuk ka zёvendёsim tё zanores angleze /ә/ me /ә/ shqipe. Kjo

besohet se ndodh pasi nё huazimet angleze nё gjuhёn shqipe mund tё ketё ndikim shkrimi i

fjalёve si nё rastin e mёsipёrm apo ndoshta sepse kjo zanore nё fjalёt e huaja ёshtё nё

rrokjen ku bien theksi. Meqёnёse theksi nё gjuhёn shqipe sё shumti bien nё zanore tё

fuqishme apo tё qarta, nuk lejon qё kjo zanore /ә/ tё qёndrojё nё fjalёt me mbi njё rrokje e

si rrjedhojё pёrzgjidhet njё tjetёr zanore nё vend tё saj. Pёrjashtim kёtu bёjnё rastet e

zёvendёsimit tё zanores angleze /ә/ me grupin /әr/ tё shqipes qё i pёrafrohen mё shumё

shqiptimit original si : pull-over / ‘pulәuvә/- pulovёr /pul’ovәr/200, por pёr tё cilat raste nё

telekomunikacion nuk kemi rastisur t’i dallojmё.

Nga shembujt e fundit tё dhёnё kuptohet se edhe pse gjuha shqipe e ka fonemёn /ә/ nё

sistemin e saj fonetik, zёvendёsimi mё i pёrafёrt qё mund ti bёhet /ә/ angleze nё huazimet

nё gjuhёn shqipe ёshtё ai me grupin e shqipes /er/.

Fonema angleze /æ/ nё gjuhёn shqipe zёvendёsohet herё me fonemёn /a/, herё me fonemёn

/e/. Pёr shembull:

macro-assembler /mækrәu ә’semblә/ - /makroasembler/

transistor /træn’zistә(r)/ - /transistor/

jack /dʒæk/ - /dʒ ek/.

4.2.3 Zёvendёsimi i diftongjeve angleze nё fjalёt e huazuara nё gjuhёn shqipe

Zёvendёsimi i diftongjeve angleze nё gjuhёn shqipe bёhet gjithnjё me diftongje fonetike,

alofone tё zanoreve përkatëse. Kjo nuk ndodh gjithmon pasi ka raste kur diftongjet angleze

zёvendёsohen me zanore tё shqipes. Diftongu i anglishtes /ai/ zёvendёsohet nga grupi /aj/ tё

shqipes si në:

sniper / ‘snaipә/ - /snaj’per/

bite /bait/-/bajt/,

bitecode /baitkәud/-/bajtkod/,

driver /draivә(r)/- /drajver/,

file /fail/- /fajl/





149

teletype /teletaip/ - /teletajp/

on line /ɒn ‘lain/ - /on lajn/

kilobite /ki:lәʊbait/ - /kilobajt/

i-pad / /ˈai’pɒd/- /ajpad/

i-phone /ai fәʊn/ - i-phone /aj fon/

Diftongu anglez /ai/ nёn ndikimin e shkrimit mund tё zёvendёsohet dhe me /i/ tё shqipes,

hybrid /haibrid/- /hibrid/

microprocessor /maikrәuprәusesә(r)/ - / mikroprocesor/

compile /kәm’pail/ - /kompiloj/

microvirus /maikrәvairәs / - / mikrovirus/

Zёvendёsimi i diftongut tё anglishtes /ei/ ka raste kur bёhet me grupin /ej/ tё shqipes,

baseball / ‘beisbo:l/- /bejz’bol/,

drain /drein/- /drejn/

display /di’splei/- /dispej/

interface /intәfeis/- /interfejs/

pager /peidʒә/- /pejdʒer/

I njëjti diftong /ei/ mund tё zёvendёsohet me zanoren /e/ tё gjuhёs shqipe,

cake /keik/- /kek/

domain/dә’(әu)mein/- domen/ etj.

Mё sё shumti ndodh qё diftongu anglez /әu/ tё zёvendёsohet me zanoren e shqipes /o/ si

rrjedhojё e ndikimit ortografik anglez,

goal /gәul/ - /gol/

domain /dәumein/- /domen/

consol /kәn’sәul/ - /konsol/

macro-coding /mækrәukәudiŋ/ - / makrokodim/



150

macro-assembler /mækrәu ә’semblә/ - /makroasembler/

polling /pәulliŋ/- /polling/

Rast tjetёr zёvendёsimi diftongjesh kemi diftongun e anglishtes /oi/ me /oj/ tё shqipes. Ky

zёvendёsim vihet re jo vetёm nё emrat e pёrveçёm siç ёshtё emri anglez Joyce, por edhe nё

raste tё tjera si:

Joystick /’dʒoistik/ - joystick / xhojstik/.

Diftongu anglez /iә/ ёshtё zёvendёsuar me /io/ tё shqipes si nё union /juniәn/- union

/u’nion/, ashtu edhe me /ia/ tё shqipes si nё variable /veәriәbl/ - / variabёl/.

4.2.4 Zёvendёsimi i bashkёtingёlloreve angleze nё fjalёt e huazuara nё gjuhёn shqipe

Kryesisht bashkёtingёlloret e gjuhёs angleze pёrshtaten duke u zёvendёsuar me

barasvlerёsin nё gjuhёn shqipe si fonema bashkёtingёllore /b/, /g/, /f/, /s/, /h/, /m/, /n/ etj.

Pёrsa i pёrket zёvendёsimit tё bashkёtingёllore vlen tё ndalemi tek ato fonema

bashkёtingёllore tё anglishtes tё cilat nuk ekzistojnё nё gjuhёn shqipe. Bashkёtingёllore e

anglishtes qё nuk ekziston nё sistemin fonologjik tё shqipes ёshtё grykorja hundore /ŋ/,

megjithse nga V. Nebiu201 thuhet se kjo ekziston nё dialektin gegё tё shqipёs, dhe se nё

gjuhёn standarde shqipe ajo ёshtё njё alofon i fonemёs /n/. Ky alofon sipas tij realizohet

vetёm kur pranё /n/ ka fonemё si /g/ dhe /k/. Mos ekzistenca e saj nё shqipen letrare bёn qё

tё bёhet zёvendёsimi sipas shkrimit qё do tё thotё se zёvendёsohet me grupet /ng/, /nk/ si

nё:

parking / ‘pa:kiŋ/ - parking /par’king/,

polling /pәulliŋ/- polling /polling/,

roaming /rәʊmiŋ/- roaming /roming/

clustering /klʌstәriŋ/ - clustering /klastering/ etj.

Fonema /r/ e anglishtes zёvendёsohen nё gjuhёn shqipe nё shumicёn e rasteve me

barasvlerёsin /r/ tё shqipes edhe pse ka njё mёnyrё tjetёr tё artikulimit. Gjithashtu kjo

fonemё /r/ e anglishtes mund tё zёvendёsohet me /ř/ (rr) tё shqipes e cila nuk ekziston nё

gjuhёn dhёnёse.

Mёnyra e zёvendёsimit tё /w/ angleze ёshtё me /u/ tё shqipes si nё rastin e mёposhtёm :

webcamera /wɛbkam/- webcam/- /uebkamera/





151

website / wɛbsʌɪt/- uebsajt /uebsajt/

wireless /waɪәlәs/- wireless202 /uajwrles/

wi-fi /wʌɪfʌɪ/- /wi-fi /uaifai/

webterminal /webtә:minl/- webterminal /uebterminal/

Njё tjetёr mёnyrё zёvendёsimi ёshtё me bashkёtingёlloren /v/ tё shqipes si wagon /‘wægәn/

- /vagon /va’gon/, tramway /træmwei/ - tramvaj /tram’vaj/. Pёr nga dy zёvendёsimet e

mundshme, zёvendёsimi i /w/ angleze me /u/ tё shqipes duket mё i pёrshtatshёm, edhe pse

ka raste tё zёvendёsimit me /v/ (ndoshta për shkak tё shkrimit). Zёvendёsimi me /v/ bёhet

edhe nё disa gjuhё tё tjera si nё atё gjermane, italiane dhe franceze. Ndoshta arsyeja pse

ndonjёherё dhe nё gjuhёn shqipe bёhet ky zёvendёsim me /v/ ёshtё pikërisht edhe prej

ndikimi nga gjuhёt tjera, apo gjuha ndёrmjetёse nёpёrmjet sё cilёs ёshtё futur fjala.

Sikurse shihet nga rastet e pёrshtatjeve tё pёrmendura mё lart, procesi i zёvendёsimit dhe

pёrshtatjes sё fonemave nё rastet e huazimeve ёshtё njё proces i pashmangshёm duke qenё

se sistemet fonetike tё dy gjuhёve nuk janё tё njёjta.

4.3 Ortografia e gjuhës shqipe

Ortografia na tregon rregullat pёr tё shkruar drejtё njё gjuhё. Me shkrim kuptojmё

transkriptimin e fjalëve dhe ortografia ёshtё njё system transkriptimi i tingujve prej tё

cilave formohen fjalёt. Me anё tё saj ne pёrpiqemi qё tё pёrdorim njё shenjё pёr çdo tingull.

Ortografia e gjuhёs shqipe ёshtё krejt ndryshe nga ajo e gjuhёs angleze pasi ortografia e saj

ёshtё thuajse tёrёsisht203 fonetike qё do tё thotё se pёr çdo tingull kemi njё shenjë tё

veçantë, njё shkronjë tё vetme e cila shqiptohet sipas timbrit tё tingullit. Ndaj dhe

ortografia e gjuhёs shqipe ёshtё shumё e lehtё dhe e thjeshtё. Çdo shkronjё lexohet ashtu

siç shqiptohet.

Broshura e parё sa i pёrket ortografisё u botua nё 1949 nga Instituti i Shkencave, Sektori i

Gjuhësisë e Letёrsisё dhe si bazё pёr tё u mor fonetika dhe tendenca pёr tё afruar sa mё

shumё dy dialektet toskërisht dhe gegёrisht. Njёsimi i drejtshkrimit u kurorëzua me

Kongresin e Drejtshkrimit tё Gjuhёs Shqipe, vendimet e tё cilit u pasqyruan nё botimin njё

vit mё pas nё Institutin e Gjuhësisë dhe Letёrsisё tё ‘Drejtshkrimit tё gjuhës shqipe’ mё

202 E rishkruajme termin’wireless’ pёr te vёnё nё pah faktin qё nё gjuhёn shqipe pёrsa i pёrket formёs, ai

ndeshet kryesisht nё formёn e gjuhёs burimore, nga e cila ёshtё marrё.

203 Pёrjashtim i rasteve te bashkёtingёlloreve nj, gj,th, sh nё raste kur nё shkrim pas shkronjёs sё dytё vjen njё

ё, h, j si p.sh rёnie, parathёnie qё nuk mund tё shkruhen ashtu siç shqiptohen me j pasi do lexoheshin si tё

ishin shkruar me nj, rёnje, parathёnje.A Xhuvani ‘Vepra I’ 1980 fq75



152

1973. Nё kёtё kongres u caktuan dhe u zbatuan parimet themelore tё drejtshkrimit204.

Parimi themelor i drejtshkrimit tё shqipes ёshtё ai fonetik qё nёnkupton se fjalёt shkruhen

ashtu siç shqiptohen nё ligjёrimin letrar. Ky parim synon tё vendosё njё lidhje tё ngushtё

mes trajtёs sё shkruar dhe trajtёs sё folur tё gjuhёs letrare. Drejtshkrimi i njёsuar i shqipes

mbështetet edhe mbi parimin morfologjik i cili nёnkupton qё fjalёt dhe pjesёt e tyre

pёrbёrёse tё shkruhen njёsoj pavarёsisht ndryshimeve tingёllore tё shkaktura prej ligjeve

fonetike qё veprojnё nё gjuhёn shqipe. Ky parim zbatohet pёr tё ruajtur strukturën

morfologjike tё fjalёs dhe pёr ta ruajtur sa mё qartё nё shkrim kёtё strukturё.

Nё gjuhёn angleze sistemi ortografik ёshtё i ndryshёm nga ai i shqipes. Anglishtja ka më

shumё se njё mёnyrё pёr tё shkruar pothuajse çdo fonemё dhe njёkohёsisht disa gёrma apo

kombinime gёrmash pёrdoren pёr shqiptime tё ndryshme duke u ndikuar kёshtu qoftё nga

konteksti ashtu edhe nga kuptimi. Kjo mendohet tё ketё ardhur nё gjuhёn angleze si rezultat

i historisё sё ngatërruar tё saj si dhe pёr shkak tё mungesёs sё reformave tё vazhdueshme tё

shkrimit. Ky dallim nga ana ortografike e kёtyre dy gjuhёve ёshtё edhe arsyeja e

problemeve qё lindin nё drejtshkrimin e fjalёve dhe termave angleze nё momentin kur ato

futen nё gjuhën shqipe.

4.3.1 Drejtshkrimi i fjalëve angleze nё gjuhën shqipe

Drejtshkrimi i fjalёve angleze qё hyjnё nё gjuhёn shqipe ёshtё i ndryshëm. Para se tё

paraqesim format e ndryshme tё drejtshkrimit tё termave dhe emrave tё pёrveçёm me burim

nga anglishtja nё fushёn e telekomunikacionit dhe telemetrisë ndalemi shkurtimisht tek

parimet drejtshkrimore nё gjuhёn shqipe.

Ne vitin 1972 u mblodh nё Tiranё Kongresi i Drejtshkrimit tё Gjuhёs Shqipe. Nё kёtё

kongres u diskutuan gjerësisht parimet themelore, çёshtje tё përgjithshme si dhe shumё

zgjidhje tё veçanta tё drejtshkrimit tё gjuhёs shqipe. Me njehsimin e gjuhёs letrare shqipe

kёrkohej edhe pёrcaktimi i normave drejtshkrimore sa mё tё plota dhe tё njësuara duke

qёnё se drejtshkrimi ecën krahas zhvillimit tё vetё gjuhёs. Nё kёtё kongres u vendos sё pari

se rregullat drejtshkrimore do mbështeteshin nё trajtat e pёrbashkёta tё gjuhёs kombёtare.

Mё pas kongresi vendosi se parimi themelor i drejtshkrimit tё ishte fonetik (pёrveç atij

morfologjik) pёr tё vendosur kёshtu njё lidhje mes formёs sё shkruar tё gjuhёs letrare dhe

formёs sё folur

Nё kёtё kongres u mor parasysh edhe problemi i shkrimit tё fjalёve dhe emrave me

prejardhje tё huaj nё gjuhёn shqipe. Udhёzimet e dhёna pёr kёtё çёshtje ishin kёto 205:

204 Akademia e Shkencave e RPS tё Shqipёrisё, Instituti i Gjuhёsisё dhe Letёrsisё., 1973, Drejtshkrimi i

gjuhёs shqipe, Tiranё, Shtypshkronja “Mihal Duri” fq 35


gjuhёs shqipe, Tiranё, Shtypshkronja “Mihal Duri”, fq 23



153

1. Drejtshkrimi i fjalёve me burim nga gjuhёt klasike tё bazohet nё trajtёn e vetё

kёtyrё gjuhёve, dhe jo tё merret parasysh ndonjё trajtё qё ka veçori fonetike tё

gjuhёs nёpёrmjet tё cilёs ёshtё futur fjala nё gjuhёn shqipe.

2. Fjalёt, shqiptimi letrarё i tё cilave ёshtё njёsuar me kohё, duhen shkruar sipas kёtij

kriteri.

3. Fjalёt e huaja qё kanё ia, ie,io,iu me i tё patheksuar, tё ruhet zanorja i nё shkrim

edhe pse nё disa raste i-ja shqiptohet si j.

4. Emrat e pёrveçёm tё huaj tё shkruan duke pasur parasysh shqiptimin nё gjuhёn nga

e cila janё marrё si dhe duke u mbёshtetur nё traditёn e tyre tё pёrdorimit.

Disa prej rregullave specifike tё drejtshkrimit tё fjalёve me burim tё huaj nё gjuhёn shqipe

tё caktuara nё Kongres ishin: a) shkrimi i ‘zh-ёs’ i fjalёve qё janё marrё drejtpёrdrejtё nga

frëngjishtja; b) mosruajtja nё shkrim e bashkёtingёlloreve dyfishe tё emrave tё pёrveçёm tё

huaj me pёrjashtim tё ‘rr-ёs’, shkrimi sipas traditёs sё ngulitur prej kohёsh i disa emrave tё

pёrveçёm tё shqipes; c) shkrimi me ‘s’ i fjalёve tё huaja qё nё gjuhёn nga janё marrё kanё

‘ss’; ç) shkrimi i emrave tё pёrveçёm tё huaj sipas shqiptimit nё gjuhёn pёrkatёse dhe

pёrshtatja me sistemin grafik tё gjuhёs shqipe etj206.

Nga tё gjitha rregullat e cilёsuara nё kongres pёr shkrimin e fjalёve me burim tё huaj vihet

re se nё vitin e mbledhjes sё kongresit janё marrё parasysh vetёm gjuhёt si latinishtja,

greqishtja, ndonjë rast frëngjishtja, dhe gjuhёt slave. Duke qёnё se gjuha angleze nuk ka

patur ndikimin e fuqishёm qё ajo ka nё ditёt tona nё fushat e reja tё dijёs e nё pёrdorimin e

pёrditshёm, fjalёt me burim nga anglishtja nuk janё marrё shumё parasysh nё kongres.

Siç shihet nё disa prej rregullave tё listuara mё lart, nё lidhje me drejtshkrimin e emrave tё

pёrveçёm, cilësohet se ato duhet tё shkruhen ashtu siç shqiptohen nё gjuhёn pёrkatёse por

duke u përshtatur me grafikën e shqipes. Në shkrimet e ditёve tё sotme ky rregull nuk

zbatohet. Nё gjuhёn shqipe ka variante tё ndryshme tё drejtshkrimit qoftё tё fjalёve tё huaja

nё pёrgjithёsi, tё termave, ashtu edhe tё emrave tё pёrveçёm.

Rasti i parё i drejtshkrimit tё termave dhe emrave tё pёrveçёm nё telekomunikacion dhe

telemetri ёshtё kur termi me origjinё anglez shkruhet siç dёgjohet dhe shqiptohet nё shqip.

Nё kёtё moment ajo çfarё bёhet nё gjuhё ёshtё zbatimi i parimeve tё drejtshkrimit tё gjuhёs

shqipe. Kёto parime i mbёshtet edhe V. Nuhiu207 i cili nё njё artikull tё vitit 1987 rreth


gjuhёs shqipe, Tiranё, Shtypshkronja “Mihal Duri” fq 188-191.





154

emrave tё anglishtes nё gjuhёn shqipe, shkruan se emrat dhe elementёt gjuhёsor tё huaj

duhet tё natyralizohen nё gjuhёn shqipe dhe si tё tillё tё bёhen mё tё pranueshёm nё

ligjëratё.

Duke pasur parasysh vitin dhe periudhën e shkrimit tё artikullit, ai merr si shembull njё

emёr tё pёrveçёm anglez shume tё ndeshur nё mjetet e informimit publik siç ishte ai i

Margaretё Thaçerit. Me qёndrimin e tij Nuhiu ёshtё nё tё njёjtёn vije me atё tё Kongresit tё

Drejtshkrimit tё Gjuhёs Shqipe nё lidhje me drejtshkrimin e emrave tё pёrveçёm. Ai

thekson se emri Margareta Thaçer duhet tё shkruhet dhe shqiptohet kёshtu pasi nё gjuhёn

shqipe ai ёshtё emёr i gjinisё femёrore dhe duhet pёrshtatet me kёtё kategori dhe jo tё

shkruhet Margaret, duke kaluar kёshtu si emёr i gjinisё mashkullore. Arsyet qё V. nuhiu

liston se pse ky emёr i pёrveçёm anglez duhet shqiptuar e shkruar kёshtu janё:

1. Sepse shkronja e kёtij emri qё nё anglisht shqiptohet /ae/ nё gjuhёn shqipe mё sё

shumti zёvendёsohet me fonemёn /a/ ose /e/ meqёnёse shqipja nuk e ka njё tingull

tё tillё.

2. Duhet shqiptuar kёshtu ‘Margareta’, pasi nuk ёshtё e nevojshme tё bёhet ndryshimi

i pamjes sё saj grafike. Nё kёtё rast kemi tё bejmё me zёvendёsim sa mё tё pёrafёrt

tё ndikuar nga grafika e emrit tё huaj.

3. Nё gjuhёn shqipe ёshtё krijuar njё traditё tashmё qё zёvendёsimi i fonemёs angleze

/ae/ tё bёhet mё sё shumti me /a/ e shqipes.

Edhe nё kёtё rast Nuhiu, mbёshtetet nё rregulloren e kongresit tё drejtshkrimit tё gjuhёs

shqipe e cila sqaron shumё mirё rastet e ruajtjes sё trajtёs sё fjalёve tё huaja nё shqipe tё

krijuara nga njё traditё e gjuhёs letrare. Mё tej Nuhiu vazhdon me sqarimin pёr shqiptimin

dhe drejtshkrimin e ndryshёm tё mbiemrit tё kryeministres sё asaj kohe tё Britanisё,

Thaçer. Ai shprehet se disa media pёrdornin shpesh Theçёr, me ‘ё’ duke krijuar njё tjetёr

vёshtirёsi gramatikore nё gjuhёn shqipe pasi nёse do pёrdoret ajo formё sipas rregullave

morfo-sintaksore tё gjuhёs shqipe do ndeshen trajta si Theçri, Theçrit, Theçrin etj dhe kjo

do çonte nё humbjen e trajtёs burimore tё sajёn.

Rasti i dytё ёshtё kur termi me origjinë anglez shkruhet siç dëgjohet, shqiptohet nё shqip

dhe nё kllapa jepet versioni origjinal i gjuhёs nga ku ёshtё marrё, konkretisht anglishtja si

nё fajll (file), butim (booting) etj.

Rasti i tretё ёshtё kur termi shkruhet njёsoj si nё anglisht, pra kur ai ruan trajtёn e tij. Raste

tё tilla janё tё pranishme si nё gjuhёn e përgjithshme ashtu edhe nё terminologji. Qё do tё

thotё se parimet themelore tё drejtshkrimit shpesh shkelen nё tё dyja fushat e gjuhёsisё.

Shembuj tё ruajtjes sё formёs sё huaj tё termave dhe tё emrave tё pёrveçёm nё

telekomunikacion janё: router, roaming, dial-up, wafer, wifi, urё e Maxwell-it,

touchscreen, top-up etj.



155

Rasti i katёrt ёshtё kur termi angleze shkruhet nё gjuhёn origjinale dhe nё kllapa jepet

shqiptimi nё gjuhёn shqipe si: website (uebsajt).

Rasti i pestё, fjala shkruhet nё gjuhёn origjinale por vendoset nё thonjëza pёr tё kuptuar se

ёshtё marrё nga origjinali dhe se ёshtё njё fjalё e huaj.

Janё pikёrisht kёto raste qё çojnё nё pasjen e disa formave drejtshkrimore tё tё njёjtёs fjalё

apo term tё huazuar nё gjuhёn shqipe. Kёshtu termat herё shkruhen duke ruajtur formёn e

tyre tё gjuhёs origjinale, herё shkruhen ashtu siç shqiptohen nё shqip dhe herё jepen tё dyja

variantet pёr tё lёnё lexuesin tё zgjedhё atё qё ёshtё mё e lehte apo e kuptueshme pёr atё.

Ferdinand Leka208 shprehet se ‘shqipja, ndryshe nga disa gjuhё tё tjerё indoevropiane, si

p.sh frëngjishtja e italishtja, e ka ruajtur fleksionin, prandaj çdo huazim e pёrfshijnё me

lehtёsi nё paradigmёn e vet eptimore (fleksive). Duke pasur parasysh vitin e botimit tё

artikullit nga F.Leka, kuptohet pse nё tё ai shkruan se shqipja nga ana fonetike dhe

drejtshkrimore nuk i pranon fjalёt e huaja pa iu pёrshtatur sistemit fonetik tё saj, dhe nё tё

cilin ai liston fjalёt si uikend, lazer e sanduiç. Kёtu do tё ndaleshim pak pёr tё thёnё se nё

ditёt e sotme ky pohim nuk ёshtё gjithmon i vёrtёtё. Nё shkrimet e sotme kёto fjalё rёndom

ndeshen edhe nё formёn e tyre origjinale sikurse ndeshen edhe shume terma tё

telekomunikacionit dhe telemetrisё. Prandaj edhe sot ka njё diskutim tё gjerё nё lidhje me

drejtshkrimin e fjalёve me burim anglez qё hyjnё nё gjuhёn shqipe pasi nё ligjёratёn e

shkruar kёto fjalё ndeshen herё nё trajtёn origjinale tё gjuhёs nga kanё ardhur, herё tё

pёrshtatura nё sistemin fonetik tё shqipes, dhe herё jepen tё dyja variantet.

Konkretisht nga anglishtja termi- shkurtim ‘laser’ nё botimet shqiptare ndeshet si lazer,

laser, lazёr. Forma ‘laser’ vjen si e pandryshuar nga forma e origjinёs sё fjalёs. Dy prej

formave tё tjera ‘lazer dhe lazёr’, pёrdoren si rezultat i ndikimit tё shqiptimit tё termit nё

gjuhёn angleze /leizәr . Termi nuk ekziston nё fjalorin e pёrgjithshёm tё gjuhёs shqipe,

ndёrsa nё fjalorin terminologjik tё radioelektronikёs ai ёshtё paraqitur kёshtu: ‘lazer’. Nё

fjalorin anglisht-shqip,shqip-anglisht tё informatikёs termi ёshtё paraqitur kёshtu: ‘laser’ e

nё kllapa ёshtё dhёnё pёrkufizimi i gjatё i pёrkthyer nё shqip (pёrforcim i dritёs me anё tё

emisionit tё stimuluar tё rrezatimit)209.

Kjo rrёmujё, nёse do ta quanim kёshtu, e drejtshkrimit tё fjalёve tё huaja qё hyjnё nё

gjuhёn shqipe ёshtё shkaktuar nё rrallё tё parё nga mos zbatimi i parimeve drejtshkrimore

tё fjalёve tё huaja qё hyjnё nё gjuhёn shqipe. Njё tjetёr arsye ёshtё edhe mungesa e

standardizimit tё termave, pёrcaktimit jo vetёm tё termit shqip apo atij tё huaj pёr shprehjen

e njё koncepti, por edhe tё formёs sё termit, apo e thënë ndryshe drejtshkrimit tё tij.

208 Leka F., 1986, “Huazimet dhe ndёrkombёtarizma nё terminologjinё tonë tekniko-shkencore’, Studime

Filologjike viti XL (XXIII) 2, Qendra e Studimeve Albanologjike, Instituti i Gjuhësisë dhe Letërsisë, Tiranё

fq 73.

209 Light Amplification by Stimulated Emission of Radiation



156

Si rrjedhojё, studiuesit, shkrimtarët, profesionistёt apo kushdo qё pёrdor njё fjalё tё huaj nё

shqip e shkruan atё ashtu siç mendon se ёshtё mё e pёrshtatshme, apo ndoshta edhe pёr

shkak tё mos pasjes sё njohurive tё mira apo pёrvojёs pёr tё paraqitur shqiptimin e huaj me

shkronja tё shqipes siç vё nё dukje V. Nuhiu210.

Çfarë qëndrimi duhet mbajtur sё fundmi pas gjithё kёtyre rasteve e formave tё ndryshme

drjetshkrimore ku herё i qëndrojmë strikt rregullit tё drejtshkrimit tё fjalёve tё huaja nё

gjuhёn shqipe tё vendosur nё Kongresin e drejtshkrimit tё gjuhёs shqipe, herё e shkruajmё

fjalёn ashtu siç ajo futet, duke ruajtur trajtёn origjinale tё gjuhёs nga ku ajo vjen, dhe herё

duke i dhёnё tё dyja variantet, fjalё e shkruar sipas sistemit fonetik tё shqipes apo nё trajtёn

e saj origjinale?

Pёr kёtё duhet ndёrmarrё njё hap dhe njё vendim nga gjuhёtarёt e gjuhёs shqipe, pasi

argumentat nё lidhje me kёtё çёshtje janё tё ndryshme. Pёrgjithёsisht mund tё themi se

pёrdorimi vetёm i emrave apo fjalёve nё trajtёn origjinale tё tyre do pёrbёnte problem nё

leximin dhe shqiptimin e fjalёve nga lexuesit shqiptarë. Duhet pasur parasysh se pavarёsisht

mёsimit tё gjuhёs angleze nga njё pjesё shumё e madhe e shqiptarёve, ka shume njerёz të

cilët jo domosdoshmёrisht kanё apo duhet tё kenё njohuri nё kёtё gjuhё, pa pasur parasysh

kёtu se shqiptimi i fjalёve dhe emrave nё gjuhёn angleze nuk ndjek njё rregull logjik dhe se

për studiuesit e kёsaj gjuhё apo edhe vetё anglishtfolёsve, kjo gjë mësohet nё mёnyrё

mekanike.

Nga ana tjetёr, nё ditёt e sotme ka edhe kategori njerёzish tё cilёt janё mёsuar, pёr shkak tё

pёrdorimit tё tillё tё shpesht nё shqip, qё ta shohin fjalёn tё shkruar sipas grafisё sё huaj,

angleze nё kёtё rast. Pёr këtë kategori ndodh qё të ketё ndalim apo hezitim pёr njё moment

nё leximin e kёtyre fjalёve nёse ato do shruhen sipas sistemit fonetik tё shqipes (megjithёse

ndoshta mё sё shumti ky rast është i pranishëm kur kemi tё bёjme me studiuesit e gjuhёs sё

huaj (angleze) tё cilёt janё mёsuar ta shohin fjalёn tё shkruar nё trajtёn e saj origjinale).

Rast tё tillё do përmendja ‘file’ nё fushёn e informatikёs nё vend tё ‘fajll’.

Përsa i pёrket shkrimit tё emrave anglezё nё gjuhёn shqipe Nuhiu211 sugjeron pёrdorimin e

kёsaj forme: Emrat e pёrveçёm sipas tij mund tё transkriptohen nё gjuhёn shqipe dhe direkt

pas kёsaj nё kllapa tё jepet forma origjinale e emrit. Kjo zgjidhje mendojmё se ёshtё mё e

drejta edhe nё fushёn e telekomunikacionit e telemetrisё, dhe ajo mund të zbatohet nё

emёrtimet e ligjeve apo eponime tё tjera. Megjithëse duhet tё theksojmë se kjo mund tё

bёhet lehtёsisht pёr emrat e pёrveçёm tё huaj, ndёrsa pёrsa i pёrket fjalёve apo termave tё

huaj qё futen nё gjuhёn shqipe mendojmё se do ishtё mё mirё tё vendosej njёra formё apo

tjetra pasi nёse do pёrdoreshin tё dyja shkrimet pёr çdo fjalё tё huaj apo term, do ishte







157

shumё e lodhshme pёr kёdo qё do merrej me kёtё punё nё botime apo publikime tё

ndryshme. Gjithsesi nga literature e konsultuar, rezulton se kjo metodё nё literaturёn e

telekomunikacionit dhe literaturën e telemetrisë nuk praktikohet shumë. Kryesisht emrat e

ligjeve dhe eponimet nё to shkruhen herё sipas sistemit drejtshkrimor tё shqipes si nё:

Gjenerator i Gil-Morelit, prizёm i Nikolit, listё e Yanofit, lakore e Bezierit, antenё e

Adkokut, ndryshore e Bulit etj, herё sipas sistemit drejtshkrimor tё gjuhёs nga ёshtё marrё

emri si: urё e Maxwellit, algoritmi i Warnock-ut etj.

KREU V

TERMINOLOGJIA E INXHINIERISЁ SЁ TELEKOMUNIKACIONIT DHE

TELEMETRISЁ DHE DUKURI QЁ LIDHEN ME MЁSIMDHЁNIEN E GJUHЁVE

TЁ SPECIALITET



159

V.1 Gjuha standarde dhe gjuha për qëllime tё veçanta

Me gjuhё standarde kuptojmë normëzim tё gjuhёs pёr tё arritur njё komunikim tё saktë.

Përdorimi i gjuhës standarde nënkupton zbatim tё rregullave gramatikore, leksikore e

fonetike tё gjuhës.

Nё Shqipёri procesi i standardizimit tё shqipes ka filluar qё nё periudhёn e rilindjes me

pёrpjekjet pёr njёsimin e alfabetit, njehsimin e drejtshkrimit, tё terminologjisë etj. Tё gjitha

kёto pёrpjekje u finalizuan nё 1972 me Kongresin e Drejtshkrimit tё Gjuhёs Shqipe. Nё

kёtё vit mund tё flitet pёr njё shqipe tё pёrbashkёt, e jo mё pёr variant jugor tё toskërishtes

apo atё verior tё gegërishtes. Edhe pse ne botimin e ASHSH ‘Drejtshkrimi i gjuhёs shqipe’,

pёrdoret togfjalëshi gjuhё letrare, sot ajo nёnkupton gjuhёn standarde apo gjuhёn e

normёzuar shqipe. Që nё parathënien e librit, theksohet se nё atё fazё tё zhvillimit tё

gjuhёs shqipe, populli shqiptar kishte njё gjuhё letrare tё njёsuar212.

Nёpёrmjet kёtij kongresi u arrit vendosja e normave tё drejtshkrimit dhe njësimit tё tij i cili

sikurse shpjegohet po aty, pasqyron nё vetvete procesin e kristalizimit tё strukturёs

fonetike, gramatikore, fjalëformuese dhe leksikore tё gjuhёs kombëtare letrare (standarde).

Procesi i standardizimit filloi me përzgjedhjen sё pari ndërmjet dy varianteve ekzistuese tё

shqipes, atё toskё, pёr t’u pasuar nga kongresi i drejtshkrimit tё shqipes nё 1972, dhe nё

fund pёr tu zbatuar e pёrvetёsuar nga shkollat shqiptare, si bazat e formimit gjuhёsorё.

Gjuha standarde ёshtё baza e cila degёzohet mё pas nё gjuhё tё pёrgjithshme dhe gjuhё tё

specializuar apo siç quhet ndryshe (ndikuar kjo nga gjuha angleze, ‘Language for Specific

Purpose), gjuha pёr qёllime specifike apo tё veçanta.

Nuk zgjatemi shumё sa i pёrket gjuhёs sё pёrgjithshme pasi ёshtё e qartё nga emёrtimi se

bёhet fjalё pёr njё gjuhё tё pёrdorur nё komunikimin e pёrditshёm. Ndalemi tek gjuha e

specialitetit apo gjuha pёr qёllime specifike e cila pёrbёn interes pёr temёn tonё dhe

konkretisht fokusohemi mё shumё në leksik, i cili bën dallimin e kësaj gjuhe nga ajo e

përgjithshme (pёrveç anёs morfo-sintaksore asaj tekstuale). Gjuha e specialitetit ka si

funksion komunikimin profesional në fusha tё ndryshme ndaj dhe konsiderohet shpesh si

gjuhё e pakuptueshme nga ato qё nuk janё pjesё e njё fushe tё caktuar dije apo e njё

profesioni tё caktuar.

Nga vetё emёrtimi ‘gjuhё pёr qёllime tё veçanta’, del nё pah karakteri specifik i saj,

pёrdorimi i kёsaj gjuhe nga persona tё cilёt kanё qëllime tё veçanta, përveç qëllimit dhe

funksionit kryesor tё gjuhёs qё ёshtё komunikimi nё pёrgjithёsi. Nё gjuhёn e specialitetit

komunikimi bёhet pёr njё qёllim tё caktuar dhe ai arrihet nёpёrmjet njё gjuhe formale si

dhe njё leksiku tё specializuar tё njohur nga bashkёfolёsit. Ky leksik i specializuar pёrbёn

atё çfarë ёshtё thelbi i temёs tonё, terminologjinë dhe pёrbёrёsin kryesor tё gjuhёs sё


gjuhёs shqipe, Tiranё, fq 3



160

specializuar. Veçoritё e termit siç janё njёkuptimёsia, mungesa e ngjyrimeve emocionale,

saktёsia etj, ndikojnё nё gjuhёn e specialitetit duke krijuar kёshtu edhe karakteristikat

leksikore tё kёsaj gjuhe.

Gjuha e specialiteti edhe pse e veçuar, ka pika takimi me gjuhёn e përgjithshme ose mё

saktё njё raport tё ndёrsjellёt213 ku dallimi i qartё dhe i prerё mes tё dyjave ёshtё i

debatueshёm. Gjuha e specialitet dhe ajo e përgjithshme kanё njё strukturё tё pёrbashkёt

gramatikore dhe njё leksik bazё. Ato janё degёzime tё gjuhёs standarde ku gjuha e

përgjithshme ofron lёndёn bazё pёr gjuhёn e specialitetit214. Njё pjesё madje e termave nё

terminologji formohen nga fjalё tё përgjithshme tё cilave u vishen kuptime tё veçanta dhe

qё kanё vlerё nё njё fushё tё caktuar studimi si ‘mi-u’215- gjitar i vogёl brejtёs , me qime tё

buta e tё pёrhimta dhe me bisht tё gjatё, qё gjuhet nga macet; miu i shtёpisё , miu i arave

dhe ‘mi-miush’-‘maus’216. Nё fjalor madje ёshtё pasqyruar fjala miush-i si njё hyrje e re

dhe pasqyrohet kёshtu: 1. Mi i vogёl. 2. kompj. pjesё e kompjuterit, qё komandon lёvizjen e

kursorit dhe bёn klikime. Ndёrsa nё fjalorin dy gjuhёsh anglisht- shqip tё informatikёs termi

‘mouse’ pёrkthehet 1.mi [maus]217. Duke dhёnё kёshtu termin nё shqip ‘mi’ si dhe fjalёn e

huazuar nga anglishtja ‘maus’ i pёrshtatur sipas sistemit fonetikor tё shqipes.

Dallimi mes gjuhёs sё specialitetit dhe gjuhёs bazё vёrehen nё rradhё tё parё nё aspektin

leksikor ku dallimin mes tyre e bёn terminologjia e gjuhёs sё specialitetit. Pёrveç leksikut i

cili ёshtё njё veçori e gjuhёs sё specialitetit, kjo e fundit dallon nga gjuha e pёrgjithshme

edhe nё aspektin morfo-sintaksor. Veçori tjetёr e gjuhёs sё specialitetit ёshtё edhe mёnyra

e ndёrtimit tё fjalive tё cilat janё mё tё shkurtra dhe mё tё pёrmbledhura nё krahasim me

gjuhёn e pёrgjithshme. Vihet re prani e lartё e klasёs sё emrave tё cilat kanё funksionin

emёrtues qoftё tё objekteve, shёrbimeve apo koncepteve. Pёrgjithёsisht koha e pёrdorur nё

tekstet e gjuhёs sё specialitetit ёshtё koha e tashme dhe sa i pёrket mёnyrёs, ka njё prani tё

lartё tё mёnyrёs urdhёrore veçanёrisht nёse kemi parasysh tekste teknike tё udhëzuesve tё

pajisjeve tё ndryshme. Nё gjuhёn e specialitetit, edhe pse klasa e foljeve nuk ka pёrparёsi

nё krahasim me atё tё emrave, foljet pёrdoren kryesisht nё formёn pёsore.

213 Dalipi E., 2015, Didaktika e gjuhёve tё huaja tё specialitetit nё funksion tё pёrvetёsimit tё kompetencёs sё

komunikimit ndёrkulturor, Tiranё fq 10

214 Dalipi E., 2015, Didaktika e gjuhёve tё huaja tё specialitetit nё funksion tё pёrvetёsimit tё kompetencёs sё

komunikimit ndёrkulturor, Tiranё fq 10


Tiranё fq 626

216 Nё FGJH ёshtё dhёnё termi shqip ‘miush’ dhe ai i huaj ‘maus’ i pёrshtatur madje fonetikisht sistemit

fonetikor tё gjuhёs shqipe. Nё pёrdorim nga njerёzit e thjesht aapo profesioninstёt, ndeshim mё sё shumti

termin e huaj ‘maus’.

217 Caka N Dika A Rodiqi S., 2005, Dictionary of informatics English Albanian, Albanian-English,

Prishtinë, fq 178



161

Dallimin mё tё madh tё gjuhёs sё specialitetit e bёn leksiku pasi ai ёshtё shumё specifik, i

pёrbёrё nga terma tё fushave tё ndryshme ndaj dhe gjuha e specialitetit konsiderohet si

gjuha ku terminologjia zё vend. Diagrama e mëposhtme218 tregon ndarjen dhe klasifikimin

e gjuhës standarde në kategori dhe nënkategori të ndryshme:

V.2 Veçoritë e ligjërimit tё specializuar i karakterizuar nga huazimet në gjuhën

shqipe

Tekstet e përdorura nё fusha si telekom, informatike etj, janё tekste të veçanta ku gjuha e

përdorur ёshtё ajo pёr qёllime specifike e si rrjedhoje ёshtё e mbushur me terma tё fushave

tё caktuara tё dijes. Pёr degё tё reja si informatika, telekomi, njё pjesё e termave huazohen

nga gjuhё tё tjera ku do dallonim gjuhёn agleze, si gjuha globale e shkencёs dhe

teknologjisё, pasi nё kёto fusha ka mungesё tё termave nё shqip

Pёrgjithёsisht gjuha e përgjithshme dallon nga gjuha e specializuar dhe gjuha e specializuar

ose e quajtur ndryshe gjuha pёr qёllime specifike ka veçoritё e saj. Nё lidhje me

218 Duro A., 2012, Çështje të gjuhës së specializuar dhe të terminologjisë, Studime Gjuhësore, Tiranë fq 26



162

karakteristikat e gjuhёs pёr qёllime specifike, Fatmir Vrapit dhe Agron Duro219, theksojnё

se veçoritë dhe tё pёrbashkёtat e ligjёrimit tё specializuar shihen nё nivele tё ndryshme tё

gjuhёs: nё nivelin leksikorё, nё nivelin semantik, nё nivelin fjalё-formues, nё nivelin

morfologjik dhe nё nivelin sintaksor. Sipas tyre, pёrveç leksikut terminologjik i cili ёshtё i

veçantё pёr çdo fushё dije, pjesa tjetёr e leksikut dhe dukuritё e tjera gramatikore janё

pёrgjithёsisht tё pёrbashkёta pёr çdo fushё dije, qё do tё thotё se janё tё zbatueshme edhe

nё fushёn e telekomunikacionit dhe telemetrisё.

Kёshtu nёse marrim nivelin leksikologjik dallojmё se nё gjuhën pёr qёllime specifike kemi

dominim tё termave tё fushёs220 edhe pse kёto terma mё sё shumti gjenden nё trajtёn e

togfjalёshave. Nё nivelin semantik termat shёnojnё vetёm koncepte dhe se termat janё

njёkuptimёsh. Nё nivelin fjalёformues ka kufizueshmёri tё mjeteve fjalёformuese (kemi

parasysh mungёn e ndajshtesave stilistikore) si dhe mbizotёrim të emrave abstraktё dhe

pёrdorimi të lartё togfjalёshash. Nё nivelin morfologjik vihet re pёrdorimi i rasёs gjinore si

dhe foljet nё kohёn e tashme, pёrdorim i kohёs sё ardhshme me kuptim tё sё tanishmes si

dhe mbizotёrim i mёnyrёs dёftore, lidhore dhe asaj urdhёrore. Ndёrsa nё nivelin sintaksor

vihet re njё rend logjik i strukturёs sintaksore tё fjalisё (kryefjalё-kallёzues-kundrinor).

Kёto veçori tё listuara, sikurse ёshtё cilёsuar edhe mё lartё, janё tё vlefshme edhe pёr

gjuhёn e pёrdorur nё fushёn e telekomunikacion dhe telemtrisё.

Pёrveç gjuhёs, edhe tekstet e fushave ku pёrdoret gjuha pёr qёllime specifike, kanё

karakteristika te tyre. Karakteristika tё tekstit jo-letrar, profesional.

Karakteristikё e teksteve jo-letrar, apo profesional siç janё tekstet e pёrdorura nё fushёn e

telekomunikacionit, ёshtё se ato janё pёrshkues. Kёto tekste karakterizohen nga fjali tё

shkurtra. Shpesh fjalitё janё nё mënyrёn urdhёrore pasi japin udhёzime rreth pёrdorimit tё

njё aplikacioni apo program, apo herё bёjnё pёrshkrime tё pёrdorimit. Tesktet e gjuhёs sё

specialitetit nuk mbartin kuptime figurative, pёrgjithёsisht shkruhen nё formёn pёsore. Nё

to ka njё prani tё lartё tё klasёs sё emrave dhe togjeve emёrore funksioni i tё cilave ёshtё

emёrtues. Por krahas kёtyre karakteristikave gjuhësore, ajo çfarë bien mё shumё nё sy nё

kёto tekste ёshtё prania e termave, qofshin kёto shqip apo tё huazuara.

219 Vrapi F Duro A ., 2012, Problem tё ligjёrimit tё specializuar dhe tё zbatimit tё tij nё procesin e

mёsimdhёnies sё gjuhёve tё huaja dhe tё pёrkthimit, Gjuhёt e shumta tё Europёs, njё pasuri qё duhet ruajtur,

UPT,QGJH, Tiranё , fq 97-103

220 Vrapi F Duro A ., 2012, Problem tё ligjёrimit tё specializuar dhe tё zbatimit tё tij nё procesin e

mёsimdhёnies sё gjuhёve tё huaja dhe tё pёrkthimit, Gjuhёt e shumta tё Europёs, njё pasuri qё duhet ruajtur,

UPT,QGJH, Tiranё , fq 6



163

V.3 Leksiku libror

Ligjёrimi i shkruar nё krahasim me ligjёrimin bisedor ёshtё mё i pёrpiktё nё pёrdorimin e

fjalёve, togfjalёshave dhe ndёrtimit sintaksor (fjali komplekse me shumё pjesё

nёnrenditёse) pёr tё shmangur çdo keqkuptim. Ligjёrimi libror ёshtё shfaqje e skajshme e

tipareve tё gjuhёs sё shkruar. Ato qё plotёsojnё mё sё miri ligjёrimin librorё janё termat,

ndaj dhe leksiku terminologjik zё njё vend tё madh nё kёtё ligjёrim. Pёr t’iu përgjigjur

fushave tё specializuara, pёrdoren edhe huazimet. Nё ligjёrimin librorё, huazimet e reja,

kryesisht, anglicizmat pёrdoren sё shumti, ndryshe nga ligjërimi libror i cili sipas Lloshit,

ёshtё mё sё shumti i ndikuar nga huazimet orientale221. Ndikimet e huaja nё kёtё ligjёrim

vihen re edhe nё strukturёn e fjalive

Pjesёt pёrbёrёse tё tekstit shkencor janё tri : a) teksti me shtjellim, me rrёfim b) paraqitja

me simbolikёn shkrimore: vargjet e formulave matematike, fizike, kimike etj c) pjesё

mbёshtetёse ose plotёsuese: referimet, bibliografia, shënimet, ilustrimet, hartat etj. Kёto tre

pёrbёrёs pёrbёjnё shfaqjen e jashtme pёr tekstet shkencore ndёrsa sa i pёrket pjesёve tё

brendshme tё ndёrtimit tё tyre mund tё listojmë disa karakteristike:

1. Drejtshkrimi dhe pikёsimi

2. Teksti i lidhur, i sistemuar, sintaksa e rrjedhshme dhe koherencё e fjalive

3. Stil emёror, prani e shumё emrave nё fjali ku vihet re denduri e rasёs gjinore,

pёrdorim i trajtёs pёsore tё foljes e cila çon nё pakёsim tё kundrinave dhe pёrdorim

tё rasave me parafjalё

4. Natyra pavetёsore pёrforcon praninё e modalitetit ku qёndrimet emocionale

shprehen tёrthorazi. Mbizotёrim i mёnyrёs dёftore, koha e tashme.

V.4 Pasqyrimi i anglicizmave nё tekstet mësimore

Nisur nga kёndvёshtrimi historik, jemi konsultuar edhe me libra tё botuar para viteve ’90.

Njё prej tyre ёshtё ‘Bazat e telefonisё (Pёr specialitetin telegrafoni tё shkollёs sё mesme

industrial) me autor inxhinier Elmaz Cocoli, Tiranё 1974, botuar pёr herё tё parё 1968.

Termat e fushёs nё tё janё: induktor- induktivitet- i induktuar, transformator telefonik

(bobina induksioni), statori, rrotori, xhek, fishi telefonik, impedencё, shumёfishim

(multiplikim), rele telefonike, rele e rrumbullakёt/ e sheshtё, rele termike (termoreleja),

dekatike (dhjetёshe) - veprim dekatik etj.

221 Lloshi Xh., 2001, Stilistika e gjuhёs shqipe dhe Pragmatika, Tiranё fq 187



164

Nga konsultimet e bëra edhe me libra tё tjerё tё fushёs së inxhinierisë së

telekomunikacionit, botime tё viteve , ’70- ‘80 vihen re pёrdorime tё fjalёve apo termave tё

huaj por në një numër jo shumë të madh të tyre, krahasuar me botimet e viteve të fundit. Ne

botimet si ‘Linjat dhe rrjeti telefonik ajror’ 1983, apo ‘Kabllot dhe rrjeti telefonik’ 1984

gjejmё shumë terma tё huaj megjithёse duhet theksuar se flitet pёr njё sistem apo rrjet

telefonik shumё tё vjetёr, aspak modern.

Ndёr botime tё viteve ’70-’80 si tek Bazat e telefonise222 termat e telekomunikacionit janё:

amplitudë, induktor, induktivitet, induktuar, transformator telefonik (bobina induksioni)

stator, rrotori (pjese pёrbёrёse tё induktorit), xhek, (secila linjё e pajtimtarit telefonik

lidhet nё central nё njё spinё, qё nё telefoni quhet ‘xhek’), spinë, fishi telefonik, impedencё,

impedencave, shumёfishim (multiplikim), rele telefonike, rele e rrumbullakёt/ e sheshtё,

kondensator, rele termike (termoreleja), dekatike (dhjetёshe), veprim i drejtpёrdrejtё

dekotikё, interuptori, premutator kryesor etj.

Terminologjia bazё mbetet edhe me kalimin e viteve, megjithatë zhvillimet e pёrditёsimet e

herё pas hershme si tё pajisjeve ashtu edhe tё shёrbimeve nё ofruara nё kёtё fushё, bёjnё qё

terminologjia tё pasurohet. Nga studimi i bёrё i teksteve tё para viteve ’90 ku teknologjia

nё shqipёri nuk ishte e zhvilluar si nё ditёt e sotme, nё to nuk ka prani tё madhe tё termave

angleze.

Terminologjia e fushёs ёshtё pasuruar njёherazi me zhvillimet teknologjike nё fushёn e

telekomunikacionit. Mund tё themi se nё rastin e telekomunikacionit ky pasurim nё

terminologji ёshtё arritur kryesisht nёpёrmjet huazimeve tё fjalёve angleze, tё njё prej

gjuhёve tё shkencёs dhe teknologjisё. Megjithatё pёrveç aspektit tё zhvillimit teknologjik

dhe shkencor, njё tjetёr arsye qё mund tё shpjegojё praninё jo tё lartё nё numёr tё fjalёve

me burim anglez nё gjuhёn shqipe asokohe ёshtё edhe ajo e mos pasjes sё kontaktit me

vendet perёndimore, e si dhe mos njohja e pranimi i kulturёs dhe shkencёs sё kёtyre vende.

Gjithsesi nё tekstet e para viteve ‘90 janё pёrdorur terma si: amplitude, induktor,

induktivitet, induktuar, transformator telefonik (bobina induksioni), stator, xhek,

impedencё, shumёfishim (multiplikim), kondensator, premutator kryesor etj.

Krahas pajisjeve tё reja moderne nё kёtё fushё si dhe shёrbimeve çdo ditё e mё shumё nё

rritje, vihet re edhe gjuha e pёrdorur e cila pёrbёhet nga fjalё tё huaja dhe shpesh tё

shkruara ashtu sikurse shruhen nё gjuhёn nga ku ёshtё marrё fjala apo termi, dhe qё nё

rastin tonё ёshtё gjuha angleze. Rast i kёtillё ёshtё fjala ‘wireless’ e cila si nё literaturё

ashtu edhe nё ambjente shoqёrore shihet e shkruar kёshtu ‘wireless’ e pandryshuar, e

papёrshtatur aspak nё gjuhёn shqipe. Kjo fushё e dijёs ёshtё shumё e zhvilluar nё SHBA,

222 Cocoli E., 1974, Bazat etelefonisё (Pёr specialitetin telegrafoni tё shkollё ssё mesme industrial) Botimi I

III, Tiranё , (botimi parw 1968).



165

kёrkime dhe krijime tё reja bёhen nga ky vend anglishtfolёs, si rrjedhojё edhe emёrtuesit e

shёrbimeve e aplikacioneve, sendeve nё kёtё fushё janё nё gjuhёn angleze. Meqёnёse kёto

elementё janё tё panjohur nga vende tjera, nё momentin e blerjes dhe transportimit tё

shёrbimeve dhe zgjerimit nё mbarё botёn, njёkohёsisht merret dhe emërtuesi duke qёnё se

nuk ka njё tё tillё nё vendin ku merret shërbimi apo sendi. Kjo ka çuar nё pёrdorim dhe

dominim tё termave tё fjalёve angleze nё kёtё fushё nё disa gjuhё tё botes, sikurse ёshtё

gjuha shqipe. Shembuj të termave tё telekomunikacionit pёr tё cilat mund tё thuhet se janё

pothuajse ndёrkombёtarisht tё njohur janë: top-up, roaming (në telefoni), broadband,

online, cyber-bullying, laptop, SMS, browse, bus, cluster, plotter, pointer, chip ose çip, file

ose fajll, buffer, clock, flag, flip-flop, polling etj.

Nё ditёt e sotme ka disa botime nё shqip nё fushёn e elektronikёs dhe telekomunikacionit

nga specialist tё fushave pёrkatёse. Ndёr librat e konsultuar pёr vjeljen e korpusit nё fushёn

e telekomunikacionit janё kёto: Rozeta Mitrushi- Komunikimet me fibra optike, 2001 ; Safet

Likaj- Algoritme te telekomit centralet telefonike dixhitale, 2002; Nikolla Bardhi- Perpunim

figure. Bazat e televizionit me ngjyra, 2002; Elementёt e elektronikёs- Rozeta Miho

(Mitrushi), Tiranё 2008; Teoria e sinjaleve- Hasan Muçostepa, Tiranё 2009; Sistemet e

postёs elektronike- Rezarta Mersini, Tiranё 2010; Buletini i shkencave teknike, UPT;

Frashёri N Ninka I Arkaxhiu E- ‘Informatika 1’, Tiranë 2003 etj.

Konkretisht nё tekstin e informatikёs pёr shkollat e mesme tё profilizuara ‘Informatika 1’

botim i 2003223 ndeshen terma si: butim (booting), kompatibёl, matherboardin, modem nё

fjali si:

…Procesi i ngarkimit të sistemit të shfrytëzimit në kujtesën qendrore është quajtur butim

(booting) i sistemit…

…Kur aktivizojmë butonin e ndezjes së kompjuterit, ushqyesi furnizon me tension

matherboardin dhe pajisjet e tjera te instaluara në sistemin e përdorimit…

…Përsëri kjo lloj lidhjeje funksionon, por në këtë rast duhet të përdoren dy ‘përforcues’ ose

‘modem-e’ pranë portave seriale për të përforcuar sinjalet elektrike…

Edhe nё tekstet shkollore nё universitet, ndeshen shume fjalё angleze tё fushёs si:

basebande snug, bit rate, crosstalk, mixer rod, dark spot defects, digital cross connect,

dispersion, intermodular/intramodular, overhead, oshilato, lasing, bashkim fibrash

monomode/multimode

Nё librin ‘Teori e sinjaleve224’ kemi terma tё telekomunikacionit si: kuantizim i sinjaleve,

kuantinim i sinjaleve, interkovariancё. interkorelacin, autokorelacion, ergodizm.

223 Frashёri N Ninka I Arkaxhiu E., 2003, Informatika 1 (Pёr shkollat e mesme tё profilizuara), Tiranё

224 Mucostepa, H., 2009, Teoria e sinjaleve, Tiranё



166

Tek ‘Elementёt e elektronikёs225’ ribotim i 2008 . Libёr i vlefshёm si pёr studentёt e

lektronikёs ashtu edhe pёr studentёt e inxhinierisё informatike dhe inxhinierisё sё

telekomunikacionit, autori, pёveç shqipёrimit tё termit, shpesh vendos edhe barasvlerёsin

nё anglisht si nё rastin e: qark i integruar silica (silicon chip), sinjal numerik (digital

signal), ngarkesat e lidhura (bound charges), rregulatori nё paralel (shunt regulator),

komponenti i valёzimit (ripple component), qarqe drejtuese tё rrymёs (rectifier circuits),

drejtuesi me rryme tё plotё (full-wave rectifier), kufizues i fortё (hard limiter), kufizues i

butё (soft limiter), formues DC (DC restorer), dyfishues tensioni (voltage doubler),

transistori me efekt fushё (field-effect ttransistor), transistorёt bipolar me bashkim (bipolar

junction transistor), emiteri (e-emitter), kanali ngushtohet (is pinçhed off), bashkim

homogjen (homojunction), bashkim heterogjen (heterojunction), bashkim i dyfishte

heterogjen (double heterojunction), diodё lazer me injektim (injection laser dide), çiftim i

lirё (butt coupling), defekt tё vijave tё errёta (dark line defects DLD), modulim i

intensistetit (intensity modulation), detektim direkt (direkt detection), fotodiodё ortek

(avalanche phototdiode) etj.

Paraqitja nё dy gjuhё e terminologjisё ndodh pёr mungesё tё standardizimit tё

terminologjisё nё gjuhёn shqipe. Si rrjedhojё, pёr ta bёrё atё mё tё qartё pёr studentin dhe

specialistin e fushёs, autori vendos edhe barasvlerёsin anglisht pёr tё shmangur çdo

keqkuptim. Gjithashtu mendohet se vёnia nё kllapa e termit nё anglisht pёrforcon kuptimin

e tekstit duke qёnё se pjesa mё e madhe e materialeve nё kёto lёndё merren nё gjuhёn

angleze.

Megjithatё nё tё njёjtin botim ka edhe raste pёrdorimi tё termave tё huaj pa asnjё shqipёrim

siç ёshtё rasti i ‘display’ apo ‘zhurma shot’ nё fjali si: Kёshtu ёshtё shumё mё i

preferueshёm njё display me numra pёr matjen e kohёs, se njё display analog.226. Ky

fluktuacion shfaqet si zhurma shot....etj.

Njё numёr termash tё tjerё tё fushёs qё gjenden pёrgjatё tekstit janё: induktancё, reaktancё,

impedancё, admitancё, ordinatё, sinjal sinusoidal, amplifikator i transkonduktancёs, lidhje

kovalente, rryme difuzioni (diffusion current), emiter (emitter), (shunt regulator)

rregullator nё paralel, transkonduktancё, buffer ose amplifikator buffer, pikoforad, zona

pinçh off, filter kapacitiv etj.

Njё tjetёr libёr i pёrdorur si tekst mёsimore nё telekomunikacion, por jo vetëm, ёshtё edhe

‘Teoria e sinjaleve 227’ i prof.dr Hasan Muçostepa duke i shёrbyer kёshtu studentёve tё

elektronikёs dhe telekmomunikacionit tё Universitetit Politeknik tё Tiranёs. Terma tё

pёrdorur nё kёtё libёr janё: sinjal diskret, sinjal diskret eksponencial, sinjal diskret

225 Mitrushi R., 2005, Elementet e elektronikёs, Tiranё

226 “Mitrushi R., 2005, Elementet e elektronikёs, Tiranё, fq 18

227 Mucostepa H., 2009, Teoria e sinjaleve, Tiranë



167

sinusoidal, sinjal i moduluar, densitet spektral, kuantinimi i sinjaleve, kuantizim i sinjaleve,

kovariancё, interkovariancё, autokovariancё, autokorelacion, interkorelacion, ergodizm

etj. Kёto terma tashme janё futur nё terminologjinё e telekomunikacionit dhe janё sot

gjerёsisht tё pёrdorura.

Nё librin ‘Komunikimi me fibra optike228’ tё Rozeta Mitrushit termat e ndeshura janё:

absorbimi-absortion-pёrthithje, rezonues rikumbues, amplifikim jolinear basebande , snug,

bit rate, crosstalk, mixer rod, dark spot defects, digital cross connect, dispersion

intermodular/intramodular, overhead, oshilato, lasing, bashkim fibrash

monomode/multimode etj.

Nё librin ‘ Elektronika analoge229’ ndeshim terma si: amplitudё, impuls, funksion i

konjuguar, oshilator, kondensatorё, papastёrti donore dhe akseptore, kuantizim, seri

diskrete (Furie), pjesё e konjuguar asimetrike etj.

Nё tekstin mёsimore ‘Sisteme tё postёs elektronike230’ numri i anglicizmave ёshtё

relativisht i madh duke qёnё se edhe vetё konfigurimi (paraqitja) e programeve

kompjuterike nё kompjuterat e pёrdorur nga pjesa dёrmuese qoftё e specialistёve apo edhe

jo-specialistёve janё nё anglisht. Posta elektronike ‘e-maili’ ёshtё mjet telekomunikacioni.

Nё kёtё libёr janё pёrdorur fjalёt angleze pёr lehtёsi tё studentёve, meqёnёse tё tilla i

ndeshin fjalёt nё kompjuter dhe programet kompjuterike, pavarёsisht disa shqipёrimeve tё

cilat do jenё objekt studimi pak mё poshtё. Termat nё kёtё libёr janё: e-mail, server, modeli

store and forward, direktori i mailboxit, domein, offline, karaktere (pёr shkronjat), skedarё-

folder, fije-dosje, komanda forward (pa asnjё pёrkthim, shiriti i menusё, konfigurim,

indikator i lartё, nёnrubrika tracking etj.

Ndёr botime jemi konsultuar edhe me fjalorё tё fushave tё pёrafёrta me telemetrinё dhe

telekomunikacionin pasi në dijeninë tonë njё fjalor i mirёfilltё telekomunikacioni anglisht-

shqip apo shpjegues nuk ёshtё hartuar akoma deri mё tani.

Që nё parathënien e fjalorit tё elektronikёs autori sqaron se nё gjuhёn angleze ka njё

literaturё tё gjёrё pёr elektroteknikёn, ndaj dhe ёshtё hartuar njё fjalor anglisht –shqip nё

kёtё fushё. Fjalori pёrmban fjalё pёr elektronikёn, radion, televizionin dhe nё masёn e

duhur janё futur edhe fjalё dhe terma tё degёvё anёsore tё radioelektronikёs si fizika, kimi,

matematikë, termodinamikё, termostatikё, telefoni, telegrafi, informatikё etj.

228 Mitrushi R., 2001, Komunikim me fibra optike, Tiranë

229 Spahiu D., 2006, Elektronika analoge, Tiranë,

230 Mersini R., 2011, Sistemet e postёs elektronike, Tiranë



168

Autori madje thekson se nё fjalor janё hequr mjaft terma tё huaj dhe se nё fjalor janё futur

gjerësisht fjalё tё reja tё gjuhёs shqipe tё studjuara nga Instituti i Gjuhёsisё e Akademisё sё

Shkencave si dhe janё krijuar mjaft terma shqip qё mungonin. Fjalori pёrmban afro 23000

terma e shprehje. Autori ёshtё specialist nё kёtё fushё. 75 % e fjalёve janё dhёnё nё shqip

me terma ndёrsa pjesa tjetёr ёshtё dhёnё me perifrazime. (kuptimet shume të pёrafёrta apo

sinonime ndahen me presje, kuptimet mё të largëta me pikёpresje, kurse kuptimet e tjera

me pike dhe renditen duke i paraprirë njё numёr). Shpjegimet e ndryshme janё dhënë me

germa korsive brenda kllapave. Nё rastet kur emri ose mbiemri paraardhës shprehin tё

njёjtin kuptim, pёr tё mos pёrsёritur termin bazё, pёrdoret pas tij shenja( / ) .

Ndёr terma tё telekomunikacionit dhe telemetrisё tё ndeshur nё fjalorin anglisht-shqip tё

elektronikёs mund tё listojmё: disasembler, disjunksion, disjunktiv, inkapsulim, induktancё,

internaut (pёrdorues internetit), kapsulim, kodues i busit, kodues i magjistrales,

komparator, konsol i displejit, multipleksim harduerik, plotter analog-automatik, provajder

pёr akses komercial, rikonfigurim, interferometёr, superserver, superskolar, kiberpank,

pulsatron, potencialskop, komperator fazofrekuent, servosistem, interruptor automatik,

konvertitor, invertitor, shunt aparati, difraksion, domen etj.

Po sot sa shqipërohen huazimet nё tekstet e konsultuara?

Pavarësisht dyndjes sё termave tё huaj nё leksikun libror, janё bёrё pёrpjekje pёr

zёvendёsimin e tyre mё barasvlerёs shqip apo pёr krijimin e njё termi me brumё tё shqipes.

Pёrpjekje tё tilla janё bёrё qё nё kohёn e Rilindjes nga rilindasit tanё, tё cilёt sipas

A.Duros231 janё pёrpjekur tё gjejnё njё barasvlerёs a tё krijojnё njё fjalё shqip krahas fjalёs

sё huaj tё pёrdorur pasi edhe pse botimet dhe hartimet shkollore tё asaj kohe ishin tё njё

niveli tё ulёt tekniko-shkencor, kishte shumё fjalё tё huaja me tё cilat ato pёrballeshin pasi

ato fjalё shёnonin koncepte tё fushave bazё tё dijes si matematikё, anatomi, gjeometri etj.

Nё kёtё mёnyrё rilindasit ishin ndёr tё parёt qё dhanё shembull pёr pastrimin e gjuhёs

shqipe nga fjalёt dhe termat e huaja, edhe pse njё pjesё e fjalёve tё krijuara prej tyre pёr

zёvendёsim tё huazimeve, nuk i mbijetuan kohёn. Pёrsa i pёrket pastrimit sot tё teksteve

mёsimore tё fushёs sё shkencёs dhe teknikёs nga fjalёt e huaja apo konkretisht

anglicizmave, mund tё thuhet se nuk ka politika tё caktuara. Nё pothuajse asnjё fushё nuk

ka njё pasqyrim qoftё tё termave tё huaja tё fushёs apo termave barasvlerёs nёse ka nё

gjuhёn shpipe. Kjo listё do ndihmonte nё standardizimin dhe pёrdorimin korrekt tё

terminologjisё sё fushёs sё caktuar dhe nuk do lejonte përdorimin, botimin nё mёnyrё tё

pakontrolluar tё gjuhёs dhe termave tё fushёs sё teknikёs apo shkencёs.

Duhet theksuar se i gjithë korpusi i grumbulluar për punimin e kësaj teme është marrë nga

një numër tekstesh të botuara për telekomunikacionit, edhe pse nuk mund të lë pa

përmendur se nga kërkimet dhe nga vetë pyetjet e adresuara ndaj pedagogëve dhe

studentëve të telekomit, na është thënë se ka mungesë të botimeve në gjuhën shqipe në këtë

231 Duro A., 2012, Fjalёt e huaja dhe gjuha shqipe, Studime gjuhёsore, Tiranё, fq 295



169

fushë. Nё nivelin master, studentët lexojnë më së shumti literaturë në gjuhën angleze duke

qenë se librat dhe materialet gjenden në këtë gjuhë.

Gjithsesi ajo çfarë mund tё thuhet nё lidhje me to ёshtё se ka qëndrime tё ndryshme ndaj

pёrdorimit tё termave me origjinë tё huaj, ky qëndrim ndryshon nga njё autor nё tjetrin.

Disa autorё mundohen tё bёjnё shqipërimin e tyre, disa japin termin e huaj, konkretisht

anglez si rrjedhoje e mungesёs sё njё barasvlerёsi nё shqip, disa japin dy variante, variantin

e shqipëruar bashkangjitur nё kllapa me termin anglisht si nё rastin e rezistencё kalimtare

(transrezistecё), ngarkesё e lidhur (bound charges), rregullatori nё parallel (shunt

regulator), komponenti i valёzimit (ripple component) etj. Nuk ka rregulla tё caktuara tё

pёrdorimit tё termave. Kjo vihet re nё çfarёdo fushe tё dijes, por nё funksion tё temёs

mbetemi nё fushёn e telekomunikacionit dhe telemetrisё. Pёr sa kohё nuk ka njё fjalor

terminologjik anglisht-shqip nё kёtё fushё, kjo gjendje do vazhdoi pasi nuk ka njё pikё

referimi. Pёrdorimi i tyre mbetet nё dorё tё vetё specialistёve tё fushёs, tё cilёt pёrpiqen tё

shqipёrojnё termin pa ndoshta këshillim me gjuhёtarё apo vendosin ta lёnё atё po nё

anglisht.

Ashtu sikurse kërkohet nga studiues tё tjerё njё standardizim dhe politikё e mirёfilltё

rregulluese e gjuhёs dhe termave tё pёrdorur nё botime qoftё periodike apo libra

voluminozё si nё ekonomi, drejtёsi ashtu kёrkohet edhe nё kёtё fushё tё pasurit e njё fjalori

terminologjik qё do ndihmonte nё standardizimin e terminologjisё sё telekomunikacionit

dhe tё fushave tё tjera tё pёrafёrta me tё.

V.5 Rёndёsia e terminologjisë dhe e dallimit term/fjalё pёr studentët e inxhinierisë sё

telekomunikacionit

Dallimi fjalё/term ёshtё i rëndёsishёm jo vetёm nё rangjet e gjuhёtarёve, leksikologёve dhe

leksikografёve tё njё gjuhё por edhe pёr studentë tё degёve profesionale studimi. Njё

numёr fjalёsh tё pёrgjithshme me njё apo mё shumё kuptime shpesh ngrihen nё nivel termi

nё fusha tё caktuara tё dijes. Nё rastin tonё, studentё tё degёvё tё inxhinierive sikurse

kuptohet shfletojnё literaturё dhe pёrdorin tekste mёsimore tё fushёs, çfarё nënkupton se

gjuha nё to ёshtё mё specifike dhe teknike. Nё kёtё gjuhё, pёrveç termave tё panjohur pёr

njё pjesё tjetёr lexuesish jo tё fushёs, ka edhe prani tё termave/fjalёve pёr tё cilat do

ndalemi pak.

Nisur nga pёrdorimi i madh i termit ‘galeri-a’ nё telefonёt celularё, i ndikuar nga versioni

anglez ‘gallery’ , ‘image gallery’ apo ‘photo gallery’ , ky term nё gjuhёn shqipe ka njё

tjetёr kuptim krahas kuptimeve tё mёparshёm tё tij tё pasqyruar nё fjalorin e gjuhёs

shqipe232 si: 1. Tunel i gёrmuar nё njё mal (nё miniera) etj; kalim i nёndheshёm. 2.

232 Akademia e Shkencave e Shqipёrisё, Instituti i Gjuhёsisё dhe Letёrsisё, 2006, Fjalor i gjuhёs shqipe,

Tiranё fq 306



170

teatr.ballkon nё pjesёn e sipёrme tё sallёs sё njё tetra etj.me ndenjёse pёr shikuesit.

3.ndёrtesё e posaçme ku ruhen dhe paraqiten veprat mё tё mira tё artit. Nё fushёn e

telekomunikacionit me ‘galeri’ nёnkuptohet njё program nё telefonёt celularё smart ku

ruhen dhe depozitohen tё gjitha imazhet apo fotot e pёrdoruesit. Koncepti ёshtё i ngjashёm

dhe i pёrafёrt me kuptimin e tretё tё cituar mё lart, vetёm se nё fushёn e telekomunikacionit

nuk flitet mё pёr njё ndёrtesё por pёr njё program telefonik ku ruhen imazhet dhe fotot.

Fjala ‘karakter’ nё fjalorin e gjuhёs shqipe ka tri kuptime. Kupimi i parё ёshtё ai i tёrёsive

dhe veçorive psikike mё kryesore, qё shfaqen nё veprimtarinё dhe nё sjelljen e njё njeriu nё

shoqёri, kuptimi i dytё ёshtё ai i vetisё a karakteristikave dalluese tё diçkaje dhe kuptimi i

tretё, ai specifik i përdorur nё fushёn e artit dhe tё letёrsisё personazh qё mishёron tipare

thelbёsore tё njё shtrese a klase shoqërore nё njё epokё tё caktuar.

Asnjёra prej tre kuptimeve tё listuara mё lart nuk na shёrben pёr tё pёrkthyer kёtё fjalё nёse

e ndeshim nё fushёn teknike si nё atё tё informatikёs. Shpesh na kёrkohet nё botime tё

ndryshme qё tё mos kalohet numri maksimal i karaktereve tё pёrcaktuara nga botuesit. Nё

kёtё rast me fjalёn ‘karakter’ kuptojmё ‘shenja grafike qoftё ajo shkronjё, numёr apo

simbol’. Fjala ‘karakter’ e huazuar nga anglishtja ‘character’ ёshtё terminologjizuar pasi nё

fushёn e informatikёs ajo shpreh konceptin e shkronjave. Nё kёtё rast kemi tё bёjmё me

huazim semantik tё termit ‘karakter’ gjerёsisht tё pёrdorur si i kёtillё. Nё kёtё fushё tё dijes

termi karakter hyn nё marrёdhёnie edhe me fjalё tё tjera duke formuar kёshtu edhe çerdhe

togfjalёshash si karakter alfanumerik, karakter binar, karakter grafik, karakter i koduar

binarisht, karakter i rezervuar, karakter magnetik, karakter optik, karakter pёr sinkronizim,

karakter pёr inç, karakter pёr sekondё233 etj.

V.6 Mësimdhënia e gjuhёs angleze si gjuhё e huaj pёr studentёt e inxhinierisё sё

telekomunikacionit

Nё Shqipёri, mёsimi i gjuhёs sё huaj ka qёnё qё nё vitet ’90 i njё rëndёsie shumё tё madhe

pёr rininё dhe studentёt tё cilёt diplomohen nё fusha tё ndryshme tё dijes e qё pёrpiqen tё

futen nё tregun e punёs. Sot studentёt tё cilёt mbarojnё njё master apo doktoraturё u

kёrkohet tё mbrojnё njё gjuhё tё huaj (deri para njё viti kёrkohej vetёm mbrojtja e gjuhёs

angleze) si kusht para marrjes sё kartonit tё diplomёs. Standardi i klasifikimit tё

kompetencave gjuhёsore bazohet nё pёrshkrimin e dhёnё nga Kuadri i Pёrbashkёt Evropian

i Referencave pёr Gjuhёt234.

Mёsimi i gjuhёs ёshtё thelbёsore pёr studentёt e degёve profesionale (rasti ynё) si ato tё

inxhinierive pasi atyre u kёrkohet qё tё pёrditёsohen me tё rejat mё tё fundit inxhinierike.

233 Caka N Dika A Rodiqi S, 2005, Dictionary of Informatics English Albanian, Albanian-English, Prishtinё,

fq 336

234 http://www.englishprofile.org/images/pdf/GuideToCEFR.pdf



171

Ky informacion nё Shqipёri kryesisht merret nёpёrmjet literaturёs sё huaj. Njё pjesё e

madhe e shqiptarёve dhe studentёve, literaturёn e huaj e marrin kryesisht nga gjuhё

evropiane siç ёshtё ajo angleze, frёnge, italiane, gjermane etj. Kur flasim pёr studentёt e

inxhinierisё, nёnkuptojmё studentё tё Universitetit Politeknik tё cilёt studiojnё degё tё

ndryshme inxhinierike si elektronikё, telekomunikacion, mekatronikё, informatikё,

elektrikё etj. Studentёve, pёrveç kompetencave dhe njohurive tё fushёs sё tyre, u kёrkohet

edhe njohuri shumё e mirё e njё gjuhe tё huaj apo mё shumё gjuhёve tё huaja.

Mёsimi i leksikut tё specialitetit ёshtё baza nё mёsimdhёnien e gjuhёs sё huaj nё degët e

inxhinierisё. Leksikut i kushtohet njё rёndёsi e madhe pasi qёllimi ёshtё qё studenti tё

njihet me termat bazё tё fushёs. Qё nё momentin e parё kur ai/ajo del nё punё i nevojitet tё

komunikojё me shkrim apo gojarisht nё fushёn e tij tё studimit. Ndaj dhe nё tekstet

mёsimore tё gjuhёs angleze tё pёrdorura, ka njё prani tё konsiderueshme tё leksikut tё

specialitetit.

Nё Universitetin Politeknik tё Tiranёs, mёsimdhёnia e gjuhёs sё huaj bёhet me metoda

gjuhe pёr qёllime specifike. Me futjen e sistemit arsimor tё Bolonjёs nё 2003 nё Shqipёri,

njё rëndësi e madhe i’u kushtua edhe pёrshtatjes sё metodave mёsimore tё gjuhёve tё huaja.

Konkretisht flasim pёr gjuhёn angleze, si gjuhёn tё cilёn mbuloj nё kёtё universistet.

Metodat e pёrdorura nё kёtё universistet prej vitesh nuk janё ato tё anglishtes sё

pёrgjithshme, por janё metoda tё anglishtes pёr qёllime specifike. Kёto metoda i janё

pёrshatur nevojave tё studentёve, duke qёnё se kёta tё fundit kanё marrё nё shkollёn e

mesme njohuri tё pёrgjithshme tё gjuhёs angleze. Metodat e anglishtes pёr qёllime

specifike pёrshtaten nё mёnyrё tё tillё qё t’i shёrbejnё studentit nё komunikimin

profesional qё ai do tё ketё nё tё ardhmen, nё situata reale punё, duke u fokusuar kёshtu nё

leksikun e gjuhёs angleze tё profesionit. Degёt e ndryshme tё inxhinierise nё UPT pёrdorin

metoda tё anglishtes sё fushёs pёrkatёse dhe kёto metoda janё: ‘Mechanics’235 (textbook)

botuar nga Express Publishing pёr studentёt e inxhinierisё mekanike; nё degёn e

inxhinierisё elektronike dhe telekomunikacionit pёrdoret ‘Electronics’236; pёr studentёt e

inxhinierisё sё teknologjisё sё informacionit pёrdoret ‘Information Technology’237; pёr

studentёt e arkitekturёs pёrdoret ‘Architecture’238; nё degёn e inxhinierisё elektrike

pёrdoret ‘Electrician’239 etj. Gjithashtu pёr disa degё pёrdoret edhe njё libёr i cili

pёrmbledh degё tё ndryshme inxhinierike dhe titullohet ‘Engineering’240.

235 Dearholt J., 2012 , Mechanics, Express Publishing

236 Evans E,Dooley J, Taylor C., 2012, Electronics, Express Publishing

237 Evans E, Dooley J, Wright., 2012, Information Technology, Express Publishing

238 Evans E, Dooley J, Cook D., 2012, Architecture , Express Publishing

239 Evans E, Dooley J, O’Dell T., 2012 , Electrician, Express Publishing

240 Lloyd Ch, Frazier J., 2011, Engineering, Express Publishing



172

Tё gjitha metodat e sipёrpёrmendura janё tё ndara nё tri pjesё tё cilat i korrespondojnё tri

niveleve gjuhёsore A1, A2 dhe B1 dhe pёrmbledhin katёr kompetencat gjuhёsore: tё

lexuarit nё gjuhё angleze, tё shkruarit, tё dёgjuarit dhe tё folurit. Secila prej metodave

pёrmban glosare nё fund tё secilёs prej tri pjesёve tё tyre. Paraqitja e glosarit nё fund tё çdo

pjese bёhet pasi pёr studentёt ёshtё shumё e rёndёsishme mёsimi i termave tё fushёs,

pёrveç leksikut tё pёrgjithshёm.

Shpesh ndodh qё studenti, duke qёnё se vjen me njohuri tё njё anglishteje tё pёrgjithshme,

nuk dallon termin nga fjala e pёrgjithshme dhe nuk ёshtё i ndёrgjegjshёm pёr rëndёsinё qё

ky dallim ka pёr kuptimin dhe pёrdorimin saktё tё gjuhёs sё specialitetit. Gjatё orё sё

gjuhës angleze pёr qёllime specifike ёshtё e nevojshme ndalimi tek fjalёt dhe termat kyç tё

pjesёve duke dhёnё kёshtu pёrkufizimin e tyre nё anglisht dhe kalimin nё gjuhёn shqipe

qoftё duke dhёnё barasvlerёsin e termit nё shqip apo pёrkufizimin e termit nёse nuk ka njё

barasvlerёs nё gjuhёn shqipe. Por ajo çfarё vihet re ështё se shpesh studentёt ngatёrrohen

nё pёrkthimin apo pёrkufizimin e fjalёve qoftё nё anglisht apo shqip, pasi nuk bёjnё

dallimin mes fjalёs (njёsia e mёvetёsishme mё e vogёl e gjuhёs qё pёrbёhet nga njё tingull

a disa tinguj, e formёsuar gramatikisht, qё shёnon sende a dukuri tё realitetit ose shpreh

qёndrimin e folёsit ndaj asaj qё thotё, lidh gjymtyrё tё njё fjalie ose fjali dhe riprodhohet e

veçohet nё rrjedhёn e ligjёrimit241) dhe termit (emёrtim me njё fjalё a mё njё togfjalёsh i

njё koncepti nё njё fushё tё shkencёs tё teknikёs, tё artit etj242 ). Kjo mund tё çojё nё

keqinterpretim dhe keqkuptim tё tekstit. Raste tё tilla nё orёt e mësimdhënies sё gjuhёs

angleze janё:

Fjala angleze ‘conductor’243, si shumё fjalё nё kёtё gjuhё, ka disa kuptime. Nё anglisht

kuptimet e kësaj fjale janё: 1. A person who directs the performance of a group of people

playing or singing music, etc especially by standing in front of them and making gestures

with her or his arms (nё shqip ‘dirigjent’), 2. A person who collects fares on a bus (nё shqip

‘fatorino’). Ndёrsa nё kuptimin e tretё tё fjalёs kalojmё nё kuptimin terminologjik tё

shkencave ekzakte, nё atё tё pёrdorur nё fushёn e elektrikёs 3. a substance that conducts

heat or electricity ( nё shqip ‘pёrçues [ i rrymёs]’). Ndaj themi se nё inxhinierinё elektrike

termi anglez ‘conductor’ ёshtё njё term i cili shpreh njё koncept tё qartё, atё tё njё materiali


Tiranё fq 276.


Tiranё fq 1085

243 Shehu I., 2016 , The importance of LSP and differentiation of word/term in a foreign language for

engineering students’ European Journal of Linguistics and Literature No.2/2016,Vienё fq 34



173

i cili pёrcjell nxehtёsi ose rryme elektrike. Nё kёtё rast ajo do pёrkthehet nё shqip si

‘pёrçues’ dhe jo ‘dirigjent’ apo ‘fatorino’.

E njёjta gjё ndodh edhe me fjalёn angleze ‘earth’. Nё anglisht ajo ka disa kuptime, prej tё

cilave studentёt duhet tё dallojnё se cili ёshtё i duhuri nё rastin e gjuhёs specifike tё

pёrdorur nё degёt pёrkatёse inxhinierike. Kuptimi i parё ёshtё: 1. this world; the planet on

which we live (barasvlerёsi nё shqip‘bota’) 2. [U,sing] land; the surface of the world

contrusted with the sky or sea (nё shqip ‘toka’) 3. [U] soil (nё shqip ‘dhe’); 4 [U] the hole

of a wild animal, (nё shqip ‘strofkё’): 5 [C usu sing] (esp Brit) (US ground) a wire that

provides a connection with the ground and completes an electrical circuit. Barasvlerёsi nё

shqip pёr kёtё ёshtё ‘tokёzim’ ndaj dhe nё fjalinё qё do paraqesim mё poshtё dhe qё e

ndeshim nё fushёn e elektrikes ajo do pёrkthehet ‘i/e tokёzuar’. The front metal panels must

be soundly earthed- Panelet metalike ballore duhet tё tokёzohen mirё.

Zgjidhja pёr kёtё problem ёshtё ndёrgjegjёsimi qё duhet bёrё tek studentёt sa i pёrket

rёndёsisё qё ka dallimi nga ana e tyre se kur ndeshen (edhe nё gjuhёn angleze, ashtu si nё

atё shqipe) me njё fjalё tё pёrgjithshme apo term tё njё fushe tё caktuar. Si studentё tё

gjuhёs pёr qёllime specifike, atyre u duhet t’u kujtohet herё pas herё se ata mёsojnё gjuhёn

e profesioni. Mbi tё gjitha studentёt duhet inkurajuar qё nё rast pёrkthimi tё tekseve e

literaturёs sё njё fushё specifike dije, duhet patjetёr tё konsultohen mё fjalorё terminologjik

nё vend tё fjalorёve tё gjuhё sё pёrgjithshme. Duke u konsultuar me fjalorё tё tillё, ato jo

vetёm arrijnё tё kenё njё kuptim tё qartё tё tekstit profesional, por mёsojnё edhe termat dhe

togfjalёshat e fushёs pёrkatёse tё dijes qoftё nё gjuhёn shqipe, ashtu edhe nё atё angleze,

duke zgjeruar kёshtu fjalorin e tyre. Siç mund tё japim shembuj me termin ‘earth’ nё

elektrikё: earth resistance (rezistencё tokёzimi); earth tester (matёs tokёzimi)244 etj.

5.7 Rëndësia e fjalorit terminologjik në përthithjen e leksikut nga studentët e fushave

përkatëse

Fjalorët janë një nga elementët më të rëndësishëm kur duam të mësojmë kuptimin e një

fjale apo konceptit të një termi. Roli i tyre është i dukshëm jo vetëm në rastet e fjalorëve

shpjegues njëgjuhësh por edhe në fjalorët dygjuhësh. Këto tipe fjalorësh i shërbejnë jo

vetëm studentëve që mësojnë një gjuhë të huaj por edhe specialisteve të fushave të

ndryshme të cilët edhe pse si objektiv kryesor nuk kanë mësimin e gjuhës së huaj, i

përdorin këto fjalorë për të gjetur barasvlerësin në gjuhën mëmë të një termi të huaj. Ndaj

dhe ne në punimin tonë do ndalemi pak në fjalorët dygjuhësh (shumëgjuhësh) profesional

ose ndryshe nё fjalorët dygjuhësh terminologjikë.

244Tomçini A., 2004, Fjalor Anglisht-Shqip i radioelektronikёs, Tiranё , fq 141



174

Nevoja e fjalorëve terminologjik në gjuhën shqipe ka qenë e kahershme. Kjo shpjegon edhe

botimet e tyre nga institucione gjuhësore që në vitet 1960. Nevoja e tyre ka lindur me

krijimin edhe të degëve të veçanta të studimit në fakultete me drejtime specifike. Përveç

përdorimit të tyre nga specialistë të fushave do ndalemi pak në rolin që ato kanë në

mësimdhënien dhe mësimnxënien e gjuhës së huaj për qëllime specifike.

Nga eksperienca në mësimdhënien e gjuhës së huaj për qëllime specifike në degë të

ndryshme të inxhinierisë, është parë gjithmonë e nevojshme punimi me fjalorë

terminologjik të fushave përkatëse. Konsultimet me këto fjalorë janё tё domosdoshëm

sepse:

terma specifik të fushës shpesh nuk gjenden në fjalorët e gjuhës së përgjithshme;

koncepti i termit është shumë më i qartë në fjalorët terminologjik si dhe shembujt e

dhënë janë më konkretë. Përdorimi i fjalorit terminologjik është i pashmangshëm si

nga lektorët e gjuhës së huaj ashtu edhe nga studentët;

të pasurit e një fjalori të tillë ndihmon studentët në përvetësimin e terminologjisë

bazë të fushës së studimit dhe si rrjedhojë edhe të gjuhës së specialitetit

Sqarimi i koncepteve të termave të ndryshëm dhe gjegjësit e termave të fushës në gjuhën e

huaj gjenden kryesisht vetëm në këta fjalor. Kjo është edhe arsyeja përse një numër i

caktuar qoftë gjuhëtarësh apo edhe specialistësh, ndërmarrin hapa për botimin e fjalorëve

terminologjik të fushave të ndryshme të dijes. Rëndësia e tyre në mësimin e gjuhës së huaj

për qëllime specifike është shumë i madh pasi burime të tjera nga ku mund të mësohen këto

koncepte në gjuhën e huaj janë të pakta.

Për studentët e ESP (anglishtes për qëllime të veçanta) një nga elementët kryesor në

mësimin e gjuhës së huaj është leksiku i fushës, pasi është ai që do i shërbejё nё profesionin

e tij/saj nё tё ardhmen. Leksiku i fushës është ai që përbën bazën dhe për të cilin lind

menjëherë nevoja të përdoret në ambiente pune të fushave të ndryshme profesionale.

Katër aftësitë kryesore të njohura në didaktikën e gjuhës së huaj janë: të folurit, të shkruarit,

të lexuarit dhe të dëgjuarit. Studentët nxiten në zhvillimin e këtyre katër aftësive gjatë

procesit mësimorë si dhe në fund në vlerësimin e njohurive ato testohen në të katërta

kompetencat. Në pjesën e leximit dhe shkrimit, studentët që mësojnë anglishte për qëllime

specifike, në rastin tonë studentët e inxhinierive, përballen me ushtrime të ndryshme si

lexim teksti, pyetje rreth tekstit, ushtrime për leksikun e ri etj. Në metodat e gjuhës angleze

të përdorura në UPT, ndër të tjera, një pjesë të mirë të ushtrimeve e zënë ato që kanë si

qëllim mësimin dhe përdorimin saktë të termave të rinj të ndeshur në tekste të ndryshme si

për shembull: lidhje të termit me kuptimin e duhur, vendosje e termit në fjalinë e duhur,

gjetjen e termit për përkufizimin e caktuar, përcaktim nëse fjalia e dhënë është e saktë duke

u nisur nga përdorimi i termit në fjali (jo nga gabimet gramatikore) etj. Shih shtojcën numër

5 (shembuj ushtrimesh për leksikun të marra nga metoda ‘Engineering’ si dhe vendin që ato

zënë në krahasim me ushtrime që lidhen më aftësi të tjera të të mësuarit të gjuhës së huaj).



175

Nëpërmjet këtyre ushtrimeve synohet që studentёt të zhvillojnё aftësinë e të kuptuarit.

Përveç ndihmës së marrë nga lektori, është e nevojshme që studentit të konsultohen për të

tilla ushtrime edhe me fjalorët terminologjik. Nëpërmjet fjalorit, arrihet kuptimi më i qartë i

termave, përdorimi i saktë i tyre, dallimi në përdorim i një termi apo një tjetri si dhe

pasurimi me shembuj konkretë dhe të saktë nga fjalori. Me përdorimin e fjalorit, studentёt

mund të nxjerrin dhe çerdhen e shprehjeve që formohen me termat përkatës duke pasuruar

kështu fjalorin e tyre.

Pasurimi i leksikut arrihet ndër të tjera edhe nëpërmjet punës së pavarur të studentit.

Kërkesa ndaj studentëve për të përgatit qoftë individualisht apo në grup projekte të

ndryshme apo detyra kursi, bëhet gjithmonë në funksion të përvetësimit të një materiali të ri

rreth një teme që ka lidhje me fushën e studimit si dhe për pasurimin e fjalorit. Në këtë rast

studenti nëpërmjet punës së pavarur (e cila ka një rëndësi shumë të madhe në ditët e

sotme245) përdor individualisht fjalorin terminologjik të fushës pasi kryesisht literatura

tekniko-shkencore e degëve ekzakte të dijes është e pasur në terma të panjohur për

studentin. Ndeshja e termave të ri është e pashmangshme gjatë shfletimit të literaturës

jashtë klase. Përdorimi i fjalorit nga studentët është shumë i rëndësishëm pasi nëpërmjet tij

nxitet aftësia e të kuptuarit saktë të termave që përbëjnë terminologjinë e fushave të

caktuara të dijes, përkufizimet e të cilëve nuk gjenden në çfarëdo fjalori të gjuhës së

përgjithshme.

Duke u nisur nga ajo çfarë thamë më lart, marrim shkas për të shprehur nevojën që lind

edhe në fushën e telekomunikacionit dhe telemetrisë, për hartimin e një fjalori dygjuhësh

terminologjik (në rastin tonë anglisht-shqip- shqip anglisht) në këto dy fusha. Kjo do jetë

një ndihmesë jo vetëm për ne si mësimdhënës por edhe për studentët dhe specialistët e

fushave përkatëse. Gjithashtu hartimi i një fjalori të tillë ndihmon edhe në standardizimin

dhe normëzimin e terminologjisë së fushave pёrkatёse të dijes.

245 Haloçi A, Delija Sh, Tabaku E, Sula A., 2008, Didaktika e gjuhëve të huaja, Tiranë fq 129



176

Përfundime

Arsyeja pse ndёrmorёm punimin e kësaj teme ishte prania e dukshme dhe e madhe

në numër e fjalëve me origjinë angleze në gjuhën e telekomunikacionit dhe

telemetrisë. Veçanërisht prania e tyre vihet re në fushën e telekomunikacionit pasi

kjo fushë është shumë më e prekshme dhe e njohur nga pothuajse kushdo që zotëron

një celular, një i-pad, njё tablet si dhe nga kushdo që shfrytëzon internetin dhe

lidhjet e tij qoftë kabllore apo ‘wireless’ (pa tel).

Mandej nisur edhe nga puna disa vjeçare e mësimdhënies së gjuhës angleze për

qëllime specifike pranë Universitetit Politeknik të Tiranës në degë të ndryshme

inxhinierike, u pa e arsyeshme dhe me interes nga ana jonë e punimit të një teme

rreth rolit që ka gjuha angleze në formimin e terminologjisë së telekomunikacionit,

duke qenë se në këtë universitet, pranë Fakultetit të Teknologjisë së Informacionit

prej vitesh është e hapur dega e inxhinierisë së telekomunikacionit. Prania e termave

angleze del në pah në raste përkthimi nga anglishtja në shqip e literaturës në këto

fusha, pasi për një pjesë të konsiderueshme termash edhe në gjuhën shqipe ruhet

dhe përdoret termi anglez. Gjithashtu u pa me interes edhe përfshirja në këtë punim

e një tjetër fushe shumë të ngjashme me telekomunikacionin ajo e telemetrisë për të

cilën zhvillohen lëndë mësimore në këtë fakultet. Me futjen e pajisjeve të reja të

komunikimit dhe transmetimit të të dhënave si dhe me futjen e shërbimeve të reja të

ofruara nga kompani telefonike, dhe kompani të tjera të industrisë së

telekomunikacionit dhe telemetrisë, hynë në Shqipëri edhe shumë terma të huaj të

fushave përkatëse për të bërë emërtimin e pajisjeve dhe shërbimeve të reja të

panjohura më parë në vendin tonë.

Bazuar në korpusin e nxjerrë dhe literaturën e shfletuar në fushën e

telekomunikacionit dhe telemetrisë, roli i anglishtes në formimin e terminologjisë

bazë të fushave përkatëse është relativisht i rëndësishëm. Kjo është vërejtur në

numrin e lartë të pranishëm të termave me burim nga anglishtja në këto fusha, të

përdorur si nga specialistët ashtu edhe nga jo-specialistët duke qenë se flasim për

telekomunikacionin i cili përbën një pjesë shumë të rëndësishme tanimë në jetën e

cilitdo si rezultat i përdorimit të pashmangshëm të telefonave, ipad-ëve, tablet-ёve

etj.

Përsa i përket përshtatjes së termave angleze në gjuhën shqipe ndalemi në tri raste:

1. Një pjesë e termave të huazuar e ruajnë shqiptimin dhe formën (grafinë) e

gjuhës angleze edhe kur ato përdoren në gjuhën shqipe siç është rasti i etop-

up, update, roaming, cluster, booster etj.



177

2. Një pjesë e tyre i përshtaten sistemit fonetik dhe morfologjik të shqipes si

dekoder, akses, çip etj duke u bërë kështu pjesë e saj.

3. Një pjesë e termave paraqiten në dy variante, herë duke iu përshtatur sistemit

morfologjik e fonetik të shqipes, herë jo. Në këto raste termat paraqiten një

herë sipas modelit të përshtatur në shqip dhe në kllapa sipas modelit anglez

apo anasjelltas si byte-bajt, feedback-fidbek, clipboard-klipbord etj.

Ajo çfarë kërkohet në raste të tilla është caktimi i një standardi dhe përdorimi i një

forme apo modeli të caktuar. Në rastin e emrave të huaj të përveçëm në gjuhën

shqipe është rënë dakord që të përdoret emri i shkruar sipas sistemit fonetikor të

gjuhës nga ku është huazuar dhe në kllapa të jepet emri i shkruar sipas sistemit

fonetikor të shqipes. E kemi cilësuar edhe në punim se një zgjidhje e tillë është e

arsyeshme kur flasim për emra të huaj të përveçëm në gjuhën e përgjithshme. Kjo

mund të zbatohet lehtësisht edhe në terminologji në rastin e emrave të përveçëm, por

një gjë e tillë do ishte shumë e lodhshme dhe e pamundur nëse do zbatohej për

çfarëdo emërtimi të huaj. Ndaj kërkohet një standardizim i drejtshkrimit të termave

të huazuar nga anglishtja në shqipe.

Bazuar në korpusin e termave të nxjerra në tri gjuhët, mund të themi se për nga

shkalla e ndikimit të anglishtes, gjuha shqipe ka më shumë tendencë, krahasuar me

dy gjuhët e tjera, të pranoi prurje angleze në këto fusha e ndjekur më pas nga gjuha

italiane. Arsyeja kryesore mendojmë se është mungesa e termave përkatëse në

gjuhën shqipe për pajisjet apo shërbimet e reja që ofrohen gjithnjë e më shpesh në

këto fusha si dhe mungesa e politikave gjuhësore në fushën e terminologjisë.

Ndryshe ndodh me gjuhën frënge e cila ka politika specifike në lidhje me prurjet

angleze jo vetëm në këto dy fusha por edhe në fusha të tjera të dijes. Prurjet angleze

në këtë gjuhë janë të kontrolluara dhe të studiuara nga një komision i posaçëm.

Ndërsa në gjuhën italiane mund të themi se ndikimi anglez është relativisht i lartë në

fushën e telekomunikacionit dhe telemetrisë. Në një numër të konsiderueshëm,

trajtat angleze të termave ruhen njësoj edhe në gjuhën italiane. Në të tri gjuhët

vërehen raste dysorësh edhe pse në nivele të ndryshme nga njëra gjuhë në tjetrën.

Në shqip dhe italisht prania e tyre është më e lartë. Dysorët janë në rastet e pranisë

së termit të huazuar dhe barasvlerësit në gjuhët përkatëse qoftë ai shqip apo italisht.

Nisur nga studimi i bërë, deri më tani nuk jemi në dijeni të hartimit të ndonjë fjalori

terminologjik të telekomunikacionit dhe telemetrisë edhe pse për

telekomunikacionin në veçanti ka degë studimi pranë Universitetit Politeknik të

Tiranës. Hartimi i një fjalori të tillë do t’i vinte në ndihmë studentëve të kësaj dege

si dhe specialistëve të fushave. Kjo do ishte në vazhdën e numrit të madh të

fjalorëve terminologjik të fushave tjera, hartuar deri më tani nga Instituti i Gjuhësisë



178

dhe Letërsisë apo nga autorë individual qofshin ato specialistë të fushave apo

gjuhëtarë. Botimi i fjalorit do ndihmonte në standardizimin e terminologjisë së

këtyre fushave si dhe në normëzimin e saj.

Në telekomunikacion dhe telemetri janë shqipëruar disa terma por ajo çfarë kemi

vënë re është së pavarësisht barasvlerësit shqip, në një pjesë të mirë të rasteve

përdoret termi i huazuar. Edhe pse në shqip një nga termat më të përdorura në këto

dy fusha ‘wireless’ është shqipëruar ‘pa tel/ pa kabull’ në togfjalëshat ‘lidhje pa tel,

pa kabull’, qoftë në tekstet mësimore ashtu edhe në fletëpalosje të kompanive, me të

cilat jo-specialistë janë të ekspozuar, termi i përdorur është ‘wireless’. Rimbushje

elektronike është term i njohur në telekomunikacion por pavarësisht kësaj nga

kompanitë telefonike në Shqipëri përdoret gjerësisht termi ‘E-top-up’.

Një problem që ndeshet në terminologjinë e këtyre fushave është edhe prania e

dysorëve. Gjatë punimit, dysorët edhe pse jo shumë të mirëpritur në terminologji,

janë trajtuar kryesisht në rastet e pranisë së termit të huazuar dhe barasvlerësit shqip

ku herë përdoret njëri e herë tjetri për të shprehur të njëjtin koncept. Nga

konsultimet e bëra të termave në shqip në këto fusha, për shkak të mungesës së

standardizimit të terminologjisë, në gjuhën shqipe ndodh që të ketë dysor me brumë

po të shqipes, që do të thotë se një koncept i fushës paraqitet në fjalorët

terminologjik nëpërmjet dy termave shqip. Për termin e huazuar ‘cluster’ kemi

‘grup, tufë’. Arsyeja pse termi i huazuar ‘cluster’ përdoret gjerësisht në shqip, është

pasi dy barasvlerësit e paraqitur në fjalor nuk shprehin plotësisht dhe qartësisht

konceptin që termi anglez shpreh në këtë fushë, atë të ‘një grup serverash të

pavarur të ndërlidhur nëpërmjet një rrjeti të posaçëm për të funksionuar si një

burim i vetëm procesimi të të dhënave të përqendruara’.

Mendojmë se hartimi i një fjalori të fushës së telekomunikacionit dhe telemetrisë do

ishte shumë i dobishëm përsa i përket standardizimit të gjuhës. Pasqyrimi i saktë i

termit dhe konceptit që ai shpreh si dhe ruajtja e parimit një term një koncept, çon

në përdorimit e qartë të termave. Kjo është e nevojshme në çdo fushë të dijes,

përfshirë këtu edhe dy fushat në fjalë. Ky pasqyrim bëhet nëpërmjet fjalorëve

terminologjik, për të cilët një nga parimet është hartimi shumëgjuhësh i tyre në

mënyrë që të arrihet njësimi i terminologjisë. Me njësim në këtë rast kemi parasysh

termat dhe barasvlerësit e tyre në gjuhët përkatëse (p.sh shqip-anglisht).

Rrjedhimisht standardizimi i terminologjisë në këto dy fusha do shmangte çfarëdo

keqpërdorim të termave qofshin ato të huazuar nga një gjuhë e huaj apo terma të

shqipes. Nëpërmjet standardizimit arrihet edhe shmangia e dysorëve të panevojshëm

pasi puna për standardizimit është një punë e madhe e cila kërkon si çdo punim

tjetër në lëmin e terminologjisë bashkëpunim mes gjuhëtarësh, profesionistë të

fushave të dijes si dhe njohës të mirë të gjuhëve të huaja. Këto tri grupe pune pas

studimit të mirëfilltë arrijnë në përfundime, në përcaktimin të termit të duhur për

konceptin përkatës.



179

Hartimi i fjalorëve terminologjik dygjuhësh i vjen në ndihmë studentëve të fushave

përkatëse të dijes të cilët një pjesë të mirë të literaturës e marrin në gjuhë të huaj,

kryesisht në atë angleze. Këto fjalorё luajnë një rol shumë të rëndësishëm në

kuptimin dhe përvetësimin e termave të fushës nga studentët. Kjo pasi termat

specifik përgjithësisht nuk gjenden në fjalorët e përgjithshëm dygjuhësh.

Përveç hartimit të fjalorëve terminologjik shumëgjuhësh, mendojmë se do ishte e

nevojshme edhe botimi në mënyrë të vazhdueshme e broshurave të termave qofshin

ato shqip apo të termave të huazuar të nevojshëm në fushën e telekomunikacionit

dhe telemetrisë. Këto broshura do t’i vinin në ndihmë studiuesve të fushave

përkatëse në hartimin e metodave të tyre mësimore apo të botimeve të ndryshme,

artikujve, monografive etj, si dhe studentëve të fushave përkatëse.

Pёrsa i pёrket termformimit, mund tё thuhet se njё prej mënyrave më prodhimtare të

formimit të termave në këto dy fusha është ajo morfologjike ku do veçonim

formimin e termave me parashtesim dhe prapashtesim. Rrjedhimisht numri i

termave me parashtesë dhe prapashtesë është i lartë. Këtu do veçonim dy raste:

rastin e bashkimit të termit të huaja me parashtesë/prapashtesë të shqipes si dhe

rastin e bashkimit të termit shqipes me parashtese/prapashtesë të huaj.

Mënyra sintaksore e formimit të termave në telekomunikacion dhe telemetri nuk

është më e pakët, thënë kjo pasi kemi parasysh numrin e lartë të togfjalëshave qoftë

me elementë të shqipes apo me elementë nga gjuhё tё huaja - gjuha angleze si në

rastin e ‘interfejs programor i aplikacionit’etj.

Nga shembujt e pasqyruar përgjatë punimit u pa se edhe mënyra semantik e

termformimit ka rëndësinë e saj në këtë fushë. Shumë fjalë të gjuhës së

përgjithshme apo fjalë të huazuara nga gjuha angleze janë ngritur në nivel termi në

telekomunikacion dhe telemetri duke pasuruar kështu terminologjinë e këtyre

fushave siç është rasti i ‘emision, rutine’ etj.

Qëndrimi i studiuesve dhe gjuhëtarëve ndaj elementëve të huaj në gjuhën shqipe,

qoftë në gjuhën e përgjithshme ashtu edhe në gjuhën për qëllime specifike, ka qënë i

ndryshëm ndër vite. Ky qëndrim është ndikuar nga koha dhe sistemi në të cilin është

jetuar. Nëse i referohemi rilindësve të cilët shquhen për atdhetarinë e tyre, qëndrimi

ndaj elementëve të huaj ka qenë shumë i ashpër pasi flitet për një periudhë ku

Shqipëria nuk gëzonte pavarësinë e saj dhe ku ruajtja e gjuhës nga ndikimi i huaj

shihej si njëkohësisht ruajtje dhe mbrojtje e identitetit shqiptar.

Mandej në kohën e komunizmit, qëndrimi ndaj huazimit të fjalëve të huaja vazhdon

të jetë i ashpër. Kjo tanimë për një arsye tjetër, për arsye të politikave izoluese të

regjimit komunist për të mos pasur asnjë kontakt me veçanërisht vendet

perëndimore. Njëkohësisht në këtë periudhë u ndërmorën një sërë studimesh nga

gjuhëtarë shqiptarë të cilët ishin të mendimit të ruajtjes së gjuhës shqipe nga

elementë të huaj dhe madje pastrimin e saj prej tyre duke çuar kështu në një sërë



180

shqipërime fjalësh e termash, disa prej të cilëve arritën të mbijetojnë e disa nuk u

përqafuan në nivel studiuesish. Disa prej studiuesve madje shkonin deri në purizëm,

eliminim të fjalëve të huaja dhe zëvendësimin e tyre me barasvlerës të shqipes.

Pas rënies së regjimit komunist, me hyrjen e teknologjisë së re, të pajisjeve të reja të

panjohura më parë si dhe shërbimeve të reja, pati një dyndje të pakontrolluar të

fjalëve angleze në shqipe, të cilat kulminuan në vitet e para 2000 ku në Shqipëri u

hapën dhe kompanitë telefonike si dhe qendrat e internetit. Në vitet në vijim me

hyrje-daljet edhe të emigrantëve, me shtimin e numrit të personave që flisnin një

gjuhë të huaj, u shumëfishua edhe numri i fjalëve të huaja në gjuhën shqipe, gjë kjo

që herё herё bëhej edhe për snobizëm. Vitet e fundit, ndërgjegjësimi për

kontrollimin e hyrjeve të elementëve të huaj në gjuhën shqipe ka qenë i lartë. Një

numër i konsiderueshëm artikujsh dhe botimesh janë bërë për të vënë në dukje

pikërisht këtë dyndje fjalësh të huaja që hyjnë në gjuhën shqipe. Disa prej

studiuesve iu kthyen sërish idesë së purizmit.

Gjithsesi në ditёt e sotme qëndrimi ndaj huazimeve është i moderuar. Gjuhëtarët dhe

terminologët ndajnë mendimin se huazimi gjuhësor është i pashmangshëm, ashtu

sikurse është e pashmangshme përdorimi i termave tërësisht të huaj për shqipen. Ajo

çfarë kërkohet sot është monitorimi i prurjeve të huaja në shqipe, që do të thotë se

në raste pamundësie të barasvlerësit shqip, logjikisht do përdoret termi i huaj për atë

shërbim apo pajisje që ai emërton POR kërkohet regjistrim dhe njohje e tij në

gjuhën shqipe nëpërmjet përfshirjes në fjalorët e përgjithshëm/terminologjik

nominativ apo shumёgjuhësh dhe rrjedhimisht standardizimi i tyre.

Qëllimi i ndërmarrjes sё kësaj teme ishte pikërisht vënia në pah e termave të huaj që

përdoren në terminologjinë e telekomunikacionit dhe telemetrisë si dhe njëkohësisht

pasqyrimi i një pjese të konsiderueshme të këtyre termave për të kuptuar rëndësinë

që ato kanë në formimin e terminologjisë së fushave përkatëse. Si përdoren dhe sa

janë përshtatur ato në gjuhën shqipe. Njëkohësisht në punim është pasqyruar edhe

një pjesë e konsiderueshme e terminologjisë së këtyre dy degëve, duke qenë se jemi

ndalur edhe në mënyrat e ndryshme të formimit të termave tё telekomunikacionit

dhe telemetrisё në gjuhën shqipe qoftë me elementë të huaj apo me elementë të

shqipes. Nga literatura e shfletuar për këtë çështje si dhe nga rezultatet e punimit,

ndajmë të njëjtin mendim me disa gjuhëtarë, studiues dhe terminologë ndaj

elementëve gjuhësorё të huaj në shqipe. Mendojmё se ato janë të domosdoshëm për

pasurimin e gjuhës si dhe për të përmbushur atë çfarë një gjuhë realizon,

komunikimin. Gjithsesi pranimi i fjalëve të huaja në gjuhë duhet të jetë i kontrolluar

dhe i pasqyruar në literaturën përkatëse.



181

Bibliografia

Akademia e Shkencave dhe e Arteve e Kosovёs., 2011, Nobert Jokl Studime pёr

etimologjinё dhe fjalёformimin shqip, Prishtinё, VI-Print

Akademia e Shkencave e RPS tё Shqipёrisё., 1989, Studime pёr leksikun dhe pёr

formimin e fjalёve nё gjuhёn shqipe III, Tiranё, shtypshkronja ‘Mihal Duri’

Akademia e Shkencave e Republikёs sё Shqipёrisё, Instituti i Gjuhёsisё dhe

Letёrsisё., 1997, Gramatika e gjuhёs shqipe II, Tiranё,

Akademia e Shkencave e RPS tё Shqipёrisё, Instituti i Gjuhёsisё dhe Letёrsisё., 1973,

Drejtshkrimi i gjuhёs shqipe, Tiranё, Shtypshkronja “Mihal Duri”


Çёshtje tё gramatikёs sё shqipes sё sotme II, Tiranё, Shtypshkronja ‘Mihal Duri’

Akademia e Shkencave e Shqipёrisё, Akadamia e Shkencave dhe e Arteve e Kosovёs.,

Gjendja dhe zhvillimi i terminologjisë shqipe, Probleme e detyra, Tiranë, Kristalina KH

Akademia e Shkencave e Shqipёrisё, Instituti i Gjuhёsisё dhe Letёrsisё., 2002,

Gramatika e gjuhёs shqipe I, Tiranё, Maluka shtypshkronjё

Akademia e Shkencave e Shqipёrisё, Instituti i Gjuhёsisё dhe Letёrsisё., 2005,

Terminologjia e ekonomisё nё gjuhёn shqipe nga Rilindja deri nё vitet ’80 tё shek.XX,

Tiranё, Shtypshkronja “Mёsonjёtorja”

Akademia e Shkencave e Shqipёrisё, Instituti i Gjuhёsisё dhe Letёrsisё., 2009, Gjendja

dhe zhvillimi i terminologjisё shqipe. Prebleme e detyra, Tiranё,

Ashta K., 1970, Terminologjia dhe vëzhgimi i saj në leksikografinë e sotme, BSHIPDSH

Bakillari V., 2004, Prurje frёnge nё shqip, Rreth huazimeve nё shqipen standarde, UT, Fakulteti i

Gjuhёve tё huaja, Tiranё

Beci B., 2004, Fonetika e gjuhёs shqipe, Tiranё, EDFA

Bejtja, M., 1980, Disa karakteristika të huazimeve romane të shqipes (gjuhësi), Prishtinё,

Rilindja

Bezhani H., 2002, A short historical grammar of English, Tiranё, SHBLU



182

Bowker L, Pearson J., 2002, Working with specialized language: A Practical Guide to

Using Corpora, London, Routledge Taylor and Francis Group

Caka N Caka A., 2011, Terminologjia teknike burim i pёrhershёm i pasurimit tё fjalorёve

shpjegues tё pёrgjithshёm, Revistё shkencore e institutit Alb-Shkenca

Caka N, Susuri L., 2009, Standardizimi dhe normёzimi i terminologjisё shkencore dhe

profesionale, Gjuha Jonё Nr.1-4

Chesley P., 2007, Lexical borrowings in French: A separate strategy for Anglicisms

Cipo K , Çabej E, Domi M., 1954, Fjalor i gjuhёs shqipe, Instituti i Shkencave, Tiranё

Çabej E, Xhuvani A., 1975, Parashtesat e gjuhёs shqipe, Çёshtje tё gramatikёs sё shqipes

sё sotme II, Tiranё, Shtypshkronja ‘Mihal Duri’

Çabej E., 1987, Studime Gjuhёsore III, Prishtinё, Rilindja

Çabej E., 1987, V.3: Hyrje nё historinё e gjuhёs shqipe. Foentika. Parashtesat-

Prapashtesat. Shumёsi i singularizuar, Prishtinё, Rilindja

Çabej E., 2009, Pёr pastërtinё e gjuhёs, Koha Jonë, Tiranë

Dalipi E., 2012, Gjuhёt e specialitetit dhe raportet e tyre kundrejt gjuhёs standarde,

Revista shkencore e Alb-Shkenca Vol. V. Nr.4.

Demiraj Sh., 1988, Gjuha shqipe dhe historia e saj, Tiranё, SHBLU

Domokios G., 2001, Anglicismi nella lingua italiana, Budapest,

https://btk.ppke.hu/uploads/articles/8535/file/3-2-03.pdf

Duro A, Vrapi F., Veçori tё termave me burim nga anglishtja nё gjuhёn shqipe, Gjendja

dhe zhvillimi i terminologjisë shqipe, Akademia e Shkencave e Shqipёrisё, Akadamia e

Shkencave dhe e Arteve e Kosovёs, Tiranë

Duro A., 2000, Terminologjia si sistem, Tiranё, Panteon

Duro A., 2009, Termi dhe fjala nё gjuhёn shqipe, Tiranё, Shtёpia botuese “Fan Noli”

Duro A., 2012, Fjalёt e huaja dhe gjuha shqipe, Studime Gjuhёsore, Tiranё, Botimet

Albanologjike

Duro A., 2012, Studime Gjuhёsore, Tiranё, Botimet Albanologjike

Feka Th., 1989, Vёzhgime mbi leksikun terminologjik nё Fjalorin e Gjuhёs sё Sotme

Shqipe (1980), Studime mbi leksikun dhe formimin e fjalёve nё gjuhёn shqipe III, Tiranё,

Shtypshkronja ‘Mihal Duri’

https://btk.ppke.hu/uploads/articles/8535/file/3-2-03.pdf



183

Feka Th., 2012, Kristaq Çipo pёr kompozitat e shqipes , Studime Filologjike Nr 3-4,

Tiranё

Felber H., 1984, Terminology manual, Paris

Filipović R., 1995, The English element in the Main European languagues,

(http://hrcak.srce.hr/index.php?show=clanak&id_clanak_jezik=177986&lang=en)

Filipović R., 1996, English as a word donor to other languages of Europe, English

language in Europe, Great Britain, Intellect Books

Fischer R, Pulaczewska H., 2008, Anglicisms in Europe. Linguistic Diversity in a Global

Context

Floqi S., 1968, Çёshtje tё teorisё sё togfjalёshit nё shqipen e sotme, Studime Filologjike 1-

2

Fortin M., 2009, Anglicisms in French from France and Quebec, Suedi

Guilbert L., 1972, Theorie du neologisme, Paris

Gjuha Jonë 2,1974, Qendra e studimeve Albanologjike, Instituti i Gjuhёsisё dhe i

Letёrsisё, Tiranё

Gjuha Jonë ,2,1981, Qendra e Studimeve Albanologjike, Instituti i Gjuhёsisё dhe i


Gjuha Jonë 1, 1970, Qendra e Studimeve Albanologjike, Instituti i Gjuhёsisё dhe i


Gjuha Jonë 3, 1973 , Qendra e Studimeve Albanologjike, Instituti i Gjuhёsisё dhe i


Gjuha Jonё 1-4, 2009, Qendra e Studimeve Albanologjike, Instituti i Gjuhёsisё dhe i


Haloçi A, Delija Sh, Tabaku E, Sula A., 2008, Didaktika e gjuhëve të huaja I, Tiranë,

Shtëpia Botuese e Librit Universitar

http://www.albtelecom.al/al/behu-albtelekom (marrё mё dt 7.10.2015)

http://www.englishprofile.org/images/pdf/GuideToCEFR.pdf (marrё mё dt 28. 03.2016)

http://www.fastcompany.com/3005099/france-renaming-hashtag. (marrё mё dt 07.03.2016)

http://www.vodafone.al/vodafone/Vodafone_Group_3904_1.php (marrё mё dt 7.10.2015)

https://sq.wikipedia.org/wiki/Telekom_Albania (marrё mё dt 7.10.2015)

http://www.albtelecom.al/al/behu-albtelekom

http://www.englishprofile.org/images/pdf/GuideToCEFR.pdf

http://www.fastcompany.com/3005099/france-renaming-hashtag

http://www.vodafone.al/vodafone/Vodafone_Group_3904_1.php

https://sq.wikipedia.org/wiki/Telekom_Albania



184

Hysa E., 2004, Formimi i emrave me ndajshtesa nё gjuhёn shqipe, Tiranё, Shtypshkronja

“Mёsonjёtorja”

Klajn I., 1972, Influssi inglesi nella lingua italiana, Firenze

Kola J., 1989, Mbi fjalёt ndёrkombёtare nё gjuhёn shqipe, Studime mbi leksikun dhe mbi

formimin e fjalёve nё gjuhёn shqipe III, Tiranё, Shtypshkronja ‘Mihal Duri’

Kole A., 1980, Mendimi i Aleksandёr Xhuvanit pёr shqyrtimin e fjalёve tё huaja nё

pёrdorim- Aleksandёr Xhuvani, Shkodër

Kostallari A., 1972, Parime teorike e kritere të veçanta për një fjalor shpjegues të shqipes

të tipit të mesëm të shkallë së parë, Studime mbi leksikun dhe fjalёformimin e fjalёve nё

gjuhёn shqipe III, Tiranё, Shtypshkronja ‘Mihal Duri’

Kёçira R., 2009, Anglicisms in Albanian: A language contact phenomenon,

Amazon.co.uk,Ltd., Gate

Leake W M., 2006, Kërkimet për shqipen dhe për gjuhёn shqipe , Tiranё, Bota shqiptare

Leka F., 1970, Aspekte tё zhvillimit tё terminologjisё tekniko-shkencore pas çlirimit,

Studime Filologjike nr 1 viti XXIV (VII), Universiteti Shtetёror i Tiranёs, Instituti i

Historisё dhe i Gjuhёsisё, Tiranё

Leka F., 1986, “Huazimet dhe ndёrkombёtarizma nё terminologjinё tonë tekniko-

shkencore’, Studime Filologjike viti XL (XXIII) 2, Qendra e Studimeve Albanologjike,

Instituti i Gjuhësisë dhe Letërsisë, Tiranё

Likaj E Cabej M., 2010, Morfologjia e shqipes standarde, Tiranё, Shtëpia botuese

JULVIN

Lilo R., 2004, Vёzhgime rreth tipologjisё sё huazimeve nё shqipen e sotme, Rreth

huazimeve nё shqipen standarde, Universiteti i Tiranёs, Fakulteti i Gjuhёve tё huaja,

Tiranё, Pegi

Lilo R., 2011, Tendances actuelles de la neologie lexical en francais et en albanais, Tiranё,

Shtёpia botuese Mediaprint

Lilo R., 2012, Mbi huazimet frёnge nё gjuhёn shqipe, Kontakte gjuhёsore dhe kulturore tё

shqipes dhe gjuhёve tё huaja nё 100 vjet (1912-2012), Universiteti i Tiranёs, Fakulteti

Gjuhёve tё Huaja, Tiranё, GEER

Lloshi Xh., 2001, Stilistika e gjuhёs shqipe dhe Pragmatika, Botim i dytë, Tiranë, Shtëpia

Botuese e Librit Universitar

Lloshi Xh., 2011, ‘Shqipja gjuhë e hapur dhe dinamike’, Tiranё, Shtёpia Botuese Onufri



185

Memushaj R., 2004, Shqipja standarde, Tiranё, Botimet TOENA

Mersini R., 2011, Sistemet e postёs elektronike, Tiranё, Albpaper

Nuhiu V., 1988, Terma me prejardhje nga anglishtja, Ndikimi i anglishtes nё gjuhёn

shqipe, Prishtinё, Botues Akademia e Shkencave dhe e Arteve e Kosovёs

Nuhiu V., 2013, Ndikimi i anglishtes nё gjuhёn shqipe, Prishtinё, Botues Akademia e

Shkencave dhe e Arteve e Kosovёs

Pasho H., 2005, Terminologjia e ekonomisё nё gjuhёn shqipe, nga Rilindja nё vitet ’80 tё

shek.XIX’, Tiranё, Mёsonjёtorja

Perotto F., 2012, L’inglese nel linguaggio delle telecomunicazioni mobile in italia, Roma,

ERMES.Servizi Editoriali integrati S.r.l

Pirkkaloinen S., 2002, Anglicisms in Italian language Perché business is business, A study

on anglicisms in Milano Finanza

Proko (Jazexhi) V., 2012, Leksiku terminologjik i agronomisё nё gjuhёn shqipe, Tiranё,

Botimet Albanologjike

Republika e Shqipёrisё, Universiteti Politeknik-Tiranё, 2010, Buletini i Shkencave

teknike Nr 1, Tiranё

Rrokaj Sh., 2004, Disa pasime teorike lidhur me dukurinё e huazimit, Rreth huazimeve nё

shqipen standarde, Universiteti i Tiranёs, Fakulteti i Gjuhёve tё huaja, Tiranё, Pegi

Samara M., 1989, Arritjet e leksikologjisё dhe tё leksikografisё shqiptare pas çlirimit,

Studime mbi leksikun dhe fjalёformimin e fjalёve nё gjuhёn shqipe III, Tiranё,

Shtypshkronja ‘Mihal Duri’

Sima K, Keta B.,1973, Mbi disa prirje te zhvillimit të terminologjisë së gjeometrisë që nga

rilindja gjër në ditët tona, Studime Filologjike 4, Tiranё

Spahiu D., 2006, Elektronika analoge, Tiranë, SHBLU

Studime filologjike 1, 1970 viti XXIV (VII) Akademia e Shkencave e RPSSH, Instituti i

Gjuhёsisё dhe i Letёrsisё

Studime Filologjike 1, 1970, Akademia e Shkencave e RPSSH, Instituti i Gjuhёsisё dhe i

Letёrsisё

Studime Filologjike 1,2,3,4 viti XL (XXIII), Tiranё 1986, Akademia e Shkencave e

RPSSH, Instituti i Gjuhёsisё dhe i Letёrsisё



186

Studime Filologjike 1-4, 1993, Akademia e Shkencave e RSH, Instituti i Gjuhёsisё dhe i

Letёrsisё

Shehu H., 2005, Rreth fjalёve angleze ose me prejardhje nga anglishtja nё gjuhёn e sotme

shqipe,

Shehu H., 2006, Mësoni të formoni fjalë të reja në gjuhën angleze, Tiranё, Ejal-Co

Shehu H., 2007, Pastërtia e gjuhës shqipe në media, (marrë në

www.forumishqiptar.com/threads/78225-Past%C3%ABrtia-e-gjuh%C3%ABs-shqipe-

n%C3%AB-media)

Shehu I., 2013, Vёshtrimi i anglicizmave nё gjuhёn shqipe. (Rast studimor: Anglicizmat nё

gjuhёn e pёrdorur nga kompanitё telefonike nё Shqipёri, roli i tyre nё terminologjinё e

telekomunikacionit), Gjuhё e profesionit Gjuhё e traditёs, UT, FGJH, Tiranё, Mediaprint

Shehu I., 2013, Anglicisms in Italian and Albanian language in the field of

telecommunication and informatics, Mediterranean Journal of Social Sciences Vol.4,

No.10, Romё

Shehu I., 2016, The importance of LSP and differentiation of word/term in a foreign

language for engineering students’ European Journal of Linguistics and Literature

No.2/2016, Vienё

Shehu I., 2012, Anglicizmat nё tekstet mёsimore nё fushёn e inxhinierisё sё

telekomunikacionit, Gjuhët e shumta tё Europёs, njё pasuri qё duhet ruajtur, UPT,QGJH,

Tiranё , SHBLSH e Re

Shehu, H., 2002, Rreth anglicizmave nё mjetet e sotme tё informimit, Studime Filologjike

nr 3-4

Thomai J., 2009, Fjala, termi dhe norma gjuhësore, Gjendja dhe zhvillimi i

terminologjisë shqipe, Akademia e Shkencave e Shqipёrisё, Akadamia e Shkencave dhe e

Arteve e Kosovёs, Tiranë

Thomai J., 2006, Leksikologjia e gjuhёs shqipe, Tiranё, Botimet TOENA

Universiteti i Shkodrës ‘Luigj gurakuqi’, Sektori Shkencor i Albanologjisë, Studime

Shqiptare 8., 1997, Komisia letrare shqipe në Shkodër – Me rastin e 80 vjetorit (1916-

1996), Shkodër, Shtypshkronja e Universitetit të Shkodrës

Universiteti i Tiranёs, Fakulteti i Gjuhёve tё Huaja., 2004, Rreth huazimeve nё shqipen

standarde, Tiranё, Pegi

Universiteti i Tiranёs, Fakulteti i Gjuhёve tё Huaja., 2012, Konferencё shkencore,

Kontaktet gjuhёsore mes shqipes dhe gjuhёve tё huaja nё 100 vjet (1912-2012), Tiranё,

GEER



187

Universiteti Shtetёror i Tiranёs, instituti i Historisё dhe i Gjuhёsisё., 1970, Studime

filologjike, Tiranё

Varfi N., 2004, Mbi huazimet e shqipes, Rreth huazimeve nё shqipen standarde,

Universiteti i Tiranёs, Fakulteti i Gjuhёve tё huaja, Tiranё, Pegi

Varfi N., 2005, Introduction à la lexicologie du français, Tiranё, SHBLU

Vrapi F Duro A., 2012, Problem tё ligjёrimit tё specializuar dhe tё zbatimit tё tij nё

procesin e mёsimdhёnies sё gjuhёve tё huaja dhe tё pёrkthimit, Gjuhёt e shumta tё Europёs,

njё pasuri qё duhet ruajtur, UPT,QGJH, Tiranё , SHBLSH e Re

Xhuvani A., 1968, Pёr themelim tё nji gjuhë letrare, Studime Gjuhёsore, Prishtinё,

Rilindja

Xhuvani A., 1980, Vepra I, Tiranё, Shtypshkronja e Re Tiranё

Zolli, P., 1977, Le parole straniere, Bolonja, Zanichelli

Fjalorёt


Fjalor i shqipes së sotme, Tiranё, Shtypshkronja ‘Mihal Duri’

Akademia e Shkencave e RPS tё Shqipёrisё,Instituti i Gjuhёsisё dhe Letёrsisё., 1980,

Fjalor i gjuhёs sё sotme shqipe, Tiranë, Shtypshkronja ‘Mihal Duri’

Akademia e Shkencave e Shqipёrisё, Instituti i Gjuhёsisё dhe Letёrsisё., 2006, Fjalor i

gjuhёs shqipe, Tiranё, Shtypshkronja ‘Mihal Duri’

ALB Telekom Eagle Mobile., 2015, Fjalori i pёrgjithshёm i fushёs sё telekomunikacionit,

Botim i parё, Tiranё (Fjalor elektronik)

Anastasio V., 1990, Dictionary of informatics German-English-French-Italian-Spanish,

Dusseldorf, VDI Verlag

Caka N Dika A Rodiqi S., 2005, Dictionary of informatics English Albanian, Albanian-

English, Prishtinё, Shtypshkronja Rilindja

Dictionary of Computing, 3rd edition, 1998, Peter Collin Publishing

Görlach M., 2005, A Dictiory of European Anglicisms, A Usage Dictionary Of Anglicisms

in Sixteen European Languages, Great Britain, Oxford University Press



188

http://qsa.edu.al/index.php?option=com_content&view=article&id=110&Itemid=189&lang

=fr

http://www.geo.edu.al/newweb/?fq=brenda&gj=gj1&kid=35

http://www.phdportal.eu/studies/20228/telematics-engineering.html

http://www.telemedicine.al/sq/

http://www.uv.es/uvweb/college/en/undergraduate-studies/grau- 1285846094474/

Titulacio.html?id=1285847322251

https://www.upf.edu/estudiants/en/titulacions/enginyeries/grau-eng_telematica/presentacio/

index.html

Kurti S, Hysa R, Kurti Ç., 1991, Fjalori politeknik anglisht-shqip, Tiranё

Ndreca, M., 1986, Fjalor fjalёsh e shprehjesh tё huaja, Prishtinё, Rilindja

Ndreca, M., 2007, Fjalor fjalёsh e shprehjesh tё huaja, Tiranё, Botimet TOENA

Oxford Advanced Learners Dictionary, British National Corpus

Tomçini A., 2004, Fjalor Anglisht-Shqip i radioelektronikёs, Tiranё, Botimet TOENA

Librat nga ku ёshtё vjelur korpusi:

Bardhi N., 1997, Elektronika lineare, Tiranё, SHBLU

Bardhi N., 1997, Përpunim figure. Bazat e televizionit me ngjyra, Tiranё, SHBLU

Cocoli E., 1974, Bazat e telefonisё (Pёr specialitetin telegrafoni tё shkollës sё mesme

industrial) Botimi i III, Tiranё, SHBLSH

Dearholt J., 2012 , Mechanics, Express Publishing

Evans E, Dooley J, Cook D., 2012, Architecture , Express Publishing

Evans E, Dooley J, O’Dell T., 2012, Electrician, Express Publishing

Evans E, Dooley J, Wright., 2012, Information Technology, Express Publishing

Evans E,Dooley J, Taylor C., 2012, Electronics, Express Publishing

Frashёri N, Ninka I, Arkaxhiu E., 2003, Informatika 1 (Pёr shkollat e mesme tё

profilizuara), Tiranё, SHBLSH

Likaj S., 2002, Algoritme tё telekomit centralet telefonike dixhitale, Tiranё, SHBLU

http://qsa.edu.al/index.php?option=com_content&view=article&id=110&Itemid=189&lang=fr

http://qsa.edu.al/index.php?option=com_content&view=article&id=110&Itemid=189&lang=fr



189

Lloyd Ch, Frazier J., 2011, Engineering, Express Publishing

Mitrushi R., 2001, Komunikimet me fibra optike, Tiranё, SHBLU

Mitrushi R., 2005, Elementet e elektronikёs, Tiranё, SHBLU

Mucostepa, H., 2009, Teoria e sinjaleve, Tiranё, Botimet Enciklopedike

Tafa I., Rrjetat telematike tё avancuara, (marrë në

http://www.iglitafa.com/wpcontent/uploads/2015/01/Rrjetat-Telematike-te-Avancuara.pdf,)

Shtojcat

Shtojca 1 Fjalorth shqip-anglisht i fjalëve tё ndeshura nё telekomunikacion dhe telemetri

Shtojca 2 Listë e termave të telekomunikacionit dhe telemetrisë në gjuhën shqipe

Shtojca 3 Listë e termave të telekomunikacionit dhe telemetrisë në gjuhën frënge

Shtojca 4 Listë e termave të telekomunikacionit dhe telemetrisë në gjuhën italiane

Shtojca 5 Material i skanuar nga metodat mësimore të anglishtes që përdoren në degët e

ndryshme inxhinierike në UPT

http://www.iglitafa.com/wpcontent/uploads/2015/01/Rrjetat-Telematike-te-Avancuara.pdf



190

SHTOJCA 1

Fjalorth shqip-anglisht i fjalëve tё ndeshura nё telekomunikacion dhe telemetri

Nr. Shqip Anglisht

a

1 absorbim absorption

2 absorbtancё absorbance

3 adapter aletrnativ-i vazhduar AC/DC adapter

4 adapter hyrёs/dalёs input/output adapter

5 adapter i magjistrales kryesore host bus adapter

6 adapter interfejsi interface adapter

8 adapter kanalesh channel adaptor

9 adapter kryesor host adapter

10 adapter paralel parallel adapter

11 adapter rrjeti network adapter

12 aditron (komutator me rreze elektronike) additron

13 akordim accordance

14 akseptor acceptor

15 aksia (dipole boshtor) axial dipole

16 aksial axial

17 akuadak aquadag

18 akumulator accumulator

19 akumuloj accumulate

20 amplifikator diferencial differential amplifier

21 amplifikator i transkonduktancёs transductance amplifier

22 amplifikator operacional operational amplifier

23 amplifikim jolinear non-linear amplification

24 analizues distorsioni distortion analyzer

25 antene dielektrike dielectric antenna

26 antenuator antene antenna attenuator

27 antenё binominale,dygjymtyrёshe binominal antenna

28 antenё e Adkokut Adcock antenna

29 antenё me birrё/me tё cara slot antenna

30 antenё nё formё t-je t-antenna

31 antenё parabolike parabolic antenna

32 aparat matёs distorsioni (shtrembёrimi) distortion meter



191

33 aplikacioni safe-beep safe- beep application

34 aproksimacion approximation

35 aproksimativ approximate

36 asembler assembler

37 asembler absolut absolute assembler

38 asemblim i paketave packet assembly

39 asender ascender

40 atribut (veti) i displejit display attribute

41 atribut i tё dhёnave data attribute

42 audio tridimensionale three dimensional audio

43 audiokonferencё audio conference

44 audiotekst audio text

45 autodetektoj auto detect

46 autoelektronik auto electronic

47 autoformatim autoformating

48 autokorrelacion autocorrelance

49 autostabilizator auto stabilizer

50 autostarter auto starter

51 autotitrator autotitrator

52 autotransformator autotransformer

b

53 bajt byte

54 bajtkod byte code

55 bandё band

56 bandё dekadike decade band

57 bandё e dyfishtё dual band

58 bandё e trefishtё triple band

59 bandё transmetimi transmission band

60 bandёfiltёr transmetimi transmission band filter

61 bandёlejim, brezlejim band-pass

62 barkod barcode

63 barrierё emiteri emitter barrier

64 bazё transistori transistor base

65 binar i koduar, dyshor i koduar binary coded

66 binistor binistor

67 binokular binocular

68 binominal binominal

69 biotelemetri biotelemetry



192

70 biotron biotron

71 biserial biserial

72 bistabёl bistable

73 bit bit

74 bit akumulatori accumulator bit

75 bit bllok bit-block

76 bit i bartjes carry bit

77 bit i flamurit flag bit

78 bit kontrollues- check bit

79 blog blog

80 bluetooth (blututh) bluetooth

81 bobinё toroidale toroidal coil

82 booster booster

83 brezbandё baseband

84 brezgjerё broadband

85 browser (navigator) browser

86 bufer i adresёs address buffer

87 bufer (amortizator) buffer

88 bufer dalёs output buffer

89 bufer hyrёs input buffer

90 bufer i busit (i magjistrales) bus buffer

91 bufer i punёs job buffer

92 bufer i zёrit sound buffer

93 buferim buffering

94 bus (magjistrale/ shinё) bus

95 bus dykahёsh bidirectional bus

96 bus hyrёs/dalёs input/output bus

97 bus i tё dhёnave data bus

98 bus kontrollues control bus

c

99 CD player CD player

100 çip (qark i integruar) chip

101 çip i memories memory chip

102 çip Kliper Clipper chip

103 çip silika silicon chip



193

104 cluster246 (grup, tufe) cluster

d

105 databazё database

106 dekrement decrement

107 default default

108 deflektor deflector

109 defleksion deflection

110 dejonizoj deionise

111 dekative decative

112 dekodim decoding

113 dekodoj decode

114 dekodues decoder

115 dekompresoj decompress

116 dekomutator decommutator

117 dekremeter ( matёs dekrementri) decremeter

118 dekriptim decryption

119 dekriptoj (deshifroj) decrypt

120 demo demo

121 demodulator/ demodulues/ çmontues demodulator

122 demodulim demodulation

123 demultipleksim demultiplexation

124 denduri modulimi modulation frequency

125 desensibilizim desensitization

126 detektor / zbulor superrigjenerativ super regenerative detector

127 detektor infrared/zbulor infrakuq infrared detector

128 detektor primar primary detector

129 detektim detection

130 detektoj detect

131 detektor i vetive property detector

132 detektor kontakti contact detector

133 detektor, zbulor detector

134 detektuar (i) detected

135 detonator,shpёrthyes detonator

136 dhёna (tё) dixhitale- digital data

137 dhёna (tё) hyrёse input data

246 Lexohet /klaster/



194

138 diagram interference interference pattern

139 dial-up (numёrformim) dial-up

140 dielektrik dielectric

141 diferencial differential

142 diferenciator differentiator

143 difraksion diffraction

144 difuzion diffusion

145 dipleks diferencial differential duplex

146 director i mailbox-it mailbox director

147 disasembler disassembler

148 disjunksion disjunction

149 disjunktiv disjunctive

150 disk stroboskopik stroboscopic disk

151 diskriminator; dallues shquares discriminator

152 disonancё dissonance

153 dispeçer/dёrgues dispatcher

154 dispersion dispersion

155 dispersion intermodular/intramodular intermodular/intramodular

dispersion 156 dispersion/ shpёrndarje, dissipation

157 displej analog analogue display

158 displej dixhital digital display

159 distorsion distortion

160 dixhital digital

161 domen magnetik magnetic domain

162 domen publik public domain

163 dosimeter/ dozator dosimeter

164 dosimetri dosimetry

165 downlink downlink

166 downstreal downstream

167 dozimetrim dosimetering

168 drajver i magjistrales bus driver

169 drajver i pajisjes device driver

170 drejn (njёra nga elektrodat e fet-it) drain

171 dipleks diplex

172 duplekser diplexer

173 dupleks/ i dyfishtё duplex

e

174 efekt Dopleri Doppler effect



195

175 efekt Kelvin Kelvin effect

176 efekt stroboskopik stroboscopic effect

177 ekuacion polinomial polynomial equation

178 elektrooptikё electro optics

179 elektropolar electro polar

180 elektropositive electropositive

181 elektroda koplanare coplanar electrodes

182 elektrofotografi electro photography

183 element binar binary element

184 e-mail e-mail

185 emetues elektronesh electron emitter

186 emision elektronesh electron emission

187 emision katodike cathode emission

188 emision vetёelektronik auto electronic emission

189 emiter/ rrezatues/ lёshues emitter

190 emri i fajlit file name

191 emulator emulator

192 enkriptim encryption

f

193 fajl aktiv active file

194 fajl audio audio file

195 fajl konfigurues configuration file

196 faksmodem faxmodem

197 fibёr fibre

198 fibёr e errёt dark fibre

199 fider simetrik feeder twister

200 fider / kabllo ushqyes feeder

201 fije optike optical fibre

202 firewall/ mur mbrojtёs firewall

203 flip-flop / triger / shilarёs flip-flop

204 flip-flop tip D D-type flip-flop

205 flopi disk floppy disk

206 format dixhital digital format

207 format i fajlit file format

208 fotoforezё photophoresis

209 fotografi e gjallё full-motion video

210 fotomaskё photomask

211 fotopozitiv photopositive



196

212 fotopёrçues photoconductor

213 fotorezistencё photoresistence

214 fototelegrafi photo telegraphy

215 freephone freephone

216 fushё e operandit operand field

217 fushё statike static field

g

218 gigabajt gigabyte

219 gigacikёl gigacycle

220 gigaflops gigaflops

221 gigaherc gigahertz

222 gjenerator elektrik electronic generator

223 gjenerator elektrostatik electrostatic generator

224 gjenerator i Gil-Morelit Gill-Morel oscillator

225 gjysmёpёrçues emiteri emitter semiconductor

226 gradient gradient

227 gridistor gridistor

h

228 harduer (hardware) hardware

229 host (qendror) host

i

230 impedancё e daljes output impedance

231 impedancё hyrjeje input impedance

232 impedencё impedance

233 impedencё akustike acoustic impedance

234 impedencё e shoshishoqёme/reciproke mutual impedance

235 impedencё kinetike motional impedance

236 impedor impedor

237 impulse impulse

238 indikator akustik audio indicator

239 induktive (dritare) inductive window

240 induktivitet inductivity

241 induduktivitet i brendshёm internal inductivity

242 induksion induction

243 induktancё inductance

244 induktiv inductive



197

245 induktivitet inductance

246 induktoj induce

247 induktor inductor

248 induktuar (i) induced

249 induktuar (i) inductive

250 infrared infrared

251 inkapsulim incapsulation

252 input input

253 interfejs binar i aplikacionit application binary interface

254 interfejs hyrёs/dalёs input/output interface

255 interfejs i videos dixhitale digital video interface

256 interfejs komunikimi communication interface

257 interfejs serik (nё seri) serial interface

258 interferencё interference

259 interfleks interflex

260 interkoneksion interconnection

261 interkovariancё intercovariance

262 internaut (pёrdorues i internetit) internaut

263 invertueshem (i) invertible

264 I-phone I-phone

265 I-pod I-pod

j

266 jacket / kёllef/ mbulese jacket

k

267 kabllo i armuar (i koracuar) armoured cable

268 kabёll dyshe dual cable

269 kabёll koaksial coaxial cable

270 kabёll optik optical cable

271 kanal telemetrik telemetering channel

272 kanal transmetimi transmission channel

273 karakter pёr inç character per inch

274 karakter character

275 karakter binar binary character

276 karakter i fundit tё transmetimit end-of-transmission character

277 karakter i koduar binarisht binary coded character

278 karakter optik optical character

279 karta smart smart card



198

280 kaskadё bufere buffer cascade

281 katalog video video catalogue

282 kilobajt kilobyte

283 kilobits kilobits

284 kilocikёl kilocycle

285 kiloherc kilohertz

286 klipbord (memorie e pёrkohshme) clipboard

287 klistron klystron

288 koaksial, bashkёboshtor coaxial

289 kod bikuinar biquinary code

290 kod binar, kod dyshor binary cod

291 kod binar ciklik cyclic binary code

292 kod decimal decimal code

293 kod i asemblerit assembly code

294 kod i karakterit character code

295 kod linear linear code

296 kod njёadresёsh single address code

297 kod redundant redundant code

298 kodek codec

299 kodim coding, encoding

300 kodim diferencial differential encoding

301 kodim dyshor/binar binary coding

302 kodues coder

303 kodues i busit bus enumerator

304 kodues i magjistrales bus enumerator

305 kodues optik optical encoder

306 koeficient detektimi detection coefficient

307 komjuter computer

308 komjuter host host computer

309 kompajler/ flartues/ pёrpilues compiler

310 komparator comparator

311 kompatibilitet compatibility

312 kompiloj compile

313 kompilues compiler

314 kompilues optimizues optimizing compiler

315 kompjuter asinkron synchronous computer

316 komponent diskrete discreet component

317 komutator commutator

318 komutator azimuti azimuth commutator



199

319 koncentrik concentric

320 kondensator condenser

321 konektoid connectoid

322 konektor connector

323 konektor dixhital audio-video digital audio-video connector

324 konektor i kabllit cable connector

325 konektor telefoni phone connector

326 konferencim conferencing

327 konferencim me komjuter computer conferencing

328 konfiguracion configuration

329 konfigurim configuration

330 konkave / i,e lugtё concave

331 konsol console

332 konsol i displejit display consol

333 kontaktor contactor

334 kontejner container

335 komponent i çvalёzimit ripple component

336 kontroll amplifikimi amplification control

337 konveks/ i mystё convex

338 konveksion convection

339 konvergjencё convergence

340 konvertues dixhital digital converter

341 konvertim binari/ transformim dyshor binary conversion

342 konvertor i impulseve impulse converter

343 konvertor analog-dixhital digital to analogue converter

344 konvertues i kodit code converter

345 konvulacion convolution

346 koplanare coplanar

347 kovariancё covariance

348 kuantizim i sinjaleve signal quantization

349 kumutim commutation

350 kursor cursor

l

351 laptop (kompjuter portative) laptop

352 lasing lasing

353 lazerat quantum-well quantum-well lasers

354 lente konkave-konvekse concave-convex lens

355 lidhje kovalente covalent bond



200

356 lidhje pёrkuese, akorduese accordant connection

357 linjё e aksesit access line

358 linjё e dedikuar dedicated line

359 linjё transmetimi transmission line

360 logjikё binare binary logic

361 logjikё diodё-transistor diode-transistor logic

362 logjikё me emiter tё çiftuar emitter-compiled logic

363 logjikё sekuenciale sequential logic

364 lёnde emetuese emitting material

m

365 magnetodiodё magneto diode

366 magnetoelektrik magneto electric

367 magnetometer magnetometer

368 magnetooptikё magneto-optics

369 magnetorezistencё magneto resistance

370 magnetostatik magneto static

371 magnetostriktiv magnetostrictive

372 makroasambler macroassembler

373 makroinstruksion macroinstruction

374 makrokod macrocode

375 makrokodim macro-coding

376 makrovirus macrovirus

377 mbipotencial overpotential

378 mbitension, tension jashtё mase i madh overvoltage

379 megabajt (megabyte) megabyte

380 mikrofone gradient gradient microphone

381 mixer rod mixer rod

382 modem modem

383 modem akustik acoustic modem

384 modem analog analogue modem

385 modem brezbazё baseband modem

386 modem brezgjёrё broadband modem

387 modem i brenshёm internal modem

388 modem i dedikuar (i posaçёm) dedicated modem

389 modem i integruar integrated modem

390 modem i integruar integral modem

391 modem i jashtёm external modem

392 modem i komutura switched modem



201

393 modem kabllor cable modem

394 modem pasiv dumb modem

395 modem pёr lidhje tё drejtpёrdrejtё direct-connect modem

396 modem rrjeti network modem

397 modem softuerik softmodem

398 modem zero null modem

399 modulator i balancuar balanced modulator

400 modulator i pajisjes sё ndёrlidhjes sё

shumёfishtё

multiplex modulator

401 modulator kontakti contact modulator

402 modulim modulation

403 modulim diferencial differential modulation

404 modulim i shumёfishtё multiplex modulation

405 modulim me pёrthithje absorption modulator

406 moduloj modulate

407 monofazё monophaze

408 monokristal monocrystal

409 monokromatik monochromatic

410 monomorfizёm monomorphism

411 monostabёl monostable

412 MP3 (Player) MP3 (Player)

413 multimedia multimedia

414 multimeter multimeter

415 multiplekser multiplexer

416 multipleksim multiplexation

417 multipleksim harduerik hardware multiplexing

418 multiprogram multiprogramme

419 multisesion multisession

n

420 ndryshore (variabёl i,e ) Bulit Boolean variable

421 ngarkesё e lidhur bound charges

422 ngarkesё statike static load

423 ngjyra interference interference colours

424 njёfazё monophase

425 njёsi qendrore e proçesorit central processing unit

426 numёr polinomial polynomial number

o

427 offline offline



202

428 online online

429 operator i Bulit Boolean operator

430 optifon optiphone

431 oshilator oscillator

432 output output

433 overhead overhead

434 overmodulation overmodulation

p

435 pajisje antistatike anti-static device

436 pajisje asinkrone asynchronous device

437 pajisje binare binary device

438 pajisje e buferuar buffered device

439 pajisje karakteresh character device

440 pajisje triger flip-flop device

441 papastёrti akseptore acceptor impurities

442 papastёrti donore donor impurities

443 paraboloid i antenёs transmetuese transmitting paraboloid

444 pasqyrues parabolik parabolic reflector

445 pejxher (shёrbim pёr njoftim) paging service

446 permutator permutator

447 piksel pixel

448 ploter plotter

449 ploter analog analogue plotter

450 ploter automatik automatic plotter

451 ploter automatik autoplotter

452 ploter dixhital digital plotter

453 ploter i tё dhёnave data plotter

454 ploter shumёpenёsh multiple-pen plotter

455 ploter x-y x-y plotter

456 pointer pointer

457 poliedёr polyhedron

458 polimorfizёm polymorphism

459 polling polling

460 port (portё, lidhje, hyrje) port

461 port grafik graphic port

462 port hyrёs-dalёs input-output port

463 port i vendarritjes (port i destinacionit) destination port

464 port paralel parallel port



203

465 port pёr displej display port

466 port serik serial port graphic

467 port serik hyrёs-dalёs serial i/o port

468 port serik i avancuar enhanced serial port

469 portoj jashtё rrjetit port out

470 postindeksim postindexing

471 postprocesor postprocessor

472 potenciometer potentiometer

473 proces adiabatik adiabatic process

474 prizёm i Nikolit Nicole prism

475 procesor i aplikacionit application processor

476 procesoj process

477 procesor (njёsi qёndrore e pёrpunimit) processor

478 procesor alfa alpha processor

479 procesor asociativ associative processor

480 procesor decimal decimal processor

481 procesor dysh dual processor

482 procesor hyrёs/dalёs input/output processor

483 procesor i tё dhёnave data processor

484 procesor i zbatimit application processor

485 procesor periferik peripheral processor

486 procesor qendror central processor

487 provajder provider

488 pseudoelektrik pseudoelectric

489 pulsatron (llambё impulsesh) pulsatron

490 pёrsёritёs emiteri emitter follower

491 pёrsёritёs emiterial emitter follower

q

492 qark bistabёl bistable circuit

493 qark i integruar integrated circuit

494 qark i integruar hibrid hybrid integrated circuit

495 qark virtual virtual circuit

496 qarqet drejtuese tё rrymёs rectifier circuits

497 qasje heuristike (zhbiruese) heuristic approach

r

498 radiometёr i Nikolsit Nichols radiometer

499 redundancё redundancy



204

500 redundancё aktive active redundancy

501 rekorder CD CD recorder

502 rekorder dixhital digital recorder

503 rekorder i tё dhёnave dixhitale digital data recorder

504 rekordim dinamik dynamic recorder

505 rele relay

506 rele e rrumbullakёt round relay

507 rele e sheshtё flat relay

508 rele telefonike telephone relay

509 rilokim dinamik dynamic relocation

510 rezistence koloidale colloidal resistance

511 rezistencё emiteriale emitter resistance

512 rezistencё kalimtare (transrezistencё) transresistence

513 rezolucion i lartё high resolution

514 rezolucion dixhital digital resolution

515 rezolucion grafik graphics resolution

516 rezolucion horizontal horizontal resolution

517 rezolucion i ekranit screen resolution

518 rezolucion i pajisjes device resolution

519 rezolucion vertikal vertical resolution

520 rikonfigurim reconfiguration

521 rikonfigurim automatik i sitemit automatic system reconfiguration

522 rikonfigurim dinamik dynamic reconfiguration

523 rikumbues/resonator toroidal toroidal cavity

524 ristartim automatik autorestart

525 roaming roaming

526 router router

527 rrejt klient-server client/server networking

528 rrejt logjik sekuencial sequential logic network

529 rrejt lokal pa tel wireless LAN

530 rreze toroiale toroidal beam

531 rreze X (rreze rёntgen) X-ray

532 rrjet i aksesit access line

533 rrjet i distribuimit distribution network

534 rrjet sekuencial sequential network

535 rrotori rotor

536 rryme emisioni emission current

537 rrymё difuzioni diffusion current

538 rrymё e induktuar induced current



205

539 rrymё emiteri emitter current


541 rutinё asembleri assembly routine

542 rutinё diagnostikuese diagnostic routine

543 rutinё e inicializimit initialization routine

544 rutinё fiktive dummy routine


546 rutinё hyrёse-dalёse input/output routine

547 rutinё iterative iterative routine

548 rutinё me akses minimal minimum access routine

549 rutinё objektiv (shёnjestёr, e synuar) target routine

550 rutinё pёr organizim tё fajlit file organization routine

551 rutinё pёr rinisje automatike autostart routine

552 rutinё specifike specific routine

553 rutinё e paketimit packing routine

554 rёnie emisioni emission decay

s

555 separator impulsesh impulse separator

556 server server247

557 server bekapimi (rezerve) backup server

558 server DNS DNS server

559 server i aplikacionit application server

560 server i direktoriumeve directory server

561 server i fajlave file server

562 server shumёprocesorik simetrik symmetric multiprocessing server

563 server virtual virtual server

564 servomekanizёm servomechanism

565 Shinё Seriale Universale (USB) USB (Universal Serial Bus)

566 shunt i shkallёzuar calibrated shunt

567 shunt, shuntoj shunt

568 sinjal binar binary signal

569 sinjal dixhital digital signal

570 sinjal dixhital binar binary digital signal

571 sistem bekapimi backup system

572 sistem binar binary system

247 Ka hyrё nё degёn e informatikёs mё 1992



206

573 sistem binar i numёrimit binary numeration system

574 sistem dixhital digital system

575 skemё planare planar network

576 skemё pseudo-pasive pseudo-passive circuit

577 skemё triger flip-flop circuit

578 skemё triger (lёshimi) me transistor transistorized trigger circuit

579 slot komunikues communications slot

580 slot pёr zgjerim expansion slot

581 sms sms

582 spam spam

583 spekter i pёrthithjes absorption spectrum

584 spliter splitter

585 stabilizator stabilizator

586 stabilizator stabilizer

587 stabilizim stabilization

588 stabilizim azimutal (antene) azimuthal stabilization

589 storboskop stroboscope

590 superminikomjuterter superminicomputer

591 superrigjenerativ super-regenerative

592 superrigjenerim supergenereration

593 superserver superserver

594 superskolar superscalar

595 supersonik (mbizanor/mbitingёllor) supersonic

596 sistem dupleks duplex system

597 sistem i busit bus system

t

598 teleautomatikё teleautomatics

599 telekinoprojektor cine-projector

600 telekinoprojektues telecinoprojector

601 telekomunikacion telecommunication

602 telekonferencё teleconference

603 telematikё telematics

604 telematje telemetering

605 telemekanikё telemechanics

606 telemeteorograf telesterograph

607 telemetri telemetry

608 telemonitorim telemonitoring

609 teleobjektiv teleobjective



207

610 teleprinter teletypewriter

611 telereceptor telereceptor

612 teleregjistrues telerecoder

613 teletajp / teleshkrues teletype

614 tension emiteri emitter voltage

615 termodinamik thermodynamic

616 termoelektrik thermoelectric

617 termoelektron thermoelectron

618 termoelement thermoelement

619 termokatodё thermionic cathode

620 termomagnetik thermomagnetic

621 termomikrofon thermomicrophone

622 termongjitje thermojunction

623 termorele thermorelay

624 termorezistues thermo resistor

625 termorregullues thermoregulator

626 thithёs interference interference absorber

627 top-up / rimbushje top-up

628 touchscreen / ekran me prekje touchscreen

629 transadmitancё transadmittance

630 transkonduktancё transconductance

631 transduktor transductor

632 transduktor / transformues transducer

633 transferim binar binary transfer

634 transformator modulimi modulation transformer

635 transimpedancё (pjerrёsi e kundёrt) transimpedance

636 transistor transistor

637 transistor bipolar bipolar transistor

638 transistor difuzioni, shpёrhapje diffusion transistor

639 transistor me efekt fushё- pjerrёsi (aktive) field-effect transistor

640 transistor me emiter tё pёrbashkёt emitter junction transistor

641 transistor planar, i rrafshёt planar transistor

642 transistorizim (aplikim i transistorёve) transistorization

643 transistor-tetrodё transistorized tetrode

644 transkoder transcoder

645 transkodim transcoding

646 translator induktiv inductive translator

647 transmetim transmission

648 transmetim analog analogue transmission



208

649 transmetim dixhital i tё dhёnave digital data transmission

650 transmetim duplex ( i dykahshёm) duplex transmission

651 transmetim gjysmё-dupleks half-duplex transmission

652 transmetues televiziv television signal

653 transrezistencё (rezistencё kalimtare) transrezistence

654 trap (filtёr pengues) trap

655 trapping(kapje/ vonim/ zënie/ mbajtje/ marrje) trapping

656 trikon tricon

657 trunk (qark) trunk

u

658 ultradinamike ultradynamics

659 ultraluminishencё ultraluminiscence

660 ultramikrometёr ultramicrometer

661 ultramikroskop ultramicroscope

662 ultrazanore/ultratingёllore/ ultrasonik ultrasound

663 uplink uplink

664 upstream upstream

665 urё e Maxwell-it Maxwell’s bridge

666 urё Kelvin Kelvin bridge

v

667 varg binar binary string

668 varg bitesh bit string

669 variabël/ ndryshor variable

670 veprim i transistorit transistor action

671 video amplifier video amplifier

672 video detektim video detector

673 video game /video lojё videogame

674 video interaktive interactive video

675 video on demand (video sipas kёrkesёs) video on demand

676 video pёrforcues video amplifier

677 video sinjali i daljes video output

678 videodisk dixhital ndёrveprues (ose

interaktiv)

DV-I, digital video-interactive

679 videodisk dixhital i fshijshёm DVD–E

680 videodisplay i pёrbёrё composite video display

681 videofon videophone

682 videokonferencё videoconferencing

683 videoport video-port



209

684 videoserver videoserver

685 videoteks videotext

686 vizatim interference interference figure

w

687 wafer (pllakё, petёz, pllaka mbёshtetёse) wafer

688 web terminal (uebterminal) web terminal

689 webcamera (uebkamera) webcam

690 website (uebsajt) website

691 wi-fi Wi-Fi

692 wireless wireless

693 world wide web world wide web

xh

694 xhek jack

695 xhek modular modular jack

696 xhek mashkull male jack

697 xhojstik joystick

z

698 zbritje binare binary subtraction

699 zgjatёs i busit (i magjistrales) bus extender

700 zona pinch off pinch off zone

701 zonё difraksioni diffraction zone

702 zumim (zmadhim) zooming

703 zё 3-D (tridimensionala) 3-D sound

704 zё i koduar dixhital digital-coded voice



210

SHTOJCA 2.

Listë e termave të telekomunikacionit dhe telemetrisë në gjuhën shqipe

a

1 absorbtancё

2 acidometer

3 adapter alternative- i vazhdueshsёm

4 adapter grafik Herkules

5 adapter grafik i avancuar

6 adapter hyrёs/dalёs

7 adapter i grafikёs me ngjyra

8 adapter interfejsi

9 adapter kanalesh

10 adapter kryesor

11 adapter linjor

12 adapter paralel

13 adapter pёr rrymё alternative

14 adapter rrjeti

15 adapter VGA

16 aditron (komutator me rreze elektronike)

17 adresograf

18 adresё virtual

19 akordim

20 akromatik

21 akseptor

22 aksia (dipole boshtor)

23 aksial

24 akuadak

25 akumulator

26 akumulim

27 akumuloj

28 altigraf

29 ampermeter

30 amplifikator

31 amplifikator diferencial

32 amplifikator i transkonduktancёs

33 amplifikator operacional

34 amplifikim jolinear

35 analizues distorsioni

36 anemometёr

37 antene dielektrike

38 antenuato antene

39 antenё binominale/dygjymtyrёshe



211

40 antenё e Adkokut

41 antenё me birrё/me tё cara

42 antenё nё formё t-je

43 antenё parabolike

44 antiajror

45 antianodё

46 anticiklotron

47 antiferroelektrik

48 antiferromagnetik

49 antikatodё

50 antimagnetik

51 antistatik

52 aparat matёs distorsioni (shtrembёrimi)

53 aperiodik

54 aplikacioni safe-beep

55 aproksimacion

56 aproksimativ

57 aritmetike modulare

58 asembler

59 asembler absolut

60 asemblim i paketave

61 asender

62 asimetrik (josimetrik)

63 asinkron

64 astatik

65 atribut (veti) i displejit

66 atribut i tё dhёnave

67 audio tridimensionale

68 audiokonferencё

69 audiokonferencё

70 audiotekst

71 autodetektoj

72 autodidakt

73 autoelektronik

74 autofilter

75 autoformat

76 autoformatim

77 autoformating

78 autoinduksion

79 autokorrekt

80 autokorrelacion

81 automatik



212

82 autoplay

83 autostabilizator

84 autostarter

85 autotitrator

86 autotransformator

b

87 bajt

88 bajtkod

89 bandfiltёr

90 bandё

91 bandё dekadike

92 bandё e dyfishtё

93 bandё e trefishtё

94 bandё transmetimi

95 bandёfiltёr transmetimi

96 bandёlejim brezlejim

97 barkod

98 barrierё emiteri

99 bashkim fibrash monomode/multimode

100 bashkim heterogjen

101 bashkim homogjen

102 bashkim i dyfishte heterogjen

103 bashkёboshtor (ose koaksial)

104 bashkёlokalizoj

105 bashkёprocesor

106 bazё transistori

107 bibrometёr

108 binar i koduar, dyshor i koduar

109 binistor

110 binocular

111 binominal

112 biotelemetri

113 biotron

114 biserial

115 bistabёl

116 bit

117 bit akumulatori

118 bit bllok

119 bit i bartjes

120 bit i flamurit

121 bit kontrollues-

122 bit rate



213

123 blog

124 bluetooth

125 bobinё toroidale

126 booster

127 brezbandё

128 brezgjёrё

129 browser (navigator)

130 bufer i adresёs

131 bufer (amortizator)

132 bufer dalёs

133 bufer hyrёs

134 bufer i busit

135 bufer i punёs

136 bufer i tensionit

137 bufer i zёrit

138 buferim

139 buffer / amplifikator bufer

140 bus

141 bus dykahёsh

142 bus hyrёs/dalёs

143 bus i tё dhёnave

144 bus kontrollues

145 butim (booting) motherboard-i

c

146 CD player

147 ciftim i lirё

148 çip (qark i integruar)

149 çip i memories

150 çip Kliper

151 çip silika

152 cluster (grup, tufё)

153 crosstalk

154 cyber-bullying

d

155 dark spot defects

156 databazё

157 default

158 defekt tё vijave tё errta

159 defleksion

160 deflektor

161 dejonizoj (çjonizoj)

162 dekatike (dhjetёshe)



214

163 dekative

164 dekoder satelitor

165 dekodim

166 dekodoj

167 dekodues

168 dekompilator

169 dekompresim

170 dekompresoj

171 dekomutator

172 dekrement

173 dekremeter ( matёs dekrementri)

174 dekriptim

175 dekriptim

176 dekriptoj (deshifroj)

177 demo

178 demodulator

179 demodulim

180 demodulues

181 demultipleksim

182 demultipleksoj

183 denduri modulimi

184 densitet spektral

185 desensibilizim

186 deshifrim

187 deshifrues

188 detektim

189 detektim direkt

190 detektoj

191 detektor

192 detektor / zbulor

193 detektor i vetive

194 detektor infrared/zbulor infrakuq

195 detektor kontakti

196 detektor primar

197 detektorzbulor

198 detektuar (i)

199 detonator, shpёrthyes

200 diagram interference

201 dial-up (numёrformim)

202 dielektrik

203 diferencial

204 diferenciator



215

205 difraksion

206 difuzion

207 digital cross connect

208 diheptale

209 dioaparat

210 diodё lazer me injektim

211 diopёrhapje radiorrezera

212 dipleks diferencial

213 dipolar

214 dipole

215 director i mailbox-it

216 disasembler

217 disjunksion

218 disjunktiv

219 disk stroboskopik

220 diskriminator;dallues,shquares

221 disonancё

222 dispeçer, dergues

223 dispersion

224 dispersion intermodular/intramodular

225 dispersion shpёrndarje

226 displej analog

227 displej dixhital

228 displej elektroluminishent

229 distorsion

230 dixhital

231 domen magnetik

232 domen publik

233 domen rezistence kalimtare /transresistece

234 dosimeter, dozator

235 dosimetri

236 downlink

237 downstreal

238 dozimetrim

239 drajver i magjistrales

240 drajver i pajisjes

241 drejn

242 drejtuesi me rrymё tё plotё

243 dual tuner

244 dupleks

245 duplekser

246 duplex i dyfishtё



216

247 dyaksial

248 dybitёsh

249 dydimensional

250 dyfishues tensioni (voltage doubler)

251 dykahёsh (linjё)

252 dypol

253 dyprocesor dyfjalёsh

254 dyshkronjёsh

255 dhёna (tё) dixhitale-

256 dhёna (tё) hyrёse

e

257 efekt dopleri

258 efekt Kelvin

259 efekt stroboskopik

260 eksponencial

261 ekuacion polinomial

262 elektroakustik

263 elektroda koplanare

264 elektrofotografi

265 elektronik

266 elektrooptikё

267 elektrooptikё

268 elektropolar/e

269 elektropositive

270 elektropozitive

271 elektrostatik/e

272 elektrostatikё

273 element binar

274 e-mail

275 emetues elektronesh

276 emision

277 emision elektronesh

278 emision katodik

279 emision vetёelektronik

280 emiter ( e-emitter) transkonduktancё

281 emiter rrezatues lёshues

282 emiterial- pёrsёritёsi emiterial bufer i rrymёs

283 emri i fajlit

284 emulator

285 enkriptim

286 ergodizёm

287 E-top up



217

f

288 fajl aktiv

289 fajl audio

290 fajl konfigurues

291 faksmodem

292 fazoinvertor

293 fazokompensues

294 fazopёrmbytas

295 fazopёrplotёsues

296 fazozhvendosёs

297 fibёr

298 fibёr e erret

299 fider (kabllo ushqyes)

300 fider simetrik

301 fije optike

302 filma nё HD

303 filter kapacitiv qarqet drejtuese tё rrymёs (rectifier circuits)

304 firewall (mur mbrojtёs)

305 fishi telefonik

306 flip-flop

307 flip-flop tip D

308 flopi disk

309 fluktacion

310 fluktacion i rrymёs

311 format dixhital

312 format i fajlit

313 formues DC

314 fotodiodё ortek

315 fotoforezё

316 fotografi e gjallё

317 fotomaskё

318 fotonegativ

319 fotoneutral

320 fotopozitiv

321 fotopёrcues

322 fotopёrforcues

323 fotoregjistrim

324 fotorezistencё

325 fotorezistive

326 fotoshumёzues

327 fototelegrafi

328 fotozbulim



218

329 freephone

330 funksioni Catch-Up

331 fushё e operandit

332 fushё statike

g

333 gigabajt

334 gigabite

335 gigacikёl

336 gigaflops

337 gigaherc

338 gradient

339 gridistor

340 gjenerator elektrik

341 gjenerator elektrostatik

342 gjenerator i Gil-Morelit (me fusha frenimi)

343 gjysmёpёrcues emiteri

h

344 harduer (hardware)

345 harduerik

346 host (qendror)

i

347 impedancё e daljes

348 impedancё hyrjeje

349 impedence

350 impedencё akustike

351 impedencё e shoshishoqёme/reciproke

352 impedencё kinetike

353 impedor

354 impulse

355 impulsformues

356 indeksim

357 indikator

358 indikator akustik

359 indikator i lartё

360 induduktivitet i brendshёm

361 induksion

362 induktancё

363 induktiv/e

364 induktive (dritare)

365 induktivitet

366 induktoj

367 induktor



219

368 induktuar (i)

369 infrared

370 inkapsulim

371 input

372 instalim i VMB (Vodafone Mobile Broadband)

373 interaktiv

374 interfejs binar i aplikacionit

375 interfejs disku

376 interfejs grafik

377 interfejs grafik i shfrytёzuesit

378 interfejs hyrёs/dalёs

379 interfejs i avancuar pёr pajisje tё vogla [ESDI]

380 interfejs i avancuar pёr programim tё adapterёve SCSI

381 interfejs i orientuar nё objekt, interfejs i pajisjes grafike

382 interfejs i pёrbashkёt i klientit

383 interfejs i sistemit tё tё dhёnave

384 interfejs i shpejtёsisё themelore

385 interfejs i shpёrndarjes sё tё dhёnave nёpёrmjet fijeve optike,

386 interfejs i videos dixhitale

387 interfejs kompjuterik

388 interfejs komunikimi

389 interfejs leximi audion

390 interfejs magnetofoni kasetor

391 interfejs me ikona

392 interfejs me rrjeshtin e komandёs,

393 interfejs njeri-makinё

394 interfejs periferik i programueshёm [PPI]

395 interfejs programor i aplikacionit [API]

396 interfejs programues pёr menaxhim tё aplikacioneve nё Java [JMAPI]

397 interfejs pёr menaxhim tё desktopit [DMI]

398 interfejs pёr programim tё aplikacionit pёr server tё internetit [ISAPI],

399 interfejs serik (nё seri)

400 interfejs shumёdokumentёsh,

401 interferencё

402 interferometёr

403 interfleks

404 interkoneksion

405 interkorelacion

406 interkovariancё

407 intermodular

408 internaut (pёrdorues internetit)

409 internet 4G



220

410 internet Service Supporter

411 interruptor

412 interruptor automatik

413 interruptor emulator

414 intramodular

415 intranet

416 invertitor

417 invertueshem (i)

418 I-phone

419 I-pod

j

420 jacket (kёllef, mbulese)

421 jonik

k

422 kabllo i armuar (i koracuar)

423 kabёll dyshe

424 kabёll koaksial

425 kabёll optik

426 kanal telemetrik

427 kanal transmetimi

428 kapsulim

429 karakter

430 karakter alfanumerik

431 karakter binar

432 karakter grafik

433 karakter i fundit tё transmetimit

434 karakter i koduar binarisht

435 karakter i rezervuar

436 karakter magnetik

437 karakter optik

438 karakter pёr inç

439 karakter pёr inç

440 karakter pёr sekondё aplikacion

441 karakter pёr sinkronizim

442 karta smart

443 kaskadё bufere

444 katalog video

445 kesh elektronik

446 kiberart

447 kiberbisedё

448 kiberhapsirё

449 kiberkafe



221

450 kiberkomunikim

451 kiberkomunitet

452 kiberkulturё

453 kibermaniak

454 kiberpank

455 kiberpolic

456 kiberqark

457 kilobajt

458 kilobit

459 kilocikёl

460 kiloherc

461 klipbord (memorie e pёrkohshme)

462 klistron

463 koaksial

464 koaksial bashkeboshtore

465 kod bikuinar

466 kod binar

467 kod binar ciklik

468 kod binar/kod dyshor

469 kod decimal

470 kod i asemblerit

471 kod i karakterit

472 kod linear

473 kod njёadresёsh

474 kod redundant

475 kodek

476 kodim

477 kodim diferencial

478 kodim dyshor/binar

479 kodues

480 kodues i busit

481 kodues optik

482 koeficient detektimi

483 komjuter host

484 kompajler /flartues/ pёrpilues

485 komparator

486 kompatibilitet

487 komperator fazofrekuent

488 kompiloj

489 kompilues

490 kompilues optimizues

491 kompjuter asinkron



222

492 komponent diskrete

493 komponent elektronik

494 komponent i çvalёzimit

495 komponenti i valёzimit

496 komutator

497 komutator azimuti

498 koncentrik

499 kondensator

500 konektoid

501 konektor

502 konektor dixhital audio-video

503 konektor i kabllit

504 konektor telefoni

505 konferencim

506 konferencim me komjuter

507 konfiguracion

508 konfigurim

509 konfigurim automatik

510 konfigurim i internetit

511 konfigurim manual

512 konkave i,e lugtё

513 konsol

514 konsol i displejit

515 kontaktor

516 kontejner

517 kontenitor

518 kontrol amplifikimi

519 konveks i mystё

520 konveksion

521 konvergjencё

522 konvertim binar, transformim dyshor

523 konvertitor

524 konvertitor/invertitor induktiv

525 konvertor analog-dixhital

526 konvertor i impulseve

527 konvertues dixhital

528 konvertues i kodit

529 konvulacion

530 koplanare

531 kovariancё

532 kuantinimi i sinjaleve

533 kuantizim



223

534 kuantizim i sinjaleve

535 kufizues i butё

536 kufizues i forte

537 kumutim

538 kundёrajror

539 kundёrfazё

540 kundёrfon

541 kundёrhelm

542 kundёrpeshё

543 kursor

l

544 laptop (kompjuter portativ)

545 lasing

546 lazerat quantum-well

547 lazerik

548 lente konkave-konvekse

549 lidhje kovalente

550 lidhje pёrkuese akorduese

551 linjё e aksesit

552 linjё e dedikuar

553 linjё transmetimi

554 logjikё binare

555 logjikё diodё-transistor

556 logjikё me emiter tё çiftuar

557 logjikё sekuenciale

558 lёndё emetuese

m

559 magnetodiodё

560 magnetoelektrik

561 magnetojonik

562 magnetometer

563 magnetooptikё

564 magnetorezistencё

565 magnetostatik

566 magnetostriksion

567 magnetostriktiv

568 makroasambler

569 makroasemblerik

570 makrobibliotekё

571 makrogjenerator

572 makrogjuhё

573 makroinstruksion



224

574 makrokod

575 makrokodim

576 makroprocesor

577 makroprogram

578 makrosistem

579 makrovirus

580 maktroparametёr

581 mbipotencial

582 mbitension

583 mbitension tension jashtё mase i madh

584 megabajt (megabyte)

585 memorie e buferuar

586 mikroçelёs

587 mikrodiagnostikues

588 mikroelektronikё

589 mikrofilm

590 mikrofone gradient

591 mikrofonoskop

592 mikrofotometёr

593 mikrografikё

594 mikrokod

595 mikrokomandё

596 mikrokompjuter

597 mikrongjitje

598 mikroqark

599 mikroradiografi

600 mikroregjim

601 mikrorele

602 mikrosaldim

603 mikrospektroskopi

604 mikroshkrim

605 mikrotranzistor

606 mikrovolt

607 mikrprocesor

608 minuta dalёse

609 minuta hyrёse

610 mixer rod

611 modeli store and forward

612 modem

613 modem ADSL

614 modem akustik

615 modem analog



225

616 modem basebande snug

617 modem brezbazё

618 modem brezgjёrё

619 modem cellular

620 modem i brendshёm

621 modem i dedikuar (i posaçёm)

622 modem i integruar

623 modem i jashtёm

624 modem i komutatuar

625 modem i komutuar

626 modem i pajtueshmёm me tё Bellit,

627 modem i tё dhёnave-faksit

628 modem jointeligjent

629 modem kabllor

630 modem me lidhje tё drejtpёrdrejtё,

631 modem me thirrje kthyese

632 modem pasiv

633 modem pёr lidhje tё drejtpёrdrejtё

634 modem pёrgjigjёs

635 modem pёrgjigjёs pranues

636 modem pёrgjigjёs-nisёs

637 modem rrjeti

638 modem softuerik

639 modem shumё i shpejtё

640 modem wifi

641 modem zero

642 modulator i balancuar

643 modulator i pajisjes sё ndёrlidhjes sё shumёfishtё

644 modulatore kontakti

645 modulim

646 modulim diferencial

647 modulim i intensistetit

648 modulim i shumёfishtё

649 modulim me pёrthithje

650 moduloj

651 monofazё

652 monokristal

653 monokromatik

654 monomodё

655 monomorfizёm

656 monostabёl

657 monovalente



226

658 MP3 (Player)

659 multimedia

660 multimedial

661 multimeter

662 multimodё

663 multiplekser

664 multipleksim

665 multipleksim harduerik

666 multiplikim

667 multiprogram

668 multiprogramim

669 multisesion

670 multivibrator

n

671 nanometёr

672 nanoqark

673 nanosekondё

674 navigim nё internet

675 ndryshore (variabёl i) e Bulit

676 neurotransmetues

677 ngarkesat e lidhura

678 ngarkesё statike

679 ngjyra interference

680 njёdrejtimёshe

681 njёfazё

682 njёsi qendrore e proçesorit

683 numёr polinomial

684 nёnrubrika tracking

o

685 offline

686 online

687 operator i Bulit

688 optifon

689 oshilator

690 output

691 overhead

692 overmodulation

p

693 pajisje antistatike

694 pajisje asinkrone

695 pajisje binare

696 pajisje e buferuar



227

697 pajisje karakteresh

698 pajisje triger

699 paketa medium

700 paketa small (fillestare)

701 pamodulator

702 papastёrti akseptore

703 papastёrti donore

704 paraboloid i antenёs transmetuese

705 pasinkronizuar i,e

706 pasqyrues parabolik

707 pashunt, i,e

708 pashuntuar, i,e

709 pejxher (shёrbim pёr njoftim)

710 permutator

711 piezoelektrik

712 piezokristal

713 piezomagnetizёm

714 piezoqeramik

715 piezotelefon

716 pikoforad

717 piksel

718 pjesё e konjuguar asimetrike

719 ploter

720 ploter analog

721 ploter analog-automatik

722 ploter automatik

723 ploter dixhital

724 ploter i tё dhёnave

725 ploter shumёpenёsh

726 ploter x-y

727 pointer

728 polarizim

729 poliedёr

730 polimorfizёm

731 polinomial

732 polling

733 porces adiabatik

734 port grafike

735 port hyrёs-dalёs

736 port i vendarritjes (port i destinacionit)

737 port paralel

738 port pёr displej



228

739 port serik

740 port serik hyrёs-dalёs

741 port serik i avancuar

742 portoj jashtё rrjetit

743 portё (portё lidhje hyrje)

744 postindeksim

745 postprocesor

746 post-telegraf

747 potencialskop

748 potenciometer

749 premutator kryesor

750 premutator kryesor amplitude

751 printim

752 prizёm i Nikolit

753 procesoj

754 procesor

755 procesor (njёsi qendrore e pёrpunimit)

756 procesor alfa

757 procesor asociativ

758 procesor decimal

759 procesor dysh

760 procesor i aplikacionit

761 procesor i tё dhёnave

762 procesor i zbatimit

763 procesor periferik

764 procesor qendror

765 proçesor hyrёs/dalёs

766 provajder

767 provajder pёr akses komercial

768 pseudoelektrik

769 pseudoelektrik (skemё)

770 pseudokod

771 pseudooperacion

772 pseudopasive

773 pseudositem

774 pulsatron

775 pulsatron (llambё impulsesh)

776 pёrsёritёs emiteri

777 pёrsёritёs emiterial

q

778 qark bistabёl

779 qark i integruar



229

780 qark i integruar hibrid

781 qark i integruar silika

782 qark virtual

783 qarqet drejtuese tё rrymёs

784 qasje heuristike (zhbiruese)

r

785 radioamatorizёm

786 radiodifuziv

787 radiomarrёs

788 radiometёr i Nikolsit

789 radiopёrhapёs

790 radioteknikё

791 radiotransmetues

792 ransrezistencё

793 redundancё

794 redundancё aktive

795 rekorder CD

796 rekorder dixhital

797 rekorder i tё dhёnave dixhitale

798 rekordim dinamik

799 rele

800 rele e rrumbullakёt

801 rele e sheshtё

802 rele telefonike

803 rele termike (termoreleja)

804 relokim dinamik

805 rezistence koloidale

806 rezistencё emiteriale

807 rezistencё kalimtare (transrezistecё)

808 rezolucion dixhital

809 rezolucion grafik

810 rezolucion horizontal

811 rezolucion i ekranit

812 rezolucion i lartё

813 rezolucion i pajisjes

814 rezolucion vertikal

815 rezonues

816 ridёrgues

817 rikonfigurim

818 rikonfigurim automatik i sitemit

819 rikonfigurim dinamik

820 rikumbues/resonator toroidal



230

821 ristartim automatik

822 roaming

823 router

824 rutine heuristike (zhbiruese)

825 rutinё asembleri

826 rutinё diagnostikuese

827 rutinё e inicializimit

828 rutinё e paketimit

829 rutinё fiktive

830 rutinё heuristike (zhbiruese)

831 rutinё hyrёse-dalёse

832 rutinё iterative

833 rutinё me akses minimal

834 rutinё objektiv (shёnjestёr e synuar)

835 rutinё pёr organizim tё fajlit

836 rutinё pёr rinisje automatike

837 rutinё specifike

838 rёnie emisioni

839 rregulatori nё parallel

840 rrejt klient-server

841 rrejt logjik sekuencial

842 rrejt lokal pa tel

843 rreze toroiale

844 rreze x (rreze rёntgen)

845 rrjet i aksesit

846 rrjet i distribuimit

847 rrjet sekuencial

848 rrotori

849 rrymё difuzioni

850 rrymё e induktuar

851 rrymё emiteri

s

852 separator impulsesh

853 seri diskrete (Furie)

854 server

855 server bekapimi (rezerve)

856 server DNS

857 server i aplikacionit

858 server i direktoriumeve

859 server i fajlave

860 server shumёprocesorik simetrik

861 server virtual



231

862 servomekanizёm

863 servosistem

864 simetrik

865 sinkronuzues

866 sinjal binar

867 sinjal diskret eksponencial

868 sinjal diskret sinusoidal

869 sinjal dixhital

870 sinjal dixhital binar

871 sinjal i moduluar

872 sinjal numerik/dixhital

873 sinjal sinusoid

874 sistem bekapimi

875 sistem binar

876 sistem binar i numёrimit

877 sistem dixhital

878 sistem dupleks

879 sistem i busit

880 skemё planare

881 skemё pseudo-pasive

882 skemё triger (lёshimi) me transistor

883 slot komunikues

884 slot pёr zgjerim

885 SMS

886 sms

887 sms dalёse

888 sms hyrёse

889 snug

890 spam

891 spekter i pёrthithjes

892 spliter

893 stabilizator

894 stabilizim

895 stabilizim azimutal (antene)

896 storboskop

897 super shpejtёsi me njё klik

898 superfuqi

899 superheterodin

900 superminikompjuter

901 superpёrcjellёs

902 superpёrçues

903 superpёrdorues



232

904 superserver

905 superskolar

906 supersonik (mbizanor/mbitingёllor)

907 superrigjenerativ

908 superrigjenerim

909 suport

910 Shinё Seriale Universale (USB)

911 shiriti i menusё

912 shpejtёsia download

913 shpejtёsia upload

914 shumёadresёsh

915 shumёdiapazonёsh

916 shumёdimensonal

917 shumёdridhёs

918 shumёelementёsh

919 shumёfaqёsh

920 shumёfazore

921 shumёkatodёshe

922 shumёnivelёsh

923 shumёpolёsh

924 shumёprocesorik

925 shumёpёrmasor

926 shunt aparati

927 shunt i shkallёzuar

928 shunt, shuntoj

929 shёrbim video on demand

t

930 teleautomatikё

931 telekinoprojektor

932 telekinoprojektues

933 telekomunikacion

934 telekonferencё

935 telematikё

936 telematje

937 telemekanikё

938 telemeteorograf

939 telemetri

940 telemonitorim

941 teleobjektiv

942 teleprinter

943 telereceptor

944 teleregjistrues



233

945 teletajp teleshkrues

946 tension emiteri

947 termodinamik

948 termoelektricitet

949 termoelektrik/e

950 termoelektrikё

951 termoelektron

952 termoelement

953 termofon

954 termogalvanometёr

955 termokatodё

956 termomagnetik

957 termomatёs

958 termomikrofon

959 termongjitje

960 termonuklear

961 termopilё

962 termorele

963 termorezistencё

964 termorezistues

965 termorregullator

966 termorregullues

967 termoshёndrues

968 termovoltai

969 tingull-rrezatues

970 top-up (rimbushje)

971 touchscreen (ekran me prekje)

972 transadmitancё

973 transduktor

974 transferim binar

975 transformator

976 transformator modulimi

977 transformator telefonik (bobina induksioni)

978 transimpedancё (pjerrёsi e kundёrt)

979 transistor

980 transistor bipolar

981 transistor difuzioni, shpёrhapje

982 transistor me efekt fushё

983 transistor me efekt fushё- pjerrёsi (aktive)

984 transistor me emiter tё pёrbashkёt

985 transistor planar (i rrafshёt)

986 transistorizim (aplikim i trannsistorёve)



234

987 transistor-tetrodё

988 transistorёt bipolar me bashkim

989 transkoder

990 transkodim

991 transkondukdancё

992 transkonduktancё

993 translator induktive

994 transmetim

995 transmetim analog

996 transmetim dixhital i tё dhёnave

997 transmetim dupleks ( i dykahshёm)

998 transmetim gjysmё-dupleks

999 transmetues televiziv

1000 transrezistencё

1001 trap (filtёr pengues)

1002 trapping- kapje, vonim; zёnie mbajtje marrje

1003 trecial

1004 tridimensional

1005 trifazёsh

1006 trigonomemtri

1007 trikon

1008 triniskop tre implulsёsh

1009 tripleks

1010 trunk (qark)

1011 turboalternator

1012 turbodinamo

1013 turbokonvertitor

1014 turbonxitёs

1015 thithёs interference

u

1016 uebdifuzer

1017 uebkamer

1018 ueblokacion

1019 uebpёrhapje

1020 uebterminal

1021 ultradinamike

1022 ultraluminishencё

1023 ultramikrometer

1024 ultramikroskop

1025 ultraminishencё

1026 ultrasonik

1027 ultratingёllore



235

1028 ultraviolet

1029 ultrazanore

1030 uplink

1031 upload (ngarkim)

1032 upstream

1033 urё e Maxwell-it

1034 urё Kelvin

v

1035 valёmatёs

1036 valёpёrçues

1037 varg binar

1038 varg bitesh

1039 variabёl ndryshor

1040 vatmatёs

1041 vatmetёr

1042 veprim i drejtpёrdrejtё dekotik

1043 vetёakorim

1044 vetёdetektoj

1045 vetёformatim

1046 vetёkorelim

1047 vetёmbushje

1048 vetёzbuloj

1049 video amplifier

1050 video detektim

1051 video game (video lojё)

1052 video interaktive

1053 video on demand (video sipas kёrkesёs)

1054 video pёrforcues

1055 video sinjali i daljes

1056 videocall

1057 videodisk

1058 videodisk digjital ndёrveprues (ose interaktiv)

1059 videodisk dixhital i fshijshёm

1060 videodisplay i pёrbёrё

1061 videofilter

1062 videofon

1063 videografi

1064 videokatalog

1065 videoklip

1066 videokonferencё

1067 videolojё

1068 videomatёs



236

1069 videomemorie

1070 videoport

1071 videorrymё

1072 videoserver

1073 videosinjal

1074 videoshirit

1075 videoteks

1076 videotension

1077 videoterminal

1078 videotransmetues

1079 videotrazirё

1080 videozbulor

1081 viteopёrforcues

1082 vizatim interference

1083 voltamperimeter

1084 voltaskop

1085 voltmatёs

w

1086 wafer

1087 web terminal (uebterminal)

1088 webcamera (uebkamera)

1089 webpёrhapёs

1090 website (uebsajt)

1091 wi-fi

1092 wireless

1093 world wide web

xh

1094 xhek

1095 xhek modular

1096 xhek mashkull

1097 xhojstik

z

1098 zbritje binare

1099 zbulor

1100 zgjatёs i busit

1101 zona pinch off

1102 zonё difraksioni



237

SHTOJCA 3

Listë e termave të telekomunikacionit dhe telemetrisë në gjuhën frënge

1 a modulation d’amplitude

2 accepteur

3 accès sélectif

4 accumulateur

5 activité d’amorçage

6 adaptateur

7 adaptation

8 adaption bimodale

9 amorce

10 amplificateur opérationnel

11 amplificateur séparateur

12 antistatique

13 approximatif

14 approximation

15 archivés

16 astable

17 astatique

18 asynchrones mode

19 attaque

20 autonome, en différé

21 bande croisée

22 bande de base

23 bande élargie

24 bande large

25 base de données

26 biband

27 bisérielle

28 bistable

29 bits par pouce

30 blog

31 bluetooth

32 booster/amplificateur

33 brouillage

34 bus

35 bus d’adresse

36 bus de commande

37 byte/ octet

38 byte-code

39 cable coaxial



238

40 cablo modem

41 calibreur acoustique

42 CAO (conception assiste par ordinateur)

43 caractères par seconde

44 catégories d’accès

45 causette

46 connexion duplex

47 CD player

48 chargeur amorce

49 circuit

50 circuit tampon

51 cliquer-parler

52 code barre

53 connecteur coaxial

54 connexion

55 connexion duplex

56 constitution de grappes

57 contrôleur de bus e/s

58 courrier électronique/e-mail

59 cyber-intimidation

60 d’homologue à homologue

61 débit binaire

62 décodage

63 décoder

64 décodeur

65 démodulateur

66 démodulateur numérique

67 démodulation

68 démontage

69 dépaquetage

70 depolarisateur

71 détecteur à diodes

72 détection

73 détonateur

74 diélectrique

75 diode de récupération

76 dispersion

77 distorsion

78 domaine publique

79 données de sortie

80 duplexeur

81 duplexeur d’antenne



239

82 émetteur

83 émission

84 en attente

85 en ligne

86 en série par bit

87 enrobage

88 entrée dans le système

89 épitaxial

90 équipotentielle

91 fibre optique

92 fibres optiques

93 fichier

94 filtre passe-bande

95 flip-flop

96 fréquence

97 grappe

98 groupe codique

99 horloge

100 impédance

101 information d’adresse collectée

102 interface

103 interface d’unité de raccordement

104 interface série asynchrone

105 interféromètre acoustique

106 interrogation cyclique

107 interruption du programme

108 itinérance

109 label d’application

110 largeur de bande

111 laser

112 lecture de marques

113 ligne de transmission

114 logiciel

115 matériel

116 matériel, hardware

117 mémoire intermédiaire

118 mémoire tampon

119 mettre à jour

120 mise en mémoire tampon

121 modalité

122 modem

123 mouchard



240

124 mp3 player

125 multiplet/octet

126 multivibrateur astable

127 naviguer

128 numérique

129 numéro de téléphone gratuit

130 octal

131 options de barrière

132 options de barrière

133 optoélectronique

134 ordinateur central

135 partie finale

136 permission d’accès

137 piège

138 pirate informatique

139 pixel

140 pointeur

141 port d’accès

142 porte

143 pourriel

144 prédicateur adaptif

145 presse-papiers

146 profondeur de bits

147 projecteur

148 projeter

149 puce

150 recharge

151 redondance

152 résolution

153 résonance acoustique

154 résonateur acoustique

155 retour d’informations

156 réunion téléphonique

157 rom

158 router frontière de système autonome

159 satellite de communication

160 serveur

161 serveur d’application

162 services d’appui

163 signal de différence

164 signe dièse

165 signet



241

166 sonde de démodulateur

167 sortie du système

168 spam

169 spectre d’émission

170 suramplificateur

171 survolteur

172 système d’amorçage

173 système de bus

174 système modulaire

175 système octal

176 tag

177 tag/ étiquette

178 technique d’interrogation

179 téléchargement

180 télé-exportation

181 télé-importation

182 traceur

183 traceur analogique

184 train de bits

185 traitement par lot

186 transmettre

187 tronquer, interrompre

188 varistor



242

SHTOJCA 4

Listë e termat të telekomunikacionit dhe telemetrisë në gjuhën italiane

1 (effetuare il) roaming

2 (operazione d’) ingress

3 (technica d’) interrogazione

4 a modulazione di ampiezza

5 accesso casuale

6 accorciare,troncare

7 accumulatore

8 adattamento

9 adattatore

10 aggiornamento

11 aggiornare

12 amplificatore operazionale

13 amplificatore separatore

14 anticipazione

15 antistatico

16 approsimativo

17 approssimazione

18 appunti

19 archivio

20 assorbimento dielettrica

21 astabile

22 astatico

23 banco dati

24 banda

25 banda larga

26 base di dati

27 biseriale

28 bistabile

29 bit per pollice

30 bit seriale

31 bite

32 blog

33 bluetooth

34 booster

35 booster/amplificatore

36 broadcast



243

37 browser (sfogliatore)

38 buffer

39 bufferizzazione/memorizzazione

40 bus

41 bus di controllo

42 bus indirizzi

43 byte

44 bytecode

45 cad

46 calibratore acustico

47 call center

48 cavo coassiale

49 chat (chiacchierare)

50 chiacchierare

51 chiamata per tramettere

52 chiavetta

53 chip (chiavetta)

54 ciberbullismo

55 circuito buffer

56 clipboard

57 cluster

58 connessione

59 connessione duplex

60 controllore di bus i/o

61 coockie (biscottini)

62 coppia fisica

63 crack

64 cracker

65 da pari a pari

66 dati di uscita

67 decodificare

68 decodificatore

69 decodificazione

70 demo

71 demodulare

72 demodulatore



244

73 demodulatore digitale

74 demodulazione

75 detonatore

76 dial-up

77 dielettrico

78 digitale

79 diodo elevator

80 disassemblatore

81 dischetti flessibili

82 display

83 dissipazione

84 distorsione

85 dominio

86 dominio di collisione

87 dominio pubblico

88 download (scaricamento)

89 dual band

90 dual mode

91 duplexer

92 elaboratore ospite

93 email/posta eletronica

94 emiettitore

95 emissione /(operazione d’) uscita

96 encryption

97 epitassiale

98 equipotenziale

99 ethernet

100 extranet

101 fibra ottica

102 fibre ottiche

103 file

104 filtro passa-banda

105 firewall

106 flag/banderola

107 flip-flop

108 forwarding

109 front office

110 hacker

111 hardware

112 helpdisk

113 high end

114 home banking



245

115 host

116 impedanza

117 in linea, collegato

118 inbound

119 inceppamento

120 input/ (operazione d’) ingress

121 interfaccia

122 interface

123 interferometro acustico

124 laser

125 link

126 log in

127 log-off

128 maildriver

129 memoria di transito

130 memoria tampone

131 michrochip/chip

132 modem

133 modo

134 mouse

135 multi-mode

136 multivibratore astabile

137 navigare

138 nome dell’utente

139 numero verde

140 off-line (fuori linea)

141 optoelecttronica

142 ottale

143 output/emissione/ (operazione d’)

144 parola d’ordine

145 parte finale

146 password (parola d’ordine)

147 peer to peer (da pari a pari)

148 personal computer (pc)

149 pixel

150 plotter

151 plotter analogico

152 plug-in

153 polling

154 porta

155 progettare

156 programma di bootstrap



246

157 puntatore

158 quadband

159 ragnatela mondiale

160 rete senza fili

161 retroazione

162 ridondanza

163 rilevamento

164 risoluzione

165 risonanza acustica

166 risonatori acustici

167 roamer

168 roaming

169 rom

170 router

171 salto non programmato

172 satellite per communicazione

173 scaricamento

174 server

175 sinchronizzatore

176 sistema batch

177 sistema di bootstrap

178 sistema modulare

179 sistema ottale

180 software

181 spettro di emissione

182 stand by

183 streaming video

184 switch

185 system del bus

186 tag

187 technical d’interrogazione

188 temporizattore

189 top up

190 touchscreen

191 transistor epitassiale

192 trappola

193 trasmissione

194 trasmissione asinchrona

195 trasmissione sinchrona

196 twisted pair

197 upload

198 uscita



247

199 user id (nome dell’utente)

200 username

201 username (utente)

202 utente

203 velocita di transferimento bit

204 voice dial

205 voicemail

206 web

207 webcam

208 wi-fi

209 wireless (rete senza fili)

210 www(ragnatela mondiale)



248

SHTOJCA 5

Material i skanuar, marrë nga metodat mësimore që përdoren në degët e ndryshme të

inxhinierive në UPT



249



250

Abstrakt

Dekadat e fundit gjuha shqipe është ndikuara nga gjuha angleze në fusha të ndryshme të

dijes. Ky ndikim ka qenë dhe vazhdon të jetë i pashmangshëm si rezultat i zhvillimeve

shoqërore, ekonomike dhe veçanërisht atyre tekniko-shkencore, duke u pasqyruar kështu në

terminologjinë e fushave të përkatëse. Ky punim bëhet për të nxjerrë në pah pikërisht rolin

e anglishtes në formimin e terminologjisë së telekomunikacionit dhe terminologjisë së

telemetrisë, si dy fusha relativisht të reja në Shqipëri dhe ku prania e elementëve gjuhësor

anglez është relativisht i lartë. Është paraqitur një numër i konsiderueshëm termash të

huazuar nga anglishtja në formë fjalorthi si dhe është trajtuar mundësia e shqipërimit të tyre

dhe problematikat që ndeshen për standardizimin e terminologjisë. Në punim është bërë

edhe një qasje përsa i përket tolerancës ndaj elementëve gjuhësor anglez edhe në gjuhë të

tjera siç është ajo frënge dhe italiane, për të kuptuar qëndrimet dhe politikat e ndryshme

ndaj këtij fenomeni në gjuhët e tjera. Nisur nga eksperienca disa vjeçare si lektore e gjuhës

angleze për studentët e inxhinierive si dhe në funksion të studentëve të fushës së

inxhinierisë së telekomunikacionit është trajtuar edhe rëndësia që përvetësimi i

terminologjisë ka për studentët e profilit, roli si dhe domosdoshmëria e fjalorëve

terminologjikë dy(shumë)-gjuhësh për mësimin e terminologjisë nga studentët.

Fjalët kyçe: roli i anglishtes, terminologjia e telekomunikacionit, terminologjia e

telemetrisë, shqipërimi, qasje me frëngjishten dhe italishten, fjalorët terminologjik.

Abstract

In the last decades, Albanian language has been influenced by the English language in

different fields of knowledge. This influence has been and still is inevitable as a result of

social, economical and specifically technological and scientific developments, thus being

reflected in the terminology of the respective fields. This doctoral thesis is done to highlight

the role English language has played in the terminology of telecommunication and

telemetry, as relatively two new branches in Albania and in which the presence of the

English linguistic element is relatively high. A considerable number of terms borrowed

from English have been listed in a glossary and the possibility of providing an Albanian

counterpart has been treated, along with the issues encountered regarding standardization of

terminology. This thesis includes an approach regarding the tolerance towards English

linguistic elements in other languages such as French and Italian so as to comprehend the

various attitudes and policies towards this phenomenon in the other languages. From my

experience as an English lecturer for the engineering students and in the context of serving

to Telecommunication Engineering students, the thesis covers the importance that

terminology acquisition has to the students of the profile, the role and the necessity of the

terminological bi(multi)- language dictionaries for the learning of terminology by the

students.

Key words: the role of English, terminology of telecommunication, terminology of

telemetry, Albanianisation, approach with French and Italian, terminological dictionaries.

Isida SHEHU

Documents

Transcript of Isida SHEHU