ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA · PDF file3 urutonde rwa amasomo. amahame ya bibiliya...

87
ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA MBERE

Transcript of ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA · PDF file3 urutonde rwa amasomo. amahame ya bibiliya...

Page 1: ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA · PDF file3 urutonde rwa amasomo. amahame ya bibiliya i. amahame ni iki? ii.kubera iki aringombwa ko twiga amahame ya bibiliya ? iii. ibyanditswe

ISHULE RYA BIBILIYA

AMASOMO Y`UMWAKA WA MBERE

Page 2: ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA · PDF file3 urutonde rwa amasomo. amahame ya bibiliya i. amahame ni iki? ii.kubera iki aringombwa ko twiga amahame ya bibiliya ? iii. ibyanditswe

2

IRIBURIRO Iyi ncamake igizwe na amasomo 16, imaze igihe ikoreshwa mu bigo bya amahugurwa ya Abapasitori bo mu burengera zuba bwa Afirika uhereye mu mwaka w`1987. Iyi akaba ari gahunda y`umwaka wa mbere imaze kwigwa na Abanyeshule ibihumbi byinshi.

Iyi ncamake yaya masomo ya teguriwe kugirango abanyeshule bazashobore kuyigisha neza mubice binyuranye nko mu Mashule yo Kucumweru, Semineri zo mu matorero, cangwa mu mashule ya Bibiliya. Mukoreshe aya masomo uko mushoboye. Mushobora kuyafotora no kuyakoresha kubwo gufasha abandi Bantu. Impapuro zitanditweho mushobora kuzikoresha mwandikaho ubusobanuro.

Turasaba ko iyi ncamake yakoreshwa ngo ifashe abanyantege nke, gukomeza abacitse intege, no guhumura amaso y`imitima ngo asobanukirwe ukuri ku ijambo ry`Imana. Mweneso mu murimo w`Imana Russ Tatro

Page 3: ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA · PDF file3 urutonde rwa amasomo. amahame ya bibiliya i. amahame ni iki? ii.kubera iki aringombwa ko twiga amahame ya bibiliya ? iii. ibyanditswe

3

URUTONDE RWA AMASOMO. AMAHAME YA BIBILIYA I. AMAHAME NI IKI? II.KUBERA IKI ARINGOMBWA KO TWIGA AMAHAME YA BIBILIYA ? III. IBYANDITSWE IV. UMWAMI YESU KRISITO: KAMERE YE. V .UMULIMO WA YESU KRISITO –UWASIZWE AMAVUTA YESAYA 6:1, 11:1-3. VI .UMULIMO WA YESU KRISITO WO MURI IKI GIHE. VII.UMULIMO WA KRISITO WO MUGIHE KIZAZA VIII.AGAKIZA IX.KWEZWA X.ITORERO XI.URASHOBORA KUBYITWARAMO UTE? AMARASO Y`ISEZERANO I.AMARASO Y`ISEZERANO NI IKI? II.IMPAMVU ZO KWINJIRA MU ISEZERANO RY`AMARASO III.UBURYO BWO KWINJIRA MU ISEZERANO RY`AMARASO IV.INTABWE ZO KWINJIRA MU ISEZERANO RYA MARASO V.AMARASO Y`ISEZERANO RYACU N`IMANA VI.BIBILIYA IGIZWE N`AMASEZERANO ABIRI : ISEZERANO RYA KERA NI ISEZERANO RISHYA. VII.UMUNTU WESE AKENEYE UMUCUNGUZI VIII.DUFITE ISEZERANO RIRUTA AYANDI YOSE KUBWA YESU IX.ISEZERANO RISHYA NARYO NI ISEZERANO RY`AMARASO KAMERE Y`IMANA

I. ITANGIRIRO RYO GUHISHURIRWA II. IMICO Y‘IMANA (mu bifatika) III. IMICO Y`IMANA (mu mwuka) IV. IMVUGO NYITO Y`IMANA V. KAMERE Y`IMANA IGARAGARIRA MU MAZINA YAYO VI. AMAZINA ARINDWI YO GUCUNGURA KW`IMANA VII.ANDI MAZINA IBISONGA BYA GIKIRISITU

Page 4: ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA · PDF file3 urutonde rwa amasomo. amahame ya bibiliya i. amahame ni iki? ii.kubera iki aringombwa ko twiga amahame ya bibiliya ? iii. ibyanditswe

4

I.INSHUSHO NYAKURI II.IMANA IRASHAKA GUHA ABANTU BAYO UMUGISHA –GUTEGEKA 28. III.AKAGA GATERWA N`UBUTUNZI IV.URUFUNGUZO RW‘IMIGISHA YO MURI BIBILIYA V.AMAHAME YO GUSHIRA MUBIKORWA GUTANGA NO GUHABWA

INYIGISHO KU MYUKA MIBI

I. SATANI YAHOZE MU IJURU YITWA RUSIFERI ( Ezekiyeri 28:1-19). II. SATANI HAMWE NA ABADAYIMONI BE N`UYU MUNSI BARAKORA. III. YESU YANESHEJE SATANI ABAKOLOSAYI 2:1-15 IV. UBURYO BURINDWI SATANI AGABAMO IBITERO V. AMAZINA YA SATANI VI. AMAZINA Y`IMYUKA Y`ABADAYIMONI VII. UBURYO BWO KWIRINDA MU NTAMBARA Z`UMWUKA KUBA ABIGISHWA BA KRISITO. I.AMAGAMBO Y`IBANZE KU BIJYANYE NO KUBA ABIGISHWA BA KRISITO II.INTEGO ZO KUBA ABIGISHWA: GUKWIZA HOSE UBWAMI BW`IMANA III.IBYIGISHO BYA YESU KUBIJYANYE NO KUBA ABIGISHWA BE IV.URUKUNDO RWA YESU, IMYITWARIRE YE N`AMAGAMBO YAVUZE. INCAMAKE Y`ISEZERANO RISHYA I. AGACIRO K`ISEZERANO RISHYA UGERERANYIJE N`IRYAKERA II. UBUTUMWA BWIZA BWANDITSWE NA MATAYO III. UBUTUMWA BWIZA BWANDITSWE NA MARIKO (Muri za 67-70 A.D) IV. UBUTUMWA BWIZA BWANDITSWE NA LUKA(Muri za 62 A.D V. UBUTUMWA BWIZA BANDITSWE NA YOHANA(Muri za 80-90A.D) GUKIZA KW`IMANA

I. ADAMU NA EVA MU NGOBYI YA EDENI II. UMUCO W`IMANA MU ISEZERANO RYA KERA III. INDWARA ZAZANYWE NANDE? IV. YESU KRISITO NIWE UKIZA INDWARA V. UBURYO BURINDWI BWA MBERE BWO GUKIZA KW`IMANA VI. GUKORA UKO IJAMBO RY`IMANA RIVUGA

Page 5: ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA · PDF file3 urutonde rwa amasomo. amahame ya bibiliya i. amahame ni iki? ii.kubera iki aringombwa ko twiga amahame ya bibiliya ? iii. ibyanditswe

5

IVUGABUTUMWA I. IMVUGONYITO Y`IVUGABUTUMWA (LUKA 19:10) II. IBIKORESHO BY`IVUGABUTUMWA III. INGAMBA ZIKORESHWA MU IVUGABUTUMWA

INFATIRO ZO KWIZERA I. KWIZERA NI IKI? TUKWAKIRA DUTE ? (2ABATESALONIKA 1 :3) II. UBURYO BWO GUKURA MU KWIZERA III. ABANZI BO KWIZERA UMWUKA WERA I. UMWUKA WERA NI INDE ? II. UBUMANA(IMANA DATA , IMANA UMWANA WAYO N`IMANA UMWUKA

WERA) III. INGERO,IBIRANGA, HAMWE NI IBIHAMYA KO UMWUKA WERA ARIHO IV. UMWUKA WERA MU IVUKA UBWAKABIRI HAMWE NO KUBATIZA MU

MWUKA WERA V. UBUMWE( UBUSABANE) BWO MU MWUKA WERA(Zekariya 4:6, 2

Abakorinto 13:14)

VI. AMAGAMBO Y`IBANZE KU MURIMO I. IMPANO Z`UBURYO BUTATU II. IMPANO Z`UMULIMO III. INTUMWA IV. UMUHANUZI V. UMUVUGABUTUMWA VI. UMWUNGERI VII. UMWIGISHA VIII. UMURIMO WO GUFASHA IX. AMAGAMBO ASOZA KUMVIRA I. AMAGAMBO ABANZA KUBIJYANYE NO KUMVIRA II. KUMVIRA NI KO UKURI GUSA KWO MURI PARADIZO (Itangiriro 3 2:16,

3:11) III. KWIGA IBANGA RYO KUMVIRA NYAKURI (Aheburayo 5 :8,9

Page 6: ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA · PDF file3 urutonde rwa amasomo. amahame ya bibiliya i. amahame ni iki? ii.kubera iki aringombwa ko twiga amahame ya bibiliya ? iii. ibyanditswe

6

IMILIMO (IMIHAMAGARO) YO GUKORA IBIFATIKA I. AMAGAMBO YIBANZE ASOBANURA IMIHAMAGARO YO GUKORA

IBIFATIKA II. UMUHAMAGARO W`IMANA III. IMILIMO (IMIHAMAGARO)YO GUKORA IBIFATIKA IV. IBIGERAGEZO V. AMAKIMBIRANE VI. UBUTSINZI MU MULIMO GUSENGA

I. AGACIRO K‘AMASENGESHO II. IBYO GUSENGA KUTARIKO (Matayo 6:5-8) III. GUSENGA NI IKI? IV. IBYO YESU YAVUZE HEJURU YO GUSENGA V. IBYO PAWULO YAVUZE HEJURU YO GUSENGA VI. IBYO ABANDI BANTU BAVUZE HEJURU YO GUSENGA VII. AMASENGESHO MU ISEZERANO RISHYA GUKIRANUKA I. KENSHI ITORERO NTI RYASHOBOYE GUSOBANUKIRWA IBYO GUKIRANUKA II. KUGARURWA MU MWANYA WO GUKIRANUKA III. UBURYO BUBIRI BWO GUKIRANUKA(Abafilipi 3:9) IV. KUGENDERA MU GUKIRANUKA KWAWE V. IMBUTO ZO GUKIRANUKA VI. UBURYO IMANA YADUHINDUYE ABAKIRANUTSI GUSOBANUKIRWA IBIJYANYE N`UBUTWARE

I. KUGANDUKIRA ABATWARE, NI IBYANGOMBWA KUMIBEREHO Y`UBUTSINZI BWA ABAKRISITU

II. ABATWARE BASHIZWEHO NI IMANA(ABEGURIWE UBUTWARE) III. ABATWARE BAHAGARARIYE ABANDI AMAHAME YA BIBILIYA I. AMAHAME NI IKI? A. Amahame ― Ibyigisho‖, cangwa ―Impuguro‖ B. Teolojiya ni infatiro zukuri kwa bibiliya ziteguwe mu buryo bwiza. C. ITANDUKANIRO HAGATI Y`AMAHAME YA BIBILIYA‖ N`AMAGAMBO Y`ABANTU ) ―ariyo Dogma mu

chongerza‖

Page 7: ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA · PDF file3 urutonde rwa amasomo. amahame ya bibiliya i. amahame ni iki? ii.kubera iki aringombwa ko twiga amahame ya bibiliya ? iii. ibyanditswe

7

1. Amahame ya bibiliya ni uguhishurirwa ukuri kw`Imana nkuko kugaragarira mu Byanditswe Byera 2. Dogma ni Amagambo yabantu avuga hejuru y`ukuri nkuko bigaragara mu itangazo ryashizwe ahagaragara n`Intumwa.

II. NI IMPAMVU KI KWIGA AMAHAME YA BIBILIYA ARI IBYANGOMBWA? A. Ni ngombwa kuko bifasha umuntu guhindura umuco, kuko ibyo umuntu yamenye akabyizera bihindura

ubuzima bwe. B. Bimulinda amakosa(Matayo 22:29, 2 Timoteyo 4:2-4). C. Ni ngombwa kuko bidufasha gusobanukirwa ukuri kwa bibiliya nkuko bigaragara mu bice byinshi bya

bibiliya.

III. IBYANDITSWE A. “Ibyanditswe byera byose bya humetswe n`Imana” (Timoteyo 3:16, 2 Petero 1:21)

1. Ibyahumetswe n`Imana – mu Kigiriki ni ―Theopneustos‖ a) Ni nkuko amagambo asohoka mukanwa k`umuntu iyo avuga. b) Ni nkuko umucuranzi acuranga ibicurangisho

2. Gushira mu bikorwa a) Mu nyandiko za Dual (hejuru ya Mariko 12:36 aho agira ati Umwuka Wera niwe

mwanditsi wa Zaburi 110). b) Imana yarabireberaga ariko ntabwo yagiye imubwira ijambo kurindi,uretse ko ibyo

nabyo byabayeho mubihe bimwe na bimwe, urugero ni Amategeko Icumi. c) Nubwo Imana yagiye ikoresha abanditsi babantu,hamwe n`ubuhanga bwabo,ariko kandi yagiye

ibarinda ngo badakora amakosa (inerrancy=ubutungane). d) Bibiliya ntabwo irimo Ijambo ry`Imana gusa, ahubwo ubwayo ni Ijambo ry`Imana. e) Buri jambo ryose ryo mubyanditswe rirahumekewe, ntabwo ari igitekerezo cyaryo gihumekewe B. YESU YAVUZE ATE HEJURU Y`IBYANDITSWE BYERA? 1. Agaciro ka buri nyuguti ( Matayo 5 :18)

2. Turakosa iyo tutamenya ibyanditswe(V29 Matayo 22:23-32). 3. Daudi ya koreshejwe n`Umwuka Wera kwandika(V43 Matayo 22:41-46). 4. Ibyanditswe byera ni ibyiteka(Matayo 24:35). 5. Ni Umwuka kandi ni Ubugingo (Yohana 6:63) 6. Tugomba kubyumvira(Matayo 5 :19) 7. Ijambo rigereranywa no kurya ibiryo (Matayo 4 :4) C. UKO INTUMWA ZAVUZE HEJURU Y`IBYANDITSWE BYERA. 1. Pawulo na Petero a. Ko ari ibyahumetswe kandi ko bigira umumaro wo kwigisha,gucyaha,gukosora no guhanira

gukiranuka(2Timoteyo 3 :16)

b. Bimenyesha ubwenge mubyagakiza (2 Timoteyo 3 :15).

Page 8: ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA · PDF file3 urutonde rwa amasomo. amahame ya bibiliya i. amahame ni iki? ii.kubera iki aringombwa ko twiga amahame ya bibiliya ? iii. ibyanditswe

8

c. Nta buhanuzi mu byanditse busobanurwa uko umuntu yishakiye (2 Petero 1 :20). d. Inkota y`Umwuka ikebera amugi yombi(Abefeso 6 :17). e. Bigomba gusohora (Ibyakozwe 1 :16). f. Byavuzwe n`Umwuka Wera ( Ibyakozwe 1 :16)

2. Yakobo na Yohana a. Ntabwo bivuga ubusa (Yakobo 4 :5)

b. ‗Nta muntu ugomba kugira ico yongera cangwa ngo agire ico agabanya ku magambo y`iki gitabo, hagize ubikora Imana izahanagura izina rye mu gitabo c`ubugigngo‘(Ibyahishuwe 22 :18-19)

D. UMWIHARIKO WA BIBILIYA. 1. Yanditswe mugihe c`imyaka 1600 mu ibisekuruza 40.

2.Yanditswe n`abantu bagera kuri 40, bava mubice bya abantu batandukanye,(abami,abaturage basanzwe,abarobyi,intiti,abahanzi,abategetsi n`abahanga baminuje) 3.Yandikiwe mu migabane itatu y`isi:Afirika,Aziya n`Uburaya. Yanditswe mu mvugo eshatu : Igiheburayo,Ikinyaramu ni Ikigiriki. 4.Irimo ibyigisho amagana menshi anyuranye rimwe kurindi kandi yuzuzanya.

Afite intego imwe ishobora gusobanurwa gusa n`ubwenge bw`Umwuka Wera 5.Ntabwo icura igihe. Ni igitabo ca kera cane,ariko kandi kigezweho n`uyu munsi. 6.Kirimo imigani yahumekewe kandi yingirakamaro. IV.UMWAMI YESU KRISITU :KAMERE YE. A. UMWANA W`IMANA NI IKINEGE 1. Ibyo Yesu yivugaho: a. Akomoka ku Mana (Yohana 16:28).

b. Ubwenge bwe buva ku Mana kandi ko agirana isano nayo.(Matayo 11:27). c. Niwe umenyekanisha Imana(Yohana 14:9-11) d. Ibimuranga ko ari Imana: 1). Omnipresent(Aberahose icyarimwe Matayo 18:20). 2). Ubushobozi bwo kuzura abapfuye( Yohana 5:22), 3).Ubushobozi bwo kubabarira ibyaha (Mariko 2:5-10), 4).Ubushobozi bwo gucira abantu imanza(Yohana 5:22). 2.Ubutware bwa Krisito a. Yavuganye ubutware bw`Imana ishobora byose (Matayo 7:24-29) b. Ntabwo Yesu yigeze akoresha amagambo asa nayo gukekeranya nko ―ndibwira, wenda, ndakeka ko‖. 3. Ubuziranenge bwa Yesu bwamuteye kutagira kwicuza no kwihana icaha haba mu magambo ye cangwa mu bikorwa bye (Yohana 8:46, 1 Petero 2:22) 4. Ubuhamya bw`intumwa hamwe n`ubwa Yakobo mwene se wa Yesu. a. (Yohana 1:1-3, 20:28, Ibyakozwe 2:33-36). 5.Umuzuko: Imana yonyine niyo ishobora gutsinda urupfu.

Page 9: ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA · PDF file3 urutonde rwa amasomo. amahame ya bibiliya i. amahame ni iki? ii.kubera iki aringombwa ko twiga amahame ya bibiliya ? iii. ibyanditswe

9

B. Jambo ni irindi zina rya Yesu (1:1,14) 1. Ijambo ni uburyo umuntu agaragazamo ibitekerezo bye cangwa uburyo bwitumanaho, cangwa kwigaragaza uwo ariwe. 2. Yesu ni ―Jambo‖ kuko ariwe ugaragaza Imana (Abaheburayo1:1-3) 3. Uwo ―Jambo‖ Yesu ni Uwiteka (Yohana 1:1,14)kandi nawe ni Umuremyi w`isi yose agahuza byose(Yohana 1:3, Abaheburayo 1:3). C. Umwana w`Umuntu 1. Yesu yari umuntu wuzuye ,ariko ntiyigeze agira kamere y`icaha (1 Petero 2:22) 2. Incarnation: Uburyo Imana mwana (Yesu) yahindutse umuntu abyarwa n`umwari. a. (Isaya 7:14, Matayo 1:23,Luka 1:27-35) b. Intego yo guhinduka umuntu (incarnation) 1.Guhishura(kugaragaza) Imana, ayihishurira abantu.(Yohana 1:14) 2. Gutanga urugero rwiza rwo kubaho (Yohana 13:15). 3.Gutamba igitambo c`ibyaha (Abaheburayo 10:1-12) 4.Gukuraho imirimo yose y`umwanzi (1.Yohana 3:8) 5.Kumubashisha kuba Umutambyi mukuru w`imbabazi no kwizerwa (Abaheburayo 5:5,6) c. Ibiranga ubumuntu bwe.

1. Yari afite umubiri w`umuntu (Y1:14; Abagalatiya 4:4) 2. Yari afite umutima nku w`umuntu (Matayo 26 :38),n`umwuka Luka 23 :46)ntabwo yari 50%

umuntu na 50% Imana,ariko yari 100% umuntu,kandi 100% Imana.

3. Yagiraga ibimuranga ko ari umuntu. Nko Gusonza(Matayo 4 :2) Umunaniro(Yohana 4 :6) Kugira inyota (Yohana 19 :28) Kurira (Yohana 11 :35). D. IMIREBERE Y`IBINYOMA KURI KAMERE YA YESU KRISITO. 1.Ngo ni icaremwe ca mbere co kurwego rwo hejuru giserukira ibindi (Abahamya ba n yehova `Aba Unitarians). 2. Gusa ngo yagaragaye ameze nk`umuntu ariko atigeze kuba we (ba Daocetists) 3. Gusa ngo yahindutse Imana igihe yabatizwaga(aba Unitarians) E. IMIREBERE Y`ABA ORITODOGISE(imirebere nyakuri) 1. Umuntu wuzuye n`Imana yuzuye.

Page 10: ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA · PDF file3 urutonde rwa amasomo. amahame ya bibiliya i. amahame ni iki? ii.kubera iki aringombwa ko twiga amahame ya bibiliya ? iii. ibyanditswe

10

2. Kamere ebyiri za huriye hamwe,ariko ntiziremamo umuntu wa gatatu. 3.Yesu ntiyakoze icaha(intungane) V.IMIRIMO YA KRISITO: UWASIZWE AMAVUTA (Isaya 6:1,11;1-3) A.Umuhanuzi(Matayo 13:57) 1.Umuhanuzi ni umuntu ukoreshwa n`Imana ngo ahishure no kugeza kubantu ubutumwa buva kumana. Ahishurira abantu Imana. 2.Yesu yerekanye uburyo bwo kwirinda icaha ku mpande zombi arizo:

Ku gihugu muri rusangi(ishyanga)n`umuntu ku giti cye. 3.Yesu yamaganye icyaha, abwiriza ibyo gukiranuka no kumvira ijambo ry`Imana. B. Umutambyi(Abaheburayo 5:1-10) 1. Umutambyi yasizwe amavuta n`Imana ngo aserukire umuntu ku mana no gutangira abantu ibitambo (Abaheburayo 8:3). 2.Yesu yaritambye,aba igitambo,Igoligota kubwo kubabarira ibyaha byabo. 3.Yesu ahoraho Iteka asengera abantu (Abaheburayo 7:25) C.Umwami(1Timoteo 6:15) 1.Umwami arategeka mu bwami kandi agira ubushobozi bwose. 2.Ubwami bwa Yesu ntabwo ari ubwisi,ntiyabuhawe ni imbaraga z`abantu.Abantu benshi ntibemera ubwami bwe,ariko igihe kizagera amavi yose azamupfukamira ni indimi zose zizatura ko ari Umwami(Abafilipi 2:9-11) VI.IMIRIMO YESU AKORA MURI IKIGIHE.

A. Gusengera abantu(Abaheburayo 7 :25). B. Kudutunganyiriza ibyicaro byiteka(Yohana 14 :3).

C. Kubaka Itorero ariryo mubiri we(Matayo 16 :18).

D. Kuba mu bamwizera no kubaha imbaraga(Abagalatiya 2:20).

E. Gusubiza amasengesho y`abantu be(Yohana 14:12-14)

VII.IMIRIMO YA KRISITU Y`IGIHE KIZAZA

A. Azaza gutwara Itorero rye arizamure (1 Abatesalonika 4:13-18) B. Azazuka umujinya w`umwana w`Intama ku isi (Ibyahishuwe 6:16-17) VIII.AGAKIZA

GUCUNGURWA

Page 11: ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA · PDF file3 urutonde rwa amasomo. amahame ya bibiliya i. amahame ni iki? ii.kubera iki aringombwa ko twiga amahame ya bibiliya ? iii. ibyanditswe

11

A.SOTERIA: ni ijambo ry`Ikigiriki risobanurwa ngo: ,KURINDWA N`AGAKIZA. 1.Gucungurwa kuva: mubyaha,indwara,gutsindwa hamwe n`urupfu. 2.Agakiza gafite umugambi wo gutunganya umuntu ngo abe yuzuye (ashyitse)

B.KUBARWAHO GUKIRANUKA 1.Inshinga ―Gukiranuka‖ ni jambo rikoreshwa na bose, risobanurwa ngo guhamywa ko uri umwere, kubohorwa, bakakuvugaho ko wemewe. 2.Ahantu ho kwemerwa ko uri intungane imbere y`Imana, aho umuntu ajya imbere y`Imana mu kwizera anyuze mu maraso ya Yesu yamenetse. 3.Ni impano y`ubuntu nta wayigura (ntawayikorera)(Abaroma 5:1-2, 15-16)

4.Imana niyo itubaraho gukiranuka(Abaroma 8 :33) 5.Guhindurirwa amateka –Hari igihe twigeze kuba murubanza rw`iteka. 6.Guhanagurwaho ibyaha nyuma tubarwaho gukiranuka kwa Yesu.

Igikorwa coroheje kugira ibyo dukurwaho tukongererwa ibindi.

7.Imana ifata uwo ibazeho gukiranuka nkaho atigeze akora icaha na kimwe, gusa nkaho byose ari byiza.(Umwana w`ikirara). 8.Kubarwaho gukiranuka bizana imigishya. a.Gukira urupfu (Imigani 10:2) b.Ubugingo bw`iteka (Imigani 11:19,30; 12:28). c.Amahoro n`ubushizi bw`amanga (Isaya 32:17)

C. KUVUKA UBWA KABIRI. 1. Igikorwa c`Imana co gushyira ubugingo bwa Krisitu mu bamwizera.

2. Uko Isezerano rishya ryita kuvuka ubwakabiri.:

a. Kuvuka (Yohana 3:3-8) b. Kwezwa(Tito 3:5) c. Ibiremwa (2 Abakorinto 5:17,Abefeso 2:10) 3. Imibereho yo mu mwuka ihita itangira muri ako kanya,bitangira mu ibanga bigakomereza aho gahoro gahoro.

4.Umwihariko-Nta rindi dini rihamya ko rishobora guhindura kamere y`icaha no kuyinjizamo ubuzima bw`Ubumana. 5.Ico kuvuka ubwa kabiri kitarico: a.Umubatizo w`amazi (Yohana 3:5),amazi ni ikigereranyo c`ijambo ry`Imana(Abefeso 5:25-26)

Page 12: ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA · PDF file3 urutonde rwa amasomo. amahame ya bibiliya i. amahame ni iki? ii.kubera iki aringombwa ko twiga amahame ya bibiliya ? iii. ibyanditswe

12

b.Amavugurura –Guhinduka si igikorwa c`umuntu akora kuko adashobora kuzana impinduka(Tito 3:5) c.Kuba Umunyetorero-Inyamaswa yambaye nk`umuntu iba ikiri inyamaswa.Kamere y`umuntu y`icaha nti gomba kuvugururwa,ahubwo igomba guhinduka. 6.Ico kuvuka ubwa kabiri kirico: a. Ni igikorwa kidasanzwe aho Imana ishyira ubugingo bushya mu mutima w`umuntu (1 Petero 1:23) b.Iyo twizeye Umwami Yesu,Umwuka w`Imana wari waravuye mu muntu kubera icaha ca muzaniye urupfu,(Adamu na Eva,bahise bagaruka kubera impano y`ubuntu yo gukiranuka. c.Umutima urahinduka (Ezekiyeri 36:26). 7.Amagambo asoza: ukuri ni uko iyo umuntu avutse ubwakabiri bisobanura ko uwo muntu aba afite ubugingo bw`Imana muriwe.Aba afite kamere y`Imana n`ububasha bwayo muriwe (Yohana 15:5;Abagalatiya 2:20; Abakolosayi 1:27).Ubushobozi bwo gukura kwe kwo mu mwuka kudindizwa no kutizera kwe. D.Guhindurwa Abana 1.Uburyo Imana ihinduramo abantu kuba Abana bayo (Abaroma 8:15; Abagalatiya 4:5). 2.Imana ntihindura abantu kuba abana nkuko abantu babigenza,ahubwo yo irababyara bakavukira mu muryango wayo mu mbaraga z`Umwuka Wera kubwo kwizera (nkuko Digisiyoneri ya W.E.Vine ibivuga). 3. Bibiliya y`umwmi Yakobo (NKJ)na NIV zisobanura ijambo ry`Ikigiriki Guhindura umuntu kuba Umwana(Adoption)bivuga ko ari ―uguhindura abantu kuba abana‖. 4.Guhinduka kuba abana byerekana ko ari ukwinjiza(Gushira) Umwana ukuze mu muryango. 5.Isezerano rya kera ritandukanye n`Isezerano rishya. a.Mu Isezerano rya kera Abanyesirayeli bari bafashwe nk`abana bato kuko bayoborwaga n`abatware n`abarezi(Amategeko),ariko mu Isezerano rishya abizera bafashwe nk`abana bakuze. b.Amahirwe menshyi yo guhindurwa Abana n`uko Umwuka wera aduturamo kandi akaba ariwe utuyobora. 6.Harimo (inyungu)amahirwe menshyi yo gusabana na Data(Imana). a.Kwitabwaho na Data (Luka 12:4-7) b.Gucahwa (Abaheburayo 12:5-11) c.Guhumurizwa 2 Abakorinto 1:3-4). d.Umurage (Abaroma 8:16-17) 7.Akira imigishya y`uko uri uwo mumuryango w`Imana. a.Sangira n`abandi izina ry`uwo muryango(Abafilipi 2:9) b.Sangira n`abandi inshyusho y`abagize uwo muryango (2 Abakorinto 5:17) c.Sangira n`abandi urukundo rw`umuryango(1 Yohana 1:3; 3:14) d.Sangira n`abandi gukora imirimo y`umuryango. 8.Imigisha yo mugihe kizaza :gucungurwa kw‘imibiri(umubiri w‘ubwiza). VIII. KWEZWA. A.Imana irahamagar,ikeza,ikarobanura abizera kuva mubyaha ngo bayikorere no kuyihesha icubahiro. B. Ubusobanuro bubiri-gutoranywa kuva mu bibi no kwerezwa Imana (2 Abakorinto 7 :1).

Page 13: ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA · PDF file3 urutonde rwa amasomo. amahame ya bibiliya i. amahame ni iki? ii.kubera iki aringombwa ko twiga amahame ya bibiliya ? iii. ibyanditswe

13

C. Ubusobanuro bw`inshyinga ―Kweza‖: 1. Kumenya ko akwiriye guhabwa icubahiro n`ishimwe(Luka 11:2, 1Petero 3:15) 2.Ni ugutandukanya umuntu n`ibyisi no kumwereza Imana-kweza(Matayo 23:17) 3.Kwoza no guhanaguraho imyanda (Abefso 5:26; 1 Abatesalonika 5:23) D.Kwezwa gukubiyemo ibi bikurikira: 1.Gushyirwa mu mwanya a.Kwerezwa Imana kwabayizera gukoreka mugihe co kwihana ibyaha (gukizwa) (Abakorinto 6:11;Abaheburayo 10:14; 1 Petero 1:2). b.Krisitu niwe kwezwa kw`abizera (1.Abakorinto 1:30) 2. Kugira Inararibonye a. Kwezwa kw`abizera bagakurwaho imyanda y`uburyo bwose (2 Abakorinto 7:1) b.Abizera bahabwa inshyusho ya Krisitu (Abaroma 8:29; 2 Abakorinto 3:1) c. Kwiyambura kamere yakera no kwambara kamere nshya (Abakolosayi 3:8-13) 1. Mwiyegurire Imana bivuye kumutima (Abaroma 12:1) 2. Imitima yanyu ihindurwe mishya n`ijambo ry`Imana (Abaroma 12:1-2; Abefeso 4:11-12) 3. Muhore munsi y`impano eshanu z`uzumulimo zibarere kugeza kurugero rukwiye (Abefeso 4:11-12) 4. Muyoborwe n`Umwuka (Abagalatiya 5:16) 5. Mwizere ko Yesu ariwe uzabashoboza (Ibyakozwe 26:18) 3. Amagambo asoza: Inyigisho zo kwezwa zitwigisha ko iyo umuntu abaye Umukrisito, ntabwo aba akibaye umuntu usanzwe. Abayerejwe umulimo udasanzwe. IX. ITORERO A.ITORERO NI IKI? Ijambo ry`ikigiriki risobanura Itorero ni ―Ecclesia‖bisobanura Iteraniro ry`abahamagawe. 1. Iri jambo ryakoreshejwe kwerekana umubiri wose w`abakrisitu b`ahantu hamwe (Ibyakozwe 11:22; 13) 2. Iri jambo rya koreshejwe kwerekana iteraniro ry`ahantu hamwe (1(Abakorinto 14:19, 35) 3. Iri jambo rikoreshwa kwerekana Itorero muri rusangi rigizwe n`abizera bo ku isi yose (Abefeso 5:32) B. Ijambo ryo mucongereza rifite inkomoko mururimi rw`Ikigiriki “kos”risobanurwa ngo ―Kuba uw`Uwiteka‖ C. Itorero ni itsinda ry`abantu bahamagawe kuva mu isi, bizera bakatura ko Yesu Krisitu ari Umwami. Nkuko iki gitabo citwa Pearlman, Knowing the Doctrines of the Bible 1937, kibivuga D.ITORERO RIGERERANYWA NI IBI BIKURIKIRA: 1. UMUBIRI WA KRISITU (1 Abakorinto 12:12-27; Abefeso 4:4)

Page 14: ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA · PDF file3 urutonde rwa amasomo. amahame ya bibiliya i. amahame ni iki? ii.kubera iki aringombwa ko twiga amahame ya bibiliya ? iii. ibyanditswe

14

a. Urugingo, ikintu kizima kitari ishyirahamwe (organization) b.Rikomezwa n`ubuzima bwa Krisitu c.Rigizwe n`ingingo nyinshi, buri rugingo rufite umumaro warwo 2. URUSENGERO RW`IMANA a.Imana ituye m`Urusengero rwayo mu buryo bw`Umwuka wayo Wera (1 Abakorinto 3:16-17) b.Abakrisitu nka abatambyi (mu urusengero rw`Imana bagomba gutamba ibitambo by`umwuka aribyo amasengesho, amashimwe n`imirimo myiza. 3. UMUGENI WA KRISITU (2 Abakorinto 11:2; Abefeso 5:25-27) a.Yesu akunda kandi yita ku itorero afite ifuhe ryinshi b.Itorero rigandukira Krisitu nkuko umgore agandukira umugabo we E.Umulimo w`Itorero ni uwuhe ? 1. Kubwiriza ubutumwa bwiza bwa Yesu krisitu, ngo abantu bakizwe (Matayo 28 :19-20 ; 1 Timoteyo 2 :4) 2. Gusenga no guhimbaza Imanna (Abakolosayi 1:12; 1 Abatesalonika 5:16-18; 1 Petero 2:9) 3. Gutoza abigishwa ba Krisitu gukura mu ijambo ry`imana (2 Timoteyo 3:16-17; 1 Petero 2:2) 4. Kubafasha gusabana na: a.Ubutatu butagatifu (Abafilipi 2:1; 1Yohana 1:3) b.Umuntu na mugenzi we (Ibyakozwe 2:42; 1 Yohana 1:7) 5.Gufasha abantu kwirinda kwononekara ko mumitima (Matayo 5:13) 6.Gukoresha ubutware hejuru y`ubwami bw`umwijima (Luka 10:18-20; Abefeso 1:15-23) F.Zimwe munyungu zo kuba abanyetorero hamwe n`ubusabane bw`abakrisitu: 1.Kwemerana (Amosi 3:3) 2.Kuvoma ku masoko y`imbaraga (Luka 22:32) 3.Guhumurizanya (Abaroma 1:12) 4.Kwikorerana imitwaro(Abagalatiya 6:2) 5.Ibiryo by`Umwuka (Abakolosayi 3:16) 6.Bifasha abakrsitu gutsinda ubuyobe bw`icaha (Abaheburayo 3:13) XI.UBYITWAYEMO UTE? A.Ntimukirengagize guteranira hamwe (Abaheburayo 10:24-25) B.Ntimugacogore gukundana urukundo rwakivandimwe (Abaheburayo 13:1) C.Muhuze imitima n`abizera bose mufite umutima umwe muharanira kwizera kw`agakiza (Abafilipi 1:27) ISEZERANO RY`AMARASO.

Page 15: ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA · PDF file3 urutonde rwa amasomo. amahame ya bibiliya i. amahame ni iki? ii.kubera iki aringombwa ko twiga amahame ya bibiliya ? iii. ibyanditswe

15

1.ISEZERANO RY`AMARASO NI IKI? A.Ni amasezerano cangwa ubwumvikane hagati y`abantu babiri (amatsinda abiri) ashyizweho umukono(ikimenyetso)wo kumena amaraso. 1.Hafi y`amsezerano yose yaramye,kandi yejejwe azwi n`abantu. 2.Agizwe n‘ubumwe budaseswa. B.Isezerano rya Kera rizwi n`abantu. 1.Abahanga benshyi bizera ko ryatangiriye mu ngobyi ya Edeni. a.Imana yabaze inyamaswa ngo ihishe ubwambure bwa Adamu na Eva(Itangiriro 3 :21) b.Amaraso y`inyamaswa yatwikiriye ibyaha byabo (Abaheburayo 9 :22) C.Muri bibiliya kumeneka mw`amaraso ni ikimenyetso co gutanga ubuzima. 1.Ntabwo ari ikimenyetso c`urupfu (Abalewi 17 :10,14) 2.Guha undi muntu ubuzima ni bwo buryo bwonyine buhebuje bwo gukundana(Yohana 15:13) D.Isezerano rizira iherezo 1.Ubutunzi bwose,kwishurirwa imyenda yose ,ubushobozi bwose, impano zose ,imitungo yose ibyo byose bikubiye mu Isezerano. a.Imyenda y`uruhande rumwe yasangiwe n`impande zombi b.Ubutunzi bw‘urundi ruhande bwasangiwe n`impande zombi 2.Hafi amasezerano yose yo muri ikigihe agira iherezo a.Urugero,isezerano ryogusiga irangi mu nzu, ntirikubiyemo no gushyiramo amashyanyarazi b.Isezerano ry`amaraso ntirigira iherezo,kandi rikubiyemo ibice byose by`ubuzima. E.Isezerano ridaseswa. 1.Ryerejwe itsinda rito ry`abantu 2.Isezerano ry`amaraso ni ku isi yose ni ry`abantu bose 3.Aho rishyizwe mubikorwa bizwi neza ko ridashobora guseswa a.Igihano kuwicaga isezerano ry`amaraso rwari urupfu b.Uwo muntu wica iryo sezerano yagombaga guhigwa n`abo mu muryango we

II.Impamvu zo kwinjira mu isezerano ry`amaraso A.Umutekano 1.Abantu n`imiryango babaga batishoboye bakorana iri sezerano n`abakomeye ku mpanvu z`umutekano wabo a.Iyo umuntu yabaga ateye kurwanya abo kuruhande rumwe yabaga akoze no kurundi ruhande. b.Abo murundi ruhande bazaga gutabara uwo wabaga yatewe

Page 16: ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA · PDF file3 urutonde rwa amasomo. amahame ya bibiliya i. amahame ni iki? ii.kubera iki aringombwa ko twiga amahame ya bibiliya ? iii. ibyanditswe

16

B. Kubw`impamvu z`ubucuruzi 1.Abacuruzi bakoranaga isezerano ry`amaraso ngo hatazagira urenganya mugenziwe 2.Abajura nabo harubwo bakoraga amasezerano asa naya kugirango bashobore kugirirana icyizere :(Urugero n`abitwa mafia,na gangs). C.Ku mpamvu z`urukundo 1.Urukundo nirwo mpamvu nyamukuru itera abantu gukorana isezerano ry`amaraso 2.Yonatani na Daudi bakoranye isezerano ry`amaraso (1 Samweli 18 :1-4) 3.Hariho ubwo iri sezerano ryakorwaga hagati y`abashakanye ngo hatazagira utatira icyo gihango. III.UBURYO BWO KWINJIRA MU ISEZERANO RY`AMARASO A.Kurasaga ikiganza no gusiritanaho amaraso 1.Inkomoko yo guhana ibiganza 2.Barasagaga ibiganza abakoranye amasezerano(abanywanyi)bagasiritanaho amaraso. B.Kurasaga ibipfunsi no gusiritanaho amaraso C.Kurasaga ibipfunsi bakavangira amaraso mugikombe ca divayi 1.Buri ruhande rwanywaga ako kadivayi gake kavanzemo amaraso. 2.Ibinyuranije n`ibyanditswe byera(Abalewi 17:10) 3.Bivugwa ko yaba ariyo nkomoko ya kurya inyama D.Igikorwa co gusimbuza amaraso y`umuntu ayinyamaswa cakorewe mu Isezerano rya Kera.Imana yemeye ko amaraso y`inyamanswa atwikira ibyaha by`abantu. IV.INTAMBWE ZOKWINJIRA MU MARASO Y`ISEZERANO: A.Intambwe umunani za kurikizwaga. 1.Kugurana imyenda.Yonatani na Daudi baguranye imyenda(1 Samweli 18:3-4) 2.Kugurana intwaro. a.Ibi byasobanuraga ko imbaraga zose n`ubushobozi bwo kurwana intambara bagombaga kubisangira. b.Twebweho mu rwacu ruhande dufite imbaraga z`Imana hamwe n`ubushobozi bwayo. c.Intwaro zose z`Imana twarazihawe. d.Isezerano ryacu n`Imana riduhesha uburenganzira k` umutekano wose uva mu ijuru 3.Gusangira amazina. a. Buri muntu yatwaraga kunyuguti z`amazina ya mugenzi we.

Page 17: ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA · PDF file3 urutonde rwa amasomo. amahame ya bibiliya i. amahame ni iki? ii.kubera iki aringombwa ko twiga amahame ya bibiliya ? iii. ibyanditswe

17

b.Uwo mwabaga mwarakoranye amasezerano yabaga afite uburenganzira busesuye bwo gukoresha amazina y`uwo bayakoranye(murushyako umgore yemerewe kwitwa amazina y`umugabo we. 4.Kumena(kuvusha) amaraso hakoreshejwe kurasaga a.Ijambo ry`Igiheburayo ryakoreshejwe muli Bibiliya rivuga ko ari ukurasaga(gukeba) kugeza havuye amaraso. b.Kuvusha amaraso ni ukwangombwa; ni ikimenyetso (umukono)c`isezerano. c.Umuyonga hamwe n`ibindi byose byasiritwaga hamwe mururasago kugirango habeho inkovu igaragara ngo ibe ikimenyetso c`isezerano. d.Iki carangaga uwabaga yagiranye isezerano n`undi. e.Abakoranye aya masezerano bitwa abanywanyi, irisezerano ryakoraga ku miryago ndetse no kubazayikomokaho bose. 5.Gucamo inyamaswa ibice a.Inyamaswa bayicagamo ibice bibiri kubw`umuhango w`isezerano b. Ibyo bice byombi byabaga birambitse ku butaka abakoranye amasezerano bakabinyura hagati bakora ikimenyetso c`umubare 8 (Itangiriro 15:9-21). 6.Kwatura amagambo y`umugishya n`umuvumo. a.Buri ruhande rukatura amagambo y`umugishya n`umuvumo kubw`urundi ruhande. b.Umugishya kubwo kubahiriza amabwiriza y`isezerano,umuvumo kubwo kwica(kutubahiriza)amabwiriza y`isezerano. c.Gutegeka 28 ni urutonde rw`imigishya ni imivumo. 7.Kubaka urwibutso. a.Abanywanyi bakubaka ikintu c`urwibutso kizajya kibibutsa isezerano ryabo. b.Ingero za koreshejwe mu mateka : 1.Amabuye manini(Itangiriro 31:44,45) 2.Ibirundo by`amabuye(Itangiriro 31:46-51) 3.Ibisate by`amabuye aho abanywanyi banditseho amsezerano. 4.Guhanana(kugabirana)intama cangwa andi matungo(Itangiriro 21:28-30) 5.Gutera ibite birama(Itangiriro 21:31,32) c.Kimwe muri ibi cangwa byose byarakoreshwaga. 8.Gufungura ifunguro ry`isezerano.

Page 18: ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA · PDF file3 urutonde rwa amasomo. amahame ya bibiliya i. amahame ni iki? ii.kubera iki aringombwa ko twiga amahame ya bibiliya ? iii. ibyanditswe

18

a.Mu muco wabo bakoreshaga umugati na divayi. b.Umugati wasobanuraga umubiri,Divayi igasobanura amaraso. B.Ntibyari ngobwa gusohoza intambwe zose ko ari umunani,umuntu yashoboraga gukoresha intambwe imwe cangwa izo ashoboye. V.ISEZERANO RYACU RY`AMARASO HAMWE N`IMANA. A.Kubera iki ari ngombwa ko tugirana isezerano ry`amaraso hamwe n`Imana? 1.Imana yagize Adamu umutware w`iyisi(1:26,28) 2.Imana yahaye umuntu umudendezo wo guhitamo. a.Adamu yahisemo kutumvira Imana. b.Yeguriye Satani ubwo butware yari yarahwe. c. Uwo mwanya yahise apfa mu buryo bw`umwuka. B.Imana yashyatse kwongera gusabana(ubumwe)n`umuntu. 1.Imana yashyize mu bikorwa umugambi wayo wo kugarura ubusabane bwayo n`umuntu. 2.Mu rubyaro rwa Abrahamu Imana yabonyemo umuntu uzayumvira. 3.Imana ntiyashatse kurimbura Adamu ngo yonger ireme undi muntu imukuye mu butaka. a. Isi n`ibyarimo byose byari byamaze kwigarurirwa na Satani. b.Ntabwo Imana yari igishoboye kwongera gukoresha umukungugu w`isi-kuko bitari bikiri ibyayo ndetse nti byari bikiri ni ibya Adamu. 4.Byabaye ngomwa ko Imana izana Adamu wa kabiri((Yesu Krisitu)ku isi. Umuntu niwe waguye-Yagombaga gucungurwa n`undi muntu(Abaroma 15:17,18) C.Imana yabonye Abramu umuntu yashoboraga gukoresha 1.Imana itangira gukorana na Abramu(Itangiriro 12:1-6) 2.Abramu yari afite imyaka 75 Imana itangira kumuhamagara. 3.Imana yabwiye Abramu ngo asige inzuye,igihuge ce,na bene wabo,arumvira asiga byose. 4.Imana yasezeranyije Abramu ibitu byinshyi.Abramu yizera Imana(Itangiriro 12 :2-3). D.IMANA IKORANA ISEZERANO RY`ARASO NA ABRAMU. 1.Isezerano ry`amaraso hagati y`Imana na Abramu(Itangiriro(15:1-17)

Page 19: ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA · PDF file3 urutonde rwa amasomo. amahame ya bibiliya i. amahame ni iki? ii.kubera iki aringombwa ko twiga amahame ya bibiliya ? iii. ibyanditswe

19

a.Imana yavuze ko izabera Abramu ingabo imukingira ko kandi izamuha n`ingororano nyinshyi(umurongo wa 1) b.Abramu abaza imana ngo ―uzampa iki‖?(umurongo wa 2). c.Imana iramusubiza(umurongo wa 5). d.Abramu arabyizera bimuhwanyirizwa no gukiranuka(umurongo wa 6) e.Imana ibwira Abramu ibyo iza mugirira(umurongo wa 7-15). 2.Abramu abaza Imana ikimenyetso c`uko Imana izabikora. a.Imana ibwira Abramu ngo azane inka. 1.Iki ni ikimenyetso c`isezerano ry`amaraso. 2.Abramu yari asobanukiwe neza isezerano ry`amaraso ico arico. 3.Abramu yari azi neza ko Imana ibyitayeho. 4.Abramu yari azi neza ko Imana izasohoza ijambo ryayo. b.Abramu azana inyamaswa azicamo kabiri. 1.Kwirukana ibisiga bisobanura ko Satani ajya aza kwiba ijambo. 2.Abramu yari agitegereje ko umunywanyi we(Imana) aribuze bakanyurana hagati ya bya bice bya za nyamaswa. c.Abramu eterwa ni ibitotsi byinshyi arasinzira(umurongo wa 12.Imana ivugana na Abramu imusobanurira uko bizagenda. d.Itanura ricumba umwotsi n`urumuri rwaka binyura hagati ya byabice bya za nyamaswa(Umurongo wa 17). 1.Itanura ricumba umwotsi ni Imana Data (Kuva 19:18) 2.Urumuri rwaka ni Imana Mwana(Ibyahishyuwe 21:23) 3.Yesu yafashe umwanya wa Abramu wo guhyira umukono ku masezerano. E.Rero ubu nibwo Imana yongeye kugirana ubusabane n`umuntu binyuze muriri sezerano ryayo na Abramu. 1.Iri sezerano niryo ntambwe yambere yo kuzana Adamu wa kabiri (Yesu)ku isi. 2.Abinjiye(Abari) muri iri sezerano bafitemo inyungu nyinshi cane. a.Abasohoje ibyaryo,bagize umugishya w`ubuzima bwiza,ubutunzi no kurama(Gutegeka 28:1-14). b.Mbere y`uko abambwa ku musaraba bagize uwo mugishya ho igice gito,tweho tuwufite betewe n`urupfu rwe rwo ku musaraba.

Page 20: ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA · PDF file3 urutonde rwa amasomo. amahame ya bibiliya i. amahame ni iki? ii.kubera iki aringombwa ko twiga amahame ya bibiliya ? iii. ibyanditswe

20

c.Abantu bo mu isezerano rya Abramu ,ntibashoboraga kuvuka ubwakabiri cangwa ngo buzure Umwuka Wera. 3.Bahoraga bategereje urupfu rwo ku musaraba,ibyo bikabahwanyirizwa no gukiranuka. F.Gusangira amazina byari indi ntambwe yo gusezerana isezerano ry`amaraso. 1.YHWH ni izina ry`Imana mu Giheburayo. Igice caryo gikuru ni ―H‖. a.Imana yongeye iyi nyuguti ―H‖iyikuye ku izina ryayo iyongera Abramu ngo abe Abrahamu bisobanurwa ngo ‗ise w`amahanga‘. b.Yongereye inyuguti ‗H‘ kw`izina rya Sarai ngo yitwe ‗Sarah‘(Itangiriro 17 :15) bisobanurwa ngo ‗Umutwarekazi‘. 2.Imana nayo yahinduye izina ryayo. a.Imaze gukora isezerano na Abramu,yiyise ‗Imana ya Abrahamu‘. b.Nyuma yajye kwongera ‗Isaka na Yakobo ku izina ryayo(Itangiriro 3:6) G.Isezerano ry`Imana na Abrahamu ni isezerano ry`iteka. 1.Turi urubyaro rwa Abrahamu n`abaragwa be(Abagalatiya 3:13,14,29) 2.Ntidushobora kubora kuba abaragwa bi kintu kitigeze kubaho. 3.Isezerano rya Abrahamu riracariho:ntabwo ryashyize. 4.Amategeko ya Mose hamwe ni ibitambo by`amaraso byarangirije agaciro kabyo hariya ku musaraba. 5.Ntabwo tukiri munsi y`umuvumo wa amategeko. 6.Turi abaragwa b`isezerano kubwa Yesu. H.Indi ntambwe yo mu isezerano ry`amaraso:kuvusha amaraso kw`impande zombi. 1.Mu isezerano rya Abrahamu, Amaraso y`umuntu yaravuye ubwo Abrahamu ya kebwaga (Itangiriro 17:8,11,23). 2.Mu isezerano rya kabiri ari naryo ryiza cane,Amaraso ya Yesu yaravuye.Yesu yaviriye amaraso ye ku musaraba. 3.Gukebwa kwibutsaga Abrahamu isezerano. a.Igihe yabaga arimo kwambara,yoga,cangwa akora imibonano na Sara,ubwo yibukaga iszerano. b.Gukebwa kwabereye Abrahamu hamwe n`urubyaro rwe urwibutso rw`uko bafitanye isezerano n`Imana.

Page 21: ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA · PDF file3 urutonde rwa amasomo. amahame ya bibiliya i. amahame ni iki? ii.kubera iki aringombwa ko twiga amahame ya bibiliya ? iii. ibyanditswe

21

I.Isezerano ry`amaraso ryahesheje Imana uburenganzira busesuye bwo kwohereza Adamu wa kabiri ku isi. 1.Abagiranye amasezerano bagira byinshyi bahuriyeho,nk` ibintu (ubutunzi),impano ni ubushobozi. 2.Uruhande urwo arirwo rufite ibyo rusaba ku rundi ruhanderushobora guhabwa. 3.Imana yasabye Isaka ho igitambo(Itangiriro 22:2). a.Imana yarizi ko Abrahamu ashobora gutanga byose. b.Imana yagerageje Abrahamu isanga nta na kimwe abuze. c.Imana yabonye ubushake bwa Abrahamu bwo gutanga ibye byose,Imubaraho nkaho yabitanze byose(Abaheburayo 11:7) d.Imana yatanze intama ho igitambo(inshungu Itangiriro 22:13) 4.Abrahamu yemeye gutanga umwana we w`ikinege. Nizo mpamvu Imana nayo muruhande rwayo itari gukora ibyoroshye kuribyo,itanga Yesu ngo apfe ku musaraba,bitewe n`uko umunywanyi wayo ariwe Abrahamu nawe murwe ruhande yari yemeye gutanga umwana we kuba igitambo. VI.BIBILIYA IGIZWE `N’AMASEZERANO ABIRI: ISEZERANO RYA KERA HAMWE N`ISEZERANO RISHYA. A.Isezerano rya kera ryari hagati y`Imana n`umuntu. B.Amategeko yashizweho mu gihe ca Mose 1.Amategeko ari mugitabo co Kuva ni urutonde rw`ibigomba gukorwa ni ibitagomba gukurwa. 2.Igitabo c`Abalewi-ni urutonde rw`Ibitambo hamwe n`imihango yakorwaga mugihe amtegeko yishwe a.Iyo ibitambo byatambwaga hagakurikizwaho iyo mihango yindi,ibyaha byabaga bitwikiriwe b.Ibitambo by`amaraso byatwikiraga ibyaha gusa. Ntabwo byashoboraga kubikuraho c.Amaraso ya Yesu gusa niyo abasha gukuraho ibyaha C.Mu Isezerano rya kera,amaraso y`amapfizi n`ihene yashoboraga gutwikira ibyaha gusa 1.Ibihe byose iyo abantu babaga bacumuye,bagombaga gutamba ibitambo ibitambo nyabyo ngo batwikire ibyaha byabo 2.Ibitambo by`uburyo butanu bwategetswe(Abalewi 1-7) a.Igitambo co koswa,Igitambo c`ifu,Igitambo c`uko ari amahoro,Igitambo c`igicumuro,hamwe ni Igitambo c`ibyaha b.Ibi byahoraga bisubirwamo uko habaga hakozwe icaha. 3.Amategeko yari umuyobora w`igihe gito(Abagalatiya 3:19) D.Imana yagambiriye gutanga Yesu kera isi itararemwa.

Page 22: ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA · PDF file3 urutonde rwa amasomo. amahame ya bibiliya i. amahame ni iki? ii.kubera iki aringombwa ko twiga amahame ya bibiliya ? iii. ibyanditswe

22

1.Krisitu ni umwana w`Intama utagira inenge cangwa umugayo, yatambwe mbere y`uko imfatiro z`isi zishirwaho(1 Petero 1:19-21) 2.Imana yarizi ko umuntu azacumura nizo mpamvu zatumye itegura umgambi w`agakiza 3.Amategeko hamwe n`indi mihango yose byaribyo kwereka umuntu ko azahora atsindwa iteka ryose a.Kwari ukwereka umuntu ko akeneye Ubuntu bw`Imana b.Byerekaga umuntu ko atashobora gusohoza kumbaraga ze wenyine ibyo Imana ishaka c.Byarangiraga umuntu umusaraba no kumwereka ko akeneye Umucunguzi d.Nta muntu ushobora gusohoza amategeko. VII.Umuntu akeneye Umucunguzi A.Yesu yateguriwe gupfa mbere y`uko imfatiro z`isi zishirwaho(1 Petero 1:19-21) B.Igihe gikwiye gisohoye Imana yohereje Yesu ngo aze apfe ku musaraba(Abagalatiya 4:4) C.Umuntu yaracumuye:hagombye gupfa undi muntu ngo abere abandi umuhuza 1.Ntabwo ari buri wese wari kubikora 2.Umucunguzi yagombaga kutagira kamere y`icaha 3.Yesu wenyine –wari umuntu wuzuye akaba n`Imana yuzuye niwe wagombaga kubishobora a.Iyaba amaraso y`umuntu usanzwe yari kubishobora,Abrahamu aba yaratambye Isaka b.Amaraso ya Isaka ntabwo yari gushobora 4.Amaraso atarimo icaha yagombaga guseswa(kumeneka) 5.Amaraso y`umuntu ni imbuto y`umugabo a.Amaraso ya Yesu ni imbuto y`Imana b.Amaraso ya Yesu nta kamere y`icaha yarimo nizo mpamvu yabaye igitambo cemewe VIII.DUFITE ISEZERANO RIRUSHA AYANDI YOSE KUBA RYIZA KUBERA YESU A.ISEZERANO RISHYA HAMWE N`AMASEZERANO MASHYA 1.Isezerano rya kera ntabwo ryari rinonosoye (Abaheburayo 8:7) 2.Nta bushobozi ryari rifite bwo kwunga abantu n`Imana 3.Amategeko ya umuyobozi w`igihe gito,yerekanaga ibyaha by`abantu hamwe no kugereka ko badashobora gusohoza bonyine ubwabo ibyo Imana ishaka (Abagalatiya 3:24-25)

Page 23: ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA · PDF file3 urutonde rwa amasomo. amahame ya bibiliya i. amahame ni iki? ii.kubera iki aringombwa ko twiga amahame ya bibiliya ? iii. ibyanditswe

23

B.Ysu yazanywe no gusohoza Amategeko(Matayo 5:17,18) 1.Yesu yasohoje amategeko arongera afata n`umwanya wayo a.Amategeko yari yara shizweho kugeza igihe imbuto yaziye(Abagalatiya 3:19) b.Yesu imbuto yaje asimbura amategeko 2.Yesu amaze kumena amaraso ye, ibitambo by`inyamaswa nti byongeye kugira umumaro 3.Nta mpamvu yo kwongera gutwikira ibyamaze gukurwaho C.Isezerano rya Abrahamu riracafite agaciro 1.Isezerano Imana yasezeranye na Abrahamu ni iry`iteka 2.Izerano ntiribasha guseswa mugihe ricubahirizwa 3.Abakolosayi 2:14 a.Yesu yahanaguye urwandiko rw`imihango rwaturegaga b.Isezerano rya Abrahamu ntabwo riturega, ariko amategeko yo araturega c.Yavanyeho amategeko maze ayabamba ku musaraba d.Ntabwotukiri munsi y`umuvumo w`amategeko D.Isezerano rya Abrahamu rizasohora Yesu agarutse ubwakabiri 1.Yesu n`agaruka Abrahamu azagarurirwa isi yose nkuko yabisezeranijwe Itangiriro 15. 2.Ubu nibwo amasezerano y`iri sezerano azaba asohoye 3.Iri sezerano rizaba risohoye. 4.Tuzaba ku ngoma y`imyaka igihumbi hamwe n`Umwami Yesu Kristo. 5.Isezerano rya Abrahamu rizatsimburwa kubera ko rizaba ritakiri ngombwa IX.ISEZERANO RISHYA NARYO NI ISEZERANO RY`AMARASO. A.Isezerano rya kera ryashizweho ikimenyetso c`amaraso y`umuntu, Abrahamu (mw`ikebwa) B.Isezerano rishya ryashizwe ikimenyetso c`amaraso y`Imana,Yesu Krisitu(ku musaraba) C.Kumena amaraso nico gice ca ngombwa mu isezerano ry`amaraso 1.Isezerano rishya ni ryiza kurushaho kuko rya komejwe n`amaraso Umwana w`Imana 2.Amaraso ya Yesu nico kiguzi gusa gihagije gukuraho umwenda w`icaha c`umuntu D.Intabwe umunani zo mu isezerano ry`amaraso:Yesu yasohoje izo ntambwe zose.

Page 24: ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA · PDF file3 urutonde rwa amasomo. amahame ya bibiliya i. amahame ni iki? ii.kubera iki aringombwa ko twiga amahame ya bibiliya ? iii. ibyanditswe

24

1.Yesu ya kaburanyije imyenda(imyambaro)ni icaha(Isaya 64:6;Abaroma 3:23) a.Yesu yambaye ubushwambagara bwacu bwo gukiranirwa atwambika imyenda yo gukiranuka kwe(2 Abakorinto 5:21) b.Ubushwambagara,icaha-imyambaro yanduye yaramesuwe. 2.Twahawe intwaro z`Imana(Abefeso 6:13-17). a.Dufite intwaro z`Imana nki ishema ry`isezerano ryacu. b.Tugomba kuzambara,ariko kandi tukazikoresha. 3.Yesu yamenye amaraso kugira ngo akomeze(guha agaciro)isezerano. a.Kumena amaraso iteka ni ngombwa iyo hakorwa isezerano ry`amaraso. b.Umwenda ukingiriza ahera watabutsemo kabiri ubwo Yesu yapfaga,bivuga ko nta rubibi rukiri hagati y`umuntu n`Imana(Matayo 27:51). c.Amaraso ya Yesu yagaruye ubusabane bwacu n`Imana. d.Umuvumo w`umuntu wavanyweho burundu. e.Yesu yabaye umwana w`Intama wa pasaka watambwe bwa nyuma (1 Abakorinto 5:7). 4.Umugishya n`Umuvumo. a.Yesu yahindutse umuvumo kugirango twe tugire umugisha (Abagalatiya 3:13). b.Yesu yikoreye indwara zose n`imibabaro yose kugira ngo aturuhure(Isaya 53) c.Yitandukanyije n`Imana ngo abone uko aduhuza nayo. d.Yageze ikuzumu kugirango atugeze mw`ijuru. 5.Gusangira(Guhuza) amazina. a.Mu isezerano ry`amaraso abanywanaga bombi bagiraga uburenganzira bwo guhuza amazina. b.Izina rya Yesu niryo zina ryacu ry`isezerano. c.Dufite uburenganzira bwo gokoresha izina rya Yesu ngo tubone ibisubizo by`ibyifuzo n`ibibazo byacu. 6.Kubaka urwibutso. a.Yesu yaduhaye urwibutso,Igaburo ryera,ngo tujye tumwibuka. b.Buri uko dusangiye igaburo ryera,tuba twibuka urupfu rwe no kuzuka kwe(1 Abakorinto 11:25,26) 7.Gucamo ibice inyamaswa. a.Intambwe yonyine itarakozwe na Yesu.

Page 25: ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA · PDF file3 urutonde rwa amasomo. amahame ya bibiliya i. amahame ni iki? ii.kubera iki aringombwa ko twiga amahame ya bibiliya ? iii. ibyanditswe

25

b.Amaraso ye yari ahagije.Amaraso y`inyamaswa ntakiri ngombwa. 8.Ifunguro ry`Isezerano. a.Ifunguro(Igaburo) ryera niryo gaburo ry`isezerano. b.Rigizwe n`umugati hamwe n`amaraso(ifunguro gakondo mu isezerano). c.Yesu yakoze byinshi by`agaciro. d. Mu muco w`aba Yuda imnsi ya pasaka babaga bafite ku meza, ibiseke bitatu byuzuye imigati. 1.Yesu yenze umugati avanye mugiseke kimwe cari hagati y`ibindi,maze ara wumanyagura. 2.Aba Yuda bavugaga ko umugati uhagarariye(werekana)Abrahamu,Isaka,na Yakobo(uwo niwo yamanyaguye). 3.Umugati usobanura Data,Umwana,n`Umwuka. 4.Yesu yamanyaguye umugati wo mugiseke co hagati bisobanura Umubiri w`Umwana. e.Umuco wa kera w`abayuda, bagiraga ibikombe bine ku meza, mugihe ca pasaka:Bitatu byuzuye ikindi kimwe cabaga kirimo ubusa kandi cabaga cubitse. 1.Ibikombe byuzuye byerekanaga Abrahamu,Isaka na Yakobo.Naho igikombe kirimo ubusa cari ica Masiya. 2.Yesu yenze igikombe ca Masiya,acuzuza divayi arayinywa(Mariko 14:36) 3.Muri uyu muhango yabaga avuga ngo ―Ndi Masiya‖. 4.Ibi byasobanukiye abigishwa be. 9.Intambwe yindi mu isezerano ry`amaraso,kwari ugusiritanaho amaraso mu ndasago kugeza bagize inkovu. a.Gukebwa kwaranze abanyesirayeli ko ari abantu bari mu isezerano. b.Muri ikigihe Umwuka Wera niwe kimenyetso `isezerano ryacu(2 Abakorinto 1:22, Abefeso1:13,4:30). E.Dufitanye isezerano n`Imana rifite ikimenyetso c`amaraso ya Yesu. 1.Ubwo Yesu yatakaga ati‖Birarangiye‖ijambo ya koresheje ni ―tetelesti” Iki cari icivugo c`umugaba w`ingabo w`umuroma ubwo yabaga ahagaze mu mpinga y`umusozi,ubwo yabonaga ingabo ze zitsinda urugamba,kugirango amenyeshe ingabo ze ko urugamba rugiye kurangira. 2.Abasirikare benshi baba Roma bari iruhande rw`umusaraba,umwe muri abo basirikare yaravuze ati ―Ni ukuri yari umwana w`Imana koko‖.Kuko ntabwo umuntu usanzwe murupfu rwe yari gushobora kwivuga icivugo c`umugaba w`ingabo `Abaroma yi rata ibutsinzi.N`izo mpamvu yagize ati ―Ni koko yari Umwana w`Imana‖(Matayo 27:54). 3.Yesu yatsinze urugamba.

Page 26: ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA · PDF file3 urutonde rwa amasomo. amahame ya bibiliya i. amahame ni iki? ii.kubera iki aringombwa ko twiga amahame ya bibiliya ? iii. ibyanditswe

26

a.Icarigisigaye gusa ni ukumara iminsi itatu mumva(mu gituro) b.Yarazi ko yamaze gutsinda urugamba c. Yagombaga kuririmba intsinzi kuko yari amaze gusoza neza inshingano ze(umurimo we) d.Yesu yari yamaze kwigarurira umuntu.

IMITERERE Y`IMANA I.ISOKO YO GUHISHURIRWA A.Nti mubasha gukora ubushakashatsi ngo mu menye Imana?(Yobu 11:7) B.Uburyo ki Imana yihishuye(y`Iyerekanye) 1.Ihishurwa rusangi-mu byaremwe hamwe n`amateka(Zaburi 19:1-6, Abaroma 1:18-20) 2.Ihishurirwa ryihariye(ridasanzwe)-binyuze muri Yesu no muri bibiliya(Luka 24:27,44,45;Yohana 1:18, 5:39, 14:9) III. IMITERERE Y`IMANA(ibitari ibyo mubitekezo) A.OMNCIENT(IZI BYOSE):Uku ni ukuri kw`imiterere y`Imana ko izi byose,ibiriho,ibyashize hamwe n`ibizaza. 1.Imana iriyizi kandi izi neza ibintu byose uhereye kera kose, byaba biriho cangwa bitarabaho 2.Nibo bonyine (Imana Data,Umwana n`Umwuka Wera)nibo gusa baziranyi (Matayo 11:27, 1 Abakorinto 2:11) 3.Imana izi ibintu byose biriho hamwe n`ibiremwa byose byose bitagira ubugingo(Zaburi 147:4,izi abantu hamwe n`imirimo yabo(Zaburi 33:13-15)izi ibitekerezo byo mumitima y`abantu(Zaburi 139:1-4)izi n`ibyo abantu bakenye byosehamwe n`imitwaro yabo yose(Kuva 3:7,Matayo 6:8) 4.Imana izi byose bibaho (1 Samweli 23:11,Matayo 11:23) 5.Imana izi ibizabaho,Kubimenya si co kibitera kubaho,Ibizaba ntibibeshwaho n`uko ibizi,ahubwo ni uko yo iba ibireba kandi ko iba izi ko bizabaho. Ibizaba. 6.Imana imenyera byose rimwe: Irebera ibintu byose rimwe uko bingana buri cose,ntabwo ari mubyiciri(ibice) B.Ibera hose icarimwe:Uku ni ukuri kw`imiterere y`Imana y`uko yuzuye isi kandi ko iri hose mu mwanya umwe. 1. Ubumana bwose ntabwo ari agace kayo ahubwo ni Imana yose abera hose icarimwe. 2.Ntabwo ari abapanteism bigisha ko Imana ibintu byose ari bimwe mubigize Imana, ngo n`intebe wicayeho nayo ngo ni agace ki Imana cangwa ngo ikaramu yo kwandikisha,ariko ukuri ni uko Imana iri hose ariko kandi ko itandukanye n`ibyo yaremye. 3.N`ubwo Imana iba hose igira uburyo bunyuranye igenda yigaragazamo 4.Kumenya ibyo bira humuriza kandi bigatinyisha bamwe.

Page 27: ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA · PDF file3 urutonde rwa amasomo. amahame ya bibiliya i. amahame ni iki? ii.kubera iki aringombwa ko twiga amahame ya bibiliya ? iii. ibyanditswe

27

Ku bizera ni umufasha utabura guseruka mu makuba no mumagorwa(Gutegeka 4:7, Zaburi 46:1,Matayo 28:20) Ku banyabyaha bo bisobanuye ko ibyo bakora byose ntabwo bashobora kwihisha Imana (Zaburi 139:7-12) C.Ishobora byose :Ubu buryo bw`imyifatire yayo bwerekana ko Imana ishobora gukora ibyo ishaka byose. 1.Ubushake bw`Imana bungana n`uko iteye.Ntabwo ishobora gukora ibinyuranye n`imiterere yayo a.Imana ntishobora kubeshya(Tito 1:2) b.Imana ntishobora kwivuguruza (2 Timoteyo 2:13) c.Imana ntishobora kunezezwa n`ikibi d.Imana ntishobora gukora amakosa e.Imana ntishobora gukora iby`ubuswa,cangwa gukora ibinyuranye n`uko iteye,ntabwo ishobora kuvuga ngo mpande enye ni uruziga,cangwa ngo kabiri guteranya na kabiri ni esheshatu,ntishobora kwita ikosa ko ari ukuri. 2.Imana ntigengwa n`imbaraga zayo;kuba ari ishobora byose nti bisabye ko ibanza gukoresha imbaraga.Ifite imbaraga kubushobozi bwayo,iyo bitaba bityo ntabwa yari kuba ibohotse.Ishobora gukora ibyo ishaka,ntishobora kwifuza kugira ico ikora. 3.Gushobora byose bikubiyemo ubushobozi bwo kwifata(kwibuza).Imana yashoboye kwifata kuburyo yahaye ibyo yaremye umudendezo wo kwihitiramo.Nizo mpamvu itashoboye gukumira icaha kuza ku isi ikoresheje imbaragazayo,kandi nkuko idashobora gukiza abantu kumbaraga 4.Imana ifite imbaraga zihagije kandi zihoraho. a.Imbaraga zihagije:Imana ikora itagize ikindi yifashishije,urugero iyo ikora ibitangaza, hamwe no mw`irema ubwo yarema ―ibigaragara ibikuye mu bitagaragara‖ b.Imbaraga zihoraho:Iyo Imana ikora imirimo yayo iyinyujije mubindi bintu,urugero kubiba no gusarura. 5.‖Ibyanditswe byera hamwe n`ingero. a.‖Ese hari ikidashobokera Imana?(Itangiriro 18:14‖) b.‖Nzi ko ushobora byose kandi ko ntawe ushobora kwitanga umugambi wawe‖(Yobu 42:2) c.‖Imana ikora ibyo yishakiye haba ari mu ijuru,mu isi,mu nyanja n`ikuzimu (Zaburi 135:6) d.Ikora uko yishakiye mu ngabo zo mw`ijuru.Kandi ko ntawe ushobora kwivuvunura mu kiganza cayo,cangwa kuyibwira ngo urakora iki?(Danyeli 4:35) 6.Isoko y`ihumure ni ibyiringiro bikomeye kubizera. Kubanyabyaha bo iracaha kandi iteye ubwoba (1 Petero 4 :17, Ibyahishuwe 6 :15-16) 7.Ndetse n`abadayimoni bahinda umushyitsi (Yakobo 2 :19)Umunsi umwe abakomeye bazashaka aho bamuhungira(Ibyahishuwe 6 :15)amavi yose aza pfukama mu izina rya Yesu(Abafilipi 2 :10) D.Kudahinduka : Ukuri y`uko Imana idahinduka kandi idahindurwa

Page 28: ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA · PDF file3 urutonde rwa amasomo. amahame ya bibiliya i. amahame ni iki? ii.kubera iki aringombwa ko twiga amahame ya bibiliya ? iii. ibyanditswe

28

1. ‗Ndi Uwiteka,si mpinduka ‗(Malaki 3 :6, Zaburi 33 :11 Yakobo 1 :17) 2.Abantu bashobora guhinduka bagana mubyiza cangwa mu bibi,ariko Imana yo ntishobora guhinduka ngo ibe nziza cangwa ngo ibe mbi kubera ko ari yera. 3.None se kubyanditswe nka : Itangiriro 6 :6, Kuva 32 :14, Yona 3 :10 aho bigira biti : « Imana iricuza » a.Imana ntabwo ihinduka bitewe n`imiterere yayo(Zaburi 102 :26,27)cangwa Umugambi wayo (Zaburi 33 :11) b.Kugira ngo ibe inyakuri ku miterere yayo no ku mugambi wayo w`uko idahinduka,Imana ihindura imikoranire yayo n`abantu kubwo guhindura ibihe(urugero i Ninawi). 4.Yesu Kristo uko yarari ejo niko ari n`uyu munsi kugeza iteka ryose(Abaheburayo 13 :8). III.IMYIFATIRE Y`IMANA (YO MUMUTIMA) A.Kwera:iyi ni imyifatire y`ukuri kw`Imana ikomeresheje imitima y`ibiremwa byayo. 1.Byerekana ko Imana yitegeye(Y`itandukanyije)n`ibyo yaremye.

2.Kuba ifite umuco w`ubuziranenge bw`iteka.Ibitekerezo bibi n`icaha nti bishobora kuyegera.Urugero,kugira ubuzima buzira umuze,biraruta kutarwara. Niko no kwera kuruta kwitandukanya n`icaha,nibwo buryo bw`ukuri bwo kubaho(Abalewi 11:44, 1 Petero1:15).

3.Imana iravuga it, ―nti wegere hano kwetura inkweto ku birenge byawe,kuko aho uhagaze ari ahera‖(Kuva 3:5).

4.Bitewe no kwera kwayo,Imana ntishobora guhuza n`icaha.

5.Imyifatire y‘umuntu ku ihishurirwa ryo kwera kw‘Imana ni ukwisanga ko adakwiye hamwe no kwimenya ko ari umunyabyaha(Yesaya 6:5).

6.Kwera ni umuco w`Imana, uwo yashakaga ko umenyekana mu isezerano rya kera mu buryo bw`umwihariko. a.Irijambo Kwera,rivugwa incuro 830 mu isezerano rya kera. b.Kwera kwavuzweho kenshi mu ihema no mu rusengero,Ahera n`Ahera cane. c.Kwera Kwasubiwemo kenshi mu mihango y`amategeko,ibitambo,ubutambyi,iminsi mikuru,n`amategeko ku bahumanye(Abalewi 1-5,23). d.Kwera kwahishuriwe mu mategeko y`umutima nama w`umuntu hamwe na Yesu Krisitu‖Uwera akaba n`Umukiranutsi(Ibyakozwe 3:14)

7.Kwera kw`Imana kwigisha: a.Hari urubibi hagati y`Imana n`umunyabyaha(Isaya 59:1,2) b.Umuntu ku giti ce ntiya kwigeza ku gukiranuka guhagije kumwegereza Imana. c.Hatabayeho impongano nta wakira urubanza.

Page 29: ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA · PDF file3 urutonde rwa amasomo. amahame ya bibiliya i. amahame ni iki? ii.kubera iki aringombwa ko twiga amahame ya bibiliya ? iii. ibyanditswe

29

d.Umuntu agomba kwegera Imana ahinda umushyitsi,kuko Imana yacu ari umuriro utwika ugakongora(Abaheburayo12:28-29) 8.Ibyo gukiranuka gusaba,bisohorera mu rukundo(Abaroma 5:6-10). B.Kugira neza:muri byose ni ukoigomba kuba iri, iruzuye bisobanura ko iri uko Imana igomba kuba imeze. 1.Kuberako Imana igira neza nizo mpamvu igirira neza ibyo yaremye(Zaburi145:9,15,16) 2.Kuberako Imana igira neza ikunda itabitewe nimpamvu. a.Imana ni urukundo(1Yohana4:8). b.Urukundo rwifuriza ibyiza uwo rukunze c.Imana ikunda urugero rurenze uko abantu babyumva(1Yohana48-10) d.Ibiranga urukundo(1Abakorinto13:4-8). e.Inkomoko yo guhumurizwa kwa bizera 1.Ikora byose ku bwinyungu zabizera(Abaroma8:28-39) 2.Ni data uzi ibibazo byabanabe(Matayo6:8). 3.Itanga ibyiza kubuntu ikabiheza abana bayo(Abaroma8:32;Yakobo1:17) 3.Kuko Imana igira neza;yuzuye imbabazi. a.Imbabazi ni ukugira neza kwimana igirira abari mu mibabaro. b.Imana ni umutunzi wimbabazi(Abaefeso2:4),yuzuye impuhwe ni mbabazi (Yakobo5:11)ni inyembabazi nyinshi(1Petero1:3) c.Imbabazi(impuhwe)bitera yesu. 1.Umuntu wari utewe na badayimoni wo (Luka8:26-39) 2.Akiza abanyabibembe(Mariko1:40-41) 4.Kubera ko Imana arinziza, ni inyabuntu a.Ubuntu ni ukugira neza kwimana igirira abataribabikwiye bose.ubuntu bwimana nibwo bukiza umunyabyaha bwirengagije icyaha cye b.ubuntu niyo soko yimigisha yo mumwuka yahawe abanyabyaha(Abaefeso2:8-9 c.Yesu yerekanye ubuntu ubwo bamuzaniraga umugore wafashwe asambana(Yohana8:1-11) 5.Kuko Imana ari nziza, iri hangana

Page 30: ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA · PDF file3 urutonde rwa amasomo. amahame ya bibiliya i. amahame ni iki? ii.kubera iki aringombwa ko twiga amahame ya bibiliya ? iii. ibyanditswe

30

a ―Uri Imana yuzuye impuhwe n‘ibambe,kwihangana,imbabazi n‘ukuri(Zaburi 86:15). b.Imana yihanganira abanyabyaha nubwo bakomeza kutayumvira c.Kwihangana kwimana kugamije kugeza abantu kuntabwe yokwina ntibisobanuye ko ari ukubyirengagiza(2 Petero3:3-9) C.Gukiranuka hamwe n`ubutabera 1.Gukiranuka hamwe nubutabera ni urufatiro rwintebe yubwami bwayo(Zaburi89:14;Zaburi97:2) 2.Ese abacamanza bose bo kw`isi ntibazakiranuka?(Itangiriro18:25) 3.Bizwi ko leta za shizweho n`Imana ku isi ishingiye ku mategeko aboneye hamwe n`ibihano bijyanye nayo. a.Amategeko y`Imana agaragazwa muguhabwa ingororano no muguhabwa ibihano b.Kugororera abakiranutsi(II Ingoma 6:15). c.Guhana abanyabyaha(Itangiriro 2:17,Kuva 34:7). 4.Imana ntishobora gushiraho itegeko hamwe n`ibihano ngo ireke kureba ko byubahirizwa. 5.Ubutabera busabira abanyabyaha ibihano,ariko kandi bwemera n`inshungu(Isaya 53:6,Abaroma 5:8) 6.Gukiranuka hamwe n`ubutabera bw`Imana buhishurirwa mu: a.Muguhana abanyabyaha(Ibyahishuwe 16:5-9) b.Ihorera abantu bayo(129:1-5). c.Kubabarira abizera ibyaha byabo(1 Yohana 1:9) d.Gukomereza amasezerano abana bayo(Abaheburayo 10:23) e.Kugororera abizerwa(abaheburayo 6:10). 7.Akamaro ki ibihano. a.Gushimangira gukiranuka b.Gusana abantu cangwa sosiyete. 8.Gukiranuka kw`Imana hamwe `ubutabera bwayo, bishishikariza abizera,kuko bazi ko Imana ari umucamanza utabera, rero bo basobanukiwe ko ibyiza bakora ko bitazapfha ubusa(Imigani 19:17). IV.Imvugo nyito y`Imana. ―Imana niUmwuka,ntigira iherezo,Ihoraho iteka,ntihinduka mumibereho yayo,mu bwenge,mu mbaraga,mu kwera,mu gukiranuka,mu kuri‖(Katikisimu ya Westminster). V.KAMERE(IMYIFATIRE) Y`IMANA IGARAGARIRA MU MAZINA YAYO. A.Ubusobanuro bw`izina ry`umuntu muli bibiliya. 1.Kugira ngo umenye umuntu ugomba kubanza kumenya(uko ateye) kamere ye.

Page 31: ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA · PDF file3 urutonde rwa amasomo. amahame ya bibiliya i. amahame ni iki? ii.kubera iki aringombwa ko twiga amahame ya bibiliya ? iii. ibyanditswe

31

2.Imiterere(imyifatire)y`umuntu ikubiye mu mazina ye.Guhindura amazina bivuga ko harimo guhihinduka kw`imyifatire,umuhamagaro,cangwa umulimo(Simoni yahindutse Petero Matayo 16:17-18). 3.Iyo umuntu ahaye mugenzi we izina rye aba amushiriyeho ikintu c`ubusabane,ubutegetsi,cangwa ubumwe(Adamu yita inyamaswa amazina) 4.Umuntu ashobora kwita amazina ibintu gusa ashoboye gutegeka,ibyo atunze,imigyi yigaruriye cangwa ishyanga(2 Samweli 12:28, Zaburi 49:11). 5.Izina n`umuntu ni bamwe,ntibishobora gutandukana. 6.Rero, kumenya amzina y`Imana ni ko kumenya imico (kamere)y` Imana no kugira imbaraga zayo,ubushizi bw`amanga na kubaho kwayo ubwayo. 7.Izina hamwe n`ubutware:izina rya Yesu ni bwo butware bwe yahaye abantu ngo bari koreshe ibitangaza,babwirize ubutumwa bwiza,gusenga Data(Mariko 16:17,Ibyakozwe4:7),Yesu yaduhaye ubutware ngo dukere mucimbo ce. B.Amazina y`Imana ni ibikoresho bihishura,imiterere yayo,imico yayo,imikorere yayo. 1.El, Elohim-Risobanurwa ngo Imana, kandi ngo yonyine niyo yo gupfhukamirwa(kuramywa). a.ibindi bikubiyemo: 1.Kuba inyembaraga 2.Kwagura imbago z`ubutegetsi 3.Kuba ifite imbaraga zo gukumira(kwimira,kubuza) b.Gukoresha ahantu aho ariho hose imbaraga z‘Ubumana zo kurema,hamwe n‘uko ariyo Ishobora byose. c.Riri ku bwinshi bivuga Ubutatu. d.Risobanura ko Imana ifite imbaraga ziganje ibyo yaremye no kuba ibirengeye byose. 2.Yehovah(yahweh)-Bisobanura ngo « Uwiteka » a.Izina ry`Imana ry`isezerano b.Rifite inkomoko mu inshyinga ― Kuba‖(Kuva 3:13,14). c.Risobanurwa ngo Imana ihoraho iteka,Iyahozeho kandi izahoraho. d.Iri zina rifite ibisobanuro bitakundaga kuvugwa n`abanditsi. 3.Yehovah-Rohi- Uwiteka Umwungeri wanjye a.Uwiteka agereranyijwe n`umwungri mu isezerano rya kera(Zaburi 23:1, 80:1) b.Mu isezerano rishya .Yesu Umwungri mwiza watanze ubugingo bwe kubw`intama ze(Yohana 10:11) c.Ubukene bw`Umwungeri(muntu) 1.Intama nti zishobora kwiragira zonyine ubwazo

Page 32: ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA · PDF file3 urutonde rwa amasomo. amahame ya bibiliya i. amahame ni iki? ii.kubera iki aringombwa ko twiga amahame ya bibiliya ? iii. ibyanditswe

32

2.Kuzimira-kuyoba inzira. 3.Akaga gaterwa n`inyamaswa hamwe n`abajura. 4.Niko bigenda no kubantu,bashobora kuyoba no kujya mukaga. d.Ubusabane hagati y`Umwungeri n`intama ze. 1.Ubushumba,urukundo no kumenyana a.Intama ze ajya azihamgara mu mazina yazo(Yohana 10:3)Yesu ajya aguhamagara mu izina ryawe. b.Intama ze zumva ijwi rye(Yohana 10:4) c.Yita ku ntama ze,izimiye arayishakashaka(Matayo 18:12,13) d.Nta mwungeri muntu ufite ubumenyi n`urukundo rwo kumenya kwita ku ntama ze nka Yesu(Yohana 10:14) 2.Ayobora intama ze(Zaburi 23:3,Yohana 10:4). a.Intama ubwazo nti zizi inzira,kandi n`inzira ifunganye irimo akaga. b.Ajya aziyobora ngo zitazimira,ahubwo ngo azigeze aheza. 3.Agarura intama zazimiye. a.Intama yazimiye ikava mu zindi icika integer. b.Umwungeri ashaka intama yazimiye akayigarura mu mukumbi c.Uko niko Umwungeri wacu Yesu atugirira(Zaburi 23;Isaya 53:6). 4.N`ubwo Data afite abana benshi ntibivuze ko hariho abo yirengagiza abitewe n`uko aribato ku bandi. 5.Umwuhgeri mwiza,ntajya ashaka ko udutama twe tugira ibibazo(Matayo 18:12-14) e.Umwungeri muntu yita ku ntama mu buryo budasanzwe aka zishakira ibyo zikenye byose(Isaya 43:2). 1.Azambutsa ,imigezi,inzuzi n`umuliro 2.Yita ku zirwaye,hamwe ni zakomeretse. a.Umuti bakoreshaga wari amavuta y`imyerayo. b.Unsiga amvuta mu mutwe(Zaburi 23:5). Iyo turwaye cangwa dukomeretse,Uwiteka adusiga amavuta y`Umwuka Wera akadukiza. c.Umusamariya w`imbabazi(Luka 10:30-37) hamwe no gukiza abarwayi(Yakobo 5:14)izi ni ngero ebyiri zo mu Isezerano rishya. f.Imyifatire y`umwungeri: Ahora ari maso,ntagira ubwoba,ntacika integer,arihangana,agira urukundo. 4.Yehovah Rapha-“Imana igukiza‖ (Kuva 15:22-26,Zaburi 107:20).

Page 33: ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA · PDF file3 urutonde rwa amasomo. amahame ya bibiliya i. amahame ni iki? ii.kubera iki aringombwa ko twiga amahame ya bibiliya ? iii. ibyanditswe

33

a.Nta muntu ushobora guhindura nahato amazina y`Imana aaranga imirimo yayo yo kuducungura.Ntawe ushobora kuvuga ko n`uyu munsi adakiza. b. Gukira indwara ni ubushake bw`Imana kuri buri wese. 1)Bivugwa ko kwizera gutangirira aho ubushake bw`Imana bwamaze kumenyekana. 2)Ni ubushake bwayo(akiza ababembe Mariko 1:40,41) 3)Gukira indwara biri mu isezerano,ni inyungu zo muri ryo(Gutegeka 7:15, Zaburi 103:1-3) 4.Umugambi w`Imana wahishuriwe muri Yesu Krisito. a.Matayo 4:24,9:35,10:1,12:15,14:14,34-36;Mariko 1:40-41;Luka 6:17-19;Ibyakozwe 10:38) b.Nta murwayi numwe Yesu yigeze yirukana cangwa ngo yange ku mukiza. 5.Bene Data, Ndabasabira ngo mugubwe neza muri byose,mube bataraga nkuko imitima yanyu iguwe neza(3 Yohana 2). c.Gukira indwara mu mugambi w`agakiza. 1.Soteria,ijamabory`ikigiriki risobanurwa ngo ―Agakiza‖hakubiyemo kubohorwa,gukira indwara,umutekano ubuzima bwiza,no kugubwa neza. 2.Sozo ijambo ry`ikigiriki risobanurwa ngo ―Uwakijijwe‖‖n`uwakize‖aribyo kugubwa neza(Ibyakozwe 14:9;Abaroma 10:9) 3.Gucungurwa imivumo y`amategeko (Gutegeka 28:15-62;Abagalatiya 3:13). 4.Kubwo gukubitwa kwe twarakize (Isaya 53:4;Matayo 8:17; 1 Petero 2:24). 5.Inzoka y`umuringa (Kubara 21:9). d.Inyigisho z`ibinyoma Inyigisho ko Pawulo yagiraga ihwa mu rubavu bikaba inkomyi mugukira indwara(2 Abkorinto 12:7-10). 1.Ihwa mu rubavu ni ijambo rivugiwe mu migani. 2.Ntaho bivugwa muri bibiliya ko ari indwara(Kubara 33:55;Yosuwa 23:13) 3.Ijambo ryo mu kigiriki ―Angelos‖risubiwemo incuro 188,rivuga ku Bantu ntabwo ari ibintu. 4.Pawulo avuga ihwa mu rubavu yabaga avuze intumwa ya Satani. VI.AMAZINA ARINDWI Y`IMANA HEJURU YO GUCUNGURA Aya mazina ahishura imigisha ibonekera mu gakiza. A.Jehovah Shammah-Imana iriho(Ezekiyeri 48:35) B.Jehovah Shalom-Imana niyo mahoro yacu(Abacamanza 6:24)

Page 34: ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA · PDF file3 urutonde rwa amasomo. amahame ya bibiliya i. amahame ni iki? ii.kubera iki aringombwa ko twiga amahame ya bibiliya ? iii. ibyanditswe

34

C.Jehovah Rohi-Imana ni Umwungeri wanjye(Zaburi 23:1) D.Jehovah Jireh-Imana izironkera(22:14) E.Jehovah Nissi-Uwiteka ni ibendera yacu(Kunesha)(Kuva 17:8-15) F.Jehovah Tsidkenu-Imana ni ugukiranuka kwacu(Yeremiya 23:6) G.Jehovah Rapha-Imana ikiza(Kuva 15:26) VII.ANDI MAZINA. A.El Elyon-Imana isumba byose. B.El-Olam-Imana ihoraho(Itangiriro 21:33) C.Abb-Data (Abaroma 8:15) ABAKRISITU NI IBISONGA. I.IMIREBERE NYAKURI A.Isi n`ibiyuuyemo ni iby`Imana(Zaburi 24:1) B.Turi ibsonga byahawe gucunga ubutnzi bw`Imana. C.Yesu yavuze kenshi ku bisonga. 1.Umugani w`Italanto(Matayo 25:14-30). a.Imana itanga impano hamwe ni inshingano b.Imana iragusaba gukoresha umutungo hamwe n`ubushobozi ufite mu buryo bwiza. c.Ibionga byiza byongererwa inshingano zindi,ariko Imana yambura ibisonga bibi ibyo byari bifite. d.Bikoreshe cangwa ubibure. 2.Ibisonga byiza n`ibisonga bibi(Luka 12 :35-40). a.Igisonga nti gikora ibyo cishakiye, kigomba gutanga raporo b.Igihe ni kigufi ;sobuja arihafi kugaruka 3.Igisonga gikiranirwa(luka16 :1-13). a.Tugomba kugira umurava hamwe n‘ubwitange bwo gushaka iby‘Imana nkuko abanyabyaha bashaka ibyisi b.Mukoreshe ubutunzi bw‘isi kuzanisha abantu mubwami bw‘Ijuru (v9) c.Umukiranutsi muribike niwe ubitswa byinshi

Page 35: ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA · PDF file3 urutonde rwa amasomo. amahame ya bibiliya i. amahame ni iki? ii.kubera iki aringombwa ko twiga amahame ya bibiliya ? iii. ibyanditswe

35

d.Ntawe ushobora gukorera abami babiri II. IMANA ISHAKA GUHA UMUGISHA ABAYIKORERA.Gutegeka 28 A.Ibyanditswe byo mu Isezerano rya Kera 1.Abrahamu(Itangiriro 13:2,24:35). 2.Isaka na Yakobo(Itangiriro 26:12,30:43). 3.Salomo(1 Abami 3:13). 4.Yobu(Yobu 42:12). B.Isezerano Rishya 1.Mariko 10:29;Luka 6:38;Abafilipi 4:19;3 Yohana 2; 2.Paulo yifuje Izahabu n‘Ifeza byabadi ahubwo yishakiraga ibye yibohera amahema(Ibyakozwe 20:32-35);Abafilipi 4:18-19 3. Yesu a.Yagiraga umabitsi b.Yagiraga itsinda ry‘intumwa icumi n‘ebyiri c.Yambaraga Ikanzu y‘akataraboneka(ihenze) III AKAGA KAJYANYE N’UBUTUNZI. A.Irari ry`ubutunzi rigusha antu mukaga katagira urugero(1Timoteyo 6 :9-10). B.Akaga ko kurarikira(Umubwiriza 5 :13,Luka 12 :15,Yakobo 5 :1-3). C.Gupimira agaciro k`umuntu kubyo atunze n`ugukoresha umunzani w`ibinyoma(Yobu 36 :19 ;Imigani 11 :4,13 :7, 1 Timoteyo 6 :17). D.Ubutunzi bushobora gutera ubwirasi ndetse bishobora gutuma umuntu yibagirwa Imana-iherezo ni ukurimbuka(Gutegeka 8 :11-19). E.Wa musore w`umutunzi wakundaga ubutunzi akaburutisha Imana-yari ategetswe n`amafaranga aho kuba ariwe uyategeka(Mariko 10 :17-27). F.Ikibazo si amafaranga,ikibazo ni uko twifata kuriyo.Igipimo cerekana ko umuntu ahagaze neza ni uko umuntu aba ashobora kuyarekura no kuyatanga abyishimiye(1 Timoteyo 6 :6-19). G.Amagambo asoza :Ubutunzi mu mutima w`umuntu utemera Imana ni akaga. H.Uburyo bwo gutsinda akaga gaterwa n`ubutunzi. 1.Kwerekeza umutima ku bintu by`ijuru atari ku by`isi.(Abakolosayi 3:1,2).

Page 36: ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA · PDF file3 urutonde rwa amasomo. amahame ya bibiliya i. amahame ni iki? ii.kubera iki aringombwa ko twiga amahame ya bibiliya ? iii. ibyanditswe

36

2.Kutifuza ubutunzi ahubwo kuba umugisha,Reka gutanga kukubere intego yo gushakisha ubutunzi. 3.Nk`ibisonga,ntabwo aritwe banyiri bintu Imana yatubikije-ni ukuba umuyobore unyuzwamo ntabwo ari ukuba ibigega byo guhunikamo. IV.URUFUNGUZO RWO GUTUNGA MU BURYO BWABIBILIYA. A.Icacumi-ni kimwe mu icumi c`amaronko gitangwa kubwo gufasha Itorero(Malaki 3 :10). 1.Itegeko ryo mu mategeko –ngo ibyacumi byose byo mugihugu,byaba imbuto zo mu butaka,cangwa imbuto zo kubiti,ni iby`Uwiteka,byerejwe Uwiteka(Abalewi 27 :30). 2.Bya kozwe mbere y`uko amateko atangwa. a.Abrahamu yantanze kimwe mu icumi c`ibyo yaratunze byose agiheza Melekisedeki(Itangiriro 14:18-24). b.Yakobo yasezeranyije gutangira Imana kimwe mu icumi c`ibyo yari atunze byose(Itangiriro 28:10-22). 3.Impamvu za kimwe mu icumi: a.Bitwigisha kubanza Imana imbere mu buzima(Gutegeka 14:22-23). b.Bidufasha kubohoka no kutagengwa n`ibintu bifatika;kutaba imbata z`amafaranga. c.Guteza imbere imirimo y`Itorero(Kubara 18:21). d.Ni uguheza Imana imbuto ngo izitubure kubwo kudukemurira ibibazo(Luka 6:38, 2 Abakolinto 9:10). e.Biradufasha twe nk`ibisonga gukura,bitwigisha kuba abizerwa mu micungire y`umutungo w`Imana. 4.Icacumi mu Isezerano Rishya. a.Ni ukubera izihe mpamvu Isezerano Rishya rivuga bike kubijyanye na kimwe mu icumi?cari cemewe na bose, rero ntabwo ari ukuvuguruzanya. b.Yesu Umutambyi mukuru nka Melekisedeki,niwe uhabwa kimwe mu icumi cacu,n`ubwo bias n`aho tugiha abantu(Abaheburayo 7:8). 5.Kimwe mu icumi hamwe n`Amaturo. a.Amaturo ni impano dutanga birenze kimwe mu icumi(10%)ku maronko yacu. b.Umubare w`amaturo yacu uzaterwa n`amaronko yacu,urukundo rwacu,kwizera kwacu,kwizera kwacu hamwe n`uko Umwuka atuyoborye. c.Itegeko ryo gutanga no guhabwa(2 Abakorinto 9:6). d.Amaronko yacu yose ni ay`Imana.Niyo igena ico 10% cacu kigomba gukoreshwa,mubizane munzu y`ububiko.Hanyuma ikduha uburenganzira bwo gukoresha 90% y`ibyo yaduhaye ngo twikemurire ibabazo byacu hamwe no kwamamaza ubutumwa bwiza dukoresheje amaturo yacu. e.Umugisha n`umuvumo bigirana isano n`icacumi(Malaki 3:8-12).

Page 37: ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA · PDF file3 urutonde rwa amasomo. amahame ya bibiliya i. amahame ni iki? ii.kubera iki aringombwa ko twiga amahame ya bibiliya ? iii. ibyanditswe

37

B.Kwiyegurira ubwami bw`Imana burundu. 1.Ibyo dukenye byose,(imyenda,ibiryo,ibinyobwa n`ibindi byose)biri mu masezerano y`Imana(Matayo6:24-34). a.Hariho ibisabwa kugirango irisezerano risohore. 1.Mubanze mushake ubwami bw`Imana,kubanza ubwami bw`Imana imbere hamwe no kuyinezeza,nibyo byihutirwa nibyo bya mbere byihutirwa(umurogo wa 33) 2.Kwiringira Imana ntutinye,ukagira kwizera(umurongo wa 31). b.Dusabwe kutiganyira hejuru y`ibintu bifatika(Imitungo). 1.Uba ugaragaza ko utiringiye Imana 2.Ibintu bifatika bishobora guhinduka ibigirwamana. 3.Ukugusenga ibigirwamana cangwa irari, bigera ku bakene no ku batunzi. 2. 2 Abami 4.Urugero rw`uko Imana ishobora kudukemurira ibabazo tuyihaye umwanya wa mbere hamwe no kuyiringira,(utuvuta twa wa mupfhakazi na wa mwana wa wa mushunemukazi. a.Umupfhakazi yagaragaje kwizera kwe ubwo yumviraga ijambo ry`Imana. b.Menya ko:uko yakomeje azana ibikoresho ni ko amavuta yakomeje kuza.Twibuza imigisha iyo turetse kuzana ibikoresho byacu birmo ubusa(gutegereza ibitangaza). 3.Abrahamu yagize ubutunzi bwinshi mu by`Umwuka hamwe n`ubutunzi bw`isi.Ibanga rye ni irihe? a.Yabanjye gushaka ubwami bw`Imana,ntabwo yabanjye iby`isi. 1.Yemeye gusiga ibinezaneza(ibifatika) by`iwabo i Harani ngo yumvire Imana(Itangiriro 12:1). 2.Iyo za kuba yarahanze iby`isi amaso ye,ntaba yaremeye kugenda kuko umugyi w`iwabo wari umugyi w`ubucuruzi yagombaga kuhatungira ibintu byinshi. 3.We yishakiraga ubwami bw`Imana,Umurwa utarubatswe n`intoki z`umuntu(Abaheburayo 11:8-10). b.Aburahamu yagendeye mu kwizera,ntabwo ari ku biboneka,yabeshejweho n`ijambo ry`Imana. 1.Ubwo Imana yamusabye kujya mu gihugu atigeze kumenya,yarumviye. 2.Ubwo yasabwe gutamba Isaka,yarumviye. c.Abrahamu yirinze amakimbirane abana n`abandi amahoro(Itangiriro 13:8-12). d.Abrahamu ntiyikundaga,yari n`umunyabuntu(Itngiriro 13:9). e.Abahamu yari umuntu w`umwizerwa akaba n`inyangamugayo(Itangiriro 14:13-24). 1.Yanze kunyura munzira zitarizo ngo yishakire ubutunzi mu buryo budahesheje Imana icubahiro. 2.Yirinze ikigeragezo co kwifatanya n`isi no kuba incuti y`isi hamwe n`imikorere yayo kugira ngo yishakire uko yagera ku inyungu ze bwite. f.Abrahamu yibutse itegeko ryo kubona ubutunzi hamwe no gutanga kimwe mu icumi(atanga nibura kimwe mu icumi)c`ibyo yaratunze byose(Itangiriro 14:20).

Page 38: ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA · PDF file3 urutonde rwa amasomo. amahame ya bibiliya i. amahame ni iki? ii.kubera iki aringombwa ko twiga amahame ya bibiliya ? iii. ibyanditswe

38

g.Arahamu yeguriye Imana byose, ndetse hamwe na Isaka umwana we w`ikinege(Itangiriro 22). V.GUSHYIRA MUBIKORWA AMAHAME YO GUTANGA NO GUHABWA. A.Gira kwizera mu gihe utanga. 1.Imbuto yo kwizera. 2.Atura uvuge ko Imana yaguhaye umugisha kandi ko ikomeje kuwuguhereza. 3.Gira umutima wo kubyemera no kumenya ko Imana ari nziza. B.Gira urutonde rw`ibyo wifuza ko Imana yagukorera (Habakuki 2:2). 1.Urutonde ruzagufasha kwizera hamwe no kumenya ibyo Imana yagiye igukemurira 2.Igicu co gushidikanya gishobora kurengera kwizera kwawe mugihe ufite ibyifuzo byinshi bidasobanutse mu mutima wawe. C.Sengera buri cose mu buryo busobanutse. 1.Sobanura neza ico wifuza(Luka 11:5-8). 2.Jya wibuka ibyo wasengeye, 3.Uruvange rw`amasengesho ntirushobora kubona ibisubizo. D.Ba mu bushake bw`Imana(Abefeso5:17). 1.Imana iragusaba ko uyiyegurira ugakora ibyo ikubwira mbere y`uko iguhishurira ibyo ishaka ko ukora.Nizo mpamvu ugomba kwitanga ugakora ubushake bwayo uko byaba biri kose. 2.Gerageza kumvira ijambo. E.Gira igena migambi rihanitse risaba ko Imana iribamo. 1.Niba bishobora gukoreka Imana itabirimo, bizaba ari byo kurwego ruto cane. 2.Ntugomba gushingira kubushobozi bwawe gusa,kandi ntukagerageze kwibaza uburyo Imana izabigenza . F.Tangira ushire mubikorwa igena migambi ryawe-Tangira kandi wibuke ko kwizera kutagira imirimo kuba gupfuye. G.Tanga uhe abakuyobora(Abagalatiya(6:6; 1 Abakorinto 9:7-14). H.Mera nkaho utegereje ko Yesu ashobora kuza uyu munsi(Abefeso 5:16). I. Gambirira ibyo uzatanga(1.Abakorinto 16:1,2). J.Bikira(Bitsa) mu Bantu kuko abantu aribo bambere Yesu yitayeho. K.Saba Umwuka Wera ayobore imitangire yawe.

Page 39: ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA · PDF file3 urutonde rwa amasomo. amahame ya bibiliya i. amahame ni iki? ii.kubera iki aringombwa ko twiga amahame ya bibiliya ? iii. ibyanditswe

39

L.Hamya neza ko Itorero/Umuyobozi urimo gufasha abwiriza ijambo ry`ukuri ry`Imana,mbese akoresha neza umutungo w`Imana,mbese agendera munzira nziza imbere y`Imana. M.Tangana umwete(2 Abakorinto 9:6-7) N.Tangana umutima ubikunze(2 Abakorinto 9:7). O.Tanga kubwo icubahiro c`Imana (2 Abakorinto 9:12,13). P.Amasomo yo mubyanditswe byera(Luka 10:30).

IMYUKA MIBI Icigisho hejuru ya Satani,inkomoko ye,imirimo ye hamwe n`abadayimoni. “ Umujura ntazanwa ni ikindi keretse kwiba,kwica no kurimbura”(Yohana 10:10) I.SATANI YAHOZE MU IJURU YITWA LUSUFERI(Ezekiyeli 28:1-19). A.Yajugunwe ku is(Ibyahishuwe 12:9). B. Kimwe ca gatatu c`abamalayika bajyanye nawe(Ibyahishuwe 1:4). C. Akorera mu isi nk`umwami w`isi (2 Abakorinto 4:4). D. Afite ubutware bwo mumwuka akagira n`inzego (Abefeso 6:12). II.SATANI HAMWE N`AMADAYIMONI YE BARACAKORA NA N`UYU MUNSI.

a. Barazerera hirya no hino bagenda barimbura (1 Petero 5:8). b. Bashishikariye kurega bene Data (Ibyahishuwe 12:10).

c. Ntibashobora kubyarana n`abantu. d. Ntibashobora kumenya ibitekerezo byawe.

III.YESU YATSINZE SATANI(Abakolosayi 2:15). A.Yesu yaduhaye ubutware bwose hejuru ya Satani hamwe n`imyuka mibi(Matayo28:18-20 ;Mariko 16 :15-20 ;Luka 10 :19). B. Tugomba kuyoborwa n`Umwuka Wera ngo tubashe gutsinda imyuka mibi. C. Mugomba kumenya imigambi ya Satni kugirango atababasha kubatsinda. IV.UBURYO BURINDWI UMWANZI AGABAMO IBITERO. 1.Kugusha-gusubiza abantu inyuma mubyo bahozemo kera 2 Gukandamiza abantu- kubatsikamira,kubabuza amahwemo

Page 40: ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA · PDF file3 urutonde rwa amasomo. amahame ya bibiliya i. amahame ni iki? ii.kubera iki aringombwa ko twiga amahame ya bibiliya ? iii. ibyanditswe

40

3.Kubuza abantu umudendezo-ubucakara,uburetwa 4. Kugira abantu ibisenzegeri-abarakare,kubabuza amahoro,gutuma biyahura,kubaca intege ,kubabuza ibyiringiro. 5.Kuremerera abantu-akabakoreza imitwaro ibaremereye batashobora guterura, indwara,agahinda hamwe n‘ubwoba. 6.Kwitinya-guhindura ibinyoma akabyita ukuri naho ukuri akaba ariko yita ikinyoma ,umuntu ntagire ikindi gitekerezo yagira,bene uwo muntu akwiye kubona abamutabara kugira ngo bamubohore. 7.Guhanga ku bantu-bakavugishwa n‘amadayimoni amaso yabo akareba ukundi kuntu,abameze batyo bakwiriye gutabarwa n‘abandi bantu bakababohora. V.AMAZINA YA SATANI. A.Abaddon(Apllyon)-« ngo bagiraga umwami wabo,ariwe malayika wo murwobo rutagira iherezo,izina rye mu Ruheburayo ni Abaddon,naho mu Kigiriki ni Apollyon(Ibyahishuwe 9 :11). B.Umurezi wa Bene Data “Kuko umurezi wa bene Data yajugunywe kw`isi wahoraga abarega imbere y`Imana kumanywa na ninjoro‖(Ibyahishuwe 12:10)ongera urebe Yobu 1 na 2. C.Umwanzi-―Mube maso kuko umurezi wanyu Satani azerera ameze nk`intare yivuga ashaka abo aconshomera(1 Petero 5:8). D.Malayika w`Umuco-―Kuko satani ubwe ashobora kwihindura nka malayika w`umuco‖(2 Abakorinto 11:14).

E Umukerubi wasizwe amavuta:wari wari warasizwe kugirango ube umukerubi utwikira, kandi na gushizeho kugirango ube nk‘umusozi wera w‘Imana wagendagenderaga hagati y‘amabuye yaka umuriro(Ezekiyeri 28:14) F.Belizaburi: ariko Abafarisayo babyumvise baravuga bati,uyu ntawundi umuha kwirukana abadayimani keretse Beelizebuli umutware w‘abadayimoni (Matayo 12:24). G.Beliali:Kandi Kristu ahuriye he na Beliali cyangwa uwizera ni utizera bafitanye mugabane ki?(2 Abakorinto 6:15). H.Indyadya: Ariko ndatinya yuko ya nzoka yohesheje Eva uburyarya bwayo, ko ari nako intekerezo zanyu zayobywa mukareka gutungana no kubonera imbere ya Kristo.(2Abakorinto 11:3). I.Inzoka:” cya kiyoka kinini kiracibwa nico kiyobya abari mu isi bose‖ (Ibyahishuwe 12:9) J.Ikiyoka:”hejuru haboneka ikindi kimenyetso, mbona Ikiyoka kinini, gitukura gifite imitwe irindwi n‘amahembe icumi no kumitwe yaco gifite ibisingo birindwi (ibyahishuwe 12:3, 20:2-7) K.Umwanzi:”umwanzi warubibye ni umwanzi, isarura ni imperuka y‘isi‖(Matayo 13:39) L.imana y`iyi isi : « abo Imana y‘ikigihe yahumye Imitima kugirango umuco w‘ubutumwa bwiza bwa kristu, ariwe nshusho y‘Imana butabatambikira (2 Abakorinto 4:4)

Page 41: ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA · PDF file3 urutonde rwa amasomo. amahame ya bibiliya i. amahame ni iki? ii.kubera iki aringombwa ko twiga amahame ya bibiliya ? iii. ibyanditswe

41

M.umwami : « Zari zifite umwami wazo niwe malayika w‘ikuzimu »(ibyahishuwe 9 :1)reba (Abefeso 6:12). N.Umunyabinyoma: “mukomoka kuri satani, Kandi ibyo so ararikira ni byo namwe mushaka gukora,uwo yahereye kera kose ari umwicanyi kandi ntiyahagaze muby‘ukuri kuko ukuri kutari muriwe.navuga ibinyoma aravuga ibye ubwe. Kuko ari umunyabinyoma, kandi niwe se w‘ibinyoma(Yohana 8:44). O.Lusiferi(Inyenyeri yo muruturuturu);Wa nyenyeri yo muruturuturu we mwana w‘umuseke,ko avuye mw‘ijuru ukagwa, uwaneshaga amahanga ko baguciye‖(Yesaya 8:44). P. umwicanyi :uwo yahereye kera kose ari umwicanyi,kandi ntiyahagaze muby‘ukuri.(Yohana 8:44) Q.Atwaza igitugu :Ni irya Yesu w‘inazareti uko Imana ya musutseho umwuka wera n‘imbaraga akagenda agirira abantu neza agakiza abo satani atwaza igitugu (Ibyakozwe 10:38). R.Umwami w’ikirere :umwami utegeka ikirere (Abefeso 2 :2). S.Umwami w’umwijima :Abatware b‘isi y‘umwijima (Abefeso6 :12) T.umwami w’iyisi :ubu urubanza rw‘abiy ‗isi rurasohoye,umutware w`abiyisi abaye igicibwa(Yohana 12 :31);yohana 16:11) U.Intare yivuga : mube maso kuko umurezi wanyu satani azerera nk‘intare yivuga ashaka abo acyonshomera;(1petero5:8). V.satani :Umunsi umwe abana b‘Imanabaje bashengereye Uwiteka,kandi Satani yazanye nabo(Yobu 1:6)ibyahishuwe 12:9. W.Ya nzoka:ariko ndatinya yuko yanzoka yohesheje Eva uburyarya (Abakorinto11:3),Itangiriro 3:1,3:14,Ibyahishuwe 12:9) X.Umushukanyi :umushikanyi aramwegera(Matayo 4 :3). Y.Umujura :Umujura ntazanwa n‘ikindi keretse kwiba,kwica no kurimbura,Ariko njyeweho nazanwe no kugirango zibone ubugingo ndetse ngo zibone bwinshi(Yohana 10 :10). Z.Umubi:uwumva wese ijambo ry‘ubwami ntarimenye,umubi araza agasahura ikibibwe mumutima we (Matayo 13 :19). VI.AMAZINA Y`ABADAYIMONI. A.umwuka w`ubumuga(Luka 13:11). B.umwuka w’uburagi hamwe n’ubupfamatwi(Mariko 9:25). C.imyuka mibi( bivugwa incuro 22(Matayo 12:43;Mariko 1:23;Luka 9:42) D.imyuka yo kuraguza(gushikisha)(Abalewi 20 :27,2Abami 23 :24,Isaya 8 :19) Imyuka mibi(si abantu)ahubwo ni imyuka karande kubarwayi Yigana abarwayi igataka,kugirango ibone uko ibajyana mu kuramya ibigirwamana bishobora kuba ari muburyo bufatika cangwa ari muburyo bwo mu mwuka ,ibyo ni ibinyoma.Abantu bamwe barayobye bibwira ko ushikisha(umupfumu)ashobora gushikira n’uwapfuye bagasabana.Abarozi(abapfumu)bahanzweho n’iyo myuka. E.Malayika(2 Abakorinto 11 :14) 1.Imyuka iyobya F.umwuka w’ikinyoma (1 Abami 22 :22-23, 2 Ingoma 18 :21-22).

Page 42: ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA · PDF file3 urutonde rwa amasomo. amahame ya bibiliya i. amahame ni iki? ii.kubera iki aringombwa ko twiga amahame ya bibiliya ? iii. ibyanditswe

42

G.Imyuka iyobya(1 Timoteyo 4 :1) 1.Irari 2.Ubusambanyi 3.Ubuhehesi 4.Ibitingwa(abagabo bendana) H.umwuka mubi(Mariko 9 :25,Ibyahishuwe 18 :2). I.umwuka w’ishyari(Kubara 5:14,30). 1.Uburakari 2.Urwango. 3.Gukandamiza J.umwuka w’ubwoba(2 Timoteyo 1 :7) K.Kuraguza(Ibyakozwe 16:16). VII.UBURYO BWO KWIRINDA MU NTAMBARA Z’UMWUKA. A.Mwambare intwaro zose z‘Imana(Abefeso 6:10-18). 1.Ingabo yo gukiranuka 2.Mukenyeye umukandara w‘ukuri 3.Mukwese inkweto ngo zibe integuza y`ubutumwa bwiza bw`amahoro 4.Ingofero y`agakiza 5.Ingabo yo kwizera 6.Inkota y`Umwuka ariryo jambo ry`Imana B.Musengeshe Umwuka iteka mu buryo bwose bwo gusenga ,no kwinginga kandi kubwibyo mugume rwose kuba maso musabire abera bose. KUBA ABIGISHWA. I.IRIBURIRO KU KUBA ABIGISHWA. A.Umuhamagaro wo kuba abigishwa (Luka 14:25-27).Iri jambo rifite ubundi busobanuro muri iki gihe. 1.Umwigishwa ni inde?

Page 43: ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA · PDF file3 urutonde rwa amasomo. amahame ya bibiliya i. amahame ni iki? ii.kubera iki aringombwa ko twiga amahame ya bibiliya ? iii. ibyanditswe

43

a.Uwatojwe na Yesu yarangiza akamukurikira. b.Uwa size byose agakurikira Yesu Kristo. c.Urema ubuzima ntabwo ari urupfu (reba VII,B-4). d.Umuntu w`Umwuka. 2.Itandukaniro hagati y`ivugabutumwa no kuba abigishwa. B.Umuhamagaro guhidura(gutoza)abandi((Matayo 28:19-20;2 Timoteyo 2:2.). II.INTEGO ZO GUHINDURA ABANTU KUBA ABIGISHWA. A.Intego zo kuba abigishwa ni ukugeza abantu kurugero rukwiye rwo gukora imilimo mu bwami bw`Imana. 1.Yesu yamaze imyaka itatu n`igice atoza abantu kuba abigishwa (Luka 9:62). B. Ubuzima,Imiterere(Imyifatire) y`itorero niyo ifashe umwanya wa mbere mu buzima bwa Yesu Kristo. 1.Ibarwa zo mu Byahishuwe (Ibyah 2-3)zandikiwe amatorero arindwi kubera imibereho(imyifatire)yayo yo mu mwuka. 2.Inzandiko(amabarwa)yo mu Isezerano Rishya zitanga inama,(impuguro)zihariye hejuru y`imyifatire y`abakristo. Inyishi muri izi nzandiko zirerekana ibibazo byagiye biranga amwe muri ayo matorero. 3.Hatabayeho kwita ku myifatire(ubuzima)bw`Itorero,ubwami bw`Imana ntibushobora gutera imbere. 4.Impamvu zituma ubuzima(bwa girisitu) buhagarara hakaza urupfu. a.Ubwirasi-Kwibona ko ariwowe wa ngombwa kurusha abandi,kuba nyamwigendaho,kutagonda ijosi. b.Gukunda gushimwa-gukunda kumenyekana,gukunda kuba hejuru y`abandi,gukunda kubonwa n`abantu,mu biganiro akaba ari wowe uvuga gusa. c.Impaka- umwuka wo kuba imvuzi,gukubagana,umwuka wo kutemera kwigishwa,kutaganduka,intagondwa,umwuka wo gukunda gutegeka abandi,umwuka wo kuvuga abandi nabi. d.Gushaka amakosa kubandi bantu, gukunda ibyubahiro aho kuvuga neza barya bakurusha impano hamwe no kuvugwa neza. e.Kurarikira- imirimo idatunganye,kwimenyereza abo mudahuje ibitsina,kwifuza. f.Kutizerwa-kubesha,guhisha ukuri. g.Kwikunda-gukunda impiya no kwinezeza,ubunebwe,kwibanza imbere wirengagije abandi. h.Akamenyero-gupfa mu mwuka,kutagira umutwaro w‘abarimbuka,gukamukirwa mu mwuka. III.IBYIGISHO BYA YESU HEJURU YO KUBA ABIGISHWA.

Page 44: ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA · PDF file3 urutonde rwa amasomo. amahame ya bibiliya i. amahame ni iki? ii.kubera iki aringombwa ko twiga amahame ya bibiliya ? iii. ibyanditswe

44

A.Umwigishwa agomba kumera nk`umwigisha we(Matayo 10:24-25;Luka 6:40). 1.Gukora imilimo Yesu yakoze,ariko ntubeho nkuko yabayeho waba wishyize hejuru ye(Yohana 14:12). 2.Tugomba gukurikira urugero yadusigye(1 Petero 2:21-23; 1 Yohana 2:6). B.Wiyange,Wikikorere, umusaraba wawe ukurikireYesu(Matayo 16:24-25;Mariko 8:34-35;Luka 9:23-24). C.Ni muguma mu ijambo ryanjye,muzaba abigishwa banjye(Yohana 8:31). 1.Uburyo ki ijambo rinigwa bigatuma tutera imbuto(Mariko 4:13). a.Irari ry`ubutunzi b.Amaganya y`iyisi. c.Ibyifuzo by`ibindi bintu(1.Yohana 2 :15-17). 2.Kwemerera amagambo y`Imana akaguma muri mwe,mukera imbuto,nibwo muzashobora kuba abigishwa be(Yohana 15:7-8). D.Niba udapfuye kuri kamere yawe ntushobora kwera imbuto(Yohana 12:24). IV.Uko Yesu yakundanye hamwe n`uko yagendaga- Hamwe n`Ibyo yavuze. A.Ubumwe bwe na se. 1.Mu gusenga(Mariko 1 :35 ;Luka 6 :12). 2.Kwiyiriza(Luka 4 :1-4). B.Ubuzima bwe. 1.Kurwanya no gutsinda ibigeragezo byo ku isi,umubiri na satani(Luka 4 :1-13) 2.Yarababajwe, yagize irungu hamwe no kwangwa n`abandi(Matayo 10 :25 ;Luka 9 :22,58). 3.Yihanganiye umusaraba(Abaheburayo 12:2)yabayeho ubuzima bw`umugaragu no kwitanga(Luka22:27;Abefeso5:2). C.Umutima we hamwe n`imyifatire ye(Abafilipi 2:5-8; 1 Petero 4:1,2).

INCAMAKE Y`ISEZERANO RISHYA 1.Agaciro k`Isezerano Rishya ugereranyije n`Isezerano rya Kera. A.INCAMAKE Y’ISEZERANO RISHYA. 1.Ibitabo by`Ubutumwa Bwiza bigaragaza agakiza kacu. 2.Igitabo c`Ibyakozwe n`intumwa- igitabo c`Amateka asobanura iby`agakiza hamwe n`ubwami bw`Imana. 3.Inzadiko-Inyigisho,Ibitabo bisobanura hejuru y`agakiza kacu hamwe n`ubwami bw`Imana.

Page 45: ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA · PDF file3 urutonde rwa amasomo. amahame ya bibiliya i. amahame ni iki? ii.kubera iki aringombwa ko twiga amahame ya bibiliya ? iii. ibyanditswe

45

4.Ibyahishuwe-Ubuhanuzi igitabo kivuga hejuru y`umwuzuro w`agakiza kacu. B.INCAMAKE Y’UBUTUMWA BWIZA. 1.Ubutumwa bwiza busobanuye ngo ni inkuru nziza. 2.Ibitabo by`ubutumwa bwiza (byanditswe n`abanditsi bane batandukanye)buri wese yagiye yandikira abantu bihariye hamwe n`ubutumwa bw`umwihariko. 3.Ibitabo byitwa (Sinopitike) bifite amagambo menshi asa aribyo Matayo,Mariko na Luka,ugereranyije n`ubutumwa bwiza bwanditswe na Yohana,(Matayo 58%;Mariko 93%;Luka 42% Yohana 8%). a.Ibitabo byitwa Sinopitike(Matayo,Mariko na Luka)byerekana Yesu ari umuntu hamwe n`ibyo yakoze,byuzuye ibitangaza kurusha igitabo ca Yohana. b.Yohana yerekanye Ubumana bwa Krisito,uwo ariwe. c.Ibyiswe Sinopitike bitwereka Yesu ari I Galilaya yigisha hejuru y`ubwami bw`Imana. d.Yohana yerekana Yesu ari i Yerusalemu yiyerekana nk`Imana yahindutse umuntu(incarnation) e.Muri Yohana,bisa naho Yohana arimo gutanga inkuru y`ibiganiro byose Yesu yagiranye n`abantu. 4.Inyamaswa enye ziserukiye ibitabo bine by`utumwa bwiza( Ibyahishuwe 4:7). a.Intare (Matayo)-Yesu yerekanywe ―nk`intare yo mu muryango wa Yuda‖Byandikiwe mbere na mbere Abisirayeri nkuko bigaragara mu Isezerano rya Kera (incuro 29)aho Yesu yerekanywe ko ari Umwami. b.Ikimasa(Mariko):Umuntu w`umukozi,ukorana ubwitange,Kigaragaza Yesu ko ari umukozi(imbata)Iki gitabo cerekan Imbaraga za Yesu hamwe n`ubutsinzi bwe. c.Umuntu(Luka) Umuntu w `intungane,uciye bugufi, Iki gitabu candikiwe Abagiriki.ibo bibandaga kubutungane bw`umuntu,Umwana w`Umuntu niwe wajye gusohoza ikifuzo cabo. d.Ikizu(Yohana)- Ubu butumwa bwandikiwe abantu bose,Ikizu ni kimenyetso c`icubahiro cangwa gushirwa hejuru,Byerekana Ubumana bwa Yesu,Umwana w`Imana. 1.Intare,Ikimasa,Umuntu byose biba ku butaka. 2.Ikizu kiba mukirere.byerekana ko Yesu yavuye mu Ijuru. II.UBUTUMWA BWIZA BWANDITSWE NA MATAYO. A.Insanganya matsiko (Theme). 1.Insanganya matsiko muri rusangi:Yesu niwe Mesiya,cangwa Umwami(Matayo 2:2,21:5,22:11,25:34,27:11,27:42). 2.Iki gitabo candikiwe Abanyesirayeri(Abayuda),Kuko Matayo yari azi ibyiringiro byabo,bari barahanuriwe ko Mesiya azaza,nizo mpamvu Matayo yashatse kubamenyesha ko Yesu ariwe waje gusohoza ubwo buhanuzi(ibyanditswe)bwo mu Isezerano rya Kera burebana no kuza kwa Mesiya(Itangiriro 3:15, 22:18, 49:10, Gutegeka 18:15, Isaya 2:4, 7:14, 9:6,11:1, 28:16,42;1,53 Igice cose,59:16,61:1,63:1,Yeremiya 23:5;Dan 9:25,Mika 5:2,Hagayi 2:7,Zekariya 3:8,6:12,9:9,11:12,12:10,13:7,Malaki 3:1).

Page 46: ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA · PDF file3 urutonde rwa amasomo. amahame ya bibiliya i. amahame ni iki? ii.kubera iki aringombwa ko twiga amahame ya bibiliya ? iii. ibyanditswe

46

3.Yakoresheje ibyanditswe byinshi byo mu isezerano rya kere ngo yerekane uko Mesiya yagombaga kuba ari.Urutonde rw`ibyo Yesu yakoze rurahanya ko Yesu ariwe Mesiya. 4.Isubirwamo ry`ijambo ―Ubwami‖ hamwe ni ―Ubwami bwo mu ijuru‖Muri Matayo bisubiwemo incuro 50 na 30. a.Ubu bwami Matayo yanditse ni bwo bwa bwami bwari bwarasezeranyijwe mu Isezerano rya Kera. b.Yohana Umubatiza yamamaje ubwo bwami(Matayo 3:2). c.Yesu yamamaje ubwo bwami(Matayo 4:17). d.Ubwo bwami bwa sohoreye mu Itorero. 1.Buzasohorana ubutsinzi buhebuje ubwo Yesu azaba aje ubwa kabiri. B.Umwanditsi. 1.Amateka avuga ko Matayo ariwe mwanditsi w`iki gitabo. 2.Isezerano Rishya rimuvugaho(Matayo) muri make. Yari umukoresha w`ikoro ku ngoma y`Abaroma.Yahamagawe n`Umwami Yesu ngo abe Intumwaye(Matayo 10:3;Mariko 2:14). C.Ibikubiyemo(Amagambo agize iki gitabo). 1.Kuza kwa Mesiya(Matayo 1:1,Matayo4:11). 2.Imirimo ya Mesiya(Matayo 4:12 kugeza Matayo 16:12). 3.Igitambo ca Mesiya(Matayo 24 kugeza 27). 4.Ubutsinzi bwa Mesiya(Matayo 28). III.UBUTUMWA BWIZA UKO BWANDITSWE NA MARIKO Muri za 70 Umwaka w`Umwami. A.Insanganya matsiko(Theme). 1.Yesu Umwana w`Imana. 2.Candikiwe abantu bari bazi igisirikare,Abaroma. ―Yesu yerekanywe ko ariwe watuzaniye agakiza‖Umutsinzi ukomeye. B.Umwanditsi. 1.Mariko Yari umwana wa Mariya,umugore w`i Yerusalemu, wari warakinguriye Abakristo inzu ye (Ibyakozwe 12:12). 2.Mariko uyu niwe waherekeje Paul na Barinaba mu rugendo rwabo rwa mbere rw`ivuga butumwa, ariko abasigayo agaruka i Yerusalemu. Nyuma, byaje gutera impaka hagati ya Barinaba na Pawulo ubwo Barinaba yifuje ko bongera kujyana nawe.Barinaba yifuje kwongera kugarura Mariko ni kubwizo mpamvu batandukanye na Pawulo, Barinaba yenda Mariko bajyana ahitwa Kipuro(Ibyakozwe 15:36-41).Inkuru zivuga ko Yohana Mariko yajye gukomera mu murimo w`Imana(2 Timoteyo 4:11, 1 Petero 5:13). 3.Mariko ni izina ry`Abaroma, rero biragaragara ko uyu Mariko yabyirukiye ahantu hari higanjye Abaroma ni nazo mpamvu zatumye abandikira ubu butumwa bwiza.

Page 47: ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA · PDF file3 urutonde rwa amasomo. amahame ya bibiliya i. amahame ni iki? ii.kubera iki aringombwa ko twiga amahame ya bibiliya ? iii. ibyanditswe

47

C.Ibikubiyemo(Amagambo agize iki gitabo) 1.Kuza kw`Intsinzi ikomeye. a.Izina rye hamwe n`uwa mubanjyirije. b.Ubutsinzi bwe hejuru ya Satani(Mariko 1:9-13). c.Kwamamaza bwa mbere ubwami bwe(Mariko 1:14-20) d.Imirimo ye ya mbere y`imbaraga(Mariko 1:21-2:12). 2.Amakimbirane hejuru y`Umwami ukomeye. a.Urutonde rw`abantu bavugwa mu bwami bwe- intumwa ze,abasadukayo,abanyabyaha,abarwayi,n`abakene(Mariko 2:13-3:35). b.Harimo ubusobanuro bwo kwaguka kw`ubwami bwe (Mariko 4:1-34), atsinda kamere,abadayimoni,indwara,hamwe n`urupfu(Mariko 4:35-5:43). c.Arwanywa n`abantu(Mariko 6:1-6),Herode(6:14-29),Abanditsi n`abafarisayo(Mariko 7:1-23,8:10-12). 3.Uwanesheje ashaka uburenganzira bwe mu bwami bw`imbaraga a. Yigisha abigishwa be uburyo bwo gutsinda mu bwami bwe,binyuze mu mibabaro no murupfu(Mariko 8:31-38,10:28-45). b.Ashaka uburenganzira bwe bwo kuba Umwami muri Yerusalemu,ubwo yinjiranaga ubutsinzi mu mugyi w`i Yerusalemu(Mariko 11:1-11),Ubwo yezaga Urusegero (Mariko 11:15-19),Ubwo yatsindaga abayobozi bibazaga hejuru y`ubutware bwe (Mariko 11:27-12:44),hamwe n`ubuhanuzi bwo kugaruka kwe ubwakabiri ari mu bwiza(Mariko 1:1-37). 4.Imyiteguro yo kwimika ingoma ye. a.Kwitegura gupfha(Mariko 14:1-72). b.Yitanga ngo apfhe(15:1-47) 5.Yigarurira ubwami(mu mwuka) a.Gutsinda urupfu(Mariko 16:1-14). b.Yohereza abigishwa be kwamamaza intsinzi ye(Mariko 16:15-20). IV.UBUTUMWA BWIZA UKO BWANDITSWE NA LUKA muriza 62 umwaka w`Umwami. A.Insanganya matsiko(Theme) 1.Yesu Umwana w`Umuntu,Umucunguzi. 2.Ubu butumwa bwandikiwe Abagiriki,bakundaga kwibanda ku bitekerezo,ubwenge,no kumubri(ibifatika)igitekerezo cabo cari umuntu utunganye(wuzuye).Luka amaze kubona ubwenge bwabo(Abagiriki) budashora gucungura umwana w`umuntu,abona ko ibyiringiro by`agakiza kabo gusa

Page 48: ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA · PDF file3 urutonde rwa amasomo. amahame ya bibiliya i. amahame ni iki? ii.kubera iki aringombwa ko twiga amahame ya bibiliya ? iii. ibyanditswe

48

byar`uko haza umuntu wuzuye Ubumana kugira ngo akemure ikibazo cabo,Luka yerekana Yesu ko ariwe muntu wuzuye Ubumana,woherejwe ngo abere abantu Umucunguzi. B.Umwanditsi 1.Luka yagendanye n`intumwa Pawulo(Abakolosayi(4:14; 2 Timoteyo 4:11; Filimoni 24). 2.Bivugwa ko Luka yari Umugiriki, kandi ko kuba yari Umuvuzi(Dogiteri) biragaragara ko yari yara minuje. 3.Imyandikire ya Luka igaragaza ka yari umuhanga uzi gutekereza neza kandi ko yandikiye abantu babahanga Abagiriki. Imyandikire ye ni iyubwenge. Mu ubutumwa bwe, yavuze cyane ku magambo Yesu yavuze naho Mariko we yerekanye cane imirimo Yesu yakoze . yirinze kuvuga hejuru y‘imihango y‘Abayuda hamwe n‘ubuhanuzi bwo mu isezerano rya kera.

C.Ibikubiye muri iki gitabo. 1). Iriburiro ( Luka1:1-4) 2). Kuza ku umuntu wuzuye ubumana (Luka 1:5-4:13) 3). Itangiriro ry‘imirimo ye cane cane I Galilaya (Luka 4:14-9:50). 4). Urugendo rw‘I Yerusalemu (Luka 9:51-19:28) 5). Iminsi ye yanyuma hamwe no kubambwa kwe (Luka 19:29-23:55). 6). Kuzuka kwe no kujya mu Ijuru (Luka 24:1-53) UBUTUMWA BWIZA UKO BWANDITSWE NA YOHANA. A. Insanganya matsiko (Theme). 1. Yesu ni kristu, Umwana w‘Imana ihoraho. 2. Bivugwa ko igitabo cya Yohana kandi itorero ryari ryaramaze kwandikirwa ibibitabo bindi.

3. Iki gitabo cyanditswe hashize imyaka myinshi ibi bitabo bindi byaramaze kwandikwa.Ibi bitabo

bindi byanditswe muburyo bw‘ivuga butumwa kubadakijijwe.

B. Umwanditsi. 1. Iki gitabo cyanditswe na Yohana, mu izindi ntumwa zose Yohana niwe wari incuti ya bugufi

y‘Umwami Yesu. Yari mu itsinda ryihariye ryarimo we na Petero na Yakobo. 2. Yohana niwe wari wegamiye mugituza cya Yesu muri rya joro rya pasika. Niwe kandi wakurikiye

Yesu murukiko ubwo intumwa zindi zahungaga (Yohana 18:15) Niwe wenyine gusa wo muntumwa za Yesu wabaye iruhande rwa Yesu ubwo yari ku musaraba ngo yumve amagambo ye yanyuma (Yohana 19:25-27). 3. Ubusabane bwe n‘umwami Yesu, hamwe ni igihe yari amaze akora umurimo wo kuba intumwa

hamwe n‘ubushumba nibyo byatumye ashobora kwandika ubutumwa bwiza bwuzuye inyigisho nzima z‘umwuka hejuru yo kubaho kwa Kristu.

Page 49: ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA · PDF file3 urutonde rwa amasomo. amahame ya bibiliya i. amahame ni iki? ii.kubera iki aringombwa ko twiga amahame ya bibiliya ? iii. ibyanditswe

49

C.Ibikubiye muri iki gitabo. 1. Iriburiro-Amagambo abanza (Yohana 1 :1-18). 2. Akorera ku mugaragaro (Yohana1:19-12:50) Yohana yanditse bimwe mu bitangaza yakoze ngo abazasoma bose bizere ko Yesu ari Umwana w‘Imana. 3. Imirimo Yesu yakoreye abigishwa be (13:1-17:26). 4. Imibabaro hamwe no kuzuka kwa Yesu (Yohana 18:1-20:30). 5. Amagambo asoza (yohana 21:24-25). D.IBIHAMYA KO YESU ARI UMWANA W’IMANA. 1. Guhindura amazi kuba divayi byerekana ko Yesu ari umutware ukwiye. 2. Gukiza umuhungu w‘ umutware byerekana ko Yesu ari umutware w‘intera(agera hose). 3. Gukiza umurwayi ku kidendezi cy‘ibetesayida byerekana ko Yesu ari umutware w‘ibihe (uyu yari amaze imyaka 38 arwaye). 4. Guhaza abantu 5.000 byerekana ko Yesu ari umutware (Umwami) wa byinshi. 5. Kugendera hejuru y‘amazi byerekana ko Yesu ari umutware (Umwami)wa byose. 6. Gukiza impumyi, byerekana ko yesu ari umutware (Umwami) hejuru y‘ubuhanga. 7. Kuzura Lazaro, byerekana ko Yesu ari Umwami hejuru y‘urupfu. 8. Ibindi bihamya ko Yesu ari Imana. a.Yohana 1:1-5, 14-18. b. Yohana 15:18-24. c. Yohana 8:12. d. Yohana 10:33-38, 11:4. e. Yohana 11:25-27. f. Yohana 14:1-11. g. Yohana 20:26-31. h. Yohana 12:48-50. GUKIRA INDWARA BIVA KU MANA.

Mbese ni ubushake bw‘Imana ko bose bakira indwara? Mbese nanjye mbarimo? I. ADAMU NA EVA MU NGOBYI YA EDENI.

a. Nta cyaha n‘ indwara byabaga ku Isi mbere yo gucumura (kugwa) b. Ibi bitwereka ubushake bw‘Imana mu iremwa ry‘umuntu. c. Gucumura ku umuntu niko kwazanye icyaha ni indwara ku Isi. d. Nyamara yazanywe no gukiza indwara.

II. UMUCO W’IMANA MU ISEZERANO RYA KERA A.Zaburi 145:1-21

1. Inyabuntu-bisobanura ko yiteguye kubabarira (kugira ubuntu) (v8)

Page 50: ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA · PDF file3 urutonde rwa amasomo. amahame ya bibiliya i. amahame ni iki? ii.kubera iki aringombwa ko twiga amahame ya bibiliya ? iii. ibyanditswe

50

2. Imana ni nziza ku Bantu bose (v 9b) imirimo y‘intoki zayo. 3. Imbabazi zayo zihoraho ku Bantu bose (v9b) imirimo y‘intoki zayo.

a. Turi abo yaremye (Abefeso 2:10) b. Isi nayo ni umurimo w‘intoki zayo.

B. Ni Imana ikiza indwara (kuva 15 :26)

1. Ntanahamwe muri bibiriya havugwa ko ndi « Imana yo kukurimbura » 2. Mu isezerano rya kera, ibi byose bibi byatewe no kutumvira kwa muntu. a. Byari uburenganzira bwabo guhitamo kutumvira Imana (Gutegeka 28:58). b. Imana yemeye ko ibyo byose ko biba ntabwo ariyo yabiteye. 3. Mbese Imana niyo iteza abantu indwara? a. Yesu yaravuze, ngo umwanzi azanwa no kwiba, kwica no kurimbura(Yohana 10:10). b.Yemereye abantu kwicana,kwiba n‘ibindi ariko siyo ibibatuma kubikora. c. Umubare w‘iminsi yawe nzawusohoza udakenyutse (Kuva 23:25-26).

d.Kugirango yiyerekane ko ari umunyembaraga anyuze mu bafite Imitima imenetse(2 Ingoma 6:9)

e. Nuko ntakibi kizakubaho (Zaburi91:10, 16) f. Niwe ukiza indwara zawe zose Zaburi 103:2-3.umva ijambo g.Yohereza ijambo rye rikabakiza indwara zabo, akabakiza kwinjira mu imva zabo (Zaburi 107:20) ubu ni ubuhanuzi buvuga Yesu (jambo).

I.INDWARA ZIZANWA NANDE.

A.Satani yateje Yobu ibishute (Yobu 2:7)

B. Satani yari yarabohesheje uyu mugore umwuka w‘ubumuga (Luka13:16). 1. Yari umukobwa wo mu isezerano rya Abrahamu.

2. Satani yari yaramuboshe Yesu aramuboha.

C. Muhe satani umubiri we,umubiri we urimbuke,(1Abakorinto

5:5). D.Yesu yakijije abari batajwe igitugu na satani(Ibyakozwe 10:38). 1. Indwara ni uburetwa bwa Satani. 2.Buri mpano nziza yose iva kumana(Yakobo 1:17) Gukira indwara ni impano nziza.

3.Abo Imana ikunda irabacaha (Abaheburayo 12 :6)

Page 51: ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA · PDF file3 urutonde rwa amasomo. amahame ya bibiliya i. amahame ni iki? ii.kubera iki aringombwa ko twiga amahame ya bibiliya ? iii. ibyanditswe

51

a.)Mbese indwara yaba ari igihano? b.) Iki cyanditswe ntabwo kivuga hejuru y‘indwara. c.)Guhana bisobanura gukosora umwana, kumutoza uburere,kumwigisha. d.) Abakristo bato mugakiza,bagomba guhanwa,(kwigishwa) n‘Uwiteka,kuko aba arimo abigisha anabakomeza ntushobora kwigisha umwana wawe binyuze mundwara.

E.)Satani ni umunyabinyoma (Ibyahishuwe 20:3,10) 1. Kuyobya : ni ugutuma umuntu yizera ibinyoma. a.) Satani , azageragaza kukuyobya,akubwira ko atari we waguteje indwara ahubwo ko ari Imana yaziguteje. 2. Satani azakuyobya akubwire ko utagomba kumurwanya. VI.YESU KRISTU NI UMUKIZA

A.Yesu niwe nshusho igaragara mu Isezerano rya Kera. 1.Kristu pasika yacu (1Abakorinto 5 :7 ). a.)Pasika mu Isezerano rya Kera ni umugani w‘igitambo cya Kristu b.)Yesu ni igitambo cyacyu (Yohana 10 :11). 2.)Bwari ubuhanuzi (kuva 11 :1-12 :51). a.)Urupfu ni igihano cy‘icyaha(kuva 11 :5). b.)Intama ya pasika : yabaye incungu (kuva 12 :3). 1.Yesu ni we mwana w‘intama w‘Imana(Yohana 1 :29) 2. Niwe mpongano y‘ibyaha byacu (Abagalatiya1:4). 3. Yesu yara twitangiye (Tito 2 :14) 4. Igihe gikwiye kigeze kristo yapfiriye abanyabyaha abaroma 5 :6) c.)Kwambuka inyanja itukura ni umugani wo kuvuja ubwa kabiri. 1. Kanani ni umugani w‘igihugu cyacu cy‘isezerano a.) Tugomba guharanira gukomeza ibyo twahawe.

2.Imana yarigaragaje ubwo yabaturaga ubwoko bw‘Abisirayeri. a).Yesu we yigaragaje ubwo yazaga kutubatura ububata bw‘ibyaha (Yohana 3 :5) b).Yesu yazanywe no kumaraho imirimo yose y‘umwanzi (1 Yohan 3:8)

Page 52: ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA · PDF file3 urutonde rwa amasomo. amahame ya bibiliya i. amahame ni iki? ii.kubera iki aringombwa ko twiga amahame ya bibiliya ? iii. ibyanditswe

52

c).Itangiriro rishya(Kuva 12:2) (1)Gutoranya umwana w’intama (Kuva 12:5). a.)Idafite inenge cyangwa ubumuga. 1.Yesu ntiyagiraga icyaha muriwe(2 Abakorinto 5:21). 2. Ntiyagiraga inenge cyangwa umugayo (1 Petero 1 :19) 3. Ntagicumuro cyari muriwe (Yohana 19 :6) 4.Yageragejwe muri byose nyamara nta cyaha yigeze akora (Abaheburayo 4 :15). b.) Wibuke intama ‗ntabwo ari kubwinshi,Imana yari yateguye intama imwe ariyo Yesu kristu. (2). Benze umwana w’intama (Kuva 12:8-11). a.) Kubwo integenke z‘umubiri. b.)Imana yarimo ibategurira urugendo rurerure. c.) Nta munyantege nke wari muribo(Zaburi105:37). d.) Yesu yatugenje atyo (1 Abakorinto 11:23-34).

1.Pawulo yagize ihishurirwa iryo yahishuriwe na Yesu (1 Abakorinto 11 :23). 2. Kwita k‘umubiri w‘Umwami (1 Abakorinto 11 :30). a.)‘Intege nke‘ kutagira imbaraga,ubumuga ubunebwe,uburwayi bwo ku umubiri. b.)‘Kurwaragura‘:umuntu wacitse intege kubera impamvu z‘indwara. c.) ‗Gusinzira‘: gupfa,kwitaba Imana. d.)Impamvu ikomeye itera abakristo kurwara ni ukutita ku mubiri w`Umwami. 3. Kwinira (kwisuzuma)(1 Abakorinto 11:28). 4. Izere ko ushobora gukira idwara binyuze mu igaburo ryera a. Amaraso yaduhaye umudendezo kuva mubyaha. b.Imibyimba ye yabaye iyo gukiza imibiri yacu (1Pet 2:24).

B. Bose yarabakijije. 1. Data arakora (Yohana 14:8-10) a.Niba ushaka kubona Data, reba Yesu. b.Yesu yerekanye ubushake bw‘Imana abinyujije mu bikorwa.

Page 53: ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA · PDF file3 urutonde rwa amasomo. amahame ya bibiliya i. amahame ni iki? ii.kubera iki aringombwa ko twiga amahame ya bibiliya ? iii. ibyanditswe

53

c. Yesu yakoze ubushake bw‘Imana (Yohana 6:38) 1) Yesu: ibikorwa byose Yesu yakoze hamwe n‘amagambo yose yavuze, byari bigamije gutsembaho imirimo yose ya Satani (1 Yohana 3:8). 2) Imirimo yose yakoresheje imbaraga ze, hamwe n‘abo yakijije bose,

byari ubushake bw‘Imana. 3. Yesu yakijije benshi (Matayo 14:14) a. Baje bizeye ko ashobora kubakiza indwara b.Baje bazanwe no gukira indwara. c. Nta numwe wo muribo, Yesu atashoboye gukiza. Muribo harimo abantu beza hamwe n‘abandi babi. 3.Yesu yakijije indwara zose hamwe n‘ubumuga bwose (Mat 9:35) 4.Bose yarabakijije (Mat 12:15) 5.Arabakiza (Mat 15:30-31) 6.Abarambikaho ibiganza bose barakira (Luka 4:40) 7.Bose arabakiza (Luka 6:17-19) 8.Mbese yakijije bamwe? Oya,yakijije Bose abo Satani yatwazaga igitugu(Ibyakozwe 10:38) 9.Hari icyanditswe kimwe gusa kigaragaza ukuntu Yesu atagize icyo akora kugira ngo asohoze ubushake bw‘Imana k‘ubugingo bwabo Bantu(Mariko 6:5-6) a.Yesu yatangajwe no kutizera kwabo b.Gushidikanya niko kwatumye batabona umugisha w‘Imana. c. Ntabwo Yesu yigeze abasiga atyo:‖yagendagendaga mu midugudu‖(v6).Ijambo niryo rihindura abatizera rikabahesha kwizera (Abaroma 10:17). 10. Imbaraga zo kubakiza zamuvagamo, zigakiza buri wese wazagaho ari. a.Ubwo Yesu yagiye kwicara iburyo bw‘Imana,yahaye itorero imbaraga ariryo mubiri we.Rero izo mbaraga ze zagaragariye mu itorero rya kera(Ibyakozwe 5:16). b. Nuyu munsi izo mbaraga ziracyakora mu mubiri we iyo turambuye ibiganza kubarwayi (Mariko 16:18). c.Yesu kristo uko yarari ejo,n‘uyu munsi niko ari kandi niko azahora iteka ryose(Abaheburayo 13:8). d.Gukira indwara tuguheshwa n‘igikorwa Yesu yakoze aducungura. 1.Yesaya 53:3-5. a. ‗Intimba‖ ni ―imibabaro‖ntibyasobanuwe neza muri Bibiriya y‘icyongereza y‘umwami Yakobo. 1. ‗Intimba‘ (Mugiheburayo-« cholliy) bisobanura ‗Indwara‘.

Page 54: ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA · PDF file3 urutonde rwa amasomo. amahame ya bibiliya i. amahame ni iki? ii.kubera iki aringombwa ko twiga amahame ya bibiliya ? iii. ibyanditswe

54

2. ‗Imibabaro‘mugiheburayo: Mokobah: bisobanuwe ―uburibwe‖. b. ―Kwikorera‖bisobanura ko ari ―uguterura ukabivanaho ukabitwara kure‖. 1. Ibyaha hamwe n‘indwara yabinkuriyeho i Goligota. 2. Agakiza hamwe no gukira indwara na biboneye i Goligota. c. ―Kandi imibyimba ye niyo adukirisha‖(umurongo wa 5). 2. ―Mwarakize (1Petero 2:24). a)Ni igikorwa cyarangiye-igihe cyashize. b)Niba ―yaradukirishije imibyimba ye‖-nuyu munsi gukira indwara ni ibyanyu. 3. Yikoreye indwara zacu (Matayo 8:17). 4. Yehova-Rapha-Imana ni umukiza wanjye (Kuva 15:26). E.Umugambi wa Yesu wo gukiza (Luka 5:12-13) 1.Ibibembe byinshi- byerekana ko uyu muntu yarageze k‘umwanya ukomeye w‘uburwayi. 2.Yari yarahumanye nkuko amategeko yabo yarari. a.Yarenze kuri iryo tegeko. b.Yasabye imbabazi. c. Ibyiringiro bye byari biri muri Yesu. 3. ―Yesu yagaragaje umugambi we wogukiza indwara ubwo yavugaga ngo ndabyemeye ube muzima‖. a). Umubembe yari azi ko Yesu ashobora kumukiza ariko ntiyarazi ko ashobora kubyemera. b).Ikibazo cye cyari ―Yesu uremera kunkiza? c). Yesu aramusubuza ati: ―Rwose ndabishaka‖ 4. Uburyo burindwi bwibanze Imana ikirizamo. Ushobora gushira kwizera kwawe muri ibi bikurikira. 1.Gusenga mu izina rya Yesu (Yohana16:23). 2.Kurambikanaho kw‘ibiganza(Mariko 16:18,Abaheburayo 6:2). 3.Gusiga amavuta (Mariko6:13, Yakobo 5:14) 4.Gucyaha imyuka y‘ubumuga(Matayo 8:16,Luka13:11-13). 5.Amasengesho yo guhuza umutima(Matayo18:19)

Page 55: ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA · PDF file3 urutonde rwa amasomo. amahame ya bibiliya i. amahame ni iki? ii.kubera iki aringombwa ko twiga amahame ya bibiliya ? iii. ibyanditswe

55

6.Amasengesho yoguhambira no guhambura (Matayo 18:18). 7.Gukoresha ijambo ry‘Imana nk‘umuti (Imigani 4:20-22 ) VI.Gukora uko ijambo ry’ Imana rivuga. A.Ushobora kwishiriraho gahunda yawe n‘Imana(Mariko 5:25-34). 1.Vuga uti: Yavuze ati(Umurongo 28). 2.Byakire!Yabyiyumvise mo(Umurongo 33) 3. Bikore !Yaraje(Umurongo27). 4. Byature ! Yarabivuze (umurongo33). B.Maramaza ! C.Iyumve mo ubwawe wenyine gukira indwara biva ku Mana. D.Komeza kwizera kudahinduka. E.Murwanye Satani azabahinga(Yakobo4:7). IVUGABUTUMWA I.IMVUGO NYITO Y’IVUGABUTUMWA.(Luka 19:10). A.Reba(Yohana4:35). 1.Ugomba kugira iyerekwa ryo kwamamaza ubutumwa(Imigani 29:18). a.)kubwo impamvu z‘ibikorwa(Matayo9:37-38,Yohana 5:17). b.)kubwo impamvu z‘igihe (Yohana 4:23,Luka17:26-30). c.)kubwo impamvu za gehanomu nukuntu abanyabyaha bamerewe (Zaburi 9:17,Imigani27:20,Luka 16:19-31). 2. Ugomba kugira impuhwe ukabona kwamamaza ubutumwa(Matayo 9:36,14:14). a.)kugira impuhwe ntabwo ari ukubabara-kubabara ni ukubabara kubera impamvu z‘undi muntu- Impuhwe zo ni igikorwa. b.)Ni ubugome kubona abantu bajya mu muriro utagize icyo ukora. B.Ni mugende(Mariko 16 :15). 1.Abakristo benshi ntibashoboye kugenda kuko badakomeye mumwuka a.)Ni abanyabwoba(2Timoteo1 :7) b.)Ni abanebwe(Imigani 6 :6-6,10 :26,26 :14).

Page 56: ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA · PDF file3 urutonde rwa amasomo. amahame ya bibiliya i. amahame ni iki? ii.kubera iki aringombwa ko twiga amahame ya bibiliya ? iii. ibyanditswe

56

2.Umutima w‘umuntu ugomba kuba umeze neza imbere yuko agenda kubwa Yesu,ugomba kuba wuzuye imbaraga n‘ibyishimo. 3. Umutima ushikamye (Uhamye)umuntu awugira iyo asoma Bibiliya,iyo asenga mu indimi niyo aramya Yesu. C.Babwire(Mariko 5 :19,16 :15). 1. Buri wese afite ubuhamya (Yohana 4 :28-29). Buvuge muncamake . 2.Bwiriza ubutumwa bwiza,ntabwo ari inkuru mbi,urugero rw‘inkuru mbi ninko kuvuga ngo:Muri abanyabyaha banduye mureke kunywa inzoga n‘itabi nimutabireka muzarimbuka ―iyo ntabwo ari inkuru nziza‖ 3.Umwuka Wera azaguha amagambo yo kuvuga wowe utigeze kumenya (Mariko13:11) II.IBIKORESHO BYO MU IVUGA BUTUMWA. A.Urukundo ni igikoresho c`ivuga butumwa. 1.Menya umwuka ukuyoboye. a.Iteka uhore uyubowe n‘urukundo. b.Ntukajye impaka: ― Gusubuzinya ineza guhoshya uburakari‖(Imigani 15:1). c.Wahamagariwe kubwiriza ubutumwa bwiza ntabwo ari ukuba umuvugizi wabwo. 2.Niba utayobowe n‘urukundo,ntibishoboka ko wanezeza Imana(1 Abakorinto13:1) B.Imbaraga hamwe n‘ubutware (Ibyakozwe 1:8) 1.Amagambo yawe ashobora kuzuramo imbaraga hamwe n‘ubutware (Mariko 1:22,Luka 4:30-32). a.Yesu yacashe abadayimoni(Luka 4:35). b.Yesu yakijije abarwayi ubuganga (Luka 4:39) 2.Ntiwibagiwe uwo Yesu ariwe hamwe nibyo ashobora gukora(Mariko 16:20). a.Yesu arengeye amadayimoni n‘indwara(Yohana 16:31). b.Izina rya Yesu ni umutungo wawe wukoreshe. c.Ntubwirize umunyabyaha ― idini‖ahubwo mubwire imbaraga z‘Imana. C.Bwenge (Imigani11:30,Yakobo 1:5). 1.Menya igihe cyo kuvuga n‘igihe cyo guceceka(Matayo 10:19). 2.Ugomba kumenya uburyo uyobora ikiganiro. 3.Gira ubwenge kurusha inzoka,amahugwe nk‘ay‘inuma(Matayo 10:16). 4.Ugomba kumenya ijambo ry‘Imana(2 Timoteyo 2:15). II UBUHANGA MU GUHAMYA.

A. Ibishobora kugufasha.

Page 57: ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA · PDF file3 urutonde rwa amasomo. amahame ya bibiliya i. amahame ni iki? ii.kubera iki aringombwa ko twiga amahame ya bibiliya ? iii. ibyanditswe

57

1.Tegura ―umuntu wawe w‘imbere‖. a)Ntukagire icyaha uhisha mubuzima bwawe(1Yohana 1:9). b)Senga Imana mbere yuko usohoka. 2.Tegura ―umuntu wawe w‘inyuma‖Ba byose ku Bantu bose(Abakorinto 9:22).Igihe ubwiriza umucuruzi ugomba kwambara bidasa nibyo wambara igihe ubwiriza umuhinzi. 3.Itwaze ka Bibiliya gatoya cyangwa isezerano rishya. 4.Mugende muri itsinda ry‘abantu babiri cyangwa batatu. 5.Mwenyura no kuba maso. 6.Ntukabe ari wowe ukomeza kuvuga wenyine bayobore mu mwuka, ubatege amatwi. a.Ntukabaze umuntu niba ari umukristo;..yarakijijwe cyangwa ko yabyawe ubwakabiri-abanyabyaha bagira imivugire yabo. b.Ujye ubaza uti:-Mbese hari ubwo wigeze wibaza hejuru y‘ubuturo bwawe bw‘iteka ? 7.Genzura intego yo mumutima wawe. 8.Shakisha imirongo ivuga kuby‘agakiza uyishireho akamenyetso-kandi umenye aho uyishakira. a. Gira umugambi ufite intego(Abaroma 3:10,3:23,5:8,10:9-10). b. Ntukabaze ibibazo bisubizwa na yego cyangwa oya,Ntukareke bavuga ―oya‖. c.Basigire urufatiro ruhamye rwo mu ijambo kubijyanye n‘iby‘agakiza. B.Umwanzuro wo gukizwa hamwe no kubakurikirana. 1.Isengesho ry‘abakizwa rigomba kuba ryoroheje kandi rigufi-kugirango uwaje gukizwa asobanukirwe-hanyuma asenge ashima Uwiteka kubwo kumukiza. 2.Gukurikirana. a. Bigishe akamaro ko kwatura muruhame (Matayo10:32-33)‘ b.Babwire umumaro wo gusoma Bibiliya buri munsi. c.Babwire umumaro wo gusenga no kuramya Imana bya buri munsi. d.Babwire umumaro wo kujya mumatereniro bya buri gihe. 3.Bafashe guhinduka ―abigishwa‖. a.)Babwire impamvu b.)Bereke uburyo. c.)Bafashe gutangira d.)Bafashe gukomeza e.)Bereke uburyo bwo kuzana abandi.

Page 58: ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA · PDF file3 urutonde rwa amasomo. amahame ya bibiliya i. amahame ni iki? ii.kubera iki aringombwa ko twiga amahame ya bibiliya ? iii. ibyanditswe

58

C.Kubwiriza abantu bagoye(2Timoteyo 2:23-26) 1.Abatanga impamvu-koresha ibyanditswe mu kubasubiza. a.) Bantibindeba:koresha ibyanditswe bishobora kubeka ibyaha(Imigani 27:1,Luka13:3,Yohana3:18,Abaroma 6:23,Abaheburayo 2:3). b.)Abiyita Abakinutsi:ubereke icyaha cyo kwibaraho ko ari abakiranutsi(Yesaya 53:6,64:4-7,Abaroma3:10,Abefeso 2:8-9,Tito 3:5). c.)Indyadya zo mu itorero:Bereke ko tugomba gutumbira kristo ntabwo ari abantu batanga agakiza.(Yesaya 45:22,Yohana 3:14,Ibyakozwe 17:30-31,Abaroma14:12). d.)Abavuga ko badashobora gukizwa kuko bakoze ibyaha bikomeye cyane-ubabwire ko Imana ari inyamurava,kandi ko urukundo rwayo ruhoraho iteka(Zaburi 86:5,Yesaya 1:18,Yohana 6:37,Abaheburayo 7:25, 2.Petero 3:9,Ibyahishuwe 22:17). e.)Abavuga ko bo ari abanyantege nke badashobora gutsinda icyaha: ubabwire ko iyo twemeye kristo duhinduka ―ibyaremwe bishya‖kandi ko aduha umutima mushya(Yohana 10:27-28,1 Abakorinto 10:13,2 Abakorinto 5:17,12:9-10,1Yohana 4:4,5:12,Yuda 24). f.)Abavugako ubuzima bwa gikristo buruhije:koresha ibyanditswe bivuga ko ubukristo Atari idini cyangwa idini ry‘ikinyoma ryuzuye imihango,ahubwo ko ari ubusabane n‘Imana(Matayo 11:28-30,Yohana 1:12,Abafilipi 4:13,2 Timoteyo 1:12). g.)Abavuga ko bo Atari ―babi‖: babwire ko agakiza kadashingiye kubwiza cyangwa kububi(Imigani 14:12,Umubwiriza 7:20,Yohana 14:6,1Yohana 1:8) h.)Abakeneye gukomeza gutegereza:ubereke akaga ko gukomeza gutinda(Imigani 29:1,2 Abakorinto 6:2,Luka 12:16-20,Yohana 3;18,Yakobo 4:13-14). 2.Ibindi byanditswe bivuga hejuru y‘agakiza:Ezekiyeri 36:26,Matayo 10:32,16:26,Luka 19:10,Ibyakozwe 4:12,Abaroma 14:11,2Abakorinto 5:21,Abaheburayo 9:27. IMFATIRO ZO KWIZERA 1.Kwizera ni iki?Tukwakira dute ? A.Imvugo nyito. 1.Kwizera ni ko kugaragaza ibyiringiro umuntu afitiye Imana,Guhitamo kwa muntu kujyanye n‘ibikorwa. 2.Kwizera Imana byukuri :Kwizera ko mumutima, ni ukwizera hamwe nogukora ibyo ijambo ry‘Imana rivuga,Udashingiye kubindi bimenyetso by‘ umubiri. 3.Kwizera ntabwo ari ikintu tugira,ahubwo ni ikintu dukora. a.Kwizera ni ukuboko gusingira ibyo Imana idufitiye. 1.Urugero :Kwakira impano. b. Izere ni igikorwa jambo,inshinga ni « KWIZERA »mumvugo ya Bibiliya ni « ukwakira »cyangwa « gukomeza ». Ushobora kwizera umwami Yesu hamwe n‘agakiza,ariko ukaba udakijijwe niba

Page 59: ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA · PDF file3 urutonde rwa amasomo. amahame ya bibiliya i. amahame ni iki? ii.kubera iki aringombwa ko twiga amahame ya bibiliya ? iii. ibyanditswe

59

utaramwemera nkumucunguzi-Ushobora kwizera hejuru yo gukira indwara ariko ntukire indwara,niba udashoboye kwakira gukira kwawe,Kwizera ni igikorwa gikoranwa ubushake. c.Iteka ryose kwizera gushingira kukintu runaka cyabayeho mugihe runaka cyabayeho mugihe cyashize.Yesu yamaze gutunganya ibyo dukeneye byose,binyuze mugikorwa yakoze cyo kuducungura ibi bintu tugomba kubyumva muburyo bw‘umwuka.Ntabwo bipfa kutugwa hejuru. 4.Kwizera gusanzwe(Rusange)gutandukanye ni(Impano yo kwizera)cyangwa « kwizera kudasanzwe »(1Abakorinto 12 :9) B.Abizera bose bagira kwizera. 1.Turi abizera.Dufite kwizera,iyo bitaba ibyo ntitwari gukizwa.(2 Abakorinto 4:13,Abefeso 2:8-9). a.Twabyawe n‘Imana,twahawe kamere yayo.imwe mubigize kamere yayo ni ukwizera. 1. Urugero:Ntawe ujya gusaba muganga amutereho amaboko,ahubwo turayavukana. 2. “Ntibishoboka ko utizera Imana yayinezeza-rero ni ibyangombwa cyane(Abaheburayo 11:6). a.Nkuko Imana ibidusaba,dufite ukwizera,igomba gushira mubigamza byacu ibintu bidutera kwizera. b. Kwizera kuzanwa no kumva ijambo ry‘Imana(Abaroma 10:17). c.Bibiliya yitwa ―ijambo ryo kwizera‖ (Abaroma 10:8). 3.Kwizera ni uko mumutima cyangwa umuntu wimbere, a.Kwizera kuva kumana,kandi guterwa mumutima iyo uvutse ubwa kabiri(Abefeso 2:8) b.Twese dufite urugero rwo kwizera(Abaroma12:3) c.Kwizera ko mumutima NTABWO,ari ukwemera kuva mumagambo(Imigani 3:5) 1.Kwizera gukorera mumutima gukorera mumutima w‘umuntu iyo ntagushidikanya kuri mumutwe we.umuntu ashobora kwizera kubwo ikintu runaka n‘ubwo yaba atabisobankiwe. 2.Birashoboka niba wizeye, cyangwa se ni ukubyemera mubwenge gusa :hari icyo urimo kubikoraho? 4.Kwizera ni inzira ijya mubugingo, “Abakiranutsi bazabeshwaho no kwizera(Abaroma 1:17,Abagalatiya 3:11,Abaheburayo 10:38).

5.Gusuzuma utuntu n’utundi. a.Ukomeje kwizera kukintu kimwe gusa ibihe byose byaba ari ukuri cangwa atariko gushikama, ni ukwizera ibitari ukuri b.Abantu benshi bizera ko byose bishobokera Imana(Matayo19:26,Mariko10:27)ariko ntibabasha kwizera ko byose bishobokera abizera(Mariko9:23) c.Abantu bazagukekaho ubupfapfa,ariko ntacyo bitwaye,umuntu wa kamere ntashobora kumva iby‘umwuka(1Abakorinto2:14)

Page 60: ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA · PDF file3 urutonde rwa amasomo. amahame ya bibiliya i. amahame ni iki? ii.kubera iki aringombwa ko twiga amahame ya bibiliya ? iii. ibyanditswe

60

C.Kwizera gushingiye ku ijambo ry‘Imana. 1.Ijambo ry‘Imana ni rizima (Yohana17:17,2Timoteyo3:16,1Abatesaloke2:13) a.Ijambo rye ni ukuri.Imana ntijya ibeshya(Kubara23 :19) b.Ugomba kubaha ijambo nkuko wakagombye kubaha Yesu iyo ajya kuba hano ku isi. c.Iyo umuntu atizeye ijambo,aba yise Imana umubeshyi(Inyabinyoma). 2.Kwizera gutagirira aho ukuri kw‘Imana kwamaze kumenyekana. a.Ntushobora kugira ubufasha butanyuze mu ijmbo.Imana ijya igendera mu ijambo ryayo. b.Tugomba kumenya ubushake bw‘Imana hamwe n‘ukuntu itwitayeho ibikuye muri kamere yayo y‘urukundo Yesu yari Imana yihishuye muburyo bw‘umubiri,kumenya Yesu niko kumenya imico y‘Imana. c.Ugomba guhora uhinduka musha mubwenge kuko uko ariko kuri kwo muri Kristu murimwe. d.Ni ibyangobwa gusoma,kwiga no gutekereza ku ijambo ry‘Imana. e.Guma mu ijambo ryayo,wakire ibisubizo by‘amasengesho(Yohana15:7) f.Kumvira ni ukwangombwa.ugomba kumenya amategeko no kuyumvira(1Yohana3:22) 3.Ibyasezeranijwe byo mu ijambo bibonerwa mu kwizera. a.Imbaraga z‘Imana zikora iyo habanje gucanwa umuriro wo kwizera b.Urugero:Amashanyarazi. D.Kwizera kw‘uburyo bubiri: 1.Kwizera kwo mubwenge-Tomaso(Yohana20:29) gushira ku kuri kuva kubigaragara(ubwenge,kwiyumva,ibitekerezo cyangwa ubumenyi). 2.Kwizera kwo mumutima:Abraham(Abaroma4:17-21

a.Gushingiye ku ijambo ry‘Imana. b. Muzi ko mwavutse ubwa kabiri,n‘ubwo mutabyibandaho cyangwa ngo mubifateho.ntawabasha gusobanura uko agakiza gasa no kugakoraho,ariko ukizera ko ugafite. Impamvu:Bibiliya irabivuga (Abaroma 10:9-10). c.Urugero:Mbese nupfa uzajya mu ijuru? Bizaba bisa bite?wigeze ugera yo?ijuru riherereye he?urahamya neza ko uzagera yo?Ntawasobanuravu neza uko ijuru risa,ariko wizera ko ririho-uko niko kwizera ko mumutima. E.Kwizera hamwe n‘ibyiringiro (Abaheburayo11:1). 1.Urukundo,ibyiringiro no kwizera byose ni ibyangombwa.Kandi bifite ahantu habyo ariko kandi ntibyoroshye kubivangura kimwe kukindi.Hariho kwizera gusanzwe(kwa kamere)no kwizera kudasanzwe.urugero rwo kwizera gusanzwe:Kwizera ko intebe itakugusha. II.UBURYO BWO GUKURA MUBYO KWIZERA(2.Abatesalonika 1:3). A.Biterwa natwe.

1.Kwizera kwacu gukuzwa nuko ijambo ry‘Imana rigenda rigwira muri twe(Abaroma10:17). Kwizera gukuzwa nuko tugenda tugushira mubikorwa.

Page 61: ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA · PDF file3 urutonde rwa amasomo. amahame ya bibiliya i. amahame ni iki? ii.kubera iki aringombwa ko twiga amahame ya bibiliya ? iii. ibyanditswe

61

a. Hazabaho ibihe biruhije- ntabwo bizahora byoroshye b. Wihangane(Abaheburayo 10:35-36,Yakobo 1:3-4)

2.Kwizera no kwihangana iyo bihuye bibyara umusaruro mwiza(Abaheburayo 6:12). 2.Iyo kwizera gutangiye gucogora,kwihangana kuratabara bikagusubizamo imbaraga intege.habaho kwihangana kugeza habonetse igisubizo.

3.Hatabayeho kwihangana,wasanga kwizera kudashoboye guhagarara kw `ijambo ntikubashe no kugera ku ntego. 4.Kwizera kurakura.

a.Kwizera ni imbaraga, kugomba gutozwa kugirango gukure. 1.Urugero: kunanura(kugorora)imitsi ukoze imyitozo y‘umubiri.

2.Tangirira kubintu bitobito ugana kubikomeye. a.Urugero: uko impinja zitangira kugenda.

b.Tangirira aho uri urugendo rwawe rwo kwizera.Ntabwo utangirira aho abandi bageze. 4.Iyo kwizera kwacu gusa naho kutarimo gukora-tugomba kugira impinduka. a.Imana ntihinduka.Yesu ntabwo ananirwa.iyo hatagize ikiba,tugomba kwisuzuma. b.Igisubizo cy‘amasengesho yawe gishingiye kuri wowe kuruta uko cya shingira ku Mana. c. Uramutse utanamutse,kandi ntihabeho gucika intege mugusenga hamwe n‘ubuzima bwo kwizera. d.Kwizera gukorera murukundo(Abagalatiya5:6). 1.Imbusane yo kwizera ni ubwoba.urukundo nyakuri nturugira ubwoba (1 Yohana4:18). 2. S` uko gusa uri umwana w‘Imana mu kwizera Imana ahubwo uri n‘umwana murukundo rwo gukunda Imana. 3.Urukundo hamwe no kwizera birakura,byombi ni imbuto z‘umwuka. 4.Kwizera kwacu ntigushobora gukura niba tutagendeye murukundo.mu bitekerezo,mu ijambo no mubyo dukora(1 Abakorinto 13,Abafiripi 2:3-4). 5.-Tugomba kubabarira(Mariko 11:25)Yesu niko yabigenje.kubabarira nugukora nkaho nta kibi cyigeze kubaho.umuntu wakugiriye nabi akazabibazwa n‘Imana.birekere Imana. -Kutababari kuzatuma Umwuka w‘Imana udakomeza gutembera mubuzima bwawe.byivanemo. III ABANZI BO KWIZERA Rwana intambara nziza yo kwizera(1 Timoteyo 6:12). Ntantambara yabaho hatabaye abanzi.Satani ajya adutera anyuze muntege nke zacu. Rero tugomba kumenya aho tugomba gushorera imizi ngo tubashe gukuza kwizera kwacu.

Page 62: ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA · PDF file3 urutonde rwa amasomo. amahame ya bibiliya i. amahame ni iki? ii.kubera iki aringombwa ko twiga amahame ya bibiliya ? iii. ibyanditswe

62

A.Gushidikanya(kutizera)na bwoba. 1.Uburyo bubiri bwo kutizera. a.Bumwe buterwa no kutamenya.umuti ni ubwenge. b. Ubundi ubushake buke bwo kutizera ,kutareka ngo ijambo ngo rigenge(riyobore)ubugingo bw‘umuntu. Urugero:Abisirayeri(Abaheburayo 4:11) Umuti ni ukumvira. 2.Ahantu hatatu ho muri bibiriya dusanga Yesu acyaha abigishwa (Intumwa) ze kubera kutizera.niba nta kiguhata,nta kwizera ufite. a.Petero yatangiye kurengerwa ubwo yavanaga amaso ye kuri Yesu. Agatangira kureba ikibazo(Matayo 14 :22-32).

b.Ongera urebe(Matayo 17 :18,Mariko 4 :39-40).

3.Ntukemere ko umwuka w‘ubwoba ukuyobora, Ugomba kuwurwanya, ibihe byose ntugomba gusenga ngo hagire ibihinduka,kuberako udashaka kurwanya ubwoba.(2 Timoteyo 1 :7). Urugero :Umugore utinya kuba munzu wenyine. 4.Uburyo bwo kurwanya gushidikanya no kutizera a.Byemere no kubisengera b. We kubyatura no kubyiyemeza. c. Birwanyishe ijambo no gusenga. d. Nibiba ngombwa wiyambaze undi mwene so muri Kristo. 5. ―Umuntu wese‖ muri Mariko 11:23. ninawe uvuga muri Yohana 3:16.Reka gushidikanya, ntugomba kwizera ibihe(Ingorane) wirengagije amasezerano y‘Imana. B. Kutamenya.kwizera kuzanwa no kumva ijambo ry‘Imana,ntabwo ari ukubisengera. C.Kwigaya (2 Abakorinto5:17,Abefeso 2:10) 1.Imana ntiyigeze irema ikiremwa gishya kidakwiriye. 2.Izere uko Bibiliya ivuga,ntiwite k‘ubukene bwawe. 3.Uhinduke mushya mumutima. Uri ugukiranuka kw‘Imana muri Kristo. Imana iratuzi.turi abana bayo,muriwe(2Abakorinto 5:21). 4.Imana ntigira nkunze mubana bayoI(Ibyakozwe 10:34).

Page 63: ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA · PDF file3 urutonde rwa amasomo. amahame ya bibiliya i. amahame ni iki? ii.kubera iki aringombwa ko twiga amahame ya bibiliya ? iii. ibyanditswe

63

UMWUKA WERA

1.Umwuka Wera ninde? A.Ni Imana(Ibyakozwe 5:3-4,Abakorinto 3:16-17) 1.Umwuka wera ni Imana umuremyi wacu yakoresheje kurema isi(Itangiriro 1:1-2,yobu 33:4). a.Inyamaswa zaremwe nawe(Zaburi 104:30) 2.Umwuka wera niwe Imana data yakoresheje mu ivuka ry‘umwami Yesu kristo(Matayo 1:18). 3.Umwuka Wera ni uwambere mubumana kuboneka ku isi(Itangiriro 1:2) B.Umwuka Wera ariho ntabwo ari imbaraga zo gukora ibyiza 1.Ubugingo bugizwe n‘ubwenge,ubushake,ibitekerezo,hamwe n‘amaranga mutima. a. Umwuka Wera agira ubwenge (Abaroma 8:27) b. Umwuka Wera agira ubushake hamwe n‘ibitekerezo(1Abakorinto 12:9-11). c.Umwuka Wera agira amaranga mutima.Ashobora kubabazwa(Abayefeso 4:30)agira urukundo(Abaroma 15:30). d.Ajya agendagenda (Itangiriro 1:2).avuga ibyo yumvise byose (Yohana 16:13)arondora ibihishwe byo kumana(1Abakorinto 2:10). II. UBUMANA (DATA,UMWANA,N’UMWUKA WERA) Bose barareshya mu murimo,nyamara buriwese ariho by‘umwihariko. Imana imwe mubutatu,ntabwo ari Imana imwe yigaragaje mubihe bitatu. A.Ubumwe bwabo(Gutegeka 6:4) Jambo ― umwe‖ ni ―ached‖(mu Ruheburayo)bivuga abashizwe hamwe (itsinda) Urugero: Iseri imwe igizwe n‘imbuto nyinshi.

1. Data n‘Umwuka Wera ni bamwe (Abayefeso 4:4-6) 2. Data na Yesu Kristo ni bamwe(Yohana 10:30) B.Itandukaniro ryabo(Matayo3:16-17,28:19,Yohana 14:16,1 Abakorinto 12:47). 1. Imana data niyo itegeka.Umwami Yesu niwe muyobozi.umwuka wera niwe ubisohaza. 2.Imana Data niyo soko.Umwami Yesu niwe muyoboro Umwuka Wera nizo mbaraga zikwirakwiza ibiva muri iryo soko. 3.Ibimenyetso bigaragaza ko bose ari ubugingo butandukanye. a.Ni impamvu ki biteye bitya muri(Yesaya 63:8 -10) Imana data idwanirira Umwuka Wera,ituma ihinduka umwanzi w‘abantu? b.Ni impamvu ki Yesu yavuze ati : amaraso ye azeza abantu abahanagureho icyaha ariko uzatuka Umwuka Wera ntazababarirwa(Matayo12:31)?

Page 64: ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA · PDF file3 urutonde rwa amasomo. amahame ya bibiliya i. amahame ni iki? ii.kubera iki aringombwa ko twiga amahame ya bibiliya ? iii. ibyanditswe

64

C.Tureme umuntu munshuho yacu…….(Itangiriro 1 :26-27). 1.Byerekana ko ari kubwinshi. 2.Berekana ubumwe bwabo. III.Ibimenyetso, ibiranga Umwuka Wera. A.Ibimenyetso. 1.Amavuta(Zaburi 92 :10) 2.Umuliro(Matayo3 :11) 3.Umuyaga(Ibyakozwe 2 :2-4) 4.Amazi(Yohana 7 :37-38) 5.Invura n‘ikime(Hoseya 6 :3) 6.Inuma (Matayo 3:16) B. Imico y‘umwuka wera. 1.Ashobora gucecekeshwa hamwe no gutezwa agahinda(Abayefeso 4:30) 2.Ashobora guhabwa ubwiza(1 Petero 4:14) 3.Atanga ubuntu (Abaheburayo 10:29) 4.Arakiranuka(Yesaya 4:4). 5.Ntiyikunda ahubwo ni umugwa neza (Yohana 16:13-15) 6.Yemeza abantu ibyaha byabo(Yohana 16:18) 7.Niwe wagusize amavuta ngo wereke isi icyaha cyayo(Matayo3:8) 8.Ni umuhanga(Yesaya 11:2) 9.Ni uw‘umudendezo agira ubushake(Zaburi 51:12).umusabe kugufasha,kuko yavuze ati nzabikora!musabe kugukiza,kuko yavuze ati nzagukiza! C .Ibihamya by‘Umwuka Wera. 1.Ntawe ushobora kwegera Imana atamujyanye(Abayefeso 2:18). 2.Ntawe ushobora gukundana adafite Umwuka Wera(Abaroma 5:5). 3.Ntawe ushobora kuramya Imana adafite Umwuka Wera(Yohana 4:23) 4. Ntawe ushobora gusengera mumwuka adafite Umwuka Wera(Yuda 20)

Page 65: ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA · PDF file3 urutonde rwa amasomo. amahame ya bibiliya i. amahame ni iki? ii.kubera iki aringombwa ko twiga amahame ya bibiliya ? iii. ibyanditswe

65

5.Ntawe ushobora kumvira Imana adafite Wmwuka Wera(1Petero 1:22) 6.Arashaka kukumenya no gusabana nawe(Abafiripi 2:1) 7.Niwe kimenyetso twashizweho ninawe ngwate y‘umurage wacu w`iteka(Abayefeso 1:13-14) 8.Niwe mwigisha akaba n‘umuyobozi wawe(Yohana 16:13)

IV.UMWUKA WERA MU IVUKA UBWAKABIRI HAMWE N’UMUBATIZO W’UMWUKA WERA A.Ibintu bibiri bitandukanye:Kimwe ni ukoyitwa iriba ry‘amazi(Yohana4:13-14). B.Uburyo itorero ryakera ryuzuye umwuka wera. 1.Babanje kuvuka ubwa kabiri mbere y`uko buzura Umwuka Wera.(Yohana 20:22,Ibyakozwe 1:4-8,2:4) 2.Kuzura Umwuka Wera kubanzirizwa no kuvuka ubwa kabiri(Ibyakozwe 8:15-17) a.Urugero rwa Paul(Ibyakozwe9:1-6,9:10-12,17;Abakorinto14:18) b.Itorero ry‘ I Efeso(Ibyakozwe19:1-2)

3.Ibimenyetso byo muri Bibiliya by‘ abuzuye Umwuka Wera ni ukuvuga indimi nshya,hunvikanye iki? Indimi(Ibyakozwe 2:4,33) a.Abasamariya(Ibyakozwe 8:18-19)

b.Paul yavuze indimi ubwo yari amaze kuzura Umwuka Wera(1 Abakorinto 14:18) c.Abanyamahanga(Ibyakozwe10:44-48)

d.Itorero ry‘I Efeso(Ibyakozwe 19:6)

C.Inyigisho z‘ibinyoma hejuru y‘umubatizo w‘Umwuka Wera:-menya ko ibi byanditswe ba byisobanurira uko bashatse,muri iyo myigishirize yabo y‘ibinyoma. 1.Ugomba gutinda utegereje Umwuka Wera.(Luka 24:49,Ibyakozwe 1:4)

2.Ugomba gusabiriza ku Mana,kwamiza,guhinda umushyitsi,kuvuza induru(iyo ni imihango) 3.Kubatizwa mu Mwuka Wera hamwe n ‗ibimenyetso byawo byarangiye igihe cy‘intumwa. 4.Imana ubwayo niyo yihitiramo abazahabwa Umwuka Wera(1Abakorinto 12:13) 5.Kuvuga indimi byararangiye(1 Abakorinto 13:8-12) D.Inyigisho z‘ukuri hejuru y‘umubatizo w‘Umwuka Wera

1.Umwuka Wera yamaze gutangwa

2.Ugomba kumwakira

Page 66: ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA · PDF file3 urutonde rwa amasomo. amahame ya bibiliya i. amahame ni iki? ii.kubera iki aringombwa ko twiga amahame ya bibiliya ? iii. ibyanditswe

66

3.Intumwa zarabasengeye ngo bamwakire(Ibyakozwe 8:14-15) V.Ubusabane(ubumwe)bw‘Umwuka Wera (Zekariya 4:6, 2 Abakorinto 13:14) A. Kwakira Umwuka Wera ni ukwakira ubumana. Aza aje gutura no guhindura imibiri yacu kuba urusengero rwe 1 .Abakorinto3:16-17, 2.Abakorinto 6:40 1.Yitwa ―Umwuka Wukuri‖ bivuga ko azabayobora,no kubigisha(Yohana 14:16-18,26-27,16:7-15,1Yohana 4:6). 2.Buri mukrisitu wese wuzuye Umwuka Wera- Ari muri we,yiteguye kumukoresha,aguha imbaraga zose ukeneye gukoresha muri ubu buzima(Abaroma 8:31,Yohana 4:4) 3.Imirimo irindwi y‘Umwuka Wera akorera muri mwe (Yohana 14:16). a.Arahumuriza b.Umujyanama c.Atanga imbaraga d. Umwinginzi e.Umuvugizi f.Umutabazi g.Umufasha 4.Urufungunzo rwangombwa rudufasha kugendera mu mwuka- iteka ni ukumenya ko Umwuka atuye muri mwe. B.Umumaro hamwe n‘umugisha wo kuvuga ku indimi nshya.(1 Abakorinto 14:2,4,18,39,Yuda 20). 1.Uba uganira n`Imana kandi Ukiyungura ubwawe. 2.Ijambo ry‘Imana rikubera rizima(Yohana 16:13) 3.Uba umutunzi wo mubuzima bw‘amasengesho(Yuda 20-21) 4.Biguha ihishurirwa ryagutse rya Yesu(Yohana 16:14) 5.Biguha ubushizi bw‘amanga(Abaroma 8:16) 6.Bigutera gukunda Imana cyane(Abaroma 5:5) 7.Biguha kwishimira mu mwuka cyane(Abaroma14:17) 8. Biguha guhinduka urugingo rwa ngombwa mu mubiri wa krisitu. AMAGAMBO Y’IBANZE KUBIJYANYE N’UMURIMO.

Page 67: ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA · PDF file3 urutonde rwa amasomo. amahame ya bibiliya i. amahame ni iki? ii.kubera iki aringombwa ko twiga amahame ya bibiliya ? iii. ibyanditswe

67

Iriburiro: Imana yatanze impano mu Itorero,kugirango umubiri wa Kristo ubone uko wubaka neza ubwami bw‘Imana hano ku isi. Tuzarebera hamwe impano zinyuranye,hamwe n‘ahantu hacu(umwanya)mu mubiri wa Kristo-hamwe n`uko dushobora gukoresha impano zacu. Abanyetorero benshi ndetse n‘abayobozi b‘amatorero,ntibasobanukiwe impano cyangwa se ubushobozi Imana yabahaye cyangwa aho bahagaze mu murimo wa Kristo. Kubera izi mpamvu Abantu nta musaruro bazana mu bwami bw‘Imana. 1.Impano z‘uburyo butatu. A.Impano z‘umurimo(Abayefeso 4:11-12) 1.Intumwa 2.Umuhanuzi 3.Umuvugabutumwa 4.Umwungeri 5.Umwigisha B. Impano zo gushishikariza (Abaroma 12:6-8). 1.Ubuhanuzi 2.Gukorera abandi 3.Kwigisha 4.Gukomezanya 5.Gutanga 6.Kuyobora 7.Imbabazi C.Impano zo gusigwa(1 Abakorinto12) 1.Impano eshatu zo kuvuga: kuvuga indimi,guhanura no gusobanura indimi. 2.Impano eshatu z‘imbaraga: gukora ibitangaza,kwizera no gukiza abarwayi. 3.Impano eshatu zo guhishurirwa: Ijambo ry‘ubumenyi,ijambo ry‘ubwenge,kurobanura imyuka. D. Ibihe byinshi usanga impano zo gushishikariza,ari zo amabuye y‘urufatiro rw` impano eshanu z‘umurimo(Ibyakozwe 6:1-6). 1.Impano ntizitangirwa ikiguzi. 2.Mbese impano zo gushishikariza zikora zite?(Abayefeso 4:11-12). II. Impano z‘umurimo.

Page 68: ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA · PDF file3 urutonde rwa amasomo. amahame ya bibiliya i. amahame ni iki? ii.kubera iki aringombwa ko twiga amahame ya bibiliya ? iii. ibyanditswe

68

Impano z‘umurimo zitandukanye n‘impano icyenda z‘Umwuka Wera.hariho impano eshanu z‘umurimo zahawe Itorero ngo zirikuze no kuryubaka.ibi tubisanga (1.Abakorinto 4:15).Muri iki gihe cyose Pawulo yasobanuriye Abanyekorinto ko twebwe nk‘abakozi ba Kristo turi abakora umurimo wa Kristo. Hariho Itorero rimwe gusa ku isi yose rigizwe n‘abantu bizeye Yesu Kristo Umucunguzi.Umwami Yesu niwe wamutanze mu Itorero(Abayefeso 4:8-12). Yesu niwe mutwe w‘itorero. Ikintu gishimishije n`uko mu murimo wa Yesu Kristo harimo imirimo myinshi inyuranye. A.Intumwa: intumwa isa naho ifite izindi mpano zose. B. Umuhanuzi: Arasizwe,avugana amavuta y‘ubumana hamwe no guhishurirwa C.Umuvugabutumwa:yatumwe n‘umwami kubwiriza ubutumwa bwiza. D.Umwungeri: Ni umurimo wo mu itorero wo kuyobora intama z‘Imana. Naho izi mpano zindi uko ari enye zatangiwe kugirango zigishe itorero. E.Umwigisha:ni umuntu wigishanya imbaraga z‘Imana Atari iza kamere. Hari uburyo ushobora kwibukiraho izi mpano ko ari eshanu z‘umurimo ukoresheje intiki zawe,urutoki rukurikira igikumwe(nkubita rukoko)ni umuhanuzi,sumba zose ni umuvugabutumwa,mukuru meme(Urwobambariraho impeta)ni umwungeri,agahera ni umwigisha naho igikumwe ni intumwa. I.Intumwa niyo ikuriye izindi mpano zose z‘umurimo,nkuko bigaragara mu(1Abakorinto 12:28).umurimo wa mbere w‘intumwa watangijwe na Yesu,(Abaheburayo 3:1).Mu rugiriki ijambo intumwa risobanura ngo ―umatumwe‖ cyangwa ―intumwa‖.Yesu niwe ntumwa y‘intanga rugero(Yohana 20:21).umurimo w‘intumwa urangwa n‘ibimenyetso dusanga mu( 2 Abakorinto 12:12).umuntu ukomeza uyu murimo aba ari kuntambwe yambere ntabwo ari ugupha kwigendera.ifite ubutumwa. Mu (Byakozwe 13)Pawulo na barinaba baratumwe ngo ni bagende. A.Ibiranga intumwa(2 Abakorinto 12:12) 1.Ibimenyetso n‘ibitangaza hamwe n‘indi mirimo ikomeye. 2.Inararibonye mu mibanire n‘umwami(1 Abakorinto 9:1) a.Paul yabonye Yesu. b.Yaramuhishuriwe(1Abakorinto 11:23,Abagalatiya 1:11-12) B.Imirimo y‘intumwa- ni ugushiraho urufatiro(1Abakorinto 3;10,Abayefeso 2:20). 1.Umurimo w‘intumwa usa naho ariwo ufashe izindi mpano zose z‘umurimo –intumwa irangwa n‘ubushobozi igira bwihariye aribwo,gutangiza amatorero.

a).Ifite impano idasanzwe ariyo ―ubuyobozi‖(ubushobozi bwo gutunganya)reba kurutonde rwo (1Abakorinto 12:28) b).Ubutware bwe bugarukira ku matorero yatangije.

Page 69: ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA · PDF file3 urutonde rwa amasomo. amahame ya bibiliya i. amahame ni iki? ii.kubera iki aringombwa ko twiga amahame ya bibiliya ? iii. ibyanditswe

69

2.Misiyoneri wahamagawe n‘Imana,akoherezwa n‘umwuka wera uwo yitwa intumwa(Ibyakozwe 13:3-4) 3.Intumwa ishobora kugira impano zose z‘umurimo.

a.Ikora umurimo w‘ivugabutumwa. b.Igomba kwigisha no gukomeza abizera c.Ikora umurimo w‘ubushumba d.Urugero ni intumwa Paul.

C.Mbese intumwa ziriho nanuyu munsi ?

1.Ntabwo ari mu rwego rw‘intumwa cumi n‘ebyeri. 2.Isezerano Rishya rifite urutonde rw‘izindi ntumwa : Barinaba na Sauwuli(Ibyakozwe 14:14) Yakobo mwene se wa Yesu,(Abagalatiya1 :19)Andiroko na Yuniya(Abaroma 16 :7).Silivano na Timoteyo(1 Abatesalonika 2 :6),Apolo (1.Abakorinto 4 :4-9),na Epafra(Abafiripi 2 :25)ijambo ryo muri iyi mirongo risobanurwa intumwa. D. Ibimenyetso by‘intumwa. 1.Impano z‘Umwuka zihamye. 2. Kugirana umubano wihariye hamwe n‘Umwami. 3. Kugira ubushobozi bwo gutangiza amatorero. 4. Kuba ashoboye kugira umubano uhamye wo mu mwuka.

IV.Umuhanuzi.

1 Abakorinto 12 :28 havuga ngo « ubwakabiri abahanuzi » no mub‘Efeso haravuga abahanuzi. Umurimo w‘ubuhanuzi ntugomba gukundwa ngo urutishwe iyindi yose. Na n‘uyu munsi abahanuzi bariho.

A. Umuhanuzi agizwe n‘iki? 1. Ahora agaragarwaho nibuze ni impano ebyiri (ijambo ry‘ubumenyi,kurobanura imyuka hamwe n‘ubuhanuzi) 2.Afite iyerekwa hamwe n‘ihishurirwa. B. Itandukaniro hagati y‘umuhanuzi wo mu Isezerano rya Kera hamwe n‘uwo mu Isezerano rishya. 1. Abantu bo mu Isezerano rya Kera bajyaga kubaza umuhanuzi 2.Abizera bo mu Isezerano Rishya bayoborwa n‘Umwuka Wera. 3.Umuhanuzi nyakuri ashira ijambo ry‘Imana imbere ye. C.Kurobanura imyuka, kumenya itandukaniro hagati y‘umwuka w‘Imana n‘imyuka mibi. 1.Kuba ari umwuka udasanzwe,ntabwo bisobanura ko uwo aba ari Umwuka w‘Imana(2Abakorinto 11:4). 2.Mbese uwo mwuka uhesheje abantu icyubahiro cyangwa ugihesheje Yesu.

Page 70: ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA · PDF file3 urutonde rwa amasomo. amahame ya bibiliya i. amahame ni iki? ii.kubera iki aringombwa ko twiga amahame ya bibiliya ? iii. ibyanditswe

70

D.Imyumvire mibi y‘abantu hejuru y‘umurimo w‘ubuhanuzi. 1.Abantu benshi bazi ko umurimo w‘ubuhanuzi ko ari uwo guhanura gusa. a.Umuhanuzi akora ibirenze ibyo guhishurirwa. b.Umurimo wo gukiza no kurambikaho ibiganza kubarwayi nabyo ni umurimo w‘umuhanuzi. 2.Umuhanuzi ntashobora kumenya ibibazo by‘abantu bose, cyangwa se kumenya n‘ ibye.

IV.UMUVUGABUTUMWA.

Umuvugabutumwa azana abantu benshi kwa Yesu Kristo. Umuvugabutumwa agendagenda ahantu henshi abwiriza. Urugero rwo muri bibiliya ni Filipo. A.Umuhamagaro 1.Imana niyo ihamagara ntabwo ari abantu. 2.Imana niyo ishoboza ntabwo ari abantu. 3.Impamvu hanwe ni intego z‘umuhamagaro. B.Umurimo w‘impano y‘ivugabutumwa. 1.Ijambo « Umuvugabutumwa » riboneka inshuro eshatu gusa mu isezerano rishya risobanura ko ari umuntu uzanye inkuru nziza, ubutumwa bwiza(Ibyakozwe 21 :8, Abayefeso 4 :11, 2 Timoteyo 4 :5) 2. Ijambo Umuvugabutumwa akunda kubwiriza ni hejuru y‘agakiza. 3. Urugero rumwe gusa dufite rwo mu Isezerano Rishya ni urwa Firipo. a.Abwiriza inkuru za Yesu Kristo(Ibyakozwe 8 :5,35) b.Ibitangaza hamwe no gukiza indwara birakoreka(Ibyakozwe5 :5,8). 4.Itandukaniro hagati y‘umuvugabutumwa hanwe n‘ushishikaza. C.Ibiranga umuvugabutumwa nyakuri. 1.Abwirizanya imbaraga zidasanzwe. 2.Agomba kuvuga ijambo. Imbaraga z‘Imana nizo zizana abantu. Ibitangaza hamwe no gukiza abarwayi nibyo bihuruza abantu,nyamara kwizera ijambo niko gutuma bakizwa(Ibyakozwe 8 :6-8)

IV. UMWUNGERI.

Umurimo w‘Umwungeri ni ukuragira umukumbi-kuwitaho no kuwugeza murwuri.Igihe Umwungeri yita k‘umukumbi we, afite n‘inshingano zikomeye zo gushiraho Abadiyakoni bo kumufasha kwita kubantu. Muri Yakobo ibice bitanu ntibahamagara umwungeri gusiga amavuta umurwayi. Abakuru b‘itorero nibo bavugwa. Abakuru b‘Itorero bayobora abantu muby‘umwuka.Abadiyakoni bashinzwe ibintu bifatika by‘urusengero hamwe no kwita ku Mushumba. Inshingano z‘Umushumba ni ukuragira umukumbi-uburyo bwiza bwo kubikora ni ukwigisha abakuru b‘itorero hamwe n‘abadiyakoni ngobajye bamufasha. Ubufasha bwabo, bumushoza kumarana igihe n‘Umwami Ezekiyeli34 :1-10 na Yeremiya 23 :1-2.niba warahamagariwe kuba Umwungeri, Imana izi ko Abungeri bose,bazahagarara imbere y‘imana buri wese kugiti cye.

VI.UMWIGISHA.

Page 71: ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA · PDF file3 urutonde rwa amasomo. amahame ya bibiliya i. amahame ni iki? ii.kubera iki aringombwa ko twiga amahame ya bibiliya ? iii. ibyanditswe

71

Umurimo w‘Umwigisha uri mubyanditswe bitatu Abayefeso 4 :11, 1Abakorinto 12:28—29, Abaroma 12:4-11, umurimo wo kwigisha uragaragara mu Isezerano Rishya. Impano yo kwigisha ishobora gukorana n‘impano(umurimo)w‘ubwungeri,ubuhanuzi hamwe n‘ubuvugabutumwa. Umuntu ashobora kuba Umwigisha hamwe n‘Umushumba.undi ashobora kuba Umuhanuzi,Umwigisha hamwe n‘Umuvugabutumwa. Kimwe n`uko umuntu ashobora kuba Umwigisha gusa ntabe Umwungeri.Umuntu uteye atyo ashobora kugenda hose yigisha.Umukristo wese ashobora kwigisha Bibiliya cyangwa kugabura ibyo azi. Uyu ni umurimo w‘ubwiyunge(2Abakorinto 5 :18) ntibivuze ko ukoze uyu murimo aba ahindutse Umwigisha.Ukora umurimo wo kwigisha yigisha ijambo ry‘Imana mu imbaraga zayo. Si umuntu usanzwe ngo yigishanye ubwenge bwa kamere. Ubushobozi hamwe n‘ubuhanga bisanzwe,bishobora kumufasha, ariko impano si iya kamere ahubwo ni iyo mubumana. VII.IMIRIMO Y’UBUFASHA. Hagati y‘urutonde rwo mu Abakorinto ba mbere dusangamo urutonde rw‘imirimo y‘ubufasha. Umurimo ushobora kuba ari uwo gufasha(umrongo wa 28). A.Ijambo ‗Ubufasha‘ mu kigiriki bivuga « Umufasha » cyangwa « Uwurohereza ». 1.Ni ibigaragara ko ari iby‘umwihariko ko zidahuye n‘izindi mpano(imirimo)zivugwa. Ahubwo byavugwa neza ko bihuye ni umurimo witwa uwo abadiyakoni. a. Iri jambo riri mu Abafiripi 1 :1,no muri 1Timoteyo 3.

b. Rivuga kuri Foibe mu Abaroma 16:1 aho risobanura ko ari ―imbata‖. c. Umurimo w‘ubudiyakoni mugihe cyashize wari uwo gucunga umutungo w‘itorero hamwe no kwita

kubakene hamwe n‘abarwayi. d. Iyi ni impano iva ku Mana(ariyo mutwe w‘Itorero.Ni ikintu ndenga kamere).

2.Abadiyakoni barindwi ba mbere(Ibyakozwe 6:1-6). 3.Abandi badiyakoni bo mu Itorero rya Kera. 4.Umurimo w‘uburirimbyi-hariho itandukaniro hagati yo kubwiriza(gufasha abandi)binyuze mundirimbo hamwe no gupfa kwiririmbira.

5.Umwuka Wera ari mu murimo w‘ubufasha,reba Yohana 14:16(―Umufasha‖)

6. Abagore bari mumurimo w‘ubufasha. Reba Itangiriro 2:18,aho avugwa ko ari umufasha w‘umugabo we.

B.Ibiranga umudiyakoni(1Timoteyo 3.)

VIII.AMAGAMBO ASOZA Ntugashukwe n‘amazina y‘ibyubahiro niba utaramenya icyo Imana yaguhamagariye gukora, ntibikubabaze nagato. Niba wumva ko muri wowe harimo umuhamagaro, tangira ubwirize cyangwa usabe Imana igushire mu mwanya yaguteguriye.Imana ijya igororera abantu babizerwa,ntabwo ari abafite ibyubahiro. Urugero: ntabwo uhita uba umuvugabutumwa kubereko wiyise umuvugabutumwa. KUMVIRA

Page 72: ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA · PDF file3 urutonde rwa amasomo. amahame ya bibiliya i. amahame ni iki? ii.kubera iki aringombwa ko twiga amahame ya bibiliya ? iii. ibyanditswe

72

1.Iriburiro hejuru yo kumvira. A.Kumvira niki? Kumvira ni ikintu umukristo akorana ubushake mubuzima bwe. Gukorana umurava hamwe no kugendera mugukora byose ibyo Imana yategetse.

a. Ni ukwemera guheba ibyo wifuzaga:kwemera kwigishwa no guhinduka(Abagalatiya 6:3). b. Kumvira ni igikorwa kiva ku indiba y‘umutima. c. Kumvira bizira kuganduka bihinduka uburetwa.

2.Kumvira ntabwo ari ikintu cyorohera Abakrisitu(Abizera)nyamara ni itegeko. a. Ntabwo ari urutonde rw‘amabwiriza hamwe n‘imihango ndetse n‘ibitambo(Abagalatiya 4:9-10). b. Ntabwo ari ikintu dukora ngo tugororerwe c.Ni ikintu ukorera kwirinda umutima ugucira urubanza. 3.Kumvira ni igisubizo cyiza k‘umutima nama uboneye(1 Timoteyo 3:9, 2Timoteyo 1:3,Abaheburayo 13:18,1Petero 3:16) 4.Urugero ni Sawuli(1 Samweri 10:8,13:1-10,13:3-23). a.Ikibazo cya Sawuli cyari imihango,iminsi mikuru hamwe n‘ibitambo. b. Imana yishimira abayumvira kurusha uko yakwishimira ibitambo. c.Imana yishimira umuntu wubahiriza amabwiriza yayo. d.Imana idusaba ko tuyumvira tumaramaje,atari ukujenjeka,nibyo kuko mu kumvira nta kujenjeka kubamo. B. Ingaruka zo kumvira kwo murukundo (Zaburi 119 :97-105,129-136,165-174). 1. Kumvira guterwa n‘urukundo ruzatuma utekereza ku ijambo ry‘Imana, bigutere kurikomeza(Yosuwa 1 :8). 2. Zaburi 119 :97-100 3.Riza kurinda gukora icyaha(Zaburi 119 :9,101 :104) 4.Riza kuyobora inzira unyuramo(Zaburi 119 :105) 5.Riza guhesha amahoro menshi(Zaburi 119 :165). II. KUMVIRA NIBWO BWARI UBWIZA BWO MURI PARADIZO.(itangiriro 2:16-17,3:11) A.Paradizo, I Goligota no mu ijuru, aho hose havugirwa ijambo rimwe: ―kumvira nicyo cya mbere ari nacyo giheruka mubyo Imana igushakaho.(Abaroma 5:19,Abafiripi 2:8-9, Abaheburayo 5:8-9, Ibyahishuwe 22:14). B.Abantu bo mu Isezerano rya Kera bagize ukumvira: 1.Nowa(Itangiriro 6:22,7:5) 2.Abrahamu(Itangiriro 22:16-18,Abaheburayo 11:7)

Page 73: ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA · PDF file3 urutonde rwa amasomo. amahame ya bibiliya i. amahame ni iki? ii.kubera iki aringombwa ko twiga amahame ya bibiliya ? iii. ibyanditswe

73

3.Musa(Kuva 19:5). C.Abantu bo mu Isezerano Rishya bagize ukumvira. 1.Kumvira Kristo.(Yohana 10:18,Abaroma 5:19,Abaheburayo 10:9) a.Kumvira niryo ryari ihame rya gengaga ubuzima bwa Kristo.(Yohana 6:38) b.Kubwa Kristo kumvira kwari umunezero (Zaburi 40:8,Yohana 4:34) c.Kumvira kwe kwatumye ategereza ubushake bw‘Imana(Zaburi 40:6-8). d.Kuvira kwe kwageze no murupfu e. Kumvira kwe gukomoka mu guca bugufi(Abafiripi 2:5-8). f.kumvira kwe kuva mu kwizera kubwo kwiringira imbaraga z‘Imana(Yohana 5:30) 2.Petero(Ibyakozwe 5:32,1Petero 1:2,14-15,22) 3.Pawulo(Abaroma 1:5,16:26) 4.Uko Yakobo yavuze hejuru yo kumvira(Yakobo1:22) 5.Uko Yohana yavuze hejuru yo kumvira(1Yohana 2:3,4, 3:18-22,5:3) D.Kutumvira bikubuza kwakira imigisha y‘Imana. 1. Urukundo hamwe no kubabarira(Matayo 5:44,Mariko 11:25,Yohana 13:34) 2.Ijambo ry‘Imana hamwe no gusenga (Yosuwa 1:8,Yohana 15:7) 3.Ubuhamya:kubwira abandi inkuru nziza za Yesu Kristo(Mariko 16:15) 4.Guterana murusengero(Abaheburayo 10:25) 5. Amashimwe hamwe no guhimbaza(Abafiripi 4:6) a.Kwiganyira ntabwo ari ugushima cyangwa guhimbaza(Abafiripi 4:14) b.Kwitotomba cyangwa kwivovota ntabwo ari ugushima cyangwa uguhimbaza (Abafiripi 2:14). c.Uburakari ntabwo ari ugushima cyangwa uguhimbaza d.Gucika intege ntabwo ari ugushima cyangwa uguhimbaza 6.Kwizera gukorera mu urukundo(Abagalatiya 5:6) urukundo ntirushobora gukora hatabayeho kumvira iyo ukunda Imana ukumvira ijambo ryayo ntacya hangara guhagarika kwizera kwawe.

Page 74: ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA · PDF file3 urutonde rwa amasomo. amahame ya bibiliya i. amahame ni iki? ii.kubera iki aringombwa ko twiga amahame ya bibiliya ? iii. ibyanditswe

74

7.Urugero rwa Gahini na Abeli (Itangiriro 4:1-7)

III .KWITOZA IBANGA RYO KUMVIRA NYAKURI A.Kumvira kurigwa B.Ishuri rwo kumvira 1.Umwigisha ni Kristo hamwe n‘imibereho ye(Yohana 12 :49-50) 2.Igitabo cy‘infasha nyigisho ni Bibiriya(Matayo 4:4,7,10,Luka 24:27) Yesu yari umuntu wari ufite ijambo ariko ijambo iyo ritarimo Umwuka ntirishibora gutera kumvira. C.Umunyeshuri-ni wowe 1.Ugomba kwiyegurira Umwarimu wawe

IMIRIMO Y’AMABOKO. I.Iriburiro: Ubusobanuro hejuru y‘imirimo y‘amaboko. II.Ni Umuhamagaro uva kumana

A.Umenyekana ute? 1.Biva kumana ntawe ubyihitiramo kuko abantu bihitiramo imirimo yindi yo ku isi 2. Umutwaro hamwe n‘impuhwe z‘imitima irimbuka nibyo bizagukoresha 3. Uko ugenda ukura ntushobora kunyurwa no kugira ikindi kintu wabasha kora 4. Ibintu bibiri bizigararagaza Imana ni guhamagara,ariko nan‘ubu ushobara kuba utarabisobanukirwa a.Kutamenya igihe b.Intambara zo mumutima,bitewe nibyo wowe ubwawe urarikira umutima ukigabanya mo kabiri B.Kwiyegurira umuhamagaro: 1.Usabwe kugira imbaraga zo kurwanya umwanzi 2.Usabwe guhozaho imyiteguro hamwe no kwiga. 3.Usabwe kubaho ubuzima bwo gusenga no kwiriyiza. C.Ibisabwa mumurimo(1Timoteyo 3:1-16) 1.Ugomba gukunda abantu no kubamenya 2.Ugomba kuba umunya ngeso nziza,uvugwa neza mu itorero hamwe nohanze yaryo. D.Ibyihutirwa mu buzima

Page 75: ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA · PDF file3 urutonde rwa amasomo. amahame ya bibiliya i. amahame ni iki? ii.kubera iki aringombwa ko twiga amahame ya bibiliya ? iii. ibyanditswe

75

1.Imana hamwe n‘ijambo ryayo 2.Umuryango hamwe n‘urugo a.Ibisabwa murushako rwiza b.Usabwe kugira abana bitwara neza 3.Umurimo cyangwa itorero 4.Akazi. III. Ibice umurimo ukorerwa mo A.Ubutegetsi:-imicungire y’ibintu hamwe n’iya’abantu 1.Imiyoborere: niba urugo rwawe rutameze neza uko niko nawe uteye(1Timoteyo3:4 ) 2.Kwishiriraho igena migambi hamwe n‘intego 3.Imitungo(amafaranga) a.Umutima ufite mumicungire y‘amafaranga yawe bwite bifite ingaruka k‘umutima ufite mumicungire y‘amafaranga y‘umurimo ukora. b.Itoze igena imigambi. B.Umutima (imyifatire) 1.Imyifatire mibi a.Uburakari,ubwirasi,gucirana imanza,ishyari,ubwibone,amarushanwa 2. Imyifatire myiza.

a.Kwicisha bugufi kwemera kwigishwa,impuhwe,kwihangana,ubuntu,umwete,umurava.

C.Ubusabane: Ibihe byinshyi usanga ubutsinzi bwawe mu murimo buterwa n‗ubushobozi ufite mugusabana n‘abandi babishoboye.

2.Ibintu bibiri ukeneye mubuzima bwawe no mumurimo ukora a.Kwakira gukundwa,kwemerwa,kumvwa,kwitabwaho b.Ukeneye gutanga:-urukundo -Kwemera abandi -Kwita ku abandi. 3.Kora-shakisha ubusabane.

Page 76: ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA · PDF file3 urutonde rwa amasomo. amahame ya bibiliya i. amahame ni iki? ii.kubera iki aringombwa ko twiga amahame ya bibiliya ? iii. ibyanditswe

76

a. Rinda(rengera)ubusabane bube bwiza hagati yawe n‘abo wubaha. b.Ukunde kandi ugirire neza n`abajya bagusuzugura. 4.Ubusabane n‘abo hanze. a.Wubahe n‘abo muturanye uvugwe neza(Ibyakozwe 6:3) 5.Ubusabane bwangombwa cane –ni wowe n‘Imana. D.Uko Ugaragara. 1.Abantu babanza kutureba uko turi,mbere yuko bumva uko duteye. a. Ufite amahirwe amwe masa yo gutuma uboneka neza. b. Twiyerekane uko duteye mu myambarire yacu.Tugaragaza imitekerereze yacu binyuze muburyo tugaragara. 2.Isuku gatozi. a. Wigirire isuku kandi uberwe b. Uhumeke umwuka mwiza. IV. IBIGERAGEZO. A.Ibitekerezo:-ibigeragezo bitangirira mu bitekerezo. 1.Ibyo utekerezaho igihe cyinshi nibyo bigenga icyerekezo cy‘ubuzima bwawe. 2.Ugomba kurwanya ikigeragezo uhereye mu itangira ryacyo. 3.Umenye ko intego ya satani ari ukurimbura abavugabutumwa hamwe n‘abandi bakozi b‘Imana. A.Gucika intege :-ni ikigeragezo cyo gutuma ubivamo. 1.Ni ikintu ki gitera umukozi w‘Imana kubivamo? a.Kuvugwa nabi:- byaba ari byo, cyangwa atari byo. b.Kudaha agaciro ibishobora guteza umurimo we imbere. c. Kwigereranya n‘abandi basa nahobo baba barageza kubifatika. 2.Hakorwa iki mugihe habayeho gucika intege.

a. Menya ko kwiyumva kwawe ari ibisanzwe,nibwo bumuntu. b. Ongera wite kubyihutirwa mubuzima bwawe

c. Rekera aho kwenyegeza umuriro bitewe nibyo abantu bakuvugaho. d.Gira undi ufasha waba ukeneye ubufasha bwawe. e. Ube umwizerwa mu guhangana n‘ikibazo cyo gucika intege. g. Tangira gushakisha ibyazana impinduka mu kibazo:-nko gusoma igitabo gishya cyangwa gusura

ahantu hashya.

Page 77: ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA · PDF file3 urutonde rwa amasomo. amahame ya bibiliya i. amahame ni iki? ii.kubera iki aringombwa ko twiga amahame ya bibiliya ? iii. ibyanditswe

77

h. Menya ko ushobora gutsinda cyangwa gutsindwa. C.Kutizerwa kubijyanye n‘ibitsina. 1. Ubusambanyi buramugaza,burarimbura,Imana izacira abasambanyi urubanza. 2. Hariho ingero eshanu z‘abakozi kubijyanye n‘ikigeragezo cyo kutizerwa kubijyanye n‘ibitsina. a. Abayobozi bishoye mubusambanyi bwinshi. b. Abayobozi bageragezwa n‘ubusambanyi bakarwana nabyo kugeza babutsinze. c. Abahangana nabyo nyamara bagatsindwa. d. Abatageragezwa nyamara bakabyishoramo e.Abita kumibereho yo kwera,ariko mw‘ibanga bagatinya kubigaragaza.

3.Inama z‘umuntu kugiti ce z‘ukuntu yanesha ibigeragezo. a. Anamuza ubeho imibereho y‘ubumana,kwezwa hamwe no kwizerwa imbere y‘Imana n‘imbere y‘abantu. b.We guha satani urwaho mubuzima bwawe no murugo rwawe ngo abibemo imbuto y‘ubusambanyi. c. Wirinde kugirana ikiganiro hamwe n‘uwo mudahuje igitsina utarikumwe n‘uwo mwashakanye cyangwa undi muntu. d. Uzuza akanwa kawe amashimwe hamwe no guhimbaza urudaca. e. Haza buri munsi ibitekerezo byawe ijambo ry‘Imana. D.Ikinyoma,kubeshya,gukabya inkuru. Ubunyangamugayo ni imbaraga zitagaragara haba ari muburyo bw‘ubumana cyangwa bwa muntu. Nirwo rufunguzo rwo kubaka umurimo w‘ubutsinzi kandi uzarama. V.AMAKIMBIRANE. A. Umukozi hamwe n‘imikorere y‘isi.Umenye ko utari umwanzi w‘abanyabyaha,ahubwo ko uri umwanzi w‘icyaha. B.Umukozi n‘undi mukozi. 1. Menya ko ari ubuswa gutakaza igihe umuntu arwana (ahangana)n‘abo murugo rwe,aho kurwana na satani. 2.Ntugomba kugira uwo warega udafite gihamya. 3. Wite kubyo uvuga. C.Umukozi n‘abo ayoboye. D.Umukozi n‘abakoreshwa be.

VI .UBUTSINZI MU MURIMO.

Page 78: ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA · PDF file3 urutonde rwa amasomo. amahame ya bibiliya i. amahame ni iki? ii.kubera iki aringombwa ko twiga amahame ya bibiliya ? iii. ibyanditswe

78

A.Impamvu zituma abakozi b‘Imana benshi bananirwa. 1.Kutabyitaho mu mutima. 2.Kubwiriza ibinyoma :-ubuyobe mubyo bizera. 3.Urushoko runyuranyije n‘ubushake bw‘Imana. 4.Kutagira umwete mu murimo. 5.Gukoresha nabi no gusesa umutungo(Amafaranga) 6.Kutagira umwete wo gusoma ijambo ry‘Imana no kwitegura 7.Kutagira abajyanama bo mu mwuka cyangwa se kugira abajyanama badashoboye. 8.Kutita ku by‘umwuka. 9.Kwinjira mu murimo mbere y‘igihe. 10Ubwibone:-akaga ko kugerea k‘ubutsinzi vuba 11.Kwishakira amazina/umurimo/idini,aho kubaka ubwami bw‘Imana. B.Amabanga arindwi yangombwa agenga umukozi w‘Imana k‘ubutsinzi. 1. Menya umuhamagaro wawe. 2. Isunge abantu bafite inararibonye

3.Ishirireho gahunda yaburi munsi ihinduke umucyo w‘ubutsinzi bukuganisha mucyerekezo cyawe. 4. Soma ibitabo bishya:-hora wiga ibintu bishya.

5. Gena igihe runaka cyo kuba mu masengesho ya buri munsi.

6. Horana ubuzima buzira umuze :-uruhuke bihagije

7. Emera kwigishwa ,emera inama hamwe no gukosorwa. Itegure impinduka mugihe ari ngombwa.

AMASENGESHO.

I.Akamaro k‘amasengesho. II.Ibitari amasengesho (Matayo 6:5-8). A.Amasengesho ntabwo ari umwitozo wo murujijo,gucika integer,cyangwa se kutizera. 1.Ibitekerezo bicitse intege biragira biti: ―wenda hari bubeho amahirwe gusenga kwanjye gusesere mu ijuru kugere ku Mana gutungane muruhande rwayo rwiza uyu munsi‖

Page 79: ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA · PDF file3 urutonde rwa amasomo. amahame ya bibiliya i. amahame ni iki? ii.kubera iki aringombwa ko twiga amahame ya bibiliya ? iii. ibyanditswe

79

Niba urimo usenga ucitse integer,rekara aho wihangane ,utangire uhimbaze Imana. Nicyo kizagufasha m‘ubuzima bwawe bwo gusenga no mumutima wawe. A.Gusenga ntabwo ari ubushobozi bwo kunezeza abantu cyangwa Imana(Matayo 6:5,Luka 18:10-14). B.Gusenga ntabwo ari ugusubira mu magambo,nko kuvuga ngo:-―mumbo-jumbo‖(Matayo6:7)

I.ICYO GUSENGA ARI CYO. A.Gusenga ni ugusaba(Matayo7:7-8)

B.Gusenga ni ukubwira Imana amagambo yayo ,uyibutsa(Yesaya 43:26)

C.Gusenga ni ukwihangana, ntabwo ari ukuvuga amagambo gusa.(Abayefeso 6:12-18)

D.Gusenga ni ugusabana n‘Imana,mugushima,guhimbaza hamwe no kuramya. IBYO YESU YAVUZE HEJURU YO GUSENGA.

A.Muri Matayo(5:44,6:5-16,7:7-11,9:38,18:19,21:18-22,26:40-41).

B.Muri Mariko(11:19-26) C.Muri Luka(10:2,11:1-13,18:1-8)

D.Muri Yohana(14:10-14,15:7-8,16:23)

VI .IBYO ABANDI BAVUZE HEJURU YO GUSENGA. A.Yohana 5:14-15,Yakobo 5:13-18,1Petero3 :7-12,4:7,5:7,Yuda 20. VII. GUSENGA MU ISERANO RISHYA. A. Abaroma 1:8-10 B. 1 Abakorinto 1:4-5

C. 2 Abakorinto 13:7.

D. Abayefeso1:16-23,3:14-21. E. Abafiripi 1:3,9:11. F. Abakolosayi 1:9-12,4:3-4. G. 2 Abatesalonika 1:11-12,3:1-2. H. Filemoni 4. I. 3 Yohana2

GUKIRANUKA.

Page 80: ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA · PDF file3 urutonde rwa amasomo. amahame ya bibiliya i. amahame ni iki? ii.kubera iki aringombwa ko twiga amahame ya bibiliya ? iii. ibyanditswe

80

I.Itorero ryananiwe gusobanukirwa gukiranuka. A.Rya bwirijwe iby‘imanza aho kubwirizwa ibyo gukiranuka. 1Abantu bibwiye ko gukiranuka gutangirwa ibiguzi(Abaroma 3:21-23). 2.Abantu bamaze kwizera ko gucungurwa kwacu n‘agakiza kacu byavanyweho kugeza kugupfa.(1 Yohana 5:13).

B.Ingaruka yabyo ni icyaha cyo mu mutima nama. 1.Ubusobanuro ku cyaha cyo mu mutima nama:kugira umutima ugucira urubanza,kugira ubwoba,hamwe no kwibonamo ko udakwiriye kubera impamvu z‘icyaha. 2.Ibimenyetso bibiri by‘icyaha cyo mumutima nama: a.Utakaza umutima nama uva ku Mana:-ukigirira uwawe mutima nama. b.Ukamenya ibya kamere kurusha iby‘umwuka. c.Gusobanura gukiranuka muburyo bwiza(2 Abakorinto 5:21). 1.Ubusobanuro. a.Ni ubushobozi bwo guhagarara imbere y‘Imana data udafite umutima uguhana cyangwa se kwitinya. b.Kubarwaho gukiranuka: -―ni nkaho ntigeze gucumura‖. Ugirwa umwere ,ni igikorwa cyo guhindura abantu imbohore kuva murubanza ngo bemerwe n‘Imana. c.Gukiranuka niko twaremewe, ntabwo ari uko duhinduka(2 Abakorinto 5:21). d.Gukiranuka ntabwo ari ikintu ,ahubwo ni umwanya (ahantu,intera) e.Gukiranuka uguheshwa no kwizera (Abaroma 3:22,5:1) f.Gukiranuka ni impano y‘ubuntu(Abaroma 3:24,5:14-17)

C.Guhinduka umukiranutsi(Abaroma 10 :10)

II.Kugarurirwa gukiranuka. A.Yesu ,Adamu wa kabiri yagaruye gukiranuka- Kwahozeho mbere yo kugwa(Itangiriro 1 :3-28,2 :15)

1.Yari afite ubusabane bwiza n‘Imana. 2.Yari umutware w‘ibintu byose. 3.Yari afite ibintu byose yifuzaga(yarakeneye) 4.Yumva ijwi ry‘Imana,akagirana ubusabane nayo 5Ntiyagiraga kwitinya cyangwa umutima umuhana.

Page 81: ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA · PDF file3 urutonde rwa amasomo. amahame ya bibiliya i. amahame ni iki? ii.kubera iki aringombwa ko twiga amahame ya bibiliya ? iii. ibyanditswe

81

6.Ntabwoba yagiraga cyangwa gutsindwa. 7.Yagiraga amahoro. 8.Yagiraga ubushizi bwamanga hamwe n‘ubutware.

B.Ingaruka z’icyaha cya adamu :-amaze gucumura(Itangiriro 3 :6-19)

1. Yatakaje ubumwe bwe n‘Imana.

2. Yatakaje ubutware bwe.

3. Yatangiye gutinya,kwicira urubanza hamwe no gutsindwa.

4. Icyaha hamwe n‘indwara bihabwa intebe.

5.Satani ahinduka umwami w‘iy‘isi(2 abakorinto 4:4)

6.Icyaha gikwira ku Bantu bose(Abaroma 5:12).

7.Amenya urupfu(gutandukana n‘ Imana )kuko icyaha aricyo nyina w‘urupfu.(Abaroma 5:12).

C.Kubwo kwizera Impano yo gukiranuka,Yesu yatugaruriye buri kintu cyose Adamu yari yaratakaje(Abaroma 5:17)

1.Kristu ni umucyo wanesheje umwijima(Yohana 1:5,Ibyakozwe 10:38) a.Ukuntu isi yari imeze mbere y`uko Yesu aza(Matayo 4:16)

b.Ukuntu abantu batizera Yesu bamerewe (Abayefeso 2:1-2,4:17) c.Yesu yazanye uburyo bushya bwo kubaho ubwo Satani atagira(adafite).

2.Kristo yatugize umwe nawe(Abayefeso 2:13-16).

3.Gukiranuka kwagaruye ubutungane,kuruhuka hamwe n‘amahoro mu mitima yacu(Yesaya 32:17-18,54:13-14,Abaroma 5:1).

a. Abanyabyaha nta mahoro bagira(Yesaya 57:20-21).

b. Amahoro y‘Imana ntameze nk‘ay‘isi(Yohana 14:27)

c. Uburyo ushobora gukomeza amahoro yawe(Abafiripi 4:6-8)

4.Gukiranuka kwatuvanye m‘ubukene.

a. Ubukene bw‘amafaranga.

b.Kudashobora

c. Kutagira urukundo

Page 82: ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA · PDF file3 urutonde rwa amasomo. amahame ya bibiliya i. amahame ni iki? ii.kubera iki aringombwa ko twiga amahame ya bibiliya ? iii. ibyanditswe

82

5. Gukiranuka kwatugaruriye umudendezo wacu usesuye.

III. Uburyo bubiri bwo gukiranuka (Abafiripo 3:9)

A.Kugereranya Isezerano rya Kera n’Isezerano Rishya.

1. Gukiranuka ryari isezerano ry‘abantu bo mu isezerano rya kera kubwo gusohoza amategeko.

2.Iri Sezerano rya se rya sohojwe na kristo.Twahindutse gukiranuka kw‘Imana kubwa Kristo(2 Abakorinto5:21)

B.Kugereranya ubumwe n‘ubusabane(1Yohana 1:9,3:21)

1.Abana benshi b‘abahungu n‘abakobwa ntibemera imbabazi ahubwo bifata nk‘imbata ntabwo bifata nk‘abana.Umenye ko icyaha gitera intege nke kugeza ucyihanye.

2.Abana nibo gusa bashobora kurwanya ubukene,indwara hamwe n‘icyaha. 3. Abana b‘Imana gusa nibo bishimira amasezerano y‘Imana.

I.KUGENDANA GUKIRANUKA.

A.Menya ibihendo bya Satani (Yohana 10:10,2 Abakorinto 2:11,Ibyahishuwe 12:9) 1.Satani yatumye Adamu adahagarara neza imbere y‘Imana.

a. Imana yahaye Adamu ubutware bwo kurinda ingobyi hamwe no guhinga ubutaka(Itangiriro 1:28,2:15)

b.Imana yabahaye ubutware(Mariko 16:15,Luka 10:19) c. Uko ari niko natwe tumeze muri iy‘isi(1 Yohana 4:17)

d. Uwizera yitwa kristo (2 Abakorinto 6:14-15)

2. Umwanzi aguhendesha:

a.Kukwizeza ibinyoma

b.Kukubuza gukora ibyo uzi.

B.Uburyo bwo kugendana gukiranuka. 1. Menya ko iyo uvutse ubwa kabiri uba ugiranye umubano mwiza n‘Imana(2 Abakorinto 5:17) 2. Nyamara hari icyo ugomba gukorera umubiri wawe hamwe n‘umutima wawe(Abaroma 12:1-2) Guhinduka mushya mu mutima nicyo kintu cyangombwa kubabyawe ubwa kabiri.

3. Ushobora kwibaraho gukiranuka,ariko ukaba udakora ibyo gukiranuka urugero ni wamwana w‘ikirara.Mukuru we ntacyo yakoze kubintu nubwo byari ibye(Luka15:25-31).nyamara nugendera mugukiranuka ntakizakunyeganyeza namba(Zaburi 15:25). 4. Ntushobora gukura mugukiranuka,ahubwo ukura m‘ubwenge hamwe no guhishurirwa ibyo gukiranuka kwawe.

Page 83: ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA · PDF file3 urutonde rwa amasomo. amahame ya bibiliya i. amahame ni iki? ii.kubera iki aringombwa ko twiga amahame ya bibiliya ? iii. ibyanditswe

83

I.Imbuto zo gukiranuka: A.Kimwe mubyo gukiranuka kwawe hamwe ni imibireho yawe yo gusenga(Yakobo 5:16-18) 1.Imbuto zo gukiranuka. 2 Abakorinto 9:10 ntabwo havuga hejuru y‘imyifatire n‘imyitwarire byawe,ahubwo ni ugukora imirimo ya Yesu(Yohana 14:12).Umuntu uzi ibyo gukiranuka nyamara ntagire ico abikoraho amaze nk‘umutunzi utunze za miliyoni nyinshi z‘amadolari muri banki nyamara ntashobore gukoresha ubwo butunzi bwe ngo abufashishe abakene.

VI. UBURYO IMANA YADUHINDUYE ABAKIRANUTSI.

A.Ibyabereye ku musaraba(Yesaya 53:4-5). 1.Yatsinze icaha ubwo yemeraga gutsindwa naco(2 Abakorinto 5:21). 2.Yatsinze Urupfu ubwo yemeraga gutsindwa narwo.

3.Yatsinze indwara ubwo yemeraga gutsindwa nazo(1 Petero 2:24). 4.Yatsinze Satani ubwo yemeraga gutsindwa nawe.

B.Twabaranywe na Kristo, mu rupfu rwe,guhambwa kwe,hamwe no kuzuka kwe.

1.Ubwo Yesu yatsindaga Satani yamwambuye ubutware bwose(Abakolosayi 2:15).Mu mutima w‘Imana bisa naho ari wowe wabikoraga. a.Ubwo Kristo yapfaga-mwarapfanye(Abakolosayi 2:20, 3:3). b.Ubwo Kristuo yazukaga-mwarazukanye(Abefeso 2:5-6,Abakolosayi 2:13, 3:1). 2.Uri Umutware hejuru ya Satani nkuko byari bimeze igihe Yesu yazukaga. a.Satani atinya gukiranuka kurusha ibindi bintu byose. b. Humura, ibihe byo gutinya byararangiye. GUSOBANUKIRWA HEJURU Y’UBUTWARE ―Nuko byose ni bimara kumwegurirwa,nibwo n‘Umwana w‘Imana ubwe aziyegurira Iyamweguriye byose, kugirango Imana ibe byose kuri bose‖. 1.Kugandukira ubuyobozi ni ibyangombwa mu buzima bwa Gikrist.

A. Ubuyobozi burengeye ubundi bwose n‘Imana Data, Imana Umwana, Imana Umwuka Wera, hamwe n‘Ijambo ryayo. 1.Ubu nibwo buyobozi nyakuri.

2.Ubundi buyozi bwitwa ubuyobozi bwabiherewe ububasha, ni ubw‘Abantu bashizwe mu myanya.

B.Kugomera ubuyobozi bw‘Imana(bwaba ari ubuyobozi nyakuri cangwa bwab‘ari‘ubw‘ababiherewe ububasha)ibyo ni ukugomera Imana.

Page 84: ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA · PDF file3 urutonde rwa amasomo. amahame ya bibiliya i. amahame ni iki? ii.kubera iki aringombwa ko twiga amahame ya bibiliya ? iii. ibyanditswe

84

1.Adamu na Eva (Itangiriro 2:17-3:19). 2.Lusuferi(Yesaya 14:12-15) 3.Sawuli (1.Samweli 15:1-23)ubugome ni icaha kimwe no kuroga(Umurongo wa 23). 4.Ingaruka zo kugoma kwabo bavanywe mu myanya yabo. C.Mubutware harimo n‘inshingano. 1.Gahunda yo gushira abantu mubutware(inshingano),byitwa gutumwa(kwoherezwa)gushirwa mu nshingano. 2.Hariho inzego eshatu z‘ubutware: a.Ubutware busesuye: Ubushobozi bwo gufata ibyemezo utagize undi wiyambaje waba akurengeye. b.Ubutware bufite aho bugarukira: Ashobora gufata ibyemezo bishoboka ariko akamenyesha undi umurengeye mubuyobozi. c.Ntabutware: Ntaco ashobora gukora nakimwe atabanje kubaza umurengeye mubuyobozi(mukazi). II.Ubutware bwashizweho n‘Imana(Ubuyobozi nyakuri). A.Ubuyobozi bwashizweho n‘Imana ku isi(Abaroma 13:1, 1Petero 2:13-14). 1.Amategeko 2.Reta(Ubutegetsi,Abatware). B.Ubutware(Ubuyobozi) bwo mungo bwashizweho n‘Imana. 1.Umugabo niwe mutwe w‘urugo(Itangiriro 3:16,Abefeso 5:23 a.Umugabo agomba gusiga se na nyina akita ku muryago we bwite (Itangiriro 2:24,Aefeso 5:31). b.Abrahamu na Loti batandukanyijwe n‘amakimbirane akomoka ku mpamvu z‘umuryango wagutse(Itangiriro 13:1-12). c.Umugabo agomba gukunda umugore we nkuko Kristo yakunze Itorero(Abefeso 5:25). 2.Abagore n‘abagabo babo(1.Petero 3:1)

3.Abana n‘ababyeyi babo(Abefeso 6:1-3). a.Ababyeyi bafite inshingano zo kurera (kwigisha)abana babo(Itangiriro 18:19,Imigani 22:6).

b.Tugomba gukosora abana bacu iyo tubigisha (Imigani 19:18,22:15,13:24,23:13-14,29:17). c.Ubuyobozi bwo mu Itorero bwashizweho n‘Imana(Abefeso 1:22-23). 1.Impano z‘umurimo(Abefeso 4:11).

Page 85: ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA · PDF file3 urutonde rwa amasomo. amahame ya bibiliya i. amahame ni iki? ii.kubera iki aringombwa ko twiga amahame ya bibiliya ? iii. ibyanditswe

85

2.Ubuyobozi bwo mu itorero buri munsi y‘buyobozi bwa Pasitori(Ibyakozwe 20:28).

3.Abepisikopi,pasitori wungirije hamwe n‘abakuru b‘itorero bashirwaho na pasitori cangwa se intumwa(Ibyakozwe 4:23,Tito 1:5)

4.Abadiyakoni batorwa n‘abanyetorero(Ibyakozwe 6:5-6). 5.Ibisabwe ku bakuru b‘Itorero hamwe n‘abadiyakoni(1 Timoteyo 3). D.Ubuyobozi bwo mukazi bwashizweho n‘Imana:abakozi hamwe n‘abakoresha,imbata hamwe na bashebuja(Abefeso 6:5-7,1Timoteyo 6:11,Tito 2:9-10). E.Ubutware(ubuyobozi)gatozi bwashizweho n‘Imana: umutimanama cangwa Umwuka.(Ibyakozwe 24:15,1 Timoteyo 1:18-19). 1.Gucumuza umutimanama ubyitumye(ubigendereye)biwutera kwinangira(1 Timoteyo 4:1,2). 2.Umutima umenetse utera kwitwara neza. Umutimanama uboneye uterwa no gukora ibyo ijambo ry‘Imana rivuga,kugandukira abayobozi,gusenga mu Mwuka hamwe no kumvira umutimanama wawe. 3.Kugira umutimanama winangiye biva mu bitekerezo by‘umuntu.(2 Abakorinto 10:5). III.Guha abandi ububasha(Ubushobozi buziguye). A.Umumaro wo guha abandi ububasha:Ububasha butangwa bute kandi butangwa ryari? 1.Iyo ibintu bikomeje kwisubiramo. 2.Iyo burigihe hakomeje gufatwa imyanzuro mito mito. 3.Utuntu n‘utundi dushobora kukumaraho igihe. 4.Imirimo inyuranye udafitiye ubuhanga. B.Uburyo bwo guha abandi ubushozi (Ububasha) 1.Hitamo umuntu ukwiriye muri ico gikorwa(akazi). 2.Ntu kamuhe imirimo imurenze(myinshi). 3.Fata igihe co kwuzuza imyanya. 4.Shira abantu mu myanya mbere y‘uko ibibazo bivuka 5.Gira igihe co kuganira n‘abo wahaye inshingano. 6.Girana itumanaho ryiza nabo C.Impamvu z’itumanaho 1.Sobanurira abantu impamvu zituma abo bantu bahabwa izo nshingano.

Page 86: ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA · PDF file3 urutonde rwa amasomo. amahame ya bibiliya i. amahame ni iki? ii.kubera iki aringombwa ko twiga amahame ya bibiliya ? iii. ibyanditswe

86

2.Shishikaiza abahawe izo nshingano ngo nabo babikangurire abandi bakozi maze babone uko bakora ibirenzeho. a.Ibi bizafasha abakoreshwa kurushaho kwiga. b.Imirimo yakozwe ityo irushaho kubyara umusaruro mwiza ushimishije. c.Guhabwa inshingano ni ingororano (zo gukora neza)z‘abakozi beza. 3.Sobanura neza igikorwa(Umurimo)(Itangiriro 6:9-22,Yosuwa 6:1-5). 4.Nyuma yo guha umuntu inshingano ujye umubaza niba abyumva(abisobanukiwe). 5.Reba umusaruro,ntiwite kuburyo. 6.Saba ibitekerezo by‘abandi bantu washize muzindi nshingano mugihe habayeho ibibazo. 7.Ntube umuntu ushakaho abandi amakosa. 8.Kunda abantu,ubahe agaciro no kububaha. 9.Ntukagire nkunze(Abefeso 6:9,1 Timoteyo 5:21). 10.Hemba abantu ibihembo byabo neza(kugihe) (Abakolosayi 4:1, 1Timoteyo 5:8). D.Inshingano z’uwahawe ubutware(ubushobozi): Wabasha ute kugirira umumaro umuntu w‘Imana uwo ubereye umuyozi (2 Timoteyo 4:11). 1.Mukorere ―nkukorera shobuja mukuru Kristo(Abakolosayi 3:23-24) 2.Menya abakuyoboye(abagukuriye mukazi). 3.Hama mu mbibi zo munshingano zawe(1 Timoteyo 2:12).Iyo umubiri wategetse umwuka mubuzima bigenda nabi.Uko ni nako bigenda n‘iyo umuntu yihaye ubutware butari ubwe. a.Kora ibyo waherewe inshingano. b.Ibande kugutekereza hejuru y‘ibice 99%birimo gukoreka neza. c.Sengera ibibazo byawe. d.Ganira n‘umuyobozi wawe_umenye ukuri kwose. 4.Menya inzego zose zo mu Itorero cangwa zo mu mulimo ukoramo. 5.Reka bakugirire icizere. 6.Ba umuntu ukunda kwigishwa no gukunda gukosoka. 7.We guhindura uburyo (imikorere)Ibyakozwe 9:5. 8.We kuba uwo gutanga amanama mu bintu byose.

Page 87: ISHULE RYA BIBILIYA AMASOMO Y`UMWAKA WA · PDF file3 urutonde rwa amasomo. amahame ya bibiliya i. amahame ni iki? ii.kubera iki aringombwa ko twiga amahame ya bibiliya ? iii. ibyanditswe

87