ISHRANA KRAVA I OSTALIH

KATEGORIJA GOVEDA

Služba za selekciju stoke

Ranko Bogavac

ISHRANA GOVEDA

PLJEVLJA –Decembar 2011

Uvod

•Ishrana goveda je jedan od najvažnijih faktora uspješne govedarske

proizvodnje

•Goveda imaju četvorokomorni želudac i tokom života mijenja se odnos

pojedinih djelova

•Goveda su preživari čiji organi za varenje omogućavaju iskorišćavanje

kabaste stočne hrane

•Osnovni obrok u ishrani goveda je kabasta stočna hrana-zelena krma, sijeno,

silaža, sjenaža, slama i drugo.

•Dopunski dio obroka radi željene visoke proizvodnje mogu biti

koncentrovana hraniva – zrna kukuruza, žita, suncokreta , soje i druga ili

njihove smješe

Osnovni principi ishrane krava

Obrok je hrana koju životinja unese u jednom danu

Dio obroka se koristi za održavanje životnih funkcija

Ostatak obroka služi za proizvodne svrhe

U zavisnosti od proizvodnje mlijeka i TM i do 55% energije se potroši za uzdržne potrebe

Mikroflora u buragu razgrađuje 70% hranjivih materija a ostatak se vare u ostalim djelovima digestivnog trakta

Obrok mora biti ukusan, normiran, dostupan kad treba

Ishrana kabastom hranom može biti po volji ili ograničeno

Ishrana koncentratima može biti samo ograničeno(obročno)

Ukoliko je količina koncentrata veća od 3.5kg treba davati u dva ili više hranjenja

Krave se hrane minimalno onoliko puta koliko se muzu i u isto vrijeme

Prvo se daje kabasta pa koncentrovana hrana

Ako se hraniva razlikuju po ukusu prvo dati ukusnije hranivo

Kategorije goveda u ishrani

Muzne krave

Zasušene krave

Telad

Junad za priplod

Junad u tovu

Ishrana muznih krava Visoka proizvodnja mleka nije moguća bez adekvatne ishrane; Obrok mora biti mikrobiološku i hemijski ispravan i ukusan sa što manje variranja u sastavu obroka Na novu vrstu hrane treba prelaziti postepeno-min 7 dana zbog mikroflore Voditi računa o broju i vremenu hranjenja u toku dana( min 2 hranjenja) Osigurati odgovarajuće uslove sredine (temperatura, ventilacija, ležište); Brinuti se o zdravstvenoj preventivi i

lečenjenju

konzumiranje hrane po volji zavisi od:

-Uzrasta i fiziološkog stanja krave -Hem. i fizičkih osobina hraniva; -Brzine ustinjenja i prolaska čestica

hrane kroz predželuce; - Razgradnje usled delovanja

mikroorganizama; - Temperature ambijenta.

Konzumiranje SM je veće ako je proizvodnja mlijeka i tjelesna masa veća-2-3 % a

najviše do 5% od težine grla

Veća proizvodnost zahtjeva i veću koncentraciju obroka-više koncentrata

Iz kabaste hrane SM nebi trebala biti ispod 2% TM

Na 1 kg mlijeka krava bi trebala da konzumira min 0.5kg SM- ispod toga su problemi

u metabolizmu

Koncentrovana hrana ne bi smjela da čini više od 60% obroka

Ishrana krava u ranoj laktaciji(60-70dana nakon teljenja)

Tada se postiže max. produkcija mlijeka oko 8nedelje

Mobilišu se tjelesne rezerve za proizvodnju mlijeka

Krava mrša, više daje mlijeka nego što unosi hranom i

dolazi do negativnog bilansa i estrus kasni

Dobrom ishranom negativni bilans se popravlja

nakon 4 nedelje u suprotnom on se produžava

Normalno se estrus javlja između 17 i 42 dana

Prvih dana nakon teljenja ishrana je ista kao i do

teljenja-najkvalitetnije sijeno i ispod 3.5kg koncentrata

Nakon toga se uvode sočna hraniva (zelena masa,

silaža) a koncentrat se povećava za 0.5kg /dan dok se

ne postigne željena količina

Poslije 15 dana vrši se avansiranje

(povećanje koncentrata) tako da se

obezbijedi veća proizvodnja mlijeka za 3-

5 kg u odnosu na početak avansiranja

To se radi sve dok krava reaguje

povećanjem mliječnosti a onda 3-7 dana

isti nivo ishrane

Nakon toga dolazi do usklađivanja

koncentrata sa proizvodnjom mlijeka

Ovaj period je najosjetljiviji što se tiče ishrane i od njega najviše zavisi kakva će

biti cijela laktacija to jest rezultati

U periodu rane laktacije kod debelih grla može da dođe do metaboličkih bolesti

kao što je ketoza – poremećaj metabolizma ugljenih hidrata

Do ketoze dolazi tako što se rezerve masti iz tijela tope –razgrađuju i stvaraju se

ketonska tijela koja se nagomilavaju u krvi a organizam nije u stanju da ih ukloni

Tada dolazi i do smanjenja apetita i procenta glukoze u krvi

Srednja laktacija(70-140dana nakon teljenja)

Tada se postiže maksimum konzumiranja hrane-2-4 sedmice nakon

maksimuma proizvodnje mlijeka

Krava ne gubi na težini već je održava ili je povećava

Količina mlijeka zavisi direktno od količine i kvaliteta ishrane

Zbog fizičkog ograničenja

konzumirane hrane

koncentracija energije i

proteina u obroku mora biti

veća-kvalitetnija kabasta i

dodavanje koncentrata

Maksimalno učešće

koncentrata u SM obroka

treba da je do 60%

Veće količine od ove

dovele bi do acidoza i

smetnji u varenju i

smanjenja sadržaja mliječne

masti

Kasna laktacija(140-305 dana od teljenja)

Proizvodnja mlijeka opada brzinom 8-10% mjesečno

Krava je u tom periodu bremenita

Mlade krave u tom periodu treba da dobijaju dodatne količine

hrane jer i dalje rastu

Ovaj period je optimalan za

popravku kondicije krava

Stvaranje tjelesnih rezervi

postiže se bez većih

metaboličkih problema ili

poremećaja(masna

degeneracije jetre i slično)

Na kraju ovog perioda vrši

se zasušivanje krave-

ukidanje jedne muže,

umanjenje obroka

Ishrana zasušenih krava

Pravilna ishrana u zasušenju može

značajno da povećava proizvodnju

mlijeka u narednoj laktaciji

Tada se smanjuje mogućnost javljanja

metaboličkih problema u vrijeme i

posle teljenja

U ovom periodu hranjive materije

obroka najefikasnije se koriste za

povećanje mase ploda

Dabi se izbeglo tovljenje krava

preporučuje se davanje kabaste hrane

manje hranjive vrijednosti(pšen. slama,

livadsko sijeno)

Na oko 2 nedelje pred teljenje

potrebno je početi sa davanjem

koncentrata koji će se koristiti u

toku laktacije

Treba dodati i druga hraniva koja se

inače koriste u toku laktacije a u

zasušenju ne

Na dan teljenja kravi se znatno

smanjuje apetit

Tada se daje samo nešto sijena i

mekinja a ograničava se i voda

Kad je porođaj normalan krava se

brzo oporavlja pa u narednim

danima njena ishrana ulazi u fazu

konsolidacije

Ishrana teladi Kolostrum (mlezivo)–prva hrana -7 dana

Bogat je SM, energijom, antitijelima,

vitaminima(A) i mineralima (Mg)

Zastupljenost antitijelima opada i posle

12 sati na 70% a posle 24sata na 40-50%

Ishranu kolostrumom započeti već 1-2

sata nakon porođaja i prvi dan oko 5 puta

Ako je teljenje teško –odmor za kravu i

tele i pružiti pomoć teletu pri hranjenju

Ako nema svježeg kolostruma može

zamrznuti i njegova upotrebljivost je 1

god. Odmrznut se mora upotrijebiti u

roku od 48 sati

Put mlijeka u prvim danima

Tele tada ima razvijeno sirište-50% od ukupnog želuca a

kao odraslo 11%

Hranjenje se nastavlja zbirnim mlijekom ili zamjenom za

mlijeko a sa 3 nedelje starosti možemo punomasno

mlijeko zamijeniti obranim

Pri forsiranoj ishrani mlijekom tele može i do 12 kg/dan

ali treba ograničiti ženkoj teladi za priplod na 6kg/dan

Ishrana koncentovanom hranom treba da počne u I

nedelji i on treba da bude ukusan, lako svarljiv i bogat

proteinima i sa dodatim obranim mlijekom u prahu

Telad lakše i bolje iskorišćavaju peletiran koncentrat

nego u rasutom stanju zbog lijepljenja i kijanja

U početku po volji dok se ne dostigne 2kg/dan sa

uzrastom preko 4 mjeseca starosti a ženska grla za

priplod može manje

Kada počnu konzumirat količinu od 400-500grama /dan

tada se telad mogu odlučiti od ishrane sa mlijekom

U I nedjelji treba počet sa ishranom

kvalitetnom kabastom hranom –travnom

ili leguminoznom

Stabljika treba da je nježna i meka sa

očuvanim lišćem

Druga kabasta hrana slabijeg kvaliteta

(slama, kukuruzovina) uvodi se kasnije

Repom se može hraniti tek na kraju II

mjeseca a silažom posle III mjeseca ili još

bolje u V mjesecu

Zelenom masom ili pašom u manjim

količinama krajem II mjeseca ali to ne

može zamijeniti sijeno zbog malog

sadržaja SM

Voda se daje kad počnu da koriste suvu

hranu i kreće se 5-7kg vode na 1kg SM

Voda treba da je stalno pristupačna,

svježa, ujednačene temperature i da je

uzimaju polji

Ishrana priplodnih junica Po prestanku ishrane tečnom

hranom telad/junice hrane se relativno jednostavnim obrocima sastavljenim pretežno iz kabaste hrane i manjim količinama koncentrata

Koje se kabasto hranivo koristi zavisi od godišnjeg doba i uslova na gazdinstvu

Ljeti to može biti paša ili zelena hrana proizvedena na vještačkim livadama

Zimi se koristi sijeno, silaža, repa i druga sočna voluminozna hraniva, razni proizvodi prehrambene indus.

i u manjoj mjeri kvalitetna slama strnih žita(ječam, ovas), kukuruzovin

Koncentrovani dio obroka može biti različit u zavisnosti od vrste i kvaliteta kabaste hrane

Uz zelenu masu, silažu ili sijeno luguminoza

može se koristiti prekrupa zrna žitarica dopunjena premiksom minerala i vitamina

Po navršenoj godini junice se mogu hraniti obrocima bez koncentrata isključivo kvalitetnom kabastom hranom (po volji) i da se obezbijedi dnevni prirast 600-750gr

Ako kabasta hrana ne zadovoljava onda se dodaje odgovarajuća količina koncentrata-do 2kg/dan

Osjemenjivanje/oplodnja sa takvim prirastom

kod HF rase treba da se obavi kad dostigne uzrast od 14-16 mjeseci i TM od 320-350kg

3-4 nedelje prije osjemenjivanja/oplodnje treba primjeniti poseban režim ishrane i zadržati ga

2-3nedelje posle oplodnje

To se postiže pri ishrani kabastom hranom tako što se poboljša njen

kvalitet i količina a u slučaju ako u ishrani učestvuje koncentrat

povećati njegovu količinu u obroku

Pred teljenje od 5 mjeseca bremenitosti povećavaju se potrebe u

ishrani a naročito posljednja 2 mjeseca

Taj period je posljednji momenat kad ishranom treba obezbijediti ne

samo normalan rast ploda već i pripremiti junicu za narednu laktaciju

Tada se stvaraju tjelesne rezerve neophodne za ostvarenje visoke

proizvodnje mlijeka u ranoj laktaciji kada su konzumirane količine

hrane nedovoljne

U toj fazi mora ishranom da se obezbijedi osposobljavanje vimena za

funkciju lučenja mlijeka

Tih 45-60 dana pred teljenje potrebno je obezbijediti poboljšanjom

ishranom potrebe za porast ploda, stvaranje tjelesnih rezervi,

sopstveni porast i razvoj i pripremu vimena

Promjena u povećanoj ishrani neophodna je i radi privikavanja grla na

onaj tip obroka s kojim će se hraniti posle teljenja

•U tom periodu se povećava dnevna količina koncentrata sve do 4kg/dan.

Smanjuje se količina kabaste hrane jer je kapacitet buraga zbog povećanja ploda

tada manji

•Količina sočne hrane se smanjuje zbog stanja vimena pa čak i isključuje na nedelju

dana ispred teljenja

•2-3 dana pred teljenje smanjuje se količina koncentrata na 1-2kg ili se potpuno

ukida zavisno od brzine nalivanja i opšteg stanja vimena

•24 sata pred teljenje junicama se daje samo manja količina sijena kako bi se

smanjila popunjenost organa za varenje i tako olakšao teljenje

•Voda treba da stalno bude na raspolaganje

•Posle teljenja oko 1-2 sata daje se topli

napoj mekinja i vode a zatim malo sijena

•Nakon toga se povećava količina hrane i

u obrok se uvode nova hraniva kaja

stimulišu konzumiranje i proizvodnju

mlijeka

• Obrok se povećava a maksimalno

konzumiranje se postiže 2-4 nedelje

posle maksimalne proizvodnje

Ishrana tovnih junadi •Junad su osnovna kategorija koja služi za

intenzivnu proizvodnju kvalitetnog mesa

•Junad u tovu koriste veliku količinu kabaste

hrane i to ovu proizvodnju čini rentabilnom

•Koncentrati služe kao dopuna kabastom dijelu

obroka i količina zavisi od kvaliteta kabaste

hrane i trenutnih cijena hraniva

•Za tov se najčešće koriste muška nekastrirana

grla

•Goveče intezivno raste 8-9 mjeseci nakon

čega se intezitet porasta smanjuje

•Dobar uspjeh u tovu može se ostvariti samo

ako se raspolaže dovoljnim količinama hrane

Paša je najeftinija hrana(kod preživara) ali su

ostvareni dnevni prirasti mali od 750-1000gr.

Taj prirast predstavlja 60-75% od prirasta ako bi

se ishrana obavila sa 50% kabaste i 50%

koncentrovane hrane

U kojoj mjeri se vrši prihrana sa koncentratom

zavisi od prinosa pašnjaka i kvaliteta zelene hrane

Na kvalitetnim pašnjacima bolje se tove grla veće

tjelesne mase

Po grlu je potrebno 0.2-0.3ha uz prihranu kukuruzom (oko 200kg/grlu za period tova)

Na slabim pašnjacima može samo ekstenzivan tov i potrebno je 2.5-4ha uz prihranu

kukuruzom (oko 200kg/grlu za period tova)

Tov junadi zelenom hranom je kratak(15-20dana vegetacija ) i ima puno varijacija

u hranjivoj vrijednosti a i vremenski uslovi mogu da otežaju ovaj vid ishrane

Sporedni prizvodi ratarstva, povrtarstva i prehr. industrije mogu se koristiti za tov

Polukoncentrovani tov se sastoji od obroka koji sadrži 40-60% koncetrata dok

ostatak čini kabasta hrana i ako je ona kvalitetna manje će trebati koncentrata i biće

jeftiniji obrok.

Junad se drže slobodno u boksovima jer se kod vezanog sistema rezultat slabiji.

U ovom tipu tova ostvaruju se dnevni prirasti 1150-1250grama

Potrebe u koncentr. hrani zavise od željenog prirasta, uzrasta grla i kvaliteta hrane

U početku se koriste manje količine koncentrata a više kabaste a kasnije se prelazi na

veću količinu koncentrata

Na svakih 100kg tjelesne mase daje se 1-1.5kg koncentrata

•Osnovna karakteristika ishrane u tovu je obilna ishrana i da je hrana tako

pripremljena da omogućava dobar apetit i konzumiranje tokom čitavog perioda tova

•Ishrana koncentratima može da bude obročna ili po volji. Ako je obročna onda 2-3

puta dnevno odvojeno od kabaste stočne hrane. Ako je po volji onda količina

koncentrata nije ograničena i tada se utroši oko5% više nego kod obročne ishrane

•Da bi se smanjili troškovi ishrane u tovu može se i koristiti neproteinski azot(NPN)

odnosno urea. Ona može da zamijeni25-30% ukupnih potreba u proteinima ili do 3%

u smješi koncentrata ili 1% u SM obroka ili do 20grama na svakih 100kg TM. Kasnije

može i nešto više

•U prvoj fazi tova(do250kg) neproteinski azot-urea se ne preporučuje

•Oprezno treba koristiti ureu jer se naglo oslobađa amonijak u buragu i može da

djeluje toksično

•Da bi se to spriječilo treba uz ureu dodavati u

obrok lako dostupne ugljene hidrate kao i

postepeno uvođenje uree u obrok(1-2nedelje)

Preporuke

•Goveda treba da koriste u ishrani što više kabastu stočnu hranu

•Kabasta stočna hrana treba da je pripremljena tako da su u njoj što više sačuvane hranjive materije

•Koncentrovanu hranu koristiti kao dopunski obrok tamo gdje visoka proizvodnja to opravdava

•Veoma je važno poznavati osnovne postupke o hranjenju goveda –vrijeme ,količina, redoslijed i dr.