สตวหมพานตอสาน

โดย นายวศรต ภาด

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรศลปมหาบณฑต สาขาวชาทศนศลป แผน ก แบบ ก 2 ระดบปรญญามหาบณฑต

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร ปการศกษา 2562

ลขสทธของบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร

สตวหมพานตอสาน

โดย นายวศรต ภาด

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรศลปมหาบณฑต สาขาวชาทศนศลป แผน ก แบบ ก 2 ระดบปรญญามหาบณฑต

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร ปการศกษา 2562

ลขสทธของบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร

ISAN HIMMAPHAN CREATURES

By

MR. Witsarut PHADEE

A Thesis Submitted in Partial Fulfillment of the Requirements for Master of Fine Arts (VISUAL ARTS) Graduate School, Silpakorn University

Academic Year 2019 Copyright of Graduate School, Silpakorn University

หวขอ สตวหมพานตอสาน โดย วศรต ภาด สาขาวชา ทศนศลป แผน ก แบบ ก 2 ระดบปรญญามหาบณฑต อาจารยทปรกษาหลก รองศาสตราจารย วรญญา ดวงรตน

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร ไดรบพจารณาอนมตใหเปนสวนหนงของการศกษา ตามหลกสตรศลปมหาบณฑต

(รองศาสตราจารย ดร.จไรรตน นนทานช)

คณบดบณฑตวทยาลย

พจารณาเหนชอบโดย

ประธานกรรมการ (ศาสตราจารย เกยรตคณปรชา เถาทอง)

อาจารยทปรกษาหลก (รองศาสตราจารยวรญญา ดวงรตน)

ผทรงคณวฒภายนอก (ศาสตราจารย เกยรตคณปรญญา ตนตสข )

ง

บทคดยอภาษาไทย

60004214 : ทศนศลป แผน ก แบบ ก 2 ระดบปรญญามหาบณฑต ค าส าคญ : ครอบครว, ความศรทธา, ประเพณแหเทยนพรรษา, งานพทธศลปอสาน, ประตมากรรมปนปน, จตรกรรมฝาผนง ฮปแตม, งานแกะสลกไม, จตรกรรมผาผะเหวดสนดร, คณคา, ความผกพน

นาย วศรต ภาด: สตวหมพานตอสาน อาจารยทปรกษาวทยานพนธ : รองศาสตราจารย วรญญา ดวงรตน

ภมภาคอสานมความเชอความศรทธาเกยวของกบพระพทธศาสนามายาวนาน จนเกด

เปนศลปะ วฒนธรรม ประเพณและหลกปฏบตในการอยรวมกน คอฮตสบสองคองสบส ขาพเจาไดก าเนดในวถวฒนธรรมประเพณความเปนอสาน เกดในครอบครวชางท าตนเทยนพรรษาทเปนภมปญญาชางพนบานอสานในจงหวดอบลราชธาน ทงไดศกษาและเรยนรกระบวนการสรางสรรคและลงมอปฏบตในการท าตนเทยนพรรษามาโดยตลอด

จนน ามาสการศกษางานพทธศลปอสาน อนเกดจากภมปญญาชางพนถนทไดถายทอดออกมาใหคนรนหลงไดศกษา ทงในรปแบบงานประตมากรรมปนปนสตวหมพานตตางๆทประดบตามศาสนอาคาร งานจตรกรรมฝาผนงฮปแตม จตรกรรมผาผะเหวดสนดร งานแกะสลกไม และงานพทธศลปตางๆทยงคงเหลอในปจจบนใหไดศกษาความเชอความศรทธาของชางพนบานทสรางสรรคออกมาแบบเรยบงายในรปทรงทงดงามตามความรสก สะทอนใหเหนจตวญญาณความเปนชางพนบานอสานตอความศรทธาในพระพทธศาสนา ขาพเจาจงเกดแรงบนดาลใจจากภมปญญาชางพนถนอสานจนน ามาสการสรางสรรคผลงานวทยานพนธในชด "สตวหมพานตอสาน" แสดงออกดวยเทคนคกระบวนการท าเทยน ผานรปทรงลกษณะ 3 มต ทผสมผสานความคดและจนตนาการ เพอแสดงถงคณคาและภมปญญาชางพนถนอสาน

จ

บทคดยอภาษาองกฤษ

60004214 : Major (VISUAL ARTS) Keyword : Family, faith, candle festival, Northeastern Buddhist arts, stucco sculpture, Hooptam mural painting, wood carving, Vessantara cloth painting, value, commitment

MR. WITSARUT PHADEE : ISAN HIMMAPHAN CREATURES THESIS ADVISOR : ASSOCIATE PROFESSOR WIRANYA DUANGRAT

Isan or Northeastern region has associated with Buddhism for a long time, and it becomes arts, cultures, traditions, and practice in coexistence, which we called Heet Sip Song Kong Sip See. I was born surrounded by Isan cultural and traditional way of life, in a family of craftsmen who build the lent candles, Isan folk wisdom in Ubon Ratchathani Province. I have been also studying and learning processes of creation and making lent wax candles.

Therefore, it paves to the study of Northeastern Buddhist arts generated by folk wisdom of local craftsmen, conveying the pivotal senses to the next generation. The arts are in the types of Himmapan creatures stucco sculpture decorating on Buddhist building, Hooptam mural painting, Vessantara cloth painting, wood carving, and various Buddhist arts that are left until now for local craftsmen’s faith study, which are created in simple shapes in harmony of the sensation. It reflects the soul of Isan local craftsmen towards their faith in Buddhism. I am then inspired from Isan local craftsmen’ s attainment, leading to the creation of the thesis “ Isan Himmapan Creatures”, demonstrated by techniques of lent candle making via 3D of thoughts and imagination mixture to show values and wisdom of Isan local craftsmen.

ฉ

กตตกรรมประกาศ

กตตกรรมประกาศ

ขาพเจาขอนอบนอมระลกถงองคพระสมมาสมพทธเจาผทตรสรธรรมดวยพระองคเอง ตลอดจนหลกธรรมค าสอนอนเปนทปฏบตและยดเหนยวจตใจจนน าไปสความสงบภายในจตใจ องคพระพทธบรมมหาจกรพรรดบรมนาถมหามนและสงศกดสทธทงหลายทปกปกรกษาซงเปนทเคารพของขาพเจา บรมครชางพนบานทไดสรางงานพทธศลปตางๆใหไดศกษาเรยนรน ามาพฒนาตอยอดในการสรางสรรคผลงานทางทศนศลป และขอกราบขอบพระคณครอบครว อนม บดา คณวเชยร ภาด ครภมปญญาพนบานอสานการท าเทยนพรรษา มารดา คณเพญพกตร ภาด ทเปนผสรางแรงบนดาลใจและผลกดนในการศกษาเลาเรยนและการสรางสรรคผลงานวทยานพนธพรอมการสนบสนนมาโดยตลอด และญาตพนองทกๆคนทเปนก าลงใจใหโดยตลอดมา

ขอกราบขอบพระคณ คร อาจารย ทกทานทไดอบรมสงสอนและถายทอดองคความรทางดานศลปะใหแกขาพเจา อกทงคณาจารยภาควชาศลปไทยทกทานทใหค าปรกษาอบรมสงสอนถายทอดประสบการณทางศลปะ และขอบพระคณ อาจารยวรญญา ดวงรตน อาจารยทปรกษาผควบคมวทยานพนธ ทแนะน าองคความรในการสรางสรรคผลงานวทยานพนธชดนใหส าเรจไปไดดวยด พรอมทงอาจารยชศกด ศรขวญ ผทคอยชแนะแนวทางประสบการณในการศกษา ใหความชวยเหลอทกสงทกอยางแกขาพเจา

ขอบคณเทอรควอยซกรน ทคอยชวยเหลอและใหก าลงใจมาโดยตลอด ขอบคณ พกบ พลกชด อน โบว ใจ เชษฐ โอม ทคอยชวยเหลอเกอกลในทกๆดาน และขอบคณในน าใจเพอนๆ พๆ นองๆ ทกคนทไมไดกลาวถง พรอมทงบคลากรในมหาวทยาลยศลปากร ทมสวนส าคญในการสรางสรรคผลงานวทยานพนธชดนจนเสรจสมบรณ ขอใหคณความด ผลบญกศลทไดท าสงผลแกผทมสวนเกยวของและผทสนใจตอไป

วศรต ภาด

สารบญ

หนา บทคดยอภาษาไทย............................................................................................................................... ง

บทคดยอภาษาองกฤษ ........................................................................................................................ จ

กตตกรรมประกาศ .............................................................................................................................. ฉ

สารบญ ................................................................................................................................................ ช

สารบญภาพ ........................................................................................................................................ ญ

บทท 1................................................................................................................................................. 1

บทน า .................................................................................................................................................. 1

ความเปนมาและความส าคญของปญหา ......................................................................................... 1

ความมงหมายและวตถประสงคในการสรางสรรค........................................................................... 2

แนวความคดในการสรางสรรค ....................................................................................................... 3

ขอบเขตของการศกษา .................................................................................................................... 3

ขนตอนการศกษา ........................................................................................................................... 3

วธการศกษา ................................................................................................................................... 4

แหลงขอมล ..................................................................................................................................... 5

อปกรณทใชในการคนควา .............................................................................................................. 5

อปกรณทใชในการเกบขอมล................................................................................................... 5

วสดอปกรณทใชในการสรางสรรค ........................................................................................... 5

บทท 2................................................................................................................................................. 6

ขอมลและอทธพลทเกยวของกบการสรางสรรค .................................................................................. 6

ทมาของแนวความคดและแรงบนดาลใจ ........................................................................................ 6

ทศนคตเกยวกบการสรางสรรค ....................................................................................................... 6

ซ

อทธพลจากประเพณแหเทยนพรรษาจงหวดอบลราชธาน .............................................................. 7

ประวตการท าตนเทยนพรรษาจงหวดอบลราชธาน......................................................................... 7

ววฒนาการการท าตนเทยนพรรษา ................................................................................................. 7

ววฒนาการดานศลปะสกลชางเทยน............................................................................................... 8

อทธพลจากครอบครว ................................................................................................................... 14

อทธพลจากงานพทธศลปพนบานอสาน........................................................................................ 18

ประตมากรรมอสาน .............................................................................................................. 18

สถาปตยกรรม สมอสาน ........................................................................................................ 25

จตรกรรมพนถนอสาน ........................................................................................................... 28

บทท 3............................................................................................................................................... 33

การสรางสรรคผลงาน ........................................................................................................................ 33

การก าหนดรปแบบและวธการสรางสรรค ..................................................................................... 33

วธการสรางสรรค .......................................................................................................................... 34

ขนตอนแสดงออกทางดานทศนศลป............................................................................................. 35

ขนตอนการสรางผลงาน................................................................................................................ 35

วธการน าเสนอ .............................................................................................................................. 36

ทศนธาตทใชในการสรางสรรค...................................................................................................... 36

บทท 4............................................................................................................................................... 51

การพฒนาการสรางสรรคผลงานวทยานพนธ .................................................................................... 51

พฒนาการในการสรางสรรคผลงานวทยานพนธ ........................................................................... 51

การสรางสรรคพฒนาผลงานระยะกอนวทยานพนธ...................................................................... 52

ดานเนอหา ............................................................................................................................ 52

ดานรปแบบ ........................................................................................................................... 52

ดานเทคนค ............................................................................................................................ 53

ฌ

ปญหาในการสรางสรรค ................................................................................................................ 53

วธการแกปญหา ............................................................................................................................ 53

การสรางสรรคผลงานวทยานพนธ ................................................................................................ 57

ดานเนอหา ............................................................................................................................ 57

ดานรปแบบ ........................................................................................................................... 58

ดานเทคนค ............................................................................................................................ 58

ปญหาและแนวทางการแกไขในระยะวทยานพนธ ........................................................................ 58

วธการแกปญหาในการท าวทยานพนธ .......................................................................................... 59

บทท 5............................................................................................................................................... 63

สรป ................................................................................................................................................... 63

รายการอางอง ................................................................................................................................... 64

ประวตผเขยน .................................................................................................................................... 65

สารบญภาพ

หนา รปท 1 ภาพประเพณบญบงไฟ จงหวดศรสะเกษ ................................................................................ 9

รปท 2 ภาพประเพณบญบงไฟ จงหวดศรสะเกษ ป พ.ศ.2556 ......................................................... 10

รปท 3 ภาพประเพณแหเทยนพรรษา จ.อบลราชธาน ป พ.ศ.2556 ................................................. 10

รปท 4 ภาพประเพณแหเทยนพรรษา จ.อบลราชธาน ป พ.ศ.2556 ................................................. 11

รปท 5 ภาพประเพณแหเทยนพรรษา จ.อบลราชธาน ป พ.ศ.2556 ................................................. 11

รปท 6 ภาพประเพณแหเทยนพรรษา จ.อบลราชธาน ป พ.ศ.2556 ................................................. 12

รปท 7 ภาพประเพณแหเทยนพรรษา จ.อบลราชธาน ป พ.ศ.2556 ................................................. 12

รปท 8 ภาพประเพณแหเทยนพรรษา จ.อบลราชธาน ป พ.ศ.2561 ................................................. 13

รปท 9 ภาพประเพณแหเทยนพรรษา จ.อบลราชธาน ป พ.ศ.2559 ................................................. 13

รปท 10 กระบวนการท าตนเทยนของครอบครว ............................................................................... 14

รปท 11 กระบวนการท าตนเทยนของครอบครว ............................................................................... 15

รปท 12 กระบวนการท าตนเทยนของครอบครว ............................................................................... 15

รปท 13 กระบวนการท าตนเทยนของครอบครว ............................................................................... 16

รปท 14 กระบวนการท าตนเทยนของครอบครว ............................................................................... 16

รปท 15 กระบวนการท าตนเทยนของครอบครว ............................................................................... 17

รปท 16 กระบวนการท าตนเทยนของครอบครว ............................................................................... 17

รปท 17 ประตมากรรมปนปนอสาน วดบานกระเดยน จ.อบลราชธาน ป พ.ศ.2561 ....................... 19

รปท 18 ประตมากรรมปนปนอสาน วดบานกระเดยน จ.อบลราชธาน ป พ.ศ.2561 ....................... 20

รปท 19 ประตมากรรมปนปนอสาน วดบานกระเดยน จ.อบลราชธาน ป พ.ศ.2561 ....................... 20

รปท 20 ประตมากรรมปนปนอสาน วดบานกระเดยน จ.อบลราชธาน ป พ.ศ.2561 ....................... 21

รปท 21 ประตมากรรมปนปนอสาน วดบานเซเปด จ.อบลราชธาน ป พ.ศ.2561............................. 21

ฎ

รปท 22 ประตมากรรมปนปนอสาน วดบานเซเปด จ.อบลราชธาน ป พ.ศ.2561............................. 22

รปท 23 ประตมากรรมปนปนอสาน วดบานเซเปด จ.อบลราชธาน ป พ.ศ.2561............................. 22

รปท 24 ประตมากรรมปนปนอสาน จ.มกดาหาร ป พ.ศ.2561 ........................................................ 23

รปท 25 ประตมากรรมปนปนอสาน จ.มกดาหาร ป พ.ศ.2561 ........................................................ 23

รปท 26 ประตมากรรมแกะสลกไมอสาน วดบานชทวน ป พ.ศ.2561 .............................................. 24

รปท 27 ประตมากรรมแกะสลกไมอสาน วดบานชทวน ป พ.ศ.2561 .............................................. 24

รปท 28 สมอสาน จงหวดนครพนม ป พ.ศ.2556 ............................................................................. 26

รปท 29 สมอสาน จงหวดนครพนม ป พ.ศ.2561 ............................................................................. 26

รปท 30 สมอสาน ป พ.ศ.2561 ........................................................................................................ 27

รปท 31 สมอสาน ป พ.ศ.2561 ........................................................................................................ 27

รปท 32 จตรกรรมฝาเพดาน วดบานชทวน จ.อบลราชธาน ป พ.ศ.2561 ........................................ 29

รปท 33 จตรกรรมฮปแตม จ.นครพนม ป พ.ศ. 2561 ...................................................................... 30

รปท 34 จตรกรรมฮปแตม วดทงศรเมอง จ.อบลราชธาน ป พ.ศ.2561 ........................................... 30

รปท 35 ผนงธรรมาสนอสาน วดบานกระเดยน จ.อบลราชธาน ป พ.ศ.2561 .................................. 31

รปท 36 จตรกรรมฮปแตม จ.มกดาหาร ป พ.ศ.2561 ...................................................................... 31

รปท 37 จตรกรรมฮปแตม จ.มกดาหาร ป พ.ศ.2561 ...................................................................... 32

รปท 38 เตาแกสตมเทยน ................................................................................................................. 37

รปท 39 หมอตมเทยน ...................................................................................................................... 38

รปท 40 สฝนส าหรบผสมเทยน ......................................................................................................... 38

รปท 41 กระบวนการตมเทยน .......................................................................................................... 39

รปท 42 แมพมพกดเทยนจากปนพลาสเตอร .................................................................................... 39

รปท 43 แมพมพกดเทยนจากปนพลาสเตอร .................................................................................... 40

รปท 44 เทยนทพมพเสรจแลว .......................................................................................................... 40

รปท 45 ภาพรางผลงาน.................................................................................................................... 41

ฏ

รปท 46 รางลายเสนบนแผนโฟม ...................................................................................................... 41

รปท 47 ฉลโฟมตามลายเสนทรางไว ................................................................................................. 42

รปท 48 แกะโฟมตามรปแบบทรางไว ............................................................................................... 42

รปท 49 แกะโฟมตามรปแบบทรางไว ............................................................................................... 43

รปท 50 โครงสรางโฟมทเสรจสมบรณ .............................................................................................. 43

รปท 51 โครงสรางโฟมทเสรจสมบรณ .............................................................................................. 44

รปท 52 เรมทาสและน าเทยนลงไป................................................................................................... 44

รปท 53 เรมทาสและน าเทยนลงไป................................................................................................... 45

รปท 54 เตรยมตดเทยนทพมพไว ..................................................................................................... 45

รปท 55 เรมตดเทยน ........................................................................................................................ 46

รปท 56 กระบวนการตดเทยน .......................................................................................................... 46

รปท 57 กระบวนการตดเทยน .......................................................................................................... 47

รปท 58 ภาพแสดงชนงานทเสรจสมบรณ ......................................................................................... 47

รปท 59 ภาพแสดงชนงานทเสรจสมบรณ ......................................................................................... 48

รปท 60 ภาพแสดงชนงานทเสรจสมบรณ ......................................................................................... 48

รปท 61 ภาพแสดงชนงานทเสรจสมบรณ ......................................................................................... 49

รปท 62 ภาพแสดงชนงานทเสรจสมบรณ ......................................................................................... 49

รปท 63 ภาพแสดงชนงานทเสรจสมบรณ ......................................................................................... 50

รปท 64 ภาพชดผลงานระยะกอนวทยานพนธ.................................................................................. 54

รปท 65 รายละเอยดของผลงานในระยะกอนวทยานพนธ ................................................................ 55

รปท 66 รายละเอยดของผลงานในระยะกอนวทยานพนธ ................................................................ 55

รปท 67 รายละเอยดของผลงานในระยะกอนวทยานพนธ ................................................................ 56

รปท 68 รายละเอยดของผลงานในระยะกอนวทยานพนธ ................................................................ 56

รปท 69 รายละเอยดของผลงานในระยะกอนวทยานพนธ ................................................................ 57

ฐ

รปท 70 ภาพชดผลงานวทยานพนธ .................................................................................................. 59

รปท 71 รายละเอยดของผลงานวทยานพนธ .................................................................................... 60

รปท 72 รายละเอยดของผลงานวทยานพนธ .................................................................................... 60

รปท 73 รายละเอยดของผลงานวทยานพนธ .................................................................................... 61

รปท 74 รายละเอยดของผลงานวทยานพนธ .................................................................................... 61

รปท 75 รายละเอยดของผลงานวทยานพนธ .................................................................................... 62

รปท 76 รายละเอยดของผลงานวทยานพนธ .................................................................................... 62

1

บทท 1

บทน า

ความเปนมาและความส าคญของปญหา

ประตมากรรมปนปนสตวปาหมพานตเฝาบนไดสมอสาน อาท นาค เหรา สงหหมอบ และตว

มอม คอ งานประตมากรรมทชางพนบานทองถนไดสรางขน เพอเปนสวนประกอบของสมอสานอน

เปนศาสนอาคารสถาปตยกรรมทมลกษณะเฉพาะตว ในคตความเชอตามหลกไตรภมและปาหมพานต

โดยคนโบราณ ไดน าเอาความรและความเชอมาจนตนาการสรางสรรคปนงานประตมากรรมรปสตว

หมพานต รปแบบสตวทชางพนบานปนขนมา จะเปนทงสตวทมอยจรงและสตวทเกดจากจนตนาการ

ตามคตความเชอโบราณ น ามาผสมผสานรปแบบของแตละตวแตละชนดและแยกหมวดหมของ

ประเภทสตวตางๆอกทงมการเชอมโยงเขาหาหลกทางพระพทธศาสนา ภมปญญาชางพนบานอสานใน

การปนงานประตมากรรมตางๆจงไมไดยดตดกบรปแบบ และวธการจากชางหลวง แตจะอาศยความร

การจดจ าแลวจงถายทอดออกมา จนเกดการพงพอใจของชางทเปนไปตามธรรมชาตและความรสกวา

งาม ท าใหเกดคณคาภมปญญาทางความคดและความศรทธาของคนพนถน ดวยเหตนภมปญญาชาง

พนบานอสานในการปนงานประตมากรรมจงไดสงผลและสะทอนถงความเปนอตลกษณความเปนชาง

พนถนแบบดงเดม และเปนสจธรรมทสะทอนถงผลงานของชางตางถนตางวฒนธรรม ทผกพนกบวถ

การด าเนนชวตรวมกนในสงคมไทยมายาวนาน

คนอสานโดยสวนใหญประกอบอาชพเกษตรกรรม และมฐานะยากจนจงขาดโอกาสส าหรบท

จะศกษาหาความร ซงสงอทธพลตอการสรางสรรคงานศลปะ คนชนบทอสานจงสรางงานศลปกรรม

โดยอาศยพนฐานจากภมปญญาทองถน และการสบทอดตอกนมาเรอยๆ โดยศกษาจากครชางภม

ปญญาพนบานและประสบการณทเคยท ามา โดยไมมแบบแผนทเปนหลกวชาการเหมอนศลปะชาง

หลวง ปจจบนในชนบทตางๆกยงมการสรางสรรคโดยอาศยประสบการณและภมปญญาพนบานใน

การสรางงานทมเสนหแตกตางกนไปตามวดในหมบานตางๆ เชน ประตมากรรมปนปน สมอสาน

จตรกรรม ฮปแตม หรอสญลกษณอนๆทมเนอหา เรองราวความเชอทางวรรณกรรม คตไตรภม

2 พระเวสสนดรชาดก และทศชาตชาดก อนเปนศลปะทสามารถปลดเปลองความทกขทางจตใจและ

เปนศาสนวตถในพระพทธศาสนาซงเปนรากฐานทผกพนกบการด าเนนชวตของผคนในสงคม

ในวถความศรทธาของคนชนบทอสานและการปฏบตตามหลกจารต ฮตคอง ประเพณจง

กอใหเกดภมปญญาเชงชางในสงคมชมชนวฒนธรรมอสาน ไดสรางสรรคงานปนปนประดบ

สถาปตยกรรมโดยมรปแบบทมเอกลกษณพนบานอสานแสดงออกในเชงชางของคนอสานผานกลม

ชางตางๆ คอ กลมชางชาวบาน กลมชางพนเมองทรบอทธพลชางหลวง และกลมชางญวน ได

สรางสรรคงานปนปนเปนรปลกษณะคอรปสตวทเหมอนจรง และรปสตวหมพานตตามจนตนาการทม

การผสมผสานกนของสตวหลายชนด ดวยความสนใจนขาพเจาจงเกดจตส านกในการอนรกษศลปะ

อสานแบบชาวบานทแสดงออกอยางตรงไปตรงมาในเชงชาง แตใหคณคาดานเอกลกษณความเปนพน

ถนนนๆ ทสะทอนความงามตามวถ และความศรทธา ผานรปทรงสตวหมพานตอสานในกรยาอรยบท

ตางๆเสมอนมชวต โดยเนนการสอสารแนวความคด อารมณ ความรสกถายทอดออกมาเปนผลงาน

ศลปะโดยผานเทคนค วธการ ทน ามาสรางสรรคเพอใหเกดความงาม ตามความรสกเฉพาะตน

ความมงหมายและวตถประสงคในการสรางสรรค

1. เพอศกษารปแบบ ถายทอดแนวคด จนตนาการ อารมณความรสกของงานประตมากรรมปนปน

สตวหมพานตอสานทประดบสถาปตยกรรมตางๆ เชน สมอสาน วหาร ธรรมาสน หอแจก เปนตน

2. เพอสรางสรรคผลงานศลปะรปแบบอสาน น าเสนอผานกระบวนการทเปนภมปญญาทองถนใหเกด

ความเปนรวมสมย ผานรปแบบ รปทรงและกรยาทาทางทน ามาจดวาง สรางสรรคใหม อนกอใหเกด

ความงามทางสนทรยภาพทสะทอน อารมณและความรสกสวนตน

3. เพออนรกษสบสานภมปญญาชาง เทคนคกระบวนการของการท าเทยนพรรษาทเปนภมปญญา

ชางพนบานอสาน และตระหนกถงคณคาของงานศลปกรรมพนถนอสานทยงคงความเปนอตลกษณ

พนถนทสบทอดกนมายาวนานมใหสญหาย และเปนแบบอยางในการสรางสรรคงานศลปะไทยทงแบบ

ประเพณและรวมสมย

3

แนวความคดในการสรางสรรค

ขาพเจาไดรบแรงบนดาลใจจากงานประตมากรรมปนปน ทประ ดบศาสนอาคารสถาปตยกรรม สมอสาน โดยชางพนบานทองถนไดสรางขนจ าพวกรปปนปนสตวหมพานตอสานทมลกษณะ รปแบบทเปนเอกลกษณเฉพาะตว แสดงออกอยางตรงไปตรงมา อาศยรปทรงทงามและเรยบงาย สะทอนใหเหนถงคณคาและความศรทธา จนกอใหเกดรปแบบศลปะทางพทธศลปทตอบสนองพระพทธศาสนา ขาพเจาจงมความมงหมายทตองการน าเสนอศลปะแบบพนถนอสานอนมรปแบบเนอหาทเปนสตวหมพานต น ามาสรางสรรคขนใหมโดยอาศยรปทรงในจนตนาการ โดยน าเสนอผานเทคนค กระบวนการของชางเทยนซงเปนภมปญญาชาวบานมาสรางสรรคใหเกดเปนผลงานศลปะไทยรวมสมยในรปแบบเฉพาะตน

ขอบเขตของการศกษา

1. ศกษาวธคดและวธการสอสารคตความเชอเปนผลงานของชางชาวบานอสาน

2. ศกษารปทรงของสตวหมพานต ทชางชาวบานถายทอดออกมาเปนงานประตมากรรม ทงสตวทม

อยจรงและสตวทเกดจากจนตนาการในคตความเชอโบราณ

3. ศกษารปแบบกระบวนการของชางชาวบานอสาน ในการสรางงานประตมากรรมปนปนแบบ

ดงเดม

4. ศกษาเทคนคกระบวนการของการท าเทยนพรรษาทเปนภมปญญาพนบานอสาน น ามาสรางสรรค

ผลงานศลปะใหเกดความงามทางดานทศนศลป

ขนตอนการศกษา

1. ศกษาวถชวตชนบทอสานและสภาพแวดลอม วเคราะหความคดทมาจากแรงบนดาลใจของงานปน

ปนอสาน

2. ศกษาลกษณะ รปแบบ งานปนปนประดบสมตามวดตางๆในภาคอสานโดยไปศกษาขอมลในพนท

จรง

3. ศกษา คนควา หาขอมลความเปนมาของงานปนปนประดบสมอสาน จากผรและปราชญชาวบาน

4. ศกษาแลวน ามาวเคราะหขอมล งานปนปนประดบสมในอดตแบบชางพนบานอสาน

4 5. ศกษากระบวนการ เทคนคชางพนบาน การท าเทยนพรรษาและกรรมวธตางๆเพอใหเกดการ

ก าหนดรปแบบและแนวทางการสรางสรรคผลงาน

6. ศกษาเพมเตมจากหนงสอและอนเตอรเนต

7. สรางแบบรางผลงานวทยานพนธ

8. เรยงล าดบขนตอนและเรมกระบวนการสรางสรรคผลงานวทยานพนธ

9. วเคราะหผลงานเพอหาแนวทางพฒนาและแกไขปญหา

10. น าเสนอผลงาน ตดตง พรอมประเมนผลงานวทยานพนธเปนระยะเพอปรบปรง แกไข ทจะท าให

เกดความสมบรณมากยงขน

วธการศกษา

1. รวบรวมขอมลในการลงพนทวดตางๆศกษางานประตมากรรมปนปน งานจตรกรรมฮปแตม จาก

สถานทจรงในภาคอสานโดยการจดบนทกและบนทกภาพถาย

2. สมภาษณปราชญชาวบานและคนในพนถนแลวน ามาวเคราะขอมลในการสรางสรรคผลงาน

3. รวบรวมขอมลประวต ความเปนมา การสรางงานประตมากรรมปนปนประดบสถาปตยกรรมอสาน

4. รวบรวมศกษาศลปนทมแนวงาน เทคนค รปแบบ ทสอดคลองกน

5. สรางแบบราง คนหารปแบบผลงานวทยานพนธ

6. สรางสรรคผลงาน วเคราะหผลงานและปรบปรงแกไขปญหาทเกดขนเพอหาแนวทางพฒนาทด

7. ตดตงผลงาน น าเสนอ พรอมประเมนวทยานพนธเปนระยะ และแกไขปรบปรงใหพฒนาดมาก

ยงขน

5

แหลงขอมล

1. แหลงขอมลภาคเอกสาร ไดแก หองสมดมหาวทยาลยศลปากร ขอมลจากหนงสอ นตยสาร

วารสารตางๆ สอเทคโนโลยสารสนเทศ เชน อนเตอรเนต

2. แหลงขอมลภาคสนาม ไดแก สถานท วด หมบาน สภาพแวดลอมทองถนในภาคอสาน

อปกรณทใชในการคนควา

อปกรณทใชในการเกบขอมล

- กลองถายรป

- สมด Sketch

- ปากกา

- ดนสอ

วสดอปกรณทใชในการสรางสรรค

- สฝน

- เทยน

- แมพมพ

- อางน า

- โฟม

- เตาถาน

- หมอตมเทยน

- แปรงทาส

- เครองมอแกะสลกเทยน

6

บทท 2

ขอมลและอทธพลทเกยวของกบการสรางสรรค

ในภมภาคอสานมความเชอและความศรทธาในพระพทธศาสนา ขาพเจาเกดและเตบโตใน

ภาคอสานทมความเชอในขนบธรรมเนยมประเพณพนบานซงถอปฏบตสบตอกนมาตามสภาพของแต

ละทองถนจากอดตจนถงปจจบน กคอประเพณแหเทยนเขาพรรษา ทไดเหนและสมผสในความงดงาม

ของงานศลปกรรม อนงามวจตรของชางพนถนอสานมาตงแตวยเดกจากครอบครวและจากบดาซงเปน

ชางภมปญญาพนบานการตนท าเทยนพรรษาไดถายทอดองคความรจากประสบการณทางการปฏบต

จนเกดการสรางสรรคงานศลปะทางพทธศลปทเกดจากความศรทธาในความเชอทางพระพทธศาสนา

อนกอใหเกดองคความรและขอมลพรอมทงแนวทางการน าเสนอและสรางสรรคผลงานของขาพเจา

ทมาของแนวความคดและแรงบนดาลใจ

จากทไดศกษาซมซบ วถชวต จารต ฮตคองของคนอสานทไดสบทอดกนมาจนเปน

ขนบธรรมเนยม ประเพณ จนกอใหเกดหลกปฏบตเพอความรมเยนเปนสข สะทอนใหเหนถงความ

เลอมใสศรทธาตอพระพทธศาสนา อกทงความเชอในเรองพธกรรมตางๆทเกยวเนองกบศาสนาเปนท

ยดเหนยวจตใจของคนอสานมาแตโบราณกาล เกดเปนแรงบนดาลใจทไดจากการสงสมองคความร

ประสบการณความเปนวถชนบทอสาน ทกษะ รปแบบเชงชางพนบานทเปนอตลกษณเฉพาะทองถนท

แฝงแงคด คตธรรมตางๆจงกอใหเกดการสรางสรรคผลงานศลปกรรมในลกษณะเฉพาะตน

ทศนคตเกยวกบการสรางสรรค

ในการสรางสรรคผลงานศลปะ ขาพเจาแสดงออกมาในรปแบบผลงานทศนศลปสามมต คอ

การสรางสรรคทไดรบแรงบนดาลใจอนเกยวของกบงานประตมากรรมสตวหมพานตทประดบงานพทธ

ศลป โดยแฝงความเชอความศรทธาของชางพนบาน สะทอนใหเหนจตวญญาณความเปนชนบทอสาน

อนแสดงอตลกษณของทองถน ทมงเนนไปทเทคนควธการของครชางภมปญญาพนบานในการท า

เทยนพรรษา โดยศกษาขอมลเดมทมมาแตสมยกอนประกอบกบขอมลประสบการณตรงในครอบครว

ทไดซมซบกระบวนการสรางผลงานและวถปฏบตตางๆ เพอน าเสนอแนวความคดพรอมทงการ

สรางสรรคทท าใหเกดเทคนคเฉพาะตน

7

อทธพลจากประเพณแหเทยนพรรษาจงหวดอบลราชธาน

ในแถบลมแมน ามลจงหวดอบลราชธานมลกษณะภมประเทศทมความเจรญรงเรองทางอารย

ธรรมตางๆ สงผลใหงานชางดานศลปกรรมทางพทธศลปมความเจรญรงเรอง พรอมทงประเพณวน

เขาพรรษาของชาวอสานทเรยกกนวา บญเดอนแปด เปนชวงทพระสงฆอยจ าพรรษาตลอดระเวลา

สามเดอน ในชวงเหตการณนนเปนฤดฝนอบาสกอบาสกาจะเอาตนเทยนขนาดเลกมารวมกนแลว

น าไปถวายเพอเปนแสงสวางใหกบพระสงฆและเปนพทธบชาในวนเขาพรรษา

ประวตการท าตนเทยนพรรษาจงหวดอบลราชธาน

ตามประวตในชวงกอนสมยพระเจาบรมวงศเธอกรมหลวงสรรพสทธประสงค เปนผส าเรจ

ราชการแทน ชาวอบลไมมการท าเทยนหรอแหเทยนเชนปจจบน ชาวบานจะฟนเทยนรอบศรษะ

(เทยนเวยนหว) ไปถวายเพอจดบชา เมอกลมหลวงสรรพสทธประสงคไดเปนผส าเรจราชการ ครนนน

มการแหบงไฟทวดกลาง และมการตกนเกดขนจนถงแกความตาย เสดจในกรมเหนไมดจงมค าสงให

ยกเลกการแหบงไฟและเปลยนเปนการแหเทยนพรรษาเพอถวายเปนพทธบชาแดประสงฆในชวง

เขาพรรษาแทน

ววฒนาการการท าตนเทยนพรรษา

สมยกอนการแหเทยนพรรษาจะมเพยงแคชาวบานรวมกนเอาเทยนมารวมกน แลวน าเทยน

มาผกเรยงตดกบล าไมไผ ตามรอยตอของแทงเทยนชาวบานจะใชกระดาษจงโก(กระดาษเงนกระดาษ

ทอง) ตดเปนลวดลายฟนปลาตดระหวางรอยตอ เสรจแลวน าตนเทยนไปตดกบปบน าม นกาด

ฐานรองรบล าตนเทยนใชไมตเปนแผนเรยบหรอท าเปนชนๆแลวใชลวดลายการตดกระดาษตดประดบ

ลงไป เสรจแลวมการแหไปถวายวดโดยใชเกวยนหรอลอเลอนใชววลากจง ในชวงระยะเวลาประมาณ

พ.ศ. 2480 การท าตนเทยนไดพฒนาขนถงขนใชวธการหลอออกจากเบาพมพเปนดอกลายงายๆเชน

ลายประจ ายาม ลายกระจงตาออย แลวน าไปตดทล าตนเทยน

ชวงป พ.ศ.2495ไดมการจดการประกวดเทยนพรรษา แบงออกเปน 2 ประเภท ไดแก

ประเภทโบราณแบบมดรวมตดลายและประเภทตดพมพ ครนเมอ พ.ศ. 2497 ไดมวธการพฒนาขน

ใหมโดยใชปนพลาสเตอรแกะเปนแมพมพลายตางๆแลวหลอดวยเทยน น ามาตดกบล าตนเทยน ตอมา

ในปพ.ศ. 2502 นายชางค าหมา แสงงาม (ศลปนแหงชาต) ไดคดคนการท าตนเทยนพรรษาประเภท

8

แกะสลกโดยไมตองท าแมพมพพมพดอกมาตด แลวการแหเทยนสมยกอนจงจ าเปนตองแยก

ประเภท แบงออกเปนสามประเภท อนไดแก หนงประเภทมดรวมตดลาย สองประเภทตดพมพ และ

สามประเภทแกะสลก

การจดองคประกอบตางในประเภทตดพมพและแกะสลกแตเดมไมไดมความส าคญมากนก

มเฉพาะฐานกบล าตนตรงกลางเทานน การรเรมทางความคดในการสรางสรรคของชางจงมการพฒนา

รปแบบใหยงใหญและแปลกแตกตางไปจากเดมจงไดสรางองคประกอบรอบฐานล าตนใหเปน

รปลกษณะลอยตวประกอบกบเอาเรองราวของพทธประวตบางเรองราว ปาหมพานต มาสรางสรรคใน

จงหวะลลาตางๆในขบวนเทยนพรรษา ดวยเหตนการท าตนเทยนพรรษาของเมองอบลราชธานทมมา

นานนบรอยกวาป จงมววฒนาการหลากหลายมตทงในรปแบบ วธการสรางสรรคของชางรนเกาทได

คดคนเทคนควธการจนสบสานมาถงชางรนปจจบนน ามาสรางสรรคพฒนาตอยอดใหเกดมตใหม

ทางการสรางสรรคตอไป(Admin)

ววฒนาการดานศลปะสกลชางเทยน

ภมปญญาชางเมองอบลราชธาน และภมปญญาทสรางงานศลปะอยางตอเนองทงงานศลปะ

รวมสมย งานหตถกรรมพนบาน งานดานพทธศลปตางๆ ทงงานชางตกแตงโบสถวหารตางๆ จะใช

โอกาสในชวงกอนวนเขาพรรษาพกงานทท าประจ าและงานวดตางๆ มาประลองฝมอทางเชงชางผาน

การสรางสรรคงานศลปะทเปนประเพณส าคญทางพระพทธศาสนา

ประเพณแหเทยนเขาพรรษา เปนประเพณทส าคญตอชาวพทธและชาวจงหวดอบลราชธาน

ทไดปฏบตสบตอกนมาตงแตครงสมยพทธกาล ซงในงานประเพณแหเทยนพรรษายงเปนสงสะทอนให

เหนถงความเจรญรงเรองทางดานประเพณและวฒนธรรม ทสอออกมาเปนความงดงามอยางบรสทธ

ใจจากชางชาวบาน ทไดรงสรรคถายทอดฝมอออกมาจนเปนเอกลกษณทางเทคนคและวธการน าเสนอ

เรองราวตางๆเกยวกบพระพทธศาสนาออกมาเปนตนเทยนพรรษา ทงวธการแกะสลกกระบวนการท า

แมพมพและการหลอ สงเหลานชางพนบานไดสรางขนลวนเกดจากจตใจทศรทธาในพระศาสนาและ

สงตอแรงบนดาลใจใหชางรนหลงไดศกษาสบสานและพฒนาตอยอด

เทคนคและวธการท าเทยนของชางพนบาน การพมพการหลอและแกะสลกลงไป การ

น าเสนอลกษณะองคประกอบทลอยตวในดานเนอหากยวของกบพทธประวตและปาหมพานต ท าให

9 ขาพเจาเกดความคดและแรงขบเคลอนทส าคญในการสรางสรรคผลงานศลปะชดน ทน าเอาเทคนค

วสดและวธการมาสรางสรรคในรปแบบเฉพาะตน โดยผานกระบวนการคดวเคราะหเพอใหเกดรปทรง

ทสมบรณในรปแบบของสตวหมพานตอสาน

รปท 1 ภาพประเพณบญบงไฟ จงหวดศรสะเกษ ทมา : จากสถานทจรง ป พ.ศ. 2556

10

รปท 2 ภาพประเพณบญบงไฟ จงหวดศรสะเกษ ป พ.ศ.2556 ทมา : จากสถานทจรง

รปท 3 ภาพประเพณแหเทยนพรรษา จ.อบลราชธาน ป พ.ศ.2556 ทมา : จากสถานทจรง

11

รปท 4 ภาพประเพณแหเทยนพรรษา จ.อบลราชธาน ป พ.ศ.2556 ทมา : จากสถานทจรง

รปท 5 ภาพประเพณแหเทยนพรรษา จ.อบลราชธาน ป พ.ศ.2556 ทมา : จากสถานทจรง

12

รปท 6 ภาพประเพณแหเทยนพรรษา จ.อบลราชธาน ป พ.ศ.2556 ทมา : จากสถานทจรง

รปท 7 ภาพประเพณแหเทยนพรรษา จ.อบลราชธาน ป พ.ศ.2556 ทมา : จากสถานทจรง

13

รปท 8 ภาพประเพณแหเทยนพรรษา จ.อบลราชธาน ป พ.ศ.2561 ทมา : จากสถานทจรง

รปท 9 ภาพประเพณแหเทยนพรรษา จ.อบลราชธาน ป พ.ศ.2559 ทมา : จากสถานทจรง

14

อทธพลจากครอบครว

ครอบครวขาพเจามภมล าเนาถนฐานอยทจงหวดอบลราชธาน ครอบครวขาพเจาด ารงชวตไปกบภมปญญาชางพนบาน โดยมบดาซงมความสามารถในการท าตนเทยนพรรษาและงานพทธศลปทงประตมากรรมและสถาปตยกรรม ทไดเรยนรในรปแบบลกษณะครพกรกจ าจากครทเปนชางพนบานในการลงมอปฏบตและศกษาเรยนรดวยตนเอง มหลกท างานโดยยดหลกประสบการณเฉพาะบคคลในการสรางสรรคงานศลปะ ความรหรอหลกการทกอยางมไดมบนทกแตทกอยางลวนเกดจากการจดจ าและลงมอปฏบตจรงเทานน อกทงเทคนควธการเรองราวตางๆไดถกน ามาใชดวยความช านาญ จนขาพเจาไดมความสนใจและชนชอบในการท าตนเทยนพรรษาจากบดา ไดเรยนร ทงในกระบวนความคดและการลงมอปฏบตการสรางสรรค พรอมทงศกษากระบวนการท า เทคนควธการของภมปญญาชางพนถน จนท าใหขาพเจาไดมความรทจะสบสานภมปญญาการท าตนเทยนพรรษาตอไป ในการศกษาและสรางสรรคผลงานชดนขาพเจาจงน าเอาแรงบนดาลใจจากภมปญญาพนบานเหลานมาสรางสรรคตอยอดใหเกดองคความรและแสดงออกมาผานผลงานศลปะรวมสมยดวยเทคนควธการเฉพาะตน

รปท 10 กระบวนการท าตนเทยนของครอบครว ทมา : จากสถานทจรง

15

รปท 11 กระบวนการท าตนเทยนของครอบครว ทมา : จากสถานทจรง

รปท 12 กระบวนการท าตนเทยนของครอบครว ทมา : จากสถานทจรง

16

รปท 13 กระบวนการท าตนเทยนของครอบครว ทมา : จากสถานทจรง

รปท 14 กระบวนการท าตนเทยนของครอบครว ทมา : จากสถานทจรง

17

รปท 15 กระบวนการท าตนเทยนของครอบครว ทมา : จากสถานทจรง

รปท 16 กระบวนการท าตนเทยนของครอบครว ทมา : จากสถานทจรง

18

อทธพลจากงานพทธศลปพนบานอสาน

งานศลปะพนบานอสานมความเปนมาทผกพนกบวถความเชอของสงคมอสานมายาวนาน มลกษณะทเปนเอกลกษณเฉพาะของแตละทองถนโดยแสดงออกมาอยางซอตรงตามความคดของชางพนบานทฉลาดในฝมอการชางในการรบใชพระพทธศาสนากบการสรางสงตางๆเชน พระพทธรป โบสถ วหาร เจดย จตรกรรมฝาผนง งานประตมากรรมปนปนตางๆและสญลกษณอนๆอนเปนศลปะในบวรพระศาสนา ไดสามารถปลดเปลองความทกขทางจตใจและเปนศาสนวตถทมรากฐานผกพนเปนทยดเหนยวจตใจในการด าเนนชวตของมนษยในสงคมชนบทอสาน (ประชด สกณะพฒน, 2551) สวนใหญคนอสานจะประกอบอาชพเกษตรกรรม ไมมโอกาสทจะศกษาหาความร ความ

ยากจนยอมสงผลใหคนในชนบททองถนตองหาความรและศกษาจากประสบการณจรง จงเกดการ

สรางสรรคงานศลปกรรมทางพทธศลป ในชนบทอสานเพอ ทจะแสดงถงความศรทธา ตอ

พระพทธศาสนา โดยศกษาจากครชางพนบานและประสบการณทเคยท ามา ไมไดมแบบแผนทเปน

หลกการหรอทฤษฎตางๆเหมอศลปะชางหลวง แตสรางสรรคออกมาดวยความซอตรงบรสทธใจ ซงใน

ปจจบนในวถทองถนอสานยงมการสบสานสรางสรรคงานศลปะจากครชางภมปญญาพนบานใหเหน

ตามวดในหมบานตางๆทมเสนหและเปนเอกลกษณเฉพาะถนแตกตางกนออกไป

งานศลปะทางพทธศลปทครภมปญญาไดสรางสรรคไวทงกระบวนการท า เทคนค วธการ ถอเปนเสนหของงานศลปะทางพทธศลปอสานทมคณคาทางดานจตใจของชาวอสาน และสงคมทนบถอพระพทธศาสนา เปนแรงขบเคลอนผลกดนใหขาพเจาสนใจในงานพทธศลปอสานและน ามาสรางสรรคงานศลปะพรอมทงศกษาขนบประเพณและวฒนธรรมของชาวอสานมาใชประกอบการสรางสรรคผลงานศลปะชดน ประเภทของศลปะทางพทธศลปพนบานอสาน

ประตมากรรมอสาน

ประตมากรรมในงานพทธศลปอสานมหลากหลายลกษณะรวมไปถงงานแกะสลกตางๆทชางพนบานไดคดคนกระบวนเทคนควธการตางๆมาสรางสรรคใหเปนศาสนวตถในบวรพระพทธศาสนา ดงเชน การปน การบ การต การเชอม เพอใหเกดรปลกษณะตามตองการ โดยการสรางจ าลองหรอเหมอนจรงตามความรความคดของชางพนบาน ประตมากรรมจะแบงลกษณะออกเปนสามประเภท อนไดแก ภาพนนต า คอมองไดเหนแคดานเดยวลกษณะนนเพยงเลกนอย ภาพนนสง คอภาพทจ าหลกลกลงท าใหภาพประตมากรรมดเดนชดขน สามารถมองใหเหนทงสามดานทงดานหนาและดานขาง

19

ภาพลอยตว คอประตมากรรมทมองเหนไดรอบดานและลอยตวออกมาโดยไมยดตดกบผนง เชน การปนพระพทธรป เทวรป ประตมากรรมรปสตวประดบศาสนอาคาร สม วหารตางๆ งานประตมากรรมพนบานอสานจะนยมใชวสดทกชนดทมอยในทองถนตางๆ เชน หน โลหะ ไม กระดกสตว ขาว ปนผง ดนเผา สงตางๆเหลาน จะใชกระบวนการสลก หลอ หรอกดพมพตามความเหมาะสม สรางเปนประตมากรรมขนมาตามแตละทองถนตางๆในภมภาคอสาน และงานแกะสลกไม จะพบมากทวภาคอสานตามวดตางๆซงสรางดวยความศรทธา ผทศรทธาจะลงมอแกะสลกดวยตนเองเพอจะไดอานสงคในการสรางบญของคนทองถนอสาน (สกณะพฒน & อดม เชยกวงศ, 2548a)

รปท 17 ประตมากรรมปนปนอสาน วดบานกระเดยน จ.อบลราชธาน ป พ.ศ.2561 ทมา : จากสถานทจรง

20

รปท 18 ประตมากรรมปนปนอสาน วดบานกระเดยน จ.อบลราชธาน ป พ.ศ.2561 ทมา : จากสถานทจรง

รปท 19 ประตมากรรมปนปนอสาน วดบานกระเดยน จ.อบลราชธาน ป พ.ศ.2561 ทมา : จากสถานทจรง

21

รปท 20 ประตมากรรมปนปนอสาน วดบานกระเดยน จ.อบลราชธาน ป พ.ศ.2561 ทมา : จากสถานทจรง

รปท 21 ประตมากรรมปนปนอสาน วดบานเซเปด จ.อบลราชธาน ป พ.ศ.2561 ทมา : จากสถานทจรง

22

รปท 22 ประตมากรรมปนปนอสาน วดบานเซเปด จ.อบลราชธาน ป พ.ศ.2561 ทมา : จากสถานทจรง

รปท 23 ประตมากรรมปนปนอสาน วดบานเซเปด จ.อบลราชธาน ป พ.ศ.2561 ทมา : จากสถานทจรง

23

รปท 24 ประตมากรรมปนปนอสาน จ.มกดาหาร ป พ.ศ.2561 ทมา : จากสถานทจรง

รปท 25 ประตมากรรมปนปนอสาน จ.มกดาหาร ป พ.ศ.2561 ทมา : จากสถานทจรง

24

รปท 26 ประตมากรรมแกะสลกไมอสาน วดบานชทวน ป พ.ศ.2561 ทมา : จากสถานทจรง

รปท 27 ประตมากรรมแกะสลกไมอสาน วดบานชทวน ป พ.ศ.2561 ทมา : จากสถานทจรง

25

สถาปตยกรรม สมอสาน

สมอสานเปนศาสนอาคารทมลกษณะเฉพาะตวในเชงชางทเกดจากภมปญญาชางพนบาน ในทองถนทหางไกลความเจรญและขดสนวสดอปกรณในการสราง ชางและชาวบานตองมความรพรอมการปรบใชอปกรณ การสรางสมในอดตของชางและชาวบานชมชนตางๆจงบงบอกและแสดงใหเหนถงภมปญญาพนบานทพงพาตนเองตามบรบทในสงคมอดตอสาน

ตามลกษณะภมประเทศ สมอสานจะแบงออกเปน 2 ประเภท คอ สมบกและสมน า ทงสองมจดหมายทเหมอนกน คอ สรางเพอใชประกอบพธท าสงฆกรรม การกอสรางจงมงไปทการใชประโยชนมากกวารปแบบ ในปจจบนสมน าจะเหนอยไมมากนก การใชสมน าจะใชเรอหรอแพแลวเอาไมกระดานวางเรยงท าเปนโรงงายๆในการประกอบพธโดยวดทไมสามารถหาพนทปฏบตกจของสงฆไดทนท สวนสมบกม 2 ลกษณะคอ สมโปรงและสมทบ สมโปรงจะกนฝาเฉพาะหลงพระประทาน อกทงสามดานจะเปดโลงทงหมด สวนสมทบจะเปนผนงกนทงสทศและจะมขนาดเลกกะทดรด (สมาล เอกชนนยม, 2548)

การสรางและออกแบบสมบงบอกถงภมปญญาชางพนบานทมความสมถะเรยบงาย ซงบงบอกถงความรวมแรงรวมใจกนระหวางชาวบานกบชางทมการจดการกบทรพยากรธรรมชาตทมอยตามสตปญญาและความคดทจะสามารถน ามาสรางศาสนอาคารใหแกหมสงฆในการประกอบพธสงฆกรรม และเปนสงทแสดงใหเหนถงอดตนนชาวบานมความศรทธาและเอาพระพทธศาสนาเปนศนยกลางและหลอมรวมหวใจในชนบทพนถนอสาน จงเปนแรงขบเคลอนใหเกดแรงบนดาลใจและเปนแบบอยางในการสรางสรรคงานศลปะผานรปทรง สญลกษณ ทมเนอหาเรองราว ประเพณความเชอพนถนแสดงออกมาอยางซอตรง เพอให เกดผลทางปญญาและตอบสนองความศรทธาในพระพทธศาสนาใหจรรโลงไวสบไป (สกณะพฒน & อดม เชยกวงศ, 2548b)

26

รปท 28 สมอสาน จงหวดนครพนม ป พ.ศ.2556 ทมา : จากสถานทจรง

รปท 29 สมอสาน จงหวดนครพนม ป พ.ศ.2561 ทมา : จากสถานทจรง

27

รปท 30 สมอสาน ป พ.ศ.2561 ทมา : จากสถานทจรง

รปท 31 สมอสาน ป พ.ศ.2561 ทมา : จากสถานทจรง

28

จตรกรรมพนถนอสาน

คนอสานสมยกอนใชการเขยนฮปแตมเปนการสอความหมายในลกษณะเชงอดมคต จตรกรรมพนถนอสานทนยมเขยนกนไวท ผนงโบสถ(สม) วหาร ศาลาการเปรยญ และศาสนอาคารอนๆ เรองทเขยนมกจะเปนพทธประวตและเวสสนดรชาดก ซงเปนธรรมเนยมทชาวอสานปฏบตสบตอกนมา ในทางปฏบตชางทเขยนจะเรยกวาชางแตม ชางแตมเปนชางพนบานทมขนบการวาดรปแตกตางไปจากชางหลวง ชางแตมจะวาดรปไวทงสองดานของผนงสมกลาวคอทงดานในและดานนอก เพราะขนาดของสมอสานจะมขนาดเลก การทชางแตมวาดรปไวดานนอกดวยเพอใหคนทไมสามารถเขาไปดานในสมไดชมในระหวางรอ เนอหาทชางแตมนยมเขยนลงไปบนผนงคอทศชาตชาดก นทานพนบาน เพอเปนสอในการสอนศลธรรมใหแกคนทเขาวด ไดระลกนกถงการท าความดความชวและคนชมยงไดจตนาการจากฮปแตม คตความเชอตางๆและฮปแตมยงท าใหสมหลงเลกๆมลวดลายสสนทสวยงาม ซงการเขยนฮปแตมชางไมไดมกฎเกณฑทตายตวแตอาศยความช านาญในทางปฏบตจรงและความเหมาะสมของขนาดพนทผนงและความพงพอใจของชางแตม การจดวางเรองราวตางๆกเปนความงามตามความรสกวางามของชางแตม (สกณะพฒน & อดม เชยกวงศ, 2548c)

ฮปแตมอนเกดจากภมปญญาและฝมอชางแตมทสงสมมาซงสะทอนความเปนตวตนทแสดงออกอยางตรงไปตรงมา จงท าใหเหนถงความศรทธาและความตงใจถายทอดความรและจนตนาการออกมาเปนฮปแตม ทบนทกเปนหลกฐานเรองราวในอดตจนมาถงปจจบน ขาพเจาไดศกษาเรองราวความเชอในงานจตรกรรมฮปแตมของชางพนถนอสานผานกระบวนการคด วเคราะห สการสรางสรรคขนมาใหม โดยปรบเปลยน ลดทอน ใหเกดรปทรงตามจนตนาการทสะทอนอารมณ ความรสกอนสอดคลองกบเรองราวในอดตกบการสรางสรรคผลงานศลปะชดน

29

รปท 32 จตรกรรมฝาเพดาน วดบานชทวน จ.อบลราชธาน ป พ.ศ.2561 ทมา : จากสถานทจรง

30

รปท 33 จตรกรรมฮปแตม จ.นครพนม ป พ.ศ. 2561 ทมา : จากสถานทจรง

รปท 34 จตรกรรมฮปแตม วดทงศรเมอง จ.อบลราชธาน ป พ.ศ.2561 ทมา : จากสถานทจรง

31

รปท 35 ผนงธรรมาสนอสาน วดบานกระเดยน จ.อบลราชธาน ป พ.ศ.2561 ทมา : จากสถานทจรง

รปท 36 จตรกรรมฮปแตม จ.มกดาหาร ป พ.ศ.2561 ทมา : จากสถานทจรง

32

รปท 37 จตรกรรมฮปแตม จ.มกดาหาร ป พ.ศ.2561 ทมา : จากสถานทจรง

33

บทท 3

การสรางสรรคผลงาน

การก าหนดรปแบบและวธการสรางสรรค

ผลงานของขาพเจาเกดจากการไดศกษาขอมลในการลงพนทจรงในภมภาคอสาน ศกษางานศลปกรรมทสะทอนภมปญญาชางพนถนอสานแขนงตางๆทไดสรางสรรคงานพทธศลปอสานดวยความรก ความศรทธา เปนมรดกทางวฒนธรรมซงเปนหลกฐานใหกลมคนรนหลงไดศกษาเรยนรทงทเปนงานประตมากรรมปนปนประดบศาสนอาคาร สมอสาน ภาพจตรกรรมฮปแตมตางๆซงเกดจากครชางโบราณทถายทอดออกมาในสถานททยดเหนยวจตใจของคนอสาน อกทงยงมภมปญญาชางทยงสบตอกนมาจากอดตจนถงปจจบนคอภมปญญาการท าเทยนพรรษาจงหวดอบลราชธาน ทไดรบอทธพลทางความคดและหลกคตธรรมในพระพทธศาสนา ท าใหขาพเจาไดศกษากระบวนการคดของชางพนถนโดยน ามาปรบใชโดยผานกระบวนการคด วเคราะห จนน ามาสกระบวนการคนหาแนวทางการสรางสรรคผลงานศลปะ เพอตองการน าเสนอรปลกษณทางความงามแบบซอตรง แสดงความรสกถงความเปนพนถนอสานและคณคาของศลปวฒนธรรมทไดสบสานกนมาเปนเวลายาวนาน เทคนคทน ามาสรางสรรคคอเทยนพรรษาทสามารถสรางจนตนาการขนใหมอนสอดคลองกบแนวคดในการสรางงานศลปะ ทสอถงความตระหนกรในสจธรรมและการเปลยนแปลงของสรรพสงในโลกนตามกาลเวลาของวตถทไมสามารถอยคงทนถาวรดงเดมได และตองเขาสสภาวะเสอมสลายตามกาลและเวลาไปในทสด

ขาพเจาไดก าหนดรปแบบโครงสรางความคดและจดประสงคของการสรางสรรคในลกษณะรปแบบทเปนประตมากรรมลอยตวเปนสตวหมพานตอสาน ทเกดจากการไดไปศกษาคนควาลงพนทจรงไดรสกถงความศรทธาในงานประตมากรรมปนปนและงานจตรกรรมอสานฮปแตมทชางพนถนอสานไดสรางประกอบไวภายในสมอสานและบรเวณศาสนอาคารตางๆ ประกอบกบเทคนคทใชสรางสรรคผลงานศลปะชดนเพอตองการแสดงใหเหนถงคณคาของความงามและความหมายสอดแทรกในตววสดทเปนเทยน เปนดงหลกธรรมในการด าเนนชวต และยงแสดงใหเหนถงความศรทธาของคนแตละทองถนในชนบทอสานทมความเชอจงเกดศรทธาในการสรางสงตางๆดวยความบรสทธใจ เกดเปนผลงานศลปะ ไดแก ประตมากรรมปนปน จตรกรรมฮปแตมและงานพทธศลปตางๆในวดวาอารามเพอเปนพทธบชาของคนอสาน ในการสรางสรรคผลงานศลปะขาพเจาใชเทคนควธการ

34 ท าเทยนพรรษาโดยการปน แกะสลก ตดพมพผานรปทรงทเปนสตวหมพานตอสานแสดงออกดวย

ความซอตรงเพอรบรถงความศรทธาของชางทองถนพนบานอสาน กอใหเกดผสสะดานการสะเทอน

อารมณ ความรสกในผลงาน จนน าไปสการจนตนาการตอยอดในการสรางสรรคผลงานอนแสดง

เนอหาเรองราวตามคตพนบานอสานตามหลกทางพระพทธศาสนา

วธการสรางสรรค

1. การศกษาขอมลและแรงบนดาลใจ การไดมโอกาสไดสรางสรรคตนเทยนพรรษารวมกบครชางท าเทยนพนบานทเปนบดาขาพเจาเอง ท าใหไดเหนความสามคคของผคนในชมชนทรวมแรงรวมใจกนพรอมทงความศรทธาในพระพทธศาสนาอนแรงกลาทปฏบตกนมาจากอดตจนถงปจจบนจนเกดเปนงานพทธศลปทบงบอกถงวถ อตลกษณเฉพาะถนของแตละพนทภาคอสานทมเปาหมายเดยวกนคอถวายเปนพทธบชาในพระพทธศาสนา ทงยงเปนสงกระตนใหเกดพลงกายพลงใจและสรางแรงบนดาลใจในการสรางสรางสรรคผลงาน ขอมลจากงานพทธศลปในภมภาคอสาน ขาพเจาไดลงพนทเพอศกษาขอมลตามวดตางๆ ทงทเปนงานดานสถาปตยกรรมอสาน สมอสาน ประตมากรรมตางๆทงทรปสตวหมพานตตางๆและลวดลายทประดบตามศาสนอาคารทงแบบนนต า นนสง และลอยตว ภาพจตรกรรมฝาผนงฮปแตม และพระพทธรปอสาน ขอมลจากครชางภมปญญาในการท าเทยนพรรษาทไดแลกเปลยนเรยนรพดคย จนไดรบรและซมซบถงบรรยากาศของความศรทธาในความเปนประเพณและวฒนธรรมทดงามของคนอสาน 2. วธการสรางภาพราง การรางภาพดวยลายเสนโดยใชรปทรงทเปนสตวในอดมคตและเหมอนจรง จากงานประตมากรรมปนปนสตวหมพานตตางๆทประดบสมและศาสนอาคารในการใชท าพธสงฆกรรมของพระภกษสงฆและจตรกรรมฝาผนงฮปแตมอสาน ผาผะเหวด มาเปนแรงบนดาลใจและสญลกษณในการสรางรปทรงทสอออกมาแบบตรงไปตรงมาตามหลกและวธการความคดของชางพนบานอนมความหมายทแฝงคตธรรมทางพระพทธศาสนา สญลกษณทเกดจากประเพณและวฒนธรรมทองถนอสาน สงของ เครองใชในศาสนพธกรรมตางๆท าใหเกดความคด วเคราะห และจนตนาการพรอมทงสเกตรปแบบทเหมอนจรงและตามธรรมชาตน ามาสรางสรรครวมกบวสดทใชใหสอดคลองและท าใหเกดความหมายในตวผลงาน

35

ขนตอนแสดงออกทางดานทศนศลป

ภมภาคตางๆในประเทศไทยตางมศลปวฒนธรรมและประเพณทแตกตางกนออกไป ในสงคมปจจบนผคนทศกษาทางดานศลปะและศลปนตางกไดน าคตความเชอตางๆและความศรทธาของบรบทสงแวดลอมทตนอยหรอแมกระทงวฒนธรรมและอารยธรรมทไดสมผสในทองถนมากระทบ กระตนอารมณความรสกใหเกดความคด เกดแรงบนดาลใจใหมๆในการสรางสรรคงานศลปะ ซงในสงคมปจจบนการสรางสรรคมความเปนรวมสมยตามกาลยคสมยประกอบกบสอตางๆเทคโนโลยมความเจรญขนการแสดงออกของความคดจงมมากขนสงผลใหงานศลปะหลากหลายในรปแบบเทคนควธการทสออารมณและความรสก ในการสรางสรรคผลงานศลปะชดน เกดจากพนฐานครอบครวขาพเจาทมบดาเปนชางภมปญญาพนบานอสานทมความสามารถในการท าตนเทยนพรรษา ขาพเจาไดเรยนรและศกษาทงกระบวนการท าตางๆและรบรถงความศรทธาในการสรางงานพทธศลปโดยกลมชางชาวบานทไมไดศกษาและเรยนร แตอาศยการท าตอเนองประสบการณทสงสมมานาน จนไดรงสรรคตนเทยนพรรษาออกมาอยางสวยงามวจตรบรรจง ซงสงตางๆทงหมดนขาพเจาไดซมซบมาตงแตครงเยาววย จนเกดเปนความชนชอบและประทบใจในวถภมปญญาชางชาวบานอสาน จงเกดแรงบนดาลใจน ามาคดวเคราะหและถายทอดดวยเทคนคกระบวนการทตรงไปตรงมา สอออกมาพรอมแนวความคดแสดงออกเปนผลงานศลปะไทยรวมสมยในรปแบบเฉพาะตน

ขนตอนการสรางผลงาน

1. น าขอมลมาประมวล ความคด วเคราะห พรอมสเกตซภาพรางในกระดาษใหเกดความสมบรณในแบบราง

2. น าสเกตซทรางไวในกระดาษน าไปตดแตงลงสในโปรแกรมPhotoshop เพอใหเกดความชดเจนในรแบบ

3. รางภาพทสเกตซลงบนแผนโฟมแลวฉลตามเสนทรางไว และตดแตงโฟมเพอใหไดรปทรงทตองการ 4. กอเตาไฟน าเทยนมาตมใหละลายแลวเอาสส าหรบผสมเทยนผสมลงไปตามคาน าหนก

รปแบบทก าหนดและวางแผนไว

5. ท าแมพมพกดเปนลวดลายตางๆจากปนพลาสเตอรหรอหนสบทใชส าหรบท าแมพมพ 6. น าเทยนทตมละลายแลวมาพกไวสกระยะพอใหเทยนมความแขงตวไมมากนก แลวน า

เทยนมากดกบพมพทเตรยมไว โดยใชน าสบเปนตวหลอลนไมใหเทยนตดกบแมพมพ

36

7. น าเทยนทพมพเสรจแลวมาตดกบโครงโฟมทตดไวเปนตวสตวตางๆ ตามลกษณะทตองการตามแบบทก าหนดไว

8. ตกแตง ปน แกะสลกเสรมเขาไปในบางสวนแลวเกบรายละเอยดเพอใหผลงานสมบรณมากยงขน

9. เคลอบผลงานเพอใหงานมความคงทน แขงแรงในระยะยาว

วธการน าเสนอ

ผลงานทขาพเจาสรางสรรคขนเปนลกษณะงานลอยตวมความแตกตางกนของขนาดและรปทรง มการจดวางในพนทในรปแบบทเปนตววางรวมกนและแยกกนเพอใหเกดการมองเหนลกษณะเดนภาพรวม และสมพนธภาพของสงมชวตคอสตวหมพานตทมความแตกตางกนทางอารมณ และความรสก น าเสนอผานเทคนคพนผวทเกดจากการกดทบของแมพมพ จนเกดลวดลายทสรางขนดวยความรสกผานการคดวเคราะหจากเทคนคและรปทรงผสานกลมกลนใหเกดความรสกในรปทรงทเปนสตวหมพานตอสาน โดยน าเสนอในรปแบบลกษณะงานลอยตวจากภมปญญาชางพนบานอสานสงานศลปะไทยรวมสมย

ทศนธาตทใชในการสรางสรรค

1. เสน ในผลงานเกดจากการใชเสนทตวรปทรงและตวเทคนค มทงเสนโคง เสนตรง เสนเฉยง ทเกดจากการเคลอนไหวของรปทรงทเปนสตวหมพานตตางๆและลวดลายทเกดจากการกดพมพและการแกะสลกลงไป ท าใหเสนแตละเสนมความส าคญทชวยใหงานดมชวตมความสมบรณ สงผลใหเกดอารมณความรสกทางการเคลอนไหวในตวผลงานและเสนจากการกดพมพเทยนและการแกะสลก การปนลงไปในงานท าใหเสนเกดความเดนชด มจดเนนแสดงจดเดน จดรอง เพอใหเกดมตและความเคลอนไหวในผลงาน 2. สและคาน าหนก ผลงานศลปะชดนเปนผลงานทน าเสนอและแสดงออกจากอทธพลงานพทธศลปอสาน โดยสจะมความโดดเดนสดใสจากการผสมสในวสดทเปนเทยนซงใหความรสกสนกสนานโดยจะเนนในกลมสคตรงขามเปนหลก และใหคาน าหนกสทดแตกตางกนโดยการน ามาผสมผสานกนในลกษณะผลงานทเปนลอยตว เพอท าใหเกดความโดดเดนสวยงามและสรางความตนตาตนใจ กอใหเกดความนาสนใจในผลงานชดน 3. รปทรง รปทรงทน ามาสรางสรรคมาจากรปแบบงานพทธศลปอสาน ทงงานประตมากรรมปนปนสตวหมพานตทปนประดบตกแตงสมอสานและศาสนอาคารตางๆทมรปทรง

37 นาสนใจ มาสการลงพนทจรงผานกระบวนการคดวเคราะหจนเกดรปทรงจากจนตนาการ ทมผลทางความรสกจากงานชางภมปญญาพนบานอสานถายทอดไปสผลงานศลปะ

4. ทวาง ในผลงานชดนเปนผลงานลอยตว การจดวางองคประกอบตางๆตองมความเหมาะสมอาศยพนทวางท าใหผลงานเกดความสมบรณรสกไมแนนหรออดอดจนเกนไปตามหลกทศนธาตทางทศนศลป เพอใหการแสดงออกและมมมองในตวผลงานเกดความหมาย เกดความสมพนธระหวางรปทรงแตละตวในผลงานตามกระบวนการคดทจะน าเสนอใหชดเจนและลงตวมากทสด

5. พนผว พนผวในผลงานเกดจากการสรางพนผวจากการแกะแมพมพแลวน าวสดเทยนมากดทบพมพเพอใหเกดพนผวทมลวดลายตามลกษณะเฉพาะของสตวหมพานตชนดตางๆ ผสมผสานกบความคดและจนตนาการทตองการน าเสนอ

รปท 38 เตาแกสตมเทยน

38

รปท 39 หมอตมเทยน

รปท 40 สฝนส าหรบผสมเทยน

39

รปท 41 กระบวนการตมเทยน

รปท 42 แมพมพกดเทยนจากปนพลาสเตอร

40

รปท 43 แมพมพกดเทยนจากปนพลาสเตอร

รปท 44 เทยนทพมพเสรจแลว

41

รปท 45 ภาพรางผลงาน

รปท 46 รางลายเสนบนแผนโฟม

42

รปท 47 ฉลโฟมตามลายเสนทรางไว

รปท 48 แกะโฟมตามรปแบบทรางไว

43

รปท 49 แกะโฟมตามรปแบบทรางไว

รปท 50 โครงสรางโฟมทเสรจสมบรณ

44

รปท 51 โครงสรางโฟมทเสรจสมบรณ

รปท 52 เรมทาสและน าเทยนลงไป

45

รปท 53 เรมทาสและน าเทยนลงไป

รปท 54 เตรยมตดเทยนทพมพไว

46

รปท 55 เรมตดเทยน

รปท 56 กระบวนการตดเทยน

47

รปท 57 กระบวนการตดเทยน

รปท 58 ภาพแสดงชนงานทเสรจสมบรณ

48

รปท 59 ภาพแสดงชนงานทเสรจสมบรณ

รปท 60 ภาพแสดงชนงานทเสรจสมบรณ

49

รปท 61 ภาพแสดงชนงานทเสรจสมบรณ

รปท 62 ภาพแสดงชนงานทเสรจสมบรณ

50

รปท 63 ภาพแสดงชนงานทเสรจสมบรณ

51

บทท 4

การพฒนาการสรางสรรคผลงานวทยานพนธ

บรบทสงคมภาคอสานมวฒนธรรมทหลากหลาย มศลปะประเพณทปฏบต สบตอกนมาจากประวตศาสตรอนยาวนานจนท าใหเหนถงกลมสกลชางพนบานตางๆในชนบทอสาน ทไดสรางสรรคผลงานพทธศลปอสานเพอตอบสนองพระพทธศาสนา ชาวอสานมความเปนเอกลกษณเฉพาะตนทงภาษา ศลปะ ขนบ วฒนธรรม ประเพณ อนปฏบตสบตอกนมาทเรยกวา ฮตสบสองคองสบส เปรยบเชนประเพณทงสบสองเดอนและหลกปฏบตของชาวอสานทศรทธาในพระพทธศาสนา จนกอใหเกดชางพนบานอสานในการสรางสรรคงานพทธศลปตางๆอาท ประตมากรรมปนปน ศาสนวตถ ศาสนอาคารตางๆ แมกระทงงานจตรกรรมฝาผนง ฮปแตม งานจตรกรรมผาผะเหวด งานแกะสลกไม ทแสดงออกแบบตรงไปตรงมาตามบรบทของแตละทองถน บนพนฐานการพงพาซงกนและกนของคนในชมชน จนกอใหเกดงานศลปะทางพทธศลปทแตกตางจากวฒนธรรมในภมภาคอนๆ เพราะมแรงขบเคลอนจากชมชนชาวบานทมอตลกษณเฉพาะถนอสาน จนเกดเสนหและแสดงใหเหนถงคณคาในงานพทธศลป อกทงเปนสงเตอนใจใหชาวอสานไดตระหนกถงหลกปฏบตของชาวพทธอนจะสงผลใหเกดความสงบสขกบการด ารงชวตและมน าใจตอเพอนมนษย

พฒนาการในการสรางสรรคผลงานวทยานพนธ

ผลงานวทยานพนธชด “สตวหมพานตอสาน” เปนการสรางสรรครปลกษณของสตวแบบอดมคตสะทอนความคดและจนตนาการแสดงออกผานรปทรงทเปนเอกลกษณศลปะทางเชงชางพนถนอสาน โดยมรปแบบลกษณะสตวทเหมอนจรงผสมผสานกบสตวหมพานตในอดมคต ซงการผสมผสานกนของสตวหลากหลายชนดมปรากฏอยในงานประตมากรรมปนปน วรรณกรรมพนบาน จตรกรรมฮปแตม และงานพทธศลปอสานตางๆประกอบกบเรองราวทไดสมผสมาแตวยเดกเกยวกบการท าตนเทยนของครอบครว ซงเปนเปนภมปญญาชางชาวบานอสานทมความศรทธาในพระพทธศาสนามาสรางแรงบนดาลใจและน ามาถายทอดความร สกออกมาในการสรางสรรคผลงานศลปะชดน อกทงเทคนควธการแบบชางภมปญญาพนบานการท าเทยนพรรษาเพอให เกดการพฒนาตอยอดในผลงานรวมไปถงวธการแกปญหาตางๆในผลงาน การสรางสรรคสามารถแบงชวงระยะเวลาของการสรางสรรคไดเปน 2 ระยะดงน

52

การสรางสรรคพฒนาผลงานระยะกอนวทยานพนธ

ดานเนอหา

ในระยะแรกของการสรางสรรคไดมการศกษาขอมลเกยวกบศลปวฒนธรรม ประเพณคตความเชอพนบานของชาวอสานทมความผกพนและศรทธาในพระพทธศาสนา การสรางศลปกรรมงานพทธศลปอสานทงงานประตมากรรมปนปนทประดบศาสนอาคารตางๆ สมอสาน งานจตรกรรมฮปแตม จตรกรรมผาผะเหวดสนดร งานแกะสลกไมตางๆ ทเกดจากภมปญญาของครชางพนถนอสานทไดสรางสรรคในรปแบบทไมมกฎเกณฑทแนนอน มเพยงประสบการณทชางพนบานถายทอดออกมาแบบเรยบงายตรงไปตรงมาตามความคดจนตนาการทแฝงหลกธรรมคตสอนใจของชางพนบานทตองการสรางสรรคและถายทอดไวในบวรพระพทธศาสนาจนมาถงปจจบน พรอมยงไดศกษากระบวนการสรางสรรคเทยนพรรษาของครชางพนบานอสานตงแตอดตจนถงปจจบนในจงหวดอบลราชธาน ทงยงไดเรยนรและปฏบตงานจรงรวมกบชางพนบาน ศกษาเรยนรเทคนคกระบวนการสรางสรรคการท าตนเทยน โดยไมมหลกการทแนนอน มเพยงการลงมอปฏบตแบบสบทอดกนมาอาศยประสบการณจรงในการสรางสรรคและความศรทธาในพระพทธศาสนาของครชางพนบานและชมชนในการปฏบตสบทอดตอกนมาจากรนสรน จงท าใหเกดความประทบใจและเกดเปนแรงบนดาลใจในกระบวนการคดและการสรางสรรคงานพทธศลปอสานตางๆ ทงงานประตมากรรมสตวหมพานต จตรกรรมฮปแตม ผาผะเหวด ทแสดงออกมาแบบเรยบงาย ซอตรง สะทอนใหเหนถงวถชวตของคนอสานทอยแบบเรยบงายอาศยพงพาซงกนและกน ซงชางพนบานไดถายทอดสรางสรรคไวในบวรพระพทธศาสนา พรอมทงกระบวนการเทคนควธการของชางพนบานการท าตนเทยนพรรษา ไดน าเอาวสดทเปนเทยนและเทคนคการขนรปดวยวธการปนโครงสรางและการแกะสลก พมพเทยนตดเทยน มาน าเสนอและสรางสรรคผลงานศลปะชดนตอไป

ดานรปแบบ

การสรางสรรคในระยะนจะมงเนนไปทงานพทธศลปอสานโดยเฉพาะทเปนสตวหมพานตอสานซงแสดงการผสมผสานสตวในอดมคตตามความคดจนตนาการจากรปแบบในงานประตมากรรมปนปนอสานทประดบศาสนอาคาร สมอสาน ธรรมาสน งานแกะสลกไม และงานจตรกรรมฮปแตม ผาผะเหวด ทยงคงไวใหศกษารปแบบ วธคด วธการแสดงออกของชางพนบานอสาน โดยสรางสรรคจากรปแบบทชางพนบานไดสรางสรรคไว น ามาตอยอดผานกระบวนการคดวเคราะหและจนตนาการในทางสรางสรรคเพอใหเกดการสะทอนคณคาภมปญญาทแสดงอารมณความรสกออกมา ในรปสญลกษณทเปนสตวหมพานตอสานในรปแบบงานประตมากรรมสามมต

53

ดานเทคนค

ผลงานระยะนเปนการน าเอาเทคนคกระบวนการท าตนเทยนพรรษา โดยการน าเอาเทคนค

การแกะสลกเทยนและการตดพมพมาผสมผสานตามแบบเฉพาะของเทคนคชางภมปญญาพนบาน

อสานเพอสออารมณความรสกผานการประกอบกนของเทคนคการท าเทยนพรรษาพรอมคนหา

แนวคดและทดลองจนตนาการใหเกดการสรางสรรคในผลงาน น าเสนอและถายทอดมาเปนผลงาน

สรางสรรคใหเกดความสมบรณลงตวทงเทคนควธการใหสอดคลองตอความคดและหลกการทตองการ

น าเสนอแสดงออกในรปแบบเฉพาะตน

ปญหาในการสรางสรรค

1. วสดทน ามาใชไมมความคงทนแขงแรง ไมคงทนตอสภาพอากาศทรอนสงผลใหรปทรงงานศลปกรรมเกดการแปรรป

2. รปทรง กรยา ทาทาง จงหวะการเคลอนตว ของสตวหมพานตอสานทน ามาใชในการสรางสรรค และการประกอบกนหรอเชอมโยงกนในรปทรงยงไมเปนอสระและเปนธรรมชาตเทาทควร

วธการแกปญหา

ศกษาขอมลเกยวกบวสดทสามารถเคลอบผลงานศลปะใหมความคงทนแขงแรงตอทกสภาพ

อากาศเนองดวยสภาพอากาศในประเทศไทยมหลากหลายฤดกาลและฤดรอนมความรอนสงจงม

ผลกระทบตอผลงานการสรางสรรคจะไมสามารถตงหรอวางไวกลางแจงได แตในสภาพฤดฝนและฤด

หนาวอากาศมความชนและเยนจงไมมผลกระทบตอผลงานศลปะ จากนนศกษาขอมลเกยวกบชาง

พนบานอสานกบวธการสรางสรรคงานประตมากรรมสตวหมพานตตางๆ ทถายทอดออกมาใหเกด

ความรสกและเปนธรรมชาตในงานประตมากรรมปนปนซงเปนวสดแขงแรงแตรบรถงความเปน

ธรรมชาตในแสดงออก และศกษารปทรงทาทางตางๆของสตวทมอยจรง น ามาวเคราะหผาน

กระบวนการคดและคนหาวธเชอมโยงขอมลดานองคประกอบศลปและปรบเปลยนใหรปทรงเกดความ

สมบรณในผลงานสรางสรรคตอไป

54

รปท 64 ภาพชดผลงานระยะกอนวทยานพนธ ชอผลงาน: หมพานตอสาน

ขนาด: แปรผนตามพนท

เทคนค: พมพเทยน, ตดเทยน

55

รปท 65 รายละเอยดของผลงานในระยะกอนวทยานพนธ

รปท 66 รายละเอยดของผลงานในระยะกอนวทยานพนธ

56

รปท 67 รายละเอยดของผลงานในระยะกอนวทยานพนธ

รปท 68 รายละเอยดของผลงานในระยะกอนวทยานพนธ

57

รปท 69 รายละเอยดของผลงานในระยะกอนวทยานพนธ

การสรางสรรคผลงานวทยานพนธ

ดานเนอหา

ผลงานงานวทยานพนธชด ”สตวหมพานตอสาน” เปนการสรางสรรคผลงานทเกดจากการรวบรวมขอมลและประมวลความคด รวมไปถงขนตอนวธทไดรบค าแนะน าและวธการปรบแกไขขอผดพลาดจากผลงานชวงกอนวทยานพนธ กอใหเกดการสรางสรรคทพฒนาและคลคลายรปแบบวธการน าเสนอเพอใหสอดคลองไปกบเนอหาทเกยวของกบงานประตมากรรมปนปนอสานและงานจตรกรรมฮปแตมตางๆรวมไปถงงานพทธศลปพนบานอสานทชางพนบานไดสรางสรรคไวในบวรพระพทธศาสนา ซงเกดจากความศรทธาของคนในชนบททองถนอสาน พรอมเนอหาขอมลทเกยวของกบภมปญญาชางพนบานในการท าเทยนพรรษาในทองถนอสานทงการเกบขอมลจากสถานทจรงลงมอปฏบตจรงพรอมทงศกษารปแบบวธการขนตอนจากครภมปญญาชางพนบานอสาน เพอสรางความคดเกดเปนจนตนาการทน ามาเปนแรงบนดาลใจ อนแสดงออกมาในรปผลงานทเปน “สตวหมพานตอสาน” พรอมกบการคนหาแนวทางการแสดงออก น ามาวเคราะหเนอหาความคดทสอดคลองและตรงตามความตองการทางความรสกและจดมงหมายเพอการพฒนาแนวคดและเกดการสรางสรรคใหมความสมบรณของผลงานและตนเองมากยงขน

58

ดานรปแบบ

ผลงานวทยานพนธในหวขอ “สตวหมพานตอสาน” ไดสรางสรรคขนมาในรปแบบงานประตมากรรม 3 มต เปนการน าขอมลมาเชอมโยงความคดจากงานภมปญญาชางพนบานอสานทสรางสรรคงานพทธศลปตางๆประดบไวในบวรพระพทธศาสนาทเกดจากแรงศรทธาของกลมคนในชนบทอสาน อนกอใหเกดกลมชางพนบานในแตละทองถนทมความสามารถในการสรางงานพทธศลปทงงานประตมากรรมปนปนประดบศาสนอาคารตางๆงานจตรกรรมฮปแตม และงานพทธศลปตางๆ มาเปนแรงขบเคลอนใหเกดความรสกทางการแสดงออกผานการสรางสรรคผลงาน ดวยเทคนควธการท าเทยนพรรษาทไดสมผสและเรยนรจากครอบครวและครชางภมปญญาพนบานมาถายทอดในรปแบบใหม เพอแสดงออกถงคณคาและความหมายทางอดมคตพนบานอสาน แสดงออกผานรปทรงผลงานประตมากรรมทเปนรปเชงสญลกษณ ทคลคลายและสะทอนความคดจนตนาการมาจากงานพทธศลปอสานตางๆกน มเนอหาเกยวของกบสตวหมพานตอสานและสตวทางอดมคต ทชางพนบานไดสรางสรรคไวซงมการเปลยนแปลงทรดโทรมไปตามกาลเวลา อกรปทงเชงสญลกษณของการท าเทยนพรรษาทเปนภมปญญาชางพนบานไดน ามาเปนรปแบบเทคนคทมความสอดคลองไปกบเนอหาความคดและกระบวนการสรางสรรค เพอสออารมณ ความรสกออกมาผานผลงานศลปกรรม

ดานเทคนค

สรางสรรคผลงานโดยการน าเอาเทคนคกระบวนการท าเทยนพรรษา ในการสรางแมพมพและพมพเทยนเพอใหเกดพนผวและรองรอยของลวดลายทตองการ และใชวธการแกะสลกลงไปซงวธการนมทมาจากภมปญญาชางพนบาน ผานกระบวนการคดวเคราะหและวธการจดการและการสรางสรรคใหสอดคลองกบจนตนาการตรงตามความคดความรสกทจะสอสารออกมาเพอใหเกดการรบรถงคณคาในความศรทธาของชางพนบานอสานและสอดแทรกไปกบเทคนคเนอหาของงานพทธศลปอสานทเกยวเนองกบการสรางสรรคผลงานทางทศนศลป

ปญหาและแนวทางการแกไขในระยะวทยานพนธ

1. รปทรงของสตวหมพานตอสาน จงหวะ ทาทางตางๆยงไมสอดรบซงกนและกน และยงไมเปนไป

โดยธรรมชาตของสตวแตละตว

2. การจดวางต าแหนงของชนงานยงไมเกดความสมบรณเรองความสมพนธของสตวแตละตวทจดวาง

ในพนทแสดงงาน

59

วธการแกปญหาในการท าวทยานพนธ

ศกษาวธคดและวธการน าเสนอการสรางงานพทธศลปตางๆของชางพนบานอสาน ทน าเสนอ

ทงรปงานทเปนประตมากรรมปนปน งานจตรกรรมฮปแตมอสานและงานแกะสลกไม โดยการลงพนท

จรงและศกษารปแบบ เทคนค วธการตางๆทชางพนบานไดสรางสรรคไวในวดตางๆในภาคอสาน

พรอมทงศกษารปแบบ คตความเชอ ประเพณ พธกรรมทางภาคอสานทไดสบทอดกนมาซงสงผลตอ

ความรสกของคนในชมชนในหมบานอนเปนหลกปฏบตใหเกดความสามคค เกดความสนกสนานใน

ชมชนทองถนทแฝงเรองราวความเชอตางๆเขาไวจนเกดฮตคองหลกปฏบตของคนอสาน แลวน าองค

ความรในการศกษาสงตางๆเหลานมาคดวเคราะหและตความหมายใหเกดจนตนาการทางการ

สรางสรรคมาปรบเปลยนแกไขและพฒนาตอยอดในผลงานใหเกดความสมบรณมากยงขนไป

รปท 70 ภาพชดผลงานวทยานพนธ ชอผลงาน: สตวหมพานตอสาน

ขนาด: แปรผนตามพนท

เทคนค: พมพเทยน, ตดเทยน

60

รปท 71 รายละเอยดของผลงานวทยานพนธ

รปท 72 รายละเอยดของผลงานวทยานพนธ

61

รปท 73 รายละเอยดของผลงานวทยานพนธ

รปท 74 รายละเอยดของผลงานวทยานพนธ

62

รปท 75 รายละเอยดของผลงานวทยานพนธ

.

รปท 76 รายละเอยดของผลงานวทยานพนธ

63

บทท 5

สรป

ในการสรางสรรควทยานพนธชดน ขาพเจาตองการทจะน าเสนอศลปะแบบชาวบานอสานทไดสรางสรรคขนมาเปนผลงานศลปะทขาพเจาไดถายทอดผานกระบวนการคดวเคราะห เทคนค และวธการสรางสรรค รวมไปถงศกษาหาขอมลเกยวกบงานดานภมปญญาชางพนบานอสานเกยวกบการสรางงานพทธศลปตางๆทตอบสนองในพระพทธศาสนา รวมไปถงประเพณ วถชวต ความเชอ ศลปะและวฒนธรรมของชนบททองถนอสานทบรรพชนคนรนเกาไดสรางไวสบทอดกนมาสปจจบน ซงหลกปฏบตและวถการด ารงชวตแตกตางกนไปตามลกษณะทองทองถน จงท าใหเกดศลปกรรม ประเพณ และวฒนธรรมเกดขนในหลายรปแบบเฉพาะถน สรางกลมทเปนชางภมปญญาพนบานซงเกดขนมาจากความศรทธาในพระพทธศาสนา เพอรบใชในการสรางถาวรวตถอนเปนทยดเหนยวจตใจของคนในหมบานชมชนอสานจนเปนเอกลกษณของทองถนอสาน

ขาพเจาไดลงศกษาขอมลในพนทจรงในภาคอสานเพอน ามาเปนแรงบนดาลใจในการสรางสรรคผลงาน เพอสรางคณคาของงานศลปกรรมพนถนอสานอนเปนรากเหงาตวตนของขาพเจาใหเกดรปลกษณทางความดงามและคณคาทางศลปะอนสมพนธกบสภาพแวดลอมในชนบทอสาน ความเชอ ประเพณและวฒนธรรม ทไดสบทอดกนมาอนมหลกธรรมค าสอนของพระพทธศาสนาเปนจดศนยกลางและเปนทยดเหนยวจตใจ จนเกดการสรางสรรคผลงานทมรปแบบเนอหาเฉพาะในลกษณะศลปกรรมทเปนอตลกษณพนถนอสาน อนมรปแบบเนอหาและวสด ซอในความหมายงายในรปทรง ทตรงไปตรงมา ซงสอดคลองกบการด าเนนชวตของสงคมอสาน จากพนฐานทไดเรยนรจากครภมปญญาชางพนบานอสานทพฒนามาพรอมความทนสมยในสงคมปจจบน แตความเปนภมปญญาพนบานกยงไดรบการสบทอดสคนรนใหมทหลอหลอมจนกลายเปนความศรทธาในภมปญญาของบรรพชนคนรนเกาน าไปสการสรางคณคาทางความดงามในสงคม

จากการไดสรางสรรคผลงานและพฒนาตอยอดวทยานพนธชดน การปฏบตและทดลองจนเกดผลสมฤทธตามท ตงเปาหมายไว เกดเปนผลงานทมเนอหารปแบบเชงสญลกษณในงานประตมากรรมสตวหมพานตอสาน เพอถายทอดจตวญญาณความเปนอสานและแนวความคดออกมาเปนงานศลปะรวมสมยในรปแบบเฉพาะตน จงหวงเปนอยางยงวาผลงานชดนจะเปนประโยชนแกผทสนใจในงานศลปกรรมและคณคาของความเปนศลปะพนถนอสานของไทย

64 รายการอา งอง

รายการอางอง

Admin. ความเปนมางานแหเทยนพรรษา. Retrieved from http://guidubon.com/news/view.php?t=27&s_5&d_id=3

ประชด สกณะพฒน. (2551). มรดกทางวฒนธรรม ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ. In (pp. 53): กรงเทพฯ : แสงดาว.

สกณะพฒน, ป., & อดม เชยกวงศ. (2548a). ของด 4 ภาค ชด ภาคอสาน(ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ). In (pp. 41-43): กรงเทพ : ภมปญญา.

สกณะพฒน, ป., & อดม เชยกวงศ. (2548b). ของด 4 ภาค ชด ภาคอสาน(ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ). In (pp. 43): กรงเทพ : ภมปญญา.

สกณะพฒน, ป., & อดม เชยกวงศ. (2548c). ของด 4 ภาค ชด ภาคอสาน(ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ). In (pp. 49-50): กรงเทพ : ภมปญญา.

สมาล เอกชนนยม. (2548). ฮบแตมในสมอสาน งานศลปสองฝงโขง. In (pp. 106): กรงเทพ : มตชน.

ประว ตผเขยน

ประวตผเขยน

ชอ-สกล วศรต ภาด วน เดอน ป เกด 15 กรกฎาคม 2536 สถานทเกด จงหวอบลราชธาน วฒการศกษา - ระดบประถมศกษา โรงเรยนบานคเดอ

- ระดบมธยมศกษา โรงเรยนวารนช าราบ - ระดบประกาศนยบตรวชาชพ วทยาลยอาชวศกษาอบลราชธาน - ระดบปรญญาบณฑต เกยรตนยมอนดบ 2 คณะจตรกรรม ประตมากรรมและภาพพมพ สาขาทศนศลป ภาควชาศลปไทย มหาวทยาลยศลปากร - ระดบปรญญามหาบณฑต คณะจตรกรรม ประตมากรรมและภาพพมพ สาขาทศนศลป ภาควชาศลปไทย มหาวทยาลยศลปากร

ทอยปจจบน 181 หม6 ต าบลแจระแม อ าเภอเมอง จงหวดอบลราชธาน 34000 ผลงานตพมพ พ.ศ.2552

- สาธตการแกะสลกเทยนพรรษา ในงานประเพณแหเทยนพรรษาจงหวดอบลราชธาน ณ ทงศรเมอง พ.ศ.2554 - เปนผชวยศลปนประเทศญปน ในงานประตมากรรมเทยนนานาชาต จงหวดอบลราชธาน - สาธตการแกะสลกเทยนพรรษา “งานจารกวดโพธ” - จดท าตนเทยนพรรษาเขารวมในงานประเพณแหเทยนพรรษาจงหวดอบลราชธาน พ.ศ.2557 - เปนวทยากรสาธตการท าตนเทยนพรรษา อ าเภอ นางรอง จงหวดบรรมย - สาธตแกะสลกเทยนพรรษา “รวมกบเทศบาลนครอบลราชธาน” ในงานแหเทยนพรรษาจงหวดอบลราชธาน - รวมจดท าเรอประดบไฟฟา คณะจตรกรรมประตมากรรมและภาพพมพ มหาวทยาลยศลปากร ในงาน "เทศกาลสสนแหงสายน า มหกรรมลอยกระทง" พ.ศ.2558

66

- เปนวทยากรสาธตการท าตนเทยนพรรษา เทศบาลเมองแมโจ อ าเภอสนทราย จงหวดเชยงใหม - รวมจดท าเรอประดบไฟฟา คณะจตรกรรมประตมากรรมและภาพพมพ มหาวทยาลยศลปากร ในงาน"เทศกาลสสนแหงสายน า มหกรรมลอยกระทง" พ.ศ.2559 - นทรรศการ "เสนทางสายไหมทางทะเลในสายตาของศลปนไทย" ณ ศนยวฒนธรรมแหงประเทศจน กรงเทพมหานคร พ.ศ.2560 - จดท าตนเทยนพรรษาใหกบจงหวดสรนทร ในงานประเพณแหเทยนเขาพรรษา ป2560 - รวมแสดงผลงานศลปนพนธปรญญาบณฑต ในนทรรศการ "Noir Art Thesis Exhibition" ณ หอศลปบรมราชกมาร คณะจตรกรรม ประตมากรรมและภาพพมพ มหาวทยาลยศลปากร พ.ศ.2561 - จดท าตนเทยนพรรษาใหกบจงหวดสรนทร ในงานประเพณแหเทยนเขาพรรษา ป2561 - นทรรศการศลปะรวมสมย "ราชธานแหงศลปะ" ณ ศนยการคาเซนทรลพลาซาอบลราชธาน พ.ศ.2562 - รวมแสดงนทรรศการศลปนพนธปรญญามหาบณฑต ในนทรรศการอหยง (E-Young Art Thesis Exhibition) ณ หอศลปบรมราชกมาร คณะจตรกรรม ประตมากรรมและภาพพมพ มหาวทยาลยศลปากร

รางวลทไดรบ พ.ศ.2550 - รางวลรองชนะเลศอนดบ 1 แขงขนทกษะระดบมธยมตน แกะสลกเทยนพรรษา ระดบภาคตะวนออกเฉยงเหนอ พ.ศ.2553 - รางวลชนะเลศ เหรยญทอง การแขงขนทกษะทางวชาชพ ประตมากรรมคนเหมอน ระดบภาคตะวนออกเฉยงเหนอ พ.ศ.2554 - รวมแขงขนงานปนปนส าเรจรปแหงประเทศไทย ป2554 พ.ศ.2557

67

- รางวลรองชนะเลศอนดบ1 ตนเทยนพรรษา ประเภทแกะสลก ขนาดกลางในงานประเพณแหเทยนพรรษาจงหวดอบลราชธาน ป2557 พ.ศ.2558 - รางวลรองชนะเลศอนดบ2 ตนเทยนพรรษา ประเภทแกะสลกขนาดใหญ ในงานประเพณแหเทยนพรรษาจงหวดอบลราชธาน - รางวลชมเชย ประตมากรรมเพชรยอดมงกฎ หวขอ"พระพฆเนศ" ประเภทระดบ นกเรยน นสต นกศกษา พ.ศ.2559 - รางวลชนะเลศ ตนเทยนพรรษา ประเภทแกะสลกขนาดใหญ ในงานประเพณแหเทยนพรรษาจงหวดอบลราชธาน พ.ศ.2561 - รางวลชนะเลศ ตนเทยนพรรษา ประเภทแกะสลกขนาดใหญ ในงานประเพณแหเทยนพรรษาจงหวดอบลราชธาน