MAWAiOU'l iRFAN

RFAN SOFRALAR

Niyazi-i Muhammed Msri

NOTLARLA eViREN Dr. Sleyman ATE

EMEL MATBAAS 1971 - ANKARA

iiNDEKLER Sahife

N SZ I-II NtYAZ- MISRI'NN HAYATI VE ESERLER 1 BRNC SOFRA: Kitabn yazlmasndaki hikmet, faknn manas 8 KNC SOFRA: ki deniz olan zahir ve batn ilim-lerinin birbirine kanmamas 10 NC SOFRA: Ey iman edenler zandan sakn-mz. ayetinin tefsiri 12 DRDNC SOFRA: Gece ve gndz iki ayet kl-dk ayetinin tefsiri: 14 BENCt SOFRA: Ruhun cesetlere girmesi ve bu e-killerde grnmesi 18 A L TINCI SOFRA: O gn yer, baka bir arz olur ayetinin tefsiri: 20 YEDNCl SOFRA: Allah selamet evine anr aye-tinin tefsiri: 22 SEKzNC SOFRA: Riyakar ve gerek alimin temsili: 24 DOKUZUNCU SOFRA : Herkesin yneldii"bir ciheti vardr ayetinin tefsiri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 26 ONUNCU SOFRA : Yaptndan sorulmaz. ayetinin tefsiri: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . ... ........ . . 30 ON BRNC SOFRA : Gnahkarlar hakkndaki gr: 32 ON KNC SOFRA : Ey insanlar szi bir tek nefis-ten yarattk ayetinin tefsiri : 34 ON NC SOFRA : Biz brahim'e gklerin ve yerin melektunu gsterdik ayetinin tefsiri : 36 ON DRDNC SOFRA: Hal Tercemesi : 38 ON BENC SOFRA : Allah'a varan yollar : 41 ON ALTINCI SOFRA : Kaside- Brdenin Tesbii ve grlen Ruya: 44

i

Sabife

ON YEDiNC SOFRA: Mttakilere va'dedilen cen-net ... ayetinin tefsiri: 46 ON SEKzNC SOFRA : Allah, kendisine irk koulmasn affetmez, bunun dnda dilediini affeden> ayetinin tefsiri: 48 ON DOKUZUNCU SOFRA: Zaman 51 YRMNC SOFRA: Rabbinden sana indirileni tebli et ayetinin tefsiri: 56 YRM BRNC SOFRA : Hibir hayvan yoktur ki Allah onu almndan yakalamasn ayeti hakkndadr. 58 YRM KNC SOFRA: nsanlarn hesaplan zama-m yaklat ayetinin tefsiri: 59 YRM NC SOFRA: Ay'n gnee ve halka kar yzleri: 61 YiRMDRDNC SOFRA: Peygamberlerin ve velilerin kendi zamanlarnda takdir edilmeyip sonradan takdir edilmeleri: 63 YRMi BENC SOFRA : Rsum ve tarikat alimle-rinin k ve bahar ile temsili : 66 YRM ALTINCl SOFRA: nsan vcudu, Kafilelerin gelip getii drt yol ortasnda bulunan bir ehirdir. 67 YRM YEDNC SOFRA: Kadir Gecesi 70 YiRM SEKiZNCi SOFRA : Bir babadan drt ocuk 72 YRM DOKUZUNCU SOFRA : Her nefis lmn ta-dm tadacaktr ayetinin tefsiri : . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74 OTUZUNCU SOFRA : eyh Mahmud e1-skdari'ye mektup: 76 OTUZ BRNC SOFRA : eyhler eyhi Erdebill'ye gnderilen mektup 79 OTUZ NC SOFRA: eyhulislam Yahya el-Min-kari'ye gnderilen mektup : 79 OTUZ DRDNC SOFRA : Cennetin etraf meka-rihle bezenmitir: 80 OTUZ BENCi SOFRA: Te'dip ve Te'eddp hak-kndadn' : 83

ii

Sahife

OTUZ ALTNC SOFRA: Bana ve anana babana kret ayetinin tefsiri : 85 OTUZ YEDNC SOFRA: Daima rnmetimden bir taife hakk yceltmek iin savaacaktr Hadisinin izah : . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . .... .... .. . . . . . 86 OTUZ SEKziNCi SOFRA : Bahar, Sevgili ve Ne-dimi : 88 OTUZ DOKUZUNCU SOFRA : Siz, dnya ilerinizi benden iyi bilirsiniz. Hadisinin tefsiri : 91 KIRKlNCI SOFRA: Halvetiyye Silsilesi : ....... . . . . .. . . 93 KRK BRNC SOFRA : Biz dnya semasn yldz-larla ssledik. ayeti . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . .. . . 97 KRK KNCi SOFRA: De ki: babalarnz, Allah yolunda savatan hayrl ise bekleyin . . . ayetinin : KRK NC SOFRA: Bana salat getiriniz, Allah'-tan benim iin vesile isteyiniz Hadisinin izah : 101 KRK DRDNC SOFRA : Zamannz gnlerinde Rabbinizin nefhalan vardrD Hadisinin izah : 103 KRK BEiNC SOFRA : Ey iman edenler Allah'tan korkunuz, O'na vesile isteyiniz. ayetinin tefsiri: 104 KRK ALTINCI SOFRA: lmin nevileri ve efdali : 107 KRK YEDiNCi SOFRA : Vahdet ve kesret gziyle cihan 1 1 1 KRK SEKiziNC SOFRA: Nefis merhaleleri: 113 KRK DOKUZUNCU SOFRA : slam askerlerinin gazasna tefe'l 117 ELLNC SOFRA: Enfs kyamet alametleri . . . . . .. .. 119 ELLi BRNC SOFRA: "Allah bir adamn karnnda iki kalb yaratmamtr 121 ELLi KNC SOFRA: Grmyorlar m ki biz onlann arzn etrafndan eksiltiyoruz ayetinin izah : 123 ELLi NC SOFRA: Allah'm, her peygamberden bir zelle izhar etmesindeki hikmet : 125 ELL DRDNC SOFRA : O, her an baka bir an-dadr ayetinin tefsiri : 127

iii

Sahife

ELL BENC SOFRA : Dnyada mevcut her eyin ik iciheti vardr : . . . . . . . . . . . . .. . . ..... . ....... . . . . . . . . . . . . . . . . 131 ELL ALTNC SOFRA : Ne'e-i-a ve Ne'e-i Uhra : 133 ELL YEDNC SOFRA: "Sana zillkarneyn'den so-rarlar . . . ayetinin tefsiri : 135 ELL SEKlzNC SOFRA : (,Musa arkadana "Ben iki denizin birletii yere ulamaa, yahut yllarca y-rmeye kararlym dedi ayetinin tefsiri : 137 ELL DOKUZUNCU SOFRA : Hz. Hasan ve Hseyn'in erefleri 149 ALTM BRNC SOFRA : Ehl-i Hal dilinden Kev-ser Suresi : 152 ALTM KNC SOFRA: Muhammed Evladn seve nin fazilette oldu, Muhammed Aleyhisselam'm ev-ladm sevmiyenin ziyanda olduu hakkndadr : . . . . . . 156 ALTM NC SOFRA : "Size mu'cizelerini gste-ren, size gkten nzk indiren O'dur. Allah'a ynelen-den bakas ibret almaz . . . . . . . , . . . . . . . ayetinin tefsiri 166 ALTM DRDNC SOFRA : Benim zikrimde van olmayn ayetinin tefsiri : . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170 ALTM BENC SOFRA: " iken diriltip . . . . . . . . . Kafirlere iledikleri gzel gsterilmitir ayetinin tefsiri : . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173 ALTM ALTNC SOFRA : sa Aleyhisselam'n Re-sul Aleyhisselam', Resuln de sa'y mjdelemesi 175 ALTM YEDNC SOFRA : Allah'm, Adem'e ret-tii esma hakkndadr: 178 ALTM SEKIZiNCI SOFRA : Allah'n, ResuI- Ekre-mine rettii esma hakkndadr: . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . 180 ALTM DOKUZUNCU SOFRA: ELM.Gulibeti'r-rum . . . . . . ayeti hakknda . . . . . . . . ... . . . . . . ...... ... , .. .......... ISI YETMNCI SOFRA : sa'nn Adem gibi olmas ve iki Hasan'n risaletlerinin son zamanda Gnein ba-tdan dou gibi meydana kmas hakknda . . . . . . . .. 189 YETM BRNC SOFRA: "Allah Nuh'a buyurdu eyleri size de din olarak buyurmutur . . . . . . . . . ayeti hakknda 191

N S Z

Allah'n IGtfiyle tercemesine muvaffak olduumuz bu eser, Niyazi-i Msrfnin en byk ve en son eseridir. Buna ramen imdiye kadar hi baslmamtr. Eserin birka nshas i vardr. Biri A.. Dil ve Tarih Corafya Fakltesi, ismail Saip Sencer Ktphanesi i. Defter, 1426 numarada kaytldr. Eserin tercemesini nce bu nshadan yaptm. Sonra istanbul'daki nshalariyle mukayese ettim ve Dil Tarih nshasnda hayli yanllar olduunu grdm. Tercemeyi dier nshalarla mukayese edip dzelttim. istanbul nshalar arasnda en nemlisi Selim Aa'da Hdayi Efendi ksm 587 numarada bulunan nshadr. nk bu nshay airimizin talebesi, Kari-i Msri diye mehur Kavala eyhi es-Seyyid Mustafa, airin kendi hattndan istinsah etmi ve aire de okumutur (1105). Mellif de ayn senede vefat etmitir.

Mevaidu'-irfan, 71 sofradan meydana gelmitir. Ahlaki tleri, tasawufi izahar ihtiva etmektedir. Eser, airin, Arapaya vukufu yannda tasawuf felsefesini de iyi bildiini gsterir. airimiz, sylediklerini yaam bir insandr. Ayetlerin tasawufi manalar zerinde durmakta, bunlarn enfOsi, iari anlamlarn gstermekte, slkte grlecek halleri, nefs-i emmarenin ve dier nefis mertebelerinin sfatlarn, bunl::rdan kanmann yollarn misallerle izah etmektedir. Bu i7ahlarnn ahlaki deeri byktr. Trk kltrnn tannmMna, ilahileri ve gazelleriyle tasawufla uraanlarn dillerinden dmiyen Niyazi'nin bilinmiyen taraflarnn da bilinmp,sine yardm edecei kanaatinde olduumuz iin bu eseri okuyucularn istifadesine sunduk.

Zamanndaki sufiler, Niyazi'ye ok ballk duyarlard. Bu ballk amza kadar gelmitir. Niyazi-i Msri, velayet esrarna eren ve birok kerameti er izhar eden bir in-

---,1-

san olarak kabul edilmektedir. Tezkireciler Vt. biografya mellifleri, onu cak mekte ve menkibelerinden bahsedip kerametlerini anlatmaktadriar. air ve mni Ebubekir Kani, on rediflik bir manzume ile onu methetmitir.

phe yok k Niyazi, byk bir velidir. Ama velayet, insan hatadan kurtarmaz. insan hatadan salim kalamaz. Peygamberlerde bile srme olabilir. Mutasawflarda, Evladi Resule kar ar sevgiden baz takn szler zuhur etmitir. Hz. Peygamber'in iki torununun veraset yoliyle nbwet derecesinde olduklarn sylemi, bu yzden ve baz siyasi sebeplerden dolay uzun bir srgn hayat yaamak zorunda kalmtr. Kendisi Vahdet-i vcut taraftardr. Ebced hesabna dayanarak ayetlerden ma na karmak temayl de grlmektedir. Zaten tasawuf evrelerine genellikle bu temayl szmtr.

Kanaatimize gre bu meyil, birok mutasawf yanl iddialara gtrmtr. Gerek tasawufun byle hesaplarla ilgisi yoktur.

Hasl Niyazi, byk bir velidir. Biz byle inanrz_ Yanl fikirlerini grrsek, bunu, onun yaad hale hamleder geeriz. Bizim iin nemli olan, tarih boyunca yetitirdiimiz byk insanlarn, kltrmze eser katm yazarlarn, airlerin ne dndklerini, nasl ve ne artlar altnda dndklerini tesbit etmektir. Bir milletin yetitirdii yazarlarn eserleri,' fikirleri Iyice bilinmezse, o milletin kltr tarihine ve dolaysiyle genel tarihine laykiyle nfuz edilemez. O halde atalarmzn eserlerini ktphane kelerinde rmekten kurtarp yen kuaa tantmak, retmek Trk kltr iin en nemli bir hizmettir. Bu hizmette bize de bir pay dmse kendimizi bahtiyar sayacaz_

Dr. Sleyman ATE

-II-

NYAZ- MISR (l61S-1694)'NN HAYATI ve ESERLER

Niyazi Trk sufi ve airlerindendir. Asl ad Muhammed olan Niyazi, 12 Rebi'l-Evvel 1027 (8 ubat 1618) gecesi Malatya'nn Soanh kynde dodu. Babas bu kyn ileri gelenlerinden ve Nakibendiyye mensuplarndan Ali elebi'dir. Niyazi, kardei Ahmed ile beraber tahsile baladktan sonra, Halveti eyhlerinden Malatya'h Hseyin'e mridoldu. eyh Hseyin Malatya' dan ayrlnca, Ali elebi, Niyazi'yi kendi eyhine balamak istedi ise de Niyazi buna raz olmad ve 1048 ( 1638) tarihinde tahsil maksadiyle Diyarbakr, Mardin, Badat ve Kerbela'y dolap Msr'a geti. Msr'da eyhuniyye Kadiri tarikatinden bir eyhe intisabeyledi ve Camil-Ezher' de de tahsiline devam etti. Burada drt yl eyhine hizmet ettikten sonra ru'yasnda Abdulkadir Geylani Hazretlerini grd. Abdulkadir Geylani, Niyazi'ye, nasibinin bu ehirde olmadn ve Anadolu tarafn iaret etti. Bunun zerine eyhinden srarla izin istedi. Ru'yasn duyan eyhi, kendisine hilafet vermei teklif etti ise de Niyazi gitmede srar etti ve izin alp Anadolu yoliyle stanbul'a geldi. Sokullu Mehmed Paa Medresesinde bir hcrede irada balad (1646). stanbul'dan Bursa'ya gidip orada Veled-i Enbiya Camii kayyimi Ali Dede'nin evinde ve Ulu Cami yaknndaki medrese de oturan Niyazi-i

Msri, yine bir ru'ya zerine Uak/a giderek Halvetiyyenin Elmal'l Yiitba Ahmed Efendi kolundan ve mmi Sinan halifelerinden eyh Mehmed'e ve bu srada Uak'a gelen mmi Sinan'a intisabedip tecdid-i biat eyledi. mmi Sinan ile Elmal'ya giderek eyhinin dergahnda imamlk, hatiplik ve eyhinin oluna retmenlikte bulundu. Bir aralk stanbul'a bir seyahat yapt. 1065 (1654/1655) te kendisine mmi Sinan tarafndan hilafet verilmesini mteakip Uak'a ve Ktahya/ya, mmi Sinan'n lmnden sonra tekrar Uak'a oradan Bursa'ya gidip Hac Mustafa adl birinin kz ile evlendi. Bir kz ocuu oldu. Abdal adl bir tccar, Niyazi'ye bir dergah yaptrdI. Bu dergah, 1080 (1669/1670) tarihinde merasimle ald. Sadrazam Kprlzade Fazl Ahmed Paa'nn daveti zerine Edirne'ye giden Niyazi, fazla deer verdii cfra dayanarak baz szler sylediinden 1087 (1 673) te Rodos'a srld. Dokuz ay sonra affedilerek Bursa'ya dnd. 1087 (1676) tarihinde srld Limni adasnda 1103 (1691) senesine kadar srgn hayat yaadktan sonra affedildi. TabIizade, onun dnne MAHZ-I NR terkibini tarih drmtr.

Ahmed II. devrinde Trk ordusunun Avusturya zerine hareketine karar verildii zaman Bursa'da oturan Niyazi-i Msri, Allah rzas iin gazaya gideceini bildirdi. 1104 (1693) te mritlerinden 200 kiiyi etrafna toplad. Niyazi'nin, Bursa' da Yeni Kaplca civarndaki Bademli Bahe'de adr kurdurup yola kmaya hazrland duyulunca, mritIeri oalan eyhlerin hurUc davasna kalktklar ve bu yzden de kan dkld gz nnde tutularak kendisine Bursa' da kalp hayr dua ile megul 01-

mas iin Hatt-i Humayun gnderildi. Padiahn Niyaz'ye gnderdii mektup aynen yledir:

Msrl Efendi, selammdan sonra sefere kas d ve azmetiniz olduu mesmu-i hmayunum oldu. Sefere tevecchnzden ise halvetinizde duaya megul olmanz ensebdir. Mahallinizden harekete rzay-i hmayunum yoktur. Huzur-i hatr ile zaviyenizde oturup asakir-i slamiyye ve uzat-i mcahidine tevecch-i tam ile mansur ve muzaffer olmalar duasnda olmanz me'muldr vesseam.

Niyazi, padiahn b u isteini kabul edemiyecei ni u mektubu ile bildirdi :

Bilmillahirrahmanirrahim. Elhamdlillahi Rabbilalemn. Vassalat vesselam ala Seyyidina Muhammedin ve alihi ve sahbihl ecmain. Vesselamu ala halifeti'-l Mehdiyyi.

Padiahm, nne mesel e sa kemeseli Adern buyuruldu. Mmasili ilml-esmada yld. Kabul edene melek dendi, kabul etmiyene eytan dendi. Kazalik sa, nzulnde ilm'l-esma ta'Hm eyledi. Kabul edene melek ve mehdi dendi, etmiyene eytan ve Deceal dendi. Ondan nzul-i sa'ya gelince ne kadar enbiya ve rsl geldiyse anlara muhalefet eden padiahlardan kans behremend oldu, muradna erdi? Cmlesi makhur oldular.

Padiahm, muhale ferman vermek akil ii deildir. Bir kevkebe tulu etmesn deyC:. ferman versen, yahut borusu (ars?) tutmu avret doursa padiaha as olur mu? Padiahm, ben seni esirgerim, sana benim su-i kasdm yoktur. Senin hayrhahnm. Senin dmenin, beni sana yanl bildi-

3

rir. Bu dahi malumun ola ki enbiyada ve evliyada kizb ve hilM ve mdahene olmaz. Bizim sana su- kasdmz yoktur, Dediimize itimad edin. Ve ndema dan birisini unu az veya katleyle demem. Bu senin hizmetine layk deildir. Ancak umum zre adleyle deyu nasihat ederiz, kabul edersen senin izzetin ziyade olur; aziz olursun; kabul etmezsen zarar kendinize edersiniz. sa nzul etmesn deyu. ferman verp ger.u reddedemezsin. Ancak bir miktar ta'ciz edersen, me'yus olunca sonra nazar Hak erip 01 me'yusa necat verir.

el"Hasll enbiyaya muhalefette olmaktan menederim. Nasihati kabul edersen, tahtnda sabitkadem olursun. sa Aleyhisselam, kendi hakknda ala mele'innas haza mehdiyyzzeman deyu ehadet eder. ehadetini Allah taala kabul eder, cmle halk dahi kabul eder. Ve illa muhalefetin zarar kenduye ai dolur, bilrsn. Nasihatim budur. Bu mektubu kendu eyhine gsterme ve re'yiyle amil olma. eyhu-I-slama ve ulemaya gster, anlarn re'yiyle amil ol

"\r\./\Y \f \ u: alim kavli ey-

hulislm mirdir. Anlarn iaretleriyle amil 01-Ahmed adedidir 254 Vesselam ala men ittebe'a'}hda.

Niyazi, Padiahn emrine kulak asmyarak Tekfur Dana kadar gittii gibi, yaplan te'kide de ehemmiyet vermemi idi ( Silahtar, tarih, II,704). Hadiseyi duyan padiahn, eyhe mahsus bir kou

( 1 ) Bu mektup, Selim Aa 587 nshasmn kenarndadr. Altnda LOS tarihi vardr.

4

araba, derviler iin de para gnderdiine ve onti Tekfur Danda karlattna baklrsa Niyazi'yi ok sayd anlalr (Reid, Tarih, 11,216).

Niyazi- Msri'nin Edirne'ye yaklamas ve padaha, banda bulunan hainleri keramet ile brer birer haber verecei ayias, pek ok kimselerin de eyhi sabrszlkla beklemeleri devlet adamlar arasnda tela uyandrd. Sadrazam Bozok'lu Mustafa Paa, Msri Efendi'nin duasn almak istiyen ve sonra sefere klmasn mnasip gren Ahmed ii yi, bu zat geldii takdirde byk bir fitne zuhur edecei yolundaki telkinleriyle fikrinden vazgeirdi. Niyazi, 26 evval, 1104 ( 3 0 Haziran 1693) Sal gn Edirne'ye gelip va'zetmek zere Selimiye Camiine indii zaman, halk camiin etrafn alm, kalabalktan ieriye girilemez olmu idi. Bu durum karsnda Sadrazam, Msri Efendi eer derhal srgn edilmezse byk bir karklk kacan padiaha telkin ederek eyhin Limni'ye gnderilmesi hususunda bir ferman ald. eyh Efendi hemen Tahtrevana bindirilip Boazhisarnda.ki Kaptan Paa'ya sevkolunarak Limni'ye gnderildi. 20 Recep 1105 ( 16 Mart 1694) aramba gn Limni'de vefat etti '.

Eserleri: 1 - Terceme ve nerettiimiz Mevaidu'-trfan

ve Avaidu'-thsan 2 - Tefsir-i Fatiha-i erife : Arapa muhtasar

ve mfid bir eserdir. Umumi Ktphane'de vardr. 3 - Devre-i Ariyye : Mebde, ve meaddan bah

seden bab, bir hatime zre tertibettii Arapa kymetli bir risaledir. (1) Abdulbaki Glpnarl, slam Ansiklopedisi, c. 9, s.

305-306; Mevaidu'l - rfan kenarndaki notlar.

5

Devre-i Ariyye'den her kim haberdar oldise ol bilr ancak Niyazi ilm- irfanm benim diye bahsettii risaledir.

4 - Tesbi-i Kaside-i Br'e (Brde) 5 - Risaletu't-Tevhid : Trkedir. 6 - erlu Esma'il-Husna : Trkedir. 7 - Tefsir-i Sure-i Yusuf : Enfsi Trke bir

tefsir risalesidir. 8 - Es'ile ve Ecvibe-i Mutasavvifane. 9 - erhu Nutk-i Yunus Emre : Yunus'un : ktm erik dalna anda yedim zm, Bostan ss kakyp der ne yersin kuzumu

beytiyle balayan nutkunun erhidir ki eyh smail Hakk merhumun da bu erhe bir miktar zeyli vardr.

1 0 - Divan-i ilahiyyat : Trke yazlan divanlarn en mehurudur. En doru nshas, 1254 tarihinde Msr'da baslan nshadr.

1 1 - Risale-i Era- Saet : Kyamet alametlerinin enfsi tarafn aklyan Trke bir risaledir.

12 - Tabirname : Muhtasar Trke bir risaledir.

1 3 - Risale-i Haseneyn Hz. Hasan ve Hz. Hseyn'in, Nbvvet-i Ta'rifiyye ile nebi olduklarna dair klik bir, risaledir. Vaktiyle Rusuk'ta tabedilmitir.

14 - Mektubat: eitli mektuplarn ihtiva eder. Bir. nshas Kk Esad Efendi Ktphanesiildedir.

6

15 - Risale-i Hdriyye- Atik. 16 - Risale-i Hdriyye-i Cedid. 17 - Risale- Hseyniyye. 18 - Tefsiru'l-Cz'il-Kebiri'n-Nebevi. 19 - Risale (Msri, mahkum-i tabayi, olmayup

mahkum- Esma' Ariyye olduunu m'ir.) 20 - Risale-i ade.

Bunlardan baka Niyaz'i'nin fetva eklinde iki yazs olduu da kaydedilir .

(1) Bursal Mehmed Tahir, Osmanl Mellifleri, c. l, s. 172. stanbul, 1333

7

BRNC SOFRA

BsMLLAHRRAHMANRRAHiM

nsana eitli iyilikler lutfeqen, Kur'an sofrasna btn insanlar ve cinleri davet eden Allah'a hamdolsun. Rahman namna o sofralara aranarn Efendisi Hz. Muhammed'e; irfan sofralarna' koarak kalbIerine irfan dolduran Ali'ne ve ashabna salat ve selam olsun. Bundan sonra:

Bu fakir kul Msrl, her ne kadar o sofralara gzel icabet edemedi ise de uzun zamandan beri yce Allah'n u szyle o sofrann inmesini istitiyordu : Allah'm, rabbimiz, bize gkten yle bir sofra indir ki bizden ncekilere de, bizden sonrakilere de bir bayram ve senden bir mu'cize olsun. Bizi nzklandr. Muhakkak sen, nzk verenlerin en hayrIssm.

Bin yetmi alt yl evval'inin ikinci gn akama doru kbleye kar oturmu : Fakirlik tamam olduu zaman o, AI,lah'tr. szfui alunYordum. iAllah'n ilhamiyle srrma bunun hakiki manas dodu. O kadar kesin br mana dodu 'ki artk bunun tesinde bir mana yoktur. AHah bana aka gosterd k kendsnden bakasnn ne zahrde, ne batnda varl yoktur. Yalrn:zvar sanlir. Bana bildirdi ki arifin srrnda vucuttan fakr (yok-,. . .

8

sunluk) tamam olmaynca perdesiz, dorudan do ruya Hak kn yuzune bakmas mumkn olmaz. Ni tekm iuce AHah buyurmutur: O gn baz yz ler sevinli, rablarna nazrdr. Varl atmazsa, Allah'n gklere ve yere arzettii, o':larn kabulde i I , sa ece nsann yu endi i vcut emane tini dememi olur. Ve bu suretle bsorrrillyanet ten kurtuamaz. Allah' da sevmez olur. nkij Allah Taala: Aah hainleri sevmez2 ayetiyle ifade ettii zere onu sevmez.

Opun gzl"!-E_Pr.asl kalksn ve nasl AIlah' grsn ki o, Hak'n olan vcudu kendine mal etmektedr.. unku farn tamam, A

Jah'tan;a.

ka her eyden varl a maktr. Vcut kalknca Hak grnr. Ve hi kaybolmaz. Dersen ki : cut gBrfurde ve gerekte Allah Taala'nn ise o halde arif km, O'na bakan kim, O'nu gren kim? Derim ki: Vcut birdir ama mertebeleri oktur. Bir mertebede muhiblikle, bir mertebede mahbuplukla grn-f. Bir mertebede gl olur, dierinde blb!. Fthat-i .. Mekkiyye'nin banda yle bir beyit vardr: "R:a,b Hak'tr, kul Hak'tr. Ah bilseydim, kimdir mkellef. Kuldur dersen, o oludur. Rab'dr dersen o halde O'nasl mkellef olur?.

(1) Kyamet Suresi: 32 (2) Enfal Suresi: 58

9

Peygamber'in: Nefsini bilen Rabbm bilir. szunn manas da budur. 3 nk nefsinin vcudu olmadm bilirse, kendisinde olan vcudun Anah'a aidolduunu anlar. Yani kendisinin, mahiyyeti itibariyle Rab, grn itibariyle nefs olduunu bilir. Yahut: o, aynen (zat itibariyle) Rab, taayynen (grn) itibariyle nefstin>. diyebilirsin.,

Fakirlik kfr olayazd. szne gelince bu, nafile ibadetlerle Anah'a yaklamann sonucudur. Ama benim sylediklerim, farz ibadetlerle Anal'a yaklamann sonucudur.' Aah gerei syler, O, yola iletir. 4

KNC SOFRA

Ac ve tatl sulu iki denizi birbirine kavumak zere salvermitir. Aralarnda bir engel vardr; birbirinin snrn aamazlar. 5 ayetini izah etmektedir. Ayetin anlam udur: Tatl denizi ve ac denizi salverdi. bunlar, karlayorlar, yaklayorlar, yzeyleri birbirine temas ediyor. Fakat aralarnda birbirine gemelerine mani bir berzah (aklk) vardr. Bundan dolay biri dierine kararak onun zelliini bozmaz. Yani snrlarn geemez ve aralarndaki engeli bomazlar.

Burada iki denizden maksat eriat ve hakikat-'" . tir. Allah Taala onlar salvennitir. Kar karya gelirler, komu olurlar, yzeyleri birbirine dokunur.

(3) Bu sz, Hz. Ali'ye atfedilir. (4) Ahzab Suresi: 4 n bir ksm. (5) Rahman Suresi: 19-20

10

yle ki eriatte bulunan her ilim ve am el hakikatte de bulunur. Hibiri o ilim ve amelden ayrlmazlar. Fakat yine de aralarnda Allah'n hikmet i ve kudreti icab birbirlerine karmalarna engel bir berzah vardg \Bu engel sebebiyle biri dierine geemez. Bu mani, iki taraf adamlarnn vehimleridir. Yani bu iki ilim, aslnda tek bir ilimden ibarettir. ki ilim itibar edilir. Bu itibardan dolay, iki taraf erbab arasnda daimi bir ihtilaf vardr. Bunun zahirde misali da'dr. Da, da olmas dolaysiyle tektir. k ve inii dolaysiyle ikidir. k eriate misal, ini i hakikate misaldir. Dada yrmek, kan iin zordur; inen iin kolaydr. Ama dan zirvesinde olan kimse k ve ini zahmetinden kurtulmutur.

Bu engelden dolay iki taraf ehlinden gizli kalan bir hikmet gereince biri, dierinin hkmn kaldrmaz. Zira bu engel, iki cihann imar iin konulmutur. Bunun iindir ki tamamen birbirine geip karmazlar. eriat ehli, hakikat ehlinin ilmini bilmediklerinden ve onlar eriat e aykr sandklarndan dolay hakikat ehline kar koyarlar. Tam kemale ermi muhakkikler mstesna, hakikat ehli de eriati hakikate aykr grerek onu terk etmekte bir saInca grmedikler n eriat ehline kar ko ar-ar .. a at agn zrvesne u aan en yksek kulelerde

oturan arifler, A'RAF ehlidirler. Bu iki ilmin, bir tek ilim olduunu, iki taraf erbabnn gzlerindeki illet rtsnden dolay iki ilim gibi grndn bilirler. Ve iki taraf ehlinin de haklarn verirler.)

ki tarafn benzerliklerini aklayarak, mkillerini zerek bu iki ilim erbabnn arasn mmkn mertebe dzeltmee alrlar.

II

Her asrda b unlarn aralarn b ulan kimseler mevcuttur. Eer aralarn b ulan kimseler olmasayd, aralarnda sava olur, dzen b ozulurdu. Bundan dolaydr ki Ahlak gzelliklerinin en iyisi, iki kii arasn slah etmektir. denilmitir. Bu iki ilim, sulh ile karacak, b irleecek gib i olur, lakin aralarndaki b erzah ile ayrlrlar. Ve bylece daimi olarak halleri b irb irine tecavvz etmez. Ta ki b irinin hkm dierini yenerek iki cihann dengesi b ozulmasn.

NC SOFRA :

Ey iman edenler, zandanok saknnz. nk zannn bazs gnahtr. Birbirinizin gizlisini aratnnaynlZ, biriniz, dierinizin gybetini etmesin. Biriniz lm kardeinin etini yemek ister mi? Elbet bundan irendiniz. Allah'tan korkunuz. phesiz Allah balaye ve merhamet edicidir. 6

Bil ki, gne nereye yneIse, karsnda karanlk grmez. Karsna den her ey aydnlk (nur) grnr. Gnein grd nur, karsna den eyay klandran kendi yznn nurudur. Ama zulmetin karsnda aydnlk olmaz. Karanlk, karsnda b ulunan eyada daima karanlk grr. Bu karanlk, karsna den eyay karartan kendi ka ranldr. mdi Gne, kendine kyasen, b tn alemin nurdan ib aret b ulunduunu zanneder. Zulmet (karanlk) ise, kendine kyas ederek b tn eyann zulmetten ib aret olduunu sanar.

(6) Hucurat Suresi: 12.

12

Gne, ari f-i billah olan muvahhid m'mi ni n mi sali di r. Bu zaten btn eyada, kendi i rfannn, tevhidi nin i mannn ve ayftnnn Hibir ey yoktur ki Aah' hamd ile tesbih etmesin. Lakin siz onlarn tesbihlerini anlyamazsnz. 7 ayeti ni n i fade etti i gibi aksini, nu runu grr. Halbuki aslnda eyann bi r ksmnda cehalet, kfr ve i syan zulmeti yarar. Fakat o m'mnn baknn nuru, btn eyayi- "kaplar da o, hepsinde sadece nur grr. Btfu insanlara y zan besler. Bu sfat, bir i nsana, :i'iiCak kemale eritren br mrd- kamlIn terby esi altnda tasfyesiyle II1t1mkti_ olar. 8

, Zulmet i se cehalet i le kalbi kararm cahi le benzer. Bu adam, btn eyada bir eksiklik grr, her-

(7) sra Suresi: 44. (8) Btn alem, bir tek insan- kamilden ibarettir. Bu in

san, Allah'n fiillernin sfatlarnn ve zatnn li ve maz ar r. Kimin bak olgunlar ve aleme vahdet ve kemal gziyle bakarsa, alemde bir eksiklik grmez, yani o kimse, alemde hiumsenin a bna bakm.az.hatta ayp ve no san ye bir ey grmE:- Z!ra ayp 'le' noksan, za"fe'ierden (dtlyadak hbar ve eyay se-15eplere baglamadan, gorelkten dogar.) lSeizafetleri gozunden duurmutur. unk tevhid, izafetleriClilirmektedr. O nsan alemj bir tek sey, Zati Ehadiyyetin karl olan bir dolunay grr. Daima hakikat gneinn, kanat ayndan yansdin mahede. eder. H. ebediyyen onun ozunden bQJmaz:d'(M;:Sr

ne, geceleyin nasl_yglm:ay vastasiyle grnrse. AlAllah'n Resul (SAV.) vastasiyle grnl'.Unk Allah'n Resul (S.A.V.), daima Anal'n JiiUkarsnda bulunan bir dolunaydr. Kim dnyada Allah'n nurunu grmek isterse Hz. Resul'n eriati ayna baksn ve ondaki emirIere itaat etsin ki o nur, ResuluIlah'n ay fenerinden kendisine dosun. (MeIlifin baka br kitaba yazd nottur).

13

keste bir ayp arar. Cahil neye baksa, cehaletinin ve aybnn siyahl o eye akseder)J3akt ey ne olursa olsun onda muhakkak bir ayp ve noksan bulur. Fukara bilmez ki o, kendi ayp ve noksandr, oradan kendine aksetmitir.

Binaenaleyhf. ey Ehlullah yolunda s1uk eden talip, Allah'ta mticahede et ki ruhunun gnei batt yerden dosun, tutulduu yerden alsn, kalbinin alemleri nurlansn, nuru yzne vursun ve senin yznden karnda bulunanlara yansyarak hepsini aydnlatsn. Karnda bulunanlar, senin ilim ve irfannn nurundan istifade etsin, senin glgende, yani cisminin ve bedeninin glgesinde istirahat etsinlerte gzel huyun kemali budur. Allah, bizi de sizi de bu vasflarla vasflananlardan, Allah indinde ve insanlar indilde raz olunmu ve sevilmi olan bu huylarla huylanm bulunanlardan eylesin amin.

DRDNC SOFRA :

Gece ve gndz birer ayet (delil) kldk. Gecenin ayetfni kaldrp, rabbnlZn bol nimetini aramanz, yllarn saysn ve hesabn bilmeniz iin gndzn ayetini aydnlk yaptk. Her eyi uzun uzadya akladk.9

Denildi ki iki ayet, ay ve gnetir. O zaman mana yle olur: Gece ve gndzn iki aydnlatcsn iki ayet kldk. Yahut gece ve gndz iki ayet kldk. Gece ayetini-ki aydr-mahvetmek demek, onu

(9) sra Suresi: 12.

14

kendi nefsinde nursuz, karanlk klmak, yahut nurunu ay sonuna yaklatka yava yava eksiltip tamamen gidermek demektir. Gndzn ayetini-ki gnetirogsterici klmak ise onu, iyle eyay gsteren n sahibi yapmaktr. Ta ki Rabbnzn kerem ni arayasnz. yani gndzn aydnlnda geim sebeplerinizi arayasnz ve onunla ilerinizin zamanlarn bilrnee tevessl edesiniz, gece gndzn deimesiyle yahut hareketiyle senelerin saysn, hesab, hesap cinsini bilesiniz. Din ve dnya ilerinde muhta bulunduunuz her eyi ak ak izah ettik. pheye yer kalmayacak ekilde akladk. (Kadi-i Beydavi)

Ben derim ki: Ayette geen mahvetmekten, Ayn nurunun, Bedre (dolunaya) doru gitgide artmasiyle gece karanlnn yava yava azalmas da kasdedilmi olabilir. Burada izafet, yine adedin ma'duda izafeti gibidir. Ya da Kamer nurunun ay sonuna doru yava yava azalmas da muradedilmi olabilir. O zaman izafet lam veya fi manasnadr. Her iki manann da kasdedilmi olmas muhtemeldir. Gndz gsterici klmaktan maksat, onu kemal nurunda daima aydnlatc, parlak klmak demektir. Bu misal, telvin (kesret) ehli ile temkin (hakikat) ehlini temsil etmektedir. , Telvin ehline ilim, ma'rifet, ibadet ve taat tahsilinde iki gnnden hibiri dierine eit olmayacak ekilde daima ilerlemek gerektiini tenbih eder. nk Hz. Peygamber ki gn birbirine eit olan aldanmtr. buyurmutur. Keif ve ayan gnesi doup yakin hasl oluncaya kadar ilerlemelidir.

Ta ki Rabbnzn keremini, nimetini arayasnz. demek, ilim ve maarifin zikir ve g riyazat ile

15

oalmasm talebedesiniz Tevhid-i zat hakikatinin domasiyle senelerin saysm ve hesab bilesiniz. demektir. Zira her yniyle O'nu bilmek, ancak, Allah Taalc1'nn, gndznn ayetini kefederek vcudunu gsterici kld kimseye nasibolur. Halkn gn, haftalar, aylan ve yllar olduu gibi hesap gnnn de gn, haftalar, aylan ve seneleri vardr. Halkn gn gece ve gndz olarak yirmi drt saattir. Rabbn gn bin senedir( Muhakkak Rabbn indinde bir gn, sizin saydnz bin yl gibidir. ( 10) Allah'm indinde miktar elli bin yl olan gn devardr ki o, hesap gndr. Herbirinin kendine uygun haftalar, aylar ve yllarivardr. Bunun saysfi bilmek;--Sgia{Kk), vusta (orta), kbra (by;) devrelerini bilmee baldr. Bu devrelerin hepsini Ar devres me alr. Fakat Ar devrelerinin says:

"m bilmek-ne""'ffimKlr. ne de zapta sar. nl() OiIlCyo-:KTur. Zira Ahiret ebedidir. Ta ki Rabbnzm ini arayasmz. sz, telvin ehlinin haline iarettir. Senelerin saysn ve hasab besiniz. sz ise temkin ehlinin haline iarettir. Bu ayette telvin (kesret) ehlini, temkin (hakikat) ehli olmaa tevik vardr,

nsanlar arasnda yle insan vardr ki Allah onun ilim. iman ve yakinini artrarak cehalet gecesinin ayetini yok eder, mrn nur zerinde geirip bitirir. yle insan da var ki Allah onun. rr.rnn sonuna doru gnden gne gnahlar zulmetiyle kal binin kararmasndan meydana gelen gecesinin geceye mahsus aydnlatc ayetini yok eder de o kimse mrn byle karanlk ierisinde geirir. Bundan AIlah'a snrz. yle insan da vardr ki isyan zulmeti

(LO) Hac Suresi: 47

16

ile kalbi kararm olup, Allah, kalbini kl1iyyen mhrliyecek iken, sonra gnahtan tevbe ile imannn, amelinin ve ihlasnn nuru doar; o nur ve yakin, AIlah'n diledii kadar artar, o insan karanlktan kurtanr. Bu hal bazlarnda birka defa tekerrr eder. Eer bir kimse: Bizden iyilik gemi kimselerden ayetinin mazhar ise mrn, iman ve amelinin nuru artt zaman saadet zre bitirir. Fakat, ezelde ekavete mazhar olanlardan ise-hsandan sonra yz st dmekten Allal'a snrz-mrn, isyan zulmetinin artt srada ekavet zre bitirir. Ve yle insan da vardr ki Allah onun gndznn ayetini gsterici klm ve kah eksilen kah artan bir durumda bulunan telvinden kurtarmtr. nk sabah olduu zaman lambaya ihtiya kalmaz. Bunlar peygamberler, sddikler, ehidler ve salihlerdir. Bunlarla arkadalk ne gzel ey. 11

Bu haller, szn ettiimiz ihtiyari olaylarda grld gibi insann tabii bnyesinde de grlr. Mesela tabii vcudumuz da bulunan gzellik ve kuvvet gibi. Gzellik ocukta yirmi yaa veya daha yukar aa varncaya kadar artar. Ondan sonra eksilmee balar. Kuvvet de byledir. mr ortalarna kadar artar, sonra eksilmee balar Ta ki insan, bunlarn, Allah'n kendine vermi bulunduu bir emaneti olduunu, tekrar AlIal'a dneceini Btn ilerin de O'na dneceini bilsin. Ve gzelliiyle kuvvet ve kudretiyle bbrlenmesin. Zira dellalin, kendisinde bulunan emanet ve ariyetlerlerden dolay halka kibretmesi, ahmaklk ve beyinsizliktir. nsanda daha buna benzer haller oktur. Lakin sz bu

(11) Nisa Suresi: 69

17

risaleye uygun gelmiyecek ekilde uzatmay gerektireceinden dolay ksa kestik. Allah gerei syler, O, yola iletir. 12

BENC SOFRA :

Filozoflar yle demilerdir: Nefs-i Natka, hakikatlere uygun suretlere b rnr ve onlara sadk hkmleri gerekletirirse sanki o, btn vcut (varlk)un kendisi olur. Btn yaratklar bu cisman suretlerle ok iddetli bir ekilde birletiklerinden ve bunlarla son derece megul bulunduklarndan dolay kendilerini seemiyecek ve grnmeye muktedir olamyacak durumdadrlar. Sanki o suretler ve heykellerden ibaret olmulardr.

Yani nefs-i natka (konuan nefis) , cisimHlik ...... dolaysiyle son derece kes if tir ruhaniyyet dolaysiyle

son derece atiftir. Ruh, hangi eye girse onun hkmn alr, onun rengine brnr. Tpk su gibi. Suyun rengi de kabm rengine bald, (Bu b ilindi ise bil ki nefs-i natka, letafet kazanp, harite hakikatler e uygun olan, onlara muhalif olmyan zihni hayallerin ekilleriyle bezenir ve o hakikatlere uygun hkmleri giyer ve bu dnceler nefs- natkada iyice yerleir, nefs- natkann szlerinde ve fiillerinde bunlarn eseri meydana kar ve nefs-i natka hi abes konumyacak, ab es i v-ha-reket etmiyecek eklde bu hakkatlerde rsul bulursa ite o zaman nefs- natka, sank o suretlerm, ahsyedetin, oheykellerin kendisi ol"Bu, d alemde una b en-(12) Ahzab Suresi: 4

18

zer Mesela Zeyd b ir ehirden kp b aka b ir ehre yerlese, b ir zaman sonra kt o ehir halkn eskiden grd gib i ahslar ve grntler olarak tasavvur etse yanlm olur. nk o ehir halk lm ve doum ile, kuvvetlenme, zayflarna ve b yme ile deimi, halden hale, sfattan sfata gemilerdir. Bundan dolay onun b u dncesi geree uygun deildir . Ama o ehir halkn, ahslariyle, grnleriyle deil de trleriyle ve cinsleriyle dnrse onun bu dncesi, gerekere uygun der.

te b irinci dnce sahipleri ac b ir azap ierisindedirler. nk onlar kalb Ierini durmadan deien glgelere b alamlardr. Onlar, eriilemiyen bir glgen in peinden komaktadrlar. te dnyaya ve dnya adamlarna gnl balyan da byledir. teki tasavvur sahipleri ise daimi b ir rahat ve eb ed! b ir huzur ierisindedirler.} nk onlar, kalb Ierini devaml olan elhiretin salih amellerine vermilerdir. Bu, yle salam b ir iptir ki ona tutunan kopup dmez. te avam, daima serap gib i yalanc, ssl b atl suretler le uraarak, letafet taraflarn kesafet taraflarnda mahvettiklerinden dolay, sanki bu aslnda olmayan aldatc ahsiyetlerin ve grnr heykellerin kendileri haline gelmilerdir. {Havass (sekinler) e gelince bunlar da daima hakikatlere uygun suretlerle uramak dolaysiyle kesafetlerini letafetlerinde kayb ettiklerinden, sanki o hakikatlerin ve o vcudun kendisi olmulardr. nk insan, dndnn ayndr.3 Bunun iin biri Arapa, biri Farsa, b iri Trke olan beyit sylenmitir:

(13) Dekart'tan nce insann dnceden ibaret olduunu ifade eden bir fikir. Bu hususu ok daha nce Gazlili de sylemitirJ

19

A Ey FazI kardeim, sen dncenden ibaretsin, yoksa byttn et ve kan deilsin.

F Ey karde, sen dncesin, kemik ve akl deilsin. Eer dncen gl ise glsn; diken ise klhansn.

T Ademi dedikleri endiedir, gayr-i adem ustuhan- riedir (Adam olmyan kemik ve tydr.)

Ademin endiesi olsa latif, phesiz zat olur ann erif.

Ey kardeim, grntler zindanndan gzn kaldr da yukarya bak. nk bunlar, Kur'an'da Esfel-i Safilin diye adlandrlan aalarn aasdr. Mutlak klliler alemine bak ki o alemin derecelerinn en aas nevi'ler-alemidr:-Bunun stnde cinsler, cinslern usfuriae-ykSeK""C'insler, bunlarn s(unde Cinslern cns vardr. SonIa cevherler,---araZlar, vucup ve mkan;--sonra'rnui1ak vcut gelir ki burana varlk daires tamamlanr ve sen rahatla:r-eieIf ve ebedi sevnce erersin. Muhakkak bil ki gzn @Zeraleminden kaadka, klliler ile fet et, medike btn ne'elerde devaml olan ilahi ilerdeki raht, bulamazsn. Allah gerei syler, O, yola iletir.>:

ALTNC SOFRA

Yce Allah yle buyurmutur: O gn Yer, baka bir Arza, gkler baka gklere deitirilir. Herkes kahredici Tek Allah'n huzuruna karlar.

20

14, O'nun yznden baka her ey helik olacaktr. Hkm o'nundur ve O'na dndrleceksiniz. u

Bil ki insan neden lezzet alyor, nede rahat edi yorsa mutluluu ondadr. Her eyin lezzeti tab' (yaratl)na gredir. r eyin yaratlnn gerei, o eyin mahulika lehi(ne n yaratlm se o) di 'Eya;"yanitlm buluidugugayeyekavumak ister. nKu onan paraclr. Nasl k paralar btne kavumak tale eder, neillrler denize ulamak isterse, Her ey de byle kllne (btnne) kavumak, onda fani olmak ister.

Gzn lezzeti, gzel eylere bakmada, kulan lezzeti makamlar, gzel sesleri duynada, kalbin lezzeti yaratld eye nail olmada yani umuru (ileri) bilmededir. Kalbin gda s bilgidir. Gda sevilir ve istenir.

Bil ki insanln saadeti, Allah Taala'y bilmededir. nk bu, lezzetlerin ve rahatlarn en son mertebesidir. Lezzetlerin en bayas da sanatlar bilmektir. Fakat yine de bu, ocuklann oyunlar bilmesinden daha tatldr. lm bilmek de oyunu bilmekten lezzetlidir. Sonra eriat ilmini bilmek, dier ilimleri renmekten daha lezzetlidir. Tarikat ilmi de eriat ilminden daha tatldr. Ama hakikat ilmini bilmek, hepsinden lezzetlidir. nk hakikat ilmi, fiiller tevhidi, sfatlar tevhidi ve zat tevhidine vakf olarak Allah'n srlarna ermektir) Allah' bilmek ise elb.tte lezzetlerin ve rahatlann sonudur. Bu, kalbin yani padiahn gdasdr. Dierleri duyulann, organlarn, uzuvlann ve hizmetilerin gdasdr. Tab padiahn gdas ve lezzeti hizmetilerin gda ve lezzetinden daha stndr. ( 14) brahim Suresi: 48 (15) Kasis Suresi: 88

21

Bil ki sen, kalb padiahnn lezzetine, dier duyularn lezzetind'en vaz gemedke ulaamazsn, Zi

fa yolct birinei kOIlakran-ilrniaoan ikinci konaa tilaamaz, Bti--konaklardan geme ince hud kabesne giremez. a ate kavuan arifler tekrar nya konaklarna aondkleri zaman artk yemek, .inek, clffir-etmek- liahelerde"[ezip dolamak, do,tan--veAna:n'faii-bakaIa; ziyaret etmek, onlara

olan teJs_!t!. Anla ve bil k i her duyunun ve ti'"zvun kemali, ne iin ya'ratlm ise ny.n kemaline ve gaye sine ermesfclrr-:--Kalliin kem- , ne iin yar-; t1-' m ise onun kemaliiie uramasyle mumkun olur. B"u da Allah', btn fiillerincle, sfatlarnda ve zatnaa tevhfd--etmek{bTrlemek) le mumkundur. te o zaman duyularn ve uzuvlarn lezzetleri b aka 1eZzelere, arz Baka bir arza ve gkler,l)aka goklere deiir. Tek ve kahredici Allah'm huzuruna karlar. O'nun yznden baka her ey l1elak olacaktr. Hkm O'nundur ve O'na dndrleceksiniz. Hasl kalb, kemaline ularsa duyular ve uzuvlar da kemaTajr;-Al1a:i ile tr, Alfrugarr, Allah le ko-'

lIUUr-Ve-KUl:--snanra.rn sunanna ular. O zaman iVedevTi"tamam olUf. Allah'I aata bizi kendisine kavuanlardan eyliye. Allah gerei syler, O yola iletir.

YEDNC SOFRA :

Yce Allah b uyurdu: Allah selanet evine arr. 16 Allah kullarn fiiller sfatlar ve zat tev-

(16) Yunus S. 25

22

hidine davet eder. Bunlarn tevhidi, btn afetlerden selamet evidir. 0, fiiller tevhidine kelime-i Tevhid, namaz, zekat, oru, Hac gibi eriate 'em redilen; irk, adam ldrme, zina, haram yemek ve bunun gibi eriate yasak klnan eylerden menetmek gibi eitli ibadetler ve nehiylerle davet eder. :k kuL, emirleri tutmak, nehiylerden kamak ile fiiUerin selamet evine girer. Yani hi kimse yapt bu ib adet fiilleri iin Bunlar caiz deildir diye itiraz edemez, bu suretle zahirde bir mdahelednin satamasna uramaz.

Gslerind.eki aldatina, tecavz, kin, hased, kibir, kendini beenme, iittirme, ri ya gibi kt duygular kalbIerinden karan sfatlar tevhidine de eitli g riyazetlerle nefs-i emmarenin arzusunu ldrmek, nefs in dediini yapmamak, alkanlk haline getirdii eyleri terk etmek gibi eyleri yapmay emrederek davet eder. Bu suretle nefis itmi'nane ular. Nefis itminana kavutuu takdirde gzel huylardan ibaret bulunan sfatlarn selamet evine girer. Kf-ataK zindannda, kalbiere srayan ktlk atfiOen kurUllmu _?u_kf!tlylan aza b fidaiaaii1a rahat i;e!sinde olur.)

nsanlardan ve her e den vcudu. (varl) kaldran zat tev ide de: Aah' ok zikrediniz. 17 ayetiyle zkr, Goklerin ve yerin yaratl hakknda dnrler. 18 ayetiyle dnceyi emrederek armaktadr. Ta ki bu suretle zikir ve fikir akmandan doan atein nuru kSn, benlik perdelerini yaksn, Ralb ftlemleIn aydlatsI1I, onlara Allah'tan baka varlk olmadin gstersin ve onlar varlk

( 17) Ahzab S. 41 ( 18) Al-i mran: 191

23

azabndan ve gnahndan kurtarsn. Varln yle bir gnahtr ki onunla hibir gnah mukayese edilemez.>I(Hadis) . Keza varlk azabiyle de hibir azap mukayese edilemez. nk kendine varlk tanmak, yklendii emanete hiyanet demektir.Vnsan, vcudu emanet olarak almtr. Kim emaneti derse kendisinden daha lezzetli, daha rahat, ve daha zevkli bir selamet olmayan ebedi, zati selamete girer. Zira bu, btn selametlerin ruhudur. :u selametin ebedi olmas u demelftit..;.... bir kimse oraya bir an i erisinde girerse artk btn ne'elerde (anlarc!a) Orada kalr, kmaZ,--Zira ezeli isti'dad bunu gerektmr. Allah gerei syler, O, yola i1etir.Jl

SEKzNC SOFRA

mini gstererek zenginlerin kapsnda dolaan ve onlardan bir eyler uman alimlerin neye benzediini izah babndadr. Kaplarnda ilmini gstererek dolat kimseler kendisini hor grrler ve nasihatini de kabul etmezler. Bu alim, rmcee benzer. nk(rmcek de gider, insanlann kaplarhda, evlerin kvetlerinde, deliklerinde, tavanlarnda ev (yuva) yapar. Hem de o kadar gzel yapar ki sanatnn meharetinden, llerinin gzelliinden, alarnn dzeninden mhendisler hayret ve acz iinde kalrlar. Fakat onun orada yuvalanm.asndan maksat sinek, kelebek ve emsali eyleri avlamak olduundan insanlar ona yz vermezler, aksine onu ykmaa alrlar, kt grr um tutarlar., 24

ilmiyle amel eden salih, hi kimseye yz suyu dkmiyen alim de anya benzer. Allah yle buyurmutur : Allah'tan baka veliler edinen kimseler ev edinen rmcek gibidir. Evlerin en bayas da elbet rmcek evidir. Bilmi olsalard! 19 Ve buyurmutur :tRabbn anya : Dalarda, aalarda ve hazrlanm kovanlarda yuva edin; sonra da Rabbin"in gsterdii yollardan mtevazi olarak yr. diye vahyetti. Onun kannlarndan insanlara eitli renklerde iki (bal, bal erbeti) kar. Onda insanlara ifa vardr. Dnen bir millet iin bunda bret var dr. 20 .J

Bil ki faydal ilimIeri cemeden ve onlarla salih ameller iliyen alimi, Allah bilmedii ilimIere a ina klar. nk Peygamber Aleyhisselam yle buyurmutur : Bildiiyle amel edeni Allah, bilmedii ilim Iere varis klar. Ve buyurmutur : Krk sabah AIIah'a halisane ibadet eden kimsenin kalbinden Iisanna hikmet pnarlan fkrr. mdi krk sabah ibadet eden byle olursa ya krk hafta, krk ay, yahut krk sene ihlasla sabahlyan kimse nasl olur? Veraset ilmi temiz baldr. KalbIeri saflatrr, ruhlar temizler, dilleri tatllatnr.

Hasl ey kardeim, Hak nazarnda kaplarda, deliklerde, tavanlarda yuva yapan rmcek gibi olma. nk o ev, sahibini scaktan ve souktan korumaz. rmcek onu sadece sinek ve kelebek av lamak iin yapar. Yani ilim aracl ile zenginlerin dnyalklanndan faydalanmak iin onlarn kaplanna gitme. Halktan uzlet eden ar gibi ol. ilmini ve amelini halis et ve iyilikle emir ktlkten nehiy (19) Ankebut Suresi: 41. (20) Nahl Suresi 68-69.

25

dnda ilim ve ameli ni insanlardan gizle.t nk ar, Yce R abbn vahyiyle yle bir ev yapt ki rmcei nki gibi mhendi sler o nun da sanatndan hayrete dtler , aciz kaldlar. Hatta bununki o ndan d gzeL . Arlarn karn arndan ei tli renklerde arap kar ki bunda insanlara ifa vardr. Ar tad azlarda kalan o saf bal i le e" inin hcreleri ni do ldurur, o nunla kendini n ve i nsanlarn a ln ve eit li hastalklar savar. Yani tenhay ve uzleti sevmekte ilim i le amel etmekte ar gibi o l ki sana veraset ilmi hasl o lsun.) Ahlak-i hamide meyvasm ver si n, kalbi n, Allah'n ilhamna ko nak o lsun, b ylece va' z- nasihat ve iradda s yledii n her kelimen, ii nde insanlara ifa bulunan ei tli renklerdeki arap (bal) 01-sun.\.Bi r vaiz bir eyhe yazp o na halkn, bizi dei l de si zi dinlern ee meyletmesinin sebebi nedi r? diye so rdu. eyh cevabnda dedi ki : Ey kardeim, bizim azlarmzda tevhid bal, zikir bal; kalbIerimi zde Allah ak var. Bizi m kalbleri mi zden do up azlarmza gelen her s z, i inden kt ve zeri nden ge tii eyin (yani kalbin ve dilin) tadiyle karmt r. Bunun i indi r ki bi zi m s zmzden azlar ve kulaklar tath lam r.

DOKUZUNeu SOFRA

Herkesin yneldii bir yn vardr. Hayrl i lerde birbirinizle yarn. Nerede olursanz olun, Allah sizi bir araya toplar. Aah phesiz her eye kadirdir. 21 ayeti nin i ari manas hakkndadr.

(21) Bakara Suresi: 148

26

Biny etmi al t senesi e vval ay nn onun cu gn idi, r icas benim y anmda far z dere cesinde ol an ihvandan bir i, tar ikat ve h akikat er bab nokta- i nazar ndan bu ay etin iare tini a kl amarn r ica e tti. ifahe n bu r icay kabul e ttikte n sonr a btn ,k emal ler i zat nda topl ay an All ah 'a y nel dim. Ar atr ma y apm adm. Hi bir kitaba bakmadm. Tamame n O 'na y nel ip il hamn be kle dim. Nihaye t Y ce All ah sr nm a bu sofr ay indir di . Ye di m, i ti m ve bize lu tfe ttii nime tlere ve h idaye te kar All ah' a h amd ve kre ttim: Allah bize hidayet etmeseydi, biz hidayete eriemezdik. 22 M uvaffakiye tim Allah ile dir . O 'na day anr m, O' na gve nir im. ste dim ki nsanlarn en erIisi yalnz yiyendir_ te hdidinde n ka mak Rabbnm nimetini syle. 23 emrine uy mak i in sofr ay ka tl ar a y azp serey im de hazrne trnee kabil iyetl i ol an kar de ler ondan ye sinler ve Y ce AIl ah' a kre tsiriler ki O da onl ar a nime tler ini ar tr sn, h uyl ar n , vasfl ar n gzelle tir sin. te All ah'n tevfi ki ve ir adiy le aye tin bey anna bal y or um. Baar y a ul atran ve ir ade de n O 'dur .

Al lah Taal a buy ur du Herkesin bir yn vardr. mme tler de n her bir inin. fer tl er de n her fer din, ulU\71a:r'aaI]. .hLuzyun.,-:efis--ve ruh 1ctvvetieri nae n herbhiti bir y n, maksad ve bel irl i bir kbledrf:'-'Bli Kil5teVe:ya19.IT:::Janln s rnlerinde n br'-i sim dir . O kii ona y nel ir . MvelI i, ismi fail dir. Yone le n manasna ge lir . G r nte insan "ynelme kted ir ama hakikatte y neld i i maksadn ce zbe si ken dn e kmektedir. Amel insan An al' a eker NternTI Ail ah T aM a yle buy ur mutur : Gzel kelime Ona

(22) A'raf S. 43. (23 ) Duha S. l .

27

kar ve salih amel O'na ykselir.)) 24 Artk anla. Bunu bildinse bilirsin ki insanlardan hibiri maksadmdan ve kble;inden sapmaz. Ancak kendisini o cihete dndren ve nce kendisine maksad olan isme, Alrah'n d ger bir ismi galip gelirse o zaman ilk maksdndan dner. Allah'n ismi onu, birinci maksadnn elinden alrsa ona : Yzn Mescid-i Haram ta rafna evir,)) 25 der. Btn veciheri dndren isimlerle, insanlarn ho grp yneldikleri maksatlan kasdediyorum. Yani bu maksatlar, onlarn yzlerini miknats gibi cezbe ile eker, ona ynelirler. Bundan dolay ilim, malCtma tabidin)) d!milerdir. nsan bir eyi ho grrse ona ynelir. Sonra baka bir eyi birinci maksadndan daha ho grse, haddi zatnda o ey birincisinden ho olmasa da o adam birinci maksadn brakr, ikinci maksad kendisine maksat edinir. nk ikincisi kendine gre birincisinden daha gzeldir. Ona bakmaktan, ona ynelmekten zevk alr. Bir eyin peinden giden kimse, ondan daha cazip bulduu baka bir eyin peine gider, ikincisi birincisinden daha cazip grnd iin birincisinin yerine bu defa onu maksad edinir. nk o ey kendisini eker. Allah iini yerine getirendir. 26 Allah gzeldir, O maksad olmak ve bilinmek ister.

Bunu bildinse bil ki, yksek maksat, alak maksattan daha tatldr. Zira onda gzellikler, alaktakinden daha toplu ve daha tamdr. nk ykseklik tarafnda letafet daha oktur. Alaldka kesafet artar. Her latif, letafeti orannda kesifi kuatr. Her

(24) Fatrs S. 40. (2S) Bakara S. 150 (26) Yusuf Suresi: 21.

28

ey, ykseklii orannda latiftir. Bir ey ne derece kesafetten kurtulursa o derece daha kuatc, rahat, i ac, sevin verici ve lezzetli olur. Kimin ykseklere ball daha ok olursa, rahat daha ok, bilgisi daha tam ve kalbi daha geni olurl Mesela iman tathdr ibadetle iman yalnz imandan daha tatldr. Zuhd yalnz ibadetten daha tatldr. Nefsi bilmek, tek bana zhdden daha tatldr. Nefsi bilmek de derecelere ayrlr : Nefsi Levvameyi bilenin lezzeti, Emmareyi bileninkinden oktur. nk Nefs-i levvame, ykseklik itiba,::'iyle nefs-i emmarenin kb!esindedir . Nefs-i mlhimeyi bilenin lezzeti, bunun aasnda olan nefs-fevvameyi bileninkinderi oktur. nk o da kendi altnda oIai:ilYani levvame'nn kblesindedir. NefS-lMUtirui1nneyi bilemn lezzet, mIhimeyi biIeninKinden oktur. lik mutmainne, mlfimenin kblesindedir. Nefs::rRaziye'yi bilenin lezzeti, mutmainneyi bileninknden oktur. O da mutmainnenin kblesindedir. Nefs-i MarziyyeyijJ.geni!l,,etj raziyyeyi biS9kr. li1k o da Raziyye'nin kblesindedir. Nefs-i Safiyye'yitlenlIrtezzeti-de hepsinden oktur. te bu nefsi blmek" aynyle Hakk blmektr. unku Pey'gamber AleyhsseIam buyurmutur:Nefsini bilen Rabbn bilir.)) yani nefsini bilen, o marifetle Rabbn da bilmi olur. Yoksa nefsi bilmeden ayr bir marifetle deiL. Nefsi bilenin kblesi Allah Taaa'dr. Bu marifet annda kendisine : Nereye ynelirseniz orada Allah'm yz vardr.)) 27 ayetinin srr alr. Allah kullarn bu bilgiye tevik ederek buyuruyor : Hayr ilerinde yarnz.)) 2S yani ey Muhammed mmeti (27) Bakara Suresi: 1 15. (28) Bakara Suresi: 148.

29

isimlere ve sfatlara bal btn belirli maksatlarn meneine, dnyevi ve uhrevi btn arzularn kaynana kounuz\Oikat ediniz o, Zat-i ilahi ve mutlak vcut'tur. O yle-Sir vrlktr ki o belili maksatrar, grn ve itibar ynnden Srf Vcut'tan baKa br ey koklamamlardr. Belirli isimlerin ve s{atlarn gereine re nerede olursa llah size e-

r. ani btn sfatlar tamamen kendinde tophyan Zat- Buht (Allahranlarn maksat ve gayeleri tan Ju

---- .. . _ . -.... _---isim ve sfatlardan doan grntleri kaldrdktan MIlI a tecell eder. (},11er ey zerinedir. Balan. g ve goru itibari le her ekilde grnr. Fa-

at zatn da gizler. Ama Maad (ahiruhur ve zati tecellisi itibariyle de btn grntleri ve okluklar ortadan kaldrmaa kadir'dir. Allah gerei syler, O, yola iletir.

ONUNeu SOFRA

Allah buyurmutur Yaptndan sorulmaz.Z9 Kadi Beyzavi (Ks. S.) yle demi Azametinden, yetkisinin kuvvetinden, l1hiyyet ve zat! saltanatnda tekliinden dolay yaptndan sorulmaz. Gizli olmad zere bu manadan zulm kokusu geliyor. nk eer sormaktan korkmak, azametinden ve byklnn kuvvetinden ileri geliyorsa o halde sormann mmkn olduunu, ancak azametinden dolay sorulmadn; yahut Allah sormay yasak ettii iin sorulmadn sylemek lazm gelir. Fakat bu fakirin zevkine gre yaptndan sorulmaz. n-

(29) Enbiya Suresi: 23.

30

k O, he r e yi hikme tiyle yapar. Ama b u hikme ti ke if e hl inde n bakalar nn akl anl yamad Ne zaman ki H ak Ta1I1'nn: Yaptndan sorUma)) hikmeti- nsanl ara achr sa a nc ak o zama n a nlyabjljde r. nk soru kal maz ki. Zira O' nun hi kme ti, btn mahlu katna ol an rahme tini, se has n , ke re mini ve lu tfun u e ksil tme z.t yle ki : All ah Taa1 mahlu kat i yaratm, he r e yi tam ye rli ye rince koymutur. Bir

..---kuL , Allah' n fiil lerinde n ke ndi il mine , ze vkine ve taFinaaYK r olan bir e i sonr ak iste rse All ah

aa la onun basire t gzn a ar ve kul All ah' n o eyock hkmetng-rr,j3;-s ure tle kuL, ol ark kalbinde n niin, nasl sorular n karr ve rtK ond an hayre t e tme z. O nu ye rine la y k gr r. Ar tiK hi bir e yin sine k kanaeri k adar fazl a yahut e ksi1f t araf n dahi R abb n a sor may ke n dine yak traffiaz. E lbe tte bir hastal n, bir kusurun, bir e ksi kl ifri, bir fakirl i in, bir zararn, bi:--cehn n, b ir kf rn @a rl mas n do ru bulmaz. All ah' n insanl ara ez elere t aksi m e ttii r zk , e celi , k udre ti, aczi, taati ve masiyet de g trme yi iste me z. Eyay ol du u gibi grr. B unl ar n he psini, i inde hi zul m olmyan, srf aa ve e ksiksiz srf ke mal , hi bozukl u u, e ril ii btigrl ol myan tam do ru kabul ede r. Herer simdttn n alt nda"bi r hayr vardr ve he r zarar sandII eyri1sO nunda bir fayda vardr . Bir --am ul me t n kaplao bireyi, baka bir zaman nur kapl ar All ah cme rt, ke rim ve me rhametlidir. Ya rat klarna asl a cimril ik e tme z. Onl arn yarar n a ol an bir e yi ke ndine al koymaz. te bu, i kinci bir sor u daha me ydana karrki ke e rb ab bunu sormaktan ve buna ce vap ve rme kte n me nedi lmile r, bil gin le r bunda hayre te d mle rdir.,

3 1

Bizi buna' ileten Allah'a hamdolsun. Aah bize hidayet etmeseydi, biz hidayete eremezdik.30 Muvaffakiyetim Allah'a baldr. O'na yaprm.

* * *

ON BRNC SOFRA

BN altm yedi senesi Rebiu'l-1hir sonlarnda bir gn kullarn okluunu, fakat abidIerin azln, zahidIerin nadir olduunu, ariflerin de yani arifler- ' den Allah'a yaklatrlm olanlarn azdan az olduunu; ounluu fasklarn, asilerin ve kafirlerin te kil ettiinlve bana ' gre bunlarn Allah'n r eti -

en u u unduunu dnyor ve kendi kendime diyordum k : Acaba bu ounluun hali ne 9lacak? BiZ"lyfl)liyoruz k Yce Allah Erharirrap.irtlln'dr. Bunun srrnn, Allah tarafndan almas i2 ,aI6lmn burlarnda dqlayordwn. irden bana iki kanatl bYk bir kap acld. Kanatlarndan birine yle yazlmt : Bu, dnyann srrdr. tekne de : Bu, biretn srrdr. yazl ii. KaplD:ill llemen ardnda gzel yzl, mtenasip endaml, y. zi1rrtifillurunaaii""GTIiieT:i 'uimd bir gen grdm. Bana deaIKT:'"(.gp.Jl. dnya ve ahiretjn srr ald. tJzern-QeKCbri elbiseyi. ve izaH varl (vcudu) aT,Kapioa:ri '-lerCgir. Tuhaf bir ey greceksin ve sana defiiir' ii?l::r la,k,._),Ji.c: !\llh' "yn ve----Uzak olan bilecek ve dertlerden kurtulacaksn. :b:rifil-veI(apdan J.\r! .,g!!-::_:J3a!l-E_l!Eani Dir eltme-giydtgiIfir:ae:,"haktm, kLilminLye anlaym, kulririi;gzm btn i ve d duyularm baka bir

rr=s;.---" ----" (30) A'raf Suresi 43

32

il me, bak a bi r anl aya, b ak a bi r k ul a a, g ze ve yefenekle re deti. Gnm, Arzn baka bir arza, gklerirbakifgklere deiip herkesin tek kah redici Allah'n huzurunda duraca gn oldu. Ve : O'nun vechinden baka her ey helak olacaktr. aye ti nin manas me ydana k t. Bi ldi m k i R abbmn bana gi ydi rdi i e lbi se , Hakk an varlk tr. SO:Qra...._o haIimIe yaratl mlara bak tm. G rdm k i be nim zannmda abid, zahi d, ve liyyullah olanlarn o u Al la:li'"t an ve O'nun rahme ti nde n uzaktr. Onunl a Allah a'i=.a sn da g ste rite n, i itti rme de n, ke ndi ni be e ndi rme de n, ne fsi ni te mi ze k armadan, bbrle nme de n. ke ndi ne fsi hakk nda yahut insanlar hakk nda All ah' a k t zan tamak tan, ya da zahi re n ke ndi nde n aa olana hak are t g zi yle bak mak tan me ydana ge le n bi r pe rde vardr. Halbuki ke ndi si iyi yaptn sanyor. Ve zannmda fask , asi, ri ak ar, sapk n, bi d'ati, mlhi d, zndk olan larn ounu da Alla a yak n, Alfal' m dostu, o'nun se vg ilisi g rdm. B unlar, k alblennde bulunan znt, zille t, hulus, Allah' bi lme ke ndi ne fsi ve di e r k ullar hakk nda Allah' a i yi zan be sle me , he rke se tevazu g ste rme gibi sebe ple rde n bi r sebe ple Allah'a yak lamlard) Ve g rdm ki uzaklatrc sebe ple rin e n k uvve tli si kibir ve hre t; A ll ah'a yak latrc sebe ple ri n e n k uvve tli si de te vazu, ve mahvi ye tti r. Aslnda yaknlk ve uzak lk varl olmyan me vhum e yle rdi r ya. Sonra bana: Benim velilerim, benim kubbelefim altndadr, onlar benden baka kimse bilmez. K udsi Hadi si ni n srr a ld. Al lah Taala'nn rtsi yle ayp k ubbe le ri ni n altnda gi zli ol an vel ile ri kim se bil me z. B unl ar, i zaH v arl atanlar bili rle r. Pe ygambe r Ale yhi sse lam buyur mutur: Varln yle bir gnahtr k onunla hibir gnah mukayese edilmez.

33

Sonra Hakkant vcudu giydim, ve ylece ikinci defa halka baktm. Bu defa butun mahlukati::Sce Allah'a yakn goroum. Gzm nceki baknda aldimm olduundan znt ierisinde bana dnd. mam atbi bu gr makamnda bir beyit sylemi :

Btn insanlar mevla saylr; nk onlar Allah'n kazasna gre bir i yapyorlar.

,-,-----"-'--'---''-'-"----'-

Sonra bana daha baka srlar ve bilgiler de ald ki onlar ifa etmek hela! deildir. te o vakitten Fer o goru ve o varlk benden hi gitmediJ Evvel ve ahir Allah'a hamdolsun.

ON KNC SOFRA :

Ey insanlar, sizi bir tek nefisten yaratan, ondan eini var eden ve ikisinden pek ok erkek ve kadn meydana getiren Rabbinize hrmetsizlikten saknn. Kendisi adna birbirinizden dilekte bulunduunuz Allah'n ve akrabanm haklarna riayet edin phesiz Allah sizi gzedeyip durmaktadr. 31

Bil ki insanlar tamamen bir tek nefisten yaratldklarndan dolay, birbirlerine gidip gelme, aralannda sevgiyi arttrr. Ama bu, Allah iin buz etmeye de mani olmaz. Zira kfre, irke, isyana, mriklere ve asilere Allah iin kzmak vaciptir. Onlar imana ve salaha davet etmek gerekir. Burada Allah iin sevmek, Allah iin buz etmek (sevmemek) var dr.

(31) Nisa Suresi: .

34

Bil ki sen, nsanlara melaike gziyle bakarsan, onlar yer yznde fesat karan, kan dken varlklar grrsn. O halde onlarn sohpetinden, arkada1ndan saknmalsn. nk onlar hatay kabul etmezler, kusuru affetmezler, bir ayb rtmezler, nakirin (zerrenin) ktmirin (kpein) hesabn sorlar. Az da ou da kskanrlar. Acnmak isterler ama kendileri acmazlar. Hata ve unutmay cezalandrrlar, affetmezler. Kouculuk ve iftira ile ihvan ihvandan karrlar. ounun sohpeti dinde ziyandr. Onlardan uzaklamak, insann dinini muhafaza bakmndan tercihe ayandr. Raz olsalar, yzden glerler. Kzsalar, ileri kin dolar. Zahirleriyab (elbise) batnlar ( ileri) ziyab (dmanlk)tr. Zanlarla keserler, arkanda seni gfuleriyle kalariyle ekitirirler. Dostlarna dahi hasedden, pheden ve ko uculuktan geri durmazlar. yle bir evde, bir yerde bir mddet rastlayp sohpet ederek iyice snamadn kimsenin sevgisine gvenme. Senden uzak kaldnda ve dost olup yaklatnda, zenginliinde fakirliinde iyice tecrbe et; yahut onunla yolculuk et veya dinar ve dirhem ile (para ile) al veri et veya dara, ihtiyaca d: , eer btn bu hallerde ondan raz oldu isen onu bykse baba, kkse oul, akran ise karde et.

nsanlar, birbirleriyle muamelelerinde drt hal zeredirler : Bir ksm iyilik edene iyilik eder. Bu, eek huyludur. Bir ksm ktlk edene ktlk eder. Bu da kpeklerin ve yrtc hayvanlarl huyundandr. Bir ksm iyilik edene ktlk eder. Bu da ylan huyludur. Bir ksm da ktlk edene iyilik eder. Bu da peygamberlerin, veIilerin ve salihlerin ahlakndandr. imdi bu sylenenleri duydunsa ar-

35

tk kendine hangisini uygun grrsen onu se. Eer drdnc ksmdan olamyorsan, bari insanlarn ahvalini aratrmamalsn ki onlara iyi zan besliyesin ve onlarla iyi geinebilesin. Bu da olmazsa onlar brak, onlardan kan ta ki onlar kt sanp eziyet etmiyesin, akrabay terk edenlerden, insanlarn hukukunu iniyenlerden olmyasm.

Ama insanlara Allah'm nuriyle bakarsan, zulmette nur, zehirde panzehir, dmanlarda dost, kahirde lutuf ve o kadar ok eitli ve zt aynalar ierisinde bir tek yz ve bir cemal grrsn. O'nun gibi hibir ey yoktur. Nitekim Gazali (Ks. S .) demitir : KainaHa olduundan daha gzeli yoktur. Kendi kendine u beyti tekrar et:

Alemin nakm hep hayal grdm; Ol hayal ire bir cemal grrm,

Heme alem mazhar"i Hak'tr; Ann in ka mu kemal grdm.;

O zaman sana insanlarn erIileri ile hayrllar bir olur. her ikisiyle de karp konuman eittir. Hatta erlileri arasna katlrsm ki sana eziyet etsinler de onlarn eziyyetlerine tahamml edesin bunun yannda onlara iyilik edesin. nk sevgilinin, aka celal ile muamelesi, cemal ile muamelesinden daha tatldr. te bu 'bak srasnda melaikenin ba k, utancndan mahvolur.

ON NC SOFRA :

Yakinen bilenlerden olmas iin brahim'e gk. lerin ve yerin melekiitunu gstermitik. Gece ba snca bir yldz grmt, te bu benim Rabbim))

36

dedi; yldz batnca, Batanlar sevmem. dedi. Ay doarken grnce, te bu benim Rabbim dedi, ba tnca, Rabbim beni doruya eritirmeseydi and olsun ki sapklardan olurdum dedi. Gne doarken grnce, te bu benim Rabbim, bu daha byk dedi; batnca, Ey milletim! Dorusu ben ortak kotuklarnzdan uzam dedi. Dorusu ben yzm, gkleri ve yeri yaratana, dosdoru evirdim, ben puta tapanlardan deilim. 3

B u fakir kula da AIlah' a slukm srasnda slukn i stikame ti ber eketiy le AIlah' a kr, ay n ey vaki ol du . B en o gnler de on iki konak' tan beinci k onak t a idim. ' Hi karan m kalmamt. Bir yandan br y ana ka y or, mcahede iddetinden dol ay bi!:J.cr de ve b ir halde duraJEadm iin kendimi mi nare den, y ahut da dalar dan aa atacak oluy ordum. S luk gnlerimin ekser isi nd e gdam, yirmi dir nem arpa ek mei idi. Nihayet bin altm senesi M uliarrem Ay nn so n on gnnde dr dnc Cuma gece singe su!k el1, asn

bundan sonra cesetle mcadele ve riyazet yapamad'im. Kalb ve ruh ile bunlann durumlarna uygun ekilde mcahedeye devam ettim. Bu hali, eyhim, gz bebem Elmal'l mmi Sinan (Ks.S.)a syledim. Dedi ki : brahim Aleyhisselam'dan kalan be;illci menzilin halibudur. Bu menzi onun ilk makam id. Onun i"Ik"nzili, ittiba bereke!i,Yle Muhamd ATeyhisselam'n mmet n beinci menzl oldu. Fakat Allah'n Resul iin bir makam yoktur. Btn makamlar onun ayaklan altnda bir tek admdan ibarettir.' Sonra buyurdu: Seni brahim Aleyhisselam'a lutfettii Srat- Mstakime ileten, ve seni onun izinde gittiin iin O'na varis klan Allah'a hamdolsun. Sonra u ayeti okudu : Gece onu rtnee bir yldz grd."

ON DRDNC SOFRA :

Mslim Ebu Hreyre'den u Hadisi rivayet etmitir : te Cmdan, yrynz.,) Cmdan, Cim'in tresiyle, mimin skuniyle Medine-i Mnevvere'den bir gece Uzaklkta mehur bir dadr. Resulullah (S.A.V.) bunun zerinden getii zaman: Mferridler geti ileri. buyunnutu. Kadi, mferridi ra'nn kesriyle ve eddesiyle zikrediyar. Dierleri eddesiz olarak mfrid diyorlar. Mferrid, yahut mfrid : bir eyi tek yapmak demektir. Hz. Peygamber'den : MferridIer kimlerdir ya Resulallah?,) diye sorduklarnda Allah' ok zikreden erkekler ve kadnlardr. buyurdu. Hadisin tam metni bnu Melek'te mevcuttur. Allah TaMa yle buyunnutur : Yer

38

yznde yrrnediler mi k kalbIeri olsun da onunla dnsnler, yahut kulaklar olsun da onunla iitsinIer. nk gzler kr olmaz, lakin gslerdeki kalbler kr olur.(Cealeyn)

Ben, doum yerim olan Malatya' da ilk ilim talebinde bulunduum srada kalbimde tarikat-i Sufiyye'yi bilmek arzusu vard. nce onlarn meclislerine muhalif idim, gitmezdim. Fakat sohpetleri bereketiyle gnden gne evkim artt, nihayet Halveti eyhlerinden birine bey'at ettim. Babam da beni ona gitmekten menediyor, kendi eyhine gtrmek istiyordu. O zat nakibendiyyeden idi. Ve bana gre kamil deildi. Sefer etmem icabetti. Nihayet bin krk sekiz ylnda ki Badat bu ylda fethedilmiti, ilim talebi kasdiyle Diyarbekir' e sefer ettim. Ama asl maksadm tarikat ilmi idi. Orada bir yl kaldm, sonra Mardin'e gittim. Orada da bir sene kaldm. Diyarbekir ve Mardin'de mantk ve kelam okudum. Oradan Msr'a gittim. Msr'da eyhuniyye (Medresesinde) Kadiriden bir eyh buldum. Ona bey'at ettim ve Cami'l-Ezher'de de derse baladm. Cami'l-Ezher'de okuyor ve o tekkede de yatyordum. Ciddi alyor, her ikisini de muntazaman yrtyordum. Bir gn eyhim bana dedi ki :Zahir ilim talebinden tamamen vazgemedike tarikat ilmi sana almaz.

limden aynlmam bana g geldi. A1yarak tazarru ve niyaz ile Allah'a istihare ettim ve uyudum. Grdm ki gfya ben byk bir ehirdeyim, sultana hizmet ediyorum. Sultan da eyh Abdul-Kadir Geylani (Ks.S.) imi. Kendisinin avlusu geni bir saray var. Kendisi, nedimlerinden byk bir cemaat arasnda bir tarafta abdest alyor. Sanki ben de br

39

tarafnda tereddd ierisinde duruyor, bana kzacandan korkuyorum. Oradan kacak bir yer de bulamadm. Beni grd, ard : Ey sufi. Hemen kendisine dndm. Ve nnde durdum. Hadimlerinden birine : Buna bir kese getir. dedi. Hizmeti abuk abuk birka adm gidince gel, dedi, ona kendi cebirnden vereyim. Elini cebine soktu, bir kese kard ve bana uzatt. Huzurunda keseyi atm. inde taze sikkeli dirhemler vard. Baka bir kese daha grdm, onu da atm. Onda da taze sikkeli dinarlar vard. Ben : Efendim, bu iki kesenin manas nedir? diye sordum. Cevaben dedi ki : Dirhemler zahir ilimdir, ren ve onunla amel et. Dinarlar tarikat ilmidir, ona ancak sana takdir edilmi bulunan kim senin (mridin) yznden kavuabilirsin ve bana : Senin eyhin bu ehirde deildir. diye iaret etti. Sylernee muktedir olamyacam bir ferah ve sevin ile uyan dm-

Ru'yay eyhime syledim. Bu ru'ya zerine beni halife yapmak istedi. Dedim ki : Efendi beriim kalbirn hilafete kahmaz. Artk bundan sonra seyahet etmek istiyorum. nk hibir yerde duram kalmad. Eer bana izin vermezsen helak olmaktan korkuyorum.

tzin verdi. Bana yznden ilim mukadder olan zat bulmak arzusiyle yola ktm. Senelerce dolatm. Arap ve Rum (Anadolu) ehirlerinde ok eyhlerin sohpetine eritim. Akibet eyhim, gz bebeim, kalbimin devas eyh mmi sinan Elmal (Ks.S.) nn hizmetine ulatm. Kalbimin ifasn onun hizmeti erefinde buldum. Mbarek nefesi kimyasiyle, bana Hz. eyh Abdu'I-Kacl,ri Geylani (Ks.S.) nn bahsettiim ru'yada bana iaret ettii her ey has l

40

oldu. Allah'a hamdolsun, Allah'n lutfiyle telvin git ti, temkin hasl oldu. Allah gerei syler, O, yola iletir.

ON BENC SOFRA :

Abdullah bnu Mes'ud (R.A.)n yle dedii rivayet edilmitir : ResulCllah bir izgi izdi ve bize : Bu, Allah'n yoludur. dedi. Sonra sanda solunda birtakm izgiler izdi ve dedi ki; Bunlar da yollardr. Bu yollarn her birinde bir eytan oturmu kendisine davet eder. ve okudu : te benim doru yolum budur, ona tabi olun., Muhakkak sizin sa'yiniz (yani ameliniz) eididir. Kiminiz ilim ve amel ile sa'yeder, Cennet'e gider. Kiminiz cehalet ve nefis arzusiyle zulmete koar da Cehennem'e gider. Herkesin uyduu bir ciheti vardr. Hayr ilerine kounuz. Nerede olursanz Allah hepinizi toplu olarak bir araya getirecektir.33

Bil ki insann sa'yinin eitli oluu, insanlarn drt tavr (merhale)de bulunuIarndan dolaydr. Bu drt tavr ( merhale) ile hayvanlar alemini, yrtclar alemini, eytanlar alemini ve melekler alemini ifade etmek istiyorum. Her alemin mahiyyeti, insan teki alemin aksi yne iter. LOoumdan hemen sonra insann ilk alemi balar ki hayvanlar alemidir. Bu alem onu yemee, imee, hel al ya da haram birlemee sevkeder. nsan orada sehat eder, imana ve amele dnmezse dnya sevgisi ona galebe alar, dnyadan her istediini de pek tabii elde edemez, neticede yrtclar alemine girer. Kibir, kin, (33) Bakara Suresi: 148.

41

hased, intikam, mukadderse katil ile vasflanr ve o Insann sireti yrtc hayvanlara dner. Eer bundan da imana ve arnele dnmezse mevki hrs galebe eder, muradna ancak hilelerle eriir ve sonunda devler ve eytanlar alemine girer. Hile, hud'a yalan, gybet, kouculuk ve iftira ile blis gibi halk arasna fitneler drmek gibi huylarla vasflanr. Orada kalrsa Esfel-i safilin (aalarn aasn)da kalm ve insanlarn en sapkn olmu olur Ama saadete ulap da melekler alemine dnerse ki bu alem zikir, tesbih, tehlil ve istifar alemidir; btn insanlar ile iyi geinir ve gzel ahlakl olur ki gzel ahlak insann kemalidir. Bununla tekilerden ( meleklerden) stn olur. nk byle insanlar oraya hayvanlar, yrtclar, dev ve eytan alemlerinden ilim ve amel ile ykselmilerdir. Mcadele ederek oraya gemilerdir. Gzel sz O'na kar, salih amel O'na ykser.34 nsanlardan bazlan birinci mertebede, bazlar ikincide, bazlar ncde ve bazlar da drdnc de dir. Bazlan da merhaleden merhaleye seferini tamaladktan sonra daimi olarak bir halden dier hale gemek zere bulunurlar.

imdi bak gr, senin nefsin bu otlaklardan hangisinde otlamaktadr. Onu aalardan yukarlara dndrmek iin emirlen ki helak badirelerinde ilimler suyundan-ki si'tih amellerin neticeleridir-susuz kalmayasn. Eer insan isen himmetini hayvanlarn, yrtclann ve blisin gittii ynden evir. Allah'a koman, yollarn en ykseinde olsun. nk Allah'a giden yollar, mahlukatn nefesleri saySJ kadar oktur. Nefsi bilrnee almak, insan Allah'

(34) Fatr Suresi: 10.

42

ve gayelerin en yksei olan tevhid mertebelerini bilrnee gtrr.

Bil ki gzel ahlak imandr, am el dir, ihlastr, zikirdir, ihsandr, tevazu'dur, ttr, tasavvuftur, cmertliktir, mrvvet etmedir, rzadr, sabrdr, AIlah' sevrnedir, Allah'tan korkmadr. Bunlar, ancak Adem Aleyhisselam'm ilmi kendisinde zuhur eden insanlara vergidir. Bu ilim, esma ilmidir. Yani lednn ilimdir, ve amel-i salihin netieesi olan veraset ilmidir. nk Peygamber Aleyhisselam yle buyurmutur : Her kim bildiiyle amel ederse Allah onu bilnedii eylerin ilmine varis klar.)) Nasl ki melekler de nce Adem'e itaat etmediler. Ancak Allah Taala Adem' e esma ilmini ilham ettikten sonra ona secde ettiler ve hrmetle onu balannn stne kaldrdlar. Ahlak-i Hamide de byledir. Ancak Allah'n veraset ilmini lutfettii kimsede bulunur. O (iyi insa)nlar bu ilmi arzu ederler, nk bu ilim, peygamberlerin ve velilerin ilmidir. itilmedi mi ki bizim Peygamberimiz okuma ilmiyle deil, veraset ilmiyle bir veli idi. Ama blis'e gelince : kimdeki cin, dev ve eytann sfatlar olan hile, hud'a yalan bhtan ile insanlar azdrma huylar zuhur ederse bu sfatlarn sahibi; ahlak-i Hamide meleklerinin itaat ettii ikinci ilim erbabna iemalen ve tafsilen dman olmakta devam eder. Bu sfatlar onu beeri sfatlarn hkmne drmek suretiyle mahvetmeye ramak kalr. Artk sen anla. Binaenaleyh Adem hilafetinde olan kimsenin, halk ile muamelesinde halin icabna gre ahlak- hamide meleklerini kullanmas ve daima kt ahlak eytanndan kanmas, lednni ilim talibi bulunan melaikeyi iradedip onlar da bu ilimde otlatmas, mlhidlerden ve mnkirlerden daima kanmas gerekir.

43

ON ALTNC SOFRA :

Allah'n Resul (S.A.) yle buyurmulardr : Sadk ru'ya, peygamberliin krk alt u'besinden bir u'bedir. Bu da m'minlerin peygamberlikten nasipleridir. Mevlana Cami (Ks. S.)nin Fsus erhinin Yusuf Fass'nda da byledir.

Fakir der ki imden geiyordu ki mam Busr! (Ks.S.)nin Kaside-i Brde'sini tahmis 35 veya tesbi 36 edeyim. Ve her beytin banda Muhammed (S.A.V.)in ismini getireyim. sti'dadm olmad iin buna muvaffak olamadm. Ne kadar altrnsa glk ektim, ar geldi, uzun zaman sadece birka beyitten fazla bir ey yazamadm. Bu yazdklarmt da beenmiyordum. Fakat bu dnceyi de kalbirnden karamadtm. Benim bilgin, salih bir ihvanm vard. Ona iimdeki bu itiyak, fakat bunu gerekletirrnee muvaffak olamadm syledim. Bana : Sahibinden yani Allah'n Resu( S.A.V.)nden izin aldn m? dedi. Hayr. dedim. te iine domaynn sebebi budur. Bunu Hz. Resul Aleyhisselam'dan sor. dedi. Sanki ben uyuyordum da o kardeim bu tyle beni uykudan uyandrd. Birka gece Resul Aleyhisselam'n srrna yalvararak, niyaz ederek kerem denizinden fakiri bo dndrmemesini istiyerek iltica ettim. Bin yetmi be senesi Muhar" rem'l-Haram'nn ikinci onunda Bursa'da Resulllah'n mbarek yzn grmek erefine nail oldum

(3S) Tahmis: kili beyti msra' ilave ile be msra'a lkarmaktr.

(36) Tesbi': kili beyti be msra' ilave ile yedi msra'a lkarmaktr.

44

Resu1ullah (S .A.V.) bana arkadalarndan birini - gndermi. Kendisi ark tarafndan garp tarafna geiyormu. Bana dedi ki : Allah'n Resul (S .A.V.) sana diyor ki : Beyaz at bizden ayrld, arkamzdaki otlakta kald. Onu alsn, bize getirsin. O gelen zat, bana atn nerede bulunduunu v e oraya gidilecek yolu gsterdi. Resulullah'n sz bam stne! dedim. Hemen ata kotum ve onu denilen yerde buldum. Yularn elime aldm, abuk srdm, Allah'n Resul (S .A.V. ) Hazretlerine yetitirdim. Yannda yedi kii vard. Bir dan eteinde, nehir kenarnda, bir aa glgesinde konaklamlard. Aralarnda Resulullah (S.A.V.) de bulunuyordu. Baktm namaz klyorlar. Ben yetiinceye kadar namazlarn bitirdiler. Resul-i Ekrem'e kavuunca sabrm tkendi, utanmay bir yana braktm, hemen boynuna sarldm, ptm, Resulullah (S.A.V. )in iki du dan emdim. Ben mbarek dudaklarn pt m srada : te bu, ilimler ma'denidir; bu, bilgiler kaynadr; bu, Allah'n vahiy hazinesidir. diyordum. ResuIullah (S.A.V') beni bir mddet bundan menetmedi, sonra bana : Namaz kldn m? buyurdu. Hayr, ya Resulallah. dedim. te SH. dedi, abdest al ve namaz kl. Ba stne.)) dedim. Namaz klmak iin abdest almaa balaynca ferahmdan sevin ve alama ile tatl bir ekilde uyandm

Derhal tesbi'e baladm. O gn otuz yedi beytin tesbi'i mmkin oldu. Ertesi gn krk beyit tesbi, ettim. Hasl on gn iinde bitti. Yce AIIah'a hamdolsun. Allah ve Resul daha iyi bilir, ru'yann ta'biri bu idi : Ameller sahiinin bineidir. Onu isteine ulatrr. Tasnifler ve dier hayrl iler de by-

45

le (sahibinin binei) dir. Demek at Kaside-i Brdeidi, onu Allah'n Resulne gtrmemiz iin bize olan emir, onu, Muhammed Aleyhisselam'n ismine kavuturmaa iaret idi. nk isim, ehl-i hakikat indinde msemmann kendisidir. Onlarn yedi kii olmalar da tesbi'e iaret idi. Abdest almakla emir ise, tesbi'e balama emrine iaret idi. Vefatndan sonra, kardelerimden bu m'yay, Tesbi'-i Muhammedi'nin bana yazmalarn rica ederim.

ON YEDiNCi SOFRA :

Allah Taala buyurmutur : Aah'tan korkanlara va'dedilen Cennet yledir : Orada temiz su rmaklan, tad bozulmyan st rmaklan, ienlere zevk veren arap rmaklan, szne bal rmaklan vardr. Onlara orada her trl rn ve Rablerinden mafiret vardr. Bunlarn durumu, atete temelli kalan ve barsaklann para para edecek kaynar su iirilen kimselerin durumu gibi olur mu ? 37

nsanlk aleminde suyun, stn, arabn ve baln misali yledir; Bil ki ilim arayan kimse ilim talebinde suyun denizi aramas gibi olmaldr. Nasl ki su, gece gndz durmadan ne da, ne ova, ne ta, ne orman, ne de gzel ve irkin arazi demeden hepsini geip denize kavuur. te ilim talebinin de hi durmamas, ilim denizine ulancaya kadar matlCbunu bulduu herkesten-o kimse eref ve izzet

(37) Muhammed Suresi: 15

46

sahibi olmasa da - tevazuu esrgememes lazmdr. lmi de kendi ruhunu ve baka ruhlar besliyecek faydal bir ilim olmaldr. Nasl ki st vcutlar besler. lim ve ameliyle bir mrid-i kamile komaldr ki arap gibi sakisini de, ienini de sarho eden bir ma'rifete (bilgiye) eriebilsin. Ahlak da kalbIere ifa veren szme bal gibi olmaldr. Bir kimse bunlar yani ilmi, ameli, ma'rifeti ve gzel ahlak kendinde toplarsa onun meclisi cennet olur.

Bil ki Cennet'te bu drt nehir bulunduu gibi mzekkir (zikrettiren) ve eyhte de cennettekinin misali olan bu drt ey bulunmaldr. Bunlardan biri eksik olursa onun meclisi cennet olmaz. nk Cennet bunlardan yoksun deildir. Aralarnda tam bir mnasebet olmazsa, onun meclisi insana ho gelmez. Meclisi insanlarn meyledecei bir meclis olmaz. Yani seyri ve ilim talebi ve ilim ehline tevazu'u tam olmazsa ilmi eksik olur, ona meyledilmez. Mesela ilmi cemeder de onunla amel etmezse o ilim kendisine fayda vermemitir. Artk bakasna yararl olmas beklenemez. Ondan fayda umulmaz ve halk da ona rabet etmez. Hem alim, hem de ilmiyle amil olur da kamil ve mkemmil bir mritten cazetli bulunmaz, sadece kendi kendine zahid geinirse onda da ne kendisine, ne de bakasna bir lezzet hasl olmaz. Zira cem'inin rasmda mahabbet yandnlmamsa onun etrafnda pervane nasl toplanr? Kendisini byk bir nimet olan ma'rifet, halim klmam ise onun sz bal gibi gslere ifa vermez. Halk onunla nsiyyet etmez. Her cihetten kendisine meyledilmesi iin bu drdn kendinde toplamas lazmdr. Taki her ynden kendisine meyledilsin. Nasl ki Cennet her milletin

47

arzusudur ama ona herkes giremez. Ancak mekrihine ( skntlarna) katlananlar girebilirler. n!( Cennet mekruhlarla (Skntlarla) evrilmitir. Bu meziyyetler bir insanda kolay kolay toplanmaz. Ancak ok yorulmak, glk ekmek, belaya katlanmak, erbabna tevazu gstermek suretiyle elde edilebilir. nk Cenab Hak yle buyurmutur : Yoksa siz, Aah aranzdan mcahede edenleri ve sabredenleri bilmedike Cennete gireceinizi mi sandnz?38 Beyit Akn yaaynda safa rahatlk nereden olacak? nk Cennet mekOrihle bezenmitir.

* * *

ON SEKzNC SOFRA :

Allah TaMa buyurmutur : Aah kendisine irk koulmasn affetmez, bunun dnda dilediini affeder.39 ve buyurmutur: Bil ki Allah'tan baka tanr yoktur.40 Peygamber Aleyhisselam da buyurmutur: Adem olunda bir et paras var ki o iyi olduu zaman btn ceset iyi olur; o bozulduu zaman btn ceset de bozulur. Bilin ki o kalbdlr.

Kalbin fesad irk iledir. irk de drt trldr. Mriklerin irki : putlara ve saireye tapmak gibi. Allah'n fiillerinde irk : Fi'li mutlak olarak kula nisbet etmek gibi. Allah'n sfatlarnda irk : Kula izaH deil de mutlak olarak kemal nisbet et-

(38) Al-i mran: 142. (39) Nisa Suresi: 1 16. (40) Kital Suresi: Ayet 19 un bir ksm.

48

rnek gibi. Gerek Vcut (Varlk) ta irk : Halka dorudan doruya vcut nisbet etmek gibi. Kalb bu drt trl irkten ne kadar bozulursa, irkin fesad insana sirayet eder ve o kii o miktar azaba arptrlr.

i\llah, her irkin karsnda onu gideren bir tevhid 'olmak zere drt tevhid ile selamet evine arr. Birinci irkin karsnda bulunan tevhid : Al lah Taala'nn: Bil ki Allah'tan baka ilah yoktur.,,40 szdr. Yani Allah'tan baka taplacak varlk yoktur demektir. Bu tevhid ile m'min kafir aynhr. ikinci irke kar tevhid; Allah'n Hud Aleyhisselam'dan naklen syledii : ((Hi bir canl yoktur ki Allah onun alnndan yakalamam (ona el koymam) bulunsull),41 szdr. Bu tevhid ile havass (sekinler) , ii bizzat Allah'a nisbet etmekle avamdan ayrlrlar. Bu grte olan yle der :

Btn insanlar mevla saylrlar, nk onlar Hak'km kazasna gre bir fi'il yapyorlar.

nc irke mukabil tevhid; Yce Allah'n : ((Hamd alemlerin rabbna mahsustur. szdr. Bu tevhid ile ahassu'l-havass (Sekinlerin sekinleri) btn hamidIeri hlzzat Allah'a nisbet etmekle havasstan (sekinlerden) ayrlrlar. Bu grte olan yle der : Her gzel ey O'nun cemalinin yanksdr. Belki her gzelin gzellii O'dur.

Drdnc irke karlk olan tevhid; Allah Taala'nn : ( O'nun vechinden baka her ey helak olacaktr. 42 szdr. Bu tevhid ile Hak'kn vcudu

(41 ) Hud Suresi: 56. (42) Kasas Suresi: 88.

49

ile halkn vcudu ayrlr. Bu grte halkn vcudu yok grlr. Baki olan, var olan yalnz O'nun varldr. Tevhidin bu drt mertebesinden her biri, kendi miktarnca sahibini selamet evine sokar.

Fi'illerin irki daha ziyade avamda, bilhassa ar-pazar ehlinde bulunur. Bunun alameti Bazlarnn dierlerine sp saymak, iftira etmek, drnek, ldrmek, intikam almak eklinde grlen husumetlerdir. Onlar, ileri Allah'tan deil, bakalarndan grrler. nk eer btn bu fi'illerin, yalnz Allah'tan olduunu bilselerdi bar iinde yaarlard. Bu irkin erbab, amellerinde gsteri yaparlar.

Sfatlarn irki, umumiyetle a'yan ( ileri gelenler) de, zellikle bilginlerde bulunur. Bunun alameti, kemalde kendinden aa olanlara kibretmek, kendinden stn olana hased beslemektir. nk hal diliyle : Elhamdlillahi Rabbilalemin : Hamd flemlerin Rabbine mahsustur. deselerdi, o hususta kendi akranlariyle ve kendinden stn olanlarla bar iinde olurlard.

Zat irki, umumiyetle mevki sahiplerinde, zellikle eyhlerde bulunur. Zira btn mertebeleriyle vahdet-i vcudu (varln bir olduunu) bilselerdi bazlarna yz gsterip bazlarna da srt evirmezler ve aa mertebelere hakaret gziyle bakmazlar ve irad ile bal kalmazlard. nk bu gr noktasnda biri dierinin karsnda bulunmaz. (Zt yoktur) . Burada yz gstermek ve srt evirmek, nazar ve irad, sadece Allah ile, Allah iin ve Allah'ta makbuldr, dorudur. Artk sen anla. Bundan dolaydr ki : Peygamberimiz Aleyhisselam yle bu-

50

yurmutur Sddiklerin bandan en son kan ey mevki hrsdr. Yani insan mevkii kendi nefsi iin isterse ktdr. Yok eer Allah iin isterse iyidir. Nebilerin ve Resullerin mevkiinden daha byk mevki hani

"Alemin nakn hep hayal grdm Ol hayal ire bir Cemal grdm Heme alem mazhar- Hak'tr Ann in kamu kemal grdm.

Bil ki tevhidin kemali, diyle birincinin ehlinden, iiyle sonucunun ehlinden grnmektir.

ON DOKUZUNCU SOFRA :

Sadreddin Konevi (Ks.S.) erhfl-Ehadisi'l-Erbain'in yirmi yedinci Hadis erhinde yle demitir : Allah'n Resul (S .A.V.)in yle buyurduu sabit oldu : Zaman dnd, dolat, Allah'n yeri g yaratt gndeki hali zre geldi. Bu Hadisin srrnn kefi manas yledir :

'Bi l ki bu Hadis, kamillerin ittla, kasbedilebilecei ilahi ilimIerden birok umdeleri ihtiva etmektedir. Bunlardan biri, Arlk devresinin balamasdr. Bil ki olgun keif gstermitir ki : Arlk Devresi Mizan'dan balar. Ondan Hut'g..ie.r AjeJI'fa'Vl flmrr-'evrlerIe, a:sli, klli, belirle AJ1i "J.G:rIDna- (iine) koymutur. Bu alt burcun httkmtt yrm r bin yldr. Hamel burcundan snbte-oorcuna adar hkmen elli bin yl gelmitir. id.iiiet e.dileIL!!?:r-i lah mucibince, insanlk l1ev'i Snble devrinR ilk hiik:t,ii:d@ m.eydana

51

kmtr. Bunun mddet i yedi bin yldr. Bizim Pgamberimz ( S.A:VS Tn zuhuru Snble devrinin sonuncu binindedir. Bu zuhur Snble devri hkmleriyle ahirete mahsus mizan devri arasn toplayan berzahi (arac) czlerdedir. Him erbabnn burlar hakknda sylediklerinin benzeri Zevat'l----' Cesedeyn (ki cesetliler) dir. nk bu zama-nn yars da istikbal faslnn zelliiyle karktr ;Nebi Aleyhisselam'n bi'seti (gnderilmesi) zamanki bu zaman dnyann ahiretle karma zamandr tpk er'i gndzn evveli olan sabahtan, gnein domasna kadar olan zaman gibidir. Sabahla gnein domas arasndaki zaman ne ise Resul'n gnderilmesiyle kyamet arasndaki zaman da odur. Nasl afak attktan sonra k yava yava artarsa, ahiret ahkamnn zuhuru da bi'setten, gnein batt yerden domasna kadar artar. te buna Peygamberimiz u szyle iaret buyurmutur : Ben o zamanda gnderildim ki benimle kyamet u iki (parmak) gibi (birbirine) yakndr. Az daha o beni geecek)). Bu hususta daha saylamyacak kadar ok iaretler vardr. )) Sonra Konevi izahnn sonlarnda yle diyor : Ama insan nev' inin zuhur zaman, bu yedi bin yla mnhasr sanlmasn. yle deiL. Bun-

_ . dan maksad unu anlatmaktr : Yce Allah, klli nevrehn banda ad geen eyleri yaratt. Hukurri 'Ve-emr nalir-Siiiilile::B:XfftiITa gelince Adem' i ya ----:::---..... _--ratt. Devirlerin " saYismrve--s.[[oille......hw: lIra --inti- .. Aiah bilir. Bir de Allah bunlar kulbrndan bazlarna bildirir. Onlar bilir ama sylemezler. ))l Sadreddin Konevi (Ks.S.)nin sz bitti.

52

[Aadaki daire, Arlk ve felekler devrelerini iine alan klli devreyi gstermektedir. Aziz Msri, daireyi kendi eliyle izmitir. Kendi erefl hattndan buraya nakledilmitir.]

(43) bnu Arabi ve konevi'ye gre btn kanatta bir tek varlk vardr. O da Allah'tr. Dier varlklar, kendiliklerinden br varla sahibolmayp O'nun varlyle vardrlar. Gne nn gnele var olmas gibi.

53

54

Allah, kftinattan nq",Jl8,I: idi, bil@B Ge yine yle vardr. Zat, asla deimez. Ancak tecellileri deiir. e O'nun degk tecelluen, kanattaki varlklan, ekilleri eydana getrr. Allah'n uzerncten zaman gemez. Za'filan DIZ nsanlar iindir. Allah kanat oa bir madeleden deil, kendnden yaratmtr. Kftinat yaratmak ce, sm ve sfatlarn ala-ikanlti"1AIlah!n sIil ve sfatlar, bu kaiiiaffilk'i 'illleri meydana gtlrmtr. Yani kftinat, O'l! isifatlarrun grunuunden baka"< ,,!?rr_y_deildi:. Varll!Qljz IlaH Allah'tr. Buna Gayb-i Mutlak mertebesi de denir. ----- Bnun . mahiyyetini kendisinden bakas bilmez Bu-mfi altnda derece derece varl u n ekil alm hli ' d

.

--_ .. Allah ilk tecellisiyle _als kll yeya Akl- Evvel'i IiLL:Y-

dana getrmitir. Akl Klden taan tecellilerle de derece derece dier yaratklar hasH olmutur. ekiTsiz V'dIillfi, bu ekller alemini meydan.a getirmesUademe kademe olmutur. Mutasavvflara....g.re varlk be

'ilerteDeyeaynII1ltr{ Ik mer-tebe Gayb-i Mutlak mertel5esdir.""SOIlMertebe ise Madde alemdr. Varlk ilk mertebeden balayarak yaratklar meydana getirir, eitli varlklar ve ekiller halinde grnr, dne dne tekrar ilk haline gelir. Yani Akli Klden balayan yaratklar alemi tekrar Akl Kll'Mertebe, her eyin hakikatinden ibarettir. Fakat o eyin soyut varlg ynunden degl, o eyle, onu meydana getiren birletirici nisbet ve o eye tabi olan hakikatler ynnden. nce de akladmz gibi hakikat-

ler birbirine tabidir. Tabi, metbuun halleri ve gerekli sfatlandr . . .

. , Hakk'n zat v e mertebesi vardr. Hakk'n mertebesi, O'nun ilah olmas nisbetinin dnlmesinden ibaret tir. Bu nisbete mahiyeti itibariyle o.hiyyet denmitir

Hak'n zat, btn ballklardan, itibardan tecerril dii, Keidisinin hioii eye; hibire" in de kendisjne ruiin e o mad mertebe hakknda hibir ey sylenemez. Hakkln halka. halkn c: H;akk'a bal bulundl,!u mertebede ise Allah'n zatna haller ve sfatlar nisbet edlr. unku halk, Rakk'n gorunme ve meydana kma yerleridr. Rza, .gaz!p. iiIlet. ,.se'lne. ve sare gib eyler ki bunlara uun denmtir. Her messirde birtakm sfatlar vardr k bunlar, O'ndaki lfrhiyyet mertebesidir. Bu merte,bemn kabz, bast, yaatma, ldrme, keylee lfiahsus halleri vardr. Bunlar mer=tebemn hkmleridir. Bu genel mukaddimeyi bil ki, Allah'n izniyle yararlanasn )Sadrcddin Konevi'nin Fatiha Tefsirinden.

55

YRMNC SOFRA :

Allah Taala buyurdu : Ey Peygamber, Rabbn. den sana indirlleni tebli et. Eer yapmazsan O'nun elillini yerine getirmemi olursun. 44 Beyzavi (Ks.S.) yle diyor : Ayetin zahiri, btn indirilen eyin tebliini gerektirir. Belki de murad : kullarn menfaatlerine uygun olan teblidir. nk Allah'n ifasn haram kld srlar da vardr.

Sfyan ibnu Uyeyne, Ebu Hreyre (R.A.)den Peygamber Aleyhisselam'n yle dediini rivayet etmitir: yle ilim vardr ki kapal inci gibidir. Onu Allah' bilen alimlerden bakas bilmez. Onu syledikleri zaman kibirlilerden bakas inkar etmez. Avarifte de bu mevcuttur. Hadis unu ifade etmektedir : Yani ilmin bakasna gre kapal oluu, kapal eyann kymet, gzellik, stnlk bakmndan kapal olmayan nisbeti gibidir. Bu takdirde Hadisin manas yle olur : ilimler arasnda kapal ve sakl eya gibi bir ilim vardr ki onu ancak Allah' bilen alimlerden bakas bilmez. Bu ilmi sylerse, onu ancak gaflet ehli ve suret erbab inkar eder. nk bu ilim suret ilmi deildir. Eh kii de bilmediine dmandr. ihya'da Zeyn'labidin'den rivayet edilen bir beyt vardr :

Nice ilim cevheri var ki onu sasam : Sen puta tapyorsun derler.

M'minlerden birtakm adamlar kanm helal sayarlar; Ve yaptklar eylerin en ktsn gzel sanrlar.

( 44) Maide Suresi: 67

56

Fakir der ki : Bu zikredilen alim o kimsedir ki Onun ilminin cevherlerini, sadeflerin alimleri, hatta meayihin de ou anlamaz. Nitekim eyh Akemseddin, Risale-i Nuriyyesinde yle diyor : Bir ksm da var ki ehl-i hakikatten olmayan eyhler onu inkar ederler. Bu alim tpk u denize benzer : Halk arasndaki phe ve ihtilaf rzgarlarnn eSnesi neticesinde stnn dalgalanmasndan dibi etkilenip hareket etmez. Onlar varlk Arnn glgesi altnda oturmu, .oradan korkusuz ve hznsz insanlarn hallerini seyrederler. : Dorusu Allah'n velilerine korku yoktur, onlar zlmezler de. 45

Hikaye olunur ki tccarlardan biri, dirhemlerle, dinarlarla dolu bir gemi ile bir padiahm memleketine gitmi. Bu ehirde ticarette bana kim denktir? diye dellal artm. Hi kimse bulunmam. Yalnz bir kii km ama elbisesinin eskiliinden ve isminin kk grlmesinden dolay onun zengin olduu bilinmezmi.. Meer bu zata babalarmdan, dedelerinden bitmez tkenmez hazineler kalm imi. Kendisi her gn o kalan cevherlerden bir cevher der, onu yemee katar, yanndakilerine yedirirmi. Onlarn kuvvetleri gnden gne artarm. Tacir bunu duyunca hemen ona misafir olmak istemi. O da bunu misafir kabul etmi. Yine adeti vechile nne bir cevher koymu, dmek istemi. Tccar : Bunu bana ver, gemidekilerin hepsini sana vereyim. demi. O zat : Hayr, demi, senin geminde olanlar ben ne yapaym? Ben hama! dilim. Bana bu yeter. Senin geminde olanlara ihtiyacm yok benim. Tccar demi ki : O halde bana

(45 ) Yunus Suresi: 62.

57

hibe e t. O zat : Bizim ade timiz, de mi, cev her i dme de n mstahak olanlar a ve rme mek tir. nk ce vher i bt n alrsa bu nu zapte de me z, fazla yer bu y zde n he l ak olur. Onu n iin der ler , ye me e k atar lar ve o su re tle y iye nler in nne k oy ar lar . On lar da bu nu yer ler se ak llan , zihinler i ve fik ir ler i nur lanr, zek a ar artar , bu nu n gibisini k azan may a muk te dir olu rlar .

YRMBRNC SOFRA :

Allah Taala buyur mu tur : Hibir hayvan yoktur ki O (Allah) onu alnndan yakalam olmasn. phesiz Rabbim, dosdoru bir yol zerindedir.46 H ey d&bbe dir ( canldr) , yer de hareke t e der or adan y ar atlm bu lu nduu gayeye

tBil k i neye ibret nazar iy le bak san, onu ma hulik a len ne (Y ar atlnlI bulUnduu mak sada) sefe he r bu lu rsu n. G rrsn k i se nin de, bak alar nn da me nzilleri vardr. Herke s b r sak , Jiir (gdc ) iYitb ir me nzile ko nar. Ee r orada f ani olur sa o me nzn , ke nd me nzilidi r. E ge r ge p gider se b aka snn:-r . Se nn tas arru fu n 'altnda bu lu nan her ey :- alfu n, gm , e v, bark, kap -k acak, ser gi, ocuklar , te vce , kitaplar , hizme tile r ve dierleri se n er i

n ma ve sa o u u nu zanne ersin, bi'ii-e-In-d"'e-n-ksa zlr, azap . eke rsin. L akin bu llareket n se nin bilme zliinde n iler i gelir. Bilmiy or su n k i onlar se ferber dir ler . Tek tek , y a da ifter ifte r, y a

(46) Yunus Suresi: 62.

58

da daha ok olarak eitli taraflardan geldiler, sana kondular ve seni menzillerinden bir menzil yaptlar. Sonra geldikleri gibi seni brakp ne iin yaratlm ve fenalar nerede mukadder ise onu aramak mak sadiyle gittiler.

Eer bunu bilmezsen, kalbini bunlardan birine yahut ouna balarsn veyahut sen istemeden elinden km, bakasnn eline gemi olan eyin, yine senin olmasn temenni edersin veya arzu ettiin ey olmazsa tasalanrsn ve buna sebebolana kin beslersin ite btn dmanlk, buuz hased, kibir, kendini beenme ve benzeri eyler, hep fiiller tevhidini bilmemekten ileri gelir. Ama bunu bilen ve elini ister kendi tasarrufundan ister bakalarnn tasarrufunda bulunsun, kendisinin olmyana uzatmyan ve onun sevgisini kalbinden skp atan kimse, zikredilen straplardan kurtulur, rahat bulur:

YRM KNC SOFRA :

Dnyay ve dnya ehlini bir misalle anlatma hakkndadr. Buna uygun olan ayet udur :

nsanlarn hesaplar zaman yaklat, halbuki onlar hala habersiz, (Hak'tan) yz eviriyorlar. Rablarndan kendilerine gelen her yeni ihtar, mutlaka gnlleri gaflet ierisinde elenerek dinlerler. 47

Bil ki dnya geni bir evdir. Bu evi sultan yapm, ortasnda da bir bahe yetitirmi, o baheye

(47) Enbiya Suresi: 1-3.

S9

faydal ve zararl her eit aa dikmitir. Zararl aalan da yine gizli bir hikmet icab dikmitir. O hikmeti Allah'tan ve Allah'n retmesiyle ilimde rsuh bulanlardan bakas bilemez. O bahede nehirler ve gller aktm, ehir halkn 'tamamen oraya davet etmitir. Davet edenlere, bahede bulunan faydal ve zararl olan eyleri bildirmi ve onlara davet edilenlere bunlan retmelerini emretmitir ki davetliler, kendilerine zararl olanlara yaklamasnlar. Zararl eylerden yeyip hasta olanlan tedavi etmek iin davet edenlere panzehir ve ilalar vermitir. Bu zararl eylerden kimi akl giderir, kimi kr eder, kimi sarlatrr, kimi oturtur (ktrm eder) , kimi hasta eder, kimi de ldrr. Faydal olanlardan da kimi akl artrr, kimi kr aar, sar iittirir; kimi deliyi akll eder, kimi hastay iyiletirir, kim ly diriltir.

O baheye giren halk da zmredir. Bir frka baheye gire